Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAR Im Bisbnrer FOR = mahopAdhyAyayazovijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH upadezarahasya | [ ropATIkA tathA gujarAtI tAtparyAI sahita ] - kartA - nyAyavizArada nyAyAcArya-zAsana prabhAvaka mahopAdhyAya yazovijaya gaNivarya [ vi. saM1660-1743] - preraka - ugratapasvI-sanmAga prakAzaka-bhavyadvAraka AcAryadeva zrImaddavijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja - prakAzaka :- aMdherI gujarAtI jaina saMdha karamacaMda jaina pauSadhazALA IrlAbrIja-vilepAla-muMbaI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAvRtti vIra saMvat-2509 vi. sa.--2039 [ sarvAdhikAra zramaNapadhAna zrI jainasa'ghane AdhIna ] prAptisthAna 1-sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapALa amadAvAda mUlya rUpIyA 35-00 A pustaka prakAzita karavAnA tamAma kha adherI-gujarAtI jaina saMdhanA jJAnanidhimAMthI karavAmAM Avela che. 2-5aa prakAzana 3-prakAzaka, * nizApeALa-jhaverIvADa amadAvAda [ sA vidyA yA vimuktaye ] mudrasthAna-sarasvatI kampAjha, khAnapura, amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanuM antaHkuraNa navasarjana karatAM paNa punanirmANane AnaMda anere hoya che. amAruM aMtara paNa Aje evA ja kaI addabhuta AnaMdathI praphullita banyuM che. vAcakavarganA karakamalamAM gurjara tAtparyArthI sahita upadeza rahasya grantha samarpaNa karIne ame kaMIka dhanyatA anubhava karI rahyA chIe. varSo pUrve A granthanuM prakAzana manasukhabhAI bhagubhAI TrasTa amadAvAdanI saMsthA taraphathI thayela jemAM mULa zleka ane pattavRtti chapAyela. tyArabAda kamala prakAzana (amadAvAda) saMsthA taraphathI te ja granthanuM mAtra punarmudraNa karavAmAM AvyuM hatuM. tyAra bAda e granthanI vadhu upayogitAne lakSyamAM laI amArI saMsthA taraphathI saraLa gujarAtI spaSTIkaraNa sAthe tene prakAzita karavAnI yejanA ghaDAI. gujarAtI spaSTIkaraNanI sAthe sAthe pATha saMzodhananI paNa ghaNI AvazyaktA hatI. A kArya mATe amArA saMgha taraphathI zrI jitendrabhAI tathA zrI harSadabhAIe muMbaI zrIpAlanagaramAM birAjamAna pUjyapAda nyAyavizArada AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja sAhebane araja karI pUjayazrI zAsanennatinA anekavidha kAryo ane javAbadArImAM vyasta hatAM. chatAM paNa A kArya ghaNuM ja upayogI hevAthI teozrIe A viSya para pUratuM dhyAna ApI amane A granthanA prakAzana mATe protsAhita karyA tathA teozrInA praziSyaratna bahuzruta gItArtha pU. paM. zrI jayaghoSa vijayajI mahArAjanA ziSya pU. muni zrI jayasuMdaravijayajI vigerene A kArya sAgapAMga pAra pADavA mATe temaja gujarAtI spaSTIkaraNa taiyAra karI ApavA mATe sUcanA karI. mahepAdhyAya zrImadda yazovijaya mahArAjanI zAstrapUta kalamamAMthI avatarelA granthanuM pAThasaMzodhana ane gujarAtI bhASAmAM tenA bhAvonuM spaSTIkaraNa-A be kArya karI ApavA mATe pUjya AcAryadevazrInA zubhAzIrvAda sAthe pU. munizrIe maMgala prAraMbha karI dIdhuM. zrI harSadabhAI pote paNa A viSNunA abhyAsI ane jijJAsu heI pUjaya munizrI pAse roja zrIpAlanagara jatAM. be-traNa kalAka sudhI granthanA viSayo upara suMdara chaNAvaTa thatI ane pachI zrI harSadabhAI pU. munizrI bole te pramANe lakhI laI gujarAtI tAtparyAthane nirAkArapaNAmAMthI sAkAra bhAvamAM lAvI rahyA hatA. lagabhaga 1/3 bhAga A rIte lakhAI gayA bAda pU. AcArya devazrIne vihAra cAlu thatAM zrI harSadabhAIne lekhanakAryanI anukULatA na rahetAM jijJAsu pU. munirAjazrI bhuvanasuMdara vijayajI mahArAje lekhanakArya saMbhALI lIdhuM. ane A rIte pUjayapAda AcAryadevazrInA muMbaInA avasthAna daramyAna saMpUrNa grantha suMdara rIte lakhAIne taiyAra thaI gayA pUrva mudritapratamAM jyAM jyAM azuddhio hatI te badhI ja lagabhaga te daramyAna sudhArI levAmAM AvI. A mATe koI prAcIna hastapratanI tapAsa karatAM amadAvAda-lA.da. vidyAmaMdira taraphathI amane lagabhaga 250 varSa prAcIna suMdara suvAcya hastaprata maLI gaI. jethI pAThazuddhimAM ghaNI ja anukuLatA thaI gaI, temaja tene kAraNe arthanuM spaSTIkaraNa karavAmAM paNa ghaNI ja saraLatA rahI. mULazleka, paNa TIkA ane gujarAtI tAtparyArtha sarvAga saMpUrNa prAyaH thaI gayA bAda upayukta TIppaNa vagere joDIne A grantha mudraNAlayamAM mudraNa mATe saMpAye ane tenuM mudraNa saMpUrNa thaI gayA bAda pU. munizrIe pate taiyAra karela prastAvanA Adi sAthe suMdara bAInDIMga karAvI Aje caturvidha zrI saMghanI sevAmAM A granthanuM prakAzana prastuta karavA ame bhAgyazALI banyA chIe. cAritrasamrATa kama sAhityaniSNAta siddhAnta mahodadhi sva. pUjyapAda pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI ma.sA.nuM atre ame khUba ja AdarathI smaraNa karIe chIe. kAraNake te
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] pUjyapuruSanI amArA saMgha upara je kRpAdRSTi vaSI che ane je upakAra varSA thaI che tenuM RNa cUkavavA ame asamartha chIe. teozrInA paTTAlaMkAra, 108 vardhamAna tapanI oLInA ArAdhaka pa.pU. AcArya deva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA.ne paNa ame jeTale upakAra mAnIe eTale ocho che. teozrInA zubha AzirvAde prastuta grantha prakAzana saphaLatAne varyuM che. teozrInA ziSyaratna pU.pa. munirAja zrIdharma cheSa vijayajI mahArAjanA ziSyaratna bahuzrata vidvAn paMnyAsa zrI jayaghoSa vijayajI ma. sAhebanI amIdraSTie amane ghaNuM ja protsAhita karyA che. karmagrantha vizArada pa.pU. munirAjazrI jayazekharavijaya gaNivaryanuM paNa ame A prasaMge bhAvabharyuM smaraNa karIe chIe. teozrIe pUjyapAda AcAryadevazrInI sUcanA mujaba gujarAtI tAtparyAthanuM sAdyanta avalokana karIne granthasuvaNane zuddha ane dedIpyamAna banAvI ApavAne mahAna anugraha karela che. papU. zAntasUti munirAjazrI pradyumna vijaya gaNivaryane A kSaNe avazya bahumAna yAda karavA ghaTe jeoe prapha saMzAdhana AdimAM akaya sahAya karIne amane khUba ja upakRta karyA che. pU. munirAjazrI bhuvanasuMdara vi. mahArAje grantha lekhanakAryamAM je sahakAra Apyo che tenuM mUlyAMkana karI zakAya tema nathI. saMskRta ane gujarAtI vibhAganuM suMdara ane zIdhra mudraNa kArya karAvI ApanAra sarasvatI pustaka bhaMDAra saMsthAnA saMcAlakane ame A take AbhAra mAnIe chIe. - pUve amArA saMghamAM cAturmAsa rahI gayela vidvatna pa. pU. sva. AcAryazrI dharmadhuraMdharasUrimahArAjanI sabreraNAthI upakRta banelA amArA saMdhanI harahaMmeza eka zubha bhAvanA rahI che ke jaina zAstragrantha suMdara rIte taiyAra karAvI abhyAsI mumukSa vagane tathA sAdhu-sAdhvI mahArAjane suparata karavA jethI caturvidha saMdhamAM samyagRjJAnamUlaka mokSamArganI ArAdhanA vadhu tejasvI bane. A prakAzana sAthe e zubha kAmanA kaMIka aMze saphaLa banyAne amane AnaMda che ane bhaviSyamAM pUjayapAda sujJa munibhagavaMte-AcAryabhagavaMtane AzirvAda amane maLatA rahe ane eka pachI eka suMdara prakAzana karavA ame saphaLa banyA ja karIe evI aMtaranI abhilASA rAkhIe chIe. zrI jaina saMghamAM sAtakSetranI suMdaratama vyavasthA che. zrI jaina zAstronA prakAzana kAryamAM jJAna khAtAnA bhaMDaLane sadupayoga avirata cAlu che. prastuta prakAzana paNa amArA saMdhanA A jJAna khAtAne ja AbhArI che. A jinavacana svAdhyAya eka mahAna Abhyantara tapa che. caturvidhazrI saMghamAM prastutapranthanA svAdhyAya dvArA e mahAn tapanI sAdhanA jhaLahaLatI bane e ja maMgala kAmanA. prIyajJAn puravaH.. -aMdherI (gujarAtI) jaina saMgha -karamacaMda jaina pauSadhazALA vilepArle-muMbaI. ( [ upadezapada-upadezarahasya aMge uddabodhana ] bhagavAna haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAhebane mahAkAya grantha upadezapada. adabhuta che emAM padArthonuM nirupaNu manahara che emAM dAtonuM saMkalana; anokhI che emAM adhyAtmanI saragama....... vItarAga sarvajJabhagavaMtanI AjJAne ja vAMce, juo, sAMbhaLo, sparzI ane ene ja AtmAne pradeza-pradezamAM ramADI de....... AjJA ja khAo, AjJA ja pIo, AjJA ja pacAvo, AjJA pAlananuM ja jIvana, ajJA pAlanamAM ja maraNuM....ajJAyAganI mastImAM muktineya bhUlI javAya evI varNanAtIta AnaMdapAnI sparzanA karo. A che upadezapadanuM rahasya. bhagavAna vijayajI mahArAjAe e mahAkAya granthamAMthI A rahasyane ja tAravI lIdhuM. ene ja bane che A upadezarahasya grantha. sAdhanAnA vizuddha paMthe saphaLa prayANa karavAnI IcchAvALA mumukSue A grantharatnanA padArthone AtmasAta karavA ja paDaze. pravacanamAM zuddha zAstrIya prarupaNuM jALavI rAkhavA mATe pravacanakAroe A granthanuM maMthana karyuM ja chUTake che. -candrazekhavajaya- [ bhUtapUrva AvRttimAMthI TUMkAvIne sAbhAra.]
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtaraMganuM anAvaraNa jaiina zAsananI mahattA] samagra vizvanA kalyANanI bhAvanAthI otaprota paramatAraka taraNatAraNa jinezvadevoe uttamottamaajoDa benamUna mekSalakSI jainazAsananI vizvamAnavane bheTa arpaNa karI. Adhi-vyAdhi ane upAdhiothI ubhagelA ane dukha-trAsa kaSTothI kaMTALelA evA samagra mAnavone hArdika AzvAsana maLyuM. mahAsAgaramAM DUbakI khAtA ane asahya gUMgaLAmaNa anubhavatA trAhita AtmAone hemakhema kinAre laI janAra jahAja lAdhyuM. viSamatAothI gIgIca aMdhakAra vyApta evA vikarALa jaMgalamAM gumarAha banelA pathikane prakAzanuM punIta kiraNa dekhAvA mAMDayuM. saMsAranA nAnA-moTA sau jIvone abhayanuM varadAna maLyuM, jJAnanuM sudhApAna maLyuM, arnene muktinuM bAdazAhI sanmAna maLyuM. 2500 varSa pUrve jagatane prabhu mahAvIranuM zItala zaraNa maLyuM. aneka rAjA-mahArAjAo, brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zadra aDhAre komanA mAnavo aMdaroaMdaranA verajhera ane bhedabhAvane bhUlIne, IrSA ane atyAranA durbhAvone daphanAvIne, ahaMkAranI bhekhaDe cIrIne bhagavAnanI caraNa sevAmAM layalIna thaI gayA. deha ane dunIyAnA sauMdaryano moha choDIne AtmasauMdaryanA Azaka banI gayA. AMtarazatruone ghora parAjaya karI AtmasAmrAjayanA bhoktA banI gayA. jinezvara devAnI addabhuta vANI. prabhunI vANune koI ajaba mahImA ane gajaba prabhAva che. zeraDIne sAThe game eTalo juno thAya to paNa enI madhuratA nIta navI ja hoya che. tema A prabhuvANI zAstromAM guthANI e kharekhara sudhAnI saravANuM ja che. anekAneka kura-nirdaya ane pApAtmAo A prabhuvANInI nirmaLa saritAmAM snAna karI vizvavikhyAta saMta banI gayA. bhraSTAcAra ane durAcAranI badIothI khadabadatA kaMIka durAtmA enA jIvanamAM prabhuvANInI gaMgAe sadAcAra ane savicAranA udyAna puSpita ane pallavita karyA. prabhu mahAvIre pragaTAvelI e mahAna zAsana tamAM satata ghI pUravAnuM kArya cAlu rAkhIne temanA paTTaziSya-agyAra gaNadharabhagavaMtoe e tane jhaLahaLatI rAkhI. temanA kharekharA vArasadAra pUrvAcArya bhagavaMtoe Atma-balidAnanI satata taiyArI sAthe e tanA tejanuM aneka jhaMjhAvAte ane te kAnamAM saraMkSaNa karyuM. jaiinasAhityanI vizeSatA ane upayogitA] prabhunI vANIne akSaramaya dehamAM gUMthI lenAra jainasAhitya e vizvanI mahAna AdhyAtmika mUDI che-amUlya jhaverAta che. A jhaverAtanA khajAnAmAM jeTalI vividhatA che ane je mehakatA che e kadAca duniyAnA keI cakravatI mAMdhAtA samrATanA khajAnAmAM paNa bhAgye ja jovA maLaze. vastu jeTalI kImatI ane durlabha eTalI ene meLavavAnI lAyakAta paNa UMcI kakSAnI joIe, na hoya te keLavavI paNa joIe. jena sAhityanI upAsanA mAtra vidvattAne zekha keLavavA mATe nathI, mahApaMDitanI kIrti ane vAhavAha meLavavA mATe nathI, satyanI nirmaLa saritAmAM asatyanI malIna nIke bheLavavA mATe nathI kintu Amika sukhanI majhA lUMTavA mATe che, sadguNanA puSpa cUMTavA mATe che, vairAgya ane adhyAtmanA saMskAro ghUMTavA mATe che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAjavalyamAna vyaktitvavALA aneka mahAna pUrvAcAryoe jainasAhityanA zaNagAra ane alaMkAra ghaDavAmAM koI kacAza rAkhI nathI. e pUrvAcArya bhagavaMtanI paraMparAne anusarIne mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijaya mahArAje jainasAhityanI zrIvRddhimAM je bahumUlya phALo noMdhAvyA che te yugonA yuga sudhI avismaraNIya bane evo che. prastuta grantha "upadezarahasya" paNa teozrInI ja zAstrapUta kalame AlekhAyela eka mahAna dastAvejanI garaja sAre e che jemAM jainazAsanane sArabhUta upadeza tathA tene pravAhita karavAmAM rAkhavA ... sAvadhAnI vagere viSaya upara suMdara talasparzI-mAmikantarkabaddha chaNAvaTa haMyamAM spandane jagADI jAya evI che. [upadeza : parepakAranuM amogha zastra] upadezasAhitya jainasAhityanuM eka avibhAjya aMga che. AdhyAtmika siddhione AtmasAta karI cUkelA mahApuruSonA jIvanamAM eka mahattvane tabakko hoya che paropakArano. sarva jIvone pitapotAnA AtmAnI sarvocca unnati sAdhavAnI takanuM saMpAdana karI ApavA tulya bIjo koI zreSTha paropakAra nathI. ucca kakSAnA mahApuruSe pakAra karatAM paNa vadhu paropakAranA rasIyA hoya che e vizvamAnavanuM mahAna saubhAgya che sAthe Azcarya paNa. kaI paNa jIvane baLAtkAre AtmahitamAM pravartAvavAnuM azakya te nahIM kintu dazakaya te jarUra hoya che. eTale ja e mahApuruSo baLAtkArathI jIvone AtmahitamAM joDavAnuM munAsIba nahIM mAnatAM sadupadeza dvArA sanmArgane cIMdhavAmAM ja kartavyanI ItithI samaje che. sadupadeza e ja kharekhara paropakArane rAmabANa upAya che. gALo denArAnuM paNa kalyANa IcachanArA zrI tIrthakara bhagavaMtoe duSTa-ziSTa sarva lekone sadupadezanuM ja amRtapAna karAvyuM che. prabhu mahAvIranI sUmabodhagamya evI tatvavANInA eka eka zabda paNa upadezanA dhvanithI vaNAyelA hatA. teozrInA hastadIkSita muni zrI dharmadAsagaNIe paNa saMsArI putrane pratibaMdha karavA upadezamAlA grantha racI saMbhaLAvyuM hatuM. Agametara sAhityamAM upadezamAlA prAcInamAM prAcIna upadeza grantha manAya che. tenI prAmANikatAmAM kaIne saMdeha nathI ane tenI bhavyatAmAM koI khAmI paNa nathI. enA eka eka leka AtmAne pradezomAM jAgRtinA Adelane jagADI janArA ane jIvanakrAntinA sUra cheDI janArA che. - tyArabAda bIjA aneka upadeza pratye eka pachI eka racAtA gayA ane bhavyAtmAe ene upadeza jhIlatA paNa gayA. upadezapada, upamitibhavaprapaMcakathA, upadezasAra, upadezaciMtAmaNi, upadezazataka, upadezaratnAkara, upadezataraMgiNI, upadezasati, upadezaprAsAda A badhA granthA te sAkSAta upadezathI ja bharelA che paNa bIja yu aneka granthamAM sIdhI yA ADakatarI rIte pAnAonA pAnAM bharIne upadeza saMgrahIta thayela che. kathAnA mAdhyame anekavidha sabaMdha pIrasanArA anekAneka kathAgrantha paNa jJAnabhaMDAre zobhAvI rahyA che. A tamAma padezika granthamAM mAnavajIvanane unnata banAvavA mATe ane nirmaLa karavA mATe sadaguNonA puSpanI suvAsathI maghamaghatuM banAvavA mATe samartha vipula sAmagrInA bhaMDAra bharyA paDyA che. upadeza ApavAne adhikArI koNa ? upadeza kone apAya ? kevo apAya ? kayA viSayane apAya ? kaI kakSAne apAya? kaI bhUmikA upara upadeza apAya? A viSayanuM paNa spaSTIkaraNa karatAM aneka gra jaina vADmayamAM mojuda che. sUtrakRtAMga sUtra, SaDazaka sUtra, yegazataka vagere aneka granthamAM A bAbatanuM suMdara nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. [upadezanI vahetI rahelI nimaLa saritA] jinazAsananI eka mahAna balihArI che ke zrI sarvajJa tIrthaMkara paramAtmAe pitAnA kALamAM je upadeza Apyo e ja upadeza mahadaMze teonI punIta paraMparAmAM thayelA zrI pUrvAcArya bhagavale e satata
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] pravAhita rAkhe. te upadezanI zuddhi yathAvata jaLavAI rahe te mATe paNa bhagIratha puruSArtha kheDyo. aMjalimAM raheluM jaLa kALakrame TIpe TIpe kSINa thatuM javA chatAM paNa nirmaLatAne TakAvI rAkhe tevuM ja zrI tIrthaMkara paramAtmAnA upadezanuM che jenI nirmaLatA Aja sudhI TakI rahI che. "upadeza rahasya' grantha mahopAdhyAya zrI yazovijaya mahArAjanI aNamola bheTa che. A granthane lagabhaga saMpUrNa deha teozrIe takasamrATa AcAryazrI haribhadrasUrimahArAja viracita "upadezapada' grantha antargata vipula sAmagrI laIne ghaDe che. jo ke paMcAzaka-gabiMdu vagere bIjA paNa aneka granthanuM dehana A granthamAM saMgRhIta karI levAmAM AvyuM che. "upadezapada' upadeza aMgene eka vizALa grantha che. temAM je je viSayane upadeza karavAmAM AvyAM che te dareka viSaya upara lagabhaga alaga alaga dRSTAnta paNa ApelA che. vyAkhyAtRcUDAmaNi zrI municaMdrasUri mahArAje lagabhaga 800-800 varSa pUrve A grantha upara vistRta vyAkhyAnI manahara racanA karelI che jenAthI e granthanA viSaya upara vizaH prakAza patharAye che. zrI upAdhyAyajI mahArAje upadezapada grantha antagata dRSTAntone sparyA vinA zeSa ghaNA aMzane 'upadeza rahasya'mAM samAvI lIdho che. A prakAranA kAryamAM temanI dRSTi te e ja haze ke jeo tavaraci hoya temane a5 zabdomAM upadezapada granthane sArAMza upalabdha thaI jAya. zrI upAdhyAyajI mahArAjanI dRSTimAM keTalI dIrdhadazitA, sAragrAhakatA ane samayajJatA rahelI che te to emanA samagra granthonuM avale kana karanArathI pracchanna nathI, [ mahopAdhyAya jIvana kavana ] mahopAdhyAya zrImad yazovijaya mahArAja eTale jainazAsananA udyAnanuM eka maghamaghatuM khilakhilATa karatuM puSpa. enA aNue aNue saMyamanI suvAsa ane svAdhyAyanuM nItaratuM saundarya keIpaNa zAstrapremIne mugdha karI de tevuM che. jainazAsananI A divya vibhUti have to jaina-jainetara vidvAnomAM suvikhyAta che. vikramanI 17-18mI sadIe A mahApuruSanI jIvaMta gauravagAthAnuM saubhAgya mAryuM che. [saMkSipta jIvana paricaya] uttara gujarAtamAM pATaNanI pAse AveluM "kaDA gAma Aje paNa hayAta che. tyAM nArAyaNa zreSThI rahetA hatA. zeThanA patnInuM saubhAgyadevI, pati-patnI sadAcArI ane dharmaniSTha hatA. emane be putra thayA. meTAnuM nAma "jazavaMta" ane nAnAnuM nAma "padmasiMha pADayuM. jazavaMtanI buddhi sUkSama hatI. bALaka hovA chatAM prajJA taruNa hatI. nAnapaNathI ja emAM aneka guNa jhaLakatA hatA. e kALanA prakhara vidvAna munirAja zrI navijayajI vihAra karatA karatA vi. saM. 1688mAM pATaNa pAse kanoDA gAmamAM padhAryA. kanaDAnI janatA zrI navijayajInI jJAna vairAgyabharI vANu sAMbhaLIne mugdha banI gaI. nArAyaNa rokI paNa upadeza sAMbhaLavA parivAra sAthe gayela. munivarane upadeza te sahue sAMbhaLe, paraMtu bALa jazavaMtanA mana para munivaranI vANInI jevI gherI asara thaI evI bIjI koI upara na thaI. jazavaMtanA aMtaramAM paDelA janma janmAMtaranA tyAga-vairAgyanA saMskAra jagna thaI gayA. saMsArane tyAga karI sAdhujIvananA svAMga sajAvavAnI bhAvanA eNe pitAnA mAtA-pitA pAse vyakta karI. zrI navijayajIe paNa jazavaMtanI buddhipratibhA ane saMskAritA jaIne nArAyaNa zreSTi ane saubhAgya devIne kahyuM : "bhAgyazALI ! mahAna sadbhAgya che tamAruM ke AvA putraratnanI tamane prApti thaI che. bALaka jazavaMta bhale uMmaramAM nA dekhAte hoya paraMtu ene AtmA nA nathI. ene Atma mahAna che. jo tame putramohane dUra karI jazavaMtane sAdhanAnA mArge javAnI rajA Apazo to A tejasvI bALaka bhaviSyamAM bhAratanI bhavyavibhUti banaze. hajAro ane lAkhe manuSyone uddhAraka banI zakaze...' ema mAruM aMtara kahe che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] - gurUdevanI vANI sAMbhaLIne nArAyaNa ane saubhAgyadevInI AMkho bhInI thaI gaI. e AMsu harSanAM hatAM ane zokanAM paNa. pitAne putra mahAna sAdhaka banI aneka jIvonuM kalyANa kare, bhagavAna tIrthakara devanA dharmazAsanane dIpAve e kalpanA emane harSavibhora banAvatI hatI. paraMtu Avo vinayI, hasamukho ane buddhimAna putra ghara che DI, mAtA-pitA, snehI-svajane sahune choDIne cAlyo jAya e vicAre emane udAsa paNa banAvI dIdhA. emanuM mana dvidhAmAM paDI gayuM. zrI navijayajI te tyAMthI vihAra karIne pATaNa padhAryA, temaNe cAturmAsa pATaNamAM karyuM tijasvI bALaka jazavaMtanI dIkSA] A bAju keneDAmAM jazavaMtane cena nahotuM. gurudevanI saumya ane vAtsalyabharI mUrti enI najaramAMthI khasatI nahotI. enuM mAna gurudevanA sAnidhyamAM javA mATe talasI rahyuM hatuM. khAvA pIvAmAM ke ramata-gamatamAMthI ene rasa UDI gayo. enuM hRdaya paNa udAsa banI gayuM. AMkho raDI rahI hatI. pitAnA mArA putranI dIkSA mATe utkaTa tamannA joIne mAtA-pitAnA hRdayamAM paNa parivartana AvyuM. jazavaMtane laIne teo zrInavijayajI pAse pATaNa pahoMcyA. ane thoDAka ja samaya bAda pATaNamAM jazavaMtanI dIkSA thaI. jazavaMtanuM nAma paDayuM "muni yazovijaya. nAnAbhAI pamasiMhe paNa moTAbhAInA pagale prayANa karyuM. eNe paNa saMsArano tyAga karI munijIvana svIkAryuM ane "muni paddhavijaya banyA. rAma ane lakSmaNanI jema yazavijaya ane padmavijayanI joDI dIpI uThI. dIkSA laIne bane bhAIo gurusevA ane jJAnAbhyAsamAM lIna banI gayA. divasa ne rAta emanA sAdhanAnA cakro gatimAna banyA. [vidyAbhyAsamAM tIvra pragati. vi. saM. 1699mAM teo amadAvAda padhAryA. tyAM guru AjJAthI emaNe jAheramAM janatAne apUrva smaraNazaktine paricaya ApatA avadhAna kalAnA prayogo karI batAvyA. yazovijayajInI tejasvI pratibhA joIne zrekiratana dhanajI surA atyaMta prabhAvita thayA. gurUdeva zrI navijayajI pAse AvIne temaNe vinaMti karI; "gurUdeva zrI yazovijayajI sugya pAtra che. buddhimAna ane guNavAna che, bIjA hemacaMdrasUri thaI zake evA che. Apa emane kAzI ekale ane darzanano abhyAsa karAvo." | 'bhAgyavaMta ! tamArI vAta to sAcI, huM paNa IcchuM chuM ke yazovijayajI vidyAdhAma kAzImAM jaIne vadhu adhyayana kare to sAruM, paNa kAzInA bhaTTAcArya paisA lIdhA vinA bhaNAvatA nathI e tamane khabara che ?' "garUdeva ! Apa enI jarAye ciMtA na karo. yazovijayajIne kAzI mokalavAmAM ane adhyayana karAvavAmAM je kAMI paNa kharca thAya tenI Apa ciMtA ja choDI de. mArI saMpattine sadupayoga thaze. Avo lAbha mane maLe kyAMthI ?.......ane eka divasa muni yazovijayajIe kAzI tarapha prayANa karyuM. kAzI jaIne temaNe padarzananA prakAMDa vettA bhaTTAcArya pAse adhyayana zarU karyuM. e bhaTTAcArya pAse bIjA 700 ziSya vividha zAstrono ane darzanane abhyAsa karatA hatA. tejasvI buddhipratibhA dharAvatA zrI yazovijayajIe zIdhragatie nyAya-vaizeSika, sAMkhya-ga, mImAMsA, vedAMta ane bauddhadarzana AdinuM talasparzI jJAna prApta karyuM. "tavacintAmaNI" jevA sAgarasamAM nyAyazAstranA mahAnagranthanuM paNa avagAhana karyuM. bIjI bAju jaina darzananA siMddhAMtonuM parizIlana paNa cAlu ja hatuM. syAdAda dRSTie badhA darzanenuM vAstavika bArika nIrIkSaNa paNa karatA rahyA. kAzInA zreSTha vidvAnomAM emanI gaNanA thavA lAgI.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] nyiAyavizArada padanI bhItaramAM e jamAne vAda-vivAdane hati. eka vakhata eka vidvAna saMnyAsIe meTA ADaMbara sAthe kAzImAM AvIne vidvAnone vAda mATe paDakAra pheMka. kAzImAMthI jyAre vAda karavA ke jainetara vidvAna taiyAra na na thayA, kAzInI Ijajata lUMTAvAnI aNI upara hatI tyAre zrI yazovijayajIe e paDakAra jhIlI lIdhe. vAda prAraMbha thaze ane aMte syAdavAdane vijaya vAvaTo pharakAvavA sAthe yazovijayajIe e vAdakuzaLa saMnyAsIne harAvIne vikasabhAne vismita karI dIdhI. kAzInA vidvAnee ane janatAe maLIne emanI viyAtrA kADhI ane bhAre sanmAnapUrvaka emane nyAyavizArada'nI gauravapUrNa upAdhi pradAna karI. kAzIne vidvAnoe janamuninuM sanmAna karyuM hoya evo A pahele ja prasaMga hato. kAzImAM traNa varSa rahIne pachI teo AgrA padhAryA. tyAM paNa eka samartha vidvAna hatA. temanI pAse 4 varSa rahIne yazavijayajIe vividha zAstrono ane darzanone vadhu UMDo abhyAsa karyo. vadhune vadhu jJAna meLavatA gayA. AgrAthI vihAra karIne pachI gujarAtamAM padhAryA. emanI ujajavala yazogAthA sarvatra prasaravA lAgI. aneka vidvAne, paMDita, jijJAsuo, vAdIo, bhojake ane yAcake emanI pAse AvavA lAgyA. emanA darzana karI..emane satsaMga karI, dhanyatA anubhavI rahyA. amadAvAdamAM yazovijayajInuM Agamana thayuM ane nAgarI dharmazALA yazovijayajI nA AgamanathI jANe eka jIvaMta tIrthadhAma samI banI gaI. | gujarAtane mogala suba mahobatakhAna paNa yazavijayenI prazaMsA sAMbhaLI emanA darzane gayo. khAnanI prArthanAthI yazovijayajIe 18 addabhuta avadhAna prayoga karI batAvyA. sube khUba ja prasanna ane prabhAvita bane. jinazAsanane prabhAva paLe paLe gUMjate thayo. te samaye tapagacchAdhipati tarIke AcArya zrI vijayadevasUrijI hatA. saMghe pUjaya AcAryazrIne vinaMti karI ke "jJAnanA sAgara ane mahAna prabhAvaka evA zrI yazovijayajIne upAdhyAya pade sthApita karo ema saMdha Irache che." AcAryazrIe paNa temAM pitAnI saMmati ApI. zrI yazovijayajIe jJAnamAnanI sAthe sAthe vIsa-sthAnaka tapanI paNa ArAdhanA karI. saMyamazuddhi ane AtmavikAsane vegavaMtA banAvyA. vi.saM. 1718mAM zrImadda yazovijayajI upAdhyAyapadathI alaMkRta banyA. AcAryapadane teoe svayaM InakAra karyo hato evo proSa che. - varSonI akhaMDa jJAnasAdhanA ane jIvananA vividha anubhavanA paripAka rUpa eka ekathI caDIyAtA graMtharatanuM sarjana teo karatA gayA. e graMtha ratnane prakAza aneka jijJAsuonA aMtarane ajavALavA lAge... aneka mumukSaone spaSTa mArgadarzana karAvate rahyo. akhaMDa jJAne pAsanA ane vipula sAhitya sarjanane kAraNe upAdhyAya zrI yazovijayajI le mAM "laghuharibhadra' tarIke prasiddha banyA. jIvananA aMta sudhI emanuM e lokakalyANanuM ane sAhitya sarjananuM kArya cAlatuM ja rahyuM. lagabhaga aDhI dAyakA sudhI upAdhyAyapade rahIne teoe jinazAsanane jayavaMtu rAkhyuM. - vi.saM. 1743nuM cAturmAsa teoe DAI (gujarAta)mAM karyuM ane tyAM ja anazana karIne samAdhimatyune varyA. Aje paNa DabhoImAM zrImadda yazovijayajInI svargavAsa bhUmi para stupa (samAdhi maMdira) vidAmAna che ane kahevAya che ke emane svargavAsa divasa Ave tyAre ghaNIvAra tyAM vAtAvaraNamAMthI adazya rIte nyAyane vani prakaTa thatA sAbhaLavAmAM AvatA hatA. * jinetarazAstronI vAtane jainadarzanamAM yathAsthAna yAcitapaNe avatAra karatAM na AvaDe te munine paNa vairAgya haju aparipakava che-jJAnagarbhita nathI." A hakIkatane teoe adhyAtmasAramAM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] mukharita karI che, svajIvanamAM UtArInee ! te kALe vidyamAna keIpaNu jainetarazAstromAMthI bhAgye ja kAI anyanu ardhyayana teoe bAkI rAkhyu haze. munipaNAnI maryAdaene sAcavavA sAthe aucityapUrvaka chae darzI na zAstrAnuM talasparzI UMDuM jJAna prApta karIne mAtra ene pApaTapATha karyA na hatA paraMtu jainadarzananA ane anya darzanAnA padArthane tIkSNabuddhinA trAjave tAlIne darekanI barAbara cakAsaNI karI satyAsatyanI sAcI parakha karIne te vartamAnakAlamAM cAlI paDelI hAsyAspada tulanA (ke jemAM mAtra satyAsatyanI parakha karavAne badale emAM keTaluM sAmya che te ja tAlI levAya che ane satyAMza pratye upekSA dAkhavavAmAM Ave U evI tulanA) karanAra pa`DItAbhimAnIone sAcI dizA caudhI gayA che. kheDanI vAta che ke meTA bhAganA AjanA paDatA AvA uttama tulanAmAne cheADIne kAIka vicitra tulanAnI khAImAM UtarI paDathA che, jene tulanA nahIM kahetAM mAtra sAmya-anveSaNa kahevuM vadhu ucita lekhAya. upAdhyAyajInI bahumukhI pratibhAe sAhityane bhAgye ja kArya viSaya aNukhe rAkhyA hAya tema lAge che. jo ke temanA badhA granthA Aje upalabdha nathI. teozrIe je vipula sAhityasarjana karyuM che emAMthI ghaNAM ja ceDA granthA upalabdha thAya che paraMtu eTalAneA ya Aje abhyAsa karanAra ghaNAM ja AchA che. Agama nyAya-prakaraNa-yoga-adhyAtmavAda-kathA-kAvya vagere aneka sAhityanI zAkhAomAM temanuM pradAna amUlya che. vaLI gujarAtI bhASAmAM paNa stavana-sajajhAya-rAsa-TakhA vagere vipula pramANamAM sAhitya racanA karIne teoe gurjara bhASAnI zrImAM paNa noMdhapAtra UmerA karyA che. teozrIne jayAre mahAyogI AnaMdadhana mahArAjanA bheTA thayA tyAre dharatI be mahAna sItArAonuM madhura milana anubhavI dhanya banI hatI. mahAyogInA bheTA thatAM bIjA saMtapuruSanA hRdayamAM kevI hanI Urmio jAge che tenuM zrI upAdhyAyajIe 'Anadhana aSTapadI'mAM je yaMgama varNana karyuM che tenAthI teonA hArdika guNAnurAga sheje vyakta thaI jAya che, upAdhyAyajI mahArAje kdara pratiSakSI digaMbarAnA ane bIjA paNa vaidikAnA granthA upara vivaraNA lakhIne temanA uAra temaja sAragrAhI vyaktitvanA paricaya ApyA che. sAthe sAthe te te granthAnA asaMgata aMzA upara je mArmika samIkSA mUkI che tenAthI temanI nyAyapriyatA pazu jhaLakI UThI che, bhASA upara tA zrImadnA kAbu dAda mAgI le evA che. vizALa sAhitya bhaMDAramAM eka paNa kriyApada ke nAmanA rUpano anucita, asaMgata ke viparIta prayAga jovA maLe nahIM. lakhavA beThA pachI te lekhananA viSayamAM eTalA teA tallIna thaI jatAM haze ke khAvA-pIvAnu` ke AjubAjunI dunIyAnuM te bhAna ja bhUlI jyAM haze. chatAM paNa temanA phaLadrupa bhejAmAM vijaLInA vege je adbhuta kalpanAnA taraMgA AvIne pasAra thai gayA haze te badhA pote granthArUDha nahIM karI zakA hAya. kAraNake bheju cAle vijaLInI jhaDape ane hAtha cAle dhADAnI jhaDape, kaI rIte meLa maLe ! 'rahasya' pAMkita 108 granthAnuM nirmANa karavAnA A mahApuruSe daDhasaMkalpa vyakta karyo che. syAdvAda rahasya, bhASA-rahasya vagere tAM A upadezahasya grantha jotAM ane khIjA pazu vAirahasya vagere nAmeAllekha jotAM teozrInA e dRDha saMkalpa niSphaLa gayA haiAya ema mAnavA mana taiyAra nathI. teozrInA samagra sAhityanuM AleAkana karavA nathI teA Aje eTalI zakti ke nathI eTalI sphUrti, upalabdha tamAma granthAnA atikSipta paricaya A ja granthamAM anyatra mudrita karyo hAvAthI jJAnapipAsuo tenI kAMIka jhAMkhI karI zakaze ! upadeza rahasya granthanA viSayamAM ceDe vistAra asthAne nahIM lekhAya.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasyane upadezasAra upadezarahasyagranthamAM lagabhaga ghaNo khare vitha upadezapadamAMthI sArarUpe zrI upAdhyAyajI mahArAje viziSTa alaMkArathI zaNagArIne uddata karyo che. manuSyapaNAnI durlabhatA vagerenuM sUcana karI upAdhyAyajI mahArAje sau prathama mahatvane eka muddo e upADe che ke parama dharma zuM ? ahiMsA ke jinAjJAnuM pAlana ? sAmAnya dhArmikavRttivALA leke ahiMsAne ja parama dharma samajatA hoya che. paraMtu khedanI vAta e che ke teo ahiMsA ane hiMsAnuM vAstavika svarUpa samajatA hatA nathI ane tethI kyAreka ahiMsAne hiMsAmAM khatavatA hoya che te kyAreka hiMsAne ahiMsA samajI bese che. buddhijIvImAM agresara gaNAtA mAMdhAtAo paNa ahIM ghaNIvAra gothuM khAI jatAM hoya che. jainazAsananI ahiMsAmAM mUDhatAne sthAna nathI. dardIne bacAvavA mATe cikitsaka pitAnA abhyAsa ane anubhava anusAra nAchUTake kadAca jherI iMjekazana Ape te deI tene hiMsaka gaNutuM nathI, tyAre bIjAne mArI mAMkhavAnA AzayathI jheranuM paDIkuM ApavAmAM gaphalata thaI jatAM koI sAkaranuM paDikuM ApI de te paNa te hiMsaka ja che-A te suvidita che. eTale ke IpaNa prakriyAmAM lehI reDAyuM na reDAyuM eTalA bAhya dekhAva uparathI hiMsA-ahiMsAnI herachApa mArI devAya nahIM. kumArapALa vastupALa-tejapALa vageree khUnakhAra yuddho khelayA hovA chatAM teo ahiMsAnA pUjArI gaNAyA che. zauryane dezavaTa daI namAlA banI rAjayanI mAMgaNI karIne ahiMsAnA nAme e rIte rAjaya meLavavAmAM Ave ke jenA duSpariNAme dezabharamAM hiMsaka ramakhANo phATI nikaLe ane hajAronuM lehI reDAya tathA uttarottara tenI paraMparA paNa cAlu rahe evA namAlA mAMgaNaveDAthI rAjyane TUkaDe ahiMsAnA nAme meLavanArane mUDha ke bhale ahiMsAnA abhinava pragarUpe navAje paraMtu jainazAsane tene kayAreya ahiMsArUpe biradAvI nathI, biradAvI zakAya paNa nahIM. tyAre kharekhara ahiMsA zuM cIja che e samajAvavA mATe upAdhyAyajIe jinAjJA upara bhAra mukaye che. jinAjJA yathArtha rIte samajayA vinA ahiMsAnI yathArthatAne baMdha azakya hovAthI upAdhyAyajI mahArAje zrI jinAjJAnuM yathArtha bodha ane pAlana eja paramadharma jaNAvyuM che. mATe ja ahiMsAnA pAlana karatAM paNa jainazAsanamAM AgamazAstra vihita mArganA AcaraNane vadhu mahatvanuM gaNavAmAM AvyuM che. zuddha ahiMsAnuM pAlana pariNAmazuddhi para avalaMbe che ane zAstroktamArganA bahumAna vinA pariNAmanI zuddhatAnuM saMpAdana zakya nathI. vaLI jainazAsanamAM ekalI khokharI pariNAma zuddhinuM paNa mahattva AMkavAmAM AvyuM nathI kAraNake te kayAreka unmArge dorI jAya che. dA.ta. "tame tamArA pariNAma zuddha rAkhe pachI AkhuM gAma bALI mUke te paNa tame nirdoSa che, hiMsaka nathI AvI mAnyatA ahiMsA nahIM paNa unmatta ahiMsA che. zAstrAbhyAsAdi zuddha pariNAmane bahiraMga hetuo che ane mithyAtvAdi mohanIyakarmane kSaye pazama aMtaraMga ane mukhya hetu che. eTale tIkSaNaprajJAnA abhAve bahiraMga zAstrAbhyAsAdi na hovA chatAM mithyAtvAdine kSaye pazama hevAnA kAraNe bhASatuSa Adi muniomAM cAritrane sadbhAva mAnya rakhAya che. (juo pR. 12-13) [bhAvagabhita kriyA mATe jJAnasaMpAdananI jarUra] tathA pratitaa HzAmAvo yathA sAthe gharamA A vAcakavaryanA vacanAnusAra jainazAsanamAM tamAma pravRttinuM mukhya dhyeya pha-kalezanA abhAvanuM saMpAdana che. bhAvazUnya kevaLa bAhya kriyAothI karmakSaya Atyantika thatuM nathI. bhAvaliMta kriyAo mATe zAstrIya jJAnarasaMpAdananI jarUra che. guruparataMtratA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] vinA zAstronA jaTila ane gaMbhIra padArthonuM jJAna zakaya nathI. A mATe AcArAMga-sUtranI sAkSIe gurukuLavAsanuM khUba ja mahattava darzAvavAmAM AvyuM che. svachaMda yationA guru parataMtratA vinAnA kaSTabharapUra AcaraNane sakhata zabdomAM vakhoDI kADhavAmAM AvyuM che, kAraNake pariNAmanI vakratA ja teone svachaMda banavAmAM preratI hoya che. hitaprApti mATe Rju pariNAma hovo joIe. AtmAnA ju pariNAmane pArakhavA mATe nisargataH mArthAnusArIpaNuM, tattvazraddhA, akhabAdhyatA, kriyAmAM apramAda, guNAnurAga ane zakayAnuSThAna-pravRtti A badhA lakSaNo jaNAvyA che. (juo pR. 20-21-22) [ekAkI vihAra samIkSA gurukuLavAsane vadhAre paDatuM mahatva ApavAmAM ekAkI vihArane sAva uchera thaI jaze' AvI DarAmaNI vAta sAme upAdhyAyajIe khUba ja nirbhayatA darzAvI che. teoe aneka yuktio-dalIlo ane zAstravacane TAMkI TAMkIne spaSTa uddaghoSa karyo che ke gItArthane paNa sAmAnya saMgomAM ekalA vicaravAnI anujJA nathI to agItArthanI te pachI vAta ja kyAM ? meTA samudAya sAthe rahevAmAM kaleza-kayA ane doSita gocarI vagerenA bahAnA kADhIne samudAyathI alaga paDI vicaranArA svachaMda yatio sAme teoe lAlabattI dharI che. ekAkIpaNe alaga vicaravAmAM tenA karatAM paNa vadhu khataranAka deSa (juo pR. 26) darzAvIne ekAkI vihAranI jhATakaNI kADhI che. svachaMda ekAkI vihAranuM samarthana karavA mATe "o vi gvAruM vizvakano vikAsa kAme zraHkAma" A dazavaikAlIka cUlikA sUtranuM e pakaDanArAone te sUtranuM rahasyabhUta tAtparya teoe ghaNo ja premathI samajAvatAM kahyuM che ke atyaMta ApavAdika sthitimAM gItArthane ekAkI vicaravAnI chUTa ApavA sAthe e ja sUtramAM sUtrakAre cetavaNInA paNa sUra kADhyA che ke "je je emAM kayAMka koI gupta pApa pesI na jAya ke kAmasaMga arthAta viSaya AkarSaNa spaza na jAya. gurukulavAsatyAgIne huM je karuM chuM te AjJA mujabanuM che evuM saMvedana thatuM hoya te te spaSTa mithyAbhimAna hovAnuM jaNAvyuM che. kaparA kALamAM atyaMtakuzIla sAthe rahevAne prasaMge upasthita . heya athavA saMyama durArAdhya hoya tyAre ja ekalA vihAra karavAnI chUTa che e spaSTatA sarasa karI che. (juo pR. 31), " [sUtra-artha ubhayanuM prAmANyo ekAkI vihAra sUcaka uttarAdhyayana sUtragAthA upara vistArathI carcA-chaNAvaTa karavA upara jyAre koI akaLAIne kahe che ke sIdhA sAdA arthavALA sUtrane kema Avu cuMthavAmAM Ave che tyAre enA uttaramAM upAdhyAyajIe navo muddo upADa che-ke mAtra sUtra ja pramANe che ke sUtra-artha uryA pramANe che ? ekalA sUtrane te koI kALe pramANu mAnI zakAya ja nahIM kAraNake zabdathI paraspara virodhI bhAse evA be sUtramAMthI kone pramANa karavuM e moTo savAla Ubho thAya ! sAmAnya svamatikapita artha mAtrane pramANa karavAmAM paNa bIjA aneka sUtronA artha sAthe gharSaNa UbhuM thAya. eTale upAdhyAyajI mahArAje siddhAnta tAravIne darzAvyuM che ke suvihita AcAryanimita niryukti-cUrNi-bhASya Adi samagra vivaraNa granthone paraspara saMvAdathI sUtrane je artha phalita thAya te artha ane tenuM sUcaka sUtra, umaya pramANa che-kevaLasUtra pramANa nathI ke svamatikapita artha paNa pramANa nathI. puruSa ane paDachAyo jema eka bIjAne saMlagna che tema sUtra ane artha paNa ekabIjAne saMlagna ja che. pridhAna-apradhAna dravyacAritranI spaSTatA] stra vihAramAM dezArAdhakatA kema nahIM ?-A zaMkAnuM samAdhAna teonuM cAritra dravyacAritrarUpa gaNIne karyuM che. A prasaMge dravya zabdanA apradhAna ane pradhAna evA be artha upara vistArathI vicAra karavAmAM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] Avyo che. jeone asthibheda thayo nathI temaja apunarmakabhAva paNa prApta thayuM nathI, tevA abhavya cho athavA sakRbaMdhaka mArga bhimukha ke mArgApatita jIvonuM cAritra apradhAnadravya cAritra che arthAt jenuM mukhya beMdhapAtra koI vizeSa phaLa nathI, mAtra kaSTAcaNarUpa che. jeo apuna badhaka avasthAmAM AvI gayA che athavA AgaLa paNa vadhyA che teonuM cAritra pAlana bhAvavikaLa hoya te paNa bhAvasAdhaka che eTale ke pradhAnadravyAjJApAlanarUpa che. (juo pR. 41-42) yadyapi zrI abhayadeva sUri mahArAjanI caitya paMcAzakavRttinA matane anusarIne mArgAbhimukha ane mArga patitane ahIM pradhAna dravya caritra kahyuM nathI paraMtu bIjA saMpradAya mujaba te baMne apunarbhadhakanI avasthA vizeSarUpa ja jaNAvyA hovAthI temanI bhagavaAjJAbodhagyatA gabiMduvRttimAM spaSTa jaNAvI che. (juo pR. 136-137). sakR baMdhaka AdinuM vyAjJApAlana pradhAna na hovAnA cAra liMga gAthA 19mAM batAvyA che. 1. sUtrArthanuM paryAlocana na hovuM, 2. guNabahumAna na hovuM, 3. aprAptapUrvatAne harakha na levo ane 4. vidhine bhaMga thAya tenI kaI arerATI na hovI. A cAra kAraNe teonuM dravyAjJApAlana mukhya na hovA chatAM temAM sarvathA prAdhAnyane vyavachera paNa karyo nathI kAraNake guruparataMtra dvArA kuhavirahanuM saMpAdana karavAmAM dravyAjJApAlana khUba ja upayogI che. (juo. gAthA 21) AnAthI eka hakIkatanI khUba ja spaSTatA thaI jAya che ke bhAvazUnyapaNe thatI drakriyAone vakhADavAmAM kAMI ja sAra nathI. dareka jIvonI kakSA ekasarakhI hotI nathI. moTA bhAganA chavo AdidhArmika avarathAmAM drakriyAnA pAlanathI ja AgaLa vadhatA jovAya che. te avasthAmAM kuhaviraha thavo e paNa drakriyAnI eka mahAna siddhi che. vivekahIna paNe, unmattapaNe dravyakriyAo thatI joIne kadAca ekavAra akaLAmaNa thaI jAya to ene upAya to e ja che ke te kriyAo karanAramAM viveka jAge ane unmAda bhAge e mATe prayatnazIla banavuM. pradhAna dravyajJApAlanane egya AtmAo apunabedhaka, samyagdaSTi, dezavirata ane sarvavirata che. bhAvathI samyagdaSTi vagere hoya tevA AtmAone AjJApAlanane bhAvAtmaka nahIM batAvatA dravyAtmaka kahevAnuM zuM kAraNa evI jijJAsAnA samAdhAnamAM jaNAvAyuM che ke tenuM nimnakakSAnuM AjJApAlana uttarottara caDatI kakSAvALI bhAvAttAnA pAlanamAM hetubhUta hovAthI tene dravyAjJApAlanarUpe kahevAmAM kAMI ajugatuM nathI. (juo pR. 57-58). dvivyAjJAnuM aparaMpAra mahatva bhAvathI ja bhAvavRddhi thavAne niyama hovAthI dravyAjJA mahatvazUnya che-AvI zaMkAne nirmULa karavA mATe bhAvane pariNAmI kAraNarUpe ane dravyAjJAne nimitta kAraNarUpe darzAvyA che. ahIM bIjAdhAnane bhAvaprAptinA dvArarUpe kahI vividha yagabIjenuM varNana karyuM che-jemAM bhAvAjJAnA bahumAnane pradhAna gaNuvyuM che. dravyastava paNa bhAvANAmAM bahumAna jagADanAra hovAthI bhagavadanumata che A hakIkatanI siddhi khUba ja vistArathI darzAvI che. temAM jeo sUtrasammati svIkAratA nathI teo mATe anumAna prayoga darzAvavAmAM Avyo che- jinabhavanAdinirmANane megya-prApya chavo samakSa paNa prabhue niSedha karyo nathI, mATe dravyastava bhagavAnane saMmata che. je je bhagavAnane samata na hatuM tene yogya-prajJApya cho samakSa bhagavAne spaSTa niSedha karyo che dA.ta. kamabhoga." "taphA ' sUtrathI jinacaityanA gRhasthA dvArA vaMdana-pUjana Adi siddha thAya che ane sAdhuone kAtsarga dvArA tenI anumodanAnuM vidhAna paNa phalita thAya che. ahI apakAyanI virAdhanA vagerenI anumati thaI javAnA doSa UbhA thavAnI dalIla zrI upAdhyAyajIe nakArI kADhI che. apUkAyanI virAdhanA karI AvanAra bAlamuni aImuttAne kAMI paNa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] Thapake nahIM ApatA bIjAone tenI AzAtanA na karavAnuM kahenAra bhagavAnane apakAyanI virAdhanAmAM anumati ApanAra kaI rIte kahI zakAya ? ! gajasukumALane smazAnamAM kAryotsarga karavAnI chUTa ApanAra temanAtha bhagavAnane somIla sasarAe karelA mastaphadAhanA upasarganI pIDAmAM anumati ApanArA kaI rIte gaNuM zakAya ? ! je ahIM mAtra nirjarA-anukuLa pravRtti aMzamAM ja anumati hovAnuM samAdhAna karIe te dravyastavamAM paNa nirjarA-anukuLa pravRttinI ja anumodanA karAtI hovAthI kaMI dekha raheto nathI. (juo pR. 68) dvivyastavamAM virAdhanAne kaI doSa nathI] dravyastavamAM thatI apakAyAdinI virAdhanAne hiMsArUpa jaNAvI tyAjaya gaNavanAra matane ahIM pApikamata jaNAvyuM che. kAraNa ke saMyama mATe sAdhune nadI UtaravI paDe tyAre apakAyanI virAdhanA thatI hovA chatAMya koI ja mUrtipUja virodhIoe tene hiMsAtmaka pravRtti kahevAnI hAma bhIDI nathI. sthAnAMga Adi sUtramAM nadI UtaravA mATe spaSTa anujJA che. (pR. 71-72) vartamAnakALamAM hajAro puSponI aMgaracanAnA samaye hiMsA...hiMsA...ne hebALo macAvI mUkanArA ajJAnI kaTAra lekhakane upAdhyAyajInI A saceTa dalIla gaLe Utaraze ke kema e te zaMkita ja che. paraMtu vartamAnakALe game tevA (rAMyamI muni) ke dRDhadhama zrAvaka paNa pitAnA sAdhudharma ke zrAvakadharmanI ArAdhanA veLAe sthAvarakAranI hiMsAthI alipta rahetA hoya evuM chAtI ThokIne siddha karI zake tema che ja nahIM, te pachI sarbhAvapaSaka ane bhAvollAsavardhaka aMgaracanA vagerene kema hiMsA ane virAdhanAnA nAme vakhoDatA haze e to emanuM aMtara tapAsIe te ja jANI zakAya ! [munione dravyastavanI anumodanA Avazyaka] vyastavanI anumodanA je sAdhuone karavAnI hoya te pachI munio sAkSAt kavyastava karavA besI jAya te zuM vAMdhe ?' AvI zaMkAne vajuda vagaranI jaNAvI che kAraNake munio bhAvastArUDha hevAthI teo dravyastavAntargata zubhabhAvanI anumodanA karI potAnA zubha bhAvo puSTa kare che-eTale sAkSAta dravyastava karavAnI temane jarUra ja nathI, temaja adhikAra paNa nathI, kAraNake teone sarvasAvadaranA paccakakhANa che. te pachI zrAvake paNa mAtra bhAvastava ja cAlu kare ane dravyastava choDI de te zuM vAMdhe ' AvI paNa dalIlane ahIM avakAza nathI kAraNake je zrAvake saMsAratyAga karI sarvasAvadyayegane tyAga karI munionI jema ja kevaLa bhAvastArUDha thaI jAya to e iSTa ja che paNa badhA zrAvake mATe e zakaya ja nathI-ane munipaNuM lIdhA vinA kevaLa bhAvastavamAM sthiratA rahevI e atiduSkara che eTale bAvAnA be ya bagaDyA" jevI dazA thAya enA karatAM te dravyastavanA prazasta mAdhyamathI bhAvastavamAM sthira thavA prayatnazIla rahe e ja DahApaNa bhareluM che. dvivyastavanA upadezanI paddhati dravyatava munio sAkSAta te na kare paraMtu bIjAone te karavAno upadeza ApI zake ke nahIM? A eka sarasa vicAraNIya muddo gAthA 36thI rajU karyo che. A muddAnI chaNAvaTano mukhya sUra te e ja che ke sAdhuthI tuM tAja phUla laI Ava....pANIne kaLaza bharI lAva...dIvo peTAva..dhUpa saLagAva." vagere pUjAmAM sAkSAta pravartaka vacane belAya nahIM, kAraNake sAdhuone AjJApanI bhASAmAM belavAne niSedha che. prajJApanI bhASA vihita che. eTale sAdhuo gRha samakSa dravyastavanA zubha phaLanuM ja varNana kare, zretAo phalAthI hovAthI svayaM dravyastavamAM pravRtta thAya. devoe jayAre nAke dekhADavA mATe bhagavAna mahAvIranI samavasaraNamAM
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] anumati mAMgI tyAre devo mATe dravyasvarUpa nATaka prabhune ISTa hovA chatAM bhagavAne sAkSAta pravartaka ke anumatisUcaka "yathAsukha' zabdaprayoga na karyo, niSedha paNa na karyo. A saMdarbhamAM "yathAsukha' zabdane artha paNa spaSTa thaI jAya che. je kAryamAM sAkSAta para pravRtti ISTa heya te kAryamAM anumatine sUcavavA "yathAsukhaM' zabda prayoga thAya. anyatra na thAya. dA.ta. saMyama haNamAM anumati ApatI vakhate bhagavAne "yathAsukha" prayoga karela. (juo pR. 84) je munio munipAnI maryAdA bahAra jaI, vajasvAmI mahArAje puSpapUjane sarvathA ucchada na thAya e mATe labdhi dvArA anyatra jaI DhagalAbaMdha pu lAvavAnI karelI pravRttine oThA tarIke pakaDIne yaM vyastavamAM pravRtti karatA thaI gayA che tevAone bhagnapariNamIrUpe oLakhAvavAmAM AvyA che. tAtparya, munio mATe dravyastavamAM svayaM pravRtti kartavyarUpa nathI ane temAM vajIsvAmInuM dRSTAnta anukaraNIya paNa nathI. . [apradhAna drAjJA anudanIya nahI] ahI dhyAnamAM rAkhavAgya bAbata e che ke anumodanA bhAvAjJA ane pradhAnadravyANA benI ja thAya. apradhAna dravyAnA e anumodanIya nathI. dravya ane bhAvanI caturbhagI karIe to dravyazanya bhAva ane bhAvazUnya dravya A bemAM sUryaprakAza ane khadyotaprabhA jeTaluM aMtara darzAvavAmAM AvyuM che. arthAta dravyazUnyabhAva maherachApa vinAnI suvarNa mahera che te bhAvazUnya dravya maherachApavALu phUTa dravya eTale ke beTArUpiyA jevuM che. A rIte bhAvAjJAnuM te puSkaLI mahattva che. A bhAvAjJAne prAraMbha sadaSTithI mAMDIne mAnavAmAM AvyuM che. te pUve nahIM. ahIM khUba ja bhArapUrvaka darzAvyuM che ke vAstavamAM sanmArga pravRtti e ja AtmAnA svabhAvarUpa che. jayAre ubhAga pravRtti mithyAtvAdikamajanita che. "sanmArga pravRtti svabhAvarUpa heya te guNasthAnakanA kramanI vyavasthA kema ghaTe ? AvI zaMkAnuM jJAnanayane avalambanathI samAdhAna karyuM che. A samAdhAnamAM eka vAta khuba suMdara spaSTa karI che ke jinapravacana sarvanayAtmaka hovA chatAM te te viSayanuM prAdhAnya darzAvavA mATe kaI eka nAnuM avalambana karavAmAM kaI deSa nathI. (juo pR.. 95-96-97), [zuddhAjJA yogathI vigho para vijaya sanmArga pravRttimAM vina na Ave evuM bhAgye ja bane. kaMTakavita-javaravina-mehavina A traNa bAhya duSTAtathI adhyAtma mArgamAM kevA jaghanya-utkRSTa viine Ave che te meghakumAra-dahanasUra ane addatanA udAharaNathI sAruM spaSTa karyuM che. "sArA kAmamAM so vighana" A ukti anusAra vighanI saMbhAvanA utakaTa hovAthI sAdhake sadA apramattabhAve zuddha AjJAgamAM vartavuM jarUrI che. sAdhakAtmA je emAM sAvadhAna hoya to rudravipAkI karma paNa nirmaLa banI jAya che, phaLIbhUta thatuM nathI. bAhyanimitta tulya hovA chatAM eka vyakti roga-utpattinA kAraNe aMge sAvadhAnI rAkhe che to rogathI bacI jAya che jyAre anya vyakti regakAronuM ja sevana kare che to te regathI gherAya che. joke nizcayanaya ahIM nimittatulyatA svIkAravA taiyAra nathI kiMtu vyavahAranayathI nimittatulyatAnuM kathana ucita che. vyavahAranaya paNa tatvapratipattinuM mahatvanuM aMga che. tenA avalaMbane zuddhAjJAgarUpa, puruSArthathI aniyatasvabhAvanA karmane upakrama lAgI zake che. [puruSArthavAda ane bhAgyavAdanI carcA jainamatanI A vizeSatA che ke bAMdheluM dareka karma avazya bhogavavuM ja paDe evo ahIM ekAMta niyama nathI. zithilabaMdha ane daDhabaMdha ema be rIte karma baMdhAtuM hovAthI zithilabaMdhe baMdhAyela karma
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] enA virodhI purUSArthathI hataprabhAva thaI jAya che. (juo pR. 102) tAtparya e che ke jainazAsanamAM karma ane puruSArtha ubhayanI samAna mukhyatA che. A muddA upara upAdhyAyajI mahArAje khUba ja suMdara mImAMsA raju karI che. joke batrIza-batrIzI prasthamAM 17mI deva-puruSakAra batrIzImAM paNa khUba UMDANathI chaNAvaTa karI che paraMtu tyAM paNa 8mA . nI TIkAmAM upadezarahasyanI bhalAmaNa karatA lakhyuM che ke viviDoDAmartha 3 zaqg_sira 3 swAmiH " deva kASTasamAne che ane puruSArtha pratimAnulya che A bAbatanuM vadhu spaSTIkaraNa batrIzImAM khuba ja suMdara karyuM che. deva ane purUSakAranI tulyatAne viSaya gyabiMdu grantha (le. 318thI 338)mAM zrI haribhadrasUrimahArAje suMdara rIte varNavela che. mokSa paNa karmavibhAgarUpa hevAthI karma janita che A hakIkata ahIM upadezarahasyamAM vizeSa spaSTa karI che. amuka kArya bhAgyaphalita ane amuka kArya puruSArtha phalita evA lekaprasiddha vyavahAra karavA mATenuM bIja bhAgyapracuratA ane puruSArtha pracuratA hovAnuM jaNAvAyuM che. "amuka kArya bhAgyathI nahIM paNa puruSArthathI pha" AvA paNa lokaprasiddha vyavahAranI upapatti alpatArthamAM abhAvanI virakSA karIne thaI zake che. arthAt puruSArtha puSkaLa hoya ane bhAgya ghaNuM maMda-alpa hoya te bhAgya che ja nahi evI vivekSA karIne uparokta vyavahAra thaI zake che. [zubhAnubaMdha ane azubhAnubaMdhanuM mULa] parizuddha AjJAga mokSa puruSArtha rUpa hovAthI granthakAre tene anusaraNa upara khUba ja bhAra muka che. kAraNa ke enAthI zubha anubaMdhanI paraMparA sarjAya che. prAraMbhika AjJAyAga samyam darzana rUpa che ane e sAnubaMdha hoya te ja uttarottara nirmaLatA vadhe che. sAnubaMdha AjJAga adhyAtma pravartaka che ane te vinAnI kriyAne tanumaLa samAna lekhavAmAM AvI che. sAnubaMdha AjJA yoga granthibheda vinA Ave nahIM. jJAna ochuM hoya te paNa zasthibheda rahita hoya te pUrNa kahevAmAM vAMdho nathI. kAraNa ke tenAthI ja azubha anubaMdhane vikeda thAya che, pachI bhale tatkALa pravRtti dravyathI asat hoya. (juo pR. 128) azubha anubaMdhe kalezanuM mULa che, enA prabhAve ghaNuM AtmAo 14 pUvI thayA pachI paNa paDIne anaMta saMsArI thayA che. azubha anubaMdha mAtra niyatinA paripAkathI ja tUTe evuM kAMI nathI. jinAjJAnI dizAmAM zubha prayatnathI azubhAnubaMdhe tevI zakAya che. AjJAga auSadha tulya che eTale ene yogya kALa-akALane paNa vicAra karavo joIe. jIva mithyAtvanI ghaniSTha asara heThaLa hoya tyAre AjJAga saphaLa thato nathI. apunardaka dazA prApti pachI ja AjJA yoga asarakAraka bane che, tAtparya, carama pulaparAvarta kALamAM ja apunarbhadhakAdi avasthAmAM tathAbhavyatvanA paripAkathI bIjAdhAnAdi gyatA prApta thAya che. jo ke A vyavahAra nayane mata che. A rIte dIkSAne adhikata kALa paNa zrI paMcAzaka zAstramAM caramapudgala parAvartaja upadezya che. nizcaya nayanI dRSTie to chele ardha pudgala parAvarta kALa ja egya che. arthAta granthibheda thayA pachI ja AjJAgane avasara prApta thAya che. akALe AjhAyegathI kadAca greveyaka devakanuM sukha maLI jAya te paNa pariNAme te durgati ja UbhI thAya che eTale evA daiveyaka sukhanI paNa kaI kIMmata nathI. (juo. pR. 138-139). [ bahiraMga sukha ane aMtaraMga sukhanI ta2tamatA] A prasaMge aMtaraMga sukhanI tAvikatA ane bahiraMga sukhanI AbhAsikatA upara khUba ja suMdara chaNAvaTa karavAmAM AvI che. mizrAdaSTinuM sukha e vAstavamAM sukha ja nathI paNa duHkha rUpa che A hakIkta upara vizada prakAza pADIne zrI upAdhyAyajIe ghaNo ja upakAra karyo che. AkhA zarIramAM ANue
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] aNue kAMtIla jhera vyApI gayuM heAya tyAre bAhya sukhanI bharapUra ane bahumUlya sAmagrI duHkha-pIDAmAM vadhArA ja kare che tema mithyAtvanuM jhera AtmAnA pradeze pradeze vyApelu DhAya tyAre mithyAdaSTine bAhya sukha sAmagrIthI paNa sukha zenuM heAya ? zarada RtunA tApamAM kAI jaLAzayanuM pANI garama thAya tA paNa sapATI upara ja, aMdara tA ThaMDInI ThaMDI ja hAya che tema khAdya viSayanA saMparkathI mithyA dRSTine sukha lAgatuM heya tA te mAtra sapATInI garamI jevuM, paNu aMdara tA bhArAbhAra du:kha ja hAya. aMdha puruSa jema darzanasukha anubhavatA nathI tema gADha mithyAtvathI aMdha heAya te paNa sukhacena anubhavI zakatA nathI, kAraNa ke ene anaMtAnubaMdhInA udayathI tRSNAnI pIDA ja bhayakara heAya che. vaLI mithyAdaSTinu jJAna paNa ajJAnarUpa hAvAthI e ajJAna mUrtine ajJAna janita dukhAnubhava ja heAya, sukhanuM te vaLI nAma--nizAna kAMthI hAya ? samyandiSTa jIvane AtmasvabhAvanA nibheLa nathI je aMtaraMga sukhasa.vedana thAya che te alaukika haiAya che. (jue pR. 143) vaLI te parAdhIna heAtuM nathI, viSaya sukha karatAM caDhIyAtI kakSAnuM hAya che, viSayasa`panI emAM jarUra paNa rahetI nathI. pANI jema dUdhamAM bhaLI jAya tema khAdyaviSayasukha aMtaraMgasukhanA pravAhamAM bhaLI jAya che. AvA sukhanuM TIpu paNa mithyAdaSTine heAtuM nathI. diSTa ja jo timiranAzaka heAya te pachI jema dIvAnI jarUra rahetI nathI, tema nirupAdhikabhAvathI AtmA ja svayaM sukharUpe pariNamyA pachI bAviSasaparkanI paNu kAI jarUra rahetI nathI. AvA aMtaraMga sukhanI prAptimAM AjJAyAga mahattvanuM sAdhana che. [abhigraha pAlananI AvazyakatA] AjJAyAgamAM aviratapravRtta rahevA mATe tIvra abhigraheAnu pAlana khAsa jarUrI che. mumukSuone kSaNavAra paNa abhigraha vinA rahevu IcchanIya nathI. abhigrahe e apramattadazAnI keLavaNI che. levA karatAM paNa tenuM pAlana vadhu kiThana che. vRSTi thAya tA mAre upavAsa karavA' AvA abhigraha lIdhA pachI vRSTi kadAca na thAya ane upavAsa na karavA paDe te paNa te karavA mATenI taiyArI satata hovAthI nirAlAbha akhaDita rahe che. granthakAre A saMbaMdhamAM abhinava zreSThI ane jIraNazeThaneA dAkhalA TAMkayo che. jIraNazeDanI tIvra jhaMkhanA hatI ke prabhu mAre tyAM padhArIne pAraNuM kare paraMtu bhagavAna mahAvIre ceAmAsI tapanuM pAraNuM abhinavazeThane tyAM karyuM. tyArabAda jyAre kevalIbhagavaMta gAmamAM padhAryA ane lekAe pUchyuM ke A nagaramAM kANu kRtapuNya che ? tyAre jIraNazeThanuM nAma kaivalIe dIdhuM, kAraNake prabhu padhAryA naDI chatAM paNa pAraNA saMbaMdhI potAnI bhAvanA tIvra hatI. granthakAre e bhAvanA-manArathane ja abhiyaha rUpa jaNAvyA che. pracakkhANa na karyAM hAvA chatAM paNa e abhima ja hatA e darzAvavA mATe IcchA, pravRtti, thai ane siddhi AvA abhigrahanA cAra bhedo jaNAvyA che. ahIM tIvra IcchArUpa abhigraha hAvAnu spaSTa che. yAmuna rAjarSinA dRSTAnta (pR. 152)thI jaNAvyuM che ke A abhigrahe| bhAre khataranAkapApAnA paNa aMta lAvanAra che. kaSAyathI pApakarmAnI baMdhasthiti dIdhuM ane tIvra rasavALI baMdhAya che paNa zubha bhAvarUpa abhiyauA tene tADI nAMkhavAmAM ghaNunA ghAnuM kAma kare che. [upadezanI yathAsthAna upacAgitA] upadeza satra upayogI heAtA nathI. tIvravege bhamI rahelA cakrane daMDathI ghumAvavAne kAMI artha nathI tema jeonA karmanirjarAnA cakro tItragatithI ghumI rahyA che. tene upadeza devAnI ceSTA tA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] hAsyAspada che. upadeza tA jeo haju dharmamAge` gatizUnya che temane tathA jeA mativALA che teonI tIvra pragati karAvavA mATe athavA jyAM che tyAMthI nIce na paDe-sthira rahe te mATe upayAgI che. vaLI vagara upadeze paNa ghaNA AtmAo dharmamAge pragati karatA hAya che, paNa ene aM e nathI ke upadeza nakAmA che. arthAt upadezanI kAraNatAmAM kaI vyabhicAra zaMkA UThAve tA tenuM ahI. suMdara samAdhAna ApyuM che. vinA paNa cakra pheravI zakAya che eTalA mAtrathI daMDa ghaTanuM kAraNa nathI' ema kaDI zakAya nahIM. cakra dhUmAvanAra vAyu AdimAM sAdhAraNa daDatvajAti mAnavAvALAnuM ahIM khaMDana karavAmAM AvyuM che, kAraNake emAM pratyakSAdha-sAMka vagere doSa UbhA thAya che. (jue pR. 159) [guNadeASanA vicArathI tAttvika nivRtti nivRttinuM tAttvika svarUpa gAthA 8ramAM dekhADatA kahyuM che ke jJAna-darzanathI yukta heAya ane bhAvikavyu viSe sAvadhAna hAya, guNadoSanA alpahatva viSe sabhAna heAya tyAre pApothI tAttvika nivRtti thAya che. guNudeASanA alpabRhatva viSe sabhAnatAnuM tAtparyAM e che ke--pUrva saMcita duSkarmanA kSaya vinA tA chUTakAro ja nathI have e udayamAM Ave tyAre dhAra upasargA ane Apattie AvIne UbhI rahe tyAre zuM karavuM ? granthakAra kahe che ke jo enI sAme jhajhumavAnI zakti hoya teA jhukI javAnI kAMI jarUra nathI, tene barAbara sahI levAthI apAra ka nirA thAya che. jo saMdhaLu baLa AdinA abhAve saMgha zakti na hAya ! zAstrokta vidhipUrvaka rAga vigeremAM cikitsA karI levI joie jethI saMyama yegA sIdAya nahIM, A dhyAnamAM paDAya nahIM. puSTa kAraNo hAya tyAre apavAda mArganuM sevana paNa nirjarA phUlaka ja hAya che. apuSTa AlaMbane apavAda mArganuM sevana karmabaMdha phalaka thAya che. puSTa ane apuSTa AlaMbanane viveka guNu sthAna pariNAma prabhAve jIvane prAyaH svataH prAdurbhUta thAya che. tenA kAraNe anAbhAga paNa munine mArgAnusaraNamAM bAdhaka banatA nathI. gADha kaTA Ave te paNa prAyaH munie potAnI zakti gApavatA nathI, pratikULa sayAgAmAM bAhya kriyAMonuM pAlana kadAca zithila thaI jAya tA paNa AbhyaMtara bhAva TakI rahe che. pratikULa sAgAmAM bhAva TakAvI rAkhavA e dhaNuM ja duSkara che. [ uttama cAritra vattamAnakALe vidyamAna ] zuM AvuM uttama cAritra vartamAna kALe hetu haze ? AvI zaMkA ghaNAne muMjhave che. tyAre uttama cAritra pALanArA sAdhue Aje paNa che--AvI dRDha zraddA upA. yajJezavijaya mahArAje gAthA 91mAM vyakta karI che. vamAna kALamAM sAdhudharmanA astitvamAM vizvAsa gumAvI baThelA ane utpAnI nikaTa jaI rahelA ghaNAM bhavyAtmAone AmAMthI ghaNuM ghaNuM samajavA maLe evuM che. kuza'kAe TALI zakAya tema che. dareka sAdhuone vhema ane avizvAsanI dRSTithI jonArA mATe zrI upAdhyAyajI mahArAjanI A gAthA lAlabattI samAna che. saMbhava che ke te munionI kacAMka skhalanA paNa thatI hAya kiMtu suyogya sAdhuo evA kadAgrahI heAtA nathI ke teenI bhUla koI dekhADe teA tene svIkAra karavAne badale bacAva ja karyA kare. jee kharekhara kadAgrahI haiAya che te teA bhArekamI paNAne kAraNe, je karavAnu che e cheADI daI tuccha svakalpita bAhya yogamAM ja rAce mAce che teo te dayApAtra che. e ajJAnIe ame kaThera cAritranu' pAlana karanArA' evA mithyAbhimAnamAM sattvahInapaNe unmattanI jema Dagale ne pagale ThAkara khAIne paDatA hAya che. utsUtra bhASaNunA kavipAkathI te gabharAtA haiAtA nathI. vaLI je madhyama lakAne evI tattva dRSTi hotI nathI, mAtra bahAranA bhapakAthI aMjAI jAya che tevAone bhegA karIne bharamAvavA mATe susAdhuonI niMdA eja kadAgrahIonI chavikA banI jAya che. upadeza devAnI tavAone ghelachA tA ghaNI hAya che paNa sUtrakRtAMgamAM enA mATe zuM vidhAna che te jANavAnI tA phurasada ja kayAMthI Aya? !!
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [17] mahApApanI bhAgIdArI kevaLa emanA nasIbamAM hoya che. upAdhyAyajI mahArAje sUtrakRtAMgane e samasta vidhi ahIM TIkAmAM udadhRta karyo che. je dareka upadezaka mATe avazya jJAtavya che. A prakaraNamAM eka vizeSa spaSTatA e darzAvI che ke anekAntavAdanA samucita bAdha vagaranuM dravya samyaktva che. (juo. pR. 188). ( [ samyagadarzananAM prANu svAduvAda] syAdvAda bodhane samyaktvanA bIja rUpe oLakhAvyuM che. syAdvAda ja samyagU darzananA prANa che. sUtrAkRtAMganA anAcAra zruta adhyayananI gAthAo udhRta karIne ekAntaprarUpaNuM TALavA mATe mahatvanuM mArgadarzana puruM pADayuM che. svAduvAda e ja jina pravacanano sAra che. enA bodha vinA cAritrane paNa ahIM asAra kahI dIdhuM che. (juo pR.187) AcArAMga nA 'je samma..."sUtrathI abhivyakta samyaktva ane sAdhutAnA ekIkaraNamAM paNa upAdhyAyajIe sAdhutA eTale "svAdvAda-parikarmita buddhi janita tIvra ruciviSaya bhUta AtmAmAM ramatA Avo artha karI AAvAdanI mahattA rathApita karI che. AvA svAvAdane na jANunArA agItArtha upadezakenI ceSTAne ahIM sApha zabdomAM nATaya ceSTA sAthe sarakhAvI dIdhI che. (juo pR. 200) e ja rIte sAdhue gurukulavAsa tyajI dIdhA pachI tenI nirdoSa bhikSAvRttinuM paNa kAMI * mahatva aMkAtuM nathI. - sAdhuo mATe avasaracita kRtyanI pradhAnatA che. anavasare karAte upavAsa paNa sAre nathI kAraNa ke sAdhAraNa rIte te upavAsa AThama-caudaza vagere parvadinenuM vizeSa kartavya che. jyAre ekAzana e nitya kartavya che. lai. 107-8mAM AnI suMdara chaNAvaTa karI che. kriyAne utkarSa zraddhAnI tIvratA para avalaMbita che. guNadoSane lAghava-gauravane barAbara jANIne saMsAra para vairAgya bhAva rAkhI svAdhyAyAdimAM lAgI javAthI zraddhA tIvra bane che, vaLI e tIvra zraddhAthI jJAnAvaraNAdi karmane viziSTa pazama thAya che. A rIte jJAna-zraddhA ane kriyAnI anya puSTi thavAthI pApabaMdha aTakI jatAM krame karI jIva paramapadane prApta kare che. paNa kyAreka vacamAM naDatara rUpe nikAcita pApa karmane udaya AvI jAya to kaMika AcAryanI jema patana paNa thAya che. paNa badhAne evuM thatuM nathI. A sthaLe pApagaMdha aTakI javAnI vAtanA saMbaMdhamAM prakAre pataMjalI vagerene kahela akaraNaniyama yAda karyo che. vaLI tenA samarthanamAM granthakAre eka vAta bahu sArI spaSTa karI che ke anya matamAM paNa je yukti yukta kathana hoya, jena zAstro sAthe ekalA arthathI athavA strArtha ubhayathI maLatuM AvatuM hoya te jarAya ayukta mAnavuM nahIM. A rIte yukta hovA chatAM "A to bIjAe kaheluM che? ema kahIne tenA para dveSa vyakta kare athavA ekAntavAdane bhaya koI pradarzita kare te granthakAre temAM ajJAnane mahImA jAhera karyo che. (juo laeN. 112). akaraNaniyama: prAraMbha ane parAkASTA ] akaraNa niyama eTale pApamAM punaH pravRttine uche. dezavirati guNa sthAnake tene prAraMbha jaNAvAya che. bhAva sAdhuoe samasta pApa tyAganI pratijJA karI hovAthI teone akaraNa niyama viziSTa keTine heya che. kSepaka zreNimAM mohanIyanA kSaya pachI A akaraNa niyama parAkASTAe pahoMce che, tenA prabhAve vItarAganA jIvanamAM koI paNa niMdya pravRttine leza paNa praveza maLato nathI. rAgadveSa garbhita pravRtti ja niMdya che. vItarAgane rAga-dveSa na hovAthI niMdya pravRtti kayAMthI hoya ? A tabakake rAgadveSanA abhAvamAM apramattathI mAMDI sagI kevalI sudhI kevaLa ega janya tamAma pravRttionI nirdoSatA ghaNA vistArathI siddha karavAmAM AvI che, jemAM ka95bhASyamAM vastra chedana kriyAne uddezIne AlekhAyela samasta
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] vAdasthaLane ahIM samAveza karyo che. emAM hiMsAne lagatI dravya-bhAvanI caturbhagI mananIya che. "akaraNa niyama mAtra kSINamehIne ja hoya, ethI nIce na hoya A zaMkAnuM suMdara samAdhAna zle. 118mAM raju karyuM che. A prasaMge kalpabhASyanI gAthAone anusarIne karmabaMdhanI vicitratAnA kAraNe upara suMdara mImAMsA raju karavAmAM AvI che. "apavAda pade thatI virAdhanA nirja rAhata thAya che e mahatvanI bAbatanuM upAdhyAyajIe ahIM smaraNa karAvyuM che. "bhAvarahita kevaLa dravya hiMsA gahaNIya nathI ane kSINamehane saMjavalana udaya na hovAthI kAMI niMdya hetuM nathI" enI sAme eka prazna upasthita thaze ke kevaLa dravya hiMsA tatvataH gaINaya na hovA chatAM paNa lekamAM garhaNIya che tenuM kema ? enA uttaramAM granthakAre jaNAvyuM ke ziSTa leke kyAreya enI niMdA karatA nathI kAraNa ke sAmAyika ucita prakRttithI otaprota hoya che. jenuM puracakakhANa karyuM hoya tene bhaMga garhaNIya che. kSINamehane dravya hiMsAmAM te hoto nathI, bAkI aziSTa leke niMdA kare te tenI keI kImata nathI. kAraNa ziSTa bAhya brAhmaNa ke digaMbara pitApitAnI mAnyatA mujabanA vItarAga deva na hovAthI temanI ghaNI niMdA kare che paNa te te sArahIna che. keIpaNa jAtanA abhiniveza vinA zrI upAdhyAyajI mahArAje bhArapUrvaka gheSaNa karI che ke lAkho prayatna karavA chatAM paNa jina vacanane asatya TharAvI zakAtuM nathI. (juo pR. 237). [yatanA, utsaga apavAda, pratisevA Adi. akaraNa niyamanA prakaraNane upasaMhAra karIne granthakAre enA abhyAsa mATe upadeza karatAM jaNAvyuM che ke jayaNAthI vartatA bhAvasAdhuone A kALe paNa tene abhyAsa ucita che. A prasaMge yatanAnuM lakSaNa karyuM che-ApatkALe bahutara asa...vRtti nivAraka AjJAnusArI ceSTA eja yatanA che. amuka viSayamAM amuka prakAranI jayaNuM pALavAnI jarUra che-AvuM jJAna paNa zAstrAbhyAsIne dUrlabha nathI. je viSayamAM jayaNAthI apavAda sevAya che te viSaya utsarga mAge to niSiddha ja hoya che. eTale enAthI e phalita thAya che ke jaina matamAM ekAne na to koI niSedha che ke na to vidhAna che. A sthaLe granthakAre dapika-kavipaka, pratisevAnA A be vibhAganI suMdara rajuAta karI che. (5-245) maithunamAM kalpika pratisevA na hovAthI utsapavAdanI sarvavyApakatAmAM bAdha AvavAnI zaMkAnuM paNa suMdara samAdhAna jaNAvyuM che. A sthaLe "maithunapravRtti sarvathA nirdoSa hotI ja nathI" A bAbata khUba ja bhArapUrvaka raju karI che. (pR. 2 ekAnta niSedha hoya to utsarga ane apavAdanI vyApakatAnA bhaMganI uThAvAyelI Apattine graMthakAre vadhAvI ja lIdhI che. anya bAbatamAM prAyazcitta na Ave tevuM apavAda pada hoya che jayAre maithunamAM evuM apavAdapada che ke jemAM prAyazcitta Ave ja eTale e viSayamAM sUtre kyAMya paNa anujJA ApatuM vidhAna karyuM nathI. (pR. 249), zAstrokta vidhAna kone kahevAya? A praznanuM lai. 133mAM suMdara samAdhAna karyuM che ke-daSAnubaMdhI na hovA sAthe hitakara pravRttimAM pravartaka hoya tema ja arthataH jenI sAthe niSedha paNa saMkaLAyela hoya ja te sUtrokata vidhAna kahevAya. AvuM na hoya te utsutra vidhAnarUpe phalita thAya che. A prasaMge granthakAre utsarnAdi cha prakAranA sutrone upanyAsa karI tene alaukika prAmANyane chatuM karyuM che. te sAthe jaNAvI dIdhuM che ke rAgadveSagarbhita anuSThAna nirdoSa heI zakatuM nathI, te chatAM paNa jayaNAnuM pAlana thayuM hoya te prAyazcitta ghaNuM alpa Ave che. maithunanA ekAnta niSedhamAM utsargApavAdanI kula saMkhyAnI anupattinI AzaMkA TALavA graMthakAre jaNAvyuM che ke yatanA vagara maithuna sevanamAM je prAyazcitta Ave tenA karatAM judA ja prakAranuM prAyazcitta
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [19] yatanAnA sthaLe prApta thatuM hovAthI yatanAsthalIla maithuna kiMcita apavAdarUpa thaI javAthI UMcA-nIcAnI jema utsarga ane apavAdanI kula saMkhyA saMgata thAya che ane A prakAranA tAtparya mAM ja banAvavA 3T' e sUtrathI utsarga-apavAdanI anya vyApakatA darzAvI hovAnuM siddha thAya che. anukULa dravyakSetrAdimAM utsarganuM pAlana ane pratikULa dravyAdimAM apavAdasevana svasvasthAne ucita che. eTale ja jinezvaradeve ekAnta kayAMya paNa kazAnuM vidhAna ke niSedha nahIM karatA prayojanAnusAra nirdabhapaNe utsarga -apavAdanA pAlanane upadeza karyo che. (juo pR. 255-256) mekSanA yoga-upAyo asaMkhya hovAthI eka-ekanuM pratipAdana karavA jAya to kayAre pAra Ave? eTale "rega TALe te auSadha' e nyAye mapAyanuM sAmAnya lakSaNa jaNAvI dIdhuM che ke jenAthI doSane nirodha thAya ane pUrvasaMcita karmanI nirjaza thAya te badhA ya kSo pAyarUpa che. (pR. 256-257) koI evI zaMkA kare ke utsarga-apavAda bhAve zAstravacananI vyavasthA karIne paNa je virodha parivAra zakya hoya te pachI jainetara vedAdi zAstramAM paNa te zakaya hevAthI ApavAdika yajJIvahiMsAnA vidhAne paNa pramANabhUta thaI jaze-te AvI zaMkAne sacoTa radIye ApatA granthakAre sApha jaNAvI dIdhuM che. ke jainavacanamAM je rIte svasva ucita sthAne utsarga ane apavAdane raju karAyA che te pramANe vedAdi vacamAM rajuAta na hovAthI, tyAM te vinA prayajana hiMsAdina vidhAre hovAthI jaina ane jainetara vedAdi vacanamAM dharatIne AkAza jeTaluM aMtara che. (pR. 258) vaLI jainazAmAM apavAdasthAne je jayaNuM darzAvI che tenI te gaMdha paNa vaidika vacanamAM che nahIM. [AcaraNAnuM paNa AjJAvata prAmANya) jayaNa paNa AjJAnusArI hoya te pramANu, te AcaraNa mujabanI jayaNuM pramANa kharI ke nahIM ? tenA uttaramAM prathakAre jaNAvyuM ke aviruddha AcaraNa AjJAmaya ja che arthAta pramANa che paraMtu AcaraNAnA nAme duSamakALa vagerenA bahAnA kADhIne potAnA pramAdAcaraNane mArgarUpe jAhera karanAra asaMvimajanonI AcaraNA pramANabhUta nathI. (pR. 263) bhAdaravA suda cothanI saMvatsarInI jema azaThapaNe saMvimagItArtha puruSe mUlottaraguNa virodhI na hoya tevI je AcaraNa pravartAvI hAya temaja anya tevA ja gItArtho e tenuM nivAraNa nahIM karatAM samarthana karyuM hoya te ja AcaraNa aviruddha arthAta pramANabhUta kahI zakAya. A prasaMge granthakAre svapakSI paNa mastakamu DothI cetatA rahevA khAsa bhalAmaNa karI che. jinavacanathI ulaTA cAlanArAo pratye paNa granthakAre TheSa na rAkhavA jaNAvyuM che- temane jotAM taja UkaLI UThavuM, emanI koI prazaMsA AdinI vAta sahana na thavI ke pachI enI niMdATIkA AdimAM aruci darzAvIne e bAbatamAM nahIM utaravAnI pU. upA0 mahArAjanI salAha vartamAnamAM khAsa dhyAna devA kahevAya. (A pR. 265) asaMviso sAthe rahevAmAM bhayasthAne to ghaNI che ja kiMtu evAnI sAthe rahevuM ja paDe evA saMyego UbhA thayA hoya tyAre zI rIte rahevuM tenuM granthakAre khuba ja sacoTa ane suMdara mArgadarzana puruM pADayuM che je Aje AMtarika muMjhavaNa anubhavatA saMyamanA khapI saMvigna sAdhuone mATe ghaNuM kImatI che. (pR. 267) . 150thI granthakAre "saddaguru' tatvanI mImAMsAnuM prakaraNa zarU karyuM che. utsargopavAda jJAtA hoya, kriyedyamI heya, pravacanane daDha anurAga heya, sva samaya prajJApaka haya, pariNata heya prajJAvAna heya tene sadguru gaNAvyA che. A guNethI viyukta hovA chatAM guru tarIke prasiddha thayelAnI granthakAre sakhata rIte jhATakaNI kADhI che. (pR. 272) upadeza mALA ane sammati granthanA AdhAre spaSTa jaNAvI dIdhuM che ke je zAsathI pariNata na hoya te game e heya te paNa siddhAntane duzmana che. (pR. ra73). bIjI bAju
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] uparIkta guNayukta sadgurunI sevAthI thatA sUtrA prAptinA lAbha dvArA AjJAyAganI prApti paNa vakhANI che. ahIM emane sUtra karatAM paNu arthanA mahattva upara vadhu bhAra mUkayA che. vaLI sUtranA kharA arthanI spaSTatA mATe padArtha -vAkacA--mahAvAkayA ane ampayya A cAra anu suMdara spaSTIkaraNa upadezapada ane kheADazaka granthanA AdhAre vistArathI jaNAvyuM che. (pR. 278-287). emAM aMte AjJA e ja sAra che' A navanIta tAravI batAvyuM che. uparokta cAra prakAranA arthathI kheAdhanI paripUrNatA thavAnuM jaNAvatAM granthakAre zrutajJAna--ciMtAjJAna ane bhAvanA jJAna A traNa upara suMdara prakAza pAtharyo che. padArthAdi krama kalpita heAAnI AnuSagika zaMkAonuM sarasa nirAkaraNa raju karyuM che. (pR. 288-295) dharma'nA nAnI upAsake atya5 hAvAthI enI laghutA thavAnI zaMkAnA uttaramAM jaNAvAyuM che ke kharekhara tA ghaNuM kArya dharmathI ja siddha thatuM hAvAthI dharma ja bahuparigRhIta che. A hakIkatanu... ahIM suMdara upapAdana karyuM. che. (pR. 297) dharmanI ArAdhanAthI zIghra muktiprayANa thAya che mATe temAM sadA apramatta banavuM khUba jarUrI che Ama jaNAvIne granthakAre apramAda keLavavA para ghaNA bhAra mUkayA che. (pR.-300) [tathAbhavyatvamUlaka kA vaicitrya] dharmAnuSThAnanA viSayamAM judA judA matanI yogyAyogyatA paranA vicAramAM granthakAre 'tathAbhavyatva' padArtha upara khubaja suMdara prakAza pAtharyo che. (upadeza 41) bhAvabhedathI vicitra phala prAptinA pradhAna heturUpe granthakAre tathAbhavyatvanuM samarthana karyuM che. tathAbhavyatva e svabhAvavaicitryarUpa che ane enA kAraNe ja judA judA jIvAnA judA kALe mAgamana AdinI upapatti thavAnuM darzAvyuM che. jinasiddh-- ajinasiddha Adi bhedo paNa tathAbhavyatvamUlaka ja che A hakIktanA bhArapUrvaka samanamAM granthakAre vizeSataHkArya kAraNabhAvanu vistArathI samarthana karyuM che. tathAbhavyatvanuM e rIte samarthana karyA pachI paNa samudhyavAda gauNa na ane te mATe granthakAre punaH puruSA para bhAra mUkayA che. (pR. 317) puruSArtha paNa mAtra bahiraMga nahI. paNa aMtaraMga paNa hAvA joIe e batAvatA granthakAre aMtaraMga prayatnarUpa adhyAtmadhyAna yogane sarva zAstranA upaniSadpe navAjyuM che. adhyAtmadhyAnayeAgathI AMtarika AnavRddhi bhagavatI sUtranA AdhAre suMdara spaSTa karI che. nizcayanayathI evA uttama adhyAtmadhyAnayoganI prAptinA upAya tadAvaraNakSayApazama che kintu vyavahArathI enI prAptinA upAyarUpe kalyANa mitranA coga vagere 15 prakAranA upAyA darzAvavAmAM AvyA che ane e 15 upAyAnA varNanamAM (jue upa043) grantha samApta karatAM granthakAre aMtima upadezarUpe vAtsalyagarbhitavANImAM jaNAvyuM che ke te te rIte vartavuM ke jethI zIghra rAga-dveSane vilaya thAya,' te pachI granthakAre pU. gurudevAnI prazasti racIne grantha samApta karyAM che. (tyArabAda pU. upA. mahArAjanA racelA granthAnA saMkSipta vivaraNanuM pariziSTa tathA adhyayane yAgI anya pariziSTo mUkavAmAM AvyA che.) TUMkamAM kahIe teA pU. upA. mahArAje A granthanI racanA karIne vattamAnakAlIna meAkSAthI AtmA upara anada upakAra karyo che je zabdAtIta che. [upakAra smRtimAlA] prastuta granthanA saMpAdana, gurjara Alekhana, mudraNu, prakAzana Adi sarva kAryomAM koI eka viziSTa upakAraparaMparA jo AdithI aMta sudhI anvita rahI hAya tA te che A dezabhUSaNu-jainazAsanazaNugAra - aNugAraziromaNi cAritrasamrATa siddhAntamahAdadhi karma sAhityaniSNAta sva, vidrapUjya vibudhavadya AcArya deva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAja sAhebanI, jemanI amISTie hajArA mArA jevA pApAtmAone
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21] punIta karyA che, vAtsalanA amRtapAna karAvyA che ane mokSamArga pragati sAdhavA mATe jarUrI badhI ja sAmagrInI uttamabheTa ApI gayA che. teozrIne jeTalo upakAra mAnIe eTalo ocho che. * e ja virATa vyaktitvanI kSitija upara udita thayelA, tapatyAganA tejathI jhaLahaLatA, aneka bhavyAtmAonI aMtaraguphAmAM vyApelA timirane vaMsa karatA, jJAna-dhyAna ane zramaNapaNAnA tejasvI kiraNothI zobhatA, bhavyajIvakamalane vikAsa karatA nyAyavizArada ugravihArI pa.pU. AcAryadevazrImada vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja sAhebe prastutagranthanA gurjara AlekhanamAM punIta preraNA sAthe bahumUlya mArgadarzana karIne kharekhara avismaraNIya agaNita upakAra karyA che jenuM kaI rIte vaLatara paNa vaLI zake tema nathI. A pUjya gurubhagavaMte dIkSA-zikSAnI uttama bheTa ApI mArA jevA pAmarane A grantha lekhanamAM protsAhita karyo na hota to mArAthI A kArya zakya banyuM na hatuM. A mahApuruSanA ziSyaratna zAMtamUrti sva. pU. gurudevazrI dharmaghoSa vi.mane paNa atre avazya yAda karavA joIe jeoe uttama sAdhutAnA ajoDa Adarzane svAnubhUtithI amArI samakSa upasthita karI svAdhyAyamAM vAraMvAra zubha preraNAo pravAhita karela che. - A mahApuruSanA saMsArI putra ane sAdhupaNAmAM ziSyapadane ajavALanAra sakalasaMdhamAM bahuzratagItA ane ajoDa AmagavettA tarIke khyAtiprApta gAMbhIryanidhi samatAsAgara pa.pU. gurudevapaMnyAsa zrImadda jayaghoSa vijayamahArAje AdithI aMta sudhI prastutagrantha tapAsI ApIne anekAneka sudhArAo, sUcita karI A grantharatnanA zuddhikaraNamAM kImatI samayane bhoga ApIne je upakAra karyo che tenuM mUlyAMkana thaI zake tema nathI. nyAyavirANuM-svAdhyAyarasika-niDaravakatA pa.pU. AcArya zrImad mukitacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. muMbaI-vAlakezvara zrIpAlanagaranA vyAkhyAnagRhamAM pATa para birAjayA che ane u.+2. nI lakhelI phUlaskepa pAnAnI phAIla hAthamAM laI gaMbhIra nirIkSaNa karI rahyA che- A dazya smRtipaTa para Aje upasI AvatA mana AnaMdavibhera thaI rahyuM che. khedanI hakIkta che ke A svanirIkSita grantha mudrita thayA pachI jovAne teo Aje A dharatI para upasthita nathI. te chatAM paNa teoe A granthane alpAMze tapAsI ApI je protsAhananI saritA vahetI karI tenA pariNAme Aje A grantha pallavita ane puSita thayo che. udAracarita-bhagavadbhaktirasika-karmasAhityalekhaka pa.pU. munirAjazrI jayazekharavijaya mahArAje AdithI aMta sudhI prastuta granthanA gurjarAlekhanane tapAsI ApI aneka sudhArA vadhArA Adi sUcavIne A granthanI vizuddhimAM vadhAro karAvyuM che te paNa savizeSa ullekhanIya che. Avo upakAra teozrI taraphathI vAraMvAra cAlu rahe evI bhAvanA vatI rahI che. - pa.pU. zAsana samrATa samudAyamAM nAmAMkti vidvatna pU. munirAjazrI pradyumnavijaya gaNivaryae A grantha mudraNamAM apAyo tyArathI mAMDIne khUba UMDo svarasavAhI utsAha dAkhavI mupha saMzodhana ane parimArjanamAM je niHsvArtha phALo noMdhAvyo che tathA vAcakajazanI prasAdI rUpe TUMkA TUMkA cokaThAo goThavI granthanI suMdaratA ane upAdeyatAmAM vadhAro karyo che te vAva6 grantha nahIM visarAya. che ! hAla hiDana sITI (rAjasthAna) tarapha vicarI tyAMnI prajAmAM jainadharmanI suvAsa phelAvI rahelA munirAjazrI bhuvanasuMdara vijyajIne dhanyavAda ApIe eTalA ochA che-jemaNe kuzaLatAthI A graMthanuM lekhana kArya karI ApI karmanijA sAthe sukatanuM upArjana karyuM che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] A uparAMta pratyakSa-parokSa rIte jemaNe jemaNe A granthanA gurjara AlekhanamAM sahAya karI che te sau dhanyavAdane pAtra che. prastuta grantha vidvAnonA hAthamAM AvatAM teone je kAMI truTi dekhAya tenuM saMzodhana kare evI namra prArthanA. prAnta, prastuta grantharatnanA svAdhyAyathI mekSArthI AtmAo AtmazreyamAM pragati kare eja zubhecchA -jayaMsuMdara vijaya akSayatRtIyA-2038 zraddhAMjalI [jeoe amArA saMghamAM cAturmAsa karI amone zAstrAbhyAsamAM rasa letA karyA, tathA jemanI zAstramadraNanI prAraMbhika preraNAnA prabhAve prastuta granthane prakAzana mATe ame kaTibaddha banyA tevA eka saMghAmaNane alpa paricaya-prakAzako taraphathI ] pa.pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya dharma dhuraMdhara sUrIzvarajI ma.sA.ne janma vi.saM. 1975nI sAlamAM bhAvanagara mukAme thaye hatA. saMvata 1888mAM 14 varSanI kizoravaye dIkSA lIdhI hatI. tyArabAda teozrIe vyAkaraNa-sAhitya--nyAya-jayotiSa ane Agama graMthane suMdara abhyAsa karyo hato. paMca pratikamaNa sUtra upara "prabodha TIkA"--namaskAra svAdhyAya (prAkRta-saMskRta vibhAga)', upA. yaze vijayajIkata dravya-guNu-paryAyane rAsa-vyAkaraNa graMtha "zrI siddha hemacaMdra zabdAnuzAsana bRhadravRtti" Adi graMthane teozrI saMpAdaka--saMzodhaka athavA anuvAdaka hatA. vyAkaraNanA sUtra upara jJAna sAthe gammata paDe tevuM lakSaNa vilAsa" sAvacUri pustaka, "zaMbala', 'vimarza', ane "unmeSa Adi vaividhyapUrNa vicAronI noMdhapothI, Adi aneka graMthonA lekhaka hatA. teozrI kavi paNa hatA. bharaphesara bAhubalinI sajajAyamAM AvelA sarva satIo ane mahApuruSone caritrakAvyonI racanA teozrInA "svAdhyAya ratnAvali khaMDa1-2'mAM jovA maLe che. Ama teozrIe zrutajJAnanA kSetramAM mahattvapUrNa phALo noMdhAvyo che. teozrI atisahiSNu ane vaiyAvaccaparAyaNa hatA. saMsArI saMbaMdhe pitA ane dIkSA paryAyamAM svagara 5.pU. paM. puNyavijajI ma.sA. ghaNIvAra gusse thaI jatA ane be kaDavAM zabda kahetA. chatAM paNa teozrI premALa rahI, svastha citte temanI satata sevA karatA, samAjanI agragaNya vyakti sAthe carcA karatA hoya, paraMtu pU. puNyavijayajI ma.sA buma pADI bolAve ke tarata badhuM adhavacce paDatuM mUkI haiyAvaraca karavA UbhA thaI jatA. A prasaMga niDALatA, mAtA pitAne kAvaDamAM besADI jAtrAe nikaLelA zravaNakumAranI yAda AvyA vinA rahe nahIM. teozrI "savi chavakaruM zAsana rasinI bhAvanAvALA hatA. tethI bALaka ke vRddha, garIba ke tavaMgara, abhaNa ke vidvAna, Astika ke nAstika, ema koI paNa jIvanI upekSA karatA nahi ane save jIvomAM rahela abhedanuM aucityapUrNa darzana karatA. pAlitANAmAM ATha varSanA bALakane rohiNIyA cAranI vArtA kahevAnI zarU karI ane pAMca ja minITamAM borIvalInA agragaNya TrasTI mahatvanA kAme teozrInI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ [23] pAse AvIne beTha. paraMtu akalAka sudhI lAMbI vArtA saMbhaLAvyA bAda ja teozrIe TrasTI sAthe carsa zarU karI. Ama teo AbAlavRddha darekanI sAthe saumya ane madhura vyavahAra jALavatA. AjanA viSamakALamAM AvA prakAranI cittanI sthiratAnuM darzana kharekhara durlabha che. - aMtakALa parvata satata kAryarata rahI kensara jevuM asAdhya pIDAkArI daI teozrIe samatApUrvaka sahana karyuM. A paristhiti teozrImAM rahela vIratAnI sUcaka che. temaja pAlItANamAM Avela devaloka samAna kesarIyAjI vIra paraMparA maMdira-jJAna maMdira-upAzraya, dharmazALA, ane bhejanazALA Adi teozrInI bhavya preraNuMnA javalaMta udAharaNa che. uparyukta temaja anya prakAre teozrIe zravaNa-manana ane nididhyAnapUrvaka AtmAne adbhuta utkarSa sA hatA. teozrI daDha zraddhA, prajJA ane ucatama cAritranA upAsaka hatA. viziSTa sAdhu paryAya, anekAneka upakAra ane uttama mArgadarzanane kAraNe teozrInI kIrtivajA dIrdhakALa sudhI pharakatI rahe e zubhecchA. aMte AvA prAtaHsmaraNIya gura prati amArA keTIkeTI vinamra prama zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha vatI harSa saMghavI mArga maMjuSAnI cAvI Alekhaka-pU. munirAjazrI pradyumna vijaya gaNivarya pUjayapAda upAdhyAyajI mahArAjazrI yazovijayajI mahArAje upadeza rahasya ne be lakhyo hoya te ke lakhyo hoya ! pU.pA.ma.nA racelA TabAnI kalpanA paNa kevI madhura che. sukhada che , hA. mitAkSarI Tabo. sAmAnya rIte teozrInI kathana zailIne saMskRta bhASA vadhu mAphaka Ave. teozrI vizALa artha gacchane samAvatI lAdhavI zabda zailInA svAmI hatA. teone kahevAnuM ghaNuM rahetuM tenI sAmebAja samaya ane pranthanI maryAdA satata najara sAme rahetI tethI teozrI saMskRtamAM thoDAMja zabdomAM moTA arthane saMkta ApatAM-Igita ApatAM. A zakti-kSamatA saMskRta bhASAmAM cheja. paNa teonuM bhASAprabhUtva kevuM ke gujarAtI jevI bhASA pAsethI paNa teozrIe saMskRtabhASA jevuM ja kAma lIdhuM. kAma kADhayuM. A vAtanI pratIti teozrIne jJAnasAra TaLe, dravya guNa paryAyanA rAsane Tabe, samyakatvaSaTrasthAna caupaIna Taba ane dharma parIkSAne vicArabinDa TaLe. A badhA maLe jeNe joyA hoya tene thayA vinA nahIM rahe. gUDha rahasyane gaNatrInA ja zabdo dvArA khulluM karI de. vAcaka je paMktinA rahasyane pAmavA muMjhAto hoya te rahasyane eka ja nAnI lITI lakhI niHzaMka karI de. e lITI ke e zabdo cAvI jevA che. tALu te kevuM lAMbu pahoLuM hoya che. paNa tene khelanAra cAvI cAvI te nAnI hoya. e nAnI paNa cAvI tALAne sahelAIthI khelI de tevuM jAdu teonI kalamamAM che. ApaNane upadeza rahasyane be nahIM paNa gujarAtI bhASAnuM vivaraNuM maLe che. hA. te pU. upAdhyAyajI ma. nA hAthe nahIM paNa teo pratye athAgabhakti dharAvanAranI kalame maLe che. te paNa gauravanI vAta che. upadeza rahasyanuM gujarAtI vivaraNa e jinAjJA taravapremIvAcake mATe sukhada ane romAMcaka samAcAra che;
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24] saMskRta-prAkRtabhASA nibaddha nAnA meTA pratyene gujarAtImAM anuvAda e ApaNe tyAM navI vAta nathI. saMkhyAbaMdha graMthone gujarAtI anuvAda, bhASAMtara, rUpAMtara, Aje sulabha che. e anuvAdita granthanI lAMbI yAdImAM sAmAnya dhanyakumAra caritra(gadya) jevA kathA graMthAthI laI Agama graMtha, vizeSAvazyaka bhASya jevA graMtha ane hamaNAM hamaNuM chelle chelle te AcArcazrI hemasAgara sUrijI mahArAje te anuvAdanI hAramALA bheTa dharI dIdhI. tArkikamaMthanA paNa anuvAda thayA che paNa pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAjanAM nabanyAyanI zailIe lakhAyelA marmagraMthanAM saphaLa anuvAda e saheluM kArya nathI. e rIte A anuvAdane saphaLa anuvAda kahI zakAya. A anuvAda navI bhAta pADe che. saphaLa anuvAda e durArAdhya kaLA che evuM A graMtha jotAM lAge che. mULa graMtha sAthe anuvAda ApavAthI vAcakavargane ghaNI sugamatA rahe paNa anuvAdakane-vivaraNakArane ghaNuM sajajatA rAkhavI paDe. vAcaka tu tulanA karI zake. mULagraMtha prAkatamAM. TIkA saMskRtamAM zelI navya nyAyanI. lakhanAra pU. upAdhyAyajI ma. AdhAra pujaya haribhadrasUrijI mahArAjane mahAkAya grantha upadezapada, viSayaH siddhAMtane, upadeza viSayaka, upadezanA adhikArI upadezanI zailI upadezakanI yogyatA vagere ane svakathananI puSTi athe prAcIna aneka graMthanI pAThakaMDikAo. A badhAnuM rasALa zailImAM gujarAtI bhASAmAM vivaraNa e eka kasoTI che. temAM vivaraNa kAra uttIrNa thayA che, pAra pAmyA che. - pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAje upadezapadanA viSayone vadhu suvAcya zailImAM A graMthamAM rajU karyA che. upadezarasya e upadezapadane sAroddhAra lAge chatAM A graMtha nirUpaNanI dRSTie maulika che. svataMtra che. sAceja teozrI prAcIna graMthane pI-pacAvIne navIna graMtha nIpajAvavAnAM varadAnane varelAM che. je rIte Agama granthonAM gUDhabhAvone pUjayapAdazI abhayadeva sUrijI mahArAje, pUjyapAda zrImAlayagirIjI mahArAje, pUjyapAda zrI haribhadrasUrijI mahArAje, Agama graMtha upara TIga, vivaraNa, lakhIne, ApaNuM matine gya lakhIne te rahasya chatAM karyA. je te pramANe te te mahApuruSoe mahepakAranuM kArya ApaNAM upara karaNA lAvIne na karyuM hota te Agama graMthe ApaNAM mATe koI aNaukela bhASamAM ke lipimAM lakhAyelA graMtha thaI jAta. niryukti-bhASya. cUrNa maMdamati jIvonA badhA kAje apUratAM che. te rIte pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAje bhagavad mArganI gUMce, dvidhAo, bhramaNAone nizcaMta rIte spaSTa karI mArga aMke karI Apyo. nahIMtara A jaina zAstra svAduvAda dariyAmAM nizcaya-vyavahAra, vidhi-niSedha, utsarga mArga ane apavAda mArga, jJAna naya ane kriyAya, vagere mArgonuM vividha nayanI daSTie evuM evuM nirUpaNa maLe. bhalabhalAne didhA thAya, mUMjhavaNa thAya. sAmAnya sAdhaka te aTavAI jAya. ane sAcI ja vAta che ke syAdavAda zailIne paNa je samyapha upayoga karatAM na AvaDe te bhramaNa vadhI jAya. "suphI 2 kartama' e nyAye syAdvAdazailI saptabhaMgI ane sAtatya, nipA vagerenuM pUrvApara deSa rahita samyapha jJAna ane tenuM yathAsthAne prayajanakauzala heAya te vizvanI koI paNa hiMdhAne ukela ramata vAtamAM AvI zake. evI syAdvAda paripUrNa rocaka zailImAM A graMtha lakhAyo che. koIpaNa zramaNe upadeza dAna devAnI kaLA hastagata karavA mATe eTale ke bhava bhIru gItArtha munivare paNa svapara kalyANa kAje upadezaka banatAM pahelAM A graMthane abhyAsa avazya karavo joIe. mArgadarzakanI javAbadArIno vicAra karIe tyAre khyAla Ave ke upadezakamAM kevI ane keTalI sajajatA apekSita che. yathArtha upadezaka thavuM te ghaNuM agharuM kArya che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [25] upadezanI pelI vyAkhyAja kahe che ne ke savezaH svayaMparityAga:| upadeza jenA devA hrAya tenu AcaraNa upadezakamAM hAvuM jAIe. paramAtmAne saMdezA bhavya jIve sudhI paheAMcADanAramAM paNa apekSita yogyatA nAnI sUnI na cAle, mAnA kheAdha, mAnI vaphAdArI, mAnI prIti ane pratIti, jarUrI gaNAya che. upadeza jhIlavA mATe paNa vanaginga (mulayodhyatA) guNa bahu mahattvanA che. mAdezaka upakAra karI zake teA kevA karI zake ane ayeAgyanA hAthe avaLI asarathI nukazAna paNa kevu' nAMtarI zake te banne bAbatA A kALamAM seAdAharaNa spaSTa che. anuvAda-vivaraNamAM je vibhAga pADavAmAM AvyA che tethI ghaNI sugamatA rahe che. A granthane sArI rIte vAMcavAnI bhadrabhAvanA hatI. prAraMbha paNa karelA paNu kayAMka kayAMka evA graMthisthaLA AvyA tethI aTakI javAyuM. have teA badhAM ja padArtha nirmaLajaLamAM paDela padArthanI jema dIvA jevA dekhAya che. munirAjazrI jayasuMdara vijayajI zruta jJAnanA paramarasIyA che pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAjanA AvAMja rahasyAMkita graMthA gujarAtImAM utAre tevuM kANu nahIM Icche ! huM paNu tevI IcchA vyakta karI viramuM chuM. phAgaNuvida terasa sa. 2038. --muni pradyumnavijaya gaNI, zrI kuMbhArIyAjI tI. -: upadezarahasye viSayanirdezikA :- viSaya TIkAnu" maMgaLAcaraNa tathA prArabhika utthAnikA mULagranthamAM maMgaLa-prayojana-abhidheya gurupa krama zabdanuM tAtpa upadeza 1-jinAjJA parameA dhaH ahiMsA paramAdhaH--zakA Agama prAmANyamAM avizvAsanI AzakA AjJA khAdya ahiMsAnA anAdara ajJAnagarbhita heAya te ahiMsA nahIM hetu-svarUpa-anubaMdhathI hiMsA ane zuddha ahiMsA ahiMsA dezakatA vacanavizvAsanuM bIja nathI AsabhASita haiAya te vizvasanIya savAdIjAtIyatAthI AsoktatvanA nirNaya mahAjana parigrahathI .. .. upadeza 2-AjJA mujaba pariNAma zuddha karo. uekhala pariNAma suMdara nathI jinavacanane uvekhanArane lAbha nathI. pRSTha je jI chuM V 3 13 10 11 ""
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] viSaya svachaMda pariNAmathI nukazAna saMsAra macaka matanI heyatA mArgonusaraNathI zuddha pariNAma zuddha pariNAma udabhava hetu mAtuSa vagere muniomAM viparyAsane abhAva. mASatuSa munivaranuM dRSTAnta mithyAjJAna daSanI prabaLatA kalezane dividha kSaya jJAnazUnya kriyA ane kaleza jJAnanA prabhAve thato kalezakSaya guruparataMtra hoya te mArgAnusArI moha garbhita kriyA kaSTamAtra phalaka AjJA nirapekSa AcaraNa kaSTamAtra garachavAsamAM guNa lAbha saMnipAta ane meha gurukulavAsa vinA bhikSAzuddhi paNa kaSTa avakragAmI pariNAmane mahimA RjucArI (saraLa) jIvanAM lakSaNe mArgAnusArItA, zraddhA, sukhabedhyatA kriyAtatparatA-zakyapravRtti upadeza 3-ekalavihArIpaNuM IcachanIya nathI. garachabAhya te AjJAbAhya ekAkAvihAra bedhaka sUtranuM tAtparya pApavarjana ane viSayamAM anAsakti agItArtha mATe zakya nathI. prathama jJAna, pachI dayA ekAkAvihAra sUtra ApavArki vipakSabAdhaka sUtravacana ekAkIvihAramAM doSaparaMparA upadeza 4- gurukuLavAsaH AcArAMgane prathama uSa che - ajJAruci gurukuLatyAgIne AjJArucipaNanuM AbhAsika saMvedanA aAtaka95-asamAptakapIne adhikAraviraha gItArthane ekAkI vihAranA saMge upadeza 5 -sUtra ane artha ubhaya pramANa che. chAyA-chAyAvAna je sUtra-arthane saMbaMdha a } } :
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [27] viSaya sUtra arthanugAmI che. bRhat ka95bhASyamAM strArtha ubhayanI mahattA kAlika zrutamAM anugane avakAza. zratane Azrayine 3 pratyunIke , bhagavatI sUtranA virodhanI zaMkA svachaMda vihArImAM dezacAritra kema nahIM ? bhagavatI strokta dezArAdhatAnuM rahasya deza-ArAdhakapaNAnI svataMtra paribhASA dravyacAritrImAM sarvArAdhakatA mAnya kharI ? cAritrabhaMge jJAnadarzana bhaMgamAM vikalpa upadeza 6 -apradhAna dravyAjJApAlana mekSAMga nathI. dravya zabdane prathama artha aprAdhAnya , dritIya artha bhAvasAdhakatA yogyatAnA traNa prakAra graOidezavattI jIvone apradhAna ArAdhanA pranthigata sakRbaMdhaka Adi chanAM lakSaNe dravyAjJApAlana jaNAvatAM cAra liMga upayoga vinAnI kriyAo apradhAna upaga zUnya vyastavanI niSphaLatAnI zaMkA abhinavazrAddha vagerenI dharmakRtyamAM pravRttinI zaMkA apradhAnadravyastava paNa kuhaviraha mATe jarUrI sabaMdhaka AdinI dravyAnA bhAvasAdhaka kema nahIM ? rUpa parivartana vinA kAryanI asiddhi upadeza 7-mokSamAM javAne gya AtmAo apunabaMdhaka jIvanAM lakSaNe samyagradarzananAM zubha cine dezavirati lAbhanI zakyatA kyAre ? dezaviratinI oLakhANa ane bhaMgaprakAra pahelA vibhAgamAM 7 bhAMgA bIjA vibhAgamAM 21 bhAMgA trIjA , 21 , atIta kALanI apekSAe bhaMgApapatti vartamAna-bhAvi kALanI , , mRSAvAda viramaNAdi vratamAM paNa 147 bhaga sarvaviratinI kaThora sAdhanA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ [28] viSaya bhAvAjJA saMpAdaka dravyAjJA kaI rIte ? upadeza 8: dravyAnAnuM mahattva aparaMpAra che. ' , bhAvathI ja bhAvaprasUtinI zaMkA AtmasvabhAvabhUta bhAvamAM pariNamI kAraNe bhAva dravyAjJA bhAvanuM prabaLa nimitta kAraNa bIjAdhAna bhAvasaMpattinuM dvAra bane che. , eTale bhAvANAnuM bahumAna 16 gabIjane saMcaya bahumAnanuM prAdhAnya dravyAjJAnuM bahumAna paNa jarUrI upadeza - -dravyastava AdaraNIya che. , mAM bhagavAnanI sammati samavasaraNamAM bali upahArane aniSedha dravyastavamAM sammatisAdhaka anumAna yegya-prajJApya vizeSaNanI sAthe katA dravyastavAnumodananuM munionuM kartavya dravyastavanI anumodanA nirdoSa che. bALamani maharSi aImRttaka dravyastavAnumodanamAM hiMsAnumodananI zaMkA gajasukumAranA daSTAtathI samAdhAna , ne smazAnamAM kAusagganI anujJA nirjarAnukuLa vyApAramAM anumatinI zaMkAne samAna uttara bhAvAnumatikAraka dravyastavAnumatimAM kuzaMkA uttara-dravyastavamAM hiMsAnI vAta ayukta dravyastava adharmarUpa mAnavAmAM moTo bAdha pAMca kAraNe nadI utaravAnI anujJA temAM dharmaprAptine uddeza abAdhita kupadaSTAntathI dravyastavanuM samarthana " dravyastavamAM zAstranI pUrNa sameti mahAnizIthAnusAre dravyastavanuM pramANya dravyastava arthadaMDarUpa nathI. upadeza 10:- munio dravyastavanI anumaMdanA kare. zAstromAM darzAvela caityavaiyAvacce vinayanA bAvana bheda-prabheda vaiyAvacca saMpAdanane adhikArI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [29] viSaya tapasaMyamamAM pravRttithI sarvanI ArAdhanA sAdhuone sAkSAta dravyastava pravRttinI Apatti nathI. sAdhuone sAkSAta dravyastava anucita bhAvastava sAkSAta kamakSayasaMpAdaka che. zrAvakajIvanamAM dravyastavanI mukhyatA che. dravyastavamAM mAyA ane AraMbhane bhaya agya dravyastava anumodanAnI nibaMdha siddhi upadeza 11H-munioe vANImAM rAkhavAyogya saMyama dravyastavaphaladarzaka bhASA prajJApanI hoya zrI umAsvAtijInA vacane kAraka ke jJApaka ? vajusvAmIjInuM dRSTAnta anukaraNIya nahIM yathAsukha' eTale ucita pravRttimAM pUrNa sammati dravyastavanI anumodanA bIna jarUrI hovAnI zaMkAnuM nivAraNa viratirUpa heya teja anamedanIya evo ekAnta nathI bIjadhAna vizuddha dravyAjJAne upasaMhAra apradhAna dravyakriyA upAdeya nathI noAgamataH bhAvAjJA bAhya kriyAnirapekSa bAlakriyA-anuSThAna dravyAjJArUpa hovAmAM avirodha dravya ane bhAvanI adbhuta caturbhagI eka bIjAthI zUnya bhAva-kriyAmAM aMtara upadeza 12:-bhAvAjJAnI tAvika anubhUti samyagadaSTithI bhAvAjJAne prAraMbha samyagadarzana guNane camatkAra samyagadaSTinI svabhAvata: hitaprApti mithyAjJAnathI mamatvabuddhi sanmArga pravRtti AtmAne tAtvika ravabhAva raya pAdhika heya te zAzvata kALa na Take bhUtakALamAM paNa ratnatrayasvabhAva vidyamAna guNasthAnavyavasthA ajJAnavilaya para avalaMbita pApavirAma vagere guNo jJAnanI paripakavatArUpa mokSapuruSArthanA ucheranI zaMkAnuM nivAraNa upadeza 13:-vidane Ave te namatuM jokhavuM nahIM meghakumAra-dahanasura-arhaddattanA traNa daSTAnto aticAra daSanA vajanamAM prayatna jarUrI samAnakarma chatAM phaLamAM taratamatAnuM rahasya
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] viSaya ya kaI rIte ? nimittatulyatAmAM vyavahAra-nizcaya naya meAkSaprAptinuM pradhAna aMga vyavahAra naya kilaSTakarmabaMdhanI niSphaLatA viSe hApAha aniyata svabhAvavALA karma para puruSArthanI asara nizcaya vinA paNa saMbhAvanAthI pravRtti upadeza 14-satra karma ane puruSArthane syAdvAda karma ane puruSArtha ubhayanuM tulya mahattva pratimA yogya kASTakhaDanA ni puruSArthanI hetutAmAM udbhavatI zaMkA kAryAnupahita yAgyatAmAM yogyatAvyavahAra pramANu karma puruSArthane tANI lAve? zakA adhyAtmabheda prayAjaka daivabheda puruSArthanI pradhAnatAmAM samAna yukti karma -puruSArtha baMnenI paraMparA pariNAmI puruSArthavAdamAM anya kAraNAnI vyarthatAnI zaMkA kavAdamAM samAna doSanI Apatti puruSArthavAdamAM IzvarakatvanI za'kA-samAdhAna meAkSa paNa kajanita che. meAkSa prAptimAM vilaMbanuM zuM.... kAraNa ? lAkasammata vyavahAra anupapattinI zaMkA gauNu-mukhya bhAvathI vyavahArabhedanI upapatti azpatva-bRhatvathI gauNamukhyanA vyavahAra zI rIte ? utkaTa-anuSkaTanA bheda paNa vya (zakA) puruSArthanI utkaTatAmAM garbhita abhiprAya daivajanitatvajAtikalpanAmAM saraLatAnI zaMkA uttara laukika vyavahAranI pAramArthikatAmAM zaMkA abhimAnarUpa vyavahAra paNu aprayAjana-uttara nayeAnuM paraspara khaMDana svaviSayanI mukhyatA mATe upadeza 15-parizuddha AjJAyAtra AdaraNIya che kAjaLa--pradIpanA dRSTAntathI anubaMdhanI ALakhANu darzanazuddhi ane adhyAtmagabhita kriyAnI mahattA yogasaMgrahamAM dRSTizuddhi para mUkelA bhAra adhyAtma viSNu je kriyA te tanumaLa tAle granthibhedathI zuddAttAyAganA adhikAra vaidharahita ratnamAM guNAdhAna azakaya pRSTha 101 .. 102 103 35 105 39 106 "" 107 39 108 109 39 110 .. 112 113 14 115 116 117 33 118 119 120 121 34 .. 4 "" 123 124
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31] pRSTha 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 viSaya sUtraga dravyathI asata, bhAvathI satata samyagdaSTine mukhya dravya sUtraga ' ' mithyAdaSTine dravyathI sUtrajJAna bALaka jevuM bhinnagraMthi jIvanA alpajJAnamAM ya pUrNatA suda ekamanA caMdranA dRSTAnta para zaMkA-samAdhAna upadeza 16-azubha anubaMdhe kalezanuM mULa azubha anubaMdhathI anaMta saMsAra paribhramaNa anaMtakALanA aMtaramAM zAstrasammati azubhAnubaMdhaviccheda puruSArthasAdhya na hovAnI zaMkA upayoga zUnyatAmAM dravyAvazyaka azubhAnubaMdha toDavAnA zAstrIya upAya apramattabhAvanI atyantika mahattA niSphaLatAnA khaMDIyeromAMthI saphaLatAnuM nirmANa kSapazamabhAvanA anuSThAnanI prazaMsA upadeza 17-kALa pAkyA vinA AjJAga niSphaLa AjJAganI saphaLatA mATe ucita-anucita kALa apunarthadhaka-mAbhimukha-mArgapatita nizcayanayamane asthibheda pachI AjJAga abhavyAdine raiveyeka sukhanuM mULa bAhya kriyA narakapAtanA aniSTa phaLanI saMbhAvanA upadeza 18-samyagdaSTi-mithyASTinA sukhadukhane vicAra raiveyakanuM paNa sukha aupacArika-AbhAsika-kSaNika jhera prasaryA pachI caMdana vilepanAdithI paNa dukha aMdhupuruSavata mithyAdRSTine sukha kyAMthI ? IndriyajanakasukhanI dukharUpatA anaMtAnubaMdhI kaSAyathI tRSNanI kAMtIla pIDA mithyAdRSTinuM jJAna paNa abhizA5 samyagdaSTinuM sukha svAdhIna-sahaja-akathya AtmadarzananA sukhanI zreSThatA aMtaraMga sukha mATe viSayasaMparka binajarUrI aMtaraMga sukhamAM bAghasukhanuM joDANa bAhya-aMtaraMgasukhanuM sahAvasthAna aviruddha mithyAdRSTi-samyagdaSTinA bAhyasukhamAM paNa aMtara mithyAdaSTine puNyabaMdha paNa prAyaH pApAnubaMdhI upadeza 19-abhigrahaH mumukSuonuM nitya kartavya 138 138 141 142 144 144 145 146 147
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] pRSTha Y y 150 151 1para 153 154 155. 156 157 158 viSaya abhiyathI pramAda para jhaLahaLato vijaya abhigraha levo aghare : pALavo vadhu agharo abhigrahathI vipulanirjarA charaNazeThane mane ratha e ja abhigraha IcchAdi cAra bhede yama ane abhigraha phaLamukhe abhigrahanI stavanA yamunarAjarSinuM daSTAnta zubhayogathI azubhabaMdhasthitine vinAza kaSAyathI zubheganA nAzanI zaMkA ane samAdhAna mithyAdaSTine zubhayoganuM svarUpa samajAya nahIM samyagdaSTi ja sAcuM joI zake upadeza 20-kavacita saphaLatA, kvacita niSphaLatA guNasthAnakanA AraMbha mATe upadeza saphaLa sthirAtmAo mATe upadeza nirupayogI upadezanI sarvathA niSphaLatA aMge zaMkA-samAdhAna upadezanI hetatAmAM vyabhicAra zaMkAne uttara ghaTotpatti mATe daMDasaMbaMdhI pravRttinI uracheda zaMkAne uttara tRNa-araNi-maNi nyAye kArya-kAraNubhAva daMDatva jAti vAyu Adi sAdhAraNa na hoI zake. guNasthAna prAdurbhAvamAM dvAraghaTitarUpe upadezanI mahattA guNasthAna pravRttimAM upadeza anyathAsiddha nathI sUtrArtha grahaNanA upadezamAM virodhano parihAra aprApta guNaprApti mATe svArtha pArasIne upadeza saphaLa upadeza 21-zraddhA jJAna vinA AcaraNa saphaLa na thAya. hiMsAdi pApothI tAtvika nivRtti kyAre ? jJAna-darzana vinA tAtvika pApa nivRtti na hoya glAnacikitsA sUtramAM darzAvela vidhi apavAdamArganA pAlanamAM ArAdhanAnI zaMkA-samAdhAna dharmamAM sarvatra mAyAtyAga kapaTathI apavAda sevanamAM nirjarA na thAya guNasthAnanA prabhAve vivekane punIta udaya kavacita anAgathI viparIta zraddhAmAM guNa surakSita sadadhunyAyathI sanmArgagamana upadeza 22 pratikULa saMgomAM paNa bhAva aMkhaDa rAkhI zakAya. pratikULa saMgamAM sAdhutA TakI rahevAnI zaMkAnuM samAdhAna 158 160 161 162 163 164 163 167 168 168 170 171 171
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [33] pRSTha 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 viSaya subhaTa vagerene abhaMga utsAha bhramarane mAlatI puSpanI jema munine zubhaganuM gADha AkarSaNa atyaMtara bhAvAtmaka pravRttine aviracheda upadeza 23 suvihita sAdhuo Aje paNa vidyamAna che. uttama cAritranI vartamAnakALamAM yojanA cAritranA abhAvamAM asaMgraha niravakAza kriyAnirodhane badale zubhAnuSThAnane upadeza zA mATe ? zubhakriyAo ja para parAe mekSaprApaka che. svAdhyAyathI manavRtti upara bhAre aMkUza svachaMda yationuM AcaraNa khedajanaka , Dagalene pagale patana kadAgrahI yationI utsutrabhASaNa pravRtti svaprazaMsA ane paraniMdA e kadAgrahIonuM jIvanavrata upadeza 24H-syAdavAdagabhita dezanAvidhinuM pAlana Avazyaka sUtrakRta aMgamAM upadezanI paripATI sUtranA upadezamAM uddhatAIne parihAra upadezamAM karkazavacana ane zuSkacarcA na joIe. tAtparyanirUpaNa-tRraci-sUtravibhAga vagerenI sAvadhAnI grahaNazikSA-AsevanazikSA vidhivagerene Adara-kALajI apasiddhAnta-pracchannabhASitAne tyAga sUtravaphAdArI ane RNamukti uddeza zuddhasUtra-gahana, AjJAgAhya hetugrAhya padArtha vibhajayavAda ane vistAratyAga-be kaI rIte ? syAddavAda parijJAna vinA samyaktva na hoya AjJArucinuM samyaktva dravyathI heya upadeza 25-sTAdvAda samyakatvanuM bIja , samyagdarzananA prANa nitya-anitya ekAntadRSTine tyAga ekAntavAdamAM vyavahAra na ghaTe syAdavAdamAM paNa ekAntanI zaMkAnuM samAdhAna bhinna bhinna aMze , , bhavyajIvaza thavAnI zakAnuM samAdhAna sarvajIvamAM ekAntabhedanI ,, grathibhedAsAmarthyanI sarvajJa zAzvata hevAnI , 185 186 187 191
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya karma baMdhamAM taphAvata pariNAmAdi sApekSa AdhAkarma bhAjIne paNa karmabaMdhamAM bhajanA bheda-abheda, avyakta-vyakta, AdinA ekAnta nathI upadeza 26H-syAdvAdanA apAra mahImA [34] syAdvAdha pravacananuM kAraNu ane kA sakSipta jaina yati-AcAra svaparasiddhAnta mImAMsA vinAnuM AcArapAlana mUlyahIna samyaktva ane cAritranA vyApya--vyApaka bhAva rayAdvAda jANyA vinA upadeza eka AtmaviDaMbanA gurukuLavAsa vinA AhArazuddhinI kALajI nakAmI upadeza 27: nitya ekAzana tapa prazasta che. anyakartavyA tyajIne upavAsa na karavA. dazavaikAlikamAM nitya ekAzananI prazaMsA pAraNAmAM nityatapanA bhaMganI zakA-samAdhAna ekAsaNuM naimittika tapa heAvAnI zaMkAnuM samAdhAna upadeza 28:-tIzraddA mATe svAdhyAya vagerenA Adara jJAnathI zraddA vadhe ane kriyA sudhare azubhakarma badhaviccheda : paramapadasvAmitva sakriyAthI akaraNa niyama sakriyAnA abhyAsathI pApapravRtti nirodha jaina-jainetara vacaneAnI sarakhAmaNI saMvAdI jainetara vacaneAnu prAmANya upadeza 29H-chatI sAmagrIe pApa nahIM karavAnA prazasta niyama dezaviratiguNasthAne akaraNaniyama prAraMbha akaraNaniyamanI puSTimAM kRzarAgInuM dRSTAnta caturtha guNasthAnake prAraMbha kema nahIM ? anaMtAnubaMdhI kaSAyanA anuyamAM paNa virati nahIM. kSapakazreNimAM jaDamULathI karmanA kSaya vitarAgInI pravRtti aniMdya ja hoya vitarAgInI sarva pravRtti nirdoSa ja hAya. upadeza 30:--kevaLa yAgajanya pravRtti doSita nathI kalpabhASyane anusarIne vastracchedamImAMsA 38-22-023 gAthAonuM vivaraNa 38-24-25 3926-27 .. pRSTha 194 195 "" 196 197 198 .. 199 200 201 203 .. 204 205 206 207 208 209 210 "3 211 212 213 33 215 215 217 .. .. 219
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [35] pRSTha 220 221 rarara rara3 rara4 226 227 ke A 6 9 235 235 viSaya 39-28-29 gAthAonuM vivaraNa 39-30-31 39-3ra 39-33-34 kSINamoha guNasthAne akaraNaniyamanI pUrNatA upadeza 31H- kevaLa dravyahiMsA deSakAraka nathI zuddhatine ,, niSphaLa. dravyapariNAma tyAgathI akaraNaniyamanI vizeSatA nathI. karmabaMdhanI taratamatAmAM bhAga bhajavanAra to adhikaraNane prakAre nirvattanAdi vIryanI taratamatAthI karmabaMdhanI taratamatA. dravyaparigrahanI jema dravyAzavapariNAma nirdoSa apavAdapadanI virAdhanAthI paNa nirjarA. upadeza 32 - vItarAganI pravRtti niMdya na hoya. aticAramULa saMjavalana kaSAyane vItarAgIne abhAva. samabhAvanI hAjarImAM sadA ucita pravRtti kSINamehane tatvataH paccakhANane bhaMga na hoya. aziSTa puruSo vaDe karAtI niMdA sArahIna che. je jina bhAkhyuM te navi anyathA upadeza 33 --jayaNu sAdhujIvananA prANa mehakSINa thaye akaraNaniyamanI pUrNatA prabhu tuja zAsana jagajayavaMtu jayaNA=niSiddha prakRttinA ApavAdika sevana para aMkuza utsargabhAge thatI ArAdhanA svayaM jyaNuM zAstrAbhyAsathI jayaNagya vyakSetrAdinI parakha eSaNayajJAnavata , saMge suyA aneSaNayanA vivekanI azakayatAne niSedha upadeza 34:--AcAra pAlanamAM ekAnta tyAjaya ekAte vidhi-niSedhane parihAra dapika-kalpika pratisevAnA lakSaNe .. mAM koI bheda na hovAnI zaMkAnuM samAdhAna pikarSika pratisevAmAM kramazaH ArAdhanA-virAdhanA gItAryAdi cAra padethI 16 ke 32 bhAMgA utsarga --apavAdanI vyApakatA para zaMkA--samAdhAna apavAdapadanI sAkSAta anujJA kema nahIM ? samAdhAna. 236 haiM 8 ) 4 0 0 242 che je 245 che 246 247 248
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [36] viSaya nirdoSa hitakara pravRttimAM sUtra--anujJAnuM svarUpa utsa vagere cha prakAranAM sUtrA jaina zAstronu lAkAttara prAmANya bhagavadracanamAM pUrNatA rAgadveSagarbhita anuSThAna nirdoSa na hoya. upadeza 35:--utsa* -apavAdanI tulyatA ane aucitya jayaNAnI apekSAe UbhayanI tulyatA UMcA--nIcAnI jema utsa-apavAdanI sApekSapratIti doSabALe ane ka TALe te mAkSane upAya kalpya paNuM akalpya ane jaina jainetara vacanAmAM samAnatAnI zaMkA jainetara vacaneAmAM sthAna--aucityanA abhAva--uttara utsarga --apavAdanAM svasthAna-parasthAna jainetara utsa--apavAda aMge zaMkA matamAM jayaNAne sthAna nathI. jainetareAnI svazAstrazradhA asadmarUpa yajJAdi kAmyakarmamAM bhAvazuddhine asaMbhava je rIte ghaNuM kArya sare te rIte pravarttavuM upadeza 36:-viruddha AcaraNA te AjJA nathI. asa'vijJAcaraNA asadAlaMbana prerita aviruddAcaraNAnuM lakSaNa azaTha AcaraNA pramANa gaNAya svapakSI mastakamuMDAthI satata cetatAM rahevuM AjJAzuddha sAdhu zrAvakAmAM bahumAna dveSathI mAsthya hAninI zaMkA nirguNa pratye samacitta rahIe--uttara bhAva upaghAta na thAya enI tArI asaMvina jana sahavAsamAM bhayasthAne pUrNarAja ane subuddhi maMtrInuM dRSTAnta kudRSTinyAye asa`vijJonuM anuvana dRSTAntanA upanaya guruniyogathI AjJAyeAga dvArA AtmarakSA upadeza 37H--sadgurune ALakhavAnA lakSaNA hetuvAda ane AgamavAdanI vizeSatA nAmadhArI guruethI sAvadha rahevAnI jarUra pRSTha 249 250 51 para ,, 235 .. "" 256 ? ***** 263 29 "3 264 .. 265 "" 266 "" 267 268 269 270 271 "" 272
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [37] pRSTha ra73 274 ra75 278 ra79 280 281 282 283 284 ra78 288 288 ra80 ra81 viSaya ghaNuM bhaNavA chatAM siddhAntane duzmana ! sadgurusevAthI sUtrArtha lAbha sUtrathI paNa vadhu mahattava arthanuM upadeza 38: paripUrNa arthopalabdhinAM mahattvapUrNa aMge padArthodi. padArthAdi cAranuM sahamilanathI kArya kAritva purata: tichati vRkSa vAkyamAM padArpAdi sa bhUto na hantavyA , A AjJA dharmane sAra-adaMparyArtha jinAlaya nirmANa vidhi fthe ta" vAkayamAM padArpAdi tapothAnADhi ta" vAkayamAM padArpAdi dAnaprazaMsA-niSedhamAM prANavadha-vRttibhaMga"--padAryAdi upadeza 39:-pUNatA mATe ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna padArthAdikamathI vyAkhyA na thAya te apUrNatA vAkayArthIdibodha zrutajJAnarUpa kaI rIte ? matijJAnane bhedathI zrutajJAnamAM SaTrasthAna vAyArthIdi pratItinI zrutajJAnAtmaktAnuM samarthana buddhi vikAsathI cintA-bhAvanA jJAnanI prApti chadmastha jJAnapagane kALa dIdhI che padArthAdi krama kalpita hovAnI AzaMkA ekAnekarUpe zAbdabadha anubhavasiddha upadeza 4 -tattvajJasUcita pravRtti ja AdaraNIya bahujana pravRtti upAdeyatA projaka nathI. bhavabhayathI kaThora AcArapAlana zakya dharma pravRttimAM nikAcita mohana pratibaMdha apramAdane prAdhAnya ApavAnuM kAraNa kAla pratikuLa chatAM dharmamAM udyama upadeza 41-anuSThAna vaicitryamAM tathAbhavyatvane prabhAva satatAbhyAsa-viSayAbhyAsa-bhAvAbhyAsa apanabandhakAdine AzrayIne traNenI sArthakatA tathAbhavyatvasvarUpa mImAMsA jIvone vicitra svabhAva te tathAbhavyatva tathAbhavyatvanI kAryatAva2chedakatA para zaMkA-samAdhAna vizeSa kArya-kAraNabhAve grahanuM samarthana sAmAnyataH kArya-kAraNubhAvagrahanI AzaMkA ra8ra ra83 204 296 ra97 303 304 305 307 308
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [38] viSaya pRSTha 309 310 312 314 315 316 317 319 kAryavaicitrya prayojaka tathAbhavyatva puruSArthaniSphaLatAnI zaMkAne uccheda abhavyajIvonI mukti thavAnI ApattinuM samAdhAna dhIrapuruSonI saMyamayegamAM akhaMDa pravRtti upadeza kara--kalayogazAstrane sAra adhyAtma-dhyAnaga adhyAtma ane dhyAnaganuM svarUpa dhyAna ane samabhAvamAM jIvanmukta dazA bhagavatIsUtramAM tejalezyAnI vRddhi bhagavatIsUtrane AlApaka nizcaya-vyavahArathI adhyAtma-dhyAnane upayoga upadeza 43-kalyANamitra yuga Adi 15 upAya kalyANamitroga, jinavacanazravaNa, artha dhAraNa paropakAra, parapIDAyAga, viSayasevanatyAga, bhavasvarUpacintA pUjyapUjA, niMdAtyAga, kAnuvartana, guNAnurAga nirguNamAM mAdhyazya, kuzIlaasaMsarga, pramAdavarjana , 15 upAya--sahaja AtmasvarUpanI bhAvanA huM zarIrAdithI anya chuM--bhAvanA zuddha-buddha AtmasvarUpanuM dhyAna granthakAra maharSine aMtima upadeza grantharacanA hetu ane aMtima abhilASA TIkAkAra maharSinuM aMtima maMgala-prazasti pariziSTa 1--upA. yazovijayakRta grantha paricaya pariziSTa -u.2. mUlagAthAne akArAdikama pariziSTa 3-u.2. ane upadezapadanA samAna glaeNkenI tAlikA pariziSTa 4--TIkAmAM ulikhita sAkSivAkayone akArAdikama zuddhi patraka 321 322 323 324 325 . 329 332 333 337
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ nama: zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH zrImad vijayapremasUrIzvarasadgurugyo namaH zrImad vijayabhuvanabhAnusUrisadgurubhyo namaH tarkasamrAT sarvazAstravizArada ma hA ma ho pA dhyA ya zrI ya zo vi ja ya vi ra ci ta upadeza rahasya A abhuta granthanA racayitA mahAmahe pAdhyAya nyAyAcArya zrImad yazovijayajI mahArAja che. vi. saM. 1960thI vi. saM. 1743nA gALAmAM A mahApuruSa jenA zAsanamAM suprasiddha hatA. jenetara navya nyAya ane prAcInanyAyanA viSayamAM teozrInI vidvattA ajoDa hatI. te uparAMta chae darzana ane jina darzananAM teozrI pAragAmI dhuraMdhara tArkika vidvAna hatA. teoe Agamika-dArzanika viSayanuM spaSTIkaraNa karatA aneka grantha racyA che. upadezanA viSayamAM teozrIe A "upadeza rahasya" nAmanA abhuta granthanI racanA karI che. temAM AryA chedamAM prAkRta bhASAmAM 203 mULagAthAnI racanA che ane tenA upara suMdara vivaraNa teozrInI ja tarkagarbhita kalame AlekhAyuM che. temanA vA vAkya jana zAsana pratyenI temanI apUrva niSThA, jina darzana-dharmazAstranAM talasparzI adhyayananI prauDhatA, pratyeka hakIkatane tarkazAstranI kaThina kameTI dvArA cakAsavAnI nipuNatA, temaja sva ke para darzananAM sApekSa satyenuM benamUna samarthana karavAnI kuzaLatA vAcakanAM cittane apUrva AhlAda upajAve evI che. eo zrInA bIjA aneka granthanI mAphaka A grantha paNa saraLatAthI samajAya tevuM na hovAthI tenA sArAMzanuM saMkalana karIne granthanA viSayane saraLatAthI samajI zakAya te jAtane tAtparyArtha taiyAra karI tene anuvAdarUpe mumukSuo-vidvAna ane dharmapremI sajajanenA karakamalamAM prastuta karavAne A namra prayAsa che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya - maMgalAcaraNa :("kaI paNa zubha kAryanA AraMbhamAM ISTadevanuM smaraNa karavuM" e ziSTAcArane anusarIne zrI yazovijayajI upAdhyAya mahArAja svanirmita vivaraNanA AraMbhamAM zrutadevatA sarasvatI devInA bIja eMkArathI garbhita maMgaLa leka prastuta kare che-). (vivaraNa) ai kArakalitarUpAM smRtvA vAgdevatAM vibudhavandyAm / nijamupadezarahasyaM vivaNomi gabhIramarthena // 1 // vivRtinA A maMgaLa blekamAM graMthakArazrIe paMDitene vaMdya mRtadevatAnuM smaraNa karyuM che. " kArathI arthAt "E" bIjanA ekAgra jApathI A zrutadevatAnA svarUpane pite kaLI zakyA che-sAkSAt karI zakyA che, temaja kAra' mudevatAnuM vAcaka pada che; A arthanuM sUcana "rAjhirUpAM' evA vizeSaNathI karyuM che. viSuvavakhyA e vizeSaNa sUcave che ke zruta jJAnanA prakAza mATe dhuraMdhara paMDite paNa tenI upAsanA kare che ane bhaktithI zira jhukAve che. tenuM smaraNa karIne graMthakAre arthagaMbhIra upadezarahasya" nAmanA pitAne ja banAvelA graMthanuM vivaraNa karavAnI bhAvanA vyakta karI che. prastuta lekamAM vAgudevatA zabdathI bhagavAnanI vANInuM paNa smaraNa abhISTa che, ane te bhagavAnanI vANInuM svarUpa arthAt mAhAsya athavA Agama zAnAM gUDhArtho [ kAranA jApathI sArI rIte jANI zakAya che. pU. upAdhyAyajI paNa vArANasImAM gaMgAnadInA taTa para I kArano jApa karIne sAkSAt karela zrata devatAnA AzIrvAdathI bhagavadvANuM svarUpa jinAgamanuM hArda prApta karavAmAM saphaLa thayA hatA. teo je AzayathI prastuta grantha racI rahyA che tene bhUmikAmAM vyakta kare che iha hi vipulapuNyaprAgbhAralabhyamavApya manujatvaM, saMsevya ca gurukulavAsaM, parijJAya ca pravacanAnuyogaM samyak svaparahitArthitayA mArgopadezAya prytitvymityymupkrmsttreymaadygaathaaprAraMbhika utthAnikA : caturgatimaya A saMsAramAM vipula puNyarAzinA saMcaya vinA durlabha evuM manuSyapaNuM prApta thayA pachI gurukuLavAsamAM rahI guruonI caraNa pAsanA karavI joIe. e karIne, * zAstragranthamAM manuSyapaNuM eTale ke mAnavatAne durlabha batAvavAmAM Ave che. emAM mAnavatA eTale manuSyabhava samajavAne che, nahIM ke jene Aje mAnavatA dharmarUpe saMbodhavAmAM Ave che te. kAraNa, mAnavatAdharmanI vartamAnakALamAM koI spaSTa vyAkhyA nathI, ane je nyAyasampannatA vagere mArthAnusArI gALA mAnavatA dharmanA artharUpe ghaTAvavAmAM Ave ke jemAM mAnavanI mAnava vagare jIvo pratye sahAnubhUti vagerene samAveza thAya che, te A prakAranI mAnavatA manuSyabhava karatAM paNa uttarottara Arya deza-AryakuLa vagere karatAM paNa vadhu durlabha che tethI prAthamikapaNe dUrlabharUpe tenI gaNatarI na karI levAne kAMI artha nathI. je ene ja prAthamika durlabha mAnI laIe te pachI manuSyatva karatAM paNa A deza vagerenI vadhu dUrlabhatA batAvI che te asaMgata thaI jAya.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35aa raha-vaivaraNa ane tAtparyA jina pravacananA anugane arthAta vistRta gUDhArthone yathArthapaNe jANavA joIe, e jANIne eTale ke emAMthI ucitane Adara ane anucitane tyAga karavA rUpe samajIne sva ane para ubhayanuM kalyANa IcchanArA mumukSu AtmAoe sanmArganA upadezamAM ucita udyama kare joIe. granthakAra maharSi paNa sva-paranA kalyANa nimitte graMthane AraMbha kare che. tenI prathama gAthA A pramANe che(muulm ) namiUNa vaddhamANaM cucchaM bhaviANa bohaNaTThAe / aH ThavapharuM kavana hasamuf I ? / zlekArtha :- zrI vardhamAnasvAmIne namaskAra karIne bhavya jIne pratibaMdha karavA mATe zreSTha ane samyapha prakAre guruthI upadiSTa upadezanA rahasyane kahIza. 1 | namiUNatti natvA tattvataH svAbhedenAMtarbhUtadhyAtRdhyeyabhAvena praNidhAya, varddhamAnaM vartamAnatIrthAdhipatitvenAsannopakAriNaM garbhAvatArasamayamArazyaiva pravarddhamAnadhanadhAnyAdivipulavibhavamanuvibhAvya pramuditAbhyAM mAtApitRbhyAM dattavarddhamAnAbhidhAnaM caramatIrthaMkara, anena nirvighnagranthaparisamAptaye ziSTAcAraparipAlanAya ca maGgalamupanibaddham, vakSye pratipAdayiSyAmi, upadezasya=hitapravRttyanukUlavAkyasya, rahasyamupaniSadbhUtamityuttareNa yogaH, anenAbhidheyamuktam / kIdRzamityAha--samyaka sUtroktavidhinA, gurubhiranuyogavRddhaH, upadiSTamupadarzitaM, anena guruvAcanopagatasUtramUlatayA tAttvikatvamasyAveditaM bhavati, guruparvakramalakSaNazca sambandhaH sUcito bhavati, evaM so'yaM pratipAdyapratipAdakabhAvasambandho'pi sAmarthyAgamyate / punaH kIdRzamityAha-utkRSTamAgamaikAdhikArikatvena mumukSUpAdeyatvAditaragranthAtizayitaM, anenAdhikArI pratyapAdi / kimarthamityAha-bhavyAnAM bhagavadbahumAnitayAsannasiddhikAnAM duHSamAkAladoSavazAdanatisUkSmadhiyAM duravabodhaviprakIrNatattattpravacanArthAnAM tattvajijJAsUnAM, bodhanArtha saGkulitakatipayopAdeyArthaparijJAnArtha, anena prayojanamuktaM, paramaprayojanasya mokSarayAvizeSe'pi saGkulitatathAvidhArthatattvaparicchedasyAsya vizeSaprayojanatvAt // 1 // tAtparyAtha :- namana kriyAno artha e che ke dhyAtA ane dhyeyane bhedabhAva gauNa bane te rIte AtmAthI abhinna bhAve paramAtmAnuM tAttvika praNidhAna karavuM. vardhamAna zabdathI vartamAna tIrthanA adhipati hovAnA kAraNe nikaTanA upakArI, aMtima tIrthakara, mahAvIra svAmI abhipreta che. teo garbhamAM AvyA tyArathI mAMDIne dhanadhAnya vagere vipula samRddhinI asAdhAraNa vRddhi thatI joIne AnaMdita banelAM mAtA trizalAdevI ane pitA siddhArtha rAjAe temanuM vadhamAna evuM nAma pADayuM hatuM. temane namaskAra karavAthI nirvidane graMtha samAptinA hetubhUta ane ziSTAcAranA pAlanarUpa maMgaLAcaraNa thayuM. * maMgaLanuM zuM prajana che te svAvAda kalpalatA nAmanA granthamAM pU. upAdhyAyajI mahArAje prAraMbhamAM vistArathI darzAvyuM che. tyAM temaja vadhu vistArathI jANavA mATe maMgaLavAda nAmanA svanirmita granthanI bhalAmaNa paNa tyAM karI che..
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza eTale evuM vAkya ke vAkyasamUha ke je zrotAne ahitathI nivRtta thaI hitamAM pravartavAnI preraNA Ape. 'upadezanA rahasyane kahIza ene artha 'rahasyamaya upadezane kahIza" e samaje. AnAthI A graMthamAM mukhyapaNe pratipAdanane viSaya rahasyamaya upadeza che e sUcita thAya che. A upadeza AgamasUtramAM batAvelA vidhi pramANe vistRta gUDhArthanA upadezaka ziSTamAnya pUrvAcAryoe kahyA mujaba ja karavAnuM che. A rIte A upadeza ziSTa pUrvAcAryonI vAcanAparaMparAthI prApta thayela je sUvArtha, tamUlaka hovAthI tenI tAttvikatAmAM kaI saMdeha nathI e jaNAvyuM. ane tenAthI guruparvakrama arthAt guruparaMparArUpa saMbaMdhanuM paNa sUcana thAya che. A upadeza bhagavAna mahAvIra svAmIthI surakALavatI ApaNane prApta thavAmAM paraMparAgata guruerUpI (parva=) saMdhisthAna kAraNabhUta che e te prasiddha ja che. A grantha rahasyabhUta upadezane pratipAdaka che ane tene pratipAdya viSaya rahasyabhUta upadeza che. A rIte graMtha ane enA viSayane kaI meLa nathI ema nahi, paraMtu pratipAdya-pratipAdaka bhAva saMbaMdha che ane te prakaraNa AdinA sAmarthyathI jANI zakAya che. prastuta graMthane adhikArI mumukSu che. kAraNake AgamanA adhyayanane adhikArI mumukSu ja hoya che ane prastuta graMtha paNa Agama saMbaMdhI ja eka viSayanuM vyutpAdana karI rahyo che. arthAt je Agama adhyayanane adhikArI che te ja A graMthano adhikArI che. mumukSu dvArA upAdeya hevAthI A graMtha bIjA arthazAstra Adi karatAM vadhAre caDhiyAtI kakSAne heI zreSTha che. prayojana - je AtmAe bhagavAna upara bahumAnabhAvavALA ane mikSathI nikaTa che, paraMtu pAMcamA ArAnA kALadoSathI nipuNa buddhi na hovAthI, chuTA chuTA verAyelA che te zAstronA ane jANavAne samartha nathI tevA tattvajijJAsu bhavya jIvone ekatra keTalAka jANavA cogya ati mahattvanA padArthone suMdara baMdha thAya, te A graMtharacanAnuM prayojana che. je ke sAmAnyapaNe mukhya prayojana mekSa ja hoya che, te paNa bhavya jIvone pratibodha thAya e paNa eka vizeSa prayojana havAmAM kaI bAdha nathI. jenA * gurupavakrama zabdanuM tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIrasvAmI sAthe jaMbusvAmIne saMbaMdha karAvanAra parva eTale ke saMdhisthAnarUpa sudharma svAmI hatA. te rIte prabhavasvAmI sAthe sudharma svAmIne saMbaMdha joDavAmAM jaMbUsvAmI parva rUpa hatA. e rIte ApaNI ane bhagavAna mahAvIrasvAmI madhye saMbaMdha sthApita karanAra sudharma svAmI vagere pUrvAcArya guruo parvarUpa banyA. A rIte parvarUpa banelA guruonI paraMparAthI ApaNe saMbaMdha bhagavAna mahAvIrasvAmI sAthe sthApita thAya che. e ja rIte bhagavAna mahAvIrasvAmInA upadeza ane prastuta granthakAranA upadeza vacce paNa parvarUpa pUrvAcArya guruonA upadezanI paraMparA saMbaMdha sthApita kare che. A rIte guruparaMparAgata upadezamUlaka hevAthI A granthakAranA upadezamAM paNa pramANikatAne saMdeha raheto nathI. sAmarthana : 9thAna gvAna viziSTArthosthitinanavam - abhidheyasUcaka zlokamAM lakhAyelA padamAMthI eka paNa pada pratipAdya-pratipAdakabhAva saMbaMdhanuM vAcaka nathI. paraMtu badhAM ja pado pararapara bhinna artha dharAve che. te chatAM paNa maNakAnI jema prAraMbhika abhidheyasUcaka zlokarUpI mALAmAM guMthAIne jema viziSTa vAkyartha phalita kare che tema granthagata pratipAdya-pratipAdakabhAva saMbaMdhane paNa upasthita kare che. (saMbaMdhanAM anya eka artha mATe juo gadaSTi ple. 1 nI TIkA.)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 1 - jinAjJA parama dharma pratijJAtamevAha laddhaNa mANusattaM sudullahaM vIyarAgapaNNatte / dhamme pavaTTiyavvaM niuNehi suttaNIIe // 2 // pUrva sUcanA anusAra upadezane AraMbha karatAM kahe che - zlokAI - sudurlabha manuSya bhava prApta karyA bAda buddhizALIoe sUtrokta nIti pramANe vItarAgabhASita dharma Adare joIe. pAzA labdhvA-prakRtitanukaSAyatvAdiguNasamAjenAvApya, sudurlabhamajJAnapramAdadoSaprabhavapratipAtena sudIdhaikendriyAdikAyasthityavaguNThitasaMsAracakravAlaparibhramaNAntaritatayA samayaprasiddhazcollakapAzakAdidRSTAntairatidurAsAdapunarutpattikam , manujatvaM-dharmazravaNAdisAmaraghupahitaM narabhavam , vItarAgaprajJaptesarvajJabhASite, dharma tapazcaraNAdyanuSThAne, pravartitavyaM yathAzaktyudyamo vidheyo, nipuNadharmaparIkSAdakSaiH, sUtranI-sUtrAjJAnatigrAmeLa, gAjJAvyAdhrovara mahApAnidhanavA 5 2 tAtparyAtha:- zAstramAM cAlaka ane pAzaka vagere daza chAtathI manuSyabhavanI punaH prApti atyaMta durlabha darzAvI che, kAraNa ke ajJAna ane pramAda doSa vazAt manuSya bhavamAMthI ekavAra patana thayA bAda ekendriya AdibhavanAM zarIramAM anaMta kALacaka jeTalA atidIrgha kALanA kArAvAsathI vyApta saMsAracakramAM saMbhavataH anekavAra paribhramaNa karavuM paDe che. svAbhAvika kaSAya maMdatA Adi guNagaNa dvArA labhya, dharma zravaNa vagere sAmagrIthI bharapUra ane durlabha A manuSyabhavane prApta karIne, dharma-parIkSAmAM kuzaLa AtamAoe sarvajJa kathita tapazcaryA Adi dharmAnuSThAnamAM yathAzakti prayatna kare joIe ane te paNa sUtranI AjJAnuM ullaMghana na thAya te rIte, kAraNake sUtrAjJAnuM ullaMghana mahAdeSanuM kAraNa che. mArA [ahiMsA parama dharma: zaMkA]. A zlokamAM prathama upadeza sUtrAjJA pramANe vartavAne ApyuM. tenA upara zaMkAkAra AkSepa kare che ke "Agama eja baLavAna pramANa che" evuM tamAruM abhimAna hovAthI tame je sUtrAjJAnuM ja avalaMbana karavAne Agraha rAkhe che te zobhAspada nathI. AkSepakArane abhiprAya A pramANe che athAgamapramANe balavattvAbhimAninAmeva bhavatAM sUtranItyavalambanAgrahaH sa ca na zobhana ityabhiprAyavAn paraH zaGkate naNu vippaDisiddhesuM vayaNesuM kassa hoi vIsAso / so dhammo kAyavyo jattha ahiMsA paramarammA // 3 // zlokAI :- paraspara virodhI (Agama) vacanamAM kone vizvAsa hoya ? jyAM paramaramya ahiMsA hoya te dharma Adara. 3
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya-gAthA 3 nanvityAkSepe, vipratiSiddheSu-sarvadarzaninAM parasparamasammateSu, vacaneSu-svasvAgamarUpeSu, kasya nAma madhyasthasya puMsaH, bhavatu vizvAsaH-prAmANyapatipratirUpaH, na ca vizvAsA'viSayIbhUtaM vacanaM pravRttimAdhAtumutsahate, na ca svaparigrahamAtra vizvAsanimittaM bhavitumarhati, atAttvikavizvAsasyApi tato mAdhyasthyapratibaddhatayAnusthAnAta , anyathA janavAkyAdiva kApilAdivAkyAdapi prAmANikAH kiM na pravarteran ? kathaM tAmuSmikI pravRttirityata Aha-sa dharmaH karttavyo yatrAhiMsAjIvadayA paramaramyA-sUkSmAbhogapUrvikA, 'pratipAditA bhavatIti vAkyazeSaH / itthaM ca zuddhA'hiMsAdezakatvameva vacanavizvAsabIjamiti bhAvaH / yukta caitat , anyairapyaGgIkRtatvAt / tadAhuH "zrUyatAM dharmasarvasva zrutvA caivAvadhAryatAm / / gAmanA pratikUhAni ghareNAM na samAre" ta [vALavacanIti -7] rUA tAtparyAtha : parasparane amAnya te te dArzanikanAM pitatAnAM Agama zAstramAM prAmANyane svIkAra ko madhyastha puruSa kare? avizvasanIya vacana dvArA kyAre paNa pravRttimAM utsAha jAgatuM nathI. te amuka svIkAryuM eTalA mAtrathI te badhA mATe vizvAsapAtra banI jatuM nathI. mAdhyayanAM kAraNe "amuke A svIkAryuM che mATe vizvAsapAtra che te atAvika vizvAsa paNa mAdhyazya pratibaMdhaka hovAthI madhyasthAne uddabhavI zakato nathI, tAtvika te dUra rahyo. madhyastha puruSane "amuka vyaktinuM vacana pramANa ane bIjAnuM apramANe e pakSapAta paNa hoto nathI, tethI 'A vacana amukanuM che mATe pramANabhUta che te atAttvika paNa vizvAsa ene kyAMthI thAya ? chatAM paNa jo thAya ema mAnIe te prAmANika puruSo mAtra jaina vAkyamAM zuM karavA vizvAsa kare ? sAMkhyamata pravartaka kapila vagerenAM vAkyamAM zuM karavA vizvAsa na kare ? enAM AdhAre dharmapravRtti kema na kare ? zaMkAkArane kaI ema puchatuM hoya ke paralokanAM hitamATe AgamanA upadeza vinA kaI pravartaze zI rIte ? te tene javAba e che ke je dharmazAstramAM sUthama vicAre pUrvaka jIvadayAnuM pratipAdana hoya tevA dharmazAstramAM vizvAsa rAkhIne temAM upadezele dharma Acare. tAtparya e che ke zuddha ahiMsAnI prarUpaNa e ja vacanamAM vizvAsanuM bIja che. AmAM kAMI ajugatuM paNa nathI kAraNa ke bIjAoe paNa A pramANe svIkAryuM che. dA.ta. cANakya nItimAM (1/7) kahyuM che ke -"dharmanuM "sarvasva" (sAra) sAMbhaLe, ane sAMbhaLIne barAbara dhyAnamAM le ke je "svane(sva pratye hiMsA vagere) pratikULa che te anya prati AcaravuM nahi". niSkarSa e che ke pitAne pratikULa hiMsAdi bIjA pratyena AcaravA" e ja zuddhadharma che ane enuM pratipAdana je zAstramAM thAya te badhA zAstra pramANa paNa amuka ja pramANa ema nahi mAnavuM. A zaMkAnuM samAdhAna karatAM jaNAve che ke - etat pratividhAtumAha bhaNNai, ANAbajjhA loguttaraNIio Na u ahiMsA / sA Najjai suttAo heusarUvANubaMdhehiM // 4 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 1-jinAjJA parama dharma zlokAtha:- AjJAbAhya ahiMsA lokottara nyAye ahisA ja nathI. lekottara nyAyathI ahiMsA tenA hetuo, svarUpa ane anubaMdhathI sUtra dvArA jANI zakAya che. pAkA bhaNyate'trottaraM dIyate, AjJAbAhyA sUtraviSayasvatantravizvAsA'prayojyapravRttikA, ahiMsaiva tAvallokottaranItito na bhavati, prAsukapuSpaphalazaivalA dibhojinAM vijanAraNyavAsinAM bAlatapasvinAM svacchandA'gItArthAnAM lokottarayatInAM ca gurukulavAsatadvinayakaraNazAstrAbhyAsAdivarjitAyAH kevalAyAstasyAH lokamUlatvena laukikatvAnapAyAt / tadAha bhagavAn haribhadrasariH 'dhammaThThANamahiMsA sAro esotti ujjamai etto| savvapariccAeNaM ego iha loganIIetti // [upadezapade-183] na ceyaM saMsArasAgaranistAratarI, laukikAnuSThAnasya saMsArA'vinAbhAvitvAt / kathaM tarhi zuddhA'hiMsA jJAyate ityatrAha-sA zuddhA'hiMsA hetusvarUpAnubandhaiH sUtrAt sarvajJavacanAt jJAyate, tathAhi-- hetutastAvadayatanA'paraparyAyAtpramAdAt , svarUpatazca prANavyaparopaNataH, anubandhatazca pApakarmabandhArjitadukhalakSaNAt, iha hiMsA prtiiyte| tathA ca sUtram- [dazavaikAlike] 2ajayaM caramANo a pANabhUyAiM hiMsai / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuraM phalaM // 4-2 // iti / etadvailakSaNyaM cAhiMsAyAM yojanIya, yatanAyA hetutvAtparaprANAvyaparopaNasya svarUpatvAdAtyantikasukhalAbhasya cAnubandhatvAt / tathA ca 'zuddhAhiMsApratItivizvAso vacanavizvAsAttadvizvAsazcAhiMsAdhIvizvAsAdityanyonyAzrayAnnAhiMsAdezakatvaM vacanavizvAse bIjabhiti svAtantryeNevAgamasya paralokavidhau pravartakatvAdbalavattvamavyAhatamiti phalitam / yathoktam -- [yogabindau] paralokavidhau zAstrAt prAyo nAnyadapekSate / Asannabhavyo matimAn zraddhAdhanasamanvitaH // 221 // pApAmayauSadhaM zAstraM zAstraM puNyanibandhanam / cakSuH sarvatragaM zAstraM zAstraM sarvArthasAdhanam // 222 // vizvAsabIjaM cAtrA''ptoktatvameva, rAgadveSamohAnAmevAnRtavacanabIjatvena tatkSayavato bhagavato vacanasyAnRtatvazaGkAnupapatteH / taduvAca vAcakamukhyaHrAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyAnRtakAraNaM kiM syAt // [iti] 1 dharmasthAnamahiMsA sAra eSa iti udyacchati itaH / sarva pArityAgena ka iha lokanItyeti // 183 // 2 ayata cAMzca prANabhUnAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalamiti // 4,2 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya-gAthA 4 AptoktatvaM ca mahAjanaparigrahAtsaMvAdijAtIyatvAdvA sugrahamiti vipazcitamanyatra // 4 // | (ajJAnagarbhita heya te ahiMsA nahIM). tAtparyAtha:- samAdhAnanuM tAtparya e che ke, AjJAbAhya eTale ke je ahiMsA pravRtti, sUtranAM viSaya upara taTastha yuktiothI pUrvApara vicAra karavA dvArA utpanna thayelA pramANyabedharUpI vizvAsathI prerita hevAne badale dekhAdekhI athavA svarajdathI prerita che te ahiMsA lokottara nyAye ahiMsA ja nathI. nirjIva puSpa, phaLa, sevALa vagere khAIne jIvanArA, ekAMta nirjana vanamAM vAsa karanArA ajJAnI tapasvIo, temaja svacchanda paNe vicaranArA agItArtha jainayatio, A badhAnuM, gurukuLavAsa-vaDIla guruono vinaya temaja zAstrAbhyAsa vagerethI nirapekSa evuM ahiMsApAlana lokasaMjJAmUlaka hovAthI laukika ahiMsA che, paNa lekottara ahiMsA nathI. bhagavAna zrI haribhadrasUri mahArAje paNa kahyuM che ke - lekaherIne anusarIne, "ahiMsA e ja sArabhUta dharma che ema samajIne keTalAka . ajJAnIo sarvatyAga karIne laukika ahiMsAmAM macI paDe che" paNa A prakAranI ajJAnagabhita ahiMsAne saMsAra sAgarathI pAra utAranAra naukA na kahI zakAya, kAraNa ke laukika anuSThAna saMsAra sAthe gADha dostIthI saMkaLAyeluM che. (hetu-svarUpa-anubaMdhathI hiMsA ane zuddha ahiMsA) prazna-te pachI zuddha ahiMsA kevI rIte jANavI? uttarasarvajJakathita sUtrane anusarIne 1. hetu 2. svarUpa ane 3. anubaMdha A traNa prakAre ahiMsAnI zuddhi tapAsavI joIe. ahiMsA hisAvirodhI che eTale hiMsAnA traNa prakAra jANavAthI ahiMsAnA 3 prakAra jANI zakAya. hiMsAnA traNa prakAra A rIte pramAda ke jene jaina paribhASAmAM adyatana kahe che te hiMsAne hetu che, prANa vinAza hiMsAnuM svarUpa che, ane pApa karmanA baMdhathI bhAvimAM prApta thatAM dukhe e hiMsAne anubaMdha phaLa che. A traNa rIte hiMsA jANI zakAya che. dazavaikAlika sUtranAM cothA adhyayanamAM kahyuM che ke - "agatanAthI pharanAre prANa ane bhUta vagere jIvanI hiMsA kare che tenAthI pApakarmane baMdha kare che ke je kaDavAM phaLa Ape che." zuddha ahiMsAmAM uparokta hiMsAthI viparIta jana karavI, te e rIte ke cetanA e ahiMsAne hetu che, parakIya prANavinAzathI nivRtta thavuM e ahiMsAnuM svarUpa che ane AtyaMtika mekSa sukhano sAkSAt ke paraMparAe lAbha e ahiMsAne anubaMdha che. * tatvArthasUtramAM pramAdanA traNa prakAra kahyA che1. smRtianavasthAna - vikathA vagerenA kAraNe citta vyAkuLa thaI javAthI kartavyanuM vismaraNa thaI javuM. kuzaLane anAdara - utsAhanA abhAve zAstravihita zubha anuSThAnenuM pAlana na karavuM. 3. yogaduSpaNidhAna - mana-vacana-kAyAthI badhI ja zubha pravRttio ArtadhyAnapUrvaka arthAta udvegapUrvaka karavI. [tatvArthasUtra - a. 7. sU. 28 pAbhASyanI zrI siddhasenasUrikRta TIkAne anusarIne prakAzaka-de. lA. pu. phaMDa - bhA. 2 pRSTha 123]
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 1-jinAjJA parama dharma [ahiMsA-dazakatA vacanavizvAsanuM bIja nathI ahiMsAdezakatA e vacana-vizvAsamAM prAjaka nathI kAraNake, temAM anyAzraya doSa beTho che. vacanamAM vizvAsa utpanna thAya te prastuta ahiMsA zuddha che evI khAtarI ke vizvAsa thAya ane zuddhaahiMsApratipAdakatAno vizvAsa ke nizcaya thAya te e vacanamAM vizvAsa thAya. A badhAne sAra e che ke AgAmazAstra svataMtrapaNe pAralaukika anuSThAnamAM pravartaka che, nahi ke ahiMsAdezakatAnA jJAnathI prayukta vizvAsa, mATe Agama eTale ke jinAjJA baLavAna che. yogabiMdumAM kahyuM che ke - zraddhArUpa dhanathI yukta, buddhizALI ane nikaTamAM muktigAmI jIvane pAralaukika anuSThAnamAM prAyaH zAstra sivAya bIjAnI jarUra rahetI nathI. 22 zAstra pAparoganuM auSadha che, puNyanuM sarjana karanAra che. sarvadizA abhimukha netra che ane sarva arthanuM sAdhana zAstra che. erapo [AkhaMbhASita hoya te vizvasanIya prazna-je Agamane svataMtrapaNe pravartaka mAnavAmAM Ave che te AgamamAM vizvAsanuM bIja je zuddha ahiMsAdezakatva nathI to zuM che? uttara-AgamazAstramAM vizvAsanuM bIja "enA upadezaka puruSa Asa hovA" te che. asatya bhASaNamAM kAraNa rAga, dveSa, ane moha che. tenA saMpUrNa vijetA jinezvara deva ja kharA Ama che eTale temanAM vacanamAM asatyapaNAnI zaMkAne avakAza ja nathI. vAcaka- ziromaNi zrImad umAsvAti mahArAje paNa kahyuM che ke "rAga, dveSa ke mehathI jUThAM vAkyo bolAya che. jemAM A traNa deSa nathI tene juThuM balavAnuM prayojana zuM hoya? (arthAtu nathI." prazna:-amuka AgamanA praNetA Ama ja che temAM pramANa zuM ? uttara:-mahAjana eTale ke ziSTa puruSamAM AdaraNIya hovAthI temaja saMvAdI vacananI sajAtIyatA hovAthI amuka AgamazAstra sAkSAt ke paraMparAe AtanuM bhAkheluM che ema kahI zakAya che. A viSaya upara bIjA graMthamAM pukhta vicAra karela che. jo nanu kimiha kAlavilambocitaprayAsakAriNA satrAbhyAsena ? ahiMsopAyenaiva piNDavizuddhayeSaNAdinA pariNAmavizuddhayA nistAropapattestAvanmAtraparijJAnasya ca svacchandatayA'pyupapatteH ki gurukulavAsAdiprayAsena ? ityaashNkyaahche bhagavAnanAM je vacanomAM anya pramANathI saMvAda upalabdha thAya che te vacano saMvAdI kahevAya. te saMvAdI vacananAM bhASaka bhagavAnanAM anya vacane ke jemAM tAtkAlika anya pramANathI saMvAda na paNa maLe paraMtu visaMvAda paNa na hoya, te saMvAdI jatIya vacano kahevAya. dA. ta. sUryacandragrahaNa pratipAdaka Agamika vacanomAM pratyakSa pramANathI saMvAda upalabdha che mATe ja bhagavAnanAM bIjAM vacane paNa saMvAdI hovAM joIe. kAraNake te paNa bhagavAnabhASita che. A rIte vacanamAM saMvAdI jAtIyatA paNa AkhaMbhASitapaNuM siddha kare che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza - AjJA mujaba pariNAma zuddha kare. prazna :-dIrdhakALa vItI jAya te prayAsa karAvanAra sUtrAbhyAsanI jarUra zI che ? saMsArathI nistAra te pariNAmanI vizuddhithI thAya che ane pariNAmavizuddhi ahiMsAnA upAyabhUta vizuddha piMDagrahaNa ane eSaNAsamiti vagerethI paNa zakya che. mahapiMDavizuddhi ane eSaNasamiti AdinuM jJAna te jAte vAMcI laIne paNa thaI zake che, te pachI gurukuLavAsa vagere lamaNakUTanI zI jarUra ? (gurukuLavAsa ja binajarUrI hovAthI guruvinayanI te 432 4 4yAM 2hI ?) uttara:"pariNAmovi aNiyamA ANAbajjho Na suMdaro bhaNio / titthayare bahumANAsaggahaduTThotti - taMtaMmi // 5 // plekAtha-pariNAma paNa je AjJAnusArI na hoya te tIrthakaramAM anAdara ane asaAgrahathI laMkti hovAthI zAstramAM tene niyamo ane kahyo che. pAM __ AjJAbAhyaH-svecchAmAtrapravRttaH, pariNAmo'pi-prastAvAjjIvarakSaNAdiviSayazubhAntaHkaraNapariNatirUpo'pi, niyamAd-nizcayena, na sundaraH-kuzalAnubandhI, bhaNitaH-pratipAditaH, tIrthakare-AjJAdAtari sarva kSe, bahuH-svAtmApekSayA balIyAn mAno-namanaM bahumAnastadviparIto'bahumAno'bhaktipariNAma iti yAvat , tato yo'sadgrahastadAhitaviparyayavAsanArUpastena duSTaH iti hetoH tantre-bhagavatpravacane / na hi yo yadvacananirapekSaH pravarttate sa tatra bahumAnavAn bhavati yathA kApilAdiH sugatazivAdau / jinavacananirapekSazca gurukulavAsAdiparityAgena zuddhapiNDaiSaNAdikArI svacchandasAdhuriti na bhavati bhagavadvahumAnI na ca tadvAsanAvirahitaH zubho'pi pariNAmaH paramArthataH sundaraH, paGkAvilajalasthAnIyatvena vizuddhayanaGgatvAt yadAhuH-[SoDazake 2 / 12-14] vacanArAdhanayA khalu dharmastadvAdhayA tvadharma iti / idamatra dharmaguhya sarvasvaM caitadevAsya // 1 // asmin hRdayasthe sati hRdayasthastattvato munIndra iti / hRdayasthite ca tasmin niyamAtsarvArthasaMsiddhiH // 2 // iti / ata eva bhagavadabahumAnagarbhatayA svacchandayatipariNAmaH saMsAramocakAdipariNAmavat pratyapAyabahulatayA'zubha eva nirNItaH / tadAhuH-[upadezapade] * piDavizuddhi eTale sAdhune grahaNayogya AhAra vagere piMDa saMbaMdhI 'AdhAkarma' vagere kara denuM varjana karavuM. eSaNa samiti - eTale te ja AhAra vagere zuddha piMDanuM anveSaNa karavuM, grahaNa karavuM ane upabhegakALa bhajanakriyA saMbaMdhI denuM varjana karavuM.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 2 AjJA mujaba pariNAma zuddha kare galamacchabhavavibhoaMgavisannabhoINa jAriso eso / mohA suhovi asuho tapphalao evamesovi // 188 // iti / . nanvevaM zuddhaH pariNAmo viziSTazrutopayogAdeveti mASatuSAdInAM tadanupapattiriti zuddhapariNAmahetumupadarzayannAha [uDDakhala pariNAma suMdara nathI.] tAtparyArtha-jinAjJA nirapekSa eTale ke svacchedapaNe pragaTa thayela jIvarakSA vagere dharmAcaraNane sAro dekhAte mAnasika pariNAma paNa paraMparAe suMdara nathI. tenuM kAraNa e che ke, svachaMdI jIvane "AjJAkAraka sarvajJa tIrthakaromAM potAnA AtmAnI apekSAe vadhAre UMcI kakSAnAM mAna-sanmAna-bahumAna vagere hevAM joIe te hetAM nathI. ulaTuM, ene badale abhakti eTale ke anAdarane adhyavasAya hoya che. A anAdaranA adhyavasAyathI viparIta vAsanA rUpa asagrahano janma thAya che. A asahyahathI tene sAro dekhAto pariNAma malina banI javAthI jinapravacanamAM tene vakhANyuM nathI. je AtmA jenA vacanathI nirapekSapaNe eTale ke tene avagaNIne pravRtti kare tene te vyaktimAM bahumAna hoI zakatuM nathI. dA. ta. sAMkhyamatanA anuyAyIone sAMkhyamatanA Adyapravartaka kapila RSimAM bahumAna hoya che paraMtu buddha ke mahAdevamAM bahumAna hotuM nathI mATe teo pitAnI pravRttimAM buddha ke mahAdevanA vacananI upekSA ja karatA hoya che. [jinavacana uvekhanArane lAbha nathI.] gurukuLavAsane tyAga karIne piMDavizuddhi vagere lakattara anuSThAnamAM prayatna karanAra svachaMdI sAdhu jinavacananI upekSA karatA hovAthI bhagavAna pratye bahumAnavALo hoI zakato nathI. bhagavAnanA bahumAnanI bhAvanA na hovAnA kAraNe tene sAre dekhAte-gaNAta pariNAma paNa tAtvika daSTie suMdara nathI. jema svayaM zuddha manAtuM jala paNa kAdavanA mizraNathI malina bane che ane bIjAne paNa malina banAve che te ja rIte jinavacananI upekSArUpa kAdavathI malina banela zubha pariNAma adhyavasAyenI vizuddhinuM kAraNa banatuM nathI. zrI haribhadrasUrie DakamAM kahyuM che ke-"vacananI ArAdhanAthI ja dharma thAya che, ane vacanane ukhavAthI adharma utpanna thAya che, A ja dharmanuM rahasya che ane A ja dharmanuM sarvasva che." * "bhagavAnanuM vacana hRdayamAM sthira thayuM hoya te ja muniomAM Indra samAna paramAtmA paramArthathI hRdayamAM sthira thAya che. paramAtmA jyAre hRdayamAM birAjamAna thAya che tyAre avazya sarva prajane siddha thAya che." " [svachaMda pariNAmathI nukazAna]. mATe ja pUrvAcAryoe A pramANe nirNaya karyo che ke "svaccheda sAdhuonAM adhyavasAye *saMsAracaka vagere matanA pAkhaMDIonA adhyavasAyanI jema paramAtmA pratyenA bahumAna 3. galamatsyabhavavimocakaviSAnnabhojina: yAdRza eSaH / mohAt zubho'pyazubhaH tatphalata evameSo'pIti // ja saMsAra macaka matanI mAnyatAo jANavA mATe juo zrAvakaprajJapti gAthA. A mata evo che ke duHkhathI pIDAtA-rIbAtA-taraphaDiyAM mAratA jIvane mArI nAMkhavAmAM dharma che. kAraNake ethI tene saMsAranAM duHkhathI chuTakAro thAya che. dhamI puruSa sAmAnuM duHkha joI te na ja zake. mATe dukhe rIbAtAne mArI nAMkhavo joIe. zrAvakaprajJaptimAM AnuM khaMDana paNa kareluM che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pazakhasya maayaavinAne hovAthI ane bhaviSyamAM nukazAna garbhita hovAthI azubha ja che." upadezapadamAM "gala eTale ke mAchalAM pakaDavAnA kAMTA upara lAgeluM mAMsa khAvAne lalacAyele masya, saMsAra mecaka pAkhaMDI ane ramizrita bhejana khAnAra rogI puruSa-A traNeyane pitapotAno prayana pitAne dekhAvamAM zubha svahitakAraka lAgato hovA chatAM paNa mohaajJAna garbhita hovAthI pariNAme azubha sva-ahitakartA che. tevI ja rIte A paNa svaccheda sAdhune pariNAma azubha samajo." pAna zako tamArA pratipAdanane sAra e thayo ke "viziSTa kRtajJAna ke zAstrAbhyAsa dvArA AtmAne bhAvita karavAthI ja pariNAmanI zuddhi thAya che. te pachI jeo DuM paNa bhaNelA na hatA tevA mASatuSa vagere munione zuddha pariNAma na hovAnI Apatti Avaze. chaThThA zlekamAM zuddha pariNAmanA hetuo darzAvavA dvArA uparokta zaMkAne graMthakAra uttara Ape che 'suddho 'suovaogA maggaNusArittao a kesi ci / jAyai galie niyamA micchattakae vivajjAse // 6 // plekArtha -"mithyAtva janita bhramaNAo jyAre avazya TaLI jAya che tyAre ja zuddha pariNAma utpanna thAya che. te kyAM te zrutajJAnanA upayogathI athavA keTalAkane mArgAnusAritAe thAya cha." " zuddhaH pariNAmaH zrutopayogAt-pravacanajJAnAdbahUnAm , keSAzcicca mASatuSaprabhRtInAm mArgAnusAritvataH, mArgazcetaso'vakragamanaM bhujaGgamamalikAyAnatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI jIvapariNativizeSastadanusaraNazIlatvAt 'jAyate utpadyate, bahuvizeSAkdhAraNakSamazrutajJAnAdiva mArgAnusAritvAhitazubhaughasaMjJAnAdapi raudrasaMsAraduHkhanistArakagurukulavAsabahumAnAdbhagavadbahumAnAd bhagavadbhaktivAsanopapatteH, dRzyante hi bahirbahuzrutamapaThanto'pyatitIkSNasUkSmaprajJatayA bahupAThakasthUlaprajJapuruSAnupalabdhaM tattvamupalabhamAnAH katipaye / nanvevaM guruviSayayAthArthyajJAnAvaraNavigamAttattattvajJAnopapattAvapi mASatuSAdInAM zeSatattvaviSayavibhramasadbhAvAd kathamekAntazuddhapariNAmopapattirityata Aha-galite vyapagate, niyamAta nizcayataH mithyAtvakRte vipryaase'sdgrhe| tathA ca mithyAtvAbhAvAnna teSAM viparItavAsanAhitaH zeSatattvaviSayo'pi vibhramaH, tathA kriyAvyatyayahetukaSAyavizeSAbhAvAcca na tathAvidhakriyAnupapattiH, nibiDajaDimajanitAnAbhogazca nAtmaguNaM dUSayitumalaM, saMzayAnadhyavasAyApekSayA viparyAsadoSasyaiva balIyastvAt / tadAhuH "na mithyAtvasamaH -zana mithyAtvasamaM viSam / na mithyAtvasamo rogo na mithyAtvasamaM tamaH // " iti na kiJciduSTam // 6 // nanu mArgAnusAritvaM svAbhipretasAmAcArIniSThAnAmeva na tvanyeSAmityAgrahamAtramityata Aha
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza : 2 AnAmujaba pariNAma zuddha karA [zuddha pariNAma udbhava hetu] tAtparyA :--A kathananu tAtparya e che ke mithyAtva nivRtta thayA bAda je zuddha pariNAma utpanna thAya che te mATA bhAganA jIvAne zAstranA pirazIlanathI ja utpanna thAya che, paraMtu mASaSa muni jevA keTalAka evA paNa jIvA heAya che jeone jJAnAvaraNanA tIvra kSApazama na hovA chatAM paNa temanA svAbhAvika rIte mArgane anusaravAnA valaNathI zuddha pariNAmanI prApti thAya che. ahIM mArga eTale cittanI sahaja avakragAmitA, eTale ke jIvanA eka viziSTa pariNAma ke je svAbhAvika rIte utpanna thayelA hAya che, uttarAttara caDhiyAtA guNasthAnakonI prAptimAM anukULa hoya che ane taddana Rju hoya che. sarpa jema naLInA eka cheDethI pesIne bIjA cheDe nIkaLavA mATe peAtAnI vaktA cheADI sIdhA banI jAya che te rIte mArgAnusAritAne pariNAma RjutAgarbhita hoya che. 32 kahevAnuM tAtparya e che ke jema aneka sUkSma padArthAnA nirNaya karavAmAM samartha evA sUtrajJAnathI paramAtmA tarapha bhaktibhAva utpanna thAya che, tema mArgAnusAritA garbhita prazasta Aghasa'jJAthI, temaja bhayakara saMsAranAM du:khAthI mukta karanAra gurukuLavAsanA bahumAnathI, paNa paramAtmA pratye bahumAna ane bhaktibhAva utpanna thAya che. spaSTa dekhAya che ke keTalAka vidvAnA mahArathI dekhAvamAM ghaNA zAstrAbhyAsa karanArA na hovA chatAM paNa ati tIkSNa ane sUkSma prajJAthI evuM rahasya zeAdhI kADhe che ke je bahAra dekhAvamAM ghaNu... jANanArA paNa sthULa buddhivALAne upalabdha thatuM nathI. [mASaSa vagere muniemAM viparyAsanA abhAva prazna :--gurunA viSayamAM yathArthajJAna na thavA denAra karmanA kSayApazama thavAthI guru aMgenI yathArtha oLakhANa thaI zake, paraMtu bAkInA tattvabhUta viSayeAmAM viparyAsa saMbhavita che teA pachI mASatuSamuni vagerene ekAMte zuddha kahI zakAya tevA pariNAmanI prApti zI rIte thaI ? * mASaSa munirAja :- dAI eka gacchamAM eka AcAryaM aneka ziSyone bhaNAve che. temanA bhAIsAdhu vizizrutajJAnI na heAvAthI nidrA vageremAM samaya pasAra kare che. ziSyavanI aneka zaMkA-kuzaMkAonuM nirAkaraNa karatAM karatAM eka vAra AcArya kaMTALyA. manamAM vicAre che A bhAImunine keTalI nirAMta che, ArAmathI UMdhe che, tyAre hatabhAgI mane kSaNuvAra pazu ArAma nahIM." A avasare jJAnanI avagaNanAthI AcAye thra jJAnAvaraNu karmanA baMdha karyo. dehatyAga karI devalAkamAM eka bhava karIne manuSyabhavamAM avataryA. sAdhupuruSonA satsaMgathI vairAgya vrata thatAM pratibeAdha karanAra sadguru samIpe dIkSA lIdhI. gurudevanI nizrAmAM sAmAyikazrutanuM adhyayana karatI veLAe pUrve bAMdheluM jJAnAvaraNIya kauDDayamAM AvyuM. sahumAna niraMtara abhyAsa ane parizrama karavA chatAM eka pada paNu gAkhI zakayA nahIM. e joI gurudeve sakSepathI sAmAyika sUtrane artha samajAvavA 'mA phaLa mA tu' evAM mAtra e pada gAkhavA kahyuM. ghaNI bhaktipUrvaka gAkhavA chatAM e pada yAda rahetAM nathI. mahAprayatne gAkhyuM tyAre 'mAtuva' eTalu yAda rahyuM, eTale emane badhA 'mAstu' nAme saMkhAvavA lAgyA. anya sAdhue temanI bhUla sudhAre tA saraLa hRdaye saharSa svIkArI letA. A rIte gurubhakti ane AdaranA prabhAve kALakrame kevaLajJAnI thaI mAkSe gayA.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-7 uttara :-mithyAtvajanita asagraha niHsaMdehapaNe TaLI javAthI zuddha pariNAmanI prApti thaI. tAtparya e che ke mASatuSa muni vagerene mithyAtvano vipAkedaya na hovAthI bAkInA tattvabhUta viSayamAM paNa viparIta vAsanAjanita vibhrama hotuM nathI, temaja temane mokSasAdhaka kriyAne paNa abhAva hotuM nathI, kAraNa, kriyAmAM avidhi vagere viparItya thavAmAM eka prakArano kaSAya bhAga bhajave che. A kaSAya mASatuSa muni vageremAM na hovAthI temane mokSa sAdhaka kriyA paNa hoI zake che. prazna:-gADha jJAnAvaraNa karmanA udaya rUpa jaDatA hovAnA kAraNe vAraMvAra anAga ke vismRti thaI javAne saMbhava che, te zuM enAthI AtmAnA guNo malina nahIM thatA hoya? uttara nA, viparyAsa eTale ke mithyAjJAna rUpa doSa jeTale prabaLa che, saMzaya ke adhyavasAya (anupaga) eTalA prabaLa doSa nathI. kahyuM che ke - mithyAtva je bIje kaI duzmana nathI, mithyAtva jevuM kaMI jhera nathI, mithyAtva je kaI roga nathI, ane mithyAtva je kaI aMdhakAra nathI." A rIte mASatuSa muni vagere dAnamAM koI dezane avakAza nathI. praznaH--ApaNane mAnya hoya e sAmAcArInuM pAlana karanArA mArgAnusArI ane na karanArA mArgAnusArI nahi e Agraha kahevAya ke bIjuM kaMI ? uttaraH- tAvika kalekSaya prayojaka jJAnanuM cihna AjJApAlana che ane AjJApAlaka hoya te ja mArganusArI che-A uttara spaSTa karavA mATe bleka 7mAmAM jaNAve che ke ___maMDukkacuNNakappo kiriAjaNio vao kilesANaM / taddaDDhacuNNakappo nANakao taM ca ANAe // 7 // lekArtha -kriyAnA pAlanathI thate kalezakSaya deDakAnA sAdA cUrNa je che, jyAre jJAna dvArA thate kalekSaya bhasmIbhUta thayelA deDakAnA cUrNa je che ane jJAna AjJAnA pAlanathI pratIta thAya che. zALA kriyAjanito vitathakriyAnyAsamAtrotpAditaH, klezAnAM-duHkhAnAm , vyayo-'pagamaH, tathAvidhasAmagrIlAbhabhAvyutpattikatvena jIvabIjatayA maNDUkacUrNakalpaH-punarbhaviSyattathApariNAmabhekAtisUkSmakSodatulya: / AjJAbAhyAnAM kriyAmAtrakAlabhAvibhyAM prabalaviparyAsAbhyAM rAgadveSAbhyAM pApAnubandhina: sAtavedanIyAdeH karmaNo bandhe mithyAtvamohanIyasyApi niyamato bandhAd bhavAntaraprAptau tatpuNyavipAke samudIrNamithyAtvamohAnAM hitAhitakRtyeSu mUDhatAmupagatAnAM prAgupAttakarmasthitikSaye ni:paarnrkpaaraavaarmjjnopptteH| jJAnakRtazca klezAnAM vyayastaddagdhacUrNakalpaH-pAvakapluSTabhekacUrNakalpa', nirbIjatvAt , jJAnasya niranubandhAzubhaprakRtyupahitapuNyAnubandhipuNyahetukriyAkAriNaH AnuSaGgikasukhabhogadvArA niravazeSaduHkhakSayahetutvAt / tacca jJAnamAjJayA-gurupAratantryalakSaNayA pratIyate, tasyA gurvAdiviSayA'viparyAsajJAnakAryatvAt / itthaM ca yadyanye'pi mArgAnusAriNa: syustadA kriyAmAtre svacchandatayA nAnuraktAH syuH, kintu jJAnArthitayA gurupAratantryabhevAzrayeyuriti phalitam // 7 // * upadezapade 191 gAthA'trAnusandhayA /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 2 AjJA mujaba pariNAma zuddha kare nanvevamAjJayaiva jJAnavyavasthitau kathaM pareSAM tadvinA mAsakSapaNAdiviziSTakriyA, kathaM vA svapakSabaddhoddharAdarANAmapi pretyahitAya pravarttamAnAnAM prazamo dRzyata ityAzaGkayAha ziAna kriyA ane kalezakSaya. tAtparyAthI -Azaya e che ke vitathakriyA eTale ke svacchaMdatAthI karavAmAM AvatI vAraMvAranI viparIta kriyAthI duHkhane kSaya te thAya che, paraMtu AtyaMtika thatuM nathI. anukULa sAmagrI ekatrita thaI jatAM pharI duHkhanI hAramALA cAlu thAya che. dA. ta. sAduM deDakAnuM cUrNa. sAdA deDakAnA cUrNamAMthI tAtkAlika deDakAnI utpatti na thatI hovA chatAM paNa utpattinI gyatA akSata hovAthI jaLa ane kAdava vagerene sahayoga prApta thatAM temAMthI agaNita deDakAMonI utpatti thaI jAya che. AjJA nirapekSa kriyA karanArA svachaMda yatio, je kALe je kriyAnuM pAlana kare che te kALe te kiyAo jJAnazUnya hovAthI prabaLa vipayaMsa rUpa rAgadveSanI hAjarImAM pApAnubaMdhI sAtA vedanIya vagere puNyano baMdha karAve che. eTale ke teo kriyAnimittaka sAtA vedanIyane baMdha karatA hovA chatAM paNa ajJAnaprayukta prabala viparyAya rU5 rAga-dveSanA kAraNe mithyAtva mehanIyana baMdha paNa avazya karatA hoya che. mRtyu pachInA bhAvomAM te puNyane vipAka udaya thavA sAthe mithyAtva mehanIyana udaya paNa avazya thAya che. tenAthI hitakara kRtya ane ahitakara kRtyane viveka cUkI javAya che ane mUDhatA pedA thAya che, tathA puNya karmanI sthitino kSaya thatAM mehanIyajanita mUDhatAthI apAra naraka pArAvAramAM patana thAya che tethI tene sAdA maMDUka cUrNa samAna kahyo che. [jJAnanA prabhAve thato kaleza kSaya] paripakva jJAnathI je duHkhakSaya thAya che te agnithI bhasmIbhUta thayelA deDakAnA cUrNa je che. eTale ke temAM punaru utpattinI yegyatA naSTa thaI jAya che. paripakava jJAna evI kriyAne utpanna karavAne samartha che ke je kriyAthI atyaMta zubha puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya, je ke sAthe sAthe dazamAM guNaThANA sudhI jJAnAvaraNIya Adi azubha prakRtione baMdha avazyabhAvI che, to paNa te niranubaMdha hovAthI eTale ke azubha phaLanI paraMparAsarjaka na hovAthI akiMcikara che. AvA akiMcikara niranubaMdha azubhaprakRtibaMdha sahabhAvI puNyAnubaMdhI puNyanA hetubhUta sakriyAne pragaTAvanAra paripakava jJAna sarva duHkhonAM vinAzane hetu che je ke vacamAM AnuSaMgika bhegalAbha paNa prApta thAya che. tAtparya e che ke tevA jJAna dvArA je puNya baMdha thAya che tenAthI jIvane jyAM sudhI mekSa na thAya tyAM sudhI saddhatiomAM devakanA sukha vagerenI prApti paNa thAya che, paraMtu te sukhabhegamAM jJAnIAtamAM udAsIna =jalakamalavat nirlepa rahetA hovAthI nava karmane baMdha bahu ja a95 thAya che. A rIte ghaNuM thoDA bhemAM jJAnI AtmAne mokSa prApta thatAM sarva duHkhane kAyamI uccheda thAya che, mATe jJAnakRta duHkhakSaya bhasmIbhUta thayelA deDakAnA cUrNa jevuM che. temAM jema punaH jItpatti thavAnI yegyatA rahetI nathI ema jJAnakRta duHkhakSaya pachI punaH duHkhatpatti aTakI jAya che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahezarahasya gAthA-8 [guruparatatra hoya te mArgAnusArI] amuka vyaktimAM A prakAranu jJAna hovAnu` cihna guruparataMtratAsvarUpa AjJApAlana che. kAraNake guru vagerenA viSayamAM AbhrAnta jJAna hoya te ja temanI parataMtratAne svIkAra thAya che. sArAMza e che ke amane mAnya sAmAcArInu` pAlana karavA nuM karavA mAtrathI mArgAnusAritA hAvA na hovAnu ame kahetA nathI, paraMtu amArA kahevAnA Azaya e che ke jeo mArgAnusArI hoya teo svaccha 6paNe jJAnazUnya kriyAmAM anurakta hoya nahi paNa jJAnanA athI hoya ane te mATe guruenI parataMtratAnA eTale ke gurukuLavAsane Azraya lenArA hAya. prazna :tamArA kahevA pramANe te guruparataMtratArUpa AjJAnuM pAlana hoya teA ja jJAnanA sadbhAva hoya teA jee guruparataMtra nathI tevAe je mahinA mahinAnA upavAsa vagere viziSTa dharmakriyA karatA dekhAya che, temaja jemane peAtAnI mAnyatAmAM ja atyata AdaranI gAMThe badhAyelI che. tevAonI pAralaukika hita mATenI pravRttimAM je prazamabhAva eTale ke alpakaSAyatA jovAmAM Ave che, te zu' jJAna vinA ja hoya che ? samajyA vinA ja hoya che ? A praznanA uttara nIcenA blekamAM maLI raheze. kiriyAvi kheyamittaM mohakayA haMdi hoi aNNesiM / sammohasatyAe pasamo pariNAmao moho ||8|| zlokA :- khIjAonI mAhagarbhita kriyA paNa kharekhara kaSTa mAtra phalaka che. temaja bharacaka mAhanI suSupta avasthAnA kAraNe dekhAtA bAhya prazama che te pariNAme mugdhatA ja che. dvA kriyA'pi - mAsakSapaNAdikA, anyeSAmAjJAbAhyAnAm, mohakatA - mRgatRSNA yA mudakabhramavatAM pravRttiriva prabala moha mUla viparyAsadhIjanitA khedamAtraM - phalAnupahitazramarUpaiva / paralokAnupAye'pi tadarthitayA pravartamAnAnAM bAhyAnAM doSabhAsaM paryAlocya bahuguNakalitamapi gurukulavAsaM parityajatAM svachandayatInAM ca mohapAravazyAnapAyAt / tadidamuktam - [paMcAzake - 11] pAyaM abhinnagaMThItamA u taha dukkaraMpi kuvvaMtA / bajhAva Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa viSNeyA // 38 // iti // 16 tathA sammohasvasthatayA - rAgadveSa mohasannipAtalakSaNavyAdheranudrekAvasthAlakSaNayA hetubhUtayA, prazamo rAgadveSamandatAlakSaNa:, pariNAmata - AyatiphalayogyatAlakSaNAt, moho'dhikadoSarUpaH / yathA hi vAtapittazleSmasaMkSobhajanitavyAdherdehAdanuttAre'pi kuto'pi velAbalAdanudrekAvasthA yAM mandatApi punaradhikasaMkSobhaprayojakatayA tattvato doSarUpaiva tathA nirbIjatvaM nirbIjatvAbhimukhya vA vinA mohapariMNatyavasthA vizeSakRtA rAgadveSamandatApi doSarUpaiva tadAdu - [ upadezapade ] "jo madarAgadosoM pariNAmo yuddhao tao hoi / mohamma ya pabalamma Na maMdayA haMdi eesi // 189 // 4. prAyo'bhinnagranthitamAstu tathA duSkaramaSi kurvantaH / bAhyA iva na te sAdhavo dhvAMkSAharaNena vijJeyAH // 5. yo mandarAgadveSaH pariNAmaH zudrakastato bhavati / mohe ca prabale na mandatA handi eteSAm //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 2 AjJA mujaba pariNAma zuddha kare 'sammohasatthayAe jahAhio haMta dukkhapariNAmo / ANAbajjhasamAo eyArisao u vinneo // 190 // tti itthaM ca pareSAM kriyAprazamayomohahetukatvAnna jJAnakAryatvamiti vyavasthitam // 8 // atha svacchandacAriNAM sarvApi kriyA kathaM zramamAtraM, gurukulavAsAdiparityAgakriyAyA bhramahetukatve'pi zuddhAhAragrahaNAdikriyAyA atathAtvAt, tyaktakriyAMze ca bhagavadvacanA'bahumAne'pAMtarAMze tadayogAdabahumatAMze'pItareSAmiva dRDhataraviparyAsA'yogAccetyAzakyAha AijJAnirapekSa AcaraNa kaSTamAtra tAtparyAtha-AjJAnirapekSa svachaMda yationI mahinA mahinAnA upavAsa vagere dharma kiyA paNa prabala mehamUlaka buddhiviparyAsa prerita hovAthI niSphaLa parizrama karavA rUpa che. dA.ta. jhAMjhavAnA nIramAM jalanI bramaNathI te pIvA mATe thatI deDavAnI pravRtti. te jema bhramamUlaka hovAthI niSphaLa ane kaSTadAyaka che. te rIte mAsakhamaNa (1 mahInAnA upavAsa) Adi kriyA paNa mehasvarUpa bhramamUlaka hovAthI niSphaLa ane kaSTadAyaka che. svachaMda yatio paralekahitanAM athI haze, paraMtu pAralaukika hitanA sacoTa upAyane samajyA vinA ja pitAnI matikalpanAthI mAsakSapaNu vagere kriyAmAM pravRtta thAya che, tyAre, jJAna zUnya AvI kriyA e kharekhara pAralaukika hitanA upAya rUpa nathI. pAralaukika hitane vAstavika upAya gurukuLa vAsa che ke je ghaNuM saguNonuM nivAsasthAna che. chatAMya svachaMda yatie temAM pitAnI matikalpanAthI kAlpanika hadanuM AropaNa karIne tene tyAga kare che. A rIte upAyano tyAga kare che ane anupAyamAM pravRtta thAya che tenAthI temanI asaMdigdhamehamUDhatA vyakta thAya che. zrIpaMcAzakamAM kahyuM che ke6. sammohasvasthatayA yathAdhiko hanta duHkhapariNAmaH / AjJAbAhyasamAyaH etAdRzastu vijJeya iti / / mA gucchamAM sAdhuo ghaNA hoya, gAmamAM ghara thaDA hoya eTale nirdoSa AhAra-pANI vagere maLe nahIM, ga7mAM sAjA-mAMdA ghaNuM hoya. temanI sevAmAMthI UMcA avAya nahi, ga7mAM ghaNA sAdhue svAda paya karatA hoya tyAre kolAhala ghaNe lAge eTale svakArya mAM mana ekAgra thAya nahiAvA badhA kAlpanika doSonuM AropaNa karIne svachaMda yatie gurUkuLavAsane tyAga kare che. teo e nathI jANatA ke gurukuLamAM rahevAthI ghaNA lAbha anAyAsa prApta thatAM hoya che-dA,ta, vaDila jJAnavRddha anubhavI guruvarganI vaiyAvacca-vinaya-bhakti vagere dvArA mahAna karmanirjarA uparAMta parasparanAM aneka prakAranAM jJAnavardhaka anubhavonI sacoTa mAhitI maLatI hoya che. emAM buddhine suMdara vikAsa thAya che. "avasare kema vartAya ? A bAbatanuM sacoTa ane asarakAraka anubhavajJAna garamAM rahevAthI ja prApta thAya che. jJAnavRddha sAdhuo pAse abhyAsanI uttama taka maLe che. laghu munionuM sthirIkaraNa, vAtsalya vagere dvArA darzanAcAranuM pAlana thAya che. pote bhaNeluM bIjAne bhagAvavAthI vadhu dRDha thAva. taduparAMta, brahmacarya vagere kaThora mahAvratanuM pAlana gura chavAsathI atyaMta saraLa banI jAya che vagere vagere je ghaNu ghaNA lAbha gurukuLavAsanA mahimAthI prApta thAya che enI sarakhAmaNImAM pUrvokta kAlpanika de tuccha buddhinI nIpaja che. sarakhA-350 gAthAnuM stavana DhALa: 5
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-9 je sAdhue AjJA nirapekSa thaIne duSkara tapazcaryAM vagere paNa kare che, teonI anyakAramaya mAhanI graMthI paNa prAya: bhedAI hovAnI zakayatA nathI. dA.ta. kAgaDAe jema zItaLa ane gabhIra jaLakuDanA tyAga karI chIcharA khAAcIyAmAM majhA mANe che te rIte te svacchaMda sAdhue paNa gurukuLa vAsane tyAga karIne chIcharA khAeAcIyA jevI niSphaLa kriyAomAM hita samaje che. [11-38] 18 [sanipAta ane mAha ] tenA upazamabhAva eTale ke rAga-dveSanI maMdatAnA pariNAma paNa sannipAta nAmanA vyAdhi tulya rAga-dveSa ane mAhanI suSupta avasthA, jene mATe mULa zlAkamAM saMmeAhasvasthatA' evA zabda prayAga karyA che, tenAthI prerita hovAthI e upazama bhAva bhaviSyamAM prApta thanArA kaDavA phaLanI cAgyatAthI vaNAyela hovAthI pariNAme adhika doSa janaka che ema lAgyA vinA rahetuM nathI. vAta pitta ane phak A traNa dhAtuonAM ugra vaiSamyathI utpanna thayelA sannipAta nAmanA vyAdhi zarIramAMthI nimULa na thayA hoya paNa game te kAraNe kALanA prabhAve dakhAI gayA hoya teA te vyAdhinI madatA paNa AgAmI kALamAM vadhArene vadhAre dhAtuvaiSamya uttejaka hovAthI hakIkatamAM doSa rUpa ja che. te ja rIte jayAM sudhI mAha nirmULa thayA nathI athavA teA nimU La thavAnI taiyArImAM nathI tyAM sudhI upara uparathI dekhAtI rAga ane dveSanI maMdatA paNa mAhanA eka prakAranA cALA ja che mATe te doSa rUpa ja che. upadezapadamAM kahyuM che ke-- "je pariNAmamAM rAga ane dveSa mada eTale niIja thaI gayA hoya ke niIjathavAne abhimukha hoya te pariNAmazuddha che. prabaLa mAhanI hAjarImAM rAgadveSanI maMdatA hoDI nathI. (pra. keTalAka mithyA dRSTine upazama bhAva dekhAya che. te kevA jANavA ? uttara-) sannipAta vyAdhimAM kavacit svasthatA jema vadhu duHkhanuM kAraNa che te ja rIte AjJAkhAhya upazamabhAva paNa duHkhanuM kAraNa jANavA." A rIte siddha thAya che ke svacchaMda yationI kriyA ane upazamabhAva paNa mAhagarbhita hovAthI paripakava jJAnamUlaka nathI. 58aa [gurukuLavAsa vinA bhikSAzuddhi paNa kaSTa !] prazna:-svacchaMda yationI gurukuLa vAsatyAga vagere kriyA zramamUlaka hovA chatAM zuddha AhAra grahaNa vagere te bhramamUlaka hotAM nathI, temaja je kriyAonuM pAlana cheDI dIdhuM che te kriyAonAM pratipAdaka bhagavadvacanAmAM bahumAna na hovA chatAM aparityakta zuddha AhAra grahaNa vagere kriyAonAM pratipAdaka bhagavacanAmAM tA bahumAna hoya che, vaLI je aMzamAM bahumAna nathI te aMzamAM paNa anyadarzanI mithyASTionI jema gADha viparyAsa buddhine adhApA hotA nathI, te pachI teenI badhIja kriyAone kaSTamAtralaka zI rIte kahevAya ? A praznanA uttara nIcepramANe -- tersi avakagAmI pariNAmo Natthi teNa kiriAe / annANe bahupaDaNaM vavahArA NicchayA NiyamA // 9 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 2 AjJAmujaba pariNAma zuddha karo. zlokAthI tene pariNAma avakragAmI na hovAthI temanI yiAo vyavahAra nathI moTe bhAge ajJAnamAM ja khavAya che, ane nizcaya nayathI avazya ajJAnamUlaka che"AlA teSAmAjJAbAhyAnAm avakragAmI svarasata RjumArgAbhimukhaH pariNAmaH kSayopazamavizeSopanata: nAsti / tena kriyAyAH vyavahArAd=vyavahAranayamAzritya ajJAne bahupatanaM-bahuSu sthaleSUtsargApavAdAdiparyAlocanA'sambhavena viparyAsopapatteH, stokasya tu na bhavatyapi vyavahAratastatra patanam, ApAtataH zrutasaMvAdAt nizcayataH nizcayanayamAzritya, niyamAt sarvathaiva takriyAyA ajJAne patanam , ApAtataH zrutasaMvAdinyA api tatkriyAyAH kSayopazamavizeSasahakAryabhAvena viziSTanirjarAM pratyapratyalatvenAkiJcitkaratvAt / itthaM ca [upadezamAlAyAm ] "aparicchiasuaNihasassa kevalamabhinnasuttacArissaH / savvujjameNa vi kayaM annANatave bahu paDaI // 415 // ityAdyAgamamanusRtya teSu stokajJAnasambhAvanayA na vyAmoho vidheyaH, mArgAnusAritvAbhAve doSasya mRdumadhyAdibhAve'pi mArgAnusAriphalAnupapatteH / / 9 // atha kIdRzo'vakragAmI syAdityAha [avagAmI pariNAmane mahimA tAtparyAtha-Azaya e che ke AjJAbAhya svaccheda yatione mohane apekSita kSapazama na hovAthI svAbhAvika rIte je saraLa mArgAbhimukha pariNAma hovA joIe te hetA nathI. eTale vyavahAranayanI daSTie, aneka prasaMgomAM utsarga ane apavAdamAMthI keNa kyAM baLavAna che tene vicAra ja na karavAthI buddhimAM viparyAsa thavAne kAraNe teonI kriyAo ajJAnanA khAte ja jamA thAya che. vyavahAranayanI daSTie" ema kahevAne Azaya e che ke koIka kaIka svaccheda yationI pravRttimAM upara uparathI zAstranuM samarthana prApta thavAthI tenI te pravRttio ajJAna mUlaka hoya ema jaNAtuM nathI. paraMtu nizcaya nayanI daSTie joIe te te saghaLI kriyAo ajJAnanA khAte ja jamA thAya che kAraNa ke upara uparathI te kriyAomAM zAstranuM samarthana bhAsatuM hovA chatAM paNa viziSTa nirjarAmAM sahAyabhUta joIe e mehane kSapazama na hovAthI jJAnI puruSe zvAsocchavAsamAM jevI ucca keTinI nirjarA kare che tevI nirjarA karavA mATe te kiyAe pratyala arthAt samartha nathI. A rIte "jene zrutajJAnanA rahasyano yathArtha paricaya nathI ane je phakta abhinnasUtra eTale ke arthano UMDANathI nirNaya karyA vinA ja mAtra upara uparathI ja sUtrane je artha bhAse tene ja barAbara mAnI lenAra che tevA kriyAtatpara AjJAtyAgI yatinuM ghaNuM mahenatathI kareluM anuSThAna paNa moTe bhAge ajJAna tapazcaryA samAna che - 7 aparicchinnazrutanikaSasya kevalamabhinnasUtracAriNaH / sarvodyamenApi kRtaM ajJAnatapasi bahu patati /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-10 A upadezamAlAnA AgamavAkyane dhyAnamAM rAkhIne te svaccheda yationA dekhAtAM thoDAM thoDAM jJAnanI saMbhAvanAthI muMjhAI javAnI jarUra nathI. kAraNa ke jyAM sudhI mArgonusAritA nathI tyAM sudhI doSe cAhe manda, madhyama ke utkaTa hoya te paNa mArgonusAripaNAnuM je phaLa viziSTa nirjarA vagere maLavuM joIe te tene prApta thatuM nathIchellA prazna :- avakragAmI ke hoya? praznanuM tAtparya e che ke RjucArInAM lakSaNe kyA 4 // cha ? uttara : * 'maggaNusArI 'saDDho pannavaNijjo kiyAvaro ceva / 'guNarAgI jI 'sakkaM Arabhai avaMkagAmI so // 10 // plekArtha - je mArgAnusArI heya, zraddhAvAna haya, sukhabedhya heya, kriyAmAM tatpara hoya, guNAnurAgI hoya ane zakyamAM udyamavaMta hoya te avakragamI che. zALA . 'mArgAnusArI-nisargatastattvAnukUlapravRttirapAyahetukliSTakarmavighnopazamAt, eSa cAbhilaSitAvApti pratyavandhyakAraNaM kAntAragatapratiniyatapuraprAptiyogyatAyuktAndhasyeva, na caiva zrutAtizayAnupayogaprasaGgaH, viziSya tattvapratipattau tadupayogAt, yogyatAmAtrasya ca tattvaviSayaughasaMjJAnamAtrahetutvAt, dRzyate hi nIlAdidhIyogyatAmAtrAttadatizayAcca nIlAdiviSayakasAmAnyavizeSadhI-vizeSa iti / tathA zrAddhaH tattvaM prati zraddhAvAn , svapratyanIkaklezahAsAtizayAvAptavyamahAnidhAnagrahaNavidhAnopadezazraddhAlunaravat , vihitAnuSThAnarucirvA / ata eva hetudvayAt 'prajJApanIyaH kathaJcidanAbhogAdanyathApravRttau tathAvidhagItArthena sambodhayituM zakyatvAttathAvidhakarmakSayopazamAdavidyamAnA'sadabhinivezaH prAptavyamahAnidhigrahaNAnyathApravRttasukarasambodhananaravat tathA'ta eva hetoH kriyAparaHcAritramohanIyakarmakSayopazamajanitamuktisAdhanAnuSThAnakaraNaparAyaNaH, tathAvidhanidhAnagrahaNavyAhatapuruSavat caH samuccaye, evo'vadhAraNe / tathA guNarAgI-vizuddhAdhyavasAyatayA svagateSu paragateSu vA guNeSu jJAnAdiSu rAgaH pramodo yasyAstyasau, matsaravirodhipariNAmavAnityarthaH / idaM hi guNalAbhAnubandhe'vandhya bIjaM, pratibandhakasya matsarasyApagamAta="tathA yaH zakyaM-svakRtisAdhyaM gurubAlaglAnAdiviSayavaiyAvRttyAdyanuSThAnamArabhate na tvazakyaM, azakyArambhasyottarakAlamAvazyakaparihANizarIraglAnyAdijanakatvenottarottarazubhAnubandhAnuvRttyanupapatte, 'AjJAzuddha prekSApUrvakaM svasAdhyAnuSThAnaM hi suvarNaghaTasadRzam , tadviparItaM ca mRnmayaghaTasadRzaM niranubandhatvAt' iti hi samayavidaH / zakyamArabhata ityuktayA nAzakyamArabhate na ca zakye pramAdyatItyapi labhyate / so'vakragAmI nAnyaH kriyAmAtrapara iti itthaM ca AjJApAratanyaM vinA na zuddhiriti vyavasthitam // 10 // * upadezapade 199 gAthA'trAnusa dheyA /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 2 AjJA mujaba pariNAma zuddha kare [avakragAmanuM lakSaNa]. tAtparyAtha - (1) mArthAnusArI - Ano vizeSArtha e che ke je mArgAnusArI hoya che tenA vinakAraka kilaSTa karmo dUra thaI gayA hovAthI pragaTa thayela upazama bhAvathI sahaja rIte tattvane anukuLa ja tenI pravRtti hoya che. koI paNa abhilaSita vastunI prAptimAM avadhya kAraNa eTale ke rAmabANa upAya hoya te te vinabhUta kilaSTa karmone apacaya= hAsa che dA. ta. aTavImAM paDelA aMdhapuruSanI amuka nizcita nagaramAM pahoMcavAnI yegyatA jema e gyatAnA abhAvamAM te aMdha puruSa koI paNa rIte nagaramAM pahoMcI zakato nathI. te ja rIte vinabhUta karmonAM hAsa vinA ISTa vastunI prApti paNa azakya che. prazna :- kilaSTa karmane hAsa je ISTa prAptinuM mukhya kAraNa hoya te pachI viziSTa prakAranA zratAbhyAsanI zI jarUra ? uttara :- sAmAnyataH tatvanI prAptimAM kilaSTa karmane vilaya hetu che paraMtu vizeSa prakAranI tatvaprApti thavAmAM zratAbhyAsa ghaNo jarUrI che. kilaSTa karmanA vilayarUpa yogyatA to mAtra tAvika viSayanI ghasattAmAtramAM eTale ke sAmAnya jhAMkhImAM ja heta che. lokamAM paNa dekhAya che ke bALaka vagerene nIla Adi padArthanuM jJAna karavA mATe netra rUpa sAmAnya sAdhana vidyamAna hovA chatAM paNa vizeSa prakAranI buddhi na hovAthI nIla Adi padArthanA viSayamAM sAmAnya kakSAne baMdha thAya che, jyAre sujJa puruSane viziSTa prakArane buddhi atizaya hovAthI nIla Adi padArthane viziSTa kakSAne baMdha thAya che. (2) zraddhA - avakragAmInuM bIju lakSaNa zraddhA kahyuM che. tattvamAM vizvAsa dharAvanAra, athavA zAstravihita anuSThAnA pAlanamAM ci dharAvanAra te zraddhALu kahevAya. vinabhUta kilaSTa karmonA viziSTa prakAranA vilayathI prApta thanAra koIka bhUmiaMtargata mahAnidhine grahaNa karavA mATe je manuSya utsuka hoya che te manuSyane te mahAnidhine grahaNa karavAnA upadezamAM jema aTala vizvAsa hoya che ane jarUrI vidhividhAnanA pAlanamAM sAvadhAnI hoya che te rIte viziSTa prakAranI nirjarAnA upAyamAM avakragAmI jIvane aTala vizvAsa hoya che. athavA zAstravihita anuSThAne-upAyane AdaravAmAM tatparatA hovI te zraddhA che. (3) sukhabedhya :- je manuSya mArgAnusArI ane zraddhALu hoya che. te sukhadhya paNa hoya che. sukhabodhyane artha e che ke kadAcit yathArtha jJAnanA abhAvamAM mArgathI vegaLe jaI rahyo hoya ane koIka jJAnI gItArtha tene sanmArgamAM lAvavA mATe tenI bhUla batAve te pite jhaTa tene svIkAra kare ane punaH mArga para AvavA prayatna kare. tAtparyartha e che ke mithyAtva sahacarita mAnakaSAyane joIe evo kSayapazama hovAthI 'huM je karuM chuM barAbara che e asaAgraha tene heta nathI. dA. ta. kharekhara meLavavA yogya lAgelA mahAnidhina grahaNamAM koI manuSya jANakArI na hovAthI UlaTI rIte pravRtti karI rahyo che, paNa je te saraLa hoya che te bIjAnA kahevAthI sahelAIthI pAcho vaLI jAya che. aMdhapuruSanI nagaramAM pahoMcavAnI yogyatA eTale ke tene mArgavettAmAM vizvAsa hoya. temaja je bAju tene deravAmAM Ave te dizAmAM cAlavAne prayatna kare ane dhIraja jALavI rAkhe..
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza rahasya gAthA-10 () kriyAtatpara :- je manuSya sukhAdhya hoya che te kriyAmAM paNa joDAya che eTale ke cAritryahanIyakarmane pazama thavAthI muktisAdhaka dharmAnuSThAnomAM sakriyapaNe ullAsa sAthe bhAga lete thAya che. dA.ta. mahAnidhine grahaNa karavA mATe sakriya banela puruSa. avakragAmI jIva guNAnurAgI hoya che. teno adhyavasAya vizuddha hovAthI sva ke paramAM rahelA jJAnAdi guNo joIne tenA aMtaramAM AnaMdanI urmio uchaLe che, paraMtu matsara ke IrSyAne tyAM avakAza hote nathI, saddaguNanAM lAbhamAM matsara ke IrSyA prabaLa virodhI che. guNAnurAgI jIvamAM te na hovAthI tene saddaguNanI prApti thavAmAM guNAnurAga saphaLa ane sacoTa kAraNa bane che. (5) zakyapravRtti - avakragAmI jIva, zakya = pitAnA prayatnathI sAdhya hoya tevA ja anukAnomAM, dA. ta. gurudeva, bAlavayaska ke glAna vagere mahAtmAonI sevAmAM, udyama kare che, nahi ke azakya kAryamAM. azakya kAryamAM udyama karavAthI bhAvimAM pitAnA Avazyaka kartavyo sadAya che, bAkI rahI jAya che, zArIrika zakti veDaphAIne ghasAI jAya che, ane tethI zubha kAryonI uttarottara paraMparA cAlu rahetI nathI. jinAjJA anusArI ane buddhipUrvaka karavAmAM AvatA zakya anuSThAne suvarNanA kaLaza jevA che, kAraNa ke zubhAnubaMdhI che. jyAre jinAjJA-anusarI na hoya evA vagara vicAryuM karavAmAM AvatAM azakya prAyaH anuSThAna mATInA ghaDA jevA che, ke je divase divase ghasAIne Akhare nAza pAme che. arthAt zubhAnubaMdhI hotA nathI. tethI zAstrajJa puruSe zakya kAryamAMja udyama kare che, paNa azakyamAM udyama karatAM nathI. eTaluM ja nahi, zakyamAM pramAda paNa karatAM nathI. A rIte je uparokta mArganusAritA vagere guNa dharAvato hoya te avakragamI che, jema tema marajI mujaba kriyA karanAra nahi. uparokta rIte jinAjJAnI parataMtratA vinA zuddhi nathI e sUtra nirvivAda siddha thAya che. * suvarNa kaLaza ane mATInA ghaDAmAM taphAvata e che ke suvarNa dIrdhakALe paNa evune evu rahetuM hoya che ane dina-pratidina tene joI joIne AnaMda upajato jAya che jayAre mATIne ghaDA divase kSINa thato jAya che--aNagamata thAya che ane Akhare ghasAIne phUTI jAya che.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 3-ekalavihArIpaNuM IcchanIya nathI. nanvevamekAkivihAra utsIdedevetyata Aha prazna :- je gurukuLavAsane ATaluM badhuM mahatva ApI devAmAM Ave te ekAkIpaNe vihArane ucheTha ja thaI jaze. te pachI zAstramAM tene kyAMka kyAMka nirdeza maLe che te zI rIte saMgata thaze? praznano uttara nIce mujaba - etto'pannavaNijjA asakkamegAgicAramicchaMtA / ANAvajjhA NeyA sutaM gIyatthavisayaM tu // 11 // zvekAtha :- ekAkIpaNe viharavAnuM sUtra gItArtha mATe che. je agItArtha sAdhuo azakya prAyaH ekAkI vihArane pasaMda kare che ane jAte sukhabadhdha nathI teo AjJA bAhya che" 211 ita AjJApAratantryasyaiva cAritrAGgatvAt , aprajJApanIyAH gurukulavAsatyAgo nocita iti dRDhanirbandhenApi gItArtha bodhayitumazakyAH, azakyaM tathAvidhajJAnAbhAvena svatantratayA'labhyacAritrazuddhikam , ekAkicAra =ekAkivihAram, icchantaH prArthayamAnAH, 'kalahAdihetutayA nocitaH samudAyavAsa' iti viparyastadhIduSTAntaHkaraNatvAt AjJAbAhyA jJeyAH / 8"appAgamo kilimsai jai vi karei aidukkaraM ca tavaM / suMdabuddhIi kayaM bahuaM pi Na suMdara hoi // " [ upadezamAlA 414] ityAdivacanAtsundarapariNAmasyApi teSAM tattvato duSTatvAt / nanu evaM"nayAlabhijjA miugaM sahAyaM guNAhikaM vA guNao samaM vA / ikkovi pAvAI vivajayaMto vihareja kAmesu asajjamANo // iti da. vai. cUlikA 2-10. uttarA. 32-5] sUtroktaikAkivihAravirodha ityata Aha-sUtra tUpadarzitaM gItArthaviSayaM, tasya puSTAlambanaM vinA ekAkivihArAnabhyanujJAnAt // 11 // kathaM gItArthaviSayatvamuktaM sUtrasyeti samarthayati - tAtparyArtha - jinAjJAne tAbe rahevuM, vaphAdAra rahevuM, e cAritryanuM mahattvanuM aMga che. gItArtha puruSe ghaNe bhAra daIne samajAve ke gurukuLavAsane tyAga kare ucita nathI kAraNa ke tene tyAgamAM ghaNuM bhayasthAne che te paNa jeo samaje nahi, mAne nahi ane azakya, eTale ke jarUrI jJAna na hovAthI temaja svacchaMdapaNAnA kAraNe cAritrazuddhinI jemAM 8. adhyAgamaH klizyati yadyapi karotyatiduSkaraM ca tapaH / sundakhuLyA kRtaM bahukamapi na sundaraM bhavati / / 9. na cAlabhate nipuNaM sahAyaM guNAdhika vA guNataH samaM vA / ekopi pApAni vivarjayana san viharet kAmeSasajamAnaH / /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-12 zakyatA nathI tevA, ekAkIpaNe vihAranI jeo hoMza rAkhe che, teonuM citta "samudAyamAM rahevAthI te kaleza, jhagaDAM vagere thayA karatAM hovAthI samudAyavAsa anucita che" evI gADha mithyAbuddhithI dUSita thayeluM hovAthI teo AjJA bAhya che temAM zaMkAne koI sthAna nathI. "apazrata puruSa ghaNo duSkara tapa kare te paNa rIbAya che kAraNa ke ghaNA evA kAma che ke je zubhAzayathI karavAmAM AvatA hovA chatAM paNa zubhaphalaka hotA nathI." (upadezamAlA-414) upadezamAlAnA A vacanathI e spaSTa thAya che ke AjJAne tarachoDIne cAlanArAone suMdara pariNAma paNa hakIktamAM druSita ja che. eikAkIvihAra bodhaka sUtranuM tAtparya]. zaMkA :- je A rIte gurukuLavAsane vadhAre paDatuM mahattva ApI devAmAM Ave te ekAkI vihAra pratipAdaka sUtra sAthe gharSaNa UbhuM thaze. uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che ke - "guNemAM caDhiyAtA nipuNa puruSanI athavA samAna guNI puruSanI ye sahAya na maLe te viSayamAM Asakta na thaI jAya te rIte pApathI dUra rahIne ekalA paNa vihAra karava(uttarAdhyayana 32-5) uttara :- prastuta sUtravacana gItAne lagatuM hovAthI khAsa kAraNa vinA gItArthane paNa svachaMdapaNe ekAkI vicAravAnI anujJA ApatuM nathI. prazna - pUrvokta sUtra vacana gItArthane ja lagatuM che e zI rIte mAnI zakAya? A praznane uttara :- pAvaM vivajjayaMto kAmesu tahA asajjamANo ya / nI "vatrA . vahivAphavayo rA. plekAtha :- "pApathI dUra rahevuM,' ane 'viSayomAM Asakta na thavuM" e agItArtha mATe zakya nathI. "ajJAnI zuM karaze ?..." vagere sUtra vacanathI A spaSTa thAya che. 1ra uktasUtre hi pApavarjana kAmAsaGgazcApavAdikaikAkivihAre'dhikArivizeSaNatayoktau, na cAgIto 'bhImo bhImasena' iti nyAyAdagItArthaH pApaM varjayan tathA kAme vasajamAno bhavati / kutta rUTyA-"rabA f lNI" cAvivecanAt | 3vatta hi sU--[. . 4-20] 1degpaDhamaM nANa tao dayA evaM ciTThai svvsNjo| annANI kiM kAhI kiM vA nAhI cheyapAvagaM // iti granthenA'gItArthasya pApA'parijJAnam , na ca tatparijJAnavirahe tasya tadvarjanaM sambhavati, na ca tadabhAve kAmA'nAsaGgo'pi, tasya tattvato jJAnanirvartanIyatvAt , ato vizeSaNAnyathAnupapattyaivAsya vizeSaviSayatvamAvazyakam // 12 // 10. prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMpataH / ajJAnI kiM kariSati kiM vA jJAsyati chedapAvakam / /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza: 3-ekalavihArIpaNuM IcchanIya nathI. 25 prithama jJAna, pachI dayA] tAtparyAtha - uttarane Azaya e che ke "yAminA' sUtramAM je ekAkI vihAranuM vidhAna che te ApavAdika che ane tenA adhikArI puruSanAM be vizeSaNa kahyAM che, (1) pApathI dUra rahe ane (2) viSayamAM Asakta na thAya. "bhImasena mATe jema "bhIma" e TUke zabda vaparAya che tevI rIte mULa lekamAM agItArtha mATe agIta zabda vAparyo che. agItArtha puruSane "pApathI dUra rahevuM ane viSayamAM anAsakta rahevuM" A be vAta banI zake evI nathI. te "prANI piM zAhI" e sUtra vacanathI jANI zakAya che. sUtrane Azaya e che ke "sarva eTale ke sarvapApatyAgI muni zratajJAnane pradhAna karIne dayA ahiMsA vagere AcAronuM pAlana kare che. eTale ke zrutajJAnanuM mahattva prathama zreNImAM che ane dayAnuM mahattva dri rIya zreNImAM che. eTale je taddana ajJAnI che, zratanAM marmonA jANakAra nathI te dayA ke saMyamanuM pAlana zI rIte karaze ? ane pitAnA doSone zI rIte oLakhaze ? AvA AzayavALA te sUtrathI "agItArthane pApanI yathArtha oLakhANa hatI nathI e phalita thAya che. pApanI oLakhANa na hovAthI pApanuM varjana thavuM asaMbhavita che ane pApavarjananA abhAvamAM viSayamAM anAsaktabhAva paNa saMbhavita nathI. kAraNa ke hakIkatamAM AsaktinI nivRtti paripaphavajJAnathI thanArI che. niSkarSa e che ke ekAkI vihAranA adhikArInA je be vizeSa sUcavyA che te gItArtha vinA bIjAne lAgu paDe tevA na hovAthI "na yAminnA." sUtra gItArthane lagatuM che e siddha thAya che. 1rA vipakSe dossmaahprazna :- ekAkIvihArasUtrane ApavAdika na mAnIe ane temAM paNa je be vizeSaNa che tene adhikArI sUcaka tarIke na samajatAM sAmAnyataH aupadezika vacana mAnavAmAM Ave te agItArthane mATe paNa te sUtra lAgu karavAmAM kaI deSa che? uttara : aNNaha virujjhae kira gIaNNavihAravajjaNappamuhaM / gIammi vi uciyamiNaM tayaNNalAbhattarAyammi // 13 // kArtha :- "anyathA agItArthane vihArano niSedha vagere asaMgata thaI jAya che, mATe gItArthane aMtarAyanA kAraNe svatulya anyanI sahAya na maLe te ekAkIvihAra ucita che." anyathoktasUtrasya gItArthA'viSayakatve, viruddhayate'saGgatArtha bhavati, kila, gItAnyavihAro-gItArthAnizritA'gItArthavihArastavarjanapramukham / tathAhi-[opaniyukti-121] 11gIyattho ya vihAro bIyo gIyatthanissito bhaNio / ito taiavihAro nANunnAo jiNavarehiM / / ityAdinA gItArthatannizrAtiriktavihAro niSiddhaH, tathA-[paMcAzake 11 / 31] 11 gItArthazca vihAro dvitIyo gItArthanizrito bhaNitaH / itastRtIyavihAro nAnujJAto jinavaraiH / /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-13 12egANissa dosA itthI sANe taheva paDiNIe / milavisohi madya taddA savighnaNa maLe || [tro. ni. 42] ityAdinA ekAkinaH sato bhikSATane strIkRtasaMkSobhe icchA nicchAkRtA'vizuddhiH, sahAyAbhAvA'zaGkitazvAdiparAbhavaH, ekA kitAparyAlocana kRtapratyanIkAbhibhavaH, yugapad gRhatrayasya bhikSAgrahaNe ekaikasyopayogakaraNe'zaktatvA tadazuddhiH, tata eva ca prANAtipAtavirAdhanA, nimittaprazne ca niHzaGkatayA tadbhaNane mRSAvAdaH, viprakIrNadravyadarzane jighRkSAdibhAvAdadatAdAnam, strImukhanirIkSaNAdau maithunam, tatra snehAtparigraha iti doSakadambakam yataH tasmAtsadvitIyasyaiva gamanamanujJAtam, bahukAlabhAvini vihAre caitadvizeSata eva yujyate / 26 [vipakSa kalpanAnu` bAdhaka sUtravacana] tAtparyA :- jo na yAmi jJA' sUtrane gItArthIne badale agItArthIne lAgu pADavAmAM Ave teA gItArthanI nizrA vinA svataMtrapaNe agItArthInA vihAra zAstramAM niSedhyeA che tenI sAthe virAdha Ave. arthAt te zAstra nirarthaka thaI jAya. niSedhaka sUtra A pramANe che-- "jinezvarAe gItAnA ane gItAnI nizrAmAM rahenAranA vihAra ucita gaNAvyA che. A e sivAya trIjA vihAranI anujJA ApI nathI." A ethaniyukti sUtravacanathI e phalita thAya che ke gItArtha thayA vinA svataMtrapaNe vicarI zakAya nahi, ane gItArthanI nizrAmAM rahIne ja vicaravu joI e. temaja ekalA vicaravAmAM zAstrakAroe ghaNA ghaNA doSo sUcavyA che te dASA sUcavanAra gAthAnA artha sAmAnyataH A pramANe che-- [ekAkI vihAramAM doSaparaMparA] "ekAkI viharanArane srI, kUtarAM, virAdhI, bhikSAnI azuddhi, mahAtratatavarodhanA doSo UbhA thAya che mATe sadvitIya vicaravu joie." strI vagerethI dASA e rIte lAge che ke ekAkI vicaranArane bhikSA levA paNa ekalA ja javu paDe temAM rUpavAna strI vagere joine citta calita thAya ane peAte icche ke na icche teA paNa gaNikA vagerethI teA milana thavA sabhava che. peAtAnI sAthe koi sahAyaka na heAvAthI nirbhayapaNe kUtarAM vagere pazue pAchaLa paDI herAna kare. vaLI tene ekAkI joine lAga joine beThelA virodhIone herAna karavAnI taka maLI jAya che. bhikSA grahaNa karavAmAM jo e jaNu hoya te eka jagyAe eka sAdhu bhikSA le tyAre tenI samIpamAM bIjA trIjA gharamAM geAcarI doSita tA thatI nathIne' tenI tapAsa bIje sAdhu hoya te karI zake, ane tethI bhikSAnI zuddhi jaLavAi rahe. paratu ekalAne mATe te azakaya che. arthAt AdhAkarma Adi doSathI duSita gAcarI paNa prApta thavAnI zakayatA rahe che jemAM prANAtipAtaviramaNavratanI virAdhanA spaSTa che. sAdhuone peAtAne uddezIne banAvelA AhArapANI na levAnI bhagavAnanI AjJA che. je te levAmAM Ave te sAdhune mATe Arabha samArabhamAM arthAt SaTjIvanikAyanI hiMsAmAM gRhastha pravRtta thAya te hiMsAnA doSa 12 ekAkino doSAH, strI zvA tathaiva pratyanIkaH / bhikSAvizuddhi mahAna ni, tasmAtsadvitIyake gamanam //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 upadezaH 3-ekalavihArIpaNuM IcchanIya nathI. sAdhune paNa lAge. vaLI koI bhAvi bhAgyadaya saMbaMdhI prazna pUche ane sAthe bIjA koI sAdhu na hoya to kIrti vagerenI kAmanAthI sAro che je AvaDe te nirapekSapaNe uttara ApavAmAM mRSAvAdano deSa lAge, kAraNa ke tenA kathana pramANe vartavA bhAvi baMdhAyeluM nathI. e ja rIte ekAkI vihAramAM rastA Adi upara kaIka ajANI vyaktinuM ghareNuM vagere paDI gayeluM hoya ane AjubAju koIja na hoya te UThAvI levAnI IcchA jhaTa thaI Ave eTale adattAdAnano deSa lAge. strIonAM mukhanuM nirIkSaNa karavAmAM kaI rakaTeka karanAra na hovAthI nirbhaya paNe nirIkSaNa kare tethI mithunane doSa lAge. temaja eklA sAdhune lokonI sAthe gADha paricayamAM AvavAmAM ane chUTathI vAtacIta karavAmAM kaI aTakAvanAra na hovAthI strIo ane bALako vagere upara sneha UchaLI AvatA parigrahane doSa lAgavAnI pUrepUrI zakyatA che A badhAja daSanI paraMparA ekAkI vihAra sAthe gADha paNe saMkaLAyelI hovAthI, jinazAsanamAM bIjA sAdhuonI sAthe rahIne ja vicAravAnI zAstrajJA che. ghaNuM dIrghakALanAM lAMbA lAMbA vihAra hoya tyAre te khAsa karIne bIjA sAdhuonI sAthe rahIne ja vihAra karavo joIe nahi ta cara luMTArA vagere tathA jaMgalI pazuonA ghara upadravane sAmane kara paDe.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 4-gurukuLavAsaH AcArAMgane prathama udghoSa kiJca--'suaM me AussateNaM bhagakyA evamakkhAyaM' ityAcAraprathamasUtrepi 'zruta mayA vasatA gurukule bhagavataivamAkhyAtamityarthAtsarvasamAcArasyAdau nirUpitatvena gurukulavAsasyaiva prakRSTAjJArUpatvaM nizcIyate / yadAha-[paMcAzake 11 / 13] 14esA ya parA ANA, payaDA jaM gurukulaM na mottavyaM / AyArapaDhamasutte, etto ciya daMsiaM eyaM // itthaM cAjJArucitvasya gurukulavAsavyApyatvaM pratIyate, tadubhayapariNAmayorhetuhetumadbhAvAt , ata eva gurukulavAsAbhAve AjJArucitvasyApyabhAvaH / tadAha-[paMcAzake-11] 15eyammi pariccatte, ANA khalu bhagavao pariccattA / tIe a pariccAge, dolavi logANa cAutti // 14 // 1tA na caraNapariNAme eyaM asamaMjasa ihaM hoi / AsaNNasiddhiANaM jIvANaM tahA ya bhaNiamiNaM // 15 // 17nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM Na muMcaMti // 16 // tti zrI AcArAMga sUtranA pahelAM ja sUtramAM sudharmAsvAmI jaMbusvAmIne kahI rahyA che ke gurukulavAsamAM rahIne meM sAMbhaLyuM che ke bhagavAne Ama kahyuM hatuM. tenAthI paNa e sUcita thAya che ke gurunizrAmAM rahevuM te pradhAnamAM pradhAna AjJA che, kAraNa ke sAdhuonA AcAranuM nirUpaNa karanArA AcArAMgasUtranA pahelA ja sUtramAM tenA upara bhAra mUkavAmAM Avyo che. 'esA ya parA ANA' 4DIne 5 yAnI yAmA 59 cha - A ja pragaTapaNe zreSTha AjJA che ke gurunizrAne tyAga kare nahIM, e ja kAraNathI AcArAMganA prathamasUtramAM paNa gurukuLavAsa pharamAvyo che." [ paas-||||2thi] A rIte eka vAta spaSTa thAya che ke AjJArucipaNuM gurukuLavAsanuM avinAbhAvI cihna hevAthI je gurukuLavAsa hoya te ja AjJArucipaNuM hoya. kAraNa ke gurukuLavAsamAM rahevAthI AjJAnI spaSTa oLakha ane AjJAmAM tIvraruci utpanna thAya che. AjJAruci e kArya che 13 zruta mayA''vasatA, bhagavataivamAkhyAtam // 14 eSA ca parA AjJA prakaTA yad gurukulaM na moktavyam / AcAraprathamasUtro ata eva darzitametat // 15 etasmin parityakta, AjJA khalu bhagavataH parityaktA / tasyAzca parityAge, dvayorapi lokayostyAga iti / 16 tasmAnna caraNapariNAme etadasamaJjasamiha bhavati / AsannasiddhikAnAM jIvAnAM tathA ca bhaNitamidam // 17 jJAnasya bhavati bhAgI, sthiratarako darzane caritra ca / dhanyA yAvatkatha gurukulaghAsa na muJcanti / iti //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 4-gurukuLavAsaH AcArAMgane prathama uSa 29 vamanuM ane gurukuLavAsa e kAraNa che A rItane kArya-kAraNabhAva gurukuLavAsa ane AjJAruci vacce hovAthI gurukuLavAsane abhAvamAM AjJAmAM raci pragaTatI nathI. dA. ta. a kAraNa hevAthI agni vinA dhUma pragaTa thatuM nathI. zrI paMcAzakamAM kahyuM che ke "A gurukuLavAsane tyAga karavAthI bhagavAnanI AjJAne paNa tyAga thaI jAya che ane AjJAne tyAga karavAthI Ihaleka ane paralokamAM nukazAna thAya che." cAritrane vAstavika pariNAma hoya to gurukuLavAsatyAgarUpa anucita kArya heI zakatuM nathI. nikaTamAM muktigAmI jIne uddezIne kahyuM paNa che ke-"jeo AjIvana gurukuLavAsano tyAga karatA nathI teo dhanyavAdane pAtra che, jJAnanA bhAjana thAya che ane darzana ane cAritramAM vadhune vadhu sthira thAya che." na caivaM gurukulavAsatyAginAM svasminnAjJArucitvasvasaMvedanAnupapattiH, svAjJArucau bhagavadAjJArucitvabhramAttadupapatteH / api ca kulavadhvAdijJAtairapi tatra tatra pravacane gurukulavAsA'tyAga eva dRDhIkriyate / tatra nivasatAmeva bAhyAnuSThAnAbhAve'pi sadupadezazravaNAdijanitasaMvegasya kSamAdiguNaprakarSasya suvihitasahAyatayA brahmacaryaguptivizuddherguruvaiyAvRttyAdijanitamahAnirjarAlAbhasya ca sambhavAt / api cA'jAtakalpavatAmagItArthAnAM jAtakalpavatAM gItArthAnAmapi atubaddhakAle paJcabhyo varSAsu ca glAnatvAdisambhavAtsaptabhyo nyUnatayA'samAptAnAmutsargatastarakSetragataziSyabhaktapAnavastrapAtrAdiviSayAgamaprasiddhA''bhAvyaniSedha uktaH / tadAha-[11 paMcAzake] 1"jAo a ajAo a, duviho kappo a hoi viSNeo / ikvikko puNa duviho, samattakappo a asamatto // 27 // 17gIyattha jAyakappo, aggIo khalu bhave ajAo a / paNagasamaktakappo tadUNago hoi asamatto // 28 // 2deguubaddhe, vAsAsu ya sattasamatto tadUNago iyaro / asamattAjAyANaM Ahe Na hoi AhavvaM // 23 // ti na cetatsarvamuktasUtroNA'gItArthavihArAnujJAne saGgacchata iti / [gurukala tyAgIne AjJArucipaNanuM AbhAsika saMvedana]. prazna - jeoe gurukuLavAsane sadaMtara tyAga karyo che teone potAnI dhArmika pravRttiomAM "huM je A, karuM chuM te AjJAnusArI che te jAtanA AjJA rucipaNAnuM saMvedana anubhava siddha che te e zI rIte saMgata thaI zakaze? uttara - gurukuLavAsa tyAgIne pitAnI dhArmika pravRttiomAM bhagavadaAjJA rucino anubhava thAya che te pramAtmaka nahi kinta bhramAtmaka che. kharekhara te pite pitAnI ja IcchArUpa AjJAne AgaLa karIne pravRtti kare che. kintu e ema mAne che ke bhagavadaAjJAne 18 jAtazcAjAtazca dvividhaH kalpazca bhavati vijJeyaH / ekaikaH punardvividhaH samAptakalpazcAsamAptakalpazca // 19 gItArtho jAtakalpaH, agItArthaH khalu bhavedajAtazca / paJcakasamAptakalpaH, tadUnako bhavatyasamAptaH // 20 Rtubaddha varSAsu ca saptasamAptaH tadUnaka itaraH / asamAptAjAtAnAM oghe na bhavati AbhAvyam / iti //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 upadezarahasya gAthA-13 mukhya karIne pravRtti karuM chuM. A rIte svaAjJArucimAM bhagavaddagArucipaNAnuM bhamrAtmaka savedana thAya che. dA. ta. rannumAM sarpanI buddhi. eTale gurukuLavAsatyAgIne paNa bhramAtmaka bhagavajJAnI rucinuM savedana thatu. hAya te uparokta rIte ghaTI zake che. kuLavadhU vagerenA dRSTAMtathI paNa te te zAstramAM gurukuLavAsa na tyajavA upara ja ghaNA bhAra mUkavAmAM Avyo che. gurukuLavAsamAM rahevAthI ja, kadAca, zaktisacAganA abhAve bAhya kriyAe na thaI zake to paNa sadupadezanA zravaNathI tIvra savega arthAt muktinA abhilASa pragaTa thAya che kSamA vagere guNAmAM vRddhi thAya che. suvihita eTale ke zuddha anuSThAna AcaranArA muninI sahAyathI brahmacarya ane tenI maryAdAenu pAlana vizuddhapaNe thAya che, temaja gurU-vaDIla vagerenI vayAvaccanI mahAna nirjarAnA lAbha paNa sabhavita che. [ajAtakapI-asamAptakalpIne adhikAraviraha] vaLI ajAtakalpI eTale ke agItA, ane jAtakalpI eTale ke gItArthAne paNa kArtika suda pUnamathI aSADa suda caudaza sudhInA ATha mahinAnA gALAmAM pAMca sAdhuthI nyUna sakhyAmAM vicaravAnI manAI karelI che. temaja varSAkALa eTale cAmAsAmAM sAtathI nyUna sakhyAmAM rahevAnI manAI che. varSAkALamAM pAMcane badale sAtanI saMkhyAnA kathananu kAraNa e che ke pAMcamAM becAra sAdhu mAMdA paDe teA bAkInA eka e sAdhu sevA vagere tamAma kAryamAM pahoMcI vaLe nahi, ane cAmAsAmAM vihAranI manAI hovAthI bIjA kSetramAMthI sAdhu AvI paNa zake nahi. saMkhyA vadhu hoya teA tamAma kAryamAM pahoMcI vaLAya mATe zAstrakAroe AchAmAM ochI sAtanI saMkhyA jaNAvI che. varSAkALamAM sAta ane zeSakALamAM pAMcathI nyUna saMkhyA hoya tene asamAptakalpa kahevAya. A asamAptakalpavALAne je kSetramAM teo rahyA hoya te kSetramAMthI prApta thayela ziSya, AhArapANI, vastra-pAtra vagere cIjonI mAlIkInA utsarga mAge spaSTa niSedha karelA che. arthAt e badhA para tenA keAI adhikAra hoI zake nahi. A hakIkata AgamamAM prasiddha che-- zrI pacAzaka zAstramAM kahyuM che ke-- jAta ane ajAta ema be prakAranA kalpa jANavA. te darekanA samAptakalpa ane asamAptakalpa evA be bheda che. gItAne jAtakalpa kahevAya ane agItAne ajAtakalpa kahevAya. zeSakALamAM pAMca sAdhuene samApta kalpa kahevAya ane pAMcathI ochA sAdhuonA asamApta kalpa kahevAya. varSAkALamAM sAta sAdhuonA samAptakalpa ane sAtathI AchAnA asamAptakalpa kahevAya, ajAta kalpa ane asamApta kalpavALA sAdhune utsargamArge mAlikI hAtI nathI' 'na yAmiGgA' e sUtrathI 'agItArthAne paNa ekalA vicaravAnI chUTa che' te artha mAnavAmAM Ave te upara sUcavela pacAzakanA kathana sAthe meLa bese nahi. gIte'pi gItArthe 'pyucitamidamuktasUtram, tadanyasya = gItArthAnyasya svAhInaguNavataH lAbhaH = prApti:, tavantarAye sadvighna, banyathA sasahAyatAyA v yuhvAta, yato'miIyate--paMcaqmAvyuM] 21 kAlammi saMkiliTTe chakkAyadayAvaro'vi saMviggo / jayajogINamalaMbhe paNagannayareNa saMvasara || 1749 // 21 kAle saMkliSTe SaTkAyadayAparo'pi saMvignaH / yatayoginAmalAbhe paJcAnyatareNa saMvasati //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 4-gurukuLavAsa : AcArAMgane prathama uSa pArzvasthAvasanna-kuzIla-saMsakta-yathAcchandAbhidhAnAM paJcAnAM sAdhUnAmekatareNa saha vasatItyarthaH / itthaM ca yatayogyaprAptenimittatvamapi kadAcidapodyata iti / nAtizayitaduHsaGgatyAgAdikAraNa vinA gItArthasyApye kAkino vihAro'nujJAta', tathAvidhakAraNe tu gItArtha ekAkyapi viharet , agItArthastu na sarvata siddha ? rUA. [gItAne ekAkI vihAranA saMyogo] mULa 13mI gAthAnAM uttarArdha tAtparya e che ke gItArthane paNa 'na thAma gA." sUtro viSaya tyAre ja lAgu paDe je potAnAthI anyUna guNavALA anya gItArthane sathavAre maLavAmAM kaMIka joradAra vina hoya. sahAya prApta thaI zake ema hoya te anya gItArthanI sAthe ja vicaravuM joIe. kAraNa ke paMcakalpa bhASyamAM kahyuM che ke kALa saMkliSTa (kapa) hovAthI arthAt gItArtha saMvigna mahAtmAonI viralatA hevAthI yatanAzIla sAdhuone saMga na hoya te SaDUjIvanikAyanI dayAmAM tatpara saMvigna sAdhu paNa pAMcamAMthI anukrame koI paNa ekanI sAthe sahavAsa kare pAMcamAMthI eTale ke (1) pArzvastha (2) avasagna (3) kuzala (4) saMsata ane (5) yathAskanda nAmanA pAMca prakAranA sAdhuomAMthI game te ekanI sAthe vicare. A rIte A sUtramAM kaparA kALamAM yatanAzIla gIne alAbha e pArthastha Adi pAMca prakAranA sAdhuo sAthenA sahavAsanuM nimitta darzAvavAmAM AvyuM che, paraMtu kadAcit kapALa na hoya to 'na thAma gA' sUtrathI temAM apavAda darzAvIne pAsyAdi sAthe sahavAsamAM tene nimittapaNAne niSedha karavAmAM Ave che. arthAt saMkaTakALamAM to catanAzIla yogIne alAbha evuM puNakAraNa che jethI saMvigna sAdhune paNa pAMcanI sAthe rahevA bAdhya thavuM paDe, paraMtu "ra cAminA' sUtra e sUcave che ke kALa je kapa na hoya athavA cetanAzIla gIne sAtha na maLe e evuM puSTakAraNa nathI ke jethI pAMcanI sAthe rahevA bAdhya thavuM paDe. eTale A kaparA kALamAM utsarga mAge te atyaMta duHsaMgane tyAga vagere kAraNa na hoya te gItArthane paNa ekalA vicaravAnI anannA. nathI. paraMtu jenI sAthe rahevuM paDayuM che te atyaMta kuzIla hadaya ane tenA saMgathI saMyama durArAdhya hoya te na thAstramajhA' sUvAnusAre tevAne sAtha choDIne gItArtha sAdhu ekale paNa vicare paNa agItArthane to ekalA vicaravuM kaI paNa rIte saMgata nathI e siddha thAya che. || 13 !
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza pa-sUtra ane artha ubhaya pramANa che. nanu sphuTArtha sUtra kimityevaM yuktyA vyAkulIkriyata ityata Aha-- za:-'na yAlamijjA' sUtrano artha tadana 25Ta cha tene bhAvI madhI yutimAthI / mATe DahoLavAmAM AvI rahyo che ? uttara :- suttaM atthaNibaddhaM chAyA chAyAvao jaha NibaddhA / teNaM kevalasutta aNuratto hoi paDiNIo // 14 // zlekAthI :-jema paDachAye tenA Azraya sAthe gADhapaNe saMkaLAyelo che te ja rIte sUtra arthasAthe saMkaLAyeluM che tethI kevaLasUtrane AgrahI pratyenIka che. 14 sUtram arthasya niyuktibhASyAdilyAkhyAnasya nibaddha paratantram , yathA chAyA chAyAvataH puruSasya nibaddhA paratankA, chAyAgamanAgamanayorniyamataH svAzrayagamanAgamanAnuvidhAyitvAt , evaM hi sUtramapyarthaparyAlocanaprApyatAtparya eva pramANaM nAnyathA, atiprasaMgAdinA prAmANyasya nizcetuma-. zakyatvAt , iti bhavatyarthaprAmANyAdhInaprAmANya phatvAtsUtramarthanibaddham / taduktaM bRhatkalpabhASye 22chAyA jahA chAyavato NibaddhA saMpaTThie jAti Thite ya ThAti / attho tahA gacchati pajjavesu suttapi atthANucaraM taheva // 3628 // 23vihI va sutte tahiM vAraNA vA ubhayaM ca itthaM ti vikovaNaTThA // 3629 u0|| 24ussaggau Neva suaM pamANa na vA'pamANa kusalA vayaMti // aMdho apaguM vahae sa cAvi kahei dohaMpi hitAya paMthaM // 3630 // iti / api ca yathAzrutasyaiva sUtrasya prAmANye'nuyogakramavaiyarthyaprasaGgaH / tadAhuH--[11 paMcAzake] [ba. ka. bhA. 3315] 25 jaha jutte bhaNiyaM taheva jai taviAlaNA Nasthi / kiM kAliANuogo diTTho diTTippahANehiM // 34 // ti . itthamanabhyupagacchatAmapAyamupadarzayati-tena-sUtrasyArthAnibaddhatvena, kevalasUtre anuraktaH= sUtramevaikaM naH pramANaM nAnyaditi bhUtAyatta iva pUtkurvan bhavati pratyanIkaH, arthaprAmANyamanabhyupagacchato'pi zruta prati pratyanIkatAbhidhAnam / tathA ca vyAkhyAprajJaptisUtram-[bhAga 2, za. 8, u. 8, sU. 339 22 chAyA yathA chAyAvato nibaddhA saMprasthite yAti sthite ca tiSThati / arthastathA gacchati paryAyeSu sUtramapi arthAnucara tathaiva / / 23 vidhirvA sUne tatra vAraNA vA / ubhayaM ca itthamiti vikopanArthAH // 24 utsargato naiva zruta pramANaM na vA'pramANaM kuzalA badanti / adhazca pagu vahate sa cApi kathayati dvAvapi hitAya panthAnamiti // 3630 / / 25 yada yathA sUtre bhaNita tathaiva yadi tadvicAraNA nAsti / kiM kAlikAnuyogo dRSTo dRSTipradhAnairiti //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza p-- sUtra ane artha ubhaya pramANa che. 29 sujaM paDucca kai paDiNIA paNNattA - goyamA, tao paDiNIA paNNattA, taM jhaamuttari, sthapariLavu, tanumayafLItti // [sUtra arthAnugAmI che.] tAtparyA :--mULa sUtra upara racAyelAM niyukti, bhASya, cUrNi vagere graMthA suvistRta anu. vivaraNa karanArA ane sUtra te suvistRtaarthane parataMtra che, eTale ke te vizALa arthane lakSamAM rAkhIne sUtrakAra sUtranI racanA kare che. dA. ta. puruSanA paDachAyA puruSane AdhIna che kAraNake paDachAyAnuM gamanAgamana puruSanAM gamanAgamanane AbhArI che. A dRSTAMtanA sArAMza e che ke niyukti, bhASya, cUrNi vagere vyAkhyA theAnA AdhAre je tApa phalita thAya te tApanA viSayabhUta arthamAM sUtra pramANa che, paNa cathAzruta (uparachalllA) arthamAM nahi. jo thAzruta arthamAM ja sUtrane pramANa mAnI levAmAM Ave teA Apatti UbhI thAya che. Apatti e thAya che ke veda vagerenAM sUtrone paNa jaMnAe yathAzruta arthamAMja pramANa mAnavA paDaze, ane tA pachI bhagavAne indrabhUti vagerene yathAzruta arthanA tyAga karIne viziSTa arthamAM vedasUtranA prAmANyane yuktiyukta darzAvyu. te asa`gata thaI jaze. A atiprasaMgadoSanA kAraNe kAi paNa jaina sUtrane aMge paNa te yathAzruta arthamAM pramANa che tevA nizcaya thavA azakatha che. [bRhatkalpabhASyamAM sUtrA ubhayanI mahattA] 33 A rIte sUtranuM prAmANya arthaprAmANyane parAdhIna hovAthI sUtra pAte arthane parataMtra che te siddha thAya che. bRhatkapabhASya (gAthA 3628)mAM kahyuM che ke-"chAyA jema chAyAvAna puruSane parataMtra che (kAraNa ke) te cAle teA cAle che, ane te sthira rahe tA sthira rahe che teja rIte artha paryAyane anusare che ane sUtra ane anusare che. ziSya buddhine tejasvI anAvavA mATe sUtrakAro keIka sUtra vidhAyaka banAve che, koIka niSedhaka banAve che jyAre koika sUtra vidhiniSedha ubhaya pratipAdaka banAve che' utsarga mAge kAi paNa sUtra (nirapekSa paNe) pramANa paNa nathI temaja apramANa paNa nathI. kuzaLa puruSonuM kahevuM e che ke prakaraNa AdithI je artha badhabesatA hoya te arthamAM sUtra pramANa che ane je artha mAdhita hoya te arthamAM sUtra apramANa che. jema adha puruSa pAMgaLA puruSane nagaraprApti mATe potAnA khabhA upara besADI vahana kare che ane pAMgaLo puruSa paNa peAtAnA ane aMdha puruSanA hita mATe mArga kathana kare che, teja rIte sUtra ane vahana kare che ane artha sUtrane sUcana kare che. A rIte paraspara saMkaLAyelA sUtra ane artha dvArA mArganu pratipAdana thAya che." [kAlikazrutamAM anuyAgane avakAza] vaLI, jo yathAzruta arthamAM ja sUtrane pramANa mAnavAmAM Ave teA dravyAnuyAgaAdinA kramathI ane upakrama Adi dvAranA kramathI sUtranA anuyAga eTale ke vyAkhyA karavAnA prayAsa vyartha banI jaze. pa`cAzaka zAstramAM kahyu` che ke-- sUtramAM je pramANe je kahyuM che te temaja (svIkAravAnu) heAya, tenA upara koI paNa 26 pratItya kati pratyanIkAH prjnyptaaH--autama, traya: pracanIH prajJatAH tadyathA-sUtraprasthanI, thapratyanI tadubhayapratyanIkaiti / 5
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 upadezarahasya gAthA-15 praznane avakAza ja na hoya tA dRSTipradhAna eTale ke nipuNadRSTivALA pUrvAcAryAe zA mATe kAlikazrutanA anuyAga karavAnA nirdeza karcI' ? jeA uparAkta hakIkata svIkAratA nathI tene aniSTa prAptinuM sUcana karatAM uttarAmAM kahe che ke--sUtra ane parataMtra hovAthI pizAcagrasta puruSanI jema amAre teA eka mAtra sutraja pramANa che khIju` niyukti vagere nahi' evA pokaLa pokAro karyA karanAra zAstranA duzmana thaI rahyo che. kAraNa ke je vyakti arthanuM prAmANya na svIkAre tene zrutanA paNu zatru kahyo che. zrIbhagavatI sUtramAM kahyuM che ke-- sUtrane AzrayIne keTalA pratyenIka kahyA che ? he gautama ! traNa pratyenIka kahyAM che. 1. sUtra-pratyenIka, 2. artha pratyenIka ane 3. sUtrArtha ubhaya-pratyenIka'. yathAzrutArthaviparyayAbhyupagamamAtrAdevArthapratyanIkatvamiti pAmaraH / tanna, "suttattho khalu paDhamo" (bR. ka. bhA. 209) ityAdyuktakamavato'rthasya kkApyaMze'prAmANyAbhyupagame pratyanIkatA - pAyAditi / tathA cArthapratyanIkatAyA nibiDajJAnAvaraNa karmabandhahetutvA ttAmutsRjyopadarzitasUtrArthe nAdA vidheyA|| kAika pAmarane ema kahevAnuM mana thAya ke a-pratyenIka eTale niyukti AdinA arthanA pratyenIka ema nahi, paNa yathAzrata arthathI ulaTu mAne te.'paNa e kharAbara nathI. kAraNa ke zrutanA abhyAsa mATe je krama zAstramAM batAvyA che temAM prathama vAcanAmAM sUtrArtha mAtranuM kathana hAya, dvitIyavAcanAmAM niyukti mizrita arthanu' pradAna hoya, ane tRtIyavAcanAmAM niravazeSa arthanuM pradAna hAya" ema kahyuM che. A kramamAM batAvelA arthanA koi paNa aMzane pramANa na mAnavAthI pratyenIka pazu Ave ja Ave. sArAMza e che ke nibIDa jJAnAvaraNakarmabaMdhanAM hetubhUta arthanAM pratyenIkapaNAnA tyAga karavA ane 7 yAmighnA sUtrane je artha yuktipUrvaka darzAvavAmAM AvyA che temAM zaMkA rAkhavI nahi. 514aa nanvevaM svAdhInavihAriNazcAritraniSedhe bhagavatyukta virodhaH iti zaGkate - uparokta rIte svataMtrapaNe vicaranAra sAdhune cAritra hovAne niSedha karavAmAM bhagavatI sUtra sAthe virodhanI zaMkA udbhave che- [ A zaMkA vistRta che. enA uttara zlA0 16mAM Avaze. ] zaMkA :- 'jo sIlavaM asuavaM so desArAhamo' kahaM evaM / jannANe'NuTThANaM puNNaM iharA ya No deso || 15 // zleAkA : "je zIlavAna che paNa zrutavAna nathI te dezaArAdhaka che' (A bhagavatI sUtranuM vacana) zI rIte ghaTaze ? kAraNa ke jo jJAna hoya te anuSThAna pUrNa bane che ane jJAna hAya ja nahi teA AMzika cAritranA paNa sabhava nathI." |1pappA yaH zIlavAnudyatAnuSThAnasampannaH, tathA'zrutavAn = bhAvato'nadhigatazrutajJAnaH, sa dezArAdhakazcAritrarUpadezapAlanaparaH / kathamevamaparatantrasya cAritraniSedhe yujyate ? yad = yasmAt kAraNAd jJAne satyatukAnaM pUrNa = ratnasamudAyAruditameva sambhavati, azrunAma mAtrAdInAM guruvAra
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH pa-sUtra ane artha ubhaya pramANa che. 35 tanvyeNa ratnatrayasAmrAjyopapatteH, bahuzrutApekSayA'lpazrutAnuSThAnasya dezatve cA''kevalinaH dezArAdhakatvA'vizrAmaprasaGgAt / na cAtra nizcayanayasUkSmekSikAsti yena sarvasaMvara eva tadvizrAmopapattAviSTApattiH kartuM zakyA, tadAnIM zrutazIlasannipAtA'yogAt / itarathA ca=jJAnAbhAve ca nodezastadanuSThAnaM yujyate, yatraiva hi vizakalite yatsamudAyaghaTakarUpaM pratIyate, tatraiva taddezatvaM nAnyatra, yathA vizakalitaguDAdau madirAdyavayavagatasvAdavizeSavatayA pratIyamAne madirAdidezatvaM, nAnyatra yathA sikatAdau, na ca prakRte ratnasamudAyaghaTakacAritrarUpaM pAratantryalakSaNamaparatantrazIle sambhavatIti kathaM tatra dezatvam ? 2 itthaM ca-"tattha Na je se paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM asuavaM uvarae aviNNAtadhamme, esa NaM goyamA mae purise desArAhae paNNatte // bhagavatIsUtra za. 8, u. 10 sU. 354] iti bhAgavatavacanAdaparatantrasyApyananyagatyA cAritramupeyamiti bhAvaH // 15 // [svachaMdavihArImAM dezacAritra kema nahIM ? tAtparyAtha - zaMkAkAranuM tAtparya e che ke je udyata anuSThAnasaMpanna che paNa pAramArthika zrutajJAnarahita che te deza ArAdhaka eTale ke jJAnadarzanacAritra rUpa samagra ArAdhanAnA eka aMza rUpa cAritrane pAlaka che. guruparataMtratA rahita sAdhumAM zratajJAna na hovA chatAM paNa udyata anuSThAna je spaSTa dekhAya to temAM cAritrane niSedha kare zI rIte vyAjabI gaNAya? vyAjabI na hovAnuM kAraNa e che ke je temAM zrutajJAna hoya te tenuM anuSThAna saMpUrNa eTale ke ratnatrayasamudAyathI yukta ja banI javAthI te sarva ArAdhaka ja banI jaze; je svaccheda vihArImAM mAnya nathI. mASatuSa vagere muniomAM ghaNuM zrutajJAna na hovA chatAM paNa "mAre gurvAjJA pramANe vartavuM joIe" e jAtanuM jJAna hovAthI teone saMpUrNa ratnatrayanuM sAmrAjya AbAdhita che. je bahuzruta sAdhuonA jJAnanI apekSAe mASatuSa Adi munionuM anuSThAna alpazrutapUrvakanuM hovAthI temane sarva ArAdhaka mAnavAne badale deza-ArAdhaka mAnavAmAM Ave to temanAthI adhika zrutajJAnavALA, kSINa guNasthAna paryAvata bahuzrata muniomAM paNa dezaArAdhakatA mAnavAnI ja Apatti Avaze. kAraNa ke teonuM zrutajJAna paNa temanAthI caDhiyAtA kevaLajJAnInA jJAna karatAM alpa ja che. kadAcit nizcayanayanuM avalaMbana karIne ahIM ISTapatti karI levAmAM Ave, to te paNa zakya nathI. kAraNa ke ahIM nizcayanayanI sUma daSTine avakAza nathI. nizcayanayanI daSTie te sarvasaMvara rUpa cAritranuM anuSThAna caudamAM guNasthAnake che paNa kevaLajJAnanI hAjarImAM tyAM zrutajJAna to che nahi, eTale sarva-ArAdhaka keAI raheze ja nahi. svataMtravihArImAM je jJAnane sarvathA abhAva hoya to tenuM udyata anuSThAna dezarUpa paNa ghaTI zakaze nahi ane tethI temAM dezaArAdhakapaNAnI avyAptine doSa Avaze. sarvathA jJAnAbhAvamAM AMzika anuSThAna paNa na ghaTI zakavAnuM kAraNa e che ke koI paNa vastu samudAyathI vegaLI hovA chatAM paNa samudAyanA eka aMga rUpe spaSTa jaNAI AvatI hoya to ja tene te samudAyanA aMza rUpe kahI zakAya. 27 itthaM ca-tatra yaH sa prathamaH puruSajAtaH sa puruSaH zIlavAn azrutavAn uparataH avijJAtadharmA, eSa gautama ! mayA puruSaH dezArAdhakaH prajJaptaH //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 upadezarahasya gAthA-16 dA.ta. goLa vagere khAdya cIjonAM mizraNathI banatI madirAmAM je eka viziSTa prakAranA rasanI anubhUti thAya che te ja viziSTa rasane AMzika anubhava meLamAM thAya che, kiMtu retInA kaNamAM thato nathI eTale goLane madirAnuM aMga mAnavAmAM Ave che paNa retInA kaNane nahi. cAlu prakaraNamAM ratnatrayanA samudAyane aMgabhUta cAritrane gurupAtaMtrya svarUpa ja mAnavAmAM Ave te te guruparataMtrya svAdhInavihArImAM che ja nahi, te pachI temAM dezaArAdhatA zI rIte ghaTaze? (ca=) svAdhIna vihArImAM guruparataMtrya svarUpa cAritra deza rUpe ghaTI zake tema na hovAthI, "tatha le .' ityAdi bhagavatIsUtra 8 muM zataka, 10 mA uddezAne 354 mA sUtra vacana pramANe anicchAe paNa, udyataanuSThAnarUpa cAritra svAdhIna vihArImAM dezarUpe svIkAravuM ja joIe. jethI temAM deza-ArAdhakapaNAnI avyApti thAya nahi. 'tastha 3 se'. sUtrano artha A pramANe che temAM je prathama prakAranAM puruSa che teo zIlavAna eTale ke pApavirata che, paNa zratavAna eTale ke dharmanA jJAtA nathI. he gautama ! A puruSane meM deza-ArAdhaka kahyA che". 15 samAdha- A vistRta zaMkAne uttara nIce mujaba jANa. bhannai davvArAhaNameyaM suttaM paDucca daDavvaM / so puNa davvapayattho duviho iha suttaNIIe // 16 // zlekArtha -uttara "dravya ArAdhanAne uddezIne te sUtra samajavuM ane ahIM, sUvanItie dravya padArtha be prakAra che." 16 __ bhaNyate'trottara dIyate-etacchIlavato azrutavato dezArAdhakatvapratipAdakaM vyAkhyAprajJaptisUtra, dravyArAdhanAM bAhyatapazcaraNAdyanuSThAnapAlanAm , pratItya Azritya, draSTavyaM-nirNeyam , samudayaniSpannasya pAratanyarUpasyobhayAsAdhAraNye'pi bAhyakriyAtvasyobhayasAdhAraNatvena dezatyAnapAyAt, na khalu guDAdAvapi samudayaniSpannadravatvavizeSAdirUpA'bhAve'pyubhayadazAsAdhAraNavivecyA'vivecyabhAvavajitasvAdavizeSabhAvamAtrAnmadirAdidezatvaM vyAhanyate / [bhagavatI sUtrokta dezArAdhatAnuM rahasya] samAdhAna :-zaMkAne uttara e che ke zrutajJAnarahita zIlavAnane deza-ArAdhaka batAvanAra bhagavatIsUtra "bAhya tapazcaryAdi anuSThAnanA pAlana" arthAt "dravya ArAdhanAne uddezIne kahevAyeluM che ema samajavuM. ratnatraya samudAyanA aMgabhUta guruparataMtratA ubhaya sAdhAraNa nathI, arthAt bhAva cAritrImAM che paNa dravya cAritrImAM nathI eTale guruparataMtratAsvarUpa jJAnane AzrayIne amRtavAna zIlavAnamAM deza ArAdhakatva bhale na ghaTe, paNa bAhya kriyArUpa anuSThAna banemAM sAdhAraNa hovAthI deza-ArAdhatA ghaTI zakaze. goLa vageremAM madirAnI jema samudAyabhAvaniSpanna pravAhIpaNuM vagere na hovA chatAM paNa madirA ane geLa e bannemAM sAmAnya e svAdavizeSa hovAthI alaga goLamAM paNa madirAnuM dezapaNuM haNAtuM nathI, pharaka mAtra eTale che ke madirAnI sarakhAmaNImAM "A svAda AvA prakArano che athavA AvA prakArane nathI" ema geLanA svAda mATe kazuM kahI zakAtuM nathI arthAt goLane te svAda vivithya-avivecyabhAvathI varjita hoya che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza pa-sUtra ane artha ubhaya pramANa che. 37 yadi ca samudAyapRthagbhUte dezavyavahAro nAstyevetyabhimAnastadA'stu triSu madhye dravyata ekapAlanaM pAribhASikameva dezArAdhakatvam / na caivaM zrutamAtra sampanne'pi dezArAdhakatvaprasaGgaH, tatra prAptadezApAlanatadaprAptAnyatararUpadezavirAdhakatvasyaiva paribhASaNAt , svatantraparibhASAyA aparyanuyojyatvAt / tadAha bhagavatIvRttikAraH- "desavirAhae"tti dezaM stokamaMzaM jJAnadarzanacAritrarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM cAritraM virAdhayatItyarthaH, prAptasya tasyApAlanAdaprApterveti / na caivaM zrutavato dravyacAritraprAptau sarvArAdhakatvaprasaGgaH, tadvato bhAvacAritrasyaiva prAptaH, zrutazabdena tAttvikajJAnadarzanayoreva grahaNAt / idamapi vyavahAranayamatena, etannaye bhAnacAritrasyApi kasyacitpazcAttApAdiliGgakazrutapariNAmA'bhaGgAbhyupagamAt / nizcayanayamate tu caraNabhaGge zrutabhaGgo'pyAvazyakaH, zrutaphalasya viramaNAderabhAve zrutasya sattve'pyasatkalpatvAt / tadidamuktamAgame -[11 paMcA.] 28NicchayaNayassa caraNassuvaghAe nANadaMsaNavahovi / vavahArassa u caraNe hayammi bhayaNAu sesANaM // 45 // tti bhajanAM punaravetthaM vivecayanti vRddhAH-[11 paMcAzake 46-47 // ] 24evaM ca abhiNivesA caraNavighAe na nANamAiA / tappaDisiddhAsevaNamohAsadahaNabhAvehiM // aNabhiNivesAo puNa vivajjayA hoMti tamvidhAo vi / takkajjuvalaMbhAo pacchAyAvAibhAveNa iti / diza ArAdhakapaNAnI svataMtra paribhASA]. vastusthiti A pramANe hovA chatAM paNa "samudAyathI alaga rahelI vastumAM dezapaNAno vyavahAra na ja karI zakAya te ja Agraha hoya te deza-ArAdhakapaNAnI bIjI paNa A eka paribhASA che-traNamAMthI ekanuM dravyathI pAlana karavuM." zaMkA -A paribhASA pramANe te je zratamAtrasaMpanna che te paNa ratnatrayamAMthI eka zratajJAnana dhAraka hovAthI temAM deza-ArAdhakapaNunI ativyApti thaze. * uttara -prastuta kRtajJAnIne samAveza eka anya paribhASAthI deza-virAdhakamAM karyo hovAthI temAM deza-ArAdhakapaNane atiprasaMga nahi thAya, dezavirAdhakanI paribhASA A pramANe che-"svIkArelA arthAt pratijJAta vrata-niyama anuSThAnanuM pAlana na karavuM athavA te vratAdi anuSThAnano svIkAra (pratijJA) ja na karo." A jAtanI svataMtra paribhASA sUtrakAranI pitAnI ja hevAthI te Ama ja kema ?" evA praznane avakAza nathI. bhagavatIsUtranA vRttikAra zrImadda abhayadevasUrimahArAje deza virAhae e sUtraaMzanI vyAkhyAmAM kahyuM che ke deza eTale De aMza (prastutamAM) jJAna, darzana, cAritrAtmaka mekSamArganA trIjA bhAgarUpe cAritra, enI virAdhanA karanAra te dezavirAdhaka eTale ke tratAdi svIkAryA pachI pramAdathI enuM pAlana ja na kare athavA zaktinA abhAve svIkAra ja na kare. 28 nizcayanayasya caraNasyopavAte jJAnadarzanavavo'pi / vyavahArasya tu caraNe hate bhajanA tu zevANAm iti // 29 evaM cAbhinivezAt caraNavidhAte na jJAnAdayaH / tatpratiSiddhA''sevanAmohA'zraddhAnabhAvaH / / anabhinivezAtpunarviparyayAt bhavati tadvidhAte'pi / tatkAryopalambhAtpazcAttApAdibhAvena //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 upadezarahasya gAthA-16 divyacAritrImAM sarvArAdhakatA mAnya kharI ? zaMkA -je A jAtanI pAribhASika dezaArAdhakatA mAnIe te je zrutajJAnavAna che ane dravyathI cAritranuM pAlana paNa kare che temAM sarva-ArAdhakapaNAne atiprasaMga thaze. uttara :-zratajJAnI hoya ane dravyathI cAritrI hoya e paraspara viruddha che kAraNa ke zratanAnInuM cAritra jJAnagarbhita hovAthI bhAvacAritra ja hoya, mRta zabdano artha ja "tAvika jJAna ane tAtvika darzana" ahIM vivakSita che. A kathananuM tAtparya e che ke cAritranuM pAlana karanAra samyaga daSTi ane samyagU jJAnI hoya te tenuM cAritra samyakacAritrarUpa hovAthI bhAvacAritra prApta thAya che, paraMtu je zrutajJAnI che paNa zIlavAna nathI tene vyavahAranayathI deza-virAdhaka kahevAmAM Ave che. A nayanI daSTimAM kaIka jIva cAritrathI patita thavA chatAM paNa je tene tene pazcAttApabhAva hoya te teno zrutajJAnano pariNAma salAmata rahe che, jyAre nizcayanayanA mate cAritrane bhaMga thayA pachI te zrutajJAnanA pariNAmane bhaMga paNa avazya thAya che kAraNake zrutajJAnanuM phaLa pApavirAma che, phaLa na Ape evuM zrutajJAna hoya te paNa vAMjhIyA AMbA jevu nirarthaka che. AgamamAM paNa kahyuM che ke- nizcayanayanA abhiprAyathI cAritrane upaghAta thayA pachI jJAna ane darzanane paNa vighAta thAya che, vyavahAranayanA mate cAritrano vighAta thavA chatAM paNa jJAna-darzanano vighAta thavAmAM bhajanAne avakAza rahe che." | bhajanA eTale vikalpa. pUrvAcAryoe A vikalpanuM vivaraNa nIce mujaba karyuM che-- cAritrano vighAta je abhinivezathI thaye heya te jJAna ane darzanano vighAta avazya thAya che. kAraNake niSiddhanuM AcaraNa cAritravidhI che, pratiSiddhane meha eTale ke ajJAna jJAnavirodhI che ane pratiSedhamAM azraddhA darzanavidhI che, A traNeya abhinivezavALAmAM hoya che, tenAthI viparIta, anabhinivezathI cAritrane bhaMga thaye heya te jJAna-darzanane bhaMga nathI thato. kAraNa ke cAritrane ghAta thavA chatAM paNa jJAnAdinA kAryarUpa pazcAttApa Adi bhAvanA upalaMbha thAya che. na cAtra prastAvAdujhyorekarUpeNaiva grahaNaM yuktaM, arthApattyA dravyazIlasyaiva grahaNaucityAditi dik| dravyapadArtha vivecayitumAha-sa dravyArAdhanAghaTakaH punaH dravyapadArthaH dvividho dviprakAraH ==Ati sUtranIyA jJAtaca: dA. zakA - sarvaArAdhakanI paribhASAmAM dravya ane bhAva ubhaya cAritranuM grahaNa hovAthI deza ArAdhakanI paribhASAnA prasaMgamAM paNa "zIla' zabdathI sAmAnya cAritra rUpe te banenuM grahaNa karavuM joIe. zaMkAkArane svAdhInavihArImAM bhAva cAritrano niSedha ISTa na hovAthI A prakAranI zaMkA karelI che. uttara athapattithI atre dravyacAritranuM grahaNa karavAmAM ja aucitya che. jJAnapUrvakanuM cAritra te ja bhAvacAritra che. deza-ArAdhakamAM "jJAnapUrvakatA" rUpa vizeSaNa na hovAthI tenuM cAritra bhAvacAritrarUpa na hoI zake eTale ke dravyacAritra hoI zake. mULa lekanA uttarArdhamAM jaNAvyA pramANe dravyaArAdhanAmAM prayukta dravya' zabdane artha be prakAre kahyo che te sUtra nItithI eTale ke sUtra parizIlanathI jANavA yogya che. za16AA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 6: apradhAna dravyAjJApAlana meAkSAMga nathI dvaividhyameva darzayati 'dravya' zabdanA be artha che-- = ego appAnne aNNo puNa hoi bhAva joggatte / usar iThiyANaM vitiospuNabaMdhagANaM // 17 // zleAkA :- eka artha aprAdhAnya che ane bIjo artha bhAva prati caiAnyatA. prathama artha graMthisthAne rahelA jIvAne lagatA che ane bIjo apunarbaMdhaka Adine che. 17aaaa eka dravyapadArtha : aprAdhAnye = mukhyapadArthAbhAvalakSaNe varttate, aprAdhAnyamAtrasyApekSikatvenAvyavasthitatvAt, yathA AcAryalakSaNAbhAvavattayA'GgAramardako dravyAcArya iti vyapadizyate / tavAda[6 paMcArAtre 2-3paherAve rakha4] 30 3deg appAnne vi ihaM katthai diTTho u davvasotti / aMgAramaddago jaha davvAyario sayA'bhavvo / ti [dravya zabdano prathama arthe aprAdhAnya] tAtparyA :-dravya padane! prathama artha aprAdhAnya eTale ke mukhya padArthanA abhAva. jo ke aprAdhAnyanA zabdArtha pradhAnapaNAne abhAva evA thAya, paratu te artha nahi letA mukhya padArthane abhAva e artha levAnu kAraNa e che ke mAtra pradhAnapaNAne abhAva vaktAnI IcchAne sApekSa hovAthI avyavasthita eTale ke anizcita svarUpavALe che. dA.ta. agAramaka nAmanA abhavya janAcAryane zAstramAM dravyAcArya kahyA che--tenuM kAraNa e nathI ke temanA kALamAM temanAthI caDhiyAtA adhika tejasvI bIjA kei AcArya vidyamAna hatA, paraMtu temanAmAM AcArya paNAnA koI lakSaNa ja na hatA, pacAzakamAM kahyuM che ke-- zAstramAM kayAMka dravya zabda aprAdhAnya arthamAM paNa prayukta thayelA che dA. ta. sadA abhavya aMgArama kane dravyAcAya kahyA che.'' anyaH punarbhavati bhAvayogyatve = phalajananayogyatve, yathA mRtpiNDo ghaTajananayogyaH san dravyaghaTa iti vyapadizyate, suzrAvakazca sAdhuguNapratipattiyogyo dravyasAdhuriti, sAdhuzca devbhaavprtipttiyogyo vyayeva rUti / tavAd[6--paMvArA] maupiMDo davvaghaDo susAvago taha ya davvasAhutti / sAhU a davvadevo emAi sue jao bhaNiaM // / 11 // iti / 30 aprAdhAnye'pIha kutracid dRSTastu dravyazabda iti / aGgAramardako yathA dravyAcAryaH sadA'bhavya iti // 31 mRtpiNDo dravyaghaTaH suzrAvakastathA ca dravyasAdhuriti / sAdhuzca dravyadeva evamAdi zrute yato bhaNitam //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-17 [dravya zabdane dvitIya artha bhAvasAdhakatA]. dravya zabdane bIjo artha "phaLane utpanna karavAnI yegyatA" che, jene nyAyamatamAM svarUpagyatA kahevAmAM Ave che. svarUpagyatA eTale ke vAtAva chevadharmavAva, dA. ta. mATIne piMDa ghaTarUpa kAryane upanna karavAnI yogyatA dharAve che eTale ke ghaTamAM rahelI kAryatAnI sApekSa mATIpiMDamAM rahelI kAraNutAne avacchedaka eTale ke niyaMtraka mRpiMDa dharma che. kAraNutA avacchedaka dharma mRpiMDatva che ane taddavAna mRpiMDa che mATe mRpiMDane ghaTa prati svarUpAgya kahevAya. jana paribhASAmAM dravya zabda prayoga A arthamAM thatA hevAthI mRpiMDane dravyaghaTa kahevAya che. te ja rIte sAdhunA guNone svIkAravAnI yegyatA dharAvanAra gRhastha suzrAvakane dravyasAdhu kahevAmAM Ave che, ane devapaNe utpanna thavAnI gyatA dharAvanAra sAdhune dravyadeva kahevAmAM Ave che. paMcAzaka nAmanA zAstramAM kahyuM che ke mATIne piDa e dravya ghaTe che, suzrAvaka e dravya sAdhu che ane sAdhu te vyadeva che, e pramANe zratamAM kahyuM che". etacca yogyatvamekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNaM nayabhedato vicitraM draSTavyaM / tathAhinaigamasaMgrahavyavahArA eva vividha yogyatvamicchanti, sthUladRSTitvAt / dRzyate hi sthUladRzAM kAraNe kAryopacAraM kRtvA itthaM vyapadezapravRttiH, yathA rAjyArhakumAre rAjazabdasya ghRtaprakSepayogye ca ghaTe ghRtaghaTazabdasyeti / RjusUtrastu dvividhamevecchati baddhAyu kamabhimukhanAmagotraM ca, pUrvanayebhyo vizuddhatvAdAdyasyAtivyavahitatvenAtipasaktatvAt / zabdAdayastu trayo vizuddhataratvAd dvitIyamapyativyavahitaM na manyante, atiprasaGgabhayAdekameva caramabhedamicchantIti / [gyatAnA traNa prakAra sAdhumAM je devapaNanI yogyatA kahI che te judA judA nayathI bhinna bhinna traNa prakAranI kahI che. 1. ekabhavikatA 2. baddhAyuSkatA ane 3. abhimukhanAmatrabhAva. (1) ekabhavikatA eTale jeNe vartamAna bhavamAM devagatinuM AyuSya bAMdhyuM na hoya paraMtu anaMtarabhavamAM devagatimAM javAnI yogyatA dharAve te ekabhavika dravyadeva kahevAya. (2) jeNe devagatinA AyuSyane vartamAna bhavamAM baMdha karI dIdhuM che te baddhAyuSka dravyadeva kahevAya. (3) deva AyuSyane baMdha karyA pachI vartamAna bhavanA chellA aMtarmuhUrtamAM devagatimAM udayamAM AvanArI nAmakarmanI prakRtio ane gevakarma phalAbhimukha banyA hoya te jIva abhimukhanAmatra dravyadeva kahevAya. bhinna bhinna nAnI apekSAe devabhavanI gyatA uparokta rIte bhinna bhinna che. nigama, saMgraha ane vyavahAra nayane traNe prakAranI gyatA svIkArya che kAraNa ke A traNa nAnI dRSTi sthaLa che. mULadaSTivALA puruSe kAraNamAM kAryane upacAra karIne pUrvokta traNeya rIte vyavahAra karatA dekhAya che. dA. ta. bhaviSyamAM rAjA banavAne gya rAjakumArane rAjA zabdathI saMbodhana karavAmAM Ave che, ane ghI bharI zakAya evA ghaDAmAM A ghIne ghaDe che e zabda prayoga karavAmAM Ave che. RjusUvanaya vAdane dvitIya ane tRtIya prakAranI gyatA ja svIkArya che. naigama Adi traNa nayathI paNa vadhu vadhu vizuddha vastune grahaNa karavAne svabhAva a. nayane hevAthI eka bhavikatA rUpa yegyatA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza : 6-apradhAna dravyAjJApAlana mokSAMga nathI tene mAnya nathI, kAraNake devabhavathI atizaya dUra kALamAM je gyatA mAnavAmAM Ave te tenI pUrvanA bIjA trIjA bhAmAM paNa mAnavI paDe. zabdAdi traNa naya jusUtra naya karatAM paNa vadhu vizuddha vastune sparzatA hovAthI tRtIya prakAranI gyatA ja svIkAre che, kAraNa ke tenI dRSTimAM AyuSya baMdha ane devabhava vaccenuM aMtara bahu lAMbu che. eTale pUrvokta rIte ja atiprasaMgane bhaya hovAthI atyaMta nikaTa rahelI carama aMtarmuhUrtakAlIna gyatA ja tene svIkArya che. tadidamuktamupadezapade-32anno puNa jogatte citte Nayabhedao muNeabhyo / (255)tti dvayordravyArAdhanayoH svAmivibhAgamupadarzayati-prathamo'prAdhAnyavRttiH dravyapadArthaH granthiriva manthirdhanarAgadveSapariNAmaH, tadAha bhASyakAraH-[vi. A. bhASye] iditti suhurame -- -zUTa div | jIvassa kammajaNio ghaNarAgaddosapariNAmo // 1195 // tti taM gatAH=ta prAptAsteSAm , ativyavahitakAlavartitvena teSAM bhAvArAdhanajananocitaparyAyarUpayodhyatAyA abhAvAt / dvitIyo yogyatvavRttivyapadArthaH punarapunarbandhakAdInAm , teSAmAsannasiddhikatvena bhAvAjJAjananapariNatirUpayogyatAyA avyAhatatvAt // 17 // upadezapadamAM kahyuM che ke--dravya zabdane bIjo artha gyatA che je judA judA nAnA abhiprAyathI bhinna bhinna jANavI." [pranthidezavartI jene apradhAna ArAdhanA mULa zlekanA uttarArdhamAM be prakAranA arthavALI dravya ArAdhanAne kartAvibhAga darzAvyuM che te A pramANe che-prathama aprAdhAnya rUpa dravyaArAdhanA graMthigata jIvane AzrayIne heya che. graMthi eTale saghana rAgadveSane pariNAma. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke -"graMthi eTale atyaMta durbhedya, karkaza, ghana, rUDha ane gUDha gAMThanI jema jIvane karmajanita saMghanA rAgadveSano pariNAma che." AvA ghana rAga-dveSa pariNAmane prApta thayelA ja bhAva ArAdhanAthI atyaMta krarakAlavatI hovAthI teomAM bhAva ArAdhanAne dIpa pragaTa karanAra anukULa paryAyarUpa telane eTale ke yegyatAne abhAva che. bIje dravya padArtha yogyatA che. yogyatAviziSTa dravya ArAdhanAne svAmI apunabaMdhaka Adi che. kAraNa ke teo nikaTamAM muktigAmI hovAthI teomAM pAramArthika AjJApAlana utpanna karanAra pariNAma rUpa yogyatA abAdhita che. atha ke te pranthigatAH ? kathaM ca teSAM dravyArAdhanasambhavaH ? ityAha graMthinuM nirUpaNa karyA bAda have kayA jI graMthigata kahevAya che ane temane apradhAna dravya ArAdhanano saMbhava kaI rIte che tenuM nirUpaNa A pramANe che - 32 anyaH punaryogyatve citre nayabhedato jJAtavya // iti 33 granthiriti sudubhedaH karkaza-ghana-rUda gUDha-granthivat / jIvasya karma janito ghanarAgadveSapariNAma // iti
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-18 gaMThigayA saibaMdhaga maggAbhimuhA ya maggapaDiA ya / taha abhaviA ya tesiM pUAdaththeNa davvANA // 18 // zlokAI - 'sakRta baMdhaka, mArga abhimukha, mArga patita ane pUjAdinA arthI keTalAMka abhavya che graMthi deze AvelA hoya che, teone dravyathI AjJAnuM pAlana hoya che.' 18 granthigatAzcAome'dhikRtAH, apunarbandhakasya pRthaganirdiSTatvena gobalIvardanyAyena tadatiriktatvalAbhAt, 'sakRddhandhakA ye nAma yathApravRttakaraNena pranthipradezamAgatA apyabhinnagranthayaH sakRdevotkRSTAM sAgaropamakoTAkoTIsaptatilakSaNAM sthiti bhansyanti, 'mArgAbhimukhAzca kSayopazamavizeSamArgarUpanagaranikaTasthAH, mArgapatitAzcAvyavadhAnato bahirbhUtAH, tatheti samuccaye, ca punararthe, *abhavyAH kadApi muktigamanA'yogyAH, teSAM pUjAdyartha tIrthakkarAdipUjAdarzanAttatprAptyAdyartham dravyAjJA= vAritrapraDhaLaDhavA mavati | tathA vo paramapU --[vi. nA mA.-2226] 34titthaMkarAipU daTTaNaNNeNa vAvi kjjenn| luasAmAialAbho hojja abhabvassa gaThimmitti // 18 // sikRdabalpaka vagere nAM lakSaNe tAtparyAthI :- graMthideze AvelA cheprastuta apradhAna dravya ArAdhanAmAM ullekhita karavAmAM AvyA che. jo ke graMthigata jemAM te apunabaMdhaka jIvane paNa samAveza thaI jAya che paraMtu 17mA zlokamAM pradhAna dravya ArAdhanAnA sattAdhIza rUpe teone alaga nirdeza karela hovAthI gebalIva8 nyAye apunabaMdhaka sivAyanA graMthigata jInuM grahaNa prApta thAya che. govi nyAyanuM tAtparya e che ke ge jAtIya viSe koIka sAmAnya nirdeza karAyA bAda baLada mATe alaga nirdeza karavAmAM Ave tyAre prathama sAmAnya nirdeza baLada bhinna mAdA gAyane lAgu paDe. te rIte atre samajavuM. (1) sakRtabaMdhaka eTale je jIve yathApravRttakaraNa nAmanA pariNAma vizeSathI graMthi pradeze AvelA che paraMtu graMthibheda karyo nathI ane te karavA pahelA mAtra ekavAra saMkulezane AdhIna thaIne utkRSTa 70 keDAcheDI sAgaropama mehanIya karmano sthitibaMdha karaze. (2) mArmAbhimukha eTale, mohanIya karmanA viziSTa prakAranA zapazamarUpa je mArga te mArga rUpI nagaranI najIka AvI pahoMcelA jIvo. () mArga patita eTale uparokta mArgarU5 nagaranI sImA upara AvI pahoMcelA ja ke jeoe haju mArgamAM praveza karyo nathI paraMtu bahAra ja che. (4) abhavya eTale mekSamAM javAne agya che. keTalAMka abhavya jIvo tIrthakara AdinI surAsuranarendrata pUjAne joIne jAte paNa te rIte pUjAvA mATe dravyathI AjJAnuM pAlana kare che. arthAt bAhya rIte cAritranA veSa vagerene svIkArI bhAvazUnyapaNe tenuM pAlana kare che. parama pUjya zrI jinabhadragaNikSamAzramaNe kahyuM che ke - tIrthakara AdinI pUjAne joIne athavA anya koI prayajanathI graMthideze AvelA abhavya jIvane zruta sAmAyikane lAbha thAya che." 34 tIrthaGkarAdipUjAM dRSTvA'nyena vApi kAryeNa / zrutasAmAyikalAbho bhavedabhayasya granthAviti / /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH - apradhAna dravyAjJApAlana mekSAMga nathI 43 uparokta cAreya prakAranA jIvone apradhAna dravya ArAdhanAno saMbhava che. 18 dravyAjJAyA linggaanyaahdravyathI AjJApAlananA cihno A pramANe che * liMgAI hoti tIse Na tadaththAloaNaM na gunnraago| nApattapuvvahariso vihibhaMge No bhavabhayaM ca // 19 // lekArtha : 1, AjJAnA arthanI vicAraNAne abhAva, 2, guNAnurAgane abhAva, 3, aprAptapUrvatAnA harSane abhAva ane 4, vidhinA bhaMgamAM bhava bhramaNanA bhayane abhAva. dravyathI AjJApAlananAM A cAra cihno che! 19 liGgAni vyApyAni bhavanti tasyA dravyAjJAyAH, 'na tadarthAlocanam AjJAvidhAyakasAmAyikAdisUtrArthaparyAlocanAbhAvaH, tathA, 'na-naiva, guNarAgaH-sAmAyikAdyupadezake bhagavati sAmAyikAdisUtro sAmAyikAdyarthaM ca yathAsthitaparamahitopadezakatvAnyasamayavilakSaNasunizcitaprAmANyakatvApavargakaphalakatvAdiguNabahumAnalakSaNaH, tathA, 'na aprAptapUrvaharSa-vismayAnnA'pUrvaprAptavilakSaNapramodaH, 'na khalvanAdibhave paryaTatA mayA kadApIdaM daridreNa mahAnidhAnamiva pArabhezvaramanuSThAna prAptam, idAnIM ca tadupalambhAt kRtArtho'smI'tyAdiprazaMsAdyabhivyaGgaH, tathA, vidhibhaGge pramAdato vidhiparityAge, na bhavabhayaM ca saMsAratrAsazceti // 19 // dvivyAjJApAlana jaNAvatAM cAra liMgo] tAtparyArtha-dravyAjJAne je vyApaka kahIe te uparokta cAra tenA liMga eTale ke vyApya che. temAM prathama che arthanuM anAcana, eTale ke AjJA pratipAdaka je sAmAyika vagere sUtro che tenA artha upara vicAra karavAnI taiyArI ja na hovI. guNAnurAga eTale (1) sAmAyika AdinA upadezaka bhagavAnamAM "vAstavika ane zreSTha hitanA upadezaka che te prakAranuM bahumAna, (2) sAmAyika Adi sUtramAM "anya vaidika Agama vagerethI vilakSaNatA eTale ke, vaidika AgamamAM prAmANya abhAva che jyAre jaina sUtramAM pratinizcayaviSayabhUta prAmAya che, e prakAranuM bahumAna ane (3) sAmAyika Adi sUtranA arthamAM "mekSaphaLane ApanAra che e prakAranuM bahumAna hovuM joIe. paraMtu apradhAna dravyaArAdhanAmAM tevA prakAranuM bahumAna hotuM nathI. tathA "anAdi bhavaparaMparAmAM bhaTakI rahelA daridra evA mArA jIvane mahAnidhAna tulya paramezvara upadiSTa anuSThAna ArAdhavAnuM sadbhAgya pUrve kyAreya prApta thayuM nathI te vartamAnamAM prApta thavAthI kharekhara huM kRtArtha banya" ! e prakAranI prazaMsA AdithI abhivyaMgya Azcarya-gabhita aprAptapUrvatAne AnaMda hovo joIe te hote. nathI. ALasathI vidhinuM pAlana na thAya tyAre athavA vidhinuM ullaMghana thAya tyAre "arere ! AnAthI te mArA saMsAra ghaTavAne badale vadhaze e prakArano trAsa ke bhaya have joIe paraMtu apradhAna dravyAjJAnA ArAdhakamAM te hoto nathI. 1lA tadarthAnAlocanAdiSu dravyAjJAliGgeSvantarvRttyApi sopapattikaM dravyapadapravRttimupadarzayannAha* tRtIyapaMcAzakanavamopadezapada 257 zlokAbhyAM saha aya zlokaH samAnArtho'nusaMdhAtavyaH /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-20 arthanuM anAcana vagere dravyaAjJAnA bAhya liMgomAM anavRtti eTale ke AMtarika cihnA dvArA paNa dravya padanI pravRtti egya che-tenuM sayuktika pratipAdana A pramANe che ee khu aNuvaogA etto cciya haMdi appahANattaM / jamaNuvaogabhavAo NatAo hu~ti kiriyAo // 20 // zlokAtha-A tadartha anAcana vagere anupaga rUpa che ane tethIja apradhAna che kAraNake anupaga pUrvakanI kriyAo anaMtavAra thavI saMbhavita che. jenA ete tadarthAnAlocanAdayaH 'khu' iti nizcaye, anupayogAH upayogapratipakSapariNAmavizeSAH, itthaM ca "anupayogo dravyamiti" vacanAdantavRttyA dravyapadapravRttiraviruddhA, vizeSAbhAve sAmAnyA'bhAvAt / ita eva=anupayogasadbhAvAdeva, handItyupadarzane, apradhAnatvam prakRtakriyAyA iti zeSaH, upayuktadravyakriyAyA eva bhAvakriyAprAptihetutvAditi bhAvaH / vipakSe bAdhakamAha-yad yasmAtkAraNAt, anupayogabhavA-upayogA'pUrvikAH kriyAH anantAH aparimitAH bhavanti abhavyAnAmapyanantazo jainakriyAsAdhyapraiveyakopapAtazravaNAt, na caiva pradhAnahetoH phalA'sannidhAnaM yujyata iti // 20 // [upayoga vinAnI kriyAo apradhAna che] tAtparyAtha:- tadarthaanAlocana vagere bAhya dravya AjJAna liMge mAnasika anusaMdhAnarUpa upayoganA virodhI pariNAma che. A rIte "upayoga zUnya anuSThAna dravyarUpa che" e vacanAnusAre antaraMga rIte paNa dravyapadanI pravRttimAM kaI virodha nathI. kAraNake upaga rUpa vizeSanA abhAvamAM te anuSThAna sAmAnya anuSThAnarUpa paNa nathI. upagavirodhI pariNAma rUpa hovAnA kAraNe ja tadarthaanAcana vagere bAhya lige dvArA prastuta sakRtabaMdhaka AdinI kriyA apradhAna che te siddha thAya che. kathananuM tAtparya e che ke upaga pUrvakanI dravya kriyA ja bhAvagarbhita kriyAnI prAptimAM hetu che. zaMkA-upagazUnya dravyakriyAthI paNa bhAvakriyAnI prApti mAnIe te kAMI bAdhaka kharUM? uttara-hA, upagazUnya dravyakriyA anaMta vAra hoI zake che, kAraNake zAstramAM abhavya jIne anaMtavAra navamA greveyaka devalokanI prApti saMbhaLAya che ke je jana- cAritrakriyAthI ja sAdhya che, je A upaga rahita kriyAthI paNa bhAvakriyAnI prApti thatI hoya to tenI saMkhyA anata hota nahi. kAraNake be-cAravA2, ke saMkhyAta-asaMkhyAta vAra karavAthI ja tenI prApti thaI jAta. paraMtu thatI nathI teja darzAve che ke te anaMtavA2 karelI kriyA bhAvagarbhitakriyArUpa phaLanI prAptimAM pradhAnapaNe hetubhUta nathI. pradhAnapaNe je hetubhUta hoya te niSphaLa jAya nahi. 20 nanvevaM tathAvidhopayogazUnyo gRhasthAnAM dravyastavo niSphala eva syAt , athAneSTApattireva AjJArAgA'bhAvAjhAvastavA'hetutvena tantradravyatvAbhAvAt , sadviSayagAmitvena bhogavizeSahetutve'pi tasya mokSahetutvA'bhAvenA'pradhAnatvenaiva dravyatvavyavasthiteH, tadidamuktam- [6 paMcAzake upaja puNa eyaviuttaM egaMteNeva bhAvasuNNati / taM visayammi vi Na tao bhAvasthayAheuto NeyaM // 9 // 35 yatpunaretadviyuktamekAntenaiva bhAvazUnyamiti / tadviSaye'pi na tato bhAvastavAhetuto jJeyam / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 6-apradhAna dravyAjJApAlana mekSAMga nathI 45 3appAhaNNA evaM imassa davvatthayattamaviruddhaM / ANAvajjhattaNao na hoi mukkhaMgayA NavaraM // 14 // 3degbhogAdiphalaviseso u asthi eto vi visayabhedeNa / tuccho u tago jamA havadi pagAraMtareNAvi / / 15 // iti / iti cet ? tathApyabhinavazrAddhAnAM tadarthAlocanAdivirahiNAM prAsaGgikadravyastavAdau mundhazrAddhAdInAM rohiNyAditapasi anatyAsannasiddhikAnAM mArgapravezArtha suvihitAnujJAte dIkSAgrahaNAdau ca pravRttiH kathamupapadyatetyata Aha zakA - upaga zUnya kriyA bhAvakriyAnI prAptimAM hetu nathI ema mAnavAmAM Ave te gRhastha dvArA upagazUnyapaNe karavAmAM Avato dravyastava mekSaphaLanI apekSAe sarvathA niSphaLa banI jaze. je AnA uttaramAM siddhAMta pakSa taraphathI ema kahevAmAM Ave ke-gRhasthane dravyastava niSphaLa ja che, emAM to bhAvatuM hatuM ne vaidya kahyA jevuM thavAthI aniSTa kAMI nathI, kAraNake tene AjJAne rAga nathI, tethI bhAvastavana hetubhUta na hovAthI bhAvasAdhaka dravyatvano abhAva che. prazasta vItarAga Adi viSayaka hovAthI te anuSThAna bhegavizeSanI prAptimAM hetubhUta hovA chatAM paNa mokSanA hetubhUta nathI tethI tenuM dravyatva bhAvajananegyatA prayukta nathI paraMtu apradhAnya prayukta che. A ja pramANe paMcAzaka zAstramAM paNa kahyuM che ke aucityazUnya ane ekAMte bhAvazUnya anuSThAna te prazasta vItarAga Adi viSayaka hevA chatAM paNa bhAvastavanA hetubhUta na hovAthI pradhAna dravyastavarUpa nathI." "apradhAnatAne kAraNe tene dravyastava kahevAmAM koI virodha nathI kiMtu AjJAbAhya hovAthI mokSanuM aMga nathI !" tenAthI je bhegAdi phaLavizeSanI prApti thAya che temAM viSayabheda eTale ke prazasta AlaMbana vizeSakAraNa che paraMtu te bhegAdiphaLanI prApti anya aneka upAyathI sulabha hevAthI te mATe dravyastava tuccha che." kiMtu A uttara mAnya rAkhavAmAM Ave te paNa tadartha Alecana Adi rahita evA nUtana zraddhALuonI prasaMgavizeSamAM dravyastavamAM pravRtti, mugdha eTale ke aparipakava buddhivALA zraddhALuonI hiNI Adi tapamAM pravRtti, ane je jIvo atyaMta nikaTamAM muktigAmI nathI evA jIvone mArgamAM lAvavA mATe suvihitone mAnya evI dIkSA grahaNamAM pravRtti, A badhI zAstravihita pravRttio zI rIte saMgata thaze ? zaMkAkAranuM tAtparya e che ke apradhAna dravyastava sarvathA tuccha che te pachI suvihita taraphathI rahiNI ityAdi tapavagerene upadeza zA mATe karavAmAM Ave che ? A zaMkAne uttara . 21mAM dazAvyA pramANe che - pAhaNNaM vi ya itthaM kuggahavirahAu guruniogeNa / tahavi hu mukvaphalaM pai appAhaNNa vi aviruddhaM // 21 // lokArtha - "uparokta dravya AjJAmAM guru pAtaMtrya dvArA kugraha viraha thato hovAthI prAdhAnya che te paNa mokSa phaLane AzrayIne apradhAnya paNa aviruddha che" rA 36 aprAdhAnyAdevamasya dravyastavatvamaviruddham / AjJAbAhyatvato na bhavati mokSAMgatA navaram // 37 bhogAdikalavizeSastvastIto'pi viSayabhedena / tucchastu tako yasmAt bhavati prakArAntareNA'pi //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-21 prAdhAnyamapyatra dravyAjJAyAm guruniyogena = gurupAratantryeNa, kugraha virahAd = asadgraha parityAgAt bhavati, abhinavazrAddhAnAmapi yathAkathaJcit dravyastavAdipravRttyAdinA'tyArambhA'saddmahAnnivRttermugdhazrAddhAdInAmapi rohiNyAditapasi tattaddevatAdyuddezenAbhyupapannatayA pravRttau mugdhatA sahakRtAnuSaGgikakaSAyanirodhabrahmajinapUjAdipariNAmena mArgAnusAribhAvaprAptAvasagraha nivRtteH / tadAha - [ 19 paMcAzake ] 38 evaM paDivattIe etto maggANusAribhAvAo / caraNaM vihiyaM bahave pattA jIvA mahAbhAgA // / 27 / / iti / [apradhAna dravyastava kugrahavaraha saMpAdanahetu] tAtparyA :- uparokta dravya AjJAnA pAlanamAM prAdhAnya paNa che kAraNake temAM gurunI parataMtratA svIkAravI paDe che ane tethI asaha dUra thavAnI pUrepUrI zakayatA che. jemake nUtana zraddhALuo jema tema karIne paNa dravyastavamAM pravRtta thAya teA tenAthI mahAAraMbha samArabha rUpa asagrahanI nivRtti thAya che. aparipakava buddhivALA zraddhALue te te devatA Adine uddezIne adhyupapanna eTale ke sarAgI arthAt bhegArthI hovAthI zahiNI vagere tapamAM pravRtti kare che, temAM mugdhatA heAvA sAthe AnuSagika kaSAyAnA nirodha, brahmacaryanuM pAlana, jinapUjA AdinuM pAlana karavAnuM hAvAthI tenA pariNAma dvArA mArgAnusArI bhAvanI prApti thatAM unmArgAnusAritA rUpa asaha nivRtta thAya che. pacAzaka zAstramAM kahyuM che ke-- A jAtanI pratipatti eTale ke tapazcaryAAdithI mArgAnusArI bhAvanI prApti thAya che ane tenAthI ghaNA bhAgyazALI jIvo bhagavadbhajJA mujabanuM cAritra prApta karI gayA.' mArgapravezArthaM grAhitadIkSAyA api dravyasamyaktvAropapUrvaka sadabhyAsasahakRtAyAH sakRdbandhakA - dInAmanyasamayAbhyAsavAsanA '' hitAsad grahatiraskaraNakSamatvAt / tadAha - [ 2 paMcAzake ] 3 8 divakhAvihANameaM bhAvijjaMtaM tu taMtaNIIe / sai apuNabaMdhagANaM kuggahavirahaM lahu kuNai // 44 // tti tathApi mukhyaphalaM bhAvAjJArAdhanaM pratyaprAdhAnyamapyaviruddham / 38 ayamarthaH- yadyapyatrA'sad grahaparityAga phalApekSayA yogyatayaiva dravyatvaM tathApi bhAvAjJArAdhanaM prati tattvato'pradhAnatayaiva tathAtvam, ghaTaM prati kumbhakAreNa kumbhakArapiturikha, samyagdarzanAdika pratyasagraha parityAgenAnyathAsiddhayA dravyadIkSAyA hetutvA'yogAditi / nanvasadgrahaparityAgadvArA SpunarbandhakA dInAmiva, sakRdbandhakAdInAmapi dravyAjJAyA yogyatayA hetutvamaviruddham, vyApAreNa vyApAriNo'nyathAsiddhyayogAt, anyathA' punarbandhakIya dravyAjJAyA apyahetutvAditi cet ? satyam, tathApi vyavadhAnA'vyavadhAnAbhyAmeva samayapratiniyatAbhyAM yogyAyogyatvavyavasthiteH phalasannidhAnA'sannidhAnayorhetubhedaprayojyatvena tadbhedavyavasthitezca sarvathA svarUpaparAvRtti vinA sahakAriyogyatAyA apyanupapatteH, vivecitaM cedaM syAdvAdakalpalatAyAmiti neha prayAsaH // 21 // uparokta rIte kugrahavirahasa'pAdanamAM samRdhaka AdinI dravyAnA pAlananI pradhAnatA hovA chatAM paNa mukhyaphaLa ke je bhAvAttAnu ArAdhana che tenA pratye tenu koi mahattva 38 evaM pratipatyaitasmAnmArgAnusAribhAvAt / caraNaM vihita bahavaH prAptA jIvA mahAbhAgAH // 39 dIkSAvidhAnametadbhAvyamAna tu tantranItyA / sakRdapunarbandhakAnAM kugrahaviraha laghu // 46
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza : 6-apradhAna dravyAjJApAlana mekSAMga nathI na havAmAM virodha nathI. tAtparya e che ke prAdhAnya-aprAdhAnyanA vicAramAM sakRta baMdhaka AdinI dravyAjJA asadgahanA tyAgarUpI phaLanI apekSAe gya eTale ke asadmahatyAgajanaka hovAthI pradhAna dravyatA che te paNa paramArtha daSTie bhAvAjJAnI ArAdhanAmAM te sAva nirUpagI hovAthI apradhAna che. ane tethI bhAvajananagratA rUpa dravyatva nathI, paraMtu apradhAna dravyatva che. dA. ta. ghaTa pratye kuMbhAra sarvathA yaMgya che, kiMtu kuMkArane pitA ghaTanirUpita gyatAvAnuM nathI. arthAt kuMbhakAra jema ghaTa pratye hetatA dharAve che evI mukhya hetutA kuMbhakAranA pitAmAM nathI, kiMtu paraMparAe atyaMta gauNa hetutA che. te ja rIte samyaga darzana AdimAM asagrahaparityAga ja hetu che, dravyadIkSA te asaddagRhaparityAga karAvIne kRtakRtya banI javAthI samyaga darzana prati anyathA siddha thaI javAthI tenA niyata heturUpa nathI. sikRbaMdhaka AdinI dravyAjJA bhAvasAdhaka kema nahIM ? zakA :-apunardhadhaka AdinI dravyAjJA mAM bhAvajanana cetA mAnavAmAM AvI che. tyAM paNa asaMgrahanA tyAga vinA te nathI ja thavAnI. je asagraha tyAganA mAdhyame apunabaMdhakanI dravyAjJAne bhAvasAdhaka mAnavAmAM Ave te sakRtabaMdhaka AdinI dravyAjJAne paNa asadugraha parityAgU dvArA bhAvasAdhaka mAnavAmAM koI virodha nathI. kAraNake vyApAra dvArA vyApArI anyathAsiddha thaI jatA nathI. dA. ta. cakabramaNuM rUpa vyApAra dvArA vyApArI daMDa ghaTarUpa kArya prati anyathAsiddha mAnavAmAM Avato nathI. Ama na mAnIe to apanabaMdhakanI dravyAjJA paNa bhAvasAdhaka raheze nahi. kAraNa ke, tyAM paNa asaddagRhano tyAga vinA bhAva siddha thavAnuM nathI. samAdhAnaH-mAtra asagrahanA tyAga dvArA ja hetutA mAnavAnI hoya te uparokta rIte kaI bAdha nathI kiMtu zAstramAM jene samyagadarzanathI dUra kahe che tenI dravyAjJA agya che, ane zAstra daSTie je samyagU darzananI najIka che tenI dravyAjJA yegya che A prakAranI vyavasthA che. atre samyagadarzananuM dUra-samIpa kALakRta na samajavuM, kiMtu prakiyAkata samajavuM, arthAta apunabaMdhuka ne samyagradarzananI prAptimAM a95prakriyAmAMthI pasAra thavAnuM che jyAre sakRtaMbaMdhaka Adine vadhu prakriyAmAMthI pasAra thavAnuM che. te e rIte ke ekavAra utkRSTa sthiti bAMdhaze, vaLI tene aMtaHkaTAkeTI sthitimAM lAvaze tyAre tenAmAM samyagra darzana prApta karavAnI yegyatA pragaTaze. hetu ekasarakhA dekhAvA chatAM paNa phaLanI satvara prApti ane vilaMbathI prApti thatI hoya to mAnavuM ja paDe ke te hetuomAM kAMIka bheda che, te ahI paNa sakRtabaMdhakane samyagradarzananI prApti dUra ane apunabaMdhakane najIka hovAthI bannenI dravyAjJA bhinna bhinna che. ripa badalAyA vinA kArya asiddha A rIte hetuomAM bheda mAnavAmAM na Ave arthAt sahakArI-gya hetu rUpe je abhipreta che tenA te ja hetu dvArA pUrvamAM asaMpanakArya uttarakALamAM saMpanna thAya che. tyAM te hitamAM kiMcit svarUpanuM parivartana mAnavAmAM na Ave temAM sahakArI rUpe gyatA paNa ghaTI zakaze nahi. kAraNake niSkriya avasthAmAM daMDa ane anya paththara vagere udAsIna padArthomAM kaI taphAvata raheze nahi. taphAvata rAkhavuM hoya te mAnavuM paDe ke svarUpapurAvRtti dvArA niSkriya daMDa sakriya banIne ghaTa utpanna karI zake che, paraMtu paththara nahi, mATe ghaTa prati daMDa sahakArIyegyahetu kahI zakAya, paraMtu paththara nahi. A viSayanuM vadhu vivaraNa zAstravArtA samuccaya graMthanI TIkA syAdavAdakalpalatA mAM vistArathI karavAmAM AvyuM hovAthI ahIM adhika prayAsa karyo nathI. 21
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 7--mokSamAM javAne gya AtmAo. atha ke'punarbandhakAdayaH kathaM ca teSAM yogyatayA dravyAjJAsambhava iti gaathaapnyckenaah[2. apuna :] jijJAsA -bhAva gyatAnA adhikArI apunabaMdhaka Adi kevA hoya, ane kaI rIte temanAmAM yegyatA viziSTa dravyAjJAne saMbhava che ? A jijJAsAnA samAdhAnamAM kramazaH pAMca glaeNka kahyA che- so apuNabaMdhago jo No pAvaM kuNai tivvabhAveNaM / bahumaNNai Neva bhavaM sevai savvattha uciyaThiI // 22 // zlokArtha - je jIva tIvrabhAve pApa na kare, bhavanuM bahumAna na kare, ane sarvatra ucita sthitinuM sevana kare te apunabaMdhaka che. pararA so'punarbandhakaH-granthipradezAgataH san punarutkRSTasthityabandhaupayikayo yatAvAn , yaH pApamazuddha karma, tatkAraNatvAddhiMsAdyapi, tIvrabhAvena gADhasaMkliSTapariNAmena, na karoti=na vidhatte atyantotkaTamithyAtvAdikSayopazamena labdhAtmanaimalyavizeSatvAt tIvrativizeSaNAdApannamatIvrabhAvAt karotyapi tathAvidhakarmadoSAt / tathA naiva bahu manyate-utkaTecchAviSayIkaroti bhavaM-saMsAram, tatra sukhasya duHkhAnubandhitvenA'niSTatvapratisandhAnAt tadA(thA) sarvatra=mAtApitRdevAtithiprabhRtiSu ucitasthiti dezakAlAvasthApekSayA ghaTamAnapratipattirUpAm sevate bhajate, karmalAghavena maargaanusaaritaabhimulatvItA22AA [apunabaMdhaka jIvanAM lakSaNo] tAtparyAtha -apunabaMdhaka tene kahevAya ke je grathipradeze Avela hoya ane temAM punaH utkRSTa sthitibaMdha thavAnI zakyatAne abhAva hoya, arthAt jyAM sudhI saMsAramAM hoya tyAM sudhI punaH kyAre paNa utkRSTa sthitine baMdha kare nahi. (1.) vaLI je tIvrabhAve pApa kare nahi, eTale ke azubhakarmane baMdha na kare, temaja azubha karmanA hetu-bhUta hiMsAdinuM atyaMta gADha saMkUilaSTa pariNAmathI sevana kare nahi. apunabaMdhaka jIvane atyaMta tIvra mithyAtva vagere mehanIyajanita dene kSaye pazama thaye hevAthI AtmAmAM je vizeSa prakAranI nirmaLatA prApta thaI che tenA kAraNe tene pApa karavAnI tIvra buddhi thatI nathI. pA5 nathI ja karatAM ema nahi, tevA prakAranA azubha karmodayanA deze pApa kare paNa khare, paNa te anutkaTa bhAvathI, utkaTa bhAvathI nahi. A darzAvavA mATe mULa gAthAmAM "tIvra vizeSaNane prayoga karyo che. tathA (2) apunabaMdhaka jIva saMsAra para bahumAnane bhAva rAkhatuM nathI, eTale ke saMsAranA sukhamAM tenI utkaTa IcchA hatI nathI, kAraNake "saMsAra sukha bhAvIduHkhanI paraMparAnuM sarjaka che A aniSTane tene ghaNe aMze khyAla che. tathA (3) mAtA, pitA, deva ane atithi vagere sarvatra ucita maryAdAnuM pAlana kare che, arthAt je dezamAM je vakhate jevI avasthAmAM je prakAranI maryAdAnuM pAlana "ucita hoya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 7-mokSamAM javAne gya AtmAo te pALe che. kAraNake, karmanAM bhArathI ghaNe aMze haLave thayo hovAthI te mArganusAritAthI vimukha heta nathI paraMtu abhimukha ja hoya che. hararA ' apunabaMdhaka AdimAM bIjo samyagUdaSTi che tenA lio A bIjAka dvArA jaNAvAya che. [sAI:]. sussUsai aNurajjai dhamme NiyameNa kuNai jahasatti / gurudevANa bhattiM sammaTThiI imo bhaNio // 23 // lokAI-dharmazravaNa karavAne icche che, tathA dharmanuM pAlana karavAne Irache che, ane zakti chupAvyA vinA guru ane devanI bhakti avazya kare che te jIvane samyagRSTi kahyo che" zuzrapati-dharma zrotumicchati, dharmazravaNecchA ceha jijJAsottarakAlabhAvinI taruNIsamAliGgitarAgajJataruNa kannarageyazuzrUSAdhikA grAhyA, yadAha-[SoDazake 11-3] "yUno vedagdhyavAH kAntAyuktasya kAmino'pi dRDham / kinnarageyazravaNAdadhiko dharmazrutau rAga.' / / iti / | (samyagadarzananAM zubha cihno) tAtparyA-samyagadarzananI hAjarImAM jIvane dharmanI jijJAsA ane dharmazravaNanI tIvra IcchA utpanna thAya che. yuvatIthI AliMgita hoya ane rAgarAgiNInA jANakAra hoya tevA yuvAna puruSane kinnara jAtinA devenA gItagAna je ati ramya hoya che, te sAMbhaLavAnI jeTalI tIvra icchA hoya tenA karatAM paNa vadhu tIvra icchA samyagadaSTi jIvane dharmazravaNa karavAnI hoya. kahyuM che ke-buddhizALI, ane patnIyukta kAmI yuvAnane kinnaranAM gIta sAMbhaLavAmAM je rasa hoya tenA karatAM paNa vadhu rasa samyagRSTine dharma zravaNa karavAmAM hoya." tathA, dharme kuzalAnuSThAne anurajyati sAmagrIvaikalyAttadakaraNe'pi tathaiva cittAbhilASamanubanAti kAntArAtItadaridrabrAhmaNahaviHpUrNabhojanAbhilASAdapyadhikam / tathA, yathAzakti-svayogasamAdhAnamanatikramya na punarasadgraheNa, gurudevAnAM=dharmAcAryaparamArAdhyAnAm, bhakti vaiyAvattyAdipratipattirUpAm , niyamena=niyogena avazyaM mayaitad gurukArya devakArya vA kartavyamityavicchinnAbhinivezalakSaNena guNazraddhAlumanuSyacintAmaNivaiyAvRttyaniyamAdhikena karoti, ayamIgguNayuktaH samyagdRSTiH bhaNitaH pratipAditaH, zuzraSAdInAM samyagdarzanaliGgatvAt , vratapratipattezca bhajanAprAptatvena nAtra grahaNam , samyaktva patipattyuttaramapratipAtena zrAvakatvaprAptyantarakAlasya palyopama pRthak(ktva)mAnasya kasyacidatiza# zuzraSA Adi traNa anvaya-vyatirekI liMga che. zuzraSA Adi traNa heya teja samyaggadarzana heya ane te traNa na hoya te samyagadarzana na ja hoya. ahIM agni ane dhUmanuM udAharaNa levAnuM nathI kAraNa ke dhUma hoya te agni avazya hoya paNa dhUmanA abhAvamAM agni na ja hoya evuM nathI, heva paNa khare. sAmAnyataH levuM hoya te ArtadhanasaMyogaviziSTa agni ane dhUmanuM daSTAna laI zakAya. dhUma hoya te AIdhanasaMgaviziSTa agni avazya hoya ane dhUma na hoya te te paNa na hoya.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 upadezarahasya gAthA-23 yitavIyollAsena zIghramapavartane'pi bahUnAM yathoktAntaropapatteH, devAdibhave ca yAvartI sthiti kSapayati tAvatyA eva bhavasvAbhAvyAdadhikAyA arjanena bahvantarabhAvAt / tadidamAha-[1-paMcAzake] 4degsussUsa dhammarAo gurudevANaM jahAsamAhIe / veyAvacce Niyamo vayapaDivattI ya bhayaNAo // 4 tti // 23 // tathA samyagdaSTi jIvane zubha anuSThAna rUpa dharmanAM pAlanamAM pUrNa anurAga hoya che, arthAt samaya vagere sAmagrInA abhAvamAM dharmapAlana na thaI zake te paNa te karavAnI mAnasika icchA sAnubaMdha hoya che. brAhmaNa hoya, daridra hoya, jaMgala utarIne Avyo hoya eTale ghaNe thAkI gayA hoya evA puruSane ghIthI bharapUra jojana karavAnI jevI IcchA hoya tene karatAM paNa vadhu tIvra IcchA samyagadaSTine dharma pAlananI hoya tathA zakti pramANe eTale ke mana, vacana ane kAca nA cagAne asamAdhi na thAya te rIte guru-dharmAcAryo ane paramaArAdhya devanI bhakti-vaiyAvacca vagere kartavyanuM pAlana avazya kare che. avazya kare eTale ke "prastuta gurunI bhakti ke devanI bhakti mAre avazya karavI joIe? A prakAranI bhAvanA niraMtara hoya. dA. ta. je manuSyone ciMtAmaNi ratnanA prabhAvamAM pUrNa zraddhA che te manuSya ciMtAmaNinI upAsanA karavAmAM jevI daDha bhAvanA seve che tenAthI paNa vadhu daDha bhAvanA samyagadaSTi jIvane deva-gurunI bhaktimAM hoya che. uparokta zuzruSA vagerene samyagadarzananAM liMga kahyAM che, kiMtu vratane svIkArane samyaga darzananuM liMga kahyuM nathI, kAraNa ke temAM bhajanA (vika95) che, arthAt samyagadarzana prApti pachI kaIka jIva bhAvathI vratane svIkAra kare paNa khare ane na paNa kare. 'ka jIva kare ane ko jIva na kare ?" te vyavasthA A pramANe che [dezavirati lAbhanI zakyatA] samyaktva prApta thayA bAda te satata jaLavAI rahe tyAre, samyagadarzana prApti mATe jema aMtaHkaTAkeTi sAgaropamathI adhika samagra karma sthitine hAsa kAraNabhUta che tema, bhAvathI dezaviratinI prAptimAM aMtaHkeTakeTI karma sthitimAM paNa bethI nava palyopama sthitine hAsa kAraNabhUta che. te hAsa thavAnI zakyatA be prakAre che-keIka jIva sAtizaya vilAsathI 2 thI 9 palyopama sthitinI apavartana ( hAsa) sarvara kare te tAtkAlika bhAvagarbhita dezaviratinI prApti tene thAya che, paraMtu AvuM bahu ochAne bane, moTA bhAganA jIvane te 2 thI 9 palyopamane kAla pasAra thAya tyAre teTalI karmasthitine hAsa thAya che ane bhAvathI dezavirati pAme che. zaMkA :-samyakRtva yukta jIva nava palyopamathI vadhu AyuSyavALA deva bhavamAM utpanna thAya te tene bethI nava palyopamanI sthitine hAsa sahaja rIte thaI javAthI zuM dezavirati prApta thaze? deva bhavamAM te dezavirati hoya ja nahi. te pachI dezaviratinI prAptimAM batAvela kAlapramANu zI rIte ghaTaze? rAmAdhAna deva bhavamAM deza viratinI prApti hoya ja nahi, te paNuM, tyAM be thI nava papama karmasthitine haMsa thavAthI dezaviratine udaya thavAnI Apatti nathI. kAraNake, 40 zuzraSA dharmarAgo gurudevAnAM yathAsamAdhi / vaiyAvRttyeniyamo vratapratipattizca bhajanAta iti / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 7-mokSamAM javAne gya AtmAo 51 bhavasvabhAvathI ja devabhavamAM cAritra mohanIya karmanI jeTalI sthitine hAsa kare, lagabhaga teTalI ja sthitine na baMdha paNa kare che. tethI dezaviratinI prAptimAM Avazyaka bethI nava palyopama sthitine hAsa saMbhava nathI. paMcAzaka zAstramAM kahyuM che ke - zuzraSA, dharmarAga ane yathAsamAdhi deva gurunI viyAvaccano niyama A traNa samyagU darzananAM lina che. (jyAre) dezaviratinI prAptimAM vikalpa che. 23 apunabaMdhaka AdimAM trIjA naMbare dezacAritrI che tenuM svarUpa trIjA kSekathI jaNAvAya chevirata:]. paccakvANavihANaM jANaMto thUlapAvao virao / ANAsuddhe joge vaTTa to desacArittI // 24 // zlekArtha - paccakkhANanA vidhAnane jANakAra hoya ane sthULa pApathI virata hoya tathA AjJA zuddha yugamAM vartate hoya te dezacAritrI jANa. 24 pratyAkhyAnavidhAnaM bhaGgakadambakopetaM pratyAkhyAnaprakAram , jAnannupayujya paricchindan san , sthUlapApato nIrAgastrasajantUnAM saGkalpapUrvakanirapekSahiMsAdirUpAt virato-nivRttaH / bhaGgakadambakaM cAtretthaM bhAvanIyam , sthUlaprANAtipAtaM pratyAcakSANaH zramaNopAsakastAvadatIta pratikrAmati= nindAdvAreNa tato nivarttata ityarthaH, pratyutpannaM ca saMvRNoti na karotItyarthaH anAgataM ca pratyAkhyAti-na kariSyAmItyAdipratijJAviSayAkurUta ityarthaH, tatra pratyekamekonapaJcAzadvikalpAH, kRtakAritAnumatamadhye vividhadvividhaikavidhapratyAkhyeyeSu manovAkkAyakaraNamadhyAt tridvayakasayogena pratyekaM vidhA bhidyamAneSu ekatritritrinavanavatrinavanavabhaGgAnAmutpatteH / tadAha [dezaviratinI oLakhANa ane bhaMgaprakA2] tAtparyAW - paccakkhANanuM vidhAna eTale dezavirati svIkAranA jeTalA bhaMga-prakAra che tene yathAgya samajavA sAthe je jIva sthULa pApathI eTale ke "niraparAdhI jInI saMkalpapUrvaka niSpharapaNe hiMsA vagere pApothI, pratijJA pUrvaka nivRtta hoya te dezathI cAritrI che. dezaviratinA bhedasamUhonuM svarUpa A pramANe jANavuM-zULa prANutipAtanuM pratyAkhyAna karanAra zrAvaka bhUtakALamAM thaI gayelI hiMsAnI niMdA karavA dvArA tenuM pratikramaNa kare che eTale ke hiMsAthI pAcho phare che. vartamAna kALamAM pitAthI saMbhavita hiMsAnuM saMvaraNa-nivAraNa kare che, arthAt vartamAnakALamAM hiMsA na thAya tenI sAvadhAnI rAkhe che. bhaviSyakAlIna pApane nahi karavAnI pratijJA kare che. A pratyekamAM ogaNapacAsa vikalpa thAya che. te A rIteuparokta rIte prANAtipAta kare nahi, karAve nahi, karavAmAM anumati ApavI nahi, A traNeyanuM paccakkhANu mana, vacana ane kAyA rUpa traNeya karaNathI karavAmAM Ave to prathama bhAMgAnI niSpatti thAya. mana ane vacanathI karavuM nahi, karAvavuM nahi ane karavAmAM anumati ApavI nahi A bIjA bhAMgAnI niSpatti thaI. mana-vacana joDakAnI jema vacana- kAyAnA joDakAthI ane mana-kAyAne jeDakAthI trIjA ane cothA bhAMgAnI niSpatti bIjA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ para upadezarahasya gAthA-24 bhAMgAnI jema thAya, arthAta, karaNanA dvika sacAgathI traNa bhAMgA niSpanna thayA. have manathI karavuM nahi karAvavuM nahi ane karavAmAM anumati ApavI nahi, A pAMcame bhAMgA thayA. manane badale vacana ane kAyAne alaga alaga laI e te chaThThA ane sAtamA bhAMgAnI niSpatti pAMcamA bhAMgAnI jema thAya. arthAta mana vagere alaga alaga eka eka karaNathI traNa bhAMgA niSpanna thayA. Ama prathama vibhAgamAM kRta rakArita ane anumeAtinA samudrita bhAMgA sAthe mana, vacana ane kAyAne samudita rIte, joDakAthI ane alaga alaga rIte joDavAthI prathama vibhAgamAM 1+3+3=7 bhAMgA thayA. [A] mana, vacana ane kAyA e traNeyathI karavuM nahi ane rakarAvavu' nahi, AvA eka bhAMgA thaye, eja rIte karAvavu nahi ane karavAmAM anumati ApavI nahi e bIjuM bhAMgA thayA ane karavuM nahi ane karavAmAM anumati ApavI nahi e trIjo bhAMgA thayA arthAt kRtAdinA dvika sacAgathI mana vagere samutikaraNa sAthe traNa bhAMgA thayA. [B] 1mana ane vacanathI karavuM nahi ane karAvavuM nahi A prathama bhAMgA thayA. eja rIte karAvavuM nahi ane karavAmAM anumati ApavI nahi ema banne bhAMgA thayA ane karavuM nahi ane karavAmAM anumati ApavI nahi e trIjo bhAMgA thayA. jema A traNa mana ane vacananA joDakAthI thayA e ja rIte vacana ane kAyAnA joDakAthI traNa bhAMgA ane mana ane kAyAnA joDakAthI traNa bhAMgA ema kula maLIne karaNanA joDakA sAthe dhRtAdinA yugalane joDavAthI 9 bhAMgA niSpanna thAya. [C] kRtAdinA traNa joDakA sAthe kramaza: eka eka karaNane joDavAthI uparokta paddhati pramANe bIjA nava bhAMgA thAya. dA. ta. manathI karavuM nahi ane karAvavu nahi ema pahele bhAMgA, e rIte vacana ane kAyAthI bIjA be bhAMgA ane kAti-anumatanA joDakA sAthe temaja kRta-anumatanA joDakA sAthe bIjA traNa traNa bhAMgA thAya. uparokta rIte bIjA vibhAgamAM 3=21 bhAMgA thayA. trIjA vibhAgamAM alaga alaga kRtAdi traNane mana, vacana ane kAyAne samudita rIte joDavAthI traNa bhAMgA prApta thAya. alaga alaga kRtAdi traNane karaNanA traNa joDakA sAthe joDavAthI 343-9 bhAMgA prApta thAya ane alaga alaga kRtAdi traNane alaga alaga traNa karaNa sAthe joDavAthI 343-9 bhAMgA prApta thAya. Ama trIjA vibhAgamAM 3++=21 bhAMgA thayA. Ama traNe vibhAganA 7+21421=49 kula zAstrIya paribhASAmAM kRta vagere traNa yAga kahevAya che. bhAMgA thayA. kahevAya che, ane mana vagere traNa karaNa 41 tiNi tiyA tiNi duyA tiNNi ya ikkA havaMti jogesu / tidueka tidueka tiduekkaM ceti karaNAI " ||zra060 330|| 42 ego tiNi ya tiyagA do navagA taha ya tiNi nava nava ya / bhaMganavagassa evaM bhaMgA egUNapaNAsaM // [ ] 41 trayastrAstrayo dvikAstrayazca ekakA bhavanti yogeSu / tridvayekaM tridvayekaM tridvayekaM ceti karaNAni // 42 ekatrayazca trikA dvau navakau tathA ca trayo nava nava ca / bhaGganavakasya evaM bhaGgA ekonapaJcAzat //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-7 mekSamAM javAne yogya AtmAo 53 kahyuM che ke- "traNa trika joDakA, ane traNa eka eka (evA traNa vibhAga) vegamAM pADIe, ane traNa be eka, traNa be eka, ane traNa be eka evA traNa vibhAga karaNamAM pADIe te eka ane traNa vika, be navaDA, ane traNa, nava, nava A kramathI nava bhAMgAnA kula bhaMga 48 thAya che.' | yoga 333 222|111 | evaM sarvamIlane saptacatvAriMzadadhikaM bhaGgakazata karaNa 321321 bhavati, ekonapaJcAzatAM triguNitAnAmetAvatAM bhAvAt / | pariNAma 133 399 399 tatrAtItakAlamapekSya manasA kRtAdvA 'hato'haM yena mayA tadAsau na hata' ityevamanudhyAnAdviramaNam , itarasyA'sattvena nivartayitumazakyatvAt, manasA kAritAcca viramaNa 'hanta na yukta kRtaM yadasau pareNa na ghAtita' iti cintanAt, manasAnumatAcca viramaNaM hatAdyanusmaraNena tadanumodanAt / evaM vacasA tathAvidhavacanapravartanAt, kAyena ca tathAvidhAGgavikArakaraNAt, athavA kRtAdInAM manaHprabhRtinA nindanena tadanumodananiSedhAnnivattiH, anyathA tannindanAbhAve tadanumodanA'nivRtteH kRtAdeH kriyamANAditulyatApatteH / vartamAnakAlamapekSya bhAvanA ca sugamaiva / bhaviSyakAlamapekSya tu manasA'karaNaM haniSyAmyenamityacintanAt, akAraNaM ca ghAtayiSyAmyenamityacintanAt , ananumatizca bhAvinaM vadhamanuzrutya harSA'karaNAt, evaM vAcA kAyena ca tathAvidhaceSTAbhistattannivattirbhAvyA / atha kAyavAGmanasAM yathAkrama karaNakAraNAnumataya evaM sambhavanti na kAraNAdInIti cet ? na, vaktRvivakSAdhInavikalpatalpagatakAraNAdibhedasyApi duSpariharatvAt, karmabandhavizeSaprayojakaprayatnabhedasya prAmANikatvAcca, ata eva kathaM manasA karaNAdIti prazne yathA vAkkAyayorityeva siddhAntitaM vRddhaiH / tathA cAhuH-[zrAvaka prajJapti] 43Aha kahaM puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaI a / jaha vaitaNujogehiM karaNAI taha bhave maNasA // 336 // 44tayahINattA vayataNukaraNAINaM ca ahava maNakaraNaM / sAvajjajogamaNaNaM paNNattaM vIyarAgehiM // 337 // 45kArAvaNaM puNa maNasA citei kArau esa sAvajja / citei a kAUNaM sukayaM aNumaI hoi // 338 // ti uparokta rIte prApta thatA 49 bhAMgA atIta, anAgata ane vartamAnakALanI apekSAe 49 ne traNe guNavAthI 147 kula bhAMgA thAya. temAM atItakALanI apekSAe manathI kata pApanI nivRtti eTale ke "he ane te vakhate mArI na nAMkhe, te bahu kharAba karyuM e 43 Aha kathaM punarmanasA karaNaM kArApaNamanumatizca / yathA vAktanuyogAbhyAM karaNAdi tathA bhavenmanasA / / 44 tadadhInatvAcastanu pharaNAdInAM cAthavA mana:karaNam / sAvadyayogamananaM prajJaptaM vItarAgaiH // 45 kArApaNaM punarmanasA cintayati kArayatu eSa sAvadyam / cintayati ca kArApayitvA sukatamanamatirbhavatIti / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 upadezarahasya gAthA-24 prakAranuM ciMtana na karavuM. e jAtanA ciMtanathI nivRtti eja atIta kALanAM pApanI. apekSAe saMgata che, kAraNa ke, bhUtakALanAM pApanuM vartamAna kALamAM manathI karaNa bIjI kaI rIte sarvathA asat eTale ke asaMbhavita hovAthI tenI nivRtti ja azakya che. bhUtakALanI apekSAe mana dvArA pApa karavAthI nivRtti eTale ke "he te vakhate tene marAvI na nAMkhe te bahu sAru na karyuM" A jAtanu ciMtana na karavuM. te ja rIte mana dvArA bhUtakAlIna pApanI anumatithI nivRtta thavuM eTale ke bhUtakALamAM keIkanI hatyAne yAda karI khuza na thavuM. bhUtakAlIna pApanI vartamAnakALamAM vacanathI karaNanI nivRtti, eTale ke "huM ke abhAgIye, ke he tene te vakhate mArI na nAMkhe A rItanuM vacana uccAravuM nahi. kAyAthI bhUtakAlIna pApanA karaNathI nivRtti eTale uparokta vAkayanA bhAvArthane sUcavanAra kAyaSTa na karavI athavA bhUtakALamAM kRta kArita ke anumodita pApanI mana, vacana ane kAyAthI vartamAnakALamAM niMdA karavI. A niMdAthI bhUtakAlIna pApanA anudanane niSedha thAya che ane te rIte bhUtakAlIna pApathI nivRtti thAya che. je A rIte niMdA karavAmAM na Ave te vartamAnakALe bhUtakAlIna pApanI anumodanAthI nivRtti na thavAthI e pApa vartamAnamAM karyuM hoya evu ja thaIne UbhuM rahe che. vartamAnakALanI apekSAe bhAvanA spaSTa che, te A rIte-vartamAnakALamAM mana, vacana, ane kAyAthI hiMsA karavI nahi, karAvavI nahi ane karanAranI anamedanA (prazaMsA) karavI nahi. bhaviSyakALanI apekSAe hiMsAthI nivRtti eTale hu hiMsA karIza" e jAtane manathI vicAra kare nahi; huM tene marAvIza" e jAtane vicAra manathI karAvavA rUpa che tenAthI nivRtti eTale te jAtane vicAra na kare; bhaviSyakALamAM thanArI keIka hatyAne vicArIne harSa kare te anumati rUpa che tenAthI nivRtti eTale te harSa na kare. e ja rIte bhaviSya kALanI apekSA e vacana dvArA katAdi hiMsAthI nivRtti eTale "ha' ghAta karIza" evuM bolavuM nahi; "huM ghAta karAvIza" evuM bolavuM naDi, ane tenI hatyAthI mane ghaNo AnaMda thaze e rIte vacanathI harSa vyakta kare nahi. bhaviSyakALanI apekSAe kAyAthI katAdi hiMsAnI nivRtti eTale "huM ghAta karIza e artha AMgaLInA saMketa vagerethI vyakta kare nahi; "huM ghAta karAvIza e artha kAyAnA saMketa dvArA vyakta kare nahi ane te marI jAya te sAruM che. jAtane harSa kAyAnA saMketa dvArA vyakta kare nahi. zaMkA -kAyA dvArA hiMsAnuM karaNa saMbhavita che; paraMtu karAvavApaNuM ane anumodanA saMbhavita nathI, te ja rIte vacana dvArA hiMsA karAvavI saMbhavita che, paraMtu hiMsA karavI, ke vacana dvArA hiMsAthI khuza thavuM e saMbhavita nathI, ane mana dvArA hiMsAnA vicArathI khuza thavuM e saMbhavita che kiMtu hiMsA karavI ane karAvavI e saMbhavita nathI. zaMkAnuM tAtparya e che ke hiMsA karavAmAM kAyA pradhAna che, hiMsA karAvavAmAM vacanane vyApAra mukhya che ane hiMsAnA vicArathI khuza thavAmAM manane vyApAra mukhya che. samAdhAna -vatAnI vivakSA pramANenA pUrvokta rIte batAvelA vikalpamAM karAvavA Adi bhedane samAveza kaI paNa rIte uvekhI zakAya tema nathI temaja vizeSa prakAranA karmabaMdhamAM mana, vacana, ane kAyAnA bhinna bhinna prakAranA prayatna kAraNabhUta che te zAstrapramANathI siddha che. Azaya e che ke kAyAthI karAvavuM ke anumodavuM vagere kadAca sAkSAt
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 upadeza-7 meAkSamAM javAne yogya AtmAo na thaI zake te manamAM bIjA` pAse pApa karAvavAne anukULa svakAyaceSTAnI kalpanA karavAthI karAvavuM ane anumAvu e anne ghaTI zake che. ane tethIja bAhya jagatamAM koI jIvane vadha kAyA dvArA karyA na hoya chatAM paNa manamAM te prakAranI kalpanA karavAthI paNa vizeSa prakAranA karmabaMdha thAya che ane mATe ja manathI karavuM vagere kaI rIte saMgata che'? te praznanA uttaramAM jJAna vRddha pUrvAcAryAe nirNayAtmaka siddhAMta ApatA kahyuM che ke-jema vacana ane kAyAthI karavuM, karAvavuM vagere ghaTe che teja rIte manathI paNa karavuM, karAvavuM saMgata che' zAstramAM paNa kahyuM che ke prazna manathI karavu', karAvavu' ane anu meAdavuM kai rIte zakaya che ? uttara :-jema vacana ane zarIranA yAgathI karavuM, karAvavu vagere zakya che te rIte manathI paNa karavuM vagere zakaya che. athavA vacanayAga ane kAyayoga svataMtra nahi kaMtu manane parAdhIna heAvAthI vacanakAyAthI karavA vageremAM manathI paNa karavA AdinA samAveza thai jAya che. manathI karavu eTale sapApa ceAganu` ciMtana karavu, e pramANe vItarAga bhagavAe kahyuM che. manathI karAvavu: eTale 'amuka vyakti pApa kare' e pramANe citavavuM ane pApa karIne 'A ghaNuM sAruM karyuM" te pramANe ciMtavavu te manathI anumati kahevAya ! evaM mRSAvAdAdiviramaNe'pi saptacatvAriMzadadhikabhaGgazatasadbhAvAt paJcasvaNuvrateSu saptazatAni paJcatriMzadadhikAni bhaGgakAnAM bhavantIti / etatparijJAnenaiva zramaNopAsakAnAmAjIvakopAsakebhya utkarSAt pratyAkhyAnavidhAnajJAnaM mukhyavizeSaNamupAttam / tathA coktaM bhagavatyAm - [bhA0 2, za. 8, 30 pU, sU. 22deg] 44 ete khalu erisagA saMmaNovAsagA bhavaMti | No khalu erisagA AjIviovAsagA bhavati / tti atra khalvIdRzatvaniSedha AjIvakopAsakAnAmuktArthA'parijJAnAdvivRtta iti / tathA AjJAzuddhe=zuddhAjJAbahumAnagarbhite yoge = AvazyakAnuSThAne varttamAna AjJAbhaGgAt kRtAntakopAdiva bibhyad dezacAritrI= vratazrAvako bhavati // 24 // prANAtipAtaviramaNa vratamAM je rIte 147 bhAMgAnI niSpatti thAya che teja rIte mRSAvAda viramaNa vagere vratamAM paNa 147, 147 bhagA niSpanna thAya che. pAMca aNuvratamAM 147xv= 73pa bhagA niSpanna thAya. A samagra bhAMgAekanu pirajJAna te ja zramaNepAsaka ane AjIvaka saMpradAyanA upAsakA vacce moTI bhedarekhA rUpa che. AjIvaka upAsakeA karatAM zramaNeApAsakonA utkarSa batAvavA mATe paccakkhANanA prakAronA jJAtA' evu' mukhya vizeSaNa prastuta mULa zlAkanA pUrvArdhamAM ceAjavAmAM Avyu che. zrI bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke A prakAranA zramaNeApa!sakA hoya che paNa AjIvakaupAsake A prakAranAM hAtA nathI.' A sUtranAM vivaraNamAM 'AjIvaka upAsA A prakAranA hotA nathI' e aMzanI vyAkhyAmAM heturUpe 735 bhaMgAnu' ajJAna darzAvyuM che. zleAkanA uttarArdha nu tAtparya e che ke je zuddha AjJAmAM bahumAnapUrvaka Avazyaka anuSThAnAmAM racyA pacyA hAya ane jamarAjanA gussAnI jema arthAt mAtanI jema AjJAbhagathI DaratA haiAya te dezacAritrI eTale ke vratazrAvaka kahevAya. ArakA 46 ete khalu etAdRzAH zramaNopAsakA bhavanti / na khalu etAdRzA AjIvikopAsakA bhavantIti //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA--2 5 apunam "dhaka AdimAM cothA sacAritrInA lakSaNe ceAthA zlAkathI jaNAve che. U pariharato savvaM sAvajjajogamujjutto / paMcatamitro tidyutto saranI mahAsattau rAA [sarvAMvirata ]: AAkA :-sarvasAvadya yogane jANvApUrvaka tyAga karanAra, uparokta pAMca samiti ane traNa guptinuM pAlana karanAra, mahAsattvazAlI AtmA sacAritrI che. ArapA jJAtvA upAdeyazuddhAtmasvabhAvapratipanthyazubhopayoga nimittatayA heyatvena vivicya sarva = sthUlaviSayatvAd vyavacchadekavarjitatvena niravazeSam sAvadyayogaM=prANAtipAtAdipApavyApAram pariharan = trividhaM trividhena pratyAcakSANaH, udyuktaH = svAbhilaSitavanitA vizeSaprAptAvAntarAlikaM zItAdikaSTasahanaM kAmI muktau dRDhAnurAgitayA tatprAptAvantarAlikamupasthitaM parISahopasargacakramagaNayan . muktyupAyAnusaraNe dRDhAbhyAsavAn, tathA paJcabhiryAdibhiH samitaH tisRbhirmanoguptyA dibhirgupto bhavati cAritrI= sarvavirataH, mahAsactvo'maranaraparSa dakSobhyAjJArucitvAvaguNThitayogasthairyaguNavattvAt // 25 // [savavaritanI kaThora sAdhanA] tAtparyA :-AtmAne zuddha svabhAva e ja upAdeya che tenA virodhI azubha upacAgamAM kAraNabhUta hovAthI prANAtipAta vagere pAyAga tyAjaya che' A pramANe pAyAgatu svarUpa jANIne samagra eTale ke niravazeSa jemAMthI koi paNa pApa bAkAta na rahe te prakAranu, eTale ke, sUkSma pApAne bAkAta rAkhanAra sthUlaviSayAbdhivaccheDhakavizeSaNarahita evA sarvIsAvadya-cAganuM trividha paccaklRkhANa arthAt pratijJA pUrvaka tyAga karanAra sarva cAritrI che. A sacAritrI muktinA upAyane anusaravAmAM dRDha abhyAsI hoya che. jema kAmI puruSane peAtAnI preyasImAM dRDha anurAga hoya che ane tethI tene prApta karavA mATe adhavacce ThaMDI-garamI vagere je kAMI kaSTa sahana karavu paDe te badhu ja veThe che te ja rIte sarvacAritrI muktimAM dRDha anurAgI hovAthI mukti prApta karavA mATe vacagALAmAM upasthita thatA parISaha-STa ane upasargAnA samUhane gaNakAryA vinAja muktinA upAyAne anusare che. tathA sacAritrI pAMca IryA vagere samiti ane traNa guptinuM pAlana karavAmAM tatpara hoya che. IryAsamiti (=sAvadhAnI pUrvaka cAlavu) bhASAsamiti (=sAvadhAnI pUrvaka khelavu) eSaNAsamiti (=sAvadhAnI pUrvaka upayAgI cIja prApta karavI.) AdAna nikSepa simiti (=kAI paNa cIja letA ke mUkatAM sAvadhAnI rAkhavI) ane pariSThApanikA samiti (=khInajarUrI vastunA sAvadhAnI pUrvaka vidhisara tyAga karavA) A pAMca samiti kahevAya che. samiti eTale svaparane ahAnikara ceSTA. mane gupti (=azubha mananA nigraha) vacana gupti (=vANInA nigraha), ane kAya gupti (=zArIrika nigraha) A traNa gupti kahevAya che. gupti eTale bIna jarUrI azubha mana, vacana ane kAyAnI pravRtti upara niyatraNa, sacAritrI AtmA mahAsattvazALI hAya che. sattvazALI te kahevAya ke je akSezabhya hoya ane aMgIkRta kAryamAM nizcala-aDaga hoya. sarva cAritrI AtmA deva manuSyanI sabhAmAM paNa kSeAbha pAmatA nathI, temaja jinAjJAmAM saMpUrNa paNe rucivAna hAya che. tenA pratyeka sayama yogA AjJArucithI Ataprota hoya che, AjJArucigarbhita sayamaye gAmAM te parvata jevA aDaga hoya che. ArapA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 7--mokSamAM javAne gya AtmAo 57 bhAvAjJAsaMpAdanamAM apunabaMdhaka Adi nI dravyAjJA je rIte egya che te pAMcamA zleka (26) thI kahe che- eesiM davyANA bhAvANAjaNaNajoggayAe u / thovAvi hu jaM suddhA bIAhANeNa puNNakalA // 26 // zlekArtha -A AtmAonI dravyAjJA bhAvAjJAne janmAvavAnI lAyakAtavALI hovAnA kAraNe ja nAnakaDI hoya te paNa bIjAdhAna zuddhi dvArA saMpUrNa phalAyinI thAya che. sArA eteSAbhapunarbandhakAdInAM sarvavirataparyantAnAm , dravyAjJA svasvocitabAhyAnuSThAnarUpA bhAvAjJAjananayogyatayA tu, turevakArArthaH, bhAvAjJAjananayogyatayaiva nAnyathA, nanvevaM bhAvAjJAlAbhAt prAgapunarbandhakasya dravyAjJopapattAvapi taduttaramaviratasamyagdRSTyAdInAM tadanupapattiH siddhAsiddhAvasthayoH phalatadyo yatayopirodhAdityAzaMkyAha-stokApi alpApi, yad-yasmAtkAraNAt , bIjAdhAnena zuddhA satI pUrNaphalA-utkRSTAjJAjananI bhavatyAjJeti yogaH / evaM cAviratasamyagdRSTyAdInAmapyanutkRSTAjJAsambhavepyuttarottarotkRSTAjJAjananAnna dravyAjJAnupapattiriti bhAvaH // 26 // [bhAvANAsaMpAdaka dravyAjJA] tAtparyAtha:-apunabaMdhakathI sarvavirata sudhInA AtmAonI dravyAjJA eTale ke potapitAnI dazAne ucita bAhya anuSThAna rUpa kriyA bhAvAjJA jananagya hoya che. tethI ja bhAvAjJA saMpAdaka thAya che. je te bhAvAjJA jananamAM yogya na hoya te pUrNa phaladAyaka bane nahi. zakA -bAhya anuSThAnarUpa dravyAjJAthI apunabaMdhaka jIvane bhaviSyamAM samyagU darzana ane cAritrarUpa bhAvAjJAnI prApti thatI hovAthI tenI bAhya kriyA pradhAna dravyAjJA svarUpa che te aroara che. paraMtu avirata samyagRSTi, deza cAritrI ane sarva cAritrInI bAhya anuSThAne kriyAne dravyAjJA rUpa kahevI yuktiyukta nathI. kAraNake je bhAvAjJA te te guNasthAnakamAM siddha avasthAmAM ja hoya te have punaH phaLasiddhi viruddha che, eTale ke ekavAra phala AvI gayA pachI punaH phalanI prApti asaMbhavita che dA. ta. ekavAra je AtmA mukti pAme tenI punaH mukti asaMbhavita che. agara ema kahevAmAM Ave ke cethA pAMcamA chaThThA guNasthAnakamAM bhAvAjJA siddha thaI nathI te paNa, te bAhya anuSThAna bhAvAjJAjanana-gyatAviziSTadravyAjJArUpa mAnavAmAM virodha che. Azaya e che ke cothA, pAMcamAM ane chaThThA guNasthAnakamAM bhAvaprAptinI saMpUrNa sAmagrI che ane bAhya anuSThAna paNa che, chatAM paNa bhAvAjJA asiddha tyAre ja hoI zake ke jyAre te bAhya anuSThAna rUpa dravyAjJA pradhAna nahi paNa apradhAna hoya. dA. ta. meLavaNu meLavyA pachI dahIM banavAne pUrNa saMyege hovA chatAM paNa je dahIM na bane te mAnavuM joIe ke te dudhamAM dahIM banavAnI gyatAne abhAva che. arthAt e dudha loTa ane pANIne mizraNa jevuM che paNa vAstavika dudha nathI. eja rIte cothA vagere guNasthAnaka nuM astitva che ane bAhya anuSThAna paNa che te bhAvAjJA hovI ja joIe.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza rahasya-gAthA-26 samAdhAna -apunabaMdhaka vagerenI cheDI paNa bAhya kriyA bIjAdhAna dvArA zuddha hovA sAthe utkRSTa kakSAnI bhAvAjJAnI saMpAdaka che mATe kaI virodha nathI. Azaya e che ke samyagadaSTi Adine bhAva siddha hovA chatAM paNa phaLa sAthe virodha nathI kAraNa ke siddhabhAva jaghanya kakSAne che jyAre utkRSTa bhAvAjJArUpa phaLa te haju sAdhya kaTimAM che, tenI sAdhaka hevAthI samyagudaSTi vagerenI bAhya kriyA pradhAna dravyAjJA rUpa mAnavAmAM virodha nathI. niSkarSa e AvyuM ke aviratasamyagRSTi Adine dravya kriyA sAthe anuskRSTa AjJA rUpa bhAvAjJA hovA chatAM paNa utkRSTa AjJA rU5 bhAvAjJA tAtkAlika na hovAthI uttarottara tenuM saMpAdana karavA dvArA tenI dravyakriyA paNa pradhAna dravyAjJA che ema kahevuM e vyapadeza kare e yuktiyukta che.pAradA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 8-dravyAjJAnuM mahattva aparaMpAra che. ' atha bhAva eva bhAvAbhivRddhihetuH-sai saMjAo bhAvo pAyaM bhAvaMtaraM tao kuNai / / iti [paMcAzaka 3-11] vacanAt / jIvavizeSotkRSTabhAve'nutkRSTabhAvasaJcayasya hetutvAvadhAraNAt , ata evAmRte dehagatamAtre dehasauSThavArogyAdikamivAntargatazubhabhAvasadbhAva eva bhaktivRddhayAdikam barabyunuM, tarahR-[$vAza rU-12] 48amae dehagae jaha apariNayammi vi subhA u bhAvatti / taha mokkhaheu amae aNNehi vihaMdi NihiTThA // dravyAjJotkarSasya tu na bhAvAjJotkarSahetutvam, stokAyA api praNidhAnazuddhAyAstasyA bhAvotkarSahetutvAt , ata eva mAsakalpavihArAdAvatyantA'zaktau saMstAraparAvartAdinApi vishissttgunnrAmApracavamuzikti | tAdu - [3pazadde ] 48saMthAraparAvatta abhiggahaM ceva cittarUvaM tu / etto u kusalabuddhI vihArapaDimAdisu kareMti // 223 / / ___ tathA ca kathamapunarbandhakAdau dravyAjJAvizeSastadavizeSe'pi bhAvavizeSAt phalavizeSA'virodhAdityAzaGkyAha [bhAvathI ja bhAva prasUti-zaMkA] zaMkA-"dravyAjJAne bhAvAjJAnA utkarSamAM hetu mAnavAmAM Ave che te barobara nathI. kAraNa ke bhAvaja bhAvanI abhivRddhimAM hetu che. paMcAzaka zAstramAM kahyuM che ke ekavAra utpanna thayele bhAva ghaNuM karIne viziSTa prazasta bhAvane utpanna kare che." jIva vizeSane eTale ke apunabaMdhaka Adi jene utkRSTabhAvanI prAptimAM saMcita karele anukuSTa bhAva heturUpe prasiddha che, ane tethIja bIjAoe paNa kahyuM che ke-jema amRtanI dhArA dehamAM javA mAtrathI dehanI suMdaratA-Arogya vagere utpanna thAya che te ja rIte AtmAmAM zubha bhAvanI sattA hoya te ja, bhaktibhAva vageremAM vRddhi thAya che. paMcAzaka zAstramAM bIjAone A mata jaNAvatAM kahyuM che ke* jema amRta dhAtuo sAthe ekameka na thayuM hovA chatAM paNa dehamAM pravezavA mAtrathI zarIranA zubha paryAyane utpanna kare che te ja rIte mekSanA hetubhUta (apunabaMdhaka avasthA ucita zubha bhAva rU5) amRta prApta thavAthI bhakti vagere zubha bhAvanI vRddhi thAya che. A pramANe pAtaMjala Adi zAstrakAroe paNa kahyuM che." zaMkAne niSkarSa e che ke dravyAjJAne utkarSa bhAvAjJA utkarSa mAM hetubhUta nathI, kiMtu praNidhAnavizuddha a9pa paNa bhAvAjJA eja bhAvanA utkarSamAM hetu che. mATe ja sAdhune mAsakalpa vihAra karavAnI zakti atyaMta kSINa thaI gaI hoya to sthAnanuM parAvartana karavA vagere dvArA paNa viziSTa guNane lAbha abAdhita rahe che. upadeza pada zAstramAM kahyuM che ke-eTalA mATeja (alpa paNa ucita pravRtti saMpUrNa anuSThAna sAdhaka hovAnA kAraNe ja) nipuNa buddhi 47 sakRtsaJjAto bhAvaH prAyo bhAvAntara' tataH karoti // 48 amRte dehagate yathA'pariNate'pi zubhAstu bhAvA iti / tathA mokSaheturamRte'nyairapi handi nirdiSTaH // 49 sastAraparAvarta abhigrahaM caiva citrarUpa tu / itastu kuzalabuddhiH vihArapratimAdiSu kurvanti //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 upadezarahasya gAthA 27 sAdhue vihAra ane pratimA-(vizeSa prakAranA kAyAtsaga) vageremAM sastAraka parAvartana rUpa vicitra abhigrahanu pAlana kare che.' jo hakIkata A rIte che te pachI apunarkha 'dhaka Adine vizeSa prakAranI dravyAnA haiAya che ema kahevAnA ze| artha ? kAraNake drabyAjJA sAmAnya hAya ke vizeSa hoya, vizeSa prakAranu phaLa vizeSaprakAranA bhAvathIja prApta thavAmAM koi virodha nathI."--uparAkta samasta za'kAnu samAdhAna A pramANe che-- vi hu AyasabhAve bhAve pariNAmikAraNaM bhAvo / bahAvasuddhA tahavi NimittaM khu davvANA ||27|| zleAkA :--yadyapi AtmasvabhAva svarUpa bhAvaja bhAvanuM piraNAmI kAraNa che teA paNa khIjAdhAna vizuddha dravyAnA bhAvamAM nimitta rUpa che. ArA yadyapi, AtmasvabhAve=dravyArthatayA tAdAtmyavRttimajahati bhAve pariNAmikAraNaM bhAva eva ghaTaM prati mRtpiNDasyeva kAryarUpatayA pariNamataH kAraNasya pariNAmikAraNatvAt na tu dravyAjJA, kAyapudgalAdipariNAmarUpAyAstasyA bhAvapariNatyayogAt, audayikI hi sA kSAyopazami ityanayoH pariNAmipariNAmakabhAvo dUrotsArita eva / tathApi 'khu' iti nizcaye, bIjAdhAnavizuddhA dravyAjJA nimittaM = nimittakAraNam / itthamapi hyasyA utkarSa upapadyata eva nizcayato bIjAdhAnenAntato vyaktivizeSarUparayaivAtizayasya jananAt, utkRSTaphalA 'janakarUpaparityAgaM vinotkRSTaphalajanakatvAnupapatteH, utkarSAkSepakatvAcca / ata eva ghaTAdivizeSe daNDAdivizeSo'papyata eva kurvadrUpatvena hetutvAt / astu vA bIjAdhAnameva dravyAjJAyAM vizeSaH, bIjAdhAnaviziSTa kriyAtvenaiva zuddhabhAvahetutvAttadvizeSasya ca bhAvavizeSAdevopapatteH kriyAyAmapi tatsambandhAdeva viziSTatvavyavahAropapatterityanyatra vistaraH ||27|| [drabyAjJA pramaLa nimittakAraNa che.] tAtparyA :-drabyArthika nayanI dRSTie AtmA ane bhAva vacce tAdAtmya saMbaMdha che, eTale AtmasvabhAvathI bhinnatA na dharAvanAra je bhAva che tenuM pariNAmI kAraNa bhAva ja hAI zake. dA. ta. ghaTanuM pariNAmI kAraNa mATInA piMDa ja che. je kAraNa uttara kALamAM kArya svarUpe pariName te ja pariNAmI kAraNa kahevAya che. dravyAnnA bhAva rUpe pariNamavAne lAyaka ja nathI, kAraNake dravyAjJA eTale bAhya anuSThAna ane te zArIrika pudgalAnA pariNAmasvarUpa che. cetananA bhAvarUpa=paryAyarUpa nathI. kAyAkAra pudgala pariNAma (=drabyAjJA) karmanA udayathI niSpanna thatA hovAthI auyikabhAvarUpa che. jyAre mAkSaprApaka zubhabhAva kSAApamika (athavA kSAyika) bhAva svarUpa che eTale te be vacce pariNAmI--pariNAma bhAva arthAt dravyAnA pariNAmI ane bhAvAnA tenA pariNAma A jAtanA saMbaMdhanI sabhAvanA nathI. * saMthArA parAvartananA Azaya e che ke sAdhune eka sthAne varSAkALa sivAya eka mAsathI adhika rahevAnuM hAtuM nathI, paraMtu kALadoSathI athavA kSetradoSathI jJAnAvRiddhi thavAnI zakayatA khIjI rIte na haiAya tyAre va panta eka ja gAmamAM rahevu' paDe teA te gAmanA nava vibhAga pADIne eka eka vibhAgamAM eka eka mAsa pUrI karI khIjA vibhAgamAM jAya arthAt AvAsanuM parAvarttana kare. kadAca evI zakayatA na hoya teA chevaTe eka ja AvAsamAM nava vibhAga pADIne peAtAnI beThakanuM vArApharatI parAvana kare. tene zAstramAM sastAraka parAvartana kahevAmAM Ave che. A rIte paNa mAsakalpanI ArAdhanA apUrNa rahI jatI nathI. .
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-8 dravyAjJAnuM mahatva aparaMpAra che. [bIjAdhAna bhAvasaMpattinuM dvAra bane che.] dravyAjJA uparokta rIte bhAvamAM pariNamI kAraNa na hovA chatAM paNa bIjAdhAnathI vizuddha dravyAjJA zuddha bhAvamAM nimitta kAraNa hoI zake che. tethI nimitta kAraNarUpa dravyAjJA dvArA bhAvAjJAne utkarSa the yuktiyukta ja che yukti e che ke dravyAjJA dvArA bIjAdhAna thAya che ane aMte vizeSa prakAranI bhAvavyakti rU5 atizayane avazya utpanna kare che. jyAM sudhI dravyAjJAmAM utkRSTaphaLa ajanakatA rUpa niSkiyatA che te khaMkherAI jAya nahi tyAM sudhI utkRSTaphaLajanakatA rUpa sakriyatA paNa azakya hovAthI bhAvAjJA svarUpa utkarSa prApta karavA mATe dravyAjJAne paNa utkRSTatAnI zreNImAM AvavuM paDe che. kAryanA utkarSamAM kAraNane utkarSa hetubhUta hovAthI ja viziSTa prakAranA ghaTa vagere utpanna karavA mATe viziSTa prakAranI daMDa Adi sAmagrI paNa IcchavAmAM Ave che. kAraNake, pratyeka kAraNa sakriyapaNe ja phaLajanaka bane che. sArAMza e che ke utkRSTaphaLajanatA rUpa vizeSathI viziSTa dravyAjJA utkRSTabhAvAjJAsaMpAdanamAM nimitta che. athavA bIjanuM AdhAna eja dravyAjJAmAM vizeSa rUpa che kAraNa ke bIjAdhAna rUpa vizeSathI viziSTa dravyakriyA ja zuddhabhAvamAM hetu che. mAtra kriyA zuddha bhAvamAM hetu nathI. viziSTa prakAranI kriyAnI utpatti paNa bhAva vinA thatI nathI. kAraNake amuka kriyA viziSTa prakAranI che e vyavahAra paNa te kriyA bhAvapUrvakanI hovAthI ja thAya che. tAtparya e che ke sAmAnya kriyAthI sAmAnya bhAvaprApta thAya che, sAmAnya bhAvathI kriyA vizuddha bane che, vizuddha banelI te kriyAthI vaLI vizuddha keTInA bhAva utpanna thAya che. anya graMthomAM A viSayane vadhu vistAra karyo che. jerA __bIjAdhAnenaiva dravyAjJAyA bhAvAjJAjananayogyatvamityuktam, ato bIjAdhAnasvarUpameva nirUpayati pUrva zlekamAM bIjAdhAnanA mAdhyameja dravyAjJA bhAvAjJA utpanna karavAmAM gya che ema darzAvyuM, temAM bIjAdhAnanuM svarUpa A pramANe che - bIAhANaM ihaI bhAvANAe u hoi bahumANo / tAvi kathA vyatho vi jumo 28. zlekArtha -prastutamAM bIjAdhAna eTale bhAvANAmAM bahumAna hovuM. arthAt bhAvAjJAnA kAraNabhUta dravyAjJAnuM paNa bahumAna hovuM. kAraNa ke dravyastava paNa sat puruSane abhimata che." 28 bIjAdhAnam 'ihaI'ti atra prakrame, bhAvAjJAyAstu, turevakArArthaH, bhAvAjJAyA eva bhavati bahumAnaH=upAdeyatvajJAnarUpazraddhAjanitaH pramodo'numodanAkhyaH, zAlimudgAdibIjavapanaM vinA suvaSTerapi kSetre zasyasyeva enaM vinA hetusahasrAdapyAtmani dharmotpatterayogAt , yadAha-[upadezapade] 5degakae bIjakkheve jahA suvAse vi na bhavaI sassaM / taha dhammabIyavirahe na sussamAe vi tassassaM // 224 // 50 akRte bIjakSepe yathA suvarSAyAmapi na bhavati zasyam / tathA dharmabIjavirahe na suSamAyAmapi tatsasyam //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-28 [bhAvAjJAnuM bahumAna te bIjAdhAna] tAtparyA :-dravyAnA je khIjAdhAna dvArA bhAvAttAnuM kAraNa ane che te khIjAdhAna prastuta prakaraNamAM bhAvAjJA pratyenA bahumAnasvarUpa abhimata che. upAdeyapaNAnI buddhi rUpa je zraddhA, te zraddhAthI utpanna thatA anumodanA nAmanA harSa, te bahumAna che. jema DAMgara, maga vagerenA bIjanuM vAvetara na karyuM hoya teA vRSTi game teTalI sArI thAya te paNa khetaramAM dhAnyAtpatti thatI nathI, tema bhAvajJAnA bahumAna vinA bIjA hajAro hetu vidyamAna hovA chatAM paNa jJAna-darzana-cAritra rUpa dharmanI utpatti thatI nathI. kar upadezapada zAstramAM paNa A pramANeja kahyuM che-bIja vAvyA vinA vRSTi sArI thavA chatAM paNa jema dhAnyAtpatti thatI nathI tema dharmabIjanA virahamAM suSamakALamAM paNa dharmarUpa dhAnyanI utpatti thatI nathI'. 'suSamA'-eka prakAranA kALavibhAga che, je kAvibhAgamAM tIrthaMkaronAM janma vagere kalyANakAnA mahAtsavA ujavAya che te kALane suSamA kahevAya che. ('suMdara samA eTale ke varSa ATaleAja arthe ahI vivakSita che eTale pAribhASika bIjA ArAnA kALa samajavo nahI) yadyapi zAstrAntare'nyAnyapi dharmabIjAni paThitAni tathAhi - [ yogadRSTi 0 ] "jineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM dharmabIjamanuttamam // 22 // upAdeyadhiyAtyantaM saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM caitadIdRzam // 25 // AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchruddhAzayavizeSataH / / 26 / / bhavadvegazca sahajo dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi ca // 27 // * racanA pUjanA dAnaM zravaNaM vacanAdgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcitanA bhAvaneti ca // 28 // duHkhiteSu dayAtyantamadveSo guNavatsu ca / aucitya sevanaM caivaM sarvatraivA vizeSataH || 32 ||" ityAdi / [13 cogamIja nA saMcaya] cAgaSTisamuccayamAM bIjA paNa dhakhIjo kahyAM che, te A pramANe-- 1-jinezvara devanA viSayamAM kuzaLa citta (vAcika) namaskAra, ane, kAcika praNAma vagere zuddha kakSAnuM zreSTha bIja che. upAdeyapaNAnI buddhithI atyaMta garbhita hAya, AhAra AdinI saMjJA (=jhaMkhanA)ne rokanAra hoya ane phaLAkAMkSAthI zUnya hoya te dha bIja zuddha kakSAnu kahevAya. ra-bhAvayeAgI AcArya vageremAM paNa vizuddha prakAranuM kuzaLa citta vagere tathA viziSTa prakAranA zuddha Azaya garbhita ane vidhiyukta vaiyAvacca (=sevA)e paNa dharmabIja che, usa'sAra pratye sahaja aruci, dravya abhigrahAnuM pAlana, ane pavidhipUrvaka zAstrone lakhAvavAM vagere kRtya paNa dharmabIja che. 'vagere'zabdathI zAstra racAvavuM, tenI pUjA karavI, zramaNAne tenuM dAna karavuM; teonI pAse tenuM zravaNa karavuM, 10anya samIpe tenAM arthanuM prakAzana (prajJApana) karavu, 11svAdhyAya karavA, 1racitana karavuM ane 13bhAvanA bhAvavI ItyAdi abhipreta che. temaja duHkhIe pratye atyaMta dayA, guNavAnAmAM adveSa, ane sAmAnyataH sarva kabyAmAM aucityanu pAlana A paNa dhakhIja che. * 'chelanA pUtranA' rUti yo, da. samuye
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-8 dravyAjJAnuM mahattva aparaMpAra che. tathApyatra mukhyatvAdavyabhicAritvAcca bhAvAjJAbahumAna eva gRhItaH / ata evopadezapade'pi, bIjAdhAnArthinAmatizayenAtraiva prayatnaH kartavyatayopadiSTaH / taduktam- [upadezapade] patA eammi payatto oheNaM vIyarAgavayaNammi / bahumANo kAyavvA dhIrehi, kayaM pasaMgeNaM // 234 // atra 'oghena=sAmAnyena vItarAgavacane-vItarAgapratipAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogikevaliparyavasAne tattacchuddhasAmAcAre, bahumAno=bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicicyAnmRdumadhyAdhimAtraH kartavyaH' iti vivRtam / [bahumAnanuM prAdhAnya) yadyapi uparokta badhA dharmabIja che te paNa prastuta zlokamAM bhAvAjJAbahumAnane ja dharmabIja darzAvavAmAM AvyuM che kAraNa ke te mukhya che ane avazya svakAryasAdhaka che. A hetuthI upadezapadamAM paNa bIjAdhAnane arthIone bahumAnamAM ja atizaya prayatna karavAnuM pharamAvyuM che. kahyuM che ke- tethI (bIjAdhAnanuM ghaNuM mahattva hovAthI) temAM ja dhIra puruSoe prayatna karavA yaMgya che. dhIra puruSoe sAmAnyataH vItarAgane vacanamAM ja bahumAna rUpa prayatna kare. joIe. prAsaMgika vAta pUrNa thaI. A zlokanI vyAkhyA A pramANe karavAmAM AvI che-"sAmAnyataH vItarAganA vacanamAM eTale ke vItarAga kathita samagra apunabaMdhakanI kriyAthI mAMDIne agI kevalI sudhInA te te zuddha ane samyagra AcAramAM bahumAna eTale tra kSapazamathI a5, madhya, ke adhika mAtrA yukta bhAvanuM anusaMdhAna karavuM joIe." bhAvAjJAyA eva bahumAnasya bIjAdhAnatve tadyogyadravyAjJAyA api bahumAnasya vyavacchedaprasaGgabhayAdAha-tatkAraNe'pi=bhAvAjJAkAraNe'pi, arthAt iSTopAyat vAt bahumAno bIjAdhAnaM bhavatIti yogaH / yad-yasmAt , dravyastavA'pi puSpAdinA bhagavatpUjAdilakSaNo gRhinnaamaacaaroDapa, sattAMtratIrthadADhInAmanumatoDanumonAvAyaH | tamiAha-[6 paMvArA rUrU-rU4] 52jo ceva bhAvaleso so ceva ya bhagavao bahumao u / Na tao viNeyareNaM ti asthao so vi emeva // 53kajjaM icchaMteNa aNaMtaraM kAraNaM pi i8 tu / jaha AhArajatitti icchaMteNeha AhArotti [ paMcavastu 1215-16 ] // 28 // zaMkA :-bhAvejJAnuM ja bahumAna bIjAdhAna svarUpa hoya te bhAvetpAdaka dravyAjJAnA bahumAnane ucheda thaze. A zaMkAnA samAdhAna mATe mULa zlekanA uttarArdhamAM kahyuM che kebhAvAttAmAM ja bahumAna sUcaka kathanano eMdaparyArthI vicAratA dravyAjJA e bhAvAjJA rUpa ISTane upAya hovAthI tenuM bahumAna paNa bIjAdhAna svarUpa che, e phalita thAya che. paMcavastu zAstramAM kahyuM che ke-(pUrvapakSa) dravyastavamAM rahela AMzika bhAva ja bhagavAnane saMmata che. (nahi ke dravyastava). siddhAntapakSa-AMzika bhAva paNa dravyastava vinA asiddha hevAthI dravyastava paNa bhagavAna saMmata che. kAryAthIne kAraNa paNa ISTa ja hoya che. dA. ta. bhe janajanyatRptinA athIne bhajana 51 tasmAt etasmin prayatnaH oghena vItarAgavacane / bahumAnaH kartavyo dhIraiH kRtaM prasaMgena // 52 yazcaiva bhAvalezaH sa eva ca bhagavato bahumatastu / na tato vinetareNetyataH so'pyevameva / / 53 kAryamicchatA anantara kAraNamapi iSTa tu / yathAhArajatRptimicchateha AhAra iti //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 9 - dravyastava AdaraNIya che. dravyastavasya sadanumatatvameva tntrgrbhyuktyoppaadynnaahdravyastava sat puruSane anumata che enI siddhimAM zAstragarbhita yukti A pramANe cheeyN ca NeyamevaM visae aNisehao jiNiMdassa / ceiapUaNavattiyakAussagA ya sAhUNaM // 29 // kalekArtha -A dravyastavamAM sat puruSanI saMmati barAbara che kAraNa ke, tenA viSayarUpa dravyastavanuM jinendroe nivAraNa karyuM nathI ane sAdhuone paNa cautyanI pUjAthI saMpAdya lAbha meLavavA mATe kAryotsarga karavAnuM kahyuM che. mArA ___etacca-dravyastavasya sadanumatatvam , evaM itthameva jJeyaM nAnyathA, kuta ityAha-viSaye= balyupahArAdau jinaprAsAdAdau ca vidheye rAja-rAjAmAtyabharatAdau yogyaprajJApye jinendrasya tIrthakRtaH, aniSedhAd=anivAraNAt / itthaM cAtrAya prayogo draSTavyaH-'dravyastavo bhagavadanumativiSayaH, yogyaprajJApye bhagavadanivAritatvAt, yannaiva tannaivam , yathA kAmAdayaH' / jamAlivihArAdAvanekazaH pRSTasyApi bhagavatastUSNImbhAvena vyabhicAraparihArArtha 'yogyaprajJApye' iti vizeSaNam , yadi ca bhagavAnenaM nAnvamodayiSyattadA nirAkariSyat , anyathA yogye niSedhyamaniSedhyopadezAntaradAne tadanumatiprasaGgAt, itthameva sarvaviratimanuddizya prathamata eva dezaviratipathopadeze kramabhaGgavyavasthiteH iti vipakSabAdhakastarkaH / tadidamAha-[6 paMcAzake 31 / paMcavastu 1213] 54 osaraNe balimAdI Na ceha jaM bhagavayA vi paDisiddhaM / tA esa aNuNNAo uciANaM gammatI teNa // tathA[6 paMcAzake 35-36] [paMcavastu-1217-18] 55jiNabhavaNakAraNAdi vi bharahAINa Na nivAria teNaM / jaha tesiM ciya kAmA sallavisAdIhiM NAehiM // patAta pi aNumayaM ciya appaDisehAu taMtajuttIe / iya sesANa vi etthaM aNumoaNamAi Na viruddhaM // simavasaraNamAM baliupahArane aniSedha tAtpayAtha A dravyastava satapuruSane anumata che ema je pUrve kahyuM che temAM mInamekha phera nathI tenuM kAraNa A pramANe che-tIrthakara bhagavAne lAyaka ane sukhabedhya rAjA ke maMtrI dvArA samavasaraNamAM karavAmAM AvatA balinA upahAra vagerene kyAreya niSedha karyo nathI. temaja bharata cakravatI vageree banAvelA jina maMdiranA nirmANano paNa niSedha karyo 54 avasaraNe balyAdi na ceha yadbhagavatApi pratiSiddham / tasmAdeSo'nujJAta ucitAnAM gamyate tena // 55 jinabhavanakAraNAdyapi bharatAdInAM na nivArita tena / yathA teSAmeva kAmAH zalyaviSAdibhiH // 56 tasmAt tadapyanumata cA apratiSedhAttantrayuktyA / iti zeSANAmapi atra anumodanAdi na viruddham //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-da dravyastava AdaraNIya che. 65 nathI. A prasaMge paMcAvayavI anumAna vAkyane praga A pramANe che-dravyatava bhagavAnane saMmata che, kAraNa ke ane prajJApya vyaktio samakSa paNa bhagavAne tene niSedha karyo nathI, je bhagavAnane saMmata na hatuM teno gya ane prajJApya jIva samakSa bhagavAne aniSedha karyo nathI kiMtu niSedha ja karyo che, dA. ta. kAmaga vagere. dravyastavano bhagavAne yogya ane prajJAkhya vyakti samakSa paNa niSedha karyo nathI, mATe te bhagavAnane saMmata che. [ogya-prajJA viroSaNanI sArthakatA. prastuta anumAna prayogamAM je gya "prajJApya evuM vizeSaNa hetumAM tyajI devAmAM Ave te anekanika doSa lAge, kAraNa ke jamAline vihAra karavAmAM bhAvi aniSTa hovAnA kAraNe bhagavAnanI saMmati na hatI, paNa gyatAnA abhAve bhagavAne tene niSedha paNa karyo na hatA, eTale "bhagavAne niSedha karyo na hovAthI ATalo ja hetuprayoga karavAmAM Ave to anumAna dUSita thAya. prastuta anumAnamAM tarka e che ke je dravyastava bhagavAnane saMmata na hota to gya ane prajJApya AtmAo AgaLa bhagavAne tene avazya niSedha karyo hota." kadAca ahIM evI vipakSanI zaMkA karavAmAM Ave ke bhagavAne yogya ane prajJApya samakSa bhale dravyastavano niSedha na karyo hoya te paNa te bhagavAnane asamaMta che ema mAnavAmAM koI bAdhaka tarka che ? te tevI vipakSanI zaMkAmAM bAdhaka tarka A pramANe che-je yogya AtmA samakSa niSedha karavAgya kriyAno niSedha karyA vinA ja bhagavAna bIjA viSayanA upadezamAM pravRtta thAya to yegya samakSa niSedhyane niSedha na karavAne kAraNe temAM saMmatine aniSTa prasaMga UbhuM thAya. A bAbata parathI siddha thAya che ke niSedhya kriyAne gya vyakti samakSa bhagavAna niSedha karyA vinA rahe nahi. dravyastavane niSedha na karyo hovAthI temAM bhagavAnanI saMmati siddha thAya che. mATe ja to sarvaviratine upadeza karyA vinA pahelethI ja dezavirati mArgane upadeza karavAmAM zAstra prasiddha kramanuM ullaMghana thavAnI vyavasthA arthAt Apatti batAvI che. tAtparya e che ke sAdhudharmano upadeza karyA vinA pahelethI ja zrAvakadharmano upadeza karanArane sthAvarakAranI hiMsAmAM saMmatine doSa lAge che. paMcavastu ane paMcAzaka zAstramAM kahyuM che ke-"samavasaraNamAM baline upahAra vagere karavAno niSedha bhagavAne paNa karyo nathI, te kAraNe bali Adi karavArUpa-dravyastava ta gya gRhasthanI apekSAe bhagavAnane saMmata hato te jaNAI Ave che. tathA, bhagavAne bharata cakravartI vagerene jina maMdira baMdhAvavA vagereno niSedha paNa karyo nathI, jyAre te ja bharata vagerene "kAmaga zalya che, jhera che, daMSTrAviSa sApa samAna che, kAma bhegane irachanArAo icchA pUrI thayA vinA ja durgatimAM jAya che" Ama kahIne hAni darzAvavA dvArA kAmagano niSedha karyo che A rIte jinamaMdira nirmANa vagerene niSedha karyo na hovAthI zAstrIya yuktithI temAM bhagavAnanI saMmati prakaTa thAya che. zAstrIya yukti A pramANe che-je te paNa bhagavAnane asaMmata hota te kAmabheganA niSedha mujaba jinamaMdiranirmANa vagerene paNa niSedha bharata cakravatI vagerene karyo hota. A ja yuktithI mAtra bhagavAnane ja nahi paraMtu sAdhuone paNa dravyastavanI anamedanA vagere saMgata che."
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-29 ca=punaH, caityapUjanapratyayika kAyotsargAt sAdhUnAmidamitthameva vijJeyam / "arahaMtaceiANaM vaMdaNavattiAe, pUaNavattiAe, sakAravattiAe" ityAdi sUtra hi arhaccaityAnAM vandanapUjanasatkArAdinA yo lAbhaH sa mametaH kAyotsargAdbhavatvityetatprArthanAparaM vyavasthitam , tatra pUjA mAlyAdibhiH, satkArazca vastrAdibhiH / anye tu viparyayeNa vyAcakSate / dvidhApi dravyastavasyAnumodanaM sAdhUnAM prAptaM, kAyotsargasamakakSatopAdeyatvadhiyA tatrAtyantikotsAhodayAt / tdidmaah[6 paMcArA 28-11-20] [paMcavatu 2220-12-22] pajaiNo vi hu davatthayabhedo aNumoaNeNa asthitti / eyaM ca ettha NeyaM iya suddhaM tatajuttIe / / patammi vaMdaNapUaNasakkAraheu ussAgo / jaiNo vi hu NihiTTho te puNa davvatthaasarUve // pa"mallAdiehiM pUA sakAro pavaravatthamAIhiM / aNNe vivajjao iha duhA vi datvatthao ettha // 29 // dravyastavanI anumodanA munionuM kartavya] mULa zlekanA uttarArdhanuM tAtparya A pramANe che. arihaMtagaeNtyanA pUjana Adi nimittaka lAbha prApti arthe sAdhuone paNa kAryotsarga karavAnuM sUcavavAmAM AvyuM che, enAthI paNa uparokta hakIkata puSTa thAya che "pratayALa caMdrAvattimag, putravattijhAi, sAvattijhA[ 'ItyAdi sUtrane vyavasthita artha e che ke jinamaMdirenAM vaMdana, pUjana, satkAra vagere dvArA je lAbha prApta thAya che te lAbha prastuta kAyasaMga dvArA mane paNa prApta thAe e prakAranI prArthanA karavI. pUjA, puSpa vagerethI karavAmAM Ave che, satkAra, vastra vagerethI karavAmAM Ave che, bIje e paNa mata che ke puSpa vagerethI karavAmAM Ave tene satkAra kahevAya, vastra vagerethI karavAmAM Ave te pUjA kahevAya. ane arthamAM sAdhuone kAryotsarga dvArA dravyastavanI anumaMdanA kartavya rUpe prApta thAya che. kAraNa ke uparokta rIte dravyastava kAryotsargasamakakSa siddha thato hovAthI tenA anumodanamAM upAdeya paNAnI buddhi thavAmAM kaI bAdha rahetuM nathI. eTale sahaja paNe dravyastavanA anamedanamAM utsAha jAge che. paMcavastu ane paMcAzaka zAstramAM kahyuM che ke "bhAvastArUDha sAdhune paNa anumodanA dvArA vyastavano prakAra vidyamAna che. zAstragarbhita yuktithI nirdoSa rIte A viSaya jANavA gya che" "ramaityavaMdana zAstramAM vaMdana, pUjana ane satkAranA nimitte sAdhune paNa kAryotsarga karavA nirdeza karyo che-ane e pUjana satkAra dravyastava rUpa che. guMthelA puSpa vagerethI thAya te pUjA kahevAya ane mUlyavAna vastra vagerethI thAya te satkAra kahevAya. bIjA AcAryonA mate puSpAdithI satkAra ane vastrAdithI pUjA kahI che, ane matamAM bane dravyastava rUpa abhipreta che" nanvevamArambhAnumatiprasaGgo dravyastavasya pRthivyAdhupamardananAntarIyakatvAdityAzaGyAha-- zaMkAH je A rIte dravyastavane anumodanIya mAnavAmAM Ave to pRthvIkAya vagere jInI hiMsAmAM anumatine doSa Ubhe thaze. kAraNake, te hiMsA vinA dravyastava thaI zakavAne nathI. 57 yaterapi dravyastavabhedaH anumodanena astIti / etaccAna jJeyaM iti zuddha tantrayuktyA / / 58 tantra vndn|jnstkaarheturutsrgH / yaterapi khalu nirdiSTaH te punaH dravyastavasvarUpAH / / 59 mAlyAdikaH pUjA satkAraH pravaravastrAdibhiH / anye viparyaya iha dvidhApi dravyastayo'tra //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-8 dravyastava AdaraNIya che. Na ya AraMbhANumaI ettha bhAvassa ceva bahumANA / khaliacaraNAimuttayabahumANe sA bhave iharA // 30 // zlokArtha -uttara : dravyastava aMtargata bhAvanuM ja bahumAna hovAthI hiMsAnI anumatine deSa lAgatuM nathI. anyathA AcaraNamAM khalanA pAmela atimuktaka bALa muninA bahumAnamAM paNa AraMbhanI anumatine doSa lAgaze. 301 na cAtra-dravyastavAnumodane ArambhAnumatiH, kuta ityAha-bhAvasya caiva bahumAnAt , sAkSAt khalvanumodanIyatvaM bhAvasyaiva, tadvArA tu dravyastavasyeti tadanumodane'pi phalato bhAvasyaivAnumodanAnnArambhAnumatistasya, tadaphalakatvAt / vipakSe bAdhakamAha-itarathA bhAvavizeSamupAdAyArambhavadanumatAvArambhAnumatyabhyupagamyamAnAyAm skhalitacaraNasya bahirgatasya sato varSati meghe pAlibandhena jale patadgrahaM nidhAya tarantIM nAbamiva salilaM prekSitavataH 'SaTkAyopamardanAnnAyaM cAritradharmasya yogyo bAla' iti sthavirairninditasya virAdhitacAritrasyAtimuktakasya bahumAne='bhagavaccaraNakamalasamIpamupAgatAnAM sthavirANAM purazcaramazarIrI khalvayaM tena na hIlanIyaH kintu mahAnidhAnamivA'glAnyA vidhinA paripAlanIya' iti bhagavatkRtaprazaMsAlakSaNe, sA ArambhAnumatiH bhavettadAnIMtanatadIyabhAvasyArambhaniyatatvAt / atha tatrArambhadoSamupekSyAsannasiddhikapariNAmAnubaddhaM tadIyajIvadravyameva bhagavatAnumatamiti cet ? prakRte'pi tamupekSya zuddhabhAvAnubaddhaM dravyastavasvarUpamanumodayataH ko doSa iti nibhAlanIyaM sUmadazAM rU ||. [dravyastavanI anumodanA nirdoSa che.] tAtparyAtha sAdhuone kAyotsarga dvArA dravyastavanI anamedanAmAM garbhita rIte AraMbha eTale ke hiMsAnI anamedanA thaI javAnI Apatti nathI kAraNa ke, kAryotsarga I dravyastava ataMrgata mAtra bhAvanuM ja bahumAna abhipreta che. eTale ke sAkSAta anumadanAnA viSayarUpe bhAvaja abhipreta che jyAre dravyastava te bhAva dvArA arthAt bhAvastavasaMpAdaka hevAthI paraMparA e anumodanAne viSaya bane che, tethI dravyastavanI anumodanAmAM paNa garbhita rIte te bhAvanI ja anumodanA che nahi ke AraMbhanI anamedanA. bhAva e AraMbhanuM phaLa nathI ke jethI kAryarUpa bhAvanI anumaMdanAmAM AraMbhanI kAraNuvidhayA anudanAne avasara maLe. je Ama mAnavAmAM na Ave arthAt bhAvavizeSane pakaDIne AraMbhavAnanI anumatimAM AraMbhanI anumati bhArapUrvaka darzAvavAmAM Ave te atimuktaka bALamuninA bahumAnamAM bhagavAnane paNa virAdhanAnI anumatine deSa Ubhe thaze. te A rIte- [bALamuni maharSi aImutta] jyAre atimutaka bALamuni anya sthavira munio sAthe bahAra gayA hoya che, tyAre pAchA vaLatA mArgamAM vRSTi thAya che. te vakhate cAre bAju mATInI pALa bAMdhIne atimuktaka bALamuni pitAnA pAtrAne pANImAM taravA mUke che, ane kutUhalathI naukAnI jema taratuM joyA kare che. tyAre sahavata sthavira munio kAcanI virAdhanA karatA hovAthI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 upadezarahasya gAthA-30 A bALaka cAritra dharmane anyAgya che e jAtanI niMdA kare che. jyAre teo bhagavAnanA caraNakamaLamAM upasthita thAya che tyAre cAritranI virAdhanA karanAra te bALamuninA saMbaMdhamAM bhagavAna virAne kahe che ke A bALaka caramazarIrI-taddabhavamuktigAmI che mATe enI AzAtanA nahIM karatA; paNa kaMTALyA vinA vidhipUrvaka mahAnidhAnanI jema paripAlana karavAyAgya che.' A rIte bhagavAne te khALamuninI prazaMsA karI temAM paNa zakAkAranA mate garbhita rIte virAdhanAnI anumatinA doSa lAgavA joIe, kAraNake jayAre te bALamunine sthavirAe tema karatAM aTakAvyA tyAre tene potAnI bhUlanA pazcAttApanA bhAva udbhabyA, eTale samavasaraNamAM A pazcAttApanA bhAvane anulakSIne bhagavAne tenI je prazaMsA karI tenA viSayabhUta tatkAlIna pazcAttApanA bhAva pUrvokta virAdhanAne avinAbhAvI hatA eTale ke prastuta pazcAttApabhAvanA udbhavamAM nimitta tA virAdhanA hatI. teA zuM bhagavAne tenI virAdhanAnI anumAdanA karI ema kahevu vyAjabI che ? !! [ vyastavAnumAdanamAM hiMsAnumeAdananI zaMkA ] pUrva pakSI :-uparAkta dRSTAMtamAM bhagavAne AraMbha doSanI praza'sA nahi karatAM mAtra upekSA ja karI che, jyAre nikTamAM siddhigamanayAgyatAnA pariNAma viziSTa bALamuninA jIvadravyanI ja anumeAdanA karI che, eTale virAdhanAnI anumadinA karI ema kahevu vyAjabI nathI. sidhdhAnta pakSI :-prastuta dravyastavanA viSayamAM paNa ema kahevAmAM Ave ke Ara'bhanI upekSA karIne zuddha bhAva viziSTa dravyastavanA svarUpanIja sAdhue anumedanA kare che, nahi ke AraMbhanI. AmAM kayA doSa che e sUkSmaSTithI vicArA (arthAt koI doSa nathI.) 53nA nanvatimuktake'numodyopekSayoH pAriNAmikabhAvArambhayorbhedAnmA bhUdekAnumodana itarAnumodanam, prakRte tu dravyastasyaiva snAna puSpA canakRSNAgarudhUpAdipUrvAparakriyA kadambakAtmakasya jalAdijIvaprANatyAgAnukUlavyApAratvAdekAnumodana itarAnumodanamAvazyakamityAzaGkya prasaGgAntaramAha - pUrva pakSI :-bhagavAnanI anumAinAnA viSaya Asannasiddhika pariNAmasvarUpa pariNAmika bhAva che. jyAre upekSAnA viSaya Arabha e virAdhanA svarUpa che. Ama be vacce taphAvata hAvAthI ekanA anumAinamAM bIjAnI anumAinAnA prasaMga asaMbhavita che jayAre prastutamAM snAna, puSpa pUjA, kALAgarU dhUpa, vagere kramika kriyAAnA samUharUpa dravyastava pANI (asUkAya) vagerenA prANavinAzamAM anukULa vyApAra rUpa che. eTale dravyastavanI anumedanAmAM garbhita rIte hiMsAnI anumAdanA TALI TaLe ema nathI. pUrva pakSInA uparokta vaktavya samakSa graMthakAra khIjuM udAharaNa darzAve che somiladAhA bhaI avi jiNavaraNemiNA kayA ho / gayasukumAlamasANaTThANa aNumaNNamANeNa // 31 // zleAkA :-gajasukumAra munine smazAnamAM jaIne UbhA rahevAnI anumati ApavA dvArA zrIneminAtha jinezvara devanI sAmila sasarAe karela dAhamAM paNa anumati . thai jaze. 531aaaa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-9 dravyastava AdaraNIya che api punarevamArambhAnumatAvabhyupagamyamAnAyAm jinavara-neminA kevalimukhyena neminAthena, somiladAhasya='nijaputrIparityAgAnusandhAnaprajvalitaroSAminA zvasureNa somilena kRtasya bhagavantaM neminAthamApRcchaya vipula nirjarAlAbhArthitayA smazAne kRtakAyotsargasya meroriva niHprakampasya gajasukumArasya tIvrAGgArabhatamRttikApAlibandhena mastakadAhasya' anumatiH kRtA bhavet, kimbhUtena, gajasukumArasmazAnasthAnamanumanyamAnena, etadIyaM smazAnasthAnameva hi zirodahanAnukUlavyApAraH, tadabhAve somilavyApArAnupapatteH, tathA ca tadanumodane tadIyazirodahanAnukUlavyApArasyApyanumatiprasaktiH, 'yadi cAtra nirjarAnukUlavyApAratvenaivAnumatistadIyatadvyApAratvAdinA vA, na tu rUpAntaraNa, daNDAdau ghaTasAdhanatvAdinA vA ghaTAdiviSayakecchAjanyecchAviSayatve'pi dravyatvAdinA tadabhAvavadupapatteriti vibhAvyate, tadA prakRte'pi tulyam, dravyastavasyApi jinapUjAtvAdinaivAnumateH // 31 // [gajasukumArane smazAne kAussagganI anujJA ] tAtparyArtha - AraMbhavAnanI anumatimAM AraMbhanI paNa anumati svIkAravAmAM Ave te zrIneminAtha jinezvarane paNa zira dAhamAM anumati dIdhAne deSa pUrvapakSIne mate Ubhe thaze. te A pramANe-zrIkRSNa vAsudevanA nAnAbhAI gajasukumAre neminAtha bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne pitAnI yuvAna patnIno tyAga karI dIkSA lIdhI. dIkSA lIdhA bAda vipula karmanirAnA lAbha mATe smazAnamAM jaIne kAryotsargamAM UbhA rahevAne bhagavAna pAse AjJA mAMgI. mastakedAhane ghera upasarga thavAnuM che tevuM jANanArA bhagavAne anujJA ApI paNa kharI. gajasukumAramuni smazAnamAM jaI kAyetsarga mudrAmAM dhyAnamAM tallIna banI UbhA rahI gayA. temanA mila nAmanA sasarAne A vAtanI jANa thatAM te gusse bharAyA. potAnI putrI bIcArI rakhaDatI thaI gaI e emanA gussAnuM kAraNa hatuM. temane smazAnamAM AvIne merunI jema nizcala aDaga UbhA rahelA gajasukumAra munine mAthe bhInI mATInI pALa karI temAM baLatA aMgArA bharyA. gajasukumAra munie upazAMta rahIne ghera vedanA sahana karI, kevaLajJAna pAmyA, jo bhagavAne anujJA na ApI hota te somila sasarAne - AvI ghora pIDA upajAvavAnI taka maLI na hota. paraMtu bhagavAne tema na karatAM smazAnamAM jaI UbhA rahevAmAM bhAvi kevaLajJAnanA lAbhane joIne anumati ApI. samazAnamAM avasthAna e ja atre mastakadahanAnukULa vyApAra che eTale smazAna jaI UbhA rahevAnI anumatimAM mastakadAhavyApAramAM paNa bhagavAnanI anumati thaI javAne doSa pUrvapakSInA matamAM lAgaze. [nirjarAanukULa vyApAramAM anumatinI zaMkAno samAna uttara]. pUrvapakSa - smazAnamAM avasthAna nirjarAnukULa vyApAra hovAthI te rUpe ja temAM bhagavAnanI anumati mAnavAmAM Ave, athavA te gajasukumAranA mAtra smazAnaavasthAna anukULa vyApAratvane ja mukhya karIne anumati mAnavAmAM Ave to uparokta doSane avakAza nathI. kAraNa ke, bIjA rUpe eTale ke "ziredahana anukULavyApArad" rUpe anumati mAnavAmAM ja te deSano saMbhava che. jema ghaTasAdhanasvarUpapuraskAreNa ja daMDamAM ghaTArthInI IcchA hoya che. tAtparya e che ke ghaTAthIne sAkSAt daMDanI IcchA hotI nathI kiMtu ghaTanI
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ hao upadezarahasya gAthA-31 IrachA hoya che. daMDa e ghaTanuM kAraNa hovAthI ghaTanA Icchukane paraMparAe daMDamAM paNa IcchA utpanna thAya che, e IcchAno viSaya daMDa bane che. A prakAranI IcchAviSayatAmAM prAjaka ghaTanI kAraNatA ja che paNa dravyatva Adi nathI. dravyasvarUpa hovAne kAraNe ghaTAthIne daMDanI IcchA nathI paraMtu ghaTanuM sAdhana hovAnA kAraNe ghaTAthane daMDanI IcchA hoya che. e ja rIte prastutamAM zire dahanAnukULa vyApAra hovAne kAraNe bhagavAnanI anumati nathI paraMtu nirjarAnukULavyApAra hovAthI bhagavAne temAM anumati ApI che. siddhAMta pakSa - pUrvapakSImAM je ATalI vicArakSamatA hoya te prakRtimAM paNa teja rIte vicAra darzAvIne AraMbhamAM anumatinA deSane TALI zakAya che. kAraNa ke sAdhuo dravyastavanI anumodana dravyastava bhagavAnanI pUjA svarUpa hovAthI kare che nahi ke sthAvara kAcanI hiMsArUpa hovAthI, eTale AraMbhanI anumatinA deSane avakAza nathI. 31 ___nanvatra bhAvAnumatidvArakAnumatirna yuktA dharmajanakatvabhramamUlakapravRttiviSayatvenAsya dharmArthahiMsAtvena dharmA'janakatvAditi pApiSThamatamAzaGkya nirAkurvannAha zaMkA - bhAvaanumati dvArA dravyastavamAM anumati siddha karavAnI ceSTA ayukta che, tenuM kAraNa e che ke dravyastava dharmajanaka na hovA chatAM paNa tevI bhramaNa thaI javAthI lo ke temAM pravRtta thAya che. vAstavamAM to A dravyastava dharma mATe thatI hiMsA rUpa hovAthI kharekhara dharmajanaka nahi paraMtu adharmajanaka che. prastuta zaMkAmAM spaSTa jaNAya che ke zaMkAkArane dravyastava pratye bhArobhAra dveSa che. eTale AvA pApiSTa matanuM nirAkaraNa raju karatAM kahe che ke Na ya dhammaTThA hiMsA eso sAvajjao sarUveNa / aNNaha puTThAlaMbaNa NaiuttArAi vihaDijjA // 32 // zlekArtha :- A dravyastava dharmanA prajanathI karavAmAM AvatI hiMsA hiMsAsvarUpa nathI kAraNake te mAtra svarUpathI sAvadya che. anyathA sabaLa kAraNe nadI UtaravAnuM vidhAna paNa asaMgata thAya. 3rA na ca eSo dravyastavo dharmArthA hiMsA, kuta ityatra hetugarbha vizeSaNamAha-sAvadya eva sAvadyaka: svArthe kapratyayaH, svarUpeNa, avadhAraNaphalatvAdvAkyasya svarUpeNaiva sAvadyo yata ityarthaH, anubandhatastu niravadya evAyam , bhagavadgatacaraNAdiguNabahumAnagarbhatvena caraNaprattipattihetutvAt, ata evAsyA bhAvastavAnuviddhatvamipyate, AjJAparatantratvAllaukikaku-prAvacanika-dravyastavApekSayA'dhikaudAyau cityAdiguNayogitayA viziSTonnatinimittatvAcca / tadAha-6-paMcAzake] Fdegdavvatthao vi eva ANAparataMtabhAvaleseNa / samaNugao cciya Neo'higAriNo suparisuddho tti // 46 // 'loge salAhaNijjo visesajogAu uNNaiNimittaM / jo sAsaNassa jAyai soNeo suparisuddho // 47 // 60 dravyastavo'pi evaM AjJAparatantrabhAvalezena / samanugata eva jJeyaH adhikAriNaH suparizuddha iti // 61 loke zlAghanIyo vizeSayogAdunnatinimittam / yaH zAsanasya jAyate sa jJeyaH suparizuddha iti // ...
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza - dravyastava AdaraNIya che dvivyaratavamAM hiMsAnI vAta ayukta che.] tAtparyArtha- jema vaidika puNyanA uddezathI hiMsAtmaka yajJa-yAgamAM pravRtta thAya che tevuM prastutamAM dravyastavamAM nathI. dharma mATe paNa jina pUjA Adi zubha anuSThAnamAM pravRtti karavAmAM Ave che nahi ke hiMsAmAM. A pravRttimAM hiMsA karavAne uddeza na hovA chatAM paNa AnuSaMgika rIte sthAvarakAyanI-hiMsA thaI jAya che te eka alaga vAta che, kAraNake, dravyastava svarUpamAtrathI ja eTale ke dekhAvamAM ja sapApa che. paraMtu enA pariNAmane vicAra karIe to bIlakula nirdoSa che. pUjanIya bhagavAnamAM rahelAM cAritra vagere uttama kakSAnA saddaguNa pratyenA bahumAnathI garbhita hovAnA kAraNe dravyastava paraMparAe cAritranA aMgIkAramAM hetubhUta bane che. dravyastava karanArane bhAvimAM cAritranI prApti thAya e mATe dravyastavamAM bhAvastavano anuvedha paNa zAstrakAroe iSTa mAnya che. tenuM kAraNa e che keAjJAne samarpita banyA vagara bhAvastavathI anuviddha dravyastava udbhavI zakato nathI. temaja bhAvava anuviddha dravyastavamAM pravartanAra AtamAM anya laukika ke kutIki dvArA karavAmAM AvatA dravyastavamAM je udAratA ane aucityapAlana hoya enA karatAM paNa vadhu udAratA ane aucitya pAlana karatA hovAthI guNanA yogathI tene dravyastava zAsananI viziSTa prakAranI unnatinuM nimitta bane che. paMcAlaka zAstramAM kahyuM che ke - "adhikRta AtmAno suparizuddha e dravyastava-paNa AjJA pratyenA samarpaNabhAvalezathI saMbaddha ja jANa" "parizuddha dravyatava te che ke je vizeSaga eTale ke vadhu udAratA ane aucityanA ye ge lekamAM prazaMsApAtra bane che ane e rIte zAsananI unnatimAM nimitta thAya che." vipakSe bAdhakamAha-anyathA anubandhato niravadyasyApi svarUpataH sAvadyasya hiMsAtve, puSTAlambane bhayaparihArAdipuSTakAraNArtha vihita nadyuttArAdi vighaTeta, nathuttArAderapi jalAdijIvavirAdhanAmayatvena svarUpataH sAvadyatvAt , vihitaM ca nadyuttArAdikamutsargato niSiddhamapyapakkAktaHpravacane, tathA ca sthaanaaNgsuutrm-[5|2|412] va ) . 62 "no kappai NigaMthANa vA NigaMthINa vA imAo uddiTTAo gaNiAo vijiAo paMcamaha NNavAo mahANaIo aMto mAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtarittae vA / taM jahA-gaMgA jauNA sarau erAvaI mahI / paMcahiM hANehi kappati, taM jahA bhayaMsi vA dubbhikkhaMsi vA pavvahe ja va NaM koI daoghaMsi vA ejjamANaMsi mahayA vA aNAriesutti // " bhayaMsitti bhaye rAjapratyanIkAdeH sakAzAdupadhyapahAraviSaye 1, durbhikSe bhikSA bhAve 2, 62 no kalpate nigranthAnAM vA nirgranthInAM vA imA uddiSTA gaNitA vyaJjitA paMcamahArNavA mahAnadyaH antomA sasya dviH kRtvo kA trikRlyo vA uttarituvA santarintu vA / tadyathA-gaMgA yamunA sarayU irAvatI mahI / paJcabhiH sthAnaH kalyante, tadyathA-bhaye vA durbhikSe vA pravyatheta vA kacit udakaudhe vA Agacchati mahatA vA anArya riti //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA 32 F paJcajjatti pravyatAntabhUtakAritArthatvAt pravAhayet kvacit pratyanIkastataH 3, daositti udakaughe vA gaGgAdInAmunmArgagAmitvenAgacchati mahatA vA 'ATopeneti zeSaH ' aNArie vibhaktivyatyayAdanArthaiglaicchAdibhirjIvitacAritrApahAribhiH, abhibhUtAnAmiti zeSaH 5 / 'bhayAdiparihArArthatvAdatra na dharmArthahiMsAtvamiti cet na, phalatastasyApi dharmArthatvAt, anyathA zarIrAdyarthatvena zrAmaNyavyAghAtAt, sAkSAd jJAnAdidharmArthamapi varSAsu grAmAnugrAmavihArAdikaM prAbhiSiddhamapyapoditaM zrUyate eva / tathA cArSam - 3 No kappai NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA paDhamapA usaMsi gAmA gAmaM ijjittara | paMcahi ThANehiM kappara, taM jahA - nANaThThayAe 1, daMsaNaDyAe 2, caritra 3, AyariauvajjhAe vA se vIsuMbhejjA 4 AyariyauvajjhAyANaM vA bhiyaaveyaavcckaLayAC / / '' [sthAno khArAza] Ati / "vittivAnAtra hiMsAtvam, mAtayogen prANavyaparopaNasyaiva tallakSaNatvAt, anyathA'tiprasaGgAdAvazyaka kriyayApi kadAcit prANavyApattisambhavAt na cAtra pramAdo'sti / ajJAnarUpasya vidhiskhalana kRta yogaduH praNidhAnAdirUpasya vA tasyA'paridRzyamAnatvAdi" ti cet : tulyamidamanyatra samAdhAnam // 32 // 72 [dravyastava adhama rUpa mAnavAmAM meATA bAMdha] evA vipakSa UbheA karavAmAM Ave ke mAtra svarUpathI ja sAvadya evA paNa dravyastava hisArUpa hovAthI adharmajanaka ja che-te temAM ghaNA meTo vAMdhA UbheA thAya. te A rIte ke je anuSThAna pariNAme niSpApa hoya paNa svarUpathI dekhAvamAM pApasaMlagna hoya te anuSThAna hiMsArUpa hAvAthI tyAjaya ja hoya teA bhayamukta thavA mATe ke bIjA kAI sakhaLa prayAjanathI sacitta adhUkAyathI bharapUra nadI utaravAnI ApavAdika zAstrAjJA vyartha anI jaze. kAraNake, ahI paNa apUkAyanA jIvAnI virAdhanA hovAthI svarUpa tA sAvadya che, jyAre svarUpathI sAvadya evA A nadIuttaraNa vagere utsarga mArge AgamamAM niSedhyA hovA chatAM paNa apavAde tenA vidhAna sUcavyA che. dA.ta. sthAnAMga sUtramAM kahyuM che ke-- [pAMca kAraNeAe nadI utaravAnI anujJA] nigraMtha ke nigra'thIone uddezavAmAM AvelI, gaNAvavAmAM AvelI, prakaTapaNe kahelI, mahAsamudra samAna pAMca mahAnadIe eka mAsamAM be vAra ke traNa vAra utaravI ke pAra karavI kalpe nahi, tenAM nAma A pramANe-gaMgA, yamunA, sarayU, arAvatI ane mahI. (apavAde) pAMca kAraNe kalpe-te (pAMca kAraNa) A pramANe, (1) bhaya, (2) duSkALa, (3) pravyathana thAya, (4) nadInuM pUra Ave, ane (5) anAryAthI abhibhava. pAMca kAraNeAnI vizeSa samajutI A pramANe che. 63 no kalate nirgranthAnAM vA niryathInAM vA grAmAnugrAmaM drotum / paMcabhiH sthAnaiH kalpate / tadyathA - jJAnArthatayA 1 darzanArthatayA 2 cAritrArthatayA 3 AcAryopAdhyAya vA tasya viSvagbhavet (vizrambheta ) 4 AcAryopAdhyAyAnAM vA bahitraiyAvRttyakaraNatAye5 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-dravyastava AdaraNIya che. (1) duSTa rAjA athavA pratyenIka eTale ke zatrue, upakaraNe luMTI levA pravRtta thavAno bhaya utpanna thaye hoya. (2) vRSTinA abhAve ke bIjA keI kAraNasara duSkALa paDavAthI bhikSA durlabha thaI gaI hoya. (3) sUtramAM " a" kriyApada prerakanuM rUpa na hovA chatAM paNa preraNuM rU5 artha garbhita hovAthI "pravAta' evuM kriyApada samajavuM, teno artha e che ke "kaMIka zatru nadImAM tANa jAya." (4) gaMgA vagere kaIka nadI ativRSTinA kAraNe dhasamasatA vegathI UbharAI jAya ane unmArgagAmI banIne tenuM pura nagaramAM praveze tyAre purane pAra karI salAmata sthaLamAM pahoMcI javuM paDe. (5) sUvamAM "aLAriNuM' padamAM saptamI vibhakti che tenA arthanuM trIjI vibhaktinA arthamAM parAvartana karavAthI pAMcamuM kAraNa-prANa ke cAritrane vinAza karanAra pleccha jAtine duSTa anArya puruSa dvArA herAnagati thatI hoya. - A pAMca kAraNo e sAdhune nadI UtaravAnI zAstrIya chUTa che. pUrvapakSI-uparokta sUtramAM dharma prAptinA uddezathI jagata jenI hiMsAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, paraMtu bhaya vagerene dUra karavA mATe mAtra nadI UtaravAnuM vidhAna che. Tdharma prAptine uddeza abAdhita che.] siddhAntI-pUrvapakSInuM kathana yukta nathI, kAraNake pariNAmano vicAra karIe te nadI uttaraNa paraMparAe cAritrarUpa dharmanI rakSA ane vRddhi mATe ja che, ene badale je mAtra zarIranuM rakSaNa ja karavA mATe nadI UtaravAnI hoya te sAdhutAne paNa hAni pahoMce. kAraNake mAtra zarIranA rakSaNamAM mUccha samAyelI che. eTale nadI utaravAnI pravRtti paraMparAe dharma mATe che e siddha thAya che. vaLI jJAnAdi dharmanI vRddhi mATe varSAkALamAM eka gAmathI bIje gAma vihAra karavAnI chUTa zAstramAM paNa sAkSAt ApelI che, jene utsarga mAge te pUrve ekavAra niSedha karAyela che. dA.ta. sthAnAMga sUtramAM kahyuM che keA nirgathe ke nircathIone (varSAkALamAM) eka gAmathI bIje gAma vicaravuM ka9pe nahi. (apavAda) pAMca kAraNathI ka9pe. te A pramANe-(1) jJAna mATe (2) darzana mATe (3) cAritra mATe (4) pitAnA AcArya ke upAdhyAya svargavAsI bane athavA pote AcAryane vizvAsapAtra hovAthI temanuM kaI ati jarUrI kArya karavA mATe ane (5) varSAkSetranI bahAra rahelA AcArya ke upAdhyAyanuM (vaiyAvacca) sevAkRtya bajAvavA mATe. pUrvapakSa-uparakta pravRtti zAstra vihita hevAthI tene hiMsArUpa kahI zakAya nahi. kAraNake hiMsAnuM lakSaNa-pramAdane AdhIna thaI prANune vighAta kare te che. je zAstravihita pramAdazUnya pravRttine paNa hiMsA kahevAmAM Ave te atiprasaMga e thaze ke jyAM Avazyaka kriyA dvArA paNa kayAreka prANaghAta thai javAno saMbhava che tyAM pramAda te che ja nahi, kAraNa ke pramAda hoya to kayAM te ajJAna rUpa hoya jyAM te vidhinuM ullaMghana karAvanAra manavacanakAyAnA duppaNidhAna (caMcaLatA) rUpa hoya. paraMtu prastuta je Avazyaka kriyA che emAM bemAMthI ekeya pramAdanuM darzana thatuM nathI, te zuM e paNa hiMsAmAM khatavI zakAze ? 10
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 upadezarahasya gAthA-33 siddhAntI-upakta prakAranuM samAdhAna dravyastavamAM paNa tulya samajavuM siddhAntIne Azaya e che ke jinapUjA Adi dravyastava paNa te te kakSAmAM zAstra vihita hovAthI tema ja temAM uparokta prakAranuM pramAda na hovAthI hiMsA rUpa nathI. 3rA vihitatvamevAtra smrthynnaahdravyastava zAstravihita che tenuM samarthana A pramANe che - jutto ya imo bhaNio virayAvirayANa kUva NAeNa / samayammi aNNahA puNa nivaDijjA atthadaMDammi // 33 // zlekArthazAstramAM kUvAnAM dRSTAnDathI viratAviratone dravyastava yukta karyo che. anyathA arthadaMDamAM tene samAveza thaI jAya 33 yuktazceSTaphalazca, ayaM dravyastavaH, viratAviratAnAM dezasaMyamavatAm , kUpajJAtena kUpadRSTAntena, samaye-jinapravacane / tathA cA''vazyakaniyuktiMgranthaH 64"akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto / saMsArapayaNukaraNe davvatthae kUvaditto " [bhASyagAthA 104] tti asyA arthaH [6 paMcAzaka 42 TIkAyAM] -- akRtsnamaparipUrNa saMyamaM pravarttayanti vidadhati ye te'kRtsnapravartakAsteSAm , ata eva viratAzca te nivRttA: sthUlAdivizeSaNebhyaH prANAtipAtAdibhyo'viratAzcAnivRttAH sUkSmAdivizeSaNebhyastebhya eveti viratAviratAsteSAm , eSa dravyastavaH, khaluravadhAraNe bhinnakramazca, yukta eva saGgata eva, kimphalo'yamityAha-saMsAraM bhavaM pratanumalpa karotIti saMsArapratanukaraNaH, iha ca vizeSaNasya paranipAtaH siddhasenAcArya ityAdAviva na duSTaH, luptabhAvapratyayatvAdvA saMsArapratanutAkaraNa iti dRzyam / nanu kathaJcit sAvadyatayA sadoSatvenAnAzrayaNIyatvAdasya kathaM saMsArapratanukAritvamityAzaGkayAha-dravyastave AzrayaNIyatayA sAdhayitumiSTe, kUpadRSTAnto'vaTakhananadRSTAntaH / yathAhi tatkhanane zramapipAsAdidoSasambhave'pyagre svAdujalaprAdurbhUtau tadapanayanapUrvakaguNAntaradarzanAnnAyuktatvaM tathA dravyastave'pi pRthivyAdyArambhaprabhavadoSApanayanapUrvakaguNAntaradarzanAnna tathAtvam / tathA mahAnizItha-zrutaskaMdhe'pyuktam 65akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto / je kasiNa saMjamaviU pupphAi na kappae tesiM // [3 / 38] ityAdi / tathA FF kAuMpiM jiNAyayaNehiM maMDiyauM sayalameiNIvaTTa / dANAicaukkeNa vi suTu vi gacchijja accuaM // 3 // 57 // na parao ||itypi / 64 akRtsnapravartakAnAM viratAviratAnAmeva khalu yuktaH / saMsArapratanukaraNe dravyastave kUpadRSTAntaH / / 65 akRtsnapravartakAnAM viratAviratAnAmeSa khalu yuktaH / ye kRtsnasaMyamavidaH puSpAdi na kalpate teSAm // 66 kRtvApi jinAyatanaiH maNDita sakalamedinIvartam // dAnAdicatuSkenApi suSTrapati gacche acyutam / / na parataH //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ yw upadeza: 8-dravyastava AdaraNIya che. divyastavamAM zAstranI pUrNa sammati che.. tAtparyA--jana pravacanamAM kUvAnuM daSTAna ApIne dezacAritrI evA zrAvake ne A dravyastava ISTa phaLane eTale ke sarvavirati Adi phaLane saMpAdaka kahyo che. ahIM upalakSaNathI avirata samyam daSTi paNa adhikRta che te samajI levuM. Avazyaka niyukti zAstramAM 'sipavattA." gAthAmAM A pramANe ja kahevAmAM AvyuM che. gAthAno artha A pramANe che akana eTale ke apUrNa saMyamamAM pravartanAra arthAta enuM pAlana karanAra, teone akRtna pravartaka kahevAya. akRtna pravartaka hovAthI ja jeo sthULa Adi vizeSaNa viziSTa prANAtipAta AdithI virata eTale ke nivRtta che paNa sUkama Adi vizeSaNa viziSTa prANAtipAtathI jeo avirata che arthAt nivRtta nathI tethI teo viratAvirata kahevAya. (niryukti-bhASya gAthAmAM vahu zabda nutto pada pachI jaDavo ane tene artha avadhAraNuM che.) teone A dravyastava saMgata-ucita ja che. kAraNa ke tenAthI saMsAra alpa thAya che. niryukti bhASya gAthAmAM "saMsAratanuM A padamAM pratanuM vizeSaNa pahelA vAparavAne badale pachI vAparyuM che paraMtu temAM kaI doSa nathI kAraNake ziSTagraMthamAM AvA ghaNAM prayoge jovAmAM Ave che. dA.ta.-siddhasenAcArya, haribhadrAcArya hemacaMdrAcArya. AmAM AcArya pada vizeSaNarUpa hovA chatAM paNa tene pachI vAparyuM che. athavA tenuM bIjuM samAdhAna e paNa che ke "pratanuM zabdathI bhAva arthamAM lAgatA 'tA" pratyayane lepa thayela che eTale saMsAranI pratanutA (=apatA) karanAra che ema samajavuM. ahiM kaI zaMkA kare ke- dravyastava sapApa hovAthI sadoSa che ane sadoSa hovAthI AdaravA yogya nathI to tenAthI saMsAranI alpatA zI rIte thAya ?-- A zaMkAnA uttaramAM, dravyastavamAM AdaraNIyatA rUpa sAdhya siddha karavA mATe kUpa khanananuM daSTAMta che. chAMtanuM tAtparya e che ke jema kUvAne khodavAmAM parizrama ane bhUkhatarasa vagere doSano saMbhava hovA chatAM paNa bhAvimAM svAdiSTa jaLa prApta thAya tyAre te de dUra thaI jAya che, taduparAMta Arogya vagere bIjA paNa lAbhe thatA dekhAya che tethI tene lekamAM agya gaNavAmAM AvatuM nathI, teja rIte dravyastavamAM paNa pRthvIkAyanI hiMsA vagere deSa dUra thAya che ane upara uparanA guNasthAnakonI prAptirUpa bIjA aneka lAbha prApta thatA dekhAya che ane tethI te AdaraNIya che. mahAnizItha zrutaskaMdhamAM paNa kahyuM che ke- apUrNa saMyamanuM pAlana karanAra dezaviratidharone dravyastava egya ja che, paNa saMpUrNa saMyamamAM pravartanArA vidvAnone nahi, kAraNake teone puSpAdi (ne sparzavuM paNa) kalpa nahi." tathA deza cAritra karatAM sarva cAritra caDhIyAtI kakSAnuM che te darzAvavA "jhAkapi." gAthAmAM kahyuM che ke sakaLa pRthvImaMDaLane jinAlayothI suzobhita kare ke dAnAdi catuSkanI ArAdhanA kare te paNa (dezaviratidhara) bAramA ayyata devakathI upara jatA nathI." tatra dravyastavAccAritramutkarSayituM pratipAdayatA tasyAnantaryeNAcyutaprAptiphalakatvaM dAnAdicatuSkasamakakSatvaM tatprANatvaM vA pratipAditaM bhavatIti vimucyA'sadgrahaM rahasi paryAlocanIyam /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 upadezarahasya gAthA-33 mahAnizIthAderaprAmANye ca gatamAcArAdiprAmANyenApi, virodhasya sarvatroktayituM samAdhAtuM vA zakyatvAt / yadi ca naivamipyate tadA''ha, 'anyathA punarnipatedayamarthadaNDena' / tathA ca sUtrakRtAMge [chu. 2 ka. 2] riyAsthAnAthane sUtra 27]-"paDhane hRdamAvAne baTTADhaMdattitti Ahijjai se jahA NAmae kei purise Ayaheu vA, NAiheuvA, agAraheuvA, parivAraheu vA, mittaheuM vA, nAgahe vA, bhUyaheuvA, jakkhaheu vA taM daMDa tasathAvarehiM pANehiM sayameva Nisirai" // ityAdyarthadaNDapradipAdanAdhikAre jinapratimAyA api nAgAditulyatayA grahaprasaGgaH, na copalakSaNAttadgraho'styeveti vAcyam , asadRzasyopalakSayitumazakyatvAt , ata evAnyatra catyAdyarthamAzravAbhidhAnasthale caityAdipadenAnyapratimAdikamevotprekSayanti cakSupmanta iti mAva: ||rU rUA e gAthAomAM dravya-stava karatAM cAritranA utkarSanuM pratipAdana thayuM che temAM garbhita rIte dravyastava dvArA te pachInA bhAvamAM azruta devalekanI prApti rUpa phaLa darzAvAyuM che tema ja dravyastava dAnAdi samakakSa che tathA viratAviratadharmanA prANa rUpa che ema garbhita rIte sUcavAyuM che. asagraha choDIne pUrvapakSIe ekAMtamAM besIne pUrvokta rIte vicAravuM jarUrI che. je mahAnizItha sUtrane pramANabhUta mAnavAmAM na Ave te "AcAra Adi sUtrane paNa pramANa mAnavAne kAMI artha nathI. kAraNake virodhanI zaMkA, kuzaMkA ane tenuM samAdhAna jema AcArAMga Adi sUtramAM zakaya che tema sarvatra mahAnizItha AdimAM paNa zakaya che. [dravyastava e arthadaMDa rUpa nathI.] je dravyaratavane pUrvokta rIte mAnya na rakhAya to mULa lekanA uttarArdhamAM kahyA mujaba tene samAveza arthadaMDamAM kare paDe paNa te karyo nathI. sUtrakRtAMga nAmanA bIjA aMga sUtramAM phiyAsthAna adhyayanamAM arthadaMDanI spaSTatA karatA kahyuM che ke "prathama daMDasamAdAna arthadaMDa nimitte kahyuM che. dA. ta. koI puruSa potAne mATe, gRha mATe, parivAra mATe, mitra mATe, nAga mATe, bhUta mATe, yakSa mATe, te daMDane jAte ja trasa sthAvara jIve upara nAMkhe che. (eTale ke trasAdi jenI hiMsA kare che.' A sUtramAM arthadaMDanA pratipAdananA adhikAramAM je dravyastava arthadaMDa svarUpa heta te nAga, bhUta ke yakSa hetuka daMDanI samAnatA thaI javAthI jina pratimAnuM paNa A sUtramAM grahaNa karyuM hota. paNa te karavAmAM AvyuM nathI e ja darzAve che ke dravyastava upAdeya che. pUrvapakSI- upalakSaNathI jina pratimAnuM paNa grahaNa atre karavAnuM ja che. Azaya e che ke jema "kAgaDAthI dahIMnuM rakSaNa karaje. AvA nirdezamAM 'kAgaDA" zabdathI mAtra kAgaDAnuM ja grahaNa nahi paraMtu dahIM'vinAzaka bIlADI vagere je je hoya te te badhAnuM grahaNa abhipreta che te ja rIte sUtramAM nAgAdithI jinapratimA paNa grahaNa karavAmAM vAMdho nathI. 67 prathama daNDasamAdAnaM arthadaNDapratyaya ityAkhyAyate, tadyathA nAma kazcitpuruSa AtmahetuM vA jJAtihetu vA AgArahetu vA parivArahetu vA mitrahetu vA nAgahetu vA bhUtahetu vA yakSahetu vA taM daNDaM trasasthAvaraiH prANibhiH (=trasasthAvareSu prANiSu) svayameva nisRjati / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 upadeza-9 dravyastava AdaraNIya che. siddhAntapakSI- uparokta vAta barAbara nathI kAraNa ke upalakSaNathI sarvatra samAna arthanuM ja grahaNa thaI zake, paraMtu asamAna arthanuM grahaNa thai zake nahi. jema kAgaDo dahI'vinAzaka che tema bIjA khIlADI vagere dahI vinAzaka hovAthI tyAM abhipreta che. te ja rIte nAgaDhi hetuka adaDa mithyAtvavardhaka che tema jina pratimAnI dhRjAmAM thatI hiMsA mithyAtvavardhaka nathI katu mithyAtva ucchedaka che. savidhi jinapUjAmAM thai jatI hiMsA anubaMdhathI sAvadya na hovAnA kAraNe ja, koIka anya zAstramAM caitya vagere mATe thatI pravRtti Asrava rUpa kahI che te sthaLamAM paNa buddhimAna puruSo caitya vagere padmathI mithyASTi devanI pratimA' (mukhyatve buddhapratimA) evA ja artha ghaTAve che. ||3gA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 10--munie dravyaratavanI anumAdanA kare. yatInAM dravyastavAnumatau vacanAntaramAha-- sAdhuone dravyastavanI anumatinA adhikAra che temAM eka vadhu sAkSI vacana A pramANe che ceyaveyAvaccaM jaM suamuvayArio a jo viNao / so davvatthao NiyamA teNa jaI tamaNumaNNaMti ||34|| zleAkA :- caityanI je vaiyAvacca kahI che temaja (tIrtha'karamAM) aupacArika vinaya kahyo che te avazya dravyastava rUpa ja che. tethI sAdhuonI temAM anumati hoya che.'534nA caityavaiyAvRttyaM yat zrutam--"aha kerisae puNa ArAhae vayamiNaM * je se ubahibhattapANasaMgahadANakusale accaMtabAla-dubbala-buDhDha-khavage pavattayAyaria - uvajjhAe sehe sAhammie tavassIkula-gaNa-saMgha-ceiyaThThe ya nijjaraThThI veyAvaccaM aNissiyaM dasavihaM bahuviha pakareitti'" // " praznavyAkaraNe [ tRtIyadvAre a. 8 sU. 26 ] yazcaiaupacAriko vinayaH zruto vinayasamAdhyayanA dau, tatra hi jJAnadarzanacAritropacArabhedAccaturvidho vinaya uktastatra copacAro lokavyavahAraH pUjA vA prayojanamasyaupacAriko bhaktirUpaH saca, 68" titthayara-siddha-kula-gaNa-saMgha-kiri-yadhamma-nANa-nANINaM / Ayariya-theru- vajjhA ya-gaNINaM terasa payANi // aNAsAyaNAya bhattI bahumANo taha ya vaNNasaMjalaNA / titthayarAi terasa ca guNA hoMti baavnnnnaa||" iti [A. ni. 325 - 326 ] gAthAdvayoktakrameNa dvipaMcAzadbhedo bhavati / prakRte ca tIrthakRdviSayo'yaM grAhyaH sa niyamAd dravyastavazcaityavaiyAvRttyasya tIrthakRdupacArasya vA tattvatastadrUpatvAttena yatayastaddravyastavamanumanyate tadanumatereva tatsaMpAdanArthatvAt / ata eva - [ ] "AyariyauvajjhAyatheratavassIgilANasehANaM / sAhammiyakulagaNa saMgha saMgayaM tamiha kA yavvaM // " iti gAthoktadizA dazavidhasyAnnapAnAdidAnabhedenAnekaprakArasyAnizritasya vaiyAvRtyasya karaNe'dhikAriNo'tyaMtabAlAdyarthaka nirjarArthitvamadhikArivizezaNamuktam, 'ceiaThThe ya' ityatra saptamI prayogAdeta sAM * adattAdAnaviramaNavratamidam 68 atha kIdRzaH punarArAdhayati vratamidam yaH sa upadhibhaktapAna saMgrahadA nakuzalaH atyantabAladurbala vRddhakSapake pravarttakAcAryopAdhyAye zaikSe sAdharmike tapasvikulagaNasaMghe caityArthaJca nirjarArthI vaiyAvRtyaM anizrita dazavidhaM bahuvidhaM prati / / 69 tIrthakarasiddhakulagaNa saMgha kriyAdharmajJAnajJAninAM AcAryasthaviropAdhyAyagaNinAM trayodazapadAni // 70 anAzAtanA ca bhaktiH bahumAnastathA ca varNasaMjvalanam | tIrthakarAditrayodaza caturguNA bhavanti dvipaMcAzat // AcAryopAdhyAyasthavira tapasviglAnazakSANAm / sAdharmikakulagaNa saMghasaMgataM tadiha karttavyam //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 10-munio dravyastavanI anumodanA kare. yo'rthaH prayojanaM sa tathA, tatra ca nirjarArthI karmakSayakAma iti vyAkhyAnAd-bhavati ca DhiraTThadrAcApAre vaicAritryasaMpatti, catu nizitA-[gAva. ni. 2202] 71"ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pazyaNasuesu / savvesu vi teNa kayaM tavasaMjamamujjamaM teNaM" / / iti / atra ca viziSTasya prAyo mitho'ntarbhAvAt , yaccAdhikArIvizeSaNaMghaTakam , tanniyamAdanumodya meva saMpAdyameva ceti sarvamavadAtam / / 34 // tAtparyArtha-praznavyAkaraNa nAmanA dazamA aMgasUtramAM adattAdAna viramaNa vratane adhikAramAM catyanI vaiyAvacca sUcavelI che te A pramANe-kevA jIve A (adattAdAna viramaNa) vratane ArAdhe che ? (uttara-) jeo upadhi, bhajana (ane) pAnakano saMgraha tathA dAna karavAnI vidhinA jANakAra che tema ja atyaMta bAla, durbala, vRddha, kSapaka (=moTI meTI tapazcaryA karanAra), pravartaka, AcArya, upAdhyAya, zikSa (= abhinava dIkSita), sAdhamika, tapasvI, kula, gaNa, saMgha ane cityanuM kArya siddha karavA mATe je nirjarAna athI anizritapaNe (= AkAMkSA rahitapaNe) anekarIte dazaprakAranI vaiyAvacca kare che. (te trIjA vratane ArAdhI zake che)." vinayanA bAvana bheda-prabheda]. zrI dazavaikAlika sUtramAM vinayasamAdhi nAmanA adhyayanamAM aupacArika vinaya darzAvyo che. te adhyayanamAM cAra prakArane vinaya kahyo che. 1 jJAnavinaya, 2. darzanavinaya, 3. cAritravinaya ane 4. aupacArika vinaya. lekavyavahAra athavA pUjAnA prajanathI karavAmAM AvatA bhaktirUpa vinaya aupacArika vinaya kahevAya. niyuktinA gAthA cuMgalamAM A vinayanA bAvanabheda darzAvyA che. tenI gaNanA A pramANe-1. tIrthakara, 2. siddha, 3. kula, 4. gaNu, 5. saMgha, 6. kriyA, 7. dharma, 8. jJAna, 9. jJAnI, 10. AcArya, 11. sthavira, 12. upAdhyAya ane 13. gaNI. A tere tera padanI 1. AzAtanA tyAga, 2. bhakti , 3. bahumAna ane 4. prazaMsA. tIrthakarAdi tere padane uparokta cAra pada sAthe guNavAthI bAvana bheda prApta thAya che. prastutamAM A vinaya tIrthakaranA viSayamAM paNa levAno che, ke je avazya dravyastava rUpa ja hoI zake, kAraNa ke paramArtha daSTie catyanI vaiyAvacca ke tIrthakara aupacArika vinaya (temanI gerahAjarImAM to khAsa) dravyastava rUpa ja che. tethI ja sAdhuonI dravyastavamAM anumati ucita che kAraNa ke dravyastavamAM anumati e ja vAstavamAM caulya AdivayAvaccanA saMpAdana rUpa che. [paiyAvacca saMpAdanano adhikArI ] A ja kAraNe "Ayarica ItyAdi gAthAmAM sUcita dizA anusAra 1. AcArya, 2. upAdhyAya, 3. vira, 4. tapasvI, pa. bImAra, 6. abhinava dIkSita, 7. sAdharmika, 8. kula, 71 caityakulagaNasaghe AcAryANAM ca pravacanazruteSu / sarvedhapi tena kRtaM tapaHsaMyamodyamavatA / /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-35 9. gaNa ane 10. saMgha. A dazenuM anna pAna vagere dAnanA bhedathI aneka prakAranuM vaiyAvacca anizcitapaNe karavAmAM te ja adhikArI che je atyaMta bAla vagerenAM Avazyaka kRtyanuM saMpAdana karavA dvArA nirjarAna athI che, evuM vizeSaNa vAparavAmAM AvyuM che. prazna vyAkaraNa sUtranA ceIDe ya" A padamAM rahelI saptamI vibhaktinA pragathI caitya vagerene je artha eTale ke prajana (Avazyaka kRtya) tenuM saMpAdana karavAmAM karmakSayanI kAmanAvALo hoya" A jAtanI vyAkhyA karavAthI uparokta vizeSaNa yathArtha che e jaNAI Ave che. vaLI avasara ucita kaI eka tapa ke saMyamayagamAM zuddha mana, vacana ane kAyAthI pravRtti karavA dvArA rautyAdi kRtyanuM saMpAdana thAya che. niryuktikAra zrIbhadrabAhusvAmIe paNa kahyuM che ke tapa ane saMyama yoganI aMdara je udyama kare che te maitya, kula, gaNa, saMgha, AcArya, pravacana ane zrata A badhAnI ArAdhanAne saMpAdaka che." A zlokamAM jaNAvyA pramANe rautyAdi viziSTa kRtyane prAyaH tapa ane saMyamamAM paraspara samAveza thaI jato hovAthI avasaracita kaIpaNa zuddha ganA pAlanamAM rautyAdi kRtyanuM saMpAdana prApta thaI jAya che. vaLI AcArya vagere dasanA vaiyAvaccanA adhikArInuM je vizeSaNa che temAM caitya kRtyanA saMpAdana dvArA nirjarA thatA paNa aMgarUpa hovAthI jyAM sudhI enuM saMpAdana ane anudana ucita mAnavAmAM na Ave tyAMsudhI AcAryAdi dasanI vaiyAvaccane adhikAra prApta na thAya, mATe te avazya saMpAdya ane anumedya che te niHsaMzaya siddha thAya che. 34 nanvanumodyatve'sya sAkSAtkartavyatvamapi na kthmityaashngkaayaamaahzaMkA-je dravyastava sAdhuone anumegha hoya te pachI sAkSAt kema karavAmAM AvatuM nathI ? ene javAba A pramANe che- sakkhAu saMjayANa bhAvapahANattao Na so jutto / bhAvo a tayaNumoaNametto taM ceva juttayaraM // 35 // zlekAtha-saMyata bhAvapradhAna hovAthI teone sAkSAta dravyastava kara yukta nathI. dravyastavanuM anudana bhAva svarUpa che mATe te atyaMta ucita ja che. 3pa sAkSAttu svayaMkaraNataH punaH saMyatAnAM sarvaviratAnAm , nAsau dravyastavaH yuktaH, kuta ityAhabhAvapradhAnatvAt dravyastavaphalIbhUtakAMtazuddhapariNAmaparapravRttikatvAt , snAnAdyadhikAritvAbhAvena tadanupapatteH 'kAryArtha tadapyAzrIyatAM ko doSa' iti cet ? na, tadupapattau svarUpataH sAvadyasyAzrayitumayuktatvAt , na khalu bhujAbhyAM nadI tarItuM samarthAstaduttaraNArtha kaMTakAdiyukta kASThamAdriyate, na cauSadhaM vinaivAcireNa rogopazamayogyatAvaMto dIrghakAlabhAvirogopazamahetubhUte kaTukauSadhapAnakSArazirAvedhAdAvAhatA bhavanti, dravyastavato hi puNyAnubaMdhipuNyopalaMbhAt sudevatvasumAnuSatvAdilAbhakrameNaiva varmakSaya, mAvatavALu bahati | tatimAEUR- [vaMvA-dA 22-22-23-24]
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 10--munie dravyastavanI anumeAdanA kare. 81 72. 73 74 2" asuha taraMDuttaraNa pAodavvattha o'samattoya / nadimAisu paro puNa samattha bAhuttaraNa kappo // kaDugosaha dijogA maMthararogasamasaNiho vAvi / paDhamo viNosaheNaM takkhayatullo a bitiottha // 'paDhamAu kusala baMdho tassa vivAgeNa sugaimAdIA / tatto paraMparAe bitio vidu hoi kAleNaM // 75 caraNa paDivattirUvo thoanvociyapavittiguruo u / saMpuSNANAkaraNaM kayakicce haMdi uciyaM tu // " [ sAkSAt dravyastava sAdhuone anucita ] tAtparyA -sarvavirativALA sAdhuone jAte dravyastava karavA ucita nathI. kAraNa ke saverita eTale ke caritra - bhAvapradhAna dharmarUpa che. arthAt dravyastavathI sapAdya ekAMta zuddha pariNAmathI AtapreAta pravRttimaya che. jo pote dravyastava sAkSAt karavA bese te tene snAna paNa karavuM paDe ane snAna karavAnA adhikAra cAritrIne nathI, eTale tene sAkSAta dravyastava kartavyarUpe prApta thatA nathI. praznaH--jyAre dravyastava anumAdya ja che teA dravyastava karavA mATe snAna paNa karavAmAM Ave te zu doSa ? uttara-dravyastava karavA mATe svarUpathI sAvadya evA snAnane Azraya karavA cAritrI mATe yukta nathI kAraNa ke tene trividha triviSe kAipaNa jIvanI hi'sA nahi karavAnI pratijJA che. jo snAna karavAmAM Ave te A pratijJA khaMDita thAya ane pratijJA khaDita thavAthI cAritra rUpa bhAva khaDita thAya. dA. ta. khADuthI nadI taravAnI zaktivALA parAkramIA nadI taravA mATe kAMTAvALA kASTanI madada svIkAratA nathI. je auSadha vinA ja zIghra roga zAMtinI cAgyatAvALA che te kaDavAM auSadhanuM pAna, kSAra ke zirAvedha (eparezana) ityAdi upacAramAM pravRtta thatAM nathI kAraNa ke A upacArA lAMbA kALe roga zAMtinA hetubhUta che. [bhAvastava sAkSAt karmakSaya sa`pAdaka che ] vaLI bIjI dhyAna devA ceAgya hakIkata e che ke dravyastavathI puNyAnubaMdhI puNya prApta thAya ane tenAthI sArI devagati maLe, tyArapachI prazasta mAnava bhava vagere dharmasAmagrI prApta thAya ane tenA dvArA dharmaArAdhanAthI karma kSaya thAya. Ama dravyastavathI para parAe karmakSaya thAya che jyAre bhAvastavathI sAkSAt karmakSaya thAya che. paMcAzaka zAstramAM paNa kahyuM che ke-- dravyastava e nadI pAra karavA mATe asukhakara eTale ke duHkhAtpAdaka kaTakAthiI byApta taNDa arthAt kASTakhaDa jevA che ane tAtkAlika siddhi prApta karAvavAmAM samartha paNa nathI. jyAre bhAvastava bAhya dravya nirapekSa AtmapariNAma svarUpa hAvAthI, be hAthanA khaLe ja nadI pAra karavA tulya che ane tAtkAlika siddhi prApaka paNa che ra1A 72 akhatara DottaraNaprAyo dravyastavo'samastazca / nadyAdiSu paraH punaH samartho bAhuttaraNakalaH || kaTukauSadhAdiyogAnmaMthara rogazamasannibho vyAdhiH / prathamo vinauSadhena tatkSayatulyazca dvitIyo'tra // 73 74 7'ra prathamataH kuzalavanvaH tasya vimAna sutyAdayaH / tataH paramasyA dvitIyo'pi khalu bhavati kAlena // caraNapratipattiH soyocitapravRttizulkasnu / sampUrNAjJAkaNaM kRtakRtye handi ucitaM tu // 11
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ - upadezarahasya gAthA-35 na caivaM niravadyatvAbhAvapradhAnatvaM zrAvakasyApyAzrayaNIyam , kathazcidAjJAkaraNaguNaparijJAne'pi cAritramohanIyakarmavipAkaprAbalyAttatkriyAyA hAlAhalavyAptapuruSavyApArasadRzatvena guNIbhUtabhAvatvAt , cikitsAhatayA dravyapradhAnatvAcca / na cedevaM, bhAvamAtrAdeva teSAM kRtArthatve supAtradAnAdikamapi vicchidyeta / 'tadvidhAnakAle tadavidhAnaM doSAyeti cet ? prakRte'pyetat kiM nAlocayasi ? 'AraMbhabhayAnnAlocayAmI'ti cet ? vidhibhaktimatAmito bhagavadarcanAdidarzanAdbahavaH pratibuddhaya zivaM yAsyaMto SaDjIvanikAyaM rakSipyantItyAdiparyAlocanajanitasamullAsAnAM nAstyeva tadavakAzaH, itareSAM ca bhannacittatayA na kvApyadhikAra iti vibhAvanIyam / tadevaM saMyatAnAmakarttavyo dravyastavo gRhiNAM ca karttavya iti vyavasthitam / nanu yad yasyA'karttavyaM na tattasyAnumodya, yathA dhArmikANAM hiMsAdikaM, iti kathaM dravyastavasyAkarttavyatve yatInAmanumodyatvamityatrAha-bhAvazca tadanumodanaM dravyastavAnumodanam , sukRtAnumodanasya cAritraprANatvAt , atastacca evasya bhinnakamatvAt yuktatarameva atizayena yuktameva tato bhAvapradhAnatvAbhaMgAt, pratyuta tatastadupacayAd bhAvadhArayaiva guNazreNyabhivRddheH / 76"avizuddhassa Na baDhui guNaseDhI tattiyA TUThAI" // iti [u0mAlA lo0 65] vacanAt / uktAnumAnaM ca svAtaMtryeNa supAtradAna eva vyabhicAri, dravyAbhAvena tasya yatInAmakarttavyatve'pyanumodyatvAditi bhAvaH // 35 // athavA dravyastava dIrghakAle rega zAMta karanAra kaDavAM auSadha AdinA praveza karavA tulya che. jyAre bIjo bhAvastava auSadha Adi vinA ja rogazamana tulya che. pararA dravyastavathI puNyAnubaMdhI puNyakarmane baMdha thAya, jenA vipAkedayathI sadagati Adi prApta thAya che ane sadgatithI paraMparAe keTalAka kALa pachI bhAvastava prApta thAya che. 23 bhAvastava cAritranA aMgIkAra rUpa che tethI dravyastava karatAM caDhiyAte che kAraNa ke saMpUrNa AjJAnuM pAlana te ja kRtakRtya evA vItarAga bhagavAnane viSe ucita ja che. 24" [zrAvakajIvanamAM vyastavanI mukhyatA ] 'bhAvastava niSpApa hovAthI zrAvake paNa bhAvapradhAna thavuM joie arthAt bhAvane ja mukhyatA ApavI joIe nahi ke dravyastavane AvuM mAnavAnI jarUra nathI. tenuM kAraNa e che ke zrAvakane yenakena prakAreNa saMpUrNa AjJAnA pAlanathI thatA lAbhanuM jJAna thaI jAya te paNa tenI bhAvastava aMgenI kriyAmAM bhAvanI mukhyatA rahI zakatI nathI. tenuM kAraNa e che ke tene cAritra mohanIya karmane prabaLa udaya pratibaMdhaka che. jema zarIramAM jhera vyApI gayA pachI te puruSanI sakaLa kriyA astavyastapaNe thatI hovAthI te kriyAnuM dhyeya siddha thatuM nathI, te ja rIte cAritra mohanIya karmanA kAraNe zrAvakanI kriyA paNa bhAvapUrNa banatI nathI arthAt gauNa banI jAya che ane tethI ja jema jherathI vyApta purUSanI kriyA cikitsAne pAtra bane che te ja rIte zrAvakanI kriyA paNa cAritramehanIyane rega TALavA mATe cikisAnA sAdhanarUpa dravyastavane viSaya bane che. A rIte zrAvakanI kriyA dravyapradhAna hovAthI 76 avizuddhasya na varvate guNazreNiH tAvatI tiSThati /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza -10 munio dravyastavanI anamedanA kare. dravyastavanI mukhyatA siddha thAya che. je zrAvaka avasthAmAM dravyastavane pradhAna karavAne badale mAtra bhAvathI ja saMtoSa mAnI levAmAM Ave te supAtra dAna Adi anuSThAne paNa nAmazeSa thaI jaze kAraNa ke tyAM mAtra bhAvathI saMtoSa laI zakAze. pUrvapakSI-supAtradAnanA avasare supAtra dAna karavAne badale bhAvamAtrathI saMtoSa mAnavAmAM mAyA vagere doSane avakAza che mATe zrAvaka upAtra korI che mATe zrAvake supAtra dAna karavuM ja joie. divyastavamAM mAyA ane AraMbhano bhaya agya che. ] siddhAntI-dravyastavanI bAbatamAM paNa e ja rIte zA mATe vicAratuM nathI ke zrAvaka avasthAmAM dravyastavana avasara hovA chatAM paNa je te na kare te mAyA vagere deSa lAgaze. pUrvapakSI-dravyastavamAM AraMbhano bhaya hovAthI te pramANe tyAM vicAra Avato nathI. siddhAntI-evo AraMbhane bhaya seva vyartha che, kAraNa ke, jeo vicAre che ke'vidhipUrvaka bhakti karanArA zrAvake dvArA karavAmAM AvatI bhagavatapUjA vagerene joIne ghaNAM che pratibaMdha pAmI mekSamAM jaIne SaDajIvanikAyane pitAnA taraphathI sadAne mATe pIDAmukta karaze--teone A prakAranA vicArathI bhAva ullAsa utpanna thAya che eTale AvA bhAva ullAsavALAne AraMbhanA bhayane avakAza nathI. ane jeone A vicAra ja AvatA nathI teo bhagna pariNAmI hovAthI eTale ke pratyeka kriyAmAM utsAharahita hovAthI koIpaNa anuSThAnamAM adhikAra dharAvatA nathI. uparokta rIte dravyastava gRhastho mATe kartavya che paNa sAdhuo mATe kartavyarUpa nathI e siddha thAya che. ( drivyastavanI anumodanAnI nibaMdha siddhi ] zaMkA-dravyastava sAdhuone anudavA gya nathI. teno hetu e vyApya-vyApaka bhAva che ke-je jene mATe akartavya hoya te tene mATe anumegha na hoya. dA.ta.-dharma parAyaNa AtmAo mATe hiMsA vagere jema kartavya nathI tema anumegha paNa nathI. te pachI akartavyarUpa dravyastava sAdhuone anumegha kaI rIte bane ? A zaMkAnA uttaramAM mULa zlekanA uttarArdhamAM kahyuM che ke dravyastavanuM anumodana svataH bhAva svarUpa che, kAraNa ke te sukRta anumodanarUpa che ane sukRta anumodanA cAritrane prANa che. mATe sAdhuone dravyastavanI anumodanA atyaMta ucita ja che. tenA dvArA bhAvapradhAnatAno bhaMga thatuM nathI ulaTo bhAvano upacaya eTale ke puSTi thAya che. guNazreNinI abhivRddhimAM bhAvanI dhArA ja hetubhUta che. Azaya e che ke puSTa thayelA bhAvathI ja uttara uttara guNanI zreNimAM vRddhi thAya che. ane bhAvanI puSTi sukRtanI anumodanAthI thAya che. dravyastava paNa sukRta rUpa ja che. tethI sAdhuone tenA anudanamAM koI doSa nathI. sukRtanI anumodanA karavAne badale je niMdA kare che tene bhAvanI zuddhi thatI nathI. upadezamAlAmAM kahyuM che ke pariNAmanI vizuddhi vinA guNazreNi vadhatI nathI paNa eTalIne eTalI rahe che." vaLI pUrvapakSIe je anumAna darzAvyuM che te svataMtrapaNe supAtra dAnanA sthaLamAM ja anaikAtika doSayukta che, kAraNa ke sAdhuo pAse dAna karavA gya dravya rAkhavAnuM paNa na hovAthI temane mATe supAtra dAna kartavya nathI, kiMtu supAtra dAna temane anumodanIya to che ja. 3pa.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 11-munioe vANImAM rAkhavA yogya saMyama yata evaM dravyastavAnumodanameva sAdhoryuktamata iyaM vyavasthopapadyata ityaahdravyastavanuM mAtra anumodana ja sAdhuone yukta che, tethI ja zAstrakAre e karelI vyavasthA je nIce darzAvI che te saMgata thAya che- ettocciya paNNavaNI tapphalabhAsA Na ceva ANamaNI / Na ya puTThassa bhagavao bhAsA icchANulomA ya // 36 // kalekArtha:-"tethI ja (dravyastavanuM anudAna mAtra sAdhune yukta hovAthI) tenuM phaLa darzAvanArI bhASA prajJApanI ja anumata che paraMtu AjJApanI nahi. nATaka mATe pUchavAmAM AvatA bhagavAne icchAnuloma bhASAne prayoga karyo nahi.' 36 ___ita eva-sAdhovyastavAnumodanamAtrasya yuktatvAdeva, tatphalabhASA=dravyastavaphalapratipAdikA gIH, prajJApanI zraddhAtizayajanakaphalajJApanamAtraparA, na caivAjJApanI='tvaM prAsAdArtha pRthivIM khana, jalAdika vA''naye' tyAdyamilApena dravyastavAGgakartavyatAdezakatayA sAkSAt pravartikA / atha yastRNamayImapi kuTI kuryAddadyAttathaikamapi puSpam / bhaktyA paramagurubhyaH puNyonmAnaM kutastasya / jinabhavanaM jinabiMbaM jinapUjAM jinamataM ca yaH kuryAt / tasya narAmarazivasukhaphalAni karapallavasthAni // ___ ityAdivAcakamukhyavacanAnAM kArakatvameva pratibhAti na tu jJApakatvamiti cet ? na, phalajJApanamAtratAtparyakebhya etebhyaH phalArthinAM zrotRNAM svata eva pravRtteH, 'zrotAra ito dravyastave pravartantAmiti tAtparyAbhAvena phalato'pi sAkSAdapravartakatvAt / yadi punaH sAkSAt parapravartanayApyetAni vacanAnyaduSTAni syuH tadA sAkSAdeva tatra tatpravartanamapi vidheyaM syAt , tathA ca vajrasvAmicaritAlaMbanasya puSTatvameva syAt , apuSTatvaM ca tasya zrUyate vaMdanakaniyuktI, etasya bhamazubhapariNAmAlaMbanatayopadiSTatvAt , tathAhi-[ Ava0 ni0 1179 / 1180] 77ceiakulagaNasaMghe annaM vA kiM pi kAu nissANaM / ahaMvA vi ajavaIre to sevetI akaraNijja / ceiapUA kiM vaissAmiNA muNiapuvyasAreNaM / na kayA pUriAi tao mokkhaMgaM sA vi sAhUNaM // iti / na ca naiva pRSTasya nATakAdikaM pradarzayAmItyAdigirA devAdinA paryanuyuktasya bhagavataH cAritragrahaNAdipraznasthala ivecchAnulomA ca bhASA 'yathAsukhami'tyAdyAkArA pravartate, tasyA nisargata ApteSTasAdhanatAjJApakatvema "iSTaM vaidyopadiSTam" iti nyAyAt sAkSAtpravRttihetuSAyatvAt // 36 // tAtparyArtha-jaina sAdhuone dravyastavanI mAtra anumodanA karavAno ja adhikAra che paraMtu anya vyaktine sAkSAt pravartAvavAno adhikAra nathI. mATe ja gRhastha zrotAo 77 caityakulagaNasaMvAn anyadvA kimapi kRtvA nizrANam / athavA'pi AryavatraH tasmAt sevantyakaraNIyam / / catyapUjA kiM vajrasvAminA jJAtapUrvasAreNa / na kRtA pUrikAyAM ? tato mokSAGga sApi sAdhanAm //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-11 munie vANImAM rAkhavAyogya sayama 5 samasta dravyastavanu' phaLa darzAvavA mATe prajJApanI bhASAneA prayAga karavAno adhikAra che, paraMtu AjJApanI bhASAnA prayAga karavAnA adhikAra nathI. jo sAkSAt pravartAvavAnA adhikAra hote te AjJApanI bhASAne niSedha karyAM na hota. prasta zAstramAM prajJApanI zabdanu tAtparya che--'atizaya zraddhA utpAdaka, dravyastavanA phaLanu pratipAdana mAtra karanArI bhASA.' AjJApanI bhASAnuM tAtparya che 'tuM maMdira banAvavA mATe bhUmi khAda' athavA 'pANI lAva' vagere kahevA dvArA dravyastavanA aMgabhUta bhUmikhanana vagere kartavyanA spaSTa Adeza karIne temAM sAkSAt pravartAvanArI bhASA. [zrI umAsvAti"nAvacano kAraka ke jJApaka ! ] pUrva pakSa-vAcaka mukhya zrI umAsvAtinA A pramANe vacaneA upalabdha thAya che ke parama guru zrI tIrthaM kara devanI bhaktithI temanA maMdira svarUpa eka ghAsanI jhupaDI paNa je anAve, ane mAtra eka puSpa paNa bhaktithI caDhAve tene badhAtA puNyanI sImA ja kyAMthI hAya.' je AtmA jinamadira, jinapratimA, jinapUjA ke jinAgama racAve; manuSya gati, devagati ane mAkSagatinA sukhA tenA hAthavetamAM rahelA che.' A vacanAmAM te sAkSAta pravartta katva hoya tema ja dekhAya che paNa phaLanuM pratipAdana mAtra hoya tema jaNAtuM nathI, uttarapakSa-vAcakazrInA vacane e phaLanuM pratipAdana mAtra karavAnA tApavALA jaNAya che nahi ke sAkSAt pravaka. ane jee phaLanI AkAMkSA rAkhatA hAya teo uparokta phaLa pratipAdaka vacanA sAMbhaLIne svayaM pravRtta thAya che. zrotAo phaLazravaNu karIne dravyastavamAM eTale ke dravyastava aMtargata AraMbhamAM pravRtta thAya' evu tAtparya paNa upadezakanu' na heAvAthI phLa pratipAdana dvArA paNa te pravartaka nathI, ane tethI te vacaneA kAraka rUpa nathI paraMtu jJApaka che. jo uparAkta vacanAne sAkSAt parapravakatAnA tAtpa mAM paNa nirdoSa mAnavAmAM Ave te sAdhune temAM sAkSAt pravRtti karavAmAM paNa koI doSa raheze nahi. arthAt drabyastava paNa sAdhuone mATe kartavya rUpa banI jaze. prazna-dravyastava sAkSAt kartavyarUpa anI jAya to temAM khAdhaka zuM che ? [vajasvAmIjInuM dRSTAnta anukaraNIya nahIM] uttara-bAdhaka e che ke sAkSAt dravyastavanI pravRttimAM svAmInuM dRSTAnta pakaDavAnI pravRtti paNa puSTa arthAt ucita thaI jaze jyAre vaMdanaka niyuktimAM te pravRttine apuSTa kahevAmAM AvI che arthAt te pravRttinI garha karavAmAM AvI che kAraNa ke jenA zubha pariNAma khaDita thayA che tevA zithilAcArIe ja vasvAmInA dRSTAntanuM eThuM pakaDanArA che ema niyuktikAre jaNAvyu` che, te A pramANe-- rautya, kula, gaNu, saMgha athavA bIju kAI paNa bahAnu zeAdhIne ke pachI Arya vasvAmInuM dRSTAnta pakaDIne (bhagnapariNAmI jIvA) akRtyamAM (aityAdi aMgenA sAvadya kAryAmAM) pravrutta thAya che.' (te asUyApUrvaka kahe che ke) 'zuM pUrvanA sAranA jJAtA zrI vA svAmI mahArAje purikA nagarImAM caitya pUjA karI na hatI ?!" mATe te sAdhuone paNu mAkSanu... aMga ja che.'
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-37. (zithilAcArIoe pakaDelA A bahAnAnuM niryuktikAre 1181 vagere gAthAomAM suMdara nirUpaNa karyuM che.) [ yathAsukha eTale ucita pravRttimAM pUrNa sammati ] mULa zlokanA uttarArdhano Azaya e che ke - dravyastavanuM mAtra anudana yukta hovAthI bIjI paNa eka vyavasthA saMgata thAya che ke jyAre bhagavAnanI vANIthI pratibaMdha pAmelo keI puNyazALI cAritra svIkAravA mATe bhagavAnanI anumati mAMgate prazna kare te tyAM prakSakAranI IcchAne anukULa "yathAsukhama" (jema tamane sukha upaje tema karo) evI bhASAmAM uttara Ape che je praznakArane cAritra grahaNamAM pravartavAnI sAkSAt preraNuM Ape che. paraMtu devee jyAre bhagavAna samakSa samavasaraNamAM nATaka karavAnI AjJA mAMgI tyAre bhagavAne "yathAsukhama" ema paNa na kahyuM ane niSedha paNa na karyo, kintu mauna rahyA. jo niSedha kare te bhakti dvArA puNyAnubaMdhI puNyanA upArjanamAM aMtarAya thAya. ane "yathAsukhama' kahe te dravyastavamAM sAkSAt pravRtti thAya. Ama bhagavAnanA maunamAM garbhita rIte dravyastavanuM anumaMdana samajIne devatAoe bhakti nATaka karyA. "yathAsukhama" e bhASA sahajapaNe AptapurUSane ISTa evA mekSanI sAdhanatAne jaNavanAra hovAthI, "bhAvatuM hatuM ane vaidhe kahyuM e nyAye prAyaH sAkSAt pravRttimAM heturUpa bane che. tAtparya e che ke jema rogIne je vastu bhAve che te mATe vaidyane pUchatAM vaidya paNa te khAvAnI salAha Ape che e rIte te vastune khAvAmAM vaidyanI salAha sAkSAt pravartaka bane che, te rIte prastutamAM paNa praznakAranI IcchA cAritra levAnI heya ane bhagavAnane te aMge prazna kare te bhagavAna paNa tenI IcchAne anukULa "yathAsukhama" evA javAba Ape che ke jethI prakSakArane sAkSAta dIkSA levAnI preraNA maLe che. 36 [ dravyastavanI anumodanA bInajarUrI hovAnI zaMkAnuM nivAraNa]. atha hInatvAdeva nAnumodyatva dravyastavasya sAdhUnAmityAzaGkAzeSa pariharannAha zaMkA-bhAvastava atyaMta UMcI kakSAne che jyAre tenI apekSAe dravyastava atyanta nimna kakSAno che. sAdhue pate bhAvastavanI uccakakSAmAM ArUDha thayA hovAthI dravyastavanI anumodanA temanA mATe bInajarUrI hoI akartavya che. A zaMkAnuM nivAraNa karatAM kahe che ke - aha hINa davvatthaya aNumaNNijjA Na saMjao tti maI / tA kassavi suhajogaM titthayaro NANumaNNijjA // 37 // zlekArtha-je tamArI buddhi ema kahetI hoya ke utaratI kakSAno hovAthI dravyastava sAdhue anumodavAne na hoya te, tIrthakara keIna paNa zubhaginI anumodanA ja karaze nahi. 37 ___ athetyupanyAse, yadi hInaM svayogApekSayA tucchaM dravyastavaM nAnumanyeteti matiste, tatkasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta, adhastanaguNasthAnavartinAM sarveSAmapi zubhayogasya tIrthakarApekSayA hInatvAt / viratirUpatvameva tadanumodyatAyAM prayojakamiti tu yadyAdriyate tadA dravyastavasyApya
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-11 munioe vANImAM rAkhavAyogya saMyama 87 sadAraMbhanivRttirUpatvAt kimiti nAnumodyatvam / vastuta AjJAzuddhatvameva tathA, tIrthakaranAmakarmAzravarUpasya samyaktvasyApi tathAtvAt , taccAnAkSatamevetyavaseyam // 37 // tAtparyAtha-pUrvapakSIno abhiprAya je e hoya ke dravyastava te atyanta UMcI kakSAne che. dravyastavane uddeza te bhAvastavanI prApti ja che ane te te sAdhuone prApta thayela ja che pachI bInajarUrI dravyastavanI anumodanA karavAnuM prayojana ja zuM ? arthAt ke te na karavI joIe. te kharekhara pUrvapakSIne uparokta abhiprAya ucita nathI. enuM kAraNa e che ke dravyastava temane mATe kartavyarUpa bhale na hoya paraMtu tenI anumodanA bhAvane puSTa karanArI hovAthI ane bhAvapuSTi sAdhune paNa icchanIya hovAthI tenI anumadanA karavAmAM sAdhune keAI doSa nathI paNa lAbha ja che. pachI bhale te utaratI kakSAnA hoya. je e Agraha rAkhavAmAM Ave ke je potAnA zubhAganI apekSAe hIna hoya tenI anumodanA na thAya te tIrthakaronA zubha ganI apekSAe nIcenA bAramA-agiyAramAM vagere guNasthAnakamAM vartatA keI paNa AtmAnA zubhaginI kevalibhagavaMte anumodanA karI zakaze nahi kAraNa ke tIrthakaranI apekSAe teone zubhaga e atyanta utaratI kakSAne che. [viratirUpa hoya te ja anumodanIya-evuM ekAte nahI] je ema kahevAmAM Ave ke "je viratirUpa zubhaga hoya te ja anumodanIya che. arthAt anumodanAmAM prAjaka viratirUpa zuga ja che" to e paNa dravyastavanI anumodanAmAM bAdhArUpa banatuM nathI kAraNake dravyastava gRhasthane dravyastava kriyAkALa daramyAna sAMsArika kAryomAM thatA azubha AraMbha (hiMsA vagere)thI bacAvanAra che eTale te aMzamAM va paNa AMzika viratirUpa mAnavAmAM vAMdho nathI, te pachI tenI anumodanA karavAmAM zuM vAMdho hoI zake? je ke kharI rIte to je viratirUpa hoya te ja anamedanIya evuM mAnavA gya ja nathI paNa je anuSThAna AjJAzuddha hoya arthAt jinAjJArUpI gaLaNImAMthI gaLAIne vizuddha banyuM hoya te anumodanIya che. samyakatva paNa AjJAzuddha hovAnAM kAraNe ja anumaMdanIya che nahi ke viratirUpa hovAnA kAraNe, kAraNake samyaktva to tIrthaMkaranAmakarmane AzravamAM vizeSataH heturUpa che tethI tene viratirUpa kahevAno koI artha ja nathI. viratirUpa na hovA chatAM paNa AjJA zuddha havAne kAraNe jema dravyastava anamedanIya che te ja rIte dravyastavamAM paNa AjJAzuddhi akhaMDita hovAthI dravyastavanI anumodanA sarvathA nirdoSa che. 3nA bIjAdhAna vizuddha dravyAjJAne upasaMhAra upasaMharannAhaalamettha pasaMgeNaM doNhavi aNumoaNAI ANANaM / bIAhANavisuddhA davvANA hoi NAyavvA // 38 // zlokAI- ghaNuM kahevAthI saryuM, dravyAjJA ane bhAvAjJA e bannenI anumodanAthI dravyAjJA bIjAdhAnavizuddha bane che te samajI rAkhavuM 38
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-38 alamatra-prakRtavicAre prasaMgena-AnuSAMgikavistareNa, dvayorapi-pradhAnadravyabhAvasaMgatayoH AjJayoH anumodanayA bIjAdhAnavizuddhA dravyAjJA bhavati jJAtavyA, bIjIbhUtayA tayA'punabaMdhakAdhucitabhAvajadanAdhAnadravyAjJAyAH pretyopapatteH / dvayorityuktyA'pradhAnAjJAnumodanAyAH pratyapAyabahulatvameva sUcyate, tathA ca haribhadrAcAryavacanam-[paMcAzake 11-39]. 7"tesiM bahumANeNaM ummAgaNumoaNA aNiTThaphalA / tamhA tisthayarANATThiesu juttottha bahumANo / / tti yadi ca paraM parayA bhAvAjJAprayojakatayA sA'pyanumodyA syAt tadA nigodabhAvAderapi svopamaIpUrvakapariNAmAMtaravyavahitatatpariNAmaprayojakatayA'numodyatvaprasaktirityavaseyam // 38 // tAtparyArtha- dravyastava paNa anumodanIya che te bAbata siddha karavA ghaNe vicAra karyo. have kahevAnuM e che ke kaleka-ra6mAM bIjAdhAna vizuddha dravyAjJA (svasva kakSA ucita bAhya dharmakriyA) bhAvAjJA saMpAdaka che ema je kahevAmAM AvyuM hatuM tema ja zleka-28mAM bhAvAjJA pratye bahumAna arthAt pramoda ane anumodanA e bIjAdhAna rUpa che ema kahyuM hatuM te ja hakIkatane ahIM upasaMhAra karavAmAM AvyA che. pradhAna dvavyAjJA ane bhAvAMjJA e bannenI anumodanA karavAthI dravyAjJA bIjAdhAna vizuddha bane che. Azaya e che ke bIjarUpa na banatI dravyakriyAthI bhavAMtaramAM bhAvasapAdaka dravyAjJA prApta thatI nathI paraMtu dravyakriyA ane bhAva, e bannenI anumodanAthI vizuddha ane bIja svarUpa banelI, dravyAjJAthI ja bhavAMtaramAM apunaba"dhaka vigere ucita bhAva saMpAdaka pradhAna dravyAjJAno udaya thAya che. khAsa sUcavavAnuM e che ke anudanA mAtra benI ja karavAnI kahI paNa apradhAna dravyAjJAnI anumodanA karavAnuM kahyuM nahi, kAraNa ke te ghaNuM nukazAna karanArI che. AcAryazrI haribhadrasUri mahArAja paMcAzaka zAstramAM jaNAve che ke-"temanA (gurUkulavAsatyAgIonA) bahumAnathI unmArganI anumodanA thAya che ke je aniSTaphaLa dAyaka che mATe tIrthakaranI AjJAmAM vartanArA je AtmA upara ja bahumAna karavuM ucita che." [apradhAna dravya kriyA upAdeya nathI.] ema kahevAmAM Ave ke-"pradhAna dravyakriyAnI jema apradhAna dravyakriyA bhAvamAM sAkSAta prAjaka bhale na hoya paraMtu paraMparAe prAjaka mAnavAmAM vAMdho nathI mATe te paNa anamedavI joIe." to e barAbara nathI, kAraNake paraMparAe je apradhAna dravyakriyAne prayojaka mAnavAmAM Ave te nigada avasthAmAM AtmAne je prakArane bhAva che tene paNa AtmAnA caramAvartakAlIna zubha pariNAmamAM paraMparAe prAjaka mAnIne tene paNa anumodavAnI Apatti Avaze. prayAjake eTaluM sAkSAta athavA paraMparAe kAyapattimAM anukULa bananAra. nigedavata jIvane bhAva paNa jAte naSTa thaI anya pariNAmenA vyavadhAnathI dIrghakAlabhAvI zubha pariNAmamAM anukULatA karI Ape che. je e naSTa ja na thayo hota to bhAvamAM zubha pariNamane utpanna thavAne avakAza zI rIte maLata ? Ama potAnI jAtanuM balidAna ApIne anya pariNAmothI vyavahita evA zubha pariNAmamAM nigada bhAva paNa anukULa thatuM hoI tene anudavAnI Apatti AvIne UbhI rahe che. 38 78 teSAM bahunAne ponnArgAnunodanA'niTAmA / tasnAttIya kAjAsthiteSu yukto'tra bahumAna iti //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-11 munioe vANImAM rAkhavAyogya saMyama 89 atha kriyAyAM vidhizuddhopayogayogAdeva dravyAjJAyAH prAdhAnyamupapadyate-[paMcAzake 3 / 10] 7 velAivihANammi taggayacittAiNA ya vinneo / tavvuDhibhAvabhAvehiM taha ya datveyaraviseso // iti vacanAt , tathA ca Agamadeze kriyArUpabhAve AgamaniSedhAnnoAgamato bhAvAjJAtvameva yuktam , nozabdasya dezaniSedhArthatvAt, na tu dravyAjJAtvamityAzaGkAyAmAha zaMkA:- dravyAjJA ane bhAvAjJA e benA anudana rUpa bIjAdhAnathI vizuddha bAhya kriyAne pradhAna dravyAjJA kahevAmAM AvI te barAbara lAgatuM nathI. je bAhyakriyA zuddhavidhipUrvaka ane upagapUrvaka karavAmAM Ave tene ja pradhAna dravyAjJA kahevI joIe. paMcAzaka zAstramAM paNa kahyuM che ke veLA (=kALa) sAcavavApUrvaka ane nahi sAcavavA pUrvaka vidhinuM pAlana hovuM ane na hovuM, kriyAmAM mane have ane na he, ane bAhya kriyAnI uttarottara vRddhi ane hAnithI kramazaH bhAvAjJA ane dravyAjJAne taphAvata pArakhave." A rIte, je dravyAjJAne apradhAna kahevAmAM AvI che te paNa nigamathI bhAvAjhA che" ema kahIe to kAMI ayukta nathI "na" zabda ahIM AMzika niSedhArthaka che sarvathA niSedhArthaka nathI. tAtparya e che ke ene paNa pradhAna dravyAjJA mAnavI joIe, nahIM ke apradhAna dravyAjJA. kAraNa ke, Agama eka dezabhUta kriyArUpa bhAva hoya ane bIjA aMzamAM Agama niSedha hoya te tene AgamataH bhAvAjJArUpa mAnI zakAya che. uttara noAgamabhAvANA esA No bajjhakiriyamahigicca / davveNa ya bhAveNa ya cheyattaM jaM sue bhaNiaM // 39 // lekArtha -"uparokta dravyAjJA bAhya kriyAne AzrayIne ne AgamataH bhAvAjJA nathI. zAstramAM dravya ane bhAva ubhayanA vegathI ekapaNuM (arthAt vyavahAra upagIpaNuM) kahyuM che. 39aaaa . eSA=adhikRtadravyAjJA no naiva bAhyakriyAmadhikRtya noAgamabhAvAjJA, atavRttyA jIvapariNAmarUpAyAH kriyAyA bhAvatve'pi, bahirvRttyA zarIrapariNAmarUpAyAstasyA dravyatvA'virodhAt / etaccetthameva yad=yasmAt zrute AvazyakaniyuktyAdilakSaNe dravyeNa bhAvena ca che katva vaMdanayA saMpUrNa yogadaDhakSai maLata6, tathA 2 tathva-A. ni. 228-221] 8degrUppaM TaMkaM visamAhayakkhara Navi ya rUvago cheyo| dohaM vi samAoge rUvo cheyattaNamuvei // 8 rUppa patteyabuhA Traka je liMgadhAriNo samaNA / davvassa ya bhAvassa ya o samaNo smaaoge| ti| 79 velAdibiyAne tadgacittAdinA ca vizeSaH / tadavRddhimAvabhAvastathA ca dravyetaravizeSaH // 80 rUTa vipanAhatAzA nApi ca rUppakachekaH / dvayoM pi samAyoge rUppaM chekatvamupaiti // 81 rUpa pratyekabudhAH Taka ye liGgadhAriNaH zramaNAH / dravyastha ca bhAvasya ca chekaH zramaNaH samAyoge // iti 12 11-11 II
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-38 ___ atra dravyabhAvasamAyogavataH TaMkayuktarUpyasthAnIyaprathamabhaMgapatitasya vaMdanA mokSaphalatayA ekAntazuddhaiva / dravyAnupetasya bhAvavataH TaMkAnAlikhitarUpyasthAnIyadvitIyabhaMgapatitasyApi mokSAbhyudayaphalasAdhakatvAttathaiva bhAvaprAdhAnyAt , Aha ca* "kriyAzUnyazca yo bhAvo bhAvazUnyA ca yA kriyaa| anayoraM taraM jJeyaM bhAnukhadyotayoriva // " iti / ___ bhAvavihInadravyakriyAvataH TaMkalikhitabhinnadravyasthAnIyatRtIyabhaMgapatitasyobhayahInasya mudrAmAtrasthAnIyacaturthabhaMgapatitasya ca prAyaH kliSTasattvAnAM saMbhavatIti kudevatvAdiprayojakatayA'niSTaphalaiva / anye tvAhuH, nAmamAtreNAhatyapyaMntyabhaMgadvayavaMdanA laukikyeva, laukikavaMdanAyAH phalasyaivaitasyAH phalatvAt / yadi ce jainI syAt , tadA vidhyavivyAsevanasahakAribhyAmiSTAniSTArthaphalA syAt, tasyAstatsvabhAvatvAt , na ceto'vivyAsevane'pi sAkSAdaniSTaphalaM pazyAmaH, tato jainIvadAbhAsamAnA'pIyaM laukikyeveti / atra prathamabhaMge bhAvasattve'pi dravyA'pacyavAbhidhAnAdupayuktAnAmapi dravyAjJA nAyunatteti ratana rU bAhya kriyA-anuSThAna dravyANArUpa hevAmAM avirodha] tAtparyAtha- siddhAnta pakSa taraphathI batAvavAmAM Avela (apradhAna) dravyAjJA zaMkAkArane na AgamataH bhAvAjJA rUpe abhipreta hovA chatAM paNa vAstavamAM bAhya kriyAne AzrayIne (=arthAta jyAM sudhI bAghakriyAne lAgevaLage che tyAM sudhI) ne AgamataH bhAvAjJA rUpa nathI. AtyaMtara rIte jIvapariNAma svarUpa je dharma kriyA che te bhAvAtmaka hovA chatAM paNa bAhya rIte zArIrika kriyArUpa je anuSThAna che te te dravyarUpe ja aviruddha che. paNa bhAvarUpe naDi. A bAbatamAM kaI viparItya nathI kAraNa ke Avazyaka niyukti ane paMcAzaka vageremAM dravya ane bhAva ubhayabhita vaMdanAne ja che, eTale ke saMpUrNa phaLa niSpAdaka kahI che. te graMthavAcananuM tAtparya A pramANe che. drivya ane bhAvanI adbhuta catubhagI ] rUpya (=dhAtu) zuddha hoya ane chApanA akSare samapaNe DhaMkAyelA hoya (prathama bhaMga), rUpya zuddha hoya paNa akSare viSamapaNe DhaMkAyelA hoya (dvitIya bhaMga), rUpya azuddha hoya akSare samapaNe DhaMkAyelA hoya (tRtIya bhaMga), ane ubhaya azuddha hoya (caturtha bhaMga). A prakAranI caturbhagImAM trIjA, cothA bhaMgamAMne rUpIye laukika vyavahAra rUpa phaLa saM5daka banato nathI. paraMtu bannenA samAgamAM prathama bhaMgavatI rUpIye (upalakSaNathI kayAreka dvitIya bhaMgavata rUpIye paNa) saMpUrNa phaLa prayojaka thAya che. prastutamAM zuddha rUsthAnIya pratyekabuddha AtmAo che ane TUMka sthAnamAM hiMgadhArI zramaNe che. dravya ane bhAva eTale ke bAhya kriyA ane AMtarika zubha pariNAma ubhayanA samAgathI sAdhaka yati saMpUrNa mokSaphaLa prApta kare che." * 'tAriAH pakSanA1 rUti thanArA kanAno ko: 223 yongNI | mAthAne "jJAna" huM jnyaansaarprshstau|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-11 munioe vANImAM rAkhavAgya saMyama ahIM samajavA gya e che ke dravya ane bhAva ubhayanA gavALA kayukta rUpya sthAnIya prathama bhaMgavatI sAdhune karavAmAM AvatI vaMdanA mekSaphalaka hovAthI ekAnta zuddha ja che. bAhya kyArUpa dravyanA abhAvamAM kevaLa bhAvayukta TaMkazUnyarUpya sthAnIya dvitIya bhaMgavatI sAdhu che. tene karavAmAM AvatI vaMdanA paNa mekSarUpa abhyadaya phaLa sAdhaka hovAthI ekAMte zuddha ja che kAraNa ke kriyA karatAM bhAvanuM ghaNuM mahattva che. kahyuM che ke - - "jeTaluM aMtara sUrya ane AgIyAnA prakAzamAM che teTaluM aMtara kriyAzUnya bhAva ane bhAvazUnya kriyA e be vacce jANavuM." bhAvazUnya dravya kriyAvALA TaMkayuktaazuddharUprasthAnIya tRtIyabhaMgavata ane dravya ane bhAva ubhayarahitamudrAmAvasthAnIya caturtha bhaMgavatI sAdhune karavAmAM AvatI vaMdanA aniSTa phaLadAyaka che kAraNa ke saMkUilaSTa pariNAmavALA jIvane ja tevA sAdhune vaMdana karavAnuM mana thAya, bIjAne nahi. tethI kudeva, kugurU vagere mithyAtva piSaka hovAthI tene ISTaphalaka kahI zakAya nahi. A viSayamAM bIjAone mata A pramANe che ke nAmamAtrathI arihaMtane paNa karavAmAM AvatI tRtIya ane caturtha bhaMga saMbaMdhI vaMdanA e jaina zAsananI vaMdanA rUpa nathI kiMtu laukika vaMdanakriyArUpa che. kAraNa ke je phaLa laukikavaMdanAnuM che te ja tenuM paNa phaLa che. te vaMdanA jana zAsananI na hovAnuM kAraNa e che ke jaina vaMdanA vidhipUrvaka karavAmAM Ave to ISTaphaLa saMpAdaka ane viparIta vidhithI karavAmAM Ave to aniSTa phaLadAyaka bane che e tene svabhAva che. pUrvokta vaMdanA avidhithI karavAmAM Ave te paNa sAkSAta tenuM kaI aniSTaphaLa dekhAtuM nathI mATe bAhya dekhAvamAM jaina zAsananI vaMdanA rUpa bhAsatI hevA chatAM paNa te laukikI ja che. - sAra e che ke upagapUrvakanI kriyA hovA chatAM paNa tene dravyAjJA kahevAmAM kazuM ajugatuM nathI, kAraNa ke pUrvokta prathama bhaMgamAM bhAva vidyamAna che vA chatAM paNa dravyanI vidyamAnatA paNa jarUrI lekhavAmAM AvI che. ekalA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 12-bhAvAjJAnI tAttvika anubhUti uktA saprasaGga dravyAjJA, athopAdeyAM bhASAjJAM niruupytivistArathI dravyAjJAnuM nirUpaNa karyuM have AdaraNIya bhAvANAnuM nirUpaNa zarU thAya che bhAvANA puNa jAyai sammabihissa mUlamahigicca / kajjAkajje NAo pavaTTai tao hie pAyaM // 40 // lekArtha-bhAvANAne AraMbha samyaga daSTi jIvathI mAMDIne thAya che. tenAthI kArya ane akAryane nizcaya thavAthI prAyaH hitamAM ja pravRtti thAya che .40 bhAvAjJA punarjAyate samyagdRSTeH mUlaM Adim adhikRtya, tadanaMtarameva prazamasaMveganidAnukaMpAstikyarUpamokSapuraprAptisArthoMpalabdheH, tataH kAryAkArye=ihalokaparalokayohitAhite nItivyavahArakunItiparadravyApahArAdilakSaNe jJAtvA ihalokaparalokayoH zubhAzubhaphalatvena nizcitya, prAyo hite pravartate, asati pratibaMdhe nirvedaprANasya tasya hita evotkaTecchAjananasvabhAvatvAt, tadguNaprAbalyaprayojyaprayatnasya vistyAvarakakarmasthityapavartanapravaNatvAcca // 40 // tAtpayArtha-prathama guNasthAnakamAM bhAvAjJAnuM astitva hotuM nathI paraMtu pradhAnapaNe dravyAjJA ja hoya che. bIju ane trIjuM guNasthAnaka mukhyatayA cothA guNasthAnakathI paDanArane ja prApta thAya che. eTale AdhyAtmika utthAnanI dRSTie pahelA guNasthAnaka pachI bIje naMbare ceNuM guNasthAnaka prApta thAya che. A guNasthAnakamAM samyagudarzana nAmanA maulikaguNanI prApti thatI hovAthI te jIvane samyagadaSTi kahevAmAM Ave che ane ahIMthI ja bhAvAjJAne prAdurbhAva thavA mAMDe che. mokSanagaranI prApti mATe je Avazyaka sAmagrI che -(1) prathama (2) saMvega (3) niveda (4) anukaMpA (5) AstikapaNuM, A pAMceyanI upalabdhi samyaga darzana prApta thayA pachI ja thAya che. . kac [samyagU darzana guNane camatkAra ] samyagadarzananA abhAve jIvane kArya ane akAryanuM vAstavika bhAna thAya che. "nItinyAya-prAmANikatA temaja sadvyavahAranuM pAlana e kartavya che ane te Ihaloka ane paralokamAM bhaluM karanAra arthAt zubhaphaLa pradAyaka che, tema ja kunIti-ThagAI-padravyaharaNa vigere akartavya che ane te Ihaleka paralokamAM jIvanuM bhUMDuM karanAra arthAt kaDavA phaLa saMpAdaka che. A satya tenA hRdayamAM barAbara ThasI jAya che. A satya haiyAmAM vasavAthI prAyaH te hitamAM ja pravRtta thAya che. Azaya e che ke keI vidhra na hoya to samyagadarzanane e prabhAva che ke jenAthI AmAne hitanI ja utkRSTa IrachAno prAdurbhAva thAya. kAraNa ke bhavanirveda samyagadarzananA prANabhUta che. samyagadarzananI hAjarImAM bhavanirveda eTale ke saMsAranA tamAma sukha upara napharata hovAthI mekSisukha rUpa hitanI ja IcchAne prAdurbhAva thavAne avakAza che. vaLI prabaLa samyagudarzana guNathI evA zubha prayatnane udaya thAya che ke je dezavirati ane sarvaviratinA AvAraka karmonI dIrgha sthitimAM ghaTADo kare che arthAt AvAraka karma sthiti palyopama pRthaphatva ke sAgarepama zatapRthakRtva jeTalI vadhu nyUna thavAnA pariNAme dezavirati ane sarvavirati dharmane udaya thAya che. keLA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaH 12-bhAvAttAnI tAtvika anubhUti heka api ca mArgapravRttisvabhAvasya jIvasyonmArgapravRttihetumithyAtvAdhyanivRttau svabhAvata eva hite pravRttirityupapAdayati jIvane unmArgamAM tANI janAra mithyAtvarUpa aMdhatva che. cethA guNasthAnakamAM mithyAtvane udaya nivRtta thavAthI mokSasukha rU5 hitanA upAyamAM svAbhAvika rIte jIvanI pravRtti thAya che, kAraNa ke jJAna-darzana-cAritra e mekSane upAya che-mArga che ane jIvane svabhAva paNa che, eTale "sahajarIte ja mArganakala pravRtti karavI e jIvane svabhAva che - A hakIktanuM gleka 41mAM samarthana karavAmAM AvyuM che- parapariNAmummagge catte laddhe a nANadIvammi / maggammi je pavaTTai esa sahAvo hu jIvassa // 41 // zlekArtha: parakIya pariNAma svarUpa unmAna tyAga ane jJAnadIpane AvirbhAva thaye chate mArgamAM je pravRtti thAya che te jIvane svabhAva ja che 41 parapariNAme laukika-kuprAvacanika-vAsanAjanita-svAbhedasvIyatvAdijJAnarUpe tajjanitAdhyAsikaparadravyasaMbaMdharUpe ca unmArge tyakte sati, labdhe ca jJAnadIpe, mArge svAtmapratibaMdhamAtravizrAMtazrAmaNyarUpe yat pravartate eSa svabhAvo hi jIvasya, na khalu japAkusuma-tApicchoparAgajanitapATalimakAlimavilaye sphaTikasya prAdurbhavantI zuddhatApi na svAbhAvikI, anyAnadhInatvAt, eva jJAnadarzanacAritrarUpamArgasvabhAvasyAtmano'pi koMpAdhikarAgadveSavilaye prAdurbhavantI mArgapravRttirapi nA'svAbhAvikI tata eva, anyathA janyatvenA'pAramArthikatayA nivRttyAvazyakatve nirmokSApAtAt / na hi yatparAdhInaM rUpa tattannivRttAvapyanuvartate, yathA sphaTikoparAgo japAkusumAdinivRtAviti bhAvaH // 41 // tAtparyA - unmArga abhimukhatA (=unmArgagAmI valaNa) ane ajJAnane aMdhApo A be unmArganI pravRttimAM mukhya hetu rUpa che. unmArge abhimukhatA para pariNAma rUpa che. para pariNAmanA be svarUpa che. (1) (brama) jJAnarUpa ane (2) paradravyasaMbaMdha rUpa, mithyAjJAnathI mamavabuddhi]. jJAnarUpa-anAdikALathI pravartamAna zarIratAdAmya buddhijanaka sarvalaka sAdhAraNa saMskAra laukikavAsanA rUpa che. A laukikavAsanAnA prabhAve AtmAthI bhinna evA paNa zarIramAM AtmAne atyaMta abhedanuM mithyAjJAna pravarte che. tema ja parakIya (paugalika) dhana saMpatti vageremAM mamatvabuddhi utpanna thAya che. kupravacana eTale alpajJa-anApta purUSa upadiSTa zAstra, A prakAranA zAstranA adhyayanathI utpanna "AtmA ekAnta nitya che athavA kSaNika che" AvI mithyAbuddhi utpanna karanAra daDha saMskArane kukAvacanika vAsanA kahevAya che. A vAsanAthI ekAnta nityatva athavA ekAnta anityane AtmAmAM abhedabhrama sarjAya che. temaja kupravacana nirdiSTa svargAdinA sukhanA sAdhanemAM mamatvabuddhi utpanna thAya che. uparokta rIte unmArga abhimukhatAtmaka paraMpariNAmanuM svarUpa mithyAjJAna rUpa che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-41 padravyasaMbaMdha-A mithyAjJAna mohanIsakarmarUpa paradravyanA saMbaMdhathI utpanna thAya che, tema ja nUtana karmabaMdhane utpanna kare che. mATe te laukika kuprAvacanika vAsanA janita saMbaMdha rUpa paNa che. paNa A saMbaMdha vAstavika nahi kintu AdhyAsika arthAt apAramArthika che. Azaya e che ke te saMbaMdha anadhara nahi paNa nazvara che. sinmArga pravRtti AtmAne tAvika svabhAva che]. caturtha guNasthAnakamAM uparokta para pariNAma svarUpa unmArgagAmI valaNa TaLavAthI temaja tattvane tattvarUpe ane atattvane atattvarUpe nizcaya=jJAnadIpane prAdurbhAva thaye ajJAnane aMdhApa TaLavAthI AmAnI sanmArgamAM ja je pravRtti thAya che te AtmAno svabhAva che. ahIM sanmArganuM tAtparya "zarIrathI bhinna evA AtmAmAM ja ramaNatA rUpa zramaNabhAva"mAM che. sphaTikamAM svabhAvathI ja vizuddhiguNa rahela che paraMtu kayAreka jAsudanuM phula athavA tamAlanA sAMnidhyathI temAM raktatA ane kAlimAne aupAdhika saMsarga thato hovA chatAM paNa upAdhi dUra thavAthI tene vilaya avazya thAya che. tyAre temAM zuddhatAne prAdurbhAva thato dekhAya che paNa vAstavamAM DhaMkAI gayela zuddhatAnuM ja anAvaraNa thAya che. je tene kRtrima mAnavAmAM Ave te kRtrima vizuddhinA hetuo zodhavA paDe arthAt hetuone AdhIna vizuddhi mAnavI paDe paNa tema na hovAthI pragaTa thatI zuddhatA kRtrima nahi paNa svAbhAvika ja siddha thAya che. e ja rIte mArgAnukUla pravRtti paNa AtmAnA svabhAvarUpa ja che. upAdhibhUta karmanA kAraNe pragaTa thayela rAgadveSAtmaka vaibhAvika svarUpanA vilayathI te pragaTa thAya che kAraNa ke jJAnadarzana ane cAritrano sumeLa e ja mArga che ane jJAnadarzanacAritra e AtmAnA svabhAvarUpa che eTale karmarUpa upAdhinA kAraNe tenuM AvaraNa thavA chatAM paNa karmarUpa upAdhi nAbUda thaye te svabhAvarUpe pragaTa thAya che. [ranatraya aupAdhika hoya to zAzvatakALa Take nahI. je jJAnadarzanacAritra svabhAvika nahi paNa pAdhika hota to pratibaMdhaka karmane vilaya thayA pachI paNa anya hetuonA vilaMbamAM tenI utpattimAM paNa vilaMbano saMbhava che paraMtu jJAnadarzana cAritra aupAdhika nathI arthAt hetuone AdhIna nathI tethI ja pratibaMdhakanA abhAvamAM svataH skurAyamAna thAya che. jJAnadarzanacAritrane jIvanA svabhAva rUpa mAnavAne badale hetuone parAdhIna utpattivALA mAnavAmAM Ave to bIjI paNa eka samasyA e che ke pratyeka janyabhAva pAramArthika nahi paraMtu avazya nivartamAna arthAt nAzavaMta hovAthI karmathI mukta thayA pachI pragaTa thayela jJAnadarzanacAritra paNa naSTa thaI jaze arthAt punaH ajJAna dazArUpa saMsAra avasthAne prAdurbhAva thaI jatA mukta avasthA samApta thaI jaze. prakRtino e niyama che ke je svarUpa parAdhIna arthAt hetu sApekSa hoya te hetuo nivRtta thatA avazya nivRtta thAya. dA.ta-sphaTikamAM raktatA jAsudapuSpane AdhIna hovAthI jAsudapuSpanuM sAMnidhya na hoya tyAre, lAlAzanI nivRtti avazya thAya che. 41 nanu yadi mArgapravRttirAtmanaH svabhAva eva tadA prAgapi tatprasaGga iti shngkteatre "mArga pravRtti je AtmAnA svabhAva rUpa ja hoya te bhUtakALamAM paNa mArgapravRttirUpa svabhAvanuM astitva abAdhita mAnavuM paDaze" evI zaMkAne avakAza che. zleka4ramAM AvI zaMkAnuM utthAna karI ane tenuM samAdhAna karyuM che-
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 12-bhAvAjJAnI tAtvika anubhUti kaha esa purA catto ? No catto teNa NiccamutteNa / nAvitti vi tu neLa fucho jarA zlekAtha-(prazna) bhUtakALamAM pUrvokta svabhAva tyajAyela kema hoya che? (uttara) nityamukta evA AtmAe pUrvokta svabhAva tyajI ja nathI. nizcayanayanI daSTie kramazaH ajJAnano bhinnabhinnamAtrAmAM vilaya thAya che. mArA ___ kathameSaH-mArgapravRttisvabhAvaH purA mithyAdRSTyAdidazAyAm tyaktaH ? svabhAvatyAge svabhAvavato'vasthAnAnupapatteH / samAdhattena tyaktaH tena AtmanA'dhikRta. svabhAvaH, kIdRzena nityamuktena= sadA paradravya patha bhUtaTaMkotkIrNasvabhAvavatA, bahirvRttyA paradravyasaMbaMdhe'pyaMtarvRttyA puSkarapatravattasya sarvadA nilepatvAt / kathaM tarhi guNasthAnakramavyavasthA, kathaM vA muktyartha pravRttiH prAptasya prAptyayogAt ? ityatrAha-citraM-prAtisvikaguNasthAnaniyatam , ajJAnavilyamAnaM tu krameNaguNasthAnArohAnukrameNa nizcayato=jJAnanayamavalaMbyepyate, mRdumadhyAdhimAtrAjJAnavizeSanAzAdeva tat kramopapatteH, anyathA tnmuulkmithyaatvaadiprinnaamnaashkriyaanupptteH| viratyAdInAM tu guNAnAM jJAnakASThArUpatvenAbhivyaGyatvameva, muktyartha pravRttistu kaMThagatacAmIkaranyAyenAnavAptatvajJAnAdeva / na caivaM samyAdRSTestadanupapattiH, muktibhavasAmyapariNatajJAnAdeva tadAhi tavAsanAnivRtteH tadarthameva ca prAk pravRttyupayogAt / na caivaM jJAnanayAbalaMbanamanyAyyam , sarvanayAtmake bhagavatpravacane yathopayogamadhikRtanayAvalaMbanasyA'duSTatvAt , vipazcitaM cedaM [syAdvAda] kalpalatAyAm // 42 // tAtparyArtha-prazrakAranuM tAtparya e che ke anAdikAlIna mithyAdaSTi avasthAmAM mArga pravRttirUpa svabhAva kayAM cAlyA gaye hatuM ? mithyAdaSTi avasthAmAM tene abhAva mAnavAmAM Ave to jIvanuM ja astitva jokhamAI jAya, kAraNa ke svabhAva nathI ane svabhAvane Azraya vidyamAna che ema kahevAne kaI artha ja nathI. kAraNa ke svabhAvanI gerahAjarImAM * svabhAvavAnuM paNa na ja hoya. [2natraya svabhAva bhUtakALamAM paNa vidyamAna]. A zaMkAnuM samAdhAna e che ke AtmA nityamukta hovAthI anAdikALathI jJAna darzane cAritra rUpa ravabhAva astitvamAM ja che, tene tyAga AtmAe kyAreya karyo ja nathI. nityamukta kahevAnuM tAtparya e che ke jema patthara TAMkaNuthI ekavAra amuka AkAramAM kotarAI gayA bAda te AkArarUpa svabhAva jyAMsudhI patthara hoya tyAMsudhI avasthita rahe che. kadAca tenA upara anya dravya rUpa cunAnA thara jAmI javAthI DhaMkAI jAya te paNa pite para dravya cunAthI alaga hovAthI te sadA te AkAramAM avasthita ja hoya che. tevI ja rIte AtmA paNa anAdikALathI jJAnadarzanacAritra rUpa svabhAvanA AkAramAM avasthita ja hoya che. karma rUpa para dravyanA saMparkathI upara uparathI bAhyadaSTie lepAyela bhAsavA chatAM paNa UMDANathI tapAsIe te sarvathA kamaLapatravat nirlepa ja che. jema kamaLanI pAMkhaDIo jaLanA saMparkathI bhIMjAtI nathI te ja rIte AtmA paNa karmanA saMbaMdhathI lepate nathI.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-42 zaMkA -je jJAnadarzana cAritra rUpa svabhAva anAdikALathI avasthita ja hoya te paheluM cothuM pAMcamu vagere guNasthAnakanA kramanI vyavasthA kaIrIte saMgata thaze ? tema ja AtmA nityamukta hovAthI prApta vastunI punaH prApti asaMgata hovAthI muktinI prApti mATe purUSArtha koNa karaze ? guNasthAnakenI vyavasthA ajJAnavilaya para avalaMbita che.] uttara :mULa zlekanA uttarArdhamAM prastuta zaMkAnuM samAdhAna karyuM che, jenuM tAtparya e che ke guNasthAnakonA kramanI vyavasthA jJAnAdi guNenI vRddhine lakSamAM rAkhI ne karavAmAM AvI nathI kAraNa ke mithyAdaSTine 9 pUrva sudhInuM jJAna hoI zake che jyAre tenAthI caDhiyAtA samyagadaSTi vagerene te nathI paNa hatuM. nizcayanayanI daSTie eTale ke jJAnanayane avalaMbIne vicAra karavAmAM Ave te ema kahI zakAya ke guNasthAna kramanI vyavasthA te te guNasthAnakamAM ajJAnAtmaka daSanA thatAM kamika nAzane lakSamAM rAkhIne karavAmAM AvI che.. nIce nIcenA guNasthAnakamAM ajJAnane vilaya a85mAtrAmAM hoya che. madhyavatI guNasthAnamAM te madhyama mAtrAmAM hoya che. ane upara uparanA guNasthAnake mAM adhika mAtrAmAM hoya che. A rIte ajJAnane vadhune vadhu vilaya thavAthI kramazaH upara uparanA guNasthAnakonI prApti saMgata thAya che. ajJAnanA kramika vilayane badale jJAnavRddhine AzrayIne guNasthAnaka vRddhi mAnavAmAM Ave te upara uparanA guNasthAnakomAM mithyAtva, avirati vagere pariNAmane vilaya nahi mAnI zakAya. kAraNa mithyAtva Adi pariNAmanuM mULa ajJAna che. upara uparanA guNasthAnakamAM jJAna bhale vadhe paNa ajJAna tadavastha hoya tyAM sudhI mithyAtva vagerenI nivRtti kaI rIte thaI zake ? prazna:jJAna nayanuM avalaMbana karyA pachI pAMcamA vagere guNasthAnakamAM virati Adi guNane prAdurbhAva kaI rIte saMgata thaze? praznanuM tAtparya e che ke ajJAnanA vilayathI jJAna rUpa guNanA udayanI saMbhAvanA thaI zake, paraMtu virati rUpa cAritra guNane udaya na mAnI zakAya. [pApavirAma vagere guNe paNa jJAnanI paripakavatA rUpa che] samAdhAna-jJAnanayanA mate virati vagere guNe paNa paripakava jJAna dazA rUpa ja che. eTale ajJAnanA vilayathI virati guNanI prAptimAM kaI deSa nathI. prazna :viratine paripakavajJAna dazA rUpa mAnavA chatAM paNa anAdi kALathI jJAnasvabhAva AtmAmAM avasthita ja hevAthI pAMcamA, chaThThA guNasthAnakamAM tenI utpatti kaI rIte saMgata thAya? uttara:-anAdi kALathI jJAnasvabhAva AtmAmAM paripakva jJAna dazA rUpa virati avasthita hovA chatAM apragaTa avasthAmAM hoya che jenI abhivyakti pAMcamA, chaThThA guNasthAnakemAM thAya che, ema mAnavAmAM kaI deSa nathI. ekSaprApti mATe purUSArthane avakAza na hevAno doSa paNa jJAnAdisvabhAva rUpa AtmA mAnavAmAM nathI. vastu prApta hovA chatAM paNa aprAptine bhrama thaI javAnI dazAmAM prApti aMgenA purUSArthane avakAza che ja. dA. ta.-gaLAmAM suvarNanI mALA paherelI hevA chatAM paNa keIkavAra tenA abhAvane bhrama thaI javAthI tenI zodhAzodha thAya che. ahI keDamAM chokaruM ane gAmamAM zodhe e kahevata paNa anurUpa lAge che,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-12 bhAvAjJAnI tAtvika anubhUti mikSa puruSArthanA udanI zakAnuM nirAkaraNa]. samyagadaSTi jIvanuM jJAna paNa samyagUjJAna rUpa hovAthI tema ja "mAre AtmA jJAnAdi svabhAvavALe che te bedha hovAthI tene te mekSanI aprAptine bhrama rahevAne paNa saMbhava nathI mATe tene mokSa purUSArtha karavAnuM raheze nahi"--AvI zaMkA karavAnI jarUra nathI kAraNa ke caturtha guNasthAnakamAM ekSaprAptinA viSayamAM zAstrIya ke bauddhika jJAna hovA chatAM paNa muktidazAnI anubhUti hovAthI aprAptinA bhramane avakAza che. A bramajanaka anAdi kAlIna vAsanAnI nivRtti mAtra zAstrIya samAja para nirbhara nathI, paraMtu muktidazA ane saMsAradazA e bannemAM parAkASThAe pahoMcelA samabhAvathI pariNatajJAnathI ja tenI nivRtti thAya che. AvI dazA prAyaH sAtamA guNasthAnakamAM ja prApta thatI hovAthI nIcenA guNasthAnakemAM uparokta dazAnI prApti mATe samyaka pravRtti ghaNI ghaNI jarUrI che. zaMkA :-jaina pravacanamAM jJAna naya ane kriyAnaya ubhayanA avalaMbanane ja ucita lekhavAmAM AvyuM che jayAre pUrvokta nirUpaNa jJAnanayane avalaMbIne ja karavAmAM AvyuM che te kaI rIte ucita gaNAya ? uttara -bhagavAnanI dezanA sarvanaya garbhita hovA chatAM paNa upayoga mujaba arthAta te te viSayanuM prAdhAnya darzAvavA mATe potapotAnA viSayamAM mahattva dharAvanAra eka eka . nayanuM avalaMbana karavAmAM kaI deSa nathI. A viSayanuM vadhu spaSTIkaraNa "syAdavAda kalpalatAmAM karela che. 4rA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 13--viddo Ave te namatuM jokhavuM nahIM nanu samyAdRzo bhAvAjJAyAM mArgapravRttyupapattau sarveSAM kAlA'vaiSamyena muktiprAptiprasana ityata Aha zaMkA - samyagadaSTi guNasthAnakamAM bhAvAjJAnI prApti thaye chate mArga pravRttine AraMbha paNa thaI jato hovAthI badhAM ja samyagadaSTi jene eka sarakhA kALanA aMtarathI mela prApta thavA jaIe tyAre enA badale koIka jIvane samyaka darzana thayA pachI dIkaLe ane bIjAne alpakALe mokSaprApti thAya che evuM kema ? paDibaMdho vi ya etthaM kaMTakajaramohasannibho bhaNio / taMte tavigameNaM mukkhapure gamaNamaireNaM // 43 // zlekArtha - (uttara-) zAstramAM kahyuM che ke bhAvANAmAM paNa kaMTaka-vara-maha-vidha samAna pratibaMdha Ave che tenA nAzathI mokSanagarI tarapha tvarAthI gamana thAya che. evA pratijyo'i visAmagrIkRtAvihRva, "batra mAvAjJAthA, pATagirAtI prathitsy pathikasyevAvazyaM vedyakarmapAzAt kaMTakajvaramohasannibho meghakumAradahanasurA'rha dattAnAmiva sannihitadUradUratarAvadhikatvAt 'bhaNitaH' tantre upadezapadAdau; dezasaurAjyasubhikSatvAdiguNaparijJAnavataH pathikasya kaMTakAdita iva mokSaviSayakAjarAmaratvAdiguNaparijJAnavataH samyagdRzaH sukhazIlatvamAyonmAda-zabalAnuSThAnAdasadabhyAsavato mRdumadhyAdhimAtrapratibandhopapatteH / tadvigamena uktapratibandhavigamena, mokSapure acireNa=avilaMbena, gamanaM saMpavate, asati pratibandhe bhAvAjJAyA muktipaapsvamAvavAta karUA. tAtparyAtha-samyagadarzana guNasthAnakamAM bhAvAjJAnI prApti hovA chatAM paNa joIe tevI ArAdhanAnI sAmagrI prApta na thavAnA kAraNe kAlavilaMba rUpa pratibaMdha paNa upasthita thAya che. jema pATalIpura nagara tarapha prayANa karI rahelA keI musApharane pagamAM kAMTo vAgI jAya athavA tAva AvI jAya ke dizAmaha thai jAya te dhArelA sthAne pahoMcavAmAM uttare vadhune vadhu vilaMba thAya che. kaMTaka viktathI alpa vilaMba thAya che. javara vinathI vadhu vilaMba thAya che ane dizAnuM bhAna na rahe te sauthI vadhu vilaMba thavAnI zakyatA che. evI ja rIte avazya bhogavavA paDe tevA nikAcita karmane gADha udayathI caturtha guNasthAnakavatI jIvane paNa kyAreka ArAdhanAnI sAmagrI na maLavAthI mokSa prAptimAM vilaMba thAya che. [meghakumAra-dahanasura-ahadatta-traNa cho ] upadezapada nAmanA zAstramAM A0 zrI haribhadrasUri mahArAje kaMTaka vinA upAyamAM meghakumAranuM, kveraviddhanA upanAmAM dahanasuranuM ane mehaviddhanA upanayamAM ahaMdUdattanuM daSTAMta ApIne uparokta bAbata para prakAza pADyo che. (1) caramazarIrI meghakumArane dIkSA lIdhA bAda prathamarAtrie ghera javAno vicAra Avyo paraMtu savAre bhagavAnanA sadupadezathI satvara saMyamamAM sthira thaI gayA.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-13-vidane Ave te namatuM jokhavuM nahIM (2) dahananAmanA deve pUrvabhavamAM saMyamanI kriyAomAM karelA mAyAgarbhita parityanA kAraNe mekSiprApti vacce aneka bhavenuM aMtara thayuM. (3) ahadatta pUrvabhavamAM saddagurUe samarpita karelA cAritradharmamAM "cAritra ghaNuM sAruM paNa baLajabarIthI ApyuM te ThIka nahi" e duvicAra karIne durlabhadhipaNuM pAmyA ane tethI anyabhavamAM sAkSAt devatAe AvIne traNa traNavAra pratibaMdha karavA chatAM paNa asara thaI nahi. gantavya dezamAM suMdara rAjavyavasthA, sukALa vagere guNonuM jJAna hovA chatAM paNa jema kAMTA vagerethI masAkarane tyAM pahoMcavAmAM ala5. madhyama ke adhika kALano vilaMba thAya che. e ja rIte mekSamAM janma-jarA-maraNa vagere kaI dukha nathI ema jANavA chatAM paNa tyAM javA mATe sajaja thayelA samyagudaSTine sukhazIlatA, mAyAne unmAda ane avidhithI DahaLAyelI kriyAo vagerenA asad abhyAsathI a5madhya ke tIvra mAtrAmAM mokSa prAptine vilaMba thAya che. bhAvAjJAna e svabhAva che ke vinanA abhAvamAM mukti prApta karAve eTale uparokta prakAranA vi TaLI jAya tyAre sammadaSTi jIvanuM mikSa tarapha vegavaMta gamana thAya che. pAkavA [aticAroSanA vajanamAM prayatna khAsa jarUrI]. yata evaM bhAvAjJAvato'pi pratibandhaH sambhavI ato'trAtizayitatvaM krtvytyopdishnnaahbhAvAjJA zirodhArya karanArane paNa uparokta prakAranuM vighna AvavAne saMbhava hovAthI ArAdhanAmAM je khAsa dhyAna devA yogya bAbata che tenuM maMgaLa sUcana zloka 44mAM karyuM che evaM NAUNa sayA buheNa hoavvamappamatteNa / parisuddhANAjoge kammaM No phalai rudaMpi // 44 // zlekArtha-pUrvokta hakIkata jANIne DAhyA purUSe parizuddha AjJAgamAM apramatta thavuM joIe jethI bhayAnaka karma paNa phalIbhUta thAya nahi. 44 evaM bhAvAjJAprAptAvapi pratibandhasya kaTukavipAkatAM jJAtvA, sadA sarvadA, budhena-muktimArgapravRttilakSeNa bhavitavyamapramattena=sarvAticAraparihAraparAyaNena, itthamevAjJAzuddhayupapatteH / tataH kiM syAdityAha-parizuddhAjJAyoge dIrghakAlA''daranaraMtaryAsevitavizuddhAjJAsaMpattau karma=nikAcanAvasthAmaprApta jJAnAvaraNAdikaM, raudramapi narakAdiviDaMbanAdAyakatvena dAruNamapi, na phalati=na svavipAkena vipacyate yathA hi naktaM svacchaMdaprasarA api zazAMkakarA bhagavato raverudaye niSphalatvameva bibhrati tathAsvAbhAvyaniyamAt, tathA parizuddhAjJAbhyAsAdAtmamAtrapratibaddhamAnasAnAmatyantanirguNabhavabhrAntiparizrAntAnAM dAruNapariNAmamithyAtvAdinimittopAttamapyazuddhaM karma na svaphalamupadhAtuM samartha syAditi // 44 // tAtparyArthabhAvAjJAnI prApti thayA pachI paNa kaDavA phaLa cakhADanAra vinAne avakAza che e eka nakkara satya hovAthI mokSamArganI ArAdhanAmAM kuzaLa buddhimAna puruSe jarApaNu aticArarUpa DAgha ArAdhanAmAM na lAge tenI kALajIvALA thavuM joIe. te ja vizuddhakakSAnI AjJArAdhanA saMpanna thAya che. dIrghakALa sudhI niraMtara AdarapUrvaka vizuddha
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 upadezarahasya gAthA-45 AjJAnA pAlanathI narakagatinA kaDavAM phaLa ApavAnI yegyatA vALA bhayAnaka jJAnAvaraNa vagere karmo Na je nikAcita na baMdhAyA hoya to phaLa ApyA vinA ja kharI paDe che. temane prabhAva naSTa thAya che. rAtrimAM caMdranA kiraNe koIpaNa jAtanI rokaToka vinA svacchaMdapaNe phelAI rahyA hoya che, paraMtu prabhAte sUryanArAyaNane udaya thatA hataprabhAva banI jAya che. ene svabhAva ja e jAtano, e ja rIte mAtra eka pitAnA AtmAmAM ja cittane ramatuM rAkhanAra ane atyaMta nirguNa saMsAramAM anAdikALathI AMTA pherA mArI mArIne kaMTALI gayelA je saggadaSTi jIve che teoe kvacit bhayAnaka pariNAma lAvanAra mithyAtva vagere nimittothI azuddha karma upAryuM hovA chatAM paNa vizuddhakeTInA AjJApAlananA abhyAsathI hataprabhAva banI gayeluM te karma pitAnuM phaLa ApavAmAM zaktihIna banI jAya che. 44 [ samAna karma chatAM phaLamAM taratamatAnuM rahasya]. etadeva prativastUpamayA bhaavytiparizuddha AjJAgathI rudravipAkI karma niSphaLa banI jAya che ane viparIta abhyAsathI te ja karmane phalita thavAno avasara maLI jAya che A tathyane bhAvita karavA mATe graMthakAra daSTAMta darzAve che jaha tullanimittANaM dIsai vAhI tahA samAhI a / parihAreyarabhAvA taheva eyaMpi daThavvaM // 45 // plekArtha -eka sarakhuM nimitta hovA chatAM paNa kAraNenA parihArathI ragane anudabhava ane kAraNenA sevanathI regane uddabhava thate dekhAya che. te ja rIte prastutamAM paNa jANavuM. 4pA yathA tulyanimittayoH bahusadRzatAyAmekatvapratipattihetunA vyavahAranayAdezenaikabhojanAdibhujo, nizcayata purva vaDumarAvA [ ] "nAkAraNaM bhavet kArya nAnyakAraNakAraNam / anyathA na vyavasthA syAtkAryakAraNayoH kvacit // iti granthena tena kAryabhede kAraNabhedAbhyupagamAt / tadidamuktaM 82"vavahArao NimittaM tulaM eso vi ettha tattaM gaM / etto pavittio khalu NicchayaNaya-bhAvajogAo // ' tti' [ upa0 pada-326] vyAdhistathA samAdhizca dRzyate, kathamityAha-parihAraH=upasthitaroganidAnAjIrNAdiparityAgaH, itarazca aparihAraH, tadbhAvAt tadyogAt, tathA etadapi upasthitakarmavyAdhau tadabhivRddhinibaMdhanAvidhyAsevane tatsAphalyaM, tatparityAge ca tadvaiphalyAd bhAvArogyamiti draSTavyam / yo hi yannimitto doSaH sa tatpratipakSA''sevAta eva nivartate, yathA zItAsevanAdutpanna jADyamuSNasevAta iti // 45 // 82 vyavahArato nimitta tulyameSo'pyatra tattvAGgam / itaH pravRttitaH khalu nizcayanayabhAvayogAt // iti
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 upadeza-13-vine Ave te namatuM jokhavuM nahIM tAtparyAtha-be puruSa eka ja sarakhuM bhojana kare che, bIje divase saheja ajIrNa jevuM lAgatAM eka purUSa cetI jAya che ane ajIrNane reganI pUrvAvasthArUpa samajIne roga utpanna na thAya te mATe apaccana ke atimAtrAe AhArane tyAga ane upavAsa vagere ArogyanA niyamenuM sevana kare che temaja roga pedA thAya tevA atibhojana vagere kAraNone tyAga kare che. te tenuM ajIrNa TaLI jAya che ane saMbhavita reganI utpatti thatI nathI. jyAre bIjo puruSa te ajIrNarUpa cihnathI cetI javAne badale vadhAre ne vadhAre khA khA kare che, tema ja pathya ke apathyanuM bhAna rAkhatA nathI. svAdalelupatAne kAraNe reganA kArathI dUra rahI zakti nathI te tene regetpatti thAya che. [nimittatulyatA aMge vyavahAranaya-nizcayanayanI daSTi ]. prastuta daSTAMtamAM bane puruSane roganI utpattimAM nimittanI tulyatA (eka sarakhuM bhe jana) jarNavI che te vyavahAra nayanA abhiprAcathI. kAraNa ke vyavahAra nathI ghaNe aMzama tulyatA hoya to be vastumAM ekatvanI buddhi aviruddha che. jyAre nizcayanayathI nimittanI tulyatAnuM kathana azakya che. kAraNa ke nizcayanayane abhiprAya e che ke kArya je alaga alaga hoya to tenA kAraNe paNa alaga ja hoya paraMtu sarakhA na hoya. A abhiprAyanuM bIja je graMthavacana che tenuM tAtparya A pramANe che-"kArya kadApi kAraNanA abhAvamAM utpanna thAya nahi tema ja je kAryanA je kAraNe prasiddha che tethI anya bIjA kAryanA kAraNathI paNa prastuta kAryanI utpatti thatI nathI. diA.taghaTanA kAraNe mATI vagere che tenAthI vastranI utpatti thatI nathI paraMtu taMtu vagere kAraNathI ja vastra utpanna thAya che.] jo vinA kAraNa ke anya kAryanAM kAraNethI paNa abhipretakAryanI siddhi thatI hoya te "taMtu vagere sAmagrIthI ja vastra vagerenI utpatti thAya bIjAthI nahi AvI kAryakAraNa bhAvanI vyavasthA tUTI paDe." A hetuthI ekane rage bhava ane bIjAne anuddabhava rUpa alaga alaga kAryamAM nimittanI tulyatA nizcaya nayane amAnya che paraMtu vyavahAra nayane mAnya che. upadezapada-zAstramAM (gAthA 326) kahyuM che ke- " vyavahAra nathI nimitta tulyatAnuM kathana ucita che kAraNa ke vyavahAranaya paNa tattvaprAptinuM mahattvanuM aMga che. kAraNa ke vyavahAranayane anusarIne pravartavAthI ja nizcayanayasAdhya phaLane yoga thAya che." mikSaprAptinuM pradhAna aMga vyavahAra naya che. Azaya e che ke jema keI kheDUta divyadaSTithI avazyabhAvI phaLane nizcaya karIne khetI kare che tema "sAro varasAda paDaze ane ApaNe mahenata barAbara karazuM to anna jarUra pAkaze evA vyavahArika nirNayathI je kheDUta khetImAM pravarte che, te bannene phaLaprApti ekasarakhI thAya che. te ja rIte vyavahAranayane AzrayIne mekSamArgamAM pravRtti karanAra paNa tevuM ja phaLa meLave che jevuM nizcaya nayathI pravartanAra meLave che. prastutamAM paNa samajavuM joIe ke pUrve baMdhAI cukelA karma rUpa mudra vyAdhimAM abhivRddhi karanAra avidhi vagerenuM Asevana karavAmAM Ave che te karma avazya kaDavA phaLanuM sarjana kare che ane je avidhi Adine sAvadhAnI pUrvaka parihAra karavAmAM Ave te te karmone prabhAva naSTa thaI javAthI bhAva ArogyanI prApti thAya che. sAmAnya rIte evo niyama che. ke kaI paNa doSa je nimittothI uddabhave ke vRddhigata thAya te nimittonA virodhInimittonuM
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 upadezarahasya gAthA-46 sevana karavAthI te dezanI nivRtti thAya che. dA. ta. ThaMDInA sevanathI AvelI jaDatA (sustI) garamInA sevanathI nAbUda thAya che. rUpA. [saTAmadhanI nijatA mahApA] tadevaM parizuddhAjJAyogasya duSTakopakramahetutvamityuktam / tatra ca svabhAvata eva lAghavaM bhavatItyekAMtapratikSepAyAsyaiva puruSakAratvaM vidhAtuM karmaNo'vazyavedyatvaniyamenoktArthAnupapattizaGkAM ca parihartumAha-- parizuddha AjJAga duSTa karmane niSphaLa banAvavAmAM kAraNabhUta che ema je kahevAmAM AvyuM che temAM koIne e virodha heya ke-"duSTakarma pitAnA svabhAvathI ja niSphaLa banI jAya che ema mAnavAmAM lAghava (saraLatA) che, jyAre parizuddha AjJA cagathI duSTakarmanI niSphaLatA mAnavAmAM gaurava (philaSTatA) che." te AvA ekAMtika vidhano parihAra, tema ja parizuddha AjJAga e ja purUSArtha rUpa che tevuM nirUpaNa ane "baMdhAyeluM karma avazya bhegavavuM ja paDe tema hovAthI purUSArtha dvArA karmanI niSphaLatA asaMbhavita che" evI zaMkAnuM nirAkaraNa, A traNa prajana glaeNka 45mAM spaSTa karavAmAM AvyA che- eso ya purisagAro Na dhAvaNAI gayANugaio a / aNiyayasahAvakamme eso a uvakkamaNaheU // 46 // zlekArtha -gatAnagatika kriyA ke beTI doDadhAma mokSapurUSArtharUpa nathI kinta pari. zuddha AjJAga ja mokSapurUSArtha rUpa che. je karma phaLapradAnamAM aniyata hoya che tene niSphaLa banAvavAmAM te hetu rUpa che. 46 eSa ca-parizuddhAjJAyogalakSaNaH puruSakAra:=AtmavyApAraH, kramopakramalakSaNa phala prati draSTavyaH, na dhAvanAdiH laukikaH, AdinA valganAdigrahaH, na vA gatAnugatikaH aMdhaparaMparAnupAtI, 'itthamevAsmadIyaiH samAcaritamityabhigrahAbhinivezapezalo'jJAninAM pAkhaMDinAM jainAbhAsAnAM vA duHSamAkAlAdikaddAlaMbanagrahaNapravaNAnAmavidhyupajIvinAM saMbandhI, tataH karmAnubandhasyaivAnuvRtteH / tathA eSa cAniyatasvabhAve=phaladAnaM pratyaniyatarUpe karmaNi upakramahetuH / tena-"nAmukta kSIyate karma kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham // [ ] iti sarva lokapravAdazravaNAnna bhayaM vidheyam / dvividhaM hi jIvAH prathamataH karma vadhnanti, ekaM zithilapariNAmatayA phalaM pratyaniyatarUpaM, dvitIya cAtyaMtadRDhapariNAmanibaddhatayA'vazyaM svaphalasaMpAdakam / tatra prathamasya tattadravyAdisAmagrImapekSya pratIkArasahatvAdRzattAsadvedyAyazaHkIrtilAbhAntarAyAdikopakrame prakRtasAmarthyAnna virodha iti / yathA caitattattvaM tathA vipazcitamadhyAtmamataparIkSAyAm / na caivaM svasminnupakramaNIyaM karmAnizcinvato nAzArthinaH nAzyA'nizcaye pravRttyanupapattiriti zaGkanIya, balavato nAzyasya saMzaye'pi sarpAdidaMzajanyaviSasaMzaye tannAzArtha bheSajapAnAdAviva vi-nasaMzaye'pi tannAzArtha maMgalakaraNAdAviva vA pravRttyavirodhAt / aSTajapravRttau nAzyanizcayAnapekSAvirodha ityanye // 46 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 13-vine Ave te namatuM jokhavuM nahIM 103 tAtparyArtha - parizuddhAjJAga e ja mokSasAdhaka AtmavyApAra rUpa che nahi ke saMsAranA projanathI karavAmAM AvatI deDadhAma ke saMbhASaNa, je ajJAnI pAkhaMDIo aMdha paraMparAne anusarIne "amArA pUrvajo Ama ja karatA hatA mATe ame paNa ema ja karIzu Ave kadAgraha rAkhIne potAnA kuladharma vagerenuM pAlana kare che te mokSa sAdhaka kriyA nathI. te ja rIte keTalAka veSadhArI jine duSamakALa-pAMcamA ArAnuM cheTuM AlaMbana pakaDI levAmAM tatpara hoya che teonI irArApUrvakanI avidhiyukta kriyAo paNa mekSa sAdhaka nathI. kAraNa ke tevI aMdha paraMparAgata athavA avidhi pradhAna kriyAothI mAtra karmabaMdhanI ja paraMparA sarjAya che.? [aniyata svabhAvI karmanA vinAzamAM puruSArtha saphaLa ] je karma aniyata svabhAvavALuM che-avazya phaLanuM sarjana kare ja, tevuM nathI evA karmane hataprabhAva banAvavA mATe parizuddhAjJAga rU5 puruSakAra paryApta che. lekamAM je e pravAda saMbhaLAya che -"aba yuga pasAra thaI jAya te paNa pUrvasaMcita karma bhagavyA vinA kSINa thatuM nathI. zubha hoya ke azubha hoya paNa ekavAra kareluM karma bhaviSyamAM avazya bhegavavuM ja paDe che."--AvA pravAdathI nirAza thaI javAnI jarUra nathI. jana zAsanamAM karma ane phaLane saMbaMdha nIce pramANe che jIve pahelethI ja karmabaMdha be prakAre kare che. eka baMdhasarjaka pariNAma zithila hevAthI tenAthI baMdhAyelA karmane majabUta banAvanAra athavA phalAbhimukha karanAra sAmagrIne yaMga na thAya te phala pratye akiMcitkara rahe ane je tevI sAmagrIne yoga thAya te phaLa Ape paNa kharA, dA. ta. sAdhya roga. jyAre bIjA prakAranA karma evA hoya che ke je pahelethI ja atyaMta daDha tIvra pariNAmathI bAMdhelA hovAthI tenuM phaLa ApyA vinA rahetA nathI. tene svaprabhAvathI ja phalAbhimukha karanAra sAmagrI paNa avazya maLI ja rahe che. dA.ta, asAdhyarega. A be prakAramAM bIjA prakAranuM nikAcita karma to avazya jogavavAnuM ja rahe che. paraMtu pahelA prakAranuM karma tenAthI virodhI dravya-kSetra-kALa-bhAva-bhava vagere sAmagrI dvArA pratikArane gya hoya che. eTale evA anikAcita baMdhAyelA azAtA vedanIya, apayaza. apakIrti lAbhAMtarAya vagere karmone niSphaLa banAvavAmAM parizuddha AjJAga mahattvano bhAga bhajave che. emAM virodhane kaI avakAza nathI. A tAtvika viSayanuM vadhu spaSTa nirUpaNa "AdhyAtmamataparIkSA' nAmanA graMthamAM graMthakAre pote ja karyuM che. [nizcaya vinA paNa saMbhAvanAthI pravRtti zakya ] zaMkA -. parizuddhAjhAgathI upakrame gya karmane nAza zakya hoya te paNa pitAnA AmAmAM evA karmo baMdhAyelA hovAne nizcaya karavAnI koI sAdhana-sAmagrI na hovAthI vinAza gya karmane nizcaya azakyaprAyaH che eTale keNa tene nAza karavA mATe udyamavaMta thaze ? tAtparya, evI pravRttine uccheda thaI jaze. samAdhAna -baLavAna aniSTa prayojaka azubha nimittanI zaMkA paNa tenA nAzanI pravRttimAM preraka che. rAtre aMdhArAmAM kAMIka karaDI gayuM hoya tyAre sApa ja karaDaDyo che evo nizcaya na hovA chatAM paNa sApanA jheranI zaMkA uddabhavatAM teno nAza karavA mATe te vyaktinI pravRtti thatI dekhAya che. e ja rIte graMtha samApti vageremAM bAdhaka viddha
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 upadezarahasya gAthA-46 (azubha karma)ne nizcaya na hovA chatAM paNa tenI saMbhAvanA hovAthI tenI upazAMti mATe maMgalAcaraNa vagerene prayatna karAya che. AmAM kAMI virodha jevuM nathI. sArAMza e che ke upakrama yaMgya karmane nizcaya na hovA chatAM paNa tenI ugra saMbhAvanA-saMzaya hevAthI tenA nAza mATenI pravRttine uccheda thavAnI Apatti nathI. uparokta viSayamAM anya graMthakArane abhiprAya e che ke upakramogya karmone nAza karavAnI pravRttimAM mukhyatAe anukULa adaI ja kAraNa che eTale temAM vinA zyanA nizcayanI koI apekSA ja nahi hovAthI pUrva zakita virodhane kaI avakAza ja nathI. 4dA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 14-satra karma ane puruSArthanA syAdvAda che. nanvevamapi parizuddhAjJAyogo'dRSTaparipAkAdeva, tulyasAdhanAnAmapyanyatamasyaivodayAt, tathA ca 'taddheto' riti nyAyAdadRSTameva phalaheturastvityA zaMkAM pariharannAha -- zlAka 47mAM je pUrva pakSanu nirAkaraNa karavAmAM AvanAra che te pUrva pakSane abhiprAya A pramANe che-- upakramayeAgya karmInA vinAzamAM pazuiddha AjJAyAgane heturUpe darzAvela che, paraMtu parizuddha AjJAyAga paNa tenA bAdhaka aSTanI nivRtti ane sAdhaka aSTanA paripAka vinA kaIrIte hoI zake ? parizuddha AjJAyAgasa pAika bAhya sAdhanasAmagrI aneka AtmAne tulya hAvA chatAM paNa koikanA ja jIvanamAM parizuddha AjJAyAganA uya thAya che. enAthI e phalita thAya che ke upakrama cAgya karmInA vinAzamAM heturUpe mAnavAmAM Avela parizuddha AjJAcega paNa anukULa aSTanA udayathI ja sa`panna thAya che. to pachI "taaorevAstu viM tena ?" A nyAya, jenuM tAtparya e che ke amuka kAryAtpattimAM heturUpe je abhipreta che tenA paNa hetunI eTale ke hetunA hetunI paNa AvazyakatA mAnavI paDe teA pachI te hetunA hetune ja te kArya pratye sIdhI kAraNutA mAnavI, vacamAM anyane hetu mAnavAthI ze| lAbha ?" A nyAyathI upakrama cAgya karmanA vinAzamAM paNa anukULa aSTanA paripAkane ja kAraNa mAnavAnuM rahe che, vacamAM pazuddhAjJAyAgane kAraNa mAnavAnI jarUra nathI. uparokta pUrvapakSanuM nirAkaraNa nIce mujaba che-- evaM tulabalatta uvavaNNaM daivapurisagArANaM / aNNoSNasamavidvA jaM dovi phalaM pasAhaMti // 47 // zleAkA :-e rIte (tamArA kahevA mujaba) teA daiva ane puruSakAra bannenuM tulya khaLa siddha thAya che kAraNa ke paraspara meLathI ja phaLanI siddhi thAya che. 547aaaa evaM'=uktarItyA, daivapuruSakArayoH tulyabalatvaM = samaprAdhAnyenaikakArya hetutvalakSaNaM upapannaM bhavati, yad=yasmAt dvAvapyetau anyonyasamanuviddhau = parasparopagRhItau phalaM prasAdhayataH, karmalakSaNasya daivasya svarUpayoH yatAyA AtmavIryarUpasya ca puruSakArasya sahakAriyogyatAyA ghaTakatvAt // 47 // [ ka ane puruSArtha ubhayanu' tulya mahattva ] ane purUSa tAtparyA :-pUrva pakSInA kthA mujaba aSTanA paripAkanI paNa jo AvazyakatA siddha thatI hoya tA tenA artha e nathI ke parizuddha AjJAyAga nirarthaka che. kAraNa ke anukULa karma paNa puruSakAranA abhAvamAM pAMgaLuM hovAthI jeTaluM mahattva anukULa karmanuM che teTalu ja puruSArthanuM paNa siddha thAya che. eTale upakramaNIya karmanA vinAzamAM kAra bannenuM samAna prAdhAnya siddha thAya che. ekanA abhAvamAM bIjAnI hAjarIthI phaLasiddhi na thatI hovAthI banne paraspara bhegA thaI ekabIjAne sahAyaka banavA dvArA ja phaLane utpanna kare che. temAM vizeSatA e che ke dhruvanI kAraNutA svarUpayAgyatA rUpa kAraNatAnA agabhUta che jyAre AtmAnA vIryarUpa purUSArthanI kAraNatA sahakArIyAnyatA rUpa kAraNatAnA aMgabhUta 14
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 upadezarahasya gAthA-48 che. Azaya e che ke karmanA nAzamAM karma pate vinAzagya svarUpavALuM hovAthI teno vinAza zakya bane che ane parizuddha AjJAga sahAyaka banato hovAthI sahakArI kAraNarUpe te karmanA nAzamAM prAjaka bane che. pAchalA etadeva bhAvayati zleka-48mAM uparakta hakIkta kASTa ane pratimAnA daSTAMtathI vadhAre spaSTa karavAmAM AvI che- dArusamaM khalu daivaM paDimAtullo a purisagArotti / daiveNa phalakkheve aippasaMgo have payaDo // 48 // zlokAtha: daiva (bhAgyakarma) kASTa sthAnIya che ane purUSArtha pratimA sthAnIya che. devamAtrathI ja phaLaniSpatti thavAmAM atiprasaMgadoSane uddabhava thAya che. 48 dArusamaM pratimAdalabhUtakASThasamaM, khalu-nizcaye daivaM, tatra pratyakSAnumAnAdinA divyadRzA vyavahAradRzA ca phalayogyatAnizcayAt , pratimAtulyazca pratimAniSpAdanakriyAsadRzazca puruSakAraH, 'itiH' pAdapUraNe prAguktopapattihetvoM vA / na ca "zaktayaH sarvabhAvAnAM kAryArthApattigocarA" iti vacanAt kAryAnupahitayogyatAyAM mAnAbhAvAt kimajAgalastanAyamAnena puruSakAreNeti zaGkanIyaM, kuto'pi hetoH pratimAnutpattAvapi dArudale zabdajJAnapravRttirUpasya yogyatvavyavahArasyA'yogyatvavyavahAravilakSaNasyA''gopAlAjanAprasiddhatvena parAkartumazakyatvAt / ata eva na devasyaiva prAdhAnyamityAha-devena=karmaNA, phalAkSepe=puruSakAramanapekSya phalajanane'bhyupagamyamAne, atiprasaGgo= anavAptAjJe'pi mokSaphalApattilakSaNaH, bhavet prakaTaH sarvalokasiddhaH // 48 // pritimA yogya kASTa khaMDano nirNaya kaI rIte?] tAtparyAtha: jema kAchakhaMDa pratimAnI niSpattimAM upAdAna kAraNatA rUpa yogyatA dharAvanAra che te ja rIte daMva paNa te te phaLane utpanna karavAnI yegyatA dharAve che. A yegyatAno nizcaya kASTamAMthI banatI pratimAne pratyakSa joIne athavA vartamAnadaSTakAchakhaMDamAM pUrvadaSTapratimAbhAvapariNatakAchakhaMDanA daSTAMtathI anumAna karIne athavA AptapurUSanA upadezathI thaI zake che. te uparAMta divyajJAnathI bhAvimAM utpanna thanAra pratimAnuM darzana karIne paNa prastuta kASTakhaMDamAM pratimAyegyatAne nirNaya thaI zake che. laukika vyavahArathI paNa pratimA banAvavA mATe upayogamAM levAtA vividha prakAranA kASTa khaDAne joIne prastuta kaI eka kAprakhaMDamAM pratimA gyatAno nirNaya uddabhavI zake che. puruSArtha pratimA banAvavA mATe karavAmAM AvatI kriyA tulya che. mULa zlekamAM "phati" zabda prayoga pAdapUrti arthe karavAmAM AvyuM che athavA "pUrvazlekanA kathanane siddha karavA mATe prastutalokanuM kathana hetu rUpa che" tema darzAvavA mATe karavAmAM AvyuM che. [ puruSArthanI hetutAmAM udabhavatI zakA]. zaMkAH kAryathI anupahita gyatA mAnavAmAM koI pramANa nathI. kahevAne bhAva e che ke "sarva padArthomAM rahelI kAryotpAdaka zaktio kAryabhUta padArthonI utpattithI ja anu
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-14 sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che. 107 meya che." A tAtparyavALA "B " ItyAdi vacananA AdhAre kAryathI aviziSTa eTale ke je kAraNathI kArya anutpanna che tevA kAraNamAM te kAryanI gyatA mAnI zakAya tevI na hovAthI, koIpaNa kAraNamAM evI ja gyatA mAnavI joIe ke jenAthI phaLaniSpatti avazya thAya ja. vastusthiti A pramANe hovAthI kAryanI utpattimAM bakarInA gaLAmAM rahelA AMcaLa jevI dekhAtI paNa dUdha na ApanArI laTakatI kothaLI jevA nirarthaka puruSArthane hetu mAnavAnI jarUra ja nathI. tenuM kAraNa e che ke kAraNa ja e prakAranI yogyatA dharAve che ke jenAthI phaLa avazya utpanna thAya eTale evA kAraNathI kArya avazya niSpanna thanAra hovAthI purUSArthane hetu mAnavAmAM gaurava deSa che. [ kAryAnupahita yogyatAmAM gyatAvyavahAra pramANa che. ] samAdhAna :-kaI paristhitimAM arthAt sAmagrI vaikalyanA kALamAM kaIka kASThakhaMDathI pratimAnI utpatti thaI na hoya te paNa "A kAchakhaMDa pratimAne gya che" evA zabdonI pravRttirUpa yogyatAne vyavahAra ane "A kASTrakhaMDapratimA banavAnI yegyatAvALuM che evA AkAranA jJAnanI pravRttirUpa gyatAne vyavahAra vidvAnethI mAMDIne alpabuddhi vALI govAlaNe sudhI khuba ja prasiddha che. vaLI A gyatAne vyavahAra "taMtuo pratimA banavAnI gratAvALA nathI." AvA prakAranA agyatA vyavahArathI atyaMta vilakSaNa hevAthI e kASTakhaMDanI pratimAyegyatAno apalopa thaI zake tema nathI. sArAMza e che ke kAryAnupahita gyatAmAM pramANa na levAnI vAta aprAmANika che. kAraNa ke pUrvokta yegyatAne vyavahAra ja temAM sAdhaka pramANa rUpa che. uparokta vivecanathI ekaluM deva ja pradhAna nathI e paNa siddha thAya che. je ekalA bhAgyathI ja phala niSpattinI zakyatA hoya ane temAM purUSArthanI koI apekSA ja na hoya te mekSe javAnI yegyatA dharAvanAra bhavya jIva tenI gyatAnA paripAkathI keIpaNa jAtanA purUSArtha vagara ja jinAjJAna pAlana vinA muktimAM pahoMcI javAnI Apatti Avaze. je sarvaloka viruddha che. 48 [kama puruSArthane tANI lAvanAruM hoya to ? zaMkA] . atha na daivamAtrameva phalaheturyenAtiprasaGgaH syAt , kintu viziSTadaivameva tatheti zakate zaMkA -mAtra sAmAnya prakAranA daivane vivakSita phaLamAM heturUpa mAnavAmAM Ave te upara darzAvela doSane avakAza che. paraMtu viziSTa prakAranA arthAt jarUra hoya te purUSArthane gaLe pakaDIne kheMcI lAve evA devane hetu mAnavAthI keI dezane avakAza nathI. ka49 nAM pahelA traNa pAdamAM A zaMkAnuM utthAna karIne cethA pAdamAM tenuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che aha taM visihamevaM teNa na dANAimeaNuvavattI / akvivai purisagAraM taM naNu aNNattha tullamiNaM // 49 // zlekArtha : (zakA) viziSTa devane phaLahetu mAnavAthI dAnAdi bhede phaLabheda aghaTita nathI, te viziSTa deva ja purUSArthane kheMcI lAvanAra che. (samAdhAna) purUSArthamAM paNa dalIla samAna che. 14lA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 upadezarahasya gAthA-28, __atha tad-daiva, viziSTa vilakSaNazaktimadeva evaM adhikRtaphalahetuH, tena dAnAdeH sakAzAt-AdinA hiMsAdigrahaH-yo bhedaH puNyapApotkarSApakarSalakSaNaH, tadanupapattirna bhavati, sarvAstikasammatatadanupapattirhi 'prakRtirevaikAkArA zubhAzubharUpAsu kriyAsu vyApriyata' iti niyuktikasAMkhyamatamAsthitAnAM puruSakAravAdibhirdAtuM zakyeta, adhyAtmabhedaM vinA tadanupapatteH, tathA ca pati tenuM yogadari-228] . "abhisandheH phalaM bhinnamanuSThAne same'pi hi / paramo'taH sa eveha vArIva kRSikarmaNi // " iti / yadi cotkRSTApakRSTazubhAnubaMdhyAtmakAridaivabheda eveSyate tadA nAyaM doSAvakAza iti etadevAha-tad=adhikRtadaivaM, puruSakAra =niyatAbhisaMdhikaprayatnarUpam , AkSipati=niyataphalajananAya vyApArayati / samAdhatte, nanvityakSamAyAm , anyatra puruSakAra, tulyamidaM zakyaM hyetad puruSakAravAdinApi vaktuM, 'puruSakAra eva tathAsvabhAvatvAt karmopakramya zubhamazubhaM vA phalaM janayatI'ti / devena puruSakArasyeva tena daivasyApi kiMkaravadgale gRhItvA vyApArayituM zakyatvAd / tdidmaah[350 vaDha-247]. 83"tArisayaM ciya ahataM suhANubaMdhe ajjhappakAritti / purisassa erisatte taduvakkamaNammi ko doso" // 49 // tAtparyAtha-pUrvakamAM ekalA daivane kAraNa mAnavAthI puruSArtha vinA ja makSa prApti thaI javAno je deSa batAvavAmAM AvyuM hatuM tene avakAza nathI. kAraNake viziSTa zakti vagaranA devathI phaLaprApti asaMbhavita hovA chatAM paNa purUSArthane baLapUrvaka anukULa banAvIne phaLane AvirbhAva karanAra viziSTa zaktivALA devane ekamAtra hetu mAnI zakAya che. evI zaMkA karavAmAM Ave ke "karma ja je purUSArtha AkSepaka hoya te dAna vagere zubha kriyAthI zubha phalaka puNyane utkarSa ane pApane apakarSa temaja hiMsAdi kriyAthI azubha phalaka pApane utkarSa ane puNyane apakarSa ke je sarva Astikamatane saMmata che te kaI rIte ghaTaze?" to tenuM samAdhAna e che ke A deSane devavAdInA matamAM avakAza nathI paraMtu yuktibAhya sAMkhya matamAM AsthA dharAvanArAone te Apatti rUpa che. kAraNa ke teonA matamAM sarvathA ekAkAraprakRti ja sarva zubhAzubha kriyAonI sUtradhAra che je niryuktika che. adhyAtmanA arthAt adhyavasAyanA bheda vinA ekAkAra prakRtithI paraspara viruddha zubhAzubhakriyAo asaMbhavita che. teo kahe che ke-"anuSThAna ekasarakhuM hovA chatAM paNa abhisaMdhi Azaya" bhinnabhinna hovAthI phaLa paNa juduM juduM utpanna thAya che. mATe phaLabhedamAM AzayabhedanI ja mukhyatA che. dA. ta.--kRSinI kriyA samAna hovA chatAM paNa eka sthAne ucita jaLavRSTi ane anyatra tenA abhAvathI dhAtpattimAM taphAvata paDe che." (juo-gadaSTi samuccaya zlo. 118) devavAdIne mate te utkRSTa ke apakRSTa zubhAnubaMdhi ke azubhAnubaMdhi adhyAtmabheda adhyavasAya bhedanuM pratyejaka daiva ja bhinna bhinna hovAthI dAnakriyA ane hiMsAdi kriyAthI 83 tAdRzaM caivAhataM zubhAnubandhamadhyAtmakArIti / puruSasyaitAdRzatve tadupakramaNe ko doSaH /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-14 sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che. 109 bhinna bhinna puNya-pApa karmanA uddabhavamAM kaI deSane avakAza nathI. kAraNa ke zubhAzubha puNya-pApanA utkarSa-apakarSamAM prAjaka deva pitAnA sAmathI tadanukUla niyata adhyavasAya garbhita puruSArthane paNa vivakSita phaLanA uddabhava mATe avazya kheMcI lAvIne kAme vaLagADe che. [puruSArthanI pradhAnatAmAM samAna yuktio ] devavAdInA prativAda rUpe graMthakAranA kathananuM tAtparya e che ke purUSArthane gauNa karIne devanI mukhyatA darzAvavA mATe devavAdIe je yuktio ane dalIlane Azare lIdhe che, te ja yuktio dvArA purUSArthavAdI paNa ema kahI zake che ke purUSakAra ja baLavAna che. ane viziSTa zaktigarbhita svabhAvavALo purUSArtha baLapUrvaka deva para upakrama lagADI svaprAjya phaLamAM anukULa banAvIne te te phaLane utpanna kare che. devavAdIe purUSArthane kiMkaranuM sthAna ApI devane mAlikanuM sthAna ApyuM che, tema purUSArthavAdI paNa kahI zake che ke purUSArtha mAlika banIne cAkara jevA devane gaLe pakaDIne kAme lagADavA samartha che. upadezapada zAstramAM kahyuM che ke (pUrvapakSa)-"adhyavasAyanI bhinnatAnI jema devapaNa zubhAnubaMdhi ke azubhAnubaMdhi cittapariNAmanuM kAraNa che." (uttarapakSa) "purUSane (purUSArthane) paNa tevA vicitra svabhAvavALa mAnIne karmano upakrama siddha karavAmAM Ave te zuM doSa che?pAlA [kama ane puruSArtha ubhayanI paraMparA pariNamanazIla che.] etadeva bhaavytileka-50mAM uparokta hakIkatane vadhu spaSTa karavAmAM AvI chejh kammasaMtaI iha taha taha pariNAmiNitti maNNati / taha purisagAradhArA juttA pariNAmiNI vottuM // 50 // plekArtha -jema karma paraMparAne te te rUpe pariNamanazIla mAnavAmAM AvI che. tema purUSArthanI paraMparAne paNa pariNamanazIla kahevI yukta che. 5 yathA karmasaMtatiH svahetorlabdhAtizayA ekAzrayA karmapariNAmazreNI tathA tathA pariNAminI svAzrayA'pRthagbhUtapratiniyataphalajananI-iti manyante karmavAdinaH, tathA puruSakAradhArA jIvavyApArasaMtatiH, yuktA pariNAminI pratiniyataphalajananI vaktum , uttarottarapuSarukAre pUrvapUrvapuruSaSakArAdatizayAdhAnopapatteH athaivaM puruSakArasya tattatphalaM prati vilakSaNazaktimattvena hetutve puruSakAratvena sAmAnyahetutvabhaMgaprasaGgaH / kiMcaitAdRzazaktikalpanamudAsInapadArthe'pi suvacam , api caivaM tatkSaNaviziSTakArye tatkSaNasya hetutvAt svAzritakArye cAzrayasya tathAtvAdanatiprasaGgAt kAraNAntaravilayaprasaGga iti cet ? karmavAde'pi tulyametadakhiladUSaNajAlam / yadi ca "vyavahArAdinA karmatvenaiva karmaNo janyamAnahetutvasvIkArAnna doSaH, hetvantaropanipAtena phalavizeSopapatteriti" vibhAvyate tadA puruSakAre'pi tulyametat, sarvatra kAlAdikalApajanyatvasya saMmatyAdisiddhatvAt , na caivaM vyaNukAdihe
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA--50 tupuruSakArAzrayatayezvarasiddhyApattiH, taddhetukarmAzrayatayA'pi puruSAntarasiddhyApatteH, saMbaMdhavizeSeNa zaktivizeSeNa vA jIvagatakarmaNA eva sakalakAryopapattau tvanyatrApyevaM suvacatvAdityanyatra vistaraH // 50 // 110 tAtparyA :-karma vAdIonI mAnyatA evI che ke svAtpAdaka hetuthI viziSTa zaktiyukta utpanna thanAra karma pariNAmanI paraparA pAte je Azraya (Atma)mAM utpanna thaI che te ja AzrayamAM apRthabhAve amuka cAkakasa prakAranA phaLane janma Ape che. tenA pratipakSarUpe puruSArthavAdIo paNa kahI zake che ke AtmAnA purUSArthanI para'parA karmanI jema ja te te AtmAmAM amuka cokakasa prakAranA karmane janma Ape che ema mAnavAmAM koi doSa nathI. kAraNa ke pUrva pUrvakALanA purUSArthathI utpanna thatA uttara uttara purUSArthomAM viziSTa prakAranI zaktinuM AdhAna thAya che ane tenAthI amuka cAkakasa prakAranu phaLa udbhavI zake che. [puruSAvAdamAM anya kAraNAnI kAraNatAnA vilayanI zakA] za'kA :- vilakSaNa zakti dvArA pUrvokta rIte puruSArthane te te phaLa pratye kAraNa mAnavAmAM Ave teA tenA artha e thayA ke amuka zaktithI amuka puruSArtha amuka phaLanA utpAdaka che, jyAre anya puruSArtha anya zaktithI anya phaLanA utpAdaka che. Ama te te puruSArtha ane te te phaLa vacce vyaktigata kArya kAraNa bhAvanA svIkAra thAya che. paraMtu emAM puruSArtha ane phaLa vacce sAmAnyataH kArya kAraNabhAva mAnavAnI AvazyakatA na rahevAthI tenA vilaya thai javAnI Apatti Avaze. vaLI, viziSTazaktinI puruSArthamAM kalpanA karIne tenA dvArA kArya kAraNabhAvanI je rIte upapatti karavAmAM AvI che e rIte udAsIna (niSkriya) padArtha mAM paNa viziSTazaktinI kalpanA karIne kArya kAraNabhAvanI kalpanA karI zakAya che, jethI kAraNarUpe anabhipreta udAsIna padArthothI paNa kAryAtpatti thavAnA doSa sAvakAza che. vaLI, je rIte viziSTa zakti dvArA kAryakAraNabhAvanI kalpanA karavAmAM AvI che te ja rIte eka evA paNa kArya kAraNabhAva kalpI zakAya che ke te te kSaNamAM uddabhavatA kAryamAM te te kSaNa ja hetu che kAraNa ke anya sAmagrI pUrvakSaNAmAM vidyamAna hovA chatAM paNa kAryAtpatti te te kSaNamAM ja thAya che.--"tat kSaNu te kSaNamAM ubhatA sarvakAryA pratye sAdhAraNa hovAthI ta'tumAM ghaTotpatti ane mATImAM paTAtpattinI" zaMkAne atre sthAna nathI, kAraNa ke je AzrayamAM kA utpanna thAya che te Azraya paNa te kAryamAM hetubhUta che. A rIte mAnavAmAM kAi atiprasa'ga na hAvAthI tat kSaNa ane Azraya sivAyanA bAkInA badhA ja kAraNAnI kAraNutAnA vilaya thavAnA doSa puruSArthavAdInA matamAM prasakta thAya che. [kavAdamAM samAna doSanI Apatti samAdhAna :- je doSAropaNa karmavAdI taraphathI puruSArthavAdI para karavAmAM Avyu che te badhuM ja karmavAdI para paNa samAna che. kAraNa ke karmavAdIe paNa pUrve kahyu che ke bhinna bhinna phaLa bhinnabhinna zaktivALA dhruvathI udbhave che. eTale vilakSaNa zaktithI daivane hetu mAnavAmAM sAmAnyataH dhruva ane phaLa vacce kArya kAraNabhAvanA bhaMga vagere dASA prasakta thavAmAM kAI khAdhaka nathI. jo tenA bacAvamAM kahevAmAM Ave ke. vyavahAra daSTithI pratyeka janyabhAvamAM sAmAnyarUpe eTale ke katva dharma puraskAraNa kahetu che. jevI jevI anya sAmagrIneA sahakAra
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 upadeza-14 sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che. karmane prApta thAya che tevA tevA bhinna phaLano prAdurbhAva thAya che. dA.ta.-mATI ekasarakhI hevA chatAM paNa kuMbhAranI pitAnI judI judI IcchA pramANe judI judI kriyAthI judA judA ghaDo-keDiyuM-kuMDI vigere kAryo utpanna thAya che." te A bacAva puruSArthavAdInA matamAM paNa suzakya che. sArAMza karma ane puruSArtha bannenuM mahattva sarakhuM che. vaLI jainadarzanamAM te mAtra karma ke puruSArtha nahi paraMtu kALa-svabhAva-bhavitavyatA-karma ane puruSArtha A pAMceyanA samudAyathI pratyekakAryanI siddhine siddhAMta sanmatitarka vagere maDAzAstramAM darzAvela che. [puruSArthavAdamAM IzvarakatvanI Apatti ane samAdhAna]. zaMkA :- janyabhAva mAtra pratye je puruSakArane hetu mAnavAmAM Ave te janamate paNa jagatkartA IzvaranI siddhi thavAnI Apatti Avaze kAraNa ke be paramANunA sAgathI utpanna thate dravaNuka paNa janyabhAva ja che. tenI utpatti mATe paramANumAM saMyogajanaka kriyA paNa janyabhAva che. paramANu alpajJa evA jIvAtmAnA pratyakSa tema ja prayatnane viSaya na hovAthI jene e paramANunuM paNa pratyakSajJAna hoya evA izvaranI, paramANu kriyAnA utpAdaka prayatnanA AzayarUpe siddhi mAnavI paDaze. samAdhAna :- je uparokta rIte paramANumAM kriyA utpanna karavA mATe jIvAtmAthI bhinna IzvaranI kalpanA karIe te Izvarane te prayatna ane kriyA paNa kadAcika hovAthI janyabhAva banI jatAM tenA heturUpe anya prayatnavAna IdharAtmAnI kalpanA karavA jatAM anavasthAdeSa prasakta thAya che. eTale jainamate Izvara mAnavAnI Apatti nathI. te pachI kacaNuka utpAdaka kriyA paramANumAM kaI rIte utpanna thaze ? A praznanuM nirAkaraNa e che ke jIvAtmagata adaSTa vaDe ja eka viziSTa saMbaMdhathI athavA zakti vizeSa dvArA vizvavata sakalakAryanI utpatti mAnavAthI anya IzvaranI kalpanA karavAnI jarUra nahi paDe evuM je IzvaravAdInuM tAtparya hoya to te jainamatamAM Izvara na mAnavA chatAM paNa mAtra adaSTanI zakti mAnavA dvArA saMgata thaI zake che eTale IzvaranI kalpanA karavAnI Apattine avakAza nathI. ApaNe [mokSa paNa karma janita che]. upasaMharannAhatamhA u dovi heU aviseseNaM paroppara miliA / mokkhovi kammajaNio vibhAgarUvo jameyassa // 51 // blekArtha - pUrvokta rIte utpattimAM paraspara mIlita deva ane puruSakAra samAna rIte hetu che. mekSamAM paNa kahevu che kAraNa ke mokSa karmanA vibhAgarUpa che. palA tasmAt dvAvapi daivapuruSakArau hetuphalajanako, avizeSeNa samaprAdhAnyena, paraspara militau= anyonyamupagRhItau / nanu nAnayoniyataM parasparamilanamasti, mokSe vyabhicArAt , dharmAdharmakSayarUpatvena tatra karmaNo'vyApArAdityatrAha-mokSo'pi karmajanito, yad=yasmAd etasya karmaNo vibhAgarUpaH khatvayam , sa cAtmAnuyogikaH karmapratiyogi kaJceti / kApyiA pratiyogitayA hetureva, vastutaH
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 upadezarahasya gAthA-51 pUrvakRtasya tAvadvyApArasaMbadhena muktihetutvaM nAnupapannam , vyavahAreNa tapaHsaMyamanimranthapravacanAnAM trayALAmevAMtarvahivRAA saivapuruSArahRA devInujJAnAtA tathA 2 zAma[bhAve nita 781] 84 "tava saMjamo aNumao Ni gaMthapAvayaNaM ca vavahAro // " samayasyAvadhiniyAmakatvAcca nAtiprasaGga iti, tadidamAha85"ubhayatahAbhAvo puNa sammao Navara" ||iti|| [upa0 pada 349] // 51 // tAtparyAW - pUrvakamAM devanI jema puruSakAranuM paNa mahattva darzAvavAmAM AvyuM che. tenAthI e siddha thAya che ke pratyeka kAryanI utpattimAM deva ane puruSakAra ekabIjAne madada karavA dvArA sama prAdhAnyathI pitAne phALe noMdhAve che. zaMkA :- "deva ane puruSakAra bane paraspara maLIne kArya utpanna kare che." e kaI . niyama nathI kAraNa ke mekSarUpa kAryanI utpattimAM puruSArtha ja pradhAna che, karma te nAza abhimukha hovAthI tene mokSamAM hetu kaI rIte manAya ? vastu sthiti to e che ke mokSa pite ja puNya ane pApa ubhaya karmanA kSayarUpa hovAthI temAM karmanI hetatA asaMbhavita che. samAdhAna :- mokSa paNa karyajanita ja che ema kahevAmAM kaI doSa nathI. tenuM kAraNa e che ke samagra karmane AtmAthI vibhAga B e ja mokSa che. jema karma ane AtmAne saga AtmA-karma ubhaya janita che te ja rIte AtmA ane karmane vibhAga paNa ubhaya janita ja hoI zake che. saMga ane vibhAgamAM AtmA anugI che ane karma pratiyegI che. eTale anugitA saMbaMdhathI AtmAnI jema pratiyogitA saMbaMdhathI karmane paNa saga ane vibhAga ubhayamAM heturUpe mAnavuM ja joIe. vastusthiti te e che ke mekSAnukUla puruSArtha vagere sAmagrIna saMpAdanamAM anukULa pUrvakRta adaSTa paNa eka hetu hovAthI anukULa sAmagrI saMpAdanarUpa vyApAra dvArA mokSa pratye karmanI hetutA siddha thAya che. vyavahAranayanI daSTie tapa, saMyama ane ninya pravacana ( zrata-sAmayika) A traNeyanI mokSa pratye hetatA svIkAravAmAM AvI che. temAM sUkama daSTithI joIe te tapa vagere traNeya aMtaraMga rIte karmarUpa ja che ane bahiraMgarUpe puruSArtha Atmaka che. arthAt tapAdi traNeyanuM aMtaraMga svarUpa karmarUpa che ane bAhya svarUpa purUSArtharUpa che. A rIte deva ane purUSakAra ubhayanI makSa hetutA siddha thAya che. Avazyakaniryukti zAstramAM kahyuM che ke - vyavahAranayanA matetapa-saMyama aneninya pravacana A traNeya mokSanA heturUpe abhimata che." [mokSa prAptimAM vilaMbanuM kAraNa?]. zakA : paraSArtha ane karma ubhayathI mekSa mAnavAmAM Ave te amuka ja avasare be bhegA thAya che ane tyAre ja mela thAya che ane te pUrve dIrdha anAdikALamAM benuM milana thaIne mokSa kema thatuM nathI ? arthAt enA milanamAM trIjA ke tavanI apekSAnA abhAvamAM game tyAre game te jIvane mokSa prasakta thAya che. 84 tamaH saMyamo'numato nirgranthapravacanaM ca vyavahAraH // 85 ubhayatathAbhAvaH puna: sammato navaramiti //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-14 sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che. 113 samAdhAnaH avadhi eTale ke deva ane purUSArtha vagere sAmagrInA milanamAM kALa niyAmaka hovAthI zakita doSane avakAza nathI. je jIvana mekSe javAne kALa jyAre pAke che tyAre ja tene te te sAmagrInuM sAnnidhya prApta thavAthI game te kALe game te jIvane mokSa thaI javAnI koI Apatti nathI. niyata jIvane mekSa niyatakALe ja thaze. upadezapada zAstramAM kahyuM che ke "nyAyazAstranA jANakArone deva ane purUSakAra be maLIne pratyeka kAryanI siddhi samata cha." // 51 // nanvevaM sarva kArya sthAdevakRtam, syAcca puruSakArakRtamiti syAdvAda eva siddhaH, tathA ca kathaM sarvalokasammato viviktavyavahAraH ? ityAzaGkayAha zaMkA-parvokta rIte sarvakAryone AzrayIne daiva ane purUSakAranI hetutAne syAdavAda siddha thAya che. eTale sarvakArya kathaMcit devathI utpanna thAya che ane kathaMcit purUSakAra thI utpanna thAya che. A ja vyavahAra pramANasiddha bane che, te pachI amuka kArya bhAgyathI phaLyuM ane amuka kArya purUSArthathI phaLyuM A sarvasaMmata pRthagra pRthagU vyavahAra asaMgata thaI javAnI Apatti Avaze. zaMkAnuM samAdhAna havenI gAthAmAM karavAmAM AvyuM che vavahAro puNa ettha guNappahANattaNeNa pavibhato / 'kajjamiNa daivakayaM eyaM puNa purisajaNiya'ti // 52 // kalekArtha-A kArya bhAgyathI phaLyuM ane peluM kArya purUSArthathI phaLyuM" A pRthagU vyavahAra gauNa-mukhya bhAvane AzrayIne thAya che. parA 'idaM kArya daivakRtaM etacca punaH puruSajanitaM-puruSakArakRtam ,' iti vyavahAraH punaratra viSaye guNapradhAnatvena anyatarAlpatvabahutvalakSaNena pravibhakto-bhinnaviSayatayA vyavasthitaH / tathAhi-alpaprayAsasAhAyyena phalamupanayamAnena karmaNA janitaM daivakRtamiti vyapadizyate, bahuprayAsasAhAyyena phalamupanayamAnena ca tena janita puruSakArakRtamiti, athavA alpakarmasahakRtapuruSakArajanyaM puruSakArakRtamiti vyapadizyate, bahukarmasahakRtapuruSakArajanyaM ca daivakRtamiti, vinigamakAbhAvAditthaM prajJApanayorbhedAt, vyavahAranayavyutpattivizeSAccaivaM vizeSyopasthiteH, sAmAnyazabdAnAmapi kvacidvizeSaparatvasaMbhavAt / tadidamAha- [upadezapade] 8"vavahAro vi hu doNha vi iha pAhaNNAdi Nipphanno [Niyutto ] // 349 // jamudaggaM theveNaM kammapariNAmayAseNa / [kammaM pariNamai iha payAseNa ] / taM daivo vivarIyaM tu purisagAro muNeyavvo // 350 // 86 vyavahAro'pi khalu dvayorapi iha prAdhAnyAdiniSpannaH[nniyuktaH1 // yadudaya stokena karmapariNAmAyAsena // [karma pariNamatIha prayAsena] tavaM viparIta tu puruSakAro jJAtavyaH / / 15
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 upadezarahasya gAthA-para 8 ahavappakammaheU vavasAo hoI purisagAro ti / bahukammaNimitto uNa avvavasAo daivo tti // 351 // [ gauNa-mukhya bhAvane avalaMbIne vyavahArabhedanI upapatti ] tAtparyAtha-janadarzananA sarva siddhAMtamAM syAdvAdano siddhAMta vaNAyeluM hovAthI sarva kArya kathaMcit devakRta ane kathaMcit purUSArthakRta che te paMDitajana prasiddha vyavahAra mAnya che teno artha e nathI ke sarvaka saMmata pRthakRtva vyavahAra amAnya che. kAraNake janadarzanamAM tenI paNa be prakAre ucita vyavasthA gauNa-mukhya bhAvane dRSTi samakSa rAkhIne karavAmAM AvelI che. te A pramANe- (1) alpaprayatna sahakRta karmathI jyAM phaLano AvirbhAva thAya che tyAM te phaLa karmathI nipajayuM te lekamAM vyavahAra thAya che ane adhika prayatna sahakRta karmathI jyAM phaLane AvirbhAva thAya che tyAM te phaLa puruSArthathI nipajayuM te vyavahAra lekamAM thAya che. athavA (2) durbaLa karma sahakRta purUSArthathI nipajatuM phaLa purUSArthathI nipajayuM te lokamAM vyavahAra thAya che. ane sabaLakarma sahakRta purUSArtha janya phaLamAM A phaLa karmathI nipajayuM evo vyavahAra lekamAM thAya che. tAtparya e che ke jyAM ochI mahenate avilaMbe phaLa prApta thatuM dekhAya che tyAM karmane pradhAna ane purUSArthane gauNa mAnavAmAM Ave che ane jyAM ghaNI mahenate ane ghaNuM vilabe phaLanI prApti thAya tyAM purUSArtha pradhAna ane karma gauNa che. vizeSaNa vizeSya lekavyavahAra 1. alpa prayatna thI viziSTa karma karmakRta 2. adhika prayatna thI viziSTa karma prayatna-purUSArthakRta 3. a5 karma thI viziSTa prayatna prayatna-purUSArthakRta 4. adhika karma thI viziSTa prayatna karmakRta 1 tathA 2 bhAMgAmAM karma e vizeSya che ane prayatna vizeSaNa che. jyAre 3 tathA 4 bhAMgAmAM prayatna vizeSya che ane karma vizeSaNa che. A be prakAranA vizeSaNa-vizeSyabhAvanuM prajJApana eTale ke prarUpaNAmAM keIpaNa eka prakArane bInajarUrI TharAvI zakAya tema nathI kAraNa ke banne prakAramAM vinigamaka=anyatara pakSasAdhaka koI vizeSa yukti nathI. vaLI vyavahAranayanI vyutpatti eTale ke kAryakAraNabhAva aMgenA vicitra abhiprAyathI eka prakAramAM vizeSyarUpe karmanI upasthiti ane anya prakAramAM vizeSyarUpe purUSArthanI upasthiti thavAmAM kaI anupapatti nathI. koIka phaLa karmathI nipajyuM evA lekaprasiddha zAbdika vyavahArane artha e che ke gaNapuruSArtha viziSTa karmathI te phaLanI niSpatti thaI che. tema ja kaIka phaLa purUSArthathI nipajyuM tevA lokaprasiddha zAbdika vyavahArano artha e che ke gauNakarma 9 purUSArthathI te phaLanI niSpatti thaI che. ahIM sAmAnya karmazabdathI gauNupuruSArthaviziSTakarma ane sAmAnya puruSArtha zabdathI gauNakarmaviziSTa puruSArtha e vizeSa artha levAmAM Avyo che temAM koI doSa nathI kAraNa ke lekavyavahAramAM aneka prasaMgamAM vizeSa 87 athapApakarma heturyavasAyo bhavati puruSakAra iti / bahukInimitta punaravyavasAyo daivamiti / vizi
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-14 sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che. 115 arthanA abhiprAyathI sAmAnya zabdano prayoga karavAmAM AvatuM hoya che. dA. ta.-ghaTa zabda ane kaLaza zabdano artha tulya hovA chatAM paNa jaLane saMgraha karavAnA sAdhanamAM ghaTa zabda prayoga thAya che. bhagavAna vagerene abhiSeka karavA mATe vaparAtA sAdhanamAM kaLaza zabdano prayoga thAya che. deva ane purUSArthanA laukika vyavahAra aMge upadezapadazAstramAM paNa kahyuM che ke daiva ane puruSakAra banneno pRthagra pRthagra vyavahAra pradhAna-gauNa bhAva niSpanna che. (zleka-349) ugrarasavALuM je karma alpakALe ane (alpa) prayAsathI phaLIbhUta thAya che tyAM devanI mukhyatA che. ane ethI ulaTuM hoya to purUSArthanI mukhyatA samajavI. (350) athavA apakarmathI udyama saphaLa bane tyAM purUSArthanI mukhyatA che ane karma ghaNuM hovAthI apa purUSArtha paNa saphaLa bane tyAM karmanI mukhyatA che. (351) nanvalpatvaM bahutvaM vA na prakRtavyavahArAMgam , alpasyApyutkaTasya svakAryakSamatvAt , bahorapyanutkaTasyA'kiJcitkaratvAt , vyapadizyate ca bahutareNApi prayatnena janite daridrakurUpakuzIlopahatendriyadhigjAtIyarAjyalAbhAdau daivakRtatvavyapadezaH, 'tatra daivasvaiva bahutvaM kalpyata iti na doSa' iti cet ? na, kAryagatavizeSA'siddhau tadasiddheH, 'utkaTatvasya tu pariNAmavizeSaprayojyasyAnapAyatvAt , bahutvAtpatvapadAbhyAmutkaTatvAnutkaTatve evocyate iti ko doSa' iti cet ? na, tathApi kAlAntarIyaprayatnApekSayotkaTenedAnIMtanAlpadaivena janite daivakRtatvabyapadezApatteH / idAnIMtanatvasya prayatnavizeSaNatvAnna doSa' iti cet ? na, tathApi parakIyaprayatnamAdAya taddoSatAdavasthyAt / 'svasamAnAdhikaraNatvasyApi vizeSaNAnna doSa' iti cet ? na, tathApi kAlAntarIyadaivamAdAya taddoSatAdavasthyAt, 'svasamAnakAlInatvasyApi vizeSaNatvAnna doSa' iti cet ? na, tathApItarAvadhAraNArthapratiSedhAnupapatteH, na daivakRtamityatra svasamAnAdhikaraNasvasamAnakAlInapuruSakArAdhikadaivasyA'prasiddhatvena tajjanitatvasya niSedhumazakyatvAditi cet ? [alpavabahu gauNamukhya vyavahAra prAjaka kaI rIte ?-pUrvapakSa) pUrvapakSa - karma ke purUSArthamAM alpatva ke bahu "amuka kArya karmathI ane anya kArya purUSArthathI phaLyuM" evA uparokta lokavyavahAramAM prAjaka nathI. tenuM kAraNa e che ke alpa paNa utkaTa=baLavAna hoya to pitAnuM kArya karavA mATe samartha hoya che ane bahu paNa anutkaTa-nirbaLa hoya te pitAnuM kArya karavAmAM asamartha hoya che. je manuSya daridra, zIla, apaMga ane nIcakuLamAM utpanna thayA hoya tene ghaNI bhAre mahenatathI rAjyaprApti thAya te paNa te tene "nasIbathI maLyuM" ema ja kahevAya che. kAraNa ke A mANasa game teTalI mahenata kare te paNa rAjya prApti tene mATe prAyaH asaMbhAvya hoya che. A sthaLe "purUSArtha karatAM daiva ja ghaNuM che evI kalpanA karIe te sUcita deSa nahi lAge" evA bacAvane avakAza nathI. kAraNa ke jyAM sudhI kAryamAM devakRta vizeSatA siddha karavAmAM na Ave tyAMsudhI devanuM bahatva asiddha che. Azaya e che ke deva je ghaNuM hoya to kAryamAM aNadhAryone ociMto lAbha vagere vizeSatA avazya dekhAya, pUrvokta daridra purUSamAM tenAthI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-para viparItatA hovAthI te sthaLe deva-mahatvanI kalpanAne avakAza nathI. arthAt te sthaLe deva ghaNuM nathI paNa a5 hovA chatAM utkaTa hovAnI saMbhAvanA che. daivagata utkaTatvamAM prAjaka daiva utpAdaka viziSTa prakArano pariNAma hovAthI kAryagata vizeSanI asiddhi hovA chatAM paNa utkaTavanI saMbhAvanAmAM kaI bAdha nathI. tAtparya e che ke bahatvanuM anumAna karAvatArI kAryagata vizeSatA upalabdhigya hovAthI tenI anupalabdhimAM bahatvanI kalpanA azakya che. jyAre utkaTatvanuM anumAna karAvanAre pariNAmavizeSa bhUtakAlIna hovAthI upalabdhine agya che. tethI tenI anupalabdhimAM paNa devagata utkaTatvanI saMbhAvanAmAM koI bAdha nathI. [utkaTa-anutkaTane bheda paNa vyartha ] have je saMkhyArUpa a5- ane tyAga karIne utkaTatva ane anutkaTatvarUpa bahatva ane alpatvane pUrvokta lekavyavahAramAM prAjaka mAnavAmAM Ave, te paNa nistAra nathI kAraNa ke utkaTa ane anutkaTatva sApekSa padArtha che. je kArya sthaLe tat kArya saMpAdaka tatkAlIna , prayatnathI deva anutkaTa-alpa hoya te kArya sthaLe paNa te devamAM kAlAntarIya=anyakAlIna prayatna karatA utkaTatA saMbhavita hovAthI te kAryamAM devanI mukhyatAne vyavahAra thavAnI Apatti Avaze. A ApattimAMthI bacavA prayatnamAM svasamAnakAlIna athavA "tatAjhInatva vizeSaNa lagAvIne kahevAmAM Ave ke je sthaLe etatkAlIna prayatnathI anuskaTa evA devathI kArya utpanna thayuM hoya te kArya prayatnajanita mAnavuM to paNa vistAra nathI kAraNa ke svasamAna kAlInatva athavA etatkAlInatva vizeSaNathI etatkAlIna anya vyaktinA prayatnanuM paNa grahaNa thaI zake che. ane tema thavAthI te ja kALe vidyamAna anya vyaktinA anutkaTa prayatna karatA prastuta kArya saMpAdaka daivamAM utkaTatA saMbhavita hovAthI kta Apatti jemanI tema ja ubhI rahe che. jo A ApattimAMthI bacavA devamAM "svasamAnAdhikaraNatva' vizeSaNa umerIne kahevAmAM Ave ke "je kAryasthaLe je vyaktinA te ja kALanA prayatna karatA te ja vyaktinuM deva anutkaTa hoya te kAryamAM prayatna janitatvane vyavahAra karavo." te paNa chuTakAra nathI. kAraNa ke prayatnajanita che evuM avadhAraNa karavA mATe tevA prakAranA devathI janita nathI" evo niSedha paNa avazya kare ja paDe, paNa te zakya nathI enuM kAraNa e che ke tevA prakAranA devathI janita nathI e vAkya prayogo artha e thAya ke svasamAnAdhikaraNa svasamAnakAlIna puruSakArathI utkaTa evA daivathI ajanita che. ahIM je prayatna janya kArya che te kArya saMpAdaka deva svasamAnAdhikaraNa svasamAnakAlina puruSArthathI anutkaTa che ane tatkAryamAM asaMpAdaka je deva che te badhA tatkArya. saMpAdaka purUSakArathI kAMte asamAnAdhikaraNa che kAM te asamAna kAlIna che. eTale tata kArya saMpAdaka devathI samAnAdhikaraNa ane samAnakAlIna purUSArthathI adhika utkaTa deva aprasiddha hevAthI tevA prakAranA daivathI prastuta kArya janita nathI. e tatvajanitatvano niSedha thaI zake tema nathI. atra brUmaH prakRte etatkAryajanakadaive niruktapuruSakArAdhikatvAbhAvAnvayAt kAryavizeSApekSaniruktAdhikyA'bodhAdvA na doSa; ekasyApi bhAvasya dravyAdyapekSayA vicitratvAttathaiva vastusthiteH zabalatvenAnAMzikasyApyAMzikatvAvirodhAt / yattu daivajanitatvAdikaM caitraprabhavatvAdiva jAtivizeSa eveti
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-14 sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che tanna, sarvauva divyadRzA tadavadhAraNAt , 'vyAvahArikaM tadbhinnameveti cet ? na, vyavahArasya viSayasaMkocamAgeNaivopapAdanAdadhikakalpanAyAM mAnAbhAvAt // 52 // [puruSArthanI utkaTatAmAM babhita abhiprAya-uttarapakSa ] uttarapakSa:-"na devakRta evA vAkyaprayegathI je niSedha kare che te tevA prakAranA daivamAM janitatvane abhAva darzAvavA mATe nahi paraMtu tatkArya saMpAdaka devamAM svasamAnAdhikaraNa svasamAnakAlIna prayatnathI utkaTatvane niSedha abhipreta che, je bAdhita nathI. athavA bIjuM e paNa samAdhAna che ke prastuta kAryanI apekSAe prastuta kArya saMpAdaka devamAM svasamAnAdhikaraNa svasamAnakAlIna puruSakAranI apekSAe adhikatA bAdhita hevA chatAM paNa anya kAryanI apekSAe te ja davamAM tevA ja prakAranA puruSArthathI adhikatA svIkAravAmAM koI bAdha nathI. tAtaparya e che ke je mokSAdi kAryanI apekSAe ema kahevAmAM Ave che ke A kArya puruSakAra kRta che paraMtu devakRta nathI. tyAM svasamAnAdhikaraNa svamAnakAlIna puruSakAra karatA tAtkAlIna devamAM Adhikya na hovA chatAM paNa svargAdi kAryanI apekSAe te ja puruSakAra karatAM te ja devamAM AdhikyanI saMbhAvanAmAM bAdha nathI. eTale mekSAdi kAryamAM paNa svasamAnAdhikaraNa svasamAnakAlIna purUSakAra adhika devanI aprasiddhi vagere kaI dezanI saMbhAvanA rahetI nathI. eka ja padArtha paNa bhinna bhinna dravyakSetra kAla vagerenI apekSAe bhinna bhinna prakArane hAI zake che. vastusthiti paNa e prakAranI ja che. eTale eka ja daivanI aMdara prastuta kAryanI apekSAe adhikatAno abhAva ane anya kAryanI apekSAe adhikatA banne svIkArya che. pratyeka vastu paraspara viruddha anaMta dharmothI AkrAnta hovAthI kathaMcit niraMza=niravayava vastune paNa kathaMcit sAMza sAvayava svIkAravAmAM kaI virodha nathI. jeo kahe che-pUrvokta pAribhASika devajanitatva svIkAravAnI jarUra nathI, "A kArya cetranuM che" e prakAranA vyavahArathI siddha jAtivizeSa citrajanyatvanI jema devajaniva paNa jAtivizeSa rUpe ja che-te barAbara nathI. kAraNa ke yegI puruSoe divyadaSTithI "A kArya devajanita che" evA samagra vyavahAramAM pUrvokta pAbhiASika daivajanitatvano ja nirNaya karela che. [[devajanitatva jAtivizeSanI kalpanAmAM saraLatAnI zaMkA ane uttara ] pUrvapakSI :-divyadraSTithI nizcita karavAmAM Avela pUrvokta pAribhASika devajanitatva e keI laukika vyavahAramAM upayogI na hovAthI jAtivizeSa rUpa devajanitatvane mAnavAmAM ja zreya che. kAraNa ke jAtisvarUpa devajanitatva pAribhASika janitatva karatA bhinna hovAthI na devakRtama' e vyavahAra saraLatAthI upapanna thaI zake che. uttarapakSI -mAtra lekavyavahAra upapanna karavA mATe pAribhASika daivajanitavano tyAga karIne vadhArAmAM jAtivizeSa rUpa devajanitatvanI kalpanA karavAmAM kaI pramANa nathI, kAraNa ke "na davakRta" evA vyavahAranI upapatti devakRta zabdanA arthamAM saMkoca karIne thaI zake che. Azaya e che ke "daivathI ja utpanna thayela evA vizALa arthamAM sAmAnya rIte prajavAmAM AvatA devakRta zabdano "alpapurUSakAra sahakRta daivathI ja utpanna thayela" e
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 upadezarahasya gAthA--para arthasa kAca karavAthI ja lokavyavahAra upapanna thai zake che. eTale "A kArya daivakRta che" evA zAbdika vyavahAra jyAM karavAmAM Ave tyAM A kArya mAtra devathI ja utpanna thayela che' evA artha hi samajatA 'alpa prayAsa sahaSkRta daivajanita A kAryAM che' evA artha samajavA joie, e ja rIte A kArya puruSakArakRta che evA vyavahAramAM paNa samajI levuM. parA prakArAntareNa vyavahAramupapAdayannAha - have eka anya prakAre pUrvokta vyavahAranI upapatti A gAthAmAM karavAmAM AvI che. ahavAbhimANamattaM vavahAro Na ya Na esa tacca gaM / yivisayadIvaNatthaM icchAjaNio jamabhimANo // 53 // zleAkA :-athavA, (pUrvAkata) vyavahAra abhimAnamAtra che. (paNa eTalA mAtrathI) te tattvanuM aMga nathI ema nahi. kAraNa ke abhimAna svaviSayane pragaTa karavA mATe svecchAe karAyeluM che. ApaNA athavA abhimAnamAtra = itaraniSedhAMze bAdhita viSaya eva vyavahAro 'daivakRtamidaM na tu puruSakArakRtamityAdilakSaNaH / nanvevamubhayanayasamAjarUpasyAdvAdavAkyajanyasamUhAlaMbanajJAnavirodhitvAdapAramArthiko'yaM syAdityatrAha - na caiSa vyavahAro na tattvAMgaM, yad = yasmAt abhimAnaH = prakRtabhramalakSaNaH nijaviSayasya = alpAbhAvavivakSAlakSaNasya svasAdhyasya dIpanArthaM = AvirbhAvAya icchaanainita:=varasiddhaH / tAtparyA :-A kArya daivakRta che paraMtu purUSArthakRta nathI evA prakAraneA vyavahAra abhimAna svarUpa che. ahIM abhimAna zabdathI e sUcita karavuM che ke prastuta vyavahAra puruSakAranA niSedhAMzamAM bAdhita che. jainamate pratyeka kAryamAM gauNa-mukhyabhAve devapurUSakAra ubhayajanitatva hovAthI purUSakArajanitatvane niSedha aprAmANika che. chatAM paNa leAkamAM te thAya che eTale graMthakAre tene abhimAna rUpe oLakhAvye che. abhimAna haMmezA bhramajJAnAtmaka hoya che. paraMtu atre anya bhramajJAna ane abhimAnamAM taphAvata e che ke bhrama doSajanita hAya che, jyAre abhimAna pratyeAjavizeSane anulakSIne IcchAjanita hoya che. [ laukika vyavahAranI pAramArthikatAmAM zaMkA ] zakA :-jJAna naya ane kriyAnaya athavA nizcayanaya ane vyavahAranaya ubhayanA samilana rUpa syAdvAdane vAkayaprayAga pUrve darzAvyA anusAra pratyeka kArya eka apekSAe daivakRta che ane anya apekSAe puruSAkRta che.' AvA prakAranA hoya che. A syAdvAdavAkayathI je jJAna utpanna thAya che te samUhAlaMbana rUpa hoya che. je jJAnamAM aneka viSaya mukhyavizeSyarUpe bhAse tene samUha (aneka) AlaMbana (viSayaka) jJAna kahevAya che. dA. ta. jaLa ane kamaLa' evu jJAna jaLa-kamaLa ubhayane mukhyatAe viSaya karatu hovAthI te samUhAlakhana jJAna kahevAya paNa 'kamaLavALu' jaLa' AvuM jJAna samUhAlakhana na kahevAya kAraNa ke emAM jaLamukhya vizeSyarUpe bhAsamAna che. jayAre kamaLa jaLanA vizeSarUpe bhAse che. "nAnAmuha vizeSkatAzAhi jJAna samUDhA vanama=bhinna bhinna mukhya vizeSyatA dharAvanAra jJAna samUhAlakhana che" evI enI tarkazAstrIya vyAkhyA che. prastutamAM paNa pUrvAkata syAdvAda
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-14- sarvatra karma ane puruSArthane syAdvAda che 119 vAkyathI je jJAna thAya che temAM deva ane puruSakAra ubhaya mukhya vizeSyarUpe bhAsamAna hovAthI te samUhAlaMbanarUpa che. je pUrvokata laukika vyavahArane abhimAnarUpe oLakhAvavAmAM Ave te te tattvanuM aMga nahi banI zake, kAraNa ke te syAdvAdavAkyajanya samUhAlaMbana jJAnamAM virodhI che. ane virodhI hovAthI apAramArthika che. virodhI e rIte ke- tadabhAvavattAno nizcaya tavattAjJAnamAM pratibaMdhaka che tevI sAmAnya vyApti hovAthI laukika vyavahArathI puruSakArakRtatvanA abhAvano nizcaya thayA pachI syAdvAdavAkyathI purUSakArakatatvanA jJAnano udaya nahi thaI zake. Ama syAdvAdavAkajanyajJAnamAM virodhI banavAthI pUrvokta laukika vyavahAra apAramArthika banI javAnI Apatti Avaze. [ abhimAnarUpa vyavahAra paNa saprayojana che-uttara ] samAdhAna -uparokta zaMkAnA samAdhAnamAM zlokanA uttarArdhamAM graMthakArazrI jaNAve che ke na tu puvAraytame A vyavahAra abhimAnarUpa eTale ke bhamrAtmaka hovA chatAM paNa apAramArthika nathI, te paNa saprayojana che. "je sthaLe purUSakAra a9pa hoya tyAM tenI abhAvarUpe ja vivakSA karavI" AvA pitAnA abhiprAyane vyakta karavA mATe puruSakAraniSedhAMzamAM bApanI jANakArI hovA chatAM svecchAe 'na tu puruSAkta e vyavahAra prayoga karavAmAM Ave che. lokonA saMskAra mukhyapaNe vyavahAranayathI cUMTAyelA hoya che. vyavahAranayA''hitavAsanAvaMto hi kvacana kArye daivajanitatvaM pratisaMdadhAnAstulyavittivedyatayA'lpaprayatnajanyatvamapi pratisaMdadhati, tato'lpAbhAvavacanasya svasaMpradAyasiddhatveneSTatayA tatsAdhanatayA jJAtaM tatra tadabhAvajJAnamicchanti, tatazceSTatatsAdhanasaMkalpapravRttau tathA jAnanti-itIcchAjanyamAbhAsikaM tadabhAvajJAnaM na tajjJAnapratibaMdhakam , anAhAryatadabhAvavattAjJAnasyaiva tadvattAjJAnapratibandhakatvAvadhAraNAt / yukta caitat , itthameva svaviSayaprAdhAnyasya saMbhavAt , AbhAsikAvadhAraNasyaiva prAdhAnyapadArthatvAt / itthameva nayAnAmitaranayArthanirAkaraNamupapadyate, anyathetarAMzapratikSepitvena durnayatvApatteriti vivecitaM tathALe karU - vyavahAranayathI cUMTAyelA saMskAravALA lokone je kAryamAM deva utkaTa hovAthI daivajanitatvanuM anusaMdhAna thAya che, tenI sAthe sAthe ja alpa prayatna janyatvanuM paNa anusaMdhAna thatuM hoya che, jema dIrghatAnA jJAnamAM hasvatvanuM anusaMdhAna hoya che te rIte, kAraNake te ubhaya paraspara sApekSa hovAthI samAna jJAnanA viSaya hoya che. tAtparya e che ke paraspara sApekSa hevAthI jema dIrghatA ke hasvatAnA anusaMdhAna vinA anukrame svatA ke dIrghatAnuM bhAna azakya prAyaH hoya che, bhale te vastu ApaNe lakSamAM tAtkAlika na Ave. tevI ja rIte alpaprayatna janyatvanA anusaMdhAna vinA daivajanitatvanuM jJAna paNa uddabhavI zakatuM nathI. je sthaLe ekanI apekSAe alpatva hoya te sthaLe tenI alpatA vyakta karavA mATe tenA abhAvane pratipAdaka vacanapraga laukika paraMparA siddha havAthI vyavahArakartAne tevA prakArane vacana pravega ISTa hoya che. te jANe che ke je abhAva pratipAdaka vacanaprayoga mane ISTa che, tenuM sAdhana abhAvanuM jJAna che, ane tethI te vyavahArakartAne a9pa prayatna sthaLe prayatnanA abhAvanuM jJAna karavAnI IcchA thAya che, pachI ISTa evA te vacanaprayoganA sAdhanabhUta
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 upadezarahasya gAthA-53 abhAvajJAnane saMkalpa pravartavAthI 'A kAryamAM prayatna janatvane abhAva che evuM jJAna utpanna thAya che. A rIte prayatna janyatvanA abhAvanuM jJAna IrachA janya arthAt kRtrima rIte karavAmAM AveluM hovAthI te pUrvokta syAdvAdavAkyajanya jJAnanuM virodhI nathI ane tethI ja tevA jJAnathI prayukta vyavahAra apAramArthika banavAnI Apattine paNa avakAza nathI. pUrve je pratibadhya-pratibaMdhaka bhAvanI vyApti darzAvavAmAM AvI che-"tadabhAvavattAno nizcaca tadRvattA jJAnamAM pratibaMdhaka che." te apUrNa che. kAraNa ke "kharekhara A mAre putra nathI evuM putravA bhAvanuM jJAna hovA chatAM paNa dattaka lIdhelA patramAM svecchAe putranuM jJAna pravartatu hoya che. ahIM putratvano bAdhanizcaya hovA chatAM paNa IcchAvizeSanI uojanAthI putrapaNAnuM AbhAsikajJAna utpanna thAya che. AvA bAdhakAlIna IcchAvizeSathI utpanna thayelA jJAnane tarkazAstranI paribhASAmAM prArtha' kahevAya che. A AhArya abhAvavattAnuM jJAna tadavattAjJAnamAM pratibaMdhaka hotuM nathI. eTale ja, "anAhArya tadabhAvavattAno nizcaya tavattAjJAnamAM pratibaMdhaka che. e pratibadhdha-pratibaMdhaka bhAva ja vidvAnane mAnya che. prastutamAM paNa puruSakAra janyavaabhAvanuM jJAna anAhArya (=IcchA ajanya)na hovAthI pUrvokta syAdvAdavAkyajanya jJAnamAM pratibaMdhaka banI zake tema nathI te samajAya tevuM che. - niyonuM parapa2 khaMDana viSayanI mukhyatA mATe ] icchA mujaba utpanna thayela jJAnathI alpa prayatna sthaLamAM prayatnaabhAvanA pratipAdanane vyavahAra jainamate ayukta paNa nathI, kAraNa ke pitapotAnA viSayanA prAdhAnyanuM upadarzana A rIte ja saMbhavita bane che. avadhAraNa eTale vyavaccheda, je dharmanuM jyAM astitva hoya tyAM tene vyavaccheda bAdhita hovA chatAM paNa anya viSayane dhyAna para lAvavA mATe AhAryajJAna dvArA te dharmane AbhAsika vyavase cheda kara" tenuM ja nAma prAdhAnya. zAstromAM sthaLe sthaLe jJAnanayathI kriyAnuM ane kriyAnayathI jJAnanuM, nizcayanayathI vyavahAranuM ane vyavahAranayathI nizcayanuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che te paNa uparokta prakAranA garbhita abhiprAyathI saMgata thAya che. te te nayanA viSayanuM prAdhAnya darzAvavAno abhiprAya na hoya ane mAtra anyanayanA viSayane pratikSepa karavAnuM ja tAtparya hoya to te naya naya na rahetA durnaya banI jAya. A viSayanuM vadhu spaSTIkaraNa pU. upAdhyAyajI mahArAje narahasya nAmanA svaracita graMthamAM kareluM che. paNa III kaWS
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 15-parizuddha AjJAyAga AdaraNIya che. tadevamAjJAyogata ubhayasAmrAjyasiddheH sa eva zreyAniti vishissttphlmukhenopdishtimekSarUpa kArya siddhi mATe AtmAmAM deva ane puruSakAra ubhayanuM sAmrAjya Avazyaka che. parizuddha AjJAga rUpa puruSakAranA abhAvamAM e sAmrAjya adhuruM rahe che. eTale ke parizuddha AjJAgathI ja ubhaya sAmrAjyanI pUrNatA hovAthI parizuddha AjJAga ja zreyaskara che. leka-54mAM viziSTa phaLanA nirUpaNa dvArA A bAbatane upadeza karavAmAM AvyA che- tamhA ANAjogo aNusariyanvo buhehiM jaM eso| kajjalamivappaIvo aNubaMdhai uttaraM dhammaM // 54 // plekArtha - pUrvokta kAraNe buddhizALIoe AjJA anusarave joIe kAraNa ke pradIpathI kAjaLanI jema tenAthI uttaradharma sAnubaMdha bane che. 54 ___ tasmAt-ubhayasAmrAjyaniyatatvAt , AjJAyogo'nusatavyo budhaiH-mokSopAyAnusaraNanipuNaiH, kSaNamapyatra na prabhAdo vidheya iti yAvat , yad-yasmAt , eSa-samyagdarzanakAlIna AjJAyogaH, pradIpaH kajjalamiva uttara dharma-dezaviratyAdyanuSThAnam , anubadhnAti saMtatyA sannidhApayati / pradIpasthAnIyaM hi samyagdarzanam prakAzakatvAt ; kajjalasthAnIyaM cotaradharmam bhAvacakSurnirmalatAdhAyakatvAt / nirvAtasthAnanivezocitazcAjJAyogaH, tataH kAryAnubaMdhA'vicchedAdityavadheyam // 54 // tAtparyAtha - parizuddha AjJAga vinA ubhayanuM sAmrAjya adhuruM hovAthI jeo muktinA upAyone anusaravAmAM daDha IcchA ane nipuNa buddhivALA che, teoe parizuddha AjJAgamAM ja prayatnazIla thavuM joIe. kSaNamAtra paNa temAM pramAda kare joIe nahi. enuM anya vizeSa kAraNa e paNa che ke samyagadarzana rUpI dIvAthI jhaLahaLato parizuddha ajJAga uttarottara dezavirati Adi dhArmika anuSThAnanI paraMparA saje che. jema pavana vagerenA jhapATA na lAge tevA phAnasa vagere sthAnamAM mUkela dIve te vastuno prakAzaka che te uparAMta daSTine vadhu nirmaLa karanAra kAjaLa paNa tenAthI uddabhave che. te ja rIte dIvAnA sthAne samyagadarzana che. kAjaLanA sthAne uttarottara pragaTa thate dezavirati vagere dharma che ane nita sthAnamAM pradIpa sthApana tulya parizuddha AjJAga che. tAtparya e che ke pari. zuddha AjJAga samyagadarzananA dIvAne viSayakaSAyonA vaMToLiyAthI surakSita rAkhe chejhaLahaLato rAkhe che jenAthI uttarottara vizuddha dharmAnuSThAnane prAdurbhAva thato jAya che. 54 uktameva svaparasamayasaMmatyA draDhayati [darzanazuddhi ane adhyAtmagabhita kriyAnI mahattA] uparokta kathanane bleka-apamAM janazAstra ane janetarazAstra ubhayanI saMmati darzAvavApUrvaka puSTa karavAmAM AvyuM che -
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 upadezarahasya gAthA-55-56 etto u *jogasuddhI gaMbhIrA jogasaMgahesu suA / ajjhappabaddhamUlA aNNehiM vi uvagayA kiriyA // 55 // zlokArtha - pUrvokta kAraNe ja yaMgasaMgrahamAM darzanazuddhine gaMbhIra gaNavAmAM AvI che tathA janetaroe paNa adhyAtmathI baddhamULa kriyAne aMgIkAra karyo che. papA itastu=ita evAjJAyogapUrva kAnuSThAnasya sAnubandhatvAddhetoH, dRSTizuddhiH samyagdarzananirmalatA, gaMbhIrA=anudghATamahAnidhAnamivA'parikalanIyasArA, yogasaMgraheSu-sAdhujanAnuSThAnasaMgrAhakasiddhAMtAlApakeSu+ dvAtriMzatsaMkhyeSu zrutA=zravaNagocarIkRtA tathA anyairapi tIrthAntarIyerapi adhyAtmato= vacanAnusArimaitryAdibhAvasaMyuktacittAtmakAt, baddhamUlA=sughaTitabhUmikA kriyA upagatA, adhyAtmavirahitAyAstasyA abaddhamUlaprAsAdaracanAyA iva viparItaphalatvAt / yukta caitadapi, anyathA kriyAbhedAbhAvena dUrabhavyA''sannabhavyAdibhedabhAjAM sattvAnAM dharmasthAnavizuddhibhedAnupapatteH // 55 // tAtparyAtha:- parizuddha AjJAga samyagradarzana saMrakSaka hovAthI tenAthI otaprota thayeluM anuSThAna uttarottara viziSTa prakAranA dharmane janma Ape che. te kAraNathI ja sAdhupratikramaNa sUtra (TIAsigAI' sUtra)nA "vIsAi nAgasaMhehiM A padanI vyAkhyA karatA niryuM ktikAra zrI bhadrabAhusvAmIe sAdhuone mATe AcaraNIya 32 prakAranA anuSThAnanA saMgrAhaka saiddhAMtika prakaraNamAM samyagdarzananI nirmaLatAne dhULathI DhaMkAyelA mahAnidhinI jema gupta rahasyavALI jaNAvI che. anya tIrthanA upAsakoe paNa svIkAryuM che ke "mokSa mATenI kriyA zAstrAnusArI mitrIprada-karuNuM vagere bhAvathI raMgAyelA cittasvarUpa adhyAtmathI daDhapaNe racAyela bhUmikA para pratiSThita hovI joIe. jema nabaLA pAyA para mahelanI racanAthI jAnahAni vagere nukazAna thAya che. e ja rIte adhyAtmazUnya kriyAthI paNa mohavRddhi vagere nukazAna thAya che. jene zAstra ane anya tIrthikanuM A kathana ayukta paNa nathI kAraNa ke samyagadarzana zUnya athavA adhyAtmazUnya kriyA ane samyagadarzana ke adhyAmathI garbhita kriyA A be kriyA vacce je koI taphAvata ja na hoya te darabhavya (dIrdhakALe muktigAmI) Asanabhavya (nikaTamAM muktigAmI) ane carama zarIrI (taddabhava muktigAmI) vagere bhinnabhinna prakAranA jInAM dharmAnuSThAne mAM je vizuddhibheda hoya che te saMgata thAya nahi. Azaya e che ke te te jInI bAhya kriyA dekhAvamAM ekasarakhI hovA chatAM paNa AMtarika pariNAmanI vizuddhimAM ghaNe moTo taphAvata hoya che tenuM kAraNa samyagadarzana ke adhyAtma che. 55 atha kIdRzamidaM kutazca janyata ityAha [ adhyAtama viNa je kriyA te hanumaLa tAle] zleka-pa6mAM adhyAtmanuM svarUpa ane adhyAtmanA hetuonuM nidarzana karavAmAM AvyuM che. jeNa virahiA kiriA taNugayareNUvamA tamajjhappaM / aNubaMdhappahANAu suddhANAjogao labbhaM // 56 // na rInisAregAtra 'kridimuthvI' g mAtranIyam | + "AloyaNA niravalAve AvaIsu daDhadhammayA" ityAdi zlokapaJcakokteSu /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-15 parizuddha AjJAyAga AdaraNIya che. 123 zleAkA :jenA abhAvamAM khAghakriyA zarIra para lAgelI dhULa samAna che te zuddha bhAva adhyAtma che. anubaMdha pradhAna evA zuddhAjJAyAgathI adhyAtmanA AvirbhAva thAya che. padmA yena virahitA kriyA bAhyAnuSThAnAtmikA, tanugatareNUpamA zarIrarUDharajorA zivadasadabhinivezaprastatvena mAlinyakAritayA'tyantatucchA, tat = kriyAyA dhyAnopaskArarUpaparamavizuddhijanakatAyA ghaTakaM adhyAtmam, anubandhapradhAnAt = uttarottaradharma' saMtatyavicchedakAriNaH zuddhAjJAyogAllabhyam // 56 // tAtparyA :jema AmraphaLanA sAra madhurarasa che, te vinAnuM AmraphaLa tuccha che. e ja rIte kriyAnA sAra adhyAtma che. AdhyAtma vinAnI kriyA paNa tuccha che adhyAtmazUnya bAhyaanuSThAnamAtra rUpa kriyA zarIra para cADhelI dhULa jevI che. jema te dhULathI zarIra melu thAya che. tema adhyAtma zUnya khAghakriyA kadAgrahagrasta hovAthI AtmAne milana kare che. mATe te atyaMta tuccha che. adhyAtma kriyAgatadhyAnapuSTisvarUpa paramavizuddhi janakatAnu mahattvanuM aDaga che. Azaya e che ke kriyAthI vizuddhine janma thAya che paNa te adhyAtmagarbhita hoya tA ja. eTale kriyA dvArA dhyAnapuSTirUpa vizuddhinA uddayamAM mahattvanA bhAga bhajavanAra je che te adhyAtma che. A adhyAtmanI prApti uttarottara vizuddha avicchinna dharma para"parA sarjaka zuddhaAjJAyAgathI thAya che. pA nanvayaM keSAM bhavati, 'samyagdRzA mityuktameve 'ti cet ? kimatra niyAmakaM, zuddhAjJAyA ArhatazrutarUpAyAH prAgapi lAbhasaMbhavAdata Aha- zaMkA :- A zuddha AjJAyAganA adhikArI keNu ? A praznanA javAbamAM samyag dRSTine ja adhikArI kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke temAM kei niyAmaka nathI. jo jinApaSTi zAstra ja zuddha AjJArUpa hoya te samyagdarzanathI nimnakakSAmAM rahelA prathama guNasthAnaka vartI jIvAne paNa te ghaTI zake che. kAraNa ke teo paNa zratAbhyAsI hoya che, teA pachI adhikArI kAne kahevA ? zlAka 57mAM uparokta zakAnu samAdhAna karyuM che. gaThimmi abhinnamma eso puNa tattao Na jIvANaM / nANaphalAbhAvAo annANaguNA jao bhaNiyaM // 57 // [graMthibhedathI zuddhAjJAyAganA adhikAra ] samAdhAna :- graMthibheda na thayA hoya teA paramArthathI jIvAne zuddhAjJAyAganI prApti thatI nathI, jJAnanuM phaLa na besavAthI ane ajJAnaguNanA adhikAra (prabhAva) vadhavAthI te siddha thAya che. kahyu paNa che ke--ApaNA granthau=6narAgadveSapariNAmalakSaNe abhinne = apUrvakaraNavatreNA'kRtacchidre, eSa zuddha jJAyogaH, tattvato'ntarvRtyA na bhavati jIvAnAM kuta ityAha - jJAnaphalAbhAvAt - zabdArthamAtragocarazrutajJAnasattve'pi sUkSmamohena tatvavicAraNAbhAvAt taddhi tat phalam / tadAhuH - 'buddheH phalaM tattvavicAraNaM ceti, tato'jJAnaguNAdveyopAdeyavivekazUnyatvarUpatadguNasAmrAjyAt / uktArthe saMmati pradarzayati 'yato mati' bAme-khuNI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-58-59 tAtparyA :- prathama guNusthAnakamAM tAttvikazuddha AjJAyAga sabhavatA nathI. jyAM sudhI apUrvakaraNa nAmanA bAtulya zuddha pariNAmavazeSathI atyaMta ugra rAga-dveSarUpI granthi bhedAya nahiM tyAM sudhI bAhyaSTie jainazAstranA abhyAsa ghaNA thaI gayA heAvA chatAM paNa zuddhAjJAyAga sa...prApti thatI nathI. zuddhaAjJAyAga prApta thayA che e jANavAnu` cihna che. "jJAnaphaLaprApti ane ajJAnanA hAsa." graMthibhedanA abhAvamAM zAstranA abhyAsathI zabdArthamAtranuM sAmAnya zrutajJAna heAvA chatAM sUkSma mAhanA kAraNe tattvanI vicAraNA yathArtha thaI zakatI nathI. tattvavicAraNA e jJAnanuM phaLa che. kahyuM che ke buddhinuM phaLa tattvavicAraNA che.' 124 graMthibheda na thayA hoya tyAM sudhI AtmAmAM ajJAnanuM sAmrAjya chavAyelu hoya che. zu ahitakAraka che ? ane zuM hitakAraka che ?' tenu tedazAmAM bhAna na hovAthI ahitane tyAga ane hitanA Adara karavAnA viveka tene hAtA nathI. AgamamAM paNa chidra vinAnA ratnanuM udAharaNa uparokta kathanamAM samati sUcaka che. paNA vehapariNAmarahie na guNAhANamiha hoi rayaNammi / gadde tadda muttAdALa na mAgo minabaeNTimi // 18 // [36. va-rU?] AAkA :- vedhapariNAmazUnya ranamAM guNanuM AdhAna azakaya che. tema abhinnagraMthi jIvamAM sUtrane vinyAsa atAttvika che. ApA vedhapariNAmarahite='pAtitamadhyacchidre prayogapATavAdapi na = naiva, guNAdhAnaM = sUtratantupravezaH iha bhavati ratne=padmarAgAdau yathA, tathA sUtrAdhAnaM = pAragatoditAgamanyAsalakSaNam na = naiva bhAvataH = tattvavRttyA'bhinna the jIve, tatrAdyApi sUtrAdhAnasya saddbodhasaMpAdaka sAmarthyAbhAvAt, tatsaMpAdanena ca tasyA'vikalasvarUpalAbhasaMbhavAditi // 58 // -- tAtparyAtha vedha eTale chidra pADavu, padmarAga vagere ratnAnI aneka jAta che. A ratnAmAM jyAMsudhI chidra pADavAmAM na AvyuM hoya tyAM sudhI game teTalI mathAmaNa kare te paNa temAM sUtrataMtune praveza karAvI zakAtA nathI. te ja rIte jyAM sudhI AtmAnI nibiDa rAgadveSanI graMthimAM chidra paDe nahi arthAt e gAMTha leTThAya nahIM tyAM sudhI jine paSTi AgamasUtranI tAttvika sparzanA tene thatI nathI. te AtmAmAM tathAbhUta cAgyatA pragaTI na hovAthI sUtrAbhyAsa sahmedhanA prAdurbhAva karavAmAM niSphaLa ane che. jyAM sUtrAbhyAsa dvArA sAdhanA prAdurbhAva thAya tyAM ja AgamasUtranI tAttvika sparzanAne avakAza che. ApaTA etadeva sodAharaNaM bhAvayati-- zlAka pamAM zaizavakAlIna jJAnanA dRSTAMtathI uparokta vRttAMtanu samarthana karavAmAM Avyu che. iha davvasujogA pAyamasaMtA ya bhAvao saMtA / bAlassa bAlabhAve jaha nANaM jaha ya tavvigame // 59 // zleAkA :- dravyathI sUtrayeAgA ghaNuM karIne atAttvika hoya che ane bhAvathI sUtrayAga tAttvika hAya che, jema zaizavamAM ane taruNAvasthAmAM bALakanuM jJAna. gopA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-15 parizuddha AjJAcoga AdaraNIya che. 125 'iha dravyasUtrayogAH prAyo'santa:,' maNau vedhapariNAmarahitena guNena yogAnAmiva tatprayojanArthibhiH pumbhiH saMpAdyamAnAnAmapi teSAM bAhyarUpatayA madhyapravezavirahAt , svacchandatayA mativyApAreNeva jatuprabhRtinA zleSadravyeNa ratnasya saMyojane chAyAvinAzasyeva mUlato bhraMzasya saMbhavAttadantareNa ca tatra tasyAvasthAnasthairyAbhAvAt , prAyograhaNena caitajjJApayati-yadapunarba dhakAdInAmAjJArucInAM dravyasUtrayogo'pi vyavahAreNa tAttvikaH, zuddhabodhalAbhAvandhyahetutvAditi, yathokta yogabiMdau [369]-"apunarbandhakasyAyaM vyavahAreNa tAttvika' ityAdi / caH punaroM bhinnakramazca, bhAvata ityuttara yojyate, bhAvatazca aviratasamyagdRSTyAdInAM dravyasUtrayogA bhinnagraMthitayA madhyapraviSTatvenAvasthAnasthairyAt santa:=paramArthasanto, nizcayato vyavahAratazca tAttvikatvAt / yeSAmapi marudevyAdInAM vyavahArato nopalabhyanta ete, teSAmapi nizcayAt etatsattvamabhyupagantavyam, tatphalasya saMpannatvAt , ata evAdye 'pUrva vida' [tattvArtha 9-40] ityAdikamupapadyate, kevalajJAnaprAptiyogyatayA'numIyamAnasyAdyazukladvayasya tatra bhAvataH pUrva vittvaM vinA'saMbhavAt , anyathA sUtrArthAnupapatterityAdikaM vivecita latAdau / ihApi cAnupadameva 'gaThimmI'tyAdinA vivecayipyate kiJcidityavadheyam / tAtparyArtha - dravyathI eTale ke apradhAna evA sUtrAbhyAsa vagere vego, hoya te paNa asattulya arthAt na hovA samAna che-niSphaLa che. ratnamAM chidra na hoya tyAre tene sUtrataMtu sAthe khAsa kaI kAma mATe svachaMdapaNe buddhinuM pradarzana karavA rUpe lAkha ke guMdara vagere dravya dvArA caTADavAmAM Ave to ArapAra praveza na thavAnA kAraNe te sUtrataMtune bAyoga mAtra nirarthaka che eTaluM ja nahi, uparAMta ratnanI zebhAne naSTa kare che. te ja rIte bAhyasUtramAM paNa prAyaH niSphaLa jAya che ane kyAreka mULathI patana paNa karAve che. vedha pariNAma tulya graMthIbhedanA abhAvamAM svArthanI sparzane sthira ane tIvra thatI nathI. zlekamAM prAyaH zabda eTalA mATe mUke che ke-apunabaMdhaka vagere AjJArUci jIvane bAhyadravyasUga paNa vyavahAra nayanI daSTimAM tAvika hoya che. AjJArUci jIne vizuddha sadhanI prAptimAM bAhyadravyasUtroga rAmabANa upAya che. gabiMdu zAstramAM kahyuM che ke-tAttvikaga vyavahAranayanI daSTie apunabaMdhaka vagerene hoya che." [samyagra daSTine mukhya dravya sUtra yoga]. mULa lekamAM "mAvo' zabda pUrve 'va' zabda 'punaH' zabdanA arthamAM che ane tene anvaya "mAvaMtaH' zabdanI sAthe karavAnuM che. bhAvathI pradhAnadravyasUtraga avirata samyagadaSTi jIvone pAramArthika sat svarUpa hoya che kAraNa ke temanI rAgadveSanI graMthI bhedAI gayelI hoya che. sachidra maNimAM jema sUtrataMtu pravezI zake che ane e rItane maNi ane svataMtune vega sthira arthAt dIrghakALa sthAyI bane che. tema graMthI bhedAI gayA pachI dravyasUtraga paNa AtmAmAM sthiratA prApta kare che. nizcayanaya ane vyavahAranaya ubhayanI daSTie avirata samyagadaSTi vagereno ga' tAttvika hovAthI pAramArthika sat svarUpa kahevAmAM kAMI ajugatuM nathI.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 upadezarahasya gAthA-58 yadyapi vyavahArathI sUtraga aMgaupAMga vagere sUtronA abhyAsarUpa hovAthI chellA aMtamuhUrtamAM graMthabheda vagere mekSepagI aMtaraMgakriyA sAdhaka marudevI (prathama tIrthakara zrI RSabhadeva bhagavAnanI mAtA)ne vyavahArathI sUtragane saMbhava nathI. te paNa nizcayanayathI aMtaraMga #pazama svarUpa tenI sattA mAnyA vagara chUTake ja nathI. kAraNa ke tenuM sAdhya zukaladhyAnarUpa phaLa tenA vinA pragaTe ja nahi ane Ama mAnavAmAM Ave te ja "Adya pUrvavidA' (adhyAya 9/sUtra 39) e tatvArthasUtrane bhASyapATha saMgata thAya. e sUtramAM jaNAvyuM che ke zukaladhyAnanA prathama be prakAra caudapUrvanA jJAtA hoya tene ja prApta thAya. marudevIne bAhyasUtrAbhyAsa vinA paNa kevaLajJAnanI prApti thaI tenAthI temane zukaladhyAnanI prAptinuM anumAna sahaja thaI zake che ane tavItha bhASyapATha mujaba zukaladhyAnanA Adya be prakAra pUrvazAstranA jJAna vinA asaMbhavita hovAthI aMtaraMga ye pazama rU5 bhAvathI caudapUrvanuM jJAna je temane mAnavAmAM na Ave to uparokta tatvArthasUtra bhASyapATha asaMgata banI jAya. * A viSaya syAdvAdakalpalatA vagere granthamAM vadhu spaSTa karyo che. leka 60mAM paNa tenuM kaMIka vizeSa vivaraNa upalabdha thaze. uktArthe dRSTAntamAha-bAlasya bAlabhAve, yathA ca tadvigame bAlabhAvanAze'vikalatAruNyaprAptau, yathAhi-bAlasya bAlabhAve'kSaratnAdau na vivekaH samujjambhate, kintu viSayapratibhAsamAtrameva bhavati 'kiJcididamityAdi, tadvigame ca tadgataguNadoSAdiparijJAnaM hAnopAdAnaphalaM spaSTataramupalabhyate, tathA'bhinnagranthInAM dravyazrutapratibhAsamAtrameva bhavati asUkSmaprajJatvAt, bhinnagranthInAM tu hAnopAdAnaphalaM vizeSaviSayaM tatparipUrNameveti / tadidamAha-upa. pada-373-374] * "visayapaDihAsamitta bAlassevakkharayaNavisayaMti / vayaNAimesu nANaM savvatthannANamo NeyaM // bhinne tu ito nANaM jahakkharayaNesu taggayaM ceva // tti // 59 / / [mithyAdRSTine dravyathI sUtra jJAna bALaka jevuM] - uparokta viSayane spaSTa karavA mATe bALakanA udAharaNanuM tAtparya nIce pramANe chezaizavakALamAM bALakane akSa (kaDI) ane ratna vaccenA taphAvatanuM jJAna hotuM nathI. paNa "A kaMIka che" evuM viSayanuM jhAMkhu jJAnamAtra hoya che. te ja bALaka jyAre tarUNa (samajaNa) thAya che tyAre akSa ane ratnanA doSa ane guNo vaccenA taphAvatanuM jJAna tene upalabdha thaI zake che ane tethI kayuM saMgrahAgya ane kayuM parityAga yogya e paNa tene samajatA vAra lAgatI nathI. e ja rIte sUkamaprajJA na hovAnA kAraNe graMthabhedarahita jIvone dravyathI sUtronuM jJAna pratibhA mAtra svarUpa hoya che jyAre bhinnagraMthI jene sUtrAbhyAsathI tyAjya ane AdaraNIyana kramazaH tyAga ane AdaramAM pravartAve tevuM savizeSa paripUrNa jJAna hoya che. upadezapada-zAstramAM kahyuM che ke - bALakane akSa ane ratnanA viSayanuM viSaya pratibhA mAtra svarUpajJAna hoya che tema abhinnagraMthi jIne paNa sarvatra dravyathatathI zabdArthamAtrasvarUpajJAna thAya che, je ajJAnatulya ja hoya che." 373 * biSayapratibhAsamAtra bAlasyevAkSaratnaviSayamiti / vacanAdiSu jJAna sarvatrA'jJAna jJeyam // bhinne tu ito jJAna yathAkSaratneSu tadgata caiveti / /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 15-parizuddha AjJAga AdaraNIya che. 127 graMthIdAye chate je jJAna hoya che te akSa ane ratnanA vAstavika taphAvatajJAna jevuM DAya cha. (374 pUrvAdha). // 56 // nanu bhinne'pi granthau mASatuSAdInAM na vizadavimarzavazopalabdhavizuddhatattvatayA zuddhabodhaH samujjRmbhate atinibiDajaDimamamacittatvAttataH kathaM tatra sUtrAdhAnasabhava ityatrAha - jijJAsA - graMthibheda thavA chatAM paNa atigADha jaDatA (ajJAna)thI jakaDAyelA cittavALA mASatuSa vagere keTalAka munione tIvra UhApoha pUrvaka vizuddhatattvanI upalabdhithI garbhita zuddhabedhane udaya nathI paNa thato te teone sUtrAdhAnane saMbhava kaI rIte samaje ? ___gaMThimmi vibhinnaMmi nANaM paDibaMdhao vi paDipuNNa / jaha pADivao caMdo paDipuno sukkapakvammi // 6 // kalekArtha -pratibaMdha vidyamAna chatAM graMthabheda thavAthI jJAna paripUrNa che. jema ekamane caMdra zukala pakSamAM (bhAvi pUrNatAnA upacArathI paripUrNa hoya che. 60nA granthau vibhinne pratibaMdhato'pi tathAvidhajJAnAvaraNodayakRtavighAtasaMbhave'pi jJAnaM pratipUrNa = avikalameva 88"tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM pavei" AcArAMgasUtra 5-5-162] ityAdizraddhAnarUpayA gItArthaprajJApanIyatvAdirUpayA vA yogyatayA tucchasyApi tajjJAnasya pUrNatvAditi bhAvaH / svarUpatastucchasyApi yogyatayA pUrNatvavyapadeze dRSTAntamAha-yathA zuklapakSe prAtipadaH pratipattithisambandhI candraH pratipUrNaH, tadujjvalabhAvasyAcirAdeva saMpUrNojjvalabhAvasaMpannimittatvAt / tadidamuktam[upa0 pada, 374 uttarArddha] 88"paDivayammi visuddhAdibhAvao sammarUvaM tu"| nanu pratipacandrastAvadAvaraNairvimucyamAnaH sarvathA'nAvRtatayA pUrNIbhavan yogyatayA prAgapi tatheti vaktuM yujyate, prakRte tu naivam , zrutajJAnasyaiva pravarddhamAnasya kevalajJAnapariNAmAtmakapUrNatAnupapatteH, "nammi a chAumathie nANe . [A0 ni. 421] iti vacanAditi cet ? syAdevam , yadi sarvathA chAdmasthikajJAnAnAM nAzaM brUmaH, na caivamasti, kintu vikalaprakAzapariNAmena naSTA dhruvA cetanaiva kevalajJAnatayA pariNamate, itthameva trailakSaNyopapatteriti vibhAvanIyam / idamiha phalitaM, dUrabhavyAdInAM dravyasUtrayogA dravyataH santo'pi bhAvato'santaH, mASatuSAdInAM ca te dravyato'santo'pi bhAvataH santaH, aviratAdInAM cobhayato'pi santaH, tadbAhyAnAM cobhayato'pyasanta iti // 60 // _1bhinagranthijIvanA alpajJAnamAM ya pUrNatA] tAtparyAthaH (samAdhAna) tevA prakAranA tIvra jJAnAvaraNane udaya hovAthI vizeSajJAna prAptimAM pratibaMdha hovA chatAM paNa "jinezvaradeva ane saddagurunI AjJA mujaba jIvavuM" A prakAranuM granthIbheda uttarakAlIna je jJAna che te apuratuM nathI paraMtu pratipUrNa che. "te ja sAcuM ane zaMkA vinAnuM je jinezvaree prarUpyuM che" A prakAranI zraddhArUpagyatA athavA gItArtha saddagurUnI AjJA pramANe vartana rUpa sukhabodhyatAsvarUpa gyatA hovAnA kAraNe 88 tadeva satyaM niHzaGka yajjinaiH praveditam // 89 pratipadi vizuddhAdibhAvataH samyagarUpa tu / / 90 naSTe ca chAdmasthike jJAne //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 upadezarahasya gAthA-60 bhinna granthI jIvenuM jJAna kadAca atialpa hoya te paNa paripUrNa che. ghaNAM viSayanI mAhitI na hoya eTale ke svarUpathI tuccha hoya to paNa gyatAne avalaMbIne tene pUrNa kahevAmAM kaI bAdha nathI. dAta - suda pakSamAM ekamane caMdramA mAtra eka ja kalAe ujajavaLa hovA chatAM paNa mAtra bIja 14 divasamAM ja saMpUNa ujajavaLa bhAva prAptine gya hovAthI lekamAM te pUrNa che ema kahevAya che. upadezapada zAstramAM (zleka-374 uttarArdhamAM) paNa kahyuM che ke-"ekamanA divase (uttarottara) vizuddhibhAvane kAraNe te samyagUsvarUpa ja che." (A granthamAM "vikma..." ityAdi pATha uta karavAmAM Avyo che. paNa zrImamunicaMdrasUri mahArAjanI upade zapadanI TIkAnusAra cheDA pheraphAra sAthe te pATha A rIte che. "parigaMdhamiddhi vADhimA to savaM tu ' tene artha-tathAvidha jJAnAvaraNa udayathI pratibaMdha hovA chatAM paNa zraddhAdibhAvathI bhinna graMthInuM jJAna sammasvarUpa che.) diSTAntanA aucitya viSe zaMkA ane samAdhAna] zaMkA - suda ekamane caMdra anukrame bIja vagere tithiomAM vadhune vadhu AvaraNa mukta thate pUrNimAnA divase saMpUrNa anAvRta thAya che eTale ene e ja caMdra suda ekama vagere tithiomAM gyatAnA kAraNe paripUrNa vyapadezane yaMgya che. paraMtu jJAnanA viSayamAM evuM nathI. "nAgi 3 chAthiA nAthe'=A visthika jJAna naSTa thayA pachI (kevaLajJAnane udaya thaye). A AvazyakaniryuktinAM vacanathI e siddha thAya che ke chagrasthAvasthAnuM zrutajJAna anukrame vadhatA vadhatA kevaLajJAna pariNAmAtmaka pUrNatAne prApta karatuM nathI, paNa zratajJAna sarvathA naSTa thAya che ane navA ja kevaLajJAnano udaya thAya che te pachI caMdramA sAthe tenI sarakhAmaNI saMgata kaI rIte thAya ? samAdhAna - zrutajJAna sarvathA naSTa thaI jatuM hoya ane kevaLajJAnane na ja udaya thatuM hoya te uparAta zaMkAne avakAza che. paNa vAstavamAM evuM nathI. chAghasthika jJAnone sarvathA ekAMte vinAza janamatane siddhAMta nathI. jenasiddhAMta pramANe te AtmAnA ja paryAya vizeSarU5 cetanya ke je chadmasthAvasthAmAM apUrNa prakAza pariNAmasvarUpa hoya che te ja kevalI avasthAmAM alpajJatA pariNAmarUpe naSTa thaI kevaLajJAna (sarvajJatA) pariNAma rUpe utpanna thAya che. caitanya rUpa paryAya te Atma-abhinnabhAve sthira ja rahe che. tatvArthasUtramAM (sUtra21 adhyAya-5) vAva dhrauthayutaM sata' A pramANe pratyeka sat padArthanI vyAkhyA ApavAmAM AvI che. jenuM tAtparya che 'pratyeka sat padArtha keI eka svarUpe utpanna thAya che tyAre pUrvarUpe naSTa thAya che paraMtu sarvathA nahi arthAt amukarUpe sthira paNa rahe che. A vyAkhyAnusAra Atma-abhinna cetanya paryAyanA viSayamAM uparokta rIte ja utpAdavinAza ane stharya rUpa zailakSaNyanI saMgatine avakAza che. sArAMza - dUrabhavya vagere jene dravyasUtraga dravyathI (apradhAnapaNe) vidyamAna hovA chatAM paNa paramArthathI vidyamAna nathI. tyAre moSatuSa muni vagere bhinna graMthIone dravyathI (bAhya daSTie) dravyarga ne abhAva che paNa paramArthathI (aMtaraMgarIte) saddabhAva che. zeSa avirata samyagRSTi vagere jIne dravya ane bhAva ubhayathI tene saddabhAva che. jyAre bAkInA acaramAvarta kALavatI anAdimiyA daSTi jIvane (yathAsaMbhava) dravya ane bhAva ubhayathI tene abhAva che. 60nA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 16-azubha anubaMdha phlezanuM mULa. etasya pUrNatAmeva hetunA bhAvayati ka- 61mAM bhinnagraMthInuM alpamAtrAvALuM paNa jJAna paripUrNa che tenuM sahetuka ubhAvana karavAmAM AvyuM che- jamiNa hoi phalaMga davveNa asappavittijuttaM vi / aNubaMdhaccheyAo so khalu mUlaM kilesANaM // 6 // zlokArca - dravyathI asapravRtti sahacarita hovA chatAM paNa anubaMdha vicchedanA kAraNe te (bhinnagraMthInuM alpajJAna) mekSanuM aMga che. kharekhara anubaMdha ja phalezenuM mULa che. AvA yad-yasmAt idaM pratibandhakAlInamapi zraddhAdisamanvitabhinnagranthikajJAnam , dravyeNa manorucivikalatvalakSaNenApradhAnabhAvena, asatpravRttyA prabalAvazyavedyacAritramohodayAdIndriyAnukUlAcaraNarUpayA yuktamapi phalAMgaM mokSalakSaNaphalanimittaM bhavati / kuta ityAha-anubaMdho jJAnAvaraNAdipApaprakRtInAM uttarottaravRddhirUpastasya chedo'vasthitaprakRtipvanubandhajananazaktivighaTanam , viparyAsasAhityAbhAvena tathAvidhazaktyupetAgrimakarmAjanana, vA tataH, kiM tata ityata Aha-so'nubandhaH 'khalu' nizcaye, mUlaM klezAnAM, viparyAsajalA''sicyamAnAnubandhamUlA eva hi klezapAdapA duHkhalakSaNAya phalAya kalpyante, samyaHjJAnadahanadahyamAnamUlAstu truTitasakalasaphaladAnazaktayo vandhyabhAvApattyA asatkalpA eva jAyanta iti, evaM cAnubandhacchede klezavyavacchedAt siddhamavikalamokSaphalatvametajjJAnasyeti // 61 // . [sabhya jJAnanI cinagArI]. tAtparyArthI - mASatuSamuni vagere mahAtmAone granthi bhedAI gayA pachI paNa utkaTajJAnAvaraNa karmanA udayathI bahoLA viSayanuM jJAna na hatuM paNa jeTaluM hatuM eTaluM paNa anubaMdha tUTI javAnA kAraNe karmakSayamATe samartha hatuM. granthI bherAI gayA bAda zraddhA vagere - saguNasahacati jJAna tItrajJAnAvaraNa karmanA udayathI alpa hoya ane dravyathI arthAt jemAM manane AMtarika utsAha nathI evI apradhAnatAvALI asa-vRtti eTale ke avazya bhegya prabaLa cAritra mehanIya karmane udayathI Indriyene anukULa viSayabhega svarUpa asata pravRttithI te alpajJAna sahacarita hoya to paNa muktirUpI phaLane utpanna karavAmAM mahattvano bhAga bhajave che. tenuM rahasya e che ke sattAmAM rahelI azubha pravRtiomAM jJAnAvaraNa vagere pApaprakRti enI uttarottaravRddhi svarUpa anubaMdha prayojaka zakti graMthibhedanA pariNAmathI prAyaH kacaDAI jAya che. athavA graMthibheda thaI javAne kAraNe anAdikAlIna gADhatattvaviparyAsarUpa sahakArI kAraNuM dUra thavAthI pUrvokta svarUpa anubaMdha projaka zaktiviziSTa bhAvI utpattine graMthibhedane pariNAma aTakAvI de che. A rIte anubaMdharUpI mahAvidanonA vAdaLo vikharAI javAthI mokSa pragaTIkaraNanuM kArya alpa paNa jJAnathI sAdhya bane che. pApakarmane anubaMdha khataranAka che. saghaLAya phlezanuM mULa che. karmothI vadhIne kaI kaleza nathI. philaSTa karmorUpI vRkSenuM mULa anubaMdha che. viparyAsajaLathI siMcAIne te phAlephule che ane tyAre kliSTa
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 upadezarahasya gAthA-kara karmo duHkhAtmaka phaLane janma Ape che. alpa paNa samyagajJAna (granthibheda sahacaritajJAna) agninI cinagArI jevuM che. jyAre A cinagArI anubaMdharUpI mULane bALavA mAMDe che tyAre kliSTakarmavRkSonI phalapradAnazakti kuMThita thaI jAya che. ane vAMjhiyA jevA banI gayelA philaSTa karmavRkSe ThuMThA jevA nahIMvat banI jAya che. sArAMza-anubaMdhano viccheda thavAthI kalezane viccheda avasthaMbhAvI che. eTale bhinna graMthinuM alpajJAna paNa mokSaprAptimAM mahattvanI kAmagIrI bajAvI zake che. jenA __ anubandhasyaiva klezamUlatvAttadvarjanamupadizati [azubha anubaMdhathI anaMta saMsAra paribhramaNa] pleka- daramAM philaSTa karmavRkSanA mULa svarUpa anubaMdhe toDavAnA purUSArthanI preraNA 42vAmA bhAvI cha vajjeyavyo eso, aNNaha dhammo vi sabalao hoi / eyassa pabhAveNaM aNaM tasaMsAriA bahave // 2 // blekArtha - anubaMdhanuM varjana karavuM. nahi te dharma malina thAya che. kAraNa ke ghaNAM jI anaMtasaMsAra bhamyA te anubaMdhanA prabhAve-kAraNe che. chedarA varjayitavya eSaH azubhaprakRtyanubandhaH svakAraNIbhUtAsatpravRttinindAgardAdinA sAdhuzrAvakasamAcArasamanvitaiH, anyathA azubhAnubandhavarjanAbhAve, dharmo'pi zabalakaH aticArapaMkamAlinyakalmaSarUpatAmApannaH bhavati, mahati doSAnubandhe hi mUlaguNAdibhaMgarUpe vidhIyamAne dharmaH svarUpameva na labhate'lpAticArAnubandhe ca bhavannapi dharmaH zabalasvarUpa eva saMbhavatIti tAtparyam / adharmastAvattattvato bhavatyevetyapizabdArthaH / tathA etasya azubhAnubandhasya prabhAveNa apratihatazaktikatvena bahavo'nantasaMsAriNaH prAptadarzanAzcaturdazapUrvadharAdayo'pi iti dRzyam , zrUyate hi prAptadarzanAdInAmapi pratipatitAnAM punastadguNalAbhavyavadhAne'nantaH kAlaH samaye / taduktam -[Ava. ni. 853] 41 kAlamaNaMtaM ca sue addhApariaTTao a desUNo / AsAyaNabahulANa ukkosa antaraM hoi ||tti sa cAzubhAnubandhamAhAtmyaM vinA nopapadyate / na hyavazyaM vedyamazubhAnubandhamantareNa prakRtaguNabhaMge punarlabdhau kiyatkAlavyavadhAne kazcidanyo heturasti, granthibhedAt prAgapyasakRdanantasaMsArArjane'syaiva hetutvAt / tadAha-[upadezapada 386] 42 "gaMThIo Arao vi hu asaIbandho Na aNNahA hoi / tA eso vi hu evaM Neo asuhANubaMdho ||tti tAtparyAtha- sAdhudharma ane zrAvakadharmanI sAmAcArInuM pAlana karanArA mumukSu AtmAoe svakAraNabhUta asat pravRttinI ugranidA ane gartA vagere dvArA azubha prakRtinA anubaMdhanuM khAsa varjana karavuM joIe. je kaI cIjanI svarasathI niMdA karavAmAM Ave te 91 kAlamananta ca zrute ardhaparAvarttazca dezonaH / AzAtanAbahulAnAM utkRSTamantara bhavatIti // 92 granthita Arato'pi khalu asakRdvandho nAnyathA bhavati / tasmAdevo'pi khalveva jJeya azubhAnubandha iti //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-16 azubha anubaMdhu kalezanuM mULa che. 131 cIja pratye AtmAnuM AkarSaNa maMda paDe che. asat pravRttinI niMdA-gaha karavAthI asatuM pravRttino rasa kramasara ghaTato jAya che. kadAca e tAtkAlika na ghaTe te paNa asat kAryamAM pravartAvanAra azubha pravRtionuM jora ghaTavA mAMDe che. tenA anubaMdha zithila thAya che. pariNAme uttarottara azubha prakRtino hAsa thAya che. asatu kAryomAM pravartavAno rasa ocho thAya che ane zubhAnuSThAnamAM pravartavAne utsAha vadhato jAya che. je azubhAnubaMdhane toDavAno prayAsa karavAmAM na Ave te prathama te dharmAcaraNane avakAza ja raheto nathI kAraNa ke alpamAtrAmAM dharma thaI jAya to paNa aticAra (laghudaSa) rUpI paMkathI malinabhAvavALe thAya che. Azaya e che ke doSano anubaMdha sabaLa hoya to mULaguNa ahiMsA vagerene bhaMga thAya che eTale dharmano uddagama ja thatuM nathI. doSane anubaMdha tIvra na hoya, maMda paNa hoya te yadyapi dharmane uddagama thAya che paraMtu vizuddha dharmane nahi. azuddhadharmane ja uddagama thAya che. ubhaya sthaLe azubhAnubaMdhanA kAraNe paramArthathI te adharmane ja janma thAya che. ekavAra samyaktva prApta karIne saMyama dharmamAM otaprota banI caudapUrva mahAzAstranuM pArAyaNa karanArA maharSione paNa pramAdanA dhakkAthI dhakelAIne unnatinA zikhara parathI paTakAIne anaMtasaMsAraparibhramaNanI khINamAM gabaDavuM paDyuM hoya to temAM mahattvano bhAga bhajavanAra pracaMDa zaktizALI azubhaprakRtione anubaMdha ja che. [anaMtakALanA aMtaramAM zAstra sammati]. ekavAra prApta thayelA samyagudarzanAdi guNothI patana pAmanArA AtmAone pharI te guNanA lAbhamAM anaMtakALanuM AMtaruM paDyuM te hakIkata zAstramAM paNa upalabdha thAya che. Avazyaka niryuktimAM zrutakevalI zrIbhadrabAhu svAmI mahArAja jaNAve che ke "ghaNI AzAtanA karanArA AtmAone utkRSTathI dezanA ardhapagalaparAvarta jeTalA anaMtakALanuM aMtara hoya che evuM kRtavacana che." AvaDuM moTuM aMtara azubhAnubaMdhanA prabhAva vinA aghaTita che. avazya bhegavavA paDe tevA azubhAnubaMdhI karmo vinA ekavAra samyagdarzanathI gruta thayA pachI tenI punaH prAptimAM kALanuM pUrvokta vizALa aMtara paDavAmAM bIjo hetu hoI zake ? graMthabhedapUrve paNa anAdikALathI AnA A ja saMsAramAM anaMtavAra AtmAnuM paribhramaNa thayuM, te azubhAnubaMdhanA hetue ja, upadezapada zAstramAM paNa kahyuM che ke "granthabheda pUrve paNa thayela anaMtavAra karmani baMdha azubhAnubaMdha vinA thayA nathI. A anaMtavAra karmabaMdha paNa (azubhAnubaMdha mUlaka hevAthI) athabhAnubaMdha svarUpa ja jANe." darA [azubhAnubaMdhavida puruSArthasAdhya na hovAnI zaMkA] nanu zuddhAjJAyoge'pi caturdazapUrvadharAdInAmazubhAnubandhA'vyavacchedAnniyatiparipAkamAtrasAdhye kastadvarjanaprayAsa ityAzaGkyAha zaMkA - zuddhAjJAga vidyamAna hovA chatAM paNa caudapUrvadhara vagerene paNa azubhAnubaMdhane viccheda na thavAthI anaMtasaMsAra paribhramaNa karavuM paDe che tenAthI e phalita thAya
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 upadezarahasya gAthA-6 3 che ke azubhAnubaMdhanA viccheda mAtra bhavitavyatAnA paripAkathI ja sAdhya che. purUSArtha sAdhya nathI. eTale azubhAnubaMdhanA varjhanamAM udyata thavAnA upadeza vyartha che. zAnu samAdhAna aryu che - mAM eso ANAjatA NAsaha rogo jahosahapayattA / tappa latte va imo jutto abbhAsaheuti // 63 // zleAkA :- auSadha sevanathI rAganAzanI jema AjJAnukULa prayatnathI azubhAnubaMdha naSTa thAya che. azubhAnuba`dha prabaLa hoya te paNu abhyAsa (punaH prApti) hetu heAvAthI AjJA garbhita prayatna yuktiyukta che. aaaa eSo'zubhAnubandhaH AjJAyatnAt = bhagavadAjJAyA nairantaryAdarasevanAt nazyati dRSTAntamAhayathA roga auSadhaprayatnAt / na khalvauSadhaM svarUpeNaiva rogavyavahAracchedakara, kintu hInAdhikamAtrAparihArataducitAnnapAnAdiprayatnasaha kRtam, tathAjJAyogo'pi svarUpamAtrAnnAzubhAnubandhavicchedakArI kiM tvanAyatanavarjanasadA yatanasevanA'pUrvajJAnagrahaNaguruvinayA bhyutthAnabhaktiyazova / davaiyAvRttyatapaHsaMyamanirantaravratAnusmaraNAdiprayatnasaha kRta eva, ata eva sarvatra bhagavatA'pramAda eva puraskRtaH / "cimaNe tallesse " [ anu. dvAra - sUtra 27 ] ityAdinA'pyupayuktasyaiva bhAvAvazyakAbhidhAnAdanupayuktasya cAskhalitAdiguNopetasUtroccAraNe'pi dravyAvazyakA) pracyavAt / yadi cAdyApya zubhAnubandho na vyavacchinnastadAjJAyatno'pi na labdha evetyanumIyate na hi kAraNaM svakArya' manutpAdayat svarUpameva labhate, nizcayatastasya kurba drUpatvAt / nanvevaM prAcInAjJApAlanasya niSphalatvamA padyetetyata Aha-tatprabalatve'pi = azubhAnubandhasya nikAcitatvenopakramaNAyogyatve'pyAgantukapramAdayogenAtivRddhatve'pi vA AjJAyatno'bhyAsahetuH auSadhayatna iva kuto'pi pramAdAt kriyopacAre jAte'nubhUte ca tatphale vedanA sahanalakSaNe punastatprApti - heturiti, yukta = AzrayaNIyaH, tadidamuktam - [ paMcAzaka 3-24] 84.0 'khAovasabhigabhAve daDhajattakayauM suhaM aNuThThANaM / parivaDiaM pi ya hujjA puNo vi tabbhAvavuddhiDhakaraM " // atra svottarasajAtIyAjJAyoge AjJAyogo hetuH pratibandhakAbhAvazca sahakArItyAdi vivecitamanyatra // 63 // tAtparyA :- azubhAnubaMdhane viccheda mAtra niyatiparipAka sAdhya che te vAta kharAkhara nathI. jinAjJAnuM Adara-bahumAnapUrvaka dIrghakALa sudhI lagAtAra pAlana karavAthI azubhAnubaMdha paNa tUTe che. dA.ta auSadhanA sevanathI rAganA vinAza thAya che. Azaya e che ke auSadha levA mAtrathI rAgane tAtkAlika vinAza thaI jatA nathI. paratu auSadha AchuM-vadhAre na levAI jAya tenI sAvadhAnI rAkhavAthI tema ja hitakara pathya parimita anna-pAnAnui 93 taccittastanmanAstallezyaH // 94 kSAyopazamikabhAve dRDhayatnakRta zubhamanuSThAnam / parivatitamapi ca bhavet punarapi tadbhAvavRddhikaram // 838
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-16 azubha anubaMdhe lezanuM mULa che. 133 sevana karavAthI, ane auSadha paNa kuzaLa vaidyanI salAha mujaba dhIrajapUrvaka kaMTALyA vinA levAmAM Ave ane apacyAhArathI dUra rahevAmAM Ave to du:sAdhya rogo paNa maTI gayAnA aneka udAharaNo che. e ja rIte prastutamAM paNa samajavuM. AjJAga paNa sAmAnyapaNe AcaravAthI azubhAnubaMdhane uccheda thaI jato nathI. teno uchera karavA mATe te [azubhAnubaMdha toDavAnA zAstrIya upAya]. (1) oghaniryukti zAstramAM gAthA 762 thI 784 sudhImAM batAvela azubhasthAnane tyAga ane zubha AyatanamAM nivAsanI maryAdAonuM pAlana karavuM joIe. (2) roja roja apramattapaNe navA navA zratajJAnanuM arjana karavA udyamazIla banavuM joIe. (3) "guru vinA jJAna nahi" e dilamAM barAbara dhArI rAkhIne jJAnadAyaka sadagurUno vinaya, temanuM abhyathAna, temanI bhakti, temanA sadaguNonI prazaMsA, temanI sevA vagere ucita kartavya haMmezA bajAvatA rahevuM joIe. (4) vaLI jJAnAdi upArjanamAM bAdhaka jJAnAvaraNAdi karmanI nirjara (kSaya) mATe tapazcaryA khAsa karIne yugo dvahana vageremAM apramatta thavuM joIe. (5) sattara prakAranA saMyamamAM-Atmanigraha, Indriyanirodha, kaSAyajaya vageremAM prayatna karavo joIe. (6) je pAMca mahAvrata pote AjIvana svIkAryA che te nitya samaraNamAM rahevA joIe ane te mATe mULaguNa tathA uttaraguNanA pAlanamAM aMze paNa tenI sAvadhAnI rahevI joIe. tema ja temAM vRddhi thAya te mATe pAMca mahAvratanI pacIza bhAvanAonuM ciMtana-manana karavuM joIe. A badhuM hoya te azubhAnubaMdha tUTavAnI zakayatA prabaLa bane che. [apramattabhAvanI AtyaMtika mahattA]. Ane sAra e ke sAdhucaryAmAM satata apramattabhAva keLave joI e. zrI tIrthaMkaradevoe paNa "samagra zam. It gmAyaNa' ityAdi sAra garbhita vacanothI zrI gautama svAmIne uddezIne apramAda keLavavAnuM pharamAvyuM che. anugadvAra sUtramAM paNa kahyuM che ke je vihitakriyA tagatacitta, tadanugatamana ane tadAkAlezyAthI bhAvita thaIne karavAmAM Ave te kriyA ja upaga pUrvakanI che ane bhAvanikSepe Avazyaka svarUpa che. AvA prakAranA upayogathI zUnya kriyA bhAvAvazyaka svarUpa na rahetA dravyakriyA banI jAya che. pachI bhale te kriyA karatI vakhate sUtranuM uccAraNa smalita-hInAkSara vagere dethI rahitapaNe karavAmAM AvyuM hoya. keTalAka 14 pUrvadhara vagere AtmAone azubhAnubaMdhane vyavacheda nathI thato e ja sUcave che ke teone atyaMta apramattabhAvane AjJAAga pragaTa thayA nathI. je padArtha je kAryanA kAraNarUpe mAnavAmAM AvyuM hoya tenAthI je te kArya pragaTa na thAya te tene tenuM kAraNa kahevAya ja zI rIte ? nizcaya nayanI daSTie to kAraNa ja te che ke je kAryotpatti mATe udAsIna nahi paNa sakriya hoya. zaMkA - je apramattabhAvano AjJAga ja azubhAnubaMdha vicchedaka hoya te apramattabhAva zUnya je prAthamika AjJApAlana che tene zuM niSphaLa mAnaze ? [niSphaLatAnA khaMDIyeremAMthI paNa saphaLatAnuM nirmANa]. A zaMkAnuM samAdhAna mULaplekanA uttarArdhamAM karyuM che. azubhAnubaMdha jyAre nikAcita hoya ane tethI AjJApAlana dvArA paNa aparivartyo hoya athavA ekavAra zuddhAjJA ganA pAlanane AraMbha karyA bAda azubhAnubaMdha AgaMtuka pramAdaganA kAraNe vRddhigata
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 : upadezarahasya gAthA-63 thayA karato hoya te eTalA mAtrathI te AjJApAlana nirarthaka nathI. kintu enAthI pharI bhaviSyamAM viziSTa prakAranA AjJAnanI prApti sulabha thAya che. auSadha yatnanA daSTAMtathI A hakIkata vadhu spaSTapaNe samajAya che. jema keI eka roganI nivRtti mATe ekavAra auSadhasevanane AraMbha karyA pachI pramAda, ALasa, vismRti vagerenA kAraNe auSadha levAnuM rahI jAya athavA apathyAdinuM sevana thaI jAya, A rIte samyakrakriyA (cikitsA) no apacAra vakalya (abhAva) thaI jatAM tenA kavipAka asahya vedanA vagere anubhavyA pachI punaH auSadhasevana tema ja temAM pUrNa sAvadhAnI rAkhavAnI abhilASA savizeSa jAgRta thAya che. tema karmavyAdhinI cikitsA karavA mATe ekavAra samyagadarzanAdi guNono Adara karyA pachI azubha bhavitavyatAdi keI nimittathI sAdhu vagere zubhalaMbana para dveSa thaI jatAM te guNothI patana thayA bAda tenA kaDavA vipAka rUpe naraka vagere durgatinA duHkha anubhavyA pachI janmAktaramAM pUrvabhava ArAdhita samyagadarzana vagere guNonI sAdhanAmAM savizeSa jAgRti pragaTa thAya che. zrI paMcAzaka zAstramAM (3/24) kahyuM che ke - kSApazamika bhAvamAM ramatA AtmAe daDha AdarapUrvaka kareluM prazasta anuSThAna azubhakarmanA udayathI mukAI jAya-chUTI jAya te paNa bhaviSyamAM pharI zubha adhyavasAyanI vRddhimAM kAraNabhUta bane che. sArAMza, AjJAga dIpakalikAnI jema uttarottara sajAtIya AjJAganA uddabhavamAM hetubhUta che ane azubhakarmanA udayane abhAva temAM sahakArI kAraNarUpa che. eTale azubha karmodaya rUpa pratibaMdha upasthita thatA pUrvakAlIna AjJAgathI bhAvavRddhi thatI aTakI javA chatAM paNa pratibaMdhaka dUra thatAM te cAlu thaI jAya che. A viSaya aMge anyagranthamAM paNa vivecana kareluM che. 63
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 17- kALa pAkyA vinA AjJAyoga niSphaLa. auSadhatulyatvAdevAjJAyogasya kAlAkAlau vibhaavniiyaavityaahAjJAga vadhatulya che. jema auSadha ucitakALe levAthI lAbha kare che ane anucitakALe levAmAM Ave te lAbha karavAne badale kyAreka nukasAna paNa kare che. tema AjJA yugamAM paNa kALa ane akALa tapAsavA joIe. te zleka-64 mAM darzAvyuM che ettato a ettha NeyaM kAlAkAlehi sahalavihalattaM / ghaNamicchattamakAlo kAlo'puNabaMdhagAIo // 64 // kalekArtha - auSadhanI jema AjJAgamAM paNa kALe saphaLatA ane akALe niSphaLatA samajI rAkhavI. gADhamithyAtvane samaya akALa che ane apunabaMdhakAdi dazAno samaya gya kALa che. 64 ___itazcauSadhatulyatvAt atrA=''jJAyatne kAlAkAlAbhyAM saphalaviphalatvaM jJeyam / yathA hyakAlaprayoge'bhinavajvarAdAvauSadhapradAna tadvyAdhyupazamaM prati akiJcitkaratvAnniH phalaM samadhikabAdhAvidhAyitayA viparItaphalaM vA bhavati, kAlaprayoge cAnIdRzatvAt saphalameva, tathA saMsArarogagrasteSvapyAjJApadAnamakAle niSphalaM viparItaphalaM vA, kAle tu phalavadeveti / tatra ko nAmA'kAla; kazca kAla ityAha-ghanaM mahAmeghAvaluptasakalanakSatrAdiprabhAprasarabhAdrapadAdyamAvAsyAmadhyabhAgasamudbhUtAndhakAravannibiDaM mithyA tvaM tattvaviparyAsalakSaNamupacArAttatkAlazcaramapudgalaparAvarttavyatiriktazeSapudgalaparAvartalakSaNa akAlo bhagavadAjJauSadhaprayoge, caramapudgalaparAvarttalakSaNastu tathAbhavyatvaparipAkato bIjAdhAnAdiSu syAdapi kAlaH, ata eva dIkSAvidhAnapaJcAzake yathApravRtta karaNenApacitadIrghakarmasthitikatayA vizuddhayamAnasyaiva dIkSAdhikAritvamuktam- [paMcAzake 2 / 3] 85"caramaMmi ceva bhaNiyA esA khalu poggalANa pariaTTe / suddhasahAvassa tahA vijjhamANassa jIvassa" // ata evAha-kAlastvapunarbandhakAdikaH apunarbandhakAdikAlalakSaNaH, tatrApunarbandhakaH "pAvaM na tivvabhAvA kuNai 6" [paMcAzaka 3 / 4] // ityAdilakSaNaH, AdizabdAt mArgAbhimukhamArgapatitau gRhyete, tatra mArgazcetaso'vakragamanaM bhujaMgamanalikAyAnatulyaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo hetasvarUpaphalazuddhayAbhimukhaMstatra patitaH praviSTo bhavyavizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti / etau ca caramayathApravRttakaraNabhAgabhAjAveva / yadyapyatra trayo'pyekarUpA eva 95 carame cava bhaNitA eSA khalu pudgalAnAM parAvarto / zuddhasvabhAvasya tathA vizuddhayamAnasya jIvasya // 96 pApaM na tIvrabhAvAt karoti // [zeSa pAdatrayamevam] Na bahumaNNai bhavaM ghoraM / uciyaThiI ca sevai, savvattha vi apuNabaMdho tti //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 upadezarahasya gAthA-64 labhyante, tathApi caityavaMdanapazcAzakavRttau abhayadevamaribhirbhAvavaMdanAdhikAritAyAmapunabaMdhakavadetAvanadhikRtau sakRbaMdhakAdivat pRthakkRtau cetyasmAbhirapi vyAvarttamAnAvetau vivakSAviSayIkRtya "gaMThigayA" ityAdinA'pradhAnAvuktAviti yathAzAstraM paribhAvanIyaM sudhImiH // 64 // tAtparyArtha -auSadhanI jema AjJAnanA viSayamAM paNa ucitakALamAM saphaLatA ane anucita kALamAM niSphaLatAnI bhAvanA A pramANe che.-tAva AvavAno prAraMbha thayo hoya te vakhate auSadha levAmAM Ave che te tAva zamAvavAmAM niSphaLa jAya che. ulaTuM kyAreka pIDAmAM vRddhi kare che ane tAva vadhavAnI maryAdA AvI jAya pachI auSadha levAmAM Ave te dhIme dhIme tAva utarI jAya che. e ja rIte saMsArarUpI mahAgathI gherAyelA regI AtmAone akALe AjJA pAlana karAvavAmAM Ave te niSphaLa jAya che ane ucita kALe karAvAtuM AjJApAlana saMsArarUpI regane TALavAmAM saphaLa thAya che. | [AjJAyAganI saphaLatA mATe ucita-anucita kALa] - blekanA uttarArdhamAM ka kALa ucita ane kaye anucita te darzAvyuM che. gADha mithyAtvane kALa e anucita kALa che. ghana eTale atyaMta gADha nibiDa. jema bhAdaravA mAsanI amAsanI madhyarAtrie AkAzamAM kAjala zyAma vAdaLAo bharapUra chavAyelA hoya. tArA ane nakSatranA prakAzane dharatI upara UtaravAne mArga rupAI gayA hoya tyAre je gADha aMdhakAra chavAI jAya che enI jema AtmArUpI AkAzamAM tIvra jJAnAvaraNAdi karmonA vAdaLa chavAyelA heya. saddagurUnA upadezanA kiraNe AtmAnI dharatIne sparzI zake tema na hoya tyAre AtmAmAM tavanA viSayamAM saMpUrNa viparyAsa rUpa mithyAtvanuM sAmrAjya abedhita hoya che. AvuM ghana mithyAtva carAvartane choDIne bAkInA badhA ja bhUtakAlIna anaMta acaramAvoMnA kALamAM lakhyAvakAza hovAthI te te kALa AjJAga mATe agya che. tathA bhavyatvane paripAka mAtra caramAvartakALamAM ja zakya hoIbIjAdhAna vagere mATe yogyakALa caramapulaparAvarta ja saMbhavI zake che. dIkSAvidhAna nAmanA dvitIya paMcAzakanI tRtIya gAthAmAM paNa yathApravRttakaraNa nAmanA pariNAma vizeSathI je AtmAnI atidIrgha karmasthiti ghaNe aMze ghaTI gaI che tevA adhyavasAvizuddhivALA jIvane dIkSA mATe adhikArI kahyo che. te gAthAne artha A pramANe che. caramapudagalaparAvartakALamAM ja (dIsthiti rUpI karmamaLanA hAsathI) zuddha svabhAvavALA ane uttarottara vizuddhine anubhavI rahelA AtmAne ja dIkSAnI gyatA kahI che." [apunabaMdhaka-mArmAbhimukha mAgapatitanI vyAkhyA] A vacanane anusarIne prastuta zlekanA uttarArdhamAM apunabaMdhaka vagere avasthAviziSTa kALane ja yegya kahyo che. apunabaMdhaka jIvanAM lakSaNe A ja granthanA mULaka-22mAM ('so gapunaraMvA no ) kahI gayA che. tema ja paMcAzakazAstra (3/4)mAM paNa vAvaM na tivamAvA rU...A zlokamAM (tathA yogabiMdu . 178mAM, gazataka . 13mAM) darzAvyA che. apunabaMdhakAdi padamAM Adi zabdathI apunabaMdhaka uparAMta 'mArgAbhimukha" tathA "mArga, patita" paNa abhipreta che. mArga eTale cittanuM avakragamana, jema sarSa vakragamI hovA chatAM
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-17 kALa pAkyA vinA AsAga niSphaLa 137 avakra nalikAmAM sIdhesIdhe Rju banIne pasAra thAya che tema acaramAvartamAM AtmAne avakragamanane cira abhyAsa hovA chatAM zaramAvartamAM mokSa tarapha prAya: sIdhesIdhe cAlyA jAya tevA upazamabhAvAntargata Rju pariNAmane prApta kare che. jIvana paryAya vizeSa rUpa te Rju pariNAma ja ahIM mArga zabdathI abhipreta che. uttarottara caDatAM guNasthAnakanI prApti paNa tenAthI sulabha thAya che. A pariNAma bIjAnI tIvra preraNA vagerethI nahi paraMtu svata: utsAhathI uddabhavatA hoya che. mehanIya karmanA kSayopazama vizeSa rUpa A pariNAmane mArga eTalA mATe kahyo che ke te hetuzuddhi-svarUpazuddhi ane phaLazuddhine abhimukha hoya che. tAtparya e che ke A pariNAma mekSane hetubhUta vizuddha AjJAga tarapha, rAgadveSAdi maLarahita zuddhAtmasvarUpa tarapha ane zuddha muktisvarUpa phaLa tarapha AtmAne dorI janAra che. AvA mArgamAM patita arthAt pravezelA ja mAgapatita kahevAya ane tenAthI AgaLa AgaLanI bhUmikAmAM vartamAna jIva mArgAbhamukha kahevAya che. A banne aMtima yathApravRttakaraNa bhAvamAM vartatA hoya che. eTale yadyapi apunabaMdhaka, mArga patita ane mAbhimukha A traNemAM khAsa kaI vizeSa taphAvata raheto nathI. te paNa A ja graMthamAM pUrve "TiyA" (ka-18) ItyAdi ke mAM apunabaMdhakanI kriyAne pradhAna kahI che, jyAre mAbhimukha ane mArga patitanI kriyAne apradhAna kahI che. A pramANe apunabaMdhakathI temane judA pADavAnuM kAraNa te prakAranI vivekSA che. A vivakSAnuM kAraNa e che ke navAMgI TIkAkAra zrImadda abhayadevasUri mahArAje trIjA cityavaMdana paMcAzakanI trIjI ane sAtamI gAthAnI TIkAmAM apunabaMdhakathI bhinna sabaMdhakAdinI jema mArgAbhimukha ane mArga patitane paNa bhAvavaMdanAnA adhikArI kahyuM nathI. ane e rIte te bene apunabaMdhakathI alaga pADyA che. prastuta viSaya gaMbhIra hoI anya Agama vagere zAstranA saMdarbhamAM buddhimAnoe tenuM tAtparya samajavA prayatna kare. 64nA ayaM ca vyavahArataH kAla ukto'tha nizcayatastamAha vyavahAranayathI AjJA auSadhane kALa-akALa jaNAvyA pachI zleka-65mAM nizcayanayathI te darzAvAyuM che - Nicchayao puNa kAlo Neo eassa gaMThibheammi / poggalapariaTTaddhaM jamUNameyammi saMsAro // 65 // kalekArtha - nizcayanayanA mate graMthibheda pachI ja AjJAgane avasara che kAraNake granthi bheTayA pachI ja saMsAranI ardhapudgalaparAvartakALanI caramasImA nakkI thAya che. ApA - nizcayato nizcayanayamate, punaH pratI=bIgAyoAhya, zAstro prathame pUrvavarAnivRttikrnnaabhyaaN pranthibhedasamaya eva, kathamityAha yat yasmAt tasmin anthibhede Una dezonaM pudgala- gabiMdu TIkAkAre A baMnene lalitavistarA ane paMcaznIkAnA AdhAre bhAvAttAne adhikArI banAvyA che. juo le. 178nI TIkA. 18
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-drupa parAvarttArddha saMsAraH, utkRSTo'pyetAvAneva nAdhika ityarthaH / tathA cAtrAjJauSadhavidhAnaM karmarogasthAdIrghasthitikatvaprabhAvena vidhinA sadAnupAlyamAnaM guNAya bhavati, anyathApi sadabhyAsa hetutayA tathaiva, pratibandhasyApi tattvataH phalakAlopanAyakatvAt tathA ca paThyate - [ ] 138 " labdhvA muhUrttamapi ye parivarjayanti / samyaktvaratnamanavadyaphalapradAya || yAsyanti te'pi na ciraM bhavavArirAzau / tadbibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyam // 1 // " iti / apunarbandhakA dInAM cAnAbhogabahulatvena sUkSmabodhAnAdhAyakatvAnna tatheti paryavasitam ||65 || [nizcayanayamate granthibheda pachI AjJAyAga ] tAtparyA :-carama yathA pravRttakaraNamAMthI AgaLa vadhIne jIva apUrvakaraNa - pariNAmamAM ArUDha thai tIvra rAga-dveSanI granthi bhedIne jyAre anivRttikaraNa piraNAmamAM AvI pahoMce che. tyAre vAstavikarIte nizcayanayanA abhiprAyathI AjJAyAga rUpI auSadha ne grahaNa karavAne lAyaka bane che, kAraNa ke ekavAra granthi bhedAi gayA pachI jIvane sa'sAramAM vadhumAM vadhu bhamavuM paDe teA paNa dezeAna apuddagalAparAvartakALathI vadhu nahi. A rIte e spaSTa thAya che ke granthibheda uttarakALamAM karmarUpI roganI sthiti phreMkAi javAthI niraMtara vidhipUrvaka AjJArUpI auSadha sevana guNakArI thAya che. tema ja vidhi ane sAtatya na jaLavAya te paNa phaLanA udgamakALamAM pratibaMdha karanAra azubha karmAnudhane haThAve che eTale e rIte vidhirahita ane sAtatya vinAnuM AjJApAlana paNa guNakArI bane che. kahyu paNa che ke "nirdoSa phaLa ApanAra samyaktva ratnane je ekavAra paNa aMtarmuhUrta kALa mATe prApta karIne gumAvI bese che tene paNa sasArarUpI jaLanidhimAM bahu dIrghakALa sudhI bhaTakavuM paDatuM nathI, teA pachI jeo dIrghakALa sudhI samyakatvaratnane jALave tenI teA vAta ja zI karavI ?'' nizcayanayanA abhiprAyathI apunakha dhaka vagerene AjJAyAganA avasara na hovAnuM kAraNa e che ke te AtmAomAM hajupaNa anAbhAga eTale ke yathArtha medhAnukUla kSayApazamanA abhAvanuM sAmrAjya hovAthI tene cat kiMcit AjJAyAganA pAlanathI paNa samAdha udbhavatA nathI. / / 6aa paraH praznayati zlAka-66mAM AjJAyAganA akALe prayAga aMge udbhavatA eka prazna ane tenu' samAdhAna rajU karavAmAM AvyA che.-- evamakAlapaoge kaha gevejjasuhaM Nu suasiddhaM / na taM jogappabhavaM Na u pariNAmeNa ko doso // 66 // leAkA : (prazna) akALa prayAga karavA chatAM paNa Agama prasiddha veyaka sukha prApti kema ?(uttara)te teA mAtra kriyAyAgajanita che paNa pariNAmajanita nathI. te zuM doSa che ? 66aa evamakAlaprayogasya guNA'hetutve, akAlaprayoge tathA bhavyatvA'paripAkalakSaNe'kAle AjJAyogopakramalakSaNe kathaM graiveyakasukhaM nu iti vitarke, zrutasiddha, dUrabhavyAnAmabhadhyAnAM ceti draSTavyaM zrayate ca zrute vi. nA. mA. 162)
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-17 kALa pAyA vinA AjhAyoga niSphaLa 139 87"titthaMkarAipUaM daLuNaNNeNa vA vi kajjeNa / suasAmAialAbho hojja abhavvassa gaMThimmi // " tataA- ( ) "je daMsaNavAvaNNA liMgaggahaNaM kareMti sAmaNNe / tesi ciya uvavAo ukkoso jAva gevijA / iti / anottara vidhIyate-nanviti parapakSA'kSamAyAm , tat aveyakasukham , dUrabhavyAdInAM yogaprabhavaM= kriyauSadhayogamAtrajanitam , na tu pariNAmena AyatikAlazubhAnubandhanena / yathAhi sadauSadhamakAlaprayogAt kSaNamAtra svasambandhasAmarthyAdasAdhyavyAdhau saukhyamupanayati, tadanantaraM ca samadhikavyAdhiprakopAya saMpadyate, evamadhikRtAjJAyogauSadhaprayogo'pyapakvabhavyatvAnAM sattvAnAM graiveyakAdisukhasiddhimAtramAdhAya pazcAt paryAyeNa narakAdidurgatipravezaphala: saMpadyata iti ko doSaH prakRte, na kazcidityarthaH / yadi hi pariNAmataH sukhaM mokSalakSaNataH syAttadA syAdapi vyabhicAralakSaNo doSaH, idaM tvApAtamAtrasukhaM na phalaM kintvAnuSaGgika, kRSeriva palAlamiti bhAvaH // 66 // [ abhavya Adine zaiveyaka devalokanA sukhanuM mULa bAhya kriyA] tAtparyAtha : pUrvamAM kahyA mujaba je akALe eTale ke tathAbhavyaparipAka abhAva kALamAM AjJAganA pAlanathI koI lAbha thato ja na hoya te zAstramAM abhavya ane dUrabhavya jene paNa cAritranI kriyAthI greveyaka sukhanI prApti saMbhaLAya che te saMgata kaI rIte thAya ? vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa kahyuM che ke "tIrthakara vagerenI pUjAne joIne athavA anya nimittathI granthideze AvelA abhavya ne paNa zratasAmAyikano lAbha saMbhave che. temaja jeo samyaga darzanathI patita thayelA che paNa zramaNaliMgane grahaNa kare che teone paNa utkRSTa upapAta zaiveyaka devaloka sudhI hoya che." | mULa zlokamAM nanuM zabdathI uparokta prazna pratye yuktibAhyatAbhAva dAkhavIne uttara ApatA kahyuM che ke-"dUrabhavya vagere jIvone prApta thatuM praveyakanuM sukha bhAvimAM hitakAraka zubhaprakRtionA anubaMdhathI uddabhavatuM nathI, paraMtu mAtra kriyArUpI auSadhanA saMbaMdha mAtrathI pragaTa thanAra che. tAtparya e che ke jema UMcI jAtanuM auSadha paNa akALe grahaNa karavAmAM Ave te kSaNavAra potAnA bAhya sevana mAtrathI asAdhya vyAdhimAM sukhAnubhava karAvI de che, paraMtu te pachI roga vadhu jorathI prakupita thAya che. tema prastuta AjJAga rUpI auSadhanuM sevana tathA bhavyatva-paripAka zUnya dUrabhavyajIvone tema ja abhavya jIne 22 sAgaropama ke je mokSasukha nA anaMtakALanI apekSAe bindu paNa nathI, eTalA alpakALa mATe grecaka devalI vagerenA sukha maLI jatA hovA chatAM paNa tyAra pachInA bhAmAM naraka vagere durgatimAM patana thAya che. pUrvokta praznanuM A samAdhAna che jemAM keI doSane avakAza nathI. doSane te avakAza tyAre maLe ke jyAre akALa AjJA prayogathI mokSasukhanI prApti paNa zakaya hoya. svarganuM sukha te bAhya dekhAvamAM sukhAbhAsa tulya che, pariNAme duHkharUpa che eTale tene mukhyaphaLa mAnavAnI jarUra ja nathI. anAja pakAvavAnA uddezathI thatI khetImAM jema IcchA na hovA chatAM paNa bInajarUrI ghAsa paNa utpanna thaI jAya che te ja rIte bAhyacAritra kriyAthI AnuSaMgika svasukhanI prApti mAnavAmAM doSane koI avakAza nathI. 66 97 tIrthakarAdipUjAM dRSTvA'nyena vApi kAryeNa / zratasAmAyikalAbho bhavedabhavyasya granthI / / 98 ye darzanavyApannA liMgagrahaNaM kurvanti zrAmaNye / teSAmevopapAta utkarSoM yAvad preveyakam //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-18 samyagRSTi- mithyASTinA sukhaduHkhane vicAra vastuto nedaM sukhamapIti draDhayati zleka-67mAM greveyaka vagere AnuSaMgika sukhe kharekhara sukharUpa ja nathI--e bhAra daIne sUcave che Na ya taM pi aMtaraMga aviddhataMbe suvaNNavaNNovva / visavAriassa jaha vA ghaNacandaNakAmiNIsaMgo // 67 // zlokAI -te sukha paNa vedharahita tAMbA para suvarNanA DhaLanI jema aMtaraMga nathI. athavA viSa vyApta dehIne ghaTTacaMdana rasa vilepana ane kAminInA saMga tulya te sukha che. dA na ca tadapi dUrabhanyAdInAmAjJAyogajanitaM aveyakAdisukhamapi, aMtaraMga abhyaMtarapariNAmaprAptam , aMtardAruNamithyAtvakAlAnalajvalitacittatayA bahireva teSAmauSadhaparatantrasyeva bhogAt sukhasyotpatteH; tatra dRSTAntamAha-aviddhe siddhapAradAdinA'kRtamadhyavedhe tAle kenacidauSadhayogAdinA bahijenitaH suvarNavarNa iva=suvarNasadRzavarNa iva, tadIyajIvadravyatAmrasya zuddhAjJAnarantaryAdarasiddhapAradenAviddhamadhyatvAdAjJAbhyAsamAtreNa ca bahireva vedhAbahiravacchedenaiva sukhotpatterantaravacchedena tadayogAt, bahirindrayasukhapariNatyAMtastRSNAyA evAdhAnAt / dRSTAntAntaramAha-yathA vA viSavAritasya halAhalavyAptasya, ghanaM=bahulaM caMdanaM kAminI ca-yuvatI, tayoH saMgaH sIMgINasambandhaH, kArye kAraNopacArAt tajjanyasukhamityarthaH / yathAhi tasya tadavyaktIbhUtaM vyaktaviSavedanAbhibhUtatvAttattvato'sukhameva, tathA hi mithyAdRSTemithyAtvaviSajanitatRSNAvedanAbhibhUtatvAccakravartyAdipadavIprAptAvapi tttvto'sukhmerA: 6LA [ raiveyaka vagerenuM sukha aupacArika-AbhAsika-kSaNika che.] tAtparyAthI dUrabhavya, abhavya vagere jene apradhAna dravyAjJAnA pAlanathI je daiveyaka vagere sukhanI prApti thAya che, te bahiraMga arthAt aupacArika che. paNa aMtaraMga nathI. AtyaMtara-nirupAdhika pariNAmathI utpanna thayeluM sukha mekSasukhanI jema aMtaraMgatAtvika heya che. jema zarIranA aMgeaMge asahya vedanA uddabhavI hoya tyAre levAmAM AveluM auSadha najIvI rAhata Ape che, vAstavika nahi, e ja rIte mithyAdaSTi jIvanA manovanamAM bhISaNa mithyAtvakALarUpI dAvAnaLanI jvALAo bhaDake baLatI hovAthI bhegakALe utpanna thatuM sukha najIvI rAhatano anubhava karAve paNa vAstavika nahi. jema pArA upara rAsAyaNika prayogo karIne siddha karelA suvarNarasa dvArA tAMbAnA aNue aNune sparza karAyo na hoya paraMtu kaIka auSadha vagerenA pragathI athavA DheLa caDAvavAnI prakriyAthI mAtra senAne gIleTa athavA sonA je varNa caDAvI devAmAM Ave che te mAtra uparanI sapATIne ja sparze che. paraMtu aMdara te tAMbune tAMbu ja rahe che. e ja rIte niraMtara zuddhAjJA pAlanarUpa siddhasuvarNa rasa dvArA AtmAnA pradeza pradezane bhAvita karyA vinA mAtra anadhikRta AjJApAlananA abhyAsathI je bAdrine sutpatti thAya che te upara uparanA suvarNa jevA bAhya caLa
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 18-samyagudaSTi-mithyASTinA sukhaduHkhane vicAra 141 kATa samAna bahiraMga che paNa aMtaraMga nathI, AbhAsika che paNa vAstavika nathI. bAhya indriyethI je sukha pariNAmano anubhava thAya che tenAthI tRSNAnI Aga zAMta thavAne badale vadhAre bhabhUkI UThe che. athavA jema zarIranA rome romamAM haLAhaLa jhera vyApI gayuM hoya tyAre koI ghaTTa caMdananuM vilepana kare athavA priyakAminInuM daDha AliMgana kare te tenAthI utpanna sukhano anubhava tha to dUra rahyo ulaTuM jheranI vedanA ja anubhavAya che. tAtparya e che ke te kALe jheranI asahya vedanAnA anubhavamAM caMdana vagerenA sparza sukhane anubhava bhaLI javAnA kAraNe tene sukharUpe anubhava thavAne badale duHkharUpe ja anubhava thAya che. tema mithyASTi AtmAnA pradeza pradeze vyApelA mithyAtvanA jherathI utpanna tRSNAnI vedanA eTalI ugra hoya che ke cakravartI vagere padavIonuM uccatama manuSyabhavanuM paNa sukha sukharUpe vedAtuM nathI. eTale ja te apAramArthika che. [atizaya tIkhuM maracuM khavAI gayA bAda utpanna thatI baLatarAne zAMta karavA goLa khAvAmAM Ave te tenA gaLapaNane svAda AvatuM nathI ane kevaLa baLatarA cAlu rahe che e rojiMdA anubhavanuM daSTAMta che. ] 67nA dRSTAntAntaramoTuM-- zloka-68mAM bIjA paNa be udAharaNo zreyaka sukhane sukhAbhAsa darzAvavA mATe raju karyA che jaha vA dahassa sAraya-ravikiraNakayaM jalassa uNhataM / aMdho jahA Na pAsaI taha na kudiTThI suhaM lahai // 68 // zlekAtha-jema sarovaranuM pANI zaradaRtumAM sUryanA tApathI (mAtra sapATI upara ja) umAvALa thAya che. tathA jema AMdhaLAne kazuM dekhAtuM nathI tema mithyASTine pa maLatuM nathI. 68 yathA vA hRdasya zAradaravikiraNakRtaM zaratkAlInakaThorataraNikiraNatApAhitaM jalasyoSNatvaM, bahireva hi tadupalabhyate, madhye punaratizItalabhAva eva gaMbhIratvAt / evaM hi mithyAdRSTerapi vaiSayikaM bahireva sukhaM, alabdhamadhyapAramithyAtvayogAccAMtaH pariNatyA duHkhameva / dRSTAntAntaramAha'yathAndho na pazyati tathA kudRSTimithyAvRSTiH sukhaM na labhate, yAdRzo hyandhapuruSasya prAsAdazayyAsanavasanavanitAdibhogo'nupalabdhatattvarUpasya didRkSA'pUrtyA'bhogaprAyaH, tathA mithyAdRSTerapi rAjyAdisukhabhogo'pi mithyAtvadoSakRtalipsA'pUrtyA'bhogaprAya eveti bhAvaH / nanvevamicchA'pUrtyA mithyAdRpTericchAvicchedajanyaratirUpasukhAbhAve pratipAdyamAne, samyagdRSTerapi na kathamayaM syAttasyApi lobhA'vyavacchedAditi cet ? na, tasya tadavyavacchede'pyanantAnubandhipariNAmavyavacchedAttapNa prAbalyadazAyAmapi sUkSmatayA zamasukhAvasthAnAt , sarvathA tadabhAvA'yogAt, na ca kAdAcitko'ratipariNAmo'pyasya mithyAdRSTitulyo, nokaSAyANAM kaSAyAnuyAyitvAt / api ca jJAnamUrtirAtmaiveSTaviSayasparza prApya sukhatayA pariNamate mithyAdRSTizca jJAnaviparyayAtmeti sukhvipryyameva pariNamena ! tavAdu-[3ghazATuM jarU-444]
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 upadezarahasya gAthA-pa5-86 katthai na nANameassa bhAvao tammi asaibhogovi / aMdhalayabhogatullo puvvAyariA tahA paahu|| 10degsadasadavisesaNAo bhavaheU jhicchiovlNbhaao| nANaphalAbhAvAo micchaddihissa annANamiti / / atha duSTAvadhAraNatvAttajjJAnasya viparItatve'pi tatsukhasyA'tathAtvAt kathaM viparItatvamiti cet ? na, suvarNapaTApekSayA mRnmayaghaTa iva kUTadalapariNAmatvarUpasyaiva vaiparItyasya saMbhavAt // 68 // [indriyajanya sukhanI durUpatA ] tAtparyArtha: zaradaRtumAM vAtAvaraNanI raja jamIna para besI jAya che ane sUryanuM teja vadhe che eTale tenA kiraNone tApa paNa prakhara hoya che e tApathI sarovaramAM pANInI sapATImAM uSmA utpanna thaI jAya che. paraMtu UMDANa ghaNuM hoya te nIcenuM pANI ThaMDu ja rahe che. e ja rIte mithyASTine bAhya indriye ane viSayanA saMparkathI bAhya IndriyarUpa sapATImAM je sukha utpanna thAya che te aMtarAtmAmAM thatuM nathI, kAraNa ke tenA AtmAmAM apAra ane ghora mithyAtvanuM UMDANa che ke jemAM duHkha sivAya bIjuM kAMI che ja nahi, eTale bAhyandrirUpa sapATI paranuM sukha paNa AMtarika pariNatine AzrayIne duHkharUpe pariName che. AMdhaLe mANasa sarvazreSTha rAjamahelamAM rahetuM hoya, makhamalanI pathArI ane gAlIcA tathA rezamI vastro ane strI vagerene upabhega kare, te paNa netranA abhAvamAM te badhAnA rUpanA darzananA abhAvamAM saMpUrNa IcchApUti na thatI hovAthI (eTale ke adhUrI ja rahI gayelI jovAnI tIvra IcchAnI AkuLatA rahetI hovAthI) upabhoga janita sukhane yathArtha anubhava karI zakAto nathI. upabhega paNa ene mATe anupaga tulya thaI jAya che, eja rIte rAjya vagerenA sukhane upabhoga hovA chatAM paNa mithyASTijIvane mithyAtvadeSarUpa aMdhApAne kAraNe IcchApUti na thatI hovAthI te badhuM ja bhogavavA chatAM paNa na bhogavyA jevuM thaI jAya che. zaMkA : mithyASTinI jema samyagRSTi jIvane paNa lAbhakaSAyano viccheda thato na hovAthI irachA atRpta ja rahe che. icchA atRpta rahevAnA kAraNe mithyASTine IcchAkSayajanyarati (SAya) svarUpa sukhane abhAva hoya to samyagRSTine paNa kema na hoya ? [anaMtAnubaMdhI kaSAyathI tRSNAnI kAtIla pIDA] samAdhAnaH lobhAdi cAreya kaSAyanA cAra prakAra che. (1) anaMtAnubaMdhI (2) apratyAkhyAna (3) pratyAkhyAna (4) saMjavalana. A cAreyamAM anaMtAnubaMdhI prabaLa che. samyagadaSTi AtmAne saMpUrNa lebha viccheda na hovA chatAM paNa anaMtAnubaMdhI lebhane viccheda hovAthI, anaMtAnubaMdhI lebhajanita atyujha tRSNAnI pIDA tene hotI nathI. eTale apratyAkhyAnAdi lobhajanita tRSNa kyAreka prabaLa avasthAmAM jAgrata hoya te paNa anaMtAnubaMdhI kaSAyanA gharanI na hovAthI aMtaramAM ene aMze-sUkramarUpe upazama sukhanuM saMvedana hoya che, eTale ratirUpa sukhane paNa sarvathA abhAva hoto nathI. jyAre mithyASTine anaMtAnubaMdhI bhakaSAyane viccheda na hovAthI sukhane leza paNa heta nathI. saMbhava che ke kyAreka 99 kathyate na jJAnametasya bhAvatastasminnasakRdbhogo'pi / andhalakabhogatulyaH pUrvAcAryAstathA prAhuH // 100 sadasadavizeSaNAt bhavahetu ryAdRcchikopalambhAt / jJAnapalAbhAvAda mithyAdRSTerajJAnamiti //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 18-samyagudaSTi-mithyAdaSTinA sukhaduHkhane vicAra - 143 samyagadaSTine paNa tIvra arati thAya paNa eya mithyAdaSTi jevI prabaLa te nahi ja, kAraNa ke arati vagere nokaSAya kaSAyonA anugAmI hoya che. anaMtAnubaMdhI kaSAya samyagadaSTine na hovAthI tadanugAmI arati paNa na hoya te svAbhAvika che. mithyASTinuM jJAna paNa abhizApa svarUpa che.] vaLI, samyagadaSTinuM jJAna samyaga jJAna svarUpa levAthI samyagujJAnamUrti AtmA ISTa viSayanA saMparkathI sukharUpe ja pariName jyAre mithyASTinuM jJAna gADha ajJAna svarUpa hovAthI ajJAnamUrti mithyAdaSTi AtmA ISTa viSayanA saMparkamAM paNa duHkha rUpe ja pariName temAM zuM Azcarya ! ? jevuM upAdAna tene anurUpa ja tene pariNAma hoya. upadezapada zAstramAM "mithyAdaSTine keIpaNa viSayanuM samyagrajJAna hotuM nathI. te na hovAnA kAraNe tenA bhoga paNa aMdha puruSanA bhAga tulya che." pUrvAcAryoe (zrI jinabhadragaNI kSamAzramaNa vageree vizeSA. bhASya vageremAM kahyuM che ke-(1) mithyASTine satpadArtha ane asat padArtha maLe taphAvatanuM bhAna na hovAthI, (2) tenuM jJAna bhavavardhaka hovAthI, (3) dareka viSayanuM jJAna manaphAvatA DhaMganuM hovAthI ane (4) (viratirU5) phaLane ugama na hovAthI mithyASTinuM saghaLuM jJAna ajJAna che." zaMkA - mithyASTinuM jJAna to sadoSa avadhAraNa (ekAnta) garbhita hovAthI viparIta kahevAmAM bAdha nathI. paraMtu tenA endriyaka sukhamAM ekAntagarbhitatA asaMbhavita hovAthI tenA sukhane viparIta kahevAnuM zuM prajana? samAdhAna :- jema keI eka prasaMgavizeSamAM jyAM suvarNanA ja ghaTanI apekSA che, tyAM mATI jevA halakA dravyathI banAvela ghaDe hAjara karavAmAM Ave te udvegakAraka thAya che, tema mithyAdaSTi jevA adhama AtmAnuM sukha paNa mATI jevA halakA dravyanA pariNAma (ghaTa) svarUpa hovAthI tene viparIta kahevuM yathArtha ja che. 68 uktArthaparijJAnArthameva samyagdRSTisukhasvarUpaM nirUpayati simyagRSTinuM sukha svAdhIna-sahaja-akathya]. mithyAdaSTi AtmAnuM bhogasukha paNa duHkharUpa che. jyAre samyagadaSTi AtmAne sUkSama prazama sukhano anubhava che, ema kahI gayA. enuM vadhu spaSTIkaraNa karavA mATe samyagadaSTinuM sukha kevuM hoya che tenI suMdara rajuAta zloka-69mAM karI che..., sAbhAvi khalu suhaM AyasabhAvassa dasaNe'puvvaM / aNahINamapaDivavaM sammadihissa pasamavao // 69 // zlekArtha - prazamamagna samyagRSTi AtmAne AtmasvarUpanA darzanathI anubhavAtuM apUrva sukha svAbhAvika hovAthI aparAdhIna ane vipakSarahita hoya che. dA ___ svAbhAvikaM avikRtAbhyantarapariNatiprAdurbhUtam khalu-nizcaye sukha AtmasvabhAvasya darzane nikhilaparadravyavyAvRttasvatvarUpasya vigalitavedyAntarAnubhave, apUrva prAgaprAptajAtIyaM, sadA zaivalapaTalAcchannahRdajalacAriNo mInasya kadAcittadvilaye rAkAzazAMkadarzanajanitasukhatulyam / taddhi tanmAtraprati
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 upadezarahasya gAthA-60 bandhavizrAntacittatayA'tyutkaTapariNatikatvenetarasukhAtizAyi, tathA anadhInaM-aparAyatta nirantarasvapariNatidhArApatitatvAditthamapItarakAraNaspRhautsukyAbhAvAditarasukhAtizAyitvamavyAhatam / tathA apratipakSaM, duHkhopanipAte'pi svabhAvabhAvanAbalenAntaravyAha tatvAt , itthamapyanyAtizAyitvaM spaSTameva / kasyetyAha-samyAdRSTeH prazamavato'nantAnubandhivilayaprAdurbhUtaprazamaguNabhAjaH // 69 / / tAtparyAtha:- je sukha AtmAnA aMtaraMga svaccha pariNAma vikRta thayA vinA anubhavAya te sukha svAbhAvika kahevAya. anaMtAnubaMdhI kaSAyane vilaya thaI jatAM samyagadaSTi banelA AtmAne prazamaguNanI suvAsa patharAI jAya che. tyAre AtmasvarUpanuM nirbheLa darzana thAya che. temAM sakala paradravyathI vilakSaNarUpe mAtra svasvarUpanI ja anubhUti hoya che. temAM anya kaI vedanIya viSayane anubhavanuM mizraNa hotuM nathI. AvA prakAranA Atmadarzana mATe mumukSu AtmAonI tIvra jhaMkhanA hoya che. granthI bhedAI jatAM samyagdarzananA pragaTIkaraNa sAthe jenI jhaMkhanA hatI e Atmadarzana pragaTa thavAthI pUrve kyAreya na anubhavyuM hoya te apUrva ane svAbhAvika AnaMdane prAdurbhAva thAya che. apUrvaAnaMdanI anubhUtimAM mIna=masyanuM udAharaNa suMdara che; ekAMta jaMgalamAM cArebAju gIca jhADInI vacamAM eka sarovara raheluM che. sthaLacara prANIonI avarajavara na hovAthI pANInI sapATI para lIla ane sevALanA tharanA thara bAjhI gayA che. sarovaranA UMDA pANImAM svachapaNe e jaLacara prANIo svairavihAranI majhA mANI rahyA che. ekavAra pUrNimAnI rAtre caMdra soLekaLAe khIlya che. acAnaka vRkSa uparathI eka nAnuM phaLa sarovaramAM tUTI paDayuM. sevALanA tharamAM bAkeruM paDayuM. nIcethI pasAra thaI rahelA eka mAchalAnI te bAkerA tarapha najara gaI. bakarAmAMthI DekuM bahAra kADhatAnI sAthe ja prave kyAreya na joyelA soLe kaLAe khIlelA pUrNacaMdranA abhuta dazyane joIne haiyuM nAcI UThayuM, apUrva AhUlAda pragaTe. mithyAtvanA paDaLamAM bAkoruM paDatAM samyagUdaSTi AtmAne paNa AnA karatAM keI guNa UMce AtmacaMdrazanane AnaMda ane AhlAda pragaTa thAya che. [AtmadarzananA sukhanI zreSThatA-uttamatA] A AtmadarzananuM sukha bIjA bhautika sukha karatA caDhiyAtuM hoya che, kAraNa ke te sukhanI anubhUtikALe mumukSu AtmAnuM citta mAtra eka AtmAmAM ja pratibaddha=tallIna thaI gayuM hoya che. jANe ke anAdikALanA para dravyamAM karelA paribhramaNathI thAkIne Atmaza vizrAma na karI rahyuM hoya ! vaLI, te kALe AtmAnI zubha pariNatimAM paNa utkaTatA-tIvratA Ave che. mithyASTine bhautika sukhanA anubhavakALe AtmAnI azubha pariNatirUpa vinA utkaTa hovAthI te sukhanA anubhavamAM joIe te raMga jAmato nathI. jyAre Atmadarzana janita sukhAnubhavamAM te vina na hovAthI nirbheLapaNe tene AnaMda anubhavI zakAya che. vaLI, Atmadarzana janita sukha aparAdhIna hoya che. AtmAmAM avicchinnapaNe vahetI svaccha ane svAbhAvika pariNAmonI dhArAmAMthI anya kAraNunirapekSapaNe pragaTa thatuM hovAthI A sukha saMpUrNa paNe svAdhIna hoya che. A rIte sukhanA anya kAraNo, bhautika sAmagrInI jhaMkhanA ane varA-usukatA rUpa vyAkuLatA na hovAthI anya bhautika sukha karatAM A sukhanuM caDhiyAtApaNuM abAdhita rahe che.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 18-samyagadaSTimithyASTinA sukhaduHkhane vicAra 15 vaLI A sukhamAM kaI pratipakSa-vipakSa na hovAthI te nirvine anubhavAya che. vipakSabhUta duHkha upasthita thavA chatAM paNa AtmasvarUpa ane saguNonI bhAvanA-ciMtana-manana vagerenA baLe aMtarAtmAmAM anubhavAtA A sukhamAM ke viparIta asara uddabhavatI nathI. eTale A rIte paNa A sukhanuM anya bhautika sukha karatAM caDhiyAtApaNuM spaSTa che. chellA svAbhAvikasukhasya bAhyakAraNAnapekSAyAM dRssttaantmaahka-70mAM udAharaNa sAthe svAbhAvika sukhanI bAhyakAraNanirapekSatAnuM samarthana karyuM che timiraharA jai dihI jaNassa dIveNa Nasthi kAyavaM tada lovara miyA visA fuM tathi kuvaMri II7nA [pra. sA. 1-67] plekArtha :- je manuSyanI daSTimAM ja aMdhakArathI apratihata zakti vaselI che tene davAnI jarUra nathI. te ja rIte AtmA svayaMsukhamAM pariNamyuM tene viSaye zuM kare? 70 timiraharA svata evAndhakAranikuraMbaprasare'pyaluptazaktikA yadi dRSTirjanasya tadA dIpena nAsti karttavyaM prayojanaM, timiranAzamAtraprayojanatvAttasya / tathA svayamevAtmA saukhyaM sukhapariNato yadi samyagdarzanaprabhavaprazamapariSkRtatvAttadA viSayAH kiM tatra Atmani kurvanti, tatkAryasya svata eva jAtatvAt / iyaM ca pravacanasArasambandhinI gAthA [1-67] prakRtopayoginIti cAtra iiravatA 70 | | [aMtaraMga sukha mATe viSayasaMparka binajarUrI tAtparyArtha:- amAsanI kAjaLa zyAma rAtrimAM svachadapaNe gADha aMdhakArane samUha vyApele hoya tyAre paNa je manuSyanI darzanazaktine vighAtaka asara thatI nathI paraMtu nibaMdhapaNe divasanI jema badhuM joI zake che tene rAtre jovA mATe dIvAnI jarUra rahetI nathI. aMdhakArathI netranI darzanazaktine bAdha pahoMcato hoya to tene dUra karavA mATe dIvAnuM prajana hoya. [prastutamAM mULarlokamAM timiraharA zabdathI aMdhakAranuM haraNa karanAra e artha bhAsata hovA chatAM paNa TIkAmAM e artha na karatA "gADha aMdhakAramAM paNa abAdhita darzana zaktimattA e artha karavAmAM AvyuM che. cAhe STi timiranI nAzaka hoya ke timiranA saddabhAvamAM paNa joI zakavAnI akuMThita zaktivALI hoya, dIvAnI jarUra te na ja rahe e tAtparyamAM koI pharaka paDato nathI.] uparokta udAharaNanI jema bAhya viSayanA saMparka rUpI sAkaranA mizraNathI pAdhika sukharUpa mAdhurya pragaTa thavAne badale AtmArUpI jaLa svayaM samyagadarzana janita prazama garbhita madhura amRtarasa svarUpa svAbhAvika sukhamAM pariNata thaI jAya te pachI sukha mATe bAhya viSayanA saMparkanI kaI jarUra kharI ? kAraNa ke tenuM kArya te tenA vinA ja siddha thaI cukyuM che. auSadha vinA ja daradI saMpUrNa sAjo thaI gaye pachI kaDavI ke gaLI davAo koNa gaLe ? prastuta 70mI gAthA "pravacana sAra' graMthamAMthI prastutamAM ghaNI upagI hovAthI akSarazaH uddhata karavAmAM AvI che. jenA
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 - upadezarahasya gAthA-71 evamasyAbhyantarasukhe mithyAtvakSayopazamAdijanyajJAnapariNAmarUpe mAnase pravartamAne kAyikAdikaM bAhya sukhaM kathaM syAdityAha-- samyagadaSTi AtmAne jyAre mithyAtvanA upazama vagerethI jJAnapariNAma svarUpa mAnasika AtyaMtara sukha pragaTatuM hoya che. tyAre zArIrika bAhya sukhanuM zuM thAya che ? te kevuM hoya che ? A jijJAsAnuM samAdhAna ka-71mAM prastuta karyuM che aMtaradhArAlagge suhammi bajhaM pi sukkhamaNuvaDai / jaha nIraM khIrambhi Nicchayao bhinnarUvaM tu // 7 // dhdhokAthaaMtaradhArAddha sukhamAM bAhyasukha paNa tadAkAra thaI bhaLI jAya che. dA.ta.dUdhamAM pANI. jo ke nizcayathI to banne bhinna svarUpa che. 71 aMtaradhArAlAne-mAnasapariNatisaMtatipatite sukhe, bAhyamapi skcaMdanAMganAsaMgAdijanitaM bahirvicchinnamapi saukhyamanupatati, ekasaMtAnagatatadhA aikyapariNAmaM bibhati, dRSTAntamAha-yathA kSIre nIra nizcayataH=paramArthavAhinayamatena bhinnarUpaM tu-bhinnasvabhAvameva ekAzrayayorapi rUparasayorikha bAhyAntarasukhapariNAmayovilakSaNatvAt, sAdRzyamAtreNaikatvavyavahArAt 'kathamubhayorekadAvasthAnamiti' cet ? bahirantaravaccheda dAdanubhavasiddhaM caitaditi vivecitamidamanyA // 71 // [ aMtaraMga sukhamAM bAhya sukhanuM joDANa ] tAtparyAthaH bahiraMgAvacchinna eTale ke bAhya zarIrabhAga ane bAhyaindriyane AzrayIne utpanna thatuM, puSpamAlA-caMdanavilepana-vanitAsaMga ityAdi bAhya sAmagrI janyasukha, mAnasika pariNAma svarUpa sukhanA pravAhamAM bhaLI jaIne ekapravAharUpa banI javAthI tadAkAra pariNuM mane dhAraNa kare che. ghaNAM dUdhamAM DuM pANI bhaLI jAya to tenI pRthagU upalabdhi thatI nathI. paraMtu rUpa-rasa vagere badhI rIte hRdha rUpe ja pIvAmAM Ave che, arthAt dvadharUpe ja pariNamI jAya che. jo ke paramArthagrAhI nizcayanayanA mate tyAM paNa dUdha juduM che ane pANI juduM che; tema bAhyasukha ane AMtarikasukha alaga alaga ja che. eka ja AdhAramAM bane bhegA thaI javA chatAM paNa jema rUpa ane rasanuM svataMtra astitva hoya che te ja rIte bApukha ane AMtarasukha paNa bhinna bhinna ja hoya che. chatAM paNa ghaNA aMze sarakhApaNuM hoya tyAre etAnA vyavahAramAM paNa keI deSa nathI. arthAt bAhyasukha aMtarasukhamAM bhaLI jaIne tadAkAra banI jAya che tema kahevAmAM kaI bAdha nathI. prazna -eka ja Azraya AtmAmAM paraspara viruddha bAhyagukha ane AMtarika sukhanuM samAnakALe avasthAna kaI rIte hoI zake ? [bAhya-aMtaraMga sukhanuM sahAvasthAna avirUddha] uttare -jema eka ja AzrayarUpa vRkSamAM zAkhAnI apekSAe kapiga ane mULabhAganI apekSAe kapisogAbhAvanuM eka ja kALe sahAvasthAna aviruddha che, e ja rIte bAhya IndriyAdinI apekSAe eka ja AtmAmAM bAhyasukha ane anta:karaNa (mana)nI apekSAe aMtarasukhanuM sahAvasthAna eka ja kALamAM havAmAM koI virodha nathI. tIrthakara vagerenI madhura dezanAnA zravaNendriya saMbaddha Atmapradeza dvArA zabdagata mAdhuryanAM saMvedana svarUpa bAhyasukha paNa anabhavAya che. A viSayamAM vizeSa spaSTIkaraNa anya gRpamAM karavAmAM AvyuM che. 71aaaa
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 18-samyagudaSTimithyASTinA sukhaduHkhane vicAra 47 itthaM ca vilakSaNamidamAnyantaraM sukha nAsti mithyAzA, tatsamparkAbhAvAcca bAhyamapi na tAdRzamiti nigamayannAha zleka-72mAM pUrvokta kathanano sArAMza jaNAvatA kahyuM che ke-"viziSTa evuM abhyantara mAnasika sukha mithyAdaSTine hetuM nathI. aMtarasukhanA pravAha sAthe saMparka na hovAthI tenuM bAhyasukha paNa samyagRSTinA bahAsukha samAna hotuM nathI. Na ya eyaM aNNe siM bajhaM pi na haMdi teNa tattallaM / uttamasaMgavisesA taNaM hi kaNagaM suragiriMmi // 72 // zlekArthI:-te Atarasukha anya=mithyASTione hetuM nathI te kAraNe bAghasukha paNa tene samyagdaSTi jevuM hotuM nathI. uttamapadArthanA saMgavizeSathI merugiri para rahetuM tRNa paNa suvarNa kahevAya che. 7rA na caitat Abhyantara sukhaM anyeSAM mithyAdRzAm , tathA kSayopazamAbhAvAt , tena AbhyantarasukhAbhAvena, haMdItyupadarzane bAhyamapi na tattulya =na samyagdRSTibAhyasukhatulyam / aviziSTe viziSTasagajanitavaiziSTye dRSTAntamAha-tRNaM hi suragirAvuttamasaMgavizeSAt kanakamiti vyapadizyate, eva bAhyasukhamapi viziSTAntarasukhasaMvedhAdeva viziSyeta, na caivaM mithyAdRSTAvastIti kathaM tatsukhaM viziSyatAm ! yukta caitat , itthameva taddhetupuNyaprakRtibhedopapatteH / tadevamakAlaprayogAdbhavadapi mithyAdRzAM graiveyakAdisukha na tattvataH sukhamityupapannam // 72 // [mithyAdRSTi ane samyagudRSTinA bAhyasukhamAM paNa aMta2] tAtparyAtha:-mithyAdaSTi jene mithyAtvamohanIya vagere karmone anukULa hapazama na hovAthI teonA aMtarAtmAthI je mAnasika upazama bhAvanuM sukha hovuM joIe te te hotuM ja nathI. mithyAdaSTi AtmAone te na hovAnA kAraNe samyagadaSTi AtmAne je prakAranuM bAhyasukha hoya che tevuM bAhyasukha paNa mithyAdaSTie vedI zakatA nathI. vizvamAM keTalAya padArtho evA hoya che ke je anya viziSTa padArthanA saMsargathI ja sArA bhAsatA hoya che. jema kamaladalAgraavasthita jaLabindu jeTaluM suzobhita dekhAya che teTaluM anyatra suzobhita lAgatuM nathI. meruparvata suvarNamaya hovAnA kAraNe tenA upara ugI nIkaLeluM ghAsa paNa suvarNanA dekhAvavALuM bhAsatuM hovAthI suvarNa zabdathI saMbaMdhita thAya che. bAhyasukha paNa viziSTa prakAranA aMtaraMgasukhanA saMparka vizeSathI ja sukharUpe vedAtu hoya che. paNa mithyAdaSTine te te che nahi eTale bAhyasukhanI sAmagrInA sadbhAvamAM paNa te kaI rIte sukhane sukharUpe anubhavI zake ? [mithyASTine puNyabaMdha paNa prAyaH pApAnubaMdhI]. uparokta nirUpaNa bilakula barAbara che. mithyAdaSTi je puNyaprakRtiono baMdha kare che te lagabhaga pApAnubaMdhI hoya che. e ja rIte prAyaH mithyAdaSTine baMdhAtu pApa pApAnubaMdhI tathA samyagRSTine baMdhAtu pApa puNyAnubaMdhI hoya che. samyagadaSTi ane mithyAdaSTi vacce A jAtanA baMdhamAM paDatA taphAvatane hetu vicAratA spaSTa jaNAya che ke samyagRSTi jIva bAhya
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ - upadezarahasya gAthAnakaDA sukha bhagavate hovA chatAM paNa aMtaraMga sukha saMparkanA kAraNe te samaye pApa ke puNya baMdhAya to paNa prAyaH puNyAnubaMdhI, jyAre mithyAdaSTi jIvane aMtaraMga sukha saMparkanA abhAvamAM bAhyasukhanA bhega samaye pApa ke puNya baMdhAya te paNa prAyaH pApAnubaMdhI. che. uparokta samasta kathanathI e phalita thAya che ke mithyAdaSTi AtmAne akALe AjJAauSadhanA sevanathI prApta thatA greveyakanA sukha paNa paramArthathI sukharUpa nathI paNa duHkharUpa che. aMtaramAM aneka ciMtAo ane duHkhanA dhasamasatA vahetA pravAhamAM mithyA daSTinuM bAhyasukha paNa bhaLI jaIne duHkharUpe pariNamI jAya che. zrImadda upAdhyAyajI mahArAje samyakatvanI sakjhAyamAM kahyuM che ke- jima jaladhi jaLamAM bhaLyuM gaMgAnIra luNapaNuM lahe. 72
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 19-abhigraha H mumukSuonu nitya kavya athopasaMharannAha NAUNa imaM sammaM ANAjoge pavaTTae maimaM / tibbAbhiggahadhArI rakkhaMto te suparisuddhe // 73 // zleAkA :--A vadhu suMdara rIte jANIne buddhizALIe AjJAyAgamAM pravRtti karavI, tIvra abhigraho dhAraNA karavA ane suparizuddha abhigrahAnu` rakSaNa karavuM AchA jJAtvA idamavidhyakAlAbhyAM prayoge mahAdoSa; AjJAyoge samyag vidhinA kAle ca pravarttate=pratikSaNamapramAdalakSaNena prakarSeNa varttate matimAn = dharmAnuprekSI, apramAdArthameva tIvrakopavedodayAdikamAtmadoSaM vijJAya kSetrakAlAdyaucityena tannigrahasamarthavIryayoge tIvrAbhigrahadhArI kSamAzarIrApratikarmatvAdyutkaTA bhigrahaNazIlaH / na kSamaM hi mumukSUNAM kSaNamapi nirabhigrAhANAmavasthAtuM na cAbhigrahA grahaNamAtrata eva phaladAyino bhavanti, kintu paripAlanayetyata Aha-rakSayan sAnU - gRhItAbhigrahAn suparizuddhAn = sarvAticAraparihAreNAtinirmalAn // 73 // [abhigrahothI pramAda para jhaLahaLatA vijaya] tAtparyArtha :-avidhithI ane akALe AjJArUpa auSadhanA sevanathI ghaNuM nukazAna thAya che" e barAbara samajI levu joie ane dharmanI anuprekSAmAM eTale ke zuddhatAtparyaM anveSaka ciMtanamAM anukULazaktiviziSTabuddhivALA mahAnubhAvAe sabhyaprakAre vidhipUrvaka ane ucita kALe pratikSaNa apramattapaNe AjJAyAganA pAlanamAM udyamazIla thavAnI jarUra che. pramAda manuSyajAtanA mahAna zatru che, e pramAdane kha'kheravA mATe rAmabANa upAya ugrakakSAnA abhigrahonu grahaNa-pAlana vagere che. tIvra gussA yA tIvra vedanA udaya vagere kayA deSa peAtAne pajave che te sau prathama jANI levu joie ane pachI anukULa dravya kSetra-kALabhAvanA vicAra karIne te doSanA nigraha mATe samartha zaktizALIe ucita dharmAnuSThAnanI sAdhanAmAM abhigrahadhArI thavu joie. dA.ta.-'game tevu' gussAnuM kAraNa haze tA paNu huM. kSamA rAkhIza, ane na rAkhI zakuM teA upavAsa karavA. athavA zarIranI koipaNa jAtanI mAlIza-pAlIza ke zeAbhAdAyaka saMskAra, TApaTIpa, ThaThArA, zuzruSA vagere karavA nahi.' AvA ugra abhigrahAnu' dhAraNa-pAlana karavAthI apramattabhAva keLavAya che. vaLI mumukSu AtmAoe kSaNuvAra paNa abhigraha vinA rahevu. ucita nathI. [abhigraha levA agharA : pALavA vadhAre aghara] mumukSue khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI bAbata e che ke abhigrahAnuM grahaNa karavA mAtrathI kalyANa thaI jatuM nathI. AtmakalyANa mATe teA nAnakaDA paNa abhigrahane dhAraNa karyA pachI tenuM pirapUrNa pAlana ghaNuM mahatvanu che. mATe kahyuM-"grahaNa karelA abhigrahaNamAM koipaNa aticAra doSA na lAge ane e rIte uttarAttara vizuddha kATInA ane te mATe tenu khUba khUba jatana karavuM." gAA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-74 150 nanvabhigraha pAlane'pi bAhyaviSayA'siddhau kathaM phalaprAptiH syAdityata aahzaMkA :- abhigra grahaNa karavA chatAM paNa je abhigrahane bAviSaya asiddha che arthAt je viSayanA tyAgane abhigraha karyo che te viSayanA saMparkamAM AvavAne prasaMga upasthita thAya tevI zakyatA ja na hoya athavA ati alpa hoya tevA viSayamAM abhigraha dhAraNa karavAnuM phaLa zuM ? A zaMkAnuM zleka-74mAM udAharaNasahita samAdhAna karavAmAM AvyuM che-- visayammi apatte vi huNiyasattipphoraNeNa phalasiddhI / sehidugassAharaNaM bhAveyavaM iha sammaM // 7 // zlekArtha - viSaya prApti na thavA chatAM paNa pitAnI zaktine pheravavAthI phaLasiddhi thAya che. ahIM be zreSThInuM udAharaNa barAbara vicAravuM pa74 viSaye iSTArthe aprApte'pi hi pratibandhahetoranupatane'pi hi, nijazaktisphoraNAt-nija- . parAkramasya narantaryeNa pravartanAt, phalasiddhiH-vipulanirjarAlAbhaH zaktyanigUhanasahakRtabhAvasyaiva tattvataH phalahetutvAdiSTAprAptAvapyadInamanaskatayA zubhapariNAmAnubandhAvicchedAt, iha-prakRtaviSaye zreSThidvikasya jIrNAbhinavazreSThiyugalasya, AharaNa=nidarzanaM, samyagbhAvayitavyam / tathAhi-- [bhagrahathI vipula nirjaza] tAtparyArtha - je managamatA viSayane lagatA tyAgane abhigraha dhAraNa karyo hoya, te viSaya aMtarAyakarmanA udaya vagerene kAraNe prApta thavAnI zakyatA na hoya athavA ati alpa hoya te paNa te managamatA viSayano tyAga karavA mATenA abhigrahasvarUpa udyama karavA mATe zakti phoravavAthI vipula nijIrAno lAbha thAya che. paramArtha e che ke ISTa viSaya prAptinI zakyatA hoya ke na hoya, zaktine gopavyA vinA tene tyAga karavAnI bhAvanA ja abhigrahane saphaLa banAve che. kAraNa ke abhigraha karyA pachI te managamate viSaya prApta na thAya te paNa cittamAM denyabhAvane udaya thatuM nathI. ane tethI zubha pariNAmanI dhArA avicchinnapaNe vahetI rahe che. karaNa zeTha ane abhinavazeThanA udAharaNane barAbara vicAravAthI paNa uparokta kathananuM nirdoSa tAtparya samajI zakAya che. iha kilaikadA bhagavAn zrImahAvIrazchadmasthatayA viharan vaizAlyAM puri varSAsu tasthau kAmadevAyatane / tatazca se pratimAsthitaM maMdaramiva niHprakampa nirantara locanagocarIkurvato jIrNazreSThIno bhaktiratIva prAdurbhUtA / anyadA caturmAsakalakSaNasya vikRSTatapa'saH pAraNakadine manorathaH prayavRtte'sya mahAbhAgasya yaduta yadi bhagavAnnaMdya pratilAbhayaMti mo, ta~dA janurakhilamapi saphalaM gaNayAmIti / evaM pravarddhamAna bhapariNAmo gRhadvArAvalokanAdivinayaparI yAvadasAvAstai tAvadbhagavAnapratibandhaziromaNiranyatrAbhinavazreSThigRhe praviSTaH; dApitA ca tena svamAhAtmyaucityena tasmai bhikssaa| kRtA ca tadgRhe saMnihitairjabhakadevairahatpAraNakocitA basudhArAvRSTiH / tato'sau loke kRtapuNyaka iti mahatI prazaMsAM prApa / anyadA pArthApatyasya kevalinaH kasyacidAgame tatpuze bahulakutUhalAkRSTacetasA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 19-abhigraha mumukSuonuM nitya kartavya 151 lokena pRSTaM yaduta katamo'tra pure kRtapuNyo bhagavanniti, bhagavatA cAbhidadhe jIrNazreSThIli / anna hi jIrNazreSThina icchArUpo'bhigrahaH pravRttaH, icchApravRttisthairyasiddhibhedAt tasya caturvA pribhiittyA, tarAhR--[3paza9-46] 5 "ettha u maNoraho vi ya abhiggaho hoi Navari vinneo|| jai pavisai tA bhivakhaM demi ahamimassa ciMtaNao // " ayamapi cAnavadyaH pAraNakabherIzabdazravaNakAlaM yAvatpravRddhaH san niSThAprAptAvapi pArampaye pA mokSaphalatayA saMvRttaH / itarasya ca mAhAtmyaucityena dattadAnasyApyabhyutthAnAderabhAvAt yAcchikavasudhArAdiphala eva saMvRttaH pariNAma iti // 74 // [charaNazeThano mavaza e ja abhigraha]. kathAprasaMga :- ekavAra chadmasthAvasthAmAM vicaratA zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradeva varSAkALe vaizAlI nagarImAM kAmadevanA devaLamAM padhAryA. cAremAsa nirjaLa upavAsanA abhigrahasvarUpa pratimA dhAraNa karIne kAryotsarga mudrAmAM zubhadhyAnamAM tallIna thayA che. magirinI jema aDolapaNe kAryotsargamAM aDaga UbhA rahelA bhagavAnanA nityadarzane paraNazeTha AvatA hatA. jaja hRdayamAM bhaktibhAva vadhato jato hato. comAsuM pUruM thavA AvyuM. bhagavAnanA comAsI tapanA pAraNAnA divase A mahAbhAgyazALIne manoratha pragaTa. bharAvAna pAraNunA avasare mane pAraNane lAbha ApIne anugrahIta kare to mAro janma saphaLa thAya." A rIte charaNazeThane zubhA dhyavasAya vadhI rahyo che ane jyAre bhagavAna padhAre ane emanA darzanathI pAvana thAuM" tevA zubhabhAvathI vAraMvAra gRhadyAre AvIne mArganuM avalokana karyA kare che. A aucitya vinayamAM eka bAju te pAvAyelA che, bIjIbAju nirmama zive maNi prabhue bhikSA mATe abhinava nAmanA zreSThinA gharamAM pagalAM karyA. pitAnA vaibhava ane mAhAsyane anurUpa abhinavazeThe bhikSAdAna paNa karyuM. te vakhate nikaTamAM rahelA bhapha nAmanA devee tIrthakaranA pAraNAne mahimA jANe harSathI vyakta karI rahyA hoya tema sAniyA vagerenI vasudhArA varasAvI. lokoe Abhanava zeTha para "ahe! keTalo puNyazALI vagere prazaMsA-abhinaMdananA puSpa varasAvyA. dhvanine sAMbhaLIne raNazeThano vadhato jato zubha adhyavasAya saMpUrNatAne prApta karI zake nahi. ekavAra zrI pAzvanAtha bhagavAnanI paraMparAmAM thayelA kevalI bhagavanta vicaratAM vicaratAM te ja vaizAlI nagarImAM padhAryA. vividha prakAranI AturatAe tRpta karavA ke e kevalI bhagavantane prazna ryo ke-he bhagavanta! A nagarImAM koNa puNyazALI che? kevalI bhagavRnse kahyuM-charaNu zeTha." IrachAdi cAra bhede yama ane abhigraho , A prasaMgamAM jIraNa zeThane je manA2tha che te ja IcchArUpa abhigraha che. gazataka (le. 5-6 tathA gadaSTi. (215-218) vagere zAstromAM je cAra prakAranA IcchAdi cama darzAvyA che tenAthI e phalita thAya che ke abhigraha paNa cAra prakAranA hoI zake che. (1). IcchAbhigraha (2) pravRtti abhigraha (3) e abhigraha ane (4) siddhi abhigraha, cAra visa paNa A pramANe ja che. upadezadra zAstramAM (456) kahyuM che ke-"atre mane ratha paNa . 1 atra tu manoratho'pi ca abhigraho mati navara' vijJeyaH / yadi pravizati tato bhikSAM dadAmyahamasya cintanataH /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 - upadezarahasya gAthA-75 abhigrahasvarUpa jANo kAraNa ke ciMtana je praveze te huM bhikSA vahorAvuM" e prakAranuM che." zrIjIraNazeThane manoratha svayaM nirdoSa hovAnI sAthe pAraNa saMbaMdhI bherIvAdananA dhvani sAMbhaLavA pUrve vadhato jato hato paNa te dhvaninA zravaNathI niSThA (saMpUrNatA)ne prApta na karI zake te paNa paraMparAe bhava ghaNuM TUMkAI javAthI moTA phalavALo thaIne Ubho rahyo. jyAre abhinava zeThe pitAne vaibhavAdi anusAra dAna te dIdhuM paraMtu te dAnanA alaMkArarUpa abhyasthAna-pulake bheda vagerenA abhAvamAM mAtra Ihalaukika vasudhArA vagere phaLamAM ja te dAna pariNamyuM. 74 abhigrahAnevAbhiSTa vnnaahzleka 75mAM zubha abhigrahone phaLamukhe biradAvavAmAM AvyA che- eehito pAva loge bahuaM vi paDihayaM hoi / garalaM guruaviAraM jaha kayamaMtAipaDiyAra // 75 / / kalekArtha - lokamAM thatAM abhigrahothI ghaNuM paNa pApa mithyA thAya che. dA.ta. dAruNa vipAkI jhera maMtra vagerethI hataprabhAva thaI jAya che. pApA etebhyaH samyakpAlitAbhigrahebhyaH, loke bhavyaloke, bahukamapi-prabhUtamapi pApa yAmunarAjasya RSihatyAdikarmajanitamiva duradRSTa pratihataM bhavati-phalapradAnA'prahavaM bhavati / dRSTAntamAha-yathA gurukavikAraM =maraNAdiprabalavikriyAkAraNam, garalaM-sAdiviSam, kRto mantrAdInAM gAruDazAstraprasiddhajAMgulIjApAdInAM pratIkAro yatra tattathA, apratikRtaM hi viSaM mArayedeva, evamapratikRtaM pApamapi narakAdiduHkhaphalaM pradarzayedevAbhigrahAdinA pratikRtaM tu na tatheti // 75 // tAtparyAtha - bhavyAtmAo dvArA karavAmAM AvatuM abhigrahonuM suMdara pAlana atyaMta halakaTa pApamAMthI paNa AtmAne ugAre che. tAtparya e che ke ekavAra ajJAnadazAmAM ghaNuM bhayaMkara duSkRtya karI beThA pachI nimitta vizeSanI prAptithI pratibaMdha pAmele jIva je ugraabhigrahona suMdara pAlana kare che te peluM tenuM bhayaMkara pApa paNa vipAkedayathI phaLIbhUta thatuM nathI ane ema ja phalIbhUta thayA vinA nirjarI jAya che. dA.ta.-cAmuna nAmane rAjA. [yAmuna rAjanuM dRSTAnta] mathurAnagarImAM yamunA nadInA kinAre AtApanA laI rahelA daMDa nAmanA aNagArane joIne yAmunanAmanA rAjAe azubhakarmanA udayathI muninI khUba hIlanA karI. zukaladhyAnamAM , ArUDha thayelA muni tyAM ja aMta kRta kevalI thaIne molamAM gayA. indrae AvIne munine mahimA karyo, te joIne rAjAe ghaNI lajajA anubhavI. pazcAttApa ghaNo thayA ane AtmahatyA karavA taiiyAra thaye. Indra tene te pramANe karatA re ane prAyazcitta =aparAdhazuddhi karavA kahyuM. rAjAe saddaguru pAse cAritra svIkArI ghora abhigraha dhAraNa karyo ke "bhajana pUrve ke adhurI bhajana kiyAe RSihatyAnA pApanuM maraNa thAya te te divase bhejana nahi karavuM." reja reja abhigrahanA smaraNa sAthe pApanuM paNa smaraNa thavAthI upavAsa upara upavAsa thavA lAgyA. chevaTe ArAdhanA ane AlecanA karIne paMDitamaraNe vaimAnika devalekamAM upanyA. Ama pUrve kareluM temanuM RSihatyAnuM pApa prakSINa thaI gayuM.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 19-abhigrahaH mumukSuonuM nitya kartavya 15rka lokamAM paNa prasiddha che ke maMtrazAstra-gADazAstramAM sUcavAyelA jAMgulI vagere maMtranA jApathI, metanuM phaLa nipajAvanAra ugra sarpanA jheranI paNa kaI viparIta asara thatI nathI. sArAMza maMtrAdithI pratikAra karavAmAM na Ave te jema jherathI maraNa nIpaje tema pratikArarahita pApa paNa naraka vagere durgatimAM tANI jAya. paNa jo samayasara abhigrahonA suMdara lAlana pAlana vagerethI yogya pratikAra thaI jAya to te pApa paNa prakSINa thaI jAya che. A upAya etadeva bhAvayati zleka. 76mAM abhigrahonA pAlanathI kaI rIte durita-nAza saMgata che te bhAvita karavAmAM AvyuM che - __ tabbaMdhaThiI jAyA kasAyao sA avei suhajoge / so puNa etthaM guruo ANAsahagAriatteNa // 76 // blekArtha - pApakarma baMdhanI sthiti kaSAyathI nirmANa thAya che. ane zubhagathI naSTa thAya che. AmAM zubhaga ja baLavAna che kAraNa ke AjJAga sahakArI che. 76o tasya pApakarmaNaH bandhasthitiH bandhAdyavasthAnakAlo jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaH, kaSAyAt= yathocitakASAyikAdhyavasAyAt jAtA, ataH sA zubhayoge'bhigrahAdirUpe sAdhujanayogyaniHkaSAyAsdhyavasAyamaye pravarttamAne, apetinazyati, tailavartikSayAdiva dIpaH / tadidamAha-[upadezapade-471] 2 'kammaM jogaNimitta bajjhai baMdhaliI kasAyavasA / suhajogammi akasAyabhAvao'vei taM khippaM // " dvayorbhAvayostulyatvenaikenAparakAryavinAzaH syAdityata Aha-sa punaH abhigrahAdizubhayogaH, atra prakRtakarmanAze, guruko balIyAn , AjJAsahakArikatvena svasahAyIbhUtAjJAyuktatvena vahirivAbhimukhatRNavanadAhe'nukUlapavanasahakRtatveneti dhyeyam / vastutaH karmajanitapariNAmarUpo doSaH svabhAvata eva durbalaH, svapariNAmarUpo jIvasya zubhayogastu svabhAvata eva balIyAn , alpastvayaM kamodayabahulatvAnna svAbhAvika eva, ata evAtra nAzakatvaM AjJAyogasahakRtatvaM ca tadavyabhicaritatvalakSaNamiti nAnupapattiriti draSTavyam // 76 // _zubhayegathI azubhabaMdhasthitino vinAza] tAtparyAtha:- bandhasthiti eTale baMdhAyelA karmane AtmA sAthe joDAI rahevAne lagabhaga nizcita kALa. kyAreka karmano sthitibaMdha jaghanyakakSAne heya che arthAt te karma ochAmAM ochuM amuka kALa sudhI AtmA sAthe joDAI rahevAnI gyatA dhAraNa kare che.' kyAreka karmano sthitibaMdha madhyamakakSAne te kayAreka utkRSTa kakSAnA paNa hoya che. karmabaMdhanA cAra prakAra che.-prakRtibaMdha, pradezabaMdha, sthitibaMdha ane rasabaMdha. prathama be baMdhamAM mana, vacana, kAyAnA pega hetu che. bIjA bemAM hetu kaSAya che. prAyaH tIvrakaSAyanA adhyavasAyathI 2 kA yoganimitta badhate banyasthitI kAyadyAt / zubhayoge' kavAyabhAvato'paiti tat kSipram // . . 20
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 upadezarahasya gAthA-76 utkRSTasthiti ane tIvrarasa kharUMdhAya che, madhyama kaSAyathI madhyama ane jadhanya kaSAyathI jaghanyasthitirasa baMdhAya che. ugra abhigraha vagere zubhayAgA kaSAya virodhI zubha adhyavasAya svarUpa che. ane A zubha adhyavasAya sAdhu dharmanA pAlanamAM pUrNa kaLAe vikasita thanArA che. eTale abhigraha vagere svarUpa zubhayAgAnA uddayamAM azubha adhasthiti svayaM nivRtta thAya che. jema jyAMsudhI tela pUravAnuM cAlu hoya ane diveTa purepurI dagdha na thaI hoya tyAM sudhI dIvA prakAze che, para`tu tela ane diveTa banne kSINa thai jatAM dIvA ApeAApa khujhAI jAya che. e ja rIte kaSAyathI badhAnArI sthiti kaSAyanA abhAvamAM nivRtta thAya che. upadezapada (471)mAM paNa kahyuM che ke byoganA nimitte karma baMdhAya che. aMdhasthiti kaSAyane AdhIna che. zubhayoga pravartatA kaSAyanA abhAvamAM adhasthitinA vilaya thAya che.' [kaSAyathI zubhayeAganA nAzanI zakA ane samAdhAna] zaMkA :- jyAre pakSa ane pratipakSa ane tulyabaLavALA hoya tyAre banne ekabIjAnA vighAtaka thaI jatAM kaSAyathI zubhayAganA vinAza thavAnI sa'bhAvanA pUrepUrI kharI ke nahi ? javAba :- prastuta prakaraNamAM, pApa karmanI aMdhasthiti karatA abhigrahAdi zubhayAga prAya: baLavAna ja hoya che, kAraNa ke aMdhasthitihetubhUta kaSAya niHsahAya che. jyAre jinAjJAnusArI zubhayAgane jinAjJAnA ja baLavAna Teke che. dA.ta. ekabAju ghAsanuM vana UgI nIkaLyu hoya ane bAjumAM agni prajavalita thayA hoya tyAre ghAsanI dizAmAM pavana ku'kAtA agni ghAsanA vanane bhasmIbhUta karI nAMkhe che. A kAryamAM pavananI sahAyatA aLavAna che. vAstavika sthiti tA e che ke aupAdhika pariNAma haMmezA durbaLa hoya che tenA karatAM svAbhAvika pariNAma haMmezA baLavAna hoya che. kaSAyanA pariNAma AtmAnA svabhAvarUpa nathI paraMtu karmanA saMsargathI udbhavelA hovAthI japAkusuma sa sarga prayukta raktatA samAna aupAdhika che. jyAre zubhayAga sphaTikanI AtmIya prabhAnI jema AtmAnA svAbhAvika pariNAma che. zakA : zubhayoga alpa hoya tA khasthitinI nivRtti thAya kharI ? uttara : na thAya, kAraNa ke zubhayAganI alpatA ghaNuMkarIne karmanA uddaya prayukta hAvAthI alpa evA zubhayAga asvAbhAvika che. eTale tApa thI, baLavAna athavA svAbhAvika pariNAmanu nirdoSa lakSaNa e phalita thAya che ke je zubhayAga AjJAyAgathI sahaSkRta hAya ane adhasthiti athavA kaSAyanA vinAzaka hoya te ja zubhayAga svAbhAvika athavA baLavAna jANavA. vyApti A rIte gAThavavAthI koi asaMgatine avakAza nathI. 76 kIdRzamidaM svarUpamupalabhetetyAha [mithyAdaSTine zubhayAganuM svarUpa samajAya nahIM ] zloka-77mAM, zubhayAganA uparokta svarUpanI upalabdhi eTale ke jJAna kAne thAya che? A praznanuM samAdhAna karavAmAM Avyu che
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 upadeza-19 : abhiyaha mumukSuonuM nitya kartavya iya pAsai sajjakkho sammadichI u jogabuddhIe / aMdho Neva kudiTThi abhinnagaMThI ya jaccaMdho // 77 // plekArtha -sazakta netravALo samyagadaSTi AtmA ja dharmabuddhithI pUrvoktasvarUpane jue che. janmA abhinnagranthijIva athavA vinaSTadaSTi aMdhapurUSa tene joI zakatA nathI. chA ___ iti-pUrvoktamAjJAsaha kRtazubhayogasya gurukatva pazyati sajjAkSo bhAvato nirupahatalocanaH, samyagdRSTistu-samyagdRSTireva, yogabuddhyA dharmavAsanApariSkRtamatyA, na punarandhaH pazcAnnaSTadRSTijanatulyaH, kudRSTiH samyaktvadaMzAnantaraM mithyAtvamupagataH, na ca jAtyandho janmaprabhRtyeva nayanavyApAravikalajanatulyaH, abhinnagranthiH kadAcanApyavyAvRttamithyAtvatimirapaTalo jIvaH / idaM tu dhyeyaM-samyagdRSTirAjJAmutsargApavAdAdibhedena samyagjAnAno'pi zreNikAdekhi pratibandhasaMbhavAhajanayA pratipadyata iti // 77 // tAtparyAtha :- AganI sahAyavALA abhigrahAdi zubhaga e audayikabhAvathI baLavAna che A satyanuM darzana badhA ja jIvone thatuM nathI. samyagudarzanarUpI sazakta bhAvanetravALA samyagRSTi ja dhArmika saMskAre vaDe keLavAyelI saddabuddhi dvArA te satyane nihALI zake che. anAdikAlIna mithyASTi jIva granthibheda na thavAnA kAraNe mithyAtvarUpI andhakArano paDade jeone kyAreya cirAya nathI ane tethI samyagra dazanarUpa netrathI vikaLa hoya che teo janmAdhe puruSanI jema te satyane joI zaktA nathI. tema ja eka vAra granthibheda karyA pachI paNa prApta kareluM samyagadarzana rUpI bhAvanetra jeo khoI beThA che evA (janmAgha nahi paNa pAchaLathI netra gumAvI besanAra) aMdhapuruSa tulya mithyASTi jI paNa te satyane jevAne asamartha che. - ahIM vizeSa dhyAna devA gya bAbata e che ke samyagdaSTi AtmAo utsarga ane apavAdanA bhede AjJAganuM svarUpa yathartha paNe jANatA hovA chatAM paNa amalamAM nathI mUkI zakatA. dA. ta.-zreNika ane kRSNa vagere. tAtparya e che ke samyagdaSTine AjJAganuM yathArthajJAna prAyaH hoya ja che. paraMtu vrataniyamanA svIkAramAM vikalpa che. zreNika vagerenI jema tIvra cAritramehanIcakarmane udaya pratibaMdhaka hoya tyAre na paNa svIkAre, paraMtu tene svIkAravAne bhAva ujajavaLa hoya che. pratibaMdhaka na hoya te samyagUdaSTi AtmA prAya vrata svIkAryA vinA raheto nathI. 77nA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 20-kUvacit saphaLatA kavacit niSphaLatA nanvayamupadezaH kaM prati phalavAn kaM prati vA netyaashngkyaahjijJAsA -abhigraha vagerene upadeza konA mATe saphaLa=jarUrI? ane tenA mATe niSphaLa=binajarUrI? A jijJAsAnuM zloka-78mAM samAdhAna ApavAmAM AvyuM che. esuvaeso phalavaM guNaThANAraM bhativvayA joge / na Thiesu jahA daMDo cakkammi sayaM bhamaMtaMmi // 78 // blekArtha :-A upadeza guNasthAnakano AraMbha ane tenI tIvratA karavAmAM upayogI che. guNasthAnakamAM sthira thayelAo mATe upayogI nathI.dA ta-svayaM pharI rahelA cakra mATe daMDa..78 ___ ayamabhigrahadharaNAdiprakAreNa samyagAjJAyogapravRttiviSaya upadezaH, phalavAn zrotrapekSayA phalopahitaH, guNasthAnakAnAM samyagdRSTyAdirUpANAmArambhasya prathamapravRttirUpasya tIvratAyAzca tathAvidhakliSTakarmodayAd prArabdhapAtAnAM sopakramakarmaNAmuparitanAdhyavasAyasthAnAroharUpAyA yoge janane, na= . naiva sthiteSu sarvAtmanA samadhiSThitaguNasthAnakeSu, tatra svavyApArAsiddheH, upadezasya ca svajanyadravyAjJAkriyApUrvakaguNasthAnArambhasthairyAnyataravyApArasambandhenaiva samyagdarzanAdihetutvAt / atra dRSTAntamAhayathA daNDaH svayaM bhrAmyati cakre / sa hi ghaTajanane prAthamikacakrabhramidvArA mandIbhUtAyAM tasyAmutkaTatadAdhAnadvAravai saphala: syAt natvanyathA, tadAha-[upadezapade 500] 3 sahakArikAraNaM khalu eso daMDovva cakkabhamaNassa / tammi taha saMpayaTTe Niratthago so jaha taheso // ' tathA, 4 "guNaThANagapariNAme saMte uvaesamaMtareNAvi / No tavvAghAyaparo niyameNaM hoi jIvotti // 503 // __yukta caitattathAbhavyatvaparipAkato guNasthAnapariNAmapravRttau tadatyantArAdhanAvazena tadapAyAbhAvAtatparipAkazcaika: kAlavizeSAdaparazcopadezAt , phalaparipAkavat tasya dvaividhyena vyavasthitatvAt / ata eva, "tannisargAdadhigamAdvA' [tattvArtha0 1-4] ityA dyuktamiti // 78 // tAtparyAda-gacchavAsanI maryAdAonuM pAlana karavuM. samyagra prakAre AjJAgamAM pravartavuM. bhalI pere abhigrahonuM pAlana karavuM-A upadeza sarvasAmAnyarIte badhAne mATe upayegI nathI paraMtu je zrotAo samyagdarzana vagere guNasthAnakane prathama prathama AraMbha karavA abhimukha banyA hoya teone A upadeza ghaNo upayogI che-saphaLa che. tema ja patana karAve tevA ahitakAraka kilaSTakarmanA udayathI samyagdarzana vagere guNasthAnakathI jeonA patanane prAraMbha thavA mAMDyo hoya paraMtu teonuM te kilaSTakarma nikAcita na hoya te te kliSTakarmane upakrama lagADIne eTale ke niSphaLa banAvIne uparauparanAM adhyavasAyapAnamAM kramazaH AtmAnuM adhyArehaNa thAya, zubha adhyavasAye vizuddha bane tIvra bane te mATe paNa prastuta upadeza ghaNe upayogI che. 3 sahakArikAraNaM khalu eSa daNDa iva cakrabhramaNasya / tasmiMstathA saMpravRtte nirarthakaH sa tathA eSaH // 4 guNasthAnakapariNAme satyupadezamantareNApi / no tayAghAtaparaH niyamena bhavati jIva iti //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-20-kavacit saphaLatA kavacita niSphaLatA 157 [[sthirAtmAo mATe upadeza nispayogI ] je AtmAe saMpUrNapaNe samyagadarzanAdi guNasthAnakamAM atyaMta sthira che athavA AtmIya baLe upara uparanA adhyavasAyamAM avarohaNa karI rahyA che tevA zrotAone prastuta upadezanI jarUra nathI. kAraNa ke prastuta upadezano e kaI prabhAva nathI ke jenA dvArA te AmAomAM vAMchita asara nipaje. upadeza be rIte samyagadarzana vageremAM hetubhUta che. (1) upadezathI dravyAjJA svarUpa bAhya kriyAmAM pravartAvavA pUrvaka guNasthAnakanA AraMbha pratye abhimukha karavA dvArA athavA (2) guNasthAnakathI paDavAnI saMbhAvanAvALAne upadezathI dravyAjJAsvarUpa bAhya kriyAnA pAlanamAM protsAhana karavA pUrvaka te te guNasthAnakamAM sthiratAnuM saMpAdana karavA dvArA. je zrotAo guNasthAnakano zubha prAraMbha karI cUkyA che ane te te guNasthAnakamAM sthirapaNe adhyArUDha thaI gayA che temanA mATe uparokta banne prakArano saMbhava na hovAthI temanA pratye vyApArazUnya upadeza niSphaLa che-nirupayogI che. dA. ta. svayaM pharatuM cakra ane daMDa. udAharaNanuM tAtparya e che ke ghaTanI utpattimAM daMDanI hetutAne saMbhava be prakAre che. .(1) sthiracakramAM prathama prathama tIvrabhramaNakriyA utpanna karavA dvArA ane (2) maMda paDI gayelI gativALA cakramAM bhramaNa kriyAne punaH uttejIta karavA dvArA. paraMtu maMtrAdinA vege je cakra satata vegapUrvaka pharI rahyuM hoya tyAM ghaTanI utpatti mATe daMDanI koI jarUra nathI. upadezapada zAstra (500)mAM kahyuM che ke-- daMDa jema cakrabhramaNamAM sahakArI kAraNa che tema upadeza paNa sahakArI kAraNa ja che. cakabhramaNa cAlu ja hoya te daMDa jema nirarthaka che tema upadeza paNa." tathA bleka-503mAM kahyuM che ke - nakkI vAta che ke-guNasthAnakanA pariNAmanI vidyamAnatAmAM upadeza vinA paNa jIva jAte guNasthAnakano vinAzaka thato nathI." upadezapadanuM prastuta kathana yuktiprayukta che tathAbhavyatva paripakva thayA pachI guNasthAnakane pariNAma jAgrata thAya che ane e jAgrata thayA pachI tenI sAvadhAnIpUrvakanI ArAdhanAnA pariNAme patana Adi keIpaNa jAtanA nukazAnano saMbhava raheto nathI. guNasthAnaka pariNAma projaka tathA bhavyatvano paripAka paNa be rIte thAya che. (1) paripAkAgyakALasAnnidhyathI (2) upadezathI dA. ta-phaLa pAkavAnI kriyA. e paNa be rIte thAya che. (1) AmraphaLa ghAsa vageremAM nAMkhavAmAM na AvyuM hoya te dIrghakALe pAke che. jyAre (2) ghAsamAM nAMkhavAmAM AvyuM hoya te zIdhra pAkI jAya che. Aja hetuthI zrItatvArthasUtramAM paNa samyagadarzanane prAdurbhAva (1) naisargika rIte tathA (2) gurunA upadeza vagerethI ema be rIte sUcita karyA che. 78 nanvevamupadezaM vinApi samyagdarzanAdikAryasiddhestasya tatra hetutvaM na syAd vyabhicArAdityAzaGkyAha [upadezanI sarvathA niSphaLatA aMge zaMkA ane samAdhAna] zaMkAH je upadeza vinA paNa samyagadarzana vagere guNasthAnakanI siddhi zakya hoya to vyatireka vyabhicAranA kAraNe, arthAt kAraNarUpe abhipreta padArthanA abhAvamAM paNa kArya
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. upadezarahasya gAthA-79 siddhi thai javAthI samyagdarzana vagere bhAvapratye upadezanI hetutA khaDita thaI jaze. zrloka79mAM A zaMkAnuM satarka samAdhAna suMdararIte karavAMmAM Avyu... che-- Naya evaM vabhiyAro kajjavisesA jaheva daMDassa / dAraghaDiyarUveNaM ahavAhigayatthauttA // 79 // zleAkA :- daMDanI jema kArya ja bhinna prakAranu hAvAthI athavA dvAraghaTitarUpe prastuta arthanI hetutA hovAthI kAI vyabhicAra doSane prakRtamAM avakAza nathI. ANNA na caivaM upadezaM vinApi guNasthAnapravRttau vyabhicAraH, kAryavizeSAt kAryagata pariNatibhedAt, 'yathaiva daNDasya' - daNDo'pi hi ghaTatvAvacchinne na heturvyabhicArAditi tatprayojyaH pariNatibheda eva ghaTe rupanIya evamatrApi / nanvIzapariNatibhedAnAkalane daNDe ghaTahetutvagraho na syAditi cet ? na, vyabhicAragrahasya ghaTatvA vacchedena kAryatA graha pratipakSatve'pi tatsAmAnAdhikaraNyena taddmahAvirodhAt, anyathA vahnau tRNAdInAM hetutvagrahAnupapatteH / ' daNDatvaM cakrabhrAmaka vAyvAdisAdhAraNamiti vyabhicAra' iti tu na ramaNIyaM vyavahArasAkSikasya daNDatvasya vAyvAdau pratyakSabAdhAt pRthivItvAdinA sAMkaryAttAdRzajAtyasiddhezva / ' athavA dvAraghaTitarUpeNa adhikRtArthahetutvAt ' - bhramijanakatvena daNDasyeva guNasthAnArambha-pratipAtapratibandhAnyatarajanakatvenopadezasya svakAryahetutve vyabhicArAbhAvAt / na caatraa'Danya pratI'tyAyanyasiddhi:, 'hrAnanuttuLananya vrata 'sthAtivivakSAyA navaracandvAniti dhyeyam / / 7 / / tAtparyA - upadeza vinA paNa guNusthAnapariNAmanI pravRttimAM za'kAkAre je vyatireka vyabhicAra doSanI uddabhAvanA karI che te durgaMLa che, kAraNake nisargathI utpanna thatA guNasthAnaka pariNAma judA ja prakAranA hoya che ane upadezathI pragaTa thatA guNasthAnaka pariNAma kAI judA ja prakAranA hoya che. Ama kArya bhUta gati eTale ke piraNAmeAnI pariNita arthAt svabhAva bhinna bhinna hAvAthI upadezaprayAnya guNasthAnapravRttimAM upadezanI hetutA akhaDitapaNe jaLavAi rahe che. ghaTa pratye daDanI kAraNatAmAM paNa dekhAya che ke jyAM cakrabhramaNa svataH pravRtta che athavA Itara sAdhanivezeSathI cakra ghumAvavAmAM Ave che tyAM pUrvokta prakAranA vyatireka vyabhicArathI sakala ghaTa pratye iDanI hetutA kha'Dita thAya che chatAMpaNa te sarvathA khaDita na thAya te mATe daDathI utpanna thatA ghaTamAM vizeSa prakAranA pariNAma (=svabhAva) kalpavAmAM Ave che ane tevA svabhAvavALA ghaTa pratye kruDanI hetutA akhaDitapaNe jaLavAi rahe che. [ghaTAtpatti mATe daMDasa'badhI pravRttinA ucchedanI zakAnuM samAdhAna] zakA H- bhAvimAM utpanna thanAra ghaTa IMDa prayAjya svabhAvayukta' haze ke nahi tene niNaeNya alpajJa jana mATe, agAuthI thai javAnI zakayatA na hovAthI vidyamAna krUDamAM ajJAta svabhAvavALA bhAvimAM utpanna thanArA ghaTanI kAraNatA che ke nahi tenA nirNaya ghaTanI utpatti pUrve zakaya nathI. ane tethI ghaTanI utpatti mATe daDaDamAM thatI pravRttine uccheda thaze.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-ra0 kavacit saphaLatA kavacit niSphaLatA 159 uttara :- uccheda thavAnI Apattine avakAza nathI. te A rIte, daMDa prajya ghaTa pratye daMDa hetu che. paraMtu daMDathI aprajya ghaTa pratye daMDanI hetatA nathI. eTale ene artha e thayo ke sakaLa ghaTamAM daMDa hetukatAne abhAva nathI. arthAt jemAM ghaTatva che te badhAmAM daMDahetukatA-daMDaniSThakAraNutA nirUpita kAryatAne abhAva nathI. paraMtu temAMthI keTalAkamAM ja daMDahetukatAnA abhAvane nirNaya che. amuka ghaTa vyaktiomAM daMDahetukatAnA abhAvano nirNaya ghaTavAva dena eTale ke sakaLa ghaTamAM, daMDanikakAraNutA nirUpitakAryatAno nirNaya karavAmAM bAdhaka banI zake che paraMtughaTarvasAmAnAdhikaraNyana eTale amuka ghaTa vyaktiomAM, daMDa hetukatAnA nirNayamAM pratibaMdha karI zake nahi. eTale keTalIka ghaTa vyaktio pratye daMDanI paNuM hetutAno nirNaya hevAthI pUrvokta pravRttinA uchedanI Apattine koI avakAza nathI. dA.ta. keI eka parvatamAM agninA abhAvane nirNaya parvatatvavacchedena eTale ke badhAM ja parvate agnivALA che" evA nirNayamAM vyAghAta karI zake che, paraMtu parvatatva sAmAnAdhikaraNyana eTale ke amuka parvatamAM (je parvatamAM agninA abhAvane nirNaya che tenAthI anya parvatamAM) dhUma hetuthI agnine nirNaya karavAmAM vyAghAta karavAne samartha nathI. [vaNa-araNi-maNinyAye kAryakAraNabhAva pariNatibheda jJAnanA abhAvamAM daMDamAM ghaTanI hetutAno graha na thavAnI je pUrve Apatti darzAvI che. tenI sAme e paNa vicAraNIya che ke agnimAM tRNAdinI hetutAno grahe paNa kaI rIte thaze ? Azaya e che ke tRNa, kASTa. sUryakAnta maNi vagere vahninA aneka utpAdaka kAraNa hoya che. dareka tRNAdithI utpanna thatAM agnimAM paNa bhinna bhinna vizeSatAo udabhavatI hoya che. paraMtu A vizeSatAonuM jJAna badhAne hoya ja-evuM nizcita nathI. eTale evI vizeSatAnA jJAnanA abhAvamAM agnimAM paNa tRNAdinI hetutAnuM jJAna nahi uddabhavI zake. paNa udbhave che te te hakIkta che. eTale agnivasAmAnAdhikaraNyana tRNadinI hetatAnuM jJAna tyAM paNa svIkAravuM ja paDaze. [daMDatva jAti vAyu Adi sAdhAraNa na mAnI zakAya * uparokta viSayamAM keTalAka vidvAne kahe che ke-daMDatva jAtimAtra kASTa vageremAMthI nirmita daMDamAMja mAnavAne badale cakrane ghumAvanAra vegavAna vAyu vagere badhAmAM svIkArI laIe to pachI ghaTavAva chedana kAryatA ane daMDavAva chedana kAraNatA arthAt ghaTa ane daMDanA kAryakAraNa bhAvamAM koIpaNa jAtanA vyabhicAra doSane avakAza nathI. paraMtu temanuM A kahevuM bhAspada nathI. kAraNa ke "1 ra3: e sarvalekaprasiddhavyavahAra kASTAdinirmita daMDamAM ja daMDatvanA pratyakSa jJAnapUrvaka hovAthI temAM ja daMDatvane siddha kare che jyAre vAyumAM "vAyune ." A pramANeno laukika vyavahAra thato hovAthI vAyumAM daNDatva pratyakSa bAdhita che. vaLI vAyumAM je daMDava jAti mAnavAmAM Ave to sAMryarUpa bAdhakanA kAraNe daMDava jAtirUpa nahi thaI zake. je be dharmo kyAMka paraspara abhAvanA samAnAdhikaraNa hoya to vaLI kyAMka bane paraspara samAnAdhikaraNa paNa hoya tyAM saMkaradoSa prasakta thAya che. daMDatva vAyugata pRthvItvAbhAvanuM samAnAdhikaraNa che, ane pRthvItatva mATIretI vageremAM daMDavAbhAvanuM samAnAdhikaraNa che kintu kAchanirmita daMDamAM daNDatva ane pRthivItva paraspara samAnAdhikaraNa che eTale daMDavane pRthvIva sAthe sAMkaryA hovAthI vAyupRthvI ubhayasAdhAraNa daMDavAti asiddha che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-78 guNasthAna prAdurbhAvamAM dvAraghaTitarUpe upadezanI hatA], lekanA uttarArdhamAM vyabhicAra deSanuM nivAraNa karavAno eka anya upAya sUcita karyo che. dvAraghaTitarUpe guNasthAnapravRttimAM upadezane hetu mAnavAmAM kaI doSa raheto nathI. Azaya e che ke-daMDatvarUpe daMDane ghaTa pratye kAraNa mAnavAmAM vyabhicAra dezane avakAza che paraMtu bhramijanakatvarUpe mAnavAmAM kaI doSa rahetuM nathI kAraNa ke je daMDa cakravrumi janaka haze te daMDathI te cakrabhramaNa dvArA ghaTatpatti avazyabhAvi che. ane je daMDamAM bramijanakatA nathI te daMDane ghaTanuM kAraNa ja mAnavAmAM AvyuM nathI eTale evA daMDathI ghaTanI utpatti na thAya te paNa bhramijanakatva rUpe daMDa ane ghaTane kAryakAraNabhAva akhaMDita rahe che. prastutamAM paNa guNasthAnakano prAraMbha karAve athavA guNasthAnathI patanamAM pratibaMdha kare A bemAMthI game te eka dvArA ja guNasthAna pravRtti ane upadezane kAryakAraNabhAva mAnavAmAM Ave te je upadezathI pUrvokta be dvAra phalIbhUta na thAya tevA upadezathI guNasthAna pravRtti na thAya te paNa je upadeza bemAMthI eka dvArane utpanna kare te upadeza te dvArarUpI mAdhyamathI guNasthAna pravRttimAM avazya hetu banI zakaze. [guNasthAna pravRttimAM upadeza anyathAsiddha hovAnI zaMkA ane samAdhAna] zaMkA : "maLyuM prati TALatAmavAva yasya yaM prati hAratA prahaH sa ta prati yathAsiddhaH | A prakAranI anyathA siddhithI grasta hovAthI upadeza guNasthAna-pravRttimAM kAraNabhUta mAnI zakAze nahi. zaMkAne Azaya e che ke jema zabda pratye kAraNutA graha ryA vinA anyabhAva pratye AkAzanI hetutAne graha zakya banatuM na hovAthI ghaTAdi anyabhAve pratye nyAyamate AkAzane kAraNe mAnavAmAM AvatuM nathI. e ja rIte bhramine utpanna karIne daMDa ane guNasthAnaka AraMbha Adi vyApArane utpanna karIne upadeza caritArtha thaI jatuM hovAthI anukrame ghaTa ane guNasthAnakapravRtti pratye te ubhaya anyathAsiddha che. anyathAsiddha eTale abhipreta hetu vinA paNa kAryotpattinI zakyatA. samAdhAna :- je zakti anyathAsiddhithI upadezanI hetutAnuM vighaTana karavAmAM Ave te adaSTa (puNya-pA5) svarUpa vyApAra dvArA pratyeka dhArmika anuSThAnanI svargahetutA paNa rada thai jAya. e na thAya mATe te tarkazAstramAM "vyApArathI vyApArInI anyathAsiddhi thatI nathI." e mata sarvatra prasiddha che. svargotpatti pratye dharmakriyA hetutAne surakSita rAkhavA mATe 'kama prati"" ItyAdimAM pariSkAra karavA jarUrI che. te A pramANe "muhagaDhAnanukUma prati zALatAmAvAva pasya e prati vAtAmaH, sa ta prati gAthAsiDha: =mukhyaphaLamAM prayojaka na hoya tevA (zabda) bhAva pratye kAraNutAgraha karyA pachI ja jene (AkAzane) anya (ghaTa) bhAva pratye kAraNutA graha zakya hoya te (AkAza) tenA (ghaTa) pratye anyathAsiddha kahevAya. AkAzanI siddhi nyAyamate zabdanA samavAyIkAraNa rUpe ja zakya che ane ghaTarUpa phaLa pratye zabda prayejaka nathI eTale ghaTa pratye AkAza anyathAsiddha thaI jAya che. jyAre dharmakriyAthI upara thatuM puNya ane upadezaprayukta guNasthAna AraMbha Adi anukrame svargotpatti ane guNasthAnapravRttimAM prAjaka hevAthI "phalAnanukUla anya prati." ityAdi anyathAsiddhinA gherAvAmAMthI mukta che. 7lA
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 20-kavacita saphaLatA kavacita niSphaLatA atra paramatamAzaGkaya niraakurvnnaahzloka-80mAM uparokta viSayamAM eka zaMkA ane tenuM samAdhAna raju karyA chennnu evaM suttatthaggahaNuvaeso virujjhae sutte / bhannai Na so virujjhai jamapattavisesaphalavisao // 80 // . zlekArtha - [ zaMkA -] uparokta rIte te sUtramAM karelA svArtha grahaNanA upadeza sAthe virodha Avaze. [ uttaraH] virodha nahi Ave kAraNa ke te aprAptapadavizeSa phaLaviSayaka che. 80 nanviti prazne, evamavasthitapariNAmeSUpadezasya niSphalatve, sUtro=siddhAnte, sUtrArthagrahaNopadezo yathaucityena nityaM sUtrArthapauruSIvidhAnAtmA, viruddhayate / dvividhA hi zrutagrAhiNaH, kaThoraprajJAstaditare ca, tatra ye kaThoraprajJAste prathamapauruSyAM sUtrAdhyayanaM kRtvA dvitIyapauruSyAM "suttattho khalu paDhamo'' ityAdinAnuyogakrameNa tasyArthamAkarNayanti, ye tu na tathArUpAste pauruSIdvaye'pi sUtrameva paThanti, kAlAntare saMpannaprajJAprakarSAzca te pauruSIdvaye'pi sUtrArthagrahaNAya yatnamAdriyanta iti hi sUtrIya upadezaH, na cAyamavasthitapariNAmeSUpadezasya niSphalatve kathamapi phalavAniti cet ? bhaNyateatrottara dIyate, na sa-prakRtopadezaH viruddhayate, yad-yasmAt 'aprAptavizeSaphalaviSayaH' -siddhe hi pratipAdye samyagdarzanAdau svarasatastatpravRttimataH prati tadupadezo na saphalaH syAt , apravRttapravartanAtmakatvAtasya, asiddhe tu kevalajJAnaprAptihetAvapUrvajJAnAbhyAse pratipAdye kathamiva tadupadezoM niSphalaH syAt ? ta eva tadA pravRttyupapatteH / tadidamAha-[upadezapada 501-502] "jai evaM kiM bhaNiyA Nicca suttatthaporusIe u / taThThANaMtaravisayA * te hoMti na teNa dosoy||501|| 7 apunvanANamgahaNe Nicca bhAseNa kevaluppattI / bhaNiA suaMmi tamhA evaM ciya eyamavaseyaM // " // 502 // [sUtrAtha paarsiin| zani cha ? za ] tAtparyAtha:-zaMkAkArane Azaya e che ke avasthita pariNAmavALA te te guNasthAnakamAM sthira banI gayelA AtmAo mATe je upadeza sarvathA niSphaLa hoya to pAramarthasiddhAMtamAM ucitakrame harahaMmeza "sUtra pirisi" ane "artha parisi" karavAne upadeza karyo che te paNa niSphaLa thaI jaze. athavA tenI sAthe virodha Ubhe thaze. zratAbhyAsa karanArA be prakAranA heya che eka te evA, jeonI buddhi-prajJA tIkSNa hoya ane bIjA maMdaprajJa hoya. jeonI prajJA tIkSaNa hoya teo divasanA prathama praharamAM sUtranuM adhyayana kare ane bIjA praharamAM 5 sUtrArthaH khalu prathamaH // 6 yadyevaM kiM bhaNitA nityaM sUtrArthapauruSyAstu / tatsthAnAntaraviSayAste bhavanti na tena doSo'yam // * 'tattotti' iti upadezapade pAThAntaram 7 arvajJAnagrahaNe nityAbhyAsena kevalotpattiH / bhaNitA zrute tasmAdevamevaitadavaseyam / / 21
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 upadezarahasya gAthA-80 suttarathI vahu damo..." A AvazyakaniryuktinI gAthAmAM sUcita "prathama vAcanAmAM sAmAnya suvArtha, pachI bIjI vAcanAmAM niryukti-arthagarbhita sUtrArtha ane trIjI vAcanAmAM uktAnukta sakaLa sUvArtha" A prakAranI traNa vAcanAnA anuga kramathI sUtranA arthanuM adhyayana kare. jeo maMdaprajJa hoya teo pahelA ane bIjA ubhayapraharamAM mAtra sUtranuM adhyayana kare ane kAlAntare buddhi pariSkRta thaI gayA bAda sutrane artha grahaNa karavAmAM prayatnazIla thAya. A prakArane sUtrane upadeza sthira pariNAmavALA AtmAo mATe je niSphaLa hoya te pachI tenI saphaLatAnuM upapAdana kayA sthaLe karI zakAya ? [aprApta guNa prApti mATe sUvAtha pIrasIne upadeza saphaLa] samAdhAna dvitIya praharamAM sarvasAdhune uddezIne karAyelA arthagrahaNa saMbaMdhI vidhAna sAthe pUrvokta hakIkatane keI virodha nathI kAraNa ke sthira pariNAmavALA sAdhune paNa aprApta evA apUrva guNanI prApti mATe te saphaLa che. je samyagu darzanAdi guNa saMbaMdhI AcAramAM keI AtmA svayaMbhU AMtarika utsAhathI macI paDyo che. tene te samyam darzanAdino upadeza karavAmAM Ave to te niSphaLa javAno pUrepUro saMbhava che kAraNa ke je AcAramAM pravRtti sthagita thaI gaI hoya te AcAramAM pravartAvavAmAM upadeza saphaLa banate hoya che, kintu kevaLajJAna vagere guNonI prApti karAvanAra apUrva jJAnAbhyAsa, nitya navAM navAM adhyayana vagere anuSThAnamAM sthirapariNAmIne paNa AgaLa vadhAravA mATe sUtrArtha pirisIne upadeza atyaMta jarUrI che kAraNa ke tenAthI ja te te anuSThAnomAM pravartavAne tIvra utsAha ane temAM pravRtti uddabhave che. upadezapada (gAthA-501-102) zAstramAM kahyuM - je upadeza niSphaLa hoya te svArtha parisI zA mATe nitya karavAnuM kahyuM ? (10) sthAnAtara arthAt apUrva apUrva vizeSa (guNa)nI prAptine uddezIne kahyuM hovAthI kaI deSa nathI pa0nA AgamamAM kahyuM che ke-apUrvajJAna grahaNamAM niraMtara abhyAsathI kevaLajJAna pragaTa thAya che- tethI sUtrArtha pirisIne upadeza saphaLa jANo." 50ra8nA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-21 zraddhA-jJAna vinA AcaraNa saphaLa na thAya. nanUpadezAduktavyApArAbhAve'pi nivRttisaMbhavAdeva na niSphalatvaM bhvissytiityaashngkhyaahzaMkA-upadezathI guNasthAna AraMbha ane patanapratibaMdha A be dvArenA mAdhyame guNasthAnapravRtti na thavA chatAM paNa kiMcit pApathI zrotAnI nivRtti asaMbhavita na hovAthI A rIte upadezane sarvathA niSphaLa mAnavAnI jarUra nathI. A zaMkAnuM pleka-81mAM samAdhAna karyuM che guNaThANAvAvAraM etto virao avirao NiyamA / jaha dahaNo adahaMto sattIe dAhamo ceva // 8 // zlekAtha-guNasthAna vyApAranA abhAvamAM upadezathI nivRtti niyama anivRtti che. na bALavA chatAM paNa agni zaktithI te dAhaka ja hoya che. jeTalA guNasthAnA'vyApAra samyagdarzanAdiguNasthAnA'pravRttI, ita upadezAt , yathAkathazcidvirato'pi prANAtipAtAdibhyo nivRtto'pi, niyamAdekAntato'nivRtta eMva; hetutaH svarUpataH phalatazca hiMsAdisvarUpajJAnaM tannivRttirUcirUpa darzanaM ca vinA kuto'pi kAraNAddoSanivRttAvapi tacchapatyanivRttyA tattvatastadanivRtteH / atra dRSTAntamAha-yathA dahano'mihikazaktivyAghAtAbhAve kuto'pi vaiguNyAdadahannapi zaktyA dAhaka eva / tadidamAha-[ upadezapada-512] 8 jANai uppaNNaruI jai tA dosA NiyattaI sammai / iharA apavittIi vi aNiyatto ceva bhAveNaM // 81 // [ hiMsAdi pApathI tAtvika nivRtti kayAre?] tAtparyAtha je upadezathI guNasthAnamAM pravRtti athavA tadanukUla vyApArane uddabhava na thAya e upadezathI game te rIte prANAtipAta vagere pApathI zrotAnI nivRtti thAya to paNa paramArthathI te nivRtti nivRttirUpa nathI ja. hetuhiMsA, svarUpahiMsA ane anubaMdha hiMsA (jenAM svarUpanuM varNana pUrve thaI cukayuM che. juo pRSTha 8muM) vagere hiMsAdi svarUpanA jJAna vinA ane hiMsAdi pApathI nivRtti mATe rUci svarUpa samyagadarzana pedA thayA vinA keI agamya Ihalaukika ke pAralaukika svArtharUpa kAraNathI prANAtipAta vagere deSathI zrotA bhale uparata thAya paraMtu te pApa pratyenuM tenuM valaNa yathAvat hevAthI arthAt pApa pravRttimAM pravartaka zakti akhalita=abAdhita hovAthI paramArthathI te te nivRttinuM kaI mahattva nathI. dA. ta.-agnimAM je svAbhAvika dAhaka zakti paDelI che te akabaMdha hoya tyAM sudhI kyAreka te zakti dabAI javAnA kAraNe dAha na thAya to paNa te agni dAhaka ja kahevAya che. e ja rIte dADhanuM jhera nivAyuM na hoya tyAMsudhI majabUta rIte jaDabAmAMthI pakaDele sApa karaDI na zake to paNa tene jherIle svabhAva nivRtta thato nathI.) upadezapada (gAthA-512) zAstramAM kahyuM che ke8 jAnAtyutpannaruciryadi tasmAddoSAd nivartate samyak / itarathApravRttavipi anivRttaciva bhavina //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-82 "(doSane) kharAkhara jANe ane tenA tyAga karavAnI ruci utpanna thAya tA ja doSathI zuddha nivRtti thAya. anyathA (jJAna-zraddhAnA abhAvamAM) apravRtti hovA chatAM paNa bhAvathI nivRtti nathI.' / / 815 atha kathaM tattvato nivRttirityAha 164 zrloka-82mAM nivRttinuM tAttvika svarUpa darzAvyuM che tamhA vayapariNAme pavaTTae nANadaMsaNasamaggo / savapatto gAme gavadutta viyAruMto 82 zleAkA :-uparokta hetuthI jAgRta vrata pariNAmI AtmA jJAna-darzana sahita gaurava lAghavanA vicAra karIne sAvadhAnIpUrvaka pariNAmamAM (AcaraNIya anuSThAnamAM) pravarte che. 582aa tasmAdajJAtvA'zraddhAya ca nivRttasya tattvato'nivRttatvAt, vratapariNAme = AbhyantaratratAdhyaMbasAye sati pravarttate jJAnadarzanAbhyAM samagraH = sampUrNaH, tathA upayukto = dattAvadhAnaH, pariNAme == AyatikAlAnuSTheye'rthe, alpabahutvaM guNadoSagataM gurulAghavaM vicArayan = zAstrAnusAriNyA sUkSmaprajJayA pratisaMdadhat / itthaM vicAravanta eva hi taponuSThAnAdiSu samyak pravRttyA vizAlaM phalaM labhante, anIdRzAstu lokottara pathAvatAriNo'pi avyAvRttaviparyAsAstathA pravarttante yathA svapareSAM diGmUDhaniryAmakA ivA kalyANahetavo. bhavantIti / ayaM cAyatikalyANaphalAnubandhI vicAro'nvayavyatirekAbhyAM vratapariNAmaniyata yogajAdRSTasAdhya eveti nizcIyate // 82 // [ jJAnadarzana vinA tAttvika pAnivRtti na heAya ] tAparyA :samyag jJAna ane zraddhAnA abhAvamAM pApathI nivRtti vAstavika rIte nivRttirUpa ja nathI. tethI samyagdarzana ane jJAnapUrvaka hRdayamAM vrataanukULa-adhyavasAya jAgRta thAya tyAre atyaMta sAvadhAnIpUrvaka, lAbha ane nukazAna sabaMdhI gurU-laghu bhAvanA zAstrAnusArI vizuddha ane sUkSmabuddhithI parAmarza karIne, bhAvikALamAM atyadhika hitakara ArAdhya kriyAnuSThAna vageremAM pravarte che. mumukSu chadmastha purUSane sanmArga darzana mATe ananya sAdhana ekamAtra zAstrarUpI netra che. tenA viveka pUrvakanA upayAgathI tatkAla upasthita anekavidha kanyAmAMthI kayA kartavyanuM pAlana karavAthI nukazAna alpa ane lAbha vadhu che ane kayA kartavyanuM pAlana karavAthI lAbha alpa ane nukazAna vadhu che enA kharAkhara sthirabuddhithI parAmarza karanArA AtmAe tapazcaryA vagere anuSThAnAmAM catheAcitapaNe pravRtti karavA dvArA puSkaLa sat phaLane prApta kare che. jee e pramANe vicAra karyA vinA ja leAkeAttara jainazAstrApaSTi mArganuM AcaraNa karavA besI jAya che tene buddhiviparyAsa yathAvat vidyamAna hovAthI vidhi vagerenA vivekarahitapaNe tee evu. behuduM AcaraNa kare che ke jethI sva ane para ubhayanuM ahita karanArA thAya che. dA. ta.-dizAne sarvathA bhUlI gayelA vahANanA saMcAlake vahANane je te dizAmAM haMkArye rAkhe to te vahANamAM rahelA yAtri ane pote samudramAM Akhare DUbe che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 21-zraddhA-jJAna vinA AcaraNa saphaLa na thAya 165 vratane adhyavasAya jAgRta thaye hoya tyAre niyatapaNe udayamAM AvelA viziSTa prakAranA gajanita zubhakarmathI ja bhaviSyamAM hitakara zubhaphalAnubaMdhI e zAstrAnusArI gurulaghu bhAvagarbhita vicAra pravarte che. A hakIkata anvaya ane vyatireka ubhayathI sunizcita che. arthAt tathA prakAranA zubhakarmanA udayamAM ja te vicAra jAgRta thAya che. paNa je te zubhakarmone udaya na hoya te A vicAra Avato nathI. 8rA alpabahutvavicArameva diGmAtreNa darzayati [ upasargo sahana karavA athavA vidhithI pratikAra karo] mAtra dizA sUcana rUpe leka-83mAM gurU-laghu bhAvane vicAra darzAvyA che- puci duJcinnANaM kammANaM akkhaeNa No mukkho / teNa khamai uvasagge paDiAraM vA kuNai vihiNA / 83 / plekArtha : pUrvabhavamAM bAMdhelA karmo niryA vinA mokSa nathI. tethI upasargane sahana kare che, athavA vidhipUrvaka tene pratikAra paNa kare che. chellA __ pUrva bhavAntare, duzcIrNAnAM nibiDAdhyavasAyato nikAcanAvasthAM nItAnAM karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM, akSayeNA='nirjaraNena, no naiva, mokSaH paramapuruSArthalAbhalakSaNaH saMpadyate yataH, tena kAraNena upasargAnupasthitavyAdhyAdirUpAn kSamate='dInamanaskatayA'nubhavati, vA'thavA, pratikAra vidhinA"phAsuaesaNiehiM phAsuaohuddesiehi kIehi / pUie missaehiM AhAkammeNa jayaNAe // " [ ] ityAdikalpAdigranthoktaglAnacikitsAsUtrAnusAriNA kurute, na tu gurulAghavAlocanavikalasvavikalpamAgeNa / ayaM bhAvaH-vyAdhiviprayogapraNidhAnarUpArtadhyAnAbhAve samyagadhisoDhavya eva vyAdhimumukSuNA, tasya bubhukSitAnnalAbhatulyatvAt / tathA ca paThyate 10kaMDUya bhattakhaddhA tivvA viyaNA ya atthi kucchosu / kAsaM sAsaM ca jara ahiyAsai sattavAsasae // [uttarA0 ni0 84] ArtadhyAnapravRttau saMyamayogahAnau vA vidhinA pratikAramapi kuryAt , durdhyAnaniSedhasaddhyAnAdarApramAdapradhAnatvAccAritrapariNAmasya / tadAha-[upadezapada-543] 11 adRjjJANAbhAve sammaM ahiyAsiyavvao vaahii| tabbhAvammi vi vihiNA paDiyArapavattaNaM Neyam // 83 / / | tAtparyAthaH "nibiDa adhyavasAyathI nikAcitapaNe bAMdhelA jJAnAvaraNa vagere karmonI nirjara jyAM sudhI kaThora upasarga-pariSaho vagere sahana karIne karavAmAM na Ave tyAMsudhI tenAthI chUTakAro thato nathI-sarvocca purUSArtharUpa mokSanI prApti dUra rahe che. A prakAranA samyaga nizcayathI sAdhu bhagavaMte pitAnA para AkramaNarUpe AvI paDelA roga vagere upasargone barAbara sahana kare che ane e sahana karatI vakhate "hAya-hAya ! mAre ATaluM badhuM 9 prAsukaiSaNIyaiH prAsukaughoddezika krItaH / pUtyA mizrakairAdhAkarmaNA yatanayA // 10 kaMDUkaM bhaktakSudhAM tIvra vedanAM cAkSikukSiSu / kAsaM zvAsaM ca jvaramadhyAsayati saptavarSazatam // 11 Ata dhyAnAbhAve samyagadhyAsitavyo vyAdhiH / tadbhAve tu vidhinA pratikArapravartanaM zeyam //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 upadezarahasya gAthA-84 sahana karavAnu" evu lezamAtra phrenca dAkhavatA nathI. jo te rAga vagere kharekhara asahya hoya teA bIjA vikalpamAM vidhipUrvaka tenA pratikAra kare che. rAga asahya AvyA hoya ane vadya vagere amuka ja prakAranA pathyAhAranuM sUcana kare te te pathyAhAranu' anveSaNa kaI vidhithI sAdhu kare te darzAvatA bRhatkalpa thanA'glAnacikatsA' sUtramAM kahyuM che ke sau prathama betAlIza prakAranA dveSarahita nirjIva AhAranuM anveSaNu kare. jo te pathyAhAra e rIte upalabdha na thAya tA nirjIva tA kharA ja paNa egha-uddezika eTale ke jemAM sAdhunI paNa sAmAnyathI gaNatarI karI levAmAM AvI che tevA vizALa janasamudAyane uddezIne anAvelA AhAranuM anveSaNa kare. yadyapi AmAM doSa tA che ja paNa ghaNA alpa, e rIte paNa upalabdha na thAya teA sAdhu mahAtmAne dAna devA mATe koie kharIdI rAkhyu hoya tevuM meLavavA mATe anveSaNa kare. tevuM paNa na maLe teA kramasara pUrti mizra ane AdhAkI doSathI duSTa evA paNa nirjIva AhAranu yatanApUrvaka grahaNa kare. ane e rIte zAstrokta, vidhine anusarIne vyAdhinA pratikAra karavA joie ene badale gurulaghu bhAvanA parAma karyA vinA ja pAtAnI svacchaMda mati kalpanAthI pratikAra na kare, sUtranu rahasya e che ke mumukSu AtmAe kayAre A rAga TaLe........kayAre A rAga TaLe........' evI mAnasika roga viyoganI laganIrUpa AdhyiAna na thatu hoya teA upasthita rogane avazya sahana kare, kAraNa ke bhUkhyo mANasa anna mATe jeTalA talase tenA karatAM paNa vadhu nirjarArthI mumukSu AtmA upasargAne sahana karavA jha`khatA hoya. kahyu` che ke-(uttarAdhyayana sUtra niyukti gAthA-84) "(sanat kumAra rAjiSa e) khaMjavALa, bhAjananI bhUkha, akSi ane kukSimAM tIvra vedanA, zvAsa, khAMsI (udharasa), jaratA, sAtaseA varSa sudhI sahana karyA." have jo tenI sahana karavAnI zakti na hoya ane A dhyAna anicchAe paNa thai jatu' hoya tA athavA atijarUrI vihAra, pratikramaNa, svAdhyAya, glAnasevA vagere viziSTa sayamayeAgA sIdAtA hAya tA pUrvokta vidhithI rAganA pratikAra paNa kare, cAritranA pariNAmamAM durgAnanA nirodha, avicchinnapaNe zubhadhyAnanI dhArA ane apramattabhAva pradhAna che. eTale ArtadhyAna thatuM hAvA chatAM paNa jo vyAdhinA vidhipUrvaka pratikAra karavAmAM na Ave teA cAritranA pariNAma ghavAya. zrI upadezapadazAsra (543) mAM kahyu` che ke ArtadhyAna na thatuM hAya tA rAgane yathAcitapaNe sahana karavA joie ane Artta. dhyAna thatu hoya teA vidhipUrvaka roganI cikitsAnuM pravartana jANavuM. 583aa nanvevamutsargataH pratiSiddhAyAH cikitsAyA AdaraNe kathamavikalaphalalAbhaH syAdityata Aha [apavAda mAnA pAlanamAM ArAdhanAnI zaMkA ane samAdhAna ] zaMkA :-utsarga mArgomAM jenA niSedha karavAmAM AvyA che te rogacikitsAne AdaravAmAM paripUrNa phaLaprApti thAya kharI ? je ArAdhanA ke nirjarA utsa mAge rogane sahana karI levAthI thAya, apavAda mAge tenI cikitsA karAvavAthI te nirjarA gumAvAya ke prApta thAya ? zlAka-84mAM uparokta zaMkAnuM nirAkaraNa karyuM che-- puTThAlaMvaNasevI ubei mukkha sa mAiThANaM tu / phAsato No dhamme bhAveNa Thio adhannoti // 84 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 21-zraddhA-jJAna vinA AcaraNa saphaLa na thAya zlekArtha - je puSTAlaMbane apavAdamArganuM sevana kare che te mokSe jAya che, mAyA sevana karanArane paramArthathI dharmamAM sthAna ja nathI. tethI te abhAgIye che. 84 ___ sa puSTAlaMbanasevI=jJAnavaiyAvRttyAdisamarthAlaMbanenApavAdapathapravRttimAn upaiti mokSaM, AjJAzuddhapariNAmAnubandhA'vicchedAt , yatamAnasya kvAcitkayA virAdhanAyA apyakiJcitkaratvAt / yadavAci nizIthabhASye 12kAhaM acchittiM aduvA adhIhaM tavovahANelu ya ujjamissaM / gaNaM ca nIIe va sAraissaM sAlaMbasevI samuvei mukkhaM // " atha yo'puSTAlaMbanamuddizya pratIkAraM kuryAttataH kiM nirjarA syAnna vetyAha-mAtRsthAnaM= mAyAdoSa tu spRzan jIvaH, bhAvena=paramArthena, dhamena sthitaH adhanyaH, koTityAgena kAkiNIgrahaNapravRtta iva nirjarAlAbhatyAgena pUjAkhyAtyAdisthahAparatayAtmadrohapara iti hetoH / tAtvikavratapariNAmavato hi naivaM viparItaphalapravRttikatvaM bhavati tathAsvAbhAvyAt / tadidamAha[ upadezapada-544-545] 13"savvattha mAiThANaM na payaTTati bhAvato u dhammami / jANato appANaM na jAu jIvo iha duhi|| 14koDiccAgA kAkiNIgahaNaM pAvANa Na uNa dhannANa / dhanno a caraNajuttoti dhammasAro sayA hoi / 8 / / tAtparyAtha - jyAM sudhI utsargamArge nirvAha zakya hoya tyAMsudhI mumukSuoe apavAdanuM sevana karavAnuM hoya nahi. paNa evA prabaLa kAraNe UbhA thayA hoya tyAre ja apavAdanuM sevana vidhisara karavAnuM hoya che. dA.ta.-viccheda pAmI rahelA zrutajJAnane punajIvita karavA mATe, athavA pitAne jJAnAbhyAsane avicchinnapaNe TakAvI rAkhavA mA jarUrI paDyAhAra utsargamArgathI upalabdha na thAya te apavAda chevaTe AdhAkarma deSa dUSita AhAra paNa grahaNa karavo paDe. e ja rIte zvAnasAdhunI vaiyAvacca mATe paNa apavAda sevana karavuM paDe. A badhA apavAdasevananAM prabaLa kAraNe upasthita thatA apavAda sevana karanAra paNa mokSa prApta kare che. kAraNa ke jema utsargamArganA pAlanamAM "mAre leza paNa jinAjJA viparIta AcaravuM nathI paNa jinAjJA mujaba ja ArAdhanA karavI che." AvA AjJAzuddhigarbhita adhyavasAyanI paraMparA akhaMDita rahe che tema apavAda sevanamAM paNa te akhaMDita rahe che. jatanA pUrvaka ArAdhanAnI pravRttimAM kyAreka alpAMze virAdhanA paNa thaI jAya te paNa jA jayamANasaM bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA, ajjhatthavisohijuttassa // 12 kariSyAmi acchiti athavA'dhISye tapaupadhAneSu codyasye / gAM ca nItyA sArayiSyAmi sAla basevI samupaiti mokSam // 13. sarvatra mAtRsthAnaM na pravartate bhAvatastu dharma / jAnannAtmAnaM na jAtu jIva iha dravati / / 14, koTityAgAt kAkiNIgrahaNaM pApAnAM na punardhanyAnAm / dhanyazca caraNayukta iti dharmasAraH sadA bhavati // .
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-85 ='sUtra vidhine akhaMDa rAkhIne yatanApUrvaka (sAvadhAnIthI) ArAdhanAmAM pravanAra adhyAtmavizuddhiyukta AtmAne virAdhanA thAya teA paNa nirjarAphaLa prApta thAya che--A AdhaniyuktisUtra"nA vacanapramANathI nukazAna thavAne badale lAbha ja thAya che- emAM koI saMdeha nathI. 168 zrI nizitha sUtranA bhASyamAM jaNAvyu che ke, "hu (sacama-svAdhyAya cegone) akhaMDa rAkhIza, athavA (navA navA sUtrAnu) adhyayana karIza, ke tapazcaryA ane upadhAnamAM udyama karIza athavA (sUtreAkta) nItithI gacchanI sArasabhALa vagere karIza, AvA puSTa Ala banAe apavAda sevana karanAra meAkSamAM jAya che." [kapaTathI apavAda sevanamAM lAbha viSe zakA ane samAdhAna ] zakA : puSTAla ane apavAdasevana karanAra mAkSamAM jAya te te kharAkhara che, paNa apuSTAlakhana arthAt utsarga pAlananI zakti hovA chatAM khoTA bahAnA AgaLa karIne je apavAda sevana kare tene nirjarA thAya ke nahi ? '"gra........ ityAdi sUtrAvacavathI A zakAnA uttara ApavAmAM AvyA che-- samAdhAna :- mAtRsthAna eTale mAcAvIpaNu -kapaTa, je AtmAe kapaTano Azraya laine khATA khATA bahAnA kADhIne apavAdanA nAme je te doSanu sevana karavA besI jAya e AtmA paramArthathI dharmakSetranI bahAra che. tenA jevA bIjo koI abhAgIceA nathI. kAraNa ke jema keAI abujha mANasa karoDonI sapattinA baddalAmAM phuTI koDInu paNa mUlya na hoya tevI tuccha cIja kharIdavA nIkaLI paDe tema nirjarAnA apUrva lAbhanI upekSA karIne leAkamAM pUjAvA mATe athavA leAkamAM peAtAnI vAhavAha karAvavA mATenI jha*khanAthI kharekhara te potAnA AtmAnA ja droha karI rahyo che. tAttvika vrata pariNAma jAgrata thayA hoya tevA pavitra AtmA kayAreya paNa pUjA kIrti mATe mAyA-kapaTathI apavAda AcaratA nathI. tene svabhAva ja tevA umadA hoya che. zrI upadezade (gAthA-544/545) zAstramAM kahyuM che kekoIpaNa sthAnamAM mAyAnA Azraya karavA ucita nathI, khAsa karIne dharmAMmAM tA bilakula niha. A hakIkatane samajanArA jIva kayAreya paNa Atmadroha karatA nathI,' koTI dravyane tyAga karIne tuccha kADInuM grahaNa pApAtmA ja kare che. bhAgyazALIe nahi. je cAritrayukta che te ja kharekhara bhAgyazALI che ane te dharmane ja sadA sArabhUta mAnatA hoya che.' 584aa etadeva bhAvayati [ guNasthAnanA prabhAve vivekanA punita udaya ] guNaThANapariNAme saMte pAeNa buddhimaM hoi / aerodra anne niyameNa u tArisa biti // 85 // zleAkA :- guNasthAnaka pariNAma pravajye chate ghaNuM karIne jIva vivekI bane che. bIjAe kahe che ke pariNAmanI dRSTie te jIvA niyamA vivekI ja hoya che. TapA guNasthAnapariNAme=jIvadayAdiguNaprakarSa pariNAme sati tattvato vidyamAne prAyeNa buddhimAn = yuktAyuktavivecana caturazemuSI parigataH bhavati jIvaH anye tvAcAryAH tatphalaM = buddhimattvaphalaM "
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 21 zraddhA-jJAna vinA AcaraNa saphaLa na thAya 169 svargApavargAdiprAptilakSaNaM apekSya niyamenaikAntena tAdRzaM=buddhimantaM bruvate guNasthAnapariNAmavantaM jIvamiti dRzyam / saMpannanirvaNavatapariNAmAH prANino hi jinabhaNitamidamiti zraddadhAnAH kvacidarthe'nAbhogabahulatayA prajJApakadoSAdvitathazraddhAnavanto'pi na samyaktvAdiguNabhaMgabhAjo jAyante / yathomU--[3ttarAni262] 15 "sammaddiTTI jIvo uvaiThTha pavayaNaM tu saddahai / saddahai asanbhAva ayANamANo guruniogA" // 85|| tAtparyAtha:- te te guNasthAnakanA AcAranA bahumAnagarbhita vidhisara pAlanathI jyAre AtmAmAM te te guNasthAna prApti prAjaka jIvadayA vagere saguNAtmaka pariNAma prakarSa prApta thAya che tyAre moTe bhAge jIva gumAra nahi paNa buddhimAna hoya che. "zuM yukta che ane zuM ayukata che ?" teno vicAra karavAmAM tenI buddhi samartha hoya che. A viSayamAM bIjA AcAryono abhiprAya jarA judo che. teo kahe che ke guNasthAnakano pariNAma pravRtta thayA pachI prAyaH jIvanI durgati thatI nathI. paNa svarga ke mokSanI prApti thAya che ke je buddhimattAnuM ja phaLa che. eTale pariNAmathI vicArIe te guNasthAnakane pariNAma pragaTa thayA pachI jIva avazya buddhimAna ja hoya che. [ kavacita anAbhegathI viparIta zraddhAmAM paNa guNa surakSita ] je AtmAo niraticAra (nirdoSa) vrata pariNAmathI saMpanna hoya che teone jinAgama pratipAdita siddhAtamAM A badhuM ja bhagavAnanuM bhAkheluM che evI majabUta zraddhA hoya che. yadyapi kyAreka anAmegathI jainasiddhAnta jevA bhAsatA paNa vAstavamAM jana na hoya tevA siddhAntavizeSamAM paNa "A siddhAnta bhagavAnane bhAkhele che evI viparIta zraddhA anAbheganI bahulatAthI samyaga jANakArInA abhAvamAM thaI jAya che kharI. paraMtu temAM mukhya doSa te tene tevuM bhaNavanArane hoya che ane tethI saraLa pariNAmI te AtmAnA samyagadarzana vagere guNono vinAza thato nathI. zrI uttarAdhyayana niryukti (163-gAthA) zAstramAM kahyuM che ke. "samyagadaSTi AtmA bhagavadupadiSTa pravacanamAM zraddhA kare che (paNa kyAreka) ajANapaNAmAM gurunA (vitatha) upadezathI addabhUtapadArthamAM paNa zraddhA kare che." pApA atraiva hetumAha guru vagerenA vitatha upadezathI ajANatA viparIta zraddhA thaI javA chatAM paNa pravRtti mArgane anukULa ja rahe che. A vigatanuM sadRSTAMta hetupUrvaka loka 86 mAM spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che - andho asAyarahio purANusArI jahA sayaM hoi / evaM maggaNusArI muNI aNAbhogapattovi // 86 // kArtha - jema azAtA na hovAthI aMdhapuruSa paNa jAte ja nagara tarapha dorAya che tema anAgamAM (aNasamajamAM) paNa muni (mukti) mArge cAlyA jAya che a8dA 15. samyagdRSTiH jIva upadiSTa pravacanaM tu zraddadhAti / zradayAt yasadbhAvamajAnanguruniyogAt // 22,
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 - upadezarahasya gAthA-86 ' asAtarahito'sadvedyakarmodayavimuktaH-andho nayanavyApAravikalaH yathA svayamAtmanA purAnusArI= nalimlucAdibhayaparihAreNa nirupadravanagaramArgagAmI bhavati, tadIyazubhAdRSTasya tathApravRttijananasvAbhAvyAt , evaM munirdurgatipAtopadravayogyatAvikalacAritrAvaraNakarmakSayopazamavAn, anAbhogaprApto'pi kvacidarthe'nAbhogabhAgapi, mArgAnusArI nirvANapathAnukUlapravRttirbhavati // 86 // sinyAya thI sanmArga gamana). tAtparyAthe - AMkha phuTI javAnA kAraNe athavA janmathI ja durbhAgye je zubhAzubha vastuonA darzanathI vaMcita rahyo che tevo aMdha puruSa paNa ghaNuM karIne rastA upara lAkaDI Tekta Tekto sIdhesIdhe cAlyA jate jovAmAM Ave che. tIvra azAtAvedanIya karmane udaya na vartato hovAnA kAraNe daSTinA abhAvamAM paNa tenI mArgagamananI zakti abAdhita rahe che ane tethI ja kaI kAraNasara nagaranI bahAra jaI caDyo hoya te pAchI lAkaDInA sahAre prAyaH koIpaNa upadrava vinA sIdhesIdhe nagaramAM AvI pahoMce che. keI ceraluMTArAnA bhayathI te DagI jatuM nathI. A badhAmAM mukhya kAraNa te tenA zubha puNyadayano te svabhAva ja che, jenA prabhAve te dhArelA sthaLe nirvine pahoMcavAnI pravRtti karI zake che. A daSTAMtathI samyagadaSTi muninI mArgAnusArI pravRtti para paNa suMdara prakAza paDe che. samyagudaSTi munine cAritrAvaraNa karmane e suMdara kSaye pazama che ke jenA prabhAve moTAbhAge te AtmAne durgatipatanasvarUpa upadravanuM meTuM ja jevuM paDe nahi. kyAreka keIka siddhAMta aMge tene samyaga jANakArI na paNa hoya athavA tenI samajamAM kAMIka vaiparItya paNa hoya te paNa muktimArga anukULa pravRttimAM kaI aMtarAya AvatuM nathI. eTale pUrvokta prakAranA cAritrAvaraNa karmane suMdara kSayopazamanA prabhAve mukti mArga upara nividane AgaLa vadhI zake che. eTalA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza rara-pratikULa saMyogomAM paNa bhAva akhaMDa rAkhI zakAya. munibhaavocitprvRttyntrmevaahutsarga mArge niSiddha paraMtu apavAdamAge anujJAta karAyelI vyAdhicikitsAnI eka pravRttinuM nirUpaNa karyA bAda kaleka-87mAM munipaNane ucita evI anya kaSTa sahananI pravRtti darzAvI che- moNami NiyaM sattiM Na nigUhai gADhakaTThapatto'vi / davvAdiyA Na pAyaM bajjhA'bhAve vi bhAvaharA // 87 // zlokArtha :bhayaMkara kaSTa utpannaEupasthita thavA chatAM paNa munipaNAmAM pitAnI zaktine (koI) chupAvatuM nathI. (pratikULa) dravyAdipaNa bAhya (anuSThAna)no ja abhAva karI zake che, paNa (AtyaMtara) bhAvane haNI zakatA nathI. 87nA maune=munibhAve tattvato vidyamAne na nijAM zakti samitiguptyAdiviSayaprayatnarUpAM nigRhati= AcchAdayati / gADhamatyanta duHsahakaSTaM prANaprahANAdirUpaM prApto'pi satpuruSaziromaNiH khalvayaM, na ca satpuruSANAmApadyapi nijapratijJAbhaMga ucita iti / dravyAdiprAtikUlye yatInAmeSaNAzu yAdAvadhyayanAdau ca zaktivicchedAt kathaM yatitvA'pracyavaH syAdityAzakyAha----dravyAdayazca prAyo bAhulyena, bAhyAbhAve'pi kAyikAdibahirvyApAra-vyAghAte'pi, bhAvaharA=yatanApariNAmopaghAtakA na bhavanti, prAyo grahaNaM mandakSayopazamavati vyabhicAravAraNAya // 87 // tAtparyAtha:- tAttvika munipaNuM vidyamAna hoya tyAre ArAdhaka AtmA game tevuM kaSTa Ave to paNa tene sahana karI le che. sahana karavAmAM pracura nirjarA lAbha hovAthI te pitAnI zakti kyAre paNa chupAvatA nathI. potAnA prANa paNa jokhamamAM mUkAya tevA gADha ane atyaMta duHsahya kaSTo veThavA paDe to paNa muni mahAtmAo samiti ane gupti vagere sAdhvAcAranA pAlanano prayatna karyA vinA rahetA nathI. kharekhara AvA munio satapurUSomAM ziremaNi hoya che. tathA purUSo kyAre paNa gametevI ApattimAM paNa pitAnI pratijJAne bhaMga thavA detA nathI ane e bhaMga na thAya e ja sapurUSa mATe ucita che. [ pratikULa saMyogomAM sAdhutA TakI rahevAnI zaMkA ane samAdhAna] ahIM keI zaMkA kare ke kyAreka dravya-kSetra-kALa-bhAva vagere potAnI pravRttimAM pratikULa thaI jAya ane te vakhate sAdhuonI eSaNazuddhi-sUtra adhyayana vagere sAdhvAcAra pAlananI zakti paNu kSINa thaI jAya te zuM te vakhate sAdhupaNuM TakI zake kharuM ? zlokanA uttarArdhamAM A zaMkAnA samAdhAnamAM jaNAvyuM che ke pratikULa dravya-kSetra vagere maTebhAge bAhA zarIrika dharmakriyAone mAThI asara pahoMcADI zake che, paraMtu atyaMtara zubhakeTInA jayaNuM pariNAmanA vighAtaka prAyaH thatA nathI. cAritramehanIya karmane pazama maMda athavA durbaLa hoya tyAre kaIka AtmAnA atyaMtara jayanuM pariNAma na TakI zake tevuM bane. paNa e daSTAMtathI prastuta nivedanane keI AMca na Ave e mATe te sUtramAM prAyaH' zabdano prayoga ucita rIte karAya che. 18
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 upadezarahasya gAthA-88 etadeva nidarzanena bhAvayati zleka. 88mAM pratikULa dravya-kSetrAdi sAgamAM paNa bhAvanI aparAvRttinA viSayamAM subhaTa vagerenA daSTAMta sUcita karyA che - jaha sammamuDiANaM samare kaMDAiNA bhaDAINaM / bhAvo na parAvattai emeva mahANubhAvassa // 88 // zlekArtha-jema (yuddha mATe) barAbara sajaja thayelA subhaTane yuddhamedAnamAM bANa vagere (lAgavA)thI bhAva (yuddhane rasa) badalAto nathI. e ja rIte (prastutamAM) mahAnubhAve viSe paNa jANavuM. 88 ___ yathA samyak svaucityAnatilaMghanena, utthitAnAM unmIlitAdhyavasAyAnAm , bhaTAdInAM= subhaTAdInAM, samare saMgrAme, kAMDAdinA zarIralamabANAdinA bhAvaH pratijJAtavyavasAyaH, na parAvartate nAnyathA bhavati, pratyuta svAmyAjJApAlanaparAyaNatvena ratikelikupitakAntakarNotpalatADanAdivat pramodAyaiva bhavati, evameva mahAnubhAvasya vItarAgAjJApAlane'tyantarasikasya sAdhovyAdivaiSamye'pi na bhAvaH parAvartate kintu pravarddhata iti draSTavyam / subhaTadRSTAntena dravyavaiSamye bhAvavicchitti- .. nidarzitA, AdinA saurASTAdidezotpannAnAmapi dhIrANAM magadhAdidezagamane'pi dhairyAvicalanavat subhikSa iva durbhikSe'pi dAnazUrANAM dAnavyasanAkSobhavat bubhukSAdivyasane'pi siMhAdInAM tRNAdyagrAsavat kSetrAdivaiSamye'pi bhAvA'vicchittirbhAvanIyA // 88 // [subhaTa vagerene abhaMga utsAha ] tAtparyArtha:-yuddha aMgenI maryAdAonuM ullaMghana na thAya tenI sAvadhAnI sAthe yuddha karavA mATe zastrAdithI sajaja ane utsAhita thayelA "laDI ja levuM che" evA adhyavasAyavALA subhaTa vagerene bANa vagere zastradravyanA jIvaleNa ghA lAgavA chatAM paNa yuddhanA medAnamAM temanA utsAhamAM oTa AvatI nathI, laDI levAnA nirNayamAM phera paDato nathI. ulaTuM, jema ratikrIDAmAM gusse bharAyelI strI priyane kAnanI bUTa pakaDIne haLavethI lapaDAka mArI de te paNa tenA para Asakta thayelA purUSane AnaMda upaje che. te ja rIte pitAnA mAlika rAjA vagerenI AjJAnuM pAlana karavAmAM vaphAdAra subhaTone paNa yuddhamAM majhA ja paDe che. prastutamAM munio mATe paNa Ama ja samajavuM. teo paNa vItarAga sarvajJa devAdhidevanI AjJAnuM pAlana karavAmAM atyaMta vaphAdAra ane utsAhI hovAthI viSama-pratikULa dravya-kSetrAdimAM paNa teone ArAdhaka bhAva badalAvAne badale vRddhigata thAya che. mULa zlokamAM mAtra bANa vagere pratikULa dravyanuM ja udAharaNa ApavAmAM AveluM che. paraMtu Adi padathI pratikULa kSetra-kAlAdi paNa A rIte sUcavAyA che. je manuSya saurASTra vagere dezamAM ja janmyA hoya, UryA hoya, meTA thayA hoya ane jiMdagI gALI hoya teone kayAreka magadha vagere kSetramAM jaIne dIrghakALa rahevAne prasaMge upasthita thAya te tyAM pratikULatA anubhavavA chatAM paNa dhIra purUSenI dhIraja akhaMDita rahe che. lezamAtra paNa dhIraja gumAvatA nathI. tevI ja rIte pratikULa kSetramAM paNa munione ArAdhaka bhAva akhaMDita rahe che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 22-pratikULa sAgAmAM paNa bhAva akhaMDa rAkhI zakAya 193 vRSTi sArI thaI hoya ane samagra dezamAM sukALa hoya tyAre jema dAnavIra purUSo dAna ApavAmAM pAchIpAnI karatA nathI tema varasAda na thavAnA kAraNe cAre bAju duSkALa paDyo hAya ane hAhAkAra macI gayA hoya, peAtAnuM ja peTa bharavAmAM lAkA gaLAbUDa thaI gayA hoya tyAre paNa jagaDUzA jevA dAnavIra purUSo potAnA svArtha joyA vinA dAna ApatAM acakAtA nathI. sukALanI jema duSkALamAM paNa dAna ApavAmAM zaurya dAkhave che. munie paNa pratikULa kALa upasthita thatAM potAnA ArAdhaka bhAvane jALavI rAkhe che. game tevI kakaDIne bhUkha lAgI hoya teA paNa jema zUravIra siMha kayAreya paNa ghAsa khAtA nathI tema pariSaddha vagere pratikULabhAvAtmaka paristhiti upasthita thavA chatAM paNa munie nidya AcaraNa karavA prerAtA nathI. sArAMza - pratikULa dravya kSetra-kALa-bhAvamAM munie dhAre tA mAtra potAnA zubhabhAva TakAvI zake che teTaluM ja nahi, tenI vRddhi paNa karI zake che. 588aa etadeva nidarzanAntareNa draDhayati zloka 8mAM bhramaranA eka vadhu STAMtathI bhAva aparAvRttinuM dRDha samarthana karyuM che-- mAlaguNaNuSNo mahuarassa tapakvavAyahINattaM / paDabaMdhe'vi Na kaiA emeva muNissa suhajoge // 89 // leAkA :- mAlatI puSpanI suvAsathI AkarSAyelA bhramarane durbhAgye kayAreka te na maLe tA paNa tenuM AkarSaNa chuTatuM nathI. e ja rIte munie mATe paNa zubhayAgAmAM jAvuM. 8hyA mAlatIguNasya=mAlatIparimalacArimAnubhavaikamamacetasaH, madhukarasya = bhramarasya, pratibandhe'pi= kuto'pi hetostadaprAptAvapi tatra = mAlatyAM yaH pakSapAto = bahumAnanairantaryAtmA taddhInatvaM = tadvikalatvaM kadAcidapi na bhavati, evameva munezcaraNapariNAmavataH zubhayoge svAdhyAyadhyAnavinayavaiyAvRttyamAnAdirUpe dravyavaiSamyarUpe pratibandhe'pi pakSapAtahInatvaM na bhavati, yathAzaktyanuSThAnena mAtRsthAnAnAsevanena ca tatraiva cetasaH pratibandhAt // 89 // [bhramarane mAlatI puSpanI jema munine zubhayAganuM gADha AkaSa Na ] tAtparyA :- pratikULa dravyakSetrAhimAM munimahAtmAonA bhAva akha MDita rahe che te bhramaranA dhAntathI paNa suMdara rIte samajAya che. bhamarA suvAsapriya che. tema ja parAgarajanu pAna karavAne zokhIna heAya che. mAlatI puSpamAM sugaMdha paNa bharapUra hoya che ane parAgaraja paNa, tethI bhramarAne tenuM dina-rAta AkarSaNa hoya che. kayAreka azubhanA udaye divaseAnA divasA sudhI mAlatInu` mADhuM jovA na maLe teA bhamarAne tenA vinA cena paDatuM nathI, tene meLavavAnI jhaMkhanA ane tenA guNunuM bahumAna bhamarAnA aMtaramAM guMjyA karatA hoya che, kayAreya paNa te chuTatuM nathI. sayamanA pariNAmavALA munei mATe paNa Avu ja che. sUtra svAdhyAya, dhyAnayAga, vinayanRtya ane vaiyAvacca vagere zubhAnuSThAna cALAnA ekvAra rasAsvAda karyA pachI mAkSa na thAya tyAMsudhI e badhu... cheDavAnu dIla thatu' nathI. azubhanA udaye pratikULa dravya-kSetrAdimAM paNa te badhA zubhayAgAnI ArAdhanA karI levAnI lAlaca tenI chUTatI nathI. mAyA DAkaNa na sparze te rIte yathAzakti ane yathA avasara te badhuM sAdhI levAnI utsukatAmAM ja citta parAvAyeluM rahe che. 8lA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17* upadezarahasya gAthA-20 ___ nanvevaM zubhayogecchAyA anapAye'pi tatra pravRttyabhAvAt kathaM phalasiddhiricchA hi pravRttAvevopayujyate pravRttizca phalajanana ityAzaGkayAha zaMkA phaLasiddhi mATe mAtra zubhayoganI icchA akhaMDita rahe eTaluM ja jarUrI nathI, zubhayogamAM pravRtti paNa jarUrI che kAraNa ke sAdhyanI siddhimAM pravRtti hetu che ane IcchA te pravRttinA utthAnamAM preraka che. sAdhyanI siddhimAM te kAMI sIdhesIdhI hetu banI jatI nathI. to pachI zuganI IcchA akhaMDita rahe te paNa pravRttinA abhAvamAM lAbha zuM? zloka-90mAM A zaMkAnuM samAdhAna prastuta che - apayaTTo vi payaTTo bhAvaNaM esa jeNa tassattI / akarakhaliA niviDAo kammakhaovasamajogAo // 90 // zlokArtha : (bAhya) pravRttinA abhAvamAM paNa bhAvathI (=atyaMtara rIte) te pravRtta ja che. kAraNa ke karmanA utkaTa kSaye pazamanA vegathI pravRttinI zakti asmalita hoya che. apravRtto'pi pratibandhAt dravyakriyAyAmavyApRto'pi, bhAvena paramArthena pravRtta eSa zubhabhAvavAn , yena kAraNena tacchaktiH satpravRttizaktiH askhalitA=avyAhatA, nibiDAt vajrAzmavadurbhedAt karmakSayopazamayogAt satpravRttipratipanthicAritramohanIyakarmakSayopazamasambandhAt / itthaM cAtra zakye zaktyasphoraNavinAkRtaH zubhabhAva eva svagatanirjarAlAbhaheturabAhyatvAccaitatphalasya bAhyapravRttyabhAve'pi na kSatiriti phalitam // 90 // tAtparyAH pratikULa dravya-kSetra vagerenI mAThI asarathI bAhya dravyakriyAmAM pravRtti (=anukuLa vyApAra) muni mahAtmAo karI zakatA nathI, to paNa pravartavAnA zubha bhAve akhaMDita hovAthI tAttvika daSTie joIe te sAdhyasiddhimAM teonI AtyaMtara bhAvAtmaka pravRtti satata cAlu ja rahe che. kAraNa ke AtyaMtara sapravRttimAM virodhI cAritra mohanIya karma che, enA prabaLa-vA ane pASANa jevA nakkara kSaye pazamathI tevI sampravRtti karavA mATe zakti akhaMDita hoya che. vicAra karatA uparokta kathanane e bhAvArtha nikaLI Ave che ke je anuSThAna zakya hoya emAM zaktinA asphAraNano abhAva arthAt temAM zakti pheravyA vinA na rahevApaNuM zubhabhAva sAthe gADharIte saMkaLAyeluM hovAthI pitAnA AtmAne karmanirjarA rUpa lAbhamAM prajAka bane che. A lAbha bAhya nahi paNa AMtarika phaLa rUpa hovAthI temAM mukhya hetu paNa AMtarika bhAvAtmaka kAraNa ja haya, bAhya pravRtti te te bhAvanA saMpAdanamAM ja upayogI rahI eTale tevA bhAvanI svataH vidyamAnatAmAM bAhyapravRtti na paNa hoya te paNa sAdhyasiddhi thavAmAM kAMI aTakatuM nathI. jene
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 23-suvihita sAdhuo Aje paNa vidyamAna che. idAnImudIritaM munivRttaM sAMpratakAle'pi yojayannAha ghaNAne evuM ThasI gayuM hoya che ke A pAMcamA ArAnA paDatA kALamAM te AgaLa darzAvyA tevA sAdhuo hoya ja kyAMthI ? AvI ukhala kalpanAne bahiSkAra karatA pUjya zrImadda upAdhyAyajI mahArAja vartamAnakALamAM paNa tevA sAdhuonI vidyamAnatAmAM pitAnI akhaMDita zuddha zraddhA zloka-1mAM vyakta karI rahyA che- evaM khu dussamAe samiyA guttA ya saMjamujjuttA / panavaNijjAsaggaharahiyA sAhU mahAsattA // 91 // plekArtha duSama kALamAM paNa evA samiti-gumi rata, saMyamamAM ughata, sukhabadhdha ane asagraharahita tathA mahAsattazALI sAdhuo vidyamAna che. velA evamuktaprakAreNa 'khu' iti nizcaye, duHSamAyAM paMcamArakalakSaNakAle, apigamyaH tatrApi sarvataH pravRttaniraMkuzA'samaJjasAcArAyAM vakSyamANalakSaNAH sAdhavo jJAtavyAH, iti vAkayArthasambandhaH / samitA IryAdisamitiparAyaNAH, guptAH saMlInamanovAkkAyAH, saMyame=paJcAzravaviramaNAdirUpe saptadazabhede udyaktAH uttarottarAnuSThAnacikIrSAnubaddhapravRttimantaH, prajJApanIyAH kuto'pyanAbhogAt sAmAcArItaH skhalane'pi savinairgItArthazca prajJApayituM zakayAste ca te'sannasundaro grahaH svavikalpAttathAvidhAgItArthaprajJApakopadezAd vA viparyastarUpatayA zAstrArthasyAvadhAraNaM tena rahitAH, tathA mahAsattvA bhagavadAjJAto devairapi cAlayitumazakyAH // 91 // tAtparyAtha:-game teTaluM kaSTa AvI paDe te paNa pUrve kahyA mujaba zubhabhAvathI calita thAya nahIM evA sAdhu mahAtmAo vartamAnakALamAM pAMcamA ArAmAM sarvathA na ja hoya evuM nathI. kAraNa ke bhagavAnanuM zAsanarUpI sitAro pAMcamA ArAnA cheDA sudhI A bharatakSetranA gaganamAM camakatA rahevAno che. eTale vartamAna kALamAM ke jemAM niraMkuza pravRttioe mAjhA mUkI che ane viparIta AcAre phAlIphulI rahyA che tyAre paNa A bharatakSetramAM IryA vagere pAMca samitinuM pAlana karavAmAM utsAhI, manavacana-kAyAnI guptitrayathI alaMkRta, paMcAzrava parihAra svarUpa sattara prakAranA saMyamamAM uttarottara caDhiyAtA anuSThAna ArAdhatA javAnI IcchAthI gADhapaNe saMkaLAyelI pravRttiomAM niraMtara udyamI, kaIka anAganA kAraNe sAmAcArIthI dUra jaI rahyA hoya tyAre saMvijJa gItArthe temane punaH zuddha sAmAcArInI abhimukha karavA prayatna kare te turata ja pAchA vaLe evA sukhabedhya ane svacchaMdamati kalpanAthI athavA tevA prakAranA agItArtha upadezakanA salAhasUcanathI, viparItapaNe zAstranA tAtparyanuM avadhAraNa na karI beThA hoya tevA arthAt asagraha rahita ane deve paNa jinAjJAthI jemane calita na karI zake tevA prabaLa satvazALI sAdhumahAtmAo Aje paNa vidyamAna havAmAM kaI zaMkA rAkhavAnI jarUra nathI. ApaNane tevA sAdhumahAmAnuM darzana na thatuM hoya ke bheTe na thato hoya te temAM ApaNuM kamanasIba ja , bhAga
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 upadezarahasya gAthA-92 bhajave che nahi ke tevA sAdhuone abhAva. vaLI kharA dilathI zodhanArane A duniyAmAM joItuM hoya te ghaNuM badhuM lagabhaga maLI rahetuM hoya che. chellA uktgunnaanaamutpttibiijmaavisskurvnnaahgADha kaSTa upasthita thavA chatAM paNa zubhAnuSThAnanI zakti na chUpAvavI vagere pUrvavaNita saddaguNonI prAptimAM mahatvane bhAga bhajavanAra kayuM tattva che-A jijJAsAnuM samAdhAna zloka-92mAM karyuM che- NiyamA patthi caritta kaiyA vi hu nANadaMsamavihaNaM / tamhA tammi Na sate asaragahAINa avagAso // 12 // zlekArtha :-samyaga jJAna ane samyagU darzana vinA kyAre paNa cAritra heya nahi e niyama che. eTale cAritra hote chate asaha vagerene avakAza nathI mArA _ niyamAt ekAntataH, nAsti cAritra kadApi hi-duHSamasuSamAyAM duHSamAyAM vA jJAnadarzanAbhyAM vihInaM-rahitaM, tasmAttasmin-cAritro sati asadgrahAdInAM doSANAM nAvakAzaH, jJAnadarzanasAmagrayaiva tadvIjamithyAtvocchedAditi bhAvaH / atrAsadgrahasya prathamamabhidhAnAttasya mukhyadoSatva, tatparityAge cAkhilaguNalAnaH sUcyate / / 92 / / [cAritranA sadabhAvamAM asadugraha niravakAza ] tAtparyAtha-jena siddhAMta pramANe kALa cAhe cothA ArAne hoya ke pAMcamA ArAne hoya, samyagu darzana ane samyagU jJAnanA abhAvamAM samyaga cAritrane sahabhAva kyAreya paNa hotuM nathI eTale cAritra hoya te samyam darzana guNa avazya hAya ane samyaga darzana guNanI vidyamAnatAmAM asaddagraha vagere doSarUpI magatarAo cAstriInI AjubAju pharakI zaktA nathI. samyagadarzana ane samyagajJAna rUpa sAmagrIthI asagraha vagere deSatA bIjabhUta mithyAtvane ucacheda thaI jAya che. A zlokamAM Adi zabdathI bIjA paNa de abhipreta hevA chatAM zabdathI tene grahaNa na karatAM mAtra asaddagrahanuM ja grahaNa karyuM. te e sUcavavA mATe ke asagraha badhA doSamAM mukhya netA che. eTale je ekamAtra asagrahane ja parityAga thaI jAya te pUrvavarNita samiti, gupti, ghara upasargamAM paNa mArgathI acalitapANuM vagere vizvapUjya saddaguNanI prApti thAya che tema A zlokamAM garbhita rIte sUcavyuM che. tArA nanu mA bhUvan cAritriNo'sadgrahAdayazcAritraghAtakAH pariNAmAH, para mokSaH sarvakiyoparamAditi sarvakriyAnirodhe sAdhayitumArabdhe kimarthaM svAdhyAyAdiSu kriyAvizeSeSu yatnaH karttavyatayopadiSTaH ? zukra -- [ kriyAnidhane badale zubhAnuSThAnano upadeza zA mATe ? zaMkA]. zaMkA :-jJAnAcAra, darzanAcAra ane cAritracAramAM aviratapaNe saMlagna rahevAthI asadagraha vagere cAritrabhaMjaka azubha pariNAmeno upadrava cAritrIne na thAya e hakIkata svIkArI laIe. paNa jyAM sudhI AtmA sakriya hoya tyAM sudhI karmamukti nathI. kriyAo
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-23 suvihita sAdhuo Aje paNa vidyamAna che 177 cAhe zubha hoya ke azubha hoya, sarvakriyAno niSedha thAya te ja karmanA baMdhanathI AmAM chUTe. eTale sarvakriyAono tyAga karavAno upadeza ApavAne badale svAdhyAya vagere zubhAnuSThAna mAM udyamI banavAne upadeza karavAnuM zuM prajana che ? A zaMkAnuM zloka 93mAM samAdhAna karyuM che- sajjhAyAi NiogA cittaNiroheNa haMdi eesi / kallANabhAyaNataM paidiNamuciyatthaciMtAe // 13 // zlekArtha : svAdhyAya vageremAM prayatnathI sAdhuonuM citta ekAgra bane che. cittanI ekAgratAthI pratidina ucita tanuM ciMtana thAya che, enAthI jIva bhaviSyamAM kalyANanuM bhAjana bane che. chellA ___haMdItyupadarzane, eteSAM sAdhUnAM svAdhyAyAdiniyogAt pApazrutA'vajJApradhAnajinAgamAdhyayanAdiviziSTaprayatnAt, cittasya-manaso nirodhenetaraviSayavyAvRttyA-tadekAgratAlakSaNena, pratidinaprativAsaraM jJAnavRddhau, ucitArthAnAM-tattadravyAdisAmagrayanurUpotsargApavAdAdirUpANAM cintayA= murulAghavAnupAtinopayogena, kalyANabhAjanatvaM AgamiSyahadratvaM bhavati, zAstrArthAnusandhAnasunizcitapariNatikapavRtte reva zreyomUlatvAt / tathA ca svAdhyAyAdikriyayA'saskriyAnivRttiH, tasyAM ca kASThAprAptAyAM nirvikalpapariNAmAbhimukhye baDherdAhya vinAzyAnuvinAzavat svayameva svanAze, mokSo'pyarthAdupapatsyata iti na kazcidvirodha iti phalitam // 93 // . [zubha kiyAe ja paraMparAe mokSa prApaka che.] tAtparyAtha -caramAvartamAM paNa AmA kharekhara ekSaprAptine vece tyAre ja thAya che ke tyAre gaNadeSa aMge gaphalaghabhAvano viveka karavAnI sAcI samaja ane zaktino AvirbhAva thAya che. je avasare jevA prakAranA dravya-kSetra-kALa-bhAva vagerenI sAmagrI mojuda hoya te avasare "utsarganuM AcaraNa ucita che ke apavAdanuM utsarganA AcaraNamAM lAbha vadhAre che ke apavAdanA AcaraNamAM ?" AvA prakAranA gurU-lAghava bhAvAnusAre pravartatA satata upayogathI AtmA mokSanagarInI atyaMta nikaTa AvI jAya che. pUrvokta prakArane upaga satata pravRtta rahe te mATe mananA nidhapUrvaka pratidina zAstrIya jJAna vadhAravAnI ghaNI ghaNI jarUra che. mana jyAM sudhI niruddha na thAya tyAM sudhI zAstrIya gahana tatte aMgenA jJAnanI vRddhi thavI duHzakaya che. cittane nirodha eTale manamAMthI bIjA badhA bInajarUrI ane nukazAnakAraka azubhavicAranI sAphasUphI karIne cittane jarUrI tAvika viSayenA ciMtanamAM tallIna-ekAgra karavuM. [svAdhyAyathI moMvRttio upara bhAre aMkuza ] cittanI AvA prakAranI ekAgratAnuM saMpAdana karavAmAM svAdhyAya rAmabANa upAya che. AtmAne cirabhUtakALathI pApakRta-mithyAzrata jevA ke kAmasUtra, prema kathAo dhUtazAstra vagerenA abhyAsane ghaNo casako lAgI gayA hovAthI jinapraNIta zAstronuM adhyayana karavAno rasa 23
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 upadezarahasya gAthA-94 jAga bahu kaThIna che. paNa jyAM sudhI e harAmacasakAne phagAvIne arthAt pApipadezaka ane buddhivikAraka pApakRtane Adara karavAnuM choDI daIne jenAgama ane temAMthI jharaNAMrUpe nIkaLelA vividha prakaraNa zAstranA gahana-mArmika adhyayanamAM AtmA tallIna na bane, svAdhyAya bhegamAM viziSTa prayatna na kare tyAM sudhI cittanI ekAgratA durlabha che. A rIte svAdhyAya vagere anuSThAnanuM saMyamajIvanamAM keTaluM badhuM UMcuM mahattva che te siddha thAya che. zAstrIya tattanA pUrvAparabhAvagarbhita parAmarzathI bhAvi pariNAmane sunizcitapaNe vicAra karIne karavAmAM AvatI pravRtti, e ja kalyANanuM kharuM mULa che. sArAMza e che ke svAdhyAya vagere kriyAnuSThAnathI azubha kriyAne rasa nivRtta thAya che ane svAdhyAya vagere zubhagane rasa jema jema prakarSanA zikhara para caDato jAya tema tema nirvikalpa avasthA arthAt nivikalpa samAdhibhAva vadhune vadhu abhimukha thatA jAya che. ane sAdhananI carama sImAe AvIne UbhA rahetA sarva vikalpo zAMta thaI jAya che, sarva kriyAo baMdha paDe che. A rIte svAdhyAyAdi kriyAthI paraMparAe karmabaMdhanathI muktinI prApti suzakaya hovAthI pUrva zaMkita virodhane avakAza nathI. jema Izvanane bALI agni pote paNa bujhAI jAya che tema asat kriyA vagere deSarUpI Izvanane bhasmIbhUta karIne svAdhyAya vagere sat kriyAo paNa zAMta thAya che. chellA tadevaM duHSamAyAmapi gurupAratavyeNa ye svAdhyAyAdipradhAnayogapravRttAsteSAM yatitvamavyAhataM, ye tu viparItAstAnavagaNayannAha - uparokta rIte A viSama paMcama kALamAM gurune parataMtra rahIne jeo svAdhyAya vagere mahattvapUrNa gomAM tallIna hoya che teonuM sAdhupaNuM akhaMDita havAmAM kaI saMdeha nathI. tyAre jeo gurune choDIne svachaMdapaNe pravartI rahyA che teo avagaNanA (=upekSA)ne pAtra che te zloka-94mAM darzAve che kei asaggahagahiyA amuNaMtA eyamattadoseNa / / ujjhiyapahANajogA bajjhe joge ThiyA tucche // 94 // zlekArtha - khedanI vAta che ke, kadAgrahamAM phasAyelA keTalAka pitAnA vAMke ja uparokta tattvane samajyA vinA pradhAnoge tyajIne tuccha bAhyagamAM macI paDe che. 94 kecit asadgrahagRhItAH mithyAbhinivezavisaMsthulIkRtAtmazaktayaH, etat-ucitArthacintayA kalyANabhAjanatvaM, 'amuNaMta'tti-ajAnAnAH, AtmadoSeNa-svAjitena mithyAtvamohAdikaThinakarmavipAkena, ujjhitastyaktaH pradhAnayogo-vipulataranirjarAnibandhanagurupAratanvyAdhInasvAdhyAyAcArAdhanAtmA yaiste, bAhye-bahipTimAtraramye yathAvatparamaguruvacanopayogazUnyatayA zarIvyApAramAtrarUpe, tucche'tyalpaphalake, yoge-anuSThAne, sthitAH-svabuddhikalpanayA pravRtAH / te hi parityaktanarmadAtIrA mRgatRSNAyAM jalabhramavantaH kAkabAlA iva keSAM na zocanIyA iti bhAvaH // 94 // [ svachaMda yationuM AcaraNa khedajanaka che.] tAtparyAthI viparIta abhinivezathI jeonI Atmazakti sAva vikRta (malina) thaI gaI che. tevA kadAgrahI jIve pUrvabaddha mithyAtvamohanIya vagere kaThora karmanA vipAkodayathI
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 23-suvihita sAdhuo Aje paNa vidyamAna che 179 pUrvoktaprakAranI aucityagarbhita tattvaciMtAthI ja kalyANane pAtra banAya che te hakIkata samajI zakatA nathI ane tethI ja teo ati vipula nirjarA lAbha karAvanAra guruparatantratAthI otapreta svAdhyAya vagerenI ArAdhanA kaSTamaya samajIne tyajI de che. kevaLa upara uparathI bAhyadaSTie sArA dekhAtAM paNa atituccha phaLa ApanArA bAhya gAnuSThAne ke je parama guruzrI tIrthaMkara paramAtmAnA sAragarbhita vacanone anusaratA upayogathI arthAt sAvadhAnIthI zUnya hovAthI mAtra zArIrika kaSTakriyA rUpa ja che, temAM potAnI svaccheda matikalpanAthI racyApacyA rahe che. evAonI dazA kAgaDAnA baccAMonI jema ghaNI burI thAya che. narmadA nadIne tIre vRkSa upara beThelA kAgaDAnA baccA kaIka agamya dveSathI samIpa rahelA madhura ane nirmaLa nadInA vahetA pANIne tyAga karIne dUra dUra dekhAtA jhAMjhavAnA nIra pratye AkarSAya che. pANInI bhramaNAthI te bAju deTa mUke che. te kAgaDAnA baccA jevA keTalAka svaccheda sAdhuo sarva tattvamAM pradhAna gurutatvane tyajI daIne potAne ThIka lAgatA game tevA AbhAsika bAhyAnukAnamAM AkarSAya che. ane enI dizAmAM doTa muke che. te kyA sujJane khedane viSaya na bane. 194 itthaM pravRttAste kiM kurvantItyAha [ svachaMda yationuM Dagale ne pagale patana ] kheda upajAve tevI pravRtti karatA svaccheda sAdhuo kevuM kevuM AcaraNa kare che te zloka 5mAM vyakta karyuM che mannaMtA annANA appANaM gurucarittajogatthaM / mattA iva gayasattA pae pae haMta nivaDaMti // 95 // zlekAtha -jAte ajJAnI hovA chatAM pitAne ugra cAritranuM pAlana karanArA samaje che, A rIte matta banelA ane satvahIna teo Dagale ne pagale patita thAya che. chelpA ajJAnAstattvopayogazUnyAH AtmAna bAhyavyApArapravRttaM svaM gurucaritrayogasthaM durddharacAritrAnuSThAnasthita manyamAnAH, mattA iva vArUNIpAnavigalitacetanA iva gatasattvA nivRttadhairyAH pade pade-sthAne sthAne 'haMteti khede' nipatanti praskhalanti / tathAhi-mattAH pade pade gAtrabandhazithilIbhAvAt patanti, evamete'pi kenacidvidagdhena gaMbhIrasUtrArtha pRSTAH sarva guNamAtmanyAropayitukAmAstadanupalambhe tatsamAdhAnA'zaktAH pade pade patantIti // 95 // tAtparyAtha-jeone tattvAtattvane viveka ja nathI. chatAMya tevA ja bAhya kriyAo mAM tatpara banIne potAnI jAtane ghaNuM UMcA prakAranuM ugra ane vizuddha cAritranuM pAlana karanArA samajI bese che. teo kharekhara unmatta che. pracura madyapAna karIne je jIvenuM citanya mUchitaprAyaH thayuM che tevA dhIrajane khoI besanArA satvahIna unmattaprAyaH jIve Dagale ne pagale pachaDATa anubhave che te kharekhara kheda upajAve tevI hakIkata che. madyapAnathI unmatta banelAo zarIranA sAMdhA DhIlA thaI javAthI Dagale ne pagale lathaDiyA khAya che tema te svachaMda sAdhuo paNa jyAre temane kaI vidvAna gaMbhIra sUtronAM artha pUche tyAre pitAnI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-96 jAtamAM badhA ja guNanA astitvanuM pradarzana karavAnI bhAvanAvALA hovA chatAM paNa artha na AvaDavAthI tenuM samAdhAna karI zakatA nathI. A rIte tattvacarcAnI bhUmi para pade pade dhokA khAya che. chelpA eteSAmajJAtitAmeva ythaasthitaamupdrshytikaleka-99mAM kadAgrahI jIvonuM vAstavika ajJAna paNa raju karyuM che jaM hINA tullatta vahati ee mahANubhAvANaM / ussuttaM bhAsaMtA bitiyA sA bAlayA tesi // 96 / / zlekArtha - karAgrahI jIve guNahIna hovA chatAM paNa maharSionA samovaDiyA thavA yatna kare che ane te mATe utsutra bhASaNa kare che te temanI bIjI bAlizatA che-- nAlDA yad yasmAddhInA=abhyantarazuddhayogarahitAH mahAnubhAvAnAM bAhyAbhyantarayoge samucitapravRttInAmAgamAnusAriNAM maharSINAM tulyatvaM bahantyete, utsUtra svAbhiprAyikAcArasamAdhAnAya sUtraviruddhaM bhASamANAH, sA teSAM dvitIyA bAlatA, ekA sUtraviruddhAcaraNarUpA, dvitIyA ca mahApuruSAvagaNanarUpeti / tathA cAgamaH-[ AcArAMga-sUtra 189, patra 250 / 251] FF"zIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANAM / asIlA aNuvayamANassa bitiyA maMdassa bAlayA" // 96 / / [kadAgrahI yationI utsutra bhASaNa pravRtti] tAtparyAtha - kadAgrahIo sUtra virUddha AcaraNa karI rahyA hoya che e te eka emanI bAlizatA che. vaLI temanI bIjI bAlizatA e che ke jAte atyaMtara zuddha yegathI rahita hovA chatAM paNa pote bahu UMcI jAtanuM cAritra pALe che te dekhAva karavA Agama anusAre bA ane atyaMtara ubhaya prakAranA gAnuSThAnamAM ucita rIte pravatI rahelA sAcA . maharSienI sAthe spardhAmAM Utare che. vaLI teone nIcA dekhADavA mATe ane pitAnI icchA mujabanA AcAranuM samarthana karavA mATe sUtra viruddha bhASaNa karatA zaramAtA nathI. A rIte te maharSi onI avagaNanA karI rahyA che. zrImad AcArAMga sUtra (189)mAM kahyuM che ke je (maharSio) zIlavAna che. upazamabhAvamAM nimagna che tathA saMkhyA=saMyamamAM parAkramI che teone kuzIla kahevA te maMda=buddhihInenI bIjI bAlizatA che." dA nanu kaSTAnuSThAyinAM kimarthameteSAM mahAnubhAvaspardhAmiyatA guNavadga: syAt yena dvitIyavAlatAvakAza ityaashngkyaahprazna:- karAgrahIo jyAre eka yA bIjI rIte kaSTa veThI rahyA hoya che, te pachI temane bo sAthe spardhAmAM utAravAnI jarUra zI paDe che? spardhAmAM utare to guNavAnonI nidrA karavI ja paDe che te dekhItu che paraMtu spardhAmAM utare ja zuM kAma? ke jethI bIjA naMbaranI bAlizatAne avakAza rahe ? A praznano uttara pleka. 7mAM raju karyo che 16. zIlavanta upazAntAH saMkhyayA gacchantaH / azIlA anuvrajamAnasya dvitIyA mandasya bAlatA //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-23 suvihita sAdhue Aje paNa vidyamAna che 181 logo hi bajjhadiTThI pAyaM tattaTThanANaparihINo / tesiM saMgahaheu tesiM AjIviA garahA // 97|| zlekArtha - leke prAyaH tattvajJAnathI zUnya hoya che ane A pAtadazI hoya che. teone bhegA karavA mATe niMdA e ja temanI kadAgrahIonI AjIvikA che. 97 ___ loko madhyamaprakRtirlokaH, hi nizcitaM bAhyadRSTirbAhyavyApAramAtraprekSI, tadukta SoDazake 1-2] "bAlaH pazyati liGga madhyamabuddhirvicArayati vRttam / AgamatattvaM tu budhaH parIkSate sarvayatnena // 2 // " iti prAyo-bAhulyena tattvArthajJAnaparihInaH AgamazuddhotsargApavAdAdipravRtiparIkSAkSamasUkSmaprekSArahitaH, teSAM saMgrahahetoH svAyattIkaraNAthaM teSAM tucchayogAnuSThAyinAM gardA svotkarSArthaketaraguNavanindA AjIvikA=jIvanavRttiristhameva mugdhamatInAM svasthAnavyAmohopapatteH // 9 // _sviprazaMsA ane para niMdA e kadAgrahIonuM jIvanavrata] tAtparyAtha :- kadAgrahIone mahaSionI niMdA karyA vinA cena ja paDe nahi. kAraNa ke lokone maharSionI dizAmAMthI parA mukha karIne potAne tarapha AkarSavA mATe pitAne utkarSa ane maharSione apakarSa vyakta karyA vinA teo kairIte rahI zake? loko te prAyaH madhyama prakAranA hoya che. ApAtadazI arthAt bAhya kaSTAnuSThAna pratye DhaLatA valaNavALA hoya che. Adya SoDAka sUtramAM (zloka-ramAM) kahyuM che ke bALabuddhi che mAtra liMga ja jue che. madhyama prakAranI buddhivALA che bAhyAcaraNane mahattvanuM samaje che. jyAre buddhimAna puruSo AgamatattvanI parIkSA karavA badhA ja prayatna karI chUTe che." A sUtramAM jaNAvyA pramANe leka te prAyaH madhyamabuddhi hoya che tema ja moTebhAge teone tAtvika arthonI jANakArI hotI nathI. zAstranI jemAM saMpUrNa sammati hoya tevI tsagika ke ApavAdika pravRtti aMgenA aucitya ane anaucityanI parIkSA karavAnI trevaDa dharAvanArI sUkSama buddhino chAMTe paNa temanAmAM heta nathI. evA lo ke upara potAno adhikAra ane sattA jamAvavA mATe eka sAdhanarUpe teo tuccha evA bAhyagenuM kaSTa veThe che. vaLI lokonuM dhyAna pitA tarapha kheMcavA (kendrita karavA) mATe teone pitAnA utkarSanuM pradarzana karavAnI jarUra UbhI thAya che ane jyAre zAstravihita jinAjJA mujabanI AcaraNuo dvArA pitAno utkarSa dekhADavAmAM teone niSphaLatA sAMpaDe che. tyAre jinAjJAnuM pAlana karanArA sadaguNI mahaSionI niMdA karavAno prAraMbha kare che. chevaTe ene ja potAnI AjIvikA banAve che. A rIte ja te bicArAo bheLA lokone potAnA viSayamAM vyAmaha arthAt bhulAvAmAM pADI zake che. pAchA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 24-syAdavAda garbhita dezanAvidhinuM pAlana Avazyaka lokasaMgrahArthamitaragarhayaivopadezenApyeteSAM mhaadosstvmityaahleone AkarSavA mATe eTale ke lekamane raMjana karavA mATe bIjAonI niMdAthI garbhita je upadeza karavAmAM Ave che tenAthI paNa kadAgrahIo kevA mahAdeSanA bhAgIdAra bane che te bleka-98mAM savistara jaNAvyuM che- avi sakijjayAiccAisuttabhaNi vihiM ayANatA / vakkhANaMtA atthaM NissakA te mahApAvA // 98 // zlokAI - jeone saMvinavA ItyAdi sUtramAM upadarzita vidhinI jANakArI nathI ane bephikarapaNe arthanuM bhASaNa (lekacara) kare che teo mahApApanA bhAgIdAra thAya che. 98 __api punaH, 'saMkijjayA' ityAdisUtrabhaNitaM vidhiM ajAnAnAstathAvidhaguruniyogAbhAvAt , . artha sUtrArtha vyAkhyAnayantaH svAbhiprAyAnusaraNenopadizantaH niHzakkAH-sUtrAzAtanA'bhIravaste'jJAninaH mahApApA:-pApebhyo'pi pApAH, nAmamAtragrahaNamapi teSAM pApAyeti bhaavH| vyAkhyAnavidhisUtra cedaM sUtrakRtAGge caturdazAdhyayane vyavasthitam-[22 taH 27 sUtreSu] ___ saMkiMjjayA'saMkiyabhAva bhikkhU vibhajjavAyaM ca viyAgarijjA / bhAsAdu dhammasamuThitehiM viyAgarejjA samatA supaNNe" // 22 // bhikSuH-sAdhurvyAkhyAnaM kurvannarvAgdarzitvAdarthanirNayaM pratyazaGkitabhAvo'pi zaMketa auddhatyaM pariharannahamevAsyArthasya vettA nAparaH kazcidityevaM na garva kurvIta tathA vibhajyavAdaH syAdvAdastaM sarvatrAskhalitaM vadet, tamapi bhASAdvitayena byAdityAha-bhASAdvikamAdyacaramalakSaNaM, dharma samyaksaMyamAnuSThAnenotthitAH-samutthAstaiH saha viharan samatayA-rAgadveSarahitatayA zobhanaprajJaH / [sUtrakRta aMgamAM upadezanI paripATI tAtparyA - je uzRMkhala sAdhue sUtrakRtAMga sUtramAM "saMkiga thA..." ItyAdi sUtramAM vistArathI jaNAvelA upadezavidhine, suvihita saddagurUnI parya pAsanA (AdhInatA)nA kaSTathI bhaNyA nathI ane niHzaMkapaNe sUtranI AzAtanA thavAno bhaya rAkhyA vinA potAnI IcchA mujaba sIdhesIdhuM ja svArthanuM pravacana karavA besI jAya che te ajJAnIo sAmAnya pApIo karatAM paNa caDhiyAtA che. eTale temanuM nAma levAmAM paNa pApa lAge temAM navAI nathI. zrImad sUtrakRta nAmanA bIjA aMga sUtramAM graMtha nAmanA 14mAM adhyayanamAM sUtra 22 thI ra7mAM uparokta hakIkata suMdara prakAra darzAvI che. je atre jijJAsu susAdhuone upayogI hovAthI zrImadda zIlAMkAcAryanI TIkAne saMkSepa karIne prAya: akSarazaH uddhata karI che. tene sAra nIce mujaba che suitranA upadezamAM uddhatAIno parihA2] (sUtra-2) bhikSu eTale sAdhu sUtranuM vyAkhyAna karato hoya to sUtra sUcita arthanA nirNayamAM pitAne kaI zaMkA bhAva na rahyo hovA chatAM paNa uddhatAIne parihAra karIne
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 24 syAdvAdagarbhita dezanAvidhinuM pAlana ANvayaka - 183 huM ja A arthane saMpUrNa vettA chuM" (athavA huM je artha karuM chuM te ja barAbara che.) evuM abhimAna (=ati vizvAsa) na rAkhatAM sAzaMkapaNe kare (eTale ke bIjA bahuzrute tenuM vyAkhyAna vadhAre sArI rIte karatA hoya te te pratye paNa AdarabhAva rAkhIne kare.) kAraNa ke pite arvAdazI eTale ke chadmastha hevAthI sarvajJanI apekSAe atialpajJa che-sapATI para rahelA bhAvane ja joI zake che. taduparAMta sarvatra akhalitapaNe potAnI bhASAmAM syAdvAdane vaNuM laIne bele. vaLI zubhabuddhivALe ane dharmamAgamAM udyatavihArI anya sAdhunI sAthe rahIne samabhAvanI keLavaNI pAmelo te syAdvAda pratipAdanamAM paNa "satya" ane "na satya-na mRSA" A be ja bhASAno prayoga kare. rara aNugacchamANe vitahaM bhijANe tahA tahA sAhU akakkaseNaM / na katthaI bhAsa vihiMsaejjA niruddhagaM vAvi na dIhaejjA" // 23 // itthaM taduktamarthamanugacchannanusaMdadhat kazcinmandamedhAvitayA vitathamanyathAbhUtamabhijAnIyAt , taM ca tathA tathA'nena prakAreNa 'sAdhurmU khastvamasI'tyAdinA karkazena vacanena na nirbhartsayet, na vA tasya bhASAM doSaduSTAmapi vihanyAdapazabdA dyadghATanataH, tathA niruddhaM stokamartha dIrghavAkyairakaiviTapikASTikAnyAyena na kathayeta, niruddhaM vA stokakAlInaM vyAkhyAna vyAkaraNatarkAdipravezanadvAreNa prasaktAnuprasaktyA na dIrghayet-na dIrghakAlikaM kuryAt / / [ upadezamAM karkazavacana ane zuSka carcA na joIe.] sUtra-23-maMda buddhivALe kaIka zrotA arthanuM anusaMdhAna karatA karatA viparItapaNe kaIka artha samajI bese te vyAkhyAtA sAdhu tene karkazavacana jevAM ke 'tu te sAva mUrkha che vagere kahIne utArI na pADe. tema ja te zrotAe vyakta karelA praznanavacanamAM kaIka bhASAdeSa thaI gayo hoya-sadeSa uccAraNa thaI gayuM hoya to tene ughADuM na kare. tathA alpArthaka sUtrane lAMbA lAMbA paNa AkaDAnA jhADanA kASTha jevA niHsAra dIrgha vAkyo vaDe bahu laMbAvI laMbAvIne kahe nahi athavA alpakALamAM jenI suMdara vyAkhyA prastuta karI zakAya tevA sUtranI vyAkhyA karatA vyAkaraNathI tenA zabdonI vyutpatti darzAvavA dvArA tathA tarkazAstrathI tenA para yuktio ane prayuktio-pUrvapakSa ane uttarapakSa karavA dvArA khoTa samaya bagaDe te rIte kaMTALI janaka nIrasa chaNAvaTamAM UtarI na paDe. 23 "samAlavejjA paDipunnabhAsI nisAmiyA samiyAdaMsI / ANAisuddhaM vayaNaM bhiuMje abhisaMdhae pAvavivega bhikkhU" // 24 // yatpunarativiSamatvAdalpAkSaraiH samyag nAvabuddhayate tatsamyakparyAyazabdakathanAttAtparyonnayanAdvA laped=bhASeta / na ca prAguktadizA sarvatrAlpAkSarai revoktvA kRtArtho bhavedapi tu zrotAramapekSya pratipUrNabhASI syAnniravazeSanayAdigaMbhIrArthavAdI bhavet / tathA ca guroH sakAzAd yathAvadartha nizamya samyagarthadarzI san AjJayA sarvajJapraNItAgamAnusAreNa zuddhaM-pUrvAparA'viruddhaM niravadyaM vacanamabhiyujIta, utsargApavAdayoH svaparasamayayozca yathAsvaM vacanamabhivadedityarthaH / itthaMbhUtazca bhikSuH pApaviveka kAGkhamANo nirdoSa vacanamabhisaMdhayet /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 upadezarahasya gAthA-98 [tAtparya nirUpaNa-zrIci -sUtravibhAga vagerenI sAvadhAnI] sUtra. 24-je sUtrano artha ati kaThaNa hoya ane cheDA zabdothI sArI rIte samajI zakAya tevuM na hoya te te artha sarakhe sarakhA paryAyavAcI zabda darzAvIne tema ja saraLa vAkya racanA dvArA TUkaDe TUkaDe tene tAtparyabhUta artha pragaTa thAya te rIte nirUpaNa kare. nahi ke pUrvasUtramAM kahyuM che tema sarvatra thoDA thoDA zabdomAM kahIne chUTI jAya. je zrotA hoyakaI saMkSepa rUci hoya kaI vistAra rUci hoya to temAM vistAra rUcine anulakSIne saMpUrNa paNe kahI zake eTaluM kahe. eTale ke je je tene avatAra temAM saMbhavita hoya te saghaLAya ne te viSayamAM UtArIne tene talasparzI UMDANathI baMdha thAya tevuM nirUpaNa kare. AvuM nirUpaNa karavuM hoya te saddagurunA caraNe besIne dareka sUtranA niryukti vagere mizrita arthanuM savidhi zravaNa-manana vagere kare. A rIte zravaNa karyuM hoya te te te viSayanuM spaSTa darzana upalabdha thaI zake. sakhyam arthadazI thayA pachI sarvajJa bhagavaMte bhAkhelA zAstranI AjJAne anusarIne pUrvApara koI jAtano virodha na uddabhave evuM vizuddha ane nirdoSa nirUpaNa karavAmAM tatpara bane ane temAM paNa je sUtranuM je vibhAgamAM sthAna hoya te paNa darzAve arthAt utsargamArganuM pratipAdana karanAruM sUtra hoya to tene utsargarUpe oLakhAve. e ja rIte apavAdanuM apavAdarUpe athavA je nirUpaNa svasiddhAMtane AzrayIne uttarapakSarUpe heya tene svasamaya (svakIya siddhAMta) rUpe oLakhAve ane kaI siddhAMta abhyapagamavAdathI athavA pUrvapakSarUpe zAstramAM kahevAyuM hoya to tene (parakIya siddhAMta)rUpe oLakhAve. A rIte nirUpaNa karanAra bhikSu pApa vinAzanI icchAvALe hoya che eTale jeTalA paNa veNa uccAre temAM nirdoSapaNunuM dhyAna barAbara rAkhIne uccAre 24 "ahAbUiAI susikkhae jA jaejjayA NAivelaM vaijjA / se dihima diSThi na lasaiMjjA se jANai bhAsi taM samAhi" // 25 // yathoktAni vacanAni tIrthakRdAdibhiH suSTu zikSeta grahaNAsevanAzikSAbhyAM, tathA sadA tayorde zanAyAM yateta, sadA yatamAno'pi karttavyakAlavelAmulaMdhya nAtivelaM vadet=para parasparAbAdhayA sarvAH kriyAH kuryAdityarthaH / sa evaMvidhaH samyagdRSTimAn samyAdarzanaM na lUpayet-dUSayet , puruSavizeSa jJAtvA tathA vaktavyaM yathA tasya samyakttvaM sthirIbhavati, na punaH zaGkotpAdanato dUSyata iti / yazcaivaMvidhaH sa jAnAti-avabudhyate bhASituM taM tIrthakarokta samAdhi samyagdarzanajJAnacAritrAkhyaM, itarazca bhASaNAyogya eva iti / rgrahaNa zikSA-Asevana zikSA-vidhi vagerene Adara ane kALajI] sutra-25je upara kahyA mujaba nirdoSa vaktA banavuM hoya te bhikSue tIrthakara, gaNuMdhara ke AcArya-upAdhyAya parameSThI pAse grahaNazikSA ane AsevanazikSA prApta karavAmAM AdaravaMta thavuM joIe. grahaNazikSA eTale te te viSayanuM vinayAdipUrvaka tIrthakara vagere pAsethI samyaga jJAna prApta karavuM ane AsevanazikSA eTale vinayAdipUrvaka upAdhyAya ke pravartaka vagere pAsethI te te dharmAnuSThAnenuM AcaraNa zI rIte thAya tenI prAyogika rIte samyaga jANakArI prApta karavI. A be prakAranI zikSAthI samyapha zAstrajJAna prApta karyA bAda gya
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 24-syAdavAdagarbhita dezanAvidhinuM pAlana asvayaka 185 jIe jyAre jyAre avasara prApta thAya tyAre tyAre vidhimujaba tene amala kare joIe. A rIte upadeza karatI veLA khAsa sAvadhAnI e rAkhavA jevI che ke pitAnA anya kartavyathI cUkAya nahi. akALe-kasamaye vinA avasare evI rIte upadeza karavA besI jAya ke jethI potAnA anya kartavyanuM paNa bhAna rahe nahi tevuM bhikSu thavA de nahi. bhikSue potAnA sarva kartavyanuM pAlana karavA e dhyAna khAsa rAkhavAnuM che ke paraspara eka anuchAnathI bIjA anuSThAnane hAni pahoMce nahi. AvA prakAranA samyagadaSTi upadezake pitAnuM ke bIjAnuM samyagadarzana ke tene AcAre saheja paNa dUSita thAya nahi tenI paNa kALajI rAkhavI joIe "sAme sAMbhaLavA beThele zrotA keI moTo laukika hedI dharAve che ke pachI sAmAnya che, bhadraprakRti che ke tenAthI viparIta che, jena che ke jenetara che, samyagRSTi che ke mithyAdaSTi che." vagere hakIkatone barAbara dhyAnamAM laI evIrIte sthiraprajJAthI belavuM joIe. ke jenAthI zrotA dharmathI parAmukha hoya te dharmasanmukha thAya. yAvat samyaggadaSTi hoya te tenuM samyagadarzana vadhu sthira, daDha ane nirmaLa thAya paNa zaMkAnA paMkathI malina thAya nahi. uparokta rIte upadezane vidhi yathArtha paNe jeNe jANyuM hoya tene ja tIrthakara prarUpita samyagdarzana--jJAnacAritra rUpa samAdhimArgane upadeza karavAno adhikAra che. bIjAo upadeza devA mATe lAyaka nathI rapA "alUsae no pacchannabhAsI no suttamannaM ca karijja tAI / sarathAramaNI agvIruM vAcaM sugaM ra sa vinanA" paradA adUSako='pasiddhAntavyAkhyAnena sarvajJoktamadUSayan na pracchannabhASI bhavet sArvajanInaM siddhAntArtha pracchannabhASaNena na gopayet , yadi vA pracchannamarthamapariNatAyaH na bhASeta / na ca sUtramanyat svamativikalpanataH svaparatrAyI kurvIta, zAstari yA bhaktistAmanuvicintya na kadAcidAgamabAdhA syAdityevaM paryAlocya vAdaM vadet , zrutaM cA''cAryAdibhyaH sakAzAt samyak tadArAdhanAmanuvartamAno'nyebhya RNamokSaM pratipadyamAnaH pratipAdayet / [apasiddhAnta-pracchannabhASitAno tyAga : sUtravaphAdArI ane RNamuktiuddeza) sutra-26-upadezaka bhikSue e paNa dhyAna rAkhavuM joIe ke kyAMya apasiddhAnta na thaI jAya. pahelA koI eka sarvajJabhASita siddhAntanuM pratipAdana karyA pachI pratipakSI kaIka temAM mithyA doSadabhAvana kare tyAre svasiddhAntane tyajIne viparIta siddhAntanuM avalaMbana karI tene uttara Apa tene apasiddhAnta kahevAya. je apasiddhAnta kare te bhagavAnanuM vacana dUSita thAya, bhikSu tevuM na thavA de. je siddhAnta sarvasAdhAraNa lo kone kahevA gya hoya tenuM nirUpaNa badhA samakSa na karatA khAnagImAM be-cAra jaNane ja kahenAra pracchannabhASI che. bhikSu e pracchannabhASI na hoya. athavA chedasUtra vagere gaMbhIra zAstrono artha aparipakava buddhi ke aparipakava gyatAvALAne batAve nahi. bhikSu te sva ane para ubhayanI aMtara zatruothI ke durgatithI rakSA karanAra hoya, ene badale zAstranA aneka sUtromAMthI pitAne aNagamatuM sUtra kADhI nAMkhIne potAnI svachaMda buddhithI potAne anukULa navA 24
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 upadezarahasya guthA-99 sUtranI racanA karIne te sthAne ghusADI devAnuM durgati saMpAdaka kAma bhikSu kare nahi. pitAne te te zAstrIya arthanA je upadezaka che tenA pratye hadayamAM bhaktibhAva dhAraNa karIne upadeza detA mArAthI saheja paNa Agama viruddha na belAI jAya tene barAbara vicAra karIne pachI ja bhikSu upadezamAM pravRtta thAya. vaLI pote je zrotAone upadeza karI rahyo che temanA upara huM upakAra karI rahyo chuM te garva dhAraNa kare nahi paraMtu pitAne arAdhyApAda AcArya vagerenI AzAtanA na thAya paNa ArAdhanA thAya te mATe "huM te mArA upara rmAcAryanuM je RNa che te ja A upadeza dvArA cUkavI rahyo chuM." A rItane kRtajJatAbhAva dAkhavavA pUrvaka bIjAone e rIte spaSTa jaNAvIne bhikSu upadeza kare paradA "se suddhasutte uvahANavaM ca dhammaM ca je viMdati tattha tattha / Adejjavakke kusale vidyAze se arihai bhAsiuM taM samAhiM" // 27 // . ___sa zuddhasUtro'vadAtapravacanaH, upadhAnaM yad yasya sUtrasyAbhihitaM tapazcaraNa tadvAn dharma ca yo vindati labhate tatra tatrAjJAgrAhyahetugrAhyAdyarthAnAM svasvasthAne AdeyavAkyo grAhyavacanaH kuzalo =nipuNaH sadanuSThAnAdau, vyaktaH parisphuTo nA'samIkSyakArI, so'rhati taM samAdhi bhASitumiti / na cAyaM vidhiragItArthairguruviniyogarahitaiH kaSTAnuSThAyibhirapi kartuM zakyate, iti viphalaiva teSAmupadezaceSTeti bhAvaH // 98 // zuddhasUtra : goddhahana : AgrAhya-hetugrAhya padArtha] sUtra 27-te bhikSu sUtrokta vastunI yathArthapaNe prarUpaNa karatA hovAthI ane vidhisara adhyayana karato hovAthI zuddhasUtra kahevAya. je sUvana je upadhAna eTale ke tapazcaryA vagere karavAnA hoya te karavApUrvaka sUtrAdhyayana kare to upadhAnavAhaka kahevAya.zrata ane cAritradharmanuM svarUpa yathAyogyapaNe jANu hoya. je je AjJA grAhya artha hoya tenuM te mujaba ane heta grAhya heya te hetuupanyAsapUrvaka nirUpaNa karanAre hoya te tenA vacanane loko Adara kare che. uparokta rIte je bhikSu sadanuSThAnanipuNa hoya ane pariTyuTa vicAra-vimarzapUrvaka kAma karanAra hoya te te samAdhimArgane upadeza karavAne gya che. rabA upasaMhAra : uparokta rIte sUtra 22 thI 27mAM je vyAkhyAnavidhinuM nirUpaNa karyuM che. te rIte upadeza devAnuM kArya agItArtha ane gurUne parataMtra na rahenArA bhikSuo karI zakavAne zaktimAna nathI. bhalene teo game tevA ko letA hoya, eTale AvA bhikSuonI upadeza devAnI mahenata ane kaNa niSphaLa che. eTaluM ja nahi viparIta phaLaprada bane che. (8) ___ uktasUtra eva praznaprativacane prAha zleka. lmAM pUrvokta sUtrata aMgasUtranA viSayamAM eka praznanuM utthAna karI tenuM samAdhAna karyuM che naNu iha vibhajjavAo ANato Na ya niruddhapatyAro / eyaM kahamaviruddhaM, bhanmai soAramahigicca // 19 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 24-syAdavAdagarbhita dezanAvidhinuM pAlana Avazyaka 187 kArtha : (prazna : ) sUtramAM vibhAjyavAdanI anujJA karI ane viruddhane vistAra na karavAnuM kahyuM. A bemAM paraspara virodha kema na thAya ? (uttara : ) pitAne AzrayIne (kaI virodha nathI.) chellA nanvitra saMkriSnayA' vibhUkovimarcavAtA=yAdrArA mAsA =sarvatra mASitumanujJAtA, tathA niruddhaprastAraH stokArthavistarazca nAnujJAtaH, etavya kathamaviruddhaM ? syAdvAdaprakAzane vistarAvazyaMbhAvAt ? bhaNyate pratyuttara vidhIyate; zrotAraM =zrotRvizeSa adhikRtyAviruddhametat nikhilanayacaturaM prapazcitajJa pratipattAramuddizya vistareNa syAdvAdapratipAdanAt , ekataranayapriyaM ca tamuddizya syAdvAdapratipattiyogyatAmAdhAtuM stokapratipAdanAttadAnImapi syAdvAdapratipAdanayogyatAyA anapAyAt , tathA vAda saMmati - sanmato -4] 17purisajjAyaM tu paDucca jANao pannavejja annnnyr| parikammaNANimitta dAhehI so visesaMpi // 99 / / / tAtparyArtha --prakSakArano Azaya e che ke "saMgiyA..." ItyAdi sUtramAM syAdavAdagarbhita dezanA karavAne vidhi darzAvyuM. bIjI bAju sUtra 23mAM alpArthaka sUtrane dIrgha vAkyothI vistAra karavAnI nA pADI che. paNa e kaI rIte bane ? syAdavAdagarbhita kathana karavA hoya tyAre saptanaya ane saptabhaMgI vagere vistAra avazyameva karavuM ja paDe che. A praznanA samAdhAnamAM zrImadda upAdhyAyajI mahArAja jaNAve che ke je zrotA hoya tevuM pratipAdana karavAmAM pUrvokta sUtranuM tAtparya hovAthI paraspara kaI virodha nathI. Azaya e che ke pratiparA arthAt zrotAjana je saghaLA nayonA abhiprAyano pRthagu pRthagra viveka karavA mAM catura hoya tema ja vistAra kathanane samajI zake tevA hoya che tevA zrotAne uddezIne syAdvAdathI pratipAdana karavAnI anujJA che. paNa je zrotA keI ekanayapriya che ane sarvananA abhiprAyanuM vivecana samajavA samartha nathI tene ekasAthe sAta nayane avatAra karIne sUtra vyAkhyAna karavAmAM Ave to uga karAvanAra thAya mATe dhIme dhIme keTalAka kALe sAte naya garbhita syAdvAdathI karAtA pratipAdanane samajavAne zaktizALI bane, egya bane te mATe ekAda nayathI pratipAdana karavAmAM paNa keI deSa nathI. syAdvAda ja pratipAdana megya che arthAt pratyeka pratipAdana syAdvAdagarbhitapaNe ja karavuM joIe e svasiddhAntane uparokta rIte pratipAdana karavAmAM koI hAni pahoMcatI nathI. zrI sammatitaka sUtramAM jaNAvyuM che ke-jJAtA purUSa vizeSane AzrayIne game te eka nayanuM (ucita rIte) prarUpaNa karI zake che. ane (zrotAnI) buddhi pariSkRta karavA mATe vizeSa naye paNa darzAve che. chellA ____ evaM zrotRbhedena syAdvAdapratipAdane bhajanApi bhavet tatparijJAnaM vinA tu samyaktvamapi na vyavatiSThata ityAha zleka-99 mA darzAvyA pramANe bhinnabhinna prakAranA zrotAone anulakSIne syAdvAdanA pratipAdanamAM paNa bhajana arthAt vikalpa jANo. eTale kyA zrotA AgaLa syAdvAdathI 17. puruSajAtaM tu pratItya jJApakaH prajJApayedanyataram / parikarmaNAnimitta darzayiSyati sa vizeSamapi / /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 upadezarahasya gAthA-100 pratipAdana karavuM ane kyA zrotA AgaLa eka nayathI vivecana karavuM te aMge viveka na hoya te samyakatva paNa vidyamAna che tema kahI zakAya nahi. A bAbatanuM nirUpaNa zloka100mAM darzAvyuM che- sadasadavisesaNAo vibhajjavAyaM viNA Na sammattaM / jaM puNa ANAruiNo taM niuNA viti danveNa // 10 // . zlokAtha-vibhajyavAda vinA sadda ane aso bheda kare zakya na hovAthI samyakRtva paNa na rahe. AjJA ruci jIvane je samyakatva hoya che te dravyathI hovAnuM vidvAne kahe che. 100 sadasadavizeSaNAt-svapakSaparapakSayovidhiniSedhayoH kartamazakyatvAt , vibhajyavAdaM vinAsyAdvAdaparijJAnaM vinA nAsti samyaktvaM, tathAbhUtArthajJAnarucirUpatvAttasyA'tathAbhUtArthajJAnasya ca tattvato'vagrahAdirUpatayA'nekAntaviSayasyApi tadAvaraNadoSeNA'nekAntaviSayakatvenAnullikhitasya tathArocayitumazakyatvAt / nanvevaM tathAvidhA'gItArthasya saMkSeparucisamyaktvamucchiyetetyata Aha-yatpunarAjJAruceH priyagItArthAjJasya mArgAnusAriNaH samyaktvaM tannipuNAH siddhasenadivAkaraprabhRtayaH dravyeNa bruvate, syAdvAdapratipattiyogyatAyAstajjanyanirjarAjanakakarmakSayopazamarUpAyAsteSvakhaMDitatvAt , vipazcita cedaM syAdvAdakalpalatAyAmiti neha pratanyate // 10 // tAtparyAtha-syAdvAdanA samyak parijJAna vinA svasiddhAntanuM vidhirUpe yathArtha pratipAdana ane parasiddhAntanuM niSedharUpe yathArtha nirUpaNa karI zakAya tema na hovAthI samyaktva TakI zake nahi kAraNa ke te syAdvAda mudrA-aMkitasvarUpe padArthonA yathArthajJAnanI ruci svarUpa hoya che. je jJAna syAdvAda mudrA-aMkitasvarUpe padArthone sparzatu nathI evuM atathAbhUta arthajJAna paNa paramArthathI joIe to avagraha-IhA vagere (matijJAnanA bheda) rUpa hovAthI Akhare viSaya te anekAnane ja che. chatAMpaNa tathA prakAranA jJAnAvaraNa karma ane samyagadarzana AvAraka mithyAtva mehanIya karmanA udayarUpa deSathI te atathAbhUta arthajJAna syAdvAdanA viSayarUpe anubhavAtuM na hovAthI syAdvAdanA viSayarUpe temAM ruci thavAne keI avakAza nathI. zaMkA -je uparokta hakIkata zakaya hoya to eno artha te e thayo ke syAdvAdAvalaMbI vistAraraci heAya tenuM ja samyakatva Take eTale pachI je maMda kSapazamavALe hevAnA kAraNe saMkSeparuci hoya tene paNa zAstramAM saMkSeparuci samyagU darzana hovAnuM jaNAvyuM che te mithyA karaze. samAdhAna -te mithyA nahi kare kAraNa ke dravyasamyakRtvarUpe saMkSeparuci jIvane paNa samyakRtva hevAmAM kaI bAdha nathI. je AtmA AjJA ruci che, gItArthanI AjJA jene pasaMda che-game che ane je mArgAnusArI paNa che teone dravyasamyaktva hovAnuM, tarka nipuNa zrImat siddhasenasUri mahArAje paNa kahyuM che. kAraNa ke syAdvAdane aMgIkAra karavAthI thanArI nirjarAnA saMpAdaka karmakSapazama rUpa "syAdvAdasvIkArayegyatAe AtmAomAM paNa akhaMDitapaNe avasthita hoya che. A viSayanuM spaSTIkaraNa syAdvAdakalpalatA nAmanA TIkAgranthamAM karyuM hovAthI ahIM tene vistAra karyo nathI. 10nA
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 25-syAdvAdaH samyaktvanuM bIja vibhajyavAdasya samyaktvabIjatvameva sUtrasaMmatyA drddhytizloka 101 mAM syAdvAda ja samyaktvanuM bIja che A viSayane vadhu puSTa karyo che. avi ya aNAyArasue vibhajjavAo visesio samma / jaM vutto'NAyAro patteyaM dohi ThANehiM // 101 // zlekArtha -vaLI anAcAra zruta adhyayanamAM syAdvAdane vizeSa mahattva ApyuM che kAraNa ke temAM be sthAnathI anAcAra kahyA che. 101 api cA'nAcArazrute='nAcArazrutAbhidhAne sUtrakRtAdhyayane vibhajyavAdaH syAdvAdaH samyag= yAthAtmyena vizeSitaH samyagdarzanaprANatvena puraskRtaH, yad=yasmAt pratyekamekatra dharmiNi syAtkArAkitetaradharmAnullekhena dvAbhyAM sthAnAbhyAmabhidhIyamAnAbhyAM jJAyamAnAbhyAM vA'nAcAro darzanAcAre 3statra | tathAnuiM sUtra 2 tA 22] ( [ syAdavAda samyagradarzanane prANa]. tAtparyArtha:-zrImat sUtrakRta nAmanA aMgasUtramAM anAcArakRtanAmanA (jenuM bIju nAma AcArazrata paNa che.) pAMcamA adhyayanamAM syAdvAdane tenA yathArtha svarUpe samyagadarzana gaNanA prANarUpe oLakhAvyo che. kAraNake jyAM eka dhama padArthamAM syAt padathI aMktisvarUpe anyadharmane paNa ullekha karyA vinA be be sthAne kahevAya athavA jaNAya to tene darzanacAra rUpa nahi paNa anAcAra eTale ke jenendra AgamathI bAhya AcArarUpa kahyo che. anAcArazruta adhyayananA bIjAthI agiyAramA sUtra sudhIno bhAvArtha nIce pramANe che, *"aNAdIyaM parinnAya aNavayAgei vA punno| sAsayamasAsayaM vAvi ii di iNa dhArae // 2 / / anAdikamaprathamotpattikamanavadagramaparyavasAnamiti vA parijJAya ekanayadRSTyAvadhArya zAzvataM sAMkhyAbhiprAyeNApracyutAnutpannasthiraikasvabhAva sarva, svadarzane vA sAmAnyAMzamavalambya sarvamidaM zAzvatamityevaM bhUtAM dRSTi na dhArayet / tathA vizeSapakSamAzritya vartamAnanArakAH samucchetsyantItyetacca sUtramaMgIkRtya yat sattatsarva manityamityevaMbhUtabauddhadarzanAbhiprAyeNa ca sarva mazAzvatamityevaMbhUtAM ca dRSTiM na dhArayet / ka evaM doSa ityAha [nitya-anitya ekAta dRSTine tyAga] sutra-2-je padArthane AraMbha arthAt prathama-utpatti ja nathI ane anta paNa nathI evA padArthone eka nayanI dRSTinuM avalaMbana karIne dA. ta. nityavAdI sAMkhyamatanuM, badhuM ja avinAzI-anutpanna-ekamAtraddhavasvabhAvavALuM zAzvata che, athavA AtmIya (jaina)darzana upadazita padArthasaMbaMdhI sAmAnya aMzanuM avalaMbana karIne "badhuM ja zAzvata che. evI ekAMta daSTi rAkhavI nahi. tathA vizeSa paryAyanuM avalaMbana karIne, athavA "je vidyamAna * imAH sUtrakRtAGgadvitIya zrutaskandhapaJcamAdhyayanIyA daza gAthAH granthakRtava vivecitA iti nAnUdyante //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-101 nArakIo che teone (tenA bhavana) aMta Avaze" evA bhAvavALA sUtrane AzrayIne, athavA kSaNikavAdI bauddhadarzananA abhiprAyane avalaMbIne badhuM ja azAzvata che, badhuM ja anitya che evI mAnyatA rAkhavI nahi. ramA evI daSTi rAkhavAmAM je doSa che te kahe che"etehiN dohiM ThANehiM vavahAro " vijjai / etehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae // 3 // 'sarva' nityamevAnityameva vA' etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmabhyupagamyamAnAbhyAmanayorvA pakSayovyavahAro lokasyaihikAmuSmikayoH' kAryayoH pravRttinivRttilakSaNayorna vidyate / ekAntanityatve ghaTAdyarthaM kumbhakArAdemokSAdyarthaM tapasviprabhRtInAM ca pravRttyanupapatteH, ekAntA'nityatve'pi lokAnAmanAgatabhogArtha dhanadhAnyAdisaMgrahArtha mumukSUNAM ca mokSArtha pravRttyanupapattereva, nityAnityatvayoH pratiniyatAzrayatvavAde'pyekatra mRdAdau sthAsakuzUlaghaTAdyanekakAryArthapravRtteranupapatterekasyAnekapariNAmitvavirodhAt , ata etayoH sthAnayorekAntatvenAzrIyamANayoranAcAra maunIndrAgamabAhyatvarUpa jAnIyAt / 'tu' zabdo vizeSaNArthaH, 'kathaJcinnityAnitye vastuni vyavahAro yujyate' ityetadvizinaSTi, ekAMzamAdAya nayavyavahArasyobhayamAdAya ca pramANavyavahArasyopapatteH / na caivamapi syAnnityameva syAdanityameveti ca prApta, tatrApyevakArArthAvadhAraNabalAd yenAkAreNa nityatvaM tena nityatvamevetyekAntasvApattiriti zaGkanIyaM, anityatvAsaMvalitasya nityatvavyavacchedasyAprasiddheH, tatsaMvalitasya ca tasya sattve kizcidapekSayA ekAntasaMvalitAnekAntAnapAyAt , tathA cAha sammatikAraH 18"bhayaNAvi hu bhaiyavvA jaha bhayaNA bhayai svvdvvaaii| parvamAniyamo vi ToreM samAvAyA che" [ 327 samatisUtro] [ekAtavAdamAM vyavahAra ghaTe nahIM] sUtra-3 uparokta prakAranA be sthAne mAnI levAthI vyavahAra saMgata thato nathI. badhuM ja nitya che. athavA anitya che." A be pakSamAMthI kaI eka pakSa ekAnta svIkArI levAmAM Ave te Ihalaukika ke pAralaukika phalAkAMkSApUrvaka upAyamAM pravRtti ane hAnikara kRtyathI nivRtti-svarUpa vyavahAra ghaTI zake nahi. je mATI ekAte nitya hoya-aparivartanazIla hoya to temAMthI ghaTa banAvavA mATe kuMbhAra mahenata kare nahi. e ja rIte AtmA paNa je nitya aparivartanazIla hoya te tapasvI vagere kaThoratAnI mahenata kare nahi. vastu je ekAte anitya (kSaNabhaMgura) hoya te bhaviSyamAM sukhI thavA mATe loke dhanadhAnya vagere saMpattino saMcaya na kare temaja mumukSu AtmAo mekSa mATe mahenata kare nahi. amuka amuka padArtho ekAnta nitya ane amaka amaka padArtho ekAte anitya e kaI pratiniyata vibhAga karavAmAM Ave te pa pravRttiabhAvanI Apatti TALI zakAtI nathI. kemake mATI vageremAMthI ghaTha banAvavA mATe pahelA thALIAkAra pachI kuzalAkAra pachI ghaTAkAra vagere kramazaH banAvavA mATe je pravRtti thAya che te nahi ghaTI zake. vaLI nityamAMthI anitya evA judAjudA 18 bhajanA'pi khalu bhaktavdhA yathA bhajanA bhajyeta sarva dravyANi / evaM bhajanAniyamo'pi bhavati samayAvirAdhanayAm / / * yAvirohaNa' iti pAThAntaram
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-25 syAdvAda samyaktvanuM bIja prakAranA pariNAmanI niSpatti paNa kevI rIte thaI zake ? kAraNa ke ekAnta nityavastune vividha pariNAme sAthe virodha che. A kAraNathI uparokta be prakAranA ekAnta sthAnane Azraya levAmAM Ave to jenendra AgamathI bahiSkRta thaI javA rUpa anAcAra prasUti thAya che. vastune je "kathaMcit nitya ane kathaMcit anitya svIkAravAmAM Ave to ja pUrvokta pravRtti-nivRtti rUpa vyavahAra ghaTI zake." A vRttAntanuM sUcana sUtramAM "tuM" zabdathI karyuM che. anya aMzanI upekSA na thAya te rIte vastunA eka aMzanuM avalaMbana karavAmAM Ave te nayAmaka vyavahAra ane ubhaya aMzanuM avalaMbana karavAmAM Ave te pramANetmaka vyavahAra paNa upapanna thAya che. [syAdavAdamAM paNa ekAtanI ApattinI zaMkA ane samAdhAna ] zaMkA : pramANAtmaka vyavahAramAM sthAna vimeva, spAta manisranetra' evA abhilApamAM je avadhAraNArthaka "evakArane praga che tenA sAmarthyathI vastumAM je rUpe nityapaNuM che te rUpe nityapaNuM ja che. A jAtanA ekAntapaNAnI Apatti syAdavAdamAM paNa TALI zakAya tevI nathI. uttara :-evakArathI syAdvAdamAM nitya ke anityatva dharmane vyavache saMbhava nathI, kAraNake nirbhava asamAnAdhikaraNa anitya ane anityalba asamAnAdhikaraNa nityatva janamatamAM prasiddha nathI. eTale tene vyavaccheda paNa aprasiddha che. eTale "hma niva' e vAkyapragamAM anityasvasahacArI niyatvanI sattAnuM ja vidhAna hovAthI kizcid aMzanI apekSAe anityane vyavaccheda abhipreta che, paNa sarvathA nahi. eTale A rIte ekAntAnuviddha anekAnta surakSita rahe che. zrImAna saMmatitarkasUtrAre (kAMDa-3 sUtra-27mAM) paNa kahyuM che ke jema anekAnasiddhAnta sarvadrAne lAgu paDato hovAthI sarvadravyomAM anekAnA bhakatva prasiddha kare che tema anekAna siddhAntamAM paNa anekAnta lAgu paDatA hoI temAM paNa anekAntAtmakatA siddha thAya che. eTale anekAntane (kathaMciMta) ekAntarUpa kahevAmAM Ave te zAstranI kaI avagaNanA nathI. ___na caikAvacchedena nityatvAdikamevetyevamekAntaprAptiH, gujAphale kRSNatvaraktatvayorikha nitya* tyAnityatvayoH khaMDazo'navasthAnAt , guDasuMThIdravyayorivaikagolakIkRtayostayorekalolIbhAvanaivAvasthAnAt / etena dravyArthatvAdau nityatvAdyavacchedakatvamevetyevamekAntApattirapi nirastA, pararUpAdinA tatra tadabhAvAccetyanyatra vistaraH / [ bhinna bhinna aMze ekAnta apattinI zako ane samAdhAna ] " zaMkA-jema caNoThImAM ardhabhAga AzrayIne raktavarNa ane anya ardhabhAga AzrayI zyAmavarNa parasparathI bhinna dezamAM ekAte avasthita hoya che e ja rIte dareka vastumAM janamate eka aMza AzrayIne nityava ane anya aMza AzrayIne anityava paraspara bhinna dezamAM avasthita hovAthI punaH ekAntanI Apatti yathAvat prasakta thAya che. uttara :-jainamate caNoThImAM rakta zyAmavarNanI jema nityatva ane anityatva eka vastumAM sarvathA paraspara bhinnadezavatI nathI. eTale caNeThInA daSTAMtathI je ekAntanI Apatti darzAvI che te nimLa che. jana matamAM te nityatva ane anityatva eka ja vastumAM paraspara AkrAnta thaIne tAdAmyabhAve samAviSTa che. jema sUMThanI geLImAM sUMTha ane geLa dravya
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-101 banne bhinnabhAgavata hotA nathI paNa tenA aNue aNu ekabIjA ne vyApIne rahelA hoya che. te rIte syAdvAdamAM paNa samajI levuM. uparokta nirupaNathI "dravyarthasvAdimAM nityasvAdi avachedatA ja hovAthI ekAntavAda prasakta thAya che"-AvuM kathana paNa nirmULa thaI jAya che. kAraNa ke dravyAWvAdimAM svarUpeNa (dravyatvane AzrayIne nityasvAvachedakatA hevA chatAM paNa pararUpeNa (paryAyavane AzrayIne) nityAvacchedakatAne abhAva che. A viSayane vadhu vistAra anya granthomAM paNa karela che. sUtra-3 "samucchijihiti satthArA savve pANA aNelisA / gaMThIgA vA bhavissaMti sAsayaMti va No vade // 4 // 'samyag niravazeSatayocchetsyanti sAmastyenotprAbalyena setsyanti siddhiM yAsyanti vA, zAstAraH -sarvajJAH, sarve niravazeSAH siddhigamanayogyA bhavyAstatazcotsannabhavyaM jagat syAdi'tyevaM no vadet, tathA 'sarve prANino'nIdRzAH paraspara vilakSaNA eva, na kathaJcitteSAM sAdRzyamastI' tyevamapyekAntena no vadeta, yadi vA 'sarveSAM bhavyAnAM siddhisadbhAve'vaziSTAH saMsAra'nIdRzA abhavyA eva bhaveyuri'tyeva no vadet , tathA 'granthikAH karmagranthivanta eva sarve bhaviSyantI'tyevaM no vadet, yadi vA granthibhedaM kartumasamarthA bhaviSyantItyevaM no vadet, tathA zAzvatAH sadAkAlaM sthAyinaH zAstAra ityevaM no vadet, yataH "eehiM 0 ||5||"-etyordvyoH sthAnayorvyavahAro na vidyate / tathAhi-yattAvadukta sarve zAstAraH kSaya yAsyantItyetadayuktam , kSayanibandhanakarmaNo'bhAvena siddhAnAM kSayAbhAvAdbhavasthakevalinAmapi pravAhApekSayA kSayA'yogAt / yadapyukta sarvabhavyAnAM siddhigamane utsannabhavyaM jagat syAditi, tadapi na, bhavyarAze rAddhAnte bhaviSyakAlasamayavadAnantyoktestannilopA'saMbhavAt / na ca sarveSAM bhavyAnAM setsyamAnatAbhidhAnAttadApattiH, [bhavyajIva zunyatA savajIvabhinnatA-granthibhedAzakti-sarvajJazAzvatatA aghaTita]. sutra-4 tathA 5-"badhA ja sarvajJa AtmAo niravazeSapaNe vicchinna thaI jaze athavA siddhigamana yogya badhA ja saMpUrNapaNe siddhigatimAM cAlyA jaze tethI jagata bhavya jIva zUnya banI jaze." Ama paNa kahevAya nahi tathA "badhA ja prANIo anIdaza arthAt sarvathA parasparabhinna che teomAM paraspara koI samAnatA nathI evuM paNa ekAne kahevAya nahi. athavA "badhA ja bhavya jIve mokSamAM cAlyA gayA pachI saMsAramAM abhavya jIvo ja zeSa raheze evuM paNa kahevAya nahi. tathA "badhA ja jIve karmandhiyukta haze athavA granthi bhedavAne azakta haze ema paNa kahevAya nahi. tathA sarvajJa AtmAo zAzvata eTale ke sadAkALa mATe sthAyI (avinAzI) raheze ema paNa kahevAya nahi. kAraNa, uparokta prakAranA be be sthAnomAM vyavahAra ghaTI zakato nathI te A rIte- je ema kahyuM ke "badhAM ja sarvajJa AtmAo vicchinna thaI jaze te kahevuM ayukta che. kAraNa ke kSayanA hetubhUta kAraNe na hovAthI siddhAtmAne kSaya asaMbhavita che. bhavastha kevalione paNa mekSamAM gamana dvArA sarvathA kSaya nathI, kAraNake jema jema bhavastha kevalio me jatA jAya che tema tema anya anya jI kevaLajJAna prApta karatA jAya che eTale
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 25: syAdvAda samyakatvanuM bIja 193 pravAhanI apekSAe bhavasthakevalione paNa saMsAramAM kayAreya viraha thato nathI. sarvabhavya nA mokSagamanathI jagat bhavyajIvanya paNa thaI javAnuM nathI. kAraNa ke jana siddhAnta pramANe bhavya jIvone samUha bhaviSyakALanA samayanI jema saMkhyAmAM anaMta che. eTale jema kALane aMta AvavAne nathI tema bhavyajIne paNa aMta AvavAnuM nathI, teo khAlI thavAnA nathI. [karmabaMdhamAM taphAvata pariNAmodi sApekSa] "bhavati sa nAmAtItaH prApto yo nAma vartamAnatvam / gvyaMdha nAma 1 mati, 2. prAta vartamAnatva' L [ ] iti vacanAt anAgatasamayAnAM lapsyanAnavartamAnatAvattadupapatteH tathA nApi zAzvatA eva zAstAraH, bhavasthAnAM siddhigamanAt , pravAhApekSayA ca zAzvatatvamataH kathaMcit zAzvatAH kathaMcidazAzvatA iti / tathA nA'nIdRzatvamapi sarveSAM ghaTate, jAtyAdinA tathAtve'pyasaMkhyeyapradezatvAdinA'tathAtvAt , tathollAsetasadvIryatayA kecidbhinnagranthayo'pare ca na tathetyatrApyekAnto na kAntaH, zAzvatatvamapi naikAntena kathaMciducchedAditi etayoH sthAnayorevamanAcAra jAnIyAt / | sarva siddhigatimAM jaze" evA zAstravacanathI paNa saMsAra bhavyajIva zUnya thaI javAnI Apatti nathI. kAraNa ke-"je kALa vartamAnapaNAne prApta thaye te atIta paNa banaze. ane bhaviSyakALa te che ke je vartamAnapaNAne prApta karaze.-"A vacanathI jema badhe ja bhaviSyakALa vartamAna thaI javAna hovA chatAM paNa bhaviSyakALane kyAreya aMta nahi Ave e nakkI che tema badhA ja bhavyajI muktimAM javAnA hovA chatAM paNa teone aMta Avaze nahi.--e paNa sunizcita che. vaLI, sarvajJa badhA ja zAzvata hoya tevuM paNa nathI kAraNa ke bhavastha kevalIonuM siddhigamana cAlu ja che. eTale pravAhanI apekSAe ja zAzvata kahevAya arthAt kathaMcit nityatA ane kathaMcit anityatA sarvajJamAM paNa siddha thAya che. tathA badhA jemAM samAnatA che ja nahi evuM paNa nahi, ekendriya-beIndriya vagere jAti bhinna hovA chatAM paNa pratyeka AtmAnA pradezo-nikRSTa sUkSmAMze saMkhyAthI tulya che te asaMkhya ja hoya che. saMkhyAta paNa nahi ane anaMta paNa nahi. paraspara eka paNa ocho nahi ke vadhAre paNa nahi. vaLI, granthibhedanA viSayamAM paNa ekAnta nathI kAraNa ke jeonuM vIrya carama ardhapudagalaparAvartamAM ullasita thAya che teo granthibheda kare che ane jeone sahajamaLa kSINa thayA nathI teo karmagranthi bhedI zakatA nathI. sarvajJa cho ekAnta zAzvata che evuM paNa nathI kAraNake temane paNa saMsArI paryAye kathaMcit vinAza abhipreta che. A rIte te te sthAnamAM anAcAra arthAt janendrAgama bAhyatA spaSTa che. "je kei khuddaggapANA ahavA saMti mahAlayA / sarisaM tehiM verati asarisaM tiya No vade // 6 // * tRtoyagAthAvat paMcama saptama-navama-ekAdaza gAthApAThaH 25
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-101 - 'ye kecana kSudrA : = ekendrimAdayo'lpakAyA vA prANino athavA mahAlayA: = mahAkAyAsteSAM vyApAdane sadRzaM vajraM=karma vaira vA virodhalakSaNa samAna tulya pradezatvAdityevaM na vadet, tathA visadRzaM tadindriyajJAnakAyAnAM visadRzatvAdityapi na vadet, yataH "eehiM0 // 7 // " = AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate, yato na vacyanurodhI karmabandhavizeSo'sti api kasya tIbhAvo mandabhAvo jJAnabhAvo'jJAnabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM ca tatra tantramiti / tadanayoH sthAnayoH pravRttasyAnAcAra' vijAnIyAt, bhAvasamyapekSasyaiva karmabandhavizeSasyAbhyupagamaucityAt / nahi vaidyasyAgamasavyapekSasya samyakriyAM kurvata Atura vipattAvapi vairAnuSaGgaH, sarvabuddhayA rajjumapi noto bhAvadoSAt karmabandhazceti / 196 sUtra- 6/7 je kaI kSudra-laghukAya ekendriyAdi jIvaja tue che ane khIjA virATakAMca ekendriyAdi jIvA che, tenI hiMsAmAM Atmapradeza saMkhyA tulya hAvAthI samAna karmIbaMdha che athavA verAnubaMdha samAna thAya che--evuM paNa kahevAya niha, tathA indriya ane jJAna bhinna bhinna hAvAthI asamAna ja karmabaMdha thAya tevuM paNa kahevAya nahi. kAraNake A e sthAnAmAM vyavahAra ghaTatA nathI. tenu kAraNa e che ke maranArajIvanI laghutA-mahAnatAnA ke jJAnI-ajJAnInA hisAbe kakha dhamAM khAsa vizeSatA hAtI nathI, kantu hiMsaka AtmAne hiMsAnA pariNAma kaThora che ke kAmaLa che, te svaya jJAnI che ke ajJAnI che. irAdApUrvaka hiMsA karI che ke ajANatA thaI gaI che, hiMsA karavA mATe alpa prayatna karyA che ke mahAprayatna karyo che, A badhuM karma baMdhamAM vizeSatA lAvanAruM che. (hiMsAnA bhAva vagere tulya hoya tyAre maranAra ekendriyAdi jIva bhede paNu kamaeN baMdhamAM vizeSatA sa'bhavita che te bhUlavA jevuM nathI.) eTale uparokta be sthAnamAM paNa anAcAra jANavA, kAraNa ke karma baMdhamAM vizeSatA bhAvasApekSa che--A siddhAntanA svIkAramAM aucitya che. zAstra sApekSa rahIne vadya sAvadhAnapaNe cikitsA kare chatAM paNa (kadAca bhUla thaI jAyane) rAgI marI jAya teA paNa vaidyane kAI verAnubaMdha hAtA nathI. jyAre jhAMkhA prakAzamAM vAMkAcUTaMkA paDelA kALAbhammara doraDAne joine sApanA vhema paDe ane tene mArI nAkhavA mATe hathiyAra UgAme tyAre sarpahisa! vAstavamAM na hovA chatAM paNa kliSTabhAvanA pApe karmanA baMdha sakhata thAya che. "ahAmlAI bhujati aNNamaNNe sakammuNA / uvalice viyANijjA aNuvalittetti vA puNo // 8 // " sAdhupradhAnakAraNamAdhAyAzritya karmANyAdhAkarmANi ye bhuMjate tAnanyonya parasparaM svakIyena karmaNA upaliptAn vijAnIyAdityevaM na vadet, tathA'nupaliptAniti vA na vadet zrutAnupadezopadezAbhyAM tatra karmabandhA'bandhopapatteH, AdhAkarmikabhoge syAt karmabandhaH syAnneti vaktuM yuktatvAt / yata: vRtlRi [ILI'' =JAmyAM DhAmyAM sthAnAmyAM vyavahAro na vidyate'cantApAAyAM tapagrhnne IryAdyazuddhayArttadhyAnapravRttau ca bahudoSaprasaGgAt, anyathA tahoge SaTukAyopamarda pApA'nivRtteH, ata AbhyAmeva sthAnAbhyAmekAntato gRhItAbhyAmanAcA vijAnIyAt /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 25- svAdvAdasamyaktvanuM bIja 195, AidhAkamAjIne paNa kamabaMdhamAM bhajanAne avakAza ] sutra- 8/9 pradhAnapaNe sAdhuone uddezIne (bhejana Adi) banAvavAmAM AvyuM hoya tene AdhAkarma kahevAya te sAdhuo mATe tyAjya che. be sAdhuo evuM AdhAkarma annAdinuM kare te paraspara samAna karmathI baMdhAya athavA na ja baMdhAya ema paNa kahI zakAya nahi, kAraNa ke apavAdamAge sakAraNa zAstravihita paddhatie AghAmI khAnArane karmabaMdha thatuM nathI jyAre vinA kAraNu AdhAkamAM khAnArane karmabaMdha thAya che eTale 'AdhArmika bhegamAM paNa kathaMcit karmabaMdha thAya ane kathacita karmabaMdha na thAya ema ja kahevuM ucita che. ema na kahIe to te be sthAnamAM vyavahAra ghaTI zake nahi kAraNa ke atyaMta Apatti kALa hoya tyAre je AdhAkarma doSayukta AhAra levAmAM na Ave to irSA samiti vagere aSTapravacanamAtAnI zuddhi jaLavAya nahi tema ja ArtadhyAna thavAthI ghaNuM de UbhAM , thAya tyAre bIjI bAju e kaI ApattikALa na hoya chatAM paNa AdhArmikane upabhega karavAmAM Ave te ghaTajIvanikAyanI hiMsAnA pApathI virati bhaMga thavAthI karmabaMdha thAya che. A rIte te be ekAntagRhIta sthAnamAM paccha anAcAra jANo. "jamidaM urAlamAhAraM kammagaM ca tameva ya / savvattha vIriaM asthi Nasthi savvattha vIriaM // 10 // yadidamaudArikaM * tathAhArakamupalakSaNAdvaikriyaM ca tathA kArmaNamupalakSaNAttaijasaM ca tadeva, yadevaudArikAdi tadeva kArmaNAdItyevaM sahacAradarzanena saMjJAM na nivezayet, nApyeSAmAtyantiko bheda iti, saMjJAdibhedAbhinnadezakAlAnupalabdhezca / tathA sarvatra ghaTapaTAdAvaparasya vIrya =zaktirasti vyaktasya pradhAnakAryatvAdityevaM saMjJAM na nivezayet , na vA "sarve bhAvA: svabhAvena svasvabhAvavyavasthitA iti" pratiniyatazaktitvAnna sarvatra sarvasya vIryamastItyapi saMjJAM nivezayet , sarvathA sato'sato vA kAryasyAnutpatterdravyArthatayA sarvasyai kazaktimato'pi paryAyArthatayA svamAtramamazaktitvenotpAdAdanyathA niyatopAdAnArthakapravRttyanupapatteH, ata evAha- "eehiM0" // 11 // spaSTaH / itthaM cAtra pratyekapakSAbhidhAne sarvatrAnAcAra eva diGmAtreNa darzita iti sarvatra syAdvAdazraddhayaiva samktvaM vyavasthitam // 101 // [ bheda-abheda, avyakta-vyA, zA-azakta, sataasatano ekAta nathI] satra-10/11 zAstramAM je audArika, AhAraka, vaikriya, kArmaNa ane tejasa evA pAMca prakAra zarIranA darzAvyA che te paraspara dArika Adi (3nI) sAthe kAmaNa ane tejasa nitya prAyaH sahacArI hovAthI ane samAna dezakALavatI hovAthI audArika vagerethI bhinna nathI ema kahevAya nahi ane temAM saMjJAdinA bhedathI atyaMtabheda che tema paNa kahevAya nahi. e ja rIte pradhAna=avyakta prakRtitattvamAMthI ja samagra vyaktajagatanI abhivyakti thatI hovAthI samasta ghaTapaTAdi kAryotpAdaka sAmarthya apara eTale ke prakRtimAM che tema paNa nirUpaNa karI zakAya nahi athavA "svabhAvathI ja sarvabhAve pitapatAnAM bhAva=avasthAmAM avasthita eTale ke geThavAyelA che." A vacanane anusarIne dareka padArthamAM niyatapaNe bhinna bhinna prakAranI zakti hovAthI sarva padArthone utpanna karavAnuM sAmarthya nathI evuM paNa nirUpaNa azakya che. kAraNa ke keIpaNa kArya utpatti pUrve sarvathA sat paNa nathI ke asat paNa nathI sarvathA sata kAryane utpanna karavAnuM hoya nahi ane je kArya sarvathA asat hoya tene
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 upadezarahaya gAthA-1, ke utpanna thavAnuM hoya nahi. eTale vAstaviktA e che ke dravyArtharUpe saghaLA padArtho ekasarakhI zaktivALA hovA chatAM paNa paryAyArtharUpe badhAnI zakti svamAtraniyata che. ane tethI te rUpe ja badhA padArtha utpanna thAya che. je Ama mAnavAmAM na Ave te amuka ghaTAdi kArya mATe amuka mATI vagere ja upAdAna kAraNane upayoga thAya che te nahi thAya. Azaya e che ke utpattipUrve kaI paNa kArya dravyasvarUpe sat hovA chatAM paNa paryAyarUpe asat hoya che eTale dravyasvarUpe vastu utpanna thatI nathI paraMtu keI eka paryAyavizeSarUpe pratyeka vastu upanna thAya che eTale paryAyarUpe utpanna thatI vastunI kathaMcit dravyasvarUpe ja utpattine lakSamAM rAkhIne kahI zakAya ke badhA ja dravya dravyane utpanna karavA mATe ekasarakhI zaktivALA che. paraMtu paryAya vizeSane utpanna karavAnI zakti badhAM dravyamAM ekasarakhI hotI nathI. paraMtu vastrane utpanna karavAnI zakti sva=vastrathI kathaMcit abhinna taMtumAM ja magna= niyata hoya che. ane ghaTane utpanna karavAnI zakti sva=vastrathI kathaMcit abhinna mRttikA (mATImAM ja hoya che. je Ama na mAnIe vastra banAvavA mATe ke taMtune ja upAdAnA kAraNarUpe upayoga kare che, jyAre ghaDo banAvavA mATe mATIno ja upAdAna kAraNarUpe upayoga kare che-e karata nahi. AmAM paNa e ja kAraNa che-ekAnta gRhIta be sthAnamAM vyavahAra ghaTatuM nathI. uparokta rIte eka eka ekAntapakSanA nirUpaNamAM sarvatra dizAsUcana rUpe anAcAra darzAvavAthI svAdavAdamAM zraddhA rAkhavI e ja samyakatva che e siddha thAya che. 101
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 26 syAdvAdanA apAra mahImA vibhajyavAdamevAbhiSTauti-- eso pavayaNasAro savvaM iccatthameva gaNipiDagaM / aMmi aviNA vihalaM caraNaM jao bhaNiyaM // 102 // syAdvAdanI stavanA H-- zleAkA :- syAdvAda jaina pravacananA sAra che. samasta gaNipiTaka syAdvAda samajAvavA mATe ja che, eTale syAdvAdanA jJAna vinA cAritra paNa niSphaLa kahyuM che. 102 eSaH vibhajyavAdaH pravacanasAraH, etadbodhanenaiva pravacanasya phalavattvAt / "ege AyA " [sthAnAMga 1-1] ityAderapi tantra parikarmitamatyA ekatvAnekatvAdisaptabhaMgIparikarmitabodhasyaivotpatteH, eka nayAvadhAraNe mithyAdRSTivacanA'vizeSaprasaGgAt / na kevalaM pravacanakAryamevAyaM api tu tatkArapItyAha - sarvaM niravazeSa ityarthakameva = upadiSTavibhajyavAdArthakameva, gaNipiTaka - dvAdazAGgIrUpa', arthaM hi bhagavAnupadizati sUtra ca tato gaNadharA grathnanti, sa ca tripadIrUpaH syAdvAdamUrtiriti siddha N gaNipiTakasya syAdvAdahetukatvaM yata evaM tataH etasminnavijJAte = aparicchinne viphalaM= asAraM caraNaM=cAritra N, syAdvAdarucirUpasamya darzana zuddhi zUnyatvAt / yato bhaNitaM sammatau [3-67] zrI siddhasenadivAkarapAdaiH - // 102 // tAtparyA :- syAdvAda ja jaina pravacananA sAra che. syAdvAdane samajAvavAmAM ja pravacananI saphaLatA che. sthAnAMga sUtramAM AvatA 'AtmA eka che' ityAdri vAkayothI paNa syAdvAdanA sa`skArathI ghUMTAyelI buddhivALA AtmAone "apekSAe eka paNa che, apekSAe aneka paNa che"....ityAdi saptabhaMgI vAkayArthathI garbhita ja edha utpanna thAya che. ene badale jo eka ja nayanA tApanu nirapekSapaNe avadhAraNa karI levAmAM Ave te jainasUtra paNa te pratiniyata jIva-vizeSa mATe mithyADivacanatulya banI jAya che. syAdvAdanA bAdha pravacananu kArya che eTalu ja nahi pravacana Ate paNa syAdavAdahetu che. A hakIkata zlAkamAM dvitIya pAdathI samajAvI che. samasta dvAdazAMgI ke je gaNI eTale ke AcAryanI sapatti rUpa hovAthI gaNipiTaka" nAme oLakhAya che, te paNa syAdvAdaaMka ja che. arthAt syAdvAdamudrA-akita ahetuka ja che. te A rIte-bhagavAne upadezelA je arthane anusarIne gaNadhara bhagavaMtAe sUtranI racanA karI che, te tripadIrUpa artha pote ja syAdvAda smRti eTale ke svAdvAdathI ghaDAyelA hoya che. eTale tene anusarIne racAyela dvAdazAMgI sUtra paNa syAdvAihetuka hAya temAM kAMI Azcaya nathI. uparokta nirUpaNane sAra e phalita thAya che ke syAdvAdane jANyA vinA cAritra paNa niSphaLa che. kAraNa ke samyag darzanazuddhinA pAyA para cAritranI imArata racAya che ane samyagdarzana pAte syAdvAdanI rUci svarUpa che, je syAdvAdanA jJAna vinA na hoya. zrImad siddhasenaddivAkarasUri mahArAje sammati tarka nAmanA graMthamAM (trIjo mAMDa--sutra 67mAM) kahyu che ke- 102aa
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 upadezarahasya gAthA-103 caraNakaraNappahAmA sasamayapassamayamukavAdhArA / caraNakaraNassa sAraM Nicchayasuddha Na yANaMti // 103 / / blekArtha - caraNa-karaNamAM AdivA (paNa) svasiddhAMta-parasiddhAMta saMbaMdhI vyApAra zUnya (AtmAo) nizcaya vizuddha caraNa-karaNane sAra jANatA nathI. 103nA caraNaM "vayasamaNadhamme"tyAdigAthoktasaptatibhedaM, karaNamapi "piMDavisohIsamiI"tyAdigAthoktasaptatibhedam, tAbhyAM pradhAnAstatra nairantaryAdaravanta ityarthaH, svasamayaparasamayayormukto nAhato vyApAraH svAhAdAparikarmitadhiyA vivecanAtmA. yaiste tathA 'caraNakaraNAnuSThAnenaiva kRtArthA vayaM, kimAsmAkaM tarkakarkazena vAvarasikaramaNIyena syAdvAdenaH prayojanamityevaM jJAnAbhyAsAd vyAvRttA ityarthaH,, caraNakaraNasya araNakaraNAnuSThAnasya sAraM svajanyaphalotkarSAGgam , nizcayazuddhaM=paramArthadRSTayA'vAdAtaM na tu bAmakriyAvallokadRSTayaivApatito. ramaNIyamityarthaH, na jAnanti=na vicArayanti, tadAvaraNakarmadoSAt / evaM ca teSAmalpaphalameva caraNakaraNAnuSThAnamityarthaH // 103 // ( [ saMkSipta jaina yati AcAra] . tAtparyA -jana AcAra saMhitA pramANe jana AcAra be vibhAgamAM vahecAyelo che(1) caraNAsittarI (2) karaNasittarI. tenI saMkSipta samajatI A pramANe che caraNasittarI sUcaka prAcIna gAthA ghaniryukti zAstramAM che. kyasamaNamaH saMjma vyAvaccaM ca bhaguttIo / nANAi tiyaM tava kohanimahAi caraNameya // 5 mahAvrata + kSamAdi 10 zramaNadharma + 17 saMyama + 10 vaiyAvacca + 9 brahmacaryanI gupti +3 jJAnAdi + 12 ta5 + 4 krodhAdikaSAya nigraha = 70 prakAranuM caraNa, vyAkhyA :- sAdhujIvananA maulika guNe caraNa kahevAya che. maulikaguNanA piSaka AcArane karaNa kahevAya che. karaNasittarInI sUcaka eniktizAstranI prAcIna gAthA - piMDaksiohi samida bhAvaNa paDimAI idivaniroho / paDilehaNa guttio abhiggA veva karaNatu // 4 Divizuddhi + 5 samiti + 12 bhAvanA + 12 pratimA +5 Indriya nigraha + 25 pratilekhanA + 3 gupti + 4 abhigraha= 70 prakAranuM karaNa. A 70-70 prakAranuM vistArathI varNana anya jana AcAra zAstramAM kareluM che. . viyara siddhAnta mImAMsA vinA AcAra pAlananI kIMmata nathI] ukta prakAranA caraNa-kSaNamAM jeo niratara racyA-pacyA rahe che paraMtu janasiddhAna ane jainetara siddhAntanI syAdvAda parikarmita buddhithI mimAMsA-parizIlana vagere karavAnuM kAcuM mUkI dIdhuM che, vaLI kahetA hoya che ke "ApaNe caraNa-karaNane AcarIe eTaluM ghaNuM, karkaza (mAthuM pakAvI de tevA) takethI vaNAyelA syAdvAdanA adhyayananuM ApaNane kaI prajana ( 5 1 2 1 ra - 25 3
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezaka smAdvAdane mAra mahImA 19 nathI e te vAdarasiyAonuM kAma, emane mATe rucikara." AvuM AvuM kahIne jJAnAbhyAsane abhasaI para caDAve che teo caraNa-karaNanuM rahasya jANatA nathI. mAtra AzrakriyAmAM rAcanAra lokonI daSTie upara uparathI ramaNIya nahi kintu nizcaya vizuddhatAtvika arthAt pAramArthika daSTie AdaraNIya e je sAra che arthAt caraNa-karaNa anuSThAna janyaphaLImAM utkarSa lAvanAra je tatva che te teo jANatA hotA nathI. kahyuM ke teo dUSita AvAraka karmathI pIDAya che eTale caraNa-karaNanA pAlananuM je mukhyaphaLa AvavuM joIe te AvatuM nathI. nahi jevuM phaLa teo meLave che. 103 sUtrasa matatvamapyasyArthasyAvedayannAha zleka 104mAM AcArAMga sUtranI sAkSI pUrvokta saMmati sUtrakAranA kathanamAM pragaTa karI chebhnniyN ca bhagavayAvi ya AyAraMge imaM visesaao| jaM sammaM taM moNaM jaM moNaM taM ca sammati // 104 // zlokAI - bhagavAne paNa vizeSa karIne zrI AcArAMgasUtramAM A kahyuM che-"je samyakatva che te ja mauna che, mauna che te ja samyaka che." 104 bhaNitaM ca bhagavatApi-sudharmasvAminApi etadanupadokta AcArAMge viziSyA'nyonyavyApyavyApakabhAvamavadhArya, yat samyak bhAvapradhAnanirdezAt samyaktvaM, tanmauna-munibhAvaH, yacca "maumaM tatsamyaktvamiti, "jasammati pAsahA te moNaM ti pAsA / moNaMti pAsahA ta sammati maashaa||" [AcArAMga 1-] iti hi sUtra vyavasthitam / atra hi dvayostAdAtmyena vyApyavyApakabhAva2degdarzanaM vidhIyate, tacca dvayostulyavadArAdhanapravRtaye "daMsaNacarittapakkho samaNe paralogakaMkhimi" iti vacanAt / etacca syAdvAdapratipattirucirUpasya samyaktvapadArthatve syAdvAdadhIrucitAtmaikapratibandharUpasya ca maunapadArthatve ghaTate, tattvaruciparapariNatinivRttyoristhameva tulyavadAdaropapatteH, anyathA tu nettha prayojanasiddhirna vA vyabhicAroddhAra iti vibhAvanIyam // 104 // [ samyakatva ane cAritrane vyApya vyApaka bhAva] tAtparyAtha:- zrI sudharmAsvAmI gaNadharabhagavaMta zrImad AcArAMga nAmanA prathama aMga sUtramAM khAsa karIne mauna=munibhAva ane samyakatvane paraspara vyApya-vyApaka bhAva sUcavavA mATe je samyakatva che te ja mauna jANavuM ane je mauna che te ja samyakatva jANavuM AvA bhAvavALuM sUtra (1-3-215) upadezya che- ja samma ti pAsahA taM moNa ti pAsahA / jaM moNaM ti pAsahA te samma ti pAsahA // 19 yatsamyaktvamiti pazyata tanmaunamiti pazyata / yanmaunamiti pazyata tatsamyavadhamiti pazyata / 20 dazanacAritrapakSaH zramaNe paralokakAMkSiNi //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 upadezarahasya gAthA-105 A sUtramAM tAdAsyabhAve munibhAva ane samyaktvanA paraspara vyAkhya-vyApaka bhAvanuM darzana upadezya che. temAM garbhita Azaya e che ke "zramaNa tenAthI samyakatva ane munibhAva ubhayamAM ekasarakhI ArAdhyabuddhithI pravRtta thAya. kAraNa ke sUtramAM pahelekakAMkSI zramaNane darzana ane cAritra ubhaya pakSagrAhI kahyo che. samyaktva ane mauna ubhayathI tulyatA tyAre ghaTe ke jyAre "samyaktva eTale syAdvAdane svIkAra karavAnI ruci-bhAvanA. ane mauna eTale siddhAparikamita buddhi janya tIvra acinA viSayabhUta AtmAmAM ja ramaNatA." AvI vyAkhyA samyaktva ane maunanI karavAmAM Ave. ane to ja tavaruci ane parabhAvaramaNutAnivRtti A bemAM ekasarakhe AdarabhAva pragaTa thAya. anyathA na te koI prazna siddha thAya ke na te vyabhicAra doSane uddhAra thAya. tattvaruci svarUpa samyakatva ane pAva ramaNatAnivRtti svarUpa mauna A bemAM paraspara vyAkhya-vyApakabhAvanI che uparakta vyAkhyA pramANe saMgati karavAmAM na Ave te bannemAM ekasarakho-AdarabhAva jagADavArUpa sUtrakAranuM prayojana siddha thAya nahi. vaLI mauna ane samyakatavanI uparokta prakAre vyApa karavAthI "sAmAnyarIte cAritranA abhAvamAM paNa cothA guNasthAnake samyakatva zAstrasiddha hevAthI paraspara vyApyavyApakabhAva na rahevAthI UbhA thatA vyabhicAra daSanI zaMkAne paNa avakAza raheto nathI. 104 etadajJAnavatAM cApatantrANAmupadezo viDaMbanaivetyAha [svAduvAda jANyA vinA upadeza eka AtmaviDaMbanA ] jeone syAdavAdane rahasyanuM bhAna nathI ane gurunA taMtrathI bAhyA che teo upadeza karavA besI jAya che te mAtra AtmaviDaMbanA rUpa ja che. kaleka 105mAM te A rIte darzAvyuM che eyamiha ayANatA uvaesarayA bhamaMta'gIyatthA / naDanaTTa va jaNAvi ya tesiM cariyaM ca picchaMti // 105 // zlokAI - je agItArtha sAdhuo syAdavAda jANyA vinA upadeza kare che, le ke paNa teonAM naTaceSTA jevAM caritrane joyA kare che. 10pA etaM-vibhajyavAdaM iha-jagati ajAnanto gurupAratantryAbhAvenA paricchindantaH upadezaratA agItArthA bhramanti=itastataH paryaTanti yogyatayA'nAgatabhavajAle vA saMsaranti, na tUpadezAtteSAM kazcillAbhalezo'pi, janA api naTanATyamiva teSAM caritaM prekSante kutUhalenaiva, na tu prekSApUrvakAriNo'nyathA tatprekSaNapravRttyanupapatteriti bhAvaH / / 105 // tAtparyAthI :- gurU paratantratA na hovAnA kAraNe stranA adhyayananI taka gumAvIne syAdavAdanuM jJAna jee meLavatA nathI ane te paNa agItArtha avasthAmAM upadeza karatA jyAM tyAM paryaTana karye rAkhe che, athavA bhAvi saMsAraparibhramaNujALamAM sapaDAvAnI yogyatA rUpa kaThora sajAnA bhoga bane che teo bIjAne upadeza devAthI keI lAbha prApta karI zaktA nathI. vaLI majA te juo !! leke paNa bhavaiyAnA khelanI jema temanuM carita manoraMjana vRttithI-kUtuhalathI joyA kare che. jyAre buddhipUrvaka ja kAma karavA TevAyelA buddhizALIo temanI sAme paNa letA nathI. kAraNa ke teone evuM kutuhala hetuM nathI ane kutUhala na hoya te jovAnI pravRtti thAya ja nahi. 10pA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-26 svAdyAnne apAra mahImA reo nanu mA bhUteSAmupadezo hitAya, zuddhoJchAdigrahaNayatnastu hitakArI syaadityaashngkyaahzaMkA :- agItArtha sAdhuoe karele upadeza hitakara na thAya te bhale na thAya paraMtu zuddha ucha=nirdoSa bhikSAvRttithI jIvana jIvavAne temane prayatna te hitakArI banaze ke nahi ? zleka. 106mAM AnuM samAdhAna karatA kahe che ke - suddhaJchAIsu jatto gurukulacAgAiNA Na hiyaheU / haMdi bhuyAhiM mahoahitaraNaM jaha poabhaMgeNaM // 106 // zlokAI - gurUkuLavAsane tyajIne zuddha uMchAdi viSayaka prayatnathI paNa bhalu thatuM nathI. (kAraNa ke) e te nAma bhAMgIne bhujabaLe mahAsamudra taravA jevuM che. 106 zuddho-dvicatvAriMzaddoSarahita uJcho bhikSAvRttirUpaH, AdizabdAdabhigrahAdiparigrahasteSu yatnaH= AdaraH gurukulatyAgAdinA Adizabdena jyeSThAdivinayavaiyAvRttyAdiparihAragrahaH, na hitahetuH=na svahitArthakArI, 'hadI tyupadarzane, yathA potabhaMgena yAnapAtravinAzena bhujAbhyAM mahodadhitaraNam / yathA hi kazcidatisAhasiko nAlocitakArI bhujAbhyAmeva balavatAM taraNaM zreyo natvabalAvarapotAvalaMbaneneti lokavacanazravaNoditadhRSTabhAvaH pota bhaGktvA bhujAbhyAmeva samudraM tarannatizrAntatayA tacaiva nimajjati, evaM samyagapariNato munirapi kazcid 'gurukulavAse na tathAvidhA bhikSAvizuddhiriti lokavacanaM rAvana gArUoLatA mahAkuLa(go) stro vimo sAvavo hoto zAti maMDaLa vi ja maLiyuM pakappanIti" [1616] paMcakalpabhASyavacanamazraddadhAnaH zuddhochAdyartha gurukulavAsatyAgena vihAramavalaMbamAno bahuladoSamamatayA'tisAhasikaH saMsAra eva paribhramatIti // 106 // [gurukuLavAsa vinA AhArazuddhinI kALajI nakAmI.] tAtparyAtha:- zAstramAM bhikSAvRttine je kera deSa gaNAvyA che temAMthI ekapaNa doSa na lAge tevI kALajI rAkhavAmAM Ave tema ja sAthe sAthe abhigraha vagerenuM pAlana karavAmAM Ave te paNa gurukulavAsa vaDIleno vinaya-vayAvacca vagereno bahiSkAra karanArane svahitanI siddhi thatI nathI. vahANane bhAMgIne be hAthe samudra tara duSkara che. Azaya e che ke kaIka atisAhasika arthAtu vagaravicAryuM azakaya kAryamAM jhaMpalAvanAra manuSya "ApaNe baLavAna to tyAre gaNAI e ke jyAre be hAthe ja samudra tarIe, abaLAnI jema jahAjanuM avalaMbana karIne taravAmAM bahAdurI nathI." AvA AvA pokaLa DaMphAsa bharelA vAyaDA lokonA uttejaka vacane sAMbhaLIne dhRSTatAnuM avalaMbana karate pitAnuM vahANa bhAMgI nAkhe ane be hAthe apAra samudra taravAnI hAsyAspada hiMmata kare ane gAMDA utsAhamAM game teTale AgaLa javA prayatna kare to paNa pure dazame bhAga paNa pAra karI zake nahi ane adhavacce ghaNe thAkI gayA pachI jaLasamAdhi levAne pharajIyAta avasara Ave. e ja rIte bhAvathI pariNata thayA vinA keIka muni paNa "gurUkuLamAM rahevAthI te evI suMdara bhikSAvizuddhi * AkIrNatA mahAn kAlo viSamaH svapakSato doSaH / AditrikabhaMgakemA'pi grahaNaM bhaNita prakalpe // 26
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 upadezarahasya gAkSa-106 vagere jaLavAya nahi vagere vagere ghelA lekatA vacana sAMbhaLIne, tathA 'mArUoLatA vagere paMcakalpabhASyanA vacana para avizvAsathI, zuddha bhikSAvRtti vagere mATe gurUkuLavAsane tyAga karI svataMtra vihAranuM avalaMbana kare che. paraMtu bIjA ghaNu khataranAka dAna bhega bane che ane chevaTe e sAhasika ziromaNi rAzInA cakkaramAM lapaTAya che. gAdaoor." Adi paMcakalpabhASya (gAthA-1616)no artha A pramANe che sAdhuone ga7 bAlavRddhAdi muniethI AkIrNa (vyApta) heya, mahAna hoya, vaLI kALa durbhikSAdi viSama heya ane pAsasthA vagere saMvijJa svapakSIya lekethI apamAna Adi thavAno saMbhava hoya tyAre uddagamAdi traNanA bhaMgathI paNa prakalpamAM arthAt apavAda pade azuddha anAdi grahaNa karavAnuM kahyuM che. 106 vAcakajasanI prasAdI goThaDI ehazuM kIjIe. (2) jinavANI jehane manaruci te satyavAdI tehi ja zuci, - dharmagaThI tehazuM kIjIe vAcakajasa kahe guNe rIjhIe. upAsaka, aMga, sajajhAya 5. (2) dharmagaTha dhamazuM bAjhase bIju meranuM nAca. anuttaro5. sajajhAya. 4 (2) dharmagoTha ehevAzuM chAje, je eka jIva daI deDa vipAka sUtra sajhAya 8 (4) guhya bhAva e tene kahIe, jehazuM aMtara bhAMje . jehazuM citta paTaMtara have tehazuM guhya na chAje che. 3. yogadaSTi DhA. 8 gA. 7. (6) heja haiyAne ullAse, je bAjhe he guNavaMta zuM goTha, che nahIM te manamAMhe rahe, navi Ave che tasa vAta te heTha. 4 jai. gu. sA. 445 (6) jasa geDe hita ulase tihAM kahIe hetu rIjhe nahIM bUjhe nahIM tihAM huI hetu ahetu . prati. he. ga. 3 (7) paNa guNavatAra geDe gAjIe (8) guNavaMta zehere pragaTe prema zrI candraprabhastavana (6) jeNe caturaNya gAThi na bAMdhI teNe te jANuM phekaTa vadhAre suguNa melAve jeha uccAhe maNuajanamane hajarAhe zrI saMbhavastavana (20) maLe je sujana saMga daDha raMga prANI na phaLe te sakala jajae sujasa vANI. prati. he. ga. sa. DhA. 6 gA. 9 * * zrI paDAprabhastavana
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ : - B5heza 27-nitya sAzana ta5 prazasta che. yathaivameteSAM yathAvasaramitarakRtyaparityAgAdapikaguNalAbhAnanubandhimo'nuSThAnasyAvidhipradhAnatvAcchuddhoJchAdigrahaNenApi na hitaM, tathA na kevalamupavAsenApi tatsyAdityAha-- gurUkulatyAgIo avasaracita anya kartavyano parityAga kare che. ane jemAM vizeSa lAbhanI hAramALA nathI evA anuSThAnanuM vidhinI paravA karyA vinA sevana kare che, teo zuddhabhikSAvRtti vagerenuM pAlana kare te paNa jema temanuM keI hita sadhAtuM nathI ema kevaLa upavAsa mATe paNa samajavuM. A bAbata zleka 107mAM spaSTa kare che- uvavAso vi ya ekko Na suMdaro, iyarakajjacAeNa / . . Nemittio jameso NicaM ekkAsaNaM bhaNiyaM // 107 // plekArtha - Itara kartavyane tyajIne karAte ekale upavAsa paNa sAre nathI. kAraNa ke upavAsa nemittika kartavya che. jyAre ekAzana nitya kartavya che. 107 upavAso'pi ekaH kevalaH, na suMdaro=na svocitaphaladAyI, itarakAryatyAgena-vinayavaiyAvRttyAdyaparakAryAvasIdanena, kAle kRtaM hi sarva phalavad bhavet , na cetarakAryakaraNa velAyAM tadvirodhyupavAsakAla iti, etadevAha-yad-yasmAdeSa upavAsaH, naimittikaH= tathAvidhanimittopanipAtasaMbhavikartavyatAkaH, parvAdiSveva tadvidhAnAt, tatra parvANi caturdazyAdIni, yathokta vyavahArabhASye cautthachaTTaThThamakaraNe amipakkhacaumAsavarisesu / lahuo guruo lahuA gurugA ya kameNa bodhvaa21||" AdinA 22"Aryake uvasagge titikkhayAbaMbhaceraguttIsu / pANidayAtavahe zarIravoccheaNaDhAe // " [prava. sAro. 738] iti gAthoktAni kAraNAni grAhyANi / ekAzanaM pratidinamekavArabhojanaM nityaM sArvadinakaM bhaNitam / 23"ahoniccaM tavokamma savvabuddhehiM vnni| jAva lajjAsamA vittI egabhattaM ca moaNaM // " [da. vai. 6-62] iti sUtropadezAt / tadidamuktamupadezapade-[683-684] 24"uvavAso vi hu ekAsaNasya cAyA Na suMdaro pAyaM / NiccamiNaM uvavAso mittigao jao bhaNio // " .. 21 caturthaSaSThASTamAkaraNe aSTamIpAkSikacaturmAsavarSeSu / laghuko guruko laghukA gurukAzca krameNa boddhavyA // 22 AtaMke upasarge titikSatA brahmacaryaguptiSu / prANidayAtapohetoH zarIravyucchedanArthAya / / 23 aho nityaM tapaHkarma sarvabuddha vaNitam / yAvallajjAsamA vRttirekabhakta ca bhojanam // 24 upavAso'pi khalu ekAzanasya tyAgAnna suMdaraH prAyaM / nityamayamupavAso namittiko yato bhaNitaH //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 upadezarahasya gAthA-107 25"ahoNiccaM tavokagnAi suno hadi evameyaMti / paDivajjeyavba khalu pancAisu tttvihaannaao||" ____atra hi uktakAraNaviraheNekabhaktamapekSyopavAse kriyamANe sUtrapauruSyAdayaH zeSasAdhusamAcArA bahutaranirjarAphalA sIdantIti paribhAvyokta naimittika upavAso nityaM tvekabhaktamiti / nanu nityatve ekAzanasyopavAsAdestapovizeSapAraNake dvirazanAdezcAvasare tadakaraNe pratyavAyApattiriti cenna, sadAnI sadAdhikArAdevAdhikArAkAlInasya ca nityAkaraNasya pratyavAyAhetutvAt / ata evAtyantabAlAderazaktasya tadakaraNe'pi na pratyavAya iti vibhAvanIyam // 107 // tAtparyArtha:- vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya vagere bIjA mahattvanA jarUrI kartavya sIdAtA hoya tyAre tenI upekSA karIne paNa ekalA upavAsanI tapazcaryA karavA besI jAya te tenAthI upavAsanuM je ucita phaLa prApta thavuM joIe te thatuM nathI. ucita kALe yogya avasare karavAmAM AvatuM badhuM ja kArya saphaLa thAya che. je kALe anya kartavya ArAdhavAne avasara hoya te kALe tenA virodhI upavAsa tapanA avasarane avakAza ja nathI. enuM kAraNa e che ke upavAsa e dainika kartavya nathI. reja reja upavAsa ja karyA karavAne upadeza zAstrIya nathI. upavAsanuM kartavya nemittika che. eTale zAstramAM darzAvelA nimittone anulakSIne ja te te divasomAM upavAsa kartavyarUpe prApta thAya che. zAstramAM caturdazI vagere parva tithiomAM upavAsanuM kartavyarUpe vidhAna karyuM che ane te parvatithiomAM je upavAsa na karunnA mAM Ave to te aMge prAyazcita paNa pharamAvyuM che. zrI vyavahArasUtranA bhASyamAM aSTamI-pAkSika, cAmAsI ane saMvatsarInA divase anukrame upavAsa chaThe aThama na kare tene anukrame laghuka vagere prAyazcita sUcavyuM che. te uparAMta bIjA paNa upavAsanA nimitte AcaMketu' gAthAmAM (pravacana sAre dvA2-738) sUcavyA che je nIce pramANe samajavAnA che-- "tavirAga, upasarga sahana karavAnI keLavaNI levA, brahmacaryanI guptinI rakSA, prANIdayA, nirjarAphalaka tapa ane dehatyAga" ATalA prayajanothI upavAsAdi tapanI anujJA che. [dazavaikAlikamAM nitya ekAzananI prazaMsA ] ekAzana eTale divasamAM mAtra ekavAra bhojana karavuM. sArI ye jiMdagI sudhI A tapa karavAmAM Ave te te ghaNA lAbhaprada che. kAraNa ke emAM bIjA kartavyogo sadAvAno prasaMga nathI. mATe ja tene nitya dainika kartavyarUpe dazavaikAlika sUtramAM upadezya che. jene bhAva e che ke sarva tIrthakaree tapanuSThAna nitya kahyuM che. lajjA eTale saMyama ane lajajAsama eTale saMyama aviredhI, vRtti eTale dehapAlana thaI zake, tevAne eka TaMka bhajana karavAnI anujJA karI che (adhyayana-6 gAthA-22). upadezapada zAstramAM (gAthA-683-684) paNa kahyuM che ke-nitya ekAzanano tyAga karIne karAte upavAsa paNa prAyaH sAro nathI. kAraNa ke ekAzana nitya kartavya che jyAre upavAsane naimittika kahyo che. parvatithi vagere kAraNe ja upavAsa karavAnuM vidhAna hovAthI-"maho ginna tavavA." sUtramAM paNa A pramANe je kahyuM che te svIkAravuM joIe. 25 aho nityaM tapaHkarmAdisUtrato handi evametaditi / pratipattadhyaM khalu parvAdiSu tadvidhAnAt //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-27 nitya ekAzanataya prazasta che. 205 uparokta kathananuM tAtparya e che ke upavAsanA darzita kAraNa vinA paNa ekAzananI upekSA karIne upavAsa karavAmAM Ave to sUtraperIsa vagere ja bahutara nija saMpAdaka sAdhu AcAre sadAvAne avakAza che mATe kahyuM che ke upavAsa namittika che ane ekAzana nityakarma che. [pAraNAmAM nityataSanA bhaMganI zaMkA ane samAdhAna zaMkA -je ekAzana nityakarma hoya to upavAsa vagere mahAna tapazcaryAnA pAraNe besaNuM vagere karavAno avasara hoya tyAre ekAzana nahi karavAthI nukazAna veThavuM paDaze. samAdhAna :- nahi veThavuM paDe kAraNa ke vizeSatapanuM pAraNuM hoya tyAre paNa ekazana ja karavuM joIe e zAstrane adhikAra-upadeza nathI. eTale je kALe jene adhikAra ja nathI tevA nitya karmane na AcaravAmAM nukazAna thatuM nathI mATe ja te atyaMta laghuvayaska bALamuni vagerene tathA bimArI vagerenA kAraNe ekAzana vagere karavAne zaktimAna nai heya tevAone te na karavAmAM paNa nukazAna nathI ema zAstramAM kahyuM che. jenA para buddhizALa dhyAnapUrvaka vicAra kara. 107nA 'athaikabhakte upavAsavannaimittikatvamAzaGkya samAdhatte zaMkA -jema upavAsa nemittika che tema ekAzana paNa nimittika ja che. evI zaMkA keI vyakta kare to tene uttara ka-108mAM kahe che ke nanu kAraNiyaM bhaNiaM jaINa asaNaM jahovacAso tti / kaha NiccamegabhattaM bhannai Niccapi tabbhAvA // 108 // zlokAtha-sAdhuone upavAsanI jema bhejana paNa kAraNe ja karavAnuM kahyuM che te pachI ekAzana nityakarma kaI rIte? uttara-kAraNe nitya hovAthI. 108 nanvityAkSepe, kAraNika bhaNitaM yatInAmazanaM yathopavAsastitikSAdibhiH kAraNairanazanasyevAzanasyApi vedanAdikAraNaireva sthAnAMge [a0 6-u0 1] vidhAnAt / tathA ca tadabhilApaH "chahi ThANehiM samaNe NiggaMthe AhAramAhAramANe nAikkamai, taM0 veaNaveyAvacceriyaThAe a saMyamachAe taha pANavattiAe chaTuM puNa dhammaciMtAe ti26 // iti hetonimittena karttavyatayA naimittikatvaucityAt kathaM nityamekabhaktam ? bhaNyate atrottara dIyate-nityamapi sarvakAlamapi tadbhAvAdazanakAraNAnAM vedanopazamanavaiyAvRttyAdInAM sadbhAvAnnityamekabhaktam / ayaM bhAvaH-"aho nicca" ityAdisUtrAdekabhaktasya nityatve siddhe 'chahiM rANehi' ityAdisUtrasyAzanAdhikAravidhAyakatvamevonnIyate, nAtikAmatyAjJAmityato'nadhikRtatvaniSedhasyaiva lA mAt, nityamadhikAravatA kriyamANasya ca nityatvAvirodha iti na kazciddoSa iti / na ca tathASi vaiyAvRttyAdikarmAntarAMgatvenAsvatantratvAnna nityakarmatvamasyeti zaGkanIya, vaiyAvRttyAdikaM pratyaniyatopakArakasyApyaya tapaHkarmatvena svatantraphalakasya svatantratayaiva vidhAnAt / tathApi phalavattvenAsya nityatvakSatiriti' cet ? na, phalavattve'pi nityatvAvirodhAt , "yadakaraNe pratyavAyastasyaiva nityatvAt " iti dik // 108 // 26 SaDUbhi sthAnaH zramaNo nigrantha AhAramAharan nAtikramati / tadyathA-vedana vaiyAvRttyaryArthAya ca saMyamArthAtha tathA prANavRttyA SaSThaM puna dharmacintAyai iti /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 upadezarahasya gAthA 108 - ' ' [ekAsaNuM naimittika ta5 hevAnI zaMkA ane samAdhAna]. me tAtparyAtha -zaMkAkAranA bhAva e che ke zAstramAM jema titikSA vagere kAraNothI sAdhuone upavAsa-anazana vagere tapa karavAnuM kahyuM che tema bhajana paNa sthAnAMga sUtra (chaThThA adhyayana-1 uddeza)mAM vedanA vagere kAraNothI ja karavAnuM vidhAna che. te sUtrane bhAvArtha A pramANe che-"cha sthAnothI arthAt prayajanothI zramaNa nirgastha AhAra kare te (AjJAnuM) atikramaNa karatuM nathI, (1) vedanA, (2) vaiyAvacca, (3) IryA Adi samitinA pAlana mATe, (4) saMyama pAlana mATe, (5) prANadhAraNa (6) dharmaciMtana mATe. A rIte bhajana naimittika hovAthI ekAzana paNa naimittika siddha thAya che. to pachI zA mATe tene nityakarma darzAvyuM? lekane cethA pAdamAM tene uttara ApatA kahyuM che ke vedanAzAMtiviyAvara vacca vagere bhojananA kAraNe ja reja upasthita hovAthI ekAzanane nityakarma batAvavAmAM kaI deSa nathI. Ama kahevAnuM tAtparya e che ke "ahonikanaM tavovai." A sUtrathI ekAzananI nityakarmanA siddha che. eTale 'hiM TALahiM..." ItyAdi sUtrathI kayA kAraNe sAdhune te nityakarma AcaravuM joIe tene adhikAra darzAvavAmAM Ave che. "AjJAnuM atikramaNa karatuM nathI" A sUtrAzathI paNa bhajanane anadhikArI hoya (arthAt jene sUkta bhajananAM kAraNo na hoya) tene bhajana karavAno niSedha sUcita thAya che. arthAt vinA kAraNe bhajana karavAmAM Ave te AjJA-ullaMghanane doSa lAge che, paNa kAraNAtmaka adhikAravALo sAdhu nitya ekAzana kare to temAM koI virena hevAthI kaI doSa nathI e siddha thAya che. [ekAsaNuM gauNuM kartavya hovAnI zaMkA ane samAdhAna ] zaMkA -je nityakarma hoya tenuM vidhAna svataMtrapaNe-mukhyapaNe kareluM hoya. ekazana te vaMcAvacca vagere anya kartavyanA agarUpe (TekArUpa) sUcavyuM hovAthI tene nityakarma na kahevAya. uttara:- ekAsanAnuM tapa vaiyAvacca vagere anya kartavyanA aMgabhUta hovA chatAM paNa tapazcaryAnA kartavyarUpe tenuM phaLa svataMtra hovAthI tenuM vidhAna gauNapaNe naMhi kintu svataMtrapaNe ja karavAmAM AvyuM che. Azaya e che ke "vaiyAvacca vagere kartavya prApta na hoya te paNa nirjarA mATe sAdhue thaI zake tyAM sudhI ochAmAM ochuM ekAzana te karavuM ja joIe e zAstropadeza hovAthI te svataMtrapaNe nirUpita nityakarma siddha thAya che. ' '[ vyAkhyA mujaba ekazana nityakama na hovAnI zaMkA ane samAdhAna] ' 'zakAte paNa utpAdaka hevAthI ekAzanane nikyarma na kahevAya. Azaya e che ke jainetaramAM saMpAsanA eka nityaktavya che-nitya e rIte ke je te na karavAmAM Ave te nukazAna thAya. tene TALavA mATe ja vadika zAstromAM saMdhyopAsanA karavAnuM kahyuM che. arthAt tenuM koI svataMtra phaLa hetuM nathI. e rIte ahIM paNa ekAzananuM kAMI phaLa na hoya, paNa mAtra te na karavAthI thanArA nukazAnane TALavA mATe ja karavAnuM hoya, to ja te nityakarma kahevAya anyathA nahIM. samAdhAna -nirjarArUpa phatpAdakatAne nityakarmatA sAthe virodha nathI, je svayaM niSphaLa hoya ane jene na karavAthI nukazAna thAya te nityakarma AvI tenI vyAkhyA nathI. "je na karavAthI nukazAna thAya te ja nityakarma ATalI ja nityakarmanI vyAkhyA che. eTale nirjarA phaLane uddezIne vihita karelA ekAzanane nityakarma kahevAmAM kaI virodha nathI. A to ekamAtra dizAsUcana che. je AvA prakAranI bIjI ghaNI zaMkAone upazAna karavAmAM upayogI che. 108
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 28 tIvrazraddhA mATe svAdhyAya vagerene Adara yata evamuktapraghaTTenAvicAritAnuSThAne doSabAhulyamupalabhyate tato guNAvahamarthamupadizati pUrve darzAvyA pramANe, sAhasikapaNe vagara vicAryuM kAma karavAthI ghaNuM de UbhA thAya che. te kaI rIte nukazAna nahi paNa lAbha thAya te zloka 109 thI 111 mAM darzAvyuM che. tamhA gurUlahubhAvaM NA Nibveao paTTijjA / .. . sajjhAyAisu sammaM tatto tivvA havai saddhA // 109 // plekArtha -gurU-laghubhAva pIchANIne nirvedapUrvaka svAdhyAya vageremAM bhalI rIte pravartavuM joIe. jethI zraddhA tIvra bane. 10lA tasmAt anyathA doSadarzanAt, guruladhubhAvaM guNadoSaviSayama, jJAtvA zAstranItyA vimRzya, nirvedataH tAttvikasaMsAranairguNyAvadhAraNAt , svAdhyAyAdiSu-sUtrapauruSIkaraNAdisAdhusamAcAreSu samyak kSaNamapyapramAdena pravarttata, svAdhyAyAdeH pradhAnayogatvAt yatastataH svAdhyAdAdau samyak pravRttaratigADhaprativandhA'pradhAnabodhopapatteH tIvrA atizayaktI zraddhA bhavati // 109 // tAtparyAtha :- vagara vicAryuM pravartavAthI thatA doSone TALavA mATe zAstrasiddhAnta mujaba bhalIrIte vicAra karIne tema ja saMsAranA raMge pratye naMguMyabhAva dhAraNa karIne arthAt udAsIna banIne svAdhyAya vagere-sUtraparisi-artha parisi-pRcchA-parAvartana vagere sAdhu-AcAramAM apramattabhAve pravartavuM joIe-udyama kare joIe. svAdhyAya vagere ge ghaNuM mahatvanA che. temAM bhalIrIte pravartavAthI atigADha mamatvabhAva gauNa banI jAya-kSINa thaI jAya te uttama bodha uddabhave che. ane tenAthI zraddhA tIvra ane puSTa thAya che. 10lA NAe aNNAyAo aNaMtaguNiA pavaTTae esA / tIe kiriAtisao tato visiTTho khaovasamo // 11 // * zlokAtha - ajJAta karatAM jJAtamAM anaMtaguNa zraddhA pravarte che. tenAthI kriyA sAtizaya bane che. ane tenAthI (sAMtizaya kriyAthI) viziSTa pazama thAya che. 11mAM yataH jJAte vastuni ajJAtAdvastunaH sakAzAt anantaguNitA zraddhA prvrddhte| dRzyate okasminneva ratne'parinizcitadAridyopazamAdimAhAtmyAnAM zikSAto gurUpadezAdvA tannizcayavatAM rAntiy: chAvirovaratavihAra mAnIyam | tayA=ItrA, bicatarAya mavati | vijJAtaguNaratnazraddhayA tatpAlana-pUjana-stavanAdi-bhAvaprAbalyAttatparipAlanAdyatyantAdaravat sAdhUnAmapi jJAtaguNakriyAzraddhayA tatpAlanAdiviSayAtyantAdaropapatteH, tato viziSTaH sAnubandhaH kSayopazamo-jJAnAvaraNAdikarmakSayopazamo bhavati, samyakcikitsAprayogAdiva tathAvidharoganigraha iti // 110 // - jJAnathI zraddhA vadhe ne kriyAo sudhare. } tAtparyAtha :- eka vastune UMDANathI jANyA vinA temAM kaI Apta purUSanA vacanathI je ogha zraddhA pravarte ane te ja vastune UMDANathI jANyA pachI ja tAttvika tIvra zraddhA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 upadezarahasya gAthA-111 pravate temAM AsamAna-jamInanuM aMtara che. pahelI zraddhA karatAM bIjI zraddhA anaMtaguNa tIvra che. lekavyavahAramAM paNa dekhAya che ke dAridraya bhaMjaktA Adi mahimA jA na hoya tyAre ke eka ratnamAM je zraddhA hoya te ja ratnamAM zikSA-abhyAsathI athavA jANakAragurUnA upadezathI mahimAno paripUrNa nizcaya thayA bAda zraddhA anaMtagaNI vadhI jAya che. jema jema dharmazraddhA vadhatI jAya che tema tema kriyAmAM paNa utsAha-ekAgratA vagerenI suMdaratA vadhatI jAya che. je ratnanA guNadharmo jANyA hoya te ratnamAM je zraddhA pravarte che te zraddhAthI te ratnanI rakSA-pUjana-vakhANa vagere karavAne bhAva prabaLa bane che ane bhAva prabaLa thavAthI tenA pAlana vageremAM manuSya atyaMta AdaravaMta thAya che. te ja rIte guNakAritA jANyA pachI anuSThAnamAM zraddhA eTalI badhI vadhI jAya che ke jethI te anuSThAnamAM AcaraNa vageremAM paNa sAdhuone atyaMta Adara pragaTe che. A rIte kriyA paNa sAtizaya bane. sAtizaya kriyAthI jJAnAvaraNa vagere karmone uttarottara viziSTa prakArane pazama thata rahe che. jema vyAdhinI bAbatamAM vedyanI salAha mujaba sArI cikitsA kriyA karavAmAM Ave te haThIle roga paNa kAbumAM Ave che. 110 tatto puNo Na baMdhai pAyamaNAyArakAraNaM pAvaM / evaM visujjhamANo jIvo paramaM payaM lahai // 111 // zlokAtha :- tyArabAda prAyaH anAcArakAraNabhUta pA5 baMdhAtuM nathI. ane vizuddha thate jIva paramapada prApta kare che. [111 tataH sAnubandhakSayopazamAtpunadvitIyavAra na badhnAti pAyo bAhulyena anAcArakAraNaM = narakAdipAtanimittaM pApaMkliSTakarma, sakriyAtaH prAkarmanirjarAvadabhinavakarmAnAgamasyApyupapatteH, prAyograhaNaM nikAcitA'zubhakarmaNAM keSAJcit skandakAcAryAdinAmivAnAcArakAraNA'zubhakarmabandhena vyabhicAravAraNArtha, tataH kliSTakarmabandhAbhAvAt vizuddhayamAnaH pratidinamAtmasvarUpanivezAvadAtAyamAnamanA jIvaH paramapadaM caturvargAbhyarhitaM siddhisthAnaM labhate // 111 // [azubhakarma baMdha vicacheda : paramapadasvAmitva) tAtparyAthI - ekavAra sat zraddhA ane sat kriyAthI suMdara pazama khIlyA pachI prAyaH punaH anAcAra karAve tevA arthAt naraka vagere durgatimAM laI jAya tevA pApa kilaSTa karmo jIva bAMdhato nathI. jema sat kriyAthI pUrvArjita karmo kSINa thaI jAya che tema abhinava karmane aMtaHpraveza paNa saMthAI jAya che, joke A kathana paNa prAyika samajavu.te eTalA mATe ke vyabhicAra doSane avakAza rahe nahi. kemake ekavAra sata kSapazama thayA pachI paNa skadaka nAmanA AcAryanI jema keTalAka AtmAone nikAcita karmanA udayathI anAcArakAraNabhUta kamane baMdha thAya che paNa khare. - jIMdakAcArya mahArAjane sat kSaye pazama eTale suMdara hato ke pApI pAlakanI ghANImAM pilAI rahelA pitAnA 500 ziSyane kevalajJAna pragaTa thAya tevI suMdara aMtima ArAdhanA karAvI. A suMdara kSaye pazama hovA chatAM nikAcita azubha karmodayanA kAraNe chellA eka bALamuninI hatyA na joI zakavAthI hatyArA pAlaka para gusse bharAyA ane bhaviSyamAM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 28-tIvrazraddhA mATe svAdhyAya vagerene Adara 209 anarthanI paraMparA UbhI karanAra pA5 niyANuM pAlakasahita sArAya nagarane ujajaDa karavAnI kupratijJA karI ane A rIte kliSTakarmane baMdha karI virAdhaka banyA. paNa A nikAcita azubha karmane udaya na hoya te kilaSTakarma baMdha thatuM nathI, vizuddhibhAva uttarottara vadhatuM jAya che arthAt rAtadivasa AmasvarUpanI ciMtA-vicAraNA citta vadhune vadhu nirmaLa banatuM jAya che. anukrame avasara AvI lAgatA AtmA sarvakarmane kSaya karI cAreya purUSArthamAM uttama siddhipadane prApta kare che. 111 tadevaM svAdhyAyAbhyAsAdinA viziSTakSayopazamo mokSabIja saMpadyata iti siddham / etacca paramatenApi saMvAdayannAha- uparokta carcAthI e siddha thAya che ke svAdhyAya-abhyAsa vagerethI mokSahetubhUta viziSTa kSapazama khIle che. zleka-112mAM bIjAonA mata sAthe paNa tenI saMvAditA pragaTa karI che- __ bhaNio akaraNaniyamo sakkiriyAe ao parehiM. pi / Na ya paramaNiamajuttaM jamabhinnaM atthao di // 112 // lokArya - eTale ja bIjAoe paNa sat kriyAthI (pApa saMbaMdhI) akaraNaniyama bhAkhyo che. (te) arthathI abhinna ja dekhAya che eTale anya kathita hevA chatAM paNa ayukta nathI. 112 . ata uktasya yuktatvAt parairapi pataJjalyAdibhirapi, satkriyayA bhAvazuddhayogena, akaraNaniyama ekAntapApA pravRttirUpaH, bhaNitaH -pataJjalyAdizAsto pratiSThApitaH, tIrthAntarIyoktatvAdayamaprAmANikaH syAdityAzaGkAM nirasitumAha-na ca parabhaNitamayukta anRtameva, yadarthata upalakSaNAcchabdArthAbhyAM ca abhinna-jinavacanA'virodhi dRSTa', tatsarva prAmANikameveti jJeyam / parasamaye hi dvidhA vAkyAnyupalabhyante, tatra kAnicidarthata evA'bhinnAni- [uttarA0 20-36] 27 appA NaI vearaNI appA me kUDasAmalI / appA. kAmaduhA gheNU appA me gaMdaNaM vaNaM // ityAdivAkya tathA bhAratoktAni"indriyANyeva tatsarvaM yat svarganarakAvubhau / nigRhItavisRSTAni svargAya narakAya ca // 1 // ApadAM kathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAM mAgo yeneSTaM tena gamyatAm / / 2 // ityAdIni / kAnicicchandato'rthatazca, yathA"paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam / / 1 / / ityAdIni / na caitaSvaprAmANyaM yukta, arthA'bAdhAt, na cAndhaparaMparApatitatvenaitadaprAmANyaM, sarvasyaiva suMdarArthasya dRSTivAdamUlatvenAtathAtvAt , vaktravizvAsenA'vikalpatathAkArasyA'yogyatve'pi vikalpya27 AnA nadI bataraNI, AtmA me kUTazAlmaliH | AnA kAmadudhA dhenuH, AtmA me nandana vanam // 27
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 A upadezarahasya gAthA 112 tathAkAre'naucityAbhAvAditthaM vikalpenaiva samyagdRSTiparigRhItatvAt samyakzrutatvopapattezca, parapraNItabena tadabhyupagamAdekAntabhayaM cAjJAnavijRmbhitameva / tadAhuH zrIharibhadrasUrya:-[upa. pada 693-694] 28 atthao abhinna aNNasthA saddao vi taha ceva / / taMmi paoso moho visesao jiNamayaviyANa // 29savvappavAyamUlaM duvAlasaMgaM jao samakkhAyaM / rayaNAgaratulla khalu to savvaM suMdaraM taMmi // 112 // | sitakriyAnA abhyAsathI pApapravRttinirodha tAtparyAtha - svAdhyAyAdi satakriyA pApavidhI che. A hakIkata yuktiyukta hovAthI bIjuone paNa amAnya nathI. pata'jali vagere yegazAstrakAroe paNa pAtaMjalaga vagere zAstromAM-"bhAvagarbhita vizuddhaga svarUpa sakriyA "pApamAM ekAnta apravRttirUpa akaraNaniyama saMpAdaka che." A pramANe sayukti pratipAdana karyuM che. kadAca ahiM koIne zaMkA thAya ke A te anyatIthike e kaheluM hovAthI apramANabhUta nathI to tenuM nirAkaraNa karatA zlekanA uttarArdhamAM kahyuM che ke bIjAonuM kaheluM badhu ja apramANika che evuM nathI. je arthathI tema ja zabdArtha uMbhayathI abhinna abhiprAyavALuM arthAt jinavacana avirodhI dekhAya te badhuM pramANika ja che tema samajavuM. jina-jainetara vacanenI sarakhAmaNI anya zAstramAM be prakAranA vAye upalabdha thAya che. (1) eka to evA ke je zabdathI bhinna hovA chatAM arthamAtrathI-abhiprAyamAtrathI abhinna che. dA.ta. uttarAdhyayana sUtramAM je kahyuM che ke - "mAM ja maitaraNI nadI che. (je atidurgadhI che tathA narakamAM AvelI che). mAro AtmA ja phUTazAmalI vRkSa che. AtmA ja kAmadudhA gAya che. e mAre AtmA ja naMdanavana che." ItyAdi A sUtra sAthe mahAbhAratanA vAkya sarakhAvIe : te arthathI abhinna che. dA.ta. mahAbhAratamAM paNa kahyuM che ke -"je kAMI svarga-naraka kahIe te badhu ja Indriye ja che. tene tigraha svarNaprada che ane uchuMkhalatA narakaprada che. bekAbu banela indriya saMkaTane mArga che. je pasaMda hoya te apanava-"ItyAdi mahAbhArata vacano uparokta uttarAdhyayana sUtranA arthathI abhinna che. (2) bIjA keTalAMka vacane evA che ke je zabdathI jinavacanane maLatA hoya che ane arthathI paNa jinavacanane maLatA hoya che. dA.ta. badhAM ja dharmacArIo mATe A pAMca pavitra (ka) che-ahiMsA, satya, asteya (parigraha), tyAga ane maithunavarjana." A vacane "jIvadayA saccavarNa ItyAdi jina vacane sAthe zabdathI paNa mAtA che ane arthathI paNa maLatA che "divALeva tarArdha ityAdi zlokamAM je abhiprAya che -"AtmA ja pitAne upakAra-apakArakartA che -te janadharmanA abhiprAcane maLo che eTale arthathI abhinuM kahI zakAya. vaitAni..." ItyAdi zloka arthathI te sara ja che zazI paNa "nIvarayA vALa" ItyAdi jainaka sAthe maLato 28 yadarthato'bhinna anvarthAcchandato'si tathA zaiva / tasmin pradeSo :moho vizeSato jinamatasthitAnAm // 29 sarvapravAdamUla dvAdazAMga yataH samAkhyAtam / ratnAkaratulyaM khalu tasmAtsarva sundara tasmin //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-28 tIvrazraddhA mATe svAdhyAya vagerene Adara 211 Ave che. kemake jIvadayAno paryAyavAcI zabda ahiMsA che, e ja rIte satyavacanAdi zabdo sAthe satya vagere zabdo procaH sarakhe sarakhAM che. saMvAdI jainetara vacananuM prAmANya] artha abAdhita hoce te zabdabheda haidhA chatAM paNa jarUra vAkayo apramANa nathI. 'janetara aMdhaparaMparA antargata hovAthI te vAkyo apramANa che. ema kahevuM paNa barAbara nathI kAraNa ke anya darzanemAM paNa je koI suMdara saMgatipUrNa arthanuM pratipAdana che te badhuM paraMparA e to daSTivAdamUlaka ja che. tethI tene apramANu nahi paNa pramANabhUta ja mAnavuM joIe. vaktA vizvAsapAtra ne hevAthI tenuM vacana pramANe che, ema na kahevAya kAraNa ke temAM vikalpa che. vaktA jata haiiyathI vizvAsapAtra hoya te tenuM varNana vinA vikalpa tathAkAra sAmAcArIne viSaya heya che e rIte avizvasanIya-anAptavaktAnuM vacana vinA vikalpa tathAkArane yogya bhale na hoya 5raMtu vikalpa eTale ke bAdhita-abAdhitapaNAne vicAra karyA pachI je abAdhitapaNane nizcaya thAya to tathAkArane yecuM ( tahatti karavA lAyaka) mAnavAmAM kaI aucityabhaMga nathI. mithyA ipraNIta vedAMdi smithyAzrita samyam daSTinA hAthamAM AvatA tene samyakakRtapaNe pariName che temAM paMNa pUrvokta prakArane vikR95 ja hetubhUta samaja. Azaya e che ke samyam daSTinA hAthamAM mithyAzruta AvatA te teno artha kaI rIte saMgata hoI zake e bAbata upara sarvajJavacanane virodha na Ave tema vicAre che ane tarkazAstra tathA Agamika siddhAntonA sandarbhamAM potAnA prazasta kSa pazamathI tene saMgata artha besADI zake che, eTale mithyAzrute paNa sabhya daSTie mATe sabhya zrata banI jAya che. bIjAoe ekAntavAdane AzrayIne racelA vacanone, svIkAravAthI ekAntavAdamAM saMmata thaI javAno bhaya te kevaLa ajJAnano vilA che. kAraNa ke ekAntavAdIe ekAntavAdane AzrIne je lekhaMDa samAna zratanI racanA karI hoya tene sthAti padanA saMskAra dvArA siddha suvarNarasarUpI anekAnane anuvedha karIne svarNatulya banAvI svIkAravAmAM arthAt pramANa mAnavAmAM kaI doSa nathI. upadezapada zAstramAM (loka 6lDa-64) zrImad haribhadrasUri mahArAja jaNAve che ke - je arthathI abhinna hoya tema ja andha (=vyutpattine) AzrayIne zaUdathI paNa abhinna hoya temAM praNa karo te mUDhatA che. khAsa karIne jinamatamAM dIkSita thayelAone mATe." (kAraNa ke teonA syAdavAdamAM pratyeka satyapravAdane yathocitapaNe prAmANaya arpita karavAmAM AvyuM che.) 6llA kAraNa ke dvAdazAMgIne sarve pravAnuM uddagama sthAna karyuM che. ratnAkara tulya havAthI temAM badhuM ja suMdara che." 11rI
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-ra9 chatI sAmagrIe pApa nahIM karavAne prazasta niyama athAyamakaraNaniyamaH kutra bhavati kutra cAtiricyata ityAha A akaraNaniyamane AraMbha ane utkarSa kyA guNasthAnake ? A praznano uttara pleka 113mAM darzAvyA che desaviraiguNaThANe paDhamo eso u gaThimeaMmi / rogikisattaNatullo susaMjayANa visiSThayaro // 113 // kAI-granthibheda pachI dezavirati guNasthAnake tene Arabha rogInI kRzatAtulya hoya che. susAdhuone te adhika viziSTa hoya che. 113 ___ eSo'karaNaniyamaH niyatA'brahmasevAdinivRttirUpaH, prathama AdimaH granthibhede mohagranthividAraNe dezaviratiguNasthAne bhavati, bhinnagranthikena punarapi vyAvartitapApA'karaNAt , kIdRza ityAha-rogikRzatvatulyaH / dvividhaM hi zarIre kAryamutpadyate, ekaM nIrogasyApi durbhikSAdipu tathAvidhabhojanAbhAvAt, aparaM ca pUryamANabhojanasaMbhave'pi rAjayakSmarogagrAsAt / tatra prathamasya samucitabhojanalAbhe'vikalastadupacayaH syAdeva, dvitIyasya tu taistairupacayakAraNairupacaryamANasyApi pratidinaM hAni:, evaM sAmAnyakSayopazamaprayojyaM pApA'karaNaM sAmagrIlAbhAt punarapi pratiyogyunmajanAdapacayayogyaM eva, granthibhedakAlInaviziSTakSayopazamaprayojyastu pApAkaraNaniyamo dvitIyakAryavatpratisamayamupacayayogya eva, tadatyantanivRttyA yAvat sarvaklezavikalo muktilAbha iti vibhAvanIyam / tadidamuktam-upa0 pada 695] 30"pAve akaraNaniyamo pAyaM prtnniviktikrnnaao| o a gaThibhede bhujjo tayakaraNarUvo u||" nanvevaM caturtha guNasthAna evAsya prAthamyamupapadyate tavaiva guNazreNIprAraMbheNa prAktanadazApekSayA punaH pApA'karaNaprArambhAt, yukta caitat 'sammaddiTThI jIvo' ityAditantrasiddhatvAditi ceta ? satyam , tadA mithyAtvAzravanivRttAvapyabrahmAdyAzravA'nivRttyA viratirUpasya pApA'karaNasyA'yogAt, anyathA caturthapaJcamaguNasthAnasAMkaryApAtAt / na ca viratyAvarakAnantAnubandhinivRttau tadA tadApattiH zaGkanIyA, vaiyAvRttyAdirUpAlpatabhedopapattAvapi paMcamAdiguNasthAnaghaTakatadanupapatteriti vibhAvanIyam / susaMyatAnAM zAsrAbhyAsaparAmarzavizadIbhUtahRdayAnAM bhAvasAdhUnAM yAvajjIvaM samastapApoparamAt viziSTataro=dezaviratiguNasthAnasthalIyA'karaNaniyamApekSayA'dhikataro'karaNaniyamaH, bhAvotkarSeNaiva tadutkarSAt / tadidamAha-u0 pa0] 30 pApe'karaNaniyamaH prAyaH paratannivRttikaraNAt / jJeyazca prAthibhede bhUyastadakaraNarUpastu //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 29-ktI sAmagrIe pApa nahIM karavAne prazasta niyama 13 31"desavirahaguNaThANe akaraNaNiyamassa eva sabbhAvo / savvaviraiguNaThANe visiTTatarao imo hoi // [729] jaM so pahANatarao Asayabheo taoya eso tti [730] // 113 // tAtparyAtha midaSTi jIvane mohagranthine bheda thatAM samyagudarzanane sUrya jhaLahaLI UThe che. tenA prakAzamAM apratyAkhyAnAvaraNane kSayezapama thavA sAthe dezavirati nAmanA pAMcamA guNasthAnake abrahmAdi pApasevanathI pratijJA pUrvaka nivRttisvarUpa akaraNaniyamane prAraMbha thAya che. granthibheda kahevAnuM prayojana e che ke ekavAra pratijJA pUrvaka te te pApothI parADamukha banyA pachI pharI pApa karavAnI sAmagrI upasthita thAya te paNa te prAca: pApamAM pravRtta thatA nathI. eTale ja tene kRzagInI sAthe sarakhAve che. [akaraNaniyamanI puSTimAM kuzaregInuM dRSTAnta ]. zarIramAM kRzatA be rIte saMbhave che. eka to svayaM nigI hovA chatAM paNa dukALa vagere avasthAmAM poSaka bhojana na maLavAthI zarIra sUkAya. bIjAmAM bhejana sAmagrI pUratI hovA chatAM paNa viddhakAraka kSaya vagere roga lAgu paDyA hoya te paNa zarIra sUkAya. pahelAne jema jema bhejana sAmagrI maLatI jAya tema tema tenI kRzatAne apacayahAsa thAya che, zarIrano upacaya-puSTibhAva thAya che. bIjAne game teTalI bhejana sAmagrI maLe te paNa dinapratidina kRzatA vadhatI jAya che. arthAt zarIra kSINa thatuM jAya che. e ja rIte prastutamAM, sAmAnya kSaye pazamathI pApanivRtti thayA pachI paNa sAmagrI prApta thatA pratiyegI pApakaraNanuM punaH utthAna thAya che ane akaraNaniyamane apacaya thAya che. jyAre granthi bhedAyA pachI viziSTa prakAranA apratyAkhyAnakaSAyanA kSapazamathI pA5 akaraNaniyama pravRtta thayA pachI te divase divase pApa sAmagrI upasthita thavA chatAM paNa bIjA rogInI kRzatAnI jema pApapravRttine upacaya ja thatuM jAya che. te tyAM sudhI ke kramasara nivRtti pariNAma parAkASThAe pahoMcatA kSapakazreNi, kevaLajJAna, aghAtikarmakSaya yAvata sarva kaleza rahita mokSa sudhInA lAbha prApta thAya che. zrI upadezapada zAstramAM kahyuM che ke (zloka 65). - pApa akaraNaniyama sthibheda thayA pachI prAyaH te te pApathI prAyaH nivRtti karAvanAra hevAthI punaH pApanA anAcaraNa svarUpa jANu. [caturtha guNasthAnake akaraNaniyamane prAraMbha kema nahi ?] zaMkA -pApaakaraNa niyamanI prathamatA zarUAta cethA guNasthAnake paNa ghaTI zake che kAraNa ke guNazreNune prAraMbha thato hovAthI cethA guNasthAnake pUrvatanamithyAtvaguNasthAnake avasthAnI apekSAe punaH pApanA akaraNanI zarUAta thAya che-samyagadaSTi jIva yadyapi kiMcit pApa kare te paNa nirdhvasapaNe na karavAthI baMdha alpa thAya che"-e zAstravacanane anusarIne paNa uparokta hakIkata yuktiyukta siddha thAya che. samAdhAna :-zaMkAkAranuM kathana sAva khoTuM nathI. mithyAtvarUpI pApanA AzravanI tyAM nivRtti che ja paNa jene virati kahevAmAM Ave che te abrahmAdi paMcazravathI nivRtti 31 dezaviratiguNasthAne akaraNaniyamasyauva sadbhAvaH / sarva viratiguNasthAne viziSTataro'yaM bhavati / yasmAtsa pradhAnataraH AzayabhedastatazoSa iti /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ : uyaderAsya gAAM 114 svarUpa che ane te caturthaguNasthAnake na hovAthI tyAM pApakaraNane prAraMbhane svIkAra karAya tema nathI. je caturthaguNasthAnake paNa viratisvarU5 pApakaraNaniyamane svIkAra karI laIe te pachI cothA ane pAMcamAM guNasthAnaka vacce kaI tAttvika taphAvata rahe ja nahiM. [ anaMtAnubaMdhI kaSAyanA adayamAM paNa virati nathI.] - evI paNa zaMkA karavAnI jarUra nathI ke-"anaMtAnubaMdhI cAritramehanIya karma paNa cAritra-viratinuM AvAraka che ane caturthaguNasthAnake tenI nivRtti paNa che. te eTale aMze tyAM paNa viratine sadbhAva kema na mAnave ?" kAraNa ke anaMtAnubaMdhI kaSAyanI nivRttithI vayAvacca (supAtra sevA) vagere svarUpa alpa viratibhAva jAgRta thatuM hovA chatAM pAMcamA guNasthAnaka mATe jarUrI apratyAkhyAna kaSAya pazama janma paMcAzrava nivRtti svarUpa viratine sadabhAva cothA guNasthAnake na hovAthI tyAM pApAkaraNa niyamane prAraMbha na mAnI. zakAya e dhyAnapUrvaka vicAravuM joIe. lekanA uttarArdhamAM jaNAvyuM che ke pApakaraNa niyamane utkarSa susaMyane heya che. jenuM aMtaHkaraNa talasparzI zAstrAbhyAsanA parAmarzanI parimalathI pavitra suvAsita thayeluM che tevA bhAvasAdhuo AjIvana pratijJA pUrvaka sarva popethI nivRtta thayA hovAthI pAMcamI guNasthAnakamAM pravartamAma pApAkaraNa niyamanI apekSAe teone pApAkaraNa niyama vadhu utkarSa zALI hoya che. jema jema zubha pariNAmo caMDatAM jAya tema tema pApAkaraNa niyama paNa utkRSTa keTIne banato jAya che. zrI upadezapada zAstramAM (gAthA vR29-730 pUrvArdhamAM) kahyuM che ke - "akaraNaniyamane sadabhAva dezavirati guNasthAnake hoya che. sarvavirati guNasthAnake e ja vadhAre caDhiyAta hoya che. sarvavirati pariNAma vizeSa pradhAnatara hoya che tethI akaraNa niyama paNa te ja hoya che." 113 rzleka 114mAM akaraNaniyamanA prakarSanuM sthAna ane enuM pariNAma darzAvavAmAM Adhyo che.] ettI akaraNaniyamo khINe kammami khavagaseMDhIe / etto a vIyarAgo kuNai Na kiMcI garahaNijja // 114 // plekArtha - tethI kSapakazreNimAM karma kSINa thaye (viziSTa) akaraNa niyama pravare che ane tethI ja vItarAgI kaI paNa vRNAspada karma AcaratA nathI. 11 - yata evamAzayaprakarSAdetatprakarSaH itazca ita eva, kSapakazreNyAM kSINe karmaNi akaraNaniyamastasyAM hi yatkarma yatra kSINaM tatpunarna kriyata iti karmastavAdI prasiddham / etacca karma kSayanibandhanA''zayaprakarSeNA'karaNaniyamaprakarSAdupapadyate, kSAyopazamikakSAyikayostayomitho'tyantaM vizeSAt / vinA -[35s | ke "rjA dinnA seDhA beyo sarvatha vi gao [720 3] i' 32 itazcaiva zreNyA jJeyaH sarvatrApyeSaH //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 29-chatI sAmagrIe pApa nahIM karavAne prazasta niyama 15 - yata eva karmakSayAt karmamakRtInAM viziSTatase karaNaniyamaH kSapazreNyAmupapanno'ta eva tajjanyagarhitapravRtterapi tata eva tathA'karaNaniyamAd vItarAgaH kSINamohAdiguNasthAnavartI muniH, na=naiva karoti kiJcidgahaNIyaM jIvahiMsAdi, dezonapUrvakoTIkAlaM jIvannapi gaINIyavyApArabIjabhUtakarmakSaye garhaNImapravRttezyogAt / tadidamAha-[u. pade.] 33 ka vIyarano vivivi zatru hansi tu tA tattArAikhavaNAikappao esa vinneo" / / (731) 34"taha bhAvasaMjayANaM suvvai iha suhaparaMparAsiddhI / sA vi hu jujjai evaM Na annahA ciMtaNIyamiNaM // " (732) 35"saigamhaNijjavAvArabIabhUmi hadi kamma mi / khavie puNo a tassAkaraNami suhaparaMparao" / / (733) atra hi kSAyikA karaNaniyamAt tadvaticchedasukhaparaMparAvItarAgasya grhitaa'prvRttinirAteti | kSipakazreNika jaDamULathI karmane kSaya] tAtparyAthI - AzayanA prakarSathI akaraNaniyama praka prApta thAya che. eTale ja te karmatava vagere granthamAM darzAvyuM che ke kSapakazreNimAM je je karma je je guNasthAnake kSINa thAya che te te karma punaH baMdhAtuM nathI arthAt tevA kevA karmabaMdhanI janaka rASTrapravRttinuM punaH utthAna thatuM nathI. karmakSayamAM hetubhUta je prakRNa parigrAma chetenAthI ja akasmRniyama paNa prakRSTa keTIne thAya to ja te karmagrantha saMbaMdhI nirUpaNa saMgata thaI zake che. enAthI e niSkarSa nIkaLe che ke zApathamika ane kSAyikabhAvamAM ghaNo moTo taphAvata che. kAraNa ke kSApazamikabhAvane pA5 akaraNaniyama kSINa thavAnI saMbhAvanA UbhI rahe che. jyAre kSAvikabhAvane pApakaraNa niyama akSINa ja rahe che. upade padamAM paNa kahyuM che ke (zleka730 utta.) "pariNAmanA taphAvatathI ja kSapakazreNamAM sarvapharmonA viSacamAM akaraNaniyama lAgela hoya che, [vItarAgInI pravRtti anigha ja hoya mULazlokanA uttarArdhamAM jaNAvyuM che ke kSapakazreNimAM je je karma pravRtio kSaya thAstra che te te karmaprakRtione viziSTatara akaraNaniyama saMpanna thato hovAthI te te karmathI udAvatI nipravRttine akaraNaniyama paNa phalita thADyuM che. ane tethI ja kSINameha vagere 12ma-13mA-14mAM guNasthAnakamAM avasthita munibhagavaMto kaMIka ochA eka kaThapUtravarSa (4 mUrva=70560x(10) varSa) jIve to paNa nidAspada jIvahiMsA vagere pAmapravRttio karatA zrI. ekavAra niMdanIya pravRttinA hetubhUta karmo kSINa thaI gayA pachI nivapravRttine 33 itazca vItarAga: na kiJcidapi karoti garhaNIyantu / tat tattadgatikSapaNAdi kalpa eSa vijeyaH // 34 tathA bhAvasayAnA sUcyata iha shubhprmpraasiddhiH| sAvi khalu bhujyata evaM nAnyathA ciMtanIyamidam / / 35 sadAgaI NIyavyApArabIjabhUte handi kagi / kSapite punazca tapAikaraNe sukhaparammarakaH //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 upadezarahasya gAthA-115 saMbhava ja nathI. zrI upadezapada ( ka-731-732-733)mAM kahyuM che ke tethI ja vItarAga lezamAtra paNa anucita karatA nathI. tethI te (akaraNaniyama) te te gatinA (durgatidrayanA) kSayatulya jANo. tathA bhAvasAdhuone sukhanI paraMparA siddha thatI saMbhaLAya che te paNa A rIte saMgata thAya che. AmAM viparIta kalpanAne avakAza nathI. sadA mATe niMdya pravRttinA bIjabhUta karmo naSTa thaI gayA pachI tenA akaraNathI sukhanI paraMparA karanAre thAya che. 5114 nanu yadi sadA garhaNIyA'pravRttirvItarAgasyAbhyupagatA tadA tasya gamanAgamanazabdAdivyApAro na yuktastasyAM tato'nyonyapudgalaprerakatvenApi paraprANavyaparopaNAnukUlatvena hiMsAntarbhUtatayA garhaNIyasvAddhisAdayo doSA eva hi garhaNIyA lokAnAmityAzakkaya samAdhatte zaMkA - je vItarAgInI pravRtti sadAne mATe anigha ja hoya te gamanAgamana-bhASaNa vagere kevalInI kriyA anucita thaI jaze. je e gamanAdi kare to tyAM rahelA pudgala skaMdhamAM spandane thAya ane te spaMdane bIjA jene prANu viyAga karavAmAM anukULa hovAthI hiMsAne avakAza che. vaLI lekamAM hiMsAdi doSa niMdya ja gaNAya che. A rIte hiMsA aMtabhUta hovAthI gAmanAdi kriyA anucita che. A zaMkAnuM samAdhAna zleka. 115mAM raju karyuM che-- __Na ya tassa garahaNijjo cehAra bho'tthi jogamitteNa / jaM appamattAINaM sajogicaramANa No hiMsA // 115 // plekArtha - vItarAgane gamAvathI prerita) ceSTA AraMbha nidha nathI. kAraNa ke apramattathI mAMDIne sagI kevalI sudhI hiMsAne doSa hoto nathI. 11pa na ca tasya vItarAgasya ceSTAra bho-gamanAgamanazabdAdivyApAraH garhaNIyo'sti ya= yasmAd , yogamAtreNa rAgadveSA'sahacaritena kevalayogena apramattAdInAM sayogicaramANAM jIvAnAM, no= naiva hiMsA, teSAM yogasya kadAcit prANyupamadopahitatve'pi tattvato hiMsArUpatvAbhAvAt , tattvato hiMsAyA eva ca garhaNIyatvAditi bhAvaH, vyaktIbhaviSyati cedamupariSTAt // 115 // [vItarAgInI sava pravRttio nirdoSa ja heya. tAtparyArtha :- vItarAganI gamanAgamana vagere pravRtti svarUpa ceSTAne AraMbha siMgha kahI zakAya tema nathI. je pravRtti rAga ane dveSathI garbhita hoya che te ja nigha hoya che. apramatta yatithI mAMDIne sagI kevalI sudhInA tamAma susaMya tenI pravRttimAM rAga-dveSane sadaMtara abhAva hoya che aTale rAga-dveSa rahita mAtra mana-vacana-kAyAnA gothI ja te pravRtti thAya che ke je nirdoSa hoya che, temAM hiMsA hotI nathI. saMbhava che ke temanA rAgadveSa virahita zArIrika gethI kayAreka kavacita kaIka jIvana prANanuM upamaIne thAya te paNa tyAM anAga pUrvakatva athavA rAgadveSapUrvakatva na hovAthI paramArthathI te hiMsArUpa nathI. pAramArthika hiMsA ja niMdA pAtra che. A viSayanuM vadhu spaSTIkaraNa AgaLa upara karavAmAM Avaze. 115
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 30-kevaLa gajanya pravRtti doSita nathI. nanvidaM svamanISikAmAtravijRmbhita kena pramANIkriyatAmitvAzakkayAha AkSepa :-- apramatta sAdhuone tAtvika hiMsA na hovAnuM kathana te tamArI svataMtra matikalpanAne vilAsa che. tene pramANabhUta kaNa mAne ? bleka 116mAM A AkSepane saTa radiyo Apyo che- bhaNiyaM ca kappabhAse vatthaccheyAhigAramuddissa / ... eyaM suviseseu paDivajjeavvamiya samma // 116 // blekArtha vachedanA viSayane avalaMbIne kalpabhASyamAM savizeSapaNe A kahyuM che. tethI te bhalI pire svIkAravuM joIe. 116 bhaNitaM caitadanupadoktam kalpabhASye vastracchedanavidhAnasamarthana hRdi nidhAya suvizeSya= sapUrvapakSottarapakSa vitatya, 'iti'-hetau samyakpratipattavyamadaH / kalpabhASyAbhilASazvAyam "*saddo tahiM mucchati chedaNA vA, dhAvati te dovi u jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikaMpo tatto vi vAtAdibharati logaM // " 3922 // bho AcArya ! tatra vastro chidyamAne zabdaH samUrcchati cchedanakA vA sUkSmAvayavA uDDIyante / ete ca dvaye'pi vinirgatA lokAntaM yAvat prApnuvanti, tathA tasya dehasya ca yo vikaMpazcalanaM tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti / tAtparyArtha-jyAre mApasaranuM nirdoSa vastra na maLe tyAre upalabdha lAMbA vastrane TUMkuM pramANasara karavA mATe tene cheda karavAnI zAstramAM je anujJA ApI che tenuM vistArathI samarthana pUrvapakSa ane uttarapakSanA nirUpaNa sAthe zrI bRhatka95bhASyamAM kareluM che ane te prasaMge "kevaLagajanya hiMsA e tattvataH hiMsA rUpa nathI. te paNa tyAM bhArapUrvaka kahyuM che. eTale asaMgata AkSepa karavAne badale te ucita nirUpaNa vinA saMkoce svIkArI levuM joIe. zrIbRhataka5bhASya (gAthA 392thI 3934)nuM vastraDha saMbaMdhI nirUpaNa upayogI hovAthI teno bhAvArtha atre udadhata karavAmAM Ave che- he AcArya ! vastra phADavAthI te zabda utpanna thAya athavA vastranA sUkama avaya UDe ane e banne lekanA aMta sudhI pahoMcI jAya, vaLI zarIra paNa hAle. tenAthI vAyu prerAya ane te paNa AkhA lokamAM vyApI jAya. 392rA "ahicchasI janti Na te u dUra saMkhomiA teha'varai vayanti / uha~ ahe yAvi cauddisi pi pUriti logaM tu khaNeNa savvaM // " 3923 // * etAsAM (3922-3934) kalpabhASyagAthAnAmananuvAdanibandhanaM pUrvavaddhayeyam // evamagre'pi bhAvyam // 28
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-116 athAcArya ! tva N icchasi = manyase, te vastracchedanasamutthAH zabdapakSmavAtAdipudgalAH na dUraM = lokAntaM yAnti, tarhi taiH saMkSobhitAzcAlitAH santo'pare vrajanti evamaparAparapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenordhvamadhastiryak catasRjvApi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti / yata evamataH - "vinnAya AraMbhamiNaM sadAsa tamhA jahAladdhamahiThihijjA / sao khalu jAva dehI Na hoi so aMtakarI tu tAva || " 3924 // 218 imamanantarokta sarvalokapUraNAtmakamArambhaM sadoSa = sUkSmajIvavirAdhanayA sAvadyaM vijJAya tasmAt kAraNAt yathAlabdhaM vastramadhitiSThet na chedanAdi kuryAt / yata ukta bhaNitam - vyAkhyAprajJaptau, yAvadayaM dehI=jIvaH saijaH = sakampaH ceSTAvAnityarthaH tAvadasau karmaNo bhavasya vA antakArI bhavati, tathA ca tadAlA paka: " jAva NaM esa jIve sayA samia eai, veai, calai, phaMdai, ghaTTai, khubhai, udIraha, taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na bhavati 11 have, he AcArya ! tame jo ema mAnatA hA ke vastra chedanathI prerAyelA ke uDelA zabda, sUkSma avayavA ane vAyu vagerenA pudgalA lokanA aMta sudhI na pahAMcI zake te paNu tenAthI AMdolita thayelA bIjA pudgalA anya anya pudgala para parAne dhakele tenAthI kSa vAramAM upara-nIce ane cAtaram sArAya lAka purAi jAya. 53923aa A sarvaleAkapUraNasvarUpa doSa AraMbha arthAt sukSma jIvavivarAdhanA svarUpa sAvadya hovAthI vastra jevuM maLe tevu ja upayAgamAM levu joie paNa phADavu na joie. zrI bhagavatIsUtra mAM kahyuM che ke jyAM sudhI jIva saMpa yA ceSTAvata che tyAM sudhI karmane ke bhavanA aMta AvatA nathI.' te sUtranA bhAva A pramANe che. "jyAM sudhI A jIva sadA mitapaNe kape che, praje che, re 3re che, athaDAya che, jajamaNe che, preraNA are che, te te lAvabhAM parizubhe che, tyAM sudhI aMte thanArI aMtakriyA jIvane thatI nathI.'' / / 3924aa athetthaM bhaNiSyatha - evaM tarhi bhikSAdinimittamapi ceSTA na vidheyeti, naivaM, yataH"jA yAvi ciThThA iriAiAo saMparasahetAhiM viNA Na deho / saMciie nevamacchijjamANe vatthaMmi saMjAyai dehaNAso ||" 3925 // yAzcApi ceSTA IryAdikAH saMpazyata tatreraNamIryA = bhikSAsaMjJAbhUmyAdau gamanaM AdizabdAdbhojanazayanAdayo gRhyante, etAbhirvinA deha: paugalikatvAnna santiSThate na nirvahati, dehamantareNa ca saMyamasyApi vyavacchedaH prApnoti, vastre punaracchidyamAne naiva dehanAzaH saMjAyate'to na tacchedanIyam / kiJca 36 yAvat eSa jIvaH sadA samita ejate, vepate, calati, spandate, ghaTTate, kSumnAti, udIrayati taM taM bhAvaM pariNamate tAvat tasya jIvasya ante antakriyA na bhavati //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-30 kevaLa yogajanya pravRtti doSita nathI 219 have tame je ema kahetA che ke te pachI bhikSAdi nimiro paNa haravuM-pharavuM joIe nahi. te e barAbara nathI kAraNa ke IryA vagere samitinA pAlananI je ceSTA tame juo che temAM evuM che ke, IryA eTale ke bhikSA mATe athavA malotsarga Adi mATe gamanakriyA tema ja AdizabdathI bhojana-zayana vagere kriyA vinA A padagalika dehano nirvAha azakya che ane zarIranA nirvAha vinA saMcamane nirvAha paNa na thAya. jyAre vastrane phADavAmAM AvuM kazuM zarIranAza vagere che nahi. mATe vastra phADavuM egya nathI. 392pA jahA jahA appataro se jogo tahA tahA appataro se bndho| .. ..: niruddhajogissa va se Na hoi acchiddapotassa va aMbugAhe // " 3926 // yathA yathA 'se' =tasya jIvasyAlpataro yogastathA tathA 'se' =tasyAlpataro bandho bhavati, yo vA niruddhayogI zailezyavasthAyAM .. sarvathA manovAkkAyavyApAravirahitaH, tasya : karmabandho na bhavati, dRSTAntamAha-acchidrapotasyevAMbunAthe / yathA : kila nizcchidrapravahaNaM - salilasaMcayasaMpUrNe'pi jaladhau vartamAnaM svalpamapi jala nAzravati, evaM niruddhayogo'pi jantuH karmavargaNApudgalairaMjanacUrNasamudgakavannirantara nicite'pi loke. vartamAnaH svalpIyamapi karma nopAdatte'taH karmabandhasya yogAnkyavyatirekAnuvidhAyitayA tatparijihIrSuNA vastracchedanAdivyApAro na vidheyaH / itthaM pareNa svapakSe sthApite sati sUrirAha. vaLI jema jema jIvane vega alpa alpa thatuM jAya tema tema jIvane karmabaMdha alpa alpa thato jAya che ane jyAre lezI avasthAmAM nirodhathI mana-vacana-kAyAnI badhI ja ceSTAo baMdha paDI jAya che tyAre karma paNa baMdhAtuM nathI. dA. ta. samudramAM chidrarahita naukA. samudramAM asIma jaLabhaMDAra hovA chatAM naukAmAM chidra na hovAnA kAraNe jaLa temAM bharAtuM nathI tema ganirodha thayA pachI aMjanacUrNathI, khIcakhIca bharelA dAbaDAnI jema karmavargaNAnA pudagalothI khIcokhIca bharelA lokamAM paNa vidyamAna jIvane saheja paNa karma grahaNa thatuM nathI. A rIte karmabaMdha gAvalaMbI che te anvaya-vyatirekathI siddha thAya che. eTale karmabaMdha TALavA mATe vachedanakriyArUpa ga paNa vyartha hovAthI TALavuM joIe. 392dA A rIte pUrvapakSIe svapakSasthApanA karyA pachI siddhAnta pakSI AcArya uttarapakSanI sthApanA kare che "AraMbhamiTho jai AsavAya guttI ya seAya tahA nu sAha / .... No phaMda vArehi va chijjamANaM patiNNahANI va ato'NNahA te // " 3927 // AraMbhamiTThotti, makAro lAkSaNikaH, he nodaka ! yathAra bhastavAzravAya kopAdAnAyeSTo'bhipretaH, guptizca tatparihArarUpA zreyase karmAnupAdAnAyA'bhipretA, tathA ca sati he sAdho ! mA spandaM mA vA vastraM chidyamAnaM vAraya / kimukta bhavati ? yadi vastracchedanamAraMbhatayA bhavatA karmabandhanibandhanamabhyupagamyate, tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAmikA ceSTA kriyate yo vA tatpratiSedhako dhvaniruccAryate tAvapyAraM bhatayA bhavatA na kartavyau, ato maduktopadezAdanyathA cet karoSi tataste pratijJAhAniH svavacanavirodhalakSaNaM dUSaNamApadyata ityarthaH /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 '' upazahasya gAthA-116 he praznakAra ! vastra chedananA AraMbhamAM tane Azrava arthAt karmabaMdha bhAsato hoya ane tenA parivAra svarUpa guptimAM kalyANa arthAt karmano saMbaMdha bhAsatuM hoya to te sAdhu ! tu phara phara na kara athavA vastra chedananuM vAraNa karavA mATe bolIza paNa nahi. Azaya e che ke vastra chedane AraMbhasvarUpa jaNAvIne tenAthI tAre karmabaMdha kahevuM hoya te vastra chedana kriyAne pratiSedha karavA mATe hAtha halAvavAnI kriyA ane niSedha karato zabdoccAra je tuM kare che te paNa AraMbha svarUpa hovAthI tAre karavAnI jarUra nathI. chatAMya jo tuM amArA kathanathI viparIta ceSTA kare to tane pratijJA hAni arthAt svavacana vidhine deSa lAgaze..392 atha bravIthAH yo'yaM mayA bastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa AraMbhapratiSedhakatvAnnidoSa iti, atrocyate "adosavaM te jai esa saddo aNNo vi kamhA Na bhave adoso / ahicchayA tujjha sadosa ekko evaM satI kassa * bhave na siddhI // " 3928 . yadyeSaH tvadIyaH zabdo'doSavAn tato'nyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo .na bhavet ? tasyApi pramANAtiriktaparibhogavibhUSAdidoSaparihArahetutvAt / athecchayA svAbhiprAyeNa tavaiko vastracchedanazabdaH sadoSo'parastu nirdoSaH, evaM sati kasya na svapakSasiddhirbhaveta, sarvasyApi cA''gADhavacanamAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / tatazcAsmAbhirapyevaM vaktuM zakyaM yaduta yo'yauM vastracchedanasamutthaH zabdaH sa nirdoSaH zabdatvAt bhvtpriklpitnirdosszaviita | zci je tuM ema kahetA hoya ke huM je vastrachedanane niSedha karuM chuM e te AraMbha doSa nivartaka hovAthI nirdoSa che- te tene javAba e che ke tAre zabda je tane nirdoSa lAge che to bIjAne vastra chedanajanya zabda zA mATe nirdoSa lAgato nathI. pramANatiriktaparibhaga tathA vibhUSAdi denA nivartanano uddeza to ahIM paNa che ja. mAtra svachaMdapaNe mAnI levAnuM hoya ke vastra chedana zabda nirdoSa nathI ane tenA pratiSedhaka zabda nirdoSa che te duniyAmAM konA pakSanI siddhi thavAnI bAkI rahe? ame paNa ema kahI zakIe chIe ke vastra chedanajanya zabda zabdadharmahetuthI nirdoSa che. udAharaNarUpe tAre mAnI lIdhele nirdoSa zabda. 53928 "taM chiMdao hojja saI tu dosA khobhAi taM ceva jao karei / je'pehato hoMti diNe diNe tu saMpAuNaMte ya Nivujjha te vi // "3929 // yatastadeva vastra chidyamAnaM pudgalAnAM kSobhAdi karoti atastadvastraM chindataH sakRdekavAra doSA bhavati, acchidyamAne tu vastro pramANAtirikta tatpratyupekSamANasya ye bhUmilolanAdayaH aprasyupekSaNA doSA dine dine bhavanti, ye ca tadvastraM saMprAvRNvanto vibhUSAdayo bahavo doSAstAnapi 'vibudhyasva'-akSiNI nimIlya samyaG nirUpayeti bhAvaH /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-30 kevaLa magajanya pravRtti doSita nathI vaLI te vastrane phADAthI pugale ghakelAtA hoya to te cheSa ekavAra che paNa vastrane na phADavAthI pramANathI vadhu lAMbA vastranuM paDilehaNa-pratyupekSaNa vagere karavAmAM jamIna sAthe ghasAvuM vagere che eja reja prasiddha thAya. tema ja te vastrane paheravAthI vibhUSA vagere deze Aja roja prasiddha thAya. A badhuM barAbara AMkha baMdha karI vicAro. 32 - Aha-yadi vastracchedane yuSmanmatenApi sakRdoSaH saMbhavati tataH parihiyatAmasau, gRhasthaiH svayogenaiva yadibhannaM vastraM tadeva gRhyatAm / ucyate- . "ghetavvaga bhinnamahicchiya te jA mAMgate hANi sutAdi tAva / appesa dAso guNabhUtijutto ppamANameva tu jato kareti // " 3930 atha te taveSTa mataM yathA ciramapi gaveSya bhinna grahItavyaM, taMta ucyate-yAvasad bhimma vastraM mArgayati tAvattasya zrutAdau sUtrArtha pauruSyAdau hAnirbhavati / api ca ya evaM vastracchedanalakSaNo doSaH sa pratyupekSaNazuddhivibhUSAparihAraprabhRtInAM guNAnAM bhUtyA saMpadA yuktaH, bahuguNakalita iti bhAvaH / kuta ityAha-yataH pramANameva vastrasya tadAnIM sAdhavaH kurvanti na punastato'dhikaM kimapi sUtrArthavyAghAtAdikaM dUSaNamastIti / atha 'jA yAvi ceTTaThA iriyAiyAo' (3925) ityAdi parokta pariharannAha-- "AhAraNIhAravihIsu jogA savvo adAsAya jahA jatassa / hiyAya sassaMmi va sassiyassa bhaMDassa evaM parikammaNaM tu // " 3931 // yathA yatasya prayatnaparasya, sAdhorAhAranIhArAdividhiviSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati, tathA bhANDasya upakaraNasya parikarmaNamapi chedanAdikamevameva yatatayA kriyamANaM nidoSaM draSTavyam / dRSTAntamAha-himAya sassaMmi va sassiyassatti' zasyena carati zAsyikastasya yathA tadviSayaM parikarmaNaM naMdiNanAdikaM hitAya bhavati tathedamapi 'bhANDaparikarmaNam / tathA coktam-- pUrvapakSI :-vasva chevAthI tamArA mate ekavAra paNa je doSa hoya te e vastrano ja tyAga karIne ! gRhasthAe pitAnA nimitte je vastra mApasara kApakUpa karIne rAkhyuM hoya e - uttarapakSI tane je e ja pasaMda hoya ke dIrdhakALa pharIne paNa bhinna vastra ja zodhIne grahaNa karavuM te e rIte vastranI gaveSaNa kasthAmAM sUvaparisi aparisi vagere svAdarAyane ghaNuM hAni thAya. vaLI vastrachedanamAM je deSa che te ghaNe alpa che jyAre temAM guNasaMpatti ghaNuM che. paDilaheNa-pratyupekSaNa vagere dhyAnapUrvaka thAya tema ja vibhUSA vagerene parihAra thAya. Ama ghaNuM guNa saMlagna che. kAraNa ke lAMbu vastra upalabdha thayuM hoya te sAdhuo to pramANatirikta doSane TALavA tene phADIne mApasara banAve che ane bIjA koI sUtrArtha svAdhyAyane vyAghAta vagere deSa thatA nathI. kahyaa vaLI, icI vagere pUrvaka bhikSA grahaNadi
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 : - upadezarahasya gAthA-116 kriyAthI dehanirvAha vagere je jaNAvyuM hatuM e badhuM siddhAMtAnusArI nathI. tArA mate je jatanA pUrvaka thaI rahela AhAra-nihArAdi vidhisAdhaka yaMga sAdhuo mATe nirdoSa hoya te jatanA pUrvaka vastrAdi upakaraNanuM karAtuM chedanAdi parikarma paNa kheDUtanA daSTAMtathI nirdoSa samajavuM joIe. jema pAkarakSA mATe kheDUta vadhArAnA kuTI nIkaLelA ghAsane naMdI nAMkhe che-ukhADI nAMkhe che te ja rIte saMyama rakSA mATe sAdhu paNa binajarUrI vastranI laMbAIne phADI nAMkhe che-TUMkAvI nAkhe che. kahyuM che ke - "yadvat zasyahitArtha zasyAkIrNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati zasyapIDA yatnavataH sAlpadoSAya // tadvajjIvahitArtha jIvAkIrNe'pi vicaratA loke / yA bhavati jIvapIDA yatnavataH sAlpadoSAya // " kheDUta jema pAkathI lacI paDelA khetaramAM harephare che paNa te pAkanI rakSA mATe ane tethI prayatnapUrvaka haravA-pharavAmAM pAkane thatI pIDAmAM doSa alpa che-lAbha ghaNo che. te ja rIte jIvAkIrNa lokamAM sAdhuo hare phare che paNa te jIvarakSA mATe ane tethI cetanApUrvaka haravA-pharavAmAM jene saheja pIDA thAya temAM paNa deSa alpa che, lAbha ghaNe che.goDalsanA appeva siddhaM tamajANamANo taM hiMsayaM bhAsasi yogavaMtaM / davveNa bhAveNa ya saMvibhattA cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte // 13932 // apItyabhyuccaye-astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH / yadevaM yogavantaM vastracchedanAdivyApAravantaM jIvaM hisakaM tvaM bhASase, tat nizcIyate samyasiddhAntamajAnAna evaM pralapasi / nahi siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva hiMsApavarNyate'pramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prarUpyata ityAha-dravyeNa bhAvena ca, saMvibhaktAzcatvArA bhaMgAH khalu hiMsakatve bhavanti / tathAhi- 'dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH, 2 bhAvato nAmaikA hiMsA nadravyataH, 3 ekA dravyato'pi bhAvato'pi ekA na dravyato nApi bhAvataH / athaiSAmeva yathAkramaM bhAvanAM kurvannAha vaLI bIju paNa samajavA jevuM che ke vastra chedanAdi kriyA karanAra sagI sAdhune tu hiMsaka gaNAve che te paNa siddhAntanI bhalIpere jANakArI vinA ja baDabaDe che. siddhAMtamAM mAtra gathI kyAMya paNa hiMsAno doSa jaNAvyuM nathI kAraNa ke apramatta saMyatathI mAMDIne sagikevalI sudhI yuga hovA chatAM paNa hiMsA ane hiMsAjanya karmabaMdha paNa na thavAnuM prasiddha che. janapravacanamAM hiMsAnuM varNana A rIte che-dravyathI hiMsA ane bhAvathI hiMsA A be belathI hiMsakanA cAra bhaMga niSpanna thAya che. - 1. dravyathI hiMsA, bhAvathI nahi.. 2. bhAvathI hiMsA, dravyathI nahi. 3. dravyathI hiMsA, bhAvathI hiMsA. 4. na dravyathI, na bhAvathI. 393rA A cAra bhaMganI samajutI A pramANe che -
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 upadeza 30-kevaLa ganya pravRtti deSita nathI Ahacca hiMsA samiassa jA u sA davvao hIi Na mAvato u / bhAveNa hiMsA tu asaMjatassa je vAvi satte Na sadA vadheti // 3933 // saMpatti tasseva sadA bhavijjA sA davvahiMsA khalu bhAvao a / ajjhatthasuddhassa jahA~ Na hojA vadheNa jogo duhato va hiMsA // 3944 // samitasyeryAsamitAvupayuktasya, yA''hatya kadAcidapi hiMsA bhavet , sA dravyato hiMsA, iyaM ca pramAdayogAbhAvAttattvato'hiMsaiva mantavyA / "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" tattvArtha 7-8] iti vacanAt / bhAvena bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA'saMyatasya prANAtipAtAderanivRttasya, upalakSaNatvAt saMyatasya vA'nupayuktagamanAdi kurvataH yAnapi sattvAnasau sadaiva na hanti tAnapyAzritya mntvyaa| 37je vi na vAvijjaMtI, NiyamA tesi pi hiMsao so u / " .. iti [ogha ni0 753] vacanAt / yadA tu tasyaiva prANavyaparopaNasaMprAptirbhavati tadA sA dravyato bhAvatazva hiMsA pratipattavyA, yaH punaradhyAtmanA cetaHpraNidhAnena zuddha upayuktagamanAgamanAdikriyAkArItyarthaH, tasya yadA vadhena prANavyaparApeNena saha yogaH smbndhe| na bhavati tadA dvidhApi dravyatebhAvateo'pi ca hiMsA na bhavatIti bhAvaH / tadevaM bhagavatpraNItapravacane hiMsAviSayAzcatvAro bhaMgA upavarNyante, atra, cAdyabhaMge hiMsAyAM jyApriyamANakAyaboMge'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH, tato yaduktaM bhavatA vastracchedananyApAra kurvato. hiMsA bhavatIti tatpravacanarahasyAnabhijJatAsUcakaniti // 116 // [1] sAdhu IsamitimAM sAvadhAna hoya ane kadAca jIvahiMsA thai jAya che tyAM dravyathI hiMsA che paNa pramattAga (bejavAbadArIbharyuM vartana) na hovAthI tavathI=paramArthathI to te ahiMsA ja che. tavArtha sUtra (adhyAya-22 sUtra 78)mAM paNa hiMsAnuM lakSaNa karatA kahyuM che ke "pramattapaNe prANaviyega karo te hiMsA che." [2] asaMyata gRhasthAdi pratijJA pUrvaka jIvahiMsAthI nivRtta na thayA hovAthI jIvane prANaviga na thAya te paNa jInA prANarakSaNane bhAva na hovAthI dravyathI hiMsA nathI paNa bhAvathI hiMsA che. upalakSaNathI saMyata hovA chatAM asAvadhAnapaNe gamanAgamana karanArane, kyAreya paNa je (sUkSama ekendriya) jIvonI hiMsAne saMbhava nathI tene anulakSIne paNa "dravyathI nahi 5 mAthI Disa" to te sayatane avazya vANe . mAdhaniyuti (thaa753)mAM paNa kahyuM che ke je ja niyama na haNAya tevA che teone paNa te hiMsaka che.' ' [3] e ja sayatathI (tema ja tevA asaMyata gRhasthathI) jIvahiMsA thaI jAya te tyAM dravya ane bhAva ubhayathI hiMsA che. 37 ye vyApAdyante niyamAteSAmeva hiMsakaH sa tu //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezasya gAthA 117 [4] cittapraNidhAna svarUpa je adhyAtmanI vizuddhithI garbhita sAvadhAnapaNe gamanAgamananI kriyA karanAra AtmAnA mana-vacana-kAyAnA dhAgA dhyAna vageremAM ekAgra sthiraprAyaH anI gayA hoya tyAre prAyaH koI jIvaMhasA thatI nathI eTale tyAM dravya ane bhAva ubhayathI hiMsAne abhAva che. dhA3933-3934A A rIte jinezvaradeve bhAkhelA pravacanamAM hiMsAnA viSayamAM cAra bhAgA varNavelA che, temAM pahelA bhaMgamAM kAyayeAbanI ceSTAthI jIvahiMsA hovA chatAM paNu apramattabhAva=pUrNa sAvadhAnI hovAthI bhagavAne tene bhAvathI ahiMsaka kahyo che, tethI te je kahyuM ke 'vastrachedananI kriyAthI hiMsA thAya che' te pravacanamarmAnI samyag jANakArInA abhAvanu pradarzanamAtra che. 116 / nanu yadyevamapramattAdImA sayogikevaliparyantAnAM yogamAtreNa na hiMsA tadA garhaNIyapravRttipratipakSaisraNaniyama eteSu sarveSyavizeSeNaivocyatAM, itthaM cAtra kSINamohAdireva munirupadeza padavR syAdau kathaM zRMgagrAhikayA gRhIta ityAzaGkAyAmAha - zakA :-rAgadveSa virahita kevaLa yAga hiMsApratyeAjaka na heAvAthI apramatta sayatAthI mAMDI sayAgI kevalI sudhInA munione badhAne niravizeSapaNe ghRNAspada nighrapravRttinA pratipakSabhUta akaraNaniyama hAvAnu darzAvavu. joI e, teA pachI kSINamAhAdi munine ja upadezapada zlA 31 ane tenI TIkA vageremAM zA mATe nAmapUrvaka akaraNaniyama darzAvyA ? A zaMkAnu' samAdhAna zleka-117mAM prApta thaze. pariNidviyavayaNaminaM jaM eso hoi khINamoha mi / RRY uvasamaseThI puNa eso pariniTThio Na have // 117 // zlokA :-e vacana pariniSThita vacana che. akaraNaniyama kSINamAha guNurusthAnakamAM pUrNatAe pahoMce che, upazamazreNImAM te paripUrNa banatA nathI. niSDA, yadeSo'karaNaniyamaH kSINamA prAthamyena pravarttata ityucyate, tatpariniSThitavacana' kSapakamAdho'yaM kSINamAhe svarUpatA niSThAM yAtItyarthaH, arvAk tu vizuddhayamA mena niraticAracAritreNaiva kSapakazreNyAhAt phalatastadupapattAvapi yAvanna sthitakarmA zakSayastAvannAsya svarUpa kAtsnrtsnyena tAdRza karmAkaraNAyeogAt, kAtsyasyaiva ca niSThArthatvAt yAvacca neyaM na tAda garhaNIyapravRttikaraNasya yogyatayA nivRttiniSThA nIti draSTavyam / phalato'pyarvA sthAnAntare vyabhicArAnAkaraNaniyama iti vyavacchedya darzayati-upazamazreNyAM punareSo'karaNaniyamaH, pariniSThato na bhavet, dAvizeSe kAryAbhAve'pi svarUpataH karmaNAmanucchedAt punaH pratipAtAvazyakatvAt / taduktam-'uvasAmamuvaNIA' ityAdi [ A0 ni0 118 ] | 117 tAtparyA :-kSINumeha, guNasthAne prathamaprathama akaraNaniyama pravarte che ema je upadezada AdimAM kahyuM che te paritiSThita vacana samajavuM. tAtparya e che ke kSapakazreNImAM * upa0 pade zlo0 731 TIkA dRSTavyA / + uvasAmamutraNIA gugamahayA jiNacarita sarisa pi paDivAyati kamAyA kiM puNa sese samagatye 1 // 118 // '
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-30 kevaLa yogajanya prakRtti doSita nathI 225 tAvikapaNe tene prAraMbha thAya che ane kSINamehaguNasthAne te paripUrNa bane che. kSINamohaguNasthAnaka pUrve uttarottara vardhamAna vizuddhigarbhita niraticAra cAritranA prabhAve ja kSapakazreNImAM ArahaNa thatuM hovAthI pariNAmane AzrayIne te guNasthAnakamAM akaraNaniyama saMgata che paNa avasthita (sattAgata) mehanIyakarmanA ane saMpUrNa ucheda na hovAthI akaraNaniyama paNuM svarUpathI apUrNa che paripUrNa nathI. eTale saMpUrNapaNe tevA karmonuM akaraNa tyAM kahI zakAya tema nathI kAraNa ke niSThAne artha ja paripUrNatA=saMpUrNatA che. jyAM sudhI saMpUrNa- mehanIya karmakSayapratye paripUrNatA na hoya tyAM sudhI dhRNAspada pravRttikaraNanI yegyatA rUpe tene bhAva hovAthI tenI nivRttinI paripUrNatA paNa nathI e dhyAnapUrvaka vicAravAnI jarUra che. pariNAmane AzrayIne paNa kSINamehathI pUrvaguNasthAnakamAM vyabhicAra doSanA kAraNe akaraNaniyama vinA vikalpe svIkArAya tevuM nathI. te jaNAvatA zlekanA uttarArdhamAM kahe che ke-upazama gImAM akareNaniyama paripUrNatAne paNa prApta karI zakAtuM nathI. tyAM agiyAramAM guNasthAnake mohanIsakarmanI sarvathA upazAMta avasthAmAM ghaNAspada pravRtti lezamAtra na hovA chatAM paNa tenA pratyejaka karmano sattA mAMthI svarUpe viccheda na thayo hovAthI agiyAramAM guNasthAnakathI patana nizcita che. Avazyaka niryukti (gAthA-118)mAM 'upazAMta thaI gayela.".... vagere kahyuM che. jene bhAva e che ke-upazamazreNimAM kaSAye upazamAvyA pachI guNathI mahAna ane vItarAgatulya upazamakane paNa purU udita thayelA kaSA pADe che to bIjA sarAgIonI to vAta ja kayAM ? 11nA bAcakajasanI prasAdI zuddha prapaNuM (7) tuja Agamane zuddha prarupaka sujasa amIyarasa cAkhe 150/125 (2) tuja zAsana naya zuddha prarupaNu-guNathI zivasukha lahIe--1/1 (2) ehavA guNa dharavA aNadhIrA je paNa zuku bhAkhe jinazAsana zobhAve te paNa zuddha saMvega pALI, (4) sAcuM zubhamati bhAkhe. () bhAkhI je vaLI jagamAM jinamAraga ajavALe. (6) zuddha kathana te guNamaNibhariyA (7) teha vizuddha kathana budhajananA suspati paNa guNa gAve. (8) zuddha kathaka hINe paNa suMdara bole upadeza mAle. (1) zuddha prarUpaka sAdhu namIje zaraNa ehanuM kIje. (20) zuddha kriyA na karI zake te tuM adhuM bhASA, zuddha prarupaka hue karI jinazAsana ziti rAkha.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 31-kevaLa dravyahiMsA doSakAraka nathI. nanu hiMsAdedvidhA pariNatirekA dravyato'parA ca bhAvataH, AdyA mohanIyakarma sattAjanyA, aparA ca tadudayajanyA, tadubhayanivRttizca mohakSaya eveti, kSINamohasya garhitamAtrA'pravRttiyuktimatI na tvanyasya, tasya mohasattayA dravyapariNatyapracyavAt , ata eva tatpracyava evAkaraNaniyamAvizeSaH kSINamohasyetyAzaGkAyAmAha zaMkA - hiMsAnI pariNati be jAtanI che, dravyahiMsA pariNati ane bhAvahiMsA pariNati. dravya hiMsApariNati mehanIyakarmanI sattAthI prerita che jyAre bIjI mohanIya karmanA udayathI prerita che. ubhaya pariNatinI nivRtti mohanIya karmakSayaprerita che. vastusthiti A pramANe hovAthI kSINameha vItarAgIne ja "gahitakArya mAtramAM apravRttinuM kathana yukti yukta che. bIjAone pUrvaguNasthAnakamAM gahitakarmamAM sarvathA apravRttinuM kathana yuktiyukta nathI. kAraNa ke mehanIyakarma sattAmAM hovAthI temanAmAMthI dravyahiMsA pariNati sarvathA rada thaI nathI. ane tethI ja dravyahiMsApariNati rada thayA pachI ja kSINamehavitarAgIne viziSTa prakAranA akaraNaniyamanuM kathana saMgata thAya che. ka-118mAM A zaMkAnuM samAdhAna 42vAmA mAthyu cha davvapariNAmacAe Na viseso jaM Na tami tadavacao / suddhassa u saMpattI aphalA suttaM mi paNNattA // 118 // lokAI - dravyahiMsApariNatinA tyAgathI (akaraNaniyamamAM kaI vizeSatA nathI. kAraNake dravyapariNAma hote chate tene apacaya nathI. zuddhatinI saMpatti (dravyahiMsA) sUtramAM niSphaLa (badharahita) kahI che. 118 dravyapariNAmatyAge na vizeSaH prastutAkaraNaniyamasyeti dRzya, yad=yasmAt tasmin dravyapariNAme sati tadapacayo'karaNaniyamApakarSaH nAsti, kathametadityata Aha-zuddhasya tu IryAdhupayuktasya tu saMpattiH prANavyaparopaNopadhAnarUpA sUtre'phalA karmabandhaphalAjananI prajJaptA / tathA ca sUtram-[ o0 ni0 749-50 ] 38"uccAliaMmi pAe iriyAsamiyassa saMkamaThThAe / vAvajjeja kuliMgI marejja taM jogamAsajja // 3Na hu tassa taNNimitto baMdho suhumo vi desio samae / aNavajjo uvaogeNa sababhAveNa so jamhA // " 38 uccAlite pAde IryAsamitasya sakramArthAya / vyApadyeta kuliMgI mriyeta tadyogamAsAdya // 39 na khalu tasya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi dezita: samaye / anavadya upayogena sarvabhAvena sa yasmAt //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 31-kevaLa dravyahiMsA doSakAraka nathI 227 na ca yasmin sati yadapakarSoM nAsti tannivRttau tadutkarSoM yujyate, ghaTasyeva paTanivRttau / api ca dravyapariNAmatyAgo'pi tasya kathaM zraddheyaH, hiMsodisattva eva rAgAditIvramandatAjJAtAjJAtabhAvAdhikaraNavIryanAnAtvAt , karma bandhA ! ]bandhanAnAtvasya tanne pratipAdanAt / tathA ca kalpabhASyam drivya pariNAma tyAgathI akaraNaniyamanI vizeSatA nathI] . tAtparyAtha:- dravyahiMsA pariNatinA tyAgathI viziSTa prakAranA akaraNaniyamanI prAptinuM kathana yuktiyukta nathI tenuM kAraNa e che ke dravyapariNAmanA tyAgathI akaraNaniyamanI vizeSatA tyAre ja kahI zakAya ke jyAre dravyapariNAmanI vidyamAnatAmAM akaraNaniyamane haMsa paNa thata heya-paNa tevuM nathI. arthAt oghaniyukti zAstramAM kahyA mujaba je IryAdisamitimAM zuddhapaNe upayukta-sAvadhAna che tene saMpatti thAya eTale ke kadAcita anyajIvana aupAdhika prANuviyega thAya, to paNa te niSphaLa hoya che. kAraNa ke tyAM karmabaMdha svarUpa phaLane uddabhava nathI. eniyuktinA te sUtrano bhAvArtha A pramANe che - ircAsamitimAM upayukta sAdhue cAlavA mATe paga upADayA pachI kaIka vikalendriya jIva te nIce AvIne pAdanikSepanA nimitte marI jAya to paNa zAstramAM te nimitte te sAdhune sUkSama paNa karmabaMdha jaNAvyuM nathI. kAraNake (tene bacAvavA mATe) sarvaprayatnathI upagavaMta hovAthI te nirdoSa che." jenI vidyamAnatAmAM je anya vastuno koI apakarSa na thato hoya tenI nivRttithI te vastune kaI utkarSa paNa thatuM nathI."--A niyama che, dAta.-paTanI vidyamAnatAmAM ghaTane keI nukazAna nathI, te paTanI nivRtti na thavAthI ghaTane kaI lAbha thato nathI. e ja rIte prastutamAM dravyahiMsA pariNatinI vidyamAnatAmAM eghiniyuktinA vacananA AdhAre akaraNaniyamane hAsa na hovAthI dravyahiMsApariNatinA tyAgathI akaraNaniyama viziSTa prakArane banavAnI zakyatA nathI. vaLI, dravyapariNAmanA tyAgamAM paNa kyA AdhAre zraddhA rAkhavI? karmabaMdhanI taratamatA dravyAzrava pariNAmatyAga prayukta nathI ke jethI karmabaMdhanI taratamatAthI dravyAzavapariNatityAganuM anumAna thaI zake. karmabaMdhanI taratamatAne AdhAra te zrI tatvArthasUtra (6 e.-sUtra)mAM hiMsAdinI vidyamAnatAmAM rAgAdinI tIvramaMdatA, jJAtabhAva-ajJAtabhAva, vIryanI taratamatA ane adhikaraNanI taratamatA kahyo che. | kalpabhASyamAM paNa A ja arthanuM pratipAdana karatI (3996 thI 3949) gAthAone sArAMza nIce pramANe che - 40 "tivve maMde NAyamaNAe bhAvAhikaraNavirie a / jaha dIsati nANattaM taha jANasu kammabaMdhe vi / / " 3936 // (A dvAragAthA che eTale tene vistarArtha nIcenI bIjI gAthAomAM Avaze.) [karmabaMdhanI taratamatAmAM bhAga bhajavanAra tA] hiMsAdi pApakRtya AcaranArane rAgAdi pariNAma tIvra paNa hoya ane maMda paNa hoya. eka hiMsA karanArane hiMsAdinA phalavipAkanuM athavA maranAra jIvanuM jIvarUpe jJAna hoya 40 tIvro mando jJAtAjJAtayorbhAvAdhikaraNavIryeSu ca / yathA dRzyate nAnAtva tathA jAnIhi karma bandhe'pi //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 hipradezaharaya gAthA-118 ane hiMsA kare, bIje evuM jANyA vinA ja emane ema ja jIvahiMsA kare che. tathA bhAva-dacika vagere, adhikaraNa nivartanAdi parvokta prakAre, vIrya-zArIrika baLa A bALaka ke paMDitanuM sAmarthya-A badhI tIvra-maMdAdi svarUpa bhinnatA rAgAdimAM jema hoya che te ja pramANe karmabaMdhamAM paNa jaNAvI. 3936aaaa 41"tivvehiM hoi tivvo rAgAdIehi uvacao kamme / maMdehi hoi maMdo majjhiyapariNAmao majjho // " pApa karanAranA rAgAdibhAva je tIvra=saMkilaSTa pariNAma garbhita hoya te karmane upacaya tIvra thAya che ane maMda hoya te maMda thAya che. madhyama pariNAmathI madhyama karmane upacaya thAya che. A396nA 42jANaM karei ekko hiMsamajANamaparo avirato a / tattha vi baMdhaviseso mahatara desio samae / / be avirata che emAMthI eka jANI joIne vicArapUrvaka hiMsA kare che. bIjo ajANatA kare che, temanA baMdhabhedamAM paNa siddhAntamAM ghaNuM aMtara kahyuM che. jANI joIne jIvahiMsA karanAra tIvra rasavALuM atighaNuM karma bAMdhe che, jyAre bIje maMdatara vipAkI atialpa kamabaMdha kare che. 3938 43"virato puNa jo jANaM kuNai ajANaM ca appamatto va / tattha vi ajjhatthasamA saMjAyati NijjarA Na cao // prANAtipAta vageremAMthI nivRtta viratidhara, deSa che tema jANatA hovA chatAM paNa gItArtha hevAthI AgADha dravya kSetrAdi prajanamAM sacitta phalAdinA grahaNamAM hiMsA kare che. athavA vikathAdipramAdarahita sAvadhAna munithI paNa ajANapaNAmAM kaIka prANIno upaghAta thaI jAya che to paNa potapotAnA adhyAtmasamAna arthAt cittapraNidhAnatulya nirjarA thAya che. je tIvra-madhyama ke maMda zubha adhyavasAya hoya te mujaba karmonija rA thAya che. karmabaM sUkama paNa te nimitte thato nathI. kAraNa ke pahele gItArtha hovAthI jayaNA pUrvaka bhagavAnanI. AjJA mujaba pravartI rahyo che. bIje apramatta che eTale ajANatA prANI upaghAta thavA chatAM paNa nirdoSa che ya33lA 44"ego khaovasamie vaTTati bhAve paro a odaie / tattha vi baMdhaviseso saMjAyati bhAvanANattA // " eka kSApazamika bhAvamAM varte che jyAre bIje audayika bhAvamAM varte che. tyAM paNa bhAva bhinna bhinna prakAranuM hovAthI baMdhamAM taphAvata paDe che. je audayika bhAvamAM vartata hoya che te ati tIvra karmabaMdha kare che. ane je kSApazamika bhAvamAM vate che te atimaMda karmabaMdha kare che. 394mA 41 tIrbhavati tIvro rAmAdimirUSacayaH karmaNi / mandairbhavati mando madhyamapariNAmato madhyaH // 42 jAnankarotyeko hiMsAmajAnamanaparo'viratazca / tatrApi bandhavizeSo mahadantaro dezitaH samaye / / 43 virataH punaryo jAnan karotyajAna zvA'pramatto bA / tatrApyadhyAtmasamA saJjAyate nirjarA na cayaH // 44 ekaH kSAyopamike vartate bhAve parazcaudayike / tatrApi bandhavizeSaH saJjAyate bhAvanAnAtvAt / /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-31 dhvaLa vyahiMsA pAkAraka nathI 29 45 "pva vasamiNa samovaNi sadeva sara ra | bandhAbandhaviseso Na turalabandhA ya je bandhI // " e ja rIte pathamika kSApazamika ane kSAyikabhAvamAM paNa baMdha-akhaMdhamAM taphAvata che. vaLI, karmone baMdha karanAra che paNa tulya baMdhaka nathI paNa prakRti-sthiti-rasa ane pradezane AzrayIne anya bhinna bhinna prakAranA karmabaMdha karanArAM che. 341 46"ahigaraNaM puvvutta caunvihaM taM samAsao duvih| NivvattaNayAe a saMjoge ceva NegavihaM // " adhikaraNanA prakAre nirvanAdi] pUrve kalpabhASyanA pahelA uddezAmAM nirvartanA-nikSepaNuM sajanA ane visarjanA Ama cAra bhede adhikaraNa kahyuM che. saMkSepathI tenA be prakAra che-nirvatainA ane sajanA. vaLI bannenA aneka prakAre che. 394rA 47ego karei parasu Nivattei NakhachedaNaM avaro / kuMtakaNage ya vejjhe Ariya sUI a avaro u // " nirvatanA-eka luhAra kuThAra banAve che. bIjo nareNu (nakhakApaNI) banAve che tathA eka bhAla ke kanaka-eka jAtanuM bANa ke pachI zakti-zULa vagere anya zarIra vedhaka (prANaghAtaka) hathiyAre banAve che, te bIje ArI ke saca banAve che. A bemAM kuThAra-bhAle. vagere banAvanAra tIvra karmabaMdha kare che jyAre nareNI vagere banAvanArAne karmabaMdha alpa thAya che. 13943aaaa 48 "huM pi vise dharamUhu sivIluM - 2 - . saMgAmiya pariyANia emeva ya jANamAIsu // " soyamAM paNa taphAvata che. eka kAraNa sUci ane bIjI bAnI sUci (seya) temAM je nakhanA mULa vageremAM khosIne bIjAne mArI nAkhavAnA uddezathI banAvAya che te kAraNa sUci kahevAya che. te banAvavAmAM karmabaMdha ghaNe thAya che vastra sIvavA mATe banAvAtI sAM karmabaMdha alpa thAya che e ja rIte yAna vageremAM paNa jANavuM. keIka yuddha mATe vAhana banAve che jenA para ArUDha thaIne yuddha karI zakAya. bIje gamanAgamana mATe vAhana banAve che. pahelAMne karmabaMdha ghaNo che bIjAne a5 che. 139 46 "kAragakareM tamAeM ahigaraNaM ceva taM tahA kumaI / jaha pariNAmaviseso saMjAyati tesu vatthUlu / / 45 evamevaupazamike kSAyopazamike tathaiva kSAyike ca / bandhAdhandhavizeSo na tulyabandhakAzca ye vandhitaH // 46 adhikaraNa pUrvokta caturvidhaM (pUrva prathamoddezake yathA nivartanA 1 nikSepaNA 2 saMyojanA 3 nisarjanA 4 bhedAccaturvidhamukta tathaiva jJAtavyaM navara') tatsamAsato dvividham / nirvartanAyAM ca sayoMge cabAnekavidhama / / 47 ekaH karoti parazu nirvartayali nakhacchedanamaparaH / kuntakaNako cavInI Arika sUcizvAparastu // 48 sUcIvapi vizeSaH kAraNasUcISu sIvanISu ca / sAMgrAmika pAriyAnikamevameva ca yAnAdiSu // 49 kArakakurvatoradhikaraNa caiva tattathA karoti / yathA pariNAmavizeSarasa jAyate teSu vastuSu
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 '; upadezarahasya gAthA-118 - A badhAM adhikaraNa banAvanAra ane banAvavA mATe orDara ApanArAone jevI vastu tevA saMkilaSTa ane asaMkilaSTa adhyavasAye utpanna karAve che. dA. ta. huM A kuThAra vagere banAvaDAvuM ane enAthI virIne nAza karuM jethI TADhaka thAya.' A rIte tattvataH pariNAmanI vicitratAthI ja karmabaMdhane taphAvata che. 394pA poya te , paDyuM moTuM gaoni bhoaNavihiM ca aNNo tattha vi nANattagaM bahuhA // " saMjanA -kaIka zikArI pazuone pakaDavA mATe kUTajALanI racanA derIo bAMdhIne kare che, bIje khetara kheDavA mATe haLanuM yuga sAthe sAjana kare che, te trIje kaIka be vastra sIvIne joDe che. kendraka vagha haraDe vagere auSadhe paraspara meLave che. bIje khAvAne zokhIna dALa-bhAta-ghI vagerenuM saMyojana kare che. ahIM paNa karmabaMdhamAM ghaNo taphAvata jANa. kUTajALa racanAnuM pariNAma sakliSTa hevAthI atitIvra karmabaMdha thAya che. vastra sIvanArane ghaNuM alpa thAya che. 3946 51"NiJcattaNA ya saMjoaNA ya sagaDAiesu a bhavati / AsajjuttarakaraNa NivvattI mUlakaraNaM tu // " kyAMka nirtana ane saMjanA ubhaya hoya che. dA. ta. gADAnA cakra vagere aMgenA niSpAdanamAM nirvanA adhikAraNa che ane te ja aMgene paraspara citapaNe jeDIne gADu banAve te sAthe janA. sAMjanA e uttarakaraNa che (uttarakAlIna kriyArUpa che) tenI apekSAe nirvartana mULa karaNa che. 394chA 52"dehavalaM khalu viriyaM balasariso ceva hoi pariNAmo / Asajja deha viriyaM chaThThANagayA tu savvatto // " . che. [vIryanI taratamatAthI karmabaMdhanI taratamatA]. vIrya dvAra saMghayaNanA prabhAve zarIramAM uddabhavatuM baLa te vIrya jANavuM. baLane anusarIne paNa jIvane zubhAzubha pariNAma pravarte che. chevaTanA saMghayaNavALA jIvane zubhAzubha pariNAma alpabaLa hevAthI maMda ja hoya che tIvra hetuM nathI. eTale tene zubhAzubha karmabaMdha alpatara thAya che. tethI UrdhvalekamAM cAra devakathI uparanA devakamAM ane alakamAM be naraka pRthvIthI nIcenI narakamAM tene janma thatuM nathI. bIjA kilikA vagere saMghayaNamAM paNa A rIte samajutI jANavI. A kehavIryane AzrayIne badhA ja saMghayaNomAM che SasthAna patita hoya che. 3948 53"bahavA vArphayaM tividda viritra samAsano derU I I vaMdhavizeno tivi paMkiya vaMdhI. badhI ja !" rU242 50 saMyojayati kUTa hale paTa auSakAni cAnyonyam / bhojanavidhiM ca anyastatrApi nAnAtvaka bahudhA // 51 nirvartanA ca saMyojanA ca zakaTAdikeSu ca bhavataH / AsAdyottarakaraNa nivRttima lakaraNantu // 52 dehabala khalu vIrya balasadRzazcava bhavati pariNAmaH / AsAdya dehavIyaM SaTsthAnagatAstu sarvataH // 51 athavA bAlAdikaM trividha vIrya samAsato bhavati / bandhavizeSastrayANAmapi paMDito bandhyabandhI ca //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ , upadeza--31 kevaLa dravyahiMsA dveSakAraka nathI athavA sAkSepathI vIrya nA mAjAhi trayu aAra che, (1) mApA bheTale asaMyata prazAtiyAta vagere asayama AcaravAmAM asaMyatanuM je vI te bALavI. (2) khALapati eTale dezivarata, sa`camAsa`camamAM tenuM je vI te khALapati vI. (3) paDita eTale ke sa-viratidharanu sarvasa'yamamAM je vI te pativIrya, A traNeyane karmabaMdhamAM taphAvata che. khAlavIya vAnane karma baMdha ghaNA che. khaLapaDitavIryavAnane alpatara che. paDitavIrya vAnane alpAtialpa che. pramAda vagere karma khadhanA je je hetue je je guNasthAnake jeTalA vidyamAna hoya che tethI paDitane paNa avazya baMdha thAya che. jyAre khIjA paDitane sarvathA nathI hatA. pramatta sayatathI sayeAgI kevalI sudhInA piDatAne aMdha che. ayAgI kevalI paDita adha che. // 384 yathAhi ghAtakacittavalAt pUrvaM dazAyAmadhikaraNabhAvapariNatamapi zarIrAdikaM ghAtakacittavigame na doSAya tadvad dravyAzravapariNAmo'pi tathA, na cedevaM tadopakaraNAdinA dravyaparigraho'pi doSAya bhaviSyati / "tattha arataduThussa sAhUNo dhammovagaraNaM paDhamo54 [ ']', 1 J L iti vacanena dharmopakaraNasyApi dravyataH parigrahatvanirNayAt, 'dravyaparigrahapariNatina doSAya dravya hiMsApariNatistu doSAye 'ti tu svagRha eva nigadyamA naM zobhate / etena tato ghAtakacittA-kSepo'pi nirastaH / athApavAdaM vinA jAnato hiMsA duSTaiva dRSTA, hanta tarhi saumya ! jAnato -' 'pavAdaM vinA dravyaparigraho'pi kiM na tathA, 'azakyaparihAraH sa' iti cet ? itaratrApi tulyametat, nahyupetya hiMsAdau pravRttistirasyApi sambhavati / atha kSINe'ntarAye nAzakyaparihArasaMbhavo, dharmopakaraNadharaNaM tu vyavahArasaMgrahArthamiti cet ? astu tathA, tathApi doSa nivAraNaM kutaH, rAgAdyabhAvAditi cet, evaM gamanAdipravRttAvapi pudgalAbhighAtajaparaprANavyaparopaNe rAgAdirahita kiM dUSaNaM ? yogAnAmazuddhatApattiriti cet, na, yogAnAmazuddhatAyAH zuddhatAyA vA svarUpato'vyavasthitatvAdrAgAdisAhityA'sAhityAbhyAmeva tadvyavasthiteH / ata evApavAdapadapratyayAyA virAdhanAyA api nirjarA hetutvaM tatra tatra vyavasthApitam / 'vyavahArateo'zuddhA api yogAH kathaM bhagavatAM sambhavantI'ti cet, nanvevaM vyavahArato'zuddhA nIhArAdividhayo'pi teSAM tyajyantAm, 'zAstra vyavahArataH zuddhA eva te' iti cet, itare'pi tatastathaiveti dikra // 118 // 231 [dravya parigrahanI jema dravyAzravariNAma nirdoSa che. ] jema pUrvAvasthAmAM cittanA' hiMsaka pariNAmathI adhikaraNabhAvamAM pariNamI gayelu zarIra vagere, cittamAMthI hiMsaka pariNAma rada thayA pachI doSa ApAka banatu nathI, e ja rIte dravyataH Azrava pariNAma arthAt (nadI utaravA vageremAM) dravyahisA paNa cittamAM hiMsaka pariNAma na hovAthI doSapAdaka banatI nathI. Ama te mAnatA ne dravyAzrava pariNAmane doSita ja mAnI levAmAM Ave te dharma sAdhaka upakaraNa vagere paNa dravyataH 54 tatrA'raktadviSTasya sAdhordharmopakaraNaM prathamaH //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkara : : upadezahisya gAthA-114 parigraha svarUpa hovAthI te paNa doSita Tharaze. kAraNa ke "tI duda..." ItyAdi zAstra vacanathI dhapakaraNa paNa kacata parigraha rUpa che te sunizcita che. dravyataH parigrahapariNAme deSita nathI paNa dravyahiMsA pariNAma deSita che." Ama kahevuM yuktihIna haivAthI e to kevaLa potAnA gharamAM kahevuM zobhe, vidvAnanI sabhAmAM ema kahevuM e to hAsyAspada che. AnAthI e dalIlanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che ke-"dravya hiMsA pariNati cittamAM hiMsakapariNAmaprayejaka hovAthI deSita che"-kAraNa ke enAthI enI sAme dravya parigrahapariNati bhAvathI mUchamAM prajAka banavAnI Apatti UbhI thAya che. apavAda vinA jANapaNumAM thatI hiMsA je duSTa ja hoya to pachI apavAda vinA jANapaNAmAM karAto dharmopakaraNane parigraha duSTa kema nahi ? je ahIMyA evI dalIla karavAmAM Ave ke dharmopakaraNano tyAga karavo azakya che te sAme pakSe paNa dalIla sarakhI che. dharma sAdhaka dravya hiMsAno tyAga azakya che. kAraNake hiMsA karavAnA saMkilaSTa pariNAmathI prerAIne tyAM hiMsA karavAmAM AvatI nathI, kiMtu gacaMcaLatA Adi kAraNe je hiMsA avazya bhAvi che tene parihAra thaI zakato nathI. jo evI dalIla karavAmAM Ave ke "aMtarAya karma kSINa thaI gayA pachI jIva dhAre tema karI zake ema hovAthI dravyahiMsAno tyAga azakya nathI, jyAre laukika sabhya vyavahAranA pAlana mATe dharmopakaraNano tyAga azakya che." te e paNa barAbara nathI kAraNake ekavAra dravyataH parigraha svarUpa dravyAzravapariNAmane deSita mAnyA pachI tene tyAga azakya hevA mAtrathI deSanuM nivAraNa thaI jatuM nathI. je ema kahevAmAM Ave ke dharmopakareluM rAkhavAmAM rAgAdibhAva na hovAthI tyAM deSa nathI te gamanAgamana vagere pravRttimAM pudagale abhidhAna prayukta para viga hovAthI rAgAdi rahitane zuM deSa che ? "temAM deze azuddha thaI javAnI Apatti che tema kahevuM paNa barAbara nathI kAraNa ke jemAM zuddhatA ke azuddhatA svarUpe prayukta nathI (arthAt amuka prakAranA vege zuddha ane amuka prakAranA azuddha evI nizcita bhedarekhA nathI) paNa rAgAdipUrvaka ane tadabhAva e ja gemo zuddhi-azuddhi prAjaka che ane tethI ja te [apavAdapanI virAdhanAthI paNa nirjarAphaLa] jA avamAnassa mabe virAhaNA susavihisamaggassa / / sA 4 kinnaravatra matyavihiguttarU | A vacanathI zAstramAM arpavAjhapade thatI virAdhanAne paNa nirjarAnA hetu rUpe siddha karI darzAvI che. jene evI zaMkA thatI hoya ke nAgAdi prayukta gAzuddhi dravyahiMsAmAM bhale na hoya paraMtu vyAvahArika azuddhi temAM avagaNuM zakAya tema nathI. ane AvI vyAvahArika azuddhi kevalI bhagavAnanA paigamAM mAnavI ucita na gaNAya-te AvI zaMkAvALAe vyavahAraMthI azuddha arthAta jugupsanIya evI kevalI bhagavAnanI nIhArAdi ceSTA paNa mAnavI joIe nahi. je temAM e bacAva karAya ke lekavyavahAramAM nIhArAdi ceSTA azuddha hovA chatAM paNa zAstrIya vyavahAramAM zuddha ja che te A dalIlane sAmA pakSamAM paNa pUrNa avakAza che. lekavyavahArathI dravyahiMsAprayajaka yoga azuddha manAya to paNa zAstrIya vyavahArathI te zuddha ja che. A te eka dizAsUcana mAtra che. 118
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 32 H vItarAganI pravRtti siMdha na hoya nanu yadyevaM dravyahiMsAderna garhaNIyatvaM tadA kaH prAgahaNIyalezo'staii, kathaM ca na kiJcidapi garhaNIya kSINamohasyetyAzaGkAyAmAha prazna -je A pramANe dravyahiMsA aniMdya hoya to kSINumeha guNasthAnakanI pUrvAvasthAmAM kiIka niMghatAne chAMTe che ke nahi? ane kSINamehI vItarAgIne lezamAtra paNa nidha pravRtti na ja hoya e kaI rIte? A praznano uttara zloka 11lmAM prastuta karyo che. savve vi a aiyArA saMjalaNANaM tu udayao Tuti / / eyassa hoi niTThA tayabhAve vIyarAgasa // 119 // .. plekA -badhuM ja aticAra saMjavalana kaSAyathI lAge che. vItazigane te na hovAthI akaraNaniyamanI pUrNatA hoya che. 11lA ; ; ; ; ; ... sarve'pi cAticArAH saMjvalanAnAmudayAd bhavanti, cAritriNAM hastizarIravraNatulyAzcAritradezabhaMgarUpAH, tadabhAve vItarAgasya etasya akaraNaniyamasya niSThA bhavati, kadApi lezato'pi gahaNIyAkaraNAt, ata eva kevalI kSINacAritrAvaraNatvAt niraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAcca na kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavatItyanyatrokta, saMjvalanodayAdisaMpAdyAyAstatra phalanirapekSavRterabhAvAt // 119 // [aticAramULa saMjavalana kaSAyane vItarAgane abhAva ] ne tAtparyAthI cAritramohanIya karmamAM kaSAyanA mukhya cAra bheda che 12 anaMtAnubaMdhI 2. apratyAkhyAnI 3. pratyAkhyAnI 4. saMjavalana. saMyamamAM lAgatA sUkama doSe atisara kahevAya che. A aticAre lAgavAnuM kAraNa chaThThA vagere guNaThANamAM vartamAna saMjavalana kaSAyano udaya che. jema hAthInA zarIra para akuMza vagere hathIyArathI nAnA nAnA ghA lAgyA hoya tema cAritrarUpI zarIra upara paNa saMjavalana kaSAyanA udayathI AMzika bhaMga svarUpa aticAra ghA rUpe lAge che. kSapakazreNimAM dazamAM guNasthAnakanA aMtima samaye saMjavalana kaSAyanI sattAne saMpUrNapaNe viccheda thAya che eTale e pachInA samayathI mAMDIne te kSINameha vItarAgIne nAme oLakhAya che. temane have saMjavalana kaSAyane udaya paNa na hovAthI aticAra lAgatA nathI. eTale teone akaraNaniyama A rIte paripUrNa havAthI lezamAtra paNa niMghapravRttine avakAza nathI. "cAritrAvaraNa mehanIya karma sarvathA kSINuM thaI gayuM hevAthI, saMyama niraticAra levAthI keIpaNa jAtanI pratisevA arthAt koIpaNa jAtanuM ApavAhika vartana na hovAthI, kevalI bhagavata kyAreya paNa koIne prANa vige karatA nathI ema anya zAstramAM kahyuM che. chaThThA vagere guNasthAnakamAM saMjavalana kaSAyanA udayathI jevI phaLanirapekSa pravRtti thatI hoya che tevI phaLanirapekSapravRtti saMjavalana kaSAyane udayana hevAthI kevalIne hotI nathI. 11lA 30
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 upadezarahasya gAthA-120 nanu tathApi dravyahiMsAyAstattvatto garhaNIyatva mA mUlbhekagarhathIyatvaM tvastveveti kathaM lokagarhaNIyA pravRttiH kSINamohasyopapadyata ityAzaGkAyAM 'lokaH kimatra ziSTo'ziSTo vAbhipreta' iti vikalpyAdyavikalpa manasikRtyAha- zaMkA-dravyahiMsA tattvadaSTie bhale nigha na hoya paNa kadaSTie te nigha ja che. kSINaha vItarAgIne lekanighapravRttine saMbhava paNa kaI rIte ghaTI zake ? A zaMkAnA uttamAM be vikalpa UbhA thAya che. lekanidya zabdamAM 'ka' zabdathI zaMkAkArane ziSTaka abhipreta che ke aziSTalaka abhipreta che? je ziSTaka abhipreta hoya te te zaMkAne uttara pleka 120mAM A pramANe jaNAvyuM che - sAmAiaM ciya jao uciyapavitiSpahANamakkhAyaM / / / to tamguNasta Na hAi kaiyA vi hu garahaNijjasaM // 120 // [samabhAvanI hAjarImAM sado ucita pravRtti] . plekArtha :-sAmAyika ucita pravRttithI pradhAna hoya che tema kahyuM che eTale sAmAyika guNavALAnuM kyAreya paNa kAMIpaNu gIMNIya hetuM nathI. 120 . sAmAyikameva tAttvikaM, yataH ucitapravRttipradhAnaM vidhyaaraadhnyaa'grhnniiybhgvirodhiprytnmudayA, mAthAtaMtrapati dvita-[i0 12-5] 55"samabhAvo sAmaiyaM taNakaMcaNasattumittavisao tti / nimiSa tti vidyAviddALa 1 '' ' ityAdinA granthena paJcAzakAdau, tatastadguNasya sAmAyikaguNavataH na bhavati kadAcidrhaNavatvaM ziSTalokasyeti dRzyam // 12 // ' tAtparyAtha je tAtvika sAmAyika hoya che temAM ucita pravRttinI ja pradhAnatA hoya che. tAtvika sAmAyikamAM je mukhya kriyAo hoya che te aMgenuM prayatna agarDaNIyatAnA bhaMgane virodhI hoya che. arthAt svapravRttinI agaNIyatAM surakSita rahe te mATenI sAvadhAnI atyadhika hoya che. vidhinI ArAdhanA pratye ghaNuM lakSya hoya che. zrI paMcAzaka zAstramAM (11 muM paMcAzaka-gAthA 5) paNa kahyuM che ke tRNa ane kAMcana, zatru ane mitra A badhAM dvandramAM madhyasthapaNAnA adhyavasAya svarUpa je samabhAva che te ja svAbhAvika che. samabhAva eTale cittamAM keIpaNa padArtha pratye na rAga che ke naTheSa che. Ano artha e nathI ke bAhyapravRttine sadaMtara tyAga karI de. saMmabhAvanI vidyamAnatAmAM ucita pravRttione mahattvanuM sthAna hoya che. A rIte sAmAyika guNathI alakRta purUSanI pravRttio kyAreya paNa ziSTa loko mATe nidya hetI nathI. 12mAM kathamityAha 55 samabhAvAt sAmAyikaM tRNakAJcanazamitraviSaya iti / nirabhiSaga cittaM ucitapravRttipradhAnaM ca //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 upadeza-3ra vItarAganI pravRtti siMgha na hoya te kaI rIte? tenI upapatti nIce pramANe zleka 121mAM karI che. jaM khalu paccakkhAyaM tabbhaMgo garahaNijjao hoi / so patthi tassa; aNNaM bajjhA puNa kiM Na garahati // 121 // [kSINahane tattvataH paccakakhANane bhaMga na hoya.] zlokAtha-je aMge pratijJA karI hoya teno bhaMga kare te niMdya che. kSINamehane hetuM nathI. ane aziSTo to temanuM bIjuM zuM zuM nidatA nathI? 121 yat 'khalu-nizcaye' pratyAkhyAtaM, tadbhago garhaNIyako bhavati ziSTAnAM, saH pratyAkhyAtabhaMgaH tasya kSINamohasya nAsti, bhAvA'bhaMgena dravyAdibhaMge'raktadviSTasya pratyAkhyAnamage'bhyupagamyamAne dharmopakaraNadhAriNazcAritriNo dravyAdicatuSTayazuddhaparigrahapratyAkhyAnAnupapattiriti vadato digambarasya nirAkaraNAnupapatteH, nirAkRtazcAya dravyAdiprakAramUrchAtyAgena pratyAkhyAnazuddhisamarthanAd vishessaavshykaado| evamihApi dravyAdiprakAraH pramAdayogatyAgAnna pratyAkhyAnabhaMgalezo'pIti kiM na vicArayanti suhRdaH / anyavikalpe prAha-bAhyAH punaH aziSTAH punaH tasya kSINamohasya anyat kiM na garhanti, aprayojaka tadgarhaNamiti bhAvaH // 121 // tAtparyArthI :-je kRtya na karavAnuM paccakakhANa karyuM heya-pratijJA karI hoya. te pratijJAne bhaMga karIne te kRtya AcaravAmAM Ave te ziSTapurUSe tene nidApAtra gaNe che. kSINameha kevalIone kyAreya paccakakhANane bhaMga hete nathI e sunizcita che. kAraNa ke temanuM paccakakhANa bhAvataH bhaMgarahita hoya che. dravyataH bhaMga e vastuta: bhaMga nathI kAraNa ke teo rAgadveSarahita hoya che. rAgadveSarahita hovA chatAM paNa (kevalInA kAyayegathI thatI dravyahiMsAmAM) dravyataH bhaMgamAM jeo paccakakhANano bhaMga mAnatA hoya teo digaMbaramatano pratikSepa nahi karI zake. 'dravya-kSetra-kALa-bhAvathI vizuddha parigrahatyAganuM paccakhANa hevuM joIe te dharmasAdhaka upakaraNa dhAranAra saMyamIne saMbhavI zake nahi--evA digambaranA matano vizeSAvazyaka bhASya vagere granthamAM jaDabAtoDa javAba ApIne pratikSepa karyo che. temAM tAMbaramatanuM e rIte samarthana karyuM che ke parigraha eTale mUcha. digambarane mAnya tattvArthasUtramAM paNa mUchane ja parigraha kahyo che. sAtamA guNasthAnathI upara dravyathI sacitta-acitta ke mizra keIpaNa dravyamAM mUI hotI nathI. kSetrathI lekanA keIpaNa AkAza pradezamAM mUcha hotI nathI. kALathI na divasa kALamAM mUcha hoya che, na rAtrikALamAM. bhAvathI game teTaluM madhuM ke seMghu dravya heya paNa temAM rAga dveSagabhita keIpaNa jAtanI mUchI letI nathI. A rIte apramattAdi guNasthAnakamAM niHsaMdehapaNe paccakakhANanI zuddhi vidyamAna che. e ja rIte dravyahiMsAne doSita TharAvanArA mitroe paNa vicAravuM joIe ke jema dravyAdiprakAre mUcha na hovAthI dravyataH dharmopakaraNane parigraha hovA chatAM paNa paccakakhANane lezamAtra bhaMga nathI. te ja rIte dravyAdi cAra prakArathI "pramattaga prayukta prANavyA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 upade rahasya gAthA-22 paNa" svarUpa hiMsA paNa apramatabhAvamAM na hovAthI paccakakhANano lezamAtra bhaMga nathI. tethI ja kSINameha vItarAgIne keIpaNa pravRtti zila kenI dRSTie lezamAtra niMdApAtra nathI. zleka-120nI avataraNikAmAM je bIjo vikalpa ha te mujaba leka zabdathI zaMkAkArane aziSTalaka abhipreta heya te jeo ziSTa bAhya che teo te cAhe kSINahI hoya ke game te hoya kenI niMdA karavAnI bAkI rAkhe che. teo te mAtra dravyahiMsA ja nahi bIju paNuM ghaNuM ghaNuM vikheDe che. aziSTalake je niMdA-TIkA kare tenI kaI kiMmata nazI, tene lakSamAM levAnI hAya nahi. 12nA | nANA: mica jItyAEUR- 1 _1 aziSTa lake kevalIne uddezIne bIjI paNa je ghaNA prakAranI niMdA kare che tenuM nirUpaNa zleka-1raramAM prastuta kare che- / Na sayaMbhU sa maNUso iya avamaNaMti mAhaNA devaM / ..iNhipi Na kayakicco diaMbarA kavalabhoitti // 122 // zlokAthI - te svayaMbhU nathI, paNa te manuSya che -ema kahIne brAhmaNe devanI avagaNanA kare che "adyApi te kavalajI hevAthI kRtakRtya nathI" ema kahIne digambare paNa bhagavAnanI avagaNanA kare che. 12rA sa bhavadabhimato. vItarAgaH, na svayaMbhUrnAnAdisiddhasarvajJaH kintu manuSyaH, tathA cAsmadAdInnAtizeta iti bhAvaH, ityeva prakAreNa, brAhmaNAH naiyAyikAdayaH devaM bhagavanta, avamanyante='vajAnate / tathA kavalabhojI kavalAhArI bhavadabhipretaH sarvajJaH idAnImapi abhimanyamAnasarvajJatAkAle'pi na kRtakRtyo=na pariniSThitArthaH, svakIyasyaiva kSudAdiduHkhasyA'nAzAt parakIyatannAzane sAmarthyAbhAvAditi digambarA devamavamanyante / evamanye'pyAyathAvAdinaH svasvAbhipretArthAnupadezinaM tamavamanyanta iti // 122 // aiziSTa puruSe vaDe karAtI niMdA sArahIna che.] tAtparyAtha:- naiyAyika vagere veda pAsaka brAhmaNa jainamata prasiddha tIrthakara de ke jemanA nAme lekha vedamAM paNa sabahumAna upalabdha thAya che temanI avagaNanA karavA mATe kahe che ke tamArA tIrthakara te amArA vedamAM batAvyA che tevA anAdisiddhasarva-padArthajJAtA nathI-arthAta svayaMbhU nathI. paraMtu amArI ane tamArA jevA eka manuSya mAtra che. manuSyamAtra hovAthI amArAmAM ane emanAmAM kaI vizeSatA na hovAthI emanI upAsanA vyartha che. che. bIjIbAju lagabhaga 100 varSa pUrve nagnatAne kadAgraha rAkhIne jainazAsanathI ApaApa bahAra thaI gayelAM zivabhuti nAmanA yatithI zarU thayela digaMbara saMpradAyanA anuyAyIonuM. kahevuM che ke-"tame (zvetAmbare) sarvajJa kevalI bhagavaMtane kavalAhAra mAne che. eTale sarvajJatAkALamAM paNa teo kRtakRtya na thayA ane jeone haju pitAnuM ja bhUkha vagerenuM duHkha myuchinna thayuM nathI teo bIjAonA te duHkhane ucheda karavAnuM sAmarthya zuM dharAvI zakavAnA hatA?" ema kahIne te ziSTabAhya lake kevalI bhagavAnanI niMdA kare che.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 3ra-vItarAganI pravRtti niva na hoya ra7 . bIjA paNa viparItavAdIo bhagavAnane upadeza pitapeAtAnI svaccheda mAnyatAone piSaka anukULa na hovAthI potapotAnI mAnyatA mujabane upadeza na karanArA bhagavAnanI avagaNanA kare che. (kharekhara A ghaNuM duHkhanI hakIkata che). 1rerA - - - ' navaeNvaziSTamAna hi mAvataH sapaws mavati ? nAthA che. ' aMziSTa leke uparokta prakAre bhagavAnanI niMdA kare, zuM enAthI bhagavAnane kalakane spaza paNa thatuM haze kharo ? A jijJAsAne zleka 123mAM zAMta karI che. Na ya evaM so devo kalaMkio hoi dosaleseNa / sUro parAmasijjaha NAbhimahakkhittadhUlIhi // 123 // zlokAtha-e rIte kAMI bhagavAna deSozathI kalaMkita thaI jatA nathI. sUraja sAme dhULa uchALavAthI sUrajano parAbhava thaI zakato nathI. [123 na caiva bAhyAnAM garhaNena sa devaH kalaMkito bhavati doSalezena, apigamyate, etadeva prativastUpamayA draDhayati, sUraH sUryaH na parAmRzyate caurapAradArikAdibhirabhimukhorikSaptAbhidhUlibhiH, yathA hi sUryAbhimukhaM prakSiptA dhUliH svalocanayoreva vyathAyai bhavati na tu sUrya parAbhavAya, evaM bhagavato'pi kalaMkadAna na bhagavato doSAya kintu svasyaivAnantasaMsArArjanAyeti bhAvaH // 123 / / tAtparyAtha -ziSTabAhya loko e rIte bhagavAnane doSanI bheTa Ape enAthI kAMI bhagavAna kalaMkti thaI jatA nathI. sUryanA daSTAMtathI A hakIkatanI vadhu puSTi thAya che. divasanA sUryanA prakAzanI relamachela hovAthI cAre ane laMpaTane pitAnA apakRtya na karI zakavA badala saMtApa thato hoya che enAthI akaLAIne gussAmAM ne gussAmAM sUrya sAme dhULa uDADavAmAM Ave te tenAthI kAMI sUryane parAbhava thaI jato nathI. ulaTuM e uchALelI dhULa potAnI ja AMkhamAM AvIne bharAya che, AMkhamAM pIDA utpanna kare che ane kapaDAM agADe che. e ja rIte bhagavAnane udezIne kalaka pradAnanI bALathI bhagavAna kalaMkita thatAM nathI ulaTuM kalaMka denArane anaMta saMsAra paribhramaNa vagerenuM gADha nukazAna thAya che. atra svasyAbhinivezazaGkAM pariharannAha [je jina bhAkhyuM te nahi anyathA]. tamArA nirUpaNamAM paNa abhiniveza hevAnI saMbhAvanA kharI ke nahi? A udaMDa zaMkAne zloka 124mAM pratyuttara vALyo che. Na hu atthi abhiNiveso leseNa vi ahmamettha visayaMmi / tahavi bhaNimo Na tIrai ja jiNamayamanahA kaauN||124|| plekArtha -A viSayamAM amAre lezamAtra paNa abhiniveza nathI te paNa kahIe chIe ke jinavacanane anyathA karI zakAtuM nathI. 124 nAstyabhinivezo'sadgrahalakSaNo lezenApyatrArthe'smAkam , tathApi bhaNAmo yajjinamatamanyathA kartana zakyate, jinamata cAnetthamevAsmAkaM vyavasthitamAbhAti, bahuzrutAH punaratra pramANam / / 124 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 upadezarahasya gAthA-124 tAtparyArthI :- "kSINahImAM lezamAtra paNa nipravRttine sthAna nathI. amArA A pratipAdanamAM amane koIpaNa jAtane abhiniveza-kadA graha ke khoTI pakaDa nathI. amAre to e ja kahevuM che ke bhagavAnanA vacanane lezamAtra paNa anyathA karI zakAtuM nathI. arthAt khoTu pADI zakAtuM nathI. uparokta viSayamAM bhagavAnane mata paNa e rIte ja vyavasthita che evI amArI daDha zraddhA che. chatAMya pUrvAcAryonuM zubha anukaraNa karIne kahIe chIe ke A viSayamAM bahuzrute kahe te pramANa. 124 vAcakajasanI prasAdI zuddha prarUpaNuM (pR. 22panuM cAlu) (22) saMvega raMga taraMga jhIle mAgazuddha kahe budhA. (22) uttarAdhyayane saraLa svabhAve zuddha prarUpaka dAkhe, ( ) zudadha prarUpaNa guNa viNa na ghaTe tasa bhava arahamALA. (24) je jJAna kriyAne dariye te sadguru guNamaNi bharIye, je zudadha prarUpaka nANI te paNa uttama guNa khANuM (29) je zuddha kathaka guNadhArI te saddagurunI balihArI. (16) nirupakramakarma vazAnnitya mArga kadattadRSTirapi / vAvamauvAddha', ruddha mA purUvacata IIIvari0 || pravacanAnurAga (2) prahmAdA pramAtAnAM, varasANInAm | abdhau pota iveha pravacanarAgaH zubhopAyaH // (2) viSayAnubandhavandhura-manyanna kimapyaha phalaM yAce / kintvekamiha janmani jinamatarAgaH paratrApi / / (2) tujavacanarAgasukha AgaLa navi gaNuM suranara zarmare koDI je kapaTa keI dAkhave navi taju toya tuja dharma re. 125-11-118 (4) ahe chuM pravacananA rAgI-vipAkasUtra rAjajhAya. () tujavacanarAga sukhasAgara huM gaNuM sakala suramanuja sukha eka biMdu. .gAjIe eka tuja vacanarAge 350-17-7.8 (6) khAMDa gaLI, sAkara gaLI, vaLI amRta gaLyuM kahevAya. mAhare to mana zrata AgaLa te kaI na Ave dAya. 3 aMga sajajhAya 6. 8888888888888888
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 33 : jayaNa sAdhujIvananA prANu. athaitadupasaharannAha - pUrvokta prakaraNArthanA upasaMhAra sAthe leka 125 thI akaraNaniyamanA abhyAsIonI vizeSatA darzAvavAno prAraMbha kare che evaM khINe mohe akaraNaNiyamassa hoi prinitttthaa| eyassa ya abbhAso uvavajjai bhAvasAhUNaM // 125 / / zlokAI :- pUrvokta rIte moha kSINa thaye chate akaraNa niyama paripUrNa thAya che. bhAva sAdhuomAM tene abhyAsa paNa saMgata che. 125 evamuktaprakAreNa akaraNaniyamasya pariniSThA pUrNatA kSINe mohe sati bhavati / etasya cAbhyAso bhAvasAdhUnAmupapadyate, AbhyAsikabhAvAnAmabhyAsasyaiva pUrNatopAyatvAt // 125 // tAtparyAW :- pUrve kahyA mujaba bAramAM guNasthAnake kSINamahAvasthAmAM akaraNa niyama paripUrNatAne prApta kare che. chaThThA-sAtamA guNasthAnakamAM bhAva sAdhuo akaraNaniyamanI abhyAsadazAmAM vata rahyA hoya che ema kahevuM paNa saMgata thAya che. je bhAvamAM abhyAsanI ghaNI jarUra hoya che te bhAvo abhyAsathI ja paripUrNatAne prApta thAya che. 12pA duHSamAkAle'pyetatsaMbhavamupapAdayati duHSama paMcamaArAnA kALamAM akaraNaniyamanA astitvamAM zloka-126 dvArA graMthakArazrI pitAno daDha vizvAsa vyakta kare che- eyami vi kAlaM mI siddhiphalo esa bhAvasAhUNaM / tArisajoge vi sayA jayaNAe baTTamANANaM // 126 // blekAthI - ga tathA prakArano hovA chatAM paNa sadAne mATe tenAthI pravartatA bhAva sAdhuomAM A kALe paNa akaraNaniyamanuM astitva che ke je(paraMparAe) mokSa phalaka che. 12dA etasminnapi kAle prAyaH kalahaDamarA'samAdhikAribhiH svapakSagataiH parapakSagataizca janaiH sarvataH saMkIrNe duHSamAlakSaNe, eSa akaraNaniyamAbhyAsaH bhAvasAdhUnAM nirvyAjayatInAM sambhavati siddhiphala:-paraMparayA mokSahetuH, tAzayoge'pi sahananAdyabhAvena kAlAnurUpAnuSThAne'pi, sadA sarvakAlam , yatanayA pravartamAnAnAm // 126 // pribhu tuja zAsana jaga jayavaMtu] tAtparyArtha-svapakSa ane parapakSa ubhaya pakSe vidyamAna kalaha karanArA, aMdhAdhUMdhI phelAvanArA ane azAMti phelAvanArA lokethI ativyApta=UbharAtA A pAMcamA ArAnA duHSama kALamAM saMghayaNa vagerenI uttama sAmagrI na hovAthI tathAvidha ga na hovA chatAM arthAta paDatA kALane anurU5 anuSThAna paNa aparipUrNa hovA chatAM sadAne mATe yatanAthI pravartavAno khyAla rAkhanArA bhAvasAdhuomAM Aje paNa paraMparAe siddhigatimAM laI janArA akaraNaniyamano abhyAsa levAmAM AvI rahyo che. (je ghaNuM AnaMdanI ane AzvAsananI vAta che.) 126
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 upadezarahasya gAthA-126 yatanAyA eva lakSaNamAha-- zloka-127mAM yatanAnuM lakSaNa tathA pramANu-kALa ane phaLano upanyAsa karyo che- .. sA puNa bahutarayAsappavittiviNivittisAhaNI ceTThA / " ANAsuddhA NeyA''vaiMmi nANAiguNabIaM // 127 // lekArtha :- ApattikALe AjJAgarbhita bahutara asat pravRttinuM nivAraNa karanArI ceSTA yatanA jANavI. te jJAnAdi guNonuM bIja che 127 - sA=yatanA, punaH vaMdutarAvAH=gvoryatana mAvinyA asavRtta =jJAniSiddhArarasTaTI'yaastthaavidhaalaandurbhiksskaantaaraadyvsthaablsmaayaataayaaH sakAzAd yA vinivRttirAtmano nirodhastasAdhanI, ceSTA parimitAzuddhabhaktapAnAdyAsevanarUpA, AjJAzuddhA nizIthAdigranthoktavidhyanusAriNI jJeyA''padi dravyakSetrakAlavaidhuryalakSaNAyAM, jJAnAdInAM guNAnAM jIvAditattvAvagamasanmArgazraddhAnasamyakkriyAsevanarUpANAM jJAnadarzanacAritrANAM bIjaM prasavahetuH / tadAha-[upa0 pade 771]. jIe bahutarAsappavittiviNivattilakkhaNaM vatthu / sijjhai ceThAi jao sA jayaNA''NAi vivaI mi" atra bahutarA'satpravRttivinivRttisAdhakaceSTAtvayatanAlakSaNamitaracca pramANakAlaphalanirUpaNam / athApavAdayatanAyAmetalakSaNasaMbhave'pyusarga yatanAyAmavyAptistatra svakAlabhAvinyA bahutarA'yatanAyA asattvena nivartayitumazakyatvAditi cet ! na, tatrApyagrimAsatpravRttivinivRttestatkAraNavighaTanarUpAyAH saMbhavAt , apavAdayatanAyAmapyagrimAnAcArabIjakSudvizeSAdikAraNavighaTanopapatteH, apavAdayatanAyA eva vADakvetakjhakSaNan 22bA 1 | che , niSiddha pravRttinA A5vAdika sevana 5ra aMkuza jayaNI] . 1 tAtparyAtha - zAstramAM jene spaSTa utsarga mAge niSedha karela che tenuM paNa, AcaraNa, tevA tevA prakAranI bimArI, dukALa, aTavIne mArga vagere kAraNe upasthita thatAM majaburIthI karavuM paDe che. jayaNa e evI ceNa che ke je AvA prakAranI asat pravRtti karavI ja paDe evA kALamAM ochAmAM ochI mAtrAmAM te asata pravRttinuM sevana karavuM paDe te prakAranuM tenA uSara niyaMtraNa rAkhe che. binajarUrI, vadhAre paDatuM asat pravRttinuM sevana na thAya tenI sAvadhAnIpUrvaka ceSTA te cetanA che. dA.ta. bimArI vagere kAraNomAM maryAditapaNe thatuM ? bhakta-pAna vagerenuM sevana, je e bimArI vagerenA kALe te prakAranI jamaNa rAkhavAmAM na Ave te yatanAkALabhAvI arthAt jayaNAne tyAga karIne te kALe thanArI asat pravRttinA sevana upara koI aMkuza ja rahe nahi. yatanA e apavAdathI sevana karavAmAM AvatI zAstraniSiddha vadhu paDatI asata pravRttinuM nivAraNa karanAra che. A yatanA paNa AjhAgarbhita hoya te ja pramANa che. arthAt nizItha vagere chedasUtromAM darzAvela vidhinuM anusaraNa e matanAmAM hovuM joIe. vaLI tenuM AcaraNa paNa pratikULa dravya-kSetra-kAchaLa svarUpa ApattimAM karavAnuM hoya che. A rIte paLAtI yatanA jIvAditanA bodhasvarUpa jJAna, sanmArganI zraddhA svarUpa darzana ane samyam anuSThAna svarUpa cAritra A ratnatrayIne janma ApanArI khANa che. upadezapada zAstramAM ( ka-771) paNa kahyuM che ke
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-33 jayaNe sAdhujIvananA prANa 21 "ApattikALe AjJApUrvakanI je ceSTAthI bahutara asat pravRttinA nivAraNa svarUpa (abhipreta) vastunI siddhi thAya te ceSTA jayaNuM che." ahIM e dhyAna rAkhavAnuM che ke yatanAnuM lakSaNa 'bahutara asat pravRttivinivRttisAdhakaceSTAva" eTaluM ja che. AjJAzuddha vagere vizeSaNe lakSaNamAM aMtaEta nathI. kaI yatanA pramANubhUta mAnavI ? tenA sevanane kALa kayA ? ane tenuM phaLa zuM ? AvA prakAranI jijJAsAone tRpta karavA mATe AjJAzuddha hoya, ApattikAlIna hoya ane jJAnAdiguNaphalaka jayaNA hoya ema sUcavyuM che. zaMkA - A to tame apavAda pade AcaraNaya yatanAnuM lakSaNa bAMdhyuM. utsargamAge AcaraNIya yatanAne A vyAkhyAmAM samAveza thaye nahi. eTale avyAptine deSa Ubhe che, kAraNa ke utsargamArganA sevananI zakyatAnA kALe bahutaraasatupravRttisvarUpa ayatanAnuM sevana karavuM paDe tevA koI saMyege ja nathI eTale tenA nivAraNasvarUpa yatanA paNa azakya che. samAdhAna - utsargamArge thatI ArAdhanA piote ja jayaNArUpa che. utsarga mAganI ArAdhanAnA kALe bhAvimAM asat pravRtti AcaravI paDe tevA saMyege UbhA thAya tenuM nivAraNa karavA dvArA bhAvi asat pravRttinA nivAraNa aMgenI sAvadhAnI vartamAnakALe utsarga mAge karAtI ArAdhanAmAM garbhita rIte vidyamAna che. apavAdakAlIna yatanA paNa bhAvimAM anAcAra sevavA mATe majabUra karanAra tIvra bhUkha vagerenuM nivAraNa karanArI hovAthI utsarga ane apavAda ubhayakAlIna cetanAmAM sUcita cetanAnuM lakSaNa utpanna thAya che. ' athavA sUcita lakSaNa mAtra apavAdika yatanAnuM ja jANavuM. eTale pachI phoI avyApti vagere deSa raheto nathI. 127 ___nanu dravyAdyApadi yatanA jJAnAdiguNabIjamityuktA, na ca chadmasthena yatanAviSayavavyAdi jJAtuM zakyamityAzaGkAyAmAha zaMkA - dravyAdi ApatkALa hoya tyAre jALavavAmAM AvatI jayaNa jJAnAdi guNone janma Ape che ema tame kahyuM kharuM paNa enuM pAlana te khAsa karIne chadmastha jIvane karavAnuM che, tyAre cheltha purUSane jene lagatI jayaNanuM pAlana karavAnuM che te dravya kSetrAdino yathArtha paricaya tha zakya ja nathI eTale jayaNuM paNa zakya na hovAthI jJAnAdi guNano lAbha thavAnI vAta zI rIte mAnI zakAya ? A zaMkAnuM samAdhAna loka-128mAM karavAmAM AvyuM che - Na ya eaM duNNeyaM je evaM sANubaMdhamiNamaNNa / baM suaparikammiamaIgIyatthajaNANumeyamiNaM // 128 // [zAstrAbhyAsathI jayaNAgya dravyakSetrAdinI parakha]. plekArtha :- A sAnubaMdha che, A sAnubaMdha nathI evuM jJAna thavAmAM kAMI duSkaratA nathI. zrutaparikamita mativALA gItArtho AvuM anumAna karI zake che. [12 31
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-129 na caitad duyaM yadetadviruddhadravyAdikamapi sevyamAnaM sAnubandhamavyavacchinnaguNapravAha nimitta, idaM cAnyanniranubandhamucchinnottarottaraguNapravAhaphalamityarthaH, yad-yasmAt , zrutaparikarmitamateH= zrutAbhyAsopatiSThamAnaitadvyAptyAdiviziSTaliMgakasya gItArthajanasyAnumeyametat prakRtadravyAdyAsevanasya sAnuvandhaphalakatvAdi / yathAhi jyotizcAravizAradaH subhikSAdikaM nipuNavaidyazca vyAdhivipAkAdikaM zAstrAjjAnAti tathA gItArtho'pi jAnIyAdeva zAstrAd yatanAviSayamityarthaH // 128 // tAtparyAtha :- A pravartamAna dravya-kSetrAdi viruddha che ke aviruddha che arthAt amuka prakAranA dravyAdine AzrayIne je apavAda sevana karavAmAM Ave te sAnubaMdha che ke niranubaMdha che ? eTale ke niraMtara guNalAbhanA pravAhane cAlu rAkhavAmAM upayogI che ke uttarottara guNapravAhane aTakAvanArA che ? A badhuM chadmastha mATe duya che evuM nathI, kAraNa ke je gItAI paraSanI buddhi zatazAsvarUpI sarANa upara caDIne dhAradAra banI che. teo zAsa abhyAsathI "A dravya-kSetrAdi amuka prakAranA hovAthI lAbhakAraka che (ke nukazAnakAraka che), je je AvA prakAranA dravya kSetrAdi hoya che te lAbhakAraka hoya che. (athavA nukazAnakAraka heya che.) dA.ta. amuka dravya-kSetrAdi." A rIte vyApti vagere viziSTa liMga=cihnane joIne yatanAnA viSayabhUta athavA aviSayabhUta dravyAdine oLakhI zake che. A rIte gItArtho prakRta dravya-kSetrAdinuM Asevana sAnubaMdha phalaka arthAt lAbhakAraka che ke nahi tenuM anumAna karI zake che. jema tiSazAstranA jANakAra potAnA jyotiSazAstranA baLe jANatA hoya che ke sukALa thaze ke dukALa paDaze ? tema ja kaIka kuzaLavaidya vaidakazAstrane anusarIne A amuka roga che tene amuka upAya che, tene vipAka AvA prakAra che vagere jANI zake che, tema gItArtha paNa zAstrane anusarIne prakRti dravya-kSetrAdi yatanAnA viSaya che ke nahi te bhalIpere jANI zake che, 128 jaha esaNijjanANe tivihanimittovaogasuddhIe / taha eyaMpi Na dullahamuvauttANaM sayA sutte // 129 // .eiSaNayajJAnavat jayaNAyogya saMyogo suya]. zlekArtha :- jema traNa prakAranA nimittagata upayoganI zuddhithI eSaNaya vagerenuM jJAna zakya che tema sadA zAstramAM upayuktane A paNa (yatanA viSayane jANavAnuM) durlabha nathI. 12lA api ca eSaNIyajJAna =bhaktapAnAdikalpyatAjJAna yathA trividhanimittAt kAyikavAcikamAnasalakSaNAt yA upayogazuddhirupayoganirmalatA tayA, tathA etadapi yatanAviSayavijJAna, na durlabhaM= na duSprApa, sadA=nirantara sUojinavacane upayuktAnAM yathAvadattAvadhAnAnAm / nanu sarvatra dharmArthino lokasya tadarthapAkAdipravRttAvaneSaNIyabAhulyeneSaNIyA'neSaNIyavivekasya duHzakatvAt kathameSaNIyajJAnamatra dRSTAntatvenopanyastamiti cet ? na, caraNavato jIvasya tasya sujJAnatvAt , kadAcit skhalanAyAmapyAzayavizuddhayA doSAbhAvAt , anyathA cAritrocchedApatteH / taduktam-[upa0 pade 776]
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-33 jayaNuM sAdhujIvananA prANa 243 "sutte taha paDibaMdhA caraNavao na khalu dullaha evaM na vi chalaNAi vi doso evaM pariNAmasuddhIe" // 129 // tAtparyAtha - jema kAyika-vAcika ane mAnasika ema traNa prakAranA nimittane AzrayIne udabhavatA zuddha upagathI A bhakta-pAna eSaNIya che ke aSANuya che. tenuM jJAna azakaya nathI, e ja rIte yatanAnA viSayabhUta vyAdinuM jJAna paNa zuddha uga garbhita mana-vacana-kAyAnA cegathI durlabha nathI. jeo sadAma jinavacanamAM upayukta che, joIe tevI sAvadhAnIvALA che teone te sulabha ja che. ' zaMkA sarvatra gAmanagaramAM dharmAthI lokone to hoto nathI. eTale sAdhuone AhArAdinuM dAna karavA mATe teo raI vagere khAsa taiyAra kare emAM kAMI navAI nathI. A rIte meTAbhAge sarvatra aneSaNIya annapAnanI atyadhika saMbhAvanA "hevAthI ane eSaNIya ke aneSaNayane viveka tevA sthaLamAM karavAnuM atyaMdu zakaya he dhAMthI ane eSaNaya AhAranA jJAnanuM je daSTAMta nirupaNa karavAmAM AvyuM che. te zI rIte ucita kahevAya ? samAdhAna :- evuM kAMI nathI ke sAdhuo mATe ja badhA raseInI rIcArI kare. eTale saMyamanI garajavALA sAdhuone zAstrasUcita saMketa dvArA eSaNItAnuM jJAna duSkara nathI. ane badhI ja sAvadhAnI rAkhyA pachI kadAcit kaI khalanA thaI paNa jAya te paNa nirdabhatA. ane Azaya vizuddha havAthI kaI deSa lAgato nathI. jo Ama na mAnIe te jayAM sudhI AtmA chadmastha che tyAM sudhI kaIkane kaIka anAgAdinI saMbhAvanA abAdhita hovAthI nirdoSa cAritrane ja uccheda thavAnI Apatti Aveze. zrI upadezAveda zAstra(gAthA-776)mAM paNa kahyuM che ke - ' ' , , , . . . - piMDaniyukti vagere sUtramAM, (saMyamamAM) pratibadhekapUrNa Adara hovAthI saMyamIne A (eSaNIyanuM jJAna) durlabha nathI. (ema jaNAvyuM che.) pariNAma vizuddha hovAthI chalanA thaI jAya (arthAt kayAMka sAdhu ThagAI jAya) te paNa doSa nathI." 12lA 56 sUtre tathA pratibandhAccaraNavato na khalu durlabhametat / nApi chalanAdyapi doSaH evaM pariNAmazuddhathA // - 1 : . vAcaka jazanI prasAdI dravyataH apkAyArambhasambhadhe'pi pramAdAbhAvAta nabhAvataH sa iti na zIlAMgabhaMgaH / ' tAtparya-nadI UtaravA AdimAM dravyathI apakAyanI virAdhanA thavA chatAM A pramattadazA na hoya te bhAvathI te jIvonI virAdhanA nathI tethI sAdhuonI 18000 che. zIlanA aMge akhaMDita rahI zake che. [stavaparizA zle 64 avacUri pR0 33]
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 34-AcArapAlanamAM ekAnta tyAjya viruddhadravyAdikameva yatanayA sevyamAnaM yadi sAnubandhaM saMpadyate tadA niSedhavidhivirodha ityAzaGkAyAmAha-- zaMkA :- je yatanAthI viruddha draSya-kSetra-kAlAdinA nirvAha karI levAmAM uttarottara gulAbhanA pravAha sAnukha dha athavA avicchinna rahetA hoya teA pachI zAstramAM azuddha annapAnAdi grahaNanA niSedha pratipAdana sAthe virodha UbhA thaze. zlAka-130mAM Anu samAdhAna raju karyuM che-- gaMNANuNNA atthi Niseho vi kovi visayaMmi | pipaDi sevA hoi NisiddhamaNuSNAyaM // 130 // zleAkA :- (jaina zAsanamAM) koipaNa viSayamAM ekAntathI na tA anujJA che, na niSedha che. kalpika pratisevAmAM niSiddhanI paNa anujJA che. 130nA naikAntena = sarvasya sarvadravyAdyavacchedenaiva, anujJA = zuddha bhaktapAnAdigrahaNavidhiH viSaye = AcAraviSayeM, nayA ko'pi niSedho'pyasti yataH kalpika pratisevAyAM durbhikSAdau kRtayogino gItArthasya parimitAzuddhAnnAdigrahaNarUpAyAM niSiddhamapyanujJAtaM bhavati, tadAnIM tatra tatkRtisAdhyatvabalavadaniSTAnanubandhitveSTasAdhanatvA'bAdhAt // 130 // tAtparyA :- jaina zAsanamAM AcArane lagatI koipaNa bAbatamAM ekAnte arthAt sarva dravya--kSetra-kALa-bhAvane AzrayIne tamAma khAkhatamAM-zuddha annapAnAdi grahaNa vagere AkhatamAM "Ama ja karavu" evuM binajarUrI bhArapUrvakanuM vidhAna karyuM... nathI. te ja rIte azuddha annapAnAdi grahaNa vagere khAkhatamAM "Ama nahi ja karavu" evA bhArapUrvaka niSedha paNa karyA nathI kAraNa ke kalpika=ApavArdika pratisevananA avasare, utsarga mArge jenA niSedha karyA hoya che tenI anujJA paNa ApavAmAM AvI che. duSkALa vageremAM tapazcaryAdinA abhyAsavALA ane sUtrAne kharAkhara jANanArA gItArtha sAdhue maryAdita rIte azuddha annapAnAdri grahaNa kare tene kalpika pratisevA kahevAya. koIpaNa kAryamAM thatI pravRtti pAchaLa A kArya mArA prayatnathI siddha thAya tevu hovA sAthe, bhAvimAM baLavAna aniSTa pariNAmane janma Ape tevuM nathI, ane iSTanu' sAdhana che.''-A prakAranuM jJAna atyaMta upayAgI che. durbhikSAdi kALamAM zuddha annapAnAdi atidurlabha hoya tyAre azuddha annapAnAnui grahaNa zAsrathI anujJAta hovAthI baLavAna aniSTanA pariNAmane janma Ape tevu hotu nathI tema ja sayama-nirvAha ane deha nirvAha A be ISTanuM asAdhana nahi paNa sAdhana hoya che ane durbhikSAdimAM paNa svastha sAdhu prayatna kare teA azuddha annapAdinI upalabdhi azakaya hAtI nathI. eTale dubhikSAdimAM mRtayAgI gItA sAdhunI azuddha paNu annapAna grahaNAdi pravRttimAM kayAMya khAdha ke virodha nathI. 5130nA
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-34 AcArapAlanamAM ekAnta tyAjaya atha kalpikapratisevAyAH pratiyogigraheNa sugrahatvAddarpikakalpikapratisevayola kssnnmaahkalpikapratisevA virodhIrUpe dapi kapratisevA sApekSa hovAthI svavirodhI dapi kapratisevAnAM paricayathI kalpika pratisevAnI spaSTa oLakhANa thAya te mATe te ubhayanA lakSaNe laiA. 131mAM darzAve che-- rasa gosA gayA tu dappaA kappiA tu tadabhAve / ArAhaNA u kappe, virAhaNA hoi dappeNaM // 131 // [dapika-kalpika pratisevAnA lakSaNA] zleAkA :- je pratisevA rAgadveSa anugata hAya te pika kahevAya ane rAgadveSa rahita pratisevA kalpika kahevAya. kalpikamAM ArAdhanA che ane dapikamAM virAdhanA che. 131aaaa rAgadveSAbhyAM=svapravRttimUlabhUtAbhyAmanugatA = sahitA yA pratisevanA sA darpikA, yA tu kalpakA sA tadabhAvAd = rAgadveSAbhAvAt / na ca svArttadhyAnAtirekAdinirodhArthameva pralambAdigrahaNa ivA'brahmaNyapi kasyacitpravRtterupeyecchAtulyopAyecchApUrvakatvena rAgadveSAnugatatvAbhAvAdubhayasAMkaryamiti vAcya, saMyamajIvitA dhupeyecchayA prAk tatra pravRttAvapyanantaraM viSayasvAbhAvyena viSayecchAyA utkaTatvAdanutkaTatvAccopeyecchAyAstatra rAgadveSAnugatatvAnapAyAt, ata eva tatra prAyazcittayogyatA, saddAha [ %0 mA0 4641] tAtparyA :- pratisevAnA saMbhavita be prakAra che. darSika pratisevanA ane kalpika pratisevanA. je pravRttinuM mULa rAgadveSa hoya te pravRtti rAgadveSa sahita thatI hAvAthI tene dapi ka kahevAya je pravRttimAM rAgadveSa anugata nathI, kintu sabaLa prayAjanane avalakhIne karAya che te pravRtti kalpikapratisevanA kahevAya. [darSika-kalpikamAM koI bheda na rahevAnI zaMkA-samAdhAna] zaMkA :- jema vadhu paDatA ArttadhyAna vagere sayama khAdhake doSonuM nivAraNa karavA mATe prala=azuddha annapAnAdi ( lAdi)nu grahaNa karavAmAM kalpika pratisevanA mAnavAmAM Ave che. te ja rIte vadhu paDatA AdhyAna vagere sacama khAdhaka aniSTonuM nivAraNa karavA mATe kAikanI abrahmasevananI pravRtti pazu, upeya je sacamajIvana tenA nirvAhanI IcchAthI jema iryAsamiti Adi upAyamAM pravRtti karAya teja rIte aniSTanivAraNa upAya bhUta abrahmasevananI IcchApUrvaka abrahmasevanamAM pravRtti zakaya hovAthI, rAgadveSapUrvakanI na heAvAthI, tene paNa kalpika pratisevanA ja mAnavAnI Apatti AvIne UbhI rahetA kalpika ane piMka vacce koi mahattvanA bhedrabhAva rahetA ja nathI. eTale bannemAM tAttvika bheTThAbhAvarUpa saMkara doSa peDhA thAya che. samAdhAna :-abrahmasevananI pravRttimAM rAgadveSanA abhAva hovAnuM kathana ja kharAkhara nathI. tenu kAraNa e che ke abrahmasevananI pravRttipUrva sayamajIvanarUpaupeyane salAmata rAkhavAnI bhAvanA kadAca savita hovA chatAM paNa tyArapachI pravRttikALe viSayanA duSTa jherI svabhAvanA kAraNe sauMyama jIvananI IcchA dabAi jAya che, palAyana thaI jAya che. ane viSaya
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ na upadezarahasya gAthA-31 IcchA ja prabaLa banI jAya che eTale te pravRtti kALe rAgadveSanuM jora vadhI javAthI tene kalpika pratisevanA gaNI zakAya nahi. jo e kalpika pratisevanA ja hota te zAstrakAra bhagavate tene prAyazcitta egya gaNAvata nahi. kahyuM che ke (buka, bhA. gAthA 4945) "saMjamajIvitahe kusaleNAlaMbaNeNa vaNeNaM / kayamANe tu akiccaM hANIvuDhIva pacchitte // " yattvatrApi kuzalAlambanena pravartamAnasya nidoSatvaM gItArthasya gIyate tatsaMyamajIvitAdyupeyecchAnugatatvenotkaTadoSAbhAvamabhipretya, na tu sarvathA tatra doSAbhAvo'sti, viSayasvAbhAvyasya varNavattAta, tadu --[ ] - ke pacha"huM savaso mAvo rAvaLa na kholo " ri' ata evAha-kalpe tvAsevyamAne ArAdhanA jJAnAdInAM bhavati, darpaNa tu teSAmeva virAdhanA bhavati / atha gItArthAdipadasattve'kRtyasevApi kalpikaiva, taduktam-[ bR0 ka0 bhA0 4946] "saMyama jIvananA hetuthI kuzaLa prajanana avalaMbane athavA anya AlaMbane je akRtya sevana karavAmAM Ave che temAM prAyazcitanI hAni-vRddhi hoya che. (paNuM sarvathA nirdoSatA hotI nathI." kuzaLa (puSTa=gADha) AlaMbanathI akRtya (abrahma) sevanamAM pravartanAra gItArthane nirdoSa jaNAvyuM che te tyAM sarvathA deSAbhAva hevAnA abhiprAyathI nahi paNa saMyama jIvanarUpa upeyanI IcchAthI AdyapravRti hevAnA kAraNe utkaTadeSa na hovAnA abhiprAyathI nirdoSa jaNAvyuM che. bAkI abrahmArUpa viSayane duSTa svabhAva ja e baLavAna che ke jethI temAM pravartanArane rAganuM jhera caDhayA vinA rahe ja nahi. kahyuM che ke - "sarvathA je rAgadveSane abhAva hota. te nirdoSa paNa hota, (paNa e asaMbhavita che.) . (kalpika-dapika pratisevAmAM kramazaH ArAdhanA-virAdhanA mULazlekanA uttarArdhamAM kahe che ke kalpika pratisevAmAM jJAnAdi guNanI ArAdhanA che. jyAre dapika pratisevanAmAM jJAnAdi guNanI virAdhanA che. ahIM ke evI vicAraNA prastuta kare ke-- "gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNami Nidoso / egesiM gIya kaDo aratta duThTho a jayaNAeM // " asyA arthaH-gItAthoM yatanayA'lpatarAdhaHsthAnapratisevArUpayA kRtayogI-tapaHkarmaNi tA: vAro jJAnAvau sevate jIpa prathama maM: / satra 2 pratisevamana: sthitisevAvaaniti kRtvA nidoSaH, gItArtho yatanayA kRtayogI niSkAraNe eSa dvitIyo maMgaH, atra sadoSaH, evaM caturNA padAnAM SoDazabhaMgAH karttavyAH ekeSAM punarAcAryANAmiha paJcapadAni bhavanti, 'gItArthaH 57 yadi sarvazo'bhAvo rAgAdInAM bhavennirdoSa iti //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-34 AcArapAlanamAM ekAnta tyAjaya 247 kRtayogI akto'dviSTo yatanayA sevate' eSa prathamo bhaMgA, gItArthaH kRtayogI arkto'dvissttoDaratanA" ( dvitIyo maM: I gvaM unnami: dvitrizamAM mati, zatrapi prathama kalpikA pratisevA mantavyeti, tathA ca kathaM kalpikAyAmArAdhanava, dapikAyAM ca virAdhanaiveti cet ? satyam, bhAkto'tra kalpikatvavyapadezo, vastutastu dapikaveyamiti samarthitameva / astu vA ApekSikadarpikakalpikobhayasvabhAveyaM mukhyakalpikadarpikayostvArAdhanAvirAdhanAphalatvamaviruddham // 131 // gItArtha vagere padanI hayAtImAM je kAMI akRtya sevana karavAmAM Ave te badhuM kalpika ja che." "tho vALAT" ItyAdi (bu.ka.bhA. gAthA-4946) sUtramAM kahyA mujaba gItArtha heya. jayaNAthI eTale ke nimnAti nimna kakSAnA aparAdha sthAnanuM sevana karanAra hoya, vakRtagI arthAt tapazcaryA vagere kRtyane abhyAsI hoya. ane jJAnAdinA kAraNe pratisevanA kare to A pramANe prathamabhagavata pratisevanA kalpikatisevArUpa hovAthI tenuM sevana karanAra nirdoSa che. gItArtha hoya-vatanApUrvaka paNa niSkAraNe sevana kare che. A dvitIya bhaMgavata sadeSa che. A ja rIte cArapadanA paraspara saMgathI phalita thatA 16 bhAMgAmAM prathamabhaMgavata nirdoSa samaja bAkInA bhAMgAe sadeSa jANavA. anya AcArya bhagavaMtenA mata pramANe gItArtha-kRtagI-catanA rAgAbhAva ane zreSAbhAva A pAMca padathI 32 bhAMgA thAya temAM gItArtha hoya-kRtagI hoya-rAgadveSa vinA yatanAthI sevana kare-A prathama bhaMgamAM koI doSa nathI arthAt kalpika pratisevanA che. jyAre gItArtha heya-kRtagI heya-araktaNi hoya paNa ayatanAthI sevana kare vagere dvitIyAdi bhAMgamAM kalpika pratisevA nathI. te have prazna e che ke kalpikamAM ArAdhanA ja hoya ane dapiMkAmAM virAdhanA ja hoya ema kaI rIte kahI zakAya ? je prathama bhagavata che te je abrahnA sevana kare che temAM sarvathA ArAdhanA che ema te kahevAya nahi tyAre bIjI bAju tenI pratisevanAne dapika nahi paNa kalpika pratisevanA jaNAvavAmAM AvI che77 te A vicAraNuM saMpUrNapaNe satya nathI paNa ardhasatya che. prathama bhagavatI sAdhunI abrApravRttine kalpika jaNAvI che kharI paraMtu te kalpika vyapadeza aupacArika che. vAstavika rIte te te dapika pratisevanA ja hovAnuM zAstramAM samarthana kareluM che. athavA prastuta abrahma pravRtti e (yatanAdinI) apekSAe kalpika svabhAvavALI che to rAgadveSanI apekSAe dapika svabhAvavALI che arthAta sApekSa ubhayasvabhAvathI vaNAyelI che. jyAre ArAdhanA-virAdhanArUpa je phaLa kahyuM che temAM mukhyapaNe je kalpika pratisevA che temAM ArAdhanA phaLa ane mukhyapaNe je dapika pratisevA che temAM virAdhanA phaLa-A vibhAga vidharahita che te khAsa dhyAnamAM rAkhavA gya che. 131 nanu yadyeva maithune kalpikAyA abhAvastadotsargApavAdayoH sarvavyApakatvaM na syaadityaashkkaamigvayA pariranAda - rutsa-apavAdanI vyApakatA aMge zaMkasamAdhAna]. zakA - banAvavA vaITI. rAjulA avArA A satra vacana mujaba samasta vidhiniSedhamAM utsarga ane apavAdanI vyApaktA siddha thAya che. jo maithunamAM mukhyapaNe kalpika
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dezanA sAkSA-132-33 pratisevAne abhAva hoya te chipA vacana mujaba utsa-apavAdanI sarvavyAyatA siddha thaze nahi. zle-13ramAM zaMkAkAranI A Apattine vadhAvI laIne ene parihAra karyo che - 'kAmaM savvapadesu ussaggavavAyadhammayA juttA / / "mottuM mehuNabhAvaM Na viNA so rAgadosehiM // 132 // - blekArtha :- pratyeka padomAM utsarga-apavAdadharmatA sArI rIte sammata che. paNa maMthanabhAvamAM nahi kAraNa ke te zaga-dveSa vinA azakaya che. ti13rA ____ kAmamanumatamidamasmAkaM, sarveSvapi padeSu mUlosaraguNarUpeSu utsargApavAdadharmatA yuktA / utsargaH pratiSedho'pavAdo'nujJA taddharmatA jallakSaNatA sarveSu padeSu yujyate, tathApi muktvA maithunabhAvamabrahmA''seyanaM tatrotsargadharmataiva ghaTate nApavAdadharmatA, kathamityAha-sa-madhunabhAvaH, rAgadveSAbhyAM vinA na bhavati ato dvitIyapade'pyatra nA'prAyazcittItyayaM vizeSa iti bhAvaH // 132 // tAtparya - pratyeka mULaguNa ane uttaraguNanI bAbatamAM je prakAranuM AcaraNa utsargamArge niSiddha che, apavAdamAge te ja prakAranA AcaraNanI anujJA che A hakIkata mAnya che. utsarga eTale hAnikAraka pravRttine nidhadha ane apavAda eTale vadhu hAnikAraka pravRttimAMthI bacavA mATe a5hAnikAraka pravRttinI anujJA, sarvapadamAM utsarga-apavAdadharmaratA vyApaka hovA chatAM mathuna pravRttine mAtra niSedha ja karAyelo che. eTale tyAM utsarga dharmatAne ja avakAza che paNa anujJA svarUpa apavAdadharmatAne avakAza nathI. kAraNa ke rAgadveSa vinA te pravRti traNa kALamAM paNa zakya nathI ane tethI ja apavAdapade ApikSika kalpika maithuna pratisevAmAM prAyazcitanuM vidhAna che, paNa prAyazcita abhAva nathI. "nAvavA kaspaIT." A sUtravacanamAM paNa ekAta te hoya ja nahi, te tyAM anekAnanI zilIthI banavuM joIe ke maithunanI apekSAe jeTalA utsarga che teTalA apavAda nathI. mithunetare pravRtinI apekSAe jeTalA usaMga che teTalA apavAda paNa che. A rIte te sUtrane tyAdvAda lAgU paDate haivAthI te sUtrane artha paNa abAdhita he che ane anekAntasAda vijayI bane che. pAnasarA : nanu yadyatra prAyazcittA''liMgitamapi dvitIyapadamasti tadA kathaM na sUtrAnujhetyata Aha apavAdapadanI sAkSAta anujJA kema nahIM zaMkA-samAdhAna | "zaMkA - je prAyazcita sAthe saMkaLAyeluM hoya evA paNa apavAdane je avakAza hoya te pachI sUtramAM tene aMge zA mATe anujJA nathI ? zleka-133 A zaMkAnuM nirAkaraNa jiddosaMmi aNuNNA suttaNibaddhA NisehasaMviddhA / iya paDipunnatthattA hoi pamANattamaviruddhaM // 133 // kArya - nirdoSa pravRtimAM ja vidhirUpa anurUpa sUtramAM bhAkhI che ane te niSedha anuviddha ja hoya che. ane tethI ja pratipUrNa artha pratipAdakatA svarUpa pramANatvane te sUtravacana sAthe virodha nathI. 133 . It'33. * : ' , ' ',
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-34 AcArapAlanamAM ekAnta tyAjaya 249 niSitoSAnanudhini, anujJA=vidhiSThA, mUtraniSadvA=sUtroA mati / tatra vidhyarthaleshsyaapybaadhaat anyatra kuzalAlambanArthake'pi yadyapi phalApekSayA na balavadaniSTamasti, tathApi bhAvapUrvakakriyAtvenaiva mokSa hetutvAttatreSTasAdhanatvA'yogena vidhyarthatAbAdhAnna sUtrAnujJAsti / atha nirdoSe vastuni sUtranibaddhAnujJA kIdRzI bhavatItyAha - niSedhasaMviddhA= ArthikaniSedhasaMvalitavidhibodhajananI, syAdvAdavyutpattyA pralambagrahaNAdiniSedhasUtrAt kathaJcitpralambagrahaNAderniSedhe pratIyamAne kathaJcittadgrahaNavidherapyarthato jJAnAt evaM niSedhe'pi vidhisaMvedho bhAvanIyaH / tadidamAha bhASyakAraH 6 tAparyA :- je pravRttine AcaravAmAM lAbha ghaNA hoya ane doSa na hoya te pravRttimAM ja bhagavAnanA vacanarUpI sUtranI anujJA hoya che. je pravruti ISTanu sAdhana hoya teneA nirdeza vAkayaprayAgamAM vidhi-Tika (saptamI) pratyayathI karavAmAM Ave che. e pratyaya ja iSTasAdhanatA arthane sUcita kare che. dA.ta. 'guru'. 'mivAye'A vAkaya prayAgamAM vidhya pratyayathI gurunuM abhivAdana (vaMdana) STinuM sAdhana che A artha sUcita thAya che. je nirdoSa pravRttimAM IsAdhanatAne lezamAtra paNa khAdha hotA nathI te pravRtimAM ja bhagavAnanI anujJA pravarte che. abrahmasevana yadyapi ApekSika kalpika pratisevAnA saMdarbha mAM vadhu paDatA aniSTanA nivAraNa svarUpa kuzaLa gAlakhanathI karavAmAM Avyu hoya te temAM bhAvi pariNAmanI apekSAe baLavAna aniSTanA udbhayanI sabhAvanA nathI, teA paNa pratyeka kriyA zubhabhAvapUrvakanI hAya tA ja meAkSahetu ane che jyAre abrAsevana kriyA zubhabhAvapUrvakanI nahi kintu rAgadveSapUva kanI hevAthI temAM IsAdhanatAnA abhAva che eTale vidhyartha bAdhita hovAthI temAM sUtranI anujJA na hoya e svAbhAvika che. 1 [nirdoSa hitakara pravRttimAM sUtra-anujJAnuM svarUpa] jijJAsA thAya ke nirdoSa vastumAM sUtranI anujJAnu` svarUpa ketuka hAya ? teA tenA samAdhAnamAM graMthakAra maharSi jaNAve che ke sUtreAkta anujJA niSedhathI anuviddha hoya che. arthAt niSedha sAthe gADharIte sakaLAyela heAya che. je sUtra zabdazaH anujJAne edha Ape che e ja sUtra arthata: niSedhane paNa eva karAve che eTale ke arthataH (ADakatarI rIte) niSedhathI vaNAyela vidhyarthanA e!dha satrathI thatA hoya che. syAdvAdanA abhyAsathI tenA abhyAsImAM je viziSTa edha svarUpa vyutpattinA prAdurbhAva thAya che tenAthI prala khagrahaNu vagere niSedha sUtreAthI katha'cit prala'khagrahaNanI anujJAna paNa abhedha thAya che. sUtreAkta anujJAmAM jema niSedha vaNAyelA hoya che tema sUtrokta niSedhamAM anujJA paNa vaNAyelI hAya che tema jANavuM. zrIbhRhatkalpabhASyakAra jaNAve che ke-- ussaggeNa bhaNiANi jANi avavAyao a tANi bhave / kAraNajAeNa muNI savvANi vi jANiyavvANi // 3326 // 58 usa geNaM NisiddhAi jAi davvAi saMthare muNiNo / kAraNajAe jAe savvANi vi tANi kappati // 3327 // 58 utsargeNa bhaNitAni yAnyapavAdatazca tAni bhaveyuH / kAraNajAtena mune ! sarvANyapi jJAtavyAni // 59 utsargeNa nividdhAni yAni drayANi saMstare muneH / kAraNajAte jAte sarvANyapi tAni kalante // 32
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 upadezarahasya gAthA-133 - sAkSAt sUtranirdeze hi paramArthaH SoDhA vyavatiSThate, utsargAdapavAdAdutsargApavAdAdapavAdotsargAdutsatsirgAdapavAdApavAdAcceti, itthameva yatanaupayikaprayojanabhedasiddheH / taduktam* "ussaggasuaMkiMcI kiMcI avavAiyaM have suttaM / tadubhayasutta kiMcI suttassa gamA vahuvigappA // "3316 // . gamAH kiJcidviruccAraNIyAni padAni / / - je utsargasUtre kahyA ane apavAda sUtro kahyA te badhAM ja prajananI vidyamAnatAmAM he muni ! (tamAre) jANavAM joIe." 3326aaaa "saMstaraNa avasthAmAM munione utsarga vidhAnathI je dravyane niSedha kahyo che te badhAM ja dravya prajananI vidyamAnatAmAM (grahaNa 42vAna) 48pe cha.' / / 3327 // (sasta261 a12thA meTa manu dravya-kSetra-100-lA.) _ [usa vagere 7 ||2n sUtra] A sUtrathI je vidhi-niSedhane sAkSAt nirdeza karavAmAM Ave che tene vAstavika paramArtha cha bhazamA payAye DAya che. (1) asa (2) a5vA (3) utsa-ma5vA. (4) apavAha-utsarga (5) utsarga-utsarga (1) apavAha-mavA. - paramArtha A rIte vaheMcAyeluM hovAthI ja jayaNAmAM upayegI prajanavizeSatAnuM jJAna prApta thAya che. bRhatka5bhASyamAM kahyuM che ke kaMIka utsarga sUtra hoya che te kaIka apavAda sUtra hoya che. keIka vaLI utsarga-apavAda ubhayasUtrarUpe hoya che. (A rIte) sUtranA gama aneka prakAranA hoya che. A331dA gama eTale be vAra belavAnA keTalAka pade. ___"tatrotsargasUtra' "no kappai niggaMthANa vA nigaMthINa vA Ame tAlapalaMce abhiSNe paDigAhittae tti 1 // " pralambagrahaNaniSedhakam / __apavAdasUtraM tu adhvAvamaudaryAdiSu tadvidhAyakaM, yathA-"kappai niggaMthANa vA nigaMthINa vA pakke tAlapalaMbe bhinne abhinne vA paDigAhittae 2 // " ___ utsargApavAdasUtra tu niSedhaikavAkyatApannavidhiparam, yathA "no kappai nigaMthANa vA niggaMthINa vA attamattassa moaM Aittae vA Ayamittae vA nannattha gADhehiM rogAyaMkehiM // " _apavAdotsargasUtraM tu vidhyekavAkyatApannavizeSaniSedhapara, yathA yatpunarnigraMthInAM kalpate pakvaM pralaMbaM tadvidhibhinnaM nAvidhibhinnamityarthakam / . utsagetsirgasUtra tu niSedhottaraniSedhapradhAnam , yathA- "No kappai asaNaM0 vA paDhamAe porasIe paDigAhittA pacchimaM porasiM uvAyaNAvittae, se ya Ahacca uvAyaNAvie siyA jo taM bhuMjai bhuMjataM vA sAijai se Avajjai cAummAsiyaM parihAraThThANaM ugghAi3 // " utsargasUtra kiMcitkiMcidapavAdikaM bhavetsUtram / / tadubhayasUtra kiMcit sUtrasya gamA bahuvikalpAH / / 61 no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA Ama tAlapralaMba bhinna abhinna vA pratigrAhayitu iti // 62 kalpate nimranthAnAM vA nirgranthInAM vA pakktAlapralamba' bhinnamabhinna vA pratigrAhayitum / / 63 no kalpate'zanaM0 vA prathamAyAM pauruSyAM pratigRhitvA pazcimAM pauruSyAM upAyanApitu', sa ca Ahatya upAyanA pitaH syAt yasta' bhunakti bhujyamAna vA svAdayati sa Apatati cAturmAsika parihArasthAnamuddhAtitam /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-34 AcArapAlanamAM ekAnta tyAjaya 5 (1) utsaga sUtra :- nigrantha ke nigranthIone kAcA ane achinna tAlaprala kha grahaNa karavA na kalpe."--A bhAvArthavALA sUtramAM pralaMba (=kula Adi) grahaNane niSedha karAyA che. (ra) apavAda sUtra H- - nirprantha ke nirjhanthIone pAkI gayelA tAlaprala a chinna hoya ke achinna hoya grahaNa karavA kalpe.' AvA bhAvArthavALuM sUtra vikaTa aTavImA tathA avamAdaratA (=udarapUrNa thAya teTalI bhikSA na maLavI) vagere kAraNeAe pAkelA tAlaprala'ba grahaNa karavAnI anujJA pradAna kare che. (3) utsa-apavAda sUtra-A sUtramAM eka ja saMpUrNa vAkayamAM mukhya aMzathI niSedhanuM pratipAdana karavA sAthe gauNu vAkayAMzathI vidhinu paNa pratipAdana karavAmAM Ave che-dA.ta. "nintha ke nigranthIone pAtapeAtAnuM mUtra pIvu ke pIvaDAvavu' kalpe nahi, sivAya ke gADharoga ke pIDAnuM kAraNa hoya." AvA bhAvAvALu' sUtra, (4) apavAda-utsarga sUtra :- A sUtramAM eka ja sapUrNa vAkyamAM mukhya azathI anujJA pradAna karavA sAthe gauNa vAkayAMzathI niSedha karavAmAM Ave che. dA.ta. nigranthIone parva pralaMbanu grahaNa ka2e che paNa te vidhisara chedAyelu hoya teA ja. avidhithI chedAyeluM hoya te grahaNa karavu. kalpe nahi." AvA bhAvAvALuM sUtra, (5) utsarga-utsaga sUtra :- A sUtramAM koI eka pravRtinA niSedha karavA sAthe AnuSaMgika anyapravRtinA paNa niSedha karavAmAM Ave che. dA.ta. "nigrantha ke nigranthIone prathama praharamAM gRhIta anna-pAnAdi caturtha praharamAM rAkhI mukavu. kalpe nahi. kadAca te rahI gayuM hoya tA je tenuM bhakSaNa kare athavA bhakSaNa karanArane anumAdana Ape tene cAturmAsika 'uddAtImarihArasthAna' nAmanu' prAyazcita prApta thAya." AvA bhAvA vALuM sUtra. apavAdApavAdasUtra tUtsRSTavidhyuttaravidhipradhAnamiti / arthatastu sarvatra niyata evetara saMvedhaH, ata eva paripUrNArtha prApakalakSaNaM arthAzaprApakatvalakSaNalaukikaprAmANyavilakSaNamalaukikaprAmANyamupapadyata ityAha- ityupadarzitaprakAreNa, paripUrNArthatvAdutsargApavAdobhayamUrttikasakalArthamApakatvAt aviruddhaM pramANatvaM bhavati, anyathA tvekAntopadezakatvena bhagavadvacanasyetaravacanAdavizeSa eva syAt, mithyAdRSTiparigRhItAnAM "na hiMsyAt sarvabhUtAni" ityAdivacanAnAmapIdRzatvAt / 'tatrApi prAmANyaM vyavahiyata eveti ced ? vyavahiyatAm, na tu nizcIyate / nizcayaniyAmakasyAdvAdamudrA'bhAvAdityavadheyam // 2325 (6) apavAda-apavAda sUtra :- A sUtramAM eka ja saMpUrNa vAkaya dvArA pUrvaniSiddhanu vidhAna karavA sAthe AnuSaMgika anya paNa niSiddhanuM vidhAna karavAmAM Ave che. A badhA sUtrAmAM zabdaprayAgAthI sAkSAt utsarga ke apavAda sUcavAyA hovA chatAM tAtpa tA Itarasa vedhayukta arthAt vidhi ke niSedhathI vaNAyela niSedha ke vidhAnamAM ja vidyamAna hoya che ane tethI ja jainazAstromAM arthAt bhagavAnanA vacanamAM paripUrNa a khAdhakatva svarUpa leAkeAttara prAmANya akhADita rahe che ke je jainetara vAkayamAM hotu nathI. janetara vAkayamAM te pirapUrNa arthanA ekAMzanI ja medhakatA vidyamAna hoya che. eTale temAM leAkeAttara nahi paNa laukika prAmANya che tema kahevAya, ''
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 - padezarahasya gAMthA-134 [bhagavacanamAM pUrNatA ane prAmANya] - mULa lekanA utarArdhamAM paNa A ja darzAvatA kahyuM che ke bhagavAnanuM vacana uparokta rIte saMpUrNa artha eTale ke utsarga-apavAda ubhayathI jenI mUrti (prakRti) ghaDAyelI che tevA paripUrNArthanuM bedhaka hovAthI tyAM prAmAyanA astitvamAM koI virodha nathI. je bhagavAnanA vidhAyaka ke niSedhaka vacanamAM garbhita rIte niSedha ke vidhAna vaNAyelA na hoya te emane upadeza paNa ekAnta upadezarUpa banI jAya eTale pachI bhagavAnanA vacanamAM ane kutIthi kenA vacanamAM keI jhAjhe taphAvata rahe nahi. kAraNa ke kutIrthika mithyAdaSTioe mAnelA "sarva jIvanI hiMsA karavI nahi" vagere siddhAntamAM paNa ekAte vidhi ke niSedha sUcavAyelA hoya che. ' zaMkA-"teonA vacanamAM paNa prAmANya vyavahAra te thAya che tenuM zuM ? uttara--bhalene thAya. prAmANyane vyavahAra bhale thAya. paraMtu nizcitapaNe temAM prAmANya che tema kahevuM azakya che kAraNa ke nizcitapaNe temAM prAmANya che tema kahevA mATe tenA siddhAnta upara atyaMta pramANabhUta evI syAdvAdanI mahorachA5 Avazyaka che ke je tyAM kharekhara nathI. A badhu barAbara dhyAnamAM levuM. 133 ___ tadevaM nirdoSe sUtrAnujJeti vyavasthitaM, tanniyAmakaniSitvAbhAvasthAnamAha nirdoSa kRtyamAM ja sUvanI anujJA hoya che te uparokta rIte siddha thAya che. bleka134mAM ADakatarI rIte tene vadhu daDha karanAra arthAt niyamana karanAra nirdoSatvane jyAM abhAva che evuM sthaLa darzAve che - rAgaddosANugayaM nANuTThANaM tu hoi NidosaM / ___ jayaNAjuaMmi taMmi tu appataraM hoi pacchittaM // 134 // zlekAtha:- rAgadveSa garbhita anuSThAna (apakRtya) nirdoSa na hoya, yatanA pUrvakanA te apakRtyamAM prAyazcitta ochuM hoI zake che. 134 * rAgadveSAnugatamanuSThAnamabrahmAdyAsevanArUpaM tu na nideSi bhavati, ato na tatra sUtrAnujJeti bhAvaH / atrApyapavAdapadapravRttibIjamAha-yatanAyute tasmin sadoSAnuSThAne, alpataraM tu prAyazcittaM mavatti, vadhaDavarAyaM prAyazcittakagH IIkamAM tAtparyAW :- abrahmasevana vagere je apakRtya rAgadveSa vagara thavuM azakya che te sarvathA nirdoSa na hovAthI temAM sUvanI anujJA hotI nathI. chatAM paNa tyAM apavAdapade pravRttine je avakAza che tenuM kAraNa e che ke te sadoSa anuSThAnamAM paNa jo zAstrokta sAvadhAnInuM pAlana thAya te prAyazcitta ghaNuM ochuM Ave che. je aparAdha hoya tevuM ja lagabhaga te kRtya aMgenuM gurU-laghu prAyazcitta hoya che. 134
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 35-utsa--apavAdanI tulyatA ane aucitya itthaM caitanniSedhavAkyaM pratyapavAdAbhAce'pi yatanApUrva ke tadanuSThAnagatamanAcA ravilakSaNaprAyazcitabIjamapavAdatvamanapA yamevetyutsargApavAdayoH saMkhyAsAmyaM nAnupapannamityAha -. pUrvokta rIte e phalita thAya che ke maithunanA niSedha karanAza sUtravAkaya sAme mukhyapaNe apavAdane avakAza na hovA chatAM paNa je apakRtyamAM *sUcita satanA aMgenI sAvadhAnI rAkhavAmAM Ave che te apakRtya anAcArathI bhinna prakAranu hovAthI temAM prAyazcitta paNa anAcAra karatAM vilakSaNa eTale ke ghaNuM AchuM hAya che. A prakAranI prAyazcittanI apataratA e ja tyAM apavAdapaNAne sAvakAza banAve che. eTale zrlAka-125mAM darzAvyu` che ke utsa ane apavAdanI tulya sakhyA paNa saMgata thAya che-- * jayaNAvekkhAi ao ussaggavavAyatullasaMkhattaM / uvavajjara kiccamI puvvAyariyA jahA pAhuM // 135 // zlokA :- yatanAnI apekSAe apavAdatA hovAthI te nRtyamAM utsarga -apavAda tulya sa"khyApaNuM sughaTita thAya che. jemake pUrvAcAryAe paNa kahyu` che-- 513pA - yatanApekSayA=vratasApe kSAlpatarapratisevA pekSayA ato yatanApUrva kaMsadoSAnuSThAnasyApyapavAdatvAt, utsargApavAdayoH kRtye'nuSThAne tulyasaMkhyatvamanyUnAdhikatvaM upapadyate tantranItyA ghaTate, yathA prAhuH' pUrvAcAryAH saMghadAsa gaNikSamAzramaNaprabhRtayaH / / 135 / / >F& F tAtparyA :- jayaNAnI apekSAe arthAta tane sApekSa rahIne thatI atyaMtara pratisevanAnI apekSAe zAsrasUcita catanApUrNAMkanuM sadASa anuSThAna apavAdarUpa hovAthI satkRtyAne AzrayIne kahI zakAya che ke utsarga ane apavAdanI sakhyA samAna che. emAMthI ekeyanu AchAvattA pachuM nathI, A hakIkata zAstrIya nItithI paNa susaMgata thAya che. pUrvIya bhagavatA zrI sa MdhadAsa gaNI kSamAzramaNa vageree paNa kahyuM che ke-nA13pA [UcA-nIcAnI jema utsa-apavAdanI sApekSa pratIti ka unnayamavekkha iyarasa pasiddhI unnayassa iyarAo tya annonnapasiddhA ussaggavavAyamo tullA // 136 // zleAkA UcAnI apekSAe nIcAnI prasiddhi che ane nIcAnI apekSAe U'cAno prasiddhi che. A rIte utsa-apavAda paNa tulya che ane anyonyathI prasiddha che. 136aa - unnatamucca parvatAdikamapekSyetarasya = nIcasya bhUtalAdeH prasiddhiH = bAlAderjanasya pratItiH, tathonnatasyoktarUpasyetarasmAt nimnAt, tadapekSyetyarthaH, sAvadhikabhAvAnAmavadhijJAnavyaMgyatvAt ityevamanyonyaprasiddhAH=parasparAvadhyavadhimadbhAvaprayojyapratItikAH, utsargApavAdAstulyAH - smaanprsiddhizvetavauvAmAyaH zayaMte tauyApavrata tenuyAdricarcaH // 16 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 upadezarahasya gAthA-137-138 tAtparyAW - UMcA UMcA parvatenuM astitva hovAthI jagatamAM bhUtalAdinI nIcA tarIkenI prasiddhi che. arthAt lekane parvatanI apekSAe sapATabhUmi nIcI che evI pratIti thAya che. e ja rIte nIcI sapATa bhUminI apekSAe parvata vagerenI UMcA tarIkenI pratIti thAya che. A daSTAMtanuM tAtparya e che ke je je apekSika bhAva hoya che eTale ke apekSA saMbaMdhathI paraspara gADha paNe saMkaLAyelA hoya che. temAMthI game te ekane 'jJAnamAM anya avadhibhUta arthAt apekSA sabaMdhInuM jJAna Avazyaka hoya che. dA.ta.-dIrdha ane hrasva padArtha avadhi-avadhimatu bhAva saMbadhathI paraspara evI rIte saMkaLAyelA che ke dIrghanA jJAnamAM hupadArthanuM jJAna ane hRsvapadArthanA jJAnamAM dIrghapadArthanuM jJAna upayogI bane che. e ja rIte utsarga ane apavAdanuM jJAna paNa parasparanA avadhi-avadhimatu bhAva (=apekSA) saMbaMdhathI ja prAjya che. arthAt udabhave che. A rIte utsarga ane apavAda anyanI pratItimAM ekasarakhA heturUpa che. eTale je utsargamAM saMbaMdhIrUpe apavAda vidyamAna na hoya te utsarganI pratIti ja thavI asaMbhavita che. mATe ja zAstramAM kahyuM che ke nAnA [ugaapavAda anya vyAkhya-vyApaka] jAvaiyA ussaggA tAvaiA ceva hu~ti avavAyA / jAvaiyA avavAyA ussaggA tattiyA ceva // 137 // / .' plekArtha :- jeTalA utsargo hoya che teTalA ja apavAda hoya che. jeTalA apavAde hoya che teTalA ja utsargo hoya che, 13LA 'yAvanta utsargAstAvanto'pavAdA mAvantacApavAdAstAvanta evotsargAH, astyanayoraviziSTo mitho vyApyavyApakabhAvo grAhakataulyAditi bhAvaH // 137 // tAtparyAtha - je je bAbatone anulakSIne jeTalA utsarga vidhAno karAyA hoya che teTalA ja apavAda vidhAne paNa te te bAbatane anulakSIne karavAmAM Ave che. A rIte utsagavidhAna ane apavAdavidhAna e banne ekasarakhI rIte parasparanA grAhaka-vyaMjaka hevAthI te bannemAM nivizeSapaNe vyAkhya-vyApaka bhAva vidyamAna che. 13aa davAdiehi juttassussaggo taduciyaM aNuTThANa / rahiassa tamavavAo uciyaM viarassa na u tassa // 138 // zlekAtha:- (anukULa) dravyAdithI yuktane utsarga anuSThAna ucita che, ane dravyAdinA virahavALAne apavAda anuSThAna ucita che. dravyAdi yuktane te ucita nathI. 138 - dravyAdibhiryuktasya sAdhorutsago bhaNyate kimityAha taducita paripUrNadravyAdiyogya paripUrNameva zuddhAnnapAnamaveSaNAdirUpamanuSThAnam , rahitasya dravyAdibhireva tadanuSThAnamapavAdo bhaNyate, kIdRzamityAha-ucitameva paMcakAdiparihANyA tathAvidhAnnapAnAdyAsevanArUpamutsarga sApekSameva, etadeva spaSTayati-itarasya dravyAdiyuktavyatiriktasyaiva, na tu tasya dravyAdiyuktasya yattadanuSThAna saMsArAbhinanditAvija'bhitam, azaktasyaivotsargAdapavAdagatAvadhikArAt, zrAntasyeva svabhAvagamane tIkSNakiyA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-35 utsarga-apavAdanI tulyatA ane aucitya pra; 'samarthasya vA mRdukriyAmanyathA zramAdivyAkulatvena maraNavadArtadhyAnAdivyAkulatvena saMyamajIvitamaraNApatteH, yastu zakto'pyutsargAt patati sa mUDhAtmA svArtha bhraMza eva yatata iti / tadidamuktam-- [ gR0 0 mA-rU20] . f4 "dhAvato uvvAo maggaNNU kiM na gacchai kameNa / kiM vA mauI kiriyA na kIrae asahuo tikkhaM" // 138 // [utsarga-apavAdanA ucita saMyoga tAtparyAW :- anukULa dravya-kSetrAdi saMgomAM paripUrNa dravyAdi gya saMpUrNa zuddha annapAnAdi aveSaNa anuSThAna te sAdhu mATe utsaga che. jyAre pratikULa dravya-kSetrAdi vatI rahyA hoya tyAre paMcakAdinI parihAnithI ucita rIte jarUrIyAta pramANe doSita paNuM) anna pAnAdinuM sevana apavAda anuSThAna che. apavAdanuM sevana utsarga sApekSapaNe arthAt jema bane tema utsarganI vadhu najIka rahevAya tema karavAnuM hoya che. pratikULa dravyAdimAM ja apavAdanuM aucitya che paNa anukULa dravyAdivALAne apavAdanuM sevana kevaLa bhavAniditAne ja prabhAva che bIju kAMI nathI. kAraNa ke utsargamArgamAMthI apavAdamAgamAM javAno adhikAra je usanA pAlana mATe azakata hoya tene ja che. je pathika-svAbhAvika gamana karavAthI atyaMta thAkI gaye hevAnA kAraNe zaktimAna nathI tene ja mArgamAM visAmo vagere levAnI jarUra hoya che. ane ekasarakhe rega hovA chatAM paNa je ugracikitsAne sahana karI zake tema hoya te to ugra cikitsA ja karAve, jyAre mRducikitsA te karAve ke jeuMgacikitsAne sahana karI zake tema na hoya. thAkelo musAphara jo visA na le te parizramanI vyAkuLatAthI maraNanuM aniSTa uddabhave tema pratikULa dravyakSetrAdimAM apavAda sevana na karavAmAM Ave te ArtadhyAna vagerenI vyAkuLatAthI saMyamajIvananuM paNa mota thaI jAya. je svaya zaktimAna hovA chatAM utsargathI patita thaI apavAdanuM sevana kare che te mUDhAtamAM kharekhara potAnAM ja hita para cinagArI cAMpI rahyuM che. zrIhakalpabhASyamAM (gAthA-220) paNa kahyuM che ke zuM deDatAM thAkele, mArgajJAtA kamathI (visAmA karIne) ja nathI ?! (jAya ja che.) zuM tINakriyAasahiSNu mRdukriyA karAvata nathI ! (karAve ja che.)" 138 [mAtRsthAnane sparza na thAya enI sAvadhAnI Na vi kiMci aNuNNAyaM paDisiddhaM vA vi jiNabariMdehiM / A , thA je saLa roga rUBI [ rUrUrU0 } . - lekArtha - jinavarendroe IpaNa viSayanI sarvathA na te anujJA karI che ne te pratiSedha karyo che. temanI AjJA e che ke pratyeka) kAryamAM satyabhAvavALA thavuM 13lA nA vizvakapanIyamanujJAta, vALa va samupane nApi vizvit pratiSi, kintu, eSA teSAM tIrthakRtAM nizcayavyavahAranayadvayAzritA samyagAjJA mantavyA yaduta kArya-jJAnAdyAlambane 64 dhAvannadAto mArgazaH kiM na gacchati krameNa / kiM vA mRdrI kriyAM na karotyasahakastIkSNAm // . .
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 upadezarahasya gAthA-140 sammena= sadbhAvasAreNa sAdhunA bhavitavyaM, na mAtRsthAnato yatkiJcidA laMbanIyamityarthaH, tAttvikajJAnAdyAlaMbanasiddhyaiva mokSapatha siddherbAhyAnuSThAnasyAnaikAntikatvAdanAtyantikatvAccetthameva tasya dravyatvasiddheH / athavA satyaM nAma saMyamastena kArye samutpanne bhavitavyaM yathA yathA saMyama upasarpa tathA tathA karttavyaM, tadutsarpaNaM ca zaktya nigUhanenaiva nirvahatIti sarvatra yathAzakti yatitavyameveti bhAvaH / Aha ca bRhadbhASyakAraH -- [ kalpavRhadbhAvye ] "kajjaM nANAdIyaM samacaM puNa hoi saMjamo NiyamA / kAyavvayaM hoI" // 139 // aha jaha sohei cirA taha taha tAtparyA :- munie mATe je kAMI pya che tenI sarvathA anujJA tIrthaMkaroe karI nathI. te ja rIte ceAgya kAraNA hoya teA akalpsanA sarvathA pratiSedha paNa karyA nathI, nizcaya ane vyavahAra ubhayathI garbhita ane AdaraNIya evI zrItIrthaMkaradevAnI AjJA e che ke jJAnadarzanAdi guNAne TakAvI rAkhavAnu puSTa Alakhana rUpa kArya=prayAjana UbhuM thayuM hoya tyAre munioe sadbhAva pradhAna banavu joie. arthAta niSkapaTapaNe gaurava-lAghavanA vicAra karavA joIe. mAtRsthAna-mAyA-kapaTathI koIpaNa jAtanu ADu pakaDavuM joI e nahi, mAkSa mArganI ArAdhanA tAttvika jJAnAdi guNanA AlakhananI avicchinnatAthI ja siddha thAya che. temAM bAhyAnuSThAnA ekAnte atyaMta hetubhUta che evu nathI arthAt bAhya anuSThAnA ekAntika paNa nathI ane AtyaMtika paNa nathI, eTale te tene dravyakriyA kahevAmAM Ave che. mULa zlokamAM vaparAyelA satya zabdanA saMyama evA paNa artha che. enA bhAvArtha e che ke pratyeka pratyeAjananI siddhimAM, siddhi mATe karAtI pravRttimAM, sayamanA lakSyavALA banavu' arthAt je je rIte sayama vadhune vadhu dRDha ane puSTa thAya te te rIte pravartavu' zaktine jo chupAvavAmAM Ave te sayamanA nirvAha thAya nahi mATe sarvapravRttie zakti geApavyA vinA AdaravI joie. zrIkalpabRhadrabhASyakAre kahyuM che ke kAryAM eTale jJAnAdi ane satya eTale sa`cama ja. te cirakALa sudhI je rIte TakI rahe te pramANe karatA rahevu' joie. 13aa [dASa khALe ane ka TALe te meAkSanA upAya ] dosA jeNa nirujjhati jeNa chijjaMti puSvakammAI / so so mokkhovAo rogAvasthAsu samaNaM va // 140 // + zleAkA - jenAthI doSanirodha thAya ane pUrvakarmAnA uccheda thAya, roga avasthAmAM zAsakanI jema te saghaLAya meAkSanA upAyA che. 514nA doSAH = rAgAdayaH niruddhyante= santo'dhyapravRttimanto jAyante yenAnuSThAnavizeSeNa, pUrvakarmANi= prAgbhavopAttajJAnAvaraNAdikarmANi ca yena kSIyante, sa so'nuSThAnavizeSo mokSopAyo jJAtavyaH, rogAvasthAsu = jvarAdirogaprakAreSu, zamanamiva = ucitauSadhapradAnApathyaparihArAdyanuSThAnamiva yathA, yena 65 kArya jJAnAdika satyaM punarbhavati saMyamo niyamAt / yathA yathA zodhayati acirAt tathA tathAM karttavyakaM bhavati ||
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza--35 utsarga-apavAdanI tulyatA ane aucitya 257. vidhIyamAnena jvarAdirogaH kSayamupagacchati, evamutsarge utsargamapavAde cApavAdaM samAcarato rAgAdayo nirudhyante pUrva karmANi ca kSIyante / athavA yathA kasyApi rogiNo'dhikRtapathyauSadhAdikaM pratiSiddhayate kasyApi punastadevAnujJAyate, evamatrApi yaH samarthastasyAkalpyaM pratiSiddhayate'samarthasya tu tadevAnujJAyate / yathokta bhiSagvarazAstre "utpadyate hi sAvasthA dezakAlAmayAn prati / yasyAmakArya kArya syAt karma kArya ca varjayet // " iti // 140 // tAtparyA - "amuka ja pravRtti mAlane hetu che ane amuka nathI' evA ekAnta nirdhAraNane jana zAsanamAM sthAna nathI. janazAsana kahe che ke je je viziSTa prakAranA anuSThAnothI rAgAdi daze vilIna thavA mAMDe ane pUrvabhava upArjita jJAnAvaraNAdi karmonI nirjarA thAya te badhAya anuSThAne mekSanA upAyabhUta jANavA. ugrajavara vagere rogane udaya thayuM hoya tyAre je je ucita auSadhanuM pradAna karavAthI ane je je prakAranA apathya bhejano tyAga karavAthI arthAt je rIte je upAya AdaravAthI varAdi regana kSaya thAya te rIte te te oSadha pradAnAdi upAyathI vege pacAra karavAmAM Ave che. e ja rIte utsarganA gya sthAne utsargamArganuM ane apavAdagya mArgamAM apavAdanuM AcaraNa karavAthI pUrvakane kSaya thAya che ane rAgAdi deze nivRtta thAya che. tAtparya, tete sthAnamAM te te utsarga ane apavAdamArganuM sevana ne upAya jANa. athavA-keIka regI e hoya che ke jene amuka pathya auSadha vagere grahaNa karavAne regacikitsAzAstramAM pratiSedha karavAmAM Ave che jyAre keIka regI e hoya che ke jene te ja pathya auSadhAdi grahaNa karavAnI anujJA ApavAmAM Ave che. te ja rIte je zaktizALI, sahanazIla, tattvajJa muni che tene akapya grahaNa karavAno niSedha che, jyAre asahiSaNu munine ucita avasare apavAda sevana karavAnI chUTa che. dA.ta- bhiSazvara zAstramAM kahyuM che ke-evI paNa avasthA che te deza saMbaMdhI ane te te kALa saMbaMdhI rogone AzrayIne udabhavatI hoya che ke jemAM akArya paNa kArya banI jAya che ane kArya akArya banI jAya che." 140 jinajanetara vacanemAM samAnatAnI zaMkA]. tadevamutsargApavAdayostulyasakhyatvaM tadupapAdakamaniyataviSayatvataulyaM ca vRddhavacanasammatyA samarthitam / ittha ca yaducyate mandamatibhiH-utsargApavAdapracuratve jinavacanasyAnyavacanatulyatApattistatrApi "na hiMsyAt sarvabhUtAni' 'amISomIyaM pazumAlabheta" ityAdivacanAnAmutsargApavAdabhAvena virodhaparihArasya suvacatvAditi, tannirasitumAha A rIte utsarga-apavAdanI saMkhyA tulya che ane tene saMgata karanAra aniyataviSayatA paNa tulya che. arthAt amuka bAbata utsargane ja viSaya che ane amuka apavAdano ja, e viSayavibhAga na hovAthI ubhayapade tulya aniyataviSayatAnuM baha95bhAkhyakAra vagere 3 3
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ - upadezarahasya gAthA-141 rAnavRddha mahApuruSonA vacananI sAkSIthI samarthana karyuM. A ja viSayamAM keTalAka maMdabuddhi evA AkSepa kare che ke "jinavacanamAM paNa jo pracura uMtsaga-apavAdone avakAza hoya ane jyAM jyAM paraspara virodha dekhAtA hoya tyAM tyAM utsarga ane apavAdanA vibhAga karIne virAdhane parihAra karavAmAM AvatA hoya tA jinavacana ane jainetara zAstra vacanamAM khAsa koI taphAvata rahetA nathI. kAraNa ke ekbAju vedazAstramAM koipaNa jIvanI hiMsA karavI nahi" evA vacana sAthe 'agnisAmayajJa mATe pazunI hiMsA kare' A hiMsA pratipAdaka vacananA virAdha darzAvavAmAM Ave tyAre brAhmaNa paDitA paNa te be vedavAkayAmAM anukrame utsarga -apavAdabhAvanuM ApaNu karIne bahu ja saraLatAthI te virodhanuM nirAkaraNa karI zake che.' zrloka 141mAM A AkSepanu nirAkaraNa karavAmAM Avyu che-- Naya evaM jiNavayaNe tullataM hoi aNNavayaNeNaM / jaM taM etatthaM Na vi taM diTha saThANatthaM // 141 // zlokA jinavacanamAM anyavacanathI e rIte tulyatA nathI. kAraNa ke te anya - vacana, ekAntArthaka che ane svasthAne vu joie te dekhAtuM nathI. 51415 na ca evaM jinavacane'nyavacanena tulyatvaM bhavati, yad = yasmAttadanyavacana ekAntArthaM na vitaretarAnuviddhArthaka tathA ca pUrNArthA'prApakatvAt tatrA'prAmANyameva, tathA nApi tad dRSTa svasthAnastham, tathA cAsthAnapatitatvena viruddhatvAd vyavahAreNApyanyavacanasyA'prAmANyamevetyarthaH / / 141 / / [jaistara vacanAmAM sthAna-aucityanA abhAva] 9 na tAtparyA :- anya vacanAmAM saraLatAthI virAdhanA parihAra zakaya hovA mAtrathI te jinavacananI spardhA karI zake tevu... anI jatuM nathI. kAraNa ke jinavacanamAM anekAnta siddhAntanI suvAsa che jyAre jainetara vacanamAM ekAntanI durgandha che. arthAt temanA utsarga ke apavAdmasaMbaMdhI pratipAdanAmAM utsarga ane apavAda anyAnya sIlitarUpe hovA joie te nathI. A kAraNe pirapUNaeN abAdhakatA na hovAthI jainetara vacanAmAM lokottara prAmANyane avakAza nathI. vaLI, jaina canamAM je utsagAgya sthAna hoya tyAM utsanuM ane apavAdAgya sthAna hoya tyAM apavAdanuM pAtapAtAnA ucita sthAnamAM nirUpaNu karAyu` hoya che. jyAre jainetara vacanamAM tenAthI vaiparItya hovAthI arthAt je sthAne jenuM acitya nathI te sthAne tenu nirUpaNa karAyelu hAvAthI virAdha sAvakAza che. eTale vyavahArathI paNa temanA vacane pramANubhUta nathI. 5141aaaa atha kiM utsargasthAnaM kiM cApavAdasthAnaM kiM caitadasthAnaM yatpatitatvenAnyavacanasya vivakhiyArAdAmAM va] maghyavAmAe[224] utsaga sthAna kAne kahevAya ane apavAda sthAna kene kahevAya ? asthAna patita heAvAthI anya vacanAne viruddha kahevAmAM AvyA che te asthAna paNa zu che ? zlA-142mAM AnuM spaSTIkaraNa bhASyagAthA dvArA karyuM che.--
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-35 utsarga-apavAdanI tulyatA ane aucitya saMtharao sANaM ussaggo asahuNo paraTThANa / iya saTThANa paraM vA ma hoi vatthU viNA kiMci // 142 // [utsarga-apavAdanAM svAsthAna-parasthAna] . zlokAI - saMsmaraNane AzrayIne utsarga sthAna che ane asahiSNune mATe utsarga parasthAna che. A rIte vastu (=vyakti vizeSa) vinA koipaNa svasthAna ke parasthAna hotuM nathI. 11rA saMstaranno nistarataH utsargaH svasthAna apavAdaH parasthAnam , asahasyA asamarthasya yaH starituM na zaknoti tasyApavAdaH svasthAnamutsargaH parasthAnam , iti evamamunA prakAreNa, puruSAlamA vastu vinA na kiJcitsvasthAnaM parasthAna kA kintu 'puruSo vastu' 'saMstarati na ce tyataH puruSAt svasthAna parasthAnaM vA niSpadyate / na cAsaMstarantaM puruSamadhikRtyAnyavacane niSiddhaM punarapodyate kintu yadRcchayaiva, itthaM ca yadbhAvena vihite pravRttiravyavacchinnatabhAvenaiva na niSiddhe sA jhyate kintu tRSNayaiva, atRSNAmUlaniSiddhapravRtterutsargA'sahiSNutAniyatatvAt / tathA ca mokSabIjasya jinavacanasyAnyavacanasadRzatokanaM mahadajJAnavijambhitameveti bhAvaH // 142 // tAtparyArtha :- je purUSa dravya-kSetrAdi anukULa hovAthI pitAnA saMyamane vinA apavAde vistAra karI zake tema hoya tene mATe utsarga svasthAna che arthAta ucita che. ane apavAda parasthAna che arthAt anucita che. je puruSa asahiSNu hovAthI sIdhesIdhe pitAne nirvAha karI zake tema na hoya tenA mATe utsarga parasthAna che arthAt anucita che, jyAre apavAda svasthAna che. A rIte je vyaktine mATe svasthAna ke parasthAnano vicAra karavAno che te vastu eTale ke vyaktivizeSanI dazA-avadazAne dhyAnamAM lIdhA vinA kahyuM parasthAna che te kahI zakAya tema hetuM nathI. kintu te vyakti keNa che ane te sIdhesIdhe saMyama nirvAha karI zake tema che ke nahi-A be vigatanA AdhAre svasthAna ke parasthAnane nirNaya phalita thato hoya che. AvI suMdara svasthAna-parasthAnanI vyavasthA jaina zAsanamAM je upalabdha thAya che te janetara vacamAM upalabdha thatI nathI. tyAM vistAra karavAne azakata vyaktivizeSane uddezIne ja niSiddhapravRttinI anujJA ApavAmAM AvatI hoya evuM kazuM nathI. paNa jema tema DhaMgadhaDA vagaranI ja anujJA ApavAmAM Ave che. eTale jenetaramAM je prayajana siddha karavA mATe vihita kAryamAM pravRtti thatI dekhAya che e ja prajana niSiddha pravRttimAM paNa avicchinna hoya arthAt e ja prajananI siddhinA uddezathI niSiddhamAM pravRtti karAtI hoya evuM dekhAtuM nathI. kintu moTAbhAge rAgadveSa ane svargAdi sukhanI tRSNAthI ja niSiddha hiMsAdinA AcaraNamAM pravRtti thatI dekhAya che. je niSiddha AcaraNamAM pravRtti karavAmAM Ave che te je kharekhara tRSNAmUlaka na hoya te tyAre ja karavAnuM mana thAya jyAre utsargamArge prayajana siddha karavAnI sahiSaNutA arthAt zaktimattA avazya na heya. ['Atra catra atRchAmU niSidravRtti satra tatra sahiSNutA pUrva vaM niyama] A paristhitimAM mekSanA hetubhUta jinavacanane jainetara vacanAthI tulya gaNavuM, ajJAnanI carama sImAne oLaMgI javA samAna che. 142
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 upadezarahasya gAthA-143 atha bAdhakApodyo niyama utso, bAdhakavidhizcApavAda iti, vizeSavidhidarzanAt sAmAnyaniSedhe saMkocakalpanAt paravacane'pyutsargApavAdabhAve na virodha ityAzakkAyAmAha jineta2 utsargopavAda aMge zaMkA] zaMkA :- janetaranI utsarga-apavAdanI vyAkhyA judA prakAranI che. bAdhaka vidhAnathI je niyamamAM saMkeca karAya che te niyama te utsarga ane temAM saMkoca karAvanAra bAdhaka vidhAna apavAda che. "keIpaNa jIvanI hiMsA karavI nahi A sAmAnyata: niSedhavacanamAM "agniomayajJa mATe pazunI hiMsA kare evuM vizeSa vidhAna saMkecakAraka che. eTale sAmAnya niSedhane niyama e phalita thAya che ke yajJanA prajanathI karAtI hiMsA choDIne bAkInI je svArtha mATe thatI hiMsA che tene ja kaIpaNa jIvanI hiMsA karavI nahi tevA autsargika sAmAnya vacanathI niSedha karavAmAM Ave che. A rIte karavAmAM AvatI utsarga-apavAdanI vyavasthAthI janetara vacanamAM paNa kaI virodhane avakAza rahetuM nathI. ka. 143-mAM A zaMkAnuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che bajjhakiriyAvisese Na Niseho vA vihIva saMbhavai / jaM so bhAvANugao tayatthamaMgIkayA jayaNA // 143 // zlokArtha :- bAhya kriyAvizeSamAM na to niSedhano saMbhava che na to vidhine saMbhava, kAraNa ke te bhAvathI anugata che. mATe ja te temAM yatanAne sthAna ApavAmAM AvyuM che.143 bAhyakriyAvizeSe zaMgagrAhikayA gRhIte niSedho vidhirvA na saMbhavati; yad=yasmAd bhAvAnugato=bhAvaikajIvitaH saH bAhyakriyAvizeSaH, zuddhabhAvasattve prANavyaparopaNasaMpattAvapi hiMsAniSedhAttadasattve ca tadasaMpattAvapi hiMsAnuparamAt , tasyaiva mokSabIjatvAt tadupasaMgrahArthAyAzca bAhyakriyAyAH zaMgagrAhikayA grahItumazakyatvAt tadartha ca yatanAMgIkRtA munipuMgavastasyAH zubhabhAvapariNAmatvAt / na ceyaM zaMgagrAhikayA paramate sa bhavati, tathA sati bahutarA'satpravRtterevA'darzanAt / atha yathAvihitAcaraNena zAstrazraddhArUpo bhAvaH parairapyanugamyata eveti cet ? anugamyatAM paramasadgraharUpo'yaM na tu yogAnubhavagamyo guruladhubhAvaparyAlocanaprANo rakhatrayamaya iti saMsArAbhinandinAmevAzrayaNIyo'yam / etena "kAmye'pi vihitAcaraNamamatayA manaHzuddhibhAvo'kSata" ityapyapAstam, IdRzena gAyatrIjapAdinApi manaHzuddhisambhave hiMsAbahulakarmAnuSThAnasya sAMkhyAdibhirapi ninditatvAt / api caivaM zyenAdAvapi pravRttiprasaMgaH / na ca tatra svArthatvamanISomahiMsAyAM ca kratvartha tvamiti vizeSo'stIti vAcya, kratvarthatve'pi svargArthatvena svArthatvAnapAyAdityadhika latAyAm / tasmAt yatanA'bhAvAnnotsargApavAdakamanIyatva paravacane, tadbhAvAccedRzatvaM jinavacane'napAyamiti vyavasthitam // 143 // jaiinetaramatamAM jayaNAne sthAna nathI.] tAtparyAtha - jainetara zAstromAM yajJAdi bAhya kriyAvizeSanuM nAma laIne tenuM vidhAna karavAmAM Ave che te barAbara nathI. tenuM kAraNa e che ke amuka yajJAdi bAhya kriyAvizeSane
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 35-utsarga-apavAdanI tulyatA ane aucitya 261 uddezIne niSedha ke vidhAna karavuM azakya che. azakya eTalA mATe che ke temAM bhAva anugata hoya che. Azaya e che ke zuddha bhAva e pratyeka bAhyakriyAvizeSane prANa che. niSNANu bAhyakriyAthI prayojanasiddhi thatI nathI. zuddhabhAvanI vidyamAnatAmAM prANaviyega thavA chatAM paNa tyAM hiMsA hetI nathI jyAre bhAvazuddha nahi paNa azuddha hoya to bAhya prANaviyega na hovA chatAM paNa hiMsAthI aTakavAnuM thatuM nathI. niSkarSa e che ke zuddhabhAva e ja mekSanuM bIja che. e zuddhabhAvano AvirbhAva karavA mATe tathA tene sthira ane daDha banAvavA mATe bAhya kriyA upayogI che eTale kaI bAghakiyA kyA vyakti mATe bhAvetpAdaka thaze ke nahi e ziMgaDuM pakaDIne gAyane batAvavAmAM Ave te rIte aMgulInirdeza karIne batAvavuM azakya che. mATe ja AdaraNIya munibhagavaMtoe jayaNuM darzAvI che ane jayaNuM ja zubhabhAvarUpa pariNAmane jAgrata karanArI che. A prakAranI jayaNAne paramatamAM saMbhava hevAnuM zRMgagrAhikAvat nirdeza karIne kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke je tyAM jayaNAnI vidyamAnatA hoya te tyAM je ghaNuM badhI hiMsAdi pravRttionA darzana thAya che te na thAya. jaiinetaranI svazAzraddhA asaharU5] zaMkA :- jainetara zAstramAM je rIte je yajJAdi pravRtti AcaravAnuM vidhAna karyuM che te rIte ja tenuM AcaraNa karAtuM hovAthI zAstramAM teonI atUTa zraddhA vyakta thAya che. ane A zAstrazraddhA e ja tyAM bhAva svarUpa che ema teo mAne che. . samAdhAna :- mAnatA hoya te bhale mAne paNa e zAstrazraddhArUpa bhAva sAco bhAva nathI paNa khoTo Agraha che. sAce bhAva te cogAbhyAsanA anubhavathI prApta thato hoya che, guNa-deSanA gaurava-lAghavane parAmarza e zuddha bhAvane prANa hoya che ane jJAna-darzanacAritrarUpa ratnatrayathI otaprota hoya che. uparokta jainetara zAstrazraddhArUpa bhAva AvA prakArano heto nathI eTale bhavAbhinaMdI jIve ja tene Azare letA hoya che. [yajJAdi kAmyakarmamAM bhAvazuddhine asaMbhava]. jainetaranI svazAstrazraddhA paNa asagraharUpa che, e kathanathI-saMsAra sukhanI kAmanAthI thatAM yajJAdi kAmyakamamAM paNa zAstravihita AcaraNanI tallInatA vidyamAna hovAthI mAnasika zuddhabhAvanA astitvamAM kaI khAmI nathI." AvA (vaidikanA) kathananI paNa yuktihInatA siddha thAya che. sAMkhya vageree paNa tenI nindA karatA kahyuM che ke-vihitAcaraNamAM tallInatApUrvaka gAyatrI mancanA jApa vagerethI paNa mAnasika zuddhabhAva saMbhavita hevAthI hiMsAthI cakarmAdi anuSThAna niMdya karma che. vaLI vihitakarmamagnatAthI mAnasika zaddha bhAva agnima yajJamAM paNa akhaMDita raheto hoya to pachI zyanayAgamAM paNa pravRtti karavAmAM kaI aniSTanI saMbhAvanA nahi rahe. kAraNa ke nayAga paNa vedazAstravihita che ane zatranA ghAta mATe karavAno hoya che. zAstravihita hovA chatAM paNa temAM thatI cenapaNInI hiMsAthI zAstrae ja tyAM durgatipatanarUpa aniSTa thavAnuM kahyuM che ane tethI ja tene aMge prAyazcitane nirdeza karyo che. durgatipAtanA bhaye loke temAM pravRtti karatA nathI. paNa jo vihitAcaraNamamratA vidyamAna hovAthI manane zuddha bhAva akSata rahe te heya to cenacAgathI paNa aniSTa sarjananI Apatti na hovAthI temAM paNa pravartavAne lokone utsAha thaze. je ahiM ema
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-144 kahevAmAM Ave ke-"zenayAmamAM thatI pakSInI hiMsA zatrughAta rUpa svArthasiddhine anulakSIne thatI chevAthI tyAM aniSTa sarjana thavAnI zakyatA che. paraMtu arima yajJanI hiMsA yArthaka hevAthI-arthAta yajJakarmanA aMgabhUta hovAthI temAM koI doSa nathI. A rIte agnima ane nayAjhamAM ghaNe taphAvata che"-to e barAbara nathI. kAraNa ke yajJa pote ja svargAdi sukhanI prApti mATe karAto hovAthI temAM thatI hiMsAmAM paNa svArtha ja mukhA che eTale deSa thavAmAM kaI aTakAvanAra nathI. A viSayanuM vadhune vadhu vivecana 8 kalakalatAmAM joI levuM. A rIte jainetara vacanamAM jaNAne koI mahattvanuM sthAna na hovAthI jAtinA darzAvelA utsarga-apavAda hRdayamAM jaze tevA nathI. jyAre jinavacanamAM jayaNAnuM atyadhika mahattva hovAthI te nivine hRdayaMgama banI zake tevuM che. iti siddham pra143 avaitadupasaMharanvAhakayamettha pasageNaM ussaggavavAyarUvamiya gAuM / jaha bahu kajjaM sijjhai taha jaiyavvaM payatteNaM // 144 // upasaMhAra :-- zlekArtha -prAsaMgika ghaNuM thayuM. A rIte utsarga ane apavAdanA svarUpane jANIne ghaNuM kArya je te siddha thAya te rIte prayatnapUrvaka pravartavuM joIe. 144 kRtaM paryAptam atrotsargApavAdacintAyAm prasagena, ityevamutsargApavAdarUpa jJAtvA yathA bahu=abhyadhikam , kArya =sayamaprayojana siddhayati tathA prayatnena=sarvAdareNa yatitavyaM, bahuvistarotsagabahuvidhApavAdAvabodhasya saMyamAtyAdaramAtraprayojanatvAt // 144 tAtparyAW :-utsarga ane apavAdanI vicAraNAmAM prAsaMvika rIte je kahevAmAM AvyuM che te utsarga-apavAdanA svarUpane samajavA mATe puratuM che. tenAthI utsarga ane apavAdanuM samyaka svarUpa jANIne Adara bahumAnapUrvaka te rIte tenuM AcaraNa karavuM joIe ke jethI saMyama rUpa projana vadhune vadhu mAtrAmAM siddha thAya. ghaNuM vistArarthI utsarga mArga ane aneka prakAranA apavAdone jaNAvavAnuM ane jANavAnuM prayojana ja A che ke saMyama jIvanamAM vadhune vadhu Adara bahumAna UbhA thAya. 144
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 36-viruddha AcarI te AjJA nathI yatanApi pramANamUlA zreyasI na tu vikalpamAtrakRtetyupapAdayati- jevI tevI yatanA paNa zreyaskara nathI. je yatanA sanavacana rUpa pramANa mUlaka hoya te ja zreyaskara che. pAtAnI matikalpanAthI pALavAmAM AvatI jayaNA zreyaskara nathI. 145mA zleAkamAM A bAbatanuM spaSTa upapAdana karyuM che-- jayamA khalu ANAe AyaraNAvi aviruddhamA AmA / mArsa viMggAyaraNA je asayAlaMbaNakayA sA // 145 // zlokA :-AjJApUrvakanI hoya te ja jayaNA che. AcaraNA paNa virUddha na ya te ja AjJA rUpa che. asarvina lokonuM AcaraNu AjJArUpa nathI kAraNa ke te asadAla ane prerita hAya che. 514mA yatanA khalu nizcayena AjJayA - nizIthAdisUtrAdezena bhavati, na tu svAbhiprAyeNa lokA-cAradarzanenaiva vA / nanvAcaraNA'pyAzaiva paJcasu vyavahAreSu jItasyApi parigaNanAt, tathA ca kathaM nevaM yatanamyAM pramANamityatrAha - AcaraNApyaviruddhaivAjJA, na punarasaMkimAcaraNA, yadyasmAt asadAlavanakRtA sA, te hi duHSamAkAlAdidoSAvala' banena svakIyaM pramAda mArga tathA vyavasthApayanti, na caitadyukta, vivAderiva duHSamAyAM pramAdasyApyanarthaMkaraNa zasaya vighAtAt / taduktamf " mAreti dussamA e vi bisAdao jaha taheva sAhUNaM / nikkAraNapaDi sevA savvattha vinAsaI caraNaM // " [ upadezapada - 80 ] aviruddhAcaraNAyAzcetthaM lakSaNamAmananti - [bR.ka. bhA. 4499] [upa pada 813] [paMcavastu-476] 17 asaDheNa samAinnaM jaM katthai keAI asAvajjaM / na nivAriyamannehiM jaM bahumabhameM amAyarijaM // azaThenA- mAyAvinA satata samAcIrNamAcaritaM yad bhAdrapadazuklacaturthIparyuSaNa parvavat, kutracitkAle kSetre vA kenacitsaMvignagItArthatvAdiguNabhAjA kAlikAcAryAdinA'sAvadyaM mUlottaraguNArAdhanA'virodhi, tathA na= naiva nivAritamanyeva tathAvidhaireva gItArthaiH api tu 'bahu yathA bhavatyeva' mataM ' bahumatametadAcaritam // 145 // " tAryA : leAcAra mujabanI dekhAdekhIthI kalpI lIdhelI jaNA athavA manaphAvatI rIte kalpI lIdhelI jayaNA e vAstavika rIte jayaNA ja nathI. nizItha vagere sUtramAM jaNAvyA mujaba bhagavAnanI AjJApUrvaka je jayaNAnu pAlana thAya che te ja sAcI jayaNA che. 66 mArayanti duHSamAyAM vivAdayo yathA tathaiva sAdhUnAm / niSkAraNapratisevA sarvathA vinAzayati caraNam N. 37 azaThena samAcIrNaM yatkutracit kenacidasAvadyam / na nivAritamanyairyahumatametadAcaritam //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 . upadezarahasya gAthA-146 prazna -jema nizIthAdimAM AjJAnuM paripAlana che tema AcaraNa paNa AjJA ja che ne ! eTale te pAMca vyavahAromAM AcaraNa svarUpa jIta vyavahAranI paNa gaNatarI karI che te pachI jayaNanA viSayamAM AcaraNa paNa pramANa kema nahi? uttara :-je AcaraNuM jJAnAdi guNa vidhI na hoya te ja AcaraNa AjJArUpa che ane pramANabhUta che. rAga-dveSathI kharaDAyelI asaMvijJa lokonI AcaraNa AjJArUpa nathI. kAraNa ke te khoTA AlaMbane ane bahAnAe pakaDIne cAlI paDI hoya che. asaMvijJA leke paDatA kALa vagerene deSa kADhIne potAnA pramAdAcaraNane paNa mArgarUpe siddha karavA mathatA hoya che paNa emanI mathAmaNa nakAmI che. jema duSama kALamAM jhera vagere manuSyane mAravAne samartha che tema e pramAdAcaraNa paNa duHSama kALamAM anartha karavAnI zakti dharAve che. e zaktine kaI vighAta karI zakatuM nathI. kahyuM che ke-upadezapada gAthA-800) jema pAMcamA ArAnA paDatA kALamAM jherathI mRtyu thAya che tema niSkAraNa apavAda sevanathI sarvatra cAritrane dhvasa thAya che." [azaTha AcaraNA pramANa gaNAya] "aviruddha AcaraNanuM lakSaNa A pramANe kahyuM che-"keIka azaTha AcAryae je asAvadya AcaraNa karyuM hoya ane bIjA azaThe e tenuM nivAraNa na karyuM hoya tenuM AcaraNarUpe bahumAna karavA gya che." ja azaTha puruSa eTale amAyAvI puruSa. AcArya zrImada kAlikasUri vagere jevA amAyAvI saMvijha-gItArtha vagere guNadhAraka mahApuruSe kaIka kALe kaIka kSetramAM bhA.su. panA paryuSaNa parvanuM cothane divase parivartana karyuM te rIte mULaguNa ane uttaraguNanuM virodhI na hoya evuM je kAMI asAvadya AcaraNa karyuM hoya ane temanA jevA ja bIjA AcAryoe temanuM nivAraNa na karyuM hoya kintu tene Adara karyo hoya te ja kharekhara Acarita jANavuM. 14pA nizIthAdi sUtra sUcita AjJA ane zuddha AcaraNa rUpa AjJA vartamAna kALe je rIte ArAdhavAnI zakyatA che te zleka 146mAM darzAve che dIsati bahU muMDA dUsamadosavasao sapakkhe'vi / te dUre mottavvA ANAsuddhesu paDibaMdho // 146 // che [svapakSI mastakamuMDAthI satata cetatAM rahevuM] zlekArtha -svapakSamAM paNa duSamakALanA dRSathI ghaNAya mAthuM muMDAvanArA dekhAya che teone dUrathI ja parihAra kare ane vizuddha AjJAnuM pAlana karanArAomAM bahumAna bhAva rAkhavo. 14dA , evaMvidhAjJAsiddhiH sAMprataM yathA bhavati tathAha-dRzyante svapakSe'pi kiM punaH parapakSa ityapizabdArthaH, bahavo muMDAH zramaNaguNamuktayogino hayA ivoddAmA gajA iva niraMkuzAH ziromuMDAH, duSamAdoSavazataH paMcamArakavaiguNyavalAt taduktam 8"kalahakarA DamarakarA asamAhikarA aNivvuikarA y|| hohiMti bharahavAse bahumuMDA appasamaNA y||" 68 kalahakarA DamarakarA asamAdhikarA anirvRttikarAzca / bhaviSyanti bharatavarSa bahumuDA alpazramaNAzca //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 36-viruddha AcaNa te AjJA nathI 265 te dUraNa moktavyAH viSavat parihartavyAH, tathA AjJAzuddheSu samyagadhItajinAgamAcAravazAt zuddhimAgateyu sAdhuSu zrAvakeSu vA pratibandho-bahumAnaH kAryaH // 146 // tAtparyAtha -A avasarpiNI kALamAM paMcamavibhAga, jenuM nAma "duHSama Araka che temAM reja ja zubha bhAva ghaTatA jatA hovAthI vartamAnakALamAM svapakSamAM paNa evA vezadhArIo che jeo mAtra ziramuDana ja karAvIne beThA che. zire maMDana sAthe je zramaNapaNAnA guNa hovA joIe te na hovAthI mAtra yogIone lebAza dhAraNa karI rahyA che. vaLI, teo adhanI jema mAtra ukhala che eTaluM ja nahi, hAthInI jema niraMkuzapaNe madamasta thaIne pharI rahyA che. zAstramAM paNa kahyuM che ke-pAMcamA ArAmAM bharatakSetramAM kalaha karanArA, aMdhAdhUMdhI phelAvanArA, asamAdhi pedA karanArA ane azAMti phelAvanArA ghaNAMya mAtra mAthuM muMDAvanArA thaze. sAcA sAdhuo a5 thaze. evA sAdhuone joIne dUrathI ja bhAgatAM rahevuM. arthAt teone saMsarga ja na kare. jheranA saMsargathI jeTalA dUra rahevAnI jarUra che tenA karatAM paNa vadhAre jarUra evA veSadhArIothI dUra rahevAnI che. jeoe jainazAstranuM samyam adhyayana parizIlana karIne jana AcAranA marmo jagyA che ane e jANIne yathAzakti vizuddha AcAronuM pAlana karavAmAM nimagna thayA che evA susAdhuonA ane suzrAvakanA AdarasanmAna-bahumAna vagere jeTalAM karIe teTalA ochAM che. 146 nanvevamanyeSu pArehartavyatvena dveSasaMbhave mAdhyasthyahAnirityata aahzaMkA :-tamArA kahevA mujaba je tevA veSadhArIone saMsarga tyajI devAmAM Ave te teo pratye dveSa thavAno purepuro saMbhava che ane je hRdayamAM dveSa bhAvanA jAge to madhyasthapaNuM ke je purUSone mahAnaguNa lekhAya che tene hAni pahoMce che. A zaMkAnA uttaramAM jaNAve che ke - bhavaThiinirUvaNeNaM iyaresu vi dosavajjaNA juttA / bhAvANuvaghAeNaM vasiavvaM kAraNe vi tahiM // 147 // blokAI :-bhavasthiti vicArIne teo pratye dveSabhAva na rAkhave te yukta che. temaja kAraNe bhAva surakSita rahe te rIte teo madhye rahevuM. 14 bhavasthitinirUpaNena="bhavasthitiriyameteSAM, yataH karmaguravo'dyApyakalyANino na jinadharmAcaraNa prati prahavapariNAmA jAyanta" iti cintArUpeNa, itareSvapi jinavacanapratikUlAnuSThAnepvapi samupasthitadurgatipAtaphalamohAdyazubhakarma vipAkeSu lokalokottarabhedabhinneSu jantuSu dveSasya tadarzanatatkathAdyasahiSNutvatadhaNalakSaNasya varjanA yuktA=zreyasI, tatparihArAdau tu na dveSaH kintu dharmAthitvAt mAdhyasthyameveti bhAvanIyam / nanu deSavarjanA madhyasthasya suzakA, pramattapAkhaMDijanAkulatvAt prAyo vihArakSetrANAmasaMvignaparihArastu duHzaka ityatrAha-kAraNe'pi durbhikSarAjakSobhAdyupaplavavazenAnyatra sthityabhAvarUpe sati, tahiM ti tatra yatrAsaMvignAstiSThanti vasitavya bhAvAnupaghAtena='samyak prajJAnarUpasya zuddhasamAcArarUpasya ca bhAvasya yathopavAto na bhavati tathA' // 14 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 upadezarahasya gAthA-148 [niguNa pratye samacitta rahIe] tAtparyAtha-"asaMvigna lokonI bhavasthiti ja evA prakAranI che ke jethI karmanA bhArathI ladAyelA hovAthI, karmanA boja nIce dabAyelA hovAthI hajupaNu kalyANanA bhAjana banyA nathI. jaina dharmanA upadeze ApaNe amalamAM mUkavAM joIe e Rju pariNAma teomAM haju pragaTyo nathI."--A pramANe bhavasthitinuM haMmezA cintana karatA rahevuM ane e rIte citta samatola rAkhIne, jeo jinavacanathI pratikULa AcaraNa karI rahyA che ane jeone durgatimAM patana karAvanAra mohanIya vagere azubhakarmono udaya vatI rahyo che evA che cAhe laukikadharmasaMsthAmAM vatI rahyA hoya ke lakattaradharmasaMsthAmAM vatI rahyA hoya, teo pratye dveSabhAva rAkhavAnI jarUra nathI. teonuM darzana thaI jatAM "ararara ! ararara ! AvAnA kayAM darzana thayA--e tiraskArabhAva dAkhavo nahi. teonI keIka prazaMsA sAMbhaLavA maLe ke tarata ja te sAMbhaLIne chaMcheDAI javuM nahi, ukaLI javuM nahi-temanI asalya niMdA karavA besI javuM nahi. A rIte dveSabhAvane tyAga kare temAM akalyANa ke paNuM kalyANa ja che. paraMtu bane tyAM sudhI temanA saMsargathI dUra rahevA mAM dveSabhAva che evI kalpanA karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke je kharekhara dharmAthI che teone pitAnA durlabha sadAcAre yathAvata jaLavAI rahe te mATe zithilAcArIothI dUra rahevAnI khAsa jarUra che. kahyuM che ke-guNa ane deSa saMsargajanya che. temAMya guNavAnanA saMsargathI guNo AvatAM vAra lAge che jyAre doSavAnanA saMsargathI doSo UbhAM thatAM vAra lAgatI nathI. mATe tevAonA saMsargathI dUra rahevAmAM ja lAbha che ane kharekhara to A rIte dharma surakSita rahetA dharmamAM aMtabhUta madhyasthapaNuM paNa surakSita rahe che. ene badale jo teonA vadhu saMsargamAM rahevAmAM Ave te ulaTa bolacAla vagerene ane jhagaDAne prasaMga UbhuM thatAM je DuM ghaNuM madhyasthapaNuM hoya te paNa cAlyuM jAya. A vAta para barAbara ciMtana karavuM. jijJAsA - madhyastha AtmAo mATe uparokta rIte dveSabhAvanuM varjana saraLa che. paraMtu vartamAnakALamAM moTAbhAganA vihArakSetromAM pramAdI ane pAkhaMDI le ke pedhI gayA hovAthI, evA asaMvigna lekanA saMsargathI dUra rahevuM ghaNuM kaThina che. to zuM karavuM ? A jijJAsAnuM zlokanA uttarArdhathI samAdhAna karatAM kahyuM che ke duSkALa, rAjakIya dhAMdhala ke bIje kaI upadrava vagere kAraNene AdhIna thaIne anyatra tevAothI vegaLA rahI zakAya tema na hoya tyAre te asaMvigna leke madhye rahevuM paDe to paNa evI rIte rahevuM ke jethI ApaNuM sadabuddhimAM koI vikAra thavA pAme nahi tema ja ApaNI zuddha sAmAcArIne paNa keI hAni thAya nahi. 147nA nanu kAraNe'pyasaMvimasamIpe'vasthAne svaparopaghAtaprasaMgaH, guNamatsaribhirasaMvinaizcauryAdyadhyAropasya kathaJcidupalabdhasya pramAdAcaritasya sudUravistAraNasya tathAvidhakulepvannapAnavyavacchedAdezca karaNAt, svatasteSAM pApabandhasya bodhivAtaphalasya saMbhavAcca, na caitaddoSaparihArArtha vaMdanAdinA tadanuvartanApi yuktA, tathA sati tadgatayAvatpramAdasthAnAnumatiprasaGgAdityata Aha
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-36 viruddha AcaraNa te AjJA nathI 297 [asaMvigna jana sAthe sahavAsamAM bhayasthAna] zaMkA - kAraNone AdhIna thaIne asaMvignonI sAthe nivAsa karavAnI anujJAnI salAha ApavA jevI nathI kAraNa ke temAM svapara ubhayane hAni thavAnuM moTuM bhayasthAna che. ApaNane nukazAna e rIte ke asaMvigna leke moTebhAge guNavAna upara IrSyALu hoya che eTale teo ApaNane herAna karavA mATe corI vagereno ApaNA upara khoTo Aropa mUke, kadAcita ApaNI kaI nAnI bhUla temanA dekhavAmAM AvI jAya to tene moTuM svarUpa ApIne lokomAM ApaNane badanAma kare. vaLI ApaNuM upara roSe bharAIne sArA sArA kuLamAMthI maLatI annapAna vagerenI bhikSA mAM dAtArone bahekAvIne aMtarAya kare. teone nukazAna e rIte ke cIkaNA azubhakarmone baMdha kare tema ja bodhibIjane vinAza kare. have je A badhA doSo UbhA na thAya e mATe vaMdana vagere karavA dvArA teone anukULa karavA prayatna karIe to teomAM jeTalAM paNa pramAdasthAne hoya te badhAnI anumatina deSa lAge to have zuM 427. 1 mA 2' xax-148mA 4321 mArgadarzana avAmA mAvyu cha. ... aNuvattanAvi kajjA arattaduhraNa kAraNe tesiM / agahilagahilaniveNiva daveNaM vaMdaNAIhiM // 148 // . blekArtha :- rAgadveSathI dUra rahIne teonI anuvartanA paNa karavI. (ane te mATe) gAMDapaNa na hovA chatAM (kRtrima rIte) gAMDA banelA rAjAnI jema karavAnI jarUra hoya to) dravyathI vaMdanAdi paNa karavuM 148 . kAraNe samutpanne teSAmaraktadviSTena rAgadveSayorantarAlavartinA satA anuvartanApi anukUlabhAvasaMpAdakaceSTApi kAryA vidheyA, kairityAha dravyeNa na tu bhAvena vandanAdibhirapavAdavidhyuktavAgnamaskArAdiprakAraiH, itthaM ca na tadgatadoSAnumodanaM, bhAvavandanAdinaiva tatsaMbhavAt / ata eva yatra svalpo'pi darzanAdiguNasadbhAvo dRzyate tatra tAvatyaiva bhaktyA tadvandanAdinA na tadgatadoSAnumatiH / taduktam-[ 4553 bR. ka. bhA.] Fo"dasaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapannatta bhattIi pUae taM tahiM bhAvaM // " kenevAnuvartanA karttavyetyupamAnamAha agrahilastattvato'vikala: san ahilo vyAjavikalabhAvamApanno yo nRpasteneva, tathA hyetatsambandhaH pRthvIpure nagare pUrNo nAma rAjA rAjyaM bhuGkte, subuddhizca tasya sacivaH, tasyAnyadA kAlajJena nyavedi, deva! mAsopari vRSTistAdRzI bhAvinI yadudakapAnAllokA grahonmAdavantaH saMpatsyante, tataH kiyatyapi kAle gate suvRSTirbhaviSyati, tatazca sarva sundaraM saMpatsyata iti / idaM ca samAkarNya lokAnAM hitAya rAjJA DiDimodghoSaNA kAritA-udakasaMgrahaH kurudhvamiti / tato loke nApi sarveNa yathAsAmarthya dakasaMgrahaH kRto jAtA ca mAsopari naimittikanirUpitA kuvRSTiH, kSINaM 69 darzanazAnacaritratapovinayaM yatra yAvantaM pazyet / jinaprajJaptaM bhaktyA pUjayettaM tatra bhAvam //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 A upadezarahasya pAthA-148 ca tato lokAnAM zubhAiSTamiva. saMgrahIta jalam / pravRttazca;, lokaH kuvyApAra iva navyanIrapAne, jAtazca tataH paramaviSAda ivonmAdaH / tataH sAmantAdInAmapi gRhItajalakSaye navyanIrapAnAllokavadunmattIbhUtAnAM na kAcicceSTA rAjJA- saha milati / tatastareva mantraNAmakAri, yathA'yaM nRpo'smAsu satsu rAjyasukhabhAgI bhavati asmanmatAnanuvartakastu kiyaccira rAjyaM kariSyatIti gRhItvA badhnIma enam / evaM mantrayamANAzca te mantriNA jJAtAzcintitaM ca tena-nAsti nRpasya rAjyajIvitavyayoH rakSaNe, etadanuvartanamantareNAnya upAya iti / evaM ca rAjJA saha mantraNaM kRtvA darzitA tena kRtrimagrahonmAdaceSTA / tataH saprajAnAM sAmantAdInAmatyanta pramodaH samajani, nirvAhi tazca kAlastathaiva ceSTamAnena purANamudakaM pibatA rAjJA, tataH kAlena subhikSamabhUt , suvRttaM ca tataH sarvato bhadramiti' / ayamatropanayaH, rAjasthAnIya; AtmA, zAstrAnusAriNI buddhizca mantristhAnIyA, tadekacitenAtmanA kugraharUpamunmAdakajala parityajyAtmarakSaNArtha yAvacchubhakAlaM tadvadanuvartanApi kartavyeti / ta -- 3pa. pUrve 846]. 70"bahukuggahami vi jaNe. tadabhogaNuvattaNAi taha ceva / bhAveNa dhammarajje jA suhakAlo suvAsaMti" // 148|| phivRSTinyAye asaMdhignonuM anuvartana karavA salAha] tAtparyAW :- pUrve kahelA dubhikSAdi kAraNo AvI paDayA hoya tyAre rAga-dveSa ApaNane spazI na jAya te rIte teone (asaMvignane anukULa banAvavA mATe-prasanna karavA mATenarama pADavA mATe prayatna kare eTale ke ApavAdika zAstromAM darzAvyA mujaba vAcika namaskAra vagere prakArethI vaMdana karavA, paNa te dravyathI, nahi ke bhAvathI. bhAvathI vaMdana karavAmAM Ave to temanAmAM rahelA denI anumodanAne deSa UbhuM thAya. paNa dravyathI eTale ke haiyAnA bhAva vinA ja vaMdana vagere karavAthI teomAM rahelA doSenI anumodanA thatI nathI. eTale ja je yatiomAM leza paNa samyagudarzanAdi guNonuM astitva dekhAtuM hoya teomAM rahelA te guNone najara samakSa rAkhIne bhaktithI temane vaMdana vagere karAya che paNa temAM teonA doSanI anamedanA thatI hovAnuM mAnavAmAM AvatuM nathI. zAstramAM paNa kahyuM che (bRhataka95bhASya gAthA-4553) ke * je vyaktimAM jeTalA paNa jinAjJAnusArI darzana-jJAna-cAritra tapa ke vinaya vagere saddaguNo dekhAtA hoya. bhAvabhaktithI te guNonI pUjA karavI." anuvartana karavAmAM Ave che te paramArthathI gAMDe na hovA chatAM paNa kRtrima rIte gAMDapaNano dekhAva karanAra rAjAnA udAharaNathI suMdara rIte samajI zakAze. - dRSTAMta :- pRthvIpura nagaramAM puraNa nAmane rAjA rAja kare che. tenA maMtrInuM nAma subuddhi che. ekavAra jyotiSIe AvIne kahyuM ke-deva! eka mAsa pachI e varasAda thaze ke jenuM pANI pIvAthI lAke pAgala thaI jaze. pachI keTalAka kALa pasAra thaze tyAre je sAre varasAda thaze tenuM pANI pIvAthI badhuM rAbetA mujaba suMdara thaI jaze. 70 bahukugrahe'pi jane tadabhogAnuvartanAdi tathA caiva / bhAvena dharmarAjye yAvatsukhakAlaH suvarSa miti //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-36 viruddha AcaraNa te AjJA nathI 269 e sAMbhaLIne rAjAe lokonuM ahita na thAya te mATe cetavaNurUpe nagaramAM Dhela pITAvIne lokone jaNAvyuM ke tame thAya teTalA pANIno saMgraha kare. badhA lokoe pitapatAnI sAmagrI anusAra pANIno saMgraha karI lIdho, barAbara eka mAsa pachI pelA jyotiSIe kahyA mujaba kuvRSTi thaI. bIjI bAju jANe ke lokonuM puNya phuTI gayuM hoya tema saMgraheluM pANI paNa khUTavA lAgyuM. buddhi bagaDI hoya tyAre mANasa jema avaLuM vetaraNa kare tema te nagaranA lokoe paNa taLAva vageremAM bharAyeluM kuvRSTi jaLa pIvAnuM zarU karyuM. eTale teone sabhAnapaNuvALAne atizaya kheda karAve tevo unmAda thavA mAMDyo. dhIme dhIme sAmanta vagere adhikArI lokoe saMgraheluM pANI paNa khUTavA lAgyuM ane teoe paNa nagarajanona anakaraNa karIne kavRSTi-jaLa pIvA mAMDayuM. badhAya gAMDA banyA. rAjA ane maMtrI be DAhyA rahyA. eTale eka navI Apatti UbhI thaI. gAMDAoe joyuM ke ApaNe jevuM karIe chIe tevuM vartana rAjA to karato nathI. teoe vicAra karyo ke eka bAju ApaNe chIe eTale rAjA badhA mojazekha karI zake che. paNa bIjI bAju ApaNe kahIe ke batAvIe tema te kazuM karato ja nathI. ane kone khabara keTalo lAMbe kALa AvI rIte rAjagAdI para cAMTI raheze mATe ene pakaDIne bAMdhIe. have teone Ave vicAra karatA jeIne maMtrIne khabara paDI javAthI teNe vicAryuM ke rAjAnuM rAja ane prANa bane jokhamamAM che. A ApattimAMthI ugaravuM hoya to be gAMDAo jema kare tema karavuM e ja chevaTano upAya che. A rIte rAjA sAthe masalata karIne rAjA ane maMtrIe paNa. banAvaTI pAgalapaNAnI ceSTAo dekhADavA mAMDI. nagaranA loko ane sAma te vagere. harakhathI gelamAM AvI gayA. rAjAe te junuM saMgraheluM pANI pItA pItA ane banAvaTI pAgalapaNuM dekhADatA dekhADatA Apattino kALa pasAra karyo. pharI pAcho sAro varasAda thaye ane lokonA pAgalapaNane aMta Avyo. badhAM ja DAhyA banI gayA ane sarvatra AnaMda vyApI gaye. - daSTAMtane upanaya A pramANe che. rAjAnA sthAne ApaNo AtmA che. zAstrane anusaratI saddabuddhi maMtrInA sthAne che. zAstrane ja anusaravAnA valaNavALA AtmAe kadA graharUpI unmAdaka pANIno tyAga karIne AtmarakSA mATe sAvadhAna rahevuM ane zubha avasaranI rAha jotAM jotAM karavI paDe to te asaMvigna lokenI anuvartana paNa karavI. zrI upadezapada zAsa (zleka 850)mAM paNa kahyuM che ke-"ghaNuM kadAgrahI le kaeNmAM rahyAM hoIe tyAre teonA kadAgrahane bhega na banatAM teonI anuvartana karavA dvArA dharmarAjyamAM TakI rahevuM. savRSTi tulya zubhakALa Ave tyAM sudhI e rIte vartavuM." 148 ___nanvAtmarakSaNArthamasaMvimAnuvarttanAyAmasayatAvizeSaprasaGgaste'pi hyAtmAnaM rakSitumanyamanuvartanta evetyAzaGkAyAmAha zaMkA -je AtmarakSaNa mATe paNa asaMvigna lokonuM anuvartana karavAmAM Ave te asaMyata ane saMyata sAdhuomAM kaI taphAvata rahetuM nathI. kAraNa ke asaMya paNa pitAnI jAtane bacAvavA mATe bIjAonuM anuvartana karatA ja hoya che. uttara : sA AyarakkhaNaThaM taM ANAjogao Na iyarAvi / so a guruniogeNaM bhaNaMti tallakSaNaM iNamo // 149 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-149 zleAkA :-asa`vignAnI anuvanAthI je AtmarakSA karavAmAM Ave te AjJAyAgane anusarIne, nahi ke khIjA koIne anusarIne ane te paNa guruparatantratAthI jANI zakAya che. gurunAM lakSaNo A pramANe kahyAM che-14lA sA'saMvidmAnuvarttanA AtmarakSaNArtham, tadAtmarakSaNaM AjJAyogataH = AjJAyogamAzritya / natvitarathApi = viSayecchAdyarthamapi, tathA ca na saMyatA'saMyatasAmyamiti bhAvaH / AjJAyogo'pi kathaM vyavatiSThata ityAha-sa cAjJAyogaH guruniyogena = gurupAratantryeNAnyathA samyag tadanavabodhaprasaGgAt / ca kIdRzo bhavatItyAha - tallakSaNaM - gurulakSaNaM idaM bhaNanti pUrvAcAryAH // 149 // tAtparyA :-asa'vigna leAkeAnu anuvartana karIne paNa je AtmarakSA karavAmAM Ave che te pAtAnI mati kalpanA mujaba nahi paraMtu bhagavAnanI AjJAne anusarIne karavAmAM Ave che. asa'vigna leAkeAnI anuvanA karavAthI sArA sArA annapAnAdinA lAbha thaze.. ItyAdi vaiSayika AkAMkSAone tRpta karavA mATe te karavAnI nathI. asa yatA je bIjAnI anuvanA kare che te vayika AkAMkSAone pUrNa karavA mATe. A rIte sayata ane asayatanI AtmarakSA mATe parAnuvartanAmAM ghaNuM aMtara che. AjJAyAga paNa kevA svarUpe vyavasthita che tenI jijJAsA hoya teA uttarArdhamAM kahyu` che ke te AjJAyAganuM svarUpa paNa gurune paratatra banI rahevAthI arthAt dila lagAvIne tenI upAsanA karavAthI yathArtha paNe jANI zakAya che. guru kevA hAya te jANavuM hAya te pUrvAcArcIe tenA je lakSaNA kahyA che. te have kahIzu'nA149lA 270 1 * mAdhyasthya mAdhyasthyameva zAstrArtho yena taccAru sidhyati / sa eva dharmavAdaH syAdanyad bAlizavalganam // 1-71 // --zAstranuM tAtparya madhyasthabhAvanI siddhimAM che. jenAthI suMdara madhyasthabhAva siddha thAya te ja kharo dharmavAda che. bAkI badhuM bAliza pralApatulya che. --adhyAtmAniSada
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 38-sadgurUne oLakhavAnA lakSaNA ubhayavi ya kiriAparo daDhaM pavayaNANurAgI ya / samayapaNNava pariNao a paNNo a accatthaM // 150 // [ upa pada 852] zlokA :--je utsarga-apavAda ubhayanA jJAtA hAya, kriyArata hAya. pravacanamAM dRDha raMga hoya, svasiddhAnta prarUpaka hoya, pariNata hoya ane atyaMta buddhizALI hoya, 150nA ubhayajJaH = utsargApavAda-kalpyA kalpya - nizcayavyavahArAdipadArthadvaita paricchedI / api ca kriyAparo=. mUlaguNottaraguNArAdhanAyAM baddhakakSaH / dRDhamatyarthaM pravacanAnurAgI ca = jinavacanaM prati bahumAna - vAn, tathA svasamayasya=caraNa karaNAdyanuyogabhedabhinnasya prarUpakastaistairupAyairupadezakaH, pariNatazca vayasA vratena ca, prAjJazca = bahubahuvidhAdigrAha kabuddhimAn, atyarthamatIva, evaMvidhena hi guruNA prajJApyamAno'tha na kadAcidviparyayabhAgU bhavatItyevameSa vizeSyata ityevaMbhUto guruH zraddheyaH // 150 // tAtparyA :-utsa-apavAda, kalpya akalpsa, nizcaya-vyavahAra, avasara-anavasara vagere dvaita padArthAnA samyag jJAtA hoya mULaguNa ane uttaraguNa saMbaMdhI AcArakriyAanuSThAneAnI ArAdhanA karavAnI lAlasAvALA hoya, jinavacanamAM-jainazAstraAgamAmAM atyaMta anurAga hoya, caraNakaraNa-dravya-gaNita-dharmakathA A cAreya anuyAgAmAM guthAyelA jainasiddhAntanA judA judA aneka prakArathI yathArtha upadezaka hAya, vayathI pariNata hoya tema ja vratAthI paNa paripakava hoya. matijJAnanA bahubahuvidha vagere je bhedo che te bhedothI vastune sArI rIte pArakhavAnI buddhi hoya, arthAt atyaMta buddhizALI hoya. AvA gurue jaina zAsanamAM atyaMta zraddheya che. AvA guNAvALA guru je je siddhAntanI prarUpaNA kare che temAM kanyAreya paNa viparyAsa thavAnA sa'bhava nathI. 5150nA svasamayaprajJApakatvaM vizeSato lakSayati - [ sanmatitarke - 3-45 ] gurunA upadarzita guNAmAM svasiddhAntanI prarUpaNAnA guNa mahattvanA hovAthI tenu *vizeSa lakSaNa zrlAka-151mAM sammati tarkanI gAthAthI darzAvyuM che-- [hetuvAda ane AgamavAdanI vizeSatA ] jo uvApakkhami heuo Agame ya Agamio / so sasamayapaNNavao siddhatavirAhago aSNo / / 151 / / zlokA :-je hetuvAda pakSamAM hetunirUpaka che ane AgamanA viSayamAM AgamaprarUpaka che te svasiddhAntanA prarUpaka che. bAkI bIjA siddhAntanA virAdhaka che. 151 yaH kazciddhetuvAdapazle=jIvakarmAdau yuktimArgasahe vastuni hetuko = yuktipraNayanaprabINaH, Agame ca= devaloka pRthvIsaMkhyAdAvarthe AgamamAtragamye Agamika: = AgamamAtraprajJApanApravINaH sa svasamayaprajJApaka ucyate / vyavacchedyamAha -- siddhAntavirAdhako = jinavacanAnuyoga vinAzakaH anyaH = prAguktavizeSaNavikalaH sAdhuH / tathAhi yuktimArga saheSvapyAgamagamyatvameva puraskurvatA tena nAsti -
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 upadezarahasya gAthA-para kAdipraNItakuyuktinirAkaraNAbhAvAnna zrotRNAM dRDhA pratItiH kata pAryate, AgamagamyeSu tu yuktipathAtIteSu yuktimuTuMkayannasaMpAditaniyatArthapratItiviphalArambhatvena svayameva vailakSyaM bhajate, zrotuzvAnAdeyavacano bhavatIti na viparItavyavahAriNA tena samyasiddhAnta ArAdhito bhavati // 151 // etadvilakSaNaM gurutvaabhimaaninmvgnnynnaahtAtparyAtha -jainadarzanamAM prarUpita padArtho sAmAnya rIte be vibhAgamAM vaheMcAyelA che. (1) yuktigamya (2) AgamamAtra gamya. je upadezaka yuktigamya padArtho dA. ta. jIva karma vagerenI siddhi karavA mATe eka pachI eka prabaLa yuktionuM nirUpaNa karavAmAM pravINa che tema ja bAra devaloka-sAtapRthvI vagere saMkhyAnI bAbatanA nirUpaNamAM yuktionuM pradarzana nahi karatA devaloka vagerenI saMkhyAmAM AgamapramANane ja pradhAnatA Ape che, te svasamaya prajJApaka jANa. enAthI viparIta rIte prarUpaNa karanAra upadezaka siddhAntane -jinavacana anuyegano vinAzaka che-virAdhaka che. je padArtho siddhAntamAM darzAvAyA hoya te uparAMta yuktiothI paNa jenI saTatAnuM pratipAdana karI zakAya tema hoya tevA padArthanI bAbatamAM "bhAI...!A te yuktigamya nathI, AmAM Agama sivAya bIjuM kaI pramANu ja nathI." Ama kahyA kare te tenAthI nAstika vageree upadazita kuyuktionuM khaMDana na thavAthI svasiddhAntamAM zrotAone daDha pratIti karAvI zakAtI nathI. e ja rIte pitAnI jAtamAM tArkikapaNAnuM abhimAna rAkhanAra upadezaka mAtra AgamabAdhya devakanI saMkhyA vagere AbatamAM yuktio TAMkavA besI jAya te game teTalI yuktio laDAve te paNa anekAnta Adi dene parihAra na karI zakavAthI te viSayanI bAbatamAM zrotAjanene Dha-pratiniyata pratIti karAvI zakato nathI. ane jyAre zrotAjanenA mukha uparathI pitAnA nirUpaNanI nirasatA joIne potAnI badhI mahenata dhULamAM maLI rahI hovAnuM bhAna thAya tyAre potAnuM paNa meTuM paDI jAya che ane zrotAomAM tenuM vacana Adeya banatuM nathI. eTale A rIte avaLA raste gADI hAMkanAra te upadezaka siddhAntane ArAdhaka thavAne badale virAdhaka thAya che. 151 " [nAmadhArI guruothI sAvadha rahevAnI jarUra]. je vyaktimAM uparokta guNa na hovA chatAM paNa pitAnI jAtane guru samajI bese che. teo avagaNanAne pAtra che. teonI avagaNanA leka-15ramAM vyakta karI che - jo eaguNaviutto. so niddhammo suaM viDaMbaMto / gurunAmeNaM loe bolei bahU jao maNi // 152 // zlekArtha - jemAM A guNa nathI te nirdhamI pitAne guru kahevaDAvIne zrutanI viTaMbaNA karate ghaNAM lekane DubADe che. (zAstramAM kahyuM che ke- 1parA ___ya etadguNaviyuktaH=ubhayajJatvAdiguNarahitaH, sa nirmA=zrutacAritradharmaparAGmukhaH, gurunAnA chad =ninamate vizvanuM sannAdeza gurvAzritaM zAsana na* thAna [] miti vasunAmazraddhAjnnaat, boleitti majjayati saMsArasamudre bahUn janAn svAbhigRhItAdRSTakalyANamugdhamatilokAn / yato bhaNita sNmtyupdeshmaalaado-||152|| * 'nAsssthAsthAnamiti pAThenAtra bhAvyam /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 37-sadgurune oLakhavAnA upAyo 273 tAtparyAthI - je vyaktine utsarga-apavAda vagere dveta padArthonI yathArtha jANakArI nathI evI vyakitazrata ane cAritradharma ubhayathI bhraSTa thayela che. nirdhamI je pitAne mugdha lokamAM gurU kahevaDAvato hoya te kharekhara te jainazAsananI viTaMbaNuM karate hoya che ane AvA gurUone panAre paDeluM janazAsana e zraddhA-vizvAsAdinuM sthAna nathI. A azraddhAbhAva ghaNuM lokone utpanna kare che athavA ghaNAM lokonI zraddhAne teDI nAMkhe che ane e rIte jeoe haju kalyANanuM me paNa joyuM nathI tevAne, pitAnA mithyA upadezathI raMgAI cukelA mugdhabuddhivALA lokone saMsAramAM DUbADe che-rakhaDatA karI de che. zrI saMmatitarkasUtramAM tema ja upadezamALA vagere zAstramAM paNa AvA ja tAtparyavALuM kathana upalabdha thAya che- 15rA [ghaNuM bhaNavA chatAM siddhAntane duzmana ?] jaha jaha bahussuo samao a sIsagaNasaM parivuDo a / aviNicchio a samae taha taha siddhtpddinniio||153|| plekArtha - jema jema bahu jANato jAya, ghaNune mAnya banatuM jAya ane aneka ziSya parivArathI vadhatuM jAya tema tema te siddhAntane duzmana banato jAya che kAraNake zAstrathI nizcita ( pariNato nathI. 153 yathA yathA bahuzrutaH paripaThitabahavAgamaH, saMmatazca bahumataH saMsArAbhinandinAM gatAnugatikapravAhapatitAnAM tadanuvartinAM cAnyeSAM bAhyADambaradarzanamAtroditavismayAnAM mugdhamatInAM ca, ca= punaH ziSyagaNairvineyavRndaiH saparivRtaH samantAt parivRtaH, avinizcitaH samyagapariNatazca pravacane, aidamparyAjJAnAdviratyAhavAcca, tathA tathA siddhAntapratyanIko raMjanakalAdeyatAparadhyandhanabAhulyahetuyogAgniHzaMkamasatpravRttyA yathAsthitasiddhAntasya viparyAsApAdanAt, ato nedRzagurvAzrayaNaM yukta kintUktaguNavadgurvAzrayaNameva zreya iti bhAvaH // 153 // tAtparyA - je veSadhArI sAdhue siddhAntanuM hArda jANavAnI tasdI ja lIdhI nathI, zuddha tAtparya jANavAnI kaI jijJAsA ja nathI ane je kAMI jANyuM tene amalamAM mUkavA arthAt viratibhAva pratye jhukAva vadhatuM jAya e rIte pravartavAmAM rasa ja nathI ane kevaLa ghaNuM ghaNuM AgamazAstranuM vaizAkhanaMdananI jema avalokana karI jAya ane pitAnI jAtane AgamavizArada samajI bese che, tema ja bhavAbhinaMdI ane gatAnugatika gADarIyA pravAhamAM bhaLanArA ane teonuM anuvartana karavAmAM nimagna evA bAhyADaMbara dekhIne ja netra ane mukha pahoLuM karI besanArA ghelIbuddhivALA lokomAM vadhAre ne vadhAre mAnya -mAnanIya-AdaraNIya banatA jAya; vadhune vadhu mAna sanmAna meLavatA jAya; tema ja te veSadhArIomAM daNirAga dharAvanAra ane teonA caraNe jIvana samarpaNa karI besanAra anekAneka ziSyane parivAra jema jema teone vadhatuM jAya tema tema te veSadhArI guruo kharekhara te janazAsananA virodhI banatA jAya che, 35
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-153-155 siddhAntavirodhI thavAnuM kAraNa e che ke te je kAMI bhaNe che te mAtra leAkara'jana kaLAmAM kuzaLa thavAnA hetuthI bhaNe che, jema jema aneka leAkeAmAM mAnya banatA jAya che tema tema tenA azAstrIya vacanAmAM leAkeAnA AdeyabhAva thatA jAya ane aneka ziSyane piravAra vadhe eTale bIjAenI AMkhamAM sahelAithI dhULa nAMkhI zake, A traNanI mukhyatAvALA bIjA paNa aneka hetunA yAgathI te niHza'kapaNe paraleAkapratye AMkha ADA kAna karIne asatpravRttie AcarI zake che ane tenAthI vAstavikatAnusArI jainasiddhAntAne sahelAIthI palaTI nAMkhe che. athavA lAkone satyasiddhAntA pratye viparyAsabhAva jAgrata karavAmAM mahattvanuM nimitta bane che. eTale AvA gurUnA Azaro levA ucita nathI. pUrvokta ubhayajJatAdi guNagaNAlaMkRta sadgurunA Azaro levAmAM ja kalyANa che. 5153nA [sadgurusevAthI sUtrA lAbha] 274 sugurusevayA kathamAjJAyogalAbha ityAha zloka-149mAM saddagurunA niceAgathI=sevAthI AjJAyAganI prApti thavAnuM kahyu che te kaI rIte ? e 154mA zrlAkamAM raju kare che-- suttatthANa visuddhI sIsANa hoi sugurusevAe / sutAo va atthe vihiNA jatto daDho jutto // 154 // zleAkA :-sadgurunI sevAthI ziSyAnA sUtrArthI vizuddha thAya che ane sUtra karatAM paNa arthamAM dRDha prayatna karavA vadhAre sArA che. 51545 ziSyANAM sugurusevayA sUtrArthayorvizuddhirbhavati tatprasAdAyattatvAttasyAH, iyameva ca paramA bhagavadAjJA, sUtrArthayorapi madhye'rtha eva balavAniti vyaJjayannAha - sUtrAdapyarthe vidhinA maMDalIkaraNAdirUpeNa dRDho yatna karttuM yuktaH // 154 // tAtparyA :-sadgurunI upAsanAthI apAra mahimAvaMta sUtra ane artha prApta thAya che ke je hajAro rUpiyAnA kharce paNa durlabha che. sUtrArtha prApta thayA pachI paNa temAM svadoSathI azuddhi rahI javA pAmI hoya teA tenuM vizuddhikaraNa paNa sadgurUnI kRpAthI thAya che eTale saddagurunI sevA-upAsanA ane te dvArA sUtrArthInI prAptimAM dRDha udyama karavA e ja bhagavAnanI paNa parama AjJA che. sUtrAnI prAptinA udyamamAM paNa sUtra karatA anu anekagaNu mahattva hAvAthI e arthanI prApti mATe vizeSataH vidhinuM pAlana, dA. ta. gurUnu Asana bichAvavuM, vaMdana karavuM, maMDaLI AkAre vartuLAkAre temanI samakSa dIkSA paryAyanA kramanu" ulla'ghana thAya nahi te rIte besI javuM vagere vinayAdimAM dRDha prayatna karavAnuM kahyuM che. 154aa prazna :-zA mATe sUtra karatA anu` vadhAre mahattva ? uttara : mUaM kevalasutaM jIhA puNa ho pAyA attho / so puNa caUhA bhaNio haMdi payatthAibheeNa / / 155 / / zleAkA :-kevaLa sUtra mU'gu' che jayAre artha e khelatI jIbha che. te arthanA padArthADhi bhedathI cAra prakAra che. 15pAA
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-37 sazurune oLakhavAnA upAya 275 mUka-mUkapuruSatulyaM kasyacidarthasyA'vAcakam kevalasUtra vyAkhyAnarahitasUtram, arthaH punaH prakaTA jihvA parAvabodhahetutvAditi tabhedAnAha-hadItyupadarzane, punararthaH padArthAdibhedena caturkI matiH | taTum--[ 38-852] 71"payavakkamahAvakkatthamaidaMpajja ca ettha cttaari| suabhAvAvagamaMmI haMdi pagArA viNidiThThA / tatra padArtho yathAzrutArthaH, padyate-gamyate'rthaH sAmAnyarUpo'cAlitA'pratyavasthApito yeneti cupa. . tAraM-883] 72 "barathapaUTIB nA ghartha horuM siddhati " vAkyArthazcAlanA, mahAvAkyArthazca pratyavasthApanA, aidamparyArthazca tAtparyArtha iti // 155 // [sUtrathI paNa vadhu mahattva athavuM]. tAtparyArtha :-sUtra ane arthamAM arthanI mahattA hovAnuM kAraNa e che ke jyAM sudhI sUtranI vastusthitine anusaratI vyAkhyA karavAmAM na Ave tyAM sudhI mUMge mANasanI jema te phakta aMgulInirdezAdi sUcana mAtra karI zake che, paraMtu bIjAne spaSTa baMdha karAvI zakatuM nathI. jyAre artha e vAkpaTu manuSyanI belatI jIbha samAna che. tAtparya e che ke dArUDha thayela artha jijJAsuone spaSTabodha thavAmAM mahattvano bhAga bhajave che. vaLI, tIrthaMkara paramAtmA dvArA zabdamaya arthopadeza thayA pachI gaNadharabhagavaMte tene anusarIne sUtranI racanA kare che, mATe paNa sUtra karatA artha abhyahita (arcanIya) che. vizvavartI vastuo ke niyamanuM saMkSepathI atyalpa zabdomAM sUcana-saMta mAtra kare te sUtra kahevAya che ane zakya paNa jarUrI vistArathI tenuM pratipAdana karanAra vAkasamUhane artha kahe che. A "artha' zabdathI ahIM vizvavata dravyaguNAdi bhAvAtmaka vastuo samajavAnI nathI. ahIM je arthanI mahattA darzAvI che te arthanA sAmAnyataH cAra prakAra che. upadezapadamAM (gAthA-859) te A rIte darzAvyA che. padArtha, vAkyartha, mahAvAkSArtha ane audaMparyArtha, vyAkhyAvidhinA A cAra prakAra zAstranA bhAve jANavA mATe pharamAvyA che. yathAbhASita zabdArthane sAmAnya artha bhAsamAna thAya tene padArtha kahevAya temAM praznottarane samAveza hoto nathI. kahyuM che ke sAmAnya artha mAtranuM baMdhana karavAthI pada kRtakRtya thaI jAya che." vAkyartha eTale cAlanA, cAlane eTalo padArthanA viSayamAM praznaprAga zaMkA uThAvavI. mahAvAkyartha eTalo pratyavasthApanA, eTale ke praznanuM sayuktika nirAkaraNaHzaMkAnuM sayukti samAdhAna, aidaMparyArtha eTale tAtparyArtha. je vaktAnI IcchAmAM megha (A ja) athavA tava (te ja) ghara eTale ke "pradhAna che." tevI IcchAne audamparya athavA tAtparya kahevAya. tevI IcchAne vyakta karanAra vAkyapragane audaMparyArthaka athavA tAtparyArthaka kahevAya. 15pA itthamarthacAturvidhyamanyeSAmapi samatamityAha71 pada 1 vAkya 2 mahAvAkyArtha 3 aidaMparya 4 cAtra catvAri / zrutabhAvAvagame handi prakArA vinirdiSTAH / / 72 artha padanAt yasmAdatra padaM bhavati siddhamiti //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 upadezarahasya gAthA-15 upara darzAvyA mujabanA cAra prakAramAM bIjAonI paNa saMmatine zloka 156 mAM pragaTa karI che- aNNe hi vi paDivannaM eaM sattaggahAU NaTThassa / bhaTThassa ya maggAo maggannANassa NAeNaM // 156 // zlekArtha - bIjAoe zatrunA gharamAMthI bhAgI chUTelA, mArgathI bhraSTa thayelAnA mArgaviSayaka jJAnanA udAharaNathI arthanI caturvidhatAne svIkAra karyo che. 15dA ___ anyairapi etatpUrvoktam pratipannamaMgIkRtam , kathamityAhazatrugrahAnnaSTasya pATilaputrAdau prasthitavataH puruSasya kAzcidviSamAM bhuvaM prAptasya zatrAvupasthite 'ahipyatyayami'ti bhayAt palAyitasya, tato mArgAd bhraSTasya mArgajJAnasya mArgAvabodhasya jJAtena=dRSTAntena, tasya hi mArgajijJA-- sArtha dUre puruSamAtramajJAtavizeSaM dRSTvA sahasA tatsamIpagamanaM na saMbhavati kadAcicchatrurapi bhavedayamiti saMdehAt, nApi tasya parivrAjakAdiveSadhAriNo'pi samIpe pathapRcchArtha gamanaM yukta zatrorapi pathikavizvAsanArtha tathAvidhaveSapratipatteH saMbhAvyamAnatvAt / bAlavRddhAdibhyaH satyavAditayA'numatebhyaH pRcchAyogyaM tu puruSaM jJAtvA'nukUle manaHpavanazakunAdinA nirupadravamArgaparijJAnArtha tatsamIpagamanaM yujyate, evaM hyatra puruSamAtradarzanatulyaH padArthaH, zatruveSabhedadarzanatulyo vAkyArthaH, bAlAdibhyaH prAmANikapuruSAvagamanatulyo mahAvAkyArthaH, aidamparyArthastu 'zuddho'dhikArI praSTavya' iti draSTavyam // 156 // [bhAgI chUTelA puruSa dvArA mArgASaNanuM udAharaNa ] tAtparyAtha - anya vicArake arthanI caturvidhatA darzAvavA mATe eka udAharaNa raju kare che-temAM eka puruSa che je duzmananA gharamAMthI bhAgI chUTo che, pATalIputrAdi nagara tarapha jaI rahyo che paNa kaIka mArganI viSamatAnA kAraNe vikaTa paristhitimAM mukAyele che, "tyAM je zatru AvI caDyo te pakaDIne laI jaze evA bhayathI palAyana thaI rahyo che. paraMtu mArga cUkI gayA che, A puruSa punaH saraLamArganuM jJAna karavA mATe je paddhati apanAve che te paddhatithI padArthodine bheda spaSTa thaI jAya che. te A pramANe-je mArge cAlIne gAma ke nagaramAM javuM che te mArga jANavAnI AturatA ghaNuM che. evA avasare dUra dUra kaI ajANyA puruSa dekhAto hoya te paNa tene mArga pUchavA mATe jhaTa daIne paga upaDatA nathI kAraNa ke tenA manamAM saMdeha che ke kadAca dekhAto mANasa zatru hoya te ! dUra dUra kaI saMnyAsI veSadhArI dekhAya te enI pAse paNa mArga pUchavA mATe ekadama doDI javuM tene yogya lAgatuM nathI. saMbhava che ke vizvAsamAM laIne musApharone ThagavA mATe dumanamAMthI ja keIe saMnyAsIne lebAza dhAraNa karyo hoya. tyAre te avasthAmAM tyAM satyavAdIpaNe vikhyAta thayelA hoya tevA bALa-yuvAna ke vRddha puruSa najare caDI Ave temAMthI jijJAsita mArganI skuTa mAhitI dharAvanAra ane salAha levA gya koI eka puruSa vizeSane pasaMda karI tyAra pachI anukULatAe manamAM pure utsAha hoya tyAre,
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-37- saddagurune oLakhavAnA upAya. ra77 anukULavAyu vagere zukane joIne nirupadrava mArgane jANavA mATe tenI samIpa javAnuM gya samaje che. AmAM dUra dUra je ajANyA purUSa mAtranuM darzana thaI rahyuM che te padArthadhatulya che. te purUSa aMge uddabhavatI zatru ke pracchanna veSadhArI zatrunI zaMkAthI garbhita darzana-vAyArtha bedha tulya che. najare caDI rahelA bALavRddhAdimAMthI prAmANika puruSane zodhI kADhavA tulya mahAvAyArthe bedha che. daMparyArtha e che ke badhI rIte vizvAsapAtra hoya tevA adhikRta puruSane pUchavuM. paNa jene tene pUchatA pharavuM nahIM. 5156 ___etadapi bhAvayitavyamiha tIrthocchedabhirubhiH-vidhivyavasthApanenaiva yakasyApi jIvasya samyag bodhilAbhe caturdazarajjvAtmakaloke'mAripaTahavAdanAtIrthonnatiH, avidhisthApane ca viparyayAttIrthocchedaH eveti // tirthochedanA bhayavALAoe e paNa vicAravuM joIe ke vidhinuM pratipAdana karavA dvArA eka paNa chavane samyagU bedhi lAbha thAya te 14 rajumaya saMpUrNa lekamAM amArine paDaha gAjI UThavAthI tIrthanI unnati thAya che. jyAre avidhinuM pratipAdana karavAmAM viparIta phaLa hovAthI tIrthane uccheda thAya che.] gaviMzikA lai. 15-upA. yazovijayakRta TIkA
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 38--paripUrNa arthopalabdhinAM mahattvapUrNa aMgo : padArthodi. padArthAdInAmeva saMbhUya kAryakAritvaM vyavasthApayati padArtha-vAkayA vagere parasparamIlitabhAve eka bIjAthI sApekSa rahIne eka kAryanI siddhi karanArA che. cAramAMthI ekeya svataMtra-nirapekSa nathI. e zlAka 157mAM darzAvyuM che- ettha payatthAINaM miho avekkhA hu puSNabhAvaMga / loaMmi Agame vA jaha vakkatthe payatthANaM // 157 // zleAkA :- padArtha AdinI paraspara apekSA pUrNa bhAvanu aMga che. jema laukika ke Agamika vAkayAmAM padArthonI paraspara apekSA pUrNa bhAvanuM aMga hoya che. 1paNA atra padArthAdiSvarthabhedeSu, padArthAdInAM mithaH = parasparamapekSA = kramikotpAdarUpA, pUrNabhAvAMgaM = ekopayogAzrayayAvatparyAyasiddhinibandhanam, loke Agame vA yathA vAkyArthe padArthAnAm / atha vAkyArthapratItau padArthapratItInAM hetutvAttatra tadapekSA yujyate, prakRte tu padArthAdInA maidamparyArthaparyavasannatvena kAryAntarAbhAvAt kva mitho'pekSAstviti cet na, yAvatpadArthapratItIMnAmeva vAkyArthapratItitvena teSAM parasparamapekSAvatpadArthAdInAM parasparamapekSopapatteH, sApekSapadArthAdisamudAyAtmakopayoga eva tadAvaraNakSayopazama hetutvAt // 157 // tAtparyA :- padArtha vAkayA vagere je cAra bheda darzAvyA che teomAM kramika utpAda svarUpa paraspara apekSA hAya che. ane A paraspara apekSA ja pUrNabhAvanu aMga che arthAt dIrgha eka jJAne payAgaantagata jeTalA paNa bhinna bhinna paryAya hAya che te badhAnA mIlita bhAve prAdurbhAva thavAmAM hetubhUta che. A kathananu tAtparya e che ke sUtranA saMpUrNa artha mAtra padArtha ke vAkayAmAM samAI jatA nathI, para`tu padArthAdi cAreyamAM avibhaktabhAve samAyelA che. eTale jyAM sudhI paraspara sApekSabhAve padArthAdi cAranA khAdha udbhavatA nathI, tyAM sudhI te bedha sUtranA paripUrNa arthodharUpa banatA nathI. paripUrNa abAdha avayavInI jema eka ja upayAgarUpa hoya che. jyAre padArthAdi apara apara medhaparyAyA e pelA avayavIbhUta upayAganA agarUpa hoya che ane agarUpe ja temAM antabhUta hoya che. jo teo paraspara nirapekSa hoya tA eka avayavIrUpa paripUrNa adha asa`panna ja rahe, AgaLa apAnArA udAharaNathI A vastu barAbara samajAze, laukika ke Agamika vAkayAnA je vAkayAtha hoya che te vAkayA emane ema labdha svarUpa banI jatA nathI. vAkayanA aMgabhUta padonA artho sApekSabhAve paraspara bhegA thavAthI eka vAkayAnuM mALakhuM taiyAra thAya che. e ja rIte padmAdi paNa paraspara bhegA thaIne eka sUtranA paripUrNa arthamALakhAne taiyAra kare che. (evA artha paNa eka eka sUtranA anata hoya che e alaga vAta che.) zaMkA :- vAkayAnA khAdhamAM padmazravaNujanya vividha padArtha bAdha hetu heAvAthI vAkayAmAM padArthonI paraspara apekSA hovAnuM kathana ucita che. kintu prastutamAM padmAdiedhamAM pUrvottara kAraNakArya bhAva hovA chatAM te cAreya bhegA thaIne koI eka navA artha edhane janma ApatA nathI eTale temAM paraspara apekSA hovAnu kathana kaI rIte saMgata thAya ?
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-38 paripUrNa arthepalabdhinAM mahatvapUrNa aMgo padAryAdi 279 samAdhAna :- padArthonI pratItithI vAkyarthanI pratItine alaga mAnavAnI jarUra nathI. padArthonI je mIlitabhAve pratIti che te ja vAkayArtha pratItirUpa che. arthAt bhinna bhinna padArthonI pratIti avayavAtmaka che ane vAkyartha pratIti avayavI svarUpa che. A be pratIti alaga alaga hovAthI jema tenI paraspara sApekSatA siddha thAya che te ja rIte prastutamAM paNa padArthodimAM paNa paraspara apekSAbhAva siddha thAya che. paraspara sApekSa padArtha-vAkyArthIdi samudAyAtmaka upayoga eka ja hoya che ane tevA samudAyAtmaka upayogamAM ja jJAnAvaraNa karmano kSayapazama hetu che. eTale paraspara nirapekSa bedhanA udabhavanI saMbhAvanA nathI. 1 tatra loka eva tAvatpadArthAdInAM mitho'pekSAM vyutpAdayati zloka-158mAM paripUrNa arthamAM padArthodinI paraspara apekSAne laukika vAkyanA daSTAnathI spaSTa karI che- 'purao cidvai rukkho' iya vakAo payatthabuddhIe / IhAvAyapaoaNabuddhIo huti iyarAo // 158 // plekArtha - "sAme vRkSa UbhuM che A padArthabuddhi dvArA anya paNa IhA-apAya -prajanabuddhione uddabhava thAya che. 158 'puratastiSThati vRkSa' iti vAkyAt padArthabuddhayA 'madabhimukhadezasthityAzrayo vRkSa' ityAkArayA IhApAyaprayojanaviSayA itarA vAkyArthamahAvAkyAthaidamparyAthadhIrUpA tuddhayo bhavanti / tathAhi-'agre vRkSastiSThatI'ti pratItyanantara vRkSo bhavannayaM kimAmro vA syAnnimbo veti vAkyArthapratItiH prAdurbhavati, tataH prativiziSTAkArAvalokanenAmra evAyamiti mahAvAkyArthadhI: syAt , tataH puraH sarasAmrArthinA pravattitavyamityaidampArthadhIriti / na hyevaMprakAraM vinA nirAkAMkSapratItiH siddhayet, padArthamAtrajJAnAt padArthasmAritavizeSArthajijJAsArUpAyA AkAMkSAyA anucchedAdvAkyArthasyA'paryavAsitatvAt // 158 // . tAtparyAtha:- "puratastiSati vRkSa" A eka laukika vAkya che. jeno sAmAnya padArtha e che ke "madabhimukhadezAvasthitino Azraya vRkSa che." (mArI samakSa je deza che tenA para avasthAnakriyAno Azraya vRkSa che.) A sAmAnya padArtha buddhimAM AvatA bIjI paNa vAkyArthIdi buddhine prAdurbhAva thAya che. tene krama A pramANe che. "AgaLa vRkSa UbhuM che. AvI sAmAnya padArthabuddhi pachI "vRkSa havA sAthe A AMbe che ke lImaDo che' evI je dalAyamAna saMzayAtmaka pratIti thAya che te ja vAkyartha bodharUpa che. tyAra pachI amuka cakkasa prakAranA AkAra vagerenA avalokanathI "A ja che' evI je nizcayAtmaka pratIti thAya che te mahAvAkyartha bedharUpa che ane tyAra pachI "rasabharapUra AmraphaLanA arthIe puravartI dezamAM prayatna karavA lAyaka che' e je projana baMdha thAya che e ja edaMparyAthe bedharUpa che. je A rIte cAra bodha darzAvyA te rIte je arthapratItinI upapatti karavAmAM na Ave te AkAMkSA pUrNa thAya evI pratIti uddabhava thavAnI zakyatA nathI. mAtra sAmAnyataH padArthamAtranuM jJAna thavAthI je padArthaaraNa prayukta vizeSArthanI jijJAsAne
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-15-161 AkAMkSAnA-udbhava thAya che tenI pUrti te padyAjJAna mAtrathIna thavAthI paripUrNa vAkathA Adha thatA nathI. / / 158aaaa 20 Agame'pi tAmAha - laukika vAMkathamAM padArthAni* nirUpaNa karyA bAda AgamikavAkayamAM paNa tene pragaTa kare che-- 'haMtavvA no bhUA savve' iha pAyaDo cciya payattho / maNamA hi pIDa savvesiM caiva Na karijjA / / 159 // zlokA :- sarva jIvA anupaghAta yAgya che. A vAkyamAM padArtha pragaTa ja che ke mana vagerethI kAIpaNa jIvane pIDA upajAvavI nahi, 5159aa 'sarvANi bhUtAni na hantavyAni ' - iha prakaTa eva padArtha : 'manaAdibhirmanovAkkAyaiH, nIkAM= vAtrAt, sarveSAmeva=ttamatAnAmapi nIvAnAm, nAM=na vidhyAviti pA tAtparyA :- Agama zAstramAM pharamAvyuM che ke 'sarva jIvA (koIpaNu jIva) haNavA ceAgya nathI.' A vAkayanA padArtha teA spaSTa ja che ke koIpaNa jIvane manathI ke vacanathI ke kAyAthI lezamAtra pIDA upajAvavI nahi. / / 15 / AvannamakaraNijjaM evaM ceiharalocakaraNAI | iya vakkattho a mahAvakkattho puNa imo ettha // 160 // zleAkA :- e rIte teA jinamadira ane zirAsucana paNuM akRtya banI jAya ! A vAkyA che. mahAvAkavA A pramANe chenA160nA evaM sati caityagRha lo cakaraNAdikamakaraNIyaM sAdhuzrAddhAnAmakarttavyaM Apanna, tatrApi parapI - kAnuLamAt, jyeSa vAcAryazrAnA mya:| mahAvidhyArtha punaHtrAyam-IIo 60 | tAtparyA :- jo koipaNa jIvane pIDA na upajAvavI e kartavya hoya teA zrAvakAne mATe jinamaMdira baMdhAvavA cAgya raheze nahi kAraNake temAM ghaNAM trasasthAvara jIvAne thanArI pIDA TALI zakAya tema nathI. tema ja sAdhuo mATe ekabIjAneA kezaleAca karavAnu paNu ucita nahi lekhAya kAraNake temAM paNa bIjAne gADha pIDA upajatI hAya che. A eka saMdeha che ane te ja vAkathArtharUpa che. tenuM ja bIjuM nAma cAlanA che. A cAlanAnu pratyevasthAna=samAdhAna e ja mahAvAkathArtha che te AgaLanA zlokamAM jaNAvyA pramANe che. 516nA avihikaraNaMmi doso to vihiNA ceva hoi jahaavvaM / apajjattho puNa ANA dhammaM mi sAroti // 161 // zleAkA :- avidhithI karavAmAM Ave to doSa che mATe vidhipUrvaka pratyana karavA joIe.' aidra paryArtha e che ke dharmanA viSayamAM AjJA ja sAra che.' aa1615 avidhikaraNe='nItividhAne caityagRha locAdeH doSo = hiMsApattirvidhikaraNanAntarIyakAsatpravRttinivRttipariNAmajanitasyA hiMsA nubandhasya pracyavAt, tattasmAdvidhinaiva yatitavyaM bhavati caityagRhalocA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 38: paripUrNa arthepalabdhinAM mahatvapUrNa aMgeH padAdi 281 cartha | tamuik--[ 3pazapa-867] tAtparyAtha - jinadiranuM nirmANa karavAmAM ke kezalecAdi karavAmAM hiMsAne deSa te che paNa te avidhithI karavAmAM Ave che, anyathA nahi. vidhinuM pAlana karavAthI asatapravRttithI nivRttine pariNAma jAgyA vinA raheto nathI ane asat pravRttithI nivRttine je pariNAma che te AtmAne ahiMsAnI dizAmAM pragati karAvanAra che. vidhine ucheda avidhie manapasaMda rIte dharmakatya karavAthI ahiMsAne anubaMdha Takato nathI. arthAta , pariNAme ahiMsAnI dizAmAM pragati thavAne badale aTakAyata thaI jAya che. mATe caityagRha ane kezaleca vagere kAryomAM vidhipUrvaka pravartavuM joIe. zrI upadezapada zAstramAM paNa kahyuM che ke (867 zleka) avidhi karavAmAM AjJAnI virAdhanA thatI hovAthI cityAdinuM karavuM doSa yukta che. mATe vidhipAlanamAM prayatna kare. 73"avihikaraNaMmi ANAvirAhaNA duThThameva eesi / to vihiNA jaianvaM // " ti [mahAvakkatthaivaM tu] vicaJravidhi-[ vorA-dArU]. ninamavanAravidhi zuddha bhUmirvayaMcAAi matAtisaMdhAne javArA vRddhi: samAsena" | ityAdigranthoktaH / locakarmavidhistu74"dhuvaloo a jiNANaM vAsAvAsesu hoi therANaM / taruNANaM caumAse vuDDhANaM hoi chammAse // " ityAdyaktaH / aidampayarthaH punarAjJA dharme sAra iti tAmantareNa dharmayuddhayApi kRtasya niravadyasvAbhimatasyApi kAryasya niSphalatvAditi // 161 // vAkyAntaramadhikRtyAha- . jinamaMdira baMdhAvavAno saMkSipta vidhi A pramANe kahyo che. (DazakazAstra 6-gAthA 3) hADakAM vagere zalyarahita zuddha bhUmi hovI joIe. tathA je kASTha vagerene upayoga karAvavAno hoya te paNa baLeluM saheluM na cAle paNa zuddha hevuM joIe. kArIgarone gya vetana-puraskAra ApavAnuM na cUkavuM joIe. tema ja dinapratidina potAnA zuddha bhAvanI vRddhi thavI joIe. kezalocavidhi A pramANe che. jinakalpIone nitya loca karavAno hoya che. ativRddha sAdhuone eka ja vAra mAtra comAsAmAM karavAno hoya che. jeo taruNa hoya teone cAracAra mAse eka ekavAra leca karAvavAnuM hoya che. ane sAmAnya vRddha sAdhuoe varasamAM be vAra cha-cha mAse karAvavuM joIe. A rIte kaIpaNa jIvanI hiMsA na karavI" A vAkyane adaMparyArtha e phalita thAya che ke bhagavAnanI AjJA e ja dharmakRtyamAM sAra che. je kRtya dharmabuddhithI ane niSpApa che ema samajIne karAtuM hovA chatAM paNa bhagavAnanI AjJAne anusaratuM na hoya paNa viparIta hoya che tevuM dharmakRtya niSphaLa che. tenuM kAMI zubha phaLa nathI. 161 zleka-162 vagerethI bIjA eka Agamika vAkyane padArthodi darzAvyo che. 73 avidhikaraNe AzAvirAdhanA duSTamevateSAm / tasmAdvidhinA yatitavyamiti / 74 dhruvalocazca jinAnAM (jinakalpinAM) varSAvAseSu bhavati sthavirANAm / taruNAnAM caturmAse vRddhAnAM bhavati SaNnAse ||
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 upadezarahasya gAthA-1ra-164 . 'gaMthaM caejja' ettha vi saceaNAceaNaM cae vatthu / esa payattho payaDo vakkattho puNa imo hoi // 162 // zlekArtha - 'grantha tyaje tevA Agama vAkya padArtha che-sacetana-acetana vastune tyAga karavo, te pragaTa che ane vAkyartha A pramANe che-nA16rA * 'granthaM tyajedi'tyatrApi sacetanamacetanaM ca vastu tyajenna gRhNIyAditi eSa prakaTaH padArthaH, vAkyArthaH punarayaM ca vakSyamANalakSaNo bhavati // 162 // tAtparyAtha - "granthane parihAra kare joIe evA AgamavAkyane sAmAnya padArtha te pragaTa ja che ke koIpaNa vastu pAse rAkhavI nahi." pachI te sajIva hoya ke nirjIva heya. tene vAkyartha glaeNka-163mAM jaNAvyA pramANe che. 1darA - vatthAINa agahaNaM evaM pattaM muNINa avisesA / ANAcAe doso naNNaha vatthAigahaNe vi // 163 // : plekArtha - e rIte te munione vastrAdine grahaNa na karavAnuM prApta thayuM. tene mahAvAkSArtha=uttara e che ke) AjJAne tyAga karavAmAM deSa che paraMtu AjJAne anusarIne vastrAdi grahaNa karavAmAM doSa nathI. 163 ___evaM sati granthamAtragrahaNaniSedhe, munInAmavizeSAdvastrAdInAmagrahaNaM prApta, na hi svarNAdikaM grantho vastrAdikaM ca na grantha iti vizeSo'sti, AjJAtyAge,= * "jiNANa vArasarUvo u75," ityAdivacanollaMghane vastrAdigrahaNe'pi doSo'tiriktopakaraNasyAdhikaraNarUpatvAt , nAnyathA AjJAyA atyAge vastrAdigrahaNe'pi doSaH // 163 // .. tAtparyArtha - "sajIva-nirjIva granthane parihAra kare" e vAkyathI te tamAma vastune grahaNa karavAne niSedha thaI jAya che. eTale pachI munione saMyamanA nAme paNa vastrapatrAdi grahaNa karavAne adhikAra rahetA nathI. suvarNa vagere dhAtuo grantharUpa ane vastrapAtrAdi grantharUpa nahIM e kaI taphAvata nathI, gratha eTale grantha. grantha zabdathI ahiyA parigRhita vastu jANavI. A saMdehAtmaka vAkyartha che. teno uttara A zlokanA uttarArdha ane AgaLanA zlekanA pUrvArdhamAM prastuta karyo che ke-"jinakalpikane bAra prakArane upadhigrahaNa karavAne heya" vagere zAstravacanarUpa AjJAnuM ullaMghana karIne vadhAre paDatA vastra vagere dhAraNa karavAmAM Ave te doSa che ja kAraNa ke binajarUrI vadhArAnA upakaraNa adhikAraNa bane che. paNa je AjJAnuM ullaMghana na thAya te rIte anyUna-anatirikta pramANasara vastrAdi dhAraNa karavAmAM Ave te temAM koI doSa nathI. 163 eyamagahaNaM bhAvA ahigaraNaccAyao muNeavvaM / esa mahAvakkattho aidaMpajja tu puvvutta // 16 // 75 jinAnAM (jinakalinAM) dvAdazarUpastu / cherA varUdrasaLio | annA punanavInaM tu, mo 38 3nho !" ruti vArA |
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 38 : paripUrNa arthopalabdhinAM mahattvapUrNa aMJA padArthodi 283 zleAkA :-adhikaraNanA tyAgapUrvaka karAI raheluM, e bhAvathI grahaNu rUpa nathI' ema jANavuM, te mahAvAkayA che. e paryArtha teA pUrva kahyA mujaba che. 5164mA yata etad vastrAdigrahaNam, mAvAttattvato'dhikaraNatyAgata ArttadhyAnAdiparihArAdagrahaNamaM avaMti jJAtavyam, agrahaNapariNAmopaSTaMbhakaM grahaNamapi khalvagrahaNameva, eSa mahAvAkyArthaH, phesaparyantu pUrvotta'Azaiva sarvatra dharmAM sA' kRti ||z tAtparyA :-pAte dhAraNa kareluM vastrAdvi upakaraNa adhikaraNu na bane tenI kALajI rAkhIne bhagavAnanI AjJA mujaba vAparavAmAM Ave te paramArtha dRSTie tenAthI A dhyAna vagere mahAdoSo TaLatA hovAthI te agrahaNu ja che tema jANavuM, agrahaNa eTale ke parigrahatyAga, 'mahAvratanuM... pAlana karavAmAM TekArUpa banatu vastragrahaNa e kharekhara parigraha rUpa ja nathI.' A mahAvAkayArtha che. aparyArtha te pUrva kahyo che ja ke "AjJA e ja sarvadharmakRtyanA prANa che.' 164nA vAkyAntaramadhikRtyAha -- khIjA eka Agamika vAkayamAM padArthAdinA avatAra zlAka-165thI cAra zlAmAM karyA che- tavajjhANAi kujjA ettha payattho u savvarhi ohA / chaThu sagAI karaNaM seyaM sivaTThati // 165 // zleAkA : tapA-dhyAnAdi karavA'A vAkayamAM padArtha e che ke sAmAnya rIte badhAne mATe chaThanA tapa ane kAcAtsargADhi karavA zreyaskara che. 165aaaa sarvatra oghena - samarthA samarthAdiparihArasAmAnyena, zivArtha = mokSArthaM SaSThotsargAdInAM karaNaM zreya iti // 165 // tapodhyAnAdi kuryAdatra vAkye padArthastu tAtparyA :-tapa-dhyAna vagere karavA-A vAkayamAM samartha ke asamanI carcA karyA vinA kulita thatA padArtha e che ke sAmAnyataH badhAne mATe mAkSanA hetuthI chaTha-aTThama vagere tapazcaryA ane kAyAtsargAdimAM rahIne dhyAna karavu. zreyaskara che. 16pA tucchAvattAINaM takkaraNa akaraNaM ao pattaM / bahu dosapasa gAo vakkattho esa daTThavvo / / 166 // zleAkA : 'tuccha ane avyakta vyakti mATe paNa te bya banyu. vaLI tene ghaNAM doSa karanAruM hovAthI (karaNa paNu) akaraNarUpa prApta thayu" A vAkayA jANavA. 5166aa tucchAH=asamarthA bAlavRddhAdilakSaNAH, avyaktAzcAgItArthAH, AdinAvazyakahAniyogyAdigrahasteSAmataH = padArthAt tatkaraNaM = SaSThotsargAdikaraNaM prApta bahudoSaprasaGgAt, " zaktyatikrameNa tapodhyAnAdikaSTAnuSThAnasyArttadhyAnamayatvena tiryagAdyazubhajanmAdyApatteH karaNaM tattvato'karaNameva tat, eSa vAkyArthI draSTavyaH // 166 // tAtparyA :-tuccha eTale chaTha vagere tapazcaryA karavAne asamartha, dA.ta. khALavRddhAdi. avyakata eTale agItArtha, arthAta sUtrArtha akeAvida Adghi zabdathI khIjA paNu-tapa vagerethI
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 . . . . upadezarahasya gAthA-167-168 jeonA AvazyakAdi gone hAni pahoMcavAnI zakyatA hoya tevA purUSe samajavAM. je sAmAnya padArtha kahyo tenAthI to AvA badhA azaktone mATe paNa chaTha vagere tapazcaryA kartavyarUpe prApta thayA eTale ke teoe paNa te karavA joIe. jyAre bIjI bAju zaktine oLaMgIne tapa-dhyAna vagere kaSTAnuSThAnanuM AcaraNa ArtadhyAnanuM kAraNa hovAthI tiryaMca vagere azubhagatinI Apatti UbhI karanAra hovAthI ghaNAM deSa prApta thAya che eTale paramArthathI te e karavA chatAM paNa nahi karavA barAbara che. A prakArane saMdeha e ja vAkyartha jANa. 16dA che. ____esa mahAvakkattho samayAbAheNa ettha jamadoso / 'savvattha samayaNII aidaMpajjatthao iTThA // 16 // zlekArtha -mahAvAkyartha A pramANe che-zAstrane bAdha na pahoMce e rIte karavAmAM deSa nathI. aparyArtha-sarvatra zAstranIti anusaravA yaMgya che. 16 eSa mahAvAkyArthaH yatsamayAbAdhenA''gamAnullaMghanena atrAdoSaH, AgamazcAyamatra vasthitA--[ ]. 7'to jaha na deha pIDA na yA vikmisasoNiyattaM ca / jaha dhammajjhANavuDhI tahA imaM hoi kaayvN||" aidampathitaH aidamparyArthamAzritya, sarvatra samayanItirAgamanItireva iSTA'bhimatA, tasyA eva sarvatrAdhikAryanadhikAryAdivibhAgapradarzanahetutvAt // 167 // tAtparyAtha-tapodhyAnAdi karavA" A vAkyane mahAvAkyartha A pramANe che ke AgamanI AjJAnuM lezamAtra ula dhana AjJAna lezamAtra ulaghana na thAya e rIte pratyeka anuSThAnane AcaravAmAM koI deSa nathI. prastuta viSayamAM AgamanI salAha A pramANe che. ( gAthA- ) zarIrane atyadhika pIDA na thAya. zarIramAMthI lohI ane mAMsa ati zeSita na thaI jAya tathA dharmadhyAnamAM vRddhi thAya te rIte tapa kare. adaMparcartha e che ke sarvatra AgamanI nIti ja anusaraNIya che. kAraNa ke enAthI ja sarvatra adhikAritA ane anAdhikAritAne samyagubodha prApta thAya che. 167 - vAvayAtaramadhakRtyAe- zleka-168 thI 171mAM bIjA eka vAkyane AzrayIne padArNAdi vibhAga darzAve che. dANapasaMsaNisehe pANavaho taha ya vittipddiseho| ettha payattho eso je ee do mahApAvA // 168 // kAtha-dAnanI prazaMsA ane niSedhamAM (anukrame) prANavadha ane vRttipratiSedha che'. A vAkyane padArtha e che ke e bannemAM mahApApa che. 168 dAnaprazaMsAyAM prANavadhastanniSedhe ca vRttipratiSedhaH, etenedaM sUtrakRtAMgasUtra lakSyate-[a. 11-sU.20] 77"je u dANaM pasaMsaMti vahamicchaMti pANiNaM / je a Na paDisehati vitticcheyaM kuNaMti te // " 76 tasmAdyathA na dehapIr3A na cApi vimAMsazoNitatva ca / yathA dharmadhyAnavRddhiH vA tathAyaM bhavati karttavyaH // 77 ye tu dAna prazaMsanti vadhamicchanti prANinAm / ye ca Na pratiSedhanti vRtticchedaM kurvanti te.||
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 38: paripUrNa arthopalabdhinAM mahatvapUrNa aMga padAryAdi 285 iti / atra eSa padArthaH yadetau dvau dAnaprazaMsAniSedhau mahApApAvazubhagatilAbhAnlarAyAdiprabalapApaprakRtibandhahetutvAditi // 168 // | tAtpardhArtha - dAnanI prazaMsA karavAthI prANavadha ane niSedha karavAthI vRttipratiSedha arthAt AjIvikA bhaMga prasakta thAya che. A vAkya sUtrakRtAMganA nimnakta sUtramAM A rIte upalabdha che jeo dAnanI prazaMsA kare che teo jUnA vadhamAM anumati Ape che. jemAM dAnane pratiSedha kare che teo (cAcakAdinI) vRtti-AjIvikAmAM aMtarAya kare che.'' A vAkyane sAmAnya padArtha e che ke dAnanI prazaMsA ane dAnanA niSedhamAM mahApAya che. kAraNa ke tethI azubhagati karmabaMdha tathA lAbhAMtarAya vagere prabaLa pApa prakRtione baMdha paDe che. 168 , vakkattho puNa evaM viccheo hojja desaNAINaM / eyaM kseisavisayaM jujjai bhaNi tu vottu je // 169 // zlekArtha vAkyartha e che ke-A rIte te upadeza vagerene viccheda thaze. mATe A vAkyane bhAva kaMIka gUDha have joIe. 16llA vAkyArthaH punarevabhyupagamyamAne, dezanAdInAM=pAtrApAtrAdiviSayadAnavidhiniSedhAdidezanAdInAM virAH cAta"dhrm syAdipadaM dAnaM dAna dAridyanAzanam / janapriyakara dAnaM dAnaM sarvArthasAdhanam // 1 // bIjaM yathoSare kSipta na phalAya prakalpyate / tathA'pAtreSu yaddAnaM niSphalaM tadvidurbudhAH / 2 / " ityAdidezanApravRttau jIvahiMsAnumatilAbhAntarAyaprasaGgasya bajralepAyamAnatvAt / tasmAdetaddhaNitaM tu bizeSaviSayaM vaktuM yujyate / 'je' iti pAdapUraNAthoM niprAtaH / / 169 / / tAtparyAtha-je padArtha darzAvyuM che te je vagara vicAryuM svIkArI levAmAM Ave te supAtra vagerene ghaNuM dAna karavuM ane kupAtra vagerene te na karavuM e je zAstrakArono upadeza che tenuM utthApana thaI jaze. te upadeza A pramANe che-dharmanuM prAraMbhika pagathiyuM dAna che. dAnathI daridratAno nAza thAya che. dAnathI lomAM priya thavAya che. sarva ane siddha karanAra dAna che. - jema ukharakSetramAM vAvelA bIjathI kaI phaLa prApta thatuM nathI, tema kupAtramAM ApeluM dAna paNa niSphaLa che ema paMDita kahe che. A rItane upadeza karavAnI pravRttimAM te jIvahiMsAmAM anumatine doSa ane lAbhAMtarAya karma baMdha A be deSa vrajanA lepanI jema maLyA TaLe tema nathI. mATe sUtrakRtAMga sUtranA viSayabhUta dAna kaIka judA ja prakAranuM hovuM joIe. mULa zlokamAM ne zabda mAtra pAdapUrti mATe vaparAya che. 1dalA , AgamavihiaNisiddhe ahigicca pasaMsaNe Nisehe a / leseNa vi po doso esa mahAvakkagammattho // 170 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya * gAthA--171 zleAkA : AgamamAM vihita ane niSiddhane uddezIne prazaMsA ane niSedha karavAmAM lezamAtra doSa nathI-A mahAvAkayA che. 17nA Agame=siddhAnte vihitaM niSiddhaM ca dAnamadhikRtya prazaMsane niSedhe ca lezenApi no doSaH, satpravRttirUpasya vihitadAnavyApArasya hiMsArUpatvAbhAvena tatprazaMsane hiMsAnumodanasyA'prasaGgAt, pratyuta sukRtAnumodanasyaiva saMbhavAt / niSiddhadAnavyApArasya cAsatpravRttirUpasya niSedhe vRtticchedapariNAmAbhAvenAntarAyAnarjanAt pratyuta parahitArtha pravRttyAntarAyakarmavicchedAdeva / tadidamuktamupadezapade 2 78'jJAnaviciM ta te Disiddha vAhiniya cho Dhoso tti / / " [ 872] Agamavihita saMstaraNe supAtre zuddha bhaktAdidAnamasa staraNe tvazuddha bhaktAdidAnamapi niSiddhaM, niSiddhaM ca kupAtradAnAdikamanukampAdAnaM tu kvApi na niSiddhaM yadAha - [ 78 mokkhatthaM jaM dANaM taM para eso vihI samakkhAo / 286 tanna J aNukaMpAdANaM puNa jiNehiM na kayA vi paDisiddhaM // " eSa mahAvAkyagamyo'rthaH // 170 // tAtparyA :-zrI jinAgamamAM je je kSetrane uddezIne dAnanu vidhAna karyuM che. te te kSetramAM arthAt jinabi'badi sAta kSetramAM karAtA dAnanI prazaMsA karavAmAM koi doSa nathI, para'tu niSedha karavAmAM doSa che. zAstrAmAM je je kSetramAM dAna karavAnA niSedha karyA che (dA.ta. katalakhAnu' vagere) te te kSetramAM karAtA dAnanI prazaMsA karavAmAM guNa nahIM paNa doSa che. je dAnanuM zAstramAM vidhAna che te dvAna zubhapravrutti svarUpa hovAthI hiMsAmaya nathI eTale tenI prazaMsA karavAthI hiMsAmAM anumatinA doSa lAgatA nathI. ulaTuM, sukRta anumAdananA lAbha che. je kSetramAM dAna kriyAnA zAstramAM niSedha karyAM che te dAnakriyA azubha pravRtti rUpa hAvAthI tenA niSedha karavAmAM koInI AjIvikAnA vicchedanA Azaya na heAvAthI aMtarAyanA paNa doSa lAgatA nathI. ulaTI te niSedhanI pravRtti paranA hitArthe thatI hovAnA kAraNe a'tarAya karmonA viccheda thAya che. zrIupadezada zAstramAM (879) kahyuM che ke--AgamamAM dAna vihita che ane je pratiSiddha che tenA AdhAre praza'sA ane niSedhamAM koi doSa nathI. sa`staraNa avasthAmAM arthAt zakanirvAhadazAmAM supAtramAM zuddha anna-pAna vagerenuM dAna ane azakaya-nirvAhamAM azuddha annapAnAdinuM paNa dAna supAtrane karavAnA niSedha nathI. tyAre kupAtrane asat pravRtti uttejaka dAna karavAne niSedha che. anuka'pAdAna karavAnA kayAMya paNa niSedha karyA nathI. zAstramAM kahyu` che ke-- mAkSanA hetuthI karAtA dAnane uddezIne A vidhi kahyo che. jinezvarAe kayAreya paNa anuka'pAdAnanA niSedha kayA nathI.' 5170nA aidaM pajjattho puNa mokkhagaM hoi AgamAbAhA | evaM paitaM ci vakkhANaM pAyaso juttaM // 171 // 78 Agamavihita tantra pratiSiddha cAdhikRtya nA doSa iti // 79 mokSArtha' yaddAnaM tatprati eSa vidhiH samAkhyAtaH / anukampAdAnaM punarjinaiH na kadApi pratiSiddham //
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-38 paripUrNa arthepalabdhinAM mahatvapUrNa aMge padAryAdi 287 zlokAtha:- Agamane abAdhA e mokSanuM aMga che-A eparyA che. A rIte prAyaH dareka sUtranuM vyAkhyAna karavuM yogya che. 5171 aidamparyArthaH punarmokSAGga bhavati AgamA'bAdhA AgamArthAnurulaMghanaM / atidezamAha-evamupadarzitaprakAreNa, pratisUtra yAvanti sUtrANyagIkRtya, prAyazo vyAkhyAna yukta, atisaMkSiptarucizrotrAdyapekSayA prAyaza ityuktam / 171 / tAtparyAtha :- "Agamane lezamAtra AMca na Ave e rIte tamAma pravRtti karavI e ja mokSanuM aMga che?--A ja daMparyArtha che. prAyaH pratyeka sUvane AzrayIne A rIte padArthAdi cAra prakAre vivaraNa karavuM yuktiyukta che. kadAca kyAreka keIka zrotA atyaMta saMkSipta rucivALe hoya tyAre aTale vistAra na paNa karAya e mATe "prAyazaH" ema kahyuM che. 17nA * ye tu gItArthAjJAnirapekSA vidhyabhimAnina idAnIntanavyavahAramutsR. * janti anyaM ca vizuddha' vyavahAraM saMpAdayituM na zaknuvanti te bIjamA-3 pramapyucchindato mahAdoSabhAjo mavanti / [ jeo gItArtha jJAnI paravA karyA vinA vidhinuM mithyAbhimAna rAkhIne cAlyA AvatA vartamAna vyavahArane hAMkI kADhe che paNa ene sthAne bIjA vizuddha Adi zAstrIya vyavahAranuM sthApana karavAne zaktimAna hotA nathI teo bIjamAtrane paNu uchere karIne meTA deSanA bhAgI bane che.] gaviMzika glaeN. 16 upA. yazovijaya kRta TIkA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ e upadeza 39-pUrNatA mATe ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna kuta etadityata Aha - evaM sammannANa diThehavirohanANaviraheNa / aNNayaragamA kAsai suamiharA kAsai anANaM // 172 // zlokAthI - e rIte samyagRjJAnano udaya thAya che. anyathA game te eka gama-mArgane AzrayIne daSTa-ISTa vijJAnanA abhAvathI keIkane mAtra zrutajJAna thAya che te kaIkane ajJAna thAya che. 172 ____ evaM pratisUtra muktakrameNa vyAkhyAne, samyagjJAna vyutpannasya nirAkAMkSapratItirUpaM syAt / itthameva khalvetat zrutacintAbhAvanAtmakatvena paripUrNatAmAskandati / tallakSaNaM cedam-poDazake-11] "vAkyArtha mAtraviSaya koSThakagatabIjasannibhaM jJAnam / zrutamayamiha vijJeyaM mithyAbhinivezarahitamalam // 7 // yatta mahAvAkyArthajamatisUkSmasuyukticintayopetam / udaka iva tailabinduvisarpi cintAmayaM tat syAt / 8 / aidamparyagataM yadvidhyAdau ytnvttthaivoccaiH| etacca bhAvanAmayamazuddhasadratnadIptisamam / 9 / " iti / ___ itarathA evaM vyAkhyAnAbhAve, anyataragamAdekataramarthamArgamanantagamazrutamadhyapatitamAzritya kasyacidviparItAbhinivezarahitasya zrotuH dRpTeSTavirodhajJAnaviraheNa zAstretaramAna-zAstrAnyataraviruddhatvajJAnAbhAvena zruta aprAmANyajJAnAnAskanditazrutajJAnamAtra bhavati, na tu cintAbhAvanAbhyAM paripUrNam / kasyacitta viparItAbhinivezavataH zrotuH ajJAnaM, viruddhatvenA'prAmANyajJAnAskanditatvAttattvato'jJAnameva tat syAt // 172 // tAtparyAtha - padArtha AdinA kramathI sUvanI vyAkhyA karavAmAM Ave te vyutpanna= pariSkRta mativALA puruSane tenAthI samyaphaprakAre baMdha thAya che kAraNa ke te rItanI vyAkhyAmAM adhUrApaNuM na rahevAthI keI AkAMkSA zeSa rahI jatI nathI. jJAnanI paripUrNatA tyAre kahevAya ke jyAre te jJAna zruta-ciMtA ane bhAvanA tritayAtmaka hoya ane A tritayasvarUpatAnuM saMpAdana tyAre ja thAya ke jyAre padArthAdi cAra prakAre sUtranI vyAkhyA karavAmAM Ave. zratajJAna-ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna A traNanuM svarUpa paDazaka zAstramAM (11/7-8-9) A pramANe jaNAvyuM che - kaThAmAM paDelA bIja jevuM mAtra vAkyartha viSayakajJAna zratamayajJAna jANavuM. atyaMta mithyAbhinivezane A jJAnamAM sthAna nathI.mahAvAkyArthathI udbhavatuM atisUkSama sayuktionI vicAraNAthI garbhitajJAna-ciMtAmayajJAna che. jema pANImAM telanuM biMdu prasarI jAya tema A ciMtAmayajJAna a65mAtrAmAM hovA chatAM aneka viSayomAM prasaratuM hoya che. tAtparyasparzI tema ja vidhi AdimAM atyaMta prayatnavALuM je jJAna che te bhAvanAmayajJAna che. A jJAna malina hovA chatAM paNa zukanavaMtA ratnanI prabhA samAna che." je padArthodi kramathI vyAkhyA karavAmAM na Ave te AgamasUtra saMbaMdhI artha dhanA prakAro anaMta hovAthI temAMthI keI eka arthabodhaprakArane AzrayIne ja jJAna saMpanna
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-30 pUrNatA mATe ciMtAjJAna ane bhAvanAttAna 289 thAya che. vaLI te jJAna paNa ciMtAmaya ane bhAvanAmayarUpe nahi thatA keIka zrotAne mAtra zratajJAnarUpe thAya che to vaLI kaIka zrotAne te ajJAnarUpe paNa pariName che. te e rIte ke je zrotAne viparIta abhiniveza nathI tene daSTa eTale ke zAstrathI bhinna pratyakSAdi pramANethI upalabdha ane zAstra pramANuthI ISTa eTale ke abhimata padArthanA saMbaMdhamAM viredhIjJAna sattAmAM na hovAthI zratajJAna mAtra saMpanna thAya che. jo ke AvuM jJAna apramANyajJAnathI AkrAna hotuM nathI. paraMtu paripUrNarUpe ciMtA ane bhAvanAmaya jJAna thavuM joIe te nathI thatuM. je zrotA viparIta abhinivezathI arthAt kadAgrahathI jaDAyele hoya che tene duSTaSTa virodhI jJAnane abhAva na hovAthI arthAt tenuM jJAna daSTacha padArtha- virodhI hovAthI aprAmANya jJAnathI abhibhUta hoya che. eTale paramArthathI to te ajJAnarUpa ja che. 17 nanu vAkyArthAdibhedena zrutajJAnasya kathaM pUrNatA, vAkyArthAdijJAnasya matirUpatvAdityAzakya samAdhatte zaMkA - sUvanI vyAkhyA e te thatajJAna svarUpa che. jyAre vAkyA svarUpa je jJAna che e te IhArirUpa hovAthI matijJAnanA bhedarUpa che. eTale vAkyartha vagere prakArathI sUcavyAkhyA karavAthI zrutajJAnanI pUrNatA kaI rIte saMbhave ? A prazna UThAvIne leka-173mAM tenuM samAdhAna paNa karyuM che - vakkatthAi mai cciya IhAiNa teNa kaha saI / bhaNNai sadasthamaI suanANabhaMtara viti // 173 / / lekArtha - vAkyAthIdi bheda IhAdisvarUpa hevAthI matijJAnasvarUpa ja che te pachI te zAbdadharUpa kema ? uttara -zabdArtha matijJAnane zrutajJAnamAM antarbhAva kahyo che. 173 [vAkyArthIdilbadha thatajJAna svarUpa kaI rIte ?] . vAkyArthAdimatirevehAditvena-ihAdirUpatvAdvizeSadharmasya sAmAnyadharmavyApyatvAt , tena kathaM zAndaM vAkyArthAdijJAnam ? bhaNyate'trottara dIyateM, zabdArthamati-zabdaprayojyAM matiM zrutajJAnAmyantarAM bruvate siddhAntavRddhAH / ata eva samAnAkSaralAbhAnAM caturdazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitatvaM vimena zrayate / tathA coruM cUravamAge-nivAvarayAmA-24rU. ,, 80"akkharala bhega samA UNahiyA huti maivisesehiM / .. te vi ya maivisesA suanANabhaMtare jANa // " na caivamupayogasAMkarya, yAvatkAlaM zrutavyApArastAvattadupayogasyaiva sa bhavAt tatsAmagrayA balavattvAt , ata eva zrutanizritamatijJAnakAle'pi zrutAtya(nva)ya eva vyutpAdito vizeSAvazyakAdAviti dayam I72 80 akSaralAbhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / te'pi ca mativizeSAH zruAjJAnAbhyantare jAnIhi //
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 upadezarahasya gAthA-174 A tAtparyAtha:- haMmezAM keIpaNa vizeSa dharma sAmAnya dharmano vyApya ja hoya che. dA.ta.pRthvI pRthvIne vizeSa dharma che ane dravyatva sAmAnyadharma che, te pRthvIva dravyatvane vyApya dharma che. e ja rIte avagrahAdi cArabheda matijJAnanA hovAthI IhAtva vagere vizeSa dharmo matijJAnavanA vyAkhyadharma thayA. upadazita vAkyAdi bhede paNa IhAdi svarUpa hovAthI te paNa matijJAnasvarUpa ja hevA joIe. te pachI te vAkyArthIdijJAnane zAbedhasvarUpa kema kahyA ? zAbdabedha te kRtajJAnarUpa che ! A praznano uttara e che ke siddhAntanuM jJAna jeonuM paripakava che tevA vRddhapuruSanuM kahevuM che ke je matijJAna zabdaprajya che-zabda dvArA uddabhave che-tene paNa samAveza zrutajJAnamAM ja che. teo AmAM yukti batAvatA kahe che ke mAtra padArthajJAna e ja je zratajJAna svarUpa hoya te caudapUrvanA vettAone akSaralAbha ekasarakhe hovAthI teonuM thatajJAna paNa ekasarakhuM hovuM joIe. jyAre AgamamAM te teone anya taphAvata darzAvavA mATe temane matijJAnanA bhede ja SaTrasthAna patita kahyA che. tAtparya e che ke keI eka caudapUrvavettAnuM je zrutajJAna che tenAM karatA bIjA caudapUrvavettAnuM zrutajJAna anaMtabhAga adhika, asaMkhyabhAga adhika, saMkhyAtabhAga adhika, saMkhyAtaguNa adhika, asaMkhyaguNa adhika ane anaMtaguNa adhika paNa hoI zake che. jo zabda janya matijJAnane zrutajJAna anata mAnavAmAM na Ave te A bhede ghaTI zake nahi. kAraNa ke zabdathI sUtrarUpe caudapUrvanuM jJAna te badhAne sarakhuM ja che. bahaduka95bhASyamAM paNa kahyuM che ke (gAthA-) akSaralAbhathI samAnatA hovA chatAM paNa matibhedathI jUnAdhikatA hoya che ane te matibheda paNa kRtajJAna-antabhUta jANavA zaMkA :- je matijJAnanA bhedano antarbhAva zratajJAnamAM karavAmAM Ave te zrutajJAna ane matijJAna vacce keI nizcita bhedarekhA na rahevA svarUpa saMkara doSa prasakta thaze. uttara :- e nahi thAya. kAraNa ke jeTalA kALa sudhI zratane vyApAra pravartamAna hoya tyAM sudhI te upaga zrutajJAna svarUpa ja hoI zake che. nahi ke matijJAna svarUpa, matijJAnanI sAmagrI karatAM paNa zrutajJAnanI zabda anusaMdhAnAdi sAmagrI baLavAna che ane te vAkyaryAdi jJAna pUrve vidyamAna hovAthI IhAdi svarUpa matijJAnAtmaka kAryane utpanna thavAne avakAza na rahevAthI, jene IhAdisvarUpa hovAne kAraNe matijJAna svarUpa oLakhAvavA prayatna thaI rahyo che tenuM vAstavika svarUpa zratajJAnAtmaka ja saMbhave che. A ja kAraNe zrIvizeSAvazyakabhASya vagere zAstramAM zratane avalaMbIne uddabhavatA matijJAnanA kALamAM paNa zrutajJAnane anvaya arthAt zrutajJAnanI upasthiti hovAnuM pratipAdana karyuM che. 173 idameva prtiityoppaadytie ja bAbatanuM vadhu spaSTIkaraNa eka pratItinA daSTAnathI zleka 174mAM vyakta kare che eto cciya uvavajjai sadA jANAmi eamaTThati / / 'NiyasarisaM suanANaM kAuM iya hoi uvaeso // 174 // zlekArtha - "e ja kAraNe zabdathI A artha jANuM chuM" evI pratItinI upapatti thAya che. A rIte potAnA jevuM ja (vaktAnA jevuM ja paripUrNa) zratajJAna karavAno upadeza che. 174
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 38-pUrNatA mATe ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna [vAkAryAdi pratIti zrutajJAnAtmaka hovAnuM samarthana ita evopapadyate 'zabdAdenamartha jAnAmI'ti / nahIyaM dhIH zabdottarakAlavicArasya mAnasAditve ghaTate, upanItajJAnAdau laukikaviSayatAdyabhAvAt 'sAkSAtkaromI'tyAdipratItiparihAra'pi tatra 'zAbdayAmI'ti pratIteH samAdhAtumazakyatvAt / na cAtra zabdaprayojyatvamupAdhibhUtameva viSayaH, bAdhakaM vinA svabhAvabhUtasyaiva zAbdatvasya tatra viSayatvAt, ityamunA prakAreNa nijasadRzaM padArthAdibhedena pUrNa zrutajJAna kartumupadeza uktakramAnuviddhasUtradezanAtmA bhavati / yathAsvajJAnameva yogye zrotari hitArthinAmupadezapravRtteriti draSTavyam // 174 // tAtparyAtha:-zabda zravaNa karyA bAda "zabdathI A arthane jANuM chuM" AvI pratIti utpanna thAya che. vAkyArthIdi pratIti IhAdisvarUpa hovAnA kAraNe je matijJAnanA ja bhedarUpa hoya ane tene antarbhAva zrutajJAnamAM na ja hoya to uparokta pratIti nahi ghaTI zake. kAraNa ke zabdasaMtanA anusaMdhAnathI A pratIti uddabhavI hovAnA kAraNe tene matijJAna rUpa mAnI zakAya tema nathI. kAraNa ke matijJAna te indriyajanya che tyAre A pratItimAM Indriyane vyApAra na hovAthI Indriyajanya matijJAna svarUpa to te hoI ja zake nahi. je ema kahevAmAM Ave ke "zabdasaMketanA anusaMdhAnanA uttarakALe vicArarUpe A pratIti udabhavatI hovAthI mane janya matijJAna svarUpa arthAta mAnasapratyakSarUpe mAnavAmAM vAMdho nathI."--te te paNa zakya nathI. kAraNa ke prastuta pratItimAM zabda paNa viSaya che ane mAnasapratyakSane viSaya zabda heto nathI. je ema kahevAmAM Ave ke-"manane laukikasaMnikarSa zabda sAthe na hovA chatAM jJAnAtmaka-alaukikasaMnikarSathI udbhavatA mAnasa pratyakSane viSaya zabda banavAmAM kaI deSa nathI. upanItajJAna eTale upanayamaryAdAjanyajJAna, upanayamaryAdA eTale alaukika saknikarSa. zabdana alaukikasaMnikarSajanya mAnasapratyakSa thavAmAM koI na hovAthI uparokta pratItine zabdabedhamAM antarbhAva karavAnI jarUra rahetI nathI."--te e paNa barAbara nathI, kAraNa ke upanItajJAnanA viSayabhUta zabdamAM alaukika viSayatAne anubhava the joIe jyAre prastutapratItinA viSayabhUta zabdamAM laukika viSayatAno anubhava thAya che. eTale "zabdathI A arthane sAkSAtkAra karuM chuM" AvI pratIti thavAne avakAza na hovA chatAM "zAbedhAtmaka anubhava karI rahyo chuM" evI A prastuta pratItinuM samAdhAna tene zrutajJAnamAM antarbhAva ryA vinA keIpaNa rIte zakya nathI. kadAca ema kahevAmAM Ave ke-"prastuta pratItimAM vAstavika nahi kintu pAdhika zabdaprajyatAne anubhava thaI rahyo che eTale teno antarbhAva zAbdabodhamAM karavo vyartha che." to e paNuM A nathI. kAraNa ke sphaTikanI lAlAzanI jema ahIM zabdaprajyatAne aupAdhika tyAre kahI zakAya ke jyAre sphaTikamAM pUrvakAlIna saphedAinA anubhavarUpa bAdhakanI jema ahI paNa kaI bAdhaka upasthita heya. te na hovAthI prastuta pratItimAM vAstavika ja zabdaprajyatA viSacabhUta che, ema mAnavuM ja rahyuM. mULazlekanA uttarArdhamAM kahyuM che ke pitAne jevuM padArthaAdi bhedathI paripUrNa zrutajJAnanuM AdhAna karavAne zAstrane upadeza che eTale padArthodi kramathI anuviddhapaNe
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 ! upadezarahasya gAthA-175-176 sUtranI dezanA karavI joIe. hiteSI mahApurUSe pitAne upalabdha jeTaluM paNa jJAna che te badhuM ja egya zrotAmAM saMkrAnta thAya e rIte upadezamAM pravartatA hoya che 174 sana nanvevaM pUrNasvajJAnAnusAriNa upadezAt zrutajJAnameva pUrNa zrotuH syAt , na tu cintAbhAvanAtmakaM svavicArArjitaviziSTatarasaMskArajanyatvAccintAbhAvanayorityAzaGkya samAdhatto-... zaMkA - pitAnA pUrNajJAnaanusArI upadezathI te zrotAne paNa zratajJAnanI ja paripUrNatAnuM saMpAdana karAvavAmAM saphaLatA maLaze. kintu ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAnanuM saMpAdana zrotAne nahi karAvI zakAya. kAraNa ke te teMjJAna to papadezajanya nathI kintu pitAnA ja ciMtanathI udbhavatA ativiziSTa prakAranA saMskAranA uddhathI ciMtA ane bhAvanA jJAnano udaya thAya che. pleka-175mAM A prakAranI zaMkAnuM utthAna karIne tenuM samAdhAna karyuM che-- evaMphi suaM ahiraM kaha ciMtAbhAvaNappagaM hou / - bhaNNaI tArisaNiyamaI vitthAre jujjaI tahattaM // 175 // plekArtha - (prazna)e rIte paNa adhikatA zratanI ja thaI. ciMtA ane bhAvanAtmaka jJAna kaI rIte thaze? uttara :- svamatinA tathA prakAranA vistArathI paNa te zakaya che. 17pA - [buddhivikAsathI citA-bhAvanA jJAna prApti] ., evamapi pUrNopadeze'pi zrutamadhikaM yathAzrutArthazrotrapekSayA syAt , cintAbhAvanAtmakaM tatkatha bhaktu ? bhaNyate tAdRzanijabhanivistAre-zrutAnusRtasvamatiprapaJce yujyate tathAtvaM cintAbhAvanAtmakatvaM, zrataparyAyakrameNa yathottara kSayopazamavRddhastanniyAmakatvAt // 175 // tAtparyAtha:- zaMkA - svajJAnAnusAre paripUrNa upadeza karavAthI yathAzrata vAkyAnusArI arthanuM grahaNa karanAra zrotAnI apekSAe adhika zrutajJAna saMprApta thavAnI zakyatA che. kiMtu citA ane bhAvanAtmaka jJAnanI prApti kaI rIte thaze? uttara - paripUrNa upadezathI zrotAne je adhikazrutajJAnanI prApti thaze te ja te zrotAnI buddhine vistAra karavAmAM kAraNabhUta banaze ane e rIte zrotAnusAre buddhine vikAsa thaMvAthI ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna saMpanna thavAnI zakayatA purepurI che. zrutajJAnanA paryAye jema jema vadhatA jAya tema tema kramazaH uttarottara je kSaye pazamanI vRddhi thatI jAya che, te ja ciMtA ane bhAvAtmaka jJAnanI niyAmaka che. arthAt niyamataH tenI prApti karAvanAra che. 17pA nanu jJAnasya kSaNikatvAt kathaM bahuvelaH padArthAdhupayoga iti naiyAyikAdyAzaGkAM nirAkurvannAha- ahIM koI nyAyamatAnusArI vidvAnane zaMkA thAya ke jJAna te pote kSaNabhaMgura che te pachI jemAM ghaNe samaya lAgI jAya evuM padArthodinuM jJAna eka upagarUpe kaI rIte saMbhave ? gleka-176mAM A zaMkAnuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. dIho uvaogaddhA tahA khaovasamao a egattaM / : temAM te saMvono parva nAii tane rada uddA
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-30 pUrNatA mATe ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna blokAI :- upagano kALa dIdhuM che ane tadanukuLa sopazamathI te eka ja upagarUpa che eTale enAthI jJAnAtaramAM saMkaradeSa nahi thAya. 176o: [chadhastha jJAnopayogane kALa dIva che.] - dIpo yathocitabahusamayAvacchinnaH, upayogAddhA-zrutopayogakAlastathA zrutopadezAttathAnubhavA'bAdhAcca / nanu padArthavAkyArthAdivicAraNAnAmekopayogatve dhUmapratyakSavahanyanumityAdInAmapyekoSa yogatvApattirityata Aha-tathAkSayopazamatazca ekopayogahetukSayopazamAcca ekatvaM, pratyakSAnumityAdisthale upayogabhedaniyAmakaH kSayopazamabhedo'sti atra tu tadabhAvAdupayogaikyamapratyUha miti bhAvaH / ata evAha-eva =padArthAdidhiyAmekopayogatve tena-upayogaikye tathAkSayopazamasya niyamikatvena, jJAnAntare pratyakSAnumityAdirUpe na saMkaradoSo na sAMkarya prasaGga iti // 176 // tAtparyArtha - kRtajJAnane upagakALa dIrgha che. yathAzakya ghaNuM samaye (aMtarmuhUrta) sudhI te laMbAI zake che. AmAM kaI anubhavane bAdha to nathI uparAMta zAstranuM paMcane paNuM A pramANe che - zaMkA - padArtha-vAkyarthAdi parAmarza svarUpa jJAna je eka ja upagarUpa saMbhavita hoya, kSaNabhede te bhinnabhinna na hoya to dhUmanuM pratyakSajJAna thayA pachI vyAptismaraNAdithI tarata ja vahina anumiti sudhInA tamAma jJAna avyavahita eka paraMparA atargata hevAthI temAM paNa kSaNabhede jJAnabheda mAnavAne badale eka ja upagarUpa mAnI zakAze ane e rIte mAnavAmAM saMkaradoSa UbhuM thAya to te paNa svIkArI levuM paDaze. samAdhAna - upaganI ekatA ane anekatAmAM ekSapazamabheda ane abheda projake che. Azaya e che ke padArthAdi bedhasthaLe pazama ekavidha hevAthI dIrghakAlIna padArthorimA jJAnane paNa eka upayogarUpa mAnavAmAM bAdha nathI jyAre dhUmamatyakSa - vahianumiti sthaLamAM pratyakSa ane anumitine prAjaka kSapazama bhinnabhinna prakArano hovAthI tyAM eka upaga mAnI zakAya tema nathI. mATe ja kahyuM ke-padArthodi bedhanI eke payagatAmAM tathAvidha kSapazamabheda niyAmaka che. pratyakSa-anumiti ItyAdi jJAnAMtaramAM te na hovAthI saMkaradeSane avakAza nathI. 176aaaa pidAryAdine kama kahipata hevAnI AzaM] nanu vAkyArthajJAna mukhyArthAnupapattijJAnaparyavasitaM lakSaNAnugrAhakatayaivopayujyate, tathA ca yatra pUrvAparavirodhaparAmarzAtmakaM vAkyArtha jJAnamujjambhate tatra lakSaNAjanyavAkyArthajJAnAtmaka eka eka paryavasitaH zAbdabodhaH saMbhavatIti padArthAdicatuSTayakramaH kalpanAmAtramityAzaGkaya samAdhatte- zaMkA - prastutamAM jene vAyArthajJAna kahyuM che te te mAtra lakSyArthajJAnamAM je upayogI che. kAraNa ke jyAre vAkyane mukhyArtha anupapana che tevuM jJAna thAya tyAre lakSaNo nAmanA saMbaMdhathI ladyArthIne bedha utpanna thAya che. jyAM sudhI mukhyArthanI upapattinuM jJAna na thAya. tyAM sudhI lakSaNa janya lakSyArthajJAna thatuM nathI. dA.ta.- "nadImAM jhuMpaDI che."--A eka vAkya che jene mukhyArtha aghaTita che. A avasthAmAM mukhyAbAdhajJAnanA sahakArathI lakSaNa
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! upadezarahasya gAthA-177 saMbaMdhajanya "nadInA kinArA upara jhuMpaDI che." A ladyArthIne bodha utpanna thAya che. prastutamAM je vAkyarthajJAna che te paNa mukhyArthanI anupapattinA anusaMdhAna rUpa hovAthI tene paNa upayoga mAtra lakSyArthabaMdhamAM ja siddha thAya che. sArAMza e che ke jayAM pUrvApara anusaMdhAna svarUpa vAkyarthajJAna hoya tyAM lakSaNujanya vAkyAWdha svarUpa eka ja zAbdabodhana udaya nyAyayukta che. bAkI je padArthodi catuSTayanA kamanuM kathana che te kevaLa kalpanAne vilAsa che. ka177mAM pUrvArdhathI A zaMkAnuM utthAna karIne-uttarArdhamAM tenuM samAdhAna karyuM che. naNu kalio vakkatyo ego cciya kaha cauviho bhnnio| bhaNNai taheva dIsai sAmaNNavisesabhAveNaM // 177 // plekAtha.. zaMkA :-- phalita vAkyartha to eka ja prakAra che te cAra prakArane zA mATe kahyo ? uttara :- sAmAnya-vizeSabhAvathI e cAra prakAre ja uddabhavate dekhAya che moTe. 17LA [ekAnekarUpe zAbdabodha anubhavasiddha) .. nanu phalito vAkyArtha eka eva, tathA ca kathaM caturvidho bhaNitaH ? artha iti prakramAllabhyate / bhaNyate, tathaiva padArthAdikrameNaiva sAmAnyavizeSabhAvena dRzyate, yathAhi ghaTAdidravyaM ghaTAdisAmAnyAsmanA'nuvRttaM zyAmatvaraktatvAdivizeSAtmanA ca kramAnubaddhatayA vyAvarttamAnaM dRSTamiti tathaivAMgIkriyate, tathA prakRtazrutopayogo'pi pratiniyatasvasAmAnyAtmanA yathocitakAlamanuvRttaH padArthAdivizeSAtmanA ca kramAnubaddhatayA vyAvarttamAno dRSTa iti tathaivAbhyupagantuM yujyate / na hi dRSTavirodhena kalpanA saMbhavati, lakSaNA ca padArthasya padArthAntaraparyavasAnArthatayopayujyate, na cAtra vidheyaniSedhyavizeSagrahaH sUpapadaH bhAvabhedena tasyA'niyatatvasya prAgupapAditatvAt , tasmAdAjJAzuddhabhAvena vAkyAntarArthasamarthanArtha mahAvAkyArthApekSA''vazyakI, na cAyameva paryavasito bhavitumarhati, aMgAMgibhAvena sAmAnyavizeSobhayaviSayatayaivopayogasya paryavasAnAt, anyatrApyavAhehAdibhAvena tathA paryavasAnadarzanAditi dik / / 177 // tAtparyArtha - zaMkAkAranuM tAtparya e che ke vAkya zravaNa thayA bAda je zAbdadha thAya che te ghaNuM karIne mukhyArthabodha svarUpa hoya che. kintu jayAM mukhArthamAM bApanuM anusaMdhAna hoya tyAM te ladyArthadha svarUpa hoya che. A rIte zabdathI phalita thata vAkSArtha eka ja prakAranuM hovAthI tene cAra prakArane kema kahyuM ? graMthakAra zrImad pUjya upAdhyAyajI mahArAja A zaMkAnuM samAdhAna karatA kahe che ke-sAmAnya vizeSabhAve padIrthAdi kramathI ja utpanna thate dekhAtuM hovAthI zAkhadha cAra prakArane kahyo che. jema ghaTAdidravyane joyA pachI ghaTavAdi sAmAnyadharma puraskAreNa anya ghaTethI abhinnarUpe ane zyAmavarNa ke raktavarNa puraskAreNa anya azyAma ke arakta ghaTathI kramasara bhinnapaNe ghaTAdikavya anubhavAya che. ane tethI tene sAmAnya-vizeSabhAve te rUpe ja svIkAravAmAM Ave che. te ja rIte prastuta mAM paNa eka ja mRtopaga svagata pratiniyata jJAnatvAdi dharma
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-30 pUrNatA mATe ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna 295 puraskAreNa amuka kALa sudhI abhinnapaNe ekarUpe ane padArthAdi vizeSadharma puraskAreNa kramazaH bhinnapaNe anekarUpe anubhavAtuM hovAthI tene paNa te rIte svIkAre yuktiyukta che. pratyakSa sAthe virodha Ubhe thAya e rIte kaMIpaNa kalpanA karavI vyAjabI nathI. lakSaNa te mAtra mukhyArtharUpa eka padArthanI anupatti hoya tyAre ladyArtharUpa anya padArthanA bhAnamAM ja upayogI che. enAthI viziSTa prakAranA vidheya ke niSedhyanuM jJAna prApta thatu nathI. kAraNa ke vidheya ane niSedhyano niyatAkAra kaI bheda nathI. bhAvabhede vidheya kyAreka niSedhya banI jAya che te niSedhya kyAreka vidheya banI jAya che. A nirUpaNa pUrve zleka143mAM vistArathI thaI cukyuM che eTale AjJAvizuddhabhAvathI vAkyAntaranA arthanuM samarthana karavA mATe-eTale ke prastuta vAkyano artha ane tenI sAthe kaMika aMze vidhI anya vAkyane artha e bannene saMgata karavA mATe apekSAbheda upadarzaka mahAvAkSArthanI apekSA avazyabhAvI che. ekamAtra mahAvAkaSArthane ja phalitavAkvArtharUpe svIkArIne bIjAne parityAga karavAmAM paNa aucitya nathI. kAraNa ke upaga mAtra sAmAnya vizeSa ubhayathI vaNAyela hovAthI avayava-avayavIbhAve vyavasthita che. eTale bemAMthI ekano parityAga ane bIjAne svIkAra azakya che. matijJAnamAM paNa pratyeka upaga avagraha-IhAdibhedathI sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka svIkArAyela che. A to eka dizAsUcana mAtra che. je anyatra paNa mArgadarzana karAve che. 177nA hetuvAda-AgamavAda atra ca yadyapi atIndriyArthe pUrvamAgamasya pramANAntarAnadhigatavastupratipAdakatvenA'hetuvAdatvaM, tathApyaye tadupajIvyapramANapravRttau hetuvAdatve'pi na vyavasthAnupapattiH, AdyadazApekSayaiva vyavasthAbhidhAnAt / [je ke Agametara pramANathI agocara evI vastunuM pratipAdana sau prathama Agama dvArA ja zakya hovAthI atIndriya vatu hatuvAdanuM kSetra nathI, chatAM paNa tyAra bAda Agamane anusaratA itara pramANanI pratti zakaya hovAthI atIndriya padArtha hetuvAdanA kSetramAM AvI jAya che, te paNa hetuvAda ane AgamavAdanI A zAstrIya vyavasthAne bhaMga thatuM nathI kAraNa ke prAthamika jJAnadazAne avalaMbIne ja te vyavasthAnuM pratipAdana che.] rzAstravArtA samuccaya-upA. yazovijayakRta TIkAmAM sta, 2-23]
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 40 tattvajJasUcita pravRtti ja AdaraNIya. tadevaM padArthAdibhedena caturddhA sUtravyAkhyA vyavasthitA etajjanyaM tattvajJAnameva ca gurvAyatta: zuddhAjJAyogalAbhaH parama iSTaprAptiheturityAha ' A rIte sUtranI vyAkhyA padArtha vagere bhedathI cAra prakAranI siddha thaI, A prakAranI sUtra vyAkhyAthI je tatvajJAnano udaya thAya che. ka-154mAM kahyA mujaba gurU sevA AdhIna zuddhAjJAcoga lAbha paNa A tattvajJAnarUpa ja che. ane te ya ISTaprAptimAM paramocca hetu che. A bAbatanuM nirUpaNa ka-178mAM karyuM che- evaM sammannANaM ANAjogo u hoi parisuddho / jaM nANI nicchayao icchiyamatthaM pasAheI // 178 // zlokArdha - e rIte jJAna paripUrNa bane che ane e ja parizuddha AjJAga che kAraNa ke nizcayataH jJAnI puruSa ja vAMchitArthane prApta kare che. 178 . evamuktakrameNa samyak=paripUrNa jJAna bhavati, etade[? vame]vAjJAyogastu parizuddho bhavati, yad= yasmAt jJAnI [nizcayataH nizcayena] Ipsitasamartha prasAdhayati, pratibandhazatopanipAte'pi tattadravyakSetrAdyanukUlapravRttyA kAryAntarA'virodhena sAdhyasiddherapratyUhAt bhAvAnuvRttyA bahUnAM mArgapradAnabIjAdhAnakaraNAdinA tadanubandhapravRttezca // 178 // tAtparyAW - padArthAdikramathI dareka sUtrane paripUrNa artha bedha prApta thAya che ane A rIteja parizuddha AjJAga niSpanna thAya. kAraNa ke jJAnI puruSe ja vAMchita arthane nizcitapaNe meLavI zake che. game eTalA seMkaDe aMtarAya UbhA thAya te paNa anya prajanone hAni na paDe te rIte te te dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM yogya anukULa pravRtti teo karI zake che ane tenAthI ja nirvidane sAdhya siddha thAya che. eTaluM ja nahi, zubhabhAvanI anuvRttithI ane kene mArgano bodha karAve che ane mekSa bIjanuM vAvetara kare che. A rIte zubhaparaMparAnuM paNa pravartana thAya che. 178 yata evaM jJAnI svaparayoriSTasAdhako'taH sa eva pramANIkartavyaH paralokArthinetyAha paralokamAM potAnuM bhaluM karavAnI bhAvanAvALAe dharmanA viSayamAM jJAnI purUSane ja pramANa karavA joIe, jene tene nahi. kAraNa ke upakta rIte jJAnI puruSe sva ane para, jAtanuM ane bIjAnuM, badhAnuM bhaluM karanAra che. te zleka-17mAM darzAve che- [ AdaraNIyatAnuM bIja viveka ] eso ceva pamANIkAyavyo NevamappagahiyattA / dhAmassAthi lahuta jaM thovo rayaNavAvAro // 179 // , plekAtha - jJAnIne ja pramANa kare. te rIte kAMI alpagrahItapaNAthI dharmanI laghutA nathI kAraNa ke ratnane vyApAra alpa ja hoya che. 17 eSa eva jJAnyeva pramANIkartavyo, niHzaGkametadvacanAnusAreNaiva pravRttirvidheyeti bhAvaH /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-40 tatvajJasucita pravRtti ja AdaraNIya 297 atrArthe doSamAzaGkaya nirAkurute-evaM-jJAnina eva pramANIkartavyatve, jJAninAmalpatvAddharmasyAlpagRhItvAllaghutvamanAdeyatvaM na zaGkanIyam yad yasmAlloke'pi ratnavyApAraH stoka eva dRzyate, na cAyamanAdeyaH, tasmAd vyApArasyAdeyatAyAM vivekapUrvatvameva prayojaka, na tu bahuparigRhItatvamiti bhAvaH / na cedevaM,bahujanaparigRhIto lokadharmo na tyAjyaH syAt ,taduktam-[upadezapade 909-10-11] 81"bahujaNapavittimatta icchaMtehiM ihaloio ceva / dhammo na ujjhiyavvo jeNa tahiM bahujaNapavitti // 8 2tA ANANugayaM jaM taM ceva buheNa seviyavvaM tu / kimiha bahuNA jaNeNaM haMdi Na seyasthiNo bahuA // 83rayaNatthiNotithovA taddAyAroM vi jaha u lomi / iha suddhadhammarayaNatthidAyagA daDhayara NeA" // 179 // tAtparyArtha - palaka hitArthIe niHzaMkapaNe jJAnInA vacanAnusAra ja pravRtti karavI joIe. kadAca evI zaMkA thAya ke-"je jJAnIne ja pramANu karAya te vizvamAM jJAnIonI saMkhyA ati alpa che eTale dharma alpa purUSothI grAhya hovAthI tenI AdeyatAno bhaMga thaze._ paNa AvI zaMkA karavA lAyaka nathI, kAraNa ke lekamAM ratnane vyApAra karanArAM ghaNuM alpa hoya che. eTalA mAtrathI kAMI ratnane vyApAra anAdeya banI jato nathI. kahevAno Azaya e che ke koIpaNa vastunI AdetA ke anAdeyatAmAM bahurjana parigraha ke alpajana parigraha projaka nathI. kintu vivekapUrvaka e ja AdayatAnuM bIja che. je pravRtti vivekapUrvaka karavAmAM AvatI hoya te AdaraNIya che. jyAre avivekapUrvaka karavAmAM AvatI pravRttio anAya che. jene A nirUpaNa pasaMda na hoya teoe te laukika dharma ja Adara rahyo kAraNa ke moTA bhAganA leke laukika dharmane ja pakaDI beThA hoya che. upadezapada zAstramAM kahyuM che ke - * je lokone bahujanapravRttimAtra ja pasaMda hoya teoe Ihalaukika dharma tyaja nahIM kAraNa ke temAM ghaNuM le ke pravartatA hoya che. paMDita puruSe to je AjJAnusArI hoya te ja AcaravuM joIe. ghaNA lokonuM zuM kAma che? badhAM kalyANuthI hotA nathI. lokamAM jema rananA arthI ane ratnanA dAtA bahu hoya che tema zuddha dharma ratnanA arthI ane dAtAre paNa ghaNAM alpa hoya che, te sunizcitapaNe jANavuM. 17 alpairapi jJAnibhiH parigRhIto dharmo bahukAryakAritvAttattvato bahuparigRhIta evetyapyAha 81 vahujanapravRttimAtramicchadbhilaukikazcaiva / dharmo nojjhitavyo yena tatra bahujanapravRttiH // 82 tasmAdAzAnugata yattaccaiva buvena sevitavya tu / kimiha bahunA jamena ma apo'rthino bahavaH // 83 ratnArthina atistokAH taddAtAro'pi yathA tu loke / iha zudadharmaratnArthidAyakA dRDhatara jJeyAH //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-180-181 zlAka 180mAM jaNAve che ke ceDA paNu-ochI sakhyAmAM hovA chatAM paNa jJAnIoe AdarelA dharma ghaNAM prayAjanA siddha karanAra hovAthI paramArthathI bahuparigrahIta ja jANavA. bahave jIvati ta teNa imo ceva bahupariggahio / tA nANiparigatie dhamme niyameNa jaiavvaM // 180 // kleAkA :- dharmathI ghaNAMe jIve che tethI dharma ja bahuparigrahIta che. jJAnIparigrahIta hovAthI dharmamAM ja avazya prayatna karavA. 180nA " bahavo jIvanti tato=ratnavyApArAdiva dharmavyApArAt tenAyameva = jJAniparigRhIto dharma eva bahuparigRhIto bhavati, tat = tasmAt jJAnaparigRhIte dharme niyamena = nizcayena yatitavyam // 180 // tAtparyArtha - jema ratna vyApAradhI ghaNAM leAkeA jIve che tema dharma vyApArathI paNa ghaNAM lAkA jIve che. tethI jJAnIo dvArA je dharma paragrahIta che te ja kharekhara bahujana parigRhIta che tethI jJAnIparigRhIta dharmamAM ja nissa dehapaNe prayatna karavA joie. 180nA nanu duSkaro jJAniparigRhIto dharmaH, kathaM tatra zrotuH pravRttiH syAdityAzaGkaya samAdhatte -- zakA H- jJAnIparigRhIta dharmanuM AcaraNu kaThaNa che. e kALu dharmane sAMbhaLIne zrotAnI temAM pravRtti kaI rIte thAya ? A jAtanI zaMkA UThAvIne tenuM zlAka 181mAM samAdhAna karyuM che-- Na ya dukaraMmi ghamme uvadesAo vi kaha bhave jatto / dukaro jamesohigAriNo jammabhIassa || 181 // zleAkA :- upadezathI paNa duSkaradharmamAM pravRtti zI rIte thApa ?' evI zaMkA na karavI kAraNa ke janmathI DaranAra adhikArIne e duSkara nathI. 5181 [ bhatranA bhaya hoya teA kAra AcAra pAlana zakaya ] na ca duSkare dharme, upadezAdapi = upadezaM zrutvApi kathaM bhaved yatna iti zaGkanIyam, yad=yasmAdadhikAriNo=mokSAbhilASiNaH janmabhItasya= saMsAramayavataH naiSa dharmaH duSkaraH, utkaTecchAsattve tadupAyajJAnavatastadupA yama vRttAvA''lasyA'yogAt, tasyotkaTecchA'bhAvaprayojyatvAd, bhavati ca bhavavairAgyAt mokSecchAyA utkaTatvanatastadvato na mokSopAyAnuSThAnasya duSkaratvamiti / tativamuk--[ ] "bhavasvarUpavijJAnAttadvirAgAcca tattvataH / apavargAnurAgAcca syAdetannAnyathA kvacit // " iti // 189 // tAtparyA :- za kAkAranuM tAtparya e che ke zrotA game teTalA upadeza sAMbhaLe te paNa azakaya prAya: atyaMta kaThina jJAnIpagRihIta dharmamAM zrotAnI pravRtti thavI prAyaH zakaya nathI. A zaMkAnA uttara e che ke janma-jarA ane maraNathI bhayAvaha sahasAranA jene atizaya bhaya che evAmAkSAbhilASI adhikArI jIvane mATe dharmAcaraNa duSkara nathI, phaLamAM utkaTa IcchA hoya ane phaLa prAptinA upAyAnuM samyajJAna hvAya e manuSya tenA upAyAmAM pravRtti karavAmAM kAinI rAha jotA nathI, ALasa karatA nathI. A sAmAnya niyama che. vilaMba tA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-40 tatvajJasUcita pravRtti ja AdaraNIya tyAre thAya ke jyAre phaLanI utkaTa icchA na hoya. paraMtu janma-jarA-maraNanA bhayathI saMsAra pratye verAgyabhAvano prAdurbhAva thatA mokSanI IcchA paNa tIvra thAya che ane tethI ja atyaMta duSkara mekSanA upAyabhUta anuSThAne sevavAmAM paNa te pAcho paDato nathI. kahyuM che ke - saMsAranA (vAstavika) svarUpanI oLakhANathI, tAtvika bhAvavairAgyathI ane mokSanA anurAgathI e (duSkara dharmAnuSThAna) zakya che, anyathA nahi. 181 itthamadhikAriNo dharmasya na duSkaratvamidamukta, anadhikAriNastu duSkara evAyamityAha adhikArI mATe dharma duSkara nathI e kahyuM paNa adhikArI mATe to e duSkara ja che. zleka-182mAM te kahe che- apariNae dhammamI nAbhanyo saMsayAiNA kuNai / baddhanikAiakammA tahA na eyaM kuNai jIvo // 182 // kArtha ? jema dharma pariNati na hovAthI saMzayAdi kAraNe abhavya jIva dharma karate nathI. tema nikAcita karmane baMdhaka che paNa te dharmane AcaratA nathI. 18rA dharma pravRttimAM nikAcita mohane pratibaMdha ] apariNate samyagjJAnAbhAvena mokSopAyatayA'niSTe dharma, abhavyo yathA saMzayAdinA na karotyenaM dharma, AdinA viparyayAnadhyavasAyagrahaH, tathA baddhamanantaraM nikAcita ca=sakalakaraNAyogyatvena vyavasthApita karma cAritramohAkhyaM yenaitAdRzaH jIvaH satyakividyAdharAdivat pariNatajinapravacano'pi naita dharma karoti, dharmAnuSThAnahetubhUtAyA utkaTaphalecchAyA mithyAtvamoheneva cAritramohenApi vighaTanA'vizeSAt // 182 // tAtparyAthaH dharma e mekSane upAya che evuM samyagujJAna na hovAthI jene dharma aniSTa che evA abhavya vagere che jema dharmanA viSayamAM saMzaya-viparyaya-anadhyavasAyathI grasta thaIne dharma karatA nathI tema jeoe caritra mohanIya karmane baMdha karyA pachI keIpaNa karaNathI (upAyathI) jemAM parivartana na thaI zake tevuM daDha nikAcita karma karanArA che, dA.ta. satyakIvidyAdhara vagere janasiddhAntathI pariNata eTale ke sumAhitagAra hovA chatAM teo dharmanuM AcarI zakatA nathI, mekSaphaLanI utkaTa IcchA dharmAnuSThAnamAM hetubhUta che kintu jema mithyAtva mehanIya karmanA udayathI utkaTa mekSaphalecchA dabAI jAya che e ja rIte cAritramohanIya karmanA udayathI paNa te dabAI jAya che. emAM kAMI phera nathI. 182aaaa yadyeva baddhanikAcitakarmANa prati dharmAnuSThAnamajanayata upadezasya naiHphalyam , tadA jinopadezasya sarvasAdhAraNyAnupapattirityAzaGkAyAmAha zaMkA -- jeoe nikAcita karmabaMdha karyo che teone game teTale dharma-upadeza karavAmAM Ave te paNa teo dharma AcaravA taiyAra thatAM nathI. A rIte ja upadeza niSphaLa jaI jatuM hoya to pachI bhagavAnane upadeza je sarva sAdhAraNuM kahyo che te nahi ghaTI zake. A zaMkAnA uttaramAM zloka-183mAM jaNAvyuM che ke evaM jiNovaeso vicittarUvo'pamAyasAro vi / ucitAvekkhAi cciya jujjai logANa savvesi // 183 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-184 zleAkA :- e rIte apramAda pradhAna jinApadeza paNa khadhAM leAkeAnI ucita apekSA (kakSA) mujaba vividha prakAranA ja hoya te cAgya che. 18aa evaM baddhanikAcitakarmaNA dharmAnanuSThAne apramAdasAro'pi = puraskRtApramAdo'pi jinopadezaH sarveSAM lokAnAm, ucitApekSayaiva yogyatAnatikrameNaiva vicitrarUpo = nAnAtAtparya ko yujyate / ye yAvaddharmayogyAsteSAM tAvanmAtrapravarttanenaiva caritArthatvAt, tatrA'punarbandhakAdayaH kecit sAmAnyadezanAyA yogyAH, kecit samyagdRSTiguNayogyaprajJApanAyAH, keciddezaviratiguNasthAnakA prarUpaNAyAH, kecicca nirdhUtacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyA dezanAyA iti // 183 / / tAtparyA :- nikAcita karma khadhavALA jIvA dharma karI zakatA nathI. eTale ja jainadharmanA mukhya upadeza apramattabhAvanI keLavaNInA hovA chatAM paNa tamAma leAkeAnI bhinna bhinna apekSA-bhUmikAne anusarIne judAM judAM prakAranA tApavALA ja hAvA joie.. A kathananA bhAva e che ke dharmanI caDatI-utaratI aneka prakAranI kakSA che. je jIvA je kakSAvALA dharmane AcaravA mATenI bhUmikAvALA hoya te jIvAne te kakSAnA dharmamAM pravartAvavAthI ja upadeza saphaLa thAya che. temAM keTalAka apunabaMdhaka jIvA sAmAnya dezanAne ceAgya hoya che. keTalAka samyag dana guNanA upadezane ceAgya hoya che. keTalAka dezivarati guNasthAnakanI bhUmikAne anusaratA upadezane cAgya hoya che, keTalAMka evA hoya che ke jeonI cAritramAhanIyakarmanI malinatA dUra thavAthI apramattabhAva svarUpa dIkSAnI dezanAne ceAgya hAya che. 18gA apramattatAyA eva sarvasAdhAraNasyApi jinopadezasya puraskaraNe tu uppttimaahsarvasAdhAraNa evA paNa jinApadezanA mukhya sUra apramattabhAvanI keLavaNI aMgenA ja hoya che enuM kAraNa zlA. 184mAM darzAve che-- jaha nivvigdhaM sigghaM gamaNaM maggaNNuNo NagaralAbhe / 300 U taha sivalAbhe niccaM apamAyaparivuDDhI // 184 // zlAkA : jema mAnanuM zIghratAe nirvighne gamana nagaralAbhanA hetu che te ja rIte hamezA apramAdanu parivana meAkSa-lAbhanA hetu che. 5184aa `yathA nirvighna M=vyAkSaipatyAgena zIghramavilambena mArgajJasya gamanaM pathaH pradhvaravakA dipradeza vettuH nagaralAbhe hetu:, tathA nityaM = sarvadA'pramAdaparivRddhiH pravrajyApratipattikAlAdArabhyottarottaraguNasthAnArohakrameNa pravarddhamAnapariNAmarUpA zivalAbhe hetu:, ata eva yAvantaM kAlaM na mUlottaraguNaskhalanA tAvAneva kAlo nizcayataH pravrajyAparyAyaH parigaNyate, taduktamupadezamAlAyAm [479] 84"na tarhi divasA pakkhA mAsA varisA va se gaNijjaMti / je mUlaMuttaraguNA akkhaliA te gaNijjaMti // itthaM cApramattataiva sarvatra bhagavatA prazastetyupapannam // 184 // 84 na taMtra visA:, vALi, mAsA, vaLi trA tasya gAyatte / ce mUjottaranuLA ahvahitAnte yanta ||
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ uon upadeza 40-tatvajJasUcita pravRtti ja AdaraNIya tAtparyAthI - jene mArganuM purepuru jJAna che-mArgamAM kyAM vaLAMka Ave che ane kyAM sIdhesIdhuM che tene je barAbara jANatA hoya che ane bIjA badhA vikSepane dUra phagAvIne zakaya tvarAthI nagara prati prayANa kare che te Akhare magaramAM jaI pahoMce che. e ja rIte dIkSA aMgIkAra karI tyArathI mAMDIne uttarottara guNasthAnanI zreNInuM kramazaH ArohaNa thAya e rIte apramattabhAva=saMpUrNa sAvadhAnI-jAgRti vadhAravAthI muktimaMdiramAM pahoMcI javAya che. eTale ja to jeTalA kALa sudhI mULa ke uttara guNonI skUlanA na thaI hoya teTalA kALanI dIkSAnA paryAyane zAstrakAroe nizcayathI garNatarImAM lIdhuM che. zrI upadezamAlA zAstramAM (479) kahyuM che ke sAdhunA divasa-pakSa-mAsa ke varSa gaNatarImAM levAtA nathI paraMtu akhalita mULa guNa ane uttaraguNu ja gaNatarImAM levAya che." A ja kAraNathI bhagavAne paNa sarvadezakALamAM apramatta bhAvane ja prazasta kahyo che. 184 etadeva nigamayan pratibandhe'pyetadatyAgopadezamAha A ja hakIktanuM nigamana karavA pUrvaka kaThinAIo mAM paNa apramattabhAvane tyAga na karavAne upadeza ka-185mAM pharamAve che - eyaM ciya iha tattaM Navara kAlovi ettha paDivakkho / / tahavi ya paramatthaviU khalaM ti No NiyapainAo // 185 // zlekArtha - dharmanuM A ja rahasya che paNa kALa emAM pratipakSI che, te paNa paramArtha vettAo svapratijJAthI calita thatA nathI. 185ADA etadeva apramAdapuraskaraNameva iha dharme tattva upaniSadbhUtam , navaraM =kevalam kaalo'pisuSamADhakSaNa: I punazcAritramohRkSo rAmamanvecavyartha, batrAmApurakaraNe prativaH siddhilkssnnphlN pratyekAdibhavavyavadhAnakAritvena tathAvidhA'pramAdavighaTakatvAttasya / na caivametadAlaMbanenaiva saMyamAdaratyAgo vidheya ityAha-tathApi paramArthavido yathAvadAyavyayasvarUpajJAH nijapatijJAtena na skhalanti kintu kAlavalamapi nijavIryollAsena nihatya yathAzakti svapratijJAnusAreNa pravarttanta eva dhrmkrmnIti mAvaH 28SA tAtparyAthI - dharmane AcaravAnA upadezamAM A ja rahasya che ke apramattabhAva kevaLa. je ke ekabAju cAritramehanIya karmanA kSapazamanI maMdatA te che ja, vaLI e sAthe bIjI bAju duSamakALa paNa apramattabhAvanI jALavaNImAM pratibaMdhaka che. kAraNa ke game teTalI mahenata thAya te paNa A kALanI asarathI A bhavamAM te koInI mukti zakaya nathI. ochAmAM ochuM eka bhavanuM aMtara te paDavAnuM ja che. eTale A ja bhavamAM mukti prApta thAya e uccakakSAne apramattabhAva to A kalikALanI burI asarathI jAgRta thavAne nathI paNa eTalA mAtrathI A vAta pakaDI laIne saMyamadharma pratyenA Adarano tyAga karavAnI jarUra paNa nathI kAraNa ke kALa pratipakSI hovA chatAM paNa jeo yathArthapaNe lAbha ane nukazAnane jAnArA che teo potAnI mahAvratAdi pratijJAothI calita thatA nathI. ulaTuM potAnA prabaLa vIrSollAsathI kALabaLane paNa avagaNIne potAnI zakti mujaba, pote karelI pratijJA mujaba dharmakRtyamAM pravaryA vinA rahetA nathI. 185
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-41 anuSThAna vaicitryamAM tathAbhavyatvane prabhAva itthaM ca bhAvAnujJAnusRtaM puraskRtApramAdameva dharmAnuSThAnamiti vyavasthita, atraiva matAntaramupanyasyannAha prita vivecanathI e siddha thAya che ke bhAvAjJAnusArI apramAdapradhAna je anuSThAna che te ja dharmAnuSThAna che. A viSayamAM bIjAone je mata che tene upanyAsa kaleka 186mAM yA cha aNNe dhammabbhAsaM sayayavisayabhAvajogao viMti / Nicchayao tamajutta jujjai vavahArao NavaraM // 186 // zloka -bIjAo satata-viSaya-bhAvagathI dharmAbhyAsa hovAnuM kahe che paNa te nizcayanayathI yukta nathI, vyavahAra nathI yukta che. 18dA ( [ satatAbhyAsa-viSayAbhyAsa-bhAvAlyA anuSThAna] anye AcAryAH, dharmAbhyAsaM satataviSayabhAvayogato bruvate, satatAbhyAsa-viSayAbhyAsabhAvAbhyAsabhedAttrividhaM dharmAnuSThAnamityarthaH / tatra nityamevopAdeyatayA lokottaraguNAvAptiyogyatApAdakamAtApitRvinayAdivRttiH satatAbhyAsaH, mokSamArgasvAminyahadAdau pUjAdikaraNAbhyAso viSayAbhyAsaH, samyagdarzanAdInAM bhAvAnAM bhavodvegapUrvamabhyAsazca bhaavaabhyaasH| phalasannidhAnabhedAt yathottara prAdhAnya cAtra draSTavyam / tadAha-[upadezapade-949] 85"aNNe bhaNaMti tivihaM sayayavisayabhAvajogao Navara / dhammami aNuThThANaM jahuttarapahANarUvaM tu // tadetadUSayati-taduktamataM nizcayato-nizcayanayamAzritya ayukta, sAkSAddarzanAdyanArAdhanArUpe mAtApitrAdivinayasvabhAve karmaNi bhavavairAyAdibhAvAbhAvena paramArthopayogarUpadharmAnuSThAnatvasya vaktumazakyatvAt / tadidamAha-[u0pa0-950] 8"eyaM ca Na juttikhamaM NicchayaNayajogao jao visae / / bhAveNa ya parihINaM dhammANuThThANamo kiha Nu // " dUSitamapyetanmataM kathaJcit samarthayannAha-navara kevalaM vyavahArato vyavahAranayamAzritya yujyate // 186 // tAtparyAtha - anya AcAryonuM kahevuM ema che ke dharmAnyAsa dharmAnuSThAna traNa prakAranuM cha (1) satata salyAsa (2) viSaya malyAsa bhane (3) mA 2sayAsa. satata malyAsa eTale upAdeyatAnI buddhithI lokottara guNa prAptinI yogyatA saMpAdaka pratidina mAtA85 anthe bhaNanti trividha satataviSayabhAvayogato navaram / dhame 'nuSThAna yathottarapradhAnarUpantu // 86 etacca na yuktikSama nizcayanayayomato yato viSaye / bhAvena ca parihIna dharmAnuSThAna kathaM nu //
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-41 anuSThAna vaicitryamAM taobhavyatvane prabhAva pitAnA viMya vagere kRtya karavA te. viSaya abhyAsa eTale mekSamArganA svAmI arihaMta deva vagerenI pUjana kriyA vagerene abhyAsa. bhAva abhyAsa, eTale samyaga darzana vagere bhAvane bhavanirvedapUrvakano abhyAsa. A traNa prakAranA anuSThAnomAM uttarottara pradhAnatA che. maraNuM ke pahelA karatAM bIju anuSThAna phaLaprAptinI vadhu nikaTa che ane bIjA karatAM trIju anuSThAna phaLaprAptinI vadhu nikaTa che. upadezapada zAstramAM kahyuM che ke-"bIjAonA mata pramANe satata-viSaya-zrAva egathI dharmanuM anuSThAna traNa prakAranuM che paNa uttarottaranI pradhAnatA che." - A maMtamAM deva darzAvatA kahyuM che ke nizcayanayanI dRSTie A mata yukta thI. kAraNa ke, je mAtA-pitA vagerenA vinayarUpa kRtyamAM, nathI te samyagadarzanAdi ArAdhanAno bhAva ke nathI saMsArAdithI vairAgyane bhAva, tene pArarthika svarUpa dharmAnuSThAna kahevuM azakya che. kahyuM che ke-"nizcayanayanA yogathI A yuktiyukta nathI. kAraNa ke je viSayamAM bhAvano abhAva che tene dharmAnuSThAna kaI rIte kahevAya?" A rIte A matamAM deSa darzAvyA pachI tenuM kaMIka samarthana karatA kahe che ke kevaLa vyavahAra nayane AzrayIne te matanI yuktatA mAnI zakAya 18 atra hetumaahvyavahAra nayathI anya matanI yuktatAmAM hetune upanyAsaleka 187mAM kare che. tivipi bhAvabheA cittaphalaM apuNabaMdhagAINa / ... . jaM eyaM ettha puNa tahamavvattaM paro heU // 187 // zlokAthI kAraNa ke bhAvabhedathI apunabaMdhakAdine e traNesa anuSThAna vicitra phaLapradAna kare che. AmAM prakRNa hetu tathAbhavyatva che. 187 [aSanabaMdhakadine AzrayIne sArthakatA],. trividhamapi satatAbhyAsAdyanuSThAnam, bhAvabhedAtmanaHpariNAmanAnAtvAdapurvandhakAdInAmAdinA mArgAbhimukha-mApatitagrahaH, yad-yasmAdetaccitraphalaM nAnAvidhAzayavRddhikaram / na hyevamapunarbandhakAdibhAva kriyamANasya satatAsyAsAderapyucitocitapravRttyanubandhena bhAvAjJAyogyatAgarbhattAttvikavyavahAradRSTyA'yuktatvamIkSAmahe / tadidamuktamupadezapade-[951] 87vavahArao u jujjai tahA tahA apuNabaMdhagAINaM / / sathA-69967 88 baNagApukkALa niyata samiti tattano ca | F ..1 Na ya apuNabaMdhagAI mottuM evaM haM hoi" // ... / batrA?-- [ ] . vasaMmata thA pravRttiH sA saraiva kAdavIti " 87 vyavahAratastu yujyate tathA lathA'punarbandhakAdInAm / 88 samyaganuSThAna c| tasmAtsarva midamiti tatvato jJeyam / na cApunarbandhakAdi mukyA etaditi bhavati / /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ja. upadezarahasya gAthA188 taTe simetapi manuSThAnam ! atrANAvALuM niyAmamAdu-matra puna: R SE: hetustathAbhavyatvaM, tatparipAkArthamevetarakAraNakalApopayogAt // 187 // tAtparyA:-satatAnyAsAdi traNeya prakAranA anuSThAna apuna dhaka-mAryAbhimukha-mArga patita vagere nA bhinna bhinna pariNAma pramANe judA judA prakAranuM AzayavRddhirUpa vicitra phaLa pradAna karatA hovAthI bIjAone paNa te mata vyavahAranayathI saMgata che. apunabaMdhakAdi avasthAmAM karAtA satata abhyAsa vagere anuSkAne uttarottara ucitacita pravRttinI paraMparAe bhAvAjJA saMpAdananI gyatAthI garbhita hoya che eTale tArika vyavahAra daSTie te matamAM paNa kaI ayuktatA dekhAtI nathI. mATe ja upadezapadamAM paNa kahyuM che ke "tathA tathA prakAranA viSayabhedathI apunabaMdhakAdimAM vyavahArathI te saMgata che tathA te traNeya prakAranuM anuSThAna tattvataH samyaga anuSThAna jANavuM, kAraNa ke apunabaMdhakAdi avasthA vinA jemAM te saMbhavatuM nathI." bIjA granthamAM ( 1 ) paNa kahyuM che ke"apanabaMdhakAdinI je pravRtti hoya che te badhI ja suMdara hoya che." A rIte satatAbhyAsAdi paNa dharmAnuSThAna rUpa che te siddha thAya che. zlokanA uttarArdhamAM dharmAnuSThAnane asAdhAraNa niyAmaka darzAve che-A dharmAnuSThAnamAM parama mahattvano bhAga je kaI bhajavatuM hoya to te jIne tathAbhavyatva svabhAva che. e svabhAvanA paripAka mATe ja bIjI kAraNasAmagrI upagI hoya che. 187aa tathAbhavyatvasvarUpaparijJAnArthamevopadezapadagatAM [999] gAthAmAha- tathAbhavyatvanA svarUpathI sumAhitagAra thavA mATe zleka 188mAM upadezapadanI mI gAthAne upanyAsa karyo che tahabhavvattaM citta akammajaM Ayatattamiha NeyaM / phalabhaiyA taha kAlAiANamakkhevagasahAvaM // 188 // - plekArtha tathA bhavyatva e AtmAne ja bhavyatva nAmane svabhAva che. te vicitra hoya che kAraNa ke tenuM phaLa bhinna bhinna hoya che. te karmanirmita heta nathI ane te kAlAdinuM sAMnidhya karanAra che. 188aaaa che tathAbhavyatvaM citraM nAnArUpaM bhavyatvameveti gamyate, akarmajam=akarmanirmitam , AtmatattvaM sAkArAnAkAropayogavajjIvasvabhAvabhUtam iha-vicAre jJeyam , atra hetuH-phalabhedAt tIrtha karagaNadharAdirUpatayA bhavyatvaphalasya vaicinyopalaMbhAt / tatheti samuccaye, kAlAdInAM kAlaniyatipUrvakRtakarmaNAM samagrAntararUpANAm AkSepakasvabhAva saMnihitatAkArakasvabhAvam / yadi ca bhavyatvamekasvabhAvaM syAt tadA tIrthakarasiddhAdibhedaH siddhAntokto viTeta / nahi RjusUtrAdayaH paryAyanayAH kAraNabhedaM vinA kAryabhedaM manyante'nyathaikasmAdeva kAraNAt sakalatrailokyakAryotpattiprasaGgena kaarnnaantrklpnaavaiyrthysaMpAta ',
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-41 anuSThAna vaicimAM tathAbhavyatvano prabhAva 305 [tathAbhavyatva zuM padArtha che?1. tAtparyAthe - sAkAra ane anAkAra upayogane Azraya jIva che. A jIvane ja je bhavyatve nAmane svabhAva che te dareka jIvane eka sarakho hoto nathI. eTale judA judA jIvanA bhinna bhinna prakAranA svabhAvane ja tathAbhavyatva kahevAmAM Ave che. jIvane svabhAva kahevAnuM kAraNa e che ke tathAbhavyatva karmanirmita hetuM nathI. keIka jIva bhaviSyamAM tIrthakara bane che to koIka gaNadhara thAya che. A phaLabheda thavAnuM kAraNa te te jInA bhavyatva svabhAvanI bhinnatA che ane tethI ja judA judA jIvonuM dharmAnuSThAna paNa judu judu hoya che. jainadarzanamAM pratyeka kArya tathAbhavyatva, kALa, niyati, purUSArtha (udyama) ane papUrvopArjitakarma A pAMca kAraNanA samudAyathI janya mAnavAmAM Ave che. temAMnuM eka kAraNa jIvana tathAbhavyatva svAbhAva che. ane te pratyeka kAryanI utpattimAM mukhya bhAga bhajave che. judA judA kAryo, judA judA kALe, judI judI sAmagrIthI uddabhavatA hoya che tyAM te badhI nimitta sAmagrIne ekatrita karavAnuM kAma tathAbhavyatva kare che. - je judA judA jIvane bhavyatva svabhAva judA judA prakAra na hoya te zrI siddhAMtamAM tIrthakarasiddha ane ajinasiddha AvA bheda pADyA che te pramANabhUta nahi rahe. RjusUtra vagere paryAyane kAraNenA bheda vinA kAryomAM bhedabhAva svIkAratA nathI. vaLI ekasarakhA kAraNathI paNa je bhinna bhinna kAryonI utpatti thaI zakatI hoya to kaI eka ja mATI vagere kAraNathI sakala leyavartI samasta kAryonI utpatti thaI jatA bAkInA padArthonI kAraNarUpe kalpanA paNa nirarthaka thaI javAnI Apatti aparihArya che. atha 'sAmagrayAH kAryatAvacchedakAvacchinnotpattivyApyatvAttIrthakarasiddhatvAdyavacchinnasyAnApattireva, na hi tIrthakarasiddhatvAdikaM kAryatAvacchedakaM, arthasamAjasiddhatvAt , anyathA nIlaghaTatvAdikamapi tathA syAt, tIrthakarA'tIrthakarasiddhAdibhedAbhidhAnaM ca vaidharmyamAtrAbhiprAyeNaiveti bhavyatvabhede mAnAbhAva' iti cet ?na, tIrthakarasiddhatvAdyavacchinne niyAmakasyAvazyavAcyatvAt / 'sAmAnyataH klaptakAraNatAkatattadvyaktInAmeva tanniyAmakatvamiti cet ? tAdRzaniyAmakatvameva hetutvamiti tAvadvyaktivizeSakalpanApekSayA bhavyatvavizeSa evAntaraGgatvAt kalpayituM yukta iti kiM na vibhAvyate ! 'vizeSarUpeNa tattadvyaktInAmanyathAsiddhatvAnna hetutvamiti cet ? tarhi dravyatvena janyabhAvatvenaika eva kAryakAraNabhAvaH syAditi tantutvAdinA kaarnntvbuddhivypdeshyorpraamaavyApattiH | [tathAbhavyatvanI kAryatAva chedakatA upara AkSepa-samAdhAna ] pUrvapakSa - pratyeka kAryanI sAmagrI kAryatAvachedaka dharma viziSTa kAryanI vyApya hoya che. eTale ke sAmagrI kAryatAvachedaka na hoya tevA dharmathI viziSTa kAryanI vyApya hotI nathI. prastutamAM tIrthaMkarasiddhavAdi e mekSarUpa kAryaniSTha kAcatAnuM avacchedaka nathI. eTale mokSajanaka sAmagrIthI tIrthakara siddhAdi kAryonI utpatti mAnavAnI jarUra nathI, paNa e te,
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 upadesarahasya gAthA-188 utpanna kAryonA samudAyarUpa che. svataMtra kAryarUpa nathI. je tIrthakara siddhAdine svataMtra kArya mAnavAmAM Ave te gurudharma nIlaghaTava paNa kAryatAvacheraka mAnavuM paDaze. Azaya e che ke ghaTotpAdaka sAmagrI ghaTane utpanna kare che ane nalatpAdaka sAmagrI nIlane utpanna kare che eTale nalaghaTa svataMtra kAryarUpe utpanna thatuM nathI. paraMtu nIlavarNarUpa kArya ane ghaTakArya e benA samudAyarUpa nIla ghaTa che. je ene nIlanI kAraNe sAmagrI karatA naghaTanI kAraNa sAmagrI alaga mAnavI paDe eTale kAryakAraNa bhAvenI saMkhyA vadhI jatA binajarUrI gaurava thAya che. e ja rIte tIrthaMkarAdi siddhone svataMtra kAryarUpa mAnavAmAM Ave te dareka jIvanA bhavyatvane juduM juduM mAnavuM paDe e mahAna gaurava asvIkArya che. zAstramAM je tIrthaMkarasiddha Adi bheda darzAvyA che te te kevaLa siddhomAM paraspara vaMdhamma (vibhinnatA) darzAvavA mATe che. A rIte dareka jIvanuM alaga bhavyatva mAnavAmAM koI prabaLa pramANa nathI. uttarapakSa - je bhavyatvane bheda mAnavAmAM na Ave te pachI tIrthaMkarasiddhavAdi dharmAvacchina padArthamAM niyAmaka kene kaheze ? pUrvapakSa -sAmAnyataH je kArya prati je je kAraNonI kAraNatA svIkRta che-mAnya che te te kArya prati te te kAraNuvyaktio ja niyAmaka hoya che eTale tIrthaMkarapaNe siddhinA je kAraNe che te kAraNuvyaktio ja tIrthaMkarasiddhatvAdi viziSTa padArthanA niyAmaka che. A rIte keI kAraNabheda mAnavAnI jarUra rahetI nathI. uttarapakSa tIrthakarasiddhavAdidharmathI avacchinna padArthamAM uparokta rIte sAmAnyataH siddha tat tat kAraNa vyaktinI niyAmakatA hovI ene artha ja e che ke tIrthaMkarasiddhatvAvacchinna pratye te te phAraNa vyaktio viziSTa svarUpe hetubhUta che. te A rIte tIrthaMkara siddhavAdinA niyamana mATe kAraNuvyaktiomAM arthAta te te AmAmAM paraspara paNa bhinnatA mAnavA karatA te te AtmAomAM rahelA bhavyatvadharmane ja alaga alaga vijAtIya svarUpe mAnavA yukti yukta che. kAraNa ke dhamabheda bahiraMga che arthAt dharmIbheda=dharmajAtyanI kalpanAmAM gaurava che. jyAre dharmabheda aMtaraMga che arthAt dharmanA vajAtyane mAnavAmAM lAghava che. Ano vicAra pUrvapakSIe kema nahi karyo hoya ? pUrvapakSa tat tat kArya vyaktinI niyAmaktA e hetutArUpa nathI kAraNa ke kAraNuvyaktimAM sAmAnyadharma puraskAreNa kAraNutA saMbhavita hoya tyAM vizeSadharma puraskAreNa anyathAsiddhi hevAthI kAraNutA mAnI zakAya nahi eTale tat tat tIrthakara vyaktinI siddhimAM sAmAnyataH bhavyatva dharma puraskAreNu kAraNutA mAnI zakAya tema hovAthI viziSTa dharma puraskAreNa kAraNutA mAnavI ucita nathI. uttarapakSa :-je e rIte vizeSa dharma puraskAreNu kAraNutA asaMbhavita hoya te pachI sarva janya-bhAva pratye dravyatvadharma puraskAreNuM ekamAtra dravyanI kAraNutA siddha thaze. arthAt dravya ane janyabhAvane mAtra eka ja kAryakAraNubhAva siddha thaze. eTale pachI vastrAdi vizeSa janyabhAva pratye taMdutvAdi dharma puraskAreNa kAraNutAnuM jJAna pramANabhUta nahi rahe. tema ja paTavAvAvachinna pratye taMtuvAvacchinnanI kAraNatAne vyavahAra paNa apramANu thaI jaze.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 upadeza jA- anuSThAna vaicitryamAM tathAbhavyatvane prabhAva "paTatvAdyavacchinnasyAkasmikatApattestatra tantutvAdinA hetutvamAvazyakaM, anyathA tadavacchinnasAmagrayanizcaye etAvatsattve'vazyaM paTotpattirityanizcayarUpAdAkasmikatvAt pravRtterdurghaTatvaprasaMgAttAdRzanizcaye eva kRtisAdhyatAdhIsaMbhavAt , tatparatvAdyavacchinnasyA'kasmikatvaM tviSTameva, taddharmAvacchinnasAmagrIsattve'pi tathA nizcayA'yogAt, taddharmAvacchinne pravRtyabhAvAcce"ti cet, ? na, pravRttyano(? tyau)payikakAraNatAyAmevaM vaktumazakyatvAt , niyatAnvayavyatirekapratiyogitvarUpakAraNatAyA vizeSarUpeNaiva grahasaMbhavAcca, sAdRzyabuddhacaiva pravRttyupapatteH, anyathAnvayavyatirekavyabhicAragrahayoravizeSeNa kAraNasAbuddhAvapratibadhatvaprasaGgAt / pUrvapakSa -janyabhAva pratye dravyana kAryakAraNabhAva hevA chatAM je taMtuvAvachinane paTavAvacchinmanuM kAraNa mAnavAmAM na Ave to paTavAvacchinnanI utpatti zenAthI thaI e praznanuM samAdhAna na thavAthI padi kAryo vinA kAraNe ja utpanna thavA svarUpa AkasmiktAnI Apatti Avaze. je kArya vagara kAraNe utpanna thAya te Akasimaka kahevAya. paTa pratye je taMdutvapuraskA2Na kAraNutA mAnavAmAM na Ave to paTAvacchinnanI kAraNa sAmagrI kaI kaI che teno nirNaya thaI zake nahi. eTale "ATalI sAmagrInI vidyamAnatAmAM avazya paTanI utpatti thAya e nizcaya na thavA rUpa AkasmikatAnA kAraNe paTanuM utpAdana karavA mATe thatI pravRtti paNa durghaTa banI jaze. vaLI utpAdakane jyAM sudhI e nizcaya na thAya tyAM sudhI A kArya mArAthI zakya che ke nahi tevo nirNaya paNa saMbhava nathI. je evI Apatti darzAvAya ke-te pachI paTavAvacchinnanI jema ta5TavAvacchinnanI paNa AkasimakatA DhALavA mATe tattatutvAvacchinnanI kAraNutA paNa svIkAravI paDaze-te e barAbara nathI kAraNa ke tatparatnAvacchinnanI AkasmiktA svIkArya che. e kAMI deSa rUpa nathI kAraNa ke tatapaTa-Avacchinna AdinI utpAdaka sAmagrI vidyamAna hovA chatAM paNa pUrvopadarzita nizcaya tha azakya che ane pUrvopadazita prakAranA nizcayano abhAva e ja AkasmiktA che. vaLI, tatpaTavAvacchinnane utpanna karavA mATe kaI pravRtti paNa karatuM nathI eTale e nizcaya na thAya to paNa keI Apatti nathI. FvizeSa kAryakAraNabhAva grahanuM samarthana uttarapakSa :--Apatti nathI ema kahevuM barAbara nathI kAraNa ke pravRttianupayogI kAraNatAne tatpaTavAvachedana graha na thAya temAM kAMI bagaDI jatuM na hovA chatAM jyAM tatpaTa rU5 vyaktionI ja utpatti IcchanIya che tyAM tatpaTaTyAvachinnanI utpatti mATe jarUrI pravRttimAM upayogI kAraNutAne graha tha Avazyaka che. je tatpaTa-Avacchinna kAryAnirUpitakAraNutAno graha nahIM thAya te tarapaTanA utpAdanamAM pravRtti kaI rIte thaze? bIjI vAta e che ke haMmezA niyata anvayavyatireka pratigitA svarUpa kAraNutAnI buddhi vizeSarUpapuraskAreNa ja thatI hoya che, sAmAnyarUpapuraskAreNa nahIM. dA.ta. tantuthI utpanna thatA paTane jevAthI tatkAla utpanna vastra ane tapUrvakAlIna tanduone ja kArya-kAraNa bhAva lakSyamAM Ave che, nahIM ke sarva vastrone sarva taMtuo sAthe, kAraNa ke sarva vastra ane sarva tattvaenuM jJAna te sarvajJa ja karI zake, bIjA nahIM.
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-188 kadAca ahI evI zakA uddabhave ke--tA pachI navA vastranA utpAdana mATe nivana taMtuomAM navyapaTAthInI pravRtti kaI rIte thaze ? navA vastra-taMtuonA kArya-kAraNa bhAvanA te sAmAnya rUpe paNa graha ja thayA nathI !--tA enA uttara e che ke sAmAnyataH kAryakAraNa bhAvanA graha na hovA chatAM pUrva dRSTa tatunI samAnatAbuddhi navIna taMtuomAM thaI rahI hAvAthI navIna taMtuethI pUvaSTa vastra jevu' samAna vastra utpanna thaze evI buddhi jAgavAmAM kAi jAtane virAdha nathI, eTale A rIte sAdRzyagrahathI pravRttinI utpatti thai zake che. jo uparokta rIte mAnavAmAM na Ave te niyatAnvayavyatirekapratiyAgitArUpa kAraNatAnI buddhimAM anvayavyabhicAragraha ane vyatirekavyabhicAragrahanI pratibaMdhakatAnA sarvathA uccheda ja thai jaze. Azaya e che ke vizeSa rUpe kArya kAraNabhAvanI buddhimAM anvayavyabhicAragraha ane vyatirekavyabhicAra graha vidhI hovAthI kAraNatA buddhinA uddaya nathI thatA. paraMtu jo kArya kAraNabhAva vizeSarUpapuraskAreNa nahIM mAnatA sAmAnya rUpe mAnavAmAM Ave te tyAM anvaya-vyatireka vyabhicAra grahanA virodhanA sabhava na heAvAthI vyabhicAra grahanI prasiMddha pratikha'dhakatA bucchinna thaI jAya e Apatti che. etena - vizeSAnvayavyatirekAbhyAM sAmAnyavyabhicArAnirNayAnugatAguruvizeSAntarAnupasthitilAghavAdipratisaMdhAnavazAt sAmAnyata eva hetuhetumadbhAvagrahAt, grAhakAbhAvAdeva na vizeSakAryakAraNabhAvasiddhi: - ityapAstam / api ca pratyekaM kAraNAnAM svetarayAvatkAraNasahitatvena yAvatkAraNarUpAyAH sAmaprayAzca tattatsambandhena kAryavyApyatve gauravAditarakAraNaviziSTacaramakAraNasyApi sAmagrI caramakAraNaviziSTetarakAraNAnAM tathAtve vinigamakAbhAvAt, tattvena janakatve gauravatAdavasthyAcca, nirUpakatayA tathAbhavyatvasyaiva tAdAtmyena tAvaddharmakakAryaniyAmakatvaM yuktam / na ca kAlAdivaicitryamevAstvityatra vinigamakAbhAvaH, dezakAlobhayaniyamabIjabhavyatvavaicitryasyaiva yuktatvAt / na caivaM puruSakArA divaiyarthya, tatsamavadhAnaniyatatvAt tathAbhavyatvasya, tena tadAkSepAt / ata eva nopadezAdivaiyarthyamapi, tathAbhavyatvamapekSyaiva tatpravRtterucitapravRttyAdicihnena tadanumAnAt / ata eva na kevalasvabhAvavAdasAmrAjyam, tathAtvasyAnyahetvAlIDhatvAdanyathA RSabha - varddhamAnAdInAM svabhAvA'bhede siddhikAlabhedAdyaprasaGgAd bhede cAsmanmatapravezAt / yadi ca tatkAlA yogyasyApi siddhiH syAttadA bhavyasyApi tatprasaGgaH, kathaJcidvizeSe punaranAyatyeSyamANe syAdekaM syAdanekaM cAyAta bhavyatvaM yathA sAmAnyenaikarUpamAmranimbakadaMbAdInAM vRkSatvaM vizeSacintAyAM tu rasavIryavipAkabhedAdAmrAdInAM nAnArUpamiti / athaikasyApyanekakArya jananazaktimattvAnnAnupapattiriti cet ? na, yena svabhAvena pUrva kArya jananazaktistenaivottarakAryajananazaktAvabhyupagamyamAnAyAM pUrvottarakAryayoryaugapadyaprasaGgAt, sabaithaikatve'nekakAryajananazaktimattvasya durvacatvAt / tadidamuktam - [ upa pade 1000 - 1010] [sAmAnyataH kArya kAraNa bhAva grahanI AzakA] pUrva pakSI :-pratiniyata kAraNanA pratiniyata kArya sAthe anvaya sahacAra ane vyatireka sahacAra dekhavAthI vizeSarUpeNu kAryakAraNa bhAvanA graha nahIM paNa sAmAnya rUpe ja kArya kAraNa 308
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 41-anuSThAna vaicitryamAM tathAbhavyatvane prabhAva 39 bhAvane graha saMbhavita che. te e rIte ke uparokta rIte vizeSa anvaya-vyatireka sahacAranA darzana kALe sAmAnya dharma puraskAreNa anvaya vyabhicAra ke vyatireka vyabhicArane nirNaya na hoya temaja anya koI aguru vizeSa dharma upasthita na hoya to lAghava tarkanuM anusaMdhAna thAya che. arthAt viziSTa kAraNa vyaktine viziSTa kArya vyakti sAthe sahacAra dekhavA chatAM laghu dharma puraskAreNa kArya-kAraNa bhAva mAnavAmAM kaI bAdhanI upasthiti na hovAthI te laghu dharmAvachedana sAmAnyataH kArya-kAraNa bhAvanI ja siddhi thAya che. tarkazAstrano niyama che ke jyAM sudhI laghudharmamAM kAraNutA vacchedaktA ghaTI zake tema hoya tyAM sudhI gurudharmamAM te mAnI zakAya nahI. eTale uparokta rIte laghu dharma puraskAreNa sAmAnyataH kAryakAraNa bhAvanI siddhi thatAM vizeSataH kAryakAraNa bhAvanI siddhi karavAnuM kAMI sAdhana ja zeSa rahetuM nathI jethI vizeSa kAryakAraNu bhAva siddha thAya. uttarapakSa - pUrvokta pratibandhakatAnA ucchedanI Apatti sAmAnyata: kAryakAraNa bhAva pakSamAM tadavastha rahetI hovAthI pUrvapakSInuM saMpUrNa kathana vajuda vinAnuM Thare che. vaLI sAmAnyataH kAryakAraNubhAvavAdamAM je sakaLa kAraNa samudAya rUpa sAmagrIne athavA tadantargata dareka kAraNone tarayAvakAraNasahitatva rUpe judA judA aneka saMbaMdhathI kAryavyApta mAnavA ja paDe, kAraNa ke te vinA kAryanI niyata utpatti ja azakya banI jAya ane e rIte mAnavA jaIe to emAM ghaNuM ja gaurava thAya. A gaurava TALavA mATe e niyama banAvAya ke itara sakaLa kAraNuM viziSTa mAtra eka ja antima kAraNarUpa sAmagrI kArya janaka chete ahIM carama kAraNa viziSTa anya kAraNone kAryotpAdaka mAnavAnA pakSane paNa vinigamanA abhAvamAM nakArI zakAya nahIM. jo ema kahevAmAM Ave ke "tarakAraviziSTatvarUpe game te eka kAraNathI kAryotpatti mAnazuM to emAM paNa dareke dareka kAraNane kAryotpAdaka mAnI zakavAthI kAryakAraNa bhAva vadhI jatAM gaurava te UbhuM ja rahe che. [kArya vaicitrya prAjaka tathAbhavyatva) uparokta samasta vicAraNane lakSyamAM laIe te phalita e ja thAya che ke tAdAmya saMbaMdhathI tathAbhavyatva rUpa dharmane ja arthAt svabhAvabhedane ja judA judA aneka dharmavALA kAryanI utpattimAM niyAmaka mAnave yuktiyukta che. ahIM evI zaMkA thAya ke tathAbhavyatva te svabhAvavaicitrya rUpa ja che, tene je kAryaniyAmaka mAnIe te kAlavaicitrya, karma vaicitrya vagerene paNa niyAmaka mAnavAmAM paNa zu bAdha che ? arthAt amukane ja niyAmaka mAnavuM anyane nahIM emAM koI balavAna sAdhaka na hovAthI tathAbhavyatvane niyAmaka mAnavAmAM Apatti UbhI ja che."--to A zaMkAno uttara e che ke kALacitrya ane deza vaicitryamAM paNa prAjaka to Akhare svabhAva vaicitrya ja che, svabhAva vaicitryamAM kAlAdivaicitrya ke prayejaka nathI. mATe bhavyatvavaicitrya eTale ke tathAbhavyatvane ja kAryavaicitryamAM niyAmaka mAnavuM yuktiyukta che. [puruSAthI niSphaLatAnI zaMkAne uccheda ] ahI evI zaMkAne avakAza che ke A rIte je svabhAvavaicitryane niyAmaka mAnavAmAM Ave to puruSArtha vagere niSphaLa thaI jaze kAraNa ke udyama karavA chatAM paNa utpanna na thavAnA svabhAvavALuM kArya utpanna ja nahIM thAya ane utpanna thavAnA svabhAvavALuM kArya
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 upadezarahasya gAthA-188 vagara puruSArthe paNa utpanna jaI jaze. paraMtu A zaMkA pAyA vinAnI che kAraNa ke svabhAva vaicitrya arthAt tathAbhavyatva svabhAvanuM svarUpa ja evuM che ke jemAM puruSArtha vagere antaHpraviSTa thaI jAya che, arthAt jyAM sudhI puruSArthanI kSati hoya tyAM sudhI tathAbhavyatva svabhAvanuM svarUpa ja apUrNa rahetuM hovAthI puruSArthasAMnidhyaniyata tathAbhavyatvanI ja kAryaniyAmaktA siddha thAya che eTale tathA prakAranuM tathAbhavyatva puruSArthane tANI lAvanAru havAthI puruSArtha niSphaLa thavAnI zaMkA radabAtala thAya che. taduparAMta, puruSArthaniSphaLatAnI zaMkAnI jema upadezAdinI niSphaLatAnI zaMkAne paNa have avakAza rahetuM nathI, kAraNa ke tathA bhavyatvane paripAka thatAM te te jene apAte upadeza paNa saphaLa thatuM hoya che. upadezaka upadeza detAM pahelAM ja zrotAnI ucita-anucita pravRttinA cihna uparathI zrotAnuM tathAbhavyatva paripakava thayuM che ke nahI tenuM anumAna karI le che eTale A rIte tathAbhavyatvano nirNaya karI lIdhA bAda upadezanI pravRtti niSphaLa thavAno bhaya raheto nathI.' - uparakta rIte udyama, upadeza vagere anya anya kAraNone paNa ucita nyAya maLatuM hevAthI ekAnta svabhAvavAdanuM sAmrAjya chavAI javAne paNa bhaya asthAne che. kAraNa ke tathAbhavyatva svabhAva ja anya aneka hetuothI anuviddha che-gabhita che. anyathA svabhAvavaicitryane badale RSabhadeva-mahAvIra svAmI vagere tIrthakarone muktigamana svabhAva je eka sarakhe ja mAnavAmAM Ave te te te tIrthakarenI bhinna bhinna kALe bhinna bhinna rIte bhinna bhinna kSetramAMthI mukti thaI ene badale badhAnI eka ja sarakhI rIte ane eka ja kALamAM mukti thaI hota. je anya hetabhedanI sAthe sAthe svabhAvabheda paNa vicitryamAM prAjaka mAnavAmAM Ave te prativAdIne amArA manamAM je aMtarbhAva phalita thAya che-kAMI taphAvata rahetuM nathI. [abhavyajInI mukta thavAnI Apatti]. tAtparya e che ke tathAbhavyatva svabhAva bhinna bhinna hovAnA kAraNe je jIvane je kALe muktigamanasvabhAva paripakava bane te kALe ja te jIvanI mukti thAya che, je te kALamAM nahIM. te te kALamAM mukti javAne agya evA paNa jIvanI je anya sAmagrI baLe mukti thaI zakatI hota te je jIvanI koI paNa kALamAM mukti thavAnI ja nathI evA abhavya jInI paNa mukti thaIne UbhI rahevAnI Apatti AvatAM vAra na lAge. bIjo koI upAya na hovAthI A Apattine dUra karavA je abhavya ane bhavya jIvamAM kAMI vizeSa taphAvata arthAt svabhAvavaicitryane svIkAra karI levAmAM Ave te pachI e ja nyAye bhinna bhinna kALe muktigAmI mukti mana egyatArUpe eka evA bhavyatvasvabhAvane paNa kathaMcita bhinna bhinna mAnavAnuM AvIne UbhuM rahyuM. jema ke badhAya vRkSa vRkSasvabhAvathI te eka ja sarakhA hoya che chatAM paNa AMbAnuM jhADa, lImaDAnuM jhADa, kadaMbavRkSa ItyAdi agaNita bhede rasanI vividhatA, prabhAvanI vividhatA ane vipAkanI vividhatAne AzrayIne pADavA ja paDatA hoya che, e vinA loka vyavahAra nabhI zake nahIM. zaMkA :-vastu badhI eka ja sarakhI hoya paNa emAM judA judA kAryone janmAvavAnI judI judI aneka zakti hoya eTale kAryo judA judA utpanna thAya ema mAnIe to pachI kAryabhede kAraNabheda mAnavAnI jarUra kyAM?
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 41-anuSThAna vaiciyamAM tathAbhavyatvane prabhAva 311 samAdhAna :- e rIte eka kAraNathI aneka kAryotpatti mAnI zakAya tema ja nathI, kAraNa ke eka kAraNa je svabhAvathI pUrvekSaNamAM kArya utpanna kare e ja svabhAvathI je uttara kSaNamAM paNa bhinna kArya utpanna karatuM hoya te e uttarakSaNabhAvI kArya pUrvekSaNamAM ja utpanna thaI javuM joIe, kAraNa ke pUrvekSaNamAM tadutpAdaka svabhAva apratihata che. pariNAme uttarottara kSaNabhAvI tamAma kAryo eka ja sAthe pUrva kSaNamAM utpanna thavAnI moTI Apattine netaru maLe che. A ApattinA bhaye "vastu ekAnta eka svarUpa hoya te paNa temAM vividha kAryane utpanna karavAnI zakti hoI zake ema kahevuM ghaNuM agharuM che. uparokta rIte tathAbhavyatvanI niyAmaktA siddha thaI-enuM samarthana karatAM zrI upadeza pada zAstramAM paNa kahyuM che ke8"ihraasmNjsttN tassa tahasahAvayAi taha citto / kAlAijogao naNu tassa vivAgo kahaM hoi / gAthA 1000 - anyathA (bhavyatvamAM bhinnatA na hoya te) asaMgati Ave. bhavyatva eka ja svabhAvavALuM hoya te kAlAdi vegathI jIvane tevA prakAranA vicitra phaLa vipAka kyAMthI hoya? 6degeso u taMtasiddhoM evaM ghaDae ti Niyamao evaM / paDivajjeyavvaM khalu suhumeNaM takkajogeNaM // gAthA 1001-vicitra phaLa vipaka siddhAntamAM darzAvela che. ane te bhinna bhinna bhavyatvathI ja ghaTe. sUkumatarka ajamAvIne avazya te e rIte svIkAravuM. 41evaM ciya vinneo saphalo nAeNa purisagAro vi / teNa tahakkhevAo sa annahA kAraNo Na bhave // gAthA 1002--bhavyatvanI bhinnatA hoya to ja nyAyathI puruSArtha saphaLa jANo, kAraNa ke tathAbhavyatva ja puruSArthane kheMcI lAvanAra che. anyathA tathA bhavyatva vinA te nihetuka thaI jAya. 92uvaesasaphalayAvi a evaM iharANa jujjati tao vi / taha teNa aNikkhitto sahAvavAdo balA eti // gAthA 1003-upadezanI saphaLatA paNa e rIte ja che. anyathA te paNa ghaTe nahi. tathA vicitra bhavyatvanA asvIkAramAM tenAthI anAkSipta arthAt ekAkAra svabhAvavAda (je nIcenI gAthAmAM jaNAvAze.) balAtuM prasiddha thAya che. ko kuvalayANa gaMdhaM karei mahurattaNaM ca ucchRNaM / varahatthINa ya lIlaM viNayaM ca kulappasUANaM // gAthA 10-kaNa kamaLane sugaMdhI banAve che! IznamAM madhuratA kANu lAve che hastirAjamAM gamananuM sauMdarya kenAthI ! kulInomAM vinaya kyAMthI ! 84ettha ya jo jaha siddho saMsArio tassa saMttiyaM cittaM / kiM tassahAvamaha No bhavvattaM vaaymuddesaa|| 89 itarathAsamaMjasatvaM tasya tathAsvabhAvatAdi tathA citraH / kAlAdiyogato nanu tasya vipAkaH kathaM bhavati // 90 eSa tu tantrasiddhaH evaM ghaTata iti niyamata evam / pratipattavyaM khalu sUkSmeNa tarkayogena / 91 evaM caiva vijJeyaH saphalo nyAyena puruSakAro'pi / tena tathAkSepAt sa anyathA kAraNo na bhavet // 92 upadezasaphalatApi ca evamitarathA na yujyate tato'pi / tathA tenA'nAkSiptaH svabhAvavAdo valAdeti // 93 kaH kuvalayAnAM gatva karoti madhuratvaJcekSaNAm / varahastinAM ca lIlA vinayaM ca kulaprasUtAnAm // 94 atra ca yo yathA siddhaH sAMsArikastasya saccittam / kiM tatsvabhAvamatha no bhavyatva vAdamudraiSA //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 - upadezarahasya gAthA-189 - gAthA 1005-ahIM je je paryAyathI saMsAramAM paribhramaNa karIne siddha thaye tatsaMbaMdhi bhavyatva vicitra siddha thayuM. te zuM te bhavyatva citra svabhAva kharuM ke nahi? atre vAda maryAdAnuM ullaMghana azakya che. "'jai tassahAvamevaM savvaM siddhaM jahoiyaM ceva / aha No Na tahA siddhI pAvai tassA jaha 'NNassa // gAthA 1006-je te citra svabhAva hoya te pUrve kaheluM badhuM siddha thAya che. je te tevA svabhAvavALuM na hoya te anyanI jema prastuta jIvanI paNa siddhi thaze nahi. esA Na laMghaNijjA mA hojjA savvapaccayaviNAse / avi ya NihAleyavvA thpnndosppsNgaao| gAthA 1007-A nyAyamudrA alaMtha che nahi te yathAvasthita vastuno nirNaya vinaSTa thAya. vaLI te vAdamudrA barAbara vicAravI joIe. nahi to bIjA paNa doSane avasara maLI jAya. 97jai savvahA ajoggevi cittayA haMdi vaNNiasarUvA pAvai a tassahAvatta'visesA abhavvassa // gAthA 1008--je sarvathA agya hovA chatAM pUrvokta prakAranI vicitratA saMbhavita hoya te avicitrajIvasvarUpa svabhAva abhavyane paNa samAna hovAthI tene paNa mokSa thAya. "aha kahavi tasviseso icchijjai Niyamao tadakvevA / icchiasiddhI savvesi cittayAe aNegaMto / / gAthA 1000-have je game tema karIne bhavyatvane bheda svIkArAya to avazya tenA kheMcANathI badhAnA abhilaSitanI siddhi thAya ane e rIte bhavyatvanI vicitratAmAM anekAnta thAya. 8 aNiyayasahAvayAvi hu Na tassahAvattamantareNAvi / tA evamaNegaMto sammaMti kayaM pasaMgeNa // // 188 // gAthA 1010-aniyata svabhAvatA paNa bhavyatvanA citra svabhAva vinA na hoya. eTale e rIte sarvatra anekAnta barAbara che. vistArathI saryuM.-nA188 nanu yadyevaM tathAbhavyatvenaiva kAryasiddhistadA kiM saMyamayogavyApAreNetyata aahprazna-je kAryasiddhi tathAbhavyatvathI ja thaI javAnI hoya to kaSTa ApAdaka saMyama, genI kriyA karavAnI jarUra ja nahi. uttara taha vi khalu jayati jaI dhIrA mokkhaThamujjuA Nicca / aiyAraccAeNaM samudayavAdaM pamANaMtA // 189 // zlekArtha -to paNa dhIra puruSo mekSArthe utsAhita thaIne haMmezA prayatna kare che. aticAranuM varjana kare che. ane samudayavAdane pramANita kare che. 18lA [dhIrapuruSonI saMyamayegAmAM akhaMDa pravRtti] tathApi tathAbhavyatvacitratAsattve'pi, khalu-nizcaye, yatante-saMyamayoge yatnamAdriyante, yato 95 yadi tatsvabhAvameva sarva siddha yathodita cava / atha no na tathAsiddhiH prApnoti tasyA yathA'nyasya // 96 eSAjJA laMghanIyA mA bhavet pratyayavinAze / api ca nibhAlayitavyAtathAnyadoSaprasaGgAt / / 97 yadi sarva thAyogye'picitratA handi vagitasvarUpAt / prApnoti ca tatsvabhAvatvA'vizeSAdabhavyasya // 98 atha kathamapi tadvizeSa iNyate niyamatastadAkSepAt / iSTasiddhiH sarveSAM citratayAnekAntaH // 99 aniyatasvabhAvatApi khalu na tatsvabhAvatvamantareNApi / tasmAdevamanekAntaH samyagiti kRta prasaMgena //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-41 anuSThAna vaicitryamAM tathAbhavyatvane prabhAva 313 dhIrAH mohabhaTaraNabhaGgakSamadhairyavantaH mokSArthamudyatAH abhyutthitAH, nityaM nirantaram, aticArasya= cAritramAlinyabIjasya rAgadveSalezalakSaNasya tyAgena parihAraNa, samudayavAdakAlAdikalApasya saMmatyAdisiddhasAmagrItvapravAdam pramANayantaH=tathAceSTayopapAdayantaH, tathAbhavyatvaM hi puruSakArAdyapekSameva phalopadhAyakaM, tatra cApunarbandhakAdiprayatnApekSAvazyakIti bhAvaH // 189 // tAtparyArtha -vistRta carcAthI tathAbhavyatvanI vicitratA siddha thAya che. have emAM tathA- bhavyatva ja anya kAraNenuM AkSepaka che ema je darzAvyuM eno artha e nathI ke sat puruSArthano tyAga karI devo. kAraNa ke tathAbhavyatva vicitra che e samajatA hovA chatAM paNa dhIrapuruSe saMyamayegamAM ja prayatnazIla rahe che. kAraNa ke teo mahamalane raNAMgaNamAM dhULa cATato karI devA mATe apUrva hiMmata dharAvatA hoya che. ane e rIte niraMtara mokSaprApti mATe talapApaDa hoya che. cAritrane malIna karavAmAM hetubhUta AMzika rAga-dveSa svarUpa aticAra na lAgI jAya tenI saMpUrNa sAvadhAnI rAkhe che. e rIte prayatna karavA dvArA teo sammatitaka zAstrAdimAM sUcita kALa vagerenI sAmudAyika kAraNutAnA pramANyane vadhune vadhu puSTa kare che. sArAMza e che ke tathAbhavyatva paNa phale5ttimAM puruSArtha vagerenI apekSA rAkhe ane mokSaphaLanI utpattimAM je puruSArtha joIe evA puruSArthane ulasita karavA mATe apunabaMdhakAdi bhUmikAne ucita puruSArthanI apekSA paNa Avazyaka che. 18 zrutajJAnAt vivAdaH syAt, matAvezazca cintayA / mAdhyasthyaM bhAvanAjJAnAt sarvatra ca hitArthitA // 1050 / / [ cintA-bhAvanAzUnya kevaLa zrutajJAnathI vivAda sarjAya che, bhAvanAzanya ciMtAjJAna A sva-sva matamAM kiMcita Avezane janmAve che, jyAre bhAvanAttAnathI sarvatra je madhyasthabhAvane udaya thAya che temaja badhAnA hitanuM lakSya jAge che. ] upA. yazovijayakata vairAgyakalpalatA rU. 8
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 42--salayogazAstranA sAra adhyAtma-dhyAnayoga ata evAntaraGgayatna eva sAdhUnAmapekSito vicitra bhavyatvAnuguNatvAt, na tu bahiraGga eveti draDhayannAha -- zloka 190 mAM dRDhatApUrvaka jaNAvyu` che ke sAdhuone mAtra bahira'ga prayatna ja nahi kintu khAsa karIne aMtara`ga prayatna ja karavA jarUrI che kAraNa ke meAkSaleAtpattimAM tathAbhavyatvane sahAya karanAra aMtaraMga prayatna che, mahiraMga nahi-- jatto a aMtararaMgo ajjha pajjhANajogao jutto / jaM eso cciya sArI sayala mi vi jogasatthaMmi // 190 // zleAkA adhyAtma-dhyAna-yAgane mukhya karIne aMtara`ga prayatna karavA yukta che. kAraNa ke sakala caiAga zAstramAM tene ja sArabhUta kahyo che. 195 = [adhyAtma ane dhyAnayoganu' svarUpa] yatnazcAntaraGgo'dhyAtmadhyAnayogataH = AtmanyevaikAgracittavyApArAd vidyamAnakliSTacittanirodhalakSaNopekSA saMyamAd yuktaH / yad = yasmAdeSa evAdhyAtmadhyAnayoga eva sakale'pi yogazAstre sAraH, paramasaMvararUpasyAdhyAtmadhyAnasyaiva sakalazAstropaniSad bhUtatvAt / taduktam - [ vItarAgastotre 17- 5 ] " Azravo bhavahetuH syAt saMvaro mokSakAraNam / itIyamAItI muSTiranyadasyAH prapaJcanam ||" iti // 190 // tAtparyA :-mAkSa prApti mATe je mukhya aMtaraMga prayatna karavAnu kahyu che te-adhyAtma ane dhyAna yAgarUpa samajavA. cittane AtmAmAM ekAgra karavu te adhyAtma che ane dhyAnayoga upekSAsa yama rUpa che, je sakilaSTa cittanA nizadha svarUpa che. A adhyAtma-dhyAna cAgamAM ja prayatna karavA yuktiyukta che tenu kAraNa e che ke saghaLAya cogazAstrAmAM parama savarUpa adhyAtma-dhyAnayAgane ja sArabhUta kahyo che. vItarAgastAva (prakAza-19 gAthA-6) mAM kahyuM che-- "bhuvanA hetu Azrava che, mAkSanA hetu savara che. A jana matanA sAra che, bAkI badhA vistAra che. 19nA adhyAtmadhyAnayogasyaiva phalamabhiSTauti zlAka 191mAM adhyAtma-dhyAna cAganA phaLanuM kIrtana karyuM' che-- ami pariNamaMte ANaMdassAvi hoi paribuDhI / evaM ciya sAhUNaM jIvanmuttattaNaM jutaM // 191 // zleAkA :-e pariNata thaye chate AnaMdamAM paNa parivardhana thAya che ane e ja rIte sAdhue 'jIvana mukta' kahevaDAvavA cAgya che, 1915
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 upadeza-4ra sakalayogazAstrane sAra adhyAtma-dhyAnayoga [ dhyAna ane samabhAvamAM jIvanamukta dazA] etasminnadhyAtmadhyAne pariNamati-ekAMgIbhAvamAgacchati AnaMdasyApi-sAmyasukhasyApi, parivRddhirbhavati, sAmyadhyAnayomitho niSkampatAbIjatvAt / taduktam-[yogazAstre 4-114] .. "na sAmyena vinA dhyAnaM na dhyAnena vinA ca tat / nimAM gAyate tamAm drayananyocAraNam II" ti | itthavameva ca sAdhUnAM jIvanmuktatvaM yukta, jIvitve sati saaNsaarikaanndaatishyitaanndaasmittereva nIva- mughArthavAta tamimiyow-[ka ratau-228-228] "nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmiheva mokSaH suvihitAnAm // - tathA - naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdholokavyApArarahitasya' ||iti||191|| tAtparyArtha:- adhyAtmadhyAna. jyAre AtmA sAthe ekameka banI jAya che tyAre samabhAvanuM sukha cotaraphathI UbharAya che. dhyAna ane samabhAva eka bIjAne niSkapa-daDha ane sthira karavAmAM hetu che. zrIgazAstramAM (prakAza 4-gAthA 114) kahyuM che ke - "samabhAva vinA dhyAna niSkapa banatuM nathI ane dhyAna vinA samabhAva sthira thatuM nathI. mATe banne paraspara ekabIjAnA hetubhUta che? dhyAna ane samabhAvamAM ArUDha thayelA sAdhuo kharekhara jIvanamukta" kahevA gya che kAraNa ke saMsAramAM jIvatA rahevA sAthe bhautika AnaMdane Takkara mAre tevA sAtizaya AnaMdane AvirbhAva the tene ja jIvanamukti' kahevAmAM Ave che. prazamarati zAstramAM vAcaka zire maNi pU. umAsvAti mahArAje kahyuM che ke (zloka 238-128) - "je suvihita sAdhuoe mada ane madanane parAjita karyA che, vacana-kAyA ane mananA vikArane nAmazeSa karI dIdhA che, paravastunI AzAo choDI dIdhI che teone ahiMyA ja mokSa che." tathA "je sukha cakravartine nathI, je sukha Indrane nathI te sukha laukika vyApAra zUnya sAdhune ahIM ja che. 1915 [bhagavatI sUtramAM tejalezyA AnaMdanI uttarottara vRddhi ___ adhyAtmapariNatikramAdAnandavRddhikrame bhagavatIsammatimAha zloka-19ramAM zrI bhagavatI sUtranI saMmati pUrvaka-sAkSI ApavA sAthe kahyuM che ke jema jema adhyAtmane pariNAma vadhato jAya che tema tema AnaMda paNa vadhatuM jAya che. bhaNi ca bhagavaIe mAsAikameNa vaMtarAINaM / vIIvayaMti samaNA devANaM teulessaM ti||192|| zlokArdha - zrI bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke zramaNe eka mAsa Adi paryAyathI vyaMtara Adi devenI tejalezyAne oLaMgI jAya che. 19rA
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezarahasya gAthA-192 bhaNitaM ca bhagavatyAM mAsAdikrameNa pravrajyApratipattisamayAdArabhya mAsAdikAlakrameNa vyantarAdInAM devAnAM vyativrajanti = vyatikrAmanti, zramaNAH stathAvidhakramapariNatimadadhyAtmadhyAnavantastejolezyAmiti / tejolezyA hi prazastalezyopalakSaNam, sA ca sukhA sikAheturiti kAraNe kAryoMpacArAttejolezyAzabdenAtra sukhAsikA vivakSitA / tAtparyA :-tejalezyA eTale sukhAnubhava. zrIbhagavatI sUtramAM jaNAvyu` che ke sAdhuone dIkSA paryAya ddina ni caDatA pariNAmathI jema jema vadhatA jAya tema tema dIkSA kALathI mAMDIne te zramaNA ke jeo tevA prakAranA kramika pariNAmeAthI viziSTa adhyAtma-dhyAnaceAgamAM nimagna che tee ekamAsa vagerenA paryAya kramathI vya'tara vagere devAnI tejolezyAne vaTAvI jAya che. 6 prakAranI lezyA che temAMthI ahiM zubhatejolezyAnuM grahaNa karyuM' che eTale upalakSaNathI bAkInI paNa be padma-zukala lezyAnuM grahaNu samajI levuM. A traNeya jIbha lezyA sukhAnubhavanA kAraNabhUta hAvAthI ane prastutamAM zubhalezyArUpa kAraNamAM sukhAnubhava rUpa kAryanA upacAra karyA hovAthI prastutamAM tejolezyA zabdathI sukhAnubhava abhipreta che. 16 AlApakazcAyam - "je ime bhaMte ajjatAe samaNA NivAMthA viharati, ete NaM kassa te uelessaM vItivayaMti, goyamA ! mAsapariyAe samaNe NiggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teulessaM vItivayaMti, dumAsapariyAe samaNe NiggaMthe aluriMdavajjiANaM bhavaNavAsINaM teulerasaM vItivayanti, evaM eteNaM abhilAveNaM timAsapariAe samaNe asurakumArANaM devANaM teu0, caumAsapariAe samaNe gaha--Nakkhatta - tArArUvANaM joisiANaM devANaM teu0, paMcamAsapariAe caMdiya-sUriANaM joisiANaM joisarAINaM, chamAsapariAe sohammIsANANaM devANaM, sattamA sapariAe saNakumAramAhiMdANaM devANaM, aThThamAsapariAe baMbhaloga - laMtagANaM devANaM, NavamAsapariAe mahasukka - sahassArANaM devANaM, dasamAsapariAe ANaya - pANaya- AraNa - accuANaM devANaM, ekkArasamAsapariAe gevejjagANaM devANaM, bArasamAsapariAe samaNe NiggaMthe aNuttarovavAiANaM devAnaM teulessaM vItivayaMti / teNa para sukke sukkAbhijAtie bhavittA tato pacchA sijjhai jAva aMtaM karei 200 "tti // 192 // 200 ya ime bhadanta adya tAvacchramaNA nirgranthA viharanti ete kasya tejolezyAM vyativrajanti, gautama ! mAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho vAnamantarANAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati, dvimAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho'surendravarjitAnAM bhavanavAsinAM tejolezyAM vyatibrajati, evametenAbhilApena trimAsaparyAya: zramaNaH asurakumArANAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati, caturmAsaparyAyaH zramaNo grahanakSatratArArUpANAM jyotiSkAnAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati, paMcamAsaparyAyaH candrasUryANAM jyotiprakANAM jyotIrAjInAM SaNmAsaparyAya: saudharme zAnAnAM devAnAm saptamAsaparyAyaH sanatkumAramAhendrANAM devAnAm aSTamAsaparyAya: brahmalokalAntakAnAM devAnAm navamAsaparyAyaH mahAzukrara hastrArANAM devAnAm dazamAsaparyAyaH praveyakAnAM devAnAm dvAdazamAsaparyAyaH zramaNo nirgranthaH anuttaraupapAtikAnAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati, tataH paraM zuklaH zuklAbhijAtyo bhUtvA tataH pazcAtsiddhayati yAvadantaM karotIti //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-4ra sakalagazAstrane sAra adhyAtma-dhyAnagara 317: zrIbhagavatI sUtranA pAThane bhAvArtha A pramANe che-(gautama gaNadhara bhagavAnane pRcchA kare che, ane bhagavAna teno uttara Ape che). (gau0)-he bhagavana! A kALamAM je zramaNa nircantho vicare che te konI tejalezyAne vaTAvI jAya che? (bhagao)-he gautama ! eka mAsa paryAyavALA zramaNa nircantha vANumaMtara devenI tejalezyAne vaTAvI jAya che. be mAsa paryAyavALA zramaNa nirgaLe asurendra sivAyanA bhavanavAsI devanI tejalezyAne vaTAvI jAya che. A ja rIte uccAraNa karatA karatA traNa mAsa paryAyavALA zramaNe asurakumAra devanI tejalezyAne, cAra mAsavALA zramaNo graha-nakSatratArA rUpa jyotiSI devAnI tejAlezyAne, pAMca mAsa paryAyavALA zramaNe candrasUryanI jyotiSa zreNinA jyotiSI devanI tejalezyAne, cha mAsa paryAyavALA saudharma ane IzAna devanI, sAta mAsa paryAyavALA sanaskumAra-mahendranI, ATha mAsa paryAyavALA sAdhuo brahmaloka -lAMtakanI, nava mAsa paryAyavALA sAdhuo mahAzuka-sahastrAra devAnI, daza mAsa paryAyavALA Anata-prAkRta-AraNa-azruta devenI, agiyAra mAsa paryAyavALA sAdhuo caiveyaka devenI ane bAra mAsa paryAyavALA zramaNa nirgaLe anuttaravAsI devanI tejalezyAne vaTAvI jAya che. tyAra pachI tenAthI vadhAre paryAyavALA nircantha zukala ane zuklAbhijAta thaIne, tyAra bAda siddha thAya che. yAvat aMtakriyA kare che. 12 nanvIdRzo'dhyAtmadhyAnayogo mokSavat kAlAntarabhAvIti kastadupAya ityAkAGkSAyAM nayamatabhedenAha zaMkA - mekSaphalaka adhyAtmadhyAnayoga mokSanI jema A kALamAM te thaI zake tema nathI to teno upAya zuM ? nabhedathI teno upAya 193mAM zlokamAM darzAvyA che. eyassa puNa uvAo Nicchayao iha tahApariNatappA / kallANamittajogAio a vavahArao Neo // 193 // plekArtha :- nizcayanayathI tathA pariNata AtmA e ja upAya che. vyavahAra nathI kalyANa mitra vagerene vega jANa. 1lA [nizcaya-vyavahArathI adhyAtma dhyAnano upayoga ] etasya kASThAprAptAdhyAtmadhyAnayogasya punarupAyo nizcayata iha=jinazAsane, tathApariNataH= tadAvaraNakSayopazamotthapariNAmavAnAtmA, tannaye tatkurvadrUpasyaiva tatkAraNatvAt , vyavahAratazca kalyANamitrayogAdistadupAyastannaye 'svetarasakalakAraNasattve yatsattve yatsattvaM yadabhAve ca yadabhAvaH' tarayaiva tatkAraNatvAt , bhavati ca svetarA'punarbandhakabhAvAdikAraNasattve kalyANamitrayogAdisattve kuvAsanAnAzAdidvArA'dhyAtmaprAptistadabhAve ca tadabhAva ityavikalaM tasya taddhetutvam // 193 // tAtparyAtha-A jainazAsanamAM AcArane anulakSIne be ne darzAvAyA che. nizcayanaya sUmadaSTithI AcAnuM nirUpaNa kare che. vyavahAranaya sthUladaSTithI AcAronuM nirUpaNa kare che. nizcayanaya kahe che ke prakRSTa koTinA adhyAtma dhyAnano upAya AtmA pote ja che. ke AtmA ? jene prabaLa mehanIya kamInA AvaraNanA kSapazamathI zuddha pariNAmane udaya thaye che te AtmA. nizcayanayanA mate kurvakUpa eTale ke vinA vilaMbe kAryotpAdaka
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 upadezarahasya gAthA-13 bhAvane ja kAraNa rUpe mAnavAmAM Ave che. vyavahAranayathI adhyAtma-dhyAnanI prAptine upAya kalyANamitrano vega vagere jANavA. vyavahAranayathI je eka padArthanA bIjA bhAva pratye anvaya-vyatireka ubhaya hoya te padArthane te bhAva pratye kAraNa mAnavAmAM Ave che. (1) "tarasakalakAraNa sAmagrInI vidyamAnatAmAM kAraNa rUpe abhipreta eka padArtha hote jIte anyabhAvanuM astitva hovuM (2) ane te padArthanA abhAvamAM te anyabhAvanuM astitva na hevuM"--Ane (1) anvaca ane (2) vyatireka kahevAya. kalyANamitra yegathI Itara sajja apunardakabhAvAdi kAraNasAmagrInI vidyamAnatAmAM kalyANamitra roga hoya te bhUMDI vAsanAonA vinAza dvArA adhyAtmanI prApti thAya che, kalyANamitranA abhAvamAM te nathI thatI. A pramANe kalyANamitrogane adhyAtma pratye anvaya-vyatireka hevAthI kalyANamitra ga adhyAtmane hetu siddha thAya che. 1llA vikalAnuSThAnAnAmapi "jAjA havijja jayaNA, sA sA se NijjarA hoi" ityAdivacanaprAmANyAt yatkicidvidhyanuSThAnasya icchAyogasaMpAdakataditarasyApi bAlAdhanugrahasampAdakatvenA'kartavyatvA'siddhaH / [ 'aparipUrNa dharmAnuSThAne akartavya che e vAta asiddha che, kAraNa ke je je (aMze) jayaNa paLAya te te (aMze) tene nirjarA thAya che A pramANabhUta vacanathI ochuMvatta vidhianuSThAna temaja IrachAyoga prApaka avidhi anuSThAna paNa bAla Adi jIvone upakAra karanAruM thAya che.] gavizikA - 16 upA. yazovijya kRta TIkAmAMthI
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 43-kalyANamitroga Adi 15 upAyo kalyANamitrayogAdikameva krtvytvenopdishnnaahkalyANamitrane vega vagere paMdara upAyanI prApti mATe puruSArtha kare eja kartavya che te 1994mAM zlokamAM sUcavyuM che. sabadho kAyavyo saddhiM kallANaheumihiM / soavvaM jiNavayaNaM dhariyavvA dhAraNA samma // 194 // zlokAtha:-(1) kalyANa hetu mitra sAthe satsaMga rAkhave (2) jinavacana zravaNa karavuM, ane (3) barAbara dhAravAyegya dhAravuM. 194 [ kalyANamitroga Adi 3 upAya ] kalyANahetumitraiH zreyohetusnigdhalokaiH saha sambandhaH kartavyo'kalyANamitrayogasyAnartha hetutvAt , kalyANamitrA'yoge ca bIjAdhAnAdyayogAnniyamo'yam / tathA jinavacanaM-vItarAgabhASitamaGgaprakIrNakAdibhedabhinnam zrotavyaM AkarNanIyaM niyogena, pratidinametadAkarNanenaiva saMvegAdisthairyasiddhiH, / tathA dharva vyA dhArA chatAthasviramagAnukUcApArA sabhya rAstravirodhena 224 tAtparyArtha - (1) ApaNuM kalyANa IcchatA hoya evA snehI mitronA satata saMparkamAM rahevuM joIe. kuvAsanAone uttejIta kare tevA akalyANakara kumitrone kusaMgathI dUra rahevuM. kAraNa ke tenAthI ghaNo anartha thavAnI zakyatA che. jyAM sudhI kalyANamitrano yoga na thAya tyAM sudhI jevuM mokSamArganuM bIjAdhAna thavuM joIe tevuM thatuM nathI, e niyama che. tathA (2) adhyAtmaga prApti mATe bIje mahattvane upAya jinavacananuM zravaNa che. aMga-upAMga -prakIrNaka vagere aneka prakAranuM vitarAga kevalI prasAdita vacanAmRtanuM reja raja niyamita pAna karavAthI saMvega vagere atimahattvanA guNa vadhune vadhu sthira thAya che. (3) zravaNa karela jinavacananA tAtparyArthIne na visarAya te rIte daDha paNe dhAraNa kare joIe. dhArI rAkhelA e arthamAM jinavacanane virodha che ke nahi te tapAsavuM joIe. 194 kajjo parovayAro parihariavvA paresi pIDA ya / heyA visayapavittI bhAveyavvaM bhavasarUva // 195 // kalekArtha - (4) popakAra kare. (5) parapIDAne parihAra kare (6) viSayapravRttine tyAga kare (7) bhava svarUpanI asAratA)nI bhAvanA karavI. 1lpA [ papakAra Adi 4 upAya ] tathA kAryoM vidheyaH, pareSAM svavyatiriktAnAmupakAra AyatihitAnukUlo vyApArastasya svopakArAnubandhapradhAnatvAt , tathA pariharttavyA pareSAM pIDA, parapIDAparihArapariNAmasyaiva svapIDAparihAraphalakatvAt , tathA heyA-tyAjyA saMkalpamUlavaimukhyena viSayapravRttiH kAmabhogAsaktiH, saMkalpanirAsa eva: kAmanirAsAda, taduktam
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 upadezarahasya gAthA-186 "kAma jAnAmi te mUlaM saMkalpAt kila jAyase / atastaM na kariSyAmi tato me kiM kariSyasi // 1 // " tathA bhAvayitavyaM vicAraNIyaM bhavasvarUpam / tathAhi"yatheha lavaNAMbhobhiH pUrito lavaNodadhiH / zArIramAnasairduHkhairasaMkhyeyairbhavastathA // 1 // kiJca svapnAptadhanavanna tathyamiha kiJcana / / asAraM rAjyavAjyAdi tuSakhaMDanavattathA // 2 // taDidADaMbarAkAraM sarvamatyantamasthiram / manovinodaphaladaM bAladhUlIgRhAdivat // 3 // yazca kazcana kasyApi jAyate sukhavibhramaH / madhudigdhAsidhArAprapAsavannaiva sundaraH ||4||ityaadi // 195 // tAtparyAW :- (4) pitAnAthI anya jIve para e upakAra kare ke jethI tenuM bhaviSyamAM hita thAya. papakAramAM svaupakAranI paraMparA pradhAnapaNe samAyelI che. (5) keI paNa jIvane lezamAtra paNa pIDA na upaje evI sAvadhAnI mana-vacanakAyAnA vartanamAM rAkhavI. parane pIDAnA parivArane pariNAma vastutaH pitAne ja bhaviSyamAM pIDAmAMthI mukta karanAra che. ' (6) viSaya pravRttine tyAga kare eTale ke kAma-bhegamAM Asakti na rAkhavI. kAmaganI IcchAnuM mULa viSayenA saMkalpa che. arthAt vAraMvAranA vicAra che. e vicArane dabAvavAthI, te vicArothI parAmukha thavAthI kAmaganI IcchAo paNa nAbUda thAya che. kahyuM che ke- "he kAma! huM tAruM mULa jANuM chuM. saMkalpathI tAro janma thAya che, mATe huM saMkalpa ja nahi karuM, pachI tuM mane zuM karaze ?_ - (7) bhavasvarUpanI asAratA para vicAra kare -te A rIte--"jema lavaNa samudra khArA jaLanA bhaMDArathI bharyo paDyo che, tema asaMkhya prakAranA zArIrika-mAnasika duHkhothI A saMsAra khIcokhIca bharele che." jema koI mANasane svapnamAM akhUTa saMpattine lAbha thAya paNa e bhramaNA che tema rAjya, vAhana, vagerene lAbha paNa phephAM khAMDavA jevo asAra che. | sarva padArtho vijaLInA camakArAnI jema atyaMta kSaNabhaMgura che. bALakonI dhUlIkriDAmAM gRharacanA tulya badhuM ja manane mAtra kSaNika meja karAvanAruM che. kadAca koIkane saMsAramAM sukhanI bhramaNuM thaI jatI hoya to te paNa madhathI lepAyelI talavAranI dhArAne cATavA jevuM azobhAspada che, duHkhada che, ItyAdi rIte bhavasvarUpanI vicAraNuM karavI. pujjA pUeavvA na niMdiyavvA ya kei jiyaloe / ... logoNuvattiavyo guNarAgo hoi kAyavyo // 196 // zlokAtha - (8) pUjyanI pUjA karavI (9) jIvalekamAM koInI niMdA karavI nahi (10) lekanuM anuvartana kare ane (11) guNAnurAga keLava. 196aaaa [ pUjyapUjA Adi 4 upAyo] tathA pUjyAH lokalokottarabhAvAnugatA mahAntaH pUjanIyAH, tathA na ninditavyAH kecijjaghanyamadhyamotkRSTabhedabhAjo jantavo jIvaloke, tathA loko'nuvartitavyaH svapravRttyanukUla tayA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 43-kalyANamitrogAdi 15 upAya 321 sevanIyA, tathA 2 pakyate- [ ] "lokaH khalvAdhAraH sarveSAM dharma cAriNAM samyak / tasmAddharmaviruddhaM lokaviruddhaM ca saMtyAjyam // 1 // " tathA guNarAgaH audAryadAkSiNyAdiguNabahumAno bhavati karttavyaH, kuto'pi vaiguNyAt svayaM guNAnuSThAnA'sAmarthe'pi hi nibiDaguNAnurAgavazAttadanuSThAnaphalavanto bhavanti jantava iti / / 196 // tAtparyAtha - (8) laukika ane lekottara rIte jeo bahumAna-Adara sanmAnane pAtra che teonI pUjA karavI. (9) laghu-madhyama ke uccakakSAnA keIpaNa jIvanI A jIvalekamAM niMdA karavI nahi. tathA (10) pitAnI ucita dharma pravRttiomAM loko paNa anukULabhAva dAkhave te rIte loko sAthe sumeLa rAkhavo. kahyuM che ke- saghaLAya dharmAcArIo arthAt saghaLAya dharma sAdhake mATe lokasamUha mahattvano AdhAra che. mATe dharma ane loka ubhayathI viruddha hoya teno parihAra kare. (11) je AtmAomAM udAratA-dAkSiNya vagere saguNe khIlyA hoya tenA pratye bahumAnabhAva dhAraNa kare te guNAnurAga che. sAmagrInI vikalatAnA kAraNe amuka guNonI ArAdhanA jeo na karI zake te AtmAo paNa sudaDha guNAnurAganA prabhAve te guNonI ArAdhanAnuM phaLa prApta karI zake che. aguNe manjhasthatta kAyaya taha kusIlasaMsaggI / vajjeavvA jattA parihariavvo pamAdo a // 197 // kArtha - (12) nirguNamAM madhyastha rahevuM (14) prayatnapUrvaka kuzalasaMsargane tyAga kare ane (14) pramAdane parihAra kare che197LA [ niNAmAM mAdhyazya vagere 3 upA] ___ aguNe=nirguNe puruSe madhyasthatvaM audAsInyam karttavyaM, tatprazaMsAnindayorubhayataHpAzArajjusthAnIyatvAt, tathA kuzIlasaMsargiH asadAcArajanAlA pasaMvAsAdilakSaNA varjayitavyA, yatnA=AdarAt , tasyA doSasaGkrAntinimittatvAt , tathA ca paThyate-[ oSa0 ni0] 1"abassa ya niMbassa ya doNhapi samAgayAi mUlAI / saMsAMgIi viNaThTho abo nivattaNaM patto / / ityAdi / ca-punaH, pramAdo 'jJAnasaMzayamithyAjJAnAdiraSTaprakAraH, parihartavyastasyaiva srvaanrthmuultvaat| taTum "yacca prayAnti puruSAH svarge, yacca prayAnti vinipAtam / tatra nimittamanAryaH pramAda iti nizcayo'yaM me // 1 // " // 19 // 1 Amrasya ca nimbastra ca dhorapi samAgatAni mUlAni / saMsaryA vinaSTa Amro nimbatvaM prAptaH / 41
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 upadezarahasya gAthA-188 tAtparyAtha :- (12) je puruSe nirguNa hoya, durAcArI ane kadAgrahI hoya teonI prazaMsA karIe te paNa deSa lAge ane niMdA karIe to teo taraphathI upadravanA bhega banavuM paDe, mATe ubhaya rIte doSa hevAthI teo pratye madhyastha=udAsIna rahevuM te ja ucita che. (13) tathA, kuzIlIyAone saMsarga na rAkhave, eTale ke durAcArI loko sAthe bAlavA-cAlavAnuM rAkhavuM nahi. kuzaLa prayatnathI temanA sahavAsane paNa tyAga kare, nahi te temanAmAM rahelA dene cepa ApaNane paNa lAgavAne saMbhava che. kahyuM che ke - AMbA ane lImaDAnA mULIyA bhegA thayA te saMsargane kAraNe AMbe naSTa thaI kaDave lImaDe thaye (arthAta AMbAnA aMgeaMga kaDavA thaI gayA.) (14) sarva anarthonuM mULa pramAda che. eTale ajJAna, saMzaya, mithyAjJAna vagere ATheya prakAranA pramAdano tyAga karavA kaTibaddha thavuM. kahyuM che ke -"je puruSe svargaprayANa kare che ane tyAMthI patita thAya che tenuM mULa hoya to anArya pramAda che. A amAre nizcaya che."17 chindiumasuhavigappa kohAikasAyacAyasuddhIe / sahaja AyasarUvaM bhAveavvaM jahAvasaraM // 198 // zlekArtha :- (15) azubha vikane cheda karIne kedhAdi kaSAyano tyAga karI, zuddha banI, yathA avasara sahaja AtmasvarUpanuM dhyAna karavuM. 198 - [sahaja AtmasvarUpanI bhAvanA-15 me upAya] chinditvA'zubhavikalpaM sphaTikoparAgasthAnIyamazuddhopayogapariNAmama, krodhAdInAM kaSAyANAM tyAgena yA zuddhiH svabhAvasamavasthAnalakSaNA tayA hetubhUtayA, sahajamavikRtamAtmasvarUpa kUTasthasvasvabhAvalakSaNam bhAvayitavyaM dhyAtavyam , yathAvasara =svasthatAkAlaucityena, apakRSTAdhyAtmadhyAnasyaivotkRSTAdhyAtmadhyAnahetutvAddalavRddherevotkarSAGgatvAt // 198 // tAtparyAtha :- (15) sahaja AtmasvarUpanuM dhyAna e parama kartavya che. e mATe sphaTikaranamAM ja pAkusumanA uparAga tulya mahodaya janya azubha upagapariNAma-azubha vikalpane parihAra anivArya che. jema sphaTikanI zuddha ane nirmaLaprabhA anya padArthanA sAnnidhyathI malina thAya che tema karmarUpa anya padArthanA saMsargathI AtmAne zuddhopayoga svarUpa prakAza paNa malina thAya che. e malinatA rUpa azuddha upayoga TALavA mATe azubha ka9pa-vikalpathI bacatA rahevuM. krodha-mAna-mAyA-lebhAdi kaSA AtmavizuddhimAM mahAna aMtarAya janaka che. mATe teno paNa tyAga kare jarUrI che. enA tyAgathI AtmA pitAnA svabhAvamAM avasthita thaI zake che. A rIte AtmAne zuddha karI arthAt svasvabhAvamAM avasthita karI, pitAnI svasthatA ane gyakALa mujaba potAnA sahaja adhikRta zAzvata AtmasvarUpanI bhAvanAmAM tallIna banavuM te adhyAtma dhyAna che. AraMbhamAM A adhyAtmadhyAna bALaka avasthAnI jema maMdakakSAnuM hoya che. paraMtu enA ja satata niraMtara sabahumAna abhyAsathI caramakakSAnA adhyAtmadhyAnamAM ArahaNa thAya che, praveza thAya che. jema jema kAraNImUta bhAvamAM utkarSa sadhAto jAya che tema tema tenuM kArya paNa vadhAre ne vadhAre zreSThatA prApta kare che. 198
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza 43-kalyANamitrogAdi 15 upAya 323 aatmsvruupbhaavnaa''kaarmaahzloka 1lmAM AtmasvarUpanI bhAvanAnA AkArane upanyAsa karyo che. dehaM gehaM ca dhaNaM sayaNaM mittA taheva puttA ya / / aNNA te paradavvA eehiMto ahaM aNNo // 199 // zlekArtha - zarIra, ghara, dhana, palaMga, mitra tathA putre paNa anya paradravya svarUpa che. te badhAthI huM ja chuM. 1llA ___ deha'=zarIram geha=mandiram dhanaM dravyam zayana =zayyAsthAnam mitrANi vayasyAH tathaiva ca putrAH aGgajAH, anyAste paradravyarUpAH, etebhyo'hamanyo-bhinnasvabhAvaH, ato dehAdAvahaMkArAdividhAnamajJAnaviz2ambhitamiti, kUTasthasvabhAvo'hauM kathamAdriye vikAranimitta paradravyam ? // 199 // ThuM zarIra AdithI anya chuM ] tAtparyAtha - zarIra e mArA AtmAthI para vastu che. ghara, hATa, havelI, maMdiramALiyA vagere badhuM ja mArAthI anya che. palaMga-pathArI vagere paNa jaDa-pudgala dravya hovAthI mArA AtmAthI anya che. dIla kholIne vAto karI zakAya tevA mitro paNa mArA AtmAthI bhinna che. mArA putre paNa mArA nathI. "nA na terA vorpha'. badhuM ja paradravya svarUpa che, jenA para mAre koI adhikAra nathI. paradravyane svabhAva e paradravyano che mAre nathI. mAro svabhAva paradravyanA svabhAvathI bhinna che. A zarIramAM anAdi kALathI "huM" paNAnI buddhi pravartI rahI che te mahAajJAnanuM tAMDava che. kAraNa ke zarIra anitya-jaDe-rUpI-mUrta ane paramANu-pudagalanA DhagalA rUpa che. jyAre mAre AtmA zAzvata-cetana-arUpI-amUrta ane asaMkhya pradezamaya che. achedya-abhedya che. je dhana vagerene huM mAruM mAruM karI marI rahyo chuM te dhana saMpatti kharekhara mArI nathI. anaMtajJAna-anaMtasukha-anaMtazakti e ja mAruM zAzvata dhana che. paradravyanA saMgathI je mAro kUTastha svabhAvavALo AtmA vikRta thatuM hoya, pitAnuM svarUpa khAI besato hoya te tevA padravyano Azraya karavAnI mAre jarUra nathI. 1llA nanu yadyevaM vikAranimittatvAtsarvameva heyaM paradravyaM kiM tadopAdeyamiti dhyAyedityAha je e rIte vikAranuM nimitta hovAthI saghaLAya paradravyane tyAga ja karavAno hoya te pachI Adara kone karavAne ? kemanuM dhyAna karavAnuM? uttara AyasarUva Nicca akalaMkaM nANadaMsaNasamiddha / NiyameNovAdeyaM jaM suddhaM sAsayaM ThANa // 20 // plekArtha - nitya, niSkalaMka, jJAna-darzana-samRddha-avazya upAdeya, zAzvata pada rUpa zuddha AtmasvarUpanuM dhyAna karavuM. 20 [zuddha-buddha AtmasvarUpanuM dhyAna ] AtmasvarUpaM nityamanAdinidhanam akalaMka-nizcayato'vikRtarUpaM cAritramaryAdAmupagatam tathA jJAnadarzanAbhyAM samRddhamupacitam, niyamena=niyogenopAdeyam , yat zuddhaM karmamalakSayapavitraM sat
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 upadezarahasya gAthA-ra01-203 zAzvataM sthAna paramapadalakSaNam // 200 // sarvasvopadezamAha - tAtparyAthI - jenuM svarUpa zAzvata-avinazvara che. niSkalaMka che. arthAta nizcayathI cAritranI sImA para pahoMceluM avikRta jenuM svarUpa che. tathA je jJAna ane darzanathI samRddha che. paramapada mekSa ja jenA mATe egya sthAna che. je avazya parama upAdeya svarUpa che evuM, AtmAnuM karmamaLanA kSayathI atyaMta pavitra AtmasvarUpa e ja sadAne mATe dhyeya che. 2005 [ granthakAra maharSino aMtima upadeza] granthakAra zrImadda upAdhyAya yazovijayajI mahArAja sAheba upadezarahasya granthanI pUrNAhuti avasare zloka 201mAM samagra upadezanA rahasyabhUta-sArabhUta sarvasvabhUta-aMtima upadeza pharamAvI rahyA che- kiM bahuNA iha jaha jaha rAgadosA lahuM vilijjati / taha taha payaTTiavvaM esA ANA jiNiMdANaM / 201 // zlokA :-"zuM ghaNuM kahIe! je je rIte vahelAmAM vahelo rAga-dveSane vilaya thAya te te rIte pravartavuM A jinendra bhagavAnanI AjJA che. 2015 'kiM bahuNA iha jaha' ityAdi, anyatra suvivRteya gAthA // A gAthAnuM vivaraNa zrImadda upAdhyAyajI mahArAje anyatra karyuM hovAthI ane saraLa hevAthI ahIM karyuM nathI. 2012 tavagaNarohaNasuragirisiriNayavijayAbhihANavibuhANaM / sIseNa piyaM raiaM pagaraNamiNamAyasaraNaLaM // 202 // aNusariya juttigabbhaM puvAyariyANa vayaNasaMdabha / jaM kAumiNaM laddhaM puNNaM tatto havau siddhI // 203 // sumati . [ grantharacanA hetu ane aMtima abhilASA] tapAgaccha rUpI divya rehaNAcala samAna zrI navijayajI nAmanA paMDitanA ziSya AtmasmRti hetu A prIti utpAdaka prakaraNanI racanA karI. 202 yuktinA marmone anusarIne je pUrvAcAryonA ja vacananuM ahIM guMthana karyuM che te karavAthI je puNyanuM upArjana thayuM tenAthI svaparabhavyajI paramapadane prApta kare. 203 | | artha vyas | yasyAsanguravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayAH / bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyApradAH / / premNAM yasya ca sama padmavijayo jAtaH sudhIH sodaraH / tena nyAyavizAradena vivRto granthaH svayaM nirmitaH // 1 // // upadezarahasyanAmA granthaH samAptaH //
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 TIkAkAra maharSi kRta aMtima maMgala prazasti prakRSTa keTinA AzayavALA paMDita puruSa zrI jitavijaya guruvarya A tapAgacchamAM thayA. teone ziSyaratna vidyA pradAyaka ane nyAyathI alaMkRta paMDita puruSa zrI navijaya mahArAja zebhI rahyA che. premasadana zrI padmavijaya paMDitanA (sahodarabaMdhu) nyAyavizArada zrI yazovijayajI mahArAje pote nirmANa karelA granthanuM vivaraNa karyuM. zrI jitavijaya mahArAja graMthakAranA dAdA guru thAya,zrI nayavijaya mahArAja graMthakAranA guru hatAM ane temanI pAse teoe jaina siddhAntanuM adhyayana karyuM che. pitAnA sahedara bhAI padmavijaya mahArAja che, jenA upara bhAInuM apAra vAtsalya che. kAzInA paMDitoe duIrSavAdIne vijaya karanAra zrI yazavijaya mahArAjane bahumAna samAroha sAthe nyAyavizArada birUda arpaNa karyuM hatuM. prakAMDa pAMDityakaLA alaMkRta parama pUjya zrImadda upAdhyAya yazavijaya mahArAje racelA A upadezarahasya graMthane muni jayasuMdaravijayajIe taiyAra karela gujarAtI tAtparyArthI sAnaMda saMpUrNa. iti zrIsakalapaNDitAvaMtasapaNDitazrImannayavijayagaNicaraNAravindamadhukarapaNDitazrIyazovijayagaNiviracitamupadezarahasyaprakaraNavivaraNaM svopajJaM samAptamiti zreyaH // pariziSTa 1 mahopAdhyAya zrImad yazovijayaviracitagrantha paricaya prAkRta saMskRta bhASAmeM upalabdha svopajJaTIkA yukta granthakalApa (1) adhyAtmamataparIkSA kevalIbhukti aura strImukti kA niSedha karane vAle digambara mata kA isa grantha meM nirAkaraNa kiyA hai| evaM nizcayanaya-vyavahAranaya kA tarkagabhita vizadaparicAyaka / (2) AdhyAtmikamataparIkSA-isa grantha meM kevalikavalAhAravirodhI digambaramata kA khaDana karake kevali ke kaSalAhAra kI upapatti kI gaI hai| (3) ArAdhaka-virAdhakacaturbhaGgI-dezataH ArAdhaka aura virAdhaka tathA sarvataH ArAdhaka aura virAdhaka ina cAra kA spaSTIkaraNa / (4) upadezarahasya-upadezapada grantha ke rahasya bhUta apunarvadhaka se lekara adhyAtmadhyAna yoga ityAdi aneka viSayoM para isa grantha meM prakAza DAlA gayA hai| (5) aindrastuticaturvizatikA-isa grantha meM RSabhadeva se mahAvIrasvAmI taka 24 tIrthakaroM kI stutioM aura unakA vivaraNa hai| .. 6) kUpadRSTAntavizadIkaraNa-gRhasthoM ke liye vihita dravyastava meM nirdoSatA ke pratipAdana meM upayukta kUpa ke dRSTAnta kA spaSTIkaraNa /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 7) gurutattvavinizcaya-nizcaya aura vyavahAra naya se sadguru aura kuguru ke svarUpa kA pratipAdana isa grantha meM hai| 8) jJAnArNava-mati-zruta-avadhi-manaHparyava tathA kevalajJAna ina pAMco jJAna ke svarUpa kA vistRta pratipAdana / 9) dvAtriMzadvAtriMzikA-32 zlokaparimANa 32 prakaraNoM meM SoDazaka-yogadRSTi0- yogabindu Adi granthoM ke vividha viSayoM kA isa meM nirUpaNa kiyA gayA hai| 10) dharmaparIkSA-upA0 dharmasAgarajI ke 'utsUtrabhASI niyamA anantasaMsArI hote haiM' ityAdi aneka utsUtrapratipAdana kA isa meM nirAkaraNa hai| 11) nayopadeza-naigamAdi 7 nayoM para isa granya meM zreSThakoTi kA vivaraNa upalabdha hai| 12) mahAvIrastava-nyAyakhaNDakhAdyaTIkA-bauddha aura naiyAyika ke ekAntavAda kA isa grantha meM nirasana kiyA hai| 13) pratimAzataka-bhagavAna ke sthApanAnikSepa kI pUjyatA ko na mAnane vAle kA nirasana kara mUrtipUjA kI kalyANakaratA isa meM varNita hai| 14) bhASArahasya-prajJApanAdi upAGga meM pratipAdita bhASA ke aneka bheda-prabhedoM kA isa meM vistRta varNana hai| . 15) sAmAcArIprakaraNa-icchA-mithyAdi dazavidha sAghusAmAcArI kA isa grantha meM tarkazalI se spaSTIkaraNa hai| -: anyakartRkagrantha kI upalabdha TIkAe~ :1) utpAdAdisiddhi-(mUlaka -candrasari)-isa grantha meM jainadarzanazAstroM ke anusAra sat ke utpAdavyayadhrauvyAtmaka lakSaNa para vizada prakAza DAlA gayA hai- upAdhyAyajI viracita TIkA pUrNa upalabdha nahIM ho rahI haiN| 2) kammapayaDi bRhad TIkA-(mUlaka -zivazarmasUri)-jainadarzana kA mahattva kA viSaya karma ke 'bandhanAdi' vividha karaNoM para vivaraNAtmaka TIkA hai| 3) kammapayaDi laghuTIkA-isa TIkA kA prArambhika patra mAtra upalabdha hotA hai| 4) tattvArthasUtra (prathama adhyAya mAtra) TIkA-(mR0-vA0 umAsvAti) isa TIkA grantha meM nikSepa-naya-pramANAditatvoM kA rahasya prakAza meM lAyA gayA hai|| 5) yogaviMzikA TIkA-isa meM zrI haribhadrasUri viracita viMzativiMzikA-antargata yogaviMzikA kI vizada vyAkhyA haiM- isa meM sthAna-urNa-artha Alambana aura nirAlamsa pA~ca prakAra ke yoga kA vizada nirUpaNa kiyA gayA hai / 6) stavaparijJAavacUri-dravya-bhAva stava kA svarUpa saMkSepa se isa meM sphuTa kiyA gayA hai| 7) syAdvAdarahasya-vItarAgastotra ke AThave prakAza ke uttarottara laghu-madhyama aura utkRSTa parimANa-tIna TIkAtmaka isa grantha meM syAdvAda kA sUkSma rahasya prakaTa kiyA gayA hai| 8) syAdvAdakalpalatA--A0 haribhadrasUri viracita-zAstravArtAsamuccaya grantha kI navyanyAya meM vistRta vyAkhyA, jisameM vividha dArzanika siddhAntoM kI vizada mImAMsA kI gayI hai|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 9) SoDazaka TIkA-isa TIkA grantha meM jainAcAra ke Abhyantara vividha prakAroM kA sundara nirUpaNa kiyA gayA haiN| 10) aSTasahasrI TIkA-digambarIya vidvAn vidyAnanda ke aSTasahasrI grantha kI 8000 zloka parimANa vyAkhyA grantha haiM, jisa meM dArzanika vividha viSayoM kI carcA haiN| 11) pAtaJjalayogasUtra TIkA-pataJjalI ke yogasUtra ke katipayasUtroM para jaina dRSTi se vyAkhyA evaM samIkSA prastuta kI gaI hai| 12) kAvyaprakAza TIkA-mammaTa kRta kAvyaprakAza grantha kI TIkA / 13) nyAyasiddhAntamaJjarI-(14) syAdvAdamaJjarI TIkA (1) / anya svataMtra-upalabdha-racanAe1) adhyAtmasAra-isa grantha meM adhyAtmamAhAtmya-adhyAtmasvarUpa-dambhatyAga-bhavasvarUpacintA-vairAgyasambhava-vairAgyabheda-vairAgyaviSaya--mamatAtyAga-samatA-sadanuSThAna-mana.zuddhi samyakatva-mithyAtvatyAga-asadagrahatyAga-yoga-dhyAna-dhyAnastuti-Atmanizcaya-jinamatastuti --anubhava-sajjanastuti isa prakAra 21 viSayoM kA hRdayaGgama vivecana kiyA gayA hai| 2) adhyAtmopaniSat-isa grantha me zAstrayoga-jJAnayoga-kriyAyoga-sAmyayoga ina cAra bheda se adhyAtmatattva kA upadeza haiN| 3) anekAnta vyavasthA-isa grantha meM vastu ke anekAntasvarUpa kA tathA naigama Adi 7 nayoM kA satarka pratipAdana haiN| 4) aspRzadgativAda-isa vAda me tiryaga loka se lokAnta taka ke madhyavartI AkAza pradezoM ke sparza vinA muktAtmA ke gamana kA upapAdana kiyA gayA hai / 5) AtmakhyAti-isa grantha meM AtmA kA vibhu tathA aNu parimANa kA nirAkaraNa kiyA gayA hai| 6) ArSabhIyacaritra-RSabhadeva ke putra bharatacakravartI ke caritra kA kAvyAtmaka nirUpaNa isa grantha meM hai| 7) jaina tarkabhASA-jaina tarkapaddhati ke prAthamika paricaya kI dRSTi se isa grantha meM pramANanaya aura nikSepoM kA sarala vivecana hai| 8) jJAnabindu-isa grantha meM saMkSepa se pA~ca jJAna kA nyAyayukta vivaraNa hai| 9) jJAnasAra-pUrNatA-magnatA Adi 32 AdhyAtmika viSayoM kA 32 aSTaka meM sundara vaNana hai- isa grantha meM mumukSu ke liye ati Avazyaka jJAtavya viSayoM kA rahasya batAyA gayA hai| 10) tiGandhayokti-tiGantapadoM ke zAbdabodha kA vyutpAdana isa grantha meM kiyA gayA hai| 11) devadharmaparIkSA-devoM meM sarvathA dharmAbhAva kA pratipAdana karane vAle matavizeSa kA isa meM nirAkaraNa hai| 12) saptamaGgI nayapradIpa-isa grantha meM ati saMkSepa se saptabhaGgI tathA 7 naya kA vivecana kiyA mayA hai| 13) nayarahasya-isa grantha meM naya ke sAmAnya lakSaNa tathA 7 nayoM kA madhyama kakSA kA vivaraNa hai|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 14) nyAyAloka-isa meM mokSa ke svarUpa Adi kI tarkapUrNa vicAraNA hai / 15) nizAbhukti prakaraNa-isa laghukAya anya meM 'rAtri bhojana svarUpataHduSTa hai / ' isa kA upapAdana kiyA gayA hai| 16-17) paramajyotiHpaJcaviMzikA-paramAtmapaJcaviMzikA-viSaya paramAtmastati / 18) pratimAsthApananyAya-isa meM pratimApUjyatva kA vyavasthApana kiyA gayA hai / 19) prameyamAlA-yaha grantha vividha vAdoM kA saMgraha hai| 20) mArgaparizuddhi-isa grantha meM hAribhadrIya 'paMcavastu zAstra ke sArarUpa mokSamArga kI vizuddhatA kA sundara pratipAina hai| 21) yatidinacaryA-jaina sAdhuoM ke dainika AcAra kA varNana isa grantha meM haiN| 22) yatilakSaNasamuccaya-isa grantha meM bhAvasAdhutA ke lakSaNoM kA varNana haiM / 23) dhAdamAlA (1)-isa meM 1) cirUtrapavicAra, 2) liGgopahitalaiGgigakabhAna, 3) dravyanAzahetutAvicAra, 4) suvarNAtaijasatva, 5) andhakAradravyatva, 6) vAyuspArzanapratyakSa, 7) zabdAnityatva ina 7) vAdoM kA nirUpaNa hai| 24) vAdamAlA (2)-isa meM 1) svatvavAda, 2) sannikarSavAda ina do vAdoM kA nirUpaNa haiN| . 25) vAdamAlA (3)-isa me 1) vastulakSaNavivecana, 2) sAmAnyavAda, 3) vizeSavAda, 4) indriyavAda, 5) atiriktazaktivAda aura 6) adRSTavAda ina cha vAdoM kA nirUpaNa hai| 26) vijayaprabhasUrisvAdhyAya--isa meM gacchanAyaka zrI vijayaprabhasUrijI kI tarkagarbhita stuti kI gaI hai| 27) viSayatAvAda-isa meM viSayatA, uddezyatA, ApAdyatA Adi kA nirUpaNa hai| 28) siddhasahasranAmakoza-siddha bhagavAn ke 1008 nAma kA saMgraha isa graMtha meM haiN| 29) syAdavAdarahasya patra-'khaMbhAta' nagara ke paNDita gopAlasarasvatI Adi paNDitavarga para preSita patra hai jisa meM saMkSepa se 'syAdavAda' kI samarthaka yuktiyA~ kA pratipAdana hai| 30) stotrAvalI-isa meM AdIzvara, pArzvanAtha aura mahAvIrasvAmI bhagavAna ke vividha 8 stotra haiN| anupalabdha-saMketa prApta anyagrantha :(1) adhyAtmabiMdu (8) tattvAloka vivaraNa (15) vAdArNava (2) adhyAtmopadeza (9) trisUtryAloka (16) vidhivAda (3) anekAntavAdapraveza (10) dravyAloka (17) vedAntanirNaya (4) alaMkAracUDAmaNi TIkA (11) nyAyavAdArtha (18) vedAntavivekasarvasva (5) AlokahetutAvAda (12) pramArahasya (19) zaThaprakaraNa (6) chandazcUDAmaNi TIkA (13) maMgalavAda (20) zrIpUjyalekha (7) jJAnasAra avacUrNi (14) vAdarahasya (21) siddhAntatarkapariSkAra prakIrNa :-saMskRta prAkRta bhASA ke alAvA zrImada upAdhyAyajI kI gUrjara bhASA meM bhI aneka lokabhogya stavana, sajjhAya, rAsa, pUjA, TabA ityAdi kRtiyA~ hai jisakA bahubhAga 'gUrjara sAhitya saMgraha' bhAga 1 me, tathA, bhAga 2 meM 'dravyaguNaparyAya kA rAsa' prasiddha ho cUkA hai|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 - mUlagAthAnAmakArAdikramaH gAthA - pRSTa gAthA - pRSTa gAthAMzaH 174-290 etto cciya uvavajjai " gAthAMzaH 171 - 286 aidaMpajjattho puNa 197 - 321 aguNe majjhatthatta 148 - 267 aNuvattanAvi kajjA 203-234 aNusariya juttigabrbha 13- 25 aNaha virujjhae kira 186-302 aNNe dhammabhAsa 156-276 aNNehi vi paDivannaM 90 - 174 apayaTTo vi payaTTo 36-84 pannavaNI 11-23 SpannavaNijjA 157 - 278 ettha payatthAiNa 164 - 282 eyamagahaNa bhAvA 17 182 - 299 apariNara dhammaMmI 38-87 alamettha pasaMgeNa' 101 - 189 aviya aNAyArasue 98- 182 avisaMkijjayA 161-280 avihikaraNaMbhi doso 49-107 aha taM visimeva 53 - 118 ahavAbhimANamatta 37-86 aha hoNaM davyatyayaM 71-146 aMtaradhArAlagge 86 - 169 aMdho asAyarahio 105-200 eyamiha ayANa tA 193 - 317 eyassa puNa utrAo 29-64 eyaM ca NeyamevaM 185-301 evaM ciya iha tatta 191 - 314 emi pariNamate 126-239 evaM mivi kAlami 125-239 evaM khINe mohe 91-175 ,, khu dussamAe 183- 299 jiNovaeso 44-99 NAUga sayA 47-105 tullabalatta' 175-292 evaM pi sua ahia 66 - 138 evamakAlapaoge 172-288 evaM sammannANa 170 - 285 AgamavihiNisiddhe 200-323 AyasarUvaM Nicca 167 160-280 AvannamakaraNijjaM 77 - 155 iva pAsai sajjakkho - 284 esa mahAvakkattho 78 - 156 esuvaeso phalava 63 - 132 eso ANAjattA 59 - 124 iha davtrasuttajogA 136-253 unnayamavekkha iyarassa 179-296, ceva pamANI 102-197 pavayaNasAro 46-102 ya purisagAro 195 - 319 kajjo parovayAro 23 150 - 271 ubhayaSNUvi ya kiriyA 107 - 203 upavAso vi ya ekko 20-44 ee khu aguvaogA 144 - 262 kayamettha pasaMgeNaM 42-95 kaha esa purA catto 26-57 eesiM davvANA 75-152 eehiMto pAva 17 - 39 ego appAhanne 64 - 135 etto a ettha vaM 114-214 etto akaraNaniyamo 55 - 122 etto u jogasuddhi 132 - 248 kAmaM savvapadesu 8- 16 kiriyAvi kheyamitta' 201 - 324 kiM bahuNA iha jaha jaha 94 - 178 kei asamgahagahiyA 81 - 163 guNaThANAvAvAre dw 319 dw
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 gAthA-pRSTa gAthAMzaH 85-168 guNaThANagapariNAme 18-42 gaThigayA saibaMdhaga 57-123 gaThimmi abhinnammI 60-127 ,, vibhinnammi 162-282 gatha caejja etthavi 103-198 caraNakaraNappahANA 34-78 ceiya veyAvaccaM 198-322 chiMdiumasuhavigappa 27-60 jaivi hu AyasabhAve 190-314 jatto a aMtaraMgo 61-129 jamiNa hoi phalaMga 145-263 jayaNA khalu ANAe 135-252 , veskhAi ao 129-242 jaha esaNijjaNANe 50-109 jaha kammasatai iha 153-273 jaha jaha bahussuo 45-100 jaha tullaNimittANaM 184-300 ,, nivigdha sigdhaM 68-141 ,, vA dahassa sAraya 88-172 jaha sammamuTThiyANa 137-254 jAvaiyA ussaggA 33-74 jutto ya imo bhaNio 56-122 jeNa virahiyA kiriyA 152-272 jo eaguNaviutto 15-34 jo sIlavaM asuarva 151-277 jo heuvAyapakkhammi 121-235 jaM khalu paccakkhAyaM 96-180 ja hINA tullata 30-67 Na ya Ara bhANumai 128-241 Na ya ea duNNeya 72-147 , , ,, aNNesiM 141-258 ,,, evaM jiNavayaNe 79-158 ,, ,, ,, vabhiyAro 123-237 Na ya evaM so devo 115-216 ,, ,, tassa garahaNijjo gAthA-pRSTa gAthAMzaH 67-140 ,, ,, tapi aMtaraMga 181-298 ,,, dukkara mi dhamme 32-70 ,, , dhammaTThA hiMsA 139255-, vi kiMci aNNAyaM 122-236 ,, sayaMbhU sa maNuso 124-237 ,, hu asthi abhiNiveso 73-149 gAuNa ima samma 25-56 ,, parihara to / 110-207 NAe agNAyAo 65-137 Nicchayao puNa kAlo 133-248 Niddosami aNuNNA 92-176 NiyamA Natthi caritta 130-244 gateNANuNNA 111-208 tatto puNo Na baMdhai 76-153 taMbaMdhaThii jAyA 54-121 tajhA ANAjogo 51-111 ,, u dovi heU 82-164 ,, vayapariNAme 202-324 tavagaNarohaNa. 165-283 tabajjhANAi kujjA 188-304 tahamavatta citta 189-312 taha vi khalu jayati 70-145 timiraharA jai diTThI 187-303 tivihavi bhAvabheA 166-283 tucchAvattAiNaM 9-18 tesiM abakagAmI 118-226 davapariNAmacAe 138-254 davvAdie hi juttassu 168-284 dANapasa saNisehe 48-106 dArusama khalu daivaM 146-264 dIsaMti bahU muMDA 176-292 dIho uvaogaddhA 113-212 desaviraiguNaThANe 140-256 dosA jeNa nirujjhati 199-323 deha gehaM ca dhaNaM
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 gAthA-pRSTa gAthAMzaH 99-186 naNu iha vibhajjavAo 80-161 naNu evaM suttattho177-294,, phalio vakkattho 3-5 ,, vipaDisiddhasu 108-205 nanu kAraNiyaM bhaNiyaM 1-3 namiUNa vaddhamANa 39-89 no AgamabhAvANA 24-51 paccakkhANavihANa 43-98 paDibadho viya etthaM 41-93 parapariNAmummagge 5-10 pariNAmovi aNiyamA 117-224 pariNiThThiya vayaNamiNaM 12-24 pAva vivajjayato 21-45 pAhaNNa viya etthaM 196-320 pujjA pUeavvA 84-166 puTThAlaMbaNasevI 158-279 purao ciTThai rukkho 83-165 pubi duccinnANa 143-260 bajjhakiriyAvisese 180-298 bahave jIvati tao 28-61 bIyAhANa ihaI 4-6 bhaNNai ANAbajjhA . 16-36 ,, davArAhaNa 112-209 bhaNio akaraNaniyamo 116-217 bhaNiya' ca kappabhAse 192-395 , ca bhagavaIe 104-199 , , bhagavayAvi 147-265 bhavaThiinirUvaNa 40-92 bhAvANA puNa jAyai 20 maggaNusArI saDDho 95-179 mannaMtA annANA 7-14 maDukka cuNNakappo 89-173 mAlaiguNaguNNo mahu gAthA-pRSTa gAthAMzaH 155-274 mUaM kevalasutta 87-170 moNami NiyaM satti 131-245 rAgaddosANugayA 134- 252 , ya 2-5 labhUNa mANusatta 19-43 liMgAI hoti tIse 97-181 logo hI bajjhadiTThI 173-289 vakkatthAimaicciya 169-285 vakkattho puNa evaM 62-130 vajjeyavvo eso 163-282 vatthAiNa agahaNa 52-113 vavahAro puNa ettha 74-150 visayammi apattavihu 58-124 vehapariNAmarahie 35-80 sakkhAu saMjayANa 93-177 sajjhAyAi NiogA 100-188 sadasadavisesaNAo 199-233 savve vi ya aiyArA 149-269 sA AyarakkhaNaTheM 127-240 sA puNa bahutarayA. 69-143 sAbhAviyaM khalu suhaM 120-134 sAmAiyaM ciya jao 154-174 suttatthANa visuddhi 14-31 sutta atthaNibaddha 106-101 sudhucchAisu jatto 6-11 suddho suovaogA 13-49 sussUsai aNurajjai 11-48 so apuNabadhago jo 31-68 somiladAhANumaI 141-159 satharao saTUThANaM 194-399 sabadho kAyavvo 159-180 tavvA no bhUA
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara 45 Xh-618 24 368 pariziSTa 3 upadezapada ane upadeza rahasyanA samAnArthaka glaeNkenI tAlikA upa0 rahasya upao pada upa0 rahasya upa0 pada blokAMka kAMka plekAMka - blokAMka 40 258 87 664-65 43 261 666-7-8 44 322-23 672 324 673 328-40 674-5 341-58 676. papa 360 106 677 107 683 370 109-10 686-7-8-9-600 371 112 692-3-4 372 113 685-729 374 731 375-76 126 769-770 383-84 127 389-90-81 128 775-6 430-31-32 130-139 433-34 136 783 140 782 67-68 440-41-42 144 73 440-50 145 81ra. 74 45ra-pa3 146 811-838 457 147 839 76 471-472 148 842-43 77 476-77 150 8para 78-79 498-500 151 853 80 501 154-papa 854-5-850 81 512 156 861-2-3 159 865 544 160 546 161 867-8 547 162 26 784 75 54 869
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 upa0 pada blokAMka upa0 2hasya Revis uSa pada blekAMka 870 upa0 rahasya zlokAMka 163 164 165 166 167 182 183 871-2 873 184 874 875-76 185 186 187 188 168 832 833 844 845-48 848-50 851 998-1010 1011 1033 1034 1035 1038-37 169 170 188 171 878 878 880-81 882 -09-910-11 920 17ra 183 184 185 186-87 178 181 pariziSTa-4 TIkAyAmullikhitasAkSivAkyAMzAkArAdikramaH pRSTa vAkyAMzaH pRSTa vAkyAMzaH 7 ajayaM caramANo a 81 asuhattara DuttaraNappAo 22 appAgamo kilissai 82 avisuddhassa Na vaDDhai 37 aNabhiNivesAo puNa 108 abhisaMghaH phalaM bhinna 36 appAhanne vi iha 124 apunarbandhakasyAya 41 anno puNa jogatte 161 apubanANaggahaNe 44 anupayogo dravyam 165 aTTajjhANAbhAve 45 appAhaNNA evaM 1.3 aNugacchamANe vitaha 58 amae dehagae jaha 184 ahAvUyAI susikkha0 11 akae bIjakkheve 185 alUsae no pacchanna 16 arihaMtaceiyANa 188 aNAdIya parinnAya0 74 akasiNapavattagANa 203 ahoniccaM tavo kama 204 " 78 aha kerisae puNa aNAsAyaNAya bhatti 204 appA gaI vearaNI 217 ahicchasi jati Na
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 pRSTa . vAkyAMzaH 220 adosavaM te jai esa. 222 appevasiddha tamajANa. 228 ahiMgaraNa puvyutta 230 ahavA bAlAiya 257 agniSomIya pazumA0 213 asaDheNa samAinna 275 asthapadaNAu jamhA 281 avihikaraNami ANA 288 akharalaMbheNa samA 302 aNNe bhaNaMti tivihaM 312 aNiyayasahAvayA vihu 321 aMbassa ya niMbassa ya 10 asmin hRdayasthe sati 18 aparicchiasuaNihasa 43 Aha kahaM puNa maNasA 12 AcAryAdiSvapi hyetat 78 Ayariya uvajjhAya 184 AhAkammAI bhuMjati 106 AiNNatA mahAguNa 203 Ayake uvasagge 208 ApadAM kathitaH pathAH 218 ArabhamiTho jaha AsavAya 221 AhAraNIhAravihIsu jogo 223 AhaccahiMsA samiassa 281 AgamavihiaMtate 208 indriyANyeva tatsarva 28 uubaddhe vAsesu ya 12 upAdeyadhiyA'tyanta 112 ubhayatahAbhAvo puNa 203 uvavAso vi hu ekA0 224 uvasAmamuvaNIA0 226 uccAliyami pAe 257 utpadyate hi sAvasthA 248 ussagNaNaM bhaNiANi " , NisiddhAi pRSTa vAkyAMzaH 250 ussaggasuaM kiMci 26 egANiassa dosA 28 esA ya parA ANA ,, eyammi paricatte 37 evaM ca abhiNivesA 46 evaM paDivattie 52 ego tiNi ya tiyagA 55 ete khalu erisagA 151 ettha u maNoraho vi ya 180 etehiM dohiM ThANehiM 214 etto cciya seDhIe 215 etto a vIyarAgo 228 ego khaovasamie 228 emeva ovasamie ,, ego karei parasu 288 aidamparyagata yat 14 osaraNe balimAdI 30 kAlammi saMkiliThe 53 kAravaNa puNa maNasA 74 kAupi jiNAyayaNehiM 81 kaDugosahAdijogA 80 kriyAzUnyazca yo bhAvo 130 kAlamaNataM ca sue 142 kathai na nANameassa 157 kammaM jogaNimitta 165 kaMDUyabhattakhaddhA. 167 kAha acchitti , koDicAgA kAkiNIM 228 kAraga kareMtagANaM | 250 kappai niggaMthANa vA . 256 kajja nANAdIya 264 kalahakarA DamarakarA 11 ko kuvalayANaM gaMdha 320 kAma jAnAmi te mUlam , kiMca svapnAptadhanavat
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 pRSTha vAkyAMza 132 khAovasamiga bhAve 11 galamacchabhavavimoaga, 25 gIyattho ya vihAro 28 ,, tthajAyakappo 41 gaThitti sudubbheo 246 gIyattho jayaNAe 130 gaThIu Arao vihu 221 ghettavvagaM bhinnamahi0 156 guNaThANagapariNAme 81 caraNapaDivattirUvo 84 ceiyakulagaNasaMdhe . / . 78 , . . 84 , pUA kiMvai. 133 caramami ceva bhaNiA 203 cautthachaTUThamakaraNe 32 chAyA jahA chAyavato 205 chahiM ThANehiM samaNe 19 jo maMdarAgadoso 128 jAo a ajAo a 32 jaM jaha sutte bhaNiyaM 44 naM puNa eya viutta 12 jineSu kuzalaM cittaM 64 jiNabhavaNakAraNAdivi 13 jo ceva bhAvaleso 11 jaiNo vihu dabathaya 84 jinabhavanaM jinabimba 138 je daMsaNavAvaNNA 111 jai evaM kiM bhaNiA. 113 jANai uppannaI.. 183 je kei khuddapANA ... . 185 jamidaM urAla . 158 ja sammati pAsahA .... 210 ja atthao abhinna 213 jaM so pahANatarao 218 jAva Na esa jIve sayA . pRSTa vAkyAMza 218 jA yA vi ciTThA iriyA0. 218 jahA jahA appataro 228 jANa karei ekko 240 jIe bahutarA0 246 jai savvaso abhAvo 281 jinabhavana kAraNavidhiH 282 jiNANa bArasarUvo u 284 je u dANaM pasaMsati u12 jai tassahAvameva ,, jai savvahA ajogge . 316 je ime bhaMte ajjattAe 72 No kappai NiggaMthANa. 226 Na hu tassa taNimitto 7 NicchayaNayassa caraNe 230 NivattaNAya saMjo.. upa tattha NaM je se 28 tA na caraNa pariNAme . 42 titthaMkarAiyU 52 tiNi tiyA tiNi duyA 53 tayahINattA vayataNu 13 tA eyammi payatto 14 tA taM pi aNumaya ciya 16 taMtaMmi vaMdaNANa 78 titthayarasiddhakulANa ..... 88 tesiM bahumANeNaM 108 tArisayaM ciya ahayaM 112 tava saMjamo agumao 113 ta daiva vivarIo 127 tameva sacca NIsa ke 132 taccitte tammaNe 138 titthaMkarAi pUaM 156 tannisargAdadhigamAdvA 215 taha bhAvasa jayANa 220 ta chiMdao hojja. . . 222 tadvat jIvahitArtha . .
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 pRSTa vAkyAMza 227 tivve made NAyamaNAe 228 tivvehiM hoi tivyo 21 tattha arattaduTThassa 2.84 to jaha na dehapIDA 287 tA ANANugaya jaM 320 taDidADaMbarAkAram 62 dukhiteSu dayAtyanta 70 davvatthao vi evaM 188 dasaNacarittapakkho 213 desavirai guNaThANe 230 dehabala khalu vIriya 217 dasaNanANacaritta 7 dhammaThANamahiMsA 255 dhAvato uvAo 281 dhuvaloo ajiNANa 285 dharma syAdipadaM dAnaM 12 na mithyAtvasamaH zatruH 23 na yA labhijjA 28 nANassa hoi bhAgI 71 no kappada niggaMthANa 100 nA'kAraNaM bhavet kAryam 102 nA'bhukta kSIyate karma 127 naTThammi chAumathie nANe 250 no kappai nigathANa vA pRSTa vAkyAMza 76 paDhame daMDasamAdANe 81 paDhamAu kusalabaMdho 187 purisajjAya tu paDucca 148 piMDavisohI samii . 208 pa'caitAni pavitrANi 212 pAve akaraNaniyamo 227 pramattayogAt prANa 275 payavakkamahAvakka0 165 phAsuaesaNiehiM 114 bahukammaNimitto 268 bahukuggahami vijaNe 123 buddhaH phala tatvavicAraNaM ca 285 bIja yathoSare kSipta 287 bahujaNa pavittimetta 183 bhavati sa nAmaka 126 bhinne tu ito nANa 45 bhogAdi phala viseso 180 bhayaNA vihu bhaiyavvA 268 bhavasvarUpavijJAnAt 12 bhavodvegazca sahajo 3 miupiMDo davaghaDo 212 mAre ti dusamAe vi 286 mokvatthaM jaM dANaM 66 mallAdiehi pUA 48 yUno vaidagdhyavataH 84 yastRNamayImapi kuTI 222 yadvat zasthahitArtha 288 yattu mahAvAkyArtha. 320 yatheha lavaNAmbhodhiH , yazca kazcana kasyApi 321 yacca prayAMti puruSAH 7 rAgAdvA dveSAdvA 12 racanA pUjanA dAna 297 rayaNasthiNotithovA 88 ippaTaka visamAhaya. 251 na hiMsyAt sarvabhUtAni 257 300 na tahiM divasA pakkhA 15 na sAmyena vinA dhyAna ,, nirjitamada madanAnAm ,, nevA'sti rAjarAjasya 7 paralokavidhau zAstrAt ,, pApAmayauSadhaM zAstra 16 pAyaM abhinnagaMTI 24 paDhama nANa tao dayA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTa vAkyAMza: 88 paTaka patte buhA 70 loge salAhaNijjo 138 labdhvA muhUrttamapi ye0 321 lokaH khalvAdhAraH 10 vacanArAdhanayA khalu 32 vihIva sute tahiM 0 88 velAivihANami 100 vavahArao nimitta. 11 vA va hu doha 126 visaya paDihA samitta 188 vayasamANadhamma 228 virato puNa jo jANaM 303 vavahArao u jujjai 9 zrayatAM dharma sarva sva 17 sammohasatyAe 228 a me AusaMteNa 33 suAM paDucca 50 sussUsa dhammarAgo 58 sai sajAo bhAvo saMthArAvatta " pRSTha/paMkita azuddha 2-1 -k e~ 3-30 tyAM temaja 9-11 kaco 7-28 sarvapAri zuddha ai pRSTa vAkyAMza: 142 sadasadavisesaNAo 156 sahakArikAraNaM khalu 111 suttattho khalu paDhamo temaja kayA sarva pari 117 savvattha mAiThANa 168 sammadiTThI jIvo 180 sIlamatA uvasaMtA 182 sakijjayA sauMkiya. 183 samAlavejjA paDipunna. 182 samucchihiMti satthAro 185 sarve bhAvAH svabhAvena 210 savcapavAyamUlaM . 215 saigarahaNijjavAvAra 217 sadyo tahiM mucchati 228 sUisu pi viseso 230 saMjoyayate kUDa ahiMnu samAna 234 samabhAvo sAmaiya 243 sutte taha paDibadhA 249 saMjamajIvitaheDa' 303 sammATThANaM ciya 186 se suddha pRSTha/5 ti azuddha 10-10 bahumANA. 11-1 bhoga 11-33 12-12 16-20 gAthA. kesi doSabhAsa zuddha SbahumANA moaga gAthA 133thI163 kesiM doSAbhAsaM 339
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 ane pRSTha/pati azuddha zuddha pRSTha/paMkita azuddha zuddha 16-26 sakSobha saMkSobha vAsanAthI utpanna thatAM asagrahane dUra kara -3ra jI . zuddhaka vAmAM zaktizALI che. paMcAlaka zAstramAM 19-1 kiyAo kriyAo pR 21-bIjI paMkitamAM zAstrokta nItie A prakAranA dIkSA"vighakAraka kilaSTa karmo dUra thaI gayA vidhAnanI bhAvanAthI samRdabaMdhaka ane apunahovAthI pragaTa thayela upazamabhAvathI" A badhaka jIne kugraha satvara dUra thAya che. rIte chapAyuM che tene badale "nukazAna- 48-24 jinnati, svitA kAraka kilaSTa karmorUpI viDyo zAMta thaI 50-9 tathA zakita tathA, "zakti na gayA hovAthI" Ama vAMcavuM. hoya to paNa huM : 22-3 puruSa puruSa. (5) to karavAnA ja' guNAnurAgI evo kadAgraha rAkhyA vinA zakita 24-30 sat viharet viharet para-ra3 kAyAne kAyA sAthe 27-12 rahIne ja rahIne ja bhikSA -28 21421 21-21 sthaMDila Adi mATe 53-1 traNa dika joDA ane -13 hoya -vasavATa Adi hoya 53-16 iva iva 28-21 ohe oheNa kArAvaNaM kAravaNaM 3ra-3 yAlamijjA yAlabhijjA papa-14 3.,dU. 3, 6, dU. -21 nibaddha .rtha nibaddha 56-14 tyA jaya tyAjaya 34-8 sUtrane "kRtane 60-31 varSaparyanta vaparyanta 37-15 tavighAo tavighAe 62-21 13 -33 sevanAmoha sevanamoha 63-30 bhagavAna bhagavAnane 38-22 nathI thato nathI paNa thatA kAraNa anaMtarakAra 39-12 agAra aMgAra -33 NetyataH NetyarthataH 41-13 rUpayo yatAyA rUpayogyatAyA 64-5 ussagA ussaggA 44-2 cihnA cihane 66-5 kAtopA. kazatayopA. 45-8 dvArA dvArA tevA prakAranA davatthaya dabatthaya 46-27 yo yatAyA yogyatAyA -13 puLa. pUaA. pR. 46 mAM nIcethI cethI lAInanI upara -21 utsAha atyaMta utsAha ATaluM Umero. 70-27 mAge lAvavA mATe je dIkSA ApavAmAM 71-13 karato hovAthI karavA Adi rUpa Ave che te dravyasamyaktvanA AropapUrvakanI vadAdataH vAdataH hovAthI ane salkiyAnA abhyAsarUpa hovAthI 74-6 kUva NAeNa kUvaNAeNa tenA sahakAra dvArA sakabaMdhaka Adi jIvone -28 mea milAdaSTionA zAstranA abhyAsathI janita 75-4 dRSTi daSTi Adi -7 meSa
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 vi pRSTha/paMkti azuddha zuddha pRSTha/paMkti azuddha zuddha -24 pRthvIkAyanI pRthvIkAya AdinI 116-35 DodhA 'bAdhAdvA 76-22 mATe, mATe,svajana mATe, 117-22 daivajanitva devajanitatva 78-12 samAdhya. samAdhyaSya 123-23 minazmi abhinnammI -15 diri- krimiya 123-31 sUkramanA sUkSmohena -22 virorLa viroSa 124-6 mehanA kAraNe UhApoha dvArA 78-33 modyamavatA mamudyacchatA karavA lAyaka 81-3ra vyAdhiH vApi 127-8 vibhinnami vibhinnammI [pR. 82 upara "athavA dravyastava.... 131-6 je je ...ucita ja che. rA" A 13026 vaMdho tti vaMdhori || saMpUrNa pATha na vaM... vALA saMskRta perAnI 132-14 taHoon tammaNe upara samaja.] 135-16 vida 84-8 nahi nahi ja. -27 parIvartA parAvarte -27 zrotAo zrotAone 138-12 pudgalA pudgala 86-2 nirUpaNa samAdhAna -28 gevejja gevejjaga 87-3 UMcI nIcI 140-5 vArikA ghAriassa dravyastava samyaktva -13 vAritastha ghAritasya 88-2 gA=vI yA bI 142-2 mannAmita II anALa | tiA 88-2 mmimmI 157-18 goLagni jogammI -28 bhAvabhAvai bhAvAbhAvai 156-15 dvAra dvArIva 92-22 abhAve prabhAve 163-7 vAvAra vAvAre 94-22 svabhAvika svAbhAvika , viro virao vi -23 mAna mANa 176-22 zabdathI Adi zabdathI 97-6 anubhUti anubhUti na 187-1 viruddha niruddha 98-31 ne carama tricarama -2 pitAne zretAne 102-27 vAdazattA vattAdaza 192-19 nivA nilepA 103-6 IrArA 193 kauMsamAM je zirSa ka che tene nIcethI 104- temAM temAM trIjI lITInI upara mukavuM. 108-7 mAnavaM. mAgumAna. 199-16 vaM te. 109-26 puSavAre puruSakAre ,, moti | = moLAMti puruSaSakArA puruSakArA -28 sapUmiti samyaktvamiti 112-23 aMtaraMga rIte... aMtaraMga rIte 200-6 sAda syAdvAda puruSArtharUpa che. puruSArtharUpe ane 201-16 zuddhochI zuddhoJchA bahiraMgarUpe karma- 203-23 662 6-22 rUpe kAraNa hovAnuM -30 niyama nityamida saMmata che. 207-11 svAdhyAyAlI svAdhyAyAdau 113-15 pavimato pavibhatto 208-ra7 saMdhAI rUMdhAI IrAdA
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 pRSTha/paMkti azuddha zuddha pRSTha/paMkti azuddha 209-4 vicAraNA vicAraNathI 255-30 vid 210-11 apramANa pramANa 257-26 rUtha 2 -ra7 (parigraha),tyAga, parigrahatyAga 260-21 raatraya 213-21 pApapravRtti pApaapravRtti 262-17 prasana 214-2 janma -18 saMyama 216-16 madhyamattA apamattA 264-18 uttaraguNanuM 217-11 miSa bhilApa rara0-2 saMbaMdha abaMdha 268-21 guNonuM rara1-3 vagere vagere tathA apratyu- ra71-1 upadeza 38 peikSaNa arthAta jema 273-1 vyaktine tema pratyupekSaNa rUpa -1 jANakArI rara1-19 himAya hitAya rara3-20 22 sUtra 7/8 7-sUtra-8 273-ra vyaktimRta -31 2 ye'pi na 274-20 rana che, teSAmea teSAmapi 279-16 varSa rarapa-3ra ziti sthiti 281-10 phuvaM tu 228-4 jaNavI. jANavI. 293-3 mavAra -17 sacitta phalAdinA je ke phalAdinA 28-34 pitAne 230-15 aMgenA - aMgenA 292-14 tathA prakAranA 234-1 vasaMti tvastyeveti 283-31 upapattinuM 235-6 hato te hote 295-12 upayoga mAtra 236-8 nansI gaha yantI 299-21 caritra -25 siddhasarva- siddha sarva 301-25 kevaLa. 238-18 hInAm , hInAnAm 315-1-16 jIvanamukta 244-1 Nisiddhama Nisiddhapa -18 jIvanamukti -18 jarUrI bhAra jarUrIbhAra 316-2 tathA -30 annapAdi annapAnAdi 318-10 vega 250-22 attamattarUM annamannassa 318-4 sAdho 251-9 tipitAnuM ekabIjAnuM 320-31 karo zuddha kiJcid itthaM ca ratnatraya prasaMgena saMyama uttaraguNanI ArAdhanAnuM je guNonuM upadeza 37 vyaktimAM jANakArI Adi guNo vyakti mRta yunaH paryArtha rUvatu bhAvAtta pitAnA tathA prakAranA anupattinuM upagamAtra cAritra keLavavo. jIvanmukta jIvanmukti tathA vega Adi saMbadho karavuM
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSSSSSSSSSSSSSS A ' SALT"EW S (jaino dhamostu maMgalam mukhapRSThacitrarahasya saiAMdarya ane mahakatA to gulAbanI kaLImAM janmajAta ja che. paNa jema jema te khIlatI jAya che tema tema tenuM sauMdarya khIlatuM jAya che ane mehakatA to eTalI vadhI jAya che ke bhamarAne tyAMthI khasavAnuM mana ja thatuM nathI. prastuta granthanA upadezanuM rahasya paNa mumukSuo mATe eTaluM ja suMdara ane mehaka che. vaLI abhyAsIonA citananA taraMgo jema jema enI AjubAju laherAtA jAya che. tema tema e rahasya vadhu ne vadhu spaSTa suMdara ane mehaka banatuM jAya che ane jayAre e rahasyanI spaSTatA parAkASThAe pahoMcI jAya che tyAre mumukSu abhyAsI vagana manamadhukara tyAMthI khasavAnuM nAma leto nathI. evA uttama granthanA upadezanA rahasyano saune uddabheda thAya evI zubhecchA. SSSSSSSSSSSSSSSS AvaraNa * rAkeza prinTarsa : amadAvAda-380001