________________
અધ્યાય ૧-સૂત્ર ૩૪-૩૫
શબ્દય આપે છે. તે કહે છે કે વર્તમાન રાજગૃહ. કરતાં ભૂતકાળનું રાજગૃહ જુદું જ છે; અને તેનું જ વર્ણન પ્રસ્તુત હેાવાથી ‘રાજગૃહ હતુ' એમ કહેવામાં આવે છે. આ કાળભેદે અભેદના દાખલા થયા. હવે લિંગભેદમાં અભેદ : જેમ કે, કૂવા, સૂઈ. અહીં પહેલો શબ્દ નરજાતિ અને ખીજો નારીજાતિમાં છે; એ બન્નેને કપાયેલા અભેદ પણ વ્યવહારમાં જાણીતા છે. કેટલાક તારાઓને નક્ષત્રને નામે ઓળખાવવામાં આવે છે, પરંતુ આ નય પ્રમાણે અમુક તારાઓ નક્ષત્ર છે” એવા અગર તો ‘આ મધા નક્ષત્ર છે' એવા વ્યવહાર નહિ કરી શકાય. કારણ કે તે નય લિ ગભેદે અભેદ સ્વીકારતા હેાવાથી તારા અને નક્ષત્ર તેમ જ મધા અને નક્ષત્ર એ બન્ને શબ્દોને એકસાથે એક અર્થ માટે નહિ વાપરી શકે. સંસ્થાન, પ્રસ્થાન, ઉપસ્થાન તથા તે જ પ્રમાણે આરામ, વિરામ વગેરે શબ્દોમાં એક જ ધાતુ હોવા છતાં જે અર્થભેદ દેખાય છે, તે જ આ શબ્દનયની ભૂમિકા તૈયાર કરે છે. આ પ્રકારના વિવિધ શાબ્દિક ધર્માને આધારે જે અભેદની અનેક માન્યતાઓ ચાલે છે, તે બધી શબ્દનયની શ્રેણિમાં સમાય છે.
શાબ્દિક ધર્મના ભેદને આધારે અભેદ કલ્પવા તૈયાર થયેલ બુદ્ધિ તેથી આગળ વધી વ્યુત્પત્તિભેદ તરફ ઢળે છે, અને એમ માનવા પ્રેરાય છે કે જ્યાં અનેક જુદા જુદા શબ્દોને એક અર્થ માનવામાં આવે છે ત્યાં પણ ખરી રીતે એ બધા શબ્દોનો એક અર્થ નથી; પણ જુદા જુદા અ છે, દલીલમાં તે એમ કહે છે કે, જો લિંગભેદ અને સંખ્યાભેદ વગેરે અભેદ માનવા માટે બસ હાય, તે શબ્દભેદ પણ અર્થભેદક પ્રેમ ન મનાય ? એમ કહી તે, રાજા, નૃપ, ભૂપતિ
Jain Education International
પ
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
