Book Title: Avashyak Niryukti Part 05
Author(s): Aryarakshitvijay
Publisher: Vijay Premsuri Sanskrit Pathshala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005757/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Avazyaka niyukita (saTIka gurjarAnuvAdasAhita) bhAga-5 racayitA zrIMmad bhadrAhuravAmAM TIkAkAra zrIMmad haribhadrasUri bhASAMtara kartA mutizrI Aryarativijaya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH | zrImavijayaprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-candrazekhara-jitarakSitagurubhyo namaH | zrImad bhadrabAhusvAmI praNIta zrImad haribhadrasUriracitaziSyahitAvRttiyukta zrI zAvarathasmirthako (saTIka gurjarAnuvAda sahita) bhAga-5 (ni. 1056 thI 1272) * bhASAMta2 kartA : zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna saraLasvabhAvI pU.paM.zrI jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratnA muni AryarakSitavijaya saMzodhaka pa. pU. A. bha. zrI. vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna munizrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sAheba prakAzaka zrImavijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA amadAvAda - tapovana Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - divyakRpA siddhAnta mahodadhi zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma. sAheba vardhamAna taponidhi zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAheba zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAheba - zubhAziSa - A siddhAntadivAkara zrImadvijayajayaghoSasUrIzvarajI ma. sAheba ) succhatAnumodanA pU. paM. zrI candrazekharavi. ma. sAhebanA upakAronI mRtyarthe pa. pU. A. bha. yazoratnasUrIzvarajI ma. sAhebanI preraNAthI umara jotAMbara mUrtipUjaka jainasaMgha -surata ApazrIe jJAnakhAtAnI upajamAMthI bhASAMtarasahita A graMthanA pAMcamA bhAganA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. ApanI A zrutabhaktinI ame hArdika anumodanA karIe chIe. prathama prakAzana: vi. saM. 2068 tA.14-11-2012 nakala: 700 mUlya rU. 225/ prAptisthAna zrImadvijayapremasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, mu. amiyApura, po. sughaDa, tA. ji. gAMdhInagara - 382424. phona : (079) 29289738, 32512648 dIkSita Ara. zAha bhAgyavaMtabhAI saMghavI sImaMdhara meDikala sTora C/o. vardhamAna saMskAra dhAma, 2, vrajaplAjhA komlekSa, 1-2, vItarAgaTAvara, 60 phUTa roDa, utsava resToranTanI sAme, pAlaDI-bhaTTa, bAvana jinAlayanI sAme, bhAyaMdara (vesTa) thANA, amadAvAda. phona : 079-2662061 phona : 022-28041866, 9819169719 TAIpaseTiMga mRgendra zAMtilAla zAha. mo. : 98249 52301 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 3 samarpaNa 3 che jemanI maunarUpa hitazikSAthI huM ghaNuM ghaNuM pAmyo chuM. che jemanI parArthavRttie mArA svArthabhAvane nabaLA pADavAnuM kAma karyuM che. kaka dareka prasaMgamAM jemanA adbhuta koTinA samabhAve mArA ugrasvabhAvane satata zAMta karavAnuM kAma karyuM che. - jemanA saraLa ane namra svabhAve mane bIjA sAthenA vANI vartana zIkhavADyA che. ka sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAo vartamAna zrutajJAnane pAmI zake te mATenA viziSTa AcArasaMpanna paMDito taiyAra karavA dvArA jeo jinazAsananI adbhutakoTinI sevA bajAvI rahyA che. evA mArA paramopakArI gurudevazrI pUjyapAda paMnyAsapravarazrI jitarakSita vi. ma. sAhebanA karakamalomAM sAdara samarpaNa. vaka paE 6 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | OM huM ahaM namaH | jJAnakriyAbhyAM mokSaH jJAnasya phalaM viratiH samyagujJAna ApatI, dhArmika adhyApakone taiyAra karatI ane bhAvipeDhIne ujvala karatI zeThazrI kAMtilAla lalubhAI jhaverI saMskRti pracAraka TrasTa saMcAlita AcAryadeva zrImad vijyapremasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA preraNAdAtA : zAsanaprabhAvaka pa. pU. paMnyAsazrI caMdrazekharavijayajI mahArAja sAheba saMyojaka : pU. paMnyAsazrI jitarakSitavijayajI ma. sAheba saujanyaH sva. mAtuzrI subhadrAbena kAMtilAla pratApazI ha. praphullabhAI . pAThazALAnI vizeSa vizeSatAo * 3 thI 5 varSano Thosa abhyAsa, viziSTa abhyAsa sAthe viziSTa skolarazIpa abhyAsuone viziSTa skolarazIpa tathA InAmo mumukSuone suMdara tAlIma ka nyAya-vyAkaraNano abhyAsa karanArane pratimAsa viziSTa ziSyavRtti * dhArmika abhyAsa sAthe . kayUTara, saMgItano abhyAsa paryuSaNa parvamAM dezavidezamAM ArAdhanA * rahevuM, jamavuM saMpUrNa phI (niHzulka) bhAra vinAnA bhaNatara sAthe samyaga jJALa sahitanuM ghaDatara eTale 'tapovana gRhadIpaka vidhAlaya dho. 5 thI 12 sudhInuM skUlanuM DIgrIlakSI bhAra vinAnuM bhaNatara kaka saMskRta-tattvajJAna Adino viziSTa abhyAsa * dhoraNa 10 ane 12nI borDanI parIkSA : ka zALAmAM gayA vinA anubhavI zikSako pAse abhyAsa ApazrInA paricitomAMthI A baMne yojanAmAM bALakone mUkIne Apa nizcita bano. Apano bALaka bhaviSyamAM jinazAsanano sevaka tathA mAtApitAno bhakta banaze. | saMparka sthaLaH zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, amiyApura, posTa-sughaDa, ji. gAMdhInagara, gujarAta. phona (079) 29299738, 32512648, mo.-9328681145 Web site - www.tapovanpathshala.com Email : www.tapovanpathshala@gmail.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Avazyaka - Atmazuddhino AdhAra) lekhaka :-AcArya zrI ajitazekharasUri mahArAja.. zikSake cIMTune kahyuM - alyA! tuM moM dhoyA vagara skule Avyo? keTalo gaMdo-gobara lAge che ? tArA moM para joIne huM kahI ApuM ke tuM Aje dahIMvaDA khAIne Avyo che. tarata cIMTue kahyuM - nA ! dahIvaDA to meM parama divase khAdhelA! eTale ke meM parama divasathI moM dhoyuM nathI ! vAta A che ke bAhya jagatamAM zarIrane svaccha, suMdara, sugaMdhita rAkhavuM jarUrI manAyuM che. e roja mATe Avazyaka che. jo ke nikSepAnI bhASAmAM vAta karIe, to zarIra mATe Avazyaka gaNAtA snAnAdi kAryo noAgama tadhyatirikta dravya Avazyaka che. ane e Atmazuddhi rUpa bhAvaAvazyakanuM kAraNa paNa nahIM hovAthI apradhAna dravya Avazyaka che. mAnavabhava, AryakSetra, jainakuLa, dIrdhAyuSya, nirogIkAyA, pAMca iMdriyonI paripUrNatA vagere rUpa sAmagrI pAmyA pachI Atmazuddhi, pApamukti, doSatyAga ati Avazyaka che. prasAda cembarsa (operAhAusamuMbaI ) ke jyAM hIrAnA vepAra mATenI ja ophiso che; tyAM moTI kiMmata cUkavI ophisa meLavyA bAda hIrAno ja vepAra karAya. tyAM sonAno ke cAMdIno vepAra paNa yogya gaNAya nahIM, to bIjA kapaDAnA vepAra AdinI to vAta ja kyAM? ema viziSTa puNya cUkavyA pachI uparokta sAmagrI yukta mAnavabhava maLyA bAda Atmazuddhi vagere kArya ja thavA joie. e nahIM thAya, to bAkInA dharmo paNa mUlyavAna thAya nahIM. ne Atmazuddhi mATe pratidina nahIM, pratikSaNa AtmAne svaccha, svastha, sazakta, suMdara, suvAsita ane suzobhita rAkhavA ja Avazyaka ArAdhavA ati Avazyaka manAyA che. sAdhu ane zrAvakoe ahorAtramAM ubhayaTaMka avazya kartavyarUpa hovAthI ja e Avazyaka kahevAya che. jema telamAlIza karelo mANasa khullAmAM mAtra Ubho paNa rahe,to ghaNI dhULa coMTI javAthI e gaMdo thai jAya che, ema rAga-dveSathI yukta AtmA bIjI koI pravRtti kare nahIM, to paNa karmamaLathI malina thai jAya che, emAM paNa saMsAranI vividha pApapravRttio karato rahe pachI to pUchavuM ja zuM? tethI ja prabhue satata Atmazuddhi-svacchatA mATe cha Avazyaka batAvyA che. A nitya kartavyarUpa ArAdhanA che. A AtmAne mAMje che, ajavALe che, svaccha kare che. A ja meka-aparUpa banI suMdara, suvAsita paNa kare che ne AbhUSaNarUpa banI zaNagAre paNa che. Avazyako nitya kartavya che. parvatithinA upavAsAdi naimittika kartavyo che te-te parvaAdi nimitte ArAdhya che. e sivAyanA svaicchika che. naimittika ane svaicchika ArAdhanAo paNa nitya kartavya vinA zobhatI nathI. kapaDA paheryA vinA-nagna avasthAmAM keTalA dAgInA zobhe? Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 (1) sAmAyika (2) caturvizatistava (3) vaMdana (4) pratikramaNa (5) kAyotsarga ane (6) paccakhANa - A cha pratidina kartavya Avazyako che. praNidhAna Adi pAMca Azayo sAthe A kartavyo Ada2vAthI e mokSa yojaka yogarUpa bane che. e mATenA sUtro zrIsudharmAsvAmI gaNadhare racyA che. (sivAya ke zAzvata navakAra.) e sUtro para pUrvadhara mahApuruSa zrI bhadrabAhusvAmIe niryukti racI che ne enA para sUripuraMdara zrI haribhadrasUri mahArAje TIkA-vRtti racI che. pUjyapAda parama zAsana prabhAvaka paMnyAsapravara zrI caMdrazekhara vijayajI gaNivara mahArAjanA praziSya munirAjazrI AryarakSita vijayajI mahArAje e graMtha jijJAsuvargane abhyAsamATe sa2La thAya e AzayathI gurjarAnuvAda karyo che. A pAMcamo bhAga che. emAM cauvisattho, vaMdana ane pratikramaNa saMbaMdhI sUtromAMthI zramaNasUtranA 'cahiM jhANehiM' aMtargata dhyAnazataka sudhInI TIkA vagerenA anuvAda lIdhA che. 'cauvisattho' ke jenuM prasiddha nAma che 'logassa sUtra' te atyaMta pavitra ane adbhuta sUtra che. zrI RSabhadeva prabhuthI mAMDI zrI vardhamAna (mahAvIra ) svAmI sudhInA covIze tIrthaMkaronA nAmano uccAra paNa zraddhAbhAve karavAthI anaMta karmonI nirjarA thAya che. bhAvanikSepAnA e arihaMto sAthe saMbaMdhita A nAmanikSepAnI tAkAta - Aphata badhI AziSa bane, tuja nAma letA vAramAM covIze jinanA nAmonuM kIrtana, emane vaMdana ane stavanAdirUpe pUjana karyA bAda emanI samakSa prArthanA che - (1) Arogya=mokSa, emATe (2) bodhilAbhasamyaktvAdinI prApti parabhavamAM ne (3) emATe A bhavamAM zreSTha samAdhi Apo. jo ke mokSa pAmelA vItarAga paramAtmA kazuM ApatA nathI. chatAM AvI prArthanA karavI ziSTa mAnya che, ne e vakhate uchaLatA bhAvollAsathI e prArthanA saphaLa banatI hovAthI e mRSAvAdarUpa paNa banatI nathI. adhyAtmavizodhimATe banelI prArthanA tethI ja satyabhASA gaNAya che. 'cauvIsaMpi jiNavarA tiyarA me pasiyaMtu' A aDhAra akSarI maMtra nAma grahI vaMdana karAyelA tIrthaMkaronA anugrahanI anubhUti mATe upayogI che. caMdrathI paNa vadhu nirmaLa, sUryathI paNa vadhu tejasvI ne sAgarathI paNa vadhu gaMbhIra evA siddha thayelA paramAtmAo avazya siddhidAtA bane che. A sUtra paramArtharasika ne karuNAsAgara arihaMtonA te-te guNono ApaNAmAM viniyogano hetu bane che. tethI ApaNAmAM rahelI svArthavRtti ane kaThoratA nAza pAme che. guruvaMdana sUtra je mukhyatayA vAMdaNArUpa che, te sUtramAM guruvinayapUrvaka vaMdana che, guru bhagavaMtanI je sukhazAtApRcchA paNa che ne emanI karelI AzAtanAnI kSamApanA paNa che. ahaMkAradoSanA nAzaka A sUtranA svAdhyAyathI guru bhagavaMtonI paMcAcAra vagerenI vizuddha sAdhanAnI anumodanA paNa thAya che. zrAvako jyAre vaMdittu bole che, tyAre sAdhu bhagavaMto je sUtra bole che, te che zramaNasUtra. e pratikramaNarUpa che. thayelA pApanA pazcAttApa sahitanA prAyazcittathI ane 'have pharIthI nahIM karuM' evI pratijJA-paccakkhANathI pratikramaNa sArthaka thAya che. pratikramaNa pIchehaTharUpa paNa che ne AkramaNarUpa paNa che. pratikramaNathI baMne artha maLe che. jyAre pApa mohanIyanA prabhAvathI sevAi jAya, tyAre e bhAvathI pIchehaTha karavA pratikramaNa che, ane jyAre vIryollAsa prabaLa hoya, tyAre pApa lAgaNIone khatama karavA AkramaNa karavArUpa paNa pratikramaNa che. vAraMvAra pratikramaNa karavAthI pApanI je akhaMDa dhArA vahetI hatI, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te khaMDita thai jAya che. pApa ane pazcAttApanA gajabanA cakarAvAthI jIvane chevaTe e phAyado thAya che ke stata sevavAthI pApanA je gADha saMskAra paDI jatA hatA, te have nahIM thAya... kema ke dareka pratikramaNa pApanA saMskArane sApha kare che. zramaNasUtra khUba majAnuM sUtra che. ema kahIe to cAle ke emAM zrAmaNyasarvasva samAyeluM che. emAM paNa cAra dhyAnanA pratikramaNanA avasare dhyAnasaMbaMdhI ghaNI ghaNI vigato para prakAza pADatuM dhyAnazataka khUba ja suMdara graMtha che. cittanI ekAgratA ne cittavRttino nirodha baMne dhyAnarUpa che. muhapattinuM paDilehaNa paNa jo ekAgratAthI thAya, to jainamate e dharmadhyAna che. cha Avazyaka jaina ArAdhanAnA pAyArUpa che ne cha Avazyaka sUtro sUtrasvAdhyAyanA AraMbharUpa che. tethI ja A sUtro para racAyelI TIkAo atyaMta mahattvanI che, padArthothI bharapUra che. jinezvaro para ane jainazAsana pa2 ahobhAvathI ovArI javAnuM mana thAya evo A graMtha che. nareze mahezane kahyuM - Aje haLavAza anubhavAya che. ekAda kIlo vajana ochuM thayuM lAge che. tyAre maheze kahyuM- ema ! to-to Aje teM snAna karyuM lAge che !! mahezanuM kahevuM che ke A je vajana ochuM thayuM che, te tArA zarIra para jAmelo mela nIkaLI javAthI saMbhave che. vAta sAcI che... Avazyako ArAdhyA pachI jIvane haLavAza avazya anubhavAya che kema ke ene lAge che mAro AtmA karma-kaSAyanA melathI mukta thayo ! ApaNe sahu AvazyakonI ArAdhanAthI Atmazuddhi pAmI pApamukta thai haLavAphula thaIe evI ja zubhecchA... jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya, to micchAmi dukkaDam. tanotu te vAL ninarAna ! sauravyam ... vikrama saMvat 2068 aSADha vada-chaTTha ratnAgiri... A. ajitazekhara sUri (noMdha :- gujarAtI bhASAMtaramAM amuka-amuka sthAne '(H)' nizAnI che te ema sUcave che ke te padArtha pAchaLa pariziSTamAM Apela TippaNImAM che.) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRi. pRSTha 9 1 gAthA gAthA kramAMka viSaya kramAMka kramAMka viSaya kramAMka * caturvizatistavAdhyayana mAM 1105 kRtikarmane vize zItalAcArya sAmAyika ane caturvizatistava vigerenuM daSTAnta vacce saMbaMdha 1106, avaMdanIya koNa ? 1056, bhA. | 'caturvizatistava' nA nikSepa 1107 vaMdanIya koNa ? 191-194) 1108| pArzvastha vigere avaMdanIya bhA. 195 zrAvakone dravyastava upAdeya | pArthasthAdinuM svarUpa sU.1| 'no phuggoyAre...." 1109-12 pArthasthAdine vaMdanamAM doSo 1057| 'loka' zabdanA nikSepa 1113-23] pArthasthAdinA saMsargamAtrathI bhA.196-dravyaloka vigerenuM nirUpaNa doSo ' 204 1124] vaMdanamAM liMga=veSa pramANa 1058 lokanA paryAyavAcI zabdo nathI 100 *** 1059-62 | 'udyota' zabdanuM nirUpaNa 1125-29| sAdhuveSa joIne vaMdana karavA ke 1063-64['dharma' zabdanuM nirUpaNa | nahIM ? zuM karavuM? tenuM nirUpaNa / 101 1065-69| 'tIrtha' zabdanuM nirUpaNa 130| kAraNe pArthasthAdine vaMdana nahIM 1070-75| 'kara' zabdanuM nirUpaNa karanAranI pravacanamAM abhakti 106 1076-79 ] "jina" vigere zabdanuM nirUpaNa 1131-32, pUrvapakSa:-veSane vaMdana kartavya che | 107 sU.2-43pamanAM vaMduM... vigere 1133-40[uttarapakSaH-mAtra veSa vaMdanIya sUtro 38 | nathI , | | 108 1080-91 RSabha vigere tIrthakaronA 1141-43 jJAnanayaH-jJAnI vaMdanIya che 91nAmonuM kAraNa | 1144-47 uttarapakSa:-jJAnamAtrathI phalanI sU.pa-6 parva mA mithunA .... vigere prApti nathI sUtro 51 | 1148-53guNAdhikatva ke guNahInatva kevI 1093 siddho uttama zA mATe? | rIte jANavuM? tenI carcA . 1094-| Arogya-bodhilAbha vigerenI 1154-57| darzananA:-samyagdarzanI ja 1101/mAMgaNI niyANuM nathI | vaMdanIya che sU.7 vesu nimpatayarA... sUtra 62 / 1158-66| zithilAcArIonA khoTA * vaMdanaadhyayana : AlaMbano ane AcAryadvArA 1103-04 vaMdananA ekArthika nAmo, vaMdana | teonuM khaMDana + 129 kone karavA? vigere dvAro | 65 | 1167-70| jJAnAdi trikanI AvazyakatA | 134 27 55 124 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha | 156 gAthA gAthA kramAMka viSaya kramAMka kramAMka viSaya kramAMka 1171-73 bAhya kriyAmAM ALasI pAse 1227-30)vaMdanasaMbaMdhI praznottarI 188 | zuddha cAritra nathI 1231)vaMdananuM phaLa 189 1174) niSkAraNa apavAdanuM sevana pratikramaNa-adhyayana : saMsAra mATe thAya che 139 pratikramaNa zabdanI vyAkhyA 191 1175-79 zithilAcArIo nityavAsane 1232 traNe kALanuM pratikramaNa 192 nirdoSa kahe che tenI carcA | 1233/pratikramaNa karanAranuM svarUpa | 193 1180-91 zithilAcArIonuM . 1234-42| pratikramaNanA paryAyavAcI caityabhakti vigerenuM AlaMbana | 145 | zabdo ane tenA nikSepo 194 1192 darzanAdimAM pArthastha avaMdanIya 153 1243 pratikramaNa vigerenA dRSTAnto 201 1193 pArthasthAdine vaMdanamAM doSo | 154 1244/sAdhue roja zuddhi karavI joie 223 1194-95 susAdhu vaMdanIya ane tenA 1245-46 | madhyama tIrthakaronA sAdhuone vaMdanamAM guNo | 154 kAraNa Ave tyAre pratikramaNa 225 1196 AcAryAdi vaMdanIya ane 1247 konA tIrthamAM kayuM saMyama ? 226 | temanI vyAkhyA 1248|pratikramaNanA bhedo 228 1197 'lAra-mAtA-pitAdine 1249-50| yAvatkathika ane ivaravaMdana na karavA 158 | pratikramaNanA bhedo 228 1198| vaMdana karanAra sAdhu kevo hoya ?| 159 [125 1-52 | pratikrAntavyanA prakAro 231 1199-| 'aa ' dvAra-vaMdana kayAre 1253-64(pratikrAntavya krodhAdi cAranuM 1200 karavA? 160 1264 svarUpa 234 1281-82 'tivRtvA' vaMdana keTalI vAra 1265- krodhAdinA nigraha mATe karavA ? 1271 | saMyamano svIkAra 1203-05 tyavata' vigere dvAro-keTalA te pratikramaNa sUtra * avanata? vAMdaNAnA paccIsa ('pamAnniA ' nuM vivecana) Avazyako 164 cattArimaMgalAdi traNa gAthA 245 1206-07 paccIsa AvazyakonuM mahatva 167 'rUchAma parikSama sUtrano 1208-15 vaMdanamAM TALavAnA batrIsa artha | doSo vigere 1272 | pratikramaNa kyAre karavuM ? 254 12 16-18 vaMdanathI ahaMkArAdino nAza | 173 iriyAvahi sUtrano artha 255 | vAMdaNA sUtrano artha 176 'pU+matijJA..' no artha 258 12 19-| vaMdanamAM cha sthAno, icchA * dhyAnazataka & 1224 vigerenA artho 183 2| dhyAnanuM lakSaNa 286 1225-26 vaMdanasaMbaMdhI gurunI vidhi 187 3-4| dhyAnanA kALa ane svAmI | 287 239 249 168 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gAthA kramAMka viSaya 5-18 dhyAna ane ArtadhyAnanA bhedo, tenA svAmI, phaLa, lezyA ane cihno 19-27 raudradhyAnanA bhedo, tenA svAmI, tenuM phaLa, lezyA ane cihno 28-29 dharmadhyAnanuM svarUpa jaNAvatI dvAragAthA 30-34 dharmadhyAnanI bhAvanAonuM svarUpa 35-44 dharmadhyAna mATenA deza, kALa, Asana, AlaMbana, krama 45-46 dhyAnano viSaya, prabhunI AjJAnuM svarUpa 47-49 prabhunI AjJA na samajAya tenA kAraNo. chatAM tatti karavI 5-63 dharmadhyAnanA apAyavicaya vigere bIjA viSayo * niyuktigAthAonuM vargIkaraNa pRSTha kramAMka 290 304 312 313 318 327 334 337 bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga-5 1056-1272(dhyAnazataka) 1-185 186-641 642-879 880-1055 gAthA kramAMka viSaya 63-64 dharma-zukladhyAnane karanArA 65-18 dharmadhyAnInI anuprekSA, lephsA, cihno, phaLa 69 zukladhyAna mATenuM AlaMbana 70-75 chadmasthavItarAga manane paramANumAM sthApe pachI jina bane 76 yoganirodhanuM svarUpa 77-82 zuklAnano viSaya, tenA bhedo 83 kayA yogamAM dhyAnano kayo bheda ? 84-86 kevalIne mana na hovA chatAM dhyAna kevI rIte ? AgAmI bhAgonuM saMbhavita vargIkaraNa bhAga-da bhAga-7 pRSTha kramAMka 356 1273-1383 1384-1625 358 361 362 366 390 373 87- zukladhyAnInI anuprekSA, 105 leyA, cihno, phaLa, upasaMhAra | 376 H maladhArI kemacandrasUrikRta TippaNI pariziSTa - 1 373 385 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IN 11 dRSTAntonI anukramaNikA krama krama pRSTha kramAMka x 4 i pRSTha dAMta kramAMka kRtikarmane vize A zItalAcArya kSullakamuni kRSNavAsudeva sevaka | pAlaka kuzalasaMsarganA tyAgamAM brAhmaNanuM dRSTAnta saMgama AcAryanuM dRSTAnta | 142 udAyana RSi |149 pratikramaNa upara mArganuM dRSTAnta praticaraNA upara prAsAdanuM dAtta pariharaNA upara dUdhanI kAvaDanuM daSTAnta vAraNA upara viSabhojanataLAvanuM dRSTAnta daSTAMta 13. | nivRtti upara prathama kanyAnuM deSTAnta 208 | nivRtti upara bIjuM dRSTAnta 210 | niMdA upara citrakAraputrInuM deSTAnta 212 gaha upara patimArikAnuM diSTAnta kaSAyanA pratikramaNamAM nAgadattanuM daSTAnta manadaMDa upara koMkaNagasAdhunuM dRSTAnta | 268 kAyadaMDa upara caMDarUdrAcAryanuM dRSTAnta 269 | traNagupti upara dRSTAnto 270 21. | traNa gArava upara maMguAcAryanuM dRSTAnta | | 275 che 4 202 che 207 TES Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : je jattha jayA jaiyA bahussuyA caraNakaraNapabbhaTThA / = te samAyAMto mAnaMva maMThThiI 210| caraNa-karaNathI bhraSTa, bahuzruta evA je sAdhuo je gAma, nagara vigeremAM suSamaduSama vigere je ArAmAM duSkALa vigere samaye je zithilAcAra Acare che te maMdazraddhAvALA jIvo mATe AlaMbana bane che, (arthAt maMdazraddhAvALA jIvo AvA zithilAcArIonuM AlaMbana laIne potAnI zithilatAnuM samarthana kare che.) I/1197ll. je jattha jayA jaiyA bahussuyA caraNakaraNasaMpannA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaDDhANaM // 1191 // caraNa-karaNathI saMpanna, bahuzruta evA je sAdhuo gAma, nagara vigeremAM suSama-duSama vigere je ArAmAM duSkALa vigere samaye je ugratA vigerenuM AcaraNa kare che te tIvrazraddhAvALA jIvo mATe AlaMbana bane che, (arthAtu saMyamanA rAgI jIvo AvA lokonuM AlaMbana laI muzkelInA samaye ugratapazcaryA vigere dhAraNa kare che.) I/119nA thovAhAro thovabhaNio ya jo hoi thovanido ya / thovovahiuvagaraNo tassa hu devAvi paNamaMti // 1269 // je thoDo AhAra kare che, ochuM bole che, ochuM UMghe che, upadhirUpa upakaraNa jenI pAse ochA che, tene devo paNa name che. 1269aaaa - - - . T Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bIjA adhyayananA kAraNa ane saMbaMdha 1 atha caturviMzatistavAkhyaM dvitIyamadhyayanam - sAmprataM sAmAyikAdhyayanAnantaraM caturviMzatistavAdhyayanamArabhyate, iha cAdhyayanoddezasUtrArambheSu sarveSveva kAraNA'bhisambandhau vAcyAviti vRddhavAdaH, yatazcaivamataH kAraNamucyate, taccedamjAtyAdiguNasampatsamanvitebhyo vineyebhyo gururAvazyakazrutaskandhaM prayacchati sUtrato'rthatazca, sa ca adhyayanasamudAyarUpo vartate, yata uktam- etto ekkekkaM puNa, ajjhayaNaM kittaissAmi', 5 prathamAdhyayanaM ca sAmAyikamupadarzitam, idAnI dvitIyAvayavatvAd dvitIyAvayavatvasya cAdhikAropanyAsena siddhiH AcAryavacanaprAmANyAd, uktaM ca sAvajjajogaviraI ukkittaNe' tyAdi, ato dvitIyamupadaya'te, yathA hi kila yugapadazakyopalambhapuruSasya didRkSoH krameNAGgAvayavAni darzyante evamatrApi zrutaskandhapuruSasyeti kAraNam, idameva coddezasUtreSvapi yojanIyam, idameva 1 + caturvizatistava-adhyayana avataraNikA :- have sAmAyikAdhyayana pachI caturvizatistavanAmaka adhyayananI zarUAta karAya che. ahIM adhyayana, uddeza ane sUtra A sarvanI zarUAtamAM kAraNa ane saMbaMdha (arthAt A adhyayana pachI A ja adhyayana zA mATe ? athavA A uddezA pachI A ja uddezo zA mATe? athavA A sUtra pachI A ja sUtra zA mATe ? tenuM kAraNa ane te be adhyayana ke be uddezA ke be sUtro vacceno saMbaMdha) kahevo joIe e pramANe pUrva mahApuruSonuM vacana che. je 15 kAraNathI A pramANenuM vacana che, te kAraNathI ja prathama kAraNa kahevAya che. te A pramANe che - guru jAti vigere guNasaMpattiothI yukta evA ziSyone sUtra ane arthathI AvazyakazrutaskaMdha Ape che, ane te AvazyakazrutaskaMdha adhyayanonA samudAyarUpa che. kahyuM che- "have pachI eka eka adhyayananuM kIrtana karIza" (niyuktikAranA A vacana uparathI jaNAya che ke A zrutaskaMdha adhyayanonA samudAyarUpa che.) temAM prathama sAmAyika adhyayana jaNAvyuM. have 20 (caturvizatistava e) bIjo avayava hovAthI (bIjA adhyayana tarIke caturvizatistava dekhADAya che. e pramANe AgaLa AvatAM 'dvitIyamudrite' vAkya sAthe anvaya karavo.) (zaMkA - caturvizatistava ja bIjo avayava che evuM kevI rIte jANyuM ?) samAdhAna :- pUrve 'sAvaghayogavirati, utkIrtana.... vigere adhikAra=viSayo batAvyA hatA. graMthakArazrInA A vacanaprAmANyathI e vAta siddha thAya che ke sAmAyika pachI bIjo 25 avayava utkIrtana= caturvizatistava che. mATe have caturvizatistava nAmanuM bIjuM adhyayana dekhADAya bhAvArtha e che ke - eka sAthe jJAna thavuM azakya che. jenuM evA puruSanA aMga, avayavo jovAnI icchAvALA puruSane jema (te aMga, avayavo) kramazaH dekhADAya che, tema ahIM paNa zrutaskaMdharUpa puruSanA adhyayano kramazaH dekhADAya che. A pramANe kAraNa kahyuM. A ja kAraNa 30 1. ato'nantaramekaikaM punaradhyayanaM kIrtayiSyAmi / 2. upadarzyate ityanena saMbandhaH / 3. sAvadyayogaviratirutkIrtanaM / 4. avAntarAvayavabhUteSu / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) -- sarvAdhyayaneSvapi kAraNaM draSTavyaM, na punarbhedena vakSyAma ityalaM vistareNa / sambandha ucyate - asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNaM sAmAyikamupadiSTam, iha tu tadupadeSTR - NAmarhatAmutkIrtanaM kartavyamiti pratipAdyate, yadvA sAmAyikAdhyayane tadAsevanAtkarmakSaya uktaH, yata uktaM niruktidvAre . sammaddiTThi amoho sohI sabbhAva daMsaNaM bohI / avivajjao 5 sudiThThitti evamAI niruttAiM // 1 // ti ihApi caturviMzatistave'rhadguNotkIrtanarUpAyA bhaktestattvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca - 'bhattIe jiNavarANaM khijjaMtI puvvasaMciyA kamma' - ttItyAdi, evamanena sambandhenA''yAtasya sato'sya caturviMzatistavAdhyayanasya catvAryayo saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe caturviMzatistavAdhyayanamiti / iha caturviMzatistavAdhyayanazabdAH prarUpyAH, tathA cAha 1 10 uddezA ane sUtromAM paNa jANI levuM. tathA AgaLa sarva adhyayanomAM paNa A ja kAraNa jANI levuM, have bhaviSyamAM bhedathI-dareka adhyayanomAM jaNAvIzuM nahIM. vadhu vistArathI saryuM. have saMbaMdha kahevAya che A adhyayanano saMbaMdha A pramANe che ke pUrvanA adhyayanamAM sAvaghayogaviratirUpa sAmAyika dekhADyuM, ahIM te sAmAyikano upadeza ApanArA arihaMtonuM utkIrtana karavA yogya hovAthI have utkIrtanarUpa caturvizatistavanuM pratipAdana karAya che. 15 athavA sAmAyikAdhyayanamAM sAmAyikanuM AcaraNa karavAthI karmakSaya,thAya che ema kahyuM. (kevI rIte jANyuM ke sAmAyikanA AsevanathI karmakSaya thAya che ? te kahe che - ) kAraNa ke sAmAyikanA niruktidvAramAM pUrve kahyuM che - "samyagdaSTi, amoha, zodhi, sadbhAva, darzana,bodhi, aviparyaya, sudRSTi vigere sAmAyikanA nirukta artho che." ||1|| (ahIM zodhi eTale ja karmakSaya. Ama, sAmAyikanA AsevanathI karmakSaya kahyo. e ja rIte) ahIM caturviMzatistavamAM paNa arihaMtonA 20 guNotkIrtanarUpa bhaktithI karmakSaya ja pratipAdana karAya che. (arthAt A bhaktithI paNa karmakSaya ja prApta thAya che ema kahevAnuM che.) AgaLa kaheze - "jinavaronI bhaktithI pUrvasaMcita karmo nAza pAme che." (Azaya e che ke baMne adhyayana karmakSaya mATe ja che, e baMneno saMbaMdha che.) A pramANenA A saMbaMdhathI AvelA A caturviMzatistavAdhyayananA cAra anuyogadvAro vistArathI kahevA yogya che. - 25 (A cAra anuyogadvAro upakrama, nikSepa, anugama ane naya che. temAM nikSepa traNa prakAre che - odhaniSpannanikSepa, nAmaniSpannanikSepa ane sUtrAlApakaniSpannanikSepa. odhaniSpakSa-nikSepamAM 'adhyayana' zabdanA nikSepA Ave che ane) nAmaniSpakSanikSepamAM 'caturviMzatistava' nAmanA zabdanA nikSepA Ave che. ahIM caturviMzati, stava ane adhyayana A traNa zabdonI prarUpaNA karavAnI che. A ja vAtane niryuktikAra jaNAve che 30 5. samyagdRSTiramohaH zodhiH sadbhAvo darzanaM bodhiH / aviparyayaH sudRSTiriti evamAdIni niruktAni // 1 // 6. karmakSayaH. 7. bhakterjinavarANAM kSIyante pUrvasaMcitAni karmANi / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvizati' zabdanA nikSepA (bhA.-191) * 3 cauvIsaitthayassa u Nikkhevo hoi NAmaNipphaNNo / cauvIsaissa chakko thayassa u cauvviho hoi // 1056 // vyAkhyA-caturviMzatistavasya tu nikSepo bhavati nAmaniSpannaH, ka ityanyasyAzrutatvAdayameva yaduta caturviMzatistava iti, tuzabdasya vizeSaNArthatvAdidamitthamavaseyaM, tatrApi caturviMzateH SaTkaH, stavasya caturvidho bhavati, tuzabdAdadhyayanasya ceti gAthAsamAsArthaH // 1056 // . avayavArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, tatrA''dyAvayavamadhikRtya nikSepopadarzanAyAha nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve a / cavIsaissa eso nikkhevo chavviho hoi // 191 // (bhA0) vyAkhyA-tatra nAmacaturviMzatirjIvAdezcaturviMzatiriti nAma caturviMzatizabdo vA, sthApanAcaturviMzatiH caturviMzatInAM keSAJcitsthApaneti, dravyacaturvizatiH caturviMzatirdravyANi sacittA- 10 cittamizrabhedabhinnAni, sacittAni dvipadacatuSpa(dApa)dabhedabhinnAni, acittAni kArSApaNAdIni, mizrANi dvipadAdInyeva kaTakAdyalaGkRtAni, kSetracaturviMzativivakSayA caturviMzatiH kSetrANi gAthArtha - caturvizatistavano nAmaniSpannanikSepa thAya che. temAM caturvizatinA cha nikSepa ane stavazabdanAM cAra nikSepa che. TIkArtha :- caturvizatistavano nAmaniSpannanikSepa thAya che. caturvizatistavano nAmanikSepa 15. kayo che ? te kahe che ke bIjuM koI nAma saMbhaLAtuM na hovAthI "caturvizatistava' e ja teno nAmanikSepa che. ' (zaMkA - evuM tame kevI rIte jANyuM ke A teno nAmaniSpannanikSepa ja che ?) ' samAdhAna :- mULamAM rahela 'tu' zabda vizeSa-arthane jaNAvanAro hovAthI ame je kahyuM ke 'A teno nAmaniSpanikSepo che' e e pramANe ja jANavA yogya che. temAM paNa "caturvizati' zabdanA cha nikSepA, "stava' zabdanA cAra prakAre nikSepo thAya che. tu zabdathI adhyayananA paNa cAra prakAranA nikSepA jANavA. A pramANe gAthAno saMkSepArtha kahyo. /1056ll ' avataraNikA :- vistArArtha bhASyakAra ja AgaLa kaheze. temAM prathama "caturvizati' zabdanA ' vistArane AzrayIne nikSepA jaNAvavA mATe bhASyakAra kahe che ke 25 gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa ane bhAva. "caturvizati' zabdanA A cha prakAranA nikSepA che. TIkArya :- jIvAdinuM "caturvizati' e pramANenuM nAma athavA "caturvizati' e pramANenI akSarapaMkti e nAmacaturvizati nikSepa jANavo. koIka covIsa vastunI sthApanA karavI te sthApanA-caturvizati. sacitta, acitta ke mizra evA covIsa dravyo e dravyacaturvizatinikSepa 30 jANavo. temAM sacitta tarIke dvipada, catuSpada ane apada-vRkSo) jANavA. acitta tarIke kArdApaNa vigere ane bAjubaMdha vigerethI yukta evA dvipada vigere ja mizradravyo tarIke jANavA. 20 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) bharatAdIni kSetrapradezA vA caturviMzatipradezAvagADhaM vA dravyamiti, kAlacaturviMzatiH caturviMzatisamayAdaya iti etAvatkAlasthiti vA dravyamiti, bhAvacaturviMzatiH caturviMzatibhAvasaMyogAzcaturviMzatiguNakRSNaM vA dravyamiti caturviMzatereSa nikSepaH 'SaDvidho bhavati' SaTprakAro bhavati, iha ca sacittadvipadamanuSyacaturviMzatyA'dhikAra iti gAthArthaH // 191 // uktA caturviMzatiriti, sAmprataM stavaH pratipAdyate, tatra nAmaM ThavaNA davie bhAve a thayassa hoi nikkhevo / davvathao pupphAI saMtaguNukttiNA bhAve // 192 // ( bhA0 ) vyAkhyA - tatra 'nAme 'ti nAmastavaH 'sthApane 'ti sthApanAstavaH 'dravya' iti dravyaviSayo dravyastava:, 'bhAve ce 'ti bhAvaviSayazca bhAvastava ityarthaH itthaM stavasya bhavati 'nikSepo' 10 nyAsa:, tatra kSuNNatvAnnAmasthApane anAdRtya dravyastavabhAvastavasvarUpamevAha-'dravyastavaH puSpAdi riti, AdizabdAd gandhadhUpAdiparigrahaH, kAraNe kAryopacArAccaivamAha, anyathA dravyastavaH puSpAdibhiH samabhyarcanamiti, tathA 'sadguNotkIrtanA bhAva' iti santazca guNAzca sadguNAH, 5 4 amuka vivakSAthI bharatAdi covIsa kSetro athavA covIsa kSetrapradezo athavA covIsa AkAza pradezomAM raheluM dravya e kSetracaturviMzati jANavA. kALacaturviMzati tarIke covIsa samaya, covIsa 15 AvalikA vigere athavA eTalA kALa rahenAruM dravya. bhAvacaturvizati tarIke covIsa bhAvasaMyogo (arthAt audAyika, kSAyopazamika vigere cha bhAvonA saMyogika covIsa bhAMgAo) athavA (kRSNavarNano avibhAjya aMza te 1 guNa kRSNa, bamaNuM kALuM te 2 guNa kRSNa ema) 24 guNa kRSNavALuM dravya bhAvacaturvizati tarIke jANavuM. A pramANe 'caturviMzati' zabdanA cha prakAre nikSepa che. ahIM sacitta dvipada evA covIsa manuSyono adhikAra che. (arthAt prastuta caturviMzatizabdathI 24 manuSyo levAnA che.) 191 20 avataraNikA :- caturviMzati kahI, have 'stava' zabdanuM pratipAdana karAya che. temAM - gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e pramANe stavanA cAra nikSepa che. puSpa vigere dravyastava ane vidyamAna guNonuM utkIrtana e bhAvastava che. TIkArtha :- temAM 'nAma' eTala nAmastava, 'sthApanA' eTale sthApanAstava, 'dravya' eTale 25 dravyaviSayaka stava, ane 'bhAva' zabdathI bhAvaviSayaka stava jANavo. A pramANe 'stava'zabdano nikSepa thAya che. temAM nAma-sthApanA sugama hovAthI teno anAdara karI dravyastava ane bhAvastavanuM svarUpa ja kahe che - puSpAdi - AdizabdathI vAsakSepAdi sugaMdhI dravyo, dhUpa vigere jANavA. A puSpAdi e kAraNamAM kAryanA upacArathI dravyastava che. (ahIM kAraNamAM=puSpAdimAM kAryano= dravyastavano upacAra karelo jANavo.) vAstavamAM puSpAdivaDe je pUjA karavI te dravyastava che. 30 (pUjA e dravyastava che. puSpAdi tenA kAraNa hovAthI upacArathI dravyastava che.) tathA vidyamAna evA guNo, ahIM A vizeSaNadvArA asadbhUta guNonAM utkIrtanano Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvastavanI pradhAnatA (bhA.-193) * 5 anenAsadguNotkIrtanAniSedhamAha, karaNe ca mRSAvAda iti, sadguNAnAmutkIrtanA ut-prAbalyena parayA bhaktyA kIrtanA- saMzabdanA yathA "prajAzitA thaina, tvayA samyak natrayam| samagrairapi no nAtha !, paratIrthAdhipaistathA // 1 // vidyotayati vA lokaM, yathaiko'pi nizAkaraH / samudgataH samagro'pi kiM tathA tArakAgaNaH ? // 2 // " iMtyAdilakSaNo, 'bhAva' iti dvAraparAmarzo bhAvastava iti gAthArtha: // 192 // iha cAlitapratiSThApito'rthaH samyagjJAnAyAlamiti, cAlanAM ca kadAcidvineyaH karoti kadAcitsvayameva gururiti, uktaM ca- ' katthai pucchai sIso kahiM ca'puTThA karheti AyariyA' ityAdi, yatazcAtra vittaparityAgAdinA dravyastava eva jyAyAn bhaviSyatItyalpabuddhInAmAzaGkAsambhava 10 ityatastadvyudAsArthaM tadanuvAdapurassaramAha davvathao bhAvathao davvathao bahuguNatti buddhi siA / aniuNamai vayaNamiNaM chajjIvahiaM jiNA biMti // 993 // vyAkhyA- dravyastavo bhAvastava ityatra dravyastavo 'bahuguNa:' prabhUtataraguNa 'iti' evaM 5 niSedha kahyo. avidyamAna guNonuM utkIrtana karavAmAM mRSAvAda thAya che. vidyamAna evA guNonI 15 utkIrtanA (e bhAvastava jANavoM.) temAM prabaLatAthI parama bhaktivaDe je kIrtana karavuM te utkIrtanA kahevAya che jema ke - "he prabhu ! ekalA evA Ape je rIte traNa jagatanuM sAcuMyathAvasthita darzana karAvyuM che, te rIte samagra evA paNa paratIrthanA praNetAovaDe karAvAyuM nathI. // 1 // jema eka evo paNa caMdra je rIte lokane prakAzita kare che te rIte Ugelo evo paNa samagra tArAono samUha zuM prakAzita kare? // 2 // vigere rUpa sadbhUta guNonI utkIrtanA e bhAvastava 20 jANavo. 192 avataraNikA :- ahIM prazna ane uttara pUrvaka nizcita karAyelo artha samyajJAna mATe samartha baMne che. (arthAt samyajJAna karAvanAro thAya che.) temAM kyAreka ziSya prazna kare athavA kyAreka guru svayaM prazna kare che. kahyuM che- "kyAMka ziSya pUche che, to kyAMka nahIM pUchAyelA guru svayaM kahe che vigere." je kAraNathI ahIM alpabuddhivALAone AvA prakAranI AzaMkA 25 thavAno saMbhava che ke - "dhananA tyAga vigerevaDe dravyastava ja mahAn che." AthI AvI zaMkAne dUra karavA mATe zaMkAne pharI kahIne zaMkAnuM samAdhAna Ape che gAthArtha :- dravyastava ane bhAvastava, A bemAM dravyastava bahuguNakArI che evI buddhi kadAca thAya, paraMtu anipuNamativALAnuM A vacana jANavuM, kAraNa ke jinezvaro SaDyuvanA hitane (mokSanuM pradhAna kAraNa) kahe che. TIkArtha :- dravyastava ane bhAvastava, A bemAM dravyastava bahulAbha karanAro che (paNa 8. kvacitpRcchati ziSyaH kutracidapRSTAH kathayantyAcAryAH. 30 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) buddhiH syAd evaM cet manyase ityarthaH tathAhi - kilAsmin kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAyastIrthasya connatikaraNaM dRSTvA ca taM kriyamANamanye'pi pratibudhyanta iti svaparAnugrahaH, sarvamidaM sapratipakSamiti cetasi nidhAya 'dravyastavo bahuguNa' ityasyAsAratAkhyApanAyA''ha----anipuNamati-vacanamida 'miti, anipuNamatervacanaM anipuNamativacanam, 'idamiti yad dravyastavo bahuguNa iti, kimityata Aha- ' SaDjIvahitaM jinA bruvate' SaNNAM pRthivIkAyAdInAM hitaM jinA:- tIrthakarA bruvate, pradhAnaM mokSasAdhanamiti gamyate // 193 // kiM ca SaDjIvahitamityata Aha chajjIvakAyasaMjamu davvathae so virujjhaI kasiNo / to kasiNasaMjamaviU pupphAIaM na icchaMti // 194 // ( bhA0 ).. vyAkhyA-'SaDjIvakAyasaMyama' iti SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivyAdilakSaNAnAM saMyama:saGghaTTanAdiparityAgaH SaDjIvakAyasaMyamaH, asau hitaM, yadi nAmaivaM tataH kimityata Aha-'dravyastave' bhAvastava nahIM.) e pramANenI he ziSya ! jo tane buddhi thatI hoya eTale ke tuM A pramANe jo mAne che. (to anipuNa buddhivALA tAruM A vacana che eTale ke tArI A buddhi=vicAra yogya nathI. ema AgaLa sAthe anvaya joDavo.) ziSyane AvI buddhi thavAnuM kAraNa jaNAve che 15 ke dravyastava karavAmAM ghaNA paisAno tyAga thavAthI zubha ja adhyavasAya ane tIrthanI unnati thAya che. tathA A rIte ThAThamAThathI karAtA dravyastavane joIne bIjA jIvo paNa bodha pAme che. Ama sva-para baMne mATe upakArI hovAthI dravyastava lAbhadAyI che. A rItanA pUrvapakSanA sarva vacanone pratipakSasahita (arthAt pUrvapakSe dravyastava vadhu lAbhadAyI che emAM je je zubha adhyavasAya, tIrtha unnati vigere kAraNo ApyA te sarva kAraNonA virodhI javAbone) manamAM dhAraNa karIne 'dravyastava 20 vadhu lAbhakArI che' evA vacananI asAratAne jaNAvavA mATe graMthakArazrI kahe,che ke - 'dravyastava vadhu lAbhakArI che' evuM A vacana anipuNamativALA jIvanuM che. (arthAt AvuM vacana bolanAra nipuNamativALo nathI.) zA mATe ? te kahe che. jinezvarabhagavaMto pRthivIkAyAdi SaDthavonAM hitane mokSanuM pradhAna kAraNa kahe che. (Azaya e che ke - SaDDavonuM hita e mokSanuM pradhAna kAraNa che, ane dravyastavamAM saMpUrNa SaDjhavonuM 25 hita nathI. tethI te vadhu lAbhadAyI che evuM nathI.) 193 avataraNikA :- SaDDavonuM hita eTale zuM ? (arthAt zuM karavAmAM SaDthavonuM hita raheluM che?) te kahe che 30 6 gAthArtha :- SaDjavanikAyanuM saMyama dravyastavamAM saMpUrNa rIte sacavAtuM nathI. tethI saMpUrNasaMyamane jANanArA puSpAdine icchatA nathI. TIkArtha :- pRthivI vigere SaDjavanikAyano saMghaTTanAdinA tyAgarUpa saMyama e hita che (arthAt te jIvono saMghaTTo na karavo, paritApa na pamADavo vigere je saMyama che te ja SaDDavonuM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pajIvanikAyano saMyama e hitakara che (bhA.-194) * 7 puSpAsiyyarvanannakSane "' padgIvAyasaMyama:, liMka ?-jaividhyate' 7 sI saMpatti, 'kRtsnaH' sampUrNa iti, puSpAdisaMluJcanasaGghaTTanAdinA kRtsnasaMyamAnupapatteH, yatazcaivaM 'tataH' tasmAt 'kRtsna-saMyamavidvAMsa' iti kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsastattvataH sAdhava ucyante, kRtsnasaMyamagrahaNamakRtsnasaMyamaviduSAM zrAvakANAM vyapohArthaM, te kim ?, ata Aha-'puSpAdikaM' dravyastavaM 'necchanti' na bahu manyante, yaccoktaM-'dravyastave kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAya' 5 ityAdi, tadapi yatkiJcid, vyabhicArAt, kasyacidalpasattvasyAvivekino vA zubhAdhyavasAyAnupapatteH, dRzyate ca kIAdyarthamapi sattvAnAM dravyastave pravRttiriti, zubhAdhyavasAyabhAve'pi tasyaiva bhAvastavatvAditarasya ca tatkAraNatvenApradhAnatvameva, 'phalapradhAnAssamArambhA' iti nyAyAt, bhAvastava eva ca satiM tattvatastIrthasyonnatikaraNaM, bhAvastava eva tasya samyagamarAdibhirapi pUjyatvamenaM (ttvAttameva ca) dRSTvA kriyamANamanye'pi sutarAM pratibudhyante ziSTA 10 hita che.) bhale A saMyama e hita hoya, paraMtu tenAthI tamAre kahevuM zuM che ? te kahe che - puSpAdivaDe pUjArUpa dravyastavamAM te jIvanikAyanuM saMpUrNa saMyama paLAtuM nathI, kAraNa ke puSpAdine cUMTavA, temane sparza karavo vigerene kAraNe saMpUrNa saMyama ghaTI zakatuM nathI. tethI kRtnasaMyamane jANanArA dravyastavane icchanIya mAnatA nathI (arthAt vadhu lAbhadAyI mAnatA nathI.) ahIM saMpUrNa saMyama e che pradhAna jemane evA vidvAno tarIke to kharekhara sAdhuo che. tathA asaMpUrNa 15 saMyamane jANanArA evA zrAvakonI bAdabAkI karavA "saMpUrNa saMyamane jANanArA' zabda grahaNa karela che. vaLI, pUrvapakSe je kahyuM hatuM - "dravyastavamAM dhanano parityAga thavAthI zubha ja adhyavasAya thAya che" vigere, te paNa ayukta che, kAraNa ke koIka alpasattvavALA athavA avivekI jIvane zubhAdhyavasAya nathI paNa jAgato, kAraNa ke kIrti vigere mATe paNa jIvonI dravyastavamAM pravRtti 20 thatI dekhAya ja che. tathA zubhAdhyavasAya ja bhAvastava che ane dravyastava to te zubhAdhyavasAyanuM kAraNa hovAthI apradhAna ja che, paNa pradhAna nathI, kAraNa ke koI paNa AraMbha karavAmAM Ave tyAre te AraMbhamAM phala ja mukhya bane che, AraMbha mukhya banato nathI. tema ahIM dravyastava e zubhAdhyavasAyarUpa bhAvastava mATe karavAno che eTalA mAtrathI te dravyastava mukhya banato nathI paNa zubhAdhyavasAyarUpa phala ja mukhya che.) vaLI, bhAvastava hoya to ja vAstavikapaNe tIrthanI unnati thAya che kAraNa ke bhAvastavavALo evo ja te jIva devAdivaDe samyagu rIte pUjAya che. (paraMtu dravyastava hoya ane bhAvastava na hoya to devAdivaDe te jIva pUjAto nathI. mATe kharekhara to tIrthanI unnatinuM kAraNa paNa bhAvastava ja che.) tathA bhAvastavathI yukta evA karAtA dravyastavane joIne bIjA ziSTa jIvo paNa sutarAM bodha pAme che. (Azaya e che ke sAmevALI vyakti zubhAdhyavasAyathI dravyastava kare 30 che ke yaza - kIrti vigere mATe dravyastava kare che e ziSTa puruSo sahelAIthI jANI zake che. tethI 25 * mAvartavavata parva | Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) iti svaparAnugraho'pIhaiveti gAthArthaH // 194 // Aha-yadyevaM kimayaM dravyastava ekAntata eva heyo vartate ? AhosvidupAdeyo'pi ?, ucyate, sAdhUnAM heya eva, zrAvakANAmupAdeyo'pi, tathA cAha bhASyakAra: akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto / saMsArapayaMNukaraNo davvathae kUvadiluto // 195 // (bhA0) vyAkhyA-akRtsnaM pravartayatIti saMyamamiti sAmarthyAdgamyate akRtsnapravartakAsteSAM, 'viratAviratAnAm' iti zrAvakANAm 'eSa khalu yuktaH' eSa-dravyastavaH khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt yukta eva, kimbhUto'yamityAha-saMsArapratanukaraNaH' saMsArakSayakAraka ityarthaH, dravyastavaH, Aha-yaH prakRtyaivAsundaraH sa kathaM zrAvakANAmapi yukta ityatra kUpadRSTAnta iti, jahA 10 NavaNayarAisannivese kei pabhUyajalAbhAvao taNhAiparigayA tadapanodArthaM kUpaM khaNaMti, tesiM ca jaivi taNhAdiyA vaTuMti maTTikAkaddamAIhi ya maliNijjanti tahAvi tadubbhaveNaM ceva jayAre kharekhara sAmevALI vyakti zubhAdhyavasAyathI dravyastava kare che tyAre karAtA AvA dravyastavane joIne te ziSTa puruSo-sajjana puruSo sutarAM bodha pAme che.) Ama, sva-para anugraha paNa bhAvastavamAM ja rahelo che, dravyastavamAM nahIM. mATe dravyastava e bahu lAbhadAyI che evuM vacana 15 e anipuNamatinuM vacana che. |194 avataraNikA :- zaMkA - jo bhAvastava ja mukhya hoya ane dravyastava apradhAna hoya to zuM dravyastava ekAnta heya che ? ke upAdeya paNa che ? samAdhAna :- sAdhuone to A dravyastava ekAMte heya ja che, zrAvakone upAdeya paNa che. A ja vAta bhASyakAra kare che ? 20 gAthArtha :- asaMpUrNasaMyamamAM pravartatA zrAvakone saMsArano kSaya karanAra A dravyastava yukta ja che. ahIM A viSayamAM kUpadeSTAnta jANavuM. TIkArtha :- asaMpUrNa evA saMyamane ja pravartAve che te akRtnapravartako. ahIM "saMyama' zabda na hovA chatAM sAmarthyathI jANI levo. akRtnapravartaka evA zrAvakone A dravyastava yukta ja che (ayukta nathI.) ra3nuM zabda avadhAraNa arthamAM hovAthI jakAra jANI levo. kevA prakArano 25 che A dravyastava ? te kahe che - saMsArano kSaya karanAra A dravyastava che. (ahIM anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) zaMkA :- je dravyastava svabhAvathI ja asuMdara che, te zrAvakone paNa kevI rIte yukta hoya ?, samAdhAna :- A viSayamAM kUpadaSTAnta jANavuM. jema navA nagarAdi sannivezamAM keTalAka loko ghaNA jaLano abhAva hovAthI tRSNAdine pAmelA te tRSNAdine dUra karavA mATe kUvo khode 30 che. te kUvo khodavAmAM jo ke teone tRSNAdi vadhe che ane mATI, kAdava vigerevaDe pote melA 9. yathA navanagarAdisanniveze kecitprabhUtajalAbhAvAt tRSNAdiparigatAstadapanodArthaM kUpaM khananti, teSAM ca yadyapi tRSNAdikA vardhante mRttikAkardamAdibhizca malinIyante (vastrAdIni ) tathApi tadudbhavena caiva Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anugAmanA prakAro * 9 pANieNaM tesiM te taNhAiyA so ya malo puvvao ya phiTai, sesakAlaM ca te tadaNNe ya logA suhabhAgiNo havaMti / evaM davvathae jaivi asaMjamo tahAvi tao ceva sA pariNAmasuddhI havai jAe asaMjamovajjiyaM aNNaM ca NiravasesaM khaveitti / tamhA virayAviraehiM esa davvatthao kAyavvo, subhANubaMdhI pabhUyataraNijjarAphalo yatti kAUNamiti gAthArthaH // 195 // ___uktaH stavaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnuyogadvAreSu nyakSeNa 5 nirUpita eveti neha pratanyate / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA-sUtrAnugamo niryuktyanugamazca, tatra niryuktya-nugamastrividhaH, tadyathA-nikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugato vakSyati ca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA-'uddese niddese' ityAdi, 'kiM kivih'mityaadi| 10 thAya che, to paNa te kUvo khodyA pachI temAMthI nIkaLelA pANIthI potAnI tRSNA vigere ane lAgelo te mela tathA pUrve lAgelo mela sarva dUra kare che ane zeSakALamAM te keTalAka loko tathA te sivAya anya loko paNa (puSkaLa pANI maLavAne kAraNe) sukhane bhajanArA thAya che. ' e pramANe dravyastavamAM jo ke asaMyama che, to paNa te dravyastavathI pariNAmonI zuddhi thAya che, ane te zuddhithI asaMyamane kAraNe utpanna thayelA karmo ane te sivAyanA anya, ema sarva 15 karmo nAza pAme che. tethI zrAvakoe A dravyastava karavo joIe, kAraNa ke tenAthI zubhano anubaMdha ane puSkaLa nirjarArUpa phala prApta thAya che. ||19pA - stava kahyo. have adhyayana zabdano artha nirUpaNa karavA yogya che ane te artha anuyogadvAramAM vistArathI kahevAI gayo ja che mATe tenuM ahIM nirUpaNa karAtuM nathI. A pramANe nAmaniSpannanikSepa kahyo. 20 - have sUtrAlApakaniSpanna evA nikSepano avasara che, ane te sUtra hoya to ja thaI zake che. sUtra anugama hoya to ja pravarte che. (mATe prathama anugama jaNAve che.) te anugama be prakAre che sUtrAnugama ane niyukti-anugama. temAM niyukti-anugama traNa prakAre che - nikSepaniyukti anugama, upoddhAtaniyukti anugama, ane sUtrasparzikaniyukti anugama. temAM nikSepaniyukti anugama (arthAt tenA ogha ane nAmaniSpanikSepa) kahevAI gayo ane 25 (sUtrAlApakaniSpannanikSepa) AgaLa kaheze. upoddhAtaniyukti anugama " ni' ane viM vihaM... (niryuM.gA.140/141) A be gAthAovaDe jANavA yogya che. sUtrasparzikaniryukti 10. pAnIyena teSAM te tRSNAdikAH sa ca malaH pUrvakazca sphiTati, zeSakAlaM ca te tadanye ca lokAH sukhabhAgino bhavanti / evaM dravyastave yadyapi asaMyamastathApi tata eva sA pariNAmazuddhirbhavati yayA'saMyamopArjitaM anyacca niravazeSaM kSapayati / tasmAdviratAvirataireSa dravyastavaH karttavyaH, zubhapariNAmAnubandhI 30 prabhUtataranirjarAphalazcetikRtvA / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) sUtrasparzikaniyuktyanugamastu sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama iti sa cAvasaraprApta eva, yugapacca sUtrAdayo vrajanti, tathA coktam-"suttaM suttANugamo suttAlAvayakao ya Nikkhevo / suttapphAsiyaNijjutti NayA ya samagaM tu vaccaMti // 1 // " viSayavibhAgaH punaramISAmayaM veditavyaH-"hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyANugamo / suttAlAvayaNAso NAmAi5 NNAsaviNiogaM // 1 // suttapphAsiyaNijjuttiNiogo sesao payatthAI / pAyaM socciya NegamaNayAimayagoyaro bhaNio // 2 // ' atrA''kSepaparihArA nyakSeNa sAmAyikAdhyayane nirUpitA eva neha vitanyata ityalaM vistareNa, tAvad yAvatsUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedaM sUtram logassujjoyagare, dhammatitthayare jiNe / 3ridatte vipharsa, vaDavI pi vatnI zA (sUtram) vyAkhyA asya-tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ce' tyAdi pUrvavat, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, yadvA paraH saMnikarSa iti, sA ceyaM-'logassujjoyagare' ityAdi pAThaH / adhunA padAni, anugama sUtra hoya to ja thAya che ane sUtra e sUtronugama hoya to jaNAvAya che. Ama sUtrAnugamano avasara prApta thaI gayo che. te samaye sUtra vigerenuM eka sAthe nirUpaNa thAya che. 15 kahyuM che - "sUtra, sUtrAnugama, sUtrAlApakavaDe karAyelo nikSepa (arthAta sUtrAlApakaniSpanikSepa), sUtrasparzikaniyukti ane nayo A badhA eka sAthe jAya che=nirUpaNa karAya che. keLA" A pAMcenA viSayono vibhAga A pramANe jANavA yogya che - "sUtrAnugama padaccheda sahita sUtrane kahIne kRtArtha thAya che. (arthAt padaccheda sahita sUtra kahevuM e sUtrAnugAmanuM kArya che.) sUtrAlApakanikSepa e nAmAdinikSepanA samUhane kahIne kRtArtha thAya che. AvA sUtrasparzikaniryukti 20 e zeSa padAryAdine kahIne kRtArtha thAya che. naigamanayAdimatanA paNa prAyaH padArthAdi ja viSaya tarIke jANavA. rA" ahIM zaMkA-samAdhAna sAmAyikAdhyayanamAM vistArathI jaNAvAyelA hovAthI pharI jaNAvAtA nathI. vadhu vistArathI saryuM. (uparokta ame je kahyuM te sAmAyikAdhyayanamAMthI) tyAM sudhI jANI levuM ke yAvat sUtrAnugamamAM asmalita vigere guNothI yukta sUtra uccAraNa karavA yogya che. te A pramANe che ? 25 sUtra :- lokano prakAza karanArA, dharmatIrthane karanArA, kevalI evA covIse arihaMta jinonuM huM kIrtana karIza. TIkArya :- sUtranI vyAkhyA A pramANe che, temAM prathama vyAkhyAnuM lakSaNa A pramANe jANavuM - saMhitA ..." ityAdi gAthA pUrvanI jema jANI levI. temAM asmalita rIte padonuM uccAraNa karavuM te saMhitA kahevAya che athavA saMdhi vinA uccAraNa karavArUpa saMnikarSa te 30 11. sUtraM sUtrAnugamaH sUtrAlApakakRtazca nikSepaH / sUtrasparzikaniyuktiH nayAzca yugapadeva vrajanti // 1 // 12. bhavati kRtArtha uktvA sapadacchedaM sUtraM sUtrAnugamaH / sUtrAlApakanyAso nAmAdinyAsaviniyogam // 1 // sUtrasparzikaniyuktiniyogaH zeSAn padArthAdIn / prAyaH sa eva naigamanayAdimatagocaro' bhaNitaH // 2 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'togassa' vigere padono artha (sU.-1) * 11 lokasya udyotakarAn dharmatIrthakarAn jinAn arhataH kIrtayiSyAmi caturviMzatimapi kevalinaH / adhunA padArtha:-lokyata iti lokaH, lokyate - pramANena dRzyata iti bhAva:, ayaM ceha tAvatpaJcAstikAyAtmako gRhyate, tasya lokasya kiM ? - udyotakaraNazIlA udyotakarAstAn, kevalAlokena tatpUrvakapravacanadIpena vA sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH, tathA durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH uktaM ca - " durgatiprasRtAn jIvAnityAdi, tathA tIryate'neneti tIrthaM dharma eva dharmapradhAnaM vA tIrthaM dharmatIrthaM tatkaraNazIlAH dharmatIrthakarAstAn, tathA rAgadveSakaSAyendriyapariSahopasargASTaprakArakarmajetRtvAjjinAstAn, tathA azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantastAnarhataH, kIrtayiSyAmIti svanAmabhiH stoSya ityarthaH, caturviMzatiriti saGkhyA, apizabdo bhAvatastadanyasamuccayArthaH, kevalajJAnameSAM vidyata iti 5 saMhitA (yo visandhimAvenovvAraLarUpa:sannirSa:sa saMhitetyartha: kRti TippaLe. jo ke AgaLa 10 batAvAtA pado paNa saMdhi vinA ja uccAraNa karavAnA che tethI prazna thAya ke pado ane saMhitAmAM taphAvata zuM ? tenuM samAdhAna TippaNakAra jaNAve che ke saMhitA e uccAraNarUpa che eTale ke uccAraNarUpa kriyA che, jyAre padonuM to uccAraNa karavAnuM che tethI pado e uccAraNarUpa kriyA nathI paNa te uccAraNarUpa kriyAno viSaya che.) te saMhitA A pramANe - 'soLastunoyAre...' vigere askhalita rIte uccAraNa karavuM. have pado jaNAve che - lokano udyotakaranArA, dharmatIrthane karanArA, jinonuM, arihaMtonuM, kIrtana karIza, covIse kevalabhagavaMtonuM (A rIte chUTA chUTA padonuM uccAraNa karavuM.) have padonA arthone jaNAve che - pratyakSAdipramANavaDe je dekhAya te loka. ahIM paMcAstikAyAtmaka loka grahaNa karavAno che. AvA te lokano zuM ? AvA te lokano udyota karavAnA svabhAvavALA je hoya te udyotakara. (anvaya A pramANe - AvA te lokano prakAza karanArA,) 20 arthAt kevalajJAnarUpa prakAzavaDe athavA kevalajJAnapUrvakanA pravacanarUpa dIpakavaDe (arthAt kevalajJAnamAM prabhue je joyuM, tene gaNadharabhagavaMtoe pravacanarUpa=AgamarUpa gUMcyuM. te AgamarUpa dIpakavaDe) sarvalokano prakAza karanArA, tathA durgatimAM paDatA evA AtmAne je dhAraNa kare te dharma. kahyuM che - "durgatimAM jatA jIvone je kAraNathI dhArI rAkhe che=aTakAvI rAkhe che ane zubhasthAnamAM joDe che te kAraNathI te dharma kahevAya che" vigere. tathA jenAvaDe (saMsArasamudra) 25 tarAya te tIrtha, dharma e ja tIrtha athavA dharmapradhAna evuM je tIrtha te dharmatIrtha. A dharmatIrthane karavAnA svabhAvavALA je hoya te dharmatIrthane karanArA tathA rAga, dveSa, kaSAya, indriya, pariSaha, upasarga ane ATha prakAranA karmone jitanArA hovAthI (arihaMtAdi) jina kahevAya che. temanuM (huM kIrtana karIza ema anvaya joDavo.) 15 tathA azokavRkSa vigere ATha mahAprAtihAryAdirUpa pUjAne je yogya che te arihaMtonuM huM 30 kIrtana karIza eTale ke pota-potAnA nAmovaDe stavanA karIza. (keTalA arihaMtonuM graMthakAra kIrtana karaze ? te kahe che) covIsa arihaMtonuM, ahIM mULamAM 'covIsa' zabda e saMkhyAvAcaka Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 12 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) kevalinastAn kevalina iti / uktaH padArthaH, padavigraho'pi yathAvasaraM yAni samAsabhAJji padAni teSu darzita eva / sAmprataM cAlanAvasaraH, tatra tiSThatu tAvatsA, sUtrasparzikA niyuktirevocyate, svasthAnatvAd, uktaM ca "akkhaliyasaMhiyAI vakkhANacaukkae darisiyaMmi / suttapphAsiyaNijjuttivittharattho imo hoi // 1 // " cAlanAmapi cAtraiva vakSyAmaH, tatra lokasyodyotakarAniti yaduktaM tatra lokanirUpaNAyA''ha NAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 bhave a6 bhAve a 7 / pajjavaloge a 8 tahA aTTaviho logaNikkhevo // 1057 // vyAkhyA-nAmalokaH sthApanAlokaH dravyalokaH kSetralokaH kAlalokaH bhavaloko bhAvalokazca paryAyalokazca tathA, evamaSTavidho lokanikSepa iti gAthAsamAsArthaH // 1057 // 10 vyAsArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyalokamabhidhitsurAha che. tenA pachI rahela "pi' zabda "A covIsa sivAyanA anya arihaMtonuM paNa bhAvathI (arthAtu A covIsa bhagavaMtonuM temanA potAnA nAma levA pUrvaka ane te sivAyanA arihaMtonuM nAma lIdhA vinA bhAvathI) kIrtana karIza' evA arthano samuccaya karanAro jANavo. kevalajJAna vidyamAna che jeone te kevalIo, temanuM huM kIrtana karIza. (A rIte TIkAkAre mULamAM ApelA 15 zabdono kramazaH artha kahyo, temano anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) e pramANe padono artha kahyo. te sAthe te avasare je samAsavALA pado hatA, temAM padavigraha paNa jaNAvI dIdho ja che. (A rIte vyAkhyAnA saMhitAdi cha prakAramAMthI prathama cAra prakAro kahyAM.) have cAlanA (praznono avasara che. paraMtu te cAlanAne bAju para rAkho. prathama ahIM sUtrasparzikaniryuktinuM potAnuM sthAna (avasara) hovAthI te ja kahevAya che, kAraNa ke kahyuM che - 20 "asmalita saMhitAdi vyAkhyAnacatuSka batAvyA bAda sUtrasparzikaniryuktino vistArArtha A thAya che. /1aaaa" (arthAtu A zlokamAM paNa saMhitAdi cAra batAvyA bAda sUtrasparzikaniyuktinuM varNana hovAthI have prathama sUtrasparzikaniyuktino avasara che ema A zloka dvArA siddha thAya che.) sUtrasparzikaniyuktimAM ja ame AgaLa cAlanAne paNa kahI dezuM. sUtra-1 avataraNikA :- temAM lokano prakAza karanArA' e pramANe je kahyuM, te lokanuM nirUpaNa 25 karavA mATe graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, bhava, bhAva ane paryAyaloka e pramANe lokanA AThaprakAranA nikSepA che. TIkArtha :- nAmaloka, sthApanAloka, dravyaloka, kSetraloka, kALaloka, bhavaloka, bhAvaloka ane paryAyaloka A pramANe lokanA ATha prakAre nikSepa che. A gAthAno saMkSepArtha kahyo. 30 /105NI avataraNikA :- vistArArtha bhASyakAra pote ja kaheze. temAM nAma-sthApanA sugama hovAthI 13. askhalitasaMhitAdau vyAkhyAnacatuSke darzite / sUtrasparzikaniyuktivistarArtho'yaM bhavati // 1 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyalokanuM nirUpaNa (bhA.-196) * 13 jIvamajIve rUvamarUvI sapaesamappaese a / jANAhi davvalogaM NiccamaNicvaM ca jaM davvaM // 196 // ( bhA0 ) vyAkhyA- jIvAjIvAvityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, viparItastvajIvaH, etau ca dvibhedau - rUpyarUpibhedAd, Aha ca- 'rUpyarUpiNAviti, tatrAnAdikarmasantAnaparigatA rUpiNaH - saMsAriNaH, arUpiNastu karmarahitAH siddhA iti, ajIvAstvarUpiNo dharmAdharmAkAsAstikAyAH rUpiNastu paramANvAdaya iti etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezApradezAvavagantavyau, tathA cAha - ' sapradezApradezAviti, tatra sAmAnyavizeSarUpatvAtparamANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyaM, paramANavastvapradezA eva, anye tu vyAcakSate - jIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH, labdhyAdezena tu sapradezo vA'pradezo veti, evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvastikAyeSu parAparanimittaM pakSadvayaM vAcyaM pudgalAstikAyastu 10 tene choDIne dravyalokane kahevAnI icchAvALA bhASyakArazrI kahe che - gAthArtha :- rUpI-arUpI, sapradeza-apradeza, nitya-anitya evuM jIva-ajIvarUpa je dravya che te dravyaloka tuM jANa. TIkArtha :- mULamAM 'jhIvamanIve' A zabdamAM 'ma' e alAkSaNika jANavo (arthAt chaMdanuM sarakhuM uccAraNa thaI zake te mATe ja 'ma' kAra mUkyo che te sivAya tenuM koI prayojana nathI.) temAM sukhano, duHkhano ane jJAnano upayoga e jIvanuM lakSaNa che. (arthAt AvA upayogavALo je hoya te jIva kahevAya.) AvA upayoga vinAno ajIva jANavo. A baMne rUpI-arUpInA bhedathI be prakAranA che. A ja vAta mULamAM karI che ke - 'rUpI-arUpI'. temAM anAdikALathI cAlI AvatI karmanI paraMparAthI yukta je che te jIva rUpI che arthAt saMsArI jIvo. tathA karmarahita siddho arUpI che. ajIvane viSe dharma-adharma-AkAzAstikAya e arUpI che ane 20 paramANu vigere rUpI che. A jIva-ajIva e sAmAnyathI sapradeza-apradeza jANavA. A ja vAta mULamAM kare che ke - 'sapradeza-apradeza'. temAM sAmAnya ane vizeSa ubhayarUpa hovAthI paramANu sivAyanA sakalAstikAyonuM sapradeza-apradezapaNuM vicAravA yogya che. paramANu apradeza=pradeza vinAnA ja che. keTalAka AcAryo kahe che ke - kALa anaMtasamayAtmaka che arthAt anaMtasamayAtmaka anaMtapradezo kALanA che. ane jIvanI kALasAthe abheda 25 vivakSA karIe tyAre jIva kALanA AdezathI=kALanI apekSAe niyamathI sapradeza che. jyAre labdhinI apekSAe sapradeza athavA apradezAtmaka che. (te A pramANe - jIvamAM labdhi eTale ke vIryalabdhi vigere aneka prakAranI labdhio che. A labdhionI apekSAe jIva sapradeza ghaTe che. ane vizeSalabdhiono sAmAnyathI saMgraha karIe tyAre 'i AyA' nI jema AtmA ekalabdhirUpa banI javAthI apradeza kahI zakAya che.) A pramANe dharmAstikAyAdi traNa 30 astikAyomAM paNa parAparanimitte te te apekSAe sapradeza ane apradezapaNuM kahevA yogya che. 5 15 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) dravyAdyapekSayA cintyaH, yathA-dravyataH paramANurapradezo vyaNukAdayaH sapradezAH, kSetrata ekapradezAvagADho'pradezo TyAdipradezAvagADhAH sapradezAH. evaM kAlato'pyekAnekasamayasthitirbhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa, prakRtamucyate-idamevambhUtaM jIvAjIvavAtaM jAnIhi dravyalokaM, dravyameva loko dravyaloka itikRtvA, asyaiva zeSadharmopadarzanAyA''ha-nityAnityaM ca yad dravyaM, cazabdAdabhilApyAnabhilApyAdisamuccaya iti gAthArthaH // 196 // sAmprataM jIvAjIvayonityAnityatAmevopadarzayannAhagai 1 siddhA 2 bhaviAyA 3 abhavia 4-1 puggala 1 aNAgayaddhA ya 2 / tIaddha 3 tinni kAyA 4-2 jIvA 1 jIva 2 hiI cauhA // 197 // (bhA0) vyAkhyA-asyAH sAmAyikavad vyAkhyA kAryeti, bhaGgakAstu sAdisaparyavasAnAH sAdya10 paryavasAnAH anAdisaparyavasAnA anAdyaparyavasAnAH, evamajIveSu jIvAjIvayoraSTau bhaGgAH / dvAram 227nA 3nA kSetrahno: pratipAdyate, tatra pudgalAstikAyanuM sapradeza-apradezapaNuM dravyAdi apekSAe vicAravA yogya che. te A pramANe dravyathI paramANu apradezI che, kacaNuka vigere sapradeza che. kSetrathI eka AkAza 15 pradezamAM rahelA pudgalo apradezI jANavA, yAdi pradezamAM rahelA pudgalo sapradezI jANavA. A ja pramANe kALathI eka samayanI sthitivALA pudgalo apradezI ane be vigere samayanI sthitivALo sapradezI. bhAvathI paNa ekaguNa kRSNavALA pudgalo apradezI ane dviguNakRSNAdi sapradezI jANavA. vadhu vistArathI saryuM. mULa vAta kahevAya che - AvA prakArano A jIva-ajIvano samUha e dravyaloka tuM jANa, 20 kAraNa ke dravya e ja loka te dravyaloka. AvA prakArano 'dravyaloka' zabdano artha che. A ja jIvAjIvarUpa dravyalokanA zeSa dharmone batAvavA mATe kahe che - "nityAnitya evuM je dravya (Ano anvaya gAthArtha pramANe jANI levo.) 'va' zabdathI abhilAkha-anabhilApya vigere dharmo paNa samajI levA. ll196o. avataraNikA :- have jIva-ajIvanI nityAnityatAne ja batAvatA kahe che ke 25 gAthArtha :- gati, siddha, bhavya, abhavya (tathA) pudgala, anAgatakALa, atItakALa ane traNa kAya A pramANe jIva ane ajIva darekanI cAra prakAre sthiti che. " TIkArtha :- A gAthAnI vyAkhyA sAmAyika adhyayanamAM kahevAyela (gA. 66ra-bhAga-3) pramANe jANavI. temAM sAdi - sAMta, sAdi-anaMta, anAdi-sAMta ane anAdi-anaMta e pramANe jIvane viSe cAra prakAranI sthiti jANavI. e ja pramANe ajIvane viSe paNa cAra prakAra maLI 30 jIva-ajIvanA ATha bhAMgA jANavA. ll19zI avataraNikA :- have kSetraloka pratipAdana karAya che. temAM huM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetrAdilokanuM nirUpaNa (bhA.-198-199) * 15 AgAsassa paesA udraM ca ahe a tiriyaloe a / jANAhi khittalogaM aNaMta jiNadesiaM sammaM // 198 // (bhA0) vyAkhyA-AkAzasya pradezAH-prakRSTA dezAH pradezAstAn 'UrdhvaM ca' ityUrdhvaloke ca 'adhazca' ityadholoke ca tiryagloke ca, kiM ?-jAnIhi kSetralokaM, kSetrameva lokaH kSetraloka itikRtvA, lokyata iti ca loka iti, UrdhvAdilokavibhAgastu sujJeyaH, 'ananta'mitya- 5 lokAkAzapradezApekSayA cAnantam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, 'jinadezitam' iti jinakathitaM 'samyak' zobhanena vidhineti gAthArthaH // 198 // sAmprataM kAlalokapratipAdanAyAha samayAvaliamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliA sAgaraosappipariaTTA // 199 // (bhA0) 10 vyAkhyA-iha paramanikRSTaH kAla: samayo'bhidhIyate asaGkhyeyasamayamAnA tvAvalikA dvighaTiko muhUrtaH SoDaza muhUrtA divasaH dvAtriMzadahorAtraM paJcadazAhorAtrANi pakSaH dvau pakSau mAsaH dvAdaza mAsAH saMvatsaramiti paJcasaMvatsaraM yugaM palyopamamuddhArAdibhedaM yathA'nuyogadvAreSu tathA'vaseyaM, gAthArtha - UrdhvalokamAM, adholokamAM ane tiSNulokamAM rahelA AkAza pradezone tuM jinakathita, anaMta evA kSetraloka tarIke samyagu rIte jANa. TIkArtha :- prakRSTa=sauthI nAnAmAM nAno je deza te pradeza. AkAzanA A pradezone, (kyAM rahelA ?) mULamAM "Urdhva' zabda che tenAthI ahIM 'Urdhvaloka' artha levo, tethI UrdhvalokamAM, adholokamAM ane ticchalokamAM (rahelA AkAzanA pradezone) zuM ? te kahe che. A pradezone kSetraloka tarIke tuM jANa, kAraNa ke kSetra pote ja loka te kSetraloka A pramANeno "kSetraloka zabdano artha che. ane loka eTale je dekhAya che. Udhvadilokano vibhAga sukhethI jANI zakAya 20 che. (te A pramANe - 14 rAjalokanI madhyamAM AvelA ATha rUcaka pradezathI upara-nIce 900-900 yojana ema kula 1800 yojana pramANa tiloka che. te sivAyano Urdhvaadholoka svayaM jANI levo.) alokAkAzanA pradezonI apekSAe A kSetraloka anaMta che. mULamAM 'gaMta ne badale "sata' zabda che, jemAM (prAkRta hovAthI) anusvArano lopa thayela che. samyagu vidhivaDe jinezvaroe kahela evuM kSetraloka. (anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) 198l 25 avataraNikA :- have kALalokanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- ahIM paramanikRSTa (sauthI nAnAmAM nAno) kALa samaya kahevAya che. asaMkhyaya samayapramANa AvalikA, be ghaDI=muhUrta, soLa muhUrta-divasa, batrIsa muhUrta-eka ahorAtra, paMdara ahorAtra=pakSa, be pakSa=mAsa, bAra mAsa=varSa, pAMcavarSa-yuga, uddhArAdibhedovALA 30 15. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 16 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) sAgaropamaM tadvadeva, dazasAgaropamakoTAkoTiparimANotsarpiNI, evamavasarpiNyapi draSTavyA, 'parAvartaH' pudgalaparAvartaH, sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIpramANo dravyAdibhedaH, te'nantA atItakAlaH ananta evaiSyanniti gAthArthaH // 199 // / uktaH kAlalokaH, lokayojanA pUrvavad / adhunA bhavalokamabhidhitsurAha NeraiadevamaNuA tirikkhajoNIgayA ya je sattA / taMmi bhave vatA bhavalogaM taM viANAhi // 200 // (bhA0) vyAkhyA-nArakadevamanuSyAstathA tiryagyonigatAzca ye 'sattvAH' prANinaH 'taMmi' tti tasmin bhave vartamAnA yadanubhAvamanubhavanti bhavalokaM taM vijAnIhi, lokayojanA pUrvavaditi thArtha: 2001 sAmprataM bhAvalokamupadarzayati odaie 1 ovasamie 2 khaie a 3 tahA khaovasamie a 4 / pariNAmi 5 sannivAe a6 chavviho bhAvalogo u // 201 // (bhA0) vyAkhyA-udayena nivRtta audayikaH, karmaNa iti gamyate, tathopazamena nivRtta aupazamikaH, kSayeNa nirvRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyaM, tatazca kSAyikazca tathA kSAyopazamikazca 15 palyopamanuM varNana anuyogadvAra nAmanA AgamamAM je rIte karyuM che, te rIte ahIM jANI levuM. daza koTAkoTi sAgaropama pramANa utsarpiNI ane eTalA pramANanI avasarpiNI paNa jANavI. pudgalaparAvartakALa anaMta utsarpiNI - avasarpiNI pramANa ane dravyAdi cAra bhedavALo jANavo. anaMta pugalaparAvarta kALapramANa atItakALa ane anaMta pudgalaparAvarta kALa pramANa anAgata= bhaviSyakALa jANavo. ./199ii kALaloka kahyo. lokanI yojanA pUrvanI jema karavI. (arthAt 20 kALarUpa loka te kALaloka ane je dekhAya te loka A pramANeno artha pUrvanI jema jANavo.) avataraNikA :- have bhavalokane kahevAnI icchAvALA bhASyakArazrI kahe che ; gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- nAraka, deva, manuSya ane tiryaMcayonimAM rahelA jIvo te te bhavamAM vartatA je anubhAvane ( tIvratama du:khAdirUpa bhavane) anubhavI rahyAM che te anubhAvane tuM bhavaloka tarIke 25 jANa, kAraNa ke bhava e ja loka te bhavaloka e pramANe zabdArtha che. 200ll : avataraNikA :- have bhAvalokane darzAve che ke gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- udayathI je thAya te audayika, (ahIM udaya kono levAno ? te kahe che ke, 'karmano' e pramANe zabda bahArathI jANI levo. tathA upazamathI je thAya te aupazamika, 30 kSayavaDe je thAya te kSAyika, A pramANe zeSa kSAyopazamikAdi bhAvomAM paNa jANI levuM. Ama, audayika, aupathamika, kSAyika, lAyopathamika, pAriNAmika ane sAnnipAtika A pramANe che Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvalokanuM nirUpaNa (bhA.-201-2) * 17 pAriNArmikazca sAnnipAtikazca evaM SaDvidho bhAvalokastu tatra sAnnipAtika oghato. nekabhedo'vaseyaH, aviruddhastu paJcadazabheda iti, uktaM ca- " odaiakhaovasame pariNAmekvekko - ( kku ) icakke'vi / khayajogeNavi cauro tadabhAve uvasameipi // 1 // uvasamaseDhI ekko harsa aa siddhassa / aviruddhasannivAiyabheyA emeva paNNarasa // 2 // " ti gAthArtha: 2025 " tivvo rAgo a doso a, unnA jassa jaMtuNo / nALAdi bhAvatotraM, anaMtanivesiyaM samma ra025 (mA0 ) . 5 prakArano bhAvaloka jANavo. temAM sAnnipAtika bhAva sAmAnyathI aneka prakArano jANavo. aviruddha sAnnipAtika paMdara prakAre jANavo. kahyuM che - (ahIM gAthAno sIdho bhAvArtha lakhyo che) nArakono narakati vagere auyikabhAva che, indriyasaMpannatAdi kSAyopazamikabhAva che, 10 ane jIvatvAdi e pAriNAmikabhAva che. A pramANe traNa bhAvone AzrayIne narakagatimAM eka bhAMgo prApta thayo. A ja pramANe zeSa traNa gatinA eka-eka bhAMgA maLIne cAra gatinA cAra bhAMgA thayA. have kahevAyelA A traNa bhAvomAM kSAyikabhAvano umero karatA cArabhAvono eka bhAMgo thAya. cAra gatimAM darekamAM cArabhAvothI banelo eka-eka bhAMgo gaNatA cAra bhAMgA thAya, kAraNa ke kSAyikasamyaktva cAre gatimAM prApta thAya che. Ama badhA maLI ATha : bhAMgA thayA. gAthArtha :- je jIvane rAga ane dveSano tIvra udaya che te jIvane tuM anaMtatijanakathita evA bhAvaloka tarIke samyag rIte jANa. 15 have cArabhAvomAMthI kSAyikabhAvane kADhI aupamikabhAvano umero karatA cAra gatine AzrayI anya cAra bhAMgA prApta thAya, kAraNa ke prathama vakhata aupazamikasamyaktvane prApta karatA jIvo cAre gatimAM prApta thAya che. Ama badhA maLI bAra bhAMgA thayA. have je jIva darzanasaptakano kSaya karIne upazamazreNI mAMDe tene pAMce bhAvo hovAthI pAMcabhAvono eka bhAMgo prApta thAya, 20 kevalIne paNa auyika, kSAyika ane pAraNAmika ema bhAvatrikano eka ja bhAMgo, tathA siddhane paNa kSAyika ane pAriNAmika bhAvadvikano eka ja bhAMgo. badhA maLI paMdara bhAMgA thAya. (A sivAyanA dvikasaMyoganA daza bhAMgA, trikasaMyoganA daza bhAMgA, catuSkasaMyoganA pAMca bhAMgA ane paMcasaMyogano eka bhAMgo ema kula maLIne A chavvIsa bhAMgA ko'ka jIvone kyAreka ja dekhAtA hovAthI viruddha bhAMgA kahevAya che, jyAre uparokta paMdara bhAMgA haMmezA prApta thatAM 25 hovAthI aviruddha bhAMgA kahevAya che.-ti TippaLe) ||201 audayikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika ekaiko gaticatuSke'pi / kSayayogenApi catvAraH tadabhAve upazamenApi // 1 // upazamazreNAvekaH kevalano'pi ca tathaiva siddhasya / aviruddhasAnnipAtikabhedA evameva 30 padmaNa rA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 * Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA tIvra' utkaTaH rAgazca dveSazca, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH aprItilakSaNo dveSa iti, etAvudIrNau 'yasya jantoH' yasya prANina ityarthaH, taM prANinaM tena bhAvena lokyatvAjjAnIhi bhAvalokaM 'anantajinadezitam' ekavAkyatayA'nantajinakathitaM 'samyag' iti kriyAvizeSaNam, vayaM pathArtha: ra02A tAra | sAmprataM paryAyaloka ucyate, tatraughataH paryAyA dharmA ucyante, iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtya caturvidhaM paryAyalokamAha davvaguNa 1 khittapajjava 2 bhavANubhAve a 3 bhAvapariNAme 4 / jANa cauvvihameaM, pajjavalogaM samAseNaM // 203 // (bhA0) TIkArtha :- tIvra eTale utkaTa, rAga AsaktirUpa ane dveSa aprItirUpa jANavo. je jIvane 10 utkaTa evA rAga-dveSano udaya che te jIvane bhAvaloka tarIke tuM jANa, kAraNa ke rAga-dveSarUpa bhAvavaDe te jIva jaNAya che. (Azaya e che ke - bhAvovaDe je jaNAya te bhAvaloka. A rIte artha karatA rAga-dveSarUpa bhAvavaDe jIva jaNAto hovAthI te jIva bhAvaloka kahevAyela che, ema tuM samyagU rIte jANa. AvuM konAvaDe kahevAyela che ? te kahe che -) anaMta jinezvarovaDe eka vAkyarUpe (arthAt amuka tIrthakaroe juduM kahyuM ane amuka tIrthakaroe juduM kahyuM evuM nathI paraMtu 15 badhA ja tIrthakarovaDe eka mata thaIne) kahevAyela che. (athavA bIjI rIte artha jANavo ke pUrve bhA. 198 mAM "patana-resiDe' zabdane zAMta ane nahi ema judo pADyo hato. ahIM e rIte judo pADavo nathI. tethI TIkAkAra khulAso kare che ke A zabda ekavAkyarUpe jANavo eTale ke A eka ja zabda jANavo. ahIM paNa artha e ja ke anaMta jinezvarovaDe kahevAyela.) "samya" zabda kriyAvizeSaNa jANavo. (TIkAno anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) 202 avataraNikA :- have paryAyaloka kahevAya che. temAM paryAya eTale sAmAnyathI dharmo jANavA. ahIM naigamanayanA matane athavA mUDhanayanA matane AzrayIne cAra prakAranA paryAyalokane kahe che. (Azaya e che ke - naigama sivAyanA che nayomAM koka mAtra sAmAnyavAdI che, to ko'ka vizeSavAdI che. temAM jo sAmAnyavAdImatane AzrayIne vicArIe to temanA mate tamAma paryAya sAmAnyarUpa hovAthI eka che ane tethI paryAyalokanuM caturvidhapaNuM ghaTe nahIM. vizeSavAdIonA 25 mate dareka paryAyo judA judA hovAthI paryAyaloka anaMta che tethI teo paNa caturvidhapaNAne icchatAM nathI. jayAre naigamanaya aneka prakArano hovAthI cAra prakAranA paryAyalokane paNa icche che. tethI "naigamanayanA matane AzrayIne lakhyuM che. athavA vartamAnamAM kAlikazruta (upalakSaNathI utkAlikazruta paNa) mUDhanayavALuM hovAthI sUtro nayovaDe vicArAtA nathI. ahIM mUDhanaya=jemAMthI nayavibhAga kADhI nAMkhavAmAM Avyo hoya che. mATe "mUDhanayadarzanane AzrayIneeTale ke nayono 30 vibhAga karyA vinA vivakSAvazathI ja keTalAka bhedone AzrayIne paryAvalokanA cAra prakAro batAvavAmAM Ave che.) 9 gAthArtha :- dravyonA guNo, kSetranA paryAyo, bhavanA anubhavo ane bhAvanA pariNAmo, saMkSepathI A cAra prakArano paryAyaloka tuM jANa. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paryAyalokanuM nirUpaNa (bhA.-203-4) * 19 vyAkhyA-dravyasya guNA:-rUpAdayaH, tathA kSetrasya paryAyAH-agurulaghavaH bharatAdibhedA eva cAnye, bhavasya ca nArakAderanubhAvaH-tIvratamaduHkhAdiH, yathoktam-"acchiNimilIyamettaM Natthi suhaM dukkhameva aNubaMdhaM / Narae jeraiANaM ahoNisiM paccamANANaM // 1 // asubhA ubviyaNijjA saddarasA rUvagaMdhaphAsA ya / Narae NeraiANaM dukkayakammovalittANaM // 2 // " ityAdi, evaM zeSAnubhAvo'pi vAcyaH, tathA bhAvasya jIvAjIvasambandhinaH pariNAmastena tena ajJAnAd 5 jJAnaM nIlAllohitamityAdiprakAreNa bhavanamityarthaH, 'jAnIhi' avabudhyasva caturvidhamenamoghataH paryAyalokaM 'samAsena' saMkSepeNeti gAthArthaH // 203 // tatra yaduktaM dravyasya guNA ityAdi tadupadarzanena nigamayannAha vannarasagaMdhasaMThANaphAsaTThANagaivannabhee a / pariNAme a bahuvihe pajjavalogaM viANAhi ||204||(bhaa0) vyAkhyA-varNarasagandhasaMsthAnasparzasthAnagativarNabhedAzca, cazabdAd rasAdibhedaparigrahaH, ayamatra bhAvArtha:-varNAdayaH sabhedA gRhyante, tatra varNaH kRSNAdibhedAt paJcadhA, raso'pi tiktAdi TIkArtha - dravyanA rUpAdi guNo, kSetranA aguru laghu vigere paryAyo, keTalAko bharatakSetrAdi bhedo ja paryAya taMrIke kahe che. nArakAdi bhavonA tIvratama du:khAdi anubhAvo, kahyuM che - "narakamAM rAta-divasa pakAvAtA evA nArakone AMkhanA palakArA jeTaluM paNa sukha nathI, paraMtu 15 satata duHkha ja che. /// narakamAM duSkatavaDe utpanna thayelA karmothI lepAyelA nArakonA zabda, rasa, rUpa, gaMdha ane sparzI azubha tathA uga pamADanArA che. ||rA vigere." A pramANe bIjA bhavonA paNa je duHkho che te paNa ahIM kahevA yogya che. tathA jIvAjIva saMbaMdhI bhAvano pariNAma eTale ke te te prakAravaDe thavuM arthAta ajJAnamAMthI jJAna thavuM ke nIlamAMthI lAla thavuM vigere je pariNAma. Ama sAmAnyathI guNo, paryAyo, anubhAvo ane pariNAmarUpa cAra prakAranA 20 paryAyalokane tuM saMkSepathI jANa. Il203ll. " avataraNikA :- ahIM 'dravyanA guNo vigere je kahyuM te batAvavAvaDe nigamana karatA kahe 25 gAthArtha - varNa, rasa, gaMdha, saMsthAna, sparza, sthAna, gati, varNanA bhedo ane bahuvidha pariNAmone tuM paryAyaloka jANa. TIkArtha - varNa, rasa, gaMdha, saMsthAna, sparza, sthAna, gati, varNabhedo, ahIM ca zabdathI rasAdinA bhedonuM paNa grahaNa karavuM. bhAvArtha e che ke - ahIM varNa vigere pota-potAnA bhedo sahita grahaNa karavAnA che. (mATe ja sthAna, gati pachI "varNabheda' zabda lakhela che, tethI varNabhedanI jema rasabheda, gaMdhabheda vagere levA.) temAM, kRSNAdibhedathI varNa pAMca prakArano che, 14. akSinimIlanamAnaM nAsti sukhaM duHkhamevAnubaddham / narake nairayikANAmaharnizaM pacyamAnAnAm // 1 // 30 azubhA udvejanIyAH zabdarasA rUpagandhasparzAzca / narake nairayikANAM duSkRtakarmopaliptAnAm // 2 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) bhedAtpaJcadhA, gandhaH surabhirityAdibhedAt dvidhA, saMsthAnaM parimaNDalAdibhedAtpaJcadhaiva, sparzaH karkazAdibhedAdaSTadhA, sthAnamavagAhanAlakSaNaM tadAzrayabhedAdanekadhA, gatiH sparzavadgatirityAdibhedAd dvidhA, cazabda uktArtha eva athavA kRSNAdivarNAdInAM svabhedApekSayA ekaguNakRSNAdya nekabhedopasaGgrahArtha iti, anena kila dravyaguNA ityetadvyAkhyAtaM / pariNAmAMzca bahuvidhAni5 tyanena tu caramadvAraM, zeSaM dvAradvayaM svayameva bhAvanIyaM, tacca bhAvitamevetyakSaragamanikA / bhAvArthastvayam-pariNAmAMzca bahuvidhAn jIvAjIvabhAvagocarAn, kiM ?-paryAyalokaM vijAnIhi rUti yathArtha:, akSayonanA pUrvavati /ra0jhA dvAra che sAmprataM lokaparyAyazabdAnnirUpayannAha Alukkai a palukkai lukkai saMlukkaI a egaTThA / - logo aTThaviho khalu teNeso vuccaI logo // 1058 // vyAkhyA-Alokyata ityAlokaH, pralokyata iti pralokaH, lokyata iti lokaH, saMlokyata iti ca saMlokaH, ete ekArthikAH zabdAH, lokaH aSTavidhaH khalvityatra Alokyata tiktAdi bhedathI rasa paNa pAMca prakAre che, surabhi vigere bhedathI gaMdha be prakAre, parimaMDaLAdi bhedathI saMsthAna pAMca prakAre, karkazAdibhedathI sparza ATha prakAre, avagAhanArUpa sthAna e tenA 15 AzrayanA bhedathI aneka prakAre che. (jema ke, vADakImAM pANI bharyuM hoya, loTAmAM pANI bharyuM hAya, thALImAM pANI hAya, ahIM thALI, loTo, vADakI e Azraya che, temAM pANInuM rahevuM e avagAhanA. A avagAhanA AzrayanA bhedathI judI judI thAya che.) sparzavALI gati (=spRzad gati) vigere bhedathI gati be prakAre che. '' zabdano artha zarUAtamAM ja kahevAya gayo che. athavA kRSNa vigere varNono svabhedanI apekSAe eka guNa kRSNa vigere aneka bhedono saMgraha 20 karanAra '' zabda jANavo. Ama, varNa, gaMdha.... paMkitavaDe 'dravyanA guNo' evuM je kahyuM hatuM tenuM vyAkhyAna karAyuM (kAraNa ke varNa vigere dravyanA guNo che.) tathA, "bahuvidha pariNAmo AnAvaDe caramadvAra=pariNAmadvAra kahevAyuM. zeSa=kSetraparyAya ane bhavAnubhAvarUpa be dvArA svayaM vicArI levA. ane te baMne dhAro (gA. 202 nI TIkAmAM) vicArAI gayA ja che. A pramANe akSaronI vyAkhyA thaI. 25 bhAvArtha A pramANe che - jIva ane ajIvonA bhAvaviSayaka ghaNA prakAranA pariNAmone paryAyaloka tarIke tuM jANa. (TIkArthano anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) akSarayojanA pUrvanI jema (arthAtu paryAya e ja loka te paryAyaloka e pramANeno artha pUrvanI jema) jANavo. ll204ll avataraNikA :- have lokanA paryAyavAcI zabdonuM nirUpaNa karatA kahe che ; 30 gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- mA-maryAdAvaDe je jaNAya te Aloka, prakarSavaDe je jaNAya te praloka, jaNAya te loke, ane samya rIte jaNAya te saMloka. (A rIte vyutpattio judI judI che. paraMtu, A Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'udyota' zabdano artha (ni.-1059) * 21 ityAdi yojanIyam, ata evA''ha - tenaiSa ucyate loko yenA''lokyata ityAdi bhAvanIyaM, thArtha: / / 6068 // vyAkhyAto lokaH, idAnImudyotaH ucyate, tatrAha duviho khalu ujjoo nAyavvo davvabhAvasaMjutto / aggI davvujjoo caMdo sUro maNI vijjU // 1059 // vyAkhyA-'dvividha:' dviprakAraH khalUdyotaH khaluzabdo mUlabhedApekSayA na tu vyaktyapekSayeti vizeSArtha:, dyotyate--prAyatenenetyudyota:, 'jJAtavya:' vizeSo, dravyabhAvasaMyutttavRtidrvyodyoto bhAvodyotazcetyarthaH, tatrAgnirdravyodyotaH ghaTAdyudyotane'pi tadgatAyAH samyakpratipattera"bhAvAtsakalavastudharmAnudyotanAcca, na hi dharmAstikAyAdayaH sadasannityAnityAdyanantadharmAtmakasya ca vastunaH sarva eva dharmA agninA udyotyanta ityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, tatazca sthitamidam - agnirdravyodyotaH tathA candraH sUryo maNirvidyuditi, tatra maNi: 15 * 5 10 zabdo badhA eka arthavALA jANavA. pUrve gA.1057 mAM kahyuM ke 'loka ATha prakArano che.' temAM je loka zabda che. tenI sAthe Ajobsate vi. pado joDavA. AthI artha thayo ke je kAraNathI A AThe prakArano loka 'dekhAya' vigere vyutpatti arthavALo che te kAraNathI e 'loka' zabdathI vAcca bane che. (TUMkamAM - je kAraNathI loka zabdano dekhAya che' vigere artha thAya che ane AlokAdi 15 paryAyavAcI zabdo che te kAraNathI ATha prakArano A loka loka tarIke kahevAya che.) 1058 avataraNikA :- lokanI vyAkhyA karI. have 'udyota' zabdanI vyAkhyA kahevAya che. temAM kahe che gAthArtha :- dravya ane bhAvathI saMyukta ema be prakAre udyota jANavo. temAM agni, caMdra, sUrya, maNi, vIjaLI e dravya udyota che. TIkArtha :- mUlabhedanI apekSAe udyota be prakAre che, nahi ke vyakti apekSAe (arthAt mUla bhedanA je peTA bhedo paDe te vyakti kahevAya, te peTAbhedonI apekSAe be bheda nathI.) A pramANeno vizeSa artha jaNAvanAro 'jItu' zabda jANavo. jenAvaDe prakAza karAya te udyota. dravya-bhAvathI saMyukta evo A udyota be prakAre jANavA yogya che arthAt dravyoghota ane bhAvodyota. temAM agni e dravyoghota che, kAraNa ke agnidvArA ghaTano bodha thavA chatAM ghaTasaMbaMdhI 25 samyag bodha thato nathI ane vastunA sakaladharmone paNa kaMI agni jaNAvato nathI. (te kevI rIte jANyuM ? te kahe che-) dharmAstikAyAdi padArtho ane sadasat, nityAnityatva vigere anaMta dharmothI yukta vastunA badhA ja dharmo kaMI agni jaNAvato nathI. A viSayamAM bahu vaktavya che, te graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI. mATe nakkI e thayuM ke agni e dravyoghota che. e 20 15. na hyagniH svaM jAnAti na vA niyamena samyakpratipattirdraSTRNAM sarvaparyAyANAmaprakAzAt sthUladravya - 30 paryAyaprakAzanAdvA / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 * ' Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) candrakAntAdilakSaNaH parigRhyata iti gAthArthaH // 1059 // nANaM bhAvajjoo jaha bhaNiyaM savvabhAvadaMsIhiM / tassa uvaogakaraNe bhAvujjoaM viANAhi // 1060 // 22 vyAkhyA-jJAyate'nena yathAvasthitaM vastviti jJAnaM tajjJAnaM bhAvodyotaH ghaTAdyudyotanena tadgatAyAH samyakpratipattervizvapratipattezca bhAvAt, tasya tadAtmakatvAdeveti bhAvanA, etAvatA cAvizeSeNaiva jJAnaM bhAvodyota iti prAptam, ata Aha-yathA bhaNitaM sarvabhAvadarzibhistathA yajjJAnaM, samyagjJAnamityarthaH, pAThAntaraM vA 'yadbhaNitaM sarvabhAvadarzibhiri 'ti, tadapi nAvizeSeLodyota:, vintu 'tasya' jJAnopayone sati, kri ?, mAvodyota vinAnIhi, nAnyadA, tadaiva tasya vastutaH jJAnatvasiddheriti gAthArthaH // 1060 // itthamudyotasvarUpamabhidhAya sAmprataM yenodyotena lokasyodyotakarA jinAstenaiva yuktAnupa darzayannAha ja pramANe caMdra, sUrya, caMdrakAMtAdi maNi, vIjaLI e badhA dravyoghota che. 1059nA gAthArtha :- sarva bhAvone jonArA evA sarvajJa bhagavaMtovaDe je rIte kahevAyeluM che. (tevA prakAranuM) jJAna bhAvodyota che. tenA upayogakaraNamAM tuM bhAvodyota jANa. 15 TIkArtha :- jenAvaDe yathAvasthita vastu jaNAya te jJAna, A jJAna te bhAvodyota che, kAraNa ke ghaTano bodha karAvA sAthe ghaTasaMbaMdhI samyag bodha ane saMpUrNa bodha karAve che, kAraNa ke te jJAna saMpUrNa bodhAtmaka ja che. jo ke AnAthI to avizeSaNa=sAmAnyathI jJAna e bhAvodyota che evuM prApta thAya che. (arthAt mithyA ke samyag evo bheda pADyA vinA sAmAnyathI je jJAna hoya te bhAvodyota evo artha prApta thAya, paraMtu mithyAjJAna bhAvodyota tarIke iSTa nathI.) tethI 20 khulAso kare che ke - sarva bhAvone jonArA evA sarvajJa bhagavaMtovaDe je rIte kahevAyeluM che, tevA prakAranA jJAnane eTale ke samyag jJAnane (tuM bhAvodyota jANa ema saMbaMdha joDavo.) athavA pAThAntara jaNAve che ke- "sarva bhAva jANanArA sarvajJovaDe je jJAna jaNAvAyuM che te (bhAvodyota che)" (pUrve 'yathA makhitaM' pATha che, ane ahIM 'yad khita' pATha che. ATalo ja pAThAntara che.) jo ke sAmAnyathI A jJAna paNa bhAvoghota nathI. (arthAt kSayopazamarUpa - labdhirUpa 25 jJAna e bhAvodyota nathI.) paraMtu te samyajJAnanA upayogamAM tuM bhAvodyota jANa, te sivAya nahIM. (arthAt samyajJAnano upayoga karavAmAM Ave to ja te jJAna vastusamUhano yathAvasthita bodha karAve che, te sivAya nahIM.) kAraNa ke tyAre ja=upayoga karavAmAM Ave tyAre ja te jJAna jJAna tarIke kahevAya che. tethI jJAnano upayoga e bhAvodyota che. 1060 avataraNikA :- A pramANe udyotanuM svarUpa kahIne have (dravya ane bhAva A bemAMthI) 30 je udyotavaDe jagatano udyotakaranArA jinezvaro che, te udyotavaDe ja yukta jinezvarone dekhADatA kahe che Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . bhAvajjoga jinezvarI bhAvodyotane karanArA che (ni.-1061-62) : 23 " - novAstuLomAM raghubbo rahu nipA duti ! bhAvujjoagarA puNa huMti jiNavarA cauvvIsaM // 1061 // ___vyAkhyA-lokasyodyotakarA dravyodyotena naiva jinA bhavanti, tIrthakaranAmAnukarmodayato'tulasattvArthakaraNAt bhAvodyotakarAH punarbhavanti jinavarAzcaturviMzatiriti, atra punaH zabdo vizeSaNArthaH, AtmAnamevAdhikRtyodyotakarAstathA lokaprakAzakavacanapradIpApekSayA ca zeSabhavya- 5 vizeSAnadhikRtyaiveti, ata evoktaM bhavanti' na tu bhavantyeva, kAMzcana prANino'dhikRtyodyotakaratvasyAsambhavAditi, caturviMzatigrahaNaM cAdhikRtAvasarpiNIgatatIrthakarasaGkhyApratipAdanArthamiti thArtha: 206aaaa udyotAdhikAra eva dravyodyotabhAvodyotayovizeSapratipAdanAyA''ha davvujjoujjoo pagAsaI parimiyaMmi khittaMmi / bhAvujjoujjoo logAlogaM pagAsei // 1062 // vyAkhyA-dravyodyotodyotaH-dravyodyotaprakAza uktalakSaNa evetyarthaH, pudgalAtmakatvAttathAvidhapariNAmayuktatvAcca prakAzayati prabhAsate vA parimite kSetre, atra yadA prakAzayati tadA gAthArtha - TIkArtha pramANe jANavo. TIkA :- jinezvarI dravyodyotavaDe lokano udyotakaranArA nathI ja, kAraNa ke tIrthaMkaranAmakarmanA 15 * udayathI jIvonA aparimita evA saMzaya vigere rUpa arthone dUra karatA hovAthI te covIse - jinezvara bhagavaMto bhAvodyotavaDe lokana udyotakaranArA che. mULamAM 'punaH' zabda vizeSa arthane jaNAve che ke "bhAvodyotavaDe=kevalajJAnavaDe udyotakaranArA' evuM je kahyuM te potAnI jAtane AzrayIne ja jANavuM. (arthA kevalajJAnavaDe to mAtra potAne ja jagatano bodha thAya che.) ane lokano prakAza karanArA vacanarUpa pradIpanI apekSAe zeSa keTalAka bhavya jIvone AzrayIne ja 20 udyotakaranArA jANavA. (arthAtu bIjA jIvone to teo potAnA vacanarUpa pradIpavaDe ja lokano udyotakaranArA che. te paNa keTalAka bhavya jIvone ja, kAraNa ke badhA bhavya jIvo paNa pratibodha pAmatA nathI.) AthI ja mULamAM kahyuM che ke udyotakaranArA thAya che, paNa thAya ja evuM nahIM, kAraNa ke keTalAka jIvo (keTalAka bhavIsarva abhavI) ne AzrayI teo udyotakara banatA nathI. mULamAM 'covIsa' saMkhyAnuM grahaNa e A cAlI rahelI avasarpiNImAM thayelA tIrthakaronI saMkhyAne 25 jaNAvavA mATe che. 1061|| avataraNikA - udyotanA adhikAramAM (prakaraNamAM) dravyodyota ane bhAvodyota vacceno taphAvata jaNAvavA mATe kahe che ? gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- hamaNAM ja kahevAyela svarUpavALo dravyodyota(=pradIpa vigere)no prakAza e 30 pudgalAtmaka hovAthI ane parimitakSetrane prakAzita karI zake evA ja pariNAmothI yukta hovAthI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 24 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) prakAzyaM vastvadhyAhriyate, yadA tu prabhAsate tadA sa eva dIpyata iti gRhyate, 'bhAvodyotodyoto lokAlokaM prakAzayati' prakaTArtham, ayaM gAthArthaH // 1062 // ukta udyotaH sAmprataM karamavasaraprAptamapi dharmatIrthakarAnityatra vakSyamANatvAdvihAyeha dharmaM pratipAdayannAha duha davvabhAvadhammo davve davvassa davvameva'havA / tittAisabhAvo vA gammAitthI kuliMgo vA // 1063 // vyAkhyA-dharmo dvividhaH - dravyadharmo bhAvadharmazca, 'davve davvassa davvameva'hava' tti dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyasyeti dravyasya dharmo dravyadharmaH, anupayuktasya mUlaguNottaraguNAnuSThAnamityarthaH, ihAnupayukto dravyamucyate, dravyameva vA dharmo dravyadharmaH dharmAstikAyaH, 10 ' tittAisahAvo va' tti tiktAdirvA dravyasvabhAvo dravyadharma iti, 'gammAitthI kuliMgo batti gamyAdidharmaH 'strI'ti strIviSayaH keSAJcinmAtuladuhitA gamyA keSAJcidagamyetyAdi, tathA 'ruptio vA' vutIdhidharmo vA dravyadharma kRti gAthArtha: 50635 parimitakSetramAM ja (rahelA dravyone) prakAzita kare che athavA (pote) prakAzita thAya che. ahIM mULamAM Apela 'pasa' zabdano 'prakAzita kare che' evo artha karo tyAre 'prakAzya vastu' A 15 zabda bahArathI samajI levo. (arthAt prakAza karavA yogya vastune prakAzita kare che ema artha jANavo.) ane 'prakAzita thAya che' evo artha karo to te pote ja prakAzita thAya che evo artha grahaNa karavo. jyAre bhAvodyota(=kevalajJAna)no prakAza lokAlokane prakAzita kare che. ||1062 avataraNikA :- udyota kahyo. have avasaraprApta evo paNa 'kara' zabda 'dharmatIrthaMkara' 20 zabdano jyAre artha karaze te samaye kahevAno hovAthI atyAre 'kara'zabdane choDI dharmanuM pratipAdana karatAM kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- dharma be prakAre che - dravyadharma ane bhAvadharma. temAM dravyano dharma te dravyadharma arthAt anupayukta evA jIvanuM mUlaguNa ane uttaraguNanuM anuSThAna. mULamAM 'dravya' zabda 25 dravyadharmarUpa dvArane jaNAvanAra che. (anupayukta jIvanuM anuSThAna=dharma te dravyadharma. evuM zA mATe? te kahe che ke) ahIM anupayukta jIva dravya tarIke kahevAya che. (mATe tenuM anuSThAna dravyadharma kahevAya che.) athavA dravya pote ja dharma te dravyadharma. ahIM dharmAstikAya e dravyadharma tarIke jANavo. athavA kaDavAza vigere dravyano je svabhAva te dravyadharma athavA strIviSayaka gamyAdi je dharma te dravyadharma. keTalAka samAjamAM mAmAnI dIkarI sAthe lagna thaI zake evo rIvAja che, 30 keTalAka samAjamAM na thaI zake. (Avo rIvAja dravyadharma jANavo.) athavA kutIrthikrono je dharma te dravyadharma jANavo. ||1063 / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvadharma ane tIrthanuM nirUpaNa (ni.-1064-66) duha hoi bhAvadhammo suacaraNe A suaMmi sajjhAo / caraNaMmi samaNadhammo khaMtImAI bhave dasahA // 1064 // * 25 vyAkhyA-dvedhA bhavati bhAvadharma:, 'suacaraNe ya' tti zrutaviSayazcaraNaviSayazca, etaduktaM bhavati-zrutadharmazcAritradharmazca, 'suaMmi sajjhAo' tti zruta iti dvAraparAmarzaH, svAdhyAyovAcanAdiH zrutadharma ityarthaH, 'caraNaMmi samaNadhammo khaMtImAI bhave dasaha' tti tatra caraNa iti parAmarzaH, zramaNadharmo dazavidhaH kSAntyAdizcaraNadharma iti gAthArthaH // 1064 // ukto dharmaH, sAmprataM tIrthanirUpaNAyAha-- nAmaM ThavaNAtitthaM davvattitthaM ca bhAvatitthaM ca / ekkkaMpi a itto'NegavihaM hoi NAyavvaM // 1065 // vyAvyA--nivRttinA 06 // navaraM dravyatIrthaM vyAcikhyAsuridamAha dAho samaM tanhAicheaNaM malapavAhaNaM ce / taha atthehi nittaM tamhA taM davvao titthaM // 1066 // vyAkhyA-iha dravyatIrthaM mAgadhavaradAmAdi parigRhyate, bAhyadAhAdereva tata upazamasadbhAvAt, tathA cAha - ' dAhopazama miti tatra dAho - bAhyasantApastasyopazamo yasmin taddAhopazamanaM, gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- bhAvadharma be prakAre che - zrutaviSayaka ane caraNaviSayaka, arthAt zrutadharma ane cAritradharma. mULamAM'suma' zabda zrutadvArane(=prathamabhedane) jaNAvanAro che. vAcanA, pRcchanA vigere zrRtadharma jANavo. 'gharami' zabda caraNadvArane(=bIjAbhedane) jaNAvanAro che. kSamA vigere daza prakArano zramaNadharma cAritradharma tarIke jANavo. ||1064 // 5 10 15 20 avataraNikA :- dharma kahyo. have tIrthanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che gAthArtha :- nAmatIrtha, sthApanAtIrtha, dravyatIrtha ane bhAvatIrtha (Ama, cAra prakAre tIrthanA nikSepA jANavA.) dareke dareka tIrtha have pachI aneka prakAranuM jANavuM. TIkArtha :- gAthArtha spaSTa ja che. (to=nAma vigere nikSepamAtra kahyA pachI A dareka tIrtha aneka prakAranuM che.) 1065 // avataraNikA :- dravyatIrthanI vyAkhyA karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe < gAthArtha :- dAhano upazama, tRSNAdinuM chedana ane malane dUra karavuM, A traNa arthothI yukta hovAthI te dravyatIrtha kahevAya che. TIkArtha :- ahIM dravyatIrtha tarIke mAgadha, varadAma vigere levAnA che, kAraNa ke A tIrthothI bAhyadAha vigereno ja upazama thAya che. temAM dAha eTale bAhyasaMtApa, teno upazama 30 25 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) 'taNhAicheaNaM ti tRSaH-pipAsAyAzchedanaM, jalasaGghAtena tadapanayanAt, 'malapravAhaNaM caive'tyatra mala: bAhya evAGgasamuttho'bhigRhyate tatpravAhaNaM, jalenaiva tatpravAhaNAt, tataH prakSAlanAditi bhAvaH, evaM tribhirathaiH karaNabhUtaistriSu vA'rtheSu 'niyuktaM' nizcayena yuktaM niyuktaM prathamavyutpattipakSe prarUpitaM dvitIye tu niyojitaM, yasmAdevaM bAhyadAhAdiviSayameva tasmAttanmAgadhAdi dravyatastIrthaM, 5 mokSaHTdhavAviti thArtha: 206ddA bhAvatIrthamadhikRtyAha kohaMmi u niggahie dAhassa pasamaNaM havai tatthaM / lohaMmi u niggahie taNhAe cheaNaM hoi // 1067 // vyAkhyA-iha bhAvatIrthaM krodhAdinigrahasamarthaM pravacanameva gRhyate, tathA cAha-krodha eva 10 nihIte 'rAhaca' vAnanA 10 nigATIte 'TAimya' deSAnalajAtasyAntaH prazamanaM bhavati. tathyaM nirupacaritaM. nAnyathA. lobha eva che jene viSe te bAhyopazamavALuM (arthAt jemAM snAna karavAthI bAhyasaMtApa dUra thAya), pANInA samUhavaDe tarasane dUra karanAra hovAthI tarasanuM chedana karanAra, tathA zarIramAMthI utpanna thayela evA malane pANIthI ja dUra karanAra hovAthI malanuM prakSAlana karanAra, (ahIM pravAdyate maneti pravAhavi e pramANe vyutpatti hovAthI pravAhaNa eTale prakSAlana karanAra.) A pramANe karaNabhUta 15 evA A traNa arthovaDe athavA traNa arthone viSe, nizcayathI yukta te niyukta. (ahIM niyukta zabdanA be artha karavAnA che 1. nirUpita 2. niyojita. kevI rIte ? te kahe che ke, jo prathama vyutpatti artha karo eTale ke "karaNabhUta evA arthovaDe' A artha grahaNa karo to niyukta zabdano nirUpita artha karavo. eTale artha A pramANe thaze ke karaNa bhUta evA A traNa arthovaDe nirUpita evuM tIrtha. athavA jo bIjo vyutpatti artha eTale ke "traNa arthone viSe' A artha grahaNa karo to niyukta zabdano niyojita artha karavo, tethI artha A pramANe ke - traNa arthone viSe joDAyeluM evuM tIrtha, (TUMkamAM baMnenA artha e ja thaze ke dAhopazamanAdine karanAra.) A pramANe mAgadhAdi tIrtha e mAtra bAhyadohAdiviSayaka ja (eTale ke bAhyadAhopazamAdine karanAra) hovAthI te dravyatIrtha kahevAya che, kAraNa ke AvA tIrtho mokSa sAdhaka banatA nathI. II1066ll. avataraNikA :- bhAvatIrthane AzrayIne kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- ahIM krodhAdino nigraha karavAmAM samartha evuM pravacana (Agama=dvAdazAMgI) ja bhAvatIrtha tarIke grahaNa karAya che. (kAraNa ke AgamadvArA krodhAdino nigraha thAya che ane e nigraha thavAthI bhAvatIrthathI sAdhya evuM phaLa prApta thAya che. A ja vAtane mULakAra jaNAve 30 che-) krodhano nigraha thatAM dveSarUpa agnithI utpanna thayela dAhanuM aMdarathI vAstavika prazamana thAya che. paraMtu krodhano nigraha na thAya to vAstavika prazamana thatuM nathI. tathA lobhano ja Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrthanuM nirUpaNa (ni.-1068-70) * 27 niddIne ti, viM ?-taSThA, jemAM ro' tti tRSa:- madhyakUnnakSaUTyA: liMka ? " pati' vyA5 mo avatati pathArthaH 2067nA aTThavihaM kammarayaM bahuehi bhavehiM saMciaM jamhA / tavasaMjameNa dhuvvai tamhA taM bhAvao titthaM // 1068 // cAhyA-maviyana' aSTaprAraM, liMka ? "ra: va nIvAnunAdra: varSa 5 ti, varmivai: sajjitaM yasmattapa:saMyamena 'ghAvyate' zodhyate, tamArU-pravarane mAvati: tIrtha, mokSasAdhanatvAditi gAthArthaH // 1068 // daMsaNanANacarittesu niuttaM jiNavarehi savvehiM / tisu atthesu niuttaM tamhA taM bhAvao titthaM // 1069 // cA-najJAnavaritreSa 'niyu' ninitaM 'ninaH ' tIrthaddhada ":' 10 RSabhAdibhiriti, yasmAccetthambhUteSu triSvartheSu niyuktaM tasmAttatpravacanaM bhAvataH tIrthaM, mokSasAdhatvaviti thaI: 206 uktaM tIrtham, adhunA kara ucyate, tatreyaM gAthA NAmakaro 1 ThavaNakaro 2 davvakaro 3 khitta 4 kAla 5 bhAvako 6 / eso khalu karagassa u Nikkhevo chavviho hoi // 1070 // nigraha thatAM zuM thAya che ? te kahe che ke - AsaktirUpa tRSNAnuM chedana thAya che. (Ama bhAvatIrthathI sAdhya evuM dAhopazamana, tRSNAchedanarUpa phala krodha, lobhano nigraha karavAthI ja thAya che ane A nigraha pravacanadvArA ja thato hovAthI pravacana ja bhAvatIrtha kahevAya che.) 1067ll gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - ATha prakAranI kamaraja, ahIM karma ja jIvane malina karanAra hovAthI raja 20 . kahevAya che. bahu bhavothI ekaThI karAyelI A karaja je kAraNathI tapa ane saMyamavaDe dUra karAyA che, te kAraNathI te pravacana bhAvathI tIrtha che. kAraNa ke je mokSanuM kAraNa hoya te ja bhAvathI tIrtha kahevAya che. (bhAvArtha : A pravacana tapa-saMyamadvArA karmarajane dura karI mokSa sAdhI ApatuM hovAthI bhAvatIrtha che.) 1068. gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - RSabhAdi sarva tIrthakaroe (pravacanane) darzana-jJAna ane cAritrane viSe joDyuM. che (arthAt darzanAdi traNa viSayamAM A pravacanane gUMcyuM che.) je kAraNathI AvA prakAranA traNa arthone viSe niyukta che te kAraNathI te pravacana mokSa-sAdhaka hovAthI bhAvathI tIrtha che. ll106mAM avataraNikA :- tIrtha kahyuM. have 'kara' kahevAya che. temAM A gAthA che ke gAthArtha :- nAmakara, sthApanAkara, dravyakara, kSetrakara, kALakara, bhAvakara, A pramANe karano 30 cha prakAre nikSepa thAya che. 25 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-nigadasiddhA // 1070 // navaraM dravyakaramabhidhitsurAha gaumahisuTTipasUNaM chagalINaMpi a karA muNeyavvA / tatto a taNalAle bhuMsakaMTuMgArapalale ya // 1071 // siuMbarejoe balivaddakae ghae a cammai a / cullagekare a bhaNie aTThArasamAkaruppattI // 1072 // vyAkhyA-gokarastathAbhUtameva tadvAreNa vA rUpakANAmityevaM sarvatra bhAvanA kAryeti, navaraM zItAkaro-bhogaH kSetraparimANodbhava iti cAnye, utpattikarastu svakalpanAzilpanirmitaH zatarUpakAdiH, zeSaM prakaTArthamiti gAthAdvayArthaH // 1071-1072 / / ___ ukto dravyakara iti, kSetrakarAdyabhidhitsurAha10 khittaMmi jaMmi khitte kAle jo jaMmi hoi kAlaMmi / duviho a hoi bhAve pasatthu taha appasattho a // 1073 // vyAkhyA-kSetra iti dvAraparAmarzaH, etaduktaM bhavati-kSetrakaro yo yasmin kSetre zulkAdi / TIkArya :- gAthArtha spaSTa ja che. 107ll paraMtu dravyakarane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? 15 gAthArtha :- gAya, pADo, UMTa, pazu ane bakarIonA karo jANavA yogya che. tyAra pachI ghAsa, palAla (ghAsavizeSa), busa (dhAnyanA photarA) kara, kASThakara, aMgArakara, mAMsakara, zItAkara, uMbarakara, jaMghAkara, baLadakara, ghIkara,carmakara, bhojanarUpa kara, ane utpattikara e aDhAramo kara che. TIkArya :- gAyakara arthAt gAya e pote ja kara athavA gAyadvArA rUpakono (calaNa vizeSa) kara. (Azaya e che ke - kara=Teksa tarIke 1 pazu rAjabhaMDAramAM Apavo. athavA tenI 20 kiMmata jeTalA rUpiyA rAjabhaMDAramAM ApavA te gAyakara kahevAya.) A pramANe dareka kara mATe jANavuM. temAM zItAkara eTale bhoga arthAt dhAnyanI yAcanA (eTale ke kheDUta pAsethI potAnA khetaramAM pAkelA dhAnyamAMthI amuka pramANa dhAnyanI kararUpe mAgaNI karavI.) ahIM keTalAka AcAryo "kSetranA parimANathI utpanna thayela karane zItAkara kahe che" (arthAta cokkasa nakkI karelA kSetramAM=khetaramAM je dhAnya uge te badhuM rAjabhaMDAramAM ApavuM te zItAkara.) utpattikara 25 eTale potAnI kalpanArUpa zilpavaDe banAvelo ekaso rUpiyA vigere kara. (arthAt pote ja nakkI kare ke - "huM ATalo kara ApIza.") zeSa artho spaSTa ja che. /1071-1072// avataraNikA :- dravyakara kahyo. kSetrakarAdine kahevAnI icchAvALA kahe che ; gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha:- "kSetrazabda dvArane jaNAvanAro che. je kSetramAM jakAta vigere rUpe je nakkI karela 30 hoya te kSetraphara kahevAya che. je kALamAM amuka kALa pUratuM (Teksa rUpe) kuTikAjhuMpaDI rahevA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprazasta bhAvakara (ni.-1074) * 29 kAla iti dvAraparAmarza eva, kAlakaro yo yasmin bhavati kAle kuTikAdAnAdiH, dvividhazca bhavati bhAve, dvaividhyameva darzayati - prazastastathA'prazastazceti gAthArthaH // 1073 // tatrAprazastaparityAgena prazastasadbhAvAdaprazastamevAdAbhidhitsurAha-- kalahakaro Damarakaro asamAhikaro anivvuikaro a / eso u appasattho evamAI muNeyavvo // 1074 // vyAkhyA- Aha-uktaprayojanasadbhAvAdupanyAso'pyevameva kimiti na kRta iti, atrocyate, ausevanayA'yameva prathamasthAne kArya iti jJApanArthaM, tatra kalaho - bhaNDanaM, tatazcAprazastaH kopAdyaudayikabhAvataH, tatkaraNazIlaH kalahakara iti, evaM DamarAdiSvapi bhAvanIyaM, navaraM vAcikaH kalahaH, kAyavAGmanobhistADanAdigahanaM DamaraM samAdhAnaM samAdhiH svAsthyaM na samAdhirasamAdhiH-asvAsthyanibandhanA sA sA kAyAdiceSTetyarthaH, anenaiva prakAreNAnirvRtiriti 10 eSo'prazastaH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdeSa eva jAtyapekSayA na tu vyaktyapekSayeti, ata ApavI vigere te kALakara kahevAya. bhAvane viSe be prakArano kara che - prazasta ane aprazasta. 11909311 1 avataraNikA - temAM aprazastanA tyAga dvArA prazastanI prApti thatI hovAthI prathama aprazasta bhAvakarane ja kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che gAthArtha :- kalahakara, Damarakara, asamAdhikara ane anivRttikara vigere A aprazasta bhAvakara . jANavA yogya che. TIkArtha :- zaMkA :- (avataraNikAmAM) kahevAyela prayojanano sadbhAva hovAthI (arthAt aprazastanA tyAgathI ja prazastanI prApti jo thatI hoya to) gA. 1073mAM 'aprazasta ane prazasta' pramANe prathama aprazastano upanyAsa zA mATe na karyo ? 5 15 20 samAdhAna :- prathama prazastanuM ja Asevana karavA yogya che evuM jaNAvavA mATe (arthAt joM ke azubha karmanA vazathI ko'ka jIva pAchaLathI aprazasta bhAvane paNa seve che, to paNa mumukSuoe prazasta bhAva ja sevavA yogya che - kRti TippaLe evuM jaNAvavA mATe) pUrvanI gAthAmAM prathama prazastabhAva jaNAvyo che. have kalaha eTale jhaghaDA karavA, ane te krodha vigere audiyakabhAvathI thato hovAthI aprazasta che. te kalahane vAraMvAra karavAnA svabhAvavALo je hoya 25 te kalahakara. A ja pramANenI vyAkhyA DamarAdimAM paNa jANavI. temAM taphAvata eTalo ke kalaha e vAcika che, jyAre mana-vacana-kAyAthI mAravuM vigerethI yukta Damara kahevAya. samAdhAna=samAdhi arthAt cittanuM svAsthya. teno niSedha te asamAdhi arthAt asvAsthyanA kAraNabhUta evI te te kAyAdinI ceSTA. e pramANe anivRtti paNa jANavI. (arthAt nivRtti=zAMti, teno niSedha te anivRtti, arthAt azAMti=duHkha, duHkhane utpanna karanAra kAyAdinI ceSTA te anivRtti.) A aprazasta bhAvakara che. tu zabda jakAra arthavALo hovAthI (A cAra je udAharaNarUpe batAvyA 30 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5). evAha-evamAdivijJAtavyaH vyaktyapekSayA'prazastabhAvakara iti gAthArthaH // 1074 // sAmprataM prazastabhAvakaramabhidhAtukAma Aha atthakaro a hiakaro kittikaro guNakaro jasakaro a / abhayakara nivvuikaro kulagara titthaMkaratakaro // 1075 / / vyAkhyA-tatraughata eva vidyAdirarthaH, uktaM ca-'vidyA'pUrvaM dhanArjanaM zubhamartha' iti, tatazca prazastavicitrakarmakSayopazamAdibhAvataH, tatkaraNazIlo'rthakaraH, evaM hitAdiSvapi bhAvanIyaM, navaraM hitaM-pariNAmapathyaM kuzalAnubandhi yatkiJcit, kIrtiH-dAnapuNyaphalA, guNA:-jJAnAdayaH, yazaH-parAkramakRtaM gRhyate, tadutthasAdhuvAda ityarthaH, abhayAdaya prakaTArthAH, navaramantaH karmaNaH parigRhyate, tatphalabhUtasya vA saMsArasyeti gAthArthaH // 1075 // 10 3mo mAvakSa:, athuna ninAlitipadanAthADaDada jiyakohamANamAyA jiyalohA teNa te jiNA huMti / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 1076 // te ) ja aprazastabhAvakara jANavo. jo ke ahIM 'ja kAra e jAtinI apekSAe jANavo. vyaktinI apekSAe nahIM. (Azaya e che ke ahIM je kalahakara vigere cAra udAharaNo batAvyA. te dareka 15 jAtirUpe samajavA. eTale cAra jAti mukhya bheda thaze. te dareka jAtinA je peTAbhedo paDe te dareka peTAbhedo vyakti kahevAya. tethI A cAra ja aprazasta che evuM je kahyuM te jAti mukhya bhedane AzrayIne kahyuM, paNa vyaktinI=peTAbhedanI apekSAe nahIM.) AthI ja=pUrvArdhamAM jAtinI apekSAe kahyuM hovAthI ja mULanA pazcAImAM have je kahe che ke - "vamavi. eTale ke AvA badhA prakAranA aprazasta bhAvakaro jANavA" te vyaktinI apekSAe kaheluM jANavuM. 1074ll 20 avataraNikA :- have prazastabhAvakarane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha :- arthakara, hitakara, kIrtikara, guNakara, yazakara, abhayakara, nivRttikara, kulakara, tIrthakara ane aMtakara. TIkArtha :- temAM sAmAnyathI ja vidyAdi artha jANavo. kahyuM che - "vidyA, apUrva evI dhananI prApti e zubha artha che." ane tethI vicitra evA karmonA prazasta kSayopazamAdi bhAvothI 25 vidyAdi - arthane karavAnA svabhAvavALo je hoya te arthakara. A pramANe hitAdimAM paNa vicArI levuM. temAM pariNAme je pathya hoya, kuzalAnubaMdha hoya evuM je kaMI paNa hoya te hita kahevAya, dAna-puNyanuM phala kIrti che, jJAnAdi guNo jANavA, parAkramathI je prApta thAya te yaza arthAt parAkrama karavAthI utpanna thayela prazaMsA. abhaya vigere zabdonA artho spaSTa ja che. mAtrA ahIM aMtazabdathI karmono aMta athavA karmanA phalarUpa saMsArano aMta jANavo. 107pI. avataraNikA :- bhAvakara kahyo. (tenI sAthe togasa 3nonAre tisthare pUruM thayuM.) have jinAdinuM pratipAdana karavA mATe kahe che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. uo Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jina' vigere zabdono artha (ni.-1076-78) * 31 vyAkhyA - jitakrodhamAnamAyA jitalobhA yena kAraNena tena te bhagavantaH, kiM ? - jinA bhavanti, 'ariNo haMtA rayaM haMte' tyAdigAthAdalaM yathA namaskAraniryuktau pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gAthArthaH // 1076 // kIrtayiSyAmItyAdivyAcikhyAsayA sAmpratamidamAha - kittemi kittaNijje sadevamaNuAsurassa logassa / daMsaNanANacaritte tavaviNao daMsio jehiM // 1077 // vyAvyA-jItayiSyAmi nAmaminuMvaizna, bhUitAn ?-jItanIyAna, stavAhA~nityartha:, kasyetyatrAha-sadevamanuSyAsuralokasya, trailokyasyeti bhAvaH, guNAnupadarzayati- 'darzanajJAnacAritrANi ' mokSahetUni (niti), tathA 'tapovinayaH' darzito yaiH, tatra tapa eva karmavinayAd vinayaH, iti gAthArtha:||%0077] cavIsaMti ya saMkhA usabhAIA u bhaNNamANA u / avisaddaggahaNA puNa eravayamahAvidehesuM // 1078 // vyAkhyA-caturviMzatiriti saGkhyA, RSabhAdayaste vakSyamANA eva, apizabdagrahaNAtpunaH airavatamahAvideheSu ye tadgraho'pi veditavya iti gAthArthaH // 1078 // 5 10 TIkArtha :- je kAraNathI jItyA che krodha, mAna, mAyA ane lobha (jemaNe,) te kAraNathI 15 te bhagavaMto jina kahevAya che. arikho daMtA....=zatruone haNanArA che, karmane haNanArA che vigere gAthAno pazvArdha je rIte namaskAraniryuktimAM pratipAdana karAyo te rIte ahIM paNa jANavA yogya che. (A 'arihaMta'no artha che.) 1076 // avataraNikA :- have 'jhItayiSyAmi' vigere padonI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che gAthArtha :- jeovaDe darzana-jJAna-cAritra- ane taparUpa vinaya batAvAyA che evA, tathA 20 * deva-manuSya-asuro sahitanA lokane stavanA karavA yogya evA jinonuM huM kIrtana karIza. TIkArtha :- nAma ane guNovaDe (jinezvaronuM) kIrtana karIza. kevA prakAranA jinezvaronuM ? te kahe che - stavanAne yogya, konI stavanAne yogya ? te kahe che - deva-manuSya-asurothI yukta evA lokanI arthAt trailokyanI (stavanAne yogya evA jinezvaronuM huM kIrtana karIza. e pramANe anvaya joDavo.) have guNone dekhADe che - mokSanA kAraNa evA darzana, jJAna, cAritra 25 tathA taparUpa vinaya jeoe batAvyA che (evA jinezvaronuM huM kIrtana karIza.) ahIM tapa ja karmane nAza karato hovAthI vinaya tarIke jANavo. 1077nA gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- 'covIsa' e saMkhyA che. te covIsa RSabha vigere jANavA, je AgaLa jaNAvavAnA ja che. tathA 'vaDavIsaMpi'mAM je 'pi' zabda che tenAthI airavata, mahAvidehane viSe 30 je tIrthaMkaro che te paNa ahIM jANavAnA che. 1078 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) kasiNaM kevalakappaM logaM jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacarittanANI tamhA te kevalI huMti // 1079 // vyAkhyA kRtsnaM' sampUrNaM 'kevalakalpaM' kevalopamam, iha kalpazabda aupamye gRhyate, uktaM ca-"sAmarthya varNanAyAM ca, chedane karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabda 5 vidurvA: " "no' pajJAstiyAtma jJAtti vizeSarUtiyA, tarthava sapUfmeva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt pazyanti sAmAnyarUpatayA, iha ca jJAnadarzanayoH sampUrNalokaviSayatve ca bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, navaraM-"nirvizeSaM vizeSANAM, graho darzanamucyate / viziSTagrahaNaM jJAnamevaM sarvatragaM dvayam // 1 // " ityanayA dizA svayamevAbhyUhyamiti, yatazcaivaM kevalacAritriNaH kevalajJAninazca tasmAtte kevalino bhavanti, kevalameSAM. vidyata iti gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (A pramANe nonasa 3moga...thI laI vaDavI saMfpa sudhInA zabdonI vyAkhyA karI. have 'vatI' padanI vyAkhyA kare che -) saMpUrNa, kevala samAna, ahIM 'kalpa' zabda aupamya arthamAM grahaNa karAyo che. kahyuM che- "sAmarthya, varNana, chedana, karaNa, aupacya ane adhivAsa - ATalA arthamAM paMDito kalpazabdane kahe che. I/1l" (te A pramANe-'vastRpa' dhAtuno artha ja 15 sAmarthya hovAthI sAmarthya arthamAM to kalpazabda vaparAya ja che. varNana arthamAM Tuvata: nvita:=devadattanuM varNana karAyuM eTale ke prazaMsA karAI. chedana arthamAM vastra kalpitaM=jIvita arthAt vastranA be TukaDA karyA. karaNa arthamAM te brAhmaNArtha RtpatA:=9tA: pUpa: arthAta A pUDalAo brAhmaNa mATe karAyA che. auSamya arthamAM te samudrattvavuiM taDA, arthAt samudra jevuM A taLAva che. adhivAsa arthamAM pratimAM RtvitI=dhavAsitA strInA sannatA arthAt 20 snAna mATe pratimA taiyAra karAI che. A badhA arthomAM kalpa zabda vaparAya che ema paMDito kahe che.) tethI artha A pramANe jANavo ke - kevala samAna=saMpUrNa paMcAstikAyAtmaka lokane vizeSarUpe jANe che, ane te ja rIte saMpUrNa evA ja, ahIM "ca" zabda "ja'kAra arthamAM hovAthI 'ja'kAra mUkela che, tethI saMpUrNa evA ja lokane sAmAnyarUpe jue che. (arthAtu saMpUrNa evA ja lokane vizeSarUpe jANe che ane tevA ja lokane sAmAnyarUpe jue che.) 25. ahIM jJAna ane darzanano viSaya saMpUrNa loka bane che emAM ghaNuM badhuM kahevAnuM hovA chatAM graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI. paraMtu, "vizeSa padArthono nirvizeSaHsAmAnya je bodha te darzana kahevAya che ane viziSTa bodha jJAna kahevAya che. A baMne darzana ane jJAna e sarvatra janAruM che sarva padArtho temanAM viSaya bane che //nA" A dizAsUcanavaDe jAte ja vicAravA yogya che. A pramANe je kAraNathI teo saMpUrNa cAritravALA ane saMpUrNa jJAnavALA che, te 30 kAraNathI teo-kevala (evuM jJAna ane cAritra) che jemane te kevalI-evI vyutpattinA AdhAre kevalI kahevAya che. zaMkA :- ahIM kevalInI vAta cAlI rahI che. ane te kevalajJAnapUrvaka hovAthI kevalajJAnanI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logassasUtranI praznottarI (ni.-1079) * 33 kevalina itikRtvA / Aha-ihAkANDa eva kevalacAritriNa iti kimartham ?, ucyate, kevalacAritraprAptipUrvikaiva niyamataH kevalajJAnAvAptiriti nyAyapradarzanena nedamakANDamiti gAthArthaH /2 076 vyAkhyAtA tAvallokasyetyAdirUpA prathamasUtragAtheti, atraiva cAlanApratyavasthAne vizeSato nizyi() te-tatra no codyotakanityAghu, jhADada-somanAma noti, vRtta: 2, 5 lokasya caturdazarajjvAtmakatvena parimitatvAt, kevalodyotasya cAparimitatvenaiva lokAlokavyApakatvAd, vakSyati ca-'keliyaNANalaMbho logAlogaM pagAsei' tti, tatazcaughata evodyotakarAn lokAlokayorveti vAcyamiti, na abhiprAyAparijJAnAt, iha lokazabdena paJcAstikAyA eva gRhyante, tatazcAkAzAstikAyabheda . evAloka iti na pRthaguktaH, na caitadanAeM, yata uktam-'paMcatthikAyamaio logoM' ityAdi / aparastvAha-lokasyodyotakarAnityetAvadeva sAdhu, 10 dharmatIrthakarAn iti na vaktavyaM, gatArthatvAt, tathAhi-ye lokasyodyotakarAste dharmatIrthakarA ja vAta karavI joie, kevalacAritrano to koI avasara ja nathI. tethI akAMDe=akALe avasara vinA ja "kevalacAritrI' AvuM vizeSaNa zA mATe mUkyuM ? te samAdhAna :- kevalacAritranI prApti thayA pachI ja kevalajJAnanI prApti thAya che e nyAyanuM darzana karAvavAnuM hovAthI ahIM teno paNa avasara che ja, paNa anavasara nathI. /109 15 A pramANe nokaI... vigere rUpa prathama sUtra gAthAnI vyAkhyA karI. have A ja viSayamAM praznottarI vizeSathI dekhADAya che ? zaMkA :- "lokano udyotakaranArA' AvuM je kahyuM temAM "lokano' zabda barAbara lAgato nathI. kema ? kAraNa ke - loka e caudarajju Atmaka hovAthI parimita che, jyAre kevalajJAna e aparimita hovAthI lokAlokane vyApaka che ane AgaLa kaheze paNa kharI ke - kevalajJAnano 20 lAbha lokAlokane prakAze che. tethI kAM to sAmAnyathI eTaluM ja kahevuM joIe ke "udyotakaranArA', kAM to 'lokAlokano udyotakaranArA" ema kahevuM joIe. . * samAdhAna :- 'lokano' A zabda lakhavA pAchaLano abhiprAya tamane khyAlamAM na hovAthI tamArI vAta yogya nathI. ahIM lokazabdathI paMcAstikAyo ja grahaNa karavAnA che. ane aloka e AkAzastikAyano bheda ja hovAthI "aloka zabda judo grahaNa karyo nathI. tethI 'lokano' 25 eTale 'lokAlokano samajavuM.) ahIM loka tarIke paMcAstikAyo grahaNa karavAnA che e vAta AdhAra vinAnI paNa nathI, kAraNa ke kahyuM che - "loka e paMcAstikAyamaya che" vigere. zaMkA :- 'lokano udyotakaranArA' ATaluM vacana ja yogya che, paNa "dharmatIrthane karanArA A vizeSaNa kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke je lokano udyotakaranArA hoya te dharmatIrthane karanArA hoya ja. tethI dharmatIrthane karanArA' zabdano artha 'lokano udyotakaranArA' vizeSaNathI 30 ja jaNAI jAya che. 16. kaivalyajJAnalAbho lokAlokaM prakAzayati / 17. paJcAstikAyamayo lokaH / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 34 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) eveti, atrocyate, iha lokaikadeze'pi grAmaikadeze grAmavallokazabdapravRttermA bhUttadudyotakareSvavadhivibhaGgajJAniSvarkacandrAdiSu vA sampratyayaH, tavyavacchedArthaM dharmatIrthakarAnityAha / Aha-yadyevaM dharmatIrthakarAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAniti na vAcyamiti, atrocyate, iha loke'pi nadyAdiviSamasthAneSu mudhikayA (ye) dharmArthamavataraNatIrthakaraNazIlAste'pi dharmatIrthakarA 5 evocyante, tanmA bhUdatimugdhabuddhInAM teSu sampratyayaH, tadapanodAya lokasyodyotakarAnityAheti / aparastvAha-jinAnityatiricyate, tathAhi-yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti, atrocyate, mA bhUtkunayamatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadvayavacchedArthamAha-jinAniti, zrUyate ca kunayadarzane 'jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // ityAdi, tannUnaM na te rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH samAdhAna :- grAmanA eka dezamAM grAma zabdanI jema lokanA eka dezamAM paNa loka zabda vaparAto hovAthI lokano udyotakaranArA' vizeSaNathI lokanA eka dezano udyotakaranArA evA avadhi-virbhAgajJAnIone ke sUrya, candrane koI na samajI bese, te mATe te avadhi-virbhAgajJAnIonI ke sUrya, candranI bAdabAkI karavA mATe "dharmatIrthakara' vizeSaNa mUkela che. zaMkA :- jo A rIte hoya to "dharmatIrthane karanArA' vizeSaNa ja rAkho, 'lokano 15 udyotakaranArA' vizeSaNanI jarUra nathI. samAdhAna :- lokamAM paNa dharma mATe nadI vigerenA viSama sthAnone viSe mukiyA=maphata praveza karavA tIrthane-ghATane (=sahaja rIte praveza karI zake evA pagathiyA vigerene) karavAnA svabhAvavALI vyakitao paNa dharmatIrthakara ja kahevAya che. tethI mugdhabuddhivALA jIvone mAtra dharmatIrthane karanArA' vizeSaNathI AvA lokono bodha na thAya te mATe lokano...' vizeSaNa 20 mUkyuM che. zaMkA :- 'jino zabda vadhArAno lAge che kAraNa ke uparokta be vizeSaNovALA jina ja hoya che. Ama uparokta be vizeSaNomAM ja "jina" zabda samAI jato hovAthI vadhArAno lAge che. samAdhAna :- kunayanA matane anusaranArAo potAnA dharmapraNetAone uparokta vizeSaNa 25 lagADe che. tethI AvA dharmapraNetAono vyavaccheda karavA "jina" zabda mUkela che. kunayanA matamAM saMbhaLAya che - "dharmatIrthane karanArA evA jJAnIo paramapadane pAmyA pachI paNa potAnA tIrthano vinAza thato joIne (tene aTakAvavA) pharI pAchA saMsAramAM Ave che. IIT " (bhAvArtha :A zlokamAM "dharmatIrthane karanArA' ema vizeSaNa Apela che, chatAM tIrthano vinAza thato joIne pAchA Ave che' A vAkya temanAmAM rAga-dveSanI vidyamAnatA sUcave che. tethI teo jina 30 kahevAya nahIM, kAraNa ke jeNe rAga-dveSane jItI lIdhA che te ja jina kahevAya che. Ama mAtra be vizeSaNo mUko to keTalAka te vizeSaNothI kunayamatane anusaranArAovaDe kalpAyelI AvA prakAranI vyaktio samajI na le te mATe "jina" vizeSaNa mUkela che.) A zlokadvArA nakkI thAya che ke teo rAgAdine jItanArA nathI, jo rAgAdine jItanArA hoya to rAga-dveSarUpa saMsAranA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logassasUtramAM arihaMtonA vizeSaNonI sArthakatA (ni.-1079) * 35 punariha bhavAMGkuraprabhavo ?, bIjAbhAvAt, tathA cAnyairapyuktam- " ajJAnapAMsupihitaM purAtanaM karmabIjamavinAzi / tRSNAjalAbhiSiktaM muJcati janmAGkuraM jantoH // 1 // " tathA " dagdhe bIje yathAtyana, prAdurbhavati nAkta: / manIne tathA vadhe, na rohati mavADuM: // // '' kRti / Aha-yadyevaM jinAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdyatiricyate iti, atrocyate, iha pravacane sAmAnyato viziSTazrutadharAdayo'pi jinA evocyante, tadyathA - zrutajinA avadhijinA mana: paryAyajJAnajinA: chadmasthavItarAgAzca tanmA bhUtteSu sampratyaya iti tadapanodArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapyaduSTameva / aparastvAha- arhata iti na vAcyaM, na hyanantaroditasvarUpA arhadvyatirekeNApare bhavantIti, atrocyate, arhatAmeva vizeSyatvAnna doSa iti / Aha- yadyevaM hanta ! tarhyarhata evetyetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdi punarapArthakaM, na, tasya vizeSaNasAphalyasya ca pratipAditatvAt / aparastvAha- kevalina iti na vAcyaM yathoktasvarUpANAmarhatAM 10 kevalitvAvyabhicArAt, sati ca vyabhicArasambhave vizeSaNopAdAnasAphalyAt, tathA ca-sambhave 5 bIjano abhAva hovAthI vinAzane joI pharI ahIM saMsAramAM AvavArUpa aMkurAnI utpatti ja kevI rIte thAya ? tathA bIjA lokovaDe paNa kahevAyuM che ke - "ajJAnarUpa dhULathI DhaMkAyela, avinAzI, tRSNArUpa jaLathI siMcAyela evuM pUrvanuM karmabIja jIvanA janmarUpa aMkurane utpanna kare -- che. ||1||" tathA bIja sArI rIte baLI javAthI jema aMkuro utpanna thato nathI, tema karmarUpa 15 bIja nAza pAmatA janmAMkuro maNa utpanna thato nathI. / / 1 / / zaMkA :- to pachI 'jina' zabda ja mUkavo joIe pUrvanA be vizeSaNonI jarUra nathI. samAdhAna :- ahIM zAsanamAM sAmAnyathI viziSTazrutadharAdi paNa jina ja kahevAya che. te A pramANe - (viziSTazrutane dhAraNa karanArA) zrutajina, (avadhijJAnavALA) avidhijana, mana:paryAyajJAnajina, ane chadmasthavItarAgo. (A badhA paNa 'jina' zabdathI oLakhAtA hovAthI) 20 ziSyavargane A lokono bodha na thAya te mATe pUrvokta be vizeSaNo mUkyA che. zaMkA :- jo e pramANe hoya to 'arhat' zabda mUkavo nahoto, kAraNa ke pUrvokta vizeSaNavALA arihaMta sivAyanA anya koI saMbhavI zakatA nathI. samAdhAna :- arihaMto ja ahIM vizeSya hovAthI koI doSa nathI. zaMkA :- jo te pote ja vizeSya hoya to e ja zabda rAkhavo hato, zeSa lokano 25 udyota...vigere vizeSaNo artha vinAnA nakAmA lAge che. samAdhAna :- nA, te vizeSaNo zA mATe che ? e ame pUrve ja kahI dIdhuM che. zaMkA :- 'kevalI' zabda mUkavo nahoto kAraNa ke yathoktasvarUpavALA arihaMto kevalI hovAnA ja che, kAraNa ke jyAM yathoktasvarUpavat arihaMtatva che tyAM kevalitva che ja. jyAM yathoktasvarUpavat arihaMtatva hoya ane kevalitva na hoya to te vyabhicAra kahevAya.) ahIM 30 Avo vyabhicAra nathI. vyabhicAra hoya to ja vizeSaNanuM grahaNa saphaLa kahevAya. (Azaya e che ke vyabhicArano saMbhava hoya to tene dUra karavA vizeSaNo grahaNa karavA paDe. paraMtu jyAM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyabhicAre ca vizeSaNamarthavadbhavati, yathA nIlotpalamiti, vyabhicArAbhAve tu tadupAdIyamAnamapi yathA kRSNo bhramaraH zuklA balAkA ityAdi( vat) Rte prayAsAt kamarthaM puSNAtIti ?, tasmAtkevalina ityatiricyate, na, abhiprAyAparijJAnAd, iha kevalina eva yathoktasvarUpA arhanto nAnya iti niyamanArthatvena svarUpajJAnArthamevedaM vizeSaNamityanavadyaM, na caikAntato 5 vyabhicArasambhava eva vizeSaNopAdAnasAphalyam, ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre svarUpajJApane ca ziSToktiSu tatprayogadarzanAt, tatrobhayapadavyabhicAre yathA nIlotpalamiti, tathaikapadavyabhicAre vyabhicAra na hoya tyAM vizeSaNa grahaNa karo to te saphaLa banatuM nathI. A ja vAtane vadhu spaSTa karatA AgaLa kahe che.) vyabhicArano saMbhava hoya tyAre vizeSaNa arthayukta thAya che jema ke nIlotpala'-lIluM evuM kamaLa, (jo ahIM mAtra kamaLa zabda ja hoya to te lAla, sapheda vigere 10 ghaNA raMganA hovAthI kayuM kamaLa levuM che? evo khyAla Ave nahIM, arthAt jayAM kamaLatva hoya tyAM badhe nalatva hoya evuM na hovAthI vyabhicAra Ave, A vyabhicArane dUra karavA "nIla" vizeSaNa mUkavAmAM Ave che.) jo vyabhicAra na hoya to kRSNaraMgano bhramara, sapheda bagalo vigerenI jema (eTale ke kALo bhramara', "sapheda bagalo" AvuM bolavuM e nakAmuM che, kAraNa ke je bhramara hoya te badhA kRSNa ja hovAnA, je bagalo hoya te sapheda ja hovAno mATe koI 15 vyabhicAra nathI. tethI jema ahIM grahaNa karAtuM evuM "kRSNa, sapheda' vizeSaNa e vyartha che. tenI jema) vyabhicAranA abhAvamAM grahaNa karAtuM vizeSaNa paNa nakAmI mahenata vinA kayA arthane puSTa kare? arthAtu nakAmI mahenata sivAya bIjo koI phAyado thAya nahIM. (e ja rIte prastutamAM yathokta svarUpavALA ariMhato kevalI hovAnA ja che) tethI ahIM 'kevalI' evuM vizeSaNa vyartha bhAse che. 20 samAdhAna :- nA, tamane abhiprAyanuM jJAna nathI. kevalI ja yathoktasvarUpavALA arihaMto hoya che evo niyama e che prayojana jenuM evuM A vizeSaNa hovAthI svarUpadarzaka vizeSaNa jANavuM. mATe ja ahIM koI doSa nathI. (TUMkamAM kevalI ja yathoktasvarUpavALA arihaMto hoya che evo niyama jaNAvanAra A vizeSaNa vAstavika rIte svarUpa ja jaNAvanAra che, paNa vyavacchedaka nathI. Ama svarUpa jaNAvanAruM hovAthI vyartha nathI.) 25 vaLI, vyabhicArano saMbhava hoya to ja vizeSaNanuM upAdAna saphaLa bane che (eTale ke grahaNa karela vizeSaNa saphaLa bane che.) evo koI ekAnta nathI, kAraNa ke ziSTa puruSo vacanomAM (graMthomAM) jyAM ubhayapada vyabhicAra hoya, jyAM ekapada vyabhicAra hoya, ane jayAM mAtra svarUpa jaNAvavuM hoya tyAM sarvatra vizeSaNa grahaNa kareluM dekhAya che. (A paMkti dvArA TIkAkAra jaNAvavA mAMge che ke ziSTa puruSonA graMthomAM svarUpa jaNAvavA mATe paNa vizeSaNanuM 30 grahaNa thAya che tethI vyabhicAranA saMbhavamAM ja vizeSaNa prahaNa thAya evo koI niyama ekAnta nathI.) ubhayapada vyabhicAra A pramANe - (jemAM pUrvapada ane uttarapada baMnemAM vyabhicAra Avato hoya te ubhayapada vyabhicAra kahevAya. jema ke, "nIlotpala' (ahIM je nIla=zyAma hoya te badhA utpala=kamaLa ja hoya evuM nathI mATe uttarapada vyabhicAra, ane je utpala hoya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyabhicAra vinA paNa vizeSaNanuM sAphalya (ni.-1079) * 37 yathA Apo dravyaM pRthivI dravyamiti, tathA svarUpajJApane yathA paramANurapradeza ityAdi, yatazcaivamataH kevalina iti na duSTam / Aha-yadyevaM kevalina ityetadeva sundaraM, zeSaM tu lokasyodyotakarAnityAdikamanarthakamiti, atrocyate, iha zrutakevaliprabhRtayo'nye'pi vidyanta eva kevalinaH, tasmAnmA bhUtteSu sampratyaya iti tatpratikSepArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapi vAcyamiti / evaM dvayAdisaMyogApekSayA'pi vicitranayamatAbhijJena svadhiyA vizeSaNasAphalyaM 5 vAcyam, ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametaditi / tatra yaduktaM 'kIrtayiSyAmIti' tatkIrtanaM kurvannAha te badhA nIla ja hoya evuM paNa nathI mATe pUrvapada vyabhicAra.) tathA ekapada vyabhicAra (=jemAM pUrva ke uttara bemAMthI eka padamAM vyabhicAra Avato hoya te.) + 'avyaM' je pANI hoya te dravya ja hoya te barAbara, mATe ahIM uttarapada 10 vyabhicAra nathI, paraMtu je dravya hoya te pANIrUpe ja hoya evuM bane nahIM. mATe ahIM pUrvapadarUpa ekapada vyabhicAra che. e ja rIte 'pRthvI dravyaM' mAM je pRthvI hoya te dravya hoya ja, paNa je dravya hoya te pRthvI ja hoya evuM nahIM, tathA svarUpajJApanamAM - paramANu e apradeza-pradeza vinAno che. (ahIM koI vyabhicAra Avato nathI, paraMtu mAtra paramANunuM svarUpa ja jaNAvyuM che.) Ama je kAraNathI vyabhicAra vinA paNa vizeSaNanuM grahaNa thatuM dekhAya che te kAraNathI 15 'kevalI' vizeSaNa paNa duSTa nathI. zaMkA :- jo A rIte hoya eTale ke kevalIo ja yathoktasvarUpavALA hoya to 'kevalI' vizeSaNa ja rAkhavuM joIe, 'lokano udyotakaranArA... vigere nirarthaka che. samAdhAna :- jinazAsanamAM zrutakevalI vigere bIjA paNa kevalIo vidyamAna che ja. tethI jo mAtra 'kevalI' vizeSaNa laIe to ziSyavarga zrutakevalIo vigerene samajI na le te mATe 20 zrutakevalIo vigerenI bAdabAkI karavA mATe lokano udyota... vigere vizeSaNo grahaNa karelA che. A pramANe be vigere vizeSaNonA saMyoganI apekSAe paNa judA judA nayamatone jANanAra zrotAvargavaDe potAnI buddhithI vizeSaNonuM sAphalya kahevA yogya che. (ahIM Azaya e che ke - pUrve keTalAka loko 'lokano udyotakaranArA' vizeSaNathI avadhivibhaMgajJAnIo na samajI le te mATe dharmatIrthane karanArA' vizeSaNa mUkyuM che ema kahyuM, e 25 ja rIte dharmatIrthane karanArA' vizeSaNathI nadI vigeremAM dharma mATe tIrthane karanArA lokone samajI na le te mATe 'lokano udyotakaranArA' kahyuM. A rIte eka-eka vizeSaNa zA mATe mUkyuM ? tenI saphaLatA kahI. A ja rIte have be-be vizeSaNonA saMyogane laI carcA karavI arthAt A be vizeSaNo ja kaho, bIjA vizeSaNo zA mATe mUkyA ? e rIte anya vizeSaNonI saphaLatA judA judA nayamatone jANanAra zrotAvargavaDe svayaM vicAravA yogya che. A ja rIte trisaMyogAdi paNa 30 jANavA.) vadhu vistArathI saryuM, kAraNa ke A TIkAracanAno prayAsa mAtra vyAkhyA mATe ja che. avataraNikA :- pUrve je kahyuM hatuM ke 'huM kIrtana karIza' te kIrtana karatA graMthakArazrI kahe 3 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5). usabhamajiaM ca vaMde saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaiM ca / paumappahaM supAsaM jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMtaM sIala sijjaMsa vAsupujjaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM dhamma saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthu araM ca malliM vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / vaMdAmi riTThanemiM pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 // (sUtrANi) etAstisro'pi sUtragAthA iti, AsAM vyAkhyA-ihArhatAM nAmAni anvarthamadhikRtya sAmAnyalakSaNato vizeSalakSaNatazca vAcyAni, tatra sAmAnyalakSaNamidaM-vRSa udvahane' samagrasaMyamabhArodvahanAd vRSabhaH, sarva eva ca bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSahetu10 pratipAdanAyA''ha __UrUsu usabhalaMchaNa usabhaM sumiNami teNa usabhajiNo / puvvaddhaM - jeNa bhagavao dosuvi UrUsu usabhA upparAhuttA jeNaM ca marudevAe bhagavaIe coddasaNhaM mahAsumiNANaM paDhamo usabho sumiNe diTThotti, teNa tassa usabhotti NAmaM kayaM, sesatitthagarANaM mAyaro paDhamaM gayaM tao vasahaM evaM coisa, usabhotti vA vasahotti vA egarcha / 15 sUtrArtha :- sUtrArtha spaSTa 4 cha. TIkArtha :- A traNe gAthAo sUtragAthAo che. temanI vyAkhyA A pramANe che - ahIM arihaMtonA nAmo anvarthane AzrayIne sAmAnyalakSaNathI ane vizeSalakSaNathI kahevA yogya che. tamA saamaanylksse| mA prabhArI cha- vRS pAtu 'bhAra vahana 42vo' arthamA che. tethI samaya saMyamarUpa bhArane vahana karatA hovAthI arihaMta vRSabha kahevAya che. badhA ja arihaMto 20 yathoktasvarUpavALA=saMyamabhArane vahana karanArA hovAthI vRSabhanAmane dhAraNa karanArA che. AthI (prathama arihaMtanuM ja RSabha nAma hovAmAM) vizeSa hetunuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke thArtha :- (pUrvAdha) artha prabhArI vo. . TIkArtha :- A gAthAno AgaLano aDadho bhAga che. je kAraNathI bhagavAnanA baMne sAthaLa upara UrdhvamukhI baLadonuM lAMchana hatuM ane je kAraNathI marudevI bhagavatIe cauda mahAsvapnomAM 25 prathama RSabhanuM svapna joyuM hatuM, te kAraNathI prabhunuM RSabha nAma pADavAmAM AvyuM. zeSa tIrthakaronI mAtAo prathama hAthInuM svapna ane pachI RSabhanuM svapna e pramANe cauda svapna jue che. ahIM RSabha ane vRSabha e ekArthika zabdo ja che. 18. pUrvArdhaM - yena bhagavato dvayorapyUruNovRSabhAvuparIbhUtau yena ca marudevayA bhagavatyA caturdazAnAM mahAsvapnAnAM prathamaM vRSabho dRSTaH svapna iti, tena tasya vRSabha iti nAma kRtaM, zeSatIrthakarANAM mAtaraH prathamaM gajaM tato 30 vRSabhaM evaM caturdaza, RSabha iti vA vRSabha iti vaikArthau / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajitAdi tIrthakaronA nAmanuM kAraNa (ni.-1080) * 39 iyANi ajio-tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM parISahopasargAdibhirna jito'jitaH, sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSanibandhanAbhidhitsayA''ha akkhesu jeNa ajiA jaNaNI ajio jiNo tamhA // 1080 // vyAkhyA-pacchaddhaM - bhagavao ammApiyaro jUyaM ramaMti, paDhamo rAyA jiNiyAio jAhe bhagavaMto AyAyA tAhe Na rAyA, devI jiNai, tatto akkhesu kumAraprAdhAnyAt devI ajieti 5 ajio se NAmaM kayaMti gAthArthaH // 1080 // idAnI sambhavo-tasyaughato'bhidhAnanibandhanaM saMbhavanti-prakarSeNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSabIjAbhidhitsayA ''ha lo abhisaMbhUA sAsatti saMbhavo teNa vuccaI bhayavaM / ___ gabbhagae jeNa abbhahiyA sassaNipphattI jAyA teNa saMbhavo // iyANi abhiNaMdaNo, have ajitanAtha bhagavAnanA nAmanuM sAmAnyalakSaNa batAve che. prabhunA nAmanuM sAmAnyathI kAraNa e che ke prabhu pariSahopasargo vigerevaDe nahIM jItAyelA hovAthI ajita kahevAyA. jo ke sarva bhagavaMto parihAdithI jItAyelA na hovAthI ajita je che tethI vizeSakAraNane kahevAnI icchAthI kahe che ? 15 gAthArtha :- (pazcAI) TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha:- gAthAno pAchaLano aDadho bhAga prabhunA mAtA-pitA haMmezA dhUta (sogaThAbAjI jevI ramatavizeSa) rame che. pahelA haMmezA rAjA jItato hato, paraMtu jyArathI prabhu garbhamAM AvyA tyArathI rAjA jItato nathI paNa devI jIve che. Ama, kumAranA prabhAvathI akSone viSe (sogaThAone viSe) devI ajeya hovAthI kumAranuM nAma ajita pADavAmAM AvyuM. 1080nA 20 * have saMbhavanAthaprabhu ne temanA nAmanuM sAmAnyakAraNa A pramANe ke - jemanAmAM cotrIsa atizayorUpa guNono saMbhava che=guNo utkRSTapaNe vidyamAna che. mATe teo saMbhava kahevAyA. sarva bhagavaMtomAM cotrIsa atizayorUpa guNono saMbhava che. tethI vizeSakAraNane kahevAnI icchAthI 25 gAthArtha :- (pUrvArdha) TIkArtha pramANe jANavo. * TIkArtha :- je kAraNathI garbhamAM AvyA pachI dhAnyanI vadhAre pramANamAM utpatti thaI, te kAraNathI teo saMbhava kahevAyA. have abhinaMdana - temanA nAmano sAmAnyathI anvartha A 19. idAnImajitaH / 20. pazcAI - bhagavato mAtApitarau dyUtaM ramete, prathamaM rAjA jitavAn, yadA bhagavanta AyAtAstadA na rAjA, devI jayati, tato'kSeSu kumAraprAdhAnyAt devI ajiteti ajitastasya nAma kRtamiti / 21. garbhagate yenAbhyadhikA zasyaniSpattirjAtA tena saMbhavaH / idAnImabhinandanaH / 30 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare 40 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) tasya sAmAnyenAbhidhAnAnvartha:-abhinandyate devendrAdibhirityabhinandanaH, sarva eva yathoktasvarUpA ityato vizeSahetupratipAdanAyA''ha abhiNaMdaI abhikkhaM sakko abhiNaMdaNo teNa // 1081 // vyAkhyA-pacchaddhaM - gabbhappabhii abhikkhaNaM sakko abhiNaMdiyAiotti, teNa se abhi5 Mtti yaM, nAthArtha: 208 idAnIM sumatiH, tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM zobhanA matirasyeti sumatiH, sarva eva ca sumatayo bhagavanta ityato vizeSanibandhanAbhidhAnAyAha jaNaNI savvattha viNicchaesu sumaitti teNa sumaijiNo / gAhaddhaM - jaNaNI gabbhagae savvattha viNicchaesu aIva maisaMpaNNA jAyA, doNhaM 10 savattINaM mayapaiyANaM vavahAro chinno, tAo bhaNiAo-mama putto bhavissai se jovvaNattho eyassa'sogavarapAyavassa ahe vavahAraM tubbha chidihi, tAva egAiyAo bhavaha, iyarI bhaNaievaM bhavatu, puttamAyA Necchai, vavahAro chijjautti bhaNai, NAUNa tIe diNNo, pramANe - jeo devendrAdiovaDe abhinaMdana karAyA te kAraNathI teo abhinaMdana kahevAyA. badhA ja bhagavaMto yathoktasvarUpavALA hovAthI vizeSahetunuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke 15 gAthArtha :- (pazcAI) TIkArtha pramANe jANavo. : TIkArtha :- jayArathI prabhu garbhamAM AvyA tyArathI laIne vAraMvAra indra prabhune abhinaMde che stavanA kare che tethI temanuM nAma abhinaMdana paDyuM. ll108nA have sumati - temanAM nAmanuM sAmAnya kAraNa - zobhana che mati jemanI te sumati. sarva bhagavaMto sumativALA hovAthI vizeSakAraNane jaNAvavA mATe kahe che ? gAthArtha :- (pUrvArdha) TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- prabhunA garbhamAM AvatAM mAtA sarva kartavyone viSe atisaMpanna thaI. (te A pramANe ke patinA maraNa pachI be zokyAo vacce putra mATe jhaghaDo thayo.) mRtapativALI be zokyaono te jhaghaDo prabhunI mAtAe zAMta pADyo. te A rIte ke - prabhunI mAtAe te baMnene kahyuM ke "mAro putra janma leze ane te jayAre yuvAna banaze tyAre A azokavRkSanI nIce 25 tamArA be vaccenA jhaghaDAno nirNaya karaze. tyAM sudhI tame baMne eka thaIne raho." anya strIe kahyuM - "bhale ema thAo." je putranI mAtA hatI te A vAtane mAnya rAkhatI nathI ane kahe che ke - "atyAre ja nirNaya karo." prabhunI mAtAe jANyuM ke A ja sAcI mAtA che. ema jANIne putra tene Apyo. AvA prakAranI garbhanA prabhAve mAtAne sumati utpanna thaI. tethI 22. pazcArdhaM - garbhAtprabhRtirabhIkSNaM zakro'bhinanditavAniti, tena tasya abhinandana iti nAma kRtaM / 23. gAthArdhaM - jananI garbhagate sarvatra vinizcayeSu atIva matisaMpannA jAtA, dvayoma'tapatyoH sapalyorvyavahArazchinnaH, te bhaNite-mama putro bhaviSyati sa yauvanastha etasyAzokavarapAdapasyAdho vyavahAraM yuvayoH chetsyati tAvadekatra bhavataM, itarA bhaNati-evaM bhavatu, putramAtA necchati, vyavahArazchidyatAmiti bhaNati, jJAtvA tasyai dattaH, 20. 30 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmaprabha vigere tIrthakaronA nAmanuM kAraNa (ni.-1082) * 41 evamAIgabbhaguNeNaMti sumaI // iyANiM paumappaho-tasya sAmAnyato'bhidhAnakAraNam - iha niSpaGkattAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA yasyAsau padmaprabhaH, sarva eva jinA yathoktasvarUpa ityato vizeSakAraNamAha paumasayaNami jaNaNIe Dohalo teNa paumAbho // 1082 // vyAkhyA-pacchaddhaM - gabbhagae devIe paumasayaNaMmi Dohalo jAo, taM ca se devayAe 5 sajjiyaM, paumavaNNo ya bhagavaM, teNa paumappahotti gAthArthaH // 1082 // idAnIM supAso, tasyaughato nAmAnvarthaH-zobhanAni pArvAnyasyeti supArzvaH, sarva eva ca arhanta evambhUtA ityato vizeSeNa nAmAnvarthamabhidhitsurAha- . gabbhagae jaM jaNaNI jAya supAsA tao supAsajiNo / vyAkhyA-gabbhagae jaNaNIe titthagarANubhAveNa sobhaNA pAsA jAyatti, tA supaasott| 10 evaM sarvatra sAmAnyAbhidhAnaM vizeSAbhidhAnaM cAdhikRtyArthAbhidhAnavistaro draSTavyaH, iha punaH prabhunuM nAma sumati rAkhyuM. - have padmaprabha - temanA nAmanuM sAmAnya kAraNa - ahIM niSpakatAne AzrayIne padma jevI prabhA che jemanI te padmaprabha (arthAt pa% jema kAdava vinAnuM che tema prabhu paNa karmarUpa kAdava vinAnA hovAthI niSpakatA5 prabhAne laI "padma jevI prabhA' kahyuM che.) badhA ja jinezvara 15. yathoktasvarUpavALA hovAthI vizeSakAraNane jaNAve che ke gAthArtha :- (pazcAI) TIkArya pramANe jANavo. TIkArya - bhagavAna garbhamAM AvatA mAtAne padmanI zayA upara sUvAnI icchA jAgI. je devatAe pUrNa karI ane prabhu pA jevA varNavALA hovAthI padmaprabha nAma paDyuM. /108rA - have, supArzvaprabhunA nAmanuM sAmAnya kAraNa jaNAve che. baMne bAjunA paDakhA jemanA zobhana 20 che te supArzva, badhA arihaMto AvA prakAranA ja hovAthI vizeSathI nAmanA anvarthane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha :- (pUrvArdha) TIkArya pramANe jANavo. TIkArya :- garbhamAM bhagavAna AvatA mAtAnA baMne paDakhA tIrthakaranA prabhAve suMdara thayA tethI supArzva nAma paDyuM. A pramANe sarvatra sAmAnyanAma ane vizeSanAmane AzrayIne anvarNayukta 25 nAmano vistAra (arthAt nAmanA sAmAnya ane vizeSa anvarthano vistAra) jANavA yogya che. ahIM te vistAra sujJAna hovAthI ane graMthavistAranA bhayathI jaNAvAto nathI. (have pachI saMkSepamAM jaNAvaze vistAra jAte pUrvanI jema jANI levo.) 24. evamAdigarbhaguNeneti sumatiH / idAnIM padmaprabhaH / 25. pazcA) - garbhagate devyAH padmazayane dohado nAtaH, tatra tartha revatI sannata, pAvaUza mAvAna, tena pavma rUti rUAnI supArzva ! radda. 30 garbhagate jananyAstIrthakarAnubhAvena zobhanau pAzvau~ jAtAviti, tataH supArzva iti / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 * Avazya:niyukti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-5) sujJAnatvAt granthavistarabhayAcca nAbhidhIyata iti kRtaM vistareNa, iyANi caMdapyaho-candrasyeva prabhA-jyotsnA saumyA'syeti candraprabhaH, tattha savve'vi titthagarA caMda iva somalesA, viseso jaNaNIeN caMdapiyaNaMmi Dohalo teNa caMdAbho // 1083 // vyAkhyA-pacchaddhaM - devIe caMdapiyaNami Dohalo caMdasarisavaNNo ya bhagavaM teNa 5 caMdappabhotti gAthArthaH // 1083 // idAnIM suvihitti, tatra zobhano vidhirasyeti suvidhiH, iha ca sarvatra kauzalyaM vidhirucyate, tattha savve'vi erisA, viseso puNa savvavihIsu a kusalA gabbhagae teNa hoi suvihijiNo / ___ vyAkhyA-gohaddhaM - bhagavaMte gabbhagae savvavihIsu ceva visesao kusalA jagaNitti 10 jeNa teNa suvihitti NAmaM kayaM // iyANiM sIyalo, tatra sakalasattvasantApakaraNavirahA dAhlAdajanakatvAcca zItala iti, tattha savve'vi arissa mittassa vA uvari sIyalagharasamANA, have candraprabhasvAmInA nAmanuM sAmAnya kAraNa - candra jevI saumyatA che jemane te candraprabha. sarva tIrthakaro candra jevI saumyulezyAvALA hovAthI vizeSakAraNa jaNAve che ke gAthArtha :- (pazcAdha) artha prabhAvo . 15 TIkArtha:- (prabhunA garbhamAM AvatAM) mAtAne candrapAnanI icchAthI ane prabhu caMdravarNavALA hatA tethI caMdraprabha nAma paDyuM. /108all have suvidhiprabhunA nAmanuM sAmAnya kAraNa jaNAve che suMdara vidhi che jemanI te suvidhi. ahIM sarvatra sarva kAryo karavAmAM kuzaLatA e vidhi jANavI. temAM sarva tIrthakaro AvA ja hovAthI vizeSakAraNa jaNAve che ke thArtha :- (pUrvAdha) 2Irtha pramANe ko. TIkArya :- garbhagata prabhunA prabhAve mAtA sarvavidhiomAM sarvakAryomAM vizeSathI kuzaLa thaI. tethI prabhunuM suvidhi nAma paDyuM. have zItala ne temAM sarva jIvone saMtApa nahIM karatA hovAthI ane AnaMda=zAMtine utpanna karanArA hovAthI zItala kahevAyA. sarva tIrthakaro zatru ke mitra upara zItalaghara samAna 25 hoya che. (davo cakravartI mATe zItalagRha banAve che jemAM rahenArane unALAmAM garamI na lAge ke ziyALAmAM ThaMDI na lAge, A zItalagRha jema rahenAra game te hoya tenI sAthe eka sarakhI 20 27. idAnIM candraprabhaH, 28. tatra sarve'pi tIrthakarAzcandra iva saumyalezyAH , vizeSa:- 29. pazcA) - devyAzcandrapAne dohadaH candrasadRzavarNazca bhagavAn tena candraprabhaH / 30. idAnIM suvidhiriti / 31. tatra sarve'pi IdRzAH, vizeSaH punaH / 32. gAthA) - bhagavati garbhagate sarvavidhiSveva vizeSataH kuzalA jananIti yena tena suvidhiriti nAma kRtaM / idAnIM zItalaH / 33. tatra sarve'pi arINAM mitrANAM vopari zItalagRhasamAnAH, 30 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItala vigere tIrthaMkaronA nAmanuM kAraNa (ni.-1084) piuNo dAhovasamo gabbhagae sIyalo teNaM // 1084 // vyAkhyA-paMcchaddhaM future youpaNNo osahehiM Na uNati, gabbhagae bhagavaMte devIe parAmuTussa pauNo, teNa sIyalotti gAthArthaH // 1084 // iyANi sejjaMso, tatra zreyAn -samastabhuvanasyaiva hitakaraH, prAkRtazailyA chAndasatvAcca zreyAMsa ityucyate, tattha 5 savve'vi telogassa seyA, viseso uNa 37 viseso uNa * 43 maharihasijjAruhami Dohalo teNa hoi sijjaMso / vyAkhyA-gauhaddhaM tassa ranno paraMparAgayA sejjA devatApariggahitA accijjai, jo taM alliyai tassa devayA uvasaggaM kareti, gabbhatthe ya devIe Dohalo uvaviTThA akkaMtA ya, ArasiuM devayA avakkaMtA, titthagaranimittaM devayA parikkhiyA, devIe gabbhappahAveNa evaM 10 seyaM jAyaM, teNa se NAmaM kayaM sejjaMsotti // - rIte varte che tema prabhu paNa zatru ke mitra upara rAga-dveSa vinAnA hoya che.) vizeSakAraNa A pramANe gAthArtha :- (pazcArdha) TI artha pramANe bhAvo. TIkArtha :- prabhunA garbhamAM AvyA pahelA utpanna thayelo pitAno pittadAhaauSadhovaDe 15 zAMta thato nahoto. paraMtu jyAre prabhu garbhamAM AvyA ke mAtAnA sparzamAtrathI pitAno pittadAha zAMta thayo. te arAthI zItala nAma paDyuM // 1084|| have zreyAMsa - temAM zreyAn eTale samasta bhuvanane ja hitakara. ahIM prAkRtazailIthI ane chAndasa prayoga hovAthI zreyAn no zreyAMsa zabda banyo che. Ama traNabhuvanane hitakara hovAthI zreyAMsa kahevAya che. sarva tIrthaMkaro paNa traNa lokane hitakara che, tethI vizeSa jaNAve che 20 gAthArtha :- (pUrvArdha) mahApuruSone yogya evI zayyAne viSe dohalo thayo. tethI zreyAMsa ur3evAyA. TIkArtha :- te rAjAnI paraMparAe AvelI, devatAvaDe parigRhIta evI eka zayyA (palaMga) pUjAya che. je te zayyA upara besavA jAya ke devatA tene upasarga kare che. prabhunA garbhamAM AvatA mAtAne te zayyA upara besavAnI icchA jAgI. mAtA zayyA upara beThI ane sUtI tyAre 25 devatA raDIne jatI rahI. tIrthaMkaranA prabhAve te devatA upasarga karI zakI nahIM. Ama mAtAnA garbhanA prabhAve devatAnA upasargano nAzarUpa kalyANa thayuM. tethI temanuM nAma zreyAMsa paDyuM. 34. vizeSaH punaH / 35. pazcArdhaM - pituH pittadAhaH pUrvotpanna auSadhairna praguNyate, garbhagate bhagavati devyA parAmRSTaH praguNa:, tena zItala iti / 36. idAnIM zreyAMsaH / 37. tatra sarve'pi trailokyasya zreyaskarAH, vizeSa: puna: / 38. gAthArdhaM - tasya rAjJaH paramparAgatA zayyA devatAparigRhItA'rcyate, yastAmAkrAmati 30 tasya devatopasargaM karoti, garbhasthe ca (bhagavati) devyA dohada upaviSTA''krAntA ca, , devatA''rasyApakrAntA, tIrthakaranimittaM devatA parIkSitA, devyA garbhaprabhAveNaivaM zreyo jAtaM, tena tasya nAma kRtaM zreyAMsa iti / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 44 * Avazyaniyukti ramadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-5) iyANiM vasupujjo, tatra vasUnAM pUjyo vasupUjyaH, vasavo-devAH, tattha save'vi titthagarA iMdAINaM pujjA, viseso uNa pUei vAsavo jaM abhikkhaNaM teNa vasupujjo // 1085 // vyAkhyA-pacchaddhaM - vAsavo devarAyA, tassa gabbhagayassa abhikkhaNaM abhikkhaNaM jaNaNIe pUyaM karei, teNa vAsupujjotti, ahavA vasUNi-rayaNANi vAsavo-vesamaNo so gabbhagae abhikkhaNaM abhikkhaNaM taM rAyakulaM rayaNehiM pUreitti vAsupujjo // gAthArthaH // 1085 // iyANiM vimalo, tatra vigatamalo vimalaH, vimalAni vA jJAnAdIni yasya, sAmaNNalakkhaNaM savvesipi vimalANi NANadaMsaNANi sarIraM ca, visesalakkhaNaM vimalataNubuddhi jaNaNI gabbhagae teNa hoi vimalajiNo / vyAkhyA-puvvaddhaM - gabbhagae mAtUe sarIraM buddhI ya atIva vimalA jAyA teNa vimalotti // iyANiM aNaMto-tatrAnantakarmAMzajayAdanantaH, anantAni vA jJAnAdInyasyeti, have vAsupUjaya ne temAM je devone pUjaya te vAsupUjaya. vasu eTale devo. sarva tIrthakaro indrAdi devone pUjya ja hoya che. tethI nAmanuM vizeSakAraNa kahe che ke gAthArtha :- (pazcA5) TArtha prabhAvo .. TIkArya :- vAsava eTale devono rAjA indra. te prabhunA garbhamAM AvatAM mAtAnI vAraMvAra pUjA kare che tethI prabhunuM vAsupUjaya nAma paDyuM. athavA vasu eTale ratno, vAsava eTale vaiizramaNadeva (kubera). deva prabhunA garbhamAM AvatAM vAraMvAra te rAjakuLane rovaDe pUre che mATe vAsupUjaya nAma paDyuM. /1085ll have vimala nIkaLI gayo che karmarUpa mala jemanAmAMthI te vimala. athavA vimala che 20 jJAnAdi jemanA te vimala. A sAmAnyalakSaNa che, kAraNa ke sarva tIrthakaronA jJAna, darzana ane zarIra vimala Doya che. tethI vizeSatakSae4 cha 2 . gAthArtha :- (pUrvAdha) TArtha prabhAvo . TIkArtha:- je kAraNathI prabhunA garbhamAM AvatAM mAtAnuM zarIra ane buddhi atyaMta nirmala thayA te kAraNathI prabhunuM nAma vimala pADavAmAM AvyuM. 25 have anaMta - temAM anaMta karmAzono jaya karelo hovAthI anaMta. athavA anaMta che 15 39. idAnI vAsupUjyaH / 40. tatra sarve'pi tIrthakarA indrAdInAM pUjyAH, vizeSaH punaH- 41. pazcArdhaM - vAsavo devarAjaH, tasya garbhagatasyAbhIkSNamabhIkSNaM jananyAH pUjAM karoti tena vAsupUjya iti / athavA vasUni-ratnAni vAsavo-vaizramaNaH sa garbhagate'bhIkSNamabhIkSNaM tat rAjakulaM ratnaiH pUrayatIti vAsupUjyaH / 42. idAnI vimalaH / 43. sAmAnyalakSaNaM sarveSAmapi vimale jJAnadarzane zarIraM ca, vizeSalakSaNaM / 44. 30 pUrvArdhaM - garbhagate mAtuH zarIraM buddhizcAtIva vimalA jAtA tena vimala iti / idAnImanantaH / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMta vigere tIrthakaronA nAmanuM kAraNa (ni.-1086-87) * 45 tattha savvehipi aNaMtA kammaMsA jiyA savvesi ca aNaMtANi NANAINi, viseso puNa rayaNavicittamaNaMtaM dAmaM sumiNe tao'NaMto // 1086 // vyAkhyA-gAhApacchaddhaM - 'rayaNavicittaM' rayaNakhaciyaM 'aNaMtaM' aimahappamANaM dAmaM sumiNe jaNaNIe diTuM, tao aNaMtotti gAthArthaH // 1086 // iyANiM dhammo, tatra durgatau prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH, tattha savvevi 5 evaMvihatti, viseso puNa - gabbhagae jaM jaNaNI jAya sudhammatti teNa dhammajiNo / vyAkhyA-gAhaddhaM - gabbhagae bhagavaMte visesao se jaNaNI dANadayAiehiM ahigArehiM jAyA sudhammatti teNa dhammajiNo bhagavaM / iyANi saMtI, tatra zAntiyogAttadAtmakatvAttatkartRtvAdvA zAntiriti, idaM sAmaNNaM, viseso puNa 10 jAo asivovasamo gabbhagae teNaM saMtijiNo // 1087 // vyAkhyA-pacchaddhaM - mahaMtaM asivaM Asi, bhagavaMte gabbhamAgae uvasaMtaMti gAthArthaH // 1087 // jJAnAdi jemanA te anaMta. sarva jinezvaroe anaMtA karmAzo jItelA che ane sarvanA jJAnAdi anaMta ja che tethI vizeSakAraNa kahe che ke AuthArtha :- (pazcA5) artha pramANe ko. TIkArtha :- mAtAe svapnamAM ratnothI jaDelI aMta vinAnI=atimoTA pramANavALI mALA joI, tethI anaMta nAma paDyuM. /1086 have dharmanAtha - durgatimAM paDatA jIvasamUhane je dhAraNa kare te dharma. sarva tIrthakaro durgatimAM paDatA jIvone bacAvatA hovAthI dharmasvarUpa che. tethI vizeSakAraNa jaNAve che ke thArtha :- (pUrvAdha) artha prabhAvo . TIkArya - prabhunA garbhamAM AvatAM temanI mAtA dAna, dayA vigere dharmanA viSayomAM vizeSathI dharmanuM AcaraNa karavA lAgyA tethI prabhunuM nAma dharmajina paDyuM. have zAMti zAMtinI prApti thavAthI athavA pote zAMti Atmaka hovAthI athavA zAMtine karanArA hovAthI zAMti kahevAyA. A sAmAnyalakSaNa che. vizeSa A pramANe che ? gAthArtha :- (pazcAdha) artha prabhAe. vo. TIkArtha :- (te samaye) moTo aziva (devatAkRta upasarga) hato, je prabhunA garbhamAM AvatA zAMta thayo mATe zAMtinAtha nAma paDyuM. / 108NI . 45. tatra sarvairapi anantAH karmAMzA jitAH sarveSAM cAnantAni jJAnAdIni, vizeSaH punaH-46. gAthApazcArdhaM - vicitraM-ratnakhacitamanansama-atimahatpramANaM dAma svapne jananyA dRSTaM tato'nanta iti / 47. idAnIM dhrmH| 48. tatra sarve'pi evaMvidhA iti, vizeSaH punaH- 49. gAthA) - garbhagate bhagavati vizeSatastasya jananI 30 dAnadayAdikeSvadhikAreSu jAtA sudharmeti tena dharmajino bhagavAn / idAnIM zAntiH / 50. idaM sAmAnyaM vizeSaH punaH / 51. pazcA) - mahadazivamAsIt, bhagavati garbhamAgata upazAntamiti / 15 20 25 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) IdAnI kuMthu, tatra kuH-pRthvI tasyAM sthittavAniti kusthaH, saumaNNaM savvevi evaMvihA, viseso puNa thUhaM rayaNavicittaM kuMthu sumiNami teNa kuMthujiNo / vyAkhyA-gA~haddhaM - maNahare abbhuNNae mahippaese thUha rayaNavicittaM sumiNe da8 5 paDibuddhA teNa se kuMthutti NAmaM kayaM / idAnIM aro, tatra-'sarvottame mahAsattvakule ya upajAyate / tasyAbhivRddhaye vRddhairasAvara udAhRtaH // 1 // tattha savve'vi savvuttame kule viddhikarA eva jAyaMti, viseso puNa sumiNe araM maharihaM pAsai jaNaNI aro tamhA // 1088 // vyAkhyA-pacchaddhaM - gabbhagae sumiNe savvarayaNamao aisuMdaro aippamANo ya jamhA 10 karo vido to karotti se A yaMti thArtha: 2088aaaa : idAnIM mallitti, iha pariSahAdimallajayAtprAkRtazailyA chAndasatvAcca malliH, tattha savvehipi have kuMthu - temAM ku eTale pRthvI. tene viSe rahelA hovAthI kustha (vyAkaraNanA niyamathI kundu zabda banyo.) A sAmAnya lakSaNa che. sarva tIrthakaro kustha ja che mATe vizeSa kahe che ke gAthArtha :- (pUrvAdha) TIkArtha pramANe jANavo. 15 TIkArtha :- mAtA manohara, unnata evA bhUmipradeza upara (rahelA) ratnothI yukta stUpane svapnamAM joine jAgyA te kAraNathI prabhunuM nAma kuMthu paDyuM. have aranAtha - temAM "sarvottama ane mahAsattvazALI jIvonA kulamAM te kulanI abhivRddhi mATe (tIrthakara) janma le che. tethI vRddho (tIrthakarane) "ara' kahe che. /" (Azaya evo lAge che ke jema gADAnA paiDAnuM mukhya aMga Ara che tema te kulanI abhivRddhinuM mukhya kAraNa 20 prabhu hovAthI prabhune "ara' kahevAya che.) sarva tIrthakaro sarvottama-kulamAM vRddhine karanArA tarIke ja janma le che. tethI vizeSa kAraNa kahe che ka gAthArtha :- (pazcAI) mAtA svapnamAM mahAmUlyavAnuM evA ArAne jue che te kAraNathI ara nAma paDyuM. TIkArtha - prabhunA garbhamAM AvatAM mAtAe svapnamAM sarvaratnamaya atyaMta suMdara ane moTA 25 pramANavALo Ara (gADAnA paiDAnuM lAkaDuM) joyo. tethI ara nAma pADavAmAM AvyuM. (saMskRtamAM ara bolAya, gujarAtImAM Ara bolAya.) /1088 have malli pariSadAdi mallono jaya karelo hovAthI prabhu malli kahevAyA. ahIM 12. rUAnI :, karU. sAmaciM sarveDabrevaMvithaDa, vizeSa: punaH- 64. mAthAI - manoda Dagyunnata mahIpradeze stUpaM ratnavicitraM svapne dRSTvA pratibuddhA tena tasya kunthuriti nAma kRtaM / idAnImaraH / 55. tatra 30 sarve'pi sarvottame kule vRddhikarA eva jAyante, vizeSaH punaH-56. pazcArdhaM - garbhagate mAtrA svapne sarvaratnamayo'tisundaro'tipramANazca yasmAdarako dRSTastasmAdara iti tasya nAma kRtamiti / 57. idAnIM malliriti / 58. tatra sarvairapi Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malli vigere tIrthaMkaronA nAmanuM kAraNa (ni.-1089) * 47 pairIsaha malla rAgadosA ya Nihayatti sAmaNNaM, viseso varasurahimallasayaNaMmi Dohalo teNa hoi mallioi / vyAkhyA-( gAhaddhaM ) gabbhagae mAUe savvougavarasurahikusumamallasayaNijjo dohalo jAo, so ya devayAe paDisaMmANio dohalo, teNa se mallitti NAmaM kayaM / idAnIM muNisuvvayotti - tatra manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH tathA zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH 5 munizcAsau suvratazceti munisuvrataH, savve sumuNiyasavvabhAvA suvvayA yatti sAmaNNaM, visesojAyA jaNaNI jaM suvvayatti muNisuvvao tamhA // 1089 // vyAkhyA-(paMcchddhaM) gabbhagae NaM mAyA aIva suvvayA jAyatti teNa muNisuvvaotti gAma, gAthArtha: 68 / / "yANa miti tatra prAkRtazailyA chAndasatvAllakSaNAntarasambhavAcca pariSahopasargAdinamanA- 10 prAkRtazailIthI ane chAndasa prayoga hovAthI malli zabda banyo che. temAM sarva tIrthaMkaroe paNa pariSaharUpa malla ane rAga-dveSa jItyA che. tethI A sAmAnyalakSaNa che. vizeSa have jaNAve che gAthArtha :- (pUrvArdha) TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- prabhunA garbhamAM AvatAM mAtAne sarva RtuomAM utkRSTa surabhigaMdhavALA puSpomAMthI 15 banelI mALAorUpa zayyAmAM suvAno manoratha thayo, je devatAe pUrNa karyo. tethI temanuM nAma malli paDyuM. have munisuvrata - je jagatanI traNa kAlanI avasthAne mAne te muni. tathA zobhana che vrato jemane te suvrata. muni evA te suvrata te munisuvrata. sarva tIrthaMkaroe sarva bhAvo (jagatvartI sarva padArtho) sArI rIte jANelA che ane badhA tIrthaMkaro suvrata ja hovAthI nAmanuM A sAmAnya 20 kAraNa che. tethI have vizeSa jaNAve che gAthArtha :- (pazcA) TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- prabhunA garbhamAM AvatAM mAtA atyaMta suvratA thaI. mATe prabhunuM munisuvrata nAma paDyuM. 1089ii have nami - temAM prAkRtazailIthI, chAndasaprayoga hovAthI ane anyalakSaNano saMbhava 25 hovAthI m' dhAtunuM nima rUpa siddha thayuM che. pariSahopasargAdine dUra karanArA hovAthI nima nAma paDyuM. koI ahIM prazna kare che ke - pANinivyAkaraNa pramANe 'nami' rUpa siddha thatuM na 59. parISahamallA rAgadoSAzca nihatA iti sAmAnyaM, vizeSaH / 60 . ( gAthArdhaM ) garbhagate mAtuH sarvartukavarasurabhikusumamAlyazayanIye dohado jAtaH, sa ca devatayA pratisanmAnIto dohada:, tena tasya malliriti nAma kRtaM / havAnI munisuvrata kRti / 61. sarve sumukhitasarvamAvA: suvratAzrRti sAmAnyaM, vizeSaH / 62. (pazcAryaM ) 30 garbhagate mAtA'tIva suvratA jAteti tena munisuvrata iti nAma / 63. idAnIM namiriti / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) tramiriti / tathA cASTau vyAkaraNAnyaindrAdIni loke'pi sAmpratamabhidhAnamAtreNa pratItAnyeva, ataH katipayazabdaviSayalakSaNAbhidhAnatucche pANinimata eva nAgrahaH kArya iti, vyAsAdiprayuktazabdAnAmapi tenAsiddheH, na ca te tato'pi zabdazAstrAnabhijJA iti, kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH / tattha savvehivi parIsahovasaggA NAmiyA kasAya( yA ya)tti sAmaNNaM, visesohovAthI "nami' zabdaprayoga yogya nathI. A prazna sAme TIkAkAra samAdhAna ApatAM kahe che ke, pANinivyAkaraNa sivAya indrAdi ATha vyAkaraNonA paNa vartamAnamAM (je samaye TIkAnI racanA thaI te samaye) nAmo lokamAM saMbhaLAya che. tethI keTalAka zabdanA keTalAka artho, ane keTalAka ja lakSaNone jaNAvanAra hovAthI alpapramANavALA evA pANinimatamAM ja Agraha karavo yogya nathI. (Azaya e che ke pANinivyAkaraNamAM keTalAka zabdonuM ja kathana kareluM che, sarva zabdono 10 samAveza thayo nathI. vaLI, te zabdonA keTalAka ja artho ane keTalAka ja lakSaNo jaNAvyA che, paNa enA sivAyanA lakSaNo jaNAvyA nathI. pUrvapakSa :- bIjA lakSaNo che, evuM tame kevI rIte jANyuM ? samAdhAna :- vartamAnamAM te sivAyanA bIjA indrAdi ATha vyAkaraNonA nAmo paNa saMbhaLAya che. je bhUtakALamAM vidyamAna hatA atyAre nathI. saMbhavita che ke temAM evAM lakSaNo paNa ApyAM 15 hoya ke je pANinimAM na hoya, tethI pANini pramANe bhale rUpa siddha thatuM na hoya chatAM e rUpa anya vyAkaraNomAM ApelA anya lakSaNothI siddha thavAno saMbhava hovAthI pANinimAM ja Agraha karavo nahIM. pUrvapakSa - tamAruM eka nami rUpa siddha thatuM na hovA mAtrathI pANinine tuccha kahevuM zuM yogya che ke jethI teno Agraha rAkhavAno tame niSedha karo cho ? samAdhAna :- ahIM tenuM samAdhAna ApatAM TIkAkAra jaNAve che ke) vyAsamuni vigerevaDe prayoga karAyelA zabdonI paNa pANinivyAkaraNavaDe siddhi thatI nathI, tethI ame temAM Agraha rAkhavAno niSedha karIe chIe. (pUrvapakSa :- vyAsamuni vigere kadAca zabdazAstrane jANanArA na hovAthI asiddha zabdaprayoga thayo hoya evuM zuM saMbhavita nathI ?) samAdhAna :- pANinivyAkaraNa pramANe zabdonI siddhi thatI na hovAmAtrathI vyAsamuni vigere zabdazAstrane jANanArA nathI evuM paNa kahevuM ucita nathI. (arthAtu vyAsamuni vagere paNa zabdazAstrane jANanArA ja che ane chatAM evA prayoga karelA dekhAya che mATe jaNAya che ke pANinivyAkaraNamAM alpa lakSaNAdi ApelA che. tethI temAM ja Agraha rAkhavo nahIM.) vadhu prAsaMgika carcAthI saryuM. prastuta vAta vicArIe - temAM sarva tIrthakaroe pariSaha-upasargo ane 30 kaSAyo dUra karelA ja hovAthI nAmanuM A sAmAnya kAraNa che. vizeSakAraNa jaNAve che ke, 64. tatra sarvairapi parISahopasargA nAmitAH kaSAyAzca iti sAmAnyaM, vizeSaH - 25 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nami vigere tIrthaMkaronA nAmanuM kAraNa (ni.-1090) paNayA paccaMtanivvA daMsiyamitte jiNaMmi teNa namI / 65 vyAkhyA - ( gAhaddhaM ) ullaliehiM paccaMtapatthivehiM Nayare rohijjamANe aNNarAIhiM devI kucchie NamI uvavaNNo, tAhe devIe gabbhassa puNNasattIcoiyAe aTTAlamAroDhuM saddhA samuppaNNA, ArUDhA ya diTThA parapatthavehiM, gabbhappabhAveNa ya paNayA sAmaMtapatthivA, teNa se Namitti NAmaM kayaM / idANIM NemI, tatra dharmacakrasya nemivannemiH savvevi dhammacakkassa mIbhUyatti sAmaNNaM, viseso rivarayaNaM ca nemiM uppayamANaM tao nemI // 1090 // 67 vyAkhyA--( pacchddhaM ) gabbhagae tassa mAyAe ridvarayaNAmao mahaimahAlao gemI uppayamANo sumiNe diTThotti, teNa se riThThaNemitti NAmaM kayaM, gAthArthaH // 1090 // 68 "idANIM pAsotti, tatra pUrvoktayuktikalApAdeva pazyati sarvabhAvAniti pArzvaH pazyaka 10 1 , * 48 5 gAthArtha :- (pUrvArdha) TIDArtha pramANe bhAvo. TIDArtha :- duSTa, atyanta ( sImA praheze rahenArA) sevA anya rAbhakhovaDe nagara rughAyuM. te samaye namiprabhu mAtAnA garbhamAM hatA. garbhanI puNyazaktithI prerAyela mAtAne killAnI upara caDhavAnI icchA thaI. ane mAtA killA upara caDhyA. anya rAjAoe mAtAne joI. - garbhanA prabhAve (darzanamAtrathI ja) sAmaMta rAjAo namI paDyA. tethI prabhunuM nAma nami paDyuM. 15 have naimi dharmarUpa cakranA nemi jevA nemi. (arthAt gADAnA cakrano gherAvo=cakranI dhArAne nemi kahevAya che. enI jema prabhu dharmarUpa cakranA nemi che.) sarva tIrthaMkaro dharmarUpa cakranA nemirUpa ja che. tethI vizeSa jaNAve che gAthArtha :- (pazcArdha) TIDArtha pramANe bhAvo. TIkArtha :- prabhunA garbhamAM AvatAM mAtAe svapnamAM riSTaratnothI banAvela uMce uDato, 20 moTA pramANavALo nemi (cakranI dhAra) joyo. tethI prabhunuM nAma riSTanemi paDyuM. (riSTa zabda amaMgaLavAcI hovAthI. temAM 'Ja' no prakSepa karIne 'ariSTa' zabda thayo. tethI prabhu ariSTanemi hevAyAM // 1080ll have pArzva - temAM sarvabhAvone je jue che te pArzva, ahIM pUrve kahevAyela yuktinA samUhathI ja=prAkRtazailI, chAndasaprayoga ane lakSaNAntarano saMbhava hovAthI 'pArzva' zabda banyo 25 65. ( gAthArdhaM ) durlalitaiH pratyantapArthivairnagare rudhyamAne'nyarAjabhiH devyAH kukSau namirutpannaH, tadA devyA garbhasya puNyazakticoditAyA aTTAlakamAroDhuM zraddhA samutpannA, ArUDhA ca dRSTA parapArthivaiH, garbhaprabhAveNa ca praNatAH sAmantapArthivA:, tena tasya namiriti nAma kRtaM / idAnIM nemiH / 66. sarve'pi dharmacakrasya mIbhUtA iti sAmAnyaM, vizeSa: / 67. (pazcArdhaM ) garbhagate tasya mAtrA riSTaratnamayo mahAtimahAlayo nemirutpatan svapne dRSTa iti, tena tasya riSTanemiriti nAma kRtam / 68. idAnIM pArzva iti / 30 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 50 * Avazyaniyusti.rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-5) iti cAnye, tattha savve'vi savvabhAvANaM jANagA pAsagA yatti sAmaNNaM, viseso puNa sappaM sayaNe jaNaNI taM pAsai tamasi teNa pAsajiNo / vyAkhyA (gAhaddhaM) gabbhagae bhagavaMte telokkabaMdhave sattasiraM NAgaM sayaNijje NivijjaNe mAyA se suviNe diTThatti, tahA aMdhakAre sayaNijjagayAe gabbhappabhAveNa ya etaM sappaM pAsiUNaM raNNo sayaNijje NiggayA bAhA caDAviyA bhaNio ya-esa sappo vaccai, raNNA bhaNiyaMkahaM jANasi ?, bhaNai-pecchAmi, dIvaeNa paloio, diTTho ya sappo, raNNA ciMtA-gabbhassa eso aisayappahAvo jeNa erise timirAMdhayAre pAsai, teNa pAsotti NAmaM kayaM / idANI vaddhamANo, tatrotpatterArabhya jJAnAdibhirvarddhata iti varddhamAnaH, tattha savvevi NANAiguNehiM vaDDaitti, viseso puNa vaDDai nAyakulaMti a teNa jiNo vaddhamANutti // 1091 // vyAkhyA-gabbhagaeNa bhagavayA NAyakulaM viseseNa dhaNeNa vaDDiyAiyaM teNa se NAma kayaM vaddhamANetti, gAthArthaH // 1091 // che. keTalAka pazyaka zabda kahe che. temAM sarva tIrthakaro sarva bhAvone jANanArA ane jonArA che tethI A sAmAnya kAraNa che. mATe have vizeSane kahe che ? thArtha :- (pUrvAdha) TIAI pramANa jAvo. TIkArtha :- traNa lokanA baMdhu samAna prabhu garbhamAM AvyA pachI mAtAe nirjana zadhyAne viSe rahelA saptaphaNAvALA sApane svapnamAM joyo. tathA zayyAne viSe rahelI mAtAe aMdhakAramAM garbhanA prabhAve potAnI tarapha AvatA sApane joIne zayyAmAMthI bahAra nIkaLelA rAjAnA hAthane pAcho upara caDhAvyo ane kahyuM ke - "sApa jAya che." rAjAe pUchyuM "kevI rIte te yu ?" hevIme yuM - "bhane hepAya che." 2%Ame hI54no zarIne sApane yo. rAjAne vicAra Avyo ke - "A garbhano ja viziSTa prabhAva che ke je AvA gADha aMdhakAramAM paNa jue che." tethI prabhunuM nAma pArzva paDyuM. have vardhamAna - janmathI laIne je jJAnAdivaDe vadhe te vardhamAna. sarva tIrthakaro jJAnAdiguNovaDe vRddhi pAme che. tethI vizeSa jaNAve che ke : thArtha :- (pazcAdha) TIartha prabhA vo.. TIkArtha :- prabhunA garbhamAM AvatAM dhanavaDe jJAnakula vizeSa karIne vadhavA lAgyuM. tethI 15 20 25 69. tatra sarve'pi sarvabhAvAnAM jJAyakAH pazyakAzceti sAmAnyaM, vizeSaH punaH / 70. (gAthA)) garbhagate bhagavati trailokyabAndhave saptazirasaM nAgaM zayanIye nirvijane mAtA dRSTavatI tasya svapna iti, tathA'ndhakAre zayanIyagatayA garbhaprabhAveNa cAgacchantaM sarpa dRSTvA rAjJaH zayanIyAnnirgato bAhuzcaTApito bhaNitazca-eSa sarpo 30 vrajati, rAjJA bhaNitaM-kathaM jAnAsi ?, bhaNati-pazyAmi, dIpena pralokitaH, dRSTazca sarpaH, rAjJazcintA-garbhasya eSo'tizayaprabhAvo yenedRze timirAndhakAre pazyati, tena pArzva iti nAma kRtam / idAnIM vardhamAnaH / 71. tatra sarve'pi jJAnAdiguNairvardhanta iti vizeSaH punaH- 72. garbhagatena bhagavatA jJAtakulaM vizeSeNa dhanena vardhitaM tena tasya nAma kRtaM vardhamAna iti / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ covIsa tIrthakaro pAse prasAdanI yAcanA (sU.-5) * 51 evametAvatA granthena tisro'pi mUlasUtragAthA vyAkhyAtA iti // adhunA sUtragAthaiva evaM mae abhithuA vihuyarayamalA phiinnjrmrnnaa| cauvIsaMpi jiNavarA titthayarA me pasIyaMtu // 5 // (sU.) asyA vyAkhyA-'evam' anantaroktena 'mae' ityAtmanirdezamAha, 'abhiSTutA' iti Abhimukhyena stutA abhiSTutA iti, svanAmabhiH kIrtitA ityarthaH, kiMviziSTAste ?- 5 'vidhUtarajomalA:' tatra rajazca malazca rajomalau vidhUtau-prakampitau anekArthatvAdvA apanItau rajomalau yaiste tathAvidhAH, tatra badhyamAnaM karma rajo bhaNyate pUrvabaddhaM tu mala iti, athavA baddhaM rajaH nikAcitaM malaH, athaveryApathaM rajaH sAmparAyikaM mala iti, yata evaivambhUtA ata eva prakSINajarAmaraNAH, kAraNAbhAvAdityarthaH, tatra jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM tu praanntyaagnakSai, pkSIne rAmara reSAM te tathavidhARturvizatirapi, pizabdAttapi , ninavara:' 10 zrutAdijinapradhAnAH, te ca sAmAnyakevalino'pi bhavanti ata Aha-tIrthakarA iti, etatsamAnaM pUrveNa, 'me' mama, kiM ?-'prasIdantu' prasAdaparA bhavantu, syAt- kSINaklezatvAnna pUjakAnAM vardhamAna nAma paDyuM. 1091ii A pramANe ATalA zlokovaDe mULasUtranI traNe gAthAonuM vyAkhyAna karyuM. * avataraNikA :- have sutragAthA ja jaNAve che ke 15. sUtrArtha :- A pramANe mArAvaDe stavanA karAyelA, raja ane mala vinAnA, nAza pAmyA che jarA-maraNa jemanA, jinomAM uttama evA covIse tIrthakaro mArI upara prasanna thAo. TIkArtha :- hamaNAM ja kahevAyelA prakAre, "mArAvaDe" A zabda potAne ja jaNAvanAro che. abhimukhyatAe stavanA karAyelA arthAt svanAmovaDe kIrtana karAyelA, pAchA kevA ? to ke - 'vidhUtarajamala' arthAtu dUra karAyelA che raja ane mala jemanAvaDe tevA, ahIM badhyamAna karmo 20 raja tarIke ane pUrvabaddha karmo mala tarIke jANavA. athavA baddhakarmo raja tarIke ane nikAcita ke mala tarIke jANavA. athavA IryApathika karma (11mA vigere guNasthAnake yoga pratyayika je karma baMdhAya te) raja tarIke ane sAmparAyika karma (10mA guNasthAnaka sudhI kaSAyapratyayika je baMdhAya te) mala tarIke jANavA. je kAraNathI vidhUtarajamala che te kAraNathI ja prakSINajarAmaraNa che, arthAt kAraNano abhAva thavAthI jarA-maraNa jenA nAza pAmyA che tevA, ahIM jarA eTale 25 uMmarahAni vRddhAvasthA ane maraNa eTale prANa no tyAga thavo. nAza pAmyA che jarA-maraNa jemanAM te prakSINajarA-maraNa (e pramANe samAsa jANavo.), covIse paNa, ahIM "paNa" zabdathI covIsa sivAyanA anya tIrthakaro paNa grahaNa karavA. jinavara eTale zrutajina, avadhijina vigere jinomAM pradhAna. AvA to sAmAnya kevalio paNa hoI zake che. tethI kahe che ke - tIrthakaro, ahIM tIrthakarazabdanI vyAkhyA pUrve je karI tene samAna ja che. mArA para zuM? prasAdapara thAo 30 (arthAt mArI upara prasanna thAo, ahIM TIkAno anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) zaMkA - "kleza kSINa thayela hovAthI ja tIrthakaro pUjakone bhaktone prasAda ApanArA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 52 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) prasAdadAste hi / tacca na yasmAttena pUjyAH klezakSayAdeva // 1 // yo vastutaH prasIdati roSamavazyaM sa yAti nindAyAm / sarvatrAsamacittazca sarvahitadaH kathaM sa bhavet ? // 2 // tIrthakarAstviha yasmAdrAgadveSakSayAtrilokavidaH / svAtmaparatulyacittAzcAtaH sadbhiH sadA pUjyAH // 3 // zItArditeSu ca yathA dveSaM vahnirna yAti rAgaM vA / nA''hvayati vA tathA'pi ca tamAzritAH 5 sveSTamaznuvate // 4 // tadvattIrthakarAn ye tribhuvanabhAvaprabhAvakAn bhaktyA / samupAzritA janAste bhavazItamapAsya yAnti zivam // 5 // " etaduktaM bhavati yadyapi te rAgAdirahitatvAnna prasIdanti tathApi tAnuddizyAcintyacintAmaNikalpAnantaHkaraNazuddhayA abhiSTavakartRNAM tatpUrvikaivAbhilaSitaphalAvAptirbhavatIti gAthArthaH // 5 // tathA kittiyavaMdiyamahiA jee logassa uttamA siddhA / AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM kiMtu // 6 // (sU0) iyamapi sUtragAthaiva, asyA vyAkhyA-kIrtitAH-svanAmabhiH proktAH vanditA:-trividhayogena samyakstutAH mayetyAtmanirdeze, mahitA iti vA pAThAntaramidaM ca, mahitAH-puSpAdibhiH pUjitAH, nathI. (tethI teo pUjaya paNa nathI.) samAdhAna :- A vAta khoTI che kAraNa ke klezano kSaya thavAthI ja teo pUjaya che. /1/ 15 je (prazaMsA thatA) kharekhara prasanna thAya che te avazya niMdA thatA TheSa pAme che. ane mATe sarvatra asamacittavALA te sarvanuM hita karanArA kevI rIte thAya? (arthAtu na thAya.) rA. jayAre trilokane jANanArA tIrthakaro to je kAraNathI rAga-dveSano kSaya thavAthI svAtmA ane parane viSe tulya cittavALA che, te kAraNathI sajjanovaDe sadA pUjaya che. [34 jema ThaMDIthI pIDAyelA lokone viSe vahni draSane pAmato nathI ke rAgane pAmato nathI ke temane bolAvato nathI, to paNa 20 te vatine zaraNe gayelA loko potAnI icchita vastune pAme che. jo tema traNabhuvananA bhAvone jANanArA tIrthakaronI bhaktivaDe upAsanA karanArA loko saMsArarUpa ThaMDIne dUra karIne kalyANane=mokSane pAme che. pA" kahevAno bhAvArtha e che ke - jo ke te tIrthakaro rAgAdithI rahita hovAthI prasanna thatA nathI, to paNa acittvaciMtAmaNisamAna evA temane uddezIne aMtaHkaraNanI zuddhiArA stavanA karanArAone zuddhipUrvaka ja (arthAt zuddhi hovAthI jo icchita 25 phaLanI prApti thAya che. tathA 2. sUtrArtha - kIrtana karAyelA, vaMdAyelA, pUjAyelA evA je A lokamAM uttama siddha bhagavaMto che teo Arogya mATe bodhilAbha ane te mATe uttama evI bhAvasamAdhine Apo. TIkArtha :- A paNa sUtragAthA ja che. tenI vyAkhyA A pramANe che kIrtana karAyelA eTale pota-potAnA nAmovaDe uccAra karAyelA, vaMdAyelA eTale trividhayoga vaDe samyapha stavanA 30 karAyelA, "mArAvaDe' A zabda potAnonastuti karanArano nirdeza kare che athavA "mahitA' e pramANeno pAThAntara jANavo. (arthAt "vittiya vaMdriya mayA' athavA 'vittiyavaMtiyami ' A rIte be pATho hovA joIe, tethI pAThAntara kahyo che.) "mahitA' eTale puSpo vigerevaDe Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vittiyavaMviya..... gAthAno artha (sU.-6) * 53 ka eta ityata Aha-ya ete 'lokasya' prANilokasya mithyAtvAdikarmamalakalaGkAbhAvenottamAHpradhAMnA, UrdhvaM vA tamasa ityuttamasaH, 'utprAbalyordhvagamanocchedaneSvi 'tivacanAt prAkRtazailyA punaruttamA ucyante, 'siddhA' iti sitaM dhmAtameSAmiti siddhA: - kRtakRtyA ityarthaH, arogasya bhAva ArogyaM - siddhatvaM tadarthaM bodhilAbhaH - pretya jinadharmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate taM sa cAnidAno mokSAyaiva prazasyata iti, tadarthameva ca tAvatkiM ?, tata Aha- samAdhAnaM samAdhiH 5 sa ca dravyabhAvabhedAd dvividhaH, tatra dravyasamAdhiryadupayogasvAsthyaM bhavati yeSAM vA'virodha iti, bhAvasamAdhistu jJAnAdisamAdhAnameva, tadupayogAdeva paramasvAsthyayogAditi, yatazcAyamitthaM dravyasamAdhivyavacchedArthamAha- varaM pradhAnaM bhAvasamAdhimityarthaH, asAvapi tAratamyabhedAdanekadhaiva ata Aha--uttamaM-sarvotkRSTaM dadatu- prayacchantu, Aha- kiM teSAM pradAnasAmarthyamasti ?, na, pUjAyelA, A rIte kIrtanAdi karAyelA koNa che ? te kahe che ke - jeo jIvonA samUharUpa 10 lokamAM mithyAtvAdi karmamalano kalaMka dUra thavAthI uttama=pradhAna che, athavA ajJAnarUpa aMdhakArathI jeo upara che te uttamasa, ahIM 't upasarga prAbalya, Urdhvagamana ane ucchedana arthamAM vaparAya che' evuM vacana hovAthI t no artha Urdhva karavAmAM Avyo che. uttamasa zabdanuM prAkRtazailIthI uttama rUpa thAya che. siddho eTale sitaM=baMdhAyela karma dhvAtaM=nAza pAmyuM che jemanuM te siddho eTale ke kRtakRtyo. (saMpUrNa anvaya A pramANe - kIrtana karAyelA, vaMdAyelA, 15 pUjAyelA evA jeo lokamAM uttama che athavA jeo aMdhakArathI upara che evA te siddho). arogano je bhAva te Arogya eTale ke siddhatva, te mATe bodhilAbha. bodhilAbha eTale paralokamAM jinadharmanI prApti. AvA siddhatva mATenA bodhilAbhane Apo. ane koIpaNa jAtanA niyANA vinAno bodhilAbha e mokSa mATe ja prazaMsA karAyelo che (arthAt mokSa mATe ja thAya che.) 20 Avo bodhilAbha na maLe tyAM sudhI zuM ? tethI kahe che ke samAdhAna eTale samAdhi (arthAt cittanuM svAsthya.) te dravya-bhAvanA bhedathI be prakAre che. temAM jenA upayogathI cittanuM svAsthya prApta thAya te dravyasamAdhi athavA je dravyono avirodha-samAdhAna hoya (jema ke dUdha ane tela e virodhI dravya che jene khAvAthI asvAsthya thAya.) tathA jJAnAdivaDe je cittanuM svAsthya te bhAvasamAdhi jANavI, kAraNa ke te jJAnAdinA upayogathI ja paramasvAsthyanI prApti thAya che. 25 Ama je kAraNathI A samAdhi be prakAre che te kAraNathI dravyasamAdhinI bAdabAkI karavA mATe mULamAM 'vara' vizeSaNa mUkyuM che eTale pradhAna evI samAdhi arthAt bhAvasamAdhi. jo ke A bhAvasamAdhi paNa tAratamyanA bhedathI aneka prakAranI che mATe mULamAM 'uttama' vizeSaNa che. eTale sarvotkRSTa bhAvasamAdhine Apo. (saMpUrNa anvaya - kIrtanAdi karAyelA evA siddha bhargavato mokSa mATenA bodhilAbhane Apo ane te bodhilAbha na maLe tyAM sudhI sarvotkRSTa 30 bhAvasamAdhi=cittanA svAsthyane Apo.) zaMkA :- zuM siddhabhagaMvatonuM A badhuM ApavAnuM sAmarthya che ? Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AvazyakaniryuktiharibhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) kimarthamevamabhidhIyata iti ?, ucyate, bhaktyA, vakSyati ca-'bhAsA asaccamosA' ityAdi, navaraM tadbhaktyA svayameva tatprAptirupajAyata iti kRtaM vistareNeti gAthArthaH // 6 // ... vyAkhyAtaM lezataM idaM sUtragAthAdvayam, adhunA sUtrasparzikayA * pratanyate, tatrAbhiSTavakIrtanaikArthikAni pratipAdayannAha thuithuNaNavaMdaNanamaMsaNANi egaTThiANi eyANi / kittaNa pasaMsaNAvi a viNayapaNAme a egaTThA // 1092 // vyAkhyA-stutiH stavanaM vandanaM namaskaraNam ekAthikAnyetAni, tathA kIrtanaM prazaMsaiva vinayapraNAmau ca ekAthikAnIti gAthArthaH // 1092 / / sAmprataM yaduktam 'uttamA' iti tadvayAcikhyAsuridamAha micchattamohaNijjA nANAvaraNA carittamohAo / tivihatamA ummukkA tamhA te uttamA huMti // 1093 // vyAkhyA-mithyAtvamohanIyAt tathA jJAnAvaraNAttathA cAritramohAd iti, atra mithyAtvamohanIyagrahaNena darzanasaptakaM gRhyate, tatrAnantAnabandhinazcatvAraH kaSAyAstathA mithyAtvAditrayaM ca jJAnAvaraNaM matijJAnAdyAvaraNabhedAt paJcavidhaM, cAritramohanIyaM punarekaviMzatibhedaM, taccAnantA samAdhAna :- nA, nathI. zaMkA :- to zA mATe A rIte tame prArthanA karo cho ? samAdhAna :- bhaktivaDe AvI prArthanA karIe chIe, AgaLa (gA. 109pamAM) kaheze ke A rItanI prArthanA e asatyAmRSAbhASA che... vigere. Ama siddhonuM jo ke dAnasAmarthya nathI. paraMtu temanA pratyenI bhaktithI svayaM ja bodhilAbhAdinI prApti thAya che. vadhu vistArathI saryuM. 10 20 sUtra-6lI. 25 avataraNikA :- saMkSepathI A baMne sUtragAthAo (sUtra pa-6)nuM vyAkhyAna karyuM. have sUtrasparzikaniyuktivaDe artha vistArAya che. temAM stavanA ane kIrtana zabdanA ekArthika nAmonuM pratipAdana karatA kahe che ke, gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- stuti, stavana, vaMdana ane namaskAra e ("stavanA' zabdanA) ekArthika nAmo che. tathA kIrtana, prazaMsA, vinaya ane pramANa e ( kIrtanazabdanA) ekArthika nAmo che. 109rA avataraNikA :- have pUrve je 'uttama' kahyuM, tenI vyAkhyA karavAnI icchAvALA kahe che ke gAthArtha :- mithyAtvamohanIya, jJAnAvaraNa ane cAritramohanIya A traNa prakAranA aMdhakArathI mUkAyelA hovAthI teo uttama che. TIkArtha :- mithyAtvamohanIyathI tathA jJAnAvaraNathI tathA cAritramohanIyathI, ahIM mithyAtvamohanIyanA grahaNathI darzanasaptaka eTale ke anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo, ane mithyAtvAditrika grahaNa karela che. jJAnAvaraNa e matijJAnAdinA AvaraNanA bhedathI paMcavidha jANavuM. tathA 30 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArogyabodhilAbhanI prArthanA niyANuM nathI (ni.-1094) * 55 nubandhirahitA dvAdaza kaSAyAstathA nava nokaSAyA iti, asmAdeva yatastrividhatamasaH, kim ?unmunA:-prAvancena muttA:, pRthabhUtA nRtyartha:, tasmAtte bhAvanta:, vim ?, uttamA bhavanti, UrdhvaM tamovRtteriti gAthArthaH // 1093 // sAmprataM yaduktaM 'ArogyabodhilAbha 'mityAdi, atra bhAvArthamaviparItamanavagacchannAhaAruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM ca me diMtu / kiM nu hu niANameaM ti ?, vibhAsA ittha kAyavvA // 1094 // 5 vyAkhyA-ArogyAya bodhilAbhaH ArogyabodhilAbhastaM, bhAvArtha: prAgukta eva tathA samAdhivaramuttamaM ca 'me' mama dadatviti yaduktam, atra kAkvA pRcchati - ' kiM nu hu NiyANameaM' ti tatra kimiti paraprazre, nu iti vitarke, hu tatsamarthane, nidAnametaditi ? - yaduktamArogyAdi vavatu, viniyAnamanamanena, sUtre pratiSiddhatvAt, na cer vyarthamevoghvAraLamiti, murA 10 'vibhAsA ettha kAryavva' tti vividhA bhASA vibhASA-viSayavibhAgavyavasthApanena vyAkhyetyarthaH, satra taMvyA, mitta bhAvanA--tevuM nivAna, maMvadhahetutvA mAvAt, tathA--imithyAvInAvirati cAritramohanIya e anaMtAnubaMdhI sivAyanA bAra kaSAyo ane nava nokaSAyo maLI ekavIsa prakAranuM jANavuM. je kAraNathI A traNa prakAranA aMdhakArathI zuM che ? te kahe che - unmukta che arthAt prabaLatAthI (=atyaMta) mukta thayA che, te kAraNathI te siddha bhagavaMto uttama che, kAraNa ke teo tamovRttithI Urdhva UThelA che. 1093 avataraNikA :- have je kahyuM hatuM ke 'ArogyabodhilAbha'... vigere, A viSayamAM samyag bhAvArthane nahIM jANato pUrvapakSa kahe che gAthArtha :- "ArogyabodhilAbha ane utkRSTa evI bhAvasamAdhi mane Apo" zuM A niyANuM che ? A viSayamAM viSayavibhAganI vyavasthAvaDe vyAkhyA karavA yogya che. TIkArtha :- "Arogya mATeno je bodhilAbha te ArogyabodhilAbha. bhAvArtha pUrve kahevAI gayo' ja che. tathA uttama varasamAdhi mane Apo" evuM je pUrve kahyuM, e viSayamAM pUrvapakSa arthApattithI prazna pUche che ke- " inu du LiyALameLaM ?" ahIM hri e pUrvapakSano prazna jaNAvanAra che. 'su'e vitarkamAM che (arthAt pUrvapakSano eka vicAra jaNAvanAra che.) 'du' e pUrvapakSanA vicAranuM samarthana karanAra che. (arthAt pUrvapakSa ema ja mAne che ke A niyANuM ja 25 hovuM joIe.) 'ArogyabodhilAbhAdi Apo' evuM je kahyuM e zuM niyANuM che ? jo niyANuM hoya to enAthI saryuM, kAraNa ke sUtramAM niyANuM karavAno niSedha che. (mATe tamAruM A uccAraNa e vyartha lAge che.) 15 20 samAdhAna :- A vyartha uccAraNa nathI. ahIM vibhASA karavA yogya che, arthAt viSayanA vibhAgonI vyavasthA karavAvaDe vyAkhyA karavA yogya che. ahIM bhAvArtha e che ke A rItanI 30 prArthanA e karmabaMdhanuM kAraNa na hovAthI niyANArUpa nathI. (zaMkA :- te karmabaMdhanuM kAraNa kema nathI ?) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) pramAdakaSAyayogA bandhahetavaH, na ca muktiprArthanAyAmamISAmanyatarasyApi sambhava iti, na ca vyarthameva taduccAraNamiti, tato'ntaHkaraNazuddheriti gAthArthaH // 1094 // Aha-na nAmedamitthaM nidAnaM, tathApi tu duSTameva, katham ?, iha stutyA ArogyAdipradAtAraH syurna vA ?, yadyAdyaH pakSasteSAM rAgAdimattvaprasaGgaH, atha caramaH tata ArogyAdipradAnavikalA 5 iti jAnAnasyApi prArthanAyAM mRSAvAdadoSaprasaGgaH iti, na, itthaM prArthanAyAM mRSAvAdAyogAt, tathA cAha 10 bhAsA asaccamosA navaraM bhattIi bhAsiA esA / nahu khINapijjadosA diMti samAhiM ca bohiM ca // 1095 // vyAkhyA - bhASA asatyAmRSeyaM vartate sA cAmantraNyAdibhedAdanekavidhA, tathA coktam'AmaMtaNi ANavaNI jAyaNi taha pucchaNI ya pannavaNI / paccakkhANI bhAsA bhAsA icchAlomA ya // 1 // aNabhiggahiyA bhAsA bhAsA ya abhiggahaMmi boddhavvA / saMsayakaraNI bhAsA voyaDa avvoyaDA ceva // 2 // " ityAdi, tatreha yAcanyA'dhikAra iti yato yAJcAyAM 44 samAdhAna H- kAraNa ke mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e baMdhanA kAraNo che. ane muktinI prArthanAmAM AmAMnA ekapaNa kAraNano saMbhava nathI mATe karmabaMdhanuM kAraNa 15 nathI. zaMkA :- jo A rIte te niyANuM nathI to pachI AvuM uccAraNa e to vyartha ja gaNAya. samAdhAna :- nA, A prArthanAthI aMtaHkaraNanI zuddhi thatI hovAthI e uccAraNa vyartha banatuM nathI. 510945 avataraNikA :- zaMkA :- (calo mAnI laIe ke ) A pramANe A niyANuM nathI chatAM 20 e duSTa ja che. kema ? kAraNa ke AvI stutivaDe teo ArogyAdine ApanArA thAya che ke nathI thatA ? jo kaho ke thAya che, to teo rAgAdimAn che evuM mAnavAno prasaMga Ave. have jo kaho ke 'nathI ApatA' to 'ArogyAdinuM dAna karatA nathI' evuM jANavA chatAM AvI prArthanA karavAmAM mRSAvAdarUpa doSano prasaMga Ave. samAdhAna :- AvA prakAranI prArthanAmAM mRSAvAdano yoga thato na hovAthI tamArI zaMkA 25 yogya nathI. kahyuM che gAthArtha :- A prArthanA e asatyAmRSA bhASA che, chatAM bhaktithI bolAyelI che. rAgadveSano kSaya karanArA siddho kaMI samAdhi ane bodhi ApatA nathI. TIkArtha :- A asatyAkrRSA che ane te AmaMtraNI vigere aneka prakAranI che. kahyuM che - "AmaMtraNI, AjJApanI, yAcanI, pRcchanI, prajJApanI, pratyAkhyAnI, icchAnulomA // 1 // 30 anabhigRhItA, abhigRhItA, saMzayakaraNI, pragaTabhASA ane apragaTabhASA // 2 // vigere. 73. AmantraNI AjJApanI yAcanI tathA pracchanI ca prajJApanI / pratyAkhyAnI bhASA bhASecchAnulomA ca // 1 // anabhigRhItA bhASA bhASA cAbhigrahe boddhavyA / saMzayakaraNI bhASA vyAkRtA'vyAkRtaiva // 2 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinero jJAnAdiupadezadAtA che (ni.-1096) * 57 vataMte, kuta-mAru vodinA samadivaramuttama liMta tti ! mada-virahitatvajAroprdaanviklaaste, tatazca kimanayeti ?, ucyate, satyametat, navaraM bhaktyA bhASitaiSA, anyathA naiva 'kSINapremadveSAH' kSINarAgadveSA ityarthaH, 'dadati' prayacchanti, kiM na prayacchanti ?, ata Aha-samAdhi ca bodhiM ceti gAthArtha : // 1095 // kiM ca.. jaM tehiM dAyavvaM taM dinnaM jiNavarehiM savvehiM / daMsaNanANacarittassa esa tivihassa uvaeso // 1096 // vyAkhyA-yattairdAtavyaM taddattaM jinavaraiH 'sarvaiH' RSabhAdibhiH pUrvameva, kiM ca dAtavyaM ?darzanajJAnacAritrasya sambandhibhUtaH ArogyAdiprasAdhaka eSa trividhasyopadezaH, iha ca darzanajJAnacAritrasyetyuktaM, mA bhUdidamekameva kasyacitsampratyaya ityatastavyudAsArthaM trividhasyetyAheti 10 TthArtha: I? 02ddA , ____Aha-yadi nAma dattaM tataH kiM sAmpratamabhilaSitArthaprasAdhanasAmarthyarahitAste ?, tatazca (TIppaNI + dazavai. e.-7, ni. gA. 276-277) temAM ahIM yAcanI evI bhASAvaDe adhikAra che, kAraNa ke 'Arogya, bodhilAbha ane uttama samAdhivara Apo" e prArthanA yAcanI bhASA che. zaMkA - rAgAdirahita hovAthI te bhagavaMto ArogyAdinuM dAna ApanAra nathI. to AvI 15 yAcanA zA mATe karavI ? ' samAdhAna - tamArI vAta sAcI che. paraMtu A bhASA bhaktivaDe bolAyelI jANavI. bAkI kSINarAga-dveSa evA bhagavaMto ApatA nathI. zuM ApatA nathI ? te kahe che- samAdhi ane bodhi ApatA nathI. (kahevAno Azaya e che ke prabhu rAga-dveSa vinAnA hovAthI samAdhi ane bodhi ApavAnA nathI, chatAM je prArthanA karAya che te pAchaLa bhakti sivAya bIjuM koI kAraNa nathI.) 20 l/1095. vaLI, gAthArtha - je emane devAnuM hatuM, te jJAna-darzana-cAritrarUpa trikano upadeza to pUrve sarva SabhAdi jinezvaroe ApI ja dIdho che. - TIkArya :- je temanAvaDe devA yogya hatuM te to sarva RSabhAdi jinavaroe pUrve ja ApI dIdhuM che. te zuM hatuM ? te kahe che - ArogyAdine sAdhI ApanAra evo darzana-jJAna-cAritra 25 saMbaMdhI upadeza jinavaroe ApI dIdho che. ahIM "pharzana-jJAna-vAritrI' e pramANe ekavacana karyuM hovAthI A traNe eka ja che evo koIne bhrama na thAya te mATe trividha" arthAt 'traNeno vizeSaNa mUkyuM che. 1096ll avataraNikA : zaMkA - jo prabhue je devA yogya che te upadeza ApI dIdho che, to have zuM teo icchita vastune sAdhI ApanAra evA sAmarthyathI rahita che ? ane jo rahita hoya to 30 * mokSamArgakAraNamiti jJAnaviSayaH / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 4 Avazyakaniryukti-haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) tadbhaktiH kvopayujyate iti ?, atrocyate - bhattIi jiNavarANaM khijjaMtI pavvasaMciA kammA / AyarianamukkAreNa vijjA maMtA ya sijhaMti // 1097 // vyAkhyA-'bhaktyA' antaHkaraNapraNidhAnalakSaNayA 'jinavarANAM' tIrthakarANAM sambandhinyA 5 hetubhUta, liMka ?, "kSIyanta' sarva pratipadyanta 'pUrvagrutAni' nevImavopAttAna "maNi' jJAnAvaraNAdIni, itthaMsvabhAvatvAdeva tadbhakteriti, asminnevArthe dRSTAntamAha-tathAhi-AcAryanamaskAreNa vidyA mantrAzca siddhyanti tadbhaktimatassattvasya, zubhapariNAmatvAttatsiddhipratibandhakakarmakSayAditi bhAvanIyaM, gAthArthaH // 1097 // ____atassAdhvI tadbhaktiH, vastuto'bhilaSitArthaprasAdhakatvAd, ArogyabodhilAbhAderapi 10 tatrirvacaitvA, tathA vA bhattIi jiNavarANaM paramAe khINapijjadosANaM / / AruggabohilAbhaM samAhimaraNaM ca pAvaMti // 1098 // .. vyAkhyA-bhaktyA jinavarANAM, kiMviziSTayA ?-'paramayA' pradhAnayA bhAvabhaktyetyarthaH, 'kSINapremadveSANAM' jinAnAM, kim ?, ArogyabodhilAbhaM samAdhimaraNaM ca prApnuvanti prANina 15 temanI bhakti zuM kAma lAge? (arthAt kayuM phala ApanArI thAya ?) A zaMkAnuM have samAdhAna Ape che ? gAthArtha - jinavaronI bhakti karavAthI pUrvasaMcita karmo nAza pAme che. AcAryane namaskAra karavAthI vidyA ane maMtra siddha thAya che. TIkArtha :- tIrthakarasaMbaMdhI hetubhUta evI aMtaHkaraNanA praNidhAnarUpa bhaktivaDe, zuM? te kahe 20 che - kSaya pAme che. (koNa? te kahe che -) aneka bhavothI bhegA karAyelA jJAnAvaraNAdi karmo kSaya pAme che. kAraNa ke karmano nAza karavo e prabhubhaktino svabhAva che. A arthamAM daSTAnta jaNAve che - AcAryane namaskAra karavAthI vidyA ane maMtra siddha thAya che, kAraNa ke AcArya pratyenI bhaktivALA jIvane zubha pariNAma hovAthI vidyA-maMtranI siddhinA pratibaMdhaka karmono kSaya thAya che. 109zA AthI tIrthakaranI bhakti paNa prazaMsanIya che, kAraNa ke icchita arthane 25 sAdhI ApanAra che ane Arogya, bodhilAbhAdinI paNa tenAthI prApti thAya che. (TIkArthano anvaya gAthArtha pramANe jANavo.). avataraNikA :- A ja vAtane kahe che ke, gAthArtha :- kSINa thayA che rAga-dveSa jemanA evA jinavaronI utkRSTa bhaktithI jIvo Arogya, bodhilAbha ane samAdhimaraNa pAme che. 30 TIkArtha - jinavaronI bhaktivaDe, kevI bhaktivaDe ? - pradhAna bhaktivaDe arthAta bhAvabhakti vaDe, (jinavaro kevA che? -) rAga-dveSa jenA nAza pAmyA che evA jinonI, zuM prApta thAya che ? Arogya, bodhilAbha ane samAdhimaraNane jIvo pAme che. (anvaya gAthArtha pramANe karavo.) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAdI jIvane paralokamAM bodhinI aprApti (ni.-1099-1100) * 59 iti, iyamatraM bhAvanA - jinabhaktyA karmakSayastataH sakalakalyANAvAptiriti, atra samAdhimaraNaM ca. prApnuvantItyetadArogyabodhilAbhasya hetutvena draSTavyaM samAdhimaraNaprAptau niyamata eva tatprAptiriti gAthArtha: 56018 sAmprataM bodhilAbha prAptAvapi jinabhaktimAtrAdeva punarbodhilAbho bhaviSyatyeva, kimanena vartamAnakAladuSkareNAnuSThAnenetyevaMvAdinamanuSThAnapramAdinaM sattvamadhikRtyaupadezikamidaM gAthAdvayamAha-laddhilliaM ca bohiM akarito'NAgayaM ca patthaM / ph'00'' dacchisi jaha taM vibbhala ! imaM ca annaM ca cukkihisi // 1099 // laddhilliaM ca bohiM akariMto'NAgayaM ca patthaMto / annaMdAI bohiM labbhisi kayareNa mulleNa ? vyAdhrA-'tayiM ca' tti navyAM ca-prAmAM 6 vartamAnAne, aaN ?, 'vodhi' binadhrmpraaptim, 'akurvan' iti karmaparAdhInatayA sadanuSThAnena saphalAmakurvan 'anAgatAM ca' AyatyAmanyAM ca prArthayan kim ?, drakSyasi yathA tvaM he 'vihvala !' jaDaprakRte ! imAM cAnyAM bodhimadhikRtya, kiM ?, 'cukkihisi' dezIvacanataH bhrazyasi na bhaviSyatItyarthaH // 1099 // 5 10 bhAvArtha A pramANe che ke - jinabhaktivaDe karmano kSaya thAya che ane te karmakSayathI sakalakalyANanI prApti thAya che. ahIM 'samAdhimaraNa pAme che' evuM je kahyuM temAM A samAdhimaraNa 15 e Arogya, bodhilAbhanuM kAraNa jANavuM, kAraNa ke samAdhimaraNa prApta thatAM niyamathI bodhilAbhanI prApti thAya ja che. ||1098 // avataraNikA :- 'vartamAnamAM bodhilAbhanI prApti thaI hovA chatAM paNa jo jinabhaktimAtrathI ja pharI bodhilAbha prApta thavAno ja che to, vartamAnakALamAM duSkara evA (cAritra pAlanarUpa) anuSThAnane zA mATe karavuM ? (arthAt karavAnI koI jarUra nathI.)' A rIte 20 bolanArA, anuSThAnamAM pramAdI jIvane uddezIne graMthakArazrI aupadezika evI be gAthAo jaNAve che. gAthArtha :- prApta bodhine nahIM Acarato ane bhaviSyamAM bodhine icchato evo he jaDabuddhivALo ! tuM joje, A ane anya bodhine tuM cUkI jaIza. gAthArtha :-, prApta bodhine nahIM Acarato ane bhaviSyamAM bodhine icchato tuM have anya 25 bodhine kayA mUlyathI pAmIza ? TIkArtha :- vartamAnakALamAM (=A bhavamAM) prApta thayela, zuM prApta thayela ? bodhine eTale * ke jinadharmanI prAptine karmane parAdhIna thaIne samyagAcaraNa dvArA saphala nahIM karatAM, ane bhaviSyamAM (=pachInA bhavomAM) jinadharmanI prApti thAya evI prArthanA karatAM he vihnala ! he jaDasvabhAvavALA ! huM joje ke A ane anya bodhine AzrayI tuM cUkI jaIza. mULamAM 'vRtti' zabda dezIzabda 30 hovAthI artha A pramANe jANavo ke A bhavamAM prApta thayela jinadharmane Acarato na hovAthI A bhavanI bodhi niSphaLa jaze ane pachInA bhavomAM paNa bodhi tane prApta thaze nahIM. 1099 // na Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 anye tu 60 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) tathA labdhAM ca bodhimakurvannanAgatAM ca prArthayan, annaMdAiMti nipAta: asUyAyAm, vyAcakSate - anyAmidAnIM bodhiM lapsyasi kiM ?, katareNa mUlyena ?, iyamatra bhAvanA - bodhilAbhe sati tapaHsaMyamAnuSThAnaparasya pretya vAsanAvazAttattatpravRttireva bodhilAbho'bhidhIyate, tadanuSThAnarahitasya punarvAsanA'bhAvAttatkathaM tatpravRttiriti bodhilAbhAnupapattiH, syAdetad, evaM satyAdyasya bodhilAbhasyAsambhava evopanyastaH, vAsanA'bhAvAt na, anAdisaMsAre rAdhAvedhopamAnenAnAbhogata eva kathaJcitkarmakSayatastadavApterityetadAveditamevopodghAta ityalaM vistareNeti gAthAyArtha: 561005 tasmAtsati bodhilAbhe tapassaMyamAnuSThAnapareNa bhavitavyaM, na' yatkiJciccaityAdyAlambanaM cetasyAdhAya pramAdinA bhavitavyamiti, tapassaMyamodyamavatazcaityAdiSu kRtyAvirAdhakatvAt, tathA 10 cADa.-- (tenuM kAraNa have pachInI gAthAmAM jaNAve che.) prApta bodhine nahIM AcaratAM ane bhaviSyamAM bodhinI prArthanA karatAM (he jIva !), 'annavArUM'zabdano tiraskAra arthamAM nipAta jANavo. keTalAko A zabdano A pramANe artha kahe che ke - 'have anya bodhine' kayA mUlyavarDa prApta karIza. ahIM bhAvArtha A pramANe jANavo ke -- 15 jinadharmanI prApti thayA pachI tapapradhAna saMyamanA anuSThAno karavAmAM udyamI jIva te te anuSThAnonA saMskArane kAraNe pachInA bhavamAM pharI te te anuSThAnomAM je pravRtti kare che te pravRtti ja bodhilAbha kahevAya che. paraMtu je jIva A bhavamAM anuSThAno karato nathI. tevA jIvane anuSThAnonA saMskAra paNa paDatA nathI ane te saMskAronA abhAvane kAraNe pachInA bhavamAM te te anuSThAnomAM pravRtti paNa kyAMthI thAya ? arthAt na thAya. tethI pachInA bhavamAM bodhilAbhanI prApti paNa AvA 20 jIvane thAya nahIM. zaMkA :- jo saMskAranA kAraNe pachInA bhavamAM bodhilAbha thato hoya, to jIvane anAdisaMsAramAM sau prathama vAra je jinadharmarUpa bodhino lAbha thAya che teno paNa asaMbhava ja thayo arthAt prathama vArano bodhilAbha paNa thavo joIe nahIM kAraNa ke pUrvabhavomAM Aja dina sudhI kyAreya jinadharmanI prApti thaI na hovAthI saMskAra to paDyA ja nathI. samAdhAna :- eno asaMbhava nahIM thAya, kAraNa ke anAdisaMsAramAM rAdhAvedhanI jema anAbhogathI ja koIka rIte karmakSaya thatAM bodhilAbha thAya che A vAta pUrve upodghAtamAM (gA. 844mAM) jaNAvI dIdhI che. tethI vadhu vistArathI saryuM. 1100 avataraNikA :- tethI bodhinI prApti thayA pachI tapa-saMyamamAM udyamI thavA jevuM che, paraMtu cittamAM je te caitya vigerenuM AlaMbana laIne pramAdI banavA jevuM nathI, kAraNa ke tapa-saMyamamAM 30 udyamI jIva caityAdi sarvanA kRtyono avirAdhaka che. (ahIM Azaya e che ke caitya vigerenA kAryo karavAmAM ghaNA phAyadA che evuM vicArI tapa-saMyamamAM apramattatAnI upekSA karIne caityAdinA kAryomAM ota-prota thavAya nahIM, kAraNa ke tapa-saMyamamAM udyama karanAra jIve caityAdisaMbaMdhI kAryo 25 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa ane saMyamamAM udyamanI preraNA (ni.-1101) * ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pavayaNa sue a / savvesuvi teNa kayaM tavasaMjamamujjamaMteNaM // 1101 // vyAkhyA-caityakulagaNasaGkheSu tathA''cAryANAM ca tathA pravacanazrutayozca kiM ?, sarveSvapi tema tuM, tyamiti zamyate, na ?, tapa: saMvamoghamavatA sAdhuneti, tatra caityAniarhtprtimaalkssnnaani, kulaM - vidyAdharAdi, gaNaH- kulasamudAyaH saGghaH samasta eva sAdhvAdisaGghAtaH, AcAryAH-pratItAH, cazabdAdupAdhyAyAdiparigrahaH, bhedAbhidhAnaM ca prAdhAnyakhyApanArtham, evamanyatrApi draSTavyaM, pravacanaM-dvAdazAGgamapi sUtrArthatadubhayarUpaM zrutaM sUtrameva, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, eteSu sarveSvapi sthAneSu tena kRtaM kRtyaM yastapaHsaMyamodyamavAn vartate, iyamatra bhAvanA - ayaM hi niyamAt jJAnadarzanasampanno bhavati ayameva ca gurulAghavamAlocya caityAdikRtyeSu samyak pravartate yathaihikAmuSmikaguNavRddhirbhavati, viparItastu kRtye'pi pravartamAno'pyavivekAdakRtyameva 10 sampAdayati, atra bahu vaktavyamiti gAthArthaH // 1101 // evaM tAvadgataM sUtramUla evaM mae abhithue' tyAdi gAthAdvayaM, sAmprataM 61 paNa karyA ja kahevAya che.) A ja vAtane kahe che - gAthArtha :- je tapa-saMyamamAM udyamI che tenAvaDe caitya, kula, gaNa, saMgha, AcArya, pravacana ane zruta A sarvane viSe karavA yogya kAryo karAyelA jANavA. 5 15 TIkArtha :- caitya, kula, gaNa, saMgha, AcArya, pravacana ane zruta A badhAne viSe tenAvaDe kArya karAyeluM jANavuM, ke je sAdhu tapa-saMyamamAM udyamI hoya. temAM caitya eTale arhatpratimA. kula eTale vidyAdharanAmanuM kula vigere. gaNa eTale parivAra sahita evA aneka AcAryono samudAya. saMgha eTale sAdhu-sAdhvI vigere sarvano samudAya. AcArya e prasiddha ja che. 7 zabdathI upAdhyAyAdi jANavA. jo ke kula-gaNa vigeremAM AcArya vigereno samAveza thaI jato hovA chatAM te AcArya 20 vigerenuM prAdhAnya dekhADavA mATe judA grahaNa karyA che. A ja pramANe anyatra paNa=jyAM kula, gaNa kahyA pachI AcAryane kahevAmAM Ave tyAM tyAM te rIte jANavuM. pravacana eTale sUtra-artha ane tadubhayarUpa dvAdazAMgI zruta eTale sUtra ja. (ahIM pravacanamAM jo ke * sUtra AvI javA chatAM sUtranI pradhAnatA jaNAvavA zruta juduM grahaNa karyuM che, ema pUrve kahyA pramANe jANavuM.) 7 zabda svagata=caityAdisaMbaMdhI aneka peTAbhedone jaNAvavA mATe che. A sarva 25 sthAnonA je kAryo che te badhA tenAvaDe samApta karAyelA jANavA ke je tapa-saMyamamAM udyamavALo hoya. bhAvArtha e che ke tapa-saMyamamAM udyamI jIva niyamathI jJAna-darzanathI yukta che. ane Avo jIva ja guru-lAghavane (naphA-nukasAnane) vicArIne caityAdi kAryomAM samyag rIte pravarte che, ke jethI tenI A bhavamAM ane parabhavamAM guNavRddhi thAya. jyAre je jIva guru-lAghavane vicAryA vinA caityAdinA kRtyomAM pravarte che te avivekI hovAthI vAstavika rIte akRtyane ja 30 kare che. A viSayamAM ghaNuM kahevA jevuM che (paraMtu graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI.) 1101|| - avataraNikA :- A pramANe mUlasUtranI 'vaM maN amithu' vigere be gAthAonI vyAkhyA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) caMdesu nimmalayarA Aiccesu ahiaM payAsayarA / sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhi mama disaMtu // 7 // asya vyAkhyA - iha prAkRtazailyA ArSatvAcca paJcamyarthe saptamI draSTavyeti, candrebhyo nirmalatarAH, pAThAntaraM vA 'caMdehiM nimmalayara tti, tatra sakalakarmamalApagamAccandrebhyo nirmalatarA 5 kRti, tathA Avityeyodhi pramAsarA: prANA vA, kevalodyotena vizvaprakAzanAditi, vakSyati ca niryuktikAra : - ' caMdAiccagahANa 'mityAdi, tathA sAgaravarAdapi gambhIratarAH, tatra sAgaravaraH-svayambhUramaNo'bhidhIyate parISahopasargAdyakSobhyatvAt tasmAdapi gambhIratarA iti bhAvanA, sitaM dhmAtameteSAmiti siddhAH karmavigamAt kRtakRtyA ityarthaH, siddhi paramapadaprAptiM 'mama disaMtu' mama prayacchantviti sUtragAthArthaH // 7 // sAmprataM sUtrasparzika niyuktyainAmeva gAthAM lezato vyAkhyAnayannAha - caMdAiccagahANaM pahA payAsei parimiaM khittaM / kevalianANalaMbho logAlogaM pagAsei 5%0%0025 vyAkhyA----candrAdityagrahANA miti, atra grahA aGgArakAdayo gRhyante, 'prabhA' jyotsnA 10 karI. have sUtrArtha candro karatAM paNa nirmalatara, sUryo karatAM paNa adhika prakAzane karanArA, svayaMbhUramaNa samudra karatAM paNa gaMbhIra evA siddha bhagavaMto mane siddhine Apo. TIkArtha :- ahIM prAkRtazailI hovAne kAraNe tathA A Aryaprayoga hovAthI sUtramAM 'caMdrezu' e pramANe je saptamI vibhakti che te paMcamInA arthamAM jANavI. tethI 'candro karatAM paNa nirmalatara' e pramANe artha jANavo. athavA mUlamAM ja dhaMvesu' nI badale 'saMverdi e pramANe 20 pAThAntara jANavo. tethI 'sakala evA karmamalo dUra thavAthI candro karatAM nirbalatara' e pramANe artha jANavo. tathA kevalajJAnarUpa prakAzavaDe saMpUrNa vizvano prakAza karatA hovAthI sUryo karatAM adhika prakAza karanArA, (zA mATe adhika prakAza karanArA che ? AvI zaMkAnuM samAdhAna) niryuktikAra AgaLanI gAthAmAM kaheze- 'saMvAphanvAhALa...' vigere tathA zreSTha evA sAgarathI paNa gaMbhIratara, ahIM svayaMbhUramaNasamudra zreSTha sAgara tarIke jANavo. siddha bhagavaMto pariSaha ane 25 upasargo vigerethI akSobhya hovAthI sAgaravarathI paNa gaMbhIratara che. 15 62 * 30 - tathA taM=baMdhAyeluM evuM karma dhvAtaM=baLI gayuM che jemanuM te siddha arthAt karmo dUra thavAthI kRtakRtya evA te siddho paramapadanI prApti mane Apo. jJA avataraNikA :- have sUtrasparzikaniryukti dvArA A ja gAthAne saMkSepathI vyAkhyAna karatA kahe che gAthArtha :- candra, sUrya, ane grahonI prabhA parimita kSetrane prakAzita kare che. jyAre kevalajJAnano lAbha lokAlokane prakAzita kare che. TIkArtha :- ahIM grahazabdathI maMgalagraha vigere levA. A badhAnI-prabhA=prakAza e Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdana-adhyayanano prAraMbha * 63 'prakAzayati' udyotayati parimitaM kSetramityatra tAsthyAttadvayapadezaH, yathA maJcAH krozantIti, kSetrasyAmUrtatvena mUrtaprabhayA prakAzanAyogAditi bhAvanA, kevalajJAnalAbhastu lokAlokaM 'prakAzayati' sarvadharmerudyotayatIti gAthArthaH // 1102 // ukto'nugamaH, nayA: sAmAyikavad draSTavyA: \ rUti vArvitistavavA samAneti | vyAkhyAyAdhyayanamidaM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / janmapravAhahataye kurvantu jinastavaM bhavyAH // 1 // // iti zrIcaturviMzatistavAdhyayanaM sabhASyaniyuktivRttikaM samAptam // atha tRtIyaM vandanAdhyayanam sAmprataM caturviMzatistavAnantaraM vandanAdhyayanaM, tasya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNasAmAyikopadeSTraNAmarhatAmutkIrtanaM kRtam, iha tvarhadupadiSTasAmAyikaguNavata 10 eva vandanalakSaNA pratipatti: kAryeti pratipAdyate, yadvA-caturviMzatistave'rhadguNotkIrtanarUpAyA parimita kSetrane prakAzita kare che. ahIM "tAzcAttavyapareza' (arthAt temAM raheluM hovAthI te tenA vyapadezane pAme che.) nyAya che. jema ke mAcaDAM avAja kare che. (ahIM jo ke mAcaDAM upara rahelA loko avAja karatA hovA chatAM mAcaDAM avAja kare che ema bolAya che, tema sUrya vigere te kSetramAM rahela dravyone prakAzita karatA hovA chatAM kSetrane prakAzita kare che ema A nyAyathI 15 bolAya che. AvuM zA mATe bolavuM paDe che ? te kahe che-) kSetra amUrta che. tethI amUrta evA kSetrano mUrta evI prabhAvaDe (prabhA e pudgalAtmaka hovAthI mUrti che.) prakAza thaI zakato nathI. jyAre kevalajJAnano lAbha e to lokAlokane sarva dharmovaDe prakAzita kare che. (Azaya e che ke candra, sUrya vigere dvArA jIvane parimita kSetranuM ja jJAna thaI zake che jayAre kevalajJAnanI prApti thayA bAda jIvane sarva dravyonA sarva dharmonuM jJAna thatuM hovAthI, tenA dvArA bhagavaMto sarva 20 kSetrano prakAza karatA hovAthI sUryAdi karatAM adhika prakAza karanArA siddho che.) ll110rA. anugama kahyo. nayo sAmAyika adhyayana pramANe jANI levA. A pramANe caturvizatistavanI TIkA pUrNa thaI. A adhyayananuM vyAkhyAna karyA bAda je kuzala (puNya) mArAvaDe prApta karAyuM che, te kuzalavaDe bhavya jIvo janmanA pravAhano nAza karavA jinastavane karo. 1 trIjuM vaMdana adhyayana have caturvizatistava pachI vaMdana adhyayanano adhikAra che. teno saMbaMdha A pramANe jANavo - pUrvanA caturvizati adhyayanamAM sAvaghayoganI viratirUpa sAmAyikanA upadezaka evA arihaMtonuM nAmotkIrtana karyuM. have A adhyayanamAM te ja arihaMtovaDe upadezAvela evA sAmAyikarUpa guNavALI ja vyakitane vaMdanarUpa bhakti karavA yogya che e vAta jaNAvAya che. 30 athavA caturvizatistava nAmanA adhyayanamAM arihaMtonA guNotkIrtanarUpa bhaktithI karmakSaya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) bhakteH karmakSaya uktaH, yathoktam- bhattIe jiNavarANaM khijjattI puvvasaMciA kamma' tti, vandanAdhyayane'pi kRtikarmarUpAyAH sAdhubhaktestadvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca"viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujaNassa / titthagarANa ya ANA suyadhammA rAhaNA'kiriyA // 1 // ' athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, caturviMzatistave tvarhatAM guNastutiH, 5 sA ca darzanajJAnarUpA evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanAyAmaihikAmuSmikApAya parijihIrSuNA guronivedanIyaM, tacca vandanapUrvamityatastannirUpyate, itthamanenAnekaprakAreNa sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe vandanAdhyayanamiti (nAma), tatra vandanaM nirUpyate-'vadi abhivAdanastutyoH' ityasya rAdhirAyo(pa0rU-rU-227)ti yuTuM, "yuvoranAvivi(pa07-2-2)tyanAza:, 10 'vito nuK thAto riti (pa07-2-18) numApanama:, tataza vAte tene prazastamano thAya che ema kahyuM. te A pramANe - "jinavaronI bhaktithI pUrvasaMcita karmono kSaya thAya che..." (gA. 1097), e ja pramANe A vaMdana adhyayanamAM paNa vaMdanarUpa sAdhunI bhaktithI te vaMdana karanArane karmakSaya ja kahevAno che. jemAM AgaLa kaheze - vinayarUpa upacAra karavAthI (arthAt vinaya karavAthI) ahaMkArano nAza thAya che. ahaMkAranA nAzathI gurujananI pUjA, tIrthakaronI 15 AjJAnuM pAlana, kRtadharmanI ArAdhanA ane siddhapaNuM (ATalA phala vaMdanarUpa vinaya karavAthI prApta thAya che. gA. 1215.) athavA sAmAyika adhyayanamAM cAritranuM varNana karyuM. caturvizatistava adhyayanamAM arihaMtonA guNonI stuti karI. ane te guNastuti darzana-jJAnarUpa che. Ama A baMne adhyayanamAM jJAna darzana-cAritranuM varNana karyuM. have jyAre A traNanuM khoTuM AcaraNa thAya tyAre A loka ane 20 paralokamAM AvatA duHkhone dUra karavAnI icchAvALA jIve te khoTA AcaraNanuM gurune nivedana karavAnuM hoya che. ane A nivedana vaMdanapUrvaka karavAnuM hovAthI have vaMdana adhyayanano AraMbha karAya che. A rIte AvA prakAranA judA judA saMbaMdhothI AvelA A adhyayananA cAra anuyogadvAro vistArapUrvaka kahevA yogya che. temAM kramazaH varNana karatA karatA nAmaniSpanna nikSepa Ave, tyAre te nikSepamAM "vaMdanAdhyayana' nAma jANavuM. ahIM sau prathama vaMdana nirUpaNa 25 karAya che vat dhAtu abhivAdana-stutinA arthamAM vaparAya che. A dhAtune "...' sUtrathI karaNa (trIjI vibhakti) ane adhikaraNa(saptamI vibhakti)nA arthamAM juduM pratyaya lAge che. (nyuTyAM tna ane Tu e it che. tathA "'no) "yuvo.'= ane vono anukrame ban ane e Adeza thAya che' e sUtrathI san Adeza thayo. vaLI 'hato...' sUtrathI dhAtune namra pratyaya lAgaze 30 (ahIM nam eTale meM e anubaMdha che jeno lopa thatAM nuM pratyaya rahe.) tethI vandana zabda bane. 74. vinayopacAraH mAnasya bhaJjanA pUjanA gurujanasya / tIrthakarANAM cAjJA zrutadharmArAdhanA'kriyA // 1 // * " VISSdhAre' - sikkimaka-rU-221 + "ta: svarannio' - siddhao 4-4-18 | Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 65 'vaMdana'zabdanA paryAyavAcI zabdo (ni.-1103) vAkkAyavyApArajAleneti vandanam, asyAdhunA paryAyazabdAn pratipAdayannidaM gAthA kalamAha niryuktikAra: vaMdaNaciikiikammaM pUyAkammaM ca viNayakammaM ca / vyAvyA--vananuM nirUpitameva, 'cit thayane' masya 'zriyAM hrin' (pA0 rU-rU-14) kuzalakarmaNazca cayanaM citiH, kAraNe kAryopacArAdrajoharaNAdyupadhisaMhatirityarthaH cIyate asAviti vA citiH, bhAvArtha: pUrvavat, 'DukRJ karaNe' asyApi ktinpratyayAntasya karaNaM kRtiH avanAmAdikaraNamityarthaH, kriyate'sAviti vA kRtiH - mokSAyAvanAmAdiceSTaiva, vandanaM ca citizca kRtizca vandanacitikRtaya: tA eva tAsAM vA karma vandanacitikRtikarma, karmazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate anekArthazcAyaM kvacitkArakavAcakaH 'karturIpsitatamaM karme ( pA0 1-449 ) ti vacanAt kvacit jJAnAvaraNIyAdivAcakaH, 'kRtsnakarmakSayAnmokSa' (tattvA0 a0 5 10 jeno vyutpattiartha - je prazasta evA mana, vacana, kAyAnA vyApAranA samUhavaDe stavanA karAya te vandana (ahIM tRtIyA vibhaktimAM eTale karaNa arthamAM ana pratyaya lAgelo che. mATe prazasta mana, vacana kAyAnA vyApArano samUha vandana tarIke Avaze.) have A vandana zabdanA ja paryAyavAcI zabdonuM pratipAdana karatAM graMthakArazrI gAthAnA pUrvArdhane kahe che - gAthArtha :- (pUrvArdha) vaMdanakarma, citikarma, kRtikarma, pUjAkarma ane vinayakarma. TIkArtha :- vaMdanazabdano artha pUrve kahyA pramANe jANavo. 'F' dhAtu 'ekaThuM karavuM' arthamAM vaparAya che. A dhAtune srIliMgamAM hin pratyaya lAgatA citi zabda bane che arthAt kuzalakarmone ekaThA karavA te citi. ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karatA citizabdathI rajoharaNa vigere upadhiono samUha jANavo. (A rajoharaNAdi upadhionA samUhavaDe kuzalakarma baMdhAtuM hovAthI rajoharaNAdi kAraNa che ane kuzalakarmono baMdha e kArya che. Ama, vAstavika rIte kuzalakarmono 20 baMdha e citi che, chatAM teno kAraNamAM upacAra karI rajoharaNAdinA samUhane citi kahyo.) athavA je bheguM karAya=ekaThuM karAya te citi. ahIM paNa kuzalakarmo ja ekaThA thatAM hovAthI citizabdathI kuzalakarmo ja levAnA che. paNa pUrvanI jema upacAra karatA upadhino samUha citizabdathI levo. ko'ka sthAne kAraka arthamAM karmazabda vaparAya che. jema ke, kartAne atyaMta icchita evuM kAraka te karma kahevAya che. ko'ka sthAne jJAnAvaraNAdino vAcaka karmazabda che. jema ke, saMpUrNa 15 hra dhAtu karaNa arthamAM che. A dhAtune paNa hin pratyaya lagADatAM kRtizabda bane che 25 arthAt avanAma (kaMIka kAyAne namAvavuM) vigere karavuM te kRti. athavA je karAya te kRti arthAt mokSa mATe avanAmAdi kriyA karavI te kRti. vaMdana, citi ane kRti te vaMdanacitikRti. te ja karma athavA teonuM karma=kriyA te vaMdanacitikRtikarma. (A pramANe samAsa karavo.) ahIM karmazabda pratyeka sAthe joDatA vaMdanakarma, citikarma ane kRtikarma e pramANe artha karavo. A karmazabda aneka arthavALo che. 30 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) 10 sU0 3) iti vacanAt, kvacit kriyAvAcakaH, 'gandharvA raJjitAH sarve, saGgrAme bhImakarmaNe'ti vacanAt, iha kriyAvacanaH parigRhyate, tatazca vandanakarma citikarma kRtikarma iti, iha ca punaH kriyA'bhidhAnaM viziSTAvanAmAdikriyApratipAdanArthamaduSTameveti, 'pUja pUjAyAm' asya 'gurozca hala' (pA0 3-3-103) ityapratyayAntasya pUjanaM pUjA-prazastamanovAkkAya5 vehetvarthaH, pUnAthA: 1 pUnA pULAtvirthaH, pUrvava va varSa pUgArma, vazadvaH pUjAkriyAyA vandanAdikriyAsAmyapradarzanArthaH, 'NIJ prApaNe' ityasya eraci (pA0 3-3-56) ti acpratyaye guNe ayAdeze sati vipUrvasya vinayanaM vinayaH, karmApanayanamityarthaH, vinIyate vA'nenASTaprakAraM karmeti vinayastasya karma vinayakarma, caH pUrvavadeva, ayaM gAthArddhasaMkSepArthaH / mA10 zAyaa a vAvi de a go ? 203 karmono (jJAnAvaraNAdino) kSaya thavAthI mokSa thAya che. koka sthAne karmazabda kriyAvAcaka che. jema ke, yuddhamAM bhImanI kriyAe sarva gandharvone AkarSA (arthAtu bhImanI yuddhakaLAne joI sau gandharvo Azcarya pAmyA.) prastutamAM karmazabda kriyAvAcI levAno che. tethI vaMdanakriyA, citikriyA ane kRtikriyA e pramANe artha jANavo. (jo ke vaMdana vigere paNa eka prakAranI kriyA ja che, chatAM kriyAvAcI evA karmazabdadvArA) ahIM punaH kriyAnuM je abhidhAna karyuM te viziSTa evI avanAmAdi kriyAnuM pratipAdana karavA mATe hovAthI aduSTa jArAvuM. (arthAt vaMdana vigere zabdathI avanAmAdi viziSTakriyA levI che evuM jaNAvavA karmazabda che.) 'pUr' dhAtu 'pUjA karavI" arthamAM che. "roza hata:'='puroH' ane 'hatta:' baMne paMcamI vibhakti che. "da" eTale vyaMjana. tethI guru akSaravALA ane hala=vyaMjanAnta dhAtuthI strIliMgamAM 20 '' pratyaya thAya che. ahIM 'pUna' dhAtune "a" pratyaya lAgatAM pUjA zabda bane che, arthAt prazasta mana-vacana-kAyAno je vyApAra te pUjA. A pUjAnI je kriyA te pUjAkriyA athavA pUjArUpa je kriyA te pUjAkiyA. mULano 'va' zabda pUjAkriyAnI vaMdanAdi kriyAnI sAthe samAnatA jaNAvanAro che. '' dhAtu "prApta karavuM" arthamAM che. "ra"='rUvarNAnta dhAtune bhAva ane kartA sivAyanI 25 vibhaktimAM 'ka' pratyaya lAge che. pANinIya A sUtrathI ahIM '' dhAtune mad pratyaya lAgatAM guNa thaze. guNa thayA pachI 'A' no 'ka' Adeza thaze. eTale naryuM + ()=naya thaze. A dhAtune vi upasarga lagADatA vinaya zabda banaze. (vi upasarga lAgatAM dhAtuno 'dUra karavuM" artha thaze. eTale) karmone dUra karavA te vinaya. athavA jenAvaDe ATha prakAranA karmo dUra thAya te vinaya. tenI je kriyA te vinayakarma. 'va' zabda pUrvanI jema samAnatA jaNAvanAro 30 jANavo. A pramANe A gAthAno saMkSepArtha kahyo. gAthArtha - (pazcAI) A vaMdana kone karavA yogya che? athavA konAvaDe karavA yogya che? + voTo puro - siddhaheo -rU-206 . * yuva-... siddhahema -rU-28. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdananirUpaNanA kAro (ni.-1104) * 67 kaioNayaM kaisiraM kaihiM ca Avassaehi parisuddhaM / kaidosavippamukkaM kiikammaM kIsa kIrai vA ? // 1104 // vyAkhyA-idaM vandanaM kartavyaM kasya vA kena vA'pi 'kadA vA' kasmin vA kAle 'katikRtvo vA' kiyatyo vA vArAH ? / avanatiH-avanataM, katyanavataM tadvandanaM kartavyaM ?, katiziraH kati zirAMsi tatra bhavantItyarthaH, katibhirAvazyakaiH-AvartAdibhiH parizuddhaM, kati- 5 doSavipramuktaM, TolagatyAdayo doSAH, 'kRtikarma' vandanakarma 'kIsa kIrai' tti kimiti vA kriyata iti gAthAdvayasaMkSepArthaH // avayavArtha ucyate, tatra vandanakarma dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyato mithyAdRSTeranupayuktasamyagdRSTezca, bhAvataH samyagdRSTarupayuktasya, citikarmApi dvidhaiva-dravyato bhAvatazca, dravyatastApasAdiliGgagrahaNakarmAnupayuktasamyagdRSTe rajoharaNAdikarma ca, bhAvataH samyagdRSTyupayuktarajoharaNAdyupadhikriyeti, kRtikarmApi dvidhA-dravyata: kRtikarma nihnavAdInAma- 10 vanAmAdi karaNamanupayuktasamyagdRSTInAM ca, bhAvataH samyagdRSTyupayuktAnAmiti, pUjAkarmApi dvidhAdravyato nihnavAdInAM manovAkkAyakriyA anupayuktasamyagdRSTInAM ca, bhAvataH samyagdRSTyupayuktAnAmiti, vinayakarmApi dvidhA-dravyato nihnavAdInAmanupayuktasamyagdRSTInAM ca, bhAvata upayuktasamyagdRSTInAM kyAre ane keTalI vAra karavA? gAthArtha :- keTalI vAra avanata karavA? keTalA mastaka? ane keTalA AvazyakovaDe A 15 vaMdana parizuddha thAya ? keTalA doSathI rahita ane zA mATe A vaMdanakarma karavuM? TIkArtha :- A vaMdana kone karavA yogya che? konAvaDe, kyAre, keTalI vAra karavA yogya che? keTalA avanatavALuM vaMdana karavA yogya che? te vaMdanamAM keTalA mastako hoya? AvartAdi keTalA AvazyakothI zuddha hovuM joIe ? Tolagati vigere keTalA doSothI rahita hovuM joIe?, ane A vaMdanakarma zA mATe karavuM joIe ? A pramANe baMne gAthAno saMkSepArtha kahyo. 20 A vistArArtha have kahevAya che. temAM vaMdanakriyA be prakAre thAya - (1) dravyathI ane (2) bhAvathI. (upayukta ke anupayukta evA) mithyAdRSTinI ane anupayukta samyagdaSTinI vaMdanakriyA dravyathI jANavI. tathA upayukta samyagdaSTinI vaMdanakriyA bhAvathI jANavI. citikarma paNa dravyabhAvathI be prakAre che. temAM tApasAdinI liMgagrahaNakriyA ane anupayukta samyagdaSTinI rajoharaNAdikriyA dravyathI citikarma jANavuM. upayukta evA samyagdaSTi jIvanI rajoharaNAdiupadhinI 25 kriyA bhAvathI citikarma jANavuM. kRtikarma paNa dravya-bhAvathI be prakAre che. temAM nitavo ane anupayukta evA samyagdaSTi"jIvonuM avanAmAdikaraNa e dravyathI kRtikarma jANavuM. upayukta evA samyagdaSTijIvonuM avanAmAdikaraNa e bhAvathI kRtikarma jANavuM. pUjAkarma paNa be prakAre - nitavo ane anupayukta evA samyagdaSTinI mana-vacana-kAyAnI kriyA e dravyathI tathA upayukta samyagdaSTionuM bhAvathI 30 pUjAkarma jANavuM. vinayakarma paNa be prakAre - temAM nihnavo ane anupayukta samyagdaSTionuM dravyathI tathA upayukta samyagdaSTionI vinakriyA e bhAvathI vinayakarma jANavuM. ll1103 - Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vyAkhyA- sItalaH kSullakaH kRSNaH sevakaH pAlakastathA paJcaite dRSTAntAH kRtikarmaNi bhavanti jJAtavyA iti / kaH punaH zItalaH ?, tatra kathAnakam - egessa raNNo putto sIyalo NAma, so ya NivviNNakAmabhogo pavvatio, tassa ya bhagiNI aNNassa raNNo diNNA, tIse cattAri puttA, sA tesiM kahaMtaresu kahaM kahei, jahA tujjha mAtulao puvvapavvaio, evaM kAlo vacca / te'vi annayA tahArUvANaM therANaM aMtie pavvaiyA cattAri, bahussuyA 10 jAyA, AyariyaM pucchiuM mAulagaM vaMdagA jaMti / egaMmi Nayare suo, tattha gayA, viyAlo jAuttikAuM bAhiriyAe ThiyA, sAvago ya NayaraM pavesiukAmo so bhaNio sIyalAyariyANaM 1104 // 15 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) 25 68 * vinayakriyeti // 1103-1104 // sAmprataM vandanAdiSu dravyabhAvabhedapracikaTayiSayA dRSTAntAn pratipAdayannAha- sIyale khuDDae kaNhe, seva pAlae tahA / paMcete diTThatA kiikamme hoMti NAyavvA // 1105 // 30 * zItasAyAryanuM dRSTAnta eka rAjAne zItala nAmano putra hato. kAma-bhogo pratye nirvedanevairAgyane pAmatA te 20 putre dIkSA lIdhI. tenI bahena anya rAjAne ApelI hatI. bahenane cAra putro hatA. te cAre putrone bahena (mAtA) kathA kahetA vacce (zItalanI) kathA kahe che ke - tamArA mAmAe dIkSA lIdhI che. A pramANe kAla pasAra thAya che. te cAre putro paNa tevA prakAranA viziSTa AcArya pAse pravrujita thayA. bahuzruta thayA. ekavAra potAnA AcAryanI rajA laIne te cAre mAmAne vaMdana karavA nIkaLyA. avataraNikA :- have vaMdanAdinA dravya-bhAvabhedane pragaTa karavAnI icchAthI dRSTAntonuM pratipAdana karatAM graMthakArazrI kahe che gAthArtha :- TIDArtha bhuja bhaeAvo. TIartha :- zItala, kSulla, kRSNa, seva bhane pAlakhI pAMya dRSTAntotirbhamA bhagavA ahIM te zItala koNa che? te kathAnakathI kahe che - amuka gAmamAM rokAyelA che evuM teoe sAMbhaLyuM. teo tyAM gayA. paraMtu te gAmamAM AvatA sAMja paDI gaI hovAne kAraNe gAmanI bahAra ja rokAyA. nagaramAM javAnI icchAvALA eka zrAvakane kahyuM ke - "aMdara zItalAcArya che temane kahevuM ke - je tamArA bhANiyA che te AvelA che 75. ekasya rAjJaH putraH zItalo nAma, sa ca nirviNNakAmabhogaH pravrajitaH, tasya ca bhaginI anyasmai rAjJe dattA, tasyAzcatvAraH putrAH, sA tebhyaH kathAntareSu (kathAvasareSu) kathAM kathayati-yathA yuSmAkaM mAtulaH pUrvaM pravrajitaH, evaM kAlo vrajati / te'pi anyadA tathArUpANAM sthavirANAmantike pravrajitAzcatvAraH, bahuzrutA jAtAH, AcAryaM pRSTvA mAtulaM vandituM yAnti / ekasminnagare zrutaH, tatra gatAH, vikAlo jAta itikRtvA bAhirikAyAM sthitAH, zrAvakazca nagaraM praveSTukAmaH sa bhaNitaH - zItalAcAryebhyaH Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanane vize zItalAcAryanuM daSTAnta (ni.-1105) * 69 kahehi-je tujhaM bhAiNijjA te AgayA viyAlotti na paviTThA, teNaM kahiyaM, tuTTho, imesipi rati suheNa ajjhavasANeNa cauNhavi kevalaNANaM samuppaNNaM / pabhAe AyariyA disAu paloiMti, etAhe muhutteNaM ehiti, porisisuttaM maNNe kareMtA acchaMti, ugghADAe atthaporisitti, aicirAvie ya te devakuliyaM gayA, te vIyarAgA na ADhAyaMti, DaMDao'NeNa Thavio, paDikkato, Aloie bhaNai-kao vaMdAmi ? bhaNaMti-jao bhe paDihAyai, so ciMtei-aho 5 duTThasehA nillajjatti, tahavi roseNa vaMdai, causuvi vaMdiesu, kevalI kira puvvapauttaM uvayAraM na bhaMjai jAva na paDibhijjai, esa jIyakappo, tesu natthi puvvapavatto uvayArotti, bhaNaMti paraMtu rAta paDI hovAthI aMdara pravezyA nathI." zrAvake vAta karI. zItalAcArya khuza thayA. A bAju cAre putrone zubha adhyavasAya prApta thavAthI kevalajJAna utpanna thayuM. prabhAta thatAM AcArya te taraphanI dizAonuM avalokana kare che ke hamaNAM Avaze, eka mUhUrta pachI Avaze, 10 athavA teo sUtrapauruSIne karIne Avaze, evuM huM mAnuM chuM ema vicArIne upAzrayamAM ja AcArya rahyA. uddhATa pauruSI (poNo prahara) thatAM vicAryuM ke arthapauruSI karIne Avaze. paraMtu jyAre lAMbA kALa pachI paNa teo AvyA nahIM. eTale AcArya pote bahAra udyAnamAM rahela devamaMdiramAM gayA. A bAju vItarAga banelA bhANiyAo AcAryano Adara karatA nathI. AcAryae potAno dAMDo amuka sthAne mUkyo. IriyAvahI karI. te karyA bAda bhANiyAone pUchyuM - "kyAMthI =kone sau 15 prathama) vaMdana karuM ?" teoe kahyuM- "jyAMthI tamane yogya lAge tyAMthI." AcArya vicAryuM - "aho ! A duSTa ziSyo nirlajja che." chatAM roSe bharAIne AcArya badhAne vaMdana kare che. jayAre cArene vaMdana karyA tyAre teoe kahyuM e pramANe AgaLa pati pada sAthe anvaya joDavo.) zaMkA :- paNa te cAre nAnA hatA, to temaNe vaMdana karavAne badale vaMdana karatAM AcAryane 20 niSedha kema na karyo ? kAraNa ke sAmevALAne kevalI che te khabara na paDe tyAM sudhI kevalI pUrvavat vyavahArano bhaMga kare nahIM, evo jatakalpa che. - samAdhAna :- barAbara che. paNa te be vacce pUrve koI vyavahAra thayo ja nahoto tethI AcAryane niSedha karyo nahIM. tathA teoe kahyuM - "dravyavaMdanavaDe tame vaMdana karyuM, bhAvavaMdana 76. tha:-ce yuddha mAte mAtA vivAna kRti praviThTha:, tena thatuM, tuSTa, plApi rAtrau 25 zubhenAdhyavasAyena caturNAmapi kevalajJAnaM samutpannaM / prabhAte AcAryA dizaH pralokayanti, adhunA muhUrtenaiSyanti, sUtrapauruSIM kurvantaH (iti) manye tiSThanti, udghATAyAmarthapauruSImiti, aticirAyite ca te devakulikAM gatAH, te vItarAgA nAdriyante, daNDako'nena sthApitaH, pratikrAntaH, Alocite bhaNati-kuto vande ?, bhaNanti-yato bhavatAM pratibhAsate, sa cintayati-aho duSTazaikSA nirlajjA iti, tathApi roSeNa vandate, caturdhvapi vanditeSu, kevalI kila pUrvaprayuktaM upacAraM na bhanakti yAvanna pratibhidyate (jJAyate), eSa jItakalpaH, 30 teSu nAsti pUrvapravRtta upacAra iti, bhaNanti Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 % Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) davvavaMdaNaeNaM vaMdiyA bhAvavaMdaNaeNaM vaMdAhi, taM ca kira vaMdaMtaM kasAyakaMDaehiM chaTThANapaDiyaM pecchaMti, so bhaNai-eyapi najjai ?, bhaNaMti-bADhaM, kiM aisao atthi ?, AmaM, kiM chAumathio kevalio?, kevalI bhaNaMti-kevalio, so kira taheva uddhasiyaromakUvo aho mae maMdabhaggeNa kevalI AsAtiyatti saMvegamAgao, tehiM ceva kaMDagaThANehiM niyattotti jAva apuvvakaraNaM aNupaviTTho, kevalaNANaM samuppaNNaM cautthaM vaMdaMtassa samattIe / sA ceva kAiyA ciTThA egaMmi baMdhAya egaMmi mokkhAya / puvvaM davvavaMdaNaM Asi pacchA bhAvavaMdaNaM jAyaM 1 // idAnI kSullakaH, tatrApi kathAnakam-ego khuDDago AyarieNa kAlaM karamANeNa lakkhaNajutto Ayario Thavio, te savve pavvaiyA tassa khuDDagassa ANANiddese vaTuMti, vaDe vaMdana karo." (AvuM kahevA pAchaLanuM kAraNa e hatuM ke ) vaMdana karatAM AcAryane kaSAyanA 10 kaMDakasthAnovaDe SaTrasthAnapatita jue che (arthAta te samaye AcAryane pUrva-pUrvanA samaya karatA pachI pachInA samaye kaSAyabhAvamAM anaMtabhAga-asaMkhyabhAga vigere vRddhi thatI kevalIoe joI. mATe uparokta vacana bolyA.) AcArye pUchyuM - "huM dravyathI vaMdana karuM chuM e zuM tame jANI gayA ?" teoe kahyuM - "hA." AcArye pUchyuM - "zuM koI atizaya thayo che ?" "hA." "chAbasthika atizaya ke 15 kevalika atizaya ?" kevalIoe kahyuM - "kevalika atizaya prApta thayo che." te samaye utpanna thayela romAMcavALA AcArya (pazcAttApa karavA lAgyA ke.) "aho ! maMdabhAgyavALA evA meM kevalIonI AzAtanA karI." saMvega pAmyA ane te ja kaSAyanA kaMDakasthAnothI teo pAchA pharyA. dhIre dhIre pAchA pharatAM teo apUrvakaraNane (=AThamA guNasthAnakane) pAmyA. cothA bhANiyAne vaMdananI samApti thatAM sudhImAM AcAryane kevalajJAna utpanna thayuM. A pramANe te ja 20 vaMdana karavArUpa kAyikaceSTA ekane viSe karmabaMdha mATe thAya che, jyAre anyane mokSa mATe thAya che. (athavA eka samaye baMdha mATe, to anya samaye mokSa mATe thAya che.) ahIM pUrve dravyavaMdana hatuM, pachI bhAvavaMdana thayuM. (1). kSullakAcAryanuM daSTAnta che have kSullaka sAdhunuM dRSTAnta kahe che - kALa pAmatAM evA eka AcArye eka kSullakasAdhune 25 AcAryapade sthApyo. sarva muni bhagavaMto te navA AcAryanI AjJA pramANe cAle che. A 77. dravyavandanakena vanditA bhAvavandanakena vandasva, taM ca kila vandamAnaM kaSAyakaNDakaiH SaTsthAnapatitaM patti, mati-patapi jJAyate ?, matti-vADhaM, vimatizayofsta ?, soma, vuiM chaafstha: kaivalikaH ?, kevalino bhaNanti-kaivalikaH, sa kila tathaivoddhUSitaromakUpa: aho mayA mandabhAgyena kevalina AzAtitA iti saMvegamAgataH, taireva kaNDakasthAnairnivRtta iti yAvadapUrva-karaNamanupraviSTaH, kevalajJAnaM samutpannaM, caturthaM vandamAnasya samAptyA / saiva kAyikI ceSTA ekasmin bandhAyaikasmin mokSAya / pUrva dravyavandanamAsIt pazcAdbhAvavandanaM jAtaM // 78. ekaH kSullaka AcAryeNa kAlaM kurvatA lakSaNayukta AcArya: sthApitaH, te sarve pravrajitAstasya kSalakasyAjJAnirdeze vartante, 30 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanane vize kSullakAcAryanuM daSTAnta (ni.-1105) * 71 tesiM ca kaDAdINaM therANa mUle paDhai / aNNayA mohaNijjeNa vAhijjaMto bhikkhAe gaesu sAhusu bitijjaeNa saNNApANayaM ANAvettA mattayaM gahAya uvahayapariNAmo vaccai egadisAe, parissaMto ekkahiM vaNasaMDe vIsamai, tassa ya puphiyaphaliyassa majjhe samIjjhukkharassa peDhaM baddhaM, logo tattha pUyaM karei, tilagabaulAINaM na kiMcivi, so ciMtei-eyassa peDhassa guNeNa eI se pUjA kijjai ciInimittaM, so bhaNai-ee kiM Na acceha ?, te bhaNaMti-puvvillaehiM 5 kaellayaM eyaM, taM ca jaNo vaMdai, tassavi ciMtA jAyA, pecchaha, jArisa samijjhukkharaM tAriso mi ahaM, annevi tattha bahusuyA rAyaputtA ibbhaputtA pavvaiyA atthi, te Na ThaviyA, ahaM AcArya paNa kRtAdi gItArtha vigere sthaviro pAse bhaNe che. eka vakhata mohanIyakarmathI vahana karAtA (=mohanIyakarmathI prerAyelA) AcArya, jyAre bIjA badhA sAdhuo gocarI gayA hatA tyAre aMDilabhUmi tarapha javA mATe bIjA muni pAse pANI maMgAvIne pAtra laIne cAritranA 10 pariNAmathI patita thayelA eka dizA tarapha cAlavA lAge che. AgaLa jatA thAkelAM te AcArya eka vanakhaMDamAM vizrAma kare che. puSmita ane phalita evA te vanakhaMDanA madhyamAM eka khIjaDAnA vRkSane pIThikA bAMdhelI hatI (arthAt vRkSanI cArebAju thaDa pAse oTalA jevI pITha banAvI hatI.) loko te khIjaDAnA vRkSanI pUjA karatA hatA. paNa tilaka, bakula vigere vRkSonI koI pUjA karatuM nahIM. AcArya vicAryuM ke - " A je citirUpa 15 pITha che tenA prabhAve A vRkSanI ATalI pUjA thAya che. (vinimitte zabdano artha A pramANe jANavo ke pUrve rajoharaNAdi upakaraNonA samUhane upacArathI citi kahyuM. tenA kAraNe je vaMdana thAya te citivaMdana. A vaMdana rajoharaNAdi upakaraNone kAraNe thatuM hovAthI citinimittaka kahevAya che. e ja rIte loko khIjaDAnI je pUjA kare che temAM pITha e kAraNa che kAraNa ke pUrvajo e pITha bAMdhI pUjA karatA hatA eTale loko paNa pUjA kare che. Ama khIjaDAnI pUjA e citi- 20 nimittaka=pIThanimittaka kahevAya che.) AcArye lokone pUchyuM - "tame A tilaka, bakula vigere vRkSonI kema pUjA karatA nathI?" lokoe kahyuM - " amArA pUrvajoe A pIThikA bAMdhI che. tenA kAraNe loko tenI pUjA kare che." A sAMbhaLI AcArya vicAravA lAgyA ke - " juo, jevA prakAranuM A khIjaDAnuM vRkSa che tevo huM (nirguNa) chuM. te gacchamAM bIjA paNa bahuzruto, rAjaputro, zreSThiputro 25 pravrajita thayA che chatAM teone na sthApyA ane mane sthApyo. tathA teo mArI pUjA paNa kare 79. teSAM ca kRtAdInAM sthavirANAM mUle paThati / anyadA mohanIyena bAdhyamAno bhikSAyai gateSu sAdhuSu dvitIyena saMjJApAnIyamAnAyya mAtrakaM gRhItvopahatapariNAmo vrajati ekadizA, parizrAnta ekasmin vanakhaNDe vizrAmyati, tasya ca puSpitaphalitasya madhye zamIzAkhAyA: pIThaM baddhaM, lokastatra pUjAM karoti, tilakabakulAdInAM na kiJcidapi, sa cintayati-etasya pIThasya guNeneyatI asya pUjA kriyate citinimittaM, 30 sa bhaNati-etAn kiM nArcayata ?, te bhaNanti-purAtanaiH kRtametat, taM ca jano vandate, tasyApi cintA jAtA, pazyata, yAdRzI zamIzAkhA tAdRzo'smi ahaM, anye'pi tatra bahuzrutA rAjaputrA ibhyaputrAH pravrajitAH santi, te na sthApitAH, ahaM Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 72 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) Thavio, mamaM pUei, kao majjha samaNattaNaM ?, rayaharaNaNimittaM citIguNeNa vaMdaMti, paDiniyatto / iyarevi bhikkhAo AgayA maggaMti, na lahaMti sutiM vA pavittiM vA, so Agao Aloei - jahA'haM saNNAbhUmiM gao, sUlo ya udghAio, tattha paDio acchao, iyANi uvasaMte Agaomi, te tuTThA, pacchA kaDAINaM Aloeti, pAyacchittaM ca paDivajjai / tassa puvvi davvaciI pacchA bhAvaciI jAyA 2 // idAnIM kRSNasUtrakathAnakaM- bAravaIe vAsudevo vIrao kolio, so vAsudevabhatto, so yakira vAsudevo vAsAratte bahave jIvA vahijjaMtitti Na NIti, so vIrao vAraM alabhaMto pupphachajjiyAe accaNaM kAUNa vaccai diNe diNe, na ya jemei, parUDhamaMsU jAo, vatte che. mArI pAse kyAM zramaNapaNuM che ? chatAM rajoharaNarUpa mArA citiguNane kAraNe teo vaMdana 10 kare che." (AvA vicArothI samyabodha prApta thatAM) teo pAchA pharyAM. A bAju bhikSAthI pAchA AvelA sAdhuo paNa AcAryane zodhe che, paraMtu koI samAcAra maLatA nathI. evAmAM te AcArya pAchA AvyA ane kahyuM - " huM saMjJAbhUmimAM (=jaMgalamAM) gayo hato. tyAM mane peTamAM zUla utpanna thayuM jethI huM paDyo ane thoDI vAra sudhI tyAM rahyo. jyAre te zUla zAMta thayuM eTale huM AvI gayo (A rIte potAne moDuM thavAnuM kAraNa AcArye sAdhuone kahyuM.) sAdhuo khuza thayA (arthAt ciMtAmukta thayA.) 15 pAchaLathI gItArtho pAse AlocanA kare che ane prAyazcitta svIkAre che. AcAryanI pAse pUrve=pariNAma paDyA tyAre je rajoharaNAdi upakaraNo hatA te dravyaciti kahevAya ane pAchaLathI= pariNAma prApta thayA pachInA upakaraNo bhAvicita thayA. (2). * kRSNanuM dRSTAnta dvArikAnagarImAM kRSNavAsudeva ane vIrakanAme vaNakara hato. te vIraka vAsudevano bhakta hato. varSAkALa daramiyAna ghaNA jIvonI hiMsA thavAnA bhayathI kRSNavAsudeva kyAMya bahAra jatA nathI. (vAsudevanA darzana vinA vIkane na jamavAno niyama hovAthI) darzana mATeno avasara prApta na thatAM te vIraka roje roja puSpothI bharelA bhAjana sAthe (rAjamahela pAse AvIne bahArathI ja mAnasika smaraNa karavA dvArA) pUjA karIne pAcho jato rahe che. darzana na thavAnA 25 kAraNe te jamato nathI. dADhI-mUcha ghaNA vadhI gayA. 20 80. sthApita:, mAM pUnati, to mama zrAmaLyuM ?, rakhohAmAtracitivuona vatte, pratinivRtta: / itare'pi bhikSAta AgatA mArgayanti, na labhante zrutiM vA pravRtti vA sa Agata Alocayati- yathA'haM saMjJAbhUmiM gataH, zUlazcotpannaH, tatra patitaH sthitaH, idAnImupazAnte Agato'smi, te tuSTAH, pazcAt kRtAdibhya Alocayati prAyazcittaM ca pratipadyate / tasya pUrvaM dravyacitiH pazcAdbhAvacitirjAtA // / 81. dvArikAyAM vAsudevo 30 vIrakaH kolikaH, sa vAsudevabhaktaH, sa ca kila vAsudevo varSArAtre bahavo jIvA vadhyanta iti na nirgacchati, sa vIrako velAmalabhamAnaH puSpachajjikayA ( dvArazAkhAyAH ) arcanaM kRtvA vrajati dine dine, na ca jemati, prarUDhazmazrurjAtaH, vRtte Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hanane vize dRSTAnu dRSTAMta (ni.-1105) * 73 varisAratte nIti rAyA, savvevi rAyANo uvaTThiyA, vIrao pAesu paDio, rAyA pucchai-vIrao dubbalotti, bAravAlehiM kahiyaM jahAvattaM, raNNo aNukaMpA jAyA, avAriyapaveso kao vIragassa / vAsudevo ya kira savvAu dhUyAu jAhe vivAhakAle pAyavaMdiyAo eMti tAhe pucchai-kiM puttI ! dAsI hohisi udAhu sAmiNitti, tAo bhaNaMti-sAmiNIo hohAmutti, rAyA bhaNai-to khAyaM pavvayaha bhaTTAragassa pAyamUle, pacchA mahayA NikkhamaNasakkAreNa 5 sakkAriyAo pavvayaMti, evaM vaccai kAlo / aNNayA egAe devIe dhUyA, sA ciMteisavvAo pavvAvijjatI, tIe dhUyA sikkhAviyA-bhaNAhi dAsI homitti, tAhe savvAlaMkiyavibhUsiyA uvaNIyA pucchiyA bhaNai-dAsI homitti, vAsudevo ciMtei-mama dhUyAo saMsAraM AhiMDaMti taha ya aNNehiM avamANijjaMti to na laTThayaM, etthaM ko uvAo ?, jeNa .. vANa pU[.thata vAsudR5 2|4m samAMthA 482 nI. cha. 55 // 2||%81mii upasthita 10 yayA. vI26 vAsuvinA 50 5.yo. 2se pUchyuM - "vI24 ! tuM mATo dho huI kema?" dvArapAlakoe yathAvasthita badhI vAta karI. rAjAne vIraka upara dayA AvI. jethI rAjAnI AjJAthI rAjamahelamAM varakane koIpaNa jAtanI rokaToka vagara pravezavAnI rajA ApI. vAsudevanI sarva putrIo vivAhakAle kRSNane page lAgavA Ave tyAre kRSNa sarvane pUche che ke "3 putrImo ! bhoto tame hAsI panaj pasaMda 42zo 3 25 janaj ?" putrImome 4{ - 15 "abhe rAI ." tyAre 20 58 cha - "to sArI bAta che, mo bhagavAna pAse 46 dIkSA grahaNa karo." pachIthI moTA dIkSA mATenA mahotsavapUrvaka putrIone dIkSA Ape che. A pramANe keTaloka kALa pasAra thAya che. kRSNa vAsudevanI eka anya rANInI putrI hatI. te rANIe vicAryuM ke "vAsudeva badhI hAzamIne sImAnA mArge bhoTo cha." rAme potAnA hAne zApaqust 3 - "tAre hAsI 20 thavuM che ema kahevuM." sarvAlaMkArothI vibhUSita evI kanyAne vivAhakAle vAsudeva pAse upasthita 5. pUrvanI bha pUchatA anyAya hyu - "sI 2j cha." vAsudeva viyAthu - "bhArI hI mI saMsAramAM bhame ane bIjAo temanuM apamAna kare e sAruM nahIM, tethI koIka upAya kharo ? 82. varSArAtre nirgacchati rAjA, sarve'pi rAjAna upasthitAH, vIrakaH pAdayoH patitaH, rAjA pRcchati-vIraka ! durbala iti, dvArapAlaiH kathitaM yathAvRttaM, rAjJo'nukampA jAtA, avAritapravezaH kRto vIrakasya / vAsudevazca 25 kila sarvA duhitaryadA vivAhakAle pAdavandakA AyAnti tadA pRcchati-kiM putri ! dAsI bhaviSyasi utAho svAminIti, tA bhaNanti-svAminyo bhaviSyAma iti, rAjA bhaNati-tadA khyAtaM (prasiddhaM) pravrajata bhaTTArakasya pAdamUle, pazcAnmahatA niSkramaNasatkAreNa satkRtAH pravrajanti, evaM vrajati kAlaH / anyadaikayA devyA duhitA, sA cintayati-sarvAH pravrAjyante, tayA duhitA zikSitA-bhaNerdAsI bhavAmIti, tadA sarvAlaGkAravibhUSitopanItA pRSTA bhaNati-dAsI bhavAmIti, vAsudevazcintayati-mama duhitaraH saMsAraM AhiNDante tathA 30 cAnyaiH avamanyante tadA na laSTaM, atra ka upAyo ?, yena Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 10 74 * Avazya:niyusti. ribhadrIyavRtti. sabhASAMtara (bhAga-5) aNNAvi evaM na karehitti ciMtei, laddho uvAo, vIragaM pucchai-asthi te kiMci kayapuvvayaM ? bhaNai-Natthi, rAyA bhaNai-ciMtehi, tao suciraM ciMtettA bhaNai-atthi, bayarIe uvariM saraDo so pAhANeNa AhaNettA pADio mao ya, sagaDavaTTAe pANiyaM vahataM vAmapAeNa dhAriyaM uvvelAe gayaM, pajjaNaghaDiyAe macchiyAo paviTThAo hattheNa ohADiyA va sumuMgumaMtIu houtti / bIe divase atthANIe solasaNhaM rAyasahassANaM majhe bhaNai-suNaha bho ! eyassa vIragassa kuluppattI suyA kammANi ya, kANi kammANi ?, vAsudevo bhaNai-jeNa rattasiro nAgo, vasaMto bayarIvaNe / pADio puDhavisattheNa vemaI nAma khattio // 1 // jeNa cakkukkhayA gaMgA, vahaMtI kalusodayaM / dhAriyA vAmapAeNaM vemaI nAma khattio // 2 // jeNa ghosavaI seNA, vasaMtI kalasIpure / dhAriyA vAmahattheNa, vemaI nAma khattio // 3 // eyassa dhUyaM jethI bIjI dIkarIo paNa A rIte javAba Ape nahIM." A rIte vicAratAM vicAratAM vAsudevane me upAya prA. thayo. vI27ne pUchayu - "te. pUrve is 52 // 54 cha ?" teo 'hyu - "na." rAjAe kahyuM - "barAbara vicArIne javAba Apa." ghaNIvAra vicAra karyA pachI teNe kahyuM - "hA, badarInA vRkSa upara eka kAciMDo hato tene paththara mArI nIce pADyo ane te marI gayo. gADAnA mArgamAM vahetAM pANIne DAbA pagathI aTakAvatAM pANI bIjI bAjuM vaLI gayuM. pravAhI 15 pIvAnA sAdhanamAM mAkhIo paDI jene hAthathI bahAra kADhI ke je guNaguNa karatI UDI gaI." 4. hivase. vAsuheva 2|4smaamaa so 32 22mI vayye 43 cha - "32%o ! tabhe bhAvI27nI duzotpatti. sAmajI, ve bhenA 52 // 3. samo ." "yA 52|bho ?" vAsudeve kahyuM - jeNe badarIvanamAM rahenArA evA raktazirAvALA, nAgane (kAMciDAne) pRthvIzastravaDe (paththaravaDe) mArI nAMkhyo. te A buddhimAna kSatriya che (1 jeNe kaluSita pANIne vahAvatI, 20 cakrathI khodAyelI gaMgAne DAbA pagavaDe aTakAvI. te A buddhimAna kSatriya che |rA jeNe ghoSa=avAja karatI, kaLazIpuramAM rahenArI senAne (mAkhIone) DAbA hAthe bhagADI mUkI. te A buddhimAna kSatriya che. te evA Ane huM mArI putrI paraNAvIza." kRSNa vIrakane kahyuM - 83. anyA api evaM na kuryuriti cintayati, labdha upAyaH, vIrakaM pRcchati-asti tava kiJcitkRtapUrvaM ?, bhaNati-nAsti, rAjA bhaNati-cintaya, tataH suciraM cintayitvA bhaNati-asti, badaryA upari saraTaH sa 25 pASANenAhatya pAtito mRtazca, zakaTavA pAnIyaM vahan vAmapAdena dhRtaM udvelayA gataM, pAyanaghaTikAyAM makSikAH praviSTA hastenoDDAyitA gumagumAyamAnA bhavantviti / dvitIye divase AsthAnyAM SoDazAnAM rAjasahastrANAM madhye bhaNati-zRNuta bho etasya vIrakasya kulotpattiH zrutA karmANi ca, kAni karmANi ?, vAsudevo bhaNati-yena raktazirA nAgo vasan badarIvane / pAtitaH pRthvIzastreNa vai matirnAma (sa utkRSTaH) kSatriyaH // 1 // yena cakrotkSatA gaGgA vahantI kaluSodakam / vAmapAdena dhRtA vai matirnAma kSatriyaH // 2 // yena ghoSavatI 30 senA vasantI kalazIpure / dhRtA vAmahastena vai matirnAma kSatriyaH // 3 // etasmai duhitaraM o gumugumNtiio| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____10 vaMdanane vize kaNanuM dRSTAMta (ni.-1105) * 75 demitti, so bhaNio-dhUyaM te demitti, necchai, bhiuDIkayA, diNNA nIyA ya gharaM, sayaNijje acchai, imo se savvaM karei, aNNayA rAyA pucchai-kiha te vayaNaM karei ?, vIrao bhaNaiahaM sAmiNIe dAsotti, rAyA bhaNai-savvaM jai Na karAvesi to te NippheDao, teNa raNNo AkUya NAUNaM gharagaeNaM bhaNiyA-jahA pajjaNaM karehitti, sA ruTTA-koliyA ! appayaM Na yANasi ?, teNa uDheUNa rajjueNa AhayA, kUvaMtI ranno mUlaM gayA, pAyavaDiyA 5 bhaNai-jahA teNAhaM kolieNa AhayA, rAyA bhaNai-teNaM cevasi mae bhaNiyA-sAmiNI hohatti, to dAsIttaNaM maggasi, ahaM ettAhe na sAsAmi, sA bhaNai-sAmiNI homi, rAyA bhaNai-vIrao jai sa maNNihiti, moiyA ya pavvaiyA / ariThThaNemisAmI samosario, rAyA mArI putrI huM tane paraNAvIza." vIraka vAtane svIkArato nathI. vAsudeve potAnI bhavAo pheravI. (arthAtu kaDakAI bharI najare joyuM eTale vIrake vAta svIkArI.) vIraka sAthe potAnI putrInA vivAha karyA. vIraka kanyAne potAnA ghare laI gayo. (vAsudevanI putrI hovAthI) patnIne zayyA upara besADe che ane tenA badhA kAryo vIraka kare che. bheDavAra meM vA24ne pU7yuM - "ma, tarI mI pAta mAne cha ne ?" vI23 - "hu~ te svAminIno dAsa chuM." rAjAe kahyuM - "jo tuM badhuM kAma tenI pAse nahIM karAve to tAro chUTaro nathI mema sama44.'' vA24 2%InA mabhiprAyane ne ghare ne patnIne hyu- 15 "pAyana (pravAhI pApAtha) janAva." patnI gusse. mI ane yuM - "1942 ! tuM jAte banAvavuM jANato nathI ?" vIrake uThIne cAbukavaDe patnIne mArI. te raDatI raDatI rAjA pAse 18. 5mA 5DelI tAme yuM - "te 19543 bhane mAyu." 2 - kAraNathI ja meM kahyuM hatuM ke svAminI thA; paraMtu te dAsIpaNuM mAMgyuM, have huM kaMI kahI zakuM nA." tAme :j - " svAminI thA dhuM." ... me 4hyu - d tane choDavA vI24 mAnI ya to." vI24 2% mApI. tAme dIkSA lIdhI. ariSTanemi bhagavAna padhAryA. rAjA vaMdana mATe nIkaLyo. rAjA sarva sAdhuone 84. dadAmi iti, sa bhaNitaH-duhitaraM te dadAmIti, necchati, bhRkuTI kRtA, dattA nItA ca gRhaM, zayanIye tiSThati, ayaM tasyAH sarvaM karoti, anyadA rAjA pacchati-kathaM te vacanaM karoti ?, vIrako bhaNati-ahaM svAminyA dAsa iti, rAjA bhaNati-sarvaM yadi na kArayasi tadA tava nAsti nispheTaH, tena rAjJa AkUtaM jJAtvA 25 gRhagatena bhaNitA-yathA pAyanaM kurviti, sA ruSTA-kolika ! AtmAnaM na jAnISe ?, tenotthAya rajjvA''hatA, kUjantI rAjJo mUlaM gatA, pAdapatitA bhaNati-yathA tenAhaM kolikenAhatA, rAjA bhaNati-tena caiva mayA bhaNitA-svAminI bhaveti, tadA tvaM dAsatvaM mArgayasi, ahamadhunA na vasAmi (tvAM zAsmi), sA bhaNatisvAminI bhavAmi, rAjA bhaNati-vIrako yadi sa maMsyati, mocitA pravrajitA ca / ariSThanemisvAmI samavasRtaH, rAjA vasAmi. 20 30 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 * Avazyaniyujita * 2(madrIyavRtti samASAMtara (2-5) Niggao, savve sAhU bArasAvatteNa vaMdai, rAyANo parissaMtA ThiyA, vIrao vAsudevANuvattIe vaMdai, kaNho Abaddhaseo jAo, bhaTTArao pucchio-tihiM saTTehiM saehiM saMgAmANaM na evaM parissaMtomi bhagavaM !, bhagavayA bhaNiyaM-kaNhA ! khAigaM te sammattamuppADiyaM titthagaranAmagottaM ca / jayA kira pAe viddho tadA jiMdaNagarahaNAe sattamAe puDhavIe baddhellayaM AuyaM uvveDhaMteNa 5 taccapuDhavimANiyaM, jai AuyaM dharato paDhamapuDhavimANeto, aNNe bhaNaMti-iheva vaMdaMteNaMti / bhAvakiikammaM vAsudevassa, davvakiikammaM vIrayassa 3 // idAnIM sevakaH, tatra kathAnakam-egassa raNNo do sevayA, tesiM allINA gAmA, tesiM sImAnimitteNa bhaMDaNaM jAyaM, rAyakulaM pahAviyA, sAhU diTTho, ego bhaNai-bhAveNa 'sAdhu dRSTvA dhruvA siddhiH' payAhiNIkAuM vaMdittA gao, bitio tassa kira ugghaDayaM karei, so'vi 10 dvAdazAvartavaMdanavaDe vaMdana kare che. anya rAjAone thAka lAgavAthI teo aTakyA. vIraka vAsudeva prabhArI savane vahana 43 che. 52sevAthI 255 thayo. to bhagavAna ne pUchay - "bhagavan ! so sA6i yuddho savA chatAM mArIte thA: sAyo nathI." bhagavAne yuM - "159! (4 // vaMdananA prabhAve) te kSAyikasamyaktva ane tIrthaMkaranAmagotra karma bAMdhyuM che." have jayAre maraNakALe te vidhAyo tyAre sAtamI nArakInuM je AyuSya bAMdhyuM hatuM, te niMdA ane gartAvaDe AyuSyanI 15 uddelanA karatA trIjI nArakInuM karyuM. jo te samaye AyuSya vadhAre hota to trIjInuM paNa uddelanA karatA karatA prathamanArakInuM thaI jAta. keTalAka AcAryo ema kahe che ke - A vaMdana karatI veLAe ja nArakInuM AyuSya ghaTA'yu. mI vAsudevana mAvati bhane vA2nu dravyati. (3). * sevanuSTAnta* eka rAjAne be sevako hatA. te baMnenA gAmo pAse pAse hatA. ekavAra sImAnimitte baMne vacce jhaghaDo thayo. baMne samAdhAna mATe rAjakula tarapha nIkaLyA. rastAmAM sAdhune joyA. eka kahyuM - "sAdhunA darzanathI nakkI siddhi prApta thAya che." ema kahIne teNe sAdhune pradakSiNA ApI ane bhAvathI vaMdana karI te AgaLa vadhyo. A joIne bIjo paNa tenA jevuM ja anukaraNa kare 85. nirgataH, sarvAn sAdhUn dvAdazAvartena vandate, rAjAnaH parizrAntAH sthitAH, vIrako vAsudevAnuvRttyA 25 vandate, kRSNa Abaddhasvedo jAtaH, bhaTTArakaH pRSTaH-tribhiH SaSTyadhikaiH zataiH saMgrAmaiH naivaM parizrAnto'smi bhagavan !, bhagavatA bhaNitaM-kRSNa ! kSAyikaM tvayA samyaktvamutpAditaM tIrthakaranAmagotraM ca / yadA kila pAde viddhastadA nindanagarhAbhyAM saptamyAM pRthvyAM baddhamAyurudveSTayatA tRtIyapRthvImAnItaM, yadyAyuradhArayiSyaH prathamapRthvImAneSyaH, anye bhaNanti-ihaiva vandamAneneti / bhAvakRtikarma vAsudevasya, dravyakRtikarma vIrakasya // 86. ekasya rAjJo dvau sevakau, tayorAsannau grAmau, tayoH sImAnimittaM bhaNDanaM jAtaM, rAjakulaM pradhAvito, 30 sAdhurdRSTaH, eko bhaNati-bhAvena pradakSiNIkRtya vanditvA gataH, dvitIyastasya kilAnuvarttanaM karoti, so'pi 20 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahanane ayogya (ni.-1106) * 77 vaidai, taheva bhaNai, vavahAro Abaddho, jio, tassa davvapUyA, iyarassa bhAvapUyA 4 // idAnIM pAlakaH, tatra kathAnakam-bAravaIe vAsudevo rAyA, pAlayasaMbAdao se puttA, NemI samosaDho, vAsudevo bhaNai-jo kallaM sAmi vaMdai tassa ahaM jaM maggai taM demi, saMbeNa sayaNijjAo udvettA vaMdio, pAlaeNa rajjalobheNa siggheNa AsarayaNeNa gaMtUNa vaMdio, so kira abhavasiddhio vaMdai hiyaeNa akkosai, vAsudevo niggao pucchaD-keNa tujhe ajja paDhamaM 5 vaMdiyA ?, sAmI bhaNai-davvao pAlaeNaM bhAvao saMbeNaM, saMbassa taM diNNaM 5 // evaM tAvadvandanaM paryAyazabdadvAreNa nirUpitam // 1105 // adhunA yaduktaM 'kartavyaM kasya veti sa nirUpyate, tatra yeSAM na kartavyaM tAnabhidhitsurAha asaMjayaM na vaMdijjA, mAyaraM piyaraM guruM / seNAvaI pasatthAraM, rAyANaM devayANi ya // 1106 // 10 che, arthAt te paNa vaMdana kare che ane te ja pramANe bole che. rAjakulamAM vyavahAra (=kesa) cAlu thayo. bIjo jItAyo (arthAt hArI gayo.) tenI dravyapUjA hatI ane prathama sevakanI bhAvapUjA tA. (4). * pA5jSTAnta* dvA2nama vAsudeva 2 to. tene pAla, zana vigere putro tA. mevA2 15 neminAthaprabhu tyAM padhAryA. vAsudeve putrone kahyuM - "AvatI kAle je svAmIne prathama vaMdana karaze tene huM te je mAMgaze te ApIza." zAMbe zayyAmAMthI UThIne tyAM rahIne ja bhAvathI vaMdana karyA. pAlake rAjayanA lobhe zIdhragativALA evA azvaratna upara savAra thaIne tyAM jaIne vaMdana karyA. abhavya evo te pAlaka vaMdana kare che paraMtu hRdayathI Akroza kare che. vAsudeva ne prabhune pUche che - "pU4ya ! A4 tamane prathama Ane vahana yA ?" 20 svAmI kahe che - "pAlake dravyathI ane zAMba bhAvathI vaMdana karyA che." vAsudeve rAjya zAMbakumArane mApyu. (5). sA pramANe paryAyavAcI zova vaMhananu ni359|| . savata2t :- ve pUrva 4 (2.1103mai) yuM tuM : "vahana one 42j ?" te vaMdanIya vyaktinuM nirUpaNa karAya che. temAM prathama jeone vaMdana karavAnuM nathI te avaMdanIya vyaktione jaNAve che ke 25 gAthArtha :- aMsayata evA mAtA, pitA, guru, senApati, dharmapAThaka, rAjA ane devone (sAdhu) 4na 42 nali. 87. vandate, tathaiva bhaNati, vyavahAra AbaddhaH, jitaH, tasya dravyapUjA itarasya bhAvapUjA / 88. dvArikAyAM vAsudevo rAjA, pAlakazAmbAdayastasya putrAH, nemiH samavasRtaH, vAsudevo bhaNati-yaH kalye svAminaM prathamaM vandate tasmAyahaM yanmArgayati taddadAmi, zAmbena zayanIyAdutthAya vanditaH, pAlakena rAjyalobhena 30 zIghraNAzvaratnena gatvA vanditaH, sa kila abhavyasiddhiko vandate hRdayenAkrozati, vAsudevo nirgataH pRcchatikena yUyamadya prathamaM vanditAH ?, svAmI bhaNati-dravyataH pAlakena bhAvataH zAmbena, zAmbAya taddattaM / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 9 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) ___ vyAkhyA-na saMyatA asaMyatAH, aviratA ityarthaH, tAnna vandeta, kaM ?-'mAtaraM' jananI tathA 'pitaraM' janakama. asaMyatamiti vartate. prAkatyazailyA cA'saMyatazabdo liGanaye'pi yathAyogamabhisaMbadhyate. tathA 'garUM' pitAmahAdilakSaNama. asaMyatatvaM sarvatra yojanIyaM, tathA hastyazvarathapadAtilakSaNA senA tasyAH patiH senApatiH-gaNarAjetyarthaH, taM senApatiM, 'prazastAraM' 5 prakarSeNa zAstA prazAstA taM-dharmapAThakAdilakSaNaM, tathA baddhamakaTo rAjA'bhidhIyate taM rAjAnaM daivatAni ca na vandeta, devadevIsaGgrahArthaM daivatagrahaNaM, cazabdAllekhAcAryAdigraho veditavya iti gAthArthaH // 1106 // idAnIM yasya vandanaM kartavyaM sa ucyate samaNaM vaMdijja mehAvI, saMjayaM susamAhiyaM / 10 paMcasamiya tiguttaM, assaMjamaduguMchagaM // 1107 // .. cahyA-zramaUT:-pranirUpitazabdArtha: te zramaUAM 'vata' namata, va: ?- thavI' nyAyAvasthitaH, sa khalu zramaNaH nAmasthApanAdibhedabhinno'pi bhavati, ata Aha-saMyataM' samekIbhAvena yataH saMyataH, kriyAyAM prayatnavAnityarthaH, asAvapi ca vyavahAranayAbhiprAyato TIkArya :- jeo saMyata nathI te asaMyata eTale ke avirata tevA aviratone sAdhu vaMdana kare 15 nahIM. te avirata koNa che ? te kahe che - mAtA, pitA e asaMyata che e pramANe "asaMyata" zabda badhe jANavo. (zaMkA :- mAtAzabda strIliMga ane pitAzabda puMlliga che. to baMne sAthe asaMyata" zabda kevI rIte joDAya ? samAdhAna :-) ahIM prAkRtazailI hovAthI asaMtazabda traNe liMgamAM yathAyogya joDAya che. tathA bIjA koNa asaMto che ? te jaNAve che - dAdA vigere guru, asaMmatapaNe dAdA vigere badhAmAM samajI levuM. tathA hAthI-ghoDA-ratha-sainikarUpa senAno je pati te 20 senApati arthAt gaNarAjA tene, tathA prakarSathI=sArI rIte dharmazAstrane bhaNAvanArA evA dharmapAThakAdine tathA baddhamukuTavALAne rAjA kahevAya che te rAjAne ane devatAone sAdhu vaMdana kare nahIM. ahIM 'devatA' zabdathI deva-devI sarvano saMgraha karavo. "va'zabdathI lakhAcArya vigere jANavA. l/1106ll avataraNikA - have jene vaMdana karavA yogya che te vaMdanIyavyaktine jaNAve che ke 25 gAthArtha :- medhAvI saMyata, susamAhita, pAMcasamitiothI samita, triguptithI gupta ane asaMyamanI jugupsA karanAra evA zramaNane vaMdana kare. TIkArya :- jenA zabdano artha pUrve kahevAI gayela che evA zramaNane namaskAra kare. koNa kare ? - nyAyamAM avasthita=nItimAna evo medhAvI namaskAra kare. te zramaNa nAma, sthApanA vigere bhedothI judA judA prakArano paNa che. (arthAt medhAvI zramaNane vaMdana kare paNa kyA 30 zramaNane ? nAmazramaNane, sthApanAzramaNane vigeremAM kone vaMdana kare ? AvI koIne zaMkA thAya) tethI kahe che - saMyata=ekAgratApUrvaka je yatanAvALo hoya te saMyata eTale ke kriyAomAM prayatnavAna, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyata vigere vizeSaNothI yukta zramaNa vaMdanIya che (ni.-1107) 79 labdhyAdinimittamasampUrNadarzanAdirapi saMbhAvyate, ata Aha-'susamAhitaM' darzanAdiSu suSTha-samyagAhitaH susamAhitastaM, susamAhitatvameva darzyate-paJcabhirIryAsamityAdibhiH samitibhiH samitaH paJcasamitastaM, tisRbhirmanoguptyAdibhirguptibhirguptastaM triguptaM, prANAtipAtAdilakSaNo'saMyamaH asaMyama garhati-jugupsatItyasaMyamajugupsakastam, anena dRDhadharmatA tasyAveditA bhavatIti gAthArthaH // 1107 // Aha-kimiti yasya kartavyaM vandanaM sa evAdau noktaH ?, yena yeSAM na kartavyaM mAtrAdInAM 5 te'pyuktA iti, ucyate, sarvapArSadaM hIdaM zAstraM, trividhAzca vineyA bhavanti-kecidudghaTitajJAH kecinmadhyamabuddhayaH kecitprapaJcitajJA iti, tatra mA bhUtprapaJcitajJAnAM matiH-uktalakSaNasya zramaNasya kartavyaM mAtrAdInAM tu na vidhirna pratiSedha ityataste'pyuktA iti, yadyevaM kimiti (evo zramaNa vaMdanIya che ema anvaya joDavo.) saMyata paNa vyavahAranayanA abhiprAyathI labdhi vigere nimitte kriyAmAM prayatnavALo hovAthI asaMpUrNa evA darzana-jJAna-cAritravALo paNa saMbhave 10 che. (arthAta labdhi viMgerene nimitte apramattadazAe kriyAomAM rata evAne vyavahAranaya saMyata tarIke oLakhe che. paraMtu AvA saMyata pAse darzana-jJAna-cAritra bahudhA aMze na hovAthI te vaMdanIya banato nathI. tethI AvA saMyatonI bAdabAkI karavA) mATe AgaLa navuM vizeSaNa jaNAve che - susamAhita eTale ke darzana-jJAna-cAritramAM jeNe potAno AtmA atyaMta sArI rIte 15 sthApita karyo che te susamAhita.... (Avo zramaNa vaMdanIya che.) te susamAhitapaNuM ja (kevI rIte prApta thAya che? te) jaNAve che - IryAsamiti vigere pAMca samitiothI samita, manogupti vigere traNa guptiothI gupta, prANAtipAta vigere rUpa. asaMyamanI je jugupsA kare te asaMyamajugupsaka, A badhA vizeSaNothI te sAdhunI dRDhadharmatA jaNAvelI che. (AvA vizeSaNothI yukta zramaNa vaMdanIya che.) e pramANe gAthArtha kahyo. ||110 20 zaMkA :- jene vaMdana karavA yogya che te vaMdanIyane ja sau prathama zA mATe na kahyA? jethI je mAtA vigerene vaMdana kartavya nathI te mAtA vigere paNa kahevA paDyA ? (Azaya e che ke jeo vaMdanIya che te ja prathama batAvyA hota to avaMdanIya loko jaNAI ja javAnA hatA. vaMdanIya - avaMdanIya baMne zA mATe jaNAvyA ?). samAdhAna :- A zAstra parSadAmAM beThelA sarva loko mATe che ane ziSyarUpa parSadA traNa 25 prakAranI che - keTalAka vikasita buddhivALA (=saMkSepamAM kahevA chatAM badhuM jANI le evA) hoya, keTalAka madhyamabuddhivALA hoya ane keTalAka vistAraz (=vistArathI samajAvo to samaje evA) hoya che. temAM vistArajJa ziSyone evo vicAra na Ave ke kahevAyela vizeSaNovALA zramaNane vaMdana karavA, jyAre mAtA vigere mATe vaMdananuM vidhAna paNa nathI ke pratiSedha paNa nathI (to teone karavA ke na karavA? evI zaMkA UbhI na thAya) te mATe graMthakArazrIe mAtA-pitA 30 vigerene paNa avaMdanIya tarIke jaNAvI dIdhA (jethI koI zaMkA rahe nahIM.) zaMkA :- jo A ja pramANe hoya eTale ke ziSyone spaSTa bodha prApta thAya te mATe Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 80 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) yeSAM na kartavyaM ta evAdAvuktA iti ?, atrocyate, hitApravRtterahitapravRttirguru saMsArakAraNamiti pradarzanArthamityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH - zramaNaM vandeta medhAvI saMyatamityuktaM, tatretthambhUtameva vandeta, na tu pArzvasthAdIn, tathA cAha 20 paMcanhaM kiikammaM mAlAmarueNa hoi dito / veruliyanANadaMsaNaNIyAvAse ya je dosA // 1108 // vyAkhyA-'paJcAnAM' pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandAnAM 'kRtikarma' vandanakarma na kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM ca vAkyazeSaH 'zramaNaM vandeta medhAvI saMyata mityAdi granthAdavagamyate, pArzvasthAdInAM yathoktazramaNaguNavikalatvAt, tathA saMyatAnAmapi ye pArzvasthAdibhiH sArddhaM saMsargaM kurvanti teSAmapi kRtikarma na kartavyaM, Aha- kuto'yamartho'vagamyate ?, ucyate, mAlAmarukAbhyAM bhavati dRSTAnta iti vacanAt, vakSyate ca ' asuiTThANe paDiyA' ityAdi, tathA 'pakkaNakule' ityAdi, 'veruliya' tti saMsargajadoSanirAkaraNAya vaiDUryadRSTAnto bhaviSyati, vakSya vaMdanIya-avaMdanIya jaNAvyA hoya to (amane vadhu eka zaMkA che ke) avaMdanIyane prathama zA mATe kahyAM ? samAdhAna :- hitamAM apravRtti karatAM ahitamAM pravRtti e saMsAranuM guru=mukhya kAraNa che 15 evuM jaNAvavA mATe prathama avaMdanIya jaNAvyA che. avataraNikA +- prAsaMgika carcAne aTakAvIne have ApaNe mULa vAta karIe ke medhAvI sAdhu saMyata evA zramaNane vaMdana kare evuM je kahyuM temAM AvA saMyatAdi vizeSaNothI yukta zramaNane ja vaMdana kare paNa pArzvasthAdine kare nahIM. e ja vAtane jaNAve che pAMcane vaMdana karavAmAM mALA ane brAhmaNanuM dRSTAnta che jJAnanaya - darzananaya - nityavAsamAM je doSo (te kahevA.) gAthArtha vaisUryamaNi -- TIkArtha :- pArzvastha, avasatra, kuzIla, saMsakta ane yathAchaMda A pAMcane vaMdana karavA yogya nathI e pramANe zeSavAkya joDI devuM. pUrve "medhAvI saMyatazramaNane vaMdana kare" evuM je kahyuM tenAthI A pAMcane vaMdana kare nahIM e pramANeno vAkyazeSa jaNAI jAya che. jema pArzvastha vigere kahevAyelA zramaNaguNothI rahita hovAthI avaMdanIya che tema saMyatomAM paNa jeo 25 pArzvasthAdinI sAthe saMsargane=paricayAdine kare che teo paNa avaMdanIya jANavA. * - zaMkA :- 'paricayAdi karanArA saMyato paNa avaMdanIya jANavA' e kevI rIte jaNAya che ? samAdhAna - mULamAM "sALA ane brAhmaNanuM rAkhta che" AvuM ja kahyuM tenAthI tevA saMyato paNa avaMdanIya jaNAya che ane AgaLa kaheze- "azucisthAne paDelI ...'' (gA.1112) vigere. tathA "gardhitakulamAM vasato...." (gA.1113) vigere. vaLI paricayathI utpanna thanArA 30 doSono niSedha karavA vaiDUryamaNinuM dRSTAnta Avaze. te mATe AgaLa zaMkA kaheze- "lAMbA kALa 81. azucisthAne patitA / 10. mrapAne / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArthasthAdi pAMca avaMdanIya che (ni.-1108) * 81 ca-suciraMpi acchamANo verulio' ityAdi, tatpratyavasthAnaM ca 'aMbassa ya niMbassa yetyAdinA saprapaJcaM vakSyate, 'NANa' tti darzana-cAritrAsevanasAmarthyavikalA jJAnanayapradhAnA evamAhuH-jJAnina eva kRtikarma kartavyaM, vakSyate ca-'kAmaM caraNaM bhAvo taM puNa NANasahio samANei / Na ya nANaM tu na bhAvo teNa ra NANI paNivayAmo // 1 // ' ityAdi, 'daMsaNa'tti jJAnacaraNadharmavikalAH svalpasattvA evamAhuH-darzanina eva kRtikarma kartavyaM, vakSyate ca-'jaha NANeNaM Na viNA 5 caraNaM NAdaMsaNissa iya nANaM / na ya daMsaNaM na bhAvo teNa ra dilui paNivayAmo // 1 // ' ityAdi, tathA'nye sampUrNacaraNadharmAnupAlanAsamarthA nityavAsAdi prazaMsanti saGgamasthavirodAharaNena, apare caityAdyAlambanaM kurvanti, vakSyate ca-jAhe'viya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDaMtA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisaMtiM // 1 // ityAdi, tadatra nityavAse ca ye doSAH cazabdAt kevalajJAnadarzanapakSe cAryikAlAbhavikRtiparibhogapakSe ca te vaktavyA iti vAkyazeSaH, eSa 10 sudhI rahevA chatAM..." vigere. (gA.1114). ane te zaMkAnuM nivAraNa "AMbo ane lImaDo..." vigere (gA.1117) dvArA vistArathI kaheze. "TMtti darzana ane cAritranuM Asevana karavAmAM sAmarthyathI rahita ane jJAnane ja pradhAna mAnanArA A pramANe kahe che ke - "jJAnI puruSo ja vaMdanIya che," kAraNa ke AgaLa jaNAvaze ke - "cAritra e bhAvaliMga che e vAta mAnya che paraMtu cAritra paNa jJAnasahita hoya 15 to ja niSThAne pAme che ( yathokta phalane ApanAruM bane che.) vaLI jJAna e bhAvaliMga nathI evuM to nathI ja. tethI jJAnIne ja vaMdana karIe chIe." ('' e nipAta che. gA. 1141) vigere. " 'TUMsAtti jJAna ane cAritradharmathI rahita alpasattvavALA jIvo A pramANe kahe che - darzanI ja vaMdanIya che, kAraNa ke AgaLa kaheze - "jema jJAna vinA cAritra nathI tema adarzanIne 20 jJAna nathI (arthAt darzana vinA jJAna nathI.) vaLI darzana=samyagdarzana e bhAvaliMga nathI evuM to nathI ja. tethI darzanI ja vaMdanIya che. ("ra nipAtamAM jANavo. gA. 1154) vigere. tathA keTalAka loko ke jeo saMpUrNa cAritradharmanuM anupAlana karavAmAM asamartha che teo saMgamasthaviranuM daSTAnta laIne nityavAsAdinI prazaMsA kare che. keTalAko caitya vigerenuM AlaMbana laIne nityavAsAdinI prazaMsA kare che. AgaLa kaheze - "jayAre grAma-Akara-nagara-paTTaNAdimAM 25 pharatA-pharatA keTalAko thAkI gayA tyAre teo nityavAsI banyA, ane potAno nityavAsa puSTa karavA saMgamasthaviranuM daSTAnta Ape che. (gA. 1172). A rIte nityavAsamAM je doSo thAya che. 'va' zabdathI ekalA jJAnavAdamAM, ekalA 91. suciramapi tiSThat vaiDUryaM / 92. Amrasya ca nimbasya ca / 93. kAmaM caraNaM bhAvastat punarjJAnasahitaH saMpUrayati / na ca jJAnaM naiva bhAvastasmAt jJAninaH praNipatAmi // 1 // 94. yathA jJAnena na vinA caraNaM 30 nAdarzanina iti jJAnam / na ca darzanaM na bhAvastasmAt dRSTimataH praNipatAmi // 1 // 95. yadApi ca paritAntA grAmAkaranagarapattanamaTantaH / tataH kecit nityavAsinaH saMgamasthaviraM vyapadizanti // 1 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) tAvadgAthAsaMkSepArthaH // 1108 // sAmprataM yaduktaM 'paJcAnAM kRtikarma na kartavyam' atha ka ete paJca ?, tAn svarUpato nidarzayannAha pAsattho osanno hoi kusIlo taheva saMsatto / ahachaMdo'viya ee avaMdaNijjA jiNamayaMmi // 1 // (pra0) vyAkhyA-kileyamanyakartRkI gAthA sopayogA ceti vyAkhyAyate / tatra pArzvasthaH darzanAdInAM pArve tiSThatIti pArzvasthaH, athavA mithyAtvAdayo bandhahetavaH pAzAH pAzeSu tiSThatIti pAzasthaH,-'so pAsattho duviho sabve dese ya hoi NAyavvo / savvaMmi NANadaMsaNacaraNANaM jo u pAsaMmi // 1 // desaMmi ya pAsattho sijjAyara'bhihaDa rAyapiMDaM vA / NitiyaM ca aggapiMDaM 10 bhuMjati NikkAraNeNaM ca // 2 // kulaNissAe viharai ThavaNakulANi ya akAraNe visaI / darzanavAdamAM, sAdhvI pAse gocarI maMgAvIne vAparavAmAM ane niSkAraNa vigaInA paribhogamAM je doSo thAya che te kahevA yogya che. e pramANe vAkyazeSa jANavo. A pramANe gAthAno saMkSepathI artha kahyo. ||1108 avataraNikA :- have pUrve je kahyuM ke "pAMcane vaMdana karavA nahIM" te pAMca koNa che ? 15 teonuM svarUpa batAvatAM kahe che ke gAthArtha :- (prakSiptagAthA) pArthastha, avasana, kuzIla, saMsakta ane yathAvRMda A pAMce jinamatamAM avaMdanIya che. TIkArtha :- A gAthAnA kartA anya che ane te gAthA sopayogI hovAthI enI vyAkhyA karAya che - temAM darzana-jJAna ane cAritranI najIkamAM=judo raheto hovAthI te pArzvastha kahevAya 20 che. athavA mithyAtva vigere baMdhanA kAraNo e pAza=baMdhana che. te pAzomAM je rahe (=potAnA zithilAcArone kAraNe je mithyAtva vigere pAzothI baMdhAya che) te pAzastha jANavA. (1) te pArthastha dezathI ane sarvathI ema be prakAre che. temAM sarvapArthastha te che ke je jJAna-darzanacAritrathI judo (=darzanAcArAdithI rahita) hoya che. A (2) dezapArthastha A pramANe jANavo - zayyAtarapiMDa, abhyAhUtapiMDa athavA rAjapiMDa, 25 nityapiMDa athavA agrapiMDane je niSkAraNa vApare. (ahIM na jenA ghare rAtrie sUIne savAranuM pratikramaNa karyuM ke AkhI rAtri jAgaraNa karIne savAranuM pratikramaNa karyuM hoya te zayyAtara athavA jenA ghare rAtrie sUtA ane savAranuM pratikramaNa bIjAne tyAM karyuM. to baMne zayyAtara. tenAM azanAdi cAra, pAdapUMchaNa, vastra, pAtra, kaMbala, soI, charI, karNazodhikA ane nakha ochA karavAnuM 96. sa pArzvastho dvividhaH-sarvasmin deze ca bhavati jJAtavyaH / sarvasmin jJAnadarzanacaraNAnAM yastu pArve 30 // 1 // deze ca pArzvasthaH zayyAtarAbhyAhRte rAjapiNDaM vA / nityaM cAgrapiNDaM bhunakti niSkAraNena ca // 2 // nizrayA vidati sthApanAnAni cAra viti "o a' | : * Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasattanuM svarUpa * 83 saMkhaDipaloyaNAe gacchai taha saMthavaM kuNati // 3 // ' avasanna:-sAmAcAryAsevane avasannavadavasannaH, 'osanno'vi ya duviho sabve dese ya tattha savvaMmi / uubaddhapIDhaphalago ThaviyagabhoI ya NAyavvo // 1 // ' dezAvasannastu-'AvassagasajjhAe paDilehaNajhANabhikkha'bhattaDhe / AgamaNe NiggamaNe ThANe ya NisIyaNatuyaTTe // 1 // AvassayAiyAI Na kare karei ahavAvi hINamadhiyAI / sAdhana, A bAra prakArano piMDa te zayyAtarapiMDa. sva ke para gAmathI sAdhanimitte je lavAya te 5. abhyAhatapiMDa. mAre tyAM roja vahoravA AvavuM e pramANe AmaMtraNa maLyA bAda roja tyAMthI azanAdi grahaNa kare te nityapiMDa. tathA tarata ja utArelI, saMpUrNa bharelI tapelImAMthI uparanA bhAgamAMthI levuM te agrapiMDa.) (3) kulanI nizrAe vicare (arthAtuM zrAvakAdikulomAM jyAM snigdhAhArAdi prApta thato hoya tevA kulomAM ja vicare.) niSkAraNa sthApanAkulomAM (=AcArya, glAnAdi mATe sthApelA kulomAM) praveza kare. saMkhaDI=vivAha vigerene kutUhalAdithI jovA jAya. 10 tathA tame to mArA pitA jevA cho vigere rUpe paricaya kare, athavA gocarI vahoratA pahelAM ke pachI dAtAnI guNastutirUpa saMstavanA kare. avasana :- sAmAcArIonuM pAlana karavAmAM pIDitavyaktinI jema pIDA=duHkha pAmelo. te paNa deza ane sarvathI be prakAre che. temAM sarvathI avasagna - (comAsAmAM eka akhaMDa lAkaDAMthI banela saMthAro jayAre prApta na thAya tyAre ghaNA badhA lAkaDAMo bAMdhIne saMthAro taiyAra 15 karAya che. A saMthAro dara paMdara divase kholIne paDilehaNa karavAno hoya che.) je sAdhu A pramANe dara paMdara divase paDilehaNa karato nathI te avabaddhapIThaphalaka kahevAya che. athavA vAraMvAra suvA vigere mATe je sAdhu roja Akho divasa saMthAro pAtharelo ja rAkhe te avabaddhapIThaphalaka jANavo. tathA je sAdhu sthApanAdoSanuM niSkAraNa bhojana kare te sarvAvasagna jANavo. ' (1) dezAvasana=pratikramaNAdi Avazyaka, svAdhyAya, paDilehaNa, dhyAna, gocarI, bhojana- 20 mAMDalI, upAzrayamAM praveza, upAzrayamAMthI bahAra javuM, kAyotsarga, besavuM, suvuM (vigere dareka viSayamAM dezAvasanta jANavo. te A pramANe ) (2) AvazyakAdine kare nahIM athavA hInAdhika 'kare, (arthAtuM pratikramaNAdi Avazyako kare nahi athavA hinAdhika doSathI duSTa kare, svAdhyAya na kare athavA asajajhAyAdi niSiddha samaye kare, e ja rIte " ne huM vUimadivase..." vigerarUpa dhyAna na dhare athavA azubhadhyAna dhare. gocarI levA jAya nahIM, jAya to doSomAM 25 upayoga rAkhe nahIM. mAMDalImAM gocarI vApare nahIM athavA kyAreka Ave kyAreka na Ave, Avassahi-nizIhisAmAcArI sAcave nahIM, IriyAvahino kAyotsarga kare nahIM athavA jema-tema kare. besavA-sunAmAM saMDAsAnuM pramArjanAdi kare nahIM athavA game-tema kare.) 97. saMkhaDIpralokanayA gacchati tathA saMstavaM karoti // 3 // 98. avasanno'pi ca dvividhaH sarvasmin deze ca tatra sarvasmin / avabaddhapIThaphalakaH sthApitabhojI ca jJAtavyaH // 1 // 99. AvazyakasvAdhyAyayoH 30 pratilekhanAyAM dhyAne bhikSAyAmabhaktArthe / Agamane nirgamane sthAne ca niSIdane tvagvarttane ||1||aavshykaadiini na karoti athavA'pi karoti hInAdhikAni / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) garuvayaNavalAi tadhA bhaNio eso ya osantro // 2 // goNo jahA valaMto bhaMjada samilaM tu so'vi emeva / guruvayaNaM akareMto valAi kuNaI vA ussoDhuM // 3 // ' 'bhavati kuzIlaH' kutsitaM zIlamasyeti kuzIla:-tiviho hoi kusIlo NANe taha daMsaNe caritte y| eso avaMdaNijjo pannato vIyarAgehiM // 1 // NANe NANAyAraM jo u virAhei kAlamAIyaM / dasaNe daMsaNAyAraM caraNakusIlo imo hoi // 2 // kouya bhUIkamme pasiNApasiNe NimittamAjIve / kakkakurue ya lakkhaNa uvajIvai vijjamaMtAI // 3 // sobhaggAiNimittaM paresi NhavaNAi kouyaM bhaNiyaM / jariyAi bhUidANaM bhUIkammaM viNiddir3ha // 4 // suviNayavijjAkahiyaM AiMkhaNighaMTiyAikahiyaM vA / jaM sAsai annesiM pasiNApasiNaM havai eyaM // 5 // tIyAibhAvakahaNaM gurunA preraNAtmaka vacanone samya rIte svIkAre nahIM, UlaTuM game-tema sAme bole. 10 Avo sAdhu dezathI avasagna jANavo. (3) jema gaLiyo baLada svAmIvaDe gherAyelo sAmo thaIne gADAnuM lAkaDuM toDI nAMkhe che tema te dezAvasagna paNa gurunA vacanonuM pAlana nahIM karato sAmo thAya che (vanaMti=samuvImati arthAt gurunA vacanone svIkArato nathI.) athavA "gurunI pAse huM ekalo ja houM evuM lAge che ke jethI vAraMvAra mane ja Adeza ApyA kare che" e pramANe aniSTa vacanone kahIne gurunA vacanonuM pAlana kare che. kuzIla :- kharAba che svabhAva jeno te kuzIla. (1) te traNa prakAre che - jJAna-darzana ane cAritramAM kuzIla. vItarAgovaDe avaMdanIya kahyo che. (2) kAla-vinaya vigere jJAnAcAronI je virAdhanA kare te jJAnaviSayaka kuzIla. darzanAcAronI virAdhanA karanAra darzanaviSayaka kuzIla. cAritrakuzIla A pramANe jANavo - (3) kautuka, bhUtikarma, praznAprazna, nimitta, AjIva, kalkakurukA, lakSaNo, vidyA ane maMtro vigerene AdhAre jIve (=gocarI vi. meLave.) te 20 cAritrakuzIla jANavo. (4) (have kautukAdinuM svarUpa jaNAve che.) saubhAgya, bALakAdi mATe strI vigerene cAra raste je snAnAdi karAve te kautuka jANavuM. tAva vigere dUra thAya te mATe bhasmane abhimaMtrita karIne Ape te bhUtikarma kahevAya che. (5-6) svapnamAM vidyAdevatAvaDe je kaheluM hoya tene athavA AkhyAyikAvaDa-devatAvizeSavaDe ghaMTaDI dvArA kAnapAse je kaheluM hoya tene je bIjAone kahevuM te praznAprazna jANavuM. bhUtakAla 25 2. guruvarane vati tathA pati thazavasanna: rAjaurya vartana mana mAM tu soLevameva ! guruvacanamakurvan valati karoti vA utsahya ( =aniSTamuktvA) // 3 // 2. trividho bhavati kuzIlo jJAne tathA darzane cAritre ca / eSo'vandanIyaH prajJapto vItarAgaiH // 1 // jJAne jJAnAcAraM vastu virAdhayati kAlAdikam / darzane darzanAcAraM caraNakuzIlo'yaM bhavati // 2 // kautukaM bhUtikarma praznApraznaM nimittamAjIvam / kalkakurukaJca lakSaNaM upajIvati vidyAmantrAdIn // 3 // saubhAgyAdinimittaM pareSAM snapanAdi kautukaM bhaNitam / jvaritAdaye 30 bhUtidAnaM bhUtikarma vinirdiSTam // 4 // svapnavidyAkathitamAiGkhinIghaNTikAdikathitaM vA / yat zAsti anyebhyaH praznApraznaM bhavatyetat // 5 // atItAdibhAvakathanaM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsaktanuM svarUpa * 85 hoi NimittaM imaM tu AjIvaM / jAikulasippakamme tavagaNasuttAi sattavihaM // 6 // kakkakurugA ya mAyA NiyaDIe jaM bhaNaMti taM bhaNiyaM / thIlakkhaNAi lakkhaNa vijjAmaMtAiyA payaDA // 7 // ' 'tathaiva saMsakta' iti yathA pArzvasthAdayo'vandyAstathA'yamapi saMsaktavat saMsaktaH, taM pArzvasthAdikaM tapasvinaM vA''sAdya sannihitadoSaguNa ityarthaH, Aha ca-'saMsatto ya idANI so puNa gobhattalaMdae ceva / ucciTThamaNuccidvaM jaM kiMcI chubbhaI savvaM // 1 // emeva ya mUluttaradosA 5 ya guNA ya jattiyA kei / te tammivi sannihiyA saMsatto bhaNNaI tamhA // 2 // rAyavidUsagamAI ahavAvi NaDo jahA u bahurUvo / ahavAvimelago jo haliddarAgAi bahuvaNNo // 3 // vigere saMbaMdhI bhAvonuM kathana te nimitte jANavuM. AjIva A pramANe jANavuM jAti, kula, zilpa, karma, tapa, gaNa ane sUtrAdi (Adizabda A sAtanAM ja peTAbhedo jaNAve che.) A pramANe sAtaprakAranuM AjIva che. (Azaya e che ke "tame ane huM eka ja jAtinA che" e 10 pramANe AhArAdimAM Asakta sAdhunA je vacano te jAti-AjIva kahevAya che. e ja rIte tamAruM ane mAruM kula eka che, zilpa eka che vigere AhArAdi mATe pragaTa karavuM te kramazaH kulAjIva, zilpAjIva kahevAya che. A ja pramANe bIjA bhedo paNa jANavA.) (7) kalkakurukA eTale mAyA, eTale ke kapaTavaDe bIjAne ThagavA mATe je vacano bolavA te. lakSaNa tarIke strIlakSaNa' puruSalakSaNa vigere jANavA. (vidyA sAdhanAsAdhya hoya tyAre maMtra 15 sAdhanArahita jANavo. A vAta prasiddha hovAthI kahe che ke -) vidyA, maMtra vigere (AdizabdathI cUrNa, yoga vigere) prasiddha ja che. A saMsakta - jema pArthastha vigere avaMgha che te pramANe saMsakta paNa avaMgha jANavo. A saMsakta jevo saMsakta che arthAt pArthasthAdikane pAmIne doSavALo thAya athavA tapasvine-saMyamIne pAmIne guNavALo thAya che. kahyuM che - (1-2) have saMsakta kahevAya che - (1 zabda yathA 20 zabdanA arthavALo jANavo.) gAyanA bhojana mATenA vAsaNamAM zuddha ke azuddha ( cokhkhuM ke eThavADa) game te hoya badhuM naMkhAya che tema mUla-uttaraguNasaMbaMdhI je koI doSo ane guNo hoya te badhA te saMsaktamAM rahelA che mATe tene saMsakta kahevAya che. ' (3-4) athavA rAjAne prasanna rAkhanAro vidUSaka ke naTa jema ghaNA rUpone dhAraNa karanAra che athavA jema gheTo ("mo' zabdamAM '' alAkSaNika hovAthI patno zabda jANavo.) haLadaranA 25 3. bhavati nimittamidaM tvAjIvanam / jAtikulazilpakarmANi tapogaNasUtrANi saptavidham // 6 // kalkakurukA ca mAyA nikRtyA yadbhaNanti tadbhaNitam / strIlakSaNAdi lakSaNaM vidyAmantrAdikAH prakaTAH // 7 // 4. saMsaktazcedAnIM sa punargobhaktalandake caiva / ucchiSTamanucchiSTaM yatkiJcit kSipyate sarvam // 1 // evameva ca mUlottaradoSAzca guNAzca yAvantaH kecit / te tasmin sannihitAH saMsakto bhaNyate tasmAt // 2 // rAjavidUSakAdayo'thavApi naTo yathA tu bahurUpaH / athavA'pyelako yo haridrarAgAdiH bahuvarNaH // 3 // 30 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 86 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) aimeva jAriseNaM suddhamasuddheNa vA'vi saMmilai / tArisao cciya hoti saMsatto bhAI tamhA // 4 // so duvigappo bhaNio jiNehi jiyarAgadosamohehiM / ego u saMkiliTTho asaMkali tahA aNNo // 5 // paMcAsavappavatto jo khalu tihi gAravehi paDibaddho / itthagihisaMkali saMsatto kiliTTho u || 6 || pAsatthAIesuM saMviggesuM ca jattha milatI u / tahi tArisao bhavai piyadhammo ahava iyaro u // 7 // eSo'saMkliSTaH, 'yathAchando'pi ca ' yathAchandaH-yathecchyaivAgamanirapekSaM pravartate yaH sa yathAcchando'bhidhIyate, uktaM ca- 'ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva pannavemANo / eso u ahAchaMdo icchA chaMdotti egaTThA // 1 // uttamaNuvadiTThe sacchaMdavigappiyaM aNaNuvAi / paratattipavatte tiMtiNe ya iNamo ahAchaMdo // 2 // sacchaMdamaivigappiya raMga vigerevaDe ghaNA raMgovALo thAya che tema zuddha ke azuddha jevA prakAranI vyakti sAthe bhego thAya te tevA prakArano thaI jato hovAthI saMsakta kahevAya che. (5-6) rAga, dveSa ane mohane jItanArA evA jinezvaroe te saMsakta be prakArano kahyo che eka saMkliSTa ane bIjo asaMkliSTa. temAM je pAMce AzravomAM pravRtta hoya, traNa gAravathI yukta hoya, strIne sevanAro strIsaMkliSTa hoya, dvipada-catuSpada-dhana-dhAnya vigerenI ciMtA karanAro gRhastha-saMkliSTa hoya. AvA prakArano je hoya te saMkliSTa saMsakta kahevAya che. (7) je vaLI pArzvasthAdinI sAthe bhego thAya tyAre Itara=dharmamAM zithIla thAya che ane saMvigna=saMyamI evA sAdhuonI sAthe bhego thAya tyAre priyadharmI bane che. Avo je hoya te asaMkliSTa saMsakta jANavo. yathAchanda :- AgamathI nirapekSa potAnI icchA pramANe je varte che te yathAchanda kahevAya che. kahyuM che (1) utsUtrane Acarato ane utsUtranI ja prarUpaNA karato hoya te yathAchanda 20 jANavo. ahIM icchA ane chanda e be zabdo samAnArthI jANavA (arthAt chanda eTale icchA. yathecchA=icchA pramANe AcaraNa ane prarUpaNA karanAra yathAchanda.) (2) (utsUtra kone kahevAya ? te kahe che -) * tIrthaMkarAdivaDe kathita na hoya, potAnI icchApramANe kalpeluM hoya, mATe ja Agamane anupAtI=anusaranAruM na hoya te utsUtra jANavuM. (have yathAchandanuM svarUpa jaNAve che -) je bIjAnI ciMtA karavAmAM pravRtta hoya ane tiMtiNaka 25 hoya eTale ke thoDoka evo nAno aparAdha paNa koIe karyo hoya to vAraMvAra ene bolyA karato hoya evo A yathAchanda jANavo. - 5. evameva yAdRzena zuddhenAzuddhena vA'pi saMvasati / tAdRza eva bhavati saMsakto bhaNyate tasmAt // 4 // sa dvivikalpo bhaNito jinairjitarAgadveSamohaiH / ekastu saMkliSTo'saMkliSTastathA'nyaH // 5 // paJcAzravapravRtto yaH khalu tribhigauravaiH pratibaddhaH / strIgRhibhiH saMkliSTaH saMsaktaH saMkliSTaH sa tu // 6 // pArzvasthAdikeSu saMvigneSu ca yaMtra milati tu / tatra tAdRzo bhavati priyadharmA athavA itarastu // 7 // 6. utsUtramAcaran utsUtrameva prajJApayan / eSa tu yathAcchanda icchA chanda iti ekArthau // 1 // utsUtramanupadiSTaM svacchandavikalpitamananupAti / parataptipravRttastitiNazcA'yaM yathAcchandaH // 2 // svacchandamatyA vikalpya 30 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArthasthAdine vaMdana karavAmAM doSo (ni.-1109) * 87 kiMcI suhasAyavigaipaDibaddho / tihigAravehiM majjai taM jANAhI ahAchaMdaM // 3 // ' ete pArzvasthAdayo'vandanIyAH, kva?-jinamate, na tu loka iti gAthArthaH // 1 // atha pArzvasthAdIn vandamAnasya ko doSa iti ?, ucyate pAsatthAI vaMdamANassa neva kittI na nijjarA hoi / kAyakilesaM emeva kuNaI taha kammabaMdhaM ca // 1109 // vyAkhyA-'pArzvasthAdIn' uktalakSaNAn 'vandamAnasya' namaskurvato naiva kIrtirna nirjarA bhavati, tatra kIrtanaM kIrtiH-aho ayaM puNyabhAgityevaMlakSaNA sA na bhavati, api tvakIrtirbhavati-nUnamayamapyevaMsvarUpo yenaiSAM vandanaM karoti, tathA nirjaraNaM nirjarA-karmakSayalakSaNA sA na bhavati, tIrthakarAjJAvirAdhanAdvAreNa nirguNatvAtteSAmiti, cIyata iti kAya:-dehastasya klezaH-avanAmAdilakSaNaH kAyaklezastaM kAyaklezam 'evameva' mudhaiva 'karoti' nivartayati, 10 (3) AgamathI nirapekSa evI svacchadabuddhithI kaMIka svAdhyAyAdinuM AlaMbana vikalpIne= vicArIne sukhano svAda mAnanAra (arthAt sukhanA sAdhanone sevanAro) tathA AvuM koka AlaMbana laIne vigaImAM rAgI ane traNa gAravAmAM je AnaMda mAne che tevA sAdhune yathAchanda jANavo. A pArthasthAdio avaMdanIya jANavA. kyAM ? - jinamatamAM avaMdanIya jANavA paraMtu lokamAM nahIM. (arthAt loka to teone paNa tyAgI mAnIne vaMdana kare, paraMtu jinamatane svIkAranAra 15 A pAMcane vaMdana kare nahIM.) avataraNikA :- zaMkA :- A pArthasthAdine vaMdana karanArane kayo doSa lAge ? te jaNAve gAthArtha :- pArthasthAdine vaMdana karanArane nathI kIrti prApta thatI ke nathI nirjarA prApta thatI. UlaTuM te jIva kAyAkleza ane karmabaMdhane kare che. 20 TIkArtha :- kahevAyelA svarUpavALA evA pArthasthAdine namaskAra karanArane nathI kIrti prApta thatI ke nathI nirjarA prApta thatI. ahIM kIrtana karavuM te kIrti che eTale ke "aho ! A puNyazALI che evA prakAranI je kIrti che te prApta thatI nathI, paraMtu akIrti thAya che ke nakkI A paNa A loko jevo ja che jethI A lokone vaMdana kare che. - tathA karmakSayasvarUpa nirjarA paNa prApta thatI nathI, kAraNa ke A pArthasthAdio tIrthakaranI 25 AjJAnI virAdhanA=bhaMga karavAArA eka paNa guNa prApta karI zakatA nathI. tethI AvA nirguNa pArthasthAdine vaMdana karavA chatAM nirjarA prApta thatI nathI UlaTuM AvAone vaMdana karavAthI zuM thAya? te kahe che -) je ekaThuM karAya=puSTa karAya te kAyA eTale ke deha, teno namavA vigerarUpa je kleza te kAyakleza. te kAyaklezane ja nakAmuM kare che (arthAt AvAone vaMdana karanAra jIva nakAmA 30 7. kiJcitsukhasvAdavikRtipratibaddhaH / tribhirgauravairmAdyati taM jAnAhi yathAcchandam // 3 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) tathA kriyata iti karma jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM tasya bandho-viziSTaracanayA''tmani sthApanaM tena vA Atmano bandhaH-svasvarUpatiraskaraNalakSaNaH karmabandhastaM karmabandhaM karotIti vartate, cazabdAdAjJAbhaGgAdIMzca doSAnavApnute, kathaM ?-bhagavatpratikruSTavandane AjJAbhaGgaH, taM dRSTvA'nye'pi vandantItyanavasthA, tAn vandamAnAn dRSTvA'nyeSAM mithyAtvaM, kAyaklezato devatobhyo vA''tmavirAdhanA, tadvandanena tatkRtAsaMyamAnumodanAtsaMyamavirAdhaneti gAthArthaH // 1109 // ___evaM tAvatpArzvasthAdIn vandamAnasya doSA uktAH, sAmprataM pArzvasthAnAmeva guNAdhikavandanapratiSedhamakurvatAmapAyAn pradarzayannAha je baMbhacerabhaTThA pAe uDDiMti baMbhayArINaM / te hoMti kuMTamaMTA bohI ya sudullahA tesiM // 1110 // 10 namavA vigerarUpa kAyAnA klezane kare che.) tathA je karAya te karma eTale ke jJAnAvaraNAdi, teno baMdha=viziSTa racanAvaDe AtmAmAM karmayugalonuM sthApana athavA karmavaDe AtmAnA potAnA svarUpanuM DhaMkAvanArUpa baMdha te karmabaMdha (A pramANe karmabaMdha' zabdano samAsa jANavo.) te karmabaMdhane kare che e pramANe kriyApada ahIM paNa samajI levuM. mULamAM rahela "gha' zabdathI AjJAbhaMgAdi (Adi zabdathI anavasthA, mithyAtva ane 15 virAdhanA) doSone te jIva pAme che. kevI rIte ? te kahe che. bhagavAne jemane vaMdana karavAnI nA pADI che evA pArthasthAdine vaMdana karavAthI AjJAbhaMga. pArthasthAdine vaMdana karatA sAdhune joIne anya vyaktio paNa pArthasthAdine vaMdana kare mATe anavasthA. vaMdana karatA evA sAdhuone joIne bIjAone mithyAtvanI prApti. (te A rIte ke zithilAcArI evA pArthasthAdine vaMdana karatA sAdhuone joIne bIjAone te pArthasthAdimAM mahatvanI buddhi athavA temanA zithilAcAramAM tattvanI buddhi utpanna thAya je mithyA che.) tathA kAyAne kleza paDato hovAthI athavA devatA vigerethI (upadrava thavAne kAraNe) AtmavirAdhanA thAya. tathA pArthasthAdine vaMdana karavAthI temane AcarelA asaMyamanI anumodanA thavAthI saMyamavirAdhanA thAya che. mATe AvA pArthasthAdine vaMdana karavA nahIM.) e pramANe gAthAno artha kahyo. /1109mAM ' avataraNikA :- A pramANe pArthasthAdine vaMdana karatA jIvane lAgatA doSo jaNAvyA. 25 have guNomAM adhika evA sAdhuonA vaMdanano pratiSedha (=guNomAM adhika evA sAdhuo pArthasthAdine vaMdana karatA hoya tyAre pArthasthAdioe vaMdana karavAnI teone nA pADavI joIe paraMtu te samaye jo teo niSedha na kare to niSedha) nahIM karatA evA pArthasthAdione je apAyonI=duHkhonI prApti thAya che. te apAyone batADatA graMthakArazrI jaNAve che ke gAthArtha - brahmacaryathI bhraSTa thayelA evA je pArthasthAdio brahmacArI evA sAdhuone 30 page paDAve che, teo pachInA bhavomAM) hAtha-page vAMkA thAya che ane teonI bodhi sudurlabha thAya che. - 20 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvihito pAsethI vaMdana letAM cAritrabhraSTono vinAza (ni.-1111) * 89 vyAkhyA-ye-pArzvasthAdayo bhraSTabrahmacaryA apagatabrahmacaryA ityarthaH, brahmacaryazabdo maithunavirativAcakaH, tathaughataH saMyamavAcakazca, 'pAe uDDiti baMbhayArINaM' pAdAvabhimAnato vyavasthApayanti brahmacAriNAM vandamAnAnAmiti, tadvandananiSedhaM na kurvantItyarthaH, te tadupAttakarmajaM nArakatvAdilakSaNaM vipAkamAsAdya yadA kathaJcitkRcchreNa mAnuSatvamAsAdayanti tadA'pi bhavanti . koMTamaNTAH 'bodhizca' jinazAsanAvabodhalakSaNA sakaladuHkhavirekabhUtA sudurlabhA teSAM sakRtprAptau 5 satyAmapyanantasaMsAritvAditi gAthArthaH // 1110 // tathA suTTutaraM nAsaMtI appANaM je carittapabbhaTThA / gurujaNa vaMdAviMtI susamaNa jahuttakAriM ca // 1111 // dAraM // vyAvyA--'sukutara'ti sutarAM nAyanyAtmAnuM sanmAAMta, uM ?-ce cAritrAt--prAptisthapita- 10 zabdArthAt prakarSeNa bhraSTAH - apetAH santaH 'gurujanaM' guNasthasusAdhuvargaM 'vandayanti' kRtikarma kArayanti, kimbhUtaM gurujanaM ? - zobhanAH zramaNA yasmin sa suzramaNastaM anusvAralopo 'tra draSTavya:, tathA yathoktaM kriyAkalApaM kartuM zIlamasyeti yathoktakArI taM yathoktakAriNaM ceti TIkArya :- je pArzvasthAdio brahmacarya vinAnA che. ahIM brahmacaryazabdathI maithunavirati ane sAmAnyathI saMyama jANavuM. tethI saMyama ane maithunaviratithI bhraSTa thayelA evA je pArzvasthAdio 15 vaMdana karatA evA brahmacArIone abhimAnathI potAnA pagamAM sthApita kare che eTale ke brahmacArIone vaMdana karavAno niSedha karatA nathI. te pArzvasthAdio aniSedhathI utpanna thayelA karmothI prApta thayela nArakatvAdirUpa phalane pAmIne ghaNuM kaSTa sahyA pachI koIka rIte jyAre manuSyapaNAne pAme che, tyAre paNa te manuSyabhavamAM teo koMTa=hAthathI vAMkA ane maMTA=pagathI vAkAM (arthAt hAtha-pagathI vAMkA zarIravALA)thAya che. ane sarva duHkhone nAza karanAra 20 jinazAsananI sAcI samajarUpa bodhi teone atyaMta durlabha thAya che kAraNa ke atyAre pArzvasthAdi bhavamAM bodhi prApta thavA chatAM teo anaMtasaMsArI hovAthI pharI bodhi ghaNA kALa sudhI nahIM maLe. 1110/ tathA re gAthArtha :- te loko potAnA AtmAno bahu ja sArI rIte nAza kare che je loko pote cAritrathI bhraSTa thavA chatAM sArA sAdhuovALA ane AjJAnusAre jIvana jIvanArA evA susAdhu- 25 samudAya pAse vaMdana karAve che=emanA vaMdanane grahaNa kare che. -- TIkArtha :- sutarAM potAnI jAtane sanmArgathI bhraSTa kare che. koNa kare che ? jeo pUrve jaNAvela zabdArthavALA cAritrathI bhraSTa thayelA chatAM guNomAM rahelA evA susAdhusamudAyane vaMdana karAve che=pote emanA vaMdana grahaNa kare che. kevA prakArano sAdhusamudAya che ? - jemAM samyag AcAravALA zramaNo che evA te suzramaNasamudAyane (vaMdana karAve che.) mULamAM 'sulama' zabdamAM 30 anusvArano lopa thayela jANavo. tathA AjJAnusAre kriyAsamUhane karavAno svabhAva che jemano evA yathoktakArI samudAyane (vaMdana karAve che=evA samudAya pAsethI je pArzvasthAdi vaMdana Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) gAthArtha: / / 612 // evaM vandakavandyadoSasambhavAtpArzvasthAdayo na vandanIyA:, tathA guNavanto'pi ye taiH sArddhaM saMsargaM kurvanti te'pi na vandanIyAH kimityata Aha asuiTThANe paDiyA caMpagamAlA na kIraI sIse / pAsatthAIThANesu vaTTamANA taha apujjA // 1112 // vyAkhyA- yathA 'azucisthAne' viTpradhAne sthAne patitA campakamAlA svarUpataH zobhanA'pi satyazucisthAnasaMsargAnna kriyate zirasi, pArzvasthAdisthAneSu vartamAnAH sAdhavastathA 'apUjyAH ' avandanIyAH, pArzvasthAdInAM sthAnAni - vasatinirgamabhUmyAdIni parigRhyante, anye tu zayyAtarapiNDAdyupabhogalakSaNAni vyAcakSate yatsaMsargAtpArzvasthAdayo bhavanti, na caitAni suSThu ghaTate, 10 teSAmapi tadbhAvApatteH, campakamAlodAharaNopanayasya ca samyagaghaTamAnatvAditi / atra kathAnakaM 5 grahaNa kare che teo potAnA AtmAno sanmArgathI nAza kare che ema anvaya joDavo.) 1111 avataraNikA :- A pramANe vaMdana karanAra ane vaMdana lenAra baMnene doSono saMbhava hovAthI pArzvasthAdi vaMdanIya nathI. tathA guNavAna evA paNa je sAdhuo pArzvasthAdio sAthe mIlanarUpa saMsargane kare che te sAdhuo paNa vaMdanIya nathI. zaMkA :- mIlanAdi karanArA sAdhuo zA mATe vaMdanIya nathI ? tenuM samAdhAna Ape che gAthArtha :- azucisthAne paDelI caMpakamALA jema gaLe paherAtI nathI, tema pArzvasthAdisthAnomAM rahetA sAdhuo paNa apUjya che. : TIkArtha :- jema viSTApradhAna evA sthAnamAM paDelI caMpAnA phUlonI mALA svarUpathI=dekhAvamAM suMdara hovA chatAM azucisthAnanA saMsargathI gaLe paherAtI nathI, e ja rIte pArzvasthAdionA 20 sthAnamAM rahenArA=emanI sAthe rahenArA sAdhuo avaMdanIya jANavA. ahIM pArzvasthAdionA sthAna tarIke temanA upAzraya, sthaMDila-bhUmi vigere sthAna levA. (arthAt pArzvasthAdionA upAzrayamAM temanI sAthe rahenAra, pArzvasthAdinI jyAM sthaMDilabhUmi hoya tyAM janAra evA susAdhuo paNa avaMdanIya jANavA.) 15 " keTalAka AcAryo pArzvasthAdinA sthAna tarIke zayyAtarapiMDa vigerenA upabhogarUpa sthAno grahaNa karavAnuM kahe che ke jenA saMsargathI teo pArzvastha vigere bane che (eTale ke pArzvasthAdipaNuM jenAthI prApta thAya evA zithilAcAro ahIM pArzvasthAdinA sthAna tarIke levA evuM keTalAka AcAryo kahe che.) paraMtu teonI A vAta sArI rIte ghaTatI nathI kAraNa ke zithilAcArone sevanArA to pArzvastha ja kahevAya. tethI pArzvasthone to pUrve avaMdanIya kahI ja dIdhA che, pachI teone apUjya kahevAnI jarUra nathI. vaLI caMpakamAlAnA udAharaNano upanaya paNa samyag rIte 30 ghaTaze nahIM, (kAraNa ke jo azucisthAno tarIke zithilAcAro levAnA hoya 'azucisthAne rahelA' no artha 'azucisthAnane sevanArA' thAya. to jema udAharaNamAM 'azucisthAnamAM paDelI caMpakamAlA' ema bolAya che tema ahIM 'azucisthAnamAM vartatA' eTale 'azucisthAnamAM rahelAM' 25 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 91 AseNa udbhUyassa kuzIlono saMsarga niMdanIya che (ni.-1113) ego caMpakapio kumAro caMpagamAlAe sire kayAe Asagao vaccai, sA.caMpagamAlA amejjhe paDiyA, giNhAmitti amijjhaM daTThUNa mukkA, so ya caMpaehiM viNA dhitiM na labhai, tahAvi ThANadoseNa mukkA / evaM caMpagamAlatthANIyA sAhU amijjhatthANiyA pAsatthAdayo, jo visuddho tehiM samaM milai saMvasai vA so'vi pariharaNijjo // 1112 // adhikRtArthaprasAdhanAyaiva dRSTAntAntaramAha 5 pakkaNakule vasaMto sauNIpAro'vi garahio hoi / iya garahiyA suvihiyA majjhi vasaMtA kusIlANaM // 1113 // vyAkhyA-pakkaNakulaM--garhitakulaM tasmin pakkaNakule vasan san, pAraGgatavAniti pAragaH, zakunyAH pAragaH, asAvapi 'garhito bhavati' nindyo bhavati, zakunIzabdena caturdaza vidyAsthAnAni parivRddhatte, "aAni vraturo levA, mImAMsA nyAyavistA:| purAAM dharmazAstra 10 evo artha thaze nahIM, paNa 'azucisthAnane sevanArA' artha karavo paDe. jyAre kharekhara to 'azucisthAnamAM rahelA' evo artha abhipreta che. tethI azucisthAno tarIke upAzrayAdi levA ja ucita che.) -> ahIM kathAnaka A pramANe - caMpakapuSpo jene bahu game che evo eka kumAra caMpakapuSponI mALAne gaLAmAM paherIne ghoDe savArI kare che. ghoDAvaDe uchALelA evA te kumAranA gaLAmAMthI 15 mALA nIkaLIne ukaraDAmAM paDI' 'pAchI laI AvuM' evuM vicArIne jyAM pAchI levA jAya che evAmAM ukaraDAne joIne te mALA lIdhI nahIM. jo ke te mALA vinA te kumArane cena paDatuM nathI chatAM sthAnanA doSathI te mALA choDI dIdhI. A ja pramANe caMpakamALAnA sthAne sAdhuo jANavA, ukaraDAnA sthAne pArzvasthAdi jANavA, je vizuddha sAdhu teo sAthe paricaya kare che athavA sAthe rahe che te sAdhu paNa pariharaNIya (arthAt avaMdanIya) jANavo. /1112/ avataraNikA :- A prastuta arthane ja siddha karavA mATe anya dRSTAntane kahe che hra gAthArtha :- gahitakulamAM vasato, caudavidyAnA pArane pAmelo evo paNa brAhmaNa gahita thAya che. e ja pramANe kuzIlonI vacce vasatA evA suvihita sAdhuo paNa gartita thAya che. TIkArtha :- pakkaNakula eTale garpitakula. tevA garditakulamAM raheto (brAhmaNa), je pArane pAmelo hoya te pAraga kahevAya. zakunIno pAraga te zakunIpAraga. ahIM zakunIzabdathI 25 caudavidyAsthAno grahaNa karavAnA che. tethI cauda vidyAsthAnonA pArane pAmelo evo paNa brAhmaNa gardhita=niMgha thAya che eTale ke loko tevAnI niMdA karanArA thAya che. te cauda vidyAsthAno A pramANe che - "cha aMgo, cAra veda, mImAMsA, nyAyavistAra, 20 8. ekazcampakapriyaH kumAraH campakamAlAyAM zirasi kRtAyAmazvagato vrajati, azvenoddhUte sA campakamAlA'medhye patitA, gRhNAmIti amedhyaM dRSTvA muktA, sa ca campakairvinA dhRtiM na labhate, tathApi sthAnadoSeNa 30 muktA / evaM campakamAlAsthAnIyAH sAdhavaH amedhyasthAnIyAH pArzvasthAdayaH, yo vizuddhastaiH samaM milati saMvasati vA so'pi pariharaNIyaH / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) " ca, sthAnAnyAhuzcaturdaza // 1 // " tatrAGgAni SaT, tadyathA-'zikSA kalpo vyAkaraNaM, chando cotirliya:' ti, "pha' parva ahiMtA: "suviditAH' sAdhavo madhye vasantaH "yunAnA' pArzvasthAdInAm // 1113 // atra kathAnakam-egassa dhijjAiyassa paMca puttA sauNIpAragA, tatthego marugo egAe dAsIe saMpalaggo, sA majjaM pibai, imo na pibai, tIe bhaNNai-jai tumaM pibasi to Ne sobhaNA ratI hojjA, iyarahA visariso saMjogotti, evaM so bahuso bhaNaMtIe pAitto, so paDhamaM pacchaNNaM pibai, pacchA pAyaDaMpi pibiumADhatto, pacchA aipasaMgaNa majjamaMsAsIvi jAo pakkaNehiM saha loTTeumADhatto, tehiM ceva saha pibai khAi saMvasai ya, pacchA so pituNA sayaNeNa ya savvabajjho appaveso kao, aNNayA so paDibhaggo, bitio se bhAyA siNeheNa taM kuDiM pavisiUNa pucchai dei ya se kiMci, so pituNA uvalaMbhiUNa 10 purANa ane dharmazAstra A pramANe cauda sthAno kahyA che. ll1II" cha aMgo A pramANe - zikSA, kalpa, vyAkaraNa, chaMda, jayotiSa ane nirukti. (Ama, cauda vidyArthInonA pArane pAmelo evo paNa brAhmaNa gahitakulamAM rahe to niMdya bane che.) te ja pramANe pArthasthAdi kuzIlonI vacce rahenAra sAdhuo niMdya bane che. /1113 ahIM kathAnaka A pramANe jANavuM - eka brAhmaNanA pAMca putro zakunIpAraga hatA. te 15 pAMca putromAMthI eka brAhmaNaputrano eka dAsI sAthe saMbaMdha thayo. te dAsI dArU pIe che, A pIto nathI. tethI dAsIe kahyuM - "jo tuM dArU pIe tI mane ghaNo AnaMda thAya anyathA ApaNo saMyoga susaMyoga (sarakhe sarakhAno saMyoga) gaNAze nahIM. A pramANe vAraMvAra kahetI teNIe tene dArU pIvaDAvyo. prathama vAra te chUpI rIte dArU pIe che. pAchaLathI lokonI sAme paNa te dArU pIvA lAgyo. dhIredhIre vAraMvAra dArU pIvAnA prasaMgane kAraNe mAMsa khAnAro paNa 20 te thayo. siMgha evI vyaktio sAthe bhamavA lAgyo. teonI sAthe ja dArU pIe, mAMsa khAya, ane enI sAthe ja rahevA lAge che. thoDA samaya pachI pitA ane svajanoe tene gharAdithI bahAra kADhyo ane kAyama mATe teno gharAdimAM praveza baMdha karAvI dIdho. ekavAra te paDI bhAMgyo, arthAtu paisA vigere badhethI khalAsa thaI gayo. teno bIjo bhAI snehavazathI tenI kuTiramAM pravezIne tenA hAla-cAla pUche 25 che ane thoDuM ghaNuM khAvA-pIvA vigere mATe Ape che. A bIjA bhAIne paNa pitA Thapako 9. ekasya dhigjAtIyasya paJca putrAH zakunIpAragAH, tatraiko brAhmaNa ekasyAM dAsyAM saMpralagnaH, sA madyaM pibati, ayaM na pibati, tayA bhaNyate-yadi tvaM pibasi tataH zobhanA ratirbhavet, itarathA visadRzaH saMyoga iti, evaM sa bahazo bhaNantyA tayA pAyitaH, sa prathamaM pracchannaM pibati, pazcAtprakaTamapi pAtumArabdhaH, pazcAt atiprasaGgena madyamAMsAzyapi jAtaH, zvapAkaiH saha bhramitumArabdhaH, taiH sahaiva khAdati pibati saMvasati ca, 30 pazcAt sa pitrA svajanena ca sarvabAhyaH apravezaH kRtaH, anyadA sa pratibhagnaH, dvitIyastasya bhrAtA snehena tAM kuTI pravizya pRcchati dadAti ca tasmai kiJcit, sa upAlabhya pitrA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Resemomsex je jevA sAthe maitrI kare che tevo thAya (ni.-1113) * 93 NicchUDho, taio bAhirapADae Thio pucchai visajjei se kiMci, sovi NicchUDho, cauttho paraMparaeNa davAvei, sovi NicchUDho, paMcamo gaMdhapi Na icchai, teNa marugeNa karaNaM caDiUNa savvassa gharassa so sAmIkao, iyare cattArivi bAhirA kayA logagarahiyA jaayaa| esa diTuMto, uvaNao se imo-jArisA pakkaNA tArisA pAsatthAI jAriso dhijjAio tAriso Ayario jArisA puttA tArisA sAhU jahA te NicchUDhA evaM NicchubbhaMti kusIlasaMsaggi 5 karitA garahiyA ya pavayaNe bhavaMti, jo puNa pariharai so pujjo sAiyaM apajjavasiyaM ca NevvANaM pAvai, evaM saMsaggI viNAsiyA kusIlehiM / uktaM ca "jo jAriseNa mittiM karei acireNa (so) tAriso hoi / kusumehiM saha vasaMtA tilAvi taggaMdhiyA hoMti // 1 // " maruetti dirseto gao, vyAkhyAtaM dvAragAthAzakalam // mApAne gharathI tDhI bhU cha. . trIjo bhAI tenI kuTiramAM praveza karyA vinA bahAra AMgaNamAM Ubho rahelo chato dArUDiyA bhAInA hAla-cAla pUche che ane thoDuM ghaNuM Ape che. pitA trIjA bhAIne paNa gharathI kADhI mUke che. cotho bhAI paraMparAe (bIjA pAse) thoDuM - ghaNuM apAve che. khabara paDatA pitA tene paNa kADhI mUke che. jyAre pAMcamo bhAI gaMdhane paNa icchato nathI. tethI brAhmaNa pitAe nyAyAlayamAM 15 (korTamAM) jaIne AkhA gharano A pAMcamA putrane svAmI banAvyo. bIjA cAre bhAIone bahAra kADhI mUkyA ane te bhAIo lokamAM niMdAne pAmyA. A dRSTAnna thayuM. che teno upanaya A pramANe jANavo - jevA prakAranA caMDALo che tevA prakAranA pArthasthAdi jANavA jevA prakArano brAhmaNa tevA prakAranA AcArya. putronA sthAne sAdhuo jANavA. je rIte cAra bhAIone bahAra kADhyA, e pramANe kuzIlo sAthe saMbaMdha karanArA sAdhuone AcArya gaccha 20 bahAra kare che ane teo pravacanamAM jinazAsanamAM niMdApAtra bane che. je vaLI pAMcamA bhAInI jemakuzIlono tyAga kare che te pUjya che ane sAdi-anaMta evA nirvANa sukhane pAme che. A pramANe kuzIlo sAtheno saMbaMdha vinAza karanAro che. kahyuM che - "je jevA sAthe maitrI kare che te TUMka samayamAM tenA jevo thAya che. puSponI sAthe rahelA tala paNa puSpa samAna gaMdhavALA thAya 10. niSkAzitaH, tRtIyo bAhyapATake sthitaH pRcchati visRjati ca tasmai kiJcit, so'pi niSkAzitaH, 25 caturthaH paramparakeNa dApayati, so'pi niSkAzitaH, paJcamo gandhamapi necchati, tena marukeNa nyAyAlaye gatvA sarvasya gRhasya sa svAmIkRtaH, itare catvAro'pi bAhyAH kRtA lokagarhitA jAtAH eSa dRSTAntaH, upanayo'syAyaMyAdRzAzcANDAlAstAdRzAH pArzvasthAdayo yAdRg dhigjAtIyastAdRgAcAryaH yAdRzaH putrAstAdRzaH sAdhavaH yathA te niSkAzitA evaM niSkAzyante kuzIlasaMsargaM kurvantaH garhitAzca pravacane bhavanti, yaH punaH pariharati sa pUjyaH sAdyaparyavasAnaM ca nirvANaM prApnoti, evaM saMsargI vinAzikA kuzIlaiH / yo yAdRzena maitrI karoti 30 acireNa (saH) tAdRzo bhavati / kasamaiH saha vasantaH tilA api tadgandhikA bhavanti // 1 // maruka iti dRSTAnto gataH / autations h C Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) adhunA vaiDUryapadavyAkhyA, asya cAyamabhisambandhaH - pArzvasthAdisaMsargadoSAdavandanIyAH sAdhavo'pyuktAH, atrAha codakaH - kaH pArzvasthAdisaMsargamAtrAdguNavato doSa:, ? tathA cAhasuciraMpi acchamANo verulio kAyamaNIyaummIso / novei kAyabhAvaM pAhaNNaguNeNa niyaeNaM // 1114 // 94 vyAkhyA -'suciramapi' prabhUtamapi kAlaM tiSThan vaiDUrya:- maNivezeSaH, kAcAzca te maNayazca kAcamaNayaH kutsitAH kAcamaNayaH kAcamaNikAstairut-prAbalyena mizraH kAcamaNikonmizraH 'notpati' na yAti 'RSamAva' vhAdharma 'prAdhAnyanubena' taimatvanubena 'ninena' AtmIyena, evaM susAdhurapi pArzvasthAdibhiH sArddhaM saMvasannapi zIlaguNenAtmIyena na pArzvasthAdibhAvamupaiti ayaM bhAvArtha iti gAthArthaH // 1114 // atrAhA''cAryaH-yatkiJcidetat, na hi dRSTAntamAtrAdevAbhilaSitArthasiddhiH saMjAyate, yataHbhAgaabhAvugANi ya loe duvihANi hoti davvANi / verulio tattha maNI abhAvugo annadavvehiM // 1115 // vyAkhyA-bhAvyante-pratiyoginA svaguNairAtmabhAvamApAdyanta iti bhAvyAni - kavelukAdIni che. / / 1 / / " A pramANe brAhmaNanuM dRSTAnta pUrNa thayuM. A sAthe dvAragAthA (1108)nA pUrvArdhanuM vyAkhyAna karyuM. 1113/ avataraNikA :- have vaisUryapadanI vyAkhyA kare che ane teno saMbaMdha A pramANe che pArzvasthAdi sAthenA saMbaMdharUpa doSane kAraNe sAdhuo paNa avaMdanIya kahyA. ahIM ziSya prazna kare che ke - pArzvasthAdi sAthe saMbaMdha karavA mAtrathI guNavAna evA sAdhune kayo doSa lAge che ? (arthAt koI doSa lAgato nathI.) kAraNa ke kahyuM che gAthArtha :- kAcamaNi sAthe lAMbo kALa rahevA chatAM paNa vaisUryamaNi potAnA prAdhAnyaguNavaDe kAcabhAvane pAmato nathI. TIkArtha ::- kharAba evA kAcamaNikanI sAthe lAMbo kALa rahevA chatAM paNa te vaisUryanAmano maNivizeSa pote nirmaLa hovAthI kAcadharmane pAmato nathI (eTale ke pote atyaMta nirmaLa hovAthI kAcamaNi banI jato nathI.) e ja pramANe susAdhu paNa pArzvasthAdio sAthe rahevA chatAM paNa 25 potAnA zIlaguNanA kAraNe pArzvasthAdipaNAne pAmato nathI. (ane mATe ja pArzvasthAdi sAthe rahevA chatAM susAdhune koI doSa lAgato nathI.) ema bhAvArtha jANavo. 1114 avataraNakA :- ahIM AcArya ziSyanA praznanuM samAdhAna ApatA kahe che ke tArI vAta nakAmI che, kAraNa, dRSTAntamAtrathI icchita arthanI siddhi thaI jatI nathI, kAraNa ke gAthArtha :- lokamAM bhAvuka ane abhAvuka ema be prakAranA dravyo hoya che. temAM vaisUryamaNi 30 e anyadravyothI abhAvuka dravya che. TIkArtha :- je bhAvita thAya eTale ke pratiyogI dravya potAnAmAM rahelA guNovaDe sAme Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva e bhAvitadravya che (ni.-1116) * 95 prAkRtazailyA bhAvukAnyucyante, athavA pratiyogini sati tadguNApekSayA tathA bhavanazIlAni bhAvukAni, laSapatapadasthAbhUvRSetyAdAvukaJ (pA.3-2-154) tasya tAcchIlikatvAditi, tadviparItAni abhAvyAni ca-nalAdIni loke 'dvividhAni' dviprakArANi bhavanti 'dravyANi' vastUni, vaiDUryastatra maNirabhAvyaH 'anyadravyaiH' kAcAdibhiriti gAthArthaH // 1115 // syAnmatiH-jIvo'pyevambhUta eva bhaviSyati na pArzvasthAdisaMsargeNa tadbhAvaM yAsyatI- 5 cetavyAsa, yati - jIvo aNAinihaNo tabbhAvaNabhAvio ya saMsAre / khippaM so bhAviz2jai melaNadosANubhAveNaM // 1116 // vyAkhyA-'jIvaH' prAgnirUpitazabdArthaH, sa hi anAdinidhanaH anAdyaparyanta ityarthaH, 'tadbhAvanAbhAvitazca' pArzvasthAdyAcaritapramAdAdibhAvanAbhAvitazca 'saMsAre' tiryagnaranArakAmara- 10 bhavAnubhUtilakSaNe, tatazca tadbhAvanAbhAvitatvAt 'kSipraM' zIghraM sa 'bhAvyate' prmaadaadirahela je dravyane potAnA jevuM banAve che te dravya bhAvya=bhAvita dravya kahevAya che. jema ke, kavelUka (koI bhAvitadravyavizeSa) vigere, tene prAkRtazailIthI bhAvuka kahevAya che. athavA pratiyogI evA dravyanI hAjarImAM guNanI apekSAe je dravya pratiyogI jevuM banavAnA svabhAvavALuM hoya te bhAvuka dravya kahevAya che. Avo artha karavAnuM kAraNa e che ke - madhuM, pa, 6, thA, 15 ane vR6 vigere dhAtuone je san pratyaya lAge che, te svabhAva arthamAM lAgato hovAthI bhAvukazabdano artha svabhAvArthamAM karela che, (arthAt bhAvita thavAnA svabhAvavALuM je hoya te bhAvuka.) bhAvyathI je viparIta hoya te abhAvyuM. jema ke, nala (=vRkSavizeSa) vigere. A pramANe bhAvya ane abhAvya ema lokamAM be prakAranA dravyo che. temAM vaiDUryamaNi e abhAvyadravya che, 20 je kAcamaNi vigere anyadravyo vaDe bhAvita thatuM nathI. /111pI. avataNikA - kadAca koIne evI mati=buddhi=zaMkA thAya ke "jIva paNa abhAvitadravya ja haze, je pArthasthAdinI sAthe saMbaMdhamAM AvavA chatAM pArthasthAdipaNAne pAmaze nahIM." je koInI AvI buddhi che te asatu khoTI che, kAraNa ke huM gAthArtha :- saMsAramAM jIva anAdi - anaMta che ane tadbhAvanAthI bhAvita che. tethI te 25 jIva mIlanarUpa doSanA prabhAve zIdhra bhAvita thAya che. TIkArya :- jenA zabdano artha pUrve nirUpaNa karAyelo che evo te jIva tiryaMca, nara, manuSya ane devabhavanI anubhUtirUpa saMsAramAM anAdi-anaMta che. ahIM A vizeSaNano Azaya e che ke jIva saMsAramAM Adi vinAnA anaMtakALathI bhaTakato rahyo che.) ane te kALa daramiyAna te jIva pArthasthAdiovaDe AcarelI evI pramAdAdibhAvanAothI satata bhAvita thayo che. vAraMvAra 30 * cAlAvu : yo' - Do Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 20 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) bhAvanayA''tmIkriyate 'mIlanadoSAnubhAvena' saMsargadoSAnubhAveneti gAthArthaH // 1116 // atha bhavato dRSTAntamAtreNa paritoSaH tato madvivakSitArthapratipAdako'pi dRSTAnto'styeva, 25 96 vyAkhyA-cirapatitatiktanimbodakavAsitAyAM bhUmau AmravRkSaH samutpannaH punastatrA''mrasya ca nimbasya ca dvayorapi 'samAgate' ekIbhUte mUle, tatazca 'saMsargyA' saGgatyA vinaSTa Amro nimbatvaM prAptaH - tiktaphala: saMvRtta iti gAthArthaH // 1117 // tadevaM saMsargidoSadarzanAttyAjyA pArzvasthAdisaMsargiriti / punarapyAha codakaH - nanvetadapi 10 pratipakSa, tathAi suciraMpi acchamANo nalathaMbho ucchuvADamajjhami / kIsa na jAyai mahuro ? jar3a saMsaggI pamANaM te // 1118 // vyAkhyA- 'suciramapi' prabhUtamapi kAlaM tiSThan 'nalastambaH ' vRkSavizeSa: ikSuvATamadhye ikSusaMsargyA kimiti na jAyate madhuraH ?, yadi saMsargI pramANaM taveti gAthArthaH // 1118 // 30 zRNu 15 AvI bhAvanAothI bhAvita hovAthI pArzvasthAdio sAthenA mIlanarUpa doSanA prabhAve pramAdAdinI bhAvanAodvArA te jIva zIghra bhAvita karAya che=potAne vaza karAya che. eTale ke te jIva pArthasthAdipaNAne pAme che. 1116 // aMbarasa ya niMbassa ya duhaMpi samAgayAI mUlAI / saMsaggIi viNaTTho aMbo nibattaNaM patto // 1117 // avataraNikA :- (ziSya : A viSayamAM koI dRSTAnta kharuM ?) AMcArya : jo tamane dRSTAntamAtrathI ja saMtoSa thato hoya to mArI pAse mArA vivakSita arthane jaNAvanAra dRSTAnta paNa che ja. sAMbhaLa che gAthArtha :- AMbo ane lIMbaDo baMnenA mULa bhegA thayA. baMnenA mIlanathI naSTa thayelo AMbo lIMbaDApaNAne pAmyo. TIkArtha :- lAMbAkALathI paDelA kaDavA lIMbaDAnA rasathI bhAvita thayelI bhUmi upara AMbAnuM vRkSa utpanna thayuM. vaLI tyAM AMbo ane lIMbaDo baMnenA mULiyA bhegA thayA, ane bhegA thavArUpa saMsargathI naSTa thayelo AMbo lIMbaDApaNAne pAmyo arthAt kaDavAphaLavALo thayo. (Ama dRSTAntathI paNa saMsargarUpa doSanuM nukasAna kahyuM.) ||1117|| avataraNikA :- A pramANe mIlanarUpa saMsargamAM doSanuM darzana thatuM hovAthI pArthasthAdionI sAthe saMsargano=mIlanano tyAga karavA yogya che. ahIM ziSya pharI prazna kare che ke - tamAruM kathana paNa sapratipakSa che (arthAt tamArA kathanamAM UMdhuM kema na thaI zake ?) te A pramANe gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- jo tamAre saMsarga ja pramANa hoya to, zeraDInI vADa vacce lAMbA kALathI rahela evuM nalastaMbanAmanuM vRkSa vizeSa zeraDInA saMsargathI madhura (=maraphaLavALuM) kema thatuM nathI ? Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuzIlo sAthe vAtacIta paNa tyAjya (ni.-1119) * 97 AhAcAryaH-nanu vihitottarametat 'bhAvuga abhAvugANi ya' ityAdigranthena, atrApi ca kevalI abhAvyaH pArzvasthAdibhiH, sarAgAstu bhAvyA iti / Aha-taiH sahA''lApamAtratAyAM saMsaryAM ka iva doSa iti ?, ucyate UNagasayabhAgeNaM biMbAiM pariNamaMti tabbhAvaM / lavaNAgarAisu jahA vajjeha kusIlasaMsariMga // 1119 // vyAkhyA-UnazcAsau zatabhAgazconazatabhAgaH zatabhAgo'pi na pUryata ityarthaH, tena tAvatAzena pratiyoginA saha sambaddhAnIti prakramAdgamyate "bimbAni' rUpANi 'pariNamanti tadbhAvaM' AsAdayanti tadbhAvaM lavaNIbhavantItyarthaH, lavaNAgarAdiSu yathA, AdizabdAdbhANDakhAdikA (Azaya e che ke jo saMsarganA prabhAvathI AMbo lImaDApaNAne pAmato hoya to zeraDInA saMsargathI nalataMba maMdhura kema banato nathI ? banavo joIe, paraMtu banato nathI. mATe saMsarga 10 mukhya nathI.) I/1118' AcArya kahe che - A praznano javAba pUrve kahevAI gayo che ke bhAvuka ane abhAvuka... (Azaya e che ke pUrve kahI ja gayA ke be prakAranA dravyo hoya che - bhAvuka ane abhAvuka. temAM AMbo e bhAvuka hovAthI lIMbaDA sAthenA saMsargathI lIMbaDApaNAne pAme che. jyAre nalataMba e abhAvuka hovAthI zeraDI sAthe saMsarga thavA chatAM madhura banato nathI. 15 Ama abhAvukadravyomAM saMsarganI asara na thavA chatAM saMsarga bhAvukadravyo mATe to doSavAna che ja. ane pUrve kahyuM ja ke jIva anAdikALathI viparItabhAvanAothI bhAvita hovAthI saMsargamAtrathI paNa zIdhra bhAvita thAya che mATe saMsarga jIva mATe doSavAna che.) jo ke (baMne vRkSa hovA chatAM jema AMbo bhAvuka, nala bhAvuka che) tema jIvamAM kevalI pArthasthAdivaDe abhAvya ane sarAgI jIvo bhAvya jANavA. avataraNikA :- zaMkA - pArthasthAdi sAthe ekavAranI vAtacItarUpa saMsarga karavAmAM konI jema doSa lAge ? te kahe che ? - gAthArtha :- nyUna evA somAbhAgavaDe mIThAnI khANamAM rahelI pratimAo jema tadbhAvane= mIThArUpe pariNAma pAme che, tema pArthasthAdi sAthenA saMsargamAtrathI suvihitasAdhuo pArthasthAdibhAvane pAme che.) tethI kuzIlo sAthenA saMsargano tyAga karo. 25 - TIkArya - nyUna evo somo bhAga te nyUnazatabhAga. (ahIM pratimAnA ekaso bhAga kalpavA. te pratimAno kaMIka nyUna evo somo bhAga mIThAnA agaramAM aMdara khUpe e rIte pratimAne mIThAnA DhagalA upara rAkhavI. mATe ja kahyuM che ke je pratimAno) somo bhAga paNa mIThAvaDe saMpUrNa pUrAto nathI. Ama ati alpa aMzavaDe pratiyogI evA lavaNa sAthe "saMbaMdha pAmelI' zabda ahIM jANI levo - evI pratimAo taddabhAvane pAme che eTale ke dhIre dhIre 30 AkhI pratimA khArI thaI jAya che. (kyAM rahelI pratimA ?) mIThAnA agaramAM rahelI. (anvaya 20 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) rasAdigrahaH, tatra kila lohamapi tadbhAvamAsAdayati, tathA pArzvasthAdyAlApamAtrasaMsaryA'pi suvihitAstameva bhAvaM yAnti, ataH 'vajjeha kusIlasaMsariMga, tyajata kuzIlasaMsargimiti thArtha: 2226 punarapi saMsargidoSapratipAdanAyaivA''ha jaha nAma mahurasalilaM sAyarasalilaM kameNa saMpattaM / pAvei loNabhAvaM melaNadosANubhAveNaM // 1120 // vyAkhyA-'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH 'nAmeti nipAtaH 'madhurasalilaM' nadIpayaH tallavaNasamudraM 'krameNa' paripATyA samprAptaM sat 'pAvei loNabhAvaM' prApnoti-AsAdayati lavaNa mAvaM-kSAmAvaM madhuramapi sana, mItanatoSAgumAveti mAthArtha: 22205 10 evaM khu sIlavaMto asIlavaMtehiM mIlio saMto / pAvai guNaparihANi melaNadosANubhAveNaM // 1121 // vyAkhyA-khuzabdo'vadhAraNe, evameva zIlamasyAstIti zIlavAn sa khalu 'azIlavadbhiH' pArzvasthAdibhiH sArddha mIlitaH san 'prApnoti' AsAdayati guNA-mUlottaraguNalakSaNAsteSAM parihANiH-apacayaH guNaparihANiH tAM, tathaihikAMzcApAyAMstatkRtadoSasamutthAniti, mIlanadoSA15 mULagAthArtha pramANe jANavo.) AdizabdathI bhaDakhAdikArasa ( eka vizeSa prakAranuM pANI) vigere. A rasamAM nAMkhela lokhaMDa paNa tabhAvarUpe=pANIrUpe banI jAya che, (jema thoDAka aMzavaDe paNa saMbaMdhita pratimA khArI thaI jAya che, tema pArthasthAdionI sAthe ekavAra paNa vAtacItarUpa saMbaMdhavaDe suvihitasAdhuo te ja pArthasthAdipaNAne pAme che. mATe (he sAdhuo ! tame) kuzIlo sAthenA saMbaMdhane tyAgo. ll111aaaa 20 avataraNikA - pharI saMsarganA doSanuM pratipAdana karavA mATe ja kahe che ? gAthArtha :- jema madhura evuM nadInuM pANI kramazaH lavaNasamudrane bheguM thayeluM mIlanarUpa doSanA prabhAve khAruM thAya che. TIkArtha :- "rathA' zabda udAharaNane jaNAvanAra che. "nAma" zabdano nipAta jANavo. jema madhura evuM nadInuM pANI krame karIne lavaNasamudranetrakhArAsamudrane prApta thayeluM chatuM lavaNabhAvane 25 khArApaNAne madhura hovA chatAM mIlanadoSanA prabhAve pAme che. (anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) /1120zA. gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArya :- "g' zabda avadhAraNa=jakAra arthamAM jANavo. e ja pramANe zIla jenI pAse vidyamAna che evo zIlavAna sAdhu zIla vinAnA evA pArthasthAdio sAthe bhego thatAM mIlanarUpa 30 doSanA prabhAve mUla ane uttaraguNarUpa guNonI hAnine tathA pArthasthAdikRta doSathI utpanna thayelA Aloka saMbaMdhI evA apAyone pAme che. (arthAtu AvA kuzIlo sAthenA saMbaMdhathI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvihitone anAyatanano tyAga kartavya che (ni.-1122) * 99 nubhAveneti gAthArthaH // 1121 // yatazcaivamataH khaNamavi na khamaM kAuM aNAyayaNasevaNaM suvihiyANaM / haMdi samuddamaigayaM udayaM lavaNattaNamuvei // 1122 // vyAkhyA-locananimeSamAtraH kAlaH kSaNo'bhidhIyate taM kSaNamapi, AstAM tAvanmuhUrto'nyo 5 vA kAlavizeSa:, 'na kSamaM' na yogyaM, kiM ?' kAuM aNAyayaNasevaNaM ti kartuM - niSpAdayitum anAyatanaM-pArzvasthAdyAyatanaM tasya sevanaM- bhajanam anAyatanasevanaM, keSAM ? - ' suvihitAnAM' sAdhUnAM, nimitvata A handri' kRtyuparzane, samudramaMti ta--AvaLanadhi prAptam '3' madhuramapi sat 'lavaNatvamupaiti' kSArabhAvaM yAti, evaM suvihito'pi pArzvasthAdidoSasamudraM prApta - stadbhAvamApnoti, ataH paralokArthinA tatsaMsargistyAjyeti, tatazca vyavasthitamidaM - ye'pi pArzvasthAdibhiH sArddhaM saMsargi kurvanti te'pi na vandanIyAH, suvihitA eva vandanIyA iti // 1122 // atrA''ha suvihiya duvvihiyaM vA nAhaM jANAmi haM khu chaumattho / liMgaM tu pUyayAmI tigaraNasuddheNa bhAveNaM // 1123 // potAnA brahmacarya vigere guNono nAza thAya che ane A lokamAM potAno apayaza vigere 15 nukasAnonI paNa prApti thAya che.) 1121 // avataraNikA :- Ama je kAraNathI pArzvasthAdi sAthe rahevA vigeremAM doSo che te kAraNathI -- gAthArtha :- suvihita sAdhuone kSaNavAra mATe paNa anAyatananuM sevana karavuM kalpatuM nathI. (kAraNa ke) samudramAM gayeluM pANI khArAzane pAme che. : TIkArtha :- AMkhanA eka palakArA jeTalA kAlane kSaNa kahevAya che. eka muhUrta ke anya 20 bIjo kAlavizeSa to javA do kSaNamAtra paNa yogya nathI. zuM yogya nathI ? pArzvasthAdinA sthAnanuM (=temanI vasatimAM javuM, emanI sAthe vAtacIta karavI vigerenuM) sevana karavuM kSaNamAtra paNa yogya nathI. kone yogya nathI ? suvihita sAdhuo mATe AvuM karavuM yogya nathI. zA mATe ? te kahe che khArA pANIvALA samudramAM gayeluM madhura evuM paNa pANI khArAzane pAme che. ema suvihito paNa pArthasthAdi je doSonuM sevana kare che, te doSarUpa samudrane pAmatA 25 pArthasthAdipaNAne pAme che. AthI paralokanA arthIoe temanI sAthenA saMsargano tyAga karavo joIe. ane tethI A vAta nakkI thaI ke je sAdhuo paNa pArzvasthAdi sAthe saMsargane kare che teo paNa vaMdanIya nathI, mAtra suvihito ja=prabhunI AjJAnusAre jIvanArA ja vaMdanIya che. // 1122 10 1 avataraNikA :- ahIM ziSya kahe che ke che gAthArtha :- huM chadmastha chuM ane mATe sAmevALo suvihita che ke durvihita che te huM jANato : 30 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-zobhanaM vihitam-anuSThAnaM yasyAsau suvihitastam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, durvihitastu pArzvasthAdistaM durvihitaM vA 'nAhaM jAnAmi' nAhaM vedmi, yataH antaHkaraNazuddhayazuddhikRtaM suvihitadurvihitatvaM, parabhAvastu tattvataH sarvajJaviSayaH, 'ahaM khu chaumattho 'tti ahaM punazchadmasthaH, ato 'liGgameva' rajoharaNagocchapratigrahadharaNalakSaNaM 'pUjayAmi' vande ityarthaH, 5 ' trizuzkena mAve' vAvAjhuddhana manoti thArtha: 222rUA atrAcArya Aha jai te liMga pamANaM vaMdAhI niNhave tume savve / .. ee avaMdamANassa liMgamavi appamANaM te // 1124 // vyAkhyA 'yadI'tyayamabhyupagamapradarzanArthaH 'te' tava liGga-dravyaliGgam, anusvAro'tra lupto 10 vitavya, pramA-RUT vanara, rUlyuM tarda 'vasva' namasva nihnavAna' namArniAmRtInuM tvaM 'sarvAn' niravazeSAn, dravyaliGgayuktatvAt teSAmiti, arthatAn mithyAdRSTitvAnna vandase tat nanu 'etAn' dravyaliGgayuktAnapi 'avandamAnasya' apraNamataH liGgamapyapramANaM tava vandanapravRttAviti nathI. tethI trikaraNathI zuddha evA bhAvavaDe huM liMganI pUjA karuM chuM. TIkArtha :- suMdara che anuSThAna jenuM te suvihita. tene, ahIM mULamAM "suvidiya' zabdamAM 15 anusvArano lopa jANavo. athavA durvihita eTale pArthasthAdi, tene huM jANato nathI. (arthAt sAmevALo suvidita che ke durvihita che te huM jANato nathI.) kAraNa ke suvihitapaNuM ane durvihitapaNuM e kramazaH aMtaHkaraNanI zuddhi ane azuddhikRta che. vaLI sAmevALAno mAnasikabhAva e to kharekhara sarvajJono viSaya che. jayAre huM to chabastha chuM. AthI rajoharaNa, gucchA, pAtrAne dharavArUpa liMgane ja huM vacana-kAyAthI zuddha evA manavaDe vaMduM chuM. /1123. avataraNikA :- ahIM AcArya javAba Ape che ke che , gAthArtha - jo tane liMga ja pramANa hoya to sarvanitavone tuM vaMdana kara. teone vaMdana nahIM karatA evA tArA mate liMga paNa apramANa che. TIkArtha :- "'i zabda abhyapagamajAya jaNAvanAra che. (arthAt "tamArI vAta amane mAnya nathI. chatAM ekavAra tamArI vAta mAnI laIe to e pramANeno abhyapagama=svIkAra 25 jaNAvanAra che.) jo tArA=ziSyanA mate dravyaliMga=bAhyaveSa vaMdana mATe pramANa tarIke che. (arthAta jenI pAse bAhyaveSa hoya tene vaMdana karavA, jenI pAse veSa na hoya tene vaMdana karavA nahIM. Ama vaMdana mATe tArA mate jo veSa ja mukhya hoya) ahIM mULamAM 'ti zabdanA anusArano lopa jANavo. to jamAli vigere sarvanidvavone tuM vaMdana kara, kAraNa ke teo paNa bAhyaveSavALA to che ja. 30 ane jo tuM teone mithyAdaSTi hovAthI vaMdana karato nathI. to bAhyaveSathI yukta evA paNa nidvavone vaMdana na karatA tArA mate liMga paNa vaMdananI pravRttimAM pramANabhUta rahetuM 20 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vaMdana mATe veSa e pramANabhUta nathI (ni.-1125-26) * 101 thArtha: 2228aa itthaM liGgamAtrasya vandanapravRttAvapramANatAyAM pratipAditAyAM satyAmanabhiniviSTa eva sAmAcArijijJAsayA''ha codakaH jai liMgamappamANaM na najjaI nicchaeNa ko bhAvo ? / / hakULa samapatriA liMgAyatraM tu samavi ? rA vyAkhyA-yadi 'liGgaM' dravyaliGgam 'apramANam' akAraNaM vandanapravRttau, itthaM tarhi 'na jJAyate' nAvagamyate 'nizcayena' paramArthena chadmasthena jantunA kasya ko bhAvaH ?, yato'saMyatA api labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi, tadevaM vyavasthite 'da' navovA "zramani' sAthuni liMka punaH #rtavya "zramona' sAdhunA ?, punaHzabdArthastuzabdo vyavahitazcokto gAthAnulomyAditi gAthArthaH // 1125 // evaM codakena pRSTaH sannAhAcArya: appuvvaM dadvRNaM abbhuTThANaM tu hoi kAyavvaM / sAhummi diTThapuvve jahArihaM jassa jaM joggaM // 1126 // vyArA-mUMpUrvam' madaSTapUrva, sAthumiti te, "dA' vatnovaca, maNipuronotthAnanathI II11 24 avataraNikA :- A rIte vaMdana mATe mAtra liMga pramANabhUta nathI evuM ziSyane samajAvyA bAda koIpaNa jAtanA Agraha vinAno ziSya sAmAcArIne jANavAnI icchAthI AgaLa prazna 10 20 20 - gAthArtha :- jo bAhyaveSa pramANabhUta nathI to sAmevALAno nizcayathI kayo bhAva che? te jaNAtuM nathI. tethI sAdhuveSane joIne bIjA sAdhue zuM karavuM ? TIkArtha:- jo dravyaliMga e vaMdananI pravRttimAM apramANa che, to chadmasthajIvavaDe jaNAtuM nathI ke paramArthathI kono kayo bhAva che ? kAraNa ke asaMyata jIvo paNa labdhi vigere mATe susaMyata jevo dekhAva kare che, ane saMyato paNa kAraNa AvatA asaMyatanI jema aticArone seve che. tethI sAdhurvaSane joyA pachI anya sAdhue zuM karavuM ? (vaMdana karavA ke na karavA ?) mULamAM tuM zabda "punaH' zabdanA arthamAM che ane te gAthAnI racanA vyavasthita thAya mATe anya sAthe 25 mUkelo che (arthAt mULamAM f4 zabda pachI mUkavAne badale "thaLaM' zabda pachI je "tu' mUkelo che te gAthAnI racanA saraLatAthI thaI zake te mATe che.) I/112pA avataraNikA :- A pramANe ziSyavaDe pUchAyelA AcArya javAba Ape che ke gAthArtha :- navA sAdhune joIne abhyatthAna karavA yogya che. jene pUrva joyelA hoya evA sAdhuomAM jene je yogya hoya e pramANe karavuM. 30 TIkArya :- pUrve joyelA na hoya evA sAdhune prathama vakhata maLavAnuM thAya tyAre Abhi Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) mabhyutthAnam-AsanatyAgalakSaNaM, tuzabdAddaNDakAdigrahaNaM ca bhavati karttavyaM, kimiti ?, kadAcidasau kazcidAcAryAdividyAdyatizayasampannaH tatpradAnAyaivA''gato bhavet, praziSyasakAzamAcAryakAlakavat, sa khalvavinItaM sambhAvya na tatprayacchatIti, tathA dRSTapUrvAstu dviprakArAudyatavihAriNaH zItalavihAriNazca, tatrodyatavihAriNi sAdhau 'dRSTapUrve' upalabdhapUrve 'yathArha' yathAyogyamabhyutthAnavandanAdi 'yasya' bahuzrutAderyad yogyaM tatkartavyaM bhavati, yaH punaH zItalavihArI na tasyAbhyutthAnavandanAdyutsargataH kiJcitkartavyamiti gAthArtha : // 1126 // mukhyathI utthAna eTale Asanano tyAga karavo. (eTale ke aparicita koI sAdhu Ave tyAre Asana choDIne UbhA thavuM, sAme levA javuM vigere vinaya sAcavavo.) AdizabdathI daMDAdi emanI pAsethI levA. AvuM zA mATe karavuM ? te kahe che ke - kyAreka AvanAra sAdhu koI 10 viziSTa vidyAdi atizayothI saMpanna AcAryAdi hoya ke jeo te vidyAdine devA mATe ja AvyA hoya. jema ke, potAnA praziSya pAse AcArya kAlakasUrijI gayA. (te A pramANe - karmane doSathI AcAryanA ziSyo avinayI banyA. eTale kAlakAcArya potAnA zayyAtarane bolAvI kahe che ke "karmabaMdhathI bacavA huM anya sthAne jauM chuM. tAre A ziSyone priya ane karkaza vacanathI samajAvIne kahevuM ke - tamArA guru vizAlAnagarImAM praziSya 15 pAse gayA che." ema kahIne guru tyAMthI nIkaLI gayA. bIjA divasanA prabhAte guru nA dekhAvAthI badhA zayyAtarane pUche che. zayyAtara pAsethI samAcAra laIne badhA ziSyo vizAlAnagarI tarapha jAya che. A bAju gupta svarUpe A. kAlakasUri sAdhuonA upAzrayamAM praveza kare che. te samaye. tyAM A. sAgarasUrinAme temanA praziSya Agamano upadeza ApI rahyA hatA. sAdhu AvavA 20 chatAM koIe abhutthAnAdi vinaya karyo nahIM. eTale IriyAvahI karIne kAlakasUri eka khUNAmAM jApa karatA besI rahyA. dezanA pachI thoDA samaya bAda khUNAmAM beThelA vRddha sAdhu pAse praziSya A. sAgarasUri AvyA. temane maLIne potAnA sthAne pAchA gayA. ' thoDA divasa pachI A. kAlakasUrine gotatA temanA ziSyo tyAM AvyA. eTale A. sAgarasUrine khyAla Avyo ke Avela vRddha sAdhu bIjA koI nahIM paNa potAnA dAdAguru A. 25. kAlakasUri che. dAdAguru pAse pote karela avinayanI kSamA yAce che. tyAre A. kAlakasUri nakAmo garva karavAno tyAga karavAnuM kahIne tyAMthI vidAya thayA.) AvA samaye jo abhyatthAnAdi na karavAmAM Ave to AvanAra sAdhu A sAdhune avinIta jANIne potAnI pAse rahela vidyAdi koI atizayo Ape nahIM. (tathI aparicita sAdhu Ave to avazya abhyatyAnAdi vinaya karavo.) tathA pUrve maLelA hoya evA sAdhuo be prakAranA hoya ughatavihArI=saMyamI ane zItalavihArI zithilAcArI. temAM jo ughatavihArI evo sAdhu vihAra karIne Ave to abhutthAna, vaMdana vagere jemane je ucita hoya te sarva karavA yogya che. je vaLI zithIlAcArI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNe zithilAcArI sAthe kartavyavidhi (ni.-1127) sAmprataM kAraNataH zItalavihArigatavidhipratipAdanAya sambandhagAthAmAha mukkadhurAsaMpAgaDasevIcaraNakaraNapabbhaTThe / liMgAvasesamitte jaM kIrai taM puNo vocchaM // 1127 // * 103 vyAvyA-bhU:-saMyamayU: pavRidghate, muttA-parityA pUrveneti samAsa, samprakaTaMpravacanopaghAtanirapekSameva mUlottaraguNajAlaM sevituM zIlamasyeti samprakaTasevI, muktadhUzcAsau 5 samprakaTasevI ceti vigrahaH, tathA caryata iti caraNaM- vratAdilakSaNaM kriyata iti karaNaM-piNDavizuddhyAdilakSaNaM caraNakaraNAbhyAM prakarSeNa bhraSTaH - apetazcaraNakaraNaprabhraSTaH, muktadhUH samprakaTasevI cAsau caraNakaraNaprabhraSTazceti samAsastasmin prAkRtazailyA akArekArayordIrghatvam, itthambhUte 'liGgAvazeSamAtre' kevaladravyaliGgayukte yatkriyate kimapi tatpunarvakSye, punaH zabdo vizeSaNArthaH, jivizeSayati ?--ArApekSa--AragamAzrityayavite tadrukSya-samidhAsya, vyArA mAvapakSe 10 tu pratiSedhaH kRta eva, vizeSaNasAphalyaM tu muktadhUrapi kadAcitsamprakaTasevI na bhavatyapi hoya temanA mATe abhyutthAna, vaMdana vigere kaMIpaNa utsargamArge karavuM nahIM. 1126 // avataraNikA :- have kAraNa hoya to zithilAcArI sAdhusaMbaMdhI vidhine jaNAvavA mATe prathama saMbaMdhagAthAne jaNAve che . gAthArtha :- saMyamadhUrAne mUkanAra, jAheramAM aticAronuM sevana karanAra, caraNa-karaNasittarIthI 15 bhraSTa thayela ane mATe ja mAtra veSadhArI sAdhusaMbaMdhI je karAya che tene huM kahIza. TIkArtha :- 'dhUrA'zabdathI saMyamapUrA grahaNa karavI. mUkAyelI che saMyamadhUrA jenAvaDe te mukkapUra (arthAt saMyamavyApArone choDanAra) e pramANe samAsa jANavo. saMprakaTa eTale ke zAsanahIlanAnI ciMtA vinA ja mUlottaraguNanA samUhane (=mUlottaraguNasaMbaMdhI aticArone) AcaravAno svabhAva jeno che te saMprakaTasevI. mukkadhUra evo A saMprakaTasevI e pramANe 20 samAsavigraha jANavo. tathA je AcarAya te caraNa arthAt vratAdi. je karAya te karaNa arthAt piMDavizuddhi vigere. A caraNa-karaNasittarIvaDe je prakarSathI rahita che te caraNakaraNaprabhraSTa. mukkapUra, saMprakaTasevI evo A caraNa-karaNaprabhraSTa e pramANe samAsa jANavo. mULagAthAmAM A samAsamAM bAra (dhUrA) ane rUAra (sevI) baMne je dIrgha che te prAkRtazailIne kAraNe che. AvA prakAranA mAtra veSadhArI sAdhune vize je kaMIpaNa kartavya che te huM AgaLa kahIza. 'puna:' zabda vizeSa arthane jaNAvanA2 che. te vizeSa artha zuM che ? te kahe che ke kAraNane AzrayIne je kartavya che te huM kahIza. (Azaya e che ke mULagAthAmAM je kahyuM ke "AvA veSadhArI sAdhusaMbaMdhI je kaMIpaNa kartavya che te huM AgaLa kahIza' te kAraNa Ave tyAre samajavuM, kAraNa ke) kAraNa na hoya to AvA sAdhune vaMdanAdino pratiSedha pUrve karI ja dIdho che. vizeSaNo je kahyA che tenuM prayojana e che ke muktapUra evo paNa sAdhu saMprakaTasevI na 25 30 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) atastadgrahaNaM, saMprakaTasevI caraNakaraNaprabhraSTa eveti svarUpakathanamiti gAthArthaH // 1127 // kiM tatkriyata ityata Aha vAyAe namokkAro hatthusseho ya sIsanamaNaM ca / saMpucchaNa'cchaNaM chobhavaMdaNaM vaMdaNaM vAvi // 1128 // vyAkhyA- 'vAyAe 'tti nirgamabhUmyAdau dRSTasya vAcA'bhilApaH kriyate he devadatta ! kIdRzastvamityAdilakSaNaH, gurutarapuruSakAryApekSaM vA tasyaiva 'namokkAro 'tti namaskAraH kriyate - he devadatta ! namaste, evaM sarvatrottaravizeSakaraNe puruSakAryabhedaH prAktanopacArAnuvRttizca draSTavyA, 'hatthusseho yatti abhilApanamaskAragarbhaH hastocchrayazca kriyate, 'sIsanamaNaM ca ' zirasA - uttamAGgena namanaM zironamanaM ca kriyate, tathA 'sampracchanaM' kuzalaM bhavata ityAdi, anusvAralopo'tra dravyaH, 'acchaNaM' ti tatsannidhAvAsanaM kaJcitkAlamiti, eSa tAvadbahirdRSTasya vidhi:, paNa hoya tethI ahIM je sAdhu levAno che te muktapUra hovA sAthe saMprakaTasevI paNa che. tathA saMprakaTasevI je hoya te caraNa-karaNathI prabhraSTa ja hoya. tethI 'caraNa-karaNaprabhraSTa' vizeSaNa svarUpa jaNAvavA mATe che (paNa vyavacchedaka nathI.) ||1127 // avataraNikA :- veSadhArI sAdhune vize zuM kartavya che ? te kahe che gAthArtha :- vAcAthI namaskAra, hAtha joDavA, mastaka namAvavuM, zAtA pUchavI, sAthe rahevuM, thobhavaMdana karavA athavA vaMdana karavuM. 20 TIkArtha :- sthaMDilabhUmi vigerene vize pArzvasthAdi dekhAya to tenI sAthe vAtacIta kare ke "he devadatta ! kema che tuM ?" vigere. athavA gurutarapuruSa ke gurutarakAryanI apekSAe eTale ke jo te sAdhu kaMIka viziSTa vyakti hoya to athavA sAmevALA pAse viziSTakArya hoya to tene ja namaskAra kare ke - "he devadatta ! namaste." A pramANe sarvatra vizeSakriyA karavAmAM puruSa- kAryano bheda ane pUrvanA upacAranuM anusaraNa karavA yogya che (arthAt puruSa ke kAryano bheda hoya eTale ke sAmevALo jo viziSTa-viziSTatara-viziSTatama puruSa hoya to vAcAthI namaskAra vigere badhA upacAra=vinaya kare. eTale ke sAmAnya sAdhu hoya to "kema che tuM ?" eTalAmAM ja patAvavuM, viziSTa sAdhu hoya to "kema che tuM athavA tame ?" eTaluM to bolavuM sAthe 25 namaskAra paNa karavo. viziSTatara hoya to "kema che tuM ?" enI sAthe namaskAra ane sAthe hAtha joDavArUpa vinaya paNa kare. Ama jema jema vyakti badalAya tema tema pUrvanA upacAra sAthe navo vinaya joDatA javuM. A ja vidhi viziSTatarAdi kAryamAM paNa jANavI.) viziSTatara vyakti hoya to abhilApa+namaskAra sAthe hAtha UMcA karIne aMjila karAya che. vadhu viziSTa vyakti hoya to mastaka namAvavuM. e ja rIte vadhu viziSTa vyakti hoya to 30 abhilApa vigere sAthe 'tamArI zAtA sArI che ?' vigere pRcchA karavI. mULagAthAmAM 'saMpucchaLa' zabdamAM anusvArano lopa jANavo. vadhu viziSTa hoya to pRcchA karIne thoDIvAra emanI pAse * 'tavrudumAnatastatva.' pratyao / 5 10 15 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNe puruSane AzrayIne kartavyavidhi (ni.-1129) * 105 kAraNavizeSataH punastatpratizrayamapi gamyate, tatrApyeSa eva vidhiH, navaraM 'chobhavaMdaNaM 'ti ArabhaTayA chobhavandanaM kriyate, 'vandaNaM vA'vi' parizuddhaM vA vandanamiti gAthArthaH // 1128 // etacca vAGnamaskArAdi nAvizeSeNa kriyate, kiM tarhi ? pariyAyaparisapurise khittaM kAlaM ca AgamaM naccA / kAraNajAe jAe jahArihaM jassa jaM juggaM // 1129 // vyAkhyA-paryAyazca pariSacca puruSazca paryAyapariSatpuruSAstAn, tathA kSetraM kAlaM ca AgamaM 'Nacca 'tti jJAtvA-vijJAya 'kAraNajAte' prayojanaprakAre 'jAte' utpanne sati 'yathArha' yathAnukUlaM 'yasya' paryAyAdisamanvitasya yad 'yogya' samanurUpaM vAGnamaskArAdi tattasya, kriyata iti vAkyazeSaH, ayaM gAthAsamAsArthaH // 1129 // sAmpratamavayavArthaM pratipAdayannAha bhASyakAra: 10 pariyAya baMbhaceraM parisa viNIyA si purisa NaccA vA / kulakajjAdAyattA Aghavau guNAgamasuyaM vA // 205 // (bhA.) vyAkhyA 'paryAyaH' brahmacaryamucyate, tatprabhUtaM kAlamanupAlitaM yena, pariSadvinItA-tatpratibaddhA sAdhusaMhatiH zobhanA 'se' asya, 'purisa NaccA vatti puruSaM jJAtvA vA, anusvAralopo'tra UbhA rahevuM. A pramANe temanA upAzrayanI bahAra maLela pArthasthAdisaMbaMdhI vidhi kahI. 15 kAraNavizeSa hoya to vaLI temanA upAzrayamAM paNa jAya. tyAM paNa A ja pramANe vidhi jANavI. vadhArAmAM puruSavizeSa hoya to khoTI rIte (viparIta yara tAramaTIzanvenote ti moSa ni. mA. 162) chobhavaMdana (=avidhiyukta vaMdana) kare. athavA jo vadhu viziSTa vyakti hoya to parizuddha (kavidhiyukta) vaMdana kare. ./1128 avataraNikA :- A abhilApa, namaskArAdi sAmAnyathI badhAne karavA nahIM. to kevI 20 rIte karavA ? . gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha - paryAya, parSadA, puruSa, kSetra, kAla ane Agamane jANIne judA-judA prayojana utpanna thAya tyAre paryAyAdithI yukta te pArthasthAdimAM jene je yogya hoya tene te abhilApa, namaskArAdi karAya che' e pramANe vAkyazeSa jANavo. A gAthAno saMkSipta artha che. ll112 25 avataraNikA :- have vistArathI arthanuM pratipAdana karatAM bhASyakAra kahe che ke gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha - paryAyazabdathI brahmacarya jANavuM. jeNe te brahmacarya ghaNo samaya pAlana karyuM hoya ti paryAyavALo jANavo.) parSadA eTale ke tenA saMbaMdhI sAdhuono samudAya (=tenA ziSyo vigere) rUpa parSadA vinIta=suMdara hoya, athavA puruSane jANIne, ahIM mULagAthAmAM "purasa' 30 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 4 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5). draSTavyaH, kathaM jJAtvA ?-kulakAryAdInyanenAyattAni, AdizabdAdgaNasaGghakAryaparigrahaH, 'Aghavautti AkhyAtaH-tasmin kSetre prasiddhastadbalena tatrAsyata iti kSetradvArArthaH, 'guNA''gamasuyaM vatti guNA-avamapratijAgaraNAdaya iti kAladvArAvayavArthaH, AgamaH-sUtrArthobhayarUpaH, zrutaM-sUtrameva, guNAzcA''gamazca zrutaM cetyekavadbhAvastadvA'sya vidyata ityevaM jJAtveti gAthArthaH 5 /ra01 etAiM akuvvaMto jahArihaM arihadesie magge / na bhavai pavayaNabhattI abhattimaMtAdao dosA // 1130 // vyAkhyA-'etAni' vAGnamaskArAdIni kaSAyotkaTatayA'kurvataH, anusvAro'trAlAkSaNikaH, zabdamAM anusvArano lopa jANavo. te puruSane kevI rIte jANIne (abhilApa vigere karavA?-) 10 kulanA kAryo vigere Ane AdhIna che. Adi zabdathI gaNa, saMghanA kArya levA. (kula,gaNa, saMghanA viziSTa kAryo karavAmAM A samartha che. evuM jANIne abhilASAdi karavA. TUMkamAM Azaya e che ke sAmevALo puruSa koNa che ? e jANIne abhilApa, namaskAra vigeremAM je te puruSa mATe ucita hoya te badhuM kare.) . (jayAM sAdhuo rahelA hoya) te kSetramAM te pArthasthAdi atyaMta prasiddha hoya. tenA prabhAve 15 sAdhuone rahevA vigerenI vyavasthA thaI jatI hoya. A kSetradvArano artha kahyo. 'guNo' eTale ke dukALa vigeremAM A pArthasthAdinA prabhAve pratijAgaraNa=nirvAha arthAt bhikSAnI prApti vigere guNo thatAM hoya. A kAladvArano vistAra artha kahyo. athavA AgamasUtra, artha ane ubhaya. zrata=sUtra ja. ahIM guNa, Agama ane zruta zabdano samAhAra dvandrasamAsa karavo. A traNa jenI pAse vidyamAna che. tevo A pArthasthAdi che evuM jANIne tene abhilApa vigere 20 yathAyogya kare. (bhAvArtha : koIka kAraNa AvI paDe ane pArthasthAdi sAthe vAtacIta vigere karavA paDe tyAre konI sAthe keTalo vyavahAra karavo ? te uparokta gAthAmAM jaNAvyuM che. sAmevALI pArzvastha dIrghaparyAyavALo-lAMbA kALa sudhI brahmacarya pAlana karyuM hoya, athavA tenA ziSyo sArA hoya, athavA te pArthastha kula, gaNa, saMghanA kAryo karavAmAM samartha hoya tethI yathAyogya vyavahAra karI tenI pAsethI te kAma kaDhAvI le. athavA je kSetramAM tame vihAra karIne pahoMcyA tyAM te pArthasthanuM cAle evuM hoya athavA jyAM tame rahyA hoya tyAM dukALa paDyo hoya ane A pArthasthAdinA prabhAve rahevA vasati ke AhArAdi maLI zakatA hoya tyAre yathAyogya vaMdana-namaskAra karavA dvArA potAnA kAryo pUrNa kare. A ja rIte AgamAdimAM paNa samajI levuM.) 20panI gAthArtha :- yathAyogya abhilApa, namaskArAdine nahIM karanAranI arihadezita mArgamAM 30 pravacanabhakti thatI nathI. tethI abhakti vagere doSo lAge che. TIkArtha :- (pUrve kahelA viziSTa kAraNo jyAre utpanna thayA hoya tyAre potAnA ahaMkArAdi) kaSAyonI adhikatAne kAraNe pArthasthAdimAM jene je yogya hoya tene te vinaya karavA dvArA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAne namatAne vipula nirjarA (ni.-1131) * 107 'yathArha' yathAyogamahaddarzite mArge na bhavati pravacanabhaktiH, tataH kimityata Aha-abhattimaMtAdao dosA' prAkRtazailyA'bhaktyAdayo doSAH, AdizabdAt svArthabhraMzabandhanAdaya iti gAthArthaH ___ evamudyatetaravihArigate vidhau pratipAdite satyAha codakaH-kiM no'nena paryAyAdyanveSaNena ?, sarvathA bhAvazuddhayA karmApanayanAya jinapraNItaliGganamanameva yuktaM, tadgataguNavicArasya 5 niSphalatvAt, na hi tadgataguNaprabhavA namaskartunirjarA, api tvAtmIyAdhyAtmazuddhiprabhavA, tathAdi titthayaraguNA paDimAsu natthi nissaMsayaM viyANaMto / titthayaretti namaMto so pAvai nijjaraM viulaM // 1131 // vyAkhyA tIrthakarasya guNA-jJAnAdayastIrthakaraguNAH te 'pratimAsu' bimbalakSaNAsu 'Natthi' 10 na santi 'niHsaMzayaM' saMzayarahitaM 'vijAnan' avabudhyamAnaH tathA'pi tIrthakaro'yamityevaM bhAvazuddhyA 'naman' praNaman 'sa' praNAmakartA 'prApnoti' AsAdayati 'nirjarAM' karmakSayalakSaNAM potAno svArtha siddha karavAne badale aMhakArAdine kAraNe) A abhilApa, namaskArAdine nahIM karatA sAdhunI arihaMtadezita mArgamAM pravacanabhakti thatI nathI. (arthAtu A vinayane nahIM karanAra sAdhu pravacana upara bhaktivALo nathI.) "tAruM zabdamAM anusvAra alAkSaNika jANavo. 15 AvuM na kare to zuM thAya ? te kahe che - tevA sAdhune abhakti vigere doSo lAge che. mULamAM 'mattimaMtAgo' prAkRtazailIne kAraNe che. bAkI "abhakti vigere" artha samajavo. AdizabdathI potAnA prayojanano nAza, baMdhana vigere doSo thAya. | (Azaya e che ke vinaya na karanAra sAdhunuM potAnuM kAma sIdAya, kyAreka evuM bane ke pArthasthAdinA kSetramAM vihAra karIne jatAM jo tyAM yathAyogya vinaya na karo to tene gusso 20 AvatA sAdhune bAMdhe vigere doSo lAge. mATe yathAyogya vinaya karavo joIe paNa ahaMkArAdi karavA nahIM.) 113oll avataraNikA :- A pramANe udyata ane Itara zItalavihArI sAdhusaMbaMdhI vidhi jaNAvyA bAda ahIM ziSya kahe che ke - " are ! A paryAya vigere jovAnI zuM jarUrI che? sarvathA=koIpaNa jAtanA bhedabhAva vinA bhAvonI zuddhithI karmakSaya mATe jinapraNItaliMgane namavuM e ja ucita 25 che, kAraNa ke sAmevALAmAM rahela guNono vicAra e to niSphaLa che, kAraNa ke namaskAra kasnArane nirjarA sAmevALAmAM rahelA guNothI utpanna thatI nathI, paraMtu potAnI AdhyAtmikazuddhithI ja nirjarA utpanna thAya che. te A pramANe che : gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- tIrthakaranA je jJAnAdi guNo te tIrthakaraguNo (e pramANe samAsa jANavo.) te 30 jJAnAdi tIrthakaraguNo biMbasvarUpa pratimAmAM nathI evuM sAdhu saMzayarahitapaNe jANe che, to paNa 'A tIrthakara che' pramANenI bhAvazuddhithI pratimAne namaskAra karanArane karmakSayarUpa vipula nirjarA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) 'vipulAM' vistIrNAmiti gAthArthaH // 1131 // eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH liMgaM jiNapaNNattaM evaM namaMtassa nijjarA viulA / jaivi guNavippahINaM vaMdai ajjhappasohIe // 1132 // vyAkhyA-liGgyate'nena sAdhuriti liGgaM-rajoharaNAdidharaNalakSaNaM jinaiH-arhadbhiH prajJaptaM5 praNItam 'evaM' yathA pratimA iti 'namaskurvata:' praNamato nirjarA vipulA, yadyapi guNaiH mUlottaraguNairvividham-anekadhA prakarSaNa hInaM-rahitaM guNaviprahINaM, 'vandate' namaskaroti 'adhyAtmizuddhiyA' veta zuddhati mAthA: 223rA itthaM codakenokte dRSTAntadAntikayorvaiSamyamupadarzayannAcArya Aha saMtA titthayaraguNA titthayare tesimaM tu ajjhappaM / - ra ya sAvinA ziriyA phare, yuvA samAminnA rUrUA . vyAkhyA-'santaH' vidyamAnAH zobhanA vA tIrthakarasya guNAstIrthakaraguNA-jJAnAdayaH, kva ?-'tIrthakare' arhati bhagavati iyaM ca pratimA tasya bhagavata: 'tesimaM tu ajjhappaM' teSAMnamaskurvatAmidamadhyAtmam-idaM cetaH, tathA na ca tAsu 'sAvadyA' sapApA 'kriyA' ceSTA pratimAsu, prApta thAya che. ||1131] A daSTAnta kahyuM. teno upanaya A pramANe ke huM 15 gAthArtha :- e ja pramANe guNathI rahita hovA chatAM paNa adhyAtmavizuddhithI jinaprajJapta evA liMgane namaskAra karanArane vipula nirjarA prApta thAya che. TIkArtha :- jenAvaDe sAdhu jaNAya te liMga arthAt rajoharaNAdinuM dharavuM. jinIvaDe= arihaMtovaDe praNIta evA liMgane pratimAnI jema namaskAra karanArane vipula pramANamAM nirjarA thAya che. jo ke mUlottaraguNovaDe aneka prakAre prakarSathI hIna=rahita evo pArthastha che. chatAM paNa - 20 vaMdaka tene adhyAtmazuddhithI namaskAra kare che. mATe vipula nirjarA prApta thAya che. (TUMkamAM pArzvastha bhale guNothI rahita che to paNa jinapraNIta evA liMgane dhAraNa karanAro hovAthI liMgane namaskAra karavAmAM namaskartAne adhyAtmazuddhi hovAthI vipula nirjarA prApta thAya che evo ziSyano kahevAno bhAvArtha che.) ll1132 || avataraNikA :- A pramANe ziSyanA kahevAmAM daSTAnna ane dASTrantike A baMne vacce 25 viSamatAne dekhADatA AcArya kahe che ? gAthArtha :- tIrthakaromAM tIrthakaranA guNo vidyamAna che. A pratimA e tIrthakaronI che evo vicAra namaskartAno hoya che. vaLI pratimAmAM sAvaghakriyA nathI jyAre pArthasthAdimAM nakkI che. (tethI namaskartAne) anumatino doSa lAge che. TIkArtha :- tIrthakaranA guNo te tIrthakaraguNo eTale ke jJAnAdi. A jJAnAdi tIrthakaraguNo 30 tIrthakaramAM vidyamAna che, athavA A jJAnAdi tIrthakaraguNo tIrthakaramAM suMdara che. ane A pratimA te tIrthakaranI che e pramANe namaskartAne vicAra Ave che. tathA te pratimAomAM pApAtmaka Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvapakSa :- pratimAne namaskAra karavAmAM phalanI aprApti (ni.-1174) * 109 'itareSu' pArzvasthAdiSu 'dhruvA' avazyaMbhAvinI sAvadyA kriyA, praNamataH tatra kimityata Aha-samaNumaNNA' samanujJA sAvadhakriyAyuktapArzvasthAdipraNamanAt sAvadhakriyAnumatiriti hRdayam, athavA santastIrthakaraguNAH tIrthakare tAn vayaM praNamAmaH teSAmidamadhyAtmam-idaM cetaH, tato'rhadguNAdhyAropeNa ceSTapratimApraNamanAnnamaskartuH na ca sAvadyA kriyA-parispandanalakSaNA, itareSu-pArzvasthAdiSu pUjyamAneSvazubhakriyopetatvAtteSAM namaskarturbhuvA samanujJeti gAthArthaH // 1133 // 5 punarapyAha codakaH jaha sAvajjA kiriyA natthi ya paDimAsu evamiyarA'vi / tayabhAve natthi phalaM aha hoi aheugaM hoi // 1134 // vyAkhyA-yathA sAvadyAkriyA-sapApA kriyA 'nAstyeva' na vidyata eva pratimAsu, evamitarA'pi-niravadyA'pi nAstyeva, tatazca 'tadabhAve' niravadyakriyA'bhAve nAsti 'phalaM' 10 puNyalakSaNam, atha bhavati 'ahetukaM bhavati' niSkAraNaM bhavati, praNamyavastugatakriyAhetukatvAtphalasyetyabhiprAyaH, ahetukatve cAkasmikakarmasambhavAnmokSAdyabhAva iti gAthArthaH // 1134 // koI ceSTA nathI, jyAre pArthasthAdimAM sAvaghakriyAo avazya che. (pArthasthAdimAM bhalene sAvaghakriyAo hoya) temAM namaskAra karanArane zuM doSa che ? te kahe che - "samanujJA eTale ke sAvaghakriyAthI yukta evA pArthasthAdine namaskAra karavAthI temanI sAvaghakriyAnI anumatino 15 doSa lAge che. athavA tIrthakaramAM vidyamAna evA je jJAnAdi tIrthakaraguNo che te guNone ame namIe chIe. e pramANe namaskartAonuM citta che. tethI ahaMdraguNono adhyAropa karavA dvArA iSTa devatAnI pratimAne namaskAra thato hovAthI namaskartAnI halanacalanarUpa kriyA sAvadya banatI nathI, jyAre pArthasthAdinI pUjA karavAmAM teo azubhakriyAthI yukta hovAthI namaskartAne nakkI 20 anumodanA lAge che. (TUMkamAM tIrthakaromAM jJAnAdi guNo hatA ane A temanI pratimA che evA vicArathI namaskAra karatA hovAthI ane pratimAomAM koI sAvaghakriyA na hovAthI nirjarA thAya che. jyAre pArthasthAdimAM azubhakriyA hovAthI namaskartAne anumatino doSa lAge che.) II1133 avataraNikA - ziSya ja pharI jaNAve che ke gAthArtha - TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha - jema pratimAmAM sAvaghakriyA nathI, tema niravadya evI paNa kriyA nathI ja. ane tethI niravaghakriyAno abhAva hovAthI puNyarUpa phala prApta thaze nahIM. jo prApta thatuM hoya to niSkAraNa=kAraNa vinA ja prApta thAya che ema mAnavuM paDe kAraNa ke phala e to praNamya evI vastumAM rahela kriyAnA kAraNe prApta thAya che. (pratimAmAM sAvadya ke niravadya eka paNa kriyA nathI. tethI kAraNa hAjara na hovA chatAM jo puNyarUpa phala prApta thatuM hoya to niSkAraNa mAnavuM 30 paDe.) evo ziSyano abhiprAya che. ane jo phala niSkAraNa maLatuM hoya to karmabaMdha paNa Akasmika thavAthI (eTale ke jema puNya kAraNa vinA baMdhAya che to pApakarma paNa kAraNa vinA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 110 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) * 30 itthaM codakenokte satyAhAcArya: kAmaM ubhayAbhAvo tahavi phalaM asthi maNavisuddhIe / tIi purNa maNavisuddhIi kAraNaM hoMti paDimAu // 1135 // vyAvyA--'nAmam'anumamit, yavuta 'samayAmAva:' sAvadyutaviADamAva: pratimAsu, tathA'pi 'phalaM' puNyalakSaNam 'asti' vidyate, manaso vizuddhirmanovizuddhistasyA manovizuddheH sakAzAt, tathAhi-svagatA manovizuddhireva namaskartuH puNyakAraNaM, na namaskaraNIyavastugatA kriyA, AtmAntare phalAbhAvAt, yadyevaM kiM pratimAbhiriti ?, ucyate, tasyAH punarmanovizuddheH 'kAraNaM' nimittaM bhavanti pratimAH, taddvAreNa tasyAH sambhUtidarzanAditi gAthArthaH // 1935 // Aha-- evaM liGgamapi pratimAvanmanovizuddhikAraNaM bhavatyeveti, ucyate jaivi ya paDimAu jahA muNiguNasaMkappakAraNaM liMgaM / ubhayamavi atthi liMge na ya paDimAsUbhayaM atthi // 1136 // vyAkhyA-yadyapi ca pratimA yathA munInAM guNA muniguNA - vratAdayasteSu saGkalpaH -adhyavasAya: muniguNasaGkalpastasya kAraNaM - nimittaM muniguNasaGkalpakAraNaM 'liGgaM' dravyaliGgaM, tathA'pi pratimAbhiH saha vaidharmyameva, yata ubhayamapyasti line- sAvadyakarma niravadyakarma ca tatra 15 niravadyakarmayukta eva yo muniguNasaGkalpaH sa samyaksaGkalpaH, sa eva ca puNyaphala:, yaH punaH baMdhAtuM rahevAthI siddhone paNa karmabaMdha thavAthI) mokSAdino abhAva thaze. 1134 avataraNikA :- A pramANe ziSyanA kathana bAda have AcArya jaNAve che TIkArtha pramANe jANavo. gAthArtha : 20 TIkArtha :- A vAta mAnya che ke pratimAmAM sAvadya ane niravagha baMne kriyAo nathI. to paNa puNyarUpa phala mananI vizuddhi hovAthI vidyamAna che. te A pramANe potAnI mananI vizuddhi ja namaskartAne puNyanuM kAraNa che, paNa namaskaraNIya evI vastumAM rahela kriyA kAraNa nathI, kAraNa ke eka AtmAmAM rahela kriyAthI anya AtmAne phala prApta thatuM nathI. zaMkA :- jo AtmAntarane phala prApta thatuM na hoya to pratimAnuM zuM prayojana che ? samAdhAna :- pratimA te manazuddhinuM kAraNa baneM che, kAraNa ke pratimAdvArA namaskartAne 25 mananI zuddhi thatI dekhAya che. 1135thI - avataraNakA :- zaMkA :- e pramANe to pratimAnI jema liMga paNa manazuddhinuM kAraNa thAya ja che. A zaMkAnuM samAdhAna Ape che - gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- jo ke pratimAnI jema dravyaliMga paNa munionA vratAdi guNone vize adhyavasAyanuM kAraNa che. (arthAt dravyaliMgane joIne sAmevALAne munionA guNonuM smaraNa thAya che.) chatAM paNa dravyaliMganuM pratimAnI sAthe vaidharmA=viSamatA che, kAraNa ke liMgamAM sAvadyakarma ane niravadyakarma ubhaya che. tethI temAM niravaghakarmathI yukta sAdhune joIne je muniguNonuM smaraNa thAya che te Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 111 pratimAmAM tIrthaMkaranA guNono adhyAropa (ni.-1136-37) sAvadyakarmayukte'pi muniguNasaGkalpaH sa viparyAsasaGkalpaH, klezaphalazcAsau, viparyAsarUpatvAdeva, na ca pratimAsUbhayamasti ceSTArahitatvAt, tatazca tAsu jinaguNaviSayasya klezaphalasya viparyAsasaGkalpasyAbhAvaH, sAvadyakarmarahitatvAt pratimAnAm, Aha-itthaM tarhi niravadyakarmarahitatvAt samyaksaGkalpasyApi puNyaphalasyAbhAva eva prApta iti ucyate, tasya tIrthakaraguNAdhyAropeNa pravRtternAbhAva iti gAthArthaH // 1136 // tathA cA''ha 5 // 1137 // niyamA jiNesu u guNA paDimAo dissa je maNe kuNa / aguNe u viyANaMto kaM namau maNe guNaM kAuM vyAvyA--'niyamAviti niyamenAvatyaMtayA 'nineSvava' tIrthapleva, tuzandrasthAvadhAraLAthaMtvAt, 'muLA:' jJAnAva:, na pratimAsu, pratimAtRkA tAsvadhyAropadvAreLa yAn 'manasi 10 kaneti' cetasi sthApayati punarnamaskaroti, ata evAsau tAsu zubhaH puNyaphalo jinaguNasaGkalpaH, sAvadyakarmarahitatvAt, na cAyaM tAsu niravadyakarmAbhAvamAtrAdviparyAsasaGkalpaH, sAvadyakarmopetavastu samyasaMkalpa che ane tenAthI ja puNyaphala prApta thAya che. je vaLI sAvadyakarmathI yukta sAdhune joIne paNa muniguNonuM smaraNa thAya che te mithyAsaMkalpa hovAthI klezarUpa phalane ApanAro thAya che, kAraNa ke te saMkalpa viparIta che. (Ama, liMgamAM baMne prakAranA karmo hovAthI baMne 15 prakAranA phalano saMbhava che.) jyAre pratimAmAM sAvadya-niravagha ubhaya nathI, kAraNa ke pratimAmAM baMne prakAranI ceSTA nathI. ane tethI pratimAne joIne jinaguNa viSayaka, klezaphalane ApanAra viparIta saMkalpa saMbhavato nathI, kAraNa ke pratimAmAM sAvaghakarma nathI. (tethI pratimA manazuddhinuM kAraNa banI zake che paNa liMga manazuddhinuM kAraNa bane ja evuM nathI.) zaMkA :- A rIte to pratimAmAM niravadyakarma paNa na hovAthI puNya phalane ApanAra 20 samyasaMkalpano paNa abhAva ja prApta thayo. samAdhAna :- tIrthaMkaranA guNo adhyAropa karavA dvArA saMkalpanI pravRtti thatI hovAthI samyasaMkalpano abhAva thato nathI. 1136 // avataraNikA :- A ja vAtane kahe che gAthArtha :- tIrthaMkaromAM niyamathI guNo che. pratimAne joIne namaskartA te guNonuM manamAM 25 smaraNa kare che. pArzvasthAdi guNavinAnA che evuM jANato namaskartA kayA guNanuM smaraNa karIne pArzvasthAdine name ? TIkArtha :- 'tu' zabda jakAra arthamAM hovAthI pratimAmAM nahIM paNa tIrthaMkaromAM ja jJAnAdi guNo niyamathI che, ke je guNono pratimAne joIne te pratimAmAM adhyAropa karAya che. ane te adhyAropa karavA dvArA te guNone namaskartA potAnA manamAM sthApe che=smaraNamAM lAve ane 30 namaskAra kare che. tethI te pratimAmAM puNyaphalane ApanAro zubha jinaguNasaMkalpa utpanna thAya che, kAraNa ke te pratimA sAvaghakarmathI rahita che. vaLI A saMkalpa te pratimAomAM niravadyakarmano Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5). viSayatvAttasya, tatazcobhayavikala evA''kAramAtratulye katipayaguNAnvite cAdhyAropo'pi yuktiyuktaH, 'aguNe u' ityAdi aguNAneva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt avidyamAnaguNAneva 'vijAnan' avabudhyamAnaH pArzvasthAdIn 'kaM namau maNe guNaM kAuM' kaM manasi guNaM kRtvA namaskarotu tAniti ?, syAdetat-anyasAdhusambandhinaM teSvadhyAropadvAreNa manasi kRtvA namaskarotu, 5 na, teSAM sAvadyakarmayuktatayA'dhyAropaviSayalakSaNavikalatvAt, aviSaye cAdhyAropaM kRtvA namaskurvato doSadarzanAd // 1137 // Aha ca jaha velaMbagaliMgaM jANaMtassa namao havai doso / niddhaMdhasamiya nAUNa vaMdamANe dhuvo doso // 1138 // 10 abhAva hovA mAtrathI mithyAsaMkalparUpa banI jato nathI, kAraNa ke mithyAsaMkalpa sAvaghakarmathI yukta vastusaMbaMdhI=vastune vize thAya che. tethI (1) sAvadya-niravadya ubhayakarmathI rahita evI, (2) AkAramAtrathI tulya, ane (3) keTalAka guNothI yukta vastumAM ja karelo guNono Aropa paNa yuktisaMgata che. prastutamAM vicArIe (1) pratimA ubhayakarmathI rahita che, jayAre pArthastha sAvadyakarmathI yukta che. (2) 15 pratimA AkAramAtrathI tulya che, pArthasthAdi paNa susAdhu jevA AkAra=liMgavALA to che. (3) tIrthakaranI pratimA Itara devonI pratimAnI jema zastrayukta nathI, strIyukta nathI. tethI keTalAka guNo te pratimAmAM che. jyAre pArthasthAdimAM keTalAka guNonI paNa khAmI che. mATe pratimAmAM tIrthakaraguNono adhyAropa yuktisaMgata che, jayAre pArthasthAdimAM gautamasvAmI vigere munionA guNono adhyAropa yuktisaMgata nathI. tethI pratimAmAM zubhasaMkalpa thAya ane mananI zuddhinuM 20 kAraNa bane, jayAre pArthasthAdimAM zubhasaMkalpa utpanna thAya nahIM ane mananI zuddhinuM kAraNa paNa bane nahIM.). 'tu' zabda jakAra arthavALo hovAthI pArthasthAdi guNovinAnA ja che evuM jANato namaskartA temanA kayA guNane manamAM lAvIne temane namaskAra kare ? (arthAt eka paNa guNa na hovAthI namaskAra thaI zake ema ja nathI.) zaMkA - pArthasthAdiomAM anya gautamAdi munio saMbaMdhI guNono Aropa karIne te gautamasvAmI vigerenA guNone manamAM lAvI pArthasthAdione namaskAra kare to zuM vAMdho che ? samAdhAna :- A saMbhavita nathI kAraNa ke te pArthasthAdio sAvadyakarmathI yukta hovAthI adhyAropanA viSayanA lakSaNathI rahita che. (arthAt teomAM adhyAropa thaI zakato nathI.) ane jo viSaya na banato hoya chatAM adhyAropa karIne namaskAra kare to doSa dekhAya che. (=doSa lAge 30 che.) 1 137 avataraNikA :- A ja vAtane jaNAve che ke gAthArtha - jema viDaMbakaliMgane jANatA hovA chatAM namatAne doSa thAya che. e ja pramANe 25 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dravya-bhAva ubhayaliMgathI yuktane namaskAra kartavya (ni.-1138-39) * 113 cAhyA-cathI 'vidhvanikuM mAikti "nAnA:' avaqdhyamanI "nama:' namaskurvataH sato'sya bhavati 'doSaH' pravacanahIlanAdilakSaNaH, 'niddhandhasaM' pravacanopaghAtanirapekSaM pArzvasthAdikam 'iya' evaM 'jJAtvA' avagamya 'vandamANe dhuvo doso' vandati-namaskurvati sati namaskartari dhruvaH-avazyaMbhAvI doSaH-AjJAvirAdhanAdilakSaNaH, pAThAntaraM vA-'niddhaMdhasaMpi NAUNaM vaMdamANassa dosA u' idaM prakaTArthameveti gAthArthaH // 1138 // evaM na liGgamAtramakAraNato'vagatasAvadhakriyaM namaskriyata iti sthApitaM, bhAvaliGgamapi dravyaliGgarahitamitthamevAvagantavyaM, bhAvaliGgagarbha tu dravyaliGgaM namaskriyate, tasyaivAbhilaSitArthakriyAprasAdhakatvAt, rUpakadRSTAntazcAtra, Aha ca rUppaM TaMkaM visamAhayakkharaM navi rUvao cheo / duNDaMpi samAoge rUvo cheyattaNamuvei // 1139 // vyAkhyA-atra tAvaccaturbhaGga:-rUpam azuddhaM TakaM viSamAhatAkSaramityekaH, rUpamazuddhaM TakaM samAhatAkSaramiti dvitIyaH, rUpaM zuddhaM TakaM viSamAhatAkSaramiti tRtIyaH, rUpaM zuddhaM TakaM samAhatAkSaramiti. caturthaH, atra ca rUpakalpaM bhAvaliGgaM TaGkakalpaM dravyaliGgam, iha ca zAsanahIlanAthI nirapekSane jANavA chatAM vaMdana karavAmAM nakkI doSa thAya che. * TIkArtha :- (nATaka karanAre nATaka mATe veSa dhAraNa karyo hoya te viDaMbakaliMga kahevAya che.) 15 A naTAdivaDe karAyela viDaMbakaliMgane jANavA chatAM (arthAt sAmevALo mAtra veSadhArI che evuM jANavA chatAM) tene namaskAra karanArane pravacanahIlanAdirUpa doSo thAya che. e ja pramANe pravacanahIlanAthI nirapekSa evA pArthasthAdine jANIne (arthAt A pArthasthAdi pravacanahIlanAnI ciMtA vinAno che evuM jANIne) paNa evAne vaMdana karavAmAM AjJAvirAdhanAdirUpa doSo nakkI lAge che. pAThAntara zAsanahIlanAthI nirapekSane jANavA chatAM vaMdana karanArane doSo thAya che. 20 (pUrve 'vaMdramAne' saptamI karI. pAThAntaramAM "vaMdramAsmi' SaSThI karI.) I/1138. " avataraNikA :- A pramANe jenI sAvaghakriyA jaNAyelI che evA mAtra veSadhArI sAdhune niSkAraNa vaMdana karAya nahIM. e vAta sthira thaI. bhAvaliMga paNa jo dravyaliMgathI rahita hoya to vaMdanIya banatuM nathI. paraMtu bhAvaliMgathI yukta dravyaliMga ja vaMdanIya che, kAraNa ke AvuM ja dravyaliMga icchitAWkriyAne=ISTa prayojanane sAdhI ApanAra che. A viSayamAM rUpiyAnuM daSTAnta 25 che. te kahe che ke gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- A viSayamAM cAra bhAMgA che (1) rUpa-dhAtu arthAt sikkAnI dhAtu khoTI che, TaMka chApa, sikkA upara chApa je pADI che te khoTI che. A eka bhAgo thayo. (2) dhAtu khoTI che, chApa sAcI che. (3) dhAtu sAcI, chApa khoTI. (4) dhAtu sAcI, chApa paNa sAcI. 30 (dhAtu ke chApa bemAMthI eka paNa khoTuM hoya to te sikko khoTo gaNAya che. baMne sAcA hoya to sikko sAco.) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) prathamabhaGgatulyAzcarakAdayaH, azuddhobhayaliGgatvAt, dvitIyabhaGgatulyAH pArzvasthAdayaH, azuddhabhAvaliGgatvAt, tRtIyabhaGgatulyAH pratyekabuddhA antarmuhUrtamAtraM kAlamagRhItadravyaliGgAH, caturthabhaGgatulyAH sAdhavaH zIlayuktAH gacchagatA nirgatAzca jinakalpikAdayaH, yathA rUpako bhaGgatrayAntargata: 'accheka' ityavikala iti tadarthakriyArthinA nopAdIyate, caturthabhaGganirUpita 5 evopAdIyate, evaM bhaGgatrayanidarzitAH puruSA api paralokArthino yato na namaskaraNIyAH, caramabhaGgakanidarzitA eva namaskaraNIyA iti bhAvanA, akSarANi tvevaM nIyante - rUpaM zuddhAzuddhabhedaM, TaGkaM viSamAhatAkSaraM viparyastaniviSTAkSaraM naiva rUpakaH chekaH asAMvyavahArika ityarthaH, dvayorapi zuddharUpasamAhatAkSaraTaGkayoH samAyoge sati rUpakazchekatvamupaitIti gAthArthaH // 1139 // rUpakadRSTAnte dAntikayojanAM nidarzayannAha 10 * 20 rupaM patteyabuhA TaMkaM je liMgadhAriNo samaNA / davvassa ya bhAvassa ya cheo samaNo samAogo // 1140 // dAraM // vyAkhyA - rUpaM pratyekabuddhA ityanena tRtIyabhaGgAkSepa:, TaGkaM ye liGgadhAriNaH zramaNA e ja pramANe ahIM dhAtusvarUpa bhAvaliMga ane chApasamAna dravyaliMga che. ahIM prathamabhAMgAne tulya carakAdi jANavA, kAraNa ke teonuM ubhayaliMga khoTuM che. pArzvasthAdi bhAvaliMga azuddha 15 hovAthI bIjA bhAMgA samAna jANavA. pratyekabuddho aMtarmuhUrta kALa sudhI dravyaliMga vinAnA hovAthI trIjA bhAMgA samAna jANavA. (pratyekabuddhapaNuM bhAvathI prApta thayA bAda vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrtamAM dravyaliMga devAdidvArA prApta thaI jatuM hovAthI AvuM vizeSaNa Apela che.) gacchamAM rahelA zIlavAna sAdhuo ane gacchamAMthI nIkaLI gayelA evA jinakalpikAdi cothA bhAMgA samAna jANavA. jema prathama traNa bhAMgAmAM rahela sikko khoTo hovAthI sikkAnA prayojananA arthI jIvavaDe grahaNa karAto nathI, paraMtu cothA bhAMgAmAM batAvela sikko ja jIvavaDe grahaNa karAya che. e ja pramANe prathama traNa bhAMgAmAM batAvelA puruSo paNa paralokanA arthI jIvavaDe namaskaraNIya nathI, paraMtu cothA bhAMgAmAM batAvelA sAdhuo ane jinakalpiko ja namaskaraNIya che. mULagAthAno akSarArtha A pramANe jANavo - zuddha ane azuddha dhAtu, tathA chApa e viSamAhatAkSara arthAt khoTA chApelA akSara, Avo sikko vyavahAropayogI banato nathI. paraMtu zuddha dhAtu ane sAcA chApelA akSara A baMnenuM mIlana thAya tyAre sikko vyavahAropayogI bane che. / / 1139 / / 25 * avataraNikA :- sikkAnA dRSTAntamAM dAntikanI yojanAne batAvatA kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (ahIM dhAtu tarIke bhAvaliMga ane chApa tarIke dravyaliMga jANavuM. pratyekabuddha ke 30 jemanI pAse bhAvaliMga che-zuddhAtu che. paraMtu haju sudhI dravyaliMga grahaNa karavAnuM bAkI che je aMtarmuhUrtamAM thaze. mATe dravyaliMga=chApa nathI. tethI kahe che ke - ) pratyekabuddho (zuddhadhAtuvALA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanane vize jJAnanayanuM mantavya (ni.-1140) * 115 ityanena tu dvitIyasya, anenaivAzuddhazuddhobhayAtmakasyApi prathamacaramabhaGgadvayasyeti, tatra dravyasya ca bhAvasya ca chekaH zramaNaH samAyoge-samAhatAkSaraTaGkazuddharUpakalpadravyabhAvaliGgasaMyoge temanA sAthuriti yathArtha: 2240 ___vyAkhyAtaM saprapaJcaM vaiDUryadvAraM, jJAnadvAramadhunA, iha kazcijjJAnameva pradhAnamapavargabIjamicchati, yataH kila evamAgama:-'jaM aNNANI kammaM khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM NANI tihi 5 gutto khavei usAsamitteNaM // 1 // ' tathA-'suI jahA sasuttA Na NAsaI kayavaraMmi pddiyaavi| jIvo tahA sasutto Na Nassai gao'vi saMsAre // 2 // ' tathA-'NANaM giNhai NANaM guNei NANeNa kuNai kiccAI / bhavasaMsArasamudaM NANI NANe Thio tarai // 3 // ' tasmAjjJAnameva pradhAnamapavargaprAptikAraNam, ato jJAnina eva kRtikarma kAryam, Aha-anantaragAthAyAmeva dravyabhAvasamAyoge zramaNa uktaH tasya ca kRtikarma kAryamityuktaM, caraNaM ca bhAvo vartata- 10 che.) AnA dvArA trIjo bhAgo jANavo. chApa tarIke liMgadhArI evA zramaNo - AvuM kahevA dvArA bIjo bhAMgo jANavo. mULamAM rahelA "zuddha rUpa ane azuddha TaMka zabdathI zuddha-azuddha ubhayAtmaka pahelA ane chellA bhAMgA paNa grahaNa karI levA. (arthAt prathama vakhata zuddha rUpa dhAtu laIne pratyekabuddhanuM udAharaNa mULamAM ja ApyuM. tathA zuddha chApa laIne liMgadhArI zramaNonuM udAharaNa ApyuM. have dhAtu ane chApa baMne azuddha laI carakAdinuM dRSTAnta ane baMne 15 zuddha laI sAcA sAdhunuM daSTAnta jAte jANI levuM.) ahIM dravya ane bhAvanA samAyogamAM cheka zramaNa jANavo arthAt sAcI chApa ane zuddhadhAturUpa dravya-bhAvaliMgano saMyoga thatAM sAco zramaNa jANavo. 1140. - avataraNikA :- A pramANe vistArathI vaiDUryadvAranuM vyAkhyAna karyuM. have jJAnadhAra jaNAve che. ahIM koIka (jJAnanaya) jJAnane ja mokSanuM pradhAna kAraNa kahe che, kAraNa ke AgamamAM paNa 20 A ja pramANe=jJAnanI ja mahattA jaNAvI che "ajJAnI jIva ghaNA karoDo varSo pachI je karma khapAve che teTalA karmane trigupta jJAnI eka ucchavAsamAtramAM khapAve che. tenA" tathA - "jema kacarAnA DhagalAmAM paDelI evI paNa soya jo dorA sAthe hoya to khovAtI nathI, tema jIva paNa saMsAramAM rahevA chatAM jJAnathI yukta hoya to lapAto nathI. /rA" - tathA - "jJAnane grahaNa kare che, jJAnane guNe che (kaparAvartana kare che), jJAnavaDe ja sarva 25 kAryone kare che. mATe ja jJAnamAM sthita evo jJAnI bhavasaMsArarUpa samudrane tare che. (3" mATe jJAna ja mokSaprAptinuM pradhAna kAraNa che. tethI jJAnIne ja vaMdana karavA yogya che. - zaMkA - pUrvanI gAthAmAM ja kahyuM ke "dravya-bhAvanA saMyogamAM zramaNapaNuM prApta thAya che ane evo zramaNa ja vaMdanIya che." ane bhAva tarIke kharekhara to cAritra che. to tame 11. yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchvAsamAtreNa // 1 // 30 sUciryathA sasUtrA na nazyati kacavare patitA'pi / jIvastathA sasUtro na nazyati gato'pi saMsAre // 2 // jJAnaM gRhNAti jJAnaM guNayati jJAnena karoti kRtyAni / bhavasaMsArasamudraM jJAnI jJAne sthitastarati // 3 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 116 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) ityukte satyAha kAmaM caraNaM bhAvo taM puNa nANasahio samANeI / _____ na ya nANaM tu na bhAvo teNa ra NANi paNivayAmo // 1141 // vyAkhyA-'kAmam' anumatamidaM, yaduta 'caraNaM' cAritraM 'bhAvaH' bhAvazabdo __ bhAvaliGgopalakSaNArthaH, tatpunaH 'jJAnasahitaH' jJAnayuktaH 'samApayati' niSThAM nayati, yata idamitthamAsevanIyamiti jJAnAdevAvagamyate, tasmAttadeva pradhAnaM, na ca jJAnaM tu na bhAvaH, bhAva eva, bhAvaliGgAntargatamiti bhAvanA, tena kAraNena ra iti nipAtaH pUraNArthaH, jJAnamasyAstIti jJAnI taM jJAninaM 'praNamAmaH' pUjayAma iti gAthArthaH // 1141 // yatazca bAhyakaraNasahitasyApyajJAninazcaraNAbhAva evokta: tamhA Na bajjhakaraNaM majjha pamANaM na yAvi cArittaM / nANaM majjha pamANaM nANe a ThiaM jao titthaM // 1142 // vyAkhyA-tasmAnna 'bAhyakaraNaM' piNDavizuddhayAdikaM mama pramANaM, na cApi 'cAritraM' vratalakSaNaM, tajjJAnAbhAve tasyApyabhAvAt, ato jJAnaM mama pramANaM, sati tasmin caraNasyApi bhAvAt, jJAne ca sthitaM yatastIrthaM, tasyAgamarUpatvAditi gAthArthaH // 1142 // 15 jJAnavAnane ja kema vaMdanIya mAno cho ?) enuM samAdhAna jJAnanaya Ape che ? gAthArtha :- mAnya che ke cAritra e bhAva che; paNa jJAnasahita evo jIva ja cAritranuM pAlana karI zake che. vaLI jJAna e bhAva nathI evuM nathI. tethI ame jJAnIne vaMdana karIe chIe. TIkArtha :- tamArI vAta mAnya che ke cAritra e bhAva che. ahIM bhAvazabda bhAvaliMga jaNAvanAra che. (arthAtu mAnya che ke cAritra e bhAvaliMga che. paNa) jJAnasahitano jIva ja te 20 cAritrane niSThA sudhI pahoMcADe che arthAt jJAnayukta hoya to ja te jIvanuM cAritra saMpUrNatAne pAme che, kAraNa ke A AcAra A rIte pAlanIya che evuM jJAnathI ja jaNAya che. tethI jJAna ja pradhAna che. vaLI jJAna e bhAvaliga nathI evuM nathI paraMtu bhAva ja che eTale ke bhAvaliMgamAM teno samAveza thAya che. tethI jenI pAse jJAna che evA te jJAnIne ja ame pUjIe chIe. '' zabda zlokapUrti mATe jANavo. ll1141 || 25 avataraNikA :- tathA je kAraNathI bAhyakriyAothI yukta hovA chatAM paNa jJAna vinAnA jIvane cAritrano abhAva ja kahyo che ke gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - te kAraNathI piMDavizuddhi vigere bAhyakriyAo ane vratarUpa cAritra mane ( jJAnanayane) pramANabhUta nathI, kAraNa ke tenuM jJAna na hoya to cAritra paNa na hoya tathA 30 jJAna hoya to cAritra hoya. mATe jJAna ja mane pramANabhUta che. ane vaLI je kAraNathI jJAna AgamarUpa hovAthI jJAnamAM tIrtha raheluM che (te kAraNathI jJAna ja pradhAna che.) ll1142 //. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAdi padArthanA bodhathI samyaktanI prApti (ni.-1143) * 117 kiM cAnyad-darzanaM bhAva iSyate, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' iti (tattvArthe a0 1 sU0 1) vacanAt, tacca darzanaM dvidhA-adhigamajaM naisargikaM ca, idamapi ca jJAnAyattodayameva vartate, tathA cAha nAUNa ya sabbhAvaM ahigamasaMmaMpi hoi jIvassa / jAIsaraNanisagguggayAvi na nirAgamA diTThI // 1143 // vyA-"sAtvI rA' navA "saddhArva' satAM bhAva: saddhavarta, sato nIvAra, kim ?-adhigamAt-jIvAdipadArthaparicchedalakSaNAt samyaktvaM-zraddhAnalakSaNamadhigamasamyaktvam, idamadhigamasamyaktvamapi, apizabdAccAritramapi, 'bhavati jIvasya' jAyate Atmana ityarthaH, naisargikamAzrityAha-jAtismaraNAt sakAzAt nisargeNa-svabhAvenodgatA-sambhUtA jaatismrnnnitA , sAva ja nirAma' nAmarahitA "STi' varNa chariti, yataH vayajU- 10 ramaNamatsyAdInAmapi jinapratimAdyAkAramatsyadarzanAjjAtimanusmRtya bhUtArthAlocanapariNAmameva naisargikasamyaktvamupajAyate, bhUtArthAlocanaM ca jJAnaM tasmAdidamapi jJAnAyattodayamitikRtvA jJAnasya prAdhAnyAt jJAnina eva kRtikarma kAryamiti sthitam, ayaM gAthArthaH // 1143 // tathA bhAva tarIke darzana iSTa che kAraNa ke samyagdarzana-jJAna-ane cAritra e mokSamArgarUpe kahelA che. te darzana be prakare che - adhigamaja ( jJAnathI utpanna thanAruM) ane naisargika 15 (=svabhAvathI utpanna thanAruM.) A baMne prakAranA darzana paNa jJAnane AdhIna ja che. ('jJAnane AdhIna che udaya jeno' e pramANe samAsavigraha jANavo.) kahyuM che ke " gAthArtha - jIvane adhigamasamyakatva saMbhAvane jANyA pachI ja prApta thAya che. jAtismaraNavaDe svabhAvathI utpanna thanAra dRSTi=naisargikadarzana paNa Agamarahita nathI. TIkArya :- jIvAdi padArtho satu tarIke jANavA. A sat padArthono je bhAva=vidyamAnatA 20 te sadbhAva. tene jANIne, zuM? te kahe che - vAdipadArthone bodhasvarUpa adhigamathI je zraddhArUpa samyakatva thAya te adhigamasamyaktva kahevAya. A adhigamasamyakatva paNa, ahIM "pa" zabdathI cAritra paNa jIvane utpanna thAya che. (anvaya A pramANe ke - cAritra to kharuM ja paraMtu A adhigamasamyakatva paNa jIvane satpadArthonA svarUpane jANyA pachI ja prApta thAya che. e ja pramANe have naisargikasamyaktva paNa jJAna vinA prApta thatuM nathI e vAta jaNAvavA kahe 25 che -) naisargikane AzrayIne kahe che - jAtismaraNa thavAthI svabhAvathI je darzana utpanna thAya te jAtismaraNanisargohnata kahevAya che. A dRSTi paNa Agamarahita nathI, kAraNa ke svayaMbhUramaNasamudranA mAchalAone paNa jinapratimA vigerenA AkAravALI mAchalIne joIne pUrvajAtionuM pUrvabhavonuM anusmaraNa thAya che. ane te anusmaraNa thavAthI pUrvabhavomAM anubhavelA padArthonI vicAraNAnA pariNAme naisargikasamyaktva utpanna thAya che. - A bhUtAryAlocana e jJAna ja che. tethI A naisargikasamyaktva paNa jJAnane AdhIna hovAthI jJAnanI ja pradhAnatA thavAthI jJAnI puruSa ja vaMdanIya che. e vAta siddha thaI. 114all 30 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 118 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) nANaM savisayaniyayaM na nANamitteNa kajjanipphattI / maggaNNU dito hoi saciTTho aciTTho ya // 1144 // ' vyAkhyA- 'jJAnaM' prakrAntaM, svaviSaye niyataM svaviSayaniyataM, svaviSayaH punarasya prakAzanameva, yatazcaivamataH na jJAnamAtreNa kAryanippattiH, mAtrazabdaH kriyApratiSedhavAcakaH, atrArthe mArgajJo dRSTAnto bhavati, saceSTaH' savyApAraH 'aceSTazca' avidyamAnaceSTazca etaduktaM bhavati - yathA kazcitpATaliputrAdimArgajJo jigamiSuzceSTadezaprAptilakSaNaM kAryaM gamanaceSTodyata eva sAdhayati, na ceSTAvikalo bhUyasA'pi kAlena tatprabhAvAdeva, evaM jJAnI zivamArgamaviparItamavagacchannapi saMyamakriyodyata eva tatprAptilakSaNaM kAryaM sAdhayati nAnudyato jJAnaprabhAvAdeva, tasmAdalaM 10 saMyamarahitena jJAneneti mAthAvArtha: 56445 prastutArthapratipAdakameva dRSTAntAntaramabhidhitsurAha 30 itthaM jJAnavAdinokte satyAhAcArya: AujjanaTTakusalAvi naTTiyA taM jaNaM na tose / avataraNikA :- A rIte jJAnavAdIonA kahyA bAda have AcArya kahe che gAthArtha :- jJAna potAnA viSayane niyata che. tethI jJAnamAtrathI kAryanI niSpatti thaI jatI 15 nathI. ahIM ceSTAvAna ane ceSTAvinAno evo mArgajJa puruSa dRSTAnta che. TIkArtha :- prakrAnta=jenI vAta cAlI rahI che evuM jJAna e svaviSayamAM niyata che. jJAnano svaviSaya 'jaNAvavuM' che. (arthAt jJAna mAtra jaNAvavAnuM ja kAma kare che jyAre phalanI prAptinuM kAma to sAthe karAtI kriyAnuM=puruSArthanuM ja che.) je kAraNathI AvuM che te kAraNathI ekalA jJAnathI kArya pUrNa thatuM nathI. mAtrazabda kriyAno pratiSedha jaNAvanAra che. (arthAt kriyA 20 vinAnA jJAnathI kArya thatuM nathI.) A viSayamAM vyApAravALo ane vyApAravinAno evo mArgajJa puruSa udAharaNa che. Azaya e che ke - jema koIka pATaliputrAdinA mArgane jANanAro, ane te nagarAdimAM javAnI icchAvALo puruSa jo gamanarUpa ceSTA kare to icchitadezanI prAptirUpa kAryane sAdhI zake che, paNa gamanarUpa ceSTA na kare to ghaNA badhA kAla pachI paNa mAtra jJAnanA prabhAve ISTadezanI prAptirUpa 25 kAryane sAdhI zakato nathI. e ja pramANe jJAnI yathAvasthita rIte mokSamArgane jANato hovA chatAM paNa jo saMyamakriyAmAM udyama kare to ja mokSaprAptirUpa kAryane sAdhe che paraMtu jo ughama na kare to mAtra jJAnanA prabhAve sAdhI zakto nathI, (arthAt mAtra jJAna ja che kriyA nathI mATe sAdhI zakato nathI.) tethI saMyamarahita evuM ekaluM jJAna nakAmuM che e pramANe gAthAno tAtparyArtha jANavo. 1144 // avataraNikA :- prastuta arthanuM pratipAdana karanAra evA anya dRSTAntane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI jaNAve che - gAthArtha :- vAjiMtro sAthenA nRtyamAM kuzala evI paNa nartikA kAyAdinA vyapArane na kare Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSArtha na karanArane mokSasukhanI aprApti (ni.-1146) * 119 jogaM ajUMjamANI niMdaM khisaM ca sA lahai // 1145 // - vyAkhyA-AtodyAni-mRdaGgAdIni nRttaM-karacaraNanayanAdiparispandavizeSalakSaNam AtodyaiH karaNabhUtairnRttam AtodyanRttaM tasmin kuzalA-nipuNA AtodyanRttakuzalA, asAvapi nartakI, apizabdAt raGgajanaparivRtA'pi 'taM janaM' raGgajanaM 'na toSayati' na harSaM nayatItyarthaH, kimbhUtA satI ?-'yogamayuJjantI' kAyAdivyApAramakurvatI, tatazcAparituSTAd raGgajanAnna kiJcid dravyajAtaM 5 labhata iti gamyate, api tu nindAM khisAM ca sA labhate raGgajanAditi, tatsamakSameva yA hIlanA sA nindA, parokSe tu sA khiseti gAthArthaH // 1145 // 1itthaM dRSTAntamabhidhAya dArTAntikayojanAM pradarzayannAha iya liMganANasahio kAiyajogaM na juMjaI jo u / na lahai sa mukkhasukkhaM lahai ya niMdaM sapakkhAo // 1146 // 10 vyAkhyA-'iya' evaM liGgajJAnAbhyAM sahito-yukto liGgajJAnasahitaH 'kAyayogaM' kAyavyApAraM 'va yu' 7 pravartayati, tu "ra namate' prAkhoti "sa' rUsthabhUtaH li ?-"mokSasauthrI' siddhisukhamityarthaH, labhate tu nindAM svapakSAt, cazabdAtkhisAM ca, iha ca nartakItulyaH sAdhuH, AtodyatulyaM dravyaliGgaM, nRttajJAnatulyaM jJAnaM, yogavyApAratulyaM caraNaM, raGgaparitoSatulyaH saGghaparitoSaH, dAnalAbhatulyaH siddhisukhalAbhaH, zeSaM sugama, yata evamato jJAnacaraNasahitasyaiva 15 to lokone khuza karatI nathI ane niMdA, khisAne pAme che. TIkartha - mRdaMga vigere vAjiMtro jANavA. hAtha, paga, nayana vigere avayavonuM vizeSa prakAre halanacalana te nRtya jANavuM. vAjiMtro vaDe je nRtya te AtoghanRtya. temAM je kuzala=nipuNa te AtoghanRtyakuzala. (e pramANe samAsa jANavo.) kuzala evI paNa nartakI, "' zabdathI nRtyane jonArA lokothI yukta evI paNa nartakI te jonArA lokone harSa utpanna karatI nathI. 20 kevI te nartakI che ? - kAyAdivyApArane nahIM karatI. (arthAta nRtyamAM te kuzala hoya, chatAM jo nRtya na kare to lokone AnaMda ApanArI thatI nathI.) tethI AnaMdane na pAmelA lokothI eka paNa paiso te pAmI zakatI nathI. UlaTuM loko pAsethI niMdA ane khisAne pAme che. ahIM vyaktinI sAme je hIlanA karavI te niMdA ane pITha pAchaLa je hIlanA te khisA jANavI. /114pI 25 avataraNikA :- A pramANe dRSTAntane kahIne dAntikayojanA dekhADe che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. - TIkArtha :- e ja pramANe liMga ane jJAnathI yukta je jIva kAyavyApArane-puruSArthane karato nathI. te jIva, zuM ? - mokSasukhane pAmato nathI. UlaTuM potAnA pakSa taraphathI niMdAne ane gha' zabdathI khisAne pAme che. ahIM nartatulya sAdhu, vAjiMtratulya dravyaliMga, nRtyanA jJAnasamAna 30 jJAna, yogavyApAratulya cAritra, lokone saMtoSa samAna saMghaparitoSa, paisAnA lAbha samAna siddhisukha jANavuM. zeSa sugama che. A rIte ekalA jJAnathI kArya siddha thatuM na hovAthI jJAna Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) : kRtikarma kAryamiti gAthAbhAvArthaH // 1146 // caraNarahitaM jJAnamakiJcitkaramityasyArthasya sAdhakA bahavo dRSTAntAH santIti pradarzanAya punarapi dRSTAntamAha jANaMto'vi ya tariuM kAiyajogaM na juMjai naIe / . so vujjhai soeNaM evaM nANI caraNahINo // 1147 // vyAkhyA-jAnannapi ca tarItuM yaH 'kAyayogaM' kAyavyApAraM na yuGkte nadyAM sa pumAn 'uhyate' hiyate 'zrotasA' payaHpravAheNa, evaM jJAnI caraNahIna: saMsAranadyAM pramAdazrotasohyata ityupanayaH, tasmAccaraNavikalasya jJAnasyAkiJcitkaratvAdubhayayuktasyaiva kRtikarma kAryamiti gAthAbhiprAyArthaH // 1147 // 10 evamasahAyajJAnapakSe nirAkRte jJAnacaraNobhayapakSe ca samarthite satyaparastvAha guNAhie vaMdaNayaM chaumattho guNAguNe ayANaMto / vaMdijjA guNahINaM guNAhiyaM vAvi vaMdAve // 1148 // vyAkhyA-ihotsargataH guNAdhike sAdhau vandanaM kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM cArthaH zramaNaM vandetetyAdigranthAtsiddhaH, guNahIne tu pratiSedhaH paJcAnAM kRtikarmetyAdigranthAd, idaM ca 15 guNAdhikatvaM guNahInatvaM ca tattvato durvijJeyam, atazchadmasthastattvato guNAguNAn AtmAntaravartinaH kriyAthI yukta evA sAdhune ja vaMdana karavA yogya che. 1146ll. avataraNikA :- "cAritrarahita jJAna nakAmuM che A artha jaNAvanAra ghaNA badhA daSTAnto che. te jaNAvavA pharIthI anya daSTAntane kahe che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 20 TIkArtha :- taravAnuM jJAna hovA chatAM paNa je jIva nadImAM paDyA pachI hAtha-paga calAvavArUpa kAyavyApAra na kare te nadInA pravAhamAM taNAI jAya che. e ja pramANe cAritrarahita jJAnI saMsArarUpa nadImAM pramAdarUpa pravAhamAM taNAI jAya che. e pramANe upanaya jANavo. tethI cAritrarahita jJAna nakAmuM hovAthI jJAna-kriyA ubhayathI yukta sAdhu ja vaMdanIya che. e pramANe gAthAno abhiprAyArtha jANavo. 114 25 avataraNikA :- A pramANe ekalA jJAna pakSano niSedha ane jJAna-caraNa ubhayapakSanuM samarthana karyA bAda ziSya (potAno abhiprAya) jaNAve che ke gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- ahIM utsargathI guNAdhika evA sAdhune vaMdana kartavya che' e pramANe mULamAM rahelA "TMhi vaMdrAye vAkyanI pUrNAhUti karavI. A artha 'zrama vandrata..." vigere je sUtro 30 kahyAM te uparathI nakkI thAya che. ane guNathI hInane vaMdana kartavya nathI e vAta "pazcInAM kRti...' vigere je sUtro kahyAM te uparathI nakkI thAya che. A guNAdhikapaNuM ane guNahInapaNuM e kharekhara to duHkhethI jaNAya tevuM che. AthI anya Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvihitasAdhunI oLakhANa (ni.-1149) * 121 'ajAnan' anavagacchan kiM kuryAt ?, vandeta vA guNahInaM kaJcit, guNAdhikaM cApi vandApayeMt, ubhayathA'pi ca doSa:, ekatrAguNAnujJApratyayaH anyatra tu vinayatyAgapratyayaH, tasmAttUSNIbhAva eva zreyAn alaM vandaneneti gAthAbhiprAya: // 1148 // itthaM codakenokte sati vyavahAranayamatamadhikRtya guNAdhikatvaparijJAnakAraNAni pratipAdayannAcArya Aha AlaeNaM vihAreNaM ThANAcaMkamaNeNa ya / sakko suvihio nAuM bhAsAveNaieNa ya // 1149 // vyAkhyA-AlayaH-vasatiH supramArjitAdilakSaNA'thavA strIpazupaNDakavivarjiteti, tenA''layena, nAguNavata evaMvidhaH khalvAlayo bhavati, vihAraH - mAsakalpAdistena vihAreNa, sthAnak--dhvaMsthAna, camaLAmAM, sthAnaM ca zvamAM cetyevanAvastuna 7, 10 aviruddhadezakAyotsargakaraNena ca yugamAtrAvanipralokanapurassarAdrutagamanena cetyarthaH zakyaH suvihito jJAtuM, 'bhASAvainayikena ca' vinaya eva vainayikaM, samAlocya bhASaNena AcAryA 5 AtmAmAM rahelA guNa ke aguNane nahIM jANato chadmastha zuM karavAno ? e ja ke potAnAthI guNahInane vaMdana karaze ane guNAdhika pAsethI vaMdana grahaNa karaze, (kAraNa ke guNahInapaNuM ke guNAdhikapaNuM chadmastha to jANI zakavAno nathI.) tethI baMne rIte ene doSa lAgaze. te A rIte 15 ke guNahInane vaMdana karavAthI tenA aguNo=doSonI anujJAnimittaka doSa ane guNAdhika pAsethI vaMdana levAmAM vinayatyAganimittaka doSa. Ama baMne rIte doSa lAgato hovAthI A viSayamAM mauna rahevuM e ja zreSTha che, arthAt vaMdana karavAthI saryuM. II1148 // avataraNikA :- A pramANe ziSyanA kathana pachI vyavahAranayanA matane AzrayIne guNAdhikatva jANavAnA kAraNonuM pratipAdana karatAM AcArya kahe che - - gAthArtha :- Alaya, vihAra, sthAna, gamana, bhASA ane vinaya uparathI A suvihita che evuM jANavuM zakya che. 20 TIkArtha :- Alaya eTale upAzraya arthAt sArI rIte prarmAjana karelo upAzraya athavA srI, pazu, napuMsakarahita upAzraya. AvA upAzrayane joine (A sAdhu suvihita che evuM jANavuM zakya che. A pramANeno anvaya vihAra, sthAna vigere badhA zabdo sAthe joDavo.) kAraNa ke 25 nirguNa evAno AvA prakArano upAzraya hoto nathI. mAsakalpAdi vihAravaDe (te vicare che ke nahIM te uparathI suvihitapaNuM jaNAya che.) kAyotsargarUpa sthAna arthAt aviruddha sthAnamAM (AvavA-javAno mArga vigere viruddha sthAna kahevAya e sivAyanA sthAnamAM) UbhA rahIne kAyotsarga karavo, gamana arthAt sADA traNa hAtha pramANa bhUmi upara dRSTi rAkhIne dhIme dhIme (adbhutaM) cAlavuM. AvA sthAna ane gamana uparathI A suvihita sAdhu che evuM jANavuM zakya che. 30 ahIM mULamAM sthAna ane gamana zabdamAM samAhAra dvandvasamAsa hovAthI eka vacana che ema jANavuM. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 122 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) divinayakaraNena ceti bhAvanA, naitAnyevambhUtAni prAyazo'suvihitAnAM bhavantIti gAthArthaH 566465 20 itthamabhihite satyAha codaka: AlaeNaM vihAreNaM ThANecaMkamaNeNa ya I nasakko suvihio nAuM bhAsAveNaieNa ya // 1150 // vyAkhyA-Alayena vihAreNa sthAnacaGkramaNena ca na zakyaH suvihito jJAtuM bhASAvainayikena ca, udAyinRpamArakamathurAkoTTaillAdibhirvyabhicArAt, tathA ca pratItamidam - asaMyatA api hInasattvA labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi gAthArthaH // 1150 // kiM ca bharaho pasannacaMdo sabbhitarabAhiraM udAharaNaM / dosuppattiguNakaraM na tesi bajjhaM bhave karaNaM // 1151 // vyAkhyA-bharataH prasannacandraH sAbhyantarabAhyamudAharaNam, AbhyantaraM bharataH, yatastasya bAhyakaraNarahitasyApi vibhUSitasyaivA''darzakagRhapraviSTasya viziSTabhAvanAparasya kevalajJAnamutpannaM, bAhyaM prasannacandraH, yatastasyotkRSTabAhyakaraNavato'pyantaHkaraNavikalasyAdhaH saptamanarakaprAyogya e ja rIte vicArIne bolavAthI ane AcAryAdino vinaya karavAthI suvihitapaNuM jaNAya che. prAyaH karIne A AlayAdi cihno asuvihita sAdhuone hotA nathI. / / 1149 / / avataraNikA :- A rItano AcAryano javAba sAMbhaLIne ziSya jaNAve che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- Alaya, vihAra, sthAna, caMkramaNa, bhASA ane vinayavaDe suvihita jANavo zakya nathI, kAraNa ke - udAyIrAjAne mAranAra vinayasAdhu, mathurAkoMTTaIllAdi (mathurAmAM pUrvanA kAlamAM 'koTTaillA'= phUTa loko bhikSA mATe sAdhuveSa dhAraNa karIne bhikSA levA nIkaLatA hatA. te loko koTTaillA zabdathI levA.) sAthe vyabhicAra Ave che. (arthAt udAyIrAjAne mAranAra vinayaratnasAdhu pAse AlayAdi badhuM hovA chatAM te suvihita nahoto, abhavya hato.) tathA A vAta prasiddha ja che ke hInasatvavALA asaMyato paNa labdhi vigere nimitte 25 saMyatanI jema AcaraNa kare che ane saMyato paNa kAraNe asaMyatanI jema AcaraNa kare che. (mATe AlayAdithI suvihitapaNuM jaNAtuM nathI.) 1150mA vaLI chu gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- bharatarAjA ane prasannacaMdra e atyaMtara-bAhya udAharaNa jANavA. temAM bharata e atyaMtara udAharaNa che, kAraNa ke bAhyakriyAothI rahita evA paNa, vibhUSita, ArisA30 bhavanamAM pravezelA ane viziSTabhAvanAmAM lIna thayelA bharatarAjAne kevalajJAna utpanna thayuM. prasannacaMdra bAhya udAharaNa che, kAraNa ke utkRSTa evA bAhyakaraNathI yukta hovA chatAM aMtaHkaraNathI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAranuM khaMDana karanArAone Apatti (ni.-1152) * 123 karmabandho babhUva, tadevaM doSotpattiguNakaraM na tayorbharataprasannacandrayoH 'bajjhaM bhave karaNaM ti chAndasatvAdabhUtkaraNaM, doSotpattikArakaM bharatasya nAbhUdazobhanaM bAhyaM karaNaM, guNakArakaM prasannacandrasya nAbhUcchobhanamapIti, tasmAdAntarameva karaNaM pradhAnaM, na ca tadAlayAdinA'vagantuM zakyate, guNAdhike ca vandanamuktamiti tUSNIbhAva eva jyAyAn iti sthitam, ityayaM gAthAbhiprAyaH 5%0%0aa itthaM tIrthAGgabhUtavyavahAranayanirapekSaM codakamavagamyAnyeSAM pAralaukikApAyadarzanAyAhAcAryaH-- patteyabuddhakaraNe caraNaM nAsaMti jiNavariMdANaM / - AhaccabhAvakahaNe paMcahi ThANehi pAsathA // / 1952 // 5 10 vyAkhyA-pratyekabuddhAH-pUrvabhavAbhyastobhayakaraNA bharatAdayasteSAM karaNaM tasminnAntara eva phalasAdhake sati mandamatayazcaraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, pAThAntaraM vA 'bodhiM nAsiMti jiNavariMdANaM' kathaM ? - ' AhaccabhAvakahaNe 'tti kAdAcitkabhAvakathane-bAhyakaraNarahitaireva bharatAdibhiH kevalamutpAditamityAdilakSaNe, kathaM nAzayanti ? rahita evA tene sAtamI narakane prAyogya karmabaMdha thayo. Ama, bAhyakaraNa bharata ane prasannacaMdrane (kramazaH) doSotpatti, guNakAraka banyuM nathI. mULamAM bhave=bhavet prayoga chAndasa=ArSaprayoga hovAthI thayo che paNa artha 'mUt' pramANe 15 jANavo, arthAt azobhana (vibhUSA vi.azobhana) evuM bAhyakaraNa bharatarAjAne doSanI (=kevalajJAnane aTakAvavArUpa doSanI) utpattine karanAruM banyuM nahotuM. e ja rIte zobhana evuM paNa bAhyakaraNa prasannacaMdrane guNa karanAruM banyuM nahotuM. tethI bAhya nahIM paNa AMtarikakaraNa e ja pradhAna che ane te AlayAdivaDe jANavuM zakya nathI. tethI tame guNAdhikane vaMdana karavAnuM kaho cho (je zakya na hovAthI) mauna e ja zreSTha che e vAta sthira thaI. 1151 // 20 avataraNikA :- A pramANe tIrthanA kAraNabhUta vyavahAranayathI nirapekSa evA ziSyane jANIne (arthAt vyavahAranayanI upekSA ziSya karI rahyo che evuM jANIne) bIjAone (=vyavahAranayanuM khaMDana karanArAone ane AvAone anusaranArAone) paralokamAM thatAM nukasAnane dekhADavA mATe AcArya kahe che gAthArtha :- bharatAdi pratyekabuddhonuM AMtarikakaraNa phalasAdhaka banatA, AvA kAdAcitkabhAvonuM 25 kathana karavA dvArA pArzvastho pAMca sthAnovaDe jinavarendro saMbaMdhI cAritrano nAza kare che. TIkArtha :- pUrvabhavamAM abhyasta karelA che ubhaya=bAhya ane atyaMtarakaraNo jemaNe evA bharata vigere pratyekabuddhonuM AMtarikakaraNa ja phalasAdhaka thavAthI, maMdabuddhivALA evA pArzvastho potAnA ane bIjAnA jinavarendro saMbaMdhIbhUta (=temanAvaDe prarUpAyelA) cAritrano nAza kare che. pAThAntaramAM cAritranI badale 'bodhi' zabda jANavo. zuM kahIne nAMza kare che? - bAhyakaraNathI 30 rahita evA paNa bharatAdine kevalajJAna prApta thayuM vigere koikavAra ja banatA prasaMgone kahevA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 * Avazyakaniryukti-haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) paJcabhiH 'sthAnaiH' prANAtipAtAdibhiH pAramparyeNa karaNabhUtaiH 'pArzvasthA' uktalakSaNA iti thArthaH 221ra thata- ummaggadesaNAe caraNaM nAsiMti jiNavariMdANaM / vAvannadasaNA khalu na hu labbhA tArisA daTuM // 1153 // dAraM // vyAkhyA-unmArgadezanayA anayA'nantarAbhihitaM caraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, ataH 'vyApanadarzanAH khalu' vinaSTasamyagdarzanA nizcayataH, khalvityapizabdArthoM nipAtaH, tasya ca vyavahitaH sambandhastamupariSTAt pradarzayiSyAmaH, 'na hu labbhA tArisA daTuM' ti naiva kalpante tAdRzA draSTumapIti, kiM punarjJAnAdinA pratilAbhayitumiti gAthArthaH // 1153 // saprasaGgaM gataM jJAnadvAram, darzanadvAramadhunA, tatra darzananayamatAvalambI kRtikarmAdhikAra 10 vAvatijJAnanayamata mA jaha nANeNaM na viNA caraNaM nAdaMsaNissa iya nANaM / na ya daMsaNaM na bhAvo tena ra diDhi paNivayAmo // 1154 // vyAkhyA-yathA jJAnena vinA na caraNaM, kintu sahaiva, nAdarzanina evaM jJAnaM, kintu darzanina 2o dvArA cAritrano nAza kare che. kevI rIte nAza kare che ? - paraMparAe (=sAkSAtu nahIM paNa bIjA 15 pAse pApAcaraNa karAvavA dvArA) prANAtipAtAdi pAMca sthAnovaDe nAza kare che. (arthAt bIjA pAse prANAtipAtAdinuM AcaraNa karAvavA dvArA potAnA paNa caritrano ane ziSya-praziSyAdine unmArganI dezanA ApavA dvArA temanA paNa cAritrano nAza kare che.) If1 15rI ane je kAraNathI gAthArtha - TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- unmArganI dezanA ApavA dvArA te pArthastho potAnA ane bIjAnA hamaNAM ja kahevAyelA jinavarendra saMbaMdhIbhUta evA cAritrano nAza kare che. te kAraNathI nizcayathI samyagdarzanavinAnA teo, - va7 zabda "pi' zabdanA arthavALo che ane teno nipAta che-pAdapUrtimATe che. teno saMbaMdha anya sthAne karavAno che je AgaLa ame batAvIzuM. - evA teo jovA mATe paNa (pa zabdanA arthavALo va7 zabda ahIM joDavAno che.) kalpatA nathI 25 arthAt teonuM mukhadarzana paNa karavuM yogya nathI. to jJAnAdinuM dAna to sutarAma na kalpa. (1153 avataraNikA :- prasaMgasahita jJAnadvAra pUrNa thayuM. have darzanadvArA jaNAvavAno avasara che. vaMdanAdhikAramAM ja jANelo che jJAnanayano mata jemanAvaDe evA darzananayanA matanuM AlaMbana lenArA loko A pramANe kahe che $ 30 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - jema jJAna vinA cAritra nathI, paraMtu jJAnanI sAthe ja cAritra hoya che. e Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktvathI jJAnanI zuddhi (ni.-1155) * 125 eva, 'samyagdRSTerjJAnaM mithyAdRSTerviparyAsa' iti vacanAt, tathA na ca darzanaM na bhAvaH, kintu bhAva eva, bhAvaliGgAntargatamityarthaH tena kAraNena jJAnasya tadbhAvabhAvitvAddarzanasya jJAnopakArakatvAd reti prAgvat ' diTThinti prAkRtazailyA darzanamasyAstIti darzanI taM darzaninaM, 'praNamAma:' pUnayAma kRti gAthArtha: // 4 // syAdetat-samyaktvajJAnayoryugapadbhAvAdupakAryopakArakabhAvAnupapattiriti etaccAsad, yataH- 5 jugavaMpi samuppannaM sammattaM ahigamaM visohei / jaha kAyagamaMjaNAI jaladiTThIo visohaMti // 1155 // vyAkhyA- 'yugapadapi' tulyakAlamapi 'samutpannaM' saJjAtaM samyaktvaM jJAnena saha 'adhigamaM vizodhayati' adhigamyante paricchidyante padArthA yena so'dhigama: - jJAnamevocyate, tamadhigamaM vizodhayati - jJAnaM vimalIkarotItyarthaH, atrArthe dRSTAntamAha-yathA kAcakAJjane jaladRSTI vizodha- 10 yata iti, kacako vRkSastasyedaM kAcakaM phalam, aJjanaM- sauvIrAdi, kAcakaM cAJjanaM ca kaacAane, anusvArotrAnAkSaLi:, nAm--va, dRSTi:--svaviSaye locanaprasArAbhakSA, jalaM ca dRSTizca jaladRSTI te vizodhayata iti gAthArthaH // 1155 // ja pramANe darzana vinA jJAna nathI, paraMtu darzanIne ja jJAna hoya che, kAraNa ke 'samyagdaSTinuM jJAna jJAnarUpa che, mithyArdaSTinuM jJAna jJAnarUpa nathI' evuM vacana che. tathA darzana e bhAva nathI 15 evuM nathI, paNa bhAva ja che arthAt bhAvaliMgamAM eno samAveza thAya che. tethI darzana hoya to ja jJAna thatuM hovAthI darzana e jJAnanuM upakAraka che. tethI=darzananI mukhyatA hovAthI darzanavALA evA darzanIne ame vaMdana karIe chIe. '" pUrvanI jema nipAtapUrti mATe che. 1154 // avataraNikA :- zaMkA :- samyaktva ane jJAna baMne eka sAthe prApta thatAM hovAthI samyaktva e upakAraka ane jJAna e upakArya che evuM kevI rIte kahevAya ? samAdhAna :- A vAta yogya nathI, kAraNa ke - gAthArtha :- sAthe utpanna thavA chatAM paNa samyaktva jJAnane nirmala kare che. jema kAcaka ane aMjana (kramazaH) pANI ane dRSTine nirmala kare che. 20 TIkArtha :- jJAna sAthe tulyakAlamAM utpanna thatuM samyaktva adhigama=jJAnane nirmala kare che. jenAvaDe jIvAdi padArtho jaNAya te adhigama arthAt jJAna. A viSayamAM dRSTAnta kahe che ke jema 25 kAcaka ane aMjana (kramazaH) pANI ane dRSTine nirmala kare che. kacakanAmanuM vRkSa che, tenuM phala (phaTakaDI) kAcakazabdathI oLakhAya che. sauvIrAdi aMjana jANavA. kAcaka ane aMjana te kAcakAMjana (e pramANe samAsavigraha jANavo.) 'jAyanamaMnA ahIM je anusvAra che te alAkSaNika (=uccAra karavAmAM saraLatA rahe te sivAya bIjA koI prayojana vinAno) che. jala=pANI, dRSTi eTale potAnA viSayane (=jovA lAyaka vastune) jovuM. jala ane dRSTi te jaladRSTi (e 30 pramANe samAsavigraha jANavo.) A jaladRSTine nirmala kare che. (arthAt phaTakaDI jalane, aMjana dRSTine nirmala kare che.) 1155 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 126 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) sAmpratamupanyastadRSTAntasya dArTAntikenAMzataH bhAvanikA pratipAdayannAha jaha jaha sujjhai salilaM taha taha rUvAiM pAsaI diTThI / iya jaha jaha tattaruI taha taha tattAgamo hoi // 1156 // vyAkhyA-yathA yathA zuddhyati salilaM kAcakaphalasaMyogAt tathA tathA 'rUpANi' 5 tadgatAni pazyati draSTA, 'iya' evaM yathA yathA 'tattvaruciH' samyaktvalakSaNA, saMjAyata iti kriyA, tathA tathA 'tattvAgamaH' tattvaparicchedo bhavatIti, evamupakArakaM samyaktvaM jJAnasyeti mAthArtha: 221ddA syAdetat-nizcayataH kAryakAraNabhAva evopakAryopakArakabhAvaH, sa cAsambhavI yugapadbhAvinoriti, atrocyate kAraNakajjavibhAgo dIvapagAsANa jugavajammevi / . jugavuppannapi tahA heU nANassa sammattaM // 1157 // vyAkhyA-yatheha kAraNakAryavibhAgo dIpaprakAzayoH 'yugapajjanmanyapi' yugapadutpAde'pItyarthaH, yugapadutpannamapi tathA 'hetuH' kAraNaM jJAnasya samyaktvaM, yasmAdevaM tasmAtsakalaguNamUlatvAddarzanasya darzanina eva kRtikarma kAryam, AtmanA'pi tatraiva yatnaH kAryaH sakalaguNamUlatvAdeveti, 15 avataraNikA :- have jaNAvela daSTAntanI dAntika sAthe AMzika ghaTamAnatAne jaNAvatA kahe che ? gAthArtha :- TIkA pramANe jANavo. TIkArtha :- dRSTA kAcakaphalanA saMyogathI jema jema pANIne zuddha kare che, tema tema pANImAM paDelA pratibiMbone (spaSTapaNe) jue che. (AMzika dRSTAnta eTalA mATe ke darzana-jJAnanI jema 20 kAcakaphaLa ane jala sAthe utpanna thayelA nathI.) jema jema samyaktvarUpa tattvaruci utpanna thAya che" e kriyApada joDI devuM. tema tema tattvano bodha thAya che. Ama samyatva e jJAnanuM upakAraka che. /11padI avataraNikA :- zaMkA :- nizcayathI kArya-kAraNabhAvamAM ja upakArya-upakArakabhAva ghaTe che. ahIM eka-sAthe utpanna thatAM jJAna-darzana vacce te kArya-kAraNabhAva ghaTI zakto nathI. (kAraNa 25 ke eka sAthe utpanna thAya che.) samAdhAna :- Ano javAba AgaLanI gAthAmAM jaNAve che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- jema dIpaka ane tenA prakAzano sAthe utpanna thavA chatAM kAraNa-kAryano vibhAga (=dIpaka e kAraNa che ane prakAza e kArya che evo vibhAga) ghaTe che, tema sAthe utpanna thavA 30 chatAM paNa samyakatva jJAnanuM kAraNa che. je kAraNathI samyaktva e jJAna kAraNa che te kAraNathI darzana e sakala guNonuM mUla che. ane mUla hovAthI darzanI ja vaMdanIya che. ane pote paNa darzanamAM (darzananI vadhu nirmalatA mATe) ja yatna karavo joIe, kAraNa ke kzana e sakalaguNonuM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 ekalA samyaktathI mokSasukhanI aprApti * 127 3ri - "dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH / dharmahetordviSaTkasya, samyagdarzanamiSyate // 1 // " ayaM gAthAbhiprAyaH // 1157 // itthaM nodakenokte satyAhAcArya: nANassa jaivi heU savisayaniyayaM tahAvi sammattaM / tamhA phalasapattI na jujjae nANapakkhe va // 1 // (pra0) jaha tikkharuIvi naro gaMtuM desaMtaraM nayavihUNo / pAve ja revaM veva pADaDuM ArA () iya nANacaraNahINo sammaddiTThIvi mukkhadesaM tu / pAuNai neya nANAisaMjuo ceva pAuNai // 3 // (pra0) vyAkhyA-idamanyakartRkaM gAthAtrayaM sopayogamitikRtvA vyAkhyAyate, jJAnasya yadyapi 'hetuH' kAraNaM samyaktvamiti yogaH, apizabdo'bhyupagamavAdasaMsUcakaH, abhyupagamyApi brUmaH, tattvatastu kAraNameva na bhavati, ubhayorapi viziSTakSayopazamakAryatvAt, svaviSayaniyatamitikRtvA, svaviSayazcAsya tattveSu rucireva, tathA'pi 'tasmAt' samyaktvAt 'phalasaMpattI Na jujjae' phala- 15 samprAptirna yujyate, mokSasukhaprAptirna ghaTata ityarthaH, svaviSayaniyatatvAdeva, asahAyatvAdityarthaH, mUla che. kahyuM che - dharmanA kAraNabhUta evA be varkanuM kAyaSaka ane vrataSakanuM dvAra, mUla, pratiSThAna, AdhAra, bhAjana ane nidhi bhaMDAra tarIke samyagdarzana icchAya che. (arthAt samyagdarzana be parkanA dvArAdirUpa che.) I/II 115 avataraNikA :- A pramANe ziSyavaDe kahevAte chate AcArya kahe che ke 20 gAthArtha :- (prakSitagAthAo) jo ke samyakatva e jJAnano hetu che to paNa te svaviSayane maryAdita che (tattvaruci sivAya anya phalane ApanAruM nathI.) tethI ekalA jJAnanI jema samyakatvathI phaLanI prApti thaI zakatI nathI. zeSa be gAthAono gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- A traNe gAthAnA kartA anya hovA chatAM upayogI hovAthI tenuM vyAkhyAna karAya che - jo ke jJAnanuM kAraNa samyaktva che. "navi' mAMno "pa" zabda abhyapagamaLyAyano 25 sUcaka che. (arthAt jJAnanuM kAraNa samyakatva che evuM ame mAnatA nathI chatAM) evuM mAnI laIne jJAnanuM kAraNa samyaktva che evuM ame kahIe chIe, bAkI vAstavika rIte samyaktva e jJAnanuM kAraNa ja nathI, kAraNa ke jJAna - darzana baMne viziSTakSayopazamanA kAryo che. (arthAt samyaktvamAMthI jJAna pragaTa thatuM nathI, paraMtu viziSTa kSayopazamamAMthI jJAna pragaTa thAya che.) chatAM mAnI laIe ke samyaktamAMthI jJAna utpanna thAya che to paNa samyakatva e svaviSayane niyata che, ahIM 30 samyaktvano potAno viSaya (=potAnI javAbadArI) tattvomAM rUci utpanna karAvavI eTalo ja che. mATe te samyaktvathI phaLanI prApti eTale ke mokSasukhanI prApti thaI jatI nathI, kAraNa ke Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S 128 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) jJAnapakSa iva, anena tatpratipAditasakaladRSTAntasaGgrahamAha-yathA jJAnapakSe mArgajJAdibhirdRSTAntairasahAyasya jJAnasyaihikAmuSmikaphalAsAdhakatvamuktam, evamatrApi darzanAbhilApena draSTavyaM, diGmAtraM tu pradarzyate-yathA 'tIkSNarucirapi naraH' tIvrazraddho'pi puruSaH, kva ?-gantuM dezAntaraM dezAntaragamana ityarthaH, 'nayavihIno' jJAnagamanakriyAlakSaNanayazUnya ityarthaH, prApnoti na taM dezaM gantumiSTaM tadviSayazraddhAyukto'pi, nayayukta eva prApnoti, 'iya' evaM jJAnacaraNarahitaH samyagdRSTirapi tattvazraddhAnayukto'pi mokSadezaM tu prApnoti naiva, samyaktvaprabhAvAdeva, kintu jJAnAdisaMyukta eva prApnoti, tasmAtritayaM pradhAnam, atastritayayuktasyaiva kRtikarma kArya, tritayaM cA''tmanA''sevanIyaM, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' (tattvA. a. 1, sU. 1) iti vacanAdayaM thAtritayArtha: 2-2-rA evamapi tattve samAkhyAte ye khalvadharmabhUyiSThA yAni cAsadAlambanAni pratipAdayanti tdetdbhidhitsuraahsamyaktva potAnA viSayane niyata che (=mAtra tattvone vize te rUci utpanna karAvI Ape che. tyAra pachInuM kAma to jJAna ja karavAnuM che. Ama jJAnanI ane kriyAnI) sahAya vinAnuM hovAthI samyakta mokSasukhaprApti karAvI ApatuM nathI. jema ke jJAnapakSane vize. ahIM "jJAnapakSanI jema 15 evuM kahevAthI jJAnapakSamAM pratipAdana karelA sarva daSTAntono saMgraha karelo jANavo, arthAt jJAnapakSamAM jema mArgajJa vigere daSTAnnovaDe asahAya (kriyArahita) evA jJAnanuM aihika - Amukhika phala pratye asAdhakapaNuM kahyuM. e ja rIte darzanapakSamAM paNa samajavuM. mAtra ahIM jJAnazabdane badale sarvatra darzanazabda jANavo. chatAM dizAmAtra jaNAvAya che. - jema tIvrarUcivALo evo paNa puruSa, kyAM javAnI 20 rUcivALo? dezAntaramAM javAnI tIvrarUcivALo puruSa jo jJAna ane gamanakriyArUpa naya vinAno hoya to javA mATe iSTa evA dezane taviSayaka zraddhAyukta hovA chatAM paNa pAmI zakto nathI, paraMtu jJAna ane kriyArUpa nayathI yukta thAya to ja pAmI zake che. e ja pramANe jJAna ane cAritrarahita samyagdaSTi paNa tattvo uparanI zraddhA hovA chatAM mAtra samyaktvanA prabhAve mokSarUpa dezane pAmI zakato nathI paraMtu jo te jJAnAdithI yukta thAya 25 to ja mokSadezane pAmI zake che. mATe darzana-jJAna ane cAritrarUpa tritaya ja pradhAna che. mATe ja A tritayathI yukta vyakti ja vaMdanIya che. ane trikanuM AcaraNa karavuM joIe, kAraNa ke samyagdarzana, jJAna ane cAritra e traNe bhegA mokSamArgarUpa bane che evuM Agamavacana che. A pramANe traNe gAthAono artha jANavo. pra.-1-2-3ll avataraNikA :- A pramANe tattvanuM nirUpaNa karyA bAda paNa jeo adharmIprAyaH che teone 30 ane teo je asadAlaMbanonuM pratipAdana kare che te asadAlaMbanone kahevAnI icchAvALA AcArya kahe che ke Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zithilAcArIo dvArA zreNikarAjAnuM AlaMbana (ni.-1158-59) * 129 dhammaniyattamaIyA paralogaparammuhA visayagiddhA / caraNakaraNe asattA seNiyarAyaM vavaisaMti // 1158 // vyAkhyA-dharma:-cAritradharmaH parigRhyate tasmAnivRttA matiryeSAM te dharmanivRttamatayaH, paraHpradhAno lokaH paraloko-mokSastatparAGmukhAH 'viSayagRddhAH' zabdAdiviSayAnuraktAH, te evambhUtAzcaraNakaraNe 'azaktAH' asamarthAH santaH zreNikarAjAnaM vyapadizantyAlambanamiti 5 gAthArthaH // 1158 // kathaM ? Na seNio Asi tathA bahussuo, na yAvi pannattidharo na vAyago / so AgamissAi jiNo bhavissai, samikkha pannAi varaM khu daMsaNaM // 1159 // ___ vyAkhyA-na 'zreNikaH' narapatirAsIt 'tadA' tasmin kAle 'bahuzrutaH' bahvAgamaH mahAkalpAdizrutadhara ityarthaH, 'naM cApi prajJaptidharaH' na cApi bhagavatIvettA 'na vAcakaH' na 10 pUrvadharaH, tathApi so'sahAyadarzanaprabhAvAdeva 'AgamissAe' tti AyatyAmAgAmini kAle 'jino bhaviSyati' tIrthakaro bhaviSyati, yatazcaivamataH 'samIkSya' dRSTvA 'prajJayA' buddhyA darzanavipAkaM tIrthakarAkhyaphalaprasAdhakaM 'varaM khu daMsaNa nti khuzabdasyAvadhAraNArthatvAt varaM darzanamevAGgIkRtamiti vAkyazeSaH, ayaM vRttArthaH // 1159 // kiM ca-zakya evopAye prekSAvataH pravRttiyujyate, na punarazakye ziraHzUlazamanAya 15 takSakaphaNAlaGkAragrahaNakalpe cAritre, cAritraM ca tattvataH mokSopAyatve satyapyazakyAsevanaM, thArtha :- artha prabhAvo . TIkArtha :- dharmazabdathI ahIM cAritradharma jANavo. temAMthI jeonI mati nIkaLI gaI che te dharmanivRttamativALA, paralokathI=mokSathI parAbhukha, zabdAdi viSayomAM Asakta, ane caraNakaraNamAM asamartha thayelA loko zreNikarAjAnuM AlaMbana kahe che. ll1158 kevI rIte AlaMbana 20 , tarIke kahe che ka gAthArtha :- artha pramANa evo. TIkArtha:- zreNikarAjA potAnA samayamAM mahAkalpAdikRtane dhAraNa karanAro bahuzruta nahoto, e ja pramANe te bhagavatIsUtrane jANato nahoto ke te pUrvadhara paNa nahoto. chatAM te zreNika jJAna-cAritranA sahAya vinAnA ekalA kSAyikasamyakatvanA prabhAvathI ja bhaviSyakAlamAM tIrthakara 25 thaze. tethI tIrthakararUpa phalane ApanAra evA darzananA phalane joIne buddhivaDe (ame) darzanane ja zreSTha tarIke svIkArIe chIe. (A pramANe jJAna-cAritranA pAlanamAM zithila banelA loko zreNikarAjAnuM dRSTAnta ApIne darzanane ja mukhya banAve che.) 1159o. vaLI zakya evA upAyamAM ja buddhimAnanI pravRtti dekhAya che, paraMtu mAthAnA bhUlane dUra karavA takSakajAtinA nAganA mAthAno maNi grahaNa karavArUpa azakyopAyarUpa cAritramAM pravRtti 30 'rAja' pra0 / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 130 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) sUkSmAparAdhairapi anupayuktagamanAgamanAdibhirvirAdhyamAnatvAdAyAsarUpatvAcca, niyamena ca chadmasthasya tabhraMza upajAyate sarvasyaivAtaH bhaTTheNa carittAo suTThayaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijjhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijjhati // 1160 // vyAvyA-' Ena' vyu tena, ta: ?-caritrAt, mutarAM 'varzana' punaHdhibhAmAnuvasthi grahItavyaM, zakyamokSopAyatvAt, tathA ca-siddhyanti caraNarahitAH prANinaH- dIkSApravRttyanantaramRtAntakRtkevalinaH, darzanarahitAstu na siddhyanti, ato darzanameva pradhAnaM siddhikAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdityayaM gAthArthaH // 1160 // itthaM codakAbhiprAya uktaH, sAmpratamasahAyadarzanapakSe doSA ucyante yaduktaM - na zreNika 10 AsIttanA bahuzruta' hatyAvi, tanna, tata vAsau naramAmad, asahAyavarjhanayutttAt, anye'pyevaMvidhA dazArasiMhAdayo narakameva gatA iti, Aha ca 20 dasArasIhassa ya seNiyassA, peDhAlaputtassa ya saccaisa aNuttarA daMsaNasaMpayA tayA, viNA caritteNa'haraM gaI gayA // 1161 // dekhAtI nathI. kAraNa ke cAritra e mokSano upAya hovA chatAM vAstavikarUpe tenuM pAlana azakya 15 che, kAraNa ke upayoga vinA gamana-Agamana karavuM vigere sukSmAparAdhovaDe paNa cAritra virAdhita thAya che ane ghaNI mahenatavALuM che. ane AvuM hovAthI niyamathI sarva chadmasthone te cAritrano bhaMga thAya che. mATe - gAthArtha :- cAritrathI bhraSTa thayelAe sutarAM darzana grahaNa karavuM joIe, kAraNa ke cAritrarahita jIva siddha thAya che paraMtu darzanarahita jIva siddha thato nathI. TIkArtha ::- bhraSTa thayelAe, kyAMthI bhraSTa thayelA ? cAritrathI bhraSTa thayelAe pharIthI bodhilAbhane ApanAruM darzana sutarAM grahaNa karavuM joIe, kAraNa ke te zakya evA mokSopAyarUpa che. A vAta yogya paNa che kAraNa ke dIkSA lIdhA pachI tarata ja mRtyu pAmanArA evA aMtakRt kevalIo cAritranI koIpaNa kriyA karyA vinA ja siddhigatine pAme che, jyAre darzanarahita jIvo siddhigatine pAmI zakatA nathI. tethI darzana ja siddhinuM pradhAna kAraNa che, kAraNa ke tenI 25 hAjarImAM siddhi prApta thAya che. 1160|| - - A pramANe ziSyano abhiprAya kahyo. have jJAna-cAritranI sahAya vinAnA ekalA darzanapakSamAM doSo kahevAya che. temAM pUrve ziSya je kahyuM ke - zreNika bahuzruta nahoto vigere. te yukta nathI. kAraNa ke jJAna-cAritra vinAnuM ekaluM samyakRtva hovAthI ja te narakamAM gayo. (arthAt jJAna-cAritra na hatA mATe ja narakamAM gayo.) bIjA paNa mAtra samyaktvavALA kRSNa 30 vigere narakamAM ja gayA che. kahyuM che $ gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekalA jJAna ke ekalA darzanathI mokSanI aprApti (ni.-1162) * 131 vyAkhyA-'dazArasiMhasya' ariSTanemipitRvyaputrasya 'zreNikasya ca' prasenajitputrasya peDhAlaputrasya ca satyakinaH 'anuttarA' pradhAnA kSAyikIti yaduktaM bhavati, kA ?-darzanasampat 'tadA' tasmin kAle, tathA'pi vinA cAritreNa 'adharAM gatiM gatA' narakagati prAptA iti vRttArthaH // 1161 // vuiM - .. savvAovi gaIo avirahiyA nANadaMsaNadharehiM / tA mA kAsi pamAyaM nANeNa carittarahieNaM // 1162 // vyA-"sarva ' nAratinirImatiH "mavidita' vimup:, vaiH ?--jJAnadrshndhraissttvaiH, yataH-sarvAsveva samyaktvazrutasAmAyikadvayamastyeva, na ca naragativyatirekeNAnyAsu muktiH, cAritrAbhAvAt, tasmAccAritrameva pradhAnaM muktikAraNaM, tadbhAvabhAvitvAditi, yasmAdevaM 10 'taM mA kAsi pamAya'ti tat-tasmAnmA kArSIH pramAdaM, jJAnena cAritrarahitena, tasyeSTaphalAsAdhakatvAt, jJAnagrahaNaM ca darzanopalakSaNArthamiti gAthArthaH // 1162 // ___ itazca cAritrameva pradhAna, niyamena cAritrayukta eva samyaktvasadbhAvAd, Aha ca TIkArtha:- ariSTaneminA pitarAI bhAI kRSNa, prasenajitunA putra zreNika ane peDhAlaputra satyakI, A traNe pAse anuttara=sAyika evI darzanasaMpatti te kAlamAM hatI. chatAM paNa cAritra 15 vinA teo narakagatine pAmyA. 116 1vaLI ke gAthArtha - jJAna-darzanadharovaDe badhI gatio avirahita che. tethI cAritrarahita evA jJAnavaDe pramAda karato nahIM. TIkArya :- nAraka, tiryaMca, nara, deva Ama badhI gatio avirahita che. konAvaDe ? jJAna-darzana dharanArA jIvovaDe (arthAt jJAna-darzanavALA jIvo badhI gatimAM che.) kAraNa ke badhI 20 gatimAM samyaktva ane zrutasAmAyika to che ja. chatAM manuSyagati sivAya anya koI gatimAM mokSa prApta thato nathI, kAraNa ke anya gatiomAM cAritra nathI. (Ama, samyaktva hovA chatAM cAritra na hovAthI mukti prApta thatI nathI.) mATe cAritra ja muktinuM pradhAna kAraNa che, kAraNa ke cAritranI hAjarImAM ja muktinI prApti che. je kAraNathI A pramANe che te kAraNathI cAritrathI rahita ekalA jJAnamAtrathI, ahIM 25 jJAnanA prahaNathI darzananuM grahaNa paNa jANI levuM. tethI cAritrathI rahita darzanamAtrathI (=jJAna ke darzana hovA mAtrathI) pramAda karIza nahIM, kAraNa ke te jJAna ke darzana ISTaphalanA sAdhaka nathI. //1162 avataraNikA :- ane A kAraNathI paNa cAritra ja pradhAna che. (te kayuM kAraNa che ? te kahe che -) niyamathI cAritradhara jIvane ja samyaktva hoya. kahyuM che ? 0 30 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) sammattaM acarittassa hujja bhayaNAi niyamaso natthi / / jo puNa carittajutto tassa u niyameNa sammattaM // 1163 // vyAkhyA-'samyaktvaM' prAgvarNitasvarUpam 'acAritrasya' cAritrarahitasya prANino bhavet 'bhajanayA' vikalpanayA kadAcidbhavati kadAcinna bhavati, 'niyamazo nAsti' niyamena na vidyate, 5 prabhUtAnAM cAritrarahitAnAM mithyAdRSTitvAt, yaH punazcAritrayuktaH sattvastasyaiva, tuzabdasyA vadhAraNArthatvAta. 'niyamena' avazyaMtayA samyaktvam, ataH samyaktvasyApi niyamatazcAritrayukta eva bhAvAtprAdhAnyamiti gAthArthaH // 1163 // kiM ca jiNavayaNabAhirA bhAvaNAhiM uvvaTTaNaM ayANaMtA / neraiyatiriyaegidiehi jaha sijjhaI jIvo // 1164 // 10 vyAkhyA 'jinavacanabAhyA' yathAvasthitAgamaparijJAnarahitAH pratyekaM jJAnadarzananayAvalambinaH 'bhAvaNArhi' ti uktena nyAyena jJAnadarzanabhAvanAbhyAM sakAzAt, mokSamicchantIti vAkyazeSaH, 'udvartanAmajAnAnAH' nArakatiryagekendriyebhyo yathA siddhyati jIvastathodvartanAmajAnAnA iti yogaH, iyamatra bhAvanA-jJAnadarzanabhAve'pi na nArakAdibhyo'nantaraM manuSyabhAvamaprApya siddhayati gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 15 TIkArtha :- pUrve varNana karAyela svarUpavALuM samyaktva cAritrarahita jIvane vikalpanAvaDe hoI zake arthAt kyAreka hoya, kyAreka na hoya. paraMtu niyamathI hoya je evuM nathI, kAraNa ke cAritrarahita ghaNA jIvo mithyAtvI hoya che. je vaLI cAritrathI yukta jIva che. '' zabda jakAra arthavALo hovAthI tene ja=cAritradhara jIvane ja avazya samyakatva hoya che. AthI samyakatva paNa niyamathI cAritrayukta jIvamAM ja hovAthI cAritranuM prAdhAnya che. 116all 20 vaLI re gAthArtha :- nAraka, tiryaMca ane ekendriyamAMthI nIkaLIne je rIte jIva siddha thAya che te rItanI udvartanAne nahIM jANatA, jinavacanathI bAhya evA jJAnanaya ane darzananaya (kramazaH) ekalA jJAna ane ekalA darzanarUpa bhAvanAthI (mokSa icche che.) TIkArtha - jinavacanathI bAhya eTale ke yathAvasthitAgamanA bodhathI rahita evA dareka 25 eTale ke jJAnanayanuM AlaMbana lenArA ane darzananayanuM AlaMbana lenArA, kahevAyela paddhativaDe (arthAt jJAna ja muktinuM pradhAna kAraNa che athavA darzana ja muktinuM pradhAna kAraNa che. e rIte) mAtra jJAna ane darzananI bhAvanAvaDe mokSane icche che. e pramANe vAkyanI pUrNAhUti karavI. udvartanAne nahIM jANatA eTale ke nAraka, tiryaMca, ekendriyabhavamAMthI je rIte jIva siddha thAya che te rItane nahIM jANatA - e pramANe anvaya joDavo. 30 Azaya e che ke - nAraka-tiryaMcabhavamAM jJAna-darzana hovA chatAM paNa jayAM sudhI manuSyabhava pAme nahIM (=manuSyabhavamAM AvIne cAritra pAme nahIM tyAM sudhI koI jIva siddha thato nathI, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrarahita samyagdarzanathI mokSa-aprApti (ni.-1165) * 133 kSita, caraNAbhAvAt, tenAnayoH kevalayorahetutvaM mokSaM prati, tebhya evaikendriyebhyazca jJAnAdirahitebhyo 'pyudvRttA manuSyatvamapi prApya cAritrapariNAmayukta eva siddhyati, nAyukto'karmabhUmikAdi:, ata iyamudvartanA kAraNavaikalyaM sUcayatIti gAthArthaH || 1164 // punarapi cAritrapakSameva samarthayannAha - suvi sammaTThI na sijjhaI caraNakaraNaparihINo / jaM ceva siddhimUlaM mUDho taM ceva nAsei // 1165 // vyAkhyA- 'suSTvapi' atizayenApi samyagdRSTirna siddhyati, kimbhUtaH ? - caraNakaraNaparihINaH tadvAdameva ca samarthayanM, kimiti ? - yadeva siddhimUlaM' yadeva mokSakAraNaM samyaktvaM mUDhastadeva nAzayati kevalatadvAdasamarthanena, 'ekkaMpi asaddahaMto micchattaM' ti vacanAt, athavA suSTvapi 5 kAraNa ke nAraka-tiryaMca bhavamAM jJAna darzana hovA chatAM cAritrano abhAva che. mATe ekalA 10 evA A jJAna-darzana mokSa pratye kAraNa banatA nathI. te ja nAraka-tiryaMcamAMthI ane jJAnAdithI rahita evA ekendriyamAMthI nIkaLelA jIvo manuSyatvane pAmIne cAritrapariNAmathI yukta bane to ja siddha thAya che. (arthAt manuSyatvane pAmyA pachI paNa jo cAritrapariNAma na Ave to siddha thatAM nathI. jema ke) cAritrapariNAmane pAmyA vinAnA akarmabhUmi vigeremAM rahelA manuSyo siddha thatAM nathI. - 15 (bhAvArtha :- jo ekaluM jJAna ke ekaluM darzana mokSa pratye kAraNa hoya to nAraka - tiryaMcamAMthI ja sIdhA mokSamAM javAta, paNa AvuM thatuM nathI. tyAMthI nIkaLI manuSyamAM AvavuM paDe kAraNa ke tyAM ja cAritra che. tethI manuSyabhavamAM AvIne cAritrapariNAma pAme to ja jIva siddha thAya che. AvA prakAranI urtanAvidhine teo jANatA nathI.) AthI A urtanA kAraNanI vikalatAne (=sAmagrInI asaMpUrNatAne) sUcave che. (eTale ke nArakAdinA jIvone 20 potAnA bhavamAMthI nIkaLIne manuSyabhavamAM AvavuM paDe, tyAM cAritrapariNAma pAmavo paDe, Ane urtanA kahevAya. AvA prakAranI urtanA ja jaNAve che ke te nArakAdibhavamAM mokSa pratyenI sAmagrI saMpUrNa nathI. mATe tyAMthI sIdhA mokSamAM javAtuM nathI.) // 1164 // avataraNikA :- pharI paNa cAritrapakSanuM ja samarthana karatAM kahe che gAthArtha :- sAro evo paNa samyagdaSTi caraNa-karaNathI rahita hoya to siddha thato nathI, 25 kAraNa ke te mUDha je vaLI siddhanuM mULa che teno ja nAza kare che. TIkArtha :- samyagdarzanarUpa atizaya hovA chatAM paNa samyagdaSTi jIva jo caraNa-karaNasittarIthI rahita hoya ane mAtra samyagdarzananuM ja samarthana karato raheto hoya to te mokSane pAmato nathI. zA mATe pAmato nathI ? kAraNa ke te mugdha jIva mokSanA kAraNabhUta evuM je samyaktva che, mAtra tenuM ja samarthana karavAvaDe te samyaktvano ja nAza kare che, kAraNa ke eka vacananI paNa azraddhA karato jIva mithyAtvI che evuM vacana che. (arthAt jJAna-cAritravinAnA ekalA samyaktvanuM samarthana karato jIva jJAna-cAritranI azraddhAne kAraNe potAnA ja samyaktvano nAza kare che.) 30 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) samyagdRSTiH kSAyikasamyagdRSTirapItyarthaH, na siddhayati caraNakaraNaparihINaH, zreNikAdivat, kimiti ?-yadeva siddhimUlaM caraNakaraNaM mUDhastadeva nAzayatyanAsevanayeti gAthArthaH // 1165 // kiM ca-ayaM kevaladarzanapakSo na bhavatyevAgamavidaH susAdhoH, kasya tarhi bhavati ?, ata Aha daMsaNapakkho sAvaya carittabhaTTe ya maMdadhamme ya / daMsaNacarittapakkho samaNe paralogakaMkhimmi // 1166 // vyAkhyA-darzanapakSaH zrAvake' apratyAkhyAnakaSAyodayavati bhavati 'cAritrabhraSTe ca' kasmizciMdavyavasthitapurANe 'mandadharme ca' pArzvasthAdau, darzanacAritrapakSaH zramaNe bhavati, kimbhUte ? paralokakAGkSiNi, susAdhAvityarthaH, prAkRtazailyA ceha saptamI SaSThyartha eva draSTavyA, darzanagraha10 ISya jJAnapi gRhItameva draSTavya, mato nAvipakSatrirUpo vitavya rUti thArtha uddaddA ___ aparastvAha-yadyevaM bahvIbhirupapattibhizcAritraM pradhAnamupavarNyate bhavatA tatastadevAstu, alaM jJAnadarzanAbhyAmiti, na, tasyaiva tadvyatirekeNAsambhavAd, Aha ca pAraMparappasiddhI daMsaNanANehiM hoi caraNassa / pAraMparappasiddhI jaha hoi taha'nnapANANaM // 1167 // 15. athavA sudhu evo paNa samyaktvI eTale ke kSAyikasamyakatvI paNa zreNikAdinI jema caraNa karaNathI rahita hovAthI siddhine pAmato nathI. zA mATe ? kAraNa ke te mugdhajIva je caraNakaraNasittarI siddhinA mUlarUpa che, tene ja sevato na hovAthI te caraNa-karaNano nAza kare che. (mATe siddhi kyAMthI prApta thAya ?) 116po. avataraNikA :- A ekalA darzanano pakSa AgamajJa evA susAdhune hoto nathI. to kone 20 hoya che ? te kahe che ? gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArya :- apratyAkhyAna kaSAyanA udayavALA evA zrAvakamAM aviratasamyagdaSTimAM, cAritramAM avyavasthita=bhraSTa evA purANamAM, (dIkSA choDI denArane purANa kahevAya che.) ane pArthasthAdi maMdadharmImAM darzanapakSa che. tathA zramaNamAM, kevA prakAranA zramaNamAM ? - paralokakAMkSI 25 evA susAdhumAM darzana ane cAritrano pakSa che. prAkRta hovAthI mULamAM SaSThIarthamAM saptamIvibhakti (samaLa) jANavI. ane darzananA grahaNathI jJAna paNa grahaNa kareluM jANavuM. mATe zramaNano darzanAdi traNa prakArano pakSa jANavo. ||1166ll avataraNikA :- zaMkA :- jo A pramANe ghaNI badhI yuktio dvArA tame cAritra pradhAna ' tarIke jaNAvo cho, to cAritrano ja pakSa rAkhavo joIe, jJAna-darzananI zI jarUra che ? samAdhAna :- A vAta yogya nathI, kAraNa ke jJAna-darzana vinA cAritra saMbhavatuM ja nathI. kahyuM che ? gAthArtha :- jema lokamAM anna-pAnanI paraMparAe prasiddhi thAya che, tema darzana-jJAnavaDe Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritranI mahattA (ni.-1168) * 135 vyAkhyA - pAramparyeNa prasiddhiH pAramparyaprasiddhiH - svarUpasattA, etaduktaM bhavati - darzanAjjJAnaM, jJAnAMccAritram, evaM pAramparyeNa caraNasvarUpasattA, sA darzanajJAnAbhyAM sakAzAdbhavati caraNasya, atastadbhAvabhAvitvAccaraNasya tritayamapyastu, laukikaM nyAyamAha-pAramparyaprasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayorloke'pi pratItaiveti kriyA, tathA cAnnArthI sthAlIndhanAdyapi gRhNAti pAnArthI ca drAkSAdyapi, atastritayamapi pradhAnamiti gAthArthaH // 1167 // Ahna-yadyevamatastulyabalatve sati jJAnAdInAM kimityasthAnapakSapAtamAzritya cAritraM prazasyate mavartati ?, atrote jamhA daMsaNanANA saMpuNNaphalaM na diMti patteyaM / cArittajuyAditi u visissae teNa cAritaM // 1168 // vyAvyA--yasmAdarzanajJAne 'sampUrNAM' mokSalakSaLa 'na ta:' na prayachata: pratye, 10 cAritrayukte datte evaM vizeSyate tena cAritraM, tasminsati phalabhAvAditi gAthArthaH // 1168 // Aha - viziSyatAM cAritraM, kintu - 5 cAritranI paraMparAe prasiddhi thAya che. TIkArtha :- paraMparAe prasiddhi te pAraMparyaprasiddhi arthAt paraMparAe svarUpanI sattA. Azaya e che ke - darzanathI jJAna, jJAnathI cAritra. A pramANe paraMparAe cAritranI svarUpasattA prApta 15 thAya che. (arthAt AtmAmAM cAritranA pariNAmonI vidyamAnatA thAya che.) cAritranI A svarUpasattA darzana-jJAnavaDe thAya che. mATe darzana-jJAnanI hAjarImAM cAritra prApta thatuM hovAthI darzana-jJAna-cAritrarUpa tritaya Avazyaka che. A viSayamAM laukikanyAya kahe che je rIte anna-pAnanI paraMparAe prasiddhi thAya che, te rIta lokamAM paNa prasiddha che. jema ke, annano arthI vAsaNa, iMdhaNa vigere grahaNa kare che 20 ane pANIno arthI drAkSa vigerene paNa grahaNa kare che. (TUMkamAM jema icchA annanI che to thALI grahaNa thAya tema cAritrArthI darzana-jJAnano paNa arthI hoya mATe) darzanAdi traNe pradhAna che. // 1167 // -- avataraNikA :- zaMkA :- jo A rIte darzanAdi traNe-traNa tulyabaLavALA hoya to mAtra cAritrarUpa asthAnamAM pakSapAta karIne tame cAritranI zA mATe prazaMsA karo cho ? ahIM samAdhAna 25 apAya che ke gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- kAraNa ke ekalA darzana ke jJAna mokSarUpa saMpUrNaphalane ApI zakatA nathI, paraMtu cAritrathI yukta thAya to Ape ja che. tethI ame cAritranI vizeSa prazaMsA karIe chIe, kAraNa ke cAritra sAthe hoya to phala prApta thAya che. ||1168 // avataraNakA :- zaMkA :- bhale cAritranI vizeSarUpe prazaMsA karo paraMtu hra 30 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) ujjamamANassa guNA jaha huMti sasattio tavasuesuM / emeva jahAsattI saMjamamANe kahaM na guNA ? // 1169 // vyAkhyA-ujjamamANassa'tti udyacchataH-udyamaM kurvataH sAdhoH, kva ?-tapaHzrutayoriti yogaH, 'guNAH' tapojJAnAvAptinirjarAdayo yathA bhavanti 'svazaktitaH' svazaktyodyacchataH, evameva 'yathAzakti' zaktyanurUpamityarthaH, 'saMjamamANe kahaM na guNa'tti saMyacchamAne-saMyama pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNaM kurvati sati sAdhau kathaM na guNAH ?, guNA evetyarthaH, athavA kathaM na guNA yenAvikalasaMyamAnuSThAnarahito virAdhakaH pratipAdyata iti ? // 1169 // atrocyate aNigRhaMto viriyaM na virAhei caraNaM tavasuesuM / jai saMjame'vi viriyaM na nigUhijjA na hAvijjA // 1170 // vyAkhyA-'anigRhan vIrya' prakaTayan sAmarthya yathAzaktyA, kva ?-tapaHzrutayoriti yogaH, kiM ? 'na virAdhayati caraNaM' na khaNDayati cAritraM yadi 'saMyame'pi' pRthivyAdi 10 gAthArtha :- tapa ane zrutamAM svazaktithI udyama karanArAne jema guNo thAya che, tema yathAzakti saMyama pAlana karanArAne guNo kema na thAya ? TIkArtha :- (ahIM Azaya e che ke - tame cAritranI prazaMsA bhale karo. paraMtu 15 yathAzaktisUkSma rIte nahIM, paNa jeTalAMze zakya bane teTalAMze saMyamajIvananuM pAlana karIe to paNa guNo thavA joIe. AvA AzayathI ziSya prazna pUche che ke -) udyama karatAM sAdhune, kyAM udyama karatAM ? tapa ane zratamAM udyama karatAM sAdhune tapa ane jJAnanI prApti, nirjarA vigere guNo jema thAya che. (kevI rIte udyama karatAM? -) svazaktithI udyama karatAM. (anvaya gAthArtha pramANe.) tema, zakti anusAre pRthvI vigere jIvonA saMrakSaNAdirUpa saMyamane karatAM sAdhune guNo kema na thAya ? arthAt guNo prApta thAya ja. athavA A rIte saMyamane pALatAM sAdhune zA mATe guNo prApta thatAM nathI ? ke jethI tame saMpUrNa saMyamAnuSThAnothI rahita sAdhune virAdhaka kaho cho? (ahIM prathama vikalpamAM ziSya yathAzakti saMyama pALanArane guNo ja thAya che evuM mAne che. athavA' karIne je bIjo vikalpa che. temAM yathAzakti saMyama pAlanArane guNo kema prApta thatAM 25 nathI ? e prazna pUchyo che. Azaya e ke badho ja tapa karavo jarUrI nathI zakti pramANe karavAno, to guNa thAya to pachI cAritramAM pUrNacAritrano Agraha kema ?) I/1169lA AcArya have eno javAba Ape che ke gAthArtha :- tapa-kRtamAM vIryane phoravato sAdhu cAritranI virAdhanA karato nathI jo, saMyamamAM paNa vIryane gopave nahIM, saMyamane khaMDita kare nahIM. 30 TIkArtha :- yathAzakti sAmarthyane prakaTa karato sAdhu, zemAM sAmarthya prakaTa karato ?- tapa zrutamAM e pramANe anvaya joDavo. mATe tapa-kRtamAM sAmarthyane prakaTa karato sAdhu zuM nathI karato? - cAritrane khaMDita karato nathI. jo te pRthvI vigere jIvonA saMrakSaNAdirUpa saMyamamAM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 * kriyAmArganA apAlanathI cAritranI avizuddhi (ni.-1171-72) * 137 saMrakSaNAdilakSaNe 'vIrya' sAmarthyamupayogAdirUpatayA 'na nigRhayet' na pracchAdayenmAtRsthAnena 'na hAvijja 'tti tato na hApayet saMyamaM na khaNDet, syAdeva saMyamaguNA iti gAthArthaH // 1170 // saMjamajoesu sayA je puNa saMtaviriyAvi sIyaMti / / kaha te visuddhacaraNA bAhirakaraNAlasA huMti ? // 1171 // vyAkhyA 'saMyamayogeSu' pRthivyAdisaMrakSaNAdivyApAreSu 'sadA' sarvakAlaM ye punaH prANinaH 5 'saMtaviriyAvi sIyaMti'tti vidyamAnasAmA api notsahante, kathaM te vizuddhacaraNA bhavantIti yoga: ?, naivetyarthaH, bAhyakaraNAlasAH santaH-pratyupekSaNAdibAhyaceSTArahitA iti gAthArthaH // 1171 // Aha-ye punarAlambanamAzritya bAhyakaraNAlasA bhavanti teSu kA vArteti ?, ucyate AlaMbaNeNa keNai je manne saMyama pamAyaMti / na hu taM hoi pamANaM bhUyatthagavesaNaM kujjA // 1172 // .. vyAkhyA-Alambyata. ityAlambanaM-prapatatAM sAdhAraNasthAnaM tenAlambanena 'kenacit' avyavacchittyAdinA ye prANinaH 'manya' iti evamahaM manye 'saMyamam' uktalakSaNaM 'pramAdayanti' paNa sAmarthyane upayogAdirUpe mAyAthI chupAve nahIM. (arthAt koIpaNa jAtanI mAyA karyA vinA je yogamAM jeTalA sAmarthyanI jarUra paDe teTalA sAmarthyano upayoga kare ja.) tethI jo A rIte vIrya phorave to te cAritrane khaMDita karato nathI paNa UlaTuM saMyamanA guNo tene prApta thAya che. 15 (bhAvArtha tapa-zrutamAM paNa zakti chupAvavAnI nathI. e ja rIte saMyamamAM paNa jo sAdhu zakti chupAve nahIM to te virAdhaka banato nathI.) I/117ll gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha - pRthvAdi jIvonA saMrakSaNAdivyApAromAM sarvakAla je jIvo sAmarthya hovA chatAM paNa utsAhita thatAM nathI. te pratyupekSaNAdi bAhyakriyAothI rahita jIvo kevI rIte vizuddha- 20 cAritravALA thAya ? arthAt na ja thAya. (Azaya e che ke - pUrve gA. 1169mAM ziSya prazna pUkyo hato ke - yathAzakti sUkSma kALajI rAkhyA vinA saMyama pAlanArane kema guNo thatAM nathI ? teno ahIM javAba Apyo ke - AvA jIvo pRthyAdijIvonA saMrakSaNAdinuM sAmarthya hovA chatAM potAnuM sAmarthya phoravatAM nathI. mATe teo vizuddha cAritravALA=viziSTa guNonI prApti karatA nathI.) ||1171ii. avataraNikA :- zaMkA :- jeo AlaMbanano Azraya laIne bAhyakriyAomAM ALasa kare che. teo vizuddhacAritravALA kahevAya ke nahIM ? tenuM samAdhAna AgaLa Ape che ke - gAthArtha :- huM evuM mAnuM chuM ke je keTalAka AlaMbananA AdhAre saMyamamAM pramAda kare che, teonuM te AlaMbana pramANabhUta nathI. A viSayamAM vAstavikatAnI gaveSaNA karavI joIe. 1 TIkArya - paDatA evA jIva mATe je sAdhAraNasthAna (=AlaMbana tarIke badhA mATe eka- 30 sarakhuM je sthAna) hoya te AlaMbana kahevAya che. AvA avyavacchitti vigere AlaMbano vaDe je Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) parityajanti, 'na hu taM hoi pamANaM' naiva tadAlambanamAtraM bhavati pramANam-AdeyaM, kintu 'bhUtArthagaveSaNaM kuryAt' tattvArthAnveSaNaM kuryAt-kimidaM puSTamAlambanam ? Ahosvinneti, yadyapuSTamavizuddhacaraNA eva te, atha puSTaM vizuddhacaraNA iti gAthArthaH // 1172 // aparastvAha-AlambanAtko vizeSa upajAyate ? yena vizuddhacaraNA bhavantIti, atra 5 dRSTAntAda sAlaMbaNo paDato appANaM duggame'vi dhArei / iya sAlaMbaNasevA dhArei jaI asaDhabhAvaM // 1173 // vyAkhyA-ihAlambanaM dvividhaM bhavati-dravyAlambanaM bhAvAlambanaM ca, dravyAlambanaM gartAdau. prapatatA yadAlambyate dravyaM, tadapi dvividham-puSTamapuSTaM ca, tatrApuSTaM durbalaM kuzavaccakAdi, puSTaM 10 tu balavatkaThinavallyAdi, bhAvAlambanamapi puSTApuSTabhedena dvidhaiva, tatrApuSTaM jJAnAdyanupakArakaM, tadviparItaM tu puSTamiti, tccedNprANIo-jIvo kahevAyelA evA svarUpavALA saMyamane choDI de che. te AlaMbanamAtra Adeya banatuM nathI evuM huM mAnuM chuM. (Azaya e che ke - saMyamajIvanamAM vadhu paDatA kaDaka niyamo rAkhIe to koI dIkSA levA taiyAra thaze nahIM, ane tethI jate divase dIkSA na thavAthI sAdhuonI saMkhyA ochI 15 thatAM dhIre dhIre tIrthanI vyavacchitti=nAza thaI jaze. A rIte nAza na thAya te mATe dIkSAjIvanamAM=saMyamamAM thoDI chUTachATa cAle koI vAMdho nathI. A rIte tIrthAdinI avyavachitti vigere AlaMbano laIne jeo saMyamamAM chUTachATa le che tenuM A AlaMbanamAtra pramANabhUta banatuM nathI.) paraMtu ahIM tattvArtha-vAstavikatAnI gaveSaNA karavI joIe ke teonuM A AlaMbana 20 puSTa=vAstavika che ke nathI ? jo apuSTa hoya to teo avizuddhacaritravALA ja che evuM jANavuM ane jo puSTa che to vizuddhacAritravALA che ema jANavuM. 117rA , avataraNikA :- bIjo ziSya pUche che ke - AlaMbanathI evuM to zuM thAya che ke jethI jo AlaMbana zuddha hoya to teo vizuddhacAritravALA bane che? A viSayamAM AcArya dRSTAnta Ape gAthArtha :- khADA vigere durgamasthAnomAM paNa (doraDA vi.) AlaMbana sAthe paDato jIva potAne jema dhArI rAkhe che. tema AlaMbana sAthenuM sAvadyAcaraNa azaThabhAvavALA yatine dhArI rAkhe che. TIkArtha :- ahIM AlaMbana be prakAranuM jANavuM - dravyAlaMbana ane bhAvAlaMbana. khADA vigeremAM paDato jIva je doraDuM vigere dravyano AdhAra le che te dravyAlaMbana che. te paNa puSTa-sabaLuM 30 ane apuSTa=nabaLuM ema be prakAre che. temAM ghAsamAMthI banAvelA nabaLA doraDA vigere apuSTAlaMbana, ane balavAna, kaThina evI latA vigere puSTAlaMbana jANavA. bhAvAlaMbana paNa puSTapuSTa bhedathI be prakAre che. temAM jJAnAdine upakAra nahIM karanAra e apuSTAlaMbana ane Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkAraNa apavAdanA sevanathI agAdha saMsAranI prApti (ni.-1174) * 139 vAta aiitta ayuvA ahIda, tavovALemu ya kAmistuM gaNaM va NIII vahu sAravissaM, sAlaMbasevI samuvei mukkhaM // 1 // " " tadevaM vyavasthite sati sahAlambanena vartata iti sAlambanaH asau patannapi AtmAnaM 'TurnAmevi' rArtAnI dhArayati, puSTAnamnanaprabhAvAviti, 'ya' vaM sevana sevA pratikSevanetvartha:, sAlambanA cAsau sevA ca sAlambanasevA sA saMsAragarte prapatantaM dhArayati yatimazaThabhAvaMmAtRsthAnarahitamityeSa guNa iti gAthArthaH // 1173 // sAmprataM sisAdhayiSitArthavyatirekaM darzayannAha-- AlaMbaNahINo puNa nivaDai khalio ahe duruttAre / iya nikkAraNasevI paDai bhavohe agAhaMmi // 1174 // vyAvyA-AlambanaddIna: punanipati smruttita:, vava ?-'ade vuruttare tti gartAyAM puruttA-10 rAyAm, 'iya' evaM 'niSkAraNasevI' sAdhuH puSTAlambanarahita ityarthaH, 'patati bhavaughe agAdhe' patati bhavagartAyAmagAdhAyAm, agAdhatvaM punarasyA duHkhenottAraNasambhavAditi gAthArthaH // 1174 // 5 upakAra karanAraH puSTAlaMbana jANavuM. te A pramANe che - "huM (vigaI vigerene vAparIza to dharmanI) avyavachittine karIza athavA bhaNI zakIza ane tapopadhAnamAM=tapanA bhedomAM udyama karIza athavA gacchanI nItipUrvaka 15 saMbhALa karIza. AvA prakAranA AlaMbanane laIne jo te sAdhu vigaI vigerenuM sevana kare to paNa mokSa pAme che. 1 // ' A rIte AlaMbanonuM svarUpa batAvyA pachI je AlaMbana sAthe vartatoyukta hoya te sAlaMbana=puSTAlaMbanavALo jIva khADA vigeremAM paDatA evA potAne puSTa=majabUta AlaMbananA prabhAve dhArI rAkhe che=khADAmAM paDavA deto nathI. e pramANe + AcaravuM te sevA arthAt ahIM pratisevanA=viparIta AcaraNa. AlaMbana 20 sAthenuM pApanuM AcaraNa saMsArarUpa khADAmAM paDatA mAyAthI rahita evA sAdhune dhArI rAkhe che=saMsAramAM paDavA detuM nathI. (Ama puSTAlaMbana hoya ane kaMika sAvagha seve, to paNa pApakarma tene baMdhAtuM nathI. e rUpa) guNa thAya che. ||1173 // avataraNikA :- have siddha karavA mATe icchAyela arthanA vyatirekane (arthAt viparIta arthane) darzAvatA jaNAve che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- je vaLI AlaMbana vinAno che, te skhalanA pAmatA paDe che. kyAM paDe che ? duHkhethI nIkaLI zakAya evA khADAmAM paDe che. e ja pramANe puSTAlaMbana vinAno sAdhu agAdha evA bhavarUpa khADAmAM paDe che. A bhavarUpa khADAmAMthI duHkhethI bahAra nIkaLI zakAtuM hovAthI 25 12. kariSyAmyavyucchittimathavA'dhyeSye tapaupadhAnayorudyaMsyAmi / gaNaM vA nItyaiva sArayiSyAmi sAlambasevI 30 samupaiti mokSam // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) * 20 140 * gataM saprasaGgaM darzanadvAram idAnIM 'niyAvAse 'tti asyAvasaraH, asya ca sambandha vyAkhyAta eva gAthAkSaragamanikAyAM sa eva lezata: smAryate - iha yathA caraNavikalA asahAyajJAnadarzanapakSamAlambanti evaM nityavAsAdyapi, Aha ca je jattha jayA bhaggA ogAsaM te paraM aviMdaMtA / gaMtuM tattha'cayaMtA imaM pahANaMti ghosaMti // 1175 // vyAkhyA- 'ye' sAdhavaH zItalavihAriNaH 'yatra' anityavAsAdau 'yadA' yasmin kAle 'manA' niviLA: 'avAzaM' sthAnaM te 'param' anyat 'vivaMtatti attamamAnA nanuM 'taMtra' zobhane sthAne azaknuvantaH kiM kurvanti ? - imaM pahANaMti ghosanti tti yadasmAbhiraGgIkRtaM sAmprataM kAlamAzrityedameva pradhAnamityevaM ghoSayanti dito ittha sattheNaM jahA koi sattho paviralodagarukkhacchAyamaddhANaM pavaNNo, tattha kei purisA parissaMtA paviralAsu chAyAsu jehiM tehiM vA pANiehiM paDibaddhA acchaMti, aNNe ya saddAviMti - eha te bhavarUpa khADAnuM agAdhapaNuM che. II1174 // avataraNikA :- prasaMgasahita darzanadvAra pUrNa thayuM. have 'nityavAsa' e pramANe (gA.1108mAM Apela) padano avasara che. jo ke Ano saMbaMdha te gAthAnI (1108nI) 15 vyAkhyAmAM ja kahI dIdho che. chatAM te ja saMbaMdha saMkSepathI ahIM yAda karAvAya che- jema cAritrathI rahita pArzvasthAdi ekalA jJAna, ekalA darzananA pakSanuM AlaMbana le che e pramANe nityavAsI vigerenuM paNa AlaMbana le che. (kevI rIte ?) te kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- je zithilAcArI sAdhuo je anityavAsa vigere yogomAM je kAle zithila thayA. A sivAya anya kyAMya sthAna prApta na karanArA ane pharI pAchA anityavAsAdi suMdarasthAnone prApta karavAmAM azaktimAna teo zuM kare che ? tyAre teo atyAranA kAla mATe A ja=nityavAsa vigere ja pradhAna-yogya che e pramANe ghoSaNA kare che. A viSayamAM sAthenuM dRSTAnta jANavuM che -- koI sAthe jyAM pIvA pANI ane ArAma karavA vRkSanI chAyA ghaNA alpa pramANamAM 25 hatI, tevA mArga parathI pasAra thAya che. temAM cAlatA - cAlatA keTalAka loko thAkane kAraNe chUTI-chavAI vRkSanI chAyAmAM ane je-te pANInA sthAnamAM pratibaddha thayelA rahe che. (arthAt thAka ane tarasane kAraNe keTalAko jyAM besavA chAyA maLI tyAM ja ThaMDI chAyAmAM ArAma karavA besI gayA. ane jyAM pANI maLyuM tyAM ja pANI pIne ArAma karavA besI gayA. A lokone have UThIne cAlavuM gamatuM nahotuM. tethI teo) je loko ArAma karyA vinA niraMtara cAlatA 30 13. dRSTAnto'tra sArthena - yathA ko'pi sArthaH praviralodakavRkSacchAyamadhvAnaM prapannaH, tatra kecitpuruSAH parizrAntAH praviralAsu chAyAsu yaistairvA pAnIyaiH pratibaddhAstiSThanti, anyAMzca zabdayanti-AyAta Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zithilAcArIo nityavAsa vigerene nirdoSa kahe che (ni.-1176) * 141 imaM ceva pahANaMti, taMmi satthe kei tesiM paDisuNaMti, kei Na suNaMti, je suNiti chuhAtA - iyANaM dukkhANaM AbhAgI jAyA, je na suNaMti te khippameva apaDibaddhA adbANa sIsaM gaMtuM udayassa sIyalassa chAyANaM ca AbhAgI jAyA / jahA te purisA visIyaMti tahA pAsatthAI, jahA te NicchiNNA tahA susAhU / ayaM gAthArthaH // 1175 // sAmprataM yaduktamidaM pradhAnamiti ghoSayanti taddarzayati nIyAvAsavihAraM ceiyabhattiM ca ajjiyAlAbhaM / vigaI ya paDibaMdhaM niddosaM coiyA biMti // 1176 // 5 vyAkhyA-nityavAsena vihAraM, nityavAsakalpamityarthaH, caityeSu bhaktizcaityabhaktistAM ca, cazabdAtkulakAryAdiparigrahaH, AryikAbhyo lAbhastaM, kSIrAdyA vigatayo'bhidhIyante tAsu vipatiputra 'prativanyam' Ama, nirvoSa covitA: anyanodyavihAriA 'dhruvase' mAnIti 10 hatA teone bolAve che ke - are ! ahIM Avo, A ja pradhAna che. (arthAt cAlavAnuM choDI ahIM ArAma karo.) te sArthamAM keTalAko temanI vAta sAMbhaLe che, keTalAko sAMbhaLatAM nathI. je loko sAMbhaLe che. (ane tyAM ja ArAma karavA bese che. pANI vigere alpa hovAne kAraNe pUruM thaI jAya che ane sArtha AgaLa nIkaLI gayo che. eTale) teo kSudhA, tuA vigere duHkhonA bhAgI 15 banyA. jeoe temanI vAta sAMbhaLyA vinA sArtha sAthe AgaLane AgaLa prayANa karyuM, teo te pANI - chAyAdimAM rAgI banyA vinA zIghra mArganA aMte jaIne=sthAne pahoMcIne ThaMDA pANI = ane chAyAnA bhAgI banyA. jeo vacce ja rahI javAne kA2Ne duHkhI thAya che tenA jevA pArzvasthAdi jANavA ane jeo te mArgane oLaMgI gayA tenA jevA susAdhuo jANavA. / 1175 // avataraNikA :- have pUrve je kahyuM ke "A ja pradhAna che evuM teo udghoSaNA kare che." 20 (te pradhAna zuM che ?) te jaNAve che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- nityavAsavaDe vicaravuM arthAt eka ja sthAne rahevuM, caityone vize bhakti, (arthAt caitya=derAsarAdi saMbaMdhI kAryomAM dhyAna ApavuM.) 'F' zabdathI kulanA kAryo vigere jANavA. sAdhvIjIonI lAvelI gocarI vigere vAparavA. dUdha vigere vigaI jANavI. anya 25 saMyamI sAdhuvaDe preraNA karAtA zItalavihArI evA A pArzvasthAdi sAdhuo vigaIomAM Asaktine nirdoSa kahe che. (Azaya e che ke saMyamI sAdhuo jyAre saMyamajIvananA pAlana mATe preraNA kare tyAre A pArzvasthAdi sAdhuo te te AlaMbanone najaramAM rAkhI. nityavAsa, caityabhakti, 14. idam caiva pradhAnamiti, tasmin sArthe kecitteSAM pratizRNvanti, kecinna zrRNvanti, ye zRNvanti te kSudhAtRSNA-dikAnAM duHkhAnAmAbhAgino jAtAH, ye na zrRNvanti te kSipramevApratibaddhA adhvanaH zIrSaM gatvodakasya 30 zItalasya chAyAnAM cAbhAgino jAtAH / yathA te puruSA viSIdanti tathA pArzvasthAdayaH, yathA te nistIrNAstathA musAdhavaH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 142 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) gAthArtha:||6676|| tatra nityAvAsavihAre sadoSaM coditAH santastadA kathaM vA nirdoSaM bruvata ityAhajAhevi ya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDaMtA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisaMti // 1177 // vyAdhyA--yavApi = 'paritAnA:' sarvathA zrAnA kRtyartha:, viMntaH santaH ?grAmAkaranagarapattanAnyaTantassantaH, grAmAdInAM svarUpaM prasiddhameva, ataH 'kecana' naSTanAzaMkA nityavAsinaH, na sarva eva kiM ? - saGgamasthaviramAcAryaM vyapadizantyAlambanatvena iti gAthArthaH Il??77 / aa jyuM ?- 30 * saMgamatherAyario suDDu tavassI taheva gIyattho / pehittA guNadosaM nIyAvAse pavatto u // 1178 // vyAkhyA-nigadasiddhA, kaH punaH saGgamasthavira ityatra kathAnakaM - kollaire ya saMgamatherA, dubbhikkhe teNa sAhuNo visajjiyA, te taM NayaraM Nava bhAge kAUNa sAdhvIlAbha, ane niSkAraNa vigaIonuM sevana, A badhAMne nirdoSa kahe che=kALanA prabhAve AvuM karavAmAM koI doSa nathI ema kahe che.) 1176 // avataraNikA :- temAM (saMyamI sAdhuovaDe) nityavAsarUpe vicaravuM e doSayukta che e rIte preraNA karAyelA pArzvasthAdi kevI rIte nityavAsane nirdoSa kahe che ? te jaNAve che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. gAma, Akara, TIkArtha :- jyAre paNa sarva prakAre thAkI gayA. zuM karatA thAkI gayA ? nagara, pattanomAM vicaratA - vicaratA thAkI gayA. gAmAdinuM svarUpa (anuyogadvArAdi sUtromAM 20 prasiddha ja che. gAmAdimAM vicaratA thAkI gayelA hovAthI nityavAsI banelA evA badhA nahIM paNa keTalAka naSTanAzako (=svayaM saMyamathI naSTa thayelA ane unmArganI dezanAvaDe anyanA nAzaka naSTanAzaka kahevAya che.) zuM kare che ? saMgamasthaviranAmanA AcAryane AlaMbana tarIke kahe che. (Azaya e che ke - pArthasthAdio gAmAdimAM vicaratA - vicaratA thAkyA ane eka sthAne nityavAsa karyo. saMyamI sAdhuoe preraNA karI ke sAdhuone eka sthAne rahevuM kalpe nahIM. A 25 rIte preraNA karAyelA te pArzvasthAdio potAnA nityavAsanI puSTimATe saMgamasthaviranAmanA AcAryanuM dRSTAnta Ape che.) 1177aaaa kevI rIte ? te AgaLa jaNAve che gAthArtha :- bahu ja sArA tapasvI tema ja gItArtha evA saMgamasthaviranAmanA AcArya guNadoSane joIne nityavAsamAM pravRtta thayA=nityavAsa svIkAryo. TIkArya :- gAthArtha spaSTa ja che. saMgamasthavira koNa hatA ? te mATe ahIM kathAnaka jaNAve che. * saMgamasthavira AcArya -- nityavAsa * kolle2nAmanA nagaramAM saMgamasthavira AcArya birAjamAna hatA. te nagaramAM duSkALa 15. kollere nagare saMgamasthavirA:, durbhikSe taiH sAdhavo visRSTAH, te tannagaraM nava bhAgAn kRtvA koilla0 / = - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saMgama AcAryanuM daSTAnta (ni.-1178) : 143 jaMghAbalaparihINA viharaMti, NayaradevayA kira tesiM uvasaMtA, tesiM sIso datto NAma AhiMDao cireNa kAleNodaMtavAhago Agao, so tesiM paDissae Na pavisai NiyayAvAsitti kAuM, bhikkhavelAe uggAhiyaM hiMDaMtANaM saMkilissai-kuNTho'yaM saDDhakulANi Na dAeitti, egattha seTTikule rovaNiyAe gahiyao dArao, chammAsA rovaMtagassa, AyariehiM cappuDiyA kayA-mA rova, vANamaMtarIe mukko, tehiM tuDehiM paDilAhiyA jadhicchieNa, so visajjio, etANi 5 tANi kulANitti AyariyA suiraM hiMDiUNa aMtaM paMtaM gahAya AgayA, samuddivA, paDatA temaNe potAnA ziSyone anya sthAne mokalI dIdhA. pote jaMghAbaLathI parihIna thavAthI (=paganA ghuMTaNAdi nabaLA paDavAne kAraNe vihAra karI zaktA na hovAthI) te ja nagarane navA bhAgamAM vaheMcIne tyAM ja vicare che (arthAt nityavAsI bane che.) vizuddha-AcArone lIdhe nagarano adhiSThAyakadeva temanA tarapha AkarSAyo. temano dattanAmano AhiMDaka (= judA judA sthAne vicarato) ziSya lAMbA kALa pachI temanI khabara levA tyAM Avyo. te dattaziSya potAnA guru nityavAsI che evuM jANIne gurunA upAzrayamAM praveza karato nathI. (arthAt sAthe raheto nathI, paraMtu judA upAzrayamAM rahe che, kAraNa ke A ziSyane khabara nathI ke potAnA gurune jaMghAbaLa kSINa thavAne kAraNe eka ja sthAnamAM rahevuM paDyuM che. te ziSya to ema ja mAne che ke mArA guru zithila thavAne kAraNe 15 nityavAsamAM rahe che. mATe te judA upAzrayamAM rahyo.) bhikSAnA samaye pAtrA laIne pharatAM vyavasthita bhikSA na maLavAthI) ziSya saMkleza kare che ke - A ALasI guru zrAvakakulo batAvatA nathI. (gurune ziSyanA udveganI khabara paDI eTale dattaziSyane laI guru zrAvakonA gharomAM gayAM.) tyAM eka zreSThinA ghare tenA bALakamAM rodanI (rudana karAvanArI) vyaMtarIe praveza karyo hato. cha mahinAthI te bALaka satata raDyA 20 karato hato. (A zreSThinA ghare dattaziSya sAthe AcArya gocarI mATe AvyA. te bALakane satata - raMDatA joIne) AcArye capaTI vagADIne kahyuM - "he bALaka ! tuM raDa nahIM." (AcAryano prabhAva sahana na thavAthI) vANavyaMtarI te bALakane choDIne jatI rahI. jethI gharanA sabhyo khuza thayelA icchita dravyone vahorAve che. pachI ziSyane svasthAne mokalyo. A baMdhA te (=sthApanAdi) kulo che mATe AcArya (anya gharomAM) lAMbo kALa pharIne 25 aMta-prAMta (=nIrasa) gocarI laIne svasthAne AvyA. tyAM gocarI vAparI. sAMje pratikramaNanA 16. parikSINajaGghAbalA viharanti, nagaradevatA kila teSAmupazAntA, teSAM ziSyo datto nAmAhiNDakazcireNa kAlenodantavAhaka AgataH, sa teSAM pratizraye na prAvikSat nityavAsItikRtvA, bhikSAvelAyAmaupagrahikaM hiNDamAnayoH saMklizyati, vRddho'yaM zrAddhakulAni na darzayatIti, ekatra zreSThikule rodinyA gRhIto dArakaH, SaNmAsI rudati, AcAryaizcapyuTikA kRtA mA rodIH, vyantaryA muktaH, taistuSTaiH pratilAbhitA yAdRcchikena, sa 30 visRSTaH, etAni tAni kulAnIti AcAryAH suciraM hiNDayitvA antaprAntaM gRhItvA''gatAH, samuddiSTAH, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 * Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-) AvassayaAloyaNAe AyariyA bhaNaMti-Aloehi, so bhaNai-tubbhehiM samaM hiMDiotti, te bhaNaMti-dhAipiMDo te bhuttotti, bhaNai-aisuhumANitti baiThTho, devayAe aDDaratte vAsaM aMdhayAraM ca viuvviyaM esa hIleitti, Ayariehi bhaNio-atIhi, so bhaNai-aMdhayArotti, AyariehiM aMgulI padAiyA, sA pajjaliyA, AuTTo Aloei, AyariyAvi Nava bhAge parikahaMti, evamayaM .5 puTThAlaMbaNo Na hoi savvesiM maMdadhammANamAlaMbaNanti // 1178 // Aha ca-.. ome sIsapavAsaM appaDibaMdhaM ajaMgamattaM ca / na gaNaMti egakhitte gaNaMti vAsaM niyayavAsI // 1179 // samaye AcArye ziSyane kahyuM - "divase lAgela aticAranI AlocanA kara." datte kahyuM - "huM to tamArI sAthe ja pharato hato." (emAM aticAra kyAM koI lAgyA che ? arthAt aticAra 10 lAgyA nathI.) AcArye kahyuM - "te Aje dhAtrIdoSathI dUSita (capATI vagADavA dvArA bALakane vyaMtarI mukta karyo ane mAtA-pitAe tethI khuza thaIne gocarI vahorAvI mATe dhAtrIdoSathI dUSita) gocarI vAparI che." tyAre teNe kahyuM - "mArA ati sUkSma doSo (A guru jue) che. jayAre nityavAsAdi potAnA moTA doSo jotA nathI)" ema kahI pratikramaNa bAda te besI gayo. A 15 sAdhu gurunI hIlanA kare che (tethI ene ThekANe lAvuM evA vicArathI) deva ardharAtrie varasAda : ane ghora aMdhakAra vidurve che. (tethI ziSya bhaya pAme che.) : AcArye kahyuM - "mArI pAse AvI jA." teNe kahyuM - "aMdhakAra hovAthI mane kazuM dekhAtuM nathI." tyAre AcAryo (potAnA saMyama prabhAvathI ghUMkadvArA prakAzita thatI) AMgaLI batAvI. te prakAzavALI hatI. (enA prakAzane joI ziSya vicAryuM ke guru to agnikAyano paNa 20 upayoga kare che. A pramANe dareka bAbatamAM te gurunA avaguNo joto hato. tyAre zAsana deve tene "gautama jevA guruno tuM parAbhava kare che, te pApI ! zuM tAre durgatimAM javuM che ? vigere karkaza Thapako Apyo. tethI satya hakIkata jANatA te) potAnI bhUlothI pAcho pharyo, ane AlocanA karI. AcArya paNa nagaranA nava bhAgo karyAnI vAta kare che. A pramANe A puSTAlaMbanavALA saMgamAcArya sarva maMdadharmIone AlaMbanarUpa banatA nathI. 1178 (maMdadharmIone teo 25 AlaMbanarUpa kema banatA nathI ?) te kahe che ? gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. 17. AvazyakAlocanAyAmAcAryA bhaNanti-Alocaya, sa bhaNati-yuSmAbhiH samaM hiNDita iti, te bhaNantidhAtrIpiNDastvayA bhukta iti, bhaNati-atisUkSmatarANyetAnIti upaviSTaH, devatayA'rdharAtre varSA andhakArazca vikurvitau eSa hIlatIti, AcAryairbhaNitaH-Agaccha, sa bhaNati-andhakAra iti, AcAryairaGgalI pradarzitA, 30 sA prajvalitA, AvRtta Alocayati, AcAryA api nava bhAgAn parikathayanti, evamayaM puSTAlambano na bhavati sarveSAM mandadharmANAmAlambanamiti / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zithilAcArIonuM caityabhakti mATe vajasvAmInuM AlaMbana (ni.-1180) * 145 vyAkhyA-'ome' durbhikSe "ziSyapravAsa' ziSyagamanaM, tathA tasyaiva 'apratibandham' anabhiSvaGgam 'ajaGgamatvaM' vRddhatvaM ca, cazabdAttatraiva kSetre vibhAgabhajanaM ca, idamAlambanajAlaM 'na gaNayanti' na prekSante, nAlocayantItyarthaH, kintu ekakSetre gaNayanti vAsaM 'nityavAsinaH' mandadhiya iti gAthArthaH // 1179 // nityAvAsavihAradvAraM gataM, caityabhaktidvAramadhunA vepharona kanna vA vivi vIka rikSA , ahavAvi ajjavayaraM to sevaMtI akaraNijjaM // 1180 // vyAkhyA-caityakulagaNasaGghAn, anyadvA 'kiJcid' apuSTamavyavacchittyAdi 'kRtvA nizrAM' kRtvA''lambanamityarthaH, kathaM ?-nAsti kazcidiha caityAdipratijAgarakaH ato'smAbhirasaMyamo'GgIkRtaH, mA bhUccaityAdivyavaccheda iti, athavA'pyAryavairaM kRtvA nizrAM tataH sevante 'akRtyam' 10 asaMyamaM mandadharmANa iti gAthArthaH // 1180 // TIkArtha :- (maMdadharmIonuM saMgamAcAryanuM AlaMbana puSTAlaMbana nathI kAraNa ke teo have je batAve che te jotA to che ja nahIM. ) saMgamAcAryo durmikSamAM ziSyone anya sthAne mokalyA, tathA vasati-AhIrAdimAM) temanuM niHsaMgamapaNuM ane vRddhatva, 'va' zabdathI te ja nagaramAM nava vibhAgo karavA, maMdadharmIo A badhA AlaMbanasamUhane (=AcArya pALelI je jayaNAo che 15 tene) jotA nathI vicAratA nathI. mAtra eka kSetramAM AcArya rahyA te ja teo maMdadharmIo jue che. . . (TUMkamAM saMgamAcArya eka ja sthAnamAM rahyA temAM emane koI doSa nahoto mATe ame=maMdadharmIo paNa eka ja sthAnamAM rahevArUpa nityavAsa svIkArIe chIe. A pramANe pArthastho saMgamAcAryanuM AlaMbana laIne nityavAsane nirdoSa kahe che. paraMtu pArzvastho saMgamAcArya 20 jaMghAbaLanI kSINatA vigerene kAraNe nivAsI banyA e jotA nathI. mATe temanuM A AlaMbana puSTAlaMbana banatuM nathI.) /117 avataraNikA :- nityavAsavihAranAmanuM dvAra pUrNa thayuM. have caityabhaktidvArane kahe che ? gAthArtha :- caitya, kula, gaNa, saMgha athavA anya bIjuM kaMIka AlaMbana laIne athavA vajasvAmInuM AlaMbana laIne akaraNIyane seve che. 25 TIkArtha :- caitya, kula, gaNa, saMghanuM AlaMbana laIne athavA bIjuM kaMIka avyavacchitti vigere apuSTAlaMbana laIne, - jema ke "ahIM caityAdinuM rakSaNa karanAra koI nathI. tethI cityAdino vinAza na thAya te mATe ame caityAdisaMbaMdhI badhI javAbadArI mAthe lIdhI che." AvA prakAranI avyavacchitti vigerenuM AlaMbana laIne, athavA Arya=pUjaya evA vairasvAmI (=vajasvAmI)nuM AlaMbana laIne maMdadharmI evA pArthastho asaMyamane seve che. (e ja pramANe 30 kula, gaNa, saMghanI vaiyAvacca jema viSNukumAre karI tema karavA yogya che vigere AlaMbano laI asaMyamane seve che. ti ). I1180 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 146 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) ceiyapUyA kiM vayarasAmiNA muNiyapuvvasAreNaM / na kayA puriyAi ? tao mukkhaMgaM sAvi sAhUNaM // 1181 // vyAkhyA akSarArthaH sugamaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccAdhaH kathitameva // 1181 // tatra vairasvAminamAlambanaM kurvANA idaM nekSante mandadhiyaH, kimityAha ohAvaNaM paresiM satitthaubbhAvaNaM ca vacchallaM / na gaNaMti gaNemANA puvvucciyapupphamahimaM ca // 1182 // vyAkhyA-'apabhrAjanAM' lAJchanAM 'pareSAM' zAkyAdInAM svatIrthodbhAvanAM ca divyapUjAkaraNena tathA 'vAtsalyaM' zrAvakANAM, etanna gaNayantyAlambanAni gaNayantaH santaH, tathA pUrvAvacitapuSpamahimAnaM ca na gaNayantIti-pUrvAvacitaiH-prAggRhItaiH puSpaiH-kusumairmahimA-yAtrA 10 tAbiti thArtha: 228rA caityabhaktidvAraM gatam, adhunA''ryikAlAbhadvAraM, tatreyaM gAthA ajjiyalAbhe giddhA saeNa lAbheNa je asaMtuTThA / bhikkhAyariyAbhaggA anniyaputtaM vavaisaMti // 1183 // gAthArtha :- pUrvenuM rahasya jemaNe jANeluM che evA vajasvAmIe zuM purikAnagarImAM caityapUjA 15 nahotI karI? (arthAt karI ja hatI.) mATe te caityapUjA paNa sAdhuo mATe mokSanuM kAraNa che. TIkArtha :- akSarArtha sugama che. bhAvArtha kathAnakathI jANavo, ane te kathAnaka pUrve (bhAga3 mAM) kahI ja gayA che. ||1181| temAM vajasvAmInuM AlaMbana lenArA maMdabuddhi evA pArtha0o A to jotA nathI. zuM jotA nathI ? te kahe che ke gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. 20 TIkArya :- AlaMbanarUpe gaNatA evA pArthastho A rIte caityapUjA karavAthI bauddhalokonI apabhrAjanAne ane potAnA tIrthanI prabhAvanAne, tathA zrAvakonA vAtsalyane jotA nathI. (arthAt anyadharmonI apabhrAjanAdi je phalo prApta thayA che to A loko jotA nathI. mAtra vajasvAmIe caityapUjA karI eTaluM ja jue che. paraMtu zA mATe karI ? vigere jotA nathI. tathA bIjuM zuM jotA nathI ? te kahe che ke, pUrve grahaNa karelA evA puSpovaDe je mahimA thayo. tene A loko jotA 25 nathI. pUrve-avacita eTale pahelethI ja cUMTelA (arthAt mALIe potAnA kArya mATe pahelethI ja cUMTIne rAkhelA ane agnigharanA dhUmADAthI acitta thayelA rUti vU TIpAyAM va) evA puSpovaDe A mahimA yAtrA karAI e badhuM A loko jotA nathI. 118rA. avataraNikA - caityabhaktidvAra pUrNa thayuM. have ArthikalAbha dvAra che, temAM A pramANenI gAthA jANavI 30 gAthArtha :- potAnA lAbhavaDe jeo asaMtuSTa che (ane mATe ja) sAdhvIlAbhamAM Asakta, bhikSAcaryAthI thAkI gayelA evA maMdadharmIo aNikAputranAmanA AcAryanuM dRSTAnta Ape che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zithilAcArIonuM sAdhvIlAbha mATe arNikAputranuM AlaMbana (ni.-1184-85) * 147 vyAkhyA- AryikAbhyo lAbha AryikAlAbhastasmin 'gRddhAH ' AsaktAH 'svakIyena' AtmIyena lAbhena ye'santuSTA mandadharmANa: bhikSAcaryayA bhagnA bhikSAcaryAbhagnAH, bhikSATanena nirviNNA ityarthaH, te hi susAdhunA coditAH santo'bhakSyo'yaM tapasvinAmiti 'annikAputram' AcAryaM vyapadizantyAlambanatveneti gAthArthaH // 1183 // katham ?- anniyaputtAyario bhattaM pANaM ca pupphacUlAe / uvaNIyaM bhuMjato teNeva bhaveNa aMtagaDo // 1184 // vyAvyA--akSaragaththu niyaMsiddha: 5845 mAvArtha: thAnAvazeSaH, tattva yogasnggrhessu vakSyate / te ca mandamataya idamAlambanaM kurvantaH santaH idamaparaM nekSante, kim ?, ata Aha-- gayasIsagaNaM ome bhikkhAyariyAapaccalaM theraM / na gaNaMti sahAvi saDhA ajjiyalAhaM gavesaMtA // 1185 // vyAkhyA-gataH ziSyagaNo'syeti samAsastam 'ome' durbhikSe bhikSAcaryAyAm apaccalaHasamarthaH bhikSAcaryA'paccalastaM 'sthaviraM' vRddham evaMguNayuktaM na gaNayanti' nAlocayanti 'sahAvi' samarthAH, apizabdAtsahAyAdiguNayuktA api zaThA-mAyAvinaH AryikAlAbhaM 5 10 TIkArtha :- sAdhvIjIo pAsethI je lAbha (=gocarInI prApti) te ArthikAlAbha. tene vize 15 Asakta thayelA, potAne prApta thatI gocarIthI asaMtuSTa, bhikSAcaryAthI bhAMgI gayelA eTale ke thAkI gayelA evA maMdadharmIone susAdhuo preraNA kare ke - "tapasvIone=sAdhuone AvA prakArano gocarIpiMDa kalpe nahIM." tyAre teo arNikAputranAmanA AcAryane dRSTAnta tarIke kahe che. 1183 kevI rIte ? te kahe che gAthArtha :- durbhikSamAM ziSyagaNane mokalI denArA, bhikSAcaryAmAM asamartha, vRddha AcAryane mAyAvI, samartha hovA chatAM paNa ArthikAlAbhane icchatA evA pArzvastho jotA nathI. gAthArtha :- puSpacUlA sAdhvIvaDe lavAyelA bhAta-pANIne vAparatA evA arNikAputrAcArya te 20 ja bhave aMta kevalI thaIne mokSamAM gayA che. TIkArtha :- akSarArtha sugama che. bhAvArtha kathAnakathI jANavo ke je AgaLa (bhAga-6mAM) yogasaMgrahamAM jaNAvaze. / / 1184 // (Azaya - te maMdadharmIo kahe che ke - jo ArthikAlAbhamAM doSa hota to arNikAputrano mokSa thAta nahIM. paraMtu thayo mATe AmAM koI doSa nathI.) A rIte arNikAputranuM AlaMbana lenArA te maMdadharmIo bIjuM kazuM jotA nathI. te bIjuM zuM che ? te 25 kahe che TIkArtha :- durbhikSa hovAnA kAraNe mokalI dIdho che ziSyagaNa jemanAvaDe evA, tathA pote bhikSA levA javAmAM asamartha, vRddha. AvA badhA eTale ke asamarthatva, vRddhatva vigere guNovALA 30 AcAryane samartha pArzvastho jotA nathI. 'pi' zabdathI pArzvasthAdi to anya sAdhuonI sahAyAdi Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) 'gavesaMti'tti anviSanta iti gAthArthaH // 1185 // gatamAryikAlAbhadvAraM, vigatidvAramadhunA, tatreyaM gAthA bhattaM vA pANaM vA bhuttUNaM lAvalaviyamavisuddhaM / to avajjapaDicchannA udAyaNarisiM vavaisaMti // 1186 // ___ vyAkhyA-'bhaktaM vA' odanAdi 'pAnaM vA' drAkSApAnAdi 'bhuktvA' upabhujya 'lAvalaviyanti laulyopetam 'avizuddha' vigatisamparkadoSAt, tathA ca-niSkAraNe pratiSiddha eva vigatiparibhogaH, uktaM ca "vigaI vigaIbhIo vigaigayaM jo u bhuMjae sAhU / vigaI vigaisahAvA vigaI vigaI balA ror3a // 1 // " tti, 10 tataH kenacitsAdhunA coditAH santaH 'avadhapraticchannAH' pApapracchAditAH 'udAyaNarisiM' udAyanaRSi vyapadizantyAlambanatveneti gAthArthaH // 1186 // guNothI yukta paNa che. (arthAt AcArya sahAya vinAnA hatA, gocaracaryAmAM asamartha hatA, vRddha hatA, jyAre pArzvaDo sahAyavALA che, samartha che, yuvAna che, chatAM AcAryanA kAraNone joyA vinA mAtra) mAyAvI evA teo ArthikAlAbhane icche che. /118pI. avataraNikA :- Arthika lAbhadvAra pUrNa thayuM. have vigaI dvArA jaNAve che. temAM A gAthA jANavI che gAthArtha :- lolupatAthI yukta, azuddha evA bhakta-pAnane vAparIne potAnA pAponuM AcchAdana karanArA pArthastho udAyanaRSine dRSTAnta tarIke kahe che. TIkArya - bhAta vigere bhojanane athavA drAkSanuM pANI vigere pANIne vAparIne (te 20 bhojana-pANI kevA che ?-) lolupatAthI yukta, ane vigaIthI yukta hovAthI azuddha. (ahIM azuddha eTalA mATe che ke ) niSkAraNa vigaI vAparavAno niSedha che kahyuM che - "vigatithI= durgatithI Darelo evo je sAdhu dUdhAdi vigaIne ke vigaIgatane-dUdhAdimAMthI banAvelI nIviyAtI vastune (niSkAraNa) vApare che, (te sAdhu durgatimAM jAya che ema vAkyazeSa joDavo, kAraNa ke) vigaI baLAtkAre nahIM IcchatA evA paNa jIvane vigatimAM narakAdidurgatimAM laI jAya che. (te 25 paNa eTalA mATe ke) vigaI e vikRtinA=vikAra utpanna karavAnA svabhAvavALI che. tenA", tethI vigaI e dugartimAM laI janAra hovAthI koI sAdhue vigaIbhakSaNa na karavAnI preraNA karatA potAnA pApone chupAvanArA evA te pArthasthAdi sAdhuo udAyanaRSine AlaMbana tarIke kahe che. 1186ll. 15 18. vikRti vigatibhIto vikRtigataM yastu bhuGkte sAdhuH / vikRtivikRtisvabhAvA vikRtirvigati balAnnayati 30 | Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAyanaRSinuM dAnta * 149 atra kathAnakaM-vItabhae Nayare udAyaNo rAyA jAva pavvaio, tassa bhikkhAhArassa vAhI jAo, so vijjehiM bhaNio-dadhiNA bhuMjAhi, so kira bhaTTArao vaiyAe acchio, aNNayA vIyabhayaM gao, tattha tassa bhagiNijjo kesI rAyA, teNaM ceva rajje ThAvio, kesIkumAro'maccehi bhaNio-esa parIsahaparAjio rajjaM maggai, so bhaNai-demi, te bhaNaMtiNa esa rAyadhammotti vuggAhei, cireNa paDissuyaM, kiM kajjau ?, visaM tassa dijjau, egAe 5 pasupAlIe ghare payuttaM-dadhiNA saha dehitti, sA padiNNA, devayAe avahiyaM, bhaNio yamaharisi ! tujjha visaM diNNaM, pariharAhi dahiM, so parihario, rogo vaMdhiumAraddho, puNo pagahio, puNo pauttaM visaM, puNo devayAe avahariyaM, taiyaM vAraM devayAe vuccai, puNovi udAyana RSi vItabhayanagaramAM udAyanarAjA hato vigerethI laI teNe dIkSA lIdhA sudhInuM sarva varNana 10 jANI levuM. dIkSA lIdhA bAda bhikSAmAM maLatA je-te AhArathI temane roga utpanna thayo. vaiidyoe temane kahyuM - "dahIM sAthe tamAre AhAra karavo." te pUjya gokuLamAM rokAyA. tyAMthI eka divasa vItabhayanagaramAM gayA. tyAM temano bhANiyo kezI rAjA hato. udAyane (RSi banyA pUrve) ja potAnA rAjaya upara kezIne sthApita karyo hato. maMtrIoe kezIkumArane kahyuM - "A udAyanaRSi pariSahathI thAkelA ahIM AvIne 15 huM tamArI pAsethI rAjaya pAchuM mAMgaze." kumAre kahyuM - "huM ApI daIza." maMtrIo kumArane samajAve che ke - "rAjya A rIte pAchuM ApavuM e rAjadharma nathI." ema kahI rAjaya pAchuM na Ape e mATe judI judI rIte samajAve che. ghaNuM samajAvyA bAda kumAra te vAtano svIkAra kare che ane kahe che ke - "have zuM karavuM ?". maMtrIoe salAha ApI ke - "temane viSa ApI devAya." eka govALaNanA ghare jaNAvI dIdhuM ke - "muni gocarI vahoravA Ave tyAre viSamizrita dihIM vahorAvavuM." govALaNe viSamizrita dahIM vahorAvyuM. paraMtu tapathI AkarSAyela deve dahIMmAMthI viSa dUra karyuM ane kahyuM - "he maharSi ! tamane viSa devAmAM AvyuM che tethI A dahIMno tyAga karo. temaNe dahIM vAparavAnuM baMdha karyuM, jethI roga vadhavA lAgyo. pharI dahIM grahaNa karavA gokuLamAM AvyA. pharI dahIMmAM viSa mizrita karyuM. deve pharI viSa dUra karyuM. .19. vItabhaye nagare udAyano rAjA yAvatpravajitaH, tasya bhikSAhArasya vyAdhirjAtaH, sa vaidyairbhaNita:-danA bhukSva sa kila bhaTTArako vajikAyAM sthitaH, anyadA vItabhayaM gataH, tatra tasya bhAgineyaH kezI rAjA, tenaiva rAjye sthApitaH, kezikumAro'mAtyairbhaNitaH-eSa parISahaparAjitaH rAjyaM mArgayati, sa bhaNatidadAmi, te bhaNanti-naiSa rAjadharma iti vyudgrAhayati, cireNa pratizrutaM, kiM kriyatAM ?, viSaM tasmai dadAtu, ekasyAH pazupAlyA gRhe prayuktaM-dadhA saha dehIti, sA pradattavatI, devatayA'pahRtaM, bhaNitazca-maharSe ! tubhyaM 30 viSaM dattaM, parihara dadhi, sa parihRtavAn, rogo vardhitumArabdhaH, punaH pragRhItaM, punaH prayuktaM viSaM, punardevatayA'pahRtaM, tRtIyavAra levAyote, punarapi * so vighaUT I + vAddharA 20 25 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uo 150 % Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) diNNaM, taMpi avahiyaM, sA tassa pacchao pahiMDiyA, aNNayA pamattAe devayAe dinnaM, kAlagao, tassa ya sejjAtaro kuMbhagAro, taMmi kAlagae devayAe paMsuvarisaM pADiyaM, so avahio aNavarAhittikAuM siNavallIe kuMbhakArakhevo NAma paTTaNaM tassa NAmeNa jAyaM jattha so avahariuM Thavio, vItabhayaM ca savvaM paMsuNA pelliyaM, ajjavi paMsuo acchaMti, esa __ kAraNigottika? na hoi savvesimAlaMbaNaMti // Aha ca sIyalalukkhA'NuciyaM vaesu vigaIgaeNa jAvitaM / hRvAvi bhaNaMti saDhA kimAsi udAyaNo na muNI ? // 1187 // vyAkhyA-zItalaM ca tat rUkSaM ca zItalarUkSam, annamiti gamyate, tasyAnucita:ananurUpaH, narendrapravrajitatvAdrogAbhibhUtatvAcca zItalarUkSAnucitastaM, 'vrajeSu' gokuleSu 10 'vitiya tena' vijAtinAtena yApanaM sataM 'hakAvitti samatha pi manti tA: kimAsIdudAyano na muni: ?, munireva vigatiparibhoge satyapi, tasmAnirdoSa evAyamiti I187nA trIjI vAra deve sUcana karyuM. pharI grahaNa karavA gayA jemAM pharI viSa ApyuM. tene deve dUra karyuM. have te deva RSinI pAchaLa ja dhyAna rAkhavA phare che. paraMtu ekavAra deva pramAdamAM paDyo 15 ane ahIM RSine viSamizrita dahIM vahorAvyuM. vAparatA RSi kALa pAmyA. RSino zayyAtara eka kuMbhakAra hato. te RSi jayAre mRtyu pAmyA tyAre deve (gussAmAM AvIne) nagaramAM dhULano varasAda karyo. A zayyAtarano koI aparAdha nathI ema vicArIne tene tyAMthI uMcakIne senApallI nAmanA nagaramAM mUkyo. jyAM tene apaharaNa karIne mUkyo te nagaranuM nAma kuMbhakArakSepa paDI gayuM ane vItabhayanagara AkhuM dhULathI bharAI gayuM. Aje paNa te nagaranA sthAne dhULanA DhagalA 20 che. udAyanaRSie kAraNathI dahIMnuM bhakSaNa karyuM hovAthI pArthasthAdi sarvane AlaMbanarUpa banatA nathI. kahyuM che ke gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- ThaMDA ane rUkSa evA anna mATe te udAyanaRSi anurUpa nahotA kAraNa ke teo rAjA thaIne dIkSA lIdhI hatI (mATe emanI kAyA sukumAla hatI) ane pote rogI hatA. 25 tethI AvA anna mATe ayogya hovAthI gokuLomAM vigaIthI mizrita evA bhojanavaDe potAno nirvAha karatA hatA. (e A maMdadharmIo jotA nathI. ane) te mAyAvIo kahe che ke - zuM udAyana e muni nahotA ? vigaIno paribhoga karavA chatAM paNa muni ja hatA. tethI vigaIno paribhoga bhakSaNa e nirdoSa ja che. /118thI. 20. dattaM, tadapi apahRtaM, sA tasya pRSThataH prahiNDitA, anyadA pramattAyAM devatAyAM dattaM, kAlagataH, tasya 30 ca zayyAtaraH kumbhakAraH, tasmin kAlagate devatayA pAMzuvarSA patitA, so'pahRto'naparAdhItikRtvA senApalyAM kumbhakArakSepo nAma pattanaM tasya nAmnA jAtaM yatra so'pahRtya sthApitaH, vItabhayaM ca sarvaM prAMsunA preritaM, adyApi pAMzavastiSThanti, eSa kAraNika itikRtvA na bhavati sarveSAmAlambanamiti / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zithilAcArIonA vigaIparibhoga mATenA khoTA AlaMbano (ni.-1188) 151 evaM nityavAsAdiSu mandadharmAH saGgamasthavirAdInyAlambanAnyAzritya sIdanti, anye punaH sUtrAdInyevAdhikRtya, tathA cAha suttatthabAlavuDDhe ya asahudavvAiAvaIo yA / .. nissANapayaM kAuM saMtharamANAvi sIyaMti // 1188 // vyAkhyA-sUtraM ca arthazca bAlazca vRddhazca sUtrArthabAlavRddhAstAn, tathA'sahazca dravyAdyApadazca 5 asahadravyAdyApadastA~zca, nizrANAm-AlambanAnAM padaM kRtvA 'saMstaranto'pi' saMyamAnuparodhena vartamAnA api santaH sIdanti, etaduktaM bhavati-sUtraM nizrApadaM kRtvA yathA'haM paThAmi tAvatki mamAnyena ?, evamarthaM nizrApadaM kRtvA zRNomi tAvat, evaM bAlatvaM vRddhatvaM asahamasamarthatvamityarthaH, evaM dravyApadaM-durlabhamidaM dravyaM, tathA kSetrApadaM-kSullakamidaM kSetraM, tathA kAlApadaM-durbhikSaM vartate, tathA bhAvApadaM-glAno'hamityAdi nizrApadaM kRtvA saMstaranto'pi 10 sIdantyalpasattvA iti gAthArthaH // 1188 // evam avataraNikA :- A pramANe maMdadharmIo saMgamasthavira vigereonuM AlaMbana laIne (niSkAraNa) nityavAsAdinuM sevana kare che. keTalAka loko vaLI sUtra vigerenuM bahAnuM kADhIne nityavAsAdi seve che. e vAta jaNAve che ke gAthArtha - TIkArya pramANe jANavo. (mAtra mULamAM "yA che te " arthamAM che. prAkRta 15 hovAthI dIrdha jANavuM.) TIkArtha :- sUtra, artha, bAla, vRddha, asamarthatvaane dravyAdi Apattione AlaMbanarUpe karIne saMyamanI hAni vinA nirvAha thaI zakato hovA chatA nityavAsAdi pramAdane seve che. bhAvArtha A pramANe na mAre sUtra bhaNavA che tethI mAre anyathI (=tapAdithI) saryuM (ema vicArI vigaI vigereno paribhoga kare. athavA anyathI=vihArAdithI arthAt jo huM vihArAdi 20 karato rahIza to mAre sUtra bhaNAze nahIM tethI vihArathI saryuM. e pramANe vicArI nityavAsa seve. mAsakalpathI vadhAre rahevuM e paNa nityavAsa kahevAya. A pramANe yathAyogya AgaLa paNa samajI levuM.) - e ja pramANe arthane mAre sAMbhaLavA che ema arthanuM AlaMbana le, e ja rIte huM bAla chuM, vRddha chuM, asamartha chuM vigere AlaMbana le. e ja pramANe dravyApatti eTale A dravya durlabha 25 che. (vAraMvAra maLatuM nathI ema vicArI niSkAraNa seve.) kSetrathI Apatti=A kSetra ghaNuM nAnuM che. (ema vicArI mAsakalpa pahelAM ja vihAra karIne jatA rahe, athavA A kSetra garIba che. mATe vigaI maLe tyAre vAparI levI vigere.) tathA kAlathI Apatti=bhikSAnI prApti sulabha na hoya evo kAla vartato hoya. tathA bhAvathI Apatti huM glAna chuM vigere. AvA prakAranI dravyAdithI ApattionuM AlaMbana laIne saMyamanI hAni vinA nirvAha zakya hovA chatAM paNa 30 (eTale ke niSkAraNa) alpasarva jIvo nityavAsAdi pramAdanuM sevana kare che. I/1188 A pramANe to (arthAtu jo je-te AlaMbana laIne pramAdo sevavAnA hoya to) ke Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 25 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) AlaMbaNANa logo bhario jIvassa ajaukAmassa / jaM jaM picchai loe taM taM AlaMbaNaM kuNai // 1189 // vyAvyA 'AlambanAnAM' prAptipitazArthInAM 'o:' manuSyo: 'mRta: ' pUrNo jIvasya 'ajaukAmassa ti ayatitukAmasya, tathA ca- ayatitukAmo yad yatpazyati loke nityavAsAdi tat tadAlambanaM karotIti gAthArthaH // 1189 // kiM ca-dvidhA bhavanti prANinaH - manda zraddhAstIvra zraddhAzca tantrAnyanmandazraddhAnAmAlambanam anyacca tIvra zraddhAnAmiti, Aha ca je jattha jayA jajhyA bahussuyA caraNakaraNapabbhaThThA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa maMdasaDDANaM // 1190 // 30 152 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- pUrve nirUpita karAyo che artha jeno evA AlaMbanothI manuSyaloka saMpUrNa bharelo che. (konI mATe ? te kahe che.) jene purUSArtha karavAnI icchA nathI evA jIva mATe, kAraNa ke purUSArthanI icchA vinAno jIva A lokamAM je je nityavAsAdi jue che, tene tene AlaMbanarUpe kare che. (arthAt jo pramAda ja karavo hoya to DhagalAbaMdha AlaMbano maLI zake ema 20 che. tethI je-te AlaMbano laIne pramAda AcaravA yogya nathI.) 1189 avataraNikA :- vaLI jIvo be prakAre che - maMdazraddhAvALA (=zithilAcArI) ane tIvrazraddhAvALA (=saMyamIo.) temAM maMdazraddhAvALA jIvonuM AlaMbana juduM hoya che ane tIvrazraddhAvALA jIvonuM AlaMbana juduM hoya che. kahyuM che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. * vyAkhyA-'ye' kecana sAdhavaH 'yatra' grAmanagarAdau 'yadA' yasmin kAle suSamaduSSamAdau 'jaiya'tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNaprabhraSTAH santo yatte samAcaranti pArzvasthAdirUpaM tadAlambanaM mandazraddhAnAM bhavatIti vAkyazeSa:, tathAhi - AcAryo mathurAyAM maGgaH subhikSe'pyAhArAdipratibandhAparityAgAt pArzvasthatAmabhajat, tadevamapi nUnaM jinairdharmo dRSTa eveti gAthAbhiprAya: 56610 // TIkArtha :- je gAma, nagarAdimAM suSama-duSamAdi je kAlamAM jyAre durbhikSAdi hoya tyAre caraNa-karaNathI bhraSTa thaIne bahuzruta evA je koI sAdhu je pArzvasthAdirUpa asaMyamane Acare che. (eTale ke pArthasthAdipaNAne pAme che.) maMdazraddhAvALA jIvone te pArzvasthAdipaNuM AlaMbanarUpe thAya che. (eTale ke maMdazraddhAvALA jIvo paNa pArzvasthAdirUpe thAya che.) jema ke, mathurAnagarImAM AcArya maMgu subhikSa hovA chatAM paNa AhArAdinI Asaktine tyAga na karavAthI pArzvasthatAne pAmyA. tethI A pramANeno paNa dharma jinoe joyelA che. (evuM mAnI maMdazraddhAvALA jIvo pArzvasthatAdine Acare che.) 1190 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArthastho avaMdanIya (ni.-1191-92) * 153 je jattha jayA jaiyA bahussuyA caraNakaraNasaMpannA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaDDANaM // 1191 // vyAkhyA-'ye' kecana 'yatra' grAmanagarAdau 'yadA' suSamaduSSamAdau 'jaiya'tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNasampannAH, yatte samAcaranti bhikSupratimAdi tadAlambanaM tIvrazraddhAnAM bhavatIti gAthArthaH // 1191 // ___ avasitamAnuSaGgikaM, tasmAt sthitamidaM-paJcAnAM kRtikarma na kartavyaM, tathA ca / nigamayannAha daMsaNanANacaritte tavaviNae niccakAlapAsatthA / ee avaMdaNijjA je jasaghAI pavayaNassa // 1192 // vyAkhyA-'dasaNanANacaritte 'tti prAkRtazailyA chAndasatvAcca darzanajJAnacAritrANAM tathA 10 tapovinayayoH 'niccakAlapAsattha 'tti sarvakAlaM pArve tiSThantIti sarvakAlapArzvasthAH, nityakAlagrahaNamitvarapramAdavyavacchedArtha, tathA ca-itvarapramAdAnizcayato jJAnAdyapagame'pi vyavahAratastu sAdhava eveti, 'ete' prastutA avandanIyAH, ye kiMbhUtA: ?-'yazoghAtinaH' yazo'bhinAzakAH, gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- je gAma, nagarAdimAM suSama-duSamAdi je kAlamAM jyAre dubhikSAdi hoya tyAre 15 caraNa-karaNathI yukta bahuzruta evA je koI sAdhuo je bhikSupratimAdi Acare che. tIvrazraddhAvALA jIvo mATe te AlaMbanarUpa thAya che. I/1191ll avataraNikA :- AnuSaMgika pUrNa thayuM. tethI A vAta sthira thaI ke pArthasthAdi pAMcone vaMdana karavA yogya nathI. A ja vAtanuM nigamana karatAM kahe che ke gAthArtha :- jeo darzana, jJAna, cAritra, tapa tathA vinayanI haMmezA pAse rahelA 20 che(=darzanAcArAdinuM pAlana karanArA nathI), ane vaLI pravacananA yazano ghAta karanArA che, teo avaMdanIya che. TIkArtha:- "haMsAnAgari tavavighaNa' mULamAM je A pramANe prayoga karyo che te prAkRtazailI hovAthI ane chAndasa prayoga (Ano artha bhAga-1 athavA bhAga-ranA "saMskRta TIkA vAcavAnI paddhati' nAmanA anukramaNikA pachInA lekhamAMthI jANI levo.) hovAthI karela che. bAkI A 25 zabdone SaSThI vibhakti jANIne artha karavo. tethI darzana, jJAna, cAritra, tathA tapa ane vinayanI haMmezA pAse rahelA che. mULamAM nityakAlanuM grahaNa alpakAla mATenA pramAdanI bAkabAkI karavA mATe che. tethI alpakAlanA pramAda karanArAnA jJAnAdino nizcayathI nAza thavA chatAM paNa vyavahArathI teo sAdhu jANavA. jJAnAdinI haMmezA pAse rahelA (=jJAnAdi AcAronuM pAlana nahIM karanArA) A loko 30 avaMdanIya che. je kevA prakAranA che ? - yazano nAza karanArA che. konA yazano ? pravacananA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 154 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) kasya ? - pravacanasya, kathaM yazoghAtinaH ?, zramaNaguNopAttaM yad yazastattadguNavitathAsevanato. ghAtayantIti gAthArthaH // 1192 // pArzvasthAdivandane cApAyAnnigamayannAha 20 kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNammi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiyA huMti // 1193 // vyAkhyA- 'kRtikarma' vandanaM 'prazaMsA ca' bahuzruto vinIto vA'yamityAdilakSaNA 'sukhazIlajane' pArzvasthajane karmabandhAya, kathaM ? - yataste pUjyA eva vayamiti nirapekSatarA bhavanti, evaM yAni yAni pramAdasthAnAni yeSu viSIdanti pArzvasthAdayastAni tAni 'upabRMhitAni bhavanti' samarthitAni bhavanti - anumatAni bhavanti, tatpratyayazca bandha iti gAthArthaH // 1193 // yasmAdete'pAyAstasmAt pArzvasthAdayo na vandanIyAH sAdhava eva vandanIyA iti nigamayannAha - 15 yazano. kevI rIte yazano nAza karanArA che ? - zramaNaguNonA pAlanathI je yaza prApta thAya che, te yazano zramaNaguNothI viparIta evA pramAdAdinuM sevana karavA dvArA ghAta karanArA che. (tethI avaMdanIya che.) 1192 avataraNikA :- pArzvasthAdine vaMdana karavAmAM thatAM nukasAnone aMtamAM jaNAvatAM kahe 30 daMsaNanANacaritte tavaviNae niccakAlamujjuttA / ee u vaMdaNijjA je jasakArI pavayaNassa // 1194 // vyAkhyA - darzanajJAnacAritreSu tathA tapovinayayoH 'nityakAlaM' sarvakAlam 'udyuktA' che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- kRtikarma eTale ke vaMdana ane "A bahuzruta che athavA A vinIta che" ityAdi bolavuM te prazaMsA. pArzvasthone karela vaMdana ane prazaMsA karmabaMdha mATe thAya che. zA mATe karmabaMdha mATe thAya che ? kAraNa ke suvihita sAdhuo jo A lokone vaMdanAdi kare to 'ame pUjaya=mahAna chIe' evuM vicArI teo zAsanahIlanAdithI nirapekSa banI vadhu dRDha rIte asaMyamane 25 AcaranArA thAya che. ane A pramANe pArthasthAdi je je pramAdasthAnone seve che, te badhA pramAdasthAnonI anumodanA karAyelI thAya che. tethI tannimittaka karmabaMdha thAya che. 1193 avataraNikA :- je kAraNathI AvA prakAranA doSo thAya che, te kAraNathI pArzvasthAdio vaMdanIya nathI. paraMtu sAdhuo ja vaMdanIya che e vAta aMtamAM jaNAve che - gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- darzana, jJAna, cAritra, tapa tathA vinayane vize je sAdhuo haMmezA udyamavALA - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 155 susAdhuvaMdanamAM guNo (ni.-1195) udyatA, eta eva vandanIyAH, ye vizuddhamArgaprabhAvanayA yazaHkAriNaH pravacanasyeti gAthArthaH If%0%0deg45 adhunA susAdhuvandane guNamupadarzayannAha - kiikammaM ca pasaMsA saMviggajaNaMmi nijjaraTThAe / je je viraIThANA te te uvavUhiyA huMti // 1195 // vyAkhyA--'kRtikarma' vandanaM 'prazaMsA ca' bahuzruto vinItaH puNyabhAgityAdilakSaNA saMvignajane 'nirjarArthAya karmakSayAya kathaM ? - yAni ( yAni ) viratisthAnAni yeSu vartante saMvignAstAni tAni 'upabRMhitAni bhavanti' anumatAni bhavanti, tadanumatyA ca nirjarA, saMvignAH punardvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyasaMvignA mRgAH patre'pi calati sadottrastacetasaH, bhAvasaMvignAstu sAdhavastairihAdhikAra iti gAthArthaH // 1195 // gataM saprasaGge nityavAsadvAramiti vyAkhyAtA saprapaJcaM paJcAnAM kRtikarma ityAdidvAragAthA, nigamayatoktamoghato darzanAdyupayuktA eva vandanIyA iti, adhunA tAnevA''cAryAdibhedatobhidhitsurAha che ane jeo vizuddhamArganI prabhAvanA karavA dvArA pravacananA yazane karanArA che. teo ja vaMdanIya che. 1194|| 5 - xo | 10 15 avataraNikA :- have susAdhuone vaMdana karavAmAM thatAM guNone batAvatA kahe che - gAthArtha :- saMvigna sAdhuonA karelA vaMdana-prazaMsA nirjarA mATe thAya che. je je viratisthAno che te te sarva anumata thAya che. TIkArtha :- saMvignajanone karelA vaMdana ane 'A bahuzruta che, vinIta che, puNyazALI che' vigererUpa prazaMsA karmakSayamATe thAya che. kaI rIte ? je je viratisthAnomAM saMvigna sAdhuo vartI 20 rahyA che (eTale ke AcaraNa kare che) te te sarva viratisthAnonI (A vaMdana - prazaMsA dvArA) anumodanA karAyelI thAya che. ane temanI anumodanAthI nirjarA prApta thAya che. saMvigna be prakAre - dravyathI ane bhAvathI. temAM pAMdaDAnA paNa halana-calanathI sadA trAsa pAmelA cittavALA evA arthAt sadA bhayabhIta e dravyasaMvigna jANavA. sAdhuo bhAvasaMvigna jANavA. ahIM bhAvasAdhuono adhikAra che. (arthAt emanuM ahIM prakaraNa cAle che.) 1195 avataraNikA :- A rIte prasaMgasahita nityavAsadvAra (gA. 1108mAM Apela) pUrNa thayuM. te sAthe 'padmAnAM kRtirma... vigere dvAragAthA (gA.1108)nI vistArathI vyAkhyA pUrNa thaI. chello niSkarSa jaNAvatA AcArye kahyuM ke "sAmAnyathI darzanAdimAM upayukta sAdhuo ja vaMdanIya che." mATe have te vaMdanIya sAdhuone ja AcAryAdinA bhedathI kahevAnI icchAvALA AcArya jaNAve che * 'tre vivajJati' 25 30 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 % Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) Ayariya uvajjhAe pavvatti there taheva rAyaNie / eesiM kiikammaM kAyavvaM nijjaraTThAe // 1196 // vyAkhyA-AcArya upAdhyAyaH pravartakaH sthavirastathaiva ratnAdhikaH, eteSAM kRtikarma kartavyaM nirjarArthaM, tatra cA''cAryaH sUtrArthobhayavettA lakSaNAdiyuktazca, uktaM ca "suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamukko atthaM bhAsei Ayario // 1 // " na tu sUtraM, yata uktam "ekkaggayA ya jhANe vuDDI titthayaraaNukitI garuA / ANAhijjamii gurU kayariNamukkho na vAei // 1 // " 10 asya hi sarvairevopAdhyAyAdibhiH kRtikarma kAryaM paryAyahInasyApi, upAdhyAyaH prAgnirUpitazabdArthaH, sa cetthambhUta: "sammattaNANasaMjamajutto suttatthatadubhayavihinnU / . AyariyaThANajuggo suttaM vAe uvajjhAo // 1 // " gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 15. TIkArya - AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira tathA ratnAdhika. A lokone nirjarA mATe vaMdana karavA yogya che. temAM AcArya sUtra-artha-ubhayane jANanArA ane lakSaNAdiyukta hoya che. kahyuM che - "sUtra-arthane jANanArA, lakSaNathI yukta, gacchanA mukhyAdhArabhUta, gaNanI ciMtAthI rahita evA AcArya arthane kahe che. //" paNa sUtrane kahetA nathI, kAraNa ke kahyuM che - "arthanA dhyAnamAM ekAgratA thAya, ekAgratA pUrvakanuM dhyAna thavAthI arthanI vRddhi thAya, tIrthakaro 20 paNa arthane ja kahetA hovAthI temanuM anukaraNa thAya, sUtra to bIjA paNa ApanArA hovAthI mAtra arthane ApatA AcAryanI garimA thAya, jinAjJAnuM pAlana thavAthI AjJAdhairya thAya, (jayAM sudhI guru ziSyone sUtra na bhaNAve tyAM sudhI RNI kahevAya che. tethI AcArya jayAre muni vigere avasthAmAM hatA tyAre ghaNAne sUtra bhaNAvI dIdhA hovAthI have teo kRtaRNamukta kahevAya che. tethI) kRtaRNamukta (ane uparokta guNo thavAthI) guru sUtrane bhaNAvatA nathI. 25 //II" paryAyathI hIna evA paNa A AcAryane upAdhyAyAdi badhAe vaMdana karavA yogya che. upAdhyAya ke jemanA zabdano artha pUrve jaNAvelo hato te upAdhyAya AvA prakAranA jANavA samasta jJAna ane saMyamathI yukta, sUtra-arthatadubhaya ane tenA dAnanI vidhine jANanArA, AcArya padane lAyaka evA upAdhyAya sUtra bhaNAve che. tenA" zA mATe ? te kahe (I) 21. sUtrArthavid lakSaNayukto gacchasya meDhIbhUtazca / gaNataptivipramukto'rthaM vAcayatyAcAryaH // 1 // 22. 30 ekAgratA ca dhyAne vRddhistIrthakarAnukRtiNurvI / AjJAsthairyamiti guravaH kRtaRNamokSA na vAcayanti // 1 // 23. samyaktvajJAnasaMyamayuktaH sUtrArthatadubhayavidhijJaH / AcAryasthAnayogya: sUtraM vAcayati upAdhyAya: // 1 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyAdInA kAryo (ni.-1196) * 157 kiM nimittaM ? "suMttatthesu thirattaM riNamukkho aaytiiy'pddibNdho| pADicchAmohajao suttaM vAe uvajjhAo // 1 // " tasyApi taivineyaiH paryAyahInasyApi kRtikarma kArya, yathocitaM prazastayogeSu sAdhUn pravartayatIti pravartakaH, uktaM ca 5 ___ "vasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM pavattei / asahaM ca niyatteI gaNatattillo puvattI u // 1 // " asyApi kRtikarma kArya hInaparyAyasyApi, sIdataH sAdhUnaihikAmuSmikApAyadarzanato mokSamArga eva sthirIkarotIti sthaviraH, uktaM ca"thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesuM / 10. ___jo. jattha sIyai jaI saMtabalo taM thiraM kuNai // 1 // " . asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kAryaM, gaNAvacchedako'pyatrAnupAtto'pi muulgrnthe'vche - sUtrArthane vize sthirapaNuM, RNamukti, bhaviSyamAM sUtrano apratibaMdha=avinAza thAya, (tathA je sAdhu anya gacchAdimAMthI AvIne sUtranI upasaMpadA svIkAre che te pratIcchako kahevAya che. temane sUtranuM dAna karavAthI) pratIcchako upara upakAra thAya che ane sUtravAcanA ApavAmAM 15 pote vyasta hovAthI cittanI caMcaLatArUpa mohano jaya thAya che. (AvA badhA phAyadA thatAM hovAthI) upAdhyAya sUtra bhaNAve che. I/1" paryAyathI hIna hoya to paNa AvA upAdhyAyane sarva sAdhuoe vaMdana karavuM joIe. - potAne ucita evA prazastayogomAM sAdhuone je joDe te pravartaka kahevAya che. kahyuM che - "tapa-saMyamayogomAM sAdhune je yoga yogya hoya, te sAdhune te yogamAM pravartAve che ane 20 asamarthane te-te yogathI aTakAve che. A rIte je gaNanI ciMtA karanAro che te pravartaka jANavo. /15" paryAyathI hIna hoya to paNa AvA pravartakane vaMdana karavuM joIe. - sIdAtA sAdhuone aihika-Amukhika nukasAno dekhADI mokSamArgamAM je sthira kare te sthavira jANavA. kahyuM che - "pravartakavaDe vyApArita evA sAdhuone yogomAM sthira karatA hovAthI sthavira kahevAya che. (kevI rIte ? -) je sAdhu je yogamAM zakti hovA chatAM sIdAto 25 hoya, tene te yogamAM sthira kare che. II1" paryAyathI hIna hovA chatAM sthavirane paNa vaMdana karavuM joIe. | mULamAM gaNAvacchedaka jaNAvyo na hovA chatAM AcAryAdi sAthe ja A paNa hovAthI tene 24. sUtrArthayoH sthiratvaM RNamokSa AyatyAM cApratibandhaH / prAtIcchakamohajayaH (pratIcchanAtmohajayaH) sUtraM vAghati 35ththAya: aA ra4 tA:saMyamayopeDu yo yo yatatra naM pravarnati madinuM nivartita 30 gaNacintakaH prati(rtaka)stu // 1 // 26. sthirakaraNAtpunaH sthaviraH pravartakavyApArite-SvartheSu / yo yatra sIdati yatissadbalastaM sthiraM karoti // 1 // sIdamAnAn / * mUlagranthenAvagantavyaH / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) gantavyaH, sAhacaryAditi, sa cetthambhUtaH "uddhAvaNApahAvaNakhittovadhimaggaNAsu avisAI / suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hoi // 1 // " asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kartavyaM, ratnAdhikaH-paryAyajyeSThaH, eteSAmuktakrameNaiva 5 kRtikarma kartavyaM nirjarArtham, anye tu bhaNanti-prathamamAlocayadbhiH sarvairAcAryasya kRtikarma kArya, pazcAd yathAratnAdhikatayA, AcAryeNApi madhyame kRtikarmaNi jyeSThasya kRtikarma niti thArtha: 221ddA prathamadvAragAthAyAM gataM 'kasye 'tti dvAram, adhunA 'kene ti dvAraM, kena kRtikarma kartavyaM ? kena vA na kartavyaM ?, kaH punarasya kAraNocitaH anucito vetyarthaH, tatra mAtApitrAdiranucito 10 IT:, tathA vAda sthAra:- mAyaraM piyaraM vAvi jiTTagaM vAvi bhAyaraM / . kiikammaM na kArijjA savve rAiNie tahA // 1197 // vyAkhyA-mAtaraM pitaraM vA'pi jyeSThakaM vA'pi bhrAtaram, apishbdaanmaataamhpitaamhaadipaNa ahIM jANI levo. te gaNAvacchedakanuM svarUpa A pramANe jANavuM kSetrapratyupekSaNA ke 15 upadhi vigerenI gaveSaNAdi gacchasaMbaMdhI kAryo UbhA thAya tyAre tarata ja te kArya karavA doDe te uddhAvanA ane potAnA upara upakAra karyo evI buddhithI te te kArya karavAmAM pravRtti kare te pradhAvanA, A uddhAvanA-pradhAvanAmAM je viSAda pAmato na hoya (ti- sapiyA) ane sUtraartha-tadubhayane je jANanAro hoya te gaNAvacchedaka hoya che. ll1paryAyathI hIna hoya to paNa AvA gaNAvacchedakane vaMdana karavA joIe. 20 ratnAdhika eTale je paryAyathI moTo hoya. Ama AcAryAdi sarvane kahevAyelA kramathI ja kRtikarma vaMdana nirjarA mATe karavA joIe. keTalAko kahe che ke - sau prathama AlocanA karatA sarva sAdhuo vaDe AcAryane vaMdana karavuM, pachI ratnAdhikanA krama pramANe karavuM. madhyama vaMdana Ave tyAre (FpagAmasijja0 pachInA vaMdana vacalA vaMdana kahevAya, temAM adbhuDhio pachInA vAMdaNA Ave tyAre) AcArya paNa potAnAthI moTAne vaMdana kare. ./1196ll 25 avataraNikA :- prathamadvAragAthAmAM (gA. 1103mAM) Apela "sya dvAra pUrNa thayuM. have na' dvArA jaNAve che, arthAt koNe vaMdana karavuM joIe? athavA koNe vaMdana karavuM nahIM. eTale ke potAne konI pAse vaMdana karAvavA ucita che ke anucita che ? temAM mAtA-pitA vigere gaNa e anucita jANavo. A ja vAtane graMthakAra kahe che ke gAthArtha :- mAtA, pitA, moTo bhAI, athavA sarva ratnAdhiko pAse vaMdana karAve nahIM. 30 TIkArtha:- mAtA, athavA pitA, moTo bhAI, "mapi' zabdathI dAdA-dAdA vigere jANavA. 27. uddhaavnprdhaavnaakssetropdhimaargnnaasvvissaadii| sUtrArthatadubhayavid gaNAvacchedaka IdRzo bhavati // 1 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdana karanAra sAdhunuM svarUpa (ni.-1198) * 159 parigrahaH, 'kRtikarma' abhyutthitavandanamityarthaH, na kArayet sarvAn ratnAdhikA~stathA, paryAyajyeSThAnityarthaH, kimiti ?, mAtrAdIn vandanaM kArayataH lokagopajAyate, teSAM ca kadAcidvipariNAmo bhavati, AlocanapratyAkhyAnasUtrArtheSu tu kArayet, sAgArikAdhyakSe tu yatanayA kArayed, eSa pravrajyApratipannAnAM vidhiH, gRhasthAMstu kArayediti gAthArthaH // 1197 // sAmprataM kRtikarmakaraNocitaM pratipAdayannAha paMcamahavvayajutto aNalasa mANaparivajjiyamaIo / .. saMvigganijjaraTThI kiikammakaro havai sAhU // 1198 // vyAkhyA-paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni tairyuktaH 'aNalasa'tti Alasyarahita: 'mAnaparivarjitamatiH' jAtyAdimAnaparAGmukhamatiH 'saMvignaH' prAgvyAkhyAta eva 'nirjarArthI' karmakSayArthI, evambhUtaH kRtikarmakArako bhavati sAdhuH, evambhUtena sAdhunA 10 kRtikarma karttavyamiti. gAthArthaH // 1198 // / gataM keneti dvAraM, sAmprataM 'kade'tyAyAtaM, kadA kRtikarma kartavyaM kadA vA na kartavyaM ?, tatra : dIkSita evA A badhA pAse abhyasthitavaMdana=vinaya mATe karAtuM dainika vaMdana sAdhu karAve nahIM. e ja pramANe potAnAthI ratnAdhika je hoya temanI pAse paNa vaMdana karAve nahIM=vaMdana 15 le nahIM. zA mATe ? - mAtA-pitA vigere pAsethI vaMdana lenAranI lokamAM niMdA thAya che. ane kyAreka mAtA-pitA vigerene viparIta pariNAma paNa thavAnI saMbhAvanA che. paraMtu AlocanA sAMbhaLavAnI hoya, pratyAkhyAna (anazana vi.) karAvavAnuM hoya ke sUtra - artha ApavAnA hoya AvA viziSTa kAryomAM (zrAvakAdi varga na hoya to) vaMdana karAveHgrahaNa kare. jo AjubAju zrAvakAdi hoya to yatanApUrvaka (eTale ke gRhastha na jue e rIte athavA paDadA 20 pAchaLa athavA UbhA UbhA ja hAtha joDIne) vaMdana karAve. A vidhi je mAtA-pitA vigere dIkSita thayA hoya temanI mATe jANavI. mAtA-pitA jo gRhasthAvasthAmAM hoya to temanA vaMdana grahaNa kare. /1197ii. avataraNikA :- have vaMdana karavAmAM ucita (=vaMdana karanAra)nuM pratipAdana karatAM kahe 25 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- prANAtipAtAdithI nivRttirUpa pAMca mahAvratothI yukta, ALasathI rahita, jAti vigerenA ahaMkArathI parAbhukha mativALo, jeno artha pUrva kahI dIdho che tevo saMvigna, karmakSayano arthI evo sAdhu vaMdana karanAro thAya che. eTale ke AvA sAdhue vaMdana karavuM joIe. //1198ll. avataraNikA :- "na' dvAra pUrNa thayuM. have "kvA e dvAra AvyuM che, arthAt kyAre vaMdana 30 karavuM athavA kyAre na karavuM? te kahe che ? Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 * 10 vyArabA--vyAkSipta dharmathAvinA 'parAkrutte ya' parApruvuM, pazabApunlR sthi )tAviparigraha:, pramattaM krodhAdipramAdena mA kadAcidvandeta AhAraM vA kurvantaM nIhAraM vA yadi karoti, iha 5 ca-dharmAntarAyAnavadhAraNaprakopAhArAntarAyapurISAnirgamanAdayo doSAH prapaJcena vaktavyA iti gAthArthaH Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) vakkhattaparAhutte apamatte mA kayA hu vaMdijjA / AhAraM ca kariMto nIhAraM vA jai karei // 1199 // 566115 kadA tarhi vandetetyata Aha pasaMte AsaNatthe ya, uvasaMte uvaTThie / aNunnavittu mehAvI, kiikammaM pauMjae // 1200 // vyAdhrA 'prazAnta' vyArabrAnAvivyAkSeparahitam 'AsanasthaM'niSadyAAtam 'upazAnaM' krodhAdipramAdarahitam 'upasthitaM' chandenetyAdyabhidhAnena pratyudyatam evambhUtaM santamanujJApya medhAvI tataH kRtikarma prayuJjIta, vandanakaM kuryAdityarthaH, anujJApanAyAM ca AdezadvayaM yAni gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (jemane vaMdana karavAnA che te jo ) dharmadezanA ApavA vigere kAryomAM vyasta 15 hoya, parArmukha hoya, 'va' zabdathI UbhA hoya vigere jANavuM; krodhAdi pramAdane kAraNe pramatta hoya (=krodhAdi kaSAyathI yukta hoya) to kyAreya vaMdana karavA nahIM. (e pramANe anvaya joDavo.) athavA gocarI vAparatA hoya ke sthaMDilabhUmi javA nIkaLatA hoya (to AvI koIpaNa paristhitimAM vaMdana karavA nahIM. kAraNa ke) ahIM dharmAntarAya, anavadhAraNa, prakopa, AhAramAM antarAya, maLanuM aTakavuM vigere doSo vistArathI kahevA yogya che. (te A pramANe + 20 dharmakathAdimAM vyasta hoya ane ApaNe vaMdana karIe to emanuM dhyAna ApaNA tarapha javAthI dhArA tUTe, teo aTake vigerene kAraNe vaktA-zrotA ubhayane dharmamAM aMtarAya thAya. parAbhukha hoya ane ApaNe vaMdana karIe to emanuM dhyAna ApaNAM tarapha jAya nahIM. krodhamAM hoya ane vaMdana karavA jaIe to kadAca ApaNI upara krodha thAya evI saMbhAvanA rahe. AhArAntarAya spaSTa ja che. tathA sthaMDilabhUmi tarapha nIkaLavAnI icchAvALA hoya ane 25 ApaNe vaMdana karIe to kadAca rokI rAkhavAnI zakyatAne kAraNe mAMdagI vigere doSo thAya.) ||11995 to kyAre vaMdana karAya ? te kahe che avataraNikA -- gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- vyAkhyAnAdivyAkSepathI rahita hoya, Asanastha hoya, krodhAdipramAdathI rahita 30 hoya, upasthita hoya (eTale ke sanmukha hoya ane mATe ) 'tArI icchA hoya to tuM karI zake che' vigere kathana karI zake evI paristhitimAM hoya, (AvA prakAranA guru athavA ratnAdhikAdine) emanI rajA mAMgIne buddhizALI sAdhu vaMdana kare. rajA mAMgavAmAM be Adezo mAMgavAnA che, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalI vAra vaMdana karavA? (ni.-1201) * 161 dhruvavandanAni teSu pratikramaNAdau nAnujJApayati, yAni punarautpattikAni teSvanujJApayatIti gAthArthaH H2200 || ___gataM kadeti dvAraM, katikRtvodvAramadhunA, katikRtvaH kRtikarma kArya ?, kiyatyo vArA ityarthaH, tatra pratyahaM niyatAnyaniyatAni ca vandanAni bhavantyata ubhayasthAnanidarzanAyA''ha niyuktikAraH paDikamaNe sajjhAe kAussaiggAvarAhapAhuNae / Aloya'NasaMvaraNe uttamaDhe ya vaMdaNayaM // 1201 // vyAkhyA-pratIpaM kramaNaM pratikramaNam, aparAdhasthAnebhyo guNasthAneSu vartanamityarthaH, tasmin sAmAnyato vandanaM bhavati, tathA 'svAdhyAye' vAcanAdilakSaNe, 'kAyotsarge' yo hi vigatiparibhogAyA''cAmlavisarjanArthaM kriyate, 'aparAdhe' guruvinayalaGghanarUpe, yatastaM vanditvA 10 kSAmayati, pAkSikavandanAnyaparAdhe patanti, 'prAghUrNake' jyeSThe samAgate sati vandanaM bhavati, itarasminnapi pratIcchitavyam, atra cAyaM vidhiH-"saMbhoiya aNNasaMbhoiyA ya duvihA havaMti (arthAt "rUMchAmi ravamAsamaLo... thI nisIriyANa' sUtradvArA vaMdana anujJAno prathama Adeza ane maNunA . sUtradhArA mitAvagrahamAM praveza mATenI anujJAno bIjo Adeza mAMgavAno che.) paNa AgaLa (gA. 1201mAM) jaNAvAtA je dhruvavaMdano che ke je pratikramaNAdimAM kartavya che temAM 15 anujJA mAMgavAnI jarUra nathI. je vaLI autpattikaprasaMgopAta vaMdana che temAM anujJA sAdhu mAMge. 120OIL - avataraNikA :- "vA' dvAra pUrNa thayuM. "titva:' dvArA have jaNAve che, arthAt keTalI vAra vaMdana karavA ? - temAM rojeroja kartavya evA niyata-dhruva ane (kyAreka kartavya evA) adhruva vaMdano che. tethI baMne prakAranA vaMdanasthAnone batAvavA mATe niyuktikAra kahe che 9 20 gAthArtha :- pratikramaNamAM, svAdhyAya samaye, kAyotsargamAM, aticAra sevAya tyAre, mahemAna Ave tyAre, AlocanA samaye, pratyAkhyAna samaye, ane anazana samaye vaMdana kartavya che. TIkArtha :- (1) aparAdhasthAnothI guNasthAnomAM je pAchuM pharavuM te pratikramaNa. tene vize sAmAnyathI vaMdana thAya che. (ahIM sAmAnyathI kyAre vaMdana karavAnA hoya ? te jaNAvavA sAmAnya zabda lakhyo che.) (2) tathA vAcanAdirUpa svAdhyAyanA samaye, (3) vigaI vAparavA mATe 25 (jogamAMthI bahAra nIkaLatA) AyaMbilano tyAga karavA je kAyotsarga karAya che te kAyotsarga samaye, (4) guruno avinayarUpa aticAra sevAyo hoya tyAre ziSya temane vaMdana karIne kSamA mAMge che mATe aticAra samaye. pAkSikavaMdano (=akhipratikramaNanA sabuddhA vagere khAmaNA) no samAveza ahIM ja jANI levo. (5) prApUrNaka=mahemAna jo moTA hoya to vaMdana karavAnA hoya che. jo nAnA hoya to 30 vaMdana grahaNa karavAnA hoya che. A saMbaMdhI vidhi - "sAMbhogika (=eka sarakhI sAmAcArIvALA) 28. sAMbhogikA anyasAMbhogikAzca dvividhA bhavanti Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 % Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) pAhuNayA / saMbhoie AyariyaM ApucchittA u vaMdei // 1 // iyare puNa AyariyaM vaMdittA saMdisAviuM taha ya / pacchA vaMdei jaI gayamohA ahava vaMdAve // 1 // " tathA''locanAyAM vihArAparAdhabhedabhinnAyAM, 'saMvaraNaM' bhukteH pratyAkhyAnam, athavA kRtanamaskArasahitAdipratyAkhyAnasyApi punarajIrNAdikAraNato'bhaktArthaM gRhNataH saMvaraNaM tasmin vandanaM bhavati, 'uttamArthe vA' anazanasaMlekhanAyAM vandanamityeteSu pratikramaNAdiSu sthAneSu vandanaM bhavatIti gAthArthaH // 1201 // itthaM sAmAnyena niyatAniyatasthAnAni vandanAni pradarzitAni, sAmprataM niyatavandanasthAnasaGkhyA pradarzanAyA''ha cattAri paDikkamaNe kiikammA tinni huMti sajjhAe / puvvaNhe avaraNhe kiikammA caudasa havaMti // 1202 // 10 vyAkhyA-catvAri pratikramaNe kRtikarmANi, trINi bhavanti svAdhyAye pUrvAhne pratyuSasi, kathaM ?, guruM puvvasaMjhAe vaMdittA AloeMtitti evaM ekkaM, abbhuTThiyAvasANe jaM puNo vaMdaMti ane asAMbhogika ema be prakAranA prAMdhUrNaka che. temAM sAMbhogikaTAcUrNaka Ave to ziSyo AcAryane pUchIne prApUrNakane vaMdana kare. ll1 asAMbhogika Ave to prathama AcAryane vaMdana karIne emanI rajA meLavIne pachI moha vinAnA ziSyo prAthUrNakane vaMdana kare. athavA jo 15 prAthUrNaka nAno hoya to vaMdana grahaNa kare. rA" tathA (6) AlocanA samaye eTale ke vihAranI (game tyAre vihAra karIne Ave tyAre vihAra daramiyAna je kaMIpaNa thayuM hoya tenI) ane aparAdhonI AlocanA samaye, (7) vAparyA pachI tivihAra, covihAra, pANahArAdi bhojananuM paccakakhANa athavA navakArazI vigere paccakhANa karyA bAda paNa ajIrNa vigerenA kAraNe upavAsanuM paccakhANa grahaNa karanArane 20 saMvaraNa saMbhave che. te samaye vaMdana kare, athavA (8) anazana kare ke saMkhelanA kare tyAre vaMdana kare. A pramANe A pratikramaNAdisthAnomAM dhruva vaMdana thAya che. 1201|| avataraNikA :- A pramANe sAmAnyathI niyata ane aniyata vaMdanasthAno batAvyA. have niyatavaMdana sthAnonI saMkhyA jaNAvavA mATe kahe che ? gAthArtha :- pratikramaNamAM cAra ane svAdhyAya samaye traNa ema kula maLIne sAta vaMdana 25 pUrvA samaye ane sAta vaMdana aparA samaye, ema cauda vaMdana thAya che. TIkArtha :- pratikramaNamAM cAra ane svAdhyAyane vize traNa e pramANe savAre sAta vaMdana hoya che. pratikramaNamAM cAra ane svAdhyAyamAM traNa kevI rIte ? te kahe che - (1) pUrva saMdhyAe vahelI savAre gurune vaMdana karIne AlocanA kare te eka. (vartamAnamAM savAranA 30 29. prAghUrNakAH / sAMbhogikAn AcAryaM ApRcchya tu vandate // 1 // itarAn punarAcArya vanditvA saMdizya tathA ca / pazcAt vandante yatayo gatamohA athavA vandayeyuH // 2 // 30. guruM pUrvasandhyAyAM vanditvA''locayantIti etadekaM, abhyutthitAvasAne yatpunarvandante Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 163 savAre karavAnA sAta vaMdana (ni.-1202) guru eyaM biiyaM ettha ya vihI- pacchA jahaNaNeNa tiNi majjhimaM paMca vA satta vA ukkosaM savvevi vaMdiyavvA, jai vAulA vakkhevo vA to ekkeNa UNagA jAva tiNNi avassaM vaMdiyavvA, evaM devasie, pakkhie paMca avassaM, cAummAsie saMvaccharie ya satta avassaMti, te vaMdiUNa jaM puNo Ayariyassa allivijjai taM taiyaM, paccakkhANe cautthaM, sajjhAe pu vaMdittA paTTavei paDhamaM, paTThavie pavedayaMtassa bitiyaM, pacchA uddihaM samuddinaM paDhai, uddesasamuddesavaMdaNANamiheva'MtabbhAvo, tao jAhe caubhAgAvasesA porisI tAhe pAe paDile, pratikramaNamAM 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! rAIaM AlouM ?' no Adeza mAMgavA pahelAM je be vAMdaNA Ave te eka vaMdana kahevAya.) 5 (2) 'pagAmisajjAe' sUtramAM ammuTThiomi ArAdur... vigere bolyAM pachI je be vAMdaNA ApavA dvArA gurune vaMdana kare te bIjuM. ahIM vidhi A pramANe che - A rIte gurune 10 vaMdana karIne pachIthI jaghanyathI traNa sAdhuone vaMdana kare (=traNa adbhuDhio khAme.) madhyamathI pAMca athavA sAta ane utkRSTathI badhAne vaMdana kare. jo bIjA sAdhuo koI kAryAdimAM vyAkula=vyasta hoya athavA pote vyasta hoya to eka-eka ochA karatA-karatA chelle traNa sAdhuone to arvazya vaMdana kare. A pramANe daivasika pratikramaNamAM jANavuM. pikSamAM pAMca sAdhuone avazya vaMdana karavA. comAsI ane saMvatsaripratikramaNamAM sAtane avazya vaMdana kare. (3) A pramANe anya sAdhuone vaMdana karIne (=abhuDhio pachI) pharI gurune je vAMdaNA apAya che. (altivighna-arthate kRti vIpivAyAM) te trIjuM vaMdana jANavuM. (4) paccakkhANa pUrve je vAMdaNA apAya che te cothuM vaMdana. svAdhyAyamAM traNa vaMdana - (1) vaMdana karIne svAdhyAya paThAve te prathama vaMdana. (arthAt kAlagrahaNamAM sajjhAya paThAvavAnI je vidhi che temAM 'sajjhAya saMdisAhuM' pahelAM je be vAMdaNA 20 Ave te prazna vaMdana.) (2) paThAvyA bAda pravedana karatA bIjuM vaMdana. (arthAt sajjhAya paThavavAnI vidhimAM ja 'sajjhAya paveuM' pahelAM apAtA vAMdaNA te bIjuM vaMdana.) pachI je sUtrano uddeza-samuddeza karyo hoya te bhaNe. uddeza-samudezanA vaMdanono=vAMdaNAono ahIM ja samAveza karelo jANavo. tyAra pachI savAre eka praharano cotho bhAga bAkI rahe tyAre pAtrAonuM 15 31. gurumetadvitIyaM, atra ca vidhiH - pazcAjjaghanyena trayo madhyamena paJca vA sapta vA utkRSTena sarve'pi 25 vanditavyAH, yadi vyAkulA vyAkSepo vA tadaikenonA yAvat trayo'vazyaM vanditavyAH, evaM daivasike, pAkSike paJcAvazyaM, cAturmAsike sAMvatsarike ca saptAvazyamiti, tAn vanditvA yatpunarAcAryAya dIyate tattRtIyaM, pratyAkhyAne caturthaM, svAdhyAye punarvanditvA prasthApayati prathamaM, prasthApite pravedayato dvitIyaM, pazcAduddiSTaM samuddiSTaM paThati, uddezasamuddezavandanAnAmihaivAntarbhAvaH, tato yadA caturbhAgAvazeSA pauruSI tadA pAtrANi pratilekhayati, 30 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 164 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) jaii Na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo to avaMdittA pAe paDilehei, paDilehittA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiuM paDikkamai, eyaM taiyaM / evaM pUrvAhne sapta, aparAhne'pi saptaiva bhavanti, anujJAvandanAnAM svAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAt, prAtikramaNikAni tu catvAri prasiddhAni, evametAni dhruvANi pratyahaM kRtikarmANi caturdaza bhavantyabhaktArthikasya, itarasya tu 5 pratyAkyAnavatvanenAdhizani bhavantIti thArtha: I202 gataM katikRtvodvAraM, vyAkhyAtA vandanamityAdiprathamA dvAragAthA, sAmprataM dvitIyA vyAkhyAyate, tatra katyavanatamityAdyaM dvAraM, tadarthapratipAdanAyA''ha dooNayaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasAvayaM / asya vyAkhyA-avanatiH-avanatam, uttamAGgapradhAnaM praNamanamityarthaH, dve avanate yasmiMstad 10 vyavanatam, ekaM yadA prathamameva 'icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe 'tti paDilehaNa kare (=pAtrAporisI bhaNAve.) jo te bhaNavAnI icchAvALo na hoya (eTale ke bhaNavAnuM AgaLa cAlu rAkhavuM na hoya ane vaiyAvaccAdi kAryomAM joDAvavAnuM hoya) to vaMdana kare. paraMtu jo bhaNavAnI icchAvALo hoya to vaMdana karyA vinA pAtrA paDilehaNa kare ane pachI paDilehaNa karIne pharI bhaNe. kAlavelAe (eTale ke savAre bIjA praharamAM svAdhyAya karyA pachI 15 purimaDhanI 24 miniTa pahelAMthI je kALaveLA zarU thAya tenI saheja pahelAM) vaMdana karIne upayoga karavA IriyAvahI paDikkame. A trIjuM vaMdana jANavuM. A pramANe divasanA pUrvArdhamAM sAta vaMdana jANavA. pazcAImAM paNa sAta ja vaMdana thAya che, kAraNa ke anujJAnA vaMdana svAdhyAyanA vaMdanamAM samAya jAya che. sAMjanA pratikramaNa saMbaMdhI cAra vaMdana prasiddha ja che. (savAranI pratikramaNanI jema ja jANavA.) A pramANe upavAsa 20 karanArAne roje roja karavAnA cauda vaMdano thAya che. jayAre bhojana karanArane A cauda sivAya paccakhANanuM vaMdana adhika jANavuM. (arthAt baporanA samaye paDilehaNanA AdezamAM je vAMdeNA ApyA pachI paccakhANa karavAnuM hoya te vAMdaNArUpa eka vaMdana Ane vadhI jaze. upavAsIne A vaMdana hotuM nathI.) I/1202 avataraNikA - "tivRtva:' dvAra pUrNa thayuM. A pramANe "vandranaM. vigere prathama dvAragAthA 25 (1103) pUrNa thaI. have bIjI dvAragAthAnuM vyAkhyAna karAya che. temAM "Rti-avanati arthAt keTalA namaskAra karavA ? e paheluM dvAra che. teno artha pratipAdana karavA mATe kahe che ? gAthArtha :- (pUrvAdha) be avanata, yathAjAta, dvAdazAvartarUpa vaMdana. TIkArtha - mastaka jemAM pradhAna che evo je namaskAra te avanata kahevAya che. be avanata jemAM hoya te vyavanata vaMdana jANavuM. temAM paheluM avanata prathama vAMdaNAmAM "chama ramasimaLI ! 30 32. yadi na paThitukAmastadA vandate, atha paThitukAmastadA'vanditvA pAtrANi pratilikhati, pratilikhya pazcAtpaThati, kAlavelAyAM vanditvA pratikrAmati, etattatIyaM / * gaathaashklmaah| .. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 165 'Rtizira' dvAra (ni.-1203) abhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati, dvitIyaM punaryadA kRtAvarto niSkrAntaH 'icchAmI 'tyAdi - sUtramabhidhAya chando'nujJApanAyaivAvanamati, yathAjAtaM zramaNatvamAzritya yoniniSkramaNaM ca tatra rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTamAtrayA zramaNo jAtaH, racitakarapuTastu yonyA nirgataH, evambhUta eva vandate, tadavyatirekAcca yathAjAtaM bhaNyate kRtikarma-vandanaM, 'bArasAvayaM ti dvAdazAvartA :sUtrAbhidhAnagarbhAH kAyavyApAravizeSA yasminniti samAsastad dvAdazAvartam, iha ca prathamapraviSTasya 5 SaDAvartA bhavanti, 'ahokAyaM kAyasaMphAsaM khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato ?, jattA bhe javaNijjaM ca bhe' etatsUtragarbhA gurucaraNanyastahastaziraHsthApanArUpAH, niSkramya punaH praviSTasyApyeta eva SaDiti etaccApAntarAladvAradvayamAdyadvAropalakSitamavagantavyaM gataM katyavanatadvAraM / sAmprataM 'katizira' ityetaddvAraM vyAcikhyAsuridamaparaM gAthAzakalamAhacauMsiraM tiguttaM ca dupavesaM eganikkhamaNaM // 1203 // 7 vaMviruM bAvaLinAr nisIriyA' ATaluM kahIne gurunI icchAnI anujJA meLavavA mATe je mastaka namAve che te jANavuM. bIjuM avanata jyAre Avarta karyA pachI bahAra nIkaLIne pharIthI bIjI vAranA vAMdaNA ApavA mATe uparanI jema phacchAmi... vigere sUtrane kahIne icchAnI anujJA meLavavA mATe ja mastaka namAve che te jANavuM. 10 15 yathAjAta avasthA dIkSA ane janmane AzrayIne che. temAM dIkSA letI vakhate rajoharaNa, muhapatti ane colapaTTo ATaluM ja (vartamAna sAmAcArImAM eka kapaDo paNa pahere che, paNa te vAMdaNA vakhate paheravAno nathI.) paherIne sAdhu banyo. ane janma vakhate aMjali joDelI mudrAmAM yonimAMthI nIkaLyo. AvA prakArano thayelo chato ja vaMdana kare (arthAt vAMdaNA ApatI vakhate odho, muhapatti ane colapaTTo tathA ubhaDaka page besIne vAMdaNA Ape.) A vaMdana te mudrAmAM 20 ja hovAthI yathAjAta (=je samaye janmyo ane je samaye dIkSA lIdhI te samaye jevI mudrA vigere hatuM te rIte ahIM vAMdaNA ApatI vakhate paNa hovAthI yathAjAta) kahevAya che. sUtroccAraNa sahita bAra-AvartarUpa kAyAnA vyApAravizeSo je vaMdanamAM che te dvAdazAvartavaMdana che. e pramANe samAsa jANavo. ahIM prathama vAra avagrahamAM pravezelAne cha Avarto thAya che. 'bahoLAya jAyasaMnnasaM..... nAnuM va A sUtrathI garbhitayukta (arthAt A sUtranA 25 .uccAraNa sAthe) gurunA caraNomAM sthApelA hAthamAM mastakanI je sthApanA te rUpa cha Avarto thAya che. tathA avagrahamAMthI bahAra nIkaLIne pharI pravezelAne A ja cha Avarto jANavA. (A pramANe 12 Avarto jANavA.) yathAjAta ane dvAdazAvartarUpa baMne vaccenA dvAro 'jyavanata'rUpa prathamadvAradvArA sUcita thayelA jANavA. 'tsavanata' dvAra pUrNa thayuM. ||1203-pUrvArdha // 30 avataraNikA :- have 'Rtizira'rUpa dvAranI vyAkhyA karavAnI icchAvALA graMthakArazrI A bIjuM gAthAnuM aDidhayuM jaNAve che - gAthArtha :- (pazvArdha) cAra zIrSa, trigupta, be praveza ane eka niSkramaNa. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 166 % Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) . vyAkhyA-catvAri zirAMsi yasmiMstaccatuHziraH, prathamapraviSTasya kSAmaNAkAle ziSyAcAryazirodvayaM, punarapi niSkramya praviSTasya dvayameveti bhAvanA, dvAraM / tisro guptayo yasmistatriguptaM, manasA samyakpraNihitaH vAcA'skhalitAkSarANyuccArayan kAyenAvartAnavirAdhayan vandanaM karoti yataH, cazabdo'vadhAraNArthaH, dvau pravezau yasmi~stadvipravezaM, prathamo'nujJApya pravizataH, dvitIyaH punarnirgatasya pravizata iti, ekaniSkramaNamAvazyakyA nirgacchataH, etaccApAntarAladvAratrayaM katizirodvAreNaivopalakSitamavagantavyamiti gAthArthaH // 1203 // sAmprataM katibhirvA''vazyakaiH parizuddhamiti dvArArtho'bhidhIyate, tathA cA''ha avaNAmA dunna'hAjAyaM, AvattA bAraseva u / sIsA cattAri guttIo, tinni do ya pavesaNA // 1204 // eganikkhamaNaM ceva, paNavIsaM viyAhiyA / AvassagehiM parisuddhaM, kiikammaM jehi kIraI // 1205 // vyAkhyA-gAthAdvayaM nigadasiddhameva // 1204-1205 // ebhirgAthAdvayoktaiH paJcaviMzatibhi TIkArtha :- cAra zIrSa che jemAM evuM dvAdazAvartavaMdana. (te A pramANe -) prathama vAra avagrahamAM pravezelA ziSyanuM khAmaNAkAle zIrSa ane AcAryanuM zIrSa ema be zIrSa. e ja rIte 15 bahAra nIkaLIne bIjI vAranA vAMdaNAmAM punaH pravezelA ziSyanuM ane AcAryanuM ema be zIrSa. Ama cAra mastaka jANavA. traNa guptio che je vaMdanamAM te triguptavaMdana, kAraNa ke manathI samyagu rIte ekAgra banelo, vacanavaDe asmalita-akSarone uccArato, ane kAyAvaDe AvartAne avirAdhato ziSya vaMdana kare che. mATe te vaMdana trigupta kahevAya che.) "gha' zabda avadhAraNArthe jANavo. be praveza che jemAM te vaMdana be pravezavALuM jANavuM. temAM anujJA meLavIne avagrahamAM 20 praveza kare tyAre prathama praveza jANavo, ane bahAra nIkaLIne pharI praveza kare tyAre bIjo praveza jANavo. "AvarsIhi' kahIne bahAra nIkaLatA ziSyanuM eka niSkramaNa jANavuM. trigupta, be praveza ane eka niSkramaNarUpa traNa dvArA "vasira' zabdathI jANI levA. (Azaya e che ke gA.1104 mAM dvAra tarIke "vasira' je kahyuM che. tenAthI A traNa dhAro paNa gA. 1104 mAM na jaNAvyA chatAM jANI levAnA che.) I1203 25 avataraNikA :- have keTalA AvazyakovaDe te vaMdana parizuddha hoya' e je dvAra che, teno artha kahevAya che. kahyuM che ke gAthArtha - be avanata, yathAjAta, bAra AvartA, cAra zIrSa, traNa gupti ane be praveza, gAthArtha :- eka niSkramaNa A pramANe paccIsa Avazyako kahevAyelA che ke je AvazyakovaDe parizuddha vaMdana karAya che. 30 TIkArtha :- baMne gAthAo spaSTa ja che. ll1204-0pA A gAthAmAM kahevAyelA AvazyakovaDe + nitya | Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aiseunA 5thyAsa mAvazyahornu mahatva (ni.-1206-7) * 167 rAvazyakaiH parizuddhaM kRtikarma kartavyam, anyathA dravyakRtikarma bhavati Aha ca kiikammapi karito na hoi kikammanijjarAbhAgI / paNavIsAmannayaraM sAhU ThANaM virAhiMto // 1206 // vyAkhyA-'kRtikarmApi kurvan' vandanamapi kurvan na bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI 'paJcaviMzatInAm' AvazyakAnAmanyatarat sAdhuH sthAnaM virAdhayan, vidyAdRSTAnto'tra, yathA hi 5 vidyA vikalAnuSThAnA phaladA na bhavati, evaM kRtikarmApi nirjarAphalaM na bhavati, vikalatvAdeveti gAthArthaH // 1206 // adhunA'virAdhakaguNopadarzanAyA''hapaNavIsA (Avassaga )parisuddhaM kiikammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimANavAsaM vA // 1207 // 10 vyAkhyA-paJcaviMzatiH AvazyakAni-avanatAdIni pratipAditAnyeva tacchRddhaM tadavikalaM kRtikarma yaH kazcit 'prayuGkte' karotItyarthaH, kasmai ?-'gurave' AcAryAya, anyasmai vA guNayuktAya, sa prApnoti 'nirvANaM' mokSam 'acireNa' svalpakAlena 'vimAnavAsaM vA' suralokaM veti gAthArthaH // 1207 // dvAraM // 'katidoSavipramukta miti yaduktaM tatra dvAtriMzaddoSavipramuktaM kartavyaM, taddoSadarzanAyAha- 15 parizuddha vaMdana karavA yogya che, anyathA te vaMdana dravyavaMdana thAya che. kahyuM che ke ... thArtha :- TArtha prabhAvo . TIkArtha:- vaMdanane paNa karato hovA chatAM sAdhu te vaMdanathI prApta thatI nirjarAna meLavanAro banato nathI jo te paccIsa AvazyakomAMnA eka paNa AvazyakanI virAdhanA karato hoya (sevato na hoya.) A viSayamAM vidyAnuM daSTAnta che. jema vidyA saMpUrNa vidhiyukta na hoya to phalane 20 ApanArI banatI nathI, e ja pramANe vaMdana paNa asaMpUrNa hovAthI nirjarArUpa phalane ApanAruM manatuM nathI. // 1206 // avataraNikA - have vaMdananA avirAdhaka evA sAdhune je guNo prApta thAya che, te jaNAvavA mATe kahe che ? thArtha :- TArtha prabhAvo . 25 TIkArtha:- avanatAdi paccIsa Avazyako ke je pratipAdana karI ja dIdhA che tenAthI zuddha= paripUrNa evuM vaMdana je sAdhu kare che. kone kare che? - gurune=AcAryane athavA guNayukta anya sAdhune kare che, te sAdhu ghaNA ja alpa kALamAM nirvANa athavA devalokane pAme che. 120 avataraNikA :- pUrve dvAragAthAmAM (1104 mAM) pUchyuM hatuM ke keTalA doSothI rahita vaMdana 42 ? - temA trAsa hopothI rahita me vahana urtavya che. te patrAsa hoSone 49 / 11 / bhATe 30 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) aNADhiyaM ca thaddhaM ca pavviddhaM paripiMDiyaM / Tolagai aMkusaM ceva, tahA kacchabhariMgiyaM // 1208 // vyAkhyA- 'anAdRtam' anAdaraM sambhramarahitaM vandate 1, 'stabdhaM' jAtyAdimadastabdho vandate 2, 'praviddhaM' vandanakaM dadadeva nazyati 3, 'paripiNDitaM' prabhUtAnekavandanena vandate AvartAn vyaJjanAbhilApAn vA'vyavacchinnAn kurvan 4, 'Tolagati' tiDDavadutplutya 2 visaMsthalaM vandate 5, 'aGkuzaM' rajoharaNamaGkuzavatkaradvayena gRhItvA vandate 6, kacchabhariMgiyaM' kacchapavat riGgitaM kacchapavat riGgan vandata iti gAthArthaH 7 // 1208 // macchuvvattaM maNasA pauTTaM taha ya veiyAvaddhaM / bhayasA ceva bhayaMtaM, mittI gAravakAraNA // 9209 // vyAkhyA-'matsyodvRttam' ekaM vanditvA matsyavad drutaM dvitIyaM sAdhuM dvitIyapArzvena recakAvartena parAvartate 8, 'manasA praduSTaM' vandyo hInaH kenacidguNena, tameva ca manasi kRtvA 168 * gAthArtha :- anAdara, stabdha, praviddha, paripiMDita, Tolagati, aMkuza tathA kAcabAnI jema AgaLa-pAchaLa halana-calana karavuM. TIkArtha :- (1) saMbhrama eTale Adara, tenAthI rahita vaMdana kare te anAdara. (anAdarathI 15 karAtuM vaMdana paNa anAdara ja kahevAya. e pramANe AgaLa paNa samajI levuM.) (2) jAti vigerenA ahaMkAra pUrvaka sAdhu vaMdana kare te stabdhadoSathI dUSita vaMdana jANavuM. (3) vaMdanane karatA-karatA pUrNa thayA pahelAM ja bhAgI jAya, te praviddha kahevAya. (4) (paripiMDita=eka sthAne bhegA thayelA) ghaNA badhA AcArya vigerene eka vaMdanandvArA vaMdana kare. athavA Avartone ke sUtroccArarUpa vyaMjanAbhilApone satata karato vaMdana kare. (arthAt eka-be-traNa- e rIte AvartonA 20 bheda paDavA joIe. enI badale eTaluM jhaDapathI kare ke jemAM AvartonA bheda ja paDe nahIM. athavA saMpadA vigere jALavavApUrvaka sUtroccAraNa karavuM joIe enI badale eTaluM jhaDapathI sUtra bole ke kyAMya vacce virAmasthAnAdi Ave nahIM. A rIte karato vaMdana kare.) te paripiMDitavaMdana. (H)* (5) (avagrahamAM pravezatA-nIkaLatA) tIDa(jaMtuvizeSa)nI jema kUdakA mAratA-mAratA (pravezanirgama) kare te Tolagati. (6) be hAthe aMkuzanI jema rajoharaNane pakaDIne vaMdana kare te aMkuza. 25 (7) kAcabAnI jema sUtra uccAraNasamaye AgaLa-pAchaLa halana-calana kare te kacchapariMgita. ||1208 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (8) ekane vaMdana karIne bAjumAM UbhA rahelA vaMdanIya anya sAdhune vaMdana karavA beThA-beThA ja mAchalInI jema jhaDapathI potAnA paDakhAne pherave te matsyodbhuta. (ahIM 30 mAchalInI jema jhaDapathI potAnA aMgane pheravavuM te recakAvarta kahevAya che.) (9) vaMdanIya sAdhu potAnAthI koI guNamAM hIna hoya, ane te guNane manamAM karIne dveSapUrvaka vaMdana kare te manapraduSTa kahevAya. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 169 vaMdananA batrIsa doSo (ni.-1210) sAsUyo vandate 9, tathA ca vedikAbaddhaM jAnunorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayorvA utsaGge kA ekaM vA jAnuM karadvayAntaH kRtvA vandate 10, 'bhayasA ceva 'tti bhayena vandate, mA bhUdgacchAdibhyo nirddhATayiSyati 11, 'bhayaMtaM 'ti bhajamAnaM vandate 'bhajatyayaM mAmato bhaktaM bhajasveti tadAryavRttaM' iti 12, 'metti tti maitrInimittaM prItimicchan vandate 13, 'gAravitti gauravanimittaM vandate, vidantu mAM yathA sAmAcArIkuzalo'yaM 14, 'kAraNaM tti jJAnAdivyatiriktaM kAraNamAzritya vandate, vastrAdi me dAsyatIti 15, ayaM gAthArthaH // 1209 // teNiyaM paDiNiyaM ceva, ruduM tajjiyameva ya / 5 saDhaM ca hIliyaM ceva, tahA vipaliuMciyaM // 1210 // vyAkhyA- ' stainya 'miti parebhyaH khalvAtmAnaM gRhayan stenaka iva vandate, mA me lAghavaM bhaviSyati 16, 'pratyanIkam' AhArAdikAle vandate 17, 'ruSTaM' krodhAdhmAnaM vandate krodhAdhmAto 10 vA 18, 'tarjitaM ' na kupyasi nApi prasIdasi kASThaziva ivetyAdi tarjayan- nirbhartsayan vandate, (10) (ao jAyaM vigere sUtroccAra samaye ubhaDaka page bese te samaye) potAnA baMne hAthone ghUMTaNa upara rAkhe, athavA paganI vaccethI hAthane pasAra karI ghUMTaNanI nIce hAtha rAkhe, athavA be hAtha vacce be pagane rAkhIne athavA khoLAmAM hAtha rAkhIne athavA be hAtha vacce koIpaNa eka bAjunA ghUMTaNane,rAkhIne vaMdana kare te vedikAbaddha kahevAya. (11) jo vaMdana nahIM 15 karuM to gaccha vigeremAMthI bahAra kADhaze evA bhayathI vaMdana kare te 'bhayathI' kahevAya. (12) A AcArya (sevA karavAnA samaye) mane bhaje che=sevA kare che. tethI=bhajanArA hovAthI bhakta evAne mAre bhajavuM=sevA karavI e pramANe ziSTapuruSano AcAra che. ema vicArI potAne bhajanArA=sevA karanArA AcAryane vaMdana kare te bhajamAnavaMdana kahevAya. (13) AcArya sAthe maitrI karavA mATe prIti meLavavAnI icchAthI vaMdana kare te maitrIvaMdana. 20 (14) AcArya paNa jANe ke 'huM sAmAcArImAM kuzala chuM' evA prakAranuM gaurava meLavavA vaMdana kare te gauravavaMdana. (15) jJAnAdinI prApti sivAyanA kAraNone AzrayI vaMdana kare eTale ke vaMdanAdi karIza to vastra vigere mane Apaze. ema vicArI vaMdana kare te kAraNavaMdana. ||12095 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (16) potAnI laghutA na thAya (eTale ke ATalo badho vidvAna hovA chatAM 25 bIjAne vaMdana kare che. AvA prakAranI loko taraphathI laghutA na thAya) te mATe sAdhu-zrAvaka vigerethI potAnI jAtane chupAvato coranI jema vaMdana kare te sainya. (17) AhArAdinA samaye vaMdana kare te pratyanIkavaMdana. (18) krodhathI yukta evA AcAryane vaMdana kare athavA pote krodhathI yukta thayelo vaMdana kare te ruSTa. (19) lAkaDAMnA banelA devatAvizeSanI jema vaMdana karo to khuza thatAM nathI ke vaMdana na karo to krodha karatA nathI evA prakAranA tiraskAra karatA vaMdana kare 30 * 'niddhATanamiti'-mudritte / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 diTThamadiTThe ca tahA, siMgaM ca karamoaNaM / AlimaNAliDaM, UNaM uttaracUliyaM // 1211 // vyArabA--'dRSTAdaE' tatti vyahito vA na vate 23, 'zum' uttamAku vezena vate 24, 'karamocanaM' karaM manyamAno vandate na nirjarArthaM, 'tahA moyaNaM nAma na annaMhA mukkho, eeNa puNa dineNa muccemiti vaMdaNagaM dei 25 - 26, 'AzliSTAnAzliSTa 'mityatra caturbhaGgakaH10 rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyati zirazca 1 rajoharaNaM na ziraH 2 ziro na rajoharaNaM 3 na rajoharaNaM nApi ziraH 4, atra prathamabhaGgaH zobhanaH zeSeSu prakRtavandanAvatAraH 27, 'UnaM' 170 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) aGgulyAdibhirvA tarjayan 19, 'zaThaM' zAThyena vizrambhArthaM vandate, glAnAdivyapadezaM vA kRtvA na samyag vandate 20, 'hIlitaM' he gaNin ! vAcaka ! kiM bhavatA vanditenetyAdi hIlayitvA vandate 21, tathA 'vipalikuJcitam ' arddhavandita eva dezAdikathAH karoti 22, iti gAthArthaH 6260aa athavA AMgaLI vigerevaDe tiraskAra karatA vaMdana kare te tarjita. (20) kapaTathI vizraMbha=vizvAsa, tenI mATe vaMdana kare. (arthAt AcAryane vaMdana karIza to AcArya paNa mArI upara vizvAsa karaze evA abhiprAyathI vizvAsa meLavavA mATe kapaTathI 15 vaMdana kare.) te zaThavaMdana athavA huM glAna chuM vigere kahevA dvArA samyag rIte vaMdana na kare te zaThavaMdana. (21) he gaNi ! he vAcaka ! tamane vaMdana karavAthI zuM phala maLavAnuM ? ema hIlanA karIne vaMdana kare te hIlitanaMdana. (22) tathA aDadhuM vaMdana thAya ke dezAdi kyA kare (arthAt vaMdana karatA-karatA vacce vaMdana aTakAvIne dezakathA vigere kathAo karavA besI jAya) te vipalikuMcitavaMdana jANavuM. 1210 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 20 TIkArtha :- (23) aMdhakAravALA pradezamAM athavA ghaNA badhA vaMdana karatA hoya tyAre badhAnI vacco-vacce pAchaLa chupAyelo vaMdana na kare, (paraMtu dekhAya evuM hoya to kare) te dRSTAdeSTa vaMdana jANavuM. (24) mastakanA eka dezavaDe vaMdana kare (arthAt ao jAya... vigere bolatI vakhate hAthovaDe kapALano madhyabhAga sparzavAne badale kapALanA Aju-bAjunA lamaNAnA 25 bhAgane sparzIne vaMdana kare.) (25-26) nirjarA mATe nahIM paraMtu A mAro ka2 (Tax) che ema mAnI vaMdana kare, te ka2vaMdana. tathA mocana eTale - (dIkSA lIdhI eTale laukikakarathI=TaxthI chUTI gayA paraMtu) jyAM sudhI vaMdana nahIM apAya=karAya tyAM sudhI (lokottarakathI) chuTAze nahIM tethI jo Amane vaMdana karIza to huM (lokottarakarathI paNa) mUkAIza ema vicArIne vaMdana kare te mocanavaMdana. (27) AzliSTa ane anAzliSTa ahIM cartubhaMgI jANavI (A) baMne hAthovaDe (aho jAyaM... bolatI vakhate) rajoharaNa ane mastaka baMnene sparze, (B) rajoharaNa sparze, mastakane nahIM, (C) mastakane sparze, rajoharaNane nahIM, (D) baMnene na sparze. A cAra 30 - Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 171 doSayukta vaMdana karanArane nirjarA nathI. (ni.-1212-13) vyaJjanAbhilApAvazyakairasampUrNaM vandate 28, 'uttaracUDaM' vandanaM kRtvA pazcAnmahatA zabdena mastakena vanda iti bhaNatIti gAthArthaH 29 // 1211 // mUyaM ca DhaDDaraM ceva, cuDDuliM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM, kiikammaM pauMjaI // 1212 // vyAkhyA -'mUkam' AlApakAnanuccArayan vandate 30, 'DhaDDaraM' mahatA zabdenoccArayan 5 vandate 31, 'cuDDalI' ti ulkAmiva paryante gRhItvA rajoharaNaM bhramayan vandate 32, 'apazcimam' idaM caramamityarthaH, ete dvAtriMzaddoSAH, ebhiH parizuddhaM kRtikarma kAryaM, tathA cAha - dvaatriNshdoSaparizuddha 'kRtima' vattvanuM 'prayunnIta' vaMviti gAthArtha: // 22 // yadi punaranyatamadoSaduSTamapi karoti tato na tatphalamAsAdayatIti, Aha ca-- kikammaMpi karito na hoi kiikampanijjarAbhAgI / battIsAmannayaraM sAhU ThANaM virAhi'ito // 1213 // vyAkhyA-kRtikarmANi kurvanna bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI, dvAtriMzaddoSANAmanyataratsAdhuH sthAnaM virAdhayanniti gAthArtha : // 1213 // bhAMgAomAM prathama bhAMgo zuddha jANavo. zeSa traNa bhAMgAo A doSamAM jANavA. tethI A doSathI dUSita vaMdana zeSa traNamAM jANavuM. (28) akSaro, vAkyo ke paccIsa AvazyakovaDe asaMpUrNa vaMdana kare te nyUna. (29) vaMdana karIne pAchaLathI moTA avAje 'martyaeNa vaMdAmi' bole te uttaracUlA vaMdana kahevAya che. // 1211 // avataraNikA :- jo AmAnA koIpaNa ekAda doSathI duSTa evuM paNa vaMdana kare to tenA phalane sAdhu prApta karato nathI. e vAta kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 10 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (30) AlApakone pragaTarUpe uccAryA vinA vaMdana kare te mUka. (31) moTA- 20 moTA avAje vaMdana kare te DhaDDaravaMdana. (32) uMbADiyAnI jema cheDethI rajoharaNane pakaDIne bhamAvatA-bhamAvatA vaMdana kare te cuDDalIvaMdana. (baLatA aMgArAne eka lAMbI dorI bAMdhelI hoya. tenuM jevuM svarUpa thAya tevA prakAranuM uMbADiyuM hoya che. te dorIne eka cheDethI pakaDIne bIje cheDe bAMdhelA aMgArAne goLa-goLa bhamAvavAnI jema rajoharaNane cheDethI pakaDIne bhamAvato vaMdana kare.) A doSa apazcima chello jANavo. A batrIsa doSo kahyA. A doSothI rahita 25 vaMdana karavuM joIe. e ja vAta mULazlokamAM jaNAvI che ke batrIsadoSothI zuddha vaMdana kare. // 1212 // TIkArtha :- batrIsadoSomAMthI eka paNa sthAnanI virAdhanA karato sAdhu vaMdana karavA chatAM paNa vaMdananI nirjarAne prApta karanAro banato nathI. 1213 // 15 30 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 172 20 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) doSavipramuktakRtikarmakaraNe guNamupadarzayannAha - * battIsadosaparisuddhaM kiikammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimANavAsaM vA // 1214 // vyAkhyA - dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma yaH prayuGkte' karoti gurave sa prApnoti nirvANam acireNa vimAnavAsaM veti gAthArthaH // 1214 // Aha-doSaparizuddhAdvandanAtko guNaH ? yena tata eva nirvANaprAptiH pratipAdyata iti, kanyate- vyAkhyA- 'AvazyakeSu' avanatAdiSu doSatyAgalakSaNeSu ca yathA 2 karoti prayatnam 'ahInAtiriktaM' na hInaM nApyadhikaM kimbhUtaH san ? - trividhakaraNopayuktaH, manovAkkAyairupayukta ityarthaH, tathA 2 'se' tasya vandanakarturnirjarA bhavati karmakSayo bhavati, tasmAcca nirvANaprAptiriti, ato doSaparizuddhAdeva phalAvAptiriti gAthArthaH // 1215 // taM saprasaGgaM doSavipramuktadvAram adhunA kimiti kriyata iti dvAraM tatra vandanakaraNa15 kAraNAni pratipAdayannAha - Avassaesu jaha jaha kuNai payattaM ahINamairittaM / tivihakaraNovautto taha taha se nijjarA hoi // 1215 // avataraNikA - doSathI rahita vaMdana karavAmAM prApta thatAM guNone jaNAvatA kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- je sAdhu gurune batrIsadoSothI rahita evuM vaMdana kare che, nirvANa athavA devalokane pAme che. 1214 sAdhu alpakAle - avataraNikA :- zaMkA H- doSathI parizuddha evA vaMdanathI vaLI evo moTo kayo guNa prApta thAya che ? ke jethI te vaMdanathI ja mokSanI prApti kaho cho. A zaMkAnuM samAdhAna kahe che gAthArtha :- Avazyakone vize trikaraNathI yukta sAdhu jema jema ahInAdhika prayatna kare che tema tema tene nirjarA thAya che. TIkArtha :- avanata vigere doSonA tyAgarUpa AvazyakomAM sAdhu jema jema hIna paNa nahIM 25 ke adhika paNa nahIM evA prayatnane kare che. kevA prakArano sAdhu ? mana-vacana ane kAyAthI upayukta evo sAdhu prayatnane kare che. tema tema te sAdhune karmakSaya thAya che. ane te karmakSayathI nirvANanI prApti thAya che. AthI doSathI parizuddha evA ja vaMdanathI phalanI prApti thAya che. (mATe emAM vadhu yatna karavo joIe.) 1215 / / avataraNikA :- A pramANe prasaMgasahita 'doSathI vipramukta' dvAra pUrNa thayuM. have vaMdana zA mATe karavuM joIe ? e dvAra che. temAM vaMdana karavAnA kAraNonuM pratipAdana karatAM kahe che 30 -- Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayathI prApta phaLo (ni.-1216) viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujaNassa / titthayarANa ya ANA suadhammArAhaNA'kiriyA // 1216 // * 173 vyAkhyA- vinaya evopacAro vinayopacAraH kRto bhavati, sa eva kimartha ityAha'mAnasya' ahaGkArasya 'bhaJjanA' vinAzaH, tadarthaH, mAnena ca bhagnena pUjanA gurujanasya kRtA bhavati, tIrthakarANAM cA''jJA'nupAlitA bhavati, yato bhagavadbhirvinayamUla evopadiSTo dharmaH, sa ca vandanAdilakSaNa eva vinaya iti, tathA zrutadharmArAdhanA kRtA bhavati, yato vandanapUrvaM zrutagrahaNaM, 'akiriya' tti pAramparyeNAkriyA bhavati, yato'kriya: siddha:, asAvapi pAramparyeNa vandanalakSaNAd vinayAdeva bhavati, uktaM ca paramarSibhiH - tahArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdamANassa pajjuvAsamANassa kiMphalA vaMdaNapajjuvAsaNA ?, goyamA ! savaNaphalA, savaNe NANaphale, NANe viNNANaphale, viNNANe paccakkhANaphale, paccakkhANe 10 saMmaphale, saMjaNaNyaphale, aNaNhae tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, gAthArtha :- vinayopacAra, ahaMbhAvano nAza, gurujananI pUjA, tIrthaMkaronI AzA, zrutadharmanI ArAdhanA ane paraMparAe akriyA=siddhi prApta thAya che. 5 TIkArtha :- vinayarUpa upacAra (upacAra=ArAdhanAno prakAra) te vinayopacAra eTale ke vinayarUpa sevA karAyelI thAya che. te vinaya ja zA mATe karavAno ? te kahe che - ahaMkArano 15 vinAza thAya mATe vinaya karaMvAno che. ahaMkAra tUTavAthI gurujanonI pUjA karAyelI thAya che ane tIrthaMkaronI AjJAMnuM pAlana thAya che, kAraNa ke sarva tIrthaMkaroe vinayamUlaka dharma (=jenuM mUla vinaya che evo dharma ) ja batAvyo che. ane vaMdanAdi e ja vinaya che (mATe vaMdana karavAthI tIrthaMkaroe batAvela vinayarUpa dharmanuM pAlana thatuM hovAthI tIrthaMkaronI AjJAnuM pAlana thAya che.) tathA vaMdanapUrvaka ja zrutanuM grahaNa thatuM hovAthI vaMdana karavAthI zrutadharmanI ArAdhanA 20 thAya che. vaMdana karavAthI paraMparAe akriyA thAya che kAraNa ke kriyArahita siddha che. ane te jIva paNa pRraMparAe vaMdanarUpa vinayathI ja siddha thAya che. kahyuM che - he bhaMte ! tevA prakAranA zramaNa mAhanane vaMdana karanArane, paryupAsanA karanArane te vaMdana-paryuMpAsanA kevA phalavALA thAya che? he gautama ! zravaNaphalavALA thAya che. (arthAt A rIte vaMdana-paryupAsanA karanAra vinayI 25 che evuM jANIne AcArya tene dharmanuM zravaNa karAve che.) zravaNathI jJAna prApta thAya che, jJAnathI vizeSajJAnanI prApti, vizeSajJAnathI paccakkhANanI prApti, paccakkhANathI saMyamanI prApti, saMyamathI anAzravanI prApti, anAzravathI tapanI prApti, tapathI pUrvakRtakarmono nAza (anAdravo=navavarmAnAvAnuM, 33. tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA vandamAnasya paryupAsInasya kiMphalA vandanaparyupAsanA ?, gautama ! zravaLA, zravaLa jJAnata, jJAna vijJAnAM, vijJAna pratyAhyAnAM, pratyAvyAnuM saMyamAM, 30 saMyamo 'nAzravaphalaH / anAzravastapaHphalaH, tapo vyavadAnaphalaM vyavadAnaM akriyAphalaM, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 viNao sAsaNe mUlaM, viNIo saMjao bhave / viNayAu vippamukkassa, kao dhammo kao tavo ? // 1217 // vyAkhyA - zAsyante'nena jIvA iti zAsanaM dvAdazAGgaM tasmin vinayo mUlaM yata 10 uktam --' mailAu khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAu pacchA virurhati sAlA (hA ) / sAhappasAhA viruti pattA, tato se puSkaM ca phalaM raso ya // 1 // evaM dhammassa viNao mUlaM paramo se mokkho / jeNa kittI surya sigdhaM nissesamadhigaccha // 2 // ' ato vinItaH saMyato bhavet, vinayAdvipramuktasya vyavavAna=pUrvakSapaLam - pra.sAro.-200), vyavadAnathI akriyA=kriyAnI nivRtti, akriyAthI siddhigatimAM gamana. A ja vAta vAcakamukhyavaDe=umAsvAtijIvaDe paNa kahevAI che - vinayanuM phala zuzruSA, gurunI zuzrUSAnuM phala zrutajJAna, jJAnanuM phala virati, viratinuM phala Azravono nirodha // 1 // , AzravanA nirodhanuM=saMvaranuM phala tapa, tapathI nirjarArUpa phala jovAyeluM che, tenAthI sarva vyApArono tyAga, vyApAratyAgathI ayogIpaNuM // 2 // yoganirodhathI bhavanI paraMparAno kSaya, bhavanI paraMparAnA kSayathI mokSa prApta thAya che. te kAraNathI sarva kalyANonuM bhAjana=mUla vinaya che. III II1216 // vaLI 15 20 25 174 34 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) a~ kiriyA siddhigaigamaNaphalA / tathA vAcamukhyenApyuktam- 'vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAzravanirodhaH // 1 // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAtkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam, // 2 // yoganirodhAdbhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH // 3 // iti gAthArtha: 56226 // kiM ca 30 gAthArtha :- zAsanamAM vinaya e (dharmanuM) mUla che. tethI je vinIta che te saMyata thaI zake. je vinayathI rahita che tene dharma kyAMthI ? ane tapa kyAMthI ? TIkArtha :- jenAvaDe jIvo niyamamAM=kAbUmAM rakhAya te zAsana arthAt dvAdazAMgI. te dvAdazAMgImAM vinaya e (dharmanuM) mUla che, kAraNa ke kahyuM che - "vRkSanA mUlamAMthI kaMdhanI utpatti thAya che... skaMdhamAMthI pachI nIkaLe che zAkhA. zAkhAmAMthI prazAkhA ane prazAkhAmAMthI pachI pAMdaDAMo uge che. tyAra pachI te vRkSamAM puSpo, pachI phala ane pachI temAM rasa utpanna thAya che. // 1 // e ja pramANe dharmanuM mUla vinaya che. ane te dharmano 5rama=rasa mokSa che. A vinayathI sAdhu kIrti, zruta ane prazaMsanIya evI saghaLI vastu zIghra prApta kare che. / / 2 / (dazavai. 34. akriyA siddhigatigamanaphalA / 35. mUlAt skandhaprabhavo drumasya skandhAt pazcAt virohanti zAkhAH / zAkhAyAH prazAkhA virohanti ( tataH ) patrANi, tatastasya puSpaM ca phalaM rasazca // 1 // evaM dharmasya vinayo mUlaM paramastasya mokSaH / yena kIrttiM zrutaM zIghraM niHzreyasaM cAdhigacchati // 2 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinaya zabdanI vyutpattiartha (ni.-1218) * 175 kuto dharmaH kutastapa iti gAthArthaH // 1217 // * ato vinayopacArArthaM kRtikarma kriyate iti sthitam / Aha-vinaya iti kaH zabdArtha rUti, 3 jamhA viNayai kammaM aTThavihaM cAuraMtamukkhAe / - tamhA u vayaMti viU viNautti vilInasaMsArA // 1218 // 5 vyAkhyA-yasmAdvinayati karma-nAzayati karmASTavidhaM, kimarthaM ?-caturantamokSAya, saMsAravinAzAyetyarthaH tasmAdeva vadanti vidvAMsaH 'vinaya iti' vinayanAdvinayaH 'vilInasaMsArAH' kSINasaMsArA athavA vinItasaMsArAH, naSTasaMsArA ityarthaH, yathA vinItA gaunaSTakSIrA'bhidhIyate iti gAthArthaH // 1218 // kimiti kriyate iti dvAraM gataM, vyAkhyAtA dvitIyA katyavanatamityAdidvAragAthA / atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa 10 nirUpitatvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH / / __ sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca e. 9, u. 2, gA. 1-2) AthI=zAsanamAM dharmanuM mUla vinaya che mATe ja je vinayavALo che te ja sAdhu banI zake che. vinayathI rahitane vaLI dharma kyAMthI ? ke tapa kyAMthI ? (arthAt vinaya vinAnI vyakti pAse nUthI dharma ke nathI tapa.) ||121NI - 15 avataraNikA :- AthI vinayarUpa sevA mATe vaMdana kartavya che e vAta sthira thaI. zaMkA - vinayazabdano artha zuM ? tenuM samAdhAna Ape che ke gAthArtha :- je kAraNathI saMsArano nAza karavA mATe AThaprakAranA karmano nAza kare che. te kAraNathI saMsAra jemano nAza thayo che tevA vidvAno (vinaya tarIke abhipreta vaMdanAdine) vinaya kahe che. TIkArya :- je kAraNathI ATha prakAranA karmono nAza kare che. zA mATe nAza kare che ? - saMsArano nAza karavA karmono nAza kare che. te kAraNathI ja nAza pAmelo che saMsAra jemano evA vidvAno vinaya kahe che. arthAt mukti mATe karAtA vaMdanAdi AcAro ATha prakAranA karmono nAza karatA hovAthI vidvAno vaMdanAdi AcArone vinaya kahe che.) jema dUdha nahIM ApatI gAya vinItA kahevAya che. l/1218 25 zA mATe vaMdana karAya che? e dvAra pUrNa thayuM. A sAthe bIjI dvAragAthA vyAkhyAna karAI. ahIM AgaLa vadhIe te pahelAM adhyayanazabdano artha batAvavA yogya che. (kAraNa ke 'vaMdanaadhyayana' e pramANe nAma che. tethI vaMdanasaMbaMdhI nikSepAdi batAvyA. have adhyayana zabdanA batAvavAnA AvyA che.) paraMtu te anyatra (=sAmAyikAdhyayananI zarUAtamAM) vistArathI batAvela hovAthI ahIM te prastuta nathI. A pramANe nAmaniSpanna nikSepo pUrNa thayo. 30 avataraNikA :- have sUtrAlApakaniSpanna nikSepano avasara che. ane te sUtra hoya tyAre 20. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 * sUtrAnugama ityAdi prapaJcato vaktavyaM yAvattaccedaM sUtraM 'icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi, ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato ?, jattA bhe ? javaNijjaM ca bhe ? khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkamaM, 5 AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tittIsa - NNaya e jaMkicimicchAe maNadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me aiyAro o tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi nindAmi garihAmi appANaM vosirAmi // ( sUtram ) Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) asya vyAkhyA- tallakSaNaM cedaM - ' saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA 10 pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // 1 // tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, sA caicchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiAe' ityevaMsUtroccAraNarUpA, tAni cAmUni sarvasUtrANi -' icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi, ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkaMto ?, jattA bhe ? javaNijjaM ca bhe ? khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkamaM, 15 AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiyAe * AsAyaNAe tittIsaNNayarAe jaMkicimicchAe maNadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me aiyAro o tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi nindAmi garihAmi appANaM vosirAmi / adhunA padavibhAgaH - icchAmi kSamAzramaNa ! vandituM yApanIyayA naiSedhikyA anujAnIta ja saMbhave che. tathA sUtra sUtrAnugama hoya to saMbhave che. vigerethI laI vistAra sahita tyAM sudhInuM varNana samajavuM ke chelle have pachInuM sUtra AvIne UbhuM rahe 20 sUtrArtha :- TIDArtha prabhAo bhaeAvo. TIkArtha :- have sUtranI vyAkhyA karavAnI che. te vyAkhyAnuM lakSaNa A pramANe jANavuM + "saMhitA, yaha, pahArtha, pahavigraha, prazna bhane uttara khA pramANe taMtranI=sUtranI vyAkhyA cha 25 are thAya che. // 1 // " temAM asjalita rIte pahonuM (uyyArA Dara te saMhitA uhevAya che. ane te A pramANe che icchAmi khamAsamaNo.... vigere3pa saMhitA bhaeAvI. te saMpUrNa sUtra khA pramANe che icchAmi khamAsamaNo ! (vigerethI laI TIkA pramANenuM AkhuM sUtra ahIM 30 sama sevu.) have pada vibhAga (=sUtramAM kula keTalA pado che ? te) jaNAve che icchAmi kSamAzramaNa ! (vigere TIDA pramAye paho bharAvA. ) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMdaNAsUtranI vyAkhyA * 177 mama mitAvagrahaM naiSedhikI adha:kAyaM kAyasaMsparza kSamaNIyo bhavatA klamaH alpaklAntAnAM bahuzubhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH ?, yAtrA bhavatAM ? yApanIyaM ca bhavatAM ?, kSamayAmi kSamAzramaNa ! daivasikaM vyatikramaM AvazyikyA pratikramAmi kSamAzramaNAnAM daivasikyA AzAtanayA trayastriMzadanyatarayA yatkiJcinmithyayA manoduSkRtayA vAgduSkRtayA kAyaduSkRtayA krodhayA mAnayA mAyayA lobhayA sarvakAlikyA sarvamithyopacArayA sarvadharmAtikramaNayA AzAtanayA yo mayA'ticAraH kRtastasya kSamAzramaNa ! pratikrAmAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmi, etAvanti sarvasUtrapadAni / sAmprataM padArthaH padavigrahazca yathAsambhavaM pratipAdyate-tatra 'iSu icchAyAm' ityasyottamapuruSaikavacanAntasya icchAmIti bhavati, 'kSamUS sahane' ityasyAGantasya kSamA, 'zramu tapasi khede ca' asya kartari lyuT zrAmyatyasAviti zramaNaH kSamApradhAnaH zramaNaH kSamAzramaNaH tasyA- 10 ''mantraNaM, vandestumanpratyayAntasya vandituM, 'yA prApaNe' asya Nyantasya kartaryanIyaH, yApayatIti yApanIyA tayA, 'Sidhu gatyAm' asya nipUrvasya ghaJi niSedhanaM niSedhaH niSedhena nirvRttA - have padono artha ane padavigraha (samAsavALA padone chUTA pADavA te padavigraha) baMnenuM pratipAdana kare che. temAM padavigrahano jyAM saMbhava haze te jaNAvaze. (arthAt jayAM samAsavALA 5ho mAvaze tyAM paviDa 4Avaze.) tabha. sau prathama icchAmi 54no artha 49||ve cha - iS 15 dhAtu chAnA arthamA che. mI ghAtunuM prathama puruSa vayanamA 'icchAmi' 35. thAya che. (arthAt huM .) 'kSamUS sahane' ( pAlizanivyA429mAM U bhane S me anuma5 .) kSam pAtu sana 2j marthabhA 152||y che. 'aG' pratyayavANA mA cAturnu (anya niyamathI) kSamAM rUpa thAya che. (arthAt bIjAnA aparAdhone sahana karavA te kSamA.) zram dhAtu (3 e anubaMdha che) tapa ane khedamAM jANavo. A dhAtu kartAnA arthamAM cuTuM pratyaya lAgatA je 20 tapazcaryA kare te (athavA saMsAraviSayamAM je khedaxthAka pAme che te) zramaNa kahevAya. kSamArUpa guNa jemAM pradhAna che te kSamAzramaNa, kSamAzramaNa evA gurune AmaMtraNa karavA sUtramAM "he kSamAzrama. !' 206 vAparyo che. tuman pratyayavANA 'vand' pAturnu vandituM 35 thAya che. (tathI saMpU artha mA prabhArI De kSamAzrama ! mApane huM vahana 42vAne bhATe dhuMe.) eyanta sevA 'yA' dhAtune tAnA 25 arthamA anIya pratyaya lAgAne - yApayatIti yApanIyA za6 janyo che. tenAva (yApayati bheTale. iSTaM sAdhyaM siddhi nayatIti yApanIyA kAryakSamA rogA cetyartha iti dIpikAyAM arthAt 4 5STa sAdhyane siddhi tarapha laI jAya te mApanIya eTale ke kArya karavAmAM samartha ane nirogI. A zabda bhAgaNa patApAtA nisihIyAe' 20y vishessH| . atra 'naSedhikyA' iti vizeSyam, 'yApanIyayA' iti vizeSaNam - iti dharmasaM. 62. arthAt Arya 42vAmA samartha bhane nirogI mevI 30 yAvaDe 4na 42vAne I.) 'Sidh' dhAtu gati-arthamA . 'ni' (5sa pUrvamA pAtune dham pratyaya lagatA niSedhanaM niSedhaH arthAt niSe5 42vo. niSe5pa 4 thayelI. Doya te Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 178 * Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) naiSedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAdvA naiSedhiketyucyate, evaM zeSapadArtho'pi prakRtipratyayavyutpattyA vaktavyaH, vineyAsammohArthaM tu na brUmaH / / ayaM ca prakRtasUtrArthaH-avagrahAdvahiHsthito vineyo'rddhAvanatakAyaH karadvayagRhItarajoharaNo vandanAyodyata evamAha 'icchAmi' abhilaSAmi he kSamAzramaNa ! 'vandituM' namaskartuM, bhavantamiti 5 gamyate, yApanIyayA yathAzaktiyuktayA naiSedhikyA-prANAtipAtAdinivRttayA tanvA-zarIreNetyarthaH, atrAntare gurukkSepAdiyuktaH 'trividhene'ti bhaNati, tataH ziSyaH saMkSepavandanaM karoti, vyAkSepAdivikalastu 'chandase 'ti bhaNati, tato vineyastatrastha evamAha-'anujAnIta' anujJAM prayacchata, 'mama' ityAtmanirdeze, kaM ?-mitazcAsAvavagrahazceti mitAvagrahastaM, caturdizamihAcAryasyA tmapramANaM kSetramavagrahastamanujJAM vihAya praveSTuM na kalpate, tato gururbhaNati-anujAnAmi, tataH 10 ziSyo naiSedhikyA pravizya gurupAdAntikaM nidhAya tatra rajoharaNaM tallalATaM ca karAbhyAM saMspRza naiSadhikI. prAkRtazailIthI athavA chAndasaprayoga hovAthI naiSadhikA (=nisahiyA) kahevAya che. A pramANe prakRti dhAtuo, tenA pratyayo ane vyutpattivaDe zeSa padArtho paNa kahevA yogya che. (arthAt punAda vigere padomAM kayo dhAtu? kayo pratyaya ? vigere svayaM vicArI levuM.) jo ke ahIM ziSyane saMmoha thAya nahIM te mATe ame jaNAvatA nathI. prastuta sUtrano artha A pramANe jANavo na avagrahathI bahAra rahelo, ardha namAvelI kAyAvALo, baMne hAthothI grahaNa kareluM che rajoharaNa jenAvaDe tevo, ane vaMdana karavA mATe udyata thayelo ziSya A pramANe bole che - huM icchuM chuM ke kSamAzramaNa ! Apane vaMdana karavAne mATe. mavanta' zabda sUtramAM na hovA chatAM jANI levo. (kevI rIte vaMdana karavA mATe ?) yathAzaktithI yukta (eTale ke kArya karavAmAM samartha ane nirogI, tathA) prANAtipAtAdithI pAchA pharelA evA 20 zarIravaDe vaMdana karavAne icchuM chuM. A samaye jo guru vyApAdithI yukta hoya (=koI kAryAdimAM vyasta hoya) to teo trividhena' zabda bole che. (arthAtu kAryamAM vyasta chuM mATe tuM mana-vacana-kAyArUpa trividhavaDe saMkSepamAM vaMdana kare.) tyAre ziSya saMkSepavaMdana (=masthaLa vaMmi) kare che. paraMtu jo vyAkSepAdithI rahita hoya to guru "insA' zabda bole che. (arthAt tuM vaMdana karavAne icchato hoya to mane 25 vAMdho nathI.) tyAre tyAM ja Ubhelo ziSya A pramANe kahe che - mane anujJA Apo. zenI anujJA? - mita evo je avagraha te mitAvagraha, te mitAvagrahanI (=temAM praveza karavAnI) mane anujJA Apo. AcAryanI cAre dizAmAM AtmapramANa (=lagabhaga sADAtraNa hAtha pramANa) kSetra e avagraha kahevAya che. A avagrahamAM AcAryanI anujJA meLavyA vinA ziSyane praveza karavo 30 kalpato nathI. tethI anujJA mAMgIne praveza karavA yogya che.) tyAra pachI guru kahe - "huM anujJA ApuM chuM." tyAra pachI ziSya nisIviDe (=sarva azubha vyApArono tyAga karavAvaDe) avagrahamAM praveza karIne gurunA caraNonI pAse bhUmi upara Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMdaNAsUtranI vyAkhyA * 179 nnidaM bhaNati - adhastAtkAyaH adhaH kAyaH - pAdalakSaNastamadhaH kAyaM prati kAyena - nijadehena saMsparza: kAyasaMsparzastaM karomi, etaccAnujAnIta, tathA kSamaNIyaH - sahyo bhavatAm adhunA 'klamo ' dehaglAnirUpa:, tathA alpaM- stokaM klAntaM - klamo yeSAM te'lpaklAntAsteSAmalpaklAntAnAM, bahu ca tacchubhaM ca bahuzubhaM tena bahuzubhena, prabhUtasukhenetyarthaH bhavatAM divaso vyatikrAnto ?, yuSmAkamahargatamityarthaH, atrAntare gururbhaNati - tatheti, yathA bhavAn bravIti, punarAha vineya:'yAtrA' taponiyamAdilakSaNA kSAyikamizraupazamikabhAvalakSaNA vA utsarpati bhavatAm ?, atrAntare gururbhaNati - yuSmAkamapi vartate ?, mama tAvadutsarpati bhavato'pyutsarpatItyarthaH, punarapyAha vineyaH - yApanIyaM cendriyanoindriyopazamAdinA prakAreNa bhavatAM ?, zarIramiti gamyate, atrAntare gururAha - evamAmaM, yApanIyamityarthaH, punarAha vineyaH - ' kSamayAmi' marSayAmi kSamAzramaNeti pUrvavat divasena nirvRtto daivasikastaM vyatikramam - aparAdhaM, daivasikagrahaNaM rAtrikAdyupalakSaNArtham, 10 atrAntare gururbhaNati - ahamapi kSamayAmi daivasikaM vyatikramaM pramAdodbhavamityarthaH, tato vineyaH rajoharaNane mUkIne tene=rajoharaNane ane potAnA kapALane baMne hAthovaDe sparza karato ziSya addo AyaM.... vigere kahe che, eTale ke huM mArA baMne hAthovaDe ApanA caraNone sparza karuM chuM tenI mane anujJA Apo. nIcenI je kAyA te adhaHkAyA arthAt caraNo. te caraNone potAnA hAtharUpa dehavaDe je sparza te kAyasparza. te kAyasparzane kare che. tathA Apane thato dehane glAnirUpa klama sahana karavA yogya che. (arthAt bo vAyuM... vigere dvArA ApanA caraNone meM sparza karyo che tenAthI ApanA dehane je kaMI pIDA thaI che tenI paNa ApazrI mane kSamA Apazo.) tathA thoDIka pIDA che jemane te alpapIDAvALA Apano divasa ghaNA sukhathI pasAra thayo che ne ? tyAre guru kahe - je rIte tuM kahe che te rIte ja ghaNA sukhathI mAro divasa pasAra thayo che. 5 15 20 pharI ziSya kahe che tapa, niyama vigererUpa athavA kSAyika, mizra=kSAyopazamika ane aupamikabhAvarUpa yAtrA ApanI sArI rIte pasAra thAya che ne ? (arthAt tapa-niyamAdi bAhyayAtrA athavA kSAyikabhAvanA samyaktvAdi, kSAyopazamikabhAvanA jJAnAdi ane aupamikabhAvanA cAritrarUpa AMtarika yAtrA ApanI sArI rIte cAle che ne ?) tyAre guru kahe - mArI yAtrA sArI cAle che, tArI yAtrA sArI cAle che ne ? ziSya pharI pUche che indriya ane 25 mananA upazama vigere prakArovaDe ApanuM zarIra yApanIya=nirAbAdha che ne ? (arthAt ApanI indriyo haNAI nathI ne ? ane te Apane vaza che ne ? tathA manane paNa krodhAdi kaSAyo bAdhita karatA nathI ne ?) guru kahe hA, mAruM zarIra nirAbAdha che. ziSya pharI kahe che mane kSamA Apo ke kSamAzramaNa !' ahIM kSamAzramaNazabdano artha pUrvanI jema jANavo. divasavaDe thayeluM daivasika, te daisika aparAdhanI. (anvaya - he kSamAzramaNa ! 30 divasasaMbaMdhI je kaMI aparAdha thayA hoya tenI mane kSamA Apo.) divasasaMbaMdhI aparAdhonA grahaNathI rAtrikAdi aparAdho paNa jANI levA. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 % Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) praNamyaivaM kSamayitvA''locanAheNa pratikramaNAheNa ca prAyazcittenAtmAnaM zodhayannatrAntare'karaNatayotthAyAvagrahAnnirgacchan yathA'rtho vyavasthitastathA kriyayA pradarzayannAvazyikyetyAdi daNDakasUtraM bhaNati, avazyakartavyaizcaraNakaraNayogairnirvRttA AvazyikI tayA''sevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasya pratikrAmAmi, nivartayAmItyarthaH, itthaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSeNa bhaNatikSamAzramaNAnAM vyAvarNitasvarUpANAM sambandhinyA 'daivasikyA' divasena nirvRttayA jJAnAdyAyasya zAtanA AzAtanA tayA, kiMviziSTayA ?-trayastriMzadanyatarayA, AzAtanAzca yathA dazAsu, atraiva vA'nantarAdhyayane tathA draSTavyAH, 'tAo puNa tittIsaMpi AsAyaNAo imAsu causu mUlAsAyaNAsu samoyaraMti davvAsAyaNAe 4, davvAsAyaNA rAiNieNa samaM bhuMjaMto maNuNNaM asaNaM pANaM tyAre guru kahe - mArA pramAdathI utpanna thayelA devasika aparAdhonI huM paNa kSamA yAcuM 10 chuM. tyAra pachI ziSya A pramANe kSamA yAcIne praNAma karIne AlocanA ane pratikramaNane yogya evA prAyazcittovaDe (arthAta vAsamAnuM TesiyA, rAsAyaNaI. thI laI no ne gayAro jhago sudhInA sUtramAM AlocanAyogya prAyazcittadvArA zuddhi thAya che. tathA "tapta vamAsamaNo !." ItyAdi sUtramAM pratikramaNayogya prAyazcittadvArA zuddhi thAya che. A rIte baMne prAyazcitto dvArA) potAnA AtmAne zuddha karavA mATe aticArone pharI na sevavAnA saMkalpa sAthe 15 Ubho thaIne e bho thaIne avagrahathI bahAra nIkaLato ziSya potAnA manamAM je rItano artha che (athatu gura pAse potAnA aticAronI AlocanA=nivadena karIne te aticArothI pAchA pharavArUpa artha je rIte manamAM rahelo che) te rIte te arthane vasiyA, paDadhamama.... vigere sUtroccAraNarUpa kriyAvaDe pradarzita karato bAvasiyA, paDadhamama vigere daMDakasUtrane kahe che.. (have A dareka padonA artho jaNAve che.) avazya kartavya evA caraNa-karaNa yogovaDe je 20 thayelI hoya te AvazyakI. tenuM Asevana karavAdvArA je mArAvaDe aMzobhana anuSThAna karAyuM che eTale ke je kaMI aparAdha sevAyo che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM arthAt tenAthI huM pAcho pharuM chuM. A pramANe sAmAnyathI kahIne vizeSathI jaNAve che - kahevAyelA svarUpavALA evA kSamAzramaNa saMbaMdhI daivasika AzAtanAonA kAraNe (je aparAdha karyo che tenuM micchA mi dukkaDa mAMgu chuM e rIte chellA pada sAthe anvaya joDavo.) jJAnAdi AyanIkalAbhanI je zAtanA=vinAza te AzAtanA. kevA prakAranI AzAtanAnA kAraNe ? tetrIsa AzAtanAomAMnI koI AzAtanAnA kAraNe, A tetrIsa AzAtanAo je rIte dazAzrutaskaMdhamAM che te rIte jANI levI. athavA A ja graMthanA have pachInA pratikramaNAdhyayanamAM (VIHsannAsUtranA tirasamAsIyAzabdathI) je rIte kahI che te rIte jANI levI. te A pramANe - te tetrIsa AzAtanAono A cAra mUlAzAtanAomAM samAveza thAya che. 30 dravyAzAtanA, kSetrAzAtanA vigere. 36. tAH punastrayastriMzadapi AzAtanAH Asu catasRSu mUlAzAtanAsu samavataranti dravyAzAtanAyAM 4, dravyAzAtanA rAtnikena samaM bhaJjAno manojJaM azanaM pAnaM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMdaNAsUtranI vyAkhyA * 181 vA appaNA bhuMjai evaM uvahisaMthAragAisu vibhAsA, khittAsAyaNA AsannaM gaMtA bhavai roiNiyassa, kAlAsAyaNA rAo vA viyAle vA vAharamANassa tusiNIe ciThThada, bhAvAsAyaNA AyariyaM tuma tumaMti vattA bhavai, evaM tittIsaMpiM causu davvAisu samoyaraMti / ' / ___ 'yatkiJcinmithyayA' yatkiJcidAzritya mithyayA, manasA duSkRtA manoduSkRtA tayA pradveSanimittayetyarthaH, 'vAgduSkRtayA' asAdhuvacananimittayA, 'kAyaduSkRtayA' AsannagamanAdinimittayA, 5 'krodhaye 'ti krodhavatyeti prApte azaMderAkRtigaNatvAt acpratyayAntatvAt 'krodhayA' krodhAnugatayA, "mAnayA' nAnumatayA, "mAyA' mAyAnurAtathI, 'nomathA' nAmAnutiyA, mAM bhAvArtha - krodhAdyanugatena yA kAcidvinayabhraMzAdilakSaNA AzAtanA kRtA tayeti, evaM daivasikI bhaNitA, adhunehabhavAnyabhavagatA'tItAnAgatakAlasaGgrahArthamAha-sarvakAlena-atItAdinA nirvRttA sArva- temAM (1) dravyAzAtanA - ratnAdhika sAthe bhojana karato hoya tyAre manojJa evA azana 10 ke pAnAdi dravyo pote vApare. e ja pramANe upadhi, saMthAro vigeremAM samajavuM. (2) kSetrAzAtanA ratnAdhika=gurunI najIka cAlavAthI kSetrAzAtanA thAya che. (3) kAlAzAtanA na rAtrie ke vikAlaveLAe guru bolAve to paNa maunapUrvaka beTho rahe. (4) bhAvAzAtanA gurunI sAthe tu-tAnI bhASAmAM bole. A pramANe tetrIsa AzAtanAono A cAramAM samAveza thAya che. (vaLI kevA prakAranI AzAtanAnA kAraNe ? te kahe che -) je kAMI paNa vastune AzrayIne 15 khoTI AzAtanA sevAI che tenA kAraNe, (jema ke) mAnasika draSanA kAraNe utpanna thayelI, kharAba vacanothI utpanna thayelI, najIka cAlavA vigere kAyavyApAranA kAraNe thayelI, krodhathI yukta evI AzAtanAnA kAraNe, jo ke sutramAM krodhathI yukta kahevAne badale 'krodhathI' e pramANe je kahyuM che te arza vigere AkRtigaNamAM krodha zabdano samAveza thato hovAthI e pratyaya lAgelo che. mATe Avo prayoga karyo che. paraMtu artha to 'krodhathI yukta' e pramANe ja jANavo. 20 e ja rIte mAnathI yukta, mAyAthI yukta, lobhathI yukta, Azaya e che ke krodhAdithI yukta evA mArAvaDe je kaMI paNa vinayano bhaMga vigerarUpa AzAtanA karI che te AzAtanAnA kAraNe (je koI aparAdha karyo che tenuM micchA mi dukkaDa, ema anvaya joDavo.) A pramANe devasiDI AzAtanA kahI. - have A bhava ane parabhavasaMbaMdhI atIta ane anAgata kALe thayelI AzAtanAono 25 saMgraha karavA mATe kahe che - (zaMkA - bhaviSyakAla to haju Avyo ja nathI. to te saMbaMdhI AzAtanA kevI rIte saMbhave? samAdhAna :- "AvatI kAle huM A gurune A rIte herAna vigere karIza' evA prakAranI 37. vA'tmanA bhuGkte evamupadhisaMstArakAdiSu vibhASA, kSetrAzAtanA''sannaM gantA bhavati rAtnikasya, 30 kAlAzAtanA rAtrau vA vikAle vA vyAharatastUSNIkastiSThati, bhAvAzAtanA AcAryaM tvaM tvamiti vaktA bhavati, evaM trayastriMzadapi catasRSvapi dravyAdiSu samavataranti / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) kAlikI tayA, sarva eva mithyopacArAH - mAtRsthAnagarbhAH kriyAvizeSA yasyAmiti samAsastayA, sarvadharmAH - aSTau pravacanamAtaraH teSAmatikramaNaM - laGghanaM yasyAM sA sarvadharmAtikramaNA tayA, bhUtayADaDajJAtanayaMti, nimatiyo mayAtiSAra:-aparAdha: 'to' nivRtita: 'tasya' aticArasya he kSamAzramaNa ! yuSmatsAkSikaM pratikrAmAmi - apunaHkaraNatayA nivartayAmItyarthaH, tathA duSTakarmakAriNaM nindAmyAtmAnaM prazAntena bhavodvignena cetasA, tathA garhAmyAtmAnaM yuSmatsAkSikaM vyutsRjAmyAtmAnaM duSTakarmakAriNaM tadanumatityAgena, sAmAyikAnusAreNa ca nindAdipadArtho nyakSeNa vaktavya:, evaM kSAmayitvA punastatrastha evArddhAvanatakAya eva bhaNati - ' icchAmi khamAsamaNo ' ityAdi sarvaM draSTavyamityevaM, navaramayaM vizeSa:-'khAmemi khamAsamaNo' ityAdi sarvaM sUtramAvazyikyA virahitaM tat pAdapatita eva bhaNati, ziSyAsammohArthaM sUtrasparzikagAthAH svasthAne khalvanAdRtya 10 lezatastadarthakathanayaiva padArtho nidarzitaH / 5 vicAraNAthI bhaviSyakAla saMbaMdhI AzAtanA ghaTe ja che. A bhavamAM A pramANe tathA parabhavamAM niyANu vigere karavA dvArA AzAtanA ghaTe che.) atIta vigere sarvakAlavaDe thayelI hoya te sArvakAlikI evI AzAtanAnA kAraNe (arthAt traNe kAlasaMbaMdhI AzAtanAnA kAraNe), tathA mAyAgarbhita sarva kriyAo jemAM che te sarva15 mithyopacArikI AzAtanAnA kAraNe, ATha pravacana mAtAo rUpa sarvadharmonuM ullaMghana che jemAM te sarvadharmAtikramaNAzAtanAnA kAraNe, AvA badhA prakAranI AzAtanAvaDe mArAdvArA aparAdha karAyo che, te aparAdhothI he kSamAzramaNa ! tamArI sAkSIe pharI nahIM karavArUpa akaraNaniyamathI pAcho pharuM chuM. tathA duSTakarmane karanArA evA mArA AtmAnI prazAMta ane saMsArathI khinna evA cittavaDe 20 niMdA karuM chuM, ApanI sAkSIe te AtmAnI garhA karuM chuM, tathA anumatino tyAga karavA dvArA duSTakarmane karanArA evA AtmAno tyAga karuM chuM. karemi bhaMte ! vigererUpa sAmAyikasUtramAM jaNAvelA niMdA-garhA vigere padono artha vistArathI ahIM paNa jANI levo. A pramANe kSamA yAcIne tyAM ja rahelo ardha namelI kAyAvALo ja ziSya pharI (A ja vAMdaNAsUtra bIjI vAra) kahe che phacchAmi jImAsamaLo... vigere saMpUrNa sUtra pUrvanI jema jANI levuM. - 25 ahIM mAtra pharaka eTalo samajavo ke - ziSya 'nattA me navapnanaM 7 me' pachInuM 'ghAmami ra3mAsamaLo !...' vigere AkhuM sUtra Avasahi vinA eTale ke 'vasiyA' kahIne avagrahathI bahAra nIkaLyA vinA gurunA caraNomAM rahelo ja bole che. ziSyane saMmoha na thAya te mATe sUtrasparzika gAthAo potAnA sthAne batAvyA vinA prathama te gAthAmAM kahelA arthonuM kathana karavA dvArA sUtranA padono artha saMkSepathI jaNAvI dIdho. (arthAt mULa sUtra jaNAvyA pachI 30 sUtrasparzika gAthAo jaNAvavAnI hatI ane pachI te gAthAmAM jaNAvelA sUtrapadonA artho kahevAnA hatA. paraMtu AvA kramane badale prathama sUtrapadonA artho je saMkSepathI jaNAvyA te ziSyane saMmoha na thAya te mATe jaNAvyA che.) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanamAM cha sthAno (ni.-1219-20) * 183 sAmprataM sUtrasparzikagAthayA nidarzayannAha icchA ya aNunnavaNA avvAbAhaM ca jatta javaNA ya / avarAhakhAmaNAvi ya chaTThANA huMti vaMdaNae // 1219 // vyAkhyA-icchA ca anujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA yApanA ca aparAdhakSAmaNA'pi ca SaT sthAnAni bhavanti vandanake // 1219 // tatrecchA SaDvidhA, yathoktam NAmaM ThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / - eso khalu icchAe Nikkhevo chavviho hoi // 1220 // vyAkhyA-nAmasthApane gatArthe, dravyecchA sacittAdidravyAbhilASaH, anupayuktasya vecchAmItyAdi bhaNataH, kSetrecchA magadhAdikSetrAbhilASaH, kAlecchA rajanyAdikAlAbhilASa:-rayaNimahisAriyA u 10 corA paradAriyA ya icchaMti / tAlAyarA subhikkhaM bahudhaNNA kei dubbhikkhaM // 1 // bhAvecchA avataraNikA - have sUtrasparzika gAthAvaDe padonA artho jaNAvatA kahe che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- icchA, anujJApanA, avyAbAdha, yAtrA, yApanA ane aparAdhonI kSamA A cha sthAno vAMdaNAmAM jANavA." (bhAvArtha : (1) chama vamAsano...thI laI nisIriyA sudhI 15 potAnI icchAnuM nivedana e prathama sthAna che. (2) junAgaDha ne maDahaM thI laI nisIha sudhI anujJA mAMgavI e anuzArUpa bIjuM sthAna. ' (3) kaho chayuM .. vakSato ? dvArA avyAbAdhanI pRcchArUpa trIjuM sthAna. (4) nattA che ? dvArA yAtrApRcchArUpa cothuM sthAna. (pa) navaninuM che ? dvArA yApanArUpa pAMcamuM sthAna. (6) ravAmi.thI saMpUrNa sUtra dvArA aparAdhonI kSamAyAcanArUpa chaThTha 20 sthAna.) /121 avataraNikA :- temAM icchA cha prakAranI che. kahyuM che ke gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla tathA bhAva A pramANe icchAnA cha prakAre nikSepa che. TIkArya - nAmecchA ane sthApanA-icchA spaSTa ja che. dravyacchA eTale sacitta vigere 25 dravyonI icchA. athavA upayoga vinA rUchAmi vigere bolatA ziSyanI dravyacchA jANavI. (arthAt sUtrArthamAM upayoga vinA mAtra rUchami vigere sUtroccAra karavA dvArA je vaMdananI icchA te dravyacchA jANavI.) magadhAdi kSetranI IcchA te kSetrecchA. rAtri vigere kAlanI icchA te kAlecchA. jema ke - "abhisArikA strIo (eTale ke nAyakane maLavA saMketa sthAne janArI strIo), coro ane pAradAriko rAtrino samaya icche che. tAlAcaro (tAla toDIne aMdarano mAla-sAmAna 30 38. rajanImabhisArikAstu caurAH pAradArikAzcecchanti / tAlAcarAH subhikSaM bahudhAnyAH keciddurbhikSam // 1 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) . 184 * prazastetarabhedA, prazastA jJAnAdyabhilASaH, aprazastA krodhAdyabhilASa iti, atra tu vineyabhAvecchyA'dhikAraH, kSamAdInAM tu padAnAM gAthAyAmanupanyastAnAM yathAsambhavaM nikSepAdi vaktavyaM, kSuNNatvAdgranthavistarabhayAcca neoktamiti / uktA icchA, idAnImanujJA, sA ca SaDvidhA nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso u aNuNNAe Nikkhevo chavviho hoi // 1221 // vyAkhyA-nAmasthApane gatArthe, dravyAnujJA laukikI lokottarA kuprAvacanikI ca laukikI sacittAdidravyabhedAtrividhA, azvabhUSitayuvativaiDUryAdyanujJetyarthaH, lokottarA'pi trividhAkevalaziSyasopakaraNaziSyavastrAdyanujJA, evaM kuprAvacanikI vaktavyA, kSetrAnujJA yA yasya yAvataH kSetrasya yatra vA kSetre vyAkhyAyate kriyate vA, evaM kAlAnujJA'pi vaktavyA, bhAvAnujJA AcArAdyanujJA, bhAvAnujJayA'dhikAraH, atrAntare gAthAyAmanupAttasyApyakSuNNatvAdavagrahasya nikssep:coranArA) subhikSakAla icche che. (jethI lokonA bhaMDAro bharelA hovAthI sukhethI corI karI zake.) dhAnyanA bhaMDAro jemanI pAse bharelA che evA keTalAka dhAnyanA vepArIo durbhikSa kAla icche. (jethI durbhikSa thavAthI potAnA tyAM bharela bhaMDAronI kiMmata sArI Ave.) // 1 // ' bhAvecchA prazasta ane aprazasta ema be prakAranI che. temAM jJAnAdinI icchA te prazasta ane krodhAdinI icchA te aprazasta bhAvecchA jANavI. ahIM ziSyanI bhAvecchAnuM prayojana che. gAthAmAM jaNAvelA kSamAdipadonA yathAsaMbhava nikSepAdi kahevA yogya che. paraMtu te anya graMthomAM jaNAvelA hovAthI ane ahIM graMtha vistArano bhaya hovAthI jaNAvAtA nathI. II1220 avataraNikA :- icchA kahevAI gaI. have anujJA jaNAve che ane te cha prakAre che hra gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva A pramANe anujJAmAM cha prakAranA nikSepA thAya che. TIkArtha :- nAma, sthApanA spaSTa ja che. dravyAnujJA laukikI, lokottara ane kuprAvacanikI ema traNa prakAre che. temAM sacitta vigere dravyanA bhedathI laukikI traNa prakAranI che. eTale ke azvanI anujJA te sacittAnujJA. alaMkRtastrInI anujJA te mizrAnujJA. vaijhUryAdi maNinI anujJA 25 te acittAnujJA. lokottarAnujJA paNa traNa prakAre che - ekalA ziSyanI anujJA te sacittAnujJA. upakaraNa sahita evA ziSyanI anujJA te mizra ane vastrAdinI anujJA te acittAnujJA. -> e ja pramANe kuprAvacanikI anujJA paNa sacittAdi traNa prakAre jANI levI. kSetrAnujJA jeTalA kSetranI anujJA te kSetrAnujJA athavA je kSetramAM anujJAnuM varNana karAya che ke anujJA apAya che te kSetra kSetrAnujJA. A pramANe kAlAnujJA paNa kahevI. AcArAdi graMthonI anujJA 30 te bhAvAnujJA. ahIM bhAvAnujJA prastuta che. cUrNikA2nA mate kSetrAnujJA prastuta che.) ahIM * 'sAghamibhASa' - pratyano mudrite . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahanA nikSepA (ni.-1222-23) * 185 NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso u uggahassA Nikkhevo chavviho hoi // 1222 // vyAkhyA-sacittAdidravyAvagrahaNaM dravyAvagrahaH, kSetrAvagraho yo yatkSetramavagRhNAti, tatra ca samantataH sakrozaM yojanaM, kAlAvagraho yo yaM kAlamavagRhNAti, varSAsu caturo mAsAn Rtubaddhe mAsaM, bhAvAvagrahaH prazastetarabhedaH, prazasto jJAnAdyavagrahaH, itarastu krodhAdyavagraha iti, 5 athavA'vagrahaH paJcadhA-'deviMdarAyagihavaDa sAgarisAdhammiuggaho taha ya / paMcaviho paNNatto avaggaho vIyarAgehiM // 1 // ' atra bhAvAvagraheNa sAdharmikAvagraheNa vAdhikAra:-'AyappamANamitto cauddisi hoi uggaho guruNo / aNaNuNNAtassa sayA Na kappae tattha paisariuM // 1 // ' tatazca tamanujJApya pravizati // 1222 // bAda ra niri :- ' 10 bAhirakhittaMmi Thio aNunnavittA miuggahaM phAse / uggahakhettaM pavise jAva sireNaM phusai pAe // 1223 // gAthAmAM grahaNa nahIM karelA evA avagraha zabdanA nikSepA jaNAve che, kAraNa ke tenuM pratipAdana kareluM nathI ? " gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva e pramANe cha prakAre avagrahanA 15 'nikSepa che. TIkArtha :- sacittAdi dravyonuM pramANasara grahaNa karavuM te dravyAvagraha. kSetrAvagraha eTale je jeTaluM kSetra grahaNa kare che. (teno teTalA kSetra pUrato letrAvagraha kahevAya.) cArebAju sevA yojana kSetrAvagraha jANavo. je jeTalo kAla grahaNa kare jema ke comAsAmAM cAra mahinA ane zeSakALamAM mahino (arthAt comAsAmAM cAra mahinA ke zeSakALamAM mahinA pUratI rahevA anujJA 20 grahaNa karAya te kAlAvagraha.) bhAvAvagraha prazasta ane aprazasta bhedathI be prakAre che. jJAnAdinuM grahaNa te prazasta bhAvAvagraha. ane krodhAdinuM grahaNa karavuM te aprazasta bhAvAvagraha. - athavA avagraha pAMca prakAre che - "devendrano, rAjAno, gAmanA mukhIno, gharanA mAlikano ane sAdhuno, e pramANe vItarAgovaDe pAMca prakAre avagraha kahyo che. 1" ahIM bhAvAvagraha athavA sAdharmikAvagrahanuM prayojana che, kAraNa ke "gurunI cAre dizAmAM AtmapramANakSetra 25 e guruno avagraha che. anujJA nahIM apAyela ziSyane temAM praveza karavo kalpato nathI. //lA" tethI te avagrahanI anujJA meLavIne ziSya praveze che. {/122rA avataraNikA :- A ja vAtane niryuktikAra kahe che ke gAthArtha - TIkArtha pramANe jANavo. rU. rendranagRhapatinI rivivadatta thavA pavi: prajJasovo vItarAH zA 40. 30 AtmapramANamAtrazcaturdizaM bhavatyavagraho guroH / ananujJAtasya sadA na kalpate tatra praveSTam // 2 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 20 25 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA - bahiH kSetre sthitaH anujJApya mitAvagrahaM spRzet rajoharaNena, punazcAvagrahakSetraM pravizet, kiyaddUraM yAvadityAha - yAvacchirasA spRzet pAdAviti gAthArthaH // 1223 // avyAbAdhaM dravyato bhAvatazca dravyataH khaDgAdyAghAtavyAbAdhAkAraNavikalasya bhAvataH samyagdRSTezcAritravataH, atrApi kAyAdinikSepAdi yathAsambhavaM svabuddhyA vaktavyaM, yAtrA dravyato bhAvatazca, dravyatastApasAdInAM svakriyotsarpaNaM bhAvataH sAdhUnAmiti, yApanA dvividhA - dravyato bhAvatazca dravyata auSadhAdinA kAyasya, bhAvatastvindriyanoindriyopazamena zarIrasya, kSAmaNA dravyato bhAvatazca dravyataH kaluSAzayasyaihikApAyabhIroH bhAvataH saMvegApannasya samyagdRSTeriti, Aha ca 30 186 TIkArtha :- gurunA avagrahathI bahAranA kSetramAM rahelo ziSya mitAvagrahamAM praveza karavAnI anujJA mAMgIne rajoharaNavaDe te mitAvagrahanuM prarmAjana kare ane pachI te mitAvagrahamAM praveza . 15 kare. praveza karIne keTaluM dUra Ubho rahe ? - jyAM Ubhelo te potAnA mastakavaDe gurunA caraNone sparzI zake. 51223 // avvAbAhaM duvihaM davve bhAve ya jatta javaNA ya / avarAhakhAmaNAvi ya savittharatthaM vibhAsijjA // 1224 // evaM zeSapadeSvapi nikSepAdi vaktavyam, itthaM sUtre prAyazo vandamAnasya vidhiruktaH niryuktikRtA'pi sa eva vyAkhyAtaH // 1224 // (have avyAbAdhazabdanI vyAkhyA kare che.) dravyathI ane bhAvathI be prakAre avyAbAdha che. temAM talavArAdinA prahArarUpa vyAbAdhAnA kAraNo jene nathI tevAne dravyathI avyAbAdhA jANavI. ane cAritravAna samyagdaSTi jIvane bhAvathI avyAbAdhA jANavI. ahIM paNa kAyAdizabdonA nikSepA vigere svabuddhithI yathAsaMbhava kahI devA. yAtrA dravyathI ane bhAvathI be prakAre che. temAM tApasonuM potAnI kriyAonuM pAlana te dravyathI yAtrA ane sAdhuonuM kriyApAlana e bhAvathI saMyamayAtrA. dravyathI ane bhAvathI yApanA be prakAre che. auSadhAdivaDe zarIrane nirogI rAkhavuM te dravyayApanA ane indriya-mananA upazamavaDe zarIrane svastha rAkhavuM te bhAvathI yApanA jANavI. kSAmaNA paNa dravya-bhAvathI be prakAre. temAM malinAzayavALA, A lokanA nukasAnathI DarelAnI je aparAdhakSamAyAcanA te dravyathI, tathA saMvegabhAvane pAmelA evA samyaktvInI kSamAyAcanA bhAvathI jANavI. kahyuM che - gAthArtha :- dravyathI ane bhAvathI avyAbAdha be prakAre che. e ja pramANe yAtrA, yApanA ane aparAdhakSAmaNA paNa vistArathI kahevA. TIkArtha : :- A pramANe zeSa padomAM paNa nikSepAdi kahevA yogya che. A rIte sUtramAM prAyaH karIne vaMdana karanAra ziSyanI vidhi jaNAvI. (paccIsa AvazyakomAM cAra zIrSanamanamAM gurunA be zIrSanamana AvelA hovAthI prAyaH zabda jaNAvela che.) tathA niryuktikAre paNa te ja vidhi Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanasaMbaMdhI gurunI vidhi (ni.-1225-26) * 187 adhunA vandyagatavidhipratipAdanAyAha niyuktikAra : chaMdeNa'NujANAmi tahatti tujhaMpa vaI evaM / ahamavi khAmemi tume vayaNAI vaMdaNahissa // 1225 // vyAkhyA-chandasA anujAnAmi tatheti yuSmAkamapi vartate evamahamapi kSamayAmi tvAM vacanAni 'vandanArhasya' vandanayogyasya, viSayavibhAgastu padArthanirUpaNAyAM nidarzita eveti 5 thArtha:||622|| tevi paDicchiyavvaM gAravarahieNa suddhahiyaeNa / kiikammakAragassA saMvegaM saMjaNaMteNaM // 1226 // vyAkhyA--'tena' vandanArheNa evaM pratyeSTavyam, apizabdasyaivaMkArArthatvAdRddhyAdigAravarahitena, 'zuddhayena' SAvipramuna, 'kRti maMjArava' vandranatuM: saMvenuM nanayatA, saMveza:- 10 zarIrAdipRthagbhAvo mokSautsukyaM veti gAthArthaH // 1226 // itthaM sUtrasparzaniryuktyA vyAkhyAtaM sUtram, uktaH padArthaH padavigrahazceti, sAmprataM cAlanA, kahe che jaNAvI che. II12240 avataraNikA :- have vaMdanIya evA guru saMbaMdhI vidhinuM pratipAdana karavA mATe niryuktikAra gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- (ziSyanA prazno sAme guru je javAba Ape te jaNAve che.) chandena'= abhiprAyavaDe, huM anujJA ApuM chuM, tatti, tamArI-ziSyonI paNa yAtrA A pramANe=sukharUpe varte che ?, huM paNa tane khamAvuM chuM, A pramANe vaMdanIyagurunA vacano jANavA. A vacano kayA kayA sthAne bole te vibhAga padArthanA nirUpaNamAM jaNAvI dIdho ja che. 1225 // 15 20 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- mULamAM 'pi' zabdano 'vaM' artha karavo. tethI vaMdanIya gurue A pramANe (=gA. 1225mAM kahyA pramANe) ziSyanuM vaMdana svIkAravuM joIe. (arthAt ziSya jyAre vaMdana karavA Ave tyAre jo koI vyastatA na hoya tyAre gurue paNa upara pramANenA javAbo ApIne ziSyanA vaMdanane svIkAravuM joIe. te kaI rIte ? te kahe che --) Rddhi vigere gAravathI rahita, 25 kaSAyathI rahita, vaMdana karanAra ziSyane saMvega utpanna karatAM gurue (arthAt gurue paNa Rddhi vigere gArava ane kaSAyathI rahita banIne ziSyane saMvegabhAva utpanna karavA dvArA ziSyanuM vaMdana svIkAravuM joIe.) saMvega eTale zarIrAdithI AtmAnuM bhedajJAna athavA mokSanI utkaMThA. // 1226 // avataraNikA :- A pramANe sUtrasparzikaniryuktivaDe sUtra vyAkhyAna karAyuM ane sAthe 30 padArtha tathA (te-te sthAne) padavigraharUpa be dvAro pUrA karyAM. have cAlanA=praznano avasara che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) tathA cAha AvattAisu jugavaM iha bhaNio kAyavAyavAvAro / duNhegayA va kiriyA jao nisiddhA au ajutto // 1227 // . vyAkhyA-ihA''vartAdiSu, AdizabdAdAvazyikyAdiparigrahaH, 'yugapad' ekadA 'bhaNitaH' 5 uktaH kAyavAgvyApAraH, tathA ca satyekadA kriyAdvayaprasaGgaH, dvayorekadA ca kriyA yato niSiddhA'nyatra upayogadvayAbhAvAd, ato'yuktaH sa vyApAra iti, tatazca sUtraM paThitvA kAyavyApAraH kArya iti, ucyate bhinnavisayaM nisiddhaM kiriyAdugamegayA Na egaMmi / jogatigassa vi bhaMgiya sutte kiriyA jao bhaNiyA // 1228 // vyAkhyA-iha vilakSaNavastuviSayaM kriyAdvayaM niSiddham ekadA yathotprekSate sUtrArthaM nayAMdigocaramaTati ca, tatrotprekSAyAM yadopayukto na tadA'Tane yadA cATane na tadotprekSAyAmiti, kAlasya sUkSmatvAd, avilakSaNaviSayA tu yogatrayakriyA'pyaviruddhA, yathoktam-bhaMgiyasuyaM te ja kahe che ka gAthArtha :- AvartAdimAM kAyA ane vANI baMne vyApAra eka sAthe kahyo, te ayukta che 15 kAraNa ke eka sAthe baMnenI=kAyA-vANInI kriyAno niSedha (AgamamAM) karela che. TIkArtha :- ahIM AvartAdimAM, AdizabdathI AvazyakI vi. jANavA. A AvartAdimAM kAyA ane vANIno vyApAra (hAthavaDe rajoharaNa ane kapALa sparzavA te kAyavyApAra ane raho vAya.. vigere sUtra bolavuM te vANIvyApAra) eka sAthe tame kahyo. A rIte to eka samaye be kriyA mAnavAno prasaMga Ave. je yogya nathI kAraNa ke eka sAthe be upayogano abhAva hovAthI 20 anya graMthomAM kAyA ane vANI baMnenI kriyAno eka samaye niSedha karela che. tethI baMneno eka sAthe vyApAra yuktiyukta nathI. ane mATe prathama sUtra bolIne pachIthI kAyavyApAra karavo joIe. //1227ii (A rIte 'baMneno vyApAra eka sAthe kema kahyo ?' e pramANeno prazna cAlanA kahevAya che.) have tenuM samAdhAna kahevAya che ke gAthArtha :- judA judA viSayavALI be kriyAono eka samaye niSedha karela che, paraMtu eka 25 viSayavALI be kriyAno niSedha nathI, kAraNa ke bhAMgAvALA sUtromAM traNe yoganI kriyA kahelI che. TIkArtha :- ahIM judI judI vastuviSayaka be kriyA eka samaye niSedhAyelI che. jema ke nayAdiviSayaka sUtrArthanuM ciMtana kare ane phare. temAM jyAre ciMtanamAM upayoga hoya tyAre cAlavAmAM upayoga na hoya ane jayAre cAlavAmAM upayoga hoya tyAre ciMtanamAM upayoga hoya nahIM, kAraNa ke kAla sUkSma che. (Ama ciMtana ane gamana baMne kriyAnA viSayo judA hovAthI eka 30 samaye AvA prakAranI be kriyA karavAno zAstramAM niSedha che.) eka ja vastuviSayaka evI mana vacana-kAyArUpa yogatrayanI kriyA eka samaye hovAmAM koI virodha nathI, kAraNa ke kahyuM che - 41. bhaGgikazrutaM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanasaMbaMdhI praznottarI (ni.-1229-31) 4 189 guNato, vai tivihe'vi jogaMmI'tyAdi, gataM pratyavasthAnaM / sIso paDhamapavese vaMdiumAvassiAe paDikkamiDaM / bitiyapavesaMmi puNo vaMdai kiM ? cAlaNA ahavA // 1229 // jaha dUo rAyANaM NamiuM kajjaM niveiuM pacchA / * vIsajjiovi vaMdiya gacchai emeva sAhUvi // 1230 // vyAkhyA-idaM pratyavasthAnaM // 1229-1230 // uktamAnuSaGgikaM, sAmprataM kRtikarmavidhisaMsevanAphalaM samAptAvupadarzayannAha eyaM kiikammavihiM juMjaMtA caraNakaraNamuvauttA / sAhU khavaMti kammaM aNegabhavasaMciyamaNaMtaM // 1231 // vyAkhyA-'evam' anantaradarzitaM 'kRtikarmavidhi' vandanavidhiM yuJjAnAzcaraNakaraNopayuktA: 10 bhAMgAvALA sUtrane bhaNato ziSya traNe yogamAM varte che. (arthAt bhAMgAonuM jemAM nirUpaNa hoya tevA sUtra-arthanuM parAvartana karato ziSya manathI te bhAMgAo gaNe, vANIthI parAvartana kare ane kAyAthI hAthanI AMgaLIonA veDhAdvArA gaNato jAya. Ama te traNe yoganI kriyA eka sAthe karato hoya che, kAraNa ke te traNe kriyA bhAMgAsaMbaMdhI ja eTale ke eka vastuviSayaka ja hoya che.) A pramANe pratyavasthAna=javAba pUrNa thayo. ||1228 (have bIjA prakAre cAlanA-pratyavasthAna 15. batAve che ) gAthArtha:- athavA ziSya pote prathamavAramAM pravezamAM vaMdana karIne AvasahI kahevA dvArA avagrahathI bahAra nIkaLIne bIjI vAranA pravezamAM zA mATe vaMdana kare che ? (arthAtu eka vAra to vaMdana karI lIdhA pachI bIjI vAra vaMdana zA mATe karavAnI jarUra che ?) A cAlanA che. 'gAthArtha - jema dUta rAjAne namaskAra karIne kAryanuM nivedana kare che. ane pachI javAnI 20 rajA apAyelo paNa te dUta jatA pahelAM (bahumAnAdinA kAraNe) vaMdana karIne jAya che. e ja pramANe sAdhu paNa bIjI vAra vaMdana kare che. - TIkArtha :- A (gA.1230 mAM Apela) pratyavasthAna thayuM. A sAthe AnuSaMgika vAto kahI. II1229-1230II have vaMdanavidhine sevavAthI prApta thatAM phalane A adhyayananI samApti samaye jaNAvatAM kahe che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- upara kahyA pramANe vaMdanavidhine karatA caraNa-karaNamAM upayukta sAdhuo ghaNA 42. guNayan varttate trividhe'pi yoge| 43. ziSyaH prathamapraveze vanditumAvazyikyA pratikramya / dvitIyapraveze punarvandate kiM cAlanA'thavA // 1 // yathA dUto rAjAnaM natvA kAryaM nivedya pazcAt / visRSTo'pi vanditvA gacchati evameva sAdhavo'pi // 2 // 25 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 190 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) sAdhavaH kSapayanti karma 'anekabhavasaJcitaM' prabhUtabhavopAttamityarthaH kiyad ? - anantamiti gAthArtha: 562rUA 25 ukto'nugamaH, nayAH sAmAyikaniryuktAviva draSTavyAH // ityAcArya zrIharibhadrakRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM vandanAdhyayanaM samAptamiti / vyAkhyAtaM vandanAdhyayanam adhunA pratikramaNAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - anantarAdhyayane'rhadupadiSTasAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipattiH kAryeti pratipAditam, 10 iha punastadakaraNatAdinaivaM skhalitasyaiva nindA pratipAdyate, yadvA vandanAdhyayane kRtikarmarUpAyAH sAdhubhaktestattvataH karmakSaya uktaH, yathoktam -' viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujaNassa / titthayarANa ya ANA suadhammA''rAhaNA'kiriyA ||1|| ' pratikramaNAdhyayane tu mithyAtvAdipratikramaNadvAreNa karmanidAnaniSedhaH pratipAdyate, vakSyati ca- "micchattapaDikkamaNaM taheva assaMja paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // 1 // " athavA sAmAyike 15. bhavomAM bhegA karAyelA karmone khapAve che. keTalA karmone ? anaMta evA karmone khapAve che. // 1231 // 30 " kRtvA vandanavivRtiM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / sAdhujanavandanamalaM sattvA mokSAya sevantu // 1 // " atha pratikramaNAkhyaM caturthamadhyayanam anugama kahevAyo. nayo sAmAyikaniryuktimAM kahyA pramANe jANavA: A pramANe AcAryazrI haribhadrakRta ziSyahitAnAmanI AvazyakasUtranI TIkAmAM vaMdanAdhyayana pUrNa thayuM. "vaMdanAdhyayananA vivecanane karIne mArAvaDe je kuzala prApta karAyuM che. tenAthI jIvo mokSamATe sAdhujanavaMdanane khUba 20 sArI rIte seve. (arthAt mokSa mATe sAdhusamUhane vidhipUrvaka vaMdana karavAmAM udyamI bane.) || vaMdanAdhyayana samApta thayuM. II * pratikramaNAdhyayana vaMdanAdhyayana vyAkhyAna karAyuM. have pratikramaNAdhyayana AraMbhAya che. teno saMbaMdha A pramANe + vaMdanAdhyayanamAM arihaMtoe batAvela evA sAmAyikaguNavALAne ja vaMdanarUpa bhakti karavA yogya che e vAta jaNAvI. have A adhyayanamAM AvA guNavALA jIvane vaMdana na karavA vigere dvArA skhalanAne=aparAdhane pAmelA jIvanI niMdAnuM pratipAdana karAya che. athavA vaMdanAdhyayanamAM vaMdanarUpa sAdhubhaktithI karmakSaya kahyo. te A pramANe vinayopacAra, mAnano nAza, gurujananI pUjA, tIrthaMkaranI AjJA, zrutadharmanI ArAdhanA ane akriyA (1216) (ahIM karmakSayadvArA paraMparAe mokSanI prApti thAya che. tethI vaMdanarUpa bhaktithI karmakSaya kahyo.) jyAre pratikramaNAdhyayanamAM mithyAtvAdinA pratikramaNadvArA karmanA kAraNono niSedha pratipAdana karAya che. e vAta AgaLa kaheze ke "mithyAtvanuM pratikramaNa, asaMyamanuM pratikramaNa, kaSAyo 44. mithyAtvapratikramaNaM tathaivAsaMyame'pi pratikramaNam / kaSAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cAprazastAnAm // 1 // = Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pratikramaNa' zabdanI vyAkhyA * 191 cAritramupavarNitaM, caturviMzatistave tvarhatAM guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA, evamidaM tritaya - muktam, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA gurornivedanIyaM tacca vandanapUrvamityato 'nantarAdhyayane tannirUpitam, iha tu nivedya bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamityetat pratipAdyate, itthamanenAnekarUpeNa sambandhenA''yAtasyAsya pratikramaNAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni tatra ca nAmaniSpanne nikSepe pratikramaNAdhyayanamiti, tatra pratikramaNaM nirUpyate - 'prati' ityayamupasargaH pratIpAdyarthe vartate, kramu pAdavikSepe' asya lyuDantasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti bhavati etaduktaM bhavati - zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti, uktaM -- 'svasthAnAd yatparasthAnaM, pramAdasya vazAdgataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // 1 // kSAyopazamikAdbhAvAdaudayikasya vazaM gataH / tatrApi = sa TvArtha:, pratibhAmAmRta: ghara'' 64 5 10 ane aprazasta yogonuM pratikramaNa karavA yogya che. (1251)" athavA sAmAyikAdhyayanamAM cAritranuM varNana karyuM. caturviMzatistavamAM arhatonI guNastuti karI, ane te guNastuti darzana- 15 jJAnarUpa che. A pramANe darzana-jJAna ane cAritra e traNanI vAta karI. A trikasaMbaMdhI je kaMI viparIta sevana thayuM che te aihika ane AmuSmika apAyane choDI devAnI icchAvALA (eTale ke te apAyone nahIM pAmavAnI icchAvALA) sAdhue gurune kahevuM joIe. ane gurune A viparIta sevananuM kathana vaMdanapUrvaka karavAnuM hovAthI hamaNAM kahI gayA te adhyayanamAM vaMdananuM nirUpaNa karyuM. 20 A adhyayanamAM potAnA viparIta sevananuM kathana gurune karIne pharI zubhasthAnomAM pAchA pharavA yogya.che e vAtanuM pratipAdana karAya che. A rIte aneka prakAranA saMbaMdhovaDe AvelA A pratikramaNAdhyayananA cAra anuyogadvAro savistAra kahevA yogya che. temAM nAmaniSpannanikSepamAM 'pratikramaNAdhyayana' e pramANenuM nAma jANavuM. temAM prathama pratikramaNanuM nirUpaNa karAya che. 'prati' upasarga UlaTuM vigere arthamAM varte che. lyuDanta evA Rk dhAtunuM maLa thAya che. pratIpa=UlaTuM 25 athavA pratikULa evuM je kramaNa te pratikramaNa, arthAt zubhayogomAMthI azubha evA bIjA yogomAM gayelAnuM zubha evA yogomAM ja je pAchA pharavuM te pratikramaNa kahevAya che. "pramAdanA vazathI svasthAnathI=zubhayogamAMthI je parasthAnamAM=azubhayogamAM gayelo che. (te jIvanuM) te ja svasthAnamAM pharI pAchuM AvavuM te pratikramaNa kahevAya che. // 1 // kSAyopazamikabhAvamAMthI audiyakabhAvanA vazane je pAmelo che. (tenuM je kSAyopamikabhAvamAM 30 pharIthI gamana thAya che) te gamanamAM paNa te ja artha (=pratikramaNazabdano artha) smaraNa karAyelo che, kAraNa ke te gamanamAM paNa pratikULagamana thAya che (arthAt pharIthI kSAyopazamakabhAvamAM je kahyuM che Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 25 192 30 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) prati prati kramaNaM vA pratikramaNaM, zubhayogeSu prati prati vartanamityarthaH uktaM ca" prati prati vartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryattadvA jJeyaM pratikramaNam // 1 // " iha ca yathA karaNAt karmakartrIH siddhiH, tadvyatirekeNa karaNatvAnupapatteH evaM pratikramaNAdapi pratikrAmakapratikrAntavyasiddhirityatastritayamapyabhidhitsurAha niyuktikAra :paDikamaNaM paDikamao paDikamiyavvaM ca ANupuvvIe / tI paccuppanne aNAgae ceva kAlaMmi // 1232 // athavA vAraMvAra vartavuM arthAt zubhayogomAM je vAraMvAra vartavuM te pratikramaNa kahevAya che. 15 arthAt pUrve je vyAkhyA karI ke azubhamAMthI zubhamAM AvavuM te pratikramaNa. e ja rIte zubhamAM ne zubhamAM ja je vAraMvAra rahevuM te paNa pratikramaNa kahevAya che.) kahyuM che - athavA mokSadAyaka evA zubha yogomAM zalya vinAnA (=prazaMsA, yaza, kIrti vigere zalya-vinAnA) yatinuM je vAraMvA2 rahevuM te pratikramaNa jANavuM. // 1 // ' jema karaNathI karma ane kartAnI siddhi thAya che, kAraNa ke karma-kartA vinA karaNapaNuM ja 20 ghaTatuM nathI. e ja pramANe pratikramaNathI paNa pratikramaNa karanAra ane pratikramaNa karavA yogya vastunI siddhi thAya che. AthI pratikramaNa-pratikrAmaka ane pratikrAntavya A traNene kahevAnI icchAvALA niryuktikAra kahe che hra gAthArtha :- kramazaH pratikramaNa, pratikrAmaka ane pratikrAntavya ema traNa vastu jANavI. ane te atIta-vartamAna ane bhaviSya traNe kAlamAM jANavI. vyAkhyA-'pratikramaNaM' nirUpitazabdArthaM, tatra pratikrAmatIti pratikrAmakaH kartA, pratikrAntavyaM A maM--aNumayo lakSaLam, 'AnupUrvAM' paripAcA, 'atIte' matiAne 'pratyutpanne' vartamAne 'anAmate caiva' dhye caiva jANe, pratimAji yomiti vAvazeSa: / mA--pratimAmtiitvissyN, yata uktam- ' atItaM paDikkamAmi paDuppannaM saMvaremi aNAgayaM paccakkhAmi ti gamana thAya che. temAM paNa A gamana pratikULagamanarUpa hovAthI tene paNa pratikramaNa kahevAya 9.) 11211" TIkArtha :- zabdArtha jeno jaNAvela che te pratikramaNa eka, je pratikramaNa kare che te pratikrAmaka eTale ke kartA bIjo, ane azubhayogarUpa karma te trIjuM pratikrAntavya ema kramaza (traNa vastuo jANavI.) bhUta, vartamAna ane bhaviSya A traNe kAlamAM pratikramaNAdi traNe joDavA. (arthAt bhUtakALaviSayaka pratikramaNAdi, vartamAnaviSayaka pratikramaNAdi ane bhaviSyakAlaviSayaka pratikramaNAdi.) zaMkA :- pratikramaNa e to bhUtakAlanuM ja hoya kAraNa ke kahyuM che "bhUtakAlasaMbaMdhI 45. atItaM pratikramAmi pratyutpannaM saMvRNomi anAgataM pratyAkhyAmi. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa karanAranuM svarUpa (ni.-1233) tatkathamiha kAlatraye yojyate iti ?, ucyate, pratikramaNazabdo hyatrAzubhayoganivRttimAtrArthaH sAmAnyazabdaH parigRhyate, tathA ca satyatItaviSayaM pratikramaNaM nindAdvAreNAzubhayoganivRttireveti, pratyutpannaviSayamapi saMvaraNadvAreNAzubhayoganivRttireva, anAgataviSayamapi pratyAkhyAnadvAreNAzubhayoganivRttireveti na doSa iti gAthAkSarArthaH // 1232 / / sAmprataM pratikrAmakasvarUpapratipAdayannAha vo u paDikkamao asuhANaM pAvakammajogANaM / jhANapasatthA jogA je te Na paDikkame sAhU // 1233 // * 193 5 vyAkhyA- 'jIvaH' prAgnirUpitazabdArthaH, tatra pratikrAmatIti pratikrAmakaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, na sarva eva jIvaH pratikrAmakaH, kiM tarhi ? - samyagdRSTirupayuktaH, keSAM pratikrAmaka: ? - azubhAnAM pApakarmayogAnAm' asuMdarANAM pApakarmavyApArANAmityarthaH, Aha- 10 pApakarmayogA azubhA eva bhavantIti vizeSaNAnarthakyaM, na, svarUpAnvAkhyAnaparatvAdasya, prazasta aparAdhonuM pratikramaNa karuM chuM, vartamAnasaMbaMdhI aparAdhone rokuM chuM ane bhaviSyasaMbaMdhI aparAdhonuM paccakkhANa karuM chuM." (Ama ahIM atItanuM pratikramaNa kahyuM che.) to tame zA mATe traNa kAlasaMbaMdhI aparAdhonuM pratikramaNa kaho cho ? samAdhAna :- ahIM pratikramaNazabda tarIke azubhayogomAMthI nivRttimAtra arthavALo sAmAnyazabda grahaNa karavAno che. (arthAt pratikramaNazabdano "azubhayogomAMthI nivRtti" ATalo ja artha samajavo. paraMtu azubhayogonuM sevana thaI gayuM ane temAMthI pAchA pharavuM e artha ahIM samajavo nahIM.) tethI niMdadvArA azubhayogothI nivRtti e ja atItaviSayaka pratikramaNa jANavuM. e ja pramANe saMvaradvArA azubhayogothI nivRtti e ja vartamAnaviSayaka pratikramaNa jANavuM. ane bhaviSyasaMbaMdhI pratikramaNa paNa pratyAkhyAnadvArA azubhayogothI nivRttirUpa ja che. Ama traNe 20 kAla sAthe joDavA chatAM koI doSa nathI. 1232 avataraNikA :- have pratikramaNanA kartAnuM svarUpa jaNAvatA kahe che gAthArtha :- jIva pratikrAmaka tarIke jANAvo, ke je azubha pApakarmanA vyApAronuM pratikramaNa kare che. paraMtu je dhyAna ane prazasta evA vacana-kAyAnA yogo che tenuM sAdhu pratikramaNa karato nathI. - 15 25 TIkArtha :- zabdArtha jeno jaNAvela che tevo jIva pratikrAmaka jANavo. je pratikramaNa kare te pratikrAmaka. 'tu' zabda vizeSa arthane jaNAvanAra che. te vizeSa artha e che ke badhA ja jIva pratikrAmaka nathI. to koNa che ? - upayukta evo sayyadRSTi jIva ja pratikrAmaka jANavo. te kono pratikrAmaka che ? azubha evA pApakarmanA vyApArono pratikrAmaka che. zaMkA :- pApakarmanA vyApAro azubha ja hoya che. tethI 'azubha' e pramANenuM vizeSaNa 30 nirarthaka che. samAdhAna :- nA nirarthaka nathI, kAraNa ke te vizeSaNa pApakarmonuM svarUpa jaNAve che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 194 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) ca tau yogau ca prazastayogau, dhyAnaM ca prazastayogau ca dhyAnaprazastayogA ye tAnadhikRtya 'na pratikrameta' na pratIpaM varteta sAdhuH, api tu tAn seveta, manoyogaprAdhAnyakhyApanArthaM pRthag dhyAnagrahaNaM, prazastayogopAdAnAcca dhyAnamapi dharmazuklabhedaM prazastamavagantavyam, Aha- 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamullaGghya kimiti pratikramaNamanabhidhAya pratikrAmaka uktaH ?, tathA''dyagAthAgatamAnupUrvIgrahaNaM cAtiricyata iti ucyate, pratikrAmakasyAlpavaktavyatvAt kartradhInatvAcca kriyAyA ityadoSaH, itthamevopanyAsaH kasmAnna kRta iti cet pratikramaNAdhyayananAmaniSpannanikSepapradhAnatvAttasyetyalaM vistareNeti gAthArthaH // 1233 // uktaH pratikrAmakaH, sAmprataM pratikramaNasyAvasaraH, tacchabdArthaparyAyairvyAcikhyAsuridamAhapaDikamaNaM paDiyaraNA pariharaNA vAraNA niyattI ya / niMdA garihA sohI paDikamaNaM aTThahA hoI // 1234 // vyAvyA--'pratimAM' tattvato nirUpitameva, adhunA mevato nirUpyate // 24 // tatyunarnaamaadibhedtH SoDhA bhavati, tathA cA''ha (arthAt te svarUpadarzaka vizeSaNa che.) prazasta evA vacana-kAyAnA yogo te prazastayogo. dhyAna ane prazastayogo je che tene AzrayIne sAdhu pratikULa vartatA nathI, paraMtu te dhyAnAdine seve che. 15 manoyoganuM prAdhAnya jaNAvavA dhyAna juduM grahaNa karyuM che. ane prazastayogo grahaNa karelA hovAthI dhyAna paNa dharma-zuklabhedovALuM prazasta ja jANavuM. zaMkA :- 'yayoddeza nirdeza:' nyAyathI pratikramaNAdi je kramathI batAvyA che te kramathI ja tenuM varNana karavAne badale pratikramaNane choDIne pratikrAmaka sau prathama zA mATe kahyo ? (ane jo kramazaH nirUpaNa na karavAnuM hoya to) gA. 1232mAM 2hela AnupUrvIzabda vadhArAno 20 gaNavo paDe. samAdhAna :- pratikrAmakanI vaktavyatA alpa che ane kriyA kartAne 'AdhIna hovAthI prathama pratikrAmaka kahyo tethI emAM koI doSa nathI. zaMkA :- jo alpa vaktavyatA hatI to pahelAM e pramANe ja krama kema na kahyo ? samAdhAna :- pratikramaNAdhyayananA nAmaniSpannanikSepamAM pratikramaNa pradhAna hovAthI prathama 25 pratikrAmaka jaNAvavAne badale pratikramaNa jaNAvyuM che. vadhu vistArathI saryuM. 1233 // avataraNikA :- pratikrAmaka kahyo. have pratikramaNano avasara che. pratikramaNazabdanA judA judA arthapayAryovaDe (=judA judA artho dvArA pratikramaNane kahevAnI icchAvALA niryuktikAra kahe che gAthArtha :- pratikramaNa, praticaraNA, pariharaNA, vAraNa, nivRtti, niMdA, gaha, ane zuddhi 30 e pramANe pratikramaNa ATha prakAre che. TIkArtha :- svarUpathI pratikramaNa nirUpaNa karI dIdhuM che. have bhedathI jaNAvAya che. te vaLI nAmAdibhedathI cha prakAre che. 1234 // te ja kahe che Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNanA nikSepA (ni.-1235) * 195 NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso paDikamaNassA Nikkhevo chavviho hoi // 1235 // vyAkhyA-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyapratikramaNamanupayuktasamyagdRSTelabdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya pustakAdinyastaM vA, kSetrapratikramaNaM yasmin kSetre vyAvaya'te kriyate vA yato vA pratikramyate khilAderiti, kAlapratikramaNaM dvadhA-dhruvaM adhruvaM ca, tatra dhruvaM 5 bharatairAvateSU prathama-caramatIrthakaratIrtheSvaparAdho bhavatu vA mA vA dhruvamubhayakAlaM pratikramyate, vimadhyamatIrthakaratIrtheSu tvadhruvaM-kAraNajAte pratikramaNamiti, bhAvapratikramaNaM dvidhA-prazastamaprazastaM ca, prazastaM mithyAtvAdeH, aprazastaM samyaktvAderiti, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeriti, prazastenAtrAdhikAraH // 1235 // ___ praticaraNA vyAkhyAyate-'cara gatibhakSaNayoH' ityasya pratipUrvasya lyuDantasya praticaraNeti 10 bhavati, prati prati teSu teSvartheSu caraNaM-gamanaM tena tenA''sevanAprakAreNeti praticaraNA, sA ca SaDvidhA, tathA cAha gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva A pramANe pratikramaNanA cha prakAre nikSepo thAya che. " - TIkArtha :- temAM nAma-sthApanA spaSTa ja che. anupayukta evA samyagdaSTi jIvanuM athavA 15 labdhi vigere mATe upayukta evAnuM athavA nihnavanuM je pratikramaNa te dravyapratikramaNa athavA pustakAdimAM rahela (pratikramaNanA sUtro e bhAvapratikramaNanuM kAraNa banatA hovAthI) dravyapratikramaNa jANavA. je kSetramAM pratikramaNa varNavAtuM hoya ke karAtuM hoya te kSetrapratikramaNa jANavuM. athavA nizAnI mATe jyAM khIlo khoDelo hoya, tyAM sudhI jaIne pAchuM avAya te kSetrapratikramaNa. kAlapratikramaNa dhruva ane adbhava ema be prakAre che. temAM bharata-airAvatakSetramAM prathama- 20 caramatIrthakaranA tIrthamAM aparAdha thAya ke na thAya, je ubhayakAla pratikramaNa karAya che, te dhruva kAlapratikramaNa jANavuM. vacalA tIrthakaranA tIrthomAM kAraNa Ave tyAre pratikramaNa karavAnuM hovAthI adhruva kAlapratikramaNa che. bhAvapratikramaNa prazasta-aprazasta ema be prakAre che. temAM mithyAtvAdinuM je pratikramaNa te prazasta ane samyaktvAdinuM pratikramaNa te aprazastapratikramaNa jANavuM. athavA sAmAnyathI upayukta evA samyagdaSTijIvanuM bhAvapratikramaNa jANavuM. ahIM prazastavaDe adhikAra 25 che. 1/123pa. avataraNikA :- have praticaraNA vyAkhyAna karAya che - carU dhAtu gati-bhakSaNa arthamAM vaparAya che. prati upasarga pUrvaka, lyuDanta evA ca dhAtunuM praticaraNA rUpa thAya che. vAraMvAra te-te arthomAM te te AsevananA prakArovaDe je vartavuM, (arthAta je arthane je rIte sevavAnuM AgamamAM kahyuM che te arthane te rIte vAraMvAra sevavuM,) te praticaraNA kahevAya che ane te che 30 prakAre che. te ja kahe che ; Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-) NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso paDiyaraNAe Nikkhevo chavviho hoi // 1236 // vyAkhyA-tatra nAmasthApane gatArthe , dravyapraticaraNA anupayuktasya samyagdRSTasteSu teSvartheSvAcaraNIyeSu caraNaM-gamanaM tena tena prakAreNa labdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya 5 sacittAdidravyasya veti, kSetrapraticaraNA yatra praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kSetrasya vA praticaraNA, yathA zAligopikAdyAH zAlikSetrAdIni praticaranti, kAlapraticaraNA yasmin kAle praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kAlasya vA praticaraNA, yathA sAdhavaH prAdoSikaM vA prAbhAtikaM vA kAlaM praticaranti, bhAvapraticaraNA dvedhA-prazastA'prazastA ca, aprazastA mithyAtvAjJAnAviratipraticaraNA, prazastA samyagdarzanajJAnacAritrapraticaraNA, athavaughata evopayuktasya 10 samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyA yataH zubhayogeSu pratIpaM kramaNaM pravartanaM pratikramaNamuktaM, praticaraNA'pyevambhUtaiva vastuta iti gAthArthaH // 1236 // idAnIM pariharaNA, 'hRJ haraNe' asya paripUrvasyaiva lyuDantasyaiva pariharaNaM pariharaNA, sarvaprakArairvarjanetyarthaH, sA ca aSTavidhA, tathA cAha gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla tathA bhAva A pramANe praticaraNAnA cha prakAre 15 nikSepa thAya che. (TIkArtha :- nAma-sthApanA spaSTa ja che. dravyapraticaraNA - anupayukta evA samyagdaSTinuM, athavA labdhi vigere meLavavA upayuktanuM athavA nilavanuM te-te AcaraNIya evA arthomAM tete prakAre vAraMvAra je AcaraNa athavA sacittAdhidravyanuM je praticaraNa te dravyapraticaraNA jANavI. je kSetramAM praticaraNAnuM vyAkhyAna karAya athavA kSetranI praticAraNA karAya te kSetrapraticaraNA. 20 jema ke zAligopikA (jaMtuvizeSa) zAlikSetrAdine care che. , je kAlamAM praticaraNAnuM vyAkhyAna karAya che ke kAlanI praticaraNA karAya che te kAlapraticaraNA. jema ke sAdhuo sAMje prAdoSikakAlanuM ke savAre prabhAtikakAlanuM praticaraNa= pratikramaNa kare che. bhAvapraticaraNA prazasta ane aprazasta ema be prakAre che. temAM mithyAtva, ajJAna, aviratinuM je vAraMvAra sevana te aprazasta bhAvapraticaraNA ane samyagdarzana-jJAna25 cAritranI praticaraNA te prazasta bhAvapraticaraNA. athavA sAmAnyathI ja upayukta samyagdaSTi jIvanI praticaraNA bhAvapraticaraNo jANavI. eno ja ahIM adhikAra che. A praticaraNA e pratikramaNano eka paryAya ja jANavo, kAraNa ke zubhayogomAM je pAchuM pharavuM te pratikramaNa che ane e ja rIte vastutaH praticaraNA paNa evA prakAranI ja che. ||1236ll avataraNikA:- have pariharaNA kahe che. haraNa karavAnA arthamAM "du dhAtu vaparAya che. para 30 upasarga pUrvakanA lyuDanta "huM dhAtathI pariharaNA zabda banyo che. choDavuM te pariharaNA arthAta sarvaprakArovaDe choDavuM. te pariharaNA ATha prakAranI che. te ja kahe che ke Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha prakAranI pariharaNA (ni.-1237) 197 NAmaM ThavaNA davie pariraya parihAra vajjaNAe ya / aNugaha bhAve ya tahA avihA hoi pariharaNA // 1237 // vyAkhyA-nAmasthApane gatArthe, dravyapariharaNA heyaM viSayamadhikRtya anupayuktasya samyagdRSTelabdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya kaNTakAdipariharaNA veti, parirayapariharaNA girisaritpariharaNA, parihArapariharaNA laukikalokottarabhedabhinnA, laukikI mAtrAdipariharaNA, 5 lokottarA pArzvasthAdipariharaNA, varjanApariharaNA'pi laukikalokottarabhedaiva, laukikA itvarA yAvatkathikA ca, itvarA prasUtasUtakAdipariharaNA, yAvatkathikA DombAdipariharaNA, lokottarA punaritvarA zayyAtarapiNDAdipariharaNA, yAvatkathikA tu rAjapiNDAdipariharaNA, anugrahapariharaNA akkhoDabhaMgapariharaNA, bhAvapariharaNA prazastA aprazastA ca, aprazastA jJAnAdipariharaNA, prazastA krodhAdipariharaNA, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA 10 gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, pariraya, parihAra, varjanA, anugraha ane bhAva A pramANe pariharaNA ATha prakAranI che. TIkArya :- nAma-sthApanA spaSTa ja che. dravyapariharaNo - heya evA viSayane AzrayIne anupayukta samyagdaSTinI athavA labdhi vigere mATe upayukta evAnI athavA nitavanI je pariharaNA te dravyapariharaNA. athavA kAMTA vigerenI je pariharaNA te dravyapariharaNA. 15 parirayapariharaNA - parvata ke nadIne oLaMgyA vinA pharIne javAvaDe je parvata-nadInI pariharaNA te parirayapariharaNA. parihArapariharaNA laukika ane lokottara ema be prakAre che. temAM (agamya hovAthI) mAtA vigereno je tyAga te laukika ane pArthasthAdino je tyAga te lokottarapariharaNA.' varjanApariharaNA paNa laukika ane lokottara bhedathI be prakAre che. laukika te Ivara ane 20 yAvaskathika ema be prakAre. temAM utpanna thayelA bALakAdimATe (sUtakarUpe) dasa divasanuM je varjana (ni. sU. gA. 6293, 20mo udezo.) te Ivara laukikapariharaNA ane Domba=nIca jAti vigerenI je pariharaNA te yAvatruthika jANavI. zayyAtarapiMDa vigereno je tyAga te lokottara ItrapariharaNA ane rAjapiMDa vigereno tyAga te yAvatruthikapariharaNA. ' anugrahapariharaNA - khoDaHkheDAyeluM, akhoDa eTale je haLAdivaDe kheDAyeluM na hoya 25 ane loko jayAM AvIne rahetA na hoya evuM sthAna abboDa kahevAya che. AvA sthAnamAM je loko sau prathama vakhata AvIne AvA sthAnane bhAMge che=haLAdivaDe kheDe che ane tyAM vasavATa kare che. te loko upara anugraha karavAvaDe rAjA teone te jamInasaMbaMdhI karathI mukta kare che. A rIte rAjAnA anugrahathI teone je karathI mukta karavAmAM Ave te anugrahapariharaNA kahevAya che. bhAvapariharaNA prazasta ane aprazasta ema be prakAre che. temAM jJAnAdino je tyAga te aprazasta ane krodhAdino tyAga te prazasta bhAvapariharaNA jANavI. athavA sAmAnyathI (eTale 30 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. 198 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) cAsyAH pratikramaNamapyazubhayogaparihAreNaiveti // 1237 // vAraNedAnI, 'vRJ varaNe' ityasya Nyantasya lyuDi vAraNA bhavati, vAraNaM vAraNA niSedha ityarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cAha __NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso u vAraNAe Nikkhevo chavviho hoi // 1238 // vyAkhyA-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyavAraNA tApasAdInAM halakRSTAdiparibhogavAraNA, anupayuktasya samyagdRSTervA dezanAyAM upayuktasya vA nihnavasyApathyasya vA rogiNa itIyaM codanArUpA, kSetravAraNA tu yatra kSetre vyAvaya'te kriyate vA kSetrasya vA'nAryasyeti, kAlavAraNA yasmin vyAvaya'te kriyate vA kAlasya vA vikAlAdervarSAsu vA vihArasyeti, bhAvavAraNedAnI, 10 sa ra tivithA-prazaHISWzatA, , pratA pramAvivAraVI, pratA saMyamavivAra, 'atha vaughata evopayuktasya samyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA // 1238 // ke prazasta-aprazasta evA koI bheda pADyA vinA) ja upayukta evA samyagdaSTinI je pariharaNA te bhAvapariharaNA jANavI. Ano ja ahIM adhikAra che. pariharaNA e paNa pratikramaNano eka paryAya ja che, kAraNa ke pratikramaNa paNa azubhayogonA parihAravaDe ja thAya che. I/123ii avataraNikA :- have vAraNA kahe che. yanta evA "vR' dhAtune lyuDapratyaya lAgatAM vAraNA rUpa thAya che. vAraNa karavuM te vAraNA eTale ke niSedha. te vAraNA nAmAdi bhedathI cha prakAre che. te ja kahe che che gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva A pramANe vAraNAno cha prakAre nikSepa thAya che. TIkArtha :- temAM nAma-sthApanA spaSTa ja che. tApasAdio halathI kheDAyelI khetImAM thatAM anAdinA paribhogano je niSedha kare te dravyavAraNA. athavA anupayukta samyagdaSTi abhakSmabhakSaNanI je nA pADe te dravyavAraNA. athavA dezanAmAM upayukta evA nitsavano je niSedha te dravyavAraNA athavA rogIne apathyanA tyAganI vaidya je preraNA kare te preraNAtmaka dravyavAraNA jANavI. 25 je kSetramAM vAraNAnuM varNana karAya che athavA bIjAne te kSetramAM na AvavA mATe je) niSedha karAya che athavA anArya kSetrano niSedha te kSetravAraNA. je kAlamAM vAraNAnuM varNana karAya ke kAlano niSedha athavA (svAdhyAyAdi mATe) je vikAsAdikAlano niSedha athavA varSAkAlamAM vihArano niSedha te kAlavAraNA. have bhAvavAraNA kahevAya che. te prazasta-aprazasta ema be prakAre che. temAM pramAdano niSedha te prazasta ane saMyamAdino niSedha te aprazastavAraNA. athavA 30 sAmAnyathI upayukta evA samyagdaSTino je niSedha te bhAvavAraNA. Ano ahIM adhikAra che. vAraNAnI pratikramaNaparyAyatA spaSTa che, kAraNa ke pratikramaNa paNa azubhayogonA niSedharUpa ja che.) 1238. 20 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nivRtti ane niMdAnA nikSepA (ni.-1239-40) * 199 ___nivRttiradhunA, 'vRta vartane' ityasya nipUrvasya ktini nivartanaM nivRttiH, sA ca SoDhA, yata Aha nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso ya niyattIe Nikkhevo chavviho hoi // 1239 // vyAkhyA-nAmasthApane gatArthe, dravyanivRttistApasAdInAM halakRSTAdinivRttirityAdyakhilo 5 bhAvArthaH svabuddhayA vaktavyaH, yAvat prazastabhAvanivRttyehAdhikAraH // 1239 / / nidAna, tatra "vi putyAyAm' guroza hataH' (pA. 3-3-202) rUlya: TA, nindanaM nindA, AtmA'dhyakSamAtmakutsetyarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cAha NAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu nidAe Nikvo chavviho hoi // 1240 // vyAkhyA-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyanindA tApasAdInAm anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyAzobhanadravyasya veti, kSetranindA yatra vyAkhyAyate kriyate vA saMsaktasya veti, kAlanindA yasminnindA vyAkhyAyate kriyate vA durbhikSAdervA kAlasya, bhAvanindA prazaste avataraNikA - have nivRtti kahevAya che. vartavuM arthavALA "vRt dhAtune "ni upasarga ane jIina pratyaya lAgatA nivRtti rUpa thAya che. pAchA pharavuM te nivRtti ane te che prakAre che. 15 kAraNe ke kahyuM che ka : - gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla tathA bhAva A pramANe nivRttinA cha prakAre nipA che. A TIkArya :- nAma-sthApanA spaSTa arthavALA che. halathI kheDAyelI khetImAM thatAM annAdinA paribhogathI tApasAdionI je nivRtti te dravyanivRtti. e ja pramANe kSetranivRtti vigerethI laI 20 saMpUrNa bhAvArtha svabuddhithI jANI levo. chelle prazastabhAvanivRttino ahIM adhikAra jANavo. ||1239 * - avataraNikA :- have niMdA nid dhAtu kutsita arthamAM vaparAya che. A dhAtune roza :' niyamathI "" pratyaya lAgatA ninda zabda banyo. (ahIM anya niyamathI nuM no AgamAM jANavo.) pachI strIliMgamAM A (Tapu) pratyaya lAgIne niMdA zabda banyo. niMdA eTale Atma 25 sAkSIe AtmAne dhikkAravo. te niMdA nAmAdibhedathI cha prakAre che. te ja kahe che ke gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva e pramANe nidAnA cha prakAranA nipA che. TIkArtha :- temAM nAma-sthApanA spaSTArtha che. tApasAdinI ke anupayukta evA samyagdaSTinI ke labdhi vigere mATe upayukta evAnI athavA nitavanI athavA azobhana evA dravyanI je 30 niMdA te dravyaniMdA jANavI. je kSetramAM niMdAnuM nirUpaNa karAya che te athavA saMsakta evA kSetranI je niMdA te kSetraniMdA jANavI. je kAlamAM niMdAnuM vyAkhyAna karAya che te athavA durbhikSAdi Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 % Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) tarabhedA, aprazastA saMyamAdyAcaraNaviSayA, prazastA punarasaMyamAdyAcaraNaviSayeti, 'hA ! duTkayaM hA ! dui kAriyaM duhu aNumayaM hatti / aMto aMto Dajjhai jhusiruvva dumo vaNadaveNaM // 1 // athavaughata evopayuktasamyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA sphuTeti gAthArthaH // 1240 // gaheMdAnI, tatra 'garha kutsAyA'masya 'gurozca hala' ityakAraH TApa, garhaNaM garhA-parasAkSikI __ kutsaiveti bhAvArthaH, sA ca nAmAdibhedataH Sodvaiveti, tathA cAha nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu garihAe nikkhevo chavviho hoi // 1241 // vyAkhyA-nAmasthApane gatArthe, dravyagardA tApasAdInAmeva svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyetyAdibhAvArtho vaktavyaH, yAvatprazastayehAdhikAraH // 1241 // idAnI zuddhiH 'zudha zauce' asya striyAM ktin, zodhanaM zuddhiH, vimalIkaraNamityarthaH, sA ca nAmAdibhedataH Solaiva, tathA caahkAlanI je niMdA te kAlaniMdA. prazasta ane aprazastabhedavALI bhAvaniMdA jANavI. temAM saMyamAdinA AcaraNa saMbaMdhI je niMdA te aprazasta ane asaMyamAdinA AcaraNa saMbaMdhI "hA ! khoTuM karyuM; hA ! khoTuM karAvyuM; hA ! khoTuM anumoghuM e pramANe manamAM ne manamAM dAvAnalathI - baLatA polANavALA vRkSanI jema je baLe che. [1]" tenI AvA prakAranI je niMdA te prazastaniMdA jANavI. athavA sAmAnyathI upayukta samyagdaSTinI je niMdA te bhAvaniMdA jANavI. tenAvaDe ahIM adhikAra che. niMdAnI pratikramaNaparyAyatA spaSTa ja che. 1240 have gaI kahevAya che. temAM " dhAtu kutsita arthamAM vaparAya che. A dhAtune "puroza hataH' niyamathI "" pratyaya lAgI gaI zabda banyo. pachI strIliMgamAM mA(rA)pratyaya lAgIne 20 gaha zabda banyo. gaI eTale parasAkSIe AtmAne dhikkAravo. ane te gaha nAmAdibhedathI cha prakAre che. te ja kahe che ? gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla tathA bhAva A pramANe gahanA cha prakAranA | nikSepo thAya che. TIkArtha :- nAma-sthApanA spaSTa arthavALA che. tApasAdinI ja potAnA guru pAse 25 AlocanAdivaDe je gaha athavA anupayukta samyagdaSTinI ke labdhi vigere mATe upayukta evAnI athavA nikUvanI je gaI te dravyagaha jANavI. kSetraga vigereno bhAvArtha pUrvanI jema tyAM sudhI jANavo ke chelle prazastagavaDe adhikAra che. 1241 avataraNikA :- have zuddhi kahevAya che - "zuddhi karavI arthamAM vaparAtA zudhu dhAtune strIliMgamAM pratyaya lAgatAM zuddhi rUpa thAya che. nirmala karavuM te zuddhi. te nAmAdibhedathI 30 ja prakAre che. te ja kahe che ; 46. hA duSTha kRtaM hA duSTha kAritaM duSThavanumataM heti / antarantardahyate zuSira iva drumo vanadavena // 1 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vigerenA dRSTAnto (ni.-1242-43) * 201 nAmaM ThevaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu suddhIe nikkhevo chavviho hoi // 1242 // vyAkhyA-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyazuddhistApasAdInAM svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTerupayuktasya vA nihnavasya vastrasuvarNAdervA jalakSArAdibhiriti, kSetrazuddhiryatra vyAvarNyate kriyate vA kSetrasya vA kulikAdinA'sthyAdizalyoddharaNamiti, kAlazuddhiryatra vyAvarNyate kriyate vA zaGkvAdibhirvA kAlasya zuddhiH kriyata iti, bhAvazuddhirdvidhA - prazastA prazastA ca, prazastA jJAnAderaprazastA cAzuddhasya sataH krodhAdervaimalyAdhAnaM spaSTatApAdanamityarthaH, athava evopayuktasya samyagdRSTeH prazastA, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA, evaM pratikramaNamaSTadhA bhavatIti gAthArthaH // 1242 // sAmprataM vineyAnugrahAya pratikramaNAdipadAnAM yathAkramaM dRSTAntAn pratipAdayannAhaarddhANe pAsae durddhakAya visabhoyaNatalAe / do kannAo paimAriyA~ ya vatthe ya agae ya // 1243 // vyAkhyA - adhvAnaH prAsAdaH dugdhakAyaH viSabhojanaM taDAgaM dve kanye patimArikA ca vastraM gAthArtha :- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla tathA bhAva A pramANe zuddhinA cha prakAre nikSepA che. TIkArtha :- temAM nAma, sthApanA spaSTArtha che. tApasAdinI potAnA guru pAse AlocanAdi karavAvaDe je zuddhi te dravyazuddhi. athavA anupayukta evA samyadRSTinI ke labdhi vigere mATe upayukta evAnI athavA nihnavanI athavA vasranI jaLathI, suvarNAdinI kSArathI je zuddhi te dravyazuddhi. jyAM zuddhinuM varNana karAya che athavA je kSetramAMthI kodALI vigerevaDe hADakAM vigere zalyonuM uddharaNa karavAmAM Ave che te kSetrazuddhi. avataraNikA :- have ziSyo upara upakAra karavA mATe pratikramaNAdi padonA kramazaH dRSTAntonuM pratipAdana karatA kahe che 5 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- mArga, prasAda, dUdhanA ghaDA mATenI kAvaDa, viSanuM bhojana-taLAva, be kanyA, -- 10 15 je kAlamAM zuddhinuM varNana karAtuM hoya athavA zaMku (lAkaDAMmAMthI banAvela vastuvizeSa ke jenAvaDe chAyA mapAya ane kAla nakkI thAya.) vigerevaDe kAlanI jANakArI meLavIne (azuddhakAlano tyAga karavo) te kAlazuddhi. bhAvazuddhi prazasta-aprazasta ema be prakAre che. temAM jJAnAdinI zuddhi (=bhramAdi jJAnAdine dUra karI samyajJAnAdi meLavavuM) te prazasta jANavI. ane azuddha evA krodhAdine nirmala karavA eTale ke spaSTapaNe krodhAdi karavA te aprazastabhAvazuddhi jANavI. 25 athavA sAmAnyathI upayukta evA samyadRSTinI je zuddhi te prazastabhAvazuddhi jANavI. tenAvaDe ahIM adhikAra che. zuddhinI pratikramaNaparyAyatA spaSTa ja che. A pramANe pratikramaNa ATha prakAre thAya che. 1242mAM 20 30 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 * Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) cAgadazca, tattha paDikkamaNe addhANadiluto-jahA ego rAyA NayarabAhi pAsAyaM kAukAmo sobhaNe diNe suttANi pADiyANi, rakkhagA NiuttA bhaNiyA ya-jai koi ittha pavisijja so mAreyavvo, jai puNa tANi ceva payANi akkamaMto paDiosarai so moyavvo, tao tesiM rakkhagANa vakkhittacittANaM kAlahayA do gAmillayA purisA paviTThA, te NAidUraM gayA rakkhagehiM diTThA, ukkarisiyakhaggehi ya saMlattA-hA dAsA ! kahiM ettha paviTThA ?, tatthego kAkadhaTTho bhaNai-ko ettha dosotti io tao pahAvio, so tehiM tattheva mArio, bitio bhIo tesu ceva paesu Thio bhaNai-sAmi ! ayANaMto ahaM paviTTho, mA meM mAreha, jaM bhaNaha taM karemitti, tehiM bhaNNai-jai aNNao aNakkamaMto tehiM ceva paehiM paDiosarasi patimArikA, vastra ane auSadha. temAM prathama pratikramaNane vize mArganuM daSTAnta kahe che. 10 pratikramaNa upara mArganuM daSTAnta che nagaranI bahAra mahela Ubho karavAnI icchAvALA eka rAjAe zubha divase (te mahelanI jagyAnI Aju bAju) sImA=borDara karAvI. te jagyAnI rakSA mATe rAjAe tyAM rakSakone niyukta karyA ane kahyuM - "A sImAmAM jo koI praveza kare to tene mArI nAkhavo. paraMtu jo te puruSa te ja mArge pAcho phare to tene choDI devo." ekavAra anya kAryamAM rakSako vyasta 15 hovAthI kAlathI haNAyelA (=samaya jene sAtha Apato nathI tevA) gAmaDiyA be puruSo te sImAmAM pravezyA. thoDAka AgaLa vadhyA eTalAmAM rakSakoe teone joyA. myAnamAMthI kheMcelI talavAra sAthe teo tyAM gayA ane pakaDIne kahyuM - "he dAso ! tame be kevI rIte aMdara AvyA ?" be puruSomAMthI atyaMta avinayI evA eke kahyuM - "aMdara AvavAmAM zuM vAMdho che ?" ema kahI 20 Ama-tema bhAgavA lAgyo. tethI rakSakoe tene pakaDIne tyAM ja mArI nAMkhyo. A joIne bIjo puruSa DarI gayo. jyAM hato te ja jagyAe Ubho rahelo te puruSa rakSakone kahe che - "svAmI ! mane khabara nahotI, bhUlathI aMdara praveza karyo che. tethI mane mAratA nahIM. tame je kahezo te karavA huM taiyAra chuM." rakSakoe kahyuM - "je pagale Avyo che te pagalAo sivAya anya kyAMya paga mUkyA 25 47. tatra pratikramaNe'dhvAnadRSTAntaH, yathA eko rAjA nagarAbahiH prAsAdaM kartukAmaH zobhane dine sUtrANi pAtitavAn, rakSakA niyuktA bhaNitAzca-yadi kazcit atra pravizet sa mArayitavyaH, yadi punastAneva pAdAn AkrAmyan pratyavasarpati sa moktavyaH, tatasteSAM rakSakANAM vyAkSiptacittAnAM kAlahatau dvau grAmeyako puruSau praviSTau, tau nAtidUraM gatau rakSakairdRSTau, AkRSTakhaGgaizca saMlaptau-hA dAsau ! kvAtra praviSTau ?, tatraikaH kAkadhRSTo bhaNati-ko'tra doSa iti itastataH pradhAvitaH, sa taistatraiva mAritaH, dvitIyo bhItastayoreva padoH sthito bhaNati-svAmin ! ajAnAno'haM praviSTaH mA mAM mImaraH, yadbhaNatha tatkaromIti, tairbhaNyate-yadyanyato'nAkrAmyan taireva padbhiH pratyavasarpasi 20. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praticaraNA upara prAsAdanuM dRSTAnta (ni.-1243) * 203 tao muccasi, so bhIo pareNa jatteNa tehiM ceva paehiM paDiniyatto, so mukko, ihalor3ayANaM bhogANaM AbhAgIjAo, iyaro cukko, etaM davvapaDikkamaNaM, bhAve divaMtassa uvao-rAyatthANIehiM titthayarehiM pAsAyatthANIo saMjamo rakkhiyavvotti ANattaM, so ya gAmilagatthANIeNa egeNa sAhuNA aikkamio, so rAgaddosarakkhaga'bbhAhao suciraM kAlaM saMsAre jAiyavvamariyavvANi pAvihiti, jo puNa kihavi pamAeNa assaMjamaM gao tao paDiniyatto apuNakkaraNAe paDikkamae so NivvANabhAgI bhavai, paDikkamaNe addhA gato 1 / iyANi paDicaraNAe pAsAeNa diTThato bhaNNai - egammi Nayare dhaNasamiddho vANiyao, tassa ahuNaDio pAsAo rayaNabhario, so taM bhajjAe uvaNikkhiviDaM disAjattAe gao, sA appae laggiyA, maMDaNapasAhaNAdivvAvaDA na tassa pAsAyassa avaloyaNaM karei, tao 5 vinA jo tuM te ja pagale bahAra nIkaLe to ame tane choDI mUkazuM." te Darelo bhagIratha prayatnavaDe 10 te ja pagale-pagale pAcho bahAra nIkaLI gayo. tethI rakSakoe tene choDI dIdho. tethI te puruSa AlokanA bhogone bhogavanAra thayo. jyAre pahelo puruSa bhogothI cUkI gayo. bIjo puruSa ke je te ja pagale pAcho pharyo te tenuM dravyapratikramaNa jANavuM. bhAvamAM A dRSTAntano upanaya A pramANe jANavo - rAjAnA sthAne rahela evA tIrthaMkaroe prAsAdasamAna evA saMyamanuM rakSaNa karavAnI AjJA ApI. te saMyamano gAmaDiyAsamAna 15 evA eka sAdhue atikrama karyo. tethI rAga-dveSarUpa rakSakoe te sAdhune pakaDyo jethI te sAdhu lAMbAkALa sudhI janma-maraNane pAme che. je sAdhu koIka pramAdanA kAraNe asaMyamane pAmyo paraMtu tenAthI pAcho pharelo apunaHkaraNavaDe te asaMyamanuM pratikramaNa kare che te sAdhu nirvANano bhAgI thAya che. yA pramANe pratibhAvize adhyAna=bhArganuM dRSTAnta pUrNa thayuM // 1 // * praticaraNA upara prAsAdanuM dRSTAnta * eka nagaramAM dhanathI samRddha vANiyo hato. hamaNAM ja taiyAra karAvelA mahelamAM teNe ratno bharyAM. eka vAra ratnothI bharelA potAnA mahelane potAnI patnIne sAcavavA ApIne te kAmadhaMdhA mATe anya sthAne gayo. A bAju patnI potAnA zarIranI saMbhALa rAkhavAmAM lIna thaI. potAnA zarIrane suzobhita karavA vigere kAryamAM eTalI badhI vyasta rahevA lAgI ke jethI 20 48. tato mucyase, sa bhItaH pareNa yatnena taireva padbhiH pratinivRttaH, sa muktaH, aihalaukikAnAM bhogAnAmA- 25 bhAgI jAtaH itaro bhraSTaH, etad dravyapratikramaNaM, bhAve dRSTAntasyopanayaH - rAjasthAnIyaistIrthakaraiH prAsAdasthAnIyaH saMyamo rakSayitavya ityAjJaptaM, sa ca grAmeyakasthAnIyenaikena sAdhunA'tikrAntaH, sa rAgadveSarakSakAbhyAhataH suciraM kAlaM saMsAre janmamaraNAni prApsyati, yaH punaH kathamapi pramAdenAsaMyamaM gatastataH pratinivRtto'punaHkaraNatayA pratikrAmyati sa nirvANabhAgI bhavati, pratikramaNe'dhvAnadRSTAntaH gataH 1 / idAnIM praticaraNAyAM prAsAdena dRSTAnto bhaNyate - ekasmin nagare dhanasamRddho vaNig, tasyAdhunotthitaH prAsAdo ratnabhRtaH, sa taM 30 bhAryAyAmupanikSipya digyAtrAyai gataH, sA zarIre lagnA, maNDanaprasAdhanAdivyApRtA na tasya prAsAdasyAvalokana karoti, tataH Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) tassa egaM khaMDaM paDiyaM, sA ciMtei-kiM ettillayaM karehiitti, aNNayA pippalapotago jAo, kiM ettio karehitti NAvaNIo tIe, teNa vaDhateNa so pAsAo bhaggo, vANiyago Agao, picchai viNaTuM pAsAyaM, teNa sA NicchUDhA, aNNo pAsAo kArio, aNNA bhajjA ANIyA, bhaNiyA ya-jati esa pAsAo viNassai to te ahaM Natthi, evaM bhaNiUNa 5 disAjattAe gao, sA'vi se mahilA taM pAsAyaM savvAdareNa tisajhaM avaloeti, jaM kiMci tattha kaTThakamme leppakamme cittakamme pAsAe vA uttuDiyAi pAsai taM saMThavAveti kiMci dAUNa, tao so pAsAo tAriso ceva acchai, vANiyageNa AgaeNa diTTho, tuTeNa savvassa gharassa sAmiNI kayA, viulabhogasamaNNAgayA jAyA, iyarA asaNavasaNarahiyA accaMtadukkhabhAgiNI mahelanuM dhyAna rAkhI zakatI nathI. evAmAM ekavAra mahelamAMthI eka nAno TukaDo tUTIne nIce 10 paDyo. patnI vicAre che - eka nAno TukaDo ja paDyo che ne emAM zuM thavAnuM ? (kaMI nahIM thAya ema vicArI patnIe upekSA karI.) - ekavAra mahelanA eka khUNe nAno pIpaLo ugyo. patnI vacAre che- "ATalo nAno pIpaLo zuM karaze ?" ema vicArI te pIpaLAne dUra karyo nahIM. te divase vadhatA te pipaLAe Akho mahela bhAMgI nAMkhyo. vANiyo kAma-dhaMdhAthI pAcho pharyo. bhAMgelA mahelane jue che. 15 vANiyo patnIne kADhI mUke che. bIjo mahela taiyAra karAve che ane bIjI patnI lAve che. kAma-dhaMdhAmATe jatI vakhate potAnI A bIjI patnIne kahyuM - "jo A mahela (tane soMpIne jauM chuM. ane jo te) nAza pAmaze to huM tAro nathI (arthAtu tane choDIza nahIM.) A pramANe kahIne te kAma-dhaMdhAmATe anya sthAne gayo. vANiyAnI te mahilA paNa sarvAdaravaDe trisaMdhyA te mahelanuM rakSaNa kare che. 20 te mahelanI lAkaDAMthI banAvelI vastumAM ke pUtaLAmAM ke citrakarmamAM ke mahelamAM je kaMI paNa tirADa vigere jue che tene tarata ja kaMIka mUlya ApIne bIjA pAse vyavasthita karAvI de che. tethI te mahela tevA prakArano ja rahe che. dizAyAtrAthI pAchA pharelA vANiyAe pAchA AvIne mahela tapAsyo. suvyavasthita joIne khuza thayelA vANiyAe A patnIne AkhA gharanI svAminI banAvI. jethI te patnI vipula bhogone prApta karanArI thaI. jayAre pUrvanI patnI 25 khAvA - paheravAnuM na maLavAthI atyaMta duHkhane bhajanArI thaI. bIjI patnInI mahela taraphanI 49. tasyaiko bhAgaH patitaH, sA cintayati-kimetAvat kariSyati ?, anyadA piSpalapotako jAtaH, kimetAvAn kariSyatIti nApanItaH tayA, tena vardhamAnena sa prAsAdo bhagnaH, vaNik AgataH, prekSate vinaSTaM prAsAdaM, tena sA niSkAzitA, anyaH prAsAdaH kAritaH, anyA bhAryA''nItA, bhaNitA ca-yadyeSa prAsAdo vinazyati tadA te'haM nAsti, evaM bhaNitvA digyAtrAyai gataH, sA'pi tasya mahilA taM prAsAdaM sarvAdareNa trisandhyamavalokayati, yatkiJcittatra kASThakarmaNi lepyakarmaNi citrakarmaNi prAsAde vA rAjyAdi pazyati tat saMsthApayati kiJciddattvA, tataH sa prAsAdaH tAdRza eva tiSThati, vaNijA''gatena dRSTaH, tuSTena sarvasya gRhasya svAminI kRtA, vipulabhogasamanvAgatA jAtA, itarA'zanavasanarahitA'tyantaduHkhabhAginI / 30. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 205 50 pariharasA upara avaDanuM dRSTAnta (ni.-1243) jAyA, esA davvapaDicaraNA, bhAve divaMtassa uvaNao - vANiyagatthANIeNA''yarieNa pAsA - tthANIo saMjamo paDicariyavvotti ANatto, egeNa sAhuNA sAtAsukkhabahuleNa Na paDicario, so vANigiNIva saMsAre dukkhabhAyaNaM jAo, jeNa paDicario akkhao saMjamapAsAo dhario so NevvANasuhabhAgI jAo 2 / iyANi pariharaNAe duddhakAeNa dito bhaNNaiduddhakAo nAma duddhaghaDagassa kAvoDI, ego kulaputto, tassa duve bhagiNIo aNNagAmesu 5 vasaMti, tassa dhUyA jAyA, bhagiNINa puttA tesu vayapattesu tAo dovi bhagiNIo sa samagaM ceva variyAo AgayAo, so bhAi-duNha atthINa kayaraM piyaM karemi ?, vacceha putte pesaha, jo kheyaNNo tassa dAhAmitti, gayAo, pesiyA, teNa tesiM dohavi ghaDagA vAraMvAranI je kALajI te dravyapraticaraNA jANavI. bhAvamAM daSTAntano upanaya A pramANe jANavo + vANiyAsamAna evA AcArye mahela- 10 samAna saMyamanI rakSA karavAnI AjJA ApI. zAtA-sukhanI pracuratAvALA (eTale ke zithilAcArI) sAdhue saMyamarUpa mahelanI rakSA karI nahIM. vANiyAnI prathama patnInI jema te sAdhu saMsAramAM duHkhano bhAjana=AdhAra thayo. je sAdhue saMyamanI rakSA karIne saMyamarUpa mahelane akSata rAkhyo, te sAdhu mokSasukhaTTo bhAgI thayo. // 2 // * pariharaNA upara dUdha mATenI kAvaDanuM dRSTAnta have pariharaNA vize dugdhakAyavaDe dRSTAnta kahevAya che. dugdhakAya eTale dUdhanA ghaDAmATenI kAvaDa. (kAvaDa eTale jemAM zravaNa potAnA AMdhaLA mAtA-pitAne UMcakIne laI jAya che tenI jema jemAM be bAju ghaDA laTakAvAya tevuM moTuM lAkaDuM.) eka kulaputra hato. tenI be baheno anya gAmamAM rahetI hatI. A kulaputrane eka dIkarI thaI. baMne bahenonA dIkarA jyAre moTA thayA tyAre baMne baheno pota-potAnA putravivAha mATe bhAInI dIkarInI mAMgaNI karavA bhAI pAse 20 khAvI. 1 bhAI kahe che "tame baMne jaNA mAMgaNI karato ho tyAre mAre konI icchA pUrNa karavI ? tethI tame bhayo bhane tamArA hIrAkhone moDalo, temAM ke kSetrajJa = nipue| (kheyaNNe=kSetrajJaH iti AcArAGgasUtra.32) haze tene bhArI hIDarI khAyIza." jaMne jaheno gardha ane hIrAkhone moDalyA. 15 50. jAtA, eSA dravyaparicaraNA / bhAve dRSTAntasyopanayaH- vaNiksthAnIyenAcAryeNa prAsAdasthAnIyaH saMyamaH 25 praticaritavya ityAjJaptaH, ekena sAdhunA sAtAsaukhyabahulena na praticaritaH, sa vaNigjAyeva saMsAre duHkhabhAjanaM jAtaH, yena praticarito'kSataH saMyamaprAsAdo dhRtaH sa nirvANasukhabhAgI jAtaH 2 / idAnIM pariharaNAyAM dugdhakAyena dRSTAnto bhaNyate - dugdhakAyo nAma dugdhaghaTakasya kApotI, ekaH kulaputraH, tasya dve bhaginyau anyagrAmayorvasataH, tasya duhitA jAtA bhaginyoH putrau tayoH vayaH prAptayoH te dve api bhaginyau tena samameva varike Agate, sa bhaNati dvayorathinoH kataraM priyaM karomi ?, vrajataM putrau preSayataM yaH khedajJastasmai 30 dAsyAmIti, gate, preSitau tena tAbhyAM dvAbhyAmapi ghaTau Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 206 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) semappiyA, vaccaha goulAo duddhaM ANeha, te kAvoDIo gahAya gaA, te duddhaghaDae bhariUNa kAvoDIo gahAya paDiniyattA, tattha doNi paMthA- ego parihAreNa so ya samo, bitio ujjueNa, so puNa visamakhANukaMTagabahulo, tesiM ego ujjueNa paTThio, tassa akkhuDiyassa ego ghaDo bhiNNo, teNa paDateNa biiovi bhiNNo, so virikkao gao mAulagasagAsaM, biio sameNa paMtheNa saNiyaM 2 Agao akkhuyAe duddhakAvoDIe, eyassa tuTTho, iyaro bhaNio - na mae bhaNiyaM ko cireNa lahuM vA ehitti, mae bhaNiyaM - duddhaM ANehatti, jeNa ANIyaM tassa diNNA, iyaro dhADio, esA davvapariharaNA, bhAve divaMtassa uvaNaokulaputtatthANIehiM titthagarehiM ANattaM duddhatthANIyaM cArittaM avirAhaMtehiM kaNNagatthANIyA. siddhI pAviyavvatti, goulatthANIo maNUsabhavo, tao carittassa maggo ujjuo jiNakappiyANa, 10 mAmAe baMnene ghaDA ApyA ane kahyuM - "jAo ane gokuLamAMthI dUdha laIne Avo." baMne jaNA kAvaDa laIne gayA. dUdhanA ghaDA bharIne kAvaDamAM mUkI baMne jaNA pAchA phare che. pAchA AvatI vakhate be rastA che- eka pharIne Ave paraMtu rasto sAro. bIjo sIdho Ave paraMtu viSamasthAno, huMThA, kAMTA vigerethI bharapUra. baMne jaNAmAMthI eka sIdhA raste nIkaLyo. paraMtu viSamasthAnAdinA kAraNe) Thokara lAgavAthI eka ghaDo phUTI gayo. eka bAjuno ghaDo 15 paDavAthI bIjI bAjuno ghaDo paNa nIce paDatA phUTI gayo. khAlI hAthe te mAmA pAse pAcho Avyo. bIjo pharIne AvanArA raste dhIre dhIre dUdhanA ghaDA,sAthenI kAvaDa laIne Avyo. AnI upara mAmo khuza thayo. jyAre bIjAne kahyuM - "meM evuM nahotuM kahyuM ke koNa lAMbAkALe ke jaladI Avaze ? meM to eTaluM ja kahyuM hatuM ke dUdha laIne Avajo." je dUdha laIne Avyo hato tene potAnI dIkarI ApI. bIjAne ravAnA karyo. jeNe sIdho rasto choDI dIdho tenI te dravyapariharaNA 20 bhAvI. bhAvamAM dRSTAntano upanaya A pramANe jANavo - kulaputrasthAnIya evA tIrthaMkaroe AjJA karI ke dUdhasamAna evA cAritrane virAdhyA vinA kanyAsthAnIya evI siddhine sAdhuoe meLavavI. gokuLasthAnIya manuSyabhava jANavo. jinakalpIonA cAritrano je mArga che te sIdho 51. samarpitau, vrajataM gokulAddugdhamAnayataM, tau kApotyau gRhItvA gatau tau dugdhaghaTau bhRtvA kApotyau 25 gRhItvA pratinivRttau tatra dvau panthAnau ekaH parihAreNa ( bhramaNena), sa ca samaH, dvitIya Rjukena, sa punarviSamasthANukaNTakabahulaH, tayoreka RjunA 'prasthitaH, tasyAsphAlitasya eko ghaTo bhinnaH, tena patatA dvitIyo'pi bhinnaH, sa virikto gato mAtulasakAzaM, dvitIyaH samena pathA zanaiH 2 Agato'kSatayA dugdhakApotyA, etasmai tuSTaH itaro bhaNitaH na mayA bhaNitaM kazcireNa laghu vA''yAtIti, mayA bhaNitaM - dugdhamAnayatamiti, yenAnItaM tasmai dattA, itaro dhATitaH, eSA dravyapariharaNA, bhAve dRSTAntasyopanayaH - kulaputrasthAnIyaiH 30 tIrthakarairAjJaptaM dugdhasthAnIyaM cAritramavirAdhayadbhiH kanyakAsthAnIyA siddhiH prAptavyeti, gokulasthAnIyo manuSyabhavaH, tatazcaritrasya mArga Rjuko jinakalpikAnAM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAraNA upara viSabhojana-taLAvanuM dRSTAnta (ni.-1243) * 207 te bhagavaMto saMghayaNadhiisaMpaNNA davvakhittakAlabhAvAvaivisamaMpi ussaggeNaM vaccaMti, vaMko therakappiyANa saussaggAvavAdo samo maggo, jo ajoggo jiNakappassa taM maggaM paDivajjai so duddhaghaDaTThANiyaM cArittaM virAhiUNa kaNNagatthANIyAe siddhIe aNAbhAgI bhavai, jo puNa gIyattho davvakhittakAlabhAvAvaIsu jayaNAe jayai so saMjamaM avirAdhittA acireNa siddhi pAvei 3 / iyANiM vAraNAe visabhoyaNatalAeNa diluto-jahA ego rAyA paracakkAgamaM adUrAgayaM ca jANettA gAmesu duddhadadhibhakkhabhojjAisu visaM pakkhivAvei, jANi ya miTThapANiyANi vAvitalAgAINi tesu ya je ya rukkhA puSphaphalovagA tANivi viseNa saMjoeUNa avvakkaMtoM, iyaro rAyA Agao, so taM visabhAviyaM jANiUNa ghosAvei khaMdhAvAre-jo che. te jinakalpika bhagavaMto saMghayaNa-vRtithI saMpanna hovAthI dravya-kSetra-kAla ane bhAvApattithI | viSama evA paNa. A mArga upara utsargathI cAle che. arthAt A mArga sIdho hovA chatAM ghaNI 10 mApattimothI mareto cha.) jayAre virakalpikono vAMko pharIne janAro hovA chatAM utsargApavAdathI yukta hovAthI samAna mArga che. je sAdhu jinakalpamATe ayogya hovA chatAM jinakalpijyogya sIdho mArga svIkAre che, te dUdhanA ghaDAsthAnIya evA cAritranI virAdhanA karIne kanyA sthAnIya siddhino anAbhAgI thAya che. je gItArtha vaLI dravya, kSetra, kAla ane bhAvanI Apattione vize 15 jayaNAthI yatna kare che te saMyamanI virAdhanA karyA vinA jaladIthI siddhine pAme che. /all vAra852 viSAbhovana-jAvaNuSTAnta* have vAraNAne vize viSabhojana-taLAvanuM daSTAnta kahevAya che eka rAjAe zatrusainya ghaNuM najIka AvI gayuM che evuM jANIne gAmamAM dUdha, dahIM, bhakSya bhojaya vigere je koI vastubho tA. temA viSa naMbhAvyu. ane se bhI pInA vAvI, taNAva vigere tA, te 20 tathA je vRkSo puSya ane phayukta hatA te vRkSone paNa viSathI saMyukta karI potAnA sthAne pAcho A bAju zatrurAjA sainya sAthe Avyo. te rAja pANI vigere badhuM viSathI bhAvita jANIne aMdhAvAramAM ghoSaNA karAve che ke - "je A bhasya bhojanone. taLAvAdimAM rahelA mIThA 52. te bhagavantaH saMhananadhRtisaMpannA dravyakSetrakAlabhAvApadviSamamapi utsargeNa vrajanti, vakraH sthavirakalpikAnAM 25 sotsargApavAdaH samo mArgaH, yo'yogyo jinakalpasya taM mAgaM pratipadyate sa dugdhaghaTasthAnIyaM cAritraM virAdhya kanyakAsthAnIyAyAH siddheranAbhAgI bhavati, yaH punargItArtho dravyakSetrakAlabhAvApatsu yatanayA yatate sa saMyamaM avirAdhyAcireNa siddhi prApnoti 3 / idAnI vAraNAyAM viSabhojanataTAkena dRSTAntaH-yathaiko rAjA paracakrAgamamadUrAgataM ca jJAtvA grAmeSu dugdhadadhibhakSyabhojyAdiSu viSaM prakSepayati, yAni ca miSTapAnIyAni vApItaTAkAdIni teSu ca ye ca vRkSAH puSpaphalopagAstAnyapi viSeNa saMyojyApakrAntaH, itaro rAjA''gataH, 30 sa taM viSabhAvitaM jJAtvA ghoSayati skandhAvAre-ya Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 * Avazyaniyujita rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-5) aiyANi bhakkhabhojjANi talAgAIsu ya miTTANi pANiyANi eesu ya rukkhesu puSphaphalANi miTThANi uvabhuMjai so marai, jANi eyANi khArakaDuyANi duNApANiyANi uvabhuMjeha, je taM ghosaNaM suNittA virayA te jIviyA, iyare matA, esA davvavAraNA bhAvavAraNA(e) diLaMtassa uvaNao-evameva rAyatthANIehiM titthagarehiM visannapANasarisA visayatti kAUNa vAriyA, tesu je pasattA te bahUNi jammaNamaraNANi pAvihiti, iyare saMsArAo uttaraMti 4 / iyANi NiyattIe doNhaM kaNNayANaM paDhamAe koliyakaNNAe diluto kIrai-egammi Nayare kolio, tassa sAlAe dhuttA vuNaMti, tatthego dhutto mahureNa sareNa gAyai, tassa koliyassa dhUyA teNa samaM saMpalaggA, teNaM bhaNNai-nassAmo jAva Na NajjAmutti, sA bhaNai-mama vayaMsiyA rAyakaNNagA, tIe samaM saMgAro jahA dohivi ekkabhajjAhi hoyavvaMti, to'haM. tIe viNA 10 prANIne tathA vRkSo upara rahelA svAdiSTa puSpaphalone khAze te marI jaze. paraMtu je A kaDavA ane khArA bhojano tathA durgadhI pANI che tene tame vAparajo." jeo te ghoSaNAne sAMbhaLIne virakta thayA te bacI gayA. je Asakta thayA te maryA. rAjAnI ghoSaNA te dravyavAraNA jANavI. bhAvamAM daSTAntano upanaya A pramANe jANavo - e ja pramANe rAjasthAnIya evA tIrthakaroe viSayukta anna-pANa jevA viSayo hovAthI niSedhelA che. A viSayomAM je prasakta 15 thAya che te ghaNA janma-maraNone pAmaze. jeo Asakta nahIM thAya teo saMsArathI pAra utaraze. // 4 // nivRtti upara prathama kanyAnuM khAna have nivRttine vize be kanyAomAMthI prathama vaNakaranI kanyAvaDe daSTAnta karAya che - eka nagaramAM vaNakara rahe che. tenI zALAmAM dhUrtA vastra taiyAra kare che. temAM eka dhUrta madhura svaravaDe 20 ||y che. te 1942nI unyA mA dhUrta 752 bhAsata thAya che. pUrte yuM -, "Apa" 552 paDe te pahelAM bhAgI jaIe." kanyAe kahyuM - "mArI bahenapaNI rAjakanyA che. tenI sAthe meM saMketa karyo che ke ApaNe baMne ekanI ja patnI banIzuM. tethI huM tenA vinA AvIza nahIM." dhUrta 53. etAni bhakSyabhojyAni taDAkAdiSu ca miSTAni pAnIyAni eteSu ca vRkSeSu puSyaphalAni miSTAni upabhuGkte sa mriyate, yAnyetAni kSArakaTukAni durgandhapAnIyAni (tAni) upabhukSva, ye tAM ghoSaNAM zrutvA 25 viratAste jIvitAH, itare mRtAH, eSA dravyavAraNA, bhAvavAraNA( yAM), dRSTAntasyopanayaH-evameva rAjasthAnIyai stIrthakarairviSAnnapAnasadRzA viSayA itikRtvA vAritAH, teSu ye prasaktAste bahUni janmamaraNAni prApsyanti, itare saMsArAt uttaranti 4 / idAnI nivRttau dvayoH kanyayoH prathamayA kolikakanyayA dRSTAntaH kriyateekasminnagare kolikaH, tasya zAlAyAM dhUrtA vayanti, tatraiko dhUrto madhureNa svareNa gAyati, tasya kolikasya duhitA tena samaM saMpralagnA, tena bhaNyate-nazyAvo yAvanna jJAyAvahe iti, sA bhaNati-mama vayasyA rAjakanyA, 30 tayA samaM saMketo yathA dvAbhyAmapyekabhAryAbhyAM bhavitavyamiti, tadahaM tayA vinA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRtti upara prathama kanyAnuM dRSTAnta (ni.-1243) 209 Na vaccAmi, so bhaNai-sAvi ANijjau, tIe kahiyaM, paDissuyaM cANAe, pahAviyA mahallae paccUse, tattha keNavi uggIyaM-'jai phullA kaNiyArayA cUyaya ! ahimAsamayaMmi ghuTuMmi / tuha na khamaM phulleuM jai paccaMtA kariti DamarAI // 1 // ' rUpakam, asya vyAkhyA-yadi puSpitAH ke ?-kutsitAH karNikArAH-vRkSavizeSAH karNikArakAH cUta eva cUtakaH, saMjJAyAM kan, tasyAmantraNaM he cUtaka ! adhikamAse 'ghoSite' zabdite sati tava 'na kSama' na samarthaM na 5 yuktaM puSpituM, yadi 'pratyantakA' nIcakAH 'kutsAyAmeva kan' kurvanti 'DamarakAni' azobhanAni, tataH kiM tvayA'pi kartavyAni ?, naiSa satAM nyAya iti bhAvArthaH // 1 // evaM ca souM rAyakaNNA ciMtei-esa cUo vasaMteNa uvAladdho, jai kaNiyAro rukkhANa aMtimo puSphio tato tava kiM puSphieNa uttimassa ?, Na tume ahiyamAsaghosaNA suyA ?, aho ! suTu bhaNiyaMjai koligiNI evaM karei to kiM maevi kAyavvaM ?, rayaNakaraMDao vIsariutti eeNa 10 chaleNa paDiniyattA, taddivasaM ca sAmaMtarAyaputto dAiyavipparaddho taM rAyANaM saraNamuvagao, kahyuM - "tene paNa bolAvI le." kanyAe rAjakanyAne vAta karI. ane rAjakanyAe bhAgI javAnuM svIkAryuM. vahelI savAre traNe bhAgyA. .. 2stAmA o'bhe gIta gAyu 3 - "jai phullA.... mAnI vyAdhyA + aghimAsanI ghoSaNA thatAM (arthAtu be caitramAsa Ave tyAre prathama caitramAsamAM) jo karNikAranAmanA halakI 15 jAtinA vRkSavizeSo puSpita thatAM hoya eTalA mAtrathI he AMbA ! tAre puSpita thavAnI jarUra nathI. (kAraNa ke uttamavRkSo yogya samaye ja puSpita thAya che.) e ja rIte jo nIca loko azobhana kArya kare to tAre paNa zuM te azubhakAryo karavAnA ? (nahIM ja karavAnA kAraNa ke) uttamono A nyAya nathI. __sA prabhAronI bAto sabhaNIne 2|44nyaa viyAre cha : "vasantatu mA manAne 6430 20 Ape che ke - jo vRkSomAM sauthI hIna evo karNikAra puSpita thato hoya teTalA mAtrathI uttama evA tAre puSpita thavAnI zI jarUra che ? zuM A adhikamAsanI ghoSaNA te sAMbhaLI nahIM ? (arthAtu A to adhikamAsa che te zuM tane khabara nathI ? ke jethI atyAre tuM puSpita thAya che.) aho ! kevI satya vAta che ke jo vaNakaranI dIkarI bhAgavA jevuM akArya kare eTalA mAtrathI zuM mAre 59 / bhArI mA 4o'bhe ? (arthAt na bhAgo me.)" are ! huM to ratnano karaMDiyo bhUlI gaI chuM tethI hamaNAM laIne AvuM" evA bahAnAthI te rAjakanyA pAchI pharI. te ja divase sAmantarAjAno dIkaro potAnA rAjayamAM pitAnI 54. na vrajAmi, sa bhaNati-sA'pyAnIyatAM, tayA kathitaM, pratizrutaM cAnayA, pradhAvitA mahati pratyUSe, tatra kenApyudgItaM / 55. evaM ca zrutvA rAjakanyA cintayati-eSa cUto vasantenopAlabdhaH, yadi karNikAro vRkSANAmantyaH puSpitastatastava kiM puSpitenottamasya ? na tvayA'dhikamAsaghoSaNA zrutA ?, aho suSTha 30 bhaNitaM-yadi kolikI evaM karoti tadA kiM mayA'pi karttavyaM ?, ratnakaraNDako vismRta ityetena chalena pratinivRttA, taddivase ca sAmantarAjaputro dAyAdadhATitastaM rAjAnaM zaraNamupagataH, 25 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 * mAvazya:niyuti.ribhadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-5) raNNA ya se sA diNNA, ichA jAyA, teNa sasurasamaggeNa dAie NijjiUNa rajjaM laddhaM, sA se mahAdevI jAyA, esA davvaNiyattI, bhAvaNiyattIe diTuMtassa uvaNao-kaNNagatthANIyA sAhU dhuttatthANIesu visaesu AsajjamANA gItatthANIeNa AyarieNa je samaNusiTThA NiyattA te sugaiM gayA, iyare duggaiM gayA / bitiyaM udAharaNaM davvabhAvaNiyattaNe-egaMmi gacche ego taruNo gahaNadhAraNAsamatthottikAuM taM AyariyA vaTTAviMti, aNNayA so asuhakammodaeNa paDigacchAmitti pahAvio, NigacchaMto ya gItaM suNei, teNa maMgalanimittaM uvaogo dinno, tattha ya taruNA sUrajuvANA imaM sAhiNiyaM gAyaMti "tariyavvA ya paiNNA mariyavvaM vA samare samatthaeNaM / asarisajaNaullAvA na hu sahiyavvA kulapasUyaeNaM // 1 // " asyAkSaragamanikA-'taritavyA vA' nirvoDhavyA vA pratijJA martavyaM vA samare samarthena, saMpattionA bhAgIdAra evA je bhAIo hatA tenAthI herAna thayelo te rAjAnA zaraNe Avelo hato. (ke jethI te rAjAnI madadathI potAnuM rAjaya pAchuM meLavI zake.) rAjAe potAnI kanyA A sAmantarAjAnA dIkarA sAthe paraNAvI. te priya banI. sAmattarAjAnA putrae A rAjAnA=sasarAnA balathI bhAIone harAvIne rAjaya prApta karyuM ane badhI rANIomAM A 15 2degnI nyAne mahAvI. manAvI. 2044nyAnuM pAI 32 te dravyanivRtti tI. . bhAvanivRttimAM daSTAntano upanaya jANavo - kanyA sthAnIya evA sAdhuo ke jeo pUrtasthAnIya viSayomA bhAsata thayetA mane sAtasthAnIya (athAt "jai phullA..." vireAta. gAnAra gAyaka samAna) evA AcAryavaDe jeo samajAvAyelA viSayothI nivRtta thayA teo sadgatine pAmyA. paraMtu jeo nivRtta na thayA teo durgatimAM gayA. dravya-mAthI nivartanamAnITAnta* eka gacchamAM eka taruNa sAdhu prahaNa-dhAraNAmAM samartha hovAthI AcArya tenI kALajI kare che. ekavAra azubhakarmanA udaye "huM dIkSA joDIne jato rahuM evA vicArathI te gacchamAMthI nIkaLyo. jatA te rastAmAM gIta sAMbhaLe che. (saMgIta maMgalanuM kAraNa hovAthI) maMgalanimitte te gItamAM te upayoga mUke che. temAM tyAM zUravIra evA yuvAno A pramANenuM gIta gAtA hatA25 "tariyavvA ya...." sAno akSarArtha - samartha vyaktime i to pratijJA pUrNa 42vI, to 56. rAjJA ca tasmai sA dattA, iSTA jAtA, tena zvazurasamagreNa dAyAdAn nirjitya rAjyaM labdhaM, sA tasya mahAdevI jAtA, eSA dravyanivRttiH / bhAvanivRttau dRSTAntasyopanayaH-kanyAsthAnIyAH sAdhavaH dhUrtasthAnIyeSu viSayeSu AsajamAnA gItasthAnIye-nAcAryeNa ye samanuziSTA nivRttAste sugatiM gatAH, itare durgatiM gatAH / dvitIyamudAharaNaM dravyabhAvanivarttane-ekasmin gacche ekastaruNo grahaNadhAraNAsamartha itikRtvA tamAcAryA 30 vartayanti, anyadA so'zubhakarmodayena pratigacchAmIti pradhAvitaH, nirgacchazca gItaM zRNoti, tena maGgala nimittamupayogo dattaH, tatra ca taruNAH zUrayuvAna imAM gItikAM gAyanti- * 0NiyA - pratya. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRttimAM bIjuM dRSTAnta (ni.-1243) * 211 asadRzajanollApA naiva soDhavyAH kule prasUtena, tathA kenacinmahAtmanaitatsaMvAdyuktaM "lajjAM guNaughajananI jananImivA''ryAmatyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // 1 // " gItiyAe bhAvattho jahA-kei laddhajasA sAmisaMmANiyA subhaDA raNe pahArao virayA bhajjamANA egeNa sapakkhajasAvalaMbiNA apphAliyA-Na sohissaha paDippaharA gacchamANatti, 5 taM souM paDiniyattA, te ya paTThiyA paDiyA parANIe, bhaggaM ca tehiM parANIyaM, sammANiyA ya pahuNA, pacchA subhaDavAyaM sobhaMti vahamANA, etaM gIyatthaM souM tassa sAhuNo ciMtA jAyAemeva saMgAmatthANIyA pavvajjA, jai tao parAbhajjAmi to asarisajaNeNa hIlissAmiesa samaNago paccogaliotti, paDiniyatto AloiyapaDikkaMteNa AyariyANa icchA paDipUriyA yuddhamAM marI javuM,. paraMtu uttamakulamAM janmela vyaktie hIna lokonA vacano sahana karavA nahIM. 10 ||1|| tathA koI mahAtmAe paNa A arthane ja jaNAvatA evA vAkyo bIjI paddhatithI kahyA che - guNonA samUhane utpanna karanArI, mAtA jevI pUjaya ane atyaMta zuddha hRdaya che jenuM, evI lajjAne anusaranArA evA tejasvio sukhapUrvaka potAnA prANone paNa choDe che paraMtu satyamAM sthitinA vyasanIo (arthAt satyano ja pakSa lenArA) kyAreya pratijJAne choDatA nathI. 15 //La A zlokano bhAvArtha A pramANe jANavo ke - keTalAka yazane prApta karelA, svAmIthI saMmAnita thayelA evA subhaTo raNamedAnamAM prahAra karavAthI thAkelA ane mATe raNa choDIne pAchA jatAM hatA tyAre potAnA pakSanA ja yazanuM AlaMbana lenArA subhaTe A subhaTone jagADyA ke - "pratiprahArane pAmatA tame zobhazo nahIM (arthAt zatruonA prahArathI pAchA jatA tame tamArA nagaramAM zobhAne pAmazo nahIM.)" . A sAMbhaLIne te badhA subhaTo pAchA yuddha medAna tarapha vaLyA. zatrusainya upara tUTI paDyA. teoe zatrusainyane bhAMgI nAkhyuM. rAjAe teonuM sanmAna karyuM. pAchaLathI subhaTavAdane (yazane) vahana karatA te subhaTo zobhe che. A pramANenA gItanA arthane sAMbhaLIne te sAdhune vicAra Avyo ke - "A ja pramANe saMgrAmasthAnIya pravajyA che, jo tene huM choDIne saMsAramAM jaIza to hInaloko mArI hIlanA=tiraskAra karaze ke - "juo A zramaNa ke je pAcho 25 Avyo." Ama vicArI te sAdhu pAcho pharyo ane AlocanA tathA pratikramaNa karIne AcAryanI 57. gItikAyA bhAvArtho yathA-kecillabdhayazasaH svAmisanmAnitAH subhaTA raNe prahArato viratA nazyanta ekena svapakSayazo'valambinA skhalitAH-na zobhiSyatha pratiprahAraM gacchanta iti, tacchrutvA pratinivRttAH, te ca prasthitAH patitAH parAnIke, bhagnaM ca taiH parAnIkaM, sanmAnitAzca prabhuNA, pazcAt / zobhante subhaTavAdaM vahamAnAH, enaM gItikArthaM zrutvA tasya sAdhozcintA jAtA-evameva saMgrAmasthAnIyA pravrajyA, yadi tataH 30 parAbhajye tadA'sadRzajanena hIlye-eSa zramaNakaH pratyavagalita iti, pratinivRtta AlocitapratikrAntenAcAryANAmicchA pratipUritA 5 / 20 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) 5 / iyANiM jiMdAe doNhaM kaNagANaM biiyA kaNNagA cittakaradAriyA udAharaNaM kIraiegaMmi Nayare rAyA aNNesiM rAiNaM cittasabhA asthi mama Nasthitti jANiUNa mahaimahAliyaM cittasabhaM kAreUNa cittakaraseNIe samappei, te cittenti, tatthegassa cittagarassa dhUyA bhattaM ANei, rAyA ya rAyamaggeNa AseNa vegappamukkeNa ei, sA bhIyA palAyA kihamavi phiDiyA gayA, piyAvi se tAhe sarIraciMtAe gao, tIe tattha koTTime vaNNaehiM morapicchaM lihiyaM, rAyAvi tattheva egANio caMkamaNiyAo kareti, sAvi aNNacitteNa acchai, rAiNo tattha diTThI gayA, giNhAmitti hattho pasArio, NahA dukkhAviyA, tIe hasiyaM, bhaNiyaM ca'NAetihi pAehiM AsaMdao Na ThAi jAva cautthaM pAyaM maggaMtIe tumaMsi laddho, rAyA pucchai 5 10. icchA pUrNa karI. pAM niMdA upara bIjIkanyAnuM daSTAna che have niMdAne vize be kanyAmAMthI bIjI kanyA tarIke citrakAranI putrInuM udAharaNa karAya che. bIjA rAjAo pAse citrasabhA che jayAre mArI pAse nathI evuM jANIne eka nagarano rAjA moTAmAM moTI citrasabhAne karAvIne citrakAronA samUhane (citra banAvavA) soMpe che. citrakAro citrasabhAne citra che. temAM eka citrakAranI dIkarI bhojana laIne Ave che. tyAre rAjA 15 rAjamArge vegavALA ghoDA sAthe pasAra thAya che. te DarelI bAjumAM khasIne koIpaNa rIte potAnI jAtane bacAve che. (ghoDAnI aDapheTamAM AvatAM-AvatAM mAMDa bacIne potAnA pitA pAse bhojana laIne upasthita thAya che.) te veLAe tenA pitA zarIraciMtA mATe bahAra gayA hoya che. tethI samayane pasAra karatI teNIe tyAM divAla upara pIMchIvaDe moranA pIMchAnuM citra doryuM. rAjA paNa tyAM AvIne ekalo citrasabhAmAM AMTA mAre che. te paNa bIjA kAryamAM citta 20 rAkhIne beThI hoya che. evAmAM rAjAnI daSTi te morapIMchanA citra upara paDI. (sAkSAt morapIMcha che evuM samajIne) rAjAe huM A lauM evA vicArathI hAtha laMbAvyo. paraMtu tenA nakho divAla sAthe athaDAvavAthI du:khavA lAgyA. A joIne te citrakAranI dIkarI hasavA lAgI. teNIe kahyuM - "traNa pagovaDe palaMga ('muvIsa rUti vU) Ubho rahI zake nahIM. (arthAt traNa mUrkhAo to mane maLyA.) cothA pagane zodhatI mane tuM maLyo." 25 58. idAnIM nindAyAM dvayoH kanyayordvitIyA kanyakA citrakaradAriko-dAharaNaM kriyate-ekasmin nagare rAjA anyeSAM rAjJAM citrasabhA'sti mama nAstIti jJAtvA mahAtimahAlayAM citrasabhAM kArayitvA citrakarazreNyai samarpayati, te citrayanti, tatraikasya citrakarasya duhitA bhaktamAnayati, rAjA ca rAjamArgeNAzvena dhAvatA yAti, sA bhItA palAyitA kathamapi chuTitA gatA, pitA'pi tasyAstadA zarIracintAyai gataH, tayA tatra kuTTime varNakairmayUrapicchaM likhitaM, rAjA'pi tatraivaikAkI caGkramaNikAH karoti, sApyanyacittena tiSThati, 30 rAstatra dRSTitA, pRhAmati utaH prasArita , narallA yuvrata:, tathA sikta, mAtaM, vAnA-trima: pAdairAsandako na tiSThati yAvaccaturthaM pAdaM mArgayantyA tvamasi labdhaH, rAjA pRcchati-, + gayAgayAiM pr0| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * naM652 triputrI- dRSTAnta (ni.-1243) * 213 kihatti ?, sA bhaNai-ahaM ca piuNo bhattaM ANemi, ego ya puriso rAyamagge AseNa vegappamukkeNa ei, Na se viNNANaM kihavi kaMci mArijjAmitti, tatthAhaM saehiM puNNehiM jIviyA, esa ego pAo, biio pAo rAyA, teNa cittakarANaM cittasabhA virikkA, tattha ikkikke kuTuMbe bahuA cittakarA mama piyA ikkao, tassavi tattio ceva bhAgo dino, taio pAo mama piyA, teNa rAuliyaM cittasabhaM cittaMteNa puvvaviDhattaM NiTThaviyaM, 5 saMpai jo vA so vA AhAro so ya sIyalo keriso hoi ?, to ANIe sarIraciMtAe jAi, rAyA bhaNai-ahaM kiha cauttho pAo ?, sA bhaNai-savvovi tAva ciMtei-kuto ittha Agamo morANaM ?, jaivi tAva ANitillayaM hojja tovi tAva diTThIe Nirikkhijjai, so bhaNai-saccayaM mukkho, rAyA gao, piuNA jimie sA gharaM gatA, raNNA varagA pesiyA, 2%o pU7t - "vI zata ?" tI - "hu~ pitA bhATe mona sane bhAvatI 10 hatI, tyAre eka puruSa. rAjAmArge vegavALA ghoDA sAthe nIkaLyo. paraMtu tene eTaluM paNa jJAna nathI ke koIka rIte koIne huM mArI nAMkhIza. A to huM mArA puNyathI bacI gaI." A puruSa 5Demo pAyo (bhUpo) evo. pI. pAyo 2% vo. 21 yirone yisamA sauMpI. paraMtu te dareka kuTuMbamAM ghaNA citrakAro che, jayAre mArA gharamAM ekalA pitA ja citrakAra che chatAM rAjAe bIjAnI jema mArA pitAne paNa citrasabhAno teTalo ja bhAga citrakArya mATe 15. Apyo che (kharekhara to ocho Apavo joIto hato. mATe rAjAnI A mUrkhAI che.) - trIjo pAyo (mUkha) mArA pitA che. temaNe rAjakulanI citrasabhAne citaravAmAM pUrve bheguM kareluM badhuM dhana kharcI nAMkhyuM. have jevo tevo AhAra banAvIne lAvI chuM. ane te paNa ThaMDo thayA pachI kevo thAya ? huM laIne AvI tyAre zarIracitA mATe teo gayA. (enA badale pahelA sAhAra vAparI lIyo Dota to sAraM thAta. mATe bhaa| pitA 59 // bhU cha.) 20 . 2 pUche che - "I yotho pAyo (bhUo) 3vIta ?" yitra.2putrIko - "59 / vyakti pahelAM vicAre ke ahIM vaLI morano praveza kyAMthI thAya? chatAM koIka rIte mora AvI jAya to paNa moranA pIMchAne letA pahelAM dRSTithI jovuM joIe (Ama joyA vinA ja levA gayA bhATe tame bhU cho.)" 2 // - "sAyI vAta hu~ bhUrjA 4 7." 28%tyAMcI.. 59. kathamiti ?, sA bhaNati-ahaM ca pitre bhaktamAnayAmi ( yantyabhUt tadA) ekazca puruSo rAjamArge'zvena 25 dhAvatA''yAti (yAnnabhUt), na tasya vijJAnaM kathamapi kaJcit mArayiSyAmIti, tatrAhaM svakaiH puNyairjIvitA, eSa ekaH pAdaH, dvitIyaH pAdo rAjA, tena citrakarebhya-zcitrasabhA viriktA, tatraikaikasmin kuTumbe bahukAzcitrakarA mama pitaikAkI, tasmAyapi tAvAneva bhAgo dattaH, tRtIyaH pAdo mama pitA, tena rAjakulInAM citrasabhAM citrayatA parvAjitaM nipritaM. samprati yo vA sa vA''hAraH sa ca zItalaH kIdazo bhavati?, ta(ya)dA''nIte zarIracintAyai yAti, rAjA bhaNati-ahaM kathaM caturthaH pAdaH, sA bhaNati-sarvo'pi 30 tAvaccintayati-kuto'trAgamo mayUrANAM ?, yadyapi tAvadAnIto bhavet tadApi tAvadRSTyA nirIkSyate, sa bhaNati-satyaM mUrkhaH, rAjA gataH, pitari jimite sA gRhaM gatA, rAjJA varakA: preSitAH, Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) tIe piyAmAyA bhaNiyA- deha mamaMti, bhaNNai ya amhe darihANi kiha raNNo saparivArassa pUyaM kAhAmo ? davvassa se raNNA gharaM bhariyaM, dAsI ya'NAe sikkhAviyA - mamaM rAyANaM saMvAhiMtI akkhANayaM pucchijjAsi, jAhe rAyA soukAmo ( tAhe dAsI bhaNati - ) jA sAmaNi rAyA pavaTTai kiMci tAva akkhANayaM kahehi, bhaNai - kahemi, egassa dhUyA, alaMghaNijjA ya jugavaM tinni varagA AgayA, dakkhiNNeNaM mAtibhAtipitIhi tiNhavi diNNA, jaNattAo AgayAo, sA ya rati ahiNA khaiyA mayA, ego tIe samaM daDo, ego aNasaNaM bar3o, 5 nIkaLI gayo. pitAnA jamyA pachI dIkarI ghare gaI. rAjAe (vivAha mATe dIkarInI mAMgaNI karavA) varako mokalyA. dIkarIe mAtA-pitAne kahyuM - "mane rAjAne Apo." ane varakone kahyuM - "ame garIba loko saparivAra rAjAnI pUjA kevI rIte karIzuM?" 10 rAjAe teonA gharamAM puSkaLa dhana bharAvyuM. (rAjA sAthe dIkarInA lagna karAvyA. rAjamahelamAM AvyA pachI banyuM evuM ke ghaNI badhI rANIo hovAthI vArApharatI rAjA badhI rANIo sAthe rAtrivAsa karato. tethI citrakAraputrIe rAjA roja rAtrie potAnI pAse ja Ave evI eka yukti zodhI kADhI. te yukti pramANe) citrakAraputrIe dAsIne zIkhavADI rAkhyuM ke "jyAre huM rAjAnA pagAdi dabAvatI houM tyAre he dAsI ! tAre mane eka vArtA pUchavI." (yukti pramANe rAtrinA samaye rAjAnA paga dabAvatI veLAe) jyAre rAjA suvAnI icchAvALo thayo tyAre dAsIe putrIne kahyuM ke - "he svAmini ! rAjAjI jyAM sudhI jAge che tyAM sudhI koIka vArtA kahone." putrIe kahyuM "kahuM chuM ekane dIkarI hatI ane te alaMghanIya (=koI ene harAvI zake nahIM evI catura) hatI. banyuM evuM ke eka sAthe traNa jaNAnI tenA lagna mATenI mAMgaNI AvI. dAkSiNya bhAvane kAraNe mAtA-bhAI ane pitAe 20 traNenI sAthe teNInAM lagna nakkI karI dIdhA. 15 traNe kuTuMbanA jAnaiyAo AvI gayA. tyAM paNa banyuM evuM ke rAtrinA samaye sApe teNIne DaMkha mAryo ane te marI gaI. traNa puruSomAMthI eka tenI sAthe ja baLyo. (arthAt putrInA maravAne kAraNe bIjA divase teNIne citA upara mUkI. te samaye viraha sahana na thavAthI eka puruSa tenI sAthe ja baLI gayo.) bIjAe viraha sahana na thavAthI anazana svIkAryuM. jyAre 25 60. tayA mAtApitarau bhaNitau dattaM mahyamiti, bhaNitavantau vayaM daridrAH kathaM rAjJaH saparivArasya pUjAM kurmaH ?, dravyeNa tasya rAjJA gRhaM bhRtaM, dAsI cAnayA zikSitA-mAM rAjAnaM saMbAhayantyAkhyAnakaM pRccheH, yadA rAjA svapitukAmaH (tadA dAsI bhaNati ) yAvatsvAmini ! rAjA pravarttate kiJcittAvadAkhyAnakaM kathaya, bhaNati-kathayAmi, ekasya duhitA, alaGghanIyAzca yugapattrayo varakA AgatAH, dAkSiNyena mAtRbhrAtRpitRbhistribhyo'pi dattA, janatA AgatAH, sA ca rAtrAvahinA daSTA mRtA, ekastayA samaM dagdhaH, eko'nazanamupaviSTaH, * naLattAo pra0, + pado pra0, ( ) vhoTTamadhyavartI pAda: pUrvAdhi: / 30 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niMdA upara citrakAraputrInuM dRSTAnta (ni.-1243) * 215 aiMgeNa devo ArAhio, teNa saMjIvaNo maMto diNNo, ujjIvAviyA, te tiNNiva uvaTThiyA, kassa dAyavvA ?, kiM sakkA ekkA dohaM tiNhaM vA dAuM ? to akkhAhatti, bhAiniddAiyA suvAmi, kallaM kahehAmi, tassa akkhANayassa kouhalleNaM bitiyadivase tIse ceva vAro ANato, tAhe sA puNo pucchai, bhaNai - jeNa ujjiyAviyA so piyA, jeNa samaM ujjIvAviyA so bhAyA, jo aNasaNaM baiTTho tassa dAyavvatti, sA bhAi- aNNaM kahehi, sA bhai - egassa rAiNo suvaNNakArA bhUmighare maNirayaNakaujjoyA aNiggacchaMtA aMteurassa trIjAe devanI ArAdhanA karIne devane prasanna karyo. prasanna thayelA deve tene saMjIvanamaMtra Apyo. te maMtranA prabhAvathI putrI ane tenI sAthe baLelA te puruSane punaH jIvita karavAmAM AvyA. na traNe pharI pAchA lagna mATe upasthita thayA. A traNamAMthI kone ApavI ? (e rItano prazna citrakAraputrI dAsI ane rAjAne pUche che. ane kahe che -) zuM eka evI putrI be athavA traNa puruSane ApavI zakya che ? (arthAt nathI, to kone ApavI ?) dAsI ane rAjA ghaNuM vicAre che paraMtu javAba ApI zakavAmAM samartha thavAthI dAsI kahe che --) "to tame ja kahone kone ApavI ?" tyAre citrakAraputrI kahe che "atyAre huM nidrAthI du:khI thaI chuM (arthAt mane ghaNI UMgha Ave che. tethI) huM suI jAuM chuM. AvatIkAle javAba ApIza." te vArtAnA kutuhalathI bIjA divase paNa citrakAraputrIno ja vAro nakkI karyo. (arthAt bIjA divase paNa rAjAe A ja rANI sAthe rAtrivAsa karyo.) 15 -- 5 6. vena veva JarAna:, tena saMnIvano mantro vatta:, gunnIvitA, te trayopi sthitA:, mai vAtavyA ?, kiM zakyA ekA dvAbhyAM tribhyo vA dAtuM tadAkhyAhi, bhaNati nidrArtA svapImi, kalye kathayiSyAmi, tasyAkhyAnikasya kautUhalena dvitIyadivase tasyAyeva vAro dattaH, tadA sA punaH pRcchati, bhaNati yenojjIvitA sa pitA, yena samamujjIvitA sa bhrAtA, yo'nazanaM praviSTastasmai dAtavyeti, sA bhaNati - anyad kathaya, sA bhaNati - ekasya rAjJaH suvarNakArA bhUmigRhe maNiratnakRtodyotA anirgacchanto'ntaHpurAt 10 - (bIjA divase rAtrie rAjA citrakAraputrI pAse gayo.) tyAre dAsI pharIthI pUche che. eTale te kahe che ke . "traNa puruSamAMthI devanI ArAdhanAthI prApta maMtradvA2A jeNe tene jIvatI karI (eTale ke navo janma Apyo) te teno pitA kahevAya. je puruSa sAthe baLI maryo hato. tenI sAthe ja putrIne jIvatI karI hovAthI (=baMne sAthe ja navo janma pAmyA hovAthI) te puruSa 20 teno bhAI kahevAya. tethI je anazanamAM beTho hato tene A putrI devA yogya che." (rAjAne javAba maLI gayo. paraMtu trIjA divase paNa rAjA potAnI pAse ja rAtrie Ave evI yukti karI hovAthI) dAsIe kahyuM "he svAmini ! bIjI vArtA kahone." citrakAraputrIe bIjI vArtA karavAnuM cAlu karyuM - A rAjAne tyAM sonIo bhoyarAmAMthI bahA2 nIkaLyA vinA (divasa-rAta tyAM ja rahIne) maNi-ratnonA prakAzamAM aMtaHpura mATe AbharaNo ghaDe 25 30 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 * Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) AbharaNagANi ghaDAvijjaMti, ego bhaNai-kA uNa velA vaTTai ?, ego bhaNai-rattI vaTTai, so kahaM jANai ?, jo Na caMdaM Na sUraM picchai, to akkhAhi, sA bhaNai-NiddAiyA, bitiyadiNe kahei-so rattiaMdhattaNeNa jANai, aNNaM akkhAhitti, bhaNai-ego rAyA tassa duve corA uvaTThiyA, teNa maMjUsAe pakkhiviUNa samudde chUDhA, te kiccirassavi ucchalliyA, egeNa diTThA maMjUsA, gahiyA, vihADiyA, maNusse pecchai, tAhe pucchiyA-kaittho divaso chUDhANaM?, ego bhaNai-cauttho divaso, so kahaM jANai ?, taheva bIyadiNe kahei-tassa cAutthajaro teNa jANei, aNNaM kahei-do savattiNIo, ekkAe rayaNANi asthi, sA iyarIe che. temAM eka sonI pUche che ke - "atyAre kaI veLA cAlatI haze ?" bIjAe kahyuM - "atyAre rAtrino samaya cAlI rahyo che." (citrakAraputrIe dAsIne pUchyuM, "je caMdra ke sUryane joto nathI chatAM te sonI kevI rIte jANe che ? ke rAtri cAlI rahI che." dAsIe kahyuM : "tame ja kahone." teNIe kahyuM - "huM nidrAne AdhIna thaI chuM. (arthAt mane UMgha Ave che.) bIjA divase (e ja rIte rAjA Ave che. dAsI pUche che eTale) citrakAraputrI kahe che - te sonI rAtrinA samaye AMdhaLo banI jato hovAthI (jyAre bIjA sonIe pUchyuM hatuM ke atyAre kaMI veLA cAle che ? te samaye A sonI AMdhaLo thayelo hovAthI sUrya-caMdrane joyA 15 vinA paNa rAtrino samaya cAle che evuM) jANe che. dAsIe kahyuM - "bIjI vArtA kaho." tethI citrakAraputrI trIjI vArtA kahe che eka rAjA hato. tenI pAse be cora upasthita karavAmAM AvyA. rAjAe baMne corone (sajArUpe) moTA paTArAmAM nAkhIne paTArAne samudramAM naMkhAvyo. ghaNA kALa pachI paNa teo upara ja taratA hatA. (arthAt te paTArI tarato tarato AgaLa vadhyo paNa pANImAM DUbyo nahIM.) kinAre UbhA rahelA eka puruSe te paTAro joyo. game tema 20 karIne teNe te paTAro kinAre lAvyo ane ughADyo. temAM A baMne corone jue che. tyAre te puruSe baMnene pUchyuM ke - "A paTArAmAM nAMkhyAne keTalA divasa thayA ?" bemAMthI eke kahyuM - "Aje cotho divasa che." (putrIe dAsIne pUchyuM -) "teNe cotho divasa kevI rIte jANyo ?" pUrvanI jema ja pachInA divase javAba Ape che ke - "te corane dara cothA divase tAva Avato hato. tethI te jANe che. (arthAtu je divase te corane paTArAmAM nAMkhyo hato tenA AgalA 25 divase ja tAva AvIne gayo hato. tethI ane je divase paTArAmAMthI bahAra kADhyo te divase tAva Avyo hato. eTale cotho divasa che evuM jANyuM." 62. AbharaNakAni kurvanti, eko bhaNati-kA punarvelA vartate ? eko bhaNati-rAtrirvarttate, sa kathaM jAnAti? na yazcandraM na saryaM prekSate, tadAkhyAhi, sA bhaNati-nidrArtA, dvitIyadivase kathayati-sa rAtryandhatvena jAnAti, anyadAkhyAhIti, bhaNati-eko rAjA tasmai dvau caurAvupasthApito, tena maJjUSAyAM prakSipya samudre 30 fkSaNa, tau vikhyaUANuchanitI, pana dRSTa majhUSA, pRhItA, ditA, manuSya kSatta, tarI pUcha katitho divasaH kSiptayoH ?, eko bhaNati-caturtho divasaH, sa kathaM jAnAti ?, tathaiva dvitIyadine kathayatitasya cAturthajvarastena jAnAti, anyat kathayati-dve sapalyau, ekasyA ratnAni santi, sA itarasyai Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niMdA upara citrakAraputrInuM dRSTAnta (ni.-1243) * 217 Ne vissaMbhaI mA harejjA, tao'NAe jattha NikkhamaMtI pavisaMtI ya picchai tattha ghaDae choDhUNa ThaviyANi, olitto ghaDao, iyarIe virahaM NAuM hariuM rayaNANi taheva ya ghaDao olitto, iyarIe NAyaM hariyANitti, to kahaM jANai-ulittae haritANitti ?, biie divase bhaNai-so kAyamao ghaDao, tattha tANi paDibhAsaMti hariesu Natthi, aNNaM kahehi, bhaNaiegassa raNNo cattAri purisarayaNANi taM0-'nemittI rahakAro sahassajohI taheva vijjo y| 5 diNNA cauNha kaNNA pariNIyA navaramekkeNa // 1 // ' kathaM ?, tassa raNNo aisuMdarA dhUyA, sA keNavi vijjAhareNa haDA, Na Najjai kuo'vi pikkhiyA, raNNA bhaNiyaM-jo kaNNagaM ANei tasseva sA, tao NemittieNa kahiyaM-amugaM disaM NIyA, rahakAreNa AgAsagamaNo (e ja rIte dAsIvaDe anya kathAnakane pUchAtA) te anya kathAnaka kahe che be sapatnIo (zokyAo) hatI. ekanI pAse ratno hatA. kyAMka corI karI na le te mATe te bIjI upara 10 vizvAsa rAkhatI nahotI. tethI teNIe eka upAya karyo ke jyAM jatA-AvatA ratnone joI zakAya evA sthAne rahelA eka ghaDAmAM teNIe ratno mUkyA ane ghaDAne uparathI lepIne baMdha karI dIdho. bIjI patnIe ekAMta jANIne te ghaDAmAMthI ratno corIne te ghaDAne uparathI jema hato te ja rIte lepIne baMdha karI dIdho. paraMtu Ane khabara paDI gaI ke ratno corAyA che. citrakAraputrI dAsIne pUche che ke - 15 "tene ghaDo uparathI baMdha hovA chatAM ratno corAyA che evuM kevI rIte jANyuM ?" bIjA divase javAba Ape che ke te ghaDo kAcamaya hato. (arthAt kAcano banelo hato.) tethI aMdara ratno hoya to jaNAI Ave paraMtu corAyA eTale dekhAtA nahotA. bIjI vArtA kahone" e pramANe dAsIvaDe kahevAtA te anya vArtAne kahe che - eka rAjA pAse cAra puruSaratno hatA. te A pramANe - naimittika, rathakAra, sahasrayothI ane vaidya. 20 rAjAe potAnI kanyA cArene ApI (arthAtu cArenI patnI banAvavAnuM rAjAe nakkI karyuM.) paraMtu ekanI sAthe ja te paraNI. /1" AvuM zA mATe thayuM ? tenuM kAraNa e ke te rAjA pAse atyaMta suMdara kanyA hatI. tene koI vidyAdhara upADI gayo. cAre bAju tapAsa karavA chatAM te kanyA maLatI nathI. - rAjAe kahyuM- "je kanyAne lAvaze tenI sAthe kanyAnA vivAha thaze. tyAre naimittike kahyuM- 25 63. na vizrambhati mA hArSIt, tato'nayA yatra niSkrAmantI pravizantI ca prekSate tatra ghaTe kSiptvA sthApitAni, avalipto ghaTakaH, itarayA'pi raho jJAtvA hRtvA ratnAni tathaiva ca ghaTako'valiptaH, itarayA jJAtaM hRtAnIti, tat kathaM jAnAti-avalipte hRtAnIti ?, dvitIyadivase kathayati-sa kAcamayo ghaTakaH, tatra tAni pratibhAsante hateSu na santi, anyat kathaya-ekasya rAjJazcatvAri puruSaratnAni / tadyathA-naimittiko rathakAraH sahastrayodhI tathaiva vaidyaza sUttA vArtha: vanya paritA navaramena vartha ?, tI rAjJotipurA hitA, sA 30 kenApi vidyAdhareNa hRtA, na jJAyate kuto'pIkSitA, rAjJA bhaNitaM-yaH kanyakAmAnayati tasyaiva sA, tato naimittikena kathitaM-amUM dizaM nItA, rathakAreNa AkAzagamano Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.18 * mAvazyaniyuti.rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-4) raho kao, tao cattArivi taM vilaggiUNa pahAviyA, ammio vijjAharo, sahassajohiNA so mArio, teNavi mArijjaMteNa dAriyAe sIsaM chinnaM, vijjeNa saMjIvaNosahIhiM ujjiyAviyA, ANIyA gharaM, rAiNA cauNhavi diNNA, dAriyA bhaNai-kiha ahaM cauNhavi homi?, to ahaM aggi pavisAmi, jo mae samaM pavisai tassAhaM, evaM houtti, tIe samaM ko 5 aggi pavisai ?, kassa dAyavvA ?, bitiyadiNe bhaNai-NimittiNA NimitteNa NAyaM jahA esA Na maraitti teNa abbhuvagayaM, iyarehiM NicchiyaM, dAriyAe ciyaTThANassa heTThA suraMgA khANiyA, tattha tANi ciyagAeNuvavaNNANi kaTThANi diNNANi, aggI raio jAhe tAhe tANi suraMgAe NissariyANi, tassa diNNA, aNNaM kahehi, sA bhaNai-ekkAe aviraiyAe pagayaM jaMtiAe kaDagA maggiyA, tAhe rUvaehiM baMdhaeNa dinnA, iyarIe dhUyAe AviddhA, "vidyAdhara tene amuka dizA tarapha laI gayo che." rathakAre AkAzamAM uDI zake evo ratha taiyAra karyo. cAre jaNA rathamAM besIne te dizA tarapha cAlyA. vidyAdhara sAme Avyo. sahagnayodhIe tene mArI nAMkhyo. maratA-maratA vidyAre paNa te kanyAnuM mastaka chedI nAMkhyuM. vaidyae saMjIvanI auSadhIvaDe kanyAne punaH jIvita karI. kanyAne ghare lAvavAmAM AvI. rAjAe cArene kanyAdAna karyuM. kanyAe kahyuM - "huM cArenI patnI kevI rIte bane ? tethI eka 15 upAya che ke huM agnimAM praveza karuM. je mArI sAthe agnimAM praveza karaze, tenI huM patnI banIza." "bhale ema thAo" rAjAe vAta svIkArI. citrakAraputrIe dAsIne pUchatAM kahyuM - "mosa, tenI sAthe agnima ! praveza 42 cha ? onI meM patnI janaze ?" bIjA divase te javAba Ape che ke - naimittike nimittavaDe jANI lIdhuM ke A maravAnI nathI. tethI naimittike agnimAM praveza karavAnuM svIkAryuM, jayAre bIjAoe icchayuM nahIM. kanyAe 20 citAnA sthAna nIce suraMga khodAvI. citAnA sthAne citAne anurUpa varNavALA lAkaDAM goThavI dIdhA. jyAre agni devAmAM Avyo tyAre baMne jaNA suraMgavaDe nIkaLI gayA. (Ama naimittika agnimAM praveza karavA taiyAra thayo eTale) rAjAe A kanyA tene ApI. bIjI vArtA kahone" e pramANe kahetA te kahe che - vivAha mahotsavamAM jatI evI eka strIe ko'kanI pAse sonAnA kaDA mAMgyA. tyAre sAmevALAe kaMDAnI kiMmata pramANenA rUpiyA 25 64. rathaH kRtaH, tatazcatvAro'pi taM vilagya pradhAvitAH, abhyAgato vidyAdharaH, sahastrayodhinA sa mAritaH, tenApi mAryamANena dArikAyAH zIrSa chinnaM, vaidyena saMjIvanyoSadhyojjIvitA, AnItA gRhaM, rAjJA caturyo'pi dattA, dArikA bhaNati-kathamahaM caturyo'pi bhavAmi ?, tadahamagni pravizAmi, yo mayA samaM pravizati tasyAhaM, evaM bhavatviti, tayA samaM ko'gni pravizati ?, kasmai dAtavyA ?, dvitIyadine bhaNati-naimittikena nimittena jJAtaM yathaiSA na mariSyatIti tenAbhyupagataM, itarairneSTaM, dArikayA citAsthAnasyAdhastAt suraGgA khAnitA, 30 tatra tAni citikAnurUpavarNAni kASThAni dattAni, agnI racito yadA tadA tau suraGgayA nisRtau, tasmai dattA, anyatkathaya, sA bhaNati-ekayA'viratikayA prakaraNaM yAntyA kaTako mArgitau, tadA rUpyakairbandhenaM dattau (labdhau), itarasyA duhitrA''viddhau, + 'sA kaNNA dAyavvA' - pra0. I 'ciyagAeNuvaNNANi' - pra0. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niMdA upara citrakAraputrInuM dRSTAnta (ni.-1243) * 219 vaitte 'pagae "Na ceva allivei, evaM kaivayANi varisANi gayANi, kaDaittaehiM maggiyA, sA bhAi - demitti, jAva dAriyA mahaMtI bhUyA Na sakketi avaNeDaM, tAhe tAe kaDaittiyA bhaNiyA - aNNevi rUvae demi, muyaha, te NicchaMti, to kiM sakkA hatthA chiMdiuM ?, tA bhaNiyaM - aNNe erisae ceva kaDae ghaDAveDaM demo, te'vi Nicchanti, tecceva dAyavvA, kahaM saMrNavetItavvA ?, jahA ya dAriyAe hatthA Na chiMdijjaMti, kahaM tesimuttaraM dAyavvaM ?, AhabhaNivvA - amhavi jai te ceva rUvae deha to amhevi te ceva kaDae demo, erisANi akkhANagANi karhetI divase 2 rAyA chammAse ANIo, savattiNIo se chiddANi maggaMti, sA ya cittakaradAriyA ovaraNaM pavisiUNa ekkANiyA cirANae maNiyae cIrANi ya gIrave (baMdhaLa=gIrave) rAkhIne strIne kaDA ApyA. A strIe kaDA potAnI dIkarInA hAthamAM paherAvyA. mahotsava pUro thayA pachI te kaDA te strIe (bhUlI gaI vigere koIka kAraNasara) 10 pAchA ApyA nahIM, A pramANe keTalAka varSo pasAra thaI gayA. 5 kaDAnA svAmIoe te kaDA pAchA mAMgyA. strIe kahyuM "huM ApuM chuM" ema kahIne dIMkarInA hAthamAMthI kaDA nIkALavAno prayatna kare che paraMtu dIkarI moTI thaI gaI hovAthI te kaDAne hAthamAMthI nIkALavA strI samartha banatI nathI. tyAre strIe kaDAnA svAmIone kahyuM - "huM tamane bIjA enA paisA ApI dauM, A kaDAne tame choDI do.' svAmIo icchatA nathI. tethI 15 strIe kahyuM - "to zuM hAtha kApIne tamane kaDA ApuM ? (arthAt e zakya nathI.) tethI tamane bIjA AvA ja kaDA ghaDAvIne ApuM." = e mATe paNa teo taiyAra thatAM nathI ane kahe che "amane te ja kaDA Apa.' citrakAraputrIe dAsIne pUchyuM - "bola, kevI rIte e lokone samajAvavA ? ke jethI dIkarInA hAtha kApavA na paDe. kevI rIte teone uttara Apavo ?" (dAsIe kahyuM - "tame ja kahone.") 20 teNIe kahyuM - "svAmIone kahevuM ke jo amane paNa tame te ja rUpiyA (eTale ke pUrve je ame rUpiyAnA sikkA ApyA hatA te ja) Apo to ame paNa te ja kaDA tamane daIe." AvA prakAranA kathAnakone roje roja kahetI evI citrakAraputrIvaDe cha mahinA sudhI rAjA potAnA sthAne lavAyo. bAkInI rANIo tenA chidro zodhe che. citrakAraputrI ekalI oraDAmAM - 25 65. vRtte prakaraNe naiva dadAti, evaM katipayAni varSANi gatAni, kaTakasvAmibhirmArgitau, sA bhaNati - dadAmIti, yAvaddArikA mahatIbhUtA, na zakyete niSkAzayituM, tadA tayA kaTakasvAminau bhaNitau - anyAnapi rUpyakAn dadAmi muJcataM, tau necchataH, tat kiM zakyau hastau chettuM ? tadA (tayA) bhaNitaM - anya IdRzau caiva kaTaka kArayitvA dadAmi, tAvapi necchataH, tAveva dAtavyau, kathaM saMjJApayitavyA ?, yathA ca dArikAyA hastau na chidyete, kathaM tAbhyAmuttaraM dAtavyaM, Aha- tau bhaNitavyau - asmAkamapi yadi tAneva rUpyakAn dattaM tadA vayamapi tAveba kaTakau dadmaH, IdRzAnyAkhyAnakAni kathayantyA divase divase rAjA SaNmAsAn AnItaH, sapanyastasyAzchidrANi mArgayanti sA ca citrakaradArikA apavarake pravizyaikAkinI cirantanAni maNIn cIvarALi 2 * 'saMvevavA' - mudrite / 30 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) 66 purao kAuM appANaM NiMda - tumaM cittayaradhUyA siyA, eyANi te pitisaMtiyANi vatthANi AbharaNANi ya, imA sirI rAyasirI, aNNAo udiodiyakulavaMsappasUyAo rAyadhUyAo mottuM rAyA tumaM aNuvattai tA gavvaM mA kAhisi evaM divase 2 dAraM DhakkeuM karei, savattIhiM se kahavi NAyaM, tAo rAyANaM pAyapaDiyAo viNNaviMti - mArijjihisi eyAe kammaNakAriyAe, esA uvvarae pavisi kammaNaM kareti, raNNA joiyaM suyaM ca, tuTTheNa se mahAdevipaTToM baddho, esA davvaNiMdA, bhAvaNidAe sAhuNA appA Nidiyavvo- jIva ! tume saMsAraM hiMDateNaM nirayatiriyagaI kamavi mANusatte sammattaNANacarittANi laddhANi, jesiM pasAeNa savvaloyamANaNijjo pUyaNijjo ya, tA mA gavvaM kAhisi - jahA ahaM bahussuo uttamacaritto vatti 6 / 5 pravezIne jUnA maNi (AbhUSaNo) ane vastrone AgaLa dharIne potAne niMde che ke "tuM 10 citrakAranI dIkarI hatI. A tArA pitAe ApelA vastra ane AbhUSaNo che. jyAre teM je paherelA che te A rAjalakSmI che. - samRddha evA kula, vaMzamAM utpanna thayelI bIjI anya rAjaputrIone choDIne rAjA tane anuvarte che (eTale ke tArI pAse Ave che, tArI icchA pUrNa kare che vigere rUpe tane anusare che.) tethI tuM abhimAna karatI nahIM." A pramANe citrakAra putrI roje roja bAraNAM baMdha 15 karIne potAne niMde che. (baMdha bAraNe A strI ekalI kaMIka kare che.) evuM anya zokyA rANIoe jANyuM. (eTale IrSyAne kAraNe) te rANIo rAjAnA page paDelI rAjAne vinaMtI kare che ke "kAmaNa-TumaNa karanArI A tamane mArI nAMkhaze, kAraNa ke A oraDAmAM jaIne kAmaNaTumaNa kare che." - rAjAe tapAsa karAvI ane satya hakIkata sAMbhaLI. khuza thayelA rAjAe citrakAraputrIne 20 mahAdevI tarIkeno paTTo bAMdhyo. citrakAraputrInI A dravyaniMdA jANavI. bhAvaniMdAmAM sAdhue potAno AtmA niMdavA yogya che ke he jIva saMsAramAM bhaTakatA-bhaTakatA tuM narakatiryaMcagatimAMthI nIkaLIne koIka rIte manuSyapaNAne pAmyo. ane te bhavamAM te samyaktva, jJAna, cAritra prApta karyA ke jenA prabhAve tuM sarvalokamAM mAnanIya ane pUjanIya thayo che. tethI tuM have garva karato nahIM ke huM bahuzruta chuM ke uttamacAritravALo chuM. ITE 25 66. purataH kRtvA''tmAnaM nindati-tvaM citrakaraduhitA''sIH, etAni te pitRsatkAni / vastrANyAbharaNAni ca, iyaM zrI rAjyazrIH, anyA uditoditakulavaMzaprasUtA rAjasutA muktvA rAjA tvAmanuvarttate tad garvaM mA kRthAH, evaM divase 2 dvAraM sthagayitvA karoti, sapatnIbhistasyAH tat kathamapi jJAtaM, tA rAjJe pAdapatitA vijJapayanti mAryase etayA kArmaNakAriNyA, eSA'pavarake pravizya kArmaNaM karoti, rAjJA dRSTaM zrutaM ca tuSTena tasyA mahAdevapaTTo baddhaH, eSA dravyanindA, bhAvanindAyAM sAdhunA''tmA ninditavyaH - jIva ! tvayA saMsAraM 30 hiNDamAnena narakatiryaggatiSu kathamapi manuSyatve samyaktvajJAnacAritrANi labdhAni yeSAM prasAdena sarvalokAnAM mAnanIyaH pUjanIyazca tanmA garvaM kRthAH, yathA'haM bahuzruta uttamacAritro veti / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gahana vize patimArikAnuM daSTAnta (ni.-1243) * 221 davvagarihAe paimAriyAe diluto-ego maruo ajjhAvao, tassa taruNI mahilA, sA balivaisadevaM karitI bhaNai-ahaM kAkANaM bihemitti, tao uvajjhAyaniuttA cA divase 2 dhaNugehiM gahiehiM rakkhaMti balivaisadevaM kareMti, tatthego caTTo ciMtei-Na esa muddhA jA kAgANa bihei, asaI esA, so taM paDicarai, sA ya NammatAe parakUle piMDAro, teNa samaM saMpalaggiyA, aNNayA taM ghaDaeNaM NammayaM taraMtI piMDArasagAsaM vaccai, corA ya uttaraMti, 5 tesimego suMsumAreNa gahio, so raDai, tAe bhaNNai-acchi Dhokkehitti, Dhokkie mukko, tIe bhaNio-kiha kutittheNa uttiNNA ?, so khaMDio taM muNito ceva Niyatto, sA ya bitiyadivase baliM karei, tassa ya caTTassa rakkhaNavArao, teNa bhaNNai-'diyA kAgANa gaharna vize patimArikAnuM dRSTAnta para eka (vRddha) brAhmaNa adhyApaka hato. tenI strI yuvAna hatI. ekavAra bali (amuka devane 10 uddezIne apAtI dhAnyAdithI banelI bali) ApatA te strI kahe che - "huM kAgaDAothI DaruM chuM." (tathI jayAre bali ApavAnI hoya tyAre kAgaDAothI rakSaNa thAya te mATe adhyApake potAnA vidyArthIone niyukta karyA. roja eka bALake AvIne bali ApatI veLAe kAgaDAothI rakSaNa karavuM e pramANe nakkI thayuM.) tethI adhyApakavaDe niyukta karAyelA vidyArthIo roje roja hAthamAM dhanuSa laIne baline karatI evI strInuM rakSaNa kare che. 15 (eka divasa eka bALakano vAro Avyo.) te bALaka vicAre che - "A strI evI bhoLI nathI lAgatI ke je kAgaDAothI Dare. nakkI A asatI che." te vidyArthI tenuM dhyAna rAkhavAnuM cAluM kare che. narmadAnA sAmA kinAre eka govALa hato. tenI upara A strI Asakta hatI. ekavAra A strI ghaDAovaDe narmadAne taratI govALa pAse jAya che. evAmAM keTalAka coro nadImAM praveza kare che. temAMnA eka corane susumAra (jaLacara prANIvizeSa) pakaDe che. tethI te 20 cora raDavA lAge che. (strI avAja saMbhaLAtA te tarapha taratI-taratI jaIne) corane kahe che ke - "tuM susumAranI AMkho baMdha karI de." ' core tenI AMkho baMdha karatA choDI dIdho. strIe tene Thapako Apyo - "zA mATe khoTA sthAnethI nadImAM utare che?" strInI pAchaLa Avela te vidyArthI A badhuM jANIne pAcho jato rahe che. bIjA divase bali Ape che. te divase A vidyArthIno vAro hato. teNe kahyuM - "divase 25 67. dravyagarhAyAM patimArikAyA dRSTAntaH-eko brAhmaNo'dhyApakaH, tasya taruNA mahelA, sA vaizvadevabaliM kurvatI bhaNati-ahaM kAkebhyo bibhemIti, tata upAdhyAyaniyuktAzchAtrA divase 2 dhanubhiH gRhItaiH rakSanti vaizvadevabaliM kurvatIM, tatraikazchAtrazcintayati-naiSA mugdhA yA kAkebhyo bibhyati, asatyeSA, sa tAM praticarati, sA ca narmadAyAH parakUle piNDArastena samaM saMpralagnA, anyadA tAM ghaTakena narmadAM tarantI piNDArasakAzaM vrajati, caurAzcottaranti, teSAmekaH zizumAreNa gRhItaH, sa raTati, tayA bhaNyate-akSiNI chAdayeti, chAdite 30 muktaH, tayA bhaNita:-kathaM kutIrthenottIrNAH ?, sa chAtrastaM jAnAna eva nivRttaH, sA ca dvitIyadivase baliM karoti, tasya ca chAtrasya rakSaNavArakaH, tena bhaNyate-divA kAkebhyo + atikiriyA - pra01A paMDAro - ve Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) bIhesi, rattiM tarasi NammayaM / kutitthANi ya jANAsi, acchiDhokkaNiyANi ya // 1 // tIe bhaNNai-kiM karemi ?, tumhArisA me NicchaMti, sA taM uvayarai, bhaNai-mamaM icchasutti, so bhaNai-kahaM uvajjhAyassa purao ThAissaMti ?, tIe ciMtiyaM-mAremi eyaM ajjhAvayaM to me esa bhattA bhavissaitti mArio, peDiyAe chubheUNa aDavIe ujjhiumAraddhA, vANamaMtarIe 5 mayA. aDavIe bhamittamAradA. chahaM Na sakkeDa ahiyAsiuM. taM ca se kaNimaM galati uvariM, logeNa hIlijjai-paimAriyA hiMDaitti, tIse puNarAvattI jAyA, tAhe sA bhaNaideha ammo ! paimAriyAe bhikkhaMti, evaM bahukAlo gao, aNNayA sAhuNINaM pAesu paDaMtIe paDiyA peDiyA, pavvaiyA, evaM garahiyavvaM jaM duccariyaM 7 / iyANiM sohIe vatthAgayA doNNi kAgaDAothI Dare che, rAtrie narmadAne tare che. nadInA kutIrtho ane AMkho baMdha karavI (vigere 10 upAyone) tuM jANe che. 1." A sAMbhaLIne strIe kahyuM - "huM zuM karuM ? tamArA jevA (yuvAnIyAo) mane icchatA nathI." te strI A vidyArthInI bhakti karavA lAge che ane kahe che - "tuM mane iccha." vidyArthIe kahyuM - "adhyApakanI hAjarImAM A kevI rIte zakya che?" strIe vicAryuM - "A adhyApakane mArI nAkhyuM jethI A mAro pati banaze." ema vicArI adhyApakane mArI 15 nAMkhyo. (enA TukaDA karIne) eka peTI bharIne jaMgalamAM nAMkhavA mATe te gaI. e samaye eka vANavyaMtarIe te peTI strI sAthe ja coMTADI dIdhI (ane tene pAgala karI dIdhI.) tene kAraNe te strI peTI sAthe ja jaMgalamAM bhamavA lAgI. tenAthI have bhUkha sahana thatI nathI. A peTImAMthI lohI bahAra gaLavAnuM cAluM thAya che. A joIne loko strIne dhikkAre che ke "A potAnA patine mAranArI bhamyA kare che." eTale tene pAchI samaja prApta thAya che. tyAre 20 te kahe che - "he mAtA ! A patine mAranArIne bhikSA Apo." A rIte ghaNo kAla pasAra thAya che. ekavAra sAdhvIjIonA pagamAM paDatA te strIthI te peTI chUTI paDe che. te strI dIkSA le che. (je rIte A strIe sAdhvIjIo pAse potAnA pApanI gaha karI) e ja pramANe je duzcarita che tenI (bIjAoe paNa) gaI karavI joIe. zuddhi upara vastra ane auSadhanuM daSTAnta . 25 have zuddhi upara vastra ane auSadhanuM daSTAnta jaNAve che. temAM prathama vastranuM dRSTAnta kahe 68. bibheSi rAtrau tarasi narmadAm / kutIrthAni ca jAnAsi, akSicchAdanAni ca // 1 // tayA bhaNyate-kiM karomi ?, tvAdRzA mAM necchanti, sA tamupacarati, bhaNati-mAmiccheti, sa bhaNati-kathamupAdhyAyasya purataH sthAsyAmIti?, tayA cintitaM-mArayAmyenamadhyApakaM tadA mamaiSa bhartA bhaviSyatIti mAritaH, peTikA (maJjuSA) yAM kSiptvA'TavyAmujjhitumArabdhA, vyantaryA stambhitA, aTavyAM bhramitumArabdhA, kSudhaM na zaknotyadhyAsituM, 30 tattasya rudhiraM gilatyupari, lokena hIlyate-patimArikA hiNDate iti, tasyAH punarAvRttirjAtA, tadA sA bhaNati-dattAmbAH ! patimArikAyai / bhikSAmiti, evaM bahuH kAlo gataH, anyadA sAdhvInAM pAdayoH patantyAH / patitA peTikA, pravrajitA, garhayitavyaM evaM yahuzcaritaM / idAnIM zuddhau vastrAgadau dvau Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 _ zuddhi bhATe mAranu dRSTAnta (ni.-1244) * 223 didrutA, tattha vatthadi-to-rAyagihe seNio rAyA, teNa khomajugalaM jilevagassa samappiyaM, komudiyavAro ya vaTTai, teNa doNhaM bhajjANaM aNucaraMteNa diNNaM, seNio abhao ya komudIe pacchaNNaM hiMDaMti, dircha, taMboleNa sittaM, AgayAo, rayaNa aMbADiyAo, teNa khAreNa sohiyANi, gose ANAviyANi, sabbhAvaM pucchieNa kahiyaM rayaeNa, esa davvavisohI, evaM sAhuNAvi ahINakAlamAyariyassa AloeyavvaM, teNa visohI kAyavvatti, agao jahA 5 NamokkAre, evaM sAhuNA'vi jiMdA'gaeNa aticAravisaM osAreyavvaM, esA visuddhI // 1243 // uktAnyekArthikAni, sAmprataM pratyahaM yathA zramaNeneyaM kartavyA, tathA mAlAkAradRSTAntaM cetasi nidhAya pratipAdayannAha AlovaNamAluMcana viyaDIkaraNaM ca bhAvasohI ya / AloiyaMmi ArAhaNA aNAloie bhayaNA // 1244 // vyAkhyA-avalocanam AluJcanaM vikaTIkaraNaM ca bhAvazuddhizca, yatheha kazcinipuNo che - rAjagRhamAM zreNiMkarAjA hato. teNe be sutarAu vastro dhobIne ApyA. e samaye tyAM kaumudIutsava cAlI rahyo hoya che. te vastro dhobIe potAnI be patnIone ApyA. zreNika ane abhaya guNaveze kaumudImAM phare che. teoe potAnA vastro A strIo pAse joyA. tethI (saMketa mATe) zreNike te vastra upara pAnanI picakArI mArI. - baMne strIo ghare AvI. pAnanI picakArI joIne dhobIe baMnene Thapako Apyo. kSAravaDe baMne vastro zuddha karyA ane bIjA divase savAre dhobI vastro laIne rAjA pAse Avyo. hakIkta pUchAtA dhobIe sAcI vAta kahI. ahIM kSAravaDe je vastro zuddha karyA te dravyazuddhi jANavI. A ja pramANe sAdhue paNa tarata ja AcArya pAse AlocanA karavI joIe ane tenA dvArA zuddhi 72vI me. moSadhana dRSTAnta pUrve nms|2niyuktimaa (u.844vi) yA prabhArI . 20 A pramANe sAdhue paNa niMdArUpa auSadhavaDe aticArarUpaviSane dUra karavuM joIe. A vizuddhi kahI. . " avataraNikA :- pratikramaNazabdanA ekArthika nAmo kahyA. have sAdhue roje roja je rIte A zuddhi kartavya che te rIte mALInA daSTAntane manamAM rAkhIne pratipAdana karatA kahe che ke gAthArtha :- avalocana, AluMcana, pragaTIkaraNa ane bhAvazuddhi. AlocanA karavAmAM ArAdhanA che. anAlocanAmAM vikalpa jANavo. 25 TIkArya - avalocana, AluMcana, pragaTIkaraNa ane bhAvazuddhi. (A badhuM kevI rIte 69. dRSTAntau, tatra vastradRSTAntaH-rAjagRhe zreNiko rAjA, tena kSaumayugalaM rajakAya samarpitaM, kaumudImahazca varttate, tena dvayorbhAryayoranucaratA dattaM, zreNiko'bhayazca kaumudyAM pracchannaM hiNDete, dRSTaM, tAmbUlena siktaM, Agate, rajakeNa nirbhatsite, tena kSAreNa zodhite, pratyUSe AnAyite, sadbhAvaH pRSTena kathitaH rajakena, eSA dravyavizuddhiH, evaM sAdhunA'pyahInakAlamAcAryAyAlocayitavyaM tena vizuddhiH karttavyeti, agado yathA 30 namaskAre, evaM sAdhunA'pi nindA'gadenAticAraviSamapasArayitavyam / eSA vizuddhiH // * rayagassa-pra0 / 15 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) mAlAkAraH svasyArAmasya sadA dvisandhyamavalokanaM karoti, kiM kusumAni santi ? uta neti, dRSTvA teSAmAluJcanaM karoti, grahaNamityarthaH, tato vikaTIkaraNaM, vikasitamukulitArddhamukulitAnAM bhedena vibhajanamityarthaH, cazabdAtpazcAdgranthanaM karoti, tato grAhakA gRhNanti, tato'syAbhilaSitArthalAbho bhavati, zuddhizca cittaprasAdalakSaNA, asyA eva vivakSitatvAd, anyastu viparItakArI mAlAkArastasya na bhavati, evaM sAdhurapi kRtopadhipratyupekSaNAdivyApAraH uccArAdibhUmI: pratyupekSya vyApArarahitaH kAyotsargastho'nuprekSate sUtraM, gurau tu sthite daivasikAvazyakasya mukhavastrikApratyupekSaNAdeH kAyotsargAntasyAvalokanaM karoti, pazcAdAluJcanaM spaSTabuddhyA'parAdhagrahaNaM, tato vikaTIkaraNaM gurulaghUnAmaparAdhAnAM vibhajanaM, cazabdAdAlocanApratisevanA'nulomena granthanaM, thAya? te dRSTAntavaDe jaNAve che.) jema koIka nipuNa mALI potAnA bagIcAmAM savAra-sAMja be 10 samaya najara rAkhyA kare che ke puSpo che ke nahIM? (te avalokana jANavuM.) joyA pachI te padhdhone grahaNa kare che. (te AkuMcana jANavuM.) tyAra pachI vikaTIkaraNa eTale ke khIlelA, nahIM khIlelA ane ardha khIlelA puSpono vibhAga kare che. "gha' zabdathI guMthana kare che. tyAra pachI grAhako te puSponI mALAne grahaNa kare che. jethI mALIne icchita evA arthano=paisA vigereno lAbha thAya che ane cittanI prasannatArUpa zuddhi prApta thAya che. ahIM cittaprasannatA ja zuddhirUpe vivakSA 15 karAyelI hovAthI zuddhi tarIke cittaprasannatA kahI che. paraMtu je uparoktavidhithI viparItakArI evo mALI hoya tene ISTa arthanI prApti ke zuddhi prApta thatI nathI. e pramANe sAdhu paNa upadhinI pratyupekSaNA vigere vyApArane karI lIdhA bAda (sAMje) vaDInIti vigere mATenI bhUmine joyA bAda vyApArathI rahita thayelI chato (jayAM sudhI guru na Ave tyAM sudhI) kAyotsargamAM rahelo sUtranI anuprekSA kare. daivasika pratikramaNa mATe 20 jayAre guru hAjara thAya tyAre muhapattinA paDilehaNa vigerenuM kAyotsarganI aMdara avalokana kare. (arthAt kAussagnamAM paDilehaNa vigere saMbaMdhI aticAro vicAre.) pachI Alucana eTale ke spaSTabuddhithI aparAdhonuM grahaNa (arthAt spaSTa rIte aparAdhonI dhAraNA karI le. TUMkamAM avalokana kare eTale divasasaMbaMdhI kyAM kyAM kayA kyA aticAro sevAyA che ? te jANI le. pachI spaSTa rIte enI dhAraNA karI le. te AkuMcana kahevAya che.) . 25 tyAra bAda vikaTIkaraNa eTale ke nAnA-moTA aparAdhonuM vibhAgIkaraNa kare. 'va' zabdathI AlocanA athavA pratisevanAnA kramathI (eTale ke jemAM sauthI ochuM prAyazcitta AvatuM hoya te aparAdhanI AlocanA prathama kare, tyAra bAda jemAM tenA karatA vadhAre prAyazcitta AvatuM hoya te aparAdhanI AlocanA bIjA krame kare, tyArabAda jemAM vadhAre prAyazcitta AvatuM hoya te aparAdhanI AlocanA trIjA krame kare. A rIte prAyazcittanA anusAra kramazaH aparAdhonI 30 goThavaNI karavI te AlocanAkrama. athavA divasamAM sau prathama je aticAra sevyo hoya tenI pahelA AlocanA kare. tyAra pachI je sevAyo hoya te bIjA krame, tenA pachI je sevAyo te trIjA krame. A rIte pratisevanAnA krame aparAdhone goThavavA te pratisevanAkrama kahevAya. Ama, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maa2|5 oe ? (na.-1245) * 225 tato yathAkramaM guronivedanaM karoti, evaM kurvato bhAvazuddhirupajAyate, audayikabhAvAt kSAyopazamikaprAptirityarthaH, itthamuktena prakAreNa 'Alocite' guroraparAdhajAle nivedite 'ArAdhanA' mokSamArgAkhaNDanA bhavati, 'anAlocite' anivedite 'bhajanA' vikalpanA kadAcidbhavati kadAcinna bhavati, tattthaM bhavati "AloyaNApariNao sammaM saMpaDhio gurusagAsaM / ___jai aMtarAvi kAlaM karijja ArAhao tahavi // 1 // " evaM tu na bhavati ."iDDIe gAraveNaM bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / . jo Na kahei gurUNaM na hu so ArAhao bhaNio // 1 // " tti gAthArthaH // 1244 // 10 itthaM cAlocanAdiprakAreNobhayakAlaM niyamata eva prathamacaramatIrthakaratIrthe sAticAreNa niraticAreNa vA sAdhunA zuddhiH kartavyA, madhyamatIrthakaratIrtheSu puna vaM, kintvaticAravata eva zuddhiH kriyata iti, Aha ca sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 1245 // 15 AlocanA athavA pratisevanAnA kramathI) te aparAdhonuM guMthana=goThavaNa kare. * tyAra pachI kramazaH gurune nivedana kare. A pramANe karatA sAdhune bhAvazuddhi utpanna thAya che, arthAt audayikabhAvathI kSAyopathamikabhAvanI prApti thAya che. A pramANe kahevAyelA prakAravaDe gurune aparAdhono samUha kahevAthI mokSamArganI akhaMDanArUpa ArAdhanA thAya che. paraMtu jo aparAdhone, vAmana bhAve to manA=viseya evo, arthAt syA24 maaraayn| thAya, 20 kyAreka na thAya. eTale ke jo pote AlocanA karavAnA bhAva sAthe guru pAse AlocanA karavA jato hoya ane vacce ja kAla kare to paNa te jIva ArAdhaka kahevAya che. paraMtu jo RddhigAravathI ke bahuzrutatAnA ahaMkArathI je sAdhu potAnA aparAdho gurune kaheto nathI. te sAdhu ArAdhaka DevAtI nathI. // 1 // " // 1244 // mA prabhArI maaloynaami||253 savAra-saideg4 niyamathI 4 paDeTA-cheda tIrthaM42na tIrthamai 25 sAticAra ke niraticAra evA sAdhue zuddhi karavA yogya che, jayAre madhyamatIrthakaranA tIrthamAM niyamathI ubhayakAla zuddhi karavI ja paDe evuM nathI. paraMtu jyAre aticAra sevAyo hoya tyAre ja te aticAravALA sAdhue ja zuddhi karavAnI hoya che. kahyuM che ke thArtha :- artha prabhAvo .. 70. AlocanApariNataH samyak saMprasthito gurusakAzam / yadyantarA'pi kAlaM kuryAdArAdhakastathApi // 1 // 30 71. RddhayA gauraveNa bahuzrutamadena vA'pi duzcaritam / yo na kathayati gurubhyo naiva sa ArAdhako bhaNitaH / // 1 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) ____ vyAkhyA-sapratikramaNo dharmaH purimasya ca pazcimasya ca jinasya, tattIrthasAdhunA IryApathAgatenoccArAdiviveke ubhayakAlaM cAparAdho bhavatu mA vA niyamataH pratikrAntavyaM, zaThatvAtpramAdabahulatvAcca, eteSveva sthAneSu 'madhyamAnAM jinAnAm' ajitAdInAM pArzvaparyantAnAM 'kAraNajAte' aparAdha evotpanne sati pratikramaNaM bhavati, azaThatvAtpramAdarahitatvAcceti. 5 gAthArtha: 224 tathA cAha granthakAraH jo jAhe Avanno sAhU annayarayaMmi ThANaMmi / so tAhe paDikkamaI majjhimayANaM jiNavarANaM // 1246 // vyArA :' sAdhuriti yo: "yA' smin vAne pUrvAhAvo "mApanna: prAta: 10 'anyatarasmin sthAne' prANAtipAtAdau sa tadaiva tasya sthAnasya, ekAkyevaM gurupratyakSaM vA pratikrAmati madhyamAnAM jinavarANAmiti gAthArthaH // 1246 // Aha-kimayamevaM bhedaH pratikramaNakRtaH ? Ahozvidanyo'pyasti ?, astItyAha, yataH bAvIsaM titthayarA sAmAiyasaMjamaM uvaisaMti / chaovaThThAvaNayaM puNa vayanti usabho ya vIro ya // 1247 // 15. TIkArtha :- pahelA ane chellA jinano dharma pratikramaNa sahitano che, kAraNa ke temanA tIrthanA sAdhue vaDInIti vigereno tyAga karyA pachI IryApathathI AvIne (eTale ke upAzraye pAchA AvIne) aparAdha thayo hoya ke na thayo hoya ubhayakAla niyamathI pratikramaNa karavA yogya che, kAraNa ke te kALanI jIvo mAyAvI ane pramAdabahula che. jayAre vaDInIti vigereno tyAga karavo vigere sthAnomAM ajitanAthathI laIne pArzvanAtha sudhInA tIrthanA sAdhuothI jo koI aparAdha sevAyo hoya 20 to ja teone pratikramaNa karavAnuM hoya che, kAraNa ke teo nirmAyAvI ane pramAdarahita che. /124pI avataraNikA :- A ja vAta graMthakArazrI jaNAve che gAthArtha - TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya :- je sAdhu je pUrvAhna vigere kAlamAM prANAtipAtAdimAMnA koI sthAnane pAmyo. 25 (arthAt je sAdhune je kSaNe prANAtipAtAdi koI aticAra lAgyo.) tyAre je te sAdhu te sthAnanuM ekalo ja athavA guru samakSa pratikramaNa kare che. (konA tIrthamAM AvuM samajavuM ?) madhyamajinezvaronA tIrthamAM (AvuM samajavuM.) 1246ll avataraNikA :- zaMkA : pratikramaNavaDe karAyelo bheda ja jANavo ? (arthAt pahelA-chellA ane madhyamajinonA tIrthamAM mAtra pratikramaNamAM ja bheda che ?) ke koI bIjA prakArano bheda paNa 30 che ? samAdhAna : bIjI bAbatamAM paNa bheda che, kAraNa ke gAthArtha - vacalA bAvIsa tIrthakaro sAmAyikasaMyamane kahe che. jyAre RSabha ane vIra chedopasthApanIyasaMyamane kahe che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA tIrthamAM kayuM saMyama ? (ni-1247) * 227 vyAkhyA-'dvAviMzatistIrthakarA' madhyamAH sAmAyikaM saMyamamupadizanti, yadaiva sAmAyikamuccAryate tadaiva vrateSu sthApyate, chedopasthApanikaM vadataH RSabhazca vIrazca, etaduktaM bhavatiprathamatIrthaGkaracaramatIrthakaratIrtheSu hi pravrajitamAtraH sAmAyikasaMyato bhavati tAvad yAvacchastraparijJA'vagamaH, evaM hi pUrvamAsIt, adhunA tu SaDajIvanikAyAvagamaM yAvat tayA punaH sUtrato'rthatazcAvagatayA samyagaparAdhasthAnAni pariharan vrateSu sthApyata itthevaM niraticAraH, sAticAraH 5 punarmUlasthAnaM prApta upasthApyata iti gAthArthaH // 1247 // ayaM ca vizeSa:-"Acelukkoddesiya sijjAtararAyapiMDakir3akamme / vayajiTThapaDikkamaNe mAsaM pajjosavaNakappe // 1 // " etadgAthAnusArato'vaseyaH, iyaM ca sAmAyike vyAkhyAtaiveti gataM prAsaGgikam / adhunA yaduktaM 'sapratikramaNo dharma' ityAdi, tatpratikramaNaM daivasikAdibhedena nirUpayannAha TIkArtha :- madhyama bAvIsa tIrthakaro sAmAyikarUpa saMyamano upadeza Ape che, arthAt jayAre 10 sAmAyika uccarAve che tyAre ja vratomAM sthApita kare che jayAre RSabha ane vIra chedopasthApanikarUpa saMyamane kahe che, arthAtu pahelA-chellA tIrthakaronA tIrthamAM dIkSA thayA bAda jyAM sudhI AcArAMgasUtranA prathama adhyayanano zAstraparijJAnAmano prathama udezo bhaNI na le tyAM sudhI te sAdhu sAmAyikasaMyamavALo kahevAya che. A pUrvanI vyavasthA hatI. atyAre dazavaikAlikanA pajIvanikAyanAmanA cothA adhyayana sudhI bhaNe, tyAM sudhI te sAdhu sAmAyikasaMyata kahevAya che. 15 sUtra ane arthathI bhaNAvela par3ajIvanikAyavaDe samyaga rIte aparAdha sthAnone choDato vratomAM sthApita karAya che (eTale ke vaDIdIkSA thAya che.) A pramANe niraticAra saMyamavALo kahevAya che. (arthAt A je vaDI dIkSA thAya che te chedopasthApanIyasaMyama kahevAya che. tenA sAticAra ane niraticAra be prakAra paDe che. temAM A niraticAra chedopasthApanIyasaMyama kahyuM.) sAticAra te kahevAya che ke jemAM mUlasthAnane prApta sAdhu vratomAM sthapAya che. arthAt mUlaprAyazcitta jemAM 20 AvatuM hoya tevo aparAdha jeNe sevyo hoya ane tene kAraNe te sAdhune mUlaprAyazcitta=pharIthI dIkSA ApavAnuM AvyuM hoya evA sAdhune je pharIthI vrato uccarAvAya che te sAticAra chedopasthApanIyasaMyama kahevAya che.) 124 A sivAya baMne tIrthomAM ATalo bheda - "Acelakya, audezika, zayyAtara ane rAjapiMDa, kRtikarma, vrata, jayeSTha, pratikramaNa, mAsakalpa ane paryuSaNAkalpa 1." A gAthAnA anusAra 25 jANavo. A gAthA sAmAyikAdhyayana(bhAga-1 gA.-114-115)mAM kahevAI gaI che. prAsaMgika carcA pUrNa thaI. avataraNikA:- have pratikramaNa sahitano dharma. vigere pUrve (gA.1245mAM) je kahyuM te pratikramaNane daivasikAdibhedothI nirUpaNa karatA kahe che 72. AcelakyamaudezikaM zayyAtararAjapiNDakRtikarmANi / vratAni jyeSThaH pratikramaNaM mAsa: paryuSaNA- 30 G: III. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 * Avazyakaniryukti-haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) paDikamaNaM desiya rAiyaM ca ittariyamAvakahiyaM ca / pakkhiyacAummAsiya saMvacchara uttimaDhe ya // 1248 // vyAkhyA-'pratikramaNaM' prAgnirUpitazabdArthaM, 'daivasikaM' divasanirvRttaM 'rAtrikaM' rajaninirvRttam, itvaraM tu-alpakAlikaM daivasikAdyeva 'yAvatkathikaM' yAvajjIvikaM vratAdilakSaNaM 'pAkSikaM' pakSAticAranirvRttam, Aha-daivasikenaiva zodhite satyAtmani pAkSikAdi kimartham ?, ucyate, gRhadRSTAnto'tra-jaiha gehaM paidiyahapi sohiyaM tahavi pakkhasaMdhIe / sohijjai savisesaM evaM ihayapi NAyavvaM // 1 // ' evaM cAturmAsikaM sAMvatsarikam, etAni hi pratItAnyeva, 'uttamArthe ca' bhaktapratyAkhyAne pratikramaNaM bhavati, nivRttirUpatvAttasyeti gAthAsamudAyArthaH // 1248 // sAmprataM yAvatkathikaM pratikramaNamupadarzayannAha paMca ya mahavvayAiM rAIchaTThAi cAujAmo ya / bhattapariNNA ya tahA duNhapi ya AvakahiyAiM // 1249 // vyAkhyA-paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni 'rAIchaTThAI' ti upalakSaNatvAd gAthArtha - vasika, rAtrika, Itvarika, yAvatruthika, pAkSika, cAumAsika, sAMvatsarika ane anazanasamaye, ATalA pratikramaNanA bheda che. 15. TIkArtha :- pUrve nirUpitazabdArthavALuM pratikramaNa (have jaNAvAtA bhedovALuM jANavuM.) divase thAya te devasika, rAtrie thanAruM rAtrika, daivasikAdi ja Ivara eTale ke alpakAlika jANavuM, vratAdi yAvatkathika jANavuM, pakhavADiyAnA aticAronI zuddhi mATe thanAruM pAkSika jANavuM. zaMkA : daivasika vigere pratikramaNothI ja AtmA zuddha thaI jAya che to pAkSika vigere zA mATe karavAnI jarUra che ? samAdhAna : ahIM gharanuM daSTAnta jANavuM. jema roje roja ghara zuddha karavA chatAM pakSanI saMdhinA divase (=pUnama, amAsa athavA ekame) vizeSathI ghara zuddha karAya che, e ja pramANe ahIM paNa jANavuM. 1al e ja pramANe (=A ja yuktithI) cAturmAsika ane sAMvatsarika pratikramaNa paNa jANavuM. A baMnenI vyAkhyA pratIta ja che. tathA anazana samaye pratikramaNa thAya che. (arthAt anazana svIkAravuM e paNa eka pratikramaNa ja che.) kAraNa ke te anazana paNa 25 nivRttirUpa che. 1248 avataraNikA - have yAvatkathika pratikramaNane dekhADatA kahe che ke gAthArtha - paMca mahAvrato, chaThuM rAtribhojana tathA cArayama ane bhaktaparijJA ATaluM pahelA-chellA baMne tIrthakaronA tIrthamAM (tathA madhyamatIrthomAM) yAvankathika jANavuM. TIkArya - prANAtipAtAdithI nivRttirUpa pAMca mahAvrato ane upalakSaNathI chaThuM rAtribhojana30 nivRttivrata pahelA-chellA tIrthakaronA tIrthamAM (yAvajIva hoya che ema anvaya joDavo.) e ja 73. yathA gRhaM pratidivasamapi zodhitaM tathApi pakSasandhau / zodhyate savizeSamevamihApi jJAtavyam // 1 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvarapratibhA (ni.- 1250 ) * 228 rAtribhojananivRttiSaSThAni purimapazcimatIrthakarayostIrtha iti, 'cAturyAmazca nivRttidharma eva bhaktaparijJA ca tathA, cazabdAdiGginimaraNAdiparigrahaH, 'dvayorapi' purimapazcimayoH, cazabdAd madhyamAnAM ca yAvatkathikAnyetAnIti gAthArthaH // 1249 // itthaM yAvatkathikamanekabhedabhinnaM pratipAditam, itvaramapi daivasikAdibhedaM pratipAditameva, punarapItvarapratipAdanAyaivAha uccAre pAsavaNe khele siMghANae paDikkamaNaM / AbhogamaNAbhoge sahassakAre paDikkamaNaM // 1250 // 5 vyAkhyA- 'uccAre' purISe 'prasravaNe' mUtre 'khele' zleSmaNi 'siGghAnake' nAsikodbhave zleSmaNi vyutsRSTe sati sAmAnyena pratikramaNaM bhavati, ayaM punarvizeSaH - ' uccAraM pAsavaNaM bhUmIe vosirattu uvatto / vosariUNa ya tatto iriyAvahiaM paDikkamai // 1 // vosirai mattage 10 jar3a to na paDikkamai mattagaM jo u / sAhU pariTThaveI NiyameNa paDikkame so // 2 // khelaM siMghANaM vA'paDilehiya appamajjiDaM taha ya / vosiriya paDikkamaI taM piya micchukkaDaM dei // 3 // ' pratyupekSitAdividhiviveke tu na dadAti tathA''bhoge'nAbhoge sahasAtkAre sati rIte madhyama tIrthaMkaronA tIrthamAM nivRttidharmarUpa cAra yAmo=mahAvrato (yAvatkathika hoya che.) e ja rIte bhaktaparijJAnAmanuM anazana ane ' zabdathI IMginimaraNa vigere jANavA. A badhuM 15 pahelA-chellA tIrthaMkaronA tIrthamAM ane 'va' zabdathI madhyamatIrthomAM yAvatkathika hoya che. 1249 // avataraNikA :- A pramANe yAvatkathikapratikramaNa anekabhedovALuM pratipAdana karAyuM. Itvara evuM pratikramaNa paNa daivasika vigere bhedovALuM pratipAdana karI ja dIdhuM che. chatAM bIjI rIte paNa ItvaranuM pratipAdana karavA mATe kahe che - gAthArtha :- vaDInIti, saghunIti, bhuSabhAMthI nINatA gaNA, nAGabhAMthI nIDajato zleSma 20 tyAga karyA bAda pratikramaNa thAya che.Abhoga, anAbhoga ane sahasAtkAre je aticAra sevAyo tenuM pratikramaNa thAya che. TIDArtha :- vaDInIti, laghunIti, bhoMgAMthI nINatA gaNA, nAGamAMthI nIuNato zleSma A badhuM paraThavyA bAda sAmAnyathI pratikramaNa karavAnuM hoya che. vizeSathI A pramANe jANavuM - bhUmine vize mAtra-sthaMDila paraThavavAmATe upayukta sAdhu paraThavyA bAda IriyAvahI pratikrame che. 25 // 1 // jo mAtrakamAM vosirAve to IriyAvahI pratikramavAnI jarUra nathI. paraMtu je mAtrakane paraThave che te sAdhu niyamathI pratikrame che. // 2 // khela athavA siMghANane apratilekhita ane aprajita bhUmi upara vosirAve to tyAM paNa pratikramaNa kare eTale ke micchA mi dukkaDaM Ape. III paraMtu 74. uccAraM prazravaNaM bhUmau vyuttraSTumupayuktaH / vyutsRjya ca tata IryApathikIM pratikrAmati // 1 // vyutsRjati mAtrake yadi tadA na pratikrAmyati mAtrakaM yastu / sAdhuH pariSThApayati niyamena pratikrAmyati sa eva // 2 // zleSmANaM siGghAnaM vA'pratilikhyApramArNya tathA ca / vyutsRjya pratikrAmyati tatrApi ca mithyAduSkRtaM dadAti 113 11 30 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) yo'ticArastasya pratikramaNam-'Abhoge jANateNa jo'iyAro kao puNo tassa / jAyammivi aNutAve paDikamaNe'jANayA iyaro // 1 // ' anAbhogaH, sahasAtkAre itthaMlakSaNe-'puTvi apAsiUNaM chUDhe pAyaMmi jaM puNo pAse / Na ya tarai NiyatteuM pAyaM sahasAkaraNameyaM // 1 // ' asmiMzca sati pratikramaNam, ayaM gAthAkSarArthaH // 1250 // idaM punaH prAkaraNikaM-'paDileheuM pamajjiya bhattaM pANaM ca vosireUNaM / vasahIkayavarameva u NiyameNa paDikkame sAhU // 1 // hatthasayA AgaMtuM gaMtuM ca muhuttagaM jahiM ciDhe / paMthe vA jo barAbara bhUmi vigerenuM pratilekhanAdividhipUrvaka paraThave to pratikramavAnI jarUra nathI eTale ke micchA mi dukkaDa ApavAnI jarUra nathI. (ti tIpiyA) tathA Abhoga, anAbhoga ane sahasAtkArathI je aticAra sevAyo tenuM pratikramaNa karavAnuM 10 hoya che. ahIM (Abhoga), anAbhoga ane sahasAtkAranuM lakSaNa A pramANe jANavuM - jANatAM je aticAra sevAya te Abhoga, te aticAra sevAyA badala pazcAttApa thAya to paNa pratikramaNa (micchA mi dukkaDa vigerarUpa) karavAnuM hoya che. ajANatAM je aticAra sevAya te Itara anAbhoga jANavo. (temAM paNa pratikramaNa karavAnuM hoya che.) 1. "yaro' zabdathI anAbhoga jANavo. have pachI batAvAtA lakSaNavALA sahasAkAramAM pratikramaNa karavAnuM hoya che. te lakSaNa A 15 pramANe na cAlatI vakhate have pachI jayAM paga mUkavAno che tyAM barAbara joyA pachI eka paNa jIva dekhAya nahIM tyAre te sthAne paga mUkavA jatAM acAnaka tyAM koI jIva dekhAya, paraMtu paga pAcho kheMcavo zakya na bane e avasthA sahasatkAra samajavo. (e ja rIte sAdhue muhapatti vinA na ja bolAya AvuM jANyA pachI paNa sAdhu muhapatti vinA bole to te AbhogathI=jANI joIne aticAra sevyo ema kahevAya. koI navadIkSita sAdhu ke jeNe khabara ja nathI ke "muhapatti 20 vinA bolAya nahIM ane te bole to te anAbhogathI bolyo kahevAya. je sAdhune khabara che ane muhapatti vinA na bolAya tenI saMpUrNa kALajIvALo che. chatAM muhapatti vinA koIka zabda, vAkya bolAI gayuM te sahasAkAra jANavo. anAbhogamAM upayoga na hoya. sahasAtkAramAM upayoga hoya.) A sahasAtkAra thAya tyAre pratikramaNa kartavya thAya che. ll125oll A prakaraNa saMbaMdhI vizeSa vAto A pramANe jANavI - (jayAM paraThavavAnuM hoya te bhUminuM) 25 pratilekhana ane pramArjana karIne bhojana-pANI ane vasatinA kacarAne tyAM paraThavIne niyamathI sAdhu (IriyAvahiyA vigererUpa) pratikramaNa kare. [1] ekaso DagalA dUrathI AvIne, muhUrta jeTalo kALa rokAvavAnuM hoya ke ekaso DagalA dUra gayA pachI muhUrta jeTalo kALa rokAvavAnuM 75. Abhoge jAnatA yo'ticAraH kRtaH punastasya / jAte'pi cAnutApe pratikramaNamajAnatetaraH // 1 // 76. pUrvamadRSTvA kSipte pAde yat punaH pazyet / na ca zaknoti nivartituM pAdaM sahasAkaraNametat // 1 // 77. 30 pratilikhya pramRjya bhaktaM pAnaM ca vyutsRjya / vasatikacavarameva tu niyamena pratikrAmyet sAdhuH // 1 // hastazatAdAgatya gatvA ca muhartakaM yatra tiSThet / pathi vA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikrAntavyanA bhedo (ni.-1251-52) * 231 vaccaMta disaMtaraNe paDikkamai // 2 // gataM pratikramaNadvAram, .. - adhunA pratikrAntavyamucyate, tatpunaroghataH paJcadhA bhavatIti, Aha ca niryuktikAra :micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // 1251 // saMsArapaDikkamaNaM cauvvihaM hoi ANupuvvIe / bhAvapaDikkamaNaM puNa tivihaM tiviheNa neyavvaM // 1252 // vyAkhyA-mithyAtvamohanIyakarmapudgalasAcivyavizeSAdAtmapariNAmo mithyAtvaM tasya pratikramaNaM tatpratikrAntavyaM vartate, yadAbhogAnAbhogasahasAtkArairmithyAtvaM gatastatpratikrAntavyamityarthaH, tathaiva 'asaMyame' asaMyamaviSaye pratikramaNam, asaMyamaH -prANAtipAtAdilakSaNa: pratikrAntavyo vartate, 'RSAvALAM' prAptisthapitazArthInAM jodhAvInAM pratimAM, SAyA: pratiSThAntavyA:,10 'yogAnAM ca' manovAkkAyalakSaNAnAm 'aprazastAnAm' azobhanAnAM pratikramaNaM, te ca pratikrAntavyA iti gAthArthaH // 1251 // saMsaraNaM saMsAra:- tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNasya pratikramaNaM 'caturvidhaM' catuSprakAraM bhavati 'AnupUrvyA' paripATyA, etaduktaM bhavati-nArakA ye hetavo mahArambhAdayasteSvAbhogAnAbhogasahasAtkArairyadvartitamanyathA vA prarUpitaM tasya pratikrAntavyam, 5 hoya tyAre sAdhu pratikramaNa kare. athavA vihAramAM jatA vacce nadI utaryA bAda sAdhu pratikramaNa 15 kare che. // 2 // pratikramaNadvAra pUrNa thayuM. avataraNikA :- have pratikrAntavya kahevAya che. te sAmAnyathI pAMca prakAre che. A ja vAta niryuktikAra kahe che gAthArtha :- mithyAtvanuM, asaMyamanuM, kaSAyonuM, aprazasta evA yogonuM ane saMsAranuM pratikramaNa karavAnuM che. saMsAranuM pratikramaNa kramazaH cAra prakAranuM che. bhAvapratikramaNa trividha 20 trividhena jANavA yogya che. * TIkArtha :- mithyAtvamohanIyakarmapudgalanA sahAyavizeSathI utpanna thato AtmapariNAma te mithyAtva che. tenuM pratikramaNa karavAnuM hoya che mATe te mithyAtva e pratikrAntavya tarIke che, arthAt jIva Abhoga-anAbhoga ane sahasAtkAre je mithyAtvane pAmyo che te pratikrAntavya jANavuM. e ja pramANe asaMyamarUpa viSayamAM pratikramaNa che, arthAt prANAtipAtAdirUpa asaMyama 25 te pratikrAntavya che. pUrve jeno zabdArtha jaNAvI dIdho che evA kaSAyonuM eTale ke krodhAdinuM pratikramaNa jANavuM, arthAt kaSAyo pratikrAntavya tarIke che. azobhana evA mana, vacana ane kAyArUpa yogonuM pratikramaNa hoya che, arthAt te yogo e pratikrAntavya jANavA. 1251 // tiryaMca, nara, nAraka ane devonA bhavanI anubhUtirUpa saMsAranuM pratikramaNa kramazaH cAra prakAre thAya che, arthAt narakAyuSyanA kAraNabhUta evA je mahAraMbha vigere che, teone vize 30 Abhoga, anAbhoga ke sahasAtkArathI je varteluM hoya eTale ke mahAraMbhAdinuM AcaraNa karyuM hoya 78. vrajan nadIsaMtaraNe pratikrAmyati // 2 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 232 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) evaM tiryagnarAmareSvapi vibhASA, navaraM zubhanarAmarAyurhetubhyo mAyAdyanAsevanAdilakSaNebhyo nirAzaMsenaivApavargAbhilASiNA'pi na pratikrAntavyaM, 'bhAvapaDikkamaNaM puNa tivihaM tiviheNa NeyavvaM' tadetadanantaroditaM bhAvapratikramaNaM punastrividhaM trividhenaiva netavyaM, punaHzabdasyaivakArArthatvAt, etaduktaM bhavati-'micchattAi na gacchai Na ya gacchAvei NANujANaI / jaM maNavaikAehiM taM bhaNiyaM bhAvapaDikamaNaM // 1 // ' 'manasA na gacchati' na cintayati yathA zobhana: zAkyAdidharmaH, vAcA nAbhidhatte, kAyena na taiH saha niSprayojanaM saMsarga karoti, tathA "na ya gacchAvei' manasA na cintayati-kathameSa taccanikAdiH syAt ?, vAcA na pravartayati yathA taccanikAdirbhava, kAyena na taccanikAdInAmarpayati, 'NANujANai' kazcittaccanikAdirbhavati na taM manasA'numodayati tUSNIM vA''ste, vAcA na suSThavArabdhaM kRtaM veti bhaNati, kAyena na nakhacchoTikAdi prayacchati, 10 vimasaMyamaviSyapi vimA vaheMti pathArtha: bhAraparA athavA viparIta rIte tenI prarUpaNA karI hoya tenuM pratikramaNa karavA yogya che. A ja pramANe tiryaMca, nara, devomAM paNa varNana karavuM. (zaMkA H jo cAre gatinA AyubaMdhanA kAraNonuM pratikramaNa karavAnuM hoya to mAyA vagere na karavA=amAyA vigere e manuSpAyuSya ane devAyuSyanA baMdhanuM kAraNa che. tethI tamArA kahevA 15 pramANe mAyA vigerenA anAsevananuM amAyA vigerenuM paNa pratikramaNa karavAnI Apatti Avaze. AvI zaMkAnuM samAdhAna Ape che ke -) pachInA bhavamAM mane cakravartInA bhogo ke indraRddhi prApta thAo" AvI koI paNa prakAranI AzaMsA vinA sevAtA mAyAdinA anAsevanAdirUpa zubha nara-devAyubaMdhanA kAraNonuM mokSanA abhilASI jIve paNa pratikramaNa karavAnI jarUra nathI. 20. hamaNAM ja (gA. 1244 vigeremAM) jenuM varNana karyuM te bhAvapratikramaNa trividha trividhena ja jANavuM. punaHzabda "ja' kAra arthamAM che. Azaya e che ke - "mana-vacana-kAyAthI mithyAtvAdi pAme nahIM, pamADe nahIM ke anumode nahIM te bhAvapratikramaNa kahevAya che. 1" jema ke, bauddha vigereno dharma suMdara che evuM manathI vicAre nahIM, vacanathI bole nahIM, kAyAthI teonI sAthe kAraNa vinA bhegA thavuM vigere saMsarga kare nahIM. (A rIte pote mithyAtvane pAme nahIM.) tathA 25 mithyAtva pamADe nahIM eTale - A jIvane bauddha vigere dharma kevI rIte pamADuM ? AvuM manathI vicAre nahIM, tuM bauddha vigere banI jA AvuM bolavAdvArA vacanathI jIvane te te dharmamAM pravartAve nahIM, ane kAyAthI bauddhAdione te jIva soMpe nahIM. anumode nahIM eTale - koI jIva bauddha vigere dharma svIkArato hoya tyAre tenI manathI anumodanA kare nahIM athavA mauna na rahe (paraMtu samyagU niSedhAtmaka preraNA kare.) vacanathI 30 "sArAM dharmanI zarUAta karI athavA bahu sarasa karyuM AvuM bole nahIM. tathA kAyAthI capaTI vagADavI vigere kare nahIM. A ja pramANe asaMyamAdimAM paNa varNana karavuM. /12parA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAya upara nAgadattanI kathA (ni.-1252) * 233 itthaM mithyAtvAdigocaraM bhAvapratikramaNamuktam, iha ca bhavamUlaM kaSAyAH, tathA coktam- "koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya loho ya pavaDDamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // 1 // " ataH kaSAyapratikramaNa evodAharaNamucyate-keI do saMjayA saMgAraM kAUNa devaloyaM gayA, io ya egami Nayare egassa siTissa bhAriyA puttaNimittaM NAgadevayAe uvavAseNa 5 ThiyA, tAe bhaNiyaM-hohiti te putto devaloyacuotti, tesimego caittA tIe putto jAo, nAgadattotti se NAmaM kayaM, bAvattarikalAvisArao jAo, gaMdhavvaM ca se aippiyaM, teNa gaMdhavvaNAgadatto bhaNNai, tao so mittajaNaparivArio sokkhamaNubhavai, devo ya NaM bahuso bahuso bohei, so Na saMbujjhai, tAhe so devo avvattaliMgeNaM Na Najjai jahesa pavvaiyago, jeNa se rajoharaNAi uvagaraNaM Natthi, sappe cattAri karaMDayahattho gaheUNa tassa ujjANiyAgayassa 10 A pramANe mithyAtvAdiviSayaka bhAvapratikramaNa karyuM. emAM kaSAyo e saMsAranuM mUla che, kAraNa ke kahyuM che - anigRhIta evA krodha ane mAna tathA vadhatA evA mAyA ane lobha, A cAre saMpUrNa kaSAyo janmAntaronA mULIyAone siMce che. // daza. a. 8, gA. 40. AthI kaSAyanA pratikramaNane vize ja udAharaNa kahevAya che. 5SAya 852 nAmahattanI 'thA * 15 be sAdhuo (devalokamAMthI je pahelo cyave tene bIjAe pratibodha karavo. evA prakArano) saMketa karIne devalokamAM gayA. bIjI bAju eka nagaramAM eka zreSThinI patnI putranimitte nAgadevatAnI ArAdhanA mATe upavAsa kare che. prasanna thayelA nAgadevatA tene kahe che ke "devalokamAMthI AvIne koI tArA putra tarIke thaze." pelA be sAdhuo ke jeo deva thayA hatA. temAMthI eka eNvIne te zreSThipatnIno putra thayo. tenuM nAma nAgadatta rAkhavAmAM AvyuM. 20 - te puruSonI bahoMtterakaLAmAM nipuNa thayo, ane tene gAMdharva (gAMdharvakaLAvaDe sApone ramADavA) atipriya hatuM. tethI loko tene gAMdhalvenAgadatta kahe che. te mitrajanathI parivarelo sukhano anubhava kare che. (arthAta mitra vigerenI sAthe sukhapUrvaka divaso pasAra kare che.) teno mitradeva vAraMvAra tene pratibodhe che, paraMtu nAgadatta pratibodha pAmato nathI. tyAre te deva bhavyatasiMgavaDe (225 yaavet| cha mA tevA sAdhuveSamai) tyA mAve che, paraMtu mA 25 veSadhArI pAse rajoharaNAdi upakaraNo na hovAthI A sAdhu che evuM jaNAtuM nathI. 79. krodhazca mAnazca anigRhItau mAyA ca lobhazca parivardhamAnau / catvAra ete kRtsnAH kaSAyAH siJcanti mUlAni punarbhavasya // 1 // 80. kaucit dvau saMyatau saMketaM kRtvA devalokaM gatau, itazcaikasminnagare ekasya zreSThino bhAryA putranimittaM nAgadevatAyai upavAsena sthitA, tayA bhaNitaM-bhaviSyati te putro devalokacyuta iti, tayorekazcyutvA tasyAH putro jAtaH, nAgadatta iti tasya nAma kRtaM, dvAsaptatikalAvizArado jAtaH, 30 gAndharvaM cAsyAtipriyaM, tena gandharvanAgadatto bhaNyate, tataH sa mitrajanaparivAritaH saukhyamanubhavati, devazcainaM bahuzaH bahuzaH bodhayati, sa na sambudhyate, tadA sa devo'vyaktaliGgena na jJAyate yathaiSa pravrajitakaH, yena rajoharaNA-chupakaraNaM tasya nAsti, sarpAzcaturaH karaNDakahasto gRhItvA tasyodyAnikAgatasya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 234 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) adUrasAmaMteNa vIIvayai, mittehiM se kahiyaM - esa sappakhellAvagotti, gao tassa mUlaM, pucchar3akimetthaM ?, devo bhaNai - sappA, gaMdhavvaNAgadatto bhAi - ramAmo, tumaM mamaccaehi ahaM tuhaccaehiM, devo tassaccaehiM ramati, khaiovi Na marar3a, gaMdhavvaNAgadatto amarisio bhAiahaMpi ramAmi tava saMtiehiM sappehiM, devo bhAi-marasi jai khajjasi, jAhe NibbaMdheNa laggo tAhe maMDalaM AlihittA deveNa cauddisiMpi karaMDagA ThavitA, pacchA se savvaM sayaNamittapariyaNaM meliUNa tassa samakkhaM imaM bhaNiyAio - gaMdhavvanAgadatto icchai sappehi khilliuM ihayaM / taM jai karhivi khajjai ittha hu doso na kAyavvo // 1253 // vyAkhyA- 'gandharvanAgadatta' iti nAmA 'icchati' abhilaSati sarvaiH sArddhaM krIDitum atra 10 sa khalvayaM yadi 'kathaJcit' kenacitprakAreNa 'khAdyate' bhakSyate ' ittha hu' asmin vRttAnte na doSaH kartavyo mama bhavadbhiriti gAthArthaH // 1253 // yathA catasRSvapi dikSu sthApitAnAM sarpANAM mAhAtmyamasAvakathayat tathA pratipAdayannAha - eka karaMDiyAmAM cAra sApone nAkhI karaMDiyAne hAthamAM laIne ujANI mATe Avelo evo te nAgadattanI bAjumAMthI pasAra thAya che. mitro nAgadattane kahe che "bhe, yA sApone 15 ramAunAro bhAvyo lAge che." nAgahatta tenI pAse gayo bhane pUMchyuM "A karaMDiyAmAM zuM che?" heve'dhuM - "sApo che." gAMdharvvanAgahatte 'dhuM - "yaso, khAyo yA sApothI raMbhIkhe. tAre amArA sApo sAthe ramavuM ane huM tArA sAponI sAthe ramIza." deva te lokonA sAponI sAthe rame che. DaMkha mAravA chatAM te deva marato nathI. tethI IrSyAthI gAMdharvyanAgadatta kahe che ke "huM pe| tArA sAyonI sAthai rabhuM." heve'dhuM - "bhArA 20 sApo jo DaMkha mA2ze to tuM marI jaIza." nAgadatta jyAre ghaNo Agraha karavA lAgyo tyAre pelA deve mAMDaLuM banAvIne cAre dizAmAM karaMDiyA mUkyA. pachI nAgadattanA sarva svajano, mitro, parijanone bhegA karIne teonI sAme A pramANe kahevA lAgyo che -- - avataraNikA - gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- gaMdharvyanAgadattanAmano A puruSa sApo sAthe ramavA icche che. ahIM jo koIka 25 rIte te DaMkhAya eTale ke jo sApa tene DaMkha mAre to A viSayamAM tamAre mane doSa Apavo nahIM. // 1253 // : cAre dizAmAM sthApelA sAponuM mAhAtmya te deve je rIte kahyuM te rIte 81. adUrasAmIpyena vyativrajati, mitraistasya kathitaM - eSa sarpakrIDaka iti, gatastasya mUlaM, pRcchati - kimatra ?, devo bhaNati - sarpAH, gandharvanAgadatto bhaNati - ramAvahe, tvaM mAmakInairahaM tAvakInaiH, devastatsatkaiH 30 ramate, khAdito'pi na mriyate, gandharvanAgadatto'marSito bhaNati ahamapi tava satkaiH sarvaiH rame, devo bhaNati mariSyasi yadi bhakSiSyase, yadA nirbandhena lagnastadA maNDalamAlikhya devena catasRSvapi dikSu karaNDakAH sthApitAH, pazcAttasya sarvaM svajanamitraparijanaM melayitvA tasya samakSaM idaM bhaNitavAn Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhanuM svarUpa (ni.-1254-56) * 235 taruNadivAyaranayaNo vijjulayAcaMcalaggajIhAlo / * dhorAvikADho irUva patiyono 2264 vyAkhyA-taruNadivAkaravad-abhinavoditAdityavannayane-locane yasya sa taruNadivAkaranayanaH, raktAkSa ityarthaH, vidyullateva caJcalA'grajihvA yasya sa vidyullatAcaJcalAgrajihvAkaH, ghorA-raudrA mahAviSA:-pradhAnaviSayuktA daMSTrA-Asyo yasya sa ghoramahAviSadaMSTraH, ulkeva- 5 cuDDalIva prajvalito roSo yasya sa tathocyata iti gAthArthaH // 1254 // Dakko jeNa maNUso kayamakayaM na yANaI subahuyaMpi / addissamANamaccu kaha ghicchasi taM mahAnAgaM ? // 1255 // vyAkhyA-'Dakko' daSTaH 'yena' sarpaNa manuSyaH sa kRtaM kiJcidakRtaM vA na jAnAti subahvapi, 'addazyamAnamRtyum' adRzyamAno'yaM karaNDakastho mRtyurvartate, mRtyuhetutvAnmRtyuH, 10 yatazcaivamataH kathaM grahISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpam ?, iti gAthArthaH, ayaM ca krodhasarpaH, puruSe saMyojanA svabuddhyA kAryA, krodhasamanvitastaruNadivAkaranayana eva bhavatItyAdi // 1255 // merugirituMgasariso aTThaphaNo jamalajugalajIhAlo / dAhiNapAsaMmi Thio mANeNa viyaTTaI nAgo // 1256 // pratipAdana karatAM kahe che 15 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- navA ugelA sUryanI jema lAlacoLa AMkho che jenI tevo arthAta lAla AMkhovALo A sApa che. vIjaLInI latA jevI caMcaLa che agrajIbha jenI tevo, bhayaMkara ane pradhAnaviSathI yukta che dADhAo jenI tevo, kharatA tArA jevo bhaDabhaDato roSa che jeno tevo A (krodha nAmano) sarpa che. 1254 | gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- A te sApe che ke jenAvaDe DaMkhAyelo manuSya ghaNA evA paNa kRta-akRtane jANato nathI. (arthAta DaMkha mAratAnI sAthe te manuSya badhI ja jAtanuM bhAna bhUlI jAya che.) vaLI karaMDiyAmAM rahelo ane mATe ja nahIM dekhAto A sApa mRtyunuM kAraNa hovAthI sAkSAt mRtyusamAna che. je kAraNathI A sApanA AvA badhA lakSaNo che. te kAraNathI he nAgadatta ! tuM 25 A mahAnAgane kevI rIte ramavA mATe pakaDI zakIza? (A je sApanuM varNana karyuM te) krodhanAmano sarpa che. A badhA vizeSaNo puruSamAM svabuddhithI ghaTADI devA. jema ke, krodhathI yukta je puruSa hoya tenI AMkho navA ugelAM sUrya jevI lAlacoLa ja hoya che. vigere (bIjA vizeSaNo paNa vicArI levA.) 125pI. avataraNikA :- have mAna nAmanA sarpanuM varNana kare che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 30 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 4 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) ___ vyAkhyA-merugirestuGgAni-ucchritAni taiH sadRzaH merugirituGgasadRzaH, ucchrita ityarthaH, aSTau phaNA yasya so'STaphaNaH jAtikularUpabalalAbhabuddhivAllabhyakazrutAni draSTavyAni, tattvato yamo-mRtyurmRtyurhetutvAt 'lA AdAne' yamaM lAntIti-AdadatIti yamalA, yamalA yugmajihvA yasya sa yamalayugmajihvaH, karaNDakanyAsamadhikRtyA''ha-dakSiNapArvesthitaH, dakSiNadignyAsastu 5 dAkSiNyavata uparodhato mAnapravRtteH, ata evAha-mAnena' hetubhUtena vyAvartate 'nAga:' sarpa iti mAthArtha: zaraddA Dakko jeNa maNUso thaddho na gaNei devarAyamavi / taM merupavvayanibhaM kaha ghicchasi taM mahAnAgaM ? // 1257 // vyAdhyA- 3o' : "thena' sarve manuSya: stavya: sanna pati "revarInAnamapi' 10 rUdramA, 'tam' rUlyamUd meparvatanamAM zuM gRti vaM 'mInA' pradhAna samiti nAthArtha, ayaM ca mAnasarpaH // 1257 // salaliyavillahalagaI satthialaMchaNaphaNaMkiapaDAgA / . mAyAmaiA nAgI niyaDikavaDavaMcaNAkusalA // 1258 // vyAkhyA-salalitA-mRdvI vellahalA-sphItA gatiryasyAH sA salalitavellahalagatiH, 15 svastikalAJchanenAGkitA phaNApatAkA yasyAH sA svastikalAJchanAGkitaphaNApatAketi TIkArtha:- meruparvatanA zikharo jevo atyaMta uMco, ATha phaNA che jene tevo, (puruSamAM ATha phaNA tarIke) jAti, kula, rUpa, bala, lAbha, buddhi, lokapriyatA, ane mRta jANavA. (jAti vigereno vadhu vistAra prazamarati gA.80-90mAM jovo.) vAstavika rIte yama eTale mRtyu jANavuM. yamane mRtyune je lAvI Ape te yamala; (A sApanI jIbha) mRtyunuM kAraNa hovAthI 20 (yamalarUpa che.) ane yamalarUpa evI be jIbho che jenI tevo (A sApa che.) karaMDiyAmAM rAkhelA evA A sApane Azrayane kahe che - jamaNI bAjue rahelo, ahIM jamaNI dizAmAM rAkhavAnuM kAraNa e che ke jamaNAM paDakhe rahelAne sahaja rIte mAna caDe che. (moTA hoya te jamaNI bAju rahevAnuM pasaMda kare che evI junI mAnyatA che.) dakSiNadizAmAM rahelo hovAthI ja mULamAM kahyuM che ke - A sApa ahaMkArI che. 125dI : 25 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- A te sApa che ke jenA vaDe DaMkhAyelo manuSya abhimAnathI akkaDa thayelo indrane paNa gaNakArato nathI. meruparvata jevA A mahAnAgane tuM kevI rIte pakaDI zakIza? I/1257 A mAnasarpanI vAta karI. (have mAyA nAmanI nAgaNanI vAta kare che 3) gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - lIlA pUrvakanI saraLa zIdhra gati che jenI tevI, svastika lAMchanathI yukta che ! phaNArUpa dhajA jenI tevI, ahIM mULamAM "svastikalAMchanAMkita phaNApatAkA' A rItano zabda * 'dvata' vo 30. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _10 bhAyArnu 2135 (ni.-1258-61) * 237 vaktavye gAthAbhaGgabhayAdanyathA pAThaH, mAyAtmikA nAgI 'nikRtikapaTavaJcanAkuzalA' nikRtiHAntaro vikAraH kapaTa-veSaparAvartAdirbAhyaH AbhyAM yA vaJcanA tasyAM kuzalA-nipuNeti gAthArthaH // 1258 // taM ca si vAlaggAhI aNosahibalo a aparihattho ya / sA ya cirasaMciyavisA gahaNaMmi vaNe vasai nAgI // 1259 // vyAkhyA-iyamevambhUtA nAgI raudrA, tvaM ca 'vyAlagrAhI' sarpagrahaNazIlaH 'anauSadhibalazca' auSadhibalarahita: 'aparihatthazca' adakSazca, sA ca cirasaJcitaviSA 'gahane' saGkule 'vane' kAryajAle vasati nAgIti gAthArthaH // 1259 // hohI te viNivAo tIse dADhaMtaraM uvagayassa / apposahimaMtabalo na hu appANaM cigicchihisi // 1260 // ___ vyAkhyA bhaviSyati te vinipAtaH tasyA daMSTrAntaram 'upagatasya' prAptasya, alpaM-stokaM auSadhimantrabalaM yasya tava sa tvaM alpauSadhimantrabalaH, yatazcaivamato naivA''tmAnaM cikitsiSyasIti gAthArthaH, iyaM ca mAyAnAgI // 1260 // uttharamANo savvaM mahAlao punnamehanigghoso / uttarapAsaMmi Thio loheNa viyaTTaI nAgo // 1261 // vyAkhyA-'uttharamANo 'tti abhibhavan 'sarvaM' vastu, mahAnAlayo'syeti mahAlayaH, hovAne badale gAthAno bhaMga na thAya te mATe "svastikalAMchanarUNAMkita patAkA' zabda che. uparokta vizeSaNavALI A mAyAtmaka nAgaNa che. (vaLI te kevI che ? te kahe che -) nivRti eTale ke AMtarika duSTabhAva ane kapaTa eTale veSanuM parAvartana vigere bAhyabhAvo. A bevaDe ThagavAmAM kuzala evI A nAgaNa che. ll1250 thArtha :- TIsartha prabhArI evo. TIkArya - AvA prakAranI A nAgaNa atyaMta raudra che. tuM sarpane pakaDavAnA svabhAvavALo, auSadhirUpa balathI rahita ane adakSa che. jyAre lAMbA kALathI viSa bheguM karI rAkhyuM che jene tevI te nAgaNa gADha evA vanamAM (puruSapakSamAM) kAryanA samUhamAM vase che, (arthAt A nAgaNa gADha evA jaMgalamAM rahe che. jayAre mAyArUpI nAgaNa puruSanA dareka kAryamAM vase che.) I/125lA 25 . thArtha :- TIrtha prabhArI ko. TIkArtha :- nAgaNanA DaMkhane pAmelA tAruM mRtyu thaze, kAraNa ke alpa che auSadhi ane maMtranuM baLa jenI pAse evo tuM tArA AtmAnI cikitsA karI zakIza nahIM. /126olii A bhAyA nAmanI nAgae31. (ive soma 4||ve cha 2) uthArtha :- 2Irtha prabhAvo .. TIkArtha :- badhI ja vastune parAjita karato, moTuM che nivAsasthAna jenuM te mahAlaya arthAt 15 20 30 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 238 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) sarvatrAnivAritatvAt, purNaH puSkarAvarttasyeva nirghoSo yasya sa tathocyate, karaNDakanyAsamadhikRtyAhauttarapArve sthitaH, uttaradignyAsastu sarvottaro lobha iti khyApanArtham, ata evAha-lobhena hetubhUtena 'viyaTTai' tti vyAvartate ruSyati vA 'nAgaH' sarpa iti gAthArthaH // 1261 // Dakko jeNa maNuso hoi mahAsAgaruvva duppUro / taM savvavisasamudayaM kaha ghicchasi taM mahAnAgaM ? // 1262 // vyAkhyA-daSTo yena manuSyo bhavati 'mahAsAgara iva' svayambhUramaNa iva duSpUraH 'tam' itthambhUtaM 'sarvaviSasamudayaM' sarvavyasanaikarAjamArga kathaM grahISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpamiti gAthArthaH, ayaM tu lobhasarpaH // 1262 // ee te pAvAhI cattArivi kohamANamayalobhA / jehi sayA saMtattaM jariyamiva jayaM kalakalei // 1263 // vyAkhyA-ete te 'pApAhayaH' pApasAzcatvAro'pi krodhamAnamAyAlobhA yaiH sadA santaptaM sat jvaritamiva 'jagad' bhuvanaM 'kalakalAyati' bhavajaladhau kvathayatIti gAthArthaH // 1263 // eehiM jo khajjai cauhivi AsIvisehi pAvehiM / avasassa narayapaDaNaM Natthi si AlaMbaNaM kiMci // 1264 // 15 vyAkyA-parya parva vAte vastunarapi "bAzIviH' munaH "pAH' anaiH cAre bAju janAro A sApa che kAraNa ke game te sthAne jatA. ene koI aTakAvI zake ema nathI. tathA puSparAvartanA megha jevo pUrNa avAja che jeno tevo A sApa che. have karaMDiyo jayAM mUkelo che tene AzrayIne kahe che - uttaradizAmAM rahelo, lobha e sarva kaSAyomAM uttara pradhAna che evuM jaNAvavA mATe uttaradizAmAM te sApane mUkyo che. tathA uttaradizAmAM rAkhelo hovAthI ja mULamAM 20 kahyuM che ke te nAga lobhavaDe vartI rahyo che eTale ke te lobhI che athavA lobhavaDe te roSa pAme che. (arthAt lobhI hovAthI ja gusso kare che.) I/126 1. gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha:- (A te sApa che ke, jenA vaDe DaMkhAyela manuSya svayaMbhUramaNa samudranI jema du:khethI pUrI zakAya che. (arthAt jenI icchAono koI aMta ja nathI.) sarva duHkho lAvI ApavA 25 mATenA eka rAjamArga samAna AvA prakAranA mahAnAgane tuM kevI rIte grahaNa karIza? II126ro, A lobhasarpa che. gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - krodha, mAna, mAyA ane lobhanAmanA A cAra te pApI sApo che ke jemanAvaDe sadA mATe herAna thayeluM traNa bhuvana mAMdA puruSanI jema (eTale ke jema tAvathI pIDAto puruSa 30 tAvathI satata dhagadhagato hoya tema) saMsAramAM pIDAI rahyuM che=dhagadhagI rahyuM che. 1263 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- A cAra azobhana evA sApovaDe je jIva jkhAya che, te parAdhIna thanArA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhAdisarpanA viSanAza mATe tapanuM AcaraNa (ni.-1265) * 239 tasya avazasya sataH narakapatanaM bhavati, 'nAsti' na vidyate 'se' tasyAlambanaM kiJcid yena na patatIti gAthArthaH // 1264 // evamabhidhAyaite muktAH / so khaio paDio mao ya, pacchA devo bhaNai-kiha jAyaM ?, Na ThAi vArijjaMto, puvvabhaNiyA ya te mittA agade chubhaMti osahANi ya, Na kiMci guNaM kareMti, pacchA tassa sayaNo pAehiM paDio-jiAvehatti, devo bhaNai-evaM ceva ahaMpi khaiyo, 5 jai erisaM cariyaM aNucarai to jIvai, jai NANupAlei to ujjIvio'vi puNo marai, taM ca cariyaM gAhAhiM kahei eehiM ahaM khaio cauhivi AsIvisehi pAvehiM / visanigghAyaNaheuM carAmi vivihaM tavokammaM // 1265 // vyAkhyA-ebhirahaM 'khaio' tti bhakSitazcatubhirapi 'AzIviSaiH' bhujaGgaiH ghorai-raudraiH 10 'viSanirghAtanahetuH' viSanirghAtananimittaM 'carAmi' AsevayAmi 'vividhaM' vicitraM caturthaSaSThASTamAdibhedaM 'tapaHkriyAmiti gAthArthaH // 1265 / / jIvanuM narakamAM patana thAya che. tevA jIva mATe A jagatamAM koI evo AdhAra nathI ke jenuM AlaMbana laIne te jIva narakamAM jatA aTakI jAya. ll1264o A pramANe cAre sAponuM varNana karIne te deve nAgadattanI sAme te sApone mUkyA. te devadatta sApovaDe DaMkhAyo. te paDyo ane mRtyu pAmyo. pAchaLathI deve kahyuM - "kema zuM thayuM? nA pADavA chatAM tuM aTakyo nahIM." (pUrve nAgadatte potAnA mitrone kahI rAkhyuM hatuM ke mane kaMI thAya to tame dhyAna rAkhajo. A rIte) pUrve kahevAyelA te mitro aneka agado (=auSadhavizeSa) ane auSadhono prayoga kare che. paraMtu koI phAyado thato nathI. pAchaLathI tenA 14nI vinA 5 5Ine vinaMtI 43 cha ? - "tabhe tene po." . 1 4 cha - 9 59 (bhA sApova) pAyo chu. tethI Tho mA mApA prA2nA (=mANa kahevAtA) cAritrane svIkAre to te jIve. jo te na svIkAre eTale ke te cAritranuM pAlana na kare to jIvita thavA chatAM pharIthI marI jaze. te cAritra gAthAovaDe deva kahe che ? thArtha :- 2Irtha prabhArI evo. Artha :- mA yA2 mayaM42 sApova (meTale pAhi yA2 SAyova) hu~ 55 pAyedo 25 chuM. ane paMkhAyelo huM te viSanA nAza mATe upavAsa, chaThTha, aThThama vigere bhedovALI vicitra tapa:kriyAne AcAruM chuM. 126pI 15 20 82. sa khAditaH patito mRtazca, pazcAddevo bhaNati-kathaM jAtaM ?, na tiSThasi vAryamANaH, pUrvabhaNitAni ca tAni mitrANi agadAn kSipanti auSadhAni ca, na kaJcidguNaM kurvanti, pazcAttasya svajanaH pAdayoH patita:jIvayatheti, devo bhaNati-evamevAhamapi khAditaH, yadIdRzAM caryAmanucarati tadA jIvati, yadi nAnupAlayati 30 tadojjIvito'pi punarmiyate, tAM ca caryAM gAthAbhiH kathayati / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 accAhAro na sahe ainiddheNa visayA uijjati / jAyAmAyAhAro taMpi pakAmaM na icchAmi // 1267 // vyAdhrA-'pratyAhAra:' prabhUtAhAra: 'na sahe' tti prAkRtItyA na sahate-na kSamate, mama snigdhamalpaM ca bhojanaM bhaviSyatyetadapi nAsti, yataH - 'atisnigdhena' haviH pracureNa 'viSayA: ' zabdAdana: 'udIryante' udrekAvasthAM nIyante, tatazca yAtrAmAtrAhAro yAvatA saMyamayAtrotsarpati tAvantaM bhakSayAmi, tamapi prakAmaM punaH punarnecchAmIti gAthArthaH // 1267 // ussannakayAhAro ahavA vigaIvivajjiyAhAro / jaM kiMci kayAhAro avaujjhiyathovamAhAro // 1268 // vyAkhyA- 'ussannaM' prAyazo'kRtAhAraH, tiSThAmIti kriyA, athavA vigatibhirvarjita AhAro gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- (te sAponA viSano nAza karavA mATe) huM parvato, jaMgalo, zmazAna, zUnyagRho, ane vRkSanA mULane=vRkSanI nIcenA sthAnane sevuM chuM. (arthAt AvA sthAnomAM jaIne huM mArI sAdhanA dvArA viSanAzano prayatna karuM chuM.) zaila eTale parvato, kAnana eTale dUra rahelA jaMgalo, zaila ane kAnana vigere zabdono dvandvasamAsa karavo. pAparUpa te sarpono huM kSaNavAra mATe paNa 20 vizvAsa karato nathI. 1266 // 15 Avazyakaniyukti ! * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) sevAmi selakANaNasusANasunnaghararukkhamUlAI / pAvAhINaM tesiM khaNamavi na uvemi vIsaMbhaM // 1266 // vyAkhyA-'sevAmi' bhajAmi zailakAnanazmazAnazUnyagRhavRkSamUlAni zailAH parvatAH kAnanAnidUravartivanAni zailAzca kAnanAni cetyAdi dvandvaH kriyate, 'pApAhInAM' pApasarpANAM teSAM kSaNamapi 'novaimi' na yAmi 'vizramAM' vizvAsamiti gAthArtha:||2266/ 240 30 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- na sahate nuM prAkRtazailI hovAthI mULamAM na sade jaNAvyuM che. vadhu AhAra huM karato nathI. eno matalaba e paNa nathI ke huM bhojana alpa paNa snigdha bhojana karato hoIza. (arthAt huM snigdha bhojana paNa karato nathI.) kAraNa ke ghIthI pracura evA bhojanavaDe zabdAdiviSayo 25 jIvane udrekAvasthAne pamADe che. (arthAt AvA bhojana karavAthI jIvane mohano udaya thAya che.) ane tethI jeTalA bhojanavaDe saMyamayAtrAnuM vahana thAya teTalI mAtrAmAM huM bhojana karuM chuM. (samAsavigraha - saMyamayAtrA jeTalo AhAra jeno te yAtrAnAtrAhAro ) AvA AhArane paNa huM prakAma eTale ke vAraMvAra karato nathI. 1267nA gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- ussanna eTale ke prAyaH karIne akRtAhAra huM rahuM chuM e pramANe kriyApada joDI devuM. (arthAt ghaNuM karIne huM AhAra karato ja nathI.) athavA vigaIthI rahita che AhAra jeno Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 241 saMyamInA guNo (ni.-1269-70) yasya mama so'haM vigativivarjitAhAraH, yatkiJcicchobhanamazobhanaM vaudanAdi kRtamAhAro yena mayA so'haM tathAvidhaH, 'avaujjiyathovamAhAro' tti ujjhitaujjhitadharmA stokaH svalpaH AhAro yasya mama so'hamujjhitastokAhAra iti gAthArthaH // 1268 // evaM kriyAyuktasya kriyAntarayogAcca guNAnupadarzayati thovAhAro thovabhaNio ya jo hoi thovaniddo ya / thovovahiuvagaraNo tassa hu devAvi paNamaMti // 1269 // vyAkhyA-stokAhAraH stokabhaNitazca yo bhavati stokanidrazca stokopadhyupakaraNaM, upadhi- revopakaraNaM tasya cetthambhUtasya devA api praNamantIti gAthArthaH // 1269 // evaM jai aNupAlei tao uDei, bhAMti - varaM evaMpi jIvaMto, pacchA so puvvAbhimu Thio kiriyaM pauMjiuMkAmo devo bhAi siddhe 'namaMsiUNaM saMsAratthA ya je mahAvijjA / vocchAmi daMDakiriyaM savvavisanivAraNiM vijjaM // 1270 // gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- je sAdhu alpaAhAravALo, alpAMze bolanAro (bahu bola-bola nahIM karanAro), alpanidrAvALo ane alpa upadhirUpa upakaraNavALo che. te sAdhune devo paNa namaskAra kare che. ahIM upadhi ja upakaraNa tarIke jANavI. 1269 // 5 evo huM chuM. (arthAt jo AhAra karuM tyAre paNa vigaIthI rahita evo ja huM AhAra karuM chuM.) kaMI paNa sAro ke kharAba bhAta vigere karAyelo che AhAra jenAvaDe evo huM chuM. (arthAt sarasa ke nIrasa je kaMI mane prApta thAya teno AhAra karI lauM chuM.) tathA ujjIitadharmavALo evo 15 alpa AhAra che jeno evo huM chuM. (arthAt lokonA gharamAM badhAnuM jamyA pachI vadhelo nAMkhI devA lAyaka je AhAra hoya te unnitadharmavALo kahevAya. Avo AhAra e paNa alpa mAtrAmAM huM vAparuM chuM.) 1268 avataraNikA :- A pramANenI kriyAthI yukta jIvanA (A badhI kriyAthI prApta thatAM) ane (AgaLa dekhADAtI 'ochuM bolavuM' vigere) anya kriyAonA yogathI prApta thatAM guNone dekhADe 20 che deva svajanone kahe che "jo A nAgadatta jIvyA bAda AvA prakAranuM cAritra pALaze to jIvI zakaze." tyAre svajano kahe che - "jo A rIte paNa jIvato rahe to ghaNuM sAruM." tyAre pUrvAbhimukha Ubho rahelo kriyAne (=jIvato karavA mATenI kriyAne) karavAnI icchAvALo deva kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 83. evaM yadyanupAlayati tadottiSThati, bhaNanti - varamevamapi jIvan, pazcAt sa pUrvAbhimukhaH sthitaH kriyAM prayoktukAmo devo bhaNati / 10 25 30 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 242 4 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-'siddhAn' muktAn namaskRtya saMsArasthAzca ye 'mahAvaidyAH' kevalicaturdazapUrvavitprabhRtayastA~zca namaskRtya vakSye daNDakriyAM sarvaviSanivAriNI vidyAmiti gAthArthaH // 1270 / / sA ceyaM___ savvaM pANaivAyaM paccakkhAI mi aliyavayaNaM ca / ___ savvamadattAdANaM abbaMbha pariggahaM svAhA // 1271 // vyAkhyA-'sarva' sampUrNa prANAtipAtaM 'pratyAkhyAti' pratyAcaSTe eSa mahAtmeti, anRtavacanaM ca, sarvaM cAdattAdAnam, abrahma parigrahaM ca pratyAcaSTe svAheti gAthArthaH // 1271 // evaM bhaNie uThThio, ammApiIhiM se kahiyaM, na sahahai, pacchA pahAvio paDio, puNovi deveNa taheva uTThavio, puNovi pahAvio, paDio, taiyAe velAe devo Nicchai, pasAdio, uThavio, paDissuyaM, ammapiyaraM pucchittA teNa samaM pahAvio, egaMmi vaNasaMDe puvvabhave kahei, saMbuddho patteyabuddho jAo, devo'vi paDigao, evaM so te kasAe sarIrakaraMDae choDhUNa kao'vi saMcariuM Na dei, evaM so odaiyassa bhAvassa akaraNayAe TIkArtha :- mukta jIvone ane saMsAramAM rahelA je kevali, caudapUrvIo vigere mahAvaidyo che teone namaskAra karIne sarvaviSane haranArI daMDakriyArUpa vidyAne huM kahIza. ll1270II avataraNikA :- te vidyA A pramANe jANavI che thArtha :- artha prabhArI evo. TArtha :- mI mahAtmA (=nAgahata) sarva prAtipAta, sarva poTAvayanana (=bhUSAvAnu), sarva adattAdAnanuM, abrahmanuM ane parigrahanuM paccakhANa kare che svAhA. 1271 A pramANe devavaDe kahevAtA te nAgadatta jIvato thayo. mAtA-pitAe tene deve kahelI 20 vAta karI. paraMtu te cAritra svIkAravA mATe zraddhA karato nathI ane doDe che evAmAM tyAM ja paDe cha. (=mRtyu pAme cha.) 11 pUrvanAma 04 tene 32rI vita 73 cha. 6 te bhAga cha, 54 che. trIjI vAra deva tene jIvADavA icchato nathI. tethI game-tema karIne devane prasanna karatA prasanna thayelo deva pharI tene jIvADe che. A vakhate te cAritra levA mATe taiyAra thAya che. mAtA-pitAne pUchIne nAgadatta devasAthe 25 jAya che. eka vanakhaMDamAM deva tene tenA pUrvabhavanI vAta kare che. jethI nAgadatta pratibodha pAme che ane te pratyekabuddha banyo. deva paNa devalokamAM pAcho pharyo. tyAra pachI te nAgadatta te kaSAyone potAnA zarIrarUpa karaMDiyAmAM nAMkhIne koIpaNa rIte bahAra nIkaLavA deto nathI. A 84. evaM bhaNite utthito mAtApitRbhyAM tasmai kathitaM, na zraddadhAti, pazcAt pradhAvitaH patitaH, punarapi devena tathaiva utthApitaH, punarapi pradhAvitaH, patitaH, tRtIyAyAM velAyAM devo necchati, prasAditaH, utthApitaH, 30 pratizrutaM, mAtApitarAvApRcchaya tena samaM pradhAvitaH, ekasmin vanakhaNDe pUrvabhavAn kathayati, saMbuddhaH pratyekabaddho jAtaH, devo'pi pratigataH, evaM sa tAna kaSAyAna zarIrakaraNDake kSiptvA kato'pi saMcaritaM na dadAti, evaM sa audayikasya bhAvasyAkaraNatayA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa auSadhonuM dRSTAnta (ni.-1271) * 243 abbhuDio paDikkaMto hoi, dIheNa sAmannapariyAeNa siddho, evaM bhAvapaDikkamaNaM / AhakiMNimittaM puNo 2 paDikkamijjai ?, jahA majjhimayANaM tahA kIsa Na kajje paDikkamijjai ?, Ayario Aha- ettha vijjeNa dito - egassa raNNo putto aIva pio, teNa ciMtiyaM mA se rogo bhavissai, kiriyaM karAvemi, teNa vijjA saddAviyA mama puttassa tigicchaM kareha jeNa Niruo hoi, te bhAMti - karemo, rAyA bhaNai - kerisA tujjha jogA ?, ego bhAi-jai rogo atthi to uvasAmeti, aha natthi taM ceva jIraMtA mAraMti, bir3ao bhAi- jai rogo atthi to uvasAmiti, aha Natthi Na guNaM Na dosaM kariMti, taio bhAijai rogo atthi to uvasAmiti, aha Natthi vaNNarUvajovvaNalAvaNNatAe pariNamaMti, bir3ao 5 pramANe audayikabhAvane pharI nahIM sevavArUpe Ubho thayelo pratikrAnta thAya che. (arthAt viSayakaSAyane sevavArUpa audiyakabhAvane pharI nahIM huM sevuM eTale ke viSaya-kaSAyane huM sevIza nahIM 10 e rIte je Ubho thayo che teNe ja bhAvathI pratikramaNa karyuM kahevAya che.) lAMbA kALa sudhI zramaNapaNAne pALIne te nAgadatta siddha thAya che. A pramANe bhAvapratikramaNa jANavuM. zaMkA : zA mATe vAraMvAra pratikramaNa karavAnuM ? madhyama tIrthaMkaronA tIrthanI jema jyAre aparAdha thAya tyAre ja kema pratikramaNa karAtuM nathI ? samAdhAna : A viSayamAM vaidyanuM dRSTAnta jANavuM. eka rAjAne potAno putra atIvapriya 15 hato. rAjAe vicAryuM ke "bhaviSyamAM tene rogo na thAya te mATe vyavasthita cikitsA karAvuM." rAjAe vaigha bolAvyA ane kahyuM - "mArA putranI cikitsA karo jethI te nirogI thAya." vaidyoe kahyuM - "ame enI cikitsA karIzuM." rAjAe pUchyuM "tamArA auSadho kevA prakAranA che ?'' - eka vaidye kahyuM - "jo roga hoya to te nAza pAme che, ane jo roga na hoya to 20 khAdhelA te auSadho jema jema pacatA jAya tema tema vyaktine mAratA jAya che." bIjA vaighe kahyuM - "jo roga hoya to auSadho te rogane nAza kare che. jo roga nathI to te auSadho koI guNa ke doSa karatA nathI." trIjA vaidhe kahyuM - "jo roga hoya to auSadho tene nAza kare che. jo roga na hoya to khAdhelA te auSadho varNa, rUpa, yauvana, lAvaNyarUpe pariName che." (arthAt te auSadhothI zarIrano varNa, rUpa vigere vRddhi pAme che. A prathama phAyado kahyo.) 25 85. abhyutthitaH pratikrAnto bhavati, dIrgheNa zrAmaNyaparyAyeNa siddha:, evaM bhAvapratikramaNaM / kiMnimittaM punaH punaH pratikramyate ?, yathA madhyamakAnAM tathA kathaM na kArye pratikramyate ?, AcArya Aha-atra vaidyena 'dRSTAnta: - ekasya rAjJaH putro'tIva priya:, tena cintitaM mA'sya rogo bhUt, kriyAM kArayAmi, tena vaidyA: zabditAH - mama putrasya cikitsAM kuruta yena nIrogo bhavati, te bhaNanti - kurmaH, rAjA bhaNati - kIdRzA yuSmAkaM yogAH ? eko bhaNati - yadi rogo'sti tadopazamayanti, atha nAsti ta eva jIryanto mArayanti, 30 dvitIyo bhaNati-yadi rogo'sti tadopazAmayanti atha nAsti na guNaM na doSaM kurvanti, tRtIyo bhaNati-yadi rogo'sti tadopazamayanti, atha nAsti varNarUpayauvanalAvaNyatayA pariNamanti, dvitIyo Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 244 aka Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vidhI aNAgayaparittANe bhAviyavvo, taieNa raNNA kAriyA kiriyA, evamimaMpi paDikkamaNaM jai dosA asthi to visohijjaMti, jai Natthi to sohI carittassa suddhatariyA bhavai / uktaM saprasaGgaM pratikramaNam, atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa prarUpitatvAnnehAdhikriyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, 5 sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJco vaktavyaH, yAvattaccedaM sUtra karemi bhante ! sAmAyikamityAdi jAva vosirAmi / ___asya vyAkhyA-tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ca padaM caive'tyAdi, adhikRtasUtrasya vyAkhyAlakSaNayojanA ca sAmAyikavad draSTavyA, Aha-idaM svasthAna eva sAmAyikAdhyayane uktaM sUtraM, punaH kimabhidhIyate ?, punaruktadoSaprasaGgAt, ucyate, pratiSiddhAsevitAdi samabhAvasthenaiva 10 pratikrAntavyamiti jJApanArtham, athavA 'yadvadviSaghAtArthaM mantrapade na punaruktadoSo'sti / tadvad bIjo phAyado e ke A auSadho bhaviSyamAM rogo na thAya te mATe atyArathI rakSaNa karavA mATe levAmAM vAMdho nathI. rAjAe trIjA vaidyanA auSadhovaDe cikitsA karAvI. A ja pramANe (trIjA vaidyanA auSadha jevuM) A pratikramaNa jANavuM ke je pratikramaNa jo doSo hoya to nAza kare che, ane jo doSo na hoya to cAritranI zuddhine zuddhatara kare che. prAsaMgika vAto sahita 15 pratikramaNa kahevAyuM. A samaye adhyayanano zabdArtha kahevA yogya che. ane te zabdArtha A graMthamAM temaja anya graMthomAM vistArathI kahevAyelo hovAthI ahIM eno adhikAra nathI. (arthAt tenI ahIM vAta karavI Avazyaka nathI.) nAmaniSpanikSepa pUrNa thayo. have sUtrAlApakaniSpanikSepAno avasara che. ane te nikSepo sUtranI hAjarImAM ja saMbhave che. ane sUtra sUtrAnugAmanI hAjarImAM saMbhave che...vigere vistAra pUrvanI jema tyAM sudhI kahI 20 devo ke chelle A sUtra AvIne UbhuM rahe - varemi mane ! thI laI vosirAmi sudhInuM saMpUrNa karemi bhaMte ! sUtra ahIM jANI levuM. sUtranI vyAkhyA - vyAkhyAnuM lakSaNa A pramANe - "vaMditA ." vigere pUrvanI jema jANavuM. A prastuta karemi bhaMte ! sUtranI vyAkhyAnA lakSaNano vistAra sAmAyikAdhyayananI jema jANavo. zaMkA : A sUtra to tenA potAnA svasthAne eTale ke sAmAyikAdhyayanamAM kahI ja dIdhuM che, to pharI zA mATe kahevAya che ? pharI-pharI eka vAta karavAmAM punaruktadoSa Ave. samAdhAna : pratiSiddhanuM Asevana vigerarUpa je aticAro sevAyA che tenuM pratikramaNa samabhAvamAM rahelA evA ja sAdhuvaDe (samabhAvamAM rahIne ja) karavA yogya che. Ama ahIM samabhAvanI pradhAnatA jaNAvavA mATe A sUtra pharI kahevAya che. athavA "viSano ghAta karavA mATe maMtrapadone vAraMvAra uccAravAmAM jema koI doSa nathI, tema rAgarUpa viSane hananAruM arthapada 86. vidhiranAgataparitrANe bhAvayitavyaH, tRtIyena rAjJA kAritA kriyA, evamidamapi pratikramaNaM yadi doSAH santi tadA vizodhayanti yadi na santi tadA zuddhizcAritrasya zuddhatarA bhavati / 30 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttari maMgata... sUtrano artha rAgaviSaghnaM punaruktamaduSTamarthapadam // 1 // rAgaviSaghnaM cedaM / "yatazca maGgalapUrvaM pratikrAntavyam ataH sUtrakAra eva tadabhidhitsurAha - * 245 cattAri maMgalaM arihaMtA maMgalaM siddhA maMgalaM sAhU maMgalaM kevalipaNNatto dhammo maMgalaM / ( sU0 ) 5 'madrar' prAnirUpitazabdArtha, tatra atyAra: pavArthA mannAmiti, ja te catvA: ?, tAnupadarzayannAha - 'arihaMtA maMgala mityAdi, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantaste'rhanto maGgalaM, sitaM dhyAtaM yeSAM te siddhAH, te ca siddhA maGgalaM, nirvANasAdhakAn yogAn sAdhayantIti sAdhavaH, te ca maGgalaM, sAdhugrahaNAdAcAryopAdhyAyA gRhItA eva draSTavyAH, yato na hi te na sAdhavaH, dhArayatIti dharmaH, kevalameSAM vidyata iti kevalinaH, kevalibhiH - sarvajJaiH prajJapta:--prarUpita: vaniprAta:, joDamAM ? dharma:-zrutadharmAritradharmazca mannAm, anena pitAvi-10 prajJaptadharmavyavacchedamAha / arhadAdInAM ca maGgalatA tebhya eva hitamaGgalAt sukhaprApteH, ata eva ca lokottamatvameSAmiti, Aha ca (arthathI bharapUra evuM pada) punaruktavALuM hoya to paNa koI doSa nathI. 1 // " ane A sUtra rAgarUpaviSane haNanAruM che, (mATe ahIM sUtra pharI jaNAvyuM che.) avataraNakA :- ane have je kAraNathI maMgalapUrvaka pratikramaNa karavuM joIe, te kAraNathI 15 sUtrakAra pote ja maMgalane kahevAnI icchAvALA kahe che sUtrArtha :- cAra maMgala che - arihaMto maMgalarUpa che, siddho maMgalarUpa che, sAdhuo maMgalarUpa che ane kevaliprajJapta dharma maMgalarUpa che. TIkArtha :- maMgalazabdano artha pUrve kahevAI gayela che. temAM cAra padArtho maMgalarUpa che. te cAra padArtho kayA che ? te jaNAvatA kahe che - arihaMto maMgalarUpa che... vigere. azokavRkSa 20 vigere ATha mahAprAtihArya vigererUpa pUjAne je yogya che te arihaMto kahevAya che. teo maMgalarUpa che. sitA=baMdhAyelA karmo dhvAtaM=nAza pAmyA che jenA te siddho ane te siddho maMgalarUpa che. nirvANasAdhaka evA yogone je sAdhe che te sAdhuo, teo maMgalarUpa che. ahIM sAdhunA grahaNathI AcArya ane upAdhyAyo grahaNa karelA ja jANavA, kAraNa ke teo sAdhu nathI evuM nathI. 25 je durgatimAM paDatA jIvane dhArI rAkhe te dharma. kevalajJAna che jemane te kevalIo. te kevalIovaDe prarUpaNA karAyela (dharma) kevaliprajJapta kahevAya che. A kevaliprajJapta koNa che ? te kahe che ke zruta ane cAritrarUpa dharma kevaliprajJapta che, ane A dharma te maMgalarUpa che. 'kevaliprajJapta' vizeSaNadvArA kapilAdiprajJapta dharmono vyavaccheda kahyo. arihaMtothI ja (=arihaMtonI bhaktithI ja) hitakaramaMgala thAya che. ane tenAthI sukhanI prApti thatI hovAthI arihaMta vigere maMgalarUpa 30 che. ane mATe ja teo lokamAM uttama che. kahyuM che - - Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) cattAri loguttamA arihaMtA loguttamA siddhA loguttamA sAhU loguttamA kevalipaNNatto dhammo loguttamo. / (sU0) athavA kutaH punararhadAdInAM maGgalatA ?, lokottamatvAt, tathA cA''ha-'cattAri loguttamA' catvAraH khalvanantaroktA vakSyamANA vA lokasya-bhAvalokAderuttamAH-pradhAnA lokottamAH, ka ete catvAraH ?, tAnupadarzayannAha-'arihaMtA loguttamA, ityAdi, arhanta:prAgnirUpitazabdArthAH, lokasya-bhAvalokasya uttamAH-pradhAnAH, tathA coktam-arihaMtA tAva tahiM uttamA hantI u bhaavloyss| kamhA?, jaM savvAsiM kammapayaDIpasatthANaM // 2 // aNabhAvaM tu paDuccA veaNiyAUNa NAmagoyassa / bhAvassodaiyassA NiyamA te uttamA hoti // 2 // evaM ceva ya bhUo uttarapagaIvisesaNavisiTuM / bhaNNai hu uttamattaM samAsao se NisAmeha // 3 // sUtrArtha :- cAra padArtho lokamAM uttama che arihaMto lokamAM uttama che, siddho lokamAM uttama che, sAdhuo lokamAM uttama che, ane kevaliprajJapta dharma lokamAM uttama che. athavA arihaMta vigere maMgalarUpa zA mATe che ? te kahe che ke teo lokamAM uttama hovAthI maMgalarUpa che. tethI kahyuM che - vattAra nI mA.... vigere. hamaNAM kahevAyelA athavA AgaLa kahevAtA cAra padArtho lokamAM eTale ke bhAvalokamAM (=audayikAdibhAvamAM) uttama eTale ke 15 pradhAna che. te cAra padArtho kayA che ? - te cAra padArthone jaNAvatA kahe che - arihaMto lokamAM uttama che... vigere. pUrve jenA zabdano artha jaNAvela che tevA arihaMto, bhAvalokamAM uttama che. kahyuM che - "(1-2) arihaMta, siddha vigeremAM arihaMto bhAvalokamAM uttama che. zA mATe? kAraNa ke, audayikabhAvarUpa bhAvalokamAM teo uttama che arthAt teono audayikabhAva haMmezA uttama hoya che. e pramANe bIjI gAthAnAM aMtamAM Apela vAkya sAthe saMbaMdha joDavo. 20 kone AzrayIne audayikabhAva teono uttama hoya che? te kahe che ke -) badhI ja karmaprakRtiomAM prazasta evA vedanIya, AyuSya, nAma ane gotrakarmanA vipAkarUpa audayikabhAvane AzrayIne niyamathI teo uttama che." (Azaya e che ke - sarva karmaprakRtImAM vedanIyAdi cAre aghAtikarma hovAthI ghAtikarmanI apekSAe svarUpathI ja prazasta che. A badhA prazastakarmono udaya tIrthakarone sarvaloka karatAM 25 viziSTa prakArano=pradhAnapaNe hoya che. tethI A cAra karmonA rasane AzrayIne arihaMtono audayikabhAva uttama hovAthI teo bhAvalokAdimAM uttama che.) (3) A ja pramANe pharIthI uttaraprakRtionA vizeSaNathI viziSTa evuM uttamapaNuM saMkSepathI 87. arhantastAvattatrottamA bhavantyeva bhAvalokasya / kasmAt ? yatsarvAsAM karmaprakRtInAM prazastAnAm // 1 // anubhAvaM tu pratItya vedanIyAyuSo magotrayoH bhAva audayike niyamAt te uttamA bhavanti // 2 // evameva ca 30 mUya prativizeSAviziSTam I mate marva samAsatastasya nizAmata rUA* Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 arihaMto lokamAM uttama che * 247 sAya maNuyAu doNNI NAmassigatIsimA pasatthA ya / maNugai paNidijAI orAliyateyakammaM ||4|| olivaMgA samacauraMsaM taheva saMThANaM / vairosabhasaMghayaNaM vaNNarasagaMdhaphAsA ya // 5 // agurulahuM ughAyaM paraghAUsAsavihagai pasatthA / tasabAyarapajjattaga patteyathirAthirAI ||6|| subhamujjoyaM subhagaM susaraM Adejja taha ya jasakittI / tatto NimmiNatitthagara NAmaigatIsameyAI // 7 // tatto uccAgoyaM cottIsehiM saha udayabhAvehiM / te uttamA pahANA atullA bhavaMtIha // 8 // uvasamie puNa bhAvo arahaMtANaM Na vijjaI so hu / khAigabhAvas puNo AvaraNANaM duvehaMpi // 9 // taha mohaaMtarAI NissesakhayaM paDucca eesaM / bhAvakhae logassa u bhavaMti te uttamA NiyamA // 10 // havai puNa sannivAe udayabhAve hu je bhaNiyapuvvaM / 5 kahevAya che te tame sAMbhaLo. (4) zAtA ane manuSyAyu A be ane nAmanI prazasta ekatrIsa durmapratijokhA pramANe manuSyagati, paMthendriyabhati, saudhArie, taibhsa ne armazazarIra, 10 (5) auaudhAriaMgopAMga, samayaturasaMsaMsthAna, va RSamanArAyasaMghayA ne varga-rasa-gaMdha-sparza, (6) agurulaghu, upaghAta, parAdhAta, ucchvAsa, zubha vihAyogati, trasa, bAhara, paryApta, pratyeka, sthira ane asthira, (7) zubha, udyota, subhaga, susvara, Aheya tathA yazaDIrti, tyAra pachI nirmANa ane tIrthaMkaratva A pramANe nAmakarmanI A ekatrIsa prakRtio. (8) tyAra pachI uccagotra A cotrIsaprakAranA audayikabhAvodvArA te arihaMto uttama=pradhAna=ananyatulya hoya 15 che. (arthAt A cotrIsa prakRrtiono udaya bIjA badhA karatA arihaMtono uttama=utkRSTa hoya che. Ama audiyakabhAvane AzrayIne uttamattA jaNAvI.) (9-10) aupamikabhAva arihaMtone hoto nathI. jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa tathA mohanIya ane aMtarAya A cAre prakRtionA saMpUrNa kSayane AzrayIne paramArthathI kSaya thAya tyAre (eTale ke potAnA tIrthano nAza jANIne mokSamAMthI pAchA jJAnIno Ave che. AvA prakArano bauddha vigeredvArA kalpita evo kSaya nahIM paraMtu vAstavika kSaya thAya tyAre pragaTa thatAM) kSAyikabhAvamAM arihaMto niyamA uttama che. (arthAt arihaMtono kSAyikabhAva niyamathI utkRSTa hoya che.) (11-12) sAnnipAtibhAva khA prabhArI thAya che - sauhavibhAvamAM ke pUrve'dhuM te, 20 88. sAtamanujAyuSI dve nAmasyaikatriMzatimAH prazastAzca / manujagatiH paJcendriyajAtiraudArikaM taijasaM kArmaNaM 25 ca ||4|| audArikAGgopAGgAni samacaturastraM tathaiva saMsthAnam vajrarSabhasaMhananaM varNarasagandhasparzAzca // 5 // agurulaghu upaghAtaM parAghAtocchvAsau vihAyogatiH prazastA / trasabAdaraparyAptakAH pratyekasthirAsthirANi ca // 6 // zubhamudyotaM subhagaM susvaraM cAdeyaM tathA ca bhavati yazaH kIrttiH / tato nirmANaM tIrthakaratvaM nAmaikatriMzatetA: // 7 // tata uccairgotraM catustriMzatA sahaudayikabhAvaiH / te uttamAH pradhAnA ananyatulyA bhavantIha // 8 // aupazamikaH punarbhAvo'rhatAM na vidyate saH / kSAyikabhAvasya punarAvaraNayordvayorapi // 9 // tathA mohAntarAyau niHzeSakSayaM 30 pratItyaiteSAm / bhAve kSAyike lokasya tu bhavanti te uttamA niyamAt // 10 // bhavati punaH sAnnipAtika audayikabhAve ye bhaNitapUrvA: / 'subhasubhagasussaraM vA' - pra0 / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 * mAvazyaniyuti. madrIyavRtti samASAMtara (bhAga-4) arahaMtANaM tANaM je bhaNiyA khAigA bhAvA // 11 // tehi sayA jogeNaM Nipphajjai saNNivAio bhAvo / tassavi ya bhAvalogassa uttamA huMti NiyameNaM // 12 // ' siddhAH-prAgnirUpitazabdArthA eva, te'pi ca kSetralokasya kSAyikabhAvalokasya vottamAH-pradhAnAH lokottamAH, tathA coktam-louttamatti siddhA te uttamA hoti khittalogassa / telokkamatthayatthA jaM bhaNiyaM ___ hoi te NiyamA // 1 // ' NissesakammapagaDINa vAvi jo hoi khAigo bhAvo / tassavi hu uttamA te savvapayaDivajjiyA jamhA // 2 // ' sAdhavaH-prAgnirUpitazabdArthA eva, te ca darzanajJAnacAritrabhAvalokasya uttamAH-pradhAnA lokottamAH, tathA coktam-'lomuttamatti sAhU paDucca te bhAvalogameyaM tu / dasaNanANacarittANi tiNNi jiNaiMdabhaNiyANi // 1 // kevaliprajJapto dharma:-prAgnirUpitazabdArthaH, sa ca kSAyopazamikaupazamikakSAyikabhAvalokasyottamaH-pradhAnaH 10 lokottamaH, tathA coktam-dhammo suta caraNe yA duhAvi loguttamotti NAyaco / khaovasamiovasamiyaM khaiyaM ca paDucca logaM tu // 1 // ' yata eva lokottamA ata eva tathA arihaMtonA je kSAyikabhAvo pUrve kahyA te badhA bhAvono paraspara saMyoga thavAthI sAnnipAtikabhAva thAya che. A sAnnipAtikabhAvarUpa bhAvalokamAM arihaMto niyamathI uttama che. (A pramANe audayika vigere bhAvalokamAM arihaMto niyamathI uttama hovAthI teo lokamAM uttama che.) (1) pUrve nirUpaNa karAyela che zabdArtha jeno evA siddhAM kSetralokamAM (kSetralokanA agrabhAgamAM rahelA hovAthI) athavA kSAyikabhAvamAM pradhAna che. kahyuM che ke - "siddha lokamAM uttama che eTale ke siddho niyamathI traNa lokanA mastake rahelA hovAthI kSetralokamAM teo uttama che. (2) athavA sarvakarmaprakRtiono je kSAyikabhAva che temAM teo uttama che kAraNa ke teo sarvaprakRtithI rahita che. pUrve nirUpitazabdArthavALA evA ja sAdhuo darzana, jJAna ane cAritrarUpa bhAvalokamAM uttama che. kahyuM che - "sAdhuo jinendrovaDe kahevAyelA jJAna, darzana, cAritra A traNarUpa (bhAvalo ne mAzrayAne somai=bhAvalobha uttama che. // 1 // " pUrve nirUpitazabdArthavALo evo kevaliprajJapta dharma kSAyopathamika, aupathamika ane kSAyikabhAvalokane AzrayIne uttama che. kahyuM che - kSAyopathamika, aupathamika ane kSAyika25 bhAvalokane AzrayIne zruta ane cAritrarUpa baMne prakArano dharma lokamAM uttama jANavo. 15 89. arhatAM teSAM ye bhaNitAH kSAyikA bhAvAH // 11 // taiH sadA yogena niSpadyate sAnnipAtiko bhAvaH / tasyApi ca bhAvalokasyottamA bhavanti niyamena // 12 // lokottamA iti siddhAste uttamA bhavanti kSetralokasya / trailokyamastakasthA yadbhaNitaM bhavati te niyamAt // 1 // 90. nizzeSakarmaprakRtInAM vApi yo bhavati kSAyiko bhAvaH / tasyApyuttamAste sarvaprakRtivivarjitA yasmAt // 2 // 91. lokottamA iti sAdhavaH pratItya te 30 bhAvalokamenaM tu / darzanajJAnacAritrANi trINi jinendrabhaNitAni // 1 // 92. dharmaH zrutaM caraNaM ca dvidhApi lokottama iti jJAtavyaH / kSAyopazamikaupazamiko kSAyikaM ca pratItyaiva lokaM tu // 1 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cattAri saraNaM .... sUtrano artha * 248 zaraNyAH, tathA cA''ha-'cattAri saraNaM pavajjAmi' athavA kathaM punarlokottamatvam ?, AzrayaNIyatvAt, AzrayaNIyatvamupadarzayannAha cattAri saraNaM pavajjAmi arihante saraNaM pavajjAmi siddhe saraNaM pavajjAmi sAhU saraNaM pavajjAmi kevalipaNNattaM dhamma saraNaM pavajjAmi' // (sU0) catvAraH saMsArabhayaparitrANAya 'zaraNaM prapadye' AzrayaM gacchAmi, bhedena tAnupadarzayannAha- 5 'arihaMte' tyAdi, arhataH 'zaraNaM prapadye' sAMsArikaduHkhatrANAyAhata AzrayaM gacchAmi, bhakti karomItyarthaH, evaM siddhAn zaraNaM prapadye, sAdhUn zaraNaM prapadye, kevaliprajJaptaM dharmaM zaraNaM prapadye / itthaM kRtamaGgalopacAraH prakRtaM pratikramaNasUtramAha 'icchAmi paDikkamiuM jo me devasio aiAro kao, kAio vAio mANasio, ussutto ummaggo akappo akaraNijjo dujjhAo duvviciMtio aNAyAro 10 aNicchiyavvo asamaNapAuggo nANe daMsaNe caritte sue sAmAie tiNhaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNhaM mahavvayANaM chaNhaM jIvaNikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTThaNhaM pavayaNamAUNaM navaNhaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM jaM khaMDiaM jaM virAhiyaM tassa micchA mi dukkaDaM // ' (sU0) . icchAmi pratikramituM yo mayA daivasiko'ticAraH kRta ityevaM padAni vaktavyAni, adhunA 15 te kAraNathI teo lokamAM uttama che te kAraNathI ja teo zaraNya che. A ja vAta AgaLa 53 cha - cattAri zaraNaM pavajjAmi... athavA zaM : temona sottamatva bha cha ? samAdhAna : teo Azraya karavA yogya hovAthI lokottama che. A AzrayaNIyapaNAne dekhADatA kahe che ? gAthArtha - huM cAra padArthonuM zaraNa svIkAruM chuM - arihaMtone zaraNarUpe svIkAruM chuM, siddhone zaraNarUpe svIkAruM chuM, sAdhune zaraNarUpe svIkAruM chuM ane kevaliprajJapta evA dharmane 20 zaraNarUpe svIkAruM chuM. TIkArtha:- saMsArabhayathI rakSaNa mATe cAra padArthonA zaraNane svIkAruM chuM eTale ke emanA zomA 4 chu. mA yAra pArthona methI 4qdi / cha - sarita.... vigere. sAMsAri duHkhothI bacavA mATe arihaMtonA Azrayane pAmuM chuM arthAtu arihaMtonI bhakti karuM chuM. A ja pramANe siddhonA zaraNane, sAdhuonA zaraNane tathA kevaliprajJapta dharmanAM zaraNane huM svIkAruM chuM. 25 avataraNikA :- A pramANe karAyelI che maMgalanI vidhi jemanAvaDe evA graMthakArazrI prastuta evA pratikramaNa sUtrane kahe che ke sUtrArtha :- TIartha pramANe po. TIkArtha:- mAravaDe je divasasaMbaMdhI aticAro thayA che tene pratikramavA mATe icchuM chuM... + 'zaraNAya' - pr0| 30 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) padArthaH-icchAmi-abhilaSAmi pratikramituM-nivartituM, kasya ya ityaticAramAha-mayetyAtmanirdezaH, divasena nivRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamaticAraH, atikrama ityarthaH, kRtonirvartitaH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, 'micchA mi dukkaDaM' anena tu niSThAkAlamiti bhAvanA, sa punaraticAraH upAdhibhedenAnekadhA bhavati, ata evAha-kAyena-zarIreNa nivRttaH kAyikaH kAyakRta ityarthaH, vAcA nirvRtto vAcika:-vAkkRta ityarthaH, manasA nirvRtto mAnasaH, sa eva 'mAnasiutti manaHkRta ityarthaH, UrdhvaM sUtrAdutsUtraH sUtrAnukta ityarthaH, mArgaH kSAyopazamiko bhAvaH, UrdhvaM mArgAdunmArgaH, kSAyopazamikabhAvatyAgenaudayikabhAvasaGkrama ityarthaH, kalpanIyaH nyAyaH kalpo vidhiH AcAraH kalpya:-caraNakaraNavyApAraH na kalpya:-akalpyaH, atadrUpa ityarthaH, karaNIyaH sAmAnyena kartavyaH na karaNIyaH-akaraNIyaH, hetuhetumadbhAvazcAtra, 10 yata evotsUtraH ata evonmArga ityAdi, uktastAvatkAyiko vAcikazca, adhunA mAnasamAha S e pramANe anya pado kahevA yogya che. have padArtho kahevAya che - huM pratikramaNa karavA mATe icchuM chuM. konuM pratikramaNa karavA mATe ? (te kahe che ke je aticAro...vigere temAM) "T:' zabda aticAra jaNAvanAro che. "mA" zabda potAno nirdeza karanAra che. divasavaDe je baneluM hoya te daivasika athavA divasarUpa parimANa che jenuM te daivasika. AjJAnuM ullaMghana karavuM te aticAra. 15 bhAvArtha divasadaramiyAna mArAvaDe je aticAra karAyokasevAyo che tenuM pratikramaNa karavA mATe icchuM chuM. A vAkyavaDe kriyAkAla jaNAvyo. (arthAt aticAronuM pratikramaNa karavAno kAla cAlI rahyo che e jaNAvyuM.) "micchA mi dukkaDuM' vAkyavaDe pUrNa thavAno kAla jaNAvyo che. te vaLI aticAra upAdhibhedathI aneka prakAranA thAya che. mATe kahe che - kAyAvaDe thayela hoya te kAyika 20 eTale ke zarIravaDe karAyelo aticAra, e ja rIte vacanavaDe thayela hoya te vAcika eTale ke vacanavaDe karAyelo aticAra, manavaDe thayelo hoya te mAnasa, ane te ja mAnasika arthAt manavaDe karAyelo aticAra. sUtrane oLaMganAra je hoya te usUtra eTale ke sUtramAM nahIM kahevAyela. (arthAt sUtramAM nahIM kahevAyela evA anAcAranuM sevana karavAArA je aticAra sevAyo te.) mArga eTale 25 (krodhAdino) kSAyopathamikabhAva. mArgane oLaMganAra te unmArga eTale ke kSAyopazamikabhAvane choDIne audayikabhAvamAM saMkrama (krodhAdinA udayathI je aticAra sevAyo te unmArga aticAra.) kalpanIya, nyAya, kalpa, vidhi, AcAra A badhA samAnArthI zabdo che. (A badhAno artha A pramANe che 4) kathya eTale ke caraNasittarI-karaNasittarIno vyApAra, na kathya te akathya arthAt caraNa-karaNa sivAyanA vyApAranuM Asevana (ane A dvArA levAyelo aticAra akalpanIya 30 kahevAya.) karaNIya eTale sAmAnyathI je kartavya hoya. na karaNIya te akaraNIya (evo aticAra.) ahIM kAraNa-kAryabhAva jANavo, arthAt je kAraNathI utsutra che te kAraNathI te aticAra unmArga che. je kAraNathI unmArga che, te kAraNathI akathya che vigerarUpa kAraNa-kAryabhAva Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAmi paDikkamiuM jo me devasio sUtrano artha * 251 duSTo dhyAto N durdhyAtaH-ArtaraudralakSaNa ekAgracittatayA, duSTo vicintito durvicintitaH - azubha eva calacittatayA, yata evetthambhUtaH ata evAsau na zramaNaprAyogyaH azramaNaprAyogyaH tapasvyanucita ityarthaH, yata evAzramaNaprAyogyo'ta evAnAcAraH, AcaraNIyaH AcAraH, na AcAraH anAcAra:- sAdhUnAmanAcaraNIyaH, yata eva sAdhUnAmanAcaraNIyaH ata evAneSTavya:manAgapi manasA'pi na prArthanIya iti, kiMviSayo'yamaticAra ityAha- ' NANe daMsaNe caritte' jJAnadarzanacAritraviSayaH, adhunA bhedena vyAcaSTe - 'sue tti zrutaviSayaH, zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNaM tatra viparItaprarUpaNA'kAlasvAdhyAyAdiraticAra:, 'sAmAie 'tti sAmAyika viSayaH, sAmAyikagrahaNAt samyaktvasAmAyikacAritrasAmAyikagrahaNaM, tatra samyaktvasAmAyikAticAraH zaGkAdiH, cAritrasAmAyikAticAraM tu bhedenAha - ' tinhaM guttINa mityAdi, tisRNAM guptInAM tatra " ... 5 jANavo. A pramANe kAyika ane vAcika aticAra kahevAyo. (arthAt kAyAthI utsUtra koI 10 pravRtti karI hoya athavA vacanathI utsUtra bolAyuM hoya e ja rIte kAyAthI unmArganuM sevana athavA vacanathI unmArganI prarUpaNA vigere yathAyogya samajavuM.) have mAnasa evA aticArane kahe che - ekAgracittavaDe ArtadhyAna-raudradhyAnarUpa je aticAra te duSkRta aticAruM. caMcalacittavaDe azubha evuM je ciMtana te rUpa je aticAra te durviciMtita. je kAraNathI A aticAra durthAta ane durviciMtitarUpa che te kAraNathI ja A aticAra zramaNamATe 15 yogya nathI. zramaNaprAyogya je na hoya te azramaNaprAyogya e pramANe samAsa jANavo. arthAt A aticAra tapasvI mATe yogya nathI. je kAraNathI azramaNaprAyogya che te kAraNathI te aticAra anAcArarUpa che. je AcaravA yogya hoya te AcAra, ane je AcArarUpa nathI te anAcAra arthAt sAdhuone anAcaraNIya evo aticAra. je kAraNathI sAdhuone anAcaraNIya che te kAraNathI anicchitavya che eTale ke alpAMze 20 paNa manathI prArthanIya nathI. konAsaMbaMdhI A aticAra che ? te kahe che jJAna-darzana ane cAritraviSayaka evo A aticAra che. (bhAvArtha : jJAna, darzana ane cAritrasaMbaMdhI aticAro azramaNaprAyogya, anAcArarUpa, anicchitavya che.) A ja jJAnAdiviSayaka evA aticArane bhedathI jaNAve che - zrutaviSayaka evo A aticAra. ahIM zrutanA grahaNathI matyAdijJAna paNa jANI levA. (te zrutaviSayaka aticAra kevA prakArano che ? te kahe che -) zrutasaMbaMdhI viparIta- 25 prarUpaNA, akAle svAdhyAya vigererUpa aticAra zrutaviSayaka jANavo. - sAmAyikaviSayaka aticAra (A pramANe jANavo +) ahIM sAmAyikazabdathI samyaktvasAmAyika ane cAritrasAmAyika jANavuM. temAM zaMkA vigere samyaktvasAmAyikano aticAra jANavo. cAritrasAmAyikanA aticArone bhedathI jaNAve che traNa guptionuM (samyakRtisevana, zraddhA vigere je zrAmaNayogo che temAM je khaMDanA-virAdhanA thaI tenuM micchA mi dukkaDaM. A pramANe 30 sUtranA aMtamAM batAvela pado sAthe anvaya joDavo. A ja rIte badhe samajI levuM.) ahIM - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) pravicArApravicArarUpA guptayaH, caturNA kaSAyANAM-krodhamAnamAyAlobhAnAM, paJcAnAM mahAvratAnAMprANAtipAtAdinivRttilakSaNAnAM, SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivIkAyikAdInAM, saptAnAM piNDaiSaNAnAM asaMsRSTAdInAM, tAzcemAH-'saMsaTThamasaMsaTThA udbhaDa taha hoi appalevA ya / uggahiA paggahiA ujjhiya taha hoi sattamiA // 1 // ' vyAkhyA-tatrAsaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintyA, 'asaMsaDhe hatthe asaMsaDhe matte, akharaDiyamiti vuttaM bhavai' evaM gRhNataH prathamA bhavati, gAthAyAM sukhamukhoccAraNArthamanyathA pAThaH, saMsRSTA tAbhyAmeva cintyA, 'saMsaDhe hatthe saMsaTTe matte, kharaDiitti vuttaM hoi, evaM gRhNato dvitIyA, uddhRtA nAma sthAlAdau svayogena bhojanajAtamuddhRtaM, tataH 'asaMsaDhe hatthe saMsaDhe matte asaMsaDhe vA matte saMsaDhe hatthe' evaM gRhNatastRtIyA, alpalepA nAma alpazabdo'bhAvavAcakaH nirlepaM10 pRthukAdi gRhNatazcaturthI, avagRhItA nAma bhojanakAle zarAvAdiSUpahitameva bhojanajAtaM tato guNio pravicAra ane apravicArarUpa jANavI. (Ano artha pUrve kahevAI gayelo che.) krodha-mAna-mAyA ane lobharUpa cAra kaSAyo, prANAtipAtAdithI nivRttirUpa pAMca mahAvrato, pRthvIkAyAdi SajIvanikAya, esasRSTAdi sAta piDeSaNA. te sAta piDeSaNA A pramANe jANavI. saMsRSTa, asaMsRSTa, uddhata, alpalepa, avagRhIta, pragRhIta ane sAtamI ujijhatadharmA: IlII" 15 A gAthAnI vyAkhyA A pramANe jANavI = (1) temAM hAtha ane pAtravaDe asaMtuSTa piDaeNSaNA vicAravI. eTale ke asaMsRSTa hAtha ane asaMsRSTa pAtra, ahIM asaMtRSTa eTale nahIM kharaDAyela, tethI AvA asaMsRSTa evA hAtha-pAtravaDe bhojanane grahaNa karatA sAdhunI asaMsRSTanAmanI prathama piDeSaNA jANavI. gAthAmAM sukhapUrvaka mukhathI gAthAnuM uccAraNa thaI zake te mATe prathama saMsRSTa zabda jaNAvyo 20 che bAkI prathama asaMsRSTazabda jANavo. (2) kharaDAyelA hAtha ane kharaDAyelA pAtravaDe ja saMsRSTa piOMSaNA vicAravI. A rIte grahaNa karanAranI bIjI saMsRSTapiDeSaNA jANavI. (3) gRhastha potAnI mATe moTA vAsaNamAMthI thALa, kamaMDaLa vigere (judA judA vAsaNomAM) je bhojanasamUha kADhyuM hoya temAMthI asaMtRSTa hAtha ane saMskRSTa pAtravaDe ke asaMtRSTa pAtra ane saMskRSTa hAthavaDe (ahIM saMsRSTa, asaMsRSTa, sAvazeSa ane niravazeSa dravyo A cAra zabdone AzrayIne ATha 25 bhAMgA thAya che. temAM chello bhAMgo saMsRSTa hAtha, saMskRSTa pAtra ane sAvazeSa dravya che. A AThamA bhAMgA pramANe) vahoranAra sAdhune trIjI uddhatanAmanI piDeSaNA jANavI. (4) alpalepa - ahIM alpazabda abhAvavAcaka jANavo. tethI lepa jemAM bIlakula nathI tevA nirlepa poMka juvArAdine khAMDaNImAM khAMDI, mUMjavIne taiyAra karela khAdyapadArtha) vigerene grahaNa karatA sAdhuone alpalepanAmanI cothI piDeSaNA jANavI. (5) jamavAnA samaye gRhastha 30 potAnI mATe vATakI vigeremAM je bhojana karyuM che temAMthI grahaNa karanArane pAMcamI avagRhIta 93. asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAnaM akharaNTitaM ityuktaM bhavati / 94. saMsRSTo hasto saMsRSTaM mAtraM kharaNTitaM ityuktaM bhavati / 95. asaMsRSTo hasto saMsRSTaM mAtraM asaMsRSTaM vA mAnaM saMsRSTo hasto / *.nena pra0 / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta piDeSaNA vigere ra53 gRhNataH paJcamI, pragRhItA nAma bhojanavelAyAM dAtumabhyudyatena karAdinA pragRhItaM yadbhojanajAtaM bhoktrA vA svahastAdinA tadgRhNata iti bhAvanA SaSThI, ujjhitadharmA nAma yatparityAgArha bhojanajAtamanye ca dvipadAdayo nAvakAGkSanti tadarddhatyaktaM vA gRhNata iti hRdayaM saptamI, eSa khalu samAsArthaH, vyAsArthastu granthAntarAdavaseyaH, saptAnAM pAnaiSaNAnAM kecit paThanti, tA api caivambhUtA eva, navaraM caturthyAM nAnAtvaM, tatrApyAyAmasauvIrAdi nirlepaM vijJeyamiti, aSTAnAM 5 pravacanamAtRNAM, tAzcASTau pravacanamAtaraH-tisro guptayaH tathA paJca samitayaH, tatra pravIcArApravIcArarUpA guptayaH, samitayaH pravIcArarUpA eva, tathA coktam-"samio NiyamA gutto gutto samiyattaNaMmi bhaiyavyo / kusalavaimudIrito jaM vayagutto'vi samio'vi // 1 // " navAnAM brahmacaryaguptInAM vasatikathAdInAm, AsAM svarUpamupariSTAdvakSyAmaH, dazavidhe-dazaprakAre zramaNadharmesAdhudharme kSAntyAdike, asyApi svarUpamupariSTAdvakSyAmaH, asmin guptyAdiSu ca ye zrAmaNA 10 yogAH-zramaNAnAmete zrAmaNAsteSAM zrAmaNAnAM yogAnAM vyApArANAM smykprtisevnshrddhaanpiMDeSaNA jANavI. (uddhatamAM jamavAnI thALImAM kAryuM na hoya paNa moTA tapelAmAMthI kamaMDaLAdimAM kADheluM jANavuM.) " (6) jamavAnA samaye pIrasavA mATe udyata vyaktie pIrasavA mATe hAthAdimAM grahaNa kareluM evuM je bhojana hoya tene athavA jamanAra vyaktie moMmAM nAkhavA mATe je potAnA 15 hAthAdivaDe 2hela kareluM hoya tene grahaNa karanAra sAdhunI chaThThI pragRhItanAmanI piMDeSaNA jANavI. (7) ujhitadharma eTale ke je bhojana tyAjaya che ane jene dAsa-nokarAdi paNa icchatA nathI, tevA bhojanane athavA AvuM bhojana aDadhuM pheMkI dIdhuM hoya ane e ja vakhate tene grahaNa karanAra sAdhune sAtamI ujhitadharmA piDeSaNA jANavI. A saMkSepArtha kahyo. vistArArtha anya graMthamAMthI jANI levo. keTalAka AcAryo sAta pAnaiSaNA paNa kahe che. te paNa AvA prakAranI ja jANavI. mAtra cothImAM judApaNuM e ke temAM paNa nirlepa dravya tarIke osAmaNa, kAMjI vigere jANavA. ATha pravacanamAtA tarIke traNa guptio ane pAMca samitio jANavI. temAM guptio pravRtti ane nivRtti ubhayarUpa che jayAre samitio pravRttirUpa ja che. kahyuM ja che "je samita che te niyamathI gupta che, paraMtu je gupta che te samita hoya athavA na paNa hoya, kAraNa ke kuzala 25 vacanane bolato ja kAraNathI vacanagupta paNa che ane samita paNa che. 7/1" (A gAthAno bhAvArtha pUrve kahevAI gayo che. mATe ahIM lakhAto nathI.) vasati, kathA vigere nava brahmacayaguptionuM svarUpa AgaLa batAvIzuM. kSAMti vigere daza prakAranA sAdhudharma jANavA. AnuM svarUpa paNa AgaLa batAvIzuM. A sAdhudharmamAM ane gupti vigere je kahyA temAM (jenI khaMDanA ke virAdhanA thaI vigere anvaya AgaLa sAthe joDavo.) 30 zramaNa saMbaMdhI je hoya te zrAmaNa. zrAmaNa evA yogo te zrAmaNayogo e pramANe samAsa 96. samito niyamAdgupto guptaH samitatve bhaktavyaH / kuzalavAcamudIrayan yadvacogupto'pi samito'pi // 1 // 20 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) prarUpaNAlakSaNAnAM yat khaNDitaM - dezato bhagnaM yadvirAdhitaM - sutarAM bhagnaM, na punarekAntato'bhAvamApAditaM, tasya khaNDanavirAdhanadvArA''yAtasya cAritrAticArasyaitadgocarasya jJAnAdigocarasya ca daivasikAticArasya, etAvatA kriyAkAlamAha, tasyaiva 'micchAmi dukkaDaM' ityanena tu niSThAkAlamAha, mithyeti - pratikrAmAmIti duSkRtametadakartavyamidamevetyarthaH, atreyaM sUtrasparzikagAthA - paDisiddhANaM karaNe kiccANamakaraNe ya paDikkamaNaM / asaddahaNe ya tahA vivarIyaparUvaNAe ya // 1272 // vyAkhyA-'pratiSiddhAnAM nivAritAnAmakAlasvAdhyAyAdInAmaticArANAM 'karaNe' niSpAdane Asevana ityarthaH, kiM ? - pratikramaNamiti yoga:, pratIpaM kramaNaM pratikramaNamiti vyutpatteH, 'kRtyAnAm' AsevanIyAnAM kAlasvAdhyAyAdInAM yogAnAm 'akaraNe' aniSpAdane'nAsevane 10 pratikramaNam, azraddhAne ca tathA kevaliprarUpitAnAM padArthAnAM pratikramaNamiti vartate, 'viparItaprarUpaNAyAM ca ' anyathA padArthakathanAyAM ca pratikramaNamiti gAthArthaH // 1272 // 5 jANavo. (saMpUrNa artha A pramANe -) tirUM muttI.... vigerethI gupti vigere je kahyA teonuM sabhyazrRtisevana, zraddhA prarUpaNArUpa je zrAmaNayogo che temAMthI je khaMDita thayuM eTale ke dezathI khaMDana karyuM eTale ke thoDuM bhAMgyuM. je virAdhita karyuM eTale ke ghaNuM bhAMgyuM. (arthAt bahutaradezanuM 15 khaMDana karyuM kRti ghULaeN) paraMtu ekAnte abhAva karyo evo artha karavo nahIM. (A rIte mArAvaDe je aticAra sevAyo che) tenuM eTale ke khaMDanA ane virAdhanA karavAdvArA prApta thayelA cAritrAticAronuM, Ama A cAritrAticAraviSayaka-ane jJAnAdiviSayaka evA daivasikAticAranuM micchAmi dukkaDaM. naM gheMDigaM naM viAhiyaM sudhInA vAkyavaDe kriyAkAla kahyo. micchA mi dudhaDa dvArA pUrNatAno kAla jaNAvyo. temAM mithyA eTale huM pratikramaNa karuM chuM. 20 tathA A duSkRta che eTale ke A akartavya ja che. (ahIM spaSTArtha A pramANe ke - je A duSkRta che eTale ke je A akartavya che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM eTale ke tenAthI huM pAcho pharuM chuM.) avataraNikA :- pratikramaNaviSayamAM sUtrasparzikagAthA A pramANe jANavI cha -- gAthArtha :- pratiSiddhonA karaNamAM, kRtyonA akaraNamAM pratikramaNa karavAnuM hoya che, tema ja azraddhAmAM ane viparItaprarUpaNAmAM pratikramaNa karavAnuM hoya che. TIkArtha :- tIrthaMkarovaDe nivAraNa karAyelA akAle svAdhyAyAdirUpa aticAronA AsevanamAM, zuM karavAnuM hoya ? pratikramaNa karavAnuM hoya che e pramANe anvaya karavo, kAraNa ke tenA AsevanathI pAchuM pharavuM evI pratikramaNazabdanI vyutpatti hovAthI (te te aticArothI pAchA pharavA pratikramaNa kartavya bane che.) yogyakAle svAdhyAya karavo vigere je yogo che te yogone na Acaro tyAre pratikramaNa kartavya bane che. 25 30 tathA kevaliprarUpita padArthonI samyak zraddhA na karo tyAre pratikramaNa kartavya bane che. ane padArthonI khoTI prarUpaNA karI hoya tyAre pratikramaNa karavAnuM hoya che. I1272 // A gAthAvaDe Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IriyAvahisUtra * 255 anayA ca gAthayA yathAyogaM sarvasUtrANyanugantavyAni, tadyathA-sAmAyikasUtre pratiSiddhau rAga-dveSau tayoH karaNe, kRtyastu tannigrahastasyAkaraNe, sAmAyikaM mokSakAraNamityazraddhAne, asamabhAvalakSaNaM sAmAyikamiti viparItaprarUpaNAyAM ca pratikramaNamiti, evaM maGgalAdisUtreSvapyAyojyaM, catvAro maGgalamityatra pratiSiddho'maGgalAdhyavasAyastatkaraNa ityAdinA prakAreNa, evamoghAticArasya samAsena pratikramaNamuktaM, sAmpratamasyaiva vibhAgenocyate, tatrApi gamanAgamanA- 5 ticAramadhikRtyA''ha icchAmi paDikkamiuM iriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNAgamaNe pANakkamaNe bIyakkamaNe hariyakkamaNe osAuttiMgapaNagadagamaTTimakkaDAsaMtANAsaMkamaNe je me jIvA virAhiyA egidiyA beiMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMciMdiA abhihaA vattiA lesiA saMghAiA saMghaTTiA pariAviA kilAmiA uddaviA ThANAo ThANaM 10 saMkAmiA jIviAo vavaroviA tassa micchA mi dukkaDaM // (sU0) badhA sUtro anusaravA yogya che. jema ke - (sAmAyikasUtramAM A cAra vastu A pramANe ghaTADavI ke) sAmAyikasUtramAM (1) rAga-dveSano pratiSedha karyo che. te pratiSiddhanuM AcaraNa karavAmAM, (2) rAga-dveSano nigraha karavo e kRtya kartavya che. te na karavAmAM, (3) sAmAyika e mokSanuM karaNa che evI zraddhA na karavAmAM, (4) sAmAyika e samabhAvarUpa nathI AvA prakAranI khoTI prarUpaNA 15 karavAmAM Ave tyAre pratikramaNa karavAnuM hoya che. A pramANe cattAri maMgala.. vigere sUtromAM paNa joDI devuM. temAM vattAri maMrti sUtramAM arihaMtAdimAM amaMgalano adhyavasAya pratiSiddha che tene karavAmAM pratikramaNa karavuM vigere prakAre sarva samajI levuM. A pramANe sAmAnyAticAronuM saMkSepathI pratikramaNa kahyuM. have A ja aticAronuM vibhAgathI pratikramaNa kahevAya che. temAM paNa gamanAgamanasaMbaMdhI aticArone AzrayIne kahe 20 sUtrArtha - huM pratikramaNa karavA mATe icchuM chuM. (konuM? -) mArgamAM thayelI virAdhanAmAM (je aticAra sevAyo tenuM. te aticAra kevI rIte sevAyo ? te kahe che -) gamanAgamana karavAmAM, pagavaDe trasajIvone pIDA thavAthI, bIja upara paga paDavAthI, vanaspati upara paga paDavAthI, jhAkaLa, kIDIonA nagarA, nigoda, kAcuM pANI, sacitta mATI, karoLiyAnA jALA, A 25 badhA upara paga paDavAthI, (vadhAre zuM kahIe ? AvA prakAranA) sarva koI jIvo mArAvaDe virAdhAyA hoya, (pachI te) ekendriya hoya ke beindriya hoya ke te indriya, caundriya ke paMcendriya hoya (je koI hoya) teone paga mAryo hoya, bhegA karyA hoya, athavA dhULavaDe DhAMkayA hoya, bhUmi upara ghasaDI nAMkhyA hoya, paraspara bhegA karyA hoya, kaMIka teone sparza karyo hoya, pIDA ApI hoya, glAni pahoMcADI hoya, trAsa Apyo hoya, eka sthAnethI bIjA sthAne laI gayA 30 hoya, mArI nAMkhyA hoya tenuM micchA mi dukkaDaM. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 % Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) ___asya vyAkhyA-icchAmi-abhilaSAmi pratikramituM-nivartitum, IryApathikAyAM virAdhanAyAM yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, 'micchA mi dukkaDaM' ityanena tu niSThAkAlamiti, toraNamIryA gamanamityarthaH, tatpradhAnaH panthA IryApathaH tatra bhavairyApathikI tasyAM, kasyAmityata Aha-virAdhyante-duHkhaM sthApyante prANino'nayeti virAdhanA-kriyA tasyAM virAdhanAyAM satyAM, yo'ticAra iti vAkyazeSaH, tasyeti yogaH, viSayamupadarzayannAha-gamanaM cAgamanaM cetyekavadbhAvastasmin, tatra gamanaM svAdhyAyAdinimittaM vasateriti, AgamanaM prayojanaparisamAptau punarvasatimeveti, tatrApi yaH kathaM jAto'ticAra ityata Aha-'pANakkamaNe' prANino-dvIndriyAdayastrasA gRhyante, teSAmAkramaNaM-pAdena pIDanaM prANyAkramaNaM, tasminniti, tathA bIjAkramaNe, anena bIjAnAM jIvatvamAha, haritAkramaNe, anena tu sakalavanaspatereva, tathA10 'vazyAyottikapanakadagamattikAmarkaTasantAnasaGakramaNe sati. tatrAvazyAyaH-jalavizeSaH. Daha cAvazyAyagrahaNamatizayataH zeSajalasambhogaparivAraNArthamiti, evamanyatrApi bhAvanIyaM, uttiGgA TIkArya - IryApathika evI virAdhanA vize je aticAra lAgyo che. tenAthI pAchA pharavA mATe huM icchuM chuM. A vAkyavaDe kriyAkAla jaNAvAyo. ane micchA mi tukkaDaM vAkyavaDe pUrNakAla kahyo. temAM IryA eTale gamana, ane gamanapradhAna evo je mArga te IryAmArga eTale ke gamana 15 mATeno mArga. temAM je (virAdhanA) thAya te IryApathikI, tene vize, IryApathikI evI kone vize? te kahe che - jenAvaDe jIvo duHkhamAM sthApita karAyaduHkhI karAya te virAdhanA eTale virAdhanArUpa kriyA, te virAdhanAne vize (saMpUrNa artha IryApathikI evI virAdhanAne vize eTale ke mArgamAM thayelI virAdhanAne kAraNe) je aticAra sevAyo che tenuM pratikramaNa karavA mATe icchuM chuM e pramANe vAkyazeSa jANavo. 20 te virAdhanAnA viSayane (=te virAdhanA kevI rIte thaI ? te) jaNAvatAM kahe che - gamana ane Agamanazabdo vacce samAhAradvandrasamAsa jANavo. temAM svAdhyAyAdi mATe vasatimAMthI (svAdhyAyabhUmi vigere tarapha) javuM te gamana. tathA prayojana pUrNa thatAM pharI vasatimAM AvavuM te Agamana. A gamana-Agamana karavAmAM je virAdhanA thaI tenuM micchA mi dukkaDe e pramANe anvaya joDavo.) te gamana-Agamana karavAmAM paNa kevI rIte aticAra lAgyo ? te kahe che - 25 "pAkrimane ahIM beindriya vigere trasa jIvo prANIzabdathI levA. te prANIone pagavaDe pIDana thavAmAM (arthAt emanI upara paga AvavAthI), tathA bIjonuM pIDana thavAmAM, AnAvaDe bIjamAM jIvatva kahyuM. vanaspatinuM pIDana thavAmAM, AnAvaDe sarvavanaspatiomAM jIvavA kahyuM. tathA jhAkaLa, ahIM vizeSathI jhAkaLanuM grahaNa karyuM che te bIjA badhA ja sacitta pANIonA bhogano niSedha karavA mATe jANavuM. (arthAt jo jhAkaLanI paNa virAdhanA nathI karavAnI to 30 nadI vi.nA pANInI to nahIM ja karavAnI.) e ja pramANe utiMga vigeremAM paNa jANI levuM. * '#iviziSTayA' - Wo | Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IriyAvahisUtrano artha * 257 gaIbhAkRtayo jIvAH kITikAnagarANi vA panaka:-phulli dagamRttikA-cikkhallam, athavA dakagrahaNAdapkAyaH, mRttikAgrahaNAt pRthvIkAyaH, markaTasantAnaH kolikajAlamucyate, tatazcAvazyAyazcottiGgazcetyAdi dvandvaH, avazyAyottiGgapanakadagamRttikAmarkaTasantAnAsteSAM saGkramaNaMAkramaNaM tasmin, kiM bahunA ?, kiyanto bhedenA''khyAsyante ?, sarve ye mayA jIvA virAuthatA-kana sthApitA:, pandriyA-pRthivyAyA, takriyAkhyAlaya:, gIndriyA:- 5 pipIlikAdayaH, caturindriyA-bhramarAdayaH, paJcendriyA-mUSikAdayaH, abhihatA-abhimukhyena hatAH, caraNena ghaTTitAH, utkSipya kSiptA vA, vartitAH-puJjIkRtAH, dhUlyA vA sthagitA iti, zleSitA:- piSTAH, bhUmyAdiSu vA lagitAH saGghAtitA-anyo'nyaM gAtrairekatra lagitAH, satA-manA pRSTha:, paritApitA-samanvataH vIDitA, vanAmatA:-samuddhAtiM nItA: glAnimApAditA ityarthaH, avadrAvitA-utrAsitAH sthAnAt sthAnAntaraM saGkrAmitA:-svasthAnAt 10 paraM sthAnaM nItAH, jIvitAd vyaparopitAH, vyApAditA ityarthaH, evaM yo jAto'ticArastasya, etAvatA kriyA-kAlamAha,. tasyaiva 'micchA mi dukkaDaM' ityanena niSThAkAlamAha, mithyA duSkRtaM usiMga eTale gardabha jevI AkRtivALA jIvavizeSa athavA kIDIonA nagarA. panaka eTale sevALa, dagamRttikA eTale kAdava athavA dagazabdathI aplAyanuM ane mRttikA=mATInA grahaNathI pRthvIkAyanuM grahaNa karavuM. markaTasantAna eTale karoLiyAnI jALa. jhAkaLa vigere zabdo vacce 15 dvandrasamAsa jANavo. * - jhAkaLa, nagarA, nigoda, pANI, pRthvIkAya, karoLiyAnI jALa - A badhAnuM pagavaDe pIDana thavAmAM, vadhAre zuM kahIe ? keTalA jIvo judA judA batAvIe ? (tethI sarvano saMgraha karIne kahe che -) mArAvaDe je sarva koI jIvo duHkhI karAyA, pRthvI vigere ekendriyajIvo, kRmi vigere beindriyajIvo, kIDI vigere te indriyajIvo, bhramara vigere caundriyajIvo, ane udara 20 vigere paMcendriyajIvo 'mahatA' eTale pagathI haNAyA hoya athavA uMcakIne pheMkAyA hoya, vartitA eTale eka bAju badhAne bhegA karAyA hoya athavA dhULavaDe DhaMkAyA hoya, "pitA eTale pIsI nakhAyA hoya athavA bhUmi vigere upara lagADAyA. "kaMthAtitA eTale ekabIjA sAthe jIvone zarIrovaDe bhegA karAyA, (arthAt eka-bIjA upara caDhAvyA.) "saMyati eTale kaMIka sparzAyA, "pitApitA eTale cAre bAjuthI herAna 25 karAyA, "vastApitA' eTale glAnine pamADAyA, "mavadrAvitA eTale trAsa pamADAyA, " vAro tA saMmimAM eTale potAnA sthAnathI anya sthAne laI javAyA. "navibhAgo vavarovijha eTale mArI naMkhAyA. 'AvA prakAranI virAdhanAthI je aticAra lAgyo che tenuM, sUtranA ATalA vAkya vaDe kriyAkAla kahyo. te aticAranuM ja micchA mi dukkaDaM AnAvaDe niSThAkAla kahyo. mithyA ane 30 duSkRta zabdanA artho pUrvanI jema jANavA. A pramANe pagathI haNavAdvArA je aticAra lAgyo + pramuThThI tA . Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-) tasyetyubhayayojanA sarvatra kAryA / itthaM gamanAticArapratikramaNamuktam / adhunA tvagvartanasthAnAticArapratikramaNaM pratipAdayannAha icchAmi paDikkamiuM pagAmasijjAe nigAmasijjAe saMthArAuvvaTTaNAe parivaDaNAe AuMTaNapasAraNAe chappaisaMghaTTaNAe kUie kakkarAie chiie jaMbhAie 5 Amose sasarakkhAmose AulamAulAe soaNavattiAe itthIvippariAsiAe diTThIvippariAsiAe maNavippariAsiAe pANabhoyaNavippariAsiAe jo me devasio aiAro kao tassa micchA mi dukkaDaM // (sU0) asya vyAkhyA-icchAmi pratikramituM pUrvavat, kasyetyAha-prakAmazayyayA hetubhUtayA yo mayA daivasiko'ticAraH kataH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, 'micchAmi dakkaDaM 10 ityanena tu niSThAkAlameveti bhAvanA, evaM sarvatra yojanA kAryeti, 'zIG svapne' asya yapratyayAntasya 'kRtyalyuTo bahula'(pA03-3-113 )miti vacanAt zayanaM zayyA prakAmaMcAturyAmaM zayanaM prakAmazayyA zerate'syAmiti vA zayyA-saMstArakAdilakSaNA prakAmA-utkaTA zayyA prakAmazayyA-saMstArottarapaTTakAtiriktA prAvaraNamadhikRtya kalpatrayAtiriktA vA tayA hetubhUtayA, svAdhyAyAdyakaraNatazcehAticAraH, pratidivasaM prakAmazayyaiva nikAmazayyocyate tayA tenuM AnAvaDe kriyAkAla ane tenuM micchA mi dukkaDa AnAvaDe niSThAkAla jANavo. dhULavaDe DhAMkavAthI je aticAra lAgyo tenuM AnAvaDe kriyAkAla ane tenuM micchAmi dukkaDuM AnAvaDe niSThAkAla jANavo. A pramANe "tI' padadvArA kriyAkAla ane "micchA mi dukkaDuM' padadvArA niSThAkAla ema ubhayanI yojanA lesiyA.... vigere sarva pado sAthe karavI. A pramANe gamanasaMbaMdhI aticAronuM pratikramaNa kahyuM. 20 avataraNikA - have sUvArUpa sthAnanA aticAranA pratikramaNanuM pratipAdana karatA kahe che 5 sUtrArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- pratikramaNa karavA mATe icchuM chuM. konuM ? te kahe che - prakAzayAnA kAraNe mArAthI je daivasika aticAra sevAyo che tenuM - AnAvaDe kriyAkAla kahyo. "micchA mi dukkaDa padovaDe niSThAkAla ja kahyo. A pramANe kriyAkAla ane niSThAkAlanuM joDANa sarvatra karavuM. 'va' 25 pratyayAtta evA "zI" dhAtune mana(mana) pratyaya lAgIne zayana zabda banyo. sUvuM te zayyA, prakAma eTale cAre prahara, tethI cAra prahara sUvuM te prakAmazapyA. athavA jemAM jIva sUve te zavyA arthAt saMthAro vigere. prakAma eTale utkaTa. tethI utkaTa evI je zavyA te prakAmazapyA, arthAt saMthAro ane uttarapaTTAthI vadhAre vastu vAparavI athavA paheravAnA kapaDAne AzrayIne be kapaDA, eka kAMbaLarUpa traNa kalpothI vadhAre kapaDAM rAkhavA te prakAmazapyA. (aticAra lAgavAmAM) 30 kAraNabhUta evI A prakAmazayAnA kAraNe ja aticAra sevAyo tenuM micchA mi dukkaDuM e pramANe anvaya joDavo.) ahIM prakAmazAne kAraNe svAdhyAyAdinuM akaraNa thavAthI aticAra lAge che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patinA .... sUtrano artha * 259 hetubhUtayA, atrApyaticAraH pUrvavat, udvartanaM tatprathamatayA vAmapAi~na suptasya dakSiNapAi~na vartanamudvartanamudvartanamevodvartanA tayA, parivartanaM punarvAmapArvenaiva vartanaM tadeva parivartanA tayA, atrApyapramRjya kurvato'ticAraH, AkuJcanaM-gAtrasaGkocalakSaNaM tadevAkuJcanA tayA, prasAraNamaGgAnAM vikSepaH tadeva prasAraNA tayA, atra ca kukkuTTidRSTAntapratipAditaM vidhimakurvato'ticAraH, tathA coktam-'kukkuDi pAya pasAre jaha AgAse puNovi AuMTe / evaM pasAriUNaM AgAsi 5 puNovi AuMTe // 1 // aikuMDiya siya tAhe jahiyaM pAyassa paNhiyA ThAi / tahiyaM pamajjiUNaM AgAseNaM tu NeUNaM // 2 // pAyaM ThAvittu tahiM AgAse ceva puNovi AuMTe / evaM vihimakareMte aiyAro tattha se hoi // 3 // SaTpadikAnAM-yUkAnAM saGghaTTanam-avidhinA sparzanaM SaTpadikAsaGghaTTanaM tadeva SaTpadikAsaGghaTTanA tayA, tathA 'kUie'tti kUjite sati yo'ticAraH, kUjitaM-kAsitaM tasmin avidhinA mukhavastrikAM karaM vA mukhe'nAdhAya kRta ityarthaH, viSamA dharmavatItyAdi- 10 zayyAdoSoccAraNaM karkarAyitamucyate tasmin sati yo'ticAraH, iha cA''rtadhyAnajo'ticAraH, " roje roja prakAmazaMyA karavI te ja nikAmazadhyA kahevAya che. nikAmazadhyAnA kAraNe (je aticAra...). ahIM paNa aticAra pUrvanI jema jANavo. saMthArAmAM prathama DAbA paDakhe sUtelAnuM jamaNA paDakhe pharavuM te udvartana. A udvartana e ja udvartanA. tenA kAraNe je aticAra..). jamaNA paDakhe sUtelAnuM pharI DAbA paDakhe pharavuM te parivartana ane te ja parivartana. tenA kAraNe, 15 ahIM A udvartanA-parivartanAmAM prArthanA karyA vinA udvartanAdi kare tene aticAra jANavo. - zarIrane saMkocavuM te AkuMcana ane te ja AkuMcanA. tenA kAraNe, aMgone vistAravA te prasAraNa ane te ja prasAraNA. ahIM kUkaDInA daSTAntathI pratipAdita evI vidhine nahIM karanAra sAdhune aticAra jANavo. te dRSTAnta A pramANe jANavuM jema kUkaDI potAnA pagone AkAzamAM prasAre che, pharI saMkoce che. e ja pramANe sAdhu paNa potAnA pago AkAzamAM prasArIne pharI 20 saMkoce che. (A pramANe AkAzamAM paga prasArIne rahelA evA sAdhune) jyAre atipIDA thavAnuM cAluM thAya tyAre paga saMkocatI veLAe jyAM paganI eDIo sthApavAnI che te bhUminuM pramArjana karIne AkAzamAMthI laIne paga sthApe. Ama, AkAzamAM paga prasAre ane pharI saMkoce. A pramANenI vidhine nahIM karatA te sAdhune aticAra lAge che. //all parpodikA eTale jU, tenuM avidhie sparzana karavuM te padikAsaMghaTTana. te ja SadikA- 25 saMghaTTanA. tenA kAraNe, tathA kUjita eTale udharasa, udharasa khAtI vakhate muhapattine athavA hAthane moM upara rAkhyA vinA udharasa khAvAthI je aticAra lAgyo tenuM, tathA upAzraya vicitra che, ahIM bApha ghaNo che vigere upAzrayanA doSonuM uccAraNa karavuM te karkarAyita kahevAya che. tenAthI je aticAra lAgyo, ahIM ArtadhyAnathI utpanna thayelo aticAra jANavo. avidhithI 97. kukkuTI pAdau prasArayet yathA''kAze punarapyAkuJcayet / evaM prasAryAkAze punarapyAkuJcayet // 1 // 30 atibAdhitaM syAttadA yatra pAdasya pArNikA tiSThati / tatra pramAAkAze tu nItvA // 2 // pAdaM sthApayitvA tatrAkAza eva punarapyAkuJcayet / evaM vidhimakurvatyaticArastatra tasya bhavati // 3 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) kSute'vidhinA, jRmbhite'vidhinaiva, AmarSaNam AmarSaH-apramRjya kareNa sparzanamityarthaH tasmin, sarajaskAmarSe sati, saha pRthivyAdirajasA yadvastu spRSTaM tatsaMsparze satItyarthaH, evaM jAgrato'ticArasambhavamadhikRtyoktam, adhunA suptasyocyate-'AulamAulAe 'tti AkulAkulayA-stryAdiparibhogavivAhayuddhAdidarzananAnAprakArayA svapnapratyayayA-svapnanimittayA, virAdhanayeti gamyate, sA punarmUlottaraguNAticAraviSayA bhavatyato bhedena tAM darzayannAha 'itthIvippariyAsiyAe'tti striyA viparyAsaH strIviparyAsaH-abrahmAsevanaM tasmin bhavA strIvaiparyAsikI tayA, strIdarzanAnurAgatastadavalokanaM dRSTiviparyAsaH tasmin bhavA dRSTivaiparyAsikI tayA, evaM manasA'dhyupapAto manoviparyAsaH tasmin bhavA manovaiparyAsikI tayA, evaM pAnabhojanavaiparyAsikyA, rAtrau pAnabhojanaparibhoga eva tadviparyAsaH, anayA hetubhUtayA ya ityaticAramAha, mayetyAtmanirdezaH, 10 divana nirvatto viparimALo vA vaivasi:, tivAtivAra:-atikrama putyartha , #ta - nirvartitaH 'tassa micchA mi dukkaDaM' pUrvavat, Aha-divA zayanasya niSiddhatvAdasambhava chIMka khAvAthI, avidhithI bagAsuM khAvAthI, (ahIM chIMka ke bagAsu khAtI vakhate nAsikA, moM AgaLa muhapatti athavA hAtha rAkhavo te vidhi che. te na rAkho to avidhi.). (je vastune sparza karavo che te vastune tathA svazarIrane) pramAbharyA vinA hAthathI sparza 15 karavo te AkarSa, tene vize (je aticAra,) pRthvIkAyAdinI rajakaNothI je vastu spardhAyelI che yukta che tene sparza karavAthI, A pramANe jAgratAvasthAmAM saMbhavatA aticArone AzrayIne kahyuM. have sUtelAne je aticAro saMbhave che te aticArone kahe che - strI vigereno paribhoga, vivAha, yuddhAdinuM darzana vigere judA judA prakAranI svapnanimitte thayelI AkulAkulatArUpa virAdhanAne kAraNe (je aticAra,) te virAdhanA mUla-uttaraguNanA aticAraviSayaka che. mATe 20 bhedathI te virAdhanAne dekhADatA kahe che - strI sAthe viparyAsa te strIviparyAsa arthAt svapnamAM strI sAthe abrahmanuM sevana, temAM thayelI je hoya te strIviparyAsikI, tevI virAdhanAne kAraNe (je aticAra thayo tenuM micchA mi dukkaDa ema anvaya joDavo.) strIdarzananA anurAgathI svapnamAM strI tarapha jovuM te dRSTiviparyAsa. temAM thanArI je hoya te dRSTiviparyAsikI - tenA kAraNe, A pramANe svapnamAM manathI azubha vicAra karavo te 25 manaviparyAsa. temAM thanArI je hoya te manaviparyAsikI - tenA kAraNe, e ja pramANe svapnamAM rAtrie pAna-bhojana karyuM te pAna-bhojanaviparyAsa. temAM thanArI je hoya te pAna-bhojanaviparyAsikI. kAraNabhUta evI virAdhanAne kAraNe. "je zabda aticAra jaNAvanAro che. "mA" zabda svano nirdeza kare che. divasavaDe thayelo athavA divasa e che parimANa jenuM te devasika. AjJAnuM ullaMghana karavuM te aticAra. (saMpUrNa artha strIviparyAsikI vigere virAdhanAne kAraNe mArAdvArA je vasika aticAra sevAyo che ) tenuM 'micchA mi dukkaDa' A zabdano artha pUrvanI jema jANavo. * saMsparzana- go mudrite aa Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joravariyAI . sUtrano artha 261 evAsyAticArasya, na, apavAdaviSayatvAdasya, tathAhi-apavAdataH supyata eva divA adhvAnakhedAdau, idameva vacanaM jJApakam // evaM tvagvartanAsthAnAticArapratikramaNamabhidhAyedAnI gocarAticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha paDikkamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugghADakavADaugghADaNAe 5 sANAvacchAdArAsaMghaTTaNAe maMDIpAhuDiAe balipAhuDiAe ThavaNApAhuDiAe saMkie sahasAgArie aNesaNAe pANabhoyaNAe bIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchekammiyAe purekammiyAe adiTThahaDAe dagasaMsaThThahaDAe rayasaMsaThThaharAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiAe ohAsaNabhikkhAe jaM uggameNaM uppAyaNesaNAe aparisuddhaM parigahiyaM paribhuttaM vA jaM na pariThThaviaM tassa micchA mi dukkaDaM // (sU0) - 10 asya vyAkhyA pratikrAmAmi-nivartayAmi, kasya ?-gocaracaryAyAM-bhikSAcaryAyAM, yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, gozcaraNaM gocaraH caraNaM-caryA gocara iva caryA gocaracaryA tasyAM gocaracaryAyAM, kasyAM ?-bhikSArthaM caryA bhikSAcaryA tasyAM, tathAhi-lAbhAlAbhanirapekSaH khalvadInacitto muniruttamAdhamamadhyameSu kuleSviSTAniSTeSu vastuSu rAgadveSAvagacchan bhikSAmaTatIti, kathaM zaMkA : divase sUvAno niSedha hovAthI svapnanimittaka evI strIviparyAsikI vigerevaDe 15 thatA aticArano asaMbhava ja che. (arthAt divase sUvAnuM ja nathI to svapnavigerenI vAta ja kyAM rahI.) samAdhAna : divase sUvAnuM ekAnta niSedha nathI. paraMtu apavAde anujJA paNa che. te A pramANe ke lAMbA vihAra karyA hoya ane temAM vadhu paDato zrama, thAka lAgyo hoya to apavAdathI divase sUvAnI paNa anujJA che. enuM koI pramANa kharuM?) prastuta strIviparyAsikI.... vigere 20 sUtra ja enuM jJApaka-pramANa che. - ' avataraNikA :- A pramANe sUvArUpa sthAnanA aticAronuM pratikramaNa kahIne have gocarIsaMbaMdhI aticAronA pratikramaNanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke sUtrArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya - pratikramaNa karuM chuM. konuM? - bhikSAcaryAmAM je aticAra sevAyo che tenuM 25 huM pratikramaNa karuM chuM. gAyanuM caravuM te gocara. caravuM te caryA. gAyanA caravA jevI caryA te gIcaracaryA, tene vize, kaI gocaracaryAmAM ? - bhikSA mATe je caryA te bhikSAcaryA, tene vize. '(saMpUrNa artha gAya jema care tema bhikSA mATe caravuM te gocaracaryArUpa bhikSAcaryA, tene vize je aticAra... Ano artha vadhu spaSTa karatAM jaNAve che -) te A pramANe na lAbha ke alAbhathI nirapekSa arthAta bhikSAnI prApti thAya to ya ThIka ke na thAya toya ThIka, evo 30 adInacittavALo muni uttama, adhama ane madhyamakulomAM iSTa ke aniSTa vastuomAM rAga-dveSane pAmyA vinA bhikSA mATe je phare che (te gocaracaryArUpa bhikSAcaryA kahevAya che.) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) punastasyAmaticAra ityAha-' ugghADakavADaugghADaNAe' udghATam - adattArgalamISatsthagitaM vA kiM tat ?-kapATaM tasyodghATanaM sutarAM preraNam udghATakapATodghATanam idamevodghATakapATodghATanA tayA hetubhUtayA, iha cApramArjanAdibhyo 'ticAraH, tathA zvAnavatsadArakasaGghaTTanayeti prakaTArthaM, maNDIprAbhRtikayA baliprAbhRtikayA sthApanAprAbhRtikayA, AsAM svarUpaM "maiM DIpAhuDiyA sAhumi Agae aggakUramaMDIe / aNNami bhAyaNaMmi va kAuM to dei sAhussa // 1 // tattha pavattaNadoso Na kappae tArisA suvihiyANaM / balipAhuDiyA bhaNNai cauddisiM kAu accaNiyaM // 2 // aggimiva choDhUNaM sitthe to dei sAhuNo bhikkhaM / sAvi Na kappar3a ThavaNA jA bhikkhAyariyANa ThaviyA u // 3 // " AvA prakAranI bhikSAcaryAmAM aticAra kevI rIte saMbhave che ? te kahe che - pADavADuupADaC' sAMkaLa mAryA vinAnuM evuM athavA kaMIka baMdha kareluM evuM, evuM zuM ? - evuM kapATa tene saMpUrNa ughADavuM. (arthAt sAMkaLa mAryA vinA baMdha rAkhelA gharanA daravAjAne saMpUrNa kholavo te udghATakapATodghATana kahevAya) tenA kAraNe (je aticAra....). ahIM pramArjanA vigere na 15 karavAthI aticAra lAgelo samajavo. 5 10 'sALAvachavArAsaMghaTTaC' tathA kUtaro, vAcharaDuM, ke. nAMnA bALakano (gocarI vahoratI veLAe) saMghaTTo karyo, tenA kAraNe. maMDIprAkRtikAnA kAraNe, baliprAkRtikAnA kAraNe, sthApanAprAkRtikAnA kAraNe. maMDIprAkRtikA vigerenuM svarUpa A pramANe jANavuM. - prathama maMDIprAkRtikA jaNAve che bhAtane rAMdhyA pachI uparanA je bhAta hoya te maMDIzabdathI oLakhAya che. tethI 20 sAdhu jyAre vahoravA Ave tyAre gRhastha uparanA bhAtarUpa maMDImAMthI thoDuM Ape te athavA uparanA bhAtane anya bhAjanamAM nAMkhIne zeSa nIcenAM je bhAta hoya teMmAMthI thoDuM Ape te maMDIprAkRtikA kahevAya che. (prAkRtikA=bhikSA) // 1 // temAM pravartanadoSa (sAdhu nimitte have lokone paNa pIrasavAnuM pravartana=zarU thAya te pravartanadoSa. A doSa) lAgato hovAthI suvihitone maMDIprAkRtikA kalpatI nathI. have baliprAkRtikA kahevAya che (sAdhu AvyA pachI) cAre 25 dizAmAM pUjAnimitte baline ApIne // 2 // athavA amuka dANAone agnimAM nAMkhIne pachI sAdhune bhikSA Ape te baliprAkRtikA jANavI. te paNa sAdhuone kalpatI nathI. bhikSAcaro mATe je sthApelI hoya te sthApanAprAkRtikA jANavI. te paNa sAdhuone kalpatI nathI. IIII - 98. maNDiprAbhRtikA sAdhAvAgate agrakUramaNDeH / anyasmin bhAjane vA kRtvA tato dadAti sAdhave // 1 // tatra pravarttanadoSo na kalpate tAdRzI suvihitAnAm / baliprAbhRtikA bhaNyate caturdizaM kRtvA'rcanikAm // 2 // 30 agnau vA kSiptvA sikthAn tato dadAti sAdhave bhikSAm / sA'pi na kalpate sthApanA yA bhikSAcarebhyaH sthApitA rUA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMri ... vigere padono artha * 263 AdhAkaMrmAdInAm - udgamAdidoSANAmanyatamena zaGkite gRhIte sati yo'ticAraH, sahasAkAre vA satyakalpanIye gRhIta iti, atra ca tamaparityajato'vidhinA vA parityajato yo'ticAraH, anena prakAreNAneSaNayA hetubhUtayA, tathA 'pANabhoyaNAe tti prANino - rasajAdayaH bhojane - dadhyodanAdau saGghaTTyante-virAdhyante vyApAdyante vA yasyAM prAbhRtikAyAM sA prANibhojanA tayA teSAM ca saGghaTTanAdi dAtRgrAhakaprabhavaM vijJeyam, ata evAticAra:, evaM 'bIyabhoyaNAe' bIjAni bhojane yasyAM sA bIjabhojanA tayA, evaM haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe purekammiyAe' pazcAt karma yasyAM pazcAjjalojjhanakarma bhavati pura: karma yasyAmAdAviti, 'adiihaDAe 'ti adRSTAhRtayA - adRSTotkSepamAnItayetyarthaH, tatra ca sattvasaGghaTTanAdinA'ticArasambhavo, dagasaMsRSTAhRtayA 5 'pi' AdhAkarmI vigere udgamAdidoSomAMthI koI doSanI zaMkA sAthe bhikSA grahaNa karatA je aticAra thayo hoya, athavA sahasAre' upayoga hovA chatAM acAnaka akalpanIya 10 vastunuM grahaNa thatAM * aticAra lAgyo hoya, ahIM AvI zaMkita ke sahasAkAre vastunuM grahaNa thayA pachI te vastune jo na paraThave athavA avidhithI paraThave to aticAra jANavo (anyathA nahIM.) AvA prakAranI kAraNabhUta aneSaNAnA kAraNe. 'pALoyaLA' tathA je bhikSAmAM dahIM-bhAta vigere bhojana grahaNa karatI vakhate te bhojanamAM utpanna thayelA rasaja vigere jIvonI athavA Aju bAju rahelA jIvonI (dAyaka ke 15 grAhaka) virAdhanA kare athavA te jIvone mArI nAMkhe te bhikSA prANibhojanA bhikSA kahevAya. (dA.ta. kIDIo caDhelI hoya tevA vrUMdA vigerene vahorAvatI vakhate dAyaka dhyAna na rAkhe athavA vahoratA sAdhu dhyAna na rAkhe ane mATe kIDI vigereno saMghaTTo, paritApa vigere rUpe virAdhanA thAya ke kadAca kIDIo marI jAya evI A bhikSA prANibhojanA kahevAya, e ja rIte kyAreka vAsI roTalI athavA dahIM vigere ke jemAM rasaja evA beindriya jIvo utpanna thayA hoya ane 20 evI vastu vahorI le to A prANibhojanA nAmanI bhikSA grahaNa karI kahevAya.) ahIM te jIvonA saMznAdi dAtR ane grAhaka ubhayathI utpanna thayelA jANavA (arthAt bhikSA denAra dAtA kyAreka te saMghaTTanAdi karatA vahorAve ane ApaNe vahorI laIe athavA grahaNa karanAra sAdhuthI saMghaTTanAdi thAya.) mATe ja AmAM aticAra lAge che. zrIyamoyA' A ja pramANe je bhikSAmAM grahaNa karAyela bhojanamAM bIja hoya te 25 bIjabhojanA, tenA kAraNe riyoyA' A ja pramANe haritabhojanavarDa (arthAt bhojanamAM vanaspati Ave tevI bhikSA grahaNa karavAthI), pacchemniyALu' je bhikSA vahoryA pachI gRhastha pANIthI hAtha dhovA vigere rUpa kriyA kare te pazcArmika bhikSA, 'puremniyA' jemAM vahorAvyA pahelAM pANInI virAdhanA thAya te pUrvakarmikabhikSA, 'addikAr' je bhikSAmAM vahorAvavA yogya dravya gRhasthe kyAMthI lIdhuM ? kevI rIte lIdhuM ? vigere dekhAya nahIM te adRSTAdhRtabhikSA, ahIM 30 jIvono saMghaTTo vigere thavAthI aticAra saMbhave che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) udakasambaddhAnItayA hastamAtragatodakasaMsRSTayA vA bhAvanA, evaM rajaHsaMsRSTAhRtayA, navaraM rajaH pRthivIrajo'bhigRhyate, 'pArisADaNiyAe'tti parizATa:-ujjhanalakSaNaH pratIta eva tasmin bhavA pArizATanikA tayA, 'pAriThThAvaNiyAe 'tti paristhApana-pradAnabhAjanagatadravyAntarojjhanalakSaNaM tena nirvRttA pAristhApanikA tayA, etaduktaM bhavati-pAriTThAvaNiyA khalu jeNa bhANeNa dei bhikkhaM 5 tu / taMmi paDioyaNAI jAtaM sahasA paridvaviyaM // 1 // ' 'ohAsaNabhikkhAe'tti viziSTadravya yAcanaM samayaparibhASayA 'ohAsaNaMti bhaNNai' tatpradhAnA yA bhikSA tayA, kiyadatra bhaNiSyAmo?, bhedAnAmevaMprakArANAM bahutvAt, te ca sarve'pi yasmAdudgamotpAdanaiSaNAsvavatarantyata Aha-'jaM uggameNa'mityAdi, yatkiJcidazanAdyudgamena AdhAkarmAdilakSaNena utpAdanayA-dhAtryAdilakSaNayA eSaNayA-zaGkitAdilakSaNayA aparizuddham-ayuktiyuktaM pratigRhItaM vA paribhuktaM vA vAsaMdA pANInA saMparkamAM hoya ane e rIte lavAyelI (arthAt kAcA pANIvALA vAsaNa sAthe saMbaddha hoya ane tyAMthI vahorelI) athavA hAthamAM rahelA pANIthI saMghaTita evI (arthAt pANIthI bhInA hAthavALA dAyaka pAsethI vahorelI) bhikSAnA kAraNe, "jayazaMsakaMdaDAI e ja pramANe rajathI yukta evI bhikSAnA kAraNe, ahIM raja tarIke pRthvIkAyanA rajakaNo grahaNa karavA. "parisAyA paripATa eTale nIce paDavuM. tene vize je thAya te pArizAnikAbhikSA15 tenA kAraNe, (arthAt vahoratI vakhate nIce DhoLAtuM hoya chatAM vahoravuM te pArizAnikAbhikSAtenA kAraNe.) pariTTAvAyA' paristhApana=jenAthI bhojana ApavAnuM che te pradAnabhAjanamAM rahela anya dravyano (=je vahorAvavAnuM che tenA sivAyanA dravyano) je tyAga te paristhApana. tenA vaDe je thayelI hoya te pAristhAnikA. tenA kAraNe. ahIM Azaya e che ke je bhAjanavaDe (=vATakI 20 vigerevaDe) gahastha sAdhune bhikSA Ape che te bhAjanamAM vahorAvavA sivAyanuM je bhAta vigere dravya che tene pahelAM paraThavI de (arthAta te dravyanI jarUra na hoya to pheMkI de athavA anya moTA koI vAsaNamAM nAMkhIne A vATakI vigere vAsaNa khAlI karIne tenAvaDe bhikSA vahorAve te) pAristhAnikAbhikSA kahevAya. [1] godAsafmaQAI viziSTadravyanI mAMgaNI karavI tene zAstraparibhASAmAM ohAsaNa kahevAya 25 che. ta...dhAna evI je bhikSA te ohAsaNabhikSA-tenA kAraNe, vadhAre keTalA bhedo kahIe ? kAraNa ke AvA prakAranA bhedo ghaNA che. A badhA ja bhedono uddagama-utpAdana ane eSaNAmAM samAveza thaI jAya che tethI mULamAM (badhAno saMgraha thaI jAya mATe ) kahyuM che - naM 3TTPM vigere, arthAt je koI paNa azanAdi AdhAkarmI vigere uddagama doSovaDe, dhAtrI vigere utpAdana doSovaDe ke zaMkita vigererUpa eSaNAnA doSovaDe aparizuddha evuM grahaNa karAyuM, athavA pAriThAvaNI 30 karavAne badale vAparI lIdhuM. 99. pAristhApanikA khalu yena bhAjanena dadAti bhikSAM tu / tasmin patitaudanAdi jAtaM sahasA paristhApitam III Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cIDavAnaM saTTAyasa . sUtrano artha * 265 yanna pariSThApitaM, kathaJcit pratigRhItamapi yannojjhitaM paribhuktamapi ca bhAvato'punaHkaraNAdinA prakAreNa yannojjhitam, evamanena prakAreNa yo jAto'ticArastasya mithyA duSkRtamiti pUrvavat / / evaM gocarAticArapratikramaNamabhidhAyAdhunA svAdhyAyAdyaticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha paDikkamAmi cAukkAlaM sajjhAyassa akaraNayAe ubhaokAlaM bhaMDovagaraNassa appaDilehaNayAe duppaDilehaNayAe appamajjaNAe duppamajjaNAe aikkame 5 vaikkame aiyAre aNAyAre jo me devasio aiAro kao tassa micchA mi yuvake che. (sU) ___ asya vyAkhyA-pratikrAmAmi pUrvavat, kasya ?-catuSkAlaM-divasarajanIprathamacaramaprahareSvityarthaH, svAdhyAyasya-sUtrapauruSIlakSaNasya, akaraNatayA anAsevanayA hetubhUtayetyarthaH, yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH, tathobhayakAlaM-prathamapazcimapauruSIlakSaNaM bhANDo- 10 pakaraNasya-pAtravastrAdeH 'apratyupekSaNayA duSpratyupekSaNayA' tatrApratyupekSaNA-mUlata eva cakSuSA'nirIkSaNA duSpratyupekSaNA-dunirIkSaNA tayA, 'apramArjanayA duSpramArjanayA' tatrApramArjanA mUlata eva rajoharaNAdinA'sparzanA duSpramArjanA tvavidhinA pramArjaneti, tathA atikrame vyatikrame Azaya e che ke - koIka rIte kadAca AvuM aparizuddha azanAdi grahaNa karAyuM to tene paraThavI devuM joIe. samajo ke rahaNa kareluM evuM paNa paraThavyuM nahIM, bhUlamAM vAparI lIdhuM. to 15 vAparI lIdhA pachI paNa khabara paDatAM bhAvathI "AvuM azanAdi bIjIvAra nahIM ja vAparuM' evA prakAranA apunaHkaraNAdithI prakArovaDe je azanAdino tyAga karyo nathI. A pramANe ugvADakavADa udhADANa... vigerethI laI ahIM sudhInA jeTalA prakAranI judI judI bhikSAo batAvI tenA kAraNe je aticAra utpanna thayo, tenuM "micchA mi dukkaDa' A zabdano artha pUrvanI jema jANavo. avataraNikA :- A pramANe gocarIsaMbaMdhI aticAronA pratikramaNane kahIne have 20 svAdhyAyAdinA aticAronA pratikramaNanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke sUtrArtha - TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha :- pratimAma zabdano artha pUrvanI jema jANavo. (arthAtu pratikramaNa karuM chuM.) konuM? - divasa ane rAtanA pahelA-chellA prahararUpa catuSkAlamAM sUtrapauruSIrUpa svAdhyAyanA akaraNathI arthAt hetubhUta evA anAsevanathI (Azaya e che ke ahIM je aticAra lAge che 25 temAM kAraNa svAdhyAyanuM anAsevana che. tethI hetubhUta=kAraNabhUta evA anAsevanathI) je daivasika aticAra mArAvaDe levAyo che. 'tenuM' e pramANe zabda joDI devo. tathA pahelI ane chellI pauruSarUpa ubhayakAlamAM pAtra, vastra vigere bhAMDopakaraNanI apratyupekSaNAnA kAraNe ke dupratyupekSaNAnA kAraNe (je aticAra....) ahIM sarvathA cakSuvaDe jovuM nahIM te apratyupekSaNA. adhakacaruM cakSuvaDe jovuM te dumratyupekSaNA jANavI. tathA apramArjanA ke 30 duSyamArjanAnA kAraNe, temAM sarvathI ja rajoharaNAdivaDe pramArjavuM nahIM te apramArjanA. ane avidhivaDe je pramArjanA te duSyamArjanA. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 * Avazyakaniyukti haribhadrayavRtti sabhASAMtara (bhAga-) aticAre anAcAre yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamityetatprAgvat, navaramatikramAdInAM svarUpamucyate "AdhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi / payabheyAi vaikkama gahie taieyaro gilie // 1 // " asya vyAkhyA-AdhAkarmanimantraNe gRhISye evaM pratizRNvati sati sAdhAvatikramaHsAdhukriyollaGghanarUpo bhavati, yata evambhUtaM vacaH zrotumapi na kalpate, kiM punaH pratipattuM ?, tataHprabhRti bhAjanodgrahaNAdau tAvadatikramo yAvadupayogakaraNaM, tataH kRte upayoge gacchataH padabhedAdirvyatikramastAvad yAvadutkSiptaM bhojanaM dAtreti, tato gRhIte sati tasmi~stRtIyaH, aticAra ityarthaH, tAvad yAvadvasatiM gatveryApathapratikramaNAdyuttarakAlaM lambanotkSepaH, tata uttarakAlamanAcAraH, 10 tathA cAda-phatara nitti fkSaNe kSatti vatte anAvAra rUti thArtha che idaM cAdhAkarmodAharaNena sukhapratipattyarthamatikramAdInAM svarUpamuktam, anyatrApyanenaivAnusAreNa vijJeyamiti / ayaM cAticAraH saMkSepata ekavidhaH, saMkSepavistaratastu dvividhaH, trividho tathA atikrama, vyatikrama, aticAra ane anAcAranA kAraNe mArAvaDe je daivasikaaticAra sevAyo 'tenuM mithyAdukRta' e pramANe pUrvanI jema artha jANI levo. paraMtu atikramAdinuM svarUpa 15 A pramANe jANavuM. na koI gRhastha AdhAkarmI gocarI vahoravA mATenuM AmaMtraNa Ape ane sAdhu "huM grahaNa karavA AvIza' e pramANe AmaMtraNa svIkAre to tene atikrama eTale ke 'AdhAkarmI vahoravuM nahIM e pramANeno sAdhunA AcAranuM ullaMghanarUpa atikrama karelo gaNAya AvA prakAranuM AmaMtraNAtmaka vacana sAMbhaLavuM paNa sAdhune kalpatuM nathI, to svIkAravuM kyAMthI kahyuM ? (arthAta na ja kalpe.) ahIM AvuM AmaMtraNa svIkAryA pachI pAtrAdi 20 grahaNa karI upayoga kare (arthAt kAyotsargamAM sthira thaI gocarI konI lAvavAnI ? keTalI lAvavAnI ? vigere ciMtave) tyAM sudhI atikrama jANavo. upayoga karyA bAda gocarI levA mATe paga upADavAthI laIne ghare pahoMce, tyAM gRhastha vahorAvavA mATe bhojana upADe tyAM sudhI vyatikrama jANavo. te AdhAkarmI sAdhu grahaNa kare tyArathI laIne vasatimAM Ave, IriyAvahiya pratikrame, vAparavA bese, vAparavA mATe koLiyo 25 uMcake tyAM sudhI aticAra jANavo. tyAra pachI te koLiyo moMmAM nAMkhe te anAcAra. te ja vAta kahe che - koLiyo moMmAM nAkhyo ane gaLAmAM utAryo te anAcAra jANavo. A pramANe atikramAdinuM svarUpa jaNAvanArI gAthAno artha jANavo. sukhethI bodha thAya te mATe atikramAdinuM svarUpa AdhAkarmInA udAharaNadvArA kahyuM. bIjA doSomAM paNa A ja pramANe atikramAdinuM svarUpa jANavuM. A aticAra saMkSepathI eka prakArano 30 che. saMkSepa-vistArathI be prakAre, traNa prakAre vigerethI laI asaMkhyaya prakArano che. ahIM saMkSepa vistAratA A pramANe jANavI. be prakArano aticAra traNa prakAranA aticAra mATe saMkSeparUpa 1. AdhAkarmanimantraNe pratizaNvati atikramo bhavati / padabhedAdi vyatikramo gRhIte tRtIya itaro gilite // 1 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 267 vihe asaMja sUtrano artha yAvadasaGkhyeyavidhaH, saMkSepavistaratA punardvividhaH trividhaM prati saMkSepa ekavidhaM prati vistara iti, evamanyatrApi yojyaM vistaratastvanantavidhaH, tatraikavidhAdibhedapratikramaNapratipAdanAyAha-- pakkimAmi egavihe asaMjame / paDikkamAmi dohiM bandhaNehiM-rAgabaMdhaNeNaM dosabandhaNaM / pa0 tihiM daNDehiM maNadaMDeNaM vayadaMDeNaM kAyadaMDeNaM / pa0 tihiM guttahiM maNaguttI vayaguttIe kAyaguttIe // ( sU0 ) pratikrAmAmi pUrvavat, ekavidhe - ekaprakAre asaMyame - aviratilakSaNe sati pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti gamyate, tasya mithyA duSkRtamiti sambandhaH, vakSyate ca - 'sajjhAe Na sajjhAiyaM tassa micchA mi dukkaDaM' evamanyatrApi yojanA kartavyA, pratikrAmAmi dvAbhyAM bandhanAbhyAM hetubhUtAbhyAM yo'ticAraH, baddhyate'STavidhena karmaNA yena hetubhUtena tadbandhanamiti, tadbandhanadvayaM darzayati- rAgabandhanaM ca dveSabandhanaM ca, rAgadveSayostu svarUpaM 10 yathA namaskAre, bandhanatvaM cAnayoH pratItaM, yathoktam - " snehAbhyaktazarIrasya reNunA zliSyate yathA gAtram / rAgadveSAklinnasya karmabandho bhavatyevam // 1 // " 'pratikrAmAmi tribhirdaNDaiH' daNDyate-- ... che ane ekavidha mATe vistArarUpa che. A ja pramANe trividha vigeremAM paNa saMkSepa-vistAratA jANI levI. vistArathI A aticAra anaMta prakArano che. temAM ekavidha vigere bhedonAM pratikramaNanuM pratipAdana karavA, mATe kahe che sUtrArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha :- huM pratikramaNa karuM chuM. konuM ? - aviratirUpa eka prakAramAM pratiSiddhanuM karaNa vigerene kAraNe (arthAt pratiSiddhanuM karavuM, kartavyanuM na karavuM, azraddhA ane viparIta prarUpaNAnA kAraNe) mArA dvArA je daivasika aticAra sevAyo che tenuM micchA mi dukkaDaM. e pramANe (khUTatA zabdano) saMbaMdha joDI devo. (zaMkA : A 'micchA mi dukkaDaM' zabdano ahIM saMbaMdha joDavAnuM kahyuM paraMtu te zabda sUtramAM kyAM che ? AvI koIkane zaMkA thatI hoya te mATe jaNAve che ke --) AgaLa kaheze - svAdhyAyamAM svAdhyAya na karyo tenuM micchA mi dukkaDaM A pramANe 'tasya micchA mi turuM' zabda bIje badhe joDI devo. - 5 15 20 kAraNabhUta evA be prakAranA baMdhanone kAraNe je aticAra sevAyo che tenuM pratikramaNa karuM 25 chuM. kAraNabhUta evA jenAvaDe AtmA AThaprakAranA karmo sAthe baMdhAya che te baMdhana. te be prakAranA baMdhanone jaNAve che rAgabaMdhana ane dveSabaMdhana. rAga ane dveSanuM svarUpa namaskAraniryuktimAM (bhA. 4 gA. 918mAM) je rIte kahyuM che, te rIte jANI levuM. rAga-dveSa baMne baMdhanarUpa tarIke pratIta ja che. kahyuM che telathI mAliza karAyela zarIravALA jIvanuM zarIra rajakaNovaDe je rIte coTe che. (arthAt zarIra upara je rIte rajakaNo AvIne coTe che,) te rIte 30 rAga-dveSathI yukta jIvane karmano baMdha thAya che. 15 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) cAritraizvaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDAH dravyabhAvabhedabhinnAH, bhAvadaNDairihAdhikAraH, tairhetubhUtairyo'ticAraH, bhedena darzayati - manodaNDena vAgdaNDena kAyadaNDena, manaHprabhRtibhizca duSprayuktairdaNDyate Atmeti, atra codAharaNAni tattha maNadaMDe udAharaNaM - koMkaNagakhamaNao, so uDDANU ahosiro ciMtiMto acchai, sAhUNo aho khaMto suhajjhANovagaotti vaMdaMti, cireNa saMlAvaM deumAraddho, sAhUhiM pucchio, bhaNai - kharo vAo vAyati, jai te mama puttA saMpayaM vallarANi palIvijjA to tesiM varisAratte sarasAe bhUmIe subahU sAlisaMpayA hojjA, evaM ciMtiyaM me, AyarieNa vArio Thio, to evamAi jaM asuhaM maNeNa ciMtei so maNadaMDo // 1 // vaidaMDe udAharaNaM-sAhU saNNAbhUmIo Agao, avihIe Aloei - jahAM sUyaravaMdaM dinaMti, 268 traNa daMDonA kAraNe je mArAdvArA daivasika aticAra sevAyo che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM. 10. jenAvaDe AtmA cAritrarUpa aizvaryane dUra karavA dvArA asArarUpe karAya che. (arthAt AtmAnA cAritrarUpa aizvaryane corI laIne je AtmAne taddana asAra kare che) te daMDa kahevAya che. te daMDa dravya ane bhAva ema be prakAre che. ahIM bhAvadaMDanI vAta che. te kAraNabhUta evA bhAvadaMDone kAraNe je aticAra (sevAyo tenuM...), te bhAvadaMDonA ja bhedo jaNAve che manadaMDa, vacanadaMDa ane kAyadaMDa. duSprayukta=khoTI rIte prayoga karAyelA evA A manAdinA kAraNe AtmA daMDAya 15 che. A viSayamAM udAharaNo A pramANe che. temAM prathama manadaMDamAM udAharaNa + - koMkaNagadezano eka sAdhu jAnu upara ane mastaka nIce eTale ke zIrSAsanamAM rahIne manamAM kaMIka vicArI rahyo hoya che. A joIne anya sAdhuo "aho ! A sthavira kevuM zubha dhyAna karI rahyo che." ema vicArI tene vaMdana kare che. (ane kaMIka pratyuttara Ape evI AzAthI sAdhuo tyAM ja UbhA rahe che.) ghaNI vAra sudhI zIrSAsanamAM rahIne pachI te sthavira 20 sAdhuo sAthe vAtacIta karavA lAge che. sAdhuoe vRddhane pUchyuM (- tame zenuM dhyAna karatA hatA ?) vRddhe kahyuM - "atyAre karkaza pavana phUMkAI rahyo che. tethI jo mArA putro atyAre khetImAM ugelA ghAsa vigerene bALI nAMkhaze to teone varSAkALamAM rasakasavALI te jamInamAM ghaNo sAro evo cokhAno pAka thaze. A pramANe huM vicArI rahyo hato." (A vAta sAdhuoe AcAryane kahI.) tethI AcArye te vRddha 25 sAdhune AvuM ciMtana sAdhuthI karAya nahIM e pramANe samajAvyo jethI te vRddha AvA ciMtanane bIjI vAra karatA aTakyo. A pramANenuM manathI je azubha ciMtana kare che te manadaMDa kahevAya che. II15 (2) vacanadaMDamAM udAharaNa - eka sAdhu saMjJAbhUmithI pAcho upAzraye Avyo. AvIne 2. tatra manodaNDe udAharaNaM-koGkaNakakSapakaH, sa UrdhvajAnuradhaH zirAzcintayan tiSThati, sAdhavaH aho vRddhaH zubhadhyAnopagata iti vandante, cireNa saMlApaM dAtumArabdhaH, sAdhubhiH pRSTaH, bhaNati kharo vAto vAti, yadi 30 te mama putrAH sAmprataM tRNAdIni pradIpayeyuH tadA teSAM varSArAtre sarasAyAM bhUmau subahvI zAlIsaMpat bhavet, evaM cintitaM mayA, AcAryeNa vAritaH sthitaH, tadevamAdi yadazubhaM manasA cintayati sa manodaNDaH // 1 // vAgdaNDe udAharaNaM-sAdhuH saMjJAbhUmerAgataH, avidhinA''locayati yathA zUkaravRndaM dRSTamitti, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMDarudrAcAryanuM dRSTAnta * 269 purisehiM gaMtuM mAriyaM // 2 // iyANi kAyadaMDe udAharaNaM - caMDaruddo Ayario ujjeNi bAhiragAmAo aNujANapekkhao Agao, so ya aIva rosaNo, tattha samosaraNe gaNiyAgharaviheDio jAikulAisaMpaNNo ibbhadArao seho uvaDio, tattha aNNehiM asaddahaMtehiM caMDaruddassa pAsaM pesio, kaliNA kali ghassautti, so tassa uvaDio, teNa so tAhe ceva loyaM kAuM pavvAvio, paccUse gAmaM vaccaMtANaM purao seho piTThao caMDaruddo, AvaDio ruTTho sehaM daMDeNa matthae hAi, kahaM te pattharo Na diTThotti ?, seho sammaM sahai, AvassayavelAe ruhirAvalitto diTTho, caMDaruddassa taM pAsiUNa micchA mi dukkaDatti veraggeNa kevalaNANaM uppaNNaM, sehassavi AcArya pAse avidhithI (eTale ke .dazavaikAlikanA sAtamAM adhyayanamAM - su'itti sudhdhitti muntri sudaDe maDe.... vigere gAthAdvArA je rIte sAvaghabhASA bolavAno niSedha karyo che tevA prakAranI sIdhesIdhI sAvaghabhASA bolavI te avividha che. bolavuM ja paDe to apavAdathI payattapatti 10 padmamALave..... vigereM gAthAmAM kahyuM te rIte ADakatarI rIte bole.) AlocanA kare che ke meM tyAM DUkkaronA samUhane joyo. (e ja samaye bAjumAMthI pasAra thatAM zikArIoe A vAta sAMbhaLI.) tethI te puruSoe jaIne te samUhane mArI nAMkhyuM. (A rItanI sAvadya bhASA te vacanadaMDa kahevAya che.) 5 (3) have kAyadaMDamAM udAharaNa kahe che - caMDarUdranAmanA AcArya ekavAra rathayAtrA jovA 15 mATe bahAragAmathI ujjayinImAM AvyA. te AcArya atyaMta krodhI hatA. (te rathayAtrA daramiyAna ghaNA badhA sAdhuo bhegAM thayA hatA jene samavasaraNa kahevAya che.) te samovasaraNamAM vaizyAnA gharamAMthI nIkaLelo jAti-kulathI yukta eka zreSThino dIkaro dIkSA mATe upasthita thayo. bIjA sAdhuone tenI upara zraddhA na thatAM teoe tene caMDarUdrAcArya pAse mokalyo - sarakhAne sarakho pahoMcI zake mATe. te mumukSu caMDarUdrAcArya pAse upasthita thayo. AcArye teno te ja samaye loca karIne dIkSA ApI. bIjA divase savAre gAma tarapha jatA AgaLa zaikSa=nUtanamuni ane pAchaLa caMDarUdrAcArya cAle che. paththara sAthe athaDAtA AcArya paDyA eTale gusse thayelA guru ziSyane daMDavaDe mastaka upara mAre che "te paththara zA mATe joyo nahIM ?" ziSya samyag rIte sahana kare che. pratikramaNavelAe gurue ziSyanuM lohIthI yukta mastaka joyuM. lohIthI yukta mastakane joIne caMDarUdrAcArya micchA mi dukkaDaM mAMge che ane vairAgya thavAthI - 20 25 3. puruSairgattvA mAritaM // 2 // idAnIM kAyadaNDe udAharaNam caNDarudra AcAryaH ujjayinIM bahirgrAmAdanuyAnaprekSaka 'AgataH, sa cAtIva roSaNaH, tatra samavasaraNe gaNikAgRhavinirgato jAtikulAdisaMpanna ibhyadArakaH zaikSa upasthitaH, tatrAnyairazraddadhadbhizcaNDarudrasya pArzvaM preSitaH, kalinA ghRSyatAM kaliriti, sa tasyopasthita:, tena sa tadaiva locaM kRtvA pravrAjitaH, pratyUSe grAmaM vrajato: purataH zaikSakaH pRSThatazcaNDarudraH, Apatito ruSTaH ziSyaM 30 Dena masta hanti kathaM tvayA prastaro na dRSTa iti ?, zaikSaH samyak sahate, AvazyakavelAyAM rudhirAvalipto dRSTaH, caNDarudrasya taddRSTvA mithyA me duSkRtamiti vairAgyeNa kevalajJAnamutpannaM, zaikSasyApi Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ja Avazyaka niryukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) kAleNa kevalaNANamuppaNNaM // 3 // 'paDikkamAmi tihiM guttIhi-maNaguttIe vayaguttIe kAyaguttIe' pratikrAmAmi tisRbhirguptibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRta iti, tadyathA-manoguptyA vAgguptyA kAyaguptyA, guptInAM ca karaNatA aticAraM prati pratiSiddhakaraNakRtyAkaraNAzraddhAnaviparItaprarUpaNAdinA prakAreNa, zabdArthastvAsAM sAmAyikavad draSTavyaH, yathAsaGkhyamudAharaNAnimaNaguttIe tahiyaM jiNadAso sAvao seTThisuo / so savvarAipaDimaM paDivaNNo jANasAlAe // 1 // bhajjubbhAmigapalaMka ghettuM khIlajuttamAgayA tattha / tasseva pAyamuvari maMcagapAyaM ThaveUNaM // 2 // aNAyAramAyaraMtI pAo viddho ya maMcakIleNaM / so tA maharDa vedaNa ahiyAseI tahi sammaM // 3 // Na ya maNadukkaDamuppaNNaM tassajjhANaMmi niccalamaNassa / daTThaNavi vilIyaM iya maNaguttI kareyavvA // 4 // vaiguttIe sAhU saNNAtagapalligacchae daTuM / coraggaha seNAvaivimoio 10 AcAryane kevalajJAna utpanna thayuM. ziSyane paNa thoDA samaya pachI kevalajJAna utpanna thayuM. llll paDaghamAmi tihiM ahiM karaNabhUta evI A traNa gutionA kAraNe je aticAra sevAyo che tenuM pratikramaNa karuM chuM. te traNa guptio A pramANe che - managupti, vacanagupti ane kAyagupti. (zaMkA : gupti to saMvararUpa che, tenAthI aticAra kaI rIte lAge ? ) A traNa guptionA viSayamAM pratiSiddhanuM karaNa, kartavyanuM akaraNa, azraddhA, viparItaprarUpaNA vigeredvArA 15 aticAra lAge che. (arthAt traNa guptionA viSayamAM pratiSiddhanuM AcaraNa vigere karIe to aticAra lAge che.) A traNe guptionA zabdArtha sAmAyikAdhyayanamAM kahyA pramANe jANavA. kramaza: A traNenA udAharaNomAM (1) prathama managuptine vize na jinadAsanAme zreSThino putra zrAvaka hato. te ekavAra yAnazALAmAM saMpUrNa rAtri pratimAne=abhigrahavizeSane svIkArIne rahyo. tenI vyabhicAriNI patnI khIlAthI yukta evA palaMgane laIne tyAM AvI. (jinadAsa tyAM 20 Ubho che evuM A patnIne khabara na hovAthI jayAM jinadAsa Ubho che tyAM ja) tenA paga upara palaMgano eka pAyo Ave eka rIte palaMgane mUkIne jAra puruSa sAthe te strI anAcAra sevavA lAgI. palaMganA khIlAnA kAraNe jinadAsano paga vIMdhAyo. tyAM te jinadAsa paga vIMdhAvAthI utpanna thayela moTI vedanAne samya rIte sahana kare che. dhyAnamAM ekAgramanavALA te jinadAsane AvA prakAranA anAcArane joIne paNa manamAM koI 25 azubhabhAva utpanna thayo nahIM. A pramANe mananI gupti karavA yogya che. (2) vacanagutinuM udAharaNa + potAnA sagAvhAlAnA sthAne maLavA jatA eka sAdhune joIne coroe tene pakaDyo. (paraMtu sAdhu pAse kaMI na hovAthI) senApatie tene choDI mUkyo. 4. kAlena kevalajJAnamutpannaM / 5. manoguptau tatra jinadAsaH zrAvakaH zreSThisutaH / sa sarvarAtrikIpratimAM pratipanno yAnazAlAyAm // 1 // bhAryA udbhrAmikA palyavaM gRhItvA kIlakayuktamAyAtA tatra / tasyaiva pAdasyopari 0 maJcakapAdaM sthApayitvA // 2 // anAcAramAcarantI pAdo viddhazca maJcakIlakena / sa tAvat mahatI vedanA madhyAsayati tatra samyak // 3 // na ca manoduSkRtamutpannaM tasya dhyAne nizcalamanasaH / dRSTvApi vyalIkaM evaM manoguptiH karttavyA // 4 // vAgguptau sAdhuM saMjJAtIyapallI gacchantaM dRSTvA / cauragrahaH senApatinA vimocito Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 201 vacanaguptinuM dRSTAnta bha'Nai mA sAha // 1 // caliyA ya jaNNajattA saNNAyaga miliya aMtarA ceva / mAyapiyabhAyamAI soviNiyatto samaM tehiM // 2 // teNehi gahiya musiyA diTTho te biMti so imo sAhU / amhehi gahiyamukko to beMtI ammA tassa // 3 // tumhehiM gahiyamukko ? AmaM ANeha ber3a to churiyaM / jA chiMdama thAMtI kiMti seNAvaI bhAi // 4 // dujjammajAta eso diTThA tumhe tahAvi vi sihaM / kiha puttotti aha mama ? kiha Navi sidvaMti ? dhammakA // 5 // uvasaMto mukkA majjhapi taMsi mAyatti / savvaM samappiyaM se vaiguttI eva kAyavvA // 6 // ane kahyuM ke (ame ahIM chUpAyA chIe evuM) tAre koIne kahevuM nahIM. A bAju koInA lagnanI jAnamAM nIkaLelA mAtA-pitA-bhAI vigere svajano sAdhune rastAmAM ja maLI gayA. tethI te paNa mAtA-pitA vigere sAthe pAcho pharyo. (pAchA pharatA sAdhue svajanone kahyuM nahIM ke tame AgaLa je raste jaI rahyA cho te raste coro chUpAyA che.) 5 10 eTale lagnanI jAna AgaLa vadhatA coroe te jAnamAM AvelA svajano sahita badhAne pakaDyA ane lUMTI lIdhA. temAM eka cora sAdhune joIne bolyo - "are ! A to te ja sAdhuDo che je A rastethI pasAra thato hato tyAre ApaNe pakaDyo hato. ane pachI choDI mUkyo hato." coranI A vAta sAMbhaLIne sAdhunI je mAtA hatI te corone pUche che ke "tame Ane pakDIne choDyo hato ?' coroe hA pADI. tyAre mAtAe kahyuM - to pachI charI lAvo jethI huM mArA 15 stanone chedI nAkhuM (arthAt A stanonuM dUdha pIne A moTo thayo che. tethI AmAM A stanono ja aparAdha che ke AvA kuputrane dUdha pIvaDAvyuM. tethI A stanone ja chedI nAkhuM. ahIM - to churiyuM gaLeda rUti ammA vepha e pramANe anvaya karavo.) senApatie pUchyuM - "he strI ! A tAro koNa che ? (arthAt A sAdhu sAthe tAro zuM saMbaMdha che ?)" mAtAe kahyuM - "duSTa evA janmavaDe utpanna thayelo A sAdhu che (arthAt mArI 20 kUkhe Ano janma thayo te khUba ja khoTuM thayuM kAraNa ke) eNe tamane joyA, chatAM amane kahyuM nahIM ke AgaLa coro che. tethI A mAro putra ja kevI rIte kahevAya ?' senApatie sAdhune pUchyuM ke kema teM amArI vAta na karI ?" tyAre sAdhue dharmakathA zarU karI. dharmakathA sAMbhaLatA ja senApati corInA pariNAmathI aTakI gayo. upazAMta thayo. tuM mArI paNa mAtA che ema kahIne sAdhunI mAtAne choDI mUkI. ane tenA vivAhane ucita je koI 25 upakaraNo coroe lIdhA hatA, te badhA pAchA ApyA. A pramANe=prastuta sAdhunI jema zeSa 6. bhaNati mA cIkathaH // 1 // calitAzca yajJayAtrAyai sajJAtIyA militA antaraiva / mAtApitRbhrAtrAdayaH so'pi nivRttaH samaM taiH // 2 // stenairgRhItA muSitA dRSTaste bruvate so'yaM sAdhuH / asmAbhirgRhItvA muktastadA bravItyambA tasya // 3 // yuSmAbhirgRhItamuktaH ? om Anayata brUte tataH kSurikAm / yacchinadmi stanamiti kimiti senApatirbhaNati // 4 // durjanmajAta eSa dRSTA yUyaM tathApi naiva ziSTam / kathaM putra iti atha mama ?, 30 kathaM naiva ziSTamiti ? dharmakathA // 5 // AvRtta upazAnto muktA mamApi tvamasi mAteti / sarvaM samarpitaM tasyA vacoguptirevaM karttavyA // 6 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) kAiyaguttAharaNaM addhANapavaNNago jahA sAhU / AvAsiyaMmi satthe Na lahai tahiM thaMDilaM kiMci // 1 // laddhaM ca'NeNa kahavI ego pAo jahiM paiTThAi / tahiyaM Thiegapao savvaM rAI tahiM thaddho // 2 // Na Thaviya kiMci atthaMDilaMmi hoyavvameva gutteNaM / sumahabbhaevi ahavA sAhu Na bhiMde gaI ego // 3 // sakkapasaMsA assaddahANa devAgamo viuvvai ya / maMDukkaliyA 5 sAhU jayaNA so saMkame saNiyaM // 4 // hatthI viuvvio jo Agacchai maggao gulguliNto| Na ya gaibheyaM kuNaI gaeNa hattheNa ucchUDho // 5 // bei paDato micchA mi dukkaDaM jiyavirAhiyA metti / Na ya appANe ciMtA devo tuTTho NamaMsai ya // 6 // sAdhuoe paNa vacanagupti karavA yogya che. (3) kAyaguptinuM udAharaNa - koI sAdhu sArthanI sAthe moTA jaMgalanA vihAramAM nIkaLyo. 10 AgaLa jatAM jyAM sAthe potAno paDAva nAMkhyo tyAM sAdhune rahevA mATe koI acittabhUmi maLI nahIM. (cAre bAju zodhakhoLa karatA) sAdhune koI paNa rIte mAtra eka paga mUkI zake eTalI acittabhUmi prApta thaI. eka paga upara UbhA rahIne te sAdhue AkhI rAta pasAra karI. AkhI rAta eka ja paga upara UbhA rahevAthI sAdhuno te paga jaDa banI gayo, paraMtu koI sacittabhUmi upara paga mUkyo nahIM. A pramANe anya sAdhuoe paNa kAyaguptinuM pAlana karavuM joIe. 15 athavA moTo bhaya utpanna thavA chatAM paNa jema eka sAdhue gatibheda na karyo arthAt sacittabhUmi upara na cAlyo. te rIte kAyaguptinuM pAlana karavuM joIe. (A ja dRSTAntane have batAve che ke - koI eka sAdhunI kAyaguptinuM pAlana joIne) indra devasabhAmAM tenI prazaMsA karI. temAM eka devane zraddhA na besatA te A sAdhunI parIkSA karavA Avyo. sAdhu je mArgamAM pasAra thaI rahyo hato. te mArgamAM cAre bAju puSkaLa pramANamAM deDakIo vidurthI. tethI sAdhu koI deDakI 20 upara potAno paga na AvI jAya te mATe dhIme dhIme jayaNA pUrvaka AgaLa vadhe che. - tyAra pachI deve hAthI vikaryo ke je Dolato-Dolato te ja mArgamAM sAmethI Ave che. sAmethI hAthI cAlato AvI rahyo hovA chatAM te sAdhu te acittamArgane choDIne Aju-bAju rahelI sacittabhUmi upara jaIne hAthIne javA mATe rasto Apyo nahIM. tethI hAthIe potAnI sUMDhamAM te sAdhune UMcakIne UMce uchALyo. tyAre nIce paDato te sAdhu "jIvonI mArAdvArA 25 virAdhanA thaze" ema vicArI micchA mi dukkaDaM kahe che, paraMtu potAnI ciMtA karato nathI. A joIne deva khuza thAya che ane te sAdhune namaskAra kare che. 7. kAyikaguptyAharaNaM adhvaprapannako yathA sAdhuH / AvAsite sArthe na labhate tatra sthaNDilaM kiJcit // 1 // labdhaM cAnena kathamapi ekaH pAdo yatra pratiSThati / tatra sthitaikapAdaH sarvAM rAtri tatra stabdhaH (sthitaH) // 2 // na sthApitaM kiJcidasthaNDile bhavitavyamevaM guptena / sumahAbhaye'pyathavA sAdhurna bhinnatti gatimekaH // 3 // 30 zakraprazaMsA azraddhAnaM devAgamo vikurvati ca / maNDUkikAH sAdhuryatanayA sa saMkrAmati zanaiH // 4 // hastI vikurvito ya Agacchati pRSThato gulagulAyamAnaH / na ca gatibhedaM karoti gajena hastenotkSiptaH // 5 // brUte patan mithyA me duSkRtaM jIvA virAddhA mayeti / na cAtmani cintA devastuSTo namasyati ca // 6 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tirdi saerdi... sUtrano artha * 273 paMDikkamAmi tihiM sallehi-mAyAsalleNaM niyANasalleNaM micchAdaMsaNasalleNaM / paDikkamAmi tihiM gAravehiM iDDIgAraveNaM rasagAraveNaM sAyAgAraveNaM / paDikkamAmi tihiM virAhaNAhi-NANavirAhaNAe daMsaNavirAhaNAe carittavirAhaNAe / paDikkamAmi cauhi kasAehi kohakasAeNaM mANakasAeNaM mAyAkasAeNaM lohakasAeNaM / paDikkamAmi cauhi saNNAhiM AhArasaNNAe bhayasaNNAe mehuNasaNNAe pariggaha- 5 snnnnaae| paDikkamAmi cauhi vikahAhi itthikahAe bhattakahAe desakahAe raaykhaae| paDikkamAmi cAhiM jhANehiM aTeNaM jhANeNaM ruddeNaM0 dhammeNaM0 sukkeNaM0 / ___ pratikrAmAmi tribhiH zalyaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA-mAyAzalyena nidAnazalyena mithyAdarzanazalyena, zalyate'neneti zalyaM-dravyabhAvabhedabhinnaM, dravyazalyaM kaNTakAdi, bhAvazalyamidameva, mAyA-nikRtiH saiva zalyaM mAyAzalyam, iyaM bhAvanA-yo yadA'ticAramAsAdya mAyayA 10 nAlocayatyanyathA vA nivedayatyabhyAkhyAnaM vA yacchati tadA saiva zalyamazubhakarmabandhanenAtmazalyanAt tena, nidAnaM-divyamAnuSaddhisaMdarzanazravaNAbhyAM tadabhilASAnuSThAnaM tadeva zalyamadhi sUtrArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha:- karaNabhUta evA traNa zalyonA kAraNe je aticAra sevAyo che tene huM pratikramaNa karuM chuM - (mAM traNa zalyonA kAraNe ?_) te A pramANe - mAyAzalya, nidAnazalya ane 15 mithyAdarzanazalyanA kAraNe. jenAvaDe jIva vIMdhAya=bhoMkAya che eTale ke pIDAya che te zalya. te zalya dravya-bhAvabhedathI be prakAre che. temAM kAMTA vigere dravyazalya che ane bhAvazalya tarIke A ja eTale ke mAyAdizalyo jANavA. mAyA eTale kapaTa. te ja zalya te mAyAzalya. Azaya e che ke je sAdhu aticArane sevyA pachI jayAre mAyAthI tenI AlocanA=gurune nivedana karato nathI athavA khoTI rIte kare che 20 athavA bIjA upara ALa caDhAve che tyAre te sAdhunI te mAyA ja zalya tarIkenuM kAma kare che arthAt te mAyA ja zalyarUpa bane che, kAraNa ke A mAyAthI te jIvane azubha karmabaMdha thAya che ane te karmabaMdha thavAthI jIva vIMdhAya che=rIbAya che. A rIte mAyAzalya zabdano artha kahyo. have mULamAM A zabda tRtIyA vibhaktimAM hovAthI A zabdane ahIM paNa tRtIyAvibhakti jaNAvavA kahe che -) tenAvaDe eTale ke mAyAzalyanA kAraNe (je aticAra...) 25 . deva ke manuSyasaMbaMdhI Rddhine jovAthI ke sAMbhaLavAthI te Rddhine prApta karavA mATenI icchAthI thatuM anuSThAna te nidAna. (nidAnanI A vyAkhyA paNa kAraNamAM kAryanA upacArathI jANavI. vAstavika vyAkhyA cUrNikAra kare che - AvI icchApUrvakanA anuSThAnanI AlocanA karyA vinAnA sAdhune parabhavamAM nizcita udayavALo je karmabaMdha thAya te nidAna jANavuM.) AvA prakAranA nidAnathI hiMsAnI anumodanA (=te deva ke manuSya AvA prakAranI Rddhi pAmavA mATe 30 je hiMsA bhUtakALamAM karI ane Rddhi pAmyA bAda je koI hiMsA AcarI rahyo che te hiMsAnI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 * Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) karaNAnumodanenAtmazalyanAt tena, mithyA - viparItaM darzanaM mithyAdarzanaM mohakarmodayajamityarthaH, tadeva zalyaM tatpratyayakarmAdAnenAtmazalyanAt, tatpunarabhinivezamatibhedAnyasaMstavopAdhito bhavati, iha codAharaNAni-mAyAzalye rudro vakSyamANaH paNDurAryA coktA, nidAnazalye brahmadattakathAnakaM yathA taccarite, mithyAdarzanazalye goSThAmAhilajamAlibhikSUpacarakazrAvakA abhinivezamatibhedAnyasaMstavebhyo mithyAtvamupagatA:, tatra goSThAmAhilajamAlikathAnakadvayaM sAmAyike uktaM, bhikSUpacarakazrAvakakathAnakaM tUpariSTAdvakSyAmaH // 'paDikkamAmi tihiM gAravehiM - iDDIgAraveNaM 3', pratikrAmAmi tribhirgauravaiH karaNabhUtairyo - 'ticAraH kRtaH, tadyathA - RddhigauraveNa rasagauraveNa sAtagauraveNa tatra gurorbhAvo gauravaM tacca dravyabhAvabhedabhinnaM, dravyagauravaM vajrAdeH bhAvagauravamabhimAnalobhAbhyAmAtmano'zubhabhAvagauravaM saMsAra10. vAnaparibhramaLahetu: rmanivAnamiti bhAvArtha:, tatra yA--narendrAnipUkhyAtrAvitvAmilaasslkssnnyaa gauravaM-RddhiprAptyabhimAnAprAptisamprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravamityarthaH, evaM 5 viparIta evuM je darzana te mithyAdarzana arthAt mohanIyakarmanA udayathI utpanna thayeluM 15 evuM je darzana te mithyAdarzana. AvA prakAranA mithyAdarzanathI thatAM karmabaMdhavaDe AtmA pIDAto hovAthI te zalyarUpa jANavuM. tenAvaDe=mithyAdarzananA kAraNe. A mithyAdarzana abhiniveza, matibheda=vicArabheda ane bIjAnI prazaMsArUpa upAdhithI utpanna thAya che. ahIM udAharaNo A pramANe jANavA - mAyAzalya upara rudranuM dRSTAnta ke je AgaLa kahevAze ane paMDurAryAnuM daSTAnta ke je pUrve (bhA. 4, pR. 62mAM) kahevAI gayuM che. 20 25 anumodanA) thavA dvArA AtmA parabhavamAM pIDAto hovAthI A nidAna e zalyarUpa bane che. tenAvaDe=nidAnazalyanA kAraNe. 30 nidAnazalyamAM brahmadattanuM kathAnaka jANavuM ke je pUrve tenA caritramAM kahevAI gayuM che. mithyAdarzanazalyamAM goThAmAhila, jamAli ane bhikSuno sevaka evo zrAvaka A traNanA dRSTAnta jANavA. A traNe kramazaH abhiniveza, matibheda ane anyasaMstavathI mithyAtvane pAmyA. temAM goSThAmAhila ane jamAli A baMnenA kathAnako pUrve sAmAyikAdhyayanamAM (bhAga-3mAM) kahevAI gayA che. bhikSunA sevaka evA zrAvakanuM kathAnaka AgaLa kahevAze. 'paDimAmi tidi gAraveai karaNabhUta evA traNa gaurava eTale ke Rddhigaurava, rasagaurava ane zAtagauravanA kAraNe je aticAra sevAyo che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM. temAM gaurava eTale gurupaNuM, ane te dravya-bhAvabhedathI be prakAre che. temAM vajra vigerenuM gurupaNuM e dravya-gaurava che. ane abhimAna tathA lobhavaDe AtmAnA azubhabhAvanuM gurupaNuM (arthAt azubhabhAva) e bhAvagaurava che je saMsArasamUhamAM=cAragatinA samUhamAM paribhramaNanuM kAraNa evA karmanuM kAraNa che. temAM Rddhi eTale narendrAdithIcakravarti vigerethI (AdithI devendra vigerethI) pUjya evA AcAryAdipaNAnI icchA. te icchArUpa RddhivaDe je gaurava te Rddhigaurava. temAM RddhinI prApti thayA bAda abhimAna karavA dvArA athavA RddhinI prApti thaI na hoya to tenI prArthanA karavAdvArA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgu AcAryanuM dRSTAnta * 275 rasena gauravam-iSTarasaprAptyabhimAnAprAptiprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravaM tena, sAta-sukhaM tena yauravaM sAtaprAptyabhimAnAprAptiprArthanadvAreNAtmano'zubhabhAvagauravaM tena, iha ca triSvapyudAharaNaM maGgaH-mathurAe~ ajjamaMgU AyariyA subahusaDDhA tahiyaM ca / iThTharasavatthasayaNAsaNAi ahiyaM payacchaMti // 1 // so tihivi gAravehiM paDibaddho aIva tattha kAlagao / mahurAe niddhamaNe jakkho ya tahiM samuppaNNo // 2 // jakkhAyataNaadUreNa tattha sAhUNa vaccamANANaM / saNNAbhUmi 5 tAhe aNupavisai jakkhapaDimAe // 3 // NilAleuM jIhaM NipheDiUNa taM gavakkheNaM / daMsei eva bahusoM puTTho ya kayAi sAhUhiM // 4 // kimidaM ? to so vayaI jIhAduTTho ahaM tu so mNguu| itthuvavaNNo tamhA tubbhevi evaM kare koI // 5 // mA sovi evaM hohiti jIhAdoseNa AtmAmAM azubhabhAvonuM je gurupaNuM te gaurava kahevAya che. A ja pramANe rasavaDe gaurava te rasagaurava, arthAt icchita evA rasanI prApti thatAM abhimAna karavAdvArA athavA aprApti thatAM 10 tenI prArthanAdvArA AtmAmAM azubhabhAvonuM gurupaNuM te rasagaurava, tenA kAraNe je aticAra...) - zAtA eTale sukha, tenAvaDe je gaurava te zAtAgaurava, arthAt zAtAnI prAptinuM abhimAna athavA aprAptanI prArthanA karavAdvArA AtmAmAM azubhabhAvonuM gurupaNuM, tenA kAraNe, (Rddhigaurava vigere traNemAM azubhabhAvo e ja gaurava tarIke jANavA.) A traNemAM maMgu-AcAryanuM udAharaNa jANavuM te A pramANe 15 pUjaya (manna=pUjaya) maMgu-AcArya vicaratA vicaratA mathurAnagarImAM padhAryA. tyAM ghaNA badhA zrAvako hatA ke jeo AcAryanI bhaktimATe ISTabhojana, vastra, zayana vigere puSkaLa pramANamAM vahorAve che. te AcArya traNa prakAranA gauravamAM atyaMta Asakta thayelA mRtyu pAmIne te mathurAnagarInA khALa (moTI gaTara) pAse yakSa tarIke utpanna thayA. jyAre jyAre sAdhuo saMjJAbhUmi tarapha jatI vakhate A yakSanA maMdira pAsethI pasAra thAya tyAre A yakSa yakSanI 20 pratimAmAM praveza kare ane potAnI jIbhane mukhamAMthI bahAra kADhIne gavAkSamAMthI jIbhane bahAra kADhIne pasAra thatAM sAdhuone potAnI jIbha vAraMvAra batAve che. - vAraMvAra A rIte te yakSa jIbha batADato hovAthI ekavAra sAdhuoe te yakSane pUchyuM - "kema tame A rIte jIbha kADhIne batAvo cho ?" tyAre yakSe kahyuM - "huM te tamAro guru maMgaAcArya jIbhanA doSathI duSTa thayelo (=jIbhamAM Asakta thayelo) ahIM pALa pAse yakSa tarIke 25 ( halakA deva tarIke) utpanna thayo chuM. tethI tamArAmAMthI paNa je koI rasanendriyamAM Asakta thaze to te jIbhanA=rasanendriyanA doSathI mArI jema halakA deva tarIke utpanna na thAya te mATe 8. mathurAyAmAryamaGgava AcAryAH, subahavaH zrAddhAstatra ca / iSTarasavastrazayanAsanAdi adhikaM prayacchanti // 1 // sa tribhirapi gauravaiH pratibaddho'tIva tatra kAlagataH / mathurAyAM nirdhamane yakSazca tatra samutpannaH // 2 // yakSAyatanasyAdUreNa tatra sAdhUnAM vrajatAm / saMjJAbhUmi tadA'nupravizya yakSapratimAyAm // 3 // nirlAlya jihvAM 30 niSkAzya tAM gavAkSeNa / darzayati evaM bahuzaH pRSTazca kadAcit sAdhubhiH // 4 // kimidaM ? tadA sa vadati jihvAduSTo'haM tu sa maGgaH / atropapannastasmAdyuSmAkamapyevaM kuryAtko'pi // 5 // mA so'pyevaM bhaviSyati jihvAdoSeNa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 * jaha dAemi / dadruNa tayaM sAhU suTTutaramagAravA jAyA // 6 // 'paDikkamAmi tihiM virAhaNAhiM NANavirAhaNAe 3', pratikrAmAmi tisRbhirvirAdhanAbhiticAra ityAdi pUrvavat, tadyathA - jJAnavirAdhanayetyAdi, tatra virAdhanaM kasyacidvastunaH khaNDanaM tadeva virAdhanA jJAnasya virAdhanA jJAnavirAdhanA-jJAnapratyanIkatAdilakSaNA tayA, uktaM ca'NANapaDiNIya NiNhava accAsAyaNa tadaMtarAyaM ca / kuNamANassa'iyAro NANavisaMvAdajogaM 'ca // 1 // ' tatra pratyanIkatA paJcavidhajJAnanindayA, tadyathA - AbhinibodhikajJAnamazobhanaM, yatastadavagataM kadAcittathA bhavati kadAcidanyatheti zrutajJAnamapi zIlavikalasyAkiJcitkaratvAdazobhanameva, avadhijJAnamapyarUpidravyAgocaratvAdasAdhu, manaHparyAyajJAnamapi manuSyalokAvadhiparicchinnagocaratvAdazobhanaM, kevalajJAnamapi samayabhedena darzanajJAnapravRtterekasamaye'kevalatvAdazobhanamiti, nihnavo10 huM jIbhane batAvuM chuM." A pramANenI dazAmAM potAnA gurune joIne te sAdhuo bahu ja. sArI rIte gauravarahita thayA. Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) 5 'paDimAmi tihiM virAai traNa prakAranI virAdhanAone kAraNe mArAdvArA je aticAra sevAyo che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM. te traNa virAdhanAo A pramANe jANavI - jJAnanI virAdhanAne kAraNe... vigere (mULasUtrapramANe jANavuM.) temAM koIka vastunuM (jJAnAdivastunuM) 15 khaMDana te virAdhana. ane te virAdhana pote ja virAdhanA jANavI. jJAnanI virAdhanA te jJAnavirAdhanA (e pramANe samAsa jANavo.) arthAt jJAnanI zatrutA vigere, tenA kAraNe (je aticAra...) kahyuM che "jJAnanI zatrutA, chUpAvavuM, atyaMtAzAtanA, jJAnano aMtarAya ane jJAnanA visaMvAdayogane karanAra sAdhu jJAnanA aticArone kare che." // 1 // jJAnanI zatrutA paMcavidhajJAnanI niMdAvaDe jANavI. te A pramANe - matijJAna e barAbara nathI, kAraNa ke tenAthI jaNAyela vastu 20 kyAreka te pramANe hoya to kyAreka bIjI rIte hoya che. (arthAt kyAreka sAcuM paDe to kyAreka khoTuM paNa paDe.) zrutajJAna paNa jo cAritrarahita hoya to jIvane nakAmuM hovAthI barAbara nathI. (arthAt cAritrarahita jIva pAse game teTaluM jJAna hovA chatAM durgatimAM jatA te jIvane zrutajJAna bacAvI zakatuM na hovAthI barAbara nathI.) avidhajJAna paNa arUpIdravyaviSayaka na hovAthI (=avadhijJAnamAM 25 arUpIdravyo dekhAtA na hovAthI) barAbara nathI. manaHparyavajJAna paNa sAruM nathI kAraNa ke aDhIdvIpanAM avadhijJAnamAM jaNAtI vastuviSayaka che. (Azaya e che ke manaHparyavajJAnI jIva mana:paryavajJAnadvArA aDhIdvIpamAM rahenArA jIvonA manogata bhAvone jANI zake che. A ja manogatabhAvone jene aDhIdvIpasaMbaMdhI avidhajJAna thayuM hoya te potAnA adhijJAnathI jANI zake che. Ama manaHparyavajJAnamAM jaNAtI vastu avadhijJAnathI jaNAI jatI hovAthI manaHparyavajJAna nakAmuM che.) 30 kevalajJAna paNa prathama samaye kevalajJAna ane pachInA samaye kevaladarzana - e rIte jJAna-darzana vArApharatI thatuM hovAthI je samaye darzana che te samaye jJAna na hovAthI ane je samaye jJAna thAya 9. jihvAM darzayAmi / dRSTvA takam sAdhavaH suSThutaramagauravA jAtAH // 6 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnavirAdhanAnA prakAro * 277 vyapalApaH, anyasakAze'dhItamanyaM vyapadizati, accAsAyaNA-'kA~yA vayA ya tecciya te ceva mAya appamAyA ya | mokkhAhigArigANaM joisajoNIhi kiM kajjaM ? // 1 // ' ityAdi, antarAyaM ca saGkhaDAsvAdhyAyikAdibhiH karoti, jJAnavisaMvAdayogaH akAlasvAdhyAyAdinA, darzanaM- samyagdarzanaM tasya virAdhanA darzanavirAdhanA tayA asAvapyevameva paJcabhedA, tatra darzanapratyanIkA kSAyikadarzanino'pi zreNikAdayo narakamupagatA iti nindayA nihnavaH- drshnprbhaavniiyshaastraapezavA pravat dravya:, atyAzAtanA--mimi: nahazAstriita ?, antarAyaM prAvat, varNanavisNvaadyogH zaGkAdinA, cAritraM prAgnirUpitazabdArthaM tasya virAdhanA cAritravirAdhanA tayAvratAdikhaNDanalakSaNayA // 5 te samaye darzana na hovAthI akevala che. ane mATe kevalajJAna paNa zobhana nathI. (A pramANe pAMca jJAnanI niMdAvaDe jJAnanI zatrutA karanArane jJAnanI virAdhanAno doSa lAge che.) ja nihnava eTale chUpAvavuM, arthAt anya pAse bhaNyA hoya ane anyanuM nAma ApavuM. ati-AzAtanA - jemAM juo temAM te ja SaDjanikAyanI vAto ane te ja pAMca-mahAvratonI vAto, te ja pramAdo ane te ja apramAdo (kaMI navI vAto to AvatI ja nathI.) tathA mokSa meLavavA udyamI banelA sAdhuone jyotiSazAstro ke yoniprAmRta vigere zAstronuM zuM kAma che ? (arthAt sUryAdinI saMkhyA vigerenI ke yoninI saMkhyA vigerenI jANakArInI mokSa meLavavA 15 nIkaLelA sAdhuone kyAM jarUra che?) AvA prakAranA zabdo vigere bolavA, vicAravA te jJAnanI ati-AzAtanA che. aMtarAya - bhaNatA sAdhuo sAthe jhagaDo karavo, teo bhaNI na zake te mATe asajjhAya vigere karavAdvArA aMtarAya Ubho karavo. jJAnavisaMvAdayoga + akAlamAM svAdhyAya karavA vigeredvArA jJAna sAthe visaMvAdano=viparItapaNAno yoga karavo te jJAnavisaMvAdayoga. 10 20 darzana eTale samyagdarzana, tenI virAdhanA te darzanavirAdhanA, tenA kAraNe. darzanavirAdhanA paNa jJAnavirAdhanAnI jema pAMca prakAre che. temAM darzanazatrutA - kSAyikadarzanavALA evA paNa zreNika vigere narakamAM gayA che. AvA prakAranI darzananI niMdA karavAvaDe darzanazatrutA jANavI. nirbhava - darzanaprabhAvaka evA samatitarka vigere zAstra jenI pAse bhaNyA hoya tenuM nAma levAne badale anyanuM nAma levuM. e darzanIno apalApa (=nihnavapaNuM) jANavo. atiAzAtanA + AvA kalahazAstrone bhaNIne zuM kAma che ? (darzanaprabhAvaka zAstromAM ItaradarzanIonA matanuM khaMDana karela hovAthI kalahazAstra kahyA che.) 25 aMtarAya pUrvanI jema jANavo. zaMkA vigere dvArA darzanavisaMvAdayoga jANavo. jenA zabdano artha pUrve kahevAI gayela che evA te cAritranI virAdhanA te cAritravirAdhanA (e pramANe samAsa jANavo.) arthAt vrata vigerenA khaMDanasvarUpa cAritravirAdhanAnA kAraNe (je aticAra.... pUrvavat.) 30 10. kAyA vratAni ca tAnyeva ta eva pramAdA apramAdAzca / mokSAdhikAriNAM jyotiryonibhiH kiM kAryam ? // 1 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) paDikkamAmi cauhiM kasAehiM - kohakasAeNaM 4, pratikrAmAmi caturbhiH kaSAyairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA-krodhakaSAyeNa mAnakaSAyeNa mAyAkaSAyeNa lobhakaSAyeNa, kaSAyasvarUpaM sodAharaNaM yathA namaskAra iti // paDikkamAmi cauhiM saNNAhiM - AhArasaNNAe 4, pratikrAmAmi catasRbhiH saMjJAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA--AhArasaMjJayetyAdi 4, tatra saMjJAnaM saMjJA, sA punaH sAmAnyena kSAyopazamikI audayikI ca, tatrA''dyA jJAnAvaraNakSayopazamajA matibhedarUpA, na tayehAdhikAraH, dvitIyA sAmAnyena caturvidhA''hArasaMjJAdilakSaNA, tatrAhArasaMjJA - AhArAbhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAma ityarthaH, sA punazcaturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA - ' omakojhyAe 1 chuhAveyaNijjassa kammassodaeNaM 2 maIe 3 tadaTThovajogeNaM' tatra matirAhArazravaNAdibhyo bhavati, 10 topayoga-svAhAmevAnavAta cintayata:, taiyA'dArasaMnnayA, mayasaMjJA--mayAminiveza:- mayamohodyjo jIvapariNAma eva, iyamapi caturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA-' - hI sattA 1 bhayamohaNijjodaeNaM 2 maie 3 tayaTThovaogeNaM' tayA, maithunasaMjJA - maithunAbhilASaH vedamohodayajo 5 'paDimAmi vahiM sAhi~' cAra prakAranA kaSAyone kAraNe je aticAra sevAyo tenuM pratikramaNa karuM chuM. te cAra prakAranA kaSAyo - krodha, mAna, mAyA ane lobha. udAharaNasahita 15 kaSAyonuM svarUpa pUrve namaskAraniryuktimAM (gA.918) je rIte kahyuM che te rIte jANavuM. 'DizamAmi nahiM sAhi~ AhArasaMzA vigere cAra prakAranI saMjJAone kAraNe je aticAra sevAyo che tenuM pratikramaNa karuM chuM. A saMjJA sAmAnyathI kSAyopazamikI ane audiyakI ema be prakAre che. temAM prathama kSAyopazamikIsaMjJA jJAnAvaraNanA kSayopazamathI utpanna thanAra matijJAnanA eka bhedasvarUpa jANavI. A saMjJAnuM ahIM prayojana nathI. bIjI je auyikasaMjJA 20 che, te sAmAnyathI AhArasaMjJA vigererUpa cAra prakAranI jANavI. temAM AhArasaMzA eTale AhAranI icchA arthAt kSudhAvedanIyanA udayathI utpanna thato AtmAno pariNAmavizeSa. A AhArasaMjJA cAra kAraNothI utpanna thAya che - (1) peTa khAlI hovAthI, (2) kSudhAvedanIyakarmanA udayathI, (3) buddhithI, (4) tadarthamAM upayoga rAkhavAthI. ahIM buddhithI eTale AhAranuM zravaNa (arthAt Aje rasoDAmAM AvI - AvI mIThAI vigere 25 banyuM che evuM sAMbhaLavA) vigerethI khAvAnI buddhi utpanna thAya che. tathA satata AhAranA vicAra karanArane tadarthamAM=AhAra karavAmAM ja upayoga hovAthI AhArasaMjJA utpanna thAya che. te AhArasaMjJAnA kAraNe (je aticAra...). bhayasaMjJA eTale bhayano abhiniveza arthAt bhayamohanIyakarmanA udayathI utpanna thato jIvapariNAma ja. A saMjJA paNa cAra kAraNothI utpanna thAya che. - (1) hInasattva hovAthI, 30 (2) bhayamohanIyanA udayathI, (3) buddhithI (arthAt bhayajanaka evI vAto sAMbhaLavA vigerethI 11. avamoRtavA, kSudhAvenIyasya rmaLa vhena, mA, tarthropayoona / 12. hrInasattvatavA, mayamohanIyonthena, matyA, topayonena Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 cAra vikathAo * 279 jIvapariNAma eva, iyamapi catubhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA-'ciyamaMsasoNiyattAe 1 vedamohaNijjodaeNaM 2 maIe 3 tayaTThovaogeNaM 4' tayA, tathA parigrahasaMjJA-parigrahAbhilASastIvralobhodayaprabhava AtmapariNAmaH, iyamapi caturbhiH sthAnairutpadyate, tadyathA-'avivittayAe 1 lohodaeNaM 2 maIe 3 tadaTThovaogeNaM 4' tayA // paDikkamAmi carhi vikahAhi-itthikahAe 4, pratikrAmAmi catasRbhirvikathAbhiH karaNa- 5 bhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-'strIkathaye ti viruddhA vinaSTA vA kathA vikathA, sA ca strIkathAdilakSaNA, tatra strINAM kathA strIkathA tayA, sA caturvidhA-jAtikathA kulakathA rUpakathA nepathyakathA, tatra jAtikathA brAhmaNIprabhRtInAmanyatamA prazaMsati dveSTi vA, kulakathA ugrAdikulaprasUtAnAmanyatamAM, rUpakathA andhriprabhRtInAmanyatamAyA rUpaM prazaMsati-'andhrINAM ca bhayanI buddhi utpanna thAya ane tenAthI bhaya utpanna thAya), (4) satata bhayanI ciMtA karanArane 10 bhayasaMbaMdhI upayogathI. A bhayasaMjJAne kAraNe ja aticAra...) maithunasaMjJA eTale maithunanI icchA, arthAt vedamohanIyanA udayathI utpanna thato jIvapariNAma ja. A saMjJA paNa cAra kAraNothI utpanna thAya che - (1) mAMsa-lohInI puSTithI (arthAt hRSTapuSTa zarIranA kAraNe) (2) vedamohanayanA udayathI, (3) buddhithI, (4) tadarthamAM upayogathI. A maithunasaMjJAne kAraNe ja aticAra.... ) parigrahasaMjJA eTale parigrahanI icchA, arthAt tIvralobhanA udayathI utpanna thato jIvapariNAma ja. A saMjJA paNa cAra sthAnovaDe=kAraNo vaDe utpanna thAya che - (1) avivekathI (eTale ke - jayAre jIva kSaNabhaMgura evA dhana-suvarNa-vigerethI potAne judo mAnavAne badale dhanAdine potAnuM mAnI bese che tyAre tenA A avivekane kAraNe tIvra evI parigrahasaMjJA utpanna thAya che.) (2) lobhamohanIyanA udayathI, (3) parigrahanA zravaNAdithI utpanna thayela 20 buddhithI, (4) parigraha karavAmAM ja satata upayoga rAkhavAthI. A parigrahasaMjJAnA kAraNe ja aticAra...). - 'padamAma vahiM vidaM karaNabhUta evI cAra prakAranI vikathAonA kAraNe je aticAra karAyo che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM. te cAra vikathAo A pramANe che - strIkathA vigere. temAM (saMyamajIvanathI) viruddha kathA athavA vinaSTa kathA te vikathA. ane A vikathI te strIkathA 25 vigererUpa cAra prakAranI che. temAM strIonI kathA te strIkathA. te strIkathA cAra prakAranI - (1) jAtikathA, (2) kulakathA, (3) rUpakathA, (4) vastra, AbhUSaNonI kathA. temAM jAtikathA - brAhmaNI vigere strIomAMthI koI jAtivALI strInI prazaMsA kare athavA 'vaiSa kare. kulakathA eTale ugra vigere kulamAM utpanna thayelI strIomAMthI koI kulavALI strInI prazaMsA athavA veSa kare. rUpakathA - andri vigere dezomAM utpanna thayelI strIomAMthI koI 30 13. citamAMsazoNitatayA, vedamohanIyodayena, matyA, tadarthopayogena / 14. aviviktatayA, lobhodayena, matyA, tadarthopayogena / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 280 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) dhruvaM lIlAcalitabhUlate mukhe / Asajya rAjyabhAraM svaM, sukhaM svapiti manmathaH // 1 // ' ityAdinA, dveSTi vA'nyathA, nepathyakathA andhrIprabhRtInAmevAnyatamAyAH kacchaTAdinepathyaM prazaMsati dveSTi vA, tathA bhaktam-odanAdi tasya kathA bhaktakathA tayA, sA caturvidhA''vApAdibhedataH, yathoktam-"bhattakahAvi cauddhA AvAvakahA taheva NivvAve / AraMbhakahA ya tahA NihANakahA cautthI u // 1 // AvAvittiyadavvA sAgaghayAdI ya ettha uvauttA / dasapaMcarUvaittiyavaMjaNabheyAi NivvAve // 2 // AraMbha chAgatittiramahisAraNNAdiyA vadhita ettha / rUvagasayapaMcasayA NiTThANaM jA sayasahassaM // 3 // " deza:-janapadastasya kathA dezakathA tayA, iyamapi chandAdibhedAdinA strInAM rUpanI prazaMsA kare jema ke, nakkI andridezanI strIonAM lIlApurvaka caMcala thatI evI bhUlatAvALA mukhamAM potAnA rAjayabhArane sthApIne kAmadeva sukhapUrvaka sUto che. ll1 vigere bolavA dvArA strIonA rUpanI prazaMsA kare athavA niMdA karavAdvArA rUpa upara dveSa kare. te rUpakathA. | nepathya=veSakathA - agni vigere dezanI strIomAMthI phalANA dezanI strInA kacchoTA vigere veSanI prazaMsA kare athavA vicitraveSavALI strInA veSa upara dveSa kare. bhAta vigere bhojananI je kathA te bhaktakathA. tenA kAraNe ja aticAra...) te bhaktakathA 15 AvApAdibhedathI cAra prakAre che. kahyuM che - "bhaktakathA paNa cAra prakAre che - AvApakathA, nirvApakathA, AraMbhakathA tathA cothI niSThAnakathA. 1." AvA pakathA - (AvAya eTale ghI, zAka vigere dravyo. tenI saMkhyAnI jemAM vAta hoya te AvA pakathA. jema ke, ahIM amuka rAjAnA ke sArthavAhanA rasoDe ATalA kilo zAka, ATaluM ghI vaparAyuM che. nivapakathA - (nivapa eTale zAkAdinA bhedo, tenI je kathA te nirvApakathA. jema ke) zAka daza prakAre athavA pAMca prakAre banAvI zakAtA hovAthI badhA maLIne zAkanA ATalA bhedo, AnA rasoDAmAM thAya che (vigere kathA nirvApakathA kahevAya. sapaMrava ahIM va zabda bhedavAcI jANavo.) rA AraMbhakathA - amuka rAjAnA rasoDAmAM bakaro, pADo, tetarapakSI, jaMgalI pazuo= haraNAdine mArIne rasoI banAvavAmAM AvI che. AvA prakAranI je kathA te AraMbhakathA. niSThAnakathA - (je kathAmAM bhojana keTalA rUpiyAmAM taiyAra thAya che? te saMbaMdhI vAtacIta karavI 25 te niSThAnakathA jema ke -) amukanA rasoDe ekaso rUpiyAnI kiMmatanuM bhojana che, amukane tyAM pAMcaso rUpiyAnuM che, amukane tyAM lAkha rUpiyAnuM che. II deza eTale janapada, tenI je kathA te dazakathA. tenA kAraNe ja aticAra...) A 15. bhaktakathApi caturdhA AvApakathA tathaiva nirvApe / ArambhakathA ca tathA niSThAnakathA caturthI ca // 1 // AvApa IyadravyA zAkaghRtAdizcAtropayuktAH / dazapaJcarUpyakA iyadvyaJjanabhedAdirnivApe // 2 // Arambhe 30 chAgatittiramahiSAraNyAdikA hatA atra / zatapaJcazatarUpakA niSThAnaM yAvat zatasahasram // 3 // 20 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra prakAranI dezakathA % 281 caturdaiva, yathoktam-"desassa kahA bhaNNai desakahA desa jaNavao hoti / sAvi cauddhA chaMdo vihI vigapyo ya NevatthaM // 1 // chaMdo gammAgammaM jaha mAuladuhiyamaMgalADANaM / aNNersi sA bhagiNI gollAINaM agammA u // 2 // mAtisavatti udiccANa gamma aNNesi egA paMcaNhaM / emAi desachaMdo desavihI virayaNA hoi // 3 // bhoyaNavirayaNamaNibhUsiyAi jaM vAvi bhujjae paDhamaM / vIvAhavirayaNA'viya cauraMtagamAiyA hoi // 4 // emAI desavihI desavigappaM ca 5 saasnissphttii| jaha vappakavasAraNinaDarellagasAliroppAI // 5 // gharadevakalavigappA taha vinivesA ya gAmanayarAI / emAi vigappakahA nevatthakahA imA hoi // 6 // itthIpurisANaMpi ya sAbhAviya dezakathA paNa chandAdinA bhedathI cAra prakAre che. kahyuM che - dezanI kathAne dezakathA kahevAya che. deza eTale janapada. te dezakathA paNa cAra prakAre che - chaMdakathA, vidhikathA, vikalpakathA ane veSakathA. /// chaMdakathA - chaMda eTale gamyAgamya. jema ke aMga, lATadezavAsIone mAmAnI 10 dIkarI sAthe lagna thaI zake che. jyAre anya evA golDa vigere dezomAM mAmAnI dIkarI bahena rUpe hovAthI agamya=vivAha mATe ayogya che. uttaradezomAM sAvakI mAtA gamya che. koIka dezamAM bIjA pAMcone eka ja patnI hoya che. AvA prakAranI kathA dezachaMdakathA jANavI. dezavidhi kathA - vidhi eTale viracanA=paddhati. bhojana banAvavAnI paddhati, maNi vigere AbhUSaNo paheravAnI vidhi vigerenI kathA.) athavA amukadezamAM amuka khAdya padArtha pahelA 15 khavAya che (vigerenI kathA.) vivAha mATenA sthAna (vararaMta=pariNayanasthAna rati TippaNa) vigere vivAhavidhi che (arthAt amuka dezamAM A rIte vivAhanA sthAno taiyAra kare che vigere kathA.) AvA prakAranI kathAo dezavidhikathA kahevAya che. dhAnyanI banAvaTa, gharo, devakulo, saMnnivezo, gAmo, nagaro vigerenI kathA te vikalpakathA jANavI. dhAnyanI banAvaTakathA jema ke, koIka sthAne vApInA pANIthI, kyAMka kUvAnA pANIthI e ja rIte nIka, nadI, puranA pANIthI 20 zAli vigere dhAnyanI niSpatti thAya che vigere kathA. veSakathA A pramANe jANavI - strIo ane puruSonA veSamAM strIono bheDiga (strIone paheravAnI coLI ke je pAchaLanA bhAgamAM jALI vinAnI hoya) jAlika (coLI ja ke je jALI sAthenI hoya.) vigere veSa koIka dezamAM svAbhAvika 16. dezasya kathA bhaNyate dezakathA dezo janapado bhavati / sA'pi caturdhA chando vidhirvikalpazca nepathyam // 1 // chando gamyAgamyaM yathA mAtuladuhitA'GgalATAnAm / anyeSAM sA bhaginI gollAdInAmagamyA tu // 2 // 25 mAtRsapatnI tu udIcyAnAM gamyA anyeSAmekA paJcAnAm / evamAdi dezacchando dezavidhiviracanA bhavati // 3 // bhojanaviracanamaNibhUSaNAni yadvApi bhujyate prathamam / vivAhaviracanApi ca caturantagamAdikA (zAripaTTAdikA) bhavati // 4 // evamAdi dezavidhidezavikalpazca zasyaniSpattiH / yathA vaprakUpasAriNInadIpUrAdinA zAlIropAdi // 5 // gRhadevakulavikalpA tathA vinivezAzca grAmanagarAdInAm / evamAdivikalpakathA nepathyakathaiSA bhavati // 6 // strINAM puruSANAmapi.ca svAbhAvikaH 30 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-) tahaya soTTa velthI kinAnniA resI paNa maLavuM chA" sasaH tathA rAzithI tayA, iyamapi narendranirgamAdibhedena caturvidhaiva, yathoktam-"rAyakaha cauha niggama agamaNa bale ya kosakoTThAre / nijjAi ajja rAyA erisa iDDIvibhUIe // 1 // cAmIyarasUrataNU hatthIkhaMdhami sohae evaM / emeva ya aDayAiM iMdo alayAurI ceva // 2 // evaDaya AsahatthI rahRpayabattavAha#ihetA | prava6 #oDI DhosA kokApaIRT vaphA rUA." ____ paDikkamAmi cauhiM jhANehiM-aTTeNaM jhANeNaM 4, pratikrAmAmi caturbhiAnaiH karaNabhUtairazraddheyAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRtaH, tadyathA-ArtadhyAnena 4, tatra dhyAtirdhyAnamiti bhAvasAdhanaH, tatpunaH kAlato'ntarmuhUrtamAtraM, bhedatastu catuSprakAramAdibhedena, dhyeyaprakArAstvamanojJa viSayasaMprayogAdayaH, tatra zokAkrandanavilapanAdilakSaNamArtaM tena, utsannavadhAdilakSaNaM raudraM tena, 10 hoya to kyAMka kRtrima hoya vigere kathA veSakathA jANavI. A pramANe dazakathA kahI. //ra rAjA saMbaMdhI je kathA te rAjakathA. tenA kAraNe ja aticAra...) A kathA paNa rAjAno nirgama vigere bhedathI cAra prakAre che. jema ke kahyuM che - rAjakathA cAra prakAranI che - nirgamakathA, pravezakathA, bala-vAhanakathA ane koza-koThAgArakathA. temAM Aje rAjA AvA prakAranI Rddhi-vibhUti sAthe nIkaLyo che evuM bolavuM te nirgamakathA. 1I suvarNa ane sUrya jevI 15 kAMtivALuM zarIra che jenuM tevo rAjA hastiskaMdha upara zobhe che. jANe ke indra alkApurImAM praveza karato hoya tema A rAjA nagarImAM praveza kare che. A pravezakathA jANavI. kerA ATalA ghoDA, ATalA hAthI, ATalA ratho ane ATalA sainiko A rAjA pAse che. A pramANenI kathA te bala-vAhanakathA jANavI. tathA ATalA karoDa koza=dhanano bhaMDAra che athavA ATalo koThAgAra=dhAnyAdino bhaMDAra che A pramANenI je kathA te koza-koThAgArakathA. I all "DaoNmimi vahiM kSArdi karaNabhUta evA cAra dhyAnone AzrayIne azraddhA vigere karavAdvArA je aticAra sevAyo che tenuM huM pratikramaNa karuM chuM. te cAra dhyAno A pramANe - ArtadhyAnAdi cAra. temAM dhyAtiH ane dhyAne A baMne zabdone bhAva-arthamAM te-te pratyaya lAgyA che. (jeno artha cittanI ekAgratA.) A dhyAna kAlathI aMtarmuhUrtamAtra jANavuM. bhedathI ArtadhyAna vigere bhedothI cAra prakAranuM che. dhyAna karavA yogya evA dhyeyanA prakAro=bhedo tarIke amanojJa viSayano saMprayoga vigere jANavA. (arthAtu amanojJaviSayanI prApti vigere dhyeyanA bhedo jANavA.) temAM zoka, UMcA svare raDavuM, vilApa karavo vigere ArtadhyAna jANavuM. tenA kAraNe je aticAra...), satata vadhAdi 27. tathA mavati viburvI meDizanAniri (mItranAdri) rezArthaSA maLataid IchA 28. ranathI caturdhA nirgamo'tigamo balaM ca kozakoSThAgAre / niryAtyadya rAjA idRzyA RddhivibhUtyA // 1 // 30. cAmIkarasUratanurhastiskandhe zobhate evam / evameva cAtiyAti indro'lakApuyAmiva // 2 // etAvanto'zvA hastino rathAH padAtaM balavAhanAni kathaiSA / iyantyaH koTyaH kozAH koSThAgArANi veyanti // 3 // 20 25 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakanA prAraMbha mATenuM maMgala (dhyA.-1) * 283 jinapraNItabhAvazraddhAnAdilakSaNaM dharmyaM tena, avadhAsammohAdilakSaNaM zuklaM tena, phalaM punasteSAM hi tiryagnarakadevagatyAdimokSAkhyamiti krameNa, ayaM dhyAnasamAsArthaH / vyAsArthastu dhyAnazatakAdavaseyaH, taccedam - dhyAnazatakasya ca mahArthatvAdvastutaH zAstrAntaratvAt prArambha eva vighnavinAyakopazAntaye maGgalArthamiSTadevatAnamaskAramAha vIraM sukkajhANaggidaDDakammiMdhaNaM paNamiUNaM / joIsaraM saraNaM jhANajjhayaNaM pavakkhAmi // 1 // 5 vyAkhyA-vIraM zukladhyAnAgnidagdhakarmendhanaM praNamya dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatra 'Ira gatipreraNayoH' ityasyavipUrvasyAjantasya vizeSeNa Irayati karma gamayati yAti veha zivamiti vIrastaM vIraM, kiMviziSTaM tamityata Aha- zucaM klamyatIti zuklaM, zokaM glapayatItyarthaH, dhyAyate - cintyate'nena tattvamiti dhyAnam, ekAgracittanirodha ityarthaH, zuklaM ca taddhyAnaM ca 10 zukladhyAnaM, tadeva karmendhanadahanAdagniH zukladhyAnAgniH tathA mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogaiH karavArUpa raudradhyAna jANavuM. tenA kAraNe (je aticAra....), jinavaDe kahevAyela bhAvo upara zraddhA vigere karavI te dharmadhyAna. tenA kAraNe (arthAt dharmadhyAna na karavAthI je aticAra....). avadha, asaMmoha vigererUpa zukladhyAna jANavuM. te na karavAthI je aticAra A cAre dhyAnonuM kramazaH tiryaMcagati, narakagati, devagati vigere ane mokSanAmanuM phala prApta thAya che. 15 A dhyAnano saMkSepathI artha jANavo. vistArathI dhyAnano artha dhyAnazatakathI jANavA yogya che ane te dhyAnazataka A pramANe jANavuM - jo ke dhyAnazataka e mahAarthavALuM hovAthI kharekhara to zAstrAntararUpe ja che. tethI A zAstrAntaranI zarUAtamAM vighnasamUhonI upazAMti mATe maMgalArthe ISTadevatAnA namaskArane kahe che . * dhyAnazataka * gAthArtha :- zukladhyAnarUpa agnivaDe bALI naMkhAyuM che karmarUpa iMdhana jemanAvaDe evA, yogezvara ane zaraNya evA vIraprabhune namaskAra karIne dhyAnAdhyayanane huM kahIza. TIkArtha :- zukladhyAnarUpa agnivaDe bALI naMkhAyuM che karmendhana jemanAvaDe evA vIrane praNAma karIne dhyAnAdhyayanane kahIza e pramANe anvaya karavo. temAM '' dhAtu gati ane preraNA karavI arthamAM vaparAya che. ar - pratyayAnta 'vi' upasarga pUrvakanA A r dhAtuthI vIra zabda 25 banyo che. arthAt vizeSa karIne karmone je dUra kare te vIra athavA vizeSa karIne=saMsAramAM pAchuM AvavuM na paDe te rIte zivapada=mokSapadane je pAme te vI2. evA te vIrane (praNAma karIne...) kevA te vIraprabhu che ? te kahe che - zucane eTale ke zokane dUra kare te zukla. jenAvaDe tattva vicArAya te dhyAna arthAt ekAgramAM=eka viSayamAM cittane sthApita karavuM. (eTale ke je viSayanuM dhyAna karavAnuM che, te sivAyanA viSayomAM manane jatuM aTakAvavuM.) zukla evuM je dhyAna 30 te zukladhyAna. A zukladhyAna ja karmendhananuM dahana karatuM hovAthI agnisamAna che. tethI 20 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi tadevAtitIvraduHkhAnalanibandhanatvAdindhanaM karmendhanaM tatazca zukladhyAnAgninA dagdhaM-svasvabhAvApanayanena bhasmIkRtaM karmendhanaM yena sa tathAvidhastaM, 'praNamya' prakarSeNa manovAkkAyayogairnatvetyarthaH, samAnakartRkayoH pUrvakAle ktvApratyayavidhAnAd dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatrAdhIyata ityadhyayanaM, 'karmaNi lyaTa' paThyata ityarthaH. dhyAnapratipAdakamadhyayana 2 tada yAthAtmyamaGgIkatya prakarSeNa vakSye abhidhAsye iti. kiMviziSTaM vIraM praNamyetyata Aha'yogezvaraM yogIzvaraM vA' tatra yujyanta iti yogA:-manovAkkAyavyApAralakSaNAH tairIzvaraHpradhAnastaM, tathAhi-anuttarA eva bhagavato manovAkkAyavyApArA iti, yathoktam-'davyamaNojoeNaM maNaNANINaM aNuttarANaM ca / saMsayavocchittiM kevaleNa nAUNa sai kuNai // 1 // zukladhyAnarUpa agni (e pramANe artha jANavo.) tathA mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya 10 ane yoga vaDe je karAya te karma arthAt jJAnAvaraNIyAdikarmo. A karmo ja atitIvra duHkharUpa agninA kAraNa hovAthI iMdhana samAna che. tethI (saMpUrNa artha A pramANe jANavo ke) zukladhyAnarUpa agnivaDe karmonA potAnA svabhAvane (degphala ApavArUpa svabhAvane) dUra karavA dvArA bhasmIbhUta karAyeluM che karmarUpa Izvana jemanAvaDe te tevA prakAranA=zukladhyAnAgnidagdhakarmendhana kahevAya che. temane praNAma karIne arthAt 15 mana-vacana ane kAyAnA yogavaDe namaskAra karIne, samAnakartAvALI be kriyAo hoya tyAre pUrvakAlIna kriyAvAcaka padane jvA pratyaya lAge che. ahIM 'natvA' zabdamAM valvA pratyaya lAgela hovAthI enI sAthe samAnakartaka bIjI kriyA mATe dhyAnAdhyayanane huM kahIza' e pada sAthe anvaya joDavo. (arthAt viraprabhune namaskAra karIne dhyAnAdhyayanane huM kahIza ema anvaya joDavo.) temAM je bhaNAya te adhyayana. ahIM karma-arthamAM mana (mana) pratyaya lAgela che. dhyAnanuM pratipAdana karanAra adhyayana dhyAnAdhyayana kahevAya. tene huM kahIza, arthAt je rIte enuM svarUpa che te rItanA tenA svarUpane AzrayIne prakarSathI huM kahIza (TUMkamAM - dhyAnanA yathAvasthita svarUpane sArI rIte kahIza.) kevA prakAranA vIraprabhune namaskAra karIne? te kahe che - yogezvara evA athavA yogIzvara 25 evA vIraprabhune namaskAra karIne huM dhyAnAdhyayanane kahIza. temAM je joDAya te yogo arthAt mana-vacana ane kAyAnA vyApAro. A vyApArovaDe je pradhAna che te yogezvara. (arthAt jemanA vyApAro viziSTa prakAranA che te yogezvara.) vIraprabhunA (upalakSaNathI sarva tIrthakaronA) manavacana-kAyAnA vyApAro anuttara hoya che. kahyuM che - tIrthakaro manojJAnIonA (=mana:paryavajJAnIonA) ane anuttaravAsI devonA 30 saMzayone kevalajJAnavaDe jANIne haMmezAM dravyamanoyogavaDe saMzayone dUra kare che. tenA ribhitaspaSTa 19. dravyamanoyogena manojJAninAmanuttarANAM ca / saMzayavyucchitti kevalena jJAtvA sadA karoti // 1 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakanA prAraMbha mATenuM maMgala (dhyA-1) * 285 ribhiyapayakkharasaralA micchitaratiricchasagirapariNAmA / maNaNivvANI vANI joyaNanihAriNI jaM ca // 2 // ekkA ya aNegesiM saMsayavoccheyaNe apaDibhUyA / na ya Nivvijjai soyA tippai savvAueNapi // 3 // savvasurehitovi hu ahigo kaMto ya kAyajogo se / tahavi ya pasaMtarUve kuNai sayA pANisaMghAe // 4 // ' ityAdi, yujyate vA'nena kevalajJAnAdinA Atmeti yoga:-dharmazukladhyAnalakSaNaH sa yeSAM vidyata 5 iti yoginaH-sAdhavastairIzvaraH, tadupadezena teSAM pravRttestatsambandhAditi, teSAM vA Izvaro yogIzvaraH, IzvaraH prabhuH svAmItyanarthAntaraM, yogIzvaram, athavA yogismarya-yogicintyaM dhyeyamityarthaH, punarapi sa eva vizeSyate-zaraNyaM, tatra zaraNe sAdhuH zaraNyastaM-rAgAdiparibhUtAzritasattvavatsalaM uccAravALI ane jenA pada-akSaro samajavAmAM sarala, manuSya-devo ane tiryaMcone potapotAnI bhASAmAM pariNAma pAmatI, manane zAMti ApanArI, yojanagAminI ane eka evI paNa 10 anekonA saMzayone nAza karavAmAM apratibhUta(enA samAna bIjI koI nahIM) evI prabhunI vANI che. zrotA A vANIne saMpUrNa jIvana sAMbhaLato rahe to paNa nirveda kaMTALAne pAmato nathI, paraMtu AnaMda pAme che. ra-3 prabhuno kAyayoga sarvadevo karatAM paNa adhika ane manohara che. evA te bhagavAna sadA prANIsamUhane prazAMtarUpavALA kare che. (arthAt ATaluM utkRSTarUpa vigere hovA chatAM koI jIva 15 emane joIne gabharAtA nathI, paraMtu prazAMtarUpavALA thAya che athavA bIjI rIte artha A pramANe - AvA utkRSTarUpAdine joIne jIvone potAnA rUpano ahaMkAra, krodha, mAyA vigere kaSAyo nAza pAme che.) I4 athavA jenAvaDe AtmA kevalajJAnAdinI sAthe joDAya che arthAt kevalajJAnAdine pAme che te yoga eTale ke dharma-zukladhyAna. te yoga jene che te yogI eTale ke sAdhuo. teovaDe je 20 Izvara=pradhAna. te yogIzvara. Izvara banavA mAre aizvarya joIe. prabhunA upadezathI sAdhuo pravRtti karatA hovAthI sAdhuo sAthe prabhuno saMbaMdha che. tethI sAdhuorUpa aizvaryavaDe ja prabhu Izvara che. athavA sAdhuonA Izvara te yogIzvara. ahIM Izvara, prabhu, svAmI A badhA samAnArthI zabdo jANavA arthAt yogI evA sAdhuonA svAmI svarUpa yogIzvarane praNAma karIne...) athavA smartha e pramANe zabda jANavo. tethI yogIovaDe dhyAna dharavA yogya evA 25 vIraprabhune, pharI te vIraprabhu ja kevA che? te jaNAve che - zaraNya evA vIraprabhune, temAM zaraNa mATe je yogya hoya te zaraNya kahevAya, arthAt rAgAdithI pIDAtA evA Azrita jIvo upara 20. ribhitapadAkSarasaralA mlecchetaratiryaksvagI:pariNAmA / manonirvApiNI vANI yojanavyApanI yacca // 2 // ekA cAnekeSAM saMzayavyucchedanI aparibhUtA / na ca nirvidyate zrotA tRSyati sarvAyuSA'pi // 2 // sarvasurebhyo'pi adhikaH kAntazca kAyayogastasya / tathApi ca prazAntarUpAn karoti sadA prANisaMghAtAn 30 Il8aa . Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 286 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) rakSakamityarthaH, dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmItyetad vyAkhyAtameva / atrA''ha-yaH zukladhyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sa yogezvara eva yazca yogezvaraH sa zaraNya eveti gatArthe vizeSaNe, na, abhiprAyAparijJAnAd, iha zukladhyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sAmAnyakevalyapi bhavati, natvasau yogezvaraH, vAkkAyAtizayAbhAvAt, sa eva ca tattvataH zaraNya iti jJApanArthamevAduSTametadapi, 5 tathA cobhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre'jJAtajJApanArthaM ca zAstre vizeSaNAbhidhAnamanujJAtameva pUrvamunibhirityalaM vistareNeti gAthArthaH // 1 // sAmprataM dhyAnalakSaNapratipAdanAyA''ha jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM / taM hojja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciMtA // 2 // vyAkhyA-'yadi'tyuddezaH sthiraM-nizcalam adhyavasAnaM-mana ekAgrAlambanamityarthaH, 'tadi' ti, nirdeze, 'dhyAna' prAgnirUpitazabdArthaM, tatazcaitaduktaM bhavati yat sthiramadhyavasAnaM taddhyAnamabhidhIyate, 'yaccala miti yatpunaranavasthitaM taccittaM, taccaughatastridhA bhavatIti drshytivAtsalyavALA rakSaka. (AvA vizeSaNothI yukta evA vIraprabhune namaskAra karIne) "dhyAnAdhyayanane huM kahIza." A zabdonA artho pUrve kahevAI gayo che. 15 zaMkA :- zukladhyAnAgnivaDe jemaNe karmedhanane bALI nAMkhyuM che, te yogezvara ja hovAnA ane je yogezvara hoya te zaraNya hoya ja. Ama A yogezvara ane zaraNya baMne vizeSaNo zukladhyAnA..' vizeSaNathI jaNAI ja jAya che, to baMne vizeSaNo ApavAnI jarUra zuM che ? samAdhAna : abhiprAyanuM jJAna na hovAthI tamArI zaMkA yogya nathI. ahIM sAmAnya kevalIo paNa zukladhyAnAgnivaDe karmedhanane bALanArA hoya che chatAM teo yogezvara nathI, 20 kAraNa ke temanI pAse vacana-kAyAnA atizayo nathI. mATe vIraprabhunuM yogezvara vizeSaNa sArthaka che.) tathA je yogezvara hoya te ja kharekhara zaraya banI zake che e jaNAvavA "zaraNya' vizeSaNa paNa aduSTa che. jyAM ubhayapadavyabhicAra ane ekapadavyabhicAra Avato hoya (juo bhAga-1 niryu.-4, pRSTha 37) tyAM ajJAta vastune jaNAvavA mATe vizeSaNonuM kathana karavuM e pramANe pUrvAcAryoe zAstramAM kahyuM che. mATe vadhu vistArathI saryuM: IIdhyA-1I. 25 avataraNikA : have dhyAnanuM lakSaNa jaNAvavA mATe kahe che ke gAthArtha :- je sthira adhyavasAna che te dhyAna che, je caMcala che te citta che. te citta traNa prakAre che : bhAvanA, anuprekSA athavA ciMtA. TIkArtha : " zabda uddezavAsI che. ane "ta zabda nirdeza=vidheyavAcI che, arthAt jeno uddeza thI thAya che, teno nirdeza tathI thAya che. eTale sthira adhyavasAna e uddezya che, 30 dhyAna e vidheya che. je nizcala mana che eTale ke eka viSayamAM ekAgratAvALuM che. te pUrve jeno zabdArtha jaNAvI dIdho che evuM dhyAna che. tethI Azaya A pramANe che ke - je sthira mane che te dhyAna kahevAya che, je vaLI asthira che te citta kahevAya che. ane te citta sAmAnyathI traNa Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna mATenA kAla ane svAmI (dhyA-3) * 287 'tadbhavedbhAvanA veti taccittaM bhaveddhAvanA, bhAvyata iti bhAvanA dhyAnAbhyAsakriyetyarthaH, vA vibhASAyAm, 'anuprekSA veti' anu-pazcAdbhAve prekSaNaM prekSA, sA ca smRtidhyAnAd bhraSTasya cittaceSTetyarthaH, vA pUrvavat 'athavA cinte ti athavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH cinteti yA khalUktaprakAradvayarahitA cintA-manezceSTA sA cinteti gAthArthaH // 2 // itthaM dhyAnalakSaNamoghato'bhidhAyAdhunA dhyAnameva kAlasvAmibhyAM nirUpayannAha- 5. - saMtomuttatti vittAvasthApAne vityumi | chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu // 3 // vyAkhyA-iha muhUrtaH-saptasaptatilavapramANaH kAlavizeSo bhaNyate, uktaM ca-'kAlo paramaniruddho avibhajjo taM tu jANa samayaM tu / samayA ya asaMkhejjA bhavaMti UsAsanIsAsA // 1 // haTThassa aNavagallassa, NiruvakiTThassa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccai // 2 // 10 prakAranuM che. te jaNAve che - te citta bhAvanArUpa che. je bhAvita karAya te bhAvanA eTale ke dhyAnanA abhyAsanI kriyA. "vA' zabda vikalpanA arthamAM che. (arthAt citta e bhAvanArUpa che athavA anuprekSArUpa che athavA ciMtArUpa che. A pramANe judA judA vikalpo jaNAvanAra "vA' zabda che.) * athavA te citta anuprekSArUpa che. "manuM e pazcAdbhAvane jaNAvanAra che (arthAt manu 15 eTale pAchaLa.) tethI pAchaLathI thanArI prekSA te anuprekSA ane te anuprekSA smRtirUpa che eTale dhyAnathI bhraSTa thanArAnI cittanI ceSTArUpa che. (arthAtu je tattvonuM adhyayana karyuM che, tene yAda karIne je ciMtana-manana karAya te anuprekSA kahevAya che.) "vA' zabda pUrvanI jema vikalpArthamAM jANavo. athavA te citta citArUpa che. "ahavA' zabda anya prakArane jaNAvavA mATe che. uparokta 20 baMne prakAra vinAnI je cittanI ceSTA te ciMtA kahevAya che. saMdhyA.-2 // avataraNikA : A pramANe sAmAnyathI dhyAnanA lakSaNane kahIne have kAla ane svAmIvaDe dhyAnanuM ja nirUpaNa karatA kahe che 8 gathArtha :- eka vastumAM aMtarmuhUrtakALa sudhI cittanuM rahevuM te chagha0onuM dhyAna che ane yoganirodha e jinezvaranuM dhyAna che. 25 TIkArtha : ahIM sityotera lavapramANa kAlavizeSa e muhUrta tarIke jANavo. kahyuM che - "sauthI chello avibhAjaya evo je kAla che tene samaya tarIke tuM jANa. tathA roga vinAnA, duHkhathI rahita evA hRSTa jIvanA eka ucchavAsa ane niHzvAsamAM asaMkhya samayo thAya che. eka ucchavAsa ane niHzvAsa baMne maLIne prANa kahevAya che. sAta prANo eTale eka stoka, sAta 21. kAlaH paramaniruddho'vibhAjyastameva jAnIhi samayaM tu / samayAzcAsaMkhyeyA bhavata ucchvAsaniHzvAsau 30 // 1 // hRSTasyAnavakalpasya nirupakliSTasya jantoH / eka uccAsanizvAsa eSa prANa ityucyate // 2 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) satta pANUNi se thove, satta thovANi se lave / lavANaM sattahattarIe, esa mutte viyAhie InNA' antarmadhyakaraNe, tatazcAntarmuhUrtamAnaM kAlamiti gamyate, mAtrazabdastadadhikakAlavyavacchedArthaH, tatazca bhinnamuhUrtameva kAlaM, kiM ?-'cittAvasthAna miti cittasya-manasaH avasthAnaM 5 cittAvasthAnam, avasthitiH avasthAnaM, niSprakampatayA vRttirityarthaH, kva ?-'ekavastuni' ekam-advitIyaM vasantyasmin guNaparyAyA iti vastu-cetanAdi ekaM ca tadvastu ekavastu tasmin 2 'chadmasthAnAM dhyAna miti, tatra chAdayatIti chadma-pidhAnaM tacca jJAnAdInAM guNAnAmAvArakatvAjjJAnAvaraNAdilakSaNaM ghAtikarma, chadmani sthitAzchadmasthA akevalina ityarthaH, teSAM chadmasthAnAM, 'dhyAna' prAgvat, tatazcAyaM samudAyArthaH-antarmuhUrtakAlaM yaccittAvasthAnamekasmin 10 vastuni tacchadmasthAnAM dhyAnamiti, 'yoganirodho jinAnAM tviti tatra yogAH-tattvata audArikA dizarIrasaMyogasamutthA AtmapariNAmavizeSavyApArA eva, yathoktam-"audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tthaudaarikvaikriyaahaarkshriirvyaapaaraahRtvaagdrvysToka maLIne eka lava thAya che. AvA sityotera lava bhegA maLe tene muhUrta tarIke jANavuM." ||1-3 15 | 'antaH' zabda madhya-arthamAM che. tethI aMtarmuhUrtamAtra (=muhUrta aMdarano) (evo koNa ? te kahe che ) kAla. ahIM mAtra zabda tenAthI adhikakAlanI bAdabAkI karanAra che. tethI bhinnamuhUrta (=muhUrtathI ocho) evo ja kAla. eTalo kAla zuM? - cittanuM avasthAna. avasthAna eTale kaMpyA vinA rahevuM. kyAM rahevuM ? - eka vastumAM. (saMpUrNa artha A pramANe - eka vastumAM aMtarmuhUrta sudhI ja cittanuM ekAgratApUrvaka rahevuM te dhyAna.) 20 jemAM guNa ane paryAyo rahe che te vastu cetana vi. eka evI te vastu te ekavastu. (e pramANe samAsa karavo.) te ekavastumAM (cittanuM aMtarmuhUrta sudhI ja rahevuM te) chabasthonuM dhyAna kahevAya che. temAM je DhAMke te chadma eTale ke DhAMkaNuM. ane ahIM A DhAMkaNa tarIke jJAnAvaraNAdirUpa ghAtakarmo jANavA kAraNa ke te karmo jJAnAdiguNone DhAMke che. AvA ghAtikarUpa chavmAM je rahelA che te chadmastha arthAtu akevalio. te cha0onuM dhyAna. dhyAnazabdano artha pUrvanI jema 25 jANavo. saMpUrNa artha A pramANe - aMtarmuhUrtakAla sudhI eka vastumAM je cittanuM ekAgratApUrvaka avasthAna te chadmasthonuM dhyAna che. (arthAt chadmasthonuM dhyAna ekavastumAM vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrtakAla Take che.) yoganirodha e jinonuM dhyAna che. temAM yoga eTale audArikAdizarIranA saMyogathI utpanna 30 thayelA AtmAnA pariNAmavizeSarUpa vyApAro ja. kahyuM che - "audArikAzirIrathI yukta evA AtmAno vIryapariNativizeSa e kAyayoga che. tathA audArika, vaikriya, AhArakazarIranA 22. sapta prANA: sa stokaH sapta stokAH sa lavaH / lavAnAM saptasaptatyA eSa muhUrto vyAkhyAtaH // 3 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaghasthone aMtarmuhUrtanA dhyAna pachI zuM? (dhyA-4) * 289 samUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro manoyogaH" iti, amISAM nirodho yoganirodhaH, nirodhanaM nirodhaH, praniyara mityartha:, veSa - vinAnAM' tevatinAM, zabda pavArtha: sa AvathAra , yoganirodh eva na tu cittAvasthAnaM, cittasyaivAbhAvAd, athavA yoganirodho jinAnAmeva dhyAnaM nAnyeSAm, azakyatvAdityalaM vistareNa, yathA cAyaM yoganirodho jinAnAM dhyAnaM yAvantaM ca 5 kAlametadbhavatyetadupariSTAdvakSyAma iti gAthArthaH // 3 // sAmprataM chadmasthAnAmantarmuhUrtAt parato yadbhavati tadupadarzayannAha* aMtomuhattaparao ciMtA jhANaMtaraM va hojjAhi / suciraMpi hojja bahuvatthusaMkame jhANasaMtANo // 4 // vyAkhyA-'antarmuhUrtAt parata' iti bhinnamuhUrtAdUrdhvaM 'cintA' prAguktasvarUpA tathA dhyAnAntaraM 10 vA bhavet, tatreha naM dhyAnAdanyad dhyAnaM dhyAnAntaraM parigRhyate, kiM tarhi ?-bhAvanAnuprekSAtmakaM vyApArathI grahaNa karAyela vAdravyanA samUhanA sahAyathI utpanna thato jIvavyApAra vacanayoga che. tathA audArika, vaikriya ane AhArakazarIranA vyApArathI gRhIta manodravyanA samUhanA sahAyathI thato jIvavyApAra manoyoga che. A traNe yogono nirodha te yoganirodha, nirodha eTale nAza karavo. | kono yoganirodha? - kevaliono, tuzabda kAra arthamAM che ane te kAra e avadhAraNa arthamAM hovAthI yoganirodha ja, nahIM ke cittanuM avasthAna. (saMpUrNa artha - kevalione yoganirodharUpa ja dhyAna che, paNa cittanuM avasthAna nahIM.) kAraNa ke teone cittano abhAva che. athavA yogano nirodha e jinonuM ja dhyAna che, paNa bIjAonuM nahIM, kAraNa ke bIjAone yoganirodha zakya nathI. vadhu vistArathI saryuM. A yoganirodha e je rIte jinonA dhyAnarUpa 20 thAya che ane jeTalA kAla mATe thAya che, te ame AgaLa jaNAvIzuM. IdhyA.-all avataraNikA : have chamasthone aMtarmuhUrta pachI je thAya tenuM nirUpaNa karatA kahe che ? gAthArtha :- aMtarmuhUrta pachI ciMtA athavA dhyAnAntaranI prApti thAya che. ghaNI vastuomAM saMkrama thatAM dhyAnano pravAha lAMbAkALa sudhI paNa thAya che. - TIkArthaH aMtarmuhUrta pachI pUrve kahevAyelA svarUpavALI ciMtA athavA dhyAnAntara prApta thAya 25 che. ahIM dhyAna pachInuM bIjuM dhyAna e dhyAnAntara e rItanuM dhyAnAntara grahaNa karavAnuM nathI. to kevA prakAranuM dhyAnAntara grahaNa karavAnuM che? te kahe che - bhAvanA ane anuprekSAtmaka citta e dhyAnAntara tarIke grahaNa karavAnuM che. (Azaya e che ke vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrta sudhI dhyAna dharIne pachI chadmastha avazya dhyAnamAMthI nIce utare che tyAra pachI te "huM ekalo chuM, azaraNa chuM' vigere AgaLa kahevAtI 30 anuprekSA kare che. ane tyAra pachI pharI dharmadhyAna upara caDhavAnI icchAvALo te jIva jJAna 15 I HD Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) ceta iti, idaM ca dhyAnAntaraM taduttarakAlabhAvini dhyAne sati bhavati, tatrApyayameva nyAya itikRtvA dhyAnasantAnaprAptiryataH atastameva kAlamAnaM vastusaGkramadvAreNa nirUpayannAha-suciramapi' prabhUtamapi 'kAlamiti gamyate, bhavet bahuvastusaGkrame sati 'dhyAnasantAnaH' 'dhyAnapravAha iti, tatra bahUni ca tAni vastUni 2 AtmagataparagatAni gRhyante, tatrAtmagatAni manaHprabhRtIni paragatAni 5 dravyAdInIti, teSu saGkramaH saJcaraNamiti gAthArthaH // 4 // itthaM tAvat saprasaGgaM dhyAnasya sAmAnyena lakSaNamuktam, adhunA vizeSalakSaNAbhidhitsayA dhyAnoddezaM viziSTaphalahetutvaM ca saMkSepataH pradarzayannAha aTTaM rudaM dhamma sukkaM jhANAI tattha aMtAI / . nivvANasAhaNAiM bhavakAraNamaTTaruddAiM // 5 // 10 darzanAdi AgaLa kahevAtI bhAvanAo bhAve che. A anuprekSA ane bhAvanA e dhyAnAntara kahevAya che. Ama, eka dhyAna pachI te jIva tarata bIjuM dhyAna pAmato nathI, paraMtu vacce bhAvanA-anuprekSA upara caDhe che ane tyAra pachI pharI dhyAna svIkAre che. A krama AgaLaAgaLa cAlyA kare tene dhyAnano pravAha kahevAya che.) A dhyAnAntara tyAre ja saMbhave ke jo tenA pachI pharI dhyAna AvavAnuM hoya. A rIte 15 bIjIvAra dhyAna upara jIva AruDha thAya tyAre temAM paNa A ja pramANe krama hoya che (eTale ke bIjIvAra dhyAna, tyAra pachI dhyAnAntara, pachI pAchuM dhyAna dhyAnAntara... A pramANe krama cAlyA kare che.) mATe dhyAnanA pravAhanI=paraMparAnI je kAraNathI prApti thAya che, te kAraNathI ja te dhyAnanA pravAhanA kAlamAnane vastusaMkramadvArA nirUpaNa karatAM kahe che - ghaNI badhI vastuomAM saMkrama thatAM dhyAnano pravAha ghaNA kAla sudhI paNa cAle che. (arthAt prathama anya vastuviSayaka 20 dhyAna thAya tyAra pachI dhyAnAntara, tyAra pachI dhyAna anya vastumAM saMkrama pAme eTale ke pahelAM karatA judI vastuviSayaka dhyAna thAya, pachI dhyAnAntara, pachI trIjIvastuviSayakadhyAna A rIte dhyAnanI paraMparA lAMbA kALa sudhI paNa cAle.) ahIM bahu evI vastuo te bahuvastuo. (e pramANe samAsa jANavo.) A bahuvastuo svagata ane paragata levI. temAM svagata tarIke mana vigere ane paragata tarIke dravyAdi levA. 25 AvI svagata-paragata bahuvastuomAM je saMcaraNa te bahuvastusaMkrama kahevAya. (Azaya e che ke dhyAtA manasaMbaMdhI dhyAna kare, tyAra pachI vacanasaMbaMdhI dhyAna dhare, to vaLI dravyasaMbaMdhI dhare - ema AmAMthI AmAM, AmAMthI AmAM saMkrama thAya.) |dhyA.-4o. avataraNikA : A pramANe prasaMgasahita dhyAnanuM sAmAnyathI lakSaNa kahyuM. have vizeSathI lakSaNane kahevAnI icchAthI dhyAnanA bhedone ane viziSTaphala pratyenI dhyAnanI kAraNatAne saMkSepathI 30 jaNAvatA kahe che ? gAthArtha :- Arti, raudra, dharma ane zukla A cAra prakAranA sthAna che. temAM chellA be mokSanA kAraNa che ane Arta-raudra e saMsAranA kAraNo che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnanA bheda vigerenuM kathana (dhyA.--5) * 291 vyAkhyA - ArtaM raudraM dharmyaM zuklaM tatra RtaM - duHkhaM tannimitto dRDhAdhyavasAyaH, Rte bhavamArtaM kliSTamityarthaH, hiMsAdyatikrauryAnugataM raudraM zrutacaraNadharmAnugataM dharmyaM, zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklam, amUni dhyAnAni vartante, adhunA phlhetutvmupdrshyti'taMtra' dhyAnaRtuve 'anye' ghAme sUtramaprAmAkhyAmaMzune nRtyartha:, hri ?-'nirvALasAdhane' iha nirvRtiH nirvANaM-sAmAnyena sukhamabhidhIyate tasya sAdhane - kAraNe ityarthaH, tatazca- 'aTTeNa tirikkhagaI ruddajjhANeNa gammatI narayaM / dhammeNa devaloyaM siddhigaI sukkajhANeNaM // 1 // ' ti yaduktaM tadapi na virudhyate, devagatisiddhigatyoH sAmAnyena sukhasiddheriti, athApi nirvANaM mokSastathApi pAramparyeNa dharmadhyAnasyApi tatsAdhanatvAdavirodha iti, tathA 'bhavakAraNamArtaraudre' iti tatra bhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH - saMsAra eva, tathA'pyatra vyAkhyAnato vizeSapratipatteH tiryagnarakabhavagraha iti gAthArthaH // 5 // sAmprataM 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAdArtadhyAnasya svarUpAbhidhAnAvasaraH, tacca 5 10 TIkArtha : Arta, raudra, dharma ane zukla. temAM Rta eTale duHkha, A duHkhanA kAraNe utpanna thato daMDha.evo adhyavasAya te Arta kahevAya che. (A ja vAtane jaNAve che ke) duHkhamAM je thayeluM hoya te Arta arthAt kliSTa adhyavasAya. hiMsA vigere viSayaka atikrUratAthI yukta evuM dhyAna te raudradhyAna. zruta ane cAritradharmane anusaranAruM dhyAna dharmadhyAna. ATha prakAranA karmamalane athavA zokane je dUra kare te zukladhyAna. A cAra prakAranA dhyAna che. have A cAre dhyAnanI phala pratye kAraNatAne (eTale ke cAre dhyAnanA phalane) jaNAve che A cAra dhyAnomAMthI chellA be eTale ke sUtramAM jaNAvela krama pramANe dharma ane zukladhyAna. te zuM ? - A baMne nirvANanA=sukhanA kAraNo che. ahIM nirvANa eTale (mokSa nahi, paNa) sAmAnya sukha. A baMne dhyAno sukhanA kAraNa che evuM kahevAthI "ArtadhyAnavaDe tiryaMcagatimAM, 20 raudradhyAnavaDe narakagatimAM, dharmadhyAnavaDe devalokamAM ane zukladhyAnavaDe siddhigatimAM jIva jAya che.' A zlokamAM dharmadhyAnane devagatinuM ane zukladhyAnane mokSagatinuM kAraNa je kahyuM che. temAM koI virodha Avaze nahIM, kAraNa ke devagati ane mokSagati baMnemAM sAmAnyathI sukha raheluM che ja. 15 have jo nirvANa tarIke mokSa levo hoya to paNa koI virodha nathI, kAraNa ke paraMparAe 25 dharmadhyAna paNa mokSanuM sAdhana bane ja che. tathA Arta ane raudradhyAna saMsAranuM kAraNa che. temAM jene vize karmane AdhIna jIvo hoya che te bhava eTale ke saMsAra ja. jo ke saMsArazabdathI cAre gati AvavA chatAM ahIM vyAkhyAnathI vizeSa bodha thato hovAthI saMsArazabdathI tiryaMca ane narakabhavonuM ja grahaNa karavuM. dhyA.-5|| avataraNakA : have je rIte uddeza karyo hoya (arthAt ahIM je rIte dhyAnanA bhedono krama 30 jaNAvyo che) te rIte ja nirdeza thAya (arthAt te rIte ja te bhedonuM varNana karavuM joIe) e 23. Arttena tiryaggatiH raudradhyAnena gamyate narakaH / dharmeNa devalokaH siddhigatiH zukladhyAnena // 1 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vyAkhyA----amanojJAnA'miti manaso'nukUlAni manojJAni iSTAnItyarthaH na manojJAni amanojJAni teSAM keSAmityata Aha- 'zabdAdiviSayavastUnA 'miti zabdAdayazca te viSayAzca, AdigrahaNAdvarNAdiparigrahaH, viSIdanti eteSu saktAH prANina iti viSayA indriyagocarA vA vastUni tu tadAdhArabhUtAni rAsabhAdIni tatazca - zabdAdiviSayAzca vastUni ceti vigrahasteSAM kiM ?10 samprAsAnAM satAM 'kaLiyuM' atyartha 'viyo cintana' viprayogacintuti yoga:, thaM nu' nAma mamaibhirviyogaH syAditi bhAvaH, anena vartamAnakAlagrahaH, tathA sati ca viyoge'samprayogAnusmaraNaM, 292 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) svaviSayalakSaNabhedatazcaturddhA uktaM ca bhagavatA vAcakamukhyena - " ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // vedanAyAzca // viparItaM manojJAdInAM // nidAnaM ca // " (tattvA0 7 1, sU0 31-32-23-24) kRtyAvi, tatrA'AmevapratipAvanAyA- amaNuNANaM saddAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogaciMtaNamasaMpaogANusaraNaM ca // 6 // 15 bhagavAna evA vAcakamukhya umAsvAtimahArAje kahyuM che (1-2), "amanojJa evA zabdAdi-viSayonI ane rogAdinI vedanAno saMprayoga thatAM tenA viprayoga mATe (te-te upAyomAM) mananuM (smayaMte'neneti smRtirmana:) sthApana karavuM, eTale ke tenA viprayoganuM ciMtana karavuM te ArtadhyAna che. (3) e ja rIte viparIta eTale ke iSTa evA zabdAdinuM ane zAtAvedanIyano viprayoga thatAM tenA saMprayoganuM ciMtana. (4) niyANuM e ArtadhyAna che rU gAthArtha :- dveSathI milana evA jIvanuM amanojJa evA zabdAdiviSayavastuonA viyoganuM ane asaMprayoganuM atyaMta ciMtana. TIkArtha : manane je anukUla eTale ke iSTa hoya te manojJa kahevAya. je manojJa na hoya te amanojJa. teonA (viyoganuM ciMtana e pramANe anvaya joDavo.) teonA eTale konA ? te kahe che - zabdAdiviSayo ane vastuonA, zabdAdirUpa je viSayo te zabdAdiviSaya. ahIM 25 AdizabdathI varNa-gaMdhAdi grahaNa karavA. jemAM Asakta jIvo duHkha pAme che te viSayo athavA indriyaviSayo. tathA te zabdAdinA AdhArabhUta gadheDA vigere vastu tarIke jANavA. tethI zabdAdirUpa viSayo ane vastuo te zabdAdiviSayavastuo. (A pramANe saMpUrNazabdanA samAsano) vigraha jANavo. teonuM zuM ? AvA amanojJa zabdAdiviSayono ane tenA AdhArabhUta gadheDA vigereno saMyoga thAya tyAre (arthAt gadheDAdinA amanojJa zabdAdiviSayo saMbhaLAya tyAre) 30 teonA atyaMta viyoganI ciMtA eTale ke mArAthI A lokono viyoga kevI rIte thAya ? (AvA prakAranI ciMtA e ArtadhyAna che. e pramANe anvaya joDavo.) AnAvaDe vartamAnakAlanuM 20 nyAyathI prathama ArtadhyAnanA svarUpane kahevAno avasara che, ane te ArtadhyAna potAnA viSayarUpa bhedathI cAra prakAre che. (arthAt ArtadhyAnanA viSayo cAra prakAranA hovAthI te ArtadhyAna cAra prakAranuM che.) -- Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAnano bIjo bheda (dhyA.--7) * 293 kathamebhiH sadaiva samprayogAbhAva iti ?, anena cAnAgatakAlagrahaH, cazabdAt pUrvamapi viyuktAsamprayuktayorbahumatatvenAtItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idaM viyogacintanAdyata Aha-' dveSamalinasya' jantoriti gamyate, tatrAprItilakSaNo dveSastena malinasya - tadAkrAntamUrteriti thArtha:||6|| uktaH prathamo bhedaH, sAmprataM dvitIyamabhidhitsurAha taha sUlasIsarogAiveyaNAe vijogapaNihANaM / tadasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa lin vyAkhyA--'tathe 'ti dhaNiyam - atyarthameva, zUlazirorogavedanAyA ityatra zUlazirorogau prasiddhau, AdizabdAccheSarogAtaGkaparigrahaH, tatazca zUlazirorogAdibhyo vedanA 2, vedyata iti vedanA tasyAH kiM ? - ' viyogapraNidhAnaM' viyoge dRDhAdhyavasAya ityarthaH, anena vartamAnakAlagrahaH, 10 grahaNa karyuM. (arthAt A vartamAnaviSayaka ArtadhyAna jaNAvyuM.) tathA AvA zabdAdino viyoga thayA bAda "kevI rIte A amanojJa zabdAdiviSayono haMmeza mATe saMprayogano abhAva thAya ?" e pramANenuM asaMprayoganuM ciMtana (e ArtadhyAna che.) AnAdvArA bhaviSyakAlasaMbaMdhI ArtadhyAna jaNAvyuM. zva'zabdathI bhUtakALasaMbaMdhI ArtadhyAna A pramANe jANavuM ke pUrvamAM--bhUtakALamAM paNa zabdAdino je viyoga thayo te ane teno je asaMprayoga thayo te, A baMne te jIvane atyaMta iSTa hatuM. A iSTa hovAne kAraNe "pUrva paNa je viyoga thayo ane asaMprayoga thayo te bahu sAruM thayuM" evuM ciMtana bhUtakALasaMbaMdhI ArtadhyAna samajavuM. kevA prakAranA jIvane A viyogaciMtanAdirUpa ArtadhyAna thAya ? te kahe che - dveSathI malina evA jIvane A ArtadhyAna thAya che. temAM ahIM dveSa eTale aprIti. tenAthI AkrAnta che AtmA jeno evA jIvane ArtadhyAna hoya che. ||dhyA.-6|| avataraNikA : prathamabheda kahevAyo. have bIjA bhedane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI 5 kahe che gAthArtha :- vedanAne dUra karavAmAM vyagnamanavALAnuM zUla, mastakaroga vigerenI vedanAnA viyoganuM ane AvI vedanAnA asaMprayoganuM atyaMta=gADha ciMtana (e ArtadhyAnano bIjo bheda che.) 15 20 25 TIkArtha : 'tathA' zabdano artha dhaNiya eTale ke 'atyaMta' ja jANavo. (A zabdano anvaya gAthArthamAM kahyA pramANe jANavo.) peTanuM zUla ane mAthAnA duHkhAvA vigererUpa ziroroga baMne prasiddha ja che. ahIM AdizabdathI zeSa rogo ane AtaMko (zIghraghAti=tarata ja maraNa lAvanAra je hoya te AtaMka) grahaNa karavA. zUlazirorogAdithI thanArI je vedanA te zUlazirorogAdivedanA. temAM je vedAya te vedanA. tenuM zuM ? te vedanAne dUra karavAno dRDha adhyavasAya. AnAdvArA 30 vartamAnakAla grahaNa karyo. -- Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) , anAgatamadhikRtyAha-'tadasamprayogacinte'ti tasyAH-vedanAyAH kathaJcidabhAve satyasamprayogacintA; kathaM punarmamAnayA AyatyAM samprayogo na syAditi ?, cintA cAtra dhyAnameva gRhyate, anena ca vartamAnAnAgatakAlagrahaNenAtItakAlagraho'pi kRta eva veditavyaH, tatra ca bhAvanA'nantara gAthAyAM kRtaiva, kiMviziSTasya sata idaM viyogapraNidhAnAdyata Aha-tatpratikAre-vedanApratikAre 5 cikitsAyAmAkulaM-vyagraM manaH-antaHkaraNaM yasya sa tathAvidhastasya, viyogprnnidhaanaadyaatsthAnakiti thArtha: II ukto dvitIyo bhedaH, sAmprataM tRtIyamupadarzayannAha iTThANaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / . .. aviyoga'jjhavasANaM taha saMjogAbhilAso ya // 8 // 10 vyAkhyA 'iSTAnAM' manojJAnAM viSayAdInAmiti viSayAH-pUrvoktA: AdizabdAd vastuparigrahaH, tathA 'vedanAyAzca' iSTAyA iti vartate, kim ? - aviyogAdhyavasAnamiti yogaH, aviprayogadRDhAdhyavasAya iti bhAvaH, anena vartamAnakAlagrahaH, 'tathA saMyogAbhilASazceti' tatra tatheti' dhaNiyamityanenAtyarthaprakAropadarzanArthaH, saMyogAbhilASaH-kathaM mamaibhirviSayAdibhirAyatyAM sambandha have bhaviSyakAlane AzrayIne kahe che - te vedanA koIka rIte dUra thayA pachI pharIthI te 15 vedanA na thAya tenuM ciMtana arthAtu "A vedanA bhaviSyamAM pharIthI mane kevI rIte na thAya ?" evI ciMtA (e ArtadhyAna che.) ahIM ciMtA eTale dhyAna ja grahaNa karavuM. (AnAdvArA bhaviSyakAla grahaNa karyo.) A vartamAna ane bhaviSyakAlanuM grahaNa karavAdvArA bhUtakALanuM grahaNa paNa karAyeluM ja jANI levuM. bhUtakALanuM grahaNa kevI rIte samajavuM? te pUrvenI gAthAmAM ja kahI gayA che. kevA prakAranA jIvane A viyoganuM praNidhAnAdi ArtadhyAna thAya? te kahe che - vedanAnA pratikAra eTale ke cikitsAmAM vyagra che mana jenuM evA jIvane A viyogapraNidhAnAdirUpa ArtadhyAna thAya che. dhyA.-zI avataraNikA : bIjo bheda kahyo. have ArtadhyAnano trIjo bheda jaNAvatA kahe che ? gAthArtha - rAgamAM Asakta evA jIvano iSTa evA viSayAdi ane vedanAnA aviyogano 25 adhyavasAya ane atyaMta saMyoganI icchA (e trIjo bheda jANavo.) TIkArtha ISTa viSayo eTale manojJa evA viSayo. ahIM pUrve je zabdAdi kahyA te viSayo tarIke grahaNa karavA. AdizabdathI vastu (koyala vigere) levI. Ama, A manojJaviSayo ane iSTa vedanA (zAtA vedanIya)nuM, AnuM ? - A viSayo ane iSTa vedanAnA aviyogano adhyavasAya, eTale ke teono viyoga na thAo tevo daDha adhyavasAya. AnA dvArA vartamAnakAla 30 grahaNa karyo. tathA saMyofmattAza ahIM 'tathA' zabda "atyaMta" arthane jA tethI atyaMta 20. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAnano cotho bheda (dhyA.-9) * 295 itIcchA, anena kilAnAgatakAlagraha iti vRddhA vyAcakSate, cazabdAt pUrvavadatItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idamaviyogAdhyavasAnAdyata Aha-rAgaraktasya, jantoriti gamyate, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgastena raktasya-tadbhAvitamUrteriti gAthArthaH // 8 // uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthamabhidhitsurAha deviMdacakkavaTTittaNAiM guNariddhipatthaNamaIyaM / ahamaM niyANaciMtaNamaNNANANugayamaccaMtaM // 1 // vyAkhyA-dIvyantIti devAH-bhavanavAsyAdayasteSAmindrA:-prabhavo devendrAH-camarAdayaH tathA cakraM-praharaNaM tena vijayAdhipatye vartituM zIlameSAmiti cakravartino-bharatAdayaH, AdizabdAdvaladevAdiparigrahaH amISAM guNaRddhayaH devendracakravartyAdiguNarddhayaH, tatra guNAH-surUpAdayaH traddhi vibhUtiH, tawArthanAtma tadanamitya, viM tat ?-adha' narca 'nirAti' 10 nidAnAdhyavasAya:-ahamanena tapastyAgAdinA devendraH syAmityAdirUpaH, Aha-kimitIdamadhamam ?, ucyate, yasmAdajJAnAnugatamatyantaM, tathA ca nAjJAnino vihAya sAMsArikeSu sukheSvanyeSAmabhilASa saMyoganI icchA arthAtu bhaviSyamAM A viSayAdi sAthe kevI rIte mAro saMbaMdha thaze e pramANenI icchA. AnAdvArA anAgatakAla grahaNa karyo e pramANe vRddho kahe che. 'va' zabdathI pUrvanI jema bhUtakAlanuM paNa grahaNa jANI levuM. kevA prakAranA jIvane A aviyogano adhyavasAya vigere 15 thAya ? te kahe che - rAgamAM Asakta jIvane arthAt rAga eTale Asakti tenAthI bhAvita AtmAvALA jIvane AvA prakArano adhyavasAya thAya che. dhyA.-8. A avataraNikA : trIjo bheda kahyo. have cothA bhedane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe gAthArtha - devendro ane cakravartIonA guNo ane RddhionI prArthanAmaya adhamakakSAnuM, 20 atyaMta ajJAnathI yukta evuM niyANAnuM ciMtana (e cotho bheda jANavo.) - TIkArtha : je dIpe=prakAze che te devo bhavanavAsI vigere. teonA svAmI te devendro eTale ke camarendra vigere. tathA cakranAmanA zastradvArA vijaya meLavIne rAja karavAno svabhAva che jeno te cakravartI=bharata mahArAjA vigere. AdizabdathI baLadeva vigere jANavA. teonI guNa ane Rddhio, te devendracakravaryAdiguNaRddhio (e pramANe samAsa jANavo.) ahIM guNo tarIke 25 surUpa vigere jANavA ane Rddhi tarIke vibhUti (samRddhi) jANavI. tenI prArthanAtmaka eTale ke AvA guNo ane RddhinI yAcanAmaya. AvuM yAcanAmaya zuM che ? - Avo yAcanAmaya adhamakakSAno nidAna mATeno adhyavasAya, arthAt "huM A tapa, tyAgAdivaDe devendra thAuM" AvA prakArano adhyavasAya (e ArtadhyAna che.) zaMkA : AvA adhyavasAyane tame adhama zA mATe kaho cho ? 0 30 samAdhAna : kAraNa ke A adhyavasAya taddana ajJAnathI yukta che. ajJAnI jIvo sivAya Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ja Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) upajAyate, uktaM ca "ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / . . vidvaccittaM bhavati ca mahada mokSakAkSaikatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyaMsabhittiM gajendraH // 1 // " . rUti gAthArtha: uktazcaturtho bhedaH, sAmpratamidaM yathAbhUtasya bhavati yadvarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Aha evaM cauvvihaM rAgadosamohaMkiyassa jIvassa / aTTajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaimUlaM // 10 // vyAkhyA 'etad' anantaroditaM 'caturvidhaM' catuSprakAraM 'rAgadveSamohAGkittasya' rAgAdilAJchitasyetyarthaH, kasya ?-'jIvasya' AtmanaH, kim ?-ArtadhyAnamiti, tathA ca iyaM catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamityata Aha-saMsAravarddhanamoghataH, tiryaggatimUlaM vizeSataM iti gAthArthaH // 10 // Aha-sAdhorapi zUlavedanAbhibhUtasyAsamAdhAnAt tatpratikArakaraNe ca tadviprayogapraNi15 dhAnApatteH tathA tapaHsaMyamAsevane ca niyamataH sAMsArikaduHkhaviyogapraNidhAnAdArtadhyAnaprApti bIjA koI jIvone kyAreya sAMsArika sukhomAM icchA thatI nathI. kahyuM che - "strIonA caMcaLa kaTAkSothI vyAkulita evA ajJAnathI aMdha thayelA loko kAmamAM Asaktine kare che athavA dhananA UMcA DhagalAone meLavavAmAM Asakta thAya che. jyAre rinTenuM hAra evuM citta ? kAMkSAmAM lIna thAya che. viziSTa hAthI kyAreya nAnA thaDavALA vRkSane vize potAnI pITha khaMjavALato 20 nathI. 1" dhyA.-o. avataraNikAH cotho bheda kahyo. have A ArtadhyAna kevA prakAranA jIvane hoya ? ane A ArtadhyAna kone vadhAranAruM che ? te kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che 9 gAthArtha :- rAga, dveSa ane mohathI vyApta evA jIvane A cAra prakAranuM AdhyAna hoya che. ArtadhyAnarUpa A adhyavasAya saMsArane vadhAranAro che ane tiryaMcagatine ApanAro che. 25. TIkArya : A eTale ke hamaNAM ja kahevAyelA cAra prakArovALuM ArtadhyAna rAgAdithI yukta evA jIvane hoya che. cAre prakAranA A ArtadhyAnanI kriyA e kevA prakAranI che ? te kahe che ke te kriyA sAmAnyathI saMsArane vadhAranArI che. jyAre vizeSathI tiryaMcagatine ApanArI che. TdhyA.-1oll. zaMkA : (A cAra prakArane jo ArtadhyAna kahevAtuM hoya to) zUlanI vedanAthI pIDAtA 30 evA sAdhune paNa (1) asamAdhi thavAthI ane (2) teno jo pratikAra kare to tenA viyoganuM praNidhAna mAnavuM paDatuM hovAthI tathA (3) tapa ane saMyamanuM sevana karavAmAM (A tapAdithI bhaviSyamAM sAMsArikaduHkho na Ave to sAruM e pramANenuM) sAMsArikaduHkhonA viyoganuM praNidhAna Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | madhyasthatAdiguNayuktane ArtadhyAna hotuM nathI (dhyA-11) * 297 riti, atrocyate, rAgAdivazavartino bhavatyeva, na punaranyasyeti, Aha ca granthakAra: majjhatthassa u muNiNo sakammapariNAmajaNiyameyaMti / vatthussabhAvaciMtaNaparassa samaM sahatassa // 11 // vyAkhyA-madhye tiSThatIti madhyasthaH, rAgadveSayoriti gamyate, tasya madhyasthasya, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, madhyasthasyaiva netarasya, manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muni- 5 stasya muneH sAdhorityarthaH, svakarmapariNAmajanitametat-zUlAdi, yacca prAkkarmavipariNAmidaivAdazubhamApatati na tatparitApAya bhavanti santaH, uktaM ca paramamunibhiH-pubbiM khalu bho ! kaDANaM kammANaM ducciNNANaM duSpaDikkaMtANaM veittA mokkho, natthi aveittA, tavasA vA jhosaitte tyAdi, evaM vastusvabhAvacintanaparasya 'samyak' zobhanenAdhyavasAyena sahamAnasya sataH kuto'samAdhAnam ?, api tu dharmyamanidAnamiti vakSyatIti gAthArthaH // 11 // niyamathI hovAthI ArtadhyAnanI prApti thaze. samAdhAna : je sAdhu rAgAdine AdhIna che tene AvA prakAranuM ArtadhyAna thAya che, paraMtu anyane nahIM. A ja vAtane graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha - potAnA karmanA udayathI A (zUlavedanAdi) thayuM che. e pramANe vastunA svabhAvanA ciMtanamAM tara (ane te vedanAne) samyagu rIte sahana karanArA madhyastha munine (asamAdhi thatI 15 nathI.) 'TIkArtha : rAga ane dveSanA madhyamAM je rahe che te madhyastha. "tu' zabda 'ja kAra arthamAM che ane te "jakAra avadhAraNa arthamAM hovAthI bIjAne nahIM paNa madhyastha jIvane ja (asamAdhi thatI nathI. e pramANe anvayaM joDavo), je jagatanA traNe kAlanI avasthAne jANe che te muni eTale ke sAdhu, AvA munine, vaLI, te muni kevo che ? te kahe che -) A zUlAdi e 20 svakarmanA udayathI utpanna thayuM che ane pUrva karmonA viparIta pariNAmanA prabhAvathI je azubha AvI paDe che temAM sajjano paritApa karatA nathI. paramamuniovaDe kahevAyuM ja che - "he sAdhuo ! pUrve duSTamanathI AcarelAM karmonuM jo (AlocanA-prAyazcittadvArA) pratikramaNa na karyuM hoya to te karmono bhogavIne ja chuTakAro thAya che, paraMtu bhogavyA vinA ke tapavaDe khapAvyA vinA chUTakAro thato nathI. (arthAtu kAM to karmone bhogavIne, kAM to tapavaDe khapAvIne ja mokSa 25 thAya anyathA nahIM. dazavai. pra.cu.-18)" vigere. A pramANe vastusvabhAvanA ciMtanamAM tatpara ane zubha adhyavasAyavaDe te vedanAdine sahana karanAra evA sAdhune kyAMthI asamAdhi thAya ? (arthAt na thAya) UlaTuM niyANA vinAnuM dharmadhyAna thAya che. e vAta AgaLanI gAthAmAM jaNAvaze. dhyA.-11I 24. pUrvaM khalu bhoH kRtAnAM karmaNAM duzcIrNAnAM duSpratikrAntAnAM vedayitvA mokSo nAstyavedayitvA tapasA 30 vA kSapayitvA / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) parihRta AzaGkAgataH prathamapakSaH, dvitIyatRtIyAvadhikRtyAha kuNao va pasatthAlaMbaNassa paDiyAramappasAvajjaM / . . tavasaMjamapaDiyAraM ca sevao dhammamaNiyANaM // 12 // vyAkhyA-kurvato vA, kasya ?-prazastaM-jJAnAdyupakArakam Alambyata ityAlambanaM-pravRtti5 nimitte guma madhyavasAnamityartha:, 3 - "kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjamissaM / gaNaM ca NItI aNusAravessaM, sAlaMbasevI samuvei mokkhaM // 1 // " ityAdi yasyAsau prazastAlambanastasya, kiM kurvata ityata Aha-'pratIkAraM' cikitsAlakSaNaM, kiMviziSTam ?-'alpasAvadyam' avayaM-pApaM sahAvadyena vartate iti. sAvadyam, alpa10. avataraNikA : gAthA 10mAM jaNAvelI prathama asamAdhinI zaMkAsaMbaMdhI prathamapakSano javAba ApI dIdho. have bIjA ane trIjApakSane AzrayIne javAba Ape che . gAthArtha :- athavA alpasAvadhavALI cikitsAne karatA prazasta-AlaMbanavALA sAdhune dharmadhyAna ja che ane niyANA vinA tapa-saMyamane ja pratikAra tarIke sevatA sAdhune dharmadhyAna ja hoya che. TIkArtha : (gA. 10mAM pUrvapakSe kahyuM ke - jo phUlarogAdine dUra karavAno adhyavasAya ArtadhyAna kahevAtuM hoya to zUlAdithI pIDAto sAdhu jo te pIDAne dUra karavA cikitsA kare to te sAdhune paNa ArtadhyAna mAnavuM paDe. A rItanI pUrvapakSanI AzaMkAnuM samAdhAna Ape che ke - pratikArane) karanAra, evA koNa ? - jJAnAdine upakAra karanAruM je hoya te prazasta. jenuM AlaMbana levAya te AlaMbana arthAt pravRttinA kAraNabhUta evo zubha-adhyavasAya. kahyuM che - "(koIka evuM mahattvanuM zrata hoya je have amuka sAdhu sivAya koI bIjA pAse vidyamAna na hoya. evA te sAdhune koIka ghAtaka mAMdagI AvI. te samaye jo pote vicAre ke huM cikitsA karAvIza to thoDuMka vadhAre jIvIza ane te daramiyAna koI ziSyAdine te alabhya zruta bhaNAvI daIza. jethI te zruta nAza thatuM bacI jaze... A rIte) huM (zrutAdine) vinAza thatuM aTakAvIza athavA huM (sAdhu) jo cikatsAdi karIza to vivakSita zrata bhaNI zakIza. 25 athavA tapa ane yogo dvahanamAM huM udyama karI zakIza athavA nItipUrvaka gacchane saMbhALI zakIza. AvA prakAranA AlaMbana laIne (sAvadya) sevanAro mokSane pAme che. jenA" vigere. AvuM prazasta che AlaMbana jenuM te prazastAlaMbanavALo - tene. zuM karatA tene ? te kahe che - cikitsArUpa pratikArane karatA, kevA prakAranI cikitsA che? alpasAvaghavALI cikitsA. avadya eTale pApa. pApa sAthe je hoya te sAvadya. alpazabda abhAvavAcI athavA stokavAcI 30 ra. variSkAchattinathavANe tapa padhAnazrosthApi na va nItyA sAvidhyAmi sAvavI samupaiti mokSam // 1 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAro mokSa thAo' e paNa niyANuM che (dhyA.-12) 299 zabdo'bhAvavacanaH stokavacano vA, alpaM sAvadyaM yasminnasAvalpasAvadhastaM, dharmyamanidAnameveti yogaH, kutaH ?-nirdoSatvAt, nirdoSatvaM ca vacanaprAmANyAd, uktaM ca gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNaMmi nidosottItyAdyAgamasyotsargApavAdarUpatvAd, anyathA paralokasya sAdhayitumazakyatvAt, sAdhu caitaditi, tathA 'tapaHsaMyamapratikAraM ca sevamAnasyeti tapa:saMyamAveva pratikArastapaHsaMyamapratikAraH, sAMsArikaduHkhAnAmiti gamyate, taM ca sevamAnasya, cazabdAtpUrvokta- 5 pratikAraM ca, kiM ? 'dharmya' dharmadhyAnameva bhavati, kathaM sevamAnasya ?-'anidAna miti kriyavizeSaNaM, devendrAdinidAnarahitamityarthaH, Aha-kRtsnakarmakSayAnmokSo bhavatvitIdamapi nidaanpeva, ucca, satyametapi nizcayata: pratiSiddhavi, vArtha - jANavo. tethI alpa che sAvagha jemAM (arthAt sAvadya jemAM bilakula nathI athavA thoDuM che) evI cikitsA. AvI cikitsA karanArane nidAna rahitanuM ja dharmadhyAna hoya che e pramANe anvaya 10 joDavo. zA mATe tenuM A dharmadhyAna kahevAya che ? - te kahe che ke prazastAlaMbana laIne cikitsA karAvanAra sAdhu nirdoSa che mATe, (nirdoSa zA mATe ?) vacananI pramANitAne laIne te sAdhu nirdoSa che kAraNa ke AgamamAM kahyuM che - "kRtayogI (= sattva, sUtra, tapa vigere yogo vAraMvAra sevavAdvArA jeNe abhyasta karelA che) evo gItArtha sAdhu kAraNa AvatA jayaNApUrvaka 15 doSa seve to paNa te nirdoSa ja che." vigere. (zaMkA : Agama AvuM doSavALuM sevavAnuM kema kahe che ? samAdhAna : tenuM kAraNa e che ke) Agama utsarga ane apavAda ubhayarUpa che. (te utsargasthAne utsarga ane apavAdasthAne apavAdanuM sevana karavAnuM kahe che.) anyathA=jo e pramANenuM AcaraNa karavAmAM na Ave to paraloka sAdhavo azakya bane. tethI apavAdasthAne rogano pratikAra karanAra sAdhune je dharmadhyAna kahyuM te yogya che. 20 .. (have pUrvapakSe je kahyuM hatuM ke "tapa-saMyamanA sevanamAM niyamathI sAMsArikaduHkhonA viyoganuM praNidhAna hoya," tenuM samAdhAna Ape che.) tapa ane saMyama e ja pote pratikArasvarUpa che. (konA?-) sAMsArikaduHkhonA. A sAMsArikadu:khonA tapa-saMyamarUpa pratikArane ane "ca" zabdathI pUrvokta (cikitsArUpa)pratikArane karatA sAdhune dharmadhyAna ja thAya che. kevI rIte te pratikArane kare to dharmadhyAna thAya? "anidrAne A kriyAvizeSaNa che. tethI devendrAdinuM niyANa rAkhyA vinA 25 pratikArane AcaratA sAdhune dharmadhyAna thAya che. - zaMkA : (tame jo niyANAnI nA pADatA ho to) "saMpUrNakarmanAM kSayathI mAro mokSa thAo" AvA prakAranI mokSecchA paNa nidAna ja che. samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. mokSanI icchA paNa nizcayathI pratiSiddha ja che. kevI ra6. rItArtho vatanayA yonI vArane nivaH | Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) "mokSe bhave ca sarvatra, nispRho munisattamaH / prakRtyabhyAsayogena, yata ukto jinAgame // 1 // " iti, tathApi tu bhAvanAyAmapariNataM sattvamaGgIkRtya vyavahArata idamaduSTameva, anenaiva prakAreNa tasya cittazuddhaH kriyApravRttiyogAccetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi 5 mAthArtha: zarA anye punaridaM gAthAdvayaM caturbhedamapyArtadhyAnamadhikRtya sAdhoH pratiSedharUpatayA vyAcakSate, na ca tadatyantasundaraM, prathamatRtIyapakSadvaye samyagAzaGkAyA evAnupapatteriti / Aha-uktaM bhavatA''rtadhyAnaM saMsAravarddhanamiti, tatkatham ?, ucyate-bIjatvAt, bIjatvameva darzayannAha rAgo doso moho ya jeNa saMsAraheyavo bhaNiyA / adRmi ya te tiNNivi to taM saMsAratarubIyaM // 13 // rIte? te kahe che - "kAraNa ke jinAgamamAM kahyuM che ke, svasvabhAvanA vAraMvAranA abhyAsane lIdhe uttama muni mokSa ane saMsAra baMnemAM niHspRha bane che. ll1." * tethI mokSecchA nizcayathI niSiddha hovA chatAM bhAvanAodvArA je jIva pariNata thayo nathI tevA apariNata jIvane AzrayIne vyavahArathI mokSecchA duSTa nathI ja, kAraNa ke AvA prakAranI mokSecchAthI ja te jIvanI cittazuddhi ane mokSasAdhaka kriyAomAM pravRttino yoga thAya che. A viSayamAM ghaNuM vaktavya hovA chatAM graMthavistAranA bhayathI kahevAtuM nathI. (saMpUrNa TIkAno bhAvArtha gAthArtha pramANe jANavo.) IdhyA-12A keTalAka AcAryo uparokta baMne gAthAo cAre prakAranA ArtadhyAna sAdhune hotA nathI e pramANe sAdhune ArtadhyAnano pratiSedha jaNAvanArI che ema kahe 20 paraMtu temanI A vAta atyaMta suMdara nathI, kAraNa ke jo evuM mAno to 'sAdhune zUlavedanAthI asamAdhi thatAM ArtadhyAna mAnavuM evA prakArano pUrvapakSano prathamapakSa ane tapa-saMyamasevanamAM sAMsArikadu:khonA viyoganuM praNidhAna hovAthI ArtadhyAna mAnavuM evA prakArano trIjo pakSa - A baMne pakSasaMbaMdhI zaMkAo samyagu rIte ghaTaze ja nahIM. (kAraNa ke baMne gAthAo jo sAdhune ArtadhyAnano niSedha karanArI ja hoya to zaMkA thavAno koI avakAza ja nathI. tethI A baMne 25 gAthAo niSedha karanArI nahIM paraMtu pUrvapakSe karela zaMkAnuM samAdhAna ApanArI che evuM mAnavuM ja yogya che.) zaMkA : ArtadhyAna e saMsArane vadhAranAruM che evuM ke tame kahyuM, te kevI rIte samajavuM ? samAdhAna : ArtadhyAna e saMsAranuM bIja hovAthI te saMsArane vadhAranAruM che. ArtadhyAna e bIja che e vAta jaNAvatA kahe che ? 30 gAthArtha :- je kAraNathI rAga, dveSa ane moha A traNe saMsAranA kAraNo tarIke kahyuM che ane ArtadhyAnamAM A traNe rahelA che, tethI te ArtadhyAna saMsArarUpI vRkSanuM bIja che. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAnavALAnI vezyA (dhyA.-14) * 301 vyAkhyA-rAgo dveSo mohazca yena kAraNena 'saMsArahetavaH' saMsArakAraNAni 'bhaNitA' uktAH paramamunibhiriti gamyate 'Arte ca' ArtadhyAne ca te 'trayo'pi' rAgAdayaH saMbhavanti, yata evaM tatastat 'saMsAratarubIjaM' bhavavRkSakAraNamityarthaH / Aha-yadyevamoghata eva saMsAratarubIjaM tatazca tiryaggatimUlamiti kimarthamabhidhIyate ?, ucyate, tiryaggatigamananibandhanatvenaiva saMsAratarubIjamiti, anye tu vyAcakSate-tiryaggatAveva prabhUtasattvasambhavAt sthitibahutvAcca saMsAropacAra iti 5 thAI: arUA. idAnImArttadhyAyino lezyAH pratipAdyante kAvoyanIlakAlAlessAo NAisaMkiliTThAo / aTTajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiAo // 14 // vyAkhyA-kApotanIlakRSNalezyAH, kimbhUtAH ? 'nAtisaMkliSTA' raudradhyAnalezyApekSayA 10 nAtIvAzubhAnubhAvAM bhavantIti kriyA, kasyetyata Aha-ArtadhyAnopagatasya, jantoriti gamyate, kiMnibandhanA etA ityata Aha-karmapariNAmajanitAH, tatra "kRSNAdrivyavivyAta, parimo ya mAtmaH | sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " TIkArtha : je kAraNathI paramamuniovaDe rAga, dveSa ane moha A traNe saMsAranA kAraNe 15 'tarIke kahevAyelA che ane ArtadhyAnamAM A rAgAdi traNe saMbhave che. je kAraNathI ArtadhyAnamAM A traNe che, te kAraNathI te ArtadhyAna saMsArarUpI vRkSanuM bIja eTale ke kAraNa che. ja zaMkA : jo A pramANe ArtadhyAna e sAmAnyathI ja saMsAravRkSanuM kAraNa che. to te tiryaMcagatinuM mUla che evuM zA mATe kaho cho ? samAdhAna : ArtadhyAna e tiryaMcagatimAM laI javA dvArA ja saMsAravRkSanuM kAraNa che. 20 keTalAka AcAryo kahe che ke - tiryaMcagatimAM ja ghaNA jIvono saMbhava hovAthI ane tiryaMcagatimAM je sthiti kAyasthiti moTI hovAthI tiryaMcagatimAM saMsArano upacAra karavAmAM Avyo che. IdhyA.-13 - avataraNikA : have ArtadhyAnIonI vezyA pratipAdana karAya che ? gAthArtha :- ArtadhyAnane pAmelA jIvane karmanA udayathI utpanna thayelI atisaMkleza vinAnI 25 kApota, nIla ane kRSNa A traNa lezyAo hoya che. TIkArtha : kApota, nIla ane kRSNalezyA. kevA prakAranI A vezyAo che ? raudradhyAnanI apekSAe atyaMta azubharasavALI A vezyAo hotI nathI. kone AvI vezyAo hoya ? te kahe che - ArtadhyAnane pAmelA evA jIvane AvI vezyAo hoya che. kayA kAraNathI A lezyAo utpanna thayelI hoya che ? te kahe che - karmanA udayathI A vezyAo utpanna thayelI 30 hoya che. kahyuM che - "jema sphaTika svayaM nirmaLa-pAradarzaka che, paNa jevA raMganA dravyano saMbaMdha thAya tevA raMgano bane che, tema kRSNAdidravyonA sahAyathI AtmAmAM je pariNAma utpanna Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 * Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) etAH karmodayAyattA iti gAthArthaH // 14 // Aha-kathaM punaroghata evA''rtadhyAyI jJAyata iti ?, ucyate, liGgebhyaH, tAnyevopadarzayannAha tassa'kkaMdaNasoyaNaparidevaNatADaNAI liMgAiM / iThThANiDhaviyogAviyogaviyaNAnimittAI // 15 // vyAkhyA-'tasya' ArtadhyAyinaH AkrandanAdIni liGgAni, tatrA''krandanaM-mahatA zabdena viravaNaM, zocanaM tvazruparipUrNanayanasya dainyaM, paridevanaM-punaH punaH kliSTabhASaNaM, tADanamuraHziraHkuTTanakezaluJcanAdi, etAni 'liGgAni' cihnAni, amUni ca iSTAniSTaviyogAviyogavedanAnimittAni, tatra iSTaviyoganimittAni tathA'niSTAviyoganimittAni tathA vedanAnimittAni ceti gAthArthaH // 15 // kiM cAnyat niMdai ya niyakayAiM pasaMsai savimhao vibhuuiio| patthei tAsu rajjai tayajjaNaparAyaNo hoi // 16 // vyAkhyA nindati ca' kutsati ca 'nijakRtAni' AtmakRtAni alpaphalaviphalAni karmazilpakalAvANijyAdInyetadgamyate, tathA 'prazaMsati' stauti bahumanyate 'savismayaH' sAzcaryaH thAya che. te pariNAmamAM vezyAzabdano prayoga thAya che. 1." A vezyAo karmanA udayane 15 AdhIna hoya che. ||dhyA-14 | avataraNikA : zaMkA: 'A ArtadhyAnavALo che evuM sAmAnyathI kevI rIte jaNAya ? samAdhAna : cihno uparathI sAmevALo ArtadhyAyI che evuM jaNAya che, te ligone ja jaNAvatA kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArya : Akrandana vigere ArtadhyAnInA liMgo che. temAM Akrandana eTale moTA avAje raDavuM. zocana eTale AMsuothI bharapUra evA AMkhovALAnI dInatA. paridevana eTale vAraMvAra game tema bolavuM. tADana eTale chAtI-mAthA kUTavA, vALa kheMcavA vigere. A badhA ArtadhyAnane jANavA mATenA cihno che. tathA ISTano viyoga, aniSTano aviyoga ane vedanA e te cihnonA kAraNo che. temAM ISTano viyoga e che nimitta=kAraNa jenuM te ISTaviyoganimittaka 25 cihna. e ja pramANe aniSTa-aviyoganimittaka ane vedanAnimittaka cito jANavA. (TUMkamAM AkrandanAdi ArtadhyAnanAM cihno che ane ISTaviyogAdi cihnanA kAraNo che.) |dhyA.-1pa vaLI - gAthArtha - svakRtonI niMdA kare. Azcarya pAmelo te bIjAnI vibhUtionI prazaMsA kare. paravibhUtionI prArthanA kare. prApta vibhUtiomAM rAga kare, te vibhUtione meLavavAmAM udyamI 30 hoya. TIkArtha : potAnAvaDe karAyelA alpaphalavALA ke niSphala evA karma, zilpakaLA, vepArAdinI niMdA kare (arthAt pote je vepAra vigere karato hoya tenuM alpaphala maLatuM hovAthI ke te Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAnInA cihno vigere (dhyA-17-18) * 303 'vibhUtI: pasapa pharthI, tathA "prAyate' mitrapati pavibhUtIriti, 'tA, cate' tAMsviti prAptAsu vibhUtiSu rAgaM gacchati, tathA 'tadarjanaparAyaNo bhavati' tAsAM-vibhUtInAmarjaneupAdAne parAyaNaH-udyuktaH tadarjanaparAyaNa iti, tatazca yazcaivambhUto bhavati, asAvapyArtadhyAyIti thArtha: iddA u - saddAivisayagiddho saddhammaparammuho pamAyaparo / . jiNamayamaNavekkhaMto vaTTa aTTami jhANaMmi // 17 // vyAkhyA-zabdAdayazca te viSayAzca teSu gRddhaH-mUcchitaH kAGkSAvAnityarthaH, tathA 'saddharmaparAGmukhaH', tatra durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH saMzcAsau dharmazca saddharma:kSAntyAdikazcaraNadharmo gRhyate tataH parAGmukhaH, 'pramAdaparaH' madyAdipramAdAsaktaH, 'jinamatamanapekSamANo vartate ArtadhyAne' iti tatra jinA:-tIrthakarAsteSAM matam-AgamarUpaM pravacanamityarthaH 10 tadanapekSamANaH-tannirapekSa ityarthaH, kim ?-vartate ArtadhyAne iti gAthArthaH // 17 // sAmpratamidamArtadhyAnaM sambhavamadhikRtya yadanugataM yadana/ vartate tadetadabhidhitsurAha tadavirayadesavirayA pamAyaparasaMjayANagaM jhANaM / savvappamAyamUlaM vajjeyavvaM jaijaNeNaM // 18 // vepArAdi niSphaLa jatA hovAthI potAnA vepAra vigerenI niMdA kare. ahIM karma eTale 15 jemAM AcAryanA upadezanI jarUra paDatI na hoya tevA kAryo ane zilpa eTale jemAM AcAryanA upadezanI jarUra paDe che. vigere pUrvanI jema jANavuM.) * tathA Azcaryasahita te bIjAnI saMpattionI prazaMsA kare, parasaMpattionI prArthanA kare, prApta thayelI saMpattiomAM Asakti kare, tathA te saMpattione meLavavA pAchaLa udyama kare. Ama, je AvA prakArano hoya te paNa ArtadhyAyI jANavo. dhyA.-16lI vaLI - 20 . gAthArtha :- zabdAdiviSayomAM Asakta, saddharmathI parAmukha, pramAdamAM tatpara ane jinamatathI nirapekSa jIve ArtadhyAnamAM varte che. TIkartha : zabdAdirUpa te viSayomAM mUcchita eTale ke tenI icchAvALo, tathA sadharmathI parAmukha, ahIM je durgatimAM paDatA AtmAne dhAraNa kare=pakaDI rAkhe=bacAve te dharma, sad evo je dharma te sadharma arthAt kSamA vigere cAritradharma. AvA saddharmathI parAmukha, dArU vigere 25 pramAdamAM Asakta tathA jinamatanI apekSA vinAno jIva ArtadhyAnamAM varte che. ahIM jinA eTale tIrthakaro, temano je mata=AgamarUpa pravacana te jinamata. tenI apekSA vinAno eTale ke tenAthI nirapekSa jIva ArtadhyAnamAM varte che. dhyA.-17 | avataraNikA : have A ArtadhyAna saMbhAvanAne AzrayIne jene hoya tene tathA jene na hoya tene kahevAnI icchAvALA kahe che ke | 30 gAthArtha :- ArtadhyAna avirata, dezavirata ane pramAdamAM tatpara evA saMyatone anusaranAruM che, sarvapramAdonuM mUla che. (mATe) sAdhujane te choDavA yogya che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-tad' ArtadhyAnamiti yogaH, 'aviratadezaviratapramAdaparasaMyatAnuga miti tatrAviratAmithyAdRSTayaH samyagdRSTayazca, dezaviratAH-ekadvayAdyaNuvratadharAdibhedAH zrAvakAH, pramAdaparA:pramAdaniSThAzca te saMyatAzca 2 tAnanugacchatIti vigrahaH, naivApramattasaMyatAniti bhAvaH, idaM ca svarUpataH sarvapramAdamUlaM vartate, yatazcaivamato 'varjayitavyaM' parityajanIyaM, kena ?-'yatijanena' 5 sAdhulokena, upalakSaNatvAt zrAvakajanena, parityAgArhatvAdevAsyeti gAthArthaH // 18 // uktamArtadhyAnaM, sAmprataM raudradhyAnAvasaraH, tadapi caturvidhameva, tadyathA-hiMsAnubandhi mRSAnubandhi steyAnubandhi viSayasaMrakSaNAnubandhi ca, uktaM ca bhagavatomAsvAtivAcakena-"hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudra''mityAdi (tattvArthe a0 9 sU0-36) // tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha10 sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / .. aikohaggahaghatthaM nigghiNamaNaso'hamavivAgaM // 19 // vyAkhyA-sattvA ekendriyAdayaH teSAM vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM tatra vadhaHtADanaM karakazalatAdibhiH vedhastu nAsikAdivedhanaM kIlakAdibhiH, bandhanaM-saMyamanaM rajju TIkArtha te ArtadhyAna avirata, dezavirata ane pramattasAdhuone hoya che. A saMbhAvanAnI 15 apekSAe samajavuM, arthAta hoya ja evuM nahIM paraMtu hoya to Alokone hovAnI saMbhAvanA che.) temAM avirata eTale mithyAtvI ane aviratasamyagdaSTi jIvo. dezavirata eka-be vigere aNuvratone dhAraNa karanArA evA zrAvako. ane pramAdayukta evA sAdhuo, lokone te ArtadhyAna anusare che arthAt Alokone te ArtadhyAna hoya che. e pramANe samAvigraha karavo. eTale apramatta saMyatone ArtadhyAna hotuM nathI e jaNAvyuM. vaLI, A ArtadhyAna svarUpathI sarvapramAdonuM mUla che. je kAraNathI A pramANe=pramAdonuM mUla che, te kAraNathI te choDavA yogya che. konAvaDe ? - sAdhulokavaDe, upalakSaNathI zrAvakovaDe paNa choDavA yogya che, kAraNa ke A dhyAna tyAgane yogya ja che. saMdhyA-18 || avataraNikA : ArtadhyAna kahyuM. have raudradhyAnano avasara che. te paNa cAra prakAranuM ja che. te A pramANe - hiMsAnubaMdhI, mRSAnubaMdhI, teyAnubaMdhI ane viSayasaMrakSaNAnubaMdhI. A ja 25 vAta bhagavAna evA umAsvAtivAcakavaDe kahevAyelI che - "hiMsA, amRta, teya ane viSaya saMrakSaNathI raudradhyAna thAya che." temAM hiMsAnubaMdhInAmanA prathamabhedanuM pratipAdana karavA mATe kahe 20 gAthArtha :- jIvonA vadha, vedha, baMdhana, dahana, lAMchana, mAraNAdimAM je atikrodharUpa grahathI yukta evo daDha adhyavasAya te raudradhyAna che. A dhyAna nirdayamanavALA jIvane thAya che e te 30 adhamaphalane ApanAruM che. TIkArya : sattva eTale ekendriya vigere jIvo. teonA vadhAdinuM praNidhAna e raudradhyAna che. temAM vadha eTale hAtha, cAbUka (soTI) vigerevaDe mAravuM. vedha eTale khIlA vigerevaDe Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raudradhyAnano bIjo bheda (dhyA.--20) * 305 nipaDAiima:, vadanaM pratItamurbhujAvimi:, adana--nAjIne zvarRpAtarAvimi:, mArAM--prALaviyojnmsishktikuntaadibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApanapATanAdiparigrahaH, eteSu praNidhAnam - akurvato'pi karaNaM prati dRDhAdhyavasAnamityarthaH, prakaraNAd raudradhyAnamiti gamyate, kiMviziSTaM praNidhAnam ?-'atikrodhagrahagrastam' atIvotkaTo yaH krodhaH - roSaH sa evApAyahetutvAdgraha iva grahastena grastam-abhibhUtaM, krodhagrahaNAcca mAnAdayo'pi gRhyante, kiMviziSTasya sata idamityata 5 Aha-'nirghRNamanasaH' nirghRNaM-nirgatadayaM manaH- cittamantaHkaraNaM yasya sa nirghRNamanAstasya, tadeva vizeSyate -'adhamavipAka 'miti adhama: - jaghanyo narakAdiprAptilakSaNo vipAkaH - pariNAmo yasya tattathAvidhamiti gAthArthaH // 19 // ukta prathamo bhedaH, sAprataM dvitIyamabhidhAtukAma Aha pisuNAsabbhAsabbhUyabhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa rA nAsikA vigerene vIMdhavuM. baMdhana eTale dorI, sAMkaLa vigerevaDe bAMdhavuM. dahana eTale baLatA aMgArAdivaDe bALavuM. aMkana eTale kUtarA, ziyALAdinA pagothI nahoriyA bharAvavA (athavA hAthamAM tevA paMjA=nahora paherIne zarIra para cihna karavA.) mAraNa eTale talavAra, zakti (zastravizeSa), bhAlo vigerevaDe sAmevALAno prANothI viyoga karavo. 10 15 AdizabdathI gADha evI paritApanA, cIravuM vigere samajavA. A vadhu vigerene vize je praNidhAna eTale ke A vadha vigere nahIM karatA evA paNa te jIvano vAdi karavAno dRDhaadhyavasAya te raudradhyAna che. Avo adhyavasAya e raudradhyAna che evuM prakaraNathI= raudradhyAnanuM ja prakaraNa cAlatuM hovAthI jANavuM. A praNidhAna kevA prakAranuM che ? te kahe che - atikrodharUpa grahathI grasta evuM A praNidhAna jANavuM. atyaMta utkaTa evo je krodha eTale ke roSa te atikrodha 20 ane te atikrodha ja nukasAnanuM kAraNa hovAthI grahasamAna jANavo. tethI krodharUpa graha--tenAvaDe yukta evuM A praNidhAna jANavuM. ahIM krodhanA grahaNathI mAna vigere paNa grahaNa karI levA. (arthAt krodhAdithI grasta evuM A praNidhAna jANavuM.) 25 kevA prakAranA jIvane A raudradhyAna thAya che ? te kahe che nirdayamanavALAne A raudradhyAna thAya che. dayA vinAnuM aMtaHkaraNa che jenuM te nirdayamanavALo jIva. A raudradhyAna ja vizeSita karAya che ke A dhyAna adhamaphalavALuM jANavuM. adhama eTale ke jaghanya, evo narakAdinI prAptirUpa pariNAma=phala che je dhyAnano te adhamavipAkavALuM A dhyAna che. dhyA.-19 | avataraNikA : prathama bheda kahyo. have bIjA bhedane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe - <> gAthArtha :- mAyAvI, bIjAne ThagavAmAM pravRtta ane khoTA prayogone karanAranuM pizuna, 30 asabhya, asadbhuta, jIvone upaghAta karanAra vigere vacanomAM je dRDha adhyavasAya te (bIjA prakAranuM) raudradhyAna che. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-'pizunAsabhyAsadbhUtabhUtaghAtAdivacanapraNidhAna 'mityatrAniSTasya sUcakaM pizunaM 'pizunaM sUcakaM viduriti vacanAt, sabhAyAM sAdhu sabhyaM na sabhyamasabhyaM-jakAramakArAdi, na sadbhUtamasadbhUtamanRtamityarthaH, tacca vyavahAranayadarzanenopAdhibhedatastridhA, tadyathA-abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavo 'rthAntarAbhidhAnaM ceti, tatrAbhUtodbhAvanaM yathA-sarvagato'yamAtmetyAdi, bhUtanihnavastu nAstyevAtmetyAdi, 5 gAmazvamityAdi bruvato'rthAntarAbhidhAnamiti, bhUtAnAM-sattvAnAmupaghAto yasmin tadbhUtopaghAtaM, chinddhi bhinddhi vyApAdaya ityAdi, AdizabdaH pratibhedaM svagatAnekabhedapradarzanArthaH, yathApizanamanekadhA'niSTasacakamityAdi, tatra pizanAdivacaneSvapravartamAnasyApi pravattiM prati praNidhAnaMdRDhAdhyavasAnalakSaNaM, raudradhyAnamiti prakaraNAdgamyate, kiMviziSTasya sata ityata Aha-mAyAnikRtiH sA'syAstIti mAyAvI tasya mAyAvino vaNijAdeH, tathA 'atisandhAnaparasya' para TIkArtha : "aniSTasUcaka evuM vacana pizuna tarIke jANavuM' AvuM vacana hovAthI aniSTasUcaka vacana pizuna jANavuM. sabhAmAM je yogya hoya te sabhyavacana, je sabhya na hoya te asabhyavacana, arthAt jakAra, makAra vigere bhASA. (eTale ke je bhASAmAM sAmevALAne jAkAro-tiraskAra apAto hoya te kAra bhASA vigere.) je sabhUta na hoya te asaddabhUta eTale ke khoTuM vacana. ane te vyavahAranayanA mate upAdhibhedathI traNa prakAranuM che. 15 te A pramANe - (1) asatanuM uddabhAvana karanAruM vacana, (2) sane chupAvanAruM vacana, ane (3) arthAntarane kahenAruM vacana. temAM "A AtmA sarvavyApI che..." vigere vacana e (kharekhara AtmA sarvavyApI nahIM paNa zarIravyApI hovAthI) abhUtanuM ayathAvasthita padArthanuM uddabhAvana karanAruM jANavuM. (2) "AtmA che ja nahIM." vigere vacano bhUta yathAvasthita padArthane chUpAvanAruM che. (3) tathA gAyane ghoDo kahetI vyaktinuM vacana arthAntarane kahenAruM 20 jANavuM. bhUtono eTale ke jIvono upaghAta jemAM thAya tevuM vacana bhUtopaghAta jANavuM. jema ke chedI nAMkha, bhedI nAMkha, mArI nAMkha vigere. mULamAM 'mUryapAyArUM' ahIM je Adizabda che te dareka bhedanA=pizunavigere darekanA svagata aneka bhedone jaNAvanAra jANavo. jema ke aneka prakAranA aniSTone jaNAvanAruM pizunAtmaka vacana (arthAta phalANA prakAranA aniSTane sUcavanAruM pizunAtmaka 25 vacana eka, phalANA prakAranA aniSTane jaNAvanAruM pizunAtmaka vacana bIjuM e pramANe pizunAtmaka vacano aneka prakAranA che. e ja rIte asabhya vacano paNa aneka prakAranA jANavA. e ja rIte asaddabhUtAdimAM paNa aneka prakAro jaNAvavA Adizabda che.) AvA pizunAdivacanomAM nahIM vartanArano paNa pravRtti pratyeno daDha adhyavasAya (eTale ke AvA pizunAdi Atmaka vacano na bolato hovA chatAM te bolavA mATeno je daDha-adhyavasAya) 30 te raudradhyAna che ema prakaraNathI jANavuM. kevA prakAranA jIvane A raudradhyAna thAya che ? te kahe che - mAyA eTale ke nikRti che jene te mAyAvI. tethI mAyAvI tathA bIjAne ThagavAmAM pravRtta Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAnano trIjo bheda (dhyA.--21) * 307 vaJcanApravRttasyaM, anenAzeSeSvapi pravRttimapyAha, tathA 'pracchannapApasya' kUTaprayogakAriNastasyaiva, athavA dhigjAtikakutIrthikAderasadbhUtaguNaM guNavantamAtmAnaM khyApayataH, tathAhi --- guNarahitamapyAtmAnaM yo guNavantaM khyApayati na tasmAdaparaH pracchannapApo'stIti gAthArthaH // 20 // ukta dvitIyo bhedaH, sAmprataM tRtIyamupadarzayati taha tivvakohalohAulassa bhUovaghAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paraloyAvAyaniravekkhaM rA vyAkhyA - tathAzabdo dRDhAdhyavasAyaprakArasAddazyopadarzanArtha:, tIvrau - utkaTau tau krodhalobhau ca 2 tAbhyAmAkulaH-abhibhUtastasya jantoriti gamyate, kiM ? - bhUtopahananamanArya 'miti hanyate'neneti hananam upa - sAmIpyena hananam upahananaM bhUtAnAmupahananaM bhUtopahananam, ArAdyAtaM sarvaya- dharmebhya ityAryaM nA''ryamanArya, kiM tadevaMvidhamityata Aha-paradravyaharaNacittaM, raudradhyAnamiti 10 5 evA vANiyA vigerene (A raudradhyAna hoya che, ema anvaya joDavo.) 'bIjAne ThagavAmAM pravRtta' A vizeSaNathI eTaluM jANavuM ke sAmAnyathI vacanapraNidhAnane raudradhyAna kahyuM che, paNa ahIM pravRtti batAvI tenAthI bIjA vizeSaNomAM paNa vacana sAthe pravRtti laI levAnI. tathA khoTA prayogone karanAra=guptapaNe pApo karanArane A dhyAna hoya che. athavA guNa vinAnA evA paNa potAnI jAtane guNavAna kahetA evA brAhmaNo, kutIrthikone A dhyAna hoya 15 che. arthAt mithyAdharmI brAhmaNa vigere pote guNavAna nathI, chatAM potAne guNavAna tarIke oLakhAve. te mATenuM teonuM je dRDha praNidhAna e paNa raudradhyAna banI zake.) te A pramANe ke - guNarahita evA paNa potAne je guNavAna tarIke jaNAve che tenAthI bIjo kayo prachannapApI kahevAya ? arthAt A ja moTAmAM moTo prachannapApI kahevAya che. ||dhyA.--20 // avataraNikA : bIjo bheda kahyo. have trIjA bhedane jaNAve che gAthArtha :- tathA tIvra krodha ane lobhathI vyAkula evA jIvanuM jIvonA upaghAtane karanAruM, anArya, paralokanA nukasAnonI ciMtA vinAnuM bIjAnA dravyone haraNa karavA mATenuM je citta=mana te raudradhyAna che. 20 TIkArtha : 'tathA'zabda (have batAvAtA cittamAM) dRDha-adhyavasAyanuM sAdRzya jaNAvanAra che, arthAt pUrvanA be prakAranI jemaja A prakAramAM dRDha-adhyavasAya samajavo. tIvra eTale utkaTa 25 evA krodha ane lobhavaDe abhibhUta thayelA jIvanuM zuM ? - jIvone haNavA mATenuM anArya (evuM citta e raudradhyAna che ema anvaya joDavo.) temAM jenAvaDe jIva haNAya te hanana. upa eTale najIkathI ja ane najIkathI je hanana te upahanana, jIvonuM je upahanana te bhUtopahanana. (tathA) choDavA lAyaka evA sarva dharmothI je dUra thaI gayuM che te Arya. je Arya nathI te anArya. AvA prakAranuM zuM che ? te kahe che AvA prakAranuM anyanA dravyone haraNa karavA mATenuM citta e raudradhyAna che. temAM bIjAonuM 30 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) gamyate, pareSAM dravyaM 2 sacittAdi tadviSayaM haraNacittaM paradravyaharaNacittaM, tadeva vizeSyate-kimbhUtaM tadityata Aha-paralokApAyanirapekSa 'miti, tatra paralokApAyA:-narakagamanAdayastannirapekSamiti nAthArtha: mArA. uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthaM bhedamupadarzayannAha saddAivisayasAhaNadhaNasArakkhaNaparAyaNamaNiTuM / savvAbhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM // 22 // vyAkhyA zabdAdayazca te viSayAzca zabdAdiviSayAsteSAM sAdhanaM kAraNaM zabdAdiviSayasAdhanaM, tacca taddhanaM ca zabdAdiviSayasAdhanadhanaM tatsaMrakSaNe-tatparipAlane parAyaNam-udyuktamiti vigrahaH, tathA'niSTa-satAmanabhilaSaNIyamityarthaH, idameva vizeSyate-sarveSAmabhizaGkanenAkulamiti saMbadhyate10 na vidmaH kaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena, tasmAtsarveSAM yathAzaktyopaghAta evaM zreyAnityevaM paropaghAtena ca, tathA kaluSayantyAtmAnamiti kaluSA:-kaSAyAstaizcAkulaM-vyAptaM yat tat tathocyate, cittam-antaHkaraNaM, prakaraNAdraudradhyAnamiti gamyate, iha ca zabdAdiviSayasAdhanaM dhanavizeSaNaM kila zrAvakasya caityadhanasaMrakSaNe na raudradhyAnamiti jJApanArthamiti gAthArthaH // 22 // je sacittAdi dravya te paradravya. taviSayaka evuM je haraNacitta te paradravyaharaNacitta. te citta ja 15 vizeSita kare che ke te citta kevA prakAranuM che? te kahe che - paralokanA je narakagamana vigere nukasAno che tenAthI nirapekSa (=tenI ciMtA vinAnuM A citta raudradhyAna che ema anvaya joDavo.) dhyA.-21|| avataraNikA : trIjo bheda kahyo. have cothAbhedane jaNAvatA kahe che gAthArtha :- zabdAdiviSayonA kAraNabhUta evA dhananuM saMrakSaNa karavAmAM tatpara, aniSTa, 20 sarva jIvo pratyenI zaMkA, paropaghAta ane kaSAyathI vyApta evuM citta (e raudradhyAna che.) TIkArtha : zabda vigere viSayonuM je kAraNa te zabdAdiviSayasAdhana. evuM je dhana te zabdAdiviSayonA kAraNabhUta dhana. te dhananA paripAlanamAM prayatnavALuM tathA sajjanone anicchanIya (evuM citta.) A citta ja vaLI kevA prakAranuM che, te jaNAve che - sarva jIvo pratye zaMkAthI vyApta evuM A citta che ane e pramANe "sabUma.. zabdanA aMte rahela mAtra zabda ahIM 25 joDavo, arthAt kayo jIva kyAre zuM karI bese ? te ApaNe jANatA nathI. AvA prakAranI sarva jIvo mATenI zaMkAthI vyApta evuM A citta levuM. AvA prakAranI zaMkA hovAthI ja "yathAzakti sarva jIvono upaghAta=nAza karavo e ja kalyANakArI che" AvA prakAranA paropaghAtathI (=paropaghAtaka vicArothI) vyApta evuM citta tathA je AtmAne kaluSita kare te kaluSo eTale ke kaSAyo ane te kaSAyothI vyApta je citta te 30 sarvAbhisaMkaNaparopaghAtakalusavyAkula citta kahevAya che. AvuM citta raudradhyAna che. ahIM zabdAdiviSayanuM kAraNa e pramANe je dhananuM vizeSaNa ApyuM che te jo zrAvaka caityasaMbaMdhI dhananuM saMrakSaNa kare to te saMrakSaNa karavA mATenI vicAraNA e raudradhyAna nathI evuM jaNAvavA mATe kahyuM Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. raudradhyAnanA svAmIo (dhyA.-23) * 309 sAmprataM vizeSaNAbhidhAnagarbhamupasaMharannAha iya karaNakAraNANumaivisayamaNuciMtaNaM caubbheyaM / avirayadesAsaMjayajaNamaNasaMseviyamahaNNaM // 23 // vyAkhyA-'iya' evaM karaNaM svayameva kAraNamanyaiH kRtAnumodanamunamatiH karaNaM ca kAraNaM cAnumatizca karaNakAraNAnumatayaH etA eva viSayaH-gocaro yasya tatkaraNakAraNAnumativiSayaM, 5 kimidamityata Aha-'anucintanaM' paryAlocanamityarthaH, 'caturbheda' iti hiMsAnubandhyAdi catuSprakAraM, raudradhyAnamiti gamyate, adhunedameva svAmidvAreNa nirUpayati-aviratAH-samyagdRSTayaH itare vA, dezAsaMyatA:-zrAvakAH anena sarvasaMvatavyavacchedamAha, aviratadezAsaMyatA eva janAH 2 teSAM manAMsi-cittAni taiH saMsevitaM, saJcintitamityarthaH, manograhaNamatra dhyAnacintAyAM prdhaanaanggsthApanArthama, "athacamatvazreyAM pApa nisyati nAthArtha: pAraNA adhunedaM yathAbhUtasya bhavati yadvarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma aahche. dhyA-22il. avataraNikA : have vizeSaNonA kathanathI garbhita evA (=vizeSaNothI yukta evA) raudradhyAnano upasaMhAra karatA kahe che ke gAthArtha - A pramANe karaNa-karAvaNa ane anumodanaviSayaka cAra prakAranuM anuciMtana e 15 raudradhyAna che. je avirata, dezAsayata evA lokonA manathI sevAyeluM ane niMdya che. TIkArya : A pramANe jAte karavuM, bIjA pAse karAvavuM ane karatAnI anumodanA e ja che viSaya jeno te karaNa-kAraNa-anumativiSayaka. A karaNAdiviSayaka zuM che? te kahe che - A karaNAdiviSayaka paryAlocana jANavuM. te vaLI hiMsAnubaMdhI vigere cAra prakAranuM che. A cAra prakAranuM karaNAdiviSayaka paryAlocana e raudradhyAna che. (Azaya e che ke hiMsAnubaMdhI vigere cAra 20 prakAranuM raudradhyAna kahyuM, paraMtu mAtra hiMsAnuM karaNa,mRSAnuM karaNa vigere ja raudradhyAna che evuM nathI, paNa hiMsA karavA mATenuM ciMtana jema raudradhyAna che tema hiMsA karAvavA ke karatAnI anumodanA mATenuM daDha-ciMtana paNa raudradhyAna che.) have A raudradhyAnane ja svAmikAravaDe nirupaNa kare che (arthAt raudradhyAnane karanArA koNa hoya ? te kahe che -) avirata evA samyagudRSTi athavA mithyASTio. dezathI asaMyata eTale 25 ke zrAvako, (dezathI asaMyata AvuM kahevAdvArA sarvathI saMyatono vyavaccheda kahyo, arthAt sarvaviratidharane raudradhyAna na hoya. avirata ane dezAsayata e ja jana te aviratadezAsayatajana (e pramANe samAsa jANavo.) teonAM manavaDe vicArAyeluM evuM A anuciMtana che. (arthAt A anuciMtana karanArA avirata ane deza-asaMto jANavA.) dhyAnanI vicAraNAmAM mana e pradhAna aMga che evuM jaNAvavA ahIM mananuM grahaNa karyuM che. vaLI, A anuciMtana akalyANakArI= 30 pAparUpa=niMdya che. dhyA.-23 // avataraNikA : A raudradhyAna kevA prakAranA jIvane hoya? te ane A raudradhyAna kone Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-) evaM cauvvihaM rAgadosamohAulassa jIvassa / roddajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM // 24 // vyAkhyA-'etad' anantaroktaM 'caturvidhaM' catuSprakAraM rAgadveSamohAGkittasya Akulasya veti pAThAntaraM, kasya ?-'jIvasya' AtmanaH, kiM ?-raudradhyAnamiti, iyameva cAtra catuSTayasyApi 5 kriyA, kiMviziSTamidamityata Aha-saMsAravarddhanam' oghata: 'narakagatimUlaM' vizeSata iti gAthA: pArakA sAmprataM raudradhyAyino lezyAH pratipAdyante___ kAvoyanIlakAlAlesAo tivvasaMkiliTThAo / roddajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiyAo // 25 // . . 10 vyAkhyA-pUrvavad vyAkhyeyA, etAvAstu vizeSaH-tIvrasaMkliSTA:-atisaMkliSTA etA iti I/ra/ gAda-artha puna: drAthI gAyata ti 2, 3Syate, :, tAvopativadhAranAruM che ? te kahevAnI icchAvALA kahe che ? gAthArtha :- rAga-dveSa ane mohathI vyAkula evA jIvane A cAra prakAranuM raudradhyAna hoya 15 che ke je saMsArane vadhAranAruM ane narakagatine ApanAruM che. - TIkArtha H hamaNAM ja kahI gayA te cAra prakAranuM raudradhyAna rAga-dveSa ane mohathI aMkita thayela jIvane athavA pAThAntaramAM aMkita zabdane badale Akulazabda jANavo. (artha e ja pramANe jANavo.) tethI rAgAdithI Akula=vyAptayukta jIvane A raudradhyAna hoya che. pUrve gA. 19 thI 22mAM mULagAthAmAM raudradhyAnanA cAra prakAro batAvyA, paraMtu eka paNa gAthAmAM "te raudradhyAna 20 kahevAya che" e pramANe raudradhyAnazabda kahyo nathI. paraMtu A gALAmAM ja raudradhyAnazabda kahyo che. A zabda pUrvenI cAre gAthAmAM anusaravAno che. tethI teno khulAso karavA kahe che ke, ahIM Apela raudradhyAnazabda cAre prakAranA bhedo mATe jANI levo. A raudradhyAna kevA prakAranuM che ? te kahe che - sAmAnyathI tenuM phala vicArIe to te saMsArane vadhAranAruM che, vizeSathI narakagatine ApanAruM che. IdhyA.-24 avataraNikA : have raudradhyAnIne kevA prakAranI vezyAo hoya ? tenuM pratipAdana kare gAthArtha - TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : raudradhyAnane pAmelA jIvane karmapariNAmathI utpanna thayela kApota, nIla ane kRSNa lezyAo hoya che ane te atisaMkliSTa hoya che. ArtadhyAnInI paNa A ja vezyAo 30 hoya che. mAtra pharaka eTalo ja che ke raudradhyAnIne A vezyAo atisaMkliSTa hoya che. ||dhyA.-25. avataraNikA : zaMkA : raudradhyAyI kevI rIte jaNAya che ? Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raudradhyAnInA cihno (dhyA.--26) liMgAi~ tassa ussaNNabahulanANAvihAmaraNadosA / tesiM ciya hiMsAisu bAhirakaraNovauttassa // 26 // * 311 vyAvyA-tijJani' vijJAni'tasya' raudradhyAyina:, 'utpannavadutanAnAvidhAmAvoSA' ityatra doSazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, utsannadoSaH bahuladoSaH nAnAvidhadoSaH AmaraNadoSazceti, tatra hiMsAnubandhyAdInAmanyatarasmin pravartamAna utsannam - anuparataM bAhulyena pravartate ityutsannadoSa:, 5 sarveSvapi caivameva pravartata iti bahuladoSa:, nAnAvidheSu tvaktakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsA - pAyeSvasakRdapyevaM pravartata iti nAnAvidhadoSaH, mahadApadgato'pi svataH mahadApagate'pi ca pare AmaraNAdasaJjAtAnutApaH kAlasaukarikavad api tvasamAptAnuzayapara ityAmaraNadoSa iti teSveva hiMsAdiSu, AdizabdAnmRSAvAdAdiparigrahaH, tatazca teSveva hiMsAnubandhyAdiSu caturbhedeSu kiM ? - bAhyakaraNopayuktasya sata utsannAdidoSaliGgAnIti, bAhyakaraNazabdeneha vAkkAyau gRhyete, tatazca 10 tAbhyAmapi tIvramupayuktasyeti gAthArthaH // 26 // kiM ca samAdhAna : liMgo uparathI raudradhyAyI jaNAya che. te liMgone ja have kahe che gAthArtha :- te ja hiMsA vigeremAM bAhyakaraNathI upayukta raudradhyAnI jIvanA utsannadoSa, bahuladoSa, nAnAvidhadoSa ane AmaraNadoSa e cihno tarIke jANavA. TIkArtha : te raudradhyAnInA liMgo=cihno A pramANe jANavA - (1) utsannadoSa, bahuladoSa, 15 nAnAvidoSa ane AmaraNadoSa. temAM hiMsAnubaMdhI vigere cAra prakAramAMthI koI ekAdamAM vartato jIva vAraMvAra temAM pravarte te utsannadoSa kahevAya. (2) cAre prakAramAM vAraMvAra pravarte te bahuladoSa. (3) cAmaDI cholavI, AMkho kADhavI vigere hiMsAdinA upAyamAM vAraMvAra pravarte te nAnAvidhadoSa kahevAya. (4) pote jAte koI moTI Apattine pAmelo hoya ke bIjA koI (potAnAthI) moTI Apattine pAmelA hoya chatAM kAlasaukarikanI jema maraNa sudhI potAnA hiMsA 20 vigere kAryono pazcAttApa na thAya, UlaTuM te hiMsA vigeremAM ja dRDha-adhyavasAya hoya te AmaraNadoSa jAMNavo. (TUMkamAM potAnuM ke bIjAnuM maraNa sAme dekhAvA chatAM hiMsA vigere kAryathI aTake nahIM tene AmaraNadoSa kahevAya. kAlasaukarika rojanA pAMcaso pADA mArato hato. A hiMsAthI aTakAvavA zreNike tene kUvAmAM UMdho laTakAvyo chatAM te kAlasaurike kUvAnI divAla upara pADAne citarIne mAravAnuM 25 cAlu rAkhyuM. ahIM kUvAmAM paDavAdvArA maraNa thavAnI saMbhAvanA hovA chatAM te aTakato nathI. teno A AmaraNadoSa kahevAya.) te ja hiMsA vigeremAM, ahIM AdizabdathI mRSAvAdAdi levA. tethI te hiMsAnubaMdhI vigere cArabhedone vize bAhyakaraNathI upayukta jIvanA A liMgo jANavA. bAhyakaraNazabdathI ahIM kAyA ane vacana grahaNa karavA. tethI kAyA ane vacanathI hiMsA vigeremAM tIvra upayukta jIvanA 30 A utsannadoSAdi cihno jANavA. ||dhyA.-26) vaLI (bIjA liMgo A pramANe jANavA) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ' pant 10 312 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) paravasaNaM ahinaMdai niravekkho niddao nirnnutaavo| harisijjai kayapAvo roddajjhANovagayacitto // 27 // vyAkhyA-ihA''tmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya vyasanam-Apat paravyasanaM tad 'abhinandati' atiklicittatvAdaha manyata ityarthaH. zobhanamidaM yadetaditthaM saMvattamiti, tathA tha' raTAnyabhravikApAyabhayarahitaH. tathA nirgatadayo niIyaH, parAnukampAzUnya ityarthaH, tathA nirgatAnutApo niranutApaH, pazcAttAparahita iti bhAvaH, tathA kiM ca-hRSyate' tuSyati 'kRtapApaH' nirvartitapApaH siMhamArakavat, ka ityata Aha-raudradhyAnopagatacitta iti, amUni ca liGgAni vartata kRti gAthArtha: pArakA uktaM raudradhyAnaM, sAmprataM dharmadhyAnAvasaraH, tatra tadabhidhitsayaivAdAvidaM dvAragAthAdvayamAha jhANassa bhAvaNAo desaM kAlaM tahA''saNavisesaM / AlaMbaNaM kama jhAiyavvayaM je ya jhAyAro // 28 // tatto'NuppehAo lessA liMgaM phalaM ca nAUNaM / dhammaM jhAijja muNI taggayajogo tao sukkaM // 29 // gAthArtha :- bIjAnA duHkhamAM AnaMda pAme, Ihaloka-paralokanA duHkhothI nirapekSa hoya, 15 nirdaya hoya, pazcAtApa vinAno hoya, raudradhyAnane pAmelA cittAvALo jIva pApa karyA pachI harSa pAme. TIkArtha : ahIM para eTale potAnA sivAyano je bIjo hoya che. tene je Apatti te paravyasana. te paravyasanane (raudradhyAnI jIva) atisaMkliSTacittavALo hovAthI bahumAne (arthAt bIjAne duHkha AveluM joIne AnaMda pAme ane kahe ke) A bahu sAruM thayuM ke A A pramANe 20 thayuM (arthAtu A jIvane AvA prakAranI muzkelI AvI te bahu sAruM thayuM.) tathA A loka ane paralokamAM thanArA nukasAnonA bhaya vinAno A jIva hoya, tathA nirdaya hoya eTale ke bIjAne vize dayAbhAvanAthI zUnya hoya, tathA nIkaLI gayela anutApavALo eTale ke pazcAtApa vinAno hoya, tathA siMhane mAranAranI jema (arthAt jema koI vyakti siMhane mAryA bAda prazaMsA kare, AnaMda pAme tenI jema je) pApa karyA pachI AnaMda pAmanAro 25 hoya, koNa Avo hoya ? te kahe che - raudradhyAnane pAmeluM che citta jenuM te jIva (uparokta liMgovALo) hoya che. A pramANe raudradhyAnane pAmela cittavALA jIvanA liMgo hoya che. TdhyA.-27l. avataraNikA : raudradhyAna kahyuM. have dharmadhyAnano avasara che. temAM te dharmadhyAnane kahevAnI icchAthI ja zarUAtamAM A be dvAragAthAone kahe che 9 30 gAthArtha - dhyAnanI bhAvanAone, dezane, kAlane, tathA AsanavizeSane, AlaMbanane, kramane, dhyeyane ane dhyAnIone, tyAra pachI anuprekSAone, vezyAne, liMgane ane phalane jANIne dharmadhyAna Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmadhyAnanA dvAro (dhyA. 30) * 313 vyAvyA-'dhyAnaya' prApnipitazabdArthasya, ji ?-'bhAvanA' jJAnAdhrA:, jJAtvati yoga, ni ca--'leza' taDucita, Ana tathA AmanavizeSa ta'khrimiti, 'Alambana' vAcanAvi, 'maM' manoniodhAvi, tathA 'dhyAtavyaM' dhyeyamAjJAti, tathA ye tra 'dhyAtAra:' apramAvAvidyutttA:, tata: 'anuprekSA'dhyAnoparamAtamAviyonityavAghAtoSanArUpA:, tathA 'bhezyA:' zuddhA va, tathA 'tijJa" zraddhAnAvi, tathA 'ta' suratoLAvi, cazabda: svatAne mevapravarNanavara:, tavuM jJAtvA, niM?-'dharmam' kRti dharmadhyAnuM dhyAyaniiita, 'tatayoga:' dharmadhyAnatA gyAsa:, 'tata:' pazcAt 'zuklaM' zukladhyAnamiti gAthAdvayasamAsArthaH, vyAsArthaM tu pratidvAraM granthakAraH svayameva vati ra8-25 tatrA''dyadvArAvayavArthapratipAdanAyAha puvvakayabbhAso bhAvaNAhi jhANassa joggayamuvei / tAo 'ya nANadaMsaNacarittaveraggajaNiyatAo // 30 // vyAkhyA- - - pUrvaM - dhyAnAt prathamaM kRtaH - nirvartito'bhyAsaH - AsevanAlakSaNo yena sa tathAvidhaH, mATe karAyela abhyAsavALo muni dharmadhyAnanuM dhyAna dhare ane tyAra pachI zukladhyAna dhare. TIkArtha : pUrve jaMNAvela zabdArthavALA evA dhyAnanI zuM ? AvA dhyAnanI jJAnAdibhAvanAone 'jANIne' e pramANe ('jANIne' zabda deza-kAlAdi badhA sAthe joDIne) anvaya karavo. vaLI, dhyAnane ucita evA dezane, kAlane tathA dhyAnane ucita evA AsanavizeSane (jANIne), vAcanAdiAlaMbanone, manano nirodha vigere kramane, tathA AjJA vigere dhyeyane ane apramAda vigerethI yukta evA dhyAtAone (jANIne), tyAra pachI dhyAnanA virAma samaye thanArI anityatva vigerenI vicAraNArUpa anuprekSAne, (jANIne) tathA zuddha lezyAone, zraddhA vigere liMgone ane devaloka vigere phalone jANIne, - 5 avataraNikA : temAM prathamadvAranA arthanuM vistArathI pratipAdana karavA mATe kahe che -- gAthArtha :- bhAvanAovaDe pUrve karAyela abhyAsavALo jIva dhyAnanI yogyatAne pAme che ane te bhAvanAo jJAna, darzana, cAritra ane vairAgyathI utpanna thanArI che. TIkArtha : dhyAna karatA pahelAM karAyelo che (bhAvanAono) abhyAsa=Asevana jenAvaDe te 10 15 .ahIM nALa zabda pUrve rahela '7' zabda bhAvanA vigerenA aneka peTAbhedone jaNAvanAra che. (arthAt jJAnAdibhAvanAo aneka prakAranI, dhyAnane ucita deza aneka prakAranuM, kAla aneka prakArano e ja rIte AsanAdi darekanA peTAbhedo jaNAvanAra '' zabda che.) A badhAne jANIne zuM ? dharmadhyAnanuM muni dhyAna dhare. (kevo muni ? -) dharmadhyAna mATe karAyelo che vAraMvArano abhyAsa jenAvaDe tevo muni. tyAra pachI zukladhyAnanuM dhyAna dhare. A pramANe baMne 25 gAthAono saMkSepathI artha kahyo. vistArathI artha darekAramAM graMthakArazrI jAte ja kaheze. rAdhyA.-28-29lI 20 30 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 314 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) kAbhiH pUrvakRtAbhyAsaH ? - ' bhAvanAbhiH karaNabhUtAbhiH bhAvanAsu vA - bhAvanAviSaye pazcAd 'dhyAnasya'adhikRtasya 'yo yatAm' anurUpatAm 'peti' yAtItvartha:, 'tAzca'bhAvanA jJAnadarzanacAritravairAgyaniyatA vartante, niyatAH - paricchinnAH pAThAntaraM vA janitA iti gAthArthaH 30 ||2|| * -- * sAmprataM jJAnabhAvanAsvarUpaguNadarzanAyedamAha nANe niccabhAso kuNai maNodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro to jhAi suniccalamaIo // 31 // vyAvyA 'jJAne' zrutajJAne, nityaM--mA abhyAsa:-AsevanAnakSaLa: 'roti' nirvayiti, kiM ?-manasaH-antaHkaraNasya cetasa ityarthaH, dhAraNam - azubhavyApAranirodhenAvasthAna bhAvanA, tathA 'vizuddhi ca' tatra vizodhanaM vizuddhiH, sUtrArthayoriti gamyate, tAM cazabdAdbhavanirvedaM ca, evaM 'jJAnaguNamuNitasAra' iti jJAnena guNAnAM - jIvAjIvAzritAnAM 'guNaparyAyavat dravya miti ( tattvA0 a0 5 sU0 37 ) vacanAt paryAyANAM ca tadavinAbhAvinAM muNita: - jJAtaH sAra:paramArtho yena sa tathocyate, jJAnaguNena vA - jJAnamAhAtmyeneti bhAvaH jJAtaH sAro yena, vizvasyeti pUrvakRtAbhyAsa kahevAya che. konAvaDe pUrvakRtAbhyAsa che ? (arthAt kono abhyAsa karela che ?) karaNabhUta evI bhAvanAovaDe athavA bhAvanAo vize (Azaya e che ke dhyAna pahelAM je jIve jJAnAdibhAvanAo ke je have pachInI gAthAomAM jaNAvaze te bhAvanAonuM vAraMvAra sevana karyuM che. te jIva bhAvanAonA abhyAsa) pachI adhikRta=jenuM A prakaraNa cAlI rahyuM che te dhyAnanI yogyatAne pAme che ane te bhAvanAo jJAna, darzana, cAritra ane vairAgyane niyata che. niyata che eTale saMbaMdhavALI che. (arthAt te bhAvanAono jJAnAdi sAthe saMbaMdha che. eTale ke jJAnAdiviSayaka A bhAvanAo che.) athavA pAThAntara jANavo ke te bhAvanAo jJAnAdimAMthI utpanna thanArI che. (kevI rIte ? te AgaLanI gAthAmAM jaNAve che.) dhyA.-30A avataraNikA : have jJAnabhAvanAnuM svarUpa ane tenA guNane dekhADavA mATe kahe che - gAthArtha :- jJAnamAM nitya abhyAsavALo jIva mananuM dhAraNa ane vizuddhine kare che. A rIte jJAnaguNadvArA jaNAyo che sAra jenAvaDe evo te tyAra pachI sunizcalamativALo thayelo chato 25 dhyAna dhare che. TIkArtha : zrutajJAnamAM sadA abhyAsavALo jIva (arthAt zrutajJAnane vAraMvAra bhaNato jIva) kare che. zuM kare che ? - mananuM=cittanuM azubhavyApAronA nirodhadvA2A avasthAna kare che. (arthAt azubhadhyAnane rokavAdvArA cittane zubhabhAvomAM sthira kare che.) tathA sUtra-arthanI vizuddhine kare che. 'va' zabdathI bhavanA nirvedane kare che. A pramANe jJAnavaDe (=jJAnano vAraMvAra abhyAsa karavAdvArA) jIva ane ajIvamAM rahelA guNono ane "dravya e guNa ane paryAyavALuM hoya che" evA vacanathI guNone avinAbhAvI evA paryAyono paramArtha jANelo che jenAvaDe te jJAnaguNamuNitasAra kahevAya che: athavA jJAna Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanabhAvanAnuM svarUpa (dhyA-22) * 315 gamyate, saM tathAvidhaH, tatazca pazcAd 'dhyAyati' cintayati, kiMviziSTaH san ?-suSTha-atizayena nizcalA-niSprakampA samyagjJAnato'nyathApravRttikamparahiteti bhAvaH matiH-buddhiryasya sa tathAvidha iti gAthArthaH // 31 // uktA jJAnabhAvanA, sAmprataM darzanabhAvanAsvarUpaguNadarzanArthamidamAha saMkAidosarahio pasamathejjAiguNagaNoveo / hoi asaMmUDhamaNo daMsaNasuddhIeN jhANaMmi // 32 // vyAkhyA-'zaGkAdidoSarahitaH' zaGkana-zaGkA, AdizabdAt kAGkSAdiparigrahaH, uktaM ca'zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH' (tattvA0 a07 sU0 18) iti, eteSAM ca svarUpaM pratyAkhyAnAdhyayane nyakSeNa vakSyAmaH, tatra zaGkAdaya eva smyktvaakhyprathama[[tivAratvAn toSA: zaritoSArtaH rahita -tya, kavoditatvAva, viMja - 10 'prazramasthairyAdiguNagaNopetaH' tatra prakarSeNa zramaH prazrama:-khedaH, sa ca svaparasamayatattvAdhigamarUpaH, sthairyaM tu jinazAsane niSprakampatA, AdizabdAtprabhAvanAdiparigrahaH, uktaM cguNavaDe=jJAnanA prabhAve jANelo che vizvano sAra jenAvaDe te jJAnaguNamuNitasAra. ane A rIte paramArthane jANyA pachI te jIva dhyAna dhare che. kevA prakArano thayelo te ? - atyaMta nizcala arthAt samyajJAna prApta thavAthI rAgAdiyukta pravRttidvArA sanmatithI thatA kaMpanathI rahita evI 15 buddhi che jenI te sunizcalamati. (arthAtu atyAra sudhI rAgAdithI yukta pravRtti thavAthI sanmatimAMthI kaMpana thatuM hatuM, paraMtu have samyajJAna prApta thatAM tevA kaMpanathI rahita sunizcala buddhi thAya che. AvI buddhivALo te dhyAna dhare. anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) IdhyA-31 avataraNikA : jJAnabhAvanA kahI. have darzanabhAvanAnuM svarUpa ane tenA guNonuM darzana karAvavA kahe che ; - 20 gAthArtha - zaMkA vigere doSothI rahita, prazamarcIrya vigere guNonA samUhathI yukta jIva darzanazuddhithI dhyAnane vize asaMmohamanavALo thAya che. TIkArtha : "zaMkAdidoSarahita' - ahIM AdizabdathI kAMkSA vigere levA. kahyuM che - "zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTinI (=anya darzanavALAonI) prazaMsA(stuti) ane saMstava (=eonI sAthe eka sthAne rahevAdvArA paraspara vAtacIta vigerethI thato paricaya.) A pAMca 25 samyaguSTi jIvanA aticAro che." zaMkAdinuM svarUpa AgaLa pratyAkhyAna-adhyayanamAM ame vistArathI jaNAvIzuM. zaMkA vigere ja samyatvanAmanA prathamaguNanA aticAra hovAthI doSarUpa che. ahIM zaMkA vigere ja doSa te zaMkAdidoSa (e pramANe samAsa jANavo.) te zaMkAdidoSothI rahita eTale ke zaMkAdi kahevAyelA doSothI rahita hovAthI ja te doSothI tyajAyelo. 30 vaLI zuM? 'prazramathaiyadiguNonA samUhathI yukta', temAM prakarSathI je zramaHkhada te prazrama. ane ahIM A prazrama sva-para siddhAntonA tattvanA bodharUpa jANavo. dhairya eTale jinazAsanamAM Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) "saMparasamayakosallaM thirayA jiNasAsaNe pabhAvaNayA / AyayaNaseva bhattI daMsaNadIvA guNA paMca // 1 // " prazramasthairyAdaya eva guNAsteSAM gaNa:-samUhastenopeto yukto yaH sa tathAvidhaH, athavA prazamAdinA sthairyAdinA ca guNagaNenopetaH 2, tatra prazamAdiguNagaNaH-prazamasaMveganirvedAnukampA5 stikyAbhivyaktilakSaNaH, sthairyAdistu darzita eva, ya itthambhUtaH asau bhavati 'asammUDhamanAH' tattvAntare'bhrAntacitta ityarthaH, 'darzanazuddhayA' uktalakSaNayA hetubhUtayA, kva ?-dhyAna iti mAthArthaH rUA. uktA darzanabhAvanA, sAmprataM cAritrabhAvanAsvarUpaguNadarzanAyedamAha-. . navakammANAyANaM porANaviNijjaraM subhAyANaM / 10 vArittAvaUTINa jJAnamAM ya same rUrUA . ' vyAkhyA-'navakarmaNAmanAdAna miti navAni-upacIyamAnAni pratyagrANi bhaNyante, kriyanta iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAmanAdAnaM-agrahaNaM cAritrabhAvanayA 'sameti' gacchatIti niSpakaMpatA. AdizabdathI prabhAvanA vigere jANavA. kahyuM che - "sva-para siddhAntamAM kauzalya, jinazAsanamAM sthiratA, prabhAvanA, AyatanonI (=rakSaka sthAnonI) sevA ane (dava-guru vigerenI) 15 bhakti A samyagradarzanane dIpAvanArA pAMca guNo che." prazrama, dhairya vigere ja guNo. te prazramathaiyAdiguNo teono samUha, tenAthI yukta je hoya te prazramathaiyAdiguNagaNopeta kahevAya che. athavA (ahIM prazramazabdane badale prazamazabda laIne bIjo vikalpa jaNAve che.) prazamAdi ane aiyAdi guNonA samUhavaDe yukta te prazamaaryAdiguNagaNopeta. temAM prazamAdiguNasamUha prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyanA pragaTIkaraNa svarUpa jANavo. dhairyAdiguNasamUha 20 pUrve batAvI dIdho ja che. (arthAtu prabhAvanA, AyatanasevA vigere.) je jIva AvA be vizeSaNothI (=zaMkAdidoSarahita ane prazamadiguNothI) yukta che, te jIva (darzananI zuddhine prApta kare che. ane te) darzanazuddhithI dhyAnamAM asaMmUDhamanavALo eTale ke tattvAntaramAM abhrAntacittavALo eTale ke jenuM citta bIjA tattvamAM bhaTakatuM nathI tevo thAya che, (arthAt dhyAnamAM sthiracittavALo bane che.) IdhyA.-3ro 25 avataraNikA darzanabhAvanA kahI. have cAritrabhAvanAnuM svarUpa ane tenA guNo jaNAvavA mATe A kahe che ? gAthArtha - cAritrabhAvanAthI jIva koIpaNa jAtanA kleza vinA navA karmone bAMdhato nathI, jUnA karmonI nirjarA kare che tathA puNyanA upArjanane ane dhyAnane pAme che. TIkArtha : je karmo baMdhAtA hoya te karmo navA kahevAya che. je karAya te karma, arthAt 30 jJAnAvaraNAdi. tethI navA evA jJAnAvaraNAdikarmonA agrahaNane cAritrabhAvanAvaDe jIva pAme che 27. svaparasamayakauzalaM sthiratA jinazAsane prabhAvanA / AyatanasevA bhaktiH darzanadIpakA guNAH paJca // 1 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vairAgyabhAvanAnuM svarUpa (dhyA-34) * 317 yogaH, tathA 'purANavinirjarAM' cirantanakSapaNAmityarthaH, tathA 'zubhAdAna miti zubhaM-puNyaM sAtasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrAtmakaM tasyA''dAnaM-grahaNaM kiM ?-'cAritrabhAvanayA' hetubhUtayA, dhyAnaM ca cazabdAnnavakarmAnAdAnAdi ca 'ayatnena' aklezena 'sameti' gacchati prApnotItyarthaH / tatra cAritrabhAvanayeti ko'rthaH ?-'cara gatibhakSaNayoH' ityasya 'atiluughUsUravAsavara rUtra' (pa0 rU-2-284) rUtrapratyayAtI trimiti mavati, raranya- 5 ninditamaneneti caritraM-kSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritram, etaduktaM bhavati-ihAnyajanmopAttASTavidhakarmasaJcayApacayAya caraNabhAvazcAritramiti, sarvasAvadyayogavinivRttirUpA kriyA ityarthaH, tasya bhAvanA-abhyAsazcAritrabhAvaneti gAthArthaH // 33 // uktA cAritrabhAvanA, sAmprataM vairAgyabhAvanAsvarUpaguNadarzanArthamAha suvidiyajagassabhAvo nissaMgo nibbhao nirAso ya / veraggabhAviyamaNo jhANaMmi suniccalo hoi // 34 // vyAkhyA-suSTha-atIva viditaH-jJAto jagataH-carAcarasya, yathoktaM-'jaganti jaGgamAnyAhurjagad jJeyaM carAcaram' svo bhAvaH svbhaavHe pramANe anvaya joDavo. (arthAt cAritrabhAvanAvaDe jIva navA karmo bAMdhato nathI.) tathA jUnA karmonI nirjarA kare che. tathA zAtAvedanIya, samyakta, hAsya, rati, puruSaveda, zubha- 15 AyuSya ane nAma-gotrAtmaka zubhakarmonuM grahaNa. te grahaNa zuM - ? cAritrabhAvanAvaDe te zubhakarmonuM grahaNa ane dhyAna, tathA 'va' zabdathI navA karmonuM anAdAna vigere (phala) koIpaNa jAtanA kleza du:kha vinA pAme che. (bhAvArtha gAthArtha pramANe jANavo.) ' ahIM "cAritranI bhAvanAvaDe" eTale zuM? te kahe che - "vat dhAtu gamana ane bhakSaNa arthamAM vaparAya che. A 'va' dhAtune 'ta, tU, dhU, sU, una, kada ane vad dhAtuone tra pratyaya 20 lAge che' e niyamathI rUtra pratyaya lAge. ane rUtra pratyayAnta evA vat dhAtuthI cAritra zabda bane che. jenAvaDe aniMdita evA AcAronuM AcaraNa karAya che te caritra arthAtuM cAritramohanIyano kSayopazama. teno je bhAva=tenAthI je prApta thAya te cAritra. - Azaya e che ke - A ane anya janmomAM bhegA karelA aSTa karmonA DhagalAne dUra karavA mATenA AcaraNano bhAva e cAritra che, arthAt sarvasAvaghayogathI vinivRttirUpa kriyA. 25 tenI bhAvanA abhyAsa, te cAritrabhAvanA dhyA-33ll. avataraNikA: cAritrabhAvanA kahI. have vairAgyabhAvanAnuM svarUpa ane tenA guNo dekhADavA mATe A kahe che ke gAthArtha :- sArI rIte jagatanA svabhAvane jANanAro, saMga, bhaya, AzaMsA vinAno ane vairAgyathI bhAvitamanavALo jIva dhyAnamAM sunizcala thAya che. TIkArtha : sArI rIte jANelo che carAcara evA jagatano svabhAva jenAvaDe, ahIM jagata e carAcararUpa che. kAraNa ke kahyuM che - "jemAM padArtho pratisamaye navA navA paryAyone pAmatA 30 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) "janmamaraNAya niyataM bandhurdaHkhAya dhanamanirvataye / tannAsti yanna vipade tathApi loko nirAlokaH // 1 // " ityAdilakSaNo yena sa tathAvidhaH, kadAcidevambhUto'pi karmapariNativazAtsasaGgo bhavatyata Aha-'niHsaGgaH' viSayajasnehasaGgarahitaH, evambhUto'pi ca kadAcitsabhayo bhavatyata Aha5 'nirbhayaH' ihalokAdisaptabhayavipramuktaH, kadAcidevambhUto'pi viziSTapariNatyabhAvAtparalokamadhikRtya sAzaMso bhavatyata Aha-'nirAzaMsazca' ihaparalokAzaMsAvipramuktaH, cazabdAttathAvidhakrodhAdirahitaMzca, ya evaMvidho vairAgyabhAvitamanA bhavati sa khalvajJAnAdyupadravarahitatvAd dhyAne sunizcalo bhavatIti pathArtha: rUjhA uktA vairAgyabhAvanA / mUladvAragAthAdvaye dhyAnasya bhAvanA iti vyAkhyAtam, adhunA 10 dezadvAra vyAvidyAsAga nicca ciya juvaipasunapuMsagakusIlavajjiyaM jaiNo / ThANaM viyaNaM bhaNiyaM visesao jhANakAlaMmi // 35 // vyAkhyA-'nityameva' sarvakAlameva, na kevalaM dhyAnakAla iti, kiM ?-'yuvtipshunpuNskhovAthI jaMgama che tene jagata kahevAya che. te jagata cara=asthira (dhana, zarIra vigere) ane 15 acara=sthira (pRthvI, parvata vigere) rUpa jANavuM." potAno je bhAva te svabhAva. (jagatano svabhAva A pramANe che -) "janma e maraNane niyata che, sagAvhAlAo du:kha mATe nIvaDe che, dhana azAMti mATe che. jagatamAM evI koI vastu nathI ke je duHkhamATe na thAya. (jagatano Avo vicitra svabhAva che, chatAM A loka vipattione joto nathI. lA" vigere. AvA prakArano jagatano svabhAva jenAvaDe jANelo che, te paNa 20 kyAreka karmodayanA vazathI saMgavALo thAya che tethI kahe che - niHsaMga evo jIva arthAt jagatanA svabhAvane jANavA sAthe pAMca viSayomAM utpanna thayela neharUpa saMgathI raMhita evo jIva. AvA prakArano jIva paNa kyAreka bhayayukta hoya che. tethI kahe che - IhalokAdi sAtabhayothI mUkAyelo jIva. Avo jIva paNa kyAreka viziSTapariNatinA abhAvamAM paralokasaMbaMdhI AzaMsAvALo hoya. tethI kahe che - Aloka ane paralokanI AzaMsA vinAno. "gha' zabda 25 tevA prakAranA krodhAdithI rahita. AvA prakArano je jIva vairAgyathI bhAvitamanavALo thAya che, te jIva ajJAnAdiupadravothI rahita hovAthI dhyAnamAM sunizcala thAya che. dhyA.-34ll avataraNikA : vairAgyabhAvanA kahI. dhyAna mATenI mUla be dvAragAthAmAM rahela "bhAvanA zabdanuM vyAkhyAna pUrNa thayuM. have dezanAmanA dvArane kahevAnI icchAthI kahe che ; gAthArtha :- sarvakAla mATe sAdhune strI, pazu, napuMsaka ane kuzIlathI rahita, nirjana sthAna 30 kahyuM che. dhyAnakAlamAM vizeSathI AvuM sthAna hovuM joIe. TIkArtha H mAtra dhyAnasamaye ja nahIM paraMtu sarvakAla mATe, zuM - ? yuvatI, pazu, napuMsaka Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna mATenuM yogya sthAna (dhyA-35) * 319 kuzIlaparivarjitaM yateH sthAnaM vijanaM bhaNita'miti, tatra yuvatizabdena manuSyastrI devI ca parigRhyate, pazuzabdena tu tiryakstrIti napuMsakaM-pratItaM kutsitaM-ninditaM zIlaM-vRttaM yeSAM te kuzIlAH, te ca tathAvidhA dyUtakArAdayaH, uktaM ca- "gUDavarasonameMd va 3mAyAviLo ne ya ee hoti kusIlA vajjeyavvA payatteNaM // 1 // " yuvatizca pazuzcetyAdi dvandvaH, yuvatyAdibhiH pari-samantAt varjitaM-rahitamiti vigrahaH yate:-tapasvinaH sAdhoH, 'ekagrahaNe tajjatIyagrahaNa miti sAdhvyAzca yogyaM yatinapuMsakasya ca, kiM ?-sthAnam-avakAzalakSaNaM, tadeva vizeSyate-yuvatyAdivyatiriktazeSajanApekSayA vigatajanaM vijanaM bhaNitam-uktaM tIrthakarairgaNadharaizcedamevambhUtaM nityameva, anyatra pravacanoktadoSasambhavAt, vizeSato dhyAnakAla ityapariNatayogAdinA'nyatra dhyAnasyA''rAdhayitumazakyatvAditi gAthArthaH 10 rUA . .itthaM tAvadapariNatayogAdInAM sthAnamuktam, adhunA pariNatayogAdInadhikRtya vishessmaahane kuzIlathI rahita evuM nirjana sthAna sAdhuone kahyuM che. (arthAt sAdhuoe haMmezA AvAothI rahita evA sthAnamAM rahevuM joIe.) ahIM yuvatIzabdathI manuSyastrI ane devInuM grahaNa karavuM. pazuzabdathI tiryaMcastrInuM grahaNa karavuM. napuMsaka prasiddha ja che. niMdita AcAro che jenA te kuzIla 15 ane te kuzIlo tarIke jugArI vigere levA. kahyuM che - "je jugArI, dArUnA vepArI, mahAvata, badamAza, parastrIlaMpaTa vigere che, te loko kuzIla che teono prayatnathI tyAga karavo joIe. /1ii" yuvatI... vigereno dvandrasamAsa karavo. A yuvatI vigerethI sarva rIte rahita (evuM sthAna) e pramANe samAsano vigraha karavo. yatine eTale tapasvI evA sAdhune, ahIM ekanA grahaNamAM 20 tajAtIyanuM grahaNa thaI jatuM hovAthI sAdhvIne ane napuMsaka evA sAdhune yogya, yogya evuM zuM sthAna eTale ke jagyA. (anvaya A pramANe jANavo - sAdhu, sAdhvIjIo ane napuMsaka evA sAdhu mATe rahevAnuM sthAna yuvatIo vigerethI sarva rIte rahita joIe.) vaLI, A sthAna kevuM hovuM joIe ? te ja kahe che - yuvatI vigerethI anya evA zeSalokanI apekSAe loka vinAnuM eTale ke nirjana sthAna tIrthakaro ane gaNadharovaDe kahevAyeluM 25 che. (TUMkamAM avarajavara vinAnuM sthAna joIe.) AvA prakAranuM sthAna haMmeza mATe hovuM joIe, nahIM to AgamamAM kahelA doSo saMbhave. (A haMmeza mATenI vAta karI.) dhyAnasamaye to vizeSathI AvuM sthAna joIe, kAraNa ke jene yoga-jJAnAdibhAvanArUpa vyApAra vigere AtmasAt nathI thayA tevo sAdhu janayukta sthAnamAM dhyAnane ArAdhavA samartha banI zakato nathI. IdhyA-rUpo avataraNikA : A pramANe apariNatayogAdivALA sAdhuonuM sthAna kahyuM. have jene yoga 30 28. dyUtakArAH kalAlA meNThAzcaTTA udbhrAmakA ityAdayo ye ca / ete bhavanti kuzIlA varjayitavyAH prayatnana zA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 320 * vyAkhyA-tatra sthirA:-saMhananadhRtibhyAM balavanta ucyante, kRtA- nirvartitA abhyastA itiyAvat, ke ? - yujyanta iti yogAH - jJAnAdibhAvanAvyApArAH sattvasUtratapaHprabhRtayo vA yaiste 5 kRtayogAH, sthirAzca te kRtayogAzceti vigrahasteSAm, atra ca sthirakRtayogayozcaturbhaGgI bhavati, tadyathA - 'thire NAmege No kayajoge' ityAdi, sthirA vA-paunaHpunyakaraNena paricitAH kRtA yogA yaiste tathAvidhAsteSAM punaH zabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - tRtIyabhaGgavatAM na zeSANAM svabhyastayogAnAM vA munInAmiti manyante jIvAdIn padArthAniti munayo - vipazcitsAdhavasteSAM ca, tathA dhyAne- adhikRta eva dharmadhyAne suSThu - atizayena nizcalaM niSprakampaM mano yeSAM 10 te tathAvidhAsteSAm evaMvidhAnAM sthAnaM prati grAme janAkIrNe zUnye'raNye vA na vizeSa iti, tatra grasati buddhyAdIn guNAn gamyo vA karAdInAmiti grAma: - sannivezavizeSa:, iha ekagrahaNe 20 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) thirakayajogANaM puNa muNINa jhANe suniccalamaNANaM / gAmaMmi jaNAiNe suNNe raNe va Na viseso // 36 // vigere AtmasAt karyo che tevA sAdhuone AzrayIne vizeSavAta kare che k gAthArtha :- sthira tathA kRtayogI (ane mATe ja) dhyAnamAM sunizcalamanavALA evA munione lokothI vyApta evA gAmamAM ke zUnya evA jaMgalamAM koI pharaka paDato nathI. TIkArtha : temAM saMghayaNa ane dhRtithI je balavAna che te sthira kahevAya che. karAyelA che eTale ke vAraMvAra abhyasta che. zuM abhyasta che ? - AtmAnuM mokSa sAthe je joDANa karI Ape che te yogo eTale ke jJAnAdibhAvanArUpa vyApAro. A yogo abhyasta karAyelA che athavA sattva, sUtra, tapa vigere abhyasta karAyelA che jenAvaDe te mRtayoga kahevAya che. sthira ane kRtayogI e pramANe samAsavigraha jANavo. ahIM sthira ane kRtayogImAM caturthaMgI jANavI. te A pramANe - (1) keTalAka sthira hoya che, paraMtu kRtayogI hotA nathI. (2) keTalAka sthira nathI hotA, kRtayogI hoya. (3) keTalAka baMne hoya, ane (4) keTalAka baMnethI zUnya hoya. athavA sthira eTale vAraMvAra paricita, tethI sthira karAyelA che yogo jemanAvaDe te sthirakRtayoga kahevAya che, teone, punaH zabda vizeSaNa arthamAM=vizeSa arthane jaNAvanAra che. kaI vizeSa vAtane jaNAve che ? 25 bhAMgAvartI eTale ke sthira ane kRtayogI evA munione athavA sArI rIte abhyasta karAyelA che jJAnAdiyogo jemanAvaDe evA munione (gAma ke jaMgala hoya koI pharaka paDato nathI ema anvaya joDavo.) trIjA (yathAvasthita rIte) jIvAdi padArthone je jANe che te muni, arthAt vidvAna sAdhuo, teone tathA dhyAnane vize arthAt adhikRta evA dharmadhyAnane vize atyaMta nizcala che mana 30 jeonuM evA te munione sthAna mATe lokothI bharacaka gAma hoya ke zUnya evuM jaMgala hoya, bemAM koI pha2ka nathI. (arthAt game te sthAna hoya AvA munio te sthAnamAM dhyAna ArAdhavA samartha hoya che.) temAM je buddhi vigere guNone khAI jAya che te athavA jyAM kadi (-TekSa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna mATenuM yogya sthAna (dhyA-37) - 321 tajjAtIyagrahaNAnagarakheTakarbaTAdiparigraha iti, janAkIrNe-janAkule grAma evodyAnAdau vA, tathA zUnye tasminnevAraNye vA kAntAre veti, vA vibhASAyAM, na vizeSo-na bhedaH, sarvatra tulyabhAvatvAtpariNatatvAtteSAmiti gAthArthaH // 36 // yatavaM- to jattha samAhANaM hojja maNovayaNakAyajogANaM / ___ bhUovaroharahio so deso jhAyamANassa // 37 // vyAkhyA-yata evaM yaduktaM 'tataH' tasmAtkAraNAd 'yatra' grAmAdau sthAne 'samAdhAnaM' svAsthyaM bhavati' jAyate, keSAmityata Aha-'manovAkkAyayogAnAM' prAgnirUpitazabdArthAnAmiti, Aha-manoyogasamAdhAnamastu, vAkkAyayogasamAdhAnaM tatra kvopayujyate ?, na hi tanmayaM dhyAnaM bhavati, atrocyate, tatsamAdhAnaM tAvanmanoyogopakArakaM, dhyAnamapi ca tadAtmakaM bhavatyeva, 10 ythoktmvigere) levAtA hoya te gAma arthAt sannivezavizeSa. ahIM ekanA grahaNathI tenA jevA bIjAonuM grahaNa thaI jatuM hovAthI nagara, kheTa, kabUTa vigere jANI levA. janathI okula evA gAmamAM ja athavA udyAna vigeremAM. tathA zUnya evA te ja udyAna vigeremAM athavA jaMgalamAM. "vA" zabda vibhASA=vikalpa arthamAM che. AvA gAma 15 athavA jaMgalamAM (AvA munione) koI bheda nathI, kAraNa ke yogo pariNata thayA hovAthI sarvatra tulya bhAvavALA hoya che. saMpUrNa TIkAno anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) IdhyA-36 je kAraNathI A pramANe che (eTale ke anabhyastayogavALA munione nirjana sthAna ane abhyastayogavALA munione game te sthAna cAle.) gAthArtha :- kAraNathI jyAM mana, vacana ane kAyayoganuM svAthya prApta thatuM hoya tevo 20 ane jIvonA upaghAta vinAno deza dhyAna dharanAra mATe ucita jANavo. TIkArtha : je kAraNathI A pramANe je kahyuM che te kAraNathI jyAM gAma vigere sthAnamAM svAthya utpanna thatuM hoya, konuM svAthya ? te kahe che - pUrve jeno zabdArtha kahyo che tevA manavacana ane kAyayoganuM svAthya. - zaMkA : ahIM (dhyAnanI vAta cAle che jemAM manano upayoga karavAno che, tethI) mananA 25 svAthyanI tame vAta karo e barAbara che. vacana-kAyayoganuM samAdhAna dhyAna mATe kyAM upayogI che ? kAraNa ke vacana-kAyamaya dhyAna to che nahIM (arthAt vacana-kAyAnI to dhyAna mATe koI jarUra ja nathI.) samAdhAna : vacana ane kAyAnuM svAthya e manoyoga mATe upakAraka hovAthI vacanakAyAnuM svAthya paNa jarUrI che. ane dhyAna paNa vacana-kAyAtmaka che ja, kAraNa ke kahyuM che - 30 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 322 * 20 tathA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) "evaMvihA garA me vattavvA erisI na vattavvA / veyAliyaaratsa bhAsao vAigaM jhANaM // 1 // " '' "susamAhiyakarapAyassa akajje kAraNami jayaNAe / kiriyAkaraNaM jaM taM kAiyajhANaM bhave jaiNo // 2 // " na cAtra samAdhAnamAtrakAritvameva gRhyate, kintu bhUtoparodharahitaH, tatra bhUtAni - pRthivyAdIni, uparodha:-tatsaGghaTTanAdilakSaNaH tena rahitaH - parityakto yaH 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAd' anRtAdattAdAnamaithunaparigrahAdyuparodharahitazca sa dezo 'dhyAyataH ' cintayataH, ucita iti zeSa:, sarva gAthArtha: rUA gataM dezadvAram adhunA kAladvAramabhidhitsurAha kAlo'vi socciya jahiM jogasamAhANamuttamaM lahai / na u divasanisAvelAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM // 38 // "AvA prakAranI vANI mAre bolavI, paNa AvA prakAranI bolavI nahIM. A pramANe vicArIne vAkya bolanAranuM vAcikadhyAna jANavuM. // 1 // ' tathA hAtha-pagane sArI rIte vyavasthita rAkhIne 15 tene akAryamAM na joDanAranuM kAraNa AvI paDatA jayaNApUrvaka je kriyAnuM karaNa te kAyikadhyAna * jANavuM.' vaLI, mAtra svAsthyadAyI evo deza ja ahIM grahaNa karavAno nathI, paraMtu svAsthyadAyI sAthe bhUtonA uparodha vinAno paNa joIe. ahIM bhUta eTale pRthvI vigere jIvo. uparodha eTale te jIvonA saMghaTTana vigere. tenAthI rahita evo deza. ahIM ekanA grahaNathI (=hiMsAnuM grahaNa karavAthI) tajjAtIyanuM grahaNa thatuM hovAthI mRSA, corI, maithuna, parigraha vigerenA uparodhathI rahita evo deza dhyAna dharanAra muni mATe ucita jANavo. (ahIM mRSAno uparodha eTale dhyAna mATe gurune je pradezanuM kathana karyuM che tenA karatA anya pradezamAM besIne dhyAna dhare to te deza asatyanA saMbaMdhavALo kahevAya. e ja rIte svAmInI anujJA meLavyA vinAno deza adattAdAnanA saMbaMdhavALo jANavo. jyAM maithunasaMbaMdhI zabdo ke rUpAdinA darzana thatAM hoya te 25 maithunanA saMbaMdhavALo deza jANavo. tathA jo te dezamAM mRti thAya to parigrahanA saMbaMdhavALo te deza upacArathI jANavo. athavA je dezamAM asatya vigere pApo anya vyakti karatI hoya tevA dezathI rahita evo deza dhyAna dharanAra muni mATe ucita jANavo.) dhyA.- 37aaaa avataraNikA : dezadvAra pUrNa thayuM. have kAladvAra kahevAnI icchAvALA kahe che - gAthArtha :- kAla paNa te ja jANavo ke je kAlamAM manAdiyogonuM uttama svAsthya prApta thatuM 30 hoya. dhyAna mATe koI cokkasa divasa, rAtrivelA vigereno niyama dhyAnIne kahyo nathI. 29. evaMvidhAH gIrmayA vaktavyedRzI na vaktavyA / iti vicAritavAkyasya bhASamANasya vAcikaM dhyAnam II rU0. susamAhitapAsyAArye jAraNe vatanayA / kriyAnAM yattAyirna mavet yaMteH dhyAna rA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dhyAna mATeno samaya ane Asana (dhyA-39) * 323 vyAkhyA-kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlaH, sa cArddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu candrasUryagatikriyopalakSito divasAdiravaseyaH, apizabdo dezAniyamena tulyatvasambhAvanArthaH, tathA cAhakAlo'pi sa eva, dhyAnocita iti gamyate, 'yatra' kAle 'yogasamAdhAnaM' manoyogAdisvAsthyam 'utta' prathAne 'tamane' pragati, " tu' ne punarnava vA, turabdastha puna:zabdArthatvAvArthatvaadvaa, kiM ?-divasanizAvelAdiniyamanaM dhyAyino bhaNitamiti, divasanize pratIte, velA 5 sAmAnyata eva tadekadezo muhUrtAdiH, AdizabdAt pUrvAhnAparAhrAdi vA, etanniyamanaM divaivetyAdilakSaNaM, dhyAyinaH sattvasya bhaNitam-uktaM tIrthakaragaNadharainaiveti gAthArthaH // 38 // gataM kAladvAraM, sAmpratamAsanavizeSadvAraM vyAcikhyAsayA''ha jacciya dehAvasthA jiyA Na jhANovarohiNI hoi / jhAijjA tadavattho Thio nisaNNo nivaNNo vA // 39 // vyAkhyA-ihaiva yA kAcid 'dehAvasthA' zarIrAvasthA niSaNNAdirUpA, kiM ?-'jitA' ityabhyastA ucitA vA, tathA'nuSThIyamAnA 'na dhyAnoparodhinI bhavati' nAdhikRtadharmadhyAnapIDAkarI TIkArtha jANavuM te kAla athavA kalAono samUha te kAla. ahIM aDhIdvIpamAM candra, sUryanI gatirUpa kriyAthI jaNAto divasa vigere kAla tarIke jANavo. "pi' zabda dezanA aniyama sAthe kAlanI tulyatA jaNAvanAra che. (arthAt jema dezano koI niyama nathI, tema kAlano paNa koI 15 niyama nathI.) A ja vAtane kahe che ke - kAla paNa te ja dhyAna mATe ucita che, je kAlamAM manoyogAdinuM uttama svAthya dhyAtA prApta kare che. " tuM ahIM tu zabda punaH zabdanA arthavALo athavA janAra arthavALo hovAthI punaH athavA "nava' e pramANe artha jANavo. tethI (manoyogAdinuM je kAlamAM uttama svAthya prApta thAya te ja kAla ucita che, paraMtu A sivAya) koI cokkasa divasa, rAtri ke veLAno niyama dhyAnI mATe tIrthakarAdiovaDe kahyo nathI. ahIM 20 divasa ane rAtrino artha prasiddha ja che. veLA eTale sAmAnyathI ja divasa ke rAtrIno eka deza evo muhUrta vigere. AdizabdathI divasano pUrva bhAga ke pAchalo bhAga jANavo. A badhAno niyama eTale divase ja dhyAna karavuM athavA rAtrIe ja dhyAna karavuM vigere. AvA prakArano niyama dhyAtA mATe tIrthaMkara-gaNadharovaDe kahevAyo nathI. dhyA-38mAM avataraNikA : kAladAra kahyuM. have AsanavizeSa nAmanA dvArane kahevAnI icchAthI kahe 25 gAthArtha :- je dehanI avasthA upara jIta meLavelI che tathA je dehAvasthA dhyAnane bAdhA karanArI nathI. te avasthAmAM eTale ke Ubhelo, beThelo ke ADo paDelo muni dhyAna dhare. TIkArtha : ahIM ja je koI besavA vigere rUpa dehanI avasthA vAraMvAra abhyasta karAyelI hoya athavA dhyAna mATe ucita hoya, tathA karAtI evI te avasthA adhikRta evA dharmadhyAnane 30 pIDA karanArI na hoya to te avasthAvALo muni dhyAna kare. (TUMkamAM zarIra je avasthAmAM lAMbo Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) bhavatItyarthaH, 'dhyAyet tadavastha' iti saivAvasthA yasya sa tadavasthaH, tAmeva vizeSataH prAha'sthitaH' kAyotsargeNeSannatAdinA, 'niSaNNaH' upaviSTo vIrAsanAdinA, 'nirviNNaH' sanniviSTo daNDAyatAdinA 'vA' vibhASAyAmiti gAthArthaH // 39 // . Aha-kiM punarayaM dezakAlAsanAnAmaniyama iti ?, atrocyate savvAsu vaTTamANA muNao jaM desakAlaceTThAsu / varakevalAilAbhaM pattA bahuso samiyapAvA // 40 // vyApadya-sarvasu' rUtyazeSAsu, rezAna veSTA, rUti yo:, veSTA-revasthA, viM - vartamAnA.' avasthitA, te ?- punaH' nirUpitazAtha: "' carmAiraVII, liM?- varaH-pradhAnazcAsau kevalAdilAbhazca 2 taM prAptA iti, AdizabdAnmanaHparyAyajJAnAdiparigrahaH, kiM 10 sava prAta: ? 1, vatsava "vadu:' maneza:, liviziSTa:?-- zAntapApa:' tatra patati narakAdiSviti pApaM zAntam-upazamaM nItaM pApaM yaiste tathAvidhA iti gAthArthaH // 40 // to desakAlaceTTAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaM jaha hoi tahA payaiyavvaM // 41 // .. samaya sudhI rahevA TevAyeluM hoya ane e avasthAmAM rahyA bAda dhyAnane zarIra taraphathI koI 15 vighna AvatuM na hoya te avasthAmAM muni dhyAna dhare.) te ja.avasthA che jenI te tadavastha muni. te avasthAna ja vizeSathI kahe che (arthAt te avasthA kevA prakAranI hoya ? te kahe che) - kAyAnA tyAgavaDe kaMIka namelo Ubho rahe (arthAt kAyotsargamudrAmAM kaMIka namelo Ubho rahIne dhyAna dhare.) athavA vIrAsana vigere mudrAmAM beThelo dhyAna dhare athavA lAMbo sUtelo dhyAna dhare. "vA zabda vikalpa-arthamAM jANavo. dhyA.-39thI avataraNikA :- zaMkA : deza, kAla, Asanono aniyama zA mATe ? te kahe che ? gAthArtha :- kAraNa ke, sarva deza, kAla ane AsanomAM vartatA zAntapApavALA munio utkRSTa ane kevalAdinA lAbhane anekavAra pAmyA che. (te kAraNathI deza, kAlAdino aniyama che.) TIkArtha : sarva deza, sarvakAla ane badhA ja prakAranI dehAvasthAmAM, ahIM ceSTA eTale dehAvasthA jANavI. A badhAmAM zuM ? - sarva deza, kAla, dehAvasthAmAM vartatA, koNa ? - pUrve 25 zabdArtha jeno karI gayA che te munio, je kAraNathI zuM? - (je kAraNathI sarva deza, sarva kAla ane sarva ceSTAmAM vartatA munio) utkRSTa evA kevalAdinA lAbhane pAmyA che. AdizabdathI mana:paryAyajJAnAdi levA. zuM eka ja vAra pAmyA che ? - to nA, kevalajJAnane choDIne anekavAra mana:paryAyajJAnAdino lAbha pAmyA che. A munio kevA che ? - zAntapApavALA che. temAM narakAdimAM je pADe che te pApa. AvuM pApa zAMta karAyuM che jemanAvaDe evA te munio 30 che. (anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) dhyA.-40nA gAthArtha :- (je kAraNathI munio sarva dezakAlAdimAM utkRSTalAbhane pAmyA che) te kAraNathI AgamamAM dhyAna mATe deza, kAla, ceSTAno koI niyama nathI. je rIte manAdiyogonuM svAstha 20. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna mATenuM AlaMbana (dhyA-42) * 325 vyAkhyA-yasmAditi pUrvagAthAyAmuktaM tena sahAsyAbhisambandhaH, tasmAddezakAlaceSTAniyamo dhyAna rAti' na vidyate, vava - samaye' mAA, 'yo IIna' mana:prakRtInAM "samAdhAna' pUrvoktaM yathA bhavati tathA 'prayatitavyaM' (pra)yatnaH kArya ityatra niyama eveti gAthArthaH // 41 // gatamAsanadvAram, adhunA''lambanadvArAvayavArthapratipAdanAyAha AlaMbaNAi~ vaaynnpucchnnpriyttttnnaannuciNtaao| sAmAiyAiyAiM saddhammAvassayAiM ca // 42 // vyAkhyA-iha dharmadhyAnArohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni 'vAcanApraznaparAvartanAnucintA' iti tatra vAcanaM vAcanA, vineyAya nirjarAyai sUtrAdidAnamityarthaH, zaGkitte sUtrAdau saMzayApanodAya gurupracchanaM prazna iti, parAvartanaM tu pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarAnimittamabhyAsakaraNamiti, anucintanam anucintA manasaivAvismaraNAdinimittaM sUtrAnusmaraNamityarthaH, vAcanA ca 10 praznazcetyAdi dvandvaH, etAni ca zrutadharmAnugatAni vartante, tathA sAmAyikAdIni saddharmAvazyakAni ceti, amUni tu caraNadharmAnugatAni vartante, sAmAyikamAdau yeSAM tAni sAmAyikAdIni, tatra prApta thAya te rIte prayatna karavo joIe. TIkArtha : "rja kAraNathI" e pramANe pUrvagAthAmAM je kahyuM, tenI sAthe A zlokano saMbaMdha joDavo. te kAraNathI deza, kAla, ceSTAno niyama dhyAna mATe nathI. kyAM nathI ? - AgamamAM 15 nathI.. paraMtu mana vigere yogonuM svAthya je rIte thAya te rIte prayatna karavA yogya che. A bAbatamAM niyama ja samajavo. (arthAtu manAdinuM svAcya hovuM jarUrI che.) dhyA.-41il. avataraNikA : AsanadvAra pUrNa thayuM. have AlaMbanadvAranA arthane vistArathI pratipAdana karavA mATe kahe che ? gAthArtha - vAcanA, pRcchanA, parAvartana, anuciMtana ane suMdara cAritradharmanA avazya 20 kartavyarUpa evA sAmAyika vigere anuSThAno dhyAna mATenA AlaMbanarUpe jANavA. TIkArtha : je AdhArarUpe karAya (=jeno AdhAra levAya) te AlaMbana. ahIM dharmadhyAna upara caDhavA mATenA AlaMbano A pramANe jANavA vAcanA, pRcchanA vigere. temAM nirjarA mATe ziSyone je sUtra vigerenuM dAna karavuM te vAcanA. sutra vigeremAM jyAM zaMkA hoya te zaMkAne dUra karavA mATe gurune je pUchavuM te prazna. pUrve bhaNela evA ja sUtrAdino bhUlAya nahIM te mATe 25 ane nirjarA mATe je vAraMvAra abhyAsa karavo te parAvartana. bhUlAya nahIM vigere mATe manathI ja sUtranuM anusmaraNa te anucitA jANavI. vAcanA vigereno dvandrasamAsa karavo. A badhA mRtadharmamAM samAviSTa che. A pramANe (zratadharmane AzrayIne AlaMbana kahyA. have cAritradharmane AzrayIne AlaMbano kahe che -) tathA sAmAyika vigere saddharmAvazyako e cAritradharmamAM samAviSTa che. sAmAyika e che AdimAM jene 30 te sAmAyika vigere. temAM sAmAyika prasiddha ja che, AdizabdathI muhapattinuM paDilehaNa, upadhinuM Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 15 326 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) sAmAyikaM pratItam, AdizabdAnmukhavastrikApratyupekSaNAdilakSaNasakalacakravAlasAmAcArIparigraho yAvat punarapi sAmAyikamiti, etAnyeva vidhivadAsevyamAnAni santi-zobhanAni santi ca tAni cAritradharmAvazyakAni ceti vigrahaH, AvazyakAni-niyamataH karaNIyAni, caH samuccaye iti gAthArthaH // 42 // sAmpratamamISAmevA''lambanatve nibandhanamAha visamaMmi samArohai daDhadavvAlaMbaNo jahA puriso| suttAikayAlaMbo taha jhANavaraM samAruhai // 43 // thAkyA-viSa' nine : "samIti' sAparivartezanortha yati, va: - dRDhaM-balavadravyaM rajjvAdyAlambanaM yasya sa tathAvidhaH, yathA 'puruSaH' pumAn kazcit, 10 "sUtrAvitAnaqnaH' vAvanAvinAzvana rUtya, 'tathA' tenaiva prAre, 'dhyAnavara' dharmadhyAnamityarthaH, samArohatIti gAthArthaH // 43 // gatamAlambanadvAram, adhunA kramadvArAvasaraH, tatra lAghavArthaM dharmasya zuklasya ca tat pratipAdayannAha jhANappaDivattikamo hoi maNojoganiggahAIo / bhavakAle kevaliNo sesANa jahAsamAhIe // 44 // paDilehaNa vigere saMpUrNa cakravAla-sAmAcArI (divasa-rAtrIsaMbaMdhI saMpUrNa AvazyakakriyAo) jANI levI. (TUMkamAM savAranA pratikramaNamAM "karemi bhaMte !" rUpa sAmAyikathI laI bIjA divase savAre) pharIthI karemi bhaMte !' Ave tyAM sudhInI saMpUrNa kriyAo jANI levI. A kriyAo ja vidhivat sevAtI saduzobhana evA cAritradharmAvazyako kahevAya che. zobhana evA je cAritradharmanA 20 Avazyako te saMdharmAvazyako e pramANe samAsavigraha jANavo. Avazyaka eTale niyamathI karaNIya. 'va' zabda samuccayamAM jANavo. dhyA.-4rA avataraNikAH have A vAcanA vigere ja AlaMbana zA mATe che? tenuM kAraNa jaNAve che 9 gAthArtha :- jema puruSa majabUta evA doraDA vigerenA AdhAre viSama evA sthAnamAM caDhe che, tema muni sUtra vigere AlaMbanonA AdhAre utkRSTa dhyAna upara AruDha thAya che. 25 TIkArtha : duHkhothI caDhI zakAya evA viSama sthAnamAM samyag rIte eTale ke koIpaNa jAtanA kleza vinA upara caDhe che. koNa caDhe che? - balavAna evA doraDA vigere dravya e che AlaMbana jenuM tevo koIka puruSa jema caDhe che, te ja prakAre vAcanA vigerenuM karAyeluM che AlaMbana jenAvaDe evo muni dharmadhyAna upara caDhe che. dhyA.-4all avataraNikA : AlaMbanadvAra pUrNa thayuM. have kamadvArano avasara che. temAM lAghava karavA 30 mAre dharmadhyAna ane zukladhyAnanA pratipattikramanuM pratipAdana karatA kahe che ? gAthArtha - kevaline bhavanA chellA aMtarmuhUrta samaye dhyAnanI prAptino krama manoyogano nigraha vigere jANavo. bAkI badhAne dharmadhyAnanI prApti svasthatAnusAre jANavI.' Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dhyAna mATenA viSayo (dhyA-45) * 327 vyAkhyA-dhyAna-prAgnirUpitazabdArthaM tasya pratipattikrama iti samAsaH, pratipattikramaHpratipattiparipATyabhidhIyate, sa ca bhavati manoyoganigrahAdiH, tatra prathamaM manoyoganigrahaH tato vAgyoganigrahaH tataH kAyayoganigraha iti, kimayaM sAmAnyena sarvathaivetthambhUtaH kramo ?, na, kintu bhavakAle kevalinaH, atra bhavakAlazabdena mokSagamanapratyAsannaH antarmuhUrtapramANa eva zailezyavasthAntargataH parigRhyate, kevalamasyAstIti kevalI tasya, zukladhyAna evAyaM kramaH, 5 zeSasyAnyasya dharmadhyAnapratipatturyogakAlAvAzritya kiM ?-'yathAsamAdhine ti yathaiva svAsthyaM bhavati tathaiva pratipattiriti gAthArthaH // 44 // gataM kramadvAram, idAnIM dhyAtavyamucyate, taccaturbhedamAjJAdiH, uktaM ca-"AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyam" (tattvArthe a0 9, sU0 37) ityAdi, tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha suniuNamaNAiNihaNaM bhUyahiyaM bhUyabhAvaNamahagcha / amiyamajiyaM mahatthaM mahANubhAvaM mahAvisayaM // 45 // TIkArtha : "dhyAna' zabdano artha pUrve jaNAvela che. te dhyAnanI prAptino krama e pramANe samAsa jANavo. pratipattikrama eTale prAptino krama, ane te prAptino krama manoyogano nigraha vigere jANavo. temAM prathama manoyogano nigraha thAya, tyAra pachI vacanayogano nigraha ane pachI kAyayogano nigraha. : zaMkA : zuM badhAne sAmAnyathI A pramANeno ja haMmezA krama hoya che ? samAdhAna : nA, bhavanA aMta samaye kevalibhagavaMtone ja A pramANeno krama jANavo. ahIM bhavakAlazabdathI mokSamAM javA mATeno atyaMta najIkano aMtarmuhUrta pramANa ja zailezIavasthAsaMbaMdhI kAla grahaNa karavo. (arthAt AyuSyano chello aMtarmuhUrtapramANa kAla grahaNa karavo.) kevalajJAna che jemane te kevalI temane zukladhyAnamAM A krama jANavo. (arthAt uparokta 20 je krama kahyo te kevalibhagavaMtane zukladhyAnanA chellA be bhedano krama kahyo.) - kevalibhagavaMta sivAya anya ke jeo dharmadhyAnane (ane zukladhyAnanA prathama be bhedone) svIkAranArA che. teono krama yoga ane kAlane AzrayIne zuM che? to je rIte (je kAle) manavacana-kAyAnuM svAgye thAya te rIte (te kAle) dharmadhyAnanI prApti thAya che. (ane AgaLa jatAM zukladhyAnanA prathama be bhedonI prApti thAya che.) dhyA.-44 || avataraNikA : kamadvAra pUrNa thayuM. have dhyAtavya (=dhyAnano viSaya) kahevAya che. te AjJA vigere cAra prakAranuM che. kahyuM che - "(1) AjJAvicaya (vica=ciMtana) (2) apAyaricaya (3) vipAkavicaya (4) saMsthAnavicaya. A cAra prakAre dharmadhyAna che. temAM prathama AjJAviyanAmano prathamabheda pratipAdana karavA mATe kare che ke gAthArtha:- sunipuNa, anAdi anaMta, jIvone hitakArI, anekAntadezikI, amUlya, aparimita, 30 ajita, mahA-arthavALI, atyaMta prabhAvazALI, mahAviSayavALI (evI AjJAnuM muni dhyAna dhare.) 25 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-suSTha-atIva nipuNA-kuzalA sunipuNA tAm, AjJAmiti yogaH, naipuNyaM punaH sUkSmadravyAdhupadarzakatvAttathA matyAdipratipAdakatvAcca, uktaM ca maiMyanAkhaifma ne iU, varte tayapAMtara / . appaNo sesagANaM ca, jamhA taM paribhAvagaM // 1 // " ityAdi, itthaM sunipuNAM dhyAyet, tathA 'anAdyanidhanAm' anutpannazAzvatAmityarthaH, anAdyanidhanatvaM ca dravyAdyapekSayeti, uktaM ca "dravyArthAdezAdityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIdi"tyAdi, tathA 'bhUtahitA 'miti iha bhUtazabdena prANina ucyante teSAM hitAMpathyAmiti bhAvaH, hitatvaM punastadanuparodhinItvAttathA hitakAriNItvAcca, uktaM ca-'sarve jIvA na hantavyA' ityAdi, etatprabhAvAcca bhUyAMsaH siddhA iti, 'bhUtabhAvanAm' ityatra bhUtaM-satyaM 10 bhAvyate'nayeti bhUtasya vA bhAvanA bhUtabhAvanA, anekAntaparicchedAtmiketyarthaH, bhUtAnAM vA TIkArtha : atyaMta kuzala evI AjJA (=bhagavAnanA vacano), ahIM AjJA e sUkSmadravya vigerene jaNAvanArI hovAthI tathA matijJAna vigerenuM pratipAdana karanArI hovAthI atyaMta nipuNa che. kahyuM che - "kevalajJAna karatAM zrutajJAnamAM nipuNatA vadhAre che, kAraNa ke te zrutajJAne potAne ane zeSa mati vigere jJAnone jaNAvanAruM che." AvA prakAre sunipuNa evI AjJAnuM dhyAna 15 dhare. (arthAt jinavacanomAM rahelI nipuNatAne vicAre.) tathA kadI utpanna na thayelI (anAdi) evI zAzvata (anaMta) AjJAnuM dhyAna dhare. A AjJA dravya vigerenI apekSAe zAzvata jANavI. kahyuM che - "drabhAstikanayanA mate A dvAdazAMgI (=AjJA=jinavacana) kyAreya na hatI. che nahIM ke haze nahIM evuM banatuM nathI." (Azaya e che ke jinavacanano viSaya dharmAstikAyAdi dravya vigere che ane A dravya kyAreya utpanna thayuM 20 nathI ke nAza pAmavAnuM nathI. tethI te dravya zAzvata che. tenI apekSAe AjJA paNa zAzvata che. eTale ke dharmAstikAyAdi dravyonuM svarUpa jaNAvatuM jinavacana paNa zAzvata ja che kAraNa ke dharmAstikAyAdinuM svarUpa trikALamAM kyAreya badalAvAnuM nathI.) tathA bhUto mATe hitakara, ahIM bhUtazabdathI jIvo grahaNa karavA. te jIvone pathya (evI AjJAnuM dhyAna dhare.) A jinavacana jIvone pIDA karanAruM na hovAthI ane hitakaranAruM hovAthI 25 jIvo mATe hitakara che. kahyuM che - sarva jIvo haNavA yogya nathI... vigere. ane AvA jinavacanonA prabhAvathI ghaNA jIvo siddha thayA che. (Ama A jinavacana jIvone kevI rIte hitakara che ? vigerenuM dhyAna dhare.) tathA bhUtabhAvanArUpa AjJAnuM dhyAna dhare. ahIM bhUta eTale satya. A satya jenA vaDe vicArAya te bhUtabhAvanA athavA satyanI bhAvanA te bhUtabhAvanA arthAt anekAntanA bodharUpa 30 evI AjJA. (eTale ke anekAntarUpa satyane jaNAvanArI A AjJA che e rIte dhyAna dhare.) 31. zrutajJAne naipuNyaM kevale tadanantaram / AtmanaH zeSakANAM ca, yasmAttat paribhAvakam (prakAzakam) ll Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJAnuM svarUpa (dhyA.--45) sattvAnAM bhAvanA bhUtabhAvanA, bhAvanA vAsanetyanarthAntaram, uktaM ca "kUrAvi sahAveNaM rAgavisavasANugAvi hoUNaM / bhAviyajiNavayaNamaNA telukkasuhAvahA hoti // 1 // " zrUyante ca cilAtIputrAdaya evaMvidhA bahava iti, tathA 'anarghyAm' iti sarvottamatvAda vidyamAnamUlyAmiti bhAvaH, uktaM ca " savve'vi ya siddhatA sadavvarayaNAsayA satelokkA / jiNavayaNassa bhagavao na mulamittaM aNaggheNaM // 1 // " tathA stutikAreNApyuktam * 329 "kalpadrumaH kalpitamAtradAyI, cintAmaNizcintitameva datte / jinendradharmAtizayaM vicintya, dvaye hi loko laghutAmavaiti // 1 // " ityAdi, athavA " RNaghnA mityatra RNaM karma tadghanAmiti, uktaM ca 5 32. krUrA api svabhAvena rAgaviSavazAnugA api bhUtvA / bhAvitajinavacanamanasastrailokyasukhAvahA bhavanti // 1 // 33. sarve'pi ca siddhAntAH sadravyaratnAzrayAH satrailokyA: / jinavacanasya bhagavato na muulymaatrmanarve( Invena) " 10 athavA bhUta eTale jIvo. teonI je bhAvanA te bhUtabhAvanA. ahIM bhAvanA bolo ke vAsanA (saMskAra) bolo eka ja artha che. (tethI A jinavacana e jIvo mATe vAsanAsvarUpa che jenAthI vAsita=bhAvita manavALA jIvo potAnuM AtmakalyANa kare che.) kahyuM che - "svabhAvathI krUra ane rAgarUpa viSane AdhIna thayelA evA paNa jIvo jinavacanathI bhAvitamanavALA thaIne traNa 15 lokanA sukhane pAmanArA thAya che. 1 // " ane cilAtIputra vigere ghaNA badhAM jIvo (svabhAvathI krUra vigere hovA chatAM jinavacanathI bhAvita thaIne) sukhane pAmanArA saMbhaLAya che. tathA A jinavacanarUpa AjJA sarvamAM uttama hovAthI mUlya vinAnI eTale ke amUlya che (ema vicAre.) kahyuM che "rana vigere kiMmatI dravyovALA moTA ratnAkaro ane traNaloka sahita sarva Itara zAstro bhagavAna evA jinavacananuM mUlya AMkI zakatA nathI, kAraNa ke 20 jinavacana amUlya che. (TUMkamAM kiMmatI evA ratnonA DhagalA ane te sivAya traNalokamAM jeTalo paNa dhanavaibhava che tathA Itara zAstronI jeTalI kiMmata upaje te badhuM bheguM kare to paNa jinavacananuM mUlya AMkI zakAya nahIM.) ||1|| tathA stutikAre paNa kahyuM che "kalpavRkSa kalpita vastune ja ApanAra che, ciMtAmaNi ciMtita vastune ja Ape che. loka (-buddhizALI varga) jinendradharmanA prabhAvane vicArIne baMnemAM=kalpavRkSa ane ciMtAmaNimAM laghutAne jue che. (arthAt jinendradharmanA 25 prabhAvane jyAre loka vicAre che tyAre jinendradharmanI apekSAe kalpavRkSa ane ciMtAmaNi baMne hIna lAge che, kAraNa ke te dharma arcittvane paNa Ape che.) 1" - athavA 'aE zabdano artha RNaghna jANavo. RNa eTale karma. tene haNanAra evuM A 30 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 % Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) "ne mannA che raupha, vahuyAdi vAsaMzlohiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsamitteNaM // 1 // " ityAdi, tathA 'amitAm' ityaparimitAm, uktaM ca "sevanadINaM jA hojja vAlayA savvaudahINa jaM udayaM / ettovi aNaMtaguNo attho egassa suttassa // 1 // " amRtAM vA mRSTAM vA pathyAM vA, tathA coktam "jiNavayaNamodagassa u rattiM ca divA ya khajjamANassa / titiM buho na gacchai heusahassovagUDhassa // 1 // naranarayatiriyasuragaNasaMsAriyasavvadukkharogANaM / 10 jiNavayaNamegamosahamapavaggasuhakkhayaM phalayaM // 2 // " sajIvAM vA'mRtAmupapattikSamatvena sArthikAmiti bhAvaH, na tu yathA "teSAM kaTataTabhraSTaigajAnAM madabindubhiH / / prAvartata nadI ghorA, hastyazvarathavAhinI // 1 // " jinavacana che (ema vicAre.) kahyuM che - "ajJAnI jIva ghaNA badhAM karoDavarSomAM je karmano kSaya 15 kare che, teTalA karmone traNa guptiothI gupta jJAnI puruSa ucchavAsamAtramAM khapAve che. [1]" vigere. tathA aparimita evI AjJAne vicAre kahyuM che - "sarva nadIonI jeTalI vAluko (=retInA kaNiyA) che ane sarva samadronuM jeTaluM pANI che tenA karatAM paNa anaMtagaNa artha eka sUtrano hoya che. //" (A rIte eka eka jinavacana aparimita arthavALuM che ema vicAre.) 20 athavA amRta ema artha karavo, arthAt (1) te AjJA mIThI che, athavA (2) pathya che. kahyuM che - "hajAro yuktiothI yukta evA jinavacanarUpa lADane rAta-divasa khAvA chatAM paMDitapuruSa tRpti pAmato nathI. (kAraNa ke rojeroja navI-navI yuktio jANavA maLe). ll1// manuSya, nAraka, tiryaMca ane devonA samUhanA sarva duHkharUpa rogone dUra karavA mATenuM ekamAtra auSadha hoya to te jinavacana che ke je mokSasukharUpa akSataphelane ApanAruM che. rA" athavA te AjJA jIvatI (marelI nahIM)= cetanavaMtI che eTale ke (potAnI vAtane siddha karavA mATenI) yuktio ApavAmAM samartha hovAthI sArthaka che. paraMtu "te hAthIonA gaMDasthaLarUpa kaTanA kinArethI (=gaMDasthaLathI ja) nIkaLelA madhabiMduothI hAthI, ghoDA, ratha vigere jemAM taNAya jAya evI ghora nadI vahI rahI che." vigere (vacano yuktiyukta na hovAthI AvA 34. yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tat jJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchvAsamAtreNa // 1 // 30 rU. sarvanavIna yA mayuH vALuvA: sarvothInAM kulam ! matothanantapuDartha pAca sUtrI II 36. jinavacanamodakasya tu rAtrau divA ca khAdyamAnasya / tRptiM budho na gacchati, hetusahasropagUDhasya // 1 // naranArakatiryaksuragaNasAMsArikasarvaduHkharogANAm / jinavacanamekamauSadhamapavargasukhAkSataphaladam // 2 // 25 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJAnuM svarUpa (dhyA.--45) * 331 ityAdivanmRtAmiti, tathA 'ajitA 'miti zeSapravacanAjJAbhiraparAjitAmityarthaH, uktaM ca'jIvAivatthuciMtaNakosallaguNeNa'NaNNasariseNaM / ** sesavayaNehiM ajiyaM jiNidavayaNaM mahAvisayaM // 1 // " tathA 'mahArthA 'miti mahAn - pradhAno'rtho yasyAH sA tathAvidhA tAM, tatra pUrvAparAvirodhi - tvAdanuyogadvArAtmakatvAnnayagarbhatvAcca pradhAnAM, mahatsthAM vA atra mahAntaH - samyagdRSTo bhavyA evocyante tatazca mahatsu sthitA mahatsthA tAM ca, pradhAnaprANisthitAmityarthaH, mahAsthAM vetyatra mahA pUjocyate tasyAM sthitA mahAsthA tAM, tathA coktam"saeNvvasurAsuramANusajoisavaMtarasuiyaM NaM / jeNeha gaNaharANaM chuhaMti cuNNe suriMdAvi // 1 // " tathA 'mahAnubhAvA 'miti tatra mahAn - pradhAnaH prabhUto vA'nubhAvaH - sAmarthyAdilakSaNo yasyAH 10 sA tathA tAM, prAdhAnyaM cAsyAzcaturdazapUrvavidaH sarvalabdhisampannatvAt, prabhUtatvaM ca prabhUtakAryakaraNAd, vacanonI jema marelI nathI. (e pramANe AjJAnuM dhyAna dhare eTale ke AvI-AvI viziSTa prakAranI AjJA che ema vicAre.) 5 "A tathA ajita che, eTale ke zeSadarzanonI AjJAovaDe jItAyelI nathI. kahyuM che jinavacana jIvAdivastuonA ciMtanamAM kuzala che. tethI A kauzalyarUpa guNane kAraNe te 15 ananyasadeza che eTale ke tenA jevuM bIjuM koI vacana nathI. ane mATe ja mahAviSayavALuM evuM jinendronuM vacana zeSa (=ItaronA) vacanovaDe jItAyeluM nathI. / / 1 / / " -- tathA mahAna arthavALI AjJA che (ema vicAre.) mahAna=pradhAna che artha jeno evI AjJA. temAM A AjJA e pUrvApara virodha vinAnI anuyogadvArarUpa (=upakrama vigere cAra anuyoganA dvArarUpa ati vistAravALI) hovAthI ane nayagarbhita hovAthI pradhAna che. athavA A AjJA mahAna puruSomAM rahelI che ema artha jANavo. temAM mahAna tarIke samyagdaSTi evA bhavyajIvo jANavA. tethI AvA mahAna puruSomAM rahelI A AjJA che (ema vicAre.) athavA 'mahAsthA' ema artha karavo. mahA eTale pUjA. temAM rahelI A AjJA che. (arthAt pUjanIya che.) kahyuM che "sarva devo, dAnavo, manuSyo, jyotiSu devo, vyaMtarovaDe sArI rIte pUjAyeluM A jJAna che, kAraNa ke indro paNa gaNadharonA mastaka upara cUrNa nAMkhe che. 25 (arthAt jJAnI evA gaNadharomAM rahela jJAnanI pUjA karavA mATe indro paNa, upalakSaNathI bIjA badhA devAdio gaNadharanA mastake cUrNa nAMkhe che. mATe jJAna devAdithI pUjAyela che.) 1" tathA mahAprabhAvazALI evI AjJA che (ema vicAre.) temAM mahAna eTale pradhAna athavA ghaNo badho sAmarthyadirUpa anubhAva che jeno tevI AzA. A AjJA e pradhAna che kAraNa 20 37. jIvAdivastucintanakauzalyaguNenAnanyasadRzena / zeSavacanairajitaM jinendravacanaM mahAviSayam // 1 // 30 38. sarvasurAsuramanuSyajyotiSkavyantarasupUjitaM jJAnam / yeneha gaNadharANAM (zIrSe ) kSipanti cUrNAni devendrA aviz Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 332 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) uktaM ca----pabhU NaM coddasapuvvI ghaDAo ghaDasahassaM karittae' ityAdi, evamihaloke, paratra tu jaghanyato'pi vaimAnikopapAtaH, uktaM ca "uvavAo laMtagaMmi coddasapuvvIssa hoi u jahaNo / ukkoso savvaTTe siddhigamo vA akammassa // 1 // " tathA 'mahAviSayA 'miti mahadviSayatvaM tu sakaladravyAdiviSayatvAd uktaM ca- 'devvao suyanANI uvaut savvadavvAiM jANaI'tyAdi kRtaM vistareNeti gAthArthaH // 45 // jhAijjA niravajjaM jiNANamANaM jagappaIvANaM / aNiuNajaNaduNNeyaM nayabhaMgapamANagamagahaNaM // 46 // vyAvyA-dhyAyet' cintayaviti sarvapayiA, 'niravadyA'miti savadya-pApamuSyate niyaMta10 mavadyaM yasyAH sA tathA tAm, anRtAdidvAtriMzaddoSAvadyarahitatvAtU, kriyAvizeSaNaM vA, kathaM dhyAyet ? - niravadyam - ihalokAdyAzaMsArahitamityarthaH, uktaM ca- 'no ihalogaTTayAe no paraloMga A jinavacanane dhAraNa karanArA caudapUrvIo sarvalabdhisaMpanna bane che. tathA A AjJAmAM ghaNuM badhuM sAmarthya che kAraNa ke ghaNA kAryo karanAra che. kahyuM che - "caudapUrvI eka ghaDAmAMthI hajAra ghaDA karavA samartha hoya che." vigere. Ama Alokane AzrayIne sAmarthya batAvyuM. paralokamAM 15 paNa A AjJAnA pAlanathI jaghanyathI paNa vaimAnikadevalokamAM upapAta thAya che. kahyuM che "caudapUrvIno upapAta jadhanyathI lAMtakanAmanA (chaThThA) devalokamAM thAya che ane utkRSTathI sarvArthasiddhamAM athavA karma vinAnA jIvanI siddhigati thAya che. 1' tathA mahAviSayavALI A AjJA che (ema vicAre.) A AjJAno viSaya sakala dravya vigere hovAthI AjJA mahAviSayavALI che. kahyuM che - "upayukta evo zrutajJAnI dravyathI sarva 20 dravyone jANe che.".. vigere. vadhu vistArathI saryuM. dhyA.-45 // gAthArtha :- (TUMkamAM uparokta vizeSaNavALI tathA) jagata mATe pradIpa samAna evA jinonI niravadya, anipuNa evA lokovaDe durleya, naya, bhAMgA, pramANo ane gamothI gaMbhIra evI AjJAnuM dhyAna dhare. TIkArtha : dhyAna dhare' A kriyApada badhA pado sAthe joDavuM. (arthAt niravagha evI 25 AjJAnuM dhyAna dhare, anipuNajanathI durreya evI AjJAnuM dhyAna dhare... vigere.) 'niravadya evI AjJA' avagha eTale pApa. nIkaLI gayuM che pApa jemAMthI te niravagha. asatya vigere .(bhAga4 gA. 881 vi.mAM Apela) batrIzadoSorUpa pApathI rahita hovAthI A AjJA niravagha che. athavA 'niravagha' zabda kriyAvizeSaNa tarIke samajavo. tethI kevI rIte dhyAna dhare ? - niravagha rIte arthAt Aloka-paralokanI AzaMsAthI rahita thaIne dhyAna dhare. kahyuM che - "huM jJAnI chuM - -- 30 39. prabhuzcaturdazapUrvI ghaTAt ghaTasahastraM karttuM / 40. upapAto lAntake caturdazapUrviNAM bhavati tu jaghanyaH / utkRSTaH sarvArthe siddhigamanaM vA'karmaNaH // 1 // 41. dravyataH zrutajJAnI upayuktaH sarvadravyANi jAnAti / 42. no ihalokArthAya no paraloka Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJAnuM svarUpa (dhyA-46) * 333 TThayAe no paraMparibhavao ahaM nANI'tyAdikaM niravadyaM dhyAyet, 'jinAnAM' prAgnirUpitazabdA rthAnAm 'AjJAM' vacanalakSaNAM kuzalakarmaNyAjJApyante'nayA prANina ityAjJA tAM, kiMviziSTAnAM ?jinAnAM- kevalAlokenAzeSasaMzayatimiranAzanAjjagatpradIpAnAmiti, Ajaiva vizeSyate-'anipuNajanadurjeyAM' na nipuNaH anipuNaH akuzala ityarthaH janaH-lokastena durjeyAmiti-duravagamAM, tathA 'naya-bhaGgapramANagamagahanAm' ityatra nayAzca bhaGgAzca pramANAni ca gamAzceti vigrahastairgahanA- 5 gahvarA tAM, tatra naigamAdayo nayAste cAnekabhedAH, tathA bhaGgAH kramasthAnabhedabhinnAH, tatra kramabhaGgA yathA eko jIva eka evAjIva ityAdi, sthApanA // is sss sthAnabhaGgAstu yathA priyadharmA nAmaika: no dRDhadharmetyAdi |' / // '' tathA pramIyate jJeyamebhiriti pramANAni-dravyAdIni yathA anuyogadvAreSu, gamA:-caturviMzatidaNDakAdayaH, kAraNavazato vA kiJcidvisadRzAH sUtramArgA yathA SaDjIvanikAdAviti kRtaM vistareNeti gAthArthaH // 46 // eTale ke jJAnanuM=jinavacananuM dhyAna karanAro chuM te Aloka mATe nahIM, paraloka mATe nahIM ke bIjAnA paribhava=apamAna mATe nahIM." vigere rUpe nirdoSa rIte dhyAna dhare. pUrve jaNAvela che zabdArtha jemano evA jinonI vacanarUpa AjJAnuM dhyAna dhare jenAvaDe jIvo zubha anuSThAnamAM sthApita karAya che te AjJA. jino kevA prakAranA che ? - kevalajJAnavaDe saMpUrNa saMzayarUpa aMdhakArano nAza karanArA hovAthI jagata mATe pradIpasamAna evA jinonI 15 (AjJAnuM dhyAna dhare.) have AjJA vizeSita karAya che - 'anipuNajanathI durleya' - nipuNa na hoya te anipuNa=akuzala, evo loka, tenAvaDe=anipuNa evA lokavaDe duHkhethI jANI zakAya (evI AjJA che ema vicAre.) tathA naya, bhaMga, pramANa ane gamothI gahana evI AzA che (ema vicAre.) temAM naya tarIke naigamanaya vigere jANavA ane te nayo anekaprakAranA che. bhaMga e krama, sthAna ane bheda 20 ema traNa prakAre che. temAM kramabhaMga A pramANe - eka jIva ane eka ja ajIva (II), eka jIva-aneka ajIva, (Da) aneka jIva-eka ajIva (DA), aneka jIva-aneka ajIva (DaDa). sthAnabhaMga A pramANe - koIka eka vyakti priyadharmI hoya, daDhadharmI na hoya (Da), koIka priyadharmI na hoya, daDhadharmI hoya (DA), koIka baMne hoya (I), koIka baMne na hoya (DaDa). - tathA jenAvaDe zeyavastu jaNAya te pramANa arthAt dravyapramANa, kSetrapramANa vigere. 25 dravyAdipramANo je rIte anuyogadvAra (sU. 314 vigere)mAM kahyA che, te pramANe jANavA. gama (gama eTale prakAro. temAM daMDakaprakaraNamAM ApelA) covIsa daMDaka vigere jANavA. ('Adi zabdathI satpadaprarUpaNA vigere jANavA.) athavA kAraNavazAt kaMIka aMze judA (mahadaMze eka sarakhA) jema ke dazavai.nA cothA adhyayanamAM pajIvanikAya mATenA AlApako. (te moTA bhAge eka sarakhA che, koIka ja sthAnamAM pheraphAra che. AvA ekasarakhA lApako gama kahevAya che.) 30 43. arthAya no paraparibhAvako'haM jJAnI / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) nanu yA evaMvizeSaNaviziSTA sA boddhamapi na zakyate mandadhIbhiH, AstAM tAvaddhyAtuM, tatazca yadi kathaJcinnAvabudhyate tatra kA vArtetyata Aha tattha ya maidobbaleNaM tavvihAyariyavirahao yaavi| . NeyagahaNattaNeNa ya NANAvaraNodaeNaM ca // 47 // heUdAharaNAsaMbhave ya sai suTu jaM na bujjhejjA / savvaNNumayamavitahaM tahAvi taM ciMtae maimaM // 48 // vyAkhyA-'tatra' tasyAmAjJAyAM, cazabdaH prastutaprakaraNAnukarSaNArthaH, kiM ?-jaDatayA calatvena vA matidaurbalyena-buddheH samyagarthAnavadhAraNenetyarthaH, tathA 'tadvidhAcAryavirahatazcApi' tatra tadvidhaH-samyagaviparItatattvapratipAdanakuzalaH Acaryate'sAvityAcAryaH sUtrArthAvagamArthaM mumukSu10 mirAvya kRtyartha: tathigrAsAvAcAryazra 2 tarata:-taramAvataza, vazaSyaH savothe dvitIyaAvA naya vigerethI gaMbhIra evI AzA che. (ema vicAre.) vadhu vistArathI saryuM. dhyA.-46ll avataraNikA : zaMkA : je AvA prakAranA vizeSaNovALI hoya te AjJA maMdabuddhivALAjIvovaDe samajavI paNa agharI paDe to tenuM dhyAna dharavAnI to vAta ja kyAM karavI? tethI jo AvI AjJA samajAtI na hoya to zuM karavuM ? te mATe kahe che ke 15 gAthArtha:- (1) matinI durbaLatAne kAraNe, (2) tevA prakAranA AcAryanA virahane kAraNe, (3) zeya vastunA gahanapaNAne kAraNe, (4) jJAnAvaraNanA udayane kAraNe, (5-6) hetu ane udAharaNano asaMbhava hoya tyAre je sarvajJavacana sArI rIte samajAtuM na hoya to paNa te vacana satya ja che e pramANe buddhimAna vicAre. TIkArtha : te AjJAmAM, 'va' zabda prastuta prakaraNa grahaNa karavA mATe che. (arthAtu pUrvanI 20 gAthAmAM AjJAnuM dhyAna karavAnuM kahyuM. tethI prastuta prakaraNa tarIke te AjJA che. tethI te AjJAnuM anukarSaNa karavA mATe eTale ke tatra' zabdathI "AjJA' zabda levA mATe "va' zabda anukarSaNArthe jaNAvela che. te AjJAmAM) zuM? - buddhinI jaDatAne kAraNe ke buddhinI caMcaLatAne kAraNe ? samyagU rIte arthanA anavadhAraNanA kAraNe (vastu samajAya nahIM. Azaya e che ke buddhinI durbaLatAnA be kAraNo che : (1) jaDatA (2) caMcaLatA. A baMnene kAraNe buddhinI maMdatA thAya 25 che ane te maMdatAne kAraNe AjJAmAM=jinavacanamAM kahela ke A prakaraNamAM kahela koI padArtha samajAto nathI. to zuM karavuM te AgaLa gA. 48mAM jaNAvaze. A rIte tevA prakAranA AcAryano viyoga hoya vigere kAraNomAM paNa jANI levuM.) 'tevA prakAranA AcAryano viraha hovAthI - tevA prakAranA AcArya eTale ke samyagu rIte yathAvasthita evA tattvanA pratipAdanamAM kuzala evA AcArya, mumukSuovaDe sUtra-arthano 30 bodha meLavavA mATe je sevAya te AcArya. AvA prakAranA AcAryano abhAva hovAthI (AjJAmAM= jinavacanamAM kahela padArtha samajAto na hoya...) va zabda padArthanI samajaNa na paDavAmAM bIjA Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavacana nahIM samajavAnA kAraNo (dhyA-47) * 335 kAraNasamuccayArthaH, apizabdaH kvacidubhayavastUpapattisambhAvanArthaH, tathA 'jJeyagahanatvena ca' tatra jJAyata iti jJeyaM-dharmAstikAyAdi tadgahanatvena-gahvaratvena, cazabdo'bodha eva tRtIyakAraNasamuccayArthaH, tathA 'jJAnAvaraNodayena ca' tatra jJAnAvaraNaM prasiddhaM tadudayena tatkAle tadvipAkena, cazabdazcaturthAbodhakAraNasamuccayArthaH, atrAha-nanu jJAnAvaraNodayAdeva matidaurbalyaM tathA tadvidhAcAryaviraho jJeyagahanapratipattizca, tatazca tadabhidhAne na yuktamamISAmabhidhAnamiti, na, tatkAryasyaiva 5 saMkSepavistarata upAdhibhedenAbhidhAnAditi gAthArthaH // 47 // dvitIyagAthAyA vyAkhyA-tatra hinoti-gamayati jijJAsitadharmaviziSTAnAniti hetuH-kArako kramanA kAraNano samuccaya karavA mATe che. upa zabda koIka sthAne matidurbaLatA ane AcAryaviraha baMne hovAnI saMbhAvanA jaNAve che. tathA "reya dinatvena ' temAM je (jJAnavaDe) jaNAya te joya eTale dharmAstikAya vigere 10 jANavA yogya vastu. A dharmAstikAyAdi samajavAmAM agharA hovAthI (samajAya nahIM...) 2 zabda abodhanA trIjA kAraNano samuccaya karanAra che tathA jJAnAvaraNanA udayathI eTale ke bodha samaye ja jJAnAvaraNanA udayathI (padArtha samajAya nahIM...) = zabda cothA abodhakAraNano samuccaya karanAra che. (TUMkamAM atidurbaLatA vigere cAra kAraNone kAraNe AjJAmAM=jinavacanamAM kahela padArtha samajAto na hoya tyAre zuM karavuM ? te AgaLa jaNAvaze.), 15 zaMkA : jJAnAvaraNanA udayathI ja matidurbaLatA, tevA prakAranA AcAryano abhAva ane zeyanI gahanatAnI prApti thAya che. tethI mAtra jJAnAvaraNanA udayanuM kathana karavuM e ja yukta che bIjA matidurbaLatA vigere kAraNo kahevAnI jarUra nathI. nA samAdhAna nA evuM nathI. ahIM jJAnAvaraNanA udayanA kAryanuM ja saMkSepathI ane vistArathI upAdhibhede kathana kareluM hovAthI matidurbaLatAdinuM kathana paNa yuktiyukta che. (Azaya e che ke 20 - jJAnAvaraNanA udayanuM kArya phala ja ahIM kAraNa tarIke batAvavuM che. paraMtu te saMkSepathI ane vistArathI ema be prakAre. temAM saMkSepathI jJAnAvaraNanA udayathI thatuM ajJAna e jinavacanane nahIM samajavAmAM kAraNabhUta che. jayAre vistArathI vicAravuM hoya tyAre upAdhibhede kAraNabheda paDe. jema jema upAdhi=saMyogo judA judA tema tema kAraNo judA judA paDe. ahIM matidurbaLatA vigerene kAraNe ajJAna prApta thAya che tethI matidurbaLatA vigere upAdhio che. tethI koIne 25 matimaMdatAdvArA, to koIne AcAryaviraha dvArA, tyAre kyAMka zeyanI gahanatAdvArA jJAnAvaraNano udaya kAma kare che. TUMkamAM jJAnAvaraNano udaya kevI rIte upAdhione, saMyogone lAvavA dvArA kAma kare che te jaNAvavA matidurbaLatAdinuM kathana aSTa che.) IdhyA.-47 bIjI gAthAno artha :- jANavA mATe icchAyela evA dharmothI yukta arthone je jaNAve te hatu. A hetu be prakAre che - kArakatu (ghaTa pratye mATI e kArakahetu che.) ane vyaMjakahetu 30 (dhUmADo e agnino vyaMjaka hovAthI eTale ke jaNAvanAra hovAthI vyaMjaka hetu che.) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 ja Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5). vyaJjakazca, udAharaNaM-caritakalpitabhedaM, hetuzcodAharaNaM ca hetUdAharaNe tayorasambhavaH, kaJcana padArthaM prati hetUdAharaNAsambhavAt, tasmiMzca, cazabdaH paJcamaSaSThakAraNasamuccayArthaH, 'sati' vidyamAne, kiM ?-'yad' vastujAtaM 'na suSTha buddhyeta' nAtIvAvagacchet 'sarvajJamatamavitathaM tathApi taccintayenmatimA niti tatra sarvajJAH-tIrthakarAsteSAM mataM sarvajJamataM-vacanaM, kiM ?-vitathamanRtaM na vitatham-avitathaM satyamityarthaH, 'tathApi' tadabodhakAraNe satyanavagacchannapi 'tat' mataM vastu vA 'cintayet' paryAlocayet 'matimAn' buddhimAniti gAthArthaH // 48 // kimityetadevamityata Aha- .. aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya NaNNahAvAdiNo teNaM // 49 // 10 vyAkhyA-anupakRte-parairavartite sati parAnugrahaparAyaNA-dharmopadezAdinA pasanugrahodyuktA rUti mAsa:, "yat' mAtra ti, ve - ninA:' pranirUpitazabdArtho:, te ghava vizeSyante-'jagatpravarAH' carAcarazreSThA ityarthaH, evaMvidhA api kadAcid rAgAdibhAvAdvitathavAdino bhavantyata Aha-jitA-nirastA rAgadveSamohA yaiste tathAvidhAH, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH udAharaNa carita (=vAstavika banela prasaMgo ane kalpita (=avAstavika) ema be prakAre che. 15. koIka padArtha pratye hetu yukti ane udAharaNa maLatA na hovAthI hetu-udAharaNano asaMbhava hoya tyAre "gha' zabda pAMcamA ane chaThThA kAraNanA samuccaya mATe che. hetu-udAharaNano asaMbhava vidyamAna hoya tyAre zuM ? te kahe che ke tyAre je vastu (padArtha) sArI rIte jaNAtI na hoya (eTale ke buddhimAM besatI na hoya) to paNa sarvajJamata satya ja che e pramANe buddhimAna vicAre. ahIM sarvajJa eTale tIrthakaro. teonuM je vacana te sarvajJamata. te vacana kevuM che? - asatya na 20 hovuM te avitatha eTale ke satya. to paNa eTale ke te sarvajJamata samajAya nahIM tevA kAraNonI vidyamAnatAmAM te sarvajJamata samajAto na hoya to paNa te matane athavA vastune buddhimAna (satya) vicAre. (A badhA zabdono anvaya pUrve gAthArthamAM kahyA pramANe svayaM jANI levo.) IIdhyA-48. avataraNikA : zA mATe A rIte vicAre ? te kahe che gAthArtha :- kAraNa ke jagatamAM zreSTha evA jino anupakRta evA pote bIjA upara upakAra 25 karavAmAM tatpara ane rAga-dveSa-mohane jItanArA che. te kAraNathI teo kyAreya anyathA prarUpaNA karanArA nathI. TIkArtha : je kAraNathI anupakRta hovA chatAM arthAt bIjI koI vyaktioe koIpaNa jAtano potAnI upara upakAra karyo na hovA chatAM jinezvaro te bIjA jIvo upara upakAra karavAmAM tatpara eTale ke dharmopadeza vigere dvArA te jIvo upara upakAra karavAmAM sadAya prayatnazIla 30 hoya che. vaLI te jino kevA che ? te kahe che - carAcara evA jagatamAM zreSTha evA jino che. jo ke AvA prakAranA (paropakAraparAyaNa) jIvo paNa kyAreka rAgAdinA kAraNe asatyavAdI hoI zake che. jyAre jino AvA nathI. te jaNAvavA mATe) kahe che - jitAyelo eTale ke Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'apAyavicaya'nAmano bIjo bheda (dhyA.--50) * 337 lakSaNo dveSaH ajJAnalakSaNazca mohaH, cazabda etadabhAvaguNasamuccayArthaH, nAnyathAvAdina: 'tene ' tena kAraNena te nAnyathAvAdina iti uktaM ca " rAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyAnRtakAraNaM kiM syAt ? // 1 // " kRttiothArtha:||42|| uktastAvaddhyAtavyaprathamo bhedaH, adhunA dvitIya ucyate, tatra rAgaddosakasAyAsavAdikiriyA vaTTamANANaM / ihaparaloyAvAo jhAijjA vajjaparivajjI // 50 // vyAkhyA - rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu pravartamAnAnAmihaparalokApAyAn dhyAyet, yathA rAgAdikriyA aihikAmuSmikavirodhinI, uktaM ca "ra: samvadyamAno'pa, du:vo duSTottara: / mahAvyAdhyabhibhUtasya, kupathyAnnAbhilASavat // 1 // 5 10 karAyelA che rAga-dveSa ane moha jemanAvaDe te jitarAgadveSamoha jino che. ahIM rAga eTale Asakti, dveSa eTale aprIti ane moha eTale ajJAna. '=' zabda A rAgAdinA abhAvathI prApta guNono samuccaya karanAra che, arthAt rAga-dveSa-moha jItavAthI 15 kevaLajJAnAdi guNo prApta karanAMrA jino che. AvA te jino te kAraNathI (=upakAra karavAmAM tatpara ane rAgAdi vinAnA hovAthI) anyathAvAdI nathI. kahyuM che - "rAgathI, dveSathI ke mohathI asatyavacana bolAya che. jene A rAgAdi doSo nathI tene vaLI asatya bolavAnuM kAraNa zuM hoya ? (arthAt na hoya. ahIM TUMkamAM sAra eTalo jANavo ke jinezvaro rAgAdithI rahita hovAthI asatya vacana bolatA nathI. tethI emanA vacanomAM koIka vacana ApaNI 20 buddhimAM besatuM na hoya to paNa te vacana satya ja che, ema buddhimAna vicAre.) ||dhyA.-49|| avataraNikA : AzAvicaya (vicaya eTale ciMtana athavA vicAra.) nAmano dhyAnanA viSayarUpa bheda kahyo. have bIjo bheda kahevAya che. temAM gAthArtha :- pApano tyAga karanAra apramatta jIva rAga-dveSa-kaSAya-Azrava vigeremAM ane kriyAomAM vartatA jIvonA Ihaloka-paralokasaMbaMdhI apAyone vicAre. TIkArtha : rAga-dveSa-kaSAya-Azrava vigeremAM ane kriyAomAM vartatA jIvonA IhaparalokasaMbaMdhI apAyone vicAre. jema ke, rAgAdikriyA A loka ane paralokanI virodhI che. kahyuM che - "aprazastaviSayaka rAga utpanna thato paNa ('api' zabdathI poSelo rAga to duHkha Ape ja.) duHkhane ApanAro thAya che. jema ke mahAvyAdhithI pIDAtA jIvane kupaththarUpa annanI icchA. (arthAt jema rogIne kupathyanI icchA paNa roganI vRddhi mATe thAya che, tema poSelo rAga to javA do, utpanna thatAMnI sAthe ja rAga duHkhane ApanAro thAya che.) 1' 30 25 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 15 338 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) "dveSaH sampadyamAno'pi, tApayatyeva dehinam / koTarastho jvalannAzu, dAvAnala iva drumam // 2 // tathA dRSTyAdibhedabhinnasya, rAgasyAmuSmikaM phalam / dIrghaH saMsAra evoktaH, sarvajJaiH sarvadarzibhiH // 3 // " ityAdi, tathA "dosAnalasaMtatto, iha loe ceva dukkhio jIvo / paralogaMmi ya pAvo pAvai nirayAnalaM tatto // 1 // " ityAdi, tathA kaSAyAH-krodhAdayaH, tadapAyAH punaH "koho pItiM paNAsei, mANo viNayaNAsaNo / mAyA mittANi NAsei, lobho savvaviNAsaNo // 1 // koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya loho ya pavaDDamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // 1 // " tathA''zravAH-karmabandhahetavo mithyAtvAdayaH, tadapAyaH punaH "micchattamohiyamaI jIvo ihaloga eva dukkhAI / niraovamAiM pAvo pAvai pasamAiguNahINo // 1 // " tathA tathA - "utpanna thayelo paNa dveSa jIvane tapAve che. jema vRkSanI bakholamAM rahelo dAvAnala zIdhra vRkSane bALe che. rA" (A pramANe AlokanAM apAyo kahyA. have paralokanA apAyo kahe che) tathA - "dRSTirAga, sneharAga ane kAmarAga ema traNa prakAranA rAganuM pAralau4i isa sarva-sarvazAsImevI saMsAra 04 tyo che. // 3 // " vigere.. tathA - "dveSa35 agnithI sArI rIte tapelo jIva A lokamAM to duHkhI thAya che temaja saMtapta evo te pApI 20 deg1 52sobhA na2435 bhanine pAme che. // 1 // " vigere (pAralauTi isa qu.) . tathA kaSAyo eTale krodhAdi. tenA nukasAno A pramANe - krodha parasparanI prItino nAza kare che, ahaMkAra vinayano, mAyA mitrono, ane lobha prIti vigere sarvano nAza kare che. // 1 // " tathA - "za vinAnA (mane bhATe 4) 15tA mevA ogha, mAna, mAyA ane soma35 A cAra saMpUrNa athavA kliSTa kaSAyo punarjanmanA mULiyAone siMce che. " 25 tathA Azravo eTale karmabaMdhanA kAraNabhUta evA mithyAtva vigere. tenA nukasAno A pramANe - mithyAtvathI mUDhamativALo (ane mATe ja) prazama vigere guNo vinAno pApI jIva A 44. dveSAnalasaMtapta ihaloka eva duHkhito jIvaH / paraloke ca pApaH prApnoti nirayAnalaM tataH // 1 // 45. krodhaH prIti praNAzayati, mAno vinayanAzanaH / mAyA mitrANi nAzayati, lobhaH sarvavinAzanaH // 1 // krodhazca mAnazcAnigRhItau mAyA ca lobhazca pravardhamAnau / catvAra ete kRtsnAH kaSAyAH siJcanti mUlAni 30 punarbhavasya // 1 // 46. mithyAtvamohitamatirjIva ihaloka eva duHkhAni / nirayopamANi pApaH prApnoti prazamAdiguNahInaH // 1 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apAyonuM ciMtana (dhyA.--50) * 339 46 'ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH // 1 // tathA jIvA pAviMti ihaM pANavahAdaviraIe pAvAe / niyasuyaghAyaNamAI dose jaNagarahie pAvA // 1 // paralogaMmivi evaM AsavakiriyAhiM ajjie kamme / jIvANa ciramavAyA nirayAigaI bhamaMtANaM // 2 // " ityAdi, AdizabdaH svagatAnekabhedakhyApakaH, prakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedagrAhaka ityanye, kriyAstu kAyikyAdibhedAH paJca, etAH punaruttaratra nyakSeNa vakSyAmaH, vipAkaH puna:"ki~riyAsu vahmANA kAigamAIsu dukkhiyA jIvA / iha ceva ya paraloe saMsArapavaDDhayA bhaNiyA // 1 // " tatazcaivaM rAgAdikriyAsu vartamAnAnAmapAyAn dhyAyet, kiMviziSTaH sannityAha- 'varjyaparivarjI' tatra varjanIyaM varjyam - akRtyaM parigRhyate tatparivarjI - apramatta iti gAthArthaH // 50 // lokamAM ja narakanI upamAvALA du:khone pAme che. IIII" tathA - "krodha vigere sarva pApo karatA ajJAna vadhu kaSTadAyI che kAraNa ke te ajJAnathI DhaMkAyelo loka hitakara athavA ahitakara padArthone jANI zakato nathI. ||1||" 5 - 10 15 tathA -- "pApI evA jIvo prANIvadharUpa hiMsAthI aviratirUpa (=na aTakavArUpa) pApane kAraNe lokamAM garvita svaputravadha vigere doSo(rUpa anarthane) pAme che. // 1 // A ja pramANe paralokamAM paNa AzravakriyAodvArA pApakarmane bhegA karI bhamatA evA jIvone lAMbAkALa sudhI narakagati vigere apAyo (=anartho) prApta thAya che. // 2 // " vigere. rAyaddosasAyAsavAvi... ahIM rahela Adizabda svagata (=rAga-dveSa vigerenA) aneka bhedo jaNAvanA2 che. keTalAka 20 AcAryo ema kahe che ke Adizabda prakRti, sthiti, rasa ane pradezabaMdharUpa cAra bhedono grAhaka che, (arthAt prakRtibaMdha, sthitibaMdha vigerenA anarthone vicAre.) tathA 'jiriyAtu' kAyikI vigere pAMca prakAranI kriyAo ke jenuM AgaLa vistArathI varNana karIzuM. kriyAono vipAka=anartha A pramANe jANavo - "kAyikI vigere kriyAomAM vartatA jIvo A lokamAM duHkhI thayelA chatAM paralokamAM saMsArane vadhAranArA kahevAyelA che. / / 1 / / " A 25 pramANe rAgAdi kriyAomAM vartatA jIvonA apAyone=anarthone vicAre. kevA prakArano thaIne te vicAre? varjyanA parivarjI-apramatta thaIne te vicAre. temAM je tyAgavA yogya hoya te varjya. ahIM varjya tarIke akRtya grahaNa karAya che. AvA akRtyone (pramAdane) tyAga karanAro apramatta thaIne anarthone vicAre. ||dhyA.pA 47. jIvAH prApnuvantIha prANavadhAdyavirateH pApikAyAH / nijasutaghAtAdidoSAn janagarhitAn pApAH // 1 // 30 paraloke'pyevamAzravakriyAbhirarjite karmaNi / jIvAnAM ciramapAyA nirayAdigatiSu bhramatAm // 2 // 48. kriyAsu vartamAnAH kAyikyAdiSu duHkhitA jIvAH / ihaiva paraloke ca saMsArapravardhakA bhaNitAH // 1 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 % Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) uktaH khalu dvitIyo dhyAtavyabhedaH, adhunA tRtIya ucyate, tatra payaiThiipaesANubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM / . jogANubhAvajaNiyaM kammavivAgaM viciMtejjA // 51 // vyAkhyA-'prakRtisthitipradezAnubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhakta 'miti atra prakRtizabdenASTau 5 karmaprakRtayo'bhidhIyante jJAnAvaraNIyAdibhedA iti, prakRtiraMzo bheda iti paryAyAH, sthiti: tAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnaM, pradezazabdena jIvapradezakarmapudgalasambandho'bhidhIyate, anubhAvazabdena tu vipAkaH, ete ca prakRtyAdayaH zubhAzubhabhedabhinnA bhavanti, tatazcaitaduktaM bhavati-prakRtyAdibhedabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM 'yogAnubhAvajanitaM' manoyogAdiguNaprabhavaM karmavipAkaM vicintayediti gAthArthaH // 51 // bhAvArthaH punarvRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedaM-iha payaibhinnaM suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, tattha payaIutti kammaNo bheyA aMsA NANAvaraNijjAiNo aTTha, tehiM bhinnaM, vihattaM suhaM puNNaM sAyAiyaM asuhaM pAvaM tehiM vihattaM-vibhinnavipAkaM jahA kammapakaDIe tahA viseseNa avataraNikA : dhyAnanA viSayano bIjo bheda kahyo. have vipAkaviyanAmano trIjo bheda kahevAya che. temAM 5 15. gAthArtha - prakRti-sthiti pradeza ane rasa ema cAra bhedavALA, zubha ane azubha vibhAgavALA, manoyogAdi ane guNathI utpanna thayelA evA karmanA udayane vicAre. TIkArtha : ahIM prakRtizabdathI jJAnAvaraNIya vigere bhedovALI ATha karmaprakRtio grahaNa karavI. prakRti-aMza-bheda A badhA samAnArthI zabdo che. sthiti eTale te karmaprakRtinuM ja AtmAmAM avasthAna. A sthiti jaghanya vigere prakAranI che. pradezazabdathI jIvapradezo sAthe 20 karmayugalono saMbaMdha grahaNa karavo. anubhAvazabdathI vipAka=rasa grahaNa karavo. A prakRti vigere cAre zubha ane azubha ema be prakAre hoya che. tethI bhAvArtha A pramANe jANavo ke - prakRti vigere bhedovALA, zubhAzubhavibhAgavALA (=zubhAzubhAtmaka) manoyogAdithI ane jIvaguNothI (=mithyAtva vigerethI) utpanna thayelA karmodayane vicAre. dhyA.-51 A gAthAno bhAvArtha vRddhonA=pUrvajonA vivaraNAnusAre jANavA yogya che. te A pramANe 25 che - "ahIM prakRtinA bhedavALA, zubhAzubhAtmaka karmanA udayane vicAre eno bhAvArtha A pramANe ke - prakRti eTale karmanA jJAnAvaraNIya vigere ATha bhedo=aMzo. te karmabhedovaDe bhedAyela (evA karmodayane vicAre.) tathA "zubhAzubhavibhakta ahIM zubha eTale puNyAtmaka zAtA vedanIya vigere. ane azubha eTale pApAtmaka karma. teo vaDe judA judA ( zubha ane azubhAtmaka) 49. iha prakRtibhinnaM zubhAzubhavibhaktaM karmavipAkaM vicintayet, tatra prakRtaya iti karmaNo bhedA aMzA 30 jJAnAvaraNAdayo'STa, tairbhinnaM vibhaktaM zubhaM puNyaM sAtAdikaM azubhaM pApaM tairvibhaktaM, vibhinnavipAkaM yathA karmaprakRtau tathA vizeSeNa Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkonuM ciMtana (dhyA.-51) * 341 ciMtijjA, kiM ca-ThiivibhinnaM ca suhAsuhavihattaM kammavivAgaM vicitejjA, Thiitti tAsiM ceva aTThaNhaM payaDINaM jahaNNamajjhimukkosA kAlAvatthA jahA kammapayaDIe, kiM ca-paesabhinnaM zubhAzubhaM yAvat "kRtvA pUrvavidhAnaM padayostAveva pUrvavad vagyau~ / vargaghanau kuryAtAM tRtIyarAzestataH prAgvat // 1 // " 'kRtvA vidhAna 'miti 256, asya rAzeH pUrvapadasya ghanAdi kRtvA tasyaiva vargAdi tataH dvitIyapadasyedameva viparItaM kriyate, tata etAveva varyete, tatastRtIyapadasya vargaghanau kriyete, evamanena krameNAyaM rAziH 16777216 ciMtejjA, paesotti jIvapaesANaM kammapaesehiM evA karmavipAkane je rIte karmaprakRti nAmanA graMthamAM kahyA che te rIte vizeSathI=UMDANathI vicAre. tathA sthitinA bhedovALA, zubhAzubhAtmaka karmavipAkane vicAre. ahIM sthiti eTale te ja 10 ATha karmaprakRtiono jaghanya-madhyama ane utkRSTathI ema traNa prakAre AtmAmAM rahevAno samaya. te jaghanyAdi sthitio je rIte kammapayaDImAM kahI che te rIte ahIM jANI levI. vaLI, pradezathI bhinna evA zubhAzubha yAvat (pradezabhinna zubhAzubha karmavipAka karmaprakRtimAM vistArathI kahyo che. te ahIM jANavA mATe TIkAkAre yavat zabda mUkela che. ahIM pradeza tarIke jIva upara coTelA karmapradezo jANavAnA che. jIvanA dareka Atmapradeza upara AvA keTalA karmapradezo coMTelA che ? 15 te vicAravAnuM che. te jANavA mATe sauprathama jIva asaMkheya AtmapradezovALo hovA chatAM asatkalpanAvaDe 256 Atmapradezo jIvanA mAnavA. A 256 rAzine ghana karyA bAda je rakama Ave teTalA pramANa karmapradezo Atmapradeza upara coMTelA jANavA. A asatkalpanA che. vAstavika rIte dareka Atmapradeza upara anaMtA karmapradezo che. have je kalpita rAzi che=256 tene ghana karavA mATe karaNagAthA jaNAve che.) - 20 - "kRtvA pUrvavidhAna..." Ano artha A pramANe - A 256 rAzinA pUrvapadanA=12 saMkhyAno ghana vigere ('Adi zabdathI varga vigere) karIne te ja pUrvapadanA vargAdi karavA. tyArapachI bIjA padanA='pa saMkhyAnA A ja viparIta karavA, (arthAta prathama vargAdi karavA ane pachI ghanAdi karavA.) tyArapachI A baMne padono='25' saMkhyAno varga karavo. tyArapachI trIjA padanA=16' saMkhyAnA varga ane ghana karavA. A pramANe A kramathI karatA 16777ra16 25 rAzi prApta thAya che. (A rAzi jeTalA karmapradezo Atmapradezo upara coMTelA jANavA. A asatkalpanA jANavI.) 50. cintayet / kiM ca-sthitivibhaktaM ca zubhAzubhavibhaktaM karmavipAkaM vicintayet / sthitiriti tAsAmevASTAnAM prakRtInAM jaghanyamadhyamotkRSTAH kAlAvasthA yathA karmaprakRtau / kiM ca-pradezabhinnaM - 51. cintayet, 30 pradeza iti jIvapradezAnAM karmapradezaH Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) suMhumehiM egakhettAvagADhehiM puTThogADhaaNaMtara aNubAyaraddhAibheehiM baddhANaM vittharao kammapayaDIe bhaNiyANaM kammavivAgaM viciMtejjA, kiM ca - aNubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, tattha aNubhAvotti tAsiM ceva'TThaNhaM payaDINaM puTThabaddhanikAiyANaM udayAu aNubhavaNaM, taM ca kammavivAgaM jogANubhAvajaNiyaM viciMtejjA, tattha jogA maNavayaNakAyA, 5 aNubhAvo jIvaguNa evaM sa ca mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyAH, tehiM aNubhAveNa ya jaNimupAiyaM jIvassa kammaM jaM tassa vivAgaM udayaM vicitijjai // 51 // uktastRtIyo dhyAtavyabhedaH, sAmprataM caturtha ucyate, tatra jiNadesiyAi lakkhaNasaMThANAsaNavihANamANAiM / A pramANe 'pradezane vicAre' eTale spaSTa, avagADha, anaMtara, aNubAdara, Urdhva vigere 10 bhedovaDe baMdhAyelA, ekakSetramAM avagAhIne rahelA, sUkSma evA karmapradezo sAthe baMdhAyelA ane vistArathI karmaprakRtinAmanA graMthamAM kahevAyelA evA AtmapradezonA karmavipAkane vicAre. (ahIM spaSTa eTale sparzelA, avagADha eTale pravezelA, anaMtara eTale Atmapradeza sAthe AMtarA vinA ekameka thayelA, aNubAdara eTale aNumAMthI arthAt kAryaNavargaNAmAMthI banelA evA moTA skaMdhorUpe baMdhAyelA, Urdhva vigere eTale upara-nIce, Aju-bAjuthI baMdhAyelA. (TUMkamAM je kSetramAM 15 Atmapradezo che te ja kSetramAM rahelA karmo Atmapradeza sAthe ekameka thAya te jaNAvavA spaSTa, avagADha vigere zabdo che. A rIte coMTelA karmonA udayane muni vicAre. te pradezone AzrayIne kareluM dhyAna kahevAya.) tathA anubhAvabhinna zubhAzubhavibhakta karmodayane vicAre. ahIM anubhAva eTale te ja ATha karmaprakRtio ke je spaSTa che, baddha che, nikAcita che teonuM udayathI anubhavavuM. yoga ane 20 anubhAvathI=jIvanA guNathI utpanna thayela AvA anubhAvarUpa karmavipAkane vicAre. temAM yoga tarIke mana-vacana ane kAyA tathA anubhAva tarIke jIvanA guNo ja eTale ke mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAya levA. Ama A yogavaDe ane mithyAtva vigere jIvaguNovaDe jIvane je karmo baMdhAyelA che, teno je vipAka=udaya che tene vicAre. ||dhyA.--51|| avataraNikA : trIjo dhyAtavyabheda kahyo. have cotho saMsthAnavicayanAmano prakAra kahevAya 25 che. temAM gAthArtha :- jinezvarovaDe kahevAyelA dravyonA lakSaNo, AkAro, AdhAra, bhedo, pramANo 52. sUkSmairekakSetrAvagADhaiH spRSTAvagADhAnantarANubAdarordhvAdibhedairbaddhAnAM vistarataH karmaprakRtau bhaNitAnAM karmavipAkaM vicintayet, kiM ca anubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM karmavipAkaM vicintayet, tatrAnubhAva iti tAsAmevASTAnAM prakRtInAM spRSTabaddhanikAcitAnAmudayAnubhavanam taM ca karmavipAkaM yogAnubhAvajanitaM 30 vicintayet, taMtra yoA manovaSanAyA, anumAvo nIvamuLa va, tainumAvena ca ganitam-utpAvita jhIvasya karma yat tasyA vipAkaM - udayo vicintyate / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dhamastikAyAdidravyonA lakSaNAdinuM ciMtana (dhyA.-52) * 343 uppAyaTThibhaMgAi pajjavA je ya davvANaM // 52 // vyAkhyA-jinAH-prAgnirUpitazabdArthAstIrthakarAstairdezitAni-kathitAni jinadezitAni, kAnyata Aha-lakSaNasaMsthAnAsanavidhAnamAnAni, kiM ?-vicintayediti paryante vakSyati SaSThyAM gAthAyAmiti, tatra lakSaNAdIni vicintayet, atrApi gAthAnte dravyANAmityuktaM tatpratipadamAyojanIyamiti, tatra lakSaNaM dharmAstikAyAdidravyANAM gatyAdi, tathA saMsthAnaM mukhyavRttyA 5 pudgalaracanAkAralakSaNaM parimaNDalAdyajIvAnAM, yathoktam-parimaMDale ya vaTTe taMse cauraMsa Ayate ceva' jIvazarIrANAM ca samacaturasrAdi, yathoktam "samacauraMse naggohamaMDale sAi vAmaNe khujje / _ huMDevi ya saMThANe jIvANaM cha muNeyavvA // 1 // " tathA dharmAdharmayorapi lokakSetrApekSayA bhAvanIyamiti, uktaM ca "haiTThA majjhe uvari chavvIjhallarimuiMgasaMThANe / ane dravyonA je utpAda, sthiti, nAza vigere paryAyo che. tene vicAre. e pramANe gA. pa7mAM Apela kriyApada joDavuM.) TIkArtha : pUrve jaNAvela che zabdArtha jeno evA jino eTale ke tIrthakaro. teo vaDe je kahevAyelA che te jinadezita kahevAya che, koNa che te ? te kahe che - lakSaNa, saMsthAna, AdhAra, 15 bheda, pramANo, A badhAnuM zuM karavAnuM ? jinadezita evA A lakSaNAdine vicAre dhyAna dhare e pramANe chaThThI gAthAmAM (gaMgA. 57mAM) kriyApada jaNAvaze. ahIM lakSaNo vigerene vicAre emAM paNa gAthAnA aMtamAM je "TravyApAM' pada che te lakSaNa vigere dareka pado sAthe joDavuM. (eTale ke dravyonA lakSaNa, dravyonA AkAro... vigerene vicAre.) temAM dharmAstikAya vigere dravyonA gati vigere lakSaNa tarIke jANavA. (arthAt dharmAstikAyanuM 20. lakSaNa gatisahAyakatA che, adharmAstikAyanuM lakSaNa sthitisahAyuphatA che, vigere) tathA saMsthAna= AkRti e mukhyapaNe pulonI racanAnA AkArasvarUpa che. (je mUrtadravyomAM ja saMbhavI zake che. dharmAstikAya ke adharmAstikAyanuM saMsthAna je loka jevuM kahevAya che te upacArathI. mukhya rIte to teono amUrta hovAthI tevo AkAra saMbhavI zakato nathI. tethI dharmAstikAya vigere sivAya pudgalAstikAyarUpa) ajIvono parimaMDaLa vigere AkAra jANavo. kahyuM che - "parimaMDaLa, goLa, 25 trikoNa, corasa ane lAMbo AkAra." ane jIvazarIranA samacaturagna vigere AkAro jANavA. kahyuM che - "samacaturagna, nyagrodhamaMDaLa, sAdi, vAmana, kunja ane hUMDaka e pramANe jIvonA che AkAra che." - tathA dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA paNa AkAro loka=caudarAjalokarUpa kSetranI apekSAe vicAravA. kahyuM che - "lokAkAzano AkAra nIcethI puSpagaMgerI (puSpo bharavAnuM 30 53. parimaNDalaM vRttaM tryastraM caturasramAyatameva / 54. samacaturasraM nyagrodhamaNDalaM sAdi vAmanaM kubjaM / huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM SaD jJAtavyAni // 1 // 55. adhastAnmadhye upari vetrAsanajhallarImRdaGgasaMsthAnaH / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) logo addhAgAro addhAkhettAgiI neo // 1 // " tathA''sanAni-AdhAralakSaNAni dharmAstikAyAdInAM lokAkAzAdIni svasvarUpANi vA, tathA vidhAnAni dharmAstikAyAdInAmeva bhedAnityarthaH, yathA-dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa paese' ityAdi, tathA mAnAni-pramANAni dharmAstikAyAdInAmevAtmIyAni, tathotpAdasthitibhaGgAdiparyAyA ye ca 'dravyANAM' dharmAstikAyAdInAM tAn vicintayediti, tatrotpAdAdiparyAyasiddhiH 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi (tattvArthe a0 5 sU0 29) vacanAd, yuktiH punaratra "ghaTamaulIsuvarNArthI, nAzotpattisthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthaM, jano yAti sahetukam // 1 // " 10 sAdhana) jevo, madhyamAM khaMjarI jevo, ane upara mRdaMga jevo jANavo. tathA edvAno kALano AkAra addhAkSetranI=manuSyalokanI AkRti pramANe jANavo. 1." tathA Asana eTale AdhAra. dharmAstikAya vigerenA AdhAra lokAkAza vigere athavA pota-potAnuM svarUpa jANavuM. vidhAnone eTale ke dharmAstikAya vigerenA ja bhedone (vicAre.) jema ke - "dharmAstikAya, dharmAstikAyano deza, dharmAstikAyano pradeza.. vigere (A pramANe 15 deza, pradeza vigere bhedone vicAre.) tathA mAna eTale pramANa, temAM dharmAstikAya vigerenA pota-potAnA pramANone vicAre. tathA dharmAstikAya vigere dravyonA utpAda-sthiti-nAza vigere je paryAyo che tene vicAre. temAM utpAda vigere paryAyonI siddhi "utpAdra-vyaya-dhrauvyayu$ sa" eTale ke "je vastu vidyamAna che te utpAda-nAza ane dhruvatAnAmanA traNa dharmothI yukta che" AvA prakAranA vacanathI thAya che. 20 ahIM yukti A pramANe jANavI - "kaLazano arthI, mugaTano arthI ane suvarNano artha evo mANasa kaLazanA nAzamAM, mugaTanI utpattimAM ane suvarNanI sthitimAM (kramazaH) zoka, harSa ane madhyasthabhAvane je anubhave che, te sahetuka che. 1." (bhAvArtha A pramANe - rAjAnA be chokarAne ramavA mATe sonAno eka nAno kaLaza hato. emAM ekavAra eka chokaro kyAMka bahAra gayo ane bIjA chokarAe kahyuM - "mAre ramavA 25 mATe mugaTa joIe che." tyAre rAjAe sonI pAse te ja kaLazane gALIne mugaTa karAvI maMgAvyo. ahIM sonuM pote kaLaza tarIke nAza pAmyuM che, mugaTa tarIke utpanna thayuM che ane sonA tarIke pote kAyama che ja. Ama, eka evA sonAmAM ja utpAdAdi traNe paryAyo judI judI apekSAe rahelA che. te kevI rIte jaNAya ? te mATe kahe che - jyAre bahAra gayela chokaro pAcho Avyo tyAre kaLazano nAza joIne te zoka kare che. bIjA chokarAne mugaTa maLyo hovAthI harSa AnaMda 30 56. loko'ddhAkAro'ddhAkSetrAkRtijJeyaH // 1 // 57. dharmAstikAyo dharmAstikAyasya dezaH dharmAstikAyasya praveza: Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAstikAyAdinA utpAdAdiparyAyonuM ciMtana (dhyA.--52) payovrato na daddhyatti, na payo'tti dadhivrataH / agorasavrato nobhe, tasmAttattvaM trayAtmakam // 2 // " tatazca dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandharUpApekSayotpadyate tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinazyati dharmAstikAyadravyAtmanA tu nitya iti uktaM ca "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyo zcityapacityo rAkR tijAtivyavasthAnAt 11811" AdizabdAdagurulaghvAdiparyAyaparigrahaH, cazabdaH samuccayArtha iti gAthArthaH // 52 // * 345 5 kiM ca thAya che ane bApa evo rAjA baMnemAM sonuM kAyamI hovAthI nathI zoka pAmato ke nathI AnaMda pAmato, paraMtu madhyasthabhAva pAme che. ahIM sonuM vastu eka hovA chatAM traNene je judI judI 10 lAgaNIo thaI tenA kAraNa paNa judA judA mAnavA paDe. tethI eka ja vastu kaLazarUpe nAza pAmI tethI ekane zoka thayo. e ja vastu mugaTarUpe utpanna thaI mATe ja bIjA chokarAne AnaMda thayo ane baMnemAM sonuM sthita ja hovAthI rAjA madhyasthabhAva pAmyo. Ama, je harSAdi thAya te sahetuka thAya che ane te hetu utpAdAda che.) 'mAre dUdha ja levuM' evA vratavALo puruSa dahIM khAto nathI. 'dahIM ja levuM' evA vratavALo 15 dUdha khAto nathI. 'agorasa ja levuM' evA vratavALo dUdha-dahIM ubhaya khAto nathI. (kAraNa ke gorasa dUdharUpa paNa che ane dahIMrUpa paNa che. dUdha hatuM tyAre dahIM nahotuM, dahIM hatuM tyAre dUdha rahyuM nathI. paNa gorasa to dUdha ane dahIM baMne avasthAmAM che.) tethI gorasAtmaka tattva (upalakSaNathI dareka sat vastu) trayAtmaka che. 2' (A rIte dareka vastu trayAtmaka che) ane tethI dharmAstikAya paNa vivakSita samayanA saMbaMdhanI apekSAe utpanna thAya che. (arthAt vartamAna samaye vartamAna samayathI te saMbaddha thayuM eTale ke te dharmAstikAyadravya utpanna thayuM kahevAya.) te vivakSitasamaya pahelAMnA bhUtakALanA samaya sAthenA saMbaMdhanI apekSAe (eTale ke bhUtakALanA samaya sAthe je saMbaMdha hato te nAza pAmavAthI) te dravya nAza pAme che. tathA pote dravyarUpe baMne samaye hAjara hovAthI nitya che. 20 kahyuM che - "sarva vasturUpa vyaktimAM (=sarva padArthomAM) dareka kSaNe niyata-eka cokkasa 25 prakAranuM bhinnapaNuM Ave che (eTale ke dareka vastu dareka kSaNe badalAyA kare che.) chatAM e vastu judI nathI (eTale ke saMpUrNa badalAtI nathI kAraNa ke) vadhA2o-ghaTADo thavA chatAM te vastuno AkAra ane tenI jAti kAyamI rahe che. (athavA bIjI rIte artha thaI zake ke AkRti ane jAtinI eka cokkasa vyavasthA che eTale ke AkAra badalAya che paNa jAti badalAtI nathI. ane jAti badalAtI na hovAthI vastu enI e ja rahe che.) '3ppAyamiMzA'mAM je Adizabda che 30 tenAthI agurulaghu vigere paryAyo grahaNa karavA. '' zabda samuccaya arthamAM jANavo. (arthAt lakSaNAdi viSayane vicAre. ahIM vicAravA mATenA jeTalA judA judA viSayo ApyA che te Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM / mAibheyavii tivihamaholoyabheyAI pA vyAkhyA-'paJcAstikAyamayaM lokamanAdyanidhanaM jinAkhyAtamiti, kriyA pUrvavat, tatrAstaya:pradezAsteSAM kAyA astikAyAH paJca ca te astikAyAzceti vigrahaH, ete ca dharmAstikAyAdayo gatyAdyupagrahakarA jJeyA iti, uktaM ca 44 346 * jIvAnAM pudgalAnAM ca gatyupagrahakAraNam / dharmAstikAyo jJAnasya, dIpazcakSuSmato yathA // 1 // jIvAnAM pudgalAnAM ca, sthityupagrahakAraNam / dharma: puruSaceva, tiSThAiravaniyaMthA ArA jIvAnAM pudgalAnAM ca dharmAdharmAstikAyayoH / badarANAM ghaTo yadvadAkAzamavakAzadam // 3 // jJAnAtmA sarvabhAvajJo, bhoktA kartA ca karmaNAm / nAnAsaMsArimuktAkhyo, jIvaH prokto jinAgame // 4 // sparzarasagandhavarNazabdamUrtasvabhAvakAH / saddAta meniSpannA:, putrAnA binavaizitA: '' tanmayaM tadAtmakaM, lokyata iti lokastaM, kAlataH kimbhUtamityata Aha- 'anAdyanidhanam' badhAno samuccaya karavA '' zabda che.) IIdhyA.52 vaLI - gAthArtha :- jinovaDe kahevAyelo loka paMcAstikAyAtmaka che, anAdi-anaMta che, nAmAdibhedovALo che (ane) adholoka vigere traNa prakAre che (ema vicAre.) TIkArtha : jinovaDe kahevAyelo loka paMcAstikAyAtmaka, anAdi-anaMta che 'ema vicAre' e pramANenuM kriyApada pUrvanI jema jANI levuM. temAM asti eTale pradezo. teono je samUha te astikAya. pAMca evA te astikAyo te paMcAstikAya e pramANe samAsavigraha karavo. pAMca astikAyo tarIke gati vigeremAM sahAya karanArA dharmAstikAya vigere jANavA. kahyuM che "jema cakSuvALA jIvane jJAnanuM kAraNa dIpaka che, tema jIva ane pudgalone 25 gati karavAmAM sahAya karanAra dharmAstikAya che. ||1|| jema UbhA rahevAnI icchAvALA evA puruSane pRthvI sahAyaka che, tema jIva ane pudgalone sthitimAM sahAya karanAra adharmAstikAya che. // 2 // jema borane (eka jAtanuM phalavizeSa) jagyA ApanAra ghaTa che, tema jIva, pudgala, dharmAstikAya ane adharmAstikAyane jagyA ApanAra AkAza che. ANA jinAgamamAM jIvane jJAnasvarUpa, sarvabhAvone jANanAra, karmono bhoktA ane kartA, judA judA saMsArI tathA mukta 30 ema be prakAre kahyo che. / / 4 / jinezvaroe pudgalo sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda ane mUrtasvabhAvavALA tathA saMghAtathI=saMyogathI ane vibhAgathI utpanna thanArA kahyA che. pA" A pAMcathI banelo eTale ke A paMcAstikAyAtmaka loka che. je kevalajJAnavaDe jaNAya te ---- Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda vigere hoya tyAre punaruktadoSa nathI. (dhyA-53) * 347 anAdyaparyavasitamityarthaH, anenezvarAdikRtavyavacchedamAha, asAvapi darzanabhedAccitra evetyata Aha-'jinAkhyAtaM' tIrthakarapraNItam, Aha-'jinadezitAni'tyasmAjjinapraNItAdhikAro'nuvartata eva, tatazca jinAkhyAtamityatiricyate, na, asyA''darakhyApanArthatvAt, AdarakhyApanAdau ca punaruktadoSAnupapatteH, tathA coktam ___ "anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / ISatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam // 1 // " loka. AvA lokane vicAre (= paMcAstikAya A loka che ema vicAre.) te loka kAlathI kevA prakArano che ? te kahe che - anAdi-anaMta A loka che. AvuM kahevAdvArA jainetaronI "A jagata IzvarAdikRta che" evI mAnyatAnuM khaMDana karAyeluM jANavuM. A loka paNa judA judA darzanakAronI mAnyatA pramANe judo judo che (eTale konI mAnyatA pramANeno loka vicAravo? 10 e prazna Ubho thAya che.) tethI kahe che ke jina=tIrthakaravaDe kahevAyela loka vicAravo. zaMkA : gA. paramAM 'binazitAni' pada mUkeluM hovAthI A badhuM jinapraNIta che evuM jaNAya ja jAya che. tethI ahIM "fkanArasthAti" zabda vadhArAno lAge che. samAdhAna : ahIM A vizeSaNa jinezvaro pratye Adara jaNAvavA ApeluM hovAthI vadhArAnuM nathI. Adara jaNAvavAmAM punaruktadoSa lAgato nathI. kahyuM che - "anuvAda, Adara, vasA, 15 viniyoga, hetu, asUyA, kaMIka, saMbhrama, Azcarya, gaNanA ane smaraNa ATalA arthomAM punarukta doSa lAgato nathI." (dA. ta. (1) anuvAdamAM - "moTA bhAIne jayeSTha kahevAya ahIM 'yeSTha pada anuvAda mATe che tethI eno artha paNa "moTo bhAI ja hovA chatAM punarukti doSa nathI. (2) Adara mATe - vyAkhyAnAdi zarU karatA pahelAM mArA gurudevazrI pAsethI je sAMbhaLyuM che, jANyuM che, zIkhyuM che te huM kahIza AvuM kahyA pachI cAluM vyAkhyAnamAM mArA gurudevazrI Ama 20 kahetA hatA, mArA gurudevazrI Ama kahetA hatA. Ama, vAraMvAra "gurudevazrI' zabdano uccAra karavA chatAM punarukti doSa nathI. (3) vIsA arthamAM - "pIo, pIo, pIvA jevuM che zAMtasudhArasa' ahIM "pIo' zabda be vAra kahyo e vIsA karI gaNAya. ahIM vIsA zAMtasudhArasanuM pAna mahattvanuM jaNAvatI hovAthI punaruktidoSa nathI. (4) bhUSArthamAM - are ! tuM krodhI che krodhI. ahIM krodhanI tIvratA 25 (pRza) jaNAvavA "krodhI" zabda be vAra che. (5) viniyoga arthamAM - vepAra sodo karavA . eka ja vastu anekavAra bolAya athavA sAmenAne zIkhavADavA rathI 3 vAra bolAya. (6) hetu arthamAM - koI pratipAdanane barAbara ThasAvavA eno hetu anekavAra darzAvAya che. jema ke, "jo bahu khAIza nahIM, nahIM to zarIra bagaDaze. jo pharI kahuM chuM, bahu khAIza nahIM, nahIM to maMdAgni thaze, kAmo bagaDaze.." (7) IrSAmAM - ISyane kAraNe koI mANasa eka ja vAta 30 vAraMvAra kare. jema ke, pelAno ahaMkAra kevo che? bIjA sAthe bhaLato ja nathI, koI sAthe vAta ja karato nathI, ene bolAvo jo, e bole che ? nA, akSare ya nahIM bole. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) tathA hi 'nAmAdibhedavihitaM' bhedato nAmAdibhedAvasthApitamityarthaH, uktaM ca "naoNma ThavaNA davie khitte kAle bhave ya bhAve ya / pajjavalogo ya tahA aTThaviho loganikkhevo // 1 // " bhAvArthazcaturviMzatistavavivaraNAdavaseyaH, sAmprataM kSetralokamadhikRtyAha-'trividhaM' triprakAram 5 'adholokabhedAdi' iti prAkRtazailyA'dholokAdibhedam, AdizabdAttiryagU@lokaparigraha iti gathArtha: IkarUA kiM ca-tasminneva kSetraloke idaM cedaM ca vicintayediti pratipAdayannAha____ khiivalayadIvasAgaranarayavimANabhavaNAisaMThANaM / / vomAipaiTThANaM niyayaM logadviivihANaM // 54 // 10 vyAkhyA 'kSitivalayadvIpasAgaranirayavimAnabhavanAdisaMsthAnaM' tatra kSitayaH khalu dharmAdyA ISatprAgbhArAvasAnA aSTau bhUmayaH parigRhyante, valayAni-ghanodadhighanavAtatanuvAtAtmakAni dharmAdi (8) ISatu - vIra prabhune 12 varSamAM kula nidrAkALa be ghaDI, eTale ke pramAda Iza, ja, thoDoka ja eTale ke nahIM barobara. (9) saMbhrama arthAt utAvaLa. utAvaLa hoya tyAre vAraMvAra bolAya jema ke jaldI jaldI kara. (10) Azcarya - "are ! vAha adabhuta ! adbhuta !" 15 (11) gaNanA - 25-25nI thappI karavI hoya to 1, 2, 3, 4. AMkaDA vAraMvAra bolAya. (12) smaraNa - te A ja hatuM, te A ja hatuM. e rIte vAraMvAra bolAya. Ama A badhA arthomAM punarukti doSa lAgato nathI.) tathA nAmAdibhedathI avasthApita evA lokane vicAre (arthAt nAmaloka, sthApanAloka vigerene vicAre.) kahyuM che - "nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhava, bhAva ane paryAvaloka, 20 ema ATha prakAre lokano nikSepa che. 1" A gAthAno bhAvArtha caturvizatistava nAmanA bIjA adhyayananA (gA. 1057nA) vivaraNamAMthI jANI levo. have kSetralokane AzrayIne kahe che - adholokAdi traNa prakAranA lokane vicAre. mULamAM 'gadhonomeTri' je kahyuM che te prAkRtazailI hovAthI jANavuM. bAkI zabda 'gotavAmei e pramANe jANavo. AdizabdathI ticchaloka ane Urdhvaloka grahaNa karavo. saMdhyA.-53 25 avataraNikA : vaLI - te ja kSetralokamAM A, A (=AgaLanI gAthAmAM jaNAvaze te) vicAre. (te zuM vicAre ? tenuM) pratipAdana karatAM kahe che ? gAthArtha :-pRthvI, valaya, dvIpo, sAgaro, narako, vimAno tathA bhavanAdinA AkArone ane AkAzAdimAM pratiSThita evI zAzvata lokasthitinA prakArane (vicAre.) TIkArtha : ahIM kSiti tarIke gharmA, vaMzA, zelA, aMjanA, viSTA, maghA ane mAghavatI e 30 sAta nArakapRthvIo ane AThamI ISa~AbhAranAmanI siddhazilAnI pRthvI grahaNa karavI. valaya 58. nAmasthApanayoH dravye kSetre ca kAle bhave ca bhAve ca / paryavalokaH tathA'STavidho loke nikSepaH // 1 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dvIpa, sAgara vigerenA AkAranuM ciMtana (dhyA.-54) * 349 saptapRthivIparikSepINyekaviMzatiH, dvIpA:-jambUdvIpAdayaH svayambhUramaNadvIpAntA asaGkhyeyAH, sAgarA:-lavaNasAgarAdayaH svayambhUramaNasAgaraparyantA asaGkhyeyA eva, nirayA:-sImantakAdyA apratiSThAnAvasAnAH saGkhyeyAH, yata uktam "tIsI ya pannavIsA panarasa daseva sayasahassAI / tinnegaM paMcUNaM paMca ya naragA jahAkamaso // 1 // " vimAnAni-jyotiSkAdisambandhInyanuttaravimAnAntAnyasaGkhyeyAni, jyotiSkavimAnAnAmasaMkhyeyatvAt, bhavanAni bhavanavAsyAlayalakSaNAni asurAdidazanikAyasaMbandhIni saMkhyeyAni, 3 - "satteva ya koDIo havaMti bAvattari sayasahassA / eso bhavaNasamAso bhavaNavaINaM viyANejjA // 1 // " AdizabdAdasaGkhyeyavyantaranagaraparigrahaH, uktaM ca- . "heTovarijoyaNasayarahie rayaNAe joyaNasahasse / paDhame vaMtariyANaM bhomA nayarA asaMkhejjA // 1 // " tarIke ghanodadhi, ghanavAna ane tanuvAta levA ke je gharmA vigere sAta pRthvIone vIMTaLAIne rahelA hovAthI (dareka pRthvIne traNa-traNa ema 7 x 3 =) 21 valayo che. dvIpa tarIke 15 jaMbudvIpathI laIne svayaMbhUramaNadvIpa sudhInA asaMkhyaya dvIpo levA. sAgara tarIke lavaNa samudrathI laI svayaMbhUramaNasamudra sudhInA asaMkhyaya ja sAgaro levA. ' niraya eTale narakAvAso te ahIM sImantakathI laI apratiSThAna sudhInA saMkhyAtA jANavA, kAraNa ke kahyuM che - "prathama narakamAM trIsa lAkha, bIjImAM paccIsa lAkha, trIjImAM paMdara lAkha, cothImAM daza lAkha, pAMcamImAM traNa lAkha, chaThThImAM eka lAkhamAM pAMca ochA ane sAtamI 20 narakamAM pAMca narakAvAso che. " vimAna tarIke jayotiSka vigerenA vimAnothI laI anuttara vimAno sudhInA asaMkhyaya vimAno grahaNa karavA, kAraNa ke jyotiSkavimAno asaMkhyAtA che. bhavana eTale bhavanavAsI devonA makAna, asurakumAra vigere daza nikAyanA A vimAno saMkhyAtA che. kahyuM che - "7 kroDa ane bahotera lAkhapramANa bhavanapatidevonA bhavanono samUha jANavo. 1" mavarU'mAM AdizabdathI asaMkhya vyaMtaranagaro grahaNa karavA kahyuM che - 25 ratnaprabhA pRthvInA uparanA prathama 1000 yojanamAM upara-nIcenA 100-100 yojana sivAyanA vacalA 800 yojanamAM vyaMtaronA pRthvIkAyamaya asaMkhya nagaro che. 1." 59. triMzat paJcaviMzatizca paJcadaza dazaiva zatasahasrANi / trINi ekaM paJconaM paJca ca narakA yathAkramam // 1 // 60. saptaiva ca koTyo bhavanti dvAsaptatiH zatasahasrANi / eSa bhavanasamAso bhavanapatInAM (iti) vijAnIyAt // 1 // 61. adhastAdapari yojanazatarahite ratnAyA yojanasahastre / prathame vyantarANAM bhaumAni 30 nagarANyasaMkhyeyAni // 1 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) tatazca kSitayazca valayAni cetyAdidvandvaH, eteSAM saMsthAnam - AkAravizeSalakSaNaM vicintayeiita, tathA 'vyomAvipratiSThAnam' kRtyatra pratiSThitiH pratiSThAnaM, mAve tyu, vyoma- AkAzam, AdizabdAdvAyvAdiparigrahaH, vyomAdau pratiSThAnamasyeti vyomAdipratiSThAnaM, lokasthitividhAnamiti yoga:, vidhi:- vidhAnaM prakAra ityarthaH, lokasya sthitiH 2, sthitiH 5 vyavasthA maryAdA ityanarthAntaraM tadvidhAnaM, kimbhUtaM ? - 'niyataM nityaM zAzvataM kriyA pUrvavaditi gAthArthaH // 54 // kiM ca uvaogalakkhaNamaNAinihaNamatthaMtaraM sarIrAo / jIvamarUviM kAriM bhoyaM ca sayassa kammassa // 55 // vyAvyA--payunyatenenetyupayoga:-sAjArAnAAAviH, OMn ca-sa driviyoRtukSma:' 10 ( tattvArthe a0 2 sU0 9) sa eva lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNastaM jIvamiti vakSyati, A kSiti vigere zabdono dvandvasamAsa karavo. teonA AkArone vicAre. tathA 'vyomAdipratiSThAna' ahIM pratiSThAna eTale pratiSThA=rahevuM. 'pratiSThA'zabdane bhAva-arthamAM lyUTU pratyaya lAgIne pratiSThAna zabda banyo che. vyoma eTale AkAza AdizabdathI vAyu vigere levA. tethI AkAza vigeremAM rahyA che je evA zAzvata lokasthitiprakArane vicAre. ahIM vidhAna eTale 15 prakAra. lokanI sthiti te lokasthiti. sthiti, vyavasthA, maryAdA A badhA samAnArthI zabdo che. A lokasthitinA prakArane vicAre. kevA prakAranuM A vidhAna che ? - niyata che eTale ke nitya, zAzvata evA vidhAnane 'vicAre' e pramANenuM kriyApada pUrvanI jema jANavuM. (lokasthiti prakArane vicAre evuM kahevA pAchaLa Azaya e che ke. A lokanI eka vyavasthA che ke siddhazilA pRthvI AkAza upara UbhI che. sAta nArakapRthvIo dhanodadhi vigere 20 upara UbhI che ane A badhI vyavasthA zAzvata che. Ama, je je pRthvI, parvata, samudra, vimAno je je prakAre vyavasthita che=goThavAyelA che te te zAzvata prakArane vicAre. TUMkamAM koIka vastu vAyu upara pratiSThita che, to koIka vastu AkAza upara pratiSThita che ane A rIte te te vastuo zAzvatakALa sudhI rahevAnI che. mATe zAzvata. rIte vyomAdi upara pratiSThita evA lokasthitiprakA2ne vicAre.) dhyA.-54|| vaLI - 25 30 gAthArtha :- jIva upayogalakSaNavALo, anAdi-anaMta, zarIrathI judo, arUpI ane potAnA karmono kartA-bhoktA che (ema vicAre.) TIkArtha : jenAvaDe upayoga karAya (arthAt jenAvaDe jIva bIjA viSayamAM najIkathI joDAya che=jANakAra bane che) te upayoga. ahIM sAkAra, anAkAra vigererUpa upayoga jANavo. kahyuM che - "te upayoga sAkAra=jJAna ane anAkAra=darzana ema be prakAre che. temAM sAkAropayoga ATha prakAre (matijJAna vigere pAMca ane matiajJAna, zrutaajJAna tathA vibhaMgajJAna e traNa) ane anAkAropayoga cAra prakAre (cakSudarzana vigere) che. te upayoga e ja che lakSaNa jenuM Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArasAgaranuM ciMtana (dhyA.-56) * 351 tathA 'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitaM bhavApavargapravAhApekSayA nityamityarthaH, tathA 'arthAntaraM ' pRthabhUta, ta: ?--garIyAt, nAtAvevacana, zarIrebhyaH--sauAitmyi kRti, jimityata Aha-jIvati jIviSyati jIvitavAn vA jIva iti taM kimbhUtamityata Aha- 'arUpiNam' amUtamityartha:, tathA 'ra' nirva, rmaLa kRti Amyate, tathA 'mothAram' 35mothAra, sya ?--svadharma:-AtmIyasya rmaLa:, jJAnAvaraNIyAveriti pathArtha: I 5 tassa ya sakammajaNiyaM jammAijalaM kasAyapAyAlaM / vasaNasayasAvayamaNaM mohAvattaM mahAbhImaM 6 vyAvyA--'tasya ca' nIvasya 'svargananitam' AtmIyajmanivRtita, ?-saMsArasAgaramiti vati teM, jimmUtamityaMta A--nanmAvinAM' nanma--pratItam, sAvizAqharAmarAparigraha:, etAnyevAtibahutvAjjalamiva jalaM yasmin sa tathAvidhastaM, tathA 'kaSAyapAtAlaM' kssaayaa:te upayogalakSaNa 'jIva'. e pramANe AgaLa kaheze. tathA A jIva anAdi-anaMta eTale ke bhava ane mokSanA pravAhanI apekSAe nitya che (arthAt jIva eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM, bIjAmAMthI trIjA bhavamAM, Ama bhavanI paraMparAmAM jIva kAyama Take che. tyAra pachI jyAre te jIvano mokSa thAya che tyAre paNa te jIva to kAyama ja rahe che. tethI bhava ane mokSanA pravAhanI apekSAe nitya che ema vicAre.) tathA jIva e judo che. konAthI judo che ? - zarIrathI judo che (ema vicAre.) ahIM 'zarIrAt' zabdamAM jAtinI apekSAe ekavacana karela che. tethI artha A pramANe karavo ke audArika vigere zarIrothI judo che. AgaLa kahyA te vizeSaNo (upayogalakSaNa vi.)thI viziSTa zuM che ? te kahe che - je jIve che athavA jIvaze athavA jIvyo te jIva. (A jIva pUrve kahyA te vizeSaNothI yukta che.) vaLI, kevA prakArano A jIva che ? te kahe che arUpI=amUrta 20 potAnA karmono, arthAt che, tathA karmono kartA che. tathA bhoktA che. kono bhoktA che ? pote bAMdhelA jJAnAvaraNIyAdi potAnA karmono bhoktA che. dhyAM.-55|| 10 15 gAthArtha :- te jIvanA potAnA karmothI utpanna thayela, janma vigere pANIvALA, kaSAyarUpa pAtAlavALA, duHkharUpa seMkaDo jaLacara jIvovALA, moharUpa pANInI vamaLavALA, mahAbhayaMkara (evA saMsArasAgarane vicAre.) TIkArtha : te jIvanA potAnA karmothI utpanna thayela, evuM koNa ? 'saMsArasAgara' e pramANe AgaLanI gAthAmAM kaheze. te saMsAra-sAgara kevA prakArano che ? te kahe che - 'janma vigere pANIvALo. janmazabdano artha prasiddha ja che. AdizabdathI ghaDapaNa ane mRtyu levA. (jema sAgaramAM pANInuM pramANa vadhAre hoya tema) saMsAramAM A janma vigere atighaNA pramANamAM hovAthI ene pANInI upamA ApI che. tethI A janma vigere pANI che jemAM evo te 30 saMsArasAgara, tene (vicAre.) 25 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) pUrvoktAsta evAgAdhabhavajananasAmyena pAtAlamiva pAtAlaM yasmin sa tathAvidhastaM, tathA 'vyasanazatazvApadavantaM' vyasanAni-duHkhAni dyUtAdIni vA tacchatAnyeva pIDAhetutvAt zvApadAni tAnyasya vidyanta iti tadvantaM 'maNaM'ti dezIzabdo matvarthIyaH, uktaM ca-"matuyatthaMmi muNijjaha AlaM illaM maNaM ca maNuyaM ce"ti, tathA 'mohAvartaM' moha:-mohanIyaM karma tadeva tatra 5 viziSTabhramijanakatvAdAvarto yasmin sa tathAvidhastaM, tathA 'mahAbhImam' atibhayAnakamiti mAthArtha: paddA vuiM - aNNANamArueriyasaMjogavijogavIisaMtANaM / saMsArasAgaramaNorapAramasuhaM viciMtejjA // 7 // vyAkhyA-'ajJAnaM' jJAnAvaraNakarmodayajanita AtmapariNAmaH sa eva tatprerakatvAnmArutaH10 vAyutteritaH-prerita, va: ?-saMyoga viyogavarasatAno min sa tathavighatuM, taMtra tathA kaSAyapAtAla' krodhAdikaSAyo ke je pUrve kahyA che te ja agAdha saMsArane utpanna karavArUpa samAnatAne laIne pAtAla jevA pAtAla che jemAM evo te saMsArasAgara, tene (arthAt samudranA pAtAlamAMthI je agAdha pANI AvyA ja kare, kyAreya pANI khUTe ja nahIM ema saMsAramAM kaSAyarUpa pAtAla evA che ke jemAMthI agAdha janma, maraNAdi saMsAra AvyA ja kare 15 che, kyAreya aTakatA nathI. tethI kaSAyorUpa pAtAla che jemAM evA saMsArarUpI sAgarane vicAre.) tathA "duHkharUpa seMkaDo jaLacarajIvovALA' - vyasana eTale duHkho athavA jugAra vigere kuTevo. seMkaDo evA te vyasano pIDAnuM kAraNa hovAthI jaLacara jIvo jevA che. AvA vyasanorUpa jaLacarajIvo che jemAM evA te saMsArasAgarane vicAre. mULamAM saviyamAM zabdamAM "mAM" zabda dezI zabda che je vALA-arthamAM che. kahyuM che "vALA" arthamAM mAtma, rUnta, mAM ane majuyaM pratyayo 20 jANavA. tathA "mahAvarta moha eTale mohanIyakarma. A karma ja saMsAramAM viziSTa bhramaNane utpanna karanAra hovAthI Avarta (=pANImAM thatAM goLa-goLa vamaLa) rUpa che. (arthAt jema samudramAM goLa-goLa pANInAM vamaLa thAya che, tema saMsAramAM mohanIyakarma jIvane bhADatuM hovAthI pANInA cakro jevuM kahevAya che.) tethI A moharUpa Avarto che jemAM te mohAvarta, evA te saMsArasAgarane 25 vicAre. tathA atibhayAnaka evA saMsArasAgarane vicAre. IdhyA-pIvaLI 9 . gAthArtha :- ajJAnarUpa pavanathI prerAyela saMyoga-viyogarUpa taraMgonI paraMparAvALA, AdiaMta vinAnA, azubha evA A saMsArasAgarane vicAre. TIkArtha : ajJAna eTale jJAnAvaraNakarmanA udayathI utpanna thayela AtmapariNAma. A ajJAna ja saMsAramAM saMyoga-viyogarUpa taraMgone prerato hovAthI vAyu che. (arthAt jema samudramAM 30 vAyuthI utpanna thatAM taraMgonI hAramAlA cAle. tema saMsAramAM ajJAnanA kAraNe saMyoga-viyoganI hAramALA cAle. tethI ajJAna e vAyu jevo che.) A ajJAnarUpa vAyuthI prerAyela evuM koNa Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 353 cAritrarUpa mahAjahAjanuM ciMtana (dhyA.-58-59) saMyoga:- kenacit saha sambandhaH viyoga:- tenaiva viprayogaH etAveva santatapravRttatvAt vIcaya:UrmayastatpravAha: - santAna iti bhAvanA, saMsaraNaM saMsAra : ( sa ) sAgara iva saMsArasAgarastaM, vidyUtam ? 'anorapAram' anAdyaparyavasitam 'anumam' azomAM vicintayet, tasya zuLarhitsy jIvasyeti gAthArthaH // 57 // tassa ya saMtaraNasahaM sammaddaMsaNasubaMdhaNamaNagghaM / NANamayakaNNadhAraM cArittamayaM mahApoyaM // 58 // 5 vyAvyA-'tasya 2' saMsArasAgarasya 'aMtaraLasadaM' mantarasamartha, potamiti vata, viviziSTa ?--kSamya varzanameva zomAM .vandhanaM yasya 6 tathAvidhastam, 'anadham' apAvuM, jJAnaMprtiitN tanmaya:- tadAtmakaH karNadhAraH - niryAmakavizeSo yasya yasmin vA sa tathAvidhastaM, cAritra--pratIta tarAtma 'mahApotam' kRti mahAvohitya, kriyA pUrvavaviti gAthArtha: // 8 // 10 saMvarakayanicchiMddaM tavapavaNAiddhajaiNataravegaM / veraggamaggapaDiyaM visottiyAvIinikkhobhaM // 59 // vyAkhyA - iMhA''zravanirodhaH saMvarastena kRtaM nizchidraM sthagitarandhramityarthaH, anazanAdilakSaNaM ISS che ? - saMyoga-viyogarUpa taraMgo ajJAnarUpa vAyuthI prerAyela che. A taraMgonI hAramAlA jemAM che te saMyoga-viyogavicisaMtAna. evA te saMsArasAgarane vicAre. ahIM saMyoga eTale koIka 15 sAtheno saMbaMdha, viyoga eTale tenAthI judA thavuM. A saMyoga-viyoga ja satata thatAM hovAthI taraMgarUpa kahevAya che. tenI pravAha=hAramAlA. A pramANe zabdArtha jANavo. eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM saMsaravuM=bhamavuM te saMsAra. ane te saMsAra pote ja sAgara te saMsArasAgara. te kevA prakArano che ? - Adi-aMta vinAnA, azubha evA A saMsArasAgarane vicAre. Avo saMsAra guNarahita evA jIvane saMbhave che. ||dhyA.-57NA (vaLI -) gAthArtha :- te saMsArasAgarane tarI javA mATe samartha, samyagdarzanarUpI sArA baMdhanavALuM, pApavinAnuM, jJAnarUpa sukAnIvALuM evuM cAritrarUpI mahAjahAja (che ema vicAre.) TIkArtha :- te saMsArasAgarane taravAmAM samartha evuM mahAjahAja e pramANe vizeSya AgaLa kaheze. te mahAjahAja kevuM che ? samyagdarzanarUpa sAruM baMdhana che jene tevuM, pApa vinAnuM, jJAnarUpa sukAnI che jene athavA jemAM tevAM cAritrAtmaka mahAjahAjane 'vicAre' e pramANe kriyApada 25 pUrvanI jema. ||dhyA.-58|| (tathA OM) 20 gAthArtha :- saMvaravaDe DhAMkelA che chidro jenA tevA, taparUpa pavanathI prerAyelA ane mATe ja zIghratara vegavALA, vairAgyarUpa mArgamAM gayelA, duHrdhAnarUpa taraMgothI akSobhya (evA mahAjahAjane vicAre.) TIkArtha : ahIM saMvara eTale prANAtipAtAdi Azravono nirodha. tenAvaDe pUrelA che chidro 30 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 354 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) tapaH tadeveSTapuraM prati prerakatvAt pavana iva tapaH pavanastenA''viddhasya - preritasya javanatara:zIghrataro vegaH - rayo yasya sa tathAvidhastaM, tathA virAgasya bhAvo vairAgyaM, tadeveSTapuraprApakatvAnmArga iva vairAgyamArgastasmin patitaH - gatastaM, tathA visrotasikA - apadhyAnAni etA eveSTapuraprAptivighnahetutvAdvIcaya iva vistrotasikAvIcayaH tAbhirnikSobhyaH - niSprakampastamiti gAthArthaH // 59 // evambhUtaM potaM kiM ? AroDhuM muNivaNiyA mahagghasIlaMgarayaNapaDipunnaM / jaha taM nivvANapuraM sigghamaviggheNa pAvaMti // 60 // vyAkhyA- ' -'rovuM' hatyArA, ve ?-'munivaLina:' mane nAstriAtAvasthamiti munayaH ta evAtinipuNamAyavyayapUrvakaM pravRttervaNija iva munivaNijaH, pota eva vizeSyate10 mahArghANi zIlAGgAni - pRthivIkAyasaMrambhaparityAgAdIni vakSyamANalakSaNAni tAnyevaikAntikA - tyantikasukhahetutvAdranAni 2 taiH paripUrNaH - bhRtastaM, 'yathA' yena prakAreNa 'tat' prakrAntaM 'nirvANapuraM' siddhipattanaM parinirvANapuraM veti pAThAntaraM 'zIghram' Azu svalpena kAlenetyarthaH, jenA tevA, anazanAdirUpa tapa ja iSTa evA nagara tarapha laI javAmAM preraka hovAthI pavanarUpa che. AvA taparUpa pavanathI A mahAjahAja prerAyela che ane mATe ja zIghratara vegavALA, tathA 15 virAgano je bhAva hai vairAgya. ane te ja icchita nagara sudhI laI janAra hovAthI mArgarUpa che. AvA vairAgyarUpa mArgamAM cAlI rahela evA, tathA visrortIsakA eTale duHrSyAno. AvA duHrSyAno ja icchita nagara sudhI pahoMcavAmAM vighnarUpa hovAthI taraMgarUpa che. (arthAt jema samudramAM uchaLatA taraMgo jahAjane AgaLa vadhavAmAM vighnarUpa thAya che, tema jIvanA A duHrSyAno mokSa prApti pratye vighnarUpa hovAthI taraMgo jevA che.) AvA duHrdhAnarUpa taraMgovaDe niSprakaMpa 20 evA (mahAjahAjane vicAre.) dhyA.-59|| avataraNikA : AvA prakAranA mahAjahAjathI zuM prayojana che ? te kahe che = gAthArtha :- AvA atikImatI zIlAMgarUpa ratnothI bharelAM mahAjahAja upara caDhIne muniorUpa vepArIo je rIte te nirvANanagarane vighna vinA zIghra pAme che. (te rIte vicAre.) TIkArtha : (AvA mahAjahAja upara) caDhIne, koNa caDhIne ? - muniorUpI vepArIo, 25 temAM je jagatanI trikAla avasthAne jANe che te munio. AvA munio ja lAbha-nukasAnanA vicArapUrvaka pravRtti karatA hovAthI vepArIrUpa che. (AvA muniorUpI vepArIo mahAjahAja upara caDhIne,) A mahAjahAja ja kevA prakAranuM che ? te kahe che pRthvIkAyahiMsAno tyAga vigere AgaLa kahevAze evA atikImatI zIlAMgo. A zIlAMgo ja ekAntika ane Atyantika evA sukhanuM (ekAntika eTale sukha ja sukha, du:khano leza nahIM. Atyantika eTale antane 30 ullaMghI gayeluM arthAt zAzvata evA sukhanuM) kAraNa hovAthI ratno samAna che. AvA zIlAMgorUpa ratnothI bharelAM evA mahAjahAja upara caDhIne muniorUpI vepArIo je rIte prastuta evA siddhirUpa nagarane athavA ahIM 'parinirvApura' e pramANe pAThAntara jaNAvo. artha e ja pramANe Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 355 mokSasukhanuM ciMtana (dhyA.-61-62) 'avighnena' antarAyamantareNa 'prApnuvanti' AsAdayanti tathA vicintayediti vartata ityayaM gAthArtha: / / 60 tattha ya tirayaNaviNiogamaiyamegaMtiyaM nirAbAhaM / sAbhAviyaM niruvamaM jaha sokkhaM akkhayamurveti // 61 // vyAkhyA- ' tatra ca ' parinirvANapure 'triratnaviniyogAtmaka miti trINi ratnAni - jJAnAdIni viniyogazcaiSAM kriyAkaraNaM, tataH prasUtestadAtmakamucyate, tathA 'ekAntikam' ityekAntabhAvi 'nirAvAdham' hAvAdhArahita, 'svAmAvi'na kRtrima 'nirupamam' 35mAtItamiti, 3 - vi atha mANusaNaM taM sokkhamityAdi 'yathA' yena prakAreNa 'saukhyaM' pratItam 'akSayam' parvavasAnam '35yAnti' sAmIplena prALuvatti, viA pravRviti gAthArtha: // 6 // kiM bahu ? savvaM ciya jIvAipayatthavittharoveyaM / savvanayasamUhamayaM jhAejjA samayasambhAvaM // 62 // vyAkhyA- kiM bahunA bhASitena ?, 'sarvameva' niravazeSameva 'jIvAdipadArthavistaropetaM' jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAkhyapadArthaprapaJcasamanvitaM samayasadbhAvamiti yogaH, kiMviziSTaM ? - sarvanayasamUhAtmakaM' dravyAstikAdinayasaGghAtamayamityarthaH, 'dhyAyet' vicintayediti 5 10 ke je rIte AvA siddharUpa nagarane svalpa kALamAM aMtarAya vinA pAme che 'te rIte vicAre' e 15 pramANe vAkyazeSa jANI levuM. ||dhyA.-60A gAthArtha :- ane te nirvANanagaramAM traNa ratnonA viniyogamaya, ekAntika, nirAbAdha, svAbhAvika ane nirupama evA akSaya sukhane je rIte pAme (te rIte vicAre.) TIkArtha : te nirvANanagaramAM, 'triratnaviniyogAtmaka' ahIM traNa ratno eTale jJAna, darzana, caritra. teono viniyoga eTale kriyAnuM karavuM arthAt jJAnAdi AcAronuM pAlana. A 20 AcArapAlanarUpa viniyogathI mokSasukha utpanna thatuM hovAthI te mokSasukha triratnanA viniyogarUpa kahevAya che tathA te mokSamAM ekAnte sukhanI (=duHkharahita evA sukhanI) prApti thanArI hovAthI te sukha ekAntika che. vaLI, bAdhA vinAnuM che, svAbhAvika=kRtrimatA vinAnuM che, nirupama che kAraNa ke kahyuM che - "manuSyone tevA prakAranuM sukha nathI..." vigere. AvA prakAranA akSaya=aMta vinAnA sukhane je rIte munivaNijo pAme che 'te rIte vicAre' vAkyazeSa pUrvanI jema. ||dhyA.-61 25 gAthArtha :- vadhAre zuM kahevuM ? jIvAdi padArthonA vistArathI yukta, sarvanayonA samUhamaya evA sarva AgamArthone vicAre. = TIkArtha :- vadhAre kahevAthI zuM ? (arthAt vadhAre keTaluM kahIe ?) jIva-ajIva-AzravabaMdha-saMvara-nirjarA ane mokSa A badhA ja padArthonA vistArathI yukta evA siddhAntonA arthane vicAre e pramANe anvaya karavo. siddhAntanA artho kevA prakAranA che ? - dravyAstika vigere 30 62. naivAsti manuSyANAM tatsaukhyaM / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 4 Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) bhAvanA, 'samayasadbhAvaM' siddhAntArthamiti hRdayam, ayaM gAthArthaH // 12 // gataM dhyAtavyadvAraM, sAmprataM ye'sya dhyAtArastAn pratipAdayannAha savvappamAyarahiyA muNao khINovasaMtamohA ya / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa niddiTThA // 63 // vyAkhyA-pramAdA-madyAdayaH, yathoktam-'majjaM visayakasAyA niddA vikahA ya paMcamI bhaNiyA' sarvapramAdai rahitAH sarvapramAdarahitAH, apramAdavanta ityarthaH, 'munayaH' sAdhavaH 'kSINopazAntamohAzca' iti kSINamohA:-kSapakanirgranthAH upazAntamohA:-upazAmakanirgranthAH, cazabdAdanye vA'pramAdinaH, 'dhyAtAraH' cintakAH, dharmadhyAnasyeti sambandhaH, dhyAtAra eva vizeSyante-'jJAnadhanAH' jJAnavittAH, vipazcita ityarthaH, 'nirdiSTAH' pratipAditAstIrthakaragaNadharairiti 10 mAthArtha: drA uktA dharmadhyAnasya dhyAtAraH, sAmprataM zukladhyAnasyApyAdyabhedadvayasyAvizeSeNa eta eva yato dhyAtAra ityato mA bhUtpunarabhidheyA bhaviSyantIti lAghavArthaM caramabhedadvayasya prasaGgata etAnevAbhidhitsurAha nayonA samUhamaya evA siddhAntArthone vicAre e pramANe bhAvArtha jANavo. ||dhyA.-62A. 15 avataraNikA : dhyAtavyadvAra pUrNa thayuM. have AnuM dhyAna karanArA je che, teonuM pratipAdana karatA kahe che ? gAthArtha :- sarva pramAdothI rahita munio ane kSINa-upazAMtamohavALA evA jJAnarUpadhanavALA munio dharmadhyAnanuM dhyAna dharanArA tarIke kahyA che. TIkArtha : dArU vigere pramAda tarIke jANavA, kahyuM che - "dArU, viSaya, kaSAya, nidrA ane 20 pAMcamI vikathA A pAMca pramAdo kahelA che." A sarva pramAdothI rahita, eTale ke apramAdavALA sAdhuo, tathA kSINamohavALA ane upazAMtamohavALA (arthAtu kSapakazreNi ane upazamazreNi mAMDI cUkelA), 'va' zabdathI AvA bIjA paNa je apramatta che tevA sAdhuo dharmadhyAnanuM ciMtana karanArA che. A munio kevA che ? - jJAnarUpI dhanavALA=vidvAna evA sAdhuo dharmadhyAnanA dhyAtAra tarIke tIrthakaro-gaNadharovaDe kahevAyelA che. (TUMkamAM, apramattamunio, kSapakazreNi pAmelA 25 munio ane upazamazreNi pAmelA munio dharmadhyAnanA dhyAtAra che.) IdhyA.-6all avataraNikA : dharmadhyAnanA dhyAtAro kahyA. have zukladhyAnanA prathama be bhedonuM dhyAna karanArA paNa sAmAnyathI A loko ja che. tethI teonuM kathana bhaviSyamAM pharIthI karavuM na paDe te mATe lAghava karavA teone ja ane sAthe) prasaMgathI chellAM be bhedanA dhyAtArone paNa kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? 30 dArU. mAM viSayA: pAyA nikA vizvathA va pazunI maLatA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukladhyAnanA prathama be bhedonA dhyAtA (dhyA.-64) * 357 eecciya puvvANaM puvvadharA suppasatthasaMghayaNA / doNha sajogAjogA sukkANa parANa kevaliNo // 64 // vyAkhyA 'eta eva' ye'nantarameva dharmadhyAnadhyAtAra uktAH 'pUrvayoH' ityAdyayordvayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAramekatvavitarkamavicAramityanayoH dhyAtAra iti gamyate, ayaM punarvizeSa:-'pUrvadharAH' caturdazapUrvavidastadupayuktAH, idaM ca pUrvadharavizeSaNamapramAdavatAmeva 5 veditavyaM, na nirgranthAnAM, mASatuSamarudevyAdInAmapUrvadharANAmapi tadupapatteH, 'suprazastasaMhananA' gAthArtha :- A ja apramatta vigere muniomAM jeo pUrvadhara ane prathama saMghayaNavALA che teo zukladhyAnanA prathama be bhedonA dhyAtAro che. chellAM be zukladhyAnanA bhedonA dhyAtAro sayogI-ayogI kevalio che. TIkArtha H A loko ja eTale ke je hamaNAM pUrve ja dharmadhyAnanA dhyAtAro kahyA. teo ja 10 prathama be zukladhyAnanA bhedonA eTale ke pRthakutvavitarkasavicAra ane ekatvavitarkaavicAra nAmanA be bhedonA dhyAtAro jANavA. mAtra pharaka eTalo ja ke A dhyAtAromAM jeo caudapUrvane jANanArA ane tenA jJAnamAM upayukta che. teo zukladhyAnanA dhyAtAro jANavA. A pUrvadharavizeSaNa apramAdavALA sAdhuonuM ja jANavuM, paraMtu kSapaka ke upazAmaka nirjhanthonuM nahIM, kAraNa ke mApatuSa, marudevI vigere pUrvadhara na hovA chatAM zukladhyAnanI temane prApti thaI che. 15 " (ahIM Azaya e che ke - dharmadhyAnanA traNa dhyAtAro kahyA, (1) apramatta muni, (2) kSapakanirjhantha, (3) upazAmakanirjhantha. A ja dhyAtAro zukladhyAnanA prathama be bhedanA paNa kahyA. mAtra eTalo pharaka ke teo pUrvadhara hovA joIe. ema A gAthAmAM kahyuM. jo A pUrvadharavizeSaNa traNe sAthe joDavAmAM Ave to mANatuSamuni, marUdevImAtA vigere ke jeo kSapakanigraMtha banIne zukladhyAnanA bhedone pAmyA che, teo caudapUrvadhara nahotA. tethI Apatti 20 Ave. te na Ave mATe TIkAkAre khulAso karyo che ke A vizeSaNa apramattamunionuM jANavuM paNa nirjhanthonuM nahIM, arthAt apramatta evA pUrvadharone zukladhyAnanA prathama be prakAra hoya che. eTale ke apramAdI hovA chatAM 'pUrva zAstra na bhaNelA hoya tevA munio mAtra dharmadhyAna karI zake, zukladhyAna nahIM. A zarata kSapaka-upazAmakanirjhanthane lAgu paDatI nathI. teo 'pUrvazAstra na paNa bhaNyA hoya chatAM kSapaka-upazAmaka avasthAmAM kaSAyanI maMdatA ane sAmarthyayoganA 25 prabhAve tathAvidha jJAnAvaraNakarmano kSaya thavAthI pUrvazAstramAM kahela sUkSmapadArthanuM jJAna teone sUtrathI nahIM paNa arthathI pragaTa thaI jAya che. A rIte hovA chatAM paNa teo pUrvadhara kahevAtA nathI. tethI apUrvadhara evA paNa teone paka-upazAmaka avasthAmAM zukladhyAnanA pahelA be prakAra hoya che. mApatuMSa muni jevAne A rIte kSapakanirjhantha banatAM zukladhyAna AvI jAya che. TUMkamAM sAra eTalo ke sAtamA guNasthAnake rahelA apramattamuniomAM je pUrvadhara hoya tevA ja 30 apramattamunio zukladhyAnanA be prakArone pAme che. te sivAyanA apramattamunio dharmadhyAna Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 358 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) ityAdyasaMhananayuktAH, idaM punaroghata eva vizeSaNamiti, tathA 'dvayoH' zuklayoH parayoHuttarakAlabhAvinoH pradhAnayorvA sUkSmakriyAnivRttivyuparatakriyA'pratipAtilakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogAyogakevalino dhyAtAra iti yoga:, ' evaM ca gammae - sukkajjhANAidugaM volINNassa tatiyamappattassa eyAe jhANaMtariyAe vaTTamANassa kevalaNANamuppajjai, kevalI ya sukkaleso'jjhANI ya jAva suhumakiriyamaniTTitti gAthArthaH // 64 // uktamAnuSaGgikam, idAnImavasaraprAptamanuprekSAdvAraM vyAcikhyAsuridamAhajhANovarame'vi muNI NiccamaNiccAi bhAvaNAparamo / hoi subhAviyacitto dhammajjhANeNa jo puvvi // 65 // vyArA--vR dhyAna dharmadhyAnabhivRdghate, ta'parameSi--tame'pi 'muni:' sAdhu: 'nityaM' 10 sarvAttamanityAvicintanAparamo mati, jJAvizavazarautvasaMsAra[TMvi]pariprazna, etAzca karI zake, zukladhyAna nahIM. te pachInA guNasthAnakamAM Avo niyama nahIM ke teo pUrvadhara ja hovA joIe. e sivAyane paNa zukladhyAna hoI zake (jo ke pUrva kahyA pramANe sUtrathI nahIM paNa arthathI teo paNa pUrvadhara hoya chatAM kahevAya nahIM.) 15 tathA A zukladhyAnanA dhyAtAro prathama saMghayaNavALA hoya che. A vizeSaNa sAmAnyathI ja jANavuM. (arthAt pUrvadharavizeSaNanI jema ahIM koI vizeSabheda pADavAnI jarUra nathI. zukladhyAnanA jeTalA dhyAtA hoya te badhA prathama saMghayaNavALA hoya. tenAthI nIcenA saMghayaNavALAne zukladhyAna Ave nahIM.) tathA para evA eTale ke prathama be bheda pachI thanArA athavA pradhAna evA chellA be bhedo eTale ke sUkSmakriyA-anivRtti ane vyuparatakriyA-apratipAtInA dhyAtA kramazaH sayogI kevalI 20 ane ayogI kevalI che. "te A pramANe jaNAya che - zukladhyAnanA prathama be bhedane oLaMgI gayelA ane trIjA bhedane nahIM prApta karelAne dhyAnAMtarikA (=pahelA be bheda ane chellA be bheda vaccenuM aMtara) varte che. A dhyAnAMtarikAmAM vartanArane kevalajJAna utpanna thAya che. AvA te kevalI zuklalezyAvALA jyAM sudhI sUkSmakriyA-anivRttirUpa trIjA bhedane pAme nahIM tyAM sudhI dhyAna vinAnA hoya che. ||dhyA.-64|| 25 avataraNikA : prAsaMgika vAta karI. have avasaraprApta evA anuprekSAdvArane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI A kahe che gAthArtha :- je pUrve dharmadhyAnavaDe subhAvitacittavALo che te muni dhyAna gayA pachI paNa haMmezA anitya vigere bhAvanAomAM tatpara bane. TIkArtha : ahIM dhyAnazabdathI dharmadhyAna grahaNa karavuM. dharmadhyAna cAlyA gayA pachI paNa sAdhu 30 sarvakALa anitya vigerenA ciMtanamAM tatpara thAya che. AdizabdathI azaraNa, ekatva, saMsAra 64. evaM ca gamyate-zukladhyAnAdidvayaM vyatikrAntasya tRtIyamaprAptasya etasyAM dhyAnAntarikAyAM vartamAnasya kevalajJAnamutpadyate, kevalI ca zuklalezyo'dhyAnI ca yAvat sUkSmakriyamanivRttIti / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 dharmadhyAnane pAmelAnI vezyAo (dhyA-66) * 359 dazAnuprekSA mAvayitavyA:, "Inana+wyoddhaviSayamunaguH " (prazamarati 12-ddArU ) ityAdinA granthena, phalaM cAsAM sacittAdiSvanabhiSvaGgabhavanirvedAviti bhAvanIyam, atha kiMviziSTo'nityAdicintanAparamo bhavatItyata Aha 'subhAvitacittaH' subhAvitAntaHkaraNaH, kena ?'dharmadhyAna' ,nirUpitazabArthe "H' zat "pUrvam' nAviti thArtha iddA gatamanuprekSAdvAram, adhunA lezyAdvArapratipAdanAyAha hoMti kamavisuddhAo lesAo pIyapamhasukkAo / dhammajjhANovagayassa tivvamaMdAibheyAo // 66 // vyArA-pheda mavati' saMgAyane "mavizuddha:' paripATavizuddha, va: -naizyA, tAzca pItapadmazuklAH, etaduktaM bhavati-pItalezyAyAH padmalezyA vizuddhA tasyA api zuklalezyeti kramaH, kasyaitA bhavantyata Aha-'dharmadhyAnopagatasya' dharmadhyAnayuktasyetyarthaH, 10 kiMviziSTAzcaitA bhavantyata Aha-'tIvramandAdibhedA' iti tatra tIvrabhedAH pItAdisvarUpeSvantyAH, mandabhedAstvAdyAH, AdizabdAnmadhyamapakSaparigrahaH, athavaughata eva pariNAmavizeSA tIvramandabhedA vigere bhAvanAo grahaNa karavI. A bAra prakAranI anuprekSA (prazamaratinAmanA graMthamAM kahela anusAra) bhAvavA yogya che. jema ke, anityabhAvanA, "icchita evA lokono saMyoga, icchita evI Rddhi, manojJa evA viSayonA sukha, icchita evI saMpattio vigere badhuM nAzavaMta che, 15 enA para rAga-mamatA-Asakti karavA jevI nathI... vigere." A bAra bhAvanAonA phalarUpe sacitta vigere padArtho pratye rAgAdino abhAva ane bhavano nirveda=saMsAra pratyeno kaMTALo prApta thAya che. te jANavuM. zaMkA : kevA prakArano jIva anityatva vigerenA ciMtanamAM tatpara thAya che ? samAdhAna : pUrve jaNAvela che zabdArtha jeno evA dharmadhyAnavaDe pUrve je koIe potAnuM 20 aMtaHkaraNa subhAvita kareluM che te jIva dhyAnanI dhArA tUTatA tarata ja anityatva vigerenA ciMtanamAM tatpara thaI zake che. IdhyA-pI. avataraNikA : anuprekSAtkAra pUrNa thayuM. have vezyAdvAra pratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha :- dharmadhyAna pAmela jIvane tIvra, maMda vigere bhedovALI, kramazaH vizuddha evI pIta-pA ane zuklalezyA hoya che. 25 - TIkArtha : kramathI vizuddha thAya che. koNa ? - vezyA. (kaI lezyA ?) pIta-padma ane zukla. bhAvArtha e che ke pItalezyA karatAM padmavezyA vizuddha, padmavezyA karatAM zuklalezyA vizuddha. A pramANeno krama jANavo. kone A legyAo hoya che ? te kahe che - dharmadhyAnathI yukta jIvane A vezyAo hoya che. kevA prakAranI A vezyAo che ? te kahe che - 'tIvramaMdAdibhedavALI." te pItAdirUpa traNa vezyAomAM chellI vezyA tIvrabhedavALI, prathama sezyA miMda 30 ane AdizabdathI vacalI legyA madhyama jANavI. athavA sAmAnyathI tIvra-maMda vigere pariNAma Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 360 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) rUti thArtha: duddA uktaM lezyAdvAram, idAnI liGgadvAraM vivRNvannAha AgamauvaesANANisaggao jaM jinnppnniiyaannN| bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassa taM liMgaM // 7 // ____ vyAkhyA-ihAgamopadezAjJAnisargato yad 'jinapraNItAnAM' tIrthakaraprarUpitAnAM dravyAdipadArthAnAM 'zraddhAnam' avitathA eta ityAdilakSaNaM dharmadhyAnasya talliGgaM, tattvazraddhAnena liGgyate dharmadhyAyIti, iha cAgamaH-sUtrameva tadanusAreNa kathanam-upadezaH, AjJA tvarthaH, nisargaH-svabhAva rUti gAthA: 67LA hi - jiNasAhUguNakittaNasaMsaNAviNayadANasaMpaNNo / sumasAnasaMgamo thaHjJALo muvyo 68 vyAkhyA 'jinasAdhuguNotkIrtanaprazaMsAvinayadAnasampannaH' iha jinasAdhavaH-pratItAH, tadguNAzca niraticArasamyagdarzanAdayasteSAmutkIrtanaM-sAmAnyena saMzabdanamucyate, prazaMsA tvahozlAghyatayA vizeSa jANavA. (arthAt dareka legyAmAM tIvrAdi pariNAmo hoya.) I dhyA-66o. avataraNikA : vezyAdvAra pUrNa thayuM. have liMgadvAranuM vivaraNa karatA kahe che ke 15 gAthArtha :- AgamathI, upadezathI, AjJAthI ane svabhAvathI jinapraNIta evA bhAvo uparanI je zraddhA te dharmadhyAnanuM cihna che. TIkArtha : ahIM tIrthakaravaDe kahevAyelA dravyAdipadArtho upara "tIrthakare je kahyuM che te barAbara ja che" AvA prakAranI AgamathI, upadezathI, AjJAthI ke svAbhAvika rIte jai zraddhA pragaTa thAya che, te dharmadhyAnanuM cihna che, arthAt tattvazraddhAvaDe sAmevALo jIva dharmadhyAtA che evuM jaNAya che. 20 ahIM Agama eTale sUtra ja, tene anusAra je kathana te upadeza, AjJA eTale padArtha ane nisarga eTale svabhAva. (bhAvArtha: (1) koI jIva sUtra bhaNe ane temAM kahela padArthanI zraddhA thAya te AgamathI zraddhA. (2) upadezathI-dezanA vigerethI zraddhA thAya. (3) AjJAthI=mAzAnta rUti mArA arthAt jinAgamathI je jaNAvAya te AjJA jIvAdipadArtho, enAthI zraddhA thAya eTale ke te padArthonI sacoTa vyavasthA jANIne zraddhA thAya athavA tIrthakaronI prazaMsA karavA dvArA zraddhA 25 prApta thAya ti tIpikAyAM. (4) nisargathI=emanema svabhAvathI ja koIne jinapraNIta bhAvonI rUci UbhI thAya.) IdhyA.-6thI vaLI ra. gAthArtha - jina ane sAdhuonA guNonuM kIrtana, tenI prazaMsA, vinaya ane dAnathI saMpanna tathA zruta-zIla ane saMyamamAM je rata che te dharmadhyAnI jANavo. TIkArtha : jina tIrthakaro ane sAdhuo baMne prasiddha ja che. niraticAra samyagdarzana vigere 30 temanA guNo che. temanA A guNonuM utkIrtana eTale ke sAmAnyathI te te guNonuM kathana karavuM. ane prazaMsA eTale Azcarya sAthe vakhANavA lAyaka tarIke bhaktipUrvaka stuti karavI. (jema ke, Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukladhyAna mATenA AlaMbano (dhyA-69) * 361 bhaktipUrvikA stutiH, vinaya:-abhyutthAnAdi, dAnam-azanAdipradAnam, etatsampanna:-etatsamanvitaH, tathA zrutazIlasaMyamarataH, tatra zrutaM-sAmAyikAdibindusArAntaM zIlaM-vratAdisamAdhAnalakSaNaM saMyamastu prANAtipAtAdinivRttilakSaNaH, yathoktaM-'paJcAzravAdi' tyAdi, eteSu bhAvato rataH, kiM ?-dharmadhyAnIti jJAtavya iti gAthArthaH // 8 // gataM liGgadvAram, adhunA phaladvArAvasaraH, tacca lAghavArthaM zukladhyAnaphalAdhikAre 5 vakSyatItyuktaM dharmadhyAnam, idAnIM zukladhyAnAvasara ityasya cAnvarthaH prAgnirUpita eva, ihApi ca bhAvanAdIni phalAntAni tAnyeva dvAdaza dvArANi bhavanti, tatra bhAvanAdezakAlAsanavizeSesu dharmadhyAnAdasyAvizeSa evetyata etAnyanAdRtyA''lambanAnyabhidhitsurAha aha khaMtimaddavajjavamuttIo jinnmypphaannaao| ____ AlaMbaNAi~ jehiM sukkajjhANaM samAruhai // 9 // vyAkhyA 'athe tyAsanavizeSAnantarye, 'kSAntimAIvArjavamuktayaH' krodhamAnamAyAlobhaparityAgarUpAH, parityAgazca krodhanivartanamudayanirodhaH udIrNasya vA viphalIkaraNamiti, evaM bhagavAnanA 34 atizayonA nAma bolavA te kIrtana ane aho ! prabhunuM kevuM niraticAra samyagdarzana. aho ! prabhunI kevI adbhuta koTInI kSamA, karuNA vigere bahumAnapUrvaka bolavA te prazaMsA.) temano vinaya eTale ke UbhA thavuM vigere vinaya karavo, temane azana vigerenuM dAna 15 karavuM. A badhAthI je saMpanna yukta che te tathA sAmAyikathI mAMDIne biMdusAra (14muM pUrva) sudhInA zrutamAM, vrata vigere cittanI samAdhi mATenA sAdhanarUpa zIlamAM, ane prANAtipAtAdithI nivRttirUpa saMyamamAM, ahIM kahyuM che - "pAMca AzravomAMthI... vigere." Ama, A zruta-zIla ane saMyamamAM je bhAvathI rata che te dharmadhyAnI che ema jANavuM. dhyA-68 ' avataraNikA : liMgadvAra pUrNa thayuM. have phaladvArano avasara che ane te lAghava mATe 20 zukladhyAnanA phalakathana samaye kaheze. Ama, dharmadhyAna pUrNa thayuM. have zukladhyAnano avasara che. A zabdano artha pUrve kahI dIdho ja che. ahIM paNa (pUrve gA. 28-29mAM kahelA) bhAvanAthI laIne phala sudhInA te ja bAra dvAro che. temAM bhAvanA, deza, kAla ane Asana ATalA lAro dharmadhyAna pramANe ja hovAthI emane choDIne AlaMbananAmanA dvArane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha :- have jinamatamAM pradhAna evA kSamA, mRdutA, RjutA ane nirlobhatA e AlaMbano che ke jenAvaDe jIva zukladhyAna upara caDhe che. TIkArya : have eTale ke AsanadvAra pachI, kSamA=krodhano tyAga, mRdutA=mAnano tyAga, RjutA mAyAno tyAga ane mukti=lobhano tyAga. ahIM krodhano tyAga eTale krodhane aTakAvavo. te be rIte : (1) udayano nirodha karavo (jema ke ApaNane pahelethI ja khabara paDI jAya ke 30 25 * 'pao vartana' pratyao. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 362 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) mAnAdiSvapi bhAvanIyam etA eva kSAntimArddavArjavamuktayo vizeSyante - ' jinamatapradhAnA' iti jinamate - tIrthakaradarzane karmakSayahetutAmadhikRtya pradhAnAH 2, prAdhAnyaM cAsAmakaSAyaM cAritraM cAritrAcca niyamato muktiritikRtvA tatazcaitA AlambanAni - prAgnirUpitazabdArthAni, yairAlambanaiH karaNabhUtaiH zukladhyAnaM samArohati tathA ca kSAntyAdyAlambanA eva zukladhyAnaM samAsAdayanti, nAnya iti gAthArthaH // 69 // " vyAkhyAtaM zukladhyAnamadhikRtyA''lambanadvAraM, sAmprataM kramadvArAvasaraH, kramazcA''dyayodharmadhyAna evoktaH, iha punarayaM vizeSa: 25 tihuyaNavisayaM kamaso saMkhiviu maNo aNuMmi chamattho / jhAyai sunippakaMpo jhANaM amaNo jiNo hoi // 70 // vyAkhyA-tribhuvanam-adhastiryagUrdhvalokabhedaM tadviSaya: - gocara: AlambanaM yasya manasa iMti yoga:, tatribhuvanaviSayaM 'krmaza:' meLa paripAcA--prativastuparityAyanakSaLayA 'saMkSipya' sAmevALo ApaNuM kaMIka aniSTa karaze ane e vakhate krodha udayamAM Avaze. tyAre pahelethI ja zubhabhAvo bhAvavAdvArA te samaye AvanAra krodhane aTakAvavo te udayanirodha.) (2) udayamAM Avela krodhane niSphaLa karavo. (jema ke, koIe kaMIka aniSTa-anagamatuM vartana karyuM ane manamAM 15 krodha jAgyo tyAre manamAM te saMbaMdhI ArtadhyAna karavuM, AMkho lAla thavI, moM bagaDe, hoTha kaMpe, kaDavA-karkaza zabda bolAya, hAtha mAravA uThAvAya vigere kazuM na thavA devuM te udayamAM Avela krodhanuM niSphaLIkaraNa kahevAya che.) A ja pramANe mAnAdimAM paNa vicArI levuM. A ja kSamA vigere kevA prakAranA che ? te kahe che jinamatamAM karmakSayanI kAraNatAne AzrayIne pradhAna che (arthAt jinamatamAM karmakSayanuM utkRSTa kAraNa A kSamA vigere che.) kSamA 20 vigere pradhAna che enuM kAraNa e ke cAritra akaSAyarUpa (kSamAdirUpa) che. ane te cAritrathI mukti=mokSa prApta thAya che. tethI A kSamA vigere AlaMbanarUpa che. AlaMbanazabdano artha pUrve kahevAI gayo che. A kAraNabhUta evA AlaMbanovaDe jIva zukladhyAna upara caDhe che. (arthAt zukladhyAnane pAme che.) A kSamA vigere AlaMbanavALAo ja zukladhyAnane pAme che, bIjA koI nahIM. ||dhyA.--69lI avataraNikA : zukladhyAnane AzrayIne AlaMbanadvAra kahevAyuM. have kramadvArano avasara che ane zukladhyAnanA prathama be bhedono krama dharmadhyAnamAM ja (gA. 44mAM) kahyo che. ahIM vaLI ATaluM vizeSa jANavuM che gAthArtha :- chadmastha evo AtmA tribhuvananA viSayavALA manane kramazaH saMkocIne paramANumAM sthApita karIne sunizcala thayelo dhyAna kare che. manarahita jina (zukladhyAnanA chellA be bhedonA 30 dhyAtA) che. TIkArtha : adholoka, tirhAloka ane Urdhvaloka ema traNa prakAranuM tribhuvana e che viSaya je manano te mana tribhuvanaviSayaka kahevAya che. (arthAt traNa bhuvanamAM rahelA padArthonuM dhyAna Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanaviSayaka mananuM paramANumAM sthApana (dhyA.-71) * 363 sojya, ji ?-mana:' anta:AM, vava ? 'gaLo' paramALo, nidhAyeti zeSaH, : ?'chavAstha:' prAptipitazabdArtha:, 'dhyAti' cintayaMti 'muniSkramma:' atIva nizcata kRtyartha:, 'dhyAna' zuAM, tato'pa prayatnavizeSAmmanopanIya 'amanA:'vidyamAnAntara: 'bino bhavati' arhan bhavati, caramayordvayordhyAteti vAkyazeSaH, tatrApyAdyasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptaH, tasyAM ca dvitIyasyeti gAthArthaH // 70 // Aha-kathaM punazchadmasthastribhuvanaviSayaM manaH saMkSipyANau dhArayati ?, kevalI vA tato'pyapanayatIti ?, atrocyate jaha savvasarIragayaM maMteNa visaM niruMbhae DaMke / tatto puNo'vaNijjai pahANayaramaMtajogeNaM // 71 // 5 vyAvyA--'yathe suvAhALopanyAsArtha:, 'sarvazarIrataM' sarvanevyApa, 'mantraLa' viziSTa- 10 vaLanupUrvIzaLena* 'viSa' mALAbhadraM dravyuM 'nirudhyate' nizcayena priyate, vava ?-6,' makSaLaze, 'tata:' GajJApunarapanIyate, venetyaMta A 'pradhAnataramantrayoona' zreSTataramantrayonenetvartha:, karatuM mana.) AvA manane kramazaH saMkocIne=traNa bhuvanamAM rahela dhyAtavya evI dareka vastune dhyAnamAMthI bAda karavAdvArA saMkocIne paramANumAM sthApita karIne, sthApita koNa kare ? - pUrve kahevAI gayela che zabdArtha jeno evo chadmastha AtmA atyaMta nizcala thayelo chato (paramANumAM 15 manane sthApita karIne) zukladhyAna (=prathama be bhedonuM dhyAna) kare che. (A pramANe zukladhyAnanA prathama be bhedone pAmavAno krama kahyo. have chellA beno krama jaNAve che -) tyAra pachI te chadmastha AtmA paramANumAM sthApita evA manane potAnA prayatnavizeSathI paramANumAMthI paNa dUra karIne mana vinAno kevalI thAya che. kevalI banelA teo 'chellA be dhyAnanA dhyAtA bane che' e pramANe vAkyazeSa jANavuM. temAM AyuSyanA chellA aMtarmuhUrtamAM 20 jyAre zailezI avasthAne prApta karavAnI bAkI hoya tyAre trIjA bhedanuM dhyAna kare ane zailezI avasthAmAM cothA bhedanuM dhyAna kare. ||dhyA.9oll avataraNikA : zaMkA : chadmastha evo AtmA tribhuvanaviSayaka evA manane saMkocIne paramANumAM kevI rIte dhAre che=sthApita kare che ? athavA kevalI paramANumAMthI paNa manane kevI rIte dUra kare che ? te kahe che gAthArtha :- saMpUrNa zarIramAM vyApI gayela viSane je rIte maMtravaDe DaMzanA bhAge lavAya che, tyAra pachI pradhAnatara evA maMtra ane auSadhavaDe te bhAgamAMthI paNa viSa dUra karAya che. TIkArtha : 'yathA' zabda udAharaNa jaNAvavA mATe che. tethI jema saMpUrNa zarIramAM vyApI gayela viSane=mArI nAkhanAra dravyane viziSTa-akSaronI racanArUpa maMtravaDe lavAya che. kyAM lavAya 25 che ? - DaMzanA bhAga upara lavAya che. tyAra pachI te DaMzabhAgathI paNa te viSane dUra karAya che, 30 - konAvaDe ? - pradhAnatara evA maMtranA prabhAve dUra karAya che athavA 'maMtra ane yogavaDe' e Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) mantrayogAbhyAmiti ca pAThAntaraM vA, atra punaryogazabdenAgadaH parigRhyate iti gAthArthaH // 71 // eSa dRSTAntaH, ayamarthopanaya: taha tihuyaNataNuvisayaM maNovisaM jogamaMtabalajutto / paramANuMmi niraMbhai avaNei taovi jiNavejjo // 72 // vyAkhyA-tathA 'tribhuvanatanuviSayaM' tribhuvanazarIrAlambanamityarthaH, mana eva bhavamaraNanibandhanatvAdviSaM mantrayogabalayukta:-jinavacanadhyAnasAmarthyasampannaH paramANau niruNaddhi, tathA'cintyaprayatnAccApanayati 'tato'pi' tasmAdapi paramANoH, kaH ?-'jinavaidyaH' jinabhiSagvara iti gathArtha: II72 asminnevArthe dRSTAntAntaramabhidhAtukAma Aha ussAriyeMdhaNabharo jaha parihAi kamaso huyaasuvv| .. thoviMdhaNAvaseso nivvAi tao'vaNIo ya // 73 // vyAkhyA-'utsAritendhanabharaH' apanItadAhyasaGghAtaH yathA 'parihIyate' hAni pratipadyate ma:' meina "dutA:' vaDhi, "vA' vinyArtha, vecanAvazeSa: hutAzamAtra mati, tathA "nivati' vidhyAti "tata:' tocanA patati thArtha: I7rUA 15 caiva dRSTInopanImadipramANe pAThAntara jANavo ane yogazabdathI auSadha grahaNa karavuM. IdhyA-71I avataraNikA : A daSTAnta kahyuM, eno upanaya=ghaTAmaNI A pramANe jANavI che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : te rIte tribhuvananA AlaMbanavALA manarUpa viSane, ahIM mana ja saMsAramAM 20 mRtyunuM kAraNa hovAthI viSarUpa jANavuM. AvA manarUpa viSane maMtra-yogabalathI yukta eTale ke jinavacanAnusAra thatAM dhyAnanA sAmarthyathI saMpanna evo chadmastha AtmA paramANamAM sthApe che. tathA potAnA aciMtyaprayatnathI te paramANamAMthI paNa manane dUra kare che. koNa dUra kare che ? - jinarUpa vaidya dUra kare che. dhyA-7rI, avataraNikA : A ja arthanI puSTi mATe bIjuM daSTAnta kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI 25 kahe che ? gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArya :- IMdhaNano samUha jeno dUra karI devAmAM Avyo che evo agni jema kramazaH hAnine=nAza pAme che. "vA' zabda vikalpa arthamAM che. athavA IMdhaNano ghaNo samUha dUra karyA bAda jema agni alpa-IMdhaNavALo thAya che ane tyAra pachI te alpa-IMdhaNathI paNa dUra thayelo 30 agni jema olavAI jAya che. dhyA.-73I. avataraNikA : A dRSTAntanA ja upanayane kahe che ke - Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mananA saMkSepIkaraNanA deSTAnto (dhA.-74-75) * 365 taha visaiMdhaNahINo maNohuyAso kameNa taNuyaMmi / / visaiMdhaNe niraMbhai nivvAi tao'vaNIo ya 74 // vyAkhyA-tathA 'viSayendhanahInaH' gocarendhanarahita ityarthaH, mana eva duHkhadAhakAraNatvAd hutAzo nahutAza:, "meor' paripatya "tanu' ze, sva ?--viSayenyane' pavityartha:, liM?- nirucyate' nizcayena priyate, tathA nirvAti tata:' tasporAnItati thArtha: II74 5 punarapyasminnevArthe dRSTAntopanayAvAha toyamiva nAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vA / parihApha me nahI tada gojiyonanaM nA vyAkhyA-'toyamiva' udakamiva 'nAlikAyAH' ghaTikAyAH, tathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM-lohabhAjanaM ca taptAyasabhAjanaM tadudarasthaM, vA vikalpArthaH, parihIyate krameNa yathA, 10 eSa dRSTAntaH, ayamarthopanaya:-'tathA' tenaiva prakAreNa yogimana evAvikalatvAjjalaM 2 'jAnIhiM' avabuddhyasva, tathA'pramAdAnalataptajIvabhAjanasthaM manojalaM parihIyata iti bhAvanA, alamativistareNeti gAthArthaH // 75 // 'apanayati tato'pi jinavaidya' iti vacanAd evaM tAvat kevalI manoyogaM nirunnddhiigAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. (TIkArtha : te ja pramANe tribhuvananA viSayorUpa IMdhaNa vinAno manarUpa agni, mana ja duHkhanuM kAraNa hovAthI agni che. Avo manarUpa agni, pAtaLA evA koNa ? pAtaLA evA viSayarUpa IMdhaNane vize arthAt paramANune vize zuM ? - nizcala rIte sthApita karAya che. (bhAvArtha : pUrve mana ghaNA viSayonuM dhyAna karatuM hatuM. te viSayo kramazaH ghaTatAM ghaTatAM have mana mAtra paramANunA dhyAna upara sthApita karAya che.) tyAra pachI te paramANumAMthI paNa dUra thayela 20 manarUpa agni olavAI jAya che. dhyA-74ll. - ' avataraNikA : pharI vAra paNa A ja viSayamAM daSTAnta ane upanayane kahe che ke gAthArtha :- jema ghaTikAnuM pANI athavA tapAvela lokhaMDanA vAsaNamAM rahela pANI kramaza: nAza pAme che te rIte yogIonuM manarUpa pANI tuM jANa. (TIkArtha : jema ghaTikAnuM pANI tathA tapAvela evA lokhaMDanA vAsaNamAM rahela pANI kramazaH 25 (ghaTikAnuM pANI dhIre dhIre jharatuM-jharatuM ane lokhaMDanA vAsaNamAM rahela pANI garamIthI bASpIbhavana thatuM) ochuM thatuM jAya che. A dRSTAnta kahyuM. eno upanaya A pramANe - te ja prakAre yogIonuM manarUpa pANI jANa. ahIM yogImana e pANInI jema avikala hovAthI eTale ke dravaNazIla= vahI javAnA=nAza pAmavAnA svabhAvavALuM hovAthI pANIrUpa kahyuM che. bhAvArtha e che ke apramAdarUpa agnithI tapAvela evA jIvarUpa bhAjanamAM rahela manarUpa pANI ochuM thatuM jAya che. 30 vadhu vistArathI saryuM. ||dhyA-7pI avataraNikA : "jinavaidya paramANumAMthI paNa manane dUra kare che. AvA vacanathI kevalI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 366 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) tyuktam, adhunA zeSayoganiyogavidhimabhidhAtukAma AhaevaM ci vayajogaM niruMbhai kameNa kAyajogaMpi / to selesovva thiro selesI kevalI hoi // 76 // vyAkhyA- 'evameva' ebhireva viSAdidRSTAntaiH, kiM ? - vAgyogaM niruNaddhi, tathA krameNa kAyayogamapi niruNaddhIti vartate, tataH 'zaileza iva' meruriva sthiraH san zailezI kevalI mavatIti thArtha: 76 // iha ca bhAvArtho namaskAraniryuktau pratipAdita eva, tathA'pi sthAnAzUnyArthaM sa eva lezataH pratipAdyate, tatra yogAnAmidaM svarUpam - audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIva10 vyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasAcivyAjjIvavyApAro manoyoga iti, sa cAmISAM nirodhaM kurvan kAlato'ntarmuhUrta bhAvini paramapade bhavopagrAhikarmasu ca vedanIyAdiSu samuddhAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsvetasmin kAle karoti, parimANato'pi - "paijjattamittasannissa jattiyAiM jahaNNajogissa / hoMti maNodavvAiM tavvAvAro ya jammatto // 1 // manoyogano nirodha kare che e vAta karI dIdhI. have zeSayoganA nirodhanI vidhine kahevAnI 15 icchAvALA graMthakArazrI kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : A ja viSa vigere daSTAnnovaDe (=dRSTAntonI jema) zuM ? - kevalI vacanayogano nirodha kare che. tyAra pachI kramazaH kAyayogano paNa nirodha kare che. tyAra pachIyoganirodha karyA bAda kevalI meruparvatanI jema sthira thayelA zailezI thAya che (eTale ke zailezI avasthAne pAme 20 che.) dhyA.-76 = ahIM jo ke bhAvArtha namaskAraniryuktimAM (bhAga-4 gA. 955 pR. 205mAM) kahevAI ja gayo che. to paNa A sthAna zUnya na rahe mATe te ja bhAvArtha saMkSepathI jaNAvAya che. temAM yogonuM svarUpa A pramANe che - audArika vigere zarIrathI yukta evA AtmAnI vizeSaprakAranI vIryapariNati e kAyayoga jANavo. audArika, vaikriya ane AhArakazarIranA vyApArathI grahaNa 25 karela vacanadravyanA samUhanI sahAyathI thato jIvano vyApAra e vayanayoga che. tathA audArika, vaikriya ane AhArakazarIranA vyApArathI grahaNa karela manodravyanA sahAyathI thato jIvano vyApAra manayoga che. te jIva A yogano nirodha kALathI mokSapada pAmavAmAM mAtra aMtarmuhUrtakALa bAkI hoya ane vedanIya vigere bhavopagrAhInI=aghAtIkarmonI sthiti samuAtathI ke svAbhAvika rIte samAna thAya tyAre pariNAmathI=pramANathI paNa ATalA kALamAM (AgaLa jaNAve teTalA kALamAM) kare che "jaghanya yogavALA evA paryAptamAtra saMjJI jIvane jeTalA manodravyo ane jeTalo 30 65. paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tadvyApArazca yanmAtraH // 1 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 367 yoganirodhanuM sva35 (ghyA. -19) tadasaGkhaguNavihINe samae samae niruMbhamANo so / maNaso savvanirohaM kuNai asaMkhejjasamaehiM // 2 // pajjattamittabiMdiyajahaNNava jogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe samae samae niruMbhaMto // 3 // savvavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNagassa paDhamasamaovavannassa // 4 // jo kira jahaNNajoo tadasaMkhejjaguNahINamekkekke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // 5 // ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesIbhAvaNAmei // 6 // seleso kira merU seleso hoi jA tahA'calayA / houM ca aseleso selesI hoi thirayAe ||7|| ahavA seluvva isI selesI hoi so u thirayAe / seva alesIhoI selesIhoalovAo // 8 // sIlaM va samAhANaM nicchayao savvasaMvaro 5 manano vyApAra hoya che, tenA karatAM asaMkhyaguNahIna evA manoyogane te kevalI dareka samaye aTakAvatA-aTakAvatA asaMkhyasamayomAM manano sarvanirodha kare che. 1-2 10 jaghanya vacanayogavALA evA paryAptamAtra beindriyajIvanA jeTalA vacanayoganA paryAyo che, tenA karatAM asaMkhyaguNahIna evA vacanayogane dareka samaye ruMdhatA saMkhyAtA samayomAM sarvavacanayogano nirodha kare che. tyAra pachI prathama samaye utpanna thayela sUkSmapanaka (=nigoda) jIvano je jadhanya kAyayoga che, tenA karatAM asaMkhyaguNahIna evA kAyayogane samaye samaye ruMdhatA ane zarIranA (polANanA bhAgo pUrAI jatAM hovAthI) trIjAbhAgane mUkatA saMkhyAtA 15 samayomAM te kevalI kAyayogane ruMdhe che. tyAra pachI karAyela che yoganirodha jemanAvaDe evA te devalI zailezIbhAvanAne pAme che. // - // (selesIbhAvaNAmei za76mAM ke 'selesI' zabda che, te adbhuta che. tethI tene AzrayIne selesI zabdanA budhA buTTA artho have gAve che -) selesa bheTale zaileza. prema meruparvata ayaNa hovAthI zailono=parvatono Iza=zaileza che. tema pUrve azaileza hoIne have AtmapradezonI sthiratAne 20 jharo te devalI zailezI thAya che. // 7 // athavA (selesI zabno zairSi artha 42vo. tethI) prema RSi parvatanI jema sthira thAya che tema kaivalI paNa sthira thavAthI zailarSi thAya che. athavA setesI kheTale 'se 'alesI' nahIM 'selesI' zabdamAM ano topa sama4vo. tethI selesIbhAvaNAmei arthAt te azI bhAvanAne=tezyArahitapazAne pAme che kheTale } lezyA vinAnA thAya che athavA 'selesI' 66. tadasaMkhyaguNavihInAn samaye samaye nirundhan saH / manasaH sarvanirodhaM karotyasaMkhyeyasamayaiH // 2 // 25 paryAptamAtradvIndriyasya jaghanyavacoyoginaH paryAyA ye tu / tadasaMkhyaguNavihInAn samaye samaye nirundhan // 3 // sarvavacoyogarodhaM saMkhyAtItaiH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayotpannasya // 4 // yaH kila jaghanyo yogastadasaMkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye samaye nirundhan dehatribhAgaM ca muJcan // 5 // ruNaddhi sa kAyayogaM saMkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // 6 // zailezaH kila meruH zailezI bhavati yathA tathA'calatayA / bhUtvA cAzailezaH zailezIbhavati sthiratayA // 7 // athavA zaila ivarSiH 30 zaiorSIbhavati sa eva sthiratayA / so vAlezyIbhavati sailezIbhavatyalopAt // 8 // zIlaM vA samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) na soya / tasseso sIleso sIlesI hoi tayavattho // 9 // hassakkharAi majjheNa jeNa kAleNa paMca bhAMti / acchai selesigao tattiyamettaM tao kAlaM // 10 // taNurohAraMbhAo jhAyai sumakiriyANiyahiM so / vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlaMmi // 11 // tayasaMkhejjaguNAe guNaseDhIeN iyaM purA kaMmaM / samae samae khavayaM kamaso selesikAleNaM // 12 // savvaM khaver3a . 5 taM puNa nillevaM kiMci ducarime samae / kiMcicca hoMti carame selesIe tayaM vocchaM // 13 // 10 15 eTale zIleza=zIlano Iza. zIla eTale samAdhAna ane te nizcaya nayathI sarvasaMva2rUpa che. teno svAmI te zIleza. A sarvasaMvaranI avasthAmAM rahelo te kevalI madhyama svaravaDe (=jhaDapathI nahIM ke maMdagatithI nahIM, paNa madhyamagativaDe) jeTalA kALamAM pAMca hrasva akSaro bole teTalo kALa te zailezI avasthAne pAmelo rahe che. II8-10 kAyayogano nirodha AraMbhe tyAre sUkSmakriyA-anivRttinAmano zukladhyAnano trIjo bheda zarU thAya. ane zailezIkALamAM vyuparatakriyA-apratipAtI nAmanA cothA bhedanuM dhyAna kare. te zailezIkALamAM asaMkhyaguNanI guNazreNithI racelA pUrvakarmane dareka samaye kramazaH khapAve che. (ahIM bhAvArtha A pramANe che - kAyayogano nirodha karavAnuM jyAre zarU kare tyAre prathama bAdarakAyayogavaDe bAda2manoyogane ruMdhe che. tyAra pachI bAdaravacanayogane ruMdhe che. tyAra pachI sUkSmakAyayogavaDe kramazaH bAda2kAyayogane, sUkSmamanoyogane ane sUkSmavacanayogane ruMdhe che. pachI te ja sUkSmakAyayogavaDe sUkSmakAyayogane ruMdhavAnuM zarU kare te samaye sUkSmakriyA-anivRtti nAmanuM dhyAna hoya che. kRti saptatiAnAmaSaSTharmaprantharo.-64. - cotho prakA2 14mAM guNaThANe zailezI vakhate hoya che ane te samaye yogakriyA sarvathA nAza pAmI che. tethI te vyacchinnakriyA kahevAya che. A avasthAnuM have kyAreya patana thavAnuM nathI. 20 tethI te vakhate je dhyAna che tene vyacchinnakriyA-apratipAtI kahevAya che. A zailezIavasthAmAM karmakSaya A rIte thAya che - zailezIavasthA pahelAMnI avasthAmAM khapAvavA yogya karmone dareka samaye kramazaH khapAvI zakAya e rIte goThave che. Ane guNazreNi kahevAya che. goThavaNa A pramANe kare che ke pahelA samaye kSapaNIya karmadaliko karatAM bIjA samaye asaMkhyaguNa karmadaliko kSapaNIya tarIke goThave che, tenA karatAM trIjA samaye asaMkhyaguNa, tenA karatAM cothA samaye 25 asaMkhyaguNa karmadalikonI racanA zailezIkALanA carama samaya sudhI thAya che. A rIte asaMkhyaguNanI guNazreNithI goThavAyelA karmone zailezI avasthAnA prathama samayathI kramazaH dareka samaye karmo khapAve che.) 11-12 // A rIte karmono kSaya karatAM karatAM jyAre chellA be samaya bAkI hoya tyAre lagabhaga badhA 30 67. sa ca / tasyezaH zIlezaH zailezIbhavati tadavasthaH // 9 // hrasvAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhaNyante / tiSThati zailezIgatastAvanmAtraM tataH kAlam // 10 // tanurodhArambhAt dhyAyati sUkSmakriyA'nivRtti saH / vyucchinnakriyamapratipAti zailezIkAle // 11 // tadasaMkhyaguNayA guNazreNyA racitaM purA karma / samaye samaye kSapayan kramazaH zailezIkAlena // 12 // sarvaM kSapayati tat punarnirlepaM kiJcidvicarame samaye / kiJcicca bhavati carame zailezyAstadvakSye // 13 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zelezI-avasthAmAM aMtimakarmono kSaya (dhyA-76) * 369 maNuyagaijAitasabAdaraM ca pajjattasubhagamAejjaM / annayaraveyaNijjaM narAumuccaM jaso nAmaM // 14 // saMbhavao jiNaNAmaM narANupuvvI ya carimasamayaMmi / sesA jiNasaMtAo ducarimasamayaMmi nidvaMti // 15 // orAliyAhiM savvAhiM cayai vippajahaNAhiM jaM bhaNiyaM / nissesa tahA na jahA desaccAeNa so puvvaM // 16 // tassodaiyAbhAvA bhavvattaM ca viNiyattae samayaM / sammattaNANadaMsaNasuhasiddhattANi mottUNaM // 17 // ujuseTiM paDivanno samayapaesaMtaraM aphusamANo / 5 egasamaeNa sijjhai aha sAgArovautto so // 18 // ' alamatiprasaGgeneti gAthArthaH // ___ uktaM kramadvAram, idAnIM dhyAtavyadvAraM vivRnnvnnaahja karmadaliko khapAvI nAkhe che. have je keTaluMka chellethI bIjA samaye khapAve che ane je keTaluMka carama samaye khapAve che, te huM have kahIza. ll13ll (te A pramANe -) manuSyagati, paMcendriyajAti, trasa-bAdara-paryApta-saubhAgya-Adeya; zAtA-azAtAvedanIyamAMthI koI eka, manuSyaAyuSya, 10 uccagotra yazanAmakarma ane manuSyaAnupUrvI ema kula bAra prakRti carama samaye tIrthakara sivAya siddha thanAro khapAve che. jo tIrthakara hoya to A bAra + jinanAmakarma ema 13 prakRti carama samaye khapAve che. A sivAyanI jinasaMtA-kevalInI sattAmAM rahelI pravRttio dvicarama samaye khapAve che. 14-15ll A rIte karmanA udayathI thanArI eTale ke audayikabhAvovALI sarvatyAjaya prakRtiovaDe 15 saMpUrNa rIte te jIva mUkAya che eTale ke pUrve karmanirjarA thatI, paNa dezathI. eka ja karmanA amuka pradezo khape, amuka pradezo rahe. have tevuM nathI, je prakRti khapAve te sarvathA khapAve, (eTale ke audayikabhAvavALI sarva karmaprakRtiono chellA samaye te jIva nAza kare che.) I16ll ane samyaktva, jJAna, darzana, sukha ane siddhatvane choDIne sarva audayikabhAvo ane bhavyatva paNa sAthe nAza pAme che. (Azaya e che ke A jIva bhavya che eTale sarva karmakSayanI yogyatAvALo 20 che. tethI bhavyatva eTale sarva karmakSayayogyatA. have jayAre jIve sarva karmono kSaya karI nAkhyo. tyAre tenAmAM AvI yogyatA na rahe. tethI bhavyatva paNa nAza pAme che.) /17 | (sarva labdhio sAgAropayogamAM ja prApta thatI hovAthI ane mokSa paNa eka labdhi hovAthI) sAkAropayogamAM upayukta te jIva Rjugatine pAmelo samayAntara ane pradezAntarane sparyA vinA eka ja samayamAM siddha thAya che. 18 vadhu prasaMgothI saryuM. meM 25 avataraNikA : kramadvAra kahyuM. have dhyAtavya zukladhyAnamAM thAvavA yogya viSayarUpa dvAranuM 68. manujagatijAtI trasaM bAdaraM ca paryAptasubhagAdeyaM ca / anyataravedanIyaM narAyuruccairgotraM yazonAma // 14 // saMbhavato jinanAma narAnaparvI ca caramasamaye / zeSA jinasatkAH dvicaramasamaye nistiSThanti ||15||audaarikaabhiH sarvAbhistyajati viprajahaNAbhiH yadbhaNitam / niHzeSatyAgena tathA na yathA dezatyAgena sa pUrvam // 16 // dayikAbhAvAt bhavyatvaM ca vinivarttate samakam / samyaktvajJAnadarzana-siddhatvAni muktvA // 17 // 30 RjuzreNiM pratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAgAropayuktaH saH // 18 // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) uppAyaiibhaMgAipajjayANaM jamegavatthuma / nANAnayANusaraNaM puvvagayasuyAnusAreNaM // 77 // vyAkhyA---utpAdasthitibhaGgAdiparyAyANAm' utpAdAdayaH pratItAH, AdizabdAnmUrtAmUrtagrahaH, amISAM paryAyANAM yadekasmin dravye aNvAtmAdau kiM ? nAnAnayaiH - dravyAstikAdibhiranusmaraNaMcintanaM, kathaM ? - pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidaH, marudevyAdInAM tvanyathA // 77 // tatkimityAha 370 * 785 vyAvyA--'vicAra' saha vicAreLa vataMta kRti 2, vicAra:-arthavyajJanayogasamArUti, 10 Ava-'arthavyajJanayopAntarata:' artha:--dravya vyaGganuM--za: yoga:-mana:prakRti tavantarata:etaavdbheden savicAram, arthAdvyaJjanaM saGkrAmatIti vibhASA, 'takam' etat 'prathamazuklam' 25 saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM saviyAramarAgabhAvassa vivaraNa karatA kahe che gAthArtha :- eka ja vastumAM rahelA utpAda, sthiti, nAza vigere paryAyonuM judA judA nayone AzrayIne pUrvadharonuM pUrvamAM rahela zrutane anusAre je ciMtana (te zukladhyAnano prathama bheda 15 jANavo. e pramANe AgaLanI gAthA sAthe anvaya karavo.). 30 TIkArtha : paramANu, AtmA vigere eka dravyamAM (rahelA) utpAda, sthiti, nAza vigere paryAyonuM' ahIM utpAda vigere pratIta ja che. AdizabdathI mUrtamUrtanuM grahaNa karavuM. A badhA paryAyonuM zuM ? - dravyAstika vigere nayovaDe je ciMtana, kevI rIte ? - pUrvagatazrutanA anusAre, (konuM ciMtana ?) - pUrvadharonuM (anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) marudevI vigerene A rItanuM 20 ciMtana saMbhavatuM nathI, teone bIjI koI rIte ciMtana prApta thAya che. (eTale ke dharmadhyAnanI utkRSTatAnA prabhAve ane bhAvathI u52-u52nA guNasthAne caDhI javAnA kAraNe emane jJAnavaraNIyakarmano tIvra kSayopazama thavAthI 'pUrva'zAstromAM kahela padArthono bodha pragaTa thaI jAya. mATe 'pUrvagata' zruta sUtrathI emanI pAse na hovA chatAM arthathI pragaTa thAya ane enA AdhAre zukladhyAna prApta thAya.) ||dhyA.-77 // avataraNikA : ciMtana e zuM che ? te kahe che - gAthArtha :- rAganA pariNAma vinAnA jIvanuM artha, zabda ane yoganA bhedathI savicAra eTale ke arthamAMthI zabdamAM, zabdamAMthI arthamAM vigere rIte saMkramavALuM je ciMtana te pRthavitarkasavicAra nAmanuM prathama zukladhyAna che. TIkArtha : vicAra eTale arthano, zabdano ane manoyogAdino eka-bIjAmAM thato saMkrama. AvA vicArasaMkrama sAthenuM je dhyAna te savicAra dhyAna kahevAya. 'arthavyAna...' artha=dravya, vyaMjana=zabda, yoga=manoyoga vigere A lokonA aMtarathI=A lokonA bhedathI savicAra, Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukladhyAnano bIjo bheda (dhyA.--79-80) * 371 AdyazuklaM bhavati, kiMnAmetyata Aha- 'pRthaktvavitarkaM savicAraM pRthaktvena - bhedena vistIrNabhAvenAnye vitarkaH - zrutaM yasmin tattathA, kasyedaM bhavatItyata Aha- ' arAgabhAvasya' rAgapariNAmarahitasyeti gAthArthaH // 78 // jaM puNa suNippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiibhaMgAiyANamegaMmi pajjAe len vyAvyA--vastuna: 'munimAM' vikSeparahita 'nivAtazarApravIpa va' nirmAtavAta gRhavezazrvarIpa rUva 'cittam' anta:ALa, vava ?-tpAvasthitima'AvInAmesmin paryAye // 7 // tata: kiMmata Aha-- aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM bitiyasukkaM / puvvagyasuyAlaMbaNamegattavitakkamaviyAraM // 8 // vyAvyA--avicAram asama, ta: ?-arthavyachunayottarata: kRti pUrvavat, tamevuMvidhN dvitIyazuklaM bhavati, kimabhidhAnamityata Aha- 'ekatvavitarkamavicAram' ekatvena - abhedena 5 10 eTale ke dravyamAMthI zabdamAM ciMtana saMkrame, zabdamAMthI dravyamAM saMkrame, eka yogamAMthI bIjA yogamAM saMkrame vigere vibhASA eTale ke vikalpo karavA. A prathama zukladhyAna che. tenuM nAma zuM che ? te kahe che ke 'pRthavitarka savicAra.' ahIM pRthaktva eTale bheda. (A dhyAna eka 15 dravyamAM rahelA utpAda vigere paryAyonA bhedane=judA judA paryAyone AzrayIne thAya che.) keTalAka loko pRthahtvano artha 'vistIrNabhAva' kare che. (arthAt A dhyAna saMkramavALuM hovAthI viSayano vistAraghaNA badhA viSayo A dhyAnamAM che.) vitarka eTale zruta. (arthAt A dhyAna pUrvagatazrutAnusAre thAya che.) bheda sAthe zruta che jemAM evuM dhyAna (eTale ke zrutanA AdhAre judA judA paryAyomAM saMkramavALuM dhyAna) pRthavitarkasavicAra kahevAya che. A dhyAna kone hoya che ? 20 te kahe che - rAganA pariNAma vinAnA jIvane A dhyAna hoya che. IfdhyA.-78|| gAthArtha :- je vaLI utpAda, sthiti, nAza vigeremAMthI koI eka paryAyamAM pavana vinAnA sthAne rahela pradIpanI jema kaMpana vinAnuM sthira citta (te bIjo bheda jANavo.) TIkArtha : je vaLI vikSeparahitanuM, pavana vinAnA gharanA eka dezamAM rahela pradIpanI jema (sthira) citta, kyAM raheluM ? - utpAda, sthiti, nAza vigere paryAyamAMthI koI eka paryAyamAM 25 raheluM (anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) dhyA.-79nA avataraNikA : eka paryAyamAM raheluM evuM citta e zuM che ? te kahe che - gAthArtha :- (te citta) artha, zabda ane yoganA bhedathI avicAra, arthAt arthAdinA bhedathI saMkrama vinAnuM, pUrvagatazrutanA AlaMbanavALuM, ekatvavitarka-avicAranAme bIjuM zukladhyAna che. TIkArtha : avicAra eTale saMkrama vinAnuM, kevI rIte saMkrama vinAnuM ? 'artha, zabda ane yoganA bhedathI' A zabdono artha pUrvanI jema jANavo. AvA prakAranuM=arthamAMthI zabdamAM, vigere saMkramavinAnuM citta bIjuM zukladhyAna che. tenuM nAma zuM che ? te kahe che - 'ekatvavitarka -- 30 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) vitarkaH-vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA, idamapi ca pUrvagatazrutAnusAreNaiva bhavati, avicArAdi pUrvavaditi gAthArthaH // 80 // nivvANagamaNakAle kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumakiriyA'niyaTTi taiyaM taNukAyakiriyassa // 81 // 5 vyAkhyA-'nirvANagamanakAle' mokSagamanapratyAsannasamaye 'kevalinaH' sarvajJasya manovAgyogadvaye niruddhe sati arddhaniruddhakAyayogasya, kiM ?-'sUkSmakriyA'nivarti' sUkSmA kriyA yasya tattathA sUkSmakriyaM ca tadanivarti ceti nAma, nivartituM zIlamasyeti nivarti pravarddhamAnatarapariNAmAt na nivarti anivarti tRtIyaM, dhyAnamiti gamyate, 'tanukAyakriyasyeti tanvI uccAsaniHzvAsAdilakSaNA kAyakriyA yasya sa tathAvidhastasyeti gAthArthaH // 81 // tasseva ya selesIgayassa selovva NippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAi jjhANaM paramasukkaM // 82 // vyAkhyA-'tasyaiva ca' kevalinaH 'zailezIgatasya' zailezI-prAgvarNitA tAM prAptasya, kiMviziSTasya ?-niruddhayogatvAt 'zaileza iva niSprakampasya' meroriva sthirasyetyarthaH, kiM ? vyavacchinnakriyaM yogAbhAvAt tad 'apratipAti' anuparatasvabhAvamiti, etadeva cAsya nAma dhyAnaM 15 avicAra." ekatva abheda, vitarka vyaMjana athavA artha, tethI amedavaDe vitarka che jeno te etvavitarka dhyAna. (arthAt vyaMjana vigerenA bheda vinAnuM dhyAna.) A dhyAna paNa pUrvagatazrutanA anusAre ja thAya che. avicAra vigere zabdono artha pUrvanI jema jANavo. dhyA-80II. gAthArtha :- kaMIka ruMdhAyelo che kAyayoga jemano (ane mATe ja) pAtaLI=alpa che zarIrakriyA jemane evA kevalIne mokSagamanakAle sUmakriyA-anivRtti nAmanuM trIjuM dhyAna Ave che. TIkArtha : mokSamAM javAnA atyaMta najIkanA samaye mana ane vacanayogano saMpUrNa nirodha thayA bAda aDadho=bAdara kAyayogano nirodha jemaNe karyo che evA sarvajJa bhagavaMtane zuM ? - sUkSmakriyA-anivRtti nAmanuM trIjuM dhyAna Ave che. sUkSma kriyA che je dhyAnamAM te sUkSmakriyA' dhyAna. tathA je jatA rahevAnA=paDI javAnA svabhAvavALuM hoya te nivarti kahevAya. ahIM pravardhamAnatara pariNAma hovAthI A dhyAna paDI javAnA svabhAvavALuM hotuM nathI. tethI te dhyAnane 25 anivarti dhyAna kahevAya che. Ama, sUkSmakriyAvALuM evuM je anivarti dhyAna te sakSmakriyA anivarti dhyAna kahevAya. A trIjuM dhyAna che. ucchavAsa-niHzvAsa vigererUpa alpa kAyayoga che jemane evA sarvajJabhagavaMtane A dhyAna hoya che. (anvaya gAthArtha pramANe.) IdhyA-81I gAthArtha - zelezI avasthAne pAmelA, merunI jema sthira thayelA te ja kevalIne vyacchinnakriyA-apratipAtI nAmanuM chelluM cothuM zukladhyAna hoya che. : pUrve varNavelI evI zailezI avasthAne pAmelA, saMpUrNayogano nirodha karela hovAthI merunI jema sthira thayelA te ja kevalIne, zuM? - succhinnakriyAvALuM evuM. apratipAtI 30. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kayA yogamAM zukladhyAnano kayo bheda ? (dhyA.-83-84) * 373 paramagurUM prAthamiti nAthArtha TharA * itthaM caturvidhaM dhyAnamabhidhAyAdhunaitatpratibaddhameva vaktavyatAzeSamabhidhitsurAha paDhama joge jogesu vA mayaM bitiyameva jogaMmi / taiyaM ca kAyajoge sukkamajogaMmi ya cautthaM // 83 // bAhya-'pratha' pRthakvevitarkavivAra 'coLe' manA copu vA sarve; "tarU, 5 taccAgarmikazrutapAThinaH, 'dvitIyam' ekatvavitarkamavicAraM tadekayoga eva, anyatarasmin saGkramAbhAvAt, tRtIyaM ca sUkSmakriyA'nivarti kAyayoge, na yogAntare, zuklam 'ayogini ca' zailezIkevalini 'caturthaM' vyuparatakriyA'pratipAtIti gAthArthaH // 83 // Aha-zukladhyAnoparimabhedadvaye mano nAstyeva, amanaskatvAt kevalinaH, dhyAnaM ca manovizeSa: 'dhyai cintAyA miti pAThAt, tadetatkatham ?, ucyate jaha chaumatthassa maNo jhANaM bhaNNai suniccalo saMto / taha kevaliNo kAo suniccalo bhannae jhANaM // 84 // nAmanuM cothuM=parama zreSTha dhyAna hoya che. ahIM yogono abhAva thavAthI A dhyAna bucchinna=nAza pAmelI kriyAvALuM kahevAya che. vaLI, A dhyAna anuparatasvabhAvavALuM apratipAtI eTale ke pharI paDavAnA svabhAva-vALuM nathI. dhyA-rA avataraNikA : A pramANe cAra prakAranA dhyAnane kahIne have dhyAnasaMbaMdhI ja je kaMI kahevAnuM bAkI che, tene kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che. (temAM ahIM cAre prakAramAM kayA prakAramAM keTalA ane kayA yoga saMbhave te kahe che) 9 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha: prathama evuM pRthakRtvavitarka savicAra dhyAna yogane vize athavA sarva yogone vize 20 ISTa che. (arthAt A dhyAna eka yogamAM hoya athavA ekamAMthI bIjA yogamAM saMkramavALuM hovAthI sarvayogamAM hoya che.) ane A dhyAna agamika=bhaMgika=bhAMgAovALuM zruta bhaNanArAne hoya che. bIjA ekatvavitarka-avicAra dhyAnamAM saMkramano abhAva hovAthI koI eka yogamAM ja A dhyAna iSTa che. trIjuM sUkSmakriyA-anivartinAmanuM dhyAna kAyayogamAM ja mAneluM che, paNa manavacanayogamAM nahIM. tathA suparatakriyA-apratipAtInAmanuM cothuM dhyAna ayogImAM eTale zailezI 25 avasthAne pAmelA kevalIne vize manAyeluM che. (arthAt e eka paNa yogamAM hotuM nathI.) |dhyA.-83 avataraNikA : zaMkA : zukladhyAnanA chellA bhedomAM mana nathI, kAraNa ke te be dhyAna kevalIne kahyA che ane kevalI mana vinAnA hoya ane dhyAna e to eka prakAranuM mana ja che (arthAtu manano viSaya che.) to mana vinAnA kevalIne dhyAna kevI rIte ghaTe ? te kahevAya che ke 30 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 15 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) vyAkhyA-yathA chadmasthasya manaH, kiM ? - dhyAnaM bhaNyate sunizcalaM sat, 'tathA' tenaiva prakAreNa yogatvAvyabhicArAtkevalinaH kAyaH sunizcalo bhaNyate dhyAnamiti gAthArthaH // 84 // Aha- caturthe niruddhatvAdasAvapi na bhavati, tathAvidhabhAve'pi ca sarvabhAvaprasaGgaH, tatra kA vArteti ?, ucyate 374 * yappaogao ciya kammaviNijjaraNaheuto yAvi / saddatthabahuttAo taha jiNacaMdAgamAo ya dA cittAbhAvevi sayA suhumovarayakiriyAi bhaNNaMti / jIvovaogasabbhAvao bhavatthassa jhANAI // 86 // vyAkhyA-kAyayoganirodhino yogino'yogino vA cittAbhAve'pi sati sUkSmoparatakriye 10 bhaNyete, sUkSmagrahaNAt sUkSmakriyA'nivartino grahaNam, uparatagrahaNAdvyuparatakriyA'pratipAtina iti, pUrvaprayogAditi hetu:, kulAlacakrabhramaNavaditi dRSTAnto'bhyUhyaH, yathA cakraM bhramaNa TIkArtha : jema chadmasthanuM mana atyaMta sthiratAne pAmeluM chatuM dhyAna kahevAya che. te ja rIte kevalIno sunizcala kAyayoga dhyAna kahevAya che kAraNa ke baMnemAM yogatvano avyabhicAra-samAnapaNuM che. (arthAt jema chadmasthanuM sthira mana dhyAna kahevAya che te paNa eka prakArano yoga ja che. tema 15 kevalInI sthira kAyA paNa yoga ja che. Ama, mana ane kAyA baMnemAM yogapaNuM sarakhuM hovAthI sthira kAyAne paNa dhyAna kahevAmAM koI doSa nathI.) ||dhyA.-84|| 20 avataraNikA : zaMkA : cothA prakAranA dhyAna samaye A kAyayogano paNa nirodha thavAthI e paNa vidyamAna nathI. to tyAM sthirakAyayogarUpa dhyAnanI to vAta ja kyAM karavI. tyAM dhyAna kevI rIte ghaTADavuM ? ane jo ema kaho ke niruddha hovA chatAM kAyayoga hoya to che ja, to bIjA paNa niruddha yogo hovAnI Apatti Avaze. (arthAt tyAM kAyayogano nirodha karavA chatAM kAyayoga che evuM mAno to manoyoga ane vacanayoga paNa mAnavAmAM zuM vAMdho che ? ane jo yogo mAno to pachI 'ayogI' evo zabda ahIM vaparAze ja nahIM. tethI niruddhakAyayoga manAze nahIM to dhyAna zabda kevI rIte ghaTADavo ?) gAthArtha :- (1) pUrva prayoganA kAraNe, (2) karmanirjarAno hetu hovAthI paNa, (3) zabdanA 25 aneka artha thatAM hovAthI, ane (4) jinezvaronuM Agamavacana hovAthI te samaye citta na hovA chatAM paNa jIvanuM upayogarUpa bhAvamana hAjara hovAthI bhavastha kevalIne sUkSmakriyA ane vyuparatakriyA hamezAM dhyAna tarIke kahevAya che. TIkArtha : kAyayogano nirodha karanArA evA yogIne athavA ayogIne citta na hovA chatAM paNa sUkSmakriyA ane uparatakriyA e (dhyAna tarIke) kahevAya che. ahIM sUkSmanA grahaNathI 30 sUkSmakriyA-anivarti dhyAnanuM grahaNa karavuM ane uparatanA grahaNathI vyuparatakriyA-apratipAtI dhyAnanuM grahaNa karavuM. te yogI ke ayogIkevalInA sUkSma-vyuparatakriyA dhyAnarUpa kahevAya tenuM kAraNa (1) pUrvaprayoga che. ahIM kuMbhAranuM cakrabhramaNa dRSTAntarUpe jANavuM, arthAt (pUrve daMDAdivaDe Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalIne mana na hovA chatAM dhyAnanI siddhi (bA.-86) * 375 nimittadaNDAdikriyA'bhAve'pi bhramati tathA'syApi manaHprabhRtiyogoparame'pi jIvopayogasadbhAvataH bhAvamanaso bhAvAt bhavasthasya dhyAne iti, apizabdazcodanAnirNayaprathamahetusambhAvanArthaH, cazabdastu prastutahetvanukarSaNArthaH, evaM zeSahetavo'pyanayA gAthayA yojanIyAH, vizeSastUcyate'karmavinirjaraNahetutazcApi' karmavinirjaraNahetutvAt kSapakazreNivat, bhavati ca kSapakazreNyAmivAsya bhavopagrAhikarmanirjareti bhAvaH, cazabdaH prastutahetvanukarSaNArthaH, apizabdastu dvitIya- 5 hetusambhAvanArtha iti, 'tathA zabdArthabahutvAt' yathaikasyaiva harizabdasya zakrazAkhAmRgAdayo'nekArthAH evaM dhyAnazabdasyApi na virodhaH, 'dhyai cintAyAM' 'dhyai kAyanirodhe' 'dhyai ayogitve' ityAdi, tathA jinacandrAgamAccaitadevamiti, uktaM ca "Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye // 1 // " cakrane bhamAvyA bAda daMDAdi kADhI lIdhA pachI) jema bhramaNanuM kAraNa evA daMDAdinI kriyA na hovA chatAM te cakra (pUrvaprayogathI potAnI meLe) bhame che, tema A kevalIne paNa mana vigere yogo na hovA chatAM paNa jIvanA upayogano sadUbhAva hovAthI eTale ke bhAvamana hAjara hovAthI bhavasthakevalIne sUkSma-bhupatakriyArUpa baMne dhyAna tarIke kahevAya che, (arthAt jema daMDa na hovA chatAM bhramaNa cAlu rahe che tema manoyogAdino nirodha thavA chatAM jJAnopayoga cAlu rahe 15 che ane A jJAnopayoga e bhAvamanarUpa hovAthI dhyAnarUpa che.) ahIM (-vApi mAM) je gapa zabda che te zaMkAno (dhyAna kevI rIte ghaTe ? e zaMkAno) nirNaya karavA prathamahetunI saMbhAvanA jaNAve che. tathA "va" zabda "pUrvaprayogarUpa prastutahetune AgaLa kheMcanAra jANavo. A pramANe bIjA hetuo paNa A gAthAvaDe joDI devA yogya che. (arthAt gA. 86mAM kahyuM ke 'cittano abhAva hovA chatAM sUkSmakriyA ane uparatakriyA e 20 dhyAnarUpa che" e vAtanI siddhi mATe gA. 85mAM Apela sarva kAraNo gA. 86mAM joDI devA. tethI have te kAraNono artha karavA mATe kahe che ke, je vizeSa che te kahevAya che - (2) kSapakazreNinI jema karmanirjarAnuM kAraNa hovAthI paNa te dhyAnarUpa che. jema kSapakazreNimAM ghAtakarmano kSaya karanArA prathama be bhedarUpa dhyAna hoya che, tema ahIM paNa aghAtI karmono kSaya karanArA chellA be bhedarUpa dhyAna che. (Ama karmonI nirjarA karanAra hovAthI paNa te baMne dhyAnarUpa che.) 25 'va' zabda prastuta ( karmanirjarArUpa) kAraNa kheMcanAra che. pi zabda bIjo hetu jaNAvanAra che. ' (3) tathA "zabdanA aneka artho thatAM hovAthI," jema eka evA ja 'hari' zabdanA indra, vAnara vigere aneka artho thAya che, tema dhyAnazabdanA paNa aneka artho karavAmAM koI virodha nathI. jema ke, dhyAnazabdanA sthiracitana, kAyanirodha, ayogIpaNuM vigere artho thAya che. (tethI ahIM kAyanirodhane trIjuM dhyAna ane ayogIpaNAne cothuM dhyAna kahevAmAM koI virodha nathI.) 30 | (4) tathA jinacandranA (vItarAgakevalIorUpa jinomAM candrasamAna evA tIrthakaronA) Agama vacanathI te be avasthAo dhyAnarUpa kahevAya che. kahyuM che - atIndriya padArthonI Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 376 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-5) 20 ityAdi gAthAdvayArthaH // 85-86 // uktaM dhyAtavyadvAraM, dhyAtArastu dharmadhyAnAdhikAra evoktAH, adhunA'nuprekSAdvAramucyatesukkajjhANasubhAviyacitto ciMter3a jhANavirame'vi / NiyayamaNuppehAo cattAri carittasaMpanno 585 vyAkhyA - zukladhyAnasubhAvitacittazcintayati dhyAnavirame'pi niyatamanuprekSAzcatastrazcAritrasampannaH, tatpariNAmarahitasya tadabhAvAditi gAthArthaH // 87 // tAzvetA: AsavadArAvAe taha saMsArAsuhANubhAvaM ca / bhavasaMtANamaNantaM vatthUNaM vipariNAmaM ca // 88 // vyAkhyA-AzravadvArANi-mithyAtvAdIni tadapAyAn - duHkhalakSaNAn, tathA saMsArAMzubhAnubhAvaM ca, 'dhI saMsAro' ityAdi, bhavasantAnamanantaM bhAvinaM nArakAdyapekSayA vastUnAM vipariNAmaM ca sacetanAcetanAnAM 'savvadvANANi asAsayANI 'tyAdi etAzcatastro'pyapAyAzubhAnanta vidyamAnatAnA svIkAra mATe Agamavacana ane yukti A baMne maLIne ja dRSTimATenuM=yathArthajJAnanuM saMpUrNa lakSaNa kahevAya che. (arthAt ekalA tarkathI paNa padArthanI siddhi na thAya ke ekalA 15 AgamavacanathI paNa siddhi na thAya. baMne bhegA maLe to ja siddhi thAya.) // 1 // vigere. vadhyA.-85-86I avataraNikA : dhyAtavyadvAra kahyuM. dhyAtAo dharmadhyAnanA adhikAramAM ja kahI gayA che. tethI have anuprekSAdvAra kahevAya che - gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha H zukladhyAnathI cittane jeNe sArI rIte bhAvita karyuM che tevo cAritrasaMpanna jIva dhyAna baMdha thayA pachI paNa avazya cAra anuprekSAo vicAre. ahIM 'cAritrasaMpanna' kahyuM enuM kAraNa e ke cAritrapariNAmathI rahita AtmAne anuprekSA hotI nathI. dhyA.-87nA avataraNikA : te cAra anuprekSA A pramANe jANavI - gAthArtha :- (1) Azrava@AronA anartho, (2) saMsArano azubha svabhAva, (3) bhavanI 25 anaMta paraMparA (4) ane vastuno (kSaNabhaMguratva vigere) vipariNAma. TIkArtha - (1) mithyAtva vigere AzravahAronA duHkharUpa anarthone (vicAre.) tathA (2) saMsAranA azubha svabhAvane vicAre. jema ke dhikkAra che A saMsArane (ke je jIvanI pAse enA potAnA ja ahitanI vastu AcarAve che...) vigere. tathA (3) nA2ka vigere bhavonI apekSAe thanArI saMsAranI anaMta paraMparAne vicAre. 30 (4) ane sacitta-acitta evA padArthonA kSaNabhaMguratva vigere vipariNAmane vicAre. jema ke sarva sthAno (=cakravartItva, indratva vigere) azAzvata che... vigere. A apAya, azubha, Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 lezyA vigere dvAro (thA.-89-91) * 377 vipariNAmAnuprekSA AdyadvayabhedasaGgatA eva draSTavyA iti gAthArthaH // 8 // uktamanuprekSAdvAram, idAnIM lezyAdvArAbhidhitsayA''ha sukkAe lesAe do tatiyaM paramasukkalessAe / thirayAjiyaselesiM lesAIyaM paramasukkaM // 89 // vyAraNyA-sAmAncana suvarAya ne thAya che sAthe nakSane 'tRtIyam' nakSAmeva, 5. paramazuklalezyAyAM 'sthiratAjitazailezaM' merorapi niSprakampataramityarthaH, lezyAtItaM 'paramazuklaM' caturthamiti gAthArthaH // 89 // uktaM lezyAdvAram, adhunA liGgadvAraM vivarISusteSAM nAmapramANasvarUpaguNabhAvanArthamAha___ avahAsaMmohavivegaviusaggA tassa hoMti liMgAiM / liMgijjai jehiM muNI sukkajjhANovagayacitto // 10 // vyAkhyA-avadhAsammohavivekavyutsargAH 'tasya' zukladhyAnasya bhavanti liGgAni, 'liGgyate' gamyate yairmuniH zukladhyAnopagatacitta iti gAthAkSarArthaH // 10 // adhunA bhAvArthamAha cAliMjjai bIbhei ya dhIro na parIsahovasaggehi / suhamesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAyAsu // 11 // anaMta ane vipariNAma nAmanI cAre paNa anuprekSAo pahelA be zukladhyAnamAM saMgata ja jANavI. (arthAtu chellA be dhyAna samaye mana na hovAthI anuprekSA paNa ghaTatI nathI. paraMtu prathama be bhedomAM mana hovAthI A cAre prakAranI anuprekSAo ghaTe ja che.) IdhyA-88 avataraNikA : anuprekSAdvAra kahyuM. have vezyAvArane kahevAnI icchAthI kahe che ? gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. 20 'TIkArya : sAmAnyathI zuklalezyAmAM prathama be dhyAna hoya che. trIjuM dhyAna ke jenuM svarUpa kahIja gayA che te parama evI zuklalazyAmAM hoya che ane sthiratAvaDe merune jItanAra eTale ke meruthI paNa sthiratara evuM cothuM zukladhyAne lezyArahita hoya che. ||dhyA-dA avataraNikA : vezyAdvAra kahyuM. have liMgadvAranuM vivaraNa karavAnI icchAvALA graMthakArazrI te liMgonA nAma, pramANa, svarUpa ane guNane jaNAvavA mATe kahe che ka gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. - TIkArtha: (1) avadha, (2) asaMmoha, (3) viveka ane (4) tyAga A cAra zukladhyAnanA liMgotracihno che. A te liMgo che ke jenAvaDe muni zukladhyAnathI yukta cittavALo che evuM jaNAya che. dhyA-9oll avataraNikA : have (A cArenA) bhAvArthane kahe che ? gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. 15 25 30 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-) vyAkhyA-cAlyate dhyAnAt na parISahopasargebibheti vA 'dhIraH' buddhimAn sthiro vA na tebhya ityavadhaliGgaM, 'sUkSmeSu' atyantagahaneSu 'na saMmuhyate' na sammohamupagacchati, 'bhAveSu' padArtheSu na devamAyAsu anekarUpAsvityasammohaliGgamiti gAthAkSarArthaH // 11 // dehavivittaM pecchai appANaM taha ya savvasaMjoge / dehovahivosaggaM nissaMgo savvahA kuNai // 12 // __vyAkhyA-dehaviviktaM pazyatyAtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAniti vivekaliGgaM, dehopadhivyutsarga niHsaGgaH sarvathA karoti vyutsargaliGgamiti gAthArthaH // 12 // gataM liGgadvAraM, sAmprataM phaladvAramucyate, iha ca lAghavArthaM prathamopanyastaM dharmaphalamabhidhAya zukladhyAnaphalamAha, dharmaphalAnAmeva zuddhatarANAmAghazukladvayaphalatvAd, ata Aha hoMti suhAsavasaMvaraviNijjarAmarasuhAI viulaaii| . jhANavarassa phalAiM suhANubaMdhINi dhammassa // 13 // vyAkhyA bhavanti 'zubhAzravasaMvaravinirjarAmarasukhAni' zubhAzravaH-puNyAzravaH saMvara:azubhakarmAgamanirodhaH vinirjarA-karmakSayaH amarasukhAni devasakhAni, etAni ca dIrghasthiti TIkArtha : avadhaliMga A pramANe jANavuM - dhIra eTale ke buddhimAna athavA sthira evo 15 muni pariSado ane upasagavaDe dhyAnathI calita thato nathI ke te pariSaha-upasargothI Darato nathI. (A eka avadhanAmanuM cihna kahyuM.) (2) "pUrvagata zrutamAM rahelA atyaMta gahana padArthomAM te moha pAmato nathI ke deva Agamavacana karatAM viruddha batAve to paNa zraddhA calita thatI nathI. A asaMmohaliMga kahyuM. saMdhyA.-91 gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. 20 TIkArtha : (3) deha ane sarva saMyogone potAnAthI bhinna tarIke jue che. A vivekacihna kahyuM. (4) koIpaNa jAtanA saMga=Asakti vinAno te zarIra ane upadhino sarvathA tyAga kare che, (eTale ke zarIra ane upasiMbaMdhI vibhUSA vigereno tyAga kare che.) A vyutsargacihna kahyuM. dhyA.-92l. avataraNikA : liMgadvAra kahyuM. have phaladvAra kahevAya che ane ahIM lAghava mATe pUrve 25 sthApita karI rAkhela dharmadhyAnanA phalane kahIne zukladhyAnanA phalane kaheze kAraNa ke dharmadhyAnanA phalo ja vadhu vizuddhatararUpe thayelA zukladhyAnanA prathama be bhedanA phalarUpe che. AthI dharmadhyAnanA phalane kahe che ke gAthArtha - uttama evA dharmadhyAnanuM phala vipulapramANanA zubhAzrava, saMvara, nirjarA ane divya sukho che ane te paNa zubha anubaMdhavALA. 30 TIkArtha : dharmadhyAnathI puNyano Azrava=baMdha thAya, saMvara eTale azubha karmonA Agamano aTakAva thAya, karmakSaya thAya, devalokasaMbaMdhI sukhonI prApti thAya. A badhA phalo vipula thAya Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-zukladhyAnanA phalo (dhyA.94-95) * 379 vizuddhyupapAtAbhyAM 'vipulAni' vistIrNAni, 'dhyAnavarasya' dhyAnapradhAnasya phalAni 'zubhAnubandhIni' sukulapratyAyAtipunarbodhilAbhabhogapravrajyAkevalazailezyapavargAnubandhIni 'dharmasya' dhyAnasthati gAthArtha sArA uktAni dharmaphalAni, adhunA zuklamadhikRtyAha te ya viseseNa subhAsavAdao'NuttarAmarasuhaM ca / doNhaM sukkANa phalaM parinivvANaM parillANaM // 14 // vyAkhyA-te ca vizeSeNa 'zubhAzravAdayaH' anantaroditAH, anuttarAmarasukhaM ca dvayoH zuklayoH phalamAdyayoH 'parinirvANaM' mokSagamanaM 'parillANaM ti caramayodvayoriti gAthArthaH I64 athavA sAmAnyenaiva saMsArapratipakSabhUte ete iti darzayati 10 AsavadArA saMsAraheyavo jaM Na dhammasukkesu / saMsArakAraNAiM (Na) tao dhuvaM dhammasukkAiM // 15 // vyAkhyA-AzravadvArANi saMsArahetavo vartante, tAni ca yasmAnna zukladharmayorbhavanti, saMsArakAraNe na tasmAd 'dhruvaM' niyamena dharmazukle iti gAthArthaH // 15 // saMsArapratipakSatayA ca moksshetuaanmityaavedynnaaheTale lAMbA kALa mATe ane vizuddhithI yukta prApta thAya. A phalo dhyAnamAM pradhAna evA dharmadhyAnanA jANavA. vaLI, A phalo zubhAnubaMdhavALA prApta thAya eTale ke sukuLamAM punaH utpatti, pharIthI bodhilAbha=samyagdarzananI prApti, dIkSA, kevalajJAna, zailezI ane mokSa sudhInA phalane lAvI ApanArA thAya che. dhyA-93 avataraNikA : dharmadhyAnanA phalo kahyA. have zukladhyAnane AzrayIne phalo kahe che $ 20 gAthArtha -'TIkArya pramANe jANavo. * TIkArtha : te ja hamaNAM kahevAyelA evA zubhAzraya vigere vizeSa prakAranA ane anuttara evuM devalokanuM sukha e prathama be zukladhyAnanA phalo che. (eTale ke dharmadhyAnamAM zubhAzraya vigere je phala prApta thAya te ja phala zukladhyAnamAM vizeSa prakAre prApta thAya che.) chellA be zukladhyAnanuM phala mokSagamana jANavuM. dhyA-94o. avataraNikA : athavA sAmAnyathI ja A dharma-zukladhyAna e saMsAranA zatrurUpa che e jaNAve che ? gAthArtha - TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : mithyAtva vigere AzravadvAro e saMsAranA kAraNo che. ane je kAraNathI A AzravadvAro dharma-zukladhyAnamAM hotA nathI. tethI dharma-zukladhyAna niyamathI saMsAranA kAraNo 30 nathI. (paraMtu saMsAranA zatru che.) dhyA-pA. avataraNikA : ane saMsAranA zatrurUpa hovAthI ja dhyAna e mokSanA kAraNa che evuM 15 25 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 * Avazyaniyukti rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-4) saMvaraviNijjarAo mokkhassa paho tavo paho tAsiM / jhANaM ca pahANaMgaM tavassa to mokkhaheUyaM // 16 // vyAkhyA-saMvaranirjare 'mokSasya panthAH' apavargasya mArgaH, tapaH 'panthAH' mArgaH 'tayoH' saMvaranirjarayoH dhyAnaM ca pradhAnAGgaM tapasaH AntarakAraNatvAt, tato mokSahetustaddhyAnamiti 5 gAthArthaH // 16 // amumevArthaM sukhapratipattaye dRSTAntaiH pratipAdayannAha aMbaralohamahINaM kamaso jaha malakalaMkapaMkANaM / sojjhAvaNayaNasose sAheti jalANalAiccA // 97 / vyAkhyA-'ambaralohamahInAM' vastralohArdrakSitInAM 'kramazaH' krameNa yathA malakalaGka10 paGkAnAM yathAsaGkhyaM zodhyapanayanazoSAn yathAsaGkhyameva 'sAdhayanti' nirvartayanti jalAnaMlAdityA iti gAthArthaH // 17 // taha sojjhAisamatthA jIvaMbaralohameiNigayANaM / jhANajalANalasUrA kammamalakalaMkapaMkANaM // 98 // __vyAkhyA tathA zodhyAdisamarthA jIvAmbaralohamedinIgatAnAM dhyAnameva jalAnalasUryAH 15 karmaiva malakalaGkapaGkAsteSAmiti gAthArthaH // 18 // kiM ca tAvo soso bheo jogANaM jhANao jahA niyayaM / 4||vt cha thArtha :- 21 prabhArI evo. TIkArtha : saMvara ane nirjarA e mokSano mArga (=kAraNa) che. tapa e saMvara-nirjarAno 20 mArga che ane dhyAna e tapanuM AMtarika kAraNa hovAthI pradhAna aMga che. tethI te dhyAna e mokSanuM 5 // 25 // che. ||dhyaa.-86|| avataraNikA : sukhethI bodha thaI zake mATe A ja arthane daSTAnnovaDe pratipAdana karatAM kahe che ; thArtha :- 2Iartha pramANa vo. 25 TIkArtha : jema pANI vastranA melane zuddha kare che, agni lokhaMDanA kalaMkane dUra kare che ane sUrya bhInI pRthvInA 6vane sU4ve . ||dhyaa.-87|| thArtha :- TArtha prabhAe evo. TIkArtha : te ja rIte dhyAnarUpa pANI, agni ane sUrya e jIvarUpa vastra, lokhaMDa ane pRthvImAM rahela karmarUpa mela, kalaMka ane kAdavanA kramazaH zuddhi, apanayana ane zoSaNa karavAmAM 30 samartha cha. ||dhyaa-98|| jI - thArtha :- artha prabhArI vo. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharma-zukladhyAnanA phalo (dhyA-99-101) * 381 taha tAvasosameyA kammassavi jhAiNo niyamA // 19 // vyAkhyA-tApaH zoSo bhedo yogAnAM 'dhyAnataH' dhyAnAt yathA 'niyatam' avazyaM, tatra tApa:-duHkhaM tata eva zoSaH-daurbalyaM tata eva bheda:-vidAraNaM yogAnAM-vAgAdInAM, 'tathA' tenaiva prakAreNa tApazoSabhedAH karmaNo'pi bhavanti, kasya ?-'dhyAyinaH' na yadRcchayA niyameneti thA: 21 liMka - . jaha rogAsayasamaNaM visosaNavireyaNosahavihIhi / taha kammAmayasamaNaM jhANANasaNAijogehiM // 10 // vyAkhyA-yathA 'rogAzayazamanaM' roganidAnacikitsA 'vizoSaNavirecanauSadhavidhibhiH' abhojanavirekauSadhaprakAraiH, tathA 'karmAmayazamanaM' karmarogacikitsA dhyAnAnazanAdibhiryogaiH, AdizabdAd dhyAnavRddhikArakazeSatapobhedagrahaNamiti gAthArthaH // 100 // kiM ca... jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalo pavaNasahio duyaM dahai / taha kammedhaNamamiyaM khaNeNa jhANANalo dahai // 101 // vyArA-rathA 'virabruita' vmUtavarlasabruitam "ii vekari "banata:' manaH 'pavanasahitaH' vAyusamanvitaH 'drutaM' zIghraM ca 'dahati' bhasmIkaroti, tathA duHkhatApahetutvAt karmaivendhanaM karmendhanam 'amitam'. anekabhavopAttamanantaM 'kSaNena' samayena dhyAnamanala iva 15 TIkArtha jema dhyAnathI mana-vacana ane kAyayogano niyama tApa, zoSa ane bheda thAya che. ahIM tApa eTale duHkha, tethI ja zoSa eTale durbaLatA ane tethI ja bheda eTale vacanAdiyogono nAza. (arthAt jema dhyAnathI mana-vacana ane kAyayogane duHkha pahoMce che. duHkha-pIDA thavAthI te yogo nabaLA paDatA jAya che ane nabaLA paDavAthI aMte te yogono nAza thAya che.) tema karmono paNa tApa, zoSa ane bheda thAya che. konA karmono? dhyAnInA karmano, vaLI te yadacchAe nahIM 20 arthAt thAya ke na paNa thAya evuM nahIM paraMtu niyamathI=avazya thAya ja che. dhyA-99 vaLI - gAthArtha - TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jema roganA mUlakAraNanI cikitsA abhojana, vireka(=reca) ane judA judA prakAranI auSadhiovaDe thAya che, tema karmarUpa roganI cikitsA dhyAna, anazana vigere yogovaDe 25 thAya che. ahIM AdizabdathI dhyAnamAM vRddhine karanArA evA anazana sivAyanA zeSa judA-judA tapo grahaNa karavA IdhyA.-10oo vaLI ke gAthArtha :- TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : jema lAMbAkALathI saMgrahI rAkhelA lAkaDA vigere baLataNane pavanathI te baLataNa tarapha Avelo agni zIdhra bhasma karI nAkhe che, tema-ahIM karma pote jIvane duHkha ane tApanuM 30 kAraNa hovAthI baLataNa=IMdhaNarUpa che. tethI aneka bhavomAM grahaNa karelA anaMta evA A Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) dhyAnAnalaH asau 'dahati' bhasmIkarotIti gAthArthaH // 101 // jaha vA ghaNasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijjaMti / jhANapavaNAvahUyA taha kammaghaNA vilijjaMti // 102 // vyAkhyA-yathA vA 'ghanasaGghAtAH' meghaughAH kSaNena 'pavanAhatAH' vAyupreritA vilaya-vinAzaM 5 yAnti-gacchanti, 'dhyAnapavanAvadhUtA' dhyAnavAyuvikSiptAH tathA karmaiva jIvasvabhAvAvaraNAd dhanA: 2, 3 - | ''sthita: zItAMzuvaknIva: prakRtya mAvazuddha / viSya vijJAna, tAvaraVIEdmavat ? " ityAdi, 'vilIyante' vinAzamupayAntIti gAthArthaH // 102 // 10 kiM cedamanyad ihalokapratItameva dhyAnaphalamiti darzayati na kasAyasamutthehi ya vAhijjai mANasehiM dukkhehiM / . IsAvisAyasogAiehiM jhANovagayacitto. // 103 // cAhyA-thAyaNamundhaza' 7 #othAddhavaiza 'vAdhyate' pIcare mAnaa, mAnagrhnnaattaap ityAdyapi yaduktaM tanna bAdhyate 'IrSyAviSAdazokAdibhiH' tatra pratipakSAbhyudayo15 patnamanito matsavizeSa phartha viSAda-vaivartavya zovA-vaicam, vizad ravikarmarUpa baLataNane dhyAnarUpa agni eka samayamAM bhasma karI nAkhe che. dhyA.-101 gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : athavA jema pavanathI dhakelAyelA vAdaLanA samUha kSaNavAramAM nAza pAme che, tema dhyAnarUpa vAyuthI prerAyelA karmarUpa vAdaLo nAza pAme che. ahIM karma pote jIvanA mULabhUta svabhAvane DhAMkanAra hovAthI vAdaLasamAna kahyA che. kahyuM che - "jIva svabhAvathI bhAvanI zuddhivaDe caMdra jevo che, ane tenuM vijJAna=jJAna e caMdranA kiraNo jevuM che. A jJAnaguNane DhAMkanArA karmo vAdaLo jevA che. ll1il" ||dhyA.-102ll. avataraNikA : (A to pAralaukika phalo kahyA.) vaLI, A lokamAM pratIta evA anya dhyAnanA phalo che te jaNAve che ke gAthArtha :- dhyAnane pAmelA cittavALo jIva kaSAyathI udbhavelA evA IrSyA, viSAda, zoka vigere mAnasikaduHkhovaDe pIDAto nathI. TIkArtha : krodhAdi kaSAyothI udbhavelA evA mAnasikaduHkhothI pIDAto nathI. ahIM mAnasanuM grahaNa karavAthI pUrve tApa, zoSa vigere je kahyA tenAthI paNa te pIDAto nathI. (arthAta mAnasikaduHkho, kaSAya janita tApa=bAhya duHkha, zeSa=zarIranI kRzatA vigere paNa thatAM nathI.) 30 kevA prakAranA mAnasikaduHkhovaDe pIDAto nathI ? - IrSyA, viSAda, zoka vigerevaDe pIDAto nathI. temAM IrSyA eTale sAmevALAnA abhyadayane jANIne utpanna thato eka prakArano matsaradoSa. 20 stranA 25 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra (dhyA.-105) * 383 parigrahaH, dhyAnopagatacitta iti prakaTArthamayaM gAthArthaH // 103 // sIyAyavAiehi ya sArIrehiM subahuppagArehiM / jhANasuniccalacitto na vahijjai nijjarApehI // 104 // vyAkhyA-iha kAraNe kAryopacArAt zItAtapAdibhizca, AdizabdAt kSudAdiparigrahaH, zArIre: 'mudduprajAra: ' anemere 'dhyAnamunizcalacitta:'dhyAnamAvitamatinuM vAdhyate, 5 dhyAnasukhAditi gamyate, athavA na zakyate cAlayituM tata eva, 'nirjarApekSI' karmakSayApekSaka iti gAthArthaH // 104 // uktaM phaladvAram adhunopasaMharannAha iya savvaguNAdhANaM diTThAdi suhasAhaNaM jhANaM / supasatthaM saddheyaM neyaM jheyaM ca nicvaMpi // 105 // vyAkhyA -' iya' evamuktena prakAreNa 'sarvaguNAdhAnam' azeSaguNasthAnaM dRSTAdRSTasukhasAdhanaM dhyAnamuktanyAyAt suSThu prazastaM 2, tIrthakaragaNadharAdibhirAsevitatvAt, yatazcaivamataH 'zraddheyaM' 10 viSAda eTale vaiktavya=potAnI apUrNatAno kheda, becenI. zoka eTale dInatA. AdizabdathI AnaMda vigere levA. (sAMsArika iSTa icchAonI pUrti thAya tyAre AnaMda vigere thAya che. paraMtu : kharekhara to te paNa lobhAdi kaSAyathI ja utpanna thayela hovAthI mAnasikaduHkharUpa ja kahevAya 15 che.) A badhA mAnasikadu:kho kone thatAM nathI ? dhyAnamAM magna baneluM che citta jenuM evA AtmAne AvA mAnasikaduHkho pIDA karatA nathI. dhyA:-103|| gAthArtha :- dhyAnathI subhAvitacittavALo muni ThaMDI, garamI vigere ghaNA prakAranA zArIrika duHkhovaDe bAdhita thato nathI, (kAraNa ke) te nirjarAno-apekSI che. TIkArtha : ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karela che. (jo ke zIta, Atapa e ThaMDI, garamI 20 vigere zArIrikaduHkhonA kAraNa che chatAM ahIM zIta, Atapane ja zArIrikaduHkho kahyA te upacArathI jANavA.) zIta-Atapa vigere, AdizabdathI bhUkha-tarasa vigere levA. A ThaMDI-garamI vigere ghaNA prakAranA zArIrikaduHkhothI dhyAnavaDe sArI rIte bhAvita karyuM che citta jeNe evo muni dhyAnanA sukhathI=dhyAnathI bAdhita=calita thato nathI athavA dhyAnathI calita karavA mATe A zArIrikaduHkho samartha banatA nathI. (A muni kevo che ? -) nirjarAno apekSI che. ||dhyA.-104|| 25 avataraNikA : phaladvAra kahyuM. have upasaMhAra karatAM kahe che gAthArtha :- TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : A pramANe=kahevAyela prakAre dhyAna e sarvaguNonA sthAnabhUta=AdhArabhUta che, kahevAyelI paddhatithI Aloka ane paralokasaMbaMdhI sukhanuM kAraNa che, tIrthaMkara-gaNadharAdivaDe sevAyeluM hovAthI atyaMta prazasta che. ane je kAraNathI te dhyAna tIrthaMkarAdithI sevita che te kAraNathI 30 sarvakALa mATe zraddheya che eTale ke A dhyAna guNono AdhAra, sukhanuM sAdhana che e vAta e Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 % Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-5) nAnyathaitaditi bhAvanayA 'jJeyaM' jJAtavyaM svarUpataH 'dhyeyam' anucintanIyaM kriyayA, evaM ca sati samyagdarzanajJAnacAritrANyAsevitAni bhavanti, 'nityamapi' sarvakAlamapi, Aha-evaM tarhi sarvakriyAlopaH prApnoti, na, tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAt, nAsti kAcidasau kriyA yA''gamAnusAreNa kriyamANA sAdhUnAM dhyAnaM na bhavatIti gAthArthaH // 105 // granthAgraM 15696 // . * | samApta thAnagata che pramANe ja che emAM koI zaMkA nathI, evI bhAvanAthI te dhyAna rUci karavA yogya che. tathA te dhyAnanuM svarUpa kevA prakAranuM che ? te jANavA yogya che. tathA te dhyAnamAM pravRtti karavADhArA haMmezA AcaravA yogya che. A pramANe karavAthI samyagdarzana, jJAna ane cAritranI ArAdhanA karAyelI thAya che. zaMkA : jo A rIte tame dhyAnane ATaluM badhuM mahattva Apazo to badhA jIvo kriyAne choDI dhyAna karavA lAgaze ane to to sarvakriyAono lopa thaI jaze. samAdhAna : evuM thaze nahIM, kAraNa ke AcAronuM pAlana paNa tattvathI dhyAna ja che. jagatamAM evI koI kriyA nathI ke je AgamAnusAre karAtI chatI sAdhuone dhyAnarUpa na hoya. (arthAt AgamAnusAre karAtI sarva kriyA sAdhuo mATe dhyAnarUpa che.) dhyA-105 || dhyAnazataka pUrNa thayuM. te // iti niyuktikramAGkAd 1056 tamAdArabhya 1272 kramAkaM dhyAnazatakaM ca yAvad saniyuktiharibhadrIyavRttergurjarAnuvAdasya paJcamo vibhAgaH samAptaH // 10. 15 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 385 pariziSTam - 1 zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUriracitam haribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam adhunA caturviMzatistava Arabhyate 'caturviMzatistavasya nikSepo bhavati nAmaniSpanna' iti (3-3), nanu kiM tannAma 5 yasya nikSepaH kariSyata ityAha-'anyasyAzrutatvAditi, nanu yadi nAmaivAtra pRSTavyaM tatkimiti ka ityenana puMstvanirdezaH kRto vRttikRtA ?, satyaM, kintu ko nAmaniSpanno nikSepa iti nikSepApekSayetthaM nirdezo vastutaH punarnAmaivAtra pRSTavyamityadoSaH / 'paramANavastvapradezA eve'ti (13-8), nanu yadi sAmAnyavizeSarUpatayA pradezatvamapradezatvaM ca gIyate tahi paramANorapyubhayatA kiM na syAd yenocyate paramANavastvapradezA iti, na hi jainAnAM kiJcidvastu sAmAnyavizeSa- 10 rUpatAmatikrAmati, satyaM, vidyate paramANuSu tiryaksAmAnyaM na punaH svAvayavavyApitatvalakSaNamUrvasAmAnyaM, niravayavatvAdeva teSAmityadoSaH // 'udaiyakhaovasamiya' gAhA 'uvasamaseDhI ekko' gAhA (17-2), nArakANAmaudayiko bhAvo-narakagatyAdiH, kSAyopazamikAstvindriyasampannatAdiH pAriNAmikastu jIvatvAdirityevaM bhAvatrayaniSpanno narakagatAveko bhaGgaH, evaM tiryagnarAmaragatiSvapyekaiko vAcyaH, tato gaticatuSTaye'pi catvAro bhaGgA bhavanti, tathA'bhihitasvarUpe 15 bhAvatraye kSAyikabhAvaprakSepe bhAvacatuSTayaniSpanna eko bhaGgo bhavati, gaticatuSTayasambandhAt catvAro bhaGgAH sampadyante, kSAyikabhAvasampannA hi kSAyikasamyagdRSTayaH sarvAsvapi gatiSu labhyante, atha kSAyikamapahAya tatsthAne aupazamikaH prakSipyate, tadyogenApi gaticatuSTaye catvAro bhaGgA bhavanti, prathamameva samyaktvamAsAdayatAM hi gaticatuSTaye prApyate aupazamiko bhAvaH, evaM sarve'pi dvAdazaH, tathA darzanasaptakaM kSapayitvA ya upazamazreNI vidhatte tasyaudayikaupazamikakSAyikakSAyopazamika- 20 pAriNAmikabhAvapaJcakaniSpanna eko bhaGgo labhyate, kevalino'pyaudayikakSAyikapAriNAmikabhAvatrayaniSpanna eka eva, kSAyopazamikastvasya nAsti 'atIndriyA: kevalina' itivacanAt, siddhasyApi kSAyikapAriNAmikabhAvadvayaniSpanna eka eva, ete sarve'pi trayaH pUrvoktA dvAdaza sarve piNDitAH paJcadaza aviruddhasAnnipAtikabhedA bhavanti, sAnnipAtikabhedA hi kilAnyathA prarUpaNAyAM SaDviMzatirbhavanti, tadyathA-audayikAdibhAvapaJcakasya dvikasaMyoge daza, trikasaMyoge'pi 25 dazaiva, catuSkasaMyoge paJca, paJcakasaMyoge tvekaH, sarve'pi SaDviMzatiH, ete ca viruddhA ucyante, keSAJcit kvacidupalabhyamAnatvena prarUpaNAmAtrakatvAt, prastutAstu paJcadazoktanyAyena labhyamAna* prathama aMka pAnA naMbara ane bIjo aMka paMkti naMbara sUcave che. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 386 * bhasadhArI DebhayandrasUrikRta 59ls (bhAga-4) tvAdaviruddhAH, ata uktaM-"aviruddhasannivAiyabheyA u pannarasattIti" gAthAdvayabhAvArthaH / 'iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtye'tyAdi (18-5), etaduktaM bhavati-naigamavarjA hi kila zeSAH SaD nayAH kecit kevalasAmAnyavAdinaH kecittu kevalavizeSavAdinaH, tatra yadi sAmAnyavAdinayamatamAzrIyate tadA paryAyasAmAnyasyaikatvAccaturvidhatvaM paryAyalokasyAnupapannaM syAt, vizeSavAdinayAstu pratyekaM bhinnatvAtparyAyANAmanantameva paryAyalokamicchanti na caturvidhaM, naigamaH punaranekarUpatvAccaturvidhamapIcchati paryAyalokamatastanmatamihAzrIyate, yadivA "mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tvityAdivacanAtkila prAyaH sAmprataM sUtrANi nayairna vicAryante eveti mUDhanayadarzanAzrayaNAdvivakSAvazenaiva kiyato'pi bhedAnAzritya paryAyalokasya cAturvidhyamucyata iti / 'zItAkaro-bhoga' iti (28-7), zItA-lAGgalapaddhatiH tAmAzritya karo-bhogo dhAnyayAcanamityarthaH / 'AsevanAyAmayameva prathamasthAne kArya' iti (29-7) etaduktaM bhavatiyadyapyazubhakarmavazatayA pazcAtkazcidaprazastamapi bhAvamAsevate tathApi mumukSuNA prathamaM tAvatprazasta evAsevanIya iti jJApanArthaM "duviho u hoi bhAvo pasattha taha appasattho ya" ityatra prathama prazastabhAvopAdAnamiti / 'sAmarthya varNanAyAM ce'tyAdi (32-4), vyAkhyA sAmarthya tAvadvarttate'sau kalpazabdaH tadarthadhAtuniSpannatvAd, varNanAyAM yathA-kalpito-varNitaH zlAghito devadattaH, chedane yathA-kalpitaM-cheditaM dvidhAkRtaM vastramiti, karaNe yathA-brAhmaNArthaM kalpitAH pUpAH, kRtA ityarthaH, aupamye yathA-samudrakalpamidaM taDAgaM, adhivAse yathA-kalpitA-adhivAsitA snAnAya sajjitA pratimetyarthaH, eteSvartheSu kalpazabdaM vidurbudhA iti zlokArthaH / 'tAva egar3ayAo bhavaha' tti (40-11), yAvanmama putro bhavati tAvadekIbhUya sthIyatAmiti bhAvaH / 'AmaMtaNi' gAhA 'aNabhiggahiA' gAhA (56-10), vyAkhyA-iha yatkila vastunaH sAdhakatvena bAdhakatvena vA pramANAntarairabAdhitaM vacanamucyate tatsatyaM, tadeva pramANairbAdhyamAnaM sanmRSA, tadeva bAdhyamAnAbAdhyamAnaM mizra, yattu vastusAdhakabAdhakatvAvivakSayA vyavahArapatitasvarUpamAtrAbhidhitsayA procyate tadasatyAmRSaM, tatra AmantraNI yathA-he devadatta ityAdi, iyaM hi vastusAdhakabAdhakatvAbhyAmapravRtteH, svarUpamAtrAbhidhAnaparatvAdasatyAmRSeti, AjJApanI * yathA-tvamidaM kuru, iyamapi svarUpamAtrAbhidhAnaparatvAdasatyAmRSaiva, yadyevaM satyA'pyasatyAmRSAto na bhidyate tasyA api jIvAjIvAdisvarUpAbhidhAnamAtrakatvAditi cet kaH kimAha ?, yato yadA pareNa saha vipratipattau satyAM vastutattvavyavasthApanecchayA pramANAbAdhitaM jIvAdisvarUpAbhidhAyakaM vacanamucyate tadA satyavyapadezaM labhate, tadeva yadA'vipratipattau tIrthakarAdirdezanAdyavasthAyAM jIvAdisvarUpAvirbhAvanamAtravivakSayA brUte tadA'satyAmRSamucyata iti vivakSaivAtra pramANamiti na kAcitkSatiriti, evamanyatrApi svabuddhyA bhAvanIyamiti, yAcanI yathA-bhikSAM prayaccha, tathA pRcchanI yathA-kathametaditi, prajJApanI yathA-hiMsAdipravRtto duHkhitAdirbhavati, pratyAkhyAnIbhASA 20 25 30 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 387 yathA--na dAsyAmi te, icchAnulomA ca bhASA yathA - kenacitkazciduktaH - sAdhusakAzaM gacchAmaH, sa Aha-zobhanamidamiti, anabhigRhItA bhASA - arthamanabhigRhya yA procyate DitthAdivaditi, bhASA cAbhigrahe boddhavyA - arthamabhigRhya yA procyate ghaTAdivaditi, saMzayakaraNI bhASA anekArthasAdhAraNAH yA procyate saindhavamityAdivaditi, vyAkRtA - spaSTA prakaTArthA devadatta eSa te bhrAtetyAdivaditi, avyAkRtA caiva aspaSTA - aprakaTArthA bAlakAdInAM thapaniketyAdivaditi gAthAdvayArthaH / caturviMzatistavaH samAptaH // adhunA vandanAdhyayanamArabhyate 'acchaMti'tti (69-3), tiSThanti svopAzraye'pi tAvadAcAryyAH kiM manyamAnA ? ityAha-manye bhAgineyA bahirapi sUtrapauruSIM kurvantIti, tataH sApi sUtrapauruSyuddhATitAdinA avasitA, tatazcintayanti -- manye arthapauruSIM vidhAya sameSyanti, tathApi nAyAtAstato'ticirAyitamityAcAryAstatraiva gatAH / pArzvasthAdilakSaNapratipAdakagAthA vRttikAreNa na vivRtAH atastAsu yathAvaiSamyaM kiJcid vivriyate- 'so pAsattho' gAhA (82 - 8) vyAkhyA - so'nantaroddiSTaH pArzvastho dvividhaH, etadevAha sarvato dezatazca tatra sarvapakSe jJAnadarzanacAritrebhyaH pArzve-pRthag yo varttate sa pArzvasthaH, atra niSIthacUNiH - " sutto acchai suttaporisiM atthaporisiM vA na karei, daMsaNAresu na vaTTai cAritte na va'TTaI aiAre vA na vajjei, evaM sattho acchai pAsattho" anena cUNigranthena jJAnadarzanacAritrebhyo yena pArzvasthatvaM bhavati tatkrameNa darzitamiti mantavyamiti gAthArthaH / dezata Aha- 'desaMmi ugAhA (82-9) deze - dezapakSe pArzvasthaH ka ityAhazayyAtarapiNDamabhyAhRtapiNDaM nityapiNDaM ca yo bhuGkta iti sambandha:, 'nIyaM ca aggapiMDaM' ti cazabdasya vyavahitaH sambandho'grapiNDaM ca bhuGkte, kathambhUtamityAha - nityaM - anavarataM, evaM zayyAtarapiNDAdibhojane'pyayaM nityazabdo yojanIyaH, kathamityAha - niSkAraNenaiva, sakAraNastu bhuJjAno' vizuddhacAritryevetyarthaH ityakSarayojanA, bhAvArthastvayaM - zayyayA-sAdhusamarpitagRhalakSaNayA bhavArNavaM taratIti zayyAtarastasya piNDo - vakSyamANalakSaNastaM yo nityaM bhuGkte sa dezapArzvasthaH, sopayogatvAdatra kiJcitprAsaGgikamucyate, atha ko'yaM zayyAtaraH 1 kadA ca zayyAtaro bhavati 2 katividhazca tatpiNDaH 3 kadA vA'zayyAtaro bhavati 4 kasya sambandhyasau varjanIyaH 5 ke ca tatpiNDagrahaNe doSAH 6 kadA ca tatpiNDo gRhyate 7 kva ca zayyAtaro bhavati 8 tyaSTau dvArANi, tatrAdyadvAre - yatipradattopAzrayaprabhuH tena yatkRtapramANatayA nirddiSTo vA zayyAtaraH, dvitIyadvAre yadA zayyAtaragRhe rAtrau suptvA jAgaritvA vA prAbhAtikapratikramaNaM kurvanti tadA'sau zayyAtaraH, athaitacchayyAyAM sakalAM rAtri jAgaritvA prAbhAtikapratikramaNamanyatra kurvanti tadA maulaH zayyAtaro na bhavati, kintu yadgRhe pratikramaNaM kRtaM sa eva, atha mUlazayyAyAM rAtrau suptvA'nyatra prAtaH pratikrAmati tadA maulo'nyazca dvAvapi zayyAtarau yadA tu vasatisaMkIrNatA 5 10 15 20 25 30 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 388 * bhasadhArI ubhayandrasUrikRta TIpa: (bhAga-) dikAraNAd anekopAzrayeSu sAdhavastiSThanti tadA yatrAcAryaH sthitaH sa zayyAtaro nAnyaH, tRtIyadvAre dvAdazadhA tatpiNDaH, taduktam-"asaNAIA cauro pAuMchaNa vatthapattakaMbalayaM / sUIchurakannasohaNa naharaNiyA sAgAriyapiMDo // 1 // " ayaM tu vakSyamANaH tadapiNDa:"taNaDagalachAramallaga sejjAsaMthArapIDhalevAI / sijjAyarapiMDo so na hoi seho ya sovahio. // 1 // " caturthadvAre-ahorAtrAtparato'zayyAtaro bhavati, yaduktaM "vucche vajjejja'horattaM" idamatra hRdayaM yatroSitAstataH sthAnAd yasyAM velAyAM nirgatA dvitIyadine tAvatyA velAyAH parato'zayyAtaro bhavati, paJcamadvAre-sAdhuguNavirahitasya liGgamAtrAvazeSasyApi sambandhI zayyAtaro vajanIyaH, SaSThadvAre-"titthaMkarapaDikuTTho ANA annAya uggamovia na sujhe / avimutti alAghavayA dullahasejjAi voccheo // 1 // " asyA vyAkhyA-AdyantavajairmadhyamairmahAvidehajaizca tIrthakarairvaramAdhAkarma 10 kathaJcidbhuktaM na punaH zayyAtarapiNDo'tastatpratikuSTatvAdvarjanIyo'yaM, "ANa" tti taM ca gRhNatA tIrthakarAjJA na kRtA syAt, "aNNAu"tti yatra sthitastatraiva bhikSAM gRhNatA ajJAtoJchaM ca na kRtaM syAt "uggamo'vi ya na sujjhe"tti AsannAdibhAvataH punaH punastatraiva bhaikSapAnakAdinimittaM pravizata udgamadoSAzca syuH, svAdhyAyazravaNAdibhyazca prItaH zayyAtaraH kSIrAdisnigdhadravyaM dadAti tacca gRhNatA vimuktiH-gAAbhAvo na kRtaH syAt, "alAghavaya" tti zayyAtaratatputrabhrAtRpitRvyAdibhyo bahUpakaraNaM snigdhAhAraM ca gRhNatA upakaraNazarIrayorlAghavaM naM syAt, tatraiva cAhArAdi gRhNataH zayyAtaravaimanasyAdikAraNAcchayyA durlabhA syAt, sarvathA tadvyavacchedo'pi syAt, atastatpiNDo varz2anIyaH, saptamadvAre-'duvihe gelannaMmi ya nimaMtaNe davvadullahe asive / omodariapaose bhae a gahaNaM aNunnAyaM // 1 // vyAkhyA-AgADhAnAgADhe dvividhe glAnatve sUtroktavidhinA zayyAtarapiNDo'pi grAhyaH, nimantraNe ca-zayyAtaranirbandhe sakRt 20 taM gRhItvA punaH prasaGgo nivAraNIyaH, durlabhe tu kSIrAdidravye'nyatrAlabhyamAne tatraiva gRhNanti, "paose"tti-rAjJA pradviSTena sarvatra bhaikSye nivArite pracchannaM tadRhe'pi gRhNanti, taskarAdibhaye cAnyatra tatrApi svIkurvanti, zeSaM sugamaM, aSTamadvAre-svasthAne vasan zayyAtaro bhavati dezAntare gato na bhavatyapi, kevalaM bhadrakaprAntadoSAt tatpiNDastatrApi varjanIyaH, bhadrako hi mama tAvat svagRhAvasthitasyAmI na kiJcidRhNanti yadi hi (atra tu) gRhNanti tathApi zobhanamiti 25 vicintyAneSaNIyamapi kRtvA dadyAt, prAntastu mama svagRhasthitasyAmI na kiJcid gRhNanti atra tu sarvaM gRhNanti tatkimidAnImahamanyaH saMjAtaH ? tasmAnmAyAvina eta iti vicintya vasatyucchedAdi kuryAd evaM zayyAtarasambandhinAM bhrAtRmAtulAdInAmupAzrayasyAprabhUNAmapi sambandhI piNDo varjanIyo, bhadrakaprAntAdidoSAdityalaM vistareNa, tadarthinA tu prakalpatRtIyoddezako'nveSyaH, svaparagrAmAtsAdhunimittaM ya AnIyate so'bhyAhRtapiNDaH, pratidinaM tavaitAvanmAtraM dAsyAmi madgRhe 30 nityamAgantavyamiti nimantritasya nityaM guhNato nityapiNDaH, tatkSaNottIrNodanasthAlyA avyApAri Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 388 tAyAH zikhAkUralakSaNo'grapiNDaH, etAnpiNDAn niSkAraNo nityaM bhuJjAno dezapArzvastha iti gAthArthaH / 'kulanissAe' gAhA (82-10) kulAni-zrAddhakulAdini snigdhAhArAdigRddhastannizrayA vicarati, AcAryabAlavRddhaglAnAdinimittaM sthApitAni dAnazraddhAlUni kulAni sthApanAkulAni kAraNamantareNApi tAni pravizati, saMkhaNDyante'syAM jIvA iti saMkhaDI-vivAhAdikA tadavalokanArthaM kautukAdinA gacchati, zarIraM cAdarzAdiSvavalokate, tathA kenacitsaha mAtApitrAdisambandhaghaTanalakSaNaM 5 saMstavaM karoti, athavA dAnalAbhAt pUrvamuttarakAlaM vA dAturguNastutilakSaNaM saMstavaM karoti eSa dezapArzvastha iti gAthArthaH // avasannalakSaNamAha-'osanno'viya'gAhA (83-2) avasIdati sAmAcAryAmityavasannaH, so'pi dvividha:- sarvato dezatazca, tatra sarvataH-"uubaddhapIDhaphalago"ttiihaikakASThaniSpannasaMstArakAlAbhe bahubhirapi vaMzAdikASThakhaNDairdavarakAdibandhAn dattvA varSAsu saMstArakaH kriyate, sa ca pakSasandhyAdiSu bandhApagamaM kRtvA pratyupekSaNIya ityAjJA, yastvevaM na pratyupekSate 10 so'tra baddhapIThaphalako'bhidhIyate, athavA punaH punaH zayanAdinimittaM nityamAstIrNasaMstAraka eva vA ya Aste sa evamabhidhIyate, tathA sthApitabhojI ca savisanno jJAtavya iti gAthArthaH / dezAvasannamAha-'Avassaya' gAhA 'AvassayAiAI' gAhA, (83-3), AvazyakepratikramaNAdau svAdhyAye-vAcanAdau pratyupekSaNAyAM-vastrAdisambandhinyAM dhyAne-zubhamanaHpravRttyAditAkSaNe bhikSAyAM-gocaracaryAyAM bhaktArthe-bhojane bhojanamaNDalyAmitiyAvat Agamane-upAzraya- 15 pravezalakSaNe nirgamane-upAzrayabahirnirgamanalakSaNe sthAne-kAyotsarge niSadane-upavezane tvagvarttane. zayane iti sarvatra saptamInirdezo draSTavyaH, tatazcaiteSu AvazyakAdiSu viSaye dezAvasanno bhavatItizeSaH, kadA ? ityAha-"AvassayAiAI na kare ahavAvi hINamahiyAI"ti, yadaitAnyAvazyakasvAdhyAyAdIni sthAnAni sarvathA na karoti athavA hInAdhikAni karoti tadA dezAvasanno bhavatItyarthaH, idamatra hRdayaM yaH pratikramaNAdyAvazyakaM na karoti hInAdhikAdidoSaduSTaM 20 vA. karoti svAdhyAyaM na karoti pratiSiddhakAlakaraNAdidoSaduSTaM vA karoti pratyupekSaNAmapi na karoti doSaduSTAM vA karoti dhyAnaM-zubhaM "kiM me kaDaM kiccamakiccasesaM kiM sakkaNijjaM na samAyarAmI"tyAdilakSaNaM pUrvApararAtrakAle na dhyAyati azubhaM vA dhyAyati, AlasyopahataH sukhalipsubhikSAyAM na paryaTati anupayukto vA paryaTati, aneSaNIyaM vA gRhNAti bhaktArthaM maNDalyAM na bhuGkte kadAcidvA bhuGkte maNDalIsambandhisaMyojanAdidoSaduSTaM vA bhuGkte, Agamane 25 naiSadhikyAdisAmAcArI na karoti, nirgamane'pyAvazyakyAdisAmAcArI na karoti, kAyotsarga gamanAgamanAdiSu na karoti doSaduSTaM vA karoti, niSadanazayanayoH saMdaMzabhUpramArjanAdisAmAcArI na karoti samyAvA na karoti, "guruvayaNa balAi taha"tti tathA sAmAcArIvitathAcaraNAdikAraNeSvAvazyakavelAdau samyagAlocaya prAyazcittaM pratipadyasvetyAdi guruNA preritastadvacanaM prativalayati-abhimukhIbhUya AlajAlAnyasambaddhAni vakti na punastadvacaH samyak pratipadyate sa eSa 30 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 380 * bhaladhArI ubhayandrasUrata TI415 (bhAga-4) bhaNito'vasanno dezataH, upalakSaNaM cedaM tataH skhaliteSu mithyAduSkRtaM na dadAti guruvaiyAvRttyaM na karoti saMvaraNAdiSu vandanakaM na dadAti AdAnanikSepAdiSu pratyuprekSaNapramArjane na karoti, ityAdyanyadapi sAmAcArIvitathAcaraNaM dezapArzvasthatvakAraNaM draSTavyamiti gAthAdvayArthaH // yaduktaM 'guruvacanaM prativalati' tatsavizeSa vivarISurAha-'goNo' gAhA (84-1), yathA gali!: svAminA prerIto duHzIlatayA valan-vyAvRttya sammukhIbhUya bhanakti samilAM so'pyavasanna evameva guruvacanamakurvan valati-sammukhIbhavatItyeva cetadRSTAntena sAmyaM, karoti vA tathApi "ussoDhuM"ti tvatsamIpe kilAhamevaikastiSThAmi yena punaH punarmAmevAdizasItyAdyasUyAvAkyamuktvA karotItyabhiprAya iti gAthArthaH // idAnIM kuzIlasvarUpamAha-'tiviho' gAhA (84-3), jJAnadarzanacAritraviSayatvena trividhaH kuzIlo bhavati, zeSaM sugamamiti gAthArthaH / kathaM jJAnAdiviSayatvena trividhaH kuzIlo bhavatItyAha-'nANe' gAhA, jJAnAcAraM-kAlAdikaM yo virAdhayati sa jJAnejJAnaviSaye kuzIla iti zeSaH, idamuktaM bhavati-"kAle viNaye bahumANe uvahANe taha aniNhavaNe / vaMjaNaatthatadubhae aTThaviho nANamAyAro // 1 // " ityamumaSTavidhaM jJAnAcAraM yo virAdhayatina samyaganutiSThati sa jJAnakuzIlaH, "nissaMkianikkaMkhianivvittigicchAamUDhadiTThI a / uvavUhathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe aThTha // 1 // " amuM punaraSTaprakAraM darzanAcAraM virAdhayati sa darzanedarzanaviSaye kuzIlaH, caraNakuzIlaH punarayaM vakSyamANasvarUpa iti gAthArthaH / 'koua' gAhA (84-5), kautukaM bhUtikarma praznApraznaM nimittaM AjIvaM kalkakurukAlakSaNAM vidyAM mantrAdIMzca ya upajIvati, sarvatra dvitIyA draSTavyA, sa evambhUtazcaraNakuzIlo jJAtavya iti gAthArthaH, tatra kautukaM kim ? ityAha-'sobhaggAi' gAhA (84-6), saubhAgyanimittamapatyAdinimittaM ca yoSidAdInAM trikacatuSkacatvarAdiSu snAnAdi yatkriyate tatkautukaM bhaNitaM tatkurvannasau kuzIlo bhavatIti draSTavyaM, evamuttaratrApi, bhUtikarmasvarUpamAha-jvaritAdInAM tadapagamArthaM bhUtyA:-bhasmano'bhimantrya yatpradAnaM tad bhUtikarmeti gAthArthaH / arthijanena zubhAzubhaM pRSTo daivajJaH svapnAdiSu tatparijJAnArthaM vidyAdidevatAM yatpRcchati sa praznaH, arthijanapraznAddevatAyAH prazna: praznAprazna itikRtvA, tatsvarUpamAha 'suviNaga' gAhA (84-7), svapne vidyayA-vidyAdevatayA kathitaM svapnavidyAkathitaM, athavA svapnasya vidyA svapnavidyA tayA kathitaM svapnavidyAkathitaM AkhyAti zubhAzubhaM ityAkhyAyikA-devatAvizeSArUpA tayA karNadvAre vAditaghaNTikAdvAreNa kathitaM, AkhyAyikA-devatA hi mantreNAhUtA ghaNTikAdvAreNa zubhAzubhaM daivajJasya kathayati, etacca devatAkathitaM yadanyebhyaH ziSyate-kathyate sa praznAprazna tadupajIvanAdapi caraNakuzIla iti gAthArthaH / nimittAjIvayoH svarUpamAha-'tIAi'gAhA (84-8) atItabhaviSyadvarttamAnakAlatrayavarti lAbhAdibhAvakathanaM nimittaM bhavati, AjIvaH punaH saptavidhastadyathA-jAteH kulasya ca pratItasya 30 zilpasya-kumbhakAralohakArAdisambandhinaH karmaNaH-kRSikarmAdeH tapasa:-anazanAdeH gaNasya Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 381 mallagaNAdeH guNa iti pATho'zuddho lakSyate niSIthAdibhirvyabhicAritvAt sUtrasya-kAlikAdeH, etaduktaM bhavati-vayaM bhavantazcaikajAtikulazilpakarmagaNavartina ityAdivacanaracanA AhArAdigRddhasya jAtyAdyAjIvaH, tapa:sUtrAbhyAsaprakaTanamAhArAdigRddhasyaiva tapaHsUtrAjIvaH, Adizabda eteSAmeva bahuprakAratvasUcaka itigAthArthaH // kalkakurukAdIn gAthayA vyAkhyAnayannAha-'kakkakurugAi'gAhA (85-1), kalkakurukA kA'bhidhIyate ? ityAha-mAyA, atraiva tAtparyArthamAha-nikRtyA pareSAM 5 dambhanaM-vaJcanamiti yaduktaM bhavati, strIpuruSahastyazvAdilakSaNaM tu lakSaNamabhidhIyate, "itthI vijjAbhihiA puriso maMtotti tavviseso'yaM / vijjA sasAhaNA vA sAhaNarahio bhave maMto // 1 // " ityAdigranthasiddhA vidyAmantrAdayaH, AdizabdAccUrNayogauSadhAdayaH prakaTAH, etaccopalakSaNamAtraM, ataH zeSANyapi zarIropadhidhAraNAdInyakAraNe kurvazcaraNakuzIlo bhavatIti gAthArthaH // uktastrividhaH kuzIlaH, idAnIM saMsaktasvarUpamAha-'saMsatto ya' gAhA 'emeva ya' 10 gAhA (85-4), saMsakta idAnImucyate, sa punaH saMsaktaH kasmAd bhaNyata iti dvitIyagAthAnte sambandhaH, kasmAdityAha-yasmAt mUlaguNaviSayiNa uttaraguNaviSayiNazca ye kecana doSA guNAzca te tasmin sannihitAH sarve'pi prApyanta iti kathaM sannihitA ? ityAha-evameva, kva ? yathA iti dRSTAntamAha-"gobhattalaMdae ceva"tti cevazabdo yathAzabdArtho, yathA gobhaktakalandake yatkiJciducchiSTamanucchiSTaM vA tatsarvaM kSipyate, evameva saMsakte'pi ye kecana mUlottaraguNadoSAste 15 sarve prApyante, etaduktaM bhavati-yathA gomahiSyAdInAM khAdanakalandake ucchiSTamanucchiSTaM vA bhaktakhalakarpAsikAdi sarvaM prakSiptaM prApyate, tathA mUlottaraguNaviSayiNo ye kecana doSA guNAzca te sarve'pi tatra prApyante tasmAtsaMsakto'sAvabhidhIyate iti gAthAdvayArthaH // punaH prakArAntareNa tatsvarUpamAha-'rAya'gAhA 'evameva'gAhA (85-6), tathA rAjavidUSako rAjJaH kelipAtraM tatazcaiva bahurUpI bhavati, naTo vA yathA bahUni rUpANi karoti, "ahavA vimelago u"tti 20 anusvAro'lAkSaNikaH athavApi yathA elaka:-UraNako haridrArAgAdinA bahuvarNo bhavati haridrayA upaliptaH pIto bhavati, punaH prakSAlya gulikayA raJjitaH kRSNo bhavati, punaH prakSAlya hiGgulakena raJjito rakto bhavati evaM prakSAlya 2 puna: 2 vastvantareNoparajyamAno bahuvarNo bhavati evamevAyamapi yAdRzena zuddhenAzuddhena vA'pi saha saMmilati tatra tAdRza eva bhavati, dhArmikamadhye milito dhArmikamAtmAnaM darzayati itareSu tvitararUpaM tasmAtsaMsakto bhaNyate iti 25 gAthAdvayArthaH // sa ca dvividhaH sAmAnyena bhavatItyAha--'so duvigappo'gAhA (86-2), sugamA saMkliSTasaMsaktasya svarUpamAha-'paMcAsava'gAhA (86-3), Azravati-Adatte jIvaH karma yaiste AzravAH hiMsAnRtastainyAbrahmaparigrahalakSaNAH paJca tatpravRttaH-tadAsevanarato yastriSu RddhirasasAtagauraveSu pratibaddhaH "itthigihisaMkiliTTho"tti strIsaMkliSTo gRhisaMkliSTazca, tatra-strIpratiSevI strIsaMkliSTaH, gRhisambandhinAM tu dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdInAM taptikaraNapravRtto gRhisaMkliSTaH, evambhUtaH saMsakto- 30 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 382. * madhArI ubhayandrasUrata TIpa: (bhAga-5) 'tizayenAvizuddhatvAt saMkliSTo'bhidhIyate iti gAthArthaH / asaMkliSTasvarUpamAha-'pAsatthAiesu'gAhA (86-4), gatArthA, ukto'saMkliSTaH / idAnIM yathAcchandasvarUpamAha-'ussutta'gAhA (866), utsUtramAcaran utsUtraM prajJApayanneSa yathAcchanda icchAcchandazcetyekArthI zabdAvitigAthArthaH / utsUtraM kimucyate ? ityAha-'ussutta'gAhA (86-7), vyAkhyA-utsUtraM kimityAha yadanupadiSTaM tIrthakaragaNadharaiH svacchandena-svAbhiprAyeNa vikalpitaM-utprekSitaM ata eva siddhAntAnanupAti siddhAntabahirbhUtamityarthaH, yathAcchandasyaiva svarUpAntaramAha-parataptipravRttaH, titiNo nAma yaH svalpe'pi kenacidaparAddho'navarataM punaH 2 jhaSannevAste eSa yathAcchanda iti gAthArthaH / yathAcchandasya punaH svarUpAntaramAha-'sacchaMda'gAhA (86-8), svacchandA-AgamanirapekSA yA'sau matistayA kiJcidAlambanamadhyayanAdikaM vikalpya-utprekSya tataH sukhaM svAdayatIti sukhasvAdaH sa cAsau vikRtipratibaddhazca, mithyAlambanaM kiJcidvikalpya yaH sukhalipsurvikRtipratibaddho bhavatItyarthaH, tathA tribhirgauravaiH RddhirasasAtalakSaNairyo mAdyati taM jAnIhi yathAcchandamiti gAthArthaH // atra kvacidagrapiNDabhojitvAdinA'lpadoSeNa kvacittu strIsevAdinA mahAdoSeNAvandyatvamuktamiti tattvaM na jJAyate ataH kiJcidvizeSajJAnArthaM kalpasya bhASyaM cUrNiNazca kiJciducyate-"saMkinnavarAhapayoaNANutAvI ya hoi avaraddhe / uttaraguNapaDisevia AlaMbaNavajjio vajjo // 1 // " atra cUrNi:-saMkinno nAma bahUhiM uttaraguNAvarAhapaehiM, te ya kAuM nANutappaihA duTkayaM, nissaMko niddao pavattai, AlaMbaNaM-nANAi tehiM vajjio yaH sa kRtikarme vajanIyaH, arthAdApannaM AlaMbaNasahio uttaraguNe paDisevamANevi pujjo iti ziSyavacanaM, Ayario bhaNati-na kevalaM uttaraguNapaDisevI, mUlaguNapaDisevIvi AlaMbaNasahio pujjo / tathA ca bhASyaM-heTuvANaTThioviya pAvayaNigaNaTThayAe ahare U / kaDayogI u nisevai AiniaMThovva so pujjo // 1 // atra cUrNi:-"hetullehiM saMjamaThANehiM Thiovi mUlaguNapratiSevyapIti bhAvaH, kaDayogI nAma jo gIyattho pAvayaNI-Ayario gaNo-gaccho eesiM aTThayAe asaDhayAe adhare-AtyantikakAraNe jaM nisevai teNaM saMjamaseDhIe ceva vaTTai jahA AiniyaMTho-pulAgo tassa laddhI cakkavaTTikhaMdhAvAraMpi thaMmeuM viNAseuM vA kulAikajjesu AloiyapaDikkaMto suddho mahAnijjaro ya, yata Aha bhASyakAra:-"kuNamANovi ya kaDaNaM kayakaraNo neva dosamabbhei / appeNa bahuM icchai visuddhaAlaMbaNo samaNo // 1 // " kaDaNaMti-kaTakamamapi kurvANa: kRtakaraNaH-pulAko na doSamabhyeti, vizuddhAlambano'lpena bahvicchati, aparaM ceha bhraSTasaMyamaguNo'pyAyopAyakuzalena kAryArthinA vandanIyaH, anyathA doSaprasaGgAt, tathAhi kenacidAcAryeNa gItArthAbhAve agItArthA api kSullakAH pratyantapallyAM kSetrapratyupekSaNArthaM preSitAH, tatra ca bhraSTavrata eko vAcako rAjakule yatkRtapramANaH parivasati, te ca pratyupekSitakSetrAH sAdhavastaM pRcchanti-kvAsau tiSThati, lokena ca kathitamaraNye tiSThati tataste'pi tatra gatAH, tamajArakSaNa 20 25 30 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 363 pravRttaM bhraSTavrataM dRSTvA adraSTavyo'yamiti vimRzya agItArthatvena zanaiH zanairavaSvaSkanti, tAzca tathA dRSTvA kupito vAcakaH pallIpateH kathayitvA tAn guptau prakSiptavAn, tatastadanveSaNArthaM guruvastatra samAgatAH taM vAcakaM vratabhraSTamapi vanditvA ziSyakA ete ajJA ityAdyuktvA mocitAH, tathA ca bhASyam-"pesaviyA paccaMte gIyAsai khettapehaga agIA / pehiyakhettA pecchaMti vAyagaM kattha rannetti // 1 // osakate daTuM saMkacchetI u vAyago kuvio / 5 pallivaikahaNaruMbhaNaguruAgamavaMdaNaM sehA // 2 // " nanvevaM pArzvasthAdIn vandamAnasya taddoSAnujJAtaH saMyamavyayAdayo doSAH prasajanti, satyaM, kintu saMyamavyayAt tadAyo yathA garIyAn bhavati tathA yatitavyameva, tathA ca bhASyam-"kuNai vayaM dhaNaheuM dhaNassa vaNio u AgamaM nAuM / iya saMjamassavi vao tassevaTThA na dosAya // 1 // gacchassa rakkhaNaTThA aNAgayaM AuvAyakusaleNaM / evaM gaNAhivaiNA suhasIlagavesaNA kujjA // 2 // " tadyathA-'vAyAe namokkAro ityAdi, kiM 10 bahunA ?-"vAyAe kammuNA vA taha ciTThai jaha na hoi se bhaMtuM / passai jao avAyaM tayabhAve dUrao vajje // 1 // " iti tAvad guNavajjitAnAM vAyAe namokkArAdikamuktaM, yatra tu guNaH svalpo'pyasti tatra kimityatrApi bhASyam-"daMsaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM jaanne| jinapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM // 1 // " kimatra bahuvistareNa sakalapravacanasya sAramucyate-"Na ya kiMci aNunnAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / esA khu tesi ANA 15 kajje sajjeNa hoyavvaM // 1 // bahuvittharamussaggaM bahuyaramavavAyavittharaM nAuM / jaha jaha saMjamavuDDI taha jayasu nijjarA jahaya // 2 // " ityalaM vistareNa, tadarthinA tu nizIthatrayodazoddezakaH kalpazca nirIkSaNIyaH / 'bhANDakhAdikArasAdigraha' iti (97-8), bhANDakhAdikAraso nAma jalavizeSaH tatra kila prakSiptaM sarvamapi lohAdi jalatAmetIti / 'praNamatastatkimitI'tyAdi (109-1), yadi nAma pArzvasthAdiSu dhruvA sAvadhakriyA tathApi tatpraNAmakartuH ko doSa ? iti 20 Aha-'samaNumanna'tti (109-2), pArzvasthAdInAM praNAmaM kurvatastatsAvadhakriyAnumodanaM bhavatItibhAvaH / 'tebhya evaikendriyebhyazce'tyAdi (133-1), etaduktaM bhavati-tebhya eva nArakebhyo jJAnadarzanAnvitebhyaH tathaikendriyebhyazca jJAnadarzanavikalebhya udvRttA jIvA manuSyabhavamaprApya tAvanna siddhyanti na ca manuSyo'pi cAritravikalaH sidhyati ato jJAyate caaritrmntrennaashaayjnyaandrshnyorkinycitkrtvmiti| 'ujjamamANassa guNA' ityAdi (136-1) gAthAyA bhAvArtha 25 ucyate-iha praSTurayamabhiprAya:-sAdhustAvatsvazaktyapekSaM tapaH karoti kazcinnamaskArasahitaM kazcittu prathamapauruSImaparastu purimArddhamityAdi yAvatSANmAsikaM, tathA zrutamapi kazcidaSTapravacanamAtRpramANamadhIte'parastu bahu anyastu bahutaraM yAvaccaturdazapUrvANi, tadevaM yathA zrutatapasoH svazaktyapekSaM vartate tathA saMyame'pi yAvantaM pRthivyAdhupamarda rakSituM zaknoti tAvantameva rakSatu tathA mRSAvAde'pi yatparihartuM kSamate tadeva pariharatu evaM zeSavrateSvapi yojyaM, na caitad 30 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 * bhArI mayandrasUrata TIppA (bhAga-4) bhavadbhirabhyupagamyate, aNIyasyAmapi saMyamavirAdhanAyAM cAritramAlinyAbhyupagamAtprAyazcittapradAnAcca, tapa:zrutayostu svazaktipravRttAvapi cAritramAlinyAnabhyupagamAtprAyazcittApradAnAcca, tadetatkathamiti ? AhAcArya:-'anigRhito viriaM' gAhA (136-8), asyApyayaM bhAvArtha:-zrutatapasorapi tAvacchaktirna nigUhanIyA, tatazca saMyame'pi zaktiM cenna nigRhayati tadA na virAdhakaH sAdhuH, na hyAgame glAnAdyavasthAsu yatanayA kurvato'zaThacittasya kiJcitsAvadyApi kriyA nAnujJAtA bhagavadbhiriti / 'vigati vigaIbhIo'gAhA (148-8), vyAkhyA-vigate to vigatibhIta: sAdhuryo vikRti-kSIrAdikAM bhuGkta iti yoga: cazabdasyAnuktasyApi darzanAt vikRtigataM ca kSIrAnnAdikaM yo bhuGkte sa durgatiM yAtIti vAkyazeSaH, kasmAdityAha-vikRtirbalAjjIvama nicchantamapi vigati-narakAdikAM nayatIti, etadapi kuta ityAha-vikRtiyato vikRtisvabhAvA, 10 vikArajananasvabhAveti gAthArthaH / "egaggayA ya jhANe' gAhA (156-8), vyAkhyA sUtravAcanA dAnaparihAreNArthameva vyAkhyAnayata AcAryasyaikAgratA dhyAne-arthacintanalakSaNA bhavati, yadi punaH sUtramapi vAcayet tadA bahuvyagratvAdarthacintAyAmekAgratA na syAd, ekAgratayA ko guNa ityAha-'vuDDhi'tti ekAgrasya hi cintayataH sUtrArtho vRddhimupayAtIti bhAvaH tIrthakarAnukRtizca bhavati, tIrthakarA hi kilArthameva kathayanti na sUtraM atastadanukArazca kRto bhavati, sUtravAcanAM 15 ca prayacchata AcAryasya lAghavamapi syAt tadvAcanAyAstato'dhaHpadavartamAnaiH upAdhyAyAdibhirapi sAdhyatvAd, ato'rthameva kathayataH sUrergurutA-garimA bhavati, AjJAyAM ca sthairghya, AjJA ca tIrthakRtAM pAlitA bhavatItyarthaH, tIrthakarairitthameva nirdiSTatvAditi bhAvaH / 'iti guru kayariNamokkho na vAei'tti (156-9), iti-asmAduktasvAtkAraNakalApAdgururna vAcayati sUtraM, kathambhUto ?-yataH kRtaRNamokSaH, tena hi sAmAnyAvasthAyAmaneke sAdhavaH sUtramadhyApitA ___ eva, ataH prAgapi kRtasUtralakSaNaRNamokSatvena kRtakRtyatvAt pUrvoktakAraNakalApAcca guruH sUtraM na vAcayatIti gAthArthaH / upAdhyAyasya sUtravAcanApradAne ko guNaH syAdityAha-'suttatthesu thirattaM'gAhA (157-2), vyAkhyA-upAdhyAyaH ziSyebhyaH sUtravAcanAM prayacchan svayamarthamapi paribhAvayati ataH sUtre'rthe ca sthiratvaM bhavati, anyasya vAcanAdAnena ca sUtralakSaNaRNamokSo bhavati. AyatyAM-AgAmini kAle apratibandhaH-satrasantatyavicchedalakSaNo bhavati. 'pADicchatti ye'nyata Agatya sAdhavaH sUtropasampadaM gRhNanti te pratIcchakA ucyante te ca sUtravAcanApradAnenAnugRhItA bhavantIti vAkyazeSaH, mohajayazca-sUtravAcanAdAnavyagrasya hi cittavizrotasikA na bhavatItyarthaH, etaiH kAraNaiH sUtraM vAcayatyupAdhyAya iti gAthArthaH / zeSA gAthAH sugamAH, navaraM'uddhAvaNApahAvaNa'tti (158-2) prAbalyadhAvanaM ca prakarSadhAvanaM ca te uddhAvanapradhAvane gacchaprayojanApekSitayA karoti gaNAvacchedaka iti, zeSaM nigadasiddhaM / 'abhyutthitavandana'miti 30 (159-1) abhyutthitavandanakaM nAma yadevameva vinayArthaM gurubhyo dIyate tadevambhUttameva vandanakaM Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 pariziSTam - 1 * 385 mAtrAdIni * na dApyante, yat punarAlocanAsvAdhyAyaprasthApanAnuyogazravaNAdiSvAbhAvyaM tattAnyapi sAgArikAdyabhAve dApyanta eveti bhAvaH / dvAtriMzadvandanakadoSapratipAdikA gAthAH kenApyabhiprAyeNa vRttikRtoccArya na vyAkhyAtA ato yathAvaiSamyametAH kAzcitkiJcidviviyante-'AyarakaraNaM'gAhA, AdaraH-sambhramastatkaraNamAdRtatA sA yatra na bhavati tadanAdRtamucyate, dvitIyadoSamAha-stabdhatvaM tadrvyato bhAvatazca bhavati, atra caturbhaGgikA, tadyathA-dravyataH stabdho na bhAvato, bhAvataH stabdho na dravyataH, anyastu na dravyato nApi bhAvata iti, atra ca bhaGgacatuSTaye'pi caramo bhaGgaH zuddhaH, zeSabhaGgakeSvapi bhAvataH stabdho'zuddha eva dravyatastu bhajanIyaH udarapRSTazUlavyathAdibAdhito'vanAmaM kartuM na zaktaH kAraNikaH syAdapi stabdho na tu niSkAraNika ata evAha-davvato bhaitottIti gAthArthaH / tRtIyaM doSamAha-'pavviddhamaNuvayAraM gAhA, praviddhaM nAma 1 AyarakaraNaM ADhA tavivarIaM aNADhiaM hoi / davve bhAve thaddho caubhaMgo davvao bhaio // 54 // pavviddhamaNuvayAraM jaM appito'NijaMtio hoi / jattha va tattha va ujjhai kayakicco vakkharaM ceva // 55 // saMpiMDie va vaMdai paripiMDiavayaNakaraNao vAvi / Tolavva upphiDaMto osakkaNa'hisakkaNe kuNai // 56 // uvagaraNe hatthaMmi va cittu nivesei aMkusaM biMti / ThiabiTTariMgaNaM jaM taM kacchabhariMgiaM jANa // 57 // uTuMtanisIaMto uvvattai machauvva jalamajjhe / vaMdiukAmo va'nnaM jhasuvva pariattae turiaM // 58 // appaparattieNaM maNappaoso a veiApaNagaM / taM puNa jANUvari jANuhiTThao jANubAhiM vA // 59 // kuNai kare jANuM vA egayaraM Thavai karajualamajjhe / ucchaMge karai kare bhayaMti nijjuuhnnaaiiaN||60|| bhayai va bhaissaiti va ia vaMdai NhorayaM nivesaMto / emeva ya mittie gAravasikUkhAviNIo'haM // 61 // nANAitiaM muttuM kAraNamihalogasAhagaM hoi / pUAgAravaheuM nANaggahaNe'vi emeva // 62 // AyarataraeNa haMdi vaMde NaM teNa paccha paNisse / kAhii na paNayabbhaMgaM vaMdaNaye mullabhAvo'yaM // 63 // hAuM parassa diDhi vaMdaMto teNi havai eaN| teNoviva appANaM gRhai obhAvaNA mA me // 64 // AhArassa u kAle nIhArassAvi hoi paDiNIaM / roseNa dhamadhamaMto jaM vaMdai ruTameaMtu // 65 // navi kuppasi na pasIasi kaTTasivo ceva tjjieaN| sIsaMgulimAIhi va tajjei guruM paNivayaMto // 66 // vIsaMbhaTThANamiNaM sabbhAvajaDhe saDhaM havai eaM / kavaDaMti kaivayaMti a saDhayAvi a huMti egaTThA // 67 // gaNi vAyaga jiTTajjatti hIliaMkiMnu me paNamiUNaM ? / daravaMdiaMmi vikahaM karei paliuMciaM eaM // 68 // aMtario tamase vA na vaMdaI vaMdaI u dIsaMto / eaM diTThamadiDhe siMgaM puNa kuMbhapAsehiM // 69 // karamiva mannai dito vaMdaNayaM ArahaMtiakarutti / loiakarAu mukkA na muccimo vaMdaNakarassa // 70 // AliddhamaNAliddhaM rayaharaNasIsehiM hoi caubhaMgo / vayaNakkharehiM UNaM jahannakAleva sesehiM // 71 // dAUNa vaMdaNaM matthaeNa vaMdAmi cUliA esA / mUuvva saharahio jaM vaMdai mUagaM taM tu // 72 // DhaGkarasareNa jo puNa suttaM ghosei DhaDDaraM tamiha / caDuliM va giNhiUNaM rayaharaNaM hoi caDuliM tu // 73 // na dRzyanta AdhunikAvazyakaTIkAdazeSvetA gAthAH, "vRttikRtoccArya na vyAkhyAtA" iti zrIpUjyaTIppaNakAravacanenAbhavannetAH prAcInAdarzeSu ityanumIyate, tataH pravacanasAroddhArAdatra likhitAH, atratyaM prAyaH tadvivaraNa- mapi pravacanasAroddhAraTIkAkSarasadRzamiti, yadyapi vandanakadoSapratipAdikA gAthAstadvivaraNaM cAdhunAtanAdarzeSu dRzyante tadanusAreNaiva ca zrImantaH svayamapi aGkuzAdidoSeSvanuvadanti savivRtIstAH paraM doSasvarUpanirUpakagAthAnAmabhAva eva tatra / 20 25 30 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 386 * mApArI ubhayandrasUrata TIpa15 ((bhAga-5) yadupacArarahitaM, etadeva vyAcaSTe-yadvandanakaM gurubhyo'pyan-dadadaniyantrito bhavati-anavasthita ityarthaH, anavasthitatvena ca yatra vA tatra vA sthAne prathamapravezAdilakSaNe'samAptamapi vandanakamujjhitvA nazyati, ka iva yathA kimujjhatItyAha-'kayakicco vakkharaM ceva'tti, etaduktaM bhavati-yadA kenacidbhATakena kutazcinnagarAnnagarAntare 'vakkharaM' bhANDamupanItaM, vakkharasvAminA ca bhATiko'bhihita:-pratIkSasva kaJcitkAlaM yAvadasya vakkharasyAvataraNAya sthAnaM kiJcidanveSayAmi. sa prAha-mayA'sminneva nagare samAnetavyamidamityevoktaM ataH kRtakRtyatvAnnAtaH paraM pratIkSe'hamityuktvA'sthAna eva tadbhANDamujjhitvA gacchati, evaM sAdhurapyasthAna eva vandanakaM parityajya nazyati ityetAvatA dRSTAnta iti gAthArthaH / caturthaM doSamAha 'saMpiDie va'gAhA, yatra saMpiNDitAn-ekatra militAnAcAryAdInekavandanakenaiva vandate na pRthak 2 tat paripiNDitaM vandanakamucyate, athavA vacanAni-sUtroccAraNagarbhANi karaNAni-karacaraNAdIni saMpiNDitAniavyavacchinnAni vacanakaraNAni yasya sa tathA, urvorupari hastau vyavasthApya saMpiNDitakaracaraNau avyaktasUtroccAraNapurassaraM yatra vandate tadvA paripiNDitamiti bhAvaH / paJcamaM doSamAhautpvaSkaNaM-agrataH saraNaM abhiSvaSkaNaM-pazcAdapasaraNaM te utSvaSkaNAbhiSvaSkaNe Tolavat-tiDDavad utplutya 2 karoti yatra taTTolagativandanakamiti gAthArthaH / SaSThaM doSamAha-'uvagaraNe'gAhA, yatrAGkazena gajamiva ziSya AcAryamUrdhvasthitaM zayitaM prayojanAntaravyagraM copakaraNe-colapaTTakakalpAdau haste vA'vajJayA samAkRSya vandanadAnArthamAsane upavezayati tadaGkuzavandanakamucyate, na hi pUjyAH kadAcidapyupakaraNAdyAkarSaNamarhanti, avinayatvAt, kintu praNAmaM kRtvA kRtAJjalipuTaivinayapUrvamidamucyate-upavizantu bhagavanto yena vandanakaM prayacchAmItyato doSaduSTamidaM, etacca vRttikRtA anyathA vyAkhyAtaM tattvaM tu viziSTazrutavido vidantIti / saptamaM doSamAha-sthitasyordhvasthAnena 'tettIsannayarAe' ityAdi sUtramuccArayataH, upaviSTasya vA''sInasya ahokAyaM kAya ityAdisUtraM bhaNata: kacchapasyeva-jalacarajIvavizeSasyeva riGganaM-agrato'bhimukhaM prAgabhimukhaM ca yatkiJciccalanaM tadyatra karoti ziSyaH tadidaM kacchapariGgitaM nAmeti gAthArthaH / aSTamaM doSamAha-'uTuMtanivesiMto' gAhA, uttiSThannivizamAnoM vA jalamadhye matsya ivodvarttateudvelayati yatra tanmatsyodvRttaM athavA ekamAcAryAdikaM vanditvA tatsamIpa evAparaM vandanAha~ kaJcana vanditumicchaMstatsamIpe jigamiSurupaviSTa eva jhaSa iva-matsya iva tvaritamaGgaM parAvRttya yatra gacchati tadvA matsyodvRttaM itthaM ca yadaGgaparAvartanaM tadrecakAvartta ityabhidhIyata iti gAthArthaH / navamamAha-'appaparapaccaeNaM'gAhA, manaHpradveSo'nekotthAna:-anekanimitto bhavati, sa ca sarvo'pi Atmapratyayena parapratyayena vA syAt, tatrAtmapratyayena yadA ziSya eva guruNA kiJcitparuSamabhihito bhavatIti, parapratyayena tu yadA tasyaiva ziSyasya sambandhinaH suhRdAdeH sammukhaM sUriNA 1. rajoharaNamaGkuzavatkaradvayena gRhItvA vandata iti vRttau / 20 25 30 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 387 kimapyapriyamuktaM bhavatItyevaMprakArairanyairapi svaparapratyayaiH kAraNAntarairmanasaH pradveSo bhavati yatra tanmanasA praduSTamucyate / dazamaM doSamAha-paMceva veiAo'tti jAnunorupari hastau nivezyAdho vetyAdinA vRttikRtA yAH paJcaiva vedikA nidarzitAstAH ziSyo yatra karoti tadvedikAbaddha bhaNyate / ekAdazaM doSamAha 'bhayaMtinijjUhaNAIaM'tti nirjUhaNaM gacchAnniSkAzanaM tadAdikaM yadbhayaM tena yatra vandate tad bhayavandanakamAkhyAyate iti sambhavataH sAdhyAhAraM sarvatra vyAkhyeyaM 5 sUcAmAtratvAtsUtrasyeti gAthArthaH / dvAdazaM doSamAha-'bhayai va bhaissai va'gAhA, smarttavyaM bho AcArya ! bhavantaM vandamAnA vayaM tiSThAma ityevaM nihorakaM nivezayan vandate, kimitItyAha-bhayai va bhaissai va mametihetoH, kimuktaM bhavati ?-eSa tAvadbhajate-anuvarttayati mAM sevAyAM patito me vartata ityarthaH agre vA mama bhajanaM kariSyatyasau tatazcAhamapi vandanakasatkaM nihorakaM nivezayAmItyabhiprAyavAn yatra vandate tad bhajamAnavandakamabhidhIyate / trayodazaM doSamAha-'emeva 10 ya mettIe'tti, evameveti ko'rtho ?-yathA-nihorakadoSAdiduSTaM vandate tathA maitryApi hetubhUtayA kazcidvandata eva AcAryeNa saha maitrI-prIti icchan vandata ityarthaH tadidaM maitrIvandanakamucyate / caturdazaM doSamAha-'gArava'tti sUcAmAtratvAdgarvavandanakamiti pratyeyaM, kathambhUtaM tadityAha-'sikkhAviNIo'haM'ti, zikSA-vandanakapradAnAdisAmAcArIviSayA tasyAM vinIta:-kuzalo'hamityavagacchantvamA zeSasAdhvAdaya ityabhiprAyavAn yathAvadAvarttAdhArAdhayan yatra vandata iti gaathaarthH| 15 sAmprataM kAraNalakSaNaM paJcadazaM doSamabhidhitsuH kAraNasyaiva tAvallakSaNamAha-'nANAitiyaM' gAhA, jJAnadarzanacAritratrayaM muktvA yatkimapyanyadihalokasAdhakaM vastrAdi vandanakadAnAt sAdhurabhilaSati tatkAraNaM bhavatItipratipattavyaM, nanu jJAnAdigrahaNArthaM yadA vandate tadA kimekAntenaiva kAraNaM na bhavatItyAzaGkyAha-yadi pUjArthaM gauravArthaM ca vandate, vandanakaM dattvA vinayapUrvakaM zrutaM gRhNAmi yena loke pUjyo'nyebhyazca zrutadharebhyo'dhikataro bhavAmIti abhiprAyavAn yadi jJAnagrahaNe'pi 20 vandate tadA tadapyevameva-kAraNameva bhavatIti gAthArthaH / tatra kimabhiprAyavata ihalokasAdhakaM kAraNaM bhavatItyAha-'AyarataraeNa'gAhA, haMdIti ihalokasAdhakakAraNopapradarzane, atizayAdareNa vande-praNamAmyenamAcAryaM tena ca vandanapradAnena hetubhUtena pazcAdamuM kiJcidvastrAdi praNayiSye-yAciSye, na cAsau mama praNayabhaGga-prArthanAbhaGga kariSyati, kathambhUtaH san ? ityAha-vandanakameva mUlyaM tatra bhAva:-abhiprAyo yasya sUreH sa tathAbhUto, vandanakamUlyavazIkRta ityarthaH, ityabhiprAyavataH 25 kAraNavandanakaM bhavatIti gAthArthaH / SoDazaM doSamAha-'hAuM parassa'gAhA vyAkhyA-hApayitvAvaJcayitvA parasya-Atmavyatiriktasya sAdhuzrAvakAdedRSTiM 'vaMdaMto'tti dakArAnusvArasyAlAkSaNikatvAdvandamAnasya ziSyasya stainyaM vandanakaM bhavati, etadeva spaSTataraM vyAcaSTe-stena iva-taskara ivAnyasAdhvAdyantardhAnenAtmAnaM gRhayati-sthagayati, kasmAdityAha-'ubbhAvaNA mA me'tti nanvasAvapyatividvAn kimanyeSAM vandanakaM prayacchati ? ityevambhUtA'pabhrAjanA mama mA bhUdityeSa 30 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 388 * bhArI ubhayandrasUrikRta TIppA (bhAga-5) gAthArthaH / pratyanIkatvaruSTatvalakSaNadoSadvayapratipAdanAyAha-'AhArassa ugAhA nigadasiddhA / ekonaviMzaM doSamAha-'navi kuppasi'gAhA, kASTaghaTitazivadevatAvizeSa ivAvandyamAno na kupyasi tathA vandyamAno'pyavizeSajJatayA na prasIdasyevaM tarjayan vandate-nirbhartsayan yatra vandate tat tajjitamucyate, yadivA melApakamadhye vandanakaM mAM dApayan tiSThasyAcArya ! paraM jJAsyate tavaikAkina ityabhiprAyavAn yadA zIrSeNAGgulyA vA pradezinIlakSaNayA tarjayan guruM praNipatan-vandamAnastajayan vandate tadvA tajjitaM bhavatIti gAthArthaH / viMzatitamaM doSamAha- 'vIsaMbhaTThANa'gAhA, vinambhovizvAsaH tasya sthAnamidaM vandanakaM etasmin yathAvaddIyamAne zrAvakAdayo vizvasantItyarthaH ityabhiprAyeNaiva sadbhAvajaDhe-sadbhAvarahite'ntarbhAvanAzUnye vandamAne ziSye zaThametadvandanakaM bhavatIti, zaThazabdameva paryAyazabdAcaSTe-'kavaDaMtI'tyAdi sugamamiti gAthArthaH / ekaviMzatitamaM doSamAha-'gaNivAyaga'gAhA, gaNin ! vAcaka ! jyeSThArya ! kiM tvayA vanditenetyAdi sotprAsaM hIlitvA yatra vandate tad hIlitavandanakamucyate / dvAviMzaM doSamAha-'daravaMdiya'mityAdi subodhamiti gAthArthaH / dRSTAdRSTadoSaM zRGgadoSaM cAha-'aMtario'gAhA, bahuSu vandamAneSu sAdhvAdinA kenacidantaritaH tamasi vA-sAndhakArapradeze vyavasthito maunaM vidhAyopavizya vA''ste na tu vandate dRzyamAnastu vandate etadRSTAdRSTaM vandanakamabhidhIyate, 'siMgaM puNa kuMbhapAsehiM ti . kumbhazabdeneha lalATamucyate tasya pAjhe-vAmadakSiNarUpau tAbhyAM yaddadAti tadvandanakaM zrRGgamucyate, etaduktaM bhavati-ahokAyaM kAyamityAdi AvartAna kurvana karAbhyAM na lalATasya madhyadezaM spazati kintu lalATasya vAmapArzva dakSiNapArzva vA spRzatIti gAthArthaH, gAthApUrvArddhana karalakSaNaM pazcArddhana tu mocanalakSaNaM doSamAha-'karamiva'gAhA, nigadasiddhA / saptaviMzaM doSamAha-'AliddhamaNAliddhaM'gAhA, AzliSTamanAzliSTaM cetipadadvayamAzritya rajoharaNazirasorviSaye caturbhaGgikA bhavati, sA ca ahokAyaM kAya ityAdyAvarttakAle sambhavati, rajoharaNaM karAbhyAmAzleSayati zirazcetyAdinA vRttikRtA darzitaiva, atra prathamabhaGgasya zuddhatvAccheSabhaGgatraye AzliSTAnAzliSTadoSaduSTaM prakRtavandanakamavatarati / aSTAviMzaM doSamAha-vacanaM-vAkyaM kriyAntAkSarasamUhAtmakaM tenAkSarairvA ekadvyAdibhiH hInaM-nyUnamucyate, yadivA 'jahannakAle va sesehiti yadi punaH kazcidatyutsukaH pramAditayA jaghanyenaiva-atisvalpenaiva kAlena vandanakaM samApayati tadA AstAM vacanAkSaraiH zeSairapiavanAmAdibhirAvazyakaithUnaM bhavatIti gAthArthaH / 'dAUNaM'gAhA 'DhaDDara'gAhA cUMlikAdidoSacatuSTayapratipAdakaM gAthAdvitayamapyetannigadasiddhaM vRttikRdvyAkhyAnAnusAratazca vivecanIyamiti // vandanakAdhyayanamidamucyate tatra vandanakArtho nirUpitaH, sAmpratamadhyayanazabdArthasyAvasarastatrAha'atrAntare'dhyayanazabdArtha' ityAdi (175-10) / 'pravizya gurupAdAntikaM nidhAya tatra rajoharaNa'mityAdi (178-10), tacchabdeneha rajoharaNaM parAmRzyate, na kevalaM "tallalATaM cetiyogaH, zeSaM sugamaM / 'tato vineyaH praNamyaivaM kSamayitve'tyAdi (179-11), tatra zodha 20 25 30 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 pariziSTam - 1 * 388 yanniti ko'rthaH ?-zodhayiSyannityuktaM veditavyaM, kena ?-prAyazcittena, kathambhUtena ?-AlocanAhNa pratikramaNAheNa ca, tatra "khamAsamaNANaM devasiyAe AsAyaNAe" ita Arabhya yAvat "jo me aiAro kao" ityeSA AlocanArhaprAyazcittena zuddhiH, anena hyetAvatpramANenAnantarameva vakSyamANasUtreNa kilAticAraM gurorAlocayiSyati-nivedayiSyatItyarthaH, "tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmIti" eSA tu pratikramaNArhaprAyazcittazuddhiH, anena hi kilAticArAnpratikramyAkaraNatayAbhyuttiSThatIti / 'yathA'rtho vyavasthita' ityAdi (1802), vandanakadAturAtmanazcetasi vyavasthito'rtho guroH svakIyamaticAramAlocya tasmAtpratikramaNIyaM mayetyevaMlakSaNastaM 'AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANa'mityAdisUtroccAraNarUpeNa kriyAdvAreNa pradidarzayiSuniSkrAmatyavagrahAditi bhaavaarthH| 'adhunehabhavAnyabhavagatAtIte'tyAdi (181-9), anAgatakAle kathamAzAtanAsambhava iti ceducyate-kalye'sya sUreridamaniSTamahaM kariSyAmIti cintAtaH sambhavatyeva, ihabhave tAvaditthaM bhavAntare'pi tadvidhanidAnAdikaraNasambhavAd ghaTata eveti / 'itthaM sUtre prAyazo vandamAnasya vidhirukta' ityAdi (186-11), sUtre'pi kila 'causira'mityatra vAradvayazironamanalakSaNo vandyagato'pi vidhirukto'taH prAyograhaNamakAri, syAnmati:-'causira'mitiniyuktikRtA proktaM na sUtra iti, satyamidaM, kintu niyuktikRtA sUtrAbhiprAyasyaiva vyaktikRtatvAdadoSa iti samAptaM vndnkaadhyynmiti| . idAnIM pratikramaNAdhyayanamArabhyate / tatra 'svasthAnAdyatparasthAna'mityAdizloko (191-10), vyAkhyA-yaditi yasmAdasau pratikrAmakaH svasthAnAt-zubhayogalakSaNAt parasthAnaM-azubhayogalakSaNaM pramAdavazena gatastasmAttatraiva-zubhayogalakSaNe svasthAne yat kramaNaM-gamanaM tatpratikramaNamucyate / 'akkhoDabhaMgapariharaNA'tti (197-9) akkhoDaM-lAGgalAdibhirakSuNNaM janapadAnAkrAntabhUmaNDalamucyate tad ye bhaJjanti-lAGgalAdibhirAkrAmanti tatprathamatayA vAsayantItiyAvat . nipAtanAtte akkhoDabhaGgAsteSAmanugraheNa pariharaNA rAjadeyabhUmikarAderitigamyate, ye hi tatprathamatayA nagaraniveze rAjAdezAdinA'nyataH kutazcidAgatya tatrAvasathAni kurvanti bhUmIzca khilAH kheTayanti teSAM rAjA'nugraheNa karaM muJcati, sAmpratamapi varukabhaJjakA iti saMjJayA pallikAdisthAneSu rUDhA evAmI ityeSA'nugrahapariharaNeti / 'egAe aviraiAe pagayaM jaMtiyAe' ityAdi (218-8), kathAnikA-ekayA kayAcid yoSitA 'pagarya'ti vivAhAdyutsavaM kaJcid gacchantyA kasyacitsamIpe suvarNakaTakadvayaM yAcitaM, tenApi 'ruvaehiM baMdhaeNa'tti bandhakazabdeneha grahaNakamucyate, tatazcAyamartha:-tanmUlyapramANAn kAn grahaNake dhRtvA kaTakadvayaM dattaM, itarayA'pi yoSitA te kaTake nijaduhiturhaste kSipte, tatazca vRtte'pi tasminprakaraNe vismaraNAdinA na tayA kaTakasvAminaH kaTake samappite, zeSaM sugamaM / 'Abhoge jANaMteNa'gAhA (230-1), jJAtvApyakAryAsevanamA- 15 20 25 30 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 * bhatadhArI ubhayandrasUrikRta TIppa3 (bhAga-4) bhogastasminnAbhoge sati pratikramaNaM bhavatItisambandhaH, kasya ?-jAnAnena yo'ticAraH kRtaratasya, kva sati ?-punarjAte'nutApe sati, 'ajANayA iyaro'tti itara:-anAbhogo'jAnAnasyAkAryamAsevamAnasya bhavatIti gAthArthaH / asyA eva gAthAyA 'iyaro'tti caramAvayavaM kiJcidviSamaM manyamAno vRttikRdvivRNoti-'anAbhoga' iti (230-2), prathamaikavacanAntapadena sahasAkAre ityetatsaptamyekavacanAntaM padaM mantavyamiti, 'itthaMlakSaNe' iti 'puTiva apAsiUNa'mityAdyanantaraM vakSyamANalakSaNe sahasAkAre pratikramaNaM bhavatIti hRdayaM, kvacittvanAbhoga itipadaM visargarahitaM kRtvA anAbhogasahasAgAre itthaMlakSaNa iti pATho dRzyate sa cAzuddha eveti lakSyata iti / 'bIo vihI aNAgayaparittANe bhANiyavvo'tti (243-8) madIyauSadhasyaikastAvadeSa vidhiH yaduta roge'sati rUpalAvaNyAdIn karoti tathA dvitIyo'pyanAgatarogaparitrANe vidhirvAcyaH, anenauSadhenopayuktena anAgatA api rogA na prAdurbhavantItyapi vAcyamityabhiprAya iti / 'arahaMtA tAva tarhigAhA 'aNubhAvaM'gAhA (246-6) vyAkhyA-arhatsiddhAdiSu madhye'rhantastAvad bhAvalokasyottamA bhavanti. kasmAda ?-'yadi ti yasmAdaudayikasya bhAvasya niyamAta te uttamA bhavantIti dvitIyagAthAparyante sambandhaH, audayiko hi bhAvasteSAM sarvvadaivottamo bhavatItyarthaH, kiM kRtvA ?-anubhAvaM-rasaM pratItya-tadudayamAzrityetyarthaH, keSAM sambandhI yo'nubhAva ityAha-ArSatvena vacanAdivyatyayAvedanIyAyurnAmagotrANAM, kathambhUtAnAM ?-sarvAsAM karmaprakRtInAM madhye prazastAnAM, vedanIyAdIni hi bhavopagrAhINi, ghAtikarmApekSayA svarUpeNaiva prazastAni, vizeSatastIrthakRtAM zubhAnubhAvAnyeva bhavantIti gAthAdvayArthaH / bhavopagrAhimUlaprakRticatuSTayApekSamuttamatvamabhidhAya taduttaraprakRtyapekSayaivAha-'evaM ce'tyAdi (246-9) sugamaM / kSAyikabhAvApekSamarhatAmuttamatvaM pratipipAdayiSuH 'khAiyabhAvassa puNo' ityAdi (247-6) sArddhagAthAmAha, vyAkhyA kSAyikabhAvalakSaNasya lokasya niyamAtte uttamA bhavantIti gAthAcaramAnte yogaH, kva satItyAha-bhAvakSaye-bhAvataH-paramArthato yo'sau kSayastasminsati na puna: "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " ityAdisaugatAdikalpite, kiM kRtvA yo bhAvakSaya ityAha-niHzeSakSayaM pratItya, keSAM niHzeSakSaya ? ityAha-'etesiM'ti eteSAM, tAnyeva darzayati-dvayorapyAvaraNayoH-jJAnadarzanAvaraNalakSaNayorluptavibhaktitvAnnirdezasya, tathA mohAntarAyayorityeSAM niHzeSakSayamAzrityeti sArddhagAthArthaH / sAnnipAtikabhAvasambandhitvenottamatvamAha-'havai puNo' ityAdi (247-8) subodhaM / 'nirlepa-pRthukAdI'ti (252-9) pRthukazabdena pahuMko bhaNyate, sa hi kilodUkhale kaNDito bhajjitazca vatinAM grAhyo bhavati nAnyatheti / 'maMDIpAhuDi'gAhA (262-5) maNDIprAbhRtikocyate, keyamityAha-sAdhAvAgate 'aggakUra maMDIe'tti siddhAntazailyA kilAgrakUra-saMskRtabhaktazikhAgataudanalakSaNaM maNDIzabdenocyate, tatazcAgrakUra-maNDI tasyA madhyAt kiJcidutkSipya 'to'tti tataH 25 30 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 401 sAdhave dadAtIti saMTaGko, yadivA tadagrakUraM sthAlyA uddhRttyAnyasmin bhAjane kRtvA - utsAryetyarthaH, tatazca tasyAM sthAlyAmuddhRte agrakUre yaccheSaM sthitaM tanmadhyAdapi yadi dadAti tathApi maNDIprAbhRtikaiveti gAthArtha: / 'caMDaruddo Ayario ujjeNi' mityAdi (269-1), atra aNujANazabdena rathayAtrocyate / RddhiprAptyabhimAnAprAptisaMprArthanadvAreNeti ( 274 - 11), etaduktaM bhavati-RddhiprAptau satyAmabhimAnaM - ahaMkAralakSaNaM karoti aprAptau ca prArthanaM taddvAreNa cAzubhabhAvagauravamAtmanaH puSNAti evaM rasAdiSvapIti // 'avivittayAe'tti (279-3), etaduktaM bhavati-yadA kSaNadRSTanazvarebhyo dhanakanakAdibhyaH svAtmAnamanAdyanidhanamapi viviktaMpRthagbhUtaM na pazyati kintu taddhanakanakAdikaM svatattvatayA'dhyavasyati tadA aviviktatayA tIvra parigrahasaMjJA prAdurasti / 'bhattakahAvi cauvvihetyAdi (280 - 4), gAthAtrayaM - iha bhaktakathA caturddhA, tadyathA-- AvApakathA nirvApakathA ArambhakathA niSThAnakathA ceti, etAneva caturo bhedAnvivRNoti-'AvAve'tti ityAdi, 'AraMbhe'tyAdi (280 -5) amukasya rAjJaH sArthavAhAdervA rasavatyAM daza zAkavizeSAH paJca palAni sarpistathA''DhakastandulAnAmupayujyata ityAdi yadA sAmAnyena vivakSitarasavatIdravyasaMkhyAkathAM karoti sA AvApabhaktakathocyate, 'dasapaMcarUva' iti rUpazabdo bhedavacana:, kimuktaM bhavati ? - punarekaikasmin zAke dazadhA paJcadhA vA saMskRte sati sarvve'pyetAvanto vyaJjanabhedA. bhavantyetAvantazca kUrarUpAdibhedAstatra jAyante ityAdi vizeSato vyaJjanabhedAdikathA nirvApabhaktakatheSyate / 'AraMbha'ti ArambhabhaktakathA ketyAha-grAmanagarAdyAzrayAzchAgamahiSAdayaH AraNyakA - ATavikAstittirakuraGgalAvakAdayaH etAvanto'mukasya rasavatyAM hatvA saMskriyanta ityevaMrUpA, niSThAnakathAmAha - amukasya rasavatyAM rUpakazataM lagatyamukasya paJca zatAni tAvadyAvadamukasya lakSapAkA rasavatI bhavatItyevaMsvarUpA niSThAnakatheti gAthAdvayArthaH / dezakathA caturddhA tadyathA--chandakathA vidhikathA vikalpakathA nepathyakathA, tatra chandakathAmAha - 'chando gammAgamma'mityAdi sugamaM navaraM 'annesiM egA paMcanha tti (281 - 3) anyeSAM kvaciddeze paJcAnAmekaiva bhAryA bhavati, vidhiviracanocyate tatkathAmAha - 'bhoaNe' tyAdi (281-4) sugamA, navaraM cauraMtagaH-pariNayanasthAnaM caturikocyate, zasyaniSpattyAdikA vikalpakathA sugamA / nepathyakathAmAha---'itthINa'mityAdi subodhaM, navaraM 'bheDiMga' tti (282 -1), jAlikArahitA kaJjulikocyate pRSThikhaDapakasya bheditatvAd - jAlikArahitatvena nirantaratvAditibhAvaH / 'jAliga'tti anena saiva jAlikAsahitocyate, evaM tAvad gamyate'bhiyuktena tvanyathApi bhAvyamiti / rAjakathA caturddhA, tadyathA-nirgamakathA pravezakathA balavAhanakathA kozakoSThAgArakatheti caturvidhApi pAThasiddhA, navaraM - 'cAmIyarasUravaputti (282-3), cAmIkaraM - suvarNaM sUryyaH- Adityastadvat kAntaM-- dIptimad vapuryasya rAjJaH sa tathA / idAnIM dhyAnazatamArabhyate / 'kiM tarhi ? - bhAvanAnuprekSAtmakaM ceta' iti (289-11) etaduktaM bhavati - yadA dharmmadhyAnAdavatarati tadA eko'hamazaraNa- 30 5 10 15 20 25 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 402. * bhatadhArI DebhayandrasUrikRta TI5is (bhAga-4) zcetyAdyA ihaiva vakSyamANA anuprekSA vibhAvayati, punarapi ca dharmadhyAnAdidhyAnamArurukSu rbhAvanA:-jJAnadarzanAdyA vakSyamANasvarUpAH paribhAvayati, etaddhyAnAntaramucyate na punarekasmAd dhyAnAdavatIryAnantaramevAnyad dhyAnaM pratipadyate anuprekSAbhAvanAntaritaM tu pratipadyate tato'pyuttIrNasyAyameva krama ityevaM dhyAnasantAno bhavatyapIti / 'pUrvamapi viyuktAsaMyuktayorbahumatatvene'tyAdi (293-1), yadatItakAle mamAmukaH saMyujya viyuktaH Adita eva vA na saMyuktastatsundaramabhUd ityatItamanumodamAnasyA-tItakAlaviSayamapyArtaM bhavatIti / 'jUiyarasolamiMThA'gAhA (319-4) sugamA, navaraM solA:- sthAnapAlAH udbhrAmakA:-pAradArikAH / 'AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharma'miti (327-8), vicaya: paricayo'bhyAsa ityanAntaraM, anantaravakSyamANanyAyenAjJAdyabhyAsAya pravarttamAnasya dharmadhyAnaM bhavatItyarthaH / 'kiM ca pradezabhinnaM zubhAzubhaM yAvat kRtvA pUrvavidhAna'mityAdi (341-2) pUrvamaharSivacanatvAdgambhIramidamasmAdRzAmagamyaM, AmnAyAnusAratastu gamanikAmAtraM kiJciducyate-iha pradezabhinna:-zubhAzubharUpa: karmavipAko bhAvanIyaH, pradezAzca jIvasya karmANavo'bhidhIyante, taizca kiyadbhirekaiko jIvapradeza AveSTitaH pariveSTita iti cintanIyaM, ayaM ca pradezabandhaH karmaprakRtyAdiSu vistareNAbhihito'ta eva zubhAzubhaM yAvadityatra zAstrakRd yAvacchabdaM cakAra, sa cAtra saMkSepataH kathyate-asaMkhyAtapradezasyApi jIvasyAsatkalpanayA kila SaTpaJcAzadadhike dve zate pradezAnAM sthApyate 256, asya caitAvanmAnasya rAzerghanIkRtasya yadAgataM phalaM tAvatpramANaiH, karmapradezaiH kilate jIvapradezA AveSTitAH, bahutvapradarzanamAtraM cedaM, ekaikasyApi jIvapradezasyAnantAnantakarmavargaNAveSTitatvAt, tatrAsya kalpitajIvapradezarAzerghanIkaraNArthaM karaNakArikAmAha- kRtvA pUrvavidhAna'mityAdi (3414), asyAzcArtha: ___ 'sthApyo'ntaghano'ntyakRtiH, sthAnAdhikyaM tripUrvaguNitA ca / ___ AdyakRtirantyaguNitA triguNA ca ghanastathA''dyasya, // 1 // ' etatkArikAnusArato gaNitavidhijJena vijJeyaH, taMtra 'sthApyo'ntyaghana' iti antyo'tra dvikastasya ghano'STau 8 sthApyante, 'antyakRti'riti antyasya dvikasya kRtiH-vargazcatvAraH, 'tripUrvaguNitA ceti tribhiH pUrveNa ca paJcakena guNyate jAtA SaSTiH 'sthAnAdhikya miti sA SaSTiH pUrvasthApitASTakasyAdhastAtsthAnAdhikyena sthApyate tadyathA - 'AdyakRti'riti dvikApekSayA Adya: paJcakastasya kRtiH paJcaviMzatiH, 'antyaguNite'ti eSA kRtirantyena dvikena guNitA jAtA paJcAzat 'triguNA ceti sA triguNitA jAtaM sArddhazataM, tacca sthAnAdhikyena sthApyate-850 'ghanastathAdyasye'ti AdyaH paJcakastasya ghanaH paJcaviMzatyadhikaM zataM tadapi sthAnAdhikyena 6 sthApyate tadyathA-8525/ etAvatI ca prakriyA pUrvagaNitakArasaMjJayA pUrvavidhAnamityu-1 / cyate ata etAva 61 tA 'kRtvA pUrvavidhAnaM padayo'rityetadvyAkhyAtamavaseyaM, sthApyo'ntyaghano 25 30 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 * 403 ityAdi kArikA punarAdita Avartyate, tatra ca 'niyukte rAzirantya'mitivacanAdidAnIM paJcaviMzaterantyasaMjJA tasyAzca. ghanaH kila mIlita evAste'taH sthApyo'ntyaghana ityullaGJyAntyakRtiH kriyate, tatra jAtAni paJcaviMzatyadhikAni SaT zatAni, triguNite jAtAni paJcasaptatyadhikAni aSTAdaza zatAni, paJcaviMzate: pUrvaH SaTkastena guNite jAtAni sArddhazatadvayAdhikAni ekAdazasahasrANi sthAnAdhikyena sthApyante yathA-85250 anena cAnantaravidhinA tAvaiva pUrvavadvAvityetad vyAkhyAtaM, tau 5 dvikapaJcakalakSaNau 61250 padavizeSau pUrvapUrvavad vAvityasyAnuSThitatvAdupalakSaNaM caitat triguNaSaDguNatvayoriti,10 | Adyasya SaTkasya kRtirantyabhUtayA paJcaviMzatyA guNitA triguNitA ca jAtAni saptazatA1ni viMzatiH pUrvarAzau sthAnAdhikyena sthApyate, tadyathA-852500 Adyasya SaTkasya ghane jAtaM zatadvayaM SoDazAdhikaM sthAnAdhikyena pUrvarAzau kSipyate, 61250 tadyathA-8525216 anena ca vargaghanau kurvatAM tRtIyarAzeH SaTkalakSaNasyetyetad |1127 / 10 vyAkhyA 61250 taM, nanu yathA SaTkasya vagargo vihitastathA paJcaviMzatyA tribhizca 1 guNita- 1127 statkathaM labhyate ? ityAha-'tataH prAgvaditi yadanuktaM tat pUrvavat sarvaM vidheya-1 miti bhAvaH, asmizca rAzau mIlite AgataM 16777216 / etAmeva kArikAM vRttikRd vyAcaSThe-'kRtvA vidhAna'mityAdi, 'pUrvapadasya ghanAdi' ityAdi pUrvapadasya dvikalakSaNasya ghano vidheyaH AdizabdAdavanyAdau sthApanaM ca kRtvA tasyaiva dvikalakSaNasya padasya 15 varga: AdizabdAt triguNakaraNAdiparigrahaH tato dvitIyasya padasya paJcakalakSaNasyedameva yad dvikasya kRtaM tadviparItaM kriyate, etaduktaM bhavati-dvikasya prathamaM ghanAdi kRtaM tato vargAdi paJcakasya tu prathamaM vargAdi tato ghanAdi kriyate etacca sarvaM kRtameva bhAvanIyaM, tadetAvatA kRtvA pUrvavidhAnamiti vyAkhyAtaM, sAmprataM 'tAveva pUrvavadvA 'vetad vyAcaSTe-etAveva dvikapaJcakau vagryete iti vargaghanau kuryAtAmityAdi vyAkhyAnayati, tataH SaTkalakSaNasya tRtIyapadasyetyAdi, 20 etacca sarvaM keSucitpustakeSu na dRzyate teSu ca duravagamatvenotsAritamiti lakSyate bahuSvAdarzeSu darzanAdityalaM prasaGgeneti / 'saMsthAnaM mukhyavRttyA pudgalaracanAkAralakSaNa'mityAdi (343-5), etaduktaM bhavati-mukhyavRttyA tAvatparimaNDalasamacaturasrAyeva rUpidravyasambandhi saMsthAnamucyate dharmAdharmAkAzAnAM tvamUrttatvena mukhyavRttyA na sambhavatyeva saMsthAnaM, kintu lokena sarvato'vacchinnaM sadupacAratastu pratiSThakAdyAkAraM lokakSetramucyate dharmAdharmayorapi tadvRttitvAt tannibandhana evopacArataH 25 saMsthAnavyavahAraH ata evAha 'dharmAdharmayorapi lokakSetre'tyAdi (343-10), nanu lokakSetrasyaiva kiM saMsthAnamityAha-'hiTThA majjhe' gAhA vyAkhyA-adhastAnmadhye upari ca yathAsaMkhyaM chavvijhallarimRdaGgasaMsthAno loko'vaseyaH tatra chavvI nAma vistIrNA puSpacaGgerI tadAkAro'dholokaH, tiryagloko jhallAkAraH, Urdhvalokastu mRdaGgAkAra iti, nanvavagatamuktakrameNa dharmAdharmAkAzajIvapudgalAnAM saMsthAnaM, atha kAlasya kiM saMsthAnamityAha-'addhAgAro addhAkhittAgitI 30 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 404 * bhasadhArI ubhayandrasUrita 241: (bhAga-4) neto'tti (344-1) addhAyA:-kAlasyAkAro'ddhAkSetraM-manuSyakSetraM tadAkRti yaH, sUryakriyAbhivyaGgyo hi kAlaH kila manujakSetra eva vartate, ato ya eva tasyAkAraH sa eva kAlasyApyupacArato vijJeya iti gAthArthaH / selIsIti prAkRtanAmAdhikRtya vyutpattimAha-'ahavA selovva isI'gAhA (367-7), vyAkhyA sela iva isI-maharSiH zailezIti bhavati, nanu zailezI tasya. maharSeH kAcidviziSTA'vasthaivocyate kathaM zailezIpratipattA munirapyevaM vyapadizyata ? ityAha-so'pyevaM vyapadezyo bhavati sthiratayA hetubhUtayA, sa hi maharSistasyAmavasthAyAM zailavat sthiro bhavatIti zailezItyucyate, enameva prAkRtazabdamadhikRtya vyutpattyantaramAha-'so ve'ti vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, sa zailezIpratipattA muniH 'alesI hoI'tti tasyAmavasthAyAmalezyaH-samastalezyAvikalo bhavatItikRtvA, alezItipadasambandhino'kArasya lopaM kRtvA selezIti prAkRtazabdena selesI pratipattAbhidhIyata iti gAthArthaH / samAptaM dhyAnazataM / / // iti maladhArIhemacandrasUrikRtaTIppaNakasya paJcamo vibhAgaH samAptaH // 10 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsti kAcidasau kriyA, yA''gamAnusAreNa kriyamANA sAdhUnAM dhyAna na bhavatIti / mAgabhAnusAre rAtI DiyA meM sAdhunuM dhyAna che. (jIDA choI dhyAnanI tene para nathI.) // dhyAnaza.-105 / / Title Design by KHUSHI DESIGNS Ph. 09227504555