Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjyagacchAdhipajayakIrtisUriviracitadIpikATIkAsamalakRtAH uttarAdhyAyAH bhAga-1 * pUrvasaMskaraNasampAdakaH * * navInasaMskaraNasampAdikA * paNDita hIrAlAla haMsarAja sAdhvI candanabAlAzrI * prakAzaka: * bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda 2010_02
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjyagacchAdhipajayakIrtisUriviracita dIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH bhAga-1 2010_02
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ navInasaMskaraNaprerakaH paMnyAsa zrIvajrasenavijayamahArAjaH gaNivarya zrInayabhadravijayamahArAjaH navInasaMskaraNasampAdikA sAdhvI candanabAlAzrI 2010_02
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjyagacchAdhipajayakIrttisUriviracitadIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH bhAga - 1 * vRttikAraH paramapUjyAcAryavaryamerutuGgasUriziSyaparamapUjyAcAryavaryajayakIrttisUrimahArAjaH 2010_02 * * sampAdakaH * paNDita zrAvaka hIrAlAla haMsarAja * navInasaMskaraNasampAdikA * paramapUjyavyAkhyAnavAcaspatiAcArya bhagavantazrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarANAM sAmrAjyavartI paramapUjyapravartinI zrIrohitAzrIjImahArAjasya ziSyaratnA ca sAdhvI candanabAlAzrI * prakAzakaH * bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthanAma : dIpikATIkAsamalaGkRtA uttarAdhyAyAH bhAga-1 vRttikAra : paramapUjyAcAryavaryajayakIrtisUrimahArAjaH navInasaMskaraNapreraka : paMnyAsa zrIvajrasenavijayamahArAjaH gaNivarya zrInayabhadravijayamahArAjaH navInasaMskaraNasampAdikA : sAdhvIzrIcandanabAlAzrI pUrvasaMskaraNaprakAzaka : paNDita hIrAlAla haMsarAja [ jAmanagara] navInasaMskaraNaprakAzaka : bhadraMkara prakAzana pUrvasaMskaraNa : vi. saM. 1966, i.sa. 1909 navInasaMskaraNa : vi. saM. 2066, i.sa. 2009 mUlya : ru. 200-00 : 42+306 : BHADRANKAR PRAKASHAN, 2009 patra X( prAptisthAna) ahamadAbAda: bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 phona : 079-22860785 ahamadAbAda : sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 079-25356692 akSarAMkana : virati grAphiksa, ahamadAbAda phona : 079-22684032 mudraka : tejasa prinTarsa, ahamadAbAda phona : 079-22172271 (mo.) 98253 47620 2010_02
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutabhakti-anumodanA - lAbhArthI paramapUjya, paramopakArI, suvizAlagacchAdhipati, vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAda AcAryabhagavaMtazrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna adhyAtmayogI pUjyapAda paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna hAlAradeze saddharmarakSaka pUjyapAda AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna vardhamAnataponidhi 100+68 oLInA ArAdhaka pUjyapAda gaNivarya zrI nayabhadravijayamahArAjasAhebanA sadupadezathI navADIsA-zrIsaMbhAvanagara zrAvikAbahenonA jJAnadravyanI upajamAMthI 100 seTo chapAvavAno lAbha lIdhela che. Ape karelI zrutabhaktinI amo hArdika anumodanA karIe chIe ane bhaviSyamAM paNa Apa uttarottara uttamakakSAnI zrutabhakti karatAM raho evI zubhecchA pAThavIe chIe. li. bhadraMkara prakAzana 2010_02
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ je kira bhavasiddhiyA, parittasaMsAriyA ya bhaviyA ya / te kira paDhaMti dhIrA, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // je hu~ti abhavasiddhA, gaMThiyasattA aNaMtasaMsArA / te saMkiliTThakammA, abhavviyA uttarajjhAe // 2 // [utta. ni./gA.557-558] "je bhavasiddhika, parittasaMsArI, bhinnagraMthivALA, ratnatrayanA ArAdhaka bhavyajIvo che, te dhIrapuruSo chatrIza uttarAdhyAyo bhaNe che - vAMce che. je abhavasiddhika, graMthideze rahelA, anaMtasaMsArI, saMkliSTakarmavALA abhavyajIvo che, te uttarAdhyAyo bhaNavA mATe ayogya che." 2010_02
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya "duSamakALa jinabiMba jinAgama bhaviyaNakuM AdhArA"...!! AgamagraMthomAM prathama graMtha "uttarAdhyayana' che. zrI uttarAdhyayanasUtra eTale sAdhanAmArgano saMdarzaka eka adbhuta graMtha !! sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe AcArapAlanano mArgadarzaka graMtha !! uttama prakAranA AcAro ane uttama prakAranA AcArapAlakonA dRSTAMtothI bharapUra paramAtmAnI dezanAno A graMtha !! uttarAdhyayanasUtra upara pUrvanA maharSioe ghaNI TIkAo racI che, temAMthI amArI saMsthA dvArA agAu "lakSmIvallabhIya' TIkAyukta uttarAdhyayanasUtra prakAzita thayela che. tyArapachI bhASAMtara mATe preraNA thatAM mUla, saMskRtachAyAnuvAda, gurjarabhASAnuvAda ane kathAsameta uttarAdhyayanasUtra bhAga 1-2 prakAzita karavAmAM Avela che, tyArapachI paramapUjya upAdhyAya zrIkamalavijayamahArAja dvArA racita ane paramapUjaya muni zrIjayaMtavijayamahArAja dvArA saMzodhita "sarvArthasiddhi TIkAyukta uttarajjayaNANi bhAga 1-2 prakAzita karavAmAM Avela che, tyArapachI have paramapUjaya AcAryavarya zrI jayakIrtisUrimahArAja racita "dIpikA TIkAyukta uttarAdhyAyAH bhAga 1-2 prakAzita karatAM ane atyaMta AnaMdano anubhava karIe chIe uttarAdhyayanasUtra upara paramapUjya zAjyAcAryamahArAjaracita "ziSyahitA'nAmaka bRhaTTIkAnI racanA thayela che e bRhaddIkA ane "uttarAdhyayanasUtra uparanI niyuktinA AdhAre, vidhipakSIya paramapUjya AcArya jayakIrtisUrimahArAje "dIpikA'vRttinI racanA karela che. ghaNA varSo pUrve paMDita zrI hIrAlAla haMsarAja-jAmanagaravALAe A TIkA prakAzita karela che, te varSo pUrvenI prata kobA kailAsasAgara jJAnabhaMDAramAMthI atyaMta jIrNazIrNa hAlatamAM prApta thatAM A TIkA pU.sAdhu-sAdhvI bhagavaMtone vAMcana mATe upayogI bane 2010_02
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ te hetuthI amArA upakArI paramapUjaya suvizAlagacchApati AcAryabhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna adhyAtmayogI paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA ziSyaratna hAlAranA hIralA paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna paramapUjaya paMnyAsa zrIvajasenavijayajI mahArAjanI zubhapreraNAthI paramapUjya vyAkhyAnavAcaspati rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sAmrAjayavartI tathA prazAMtamUrti pravartinI pUjyasAdhvIvarya zrI rohitAzrIjImahArAjanA ziSyaratnA viduSI sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIjI mahArAje "dIpikA'TIkAsahita uttarAdhyAyAH bhAga 1-2nA navInasaMskaraNanuM saMpAdana karela che ane amArI saMsthAne tenA prakAzanano lAbha Apela che, te badala amArI saMsthA temano khUba khUba AbhAra mAne che. "dIpikA TIkA sahita uttarAdhyAyAH bhAga 1-2nA A navIna saMskaraNane prakAzita karavA mATe paramapUjya AcAryabhagavaMta zrImadvijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sAmrAjayavartI paramapUjya hAlAranA hIralA AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUrimahArAjanA ziSyaratna vaddhamAnataponidhi paramapUjaya gaNivaryazrInayabhadravijayajI mahArAje DIsA jaina zvetAMbaramUrtipUjaka saMghane preraNA karatAM DIsA zrIsaMghataraphathI A baMne bhAganA prakAzanakArya mATe saMghanA jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha levAmAM Avyo che, te badala ame pUjya gaNivaryazrIno tathA DIsA zrIsaMghano khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. ame A take vRttikAra pUjaya AcAryabhagavaMtazrIno, pUrve A "dIpikA'vRtti sahita uttarAdhyayana graMtha pratAkAre prakAzita karanAra paMDita hIrAlAla haMsarAjano kobA kailAsasAgara jJAnabhaMDAranA TrasTIono tathA navInasaMskaraNanA saMpAdikA sAdhvI bhagavaMtazrIno khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. akSaramudrAMkana kArya mATe viratigrAphiksanA akhileza mizrAe suMdara kArya karI Apela che ane prInTIMganA kAma mATe tejasa prInTarsanA tejasabhAIe khaMtapUrvaka suMdara kArya karI Apela che. te badala ame temano AbhAra mAnIe chIe. prAMte A graMthanA vAMcana-manana ane nididhyAsana dvArA ApaNA AtmAne jAgRta karIne paramapadane pAmanArA banIe !! - prakAzaka 2010_02
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana eka AgamagraMtha !! anaMtakALacakra che, dareka kALacakramAM utsarpiNI-avasarpiNI kALa hoya che. temAM trIjA ane cothA ArAmAM tAraka zrI tIrthaMkara paramAtmAo utpanna thaIne sarvaviratidharma aMgIkAra karIne kevalajJAnane pAmIne zAsananI sthApanA kare che ane zAsananI sthApanA karatI vakhate "3pa vA', virAme vA, thaTTa vA' A tripadI dvArA paramAtmA je arthathI dezanA Ape che, tene gaNadharabhagavaMto sUtramAM gUMthe che, e Agama tarIke prasiddha thAya che. A AgamagraMthomAM prathamagraMtha "uttarAdhyayana" che. A graMtha pUjaya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone ArAdhanAmaya saMyamajIvana jIvavA mATe atyaMta upayogI graMtha che. uttarAdhyayana'sUtra upara pUrvanA maharSioe ghaNI TIkAo racI che, temAMthI A aMcalagacchIya paramapUjaya AcAryabhagavaMta merUtuMgasUrimahArAjanA ziSyaratna paramapUjya AcAryabhagavaMta jayakIrtisUri mahArAja racita "dIpikA' TIkA che. A "dIpikA' TIkA saraLa, subodha ane tAttvikabhAvagarbhita che. AmAM kathAnako saMkSiptamAM saMskRta gadyabhASAmAM che, jethI prAraMbhika saMskRtano abhyAsa karanArA paNa A TIkA saraLatAthI vAMcI zake tema che. A dIpikA' TIkA sahita uttarAdhyAyA' pratAkAre vi.saM. 1966, I.sa. 1909mAM paMDita hIrAlAla haMsarAje - jAmanagarathI prakAzita karela. AjathI lagabhaga 100 varSo pUrve prakAzita thayela A prata amane kobA zrIkailAsasAgarajJAnabhaMDAramAMthI prApta thaI ane te pratanI hAlata atyaMta jIrNa-zIrNa thayelI jotAM thayuM ke, pUrvanA mahApuruSe A uttarAdhyayana' AgamagraMtha upara dIpikA' TIkAnI racanA karela che, e mahApuruSanI jema TIkA racavAnuM to sAmarthya nathI paraMtu e mahApuruSa dvArA racita A zrutano vAraso bIjA 60-70 varSo sudhI jaLavAI rahe e bhAvanAthI meM potAnI nAdurasta tabIyatamAM paNa satata mRtopAsanAmAM lIna rahetAM sAdhvIzrIcaMdanabAlAzrIne zubhapreraNA karI ane mRtopAsikA sAdhvIzrIcaMdanabAlAzrIe mArI zubhapreraNAne saharSa jhIlIne A navInasaMskaraNanA saMpAdakanuM 2010_02
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 kArya karyuM che ane A 'dIpikA' TIkA sahita uttarAdhyAyAH bhAga 1-2/36 adhyAyonA vistRta digdarzana ane 10 pariziSTo sAthe bhadraMkaraprakAzanathI prakAzita thaI rahela che, te mArA mATe atiAnaMdano viSaya banela che. A navInasaMskaraNanA prakAzana kArya mATe sAdhvIzrInI zrutabhaktithI prerAIne zrutapremI vardhamAnataponidhi gaNivarya zrInayabhadravijayajIe DIsA zve.mU. zrIsaMghane preraNA karI ane DIsA zrIsaMghe A graMthaprakAzanakAryano saMghanA jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha lIdhela che, te DIsA zrIsaMghanI zruta pratyenI paramoccabhakti sUcave che. A graMthanA vAcana, manana ane nididhyAsana dvArA sabhyajJAna, samyagdarzana ane sabhyacAritrarUpa ratnatrayInI pariNatine vikasAvIne ApaNe sau koI muktisukhanA arthI mumukSu bhavyAtmAo nijasvarUpanA bhogasvarUpa muktisukhanA bhoktA banIe e ja eka aMtaranI zubhAbhilASA...!! 2010_02 - paMnyAsa zrIvajasenavijaya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya atthaM bhAsai arahA, suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThAe, tao suttaM pavattei // [ zrImadravAduvAmI - bAvanini T0 22] - ahato artha (mAtra) kahe che, (nahi ke dvAdazAMgarUpa sUtra) (ane) gaNadharo sUtra (dvAdazAMgarUpa) nipuNa (eTale sUkSmArtha prarUpaka bahu arthavALuM) athavA niguNa (eTale niyata-pramANanizcitaguNovALuM) gUMthe che, tethI zAsananA hita mATe sUtra pravarte che. [maladhArI zrI hemacaMdrasUrikRta vizeSAvazyakabhASya] paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrIudayasiMhamahArAja dharmavidhivRtti(1286)mAM maMgalAcaraNa karatAM kahe che- sA jIyAjjainI gauH saddharmolakRtirnavarasADhyA / tripadAnvitayApi yayA bhuvanatrayagocaro'vyApi // - saddharmane alaMkRta karanArI, navarasathI samRddha evI jaina go(vANI, gAya) ke je traNa pada (utpAda, vyaya ane prauvya e traNa pada)thI yukta chatAM (ene traNa padapagalAM chatAM) traNe jagatamAM vyApta thaI te jaya pAmo. maladhArI zrI hemacaMdrasUri mahArAja dharmopadezamAlAnuM maMgalAcaraNa karatAM kahe che- vande pAdadvitayaM bhaktyA zrIgautamAdisUrINAM / niHzeSazAstragaGgApravAhahimavagirinibhAnAM // 1. saMpAdakIya A lakhANamAM jainabRhasAhityano itihAsa bhAga-3 gujarAtI AvRtti, jainasAhityano saMkSipta itihAsa navI AvRtti ane aMcalagacchadigdarzanamAMthI amuka lakhANa sAbhAra uddhata karI saMkalita karela che. tathA bhadraMkara prakAzanathI prakAzita uttarAdhyayanasUtra bhASAMtaranI AvRttimAMthI adhyayanono TuMka sAra sAbhAra lIdhela che. 2010_02
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sarva zAsrarUpa gaMgApravAhanA himavagiri jevA zrI gautama Adi (sudharmA, jaMbU vagere) sUcionA caraNayugalane bhaktithI vaMduM chuM. paramAtmA mahAvIrasvAmInA mukhya 11 ziSyo hatA. e 'gaNadhara' munionA gaNanA dhAraka kahevAya che, te badhA brAhmaNakuLanA hatA. temAMnA nava gaNadharo pa2mAtmA mahAvIrasvAmI hayAtImAM nirvANa pAmyA. bAkInA bemAM eka gautama indrabhUti ane bIjA sudharmA emAMthI sudharmAsvAmIe aMgo Adi gUMthIne paramAtmAnA upadezane jaLavI rAkhyo che. jainazAsananA sauthI prAcIna graMtho 'aMgo' kahevAya che. te bAra che ane temAM bAramuM aMga 'dRSTivAda' nAme che, jemAM cauda pUrveno samAveza thAya che te pAchaLathI lupta thayeluM che. bAkInA agiyAra aMgo AcArAMga Adi adyAvadhi amuka pramANamAM upalabdha che. te 11 aMgonA nAma A pramANe che-- (1) AcArAMga (2) sUtrakRtAMga (3) sthAnAMga (4) samavAyAMga (5) vyAkhyAprajJapti (bhagavatIsUtra) (6) jJAtAdharmakathA (7) upAsakadazA (8) aMtakRdazA (9) anuttaropapAtika (10) praznavyAkaraNa (11) vipAkazruta A agiyAra aMga sivAya pUrvanA kSamAzramaNoe pavidhaAvazyaka, aMgabAhya kAlikazruta, aMgabAhya utkAlita zruta AdinI racanA karela che. aMgaAgama sivAyanA bAra 'upAMgo' che te A pramANe-- (1) aupapAtika(uvavAi)sUtra (2) rAyapaseNI (3) jIvAbhigama (4) prajJApanA (5) sUryaprajJapti (6) jaMbUddIpaprajJapti (7) caMdraprajJapti (8) kampiyA (9) kappavaDaMsiyA (10) pulphiyA (11) puruliyA (12) vahridasA A sivAya cAra 'mUlasUtra' che te A pramANe (1) Avazyaka, (2) dazavaikAlika, (3) uttarAdhyayana tathA (4) piMDaniryukti ke odhaniryukti A sivAya cha 'chedasUtro' che te A pramANe-- (1) nizItha (2) bRhatkalpa (3) vyavahAra (4) dazAzrutaskaMdha (5) paMcakalpa ane (6) mahAnizItha A rIte jainAAgama cAra vargomAM vibhakta che. 2010_02
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 pAkisUtramAM kahyuM che ke, namo'tthu te siddha-buddha-mutta-nIraya-nissaMga-mANamuraNa-guNarayaNasAgaramaNantamappameya / namo'tthu te mahaimahAvIravaddhamANasAmissa / namo'tthu te bhagavao tikaTTa // - pAkSikasUtram - siddha (kRtArtha), buddha, yukta, niraja (rajahInakarmarahita), niHsaMga, mAnane daLI nAMkhanAra, guNaratnanA sAgara tathA anaMta, aprameya evA Apane namaskAra ho ! mahatamokSamAM janAra evA Apa mahAvIra vardhamAna svAmIne namaskAra ho ! Apa bhagavaMtane traNa vAra namaskAra ho ! namo tesiM khamAsamaNANaM jehiM imaM vAiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM bhagavantaM / namo tesiM khamAsamaNANaM jehiM imaM vAiyaM chavvihabhAvassayaM bhagavantaM / namo tesiM khamAsamaNANaM jehiM imaM vAiyaM aMgabAhiraM ukkAliyaM bhagavantaM / namo tesiM khamAsamaNANaM jehiM imaM vAiyaM aMgabAhiraM kAliyaM bhagavantaM / - pAkSikasUtram - jemaNe A bhagavata-dvAdazAMgagaNipiTaka sUtrArthathI vAMcyuM-viracyuM te kSamAzramaNo kSamAdiguNapradhAna mahAtapasvI svaguru tIrthaMkara-gaNadharAdine) namaskAra. - jemaNe A bhagava-pavidha AvazyakanI vAcanA karI te kSamAzramaNone namaskAra, - jemaNe A bhagavatu aMgabAhya kAlikanI vAcanA karI te kSamAzramaNone namaskAra. - jemaNe A bhagavat aMgabAhya utkAlikanI vAcanA karI te kSamAzramaNone namaskAra. uttarajhayaNANi-uttarAdhyayanasUtra jaina AgamomAM prathama mUlasUtra che. uttarAdhyayanasUtranA TIkAgraMtho parathI jANI zakAya che ke, paramAtmA mahAvIradeve potAnA aMtima cAturmAsamAM apApApurImAM soLa praharanI chellI dharmadezanA ApI, temAM je vaNapUkyA chatrIsa praznonAM uttara ApyA, teno A graMthamAM saMgraha hovAthI A graMthanuM nAma uttarAdhyayana paDyuM. niryuktikAra zrIbhadrabAhusvAmImahArAja A uttarAdhyayanasUtranuM mAhAbhya batAvatA kahe che ke, je samyagdarzanAdi guNayogya bhinnagraMthivALA Asannasiddhika bhavyajIvo che te ja A chatrIza uttarAdhyayano bhaNe che. tethI Rtajina vagere vaDe kahevAyelA anaMtagama 2. "rU pADare vRddha nAyaNa parinivvara I chattIsaM uttarajjhAe bhavasiddhIyasaMmae" // - uttarA0 36 / gA0 268 2010_02
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 paryAyayukta chatrIza uttarAdhyayano upadhAnAdi ucita vyApArapUrvaka yathAyoga gurunA prasAdathI bhaNavA joIe.3 zrIbhadrabAhusvAmI mahArAjanI uttarAdhyayana-niryukti anusAra chatrIza adhyayanomAMthI keTalAka aMgagraMthomAMthI levAmAM AvyA che, keTalAka jinabhASita che, keTalAka pratyekabuddho dvArA nirUpita che ane keTalAMka saMvAdarUpe kahevAyelAM che.* uttarAdhyayanasUtra upara bRhaTTIkAkAra vAdivetAla zrIzAntisUrimahArAja anusAra uttarAdhyayanasUtranuM parISaha nAmaka bIjuM adhyayana dRSTivAdamAMthI levAmAM AvyuM che, drumapuSpikA nAmaka dasamuM adhyayana mahAvIra paramAtmAe prarUpita karyuM che, kApilIyanAmaka AThamuM adhyayana pratyekabuddha kapile pratipAdana karyuM che tathA kezIgautamIyanAmaka trevIsamuM adhyayana saMvAdarUpe pratipAdita karavAmAM AvyuM che. uttarAdhyayanasUtra upara niryukti, cUrNi ane vRttionI racanA : uttarAdhyayanasUtranI "mUlavarganI aMdara parigaNanA thAya che. paramapUjya AcAryabhagavaMta zrIbhadrabAhusvAmImahArAje A graMtha upara "niryukti' lakhI che. parama pUjya zrIjinadAsagaNimahattare A graMtha upara "cUrNi' lakhI che, paramapUjaya vAdivetALa zrI zAMtisUrimahArAje A graMtha upara "ziSyahitA' nAmanI bRhaddIkAnI racanA karI che, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrInemicaMdrasUrimahArAje bRhaTTIkAnA AdhAre A graMtha upara "sukhabodhA' nAmanI TIkA racI che. paramapUjaya zrIbhAvavijayajI mahArAje A graMtha upara TIkA racI che, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrI lakSmIvallabhasUrimahArAje "lakSmIvallabhA' TIkA racI che. paramapUjaya upAdhyAya zrIkamalasaMyamavijayamahArAje "sarvArthasiddhi TIkA racI che. paramapUjayajayakIrtisUrimahArAje "dIpikA' nAmanI TIkA racI che. A rIte aneka AcAryabhagavaMto ane vidvAno e samaye samaye A graMtha upara TIkAo lakhI che ane A badhI TIkAo aneka saMsthAo dvArA atyAra sudhI prakAzita thayela che. rU. "ne zira bhavasiddhIyA parattasaMrithA ne maLyA te kira paDhaMti ee chattIsaM uttarajjhAe // 1 // tamhA jiNapannatte aNaMtagama-pajjavehi saMjutte / ajjhAe jahajogaM guruppasAyA ahijjejjA" // 2 // - utta0 ni0 gA0 558 / 559 4. "saMpUbavA nigamasiyA patte vRddhasaMvAyA | vaMdhe muvaSe ya kayA chai 3ttaraznayA'' || - 3tta ni To 2010_02
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 paramapUjya AcAryavarya jayakIrtisUrimahArAjaracita uttarAdhyayanadIpikATIkA : vidhipakSIya paramapUjya AcAryavarya zrImerunuMgasUrIzvarajImahArAjanA ziSyaratna paramapUjya gacchAdhipazrIjayakIrtisUrIzvarajImahArAje uttarAdhyayanasUtra upara A dIpikAvRttinI racanA karela che. pa paramapUjya A.zrIjayakIrtisUrimahArAjaracita uttarAdhyayanasUtra uparanI dIpikA vRttimAM uttarAdhyayananiryuktinI tapA AvazyakaniyuktinI ghaNI ja gAthAo levAmAM Avela che. temaja e arasAmAM thaI gayelA pa.pU.A.zrImerunuMgasUrimahArAjanA ziSya (dIpikATIkAkAranA gurubhrAtA) pa.pU.A.mANikyazekharasUrimahArAja racita AvazyakaniryuktidIpikAmAMthI paNa amuka padArtho lIdhela che, ane navatattvavivaraNagraMthamAMthI paNa amuka padArtha lIdhela che ane dIpikATIkAmAM ullekha paNa karela che ke A aMgenuM vizeSavarNana AvazyakaniryuktidIpikA, navatattvavivaraNamAMthI jovuM.* 'dIpikA'TIkAkAra paramapUjya AcAryavarya zrIjayakIrtisUrimahArAjano paricaya : prastuta dIpikATIkAkAra pU.A.jayakIrtisUrimahArAjanA ziSya merunuMgasUrimahArAjanA ziSya che. vikramanI 15 sadImAM teo vidyamAna hovAthI temano samaya 15mI sadIno kahI zakAya che. marumaMDalaaMtargata timirapuramAM zrImAlIvaMzIya saMghavI bhUpAlazreSThIne tyAM tenI patnI bhramarAdenI kUkhe saM. 1433mAM emano janma thayo hato, emanuM mULa nAma devakumAra hatuM. 6. 7. . saMzayAndhatamasApahAriNI, satprakAzaparamopakAriNI / uttarAdhyayanadIpikA ciraM, pradhyatAM munijanairnirantaraM // gacchAdhipaH zrIjayakIrttisUrIzvaro vidhipakSagaNaprahRSTaH / sadbhAvasAraH paramArthahetu-maklRptavAn pustakaratnametat // [ dIpikATIkAprazastiH ] mANikyazekharasUrie AvazyakaniryuktidIpikAnI graMthaprazastimAM potAnA anya graMthono ullekha A pramANe karyo che - piMDaniryuktidIpikA, odhaniryuktidIpikA, uttarAdhyayanadIpikA, AcArAMgadIpikA ane navatattvavivaraNa - vizeSamAM temaNe jaNAvyuM che ke ekakartRtvathI A sarve graMtho sahodararUpa che : prastRtayA prathA amI asyA: saddovAH / [aMcalagacchadigdarzana pR. 253] aMcalagacchIya merutuMgasUrinA ziSya jayakIrtisUrie vi.saM. 1483mAM eka caityanI derInI pratiSThA karAvI hatI : saMvat 1483 varSe prathama vaizAla zudra 12 gurau zrIsaMvatAche zrImerutuMgasurINAM zrIjayakIrtisUrIzvarasugurUpadezena zrIjiulApArzvanAthasya caitye dehari (3) kArApitA / / [jai.bu.sA.I.gu.AvRtti pR. 423-424] .... . 2010_02
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALaka devakumAre saM. 1444mAM pU.merUtuMgasUrimahArAja pAse vairAgyapUrvaka dIkSA lIdhI ane e navodita muninuM nAma "jayakIrti rAkhavAmAM AvyuM. saM. 1467mAM gurue temane yogya jANIne khaMbhAtamAM AcAryapada pradAna karyuM. . 1471nA mAgazara pUrNimAne somavAranA divase pU.merUtuMgasUrimahArAjanuM aNahilapura pATaNamAM svargamana thayuM, e pachI e ja varSamAM pU.jayakIrtisUri mahArAjane gacchAnAyakapade sthApavAmAM AvyA hovAnuM bhAvasAgarasUri gurnAvalImAM noMdhe che. A uttarAdhyayanasUtra uparanI dIpikA TIkA saraLa ane subodha che, Ama chatAM aneka tAtvikapadArthothI bharapUra A TIkAnI racanA che, A "dIpikA' TIkAmAM kathAnako badhA saMskRtagadyabhASAmAM hovAthI prAraMbhika saMskRtano abhyAsa karanAra paNa A TIkA vAMcI zake tevuM che. TIkAmAM anya anya graMthonA aneka uddharaNo Apela che te uddharaNonA jeTalA sthAno amane prApta thayA te [] corasa kauMsamAM ame tyAM noMdhela che ane uddharaNo badhA bolDa phonTamAM lIdhela che. TIkAmAM ane kathAnakomAM AvatA vizeSa nAmone paNa ame bolDa phonTa lIdhela che. A dIpikAvRtti sahita uttarAdhyayananI pUrvasaMpAdita AvRtti vi. saM. 1966, I. sa. 1909mAM paMDita hIrAlAla haMsarAje jAmanagarathI prakAzita karela che. 100 varSo pUrve prakAzita thayelI pratAkAra AvRtti jUnI lipimAM prInTIMga thayela hatI ane atyaMta azuddhaprata hovAthI ame te te azuddha pAThonI zuddhi uttarAdhyayana bRhaddIkAnA AdhAre karela che. uddharaNomAM paNa padaccheda vagerenI ghaNI azuddhio hovAthI te te graMthomAMthI ane bRhaddIkAmAMthI ame uddharaNapAThonI paNa zuddhi karela che. eka sthAnamAM uddharaNa pATha truTitapatita hovAthI bRhaTTIkAnA AdhAre e sthAnAMgasUtranA pAThanI ame pUrti karela che ane pratino pATha tyAM nIce TippaNImAM mUkela che [juo pRSTha naM. 430] A sivAya viSayAnukramaNikA, 1thI 36 adhyAyono vistRta viSayadigdarzana ane 10 pariziSTo ame taiyAra karela che. uttarAdhyayanasUtra uparanI "dIpikA'vRttinI A prata ame uttarAdhyayanasUtra uparanI kamalasaMyamIyA "sarvArthasiddhivRttinuM saMpAdanakArya karyuM tyAre kobA kailAsasAgara jJAnamaMdiramAMthI jovA mATe maMgAvela ane e prata atyaMta jIrNa-zIrNa thaI gayela hovAthI 8. muni lAkhA "gurupaTTAvalI'mAM jayakIrtisUri viSe A pramANe noMdha kare che 12 bAramA gacchanAyaka zrI jayakIrtisUri / timirpure| zreSThi bhUpAla / bharamAde mAtA / saMvat 1433 varSe janma / savaMt 1473 varSe gacchezapadaM zrI patne / saMvat 1500 nirvANa zrI patle / sarvAyu varSe 68 [aMcalagacchadigdarzana pR. 237] 2010_02
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjya paMnyAsapravara zrIvajasenavijayamahArAjasAhebe A uttarAdhyayana 'dIpikA' vRttinuM navInasaMskaraNanA saMpAdanakArya karavA mATe preraNA karI e mujaba Aje 100 varSo pachI A 'dIpikA' TIkA sahita uttarAdhyayanasUtra bhAga 1-2 mAM navInasaMskaraNa prakAzita thaI zrIsaMghanA caraNe arpaNa karavAmAM Ave che. je amArA mATe ati AnaMdano viSaya che. jo ke A kAryamAM huM to mAtra nimittarUpa chuM. khAsa to vRttikArazrIe A graMthanI racanA karI ane paMDita hIrAlAla haMsarAje A graMthanI prathamAvRtti prakAzita karI to Aje 100 varSo pachI A 'dIpikA'vRtti vAMcavAnuM sadbhAgya mane sAMpaDyuM, tethI A saghaLuM zreyaH vRttikAra AcAryabhagavaMtazrI ane paMDitajInA phALe jAya che. uttarAdhyayanasUtra-36 adhyayano :- 1. vinaya adhyayana 2. parISaha adhyayana 3. caturaMgIya adhyayana 4. pramAda- apramAda adhyayana 17 5. akAmamaraNa adhyayana 6. kSullakanigraMthIya adhyayana 7. aurabhrIya adhyayana 8. kApilIyAkhya adhyayana 9. namipravrajyA adhyayana 10. drumapatraka adhyayana 11. bahuzrutapUjA adhyayana 12. harikezIya adhyayana adhyayanano TUMkasAra : 1. vinaya adhyayana : gAthA-48 13. citrasaMbhUtIya adhyayana 14. ISukArIya adhyayana 15. sabhikSu adhyayana 16. brahmacarya adhyayana 17. pApazramaNIya adhyayana 18. saMyatIya adhyayana 19. mRgAputrIya adhyayana 20. mahAnirpranthIya adhyayana 21. samudrapAlIya adhyayana 22. rathanemIya adhyayana 23. kezigautamIya adhyayana 24. pravacanamAtR adhyayana dharmanuM mULa vinaya che ane te sAdhubhagavaMtonA jIvanamAM mukhya sthAne rahelo hoya che tethI ja graMthanA prAraMbhamAM kahe che ke 2010_02 25. yajJIya adhyayana 26. sAmAcArI adhyayana 27. khaluMkIya adhyayana 28. mokSamArgagata adhyayana 29. samyaktvaparAkrama adhyayana 30, tapomArgagati adhyayana 31. caraNavidhi adhyayana 32. pramAdasthAna adhyayana 33. karmaprakRti adhyayana 34. lezyA adhyayana 35. aNagAramArgagati adhyayana 36. jIvAjIvavibhakti adhyayana " saMjogAvippamukkassa aNagArassa bhikkhuNo / viLayuM pADariAEAmi, ALuputtri muLe, me'' // [utta./I.] saMyogothI saMpUrNa mukta thayelA aNagAra evA sAdhunA vinayadharmane huM anukrame kahIza te tame sAMbhaLo.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ A adhyayananI 48 gAthAomAM vinIta-avinItanuM svarUpa, vinItanA guNa ane avinItanA doSa azvanA dRSTAMtathI tathA kulavAlaka muninA daSTAMtathI batAvela che. sAdhujIvananI bhikSA-aTana Adi sarva kriyA karatAM guruno vinaya kevI rIte sAcavavo te sarva vigatavAra caMdrAcAryanA ziSyanA dRSTAMta dvArA jaNAvela che. 2. parISaha adhyayana : gAthA-46 A adhyananamAM parISahonuM svarUpa jaNAvela che. jevI rIte jJAna meLavavA mATe vinaya jarUrI che tevI ja rIte cAritranA pAlanamAM vinayavAna sAdhue parISahone samatApUrvaka sahana karavA jarUrI che. mokSamArgamAM AgaLa vadhanAra sAdhaka AtmAe parISaho sahana karavA mATe kevA sahiSNu banavuM joIe te 22 parISahonuM dRSTAMta sahita vivaraNa karIne jaNAvela che. sahana kare te sAdhu' e sUtra bhagavAne batAvyuM che tene sAkSAt karavA bhUkha-tRSAapamAna-ThaMDI-garamI Adine samatApUrvaka sahana karavAM joIe paNa duHkharUpa na mAnavA joIe. jethI sAdhunI sAdhutAne pragaTa karI zakAya. 3. caturaMgIya adhyayana : gAthA-20 A jIva cAra gatimAM bhramaNa kare che tenAthI bacavA pahelA parISahone sahana karIne karmakSaya karavAnI vAta AgaLa jaNAvIne A adhyayanano prAraMbha karatAM kahe che ke, ___ "cattAri paramaMgANi dulahANIha jaMtuNo / mAsanaM su zraddhA saMgama ima vIriya' che [3.3/TI.] prANIone manuSyajanma, dharmanuM zravaNa, dharma pratye zraddhA ane cAritramAM virya phoravavAnuM A cAra vastu durlabha che ema paramAtmAe kahela che. temAM manuSyabhavanI durlabhatA upara collaka vagere daza daSTAMto ane zraddhAthI bhraSTa thayela ATha ninavonI kathA ApI che. manuSyajIvana prApta thavuM durlabha che tenAthI durlabha sarvajJabhagavaMtoe kahelA tattvono zravaNa avasara che, tattva pratye zraddhA thavI te tenAthI paNa durlabha che ane tenAthI durlabha saMyama mATe puruSArtha che. A cAra vAtonI durlabhatA samajIne karmakSaya mATe puruSArtha karIne AtmAne cAra gatimAMthI mukta karI paMcama gati prApta karAvavAnI che. 2010_02
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 4. pramAda-apramAda adhyayana : gAthA-13 "gaNApuravA = varaSMmo '' I [.4/TI.20 varaHpA] AtmAnuM rakSaNa karanAra apramatta banI tuM vicara. krodha-mAna-mAyA-lobha-moha Adine choDI viSayakaSAyamAM Asakta na thavuM jethI ApaNo AtmA durgatigAmI na bane mATe satata jAgrata-apramatapaNe rahevAno upadeza A adhyayanamAM Apela che. sagA-vhAlA, dhana ke mitra koI roga-jarA-mRtyuthI bacAvavA mATe samartha nathI mATe AtmAnuM rakSaNa karanAra saMyamadharmanI apramatapaNe ArAdhanA karI karmanirjarA karI karmakSaya karavAnI uttama preraNA A adhyayanamAM karI che. 5. akAmamaraNa adhyayana : gAthA-32 A adhyanamAM akAmamaraNa ane sakAmamaraNanuM varNana che. bAlajIvonuM maraNa te akAmamaraNa che je kurakarmI, kAmabhogamAM Asakta, asatyavAdI, paralokane nahi mAnanAra- A bhava mIThAM to parabhava koNe dIThAM' evI vicAraNAvALA hoya che evA AtmA marIne naraka Adi durgatine pAme che. paMDitajIvonuM maraNa te sakAmamaraNa che. IndriyavijetA tathA cAritravAna je AtmA hoya te paMDitamaraNane pAme che. traNa prakAranA sakAmamaraNa che-bhaktaparijJA, iMginI, ane pAdapopagamana. A traNamAMthI koI paNa eka maraNane paMDita AtmAo pAme che. Ama akAmamaraNa, sakAmamaraNa Adi sattara prakAranA maraNonuM varNana A adhyayanamAM karavAmAM Avela che. 6. kSullakanigraMthIya adhyayana : gAthA-18 "samikkhaM paMDie tamhA pAsajAIpahe bahU / pappA lagnamesiMI, mitti mUpanuM dhyA' . [34.6/T.2]. samaju AtmA putra-patnI AdinA saMbaMdhone moha baMdhananA kAraNa jANIne potAnA AtmAne saMyamamAM sthira kare ane jagatamAtranA jIvo pratye maitrIbhAvane dhAraNa kare. hiMsA adi pAMca AzravonA tyAgapUrvaka saMyamanA upakaraNono Asakti vinA upabhoga karavAnuM tathA AhAra-vihAranI maryAdAnuM pAlana karavAmAM apramattatA rAkhavA vagerenuM varNana che. A adhyayanamAM sAdhu-sAdhvIjI mahArAjanA saMyamanI mukhyatA hovAthI "kSullakanirjhanthIya adhyayana' nAma ApavAmAM AveluM che. 2010_02
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 7. aurabrIya adhyayana : gAthA-30 A adhyayanamAM rasagRddhithI AvatA kaSTonuM pratyakSa darzana karAvyuM che. jevI rIte gheTAne pauSTika khorAka apAya che tyAre gheTo te sarasa khorAkanA kAraNe khuza thAya che hRSTapuSTa bane che paNa A hRSTapuSTa zarIra keTalA divasa raheze? tenuM pariNAma zuM Avaze teno tene khyAla nathI paNa jayAre te kapAya che tyAre vedanAthI taraphaDe che tevI rIte A mohAdhIna jIva viSayomAM (pAMce indriyonA) Asakta banIne zarIranI sArasaMbhALa rAkhI zarIrane hRSTapuSTa banAve che paNa te viSayonI Asakti tene naraka Adi durgatimAM laI janArI che tyAM mAruM zuM thaze? teno khyAla-vicAra Avato nathI ane durgatimAM vedanAthI pIDAya che, paraMtu DAhyo mANasa viSayomAM anAsakta banIne sadgatigAmI bane che. A adhyayanamAM adharmane aMgIkAra karIne dharmano tyAga karanArAne naraka, tiryaMca durgati prApta thavAnA kAraNo ane dharmane anusarIne adharmano tyAga karanArAne manuSya-deva Adi sadgati prApta thavAnA kAraNo darzAvyA che. 8. kapilIyAkhyamadhyayanam: gAthA-20 madhuve sAsabdhi, saMsAmi 3pa3rANA kiM nAma hojja taM kammayaM, jeNAhaM duggai na gacchejjA" // [utta.8/gA.1] asthira, anitya, duHkhathI bharapUra A saMsAramAM huM zuM karuM ke jethI durgitamAM na jAuM? A zlokanA zabdo-bhAvo ApaNA haiyAne hacamacAvI nAkhe che ApaNe zuM karavuM joIe jethI durgati dUra rahe, najIka na Ave. A adhyayanamAM kapila kevalIe potAnI AtmakathA dvArA corone paNa adharmamAMthI aTakAvI lobha keTalo bhayaMkara che tenuM mArmika varNana karela che. 9. namipravrajyA adhyayana : gAthA-62 ekatvabhAvanAthI vairAgI bananArA namirAjarSinA vairAgyanI parIkSA karavA mATe brAhmaNanA rUpe AvelA Indra mahArAjAe AvIne je prazno pUchyA ane tenA nami rAjarSie je javAbo ApyA che tenuM varNana A adhyayanamAM che. rAga-dveSano tyAga, dharmanI sthiratA ane saMyama pratyenI daDhatA mATeno upadeza saune upakArI bane tema che. nami, karakaMDu, kimukha ane nagnati A cAra pratyekabuddhanA saMkSipta jIvanadarzana karAvyA che. 10. drumapatraka adhyayana : gAthA-37 zarIranI nazvaratA ane AyuSyanI kSaNabhaMguratA batAvIne paramakRpALu paramAtmAe 2010_02
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramavinayI gautamasvAmImahArAjAne dareka padArtha samajAvatAM samajAvatAM-'samartha golama ! mA pamAyaNa' ! he gautama ! eka samaya paNa pramAda na karIza ema vAraMvAra kahela che. ahIM pramAda eTale nidrA eTaluM ja nahi paNa je indriyo Adi maLela che tene dharma ArAdhanAmAM na vALatAM viSayasukhomAM Asakta karavI te paNa pramAdarUpe kahela che. pIpaLAnA pAnanA dRSTAMta dvArA zarIra-Rddhi-samRddhi pratye Asakta banavA jevuM nathI te batAvyuM che eTale prAraMbhamAM vRkSanA pAMdaDA dvArA upadeza Apela hovAthI dhumapatra adhyayana' nAma ApyuM che. 11. bahuzrutapUjA adhyayana : gAthA-32 upadeza vivekIne ApI zakAya che ane viveka bahuzrutanI sevAthI prApta thAya che. bahuzrutanuM kAraNa vinaya ane abahuzrutanuM kAraNa avinaya che. A vinaya ane avinaya kevI rIte maLe tenA kAraNo batAvIne bahuzrutanA ATha lakSaNa ane abahuzrutanA cauda lakSaNa tathA bahuzrutanI 15 upamAonI suMdara prarUpaNA karavAmAM AvI che. AvA bahuzrutonI pUjA-vinaya-bhakti karatAM karatAM ApaNAmAM paNa vivekarUpI jJAnadIpaka pragaTe che. 12. tapAsamRddhi (harikezIya) adhyayana : gAthA-47 "harikezI muni rAjIyo, upanyo kula caMDAla, paNa nitya sura sevA kare, cAritraguNa asarAla." A adhyayanamAM harikezI muninA cAritranuM varNana karela che. te caMDAla kuLamAM janmavA chatAM uttama guNadhArI mahAtmA hatA. eka vakhata brAhmaNonA mahollAmAM cAlatA yajJamAM pahoMcI gayA. tyAre brAhmaNoe temanI khUba karthanA karI, mAryA chatAM mahAtmA khUba ja samabhAvamAM rahyA tyAre brAhmaNa patnIe badhAne aTakAvyA ane munine bhAvayajJanuM svarUpa pUchyuM tyAre harikezI munie brahmacarya, tapa ane pAMca mahAvratonuM svarUpa samajAvyuM ane badhAne bodha pamADIne samyagu dharmamArgamAM joDyA. Ama A adhyanana khUba ja rocaka ane bodhaka che. 13. citrasaMbhUtIya adhyayana : gAthA-35 A adhyayanamAM paraspara ekabIjAne sukRta ane duSkRtathI utpanna thatA sukha ane duHkhanA vipAkane batAvato citra ane saMbhUti muninA utthAna ane patanano prasaMga 2010_02
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAvavAmAM Avyo che. uparanI kakSAmAM pahoMcI UMcA sthAnamAM rahelA mahAtmA saMbhUti muninA jIvane eka kharAba nimittathI kevuM bhayaMkara pariNAma Ave che te batAvela che. - vaMdana mATe AvelI cakravartInI strInA vALanI laTa mahAtmAnAM caraNane sparzI ane AkhA zarIramAM jhaNajhaNATI utpanna thaI ane basa tyAM ja cAritranI pavitra manodhArA tUTI--cAritranA pariNAma tUTyA ane sparzanA viSayamAM lubdha banelA te mahAtmAe ratnaciMtAmaNi samAna A bhavamAM karelI tapasaMyamanI sAdhanAne kAcanA kakaDA samAna bhoga sukhanAM niyANAmAM veMcI saMyamarUpI amUlya ratna veDaphI nAkhyuM, manamAM niyANuM karyuM ke "A tapa-saMyamanA prabhAve AvatA bhavamAM huM cakravartI banuM, ghaNI strIono svAmI banuM." ane tenAM phaLarUpe cakravartI banyA. viSayonI AsaktimAM lubdha banyA ane niyANAthI maLela A cakravartIpaNAnuM sukha temanA mATe durgatidAyaka banyuM. bhAI munie ghaNuM samajAvyA chatAM nikAcita karmanA kAraNe samajatA nathI ane bhavabhramaNa vadhAranArA banyA tenuM sacoTa darzana karAvela che. 14. ISakArIya adhyayana : gAthA-pa3 nalinI gulmanAmanA vimAnamAMthI avIne AvelA be jIvo bhRgupurohitanA be putro tarIke janmyA che ane teo janma, jarA ane maraNanA bhayathI pIDA pAmIne, viSayo mokSaprAptimAM vighnabhUta che ema jANIne, vairAgyanI bhAvanAvALA banIne, jyAre dIkSA mATe mAtApitAnI pAse rajA mAMge che te vakhate mAtA-pitA ane baMne putrono saMvAda, pati-patnIno saMvAda, rAjA-rANIno saMvAda thayo che, te ApaNane paNa saMpUrNa vairAgyathI vAsita banAvI de evo jabbara saMvAda che ane je mohamAM muMjhAyelA AtmA che temanA mohanIyano kSayopazama karAve tevo che. A cha e puNyAtmAo saMyama grahaNa karIne anukrame mokSamAM jAya che. 15. sabhikSu adhyayana : gAthA-16 A adhyayanamAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtoe kevI rIte saMyamajIvana jIvavuM te AcAro khUba ja mArmika rIte jaNAvela che. sAdhu kevA hoya? temanI jIvanacaryA kevI hoya? je sAdhu rAgadveSa vagaranA banI, Akroza vagere upasargone sahana karatA, koIpaNa vastu pratye Asakti rAkhyA vinA-gocarI-zayyA-Asana vagereno upayoga karatA, zItoSNa Adi parISahone sahana karI niraticAra cAritranuM pAlana karI, prazaMsAne na icchanArA, abhimAnathI rahita, viSayakaSAya AdithI kamalavat alipta, vidyAmaMtra AdithI AjIvikA meLavavAnI icchA vinAnA, gRhasthonA saMgathI rahita, bhikSA maLe to 2010 02
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 saMyamavRddhi ane na maLe to tapovRddhi' evuM ciMtavanArA-darzana-jJAna-cAritranI sAdhanAmAM lIna banI bAhya ane atyaMtara sarva parigrahathI rahita alpakaSAyavALA hoya che te sAdhu bhikSu kahevAya che. A sAdhutAno Adarza vartamAnamAM atyaMta jarUrI che mATe A adhyayananA padArthono dararoja svAdhyAya karavA jevo che arthAt svAdhyAya karavo jarUrI che. 16. brahmacaryagupti adhyayana : sUtra-10 gAthA-17 brahmacarya e sAdhutAno prANa che. brahmacaryathI Azravano nirodha, saMvaranuM grahaNa, manavacana-kAyAnI guptinuM pAlana, apramattatA, indriyavijetA, samAdhiprApti Adi guNo pragaTe che. A adhyayanamAM brahmacaryanI samAdhinA daza sthAno batAvyA che. 1. strI, pazu ane napuMsaka rahita sthAnamAM rahevuM. 2. ekalI strIonI pAse kathA vAto karavI nahi athavA strI saMbaMdhI kathA kahevI nahi. 3. strI sAthe eka Asane besavuM nahI. 4. strInA aMgopAMgane dhArI dhArIne jovA nahI. 5. bhIMtanA AMtare rahIne guptavAto sAMbhaLavI nahI. 6. pUrvakrIDAne yAda karavI nahI. 7. mAdaka-ativigaIvALo AhAra karavo nahI. 8. atimAtrAe (adhika pramANa) AhAra karavo nahI. 9. zarIranI vibhUSA karavI nahI. 10. zabdAdi viSayomAM anurAgavALA banavuM nahI. A daza sthAnonuM vistArathI varNana karIne brahmacaryamAM daDhatA keLavavAno suMdara upadeza A adhyayanamAM Apela che. 17. pApazramaNIya adhyayana : gAthA-21 je sAdhu pApasthAnakonuM pAlana kare che te pApazramaNa kahevAya che. je sAdhu jhagaDo kare, daza prakAranA yatidharmanuM pAlana na kare, nidrA karavAmAM rakta rahe, vaDIlo-AcArya AdinI vaiyAvacca na kare, ekendriya Adi jIvonI virAdhanAmAM pravarte, yathAvidhi paDilehaNa Adi kriyA na kare tathA iryAsamitinuM pAlana na kare, krodha Adi kaSAyono tyAga na kare, gurunA 2010_02
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 doSo jue, gurunI sAmuM bole, jJAna na hovA chatAM kutIrthiko sAthe vAda-vivAdamAM pravarte, kAraNa vinA ghI-dUdha vagere vigaInuM vAraMvAra sevana kare, vrata-paccakkhANa na kare, paradarzanIyo sAthe saMbaMdha vadhAre, rAgI-zrAvakonA gharanI gocarI lAve te sAdhune kuzIlapAsatthA jevA kahyA che. te veSadhArI sAdhu che ane veSanI niMdA karAve che. AvA sAdhuone pApazramaNa kahyA che te sarva hakIkata A adhyayanamAM AvatI hovAthI tenuM pApazramaNIya nAma rAkhela che. 18. saMyatIya adhyayana : gAthA-54 saMjaya nAmanA rAjA zikAra mATe gayA. tyAM mRgone haNatA hatA tyAre kesara nAmanA udyAnamAM svAdhyAya-dhyAnamAM tatpara thayelA mahAtmAne joyA. azva parathI nIce UtarIne vinaya vaDe munine vaMdana karI kahyuM ke he bhagavan ! A mRganA vadhanI mane kSamA karo. muni mauna rahyA, tethI rAjA atyaMta bhayabhIta thayo. kemake muninI tejolezyAno tene bhaya hato tethI rAjAe pharI munine bolavA mATe kahyuM. tyAre dhyAnathI nivRtta thaIne munie komaLa vacanothI saMsAranI asAratA--anityatA, AyuSyanI vIjaLInA camakArA jevI caMcaLatA, dhana-putrAdinI azaraNatA ane viSa jevA bhayaMkara bhoganA pariNAmo saMbaMdhI upadeza Apyo. dezanA sAMbhaLI vairAgyavAsita banIne saMjaya rAjAe gardabhAli nAmanA muni pAse dIkSA grahaNa karI. gItArtha banI ekAkI vihAra karatA hatA te daramyAna bIjA rAjarSino bheTo thayo ane te baMne rAjarSinI tAttvika carcA thaI te kharekhara khAsa vAMcavA jevI che. vizAla rAjyonA tyAga karanArA ane saMyama dharmane svIkAranArA rAjA-cakravartIonA dRSTAMtonuM varNana A adhyayanamAM karavAmAM Avela che. A rIte A adhyayana khUba ja mananIya-ciMtanIya che. 19. mRgAputrIya adhyayana H gAthA-99 A adhyayanamAM dhana duHkhane vadhAranAruM che ane mamatvanuM baMdhana karAvanAruM che ema jaNAvI mokSane prApta karAvanAra darzana-jJAna-cAritrarUpI dhanane grahaNa karavAnuM mRgAputranA dRSTAMta dvArA jaNAvela che. sugrIva nagaranA baLabhadra rAjAnI mRgArANInI kukSIe janmela baLazrI nAmano rAjaputra lokamAM bhRgAputra nAme prasiddha thayo. bharayuvAnImAM rAjamahelanA jharUkhAmAM beThelA rAjakumArane rAjamArga uparathI pasAra thatAM jaina munine jotAM ja AvuM pUrve cAMya joyuM che . 2010_02
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 ema vicAratAM jAtismaraNa jJAna thayuM. ane pUrvajanmamAM lIdheluM saMyama yAda AvyuM, tethI vaiSayika sukhothI virakta banelA mRgAputre mAtA pitA pAse saMyama mATe rajA mAgI. sara Lia majuruM suDDA masIsathavAthavi yuvataUT mAya' [.22/T.23) he mAtA pitA ! A zarIra anitya che. apavitra evA zukra ane zoNitathI utpanna thanAruM che. A zarIramAM jIvano nivAsa paNa anitya che. A zarIra janma-jarA-mRtyujavarAdi rogonuM sthAna tema ja dhanahAni, svajana viyoga Adi klezonuM sthAna che. AvI aneka coTadAra dalIlo ane sAme mAtA-pitAno javAba A baMnenA saMvAdanA prasaMgo vairAgya mATe upayogI che. mAtApitA putrane saMyama mATe rajA Ape che ane te saMyama grahaNa karIne kevuM utkRSTa sAdhujIvananuM pAlana kare che tenuM varNana vAMcIne jIvanane daDha banAvavAnI jarUra che. vaM zani saMbuddha, paDiyA vivi+vA.. viviThThati moju, pisAputte nadI milI' I [.21/T.27] A rIte mRgAputra mahAtmAnuM udAharaNa laIne buddhizALI paMDita vicakSaNa uttama AtmAo dharmanI satyavRtti kare che ane bhogathI pAchAM vaLe che. A prathama bhAgamAM ogaNIsa adhyayananuM bhASAMtara hovAthI 19 adhyayanano TUMka sAra Apyo che. bAkI to A Agama graMtha AtmasAdhanAmAM, AtmadarzanamAM AgaLa vadhavA mATe AtmAne atyaMta upakAraka graMtha che. - dIpikA' TIkAmAM AvatA padArthonA (1thI 36 adhyAyono) vistRta viSaya digdarzana A prathamavibhAgamAM ApavAmAM Avela hovAthI A "dIpikA TIkAnA padArthonI jANakArI vAcakavargane sArI rIte thaI zake tema che. upakArasmRti - paramapUjaya, vyAkhyAnavAcaspati zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna adhyAtmayogI paramapUjya paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajImahArAjanA ziSyaratna paramapUjaya hAlAranA hIralA AcAryabhagavaMta zrIkuMdakuMdasUrIzvarajImahArAjanA ziSyaratna paramapUjya paMnyAsapravara zrIvajasenavijayajI mahArAjanI preraNAthI paramapUjaya AcAryabhagavaMta jayakIrtisUrIzvarajI mahArAjaracita A "dIpikA' TIkAnA navInasaMskaraNa saMpAdana karavAnuM sabhAgya mane sAMpaDyuM te mAruM paramasadbhAgya samaju chuM ane te badala upakArI pU.paMnyAsajImahArAjanI khUba khUba RNI chuM. tema A graMtha prakAzita karavA mATe teozrInA 2010_02
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 gurabhrAtA vardhamAnataponidhi paramapUjaya gaNivaryazrI nayabhadravijayamahArAje DIsA jaina je.mU.saMghane zubhapreraNA karI ane teozrInI zubhapreraNAne jhIlIne DIsA jaina je.mU.saMghe jJAnadravyamAMthI A graMthaprakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che ane Avo uttama AgamagraMtha prakAzita thayela che te badala temanI paNa khUba khUba RNI chuM. jeTalo samaya A graMthanA prUpha vAcana Adi saMpAdana kAryamAM mAro pasAra thayo te daramyAna atinirmaLa adhyavasAyonI dhArAmAM lIna thavAnuM banyuM che. nAdurasta rahetI tabIyatamAM paNa sva svAdhyAyanA aMgarUpa zrutapAsanArUpe A graMthanA saMpAdanakAryamAM zakya zuddhikaraNa karavA mATe pUratI kALajI lIdhI che. Ama chatAM dRSTidoSathI ke anAbhogAdithI kSatio rahI hoya te viddhavajjano sudhArIne vAMce evI khAsa bhalAmaNa karuM chuM. pariziSTo je taiyAra karyA che te kamyuTara paddhatithI karyA che, tethI temAM krama aMge AvuMpAchuM jaNAya to te mujaba sudhArIne vAMcavA khAsa sUcana karuM chuM. prAMta aMtaranI eka ja bhAvanA che ke, A AgamagraMthanA ciMtana, manana ane nididhyAsana dvArA ratnatrayIne ArAdhI sAdhI AtmAnuM mULasvarUpa asaMgabhAvamAM rahevAnuM che e asaMgadazAne prApta karI, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, prAbhijJAnanI prApti, kSapakazreNi ArohaNa dvArA vItarAgasvarUpane pAmI yoganirodha, zailezIkaraNa dvArA sarvakarma vinimukta banI AtmAnA zuddha caitanyasvarUpane-siddhasvarUpane prApta karI anaMtakALa sudhI nija zAzvatata sukhanA bhoktA huM ane sau koI laghukarmI bhavyajIvo banIe e ja aMtaranI zubhakAmanA....!! graMtha saMpAdana-saMzodhanakAryamAM anAbhogathI ke dRSTidoSathI je koI skUlanA rahevA pAmI hoya to te badala trividha trividha micchA mi dukkaDe mAMguM chuM. zivamastu sarvajagataH - sA. caMdanabAlAzrI epha-2 jeThAbhAI pArka, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7 Aso suda-15, vi.saM. 2065, ravivAra, tA. 4-10-2009. 2010_02
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH prathamaM vinayazrutamadhyayanam // uttarAdhyayanazabdArthaH uttarAdhyayanazrutaskandhasya vyAkhyA vinItaguNaireva vinayasvarUpam avinayajJaptau avinItasvarUpam kulavAlakazramaNakathA dRSTAntena vinItadoSAH vinItasvarUpam zikSaNavidhiH kriyAvinayaH jyeSThavinayaH caNDarUdrAcAryaziSyadRSTAntaH gurucittAnuvRttiyuktiH krodhA'satyatvakRtau dRSTAntaH Atmadamane phalam AtmadamanaM zreSThaH secanakadRSTAntaH gurvanuvRttivinayaH zuzrUSaNAvinayaH pratizravaNAvidhiH pRcchAvinayasvarUpam guruvinayaH ziSyasya vAgvinayaH upAdhidoSAH 2010_02 1- 36 adhyAyAnAM viSayadigdarzanam // a. gA. | skhaliteSu ziSyavidhiH prAjJAprAjJasvarUpam sthitivinayaH bhikSAvidhiH paNDitabAlayoH zikSA 1 / prArambhe 1 / prArambhe 1/2 1/3 bAlAzayaH 1/3 vinItAzayaH 1/4 - 6 |vinayatattvam 1/7-8 | yugapradhAnopaghAtikuziSyadRSTAntaH 1 / 9 | vinayaguNaH 1 / 10 - 11 | suvinItalakSaNaH 1 / 12-13 | vinayazrutAdhyayananigamanam 1/13 | vinayaphalam 1 / 14 zrutaprAptau aihikAmuSmikaphale 1 / 14 dvitIyaM parISahAdhyayanam // dvAviMzatiparISahanAmAni 1 / 15 1 / 16 | parISANAM pravibhaktiH 1 / 16 | kSutparISahasvarUpam 1 / 17 | kSutparISa hastimitrakathA tRTparISahasvarUpam 1 / 20 - 21 | tRTparISahe dhanazarmakSullakathA 1 / 22 zItaparISahasvarUpam 1 / 23 zIte udAharaNam uSNaparISahasvarUpam 1 / 18 - 19 1 / 24 - 25 1 / 26 | uSNe arhannakamunikathA 1/27 1 / 28-29 1/30 1/32-36 1/37 1/38 1/39 1/40-41 1/40 1 / 42-43 1/44 1/45 1 / 46 1/47-48 2/ prArambhe 2/1 2/ 2-3 2/3 2/4-5 2/5 2/6-7 2/7 2/8-9 2/9
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ daMzaparISahasvarUpam daMzamazake zramaNabhadramunikathA acelaparISahasvarUpam acelaparISahe somadevarSikathA aratiparISahasvarUpam aratiparISa arhaddattakathA strIparISahasvarUpam strIparISahasahane sthUlabhadrakathA caryAparISahasvarUpam caryAparISahe saGgamAcAryadRSTAntaH naiSedhikIparISahasvarUpam naiSedhikIparISahe kurudattasutadRSTAntaH zayyAparISahasvarUpam zayyAparISahe somadatta - somadevasAdhudRSTAntaH 2 / 23 2/ 24-25 2/24 2/25 2/ 26-27 2/27 2/ 28-29 2/29 2/ 30-31 AkrozaparISahasvarUpam bAlaiH sAdRzye kSapakakathA AkrozaparISahe'rjunamAlAkAradRSTAntaH vadhaparISahasvarUpam aruvue skandhakaziSyadRSTAntaH yAJcAparISahasvarUpam yAJcAparISahe balabhadradRSTAntaH alAbhaparISahasvarUpam adyaivAhaM na labhAmIti pAde laukikamudAharaNam alAbhaparISahe DhaNDhaNasutadRSTAntaH rogaparISahasvarUpam rogaparISa kAlavaizikamunidRSTAntaH tRNasparzaparISahasvarUpam tRNasparzaparISa bhadrarSidRSTAntaH malaparISahasvarUpam malasyA'parISahe ibhyusutarSidRSTAntaH satkArapuraskAraparISahasvarUpam asatkAraparISahasyA'sahane sahane ca zrAddha - sAdhudRSTAntaH 28 2 / 10 - 11 | prajJAparISahasvarUpam 2 / 11 prajJAparISa sAgaracandrasUridRSTAntaH 2 / 12 - 13 | ajJAnaparISahasvarUpam 2/13 | ajJAnaparISahe'zakaTApitRsAdhudRSTAntaH 2 / 14 - 15 jJAnaparISahA'sahane sthUlabhadradRSTAntaH 2/15 | darzanaparISahasvarUpam 2/16-17 2/17 darzanaparISahe ASADhasUrikathA dvitIyAdhyayanArthopasaMhAraH 2/ 18 - 19 tRtIyaM caturaGgIyAmadhyayanam // 2/19 2 / 20 - 21 | catvAri mokSasya paramAGgAni durlabhAni 2/ 21 | caturbhiraGgai trayodazabhAvAH saGgRhItAH 2 / 22 - 23 | mAnuSyabhavadurlabhatAyAM dazadRSTAntasUcanamcollakadRSTAntaH [1] pAzakadRSTAntaH [2] 2010_02 dhAnyadRSTAnta: [ 3 ] dyUtadRSTAnta: [4] ratnadRSTAntaH [5] svapnadRSTAntaH [6] 2/ 34-35 2/ 35 2/ 36-37 2/37 2/ 38-39 cakradRSTAntaH [7] carmadRSTAntaH [8] yugadRSTAntaH [9] paramANudRSTAntaH [10] 2/ 31 | labdhe'pi nRtve siddhAntazravaNe vighnAH 2/ 31 zraddhAdurlabhatAyAM nihnavaktavyatA 2/ 32-33 | jamAliprabhavA: bahuratA nihnavAH 2/ 33 | tiSyaguptAdutpannAH jIvapradezAH 2/39 ASADhAjjAtAH avyaktAH azvamitrAjjAtAH sAmucchedAH gaGgasUrerutpannAH dve kriye SaDulUkAdutpannAH trirAzivAdinaH goSTha mAhilAdutpannA abaddhikAH manuSyadurlabhatA 2/40-41 2/41 2/42-43 2/43 2/43 2/44-45 2/45 2/46 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/1 3/2-6
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ m m m 5/prArambhe nRtvAptiH 3/7 | pramAdatyAgA'tyAgayohikadRSTAntaH 4/10 nRtve'pi zrutidurlabhatA 3/8 | pramAdamUlaM rAgadveSAviti sopAya: zrutyAptyAmapi zraddhAdurlabhA 3/9 tattyAgocitaH 4/11-12 saMyamavIryadurlabhatvam 3/10 samyaktvazuddhiH 4/13 caturaGgaphalam 3/11 paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam // caturaGgaihikaphalam 3/12 dravyamaraNa-bhAvamaraNasvarUpam 5/prArambhe atra paratra ca phalAyopadezaH 3/13 bhAvamaraNaprakArA: 5/prArambhe pareSAM dehasukhasampade 3/14-15 oghamaraNam dazabhogAGgaprAptiH 3/16-18 bhavamaraNam caturaGgI durlabhAM matvA saMyama tadbhavamaraNam pratipadya tapasA dhUtakarmAMza: saptadazamaraNAni siddho bhavati 3/19-20 akAmamaraNa-sakAmamaraNe 5/1-2 caturthaMpramAda'pramAdAkhyadhyayanam / / keSAmidaM kiyadvAram ? 5/3 asaMskRtaM jIvitaM, jaropanItasya nAsti trANam4/1 akAmamaraNasthAnasvarUpam 5/4-17 aTTano dRSTAntaH 4/1 sakAmamaraNasthAnasvarUpam 5/18-19 kiM tava vivekino'pi pramAdaH ? bhikSugRhyAdyantaram 5/20 iti gurUpadeza: 4/2 | pasaGgato bAlapaNDitamaraNam 5/21-24 mRtyvapAyasUcako dRSTAntaH 4/2 paNDitamaraNam 5/25-29 karmaNAmavandhyatA | ziSyopadezaH 5/30 cauradRSTAntaH 4/3 prasannasya kRtyaH 5/31 prematyAgAddharme evA'vahitena bhAvyam 4/4 nigamanam 5/32 AbhIrIvyaJcakavaNigdRSTAntaH 4/4 SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayanam // vittena trANaM na labhate iha paratra pramattaH 4/5 paJca nirgranthAH 6/prArambhe purodhaputradRSTAntaH 4/5 paJcanirgranthAnAM svarUpam 6/prArambhe dhanA'sAratAM jJAtvA pratibuddhajIvI syAt 4/6 ajJAninAM paNDitamaraNA'bhAva: 6/1 dravyasupteSu pratibuddhajIvI agaDadattadRSTAntaH 4/6 grAmyadRSTAntaH bhAraNDapakSIvA'pramatazcara jJAninAM kRtyam 6/2-4 maNDikacauradRSTAntaH 4/7 jJAnikRtyaphalam 6/5 chandaHnirodhena upaiti mokSam 4/8 karmabhiH pacyamAnasya dhanAdi duHkhAdvimocane azvadRSTAntaH 4/8 nAlam Adito'pi na pramAdyam 4/9/ hiMsAzravanirodhaH 6/7 prAgiva pazcAdapramattatA na syAt 4/10 zeSAzravanirodhaH 6/8 brAhmaNIdRSTAntaH 4/10] muktimArgavicAre kapilAdiprarUpaNA 6/9-10 4/3 4/7 _ 2010_02
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 8/12 paNDitamAninaH bAlasya svarUpam 6/11 | mandA narakaM gacchanti 8/7-8 muktipathadveSiNAM doSAH 6/12 | sAdhudharmaH 8/9 upadezasAraH 6/13 | prANAtipAtaviratiH 8/10 apramattamArgaH 6/14 | avantIzrAddhaputradRSTAntaH 8/10 dehapAlane'pi nissaGgatAvidhiH 6/15 eSaNAsamitisvarUpam, sapta saMsRSTAdyA bhuktazeSaM na sthApyam 6/16 zuddhaiSaNAH 8/11 apramattaH san bhikSAM gaveSayat 6/17 | rasA'gRddhavidhiH adhyayanArthavaktA 6/18 | zuddhaSaNAyA bAdhakAH 8/13 saptamamaurabhrIyamadhyayanam // zuddhaSaNAbAdhakaphalam 8/14-15 bhogikaSTajJaptyai urabhradRSTAntaH 7/1-7 | lobhAtasya duHpUratA 8/16 viSayiNAmaihikApAyaH 7/8-9 asantoSe svaviditahetuH 8/17-19 pAralaukikApAyaH 7/10 adhyayanArthanigamanam 8/20 bhogatucchatAlpakAlatAjJaptyai navamaM namipravrajyAdhyayanam // kAkiNyAmradRSTAntau 7/11-13 namicaritralezaH 9/prArambhe vyavahAradRSTAntaH 7/14-15 namicaritrasUtrArthaH 9/1-62 dharmAdharmaviSayAmenAmupamA 7/16 kolAhalapraznottaraH 9/7-11 mUlacchedameva spaSTayati 7/17-18 agnidAharakSApraznottaraH 9/12-17 mUlapravezino yuktiH 7/19-20 durgAdikAraNoktiH 9/18-23 labdhalAbhanRyuktiH 7/21 prAsAdakAraNoktiH 9/24-27 vaNigadRSTAntanigamanam 7/22 cauranigrahoktiH 9/28-31 nRsurasukhamAnajJaptyai kuzAgre udakadRSTAntaH 7/23 durnamanRpanamanoktiH 9/32-37 kuzAgre udakadRSTAntanigamanam 7/24 yajJAdikaraNoktiH 9/38-41 kAmA'nivRttasya doSaH 7/25 gRhAzramasthApanam 9/42-44 kAmanivRttasya guNaH 7/26-27 hiraNyAdisaGgrahoktiH 9/45-49 upadezaH 7/28-30bhogayAgani 9/50-54 aSTamaM kApilIyAdhyayanam // indreNa namiguNastavanA 9/55-57 kapilakathA 8/prArambhe guNaiH stutvA phalena stauti 9/58 dhruvakaH upasaMhAraH 9/59-60 dhruvakalakSaNam stUyamAnaH namirutkarSa nA''gAt 9/61 dhruvakeNa munikarma 8/2-3 namivadanye'pi syuH 9/62 granthatyAge guNaH 8/4 dazamaM drumapatrakAdhyayanam // grantha'tyAge doSaH zAla-mahAzAla-gautamavaktavyatA 10/prArambhe bhogAnAM prAyaH dustyajatvam 8/6 8/1 8/5 2010_02
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyANAM zeSAtmanAM ca jIvitasyAnityatvam AyuSo'nityatvam na punarnRbhavaM prAptiH nRtvadurlabhatvam apramAdopadezaH rogArttAH apramAdavidhi: nRtvAptAvapyuttarottaraguNAptidurApetA 10 / 16 - 20 vAntaM niSedhayati darzanazuddhiH pramAdatyAgopadezaH apramAdaphalam nigamanam ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam // sarvavAcyArthaviSayiNazcotkRSTa caturdazapUrviNaH bhikSorAcAram prAduH kariSyAmi bahuzrutasvarUpam paJcabhiH sthAnaiH abahuzrutatvam aSTAbhiH sthAnaiH bahuzrutatvam avinItavinItayoH svarUpam avinItasya caturdazasthAnAni vinItasthAnAni vinItaH kIdRk ? bahuzrutasya stavaM SoDazadRSTAntaiH jambUvRkSasya svarUpam bahuzrutasvarUpam ziSyopadezaH dvAdazaM harikezIyAdhyayanam // harikezI sampradAyaH harikezImunisvarUpam anAryasya pralApAH 31 2010_02 10/1 | yakSa- brAhmaNAnAM saMvAdaH 10 / 2 - 3 | muni - upAdhyAyacarcA 10/4 | nigamanam 10 / 5-15 | trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam // citrasambhUtasampradAyaH 10/21-26 | brahmadattahiNDiH 10 / 27 10/28-29 hastinAgapure brahmadatta utpannaH brahmadatta prAgbhave sambhUtazcANDAlaH 10/30 | citrasambhUtapUrvabhavAH 10 / 31-32 | muni-cakriparisaMvAdaH 10 / 33-34 | nidAnaphalam 10/35 | citravRttAntaH 10/36-37 19 / prArambha gaNDItindukakSasya sAnnidhyaH 11 / 3 11 / 4-5 11 / 1 | anarthakhanitvam 11 / 2 11 / 6 11 / 7-9 11 / 10 - 13 11 / 14 11 / 15-30 caturddazamiSukArIyAdhyayanam // iSukAvaktavyatA bhRgupurohita purohitaputra yazA vaktavyatA 12 / prArambhe 12/1-4 12/5-7 caturNAM pravrajyApratipattiH iSukAranRpaprabuddhaH SaDapi parinivRttAH paJcadazaM sabhikSukamadhyayanam // rAgAdikSudhAH bhikSusvarUpam piNDavizuddhayA sabhikSutvam mantrAdidoSatyAgaH 11/27 | saMstavatyAgaH 11/31 11/32 grAsaiSaNAdoSatyAgaH dhUmadoSatyAgaH 12/8 12/9-31 12 / 32- 46 12/47 13 / prArambhe 13 / prArambhe 13/1 13/2 13/3-7 13/8-29 13/30-34 13/35 14 / prArambhe 14/1-53 14 / 14 14 / 37 14/49 14 / 53 15 / prArambhe 15/1-16 sarvadharmamUlasamyaktvasthairyam SoDazaM brahmacarya samAdhisthAnAdhyayanam // 15/7 15/8 15/10 15/12 15/13 15/15 daza brahmacarya samAdhisthAnAni 16/1-10 sU. dazasamAdhisthAnAnAM saGgrahazlokAH 16 / 1-13
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvahitopadezaH 16/14-15 nandanabaladRSTAntaH 18/49 brahmamAhAtmyam 16/16-17 | vijayabaladRSTAntaH 18/50 saptadazaM pApazramaNIyAdhyayanam // mahAbalarAjarSidRSTAntaH 18/51 jJAnaviSayapApazramaNaH 17/1-4 | jJAnapUrva kriyAphalamupadezaH 18/52-54 darzanaviSayapApazramaNaH 17/5 | ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam // cAritraviSayapApazramaNa: 17/6-14 | mRgAputrarAjasutadRSTAntaH 19/ tapoviSayapApazramaNaH 17/15-17 / bhavanirvedasya hetuH 19/15-18 vIryAcAraviSayapApazramaNaH 17/18-19 | dRSTAntopanyAsataH svAzayaM doSasevAtyAgayorphalam 17/20-21 prakaTIkaraNam 19/19-24 aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam // mRgAputraM prati mAtApitrorvaktavyam 19/25-44 saJjayanRpAya sAdhvupadezaH 18/1-12 | mRgAputrasyottaraH 19/45-83 anityatvaM darzayati 18/11-17 | mRgacaryAyAH spaSTIkaraNam 19/84 saJjayarAjA niSkrAntaH 18/18-19| mAtApitRbhyAmanujJAtamRgAputrakumAraH saJjayamuni-kSatriyamunitattvacarcA 18/20-33 __ upadhiM parityajati 19/85-88 363pAkhaNDinAM svarUpam 18/23 | mRgAputrasAdhusvarUpam 19/89-94 kSatriyamuniH mahApuruSadRSTAntaiH saJjayamuni samatAyAH spaSTIkaraNam 19/91 sthirIkaroti 18/34 | mRgAputracAritraphalam 19/95-96 bharatadRSTAntaH 18/34 / upadezaH 19/97-98 sagaracakridRSTAntaH 18/35 | dhanamamatAdharmaphalam 19/99 maghavAcakridRSTAntaH 18/36 viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam // sanatkumAracakridRSTAntaH 18/37 nirgranthadvArANi 20/prArambhe zAnticakri-tIrthakRtdRSTAntaH 18/38 artha-dharmagatitathyAnuziSTiH 20/1 kunthucakri-bhagavatdRSTAntaH 18/39 / dharmakathAkhyAnena zikSA 20/2-34 aracakri-tIrthakRtdRSTAntaH 18/40 dIkSA anu nAtha: 20/35-36 mahApadmacakridRSTAntaH 18/41 anAthatvam 20/37-51 hariSeNacakridRSTAntaH 18/42 / caritrAcAraguNAnvitasya phalam 20/52 jayacakridRSTAntaH 18/43 / upasaMhAraH 20/53-58 dazArNabhadradRSTAntaH 18/44 zreNikarAjA vimalena cetasA dharmAnuraktaH 20/58 naminRpadRSTAntaH 18/45 zreNikasya vIranaterAk samyaktvalAbhaH 20/59 karakaNDudRSTAntaH 18/46-47 munirapi vigaha iva vipramuktaH dvimukhadRSTAntaH 18/46-47 vasudhAM viharati 20/60 nirgatidRSTAntaH 18/46-47 | ekaviMzaM samudrapAlIyamadhyayanam // udAyananRpadRSTAntaH 18/48 | samudrapAlavaktavyatA 21/1-9 2010_02
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambuddhaH paraM saMvegamAgataH prAvrAjIt samudrapAlabhagavatsvarUpam samudrapAla bhagavato guNoktiH samudrapAlamuniranuttarajJAnadharaH anuttarajJAnasya phalam dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam // ariSTanemivaktavyatA rAjImatIvarNanam 33 21 / 11-15 21 / 10 | kampamAnAM rAjImatIM dRSTvA rathanemiH bhogAya prArthyate 21/16-22 | rAjImatI AtmAnaM saMvaret 21 / 23 rAjImatyA sthanemerupAlambha: samavasRtA rAjImatIpravrajyAsvIkAraH rAjImatI pravajitA satI zrIneme niSkramaNaM kartuM lokAntikadevAH samavatIrNAH 21 / 24 | aGkuzena yathA nAgaH pathi vrajati, tathA 22/1-6 22 / 7-8 22/9-13 ariSTanemervivAhagamanam vivAhamaNDapAsanne bhayabhItAn prANAn kasyApyavajJA sArathinA sattveSu mociteSu arhan dRSTvA nemikumAraH sakaruNaH 22 / 14- 19 trayoviMzaM kezi- gautamIyamadhyayanam // kezI - gautamau zrAvastyAM samAgatau dharmaviSaye ubhayoH saMzayaH AcArapraNidhisaMzayaH paritoSitaH 22 / 21 | ubhau samAgame kRtamatI antarA varSAbhirullA layanasya sthitA rAmakezavadazArhrAdayaH dvArikApUrI pratyatigatAH rAjImatI jinasya pravrajyAM zrutvA zokena bahUn svajanAn parijanAn prAvrAjayat rAjImatI raivataM giriM prati yAntI 22/20 2010_02 bhagavAn dvArikAto niHkramya raivate sahasAmravanaM samprAptaH, nRsahasreNa zrAmaNyaM pratipadyate paJcamuSTIbhiH kezAn luJcate 22 / 22-23 tindukodyAne ubhau niSaNNau candrasUryasamaprabha zobhe 22/24 vAsudevasamudravijayAnAmAzIrvAdAH 22/25-26 udyAne pAkhaNDA devA dAnavAH bahujanAzca samAgamAH cAritradharme rathanemiH sampratipatitaH 22 / 48 22/49 22/50 atha rathanemiH kIdRzaH sthiraH ? rathanemi - rAjImatyoH kriyAphalam bhagnapariNAmatayA mA bhUdrathanemau 22 / 29-31 22 / 27 | tayorjalpaH keza kumArazramaNa gautamamAgataM dRSTvA pratirUpAM pratipattiH zikSApadAkhyavratAdyadvArapRcchA 22 / 28 liGgadvArapRcchA 22/36-38 22/39 22/40-47 zatrujayadvArapRcchA pAzakarttanadvArapRcchA 22 / 32 vallItarUtkhananapRcchA agnividhyApanapRcchA duSTAzvanigrahapRcchA 22 / 33 mArgaparijJApRcchA yathAjAtA rAjImatIM dRSTvA mahAzrotovAraNapRcchA rathanemirbhagnacittaH 22 / 34 | saMsArapAragamanapRcchA bhItA rAjImatI saGgrophaM kRtvA niSIdati 22 / 35 | tamovighaTanapRcchA 23/1-9 23/10-12 22/51 23/13 23/14 23/15-17 23/18 23/19-20 23/21-22 23/23-28 23/29-34 23/35-39 23/40-44 23 / 45-49 23/50-54 23/55-59 23/60-64 23/65-69 23/70-74 23 / 75- 79
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 sthAnadvArapRcchA 23/80-84 vijayaghoSo niSkrAntaH 25/44 kezi: gautamaM stauti 23/85 / jayaghoSavijayaghoSau pUrvakarmANi saMyamena praznopasaMhAraH 23/86-87 tapasA ca kSapayitvA siddhigati mahApuruSasaGgaphalam 23/88 prAptau 25/45 toSitA parSat sarvA 23/89 | SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam / / caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanam // dazAGgA sAdhUnAM sAmAcArI 26/1-9 aSTau pravacanamAtaraH 24/1-2| oghasAmAcArI 26/10-52 dvAdazAGgaM mAtamucyate utsargikaM dinakRtyam 26/11-12 iryAsamitisvarUpam 24/4-8 pauruSI kathaM jJeyA 26/13-15 bhASAsamitisvarUpam 24/9-12 | pAdonapauruSIparijJAnopAyaH 26/16 AdAnanikSepasamitisvarUpam 24/13-14 | pAdonapauruSIyantram 26/16 pAriSThAsamitisvarUpam 24/15-18 rAtrikRtyam 26/17-18 upasaMhAraH 24/19 | rAtricaturbhAgajJAnopAyaH 26/19-20 manoguptisvarUpam 24/20-21 | vizeSato dinarAtrikRtyam 26/21-52 vAgguptisvarUpam 24/21-23 | pratilekhanAvidhiH 26/23-24 kAyaguptisvarUpam 24/24-25 / prasphoTanavidhiH 26/25 samitiguptyoranyo'nyaM vizeSam 24/26 / pratilekhanAdoSatyAgaH 26/26-28 pravacanamAtrAcaraNaphalam 24/27 / pratilekhanApramattamuniH SaDkAyAnAmapi paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam / / virAdhakaH 26/30 jayaghoSa-vijayaghoSavaktavyatA 25/1-5 | tRtIyapauruSIkRtyam 26/32 jayaghoSo yatirjAtaH 25/1 | bhaktAdigaveSaNAya SaT kAraNAni 26/33 grAmAnugrAmaM viharan vANArasI pUrI prAptaH 25/2 | SaDbhiH sthAnaiH bhaktAdigaveSaNaM vijayaghoSasya yajJe bhikSArthamupasthitaH 25/6/ na kuryAt 26/34 muni-viprayoH carcA 25/7-18 SaTsthAnAni 26/35 ko brAhmaNaH pAtram ? 25/19 | bhaktAdi gaveSayan kena vidhinA kuzalasandiSTasvarUpam 25/20-29 kiyatkSetre paryaTet 26/36 zramaNa-brAhmaNa-muni-tApasAnAM / caturthIpauruSyAM nikSipya bhAjanaM svarUpam 25/31-32 svAdhyAyaM kuryAt 26/37 bhogI bhramati saMsAre, abhogI ca | pauruSIcaturthabhAge zeSe zayyAM karmalepAdvipramucyate 25/41 / pratilekhayet 26/38 zuSkArdragolakadRSTAntaH | tataH yatnavAn sAdhuH prastravaNoccArabhUmi dvArTAntikayojanA 25/43 pratilekhayet 26/39 jayaghoSAnagArasyAntike dharmaM zrutvA | saptaviMzatimaNDalAni 26/39 25/42 2010_02
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmipratilekhanAntaraM sarvaduHkhavimokSaNaM | dArTAntikayojanA 27/8-14 kAyotsarga kuryAt 26/39 gargAcAryavicAraNA 27/15-16 daivasikaM ca punaratIcAraM cintayet 26/40 guruNAmazaThataiva sevyA 27/17 pAritakAyotsargo dvAdazAvarttavandanena guruM aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam // vanditvA daivasikaM tvatIcAramokSamArgagatisvarUpam 28/1 mAlocayet 26/41 catuHkAraNAni 28/2-3 aparAdhasthAnabhyo nivRtya guruM vanditvA jJAnabhedAH 28/4 sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga jJAnaviSayaH 28/5 kuryAt 26/42 dvavyAdInAM lakSaNAni 28/6 pAritakAryotsargaH guruM vanditvA stutimaGgalaM dravyabhedAH 28/7-8 kAlaM sampratyupekSate 26/43 | SaDdravyANAM lakSaNam 28/9-10 tataH prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAyaM, dvitIyAyAM / jIvasya lakSaNAntaram 28/11 ca dhyAnaM, tRtIyAyAM nidrAmokSo, caturthyAM pudgalAnAM lakSaNam 28/12 ca punaH svAdhyAyaM kuryAt 26/44-45 | paryAyalakSaNam 28/13 tata Agate kAyavyutsarge sarvaduHkhavimokSaNe / | darzanasvarUpam 28/14-15 kAyotsargaM kuryAt 26/47 | samyaktvabhedAH 28/16 rAtriko'ticAro tattRtIyakAyotsargaviSaya- nisargarucivyAkhyA 28/17-18 __zcintyate 26/48 upadezarucivyAkhyA 28/19 pAritakAyotsargaH guruM vanditvA rAtrikamatI- AjJArucivyAkhyA 28/20 cAramAlocayet 26/49 sUtrarucivyAkhyA 28/21 tataH pratikramya niHzalya: guruM vanditvA bIjarucivyAkhyA 28/22 sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga abhigamarucivyAkhyA 28/23 . punaH kuryAt 26/50 vistArarucivyAkhyA 28/24 kAyotsarge tapo vicintayet kriyArucivyAkhyA 28/25 pAritakAyotsargaH yathAzaktyA tapaH saGkhparucivyAkhyA 28/26 sampratipadyeta 26/52/ dharmarucivyAkhyA 28/27 tathA siddhAnAM saMstavaM, tadanu yatra caityAni samyaktvaliGgAni 28/28 santi tatra tadvandanaM vidheyam 26/52 samyaktvasya mAhAtmyam 28/29-30 sAmAcArIpAlanaphalam 26/53 aSTadhA darzanAcAre uttarottaraguNAptiH 28/31 saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanam // cAritrasvarUpam 28/32-33 khaluGkAnAM svarUpam 27/prArambhe | tapaHsvarUpam 28/34 vinItasvarUpam 27/1-2 | muktimArgatve kasya kataro vyApAra: 28/35 avinItasvarUpam 27/3-7 2010_02
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaphalabhUtA gatiH ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam // samyaktvaparAkramAdhyayanasya prakArA: saMvegasya phalam nirvedasya phalam dharmazraddhAphalam gurusAdharmikazuzrUSAphalam AlocanAphalam nindanAphalam phalam sAmAyikaphalam caturviMzatistavaphalam vandanaphalam pratikramaNaphalam kAyotsargaphalam pratyAkhyAnaphalam stavastutimaGgalaphalam antakriyAbhAjanaM jIvastu caturdhA - sthAnAGgasUtram kAlapratilekhanAphalam prAyazcittakaraNaphalam kSAmaNAphalam svAdhyAyaphalam vAcanAphalam pratipRcchanAphalam parAvarttanAphalam anuprekSApha dharmakathAphalam zrutArAdhanAphalam ekAgramanaHsannivezanAphalam saMyamaphalam tapaHphalam vyavadAnaphalam 36 28/36 | sukhazAyitAphalam apratibaddhatAphalam viviktazayanAsanasevanAphalam 2010_02 29/1 sU. 29/1 | vinivarttanAphalam 29/2 | sambhogapratyAkhyAnaphalam 29/3 | upadhipratyAkhyAnaphalam 29/4 AhArapratyAkhyAnaphalam 29/5 kaSAyapratyAkhyAnaphalam 29/6 | yogapratyAkhyAnaphalam 29/7 zarIrapratyAkhyAnaphalam 29/8 sahAya pratyAkhyAnaphalam 29/9 bhaktapratyAkhyAnaphalam 29/10 sadbhAvapratyAkhyAnaphalam 29 /11 | pratirUpatAphalam 29/12 | vaiyAvRttyaphalam 29/13 | sarvaguNasampannatAphalam 29/14 | vItarAgatAphalam kSAntiphalam 29/14 | muktiphalam 29/15 | Arjavaphalam 29/16 | mArddavaphalam 29/17 bhAvasatyaphalam 29/18 karaNasatyaphalam 29/19 | jogasatyaphalam 29/20 | manoguptatAphalam 29 / 21 | vAgguptatAphalam 29/22 kAyaguptatAphalam 29/23 29/24 29/25 29/26 jJAnasampannatAphalam 29/27 | darzanasampannatAphalam 29 / 28 | cAritrasampannatAphalam manaH samAdhAraNatAphalam vAksamAdhAraNAphalam kAyasamadhAraNAphalam 29/29 29/30 29/31 29/32 29/33 29/34 29/35 29/36 29/37 29/38 29/39 29/40 29/41 29 / 42 29 / 43 29/44 29/45 29/46 29/47 29/48 29/49 29/50 29/51 29/52 29/53 29/54 29/55 29/56 29/57 29/58 29/59 29/60 29/61
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrotrendriyanigrahaphalam cakSurindriyanigrahaphalam ghrANendriyanigrahaphalam jihvendriyanigrahaphalam sparzendriyanigrahaphalam krodhavijayaphalam mAnavijayaphalam mAyAvijayaphalam lobhavijayaphalam premamithyAdarzanavijayaphalam aSTavidhakarmavimocanasvarUpam kSapaNakramaH zaizyakarmatAdvArasvarUpam samyaktvaparAkramAdhyayanasyopasaMhAraH triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam // tapomArgagatisvarUpam anAzravaH karma kSapayati anazanasvarUpam itvarikaM tapaH SaDvidham maraNakAlAnazanasvarUpam saparikarma - aparikarmAnazanasvarUpam UnodaratAsvarUpam dravyAvaudaryam kSetrAvaudaryam SaDvidhA gocarabhUmiH kAlAvaudaryam bhAvAmaudaryam paryAvaudaryam 37 29/62 | bhikSAcaryAsvarUpam 29/63 saMspRSTAdisaptaiSaNAH 2010_02 29 / 64 rasatyAgasvarUpam 29/65 | kAyaklezasvarUpam 29/66 saMlInatAsvarUpam 29/67 caturdhA saMlInatA 29/68 bAhyatapaHphalam 29/69 abhyantaratapaprakArAH 29/70 prAyazcittasvarUpam 29/70 dazavidhaM prAyazcitam vinayasvarUpam 29/71 | vaiyAvRttyasvarUpam 29/72 | ArcAyAdidazavidhe vaiyAvRttyam 29/73 svAdhyAyasvarUpam dhyAnasvarUpam 30/1 | utsargasvarUpam anAzravajIvasya svarUpam dRSTAntadvAreNa karmakSapaNasvarUpam bhavakoTInAM saJcitaM karma tapasA nijIryate 30 / 6 tapobhedAH 30 / 7 bAhyatapabhedAH 30 / 2 tapaH phalam 30 / 3 30 / 5 | cAritravidherphalam ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam // asaMyamAnnivRtti: saMyame pravarttanam rAgadveSau niruddhaH 30/8 daNDa- gArava - zalyatrikatyAgaH 30/9 | divya-tairazca-mAnuSyakopasargasahanam 31/1 31/2 31/3 31/4 31/5 vikathA - kaSAya- saMjJA- dhyAnadvikavarjanam 31/6 vrata - indriyArtha samitikriyAsu yatnaH lezyA - SaTkAya-SaDAharakAraNe yatnaH 31/7 30/16-18 | navabrahmaguptiSu yatnaH 30/19 30/20-21 30 / 22-23 30 / 24 30/25 30/25 30 / 26 30 / 27 30 / 28 30 / 29 30/30 30/31 30 / 32 30 / 32 30 / 33 30 / 34 30 / 34 30 / 35 30/36 30 / 37 30/10-11 30/12 30 / 13 31/8 30/14 | piNDAvagraha- pratimA - saptabhayasthAneSu yatnaH 31 / 9 30/15 jAtyAdimadeSu yatnaH 31/10 31/10 31/10 31/11 31 / 11 31/12 kSAntyAdau bhikSudharme yatnaH 30 / 38 ekAdazaSu upAsakapratimAsu yatnaH bhikSuNAM dvAdazasu pratimAsu yatnaH trayodazasu anarthAdiSu kriyAsu yatnaH
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazasu bhUtagrAmeSu yatnaH 31/12/ kAmaguNA vipAke kimpAkaphalasadRzAH 32/20 paJcadazasu paramAdhArmikeSu parijJAnairyanaH 31/12/ manojJAmanojJaviSayeSu rAga-dveSAbhAvaH gAthASoDazakeSu yatnaH 31/13 | kuryAt 32/21 asaMyamasaptadazake yatnaH 31/13 | cakSurindriyamAzritya trayodaza brahmaNyaSTAdazabhede yala: 31/14 sUtrANi 32/22-34 ekonaviMzatijJAtAdhyayaneSu yatnaH 31/14 | zrotrendriyamAzritya trayodaza sUtrANi 32/35-47 viMzatyasamAdhisthAneSu yatnaH 31/15 ghrANendriyamAzritya trayodaza sUtrANi 32/48-60 dAviMzatiparISaheSu yatnaH 31/16 | rasanendriyamAzritya trayodaza sUtrANi 32/61-73 trayoviMzatisatrakatAdhyayaneSa yatnaH 31/17 | sparzendriyamAzritya trayodaza sUtrANi 32/74-86 caturviMzatideveSu yatnaH 31/17 manasaH trayodaza sUtrANi 32/87-99 paJcaviMzatibhAvanAsu yatnaH 31/17 nigamanam 32/100 SaDviMzatidazAdiSu yatnaH 31/17 rAgadveSarahitastu samatA 32/101 saptaviMzatyanagAraguNeSu yatnaH 31/18 vikRtisvarUpam 32/102 aSTAviMzatiprakalpeSu yatnaH 31/18 dveSyaH sarvasyA'prItikRt 32/103 ekonatriMzatyApazrutaprasaGgeSu yatnaH 31/19 rAgadveSoddharaNopAyaH 32/104 triMzanmohasthAneSu yatnaH 31/19 doSAntarakathanam 32/105 ekatriMzatsiddhAdiguNeSu yatnaH 31/20 | rAgadveSavataH sakalApyanarthaparamparA 32/106 dvAtriMzajjogasaGgraheSu yatnaH 31/20/ upasaMhAraH 32/107 trayatriMzadAsAtanAsu yatnaH 31/20/ vItarAgaH katasarvakatyaH ghAtikarmANi adhyayananigamanam 31/21 kSapayati 32/108 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam // jJAnAvaraNAdikSayAt sarvaM jAnAti rAgadveSasaGkSayeNa jIvo mokSaM samupaiti 32/1-2 | pazyati ca 32/109 gurukulavAse suprApyANi jJAnAdIni 32/3 | | mokSagataH kIdRk ? 32/110 samAdhikAmo zramaNocitakriyAsvarUpam32/4-5 adhyayanArthanigamanam 32/111 duHkhahetumohotpatti-teSAmunmamUlanopAyam 32/6-9/ trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam // rasaprakAme doSaH 32/11 | aSTa karmANi 33/1-3 brahmacAriNaH karttavyam 32/12| aSTakarmaNAmupanyAsakramaH 33/3 viviktaviparyayadoSaH 32/13 jJAnAvaraNIyakarmaNo bhedAH 33/4 strIsampAte kartavyam 32/14 | darzanAvaraNIyakarmaNo bhedAH 33/5-6 brahmacarye ratAnAM AryadhyAnayogyam 32/15 | vedanIyasya bhedAH 33/7 viviktasthAnavAso munInAM prazasyaH 32/16 | mohanIyasya bhedAH 33/8 mokSAdhikAGkSiNo'pi bAlamanoharA striyo darzanamohanIyatraividhyam 33/9 dustarAH 32/17 | cAritramohanIyadvividham 33/10 strIsaGgAtikrame guNaH 32/18 / cAritramohanIyasya bhedAH 33/11 rAgasya duHkhahetutvam 32/19 | AyuHkarma caturvidham 33/12 2010_02
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 36/1 nAmakarma dvividham 33/13 | yApanArthaM bhuJjIta 35/17 madhyamavivakSAtaH zubhanAmakarmaNaH arcanAdi na prArthayet 35/18 saptatriMzadbhedAH 33/13 | zukladhyAnaM dhyAyet 35/19 madhyamavivakSayA azubhanAmakarmaNaH maraNe saMlekhanA 35/20 catustriMzadbhedAH 33/13 | zAzvataM sthAnaM samprAptaH 35/21 gotrakarma dvividham 33/14 | SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam // antarAyakarmaNo bhedAH 33/15/ jIvA'jIvadravyavibhaktyadhikAraH aSTa karmaprakRtInAM pradezAgra-kSetra-kAla niyuktigAthA 36/prArambhe bhAvAH 33/16 sUtrAnugamaH ekasamayagrAhyakarmapradezAgraH 33/17 prasaGgata eva lokAlokavibhaktiH 36/2 kSetrasvarUpam 33/18 jIvA'jIvavibhaktiH 36/3 sthitibandhaH 33/19-23 ajIvaprarUpaNA 36/4 anubhAgabandhaH 33/24| arUpiNo dazadhA 36/5-6 upasaMhAraH 33/25 | kSetrato'rUpiNaH 36/7 catustriMzaM lezyAdhyayanam // kAlato'rUpiNaH 36/8-9 dravyalezyA-bhAvalezyAsvarUpam 34/prArambhe | dravyato rUpiNaH prarUpaNA 36/10 lezyAnAmanubhAvakathanam 34/1/ rUpiNa: lakSaNam 36/11 lezyAnAmAdidvArANi 34/2 skandhAdInAM kAlavibhAga: 36/11-12 dvAragAthA 34/3 kAladvAramAzritya sthitiH 36/13 lezyAnAM varNA: 34/4-9 antarasvarUpam 36/14 lezyAnAM rasAH 34/11-15 | bhAvato'rUpiNaH 36/15 lezyAnAM gandhAH 34/16-17 | varNAdInAmuttarabhedAH 36/16-46 lezyAnAM sparzAH 34/18-19 | varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM 482bhedAH 36/46 lezyAnAM pariNAmAH 34/20 jIvavibhaktisambandhaH 36/47 lezyAnAM lakSaNAni 34/21-32 dvividhA jIvAH 36/48 sthAnadvAram 34/33 | anekavidhAH siddhAH 36/48 lezyAnAM sthitiH 34/34-55 | siddhAnAmupAdhibhedato'nekavidhatvam 36/49 34/56-60 | avagAhanAtaH kSetratazca siddhAH 36/50 upasaMhAraH 34/61 | stryAdiSu kva kiyantaH paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanam // siddhayanti? 36/51-56 anagAramArgagatisvarUpam 35/1-9] ISatprAgbhArapRthvIsvarUpam 36/57-63 AhAravidhiH 35/10-11 siddhAnAmavagAhanA 36/64 jyotina dIpayet 34/12 kAlataH prarUpaNA 36/65 kyavikraye na karoti 35/13-15 siddhAnAmupAdhinirapekSasvarUpam 36/66 samudAnamuJchamaiSayet 35/16 | siddhAnAM kSetrasvarUpam 36/67 gatidvAram 2010_02
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 saMsAriNa: svarUpam 36/68 | sammUchimamanujAnAM svarUpam 36/200-201 saMsAriNastraividhyam 36/69 | garbhajamanujAnAM svarUpam 36/202-205 pRthvIbhedAH 36/70-76 | devAnAM bhedAH 36/206-207 sUkSmAH pRthvIjIvAH 36/77 dazadhA bhavanavAsinaH 36/208 pRthvIjIvAnAM kAlavibhAga: 36/78-79 vyantaranAmAni 36/209 pRthvIjIvAnAmAyuHsthitiH 36/80-81 jyotiSkAH 36/210 kAlAntargatamevAntaram 36/82 vaimAnikAH kalpopagatAH 36/211-213 pRthvIjIvAnAM bhAvataH prarUpaNA 36/83 kalpAtItA devAH 36/214 abjIvAnAM svarUpam 36/84-91 graiveyakAH 36/215-217 vanaspatijIvAnAM bhedAH 36/92-93 anuttaravimAnAni 36/218 pratyekavanaspatInAM zarIrAH 36/94-95 devAnAM kAlavibhAgaH 36/219-220 sAdhAraNavanaspatInAM zarIrAH 36/94-95 devAnAmAyuHsthitiH 36/221-246 anantakAyalakSaNam 36/99 / devAnAM kAyasthitiH 36/247 sUkSmavanaspatisvarUpam 36/100-104| devAnAM kAlAntaram 36/248-250 sUkSma-bAdaravanaspatijIvAnAma devAnAM sahasrazo bhedAH 36/251 saGkhyAnantAH bhedAH 36/105 nigamanam 36/252 trividhA prasAH 36/106-107/ sarvanayAnAmanumate saMyame munI ramate 36/253 tejojIvAnAM svarUpam 36/108-116 | bahUni varSANi zrAmaNyamanupAlya vAyujIvAnAM svarUpam 36/117-125 kramayogena munirAtmAnaM saMlikhet 36/254 udAratrasAH 36/126 saMlekhanAbhedAH 36/255 dvindriyavaktavyam 36/127-135 saMlekhanAkramayogaH 36/256 trindriyavaktavyam 36/136-144| saMlekhanAyA dvAdazamavarSakriyA 36/259 caturindriyavaktavyam 36/145-154 azubhabhAvanAparihArAdijJaptiH 36/260 paJcendriyajIvAH 36/155 | mithyAdarzanaratAnAM durlabhA bodhiH 36/261-263 saptadhA nairayikAH 36/156 samyagdarzanaratAnAM sulabhA bodhiH 36/262 narakapRthvInAM svarUpa-nAmAni 36/157-159 jinavacanArAdhanAmAhAtmyam 36/264-265 nArakAnAM kSetravibhAgaH 36/160 AlocanAzravaNArhANAM svarUpam 36/266 nArakAnAM kAlAntaram 36/170 kandarpAdibhAvanAsvarUpam 36/267 nArakAnAM sahasrazo bhedAH 36/171 AbhiyogIbhAvanAsvarUpam 36/268 paJcendriyatirazcAM bhedAH 36/172-173 kilbiSIkIbhAvanAsvarUpam 36/269 jalacarANAM svarUpam 36/174-180 AsurIbhAvanAsvarUpam 36/270 sthalacarANAM svarUpam 36/181-189 khekharANAM svarUpam 36/190-196 mohIbhAvanAsvarUpam 36/271 manujAnAM bhedAH 36/197-199 | mAhAtmyaH 36/272 2010_02
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThakramAGka: 7-8 8-10 11-26 27-40 anukramaNikA dIpikATIkAsamalaGkRtA uttarAdhyAyAH [1] 1-19 adhyAyAH viSaya prakAzakIya uttarAdhyayana meM ArAmagraMtha !! saMpAdakIya 1-36 adhyAyAnAM viSayadigdarzanam prathamaM vinayazrutamadhyayanam dvitIyaM parISahAdhyayanam tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam saptamamaurabhrIyamadhyayanam aSTamaM kApilIyAdhyayanam navamaM namipravrajyAdhyayanam dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam dvAdazaM harikezIyAdhyayanam trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam caturdazamiSukArIyAdhyayanam paJcadazaM sabhikSukamadhyayanam SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam saptadazaM pApazramaNIyAdhyayanam aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam 22-55 56-71 72-83 84-97 98-107 108-118 119-128 129-150 151-166 167-177 178-194 195-211 212-227 228-234 235-244 245-250 251-284 285-306 2010_02
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddharaNasthAnasaGketasUciH / da.ni. / dazavaikAlikaniyukti da.vai.ni. / agnikA. agnikArikA [ haribhadrASTaka] A.ni.saM.gA. AvazyakaniyuktisaGgrahaNigAthA ArA. ArAhaNApaDAgA o.ni. / oghaniyukti ogha.ni. de.ku. dehakulaka nizI.bhA. nizIthabhASya paJcavastuka pa.va. / paJca.va. / paJcA . pra.ra. paJcAzaka prazamarati pra.sA. uttarAdhyayana utta. u.ni. / __uttarAdhyayananiyukti utta.ni. A.ni. AvazyakaniyuktiH u.pa. upadezapada u.ra. upadezarahasya ma.pa. pravacanasAroddhAra maraNasamAdhipayannA bRhatsaGgrahaNI yatidinacaryA bR.saM. ya.ca. karmavipAkAkhya prathama prA. karmagrantha ka.prA. ratnasaJcaya vi.sA. vicArasAra gA.sa. gAthAsahastrI zA.sa. zAstravArtAsamuccaya gu.bhA. jI.sa. zrA.pra. zrAvakaprajJapti guruvaMdaNabhASya jIvasamAsa tattvArthAdhigamasUtra dazavaikAlika Sa.sa. tattvA . saM.pra. saM.ra. SaDdravyasaGgraha sambodhaprakaraNa saMvegaraMgazAlA da.vai. | 2010_02
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH [1] 1-19 adhyAyAH 2010_02
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010_02
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIjinAya namaH // // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA // zrIuttarAdhyayanasya kiJcidarthaH kathAzca likhyante-iha uttarAdhyayanazabdArthaH, uttarANi pradAnAni, pUrvaM zrIzayyambhavaM yAvaccaturdazapUrvikAle AcArAGgAdanupaThyamAnatvena, tato dazakAlikordhvaM paThyamAnatvena zreSThAni adhyayanAni uttarAdhyayanAni, nirvANakAle zrIvIreNa kAnicit sUtrataH kAnididarthata uktAni, tatrAdhIyante adhigamyante jJAyante vicArA yairadhikaM vA ayanaM mArgo mukteryebhyastAnyadhyayanAni uttarAdhyayanAni, vinayazrutAdIni, zrutaM ca skandho rAzizceti zrutaskandhaH / uttarAdhyayanAnAM zrutaskandha uttarAdhyayayanazrutaskandhaH / iha uttarAdhyayanazrutaskandhAnAM zabdAnAM nAmasthApanAdibhirbahudhA nikSepo niryukterjeyaH, adhyayanAnAM nAmAni vinayazruta 1 parISaha 2 cauraGgika 3 asaMkheya 4 akAmamaraNIya 5 nirgranthIya 6 aurabhra 7 kApilIya 8 namipravrajyA 9 drumapatraka 10 bahuzrutapUjA 11 harikezIya 12 citrasambhUtIya 13 iSukArIya 14 sabhikSu 15 brahmacaryasamAdhisthAna 16 pApazramaNIya 17 saJjayIya 18 mRgAputrIya 19 mahAnirgranthIya 20 samudrapAlIya 21 rathanemIya 22 kezigautamIya 23 pravacanamAtR 24 yAjJIya 25 sAmAcArIya 26 khalaGgIya 27 mokSamArgagati 28 samyaktvaparAkrama 29 tapomArgagati 30 caraNavidhi 31 pramAdasthAna 32 karmaprakRti 33 lezyA 34 anagAramArga 35 jIvAjIvavibhaktiriti 36 SaTtriMzat , tatra zrIdharmakalpadrovinayamUlatvAdAdau vinayazrutAdhyayanamAha sudharmasvAmI, yato'dhunA vAcanA zrIvIreNa sudharmaNa evAnujJAtA saMjogA vippamukkassa, aNagArassa bhikkhuNo / viNayaM pAukarissAmi, ANupuTviM suNeha me // 1 // ____ 2010_02
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 , vyAkhyA - saMyoganikSepAdivistAro niryukterjJeya:, iha tu sUtrArthamAtraM, uttamapuruSakriyaikavacanAdanukto'haM karttA prAduH kariSyAmi prakaTIkariSye, vinayaM viziSTo vividho vA nayo nItirvinayaH, sAdhujanamArgastaM vinamanaM vA vinataM dravyato nIcairnamanaM, bhAvataH sAdhvAcAradAkSyaM kasya vinayaM ? sAdhoH, kiM bhUtasya ? saMyogAd dravyato mAtrAdisaMyogAd bhAvato viSayAdikliSTatarabhAvasaMyogAcca vividhairjJAnabhAvanAdiprakAraiH, prakarSeNa parISahopasargAdisahatvAnmuktasya vipramuktasya, avidyamAnamagAramasyetyanagArasya, iha vizeSaNarUpo'nagArazabdo jJeyaH, tatrAgAraM dvidhA, dravyabhAvAbhyAM AdyaM dRSadAdyaiH kRtaM dravyAgAraM ca anantAnubandhyAdikRtaM bhAvAgAraM kaSAyamohanIyaM yadvA, 'aNagArassa bhikhkhuNo' tti, asveSu bhikSurasvabhikSuH, anAtmIyAneva gRhiNo'nnAdi bhikSyate, na tu svajAtyAn, anAgArazcAsAsvabhikSuzcA'nagArAsvabhikSustasyAnupUrvyAdikrameNa zRNuta zravaNaM pratyavahitA bhavatu, mama vinayaM vinataM vA prAduHkariSyataH sataH, anena parAGmukhamapi dharme sthApayiturlAbha eveti jJeyaM // tathedamadhyayanamadhIyAnasyA'vinItasyApi vinayodbhAvaH syAttattadvAcyanyo'rtho likhyate - bhikSoH kaSAyAdivazena jIvavIryahInasya zubhaphalA'nAptyA bhikSaNazIlasya vinayaM prAduH kariSyAmi, saMyogena kaSAyAdisamparkeNA'vipramuktasya aparityaktasya, aNagArassa tti, RNaM klezakRttvAdaSTadhA karma tatkaroti, guruktA'karaNAdyaizcinoti RNakArastasya vinayakathanevinayo'pyuktaH syAditi tadvAcyArtho likhyate - viruddho nayo'vinayo'sadAcArastaM prAduHkariSyAmi, bhikSoravidhinA bhakSaNazIlasya saMyogAdvipramuktasya, samyag yogaH samAdhiH saMyogastasmAdvividhaiH parISahA'sahanaguruniyogA'sahatvAlasyAdiprakAraiH prakarSeNa muktasya, zeSaM 4 prAgvat // 1 // atha vinayo guNaH, sa jIvAdabhinnastato vinItaguNaireva vinayasvarUpamAhaANANiddesakare, gurUNamuvavAyakArae / iMgiyAkArasaMpanne, se viNIya tti vuccai // 2 // vyAkhyA - AGiti yathAsvabhAvamaryAdayA jJAyate'rtho'nayetyAjJA'rhadAgamarUpA, tasyA nirdeza utsargApavAdAbhyAM svIkArastatkaraNazIlastadanulomAnuSThAnaH AjJAnirdezakaraH, yadvA saumyedaM kurvidaM ca mA kArSIriti guruvAgevAjJA, tasyA nirdeza idamitthameva karomIti nizcayaH, tatkaraH, AjJAnirdezena vA tarati bhavAbdhimityAjJAnirdeza ( ka )tara:, itthamanantaparyAyatvAdbhagavadvacanasya vyAkhyAbhedAH syuH, gurUNAmAcAryAdInAmupapAto vA dRgviSaye deze sthAnaM tatkArakastatkarttA, natvAdezAdibhItyA dUrasthAyI, iGgitaM nipuNagamyaM, pravRttinivRttisUcISatziraHkampAdiH, AkAraH sthUladhIjJeyaH prasthAnAdibhAvajJApako digAlokAdiH, yataH 2010_02
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam avaloyaNaM disANaM, viyaMbhaNaM sADagassa saMThavaNaM / / AsaNa siDhilIkaraNaM, uTiukAmassa liMgAiM // 1 // [ ] anayodvandve iGgitAkArau, guroH samyak prakarSeNa jAnAti, iGgitAkArasaMprajJaH, yadvA gurubhAvajJAnameveGgitAkArastena saMpanno yuktaH sa vinItaH savinaya ityucyate'rhadAdyaiH // 2 // avinayajJaptau avinItamAha__ ANANiddesakare, gurUNamaNuvavAyakArae / paDaNIai asaMbuddhe, aviNIe tti vuccai // 3 // vyAkhyA-AjJAyA nirdezo bhaGgastatkaraNazIlo gurUNAmanupapAto dUradezasthAnaM tatkArakaH pratyanIkaH pratikUlavartI, asaMbuddho ajJAtatattvo'vinIto'vinayavAnityucyate kulavAlakazramaNavat / tatkathaivaM-ekaH kSullo'vinIto guruNA grahaNAsevanayoH zikSayoH preryamANa IrSyA vahan siddhazilAyAM guruNA saha devAnnatvottaran guruhatyai zilAM loThitavAn, tAM zabdAdAyAntI jJAtvA guruH prAsArayadahI, antarA zilA'gAt , akSato gururdurAtman strIbhyo vinazyeriti taM zazApa, sa guruvAg mithyAstviti vanaM gatvA tapazcakre, sArthAdyAgatAvabhukta, nadIkUle AtApAyatastasya prabhAvAnnadIpUramanyato vyUDhaM, tataH kUlavAlaketi nAmAsyAbhUt, itaH zreNikasUH koNikarAT tatra gataH, bhrAtRhallavihallavaireNa tAbhyAmAzritAM ceTakarAjasya vaizAlI purI sainyairurodha sA purI zrIsuvratastUpAdabhaGgA, tasmiMstAM gRhItumakSame bahukAlaM viSaNNo nabhogIrabhUt samaNe jaikUlavAlae, mAgahiyaM gaNiyaM gamissae / lAyA ya asogacaMdae, vesAliM nagarI gahissae // 1 // [saM.ra./1283] kUNikastAM zrutvA svapurasthAM mAgadhikAM vezyAmAkAryoce, kuto'pi kUlavAlakAkhyaM zramaNaM labdhvA buddhyA vazIkRtyAtrAnaya ? // sA tamAnayAmItyuktvA kapaTazrAvikA bhUtvA'nyasAdhubhyaH kUlavAlakaM vanasthaM jJAtvA sArthena tatrAgatA, taM natvoce, muneH satantrAhaM tIrthayAtrArthaM sArthena yAntI vo'tra jJAtvA nantumetA, kurumamAnugrahaM prAsukaiSaNIyAnnAdAnenetyAgRhya nepAlakamizramodakaistaM pratyalAbhayat / tadazanAttasyAtisAro'bhUt, tayauSadhAdinopacArito vizrAmaNAdinAGga spRzantyA dakSayA vAgbhistanmano'bhedi, AnItaH kUNikAntaM / rAjJoktastathA kuru yathA vaizAlI gRhyate, AmetyuktvA naimittikaveSeNa tenAntarvizAlI gatvA bambhramyatA suvratastUpo dRSTo jJAtaM cAnena puryabhaGgA, rodhodvignalokaiH sa pRSTaH, kathaM rodho yAti, tenoce'sya stUpasya bhaGge, lokaistathA kRte kUNikenAdau nivRttya, tataH purI bhagnA, halaiH kRSTA ca // 3 // 2010_02
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 dRSTAntenA'vinItadoSamAha jahA suNI pUtikannI, nikkasijjai savvaso / evaM dussIlapaDiNIe, muharI nikkasijjai // 4 // vyAkhyA-yathA pUtikarNI kuthitasakRmikarNA zUnI sarvataH sarvebhyo gopuragRhAGgaNAdibhyo hatahatetyAdileSThvAdighAtairniSkAsyate, pUtikarNIti sarvAGgakutsAjJAptyai, zunIti strIdRSTAntoktiratikutsArthaM, evaM duHzIlo duSTAcAraH pratyanIko mukhAriH, mukhameveha paralokopakAritayA aryisyAsau mukhAriH, mudhA kAryaM vinaivArayo'syA'sau mudhArirasaMbaddhabhASitvAnmukharo vA, niSkAsyate sarvathA kulagaNasaGghasamavAyabahirvartI kriyate // 4 // nanu kimIdRzo'sAvityAha kaNakuMDagaM jahittANaM, viTuM bhuMjai sUyare / evaM sIlaM jahittANaM, dussIle ramaI mie // 5 // vyAkhyA kaNAstaNDulAsteSAM kuNDakaM kSodayutaM kukuzaM hitvA tyaktvA zUkaro gartAzUkaro viSTAM bhuGkte, evamavinItaH puSTidAyi zobhanaM zIlaM sadAcAraM hitvA vivekagarhite dauHzIlye ramate, mRga iva mRgo'pAyA'jJatvAt, yathA mRgo gItAkSipto nApAyaM pazyet tathA'yamapi puro durgatiM na pazyet / / 5 / / tataH suNiyA'bhAvaM sANassa, sUyarassa narassa ya / viNae Thavijja appANaM, icchaMto hiyamappaNo // 6 // vyAkhyA-zunyA iva, sUkarasyeti duHzIlAsevanAt zUkaropamasya narasya abhAvamazobhanaM bhAvaM, sarvato ni:kAzanAkhyaM zrutvA, caH pUrtI, naJ kutsAyAmapi, sAdhurvinaye sthApayedAtmAnaM, Atmanaiva icchannAtmano hitamaihikAmuSmikaM ca / / 6 / / tamhA viNIyamesijjA, sIlaM paDilabhe jao / buddhaputte niyAgaTThI, na nikkasijjai kaNhui // 7 // vyAkhyA-tasmAditi avinayadoSaM jJAtvA vinayameSayet kuryAt, yato vinayataH zIlaM saMyamaM pratilabheta-ApnuyAt, budhairarhadbhiraktaM, nijakaM tatvata AtmIyaM jJAnAdi tadarthI, yadvA buddhAnAM AcAryAdInAM putra iva putro buddhaputraH sAdhurniyogo mokSastadarthI san na niSkAsyate-na bahiH kriyate 'kaNhui' kutazcid gaNAdeH, kintu mukhya eva syAt / / 7 / / 2010_02
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam vinItastu nisaMte siyA'muharI, buddhANaM aMtie sayA / aTThajuttANi sikhijjA, niraTThANi u vajjae // 8 // vyAkhyA - nitarAM zAnto'ntaH krodhatyAgAd bahiH prazAntAkAratvAt, amukhAriramukharo vA buddhAnAmAcAryAdInAmantike pArzve sadA artho heyAdeyarUpastena yuktAni, artho mokSo vA tatra yuktAni saGgatAnyAgamavacAMsi zikSeta, nirarthAni DitthaDAtthAdIni sAdhvayogyAni vaizeSikavAtsyAyanAdIni vA, tu punaH punarvarjayet ||8|| zikSaNavidhiH aNusAsio na kuppijjA, khaMtiM sevijja paMDie / khuddehiM saha saMsaggI, hAsaM kIDaM ca vajjae // 9 // vyAkhyA - paNDito'nuziSTaH zrutazikSaNe skhalitAdau guruNA kharoktyA zikSito'pi na kupyeta, kSAnti sahanAtmikAM seveta, kSudrairbAlaiH zIlahInairvA pArzvasthAdyaiH saha 'saMsagiMga' saMsarga hAsyaM krIDAM cAntyakSarikAprahelikAdyAM varjayet ||9|| kriyAvinayamAha mAya caMDAliyaM kAsI, bahuyaM mA ya Alave / kAle ya ahijjittA, tara jhAijja ekkao // 10 // 7 vyAkhyA-ca anyat caNDaH krodhastadvazAdalikaM kUToktizcaNDAlIkaM, evaM lobhAlIkAdyapi, yadvA caNDAle bhavaM cANDAlikaM hiMsAdyaM ghoraM karma, yadvA he acaNDa saumya ! gurUktamAgamaM vA alIkaM mA kArSIH, jinoktatilotpATakasvecchAlApagozAlikavat, bahvava bahukaM ghanaM AlajAlaM stryAdikathAdyaM kAraNe api mAcAlapet, bahvAlApe'dhyayanAdikSativAtakSobhAdibhAvAt kAlenAdyapauruSyAdirUpeNAdhItya pRcchanAdi vA kRtvA, tato'dhyayanAdanantaraM dhyAyet cintayet sUtrArthI, ekako bhAvato rAgAdirahito dravyato viviktazayyAdisaMsthaH // 10 // itthamakRtyatyAgakRtyavidhI uktau doSe sati kiGkAryamityAhaAhacca caMDAliyaM kaTTu, na ninhavijja kayAi vi / kaDaM kaDe ti bhAsijjA, akaDaM no kaDe ti ya // 11 // 2010_02
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-kadAciccANDAlIkaM vA kRtvA na nihnavIta mayA na kRtamiti nApalapeta, kadAcidapa, pAto'jJAto'pi vA cANDAlIkAdikRtaM sat kRtameva bhASeta, bhayalajjAdyairmayA na kRtaM iti na bhASeta, akRtaM no kRtamityakRtameva bhASeta, na tu mAyoparodhAdinA anyathA bhASeta, aticAre sati lajjAdyakurvan gurvante etya, jaha bAlo jaMpato, kajjamakajjaM ca ujjuyaM bhaNai / taM tahA AloyajjA, mAyAmayavippamukko u // 1 // [saM.pra./gA.1502] ityAdi yuktyA zalyaM Alocayet / / 11 / / jyeSThavinayamAha____mA galiyasseva kasaM, vayaNamicche puNo puNo / kasaM va dugumAinne, pAvagaM parivajjae // 12 // vyAkhyA-sAdhurgalirazva iva kasaM kazaprahAramiva vacanaM pravRttinivRttiviSayaM upadezaM gurormA icchet vAraM vAraM, yathA galyazvaH kazAghAtaM vinA na pravarttate nivarttate vA, naiva guruvacanamupekSyaM, kintu suziSya AkIrNAzvo vinItAzva iva kazaM carmayaSTimiva gurorAkArAdi dRSTvA pApakaM asadananuSThAnaM parivarjayet , yathA AkIrNo'zvaH kazAdinAgarohakAzayaM jJAtvA kaze'lagne iva tadAzayAccalet valeta vA, evaM suziSyo'pyAkArAdyairgurvAzayaM jJAtvA tathAnutiSThet, mAbhUdvAgAyAso guroriti, 'pAvagaM paDivajjae' iti pAThe punAtIti pAvakaM, zubhAnuSThAnaM pratipadyetetyarthaH // 12 / / yataH aNAsavA thUlavayA kusIlA, miuM pi caMDaM pakareMti sIsA / cittANuyA lahu dakkhovaveyA, pasAyae te hu durAsayaM pi // 13 // vyAkhyA-anAzravA guruvacasyasthitAH, sthUlamanipuNaM vAco yeSAM te sthUlavacaso'vicAryabhASiNaH, kuzIlAH kadAcArAH ziSyA mRduM komalagiramapi guruM caNDaM kopanaM kharabhASa vA prakurvante, ye ca jAtyAzva iva cittAnugA laghu zIghraM dAkSyenA'vilambakAritvenopapetA yuktAH syuste duHkhenAzrayamarha kopanatvAdyairdurAzayamapi guruM prasAdayeyuH prasannaM kuryuH, kiM punarakaSAyam / atra dRSTAntazcaNDarudrAcAryaziSya:-avantyAM snAtre udyAne sAdhavaH samavasRtAsteSAM guruzcaNDarudrAkhyaH sAdhUnAmUnAdhikAnuSThAnAni pazyannatiruSyaMstadadRSTyai AtmahitAya caikAnte _ 2010_02
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 prathamaM vinayazrutamadhyayanam svAdhyAyadhyAne'sthAt, avantIvAsI navoDha ibhyasUH sakuGkumAGgasuveSo mitraiH saha yuvA sAdhUpAntametya hAsena natvoce, bhagavanto dharmaM brUta, taiH zaTho'mityuttaramadatvA svAdhyAyaH kRtaH, punarUce nirviNNo'haM gRhavAsabhAryAbhyAM, dIkSAM mahyaM datta, sAdhubhirullaNTha iti jJAtvA caNDarudro'darzi, vayaM ziSyAH eSo'smadgururdIkSate, sa guruM gatvA natvoce, mAM dIkSadhvaM, yathAhaM sukhI syAM, punaH punarukte svabhAvadoSo gururUce, bhasmAnaya, ekena tathAkRte tacchiro luJcitvA dIkSA dade, mitrANi viSaNNAnyUcurmitra nazya, sa bhAgyAllaghukarmA kathaM kRtalocaH svavAcAttavrato yAmi gehamiti, chuTTati niyalabaddhA, saMkalabaddhA ya naulabaddhA ya / mohaniyaleNa baddhA, bhavakoDisae na chuTTati // 1 // bhAvasAdhurjAtaH, vayasyA gatAH, ziSyo mA matsvajanA etya mAM vrataM mocayantvityanyatra yAmIti guruM jagau, tena sAyaM mArgaM pratilikha, pratyUSe yAva ityuktaH pratilikhyAgAt, pratyUSe dvau tasmin pathi prasthitau, agre yAhItyuktaH ziSyo'calat, gururmArgAt skhalitaH, vedanAvazena hA duSTa ziSya ! bhavyaM kiM na mArgaH pratyalekhIti roSAddaNDenAhat, zIrSaM sphuTitaM, ziSyaH samyak sahamAno aho'hamadhanyo yenAmI svasAdhumadhye sukhaM tiSThanto mayedRgduHkhaM prApitAH, kathamaskhalitaM naye, samAdhiM janayAmIti prayatnena yAn subhAvAt kevalyabhUt, prAtaH guruH ziSyazIrSaM sphuTitaM raktAktaM dRSTvA saMvegAdaho'sya ziSyasyApyadbhutA kSamA, mama ciradIkSitasya gaNino'pIdRg doSa iti svaM nindannApa kevalaM, uttarAdhyayanalaghuvRttau AvazyakavRttyAdiSu ko'pi kathAbhedaH, Adau svanindayA guroH kevalaM, kAlena ziSyasya // 13 // gurucittAnuvRttiyutktimAha nApuTTho vAgare kiMci, puTTho vA nAliyaM vae / kohaM asaccaM kuvvijjA, dhArijjApiyamappiyaM // 14 // vyAkhyA - apRSTo guruNA kathamidamityajalpitaH kiJcidapi stokamapi na vyAgRNIyAt, pRSTo vA'lIkaM na vadet, nirbhatsito'pi guroH krodhaM taduktakuvikalpaspheTanenA'satyaM kuryAt / krodhA'satyatvakRtau dRSTAntaH - kasyApi kulaputrasya bhrAtA'riNA hataH, sa mAtroktaH putra bhrAtRghAtinaM handhi, tena sa jIvagrAhaM baddhvAmbApArzvaM nItvokto re bhrAtRghAtin ! kathaM tvAM hanmIti khaDgamudgAmitaM, sa bhIto'vak zaraNaitA yathA hanyante, tataH suto'mbAsyaM pazyaMstayA satvenotpannakRpayoktaM, putra zaraNaitA na hanyate, 2010_02
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 saraNAgayANa vissaMbhiyANa, paNayANa vasaNapattANaM / rogiya aMjagamANaM, sappurisA neva paharaMti // 1 // tenoce, amba kathaM ? vatsa roSaH saphalo na kAryaH, sa tena muktastayoraMhyoH patitvA kSamayitvAgAt , evaM krodhamasatyaM kuryAt , apriyaM karNakaTu, guruvacaH guNakRttvAt priyamiva dhArayeta sthApayeccitte, yadvA priyaM prityutpAdakaM stutyAdi, apriyaM nindAdi dhArayet , na tadvazago rAga dveSaM vA kuryAt / atha tRtIyabhUtadRSTAnta:-kvApi puro'zivotpattau trayo mAntrikA nRpamUcurvayamazivaM hanmaH, kathaM, eko'vak asti me bhUtaM mantrasiddhaM, tanmahArUpaM vikRtya pure bhrAmyet paraM nekSyaM, IkSitaM roSAdIkSakaM hanti, tad dRSTvA yo'dhomukhastiSThet sa rogAnmucyate, rAjJoce'lametenAtiroSaNena, dvitIyo'vak mama bhUtamasti, tanmahadrUpaM lambodaravipulakukSipaJcazIrSekAMhibIbhatsaM kRtvA'TTahAsaM muJcad-gAyannRtyad dRSTvA yo hasettacchiraH saptadhA syAt, yaH suvAggandhAdhairarcati sa: arogI syAt, rAjJoce'lametenApi, tRtIyo'vak mama zyAmaM bhUtaM priyA'priyakRto darzanAdrugbhyo mocayati, rAjJoktametatsamyak, tatastena bhUtenAzivaM zAntaM tuSTo rAT , hRSTAH prajAH,pUjitaH sarvaiH sa mAntrikaH, evaM sAdhurmuNDasamalAGgavastrAdyaiH krUrairnindyamAno bhaktaiH stUyamAnaH priyApriye saheta, zraddhAvantaM laghukarmANaM kuryAt, evaM manoguptyuktyA cAritravinaya uktaH // 14 // krodhAsatyatAkaraNAdinA Atmadamane phalamAha appA ceva dameyavvo, apyA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi, assi loe parattha ya // 15 // vyAkhyA-AtmA caiva rAgadveSA'karaNAddamitavyaH, hurevArthe, khalu yasmAdAtmaiva durdamo durjayaH, AtmA dAnta upazamaM prApito'smin loke paratra loke sukhI bhavet, adAntAtmAnazcaurapAradArikAdyA vinazyanti / atra cauradRSTAntaH-pallyAM dvau bandhU cauramukhyau, sAdhavaH sArthena sArddha tatrAguH, ghano varSituM lagnaH, caturmAsIsthityupAzrayArthaM tayoH pArzve sAdhavo'guH, tAvAnanditau bhAvibhadratvAt, upAzrayo'yAci, taddAnaphalaM uktaM, tAbhyAM datte'sthuzcaturmAsI, vihAraM kurvadbhiranyavratA'nahayostayonizyAM bhojyaniyamo dattaH, pAlayitavyo yatnena, anyadA tau cauraiH saha dhATIM gatau, caurA bahu gomAhiSamAnIya svasthAnAsannametAH, kSudhitA ekaM mahiSaM hatvaike mAsaM paktuM lagnAH, eke madyArthaM gatAH, mAMsapAcakairmantritaM, arddha mAMse viSaM kSipAmo yathA 2010_02
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam madyArthagatAstadbhuktvA mriyante, ghanaM gomAhiSaM asmadbhAge eti, madyArthagatairapyAlocya madyArddha viSaM kSiptaM, sarve'pyekanA'milaMstAvatA'sto'rkaH, tau dvau niyamaM smRtvA na bhuktau, anye mitho drohabhAjaH sarve saviSaM madyamAMsaM bhakSitvA mRtA durgatiM gatAH, tau iha paratra sukhinau jAto, evaM jihvendriyadame sukhaM, zeSendriyadameSvevaM sukhaM syAt // 15 // kiM bhaved yannAtmAnaM damayedityAha varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehiM damaMto, baMdhaNehiM vahehi ya // 16 // vyAkhyA-mayA AtmA AtmAdhAratvAddeho vA dAnto damaM grAhito duzceSTAto vyAvartito varaM zreSThaH, kena saMyamena paJcAzravaviratyAdinA, tapasA vA'nazanAdinA, ahaM parairanyairbandhanairvadhrAdyairvadhairdaNDatADanAdyairmA dAntaH kheditaH syAm / / ___atra secanako dRSTAntaH-yathA vane hastiyUthe mahati yUthezo jAtAn kalabhAna'han, tatraikA kariNI sagarbhA dadhyAvatha kalabhaM jAtaM rakSAmIti lAmAmA'pAsarat, yUthezena pratIkSya pratIkSya yUthe kSiptA, evaM sA'pasarantI dine dine vilambya ekadvitryahobhirapi yUthe'milat , prasavakAle RSyAzramaM dRSTvA AlInA'sUta kalaM, tasya RSiputraiH saha puSpArAmasekAt secanakAhvA kRtA, sa yauvane yUthaM dRSTvA yUthezaM hatvA svayaM yUthezo'bhUta, mA'nyApi hastinyatraivaM kuryAditi taM AzramaM babhaJja, RSayo ruSTAH puSpaphalapUrNakarAH zreNikaM AgurUcuzca, sarvalakSaNasecanako gandhebho vane tvadarho'sti, nRpo gajAya vanaM yayau, ibhaH suryAzritastayA'vadhijJAnAd, jJAtaM secanakaH zreNikena grAhya eveti, tataH suryoktaM, 'putra varaM appA daMto, mA parehiM dammaMto baMdhaNehiM' ityAdi, ibhaH svayaM rAtrau gatvA rAjAlAnastambhaM zritaH, prAtA rAjJA svarNahArAdinA'rci, yathAsya svayaM damanAnmahAn guNo'bhUt tathA muktyarthino'pi sakAmanirjarayA guNo'kAmanirjarayA tu na // 16 // atha gurvanuvRttivinayamAha paDiNIyaM ca buddhANaM, vAyA aduva kammuNA / AvI vA jai vA rahase, neva kujjA kayAi vi // 17 // vyAkhyA-buddhAnAM jJAtatatvAnAM pratyanIkaM pratikUlaM, caH pUttauM, naiva kuryAt, kiM tvamapi kiJcijjAnISe ityAdirUpayA vAcA, athavA saMstArakakramakarAMhrisparzAdinA karmaNA AvirvA janasamakSaM yadi vA rahasyeva ekAnte, evakAraH 'zatrorapi guNA vAcyA doSA vAcyA gurorapi' iti kumatinAzArthaH, kadAcit kharoktAvapi // 17 // 2010_02
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zuzrUSaNAvinayaM gAthAbhyAmAha na pakkhao na purao, neva kiccANa piTThao / na juMje UruNA UruM, sayaNe no paDissuNe // 18 // vyAkhyA-kRtyAnAmAcAryAdInAM pakSato yamalaM dakSiNe vAme bhAge nopavizet tatpaGktyupavezanena sAmyAdavinayaH syAt, gurozca vakrAlokAt skandhagrIvAdibAdhAbhAvaH, na purato'grata upavizet vandArUNAM gurvAsyA'nIkSaNAdyairaprIteH naiva pRSThataH pRSTadezamAzritya, dvayormukhA'nIkSaNAt, AsanopavezAdinA'AtmIyenoruNA gurUNAmUruM na yujyAnna ghaTayet, Urukathanena zeSAGgasparzaparihAro jJeyaH, zayane zayyAyAM zayita AsIno vA na pratizruNuyAt, evaM kurma iti na pratijAnIyAt kiM tu yojitAJjaliH sametya pAdapatanapUrvaM anugRhIto'hamiti manyamAno bhagavannicchAmo'nuziSTimiti vadet // 18 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 , neva palhatthiyaM kujjA, pakkhapiMDaM va saMjae / pAe pasArie vAvi, na ciTThe guruNaMtie // 19 // vyAkhyA- paryastikAM jAnujaGghopari vastraveSTanena naivaM kuryAt, pakSapiNDaM vA bAhudvayapiNDAtmakaM na kuryAt, pAdau vApi na prasArayet, aperitastato na vikSipedityarthaH, pAdau prasAritau kRtvA na tiSThet, gurorante'tyAsanne, evaM avaSTambhoccapadAya ca pAdAdi ca na kuryAt, kintUcitadeze vidhinA tiSThet // 19 // punaH pratizravaNAvidhimAha AyariehiM vAhitto, tusiNIo na kayAi vi / pasAyapehI niyAgaTThI, uvaciTThe guruNaM sayA // 20 // vyAkhyA- AcAryaiH upAdhyAyAdyairvyAhRtaH zabditaH, kadAcit glAnAdyavasthAyAmapi tUSNIko na bhavet, prasAdo'yaM yadanyasadbhAve'pi mAM dizanti gurava iti prekSituM AlocayituM zIlamasyeti prasAdaprekSI prasAdArthI vA guruparitoSAbhilASI niyogArthI upatiSThet, mastakena vande iti vadan upasarpet guruM sadA ||20|| 2010_02 AlavaMte lavaMte vA, na nisIijja kayAi vi / caUNa AsaNaM dhIro, jao jattaM paDissuNe // 21 // vyAkhyA - dhIro buddhimAn parISahAkSobhyo vA gurau Alapati ISallapati, lapatIti vAraMvAraM lapati, na niSIdet kadAcidapi vyAkhyAdinA vyAkulatve'pi AsanaM
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam 13 pAdapuJchanAdi tyaktvA yato yatnavAn, yadvA yata iti yatra guravastatra gatvA, 'jattaM' ti prAkRtatvAt bindulope yad guravo vadanti tat, yAtrAM saMyamayAtrAM vA kAryatayA pratizruNuyAt svIkuryAt // 21 // uktaH pratizravaNavidhiH, pRcchAvinayamAha AsaNagao na pucchijjA, neva sijjAgao kayA / AgammukkuDUo saMto, pucchijjA paMjalIuDo // 22 // vyAkhyA-Asanagata AsanAsInaH sUtrAdikaM na pRcchet, naiva zayyAgataH saMstArakagataH pRcchet, rogAdyavasthAM vinA kadAcidapi bahuzrutatve'pi saMzaye pRcchet, natvavajJayA, Agamya gurvantikametya utkuDuko ( utkaTiko) muktAsana, kAraNe pAdapuJchanAdigataH san zAnto vA pRcchet sUtrAdikaM, prAJjalipuTaH kRtAJjaliH // 22 // guruvinayamAha evaM viNayajuttassa, suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa, vAgarejja jahA suyaM // 23 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa vinayayuktasya pRcchataH ziSyasya svayaM dIkSitasyopasaMpannasya vA sUtraM kAlikotkAlikAdi, arthaM tadubhayaM sUtrArthAtmakaM vA vyAgRNIyAt yathA zrutaM gurubhyo yathA''karNitaM na tu sabuddhayaiva jJAtam // 23 // ziSyasya vAgvinayamAha musaM parihare bhikkhU, na ya ohAriNi vae / bhAsAdosaM parihare, mAyaM ca vajjae sayA // 24 // vyAkhyA- bhikSurmRSAM bhUtanihnavAdikaM pariharet, nacAvadhAriNIM nizcayAtmikAM vadet, gamiSyAma eva AgamiSyAma eva vakSyAma eveti bhASAdoSaM sAvadyAnumodanAdyaM sarvaM cakAramakArAdyaM ca pariharet, mAyAM ca krodhAdIMzca bhASAdoSahetUn sadA varjayet ||24|| kiJca na lavijja puTTho sAvajjaM, na NiraTTaM na mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA, ubhayassaMtareNa vA // 25 // vyAkhyA-pRSTaH san sAvadyaM na lapet, tathA pazcAt sAvadyAnumodanA, bhASAdoSaH svayameva bhASaNe ukto'tra paraprazne'pyukta iti na paunaruktyaM, nirarthaM dazadADimAdi, eSa 2010_02
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 vandhyAsUrityAdi, na marmagaM, tvaM kANa ityAdi janmakarmAdi vA, saMklezotpAdakatvAt, tathA AtmArthaM parArthaM ubhayArthaM antareNa vA kAryaM vinA vA na lapet // 25 // 14 upAdhidoSAMstyAjayati samaresu agAresu, saMdhIsu ya mahApahe / ego thie saddhi, neva ciTThe na saMlave // 26 // vyAkhyA - samareSu kharakuTISu yataH cUrNi: "samaraM nAma jaccha lohakArA hiThThA kammaM kariMti" evaM nIcAspadeSu, yadvA dravyasamarA janasaMhArakAriNo, bhAvatastu rAgAdivairivyApArAsteSu satsu, atra bhAvasamarairadhikAraH, agAreSu gRheSu sandhiSu ca gRhadvayAntarAleSu, mahApatheSu rAjamArgAdau ca, eka ekayA striyA sArddhaM naiva tiSThet, UrdhvasthAnastho na bhavet, na tayA saha saMbhASaM kuryAt, evaM dvayoH sAdhvordvayoH striyorapi vaktuM sthAtuM ca na yuktam // 26 // skhaliteSu gurubhiH ziSyate ziSyavidhiH jaM me buddhANusAsaMti, sIeNa pharUseNa vA / mama lAbho tti pehAe, payao taM paDissuNe // 27 // vyAkhyA - budhA yanmAM anuzAsanti zikSAM grAhayanti zItena sopacAravacasA zIlena veti pAThe, zIlaM mahAvratAdi, upacArAttajjanakaM vaco'pi zIlaM yadvA zIla: samAdhau tataH zIlena samAdhikRtA bhadra ! bhavAdRzAmidamanarhamityAdinA, tathA paruSeNa karkazena vacasA mama lAbho'prAptArthaprAptirUpo'yaM, yanmAmanAcAriNamamI sadAcAre sthApayantIti prekSayA buddhyA prayataH prayatnavAn, padataH sUtrapAThAdvA tadanuzAsanaM pratizRNuyAt, kAryatayAGgIkuryAt ||27|| prAjJAprAjJasvarUpamAha aNusAsaNamovAyaM, dukkaDassa ya coyaNaM / hiyaM taM mannaI panno, vesa hoi asAhuNo // 28 // vyAkhyA-prAjJa upAye mRduparuSabhASaNAdau bhavamaupAyaM, yadvA upa samIpe patana mupapAtastatra bhavamaupapAtaM, gurusaMstArAstaraNavizrAmaNAdikRtyaviSayamanuzAsanaM, cAnyaduH kRtasya coyaNaM preraNaM, hA kimidamitthamAcaritamityAdi hitamihaparalokopakAri manyate / tadanuzAsanAdirasAdhorasAdhubhAvasya dveSyaM dveSotpAdakaM bhavati // 28 // 2010_02
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam tathA hiyaM vigayabhayA buddhA, pharusaM pi aNusAsaNaM / vesaM taM hoi mUDhANaM khaMtisohikaraM payaM // 29 // vyAkhyA-vigatabhayAH saptabhayarahitA buddhAstatvajJA hitaM pathyaM manyante, paruSamapi karkazamapyanuzAsanaM guruzikSAM, yadvA hitaM vigatabhayAd buddhAcAryAderutpannaM paruSamapyanuzAsanaM dveSyaM dveSakaraM tadanuzAsanaM mUDhAnAM bhavati, kSAntiH kSamA, zuddhirnirmalatA tatkaraM zAntizuddhikaraM mArdavAdizuddhikaraM, ca padaM jJAnAdiguNasthAnam // 29 / / jJAnasvarUpamuktvA sthitivinayamAha AsaNe uvaciTThijjA, aNucce akue thire / appuTThAI NiruTThAi NisIijjappakukue // 30 // vyAkhyA-AsanaM pIThAdi varSAsu , Rtubaddhe pAdapuJchanAdi, tatra pIThAdAvupatiSThet upavizet , anucce dravyato nIce bhAvatastvalpamUlye gurvAsanAt , akuce'spandamAne tasya zRGgArAGgatvAt , sthire samapAdasthite, anyathA sattvavirAdhanAt 'appuThThAI', alpamucchAtuM zIlamasyetyalpotthAyI, na punaHpunarutthAnazIlaH, nimittaM vinA notthAnazIlo nirutthAyI, niSIdat AsIt alpakukucaH karAdibhiralpameva calan , yadvA alpaM karacaraNabhrUbhramaNAdyasacceSTAtmakamasyetyalpakaukucaH // 30 // sthitivinayamuktvA caraNakaraNavinayamAha kAleNa nikkhame bhikkhU, kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA, kAle kAlaM samAyare // 31 // vyAkhyA-saptamyarthe tRtIyA, bhikSuH kAle prastAve niHkrAmet gacchet bhikSAyai, akAlanirgame AtmaklAmagrAmagarhAdidoSAH, kAle ca pratikrAmet pratinivarteta bhikSATanAt, svAdhyAyA'hAnyai, alAbhe alpalAbhe vA tathA, akAlaM tattatkriyAyA asamayaM varjayitvA kAle pratyukSeNAdivelAyAM kAlaM tattatkAlAhI~ kriyAM, samAcaret, karSakakRSikriyAvadiSTaphalahetoH // 31 // bhikSAvidhimAha parivADIe na ciTThijjA, bhikkhu dattesaNaM care / paDirUveNa esittA, miyaM kAleNa bhakkhae // 32 // 2010_02
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-bhikSuH paripATyAM gRhapaGktau na tiSThet, paGktisthabahugRhabhikSAyai naikatra tiSThet , tatra dAyakadoSA'dRSTeH, yadvA bhuJjAnanRpaGktyAM na tiSThet , aprItyadRSTAkalyANatAdidoSasaMbhavAt / kiJca dattaiSaNAM, dAne eSaNAM grahaNaiSaNAM doSAnveSaNAtmikAM caredAseveta, pratirUpeNa pradhAnarUpeNa, yadvA pratibimbaM cirantanamunInAM yadrUpaM tena patadgrahAdidhAraNAtmakenAnyaliGgyasadRzena veSeNa gaveSaNAdoSatyAgena eSayitvA gaveSayitvA, evaM grAsaiSaNApi sUcitA, mitaM parimitaM, bahubhuktau svAdhyAyahAnyAdidoSAt , kAlena "namokkAreNa pArittA" ityAdyagamoktaprastAvenAhatAvilambitAdirUpeNa vA bhakSyed bhuJjIta // 32 // purAyAtA'nyabhikSusambhAve vidhimAha nAidUramaNAsanne, nannesiM cakkhuphAsao / ego ciTThijja bhattaTThA, laMghitA taM naikkame // 33 // vyAkhyA-atidUre deze na tiSThet , tatra tannirgamAjJAnAdeSaNAzuddhyasambhavAcca, anAsanne Asanne bhUbhAge na tiSThet , anyabhikSukA'prItibhAvAt, 'nannesiM' anyeSAM gRhasthAnAM cakSuHsparze dRggocare na tiSThet , yadutaiSa bhikSuH niHkramaNaM pratIkSate iti gRhiNo yathA na vidanti, kintu viviktadezastha ekaH purApraviSTopari dveSarahitastiSThet bhikSArthaM, taM bhikSukaM lavayitvA [nAtikrAmed] na pravizet , tallaGghane cA'prItyapavAdabhAvAt // 33 // tathA nAiucce va NIe vA, nAsanne nAidUrao / phAsuyaM parakaDaM piMDaM, paDigAhijja saMjae // 34 // vyAkhyA saMyata uccairmAlAdau nIce bhUmigRhAdau piNDaM bhikSAM na pratigRhNIyAt , tatrotkSepanikSepA'darzanAt , dAyakA'pAyAdisaMbhavAt, yadvA sAdhuvizeSaNaM, dravyabhAvAbhyAM nAtyucco na nIcaH, uccasthAnastha UrvIkRtagrIvo vA dravyataH, bhAvato'haM labdhimAnitimadavAn ityuccaH, nimnasthAnastho natagrIvo vA dravyato nIcaH, bhAvatastu na mayA'dya kiJcillabdhamiti dainyavAniti, na Asanne sthAne, atidUrato na tiSThet , AsannAtidUrayorjugupsAzaGkA'neSaNAdidoSAH syuH, piNDaM prAsukaM parakRtaM, pareNa gRhiNAtmArthaM parArthaM vA kRtaM pratigRhNIta saMyataH // 34 // evaM sUtradvayena gaveSaNAgrahaNaiSaNAyuktimuktvA grAsaiSaNAvidhimAha appapANappabIyaMmi, paDicchinnaMmi saMvuDe / samayaM saMjaye bhuMje, jayaM apparisADiyaM // 35 // 2010_02
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam 17 vyAkhyA-alpazabdo'bhAve, alpAH prANAH prANino yatra, tadalpaprANaM, alpAni asanti bIjAni zAlyAdIni yatra tadalpabIjaM, tasmin prANo mukhavAyuH sa dvIndriyAdInAM syAdataH prANA dvIndriyAdyAH, tatrApi praticchanne uparyAcchAdite, anyathA sampAtimapAtAt , saMvRte pArzvata: kaTakuTyAdinA saGkaTadvAre, aTavyAM kuDaGgAdiSu vA, anyathA dInAdiyAcane dAnAdAnayoH puNyabandhadveSAdidarzanAt , upAzrayAdiSu samakaM anyaiH sAdhubhiH sAkaM, natvekAkyeva rasAgAryAt saMyato bhuGkte, 'jayaMti yatamAnaH sura 2 caba 2 kasa 2 kAdyakurvan aparisATikaM parisATimakurvan // 35 // atha tatra vAgyatanAmAha sukaDi tti supakki tti, succhinne suhaDe maDe / suniTThie sulaTThi tti, sAvajjaM vajjae muNI // 36 // vyAkhyA-sukRtaM suSTha nivartitamannAdi, supakvaM ghRtapUrNAdi, succhinnaM zAkapatrAdi, suhRtaM zAkapatrAdestiktatvAdi, sUpavilepakAdinA mAtrakAdeghRtAdi vA, suSTha mRtaM ghRtAdi sakthusUpAdau, suSTha niSThitaM gADhaniSThAM rasaprakarSAntaM gataM, 'sulaTThi'tti-sarvairapi rasAdibhiH prakAraiH zobhanamiti, evampakAramanyadapi sAvadyaM vaco varjayenmuniH / yadvA suSTha kRtaM vadanenAreH pratikRtaM, suSTha pakvaM mAMsAdi, chinno nyagrodhAdiH, suhRtaM kadaryAdarthajAtaM, suhRto vA caurAdiH, sumRto'yaM pratyanIkadvijAdiH, suniSThito'yaM caityakUpAdiH, sulaSTo'yaM gajAdiH, iti sAmAnyena sAvadhaM vaco varjayet , niravA tu sukRtamanena dharmadhyAnAdi, supakvamasya vAgvijJAnAdi, succhinnaM snehabandhAdi suhRtamupakaraNaM svajanopasarga suhRtaM vA karmAnIkAdi, sumRtamasya paNDitamaraNamartuH, suniSThito'sau sAdhavAcAre, sulaSTaM zobhanamasya tapo'nuSThAnAdi, iti vadet // 36 / / ___ evaM pratirUpavinaya uktaH, atha paNDitabAlayoH zikSAyAM guroH samazramau bhavataH, yataH ramae paMDie sAsaM, hayaM bhadaM va vAhae / bAlaM sammai sAsaMto, galiyassa va vAhae // 37 // vyAkhyA-paNDitAn ziSyAn skhalitAdau zAsan zikSayan ramate ratimAn syAt guruH, kamiva ka ityAha-bhadraM hayamiva yathA bhadraM zubhaM hayaM zAsan vAhako'zvandamA ratimeti, bAlamanyaM (mUrkha) zAsan zrAmyati, sa hi sakRdukta eva kRtyaM na kurute, punaH punastamAjJApayan khidyate, kamiva kaH ? ityAha-galimazvamiva vAhakaH // 37|| 2010_02
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 bAlAzayastu khaDDagA(yA) me caveDA me, akkosA ya vahA ya me / kallANamaNusAsaMto, pAvadiTTi tti maNNai // 38 // vyAkhyA-khaTTakASTakkarA me, capeTAH karatalAghAtA me, AkrozAzcAsatyabhASA me, vadhAzca daNDakAdighAtA me, iti durvicArayuto bAlaH ziSyaH kalyANamihaparalokahitamanuzAsantaM zikSayantaM guruM pApadRSTiM pApabuddhi manyate, yathA pApo'yaM mAM hanti nighRNo guptipAlavat , tataH khaTTakAdyA eva me gurubhirdIyante nAnyat kiJcidiSTamastItyarthaH, yadvA vAgbhirapyanuzAsyamAnaH khaTTakAdirUpA vAco'sau manyate // 38|| vinItAzayastu putto me bhAya NAi tti, sAhU kallANa mannai / pAvadiTThI u appANaM, sAsaM dAsi tti(va) mannai // 39 // vyAkhyA-putra iva me, bhrAteva me, jJAti, iti buddhyAcAryo mAmanuzAstIti sAdhuH suziSyaH kalyANaM gurumanuzAsanaM vA manyate, pApadRSTistu kuziSyaH punastena zAsyamAnamAtmAnaM dAsamiva manyate, yathAsau dAsavanmAmAjJApayati // 39 // vinayatattvamAha na kovae Ayarizra, appANaM vi na kovae / buddhovaghAi na siyA, na siyA tottagavesae // 40 // vyAkhyA-[vinayI ziSyaH] AcAryamanyamapi ca vinayAhaM na kopayet, AtmAnamapi gurvAditADanayA na prakopayet, kathaJcit sakopatAyAmapi buddhopaghAtI AcAryopaghAtakRnna syAt / yugapradhAnopaghAtikuziSyavat-yathA kazcidgururyugapradhAna udyatavihAryapi kSINajavAbala ekasthAne tasthau, tatra zrAddhaistIrthAdhAro'yamityarhasnigdhamadhurAhArAdi tasmai sadA dade, tacchiSyAstu gurukarmatvAt kadAcid dadhyuryat kiyacciramayamajaGgamaH pAlyaH ? tamanazanaM jigrAhayiSavo bhaktazrAddhadattAr2yAhAraM tasmai na daduH, antaprAntAdyAnIya viSaNNA iva tatpura UcuH kiM kurmo ? yadIdRzAmapi vo'rhAnnAdyairavivekAH zraddhAH sadApi dAtumazaktAH, zrAddhAMzca te procuryadehaM mumukSavaH snigdhAhAramAryA necchanti, saMlekhanAmeva cikIrSavaH, tat zrutvA sakopakhinnAH zrAddhA gurumetya sagadgadaM jaguH bhagavan ! vizvArkeSvarhatsu cirAtI 2010_02
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 prathamaM vinayazrutamadhyayanam teSvapi pratapatsu bhavatsu zAsanaM bhAti, tat kimakAle saMlekhanArabdhA ? na vayameSAM nirvedAyeti bhavadbhizcintyaM, yataH zira:sthA api yUyaM na bhArAya na ziSyANAM na kadApi / tata iGgitajastairgurubhitiM yathAmacchiSyakRtyametat, tatkimado'prItidAyuSA ? na dharmiNA kasyApyaprItirutpAdyeti dhyAtvA guravo mutkalitameva tatpura UcuH, kiyacciramajaGgamairasmAbhirvaiyAvRttyaM kAryAH sAdhavo yUyaM ca ? taduttamArthameva svIkurma iti tAnasau saMsthApya bhaktaM pratyAkhyAtavAn / evaM vinayI ziSya buddhopaghAtI na syAt / tathA totragaveSako na syAt, totraM dravyataH prAjanakaH, bhAvatastu doSodbhAvakatayA vyathAkRdvacanaM vinayiziSyo na gaveSayati, kimahameSAM jAtyAdidoSaM vacmIti na gaveSayati // 40 // tathA AyariyaM kuviyaM naccA, pattieNa pasAyae / vijjha( vi )jja paMjaliuDo, vaijjA na puNa tti ya // 41 // vyAkhyA-AcArya upAdhyAyAdiM ca kupitaM, tatkRtabahiHkopaM azikSaNA'dRSTidAnAdi jJAtvA pratItyutpAdakaM vacaH prAtItyikaM zapathAdyapi tena, yadvA prItyA sAmnaiva prasAdayet prasannIkuryAt , vidhyApayet udIrNakopAnalamapi upazAmayet prAJjalipuTaH, itthaM kAyikaM mAnasikaM ca vidhyApanopAyamuktvA vAcikaM vaktumAha-vadet yathedaM kSamitavyaM na punaritthamAcariSyAmIti yataH jaha dIvA dIvasayaM, padippar3a dippaI va so diivo| dIvasamA AyariyA, dippaMti paraM ca dIvaMti ||1||[u.ni./gaa.8] // 41 // atha vinayaguNamAha dhammajjiyaM ca vavahAraM, buddhehiM (A)yariyaM sayA / tamAyaraMto vavahAraM, garahaM nAbhigacchaD // 42 // vyAkhyA-yattadonityasambandhAt yo dharmeNa kSAntyAdinA'jito buddharAcaritazca vyavahAraH pratyupekSaNAdiH, vizeSeNa apaharati pApakarmeti vyavahArastamAcaran gahA~ avinIto'yamiti nAbhigacchati, yadvA guruvinayamAha-dharmAya sAdhurdho jIto vyavahAra: 'prAkRtatvAlliGgavyatyayaH' adhunAgamAdivyavahAravyavacchedena jItavyavahArAt , sa budvairAcAryairAcaritaH, sadA trikAlaviSayatvAjjItasya, taM vyavahAraM prAyazcittadAnarUpamAcaran gahI~ daNDarucirayaM nighRNo veti gahIM gururnAbhigacchati, na cAyaM mamopakArI me ziSya iti na daNDyaH // 42 // 2010_02
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kiM bahunA ? maNogayaM vaktagayaM, jANittA Ayariyassa u / taM parigijjha vAyAe, kammuNA uvavAyae // 43 // vyAkhyA-manogataM manasi sthitaM vAkyagataM ca kRtyaM, tuzabdAt kAyagatamapi jJAtvA, AcAryasya tanmanogatAdi parigRhyAGgIkRtya vAcA idamitthaM karomItirUpayA, karmaNA kriyayA tatkaraNena tadupapAdayet kuryAt / 'maNoruiM' pAThe ruciM icchAm // 43 / / atha suvinItalakSaNamAha vitte acoie niccaM, khippaM havai sucoie / jahovaiTuM sukayaM, kiccAI kuvvai sayA // 44 // vyAkhyA-vitto vinayAdisarvaguNakhyAtaH, acodito nityaM kSipraM bhavati sucoditaH supreritastena kSipraM kRtyeSu pravarttate, nAnuzayAdvilambate ityarthaH, yathopadiSTaM upadiSTA'natikramaNa suSTha kRtaM yathAsyAttathA kRtyAni karoti, sadA satA vA bhAvyena prakAreNa // 44 // atha nigamayati naccA namai mehAvI, loe kittI se (ya) jAyai / havai kiccANa saraNaM, bhUyANaM jagaI jahA // 45 // vyAkhyA-jJAtvaitadadhyayanArthaM namayati tatkRtyaM prati prahvIbhavati medhAvI adhyayanArthadhAraNAzaktimAn maryAdAvartI vA, tasya ca loke kIrtiH, sulabdhamasya janma, nistIrNo bhavo'nenetyAdi zlAghA jAyate, punaH sa satkRtyAnAM puNyAnuSThAnAnAM durvinItA'yogyAnAM zaraNamAzrayo bhavet / bhUtAnAM prANinAM yathA jagatI pRthvI AzrayaH // 45 // atha vinayaphalamAha pujjA jassa pasIyaMti, saMbuddhA puvvasaMthuyA / pasannA lAbhaissaMti, viulaM aTThiyaM suyaM // 46 // vyAkhyA-pUjyAH sUryAdyA yasya prasIdanti, kathambhUtAH ? sambuddhAH samyak jJAtavastutatvAH, pUrvasaMstutAH pUrvaM vAcanAkAlAdarvAk vinayena paricitAH, prasannAH pAThAntare sampannA jJAnAdiguNapUrNAH, athavA samyaga'viparItAH prajJA yeSAM te samprajJA AcAryA lambhayiSyanti vipulaM zrutaM, kathambhUtaM zrutam ? Arthikamartho mokSaH kAryamasyeti Arthikam // 46 // 2010_02
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM vinayazrutamadhyayanam zrutaprAptau aihikAmuSmikaphale gAthAdvayenAha sa pujjatthe suviNIyasaMsae, maNoruI ciTTha kammasaMpayA / tavosamAyArisamAhisaMvuDe, mahajjui (I) paMcavayANi pAliyA // 47 // 21 vyAkhyA - sa sAdhuH karmasampadA, karma dazavidhacakravAlasAmAcArI, tasyAH sampattayopalakSitastiSThati, kathambhUtaH ? pUjyaM zlAghyaM zAstramasyeti pUjyazAstraM, vinItasya zAstraM vizeSAt pUjyate, yadvA prAkRtatvAt pUjyaH zAstA gururasyeti pUjyazAstRkaH, vinIto hi vineyaH zAstAraM pUjyamapi vizeSataH pUjAM prApayati, yadvA pUjyazcAsau zastazca sarvatra prazaMsAvattvena pUjyazastaH, suSThu atizayena vinIta upanItaH prasAditaguruNaivazAstrArpaNena saMzayo yasyeti suvinItasaMzaya:, suvinItA vA saMsatpariSadasyeti suvinItasaMsatkaH, vinItasya hi vinItaiva parSat syAt / manaso gurusambandhino ruciricchA'sminniti manorucirna svarucicArI, yadvA tasya karmasampat aSTakarmavRddhistiSThati agrato na varddhate / 'maNoruiM ciThThai kammasaMpayaM' iti pAThe manorucitaphaladAtRtvena manorucitAM karmasaMpadaM zubhaprakRtInAmanubhavastiSThati / nAgArjunIyapAThe 'maNicchiyaM saMpayamuttamaM gai tti' iha ca sampadaM yathAkhyAtacAritrasaMpadaM iti / tapasaH samAcArI samAcaraNaM, samAdhizcittasvAsthyaM tAbhyAM saMvRtto niruddhAzravaH, mahatI dyutistapastejastejolezyA vA yasya sa mahAdyutiH, paJcamahAvratAni hiMsAnivRttyAdIni pAlayitvA'khaNDamArAdhya ||47|| sa devagaMdhavvamaNussapUIe, caittu dehaM malapaMkapuvvayaM / siddhe vA (bha) vai sAsae, deve vA apparae mahiDDie // 48 // tti bemi vyAkhyA - sa vinItavinayo devairvaimAnikajyotiSaigandharvairgandharvanikAyopalakSitairvyantarabhuvanapatibhirmanuSyairmahAnRpAdyaiH pUjitaH san malapaGkapUrvakaM, raktazukre malapaGkI tatpUrvakaM tadbhavadehaM tyaktvA siddhaH zAzvataH sarvakAlasthAyI, na tu buddhavattIrthanikAre AgantA, devo vA'lparato'lpazabdo'bhAve'rato lavasaptamAdiralparajA vA'lpabaddhyamAnakarmA, mahARddhizcakribhaJjanAdyA tRNAgrAt, svarNakoTipAtAdyAviSkaraNazaktirvA yasya sAdhoH, sa bhavati, devavizeSaNaM caitat iti bravImi gaNadharAdyupadezAnna tu svadhA // 48 // J iti vinayazrutAkhyamAdyamadhyayanamuktam // 1 // 2010_02
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam // atha vinayaH parISahasahairapi kArya iti dvitIyaM parISahAdhyayanaM, idaM cASTamapUrvamadhyagamabhUt / yataH kammappavAyapuvve, sattarase pAhuDaMmi jaM suttaM / sanayaM saudAharaNaM, taM cevaM ihaM pi nAyavvaM // 1 // iti niyuktiH [ gA.69] / suaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM iha khalu bAvIsaM parisahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA je bhikkhU succA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vihanijjA // 1 // vyAkhyA-sudharmasvAmI jambUpratyAha-zrutaM mayA AyuSmanniti ziSyasyAmantraNaM, mahAyuSa eva sUtrArthacirasthAyitvAt , avyucchittyAdilAbhAt , tatra trijagatpratItena bhagavatA aSTamahAprAtihAryAdisamagraizvaryayuktena evaM yatisAmAkhyAtaM, athavA 'AusaMteNaM ti' bhagavadvizeSaNaM AyuSmatA bhagavatA cirajIvinA, maGgalavacanametat , yadvA parArthapravRttyAdinA zreSThamAyurdharatA, na tu muktiM prApyApi tIrthalopAdau punarihAyAtena, yataH uktaM kaizcit jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padaM / gatvA gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH // [ ] evaM hyanunmUlitarAgAdidoSatvAttadvacaso'prAmANyameva syAt / niHzeSonmUlane karmaNAM na punarAgatiH, yadvA 'AvasaMteNaM' mayetyasya vizeSaNaM, AGiti gurUktamaryAdayA vasatA mayA zrutaM, gurumaryAdAvartirUpatvAd gurukulavAsasya, tatazca jJAnAdilAbha: "nANassa hoi bhAgI" [u.pa.682] ityAdi yadvA 'AmusaMteNa' AmRzatA mayA bhagavadaMhriyugaM karatalena spRzatA, jJAtAkhilazAstreNApi guruvizrAmaNAdivinayakRtyaM kAryaM yataH-"jahAhi aggI jalaNaM namase" [d.a.9|1|11] ityAdi / yadvA 'AusaMteNaM ti' prAkRtatvAt AyuSamANena zravaNavidhimaryAdayA gurUn 2010_02
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam sevamAnena, vidhinaivArhadezasthena gurupArzve zravyaM, na tu guruvinayabhItyA guruparSadutthitebhyaH 'iha khalu bAvIsaM' ti iha loke pravacane vA khalu nizcitaM vAkyAlaGkAre vA, dvAviMzatiH parISahAH pari samantAt sahyante uditA sAdhubhirnirjarArthaM manaH zuddhayeti parISahAH, zrAmyatIti zramaNastapasvI, tena bhagavatA zrImahAvIreNa kAzyapena kAzyapagotreNa praveditAH prakarSeNa svayaM sAkSAd jJAtAH, nAnyataH puruSAdapauruSeyAgamAdvA, yAn parISahAn bhikSuH zrutvA gurvanti jJAtvA yathAvadavabuddhaya, jitvA punaH punarabhyAsena paricitAn kRtvA, abhibhUya sarvathA tatsAmarthyamupahatya, bhikSozcaryA vihitakriyAsevanaM bhikSucaryA / "bhikkhAyariyAe bAvIsaM parIsahA uIrijjanti " [ ] iti tadgrahaNaM tayA parivrajan samantAdviharan, spRSTa ityAdi zliSTaH parISahairno vividhaiH prakAraiH saMyamazarIropaghAtena vinAzaM prApnuyAt // ityukta uddezaH, pRcchAmAha kayare khalu te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveDyA ? je bhikkhu succA naccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vihannijjA / ime khalu te bAvIsaM parISahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA, je bhikkhu succA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vihannijjA / taM jahA - digiMchAparIsahe 1. pivAsAparIsahe 2. sIyapa0 3. usiNapa0 4. daMsamasagapa0 5. acelapa0 6. araipa0 7. itthIpa0 8. cariyApa0 9. nisIhiyApa0 10. sijjApa0 11. akkosapa0 12. vahapa0 13. jAyaNApa0 14. alAbhapa0 15. rogapa0 16. taNaphAsapa0 17. jallapa0 18. sakkArapurakkArapa0 19. pannApa0 20. annANapa0 21. sammattapa0 22 // 2 // vyAkhyA- katare kiM nAmAnaste parISahA iti zeSaM prAgvat / nirdezamAha- ime te'nantaraM vakSyamANatayA hRdi varttamAnatvAt pratyakSAste iti ye tvayA pRSTAH, zeSaM prAgvat, tadyatheti prArambhe / parIti sarvaprakAreNa sahyate iti parISahAH, digiJchAparISahaH, iha digiJchA dezyA kSuducyate, saivAtyantAkulatAheturiti parISahaH / 1 / pAtumicchA pipAsA saiva pipAsAparISahaH |2| evaM zIta | 3 | uSNa |4| daMzamazaka | 5 | acelaparISahAH | 6 | acelatvaM vastrA'rAgaH, aratiH saMyamA'ratiH | 7 | strIparISahaH | 8 | caryA vihAraH saiSa parISahaH / 9 / naiSedhikIparISahaH | 10 | naiSedhikI svAdhyAyabhUH, zayyAparISahaH | 11 | zayyA 2010_02 23
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 upAzrayaH, AkrozaparISahaH | 12 | vadhaparISahaH | 13 | yAcanA yAJcAparISahaH | 14 | alAbhaparISahaH | 15 | rogaparISahaH | 16 | tRNasparzaparISahaH | 17 | jallaparISahaH | 18| jallo malaH, satkAro vastrAdibhiH pUjanaM, puraskAro'bhyutthAnAdisaMpAdanaM, tAveva parISahaH satkArapuraskAraparISahaH / 19 | prajJA jJAnaM saiva parISahaH | 20 | ajJAnaM sAdhoH spaSTamatizrutAdyazakti, tadeva parISahaH | 21 | darzanaM samyagdarzanaM, puNyaphalasaMdehe darzanAticAro vA, tadeva parISaho darzanaparISahaH | 22 | itthaM nAmataH parISahAnuktvA dvAbhyAM gAthAbhyAmekaikasvarUpamAha--atra niryuktau sanatkumAracakrI kaNDU 1 abhattacchando 2, acchINaM veyaNA 3 tahA kucchI 4 / khAsaM 5 sAsaM 6 ca jaraM 7, ahiyAse vAsasattasae // 1 // [ u.ni./gA. 84] parIsahANaM pavibhattI, kAsaveNaM paveiyA / taM bhe udAharissAmi, ANupuvi suNeha me // 1 // vyAkhyA - parISahANAmeSA pravibhaktiH pRthaktA kAzyapena zrIvIreNa praveditA prarUpitA, tAM parISahapravibhaktiM bhavatAmudAhariSyAmi, AnupUrvyA krameNa zRNuta mama udAharata iti, ziSyAdarajJaptyai zRNuteti // 1 // iha sarvaparISahANAM kSutparISaho duHsaha ityAdau tamAhadigiMchAparigae dehe, tavassI bhikkhu thAmavaM / na chiMde na chiMdAvae, na pae na payAvae // 2 // vyAkhyA - digiMchA kSuttayA pariNate vyAptadehe sati tapo'syAstIti tapasvI vikRSTASTamAditapAH, sa ca gRhasthAdirapi syAdato bhikSuryatiH, so'pi kIdRk ? sthAma balaM saMyamaviSayaM tadasyAstIti sthAmavAn, evaMvidho'sau na chindyAt svayaM phalAdyaM, na chedayedvAnyaiH, svayaM na pacennAnyaiH pAcayet, nAnyaM chindantaM vA pacantaM vA'numanyeta / evaM na krINAti, na krApayati, na krINantamanujAnAti, kSutpIDito'pi navakoTIzuddhiM na tyajet // 2 // kiJca kAlIpavvaMgasaMkAse, kise dhamaNisaMtae / mAyaNe asaNapANassa, adINamaNaso care // 3 // vyAkhyA -kAlI kAkajaGghA tasyAH parvANi sthUrANi, madhyAni tanUni ca syustatastapasvI kAkajaGghAparvasadRzabAhujaGghAdyaGgaH kRzastapasA'sthicarmAvazeSazarIraH, dhamanIbhiH 2010_02
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 25 zirAbhiH saMtato vyApto dhamanIsantataH, IdRgavastho'pi azanapAnasya mAtrAM parimANaM jAnAtIti mAtrajJaH, na laulyAnmAtrAdhikAhAraH, tathA adInamanA anAkulitacittazcaret saMyamAdhvani yAyAt , tataH kSudhAdito navakoTIzuddhAhArAvAptAvapi laulyAnnAtimAtropabhogI, tadaprAptau ca na dainyavAnityevaM kSutpariSahyamANaH kSutparISahaH soDhaH syAt / kSutparISahe hastimitrakathA yathA-ujjayinyAM hastimitro gRhapatirhastibhUtisutena saha pravrajya kadApi sAdhubhiH saha bhojakaTaM prati prasthitaH, aTavyAM tasyAMhi kaNTakena viddhaH, sa calitumazaktaH, prANAntAM vedanAM jJAtvaikatrAdridaryAM sthitvA bhaktaM pratyAcakhyau, sarvasAdhUn bhaktyA sa kSAmayitvA bhojakaTaM prati tAnacAlayat / kSullastatpArve sthASNurapi balAttaizcAlito dUraM gatvA tAn vaJcayitvA vyAghuTyAgAt , pituH pArve ca sthitastatra sa sAdhustadaiva vedanayA vipadya zubhadhyAnAnmRto mahaddhirdevo jAtaH, kSullastaM mRtaM na vetti, labdhanidra evAyamastIti vetti / sa ca suraH prayuktAvadhiH kSullakakRpayA svadehamAzritya kSullamUce vatsa bhikSAyai yAhi ? tenoce kva ? so'vagete vanavRkSA dRzyante, etannivAsino janAstava bhikSAM dAsyantIti / sa tathetyuktvA tatra gatvA dharmalAbhaM dadau, tato vRkSAdhaH sAlaGkAro hasto nirgatyAsmai bhikSAM datte, sa evaM dine dine bhikSAM gRhNan sAdhudehasthasureNa sahAlApaparo'sthAt , atha te sAdhavastatra deze durbhikSe jAte tenaiva pathA calitA dvitIyavarSe tAmaTavImaguH, kSullo dRSTastaiH pRSTaH kva tiSThasi ? so'vak yatra kSAntako'sti, uktazca bhikSAlAbhastataste tatra gatAH, dRSTaM ca sAdhoH zuSkAGgaM, taitiM devIbhUtena sAdhunA kRpA kRtA, tatra kSAntena soDhaH kSutparISaho, na kSullena, athavA kSullenApi soDhaH, yato'sya sAdhUn muktvA kSAntapArzvamAgacchato nAyaM bhAvo'bhUdyadahamiha bhikSAM na lapsyAmi, sacittaphalAdyAhariSyAmi ceti / tato jJAtvA pratikrAntaM kSullaM sAdhavaH sahAkAryavantyAM gatAH, yathA tAbhyAM kSutparISahaH sehe tathAnyenApi sahya ityuktaH kSutparISahaH prathamaH // 3 // bhikSArthamaTatastRT syAditi tatparISahamAha tao puTTho pivAsAe, doguMchI laddhasaMjame / / sIodagaM na sevijjA, viyaDassesaNaM care // 4 // vyAkhyA-tataH kSutparISahAntako vA bhikSuH pipAsayA spRSTo'bhidrutaH, jugupsI anAcArasya, 'laddhasaMjame' labdhasaMyamo / yadvA lajjayA samyag yatate kRtyaM pratyAhato bhavatIti lajjAsaMyataH zItodakaM sacittAmbu na sevate, na pAnAdinA bhajet / 'viyaDe tti' vikRtasyAgnyAdinA vikAraM prApitasyA'cittodadasyaiSaNAya gaveSaNArthaM 'caturthyarthe 2010_02
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 26 dvitIyA' caret kuleSu paryaTet, athavA eSaNAM eSaNAsamitiM caret / 'care: sevAyAmapi syAd' iti punaH punaH sevate, ekaza eSaNAyA azuddhAvapi na tRSNAdhikyAdaneSaNIyaM lAyAt // 4 // kiJca chinnAvAsu paMthesu, Aure supivAsie / parisukka muhe'dINe, taM titikkhe parIsahaM // 5 // vyAkhyA-chinno'pagata ApAto'nyato'nyato janAgamo yeSu te chinnApAtA viviktA ityartha:, teSu pathiSu mArgeSu yAn 'Aure' Aturo'tyantAkulatanuH 'supivAsie' suSTha pipAsitastRSitaH, thUtkArazoSAt parizuSkamukhaH sa cA'dInazca parizuSkamukhA'dInaH sAdhustaM tRTparISahaM titikSe ( ye ) ta saheteti / ( pAThAntare) - ' savvao ya parivvae' sarvayogAnAzritya caH pUrtau sarvaprakAraM parivrajet saMyamAdhvani yAyAt // t " tRTparISahe dhanazarmakSullakathA - ujjayinyAM dhanamitro vaNik, dhanazarmA tatsutaH, tau saMvegAt pravrajyAnyadA sAdhubhiH sahAvelAyAmelagapurapathi prasthitau kSullastRSito jAtaH, zanaiH zanaiH pazcAt patitaH kSAnto'pi tatkRte zanairyAti, sAdhavo'gre gatAH, antarA nadyAgAt / kSAnto vatsedaM jalaM pibetyuktvA nadImuttIrya mA mamaiSa zaGkA karotvitimatirmanAg dUre gatvA sthita:, kSulla etastRSA zuSkAsyo'pi nadyambu nA'pAt sacittamiti / eke AhuH samprati sacittamapyambu pibAmi pazcAd gurvantike AlocanAM lAsyAmIti vicintya tena jalaM pAtumaJjalirdhRtastAvaccintitaM hA kathametAn jIvAn pibAmIti sa nApAjjalaM / tRSA mRtaH surIbhUto'vadhinA jJAtvA mRtakSulladehamadhiSThAya kSAntamanuyayau, kSAnto'pi kSulla etItyacalat / tato devena sAdhubhaktyA gokulAni pathi vikurvitAni, sAdhubhistatra takrAdyAttaM, evaM vrajikAparamparayA sAdhavaH puraM prAptAH, antyagokule kSulladevo nijajJaptyai sAdhorekasya viNTikAM vyasmArayat / tataH sa sAdhustAM vIkSituM calitastatra viNTikAM dRSTvA gokulaM cAdRSTvA vismito vyAghuTya taM vRttAntaM sarvasAdhubhyaH kathayAmAsa / tataH sAdhubhirdevasAnnidhyaM kSAntaM, devena kSAntaM vinA sAdhavo natAH, eSa mAM durgatau kSepakaH sacittAmbupAnabuddhidatvAditi sa jagau ca / evaM tRT sahyA / ityukto dvitIyastRTparISahaH // 5 // kSuttRDAMrttasya zItamapi syAdityAha - caraMtaM virayaM lUhaM, sIyaM phusai egayA / nAivelaM muNI gacche, succA NaM jiNasAsaNaM // 6 // 2010_02
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 27 vyAkhyA-'carantaM' grAmAnugrAmaM muktipathe vA vrajantaM, 'virayaM' saMsArAdvirataM, 'lUha' snAnasnigdhabhojanatyAgena rUkSaM sAdhu ekadA zItAdikAle zItaM spRzati, tadA munirativelaM velAM svAdhyAyAdisamayamatikramyetyarthaH, zItabhItaH sthAnAntaraM na gacchet / 'soccA' zrutvA, NaM vAkyAlaGkAre, jinazAsanaM jinAgamaM, anyo jIvo'nyo dehastIvAzca narakAdiSu zItavedanA jIvairbhuktA ityAdi cintayet // 6 // tathA na me nivAraNaM atthi, chavittANaM na vijjae / ahaM tu aggi sevAmi, ii bhikkhU na ciMtae // 7 // vyAkhyA-'me' mama zItavAtAdernivAraNaM saudhAdi nAsti, 'chavittANaM' tvakzaraNaM vastrakambalAdi na vidyate, zItApAstaye cAgni seve ityapi bhikSurna cintayet, cintAniSedhe sevanaM durApAstameva / / zIte udAharaNaM-rAjagRhe catvAro vayasyAH zrIbhadrabAhorante dharmaM zrutvA dIkSitAH, bahuzrutA jAtAzca, ekAkipratimAM prapannAH, ekadA sarve viharanto hemante rAjagRhaM prAptAH, teSAmayaM kalpo yatra yasya caramA pauruSI syAttena tatra pratimayA stheyamiti / te catvAro'pi bhikSAcaryAM kRtvA tRtIyapauruSyAM nivRttyA vaibhAre gamyamiti vicintya calitAH, ekasya vaibhAraguhAdvAre, dvitIyasyodyAne, tRtIyasyodyAnAsanne, caturthasya ca puropAnte caramA pauruSI jAtA / te tatraiva krameNa kAyotsarge'sthuH, tadA mahAzIte'drivAte vAti meruvadakampAH zItaM samyak sahamAnA rAtrerAdyadvitrituryayAmeSu kramAnmRtvA svargatAH, maraNasamAdhiprakIrNake ete zrIbhadrabAhunAmnaH pUrvasUreH ziSyAH zItAt siddhAH, evaM zItaparISahaH sahyaH, uktastRtIyaH zItaparISahaH // 7 // zItavipakSamuSNaM, shiitlornu grISme uSNamiti vA tatparISahamAha usiNaparitAveNaM, paridAheNa tajjie / priMsu vA paritAveNaM, sAyaM no paridevae // 8 // vyAkhyA-uSNaM uSNavadbhazilAdi, tena paritApastena, tathA paridAhena, bahi: svedamalAbhyAM vahninA'rkakarairvA, antazca tRSNayA, tarjito'tipIDitaH, 'dhiMsu vA' grISme vA saradi vA paritApenArkakarAdijena tarjitaH sAtaM sukhahetun prati na parideveta, hA kadA zItAMzurbhAvIti |8|| 2010_02
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 upadezAntaramAha uNhAbhitatto mehAvI, siNANaM no vipatthae / gAyaM no parisiMcijjA, na vIejja ya appayaM // 9 // vyAkhyA-medhAvI maryAdAnabhivartI uSNAbhitapta uSNenAtyantaM pIDita: snAnaM zaucaM nAbhiprArthayet, gAtraM zarIraM no pariSiJcet zIkarAdyaiH, na vIjayecca tAlavRntAdinA, 'appayaM' AtmAnaM, athavA'lpakaM, kiM punarbahu ? // __acAhannakamunikathA-tagarApuryAM arhanmitrAcAryAntike datto vaNik bhadrAbhAryA'rhannakaputrAbhyAM dIkSitaH, sa kSullena bhikSAcaryAM na kArayet , iSTaiH poSayecca, kimevamayaM poSyate ? kSamaH, kiM bhikSAcaryAM na kAryate ? iti jAnanto'pi sAdhava dAkSiNyAt kiJcinnocuH, kSAnte mRte sAdhubhistryahaM bhikSAM datvA kSullo gocarAya prahitaH sa grISme'dhastaptadhUlyordhvaM tvarka karaistaptastRDAdyAkulaH sukumAlAGgo vAsannasaudhacchAye vizrAmAyAsthAt, saudhezA proSitapatikA dhanavaNikpatnI gavAkSasthA tadrUpAkSiptA dAsyA tamAkAryApRcchat kiM yAcase ? so'vak bhikSAM, tayA modakA dattAH, snigdhadRzA pazyantyA coktaH kiM tvayehak duHkhaM vratamAttaM ? so'vak sukhArthaM, soce tato mayA saha bhogAn bhukSva? alaM durbhagaduHsthAhakaSTakriyayA, pazcimavayasi kuryA vrataM, evamanukUlopasargaruSNena ca bhagnamanAH sa tadvacaH pratipede / uktaM ca dRSTAzcitte'pi cetAMsi, haranti hariNIdRzaH / kiM punastA: smitasmera-vibhramabhramitekSaNAH // 1 // [ ] sa tayA saha bhogAn bhuJjAnaH sukhaM tasthau, sAdhubhizcAhannakaH sarvatrAzodhi, na labdhaH, bhadrA sAdhvI tanmAtA putrazokenonmattA jAtA'rhannaketi vilapantI yaM yaM pazyati zRNoti taM tamarhannakastvamityudgirantI trikacatuSkAdiSu bhrAmyantI arhannakena gavAkSasthena tathAvasthA sA duHkhinI grahilA dRSTA, aho me'jJAtakAryakAritA ca yanmAteyaM kaSTe'pAtIti dhyAyAn sa saMvedAduttIrya tasyA anyoH patitvoce mAtarahamahannakaH kulAGgAraH, taM prekSya sA svasthacittoce putra pravraja ? tenoktaM mAta haM prApakarmabhiH zaknomi saMyamaM kartR, yadi vakSi tadAnazanaM lAmi, sA'vagevamapi kuru ? paraM mA sAdhurbhUtvA durgatiM yAyAH, tucchaM viSayasukhamanantaduHkhahetuH, uktaM ca varaM praviSTaM jvalitaM hutAzanaM, na cApi zIlaskhalitasya jIvitaM / varaM hi mRtyuH suvizuddhakarmaNo, na cApi bhagnaM cirasaJcitaM vrataM // 1 // [ ] 2010_02
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 dvitIyaM parISahAdhyayanam ityAdi sAvadyayogaM pratyAkhyAya catuHzaraNAdi kRtvA taptazilAyAM pAdapopagamane sthito'sau muhUrtena mRkSaNavadvilInaH sudhyAnaH svargataH, pUrvaM tenoSNaparISaho na soDhaH, pazcAt samyak sehe, evamanyaiH sahyaH, uktasturya uSNaparISahaH / / 9 / / grISmAdanu varSAsu daMzAdayaH syurityAha puTTho a daMsamasaehi, samareva mahAmuNI / __nAgo saMgAmasIse vA, sUro abhihaNe paraM // 10 // vyAkhyA-mahAmuniH caH pUttau, daMzamazakaiyU~kAdyaizca spRSTaH, sama eva spRSTA'spRSTAvasthayostulya eva syAt / repha: prAkRtatvAt, va ivArthe bhinnakramazceti, ka iva ? nAga iva hastIva, yathA hastI zaraistudyamAno'pi saGgrAmazIrSe raNazirasi zUraH parA kramavAn syAt , yadvA zUro yodhastatontarbhAvitopamArthatvAdvAzabdasya ca gamyatvAt zUravadvA paraM zatrumabhihanyAjjayedaMzAdIn daMzAdibhistudyamAno'pi // 10 // yathA jayettathAha na saMtase na vArijjA, maNaMpi na padUsae / uveha na haNe pANe, bhuMjate maMsasoNiyaM // 11 // vyAkhyA-na santraset daMzAdibhyo nodvijet, tAnna vArayet, tudatAM mAbhUt pIDA mAmeSAmiti AstAM vacanAdi, mano'pi na pradUSayet, na duSTaM kuryAt , kintUpekSeta audAsInyena pazyet prANAn prANino, mAMsaM raktaM ca bhuJjAnAnna hanyAt // __ daMzamazake kathA zramaNabhadramuneH-campAyAM jitazatro rAjJaH sutaH zramaNabhadro yuvarAjo dharmaghoSagurordharmaM zrutvA pravrajyaikAkipratimAM prapanno'dho bhUmau viharana zaratkAle'TavyAM pratimAstho rAtrau mazakairbhakSyate, sa tAnna pramArjayat samyak sehe, pItazoNito mRtaH svargataH, evamadhisahyaM / uktaH paJcamo daMzaparISahaH // 11 // mazakAdyaddito jIrNavastra san vastrArthI na syAdityAha parijunnehiM vacchehiM, hokkhAmi tti acelae / aduvA sacelae hokkhaM, iti bhikkhU na ciMtae // 12 // vyAkhyA-vastraiH parijIrNaiH samantAt hAnimupagatairahamacelakaJcalahAno bhaviSyAmi, alpadinabhAvitvAdeSAmiti dainyaM, athavA sacelakazcalAnvito bhaviSyAmi, jIrNavastraM hi mAM dRSTvA kazcit zrAddho vastrANi dAsyatIti harSa bhikSurna cintayet / / 12 / / _ 2010_02
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 yataH egayA acela hoi, sacelayAvi egayA / eyaM dhammaM hiyaM naccA, nANI no parideva // 13 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 vyAkhyA - ekadA jinakalpe, sthavirakalpe'pi durlabhavastrAdau nimittaM vinA prAvaraNe jIrNAdivastratve vA'celako bhavati / ( pAThAntare - 'acele saiyaM hoi' svayameva na tu parAbhiyogato'celo bhavati) sacelaH savastrazcApyekadA sthavirakalpAdyavasthAyAM syAt, etadityavasthaucityenobhayaM acelatvaM sacelatvaM pratyupekSyAgnyAdyArambhavArakatvAbhyAM dharmAya hitaM jJAtvA, jJAnI, 'nagnA eva tiryagnArakA' iti bodhAt zItAdau kiM me zaraNaM ? iti no paridevayet // acaleparISahe kathA somadevarSe: - dazapurapure somadevaH purohito, rudrA bhAryA, tayorAryarakSitaphalgurakSitau putrau AryarakSitasto saliputrAcAryANAmante pravrajya zrIvajrasvAmisamIpe navapUrNAni sAdhikAnyadhItya labdhAcAryapadaH phalgurakSitAnugrahAddazapuraM prAptastatra ca tena svajanavargo'dIkSi mAtRbhrAtRbhaginIbhAgineyAdiH, somadevastu putrAnurAgeNAryarakSitasUribhiH sahAsthAt, paraM putrIsnuSAdInAM puro nagna iva kathaM sthAsyAmIti na pravrajati, AcAryAstamUcurdIkSayA janmaphalaM lAta ? so'vak cedvastrazATakacchatrapAdatrANayajJasUtrakuNDikAdyanumanyase tadAhaM dIkSye, gurubhistadapi pratipadya so'dIkSi, caraNakaraNasvAdhyAyAdinipuNazca cakre / anyadine guravazcaityanatyai gatAH, tadA tacchikSitalekhazAlikAH sarvasAdhUn kSullAntAn taM tyaktvA'vandanta, tadA vRddhastada'natyA ruSTastAnAha re matputrapautradauhitramukhAn bAlAnapi yUyaM vandadhve, mAM ca na, tatkimahaM na dIkSito'smi ? te UcuH kiM dIkSitAnAM upAnatkarakabrahmasUtracchatrakAni syuH ? tadA tenAcinti ete'pi me coyaNAM dadati tarhi muJcAmIti guruSvAgateSu natvoce bhagavan chatrakaM mayA muktaM, tairUce zubhaM / punarekadA bAla zrAddhaistasminnanate kimahaM na dIkSito'smIti pRcchAnantaraM tairUce tvatpArzve karakostItyukte so'pi tena muktaH, evaM yajJasUtrAdisarvaM mocitaH paraM kaTipaTTakaM tu na muJcati / athAnyadA tu sarvAn vandAmahe kaTIpaTTakagharamenaM muktveti bAlazrAddhairuktaM, sa ruSTa Aha re mAM mA vandadhvaM paraM kaTIpaTTakaM na mokSye / athAnyadA ko'pi tatra sAdhurbhaktaM pratyAkhyAya mRtastadA tasya kaTIpaTTakatyAjanArthaM gurubhirUce yaH sAdhuM vahati tasya mahAlAbhaH syAt / tatra pUrvadIkSitAH saMketAt pUrvamutthitA vayaM vahAma iti bruvantastadAcAryairUce'smatsvajanAH kiM nirjarAM nApnuyuryato yUyaM sarve'pyutthitAH !! vayamapi vahAma eva / tadA vRddha uvAca putra ! 2010_02
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam kimatra bahvI nirjarA ? te UcurbADhaM, so'vak tarhi sAdhubhiH sahAhamapi vahAmi / tairUcai'tropasargA utpadyante, bAlA vilaganti, yadi soDhuM zaknoSi tadohyatAM, yadi ca samyag nAdhisahase tadAsmAkaM na sundaraM syAdevaM ca sa sthirIkRtaH, atha te sAdhumutpATya calitAH, pRSTataH saMyatA apyutthitAstAvatA saGketitabAlavilagya tasya vRddhasya kaTIpaTTako niSkAsitaH, sa lajjAyA mRtakaM muJcannanyairukto mA muJca ? tatra tasyAnyena sAdhunA mAnopetaM vAsaH kaTipaTTaka iva kRtvA davarakeNa baddhaM / sa mArge mAM prekSante snuSAdyAstathApyupasargabhItastamuvAha / Agatazca gurubhirUce kimAryaitat ? so'vagupasargo'bhUt , sUriNoce Anayata zATakaM ? so'vak kimatho zATakena ? 'jaM daTThavaM taM diTuM'ti colapaTTa evAstu / evaM tena pUrvamacelaparISaho na soDhaH pazcAcca sehe / evaM sahyaH, ukta: SaSTho'celaparISahaH // 13 // acelasyApratibaddhavihAriNaH zItAdibhiraratiH syAdityAha gAmANugAmaM rIyaMtaM, aNagAraM akiMcaNaM / araI aNuppavisijjA, taM titikkhe parIsahaM // 14 // vyAkhyA grAmo jigamiSitaH, anugrAmazca tanmArgAnukUlaH, evaM purAdyapi, grAmAnugrAma rIyamAnaM viharantaM anagAraM, nAsya kiJcana pratibandhAspadaM dhanahemAdyastItyakiJcanaM ni:parigrahaM prati yadi aratiH saMyamA'dhRtiranupravizet mano bhindyAt tAmarati parISahaM sa titikSate sahate // 14 // yata: araI piTThao kiccA, virae Ayarakkhie / dhammArAme nirAraMbhe, uvasaMte muNI care // 15 // vyAkhyA-aratiM pRSTataH kRtvA virato hiMsAdeH, AtmA rakSito durgatihetorapadhyAnAderanenetyAtmarakSitaH, Ayo vA jJAnAdilAbho rakSito'nenetyAyarakSito, dharme Aramate ratimAn syAditi dharmArAmaH, yadvA dharma evAnandahetutayA pAlyatayA vA''rAmo dharmArAmastatra sthitaH, nirArambha upazAnta evaMvidho munizcaret saMyamAdhvani, na punarutpannAratiravadhAvanecchu: syAt // aratiparISahe arhaddattakathA-acalapure jitazatrurAT , tatsuto yuvarAT rAddhAcAryANAM pArve dharmaM zrutvA dIkSAM jagrAha / tena satrA viharanto guravo'gustagarAM purIM / rAddhAcAryANAM svAdhyAyaziSyA AryarAddhAH kSapakA avantyAM santi, tatsAdhavastagarAmaguH, rAddhAcAryairavantyAM kaM nirupasargamastIti pRSTe te AhuH, nRpapurodha:putrau sAdhUnudvejayataH, tadyuva 2010_02
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 rAjarSiH zrutvA dadhyau yo'vantyAM rAjasUH sAdhUdvejakaH sa mabhrAtRvyaH saMsAraM mA bhramatviti gurUnApRcchyAvantyAM sa yayau / natAzca tena tatrAryarAddhAH kSapakAH, velAyAM yuvarAjasAdhubhikSArthaM calitaH, sAdhubhiH sthApito nAsthAt, ekasmin gRhadazike mAgite taiH kSullako dattaH, tena gRhANi darzayatA 'darzaya tatpratyanIkagRhamiti jalpan' sa rAjagRhe nItaH, yuvarAjamuniratha bhrAtRgRhe'kSubdhaH praviSTaH, purodhorAjasUbhyAmuddhatAbhyAM dRSTaH, utthitau tau, sAdhurmahatsvaraM dharmalAbhaM ddau| tau zaThAvetya hAsyenocatuH sAdho gAtuM vetsi ? so'vag vedmi, yuvAM vAdyaM vAdayataM yathAhaM gAyAmi / tau tUryavAdane pravRttau paraM na tu jAnItaH, sAdhunoce re kaulikau na kiJcijjAnIthaH, tau ruSTau sAdhovilagnau, sAdhunA niyuddhaM jAnatA prAkkuTitvA tadaGgAni sandhita uttAritAni, tau hanyamAnAvArATi muJcataH, parijano vetti etAbhyAM kuTyamAno yatirArATi vidhatte, sAdhurgataH, tantriNA tathAvasthau tau vaktumazaktau nizceSTau pazyantau dRSTI, rAjJaH purodhasazcoktaM, tAbhyAM tau tathA dRSTvA jJAtaM nUnaM kenApi sAdhunaivaM kRtau / tantriyuto rAjA'AryarAddhapArzvametyAMhyoH patitaH, provAca ca pUjyAH prasIdata putrau ca jIvayata ? te UcuH rAjanna vidmo'muM vRttAntaM, amuM prAghUrNakaM pRccha ? rAjotthAya tadabhyoH patitastenoce dhik te rAjatvaM yattvaM svasutAnapi na nigRhNAsi ! pazcAdrAjJA bandhuM jJAtvA bhaktyA prasAdayitumArebhe / so'vag yadImau pravrajetAM tatsajjayAmi nAnyathA / rAjJA sapurodhasA tAbhyAM ca tatsvIkRtaM / sAdhunA locaM kRtvA tau sajjitau dIkSitau ca / rAjAGgajo niHzahUM saMyamamArarAdha, puroghaHputraH saMyama pAlayannapi jAtimadAbalAddIkSito'smIti dadhyau / dvAvapi svargatau / ___ itaH kauzAmbyAM tApasAkhyaH zreSThI mRtvA svagRhe zUkaro'bhUjjAtismaraH, sa nije eva zrAddhAhni putrairhato gRhe'hirjAtismaro'bhUt, mA gRhajanAn hantveSa iti punaH sutairhataH putraputro jAto, jAti smRtvA kathaM snuSAmambAM putraM pitaraM ca vacmIti maukyaM zrito'varddhata, mAtRpitRkRtamaukyopacArA na lagnAH, anyadA caturjAninaH sthavirAstatra samavasRtAstaimUkabodhAya tadgRhe prahitau sAdhU gurUktAM gAthAmetAM mUkAgre'vaktAm tAvasa kimiNA mUya-vvaeNa paDivajja jANiu dhammaM / mariUNa sUyaroraga-jAo puttassa putto ti // 1 // [ u.pa./gA.305 ] svabhAvAn zrutvA sa vismitatastau praNamya kathaM yuvAM jAnItha iti papraccha, tAvUcaturguravo jAnanti, tataH sa tAbhyAM sahodyAne gatvA gurUnnatvA zrAddho'bhUt / itaH sa purohitasutadevo videhe'rhantaM papraccha kimahaM sulabhabodhiruta durlabhabodhiH ? svAmyUce durlabhabodhiko'si, 2010_02
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam punaH so'prAkSIt kvAhamutpatsye ? svAmyAha kauzAmbyAM tvaM mUkasya bhrAtA bhAvI, mUkAcca te bodhirasti / tato devo'rhataM natvA kauzAmbyAM mUkAntikaM gato bahu svaM tasmai datvoce ahaM tvanmAturgarbhe utpatsye, tasyAzcAmrabhakSaNe dohado bhAvI / girau ca mayA sadApuSpaphala AmraH kRto'sti, tato dohadasambhave tvaM mAtuH puro varNAn likhezcet putraH syAttaM ca mahyaM datse tadAmraphalamAnIya dade, icchaM, mAM tvadAyattaM kRtvA jAtaM ca vayaHsthaM dharmaM bodhayeriti / mUkastatpratipede / gato devo'nyadA cyutvA ca tadgarbhe utpanno'kAle cAmraphaladohado mAturjAtastathaiva ca tenApUri / kAle ca putro jAtaH, mUkastamarhaddattAkhyaM sodaraM bAlaM sAdhvajriSu pAtayati, paraM sa rATiM datte roditi, na ca vandate / __ tato mUkaH zrAnto dIkSitaH svargato'vadhi prAyukta, dRSTo bhrAtoDhacatuHstriyo viSayAsaktaH, devenAsya jalodaraM kRtaM, vaidyAH sarve bhagnAH, sa tu notthAtumapISTe / atha sa sura: zabararUpaH sarvAn vyAdhIn zamayAmItyuddhoSayan bhrAmyati / arhaddattena taM dRSTvoktaM mAM nirujaM kuru ? so'vag yadi mAmeva sevase tadA sajjayAmi, tenoce evamapyastu , tataH sajjito'sau tena sahAcalattenAsya zastrakosthalo datto mAyayA'tibhAraH, athaikasmin deze sAdhavaH paThantastAbhyAM dRSTAstadA zabareNoce dIkSayA tvaM bhArAn mucyase, tenAcintyasmAdbhArAddIkSA varamiti tenokte sa sAdhvantike dIkSApitaH, devaH svaryayau, sa cotpravrajya gRhaM yayau / devenAvadhinA tathA jJAtvA tathaiva punaH sa jalodarIkRtaH, tathaivA'rutkRto bhArAdikrameNa dIkSitaH, punarutpravrajitaH, evaM vAratrayaM jAtaM / turyavelAyAM devastena samaM tRNabhAraM lAtvA prajvalad grAmaM praviSTaH, tadA tenoktaM prajvalantaM grAmaM satRNabhAra: kiM pravizasi ? so'vak kiM tvaM mAnamAyAlobhapradIptaM gRhavAsaM pravizasi ? tathApi na sa prabuddhastato dvAvagre yAtaH, devo'TavyAmutpathena yAMstenoce ki mArga muktvonmArgeNa yAsi ? devo'vak kiM tvaM muktimArga muktvA saMsArATavIM pravizasi? tathApi sa na buddhyate, atha kvApi caitye tena vyantarasuro'rcitaH sannadhaH pataMstasmai darzitaH, sa vakti aho adhanyo vyantaro'yaM yo yathA yathAryate tathA tathA'dhaH patatIti, devo'vagaho tvamapyadhanya eva, yato vAraMvAramarcyasthAne prApito'pyutpravrajasi / tenoce kastvamasi ? tadA devena mUkarUpaM darzitaM, pUrvabhavastasyoktaH, so'vakko'tra pratyayaH ? tato devastaM vaitADhye siddhAyatane nItvoce tvayA devatve mama saGketitaM yadyahaM dharme na sambuddhyeyaM tadA mama kuNDalayugaM mannAmamayaM tvaM darzayerityuktvA tena siddhAyatanapuSkariNIkSiptaM taccAdarzi, tad dRSTvA sa jAtiM smRtvA sambuddho'dIkSi / saMyame ca tasya ratirjAtA, prAgaratirabhUt / evamaratiparISaha: sahyaH, uktaH saptamo'ratiparISahaH / / 15 / / _ 2010_02
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 utpannasaMyamArate: strIbhirnimantryamANasya tadicchA syAdataH strIparISahamAha saMgo esa maNUssANaM, jAo logaMmi ithio / jassa eA parinnAyA, sukaDaM tassa sAmaNNaM // 16 // vyAkhyA-sajjanti Asaktamanubhavanti rAgAdivazagA atreti saGgo lepaH, eSa strInAmA manuSyANAM nRNAM makSikANAM zleSmeva syAt , tato yAH kAzcana mAnuSyo devyastirazco loke tiryaglokAdau striyaH santi, etA eva hAvabhAvAdibhirantyatAsaktihetavo'nyathA gItAdyapi saGgahetuH, manuSyoktereSAmeva mithunasajhAdhikyAt / yasyaitAH striyaH parIti sarveNa jJAtA jJaparijJayA iha pretya cAnarthahetutvena viditAH pratyAkhyAtAH, sukRtaM suSTukRtaM (pAThAntare 'sukaraM' sukhakArya) tasyeti tena zrAmaNyaM vratam // 16 // avadyatyAgo hi vrataM, rAgadveSau cAvA, na ca strIbhyaH paraM rAgadveSamUlaM, ata Aha evamAdAya mehAvI, paMkabhUyA u itthIo / no tAhi vihannijjA, carijjattagavesae // 17 // vyAkhyA-evamAjJAya jJAtvA medhAvI avadhAraNazaktimAn paGkabhUtA muktipathaM yAtAM vighnatvena mAlinyahetutvena ca, tuH evArthaH, (pAThAntare-'evamAdAya mehAvI / jahA eyA lahussagA') evaM vakSyamANArthamAdAya buddhyA lAtvA, yathA etAH striyastucchAzayAdinA laghvayaH, naiva tAbhiH strIbhirvihanyAt / vizeSeNa saMyamAyurghAtenAtmAnaM hanyAt / caret dharmAnuSThAnaM AtmagaveSakaH, kathamAtmA bhavAttArya iti / yadvAtmAnaM gaveSayate ityAtmagaveSakaH, citrAlaGkArA api striyo dRSTvA tadRSTinyAsasya duSTatAM jJAtvA Azu tAbhyo dRgvAlanAdamedhyatAdi dhyAtvA AtmAnveSTaiva muniH syAt, yataH-"cittabhittiM na nijjhAe" [ da.a.8/gA.55] // sthUlabhadravat strIparISahaH sahyo, na tu spardhAkRt sAdhuvanna sahyaH, tatkathaivaMkSitipratiSThitaM prAk, tataH kAle canakapuraM, RSabhapuraM, kuzAgrapuraM jAtaM, tato rAjagRhaM, tatazcampA, tataH pATalIputraM jAtaM, tAvad jJeyaM yAvacchakaDAlamRteranu nandaH zrIyakamAha kumAra ! amAtyatvaM lAhi ? so'vag madbhAtA jyeSTaH sthUlabhadraH kozAgRhe dvAdazavarSaM yAvadasti, sa rAjJAhUyokto mantrivyApAra lAhi ? so'vag vimRzAmi, rAjAha azokavanIM gatvA vimRza ? sa tatra gato vicAritavAnaho rAjyakAryAkSiptAnAM bahusAvA bahunarakAntaM vyApArapAravazyamasti, piturapyasyamAdeva maraNaM jAtaM, ato bhogA: kaTuphalA iti vairAgyAt paJcamuSTilocaM kRtvA, kambalaratnena ca dharmadhvajaM dhRtvA rAjJaH pArzvametyAha etanmayA'cinti, rAjAha sucintitaM, tato'sau niryayau, asau vezyauko yAti gurupArve veti jJAtuM rAT saudhArUDho'pazyat / pathi mRtebhagandhAnmukhaM 2010_02
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam sthagitvA jane nazyati sati, taM muniM tatrAdhvani samAdhinA yAntaM dRSTvA tyaktakAmo'yamiti vicintya sa zrIyakaM mantritve'sthApayat / sa ca zrIsambhUtivijayAnte'dIkSi, ghoraM tpshcaakRt| vihRtya ca guravaH pATalIputraM prApustatra trayaH sAdhavo gurUnnatvA caturmAsakAdAvabhigRhyA'calan , eka: siMhaguhAyAM kAyotsargeNAnyo dRgviSAhibile tRtIyazca kUpaphalake caturmAsI kAyotsargeNa sthitaH, siMhasau sAdhU dRSTvopazAntau / sthUlabhadrazca kozAgRhe caturmAsyai calitastadgRhadvAre ca sametya dharmalAbhaM dadau / kozA tuSTA, nUnaM parISahabhagna eto bharteti vicintya saMmukhametyoce kiM kurve ? tata udyAnagRhe sa taduktyA'sthAt / rAtrau sarvAlaGkArA tatpArve sAgAt / taccATubhiH sa merurivAcalo dhrmmuuce| pratibuddhA sA zrAvikAbhUt, rAjadattanaraM vinA brahma cAdRtA / varSAnte trIn RSIn kramaitAn sUrayaH sammukhamISadutthAya svAgataM duHkarakArakA ityUcuH, sthUlabhadraH kozAgRhe sarasabhikSayA caturmAsImatItyAgAt, tadA sUrayaH sasambhramamutthAyAtiduHkarAti-duHkarakArakAgacchetyUcuH / tadA pUrve trayo mitho jaguH mantribhUtvAdrAgAd gurubhya eSA tatprazaMsA / dvitIyavarSAsu siMhaguharSirvezyaukazcaturmAsyai IrSNayAbhyagrahIt / gurubhirupayuktai-rito'pi sa tatrAgAt, tasyAM vasatau sthitazca / sodArAGgA bhUSAbhUSitA tasya dharmaM zuzrAva / sa ca tadrUpAkSiptastAmaprArthayat , sA tu taM naicchat , bhRzaM prArthyamAnA sA tadvodhAyoce lakSadAne tvadiSTaM syAt / so'vak kva me lakSaM ? soce nepAladezarAT zrAddho yataye lakSamUlyaM ratnakambalaM datte, sa tatra gato dattaM ca tattena, tato vyAvRtto'raNye caurairbaddha mArge tucchako'vag lakSameti, caurezaH sAdhuM dRSTvA'muJcat , punaH zukoktyaityaikSiSTa, tatpArve kimapyadRSTvA'bhayaM datvA sAdhuM sadbhAvaM pRcchan daNDAntarvezyAharatnakambalamuktavantaM so'muJcat / sa cAgatya tat kozAyai dattavAn / tayA sa divyo'pi pAdaproJchanapUrvakaM kSAle'kSepi, so'vag mA mugdhe sarvottamaM vinAzayainaM, soce mune tvatsaMyamo'pIhak, kSAlAbhamaddehena mA dUSayitumarhasi, sa: buddhaH 'icchAmo'Nusarddhi' ityuktvAgAd gUrUn pratikrAntazca, gurUbhirUce vatsaivaM duHkaraduHkarakArI sthUlabhadro yazciraparicitAnapi vezyAbhogAn naicchat / evaM sthUlabhadreNa strIparISahaH soDho, na tu siMhaguharSiNA, ityukto'STamaH parISahaH // 17 // ekatra sthitito mandasatvasya strIrAgaH syAdato naikatra stheyaM, caryAvihAraH kArya iti caryAparISahamAha ega eva care lADhe, abhibhUya parIsahe / gAme vA nagare vAvi, nigame vA rAyahANie // 18 // 2010_02
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI uttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 vyAkhyA - eko rAgAdimukto'sahAyazca pratimAdibhRdAdirvA, lADhayati prApayati svaM eSaNIyeneti lADhaH, dezyoktyA lADho vA prazasyaH, parISahAnabhibhUya jitvA grAme, nagare karamukte, nigame vaNigvAse rAjadhAnyAM caret // 18 // tathA 36 kujjA pariggahaM / asamANo care bhikkhU, neva asaMsatto gihacchehiM, aNiya ( ke) o parivva // 19 // vyAkhyA- asamAno na sagarvo bhikSuzcaret, yadvA asamAno prAkRte'sanniva caret, yatrAsti tatrApi so'sanniva caret, san hi sarvaH svAzrayAditaptiM kuryAt, ayaM tu na / tathA parigrahaM grAmAdiSu mamatvaM naiva kuryAt, asaMsakto'saMbaddho gRhasthaiH, aniketo'gRho naikatrakRtAspadaH, aniyato vA parivrajet sarvato viharet, niyatavihAre mamatA syAt // caryAparISahe saGgamAcAryadRSTAntaH - kollakire pure saGgamAcAryA gacchayutA durbhikSe siMhAcAryaM saMsthApya taM sagacchaM dUre vyavahArayan / svayaM ca kSINajaGghAbalatvAt puraM navabhAgIkRtya dravyataH pIThaphalakAdInAM, kSetrato vasatipATakAdInAM kAlato mAsaparAvarttena, bhAvato nirmamAH sakalpavarSAkalpAnasthuH, purasUrI tattapasA tuSTA tAnasevata / dezonavarSe siMhAcAryAdezAddattAbhidhaH ziSyo viharan guruzuddhyai tatraitaH, sthAne eva sthitAn gurUn dRSTvA nityavAsino'mI na bhAvato'pi mAsakalpaM vyadhuriti saGkliSTo'jJAto vasaterbahirmaNDapikAyAM sthitaH, bhikSAyai ca guroH sArthe calitaH, guravontaprAntakuleSvabhraman, sa tUdvignazcintayati yadamI me zrAddhakulAni na darzayanti, jJAtatadAkUtA guravo'tha zreSThino gRhe gatvA tatra revatyAttaM SaNmAsIM yAvadudantaM tatsutamaGguSThAGgulIzabdena mA ruda iti vAkyena vyantarIpalAyanakaraNapUrvakaM svasthaM cakruH, hRSTena zreSThinA guravo modakAdyairnimantritAstadA guravastAnmodakAn dattAya dApayitvA taM vyasRjan, dattastu cirAnmamaikaM kulamanena darzitaM, svayaM tvativiziSTagRheSu yAsyantIti dhyAyan vasatimetaH, guravastvantaprAntAhAramAdAya vasatimAgatyAhAraM kRtavantaH, AvazyakakAle gurubhiH sa Uce bhikSAdoSAnAlocaya ? so'vag bhavadbhiH sahaiva hiNDito'smi, kimAlocayAmi ? bhavatsArthavazAnmayApi cikitsAdhAtrIpiNDo bhukta:, sUkSmANyapyanyachidrANi suprakAzyAnIti gurUnavahIlya sa dUraM gato dadhyau ca guruH sadedRgdoSapiNDaM bhuGkte / atha surI gurubhaktyA tacchikSArthaM nizIthe sadhvAntAM varSAM cakAra, sa bhIto gurUnAha kva yAmi ? tairUce vatseta ehi ? so'vag nekSe tamasA vasatidvAraM, tairaGgulya'darzi / sA dIpazikhevA'dIpi, sa duSTo'ho dIpo'syAstIti 2010_02
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 37 dhyAyan sUryokto re duHziSya ! darzayAmi kiM te guruhIlAphalamadhunA ? sa bhIta etya gurvahipatito bhUyo bhUyo'kSAmayat , sUribhirmA bhairityadhIri saH, zAntA ca surI / atha sUribhirnavabhAgAdau svavihAre prokte sa bhakto'bhUt / evaM yathA saGgamasthaviraizcaryAparISahaH soDhastathAnyaiH sahyaH, ityukto navamazcaryAparISahaH // 19 // yathA grAmAdiSvapratibaddhatvena caryA kAryA, tathA dehAdiSvapratibaddhatvena svAdhyAyanaiSedhikIparISahaH sahya iti tamAha susANe sunnagAre vA, rukkhamUleva egao / __ akukkuo nisIejjA, na ya vittAsae paraM // 20 // vyAkhyA-smazAne, zUnyAgAre zUnyagRhe, vRkSamUle vA ekako, vA pratimAdau gacchatItyekagaH / akutkuco duzceSTArahito, yadvA kutkucaH kunthvAdehiMsA tadrUpeNa karmabandhahetunA rahito hastAMhibhiraspandamAno niSIdettiSThet , na ca paramundirAdi vitrAsayet, mAbhUdasaMyama iti / ihopAzrayAt svAdhyAyArthaM yatra gamyate sA naiSedhikyucyate // 20 // tathA tattha se acchamANassa, uvasaggAbhidhArae / saMkAbhIo na gacchijjA, uThThittA annamAsaNaM // 21 // vyAkhyA-tatra smazAnAdau 'se' tasyAsInasya tiSThato vA upasargAH syustadA tAnabhidhArayedupekSeta, yathA kiM me dRDhacittasyaite kuryuH ? (pAThAntare 'uvasaggabhayaM bhave' spaSTaM) tatkRtakaSTazaGkAbhIta utthAyAnyadAsanaM sthAnaM na gacchet / / - naiSedhikIparISahe kurudattasutadRSTAntaH-gajapure kurudattaibhyasUH sthavirapArzve dIkSito bahuzruto jAtaH, kadApyekatvapratimAvAn sAketapurAsanne caramapauruSyAM sa pratimayA sthitaH, ita ekasmAd grAmAd gAvaH stenairhatAstena mArgeNa ca nItAH, anveSakAstatrAgustaistatra sa sAdhudRSTaH, tatra ca dvau mArgAvAstAM, taiH sAdhuH pRSTaH kena mArgeNa gAvo hRtAH ? sa noce, te dviSTAstacchIrSe mRdA pAli baddhvA citAGgArAMzca kSiptvA gatAH, gajasukumAlavat sa samyak sehe naiSedhikIparISahaM, evamanyairapi sahyaH, ityukto dazamo naiSedhikIparISahaH / / 21 / / naiSedhikyAM svAdhyAyaM kRtvA zayyAmAgacchediti zayyAparISahamAha uccAvayAhi sijjAhiM, tavassI bhikkhu thAmavaM / nAivelaM vihannejjA, pAvadiTThI vihannai // 22 // 2010_02
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-uccAH zItarakSAdiguNairvarA, avacAstadviparItAH, athavA uccAvaccA nAnArUpA vA zayyAstAbhistapasvI bhikSuzca, prAgvat , sthAmavAn zItAdisahanaM prati zaktaH, ativelaM svAdhyAyAdivelAtikramaM na vihanyAt yAyAt 'hanergatAvapi vRtteH' atrAhaM zItAdinArdita iti sthAnAntaraM naiti / yadvA velAtimanyakAlAdhikAM maryAdAM sametAM harSakhedAdyairnollaGayet, sarva sukhadeyaM zayyA sabhAgyo'hamiti harSaH, zItAdirakSakAM zayyAmapi na labhe'bhAgyo'hamiti khedaH, yataH pApadRSTivihanyeta zayyayA // 22 // tataH pairikkuvassayaM laddhaM, kallANaM aduva pAvagaM / kimegarAya(iM) karissai, evaM tatthahiyAsae // 23 // vyAkhyA-pratiriktaM viviktaM stryAdirahitaM upAzrayaM labdhvA kalyANaM bhavyaM athavA pApakaM pAMzvAdyairabhavyaM, kiM ? ekarAtriryatra tadekarAtraM sukhaM duHkhaM vA zayyA kariSyati ? na kiJcidapi / yato janaH ko'pi saudheSu ratnAdimayeSu vasati, pare ca dhUlyAkIrNeSu nityaM vasanti, asmAkaM tu naikatra sthitiH, evaM tatra sukhaduHkhe adhisaheta, jinakalpika ekarAtraM, sthavirazca katirAtrIH // zayyAparISahe somadattasomadevasAdhudRSTAnta:-kauzAmbyAM yajJadatto dvijastasya dvau putrau somadattasomadevau somabhUtimunipArve pravrajya bahuzrutau jAto, svajanAn dRSTumeto, te cAvantyAM gatA Asan, tatra yAntau dezarItyadRSyaM dvijaukasya jAnantau madyamAdAyA'pAtAM / tad jJAtvA sAnutApAvanazanaM varamiti dhyAtvA nadItaTe kASThoddhvaM pAdapopagamaM zrito, akAlena nadIpUreNa kASThArUDhau nItAvabdhau, tatra tAbhyAM yAdojIvagrasanAdi soDhaM / evaM yathAyuradhiSahya tau zayyAparISahaM svargatau, ukta ekAdazamaH zayyAparISahaH // 23 / / zayyAsthitasya zayyAtaro'nyo vA'krozedityAkrozaparISahamAha akkosejja paro bhikkhU, na tesiM paDisaMjale / sariso hoi bAlANaM, tamhA bhikkhU na saMjale // 24 // vyAkhyA-paro'nyo dharmabAhyo vA bhikSu 'dhigmuNDa ! kimihaita: ? kenAhUto'si ? ityAkrozet, 'na tesiM' rUpavyatyayAt tasmai [bhikSuH] na pratisajvaledagnivanna dIpyeta, sajvalanakopamapi na kuryAt , jvalaMzca bAlAnAM mUrkhANAM sadRzaH syAt, kSapakavat / atra bAlaiH sAdRzye kSapakakathA-ekaM kSapakaM surI guNAkRSTA nityaM vanditvoce 2010_02
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 dvitIyaM parISahAdhyayanam mama kAryaM jJApyaM, kadApi sa durgirA ruSTo dvijena saha yoddhaM lagnaH, dvijena balinA kSutkSAmaH kSapako bhuvyapAtyatADi ca, rAtrau surI nantumAgAt, kSapakastUSNImAsta, suryoktaM bhagavan kiM mayA'parAddhaM ? so'vak sa tvayA durAtmA mamApakArI kiM nAzikSi ? soce mayA yuvayorvizeSaH ko'pi na jJAtaH, yathA tvaM zramaNastathA'yaM dvijaH, kopAd dvAvapi samau jAto, prapannaM ca tatkSapakena, tasmAdbhikSurna savalet // 24 // yataH soccA NaM pharusA bhAsA, dAruNA gAmakaMTakA( yaaxgaa)| tusiNIo uvehejjA, na tAo maNasI kare // 25 // vyAkhyA-zrutvA, NaM vAkyAlaGkAre / paruSAH kharA bhASAH, mandasattvAH saMyamaM dArayantIti dAruNAH, grAmasyendriyagaNasya duHkhakRttvAt kaNTakAH, muktimArgagativighnakRttvAdvA, pratikUlazabdAstA bhASAstUSNIko maunI, sa kopAt kharabhASI, upekSata, na tA manasi kuryAt, dveSA'karaNAt // __ AkrozaparISahe'rjunamAlAkAradRSTAntaH-rAjagRhe'rjunamAlAkArastasya bhAryA ca skandazrI:, purabahirmudgarapANiryakSo'sti, so'rjunasya kuladevaH, arjunasyArAmamArge eva tadyakSauko'sti, ekadA skandazrIrArAme'rjunasya bhaktaM dAtuM gatA, puSpANyAdAya valamAnA yakSaukaHsthairlalitagoSThyAgataiH SaDbhiviTaiH sA dRSTA, tatastaiH sA yakSAgre'sevi, tataste sadApi tAM sevante / arjuno varaiH puSpaiH sadA mudgarapANimarcati, ekadA sA tairbhujyamAnA'rjunamAyAntaM dRSTvoce'rjuno'yameti tato yUyaM kiM mAM bhokSatha ? tatastairasyA iSTamityarjuno baddhaH, tadRSTau ca te tAmasevanta / arjuno dadhyau yadahametaM yakSaM nityamArca tathApyahamasyaivAgre viDambitaH, tannAstyayaM satyo mudgarapANiH, tadA yakSaH kRpayA tasya bandhAn chitvA'yaHpalasahasramudgaraM lAtvA'rjunadehena tAn SaT narAn strIsaptamAnahan / / evaM dine dine SaT narAn strIsaptamAn sa hantyeva / yAvat sapta hatA na syustAvalloko rAjagRhAnna nirait , itaH zrIvIrastatra samavasRto, natyai na ko'pi nirait , sudarzanazreSThI bhaktyAnirbhayo nirgato natyai, dRSTo'rjunena, dhAvito'sAvudgrAmya mudgaraM, sudarzanazcatuHzaraNaM kRtvA zrIvIraM smRtvA sAkAraM pratyAkhyAya namaskAraM smaran kAyotsarge'sthAt , arjunastaM hantumakSamo bhrAntvA bhrAntvA zrAntaH, yakSo'pi samudgarastaM muktvA yayau, arjuno'dhiSThAtRmukto bhuvyapatat , kathamihAsmi ! kiM mameyamavasthetyAdi tatprazne sudarzanenokte ca prAgvRttAnte, re'haM sa pApIti vairAgyaM gataH, tataH sudarzanena saha jinaM natvA 2010_02
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ or zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 dharmaM ca zrutvA'pRcchat prabho kathaM me zuddhiH ? arhannUce dIkSayA, tato'sau pravrajya rAjagRhe viharan lokaiH svajanamAraka ityAkruzyamAnastacca samyagadhisahya labdhakevalo muktiM yayau / evamAkrozaparISahaH sahyaH, ukto dvAdazamaH parISahaH // 25 // kazcidAkrozako vadhamapi kuryAditi vadhaparISahamAha hao na saMjale bhikkhU, maNaM pi na padUsae / titikkhaM paramaM naccA, bhikkhU dhammaM viciMtae // 26 // vyAkhyA-bhikSurhato yaSTyAdyaistADito na sajvalet kAyakampadurvAkyAkRtibhiH, mano'pi na pradUSayet, titikSAM kSamA 'kSamAyukto na nirdayaH' iti paramAM dharmasAdhanAM prati prakRSTAM jJAtvA bhikSudharmaM kSAntyAdyaM vicintayet, yathA 'kSamAmUla eva munidharma' iti // 26 / / tathA samaNaM saMjayaM daMtaM, haNijjA koi katthai / natthi jIvassa nAso tti, evaM pehijja saMjae // 27 // vyAkhyA-zramaNaM saMyataM nirArambhaM, dAntamindriyeSu, hanyAt ko'pyanAryaH kutrApi grAmAdau, tadA sa nAsti jIvasya jJAnasvarUpasya nAzo mRtiH, kintu dehasyaiva, evaM prekSeta pazyet saMyataH, (pAThAntare-'na ya pehe asAhuyaM'-na ca prekSeta dhyAyet ghAtakaM prati asAdhutAM droham) / / vadhaparISahe skandakaziSyadRSTAntaH-zrAvastyAM puryAM jitazatrunRparAjJIdhAriNIkukSyudbhavaH skandakakumAraH, tatsvasA ca purandarayazAnAmnI kumbhakArakRte nagare daNDAne rAjJo dattA, tasya nRpasya pAlakAbhidhaH purodhAH, anyadA zrAvatsyAM suvrato'rhan samavasRtaH, skandako nantuM yayau, dharmaM zrutvA ca zrAddho'bhUt / anyadA pAlakaH zrAvastyAM dautyAyAgataH, AsthAne ca sa sAdhUnAmavarNaM vadan skandakena niruttarIkRto dveSaM prAptaH skandakasya chidrANyaikSata / skandako'nyadA zrIsuvratAnte paJcazatatantra(sevaka)yuk pravrajya bahuzrutIbhUto'rhaddattasUripadastatpaJcazatatantrayuk svasRpure vihAM prabhuM papraccha / svAmI tatra mRtyUpasargamUce / ArAdhakA virAdhakA veti tena pRSTe tvAM vinA sarve'pyArAdhakAstvaM ca bhavya iti prabhuNokte parivArayuto'sau tatra gataH, samavAsArSIcca tatrodyAne / pAlakena skandakAgamanaM pUrvameva jJAtvA bhUmyantastatrodyAne'strANyagopyanta / rAjA sapauro sUrinatyai gato dezanayA hRSTaH, paraM rahasi pAlakena vyudgrAhito yadeSa kumAraH parISahajitastvAM hatvA rAjyaM lAsyati, yadi na pratyeSi tadodyAnaM vIkSasva ? rAjJA tatra guptAM paJcazatImastrANAM dRSTvA kopAtte sAdhavo vadhAya pAlakasya dattAstena ca te sarve yantre pIDitAH skandakagurorlabdhArAdhanAH 2010_02
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 dvitIyaM parISahAdhyayanam samyagvadhaparISahaM sahamAnAH kevalAptyAsiddhAH, skandakaH pArzve sthitaH kSullamapi pAlakA'muktaM vIkSya dUno nidAnaM kurvan yantreNa sarvebhyaH pazcAt pIDito mRtvaagnikumaaressuutpnnH| itaH skandakasya dharmadhvajaM raktAktaM hasta iti jJAtvA zakunyAptaM purandarayazAgre'pAti, tasyAstaddine cintAsIdyadadya sAdhavaH kiM na dRzyante ? tAvattena cihnana tayA'jJAyi yat sAdhavo hatA iti / tayA nRpa ukta AH pApa kimidamakArSIH ! dIkSye'hamiti dhyAyantI sA devaiH svAmyante nItA'dIkSi / agnikumAreNaitya tatpuraM sadezaM dagdhaM, tadadyApi daNDakAraNyaM jAtaM / evaM taiH sAdhubhiryathA vadhaparISahaH soDhaH samyak tathAnyairapi sahyo na tu skandakavannAdhyAsyaH, ityuktastrayodazo vadhaparISahaH // 27 // parairhatasyAgadAdiyAJcA syAditi yAJcAparISahamAha dukkaraM khalu bho niccaM, aNagArassa bhikkhuNo / savvaM se jAiyaM hoi, natthi kiMci ajAiyaM // 28 // vyAkhyA-khalu vizeSeNa, bho lokA duSkaraM duranuSThAnaM nityaM yAvajjIvaM anagArasyA'gRhasya bhikSoH, yat sarvamAhAropadhyAdi 'se' tasya yAcitaM bhavati, nAsti kiJciddantazodhanAdyapyayAcitam // 28 // tataH goyaraggapaviTThassa, pANI no suppasArae / seo AgAravAso tti, ii bhikkhU na ciMtae // 29 // vyAkhyA-goriva caraNaM gocaro, yathA gauAtAjJAtavizeSaM muktvA pravarttate tathA sAdhubhikSArthaM, tasmAdagraM pradhAnaM eSaNAdatte, na punargauriva yathA tathA, tasmin praviSTo gocarAgrapraviSTastasya pANirhastaH sukhena na prasAryate, piNDAdyarthaM hastaprasAraNaM zubhaM na, tenaiva zreyAn prazasyo'gAravAso gArhasthyaM tatra na kazcidyAcate, svArjitaM dInAdibhyo datvA bhujyate, iti pUrvoktaprakAreNa bhikSurna cintayet / / yAJcAparISahe balabhadro dRSTAnta:-rAmo baladevo harizabaM vahan siddhArthabodhita: kRSNavapuH saMskArya svayaM ca parivrajya tuGgikazRGge tapastapyamAnastRNakASThAhArakebhyo bhikSAM lAn grAmaM vA puraM nAgAt , yathA tena yAJcAparISaho na soDha evaM nAnyaiH kArya, anye Ahurbalasya bhikSAM bhrAmyato bahujanastadrUpeNAkSipto na kiJcidanyadvetti, taccitta evAsthAditi sa nagarAdiSu nAgAt, pAnthebhya eva bhikSAM yayAce, eSa yAJcAparISahaH prazastaH, evaM sAdhubhirapi sahyaH, uktazcaturdazo yAJcAparISahaH / / 29 / / 2010_02
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 yAJcAyAM kadAcillAbhAntarAyadoSAnna labhetetyalAbhaparISahamAha paresu ghAsamesijjA, bhoyaNe pariNihie / laddhe piMDe aladdhe vA, nANutapijja saMjae // 30 // vyAkhyA-pareSu gRhiSu grAsaM kavalaM eSayet bhramaravat , bhojane'nne supariniSThite svayaM siddhe sati, mAbhUt pUrvaMgame tadarthaM pAkAdipravRttaniSThA ca, tataH piNDe labdhe'labdhe vA, alpe'niSTe vA labdhe nAnutapyeta na dUyeta, na hRSyeta vA saMyataH // 30 // tathA ajjevAhaM na labbhAmi, avi lAbho sue siA / jo evaM paDisaMcikkhe, alAbho taM na tajjae // 31 // vyAkhyA-adyaivAsminneva dine'haM na labhe, api sambhAvane, zvaH zuddhapiNDalAbhaH syAt anyedhuranyataredhurvA, ya evaM pratisamIkSena vicArayet taM alAbhaparISaho na tarjayeta nAbhibhavet // adyaivAhaM na labhAmIti pAde laukikamudAharaNaM-vAsudevasatyakibaladevadArakAzcAzvahRtA aTavyAM vaTAdho rAtrau sthitAH, dAraka Adye yAme jAgarti, tadA krodhaH pizAcarUpeNaitya dArakaM vakti bhikSArthametaH suptAnadmi, yuddhaM vA dehi ? tenoce yuddhyasva ? tato dvAvapi yuddhyataH, dArako yathA yathA taM hantuM na zaknoti tathA tathA ruSyati, krodho'pi tathA tathA varddhate, evaM dArakaH kRcchreNa yAmamatyait / dvitIyayAmaM satyakistRtIyayAmaM ca balaH kRcchreNa, turyayAme hariH pizAcokto jagau, mAmajitvA matsahAyAn kathamatsIti tayoryuddhaM lagnaM, yathA yathA yuddhyati pizAcastathA tathA vAsudevo'ho balavAn malla iti tuSyati, tathA tathA pizAco hIyate, tenecchaM kSapitaM krodho laghurnIvyAM kSiptvA muktaH, prAtarjAnukarpUrayoH kena ghRSTAH ? iti haripRSTaistairuktaM pizAcena / harirvakti sa eSa kopaH pizAco mayA zAnto jita ityuktvA nIvyA niSkAsya tena tebhyaH so'darzi / evamalAbhe yo na dUyate tasyA'lAbhaduHkhaM hIyate, yastvartikRt sa lobhenAdyate / alAbhaparISahe DhaNDhaNasuto dRSTAnta:-kasmiMzcid grAme parAsuro vipro rAniyukto grAmyai rAjJaH kSetrANi kheTayan bhaktAgame'pi nighRNastAnnA'muJcat / rAjakSetraM vApayitvA zrAntaiH kSuttRSAkrAntaiH SaThalazataniyuktaSaThAlikazatairdvAdazabhirvRSazataizcA''yAte bhakte'pi velAtikrameNa balAt svakSetraikaikAM zItAM dApayannantarAyakarmArjitvA'nAlocya mRtvA ca bhavaM 2010_02
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 43 bhrAntvAkAmanirjarayA dvArAvatyAM kRSNa-harerDaNDhaNApatnyAM DhaNDhaNakumArasuto'bhUta / sa yauvane zrInemerdharmaM zrutvA pravrajya bahuzruto'bhUt / anyadA tadantarAyakarma tasyodIrNaM, RddheSu grAmeSu purAdiSu sazraddhazrAddhaukassvapi sa bhikSAM na lebhe, anarha vA lebhe / anyadA tena tatkAraNaM pRSTaH svAmI tasyAntarAyakarmoce / tadA'sAvarhato'gre'bhyagrahIt paralAbho mayA na grAhyaH, sa kSutparISahaM sahamAnaH kAlamatyait / haribharikaitaM prabhuM papraccha bhagavan tavASTAdazasahasraSiSu ko duSkarakArakaH ? svAmyUce DhaNDhaNaH, yo'lAbhaparISahamevaM sahate, sa gocarAgre gato'sti, purI vizaMstvaM taM drakSyasi / hariH purIM vizan bhikSAyai pratyoko vizantaM DhaNDhaNaM dRSTvebhAduttIryAnamat / vandyamAnazcebhyena dRSTvA rAjArcaya iti svagRhAgato modakaiH pratyalAbhi / prabhumetya DhaNDhaNamuni gau prabho ki kSINo me'ntarAyaH ? svAmyAha na kSINaH, iyaM kRSNalabdhirna te / so'nyalAbhaM nAznAmIti vicintya zuddhasthaNDile modakAn pariSThApayannapUrvakaraNAt kevalyabhUt / evaM alAbhaparISaha: sahyaH ityukto'lAbhaparISahaH paJcadazaH // 31 // alAbhAdantaprAntAsinAM rogAH syuriti rogaparISahamAha naccA uppaiaM dukkhaM, veyaNAe duhaTTie / adINo thAvae paNNaM, puTTho tatthahiyAsae // 32 // vyAkhyA jJAtvA utpatitamudbhUtaM duHkhaM rogaduHkhaM vedanayA sphoTapRSThagrahAdipIDanayA duHkhenAttito'dito duHkhArtitaH, evaMvidho'pyadInaH sthApayet sthirIkuryAccalantI prajJAM, svakarmaphalamevaitaditi tattvadhiyaM / spRSTo'pi 'aperlopAt' vyApto'pi rAjamadAdibhiH, yadvA puSTa iva puSTo vyAdhibhiraklaibyAt , tatra prajJAsthApane sati adhyAsIt adhisaheta rogajaM duHkham // 32 // cikitsA na kArayitavyetyAha tigicchaM nAbhinaMdijjA, saMcikkhattagavesae / evaM khu tassa sAmaNNaM, jaM na kujjA na kArave // 33 // vyAkhyA-cikitsAM rogapratIkAraM nAbhinandet nAnumanyeta, AstAM kRtakArite, 'saMcikkhe'tti samAdhinA tiSThet , na kUrjanakarkarAyitAdi kuryAt / cAritrAtmAnaM gaveSayatItyAtmagaveSakaH, evametadvakSyamANaM 'khu'tti yasmAt tasya zrAmaNyaM zramaNabhAvo yaccikitsAM na kuryAt , na kArayet , nAnumanyata ca / jinakalpikApekSametat , sthavirakalpikAH puSTAlambanAzcikitsAM kArayantyapi // 2010_02
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 rogaparISahe kAlavaizikamunidRSTAntaH-mathurAyAM jitazatrurAjA, tena kAlInAmnI surUpaikA vezyAntaHpure kSiptA, tasyAH putraH kAlavaizikakumAraH sthavirANAM pArve pravrajyaikAkitvaM prapanno gato mudgalazailapuraM, tatrAhatazatro rAjJo rAjJI tatsvasA, tasya sAdhorarzavyAdhirabhUt , sa tasya cikitsAM na karoti na ca kArayati tathAvidhapratyAkhyAnAt , tadvRttAntajJayA rAjyAjhaiSadhamizramannaM tasmai dattaM / so'dhikaraNaM tad jJAtvA bhaktaM prtyaakhyaatvaan| tena ca purA kumAratve zivAnAM zabdaM zrutvA sevakAn pRSTvA jJAtazivAzabdenoce'mUn baddhvAnayata ? tairekaH zivo baddhvAnItaH, sa tena hanyamAno yathA yathA khIkhIti cakre tathA tathA so'hRSyat , zivazca hanyamAno mRto'kAmanirjarayA vyantaro bhUtvA vibhaGgajJAnenAnazaninaM taM svaghAtakaM jJAtvA svadehena khIkhIti kurvannatti / rAjAnazaninaM sAdhuM jJAtvA rakSituM narAn preSIt , yAvannarA AyayustAvacchivo na dRzyate, gateSu teSu punastaM so'tti / evaM sAdhuH khAdyamAnaH zivakRtavyathAmattiM ca samyagadhisahya siddhaH, evaM sahyaM / uktaH SoDazo rogaparISahaH // 33 // rogiNaH zayyAdau dussahastRNasparza iti taM parISahamAha acelagassa lUhassa, saMjayassa tavassiNo / taNesu suyamANassa, hojjA gAyavirAhaNA // 34 // vyAkhyA-acelakasya rUkSAhAratvAt saMyatasya tapasvinastRNeSu darbhAdiSu zayAnasyAsInasya vA gAtravirAdhanA gAtrasya pIDA bhavet // 34 // tataH Ayavassa nivAeNaM, atulA havai veyaNA / eyaM naccA na sevaMti, taMtujaM taNatajjiyA // 35 // vyAkhyA-Atapasya dharmasya nitarAM pAtenA'tulA vedanA syAt , evaM jJAtvA AstaraNAya tantujaM vastraM kambalAdi tRNaistarjitAH pIDitA api na sevante / etajjinakalpikApekSaM, sthavirakalpikAstu sApekSasaMyamatvAdvastraM sevante, teSAM tRNasparzaparISahaH kaNTakAdisparze, kAraNena tRNakSepe sArddhadvihastasaMstare zayanena dehe'pi bhavet // / tRNasparzaparISahe bhadrarSidRSTAntaH-zrAvastyAM jitazatro rAjJaH putro bhadrastyaktakAmabhogaH sthavirAnte pravrajya bahuzrutaH san kAle ekatvaM prapanno virAjye gato rAjanarairherikatvena baddho'jalpan takSitvAsitadarbhaH saMveSTya mukto, da| raktamilitairdu:khaM prApitastRNaparISahaM samyak sehe uktaH saptadazastRNasparzaparISahaH // 35 / / 2010_02
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam tRNaiH svedAnmalaH syAditi malaparISahamAha kiliNNagAe mehAvI, paMkeNa va raeNa vA / priMsu vA paritAveNaM, sAyaM no paridevae // 36 // vyAkhyA-klinnaM bAdhitaM gAtraM yasyeti klinnagAtraH kliSTagAtro, medhAvI asnAnamaryAdAvAn , vyAdhito vA arogI vetyAdi smaran , paDUna svedAmalena, rajasA kaThinamalena pAMzunA vA, grISme, vAzabdAccharadi paritApena sAtaM sukhaM na parideveta na pralapeta, kadA me evaM malAktasya sukhaM syAditi / / 36 / / tataH veijja nijjarApehI, AriyaM dhammaNuttaraM / jAva sarIrabheu tti, jalaM kAeNa dhArae // 37 // vyAkhyA-vedayet saheta nirjarApekSI, karmaNAmAtyantikakSayArthaM jallajaM duHkhaM, AryaM dharma, anuttaraM sarvottamaM prapanno bhaved bhikSurityarthaH, yAvaccharIrasya bhedo vinAza syAttAvajjallaM kAThinyApannaM malaM kAyena dhArayet / (pAThAntare-'veyaMto nijjarApehI'vedayan jAnan nirjarArthI / ) // ___ malasyA'parISahe ibhyasutarSidRSTAntaH-campAyAM sunando vaNik zrAddhaH sAdhUnAM sarvadauSadhAdi dadau / tadApaNe sAdhavo malAktAGgA etAstanmalagandhenotkaTenauSadhAnAM gandho bhagnaH, sunandena gandhadravyabhAvitenAcinti sAdhUnAM sarvaM laSTaM paraM maladhAritvaM na cAru, sa tadanAlocya mRtaH kauzAmbyAmibhyaputro jAto dharmaM zrutvA dIkSitazca / tanmalagardAkarmodayAt sa durgandho'bhUt / yatra yatra yAti tatra tatra ko'pi sthAtuM nAzakat / uDDAho'bhUt / sAdhubhiH sa vasatAveva sthApitastatra tena kAyotsargasthena svadurgandhApanayanArthaM devatArAdhitA, tuSTayA devatayA sa sugandhaH kRtaH, tato'yaM suryA sugandhaH kRta ityuDDAhaM jJAtvA punaH kAyotsargasthaH suryA sarvasAmAnyagandhaH kRtaH, yathA tena malo na soDhastathAnyairna kAryaM / ityukto'STAdazo malaparISahaH // 37 // samalaH zucIn satkriyamANAn dRSTvA ko'pi satkArAdi spRhayediti satkArapuraskAraparISahamAha abhivAyaNamabbhuTThANaM, sAmI kujjA nimaMtaNaM / je tAiM paDisevaMti, na tesiM pIhae muNI // 38 // 2010_02
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-abhivAdanaM zironAmanAMhrisparzAdi, abhyutthAnaM spaSTaM, tathAsanamocanaM, tatA svAmI nRpAdiH, nimantraNaM svagRhe pAraNAdirUpaM kuryAt / ye svayUthyA anyatIrthyA vA tAnyabhivAdanAdIni zrutaniSiddhAnyapi pratisevante, na tebhyaH spRhayenmuniryathA sujanmAno'mI sabhAgyA ya evaM satkriyante iti // 38|| kiJca aNukkasAI appicche, aNNAesI alolue / rasesu nANugijjhijjA nANutappijja paNNavaM // 39 // vyAkhyA-utkaH utkaNThitaH satkArAdiSu zete ityevaMzIla utkazAyI, na tathA anutkazAyI, yadvA prAkRtatvAt aNukaSAyI, satkArAdyakurvate na kupyati, tatsampattau ca na mAnI, yataH palimaMthamahaM viyANiyA, jAvi ya vaMdaNapUaNA ihaM / suhame salle duruddhare, iya saMkhAya muNI na majjai // 1 // [ ] tadarthamAtApanAdimAyAlobho vA na, alpeccho dharmopakaraNamAtreccha:, ajJAtaiSI svaM jAtyAdibhiravijJApyA'jJAtacokSakuleSu caiSayati piNDAdInityajJAtaiSI, alolupaH sAraudanAdiSvagRddhaH, raseSu ghRtAdiSu nAnugRhyennAkAGkSAM kuryAt , sarasAzino'nyatIrthyAnna stuyAt / nAnutapyeta satkArAdyarthI kimahameSAM madhye na dIkSita iti / prajJA heyAdeyavivekamatistadvAn prajJAvAn / satkArake toSaM nyakkArake ca dveSamakurvatA'yaM parISahaH sahyaH / / asatkAraparISahasyA'sahane sahane ca zrAddhasAdhudRSTAntaH-mathurAyAmindradattapurodhasA prAsAdasthenAdho yAntaM yatiM vIkSyAsya zIhi muJcannasmItyAzayenAMhiragho'vAlambi / sa zrAddhena zreSThinA dRSTaH kRtA ca pratijJA'vazyaM mayaitatpAdazchedyaH, atha sa tasya chidrANi viiksste| gurUMzcApi svapratijJodantaM so'vak / tairUce'yaM parISaha: sAdhubhiH sahyaH, so'vag mama paraM pratijJA / gurubhirUce'syagRhe'dhunA kimasti ? so'vagasya prAsAdo navo niSpanno'sti, tatpravezAhni ca sa nRpaM tatra bhojayiSyati, tairUce rAjA tadgRhe pravizaMstvayA kare dhRtvA rakSaNIyaH, vidyayA tatprAsAdaM cAhaM pAtayiSye / zreSThI tathAkarot patitazca tatprAsAdaH, tataH zreSThinA rAjJe proktamasau vo hantuM ddhyau| rAjA ruSTaH purohitaM zreSThisAccakre / sa jJApitaH zreSThinA sAdhvabhakti / pravezitazcendrakIle tadaMhniH, svapratijJApUraNArthaM ca tena tasya piSTamayoMhrizchinnaH, pratibuddhajainadharmazca sa visRSTaH, atra sAdhunA'satkAraparISahaH soDhaH, zrAddhena ca yathA na soDho na tathA kArya, kintu sAdhuvat sahyaH, ukta ekonaviMzaH satkArapuraskAraparISahaH // 39 / / 2010_02
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam kSudhAdiparISahajaye'pi prajJAyAM ca khedo na kArya iti prajJAparISahamAhase nUNaM mae puvvaM, kammAnANaphalA kaDA / jeNAhaM nAbhijANAmi, puTTho keNai kanhaI // 40 // vyAkhyA- 'se' upanyAse, iha prajJAparISaho dvidhA, prajJAyAH prakarSe'prakarSe ca tatra prajJAprakarSapakSe vyAkhyA- - nUnaM mayA pUrvabhave jJAnaphalAni jJAnaprazaMsAdIni karmANi kRtAni / aperlopAt yenAhaM nApi mattrtyo'pi pRSTaH kenApi sarveNetyarthaH, kasmiMzcidyatratatrArthebhijJAnAmi uttaraM dade ||40|| aha pacchA uijjaMti, kammAnANaphalA kaDA / evamAsAsi appANaM, naccA kammavivAgayaM // 41 // vyAkhyA - atha pazcAdudeSyanti ajJAnaphalAni karmANi kRtAnyabAdhAkAlAdeH, taducchedAyopakramAmi, na tu jJAnagarvaM dadhe / evamAzvAsayitvA'AtmAnaM nirmalaM kuru ? jJAtvA karmavipAkakaM karmaNAM kutsitaM vipAkakam // 41 // " 47 prajJAhInapakSe tu vyAkhyA - nUnaM mayA pUrvaM karmANyajJAnaphalAni jJAnahIlAdIni kRtAni yenAhaM kenApi kasmiMzcit sugame'pi jIvAdau dravye'rthe vA pRSTo nAbhijAnAmi na vedmi ||40|| 'aha' atha yadA tadA codIyante dravyAdisAnnidhyAt karmANyajJAnaphalAni kRtAni, nirmalasya jantoH prakAzarUpasya sphaTikAbhasyA'prakAzatve jJAnAvRttireva hetu:, verivAbhraM, evaM dhyAtvA''zvAsayAtmAnaM ? duHkhitaM svasthaM kuru ? zeSaM prAgvat // 41 // prajJAparISahe sAgaracandrasUridRSTAntaH ujjeNIkAlakhamaNA, sAgarakhamaNA suvannabhUmIe / iMdo AuyasesaM, pucchai sAdivvakaraNaM ca // 1 // [ u.ni./gA. 120 ] avantyAM kAlikAcAryo bahuzrutaH, tacchiSyAH paThituM necchanti sAmAcAryAmalasAH, mRdvapi zikSitAH kruddhyanti / guruH zayyAtarasyoktvA ziSyAn muktvA rAtrau nirgataH suvarNabhUmau / tatra ziSyaziSyaH sAgarakSapaNaH sagaccho'sti / tadupAzraye sa gataH, tenA'nupalakSayatA nAbhyutthAnAdi kRtaM, paraM vRddhasAdhuriti svAzraye'sthApi / tena kuta AgatA iti pRSTe'vantyA ityasAvUce / tato'nuyogaM ziSyebhyo dadatA tena pRSTaM vRddhAyaM zrutaskandhastava gatArthaH ? tenoktaM nUnaM gatArthaH, so'vak zRNu tarhi ityuktvA sa prajJAgarveNa zrAvayituM lagnaH / itaH 2010_02
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kAlikAcAryaziSyAstu prAtargurumapazyantaH zayyAtaramUcuH kva guravaH ? so'vak yUyaM duvinItAH kRtaghnA nijaguruM kvApi gataM na vittha ? kimahaM jAne ? tairbhASAdinA gurusvarUpaM vettyeSa iti jJAtvA nirbandhAt pRSTaH, na punarevaM kurma eveti taiH prapranne tena sthAnaM proktaM / tataste suvarNabhUmiM gatAH, tadvandaM dRSTvA lokA AhuH ka AcAryo yAti, te ucuH kAlikAcAryAH, janaparamparayA sAgarakSapaNena zrutvA pRSTaM bho vRddha ! kiM zrutaM ? yanmama pitAmaha eti| so'vak mayApi zrutaM / sAdhava etAH, sAgaro'bhyutthitaH, tairUce santyatra guravaH ? sAgareNoce jyAyAneko'sti na guravaH, sAdhubhidRSTvoce amyeva guravaH, taM svagurUM jJAtvA hINaH sAgaraste ca sarve padorlagitvA gurumavandantA'kSAmayaMzca / sAgaraH punaH punaH kSAmayan papraccha kIhakkIdRgahaM vyAkhyAmi ? gururUce laSTaM, paraM vatsa mA garvIH ! ko vetti kasya ka Agama iti / dhUlicikkhillapiNDajJAte ukte mA vahau koi gavvaM, ittha jae paMDio ahaM ceva / Asavvannu mayAo, taratamajoeNa mai vivihA // 1 // [saM.raM./gA.6786] sa pratikrAntaH, iti na kAryaM prajJautsukyaM sAgarakSapaNavat / kAlikAcAryANAM samIpe zakra etya nigodajIvasvarUpaM papracchetyAdisambandho granthAntarAdavaseyaH, evaM prajJAyAH sadbhAve dRSTAnta uktaH, abhAve tu svayaM jJeyaH, ityukto viMzaH prajJAparISahaH // 41 // prajJAvadajJAnamapi sahyaM, tasminna duHkhaM kAryaM, ityajJAnaparISahamAha nirajhugaMmi virau, mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi, dhammaM kallANapAvagaM // 42 // vyAkhyA-nirarthake mokSA'bhAve sati maithunAdvirataH, susaMvRta indriyamana:saMvarAt , dustyAjyasya maithunasya viratyuktyA hiMsAdivirato'pi jJeyaH, yaH sAkSAt sphuTaM nAbhijAnAmi, dharma vastusvarUpaM, kalyANaM zubhaM pApakamazubhaM vA, bindulopo'tra yadvA dharmamAcAraM, kalyo'tyantaM nIrug na mokSastaM aNatIti kalyANaM mokSahetuM pApakaM narakAdihetuM, ko'rthaH ? cedvirateH phalaM tadA me kathamajJAnam ? // 42 / / tathA tavovahANamAyA( dA)ya, paDimaM paDivajjao / evaM pi viharao me, chaumaM na niyaTTai // 43 // vyAkhyA-tapo bhadrAdi, upadhAnaM zrutayogarUpamAcAmlAdi, tadAdAya caritvA pratimAM 2010_02
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 49 mAsikyAdikAM pratipadya, evaM kriyayApi me viharato mAsakalpAdinA'pratibandhena, jJAnAvRttyAdi na nivarttate, iti na dhyAyet , ajJAnaparISaho'pyajJAnasya bhAvAbhAvAbhyAM dvidhA, tato'jJAnAbhAvapakSe tvevaM-nirarthako'dhikArAd jJAnamade virato maithunAt susaMvRtaH, yat yo'haM sAkSAddharma kalyANaM pApakaM vA nAbhijAnAmi "je egaM jANai se savvaM jANai" [ ] ityAgamAt , chadmastho'hamekamapi dharmavastusvarUpaM varNaM ca na pUrNa vedmi, chadmasthasya jIvAdInAmapratyakSatvAt , tataH sAkSAdvastubhAsi cenna jJAnaM me, tataH kiM mukulitajJAnena garvaH? tathA tapaupadhAnAdinApyachedye chadmani ghore sati ko me jJAnagarvaH ? // ___ ajJAnaparISahe'zakaTApitRsAdhudRSTAntaH-gaGgAkUle dvau bandhU dIkSitau, tatraiko bahuzruto'parazcAlpazrutaH, yo bahuzrutaH sa ziSyaiH sUtrArthanimittamAyAdbhirdivA na nirvyApAro, rAtrau ca pratIcchakAdyaiH kAle'pi na svaptuM lebhe / alpazrutastu sarvAM rAtriM sukhena zete / anyadA sa bahuzrutaH sUrinidrAkhedAddadhyau, aho mabhrAtA sapuNyo yaH sukhaM zete, mandabhAgyazcAhaM kSaNamapi svaptuM na lebhe / iti tena jJAnAvaraNakarmAji / / tataH so'nAlocyApratikramya mRtvA svarge gat tatazca cyutvA bharate AbhIrasuto'bhUt / yauvane UDhaH, sutA jAtA, sA'tIvasurUpA bhadrakanyakA, anyadA sa AbhIraH putryA sahAnyAbhIrANAM sArthena zakaTaM ghRtabhAjanairbhUtvA vikrayArthaM puraM prati calitaH, kanyA ca sA zakaTamakheTayat / AbhIrAstadrUpAkSiptAstadana:pAi~ svAnAMsi kheTayaMtastAM ca pazyanta utpathena nijAnAMsyabhajjan / tena tasyA azakaTAkhyAbhUt , tatpituzcA'zakaTApiteti / sa tad dRSTvA vairAgyAt sutAM vivAhya tasyai ca sarvasvaM datvA'dIkSi / tena trINyuttarAdhyayanAnyadhItAti, turye 'asaMkhaya'mityadhyayane uddizyamAne tad jJAnAvaraNakarmodIrNaM, paThato varNamAtraM nait / AcAmladvayaM jAtaM / gurubhiradhyayane'nujJAyamAne'nena pRSTaM bhagavannasyAdhyayanasya ko yogaH ? tairUce yAvadidaM nAdhItaM tAvadAcAmlAni kriyante, so'dInastapazcakre, evaM tena dvAdazabhirvarAcAmlAni kurvatA 'asaMkhayaM' paThitaM, nirjaritaM ca zeSakarma, tatastena zrutaM kssiprmdhiitm| paritaMto vAyaNAe, gaMgAkUle piyA'sagaDAe / saMvaccharehiM laddhaM, bArasahiM asaMkhayajjhayaNaM // 1 // [u.ni./gA.121] evamajJAnaparISaha: sahyaH / jJAnaparISahA'sahane sthUlabhadro dRSTAntaH-sthUlabhadrazcaturdazapUrvI pUrvamitragRhe gatastatpatnyA nataH, kva sa gata iti pRSTe soce vANijye / tadgRhaM ca pUrvaM laSTamAsIttadA ca zaTitapatitaM cAbhUt / sthUlabhadraH svajJAnena stambhAdho nidhi jJAtvA hastaM ca tatra kRtvoce 2010_02
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 imaM ca erisaM taM ca, tArisaM piccha kerisaM jAyaM / iya bhaNai thUlabhaddo, sannAigharaM gao saMto // 1 // [u. ni./gA.122 ] etaccedRzaM dravyajAtaM, sa cA'jJAnena bhrAmyati, tacca tAdRzaM saudhaM prekSasva ! kIdRzaM jAtaM jIrNaM !! evamukto jano vetti yathA gRhametat pUrvaM laSTamidAnIM ca patitamiti / evaM sthUlabhadraprabhuNAnyarUpeNAnityatApi darzitA / tato'sAvupAzrayaM gataH, suhRcca sa gRhameta: patnyoce sthUlabhadro no gRhametyaitadUce / sa tatra khanan ratnabhRtakalazaM lebhe / iti sthUlabhadreNa jJAnaparISaho na soDhaH / / ___ iha prajJA'jJAnaparISahayorayaM bhedaH-prajJAparISahaH paraprazne syAt , ajJAnaparISahastu sadaivApUrNamatyAdijJAneSvapyajJAneSvapi / yadvA prajJA zAstrasphuraNA, ajJAnaM ca trikaalvstvjnyaanN| ityukto'jJAnaparISaha: ekaviMzaH // 43 // yataH ajJAnadarzane samyaktve zaGkA syAt , sA na kAryeti darzanaparISahamAha natthi nUNaM para loe, iDDI vAvi tavassiNo / aduvA vaMcio mi tti, ii bhikkhU na ciMtae // 44 // vyAkhyA-nAsti nUnaM paraloko bhavAntaraM RddhimirpoSadhyAdyAstapasvino'pi, adRzyamAnatvAt / athavAhaM vaJcito'smi locopavAsAdinA dehakaSTAnuSThAnena bhogebhya iti bhikSurna cintayet // 44 // yataH pAdarajasA prazamanaM, sarvarujAM sAdhavaH kSaNAt kuryuH / tribhuvanavismayajanakAn , dadyuH kAmAMstRNAgrAdvA // 1 // [ ] dharmAdratnonmizrita-kAJcanavarSAdisarvasAmarthyam / udgatabhImoruzilA-sahasrasaMpAtazaktizca // 2 // [ ] ityAdiRddhiH / tathA abhU jiNA atthi jiNA, aduvA vi bhavissai / musaM te evamAhaMsu, iti bhikkhU na ciMtae // 45 // vyAkhyA-abhUvan jinAH sarvajJA, astItyavyayaM, santi jinAH, asyAdhyayanasya karmapravAdanAmASTamapUrvasaptadazaprAbhRtAt sudharmasvAminA jambUM prati kathanAcca tadA jinAH santi, videhApekSayAdhunApi / athavA, api satye, bhaviSyanti jinAH, etanmRSA, te evaM dharmamAkhyuriti ca mRSA, iti bhikSurna cintayet // 2010_02
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam darzanaparISahe ASADhasUrikathA ohAviukAmo vi ya, ajjAsADho u paNiyabhUmIe / kAUNa rAyarUvaM, pacchA sIseNa aNusiddho // 1 // [ u.ni./gA.123] avadhAvitukAmo dIkSAM, mumukSurapi paNitabhUmau haTTamadhye vatsAbhUmau / AryASADhAcAryA bahuzrutA bahuziSyAzca / gacche kAlaM kurvantaM ziSyaM niryAmayantaH svargatena bhavatA meM darzanaM deyamiti cocuH paraM ko'pi mRto darzanaM tasmai nAdAt / eko'tIvabhaktaH ziSyo niryAmito gADhAgraheNa tathaivokto nait / pazcAd guruNA'cinti na kiJcit kaSTakriyAphalaM, na paraloko'sti, tataH sa svaliGgenaivotpradhAvitaH / itastena devIbhUtena ziSyeNa svasthena gurusvarUpaM dRSTvA pathi grAmaM kRtvA nATyamArabdhaM / gurustatra tat SaNmAsIM yAvadapazyat, devaprabhAvAt kSudhaM tRSaM ca nAjJAsIt, tatsaMhRtya tena grAmamadhye eva zUnyAdhvani SaT bAlAH sarvAlaGkArayutAH kRtAH, sUristAn dRSTvaiSAM bhUSaNaiH sukhaM jIviSyAmIti dhyAtvAdyaM bAlamUce'rpaya me tavAbharaNAni ! tenoktamahaM pRthvIkAyAkhyo mAM ca caurebhyo rakSa ! atha balAttadbhUSaNAni lAntaM taM so'vag bhagavannekaM mamAkhyAnaM zRNu ! pazcAdbhUSA lAyA:, sUrirjagau zRNomi / so'vak ekaH kumbhakRnmRdaM khanan patattayAkrAnto'vak je bhikkhaM baliM demi, jeNa posemi nAio / sA me mahI akkamai, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [ u.ni./gA. 124] yatsahAyena yathAkramaM bhikSudevebhyo bhikSAM baliM ca dade, jJAtIn svajanAn poSayAmi sA mahI mAmAkrAmati / ayamihopanayazcaurabhayAdahaM tvAM zaraNametastvaM caivaM vilumpasi, tato mamApi jAtaM zaraNato bhayamiti sarvatra bhAvyaM / tena tu tadAbharaNAnyAdAya patadgrahe kSiptAni / gataH pRthvIkAyaH, tato'pkAyAkhyo bAlastathaiva kRte'vakkathAM / tAlAcaraH pADalAkhyo gaGgAmuttaran jale hriyamANo jagau 51 jeNa rohaMti bIyAI, jeNa jIvaMti kAsavA / tassa majjhe vivajjAmi, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [ u.ni./gA.126 ] kAsavAH kRSIvalAH, vivajjAmIti vipadye / tena bhUSA AdAya so'pi muktaH / teja:kAyikAkhyAnaM--tapasvino'gninoTajo dagdhastadA sa jagau mahaM diyA ya rAo ya, tappemi mahusappisA / te me uDao daDo, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [ u.ni./gA. 127] 2010_02
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 athavA-vagghassa mae bhIeNa, pAvao saraNaM kao / teNa daI mamaM aMgaM, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [u. ni./gA.128 ] vAyukAyikAkhyAnaM-kazcidhuvA'kSamAGga AttadaNDa: kenApi pRSTaH, kiM daNDa: kare ? so'vag jeTThAsADhesu mAsesu, jo suho vAi maaruo| teNa me bhajjai aMgaM jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [u. ni./gA.129] vanaspatikAyAkhyAnaM-vRkSe pakSiNo'sthusteSAM bAlA jAtAH, dupArzve vallyucchitA, dvaM pariveSTyopari vilagnA, saphalAbhUt / vallyA'hivilagya tadbAlAnAdat / pakSiNo jaguH jAva vucchaM suhaM vucchaM, pAyave niruvaddave / mUlAo uTThiyA vallI, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [ u. ni./gA.132] arthaH-yAvaduSitaM tAvat sukhamuSitaM nirupadrave pAdape, drumUlAdvallyucchitA, zaraNato vRkSAdeva bhayaM jAtam / atha trasakAyAkhyAnacatuSkaM-pure'riruddhe bahiHsthA mAtaGgAH puramadhye yAnto madhyasthainiSkAsitAH, bahiraribhirvyathitAstadA kazcijjano'vak abhitarA ya khubhiyA, pilaMti bAhirA jaNA / disaM bhayaha mAyaMgA, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [u. ni./gA.133] artha:-AbhyantarAH kSubdhAH paracakrAt trastA yuSmAn prerayanti niSkAsayanti, mAbhUdannAdikSaya iti / bAhyA api upadravanti, tato he mAtaGgA ! dizaM kAJcana bhajata ! yAta ! tathA kasmiMzcit pure rAjA svayaM cauro, bhaNDakazca purohitaH, janavastu dravyAdi svayameva lunnttti| tadA lokA mitho'vadan jattha rAyA sayaM coro, bhaMDio ya purohio / disaM bhayaha nAgarA, jAyaM saraNao bhayaM // 1 // [u. ni./gA.134] tathA dvijenaikena taDAgo'khAni, pAlau ca devakulArAmau tena kRtau, pravartitazca tatrA'jayAgastena / tato'yaM dvijo mRtvA tatraivA'jo'bhUt / so'jastatputrairyajJe hantuM karNe dhRtvA nIyamAnaH svakAritasthAnAni pazyan jAtajAtisparaH svavAcA bibIti pUtkurvan svamazocata / tadAtizayajJAnarSiNA taM dRSTvoktam sayameva lukkha lovie, appaNiyA u viyaDDi khANiyA, uvAIyaladdhao AsI, kiM chagalA bibIti vAsasi // 1 // [u. ni./gA.138] 2010_02
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam artha:- svayameva vRkSA ropitAH, AtmanA tu taTAkI khAnitA / upArjitalabdhaH AsI:, kiM chagala bibIti brUSe ? // tat zrutvA'jastUSNIM sthitaH, dvijazcintitaM sAdhUktyAsau tUSNIM bheje / atha taiH pRSTaH sAdhurUce'yaM vaH pitA / te AhuH kathaM tatpratIti ? sAdhurjago svayaM nyastaM nidhimeSo'mukasthAne darzayiSyati / tairgRhe nIto'jo nidhibhUmiM pAdaiH khanituM lagnaH, labdhanidhibhistairmukto'jaH sAdhUpAnte dharmaM zrutvA bhaktaM pratyAkhyAya svaryayau / tena zaraNAya ye taTAkArAmayajJAH pravartitAsta evA'zaraNarUpA jAtAH, evaM vayaM tvaccharaNaM gatAH jAtaM ca tvatta eva no bhayam / turyo dRSTAnta:-kAmAtureNaikena dvijena pitrA svasutAM yauvanarUpADhyAM dRSTvA tayA saha bhogAbhilASaH kRtaH, tadapUryamANAbhilASaduHkhena dinaM dinaM prati kRzadeho jAtaH, bhAryayA tatkAraNaM pRSTo nistrapo'sau svAbhilASaM jagau / bhAryayA'cinti nUnamayamapUrNAbhilASo mRtyu prApsyati, raNDIbhUtA cAhaM niHzaraNA bhaviSyAmIti vicintya tayoktaM he svAmin tvaM cintAM mA kuru ! ahaM tavAbhilASaM pUrayiSyAmItyuktvA tayA putryai kathitaM, he putri ! asmatkulajAtAM tanayAM prathamaM kulayakSo bhunakti, atastvayA rAtrAvAgatasya yakSasya bhoganiSedho na kAryaH, kiJcAvAse'pi tadA tvayA dIpo na rakSaNIyaH, putryA tatpratipannaM paraM yakSajijJAsayA zarAvAdho dIpo rakSitaH, atha bhAryoktavRttAnto duSTadvijastatra gatvA putryA saha bhogAnabhuGkta / ratazrAntazca tatraiva nidritaH, yakSajijJAsApreritA putrI zarAvasampuTaM durIkurvantI dIpaprakAzaprakaTIbhUtaM svapitaraM vijJAya cintayAmAsa nUnaM mama mAturevedamakRtyaM / atha mayApi tasyAH zikSAyai pitaiva sarvadA bhogaviSayIkarttavyaH, putrIkAmuko dvijo'pi nijabhAryAM tiraskRtavAn / tadA tayoktam NavamAse kucchIe dhAliyA, pAsavaNe pulIse ya mahie / dhUyAe me gehio haDe, salaNe ya asalaNa ya me jAyao // 1 // [ utta. ni./gA.137 ] arthaH-navamAsAn yAvat yA kukSau dhRtA, yasyAH prazravaNaM purISaM ca mahitaM, tayA putryA me svAmI hRtaH / evaM me zaraNato'pyazaraNaM jAtam / evaM trasakAyena catvAro dRSTAntA uktAstathApi tamavagaNayya tasya bhUSA lAtvA pathi gacchan sadevavikurvitAM sazRGgArAM sAdhvI daSTvovAca kaDae ya te kuMDale ya te, aMjiyakkhi tilaya ya te kae / pavayaNassa uDDAhakArie, duTThasihe katto si AgayA // 1 // [utta. ni./gA.139] 2010_02
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 artha:-kaTake ca te kuNDale ca te, aJjitAkSiNI tvaM, tilakazca tvayA kRtaH, evaM he pravacanasyoDDAhakArike duSTazikhe kuto'si tvamAgatA ! / / saivamuktA sAdhvyAharAisarisavamittAI, parachiddAiM pAsasi / appaNo billamittAiM, kiM chiddAiM na pAsasi // 1 // [ utta. ni./gA.140] sugamam / kiJca- samaNo si saMjao si, baMbhacArI samalekaMcaNo, vehAriyavAyaotthi te, jeTujja kiM te paDiggahe // 2 // [ utta. ni./gA.141] artha:-asi tvaM kevalaM vyavahAreNa zramaNaH saMyato brahmacArI samaleSTukAJcanazca, na tu bhAvavRttyA / kiJca vaihArikavAtakaste, vihArakAryahamiti te vAtako vAto'sti, ato he jyeSThArya ! kathaya tvaM yatte patadgRhe kimasti ! evaM sAdhvyoDDAhito'pyasau sUrirapratibuddho'gre'gAt / purazcatuSpathe sasainyo rAjaiti / tena hastita uttIrya sa nataH, uktaM ca tenAho mamAdya maGgalaM yatsAdhudRSTaH, bhagavan prasadya prAsukaM pAtheyasthamodakAdi lAtvA mamAnugRhIdhvaM ! sa naicchat pAtrasthabhUSA eSa mAdrAkSIditi / tadA rAjA balAt pAtraM lAtvA modakAn kSipan bhUSA dRSTvA roSAd bhrukuTi kRtvoce hA anArya ! matputrANAmimA bhUSAH ! tadaivasubhaTAstUdastrAstasya paritaH sphuritAH, bhIta: sa yAvanna kimapyavadattAvaddevo mAyAM tAM saMhRtyAvirbhUyoce bhagavan na yujyate vo jJAtAgamAnAmevaM pariNAmaH, ahaM bhavadbhayo labdhArAdhano vaH ziSyaH, mamA'nAgamanahetuM zRNuta! - saMkaMtadivvapemA, visayapasattA samattakatavvA / aNahINamaNuyakajjA, narabhavamasuhaM na iMti surA // 1 // [bR.sa./gA.191] mArge vo nATyaM pazyatAM yathA SaNmAsI gatApi bhavadbhirajJAtA tathA devAnAM kAlo yAtItyAdisvakRtapUrvoktamAyAvRttAntastena tasmai niveditaH, tataH pratibuddhaH 'icchAmo'nuzAsti sammaM coyaNe'tyuktvA gato'sau svasthAnaM niraticArasaMyamalIno'bhUt / evamASADhasUriNA pUrva darzanaparISaho na soDhaH, paraizca sahyaH ityukto dvAviMzo darzanaparISahaH / tatra darzanamohe darzanaM, jJAnAvaraNe prajJA'jJAne, antarAye'lAbhaH, cAritramohe Akroza arati strI naiSedhikI acelaka yAJcA asatkArAkhyAH sapta, zeSA ekAdaza vedye / evaM sarve'pi caturSu karmasUdIyante, tathotkRSTataH samakaM viMzatiparISahA UdIyante zItoSNayorcaryAnaiSidhikyorekaikasyaiva bhAvAt / anivRttibAdaraM dazamaguNasthAnaM yAvat sarve syuH, ___ 2010_02
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 dvitIyaM parISahAdhyayanam sUkSmasamparAye caturdaza, saptAnAM cAritramohapratibaddhAnAM darzanaparISahasya ca tatrA'bhAvAt / ekAdaza sayogikevilini, vedyapratibaddhAnAM tatrA'bhAvAt // 45 // athAdhyayanArthopasaMhAra: ee parIsahA savve, kAsaveNaM paveiA / je bhikkhU Na vihannijjA, puTTho keNai kaNhui // 46 // tti bemi vyAkhyA-ete parISahAH sarve kAzyapena zrIvIreNa praveditAH prarUpitAH, yAn jJAtvA bhikSuviMzatyanyatareNa kenApi kutracid deze kAle vA spRSTo bAdhito na vihanyeta na saMyamAt pAtyeta, iti bravImIti sudharmA jambU jagAda // 46 / / iti dvitIyaM parISahAdhyayananamuktam // 2 // 2010_02
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam // tena hetunA parISahAH sahyA yena caturaGgI durlabheti tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanamAha cattAri paramaMgANi, dullahANIha jaMtuNo / mANusattaM suI saddhA, saMjamaMmi ya vIriyaM // 1 // vyAkhyA-catvAri mokSasya paramANi prakRSTAnyaGgAni upAyAH paramAGgAni durlabhAni syuH, iha saMsAre jantoH (pAThAntare-'dehiNo' dehinaH) mAnuSyaM manuSyabhavaH 1 zrutirdharmasya 2 zraddhA tatvaruciH 3 saMyame ca viratau vIryaM 4 / vizeSeNerayati pravarttayatyAtmAnaM kriyASviti vIryaM sAmarthyam / caturbhiraGgaiH mANussa 1 khitta 2 jAi 3, kula 4 rUvA 5 rugga 6 AuyaM 7 buddhI 8 / savaNa 9 ggaha 10 saddhA 11 saMyamo 12, a saDDattaM ca 13 logaMmi dullahAI // 1 // [utta. ni./gA.158 ] ete trayodazabhAvAH saGgrahItA jJeyAH / atra mAnuSyabhavadurlabhatAyAM dazadRSTAntasUcanaM cUlaga 1 pAsaga 2 dhanne 3, jue 4 rayaNe 5 sumiNa 6 cakke 7 ya / / camma 8 juge 9 paramANU 10, dasa di(r)tA maNuyalaMbhe // 1 // [ utta. ni./gA. 159] collako bhojanaM / tatkathA cetthaM-kAmpilye brahmadattacakriNo rAjyaM zrutvaiko dvijaH purA cakriparicito bahvApatsu kRtacakrisahAyaH pUrvaM dattasaGketatastatrAgAt, cakriNo 'bhiSeke dvAdaza varNANi jAtAni, sa tatra pravezaM na lebhe / ekadopAnaddhavajIbhUya sa rAjamArge tasthau / cakriNA rAjapATikAyAM yAtA dRSTvopalakSya sa svAntikamAnItaH, eke'pyAhustena dvArapAlaM sevamAnena dvAdazavarSezcakryApi / yathecchaM varaM vRNviti cakriNokte bhAryApreritaH sa Uce deva tvadgRhAdArabhya bharate sarvagRheSu sadInAraikArpaNabhojanaM dApaya ! sarvagRhabhojanAdanu punastvadgRhe bhojanaM me'stu / cakryUce mUrkha dezAdi kiM nehase ? so'vag mameyatA sukhaM / Adye'hni 2010_02
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam cakrI bhojayitvA vAsoyugaM dInAraM cAsmai dade / tadanu sa nRpAntaHpuradvAtriMzatsahasrarAjJInagarapattanagrAmAkarAdiSu bhuJjAnaH sarvatra bhuGktvA kathaM pArayet ? kintu naiva / kadApyetadapi ghaTeta, kintu jIvo'kRtapuNyo nRtvAdbhaSTo na nRtvaM labheteti colakadRSTAntaH / / 1 / / ___ candraguptarAjJaH kozatruTau cANikyo devadattapAzakAn lAtvA sthAlaM ca dInArai tvA sabhAyAmanyarAjAdibhyo jagau, yadi vo jayastadA sthAlasthAH sarve dInArA grAhyAH, yadi ca me jayastadaiko dInAro deyaH, tastate hArite yAnaM stokaM, jite ca dhano lAbha ityAlocya tena saha ramante / sa tu nA'hArayat, kozazcAvarddhata, kadApi sa devasAnnidhyo'pi hArayet natvakRtapuNyo nRtvaM labhet / iti pAzakadRSTAntaH // 2 // __ bhavye subhikSe bharate dhAnyAni sarvANyekatra piNDIkRtAni syuH, tatra sarSapaprasthaH kSipto mizrIkRtaH, jarAjarjarasthavirI sUrpakeNa taireva sarSapaiH prasthaM kadApi divyAnubhAvAdinA pUrayet , yadvA dhAnyAni pRthak pRthak kuryAt , natvakRtapuNyo nRtvaM labheta iti dhAnyadRSTAntaH // 3 // ___ekasya rAjJaH sabhAyAmaSTottarazatastambhAH, pratistambhaM cASTottarazatamasrayaH santi, rAjJaH suto rAjyArthI sthaviraM nRpaM hatvA rAjyaM lAmIti cintayan kathaJcana rAjJAjJAyi / rAjJoktaM vatsAsmatkulakramo'yamasti yaH pitaraM dyUte jayati tasya rAjyaM deyaM, anyathA rAjye dIyamAne kulasurI kupyati / dyUtavidhiH punaritthaM-ekaikAM stambhAstrimaSTottarazatavArAnnirantaraM jitvaivaM sabhAsthasarvastambhAnAM dyUte jayaH kAryaH, tatraikavAramapi hArite pUrvajitamapi yAti / evaM ca nirvighnaM jitvA rAjyaM tvaM gRhANa ! iti ramamANaH sa kadApi devasAnnidhyAdrAjyaM labheta, na tvakRtapuNyo nRtvaM labheta / iti dyUtadRSTAntaH // 4 // ___vaNigego vRddho mahAdhano ratnAnAM koTI: saJcikye, anye dhaninaH svagRhordhvaM koTIsvasaGkhyayA dhvajAnabadhnan, sa tu na kadApi / ekadA tasmin grAmagate tatputrai ratnAni nAnAdezAgatavaNigbhyo yAdRktAdRgmUlyena vikrIya saudhaM kArayitvordhvaM koTidhvajA baddhA / vRddho gRhetastatsvarUpaM jJAtvA ruSTaH sutAnUce madgRhAdyAta ! tadaityaM yadA vikrItasarvaratnAni yUyamAnayeta, nAnyathA / tataste bhramanto'nyatrAnyAnyakrItAni tAni kadApi daivAnubhAvAllabhante, na tvakRtapuNyo nRtvaM labheta / iti ratnadRSTAntaH // 5 // mUladevo rAjasUH kSmAmaTannekasmin caitye suptaH, tatra cAnye pathikakArpaTikA api suptA Asan ekena kArpaTikena svapne candro mukhe pravizan dRSTo, mUladevenApi tathaiva svapnaM dRSTaM / kArpaTikAnAM phalaM pRSTaM, tairuktaM candrapramANaM roTTakaM tvaM bhikSAyAM lapsyase / mUladevena ca snAtvA puSpaphalAdipUrNahastena svapnapAThaka: svapnaphalaM pRSTaH putrI pariNAyya saptame'hni tvaM 2010_02
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 rAjyaM lapsyase ityUce / itastatra rAjA'putro mRto'mAtyaiH paJca divyAnyadhivAsitAni, labdhavAMzca mUladevo rAjyaM tat zrutvA sa kArpaTika AkAze mukhamudghATya sadA zete kadApInduH svapne mukhe vizediti / kadApIdamapi syAnna cAkRtapuNyasya nRtvaM / iti svapnadRSTAntaH // 6 // indrapure indradatto rAT , tasya dvAviMzatisutAH, rAjAnyadA mantriputrI surUpAM dRSTvA tAM pariNItavAn / tadanantaraM sA tena vismRtA / anyadA RtusnAtA sA rAjJA dRSTA, pRSTAzcAnyAH priyAH keyamiti / tAbhistvadrAjJItyukte tena tAM rAtri sA bhuktA / tasyA garbho'bhUt / putrIkathanato mantriNA tatsarvaM vRttAntaM nRpamudrAGkitaM patre likhitaM / tataH sA mantriputrI gRhaM prAptA putramasUta, mantriNA tasya surendradattAbhidhAnaM kRtaM / krameNa tena kalAcAryasamIpe sarvAH kalA abhyastAH, rAjJaste dvAviMzatikumArA durlalitAH kiJcadapi nA'paThan, kalAcAryeNa kuTTitAste nijamAtRNAM taM vRttAntamakathayan / tAH paNDitamupAlambhayanta / tataH paNDitena na ca te tADitA na ca pAThitAH / ito mathurAyAM jitazatrurAjJA nijaputrInivRttivivAha) rAdhAvedhapUrvakaM svayaMvaramaNDapo vihitaH, tadendradatto nijadvAviMzatitanayopetastatra hRSTo gataH, anye'pi tatra bahavo rAjakumArA nivRttikanyAvivAhArthametAH, mantryapi svadauhitreyayuta indradattena rAjJA saha tatrAgato'bhUt, evaM tatra militAnAM kumArANAM madhyAt ko'pi rAdhAvedhaM sAdhayituM samartho nAbhUt / nijadvAviMzatisutAnapi tatkArye'samarthAn jJAtvA viSaNNIbhUto nRpo mantriNokto he svAminnalaM khedena tvatputro me dauhitreyo nUnaM rAdhAvedhaM sAdhayiSyati / vismitena rAjJoktaM ko me putro ! nAhaM smarAmi ! tadA mantriNA sa nRpamudrAGkito lekho'drshi| hRSTena nRpeNa surendradattAya rAdhAvedhaM sAdhayitumAjJA dattA, tenApi piturAdezamApya jhaTiti rAdhAvedhaH sAdhitaH pariNItA ca nivRttikanyA / evaM duHsAdhyo'pi cakropeto rAdhAvedhaH kenacit sAdhyate, kintvakRtapuNyo nRtvaM nApnoti / iti cakradRSTAntaH / / 7 / / ___carma sevAlaM tasya ghanasamUhena nizchidrIbhUte kasmiMzcidbahuyojanasahasravistIrNe'gAdhahRde kacchapo varSazate varSazate grIvAM prasArayati / sa kadApi mahAvAtAhatasphuTannibiDazaivalapaTalaikadezAttattaDAgAnnijagrIvAmurvIkRtyAzvinapUrNimArddharAtre'dRSTapUrvaM sajyotizcakrendraM dRSTvA prahRSTaH, svaputrapautrANAmidamAzcaryaM darzayAmIti tAnAhvAtuM tUrNaM sa nadatale gatvA svakulaM sarvamAnIyaitastAvadvAtabalamilitazaivalapaTale tatra mArgamavindan punarinduM naikSiSTa, tathA'kRtapuNyo nRtvaM nApnute / iti carmadRSTAntaH // 8 // 2010_02
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam 'puvvaMte hujja jugaM, avarante tassa hojja samilAo / jugacchami pavesa / iya saMsaio maNuyalaMbhe // 1 // [ utta.ni.gA. 159vR. ] jaha samilA pabbhaThThA, sAgarasalile aNorapAraMmi, pavisijja jugacchidaM, kahavi bhamaMtI bhamaM taMmi // 2 // [ utta.ni.gA. 159vR. ] sA caNDavAyavII -paNolliyA avi labhejja jugachiddaM / naya mANusAo bhaTTho, jIvo puNa mANasaM lahai // 3 // [ utta.ni.gA. 159vR.] iti gAthAbhiryugadRSTAntaH ||9|| devo mahAntaM ratnastambhaM saMcUrNyA'vibhAgAMstadaNUnnalikAyAM kSiptvA mandaracUlAyAM sthitvA phUtkurvan dazadikSu nirnAma nAzayet, ko'pi tAnapi melayitvA punastathaiva stambhaM kuryAt, kintvakRtapuNyo nRtvaM nApnute / iti paramANudRSTAntaH ||10|| labdhe'pi nRtve Alassa 1 moha 2 vannA 3, thaMbhA 4 kohA 5 pamAya 6 kiviNattA 7 / bhaya 8 sogA 9 annANA 10, vakkheva 11 kutUhalA 12 ramaNA 13 // 1 // [ utta. ni./gA. 160 ] arthaH- AlasyaM dharmakAryopekSA / moho bhAryAdInAM, avajJA kiM dharmeNeti ? kiM vA bhikSuvRttyA ? stambho jAtyAdigarvaH krodhaH kaSAyodayaH, pramAdo nidrAdiH, kRpaNatvaM yathA sAdhvAdInAM kimapi dAtavyaM bhaviSyatIti bhayo nArakAdi bhayaM pradarzya niyamaM dApayiSyatIti, zoko svajanAdiviyogajaH, ajJAnaM kumataM, vyAkSepo vaiyagryaM kutUhalo naTAdeH, ramaNaM bAlakAdikhelanaM viSayAzca // 1 // ete siddhAntazravaNe vighnAH, zraddhAdurlabhatAyAM nihnavavaktavyateyam " bahurayajamAlipabhavA, jIvapaesA ya tIsaguttAo / avattAsADhAo, sAmuccheyAsamittAo // 1 // [ utta.ni./gA.165 ] 59 1. saMskRtacchAyA - pUrvAnte bhavet yugaM, aparAnte tasya bhavet samilA / yugacchadre pravezaH, iti saMzayaH mAnuSyalAbhe // 1 // yathA samilA prabhraSTA, sAgarasalile arNo'pAre / pravizet yugacchidraM kathamapi bhramantI bhramaM tasmin // 2 // sA caNDavAtavIci - pralolitA api labheta yugacchidraM / na ca mAnuSyAd bhraSTo, jIvaH punaH mAnuSyatvaM labhate ||3|| 2010_02
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ur zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 gaMgAo do kiriyA, chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila, puTThamabuddhaM parUvaMti // 2 // [ utta.ni./gA.166] artha:-bahuratA nivAH, naikasamayena vastUtpadyate, kintu bahubhiH samayaistanniSpatti yAtIti bahuratAH, jamAliprabhavAH, jamAlerutpannAH // 1 // jIvapradezA antyapradezapradezavAdino, yathAtmanaH sarvapradezeSvantyapradezo jIvaH, te tiSyaguptAdutpannAH // 2 // avyaktAH saMyatA'saMyatAdyavagame sandigdhAH, ASADhAjjAtAH // 3 // sAmucchedAH, te utpattyanantaramevocchedavAdino'zvamitrAjjAtAH ||4|| dve kriye, ekasamaye kriyAdvayAnubhavavAdinaH gaGgasUrarutpannAH ||5|| jIvAjIvanojIvarUpatrirAzivAdinaH SaDulUkAdutpannAH // 6 // abaddhikAH spRSTakarmavAdino goSTAmAhilAdutpannAH // 7 // nihvavate jinoktamiti nihnavAH, eteSu saptasu zrIvIrasya jJAnotpatteranu caturdazasu varSeSu gateSu kramAdAdyadvitIyAvutpannau / zrIvIranirvANaccaturdazAdhike varSazatadvaye tRtIyaH, viMzAdhike varSazatadvaye turyaH, aSTAviMzatyadhike varSazatadvaye paJcamaH, catuzcatvAriMzAdhike varSazatapaJcake SaSThaH, caturazItyadhike ca varSazatapaJcake saptama utpannaH / / __ tatra kSatriyakuNDapure zrIvIrajyeSThasvasuH sudarzanAyAH suto jamAliH paJcazatayuk, tadbhAryA ca zrIvIraputrI anavadyAGgI priyadarzanAhvA sahasrayuk brAhmaNakuNDagrAme vIrAntIke prAvAjIt / jamAliH zrIvIraM vihArAya trikRtvaH pRcchan zrIvIrA'nanujJAto'pi paJcazatasAdhusahasrasAdhvIyug vihRtaH, zrAvastyAM tindukodyAnentaprAntairuglaH (khinnaH) ziSyAn saMstAraM kurvato'pRcchat saMskRtaM na vA ? tairuktaM saMstRtaM, tatrAgato'rddhasaMstRtaM vIkSya kriyamANaM kRtaM iti janoktaM vRthA'dhyakSaviruddhatvAdanuSNAgnivat , evaM dhyAtvA kriyamANaM kriyamANameva, kRtaM tu kRtamiti prarUpayan sAdhubhirUce'rhadvAk satyaiva / cet kriyamANaM kRtaM neSyate tataH kathaM kriyAyAH prArambhasamaya ivAntyasamaye tadiSyate ? sadA'bhAvaprasaGgAt kriyAyAzcA'vizeSAt / na cAdhyakSavairuddhyaM yato yadvastrAdhAstIryate tadAstIrNamevetyukto'pyanicchan sa svaM, saha dIkSitasAdhusAdhvIzca mithyAtve'pAtayat / anyadA zayyAtarazrAddhena DhaGkakumbhakRtA tatsAdhvIjavanikAGgArairekadeze dagdhA, sAdhavIbhiruktaM DhaGka saGghATI dagdhA, so'vak yUyameva vadatha yaddahyamAnamadagdhaM, tataH kena vaH saGghATI dagdhA? 2010_02
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam adyApi dagdhumArabdhAsti / ityAdi / tataH sAdhavaH sAdhvyazca jamAliM muktvA buddhAH zrIvIrAnte Alocya pratikrAntAH, jamAlistadaiva campAyAM zrIvIrAntike gatvA vibhuM jagau devAnupriya ! yathaike ziSyAH chadmasthAH santi tathAhaM nAsmi, chadmastho'haM kevalajJAnadarzI, gautamenoktaM cettvaM jJAnI tadvada ! lokaH kiM zAzvato'zAzvato vA ? jIvaH kiM zAzvato'zAzvato vA ? jamAliniruttarastasthau saMzayAt / zrIvIro'vag jamAle ! santi me bahavazchadmasthAH ziSyAH, ye madvannityA'nityalokajIvasthApakAH, yato yathA tvaM zAzvataM lokaM jIvaM cAcakhyau tathA na / yato jIvaloko nityo dhruvo dravyataH, kAlatastvazAzvata utsarpiNyAdiparAvartAt nRtvAdiparyAyaparAvartAcca / tato jamAlirjinoktamazraddadhAno'rhatpArvaM maktvA bahvasatkalpanAbhiH svaM parAMzca dUSayan bahuvarSANi vrataM pratipAlya SaSThASTamAdIni bahUni kRtvA pakSaM saMlekhyA'nAlocito lAntake trayodazasAgarAyu:kilbiSiko'bhUt paJcatirikkhajoNie, maNussadeve bhvgghnnaaii| saMsAraM aNupariyaTTittA, tao pacchA sijjhihi tti // 1 // [ ] ukta AdyaH // 1 // RSabhapure'parAhne rAjagRhe guNazIle caitye caturdazapUrviNo vasusUreH ziSyastiSyagupta AtmapravAdapUrve "ege bhaMte ! jIvappaese jIva tti vattavvaM siyA, no iNamaTe, evaM do jIvapaesA, tinni saMkhijjA vA jAva egeNAvi paeseNa UNo, no jIva tti vattavvaM siyA, jamhA kasiNe paDipunne logAgAsapaese tullapaese jIva tti vattavvaM" [ ] ityAdi paThan vipratipanno yadi jIvapradezA ekapradezenApi hInA nAtmAkhyAM labhante kintvantyapradezayuktA eva, tato'ntyapradeza AtmA, Atmatvasya tadbhAvabhAvitvAdityAkhyAt / guruNoktaM naivaM, AtmA'bhAvaprasaGgAt , yato'ntyapradezo'pyajIvo'nyapradezatulyaparimANatvAt prathamAdipradezavat / prathamAdipradezo vA'jIvaH zeSapradezatulyaparimANatvAt antyapradezavat / na ca pUraNa iti kRtvA tasyAtmatvaM yuktaM, ekaikasya pUraNatvA'vizeSAdekamapi vinA tasyA'pUrNatetyukto'pyamanvAno guruNotsRSTo'sau svamanyAMzca bhrAmayannAmalakalpApuryAmambazAlavanastho'nyairnihnavairyug mitrazrIzrAddhena saGghaDyAM yUyaM madgRhe pAdAkramaNaM kuruteti nimantritAste AguH, sa kUrasthAlyAderantyasikthAni, vastrAdezcAntyatantu dadau, te tu bahu dAsyatIti dhyAyantaH kimidamityAkhyantazcedbhavanmataM satyamarthasiddhikRttadA tathA dattaM, na tu zrIvIramatenetyuktyA te sambuddhA Arya ! satyA nodanetyUcuH, tataH zrAddhena te pratilAbhitAkSAmitAH sarve Alocya pratikrAntAH // gato dvitIyaH // 2 // 2010_02
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 zvetAmbyAM puryAM polAsodyAne ASADhAcAryAH ziSyANAmAgADhayogAn vAhayati / taddine zUlena sa mRtaH saudharme nalinIgulmavimAne utpadya prayuktAvadhiH snehAt svAGgamadhiSThAya tadajAnatAmevarSINAM yogAn sampUrya navaM sUriM ca saMsthApya svaM devatvAdivRttaM nivedya gataH, te munayo'saMyato'vandIti zaGkitAH ko vetti kaH kIdRzo'stIti mitho'pyanamanto'vyaktatvaM sthApayanto rAjagRhe mauryavaMzyabalabhadrarAjJA kaTakamaddena mArayitumArabdhAH, tadA tvaM zrAddho'smAn yatIn kathaM haMsIti bruvanto yuSmanyateH ko vetti kIdRzA yUyaM ko vAhamiti bodhitAH prAgvat / iti tRtIyaH // 3 // mithilAyAM lakSmIgRhacaitye mahAgiriziSyakoDinnaziSyo'zvamitro vidyAnupravAdapUrve naipuNikAkhyaM vastu paThan 'utpattyanantaraM vastusamuccheda' iti dRSTvA vipratipannastathaiva vadan guruNA paryAyarUpeNaivedamuktaM, na tu dravyarUpeNa, ced dravyarUpeNApyucchittiH syAttadA kimAzritya kSaNikatvavyavasthetyukto'pyanicchan rAjagRhAparAkhye kAmpilyapure khaNDarakSAdANagrAhibhiH kuTyamAno yUyaM zrAddhA mAM sAdhuM kiM kuTTayathetyAkhyaMstvanmate 'na te vayaM na ca tvaM' sa ityabodhi, gatasturyaH // 4 // ullakadeze ullakAnadItaTe 'dhUlIprAkAravRtaM kheTamucyate' tatra kheTasthAne mahAgiriziSyagaGgAcAryoM nadImuttaran khalvATaH zIrSe AtapauSNyaM padozcAmbuzaityamanubhavannaho ekasamaye kriyAdvayAnubhavaH ! iti vadan guruNA naikasamaye kriyAdvayAnubhavaH, kintu samayamanasI sUkSmatvAnna lakSyate, tathA zaityoSNe yugapanna saMvedyete, bhinnadezatvAt vindhyahimAdrisparzakriyAvat , ityukto'pyanicchan rAjagRhe mahAtapastIraprabhAsAkhye uSNajalarUpe jalAzaye maNinAgAkhye nAgacaitye yugapatkriyAdvayAnubhavaM prarUpayan , nAgena sabhAyAM he duHziSya ! maivaM vAdI:, zrIvIreNAtraiva bhinnasamayaH kriyAdvayAnubhava ukta ityabodhi, gataH paJcamaH / / 5 / / __antaraJjikApuryAM balazrInRpaH zrAddhastatra bhUtaguhAcaitye zrIguptAcAryAH samAgatAH, tasya bhAgineyaH ziSyo rohagupto'bhUt / tatraika: parivATa vidyayA poTTaM tundaM sphuTatIti tundabaddhalohapaTTo, jambUdvIpe matpravAdI nAstIti jambUdruzAkhAyutkaro jAtapuTTazAlAkhyo vAdArthaM ghoSaNAM kAritavAn / rohaguptena paTaho'vAri / tato vAde parivrAjaM jIvA'jIvArUparAzidvayasthApakaM jIvA'jIvanojIvarAzitrayasthApanena, tathAvicchya 1 sappe 2 mUsaga 3, migI 4 varAhI 5 kAgi 6 poyAI 7 / [u.ni.gA.173pU.] potAkI zakuntikA, etA vAdividyAH / morI 1 naulI 2 birAlI 3, vagghI 4 sIhI ya 5 uligI 6 uvAi 7 ||[u.ni.gaa.174puu.] 2010_02
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam uvAi zyenikA, etAbhiH pratividyAbhizca gurudattAbhimantritavizvavidyA'jeyadharmadhvajena tu rAsabhI vidyAM sa jigye / tatra nozabdo dezavAcI, tena nojIvastatkSaNatruTitapallIpucchAdiH, AmalitatantvAdizca, zrIguptena vasatAvAgato dravya 1 guNa 2 karma 3 sAmAnya 4 vizeSa 5 samavAyAkhya6SaTpadArthasthApakatvAdulUkagotraprabhavAcca SaDulUko rohagupto'bhANi, tvayA zrutA'nuktamuktaM, tato rATsamakSaM brUhi ! yanmayA vAdinigrahAya rAzivayaM sthApitaM paraM zrute nAstIti / so'nicchan guruNA saha rAjJo'gre SaNmAsAn vAdaM vihitavAn / tataH prAnte kutrikApaNe sureNa jIvAjIvAkhye vastunI dadati nojIvaM cA'dadati sa catuzcatvAriMzacchatapRcchAbhinigRhItaH, rAjJA nagare ghoSitaM jayati jino vardhamAnaH, tataH sa rohagupto rAjJA nirviSayIkRtastena ca vaizeSikasUtrANi kRtAni / gataH SaSThaH // 6 // dasapuranayarecchghare, ajarakkhiya pUsamittatiyagaM ca / goThThAmAhilanavama-TThamesu pucchA ya viMjhassa // 1 // [ utta.ni./gA.175 ] dazapure ikSugRhe ikSuvATe rakSitaH prAvrAjIt , tacchiSyo ghRtalabdhimAn ghRtapuSpamitraH, tasmai adhanA vRddhA dhigjApi strI SaNmAsamilitaM ghRtaM hRSTA dadyAt , evaM vastrapuSpamitro'pi, tathA navapUrvI nityaM ghRtAzyapi sarvazrutacaturanuyogArthasmRtidhyAnAt kRzo durbalikApuSpamitraH, iti puSpamitratrikamabhUt / tathA durbalikApuSpamitra: 1 vindhyaH 2 phalgurakSitaH 3 goSThAmAhilazceti prajJAH, rakSitairekadA mathurAyAM nAstikavAdijayAya goSThAmAhilaH preSitaH, svayaM ca kAlaM kurvadbhirdurbalikApuSpamitraH paTTe'sthApi / goSThAmAhilo vAdinaM jitvA'AyAto durbalikApuSpamitraM paTTe zrutvA'marSat pRthaksthAnasthastacchidrANyapazyat / sAdhUna vyudgrAhayituM cAkSamo garvAhurbalikApuSpamitrapArzve nAzRNot , kiM tu durbalikApuSyagurupAdye'dhItya 'navamaTThamesu tti' navamASTamapUrvayorvicAraM cintayato vindhyasyAntike sa zRNoti / anyadA'STamapUrve kiJcit karmAtmapradezairbaddhamAtrameva zuSkakuDyalagnadhUlIvadvighaTate, kiJcittu baddhaspRSTaM AtmapradezairAtmIkRtamArdrakuDye sasnehacUrNavat , kiJcittu nikAcitaM AtmanA sahA'gnyA'yaHpiNDavadaikyaM prAptaM / iti vindhyokte goSThAmAhila Aha naivaM, mokSabhAvApteH, yato jIvAdbaddhaM karma na viyujyate anyo'nyA'vibhAgasambaddhatvAt / tato'jIvaH karmaNA spRSTaH, paraM na baddha:, kintu kaJcako, na vA tadvAniti / tato vindhyasya durbalikApuSpamitragurupAyeM pRcchA / gururAha-mAhilokto heturanekAntiko'nyo'nyA'vibhAgAnAmapi kSIranIrAdInAmupAyato viyogadarzanAt / dRSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugaH, 2010_02
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 svapradezasyAtmanA saha sambandhA'siddheH, yato'tra sambandho bhinnAnAM saMyoge satISyate, sa vibhinnatvAt karmaNo jIvena sahAsti, na tu pradezasya, anAdito'pi jIvasvapradeza-yoraikyAt / yaccoktaM jIva karmaNA spRSTa ityAdi, tatra cet kaJcukeneva bAhyapradezeSveva spRSTo na tu pratipradezaM, tadAntarapradezeSvAtmanaH sahavatti AntarajJAnaM pratighAtA'bhAvAdanantaM sarvadA syAnna caitad dRSTamiSTaM vA, tathA karmabandhahetujIvAdhyavasAyasya jJAnamayasya sarvAtmani sadbhAvAt , karmavedanAyAH sarvAtmanA'nubhavanAcca sarvAtmapradezairbaddhaM karmeti mantavyaM / evamapi jIvakarmaNoviyogaH syAdeva / yato jIvAt karma viyujyate, mUrttatve satyavibhAgasambaddhatvAt , svarNamalavat , karmakSaye ca mokSa eva / evaMvidhenokte goSThAmAhilo niruttaraH san navamapUrve pratyAkhyAnAdhikAre vakti zreyo'parimANapratyAkhyAnaM, parimANapratyAkhyAnaM pauruSyAdi duSTaM, yatastatrAzaMsA pratyAkhyAnakAlAdanubhokSye iti vAJchA syAt , sa vindhyenopekSitaH puSpAntike gatvA svamataM vakti, puSpa Aha aho ! aparimANamiti ko'rthaH ? yAvacchaktirutA'nAgatAdvA ? Aye zaktimitakAlAvadhibhAvenAsmanmatA'bhyupagamaH, dvitIye tu mRtAnAM devatve tvavazyaM bhAvI vratabhaGgo'taH parimitameva pratyAkhyAnaM kAryaM sukRtahetutvAt prAsAdAdivat / tato'yaM sthavirANAM anyagacchabahuzrutAnAM saGghasya ca, tathA saGghAkAritAyAH saGghasyaiva kAyotsargasAnnidhyena zrIsImandharaM pRSTaitAyAH zAsanasuryA vAcaM na mene / puSpamitrairgatvoktaM, tadapyamanvAno dvAdazasambhogahInaH saGghabAhyaH kRto nihnavo'yamabhavyo'bhUt / gataH saptamo nihnavaH // 7 // evaM dezanihavAnuktvA bahuvisaMvAdinihravAnAha-rathavIrapure sahasramallaH zivAkhyaH kSatriyaH pANDumathurAjayAllabdharAjaprasAdaH svecchayA krIDitvA pratyahaM nizIthe gRhameti / tatpatnI khinnA / ekadA tanmAtustamudantamuktvA sA suptA / mAtrAvAsamAgato'sAvavAdi, adhunA yatra dvAraNyudghATitAni syustatra yAhi ? sa dIpakodyAne kRSNasUripArzve gatvA svayaM locaM cakre / gurubhiliGgaM dattaM, anyadA tasya rAjJA ratnakambalaM dade, guruNA sAdhUnAM buhamUlyaM vastraM na yuktamityukto'pi sa gurucchannaM tatsaMgopya gocaragato'nvahaM vIkSate, mudhA mUrchAsyeti guruNA tatparokSe tat chitvA sAdhUnAM niSadyAdi kRtaM / tad jJAtvA sa dUnaH, anyadA tatra maNDalyAM jinakalpo varNyate, yathA jiNakappiyA ya duvihA, pANIpattA paDiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA, ikkikkA te bhave duvihA // 1 // [prava.sA./gA.494] 2010_02
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam dugatigacaukkapaNagaM, navadasaikkAraseva bArasagaM / ee aThTha vigappA, jiNakappe huMti nAyavvA // 2 // [prava.sA./gA.495 ] tatra dvividho hyupadhiH, rajohatirmukhapotizca, kalpena saha 3, kalpAbhyAM 4, tRtIyenorNAkalpena 5 / rajoharaNaM 1 mukhavastrikA 2, pattaM 3 pattAbandho 4, pAyaThThavaNaM 5 pAyakesariyA 6 / paDalAiM 7 rayattANaM 8, gocchao 9 pAyanijjogo // 1 // [nizI.bhA./gA.1393] kalpena 10, kalpadvayena 11, kalpatrayeNa 12 / iti jinakalpikasyopakaraNAni / / tataH zivabhUteH, kiM jinakalpo'dhunA na kriyate ? kiM doSamUlopadhiparigraheNa ? jinA apyacelA evAsannityupadhau pRcchA / gurUNAM kathanA yathA maNaparamohipulAe, AhAragakhavagauvasame kappe / saMjamatiyakevalasijjha-NAya jaMbumi vocchinnA // 1 // [prava.sA./gA.693] manojJAnaM 1 paramAvadhiH 2 pulAkalabdhiH 3 AhArakadehaH 4 kSapakopazamazreNI 5-6 jinakalpaH 7 parihAravizuddhyAdisaMyamatrikaM 8-9-10 kevalajJAnaM 11 siddhiH 12 etAni jambUgaNabhRti vyucchinAni / ___tathA'yatInAM nAgnye'pi na kaSAyAdidoSahAniH, rAgAdimattvAt tiryagvat / yatInAM tu vastrAdyapApAya saMyamahetutvAt zuddhAhArAdivat / tathA pratilikhya pramRjyopavezane dharmadhvajasya, sampAtimasatvAdirakSAyai mukhapoteH, jIvayatnAyai pAtrasya, zItAtapAdivedanAyAmasahasya cittasthairyakRttvena mahikAvarSAdau kalpAdInAM saMyamahetutvaM spaSTameva, evaM ca parigraho'pi na / "na so pariggaho vutto" [ d.vai.6|21] ityAdyukteH, jinAnAmapi na sarvathA'celatvaM, "savve vi egadUseNa''[ A.ni.227 ] ityAdhukteH sa tadamanvAnaH kaSAyamohAdyudayAnnagnIbhUtaH, uttarAkhyA tatsvasApi tathaiva kRtvA bhrAtRpRSTigAminI vezyayA gavAkSasthayA mAsmAsu jano vyarAGkSIditi vAsaH paryadhApi / bhrAtrApi bibhatseyamiti soktA, suryAM dattamidaM na tyAjyaM / zivaziSyau kauNDinyakoTTavIrau, tAbhyAM tatpraziSyaizcotpannA boTikadRSTiriti / iyatA zraddhAdurlabhatvamuktaM, asyAzca samyaktvapUrvatvAt , samyaktvarUpatvAcca / saMyamavIryasyaitenaiva durlabhatvamuktaM jJeyam / mAnuSyadurlabhatAM spaSTayati samAvannA Na saMsAre, nANAgottAsu jAisu / kammAnANAvihA kaTTa, puDho vissaMbhayA payA // 2 // ___ 2010_02
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-prajA jIvAH, janA vA, samantAdApannAH prAptAH, Na ityalaGkAre, saMsAre nAnAgotrAsu anekAkhyAsu jAtiSu kSatriyAdiSu, karmANi jJAnAvaraNAdIni nAnAvidhAni kRtvA, "puDho' pRthak pRthak ekaikazo, binduralAkSaNika: vizvabhRto jagatpUrakA varttate, natthi kira so paeso, loe vAlaggakoDimitto vi / jammaNamaraNAbAhA, jattha jiehi na saMpattA // 1 // [ma.pa./gA.238 ] vizrambhitA vA karmasu, tadvipAkA'jJAnAt punarmAnuSyaM duHkhena lapsyante / / 2 / / yataH egayA devaloesu, naraesu vi egayA / egayA AsuraM kAyaM, ahAkammehiM gacchai // 3 // vyAkhyA-ekadA zubhakarmAnubhavakAle devalokeSu saudharmAdiSu, ekadA narakeSu ratnaprabhAdiSvapi, ekadA asurANAmayamAsurastaM kAyaM nikAyaM, yathAkarmabhiH svayaMkRtaiH zubhAzubhadevanArakAsuragatihetubhiH kriyAvizeSaistattadgatihetuceSTitaiH sarAgasaMyamamahArambhA jIvA gacchanti / / 3 / / egayA khattio hoi, tao caMDAla vokkaso / tao kIDapayaMgo ya, tao kuMthU pivIliyA // 4 // vyAkhyA-sUtravaicitryAbahuvacanakrame'pyekavacanaM / ekadA kSatriyo rAjA bhavati, 'tao' tatastako vA, prANI cANDAla: syAt / yadi vA zUdreNa brAhmaNyAM jAtazcANDAlaH, niSAdena zUdrayAM jAto vokkaso, varNabhedaH, atra kSatriyAdigrahaNena nIcasaGkIrNajAtaya uktAH, tato nRtvAdanu kITa:, pataGgaH zalabhaH, ca samuccaye, tatastako vA kunthuH, pipIlikA ca bhvti| kITAdyaiH zeSatiryagbhedA darzitAH // 4 // tathApi evamAvaTTajoNIsu, pANiNo kammakivvisA / na nivvijjaMti saMsAre, savvaDhesu ya khattiyA // 5 // vyAkhyA-evamAvarttanamAvarttaH parivartastenopalakSitAsu yoniSu caturazItilakSeSu prANinaH karmaNA kilbiSA adhamA nodvijante bhavabhramAt , kadApi chuTiSyAmyahaM na veti na nirvidyante, ke iva ? kSatriyA iva, yathA kSatriyanRpAH sarvArtheSu ramyazabdAdiSu dhanahemAdiSu vA na nirvidyante, pratyuta tAn bhuJjAnaH satRSNA eva syuH pAThAntare-'savvaTTha 2010_02
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam iva khattiya' tti kSatriyo bhraSTarAjyaH sarvArthAn prArthayamAno nodvijate, tathaite jIvAH sukhAnIhante // 5 // kammasaMgehiM saMmUDhA, dukkhiyA bahuveyaNA / / amANusAsu joNIsu, viNihammati pANiNo // 6 // vyAkhyA-tataH karmasaGgaiH sammUDhAH duHkhitAH, bahvayo vedanA yeSAM te bahuvedanAH prANino'mAnuSAsu narakatiryagAbhiyogyAdidevadurgatiSu yoniSu vihanyante vizeSeNa nipAtyante karmabhiH // 6 // nRtvAptimAha kammANaM tu pahANAe, ANupuvvI kayAio / jIvA sohimaNupattA, AyayaMti maNussayaM // 7 // vyAkhyA karmaNAM nRgatinivArakANAM anantAnubandhyAdInAM prahANasya kSayasya Aye lAbhe sati, anenezvarakartRtvaM nirastaM, AnupUrvyA krameNa na jhagityeva, turevArthe, kadAcideva na sarvadA, jIvAH zuddhi, kliSTakarmahAnyA pazcAdanuprAptA AzritAH santo manuSyatAmAdadate svIkurvanti // 7 // nRtve'pi zrutirdurlabhetyAha mANussaM viggahaM laddhaM, suI dhammassa dullahA / jaM succA paDivajjaMti, tavaM khaMtimahiMsayaM // 8 // vyAkhyA-mAnuSyaM manuSyasambandhinaM vigrahaM dehaM labdhvA, api gamyaH, zrutidharmasya durlabhA syAt / bauddhAdidharmatyAgAyAha-yaM dharmaM zrutvA prapadyante tapo dvAdazadhA, kSAnti krodhAdijayaM, ahiMsratAM ahiMsanazIlatAM, amRSAvAdAdivratAni ca // 8 // zrutyAptyAmapi zraddhA durlabhetyAha Ahacca savaNaM laddhaM, saddhA paramadullahA / soccA neyAuyaM maggaM, bahave paribhassai // 9 // vyAkhyA-'Ahacca' iti kadAcit zravaNaM dharmAkarNanaM nRtve labdhvApi zraddhA dharmecchA paramadurlabhA syAt , zrutvA naiyAyikaM nyAyayuktaM mAgaM samyaktvAdimuktipathaM bahavaH parIti sarvaprakAraM bhrasyaM te naiyAyikamArgAt / kecijjamAlyAdInyAhuH / / 9 / / _ 2010_02
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 etattrayAptAvapi saMyamavIryadurlabhatvamAha suiM ca laddhaM saddhaM ca, vIriyaM puNa dullahaM / bahave royamANA vi, no ya aNaM paDivajjae // 10 // vyAkhyA-zrutiM nRtvaM zraddhAM ca labdhvApi vIryaM saMyamaviSayaM punarvizeSeNa durlabhaM, yato bahavo janA rocamAnA api zraddadhAnA api no, casyaivArthatvAnnaiva, Namiti vAkyAlaGkAre, athavA no enaM dharmaM pratipadyante zreNikAdivat na kartumAdriyante // 10 // caturaGgaphalamAha mANusattaMmi AyAo, jo dhammaM succa saddahe / tavassI vIriyaM laddhaM, saMvuDo nidbhuNe rayaM // 11 // vyAkhyA-mAnuSatve AyAto yo dharmaM zrutvA zraddadhate sa tapasvI nirnidAnatapo'nvito vIryaM saMyamayogaM labdhvA saMvRtaH sthagitAzravo nirddhanoti nitarAM spheTayati, rajo baddhyamAnaM baddhaM ca karma, tadapanayanAnmuktimApnotIti / / 11 / / evaM pAralaukikaphalamuktamathaihikaphalamAha sohI ujjubhUyassa, dhammo suddhassa ciTThai / nivvANaM paramaM jAyai, ghayasitta vva pAvae // 12 // vyAkhyA-zuddhiH kaSAyakAluSyahAniH syAt , RjubhUtasya caturaGgAptyA mukti prati saralIbhUtasya sajjIbhUtasyetyarthaH, dharmaH kSAntyAdiH, zuddhasya zuddhi prAptasya tiSThatyacalatayAste, dharmAvasthitau ca nirvANaM svAsthyasamAdhirUpaM paramaM prakRSTaM yAti, ghRtAsiktaH pAvaka iva, yathAgnighRtena tRNAdibhyo'dhikaM dIpyate, nivRttiM prApnoti / tathA taNasaMthAranisaNNo vi, muNivaro bhaTTharAgamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM, katto taM cakkavaTTI vi // 1 // [saM.pa./gA.48] yadvA nirvANaM zAntyA jIvanmuktiM yAti nirjitamadamadanAnAM, vAkkAyamanovikArarahitAnAM / vinivRttaparAzAnA-mihaiva mokSaH suvihitAnAM // 1 // [pra.ra./zlo.238 ] yato vivAhaprajJaptyAM-"je ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharanti eeNaM kassa teyalessaM vIIvayanti ? goyamA mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM vIIvayaI, ityAdi paJcamAsapariyAe candasUriyANaM0, chammAsapariyAe sohammIsANaM devANaM0, ityAdi _ 2010_02
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam bArasamAsapariyAe aNuttarovavAiyANaM0 vIIvayai / teNa sukke sukkAbhijAie bhavittA / tato pacchA sijjhai" / tapastejasA tattaddevAdhikAH sAdhavaH syuH, nAgArjunIyAstu paThanti cauddhA saMpayaM laddhaM, iheva tAva bhAsae / tavateyasusaMpanne, ghayasitto va pAvae // 1 // caturdhA sampadaM mAnuSyAdi labdhvA, ihaiva loke, tAvadAstAM paratra, tejasA vibhrAjate jJAnazriyA dIpyate, tejasA tapastejasA saMpanno yuktaH, zeSaM prAgvat // 12 // atra paratra ca phalAyopadezaH vigiMca kammuNo heDaM, jasaM saMciNu khaMtie / pADhavaM sarIraM hiccA, uTThe pakkamaI disaM // 13 // vyAkhyA-vevegdhi pRthakkuru ? karmaNo hetumutpAdakaM kAraNaM mithyAtvA'viratyAdikaM, taccA'yazohetutvAt / yazaH saMyama vinayaM vA saJcinu puSTaM kuru ? kSAntyA mArdavAdyaizca, tataH 'pADhavaM'ti pArthivamiva pArthivaM mRnmayAbhaM mAnuSaM zarIraM hitvA UrkhA dizaM prakrAmati apunarbhavatayA yAti yena bhavAn , tvaM mokSaM yAsIti tAtparyam / / 13 / / itthaM siddhiyAyinAmuktaM pareSAM tvAha visAlisehiM sIlehiM, jakkhA uttarauttarA / mahAsukkA va dippaMtA, mannaMtA apuNaccayaM // 14 // appiyA devakAmANaM, kAmarUvaviuvviNo / uTheM kappesu ciTThati, puvvAvAsasayA bahU // 15 // vyAkhyA-'visAlisehiM'ti mAgadhyAM visadRzaiH svasvacAritramohanIyakSayopazamagarbhitaiH zIlairvRtapAlanairyakSA devA UrdhvaM kalpeSu kalpoparivartiSu graiveyakeSvanuttaravimAneSu kalpeSu saudharmAdiSu ca tiSThantIti, uttarottarA uttarottaravimAnasthA mahAzuklAzcandrArkAdyA iva dIpyamAnAzcAruzabdAdiviSayotpannaratyabdhimagnatvAd dIrghasthititvAt svamapunazcavaM manyamAnAH // 14 // evaM dehasukhasampadAvukte / tathA prAkRtasukRtairarpitA DhaukitA devakAmAnAM devastrIsparzAdInAM, sUtratvAt , kAmarUpavikaraNA yatheSTarUpakRtizaktayaH, pUrvANi bahUni, jaghanyato'pi palyopamasthititvAt tatrA'saGkhyapUrvANAM bhAvAt , evaM varSazatAnyapi bahUni, pUrvavarSazatAyuSAmeva vratayogyatvena vizeSAddezanArhatetthamuktA, atraiSa bhAvo'pi vyaGgyaH // 15 // yugmam / 2010_02
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 tataH zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 tattha dvicA jahAdvANaM, jakkhA Aukkhae cuyA / uvaMti mANusiM joNiM, se dasaMge'bhijAyae // 16 // " vyAkhyA- tatra kalpAdiSu sthitvA yathAsthAnaM svakarmArhamindrAdipadaM tasmin sthitvA, AyuH kSayAccyutA yakSA upayAnti mAnuSIM yoniM tatra sa iti sAvazeSasatkarmA kazcijjantuH, daza bhogAGgAnyasyeti dazAGgo'bhijAyate, ekavacanaM tu kazcinnavAGgAdirapIti jJaptyai // 16 // aGgAnyAha khittaM 1 vatyuM 2 hiraNNaM 3 ca, pasavo dAsaporusaM 4 / cattAri kAmakhaMdhANi, tattha se uvavajjae // 17 // vyAkhyA - kSetraM grAmArAmAdisetuketUbhayAtmakaM vA, setuH kedAraH keturhalAdikRSTA bhUH, ubhayaM vA / 1 / tathA vAstu khAtocchritobhayAtmakaM |2| hiraNyaM rUpyAdi dhAnyAdi ca 3 pazavo'zvAdyAH, dAsyate dIyate ebhya iti dAsAH poSyavargAH, pauruSaM padAtivRdaM, dAsapauruSeyaM 4 ete catvAraH kAmA abhilASAsteSAM skandhAstattatpudgalacyA yatrasyustatra kuleSu sa utpadyate, anenaikamaGgamuktaM sarvAddhisampUrNatAkhyam // 17 // atha zeSanavAGgAnyAha-- mittavaM 1 nAivaM 2 hoi, uccAgoe ya 3 vaNNavaM 4 | appAyaMke 5 mahApanne 6, abhijAe 7 jaso 8 bale 9 // 18 // vyAkhyA - mitrANi sahapAMzukrIDitAdInyasya santIti mitravAn 1, jJAtayaH svajanA santyasyeti jJAtivAn 2, bhavati, uccairlakSmyAdikSaye'pi pUjyatayA gotraM kulamasyeti uccairgotraH 3, caH samuccaye, varNaH zyAmAdisnigdhatvAdiguNaiH prazasyo'syeti varNavAn 4, alpAtaGko nIroga: 5, mahatI prajJAsyeti mahAprAjJaH 6, abhijAto vinItaH 7, yazasvI 8, balavAn 9, ubhayatra sUtratvAnmatvarthalopaH // 18 // bhuccA mANussara bhoe, apaDirUve ahAuyaM / puvvaM visuddhasaddhamme, kevalaM bohi bujjhiyA // 19 // cauraMgiM dullahaM maccA, saMjamaM paDivajjiyA / tavasA dhuyakammaMse, siddhe bhavai sAsae // 20 // tti bemi 2010_02
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM cAturaGgIyamadhyayanam vyAkhyA - bhuktvA mAnuSyakAn bhogAn, manojJAn zabdAdIn, apratirUpAnasamAnAn, yathAyuryAvajjIvaM pUrvaM pUrvajanmani, vizuddho nidAnAdihInatvAt saddharmo'syeti vizuddhasaddharmaH, kevalAmakalaGkAM bodhi buddhvA prApya // 19 // vyAkhyA - tato'pi caturNAmaGgAnAM samAhArazcaturaGgI, tAmuktasvarUpAM durlabhAM matvA jJAtvA saMyamaM sarvaviratiM pratipadya, tapasA bAhyAbhyantareNa dhutAH spheTitA: karmaNoMzA bhAgA yena sa dhUtakarmAMzaH siddho bhavati / sa na AjIvikamatasiddhivat punarihaitItyAha-zAzvataH zasvadbhavanAt, zasvadbhavanatvaM punarbhavahetukarmabIjAtyantikocchedAt / uktaM cadagdhe bIje yathAtyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, nArohati bhavAGkuraH // 1 // [ tattvA.a.10sU.7bhA. ] iti samAptau bravImIti pUrvavat // 20 // 2010_02 iti cAturaGgIyaM tRtIyAdhyayanamuktam // 3 // 71
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam // caturaGgyAptAvapi pramAdo mahAdoSAya apramAdo guNAya ceti turyaM pramAdA'pramAdanAmAdhyayanamAha asaMkhayaM jIviya mA pamAyae, jarovaNIyassa hu natthi tANaM / eyaM viyANAhi jaNe pamatte, kannu vihiMsA ajayA gahiti // 1 // vyAkhyA-na saMskriyate tadasaMskRtaM, zakrazatairapi varddhayituM truTitaM vA karNavat sandhAtumazakyaM jIvitaM, tato mA pramAdI:, caturaGgyApte dharme pramAdaM mA kRthAH ! yato jarayopanItasya mRtyusamIpaM prApitasya, huH yasmAddhetornAsti trANaM zaraNaM yena mRtyuto rakSA syAt , uktaM ca vAcakaiH maGgalaiH kautukairyogai-vidyAmantraistathauSadhaiH / na zakyA maraNAt trAtuM, sendrA devagaNA api // 1 // [ ] yadvA vArddhakye dharmaM kariSye iti kazcidvaktItyAzaGkyAha-jarAmupanItasya svakarmabhirnAsti trANaM, yena punaryovanamAnIyate, tadA putrAdayo'pi na pAlayanti / atrA'TTano dRSTAnta:-avantyAM jitazatrurnRpaH, tadrAjye'TTanAkhyo mallo'styajeyaH, tadA ca sopArakapure siMhagirI rAjA, tatra yo mallAn jayati tasya sa bahu svaM datte, aTTano varSe varSe tatra gatvA tatratyamallAn jitvA dravyaM lAti, ekadA rAjJAcinti, eSo'nyarAjyAdetyAtratyamallAn jayati tanna me zobhA, tataH pratimallaM kurve, eko matsI vasApAnAnmahAbalI dRSTo, yogyo'yamiti rAjJA''poSi mallo'sthApi ca, dvitIyavarSe tena sahATTanena yuddhaM prArabdhaM, tadA matsImallenATano jitaH, svagRhaM gataH sa dadhyau, mama vArdhakyamasya ca tAruNyaM, tato'hamanyaM zikSayAmIti bhraman surASTrAyAmekaM karSakamekena kareNa halaM vAhayantaM, dvitIyena ca phalahImutpATayantaM dRSTvA vismitaH, tAvattadbhAryA 2010_02
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam bhaktamAdAya tatrAgAt , bhRtaghaTasamAnaM kUraM so'tti sma / saJjJAbhUmiM gatamaTTano jATharAgninA sarvAhAraH pakvo'syeti taM parIkSya vikAle tadgRhe gatvoce'TTano'haM madante tvaM tiSTha ? tvAmIzvaraM kurve iti / tena tadvacaH prapadya bhAryAvantyAM praiSi / aTTanena sa vamanavirecAdinA'poSi, yuddhaM ca tasya zikSitaM, sa phalahImallAkhyena prasiddho'bhUt / AgAmivarSe'TTanastena saha sopArakaM yAtaH, tatra phalahImallamatsImallAbhyAM yuddhamArabdhaM, ekaM dinaM gataM, na ko'pyajaiSIt, sAyaM rAjA mallAzca svasthAnaM gatAH, aTTanena phalahImalla uktaH putra ! yatte duSyati tadvAcyaM, tena taduktermanasnAnasekAdinA so'sajji / matsImallasyApi rAjJA mardanikAH prahitAH, so'vadadahametatpituraTTanasya jetA, tataH ko'sau varAkaH ? kimatra maInikaiH kAryaM ? iti tA sa vyasarjayat / dvitIye'hyapi tau yuddhaM cakratuH, tadA zrAnto matsImallaH phalahImallena jitaH, aTTano rAjJA satkRto gato'vantI, tatra muktayuddhavyApAra: svajanairjarayA sarvArthA'kSama iti matvA parAbhUtaH, tadA sa tAnanApRcchyaiva kauzAmbyAM gatvA varSaM yAvacca tatra rasAyanabhakSaNena baliSThIbhUyAvantyAmAgatya yuddhe rAjJo niraGganAbhidhaM mallaM jaghAna / tadA'Agantukena mallena me mallo hata iti rAjA kopAturo na taM prAzaMsat , janA api tUSNIM sthitAH, tadA'TTano rAjJo jJaptyai provAca sAhaha vaNa sauNANaM, sAhaha bho ! sauNigA sauNigANaM / nihao niraMgaNo aTTa-NeNa nikkhinnasattheNaM // 1 // [u.4/1 bR.va.] tato rAjJA'TTano'yamiti jJAtvA tuSTena tasmai janmAvadhibhojyaM svaM dattaM / svajanAstad jJAtvA tatraitAstatpAdapAtAdyairarthalAbhAttamAvarjayituM lagnAH, tadA sa dadhyo nUnamIme sarve dravyasambandhino no mama, tato yAvat saceSTo'smi tAvatpravrajAmIti sa dIkSitaH, evaM jaropanItasyA'TTanasyevAnyasyApi na trANaM bandhubhiH pAlanaM, jarAto vA rakSaNam / evamityevamprakAraM (pAThAntare enamuktamartha) vizeSeNa vividhaM vA jAnIhi ? bho janA lokAH pramattAH pramAdinaH, sUtratvAdubhayatraikavacanaM / kimarthaM trANamavalambanaM ? 'gahiti'tti sUtratvAd gamiSyanti grahISyanti vA, nu iti vitarke, atrANA narakaM gamiSyanti, kimbhUtAH ? vihiMstrA vividhahiMsanazIlAH, jantUn vihiMsantIti vihiMsA vA, tathA ayatAH pApasthAnebhyo'nuparatAH, yadvA janaH pramattaH 'kannu'tti kAmapyavaktavyAM narakAdigatimasau grahISyati // 1 // kiM tava vivekino'pi pramAdaH ? iti gurUpadezaM, kopyarthasyApi puruSArthatvAnmA pramAdIrityarthaviSaye vakti, tatrAha je pAvakammehi dhaNaM maNUsA, samAyayaMte amaiM gihAya / pahAya te pAsapayaTTie nare, verANubaddhA narayaM urviti // 2 // 2010_02
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-ye narAH pApakarmabhiH pApahetukRSivANijyAdibhirdhanaM dravyaM samAdadate, kiM kRtvA ? amati naJaH kutsAyAmiti kumatiM gRhItvA sampradhArya, yadvA amatamazobhanaM mataM nAstikAdi, athavA amRtavivAmRtamAtmanyAnandahetutvAddhanaM gRhItvA, tataH prahAya taddhanaM prakarSeNa tyaktvA narakamupayAntIti sambandhaH, tAn narAn pazya vilokaya ? 'payaTTie' pravRttAn pravarttitAn vA pApadhanenaiva mRti prati, vairaM pApakarma, tenAnubaddhAn vairAnubaddhAn , yadvA te narAH pAzA iva pAzAH stryAdayasteSu pravRttAH pAzapravRttA narakamupayAnti // 2 // narakApAyo na pratyakSalakSo'ta ihaiva mRtyvapAyasUcako dRSTAnta:-kasmizcit pure cauro rAtrau dhanADhyeSu gRheSu kSAtraM datvA datvA bahvarthAn hRtvA svagRhaikadeze kUpakaM khAtvA tamarthe tveSTasvaiH kanyAM vivAhya tAM prasUtivatI satI rAtrau hatvA tatraiva kUpe kSipati, mA me bhAryApatyAni ca prauDhAnyanyasya svaM vadantviti / punazca sa uduhyate / anyadaikAM surUpAM sa UDhaH, sA prasUtyanantaraM mohena tena na hatA, suto'STavArSiko jAtaH, pituzceSTAM ca vilokayAmAsa, tadA zaGkitena tena caureNa cintitaM prAgenAM hanyAM pazcAt sutamiti tAM hatvA so'vaTe'kSipat , tatkSaNameva sutastu gRhAnnirgatyA'nena me mAtA hateti lokAnAM puraH puucckre| rAjanaraistat zrutvA tadgRhametya sa dhRto dRSTazca kUpo dravyabhRto'sthIni ca tatra / tatastairbaddhvAsau rAjJe'rpitaH, rAjJA sarvasvaM lokAnAM datvA sa duraiiraghAni / evamanye'pi dhanaM pradhAnamiti tadarthaM pravarttamAnAstadapahAyehaivA'naptA narakaM yAnti // 2 // karmaNAmavandhyatAM vadan prAkkRtamarthaM dRDhayatiteNe jahA saMdhimuhe gahIe, sakammuNA kiccai pAvakArI / evaM payA picca ihaM pi loe, kaDANa kammANa na mokkha atthi // 3 // vyAkhyA-stenazcauro yathA sandhiH kSAtraM, tasya mukhe dvAre gRhIto dhRtaH, svakarmaNA svAnuSThAnena gRhezena bahi:sthacaureNa cAkRSyamANa iva kRttyate chidyate, pApakArI / ___ yathaikena caureNA'bhedyopavarake phalakAJcite kapizIrSAkAraM kSAtraM pAtitaM, kSAtre cauro'rdhapraviSTaH san gRhezena jJAtvAMhUyorgRhItaH, tato jJApitatatsvarUpeNa bahiHsthacaureNApi sa gRhItaH, evaM dvAbhyAM balavadbhyAM svAbhimukhamAkRSyamANaH sa svayaMkRtakapizIrSadhArAbhiH sphATyamAno'trANo'bhUt / evaM cauravat he prajAH he prANina: pecchanti prekSadhvaM ! prAkRtatvAdvacanavyatyayaH, ihA'smin loke janmani, AstAM paraloke ityapizabdArthaH, kRtAnAM karmaNAM na mokSo'sti (pAThAntare-'evaM payA picca ihaM ca' tti) prajAH pretya paraloke iha loke'pi kRttyante tAdRgbAdhAbhiH, yathaikena caureNa rAtrau durArohe prAsAde Aruhya vimArgeNa 2010_02
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam 75 kSAtraM dattaM, bahudravyajAtamAttaM svagRhaM gataH, prAtaH snAtvA zuddhavAsAstatra sa gataH kaH kiM vaktIti jJAtuM / tatra milito jano'vak kathamatra durArohe prAsAde AruhyAnena vimArgeNa kSAtraM dattaM ? kathaM ca laghunA kSAtradvAreNa praviSTazcauraH kathaM nirgatazca ? iti zrutvA sa hRSTo dadhyau, satyametadahaM kathamatra praviSTo nirgatazcAsmItyAtmanaH kukSiM kaTiM cAlokya kSAtramukhaM pazyan rAjJo narairjJAtazcauro'yamiti baddhvA rAjJo'gre AnIto'zikSi ca / evaM pApakarmecchApi na kAryA // 3 // ko'pi vetti yatsvajanaichuTyate tadarthamAha saMsAramAvaNNa parassa aTThA, sAhAraNaM jaM ca karei kammaM / kammassa te tassa u veyakAle, na baMdhavA baMdhavayaM uveMti // 4 // vyAkhyA - saMsaraNamuccAvacakuleSu bhramaNaM saMsArastamApannaH, 'parassa' tti putrakalatrAderarthAya ca evArthe, yadvA sAdhAraNaM svasyAnyeSAM caitadbhaviteti kRtvA karma kRSyAdi karoti bhavAn, he kRSyAdikarmakarttaste tava tasya parArthasya sAdhAraNasya ca tu punarvedakAle karmaphalavipAkasamaye yadarthaM karma kRtaM karoSi vA, te bAndhavAH svajanA bAndhavatAM tatpApavibhajanaspheTAdinA nopayAnti, kiM punaH svArthameva kRtasya phalaM kathyate ? tatastatprematyAgAddharme evA'vahitena bhAvyaM / AbhIrIvyaJcakavaNigvat / yathaiko vaNig haTTe vyavaharannekAmRjumAbhIrIM rUpakau lAtvA rUtArthamAyAtAM rUtasamarghyatvAdekarUpakarUtaM dviHkRtvA'dAt / sA vetti dvayo rUpakayordattamiti lAtvA gatA / vaNigapyeSa rUpako mudhA labdhastato ghRtapUrAn * bhokSye iti sa mitAn ghRtaguDAn gRhe praiSIt / bhAryayApi te kRtAH, tadA tajjAmAtA samitrazcaurahRtapazvanveSaNArthaM tatrAgAt / tayA pariveSitAn ghRtapUrAn bhuktvA ca sa yayau / vaNigatha snAto bhoktuM gataH patnyAnnaM pariveSitaM, paraM ghRtapUrakA na pariveSitAH, tataH pRSTe jAmAtRvRttAnto jJAtastadA tenAcinti, sA mugdhA mayA'vaJci, ghRtapUrA apyaguH, sacinto dehacintArthaM sa grISme nirgato, madhyAhne ca drutale vizrAmAya sthitaH / itastato bhikSAyai yAntaM sAdhuM sa Uce bhagavan kSaNamatra vizrAmaM labhasva ! sAdhurUce mayA tUrNaM svakArye gamyaM so'vak kiM ko'pyanyakArye'pi yAti ? sAdhurUce kecidanyakArye'pi yAnti, yathA tvaM bhAryAdyarthaM klizyasi / tat zrutvA samarmeNa tadvacasA spRSTaH sambuddhaH sAdhusthAnaM pRSTvAvasare sAdhUpAntaM gato dharmaM zrutvA dIkSecchuH svajanAn pRSTuM sa gRhaM gatastAn bhAryAM covAca, haTTe vyavaharato me tucchalAbhastato videzavANijyaM vidhAsye, yato dvau sArthavAhau stastatraiko bhANDamUlyaM datvA sukheneSTapuraM nayati, upArjitaM ca na yAcate, dvitIyo na kiJcidbhANDamUlyaM datte, pUrvArjitaM ca lumpati tataH kena sahAhaM yAmItyukte 2010_02
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 bhrAtrAdibhirUce pUrveNa satrA yAteti tairanujJAtastadyuto'sau gataH sAdhUpAzrayaM, tairUce kva sArthavAhaH ? tenoce nUnaM paralokasArthavAho'yaM sAdhuH svena paJcamahAvratAtmakena bhANDena vyavahArayati, anena saha zivapattanaM yAmIti balAt sa prAvAjIt / yathAyaM vaNik svajanA'svajanatvamAlocayan pratyAvRttastathAnyaivivekibhiryatanIyaM / yata: mAtA bhrAtA bhaginI, bhAryA putrastathA ca mitrANi / na manti te yadi ruja, svajanabalaM kiM vRthA vahasi // 1 // [ ] rogaharaNa'pyazaktAH, pratyuta dharmasya te tu vighnakarAH / maraNAcca na rakSayanti, svajanaparAbhyAM kimapyadhikam // 2 // [ ] tasmAt svajanasyArthe, yadihA'kAryaM karoSi nirlajja ! / bhoktavyaM tasya phalaM, paralokagatena tvayA mUDha // 3 // [ ] tasmAt svajanasyopari, vihAya rAgaM ca nivRto bhUtvA / dharmaM kuruSva yatnA-dihaparalokasya pathyadanam // 4 // [ ] ko'pi vetti yadi punardravyAcchuTyate tatrAha vitteNa tANaM na labhe pamatte, imaMmi loe aduvA parattha / dIvappaNadvaiva aNaMtamohe, neyAuyaM dadrumadiTThameva // 5 // vyAkhyA-vittena dravyeNa trANaM svakRtakarmaNo rakSaNaM na labhate, pramatto madyAdipramAdavAn , asmin loke iha loke, athavA paratrApi, purodhaHputravat ___ yathaikena rAjJA kasmiMzcidutsave'ntaHpure nirgacchatItyuddhoSaNA'kAri, yat sarve narAH purAnnirgacchantu, paurA nirgatAH, purodha:suto rAjamitraM vezyAgRhe'sti, sa jJAtvApi na nirgataH, rADnaraizca dhRtaH, ahaM rADmitraM kA me bhIriti taiH saha vivadamAno rAjJontikaM sa nItaH, rAjJA vadhya AjJaptaH, purodhA etyoce sarvasvaM dade mA mAryatAM me putrastathApi rAjJA na muktaH zUlAyAM dattazca / evamanye'pi vittena trANamiha nApnuvantyAstAmanyajanmani / tanmUrchAvata: punaradhikaM doSamAha-'dIve' iti, prakarSeNa naSTaH praNaSTo dIpo'syeti prAkRtatvAddIpapraNaSTaH, sa iva, anantastadbhavApekSayA moho jJAnadarzanAvaraNamohanIyAtmako'syetyanantamoho, nizcita Ayo lAbho nyAyo muktiH, sa prayojanamasyeti naiyAyikastaM samyagdarzanAdikaM muktimArga, 'daTuM' ti, antarbhUtaH apizabdaH, dRSTvApyadRSTaiva syAt , taddarzanaphalA'bhAvAt / yathA ke'pi rasArthinaH sa dIpAdyupakaraNA yantrazIlAkIrNAdribilAntargatAH, pramAdAt 2010_02
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam oo praNaSTadIpA guhAtamomohitA itastato bhramanto'hidaSTA dustaragarte patitA mRtAH, tathAyamapi samyaktvazrutadIpena viSame dharmamArge calan pramAdAd gatasamyaktvatattvo lobhA'hidaSTo'dhaH patet , na kevalaM dhanaM trANAya na syAt , kintu trANahetuM jJAnAdyAptaM hanti // 5 // evaM dhanA'sAratAM jJAtvA kRtyamAha suttesu yAvI paDibuddhajIvI, na vIsase paMDiya Asupanne / ghorA muhuttA abalaM sarIraM, bhAraMDapakkhIva careppamatte // 6 // vyAkhyA-supteSvavivekiSu, dravyato nidrayA bhAvato dharma prati pramAdena, caH pUraNe, api sambhAvane, pratibuddha eva jAgradeva jIvatItyevaMzIlaH pratibuddhajIvI, dravyato jAgrat , bhAvataH samyaktvatattvajJaH, dravyasupteSu pratibuddhajIvI nidrAhIno'gaDadattavat syAt , yathA'vantyAM jitazatrurAjJo'mogharatho rathikastasya yazomatI bhAryA agaDadattazca putraH, tasya bAlye pitA mRtaH, so'nyadAmbAM rudantIM dRSTvA'pRcchat , tayoce vatsaiSo'moghaprahArI rathikastvatpituH padaM prAptastaM tathAsthaM tvAM cA'vidyaM dRSTvA me hRd dUyate / tenoce ko mAM vidyAM zikSayati ? soce asti kauzAmbyAM dRDhaprahArI te piturmitramiti / sa gataH kauzAmbyAM militazca dRDhaprahAriNaH, tenApi dhanurvedAdijena svaputra iva sarvazastrakalAsu sa pAriNIkRtaH, anyadA sa gurvanujJAtaH siddhavidyaH svakalA darzayituM rAjakule'gAt / tacchastrakalayA sarvA sabhA vismitA, rAjA'vak tubhyaM kiM dade ? tenoce svAmin sAdhukArameva dehi ! tadA lokai rAjA vijJaptaH svAmin sAmprataM nagaramadhye'nvahaM stainyaM bhavati, tena jano'pi niHsvo jAto'sti / rAjJA talArakSa ukto yatsaptarAtrAntazcauramAnayeti / so'vak svAmin mayA sa nigRhItumazakyastadAgaDadattenocce svAmin saptAhAntazcauramahamAneSye / atha sa rAjJAnujJAto vezyAsurAdyUtasthAnajIrNodyAnazUnyadevakulAdiSu cauraM nirUpayan saptame'hvi jIrNodyAne sAyamAnatale cauragrahaNopAyaM dhyAyan niviSTaH, tAvadubaddhapaNDiDako dIrghajaGgho mukhena guNanaM kurvannekaH parivAD tatrAgAt / dRSTo'nena jJAtazcauraH, sa tatpAveM nivizyoce, vatsa kastvaM ? kiM khinnaH ? so'vag bhagavannahamavantIvAsI kSINasvo yadbhaviSyo yatra tatra bhramannasmi / so'vag vatsAhaM tavArthaM dade, mA viSIda ? agaDo'vag bhagavanstarhi tu mahAkRpA / athAste'rke dhvAnte ca vistRte tridaNDAcchastraM kRSTvA sa baddhaparikaro vatsa yAva: purAntarityavocat / athaM nUnaM caura iti dhyAyannagaDo'pi sazaGkastamanuyAtaH, praviSTau ca tau purAntaH, tatra zrImadgRhe kSAtraM datvA pravizya ca parivrAjA ratnAdibhRtAH peTA niSkAsitAH, 2010_02
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 agaDaM ca tatra rakSakaM muktvA sa devakulAt suptAn daridranRn lAtvAgataH, taiH peTA utpATya tau purAbahirgatau / sa uvAca vatsa kSaNamatra nidrAhi ? yAvadrAtriryAti, tataH sthAnaM yAsyAvaH, agaDaH kSaNaM kUTena suptvA kSaNAdevotthAya vRkSAntare'sthAt / nidritA bhAravAhikAH parivrAjotthAya sarve hatAH, tato'sAvagaDaM zrastare nA'pazyat , ito'gaDastatsammukhamAgatya taM hRdaye hatvA'pAtayat / tena svasya nizcitAM mRtiM jJAtvoce, vatsemaM mamAsi lAhi ? vraja ca smazAnAsannadevIgRhe, tatra gatvA zabdaM kuryAH, bhUgRhe mama svasAsti, tasyai cAyamasidaWH, sA ca tvadbhAryA, tvaM ca dravyezo bhUyAH, ityuktvA sa mRtaH, agaDastatra gatvA tathAkarot , sAyAtA devIva, bhrAturasiM dRSTvA mRtiM ca jJAtvA kUTamaitryA sambhramA bhUgRhaM pravizyAsanaM mumoca, sa tatropaviSTastaccaryAM pazyan sazaGko'sthAt / sA zayyAM prastAryoce svAminniha sukhanidrAM kuru ? sa tatra suptvA tasyAmanyacittAyAmutthAyAnmayatra channaM sthitaH, itastayA zayyordhvaM pUrvasajjitA zilA'pAti, zayyA'cUri, hRSToce hato mayA bhrAtRghAtIti / agaDastAM kezeSvAkRSyoce dAsi ! ko mAM hantIti ? tataH sA tadaMhoH patitvovAcAhaM tvaccharaNAsmi, tena muktA, prAtastAM vizvAsyAdAya sa gato nRpaM, rAjJA so'ci dhanAdibhiH, puradezajanairapi pUjitaH sa bhogabhAgabhUt / evamanyo'pyapramatta ihaiva kalyANabhAk syAt / bhAvasupteSu mithyAtvAdimohiteSvapi janeSu yatiH samyagjJAnena pratibodhapUrvameva saMyamajIvitaM dhArayatIti pratibuddhajIvI na vizvastaH syAt , pramAdeSu bahujanapravRttidarzanAnnaite'narthakAriNa iti na vizvastaH syAt paNDitaH, Azu zIghraM sukRteSu yatanIyamiti prajJA buddhiryasya sa AzuprajJaH, yato jIvaM ghUrNayantIti ghorA nirdayAH, zazvanmRtidatvAnmuhartAH kAlabhedAH, ghorA apyamI dehabalAt kadAcinna prabhaviSyantItyAha-abalaM, na mRtyudAyimuhUrtAn prati zaktivaccharIraM, tato bhAraNDapakSIvA'pramattazcara / yathA so'pramattazcarati tathA tvamapi pramAdarahitazcara / aho vaicitryameSAM yat , tripAdA martyabhASiNaH / dvijIvA dvimukhAzcaiko-darA bhinnaphalaiSiNaH // 1 // bhAraNDapakSiNaH pakSadvayabhinnadehaikacaraNasya pakSAntareNa sahAntarvatisAdhAraNacaraNatvAt svalpamapIcchAbhedena pramAdyato'vazyaM mRtyuH, tathA tavApi pramAdyataH saMyamAyubhraMzaH // 6 // amumarthaM spaSTayati care payAiM parisaMkamANo, jaM kiMci pAsaM iha mannamANo / lAbhaMtare jIviya bUhaittA, pacchA pariNAya malAvadhaMsI // 7 // 2010_02
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam 79 vyAkhyA-caret saMyamAdhvani padAni padanyAsAn kriyAprakArAn yadvA padAni dharmakRtyAni mUlaguNAdIni, parizaGkamAnaH saMyamadoSAn gaNayan, atra me mUlaguNaskhalanA bhaviSyatIti bhAvayan, yatkiMcidalpamapi gRhisaMstavAdi duzcintitAdipramAdapadaM saMyame svAtantryahAnimUlaguNAdimAlinyakRttvAdbandhahetutvena pAzamiva manyamAnaH, yathA bhAraNDaH padAni zaGkamAnazcarati, yatkiMciddavarakAdyapi pAzaM manyate / nanu cecchaGkamAnazcarettato'nazanameva lAtvityAha- lAbhAntare lAbhavizeSe sati yAvadviziSTaviziSTatarajJAnadarzanacAritrAdyAptiH syAttAvadidaM jIvitamannapAnAdyairbRhayitveva vRddhiM nItveva pazcAllAbhAdanu parijJAya sarvaprakArairjJAtvA, yathedaM tadAnIM prAgvannanirjarAkaramiti, jJaparijJAtaH pratyAkhyAnaparijJayA bhaktaM pratyAkhyAya sarvathA jIvitanirapekSo, malo'STaprakAraM karma, tadapadhvaMsate, ityevaM zIlo malApadhvaMsI syAt, yadvA jIvitaM bRMhayitvA lAbhAntare lAbhacchedentarbahizca malAzrayAn, malamaudArikazIraM, tadapadhvaMsI syAjjIvitaM tyajediti / iha lAbhaM yAvaddeho rakSyaH, yathA mUladevanRpeNa dhanalAbha yAvanmaNDikacauro rakSitaH, pazcAddhataH, evaM pazcAdanazanaM grAhyaM / kathaivaM avantyAM zreSThA devadattA vezyA, tasyAmacalo dhanI, mUladevo dyUtI cAdhanazcAsaktau / tasyA mUladeva iSTaH, gaNikA'kkAyAstvacalaH, soce putri ! kimanena dyutinA ? tayoktaM mUladevo dakSaH, tayoktaM kimeSo'smAdadhikaM jJAnaM vetti ? acalo'pi sarvakalAjJaH, tayA dAsyuktA / vrajAcalaM kathaya ca devadattekSUn bhoktumicchati / tayokto'calo durlabhAnapIkSUn zakaTabhRtAn preSitavAn / vezyayoktaM kimahaM hastinI ? mUladevo dAsyA'jJApi, tenekSubhAgA nistvacIkRtAH karpUrAdivAsitAH prahitAH, tayoktaM mAtaH pazya dAkSyaM ? sA maune'sthAt, mUladeve ca dveSaM gatA / athaikadA'kkayA preritenAcalena devadattAyai proktamahamadya grAmAntaraM gacchAmItyuktvA sa nijagRhe guptastasthau / tadA niHzaGkayA devadattayA mUladevo nijaniketane AkAri / tadaivA'kkAsaGketito'calo'pi tatrAgAt / tadA devadattayA mUladevo maJcAdho guptIkRto jJAtazcA'kkoktito'calena / devadattoktA dAsyo'calArthaM snAnasAmagrIM lAtvA tatra sthitAH, acalenoktamadya mayA zayyopari snAnakaraNalabdhasvapnaH saphalIkAryo'sti, vinazyatviyaM zayyA, ito'pi bhavyAmaparAM zayyAmahaM te'rpayiSyAmItyuktvA sa zayyopari snAnaM kRtavAn / tato jalArdro'calena mUladevaH kezeSvAkRSyokto vraja ? jIvanmukto'si tvamapyevaM mAM muJce:, mUladevo lajjayA nirgatya niHsabalo bennAtaTaM prati calitaH, pathyeko dvijo militaH, madhyAhne kukSimbhareNa dvijena zambalaM bhakSitaM, mUladevAya kiJcidapi na dattaM / evaM dinatrayaM yAvattena nistRpena kSutkSAmAyApi mUladevAya na kiJciddattaM caturthe'hni sa dvijaH pRthagbhUte nijagrAmamArge calitaH, tadA tAbhyAM parasparaM nAmagrAmAdi pRSTam / 2010_02 ,
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 __ atha mUla AsannagrAmaM gatvA bhikSAyAM ca kulmASAnAdAya valitaH sAdhumeka mAsakSapaNapAraNake grAmAbhimukhaM vrajantaM mahAbhaktyA taiH kulmASaiH pratilAbhyoce dhannANaM khu narANaM, kummAsA hunti sAhupAraeNa / [ u.4|7bR.vR.puu.] ityukte suryAsannasthayoce saH, pazcArddhana yAcasva ? tvAM dade, tadA so'vak gaNiyaM ca devadattaM, dantisahassaM ca rajjaM ca // 1 // [u.47bR.vR.pa.] suryoktaM tatte zIghra bhAvi / atheto'sau bennAtaTe gatastatra ca rAjA'putraH paJcatvaM prayAto'bhUt / mantrizRGgAritahastinyAbhiSikto mUladevastatra rAjAbhUt / tato'vantIzena saha dAnAdyaiH prItiM kRtvA tena devadattAmAnAyya svAntaHpure kSiptA / anyadA'calaH potayuto vyApArArthaM tatrAgataH zulkacauryato rAjanaraidhRtvA mUladevAgre samAnItaH, mUladevastamupalakSya svaM ca prajJApya pUrvavacanena satkRtya visasarja / atha tatra bennAtaTe maNDikAbhidhazcauro'hni gaDumiSeNa lepaliptajAnukRtapaTTabandho daNDadharaH pure zanaiH zanaizcalati, rAtrau ca kSAtrairdravyaM lAtvA purAsannodyAne bhUmigRhe nikSipati / tatra tatsvasA kanyAsti, kUpazcApyeko'sti / yazca nizi lobhAttasya loptramutpATya tatra yAti, taM tatsvasA pAdazaucamiSeNa kUpe pAtayati / duHkhIbhUtA lokA mUladevAya cauropadravaM kathayAmAsuH, rAjJArakSaka uktastadA tenoktaM svAminnayaM cauro mayA nigrahituM na zakyate / tadA nizi rAjA nIlAmbaraH svayamekAkI bahirjIrNadevakulasthazcaureNetyoktaH kastvaM ? rAjJoce kArpaTiko'haM, caureNoktamehi tvAM dhaninaM kurve / tatastena rATra sArthe nItaH, tato'sau kSAtraM datvA dhanavadgRhAd bahu svaM lAtvA nRpazIrSe dadau, puro bhUgRhAntargatvA cauraH svasAramUce'syAMhizaucaM kuru ? tayA tadaMhizaucakaraNAnantaraM tatpAdakomalasparzato mohitayA saGketito'sau naSTastadA cauraH pRSTau sakhaDgo'dhAvat / atha mUladevo mArge zivaliGgaM nijottarIyenAcchAdya vRkSAntare lInaH, ghoratamasi caurastaduttarIyAcchAditaM zivaliGgaM tameva kArpaTikaM manyamAnaH kopena kaGkapatrato dvidhA kRtavAn / tato'sau drutaM bhUgRhAntargataH, prAtarnRpeNa sa AhUya sanmAnya ca tatsvasA'yAci / tenApi dattA, atha krameNa rAjJAvarjanapUrvakaM tasmAt sarvasvaM gRhItvA paurabhyasteSAM lekhAnusAreNa samarpitaM, tatazca tena lokasAkSikaM sa maNDikacauraH zUlAyAM protaH, evaM sAdhuH kAle dehaM tyajet / etanna svAtantryeNetyAhachaMdaM niroheNa uvei mokkhaM, Ase jahA sikkhiyavammadhArI / puvvAiM vAsAiM carappamatto, tamhA muNI khippamuvei mukkhaM // 8 // 2010_02
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam vyAkhyA-chandaH svacchandatA, tannirodhena tanniSedhena, yadvA chandasA gurvanumatyA nirodha AhArAdityAgaH, chando nirodhaH, athavA chando veda AgamaH, chandasA Agamena nirodha indriyAdinigrahastena mokSaM karmakSayamupaiti, na tu sarvathA jIvitaM pratyanapekSitayA, tathA ca savvattha saMjamaM, saMjamAu appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo, puNo vi sohI nayAviraI // 1 // [o.ni./gA.47] atra dRSTAntamAha-azvo yathA zikSito valganotplavanadhAvanAdizikSAM grAhito, varma azvatanutrANaM taddharaNazIlaH zikSitavarmadhArI, svAtantryaM vinA calan yuddhe'ribhirna hanyeta, tanmuktimApnoti, svatantro'zvastu prathamamazikSito raNamAptastairhanyate / azvadRSTAnto'yaM-rAjJA dvayoH kSatriyayoJavazvau dattau zikSaNArthaM pAlanArthaM ca, tatraikenAzvaH kAlArhajavasAdiyogyAzanena poSyamANo dhAvanalAlanavalganAdyAH kalA: zikSitaH, pareNa ca ko'smai javasAdidAteti gharaTTe'vAhi, azvArthadattaM rAjadhanaM ca svayaM bhuktaM / raNakAle rAjJa uktyA tAvazvAvAruyaitau, rAjJoktau ca raNaM praviSTau, pUrvazikSitaH sAdimano'nuvartamAno'zvo raNapAraM prAptaH, dvitIyastvazikSito godhUmapeSaNayantraniyukta iva tatraiva bhramannaribhirazikSito'yamiti jJAtvA'zvavAraM hatvAttaH, yathAdyAzvastathA dharmArthyapi svAtantryahIno muktimApnoti, ata eva ca pUrvANi varSANi iti, etAvadAyuSAmeva cAritratvAt , cara / AgamoktakriyAM sevasva / apramatto guruvazatvAdaraM pramAdaparihartA, tasmAdapramAdAnmuniH kSipraM mokSamupaiti // 8 // ko'pyAha ante eva kriyA kAryA, tata Ahasa puvvamevaM na labhijja pacchA, esovamA sAsayavAiyANaM / visIyai siDhile AuyaMmi, kAlovaNIe sarIrassa bhee // 9 // vyAkhyA-yaH prAgapramatto na syAt , evaMzabdasya ivArthatvAt sa pUrvamiva pUrvakAlamiva na labheta icchAjayena chando nirodhaM pazcAdantyakAle, eSopamA iyaM sampradhAraNA, yaduta pazcAddharma kariSyAma iti zAzvatavAdinAM nirupakramAyuSkatayA zAzvatamivAtmAnaM manyamAnAnAM yujyetApi, na tu bubudAyuSAM, tathA cottarakAlamapi chando nirodhamaprApnuvan viSIdati, zithile AtmapradezAnmuJcatyAyuSi, manuSyAyuHkarmaNi kAlena mRtyunA svasthitikSayasamayenaivopanIte upaDhaukite zarIrasya bhede pRthaktve / ata Adito'pi na pramAdyam // 9 // prAgiva pazcAdapramattatA na syAdityAhakhippaM na sakkei vivegameuM, tamhA samuTThAya pahAya kAme / samicca loyaM samayA mahesI, AyANa( appANa)rakkhI va carappamatto // 10 // 2010_02
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-kSipraM tatkSaNe eva na zaknoti na kSamaH syAt , dravyato bahiHsaGgatyAgarUpaM, bhAvataH kaSAyatyAgarUpaM vivekametuM gantum , atra brAhmaNIdRSTAntaH-yathaiko dvijo'nyadezaM gatvA sarvavidyApAraGgAmIbhUya svadezametaH, dvijenaikena ca sa sarUpAM kanyAmudvAhitaH, sa loke vedeSvadhItIti bhUridakSiNA lebhe, jAtazca zrImAn , patnI ca tena bahusvarNAlaGkRtibhiralaGkAri, sApi nityaM maNDitaivAsthAt , bhoMktaM priya'smadvAsaH pratyantagrAme'sti, ataH parvAdiSu bhUSAH paridhIyante, na sadA, stenAdibhayAt / soce jAta ! yadA caurA eSyanti tadAhaM zIghrameva bhUSA uttArayiSye / athAnyadA ste nA AyAtA nityamaNDitAyA gRhaM ca praviSTAH, sA taiH sAlaGkArA gRhItA / praNItAhAratvAnmAMsalAGgA uttAraNA'nabhyAsAcca sA bhUSA uttArayituM nA'zakat / tadA caurAstaddhastAdi chitvA'laGkArAMzcAdAya svasthAne'guH / ___evamanyo'pi prAgakRtaparikarmo na tatkAla eva vivekametuM zaknoti, yata evaM tasmAt samutthAya samyak pravRttyotthAya, pazcAt chandaM nirotsyAma ityAlasyatyAgenodyamaM kRtvA, prahAya tyaktvA kAmAn , sametya samyag jJAtvA, lokaM prANivarga, samatayA samazatrumitratayA maharSiH san , maha ekAntotsavarUpatvAnmokSastamicchatItyevaMzIlo mahaiSI vA, sa nirnidAnaH sannAtmAnaM rakSatyapAyebhyo durgatyAdibhya ityevaMzIla AtmAnurakSI, yadvA'AdIyate svIkriyate AtmahitamanenetyAdAnaH saMyamastadrakSI AdAnarakSI, evaMvidhastvaM he sAdho apramattazcara / iha pramAdatyAgA'tyAgayoraihikadRSTAntaH - kApi vaNikstrI prasthitapatikA kevalaM svadehabhUSAparA karmakarAnnijanikarmasu na niyuktaM, na teSAmazanAdisArAM kurute, sarve karmakarA naSTAstadabhAvAcca dhanahAnirjAtA / sametena vaNijA gRhamajanaM dRSTvA vijJAya ca tatkAraNaM sA gRhAnniSkAsitA / anyA niHsvakanyA dhanairvRtA, tatsvajanAzca tenoktA yadyeSA svaM rakSati tadA tAmudahe, tad jJAtvA sA prajJoce rakSiSyAmi svaM / tenoDhA, tataH so'gAdvANijye, atha sA sadA karmakarAdInAM prAtarazanaM datvA pUrvAhnakAle bhojanaM datte, snigdhavAcA ca jalpantI sandhyAyA arvAgeva teSAM grAsaM datte, mAsikadravyamapi pUrNAvadhau tebhyo niyamitaM dadAti, na kevalaM svazuzrUSAparaivAbhUt / ito bhartetastAM yogyAM ca dRSTvA sarvasvasvAminI cakAra / evamihaiva guNAyA'pramAdo doSAya pramAdazca, AstAmanyajanmani // 10 // pramAdamUlaM rAgadveSAviti sopAyaM tattyAgamAha muhaM muhaM mohaguNe jayaMtaM, aNegarUvA samaNaM caraMtaM / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca, na tesi bhikkhU maNasA pausse // 11 // 2010_02
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 caturthaM pramAda'pramAdAkhyadhyayanam maMdA ya phAsA bahulohaNijjA, tahappagAresu maNaM na kujjA / rakkhijja kohaM viNaijja mANaM, mAyaM na sevejja caijja( pyhijj)loh||12|| vyAkhyA-muhurvAraMvAraM mohaguNAn mohahetUn zabdAdIn jayantaM zramaNaM, sparzAH zabdarUpAdayaH spRzanti gRhyamANatayA milanti, anekavidhaM kArkazyakurUpAdibhedaM rUpaM svarUmeSAmityanekarUpAH / carantaM saMyamAdhvani, asamaMjasaM vA, vA evArthe, ananukUlameva yathA syAttathA, na teSu sparzeSu bhikSuH, aperlopAt manasApi, AstAM vAcA kAyena vA, na praduSyet pradviSyAdvA, kharasaMstArakatRNasparzAdau hantoccATito'neneti na dhyAyet // 11 // ___ vyAkhyA tathA mandayanti vivekinamapyajJatAM nayantIti mandAH, caH samuccaye, sparzAH zabdAdyAH, bahUn lobhayantIti bahulobhanIyAH, yadvA bahUnAM lobhane hitA bahulobhanIyAH, aperlopAt tathAprakAreSvapi bahulobhanIyeSvapi mRdusparzamadhurarasAdiSu mano na kuryAt , manaso'pyakaraNe pravRttistu durApAsteva / athavA mandabuddhitvAmandagatitvAnmandAH striyastA eva sparzapradhAnatvAtsparzAH, mandAzca sparzA bahUnAM kAminAM lobhanIyA bhavanti, tAsu, liGgavyatyayAttathAprakArAsu mohinISu mano'pi na kuryAt / strINAmeva bahvapAyahetutvAditthamuktaM / rakSet krodhaM, vinayedapanayenmAnaM garvaM, mAyAM paravaJcanaM na seveta, tyajellobhaM saGgam // 12 // ___ evaM cAritrazuddhiruktA, sA samyaktvazuddhau syAdata Ahaje saMkhayA tucchaparappavAI, te pijjadosANugayA parajjhA / ee ahammu tti dugaMchamANo, kaMkhe guNe jAva sarIrabheo // 13 // tti bemi vyAkhyA-ye saMskRtA iti kRtrimazuddhimanto, na tu tattvajJAH, yadvA saMskRtAgamabhASakA bauddhAdyAH kSaNikatvanityatvAdivAdinaH, tucchA yadRcchAbhidhAyitayA nissArAH, uktaM ca uktAni pratiSiddhAni, punaH saMbhAvitAni ca / sApekSanirapekSANi, RSivAkyAnyanekazaH // 1 // [ ] parapravAdinaH paratIthikAH, te premadveSAbhyAM rAgadveSAbhyAmanugatAH, ata eva 'parajjha'tti dezyuktyA paravazA rAgAdigrastatvAt / ete'rhanmatabAhyAH, adharmahetutvAdadharmA iti jugupsamAnaH, unmArge'mIti nizcinvanna tu nindan , nindAyAH sarvatra niSedhAt , kAkSedabhileSad guNAn jJAnAdIn , yAvat zarIrAdbhedo mRtirmuktirvA syAditi, samAptau, bravImi gaNadharAdyuktyA // 13 / / iti pramAdA'pramAdAkhyaM turyAdhyayanamuktam // 4 // 2010_02
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam // tatrAtmA kAGkSeta guNAn yAvaccharIrasya bheda iti vadatA marttavyamapramattatayetyuktaM / tacca maraNayuktijJAnAt syAditi paJcamaM maraNAdhyayanamAha tatra dravyamaraNamajIvAnAM vinAzaH, bhAvamaraNamAyuH kSayaH, tat tridhA, oghamaraNaM sAmAnyataH sarvaprANinAM prANatyAgAtmakaM syAt, bhavamaraNaM yannArakAdernarakAdibhavaviSayitayA vivakSitaM, tadbhavamaraNaM yasminneva manuSyabhavAdau mRtaH punastasminnevotpadya yanpriyate iti / iha manuSyabhAvabhAvinA bhavamaraNAntarvarttinA manuSyabhavikamaraNenAdhikAraH / samprati maraNabhedAH pradarzyante / yathA AvIi 1 ohi 2 aMtiya 3, valAyamaraNaM 4 vasaTTamaraNaM 5 ca / aMtosalaM 6 tabbhava 7, bAlaM 8 taha paMDiyaM 9 mIsaM 10 // 1 // [ pra. sA. gA.1006 ] chaumatthamaraNa 11 kevali 12, vehAyasa 13 giddhapiTTamaraNaM 14 ca / bhattapariNNA 15 iGgiNi 16, pAuvagamaNaM 17 ca sattarasaM // 2 // [ pra.sA.gA.1007 ] vyAkhyA - AvIcimaraNaM 1 avadhimaraNaM 2 'aMtiya'tti ArSatvAdatyantamaraNaM 3 'valAyamaraNaM'ti valAnmaraNaM 4 vazArttamaraNaM 5 antaHzalyamaraNaM 6 tadbhavamaraNaM 7 bAlamaraNaM 8 tathA paNDitamaraNaM 9 mizramaraNaM 10 chadmasthamaraNaM 11 kevilamaraNaM 12 vaihAyasamaraNaM 13 gRdhraspRSTamaraNaM 14 bhaktaparijJAmaraNaM 15 iGginImaraNaM 16 pAdapopagamanamaraNaM 17 ceti saptadazamaraNAni // tatrAdyAM prAkRtatvAdAsamantAdvIcaya iva vIcayaH pratisamayamanubhUyamAnAyuSo'parAyurdalikodayapUrvAyurdalikacyuti zreNyo yasmiMstadAvIci, tacca tanmaraNaM ca AvIcimaraNaM, tatpaJcadhA, dravyAvIcimaraNaM 1 kSetrAvIcimaraNaM 2 kAlAvIcimaraNaM 3 bhavAvIcimaraNaM 4 bhAvAvIcimaraNaM 5 ceti / tatra dravyAvIcimaraNaM nAma yannarakatiryagnarAmarANAmutpattimasamayAt prabhRti svasyAyuH karmadalikAnAmanusamayamanubhavanAdvicaTanaM, tacca nArakAdibhedAccatudhaiva tadviSayaM kSetramapi catudhaiva, 2010_02
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam tatprAdhAnyApekSayA kSetrAvIcimaraNamapi caturdhA / kAlo yathAyuSkAlo gRhyate, tatvaddhAkAlaH, tasya devAdiSvabhAvAt , sa ca devAyuSkakAlAdibhedAccaturdhA, tatprAdhAnyApekSayA kAlAvIcimaraNamapi caturdhA, narakAdicaturvidhabhAvApekSayA bhavAvIcimaraNamapi caturdhA, nArakAdyAyu:kSayalakSaNabhAvaM prAdhAnyenApekSya bhAvAvIcimaraNamapi caturdhA vAcyaM / / tathA avadhirmaryAdA, tatazca yAni narakAdibhavanibandhanatayAyu:karmadalikAnyanubhUya samprati mriyate, yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA tad dravyAvadhimaraNaM / AvIcimaraNavad dravyAdibhedaiH paJcadhA / sambhavati hi gRhItojjhitAnAmapi karmadalikAnAM punargrahaNaM, pariNAmavaicitryAdevaM kSetrAdiSvapi bhAvyam // 2 // avadhimaraNavadAtyantikamaraNamapi dravyAdibhedataH paJcadhA, vizeSastvayaM-yAni narakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate, mRto vA na punastAnyanubhUya mariSyati, evaM kSetrAdiSvapi vAcyam // 3 // trINyamUnyAvIciavadhyAtyantikamaraNAni pratyekaM paJcAnAM dravyAdInAM narakAdigatibhedena caturvidhatvAdviMzatibhedAni syuH // valavanmaraNaM tu saMyamakhinnA duzcaratapaH kartumakSamAH, vrataM moktuM cA'nicchavaH, kathaM vayamasmAt kaSTAcchuTAma iti dhyAtvA ye mriyante, tadvalatAM saMyamAnnivartamAnAnAM maraNaM valavanmaraNam // 4 // vazArtaM tu indriyaviSayavazagatAnAM bhayAdivazagatAnAM vA snigdhadIpakalikA'valokAkulitapataGgavanmaraNam // 5 / / antaHzalyamaraNaM, lajjendriyasukhamadAdinA gurvagre doSA'kathanena, eyaM sasallamaraNaM, mariUNa mahabbhae duraMtaMmi / suciraM bhamaMti jIvA, dIhe saMsArakAntAre // 1 // [u.ni./gA.220] // 6 // tadbhavamaraNaM muktvA asaGkhyAyurnutiryagdevanairayikAn asaGkhyAyuSAM tadbhavamaraNaM, teSAM keSAmapi nRtiryazvutpatteH, taddhi yasmin bhave vartate jantustadbhavayogyamevAyurbaddhvA punastatkSayeNa mriyamANasya syAt / / 7 / / bAlapaNDitamizramaraNAni tu yathA-mRtisamaye'pi dezaviratimapyapratipadyamAnAnAM mithyAdRzAM samyagdRzAM vA maraNaM viSaviSakanyAdibhirvA'viratArtasya maraNaM bAlamaraNam // 8 // viratAnAM sarvasAvadyanivRttimabhyupagatAnAM maraNaM paNDitamaraNam / / 9 / / bAlapaNDitamaraNaM mizramaraNaM, dezaviratAnAm // 10 // 2010_02
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 chadmasthamaraNakevalimaraNe tu manaHparyAyajJAnino'vadhijJAninazca zrutajJAnino matijJAninazca mriyante ye zramaNAzchadmasthAsteSAM maraNaM chadmasthamaraNam // 11 // kevalina utpannakevalAH sarvakarmANukSaye mriyante tat kevalimaraNaM // 12 // UrdhvaM druzAkhAdau svamudbaddhaya, UrdhvaM girizRGgAdervA, bhRgupAtAt kUpapAtAdvA zastrAdinA svayaM mriyamANasya vihAyasi bhavatvAdvaihAyasamaraNam // 13 / / __ gRdhrazakunikAzivA'hyAdibhirbhakSaNaM, gamyatvAt svasya tadavAraNAdinA, tadbhakSyakarikarabhAdizarIrAnupravezena ca gRddhAdibhirbhakSaNaM yasmiMstad bhRgRddhaspRSTam // 14|| antyatrayaM tu bhaktaM bhojanaM, tasya parijJA, jJaparijJayA naikabhedamasmAbhirmuktapUrvametaddhetukaM cA'vadyamiti parijJAnaM, pratyAkhyAnaparijJayA ca tyAgaH, savvaM [ca] asaNapANaM, caubvihaM jA ya bAhirA uvahI / abbhitaraM ca uvahiM, jAvajjIvaM ca vosire // 1 // [ma.pa./gA.234 ] ityAgamavacanAccaturvidhAhArasya trividhAhArasya vA yAvajjIvaM pratyAkhyAnaM bhaktaparijJAmaraNam / / 15 / / iGgyate pratiniyatapradeza eva vedyate'syAmanazanAdikriyAyAmitIGginI, tayA ca maraNamiGginImaraNam // 16 // pAdapo vRkSaH, upazabdazca sAdRzye, tatazca pAdapamupagacchati sAdRzyena prApnotIti pAdapopagamanaM, ko'rtho ? yathA pAdapaH patitaH samamasamamityacintayannizcalamAste, paraprayogAttu kampate, tathA'yamapi bhagavAn yathA samaviSamadezeSvaGgamupAGgaM vA prathamataH patitaM na cAlayati // 17 // etatpAdapopagamaM maraNaM sarvotkRSTaM, arhadAdyairuttamairAcaritaM etattrayaM krameNa kaniSThamadhyamajyeSThasaJjayocyate, viziSTaviziSTataraviziSTatamadhRtimatAmeva tatprAptiriti kaniSThatvAdistadvizeSa uktaH, phalaM vaimAnikatAmuktilakSaNaM trayasyApi / / eyaM paccakkhANaM, aNupAleUNa suvihio samma / vemANio va devo, havijja ahavA vi sijjhijjA // 1 // [ma.pa./gA.322] avadhimaraNAdIni SoDaza maraNAni sAdIni saparyavasitAni syuH, ekasAmAyikatAyAsteSAmuktatvAt / pravAhApekSayA tu zeSabhaGgatraye'pi santi / AdyaM tvanAdi syAt , pratiniyatAyuH pudlApekSayA tu sAdyapi syAt / aparyavasitaM abhavyAnAM, bhavyAnAM tu saparyavasitam / 2010_02
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam dhIreNa vi mariyavvaM, kAuriseNa vi avassa mariyavvaM / tamhA avassamaraNe, varaM khu dhIrattaNe mario // 1 // [ma.pa./gA.321] saMsAraraMgamajjhe, dhiiblsnnddhbddhkcchaao| haMtUNa mohamalaM, harAmi ArAhaNapaDAgaM // 2 // [ma.pa./gA.310] tathAhi bhaktaparijJAmaraNamAryikAdInAmuktamasti, yataH savvAvi ya ajjAo, savve vi ya paDhamasaMghayaNavajjA / savvevi desavirayA, paccakkhANeNa u mareMti // 1 // [ma.pa./gA.541] atra pratyAkhyAnaM bhaktaparijJA, tatreGginI dvitIyAdisaMhanane'pi puMsAM syAt , pAdapopagamaM tvAdyasaMhanane eva / paDhamaMmi ya saMghayaNe, vate selakuDDasAmANe / tesiM pi ya voccheo, caudasapuvvINa vocchee // 1 // [ma.pa./gA.533] pAdapopagame deva utpATya kvApi viSame sthAne kSipet , paraM caramadeha: pIDAM nApnute / devaloke ko'pi saMharet tatrAnukUlaviSayeSvapi sa na kSubhyati, iti mahAsAmarthya, sarvArhatAmetadeva maraNaM syAt / tathA bhAviyajiNavayaNANaM, mamattarahiyANa natthi ha visesA / appANaMmi paraMmi ya, to vajje pIDamubhaye vi // 1 // [paJca.va./gA.539] ityAgamaH, tena gRdhraspRSTa-vaihAyasamaraNe AtmapIDAkArakAraNe evAnujJAte svadharmabAdhAyAM, udAyinRpAnumRtaguruvat , nAnyathA / evaM maraNAni jJAtvA paNDitamaraNena maryaM, AdAvatrA'kAmamRteruktatvAdakAmamaraNaM nAmAsyAdhyayanasya / yathA aNNavaMsi mahohaMsi, ege tinne duruttaraM / tattha ege mahApaNNe, imaM panhamudAhare // 1 // vyAkhyA-arNave bhAvataH samudre saMsAre, mahAnogho bhAvato bhavaparamparA yasmin , subbyatyayAt , arNavAnmahaughAt , duHkhena tarItuM zakyAd duruttarAt , eko rAgAdyasahAyo gautamAdiryadvA eko jinamatapratipanno, na tu carakAdimatAkSiptastIrNa iva tIrNaH, AsannasiddhitvenAbhUt , tatra sadevamanujAyAM parSadi gautamAdau taraNapravRte ekastIrthakaraH, tatkAle'traikasyaiva tIrthakRto bhAvAt , mahatI prajJA kevalAtmikA saMvidyasya sa mahAprAjJaH, imaM saMsArataraNopAyaM praznamupadezaM bhavyajanapraSTavyarUpamudAhRtavAn / zrIvIro gautamAdibhya AkhyAtavAniti bhAvaH // 1 // 2010_02
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 yathA saMtimee duve ThANe, akkhAyA mAraNaMtiyA / akAmamaraNaM ceva, sakAmamaraNaM tahA // 2 // vyAkhyA-'saMti' iti prAkRtatvAt sto vidyete, ete maH alAkSaNikaH, dve, tiSThantyanayorjantava iti sthAne, AkhyAte pUrvArhadbhiH, maraNamevAnto nijanijAyuH paryantastasmin bhave mAraNAntike, ekaM akAmamaraNaM, caH samuccaye, eva pUraNe, tathA dvitIyaM sakAmamaraNam // 2 // keSAmidaM kiyadvAramityAha bAlANaM akAmaM tu, maraNaM asayaM bhave / paMDiyANaM sakAmaM tu, ukkoseNa sayaM bhave // 3 // vyAkhyA-bAlA iva bAlAH sadasadvivekamUrkhA:, teSAM tuzabdasyaivakArArthatvAt, maraNamakAmamevA'sakRdvAraMvAraM bhavet, te hi viSayagato maraNanicchanta eva mriyante tena ca bhave'Tanti, paNDitAnAM cAritravatAM, saha kAmenA'bhilASeNa varttate iti sakAmaM, aniSiddhamanumatamiti yuktito maraNaM pratya'trastatayA'ArAdhanotsava bhUtatvAcca, tasya tAdRzaM, turvizeSe, utkarSeNa kevalinAM sakRdekavArameva bhavet, jaghanyena tu zeSacAritriNaH saptASTavAn bhavet // 3 // AdyaM sthAnamAha zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 tatthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desiyaM / kAmagiddhe jahA bAle, bhisaM kUrAiM kuvvai // 4 // vyAkhyA-tatrA'kAmasakAmamaraNayormadhye prathamaM sthAnaM akAmamaraNarUpaM mahAvIreNa dezitaM prarUpitaM, AdyagAthAyAM 'tattha ege mahApanne' iti mukulitoktAvapi vyaktyarthametat, kAmeSu icchAmadanAtmakeSu gRddho'bhikAGkSan kAmagRddhaH, yathA bAlo mUrkho bhRzaM krUrANi hiMsAdikarmANi karoti azaktAvapi manasApi kRtvA'kAma eva mriyate, taNDulamatsyavat // 4 // etadeva spaSTayati je giddhe kAmabhogesu, ege kUDAya gacchai / na me diTThe pare loe, cakkhudiTThA imA rai // 5 // vyAkhyA - yaH kazcit kAmyate iti kAmaH zabdo rUpaM ca bhuJjyante iti bhogAH 2010_02 ,
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam sparzo raso gandhazca, eSa kAmabhogayorbhedaH, teSu gRddhaH, yadvA kAmeSu strIsaGgeSu, bhogeSu dhUpanavilepanAdiSu, ekastanmadhyAtkazcit krUrakarmA kUTamiva kUTaM, prANinAM yAtanAhetutvAnnarako mRgayA vA, yadvA dravyataH kUTaM mRgAdibandhanaM, bhAvatastu mRSAbhASAdi, tasmai gacchati pravarttate, sa hi mAMsAdilolupatayA dravyabhAvakUTAni sevate / preritazca kaizcidvakti, na mayA dRSTaH paraloko bhUtabhAvijanmAtmakaH, cakSudRSTA pratyakSA iyaM ratiH kAmasevotthA cittaprasannatA varttate // 5 // tadAzayaM vyaJjayitumAhahatthAgayA ime kAmA, kAliyA je aNAgayA / ko jANai pare loe, atthi vA natthi vA puNo // 6 // vyAkhyA-hastagatA iva svAdhInatayA ime pratyakSopalabhyAH kAmAH zabdAdayaH santi, tathA kAle sambhavantIti kAlikAH anizcitakAlAntaraprAptayo ye'nAgatA bhAvijanmasambandhinaH santi, yataH kaH punarjAnAti ? naiva kazcit , yatparaloko'sti vA nAsti veti| paralokasya sukRtAdikarmaNAM cAstitvanizcaye'pi ko hastAgatAn kAmAMstyaktvA kAlikakAmArthaM yatate ? // 6 // ko'pi jAnannapi kAmAMstyaktumakSama ityAha jaNeNa saddha hokkhAmi, ii bAle pagabbhai / kAmabhogANurAgeNaM, kesaM saMpaDivajjai // 7 // vyAkhyA-janena lokena sArddha bhaviSyAmi, bahurjano bhogAsaGgI tadahamapi tadgati yAsyAmi, yadvA 'hokkhAmi' bhokSyAmi pAlayiSyAmIti / yathA svayaM janaH kalatrAdikaM pAlayati, tathAhamapi, na hi iyAn janasamUho'jJa iti / bAlo'jJa iti pragalbhate dhAryamavalambate, alIkavAcAlatayA svayaM naSTaH parAnnAzayati / kAmabhogAnAM pUrvoktAnAmanurAgeNa klezaM iha paratra ca bAdhAM sampratipadyate prApnoti // 7 // klezApteryuktimAha tao se daMDaM samArabhai, tasesu thAvaresu ya / aTThAe ya aNaTTAe bhUyagAmaM vihiMsaI // 8 // vyAkhyA-tataH kAmabhogAnurAgAt sa dhASryavAn daNDaM manodaNDAdikaM samArabhate, keSu ? traseSu sthAvareSu ca jIveSu, arthAya vittAptyAdikAryAya, casya bhinnasthAna _ 2010_02
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 sambandhAt , anarthAya ceti / yasyAtmanaH suhRdAdervA na kArya, tasmai nirarthakameva daNDamArabhate, pazupAlavat-yathaiko'jApAlo madhyAhne'jAsu vane taTacchAyAyAM suptAsu svayaM vaMzadalenA'jAbhakSitakolAsthibhivaTapatrANi chedayan prAyaH sarvamapi vaTamacchidrayat / tadaiko'rihatarAjya: kSatriyastaM vaTaM tathA dRSTvA, gopaM ca pRSTvA, tattatkRtaM ca jJAtvA tasmai dhanaM datvA'vak mama zatrorakSiNI pAtaya? tenApi tat pratipannaM / tena sa pure nItvA rAjAdhvAsannagRhe'sthApi / itastasyAridRpastanmArgeNa nirgataH, kSatriyakathanatazca sa tasyAkSiNI pAtayAmAsa / pazcAt sa kSatriyo rAjA jAto gopamUce varaM brUhi ! tenoktaM mama tameva grAmaM dehi ! tenApi tasmai sa dattaH, tena tatrekSutumbyo ropitAH, niSpattau ca sa guDena saha tumbAni bhakSayan jagau aTTamaTTa pi sikkhijjA, sikkhiyaM na hu nipphalaM / aTTamaTTapasAeNa, khajjae guDatuMbayaM // 1 // [u.5/8 bR.vR.] evaM tenA'narthAya vaTaH, arthAya ca nRpadRSTI chidrite / evaM daNDamArabhate, natvArambhamAtra eva, kintu bhUtagrAmaM prANivRndaM vihinasti hanti / evaM paJcagAthAbhidaNDatrayavyApAra uktaH // 8 // hiMse bAle musAvAi, mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM, seyameyaM ti maNNai // 9 // vyAkhyA-hiMsanazIlo hiMsro, bAlo'jJo, mRSAvAdI, mAyI, pizunaH paradoSoddhaTTakaH, zaTho veSaviparyAsAdAtmAnamanyathA darzayati, maNDikacauravat / ata eva ca bhuJjAnaH surAM madyaM, mAMsaM ca, zreyaH prazastatarametaditi ca manyate / bhASate ca-"na mAMsabhakSaNe doSo / na madye na ca maithune" || [dvaa.dvaa.7|9] iti / / 9 / / tathA kAyasA vayasA matte, vitte giddhe ya itthisu / duhao malaM saMciNai, sisuNAgo vva maTTiyaM // 10 // vyAkhyA-kAyena matto madavAn gandhagajavat yatastataH pravRttimAn , yadvA'ho'haM balavAn rUpavAn veti cintayan , vacasA mattaH svaguNAn khyApayan , ahaM susvara iti gAyan vA, upalakSaNatvAnmanasA matto madAdhmAto'hamavadhAraNazaktimAniti / vitte strISu ca gRddhaH, vitte gRddha ityadattAdAnI parigrahI ca, strIgRddha iti maithunAsaktaH, iha vizve striyaH sAramityUcAnaH, 'duhao'tti dvidhAbhyAM rAgadveSAbhyAM, malamaSTaprakArakarma saJcinoti badhnAti, ka iva ? zizunAga iva alasa iva, yathA'laso mRttikAM cinoti, sa hi snigdhatanurbahI reNu _ 2010_02
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam 91 guNThito'ntazca tAmeva mRttikAmatti, tato'rkakaraiH zuSyan klizyati vinazyati ca, tathAyamapyugrakarmA durgatau gacchati // 10 // yathA tao puTTho AyaMkeNa, gilANo paritappar3a / pabhIo paraloyasa, kammANuppehi appaNo // 11 // vyAkhyA-takastato vA'STakarmamalataH spRSTaH, AtaGkena AzughAtizUlavisUcikAdi , rogeNa, tattaduHkhodayAtmakena vA glAna iva parIti sarvaprakAraM tapyate khidyate, prakarSeNa bhItaH, kasmAt ? subvyatyayAt paralokAt kIdRk san ? karmANi anuprekSate ityevaMzIlaH karmAnuprekSI, AtmanaH ko'rthaH ? sa hi hiMsA'lIkabhASaNAdikAmAtmaceSTAM cintayan na kiJcinmayA zubhaM kRtaM, kintu sadaivAjarAmaravacceSTitaM iti viSayAkulacetaso'pi prAyaH prANatyAgasamaye'nutApaH syAt // 11 // " kathaM suyA me narae ThANA, asIlANaM ca jA gaI / bAlANaM kUrakammANaM, pagADhA jattha veyaNA // 12 // vyAkhyA--: - zrutAni 'me' mayA narake sthAnAni sImantakA'pratiSThAnAdIni kumbhIvaitaraNyAdIni vA, athavA sthAnAni sAgaropamAdisthityAtmakAni azIlAnAmasadAcArANAM yA gatirnarakAtmikA sA zrutA, kIdRzAnAM ? bAlAnAmajJAnAM krUrakarmaNAM yatra ta pragADhA vedanAH zItoSNazAlmalyAzleSaNAdyAH santi, ato mamApyevaMvidhasyAnuSThAnasyedRzyeva gatiriti // 12 // tathA-- tatthovavAiyaM ThANaM, jahA meyamaNussuyaM / ahAkammehiM gacchaMto, so pacchA paritappai // 13 // vyAkhyA - tatreti narakeSu, upapAte bhavamaupapAtikaM sthAnaM yathA syAt, 'me' mayA tadanuzrutamavadhAritaM gurubhirucyamAnaM, ayaM bhAvaH - aupapAtikatvAnnArakANAmantamuhUrttAdeva chedanAdivedanAH syustato garbhajatvaM varaM yatastatra chedAdi kAlAntare syAditi / tata 'ahA' yathAkRtakarmabhirgacchan narakAdikaM tadanurUpaM sthAnaM, sa bAlaH pazcAdAyuSi hIyamAne paritapyate, dhigmAM pApakAriNaM kimidAnImapuNyaH karomItyAdi zocate // 13 // 2010_02
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 amumevArthaM dRSTAntenAha jahA sAgaDio jANaM, samaM hiccA mahApahaM / visamaM maggamotiNNo, akkhe bhaggaMmi soyai // 14 // vyAkhyA-yathA zAkaTiko 'jANaM'tti jAnan samamupalAdirahitaM mahApathaM tyaktvA viSamaM upalAdisaGkulaM mArgamavatIrNaH, gantamupakrAntaH (pAThAntare-'ugADho'tti avagADhaH praviSTa ityarthaH) akSe dhuri bhagne zocate, dhigmAM yajjAnannapyapAyamApam // 14 // atha dRSTAntopayanaya: evaM dhammaM viukkamma, ahammaM paDivajjiyA / bAle maccumuhaM patte, akkhe bhaggo va soyai // 15 // vyAkhyA-evamiti zAkaTikavat dharmaM kSAntyAdikaM yatidharmaM sadAcArAtmakaM vA vyutkramya vizeSeNollaGghya, adharmaM hiMsAdikaM pratipadya bAlo mRtyumukhaM maraNagocaraM prAptaH, akSe bhagne zAkaTika iva zocate, ihaiva bhave svakRtakarmaNAM mAraNAntikavedanAtmakaM phalamanuzocati, yathA hA ! kimetajjAnatApi mayaivamanuSThitam ! / / 15 / / tathA ca tao se maraNaMtaMmi, bAle saMtassaI bhayA / akAmamaraNaM maraI, dhutte vA kaliNA jie // 16 // vyAkhyA-tata AtaGkotpattau zocanAnantaraM, maraNamevAnto maraNAntastasminnupasthite, bAlo bhayAnnarakagatibhayAt santrasyati, akAmamaraNena mriyate, dhUrta iva dyUtakAra iva, 'vA' ivArthe, yayA dhUrtaH kalinA ekena prakramAddAyena jitaH svaM zocate tathAsAvapi tucchabhogairhAritadivyasukhaH zocan mriyate // 16 // atha nigamayati eyaM akAmamaraNaM, bAlANaM tu paveiyaM / itto sakAmamaraNaM, paMDiyANaM suNehi me // 17 // vyAkhyA-tuH evArthe, etad duHkRtakarmaNAM paralokAdvibhyatAM yanmaraNamuktaM tadakAmamaraNaM bAlAnAmeva praveditaM tIrthakRdbhiH, itaH sakAmamaraNaM paNDitAnAM sambandhi zrRNuta 'me' vadata iti // 17 // 2010_02
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam tadAha maraNaM pi sapuNNANaM, jahA metamaNussuyaM / supasannamaNakkhAyaM, saMjayANaM vusImao // 18 // vyAkhyA-maraNamapi, tato jIvitaM ca, sapuNyAnAM 'puN karmaNi zubhe' iti puNdhAtoruNAdau puNyaM, tadvatAM, tabudhamAnyaM mayA'nuzrutamavadhAritaM, bhavadbhirapi tatkAryamiti zeSaH, 'suppasannamaNakkhAya'tti suSTha prasannaM maraNasamaye'pyakaluSaM akaSAyaM mano yeSAM te suprasannamanasastaiH khyAtaM, yadvA 'suppasannehiM akkhAya'tti suprasannaiH pApamalApagamAnnairmalyabhAgbhistIrthakRdbhirAkhyAtaM (pAThAntare-'vippasannamaNAghAyaM 'tti vividhairbhAvanAdibhiH prasannA anAkulacetasastatsambandhimaraNamapi viprasannaM, na vidyate AghAto yatanayA'nyaprANinAM, vidhivatsaMlekhanayAtmanazca, yasmin tadanAghAta) saMyatAnAM, samiti samyag , yatAnAM cAritriNAM / 'vusImao'tti ArSatvAdvazyavatAM, vazya AtmA yeSAM te vazyavantasteSAm // 18 // tathA ca na imaM savvesu bhikkhUsu, na imaM savvesu gArisu / NANAsIlA ya gAratthA, visamasIlA hi bhikkhUNo // 19 // vyAkhyA-idaM paNDitamaraNaM na sarveSAM bhikSUNAM paradattopajIvijainavatinAM, kintu keSAJcidbhAgyavadbhikSUNAM, nedaM sarveSAmagAriNAM gRhasthAnAM, cAritriNAmeva tadbhAvAt / yato'gArasthA nAnAzIlA anekavidhavratAH, anekabhaGgatvAddezavirateH, sarvaviratirUpatvasya teSvasambhavAt , viSamamatigahanaM zIlaM yeSAM te viSamazIlA bhikSavo, na hi sarve'pyanidAnino'vikalacAritriNo vA jainarSayo'pi, tIrthAntarIyAstu dUritA eva / / 19 / / sAmAnyato bhikSugRhyAdyantaramAha saMti egehi bhikkhUhi, gAratthA saMjamuttarA / gAratthehi ya savvehiM, sAhavo saMjamuttarA // 20 // vyAkhyA-santi ekebhyaH kutIrthikabhikSubhyo jIvAstikyAdihInebhyo'viratebhyo'gArasthA gRhiNaH saMyamena dezaviratyAtmakenottarAH, agArasthebhyazca sarvebhyo'numativarjasarvottamadezaviratiprAptebhyo'pi sAdhavaH saMyamottarAH, pUrNasaMyamatvAtteSAM, atra zrAddhadRSTAntaHeka: zrAddhaH sAdhuM papraccha zrAddhasAdhavoH kimantaraM ? sAdhurUce merusarSapAntaraM, tata AkulIbhUya punaH sa papraccha, kuliGgizrAddhayoH kimantaraM ? sAdhurUce tadeva / tataH sa prasanno'bhUt / 2010_02
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 desikkadesavirayA, samaNANaM sAvagA suvihiyANaM / jesiM parapAsaMDA, saimaM pi kalaM na agchati // 1 // [ ] etena cAritrabhAvadarzanena paNDitamaraNaM samarthitam // 20 // nanvanyatIrthino liGgaM dadhati, kathaM tebhyo'gArasthAH saMyamottarAH ? ityAha cIrAjiNaM nigaNiNaM, jaDI saMghADi muMDiNaM / etAI pi na tAiMti, dussIlaM pariyAgayaM // 21 // vyAkhyA-cIrANi cIvarANi, ajinaM ca mRgAdicarma, taccIrAjinaM, 'nigaNiNaM' nAgnyaM, 'jaDi'tti jaTitvaM, saGghATI vastrajanitakanthAdhAritvaM, muNDitvaM ca, etAnyapi nijanijaprakriyAvrataveSarUpANi liGgAni naiva trAyante bhavAdduHkRtakarmaNo vA, duHzIlaM durAcAraM paryAyAgataM pravrajyAparyAyaprAptamapi na trAyate / na hi kaSAyakaluSitacetaso liGgAdidhAraNaM kugatinivAraNAyAlamiti // 21 // gRhAdyabhAve kathaM durgatirityucyate piMDolae va dussIle, naragAo na muccai / bhikkhAe vA gihatthe vA, suvvae kammaI divaM // 22 // vyAkhyA-vAzabdaH apizabdArthaH, piNDamavalagati sevate iti piNDAvalago yaH paradattopajIvI, so'pi duHzIlo narakAderna mucyate, raGkavat yathA rAjagRhe raGkaH pure bhikSAmalabdhvA'ArakSakoktyodyAnikAyAM janaM vaibhAragiritale gataM jJAtvA tatra gataH, pramatte jane tatrApyalabdhabhikSo ruSTo janordhvaM zilAmocanAzayena giryArUDhaH zilAM cAlayan skhalito raudradhyAyI patacchilayA cUrNito gataH saptamI kSmAM, janastu naSTaH / atha sugatihetumAha-'bhikkhAe'tti' bhikSAmatti akati veti bhikSAdo bhikSAko vA yatiH, gRhastho vA suvrataH zobhanavrataH zobhanaM niraticAratayA samyagbhAvAnugatatayA ca vrataM yasya sa 'divaM' devalokaM krAmati, mukhyato muktihetutve'pi vratapAlako devalokaM yAti // 22 // gRhyapi yathA divaM yAti tathAha__ agArisAmAiyaMgAI, saDDI kAeNa phAsae / posahaM duhao pakkhaM, egarAiM Na hAvae // 23 // vyAkhyA-agArI gRhasthaH, samyaktvazrutadezaviratirUpaM sAmAyikaM, tasyAGgAni, ni:zaGkitakAlAdhyayanANuvratAdirUpANi agArisAmAyikAGgAni, 'saDDI'tti zraddhAvAn 2010_02
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam 95 kAyena manasA vAcA ca spRzati sevate samAcarati niHzaGkitakAlapAThAdyamityarthaH, poSadhaM AhArapoSadhAdistaM dvayorapi sitasitetarapakSayozcaturdazIpaurNimAsyAdiSu tithiSu, apergamyatvAdekarAtramapi, upalakSaNAdekadinamapi 'na hAvae' na hAni prApayet , rAtrigrahaNaM divAvyAkulatAyAM satyAM rAtrAvapi kuryAt , sAmAyikAGgatvenaiva siddha pauSadhasya bhedenopAdAnamAdaradIptyai / / 23 / / uktamarthaM nigamayati evaM sikkhAsamAvaNNo, gihavAse vi suvvao / muccai cchavipavvAo, gacche jakkhasalogayaM // 24 // vyAkhyA-evamuktarItyA zikSayA vratasevanayA samApanno yukto gRhavAse'pi suvrataH zobhanavrato mucyate, chavistvak, parvANi jAnukUrparAdIni, tadyogAdaudArikazarIraM yacchaviparvAtmakaM tasmAt , gacchedyakSairdevaiH salokatAM samAnalokatAM, arthAddevagati yAyAt / paNDitamaraNAvasare'pi prasaGgato bAlapaNDitamaraNamuktam // 24 // paNDitamaraNamAha aha je saMvuDe bhikkhU, doNhamaNNayare siyA / savvadukkhappahINe vA, deve vA vi mahiDDie // 25 // vyAkhyA-atheti prArambhe yaH saMvRtaH sthagitAzravo bhikSurbhAvabhikSurdvayoranyatara: ko'pi syAt , kathaM ? sarvaduHkhaprahINaH siddho vA devo vA, api sambhAvane, saMhananAdivaikalyamahaddhikaH sambhavet // 25 / / taddevayogyAvAsanAha uttarAI vimohAI, juImaMtANupuvvaso / samAiNNAiM jakkhehiM, AvAsAiM jasaMsiNo // 26 // dIhAUyA iDDimaMtA, samiddhA kAmarUviNo / ahuNovavaNNasaMkAsA, bhujjo accimAlippabhA // 27 // vyAkhyA-uttarA uparivartino'nuttaravimAnAkhyAH sarvoparivartitvAtteSAM, vimohA ityalpavedAdimohodayatayA vimohAH, yadvA moho dvidhA, dravyato'ndhakAro bhAvato mithyAtvAdiH, satataratnodyote samyaktve ca mohA'sambhavAdvigato moho yeSu te vigatamohAH, tathA dyutiranyAtizAyinI yeSu te dyutimantaH, anupUrvataH krameNa saudharmAdyanuttarAnteSu vimoha 2010_02
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 tvAdivizeSaNAni jJeyAni / samAkIrNA vyAptA yakSairdevaiH, evaMvidhA AvAsA bhavanti, prAkRtatvAnnapuMstvanirdezaH / atha tatra te devAH kathambhUtAH ? yazasvinaH // 26 // vyAkhyA-dIrghAyuSaH sAgarAyuSaH, Rddhimanto ratnAdisampadupetAH, samiddhA atidIptAH, kAmo'bhilASastena rUpANi kAmarUpANi, tadvantaH kAmarUpiNo vividhavaikriyazaktyanvitAH, anuttareSvapi vikaraNazakteH sattvAt / adhunopapannasaGkAzAH, anuttareSu hi varNadyutyAdi yAvadAyustulyameva syAt / bhUyaHzabdaH prAcurye, prabhUtAdityadIptayo, nokasyaivAdityasya tAdRzI dyutirasti // 27 // tANi ThANANi gacchaMti, sikkhittA saMyamaM tavaM / bhikkhAe vA gihatthe vA je saMtiparinivvuDA // 28 // vyAkhyA-tAnyuktAni sthAnAni AvAsAtmakAni gacchanti, gatAH gamiSyanti ca, ke'pi saudharmAdiSvapi yAnti, kathaM ? zikSitvA'bhyasya, saMyama saptadazadhA, tapo dvAdazadhA, ke ? bhikSAkA gRhasthA vA bhAvato yataya eva, ye zAntyopazamena parinirvRtA vidhyAtakaSAyA'nalAH, yadvA ye kecana santi vidyante parinirvRtA iti // 28 // maraNe sAdhUnAM lakSaNamAha tesiM succA sapujjANaM, saMjayANaM vasImao / na saMtasaMti maraNaMte, sIlavaMtA bahussuyA // 29 // vyAkhyA-teSAM bhAvabhikSUNAM zrutvA uktarUpasthAnAptimiti, satAM pUjArhANAmiti satpUjyAnAM, satI vA pUjA yeSAM te satpUjAsteSAM saMyatAnAM, 'vusImao'tti vazyavatAM, na santrasyanti nodvijanti maraNAnte samupasthite, ke ? zIlavantazcAritriNo bahuzrutA vividhAgamazrutijaladhiyaH, yataH carito nirupakliSTo, dharmo hi mayeti nirvRtaH svasthaH / maraNAdapi nodvijate, kRtakRtyo'smIti dharmAtmA // 1 // [ ] // 29 // dve maraNe vyAkhyAya ziSyopadezamAha tuliyA visesamAdAya, dayAdhammassa khaMtie / vippasIejja mehAvI, tahAbhUeNa appaNA // 30 // vyAkhyA-tolayitvA parIkSya svadhRtyAdi, bAlapaNDitamaraNe ca vizeSaM, bAla 2010_02
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanam 97 maraNAt paNDitamaraNasya viziSTatvaM, bhaktaparijJAdimaraNatrayasya ca vizeSamAdAya jJAtvA, tathA dayAdharmasya yatidharmasya vizeSaM zeSadharmAtizAyitvaM cAdAya, kSAntyA mArdavAdibhizca viprasIdet vizeSeNa prasannatAM bhajet , na tu maraNAdudvijeta, medhAvI maryAdAvAn, tathAbhUtenopazAntamohodayena, yadvA yathaiva maraNakAlAt prAganAkulacetA abhUt , tathaiva maraNakAle'pi sthireNa, tathAbhUtenA'kaSAyeNAtmanA svayaM prasIdediti sambandhaH, na tu kRtadvAdazavarSasaMlekhanatAdRk tapasvivannijAGgalibhaGgAdinA kaSAyitayA bhavitavyamiti // 30 // prasannasya kRtyamAha tao kAle abhippee, saDDI tAlisamaMtie / viNaejja lomaharisa, bheyaM dehassa kaMkhae // 31 // vyAkhyA-tataH kaSAyopazamAt kAle maraNakAle'bhiprete'bhirucite sati / kadA ca maraNamabhipretaM yadA yogA notsarpanti tAdRzAmiticintanarUpaM bhayotthaM romaharSa, hA me maraNaM bhAvIti bhayotthaM, zraddhAvAn gurUNAmantike vinayed vinAzayet , ca bhedaM vinAzaM dehasya kAGkSadabhilaSet , tyaktaparikarmatvAt , na tu maraNAzaMsayA, athavA 'tAlisa'tti yAdRzaH pravrajyApratipattikAle saMlekhanAkAle'pi zraddhAvAn tAdRza eva maraNakAle'pIti // 31 // nirgamayati aha kAlaMmi saMpatte, AghAyAya samussayaM / sakAmamaraNaM marai, tiNhamaNNayaraM muNi // 32 // tti bemi vyAkhyA-atha maraNecchAnantaram nipphAiyA ya sIsA, saUNI jaha aMDagaM payatteNaM / bArasasaMvacchariyaM, aha saMlehaMto karei // 1 // [AcA.gA.267] ityAdi, krameNa samprApte maraNakAle, AghAtayan saMlekhanAdibhirA samantAd ghAtayan vinAzayan , samucchyamantaH kArmaNazarIraM bahiraudArikaM, sakAmamaraNaM sAbhilASamaraNaM, tena mriyate, trayANAM bhaktaparijJAiGginIpAdapopagamanAnAmanyatareNa munistapasvI / iti parisamAptau bravImIti prAgvat // 32 // iti paJcamamakAmamaraNIyAdhyayanamuktam // 5 // 2010_02
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam // agre viMzattamasya mahAnirgranthIyasya vakSyamANatvAdidaM stokanirgranthAcArarUpaM laghunirgranthIyaM / tatra nirgranthazabdena paJca nirgranthAH syuH, yathA palAgabakusakusIlA, niyaMThasiNAyagA ya NAyavvA / eesiM paMcaNha vi, hoi vibhAsA imA kamaso // 1 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA.] tatra pulAkaH kaNapalAlaM tadvat saMyame'sAraH, hoi pulAo duviho, laddhipulAo taheva iyaro ya / laddhipulAo saMghAi-kajje iyaro ya paMcaviho // 2 // NANe daMsaNacaraNe, liMge ahasuhamae ya nAyavvo / nANe daMsaNacaraNe, tesiM tu virAhaNa asAro // 3 // [u.ni.gA. 237 vR.bhA.] jJAnAdInAM virAdhanayA asAraH, liMgapulAo aNNaM, nikAraNao karei so liMgaM / / maNasA akappiyANaM, nisevao hoyahAsuhumo // 4 // [u.ni.gA. 237 vR.bhA.] bakuzaH karburaH, sarIre uvakaraNe vA, bAusiyattaM duhA samakkhAyaM / sukkilavatthANi dhare, desa savve sarIraMmi // 5 // [u.ni.gA. 237 vR.bhA.] zarIraM upakaraNe bhUSAparaH sadA zuklavastrANi mRkSitapAdatrANadaNDakAdi zobhAyai dhatte, dezataH stokaM, sarvatastu bahu, Abhoga 1 aNAbhoga 2, saMvuDa 3 masaMvuDe 4 ahAsuhume 5 / so duviho vi bauso, paMcaviho hoi nAyavvo // 6 // [u.ni.gA. 237 vR.bhA.] 1. sasainyacakricUrakaH / * pulAgabakusa......ityAdi gAthAH uttarAdhyayaniyukti- gAthA 237 vRttau Aha ca bhASyakRt iti AkhyAtAH / / 2010_02
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam AbhogabakuzAdInAM vyAkhyA Abhoge jANato, karei dosaM tahA aNAbhoge / muluttarehiM saMvuDo, vivarIya asaMvuDo hoi // 7 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA. ] saMvRttaM channaM mUlottaraguNAnAM doSakRt / 99 acchimuhamajjamANo, hoi ahAsuhumao tahA baso / paDisevaNAkasAe, hoi kusIlo duhA eso // 8 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA. ] akSi mukhaM ca mArjayan, pIhakAdi spheTayan kSAlayan vA, zarIrarajaH spheTayan, svakIrttivastrAdiRddhikAmaH, atha kuzIlaH pratikUla, vitathA sevanayA kutsitaM zIlamaSTAdazasahasrazIlAGgAnyasyeti kuzIlaH / NANe daMsaNacaraNe, tave ya ahasuhumae ya bodhavvo / paDisevaNAkusIlo paMcavihe U muNeyavva // 9 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA.] nANAI uvajIva, aha suhumo aha imo muNeyavvo / sAijjaMto rAgaM, vaccar3a eso tavaccaraNI // 10 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA. ] ayaM tapazcaraNIti sAdyamAnaH stUyamAno rAgaM vrajati / emeva kasAyaMmi vi, paMcaviho hoi U kusIlo u // koNa vivajjAi, pauMjaI emeva nANAI // 11 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA. ] evameva daMsaNaMmi vi, sAvaM puNa dei U carittaMmi / maNasA kohAINi, karei aha so ahAsahume // 12 // [ u.ni.gA. 237 vR.bhA. ] darzane samyaktve'pi samyaktvasthApakazAstre ca krodhAt pravarttate, zApaM datte, ya evaM cAritre kuzIlaH, evaM tapasyapi ca / atha nirgrantha upazAmakaH kSapako vA yathAkhyAtacAritrI / snAtakaH kevalI / tatra pulAkAdayaH paJca sarvArhattIrtheSu syuH, pulAkabakuzapratisevanA, kuzIlAstIrthe nityaM, zeSAstu tIrthe'tIrthe vA, sarve bhAvato nirgranthaliGge syuH, "pulAkabakusapaDisevaNA, kusIlA ukkoseNa tidasapUvvadharA " [ ] kaSAyakuzIlanirgranthau caturdazapUrviNAvapi / pulAkasya zrutaM jaghanyena navamapUrvatRtIyAcAravastu, utkRSTaM navapUrvANi, bakuzakuzIlanirgranthAnAM zrutaM aSTau pravacanamAtaraH, azrutaH kevalI snAtakaH, paJcAnAM mUlaguNAnAM nizAbhojyaSaSThAnAM parAbhiyogAdanyatarat sevamAnaH pulAkaH syAt, bahuzazcitramahIdhanopakaraNadantadArvyasvarNakIlikAdiparo'pi na mUlaguNabhaJjakaH, uttaraguNadoSI tu syAt, pratisevanAkuzIla: 2010_02
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 pulAkavat , kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakA nirdoSA mUlottaraguNayoH bakuzapratisevanAkuzalIyoH sarvA lezyAH, pulAkakaSAyakuzIlayostejolezyAdyAstisraH, nirgranthasnAtakayoH zuklalezyA / pulAka utkRSTasthitiSu sahasrAradeveSu, bakuzapratisevanAku zIlau dvAviMzatisAgareSUtpadyate, kaSAyakuzIlanirgranthau sarvArthe, jaghanyataH sarve palyapRthaktvasthitau saudharme, evaM nirgranthAH paJcavidhA uktAH, pramAdAdinA sevamAnA api punaH pazcAttApinaH saMyamAdRtAH, iha grantho dvidhA, tayordravyataH kSetraM 1 vAstu 2 dhana 3 dhAnya-saMgraho 4 mitra 5 jJAtiyasaMyogaH 6 / yAna 7 zayana 8 AsanAni 9, dAsI 10 dAsAzca 11 kupyaM 12 ca // 1 // [] iti dvAdazadhA / AntarastumicchattaM 1 veyatigaM 4, hAsAi chaccagaM ca nAyavvaM 10 / kohAINa caukkaM 14, caudasa abhitarA gaMThI // 1 // [prava.sA./gA.721] dravyabhAvagranthebhyo mukto nirgranthaH, tasyAcArAdhyayanamidam / iha prAgadhyayane sakAmamaraNaM mriyate ityuktaM, sa tu mananAnmuniriti jJAnyeva, ye tvajJAninastAnAha jAvaMta'vijjApurisA, savve te dukkhasaMbhavA / luppaMti bahuso mUDhA, saMsAraMmi aNaMtae // 1 // vyAkhyA-yAvanto vedanaM vidyA tatvajJAnaM, na vidyA avidyA mithyAtvopahatakutsitajJAnaM, tatpUrNAH puruSA avidyApuruSA vidyAhInA vA avidyApuruSAH, te sarve avidyApuruSAH, duHkhasya sambhavo yeSu te duHkhasambhavAH, yadvA duHkhaM karoti duHkhayati, tato duHkhaM pApaM karma, tatastasya sambhava utpattiryeSAM te duHkhasambhavAH, lupyante dAriyAdyairbAdhyante, bahuzo'nekazo mUDhA hitA'hitavivecanaM pratyasamarthAH, saMsAre'nantake'vidyamAnAM te, anena cAnantasaMsArikatAdarzanena tAdRzAM paNDitamaraNA'bhAva uktaH // 1 // __atra dRSTAntaH-eko grAmyo dAridyeNa gRhAnnirgatya pRthvImabhramat , paraM bhikSApi tena nAptA / punargRhaM prati pratyAvRttaH, ekasmin grAme pANapATakapArzve devakule rAtrau sa sthitaH, devakulAdekaH pANazcitrahasto nirgatyaikadeze sthitvA ghaTamUce, zIghraM gRhaM kurvityukte gRhaM jAtaM, evaM yadyat so'vak taddhaTo'karot , yAvacchayyAyAM strIbhiH saha bhogAn so'bhuGkta / prAtastena sarvaM jahe / sa grAmyastad dRSTvA dadhyau mudhAhaM bahukSmAmabhramaM, etameva seve / atha 2010_02
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam 101 sa tamevA'zrayat / sa bhaktyA prIta Uce kiM te dade ? sa Uce tvatprasAdenAhamapyevaM bhogAn bhuje / tena kiM vidyAM lAsi ? uta vidyAbhimantritaM ghaTamityukte sa vidyAsAdhanAdikaSTabhIrutayoce'bhimantritaM ghaTaM dehi ? tenAbhimantrya ghaTo dattaH, tallAtvA svagrAmametya saudhaM vikurvya svabandhuyuk bhogAn bhuGkte, evaM tasya bandhUnAM ca sarve svAjIvikopAyAH zithilIbhUtAH, gavAzvAdayo'pyasAritA gatAH, anyadA so'tiharSAddhaTaM skandhe dhRtvA pItAsavo' nRtyat, pramAdAd ghaTazca bhagno naSTazca / pazcAt sa tatsvajanAzcA'dhanAH parapreSyatAdyairduHkhAnyanvabhavan / cettadA sa vidyAmalAsyat tadA ghaTaM navamapyakariSyat / evamavidyAnarAH klizyante / dRzyante hi yAnapAtriNa ihaiva mohAddigmUDhA jalAntargiryAsphAlanasphuTitapotAH kallolaiH kSipyamAnAH kUrmamakarAdyairvilupyante, evaM te'vidyA bahuzo mUDhAH zArIramAnasairmahAduHkhairvilupyante, anye'pyarthA asyAM gAthAyAM santi paraM vistarabhayAnnoktAH ||1|| yatazcaivaM tataH kRtyamAha samikkha paMDie tamhA, pAsajjAipa bahU | appaNA saccamesijjA, mittiM bhUesa ( hiM) kappae // 2 // 7 vyAkhyA-samIkSyAlocya paNDito hitA'hite vivekI, 'tamhA' tti yasmAdevA'vidyAvanto lupyante tasmAt pAzAH pAravazyahetavo bhAryAdisambandhAsta eva tIvramohodayAdihetutayA jAtInAmekandriyAdijAtInAM panthAno mArgAH pAzajAtipathAstAn bahUn prbhuutaan| avidyAvatAM viluptihetukRt, AtmanA svayaM na paroparodhAdibhiH, saddbhyo jIvebhyo hitaH satyaH saMyama Agamo vA, tameSayed gaveSayat, maitrIM mitrabhAvaM bhUteSu pRthvyAdiSu jantuSu kalpayet / (pAThAntare-'attaTThA saccamesijjA' AtmArthaM satyameSayet gaveSayat,) na tu parArthaM, aparakRtasyA'paratrA'saGkramaNena parArthAnuSThAnasyA'narthakatvAt // 2 // aparaM ca mAyA piyA husA bhAyA, bhajjA puttA ya orasA / nAlaM te mama tANAya, luppaMtassa sakammuNA // 3 // eyama sapehAe, pAse samidaMsaNe / chiMda gihiM siNehaM ca, na kaMkhe puvvasaMthavaM // 4 // gAthAdvayavyAkhyA- mAtA, pitA, snuSA vadhUH, bhrAtA, bhAryA, putrAH, kathambhUtAH putrAH ? orasi bhavA aurasAH svayamutpAditAH, nAlaM na samarthAste mAtrAdayo mama trANAya rakSaNAya lupyamAnasya chidyamAnasya svakRtena karmaNA jJAnAvaraNIyAdinA || 3 || 2010_02
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 etaM pUrvoktamarthaM svaprekSayA svabuddhyA pazyedavadhArayet , zamitaM darzanaM mithyAtvAtmakaM yena sa zamitadarzanaH, yadvA samyagitaM gataM jIvAdipadArtheSu darzanaM dRSTirasyeti sa samyagitadarzanaH samyagdRSTiH san chindyAda guddhi viSayAkAGkSA, snehaM ca svajAdiSu, tathA pUrvasaMstavaM pUrvaparicaya ekagrAmoSito'yamityAdikaM, apergamyatvAnnApi kAkSeta // 4 // atha phalamAha gavAsaM maNi kuMDalaM, pasavo dAsaporusaM / savvameyaM caittANaM, kAmarUvI bhavissasi // 5 // vyAkhyA-gAvazca azvAzca gavAzvaM, tatrAzvagAvo vAhadohopalakSitAH, pazutve'pyanayoH pRthagAdAnaM gADhopayogitvena prAdhAnyAt, maNayo marakatAdayaH svarNAdi ca, kuNDalaM zeSAbharaNAni ca, pazavo'jaiDakAdayaH, dAsA gRhajAtAdyAH, pauruSaM padAtyAdisamUha, sarvametattyaktvA saMyamaM prapAlya kAmarUpI bhaviSyasi, ihaiva vaikriyAdilabdheH, paratra ca devatvAdyApteH // 5 // punadvitIyagAthoktaM satyameva vizeSata Aha thAvaraM jaMgamaM ceva, dhaNaM dhannaM uvakkharaM / paccamANassa kammehi, nAlaM dukkhAo moyaNe // 6 // vyAkhyA sthAvaraM gRhArAmAdi, jaMgamaM manuSyAdi, 'ceva'tti samuccaye, dhanaM, dhAnyaM, upaskaraM gRhopakaraNaM, etAni karmabhiH pacyamAnasya duHkhAgninA tapyamAnasya jIvasya duHkhAdvimocane nAlaM na samarthAni // 6 // ajjhatthaM savvao savvaM, dissa pANe piyAyae / na haNe pANiNo pANe, bhayaverAo uvarae // 7 // vyAkhyA-Atmani yadvarttate tadadhyAtma, yadvA adhyAtma manastasmistiSThatItyadhyAtmasthaM, sUtratvAdvarNalopaH, tacceha sukhaM duHkhaM ca, sarvata iSTasaMyogA'niSTaviyogAdihetujaM, sarvaM zArIraM mAnasikaM ca dRSTvA priyatvA'priyatvasvarUpeNAvadhArya, tathA pANe prANinaH priyA dayA rakSaNaM yeSAM tAn priyadAyAn , priya AtmA yeSAM tAn priyAtmakAn vA dRSTvA na hanyAt prANAnnApi ghAtayet , prANAn ghnantaM ca nAnujAnIyAt prANina iti, jAtAvekavacanaM / bhayaM saptadhA, vairaM pradveSastasmAdbhayavairAduparato nirvRttaH san // 7 // 2010_02
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam hiMsAzravanirodhamuktvA zeSAzravanirodhamAha AyANaM narayaM dissa, NAyaijja taNAmavi / dogucchI appaNo pAe, dinnaM bhuMjejja bhoyaNaM // 8 // vyAkhyA-AdIyate ityAdAnaM dhanadhAnyAdi, ArSatvAdAdAnIyaM vA, tadeva narakahetutvAnnarakaM dRSTvA nAdadIta, 'taNAmavi' tRNamapi, kintu prANAdhAraNAya, jugupsate AtmAnaM AhAramantareNa dharmAkSamamityevaMzIlo jugupsI AtmanaH pAtre dattaM bhojanasamaye gRhasthairbhuJjIta bhojanamAhAraM / jugupsizabdenAhArA'nicchAdarzanAt parigrahAvarodha uktaH, tadevaM 'tanmadhyapatitastadgrahaNena gRhyate' itinyAyAnmRSAvAdA'dattAdAnamaithunAtmAzravatrayarodha uktaH / yadvA 'saccamesijjA' satyazabdena sAkSAt saMyamamapi vadatA mRSAvAdanivRttiruktA / AdAnaM hi grahaNameva rUDhaM taccA'dattasyeti gamyaM / etenA'dattAdAnaviratiruktA / 'gavAsam' ityAdinA tu parigrahanirodha uktaH, tannirodhAnnA'parigRhItA strI bhujyate iti maithunanirodha ukta eva / 'appaNo pAe' iti pAtragrahaNaM, mAbhUnni:parigrahatayA pAtrasyApyagrahaNamiti kasyacidvayAmoha iti / tadagRhe tAdRglabdhyabhAvena pANibhoktRtvA'bhAvAd gRhibhAjane bahudoSaH "pacchAkammaM purekamma" [ d.6|53] ityAdi / evaM paJcAzravaviramaNAt saMyama uktaH // 8 // yathAtra pare vipratipadyante tathA darzayati ihamege u mannaMti, appaccakkhAya pAvagaM / AyariyaM vidittANaM savvadukkhA vimuccai // 9 // vyAkhyA-ihAsmin jagati muktimArgavicAre vA eke kapilAdikutIrthyAstu manyate prarUpayanti ca, yathA apratyAkhyAya pApakaM hiMsAviratimakRtvA, Arya tatvaM yadvA''cArika nijanijAcArabhavamanuSThAnameva viditvA svasaMvedanenAnubhUya sarvaduHkhebhya AdhyAtmikAdhibhautikAdhidaivikalakSaNebhyaH zArIramAnasebhyo vA mucyate / Ahuzca paJcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra saMzayaH // 1 // [zA.vA./3-37] teSAM jJAnameva muktyaGgaM / nacaitaccAru, na hi rogebhya ivauSadhAdijJAnAdbhAvarogebhyo jJAnAvaraNAdikarmabhyazcAritrAdijJAnAdeva mahAvratAtmakapaJcAGgopalakSitakriyAmananuSThAya muktiH, te caivamanAlocayanto bhavaduHkhAkulitA vAcAlatayaivAtmAnaM svasthayanti // 9 // 2010_02
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 tathA cAha bhaNaMtA akaraMtA ya, baMdhamokkhapaiNNiNo / vAyAvIriyametteNaM, samAsAsaMti appayaM // 10 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 vyAkhyA - bhaNanto vadanto jJAnameva muktyaGga, akurvantazca kriyAM, bandhamokSayoH pratijJAvanto bandhamokSapratijJino bandhamokSasthApakA akriyiNaH, vAgvIryamAtreNa samAzvAsayanti, jJAnAdeva vayaM muktigAmina iti svasthayantyAtmAnam // 10 // tatazca Na cittA tAyae bhAsA, kuo vijjANusAsaNaM / visaNNA pAvakammehiM, bAlA paMDiyamANiNo // 11 // vyAkhyA - bhASA prAkRtasaMskRtAdirUpA AryA, viSayaM jJAnameva muktyaGgamityAdirvA bhASA [citrA] na trAyate pApebhyaH, acintyo hi maNimantrauSadhInAM prabhAva ityaghoramantrAtmikA vidyA trANAya bhaviSyatItyAha - kuto vidyAyA vicitramantrAtmikAyA anuzAsanaM zikSaNaM trAyate pApAt ? na kuto'pi tanmAtrAdeva muktau zeSAnuSThAnavaiyarthyAt / te tu vividhamanekaprakAraM sannA magnA visannA pApakarmasu hiMsAhetvanuSThAneSu satataM tatkArayeyuriti / yadvA (pAThAntare - ' visannA pAvakiccehiM' viSaNNA viSAdaM gatAH pApakarmabhihiMsAdyairyathA kathamevaM karmabhirvayaM bhaviSyAma iti / ) bAlA rAgadveSAkulitAH, paNDitamAtmAnaM manyante ityevaMzIlAH paNDitamAninaH / ye bAlAH paNDitamAnino na syuste samyagajAnAnAH paraM pRccheyurupadezAcca tAni pApakarmANi tyejeyurna tu viSaNNA evAsIran, ye tu bAlAH paNDitamAninazca te svayamajJA api jJatvagarvAd guNavato'nupAsamAnAH syuH // 11 // muktipathadveSiNAM doSAnAha je kei sarIre sattA, vaNNe rUve ya savvaso / maNasA kAyavakveNaM, savve te dukkhasaMbhavA // 12 // vyAkhyA- ye kecit zarIre snAnAdibhiH saktAH, varNe susnigdhagauratvAdike, rUpe saundarye, cAt sparzAdiSu vastrAdiSu ca sarvazaH sarvaiH svayaMkaraNakAraNAdibhiH prakArairmanasA, kathaM varNAdivanto vayaM bhaviSyAma iti kAyena rasAyanAdyupabhogena, vAkyena rasAyanAdipraznena, dehajarAdihAnihetvadhyAtmakriyayA vA, te sarve jJAnavAdino duHkhasambhavA ihAmutra ca duHkhabhAjanam // 12 // 2010_02
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam upadezasAramAha AvaNNA dIhamaddhANaM, saMsAraMmi aNaMtae / tamhA savva disaM passa, appamatto parivvae // 13 // vyAkhyA-ete muktivairiNo vAdinaH, ApannAH prAptA dIrghamanAdyantamadhvAnaM utpattipralayarUpaM, anyAnyabhavabhramaNaikatrasthityabhAvAt , saMsAre gaticatuSTaye'nantake avidyamAnAnte, tasmAt tAn vAdina upekSya, sarvA dizo bhAvadiza: puDhavijalajalaNavAyA, mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaNiditiriyA, nArayA devasaMghAyA // 1 // [ ] samucchimakammAkamma-bhUmiganarA thNtrddiivaa| bhAvadisA dissai jaM, saMsArI niyayameyAhiM // 2 // [ ] tA etAH pazyannapramatto yatheSAmekandriyANAM virAdhanA na syAttathA parivrajet saMyamAdhvani, yadvA saMsArApannAnAM sarvadizo dRSTvA cApramatto yathaitAsuna bhramasi tathA parivraja? he sushissy!||13|| apramattamArgamAha bahiyA uDDamAyAya, nAvakaMkhe kayAivi / puvvakammakkhayaTThAe, imaM dehaM samuddhare // 14 // vyAkhyA-bahirbhUtaM saMsArAdUrdhvaM sarvoparisthaM arthAnmokSamAdAya, mayaitasmai yatyamiti nizcitya, yadvA bahirAtmano bahirbhUtaM dhanadhAnyAdi, ca UrdhvaM mokSamAdAya heyatvenAdeyatayA ca jJAtvA nAvakAGkSadviSayAdIn , na kvacidrAgaM kuryAt , kadAcidapi vA, parISahopasargAdyAkulatve'pi, AstAmanyadA, evaM sati dehadhAraNamapyayuktameva, taddhAraNe satyAkAMkSAsambhavAt tasyApi cAtmano bahirbhUtatvAdeveti dhyAtvAha-'puvva' ityAdi pUrvakarmaNAM kSayArthamidaM dehaM samuddharet zuddhAhArAdyaiH, tatpAte hyanyabhAvotpattAvaviratiH syAt / uktaMca savvattha saMjamaM, saMjamAu appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo, puNo visohI nayAviraI // 1 // [ogha.ni./gA.47] tataH zarIroddharaNamapi nissaGgatayaiva kAryam // 14 / / dehapAlane'pi nissaGgatAvidhimAha vigiMci kammuNo heDaM, kAlakaMkhI parivvae / mAyaM piMDassa pANassa, kaDaM labhrUNa bhakkhae // 15 // 2010_02
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-vivicya pRthakkRtya karmaNo jJAnAvaraNAderhetuM mithyAtvA'viratyAdi, kAlamanuSThAnaprastAvaM kAGkSatItyevaMzIlaH kAlakAGkSI pari samantAd vrajeH saMyame, itimAtrAM yAvatyA saMyamanirvAhastAvatI jJAtvA piNDasyA'nnAdeH pAnasyAcAmAdeH, khAdyasvAdyA'grahaNaM etaiH, utsargatastadanubhAgAt , kRtamAtmArthameva gRhibhiH, labdhvA bhakSayet // 15 // bhuktazeSaM na sthApyamityAha sannihiM ca na kugvijjA, levamAyAya saMjae / pakkhI pattaM samAyAya, niravikkho parivvae // 16 // vyAkhyA-samyagekIbhAvena nidhIyate nikSipyate'nenAtmA narakAdiSviti sannidhiH, prAtaridaM bhokSyate ityAzayA yadannAdi sthApanaM tanna kurvIta / caH nizcaye, lepamAtrayA, yAvatA pAtraM lipyate tanmAtrayApi sannidhiM, yadvA lepamekaM maryAdIkRtya na svalpamapyanyat sannidadhIta saMyataH, yathA pakSI patraM pakSasaJcayaM samAdAya parivrajati, evaM bhikSuH pAtramupakaraNaM ca samAdAya nirapekSo nirIhaH, tasya vA vinAzAdau zokA'kRtenissaGgaH parivrajet saMyamamArge, evaM ca pratyahamayamapalImanthabhIrutayA'hiMsAsvAdhyAyAdihAnityAgAya pAtrAdyupakaraNasannidhAvapi na doSaH // 16 / / kRtaM labdhvA iti prAguktaM spaSTayati esaNAsamio lajjU, gAme aniyao care / apamatto pamattehiM, piMDapAyaM gavesae // 17 // vyAkhyA-eSaNAyAM utpAdanagrahaNagrAsaviSayAyAM samyagitaH sthita eSaNAsamitaH, prAdhAnyAcca ihaiSaNAgrahaNaM, prAyastadbhAve IryAbhASAsamityAdisambhava iti jJaptyai, evamanizritagatiruktA / lajjAzabdena saMyamastadvAn yatirapi lajjA, ArSatvAccaivaM nirdezaH, grAme upalakSaNAnnagarAdau, aniyataH anityavAsazcaret , iti nirapekSataivoktA / apramattaH san viSayAdipramAdA'sevanAt , pramattebhyo gRhibhyaH piNDapAtaM bhikSAM gaveSayat // 17 // iti saMyamasvarUpoktyoktaM nirgranthasvarUpaM, athAdhyayanArthavaktAramAhaevaM se uyAhu aNuttaranANI, aNuttaradaMsI annuttrnaanndNsnndhre| arahA NAyaputte, bhayavaM vesAlie viyAhie // 18 // tti bemi 2010_02
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayam 107 vyAkhyA-iti sa bhagavAnudAhRtavAn , anuttarajJAnI sarvotkRSTajJAnavAn , nA'syottaramastItyanuttaraM pazyatItyanuttaradarzI, vizeSasAmAnyagrAhitvAd jJAnadarzanayoH, anuttarajJAnadarzane, bhinnabhinnasamayabhAvitvena yugapadupayogA'bhAve'pi labdhirUpatayA dhArayatItyanuttarajJAnadarzanadharaH, atra hi anuttarajJAnI anuttaradarzItibhedAbhidhAnena jJAnadarzanayobhinnakAlo jJeyaH, prAdhAnyamAzritya vizeSasAmAnye bhinnakramakAle vivakSite, na tu kadApyaspaSTajJAnatA jJeyA, arhatIndrAdibhyaH pUjAmityarhan tIrthakRt , jJAta udArakSatriyaH siddhArthastasya putro mahAvIro bhagavAn samagraizvaryAdivAn , vizAlA: ziSyAstIrthaM yazaHprabhRtiguNA vA yasyeti vaizAlikaH, "viyAhiya'tti vyAkhyAtA kathitA sadevamanujAsurAyAM parSadi (pAThAntare-evaM se udAhu arahA pAse purisAdANIe bhagavaM vesAlie buddhe parinivvuDe tti) arhan sAmAnyoktAvapi prakramAnmahAvIraH, pazyati samastabhAvAn kevaleneti pazyaMstathA puruSazcAsau AdAnIyazca puruSAdAnIyaH, puruSavizeSaNaM puruSa eva prAyastIrthakRditi jJaptyai, puruSairvA AdAnIyo jJAnAdiguNatayA puruSAdAnIyaH, iti samAptau bravImIti prAgvat // 18 // iti kSullakanimranthIyaM SaSThamadhyayanamuktam // 6 // 2010_02
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam // nirgranthatvaM tu rasA'gRddheH syAt , sA ca rasagRddhAnAM kaSTadarzanArthaM dRSTAntaiH sphuTaM syAdityurabhrAdipaJcadRSTAntayuk saptamamaurabhrIyAdhyayanamAha-tatrAdyo bhoginAM vipadjJaptyai urabhradRSTAntaH (1), kaSTahetavo yathA bhogAstathA tucchA alpakAlasukhAzceti jJaptyai dvitIyatRtIyau kAkiNyAnadRSTAntau (2-3), bhoginAmAyavyayajJaptyai vaNigdRSTAntasturyaH (4), AyavyayatolanAya devanRbhogAnAM samudrakuzAgradRSTAntaH paJcamaH (5), yadvAdyo dvitIyo viprakarmatvAdviprasya dRSTAntau / tRtIyaH kSatriyasya, turyo vaNijaH, paJcamaH sarvavarNeSu guNinAM tapase dRSTAntaH / / bhogikaSTajJaptyai urabhradRSTAnto yathA jahAesaM samuddissa, koi posijja elagaM / oyaNaM javasaM dijjA, posejjA vi sayaMgaNe // 1 // vyAkhyA-yathA Adizyate vividhavyApAreSu parijano'sminnAyAte ityAdezaH prAghUrNakaH, taM samuddizyAzritya, yathAdezaH samasyeti, sa cainaM bhokSyate, iti vicArya kazcit paralokApAyanirapekSaH poSayet puSTaM kuryAt , elakamUraNakaM, odanaM bhaktaM tadyogyazeSAnnAni ca, yavasaM mudgamASAdi dadyAt , evaM poSayet , punarvacanamAdarajJaptyai / api sambhAvane, sambhAvyate evedaM kvApi gurukarmA svakAGgaNe, anyatra niryuktakAH kadAcinnodanAdi dAsyantIti svakAGgaNoktiH "mahokSaM vA mahAjaM vA zrotriyAya prakalpayet' [ ] iti smRtyukteH, viprANAmiyaM kumatiH syAt / atra dRSTAnto-yathaiko'jo'bhyAgatArthaM poSyate, sa ca puSTAGgaH susnAto haridrAdikRtAGgarAgaH kRtakarNacUlo bAlai nAkrIDAbhiH krIDyate, taM ca lAlyamAnaM dRSTvA ko'pi vatso mAtrA'patyasnehena gopitaM, goduhApi dayayA muktaM kSIraM nApAt , mAtrA pRSTo jagau roSAt 2010_02
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam 109 ambAyamajo yatheSTaudanayavasAdyairnAnAlaGkAraizca putra iva manyate, ahaM tvabhAgyaH zuSkatRNAnyapi bahUni na labhe, payo'pi ko'pi kAle mAM na pAyayet / mAtroce vatsa ! AuraciNhAiM eyAI, jAiM carai naMdio / sukkataNehiM lADhAhiM, eyaM dIhAulakkhaNaM // 1 // [u.ni./gA.249] yasmAdAturo martukAmo yanmArgayati tatpathyamapathyaM vA dIyate, evamasyApyajasya poSo'rcA ca, yadA tadA caiSa ghAtiSyate, tvaM ca rakSyase, tato'sau mAnyate'jaH // 1 // kiM karoti ityAha tao se puDhe parivUDhe, jAyamee mahodare / pINie viule dehe, AesaM parikaMkhae // 2 // vyAkhyA-tatastadbhojanAt 'se' iti sa urabhraH puSTaH, upacitamAMsatayA parivRDhaH samarthaH, jAtameda upacitacaturthadhAtuH, mahodaraH prINito yathArhadAnena, evaM vipule vizAle dehe sati, AdezaM pratikAGkSatItyupamArtho jJeyaH // 2 // tataH jAva na ei Aese, tAva jIvai se duhI / aha pattaMmi Aese, sIsaM chettUNa bhujjai // 3 // vyAkhyA-yAvannati Adeza: prAghUrNakastAvadeva jIvati sa urabhro duHkhI vadhyamaNDanamivAsyaudanadAnAdi, tatvato duHkhyeva saH, atha prApte Adeze zIrSaM chitvA dvidhA kRtvA svAminA sahaiva sa prAghUrNakena bhujyate / atha kathAzeSaH-tato'sau vatsaprAghUrNakeSvAgateSu tameDakaM hataM dRSTvA tRSito'pi bhayena mAtuH stanyaM naicchat / mAtroce kiM putra bhayabhItaH ? me snehakSaratpayo'pi na pibasi ? so'vak so'jaH prAghUrNakAgame madagre nirgatajihvastaralanetro visvaraM rasan hataH, tadbhayAnme kutaH payaHpAnecchA ? mAtroce vatsa ! mayA tadaivoce, AturacihnAnyetAni, eSa ca teSAM vipAkaH prAptaH // 3 // jahA khalu se urabbhe, AesAe samIhie / evaM bAle ahammiTe, ihaI narayAuya( NiraAuyaM) // 4 // vyAkhyA-yathA khalu sa urabhra AdezAya samIhitaH, kalpito'yamasmai bhaviSyatItyAdezaM parikAGkSati / evaM bAlo'tizayenAdharmo'dharmiSTha Ihata iva Ihate tadanukUlacAritayA narakAyuSkam // 4 // 2010_02
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 uktameva gAthAtrayeNa samarthayatihiMse bAle musAvAI, addhANaMmi vilovae / aNNadattahare teNe, mAI kannuhare saDhe // 5 // vyAkhyA-hiMsraH svabhAvataH prANAn hinasti, bAlo'jJaH, mRSAvAdI, adhvani mArge vilumpati muSNAtIti vilopako moSakaH, anyebhyo dattaM rAjAdinA vitIrNaM haratyantaraiva chinattItyanyadattaharaH, anyairvA adattaM haratItyanyA'dattaharaH, stainyena kRtavRttiH stenaH, mAyI vaJcakaH, kasyArthaM, nu vitarke, hariSyAmItyAzayI kannuharaH, zaTho vakrAcAraH / / 5 / / itthIvisayagiddhe ya, mahAraMbhapariggahe / bhuMjamANe suraM maMsaM, parivUDhe paraMdame // 6 // vyAkhyA-strISu viSayeSu gRddhaH, mahArambho'nekajantughAtakRdvyApAraH, parigrahazca dhAnyAdisaJcayo yasyAsau mahArambhaparigrahaH, surAM mAMsaM ca bhuJjAnaH, parivRDhaH prabhuH puSTamAMsazoNitatayA tatkriyAkSama iti / ata eva parAnanyAn damayati, nRkRtyA'kRtyeSu pravarttate iti parandamaH // 6 // ayakakkarabhoI ya, tuMdille ciyalohie( sonnie)| AuyaM nirae kaMkhe, jahAesaM va elae // 7 // vyAkhyA-ajazchAgastasya karkaraM yaccanakavadbhakSyamANaM karkarAyate, tacceha medo'tipakvaM vA mAMsaM, tadbhojI, ata eva tuNDilo jAtabRhajjaTharaH, citamupacitaM lohitaM raktamasyeti ca citalohitaH, zeSadhAtUpalakSaNametat , AyurjIvitaM narake sImantakAdau kAGkSatIva, tadyogyakarmArambhitayA, Adezamiva yathaiDakaH // 7 // viSayiNAmaihikApAyaM gAthAbhyAmAha AsaNaM sayaNaM jANaM, vitaM kAmANi bhuMjiyA / (dukkhAhaDaM) dussAhaDaM dhaNaM hiccA, bahuM saMciNiyA rayaM // 8 // vyAkhyA-AsanaM, zayanaM, yAnaM, vittaM dravyaM, kAmAn mano'nyAn zabdAdIn bhuktvA, duHkhenAtmaparaduHkhakaraNenAhRtamupArjitaM duHkhAhRtaM, yadvA duHkhena saMhriyate mIlyate smeti duHsaMhRtaM, dhanaM hitvA AsanAdyupabhogena dyUtAdya'sadvyayena ca tyaktvA, tathA mithyAtvAdyairbahu prabhUtaM saJcityopAya', rajo'STaprakAraM karma ||8|| 2010_02
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam tao kammagurU jaMtU, paccuppaNNaparAyaNe / aya vva AgayAese, maraNaMtaMmi soyai // 9 // vyAkhyA-tato raja:saJcayAttako vA saJcitarajAH, karmaNA gururadhogAmitayA karmagururjantuH, pratyutpannaM vartamAnaM, tasmin parAyaNastanniSThaH "etAvAneva loko'yaM / yAvAnindriyagocaraH'' [Sa.sa.81] iti nAstikamatAnusAritayA paralokanirapekSaH, aja iva urabhra ivAgate Adeze prAghUrNake maraNAnte zocate, dhigmAM viSayavyAmohArjitagurukarmANaM, hA kvedAnIM gantavyaM ! ityAdipralApAnnAstikasyApi prAyastadA zokasambhavAt / ityaihikApAya uktaH // 9 // pAralaukikApAyamAhatao AuparikkhINe, cutto(cuA) dehA vihiMsagA / AsuriyaM disaM bAlA, gacchaMti avasA tamaM // 10 // vyAkhyA-tataH zocanAnantaraM AyuSi parikSINe, cyuto bhraSTo dehAt (pAThAntare'cuA dehA') cyutadehazcyutazarIro vihiMsako vividhaprANaghAtI, asurANAM raudrakarmakAriNAM iyamAsurI tAM dizaM narakagatiM bAlo'jJo gacchati, avazaH karmaparavazaH, tamoyuktatvAttamorUpAM, sarvatra bahuvacanaM vyAptyarthaM, yathA naika evaMvidhaH, kintu bahavaH // 10 // utta urabhradRSTAnto bhogavipadvAcI, atha kAkiNyAnadRSTAntau bhogatucchatAlpakAlatAjJaptyai jahA kAgiNIe heuM, sahassaM hArae naro / apatthaM aMbagaM bhuccA, rAyA rajjaM tu hArae // 11 // vyAkhyA-yathA kAkiNyA rUpakAzItitamabhAgarUpAyA hetoH sahastraM kArSApaNAnAM hArayennaraH, atra dRSTAntaH-yathaikena dramakeNa bhikSAM kRtvA kArSApaNAnAM sahasramarjayitvA svagRhAya prasthitena zambalArthaM ekarUpyakasya kAkiNIH kRtvA dine dine bhuJjatA'nyadA mArge kvApi ekA kAkiNI vismAritA / sAthai prasthite sati mArge yAn sa tAM smRtvA dadhyau, mA me rUpakAntarabhedo bhUyAditi kArSApaNavAsanikAmekAnte saGgopya sa kAkiNyarthaM nirvRttaH, kAkiNI tvenana na labdhA, pazcAdAgatena vAsanikApi kenApi hRtA dRSTA / evaM sa ubhayabhraSTo gRhetvA kSudhA pIDyamAno janaizca paribhUyamAno'zocata / eSa kAkiNIdRSTAntaH / tathA apathyamahitamAmraphalaM bhuktvA rAjA, tuH evArthe rAjyaM ahArayadeva / tatkatheyaMrAjJo'tyAmrapriyasyAmrAjIrNena visUcikA jAtA / mahAvaidyairmahatA yatnena rAjA paTukRtvoktaH, AmrabhakSaNena tvaM mariSyasi, rAjJA svadeze sarvamAmravanamuccheditam / anyadA sA'mAtyo _ 2010_02
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 rAjA'zvahRto'TavyAM gataH, AmracchAyAyAM ca vizrAntaH, adha AmrANi patitAni dRSTvA - 'mAtyena vAryamANo'pi tataphalaM kare dhRtvA parAmRzan jighrannAsye kSiptvA'gilat, mRtazce tyAmradRSTAntaH / 112 atha dRSTAnte dAntikaM yojayati evaM mANussagA kAmA, devakAmANa aMtie / sahassaguNiyA bhujjo, AuM kAmA ya divviyA // 12 // vyAkhyA - evaM kAkiNyamrakasadRzA mAnuSyakAH kAmA viSayAH, devakAmAnAM antike sahasraguNakAraguNitAH sahastraguNitA bhUyo bahUn vArAn manuSyAyuH kAmApekSayA, AyurdevabhavasthitiH, kAmAzcazabdAdyAH, divyakA devabhavabhavAH, devabhogAnAM bhUyastvaM sUcayatA kArSapaNasahasrarAjyatulyatoktA // 12 // nRkAmAnAmeva kAkiNyAmraphalopamAM bhAvayati aNegavAsANijuyA ( nayA ), jA sA pannavao TThaI / jAI jIyaMti dummehA, UNe vAsasayAue // 13 // vyAkhyA - anekAni bahUni tAni cehA'saGkhyeyAni varSANAM nayutAni saGkhyAvizeSA varSanayutAnyanekAni ca tAni varSanayutAni / 'svaro'nyo'nyasya' iti prAkRtalakSaNAt sakArAkAradIrghatvaM, evamanyatrApi svarAnyatvaM jJeyaM, puMstvamapi / palyAH sAgarAH, tatra caturazItivarSalakSAH pUrvAGgaM tacca pUrvAGgena guNitaM pUrvapUrvam, caturazItilakSAhata nayutAGga, caturazItilakSAhataM ca nayutaM jJeyaM / yA seti prajJApakaH, ziSyAn pratyevamAha - prakRSTaM kriyAyuktatvAd jJAnaM prajJA, tadvata: prajJAvataH sthitiryuktirdevabhave devAyurdivyakAmAzca / sA vo nazca jJAtaiva / yAni anekavarSanayutAni divyasthitidivyakAmaviSayabhUtAni, 'jIyaMti' iti hArayanti, tadapi jJAtameva, taddhetvanuSThAnA'karaNAt / durmedhaso viSayairjitA jIvA Une varSazatAyuSi zrIvIrazAsane varSazatAyuSa eva jantavaH, itItthamupanyAsaH, prabhUte hyAyuSi ekadA hAritAnyapi punarjAyeran, asmiMstu saGkSiptAyuSi ekadA hAritAni hAritAnyeva / bhAvArtho'yaM--mattrttyArbhogAH kAkiNyAmrAbhAH, surANAmAyurviSayAzca kArSApaNasahasrarAjatulyAH / yadvA dramako rAjA ca kAkiNyamraphalakRte kArSApaNasahasraM rAjyaM ca hAritavAnevamete'pi durmedhaso'lpataramanuSyAyuHkAmArthe prabhUtAn devAyuH kAmAn hArayanti // 13 // 2010_02
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam vyavahAradRSTAntamAha jAya tinni vaNiyA, mUlaM ghettUNa niggayA / ego ttha labbhai lAbha, ego mUleNa Agao // 14 // vyAkhyA- yathA trayo vaNijo mUlaM mUlarAziM gRhItvA svasthAnAt sthAnAntaraM nirgatAH, tatra gatAnAmeko vaNik kalAjJo'traiteSu madhye labhate lAbhaM viziSTadravyopArjanaM, eko dvitIyo na dakSo nA'dakSo mUladhanenaivAgataH svasthAnam // 14 // ego mUlaM pi hAritA, Agao tattha vANio / vavahAre uvamA esA, evaM dhamme vijANaha // 15 // vyAkhyA-ekastRtIyo dyUtamadyAdyAsakto vyavasAyamakurvan mUlaM nIvImapi hArayitvA'AgataH svasthAnam / I katheyaM-ekasya vaNijastrayaH putrAstena teSAM sahasraM sahasraM kArSApaNAnAM dattaM, uktAzcaitAvatA dravyeNa vyavahRtyeyatA kAlenaitavyaM / te'pi tanmUlaM lAtvA svapurAnnirgatAH, pRthak pRthak pattaneSu sthitAH, tatraiko bhojanAcchAdanastokavyayo nirdhUtamadyamAMsavezyAdivyasano yuktyA vyavaharan dhanaM lAbhaM lebhe / dvitIyastu mUlamakSipan lAbhaM bhojanAcchAdanamAlyabhUSAdiSu bhuGkte, na cA'tyAdareNa vyavaharate / tRtIyastu na kiJcid vyavaharan dyUtamAMsavezyAgandhamAlyatAmbUlazarIrasatkriyAbhiralpenApi kAlena dravyaM kSapitavAn / trayo'pi yathAvadhikAle svapurametAH, tatra yazchinnamUlaH sa pitRbhyAM gRhAnniSkAsito jananindyaH preSya eva jAtaH, dvitIyo gRhavyApAre niyukto bhaktamAtrasantuSTo'bhUt na pratiSThArhapuNyakRtyamukhyAdhikArI / itarastu gRhasarvezo jAto rAjamAnyazca bandhuyug modate / ke'pyAhu vaNijaH pratyekaM pratyekaM vyavaharante tatraikazchinnamUlaH preSyatvaM gataH kena vA vyavaharate ? acchinnamUlaH punarapi vANijye yAti, itaro bandhuyug modate / 2 eSa vyavahAraviSayopamAdRSTAntaH, eSAM evaM vakSyamANanyAyena dharmAdharmaviSayAmenAmupamAM vijAnIta ! ||15|| yathA 113 mANusattaM bhave mUlaM, lAbho devagaIbhave / mUlaccheeNa jIvANaM, naraga - tirikkhattaNaM dhuvaM // 16 // vyAkhyA - mAnuSatvaM bhavenmUlaM svargApavargAtmakottarotattataraphalahetutayA, tathA lAbho 2010_02
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 manujagatyapekSayA viSayasukhAdibhirviziSTatvAddevagatirUpo bhavet , mUlacchedena mAnuSatvagatihAnyA jIvAnAM narakatvaM tiryaktvaM dhruvaM syAt // __ ayaM bhAvaH-trayaH saMsAriNaH satvA nRtvaM prAptAH, tatraiko mAddavArjavAdiguNADhyo madhyamArambhaparigrahayukto mRtvA nIvIdhanavadvaNigvattadeva nRtvaM lebhe / dvitIyaH samyagdarzanacAritraguNeSu sthitaH sarAgasaMyamena labdhalAbhavaNigvaddeveSUtpannaH, tRtIyaH "hiMse bAle musAvAi' ityAdyaiH pUrvoktaiH sAvadhayogairvatitvA chinnamUlavaNigvannarakeSu tiryakSu cotpannaH / / 16 / / mUlacchedameva spaSTayati duhao gai bAlassa, AvaI vahamUliyA / devattaM mANusattaM ca, jaM jie lolayAsaDhe // 17 // vyAkhyA-dvidhA gatirnarakatiryaggatirUpA, bAlasya rAgadveSAkulasya, 'Avai'tti Agacchati, vadhaH prANivadhaH, upalakSaNAnmahArambhaparigRhA'nRtabhASAmAyAdayazca, mUlaM kAraNaM yayorgatyoste vadhamUlike, yadvA bAlasya dvidhA gatiH, tatra gatasyApat syAt, sA kIdRzI ? vadho vinAzastADanaM vA mUlamAdiryasyAH sA, mUlagrahaNacchedabhedAtibhArAropaNAdigrahaH, labhante hi jIvA narakatiryakSu vividhavadhAdyApadaH, kimityevamata Aha-devatvaM mAnuSatvaM ca yadyasmAjjito hArita, lolatA pizitAdilAmpaTyaM, tadyogAjjanturapi lolatetyuktaH, zAThyayogAcchaTho vizvastajanavaJcakaH, tato lolatA cAsau zaThazca lolatAzaThaH, lolatA paJcendriyavadhAdInAM narakasya ca hetuH, uktaM ca-"mahAraMbhayAe mahApariggahayAe kuNimAhAreNaM paJcendiyavaheNaM jIvA nirayAuyaM niyacchaMti" [ ] / zaTha ityanena tu zAThyamuktaM, tacca tiryaggatihetuH, yata:-"cauhi ThANehiM jIvA tiriyAuyaM pakaraMti mAillayAe niyaDillayAe aliyavayaNeNaM kUDatulakUDamANeNaM' [ ], mAyA chadmanikRtirdoSAcchAdanam // 17|| mUlalAbhabhUtayoztvadevatvayoriNAt punarmUlacchedameva samarthayati tao jie sayA hoi, vivihaM duggaiM gae / dullahA tassa ummaggA, addhAe sucirAdavi // 18 // vyAkhyA-tato devatvanRtvahAraNAt tako vA bAlo jita eva sadA syAt , dvividhAM narakatiryagbhedAM durgatiM gataH, tataH durlabhA tasya devanRtve hAritavata unmajyA, durgatinirgamanaM, addhAyAM kAle sucirAdapi prabhUtAyAmapi // 18 // 2010_02
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 saptamamaurabhrIyamadhyayanam evaM mUlahAriNo yuktiruktA, mUlapravezino yuktimathAha evaM jiyaM sapehAe, tuliyA bAlaM ca paMDiyaM / mUliyaM te pavesiti, mANusaM joNimiti je // 19 // vyAkhyA evaM jitaM lolatayA zAThyena devatvamanujatve hAritaM bAlaM samprekSya samyagAlocya, tolayitvA doSaguNavattayA paribhAvya paNDitamalolamazaThaM ca nRdevagatigAminaM, jitamiti bAlasya vizeSaNaM, na tu paNDitasya, sa bhavAt mUlikaM mUlidhanaM, te mUlapravezakavaNiksadRzAH pravizanti [ ye ]mAnuSIM yonimAyAnti, bAlatvaM tyaktvA paNDitatvasevanAt // 19 // yathA vemAyAhiM sikkhAhiM, je narA gihisuvvayA / urviti mANusaM joNiM, kammasaccA hu pANiNo // 20 // vyAkhyA-vividhA mAtrAH pariNAmA yAsAM tAbhirvimAtrAbhirvividhapariNAmAbhiH zikSAbhiH, prakRtibhadrakatvAderabhyAsarUpAbhiH, uktaM ca-"cauhi ThANehiM jIvA maNuyAuyaM baMdhaMti, taM jahA-pagaibhaddayAe, pagaiviNIyapAe, sANukkosayAe, amacchariyAI" [ ] tti / ye narA gRhisuvratA gRhitve dhRtasatpuruSavratAH, na tvaNuvratAdidharAH, vratasamyaktvAdivattve hi devagatereva bhAvAt / yato lokA apyAhu: vipadyuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAM, priyA nyAyyA vRttirmalinamasubhaGge'pyasukaraM / anutseko lakSmyAH suhRdapi na yAcyaH kRzadhanaH, satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam // 1 // [ ] tathAgamoktavratadhAraNasya devagatihetutvAt / te upayAnti mAnuSIM yoni, karmasatyA satyamanovAkkAyakarttavyatA, huH yasmAt , yadvA satyAnyavandhyaphalAni karmANi jJAnAvaraNAdIni yeSAM te satyakarmANaH, sUtratvAd vyatyayaH, prANinaH, nirupamakarmApekSaM caitat / / 20 / / labdhalAbhanRyuktimAha jesiM tu viulA sikkhA, maliaM te aicchiyA / sIlavaMtA savisesA, adINA jaMti devayaM // 21 // vyAkhyA-yeSAM, tuH evArthe, vipulA, niHzaGkitatvAdisamyagaNuvratamahAvratAdi 2010_02
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 viSayatvena vistIrNA zikSA grahaNAsevanAtmikA'sti, maulikamiva nRtvaM te'tikrAntAH, yadvA atikramyollaGghya zIlavantaH sadAcArA aNuvratamahAvratAdimantaH saha vizeSeNottarottaraguNapratipattilakSaNena vartanta iti savizeSAH ata evA'dInA kathaM vayamatra bhaviSyAma iti vaiklavyarahitAH, parISahopasargAdisambhave vA adainyabhAjo devatvaM yAnti, mahopakramAstu siddhiM yAnti // 21 // etamarthaM nigamayati evamadINavaM bhikkhuM, agAriM ca vijANiyA / kahannu jiccamelikkhaM jiccamANo Na saMvide ? // 22 // vyAkhyA-evaM lAbhAnvitamadInavantaM adInaM bhikSu agAriNaM vA, vizeSeNa tathAvidhazikSAvazAddevanRgatigAmitvena jJAtvA vijJAya yatamAno budhaH kathaM nu iti vitarke, 'jiccaM'ti jeyaM labhyaM jetavyaM IdRkSaM devanRgatyAtmakaM jIyamAno hAryamANa indriyAdibhirna saMvitte ? saMvitta eva, jAnIte / jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca saMvidAnazca yathA na jIyate tathA yatate, yadA tvasau viSayavyAmohato hAryamANamAtmAnaM na jAnIte tadA nRdevagatikarmabhirjIyata eva / ukto bhoginAmAyavyayajJaptyai vaNigdRSTAntasturyaH / / 22 / / atha nRsurasukhamAnajJaptyai paJcamo dRSTAnta: jahA kusagge udagaM, samuddeNa samaM miNe / ___ evaM mANussagA kAmA, devakAmANa aMtie // 23 // vyAkhyA-yathA kuzAgre yAvadudakaM tiSThati tatkuzAgrodakaM, samudreNa samaM minuyAt, ko'rthaH ? ko'pi kuzAgrabinduM kare lAtvA minoti, nIramAnaM kuryAt yatsamudra iyAnevAsti nA'dhikaH, tato yAvaddarbhAgrAbdhijalayoralpabahutvaM, evaM mAnuSyakAH kAmA devakAmAnAmante'ntike kRtA alpabahutve syuH, yathA cAnyo jalabindumabdhivanmanyate tathA rAgI cakryAdinRkAmAn devakAmasamAn manyate / tattvatastu kuzAgrajalabindoriva jaladhenUkAmAnAM divyabhogebhyo mahadevAntaram // 23 // uktamarthaM nigamayannupadezamAha kusaggamittA ime kAmA, sanniruddhaMmi Aue / kassa heDaM purA kAuM, jogakkhemaM na saMvie // 24 // vyAkhyA-kuzAgrazabdena kuzAgrastho jalabindurucyate, tanmAtrA ime kAmA 2010_02
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam 117 manuSyaviSayAH sanniruddhe saGkSipte AyuSi santi / evaM manuSyAyuSo'lpatayA sopakramatayA vA kAmAnAmalpatvamuktaM RddhyAdezca / 'kassa' kaM hetuM kAraNaM puraskRtyAAzritya yogakSemaM aprAptaviziSTadharmaprAptiH prAptasya ca pAlanaM na saMvitte na jAnIte jana iti / tadasaMvittau hi viSayarAgo hetuH, devatve tadAdhikyAdviSayArthinApi tatprAptikArI dharma eva kAryaH ||24|| itthaM dRSTAntapaJcakamuktaM, urabhradaSTAntena bhogAnAmapAyabahulatvaM darzitaM, apAyabahulamapi yanna tucchaM tanna tyaktuM zakyaM, iti kAkiNyAmraphaladRSTAnte tucchatvaM / tucchaM ca lAbhacchedavyavahArajJatayA'AyavyayatolanAvAneva hAtuM zakta iti vaNigvyavahAradRSTAntaH / AyavyayatolanAcca kuzAgrasamudradRSTAntadRDhatA / tatra divyakAmAnAM samudrajalopamatvamuktaM, tathA ca tadupArjanaM mahAnAyaH, anupArjanaM ca mahAvyaya iti darzitam / iha ca yogakSemA'saMvedane kAmA'nivRtta eva syAt, tasya doSamAha-iha kAmAniyaTTassa, attaTThe avarajjhai / succA NeyAuyaM maggaM, jaM bhujjo paribhassai // 25 // vyAkhyA - iha nRtve'rhanmate vA kAmebhyo'nivRttasya AtmArtha AtmanaH sukhAdiheturarthaH svargamokSAdiraparAdhyati nazyati / yataH zrutvA pratipadya ca naiyAyikaM mArgaM bhUyaH punaH paribhrasyati kAmA'nivRtaH, jinAgamazravaNAt kAmanivRttiM prapanno'pi gurukarmatvAt pratipatati, ye tu zrutvApi na prasannAH, zravaNaM vA yeSAM nAsti te kAmA'nivRttA eveti bhAvaH // 25 // kAmanivRttasya guNamAha iha kAmaniyaTTassa, attaTThe nAvarajjhai / pUr3adehaniroheNaM, bhave devetti me suyaM // 26 // vyAkhyA - iha kAmebhyo nivRttasya AtmArthaH svargAdirnAparAdhyati na bhrazyati, kathaM ? pUtiH kvathito deha audArikaM zarIraM tasya nirodhena tyAgena bhavet kAmanivRtto devaH siddho veti mayA zrutaM gurubhyaH ||26|| tatazca iDDI jui jaso vaNNo, AuM suhamaNuttaraM / jattha bhujjo maNussesa, tattha se uvavajjai // 27 // vyAkhyA - RddhiH svarNAdiH, dyutirdehasya, yazaH parAkramajaM, varNo gAmbhIryAdiguNaiH zlAghA, gauratvAdirvA, AyurjIvitaM sukhaM iSTaviSayAptyA, na vidyate uttaraM pradhAna 2010_02
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 masmAdityanuttaraM, anuttarazabdaH sarvatra yojya:, etAni devabhave labhate, tathA yeSu manuSyeSu bhUya etAni anuttarANi syustatra sa svargAdutpadyate, kAmA'nivRttyA yasyAtmArtho'parAdhyati sa bAlaH, itarastu paNDitaH // 27 // athopadezamAha bAlassa passa bAlattaM, adhamma paDivajjiyA / caccA dhammaM ahammiTe, naraesu uvavajjaI // 28 // vyAkhyA-bAlasyA'jJasya pazya bAlatvaM, adharmaM viSayAsaktirUpaM pratipadyAbhigamya (pAThAntare-'paDivajjiNo' pratipAdino'vazyaM pratipadyamAnasya) tyaktvA dharma viSayatyAgarUpaM, adharmiSTho'sau narake'nyatra durgatau vA utpadyate // 28 / / tathA dhIrassa passa dhIrattaM, savvadhammANuvattiNo / caccA ahammaM dhammiTe, devesu uvavajjai // 29 // vyAkhyA-dhiyA rAjate, parISahAdyakSobhyo vA dhIraH, tasya pazya dhIratvaM dhIrabhAvaM, sarvaM dharmaM kSAntyAdirUpamanuvarttate, tadanukUlAcAratayA svIkurute, ityevaM zIlastasya sarvadharmAnuvartinaH, sa tyaktvA'dharmaM viSayarUpamasadAcAraM dharmiSThaH san deveSUtpadyate // 29 // tataH tuliyANa bAlabhAvaM, abAlaM ceva paMDie / caiUNa bAlabhAvaM, abAlaM sevaI muNI // 30 // tti bemi vyAkhyA-tolayitvA azubhazubhatvena vicArya bAlabhAvaM abAlaM abAlatvaM, caH samuccaye, eveti prAkRtatvAnmlope evamanantaroktaprakAreNa paNDitastyaktvA bAlabhAvaM abAlatvaM sevate muniriti samAptau bravImIti prAgvat // 30 // ityaurabhrIyaM saptamamadhyayanamuktam // 7 // 2010_02
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM kApilIyAdhyayanam // viSayatyAgaH prAguktaH, sa ca nirlobhasya syAdityaSTamamalobhatvasthApanAya kApilIyAdhyayanamAha kapilAt samutthitamidamiti kApilIyaM / tataH pUrvam kapilakathA-kauzAmbyAM jitazatrurAjA, tatra caturdazavidyAvAn kAzyapAkhyaH purodhA abhUt , rAjJA tasyAdbhutAvRttizcakre, tasya yazA bhAryA, putraH kapilo jAtaH, kAzyapastadaiva mRtaH, tatpaTTe'nyo dvijo'bhUt, so'zvArUDhazchatre dhriyamANe'nvahaM rAjamArge'yAt / taM bhartuH pade tathA dRSTvA yazA pratyahamarodIt / anyadA kapilena sA rodanahetuM pRSToce tvatpitA sarvavidyAvAnAsIt , tvaM tu mUryo'bhUratastvayi satyapi tvatpituH padamasmai dvijAya rAjJA dattaM / kapilo'vak ahamapi tarhi savidyaH syAM, soce vatsAtra tvAM matsareNa ko'pi na zikSAyiSyati, paraM zrAvastyAM tvatpiturmitramindradatta upAdhyAyo'sti, tatra gatvAdhISva ! sa tatrA'gat , svodantamuktvA tatpAdye'dhyaiSTa / tatra zAlibhadrebhya upAdhyAyagirA kapilaM bhojanAcchAdanAdyairaprINayat / tasyebhyasyaikA dAsI nityaM tasmai bhojanaM pariveSayati / krameNa sa parihAsazIlastayA saha lagnaH, sA tamUce tvaM me priyaH, paraM na tvatpArve kiJcidapi dhanamasti, tato'haM vastrAdyarthamanyaiH saha cedrame, tadA tvaM mA roSI:, anyathAhaM tavaiva / anyadA dAsI mahe samAsanne sA dAsI nizi nidrAmalabhamAnA tena pRSToce dAsI maha eti mama tu puSpapatrAdikRte dravyaM nAsti / tvayA'kiJcanena bharnA sakhInAM madhye mama vigopo bhAvI / atha sa tatsnehenAdhRtiM kurvaMstayoce'dhRti mA kArSIH, atra dhano nAmA zreSThI prAtaH pUrvam vardhApayituH svarNamASadvayaM datte, tvaM pAzcAtyarAtrau savelaM gatvA taM vardhApaya ! sA taduktyA mA prAk tatrAnyo yAyAditi savelamutthAya dakSiNAyai yAn mArge rAjanarairakAlacAritvAddhRto baddhvA prAtaH prasenajinnRpAgre nItaH, rAjJA sA zAnta iva dRSTaH pRSTo dAsyudantaM yathAsthamUce / tato rAjJA satyahaSTenoktaM yattvaM vadasi taddade, sveSTaM yAcasva ? 2010_02
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 omityuktvA so'zokavanikAyAmAlocayituM gato dadhyau dvAdazarattikArUpe mASadvaye svarNe mArgite kevalaM putrapuSpAdi bhAvi, tatazcaturaSTau SoDaza vA tAn yAce taizcAsyA mama ca vAsAMsi kathaM syuriti tacchataM yAce / te na cAbharaNAni kathaM syustataH sahasraM yAce, tena ca bhRtyayAnAsanAni kathaM syustato lakSaM yAce / tena ca saudhodyAnagrAmAkaradezAzvebhAdi kathaM syAt ? tataH koTiM yAce, evaM lobhAbdhau visarpati sati sa dadhyau, yadahaM vipraH pAThAyAtraito dAsyAM ca lubdho lobhAbdhau patito narakAdiklezamApsye iti mahAsaMvegAttyaktamAnamAyAmohamamatAmadamAtsaryamanmathAdibhAvaH paJcamuSTikaM locaM kRtvA surIdattaveSo rAjJo'gre etya sa dharmalAbhaM dadau / rAjJA tadasadRzaM dRSTvoce bhoH kimAloci ? tenoce-- jahA lAho tahA loho, lAhA loho ya vaDDai / domAsakaNayakajjaM, koDIe vi na niTThiyaM // 1 // [ utta. a. 8 / gA. 17 ] rAjA koTimapi dadAmItyuktvA koTimAnAyyoce gRhANe mAM muJca vrataM ? tenoce prAptasantoSa-syAdya me koTyApi na kAryamiti zrutvA rAjA'ho maharSe ! tvaM duSkarakArItyamuM prazazaMsa / sa caivaM koTiM tyaktvA zramaNo'bhUt / SaNmAsAn chadmasthaH kSapitakarmA kevalI viharan zrAvastIrAjagRhapurAntaraSTAdazayojanamAnATavyAM sthitAmikkaTadAsAkhyayA balabhadramukhyacaurapaJcazartI pUrvasaGgatikAM bodhArhAM jJAtvA tatra gataH, cauraidRSTvA heriko'yamiti ruSTairdhRtvA sa nijasenApatipArzve nItaH, tenoce muJcata munimetaM, tairUce khelAmo'neneti caurairUce sAdho ! nRtya ? so'vak vAdako yujyate / tadA te sarve tAlAnakuTTayanta / kapilo bhagavAMzca dhruvakamagAyat adhuve asAsayaMmi, saMsAraMmi dukkhapaurAe / kiM nAma hujjataM kammayaM, jeNAhaM duggaiM na gacchajjA // 1 // vyAkhyA - etaM dhruvakaM sarvatra zlokAntare so'gAyat, dhruvakalakSaNaM tu jaM gijjai puvvaM ciya, puNo puNo savvakavvabandhesu / dhuvayaM titamiha tivihaM, chappAyaM cauppayaM dupayaM // 1 // [ u. 8 / 1 bR.vR.] atra keciccaurAH prathamazlokena prabuddhAH prAvajan, ke'pi dvitIyagAthayA, ke'pi tRtIyayA, yAvatpaJcazatAnyabuddhyanta / dhruvakavyAkhyA cetthaM - dhruva ekAspadapratibaddho, na tathA, tasminnadhruve, kSetrato navanavakSetrasparzitvAdasthire, evamapyazAzvate kAlato'pyanitye, zazvadbhavanAcchAsvato, na tathA'zAzvatastasmin azAzvataM hi rAjyAdi, yataH 2010_02 *
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM kApilIyAdhyayanam calaM rAjyaizvaryaM dhanakanakasAra: parijano, nRpAdvAllabhyaM vA calamamarasaukhyaM ca vipulaM / balaM rUpArogyaM calamiha caraM jIvitamidaM, jano dRSTo yo vai janayati sukhaM so'pi hi calaH // 1 // [harilavAcakaH] idRze saMsAre 'dukkhapaurAe' duHkhapracure pracurANi zArIramAnasAni duHkhAni yatra, prAkRtatvAt pracuraduHkhe, yadvA duHkhAnAM pracura Ayo lAbho yasmin tasmin duHkhapracurAye, kimiti prazne, nAmeti ca sambhAvane bhavet / tatkarma kimanuSThAnaM ? yena karmaNA'haM durgatiM narakAdikAM na gaccheyaM / bhagavato'saMzaye'pi durgatyabhAvena caurApekSayetthamuktaM / (pAThAntarejeNAhaM duggaio muccejjA) iti / nAgArjunIyAstvAdyapAdamitthaM paThanti-'adhuvammi mohagahaNAe' mohena darzanamohanIyena gahane iti // 1 // cauraistAlakuTTanapUrvakaM dhruvake'smin pratyudgIte munistatkamaiva dhruvakeNAhavijahitu puvvasaMjogaM, na siNehaM kahiMci kuvvijjA / asiNeha siNehakarehi, dosapaosehi muccae bhikkhU // 2 // vyAkhyA-vihAya vizeSeNa punaHsmaraNAdinA hitvA tyaktvA pUrvasaMyogaM purAparicitamAtRpitrAdisvajanadhanAdeH saMyogaM sambandhaM, na snehaM kvacidbAhye'bhyantare vA vastuni kurvIta, asnehaH sneharahitaH, apergamyatvAt snehakAreSvapi snehakaraNazIleSu putrAdiSvapi, AstAmanyArtheSu, doSairaticArairiha manastApAdyaiH pradoSaiH paratra narakagatyAdyairmucyate bhikSuH // 2 // yat svayaM cakre tadAha to nANadaMsaNasamaggo, hiyanissesAe ya savvajIvANaM / tesiM vimokkhaNaTThAe, bhAsai muNivaro vigayamoho // 3 // vyAkhyA-tato'nantaraM bhASate munivaraH, vizeSAvabodho jJAnaM, sAmAnyabodho darzanaM, tAbhyAM kevalAbhyAM samagraH samanvito, yadvA samagre pUrNe jJAnadarzane yasyAsau jJAnadarzanasamagraH, hitaH priyo niHzreyaso mokSo hitaniHzreyasastadarthaM, yadvA prAkRtatvAnniHzeSahitAya sarvajIvAnAM, caH bhinnakramaH, teSAM ca caurANAM tAnevoddizya bhagavatpravRtteH, vimokSaNArthAya aSTavidhakarmapRthakkaraNahetave bhASate, vartamAnanirdezastasmin kAle munivaro vigatamohazcAritramohanIyA'bhAvAt , yathAkhyAtacAritrI // 3 // _ 2010_02
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 yathA savvaM gaMthaM kalahaM ca, vippajahe tahAvihaM bhikkhU / savvesu kAmajAesu, pAsamANo na lippaI tAI // 4 // vyAkhyA-sarvamazeSaM granthaM bAhyamabhyantaraM dhanamithyAtvAdikalahahetutvAt , kalahaM krodhaM, cAt mAnAdIMzca, viprajahyAt tyajet / abhyantaragrantharUpatve'pyeSAM bahudoSajJaptyai pRthaggrahaNaM, tathAvidhaM karmabandhahetuM, na tu dharmopakaraNamapi / tathAvidho bhikSuriti sarveSu kAmajAteSu zabdAdiviSayaprakAreSu pazyan vipAkakaTutAdoSajAtaM, iti na lipyate karmaNA, tAyate trAyate vA durgaterAtmAnaM sarvaprANino vA, tAyI trAyI vA / granthatyAge guNamuktvA'nyathA doSamAha bhogAmisadosavisanne, hiyanisseyasabuddhivuccatthe / bAle ya maMdie mUDhe, bajjhai macchiyA va khelami // 5 // vyAkhyA-bhogA eva gRddhihetutvAdAmiSaM, tadevAtmadUSaNAddoSastatra vizeSeNa sanno nimagnaH, bhogAmiSadoSaviSannaH, hitaM svahitaM nizreyaso mokSastayorbuddhyA viparyasto vimukhaH, yadvA viparyastA hite ni:zeSA buddhiryasya sa hitaniHzeSabuddhiviparyastaH, bAlo'jJaH, mando dharmA'nudyataH, mUDho mohAkulacitto baddhayate karmaNA, makSikeva khele zleSmaNi, yathA sA snigdhatAgandhAdibhirAkRSyamANA zleSmaNi majjati, magnA ca revAdinA baddhyate, evaM janturbhogAmiSe nimagnaH karmaNA baddhyate // 5 // bhogAnAM prAyo dustyajatvamAha dupariccayA ime kAmA, No sujahA adhIrapurisehiM / aha saMti suvvayA sAhU, je taraMti ataraM vaNiyA vA // 6 // vyAkhyA-duHkhena parityajyante iti duHparityajA ime pratyakSAH kAmAH saMsAriNAM, tatrApi naiva 'sujahA' na suhAnAH sukhatyajAH, viSasaMpRktamadhurAnnavada'dhIrapuruSairabuddhairasattvairvA, puruSagrahaNaM tu te'lpavedodayAt sukhenaiva tyaktAraH syustairapyamI na sukhena tyajyante, AstAmatighorastrIpaGkakavedodayibhiH strIklIbaiH, dhIraistu sutyAjyAH / yacceha duHparityajA ime ityuktvA punarna suhAnA ityuktaM sA na punarukti, vizeSadyotakatvAt / atha punaH santi zobhanAni samyagjJAnitvena vratAni hiMsAviratyAdIni yeSAM te suvratAH, yadvA zAntyopalakSitA: 2010_02
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM kApilIyAdhyayanam 123 zAntisuvratA iha santi, sAdhayanti pauruSeyIbhiH kriyAbhirmuktimiti sAdhavaH, ye taranti ataraM taraNA'zakyaM viSayaudhaM bhavaM vA, yataH viSayagaNa: kApuruSaM, karoti vazavatinaM na satpuruSaM / badhnAti mazakameva hi, lUtAtanturna mAtaDaM // 1 // [ ] vaNija iva, yathA vaNijaH potenAbdhi taranti tathA / / 6 / / kiM sarvarSayo'taraM tarantyathavA netyAha samaNA mu ege vayamANA, pANavahaM miyA ayANaMtA / maMdA narayaM gacchaMti, bAlA pAviyAhiM diTThIhiM // 7 // vyAkhyA-zrAmyanti muktyai iti zramaNAH smo vayaM, ityeke'nyatIrthyA iti vadamAnAH, 'dIptirjJAnaM yatra vimatyapasambhASopamantraNe vada ityAtmanepadaM', prANivadhaM, mRgA ivA'jJAH ajAnanto jJaparijJayA, ke prANinaH ? ke vA teSAM prANAH ? kathaM vA vadhyaH ? ityanavabudhyamAnAH, pratyAkhyAnaparijJayA ca tadvadhamapratyAcakSANA iti / anena Adyavratamapi te na vidanti, AstAM tarhi zeSavratAni, mandA iva mandA mithyAtvamahArogA narakaM gacchanti, bAlA heyopAdeyavivekarahitAH, prApayanti narakamiti prApikAbhiH, "na hiMsyAt sarvabhUtAni" [ ] ityAdyabhidhAya, "zvetaM chAgamAlabheta vAyavyAM dizi bhUtikAmaH," [ ] ityAdiparasparaviruddhAbhiH pApahetudRSTibhiradarzanavantaH, tathA "brahmaNe brAhmaNamAlabheta, indrAya kSatraM, marudbhayo vaizyaM, tapase zUdram" [ ] / tathA yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // 1 // [ ] ityAdibhirdayAdamabAhyAbhizca, tadbahiHkRtAnAM valkalAdidhAriNAmapi na kenacit pApAt paritrANaM / yataH carmavalkalacIrANi, kUrcamuNDajaTAH zikhAH / na vyapohanti pApAni, zodhakau na dayAdamau // 7 // [ ] ata evAha na hu pANavahaM aNujANe, muccejja kayAvi savvadukkhANaM / evamAriehiM akkhAyaM, jehiM imo sAhudhammo paNNatto // 8 // vyAkhyA-naiva prANivadhaM mRSAvAdAdi ca, apergamyatvAt anujAnannapi, AstAM 2010_02
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kurvan kArayan vA mucyate, kadAcit kasmiMzcidapi kAle, kaiH sarvadukhaiH zArIramAnasaiH, tRtIyArthe SaSThI / tata: prANAtipAtanivRttA eva zramaNAH, ta eva ca tarantItyuktaM syAt / garvatyAgAyAha-evamAryairarhadbhirAcAryairvAkhyAtamuktaM, yairayaM mayi pratyakSaM vartamAnaH sAdhudharmo hiMsAviratyAdirUpaH prajJaptaH prarUpito vA // 8 // sAdhudharmamevAhapANe ya nAivAejjA, se samiya tti vuccai tAi / tao se pAvayaM kammaM, nijjAi udayaM va thalAo // 9 // vyAkhyA-prANAnindriyocchAsAdInnA'tipAtayet , cAt kAraNAnumatyorapi niSedhaH, mRSAdhupalakSaNaM caitat / yaH prANAnnAtipAtayet sa samitaH samitivAnityucyate / tAyI rakSakaH prANinAM, tataH samitAt , 'se' athArthe, pApakaM karma niryAti / (pAThAntare 'niNNAi'tti dezyuktyA adho yAti / ) udakamiva, yathodakaM sthalAduccabhUmeradho yAti // 9 // prANAtipAtaviratiM spaSTayati jaganissiehiM bhUehi, tasanAmehiM thAvarehiM ca / no tesimArabhe daMDaM, maNasA vayasA kAyasA ceva // 10 // vyAkhyA-jagallokastannizriteSu tadAzriteSu bhUteSu trasanAmasu trasanAmakarmodayato dvIndriyAdiSu tathA sthAvareSu, sthAvaranAmodayAt pRthvyAdiSu caH samuccaye no teSu daNDaM vadhamArabheta kuryAt , manasA vacasA kAyasA cArSatvAt kAyena cazabdo bhaGgopalakSaka:, tena nArambhayet , na cArabhamANAnapyanyAnanumanyeta / evAvadhAraNe / [pAThAntaraM-jaganissiyANaM bhUyANaM, tasANaM thAvarANa ya / ____no tesimArabhe daMDaM, maNasA vayasA kAyasA // 1 // ] gatArthameva / na teSvArabheta daNDam / / atrAvantIzrAddhaputradRSTAntaH-avantyAM zrAddhasutazcaurairhatvA mAlavake rATsUpakArahaste vikrItaH, tena lAvakAdInyamArayetyukte'mArayaMzcapeTayA hatastathA'pyamArayan gADhaM kuTyamAna AraTan rAjJA zrutvA'AkArita uktazca, re kiM na jIvAn haMsi ? so'vak aho ahaM zrAddho na hanmi, tato rAjJA balAt preryamANo jIvAnaghnan hastyagre kSipto'pi nA'han / tataH prasanno rAjA taM svAGgarakSakaM cakAra / yathA sa mAre'pi na mano'pi vadhe'kArSIdevaM prANatyAge'pi anyairyat // 10 // 2010_02
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM kApilIyAdhyayanam 125 uktA mUlaguNAH, athottaraguNA vAcyAH, teSvapyeSaNAsamitiH pradhAneti tAmAha suddhesaNAo naccA NaM, tattha Thavejja bhikkhU appANaM / jAyAe ghAsamesijjA, rasagiddhe Na siyA bhikkhAe // 11 // vyAkhyA-zuddhimatyo nirdoSAH zuddhaSaNAH sapta saMsRSTAdyAH, tAzca saMsaThThamasaMsaTThA, uddhaDa taha appalevaDA ceva / uggahiyA paggahiyA, ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // [saM.pra.gA.783 ] jJAtvA tatraiSaNAsu sthApayennivezayedbhikSurAtmAnaM / jinakalpe paJca zuddhaiSaNA udAhRtAH sthavirakalpe pura: pazcAtkarmahInAH sapta / yAtrAyai saMyamanirvAhArthaM grAsameSayet / jaha sagaDakkhovaMgo, kIr3a bharavahaNakAraNA na varaM / taha guNabharavahaNatthaM, AhAro baMbhayArINAM // 1 // [gA.sa./356 ] zuddhamAdAya grAsavidhimAha-raseSu snigdhamadhurAdiSu gRddho na syAdbhikSAdo bhikSAko vA, anenA'rAgo'dveSazcAyamuktastatazcA'raktadviSTo bhuJjIta ||11|| rasA'gRddhavidhimAha paMtANi ceva sevijjA, sIya piMDaM purANakummAsaM / adu bukkasaM pulAgaM vA, javaNaTThAe nisevae maMthu // 12 // vyAkhyA-prAntAni nIrasAnyannapAnAni, cAt antAni ca, eva avadhAraNe, sevetaiv| na tvasArANIti pariSThApayet / gacchanirgatastu prAntAni caiva seveta, tasya tAdRggrahaNAnujJAnAt , prAntAnyevAha-zItaM zItalaM, piNDamAhAraM, zIto'pi zAlyAdipiNDa: sarasaH syAdata Aha-purANAn bahuvarSadhRtAn kulmASAn rAjamASAn , ete purANAH pUtayo nIrasAzca syuH, evaM purANamudgAdInapi, 'adu' ityathavA 'bukkasaM' mudgamASAdi nakhikAniSpannamannaM niSpIDitarasaM vA, pulAkamasAraM vallacanakAdi, vA samuccaye, 'javaNaTThAe' yApanArthaM zarIranirvAhArthaM niSevate, yadi tvativAtodrekAdinA tadyApanaiva na syAttato na niSevate'pi / gacchagatApekSametat / jinakalpI tvetAnyeva sevate / manthu badarAdicUrNaM, atirUkSatayA'sya prAntatvam // 12 // zuddhaSaNAyA bAdhakAnAha je lakkhaNaM ca sumiNaM ca, aMgavijjaM ca je pauMjaMti / na hu te samaNA vuccaMti, evaM Ayariehi akkhAyaM // 13 // 2010_02
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-ye lakSaNaM zubhA'zubhasUcakaM, puruSastrIlakSaNAdi, tadvAcI grantho'pi lakSaNaM, evaM sarvatra jJeyam / asthiSvarthAH sukhaM mAsaM, tvaci bhogA: striyo'kSiSu / gatau yAnaM svare cAjJA, sarvaM satve pratiSThitam // 1 // [ ] ityAdi / svapnaM yathA alaGkRtAnAM dravyANAM, vAjivAraNayostathA / vRSabhasya ca zuklasya, darzane prApyate yazaH // 2 // [ ] mUtraM vA kurute svapne, purISamatha lohitaM / pratibuddhyeta so'rthasya, nAzanaM labhate naraH // 3 // [ ] ityAdi / avidyAM "sirapphuraNe kira rajja"[ ] ityAdikAM praNavamAyAbIjAdivarNavinyAsAtmikAM. vA yadvA aGgAni aGgavidyoktAni bhaumAntarikSAdIni, vidyAzca hilihilimAtaGginIsvAhetyAdyA vidyAnuvAdaprasiddhA ye prayuJjante vyApArayanti, ca evArthe, 'na hu' naiva te zramaNA ucyante, puSTAlambanaM vinA etadvyApAraNe niSedhaH, evamAryairAcAryairvA AkhyAtam ||13|| eSAM phalamAha iha jIviyaM aniyamittA, pabbhaTThA samAhijogehiM / te kAmabhogarasagiddhA, uvavajjaMti Asure kAe // 14 // vyAkhyA-iha janmani jIvitaM saMyamajIvitamaniyamya dvAdazadhA taponidhAnAdinA'niyantrya, prabhraSTAH, samAdhizcittasvAsthyaM, tena pradhAnA yogA zubhamanovAkkAyavyApArAstebhyo, yadvA samAdhiH zubhacittaikAgryaM, yogAzca pratyupekSaNAdayo vyApArAstebhyaH, te, kAmabhogeSu raso'tyantAsaktirUpastena gRddhA asurasambandhikAye Asure kAye utpadyante / ayamarthaH-evaMvidhAH kiJcidanuSThAnaM kurvanto'pi asureSvevotpadyante / rasAH zRGgArAdyAH madhurAdyA vA, bhogAntargatatve'pi rasAnAM pRthagAdAnamatigA_hetujJaptyai // 14 // tato'pi phalamAha tatto vi ya uvaTTittA, saMsAraM bahuM aNupariyaEti / bahukammalevalittANaM, bohI hoi sudullahA tesiM // 15 // vyAkhyA-tato'pyasuranikAyadudvatya saMsAraM bahuM caturazItilakSayonyAtmakaM anupariyanti paryaTanti (pAThAntare-anucaranti) bahukarmalepaliptAnAM teSAM bodhiH pretyArhaddharmAptiH sudurlabhA'tidurApA yatra saMsAre syAt // 15 // 2010_02
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 aSTamaM kApilIyAdhyayanam lobhAdete evaM kuryurato lobhAtasya duHpUratAmAha kasiNaM pi jo imaM logaM, paDipunnaM dalijja igassa / teNAvi se na saMtusse, ii duppUrie ime AyA // 16 // vyAkhyA-kRtsnaM pUrNamapi indrAdiH imaM pratyakSaM lokaM jagat paripUrNaM hiraNyadhanadhAnyAdibhRtaM dadyAt , kiM bahubhyaH ? ityAha-ekasmai kasmaicit kathaJcidArAdhakAya, tenApi sa na santuSTet na hRSyet , etAvatApi na tRptiH syAt / ityevaM kRcchreNApi pUrayitumazakyo duHpUrako'yamAtmA / evaM yadyekaH sarvalokadAnena na pUryate, tadA bahUnAM tRptiH kathaM kartuM zakyA !! // 16 // asantoSe svaviditaM hetumAha jahA lAbho tahA lobho, lAbhA lobho pavaDDai / domAsakayaM kajjaM, koDIe vi na niTThiyaM // 17 // vyAkhyA-yathA lAbho'rthAptistathA lobhaH syAt , lAbhAllobhaH pravarddhate, itikathanAdyathAtathetyatra vIpsA jJeyA / dvAbhyAM mASAbhyAM paJcarattikamAnAbhyAM kRtaM karttavyaM kArya dAsyAH puSpatAmbUlamUlyaM svarNakoTyApi na niSThitaM, uttarottaravizeSavAJchataH // 17|| tadaniSThitiH strIto jAteti tattyAgamAha no rakkhasIsu gijjhijjA, gaMDavacchAsu NegacittAsu / jAo purisaM palobhittA, khellaMti jahA va dAsehiM // 18 // vyAkhyA-no naiva rAkSasISviva rAkSasiSu jJAnAdijIvitApahArAt strISu gRddhyet kAGkSAvAn syAt , 'gaMDavacchAsu' gaNDaM gaIM tannibhe mAMsapiNDatayA galatpUtirudhirArdratayA ca gaNDe kucau vakSasi yAsAM tAsu strISu , vairAgyotpAdanArthaM cetthamuktaM / anekAnyanekasaGkhyAni caJcalatayA cittAni yAsAM tAsu anekacittAsu / hRdyanyadvAcyanyat, kAye'pyanyat puro'tha pRSThe'nyat / anyattava mama cAnyat, strINAM sarvaM kimapyanyat // 1 // [ ] yAH striyaH puruSaM kulInamapi pralobhya tvameva me zaraNaM, tvameva ca me prItikRdityAdikAbhirvAgbhirvipratArya krIDanti, vAzabdasya evArthatvAt yathaiva dAsairehi ! gaccha ! vetyAdikrIDAbhirvilasanti // 18 // 2010_02
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 tata: nArIsu no pagijjhijjA, itthIvippajahe aNagAre / dhammaM ca pesalaM NaccA, tattha Thavejja bhikkhU appANaM // 19 // vyAkhyA-nArISu no pragRhyet , prazadva AdikarmaNi, tato gRddhimArabhetApi na, kiM punaH kuryAt !! striyo vividhaiH prakAraiH prakarSeNa jahAti tyajatIti strIviprajaho'nagAraH, yadvA striyo viprajahyAt , pUrvamatra nArIgrahaNAnmAnavya evoktAH, iha tu tiryagdevasambandhinyo'pi tyAjyA ityuktam / yadvA upadezAdvA paunaruktyam / dharmameva ca brahmacaryAdirUpaM, 'caH nizcaye', pezalamiha paratra caikAntahitatvenAtimAnojJaM jJAtvA tatra dharme sthApayedbhikSurAtmAnaM viSayAbhilASaniSeghena // 19 // adhyayanArthaM nigamayatiii esa dhamme akkhAe, kavileNaM ca visuddhapanneNa / tarihiti je u kAhiti, tehiM ArAhiyA duve logu // 20 // tti bemi vyAkhyA-ityeSa dharmo yatidharma AkhyAtaH, kapilenetyAtmAnameva nirdizati, pUrvasaGgatikatvAdamI madvacanaM prapadyantAM, caH pUrtI, vizuddhapajJena tariSyanti bhavAbdhi, ye, tuH pUrtI, kariSyanti amuM dharmaM tairArAdhitau saphalIkRtau dvau loko, ihalokaparaloko, iha mahAjanArcyatayA paratra ca zivaprAptyA, iti samAptau bravImIti prAgvat / iti nirlobhajJaptyai kApilIyAdhyayanamaSTamamuktam // 8 // 2010_02
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam // nirlobhazcandrAdipUjyaH syAditi navamaM namipravrajyAdhyayanamAha iha yadyapi namereva pravrajyA prakrAntA, tathApi yathAyaM pratyekabuddhastathAnye'pi karakaNDavAdyAstrayastatsamakAlasuralokacyutipravrajyAjJAnotpattisiddhigatibhAjo jAtAH, ataH prasaGgato'tra tadvRttAni svayaM jJeyAni, atra tu namicaritraleza: ___ iha jambUdvIpe bharate'vantIdeze sudarzanapure maNiratho rAjA, tasya sahodaro yugabAhuryuvarAT , yugabAhormadanarekhA priyA suzrAvikA'tirUpalAvaNyA, putrazca candrayazAH, anyadA maNiratho madanarekhAM dRSTvA jAtAnurAgastasyA vazyatArthaM puSpavastrAdi tAmbUlAlaGkArAdyaM ca preSIt , madanarekhApi prAJjalipUrvakaM tadalAt / __ atha maNirathena madanarekhoktA cenmAM tvamicchasi tadAhaM tvAM rAjyasvAminI kurve / tayoktaM nUnaM tvaM klIbo'si, yallaghubhrAtRvadhUM nijaputrIsthAnIyAM mAmicchasi / yataH-satpuruSA varaM mriyante, natvihaparalokaviruddhaM sevante, parastrIsevayA narakagatireva, tato duSTabhAva tyaja ! anAcAraM ca mA kRthAH ! rAjA tUSNIM sthitaH, yugabAhau satyeSA na masyate, ityenaM prastAve hanmIti sa dadhyau / athaikadA madanarekhA candraM svapne dRSTvA yugabAhumUce, so'vak pRthvIzRGgAro jIvalokapriyo dvitIyaH sutaste bhAvI / tRtIyamAse tasyA arhanmunibhaktyarhadbhavakathA zravaNAdirUpo dohado'bhavat , yugabAhunA ca so'pUri / atha vasante yugabAhumadanarekhayA saha krIDAyai gata udyAne / tatra ca rAtriH patitA / tadA kadalIgRhe madanarekhAyugabAhU suptau, catudikSu ca yAmikAH sthitAH, maNiratho rAjA dadhyau eSa yugabAhumAraNAvasaraH, yato yugabAhuH purAbahiH stokatantro'sti, rAtrirapi tamoghorA sthAnaM ca kAnanamasti / __iti vicArya maNiratharAjA udyatAsiH saudhAnniHsRtya mArge AyAt / kAryA'kAryamavicArya janApavAdaM tyaktvA paralokabhayaM ca muktvA sa tIkSNAsinA yugabAhukandhara 2010_02
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 macchinat / tena sa kiJcillagnatruTitazIrSo'bhUt / madanarekhayA pUtkAraH kRtaH, maNiratho'vak maddhastAt khaDgaM patitaM / yAmikairmaNirathaceSTitaM jJAtvA yugabAhusutacandrayaso'gre kathitaM / candrayazasA vaidyAnAkAryopacAraH kAritaH, paraM sa nizcetanIbhUtaH tasyAGgAni rudhiraliptAni jAtAni / atha madanarekhA tasya maraNAvasthAM jJAtvA karNamUle sthitvA madhurasvaramUce / bho mahAbhAgaH sarvAtmasu maitrI kuru ? kasyopari dveSaM mA kArSIH, prapadyasva catuHzaraNaM, garha svaduzcaritaM, prAkkarmavazena prAgvaireNa ceyaM te dazA jAtA / jaM jeNa kayaM kammaM, aNNabhave iha bhave ya satteNaM / taM teNa veiyavvaM, nimittamittaM paro hoi // 1 // [ ] tato gRhANa paratra pAtheyam / sarvajJaM pratipadyasva, tatvAni zraddhayAnaya / susAdhUn gurubhAvena, svIkurva'vratanigrahaM // 1 // paJcadhA kuru janmAntaM, trividhaM trividhena ca / pratikramASTAdazabhyaH, pApasthAnebhya udyataH // 2 // anityaM bhavabhAvaM ca, namaskArapara: smara / tyaja svajanasaGgaM ya-nna mAtRjanakAdayaH // 3 // zaraNaM te jinAH siddhAH, zaraNaM gatakalmaSAH / munayaH zamabhAjazca, zaraNaM dharma ArhataH // 4 // etatsarvaM ziroJjaliryugabAhuH prapadya sudhyAnAnmRto brahmaloke sAmAnikaH suro'bhUt / maNirathastasyAM nizyevA'hidaSTasturyanarakaM gataH, mantribhizcandrayazA rAjA'sthApi / atha bhartari mRte madanarekhA, eSa macchIlaM bhakSyati matputraM ca haniSyatIti dhyAtvA'rddharAtrau udyAnAt pUrvAM dizaM gatvA mahATavIM prAptA, madhyAhna phalAdibhiH prANavRttiM kRtvA'dhvakhinnA kadalIgRhe suptA, nizi ca tayA sAkAraM pratyAkhyAnaM kRtaM / tatra vyAghrA ghurakkhayanti, siMhA garjanti, varAhA ghughurayanti, zivAH phetkurvanti / evaM bhImAraNye namaskAraM parAvartayantyAstasyA arddharAtre udaravedanayA kRcchrAt putro'bhUt / prAtA ratnakambalayugabAhunAmAGkitagrIvAbharaNayutaM putraM kadalIgRhe muktvA aGgazuddhyai sA saraH prati gatA / ito jalAt karI dhAvitaH, zuNDayotpATya ca tAM nabhasi procchAlitavAn / tAvad devayogena nandIzvaraM yAtA vidyAdharezena sA dRSTA, nItA ca vaitADhyaM, tatroktaH sa tayA'haM vane kadalIgRhe'dya sutamajIjanam , sa bAlaHzvApadairhaniSyate, anAhAro vA _ 2010_02
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam 131 mariSyati, tato'patyadAnena tvaM prasIda ? vidyAbhRdUce mAM patIkuru ? yena te yatheSTaM kurve / anyacca gandhAradeze ratnapathapure maNicUDavidyAdhararATkamalAvatIrAjJIputro'haM maNiprabhaH, matpitA dvayoH zreNyo rAjyaM prapAlya tyaktabhogo mAM ca rAjye saMsthApya cAraNarSeH pArve prAvrAjIt / mayA tanmunivandanAya yAtA tvaM dRSTA, atha tvaM sarvavidyAdharINAM svAminI bhava ! tatastena tatputravA" pRSTA prajJaptIvidyovAca, asyAH putramazvahRto mithilApatiraputraH padmaratharAjA kadalIgRhAllAtvA nijapuSpamAlAyai mahiSyai dadau, sutotsavazca tena cakre / atha tamudantaM madanarekhAyai kathayitvA sa jagau tvaM mA khedIH, te sutaH sukhe'sti / atha tvaM mayA saha sukhaM bhukSva ! sA dadhyau hA kiM mayAtha karttarvyam / kAmagrasto jIvaH, kAryA'kAryaM na vetti guNadoSau / ihaparalokaviruddho, janApavAdaM na cintayati // 1 // tata upAyaM kurve, iti vicintya tayoktaM tvaM mAM nandIzvare lAhi ? tatastvadiSTaM kariSyAmi / ___ atha sa tAM nandIzvaraM nItvA RSabhacandrAnanavarddhamAnavAriSeNAkhyadevAnavandayat , pitRmuni maNicUDaM ca / taddezanayA pratibuddhena tena maNiprabheNa sA madanarekhA kSamAyAcanapUrvakaM nijasvasRtvena pratipannA sarvA anyAH striyazcApi / atha madanarekhayA nijasutasambandhaM pRSTa RSirUce-jambUdvIpe pUrvavidehe puSkalAvatIvijaye maNitoraNapure amitatejAzcatryAsIt / priyA suvratA, putrau ca puSpazikharatnazikhau / tau caturazItipUrvalakSarAjyaM kRtvA bhavodvignau cAraNa[pAnte pravrajya SoDazapUrvalakSANi ca pravrajyAM prapAlyAyuHkSaye'cyutakalpe sAmAnikasurau dvAviMzatisAgarAyuSau bhUtvA dhAtakIkhaNDabharatAH hariSeNahareH samudradattAkukSyudbhavau sAgaradeva-sAradattAkhyau putrau jAtau / asAraM rAjyaM jJAtvA dvAdazArhatsuvratatIrthe gurupAyeM dIkSAM gRhItvA niSkrAntau, tRtIyAhe vidyutpAtAnmRtau mahAzukre saptadazasAgarAyuSau surau bhUtvA'tra dvAviMzanemyarhatkevalamahaM kartuM gatau, papracchatuzca prabho AvAM cyutvA kvotpatsyAvaH ? arhatoktaM atraiva bharate mithilAyAM jayasenanRpasyaika: padmarathaH putro'nyazca sudarzanapure yugabAhu-madanarekhayornamiH putro bhAvI / tat zrutvA tau gatau / AdAvekazcyutvA mithilAyAM jayasena-vanamAlayoH sutaH padmaratha'bhUt , pitA ca tasmai yauvanasthAya rAjyaM datvA prAvrAjIt / tasya padmarathasya ca puSpamAlAbhidhAnA rAjJI babhUva / evaM kAle dvitIyo devastvatputro jAtaH, azvahRtena padmarathenATavIM prAptena bhramatA dRSTvA tvatputraH prAgbhavasnehAdatihRSTenAttaH, sainye ete sa gajArUDhaH pure gataH, puSpamAlAyai ca taM sutamadAt , jAtaM vardhApanaM, evaM sa tatra varddhate / 2010_02
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 evaM sAdhau vadati maNistambhalambitamuktamAlaM satoraNaM kiGkiNIjAlaravamukharaM vimAnamekaM nabhoGgaNe prAptam / tataH sura eka uttIrya triHpradakSiNayya madanarekhAMyoH patitvopaviSTaH, tadA maNiprabhastamavinItaM dRSTvoce he deva ! nyAyAH suranarezaiH sthApitAste ca yadi taireva lupyante tadA ko doSo'nyeSAM ? yatsarvaguNarSi muktvA'Adau zrAvikAM tvamanamaH, suro'vak satyaM paramiyaM me dharmaguruH, tenoktaM kathaM ? tataH sa svIyaM yugabAhuvRttAntamuvAca / evameSA me gurusthAne samyaktvAdidharmadatvAt / yataH saMyato vA gRhI vApi, zaddhadharme niyojayet / sa gurustasya koTyA-pakArairnA'nRNIyate // 1 // [ ] tat zrutvA kheTo'rhaddharmasAmarthya mene / atha sa suro muni natvA madanarekhAmace he sAdharmiNi kiM tvadiSTaM kurve ! tayoktaM mama sarvaduHkhakSayaM zivamiSTaM, paraM prathamaM mithilAyAM mAM naya ? yathA putrasyAsyaM dRSTvA paralokaM sAdhaye / tadA sureNa sA mithilAyAM ninye / tatra zrImallinamyorjanmadIkSAbhUrasti / atha sA caityAni natvA sAdhvyupAzraye gatA, devena saha ca sAdhvInatvopaviSTA / sAdhvyo dharmamUcuH yathA nizi khagAnAM syAd , yogo'dhvanyadhvayAyinAM / tathA svajanasaMyogo, viyogasahito'GginAM // 1 // pitRmAtRbhrAtRbhAryA-svasRputrAdibhAvataH / sarve jIvAstu sarveSA, jAtA loke hyanantazaH // 2 // etenaiSAM pratibandho, na kAryo hi manISiNA / pratibandhAdbhavedduHkha-matrAmutra zarIriNAM // 3 // bhavakoTISu duHprApyaM, labdhvA narabhavaM budhaiH / arhaddharmo mahAzarma-kArmaNaM kriyate laghu // 4 // dezanAnte tAM suro'vak yAmo nRpasaudhaM pazyAmazca sutaM / madanoce athAlaM snehena / yataH sarvAtmAno mamAbhUvan, svajanA ahitAstathA / ekaikasyAtmanastatko, moho bandhuSu cintyate // 1 // [ ] iti sAdhvIpArve sA prAvrAjIt / suro'pi sAdhvIrmadanAM ca natvA svargataH, suvratAkhyA sA sAdhvI tapaHkriyAparA vyaharat / atha tasya bAlasya padmarathena rAjJA vipakSarAjJAM namanakAritvAnnamiriti nAma dattaM / sa bAlo'STame varSe sarvakalAjJo jajJe, yauvane cASTottara 2010_02
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam 133 sahasrakanyA udvAhitaH, padmaratho namau videharAjyaM nyasya pravrajya jJAnAtsiddhaH, anyadA namihastI stambhaM bhaktvA vindhyATavIn prati calitaH, sudarzanapurAsannaM gacchan candrayazonarairbAhyakrIDAyai gataidhRtvA sa pure prAvezi / naminA carAsyAttad jJAtvA candrayazase dUtaH, preSito mArgitazca hastI, candro'vak ratnAni na kasyApi nAmAGkitAni, balAdhikyasyai syuH, evamasanmAnito'pUjito dUtaH pazcAdvalitaH / atha namirapi sarvabalena candrayazasaM pratyAgAt / candro'pi nijasainyayutastatsanmukhaM gantuM lagnaH, paramazakunairnivArito mantryuktyA tatraiva gopuradvArANi datvA sthitaH, namiretya sarvaM sudarzanapuramarautsIt / ito mithilAsthA suvratA janodantena tadvigrahaM zrutvA janakSayavAraNAya tayorupazamAya ca mahattarAmanujJApya sAdhvIyutA sudarzanapure namisainye gatvA namimavandApayat / namirapi tasyA AsanaM datvA bhuvyupaviSTaH, sAdhvyA'rhaddharma uktaH, upadezAnte coktaM asArA rAjyazrIH, duHkhaM viSayasukhaM, pApakAryAnniyamAnnarakagatiH, ato jyeSThabhrAtrA saha saGgrAmAttvaM nivarttasva ? namirUce kathamasau me bhrAtA ? tataH sAdhvyA yathAsthamuktam / sa tathApi na nivRttaH, atha sAdhvI purAntargatA nRpaukaH, parivAreNa copalakSitA, candreNApi natvAsanaM muktam / kSmAyAM niviSTo bhUpo mAtaramapRcchat , he Arye ! kathamidaM duSkaraM vratamAttaM ? tadA tayA yathAsthavRttAnta uktaH, punastena pRSTaM kva me sa sahodaro garbhasthaH ? sAdhvyoktaM yastvAM ruddhvA sthito'sti / tatazcandro harSAdvahinirgatya namimilanAyAgataH, namirapi sanmukhametaH, candrAhUMyozca patitaH, candreNa taM puryAM nItvA rAjyaM ca datvA pravrajyAttA / atha namiTTai rAjye shshaas| evaM videhadeze mithilAyAM name rAjJo rAjyaM kurvato'nyadAGge dAho'bhUt / vaidyaiH kairapi nAzamat / SaNmAsA jAtAH, asAdhyo vyAdhirayamiti vaidyokte ghRSTacandanarasabhRtakuNDikAntaH kSaNaM dAhajvarazAntyai sa rAjA'sthAt / aSTottarasahasraM rAjJInAM bhaktyA svayaM yugapaccandanAni gharSati / mahAstAsAM valayakhalatkAradhvanI rAjJaH karNakaTurbabhUva / iti tA ekaikaM valayaM maGgalahetave sthApayitvA'nyAni tAnyuttArya candanamagharSayan / rAjJA tad jJAtvA paramArthotkaNThitenA'cinti nUnaM bahUnAM saGgame doSAH, naikasya doSaH, yathA bahUni valayAnyAsphAlyAsphAlya kalakalanti tathA militA bahavaH kalahAyante, ato'smAdrogAnmuktaH pravrajyaiva me zaraNaM / tadA ca kArtikapUrNimAsIt , athaivaM dhyAyannevAptanidraH prAtaHprAyAyAM nizi sa svapne'pazyanmervArUDhaM svaM / prAtarnAndItUryanirghoSaiH prabuddho hRSTastuSTazca sa dadhyau mayAdya pradhAnaM svapnaM dRSTaM / kvApIdRggiridRSTapUrvo'sti me / tAvattena jAtiH smRtA / pUrvabhave'haM zrAmaNyaM labdhvA saptame zukradevaloke puSpottaravimAne devatvenotpanno jinamahimAdiSvAgato meruM dRSTavAniti sambuddhaH pravrajitaH, atra niyukti: _ 2010_02
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 donni vi namI videhA, rAjjAiM payahiUNa pavvaiyA / ego nami titthayaro, ego patteyabuddho ya // 1 // [ utta. ni. / gA. 267] jo so namititthayaro, so sAhassiya parivuDo bhagavaM / gaMthamavahAya pavvae, puttaM rajje ThaviUNa // 2 // [ utta. ni. / gA. 268] biio vi namIrAyA, rajjaM caiUNa guNagaNasamaggaM / gaMthamavahAya pavvae, ahigAro attha bIeNaM // 3 // [utta. ni. / gA. 269 ] itthaM sampradAyamuktvA sUtrArthamAha caiUNa devalogAo, uvavaNNo mANusaMmi logaMmi / uvasaMtamohaNijjo, saraI porANiyaM jAiM // 1 // vyAkhyA-cyutvA devalokAt utpanno mAnuSe loke upazAntamanudaya prApta mohanIyaM darzanamohanIyaM yasya sa upazAntamohanIyaH, namirnRpaH smarati paurANikI cirantanI jAtiM prAgjanmetyarthaH // 1 // tata: jAiM sarittu bhayavaM, sahasaMbuddho aNuttare dhamme / puttaM Thavittu rajje, abhinikkhamaI namI rAyA // 2 // vyAkhyA-jAtiM smRtvA bhagavAn , bhagavacchabdasya bahvarthatve'pIha bhago buddhiryasyAstIti bhagavAn , 'saha'tti svayamAtmanaiva sambuddhaH samyag jJAtatattvaH, nAnyena bodhita ityarthaH, athavA'ArSatvAtsahasA jAtismRteranu jhagityeva buddhaH, anuttare dharme cAritradharme, putraM sthApayitvA rAjye abhini:krAmati gRhaparyAyAnnirgacchati tadA kAle namI rAjA // 2 // kathamityAha so devalogasarise, aMteuravaragao vare bhoe / bhuMjittu NamI rAyA, buddho bhoe pariccayai // 3 // vyAkhyA-sa namirdevalokagaiH sadRzAn devalokasadRzAn , varAntaHpuragataH, prAkRtatvAvyatyayaH, ko'pi subandhuvat cyuto'pi bhogAn bhoktuM kuto'pi na zaknotItyAha, varAn bhogAn bhuktvA namI rAjA buddho jJAtatatvo bhogAn parityajati / punarbhogagrahaNaM vismaraNazIlA anugrAhyA eveti jJaptyai // 3 // 2010_02
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam tatazca mihilaM sapurajaNavayaM, balamorohaM ca pariyaNaM savvaM / ciccA abhikkhito, egaMtamahiTThio bhayavaM // 4 // vyAkhyA - mithilA nagarIM sapurajanapadAM, saha narairanyanagarairjanapadena ca varttate yA sA tAM, balaM hastyazvAdicaturaGgaM, avarodhaM cAntaHpuraM, parijanaM sarvaM tyaktvA'bhiniHkrAntaH pravrajitaH / eko'dvitIyaH karmaNAmanto yasminnityekAnto mokSastamadhiSThitastadupAyasamyagdarzanAdyAsevanAt AzritaH, yadvA ekAntaM dravyato vijanamudyAnAdi, bhAvatastu eko'haM nAsti me kazcin, na cAhamapi kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau dRzyo'sti yo mama // 1 // [ ] eka evAhamityanto nizcayastamAzritaH, bhagavAn dhairyavAn zrutavAn // 4 // tadA ca kolAhalagabhUyaM, AsI mihilAe pavvayaMtaMmi / taiyA rAyarisiMmi, namimmi abhinikkhamaMtaMmi // 5 // vyAkhyA- kolAhalaH kranditAdikalakalaH sa eva kolAhalakaH, sa bhUto jAto yasmin tatkolAhalakabhUtaM sarvaM vihArArAmAdi, tadA'AsIdabhUt mithilAyAM, pravrajati dIkSAM gRhNAti / rAjyAvasthAyAmapi RSiriva RSiH krodhAdiSaDvargajayAt, tathA ca rAjanIti: kAmaH krodhastathA lobho, harSo mAno madastathA / SaDvargamutsRjedenaM, tasmiMstyakte sukhI nRpaH // 1 // [] tasmin rAjarSau nau gRhAt kaSAyAdibhyo vA niHkrAmati nirgacchati // 5 // punarAha - abbhuTThiyaM rAyarisiM pavvajjAdvANamuttamaM / sakko mAhaNarUveNa imaM vayaNamavvavI // 6 // 135 , 2010_02 vyAkhyA - abhyutthitaM abhyudyataM rAjarSi, pravrajyaiva sthAnamAzrayo jJAnAdiguNAnAM pravrajyAsthAnaM, tatpratIti, uttamaM zreSThaM / zakro brAhmaNasya rUpeNa veSeNAgatya idaM vakSyamANaM vacanamabravIt // 6 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kolAhalapraznaH 1 agnidAharakSApraznaH 2 durgAdikAraNoktiH 3 prAsAdakAraNoktiH 4 cauranigrahoktiH 5 durnamanRpanamanoktiH 6 yajJAdikaraNoktiH 7 gRhAzramasthApanaM 8 hiraNyAdisaGgrahoktiH 9 bhogatyAgoktiH 10 ete cAkSepA daza krameNa kRtAH / tatrAdyapraznamAha kinnu bho ajja mihilAe, kolAhalagasaMkulA / succaMti dAruNA saddA, pAsAesu gihesu ya // 7 // vyAkhyA-kiM prazne, nuH vitarke, bhoH AmantraNe, adya mithilAyAM kolAhalakena bahukalakalena saGkalA vyAptAH zrUyante, dAruNA hRdudvegakarA vilapitAH kranditAdyAH zabdAH prAsAdeSu bhUpasambandhiSu saptabhaumAdiSu gRheSu taditareSu , cAt trikacatuSkacatvarAdiSu // 7 // tata: eyamaDhe nisAmittA, heUkAraNacoio / tao NamI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 8 // vyAkhyA-enamarthaM arthavAcidhvani nizamyAkarNya, hetuH paJcAvayavavAkyarUpaH, kAraNaM anyathA'nupapattimAtraM, tAbhyAM coditaH preritaH pRSTaH, tathAhi-anarha tava dharmAthino niHkramaNaM, iti pratijJA, AkrandAdidAruNazabdahetutvAd iti hetuH, yadyadevaM tattaddharmAthino'naha~, prANihiMsAdivaditi dRSTAntaH, tathA cedaM tvanni:kramaNamityupanayaH, tasmAdAkrandAdidAruNazabdahetutvAdanaha~ tava ni:kramaNamiti nigamanamiti paJcAvayavaM vAkyaM / iha hetuH zeSA'vayavahInaM AkrandAdidAruNazabdahetustanniHkramaNA'narhatvaM vinA notpadyate iti kAraNaM, anayostu pRthaguktiH zeSabhedataH sAdhanavAkyavaicitryajJaptyai, tataH praznAnantaraM namI rAjarSirdevendramidamabravIt // 8 // yathA mihilAe ceie vacche, sIyacchAye maNorame / pattapupphaphalovee, bahUNaM bahuguNe sayA // 9 // vyAkhyA-mithilAyAM puri, cayanaM citiH patrapuSpAdicayastatra sAdhu cityaM, tadeva svArthe Ni caityamudyAnaM, tasmin , 'vacche'tti sUtratvAdRkSaiH zItacchAye, mano ramate'sminniti manorame manoramAkhye, patrapuSpaphalopete, bahUnAM khagAdInAM bahuguNo phalAdyairupakAriNi sadA / / 9 / / 2010_02
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam tatra vAeNa hIramANaMmi, ceiyaMmi maNorame / duhiyA asaraNA attA, ee kaMdaMti bho khagA // 10 // vyAkhyA-vAtena hriyamANe itastaH kSipyamANe, vAtazca tadA zakreNaiva kRta iti / citiriheSTakAdicayastatra sAdhuryogyazcityaH, sa eva caityastasmin / ko'rthaH ? baddhapIThake upari cocchritapatAke manorame ramye vRkSe / duHkhaM jAtaM yeSAM te duHkhitAH, azaraNAstrANarahitAH, ata eva ArttAH pIDitAH, ete pratyakSAH krandanti, bhoH, khagAH pakSiNAH, iha ca kimadya mithilAyAM dAruNAH zabdAH zrUyante ? iti yatsvajanAkrandanamuktaM tatkhagakrandanaprAyaM / yato mamAtmA vRkSaH kiyat kAlaM sahasthitatvena, pazcAcca svasvagatigAmitayA dumAzritya khagopamAH svajanAdyAH, uktaM hi yad drume mahati pakSigaNA vicitrA:, kRtvAzrayaM hi nizi yAnti punaH prabhAte // tadvajjagatyasakRdeva kuTumbijIvAH, kAle sametya punareva dizo bhajante // 1 // [ ] tatazcAkrandAdidAruNazabdahetutvaM hetutvenocyamAnamasiddhaM svajanAdayazca vAteryamANadrumavizleSikhagA iva svasvakAryahAnimeva zocantaH krandanti, na tu dIkSAM / tatastatkrandanaM tatkAryahetukameva, na maddIkSAhetukaM / yataH AtmArthaM sIdamAnaM svajanaparijano rauti hAhAravArttI, bhAryA cAtmopabhogaM gRhavibhavasukhaM svaM ca kAryaM ca yasyAH / krandantyanyo'nyamanyastviha hi bahujano lokayAtrAnimittaM, yo vAnyasta kiJcinmRgayati hi guNaM roditISTaH sa tasmai // 1 // [ ] evaM ca tvadukte hetukAraNe asiddhe kUTe eva // 10 // tatazca 137 eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 11 // vyAkhyA - etamarthaM nizamya hetukAraNayoH pUrvoktayozcodito'siddho'yaM bhavadukko hetu:, kAraNaM ca tavoktamiti prerito hetukAraNacodito niSiddhaH, tato namiM rAjarSi devendra idamabravIt // 11 // 2010_02
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 ukta: kolAhalaH, athAgnidAharakSApraznaH, yathA esa aggI ya vAU ya, eyaM Dajjhai maMdiraM / bhayavaM aMteurateNaM, kIsa NaM nAvapikkhaha ? // 12 // vyAkhyA-eSo'dhyakSadRzo'gnirvAtazca, tathaitatpratyakSaM dahyate prakramAdvAteritenAgninaiva mandiraM tava, he bhagavan ! antaHpuraM antaHpurasthAnaM, kasmAt ? NaM alaGkAre, nAvaprekSase nAvalokase ? yadyAdAtmanaH svaM tattadrakSaNIyaM, yathA jJAnAdiH, svaM cedaM bhavato'ntaHpuramityAdihetukAraNabhAvanA prAgvat // 12 / / tato namiruvAca eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 13 // vyAkhyA-prAgvat / suhaM vasAmo jIvAmo, jesiM mo natthi kiMcaNaM mihilAe DajjhamANIe, na me Dajjhai kiMcaNaM // 14 // vyAkhyA-sukhaM yathAsyAdevaM vasAmastiSThAmo, jIvAmaH prANAn dhArayAmaH, yeSAM 'mo''smAkaM nAsti kiJcanAlpamapi vastu , anena prAguktahetorasiddhatvaM, tatvato jJAnAdibhyo'nyasya sarvasyA'svIyatvAt , kiJcidantaHpurAdi na matsatkaM / tato mithilAyAM dahyamAnAyAM na me dahyati kiJcana // 14 // yathA cattaputtakalattassa, nivvAvArassa bhikkhuNo / piyaM na vijjae kiMci, appiyaM pi Na vijjae // 15 // vyAkhyA-tyaktaputrakalatrasya nirvyApArasya muktakRSipazupAlyAdikriyasya bhikSoH priyamiSTaM na vidyate, kiJcidalpamapi, apriyamapi na vidyate, priyA'priyavibhAgAstitve sati priyAputrAdityAgaM na kuryAdeva, tayorevAtisnehahetutvAt / etena yaduktaM nAsti kiJcana tat sthApitaM / tatsvIyatvaM ca putrAdyatyAgato rAgataH syAt , rAgazca niSiddhaH // 15 // evaM kathaM sukhena vasanaM jIvanaM cetyAha bahuM khu muNiNo bhadaM, aNagArassa bhikkhuNo / savvao vippamukkassa, egaMtamaNupassao // 16 // 2010_02
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam 139 ___ vyAkhyA-bahu, khuH nizcaye, munerbhadraM zreyaH sukhaM vA, anagArasya bhikSoH, sarvato bAhyAdAntarAcca parigrahAt , yadvA svajanAt parijanAcca vipramuktasya, eka evAhamityantaM nizcayaM ekAntamanupazyatazcintayataH // 17 // eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 17 // vyAkhyA-prAgvat / ukto dvitIyo'gnirakSApraznaH / 2 / atha durgAdhuktiH, zakraH prAha pAgAraM kAraittANaM, gopuraTTAlagANi ya / / usUlagasayagghIo, tao gacchasi khattiyA // 18 // vyAkhyA-prakurvanti dhUlISTakAdyairamumiti prAkArastaM kArayitvA, gopurATTalakAni ca, gopurANi pratolIdvArANi, argalAkapATAdi ca, aTTAlakAni prakArAkoSTakopaparivartIni sthAnAni, 'usUlaga'tti khAtikAH, prbltaapaarthmupricchaaditgto vA, 'sayagghIu'tti zataghyo yantrabhedAH, tata evaM sarvaM nirAkulIkRtya gacchasIti gaccha ? he kSatriya ! herUpalakSaNaM cedN| sa cAyaM yaH kSatriyaH syAt sa purarakSAM pratyavahito yathoditodayAdiH, kSatriyazca bhavAn / zeSaM prAgvat // 18 // eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 19 // vyAkhyA-prAgvat / namirAha saddhaM nagaraM kiccA, tavasaMvaramaggalaM / khaMtINiuNapAgAraM, tiguttaM duppahaMsayaM // 20 // vyAkhyA-zraddhAM tatvarucirUpAM azeSaguNAdhAratayA nagaraM kRtvA, tathA prazamasaMvegAdIni ca gopurANi kRtvA, tapo'nazanAdi bAhyaM, tatpradhAnaH saMvara AzravanirodhastapaHsaMvarastaM mithyAtvAdiduSTanivArakatvenArgalaH parighastatpradhAnaM kapATamapyargalA / tato'rgalAM argalAkapATaM kRtvA, zAnti kSamA, nipuNaM zatrurakSaNe zraddhAvirodhyanantAnubandhikopAdirodhitayA prAkAraM zAlaM kRtvA, evaM mAnAdinirodhAnmArdavAdIMzca zAlAn kRtvA, _ 2010_02
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 triguptaM tisRbhiraTTAlakocchUlakazataghnIsthAnIyAbhirmanoguptyAdiguptibhirguptaM, ata eva duHpradharSakaM parairapAtyaM, itthaM yaduktaM prAkArAdIn kArayayitveti taduttaramuktam // 20 // atha zastraM vairijayaM cAha dhaNuM parakkama kiccA, jIvaM ca iriyaM sayA / dhiiM ca keyaNaM kiccA, sacceNaM palimaMthae // 21 // vyAkhyA-dhanuH kodaNDaM parAkramaM jIvavIryollAsarUpamutsAhaM, jIvAM ca pratyaJcAmIryAsamiti, zeSasamitIzca / sadA, dhRti dharmarati ketanaM ca zRGgamayadhanurmadhye kASTamayamuSTikAtmakaM, tacca dhanuH, satyena manaHsatyAdinA, 'palimanthae'tti badhnIyAt // 21 // tavanArAyajutteNaM, bhettUNaM kammakaMcuyaM / muNI vigayasaMgAmo, bhavAo parimuccai // 22 // vyAkhyA-tatastapaH SaDvidhamAntaraM tadeva nArAco'yomayo bANastena yuktena dhanuSA bhitvA jJAnAvaraNAdikarmarUpaM kaJcukaM, karmakaJcukagrahaNena cAtmaivoddhato vairItyuktaM / vakSyati ca "appA mittamamittaM ca, supaTThiyadupaTThie" [ ] tti karmaNastu kaJcakatvaM tadgatamithyAtvAdyudayavataH zraddhAnagaraM bhaJjate, Atmano durnivAratvAt , muniH karmabhede jeyasya jitatvAt vigataH saGgrAmo yasya sa vigatasaGgrAmo bhavati, zArIramAnasAni duHkhAnyatreti bhavAt saMsArAt parimucyate / etena yaduktaM 'prAkAraM kArayitvA' ityAdi tasya siddhatA / zraddhApurarakSaNoktyA tava tattvA'jJateti coktaM, na ca tvaduktadurgAdinA klezamuktamuktiH prApyA, itastu tadavAptiH // 22 // zakraH prAha eyamadraM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdo iNamavvavI // 23 // vyAkhyA-prAgvat / uktA tRtIyA durgAdyuktiH / 3 / atha prAsAdoktiH, zakra prAha pAsAe kAraittANaM, vaddhamANagihANi ya / vAlaggapoiyAo ya, tao gacchasi khattiyA // 24 // vyAkhyA-prAsAdAn kArayitvA, varddhamAnagRhANi cA'nekadhA vAstuvidyoktAni / 2010_02
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam 141 'vAlaggapoiyAi'tti dezyoktyA valabhIzca kArayitvA, anye tvAkAzatalAgramadhye laghuprAsAdameva 'vAlaggapoiyAi'vi iti dezIpadArthamAhuH, tatastAzca krIDAsthAnabhUtAH kArayitvA, tato gaccha ? kSatriya / etena ca yaH prekSAvAn , sa sati sAmarthya prAsAdAdikArayitA, yathA brahmadattAdiH, prekSAvAMzca sati sAmarthya bhavAn , ityAdihetukAraNe sucite // 24 // namiH prAha__ eyamaDhe nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 25 // vyAkhyA-prAgvAt // saMsayaM khalu so kuNaI, jo magge kuNaI gharaM / jattheva gaMtumicchijjA, tattha kuvvejja sAsayaM // 26 // vyAkhyA-saMzayaM, khaluH evakArArthe, sa kurute yathA mama kadAcideva gamanaM bhaviSyatIti yo mArge kurute gRhaM, gamananizcaye tadakaraNAt / ahaM tvasaMzayitaH, samyagdarzanAdInAM muktihetutvena mayA nizcitatvAdavAptatvAcca / ato yatraiva gantumicchettatraiva kurvIta svAzrayaM AtmanaH sthAnaM / yadvA zAzvataM nityaM gRhaM / tato'yamarthaH-idaM tAvadihAvasthAnaM mArgasthitiprAyameva / yattu jigamiSitamasmAbhistanmuktipadaM, tadAzrayakRtau pravRttA eva vayaM, kiMpunarvakSi ? // 26 // zakraH prAha___ eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao narmi rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 27 // vyAkhyA-prAgvat / uktA turyA prAsAdoktiH / 4 / atha paJcamazcauranigraha: Amose lomahAre ya, gaMThibhee ya takkare / nagarassa khemaM kAUNaM, tao gacchasi khattiyA // 28 // vyAkhyA-A samantAnmuSNanti stainyaM kurvantItyAmoSAstAn , lomaharA ye nistriMzatvAdAtmaghAtabhItyA prathamaM prANAn hRtvaiva sarvasvaM haranti / granthibhedA dravyagranthi-- cchedakAH, taskarAzcaurAstAn sarvAnnivArya nagarasya kSemaM kRtvA tato gaccha he kSatriya / yaH 2010_02
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 sadharmA nRpaH sa ihA'dharmakArinigrahakRt , yathA bharatAdiH, sadharmanRpastvamityAdihetukAraNe jJeye // 28 // namiH prAha eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 29 // vyAkhyA-prAgvat / asaI tu maNussehi, micchAdaMDo pauMjai / / akAriNo'ttha bajjhaMti, muccai kArao jaNo // 30 // vyAkhyA-asakRdanekadhA, tuH evArthe, manuSyaimithyA vyalIko'naparAdhiSvajJAnagarvAdibhidaNDo dezatyAganigrahAdiH prayujyate, akAriNa AmoSaNAdyavidhAyino'tra nRloke badhyante nigaDAdyaiH, mucyate kArako janaH, AmoSaNAdikartA, tasya krUratvAdalabhyatvAt / bhAvatazcauro ratnatrayavirAdhanAkartA lokaH, tadA'nena yaduktaM prAgAmoSaNAdInAmucchedena nagarasya kSemaM kRtvA gacchestadanena teSAM jJAtumazakyatayA kSemakaraNA'zakatvamuktaM / yattu 'yaH sadharma' ityAdhuktaM, tatrA'jJatvenA'maMtvAdidaNDaM (tatrA'jJatvenA'naparAdhinAmapi daNDa) kurvantAM sadharmanRpatvaM na syAdityasiddhatA hetoH // 30 // zakraH prAha eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 31 // vyAkhyA-prAgvat / evaM zakreNa svajanAntaHpuraprAsAdAdinRpadharmaviSayaH kimasya rAgo'sti na veti vimRSTam / atha dveSA'bhAvaparIkSAyai vijigISutAmUlatvAd dveSasya jayecchAmIkSitukAmaH zakra idaM jagau // 31 // uktaH paJcamazcauranigrahaH / 5 / SaSThaM durnamanRpanamanamAha je kei patthivA tumbhaM, NAnamaMti narAhiva / vase te ThAvaittANaM, tao gacchasi khattiyA // 32 // vyAkhyA-ye kecit sAmastyena pArthivA bhUpAH tubhyaM nAnamanti, tAn he 2010_02
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 navamaM namipravrajyAdhyayanam narAdhipa ! vaze AtmAyattau sthApayitvA tato gaccha ? kSatriya iha yo nRpaH so'namannRpanamayitA, yathA bharatAdirityAdihetukAraNe jJeye // 32 / / namiH prAha eyamadvaM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 33 // vyAkhyA-prAgvat / jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujjae jiNe / egaM jiNejja appANaM, esa se paramo jao // 34 // vyAkhyA-yaH sahasraM sahasrANAM dazalakSAtmakaM subhaTAnAM saGgrAme durjayaM jayet vArayet , ekaM ca jayedAtmAnaM pApapravRttaM, eSa 'se' tasya jeturbhaTadazalakSajayAtparamo jayaH, etenAtmana eva durjeyatoktA // 34 // tathA ca appANameva jujjhAhi, kinnu jujjheNa bajjhao / appANameva appANaM, jiNittA suhamehai // 35 // vyAkhyA-'appANameva'tti tRtIyArthe dvitIyA / Atmanaiva saha yuddhyasva ! svadoSAneva nigRhANa ! yadvA yudherantarbhAvitaNyarthatvAd yodhayetyarthaH svakamAtmAnamAtmanaiva saha / kiM nu yuddhena bAhyataH, bAhyaM pArthivAdimAzritya / AtmanaivAtmAnaM jitvA sukhamekAntikAtyantikamedhate prApnoti / / 35 / / Atmani jite sukhAptimAhapaMciMdiyANi kohaM, mANaM mAyaM taheva lohaM ca / dujjayaM ceva appANaM, savvamappe jie jiyaM // 36 // vyAkhyA-'paMciMdi'tti [paJcendriyANi] krodho, mAno, mAyA tathaiva lobho durjayo durabhibhavaH, AtmA manaH, ca evau pUrtI / sarvatra sUtratvAnnapuMstvaM / atati tAni tAnyadhyavasAyasthAnAntarANItyAtmA manaH, sarvamindriyAdi mithyAtvAdi ca, Atmani jIve jite sati vazIbhUte sati jitameva / tatazca yo nRpatirityAdyapi tattvato vijigISuvat darzanAt siddhatayA pratyuktam // 36 / / 2010_02
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 zakraH prAha eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao narmi rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 37 // vyAkhyA-prAgvat / durnamanaM SaSThamuktaM, saptamaM yajJAdyAha, rAgadveSatyAgaM tasya nizcityA'rhaddharmasthairyaM parIkSitumAha jaittA vipule jaNNe, bhoittA samaNamAhaNe / / dattA bhoccA ya iTThA ya, tao gacchasi khattiyA // 38 // vyAkhyA-yAjayitvA vipulAn yajJAn , bhojayitvA zramaNabrAhmaNAn , zramaNA nirgranthAH, dattvA dvijAdibhyo gobhUmisuvarNAdIni, bhuktvA ca manojJazabdAdIn , iSTvA ca rAjarSitvAt svayaM yAgAn , tato gaccha ! kSatriya ! yadyatprANiprItikaraM tattaddharmAya, yathA'hiMsAdiH, tathA cAmUni yAgAdInItyAdinItyA hetukAraNe // 38 // namiH prAha eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 39 // vyAkhyA-prAgvat // jo sahassaM sahassANaM, mAse mAse gavaM dae / tassAvi saMjamo seo, aditassa vi kiMcaNaM // 40 // vyAkhyA-yaH sahastraM sahasrANAM dazalakSAtmakaM mAse mAse gavAM dadyAt , tasyaivaMvidhadAturapi yadi kathaJciccAritramohanIyakSayopazamena saMyama AzravaviramaH syAttadA sa eva zreyAnatiprazasyaH, adadataH kiJcana svalpamapi vastu / yadvA 'tassAvi'tti tasmAdapyuktasvarUpAddAturapi saMyamaH saMyamavAn sAdhuH zreyAn prazasyataraH, evaM saMyamaM varNayatA tena yAgAdInAM sAvadhatoktA / uktaM ca SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanA-dUnAni pazubhistribhiH // 1 // [ ] evaM ca sAvadyatvAdyAgAdayo na prANiprItikarA ityasiddho hetuH, prayogazca-yatsAvA na tatprANiprItikaraM, yathA hiMsAdi, sAvadhAni ca yAgAdInIti // 40 // 2010_02
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam 145 zakraH prAha eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 41 // vyAkhyA-prAgvat / ukto yajJAdisaptamaH / 7 / aSTamaM gArhasthyamAha-itthaM jinadharmasthairya nizcityAtha tasya pravrajyAdADhya parIkSate ghorAsamaM caittANaM, annaM patthesi AsamaM / iheva posaharao bhavAhi maNuyAhivA // 42 // vyAkhyA-ghoro duranuSTheya Azramo gArhasthyaM tasyaivAlpasattvairduHkaratvAt , yata AhuH gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIbA: pAkhaNDamAzritAH // 1 // [ ] taM tyaktvA anyaM kRSipazupAlAdiazaktakAtarajanAzritaM prArthayase AzramaM pravrajyArUpaM, nedaM klIbasattvAcaritaM tvAdRzAha, ihaiva gRhAzrame sthitaH, poSaM dharmapuSTiM yo dhatte, evaMvidho'STamyAditithikriyamANavratavizeSastatra rataH pauSadharato bhava ! aNuvratAdhupalakSaNametat / asyopAdAnaM poSadhadineSvavazyaM bhAvatastapo'nuSThAnakhyApakaM / yata Aha siddhasenaH sarveSvapi tapo yogaH, prazastaH kila parvasu / aSTamyAM paJcadazyAM ca, niyataH pauSadhaM vaset // 1 // [ ] iti he manujAdhipa / atra ghorapadena heturAkSiptaH, yadyad ghoraM tattaddharmArthinA'nuSTheyaM, yathA'nazanAdi, tathA cAyaM gRhAzramaH // 42 / / namiH prAha eyamaTuM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 43 // vyAkhyA-prAgvat / mAse mAse u jo bAlo, kusaggeNaM tu bhuMjai / Na so suyakkhAya dhammassa, kalaM agghai solasiM // 44 // vyAkhyA-[mAse mAse]tuH iha agre caivakArArthaH, yo bAlo'vivekaH kuzA ___ 2010_02
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 , greNaiva darbhAgreNa bhuGkte, natvaGgulyAdyaiH, yadvA yAvatkuzAgre'vatiSThate tAvadeva bhuGkte, nAdhikaM / sa kaSTakRdvAlaH, suSTu niravadyatvAdAkhyAto jinairiti svAkhyAto dharmo yasya cAritriNa ityarthaH, kalAM bhAgaM nArghati nArhati SoDazIM, SoDazAMsasamo'pi na syAt kiM punastulyo'dhiko vA? tato yaduktaM yadyad ghoraM tattaddharmArthinA'nuSTheyamanazanAdivadityatra ghoratvAdityanaikAntiko hetu:, ghorasyApi svAkhyAtadharmasyaiva dharmArthinA'nuSTheyatvAt / anyasya tvAtmahiMsAdivadanyathAtvAt / prayogazcAtra--yat svAkhyAtadharmarUpaM na syAt tad ghoramapi dharmArthinA nAnuSTheyaM, yathAtmavadhAdi / na svAkhyAtadharmarUpo gRhAzramaH sAvadyatvAddhisAdivaditi // 44 // zakraH prAha eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 45 // vyAkhyA - prAgvat / uktamaSTamaM gArhasthyaM / 8 / navamaM hiraNyAdisaGgrahamAha - yatidharme dRDho'yamiti nizcitya duranto'yaM rAga iti tadabhAvaM parIkSate // 45 // hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM, kaMsaM dUsaM ca vAhaNaM / kosaM vattANaM, tao gacchasi khattiyA // 46 // vyAkhyA - hiraNyaM ghaTitaM, svarNamaghaTitaM suvarNaM, maNayazcendranIlAdyAH muktAzca maNimuktaM, kAMsyaM kAMsyabhAjanAdi, dUSyaM vastrANi, caH anekabhedArthaH, vAhanaM rathAzvAdi, kozaM ca vRddhiM prApayya, tataH sarvavastu viSayecchApUrtI gaccha kSatriya ? ayamAzayaH - yaH sAkAGkSaH nAsau dharmAnuSThAnArhaH, yathA mammaNavaNik, sakAGkSazca tvaM, kAGkSaNIyahiraNyAdivastva'paripUrteH, tathAvidhadramakavat // 46 // namiH prAha eyama nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 47 // vyAkhyA - prAgvat / suvaNNarUppassa u pavvayA bhave, siyA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehi kiMci, icchA hu AgAsasamA aNaMtiyA // 48 // vyAkhyA-suvarNaM ca rUpyaM ca suvarNarUpyaM, tasya, tuH pUta, parvatA iva parvatAH 2010_02
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam 147 parvatamAnA rAzayo bhaveyuH, siyA syAt kadAcit , hurnizcaye, kailAsasamA eva, kailAso meruH' iti vRddhAH, te'pyasaGkhyAH , na tu dvitrA eva / narasyopalakSaNAt striyaH klIbasya vA, na taiH kailAsasamairasaGkhyaiH svarNarUpyAdibhiH kiJcidalpamapi toSApAdAnaM syAt , 'na teNa'tti na teneti, sUtratvAdvacanavyatyayaH, icchA huriti yasmAdAkAzasamA anantikA antrhitaa| uktaJca na sahasrAdbhavettuSTi-rna ca lakSAnna koTitaH / na rAjyAnnaiva devatvA-nnendratvAdapi dehinAm // 1 // // 48 // [ ] kiM suvarNarUpye kevale eva necchApUrtaye ? ityAzaGkyAha puDhavI sAlI javA ceva, hiraNNaM pasubhissaha / paDipuNNaM nAlamegassa, ii vijjA tavaM care // 49 // vyAkhyA-puDhavI pRthvI mahI, zAlayo lohitazAlyAdayo, yavAH, caH zeSAnnasamuccayArthaH, evAvadhAraNe, sa ca bhinnakramaH, hiraNyaM, tAmrAdyupalakSaNaM, pazubhirgavAzvAdibhiH saha sampUrNa samastaM, naivAlaM na samarthaM, icchApUtya ekasya janto / etat zlokadvayoktaM viditvA, yadvA itItyasmAddhetovidvAn tapo dvAdazavidhaM caredAseveta / tata evaM nispRhatayaivecchApUrtiH, anena santoSa eva nirAkAGkSatve heturna tu hiraNyAdivarddhanamityuktaM / tathA ca hiraNyAdi varddhayitvetyatra yadanumAnamuktaM tatsAkAGkSatvaM heturmamA'nIhatvenA'siddhaH, na cAkAGkSaNIyavastuparipUrtekastasya siddhatvaM, santuSTatayA mamAkAGkSaNIyavastuna evA'bhAvAt // 49 / / uktaH svarNAdisaGgrahaH / 9 / atha bhogatyAgapraznaH / zakraH prAha eyamadvaM nisAmittA heUkAraNacoio / tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamavvavI // 50 // vyAkhyA-prAgvat / asatsu viSayeSu nivRtto'yamiti nizcitya, satsu teSvarAgo'styuta neti vivektumAha accheragamabbhudae, bhoe jahasi patthivA / asaMte kAme patthesi, saMkappeNa vihammasi // 51 // vyAkhyA-'accheragaM'ti AzcaryaM varttave, yattvamevaMvidho'pi 'abbhudae' adbhUtakAnAzcaryarUpAn bhogAn tyajasi he pArthiva / athavA 'abbhuyae'tti abhyudaye'pi bhogAM _ 2010_02
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 stvaM jahAsi, tathA tattyAgatazcA'sato'vidyamAnAn kAmAn prArthayase yattadapyAzcaryaM, athavA kastavAtra doSaH ? saGkalpenottarottarA'prAptabhogecchArUpeNa vihanyase vividhaM bAdhyase, sadviveko hi na prAptAn viSayAnaprAptAkAGkSayA tyajet yathA brahmadattacakryAdiH, sadvivekazca bhavAnityAdirhetukAraNe // 51 // , namiH prAha eyama nisAmittA UkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamavvavI // 52 // vyAkhyA- prAgvat / kAmA laMkAmA visaM kAmA, kAmA AsIvisovamA / kAme patthemANA, akAmA jaMti duggaiM // 53 // vyAkhyA- dehAntaH praviSTaM tomarAdi zalyamiva zalyaM, vividhabAdhAkartRtvAt, manojJAH zabdAdayaH, yathAhi zalyamantazcalan vividhabAdhAkAri tathaite'pi / viSaM tAlapuTAdi viSamiva viSaM kAmAH mukhamadhurAyanti dAruNatvAt / Asyo daMSTrAstAsu viSamasyAstI - tyAsIviSastadupamAH, yathAsIviSo'jJairdRzyamAnaH phaNAmaNinA cAruriva vibhAvyate, spRSTazca vinAzAyaiva syAttathaite'pi kAmAH, kiJca kAmAn prArthayamAnAH, apizabdasya luptatvAt prArthayamAnA api akAmA iSyamANakAmA'bhAvAt, yAnti durgatiM narakAdikAM / tathA ca sadvivekatvamityanaikAntiko hetu:, prAptasyApyapAyahetorvivekibhistyajyamAnatvAt / mumukSUNAM na kvacidAkAGkSAbhAvAdasatkAmaprArthanA syAdityasiddho'pi // 53 // bhogaistu durgati: ahe vayai koheNaM, mANeNaM ahamA gaI / mAyAgaipaDigghAo lohAo duhao bhayaM // 54 // vyAkhyA - adho narake vrajati krodhena, mAnena cAdhamA nIcA gatiH syAt, mAyayA gaternRgateH pratighAto vinAzaH syAt, lobhAt 'duhao'tti dvidhA aihikaM pAratrikaM ca bhayaM duHkhaM syAt / kAmaprArthane'vazyaM bhAvinaH krodhAdyAste cedRzAstataH kathaM tatprArthanAto na durgati: ? // 54 // ukto bhogatyAgo dazamaH | 10 | evaM bahubhirapyupAyaistatkSobhane'zakta indraHavaujjhiUNa mAhaNa-rUvaM viuvviUNa iMdattaM / vaMdai abhithuNaMto, imAhiM mahurAhiM vaggUhiM // 55 // 2010_02
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM namipravrajyAdhyayanam vyAkhyA -apohya tyaktvA brAhmaNarUpaM ca vikRtyendratvaM vandate'bhiSTuvannAbhi , madhurAbhiH zrutisukhAbhirvAgbhiH ||55 || tadyathA aho te nijjio koho, aho te mANo parAjio / aho te nirakkiyA mAyA, aho loho vasIkao // 56 // ata eva - , vyAkhyA - aho iti vismaye, 'te' iti tvayA sarvatra gamyaM / nirAdhikyena jito nirjitaH krodhaH, yatastvamanamannRpanAmanapreraNayApi na kSubdhaH, aho te mAno'haGkAraH parAjitaH, mandiraM dahyate ityAdyukte'pi kathaM mayi jIvatIdam' iti nAhaGkRtavAn / aho te mAyA nirAkRtA'pAstA, yatastvaM vairyapAyapAtahetuSu prAkArATTAlakocchUlakAdiSu niHkRtihetukeSvAmoSicchedanAdiSu ca mano na cakre / aho te lobho vazIkRto niyatritaH, yatastvaM hiraNyAdi varddhayitvA gacchetyukto'pIcchAyA AkAzasamatvameva jagau // 56 // aho te ajjavaM sAhU, aho te sAhu maddavaM / aho te uttamA khaMtI, aho te mutti uttamA // 57 // vyAkhyA - aho 'te' tavArjavamRjutvaM mRduktAvuttaradatvAt sAdhu zobhanaM, aho 'te' tava sAdhu mArddavaM mRdutvaM madAgame'pi savilambatvAt, aho te uttamA kSAntiH durbhASaNe'pi samatvAt / aho te muktirnirlobhatottamA, dehe'pyamamatvAt / vyatyayanirdezastvanAnupUrvyapi vyAkhyAGgamiti kRtvA // 57 // guNaiH stutvA phalena stauti ihaM si uttamo bhaMte piccA hohisi uttamo / loguttamuttamaM ThANaM, siddhiM gacchasi nIrao // 58 // 149 2010_02 vyAkhyA - iha nRjanmani asi bhavasi uttamo guNAnvitatvAt / he bhadaMta pUjya ! pretya paraloke bhaviSyastuttamaH, yato lokasya caturddazarajjvAtmakasyottamamuparivartti lokottamamuttamaM svargAdyapekSayA pradhAnaM, athavA 'loguttamamuttama' tti maH alAkSaNikaH, tato lokasya loke vA uttamottamamatipradhAnaM sthAnaM siddhiM gacchasi, sUtratvAd gamiSyasi, nIrajAH, nirgato rajasaH karmaNaH ||58||
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 upasaMharati evaM abhitthuNaMto, rAyarisiM uttamAe saddhAe / pAyAhiNaM karaMto, puNo puNo vaMdai sakko // 59 // vyAkhyA-evamuktarItyA'bhiSTuvan rAjarSi nami uttamayA zraddhayA pradakSiNAM kurvan punaH punarvandate zakraH // 59 / / to vaMdiUNa pAe, cakkaMkusalakkhaNe muNivarassa / AkAseNuppaio, laliyacavalakuMDalakirIDI // 60 // vyAkhyA-tataH (pAThAntare-sa iti zakraH) vanditvA pAdau cakrAGkazalakSaNau cakrAGkazapradhAnau munivarasya naminAmnaH, AkAzenotpatitaH, UrdhvaM svargAbhimukhaM gataH, lalite ca savilAsatayA capale ca te tathAvidhe kuNDale yasya sa lalitacapalakuNDalaH sa cAsau kirITI ca mukuTavAn sa lalitacapalakuNDalakirITI // 60 // stUyamAnaH sa utkarSaM nAgAdityAha namI namei appANaM, sakkhaM sakkeNa coio / caiUNa gehaM vaidehI, sAmanne pajjuvaTThio // 61 // vyAkhyA-namirnamayati svaM tattvabhAvanayA vazIkarotyAtmAnaM, natUtsekaM nayati, sAkSAt pratyakSIbhUya zakreNa coditaH preritaH, tyaktvA gehaM, sUtratvAdvidehI videheSu bhavAM vaidehIM mithilApurI subyatyayAt , tyaktvA, zrAmaNye zramaNabhAve paryupasthita udyato'bhUnna tu tatpreraNato dharme vipluto'bhUt // 61 // yathaiSa evamanye'pi syurityAha evaM karaMti saMbuddhA, paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyaTRti bhogesu, jahA se NamI rAyarisi // 62 // tti bemi vyAkhyA-evamiti yathaitena naminA nizcalatvaM kRtaM tathAnye'pi kurvanti, upalakSaNatvAdakArSuH kariSyanti vA, sambuddhA mithyAtvAdihAnyA jJAtajIvAditattvAH paNDitAH sunizcitazAstrArthAH, pravicakSaNA: abhyAsAtizayakriyAM prati pradhAnAH, vinivartante vizeSeNa nivartante bhogebhyo, yathA sa namirAjarSinivRttaH, iti samAptau bravImIti prAgvat // 62 // iti caraNaniHprakampatvAya navamaM namipravajyAdhyayanamuktam // 9 // 2010_02
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam // caraNanizcalatA cAnuzAsanAt syAditi dazamaM dumapatrakAkhyAdhyayanaM gautamamuddizyazrIvIroktamAha " pRSThampAyAM zAlo rAT, tasya bhrAtA mahAzAlo yuvarAT tayoH svasA yazomatI, tadbharttA piTharastayoH suto gAgaliH, tatra subhUmibhAgodyAne zrIvIraH samavAsArSIt, zAlo dharmaM zrutvA virakto mahAzAlamUce tvaM rAjyaM lAhi ? ahaM saMyamaM lAyAmi, so'pi prabuddha - stannaicchat / tato gAgaliM bhAgineyaM kAmpIlyAdAhUya svapade'bhiSicya zAlamahAzAla gAgalikRtadIkSAmahau dIkSitau jAtau caikAdazAGginau, yazomatI zramaNopAsakA jAtA / zAlamahAzAlAbhyAM sahA'rhan viharannanyadA rAjagRhe samavasRtastatazca campAM prati prasthitaH, tAbhyAM vijJapta AvAM bhavadAdezAt pRSThicampAM yAvazcet ko'pi tatra buddhyeta samyaktvaM vA lbhet| svAmI lAbhAd gautamena saha tau praiSIt / svAmI campAM prAptaH, te ca pRSThicampAM, gAliH piTharayazomatIbhyAM saha tAn vandamAnaH zrIgautamamoktadharmAdbuddhaH putraM rAjye nivezya mAtRpitRbhyAM saha dIkSAM jagrAha / gautamastAnAdAya campAmacAlIt / zAlamahAzAlayoH pathi vrajatorgAgalyAdidIkSAharSeNa, gAgalyAdInAM tvamUbhyAM vayaM tAritA iti zubhadhyAnAt kevalaM jAtaM / paJcApyutpannakevalajJAnAzcampAM prAptAH, svAminaM pradakSiNayya kevalisabhAyAmAsInAH / gautamo'rhantaM natvA tAnUce, bho arhantaM vandadhvaM ! svAmyUce gautama mA kevalina AzAtaya ! so'kSAmayat saMvegAcca dadhyau kimahaM siddhi nApsyAmi ? ito yo bhUmigo'STApadamAruhya devAnnamet sa tadbhave siddhyatIti devAlApaM zrutvA tatra devAnnaMtuM sa svAminaM papraccha / svAmyapi tadAzayaM jJAtvA'sya sthairyArthaM tApasabodhArthamanumene, yathA sukhaM devAnupriya iti, so'rhantaM natvA tapaH zaktyA calan pAdacAreNASTApadaM gataH, itaH koDinnadinnasevAlanAmAnastrayastApasAH paJcapaJcatApasazatasahitA aSTApadadevanatyA tadbhava - siddhikatApravAdaM zrutvA'STApadamArokSyAma iti dadhyuH, koDinnaH satantrazcaturthaM kRtvA 2010_02
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 mUlakandAnadannAdyAM mekhalAmArUDhaH / dinnaH satantraH SaSThaM kRtvA zaTitapatrANyadan dvitIyamekhalAmArUDhaH / sevAlaH satantro'STamaM kRtvA zuSkasevAlamadanastRtIyamekhalAM vilagnaH, evaM te tiSThanti, gautamamudArAGga hutabhuktaDittaruNArkAbhamAyAntaM te vIkSyocureSaH sthUladehaH kathamArohayiSyati ? vayaM mahAtapa:zuSkA na zaknuma AroDhuM / gautamastu jaGghAcAraNalabdhyA lUtAtantunizrayApi calaMsteSAM pazyatAmevAgato gatazcA'dRzyatAM / te vismitAH pazyanto yadaiSa uttarettadA'syaiva ziSyA vayaM bhaviSyAma iti dadhyuH / atha gautamastatra caityAni natvezAnyAM dizi pRthivIzilApaTTe'zokadroradho rAtrivAsakaM sthitaH, ito dhanado'STApade caityAni nantumeto gautamaM natvA dezanAyAM sAdhuguNAn 'antAhArAH prAntAhArAH sAdhavaH syuH' ityAdikAn zrutvA dadyau, yadeSa gururevaM sAdhuguNAn vakti, svayaM ca tAM rUpazriyaM dhatte, yA devAnAmapi na, evaM tadAkUtaM gautamo jJAtvA puNDarIkAdhyayanamUce / yathA puSkalAvatIvijaye puNDarIkiNyAM puryAM mahApadmarAT , padmAvatI rAjJI, tatkukSisamudbhavau puNDarIkakaNDarIkAbhidhau putrau saguNau / puNDarIko yuvarAjo'bhUt / tatra nalinIgulmodyAne sthavirAH samavasRtAH, tadante dharmaM zrutvA mahApadmaH puNDarIkaM rAjye saMsthApya prAvrAjIt / caturdazapUrvANyadhItya SaSThASTamAdimahAtapobhirbahuvarSazrAmaNyAnmAsikyA saMlekhanayA ca sa siddhaH, anyadA ta evAcAryAH pUrvAnupUrvyA vicarantaH puNDarIkiNyAM samavasRtAH, puNDarIkastadante zrAddhadharmaM prapannaH, kaNDarIko virakto vratArthaM puNDarIkaM pprcch| sa Uce bhrAtaraM tubhyaM rAjyaM dade, sa tu naicchat / tadA puNDarIkeNa viSayasukhAni, dIkSAduHpAlanadRSTAntAn aSTAdazapApasthAnAdhAkarmAdidoSakAntArabhaktadubhikSabhaktaglAnabhaktaprAghUrNakabhaktavArdalikAbhaktAdibIjaphalaharitabhaktatyAgazItoSNAdisahanAnyuktvA bahuvArito bodhito'pyatiSThannanicchayA kRtamahaH prAvrAjIt / ekAdazAGgAnyadhItya SaSThoSTamAditapaH sa cakre / anyadA tasyAntaprAntAhAreNa rogA jAtAH, so'dhisahamAno viharan varSasahasreNAcAryaiH saha puNDarIkiNIM prAptaH, puNDarIko vandamAnaH kaNDarIkaM rujAkrAntaM dRSTvA sthaviraiH saha svayAnazAlAmAnIya zubhAhAreNa kSipraM tasya rogAnazAmayat / sa baliSThAGgo'pyAhAragRddho guruSu caliteSvapi tatra sthitaH zlathasaMyamo'bhUt / puNDarIkastad jJAtvA tasmai vairAgyopadezamUce, dhanyastvaM viSayadehadhanarAjyAdyasAramasthiraM malinaM ripucaurAdivazyaM tyaktvA dIkSitaH, ahaM tvadhanyo'cAritrIti / / tataH sa tUSNI sthitaH, evaM dvistrirukto lajjayA'nicchurapi puNDarIkaM pRSTvA gurUNAM militaH, kiJcitkAlaM taiH samaM vihatya punazcAritrAvaraNIyakarmodayavazAddIkSAnirvaNNo gurUn muktvotpravrajitukAmaH puNDarIkiNyAM puNDarIkarAjAvAsA'zokavanikAyA 2010_02
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam 153 mazokataroradhaH pRthivIzAlApaTTakametyAruhya vimanAH saGkalpavikalpAn dadhyau / puNDarIkadhAtryA taM dRSTvA rAjJe proktaM / rAjA sAntaHpura etya taM triHpradakSiNayya 'dhanyastvamasi' ityAdi sarvaM tathaivoce, sa tUSNIM tasthau / rAjJoce asti kiM te bhogairarthaH ? tena omityukte rAjA taM rAjye'bhiSicya svayaM ca jAtamahAvairAgya paJcamuSTilocena cAturyAmaM dharmaM prapadya kaNDarIkasyaiva bhANDopadhi lAtvA 'kalpate me sthavirebhyo dharmapratipatteranu AhAraH' ityabhigRhya sa sthavirAbhimukhaM niryayau / kaNDarIkastu praNItaM bhojanAdyaznan rAjyAntaHpurAdiSu mahAmUrchAvAn guuddhvisuucikaavednaato raudradhyAnI akAmamaraNena mRtvA saptamanarake 33sAgarAyurjAtaH / puNDarIko'pi sthavirAn prApya dvizcAturyAmaM dharmaM pratipadyASTamatapaHpAraNe'dInaH kAlAtikrAntazItarUkSA'rasavirasAhArajAtavedanAyAH prANAntaM jJAtvA 'karayalapari' jAva zIrSakRtAJjaliH 'namo tthu NaM0 jAva ThANaM saMpattANaM, namo tthu NaM therANaM bhagavantANaM mama dhammAyariyANaM', ityAdisarvapApasthAnAni vyutsRjyAlocya pratikrAnto mRtvA sarvArthasiddhau devo'bhUt , mahAvidehe ca setsyati / tasmAttvaM durbalatvaM sthUlatvaM vA mA dhyAyasva ? durbalo'pi kaNDarIko durdhyAnI saptamaM narakaM gataH, puNDarIkaH puSTo'pi zubhadhyAnI sarvArthasiddhau / tata evaM he devAnupriya ! 'durbalo vA balavAn' iti hetuAnaviSaye eva kArya iti / dhanadaH prabhumAkUtaM jajJe iti saMvegamApanno natvA gataH, tenaivaM dhanadanAmasAmAnikasureNa vairisvAmIjIvena puNDarIkAdhyayanamudgrAhitaM paJcazatAnIti / tatazcyuto'sau vairisvAmyabhUt / ke'pyAhuH sa jRmbhakadeva iti / atha prAtargaNI caityAni natvottaran koDinnAdyairukto yUyaM guravo vayaM ca ziSyAH, gaNI jagau yuSmAkaM mama cArhan guruH, te UcurbhavatAmapyAcAryaH ! svAmyahaMdguNastavaM cakre / dazamapAraNe zrIgautamena te surIdattaveSAH pravrAjitAH, taiH saha gautamazcacAla / bhikSAvelAyAM kena vaH pArayAmIti vadan pAyaseneti tairUce / tato gaNI sarvalabdhiH kasyApi gRhiNo gRhe sazarkarAjyapAyasaM prAsukaM labdhvA pAtramApUryAgataH, vidhinA tAn paripATyamupAvezya lAbhaM jJAtvA'kSINamahAnasikasteSAM yatheSTaM pariveSayAmAsa / sarve dhrAtA vismitAH, svAmyapyapArayat / sarve'tha samavasaraNaM prasthitAH / sevAlAzinAM pAyasaM bhuJjatAmevAho zubhakarmodayo'smAkaM, sarvazrutodadhirguNanidhiH siddhipurasArthavAha: zrIgautamo militaH svayambhUramaraNAntaH patitaratnamiva, sudurlabhA saMsArArNavatAriNyarhaddharmabodhiH, prAptastribhuvanacintAmaNiH savajagajjIvavatsalo bhagavAn zrImahAvIraH, tato nistIrNa evAsmAbhirjanmajarAmRtirogazokajalavIcivAn bhavAbdhirityAdisaMvegaM prAptAnAM sevAlAdInAmapUrvakaraNAdikrameNarddhabhukte eva, 2010_02
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 dinnAdInAM zuSkapatrAdyazinAM bhagavacchatrAticchatraM pazyatAM, koDinnAdInAM nIlakandAzinAM svAminaM pazyatAM kevalaM jAtam / / gautamastatpurogaH prabhuM pradakSiNayyA'namat , te tu sarve prabhuM pradakSiNayya kevaliparSadaM gatAH, gautamo'vak eta bhoH prabhuM namata ? svAmyUce gautama kevalinAM mAzAtaya ! tat zrutvA gaNI mithyAduHkRtaM datvA, nAdyApi me kevalamityadhRti dadhau / jino jagau na kiM devAnAM vacanaM aSTApadagatasya muktirityevaMrUpaM tvayA grAhyamathArhataH ? gaNI jagau arhadvAk pramANaM / tataH kA'dhRtiH ? suMTha 1 vaMza 2 carma 3 kambalakaTa 4 catuSkadRSTAntatenAtmani kambalakaTasamaM snehaM jJApayannante kevalajJAnatulyAvAvAM bhaviSyAvaH, mA'dhRti dheyAH, tatastadane drumapatrakaM nAmAdhyayanaM prabhurjagau / atha niyuktigAthA dumapatteNovammaM, ahAThiIe uvakkameNaM ca / ettha kayaM Adimi, to dumapattaM ca ajjhayaNaM // 1 // [ utta.ni./gA.283] arthaH-drumapatreNaupamyaM AyuSaH, kena guNenetyAha-yathAsthityA svakAlena, tathA upakrameNa ca, dIrghakAlasthiteH pratighAtAt svalpakAlakaraNena, AdAvatrAdhyayane kRtaM, tato drumapatramityadhyayanamidaM // 1 // magahApuranagarAo, vIreNa visajjaNaM tu sIsANaM / sAlamahAsAlANaM, piTThIcaMpaM ca AgamaNaM // 2 // [ utta.ni./gA.284] pavvajjA gAgalissa, kevalinANuppayAya tiNhaM pi / AgamaNaM caMpapuriM, vIrassa avaMdaNaM tesiM // 3 // [ utta.ni./gA.285] caMpAe puNNabhaiMmi, ceie nAyao pahiyakittI / AmaMteuM samaNe, kahei bhagavaM mahAvIro // 4 // [ utta.ni./gA.286] nAyako jJAtajaH jJAyato vA, prathitakIrtiH aTThavihakammamahaNassa, tassa payattIe suddhalesassa / aTThAvae nagavare nisIhiyA niTThiyaTThassa ||5||[utt.ni./gaa.287 ] aSTavidhakarmamathanasya tasya prakRtyA zuddhalezasya aSTApade nagavare niSIdhikI nirvANaM tayA niSThitArthasya / usahassa bharahapiuNo, tilukpagAsaniggayajasassa / jo AroDhuM vaMdai, carimasarIro u so sAhU // 6 // [ utta.ni./gA.288 ] 2010_02
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam RSabhasya bharatapitroH trailokyaprakAzakanirgatayazasaH, nirgataM vistRtaM, yo giri Aruhya pratimAM naiSedhikI mAM vA vandate, caramazarIrI tu saH sAdhuH sAhuM saMvAsei a, asAhuM na kira saMvasAveI / aha siddhasaMvao( pavvao), so pAse veyaDDasiharassa // 7 // [ utta.ni./gA.289] sAdhu saMvAsayati divA rAtrau vA sthityai / saMhRto'pi RSiracaramatanustatra na tiSThati / carimasarIro sAhU, AruhaI NagavaraM pAyacAreNa / rohai na aNNo tti, kAsIya tahiM jiNavariMdo // 8 // [utta.ni./gA.290 ] etattUdAharaNaM / soUNa taM bhagavaMto, gacchai tahiM goyamo pahitakittI / Aruhai taM nagavaraM, paDimA to vaMdai jiNANaM // 9 // [utta.ni./gA.291] taM arhata upadezaM zrutvA devebhyo vA aha Agao sapariso, savviDDie tahiM tu vesamaNo / vaMdittu ceiyAI, aha vaMdai goyamaM bhayavaM // 10 // [ utta.ni./gA.292] aha puMDarIyaNAyaM, kahei tehiM goyamo pahiyakittI / dasamassa ya pAraNae, pavvAvesIa koDiNNaM // 11 // [utta.ni./gA.293] koDinnAdIn prAvAjayata tassa ya vesamaNassa, parisAe suravaro payaNakamo / taM puMDarIyanAyaM, goyamakahiyaM nisAmei // 12 // [utta.ni./gA.294 ] ghittUNa puMDarIyaM, vagguvimANAo so cuo saMto / tuMbavaNe dhaNagirissa, ajjasunaMdAsuo jAo // 13 // [utta.ni./ gA.295 ] sAmAnikasuraH puNDarIkAdhyayanaM mukhapAThe gRhItvA diNNe koDiNNe ya, sevAle ceva hoi tieo| ikkikkassa ya tesiM, parivAro paMcapaMcasayA // 14 // [ utta.ni./gA.296 ] hichillANa cautthaM, majjhillANaM tu hoi chaTuM tu / aTThamamuvarillANaM, AhAro tesimo hoi // 15 // [utta.ni./gA.297 ] * atra sthAne - carimasarIro sAhU, Aruhai nagavaraM na annotti / ___ eyaM tu udAharaNaM kAsIa tahiM jiNavariMdA [utta.ni./gA.290] 2010_02
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kaMdAdisacitto, hechillANaM tu hoi AhAro / biiyANaM ca acitto, taiyANaM sukkasevAlo // 16 // [utta.ni./gA.298 ] taM pAsiUNa iDDiM, goyamarisiNo tivaggAvi / aNagArA pavvaiyA, saparivArA vigayamohA // 17 // [utta.ni./gA.299] anagArA agRhAH, bhAvinibhUtabaddhAH, prakarSeNa vrajitA gatAH mithyAtvAdibhyo nirgatAH egassa khIrabhoyaNaheU nANuppayA muNeyavvA / egassa ya parisAdasaNeNa, egassa ya payAhieNa jiNaMmi // 18 // [ utta.ni./gA.300 ] 'nANuppayA' jJAnotpattiH, 'payAhiNaM' pradakSiNAM kRtvAkevaliparisaM tatto, vaccaMtA goyameNa te bhaNiyA / iha eha vaMdaha jiNaM, kayakicca jiNeNa so bhaNio // 19 // [ utta.ni./gA.301] kRtakRtyAH kevalitvAdete iti jinena sa gautamo'bhANi*soUNa to araho, ohiyaeNaM goyamo vi ciMtei / nANaM me no uppajjai, bhaNio ya jiNeNa se tAhe // 20 // [ utta.ni./gA.302 ] cirasaMsaTuM cirapariciyaM ca, ciramANugayaM ca me jANa / dehassa ya bheyaMmi, doNNi vi tullA bhavissAmo // 21 // [utta.ni./gA.303] mama cirasaMsRSTaM prabhUtakAlaM svasvasyAdisambandhena prAgbhaveSu sambandhaM ciraparicitaM prAgbhaveSu devalokeSu cAnantarameva ciramanugataM asmadAzayAnuvartinamAtmAnaM jAnIhi ! iti mA tvamadhRti kRthAH jaha manne eyamaTuM, amhe jANAmo khINasaMsArA / taha mannae tamaTuM vimANavAsI vi jANaMti // 22 // [ utta.ni./gA.304] tvaM evaM manyase yathA kSINasaMsArA etaM jJAnaprAptirUpamarthaM vayaM jAnImaH, tathA tvaM manyase vimAnavAsino'pi jAnanti, evaM kevalinAM devAnAmapi samaM taveSTaM, aho te viveka ityupAlabdhaH jANagapucchaM pucchaD, arahA kira goyamaM pahitakittI / kiM devANaM vayaNaM, gajjhi Ao jiNavarANaM // 23 // [ utta.ni./gA.305 ] * soUNa taM arahao hiyaeNaM goyamo'vi ciMtei / iti pATha: utta. ni. pratau / 2010_02
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam soUNa taM bhagavao, micchAkArassa so uvaTThAi / taNNissAe bhagavaM, sIsANaM dei aNusiddhiM // 24 // [utta.ni./gA.306] jJApakapRcchayA pRcchatyarhan , kila satye, gautamaM prathitakIrtiH, prabodhayitumupAlambhena yathA kiM devAnAM vacanaM grAhyaM 'Ao' uta jinavarANAM ? yataH 'dehassa ya bheyaMmi / doNNi vi tullA bhavissAmo' ityasmadukte zatazaH zrute'pyanizcayAddevagirA sakRt zrutayApyaSTApadaM gataH, ityaho te mohaceSTeti bhagavata upAlambhavacaH zrutvA sa gautamo 'micchAkArasya' pratikramitumupatiSThati, tannizrayA gautamanizrayA ziSyANAmanuziSTiM prabhurdatte / apramAdAdeva muktirna tu bAhyopakramAditi / sUtram dumapattae paMDue jahA, nivaDai rAyagaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 1 // vyAkhyA-drumasya vRkSasya patraM, tadeva tAdRgavasthayA'nukampyaM drumapatrakaM, 'paMDue'tti ArSatvAt pANDurakaM kAlapariNAmataH, tathAvidharogAdervA zvetaM, yathA nipatati zlathavRntabandhanatvAt bhrasyati drumAt , rAtrigaNAnAM dinagaNAvinAbhAvitvAt , rAtrINAM ahorAtrANAmatyaye'tikrame, evaM prakAraM manuSyANAM zeSAtmanAM ca jIvitaM divArAtrigaNAnAmatikrame sthitikhaNDakakSayeNA'dhyavasAyAdijanitopakramaNena vA jIvapradezebhyo bhrasyati, apergamyatvAt samayamapi atyantasUkSmakAlamapi, AstAmAvalikAdi, gautameti he gautamasagotrendrabhUte ! mA pramAdIH pramAdaM mA kRthAH, zeSaziSyopalakSaNaM ca gautamAmantraNaM, atra ca pANDupadAtikSiptaM yauvanasyApyanityatvamAvi:kartumAha niyuktikRt pariyaTTiyalAyannaM, calaMtasaMdhiM muyaMtabiTAgaM / pattaM ca vasaNapattaM, kAlapattaM bhaNai gAhaM // 1 // [ utta.ni./gA.307] jaha tubbhe taha amhe, tubbhe vi ya hohiyA jahA amhe / appAhei paDataM, paMDuapattaM kisalayANaM // 2 // [ utta.ni./gA.308] appAhei tti vakti na vi atthi na vi ya hohI, ullAvo kisalapaMDupattANaM / uvamA khalu esa kayA, bhaviyajaNavibohaNaTThAe // 3 // [utta.ni./gA.309] yatheha kisalayAni pANDupatreNAnuzikSyante tathAnyo'pi yauvanagavito vRddhena zikSyate // 1 // 2010_02
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 AyuSo'nityatvamAha kusagge jaha usabiMdue, thovaM ciTThai laMbamANae / evaM maNuyANa jIviyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 2 // vyAkhyA-kuzo darbhasadRzaM, tRNaM, tanutaratvAt tasyAdAnaM, tasyAgraM prAntastasmin yathA'vazyAyaH zaratkAlabhAvI zlakSaNavarSastasya bindukaH stokaM tiSThati, lambamAnako manAg nipatan baddhAspado hi kadAcit kAlAntaramapi kSamatetyevaM viziSyate, evaM dRDhasyApi kAlA'vilambena mRtidarzanAnmanujAnAM jIvitaM kuzAgrabindusamaM, tatazca samayamapi mA pramAdIH // 2 // amumarthamupasaMharati ii ittariyaMmi Aue, jIviyae bahupaccavAyae / vihuNAhi rayaM pure kaDaM, samayaM goyama mA pamAyae // 3 // vyAkhyA-itItyuktanyAyena itvare svalpakAlabhAvini, eti upakramahetubhiranapavartyatayA yathAsthityaivAnubhavanamityAyuH, taccaivaM nirupakramameva, tasmiMstathA jIvitake ca, casya gamyatvAt , sopakramAyuSi bahavaH pratyapAyA upaghAtahetavo adhyavasAnanimittAdyA yasmin , ata evAnukampyatvAdbahupratyapAyake, evaM drumapatradRSTAntakuzAgrajalabindudRSTAntAbhyAM manujAyurnirupakramaM sopakramaM cetvaramato'syA'nityatAM matvA vidhunIhi jIvAtpRthakkuru ! rajaH karma purA pUrvaM tatkAlApekSayA kRtaM vihitaM, tataH samayamapi mA pramAdIH / iha sopakramAyuSi kSINa eva mRtiH syAnna tu satyAyuSi mriyate, paraM sA kA'pi bhavitavyatAsti, yayA tatra marttavyameva / paraM tasyA ajJAnAjjIvA bhItA yatra tatra yAnti, yattatkurvanti / yeSAM rogAdAvapi mRtiH syAt sA nibaddhaiva, natvanibaddhA / yathA nRbhavo durlabhastathA mRtirapi sambaddhaiva / sadapyAyurapavarttate, tayA baddhamevA'pavarttate, nAnyat / tena rakSAH sarvA nibaddhAnuyAyinyaH, nirNIte maraNe rakSA aphalAH, tasmAnmithyAtvaM tyAjyaM / samyaktve ca sthairya dhAryaM / ye cAdhyavasAnAdyA AyurupakramA uktAste Ayurdvaye'pi syuH, paraM mRtikAlo nibaddha eva sadaiva teSAM sadbhAve'pi mRteH kadAcideva bhAvAt caramadehAnAmapi yantrAdipratighAtAcca // 3 // na punarnubhavaM lapsyAmahe ityAha dulahe khalu mANuse bhave, cirakAleNa vi savvapANiNaM / gADhA ya vivAga kammuNo, samayaM goyama mA pamAyae // 4 // 2010_02
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam vyAkhyA-durlabhaH khaluzabdAdapuNyAnAM mAnuSo bhavazcirakAlenApi, AstAmalpakAlenetyaperarthaH, tathA sarvaprANinAM gADhA spheTayitumazakyA vipAkA udayAH karmaNAM, nRgativighAtikarmaprakRtInAM, tataH samayamapi0 // 4 // nRtvadurlabhatvaM spaSTayati puDhavIkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 5 // vyAkhyA-'puDhavI' ityAdisUtradazakaM / pRthvI kaThinarUpA saiva kAyaH zarIraM pRthvIkAyastamatizayena mRtvA [tadutpattilakSaNena gataH prApto'tigataH] utkarSato jIvaH, tuH pUtya, saMvaset tadrUpatayaivAvatiSThet , kAlaM saGkhyAtItaM asaGkhyaM, asaGkhyotsarpiNyavasarpiNImAnaM, tata eva samayamapi0 // 5 // AukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 6 // teukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 7 // vAukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama mA pamAyae // 8 // aptejovAyuSvasaGkhyaM kAlam // 6-7-8 // / vaNassai kAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlamaNaMtaduraMtaM, samayaM goyama mA pamAyae // 9 // vyAkhyA-anantamantotsarpiNyavasarpiNImAnamanantakAlaM, tathA duSTo'nto'syeti durantaM, sAdhAraNAnAM prAyo viziSTanRtvAdyalAbhAt , tathA pratyekavanaspatiSu tvasaGkhyaM kAlaM saMvaset / / 9 / / beiMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhejjasanniyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 10 // teiMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhejjasanniyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 11 // 2010_02
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 cauridiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhejjasanniyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 12 // vyAkhyA-dve indriye sparzanarasanAkhye yeSAM te dvIndriyAH kRmyAdayaH, tatkAyamatigataH, saGkhyeyasajitaM saGkhyAtavarSasahasrAtmakaM, evaM trIndriyacaturindriyasUtre api jJeye // 12 // paMciMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / sattaTThabhavaggahaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 13 // vyAkhyA-paJcendriyA agre devanArakayorbhavanAdatra ca nRtvasya durlabhatvena prakrAntatvAttiryaJco grAhyAH, yanmanuSyANAM saptASTabhavagrahaNAnyuktAni tatkAdAcitkaM puNyAtmanAmeva / sapta cASTa ca saptASTAni, tAni ca bhavagrahaNAni janmAH saptASTabhavagrahaNAni, saptabhavAH saGkhyAtAyuSi, aSTamastvasaGkhyAyuSi // 13 / / tathA deve neraie ya aigao, ukkosaM jIvo u saMvase / ekkekabhavaggahaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 14 // vyAkhyA-devAnAM nairayikANAM ca ekaikabhavagrahaNaM, tataH paramavazyaM nareSu tiryakSu cotpAdAt / yadvA 'ukkosaM'ti utkarSate tadanyebhya ityutkarSastamutkRSTaM kAlaM trayastriMzatsAgaramAnaM, ekaikabhavagrahaNamiti apergamyatvAdekaikabhavagrahaNamapi, yato jIvaH saMvaset / iti sUtradazakArtha uktaH // 14 // uktArthamupasaMharati evaM bhavasaMsAre, saMsarai suhAsuhehiM kammehiM / jIvo pamAyabahulo, samayaM goyama mA pamAyae // 15 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa pRthvyAdikAyasthitau bhavAstiryagAdijanmAnyeva saMsriyamANatvAtsaMsArastasmin bhavasaMsAre saMsarati paryaTati zubhaiH zubhaprakRtibhiH, azubhairazubhaprakRtibhiH karmabhiH pRthvIkAyAdibhavahetubhirjIvaH pramAdairbahulo vyAptaH, yadvA bahUn bhedAn lAtIti bahulo madyAdyanekabhedataH pramAdo dharmA'nudyamo yasya sa bahulapramAdaH, sUtratvAdvayatyayaH, yato'yaM jIvaH pramAdabahulaH san zubhA'zubhAni karmANyupacinoti, upacitya ca tadanurUpAsu gatiSvAjavaM javIbhAvaM gato bhrAmyati, tato durlabhaM punarnRtvaM, pramAdamUlatvAt sakalA'narthaparamparAyAH // 15 / / _ 2010_02
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam nRtvAptAvapyuttarottaraguNAptirdurApaitetyAha labhrUNa vi mANusattaNaM, AyariyattaM puNarAvi dullahaM / bahave dasuyA milakkhuyA samayaM goyama mA pamAyae // 16 // vyAkhyA-sUtrapaJcakaM / labdhvApi mAnuSyaM idaM vakSyamANamatidurlabhameva, kathaJcilabdhvApi ityaperarthaH, AryatvaM magadhAdyAryadezotpatti, punarapi, akArastvalAkSaNikaH, durlabhaM, yataH bahavo dasyavo dezaprAtyantavAsinazcaurAH, 'milakkhuya'tti mlecchAH, avyaktavAco, na yaduktamAryairavadhAryate, te ca zakayavanazabarAdidezajA narA api dharmA'dharmagamyA'gamyabhakSyA'bhakSyAdisakalAryavyavahArabahiSkRtAstiryakprAyA eveti // 16 // labhrUNa vi AyariyattaNaM, ahINapaMciMdiyayA hu dullahA / vigaliMdiyayA hu dIsaI, samayaM goyama mA pamAyae // 17 // vyAkhyA-labdhvApyAryatvaM ahInAnyavikalAni paJcendriyANi sparzAdIni yasya sa ahInapaJcendriyaH, tathA tadbhAvo'hInapaJcendriyatA, huH nizcaye bhinnakramazca / durlabhaiva / yadvA huH punararthe'hInapaJcendriyatA punardurlabhA / hetumAha-vikalendriyatA rogAdyupahatendriyatA, huH iti bAhulyena dRzyate // 17 // __ ahINapaMciMdiyattaM pi se lahe, uttamadhammasui hu dullahA / kutitthinisevae jaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 18 // vyAkhyA-ahInapaJcendriyatvamapi sa jIvo labhate, tathApi uttamaH pradhAno yo dharmastasya zrutiH zravaNaM durlabhaM, yataH kutIrthinaH zAkyAdyAstAnnitarAM sevate yaH sa kutIrthiniSevako jano lokaH, teSAM satkArayazolobhArthitvena prANiviSayAdhupadezatvena sukaraiva sevA // 18 // kiJca lakSNa vi uttamaM suI, saddahaNA puNarAvi dullahA / micchattanisedhae jaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 19 // vyAkhyA-labdhvApyuttamAM zrutiM dharmazruti zraddhAnaM tattvaruciH punarapi durlabhaM, mithyAbhAvo mithyAtvaM atatve tattvapratyayaH, tanniSevate yaH sa mithyAtvaniSevako jano'nAdibhavAbhyastatayA gurukarmatayA ca tatraiva prAyaH pravRtteH // 19 / / 2010_02
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 anyacca dhamma pi hu saddahaMtayA, dullabhayA kAeNa phAsayA / iha kAmaguNesu mucchiyA, samayaM goyama mA pamAyae // 20 // vyAkhyA-dharmaM sarvajJoktaM, api bhinnakramaH, huH vAkyAlaGkAre, zraddadhato'pi kartumicchato'pi durlabhakAH kAyena manasA vAcA ca sparzakA anuSThAtAraH, kAraNamAha-iha jagati kAmaguNeSu zabdAdiSu mUchitA mUDhA gRddhimanto jantavaH, prAyeNa hyapAyeSu rAgaH prANinAM // 20 // iti sUtrapaJcakArthaH / / anyacca sati dehe tatsAmarthya ca dharmasparzanA, iti tadanityatAkhyApanenA'pramAdopadezaM sUtraSaTkenAha parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se soyabale ya hAyai samayaM goyama mA pamAyae // 21 // vyAkhyA-parijIryati sarvaprakAraM vayohAnimanubhavati zarIraM 'te' tava, jarAdibhirabhibhUyamAnatayA'nukampyaM zarIrakaM / yadvA 'parijUrai'tti 'ninderjUra, iti prAkRtalakSaNAt parinindyatIvAtmAnaM, yathA dhigaha kIdRzaM jAtamiti / yataH kezAH romANi ca pANDurakA bhavanti, 'te' tava, punaste zabdopAdAnaM bhinnavAkyatvAdaduSTaM / 'se' tat yatpUrvamAsIt zrotrayoH karNayorbalaM zrotrabalaM durAdizabdazravaNasAmarthya, caH samuccaye, hIyate jarAtaH svayamapaiti / pUrvaM zrotropAdAnaM tadbhAvena zeSendriyA'vazyambhAvena paTutaratvena ca prAdhAnyAt / / 21 / / parijUraDa te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se cakkhubale ya hAyai, samayaM goyama mA pamAyae // 22 // parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se ghANabale ya hAyai samayaM goyama mA pamAyae // 23 // parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se jibbhabale ya hAyai samayaM goyama mA pamAyae // 24 // parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se phAsabale ya hAyai, samayaM goyama mA pamAyae // 25 // 2010_02
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam parijUra te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se savvabale ya hAyai, samayaM goyama mA pamAyae // 26 // vyAkhyA - cakSurbalaM, ghrANabalaM, jihvAbalaM, sparzabalaM, 'se' tasya sarvabalaM, sarveSAM karAMhyAdyavayavAnAM svasvavyApArasAmarthyaM, yadvA sarveSAM manovAkkAyAnAM dhyAnAdhyayanagamanAdiceSTAviSayA zaktirhIyate iti sUtraSaTkArthaH ||26|| " jato'zaktiruktA, atha rogAttAmAha araI gaMDaM visUiyA, AyaMkA vivihA phusaMti te / vihaDai viddhaMsai te sarIrayaM, samayaM goyama mA pamAya // 27 // 163 vyAkhyA- aratirvAtAdijazcittodvego, gaNDaM gaDu, visUcikA ajIrNabhedaH, AtaGkAH sadyo ghAtirogAH, vividhAH spRzanti, 'te' tava zarIraM vipatati vizeSeNa balAdapaiti, vidhvasyati jIvamuktaM vizeSeNAdhaH patati zarIrakaM / kezapANDuratvAdi yadyapi gautame na sambhavettathApi tannizrayA zeSaziSyabodhArthAdaduSTam ||27|| apramAdavidhimAha vocchiMda siNehamappaNo, kumuyaM sAraIyaM va pANiyaM / se savvasiNehavajjie, samayaM goyama mA pamAya // 28 // vyAkhyA - vyucchiddhi vividhaiH prakArairutprAbalyena chinddhi apanaya ! kaM ? snehaM rAgaM, kasya ? AtmanaH kimiva ? kumudamiva yathA kumudaM candravikAzyutpalaM zaradi bhavaM zAradaM pAnIyamivetyupamArtho bhinnakramazca / yathA tatpUrvaM jalamagnamapi jalaM tyaktvA varttate tathA tvaM madviSayaM snehaM chinddhi ! tataH 'se' ityanantaraM sarvasnehavarjitaH san samayamapi he gautama mA pramAdIH, zAradazabdopAdAnaM zAradajalasyeva snehasyApyatiramyatvajJaptyai // 28 // kiJca ciccANa dhaNaM ca bhAriyaM, pavvaIo hi si aNagAriyaM / mAvataM puNo vi Avie, samayaM goyama mA pamAya // 29 // vyAkhyA- tyaktvA, Na ityalaGkAre, dhanaM catuSpadAdi, caH bhinnakramaH, tato bhAryAM ca, pravrajitaH prapanno, hiryasmAdasi bhavasi anagArikaM bhAvaM bhikSUNAmanuSThAnaM anagAritAM vA / ato mA niSedhe, vAntaM 'puNo vi' punarapi Apibasi, kintu samayamapi he gautama mA pramAdIH ||29|| 2010_02
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vAntaM niSedhayati avaujjhiya mittabaMdhavaM, viulaM ceva dhaNohasaMcayaM / mA taM bIyaM gavesae, samayaM goyama mA pamAyae // 30 // vyAkhyA-apohya tyaktvA mitrANi bAndhavAMzca svajanAn , mitrabAndhavaM, vipulaM caH samuccaye, evaH pUttauM, dhanaM kanakAdidravyaM, tasyaughaH samUhastasya saJcayaM kozaM, mA tanmitrAdikaM dvitIyaM punargrahaNArthaM gaveSaya ! tattyAgAcchrAmaNyamAdRtya punastatsaGgakRt vAntApAyI syAt , ataH samayaM0 // 30 // itthaM mamatvacchedAyoktvA darzanazuddhyai Aha na hu jiNe ajja dIsai, bahumae dIsai maggadesie / saMpai NeAue pahe, samayaM goyama mA pamAyae // 31 // vyAkhyA-'na hu' naiva jino'dyAsmin kAle dRzyate yadyapi, tathApi 'bahumae'tti panthAH, sa ca dravyato nagarAdimArgaH, bhAvatastu jJAnadarzanacAritrANi muktimArgaH, iha bhAvamArgo gRhyate, dRzyate upalabhyate, kimbhUtaH panthAH ? 'maggadesie'tti mArgatvenArthAnmukterdezita ukto'rhatA, ayamAzayaH-yadyApyadhunA'rhannAsti tadupadiSTastu mArgo dRzyate, na cegayamatIndriyArthadazijinaM vinA syAdityasandigdhacittA bhaviSyatkAle'pi bhavyA na pramAdaM vidhAsyanti, tataH samprati mayi naiyAyike nizcayena muktyAkhyalAbhaprayojane pathi, kevalA'nutpattisaMzayavidhAnena mA pramAdIH // 31 // avasohiya kaMTayApahaM, uttiNNo si pahaM mahAlayaM / gacchasi maggaM visohiyA, samayaM goyama mA pamAyae // 32 // vyAkhyA-avazodhya parihRtya, akAro'lAkSaNikaH, kaNTakA dravyato babbUlazUlAdyAH, bhAvatazcarakAdikuzrutayaH, tairAkulaH panthAH kaNTakapathastaM, avatIrNo'si anupraviSTo'si panthAnaM, mahAlayaM mahAn Alaya AzrayaH, sa dravyato rAjamArgaH, bhAvato mahadbhirarhadAdyairAzritaH samyagdarzanAdimuktimArgastaM, gacchasi mArga na punaH sthita evAsi, jJAnAdyutsarpaNena vizodhya vinizcitya, tadevaM pramattaH san mA pramAdIrgotama ! // 32 // 2010_02
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanam evaM pUrveNa darzanazuddhimanena ca mArgapratipattimuktvA tatpratipattAvapi kasyacidanutApaH syAditi tannirAcikIrSayAha abale jaha bhAravAhae, mA magge visame vigAhiyA / pacchA pacchANutAvae, samayaM goyama mA pamAyae // 33 // vyAkhyA-abalo dehasAmarthyahIno yathA bhAravAhako, mA mArga viSamaM mandasattvairdustaraM avagAhya pravizya tyaktAGgIkRtabhAraH san pazcAt kAlAnantaraM pazcAdanutApakaH pazcAttApakadbhariti / yathA kazciddezAntaragato bahUpAyaiH svarNAdhupAya' gRhamAyAnatibhIruranyavastuguptaM svarNAdi zirasyAropya katyahAni samyagudUhya, tataH kvApyupalAdikaSTamArge bhAreNAkrAnto'hamiti taM tyaktvA gRhAgato nirdhanatayAnutapyate, kiM mayA'bhAgyena tattyaktamiti / evaM tvamapi pramAditayA tyaktasaMyamabhAraH sannevaMvidho mAbhUH // 33 // bahvadyApi tAryamalpaM tIrNamityAzayenotsAhabhaGgaH syAditi tanniSedhAyAha yadvA bahu tIrNamalpaM ca tArya, tataH kA pramAdabhIriti dhyAturvAraNArthamAha tinno hu si annavaM mahaM, kiM puNa ciTThasi tIramAgao / abhi tura pAraM gamittae, samayaM goyama mA pamAyae // 34 // vyAkhyA-tIrNa evAsi arNavaM mahAntaM, kimiti prazne, punariti vAkyArambhe, bhavaH, utkRSTasthitIni vA karmANi, sa dvividho'pyarNavastvayottIrNaprAyaH, kiM punastiSThasi? kena hetunA audAsInyaM bhajase ? tIraM pAraM AgataH, AsannIbhUto bhavasya utkRSTasthitikarmaNAM vA tIramAgataH 'abhitura'tti abhimukhena tvarasva zIghro bhava ! pAraM paratIraM bhAvato muktipadaM gantuM / yathA potaM tIrAsannAgatamapi tIramaprAptaM dvitIyavelAyAM majjati, tathA sAdhunirgranthatve prApte'pi pramAdAnantabhavaM patati // 34 // apramAdaphalamAha akalevaraseNimusiyA, siddhi goyama loyaM gacchasi / khemaM ca sivaM aNuttaraM, samayaM goyama mA pamAyae // 35 // vyAkhyA-akalevarAH siddhAsteSAM zreNiM uttarottarazubhapariNAmena kSapakazreNiM utsRtyottarottarasaMyamasthAnAptyocchritAmeva kRtvA, siddhi he gautama ! lokaM sthAnaM gamiSyasi kSemaM paracakrAdyupadravahInaM, caH samuccaye, zivaM sarvaduritazAntiyuk, anuttaraM sarvotkRSTaM iti // 35 // _ 2010_02
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 atha nigamayati buddhe parinivvue care, gAmagae nagare va saMjae / saMtimaggaM ca vUhae, samayaM goyama mA pamAyae // 36 // vyAkhyA-buddho'vagataheyAdivibhAgaH parinirvRtaH kaSAyasyopazamataH zItIbhUtaH careH saMyama, grAme gataH sthito, nagare vA'raNyAdiSu vA, sarvatrA'rAgavAn saMyataH samyag yataH, pApasthAnebhya uparataH, zAntinirvANaM tasyA mArga yadvA zAntiH zamo mArdavAdyAzca tAn mArga mukteH panthAnaM prati bUMhayebhavyajanopadezairvRddhiM nayeH, tataH samayamapi0 // 36 // tataH buddhassa nisaMma bhAsiyaM, sukahiyaM aTThapaovasohiyaM / rAgaM dosaM ca chidiyA, siddhi gae goyame // 37 // tti bemi vyAkhyA-buddhasya kevalinaH zrIvIrasya nizamya bhASitaM, sukathitaM prabandhena, ata evArthapadairarthapradhAnapadairupazobhitaM rAgadveSau chitvA kAlena siddhigatiM gato gautamaH, iti samAptau, bravImIti prAgvat // ityapramAdAnuzAstyai dazamaM drumapatrakanAmAdhyayanamuktam // 10 // 2010_02
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam // apramattatA vivekitvAt , tacca bahuzrutapUjAtaH syAdityekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanamAha atra niyuktiHdavvabahueNa bahugA, jIvA taha poggalA ceva / [ utta.ni./gA.310 u.] bhAvabahueNa bahugA, caudasapuvvA aNaMtagamajuttA // 1 // [ utta.ni./gA.311 pU.] bhavasiddhiyA u jIvA, sammadiTThI u jaM ahijjate / taM sammasueNa suyaM, kammaTThavigghassa sohikaraM // 2 // [ utta.ni./gA.313] micchadiTThI jIvA, abhavasiddhI ya ja ahijjaMti / taM micchasueNa suyaM, kammAdANaM ca taM bhaNiyaM // 3 // [utta.ni./gA.314] IsaratalavaramADaMbiyANa, sivaiMdakhaMdaviNhUNaM / jA kira kIrai pUyA, sA pUyA davvao hoi // 4 // [ utta.ni./gA.315 ] titthagarakevalINaM, siddhAyariyANa savvasAhUNaM / jA kira kIrai pUyA, sA pUyA bhAvao hoi // 5 // [ utta.ni./gA.316 ] je kira caudasapuvvI, savvakkharasannivAiNo NiuNo / jA tesiM pUyA khalu, sA bhAve tIe ahigAro // 6 // [ utta.ni./gA.317] caturdazapUrviNaH sarvAkSarasannipAtena eva syuH, sarvavAcyArthaviSayiNazcotkRSTacaturdazapUrviNaH / atha sUtram saMjogAvippamukkassa, aNagArassa bhikkhuNo / AyAraM pAukarissAmi, ANupuvvi suNeha me // 1 // 2010_02
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 ___ vyAkhyA-saMyogAnmAtrAdeH kaSAyAdezca vipramuktasya anagArasya bhikSorAcAramucitakriyAvinayabahuzrutapUjAtmakaM prAduHkariSyAmi AnupUrvyA zRNuta 'me' vadataH // 1 // bahuzrutajJApanAya bahuzrutasvarUpamAha je Avi hoi nivvijje, thaddhe luddhe annigghe| abhikkhaNaM ullavaI, aviNIe abahussue // 2 // vyAkhyA-yaH kazcit , ca api zabdau bhinnakramau, apiragre yokSyate / bhavati nirvidyo'pi vidyArahito'pi, stabdho'haGkArI, lubdho rasAdigRddhaH, na vidyate nigraha indriyamanasorasyetyanigrahaH, abhIkSaNyaM punaH utprAbalyenA'sambaddhAdibhASaNena lapati, avinItazca so'bahuzruta ucyate / savidyasyApyabahuzrutatvaM tatphalA'bhAvAt / etadviparIto'rtho bahuzrutasya // 2 // kuto'bahuzrutatvaM cetyAha ahaM paMcahiM ThANehiM, jehiM sikkhA na labbhai / thaMbhAkohApamAeNaM, rogeNAlasseNa ya // 3 // vyAkhyA-athetyupanyAse, paJcabhiH sthAnaiH prakAraiH, yairiti vakSyamANairhetubhiH zikSA grahaNAsevanAtmikA na labhyate, tairabahuzrutaH syAt / kaiH ? stambhAnmAnAt , krodhAt , pramAdena madyaviSayAdinA, rogeNa galatkuSThAdinA, Alasyena anutsAhAdinA, caH samastAnAM vyastAnAM caiSAM hetutvaM dyotayati // 3 // aha aTTahiM ThANehiM, sikkhAsIle tti vuccai / ahassire sayA daMte, na ya mammamudAhare // 4 // vyAkhyA bahuzrutatve hetUnAha-athASTAbhiH sthAnaiH, zikSAyAM zIlaM svabhAvo yasya, zikSAM vA zIlayatyabhyasyatIti zikSAzIlaH zikSAbhyAsakRt bahuzruta ityucyate'rhadAdyaiH, 'ahassire' ahasanaH, hetuM vinA na hasannAste / sadA dAnta indriyanoindriyadamI, na ca naiva marma paramlAnikRdudAharet // 4 // nAsIle Na visIle, Na siyA ailolue| akohaNe saccarae, sikkhAsIle tti vuccai // 5 // vyAkhyA-nA'zIlaH avidyamAnazIla: naSTacAritradharmaH, na vizIlo virUpazIla: sAtIcAravato, na syAt , caH sambhAvane, atilolupo rasalampaTaH, akrodhano'parAdhyana 2010_02
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam 169 parAdhinorna kathaJcit kupyati, satyarataH, sambhAvane, atilolupo rasalampaTaH, iti zikSAzIla ucyate // 5 // abahuzrutabahuzrutatvahetoravinItavinItayoH svarUpamAha aha caudasahi ThANehiM, vaTTamANe u saMjae / aviNIe vuccaI so u, nivvANaM ca na gacchai // 6 // vyAkhyA-sUtrASTakaM subbyatyayAccaturdazasu sthAneSu vartamAnastiSThan , tuH pUrtI, saMyato'vinIta ucyate, sa cA'vinIto nirvANaM mokSaM, cAt ihApi jJAnAdIMzca na gacchati / / 6 / / caturdazasthAnAnyAha abhikkhaNaM kohI havaI, pabaMdhaM ca pakuvvaI / mittijjamANo vamaI, suyaM labhrUNa majjai // 7 // vyAkhyA-abhIkSNaM puna: punaryadvA kSaNaM kSaNaM abhikSaNaM anavarataM krodhI bhavati sa nimittamanimittaM vA kupyannevAste / prabandhaM ca krodhasyaivotsekaM prakarSeNa kurute, kupitaH sAntvanairanekairna zAmyati, vikathAdiSu vA prabandhaM krodhavRddhiM kurute / mitrIyamANo'pi mitraM mamAstvayamitISyamANo'pi, apelRptanirdezAt , vamati tyajati maitrI mitrIyitAraM vA, yathA ko'pi dharmI vaktyahaM tava kAryaM kurve, sa pratyupakArabhIrutayA prativakti mamAlametena, kRtamapi vA kRtaghnatayA na manyate iti vamitetyucyate / apergamyatvAt zrutamapyAgamamapi labdhvA mAdyati darpaM yAti, zrutaM hi madApahaM, sa tu tenApi dRpyati / / 7 / / tathA avi pAvaparikkhevI, avi mittesu kuppai / suppiyassAvi mittassa, rahe bhAsai pAvagaM // 8 // vyAkhyA-apiH sambhAvane, sambhAvyata eva tat , yathAsau pApaiH kathaJcit samityAdiSu skhalitaiH parikSipati tiraskurute ityevaMzIla pApaparikSepI AcAryAdInAM, api bhinnakramaH, tato mitrebhyo'pi, AstAmanyebhyaH, kupyati krudhyati, caturthyarthe sptmii| supriyasyApi mitrasyaikAnte bhASate pApaM, ayamarthaH-agrataH priyaM vakti pRSTau ca doSaM vakti / / 8 / / tathA painnavAI duhile, thaddhe luddhe aNiggahe / asaMvibhAgI aviyatte, aviNIe tti vuccai // 9 // 2010_02
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 ___ vyAkhyA-prakIrNaM asambaddhaM vadatIti, athavA yaH pAtramidamiti cA'parIkSyaiva kathaJcidadhigatazrutarahasyaM vadatItyevaMzIlaH prakIrNavAdI, pratijJayA vedamitthameveti vadanazIlaH pratijJAvAdI / tathA drohaNazIlo drogdhA mitrasyApi / stabdhastapasvyahamityAdyahaGkRtimAn , tathA lubdho'nyAdiSvati zraddhAvAn , anigrahaH prAgvat , asaMvibhAgI nA'AhArAdimApya gRddhyA'nyasmai svalpamapi datte, AtmAnameva kevalaM poSayati / 'aviyatte'ti aprItikAro dRzyamAnaH sambhASyamANo vA, IgavinIta ityucyate / / 9 / / vinItasthAnAnyAha aha pannarasahi ThANehiM, suviNIe tti vuccai / nIyAvittI acavale, ammAI akutUhale // 10 // vyAkhyA-atha paJcadazabhiH sthAnaiH suSTha vinIta ityucyate, nIcaM anuddhataM yathA syAdevaM nIceSu zayyAdiSu vA varttata ityevaMzIlo nIcavartI guruSu nygvRttimaan| "nIyaM sijjaMgayaM ThANaM" [d.9|1-17] ityAdi / acapalo nArabdhakAryaM pratyasthiraH, athavA capalo gatisthAnabhASAbhAvabhedatazcaturdA, gaticapalo drutacArI 1 sthAnacapalo yastiSThannapi calahastAdiH 2 bhASAcapalo'sada'sabhyA'samIkSyA'dezakAlapralApibhedAccaturdhA / tatrA'sadavidyamAnaM, asabhyaM kharaparuSAdi, asamIkSya anAlocya pralapantyevaMzIlA: asada'sabhyA'samIkSyapralApinaH, prAyo'dezakAlapralApI tu caturtho'tIte kArye tu yo vakti yadIdaM tatra dezakAle vA'kariSyat tataH sundaramabhaviSyat / bhAvacapala: sUtre'rthe vA'samApte eva yo'nyaM gRhNAti / amAyI manojJAhArAdi prApya gurvAdInAmavaJcakaH, akutUhalo na kuhakendrajAlAdyavalokate // 10 // appaM ca ahikkhivaI, pabaMdhaM na ca kuvvaI / mittijjamANo bhayai, suyaM laddhaM na majjai // 11 // vyAkhyA-alpazabdo'bhAvArthaH, tatau naiva kaJcanAdhikSipati, prabandhaM krodhAdhikyaM na karoti, mitrIyamANo'pi mitrakRtyaM bhajate, mitrIyitAramupakurute, na tu pratyupakAraM pratyasamarthaH kRtaghno bhavet , zrutaM ca labdhvA na mAdyati kintu madadoSajJAnAd gADhaM namitaH // 11 // na ya pAvaparikkhevI, na ca mittesu kuppaI / appiyassAvi mittassa, rahe kallANa bhAsai // 12 // vyAkhyA-na ca pApaparikSepI, skhalite'pi gurau bhaktaH, na ca mitrebhyaH kRta 2010_02
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam 171 jJatayA kathaJcidaparAdhe'pi kupyati, apriyasyApi mitrasya rahasi kalyANaM bhASate / mitramiti yaH prapannaH sa yadyapakRtizatAni vidhatte tathApyekamapi tatsukRtamanusmaran rahasi arahasyapi tasya doSaM na vakti / yataH ekasukRtena duHkRta-zatAni ye nAzayanti te dhanyAH / natvekadoSajanito, yeSAM doSazataH kRtaghnaH // 1 // [ ] // 12 // kalahaDamaravajjae, buddhe abhijAyae / hirimaM paDisaMlINo, suviNIe tti vuccai // 13 // vyAkhyA-kalaho vAciko vigrahaH, DamaraM prANaghAtAdijaM, tadvarjako, buddho buddhimAniti sarvatrAnugamyameveti na prakRtisaGkhyAvirodhaH, abhijAti kulInatAM gacchatItyabhijAtigaH, utkSiptabhAranirvahaNAt , hrImAn kaluSAzayatve'pyakAryamAcaran lajjate / pratisaMlIno gurusakAze, anyatra vA vinA kAryaM yatastato na ceSTate / evaMguNaH suvinIta ityucyate // 13 // iti sUtrASTakArthaH / sa kIdRk syAdityAha vase gurukule niccaM, jogavaM uvahANavaM / piyaMkare piyaMvAI, se sikkhaM ladbhumarihaI // 14 // vyAkhyA-vased gurukule gacche nityaM yAvajjIvamapi gurvAjJAyAmeva / yogo vyApAro dharmasya tadvAn , yadvA yogaH samAdhiH so'syAstIti yogavAn / upadhAnavAn aGgA'naGgA'dhyayanAdau yathAyogyamAcAmlAditapovizeSavAn , kenacidapakRto'pi priyaGkaraH, na tatpratikUlamAcarati, matkarmaNAmeva doSo'yamiti dhyAyan apriyakAre'pi priyaM ceSTate, yadvAAcAryAderiSTAhArAdyairanukUlakArI / priyavAdI apriyamukto'pi priyameva vadatItyevaMzIlo yadvAAcAryAdyAzayAnuvartitayaiva vaktA / tathA cAsya ko guNa ityAha-sa evaMguNaH zikSA zAstrArthagrahaNAdyAM labdhumarhati, sa bahuzrutaH syAt nAnyaH // 14 // bahuzrutasya pUjA kAryeti tasya stavaM SoDazadRSTAntairAha jahA saMkhaMmi payaM NihitaM, duhao vi virAyai / evaM bahussue bhikkhU, dhammo kittI tahA suyaM // 15 // vyAkhyA-yathA jalaje zaLe payo dugdhaM nihitaM nyastaM dvAbhyAM prakArAbhyAM 2010_02
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 svaujjvalyamAdhuryAbhyAM, Azrayasya ca zobhanatvAdavinAzitvazobhAbhyAM virAjate, tatra na kAluSyaM nAmlatAM ca bhajate, na ca parisravati / evaM bahuzrute bhikSau dvAbhyAM hetubhyAM dharmo yatidharmaH kIrttistathA zrutamAgamo virAjate, yadyapi dharmakIrttizrutAni nirupalepanAdiguNena svayaM zobhAbhAJji, tathApi mithyAtvAdikAluSyavigamAnnairmalyAdiguNena zaGkha iva bahuzrute sthitAnyAzrayaguNena vizeSataH zobhante, anyathA tAnyapi mAlinyAkulAzrayeNa hAnimApnuvanti ||15|| 172 jahA se kaMboyANaM, Ainne kathae siyA / Ase javeNa pavare, evaM havai bahussue // 16 // vyAkhyA- yathA yena prakAreNa sa iti pratItaH, kambojAnAM kambojadezajAnAmazvAnAM madhye 'nirddhAraNe SaSThI' AkIrNo vyAptaH zIlAdiguNaiH, kanthakaH pradhAno'zvo'zmakhaNDabhRtkutapapAtadhvaneratrasyan syAt, azvo javena pravaraH, evaM IdRzo bhavati bahuzrutaH / jainA hi vratinaH kAmbojA ivAzveSu jAtijayAdiguNairanyatIrthyapekSayA zrutazIlAdibhirvarA eva / ayaM tvAkIrNakanthakAzvavatteSvadhiko guNaiH // 16 // jahAinnasamArUDho, sUre daDhaparakkame / ubhao naMdidhoseNaM, evaM bhavai bahussue // 17 // ''zvavAra vyAkhyA -yathA AkIrNaM jAtyAdiguNamazvaM samyagArUDho'dhyAsitaH zUro' subhaTaH, dRDhaparAkramo gADhadehabalaH, ubhayato vAme dakSiNe, agre pRSThe vA, nAndI dhoSeNa dvAdazatUryaninAdena yadvA jIyAstvamityAdyAzIrvAco bandikRtAstadghoSeNa yathaivaMvidhaH zUro na kenacidabhibhUyate, na cAnyastadAzrito'bhibhUyate, evaM bhavati bahuzruta: / jinapravacanA'zvAzrito dRpyatparavAdidarzane'pyatrastastajjaye kSamaH, ubhayatazcAhni rAtrau svAdhyAyarUpeNa svaparapakSayorvA ciraM jIvatvasau pravacanoddIpaka ityAdyAzIrnAndIghoSeNAnyatIryairmahoddhatairapi nAbhibhUyate, na caitadAzrito'pi vA // 17 // - jahA kareNuparikiNNe, kuMjare sadvihAyaNe / balavaMte appasihae, evaM bhavai bahussue // 18 // vyAkhyA- yathA kareNukAbhirhastinIbhiH parikIrNaH parivRto ya: [ kuJjaro] sa SaSTihAyanaH SaSTivarSIyaH, tasya hyetAvat kAlaM yAvat prativarSaM balavRddhiH, ata eva balavAn, balaM dehasAmarthyamasyAstIti, apratihato'nyairmadamukhairapi gajairna bhajyate, evaM bhavati bahuzrutaH, so'pi kareNubhiriva paravAdipra sararodhakSamautpAtikyAdibuddhibhirvRtaH, SaSTihAyanatayA 2010_02
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam 173 cAtigAmbhIryAdiguNaiH sthirIbhUtaH, dhIratvAcca balavAna'pratihato darzanopabRMhibhirbahubhirapi pratihantuM na zakyata iti // 18 // jahA se tikkhasiMge, jAyakhaMdhe virAyai / vasahe jUhAhivaI, evaM bhavai bahussue // 19 // vyAkhyA-yathA sa tIkSNazaGgo, jAto'tyantamupacitaH skandho'syeti jAtaskandhaH samAGgopAGgairupacito virAjate vizeSeNa bhAti vRSabhaH, yUthasya gavAM svAmI yUthAdhipatiH, evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi parapakSabhetRtayA tIkSNAbhyAM svAzAstrAbhyAM zRGgAbhyAM yutaH gacchagurukAryadhuryatvAjjAtaskandha iva jAtaskandhaH, yUthasya sAdhvAdisamUhasyAdhipatirAcAryatvaM gataH san virAjate // 19 // jahA se tikkhadADhe, udagge duppahaMsae / sIhe miyANa pavare, evaM bhavai bahussue // 20 // vyAkhyA-yathA sa tIkSNadaMSTraH, udagra utkaTaH agravayaHsthatvena vA udagraH, duHpradharSa eva duHpradharSako'nyairdurabhibhavaH, siMho magANAmAraNyaprANinAM pravaro bhavati, evaM bhavati bahuzrutaH, ayaM hi parapakSabhetRtvAttIkSNadaMSTrAdibhiriva naigamAdinayaiH, pratibhAdiguNodagratayA durabhibhavo'nyatIrthyAnAM mRgasthAnIyAnAM pravara eveti // 20 // jahA se vAsudeve, saMkhacakkagayAdhare / appaDihae bale johe, evaM bhavai bahussue // 21 // vyAkhyA-yathA sa vAsudevo viSNuH, zaGkha pAJcajanyaM, cakraM sudarzanaM, gadAM ca kaumodakI dharatIti zaGkhacakragadAdharaH, apratihatamanyairaskhalitaM balaM sAmarthyamasyetyapratihatabalaH, ko'rthaH ? ekaM sahajasAmarthyavAn , paraM ca tAdRzAyudhAnvito yodhaH subhaTo bhavati, evaM bhavati bahuzrutaH, so'pi hyekaM svAbhAvikaprAgalbhyavAn , aparaM zaGkhacakragadAbhiriva samyagjJAnadarzanacAritrairupeta iti / yodhaH karmAriparAbhavaM prati syAt // 21 // jahA se cAuraMte, cakkavaTTI mahiDDie / caudasarayaNAhivaI, evaM bhavai bahussue // 22 // vyAkhyA-yathA sa caturbhirhayagajarathanarAtmakairantaH zatrunAzAtmako yasya sa caturantacakravartI SaTkhaNDabharatAdhipo mahaddhiko divyazrIkaH, caturdazaratnAni, tAni ca 2010_02
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 seNAvai 1 gAhAvai 2, purohi 3 gaya 4 turaga 5 vaDDaiga 6 hatthI 7 / / cakkaM 8 chattaM 9 camma 10 maNi 11, kAgiNI 12 khagga 13 daMDo 14 ya // 1 // [vi.sA./gA.549] teSAmadhipatiH evaM bahuzruto bhavati, so'pyAsamudrahimavatsthavidyAdharavRndakhyAtakIrtitvAccaturaGgato, dAnAdyaizcaturbhivAntaH karmArinAzo'syeti caturantaH, RddhayazcAma\SadhyAdyAzcakribhaJjakapulAkalabdhyAdyA mahatya evAsya syuH, caturdazaratnopamAni ca pUrvANi // 22 / / jahA se sahassakkhe, vajjapANI puraMdare / sakke devAhivaI, evaM bhavai bahussue // 23 // vyAkhyA-yathA sa sahasrAkSaH, devamantripaJcazatAnAM sahasra locanAni, athavA sahasreNa locanAnAmanye yat pazyanti sa dvAbhyAmeva pazyatIti sampradAyaH, vajrapANiH, lokoktyA pUrdAraNAtpurandaraH, zakro, devAdhipatiH, evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi zrutajJAnenA'zeSAtizayavidhAnena locanasahasreNeva jAnIte, vajralakSaNasya ca pANau sambhavaH, puraM zarIraM vikRSTatapasA dArayatIti, zakravat devairapi dharme'tyantanizcalatvAt pUjyate iti tatpatirucyate // 23 // jahA se timiraviddhaMse, uttiTuMte divAyare / jalaMte iva teeNaM, evaM havai bahussue // 24 // vyAkhyA-yathA satI(saH) timiraM andhakAraM vidhvaMsayatIti timiradhvaMsI, (timiravidhvaMsa:) uttiSThan UrdhvaM gacchan divAkaraH sUryaH, UrdhvaM nabhobhAgamAkraman atitejasvitAM bhajate, jvalanniva jvAlAM muJcanniva tejasA, evaM bhavati bahuzrutaH / so'pyajJAnatimirApahaH, saMyamasthAneSu vizuddhAdhyavazAyata utsarpan tapastejasA jvalanniva syAt // 24 // jahA se uDuvaI caMde, nakkhattaparivArie / paDipuNNe puNNamAsie, evaM havai bahussue // 25 // vyAkhyA-yathA sa uDUnAM nakSatrANAM patizcandro nakSatraigrahaistArAbhizca parivAra: saJjAto'syeti nakSatraparivAritaH pratipUrNaH pUrNimAsyAM syAt , evaM bhavati bahuzrutaH, so'nekarSINAmadhipastatparikaritaH samyaktvapaurNimAsyAM zubhrAyAM sarvakalAvattvena pratipUrNazca syAt // 25 // _ 2010_02
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam jahA se sAmAIyANaM, koTThAgAre surakkhie / nANAdhaNNapaDipunne, evaM havai bahussue // 26 // vyAkhyA-yathA (saH) samAjaH samUhastaM samavayantIti sAmAjikAH, samUhavRttayo lokAsteSAM, koSThAgAro dhAnyAzrayaH, suSTha prAharikAdivyApAradvAreNa rakSito dasyumUSakAdibhyaH surakSitaH, nAnAdhAnyAni zAlimudgAdIni taiH pratipUNau bhRto bhavet , evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi sAmAjikalokAnAmiva gacchavAsinAmupayogibhirnAnAdhAnyairivAGgopAGgaprakIrNakAdibhedaiH zrutajJAnavizeSaiH pratipUrNo bhavati, surakSitazca pravacanAdhAratayA paravAdirAgAdibhyaH sAdhuparicaryAyogyAhArAdinA, "jeNa kulaM AyataM" [ ] ityAdi // 26 // jahA sA dumANa pavarA, jaMbUnAma sudaMsaNA / aNADhiyassa devassa, evaM havai bahussue // 27 // vyAkhyA-yathA sA drumANAM madhye pravarA jambUrnAmnAbhidhAnena sudarzanA nAma jambUriti / na hi yatheyamamRtopamaphalA devAdyAzrayA ca tathA'nyaH kazcid drumo'sti / drumatvaM phalavyavahArazcAsyAstatpratirUpatayaiva vastutaH pArthivatvAt / anAdRtanAmno devasya jambUdvIpavyantarasya Azrayatvena tatsambandhinI sA jambUH / ___ yathA uttarakurAyAM (uttarakurau) sItAnadyAH pUrvataH paJcazatayojanAyAmaviSkambhaM jambUpIThaM, madhye dvAdazayojanapiNDaM, kramAt pradezahAnyA tad dvikrozapiNDaM svarNamayaM, vedikayA vanena vRtaM caturdAraM trisopAnaM, pIThamadhye maNipIThakASTayojanadIrghapRthuH yojanacatuSkapiNDAt , taduvaM jambUvRkSo'rddhayojanamavagADho'STayojanoccaH, tatra skandho yojana dvayocco'rddhayojanapiNDa: / catasrastasya mUlazAkhAH SaDyojanoccAH, jambUmadhyadeze'STayojanAni vRttAH, vajramayaM mUlaM, rUpyazAkhAH, zAkhAmadhye caityaM krozadIrgha, arddhakrozapRthu, dezonakrozamuccaM, dvArANi 500dhanvoccAni, tanmadhye maNipIThikA 900dhanvAyAmavistarAbhyAM, 250dhanvabAhulyA, UrdhvaM devacchandaH 500dhanvadairghyapRthutve, sAdhika 500dhanvoccaH, tatra 108pratimAH jambvAH pUrvazAkhAyAM bhavanaM, zeSadikSu prAsAdAH, siMhAsanAni anAdRtadevasya vAyavyottarezAnadikSu, anAdRtadevasya catu:sahasrAH (4000) jambUsAmAnikAnAM, ityAdi yAvat sarvA'nAdRtadevaparivArasaktajambUsarvasaGkhyA ekA koTI, viMzatilakSAH, paJcAzatsahasrANi, viMzatyadhikaM zataM, etaccaiva mAnaM padmahRdapadmAnAmapi zrIdevyAH / evaM bhavati buhazrutaH, so'pyamRtopamaphalakalpazrutAnvito devAdInAmapi pUjyaH, zeSavRkSopamasAdhuzreSThaH, anAdRtadevasthAnIyArhan syAt // 27 // 2010_02
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 jahA sA NadINaM pavarA, salilA sAgaraMgamA / sIyA nIlavaMtappavahA, evaM havai bahussue // 28 // vyAkhyA-yathA sA nadInAM madhye pravarA salilA nityajalA nadI, sAgaraM gacchatIti sAgaraGgamA samudrapAtinItyarthaH, na tu kSudranadIvadantarA vizIryate, sA sItA nAmnI nadI nIlavantanAmavarSadharAdreH prabhavA pravahA vA, sA ca paJcalakSadvAtriMzatsahasranadIyuktA paJcazatayojanavistRtA dazayojanoccAbdhau patati, evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi saritAmivAnyasAdhUnAmazeSazrutajJAninAM madhye pravaraH zuddhAmbhaHsamazrutAnvitaH sAgaramiva muktimevAsau yAti, tadarhAnuSThAne evAsya pravRtteH, na hyanyadarzanivaddevAdibhave'sya vivekino vAJchA, tathA ca kathamasyAntarAsthAnaM nIlavattulyocchitakulaprasUteH, tenaivedRgyogyatA syAt / / 28|| jahA se NagANa pavare, sumahaM maMdaro giri / nANosahipajjalie, evaM havai bahussue // 29 // vyAkhyA-yathA sa nagAnAM girINAM pravaraH sumahAn atyuccaH, sarveSvapi bhUmernavanavatisahasroccatvAnmandaro merugiri nauSadhIbhiH prakarSeNa jvalito dIptaH, tA hyatizAyinyaH prajvalantya eva syuH, tena girirapi prajvalita: syAt , evaM bhavati bhushrutH| so'pi zrutabalenAtisthiraH zeSAdrikalpA'nyasthirasAdhvapekSayA pravaraH, tamasyapi prakAzaka AmarpoSadhyAdilabdhibhiH // 29 / / kiM bahunA ? jahA se sayaMbhuramaNe, udahI akkhaodae / nANArayaNapaDipunne, evaM havai bahussue // 30 // vyAkhyA-yathA (saH) svayambhUramaNAbhidhAna udadhiH, akSayamavinAzyudakaM yasmin sa, tathA nAnAratnairmarakatAdibhiH pratipUrNo bhavet evaM bhavati bahuzrutaH / so'pyakSayasamyagjJAnodako nAnA'tizayaratnavAMzca syAt , yadvA akSata udayaH prAdurbhAvo yasyAsAvakSatodayaH // 30 // athoktaguNAnuvAdAtphaloktezca bahuzrutamAha samuddagaMbhIrasamA durAsayA, acakkiyA keNai duppahaMsayA / suyassa punnA viulassa tAiNo, khavitta kammaM gaimuttamaM gayA // 31 // vyAkhyA-ArSatvAt gAmbhIryeNA'labdhamadhyAtmakena guNena samA gAmbhIryasamAH, 2010_02
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 ekAdazaM bahuzrutapUjAdhyayanam samudrasya gAmbhIryasamAH samudragAmbhIryasamAH, abhibhavabuddhyA kenApi durAzrayAH durAsadA vA, acakitA atrAsitAH pariSahaparavAdyAdinA, tathA duHkhena pradhaya'nte na parAbhUyante kenApIti duHpradharSakAH, subvyatyayAt zrutena pUrNAH, vipulena aGgA'naGgAdibhedato vistIrNena tAyinastrAyiNo vA, IdRzA bahuzrutAH kSapayitvA karma, gatimuttamAM mukti gatA yAnti yAsyanti ca, ekavacanaprakrame'pi bahuvacanaM pUjyatAdyAptijJaptyai // 31 // itthaM bahuzrutasya guNavarNanAM pUjAmuktvA ziSyopadezamAha tamhA suyamahidvejjA, uttmtttthgvese| jeNappANaM paraM ceva, siddhi saMpAuNijjAsi // 32 // tti bemi vyAkhyA-yasmAdamI muktiphalAH zrutaguNastasmAt zrutamadhitiSThet , adhyayanazravaNacintanAdinAjazrayet , uttamamarthaM mokSaM gaveSayatItyuttamArthagaveSakaH / yena zrutAzrayaNena AtmAnaM svaM paraM cAnyaM tapasvyAdikaM, evaH nizcaye bhinnakramaH, siddhi mukti samyak prApayedeva, iti samAptau, bravImIti prAgvat // 32 // iti bahuzrutapUjAkhyamekAdazAdhyayanamuktam // 11 // ___ 2010_02
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam // bahuzrutenApi tapoyatnaH kArya iti jJaptyai tapaRddhivAci harikezIyAdhyayanamAha prathamaM tatsampradAya ucyate - mathurAyAM puryAM zaGkho yuvarAjA dharmaM zrutvA dIkSito viharan gajapuraM gataH, tatra bhikSAyai bhraman atyuSNAM murmurasamAM taptavAlukAM hutabhugrarUpAmiva hutavahAkhyAM ekAM rathyAM prApya, yastasyAM calita sa tadaiva mriyate, sAdhunA tAmasaJcArAM dRSTvA purohitasuto'pRcchIyaM rathyA kiM vahati ? tenApi dahyatAmayamiti duSTAzayena vahatItyukte so'tvaritaM tasyAmeva yayau / tattapaH prabhAvAt sA rathyA zItIbhUtA, purohitasuto gavAkSasthastamatvaritaM yAntaM dRSTvA'ho'yaM mahAtapasvIti vismitastamudyAnasthaM natvoce, bhagavan kathamasmAdbhavadavajJAmahApApato'haM chuTiSyAmItyukte pravrajeti tenokte sa dIkSito nirdoSAM dIkSAM prapAlya jAtirUpamadau kRtvA mRtvA svargatvA cyutaH / atha gaGgAtIre harikezAdhipo balakoSThAbhidhAnaH smazAnavRttirantyajo vasati, tasya gaurIgAndhAryabhidhe dve bhArye AstAM / tayorgauryAH kukSau sa AgataH, tadA sA vasantasazrIkamAmraM phalitaM svapne dRSTvA'jAgarIt / svapnapAThakaizcAnupamaputraH phalamUce / krameNa suto'bhUt / prAgbhavajAtirUpamadAt sa kAlo virUpazca jAtaH, sa balanAmA bAlo'ntyajAmAmapi hasanIyo bhaNDanazIlo'sahano viSataruriva dveSya udvegakRdavarddhata / anyadA pAnagoSThIparANAM bandhUnAM madhye DimbhaiH saha bhaNDaceSTAdibhiH kalahAyamAnaH sa tairbahiSkRtaH pArzve'sthAt / tAvattatrA'hirniHsRtaH, tadA taiH sahasotthAya saviSa iti sa hataH, kSaNena dIpakasarpo niHsRta:, tatastaiH sa nirviSa iti kRtvA muktaH, balena tad dRSTvA'cinti yadviSabhRdahirhanyate, dIpako'hizca mucyate, tarhi sarvaH ko'pi svadoSaireva klezabhAgiti bhadrakaireva bhAvyaM / bhaddaeNa va hoyavvaM, pAvai bhaddANi bhaddao / saviso hamma sappo, bheruMDo tattha muccai // 1 // [ utta. ni. / gA. 326 ] 2010_02
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 179 iti dhyAyan jAtajAtismRtiH sa svaM vimAnavAsaM jAtimadaM ca duSTaM bhAvayan saMvignaH, sAdhumUle dharmaM zrutvA sambuddhaH, pravrajya viharan kAzI gatvA tindukodyAne yakSAlaye gaNDikatindukaM yakSaM tatrasthamanujJApyAsthAt , yakSo'pyupazAntaH, ito'nyaH kazcidyakSo'nyasmin vane vasati, tatsthAne'pi tatrAneke sAdhavaH sthitAH santi / sa ca tatrAgato gaNDikayakSamUce'dhunA tvaM kathaM na dRzyase? so'vak amuM muni seve / so'pi taM sAdhuM dRSTvopazAnto jagau mamodyAne'pi ghanA yatayaH santi, tatastau tatra gatau, gaNDikaH sAdhUMstatrasthAn vikathAdiparAn dRSTvoce itthINa kahittha vaTTai, jaNavayarAyakahittha vaTTai / paDigacchaha rammaM tidugaM, ai sahasA bahumuMDie jaNe // 1 // [ utta. ni./gA.327] ityuktvA sa svasthAnaM sametya taM sAdhuM pratimAsthamasevata / anyadA kozalikasya rAjJo duhitA bhadrAkhyA bahutantrA gandhamAlyAdyupetA tatrAgatA / yakSasya pradakSiNAM kurvantI taM kAlaM vikarAlaM muni dRSTvA sA thUccakAra / yakSo ruSTastAM paravazAM cakre / pitrAdiduHkhe yakSo'vak tasyA mukhe'vatIrya, yadanayA yatiM prati thUtkRtaM tena yati patIyantI tAM muJce / rAjJA jIvatvasAviti sA tasmai dattA / rAtrau mahattarAdibhiH sA tatra yakSAlaye AnItA, tAbhiranujJAtA ca sA yakSAlayaM praviSTA / sa munistu pratimAsthastAM naicchat / tadA yakSa RSimAcchAdya tAM coduhya svaM divyarUpamadIdRzat punarmunirUpaM ca / evaM sarvAM rAtri tAM viDambaya prAta: sAdhurimAM necchatIti yakSo jagau / sA vimanAH piturgRhaM yAntI purohitena dRssttaa| rAjJA pRSTena tena purohitenoktaM RSipatnI dvijAya dIyate, tadA rAjJA sA tasmai dattA / so'pi tAM svapatnI kRtvA sapriyo yajJamArabhateti tatsambandhaH / atha sUtramsovAgakulasaMbhUo, guNuttaradharo muNI / hariesabalo nAma, Asi bhikkhU jiiMdio // 1 // vyAkhyA-svapAkakulasambhUtazcANDalakulotpannaH, uttarAn pradhAnAn jJAnAdIn guNAn dhArayatItyuttaraguNadharaH, prAkRtatvAt pUrvAparanipAte guNottaradharo muniH, harikezo harikezatayA pratItaH svapAkatayetyarthaH, balo nAmAsIt bhikSuH, bhinatti yathApratijJAtAnuSThAnena kSudhamaSTavidhaM karmeti bhikSurjitendriyaH / / 11 / / / tathAiriesaNabhAsAe, uccAre samiIsu ya / jao AyANanikkheve, saMjao susamAhio // 2 // 2010_02
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-iryAeSaNAbhASAyAM tathA uccAre purISe, anyeSvapi paristhApane, eSu sthAneSu samitiSu samyak pravarttaneSu yatate iti yato yatnavAn , tathA AdAnaM pIThaphalakAdenikSepaH sthApanaM AdAnanikSepaM, apavAde tayoH / samityAM ca yataH saMyataH saMyamAnvitaH susamAhitaH suSTha samAdhivAn // 2 // tathA maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiMdio / bhikkhaTThA baMbhaijjaMmi, jannavADamuvaTThio // 3 // vyAkhyA-mano guptamasyeti manoguptaH, evaM vAgguptAdiH, bhikSArthaM brAhmaNAnAM ijyA yajanaM tasmin brAyejye( brahmajye )yajJavATake upasthitaH prAptaH // 3 / / taM pAsiUNamejjaMtaM, taveNa parisosiyaM / paMtovahIuvagaraNaM, uvahasaMti aNAriyA // 4 // vyAkhyA-taM muniM dRSTvAjayAntaM, tapasA SaSThASTamAdinA parizoSitaM kRzIkRtamAMsaraktaM, prAntaM jIrNaM malinAdyasAramupadhirvarSAkalpAdiH, sa evopakaraNaM dharmazarIraropaSTambhaheturasyeti, taM prAntopadhyupakaraNamupahasanti anAryAM mlecchA ivA'nAryAH sAdhunindAdinA // 4 // tatazcajAImayapaDithaddhA, hiMsagA ajiiMdiyA / abaMbhacAriNo bAlA, imaM vayaNamavvavI // 5 // vyAkhyA-jAtimadena dvijA vayaM, iti paristabdhAH (pAThAntare-pratibaddhA vA) hiMsakAH prANighAtakAH, ajitendriyA indriyavazAH, ata evA'brahmacAriNa abrhmdhrmvaadinH| yata: RtukAle vidhAnena, tatra doSo na vidyate / [ ] tathA, "aputrasya gatirnAsti"[ ] ityAdi ca / ata eva bAlA iva bAlAH, bAlakrIDAnibheSvagnihotrAdiSu pravRttatvAt / uktaM ca _agnihotrAdikaM karma, bAlakrIDeva likhyate // [ ] iti / te idaM vacanamabruvan // 5 // kayare Agacchai dittarUve, kAle vikarAle phukkanAse / omacelae paMsupisAyabhUe, saMkarasaM parihariya kaMThe // 6 // 2010_02
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 181 __vyAkhyA-kataraH, ekAraH prAkRtatvAt , Agacchati ? (pAThAntare- 'kore Agacchai'tti, kore iti laghorAmantraNaM) dIptarUpo'tibIbhatso, vikRtatayA vA durdarzanaH, kAlo varNena, vikarAlo danturatAdinA bhIkRt , 'phukka'tti agradeze sthUlonnatA ca nAsA'syeti phokkanAsaH, avamacelako nikRSTavastra, pAMzunA rajasA pizAcavadbhUto jAtaH pAMzupizAcavadbhUtaH, pizAco hi laukikAnAM dIrghazmazrUnakharomA pAMzuguNDitazceSTaH, tataH so'pi niHpratikarmatvarajo'vaguNThitadehatayA caivaM / saGkarastRNabhasmagomayAgArAdirAzirutkuruDikA, tatrasthaM dUSyaM vastraM saMkaradRSyaM, tatra hi yadatyantanikRSTaM nirupayogi ca syAttadeva lokairujjhyate, tatastatprAyaM vastraM, tat parivRtya nikSipya kaNThe gale kaNThaikapArve ityarthaH, anikSiptopadhiH svopadhiM lAtvaiva sa bhramatIti // 6 // itthaM dUrAdAgacchan sa uktaH, sannikRSTaM tvevamUcuHkayare tuma iya adaMsaNijje, kA eva AsA ihamAgao si / omacelagA paMsupisAyabhUyA, gaccha khalAhi kimihaM Thio si // 7 // vyAkhyA-katarastvaM ? (pAThAntare-kore tvaM ?) itItyevamadarzanIyo dRSTumanarhaH, kayA vA, prAkRtatvAdekAralopa, mazcAgamikaH, tata AzayA vAJcayA iha yajJapATake Agato'si ? avamacelakaH pAMzupizAcabhUtaH prAgvat / punaranayorupAdAnamatyantAdhikSepe / gaccheto yajJapATakAt / 'khalAhi' dezyuktyA'pasarAsmadRSTeH, kimiha sthito'si tvaM? naiveha tvayA stheyaM // 7 // ___ evamadhikSipte'pi tasmin munau prazamitayA kiJcidajalpati tatsAnnidhyaM cakre gaNDItindukayakSa: jakkho tahiM tiMduyarukkhavAsI, aNukaMpao tassa mahAmuNissa / pacchAyaittA niyagaM sarIraM, imAI vayaNAimudAharitthA // 8 // vyAkhyA-yakSo vyantara: tinduko nAmA vRkSastadvAsI, yatastindukavanAntarmahAMstindukavRkSastatrAsau vasati, tadadhastAcca taccaityaM yatra sa sAdhustiSThati / anukampako'nukUlakRpApravRttiH, tasya balasya mahAmuneH prati / pracchAdya nijakaM zarIraM yakSo nijadehaM guptIkRtya, tapasvizarIre ca pravizyamAni vakSyamANAni vacanAni udAhRtavAn // 8 // yathAsamaNo ahaM saMjao baMbhayArI, virao dhaNapayaNapariggahAo / parappavittassa u bhikkhakAle, annassa aTThA ihamAgao mhi // 9 // 2010_02
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-zramaNo munirahaM, samyagyataH saMyato'sadvyApArebhyo nivRttaH, brahmacArI, tathA virato nivRtto dhanapacanaparigrahAt , dhanaM catuSpadAdi, pacanaM AhAraniSpAdanaM, parigraho dravyAdiSu mUrchA, ata eva parasmai pravRttaM parArthaM niSpanna, tasya, tuH evArthe, tataH parapravRttasyaiva na tu madarthasya, annasyArthaM bhikSAkAle na tvakAle iha yajJapATake Agato'smi / anena yaduktaM katarastvaM ? kimihAgato'sIti tatpratyuttaram // 9 // evamukte te caitad brUyuryanneha kiJcit kasmaiciddIyate, tatrAhaviyarijjai khajjai bhojjai ya, annaM pabhUyaM bhavayANameyaM / jANAhi me jAyaNajIviNo tti, sesAvasesaM lahaU tavassI // 10 // vyAkhyA-vitIryate dIyate dInA'nAthAdibhyaH, khAdyate khaNDakhAdyAdi, bhujyate ca bhaktasUpAdi, adyate ityannaM azanaM prabhUtaM bhavatAM, etat pratyakSaM, tathA ca na jAnIta 'me' mAM yAcanena jIvanaM prANadhAraNamasyeti yAcanajIvanaM, ArSatvAdikAraH, dvitIyArthe SaSThI, iti zeSAvazeSaM uddharitasyApyuddharitaM, antaM prAntaM labhatAM mallakSaNastapasvI, yatirvarAko vA bhavadAzayena // 10 // evaM yakSokte yajJavATakasthA brAhmaNA AhuH uvakkhaDaM bhoyaNa mAhaNANaM, attaTThiyaM siddhamihegapakkhaM / naU vayaM erisamannapANaM, dAhAmu tubbhaM kimihaM Thio si // 11 // vyAkhyA-upaskRtaM lavaNavesarAdisaMskRtaM bhojanaM brAhmaNAnAM Atmano'rthaM bhavamAtmArthikaM brAhyaNairapyAtmanaiva bhojyaM, natvanyasmai deyaM / yataH siddhaM niSpannamihAsmin yajJe etadekapakSaM, eka: pakSo brAhmaNalakSaNo yasyetyekapakSaM, yadatropaskrIyate tad brAhmaNAyaiva dIyate, na zUdrAya, yata uktam ___ na zUdrAya matiM dadyA-nnocchiSTaM na haviHkRtaM / na cAsyopadizeddhama, na cAsya vratamAdizet // 1 // [ ] tato na naiva vayamIdRzamannamodanAdi, pAnaM drAkSApAnAdi annapAnaM tubhyaM dAsyAmaH, ataH kimiha sthito'si ? naivehAvasthitAvapi tava kiJcinmiliSyati // 11 // yakSaH prAhathalesu bIyAiM vavaMti kAsayA, taheva NiNNesu ya AsasAe / eyAe saddhAe dalAhi majhaM, ArAhae puNNamiNaM khu khittaM // 12 // 2010_02
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 183 vyAkhyA-sthaleSu jalAvasthitimukteSu uccabhUbhAgeSu bIjAni vapanti karSakAH, tathaiva sthaleSviva nimneSu nIcabhUbhAgeSu ca AzaMsayA, yadi ghanA vRSTistadA sthaleSu phalAni, anyathA tadA nimneSu, itIcchayA, etayA etadupamayA karSakAzaMsAtulyayA zraddhayA dadadhvaM mahyaM? yadyapi vo nimnopamatvabuddhirAtmani, mayi tu sthalatulyA dhIH, tathApi mahyamapi dAtumarhatha, atha syAdevaM datte'pi na phalAptirityAha-khuH evArthe, ArAdhayedeva samantAt sAdhayet , nAtrA'nyathAbhAvaH, puNyaM zubhaM idaM dRzyamAnaM kSetraM / puNyazasyaprarohahetutayAtmAnameva pAtrabhUtamAha (pAThAntare-'ArAhagA hohima puNNakhitaM'ti) ArAdhakAH puNyasya bhavata ! anena ca dAnaphalamAha yata idaM puNyakSetraM puNyaprAptihetukSetram / / 12 / / iti yakSokte te AhuHkhittANi amhaM vidiyANi loe, jahiM pakinnA viruhaMti punnnnaa| je mAhaNA jAivijjovaveyA, tAiM tu khettAiM supesalAiM // 13 // vyAkhyA-kSetrANi kSetropamAni pAtrANyasmAkaM viditAni varttante, jagati yeSu kSetreSu prakIrNAni dattAnyazanAdIni virohanti janmAntare prAdurbhavanti pUrNAni samastAni, na tu tanmadhye tvaM, yataH ye brAhmaNA dvijAste'pi na nAmnaiva, kintu brAhmaNA jAtiH, vidyA caturdazavidyAsthAnAni, tAbhyAmupetAH, tAnyeva ca kSetrANi supezalAni zobhanAni prItikarANi vA, yataH samamazrotriye dAnaM, dviguNaM brAhmaNabruve / sahasraguNamAcArye, anantaM vedapArage [ ] // 13 // yakSaH prAha koho ya mANo ya vaho ya jesiM, mosaM adattaM ca pariggaho ya / te mAhaNA jAivijjAvihUNA, tAiM tu khittAI supAvagAiM // 14 // vyAkhyA-krodhazca mAnazca, cAt mAyA lobho vadhazca, yeSAmiti bhavatAM brAhmaNAnAM, mRSA tvalIkoktiH, adattamadattAdAnaM, cakArAnmaithunaM, parigrahazca gobhUmyAdisvIkAro'sti, te iti krodhAdyupetA yUyaM brAhmaNA jAtividyAhInAH / kriyAkarmavibhAgena hi cAturvaNyavyavasthA, yataH ekavarNamidaM sarvaM, pUrvamAsIdhudhiSThira ! / kriyAkarmavibhedena, cAturvaNryaM vyavasthitam // 1 // [ ] 2010_02
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 brAhmaNo brahmacaryeNa, yathA zilpena zilpikaH / anyathA nAmamAtraM syA-dindragopakakITavat // 2 // [ ] na cevaMvidhA kriyA brahmacaryAtmikA kopAdyupeteSu tvataH sambhavati, ato na tAvadyuSmAsu jAtisambhavaH / tathA vidyA api sacchAstrAtmikAH, sacchAstreSu ca sarveSvapi ahiMsAdipaJcakameva vAcyaM / yata uktaM-"paJcaitAni pavitrANi" [ ] ityAdi / atastadyuktatvaM tajjJAnAdeva syAt , jJAnasya tu viratiphalaM rAgAdyabhAvazca tajjJAnameva na bhavati, yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zakti-dinakarakiraNAgrataH sthAtum // 1 // [ ] na caivamagnyAdyArambhiSu kopAdimatsu virateH rAgAdyabhAvasya ca sambhavo'sti, tuH evArthe, tatastAni bhavadviditAni brAhmaNakSetrANi supApakAnyeva, na tu supezalAni, krodhAdhupetatvenApi pApahetutvAt // 14 // atha te brUyurvedavido vayaM brAhmaNajAtAstatkathaM jAtividyAhInAH, ityuktavAnasItyAhatubbhettha bho bhAradharA girANaM, atthaM na jANeha ahijja vee / uccAvayAiM muNiNo caraMti, tAiM tu khittAiM supesalAiM // 15 // vyAkhyA yUyamatra loke bho viprA bhAradharAH (pAThAntare-bhAravAhAH) girAM vAcAM vedasambandhinInAM, bhAroktistAsAmakaraNAt , tathA'rthaM na jAnItha, adhItyApi vedAn RgvedAdIn / tathAhi-"AtmA re jJAtavyo mantavyo nididhyAsitavyaH, tathA mRtyumRSayo niSeduH, prajAvanto draviNamanvicchamANA IhamAnAH, athAparaM karmabhyo'mRtatvamAnazuH, pareNa karmaNA no'smAkaM, nAkaM sukhaM nihitaM guhAyAM vibhrAjate, yadyattayo vizanti, vedAhamenaM puruSaM mahAntamevaM viditvA'mRtatvameva, iti nAnyaH panthAH ayanAya" [ ] ityAdivacasAM yadyarthavettAraH syustadA kimarthaM yAgAdi kurvIran / tatastattvato na vedavidyAjJA yUyaM, tatkathaM jAtavidyA'sampannatvena kSetrabhUtAH syuH ? kAni tahi kSetrANItyAha-uccAvacAnyuttamA'dhamAni gRhANi munayazcaranti bhikSAnimittaM paryaTanti, ye na tu yUyamiva vacanAdyArambhavRttayaH, ta eva ca paramArthato vedArthaM vidanti, tatrApi bhikSAvRtterevoktatvAt / 1. pareNa nAkaM nihitaM guhAyAM, vibhrAjate yadyatayo vizanti / vedAhamenaM puruSaM mahAntaM, tameva viditvA amRtatvameti // [ ] iti zloka: u.a.12 gA.14 vR. // 2010_02
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 dvAdazaM harikezIyAdhyayanam tathA ca vedAnuvAdinaH carenmAdhukarI vRtti-mapi mlecchakulAdapi / ekAnnaM naiva bhuJjIta, bRhaspatisamAdapi // 1 // [ ] yadvoccAvacAni vikRSTAni vikRSTatayA nAnAvidhAni tapAMsi, uccavratAni vA, zeSavratApekSayA mahAvratAni ye munayazcarantyAsevante, na tu yUyamivA'jitendriyA azIlA vA, tAnyeva munayaH kSetrANi supezalAni // 15 / / itthamadhyApakaM yakSeNa nirmukhIkRtaM jJAtvA tacchAtrA AhuH ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI, pabhAsase kiM nu sagAsi amhN| avi evaM viNassau aNNapANaM na ya NaM dAhAmu tumaM niyaMThA // 16 // vyAkhyA-adhyApakAnAmupAdhyAyAnAM pratikUlabhASI san tvaM prabhASase prakarSaNa brUSe, kimiti kSepe, nurityakSamAyAM, tatazca dhik tvAM, na vayaM kSamAmahe yaditthaM tvaM brUSe, sakAze'smAkaM, apiH sambhAvane, etad dRzyamAnaM vinazyatu kvathitAdibhAvaM prApnotu annapAnaM, paraM na ca naiva, NaM vAkye, dAsyAmastava, he nirgrantha ! ni:kaJcana ! gurupratyanIko hi tvaM, anyathA tu kadApyanukampayA kiJcidantaprAntAdi tubhyaM dadmo'pi // 16 // yakSa AhasamiIhiM majjhaM susamAhiyassa, guttIhiM guttassa jiiMdiyassa / jai mena dAhassa ahesaNijjaM, kimajja jannANa labhittha lAbhaM // 17 // vyAkhyA-samitibhirIryAsamityAdibhirmahyaM saSTha samAhitAya samAdhimate, guptibhirguptAya jitendriyAya, caturthyarthe SaSThI / yadItyabhyupagame 'me' mahyaM na dAsyatha, athetyupanyAse, eSaNIyameSaNAzuddhamannAdikaM / tarhi kiM adya, he AryA vA yajJAnAM, sUtratvAllapsyadhve lAbhaM puNyApti ! pAtradAnAdeva puNyAptiH, anyathA hAnireva, uktaM hi dadhimadhughRtAnya'pAtre, kSiptAni yathAzu nAzamupayAnti / evamapAtre dattAni, kevalaM nAzamupayAnti // 1 // [ ] // 17 // itthaM tenokte adhyApaka Aha ke ittha khittA uvajoiyA vA, ajjhAvayA vA saha khaMDiehiM / eyaM tu daMDeNa phaleNa haMtA, kaMThami ghittUNa khalejja jo NaM // 18 // vyAkhyA ke'trAsmina sthAne kSatrAH kSatriyAH, upajyotiSkA agnisamIpavartino 2010_02
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 mahAnasikAH Rtvijo vA, adhyApakAH pAThakAH, te vA, ubhayatra vA vikalpe / saheti yuktAH khaNDikaizchAtraiH, enaM zramaNaM daNDakena vaMzayaSTyAdinA, phalena bilvAdinA hatvA, yadvA daNDena kUrparaghAtena, phalena ca muSTiprahAreNeti vRddhAH, tatazca kaNThe gale gRhItvA skhalayeyuniSkAsayeyuH, 'jo'tti vacanavyatyayAd ye abhighAtena niSkAsane zaktAH, NaM vAkyAlaGkAre // 18 // tatazca ajjhAvayANaM vayaNaM suNittA, uddhAiyA tattha bahU kumArA / daMDehiM vettehiM kasehiM ceva, samAgayA taM isi tAlayaMti // 19 // vyAkhyA-adhyApakAnAmekatve'pi pUjyatvAdbahuvacanaM, vacanaM zrutvA uddhAvitA vegena dhAvitAstatra yatrAsau munirasti, bahavaH kumArA dvitIyavayovartinazcAtrAdyAH, te aho krIDanakamAgatamiti daNDairvaMzadaNDAdyaitrairjalavaMzaiH, kazairvadhravikAraiH, caH samuccaye, eva pUttauM samAgatA militAstamRrSi tADayanti ghnanti // 19 / / tadA caranno tahiM kosaliyassa dhUyA, bhadda tti nAmeNa aNaMdiyaMgI / taM pAsiyA saMjaya hammamANaM, kruddhe kumAre parinivvavei // 20 // vyAkhyA-tadA ca rAjJastatra yajJavATake, kozalAyAM bhavaH kauzalikastasya duhitA bhadreti nAmnI aninditAGgI cArvaGgI taM harikezabalaM dRSTvA, saMyataM tasyAmapyavasthAyAM hiMsAdeH samyaguparataM, hanyamAnaM daNDAdyaiH kruddhAn kumArAn parinirvApayati upazamayatIti // 20 // sA ca tAnnirvApayantI tasya mAhAtmyamatinispRhatAM cAhadevAbhiogeNa nioieNaM, dinnA mu rannA maNasA na jhAyA / nariMdadeviMda'bhivaMdieNaM, jeNAmhi vaMtA isiNA sa eso // 21 // vyAkhyA-devasyAbhiyogena balAtkAreNa niyojitena vyApAritena dattAsmyahaM yasmai rAjJA, tathA apergamyatvAnmanasApi tenAhaM na dhyAtA, ca(?) narendradevendrAbhivanditena yenAsmyahaM vAntA tyaktA RSiNA, sa eSa munirasti, yuSmAbhiryaH kadarthayitumArabdhaH, tato'sau na kadarthayitumarhaH // 21 // iyamarthaM samarthayatieso hu so uggatavo mahappA, jiiMdio saMjao baMbhayArI / jo me tayA Necchati dijjamANAM, piuNA sayaM kosalieNa rannA // 22 // 2010_02
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 187 vyAkhyA-huH nizcaye, eSa eva sa ugratapAH, ata eva mahAtmA jitendriyaH, saMyato, brahmacArI, yo mAM tadA necchati dIyamAnAM [kena ? pitrA janakena] kauzalikena rAjJA svayamAtmanaiva, na tu pradhAnAdinA, tadanena tasya nispRhatvamuktam / / 22 / / punastanmAhAtmyamAhamahAjaso esa mahANubhAgo, ghoravvao ghoraparakkamo ya / mA eyaM hIlaha ahIlaNijjaM, mA savve teeNa bhe niddahijjA // 23 // vyAkhyA-mahAyazA eSa munirmahAbhAgyo'cintyazaktiH (pAThAntare-mahAnubhAvo vA) tatra cAnubhAvaH zApA'nugrahasAmarthya, ghoravrato dhRtAtyantadurdharamahAvrataH, ghoraparAkramazca kaSAyAdijayaM prati raudrasAmarthyaH, yato'yamIhak tato mA iti niSedhe enaM yati hIlayata, ahIlanIyaM avajJAtumayogyaM / mA sarvAMstejasA tapomAhAtmyena 'bhe' bhavato nirdhAkSIt bhasmasAtkArSIditi / ayaM hi ruSTo bhasmasAdeva kuryAt / // 23 // tathA mA bhUdetaduktaM mRSeti yakSo yat karoti tadAha eyAiM tIse vayaNAI soccA, pattIe bhaddAe subhaasiyaaii| isissa veyAvaDiyaTThayAe, jakkhA kumAre viNivArayati // 24 // vyAkhyA-etAni tasyAH patnyAH yajJavATakezasya somadevapurodhasaH, vacanAni zrutvA bhadrAyAH subhASitAni sUktAni, RSestasyaiva, ['veyAvaDiyaTThayAe'tti] sUtratvAd vaiyAvRttyArthe etatpratikUlavAraNArthe, vyAvRttA bhavAma ityevamarthaM, yakSAH, yakSaparivArasya bahutvAdbahuvacanaM, kumArAnevApahantRRn vinivArayanti // 24|| te ghorarUvA Thiya aMtalikkhe, asurA tahiM taM jaNaM tAlayaMti / te bhinnadehe ruhiraM vamaMte, pAsittu bhaddA iNamAhu bhujjo // 25 // vyAkhyA-te iti ghorarUpA raudrAkAradhAriNaH sthitA antarikSe AkAze asurAH, asurabhAvAnvitatvAt , tatra yajJapATake tamupasargakAriNaM janaM chAtralokaM tADayanti ghnanti / tatastAn bhinnadehAn vidAritAGgAn rudhiraM vamato dRSTvA bhadrA idamAha bhuyaH punaH // 25 // yathA giriM nahehiM khaNaha, ayaM daMtehiM khAyaha / jAyateyaM pAehiM haNaha, je bhikkhuM avamannaha // 26 // vyAkhyA-sUtratrayaM / giri nakhaiH khanatha, sarvatra ivArtho jJeyaH, tato nakhairiva giri 2010_02
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 khanatha, ayo lohaM dantaiH khAdatha, jAtatejasamagni pAdairhatha, ye yUyaM bhikSumenaM avamanyathA'vadhIrayathA'narthaphalatvAt bhikSvapamAnasya // 26 // yataH AsIviso uggatavo mahesI, ghoravvao ghoraparakkamo ya / agaNIva pakkhaMda payaMgaseNA, je bhikkhuaM bhattakAle vaha // 27 // vyAkhyA - AsIviSa AsIviSalabdhimAn zApAnugrahakSamaH, yadvA'sIviSa ivAsIviSo, yathA hi tamavajAnAno mRtyumApnoti, evamenamapyavajAnatAmavazyaM mRtiH syAt, yato'yamugratapAH, mahAn svargAdyapekSayA mokSastamicchatIti mahadeSI maharSirvA, ghorato ghoraparAkramazca / agni, vA ivArthe bhinnakramazca tataH praskandatheva AkrAmatheva, ivArthasya gamyatvAt, pataGgAnAM zalabhAnAM seneva santatiriva, yathAsau tatra patantyAzu mriyate, evaM bhavanto'pi / ye yUyaM bhikSukaM bhaktakAle, tatra dInAderavazyaM deyamiti ziSTasamaye, kevalaM na yacchatheti na, kintu vadhyatha tADayadhvamiti // 27 // 1 evaM teSAM tanmAhAtmyaM nivedya kRtyopadezamAha sIseNa evaM saraNaM uveha, samAgayA savvajaNeNa tumhe / jai icchaha jIviyaM vA dhaNaM vA, loyaM pi eso kuvio DahijjA // 28 // vyAkhyA - zIrSeNa etaM muniM zaraNamupeta ? ziraH praNAmapUrvaM 'ayaM naH zaraNamiti' prapadyadhvaM ? samAgatA militAH sarvajanena yUyaM, yadIcchata jIvitaM dhanaM vA, nAsmin kupite jIvitAdirakSAkSamamanyaccharaNamasti kimityevamata Aha- lokamapi vizvamapyeSa kupito dahet // 28 // atha tasyAH patiryatkaroti tadAha avaheDiyapiTThisauttamaMge, pasAriyAbAhuakammaciTThe | Nibbheriyacche ruhiraM vamaMte, uDDUMmuhe niggayajIhanitte // 29 // vyAkhyA - avaheThitAni adhonAmitAni (pAThAntare - avakoTitAni adhastAdAmoTitAni) 'piTThi'tti pRSThiM yAvat santi zobhanAni uttamAGgAni yeSAM te avaheThitapRSTisaduttamAGgAH, prasAritA bAhavo yeSAM te tathA, karmANyagnau samitprakSepaNAdIni tadviSayA ceSTA yeSAM na te tathA, tataH karmadhAraye prasAribAhvakarmaceSTAstAn / 'Nibbheriyacche' tti prasAritAnyakSINi yeSAM te prasAritAkSAstAn, rudhiraM vamataH, urdhvamukhAn nirgatajihvAnetrAn // 29 // 2010_02 "
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 189 te pAsiyA khaMDiya kaTThabhUe, vimaNo visanno aha mAhaNo so / IsiM pasAeti sabhAriyAo, hIlaM ca niMdaM ca khameha bhaMte // 30 // vyAkhyA-tAn khaNDikAn chAtrAn dRSTvA kASThabhUtAn nizceSTakASTopamAn, vigataM mano'syeti vimanAH, viSaNNaH kathamamI sajjA bhaviSyantIticintAvyAkulitaH, atheti darzanAnantaraM brAhmaNaH sa somadevaH, RSiM taM prasAdayati sabhAryo bhAryAyuktaH, hIlAM cAvajJAM nindAM ca doSodbhAvanAM kSamasva ! he bhadanta ! ||30|| tAvAhatuH bAlehiM mUDhehiM ayANaehiM, jaM hIliyA tassa khamAha bhaMte / mahappasAyA isiNo havaMti, na hu muNI kovaparA havaMti // 31 // vyAkhyA - bAlaiH zizubhirmUDhaiH kaSAyamohanIyodayAdvicittatAM gatairajJairhitA'hitajJAnahInairyad hIlitA yUyaM, 'tasse'tti tasyAparAdhasya kSamadhvaM bhadanta ! yato'mI zizavo mUDhA ajJAnAzca tatkimeSAmupari kopena ? yato'nukampanIyA evAmI / uktaJcaAtmadruhamamaryAdaM, mUDhamujjhitasatpathaM / sutarAmanukampeta, narakArciSmadindhanaM // 1 // [ ] kiJca mahAn prasAdazcittaprasattirUpo yeSAM te mahAprAsAdA RSayo bhavanti, na punarmunayaH koparA bhavantIti // 31 // munirAha puvviM ca iNhi ca aNAgayaM ca, maNappaoso na metthi koi / jakkhA hu veyAvaDiyaM kareMti, tamhA hu ee nihayA kumArA // 32 // vyAkhyA - pUrvaM ca purA, idAnImasmin kAle, anAgate ca bhaviSyatkAle manaH pradveSo na 'me' mamAsti, AsIdbhaviSyati ca ko'pyalpo'pi / yakSA devavizeSA huriti yasmAdvaiyAvRttiM kurvanti, tasmAd hurevArthe, tasmAdeva ete purovarttino nitarAM hatA nihatAH kumArAstairiti zeSaH, na tu mama manaH pradveSo hetuH ||32|| atha tadguNAkRSTacittA upAdhyAyAdyA idamAhuH atthaM ca dhammaM ca vijANamANA, tubbhe Na vi kuppaha bhUipaNNA / tubbhaM tu pAe saraNaM uvemo, samAgayA savvajaNeNa amhe ||33|| vyAkhyA- -arthaM zubhAzubhakarmavibhAgaM rAgadveSavipAkaM vA, yadvA arthaM zAstrANAM, 2010_02
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 cakArAttadgatAnekabhedAn , dharma sadAcAraM dazadhA yatidharmaM vijAnanto yUyaM nApi naiva kupyth| bhUtirmaGgalaM vRddhiH rakSA ceti, tato bhUtirmaGgalaM sarvamaGgalottamatvena, vRddhirvA viziSTatvena, rakSA vA prANirakSakatvena, prajJA buddhireSAmiti bhUtiprajJAH, evaMvidhA yUyaM stha, atasturevArthe, yuSmAkameva pAdau zaraNamupemaH, samAgatAH sarvajanena saha vayamiti // 33 // kiJca accemu te mahAbhAgA, Na te kiMca Na accimo / bhuMjAhi sAlimaM karaM, nANAvaMjaNasaMjuyaM // 34 // vyAkhyA-arcayAma: 'te' tava sambandhi sarvamapi he mahAbhAga ! 'Ne' iti naiva te kiJciditi caraNareNavAdikamapi yadvayaM nArcayAmaH, tathA bhukSva ito lAtvA 'sAlimaMti zAlimayaM kUra, nAnAvyaJjanairdadhyAdibhiH saMyutam // 34|| anyacca imaM ca me atthi pabhUyamannaM, taM bhuMjasU amha aNuggahaTThA / bADhaM ti paDicchai bhattapANaM, mAsassa U pAraNae mahappA // 35 // vyAkhyA-idaM pratyakSaM mamAsti prabhUtamannaM maNDakakhaNDakhAdyAdi samastamapi bhojanaM, taddhakSvAsmAkamanugrahArthaM lAbhArthaM, evaM tenokte munirAha bADhamevaM kurmaH, ityevaM bruvANaH sa pratIcchati, dravyAditaH zuddhamiti gRhNAti bhaktaM pAnaM mAsasyaivAnte pAryate paryantaH kriyate niyamasyA'neneti pAraNaM tasmin pAraNake mahAtmA // 35 / / tadA catahiyaM gaMdhodayapupphavAsaM, divvA tahiM vasuhArA ya vuTThA / pahayAo duMdubhIo surehi, AgAse aho dANaM ca ghuTuM // 36 // vyAkhyA-tasmin munau bhaktapAnaM pratIcchati sati yajJavATake gandhodakapuSpavarSaH suraiH kRtaH, divyA atizreSThAH, vasu dravyaM, tasya dhArAH pAtazreNyo vRSTAH suraiH, prahatA dundubhayo devAnakAH suraiH, zeSAtodyAni ca, AkAze ca aho dAnaM ! ko'nyaH kilaivaM zaknoti dAtumevaM devairyuSTaM zabditam / / 36 / / te dvijA api hRSTA AhuH sakkhaM khu dIsai tavo viseso, na dIsaI jAivisesa koi / sovAgaputtaM hariesasAhUM, jasserisA riddhi mahANubhAgA // 37 // 2010_02
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 191 vyAkhyA-sAkSAt pratyakSaM, khurnizcaye, dRzyate tapaso vizeSo mAhAtmyaM, na dRzyate jAtivizeSo jAtimAhAtmyaM ko'pi svalpo'pi yataH svapAkaputraM harikezasAdhuM pazyata ! yasyedRzI dRzyamAnarUpA RddhirdevasAnnidhyasampadyutA mahAnubhAgA sAtizayamAhAtmyA varttate // 37 // atha munistAn zAntamithyAvAn prati upadezamAha kiM mAhaNA joisamArabhaMtA, udaeNa sohiM bahiyA vimaggahA / jaM maggahA bAhiriyaM visohiM, Na taM sudinaM kusalA vayaMti // 38 // vyAkhyA- kimAkSepe, tato na yuktamidaM, he brAhmaNA ! jyotiragni samArabhamANA yAgaM kurvantaH, udakena ca zuddhiM bAhyAM kurvantaH stha, tatra te yAgasnAne eva tvaniSTe, te ca bAhye eva vimArgayatha vijAnItha / yUyaM yadvimArgayatha bAhyAM yAgasnAnahetukAM vizuddhi nairmalyaM naitat sudRSTaM kuzalAstattvajJA vadanti ||38|| tataH kusaM ca jUvaM taNakaTThamariMga, sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA / pANAI bhUyAI viheDayaMtA, bhujjo vi maMdA pakareha pAvaM // 39 // vyAkhyA - kuzaM darbha, yUpaM yajJastambhaM, tRNaM vIraNyAdi, kASThaM samidAdi, tRNakASThaM, agni ca sAyaM sandhyAyAM, prAtazcodakaM spRzanta AcamanAdau prANayogAt prANinaH, prakarSeNa ananti zvasantIti vA prANAstAn dvIndriyAdIn jale pUtarAdirUpAn, bhUtAMzca tarUn pRthvyAdIn viheDayanto vividhaM bAdhamAnAn vinAzayantaH, bhUyo'pi na kevalaM purA, kintu zuddhikAle'pi, jalAgnyAdijIvArambhAnmandA jaDA: [ prakurutha] prakarSeNopacinutha pApamazubhaM karma, ayaM bhAvaH-karmamalakSaye eva tAtvikI zuddhirmanyate bhavadiSTayAgasnAne tu bhUtaghAtahetU pratyuta karmamalakare eva, nAtaste bhavye, iti kathaM taddhetukazuddhimArgeNa sudRSTaM te kuzalA brUyuH ? tathA ca vAcaka: zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA, bhAvazuddhyAtmakaM zubhaM / jalAdizaucaM yatreSTaM mUDhavismApanaM hi tat // 1 // [ ] // 39 // itthaM tadvAcotpannazaGkAste dharmaM papracchuH kahaM care bhikkhu vayaM jayAmo, pAvAiM kammAI paNollayAmo / akkhAhi No saMjaya jakkhapUiyA, kahaM sujadvaM kusalA vayaMti // 40 // vyAkhyA-kathaM vacanavyatyayAccaremahi yAgArthaM pravartemahi ? he bhikSo ! vayaM, kathaM 2010_02
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 tathA yajAmo yAgaM kurmaH ? kathaM [pApAni-azubhAni]karmANi avadyarUpANi praNudAmaH prerayAmaH praspheTayAma iti / AkhyAhi no'smAkaM he saMyata ! pApasthAnebhyaH samyag nivRtta ! he yakSapUjita ! yo'smadviditaH karmapraNodopAyo yAgaH sa yuSmAbhirdUSitaH, iti yUyamevAthA'paraM yAgamupadizatha ! kathaM sviSTaM zobhanayajanaM kuzalA vadanti ? // 40|| muniH prAha chajjIvakAe asamArabhaMtA, mosaM adattaM ca asevamANA / pariggahaM itthIo mANamAyaM, eyaM parinnAya caraMti daMtA // 41 // vyAkhyA-SaDjIvakAyAn pRthvyAdIn asamArambhamANA anupamaIyantaH, mRSAmalIkabhASaNaM adattAdAnaM ca asevamAnAH, parigrahaM mUrchA, striyo, mAnaM, mAyAM, tatsahacaratvAt krodhalobhau ca, etat pUrvoktaM parijJAya jJaparijJayA jJAtvA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAya careyurdharme pravarteran dAntA yatayaH, yata evaM dAntAzcaranti, ato bhavadbhirapyevaM caritavyam // 41 // kathaM carema yAgAyetyAdyapraznasyottaramuktaM, atha kathaM yajAma iti dvitIyasyAhasusaMvuDA paMcahiM saMvarehi, iha jIviyaM aNavakaMkhamANA / vosaTTakAyA suicattadehA, mahAjayaM jayai jannasiTuM // 42 // vyAkhyA-susaMvatAH sthagitasarvAzravadvArAH paJcabhiH saMvaraiH prANAtipAtaviratyAdivRtaiH, iha nRjanme jIvitaM paratra ca jIvitaM asaMyamajIvitaM anavakAGkSamANA anicchantaH, vizeSeNa pariSahopasargasahiSNutayotsRSTaH kAyo yaiste vyutsRSTakAyAH, zucayo'kaluSitavratAH, te ca te tyaktadehAzca atyantaniHpratikarmatayA zucityaktadehAH, mahAn jayaH karmArINAM yatra yajJe zreSThe'sau mahAjayastaM, subbyatyayAjjayanti yatayaH, tato bhavanto'pyevaM yajantAM, prAkRtatvAt zreSThayajJaM, zreSThavacanena caitadyajanameva sviSTaM, eSa eva ca karmaNAM praNodopAya ityuktam // 42 / / taM RSi yajamAnasyopakaraNAni yajanavidhiM ca praznayanti ke te joI ke va te joiThANaM, kA te sUyA kiM ca te kArisaMgaM / ehA ya te kayarA saMti bhikkhU, kayareNa homeNa huNAsi joiM // 43 // vyAkhyA-'ke' iti kiM 'te' tava jyotiragniH ? kiM 'te' tava jyotiHsthAnaM ? yatra jyotinidhIyate, kAH zuco ghRtAdiprakSepikA darvyaH ? kiM vA karISa evAGgaM 2010_02
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaM harikezIyAdhyayanam 193 agnyuddIpanakAraNaM karISAGgaM ? yenAsau sandhukSyate / edhAzca samidho yakAbhiragniH prajjvAlyate tAH katarAH kAH ? casya gamyatvAt zAntizca duritopazamaheturadhyayanapaddhatiH kA ? ['bhikkhu'tti bhikSuH] katareNa kasya sambandhinA homena havanavidhinA juhoSi ? AhUtibhiH prINayasi jyotiragni ? SaDvidhajIvanikAyArambhaniSedhenAsmanmatahomopakaraNAni pUrvaM niSidhya kathaM tava yajJaH ? // 43 // muniH prAhatavo joI jIvo joiThANaM, jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kammaM ehA saMjamajogasaMtI, homaM haNAmi isiNaM pasatthaM // 44 // vyAkhyA-tapo bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jyotiragni vendhanaiH karmadAhakatvAt , jIvo jyotiHsthAnaM, tapojyotiSastadAzrayatvAt , yogA manovAkkAyAH zucaH, te hi zubhavyApArAH snehasthAnIyAstapo'gnercalanahetavaH, tatra saMsthApyate zarIraM karISAGga, tena tapo'gniruddIpyate, karma edhAH, tasyaiva tapasA bhasmIbhAvAt / saMyamayogazAntiH, sarvaprANyupadravahattvAt teSAM, tathA homena juhomi tapojyotiH, RSINAM sambandhinA prazastena, samyakcAritreNeti, anena ca katareNa homena juhoSIti taiH pRSTaM yajJasvarUpaM muninoktam // 44 // athAntarazuddhisnAnasvarUpaM pRcchantike te harae ke ya te saMtititthe, kahiM siNhAo va rayaM jahAsi / Aikkha Ne saMjaya jakkhapUiyA!, icchAmo nAuM bhavao sagAse // 45 // vyAkhyA-kaste hRdaH ? kiM ca te zAntyai pApopazamAya yattIrthaM puNyakSetraM zAntitIrthaM ? athavA kAni ca kiMrUpANi te santi tIrthAni saMsArAbdhitAraNAni ? vAzabdasya bhinnakramatvAt kasmin vA snAtaH zucIbhUto rajaH karma jahAsi? gambhIrAzayastvaM, tatkimasmAkamiva tavApi hradatIrthe eva zuddhisthAnamanyadveti na vidmaH, tadAcakSa no'smAkaM he saMyata yakSapUjita ! icchAmo jJAtuM tadbhavataH sakAze // 45 // munirAhadhamme harae baMbhe saMtititthe, aNAvile attapasannalese / jahiM siNhAo vimalo visuddho, susIIbhUo pajahAmi dosaM // 46 // vyAkhyA-dharmo'hiMsAdirhRdaH, karmarajohattvAt , brahmacaryaM zAntitIrthaM, tadAsevanena sarvamalamUlaM rAgadveSau kSapitAveva, satyAdyapyevaM jJeyaM / uktaM ca 2010_02
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 brahmacaryeNa satyena, tapasA saMyamena ca / mAtaGgarSirgataH zuddhi, na zuddhistIrthayAtrayA // 1 // [ ] kiJca bhavattIrthAni prANipIDAhetutvAt pratyuta malaM cinvanti, ataH kutasteSAM zuddhihetutA ? tathA coktaM kuryAdvarSasahasraM tu, ahanyahani majjanaM / sAgareNApi kRcchreNa, vadhako naiva zuddhyati // 1 // [ ] hRdazAntitIrthe eva vizinaSTi, anAvile mithyAtvA'guptibhirakaluSe, anAvilatvAdevAtmano jIvasya prasannA manAgapyakaluSA lezyAH pItAdyA yasmin tadAtmaprasannalezyaM tasmin , athavA AptA vA taiH prasannalezyA yasmiMstadAptaprasannalezyaM tasmin dharme hrade, brahmAkhyazAntitIrtha eva, yasmin snAto vimalo bhAvamalarahito'ta eva vizuddho gatakalaGkaH, suzItIbhUto rAgAdyatapteH (pAThAntare-suSTha zobhanaM zIlaM samAdhAnaM cAritraM vA bhUtaH prAptaH zIlabhUtaH) prajahAmi prakarSeNa tyajAmi, dUSayati jIvaM vikRti nayatIti doSastaM doSaM krm| evaM mamApi hradatIrthe eva zuddhisthAnaM, paramevaMvidhe eva // 46 / / atha nigamayatieyaM siNANaM kusalehi diTuM, mahAsiNANaM isiNaM pasatthaM / jahiM siNhAyA vimalA visuddhA, mahArisI uttamaM TThANaM patte // 47 // tti bemi vyAkhyA-etaduktaM snAnaM rajohInaM kuzalaidRSTaM, idameva ca mahAsnAnaM, na tu yuSmatpratItaM, asyaiva bhAvamalakSAlitvAt , ata eva ca RSINAM tat prazastaM prazasyaM, na tu jalasnAnavat sadoSatvAnnindyaM, asya tu phalaM-subbyatyayAt , yena snAtA vimalA vizuddhA maharSaya uttamaM sthAnaM muktiM prAptAH / evaM te dvijA buddhAH, sAdhuzca saMyamArAdhako'bhUt , iti samAptau, bravImIti ca prAgvat // 47 / / iti tapaHsmRddhivAci dvAdazaM harikezIyAdhyayanamuktam // 12 // 2010_02
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam // tapasi nidAnaM tyAjyaM, mahA'pAyaheturiti trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanamAha sampradAyo'yaM-asti kozaladeze sAketapuraM, tatrAbhUd jJAtajIvA'jIvAditatvazcandrAvataMsako rAT , rAjJI dhAriNI, suto municandraH, rAT saMvegAt sute rAjyaM datvA pravrajya siddhaH / sAgaracandrAcAryA ekadA bahuziSyAstatrAguH, municandrarAT tAn stutvA natvA dharmaM zrutvA sute rAjyaM datvA dIkSito grahaNAsevanAzikSAjJaH sUribhi sagacchaiH sArthena saha prasthitaH, gurvAdezAdeko'nnapAnArthaM pratyantagrAme praviSTaH, tAvatA sArthe calite guravo'pi celuH, municandro gurUNAM vismRtaH / athAgRhItAnnapAnaH sa sArthasya mArgeNa yAn diGmUDho vindhyATavI siMhebhAdyAkIrNAmApa / tAM bhramaMstRTkSutkSAmakukSistRtIye'hni sa zuSkoSThakaNThatAlurvRkSacchAyAyAM mUrchayA patan caturbhirgopaiH kRpayA sikto gorasamizradRtyambunA, pAyitazca tat , svasthIbhUto nIto'sau gokulaM, pratilAbhitazca zuddhAnnapAnaiH, sAdhunoktasteSAM dharmaH, AdRtazca tairbhAvAt , tataH prApitastaiH sa munirgurupAkheM / atha tamRrSi malAktAGgaM vIkSya teSu dvayorjugupsA'bhUt / catvAro'pi samyaktvAdi lAtvA svaryayuH / akRtajugupsayoH kathA'gretane iSukArIyAdhyayane vakSyate / yau tu jugupsakau tau svargAccyutvA dazArNadeze viprakule dAso bhUtau / mRtvA kAliJjare'drau mRgau jAtau / tataH zuSkagaGgAtIre haMsau, tataH kAzyAM caNDAlezasya citrasambhUtAkhyau putrau jAtau / tatra namucirvipro'ntapuragharSaNakopAdrAjJA mAraNAyA'pi mAtaGgezasya tatpituH, tena sa uktazcenmatsutau sarvakalAjJau vidhatse tattvAM jIvayAmi, tena tadAhRtaM prArabdhaM ca tadgRhe'tiguptasthAne tatpAThanaM / grAhitau tau lakSaNagItAdyAH sarvAH kalAH, sa tu zuzrUSAkAriNIM tadambAM rame / jJAtaM tat tatpitrA, sa hantuM dadhyau, jJAtaM tattAbhyAM jJApitaM cAsmai upAdhyAyo'yaM nau iti / atha sa naSTaH prApto gajapuraM, kRtazca sa sanatkumAracakriNA mantrIti / atha citrasambhUtau svasadgItakalAkSiptastrIjanau, atyAsaktihetutvAttyAjitaspRzyA'spRzyarIti, janena rAjJe uktau vinAzitaM puramAbhyAmiti rAjJA 2010_02
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 niSiddhaH pure tatpracAraH / kadApi tAvatikutUhalAt kaumudImahekSaNAyAgatau, dRSTau janaiH karthitau gADhaM, dIkSitau svayaM vairAgyAjjAtau vikRSTatapa:kRzAGgau, prAptA AbhyAM tejolezyAdilabdhayaH, gatau gajapuraM / praviSTo mAsapAraNe bhikSArthaM sambhUtayatiH, dRSTo namucinA dhyAtaM madurvRttamayaM kathayiSyatIti nirbhatsito dhig muNDacaNDAla ! kva pure praviSTo'sItyAdi vAgbhiH, atha tena janaizca hato'zmAdibhirmuniH, ruSTe sAdhau tebhyo dahanAya tejolezyAM moktumupakrAmati sati, mukhAddhorAndhakAradhUme nissRte mahAtmo vyAkulite jane cakrI sAntaHpura: sarvapuralokazca taM kSamayitumAgAt / tadudantazrutyA tatra tatpArve citro'pyAgAt / prArabdhaM ca tairbahudhA sAntvanavAgbhistaM kSamayituM, tathApi tasmin svamasmarati, kopenAsya mA bhUdasmAkaM bhasmatvamiti strIratnayuk cakrI tamakSamayat / tadA strIratnakomalAlakasparzotpannatadicchodagratAnuzayazcANDAlajAtiriyamevaM bahukaSTeti dhyAyazcitravArito'pi cenmattapaHphalamasti tadAnyajanmani cavyahamIdavastrIvilAsaH syAM, uttamajAtizceti nidAnaM kRtvA'nazanAnnalinIgulme sa suro'bhUt / tatazcyutvA paJcAleSu kAmpilye nagare brahmanRpaculanyorbrahmadattaH suto'bhUt / tadA ca dhanusenApatervaradhanuH suto'bhUt / dvAvapi sarvAH kalA: zikSitau / citrasAdhuranidAno vairAgyA'nazanAnnalinIgulme sambhUtadevasya militaH, cyutvA ca purimatAle zreSThigRhe suto mahaddhirabhUt / atha brahmadattasambandhe niyukti: rAyA ya tattha baMbho 1, kaDago 2 taio kaNeradatto ti 3 / rAyA ya puSphacUlo, dIho puNa hoi kosalio // 1 // [ utta. ni./gA.336] brahmaH kAmpilyezaH 1 kAzIzaH kaTakaH 2 kuruSu gajapurezaH kaNeradattaH 3 aGgeSu campezaH culanIbhrAtA puSpacUlaH 4 kauzalikaH sAketapurezo dIrghaH 5 ee paJca vayasA, savve saha dAradarisiNo bhoccA / saMvaccharaM aNUNe, vasaMti ekkekarajjaMmi // 2 // [utta. ni./gA.337] __ te paJca vayasyAH sarve sahadAradarzinaH samakAloDhAH samavayaso bhUtvA anUnaM sampUrNa saMvatsaraM ekaikarAjye vasanti / tadA kAle brahmarAjasya indrayazA 1 indrazrI 2 indravasu 3 culanyazcatastraH priyAH, brahmadatto varadhanuzca sahAdhyAyinau / brahmarAT mRto, mitraizca brahmadatto rAjye'sthApi / paraM brahmadattasya laghutvAddIrghapRSTho rAjye kati varSANi rakSAyai sarvamitraiH sthApitaH, kaTakAdyAzca deze gatAH, dIrghazcalanyAM lagna:, zuddhAntarakSakastriyA tad jJAtvA dhanurnAmnaH senezamantriNo'jJApi, tena varadhanuruktastvayA brahmadattaH kadApi na mocyaH, varadhanuzcalanIvRttaM jJAtvA tadvAraNAya vijAtipakSiyugmaM gADhabaddhamAnIyoce'nyo'pyevaM 2010_02
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam 197 kuzIlo'smAbhirvadhyaH, dIrghapRSThena tad jJAtvA kumArahananArthaM culanI pRSTA, tayoktaM puSpacUlena mAtulena sutA kurumatyasmai dattAsti, tadudvAhamiSAjjatusaudhaM kRtvA'yaM hanyate / atha tena tadgRhAdyArabdhaM, tacchuddhAntarakSikoktyA dhanunA jJAtvA kumArarakSAyai dIrghaH pRSTo'haM vRddhastIrthAni kurve, dIrgheNAcinti eSa dUrastho na bhavyaH, iti vicArya tena tasmai proktaM tvamatraiva dharmaM kuru ? tato gaGgAtIre sa sthiti satraM ca kRtvA, suraGgAM jatugRhaM yAvaddatvA varadhanorajJApaya taM vRttAntaM / mAtulenApi taduktyA lagnAhe'nyA kanyA prahitA / atha mahaddharyoduhya jatugRhe supte kumAre'gnau datte varadhanujJApitaH prabuddhaH kumArastena saha suraGgAyA niHsRtaH, tato'zvArUDhau tau dvAvapi videzaM prati calitau, tato varadhanUktyA kumArazcalanIvRttaM jJAtavAn / athAtra brahmadattahiNDi: citte ya vijjumAlA, vijjumaI cittaseNao bhaddA / 1paMthaganAgajasA puNa, 2kittimaI kittiseNAe // 1 // [ utta. ni./gA.339] citro janakaH, caH pUrtI, sute vidyunmAlAvidyunmatyau, citrasenakaH pitA, bhadrA sutaa| panthakanAgasya jasA sutA, kIrtisenA kIrtimatI sutA devI nAgadattA, jasavai raNavai jakkhaharilo / vacchI ya cArudatto, usabho kaccAiNI silA // 2 // [ utta. ni./gA.340 ] yakSaharilasya sutA devInAgadattAyazovatIratnavatyaH, ca anyacca cArudattasya vatsI sutA, vRSabhasya kAtyAyanagotrA zilA sutA dhaNadeve vasumitte, daMsaNe dArae ya niyaDille / potthI piMgala poe, sAgaradatte ca dIvasihA // 3 // [ utta. ni./gA.340] dhanadevo vaNik, vasumitraH, punadarzanadArakazca nikRtimAn , catvAro'mI kurkuTayuddhe militAH, tatra pustI kanyA piGgalA kanyA potasya sAgaradattasya dIpazikhA 1. 'paMthaganAgajasA' etatpAThasthAne utta. ni. gA. 339 madhye 'paMthaga nAgajasA' iti pAThaH / artha: panthaka: pitA nAgajasA kanyakA // sampA. 2. "kittimaI kittiseNAe' etatpAThasthAne utta. ni. gA. 339 madhye 'kittimaI kittaseNo ya' iti pAThaH / artha:-kItimattI kanyA kIrtisenazca tatpitA // sampA. 3. 'daMsaNe dArae ya' etatpAThasthAne utta. ni. gA. 341 madhye sudaMsaNe dArue ya' iti pAThaH / arthaH sudarzano dArukazca // sampA. 2010_02
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kaMpillo malayavaI, vaNarAI siMdhudatta somA ya / taha siMdhuseNa-pajjunnaseNA vANIra-vayagA ya // 4 // [ utta. ni./gA.342] kAmpilyasya malayavatI, sindhudattasya vanarAjI somA ca sute, sindhusenapradyumnasenayoH kramAd vAnIravratike sute hariesA godattA, kareNudattA kareNupaigA ya / kuMjarakareNuseNA, isivuDDI kurumaI devI // 5 // [ utta. ni./gA.343] harikezA, godattA, kareNudattA, kareNupatikA ca, kuJjarasenA, [kareNusenA ca,] RSivRddhiH, kurumatI, devI strIratnaM, etA aSTAgrarAjya: // atha bhramaNasthAnAni__ kAMpilli giritaDAgaM, caMpA hatthiNapuraM ca sAkeyaM / samakaDagaM ussANaM, vaMsIpAsAya kaDagaM ca // 1 // [utta. ni./gA.344] kAmpilyaM janmabhUH, tato giritaTakaM, tatazcampAM, tato gajapuraM, tataH sAketaM, tataH samakaTakaM sannivezaM, tato'vazyAnakaM sthAnaM, tato'raNyaM vaMzIgahanaM saprAsAdaM [vaMzItivaMzagahanaM tadupalakSitaM prAsAdaM vaMzIprasAdaM] gataH, tataH samakaTakaM gato'sau // 1 // samakaDagAo aDavI, taNhA vaDapAyavammi saMkeo / / gahaNaM varadhaNuyassa ya, baMdhaNamakkosaNaM ceva // 2 // [ utta. ni./gA.345] samakaTakAdaTavIM gacchatastRSNA kumArasya gADhAbhUt , mantriNA vaTAdhaH srastare kumAraH zAyitaH, saGketa uktaH, dIrghajanagrahe'haM tvAmanyoktyA nAzayiSye, ambhase gato'bjapuTena sarasombu lAtvA yAn dIrghajanaiH pRcchAM kurvadbhidRSTo baddho vallIbhirAkruSTazca // 2 // so hammaI amacco, dehi kumAraM kare tume nIo ? / guliyavireyaNapIo, kavaDamao chaDDio tehiM // 3 // [ utta. ni./gA.346 ] so'mAtyo hanyate, ataH kumAraM darzayata ? kva re tvayA nItaH ? tadA saGketanAya mantryuce, sahakAramaJjarImanu-dhavati madhupo vimucya madhu madhuraM / kamalaM kalayan pazcAt, saMkocakRtAM svatanubAdhAm // 1 // [ utta. ni./gA.346 vR.] atha mantrI guTikAM virecanaka/ pItavAn , virecAtyantabhAve mukhaniHsRtaphenabudrudaH kapaTamRtastaiH sa chaDDito muktaH // 3 // 1. 'vayagA ya' etatpAThasthAne utta. ni. gA. 342 madhye 'paigA ya' iti pATha: / arthaH pratikAbhidhAnA ceti // sampA. ___ 2010_02
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam taM soUNa kumAro, bhIo aha uppahaM palAiTTho / kAUNa therarUvaM, therA vAhesiya kumAraM // 4 // [ utta. ni./gA.347] kumAraH athotpathaM palAyiSTa, devaH kumArasattvajJAnAya sthavirarUpaM kRtvA vAhitavAn , skandhe sve ropayitvAditavAn // 4 // tata:vaDapuragabaMbhathalayaM, vaDathalagaM hoi ceva kosaMbI / vANArasI rAyagihaM, giripura mahurA[ya] ahicchattA // 5 // [ utta. ni./gA.348] vaTapura, brahmasthala, vaTasthala, kauzAmbI, vArANasI, rAjagRha, giripura, mathurA, ahicchatrA / / 5 / / tato gacchan vane tApasaiqhato brahmasUzcaturmAsI sthApitaH / veNahatthiM ca kumAro, jaNai araNNo vasaNaguNaluddhaM / vaccaMto[a] vaDapurao, sAvatthI aMtarAgAmo // 6 // [ utta. ni./gA.349] kumAraH krIDan vanagajaM dRSTvA'vAhayat , gajaM muktvA tarvArUDhaH kumAraH, tato'raNyaM bhrAntvA vaTapuraM gataH, tataH zrAvastI gacchannantarA grAme vRkSacchAyAyAM niviSTo, naimittikoktyA zreSThI kumAramAhUya sutAM vivAhitavAn , kumArastatra sutAM janayati, zreSThidattadivyavastraratnabhUSAdiguNairlubdhaH / ito dIrghanarA yamasamA eyuH, tadbhayAccakrapuraM gacchati / antarA*gaihanaM nadIkuDaMgaM, gahaNataragANi purisahiyayANi / dehANi punnapattaM, piyaM khu No dArao jAo // 7 // [ utta. ni./gA.350] 1. devo iti pAThaH / utta. ni. gA. 347 madhye / / 2. atra 'vaNahatthI a kumAraM jaNayai vasaraNaguNaluddho / vacyaMto a purAo (vaDapurao) ahicchattaM aMtarA gAmo // iti pAThaH // [utta.ni.gA. 349] sampA. 3. A bhAga ghaNoja saGkacita hovAthI teno kathAsambandhi bhAvArtha barobara besato nathI / tethI jema paratamAM che, temaja atre grahaNa karyu che / / evaM ca kiyatImapi velAmatikramya vinirgatA'sau kuDaGgAt , uktaM cAtmAnaM khyApayituM kumAraM prati, yathA - gahanaM nadIkuGaGgaM tato'pi gahanatarANyeva gahanatarakANi puruSahRdayAni bhavanti, ayaM cAnena dhvanito'rthaH-yathA vayaM jAnIma: strIhRdayAnyatigahaNAni bhavaccitena ca tAnyapi jitAnItyuktvA pati pratyAyayitumAha-'dehANi'tti dehIdAnIM 'pUrNapAtram' akSatabhRtabhAjanaM priyaM khalu 'naH' asmAkaM yaddArako jAta iti, te (iti) vaktavye yanna ityuktaM tadaikyaM dyotayituM, ityuktvA ca tayA dhUrtyA gRhItaM brahmadattottarIyaM, gatA ca patyaiva saha / [utta. ni. gA. 350 vRttau] sampA. 2010_02
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vaTe saGghAte milite, tasya chAyAyAM sammukhAgatapAnthastriyo jAtAyAM, brahmadattenAsmatstriyaH prasavakAle pAnthastriyaM gahanakuDale preSayetyuktaM / pAnthena strI praiSItyAdi / tataH pAnthenoktaM gahanaM nadIkuDaGga, tato gahanatarANi puruSahRdayAni, dehIdAnI pUrNAkSatapAtraM priyaM, khuH nizcitaM, no'smAkaM dArako jAtaH, atra na ityuktau aikyaM dyotitaM / tayA brahmadattavastraM gRhItaM / evamuktA dhUrtayA, iyaM vArtA kathAyAM na vyAkhyeyA // 7 // supaiTe kusakuMDI( DiM), bhikuMDivittAsiyammi jiyasattU / mahurAo ahicchattaM, vaccaMto aMtarA labhai // 8 // [ utta. ni./gA.351] tataH prasthitaH supratiSThitaM puraM, bhikuNDirAjavitrAsitAt rAjyatyA(?)jitazatro rAjJaH kusakuNDInAmakanyAM mathurAto'hicchatrAM vrajannantarA labhate / / 8 / / iMdapure bhaddapure, sivadatta visAhadatta dhUyAo / baDUyattaNeNa labbhai, kannAU dunni rajjaM ca // 9 // [utta. ni./gA.352] indrapure zivadattasya, bhadrapure vizAkhadattasya putryau, baTukatvena dIrghapRSThanRbhItyA kRtadvijaveSo dve kanye labhate rAjyaM ca / / 9 / / rAyagihamihilahatthiNa-puraM ca caMpA taheva sAvatthi / esA u nagarahiMDI, bodhavvA baMbhadattassa // 10 // [ utta. ni./gA.353] tato rAjagRhAdinI kramAd bhrAnta: kumAraH, evaM bhramato'sya militA: kaTakakareNudattAdyAH pituH suhRdaH pratyantanRpAzca, utpannaM cakraM, prArabdhastanmArgeNa tena digvijayaH, prAptaH kAmpilye, nirgataH sammukhaM dIrghaH, raNe ca sa hato brahmadattena, evaM brahmadattasya roSamokSo'bhUt / militA udUDhakanyApitaraH, utpannAni yathAvasaraM zeSaratnAnyapi, sAdhitaM bharataM prAptA nidhayaH, pariNataM cakritvaM / evaM rAjyaM bhuJjAnasya kati kAle yAti suryAnItamandAradAmadarzanAttasya jAtismRtirjAtA, yathA mayedRk puSpadAmAnubhUtaM, ahaM nalinIgulme devo'bhavamiti / atha sUtraMjAiparAjio khalu, kAsi niyANaM tu hatthiNapuraMmi / culaNIi baMbhadatto, uvavaNNo paumagummAo // 1 // 1. tatazca nirgato'sau kuDaGgAt kRtaparihAsa: pravRtto gantuM, prAptaH supratiSThaM, tatra ca kusakuNDI nAma kanyA 'bhikuMDivittAsiyaMmi jiyasattuM'ti ArSatvAdubhayatra subbyatyayaH, 'bhikuNDivitrAsitAd' bhikuNDinAmanRpatiniSkAzitAt 'jitazatroH' jitazatrunAmanRpateH sakAzAnmathurAto'hicchatrAM vrajan 'antare' antarAle 'labhate' prApnoti / [utta. ni. gA. 351 vRttau] sampA. 2010_02
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam vyAkhyA-jAtizcANDalAkhyA, tayA parAjito'bhibhUto jAtiparAjitaH, prAgbhave namucivipreNa cANDAla ityapamAnitaH, yadvA jAtibhirdAsAdinIcasthAnotpattibhiH, uparyuparijAtAbhiH parAjitaH parAbhavaM manyamAno'ho adhanyo'haM yannIcAsveva jAtiSUtpanna iti, khalu vAkyAlaGkAre, akArSInnidAnaM cakritvAptirmama stAditi / tuH pUttau, hastinAgapure culanyAM brahmadatta utpannaH, padmagulmAditi nalinIgulmavimAnAccyutvA // 1 // sa brahmadattaH prAgbhave sambhUtazcANDAlo'bhUdityAhakaMpille saMbhUo, citto puNa jAo purimatAlaMmi / siTThikulaMmi visAle, dhammaM soUNa pavvaIo // 2 // vyAkhyA-gaGgAtaTasthapaJcAladeze puNDrakAmpIlye sambhUto'bhUccakrI brahmadattaH, itthaM kAmpIlye sambhUtazcakryabhUta citraH punarjAtaH purimatAle / sa hi citramaharSistatra sambhUtanAmni bandhau tathA nidAnayutA'nazanaM prapanne'ho duSTo mohaH, citrA karmapariNatiH, calaM cittamityAdi dhyAtvA caturAhAratyAgAnmRtvA paNDitamaraNenotpannastatraiva nalinIgulmavimAne, tatazcyuto jAtaH purimatAle pure zreSThikule vaNikpradhAnAnvaye, vizAle putrapautrAdivRddhyA, prAptavayAzca sthavirAnte dharmaM zrutvA sa pravajitaH // 3 // tataHkaMpillaMmi ya nayare, samAgayA do vi cittasaMbhUyA / suhadukkhaphalavivAgaM, karhiti te ekkamikkassa // 3 // vyAkhyA-kAmpilye ca nagare brahmadattotpattisthAne samAgatau militau dvAvapi citrasambhUtau prAgjanmanAmnA / sukhaduHkhaphalavipAkaM sukRtaduHkRtakarmAnubhavaM kathayataH sma tau citrajIvarSirbrahmadattau ekaikasya mithaH / bhAvArthastu-suryAnItamandAradAmadarzanotpannajAtismRtinA brahmadattena dAsA dasaNNe AsI, miyA kAliMjare nage / haMsA mayaMgatIrAe, sovAgA( caMDAlA) kAsibhUmie // 1 // [ utta. 13/6] devA ya devalogammi, AsI amhe mhddddiyaa| [utta. 13/7 pUrvA.] iti sArddhazlokamuktvA dvitIyazlokapUrayitre rAjyArddhaM yacchAmItyudaghoSi / tacca grAmapurAkarAdiSu janaiH paThyamAnaM cAkarNya citrajIvarSirjJAnopayogAttAH svajAtIrjajJe / atha sa zrIRSabhoktyA cakrigati jAnannapi snehAtirekAttaM prAgbhavabandhuM sambhUtajIvaM bodhaye prasthitaH, prAptaH krameNa kAmpilyaM, sthitastadvahirudyAne, zrutazcAraghaTTikapaThyamAnaH sa sArddhaH zloko'pUri ca tena sa dvitIyazloko yathA 2010_02
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 "imA No chaTThiyA jAI, aNNamaNNeNa jAviNA" // [utta. 13/7 utta.] ___ evaM zlokadvayaM nizcityAraghaTTako'gAnnRpapAvaM, rAjyalobhena ca papATha pUrNazlokayugaM / tadA jAtAvezo mUcchito rAjA'patat pRthvyAM tantreNAraghaTTikastADitaH pANighAtAdyaiH, sa rudannUce, na mayA'pUri, kintu bhikSuNaitatkalimUlena, tadAptasaJazcakryUce kvAsau zlokapUrako'sti ? AraghaTTikoktyA tadvATikAsthaM taM muni zrutvA rAjA'cAlIt sabalavAhanAnta:purastadarzanAya / dRSTo munirvanditazca, sabahumAnaM upavezitazcaikAsane tatastau mitho yathAnubhUtasukhaduHkhaphalavipAkamUcatuH, tato'varNi svaRddhizcakriNA, uktastadvipAkoktipUrvakaM tttyaagshcitrrssinnaa| arthatayoruktaM sUtre Aha cakkavaTTI mahiDDIo, baMbhadatto mahAyaso / bhAyaraM bahumANeNaM, imaM vayaNamabbavI // 4 // vyAkhyA-cakravartI mahaddhiko brahmadatto mahAyazAH bhrAtaraM janmAntarasaundarya bahumAnena mAnasasnehenedaM vakSyamANaM vacanamabravIt // 4 // Asimo bhAyarA do vi aNNamaNNavasANugA / aNNamaNNamaNurattA, aNNamaNNahiesiNo // 5 // vyAkhyA-yathA 'Asimo'tti abhUva AvAM bhrAtarau dvAvapyanyo'nyaM mitha: 'vasANuya'tti vazaM AyattatAM gacchantau yau tAvanyo'nyavazAnugau, tathA'nyo'nyamanuraktau, tatA'nyo'nyahitaiSiNau, punaH punaranyo'nyagrahaNaM tulyacittatAtizayajJaptyai / mazca sarvatrA'lAkSaNikaH / / 5 / / bhavAvAhadAsA dasaNNe Asi, miyA kAliMjare nage / haMsA mayaMgatIrAe, sovAgA (caMDAlA) kAsibhUmie // 6 // vyAkhyA-dAsau dazArNadese 'AsI'tti abhUva, mRgau kAliJjare kAliJjaranAmani nage, haMsau mRtagaGgAtIre, zvapAkau cANDAlau kAzIbhUmyAM kAzIjanapade // 6 // devA ya devaloe, Asi amhe mahiDDiyA / imA No chaTThiyA jAI, aNNamaNNeNa jAviNA // 7 // vyAkhyA-devau ca devaloke saudharme'bhUva, AvAM mahadhikau, na tu kilbiSiko, 2010_02
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam 'imA' iyaM nau AvayoH SaSThikA jAtiH, 'aNNamaNNeNa'tti anyo'nyena paraspareNa yAvanikA, mitha: sAhityahInA // 7 // iti sUtracatuSkArthaH // itthaM cakriNokte munirAha kammA NiyANapagaDA, tume rAya viciMtiyA / tesiM phalavivAgeNaM, vippaogamuvAgayA // 8 // vyAkhyA karmANi, nidAnaM bhogaprArthanaM, tena prakarSeNa kRtAni nidAnaprakRtAni nidAnavazabaddhAni, tvayA rAjan vicintitAni taddhetubhUtArtadhyAnataH karmANyapi tathocyante, teSAM phalavipAkena zubhA'zubhakRtaviprayogamupAgatau AvAM, yattadA tvayA'smadvAritenApi nidAnaM kRtaM, tatphalametat , yadAvayostathAbhUtayorapi viyoga iti // 8 // itthaM jJAtaviyogahetuzcakrI punaH pRcchati saccasoyappakaDA, kammA mae purA kaDA / te ajja paribhuMjAmo kiM Nu citto vi se tahA // 9 // vyAkhyA-satyaM, zaucaM, mamAyamanuSThAnaM, tAbhyAM prakaTAni karmANi zubhAnuSThAnAni mayA purA kRtAni yAni, tAnyadyAsmin ahani zeSatadbhavakAle ca paribhuLe, tadvipAkAni strIratnAdibhogadvAreNa vedaye yathA / kiM prazne, nu vitarke, citro'pi citranAmApi ? ko'rthaH? tvaM 'se' iti tAni kiM tathA paribhujhe ? naiva bhujhe, bhikSukatvAt / tava tu tAni mayA sahArjitAni zubhakarmANi viphalAni jAtAnIti carcaH / / 9 / / munirAhasavvaM sucinnaM saphalaM narANaM, kayANa kammANa na mokkha asthi / atthehiM kAmehi ya uttamehiM, AyA mamaM puNNaphalovaveo // 10 // vyAkhyA-sarvaM sucIrNaM tapaHprabhRti saphalaM narANAM, zeSAGginAM ca, subbyatyayAt , yataH kRtebhyo'vazyavedyebhyaH karmabhyo na mokSo'sti, dadati tAni phalamavazyaM / athaidaivyaiH, arthairvA prArthanIyairvastubhiH, kAmaizca suzabdAdyairuttamairyukta AtmA mamApi puNyaphalenopeto'nvito'sti // 10 // jANAhi saMbhUta mahANubhAgaM, mahaDDiyaM puNNaphalovaveyaM / cittaM pi jANAhi taheva rAyaM, iDDI juI tassa vi yappabhUyA // 11 // vyAkhyA-yathA tvaM jAnAsi he sambhUtAkhya ! svaM mahAnubhAgaM bRhanmAhAtmyaM mahaddhikaM, ata eva puNyaphalopetaM / citramapi jAnIhi tathaiva viziSTameva he rAjan ! 2010_02
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 RddhiH dyutizca tasya prAgbhavanAmnazcitrAkhyasya mamApi ca yasmAdarthe prabhUtA bahvI / ayamartha:- he sambhUta ! yathA tvamAtmAnaM mahAnubhAgAdivizeSaNayutaM vetsi tathA citranAmno mamApi gRhItve Igeva RddhirAsIt // 11 // tatkiM dIkSita ityAha mahattharUvA vayaNappabhUyA, gAhANugIyA NarasaMghamajjhe / jaM bhikkhuNo sIlaguNovaveyA, iha'jjayaMte samaNo mi jAo // 12 // vyAkhyA - ihAyaM vRddhAmnAya :- nidAno brahmadattacakryabhUt, tathA'yamanidAnaH zreSThikule cakrisamarddhiH prAtaH koTisvarNAdidAtA, pratyahaM prAsAdAdikSetrANi spRzan mahAgajaturagAdiRddhiH, bahuzatastrIparivRtaH, prAsAdeSu nATyaM kArayan bhogyabhUt, tataH kAle dIkSAM lebhe / 'mahetthe 'tti mahAna'parimito dravyaparyAyAtmakatayA'rtho vAcyaM yasya tanmahArtharUpaM svarUpaM yasyAH, mahato vA'rthAn jIvAditatvAn nirUpayati darzayatIti mahArtharUpA, vacanenA'prabhUtA'lpabhUtAvA stokAkSarA, gIyate iti gAthA dharmArthasUtrazreNiH, anu iti arhadgaNAdibhyaH pazcAdgItA'nugItA, arhadAdibhyaH zrutvoktA sthavirairityarthaH, anukUlaM vA gItA'nugItA, zroturanukUlaiva dezanA kriyate iti khyApitaM syAt / narANAM saGgha samUhastanmadhye, yAM gAthAM zrutvA bhikSavaH, zIlaM cAritraM, guNajJAnaM, tAbhyAmupetAH, iha jagati arjayanti paThanazravaNatadarthAnuSThAnAdibhirlAbhaM / iha pravacane yAM gAthAM kriyayA munaya Avarjayanti sopaskAratvAtsUtrasya, sA gAthA mayApi zrutA, tataH zramaNo'smyahaM jAtaH, na tu duHkhadagdhaH // 12 // itthaM muninokte brahmadattaH svaRddhyA nimantrayati uccodae mahu kakke ya baMbhe, paveDyA AvasahA ya rammA / imaM gihaM vittadhaNappabhUyaM, pasAhi paMcAlaguNovaveyaM // 13 // vyAkhyA - uccodayo 1 madhuH 2 karka: 3 cAt madhyaH 4 brahma 5 ca, ete paJca pradhAnAH prAsAdAH praveditAH, mama varddhakipuraHsaraiH suraiH kRtAH, AvasathAzca zeSabhavanaprakArA ramyAH (pAThAntare-atiramyAH suramyA vA) ete tu yatraiva cakriNo rocante tatraiva syuriti vRddhAH, kiM ca idaM gRhamavasthitaH prAsAdaH, vittaM dravyaM dhanaM hiraNyAdi, tenopetaM vittadravyopetaM (pAThAntare- prabhUtaM bahu, citraM AzcaryakAri, anekaprakAraM vA, dhanamasminniti prabhUtacitradhanaM ) 1. uccaH 1 udayaH 2 madhuH 3 karka: 4 brahma 5 ityanyaTIkAyAm / 2. 'vittadhanopetaM' iti pAThaH utta. bR. vRttau / sampA. 3. paThanti ca 'cittadhaNappabhUyaM' ti, tatra prabhUtaM - bahu citram - AzcaryamanekaprakAraM vA dhanamasminniti prabhUtacitradhanaM, sUtre tu prabhUtazabdasya paranipAtaH prAgvat / utta. bR. vRttau // sampA. 2010_02
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam prasAdhi ! prapAlaya ! paJcAladezastasmin guNA indriyopakAriNo rUpAdyAstairupetaM / ko'rthaH ? paJcAleSu yAni sAravastUni tAnyasmin gRhe sarvANyapi santi / tadA paJcAlAnAmatyudIrNatvAttadgrahaNaM / evaM bharate'pi yatsAraM vastu tattadgraha eva tadAsIt / / 13 / / naTTehiM gIehi ya vAiehiM, nArIjaNAI parivArayaMto / bhuMjAhi bhogAiM imAiM bhikkhU, mama royaI pavvajjA hu dukkhaM // 14 // vyAkhyA-kiJca 'naTTehiM'tti dvAtriMzatpAtropalakSitairnATyairaGgahArAdyairgItaiAmasvaramUrchanAbhiH, casya bhinnakramatvAdvAditraizca mRdaGgamukundAdyaiH, nArIjanAn strIjanAn parivArIkurvan (pAThAntare-'paviyArayanto' pravicArayan sevamAno) bhukSva bhogAn [ imAn] pratyakSAn , sUtratvAt sarvatra liGgavyatyayaH, he bhikSo ! iha tu yadgajaturaGgamAdyuktvA strINAmAkhyAnaM, tatstrIlolupatvAttasya tAsAmevA'tyantAkSepatvajJaptyai / mahyaM rocate pratibhAti pravrajyA hunizcaye duHkhameva, neSadapi sukhaM duHkhahetutvAt // 14 // itthaM cakriNokte munirAhataM puvvaneheNa kayANurAgaM, narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / dhammaMsio tassa hiyANupehI, citto imaM vayaNa( vakka)mudAharitthA // 15 // vyAkhyA-taM brahmadattaM pUrvasnehena kRtAnurAgaM narAdhipaM kAmaguNeSu zabdAdiSu gRddhaM, dharmAzritastasya cakriNo hitamanuprekSate paryAlocayatItyevaMzIlo hitAnuprekSI citrajIvayatiridaM vAkyaM (pAThAntare-vacanaM) udAhRtavAn // 15 // yathAsavvaM vilaviyaM gIyaM, savvaM narse viDaMbaNA / savve AbharaNA bhArA, savve kAmA duhAvahA // 16 // vyAkhyA-sarvaM vilapitamiva gItaM nirarthakatayA ruditayonitayA ca, tatra nirarthakatayA mattabAlakagItavat , ruditayonitayA virahAvasthamRtaproSitabhartRkAruditavat / sarvaM nRtyaM gAtravikSeparUpaM viDambanAprAyaM, yakSAviSTapItamadyAdyaGgavikSepavat / sarvANyAbharaNAni mukuTAGgadAdIni bhArAstatvato bhAratvAtteSAM, yathA kasyacit zreSThiputrasya bhAryA snehavatyAsIt , sAnyadA zvazvA zilAputrakaM gRhamadhyAdAnAyitoce na zaknomyenamatibhAramutpATayituM / tadbharttA tat zrutvA dadhyau asyA deharakSikAyA idamalIkottaraM, tacchikSayAmyenAmiti vicintya tena zilAputrakAkAramAnopetasvarNAlaGkAraNaM tasyAH kaNThabhUSAyai caikadA samarpitaM, tayApi hRSTayA 2010_02
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 tatparihitaM / athAnyadA tena smitvA tatpUrvoktavacanaM tasyAH smAritaM, tadA sA vilakSIbhUtA / tathA sarve kAmAH zabdAdyA duHkhAvahA mRgAdInAmiva, yato duHkhAptihetutvAt , matsareNUMviSAdAdyAzcittAdhikRttvAnnarakAdihetutvAcca // 16 / / bAlAbhirAmesu duhAvahesu, na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM / virattakAmANa tavodhaNANaM, jaM bhikkhuNo sIlaguNe rayANaM // 17 // vyAkhyA-bAlAnAmavivekAnAmabhirAmeSu cittaratideSu duHkhAvaheSu uktarItyA duHkhaprApakeSu na tatsukhaM kAmaguNeSu manojJazabdAdiSu sevyamAneSu, he rAjan ! viraktakAmAnAM kAmaviraktAnAM, prAkRtatvAvyatyayaH, tapodhanAnAM bhikSUNAM, zIlaguNayoH zIlaguNeSu vA ratAnAM yatsukham // 17 // atha nidarzanenopadezaHnariMda jAI ahamA narANAM, sovAgajAI duhao gayANaM / jahiM vayaM savvajaNassa vesA, vasIya sovAgaNivesaNesu // 18 // vyAkhyA-narendra ! he cakrin ! jAtiradhamA narANAM manuSyANAM madhye zvapAkajAtizcANDalajAtistAM gatayordvayorapyAvayoH sA'dhamA jAtirabhUt / kadAcittajjAtAvutpadyAnyagRhe vRddhAvabhUveti / yasyAM jAtAvAvAM sarvajanasya dveSyAvaprItikarAvavasAva zvapAkAnAM nivezaneSu gRheSu // 18 // kadAcittatrApi vijJAnavizeSAdinA hIlanIyau syAtAmityAhatIse ya jAIi u pAviyAe, vucchA mu sovAgaNivesaNesu / savvassa logassa duhaMchaNijjA, ihaM tu kammAI purekaDAiM // 19 // vyAkhyA-tasyAM ca jAtau zvapAkasambandhinyAM, turvizeSaNe, tatazca zeSajAtibhyaH kutsitatvaM vizinaSTi, pApikAyAM 'vucchA' uSitau 'mu' ityAvAM zvapAkanivezaneSu sarvasya lokasya jugupsanIyau / iha janmani 'tu' punaH karmANi zubhAnuSThAnAni purAkRtAni pUrvajanmArjitAni viziSTajAtyAdIni phalitAnIti, tata utpannapratyayAbhyAmAvAbhyAM punastadarjanAyaiva yatna: kAryo na tu viSayAkulaiH stheyam / / 19 / / ataHso dANi siM rAya mahANubhAgo, mahiDDio punnnnphlovveo| caittu bhogAiM asAsayAI, AyANaheuM abhinikkhamAhi // 20 // 2010_02
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam 207 vyAkhyA-yaH sambhUtaH purAsIt , sa tvaM idAnImasmin kAle, 'siM' pUrtI, yadvA 'dANisiM'ti dezyuktyA idAnIM rAjA mahAnubhAgo mahaddhikaH puNyaphalopetazca jAto'si, cANDAlasyApIhakcakriRddhyA dRSTaphalatvena tvaM tyaktvA bhogAn dravyacayAn kAmAn vA azAzvatAn , AdIyate sadvivekairityAdAnazcAritradharmastaddhetorabhiniHkrama Abhimukhyena pravrajeH ! (pAThAntare-'AyANamevANucintayAhi' AdAnamevAnucintaya) // 20 // evamakaraNe doSamAhaiha jIvie rAya asAsayaMmi, dhaNiyaM tu puNNAI akuvvamANo / se soyai maccumuhovaNIe, dhammaM akAUNa parammi loe // 21 // vyAkhyA-iha jIvite manuSyasambandhinyAyuSi rAjannazAzvate 'dhaNiyaM' atyarthaM, tuH evArthe, caJcaladhiyA puNyAnyakurvANaH sa jIvaH zocate pazcAttApaparaH syAt / mRtyumukhaM zlathIbhavadvandhanAdyavasthaM upanItaH prAptaH karmabhiH, dharmamakRtvA parasmin loke gataH zocate, narakAdiSvasahyA'sAtavedanArditaH zazinRpavat kiM mayA tadaiva puNyaM na kRtamiti khidyate, tadA ca svajanairna trANam // 21 // jaheha sIho va miyaM gahAya, maccU NaraM nei hu aMtakAle / na tassa mAyA va piyA va bhAyA, kAlammi tassaMsaharA bhavaMti // 22 // vyAkhyA-yatheha loke siMhaH, vA iti pUrtI vikalpArthe vA, tato vyAghrAdirvA mRgaM gRhItvA nayati, evaM mRtyurnaraM nayati, huH evArthe, antakAle, yathAsau siMhena nIyamAno na tasmai alaM, evaM janturapi mRtyunA nIyamAno na tasmai alaM, tasya mRtyunA nIyamAnasya mAtA vA pitA vA bhrAtA vA, kAle tasmin jIvitAnte, aMzaM svAyurbhAgaM dhArayanti dadati mRtyunA nIyamAnaM rakSantItyaMzadharAH, evaMvidhA te mAtrAdayo na bhavanti / yathA nRpAdau svajanasarvasvaM harati sati svavittadAnAt svajanaistadrakSyate, naivaM taiH svajIvitavyAMzadAnatastadAyurbhAgo'vadhAryate / athavA aMzo duHkhabhAgastaM harantItyaMzaharAH, evaMvidhA api te mAtrAdayo na bhavanti / uktaM hi na pitA bhrAtaraH putrA, na bhAryA na ca bAndhavAH / zaktA maraNAt trAtuM, magnAH saMsArasAgare // 1 // [ ] // 22 // na tassa dukkhaM vibhayaMti NAio, na mittavaggA Na sutA Na baMdhavA / ego sayaM paccaNuhoi dukkhaM, kattAramevaM aNujAi kammaM // 23 // ___ 2010_02
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-na tasya duHkhaM manovAkkAyajaM vibhajanti vibhAgIkuryurjJAtayaH svajanAH, na mitravargAH suhRtsamUhAH, na sutAH, na bAndhavAH, ekaH svayaM pratyanubhavati vedayate duHkhaM, yataH kartAramevAnuyAti karma // 23|| itthamazaraNabhAvanAmuktvaikatvabhAvanAmAhaciccA dupayaM cauppayaM ca, khittaM gihaM dhaNadhaNNaM ca savvaM / kammappabIo avaso payAI, paraM bhavaM suMdara pAvagaM vA // 24 // vyAkhyA-tyaktvA dvipadaM bhAryAdi, catuSpadaM hastAdi, kSetraM ikSukSetrAdi, gRhaM dhavalagRhAdi, dhanaM kanakAdi, dhAnyaM zAlyAdi, cakArAdvastrAdi sarvaM, karmaivAtmano dvitIyamasyeti karmAtmadvitIyaH, yadvA svakarmaivAtmano dvitIyamasyeti svakarmadvitIyaH, avazo'svatantraH, prayAti paraM bhavaM sundaraM svargAdi, pApakaM narakAdi // 24 // tamekagaM tucchasarIragaM se, ciIgayaM dahiuM pAvageNaM / bhajjA ya putto vi ya nAio ya, dAyAramannaM aNusaMkamaMti // 25 // vyAkhyA-tadekaM tyaktaM audArikaM zarIrakaM kutsitaM zarIraM vinAzitvAt , ekaM jIvA'bhAvAt , tucchamasAraM, 'se' tasya, citigataM citAprAptaM, dagdhvA, tuH pUrtI, pAvakenAgninA, bhAryA ca putro'pi ca, jJAtayazca, dAtAramiSTakAryakaramanyamanusaGkrAmanti yAnti, te hi anena gRhamazucIti taccharIraM bahiniSkAsya chaTAM kSiptvA janalajjAdinA bhasmIkRtya laukikenAkrandya ca katyahAni, punaH svArthAyAnyamanuvarttante, na tu tacchuddhiM pRcchanti / / 25 // kiJcauvaNijjai jIviyamappamAyaM, vannaM jarA harai narassa rAyaM / paMcAlarAyaM vayaNaM suNAhi, mA kAsi kammAiM mahAlayAI // 26 // vyAkhyA-upanIyate Dhaukyate mRtyeva karmabhirjIvitaM apramAdaM pramAdaM vinaiva / AvIcImaraNato nirantaramiti / satyapi jIvite varNaM susnigdhacchAyAtmakaM jarA harati narasya manuSyasya rAjan ! ato he paJcAlarAja ! paJcAladezodbhavanRpa ! vacanaM zRNu ! mA kArSIH karmANi asadArambharUpANi, mahAlayAnyatimahati, mahAn vA AlayaH karmAzleSo yeSu tAni mAMsabhakSaNAdinIti // 26 / / nRpaH prAhaahaM pi jANAmi jaheha sAhU, jaM me tumaM sAhasi vakkameyaM / bhogA ime saMgakarA havaMti, je dujjayA ajjo amhArisehiM // 27 // 2010_02
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam 209 vyAkhyA - ahamapi na kevalaM tvamevetyarthaH, jAnAmi, yathA iha jagati he sAdho ! yanmama tvaM sAdhayasi vakSi vAkyamupadezavaca etat tatkiM ? yattvaM viSayAn kathaM na parityajasIti vAkyaM / kintu bhogAH zabdAdaya ime pratyakSAH saGgakarAH pratibandhotpAdakA bhavanti, ye durjayA dustyajA vA he Arya ! asmAdRzairgurukarmabhirjIvaiH (pAThAntare - ' ahaM pi jANAmi jo ittha sAro' ahamapi jAnAmi yo'tra sAro, yadiha nRbhave sAraM cAritradharmaH) cakArasya gamyatvAt yacca tvamevaM sAdhayasi, zeSaM prAgvat // 27 // kiJca , hatthiNapuraMmi cittA, daTTaNaM naravaI mahaDDiyaM / kAmabhogesu giddheNaM, niyANamasuhaM kaDaM // 28 // vyAkhyA- hastinAgapure, 'cittA' ityakAro'lAkSaNikaH, he citra ! prAgbhave he citranAman mune ! dRSTvA narapatiM sanatkumAranAmAnaM turyacakriNaM mahaddhikaM sAtizayasampadaM, kAmabhogeSu gRddhenAkAGkSAvatA nidAnaM janmAntare bhogAzaMsArUpaM azubhaM azubhAnubandhi kRtaM, tatra kAmyante iti kAmA: zabdarUpANi, bhujyante iti bhogAH rasagandhasparzAH ||28|| kadAcittatra kRte'pi tataH pratikrAntaM syAdata Aha tasa me appaDikaMtassa, imaM eyArisaM phalaM / jANamANAvi jaM dhammaM, kAmabhogesu mucchio // 29 // vyAkhyA- - subvyatyayAttasmAnnidAnAnme'pratikrAntasya tadA hi tvayA bahudhocyamAne'pi na maccetasaH pratyAvRttirabhUditIdametAdRzaM vakSyamANaM phalaM jAtaM / jAnannapi yadahaM dharmaM zrutadharmAdikaM, kAmabhogeSu mUcchito gRddho'smi / tadetatkAmabhogeSu mUrchArUpaM mama nidAnakarmaNaH phalaM / anyathA jJAnasya phalaM viratiM jAnato'pi mama kathaM na dharmAnuSThAnAptiH ? // 29 // punarnidAnaphalamevodAharaNato darzayati nAgo jahA paMkajalAvasanno, daTTaM thalaM nAbhisamer3a tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA, na bhikkhuNo maggamaNuvvayAmo // 30 // vyAkhyA - nAgo hastI yathA paGkapradhAnaM jalaM paGkajalamityucyate, tatrAvasanno nimagnaH san dRSTvApi sthalaM nirjalabhUtalaM na naivAbhisameti prApnoti tIraM, apergamyatvAttIramapi, AstAM sthalaM, evaM paGkamagnebha iva vayaM kAmaguNeSu gRddhA na bhikSormArgaM 2010_02
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 sadAcAraM anuvrajAmo'nusarAmaH, paGkajalopamAH kAmabhogAH, tatastairbaddhA na tattyAgAnnirapAyaM sthalamiva munimArgaM jAnanto'pi anugantuM zaknumaH // 30|| muniranityatAM spaSTayatiaccei kAlo turiyaMti rAio, na yAvi bhogA purisANa niccA / uvicca bhogA purisaM cayaMti, dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI // 31 // vyAkhyA atyeti atikrAmati kAlo yathAyuSkakAlaH, tvarayanti zIghraM yAnti rAtrayo dinA api sahacAritvAt , tato'nenAyuSo'nityatoktA, yataH kSaNayAmadivasamAsa-cchalena gacchaMti jIvitadalAni / iti vidvAnapi kathamiha, gacchasi nidrAvazaM rAtrau // 1 // [ ] na ca bhogA api puruSANAM nityAH, na kevalamAyuranityaM, kintu bhogA api anityAH, yataste upetya svapravRttyA, na tu puruSecchayA, bhogAH puruSaM tyajanti / drumaM yathA kSINaphalaM, vetyaupamye, tataH pakSIva, phalopamAni hi puNyAni, tatastadapagame kSINaphalaM vRkSamiva puruSaM pakSivadrogA vimuJcantIti // 31 / / yata evamata:jai taM si bhoge caiuM asatto, ajjAiM kammAiM karehi rAyaM / dhammeTThio savvapayANukaMpI, to hohisi devo io viuvvI // 32 // vyAkhyA-yadi tAvadasi tvaM bhogAMstyaktumazakto'kSamaH (pAThAntare-'jai tAva bhoge caio asatto 'tti) spaSTamubhayatra cAyamAzaya eva, anityabhogatyAgAdbhikSutvameva tavArha, yadi ca tatrA'zaktastadAgaryANi heyadharmebhyo hiMsAdibhyo dUraM yAtAni ziSTAhA'Ni karmANi anuSThAnAni kuru ! he rAjan ! dharme gRhidharme'pi sthitaH san sarvaprajAnukampI sarvAtmadayAparaH, tata Aryakarmato bhaviSyasi devo vaimAnikaH, ito nRbhavAt 'viuvvI' vaikriyadehI / gRhidharmasyApi samyaktvadezaviratirUpasya svargaphalatvAt / etatsAdhuvacanaM dharmasya svargeNa sahA'nyathA'nupapattijJaptyai chAdmasthyAdvA // 32 // evamukte'pi taM kiJcida'prapadyamAnaM avinItaM ca jJAtvA munirAhana tujjha bhoge caiUNa buddhI, giddho si AraMbhapariggahesu / mohaM kao ettiuM vippalAvo, gacchAmi rAyaM AmaMtio si // 33 // vyAkhyA-tava, bhogAn anAryakarmANi ca tyaktuM, yadvA bhogAMstyaktvA dharmo mayA 2010_02
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayanam 211 kArya iti buddhirnAsti, kintu tvaM gRddhaH prasakto'si ArambhaparigraheSu / moghaM niSphalaM yathAsyAdevaM etAvAn vipralApo vividhavyarthavAgAlApaH kRto mayeti zeSaH, atha gacchAmi rAjannAmantrito'si, anekArthatvAddhAtUnAM pRSTo'si / yato'nAthave upekSaiva zreyasI // 33 // itthamuktvA gato muniH, yathAyaM munihitAya tasmai azraddhAnvitAyApi upadideza, tathA'nyasyApi chadmasthasyA'nyahitoktau na doSaH, vakturarAgadveSasyaikAntadharmabhAvAdeva paMcAlarAyAvi ya baMbhadatto, sAhussa tassAvayaNaM akAuM / aNuttare bhuMjiya kAmabhoge, aNuttare so narae paviTTho // 34 // vyAkhyA-apiH punararthaH, caH pUttauM, tataH paJcAlarAjaH punarbrahmadattastasya sAdhorvacanaM akRtvA vajrataNDulavad gurukarmatayA'tyantadurbhedaH, anuttarAn sarvottamAn kAmabhogAn bhuktvA, anuttare sthityAdinA sarvanarakajyeSThe apratiSThAne [sa brahmadattaH] narake praviSTastatrotpanna iti // 34 / / anena nidAnasya narakAntaphalaM darzitaM / atha prasaGgAccitravRttAntamAhacitto vi kAmehiM virattakAmo, udattacArittatavo mahesI / aNuttaraM saMjama pAlayittA, aNuttaraM siddhigaI gao // 35 // tti bemi vyAkhyA-citro'pi pUrvaM citrAhvo'pi, apiH punararthe, kAmebhyo'bhilaSaNIyazabdAdibhyo viraktaH parAGmukhIbhUtaH kAmo'bhilASo'syeti viraktakAmaH, udAttaM pradhAnaM cAritraM sarvaviratirUpaM, tapazca dvAdazavidhaM yasya sa udAttacAritratapAH (pAThAntare-udagracAritratapAH) maheSI maharSiA , anuttaraM sarvasaMyamasthAnoparivattinaM saMyamamAzravaviratyAdikaM pAlayitvA'nuttarAM sarvalokAkAzoparisthAmatipradhAnAM vA siddhigatiM gata iti bravImIti prAgvat // 35 // iti nidAnaphale trayodazaM citrasambhUtIyAdhyayamuktam // 13 // 2010_02
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam // atha caturdazamiSukArIyAkhyamanidAnaphalavAcyadhyayanaM / iSukArAjjAtaM iSukArAya hitaM vetISukArIyaM / asya prastAvanA) iSukAravaktavyatocyate purA yau gopadArako citrasambhUtayoH suhRdau pUrvabhave AstAM, tau sAdhvanukampayA labdhasamyaktvau kAlaM kRtvA svargAccyutvA kSitipratiSThite pure ibhyakule dvau bandhU jAtau / tatra tayoranye catvAra ibhyasutA vayasyA jAtAH, bhogAn bhuGktvA sthavirANAmante dharmaM zrutvA sarve prAvrajan / ciraM saMyamaM prapAlya bhaktaM pratyAkhyAya saudharme nalinIgulmavimAne SaDapi catuHpalyopamasthitidevA jAtAH, teSu gopavarjA devAzcatvArazcyutvA kurudezeSu iSukArapure iSukAranAmA rAjA'bhUt , dvitIyastasyaiva kamalAvatInAmamahAdevItvena jAtaH, tRtIyo'syaiva rAjJo bhRgunAmA purodhAH, turyo'sya purodhaso yazAnAmnI bhAryAbhUt / sa bhRguraputraH putrArthaM devadaivajJApraznAdiSu bhRzaM klizyati / atha tau gopadevau bhRgugRhe sutatvenAvAM utpatsyAva ityavadhinA jJAtvA yatirUpaM kRtvA bhRgugRhe sametau / bhRguH sabhAryo dharmaM tAbhyAM pRSTavAn / taduktaM zrAddhadharmaM prapadya bhRgurapatyArthe tAvapRcchat / tau dravyayatI procatustava bhaviSyato dvau putrau / tau cellaghU eva pravrajiSyatastato tvayA tayordIkSAvighno na kAryaH, tau bahuM janaM ca bodhayiSyataH, ityuktvA tau gatau / kAle ca tau tatrotpannau / tayoryazAgarbhasthayo guH pratyantagrAme gatvA tasthau / tatra putrau jAtau / varddhamAnau caitau mA pravrajatAM kathamapIti mAtRpitRbhyAM vyudgrAhitau, yathaite sAdhavo manuSyAdimAMsAhArAH, maiteSAmante gacchatamiti / anyadA tau ramamANau sAdhUn dRSTvA bhiyA vaTamArUDhau / pUrvAttAnnapAneSu sAdhuSu teSu vaTasyaivAdhaH sthitvA bhuJjAneSu svAbhAvikaM bhaktapAnaM tau pazyantau, mAMsAzino'mIti pitroktaM vyarthamAsIditi dhyAyantau, punazcedRzA bhikSavaH kvApi dRSTA iti vimRzantau jAti smRtvA sambuddhau vaTAduttIrya sAdhUnnatvA gRhe gatvA mAtApitarau prabodhya tAbhyAM saha pravrajitau / devyA bodhito rAjA devIyuk prAvrajIt / SaDapi kevalamApya siddhAH / / 2010_02
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 caturdazamiSukArIyAdhyayanam atha sUtramdevA bhavittANa pure bhavaMmi, keI cuA egavimANavAsI / pure purANe usuyAraNAme, khAe samiddhe suraloaramme // 1 // vyAkhyA kecidanuktAhvAH pUrvabhave devA bhUtvA, tatazcyutA ekasmin padmagulmavimAne vAsinaH pure purANe cirantane iSukAranAmni vyAkhyAte samRddhe suralokaramye / / 1 / / sakammaseseNa purAkaeNaM, kulesudaggesu ya te pasUyA / nivvinnasaMsArabhayA jahAya, jiNiMdamaggaM saraNaM pavannA // 2 // vyAkhyA-svasvakarmaNaH puNyaprakRtilakSaNasya zeSeNa azena kA~zane purAkRtena prAgjanmAjitena kuleSu ugreSu, caH pUrtI, te prasUtAH, nirviNNA udvignAH saMsArabhayAt , hitvA parityajya bhogAn , jinendropadiSTaM samyagjJAnadarzanacAritrAtmakaM muktimArgaM zaraNaM kaSTarakSAzrayaM prapannAH // 2 // pumattamAgamma kumAra do vi, purohio tassa jasA ya pattI / visAlakittI ya tahesuyAro, rAyattha devI kamalAvaI ya // 3 // vyAkhyA-puMstvaM nRtvamAgamya kumArAvakRtavivAhau dvau, api: pUrtI, sulabhabodhikatvena prAdhAnyAdanayoH prAkkathanaM / purohitastRtIyaH, tasya yazA nAmnI patnI turyaH, vizAlakItivistIrNayazAzca tatheSukAro nAmA rAjA paJcamaH, atraitasmin bhave devI tatpatnI kamalAvatI nAmnI SaSThaH, iti te SaDapi jAtAH // 3 // athaiteSvarhanmArgaH prapannaH kumArAbhyAM tathA cAhajAIjarAmaccubhayAbhibhUyA, bahivihArAbhiNiviTThacittA / saMsAracakkassa vimukkhaNaTThA, daTTaNa te kAmaguNe virattA // 4 // vyAkhyA-jAtijarAmRtyubhayAbhibhUtau (pAThAntare-jAtijarAmRtyubhayAbhibhUte saMsArijane) bahiH saMsArAdvihAraH sthAnaM bahirvihAro mokSastasminnabhiniviSTaM baddhAgrahaM cittaM yayostau / saMsArazcakramiva cakraM, bhramaNAt , tasya vimokSaNArthaM tyAgArthaM, dRSTvA sAdhUn , yadvA dRSTvA muktyarayo'mI kAmaguNAH zabdAdyAH, iti paryAlocya tau, subbyatyAt kAmaguNebhyo viraktau // 4 // piyaputtagA donna vi mAhaNassa, sakammasIlassa purohiyassa / sarittu porANiya tattha jAI, tahA sucinnaM tavasaMjamaM ca // 5 // 2010_02
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-priyau vallabhau, tau ca tau putrAveva putrako priyaputrako, dvAvapi mAhanasya svakarmazIlasya yajanayAjanAdiratasya purohitasya zAntikartuH / smRtvA sUtratvAt [purANAmeva] paurANikI cirantanI, tatraiva sanniveze kumAratve vA vartamAnau, jAtiM janma, tathA sucIrNaM sucaritaM vA, anidAnAdinA'nupahatatvAt , tapo'nazanAdi saMyamaM ca ||5|| te kAmabhogesu asajjamANA, mANussaesu je yAvi divvA / mokkhAbhikaMkhI abhijAyasaddhA, tAyaM uvAgamma imaM udAhu // 6 // vyAkhyA-tau purohitaputrau kAmabhogeSu asajantau saGgamakurvantau mAnuSyakeSu, ye cApi divyAH, devAnAM kAmabhogAsteSu ca / mokSAbhikAGkSiNau, abhijAtazraddhau utpannatatvarucI, tAtaM pitaramupAgamyedaM vakSyamANamudAharatAm // 6 // yathA asAsayaM daTTa imaM vihAraM, bahuaMtarAyaM na ya dIhamAuM / tamhA gihirsi na raI labhAmo, AmaMtayAmo carissAma moNaM // 7 // vyAkhyA-azAzvataM dRSTvemaM pratyakSaM vihAraM nRtve'vasthAnaM, bahvantarAyaM bahuvyAdhyAdyantarAyaM tadapi, na ca naiva dIrghamAyuH samprati palyopamasyA'bhAvAt , tasmAd gRhe na ratiM labhAvahe / atazcAmantrayAvaH pRcchAvo bhavantaM prati, yadAvAM cariSyAvo maunaM munitvam // 7 // evaM tAbhyAmukteaha tAio (tAyago) tattha muNINa tesiM, tavassa vAghAyakaraM vyaasii| imaM vayaM vedavido vayaMti, jahA na hoI asuyANa logo // 8 // vyAkhyA-atha tAta eva tAtakastatra tasmin sanniveze'vasare vA, munyorbhAvazramaNayoH putrayostayoH kumArayostapasaH zeSadharmAnuSThAnasya ca vyAghAtakaraM vacanamavAdIt , imAM vAcaM vedavido vadanti, yathA na bhavatyasutAnAmajAtaputrANAM lokaH paralokaH, yataH putraM vinA piNDadAnAdyabhAvena gatyAdyabhAvAt / tathA ca vedavacaH-"anapatyasya lokA na santi" / tathAnyairapyuktam putreNa jAyate loka, ityeSA vaidikI zrutiH / atha putrasya putreNa, svargaloke mahIyate // 1 // [ ] aputrasya gati sti, svargoM naiva ca naiva ca / gRhadharmamanuSThAya, tataH svarge gamiSyate // 2 // [ ] 2010_02
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 caturdazamiSukArIyAdhyayanam tasmAtahijja vee parivissa vippe, putte pariThappa gihaMsi jAyA / bhoccANa bhoe saha itthiyAhiM, AraNNayA hoha muNI pasatthA // 9 // vyAkhyA-adhItya vedAn , pariveSya bhojayitvA viprAn , tathA putrAn pariSThApya kalAbhAryAgrahaNAdinA gRhadharme nivezya, gRhe he jAtau ! he putrau ! bhuktvA bhogAn saha strIbhiH, AraNyako AraNyavratadhAriNau hoha bhavataM yuvAM munI suprazastau zlAghyau / itthameva brahmacaryAdyAzramavyavasthA / uktaM hi brahmacArI gRhasthazca, vAnaprastho yatistathA // [ ] ihIdhItya vedAniti brahmacaryAzramaH, pariveSya viprAniti gRhasthAzramaH, AraNyakAviti vAnaprasthAzramaH, munigrahaNena ca yatyAzrama uktaH // 9 // itthaM tenokte kumArako yadakArDI tadAhasoyaggiNA AyagurNidhaNeNaM, mohAnilapajjalaNAhieNaM / saMtattabhAvaM paritapyamANaM, lolappamANaM bahuhA bahuM ca // 10 // vyAkhyA-sutaviyogacintanotthaM manoduHkhaM zokastena zokAgninA, Atmano guNA AtmaguNAH karmakSayopazamAdijAH samyaktvAdyAH, te indhanaM dAhyatayA yasya sa tathA, yadvA anAdikAlasahacAritvena rAgAdayo vAtmaguNAste indhanamuddIpakatayA yasya sa tathA, tenAtmaguNendhanena, mohAnilAdajJAnapavanAdadhikaM prajvalanamasyeti tena mohAnilaprajvalanAdhikena santaptau bhAvontaHkaraNaM yasyeti santaptabhAvaM, ata eva paritapyamAnaM sammatAddahyamAnaM, dehe taddAhasyApi zokAvezata utpatteH, lolupyamAnaM ca, tadviyogazaGkotpannaduHkhapazunA bhRzaM hRdi chidyamAnaM bahudhA'nekaprakAraM yathA syAdevaM bahu lolupyamAnaM lAlapyamAnaM vA // 10 // purohiyaM taM kamaso'NuNaMtaM, nimaMtayaMtaM ca sue dhaNeNaM / jahakkama kAmaguNehiM ceva, kumAragA te pasamikkha vakkaM // 11 // vyAkhyA-pUrvoktAvasthaM purohitaM, [tam iti prakAntaM] krameNa paripATyA'nunayantaM zanaiH zanaiH svAzayena prajJApayantaM, nimantrayantaM ca sutau dhanena dravyeNa, yathAkramaM yathAkAlaM kAmaguNaiH suzabdAdyairnimantrayantaM, caH samuccaye, eveti pUrtI kumArakau tau prasamIkSya prakarSeNA'jJAnAcchAditamatimAlokya vAkyamuktavantau vakSyamANam // 11 // 2010_02
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 veyA ahIyA na bhavaMti tANaM, bhuttA diyA niMti tamaMtame NaM / jAyA ya puttA na bhavaMti tANaM, ko nAma te aNumannejja eyaM // 12 // vyAkhyA - vedA adhItA na bhavanti trANaM zaraNaM, uktaM hi akAraNamadhIyAno, brAhmaNastu yadhiSThira ! | duH kulenApyadhIyante, zIlaM tu mama rocate // 1 // [] zilpamadhyayanaM nAma, vRttaM brAhmaNalakSaNaM / vRttasthaM brAhmaNaM prAhu-rnetarAn vedajIvakAn // 2 // [] tathAntarbhAvitaNigarthatvAdbhojitA dvijA nayanti prApayanti, tamaso'pi yattamastasmin atiraudre rauravAdinarake, NaM alaGkAre, te bhojitAH kumArge pazuvadhAdAveva pravarttante, atasteSAM nistArakatvaM nirastaM, jAtAzcotpannAH putrA narakAdau patatAM trANaM na bhavanti / uktaM ca vedAnugairapi yadi putrAdbhavet svargo, dAnadharmo na vidyate / muSatastatra loko'yaM, dAnadharmo nirarthakaH // 1 // [ ] bahuputrA dulI godhA, tAmracUDA tathaiva ca / teSAM ca prathamaM svargaH, pazcAlloko gamiSyati // 2 // [ ] tataH ko nAma ? na ko'pItyarthaH, yaste tavAnumanyeta vacanaM zobhanamityanujAnIyAt savivekaH ? etadvedAdhyayanAdivAkyatrayottaram // 12 // atha bhuktvA bhogAniti caturthopadezaprativacanamAhakhaNamittasokkhA bahukAladukkhA, pakAmadukkhA aNigAmasokkhA saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA, khANI aNatthANa u kAmabhogA // 13 // vyAkhyA - kSaNamAtrasaukhyAstathA bahukAlaM narakAdiSu duHkhaM yebhyaste bahukAla - duHkhAH, prakAmamatizayena duHkhaM yebhyaste prakAmaduHkhAH, anikAmasaukhyA aprakRSTasukhAH / IdRzA apyAyatau kiM zubhaphalAH syuH ? ata Aha-- saMsArAnmokSo vizleSaH saMsAramokSo nirvRttistasya vipakSabhUtAstadvArakatayA atyantapratikUlAH khAniranarthAnAmihalokaduHkhAptirUpANAM, tureva, kAmabhogA iti // 13 // anarthakhanitvaM spaSTayati parivvayaMte aniyattakAme, aho ya rAo paritappamANe / annappamatte dhaNamesamANe, pappoi maccuM puriso jaraM ca // 14 // 2010_02 >
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 caturdazamiSukArIyAdhyayanam vyAkhyA-parivrajan viSayasukhalAbhArthamitastato bhraman , anivRtakAmaH, ArSatvAt ahni rAtrau cAhanizaM paritapyamAnaH, tadanAptau samantAccintAgninA dahyamAnaH, anye janAH, yadvAnnaM bhojanaM tadarthaM pramattaH, tatkRtyAAsaktacetA anyapramattaH annapramatto vA, dhanamanveSayan vividhopAyaiH, 'pappoi'tti prApnoti mRtyu puruSo jarAM ca // 14 // kiJcaimaM ca me atthi imaM ca Natthi, imaM ca me kiccamimaM akiccaM / taM evamevaM lAlappamANaM, harA haraMti tti kahaM pamAo // 15 // vyAkhyA-idaM ca me'sti svarNarUpyAdi, idaM ca nAsti padmarAgAdi / idaM ca me kRtyaM gRhaprakArAdi, idaM me akRtyaM Arabdhamapi vANijyAdi na kartumucitaM / taM puruSaM evamevaM vRthaiva lAlapyamAnaM atyarthaM vyaktavAvadantaM, harantyAyuriti harA dinarajanyAdayaH, vyAdhivizeSA vA haranti bhavAntaraM nayanti, ityasmAddhetoH kathaM pramAdo dharme kartuM yuktaH ? // 15 // iti sUtraSaTkArthaH // atha tau dhanAdibhirlobhayituM purohitaH prAhadhaNaM pabhUyaM saha itthiyAhiM, sayaNA tahA kAmaguNA pakAmaM / tavaM kae tappai jassa loko, taM savva sAhINamiheva tubbhaM // 16 // vyAkhyA-dhanaM prabhUtaM saha strIbhiH, svajanAH pitRpitRvyAdyAH, tathA kAmaguNAH zabdAdyAH prakAmaM atizAyinaH santi / tapaH kaSTAnuSThAnaM yasya dhanAdeH kRte nimittaM lokastatsarvaM svAdhInamAtmAyattamihaivAsminneva gRhe yuvayorastIti zeSaH / yadyapi striyastayostadA na santi tathApi lokamAnyatvAdyogyatAstIti tAsAM kathanam / / 16 / / putrAvAhatuHdhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre, sayaNeNa vA kAmaguNehiM ceva / samaNA bhavissAma guNoghadhArI, bahivihArA abhigamma bhikkhaM // 17 // vyAkhyA dhanena kiM ? na kiJcidityarthaH, dharma evAtisAttvikairuhyamAnatayA dhUriva dharmadhurA, tadadhikAre tatprastAve, svajanena vA kAmaguNaizca kiM ? tathA coktaM-"na prajayA, na dhanena, na tyAgenaikenAmRtatvamAnazuH" ityAdi / tata AvAM zramaNau bhaviSyAvaH, guNaughaM samyagdarzanAdikaM dhArayata ityevaMzIlau guNaughadhAriNau, bahiAmanagarAdibhyo bahirvattitvA dravyataH, bhAvatazca kvacidaprabuddha (pratibaddha)tvAdvihAro viharaNaM yayostau bahirvihArau, abhigamya bhikSAM zuddhoJchaM bhuJjAnau // 17 // 2010_02
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 AtmAstitvamUlatvAt sakaladharmAnuSThAnasya tannirAkaraNAyAha bhRguHjahA ya aggI araNI asaMto, khIre ghayaM tillamahA tilesu| emeva jAyA sarIraMmi sattA, saMmucchaI nAsai nAvaciDhe // 18 // vyAkhyA-caH avadhAraNe, yathaivAgniraraNito'gnimathanakASThAdasannavidyamAna eva sammUchati, tathA kSIre ghRtaM, tileSu tailaM, evameva he jAtau ! putrau ! zarIre satvAH prANinaH sammUrcchanti / pUrvamasanta eva zarIrAkArapariNatabhUtasamudayAdutpadyante / tathA cAhuH"pRthivyaptejovAyvAkAzA iti tatvAni, etebhyazcaitanyaM jAyate, madyAlebhyo madazaktivat" / tathA 'nAsai' nazyatyabhrapaTalavat , na punaravatiSThate, zarIranAze tannAzAt , yadvA zarIre satyapyamI sattvA nazyanti, nAvatiSThante jalabudbudavat // 18 // putrau kathayata:no iMdiyagijjho amuttabhAvA, amuttabhAvAvi ya hoi Nicco / ajjhattaheuM niyaya'ssa baMdho, saMsAraheuM ca vayaMti baMdhaM // 19 // vyAkhyA-no niSedhe, AtmA indriyaiH zrotrAdyairgrAhyaH, amUrtabhAvAt indriyagrAhyarUpAdyabhAvAt / amUrtabhAvAdapi ca bhavati nityaH, yaddavye satyamUrtaM tannityaM, vyomavat , na caivamamUrttatvAdeva tasya sambandhA'sambhavaH, yataH-'ajjhatta'tti adhyAtmazabdenAtmasthA mithyAtvAdyA ihocyante, tatastaddhetustannimitto niyato nizcito bandhaH karmabhiH saMzleSaH, yathA amUrttasyApi nabhaso mUrterghaTAdibhi: sambandhaH, evamasyApi karmabhirmUtairapi sambandho na viruddhyate / tathA saMsArahetuM ca vadanti bandhamiti / yata evamastatyAtmA nityo'ta eva bhavAntarayAyI, tasya cA'sambandhAdeva mokSaH // 19 // tataHjahA vayaM dhammamajANamANA, pAvaM purA kammamakAsi mohA / orujjhamANA parirakkhayaMtA, taMNeva bhujjo vi samAyarAmo // 20 // vyAkhyA-yathA vayaM[dharmaM]samyagdarzanAdikamajAnAnAH pApaM pApahetukaM karma purA pUrvamakANaM mohAt tatvA'jJAnAt , avaruddhayamAnA gRhAnnirgamamalabhamAnAH, parirakSyamANA anujIvibhiranupAlyamAnAH, taditi pApakarma naiva bhUyo'pi samAcarAmo'nutiSThAmaH / yataH prAptamasmAbhirvastutatvamiti / 'sarvatra vA'smado dvayoH' iti dvitve'pi bahuvacanam // 20 // 2010_02
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturddazamiSukArIyAdhyayanam anyacca abbhAyaMmi logaMmi, savvao parivArie amohAhiM paDatIhiM, gihaMsi na raI labhe // 21 // vyAkhyA - abhyAhate pIDite loke jane, sarvataH sarvAsu dikSu parivArite pariveSTite, amoghAbhiravandhyazastrAlIbhiH patantIbhiH, gRhe gRhavAse na ratimAsaktiM labhAvahe / yathA vAgurayA pariveSTito mRgo'moghaiH svazastrairvyAghenAhato na ratiM labhate / evamAvAmapi ||21|| bhRguH kathayati ke abbhAhao loo, keNa vA parivArio / kA vA amohA vuttA, jAyA ciMtAvaro hummi // 22 // vyAkhyA - kena vyAdhatulyenAbhyAhato lokaH ? kena vA vAgurAsthAnIyena parivAritaH ? kA vA amoghA ? amoghapraharaNopamA abhyAhatakriyAM prati prakaraNatayoktA ? he jAtau ! putrau ! cintAparo bhavAmi / tato mamAvedayatamimamartham ! ||22|| putrAvavadatAm-- maccuNA'bbhAhao logo, jarAe parivArio / amohA rayaNI vuttA, evaM tAya viyANaha // 23 // 219 vyAkhyA- - mRtyunAbhyAhato lokastasya sarveSvapi bhAvAt, jarayA parivAritastasyA eva lokAbhighAtatvAt, amoghA rajanya uktA divasAzca tatpatane hyavazyaM janAbhighAtAH, he tAta ! evaM vijAnIhi ! ||23|| kiJca jA jA vacca rayaNI, na sA paDiniyattai / adhammaM kuNamANassa, ahalA jaMti rAio // 24 // vyAkhyA-yA yA vrajati rajanI dinaM ca na sA pratinivarttate nAgacchati, tadAgamane hi sarvadA saivaikA janmarAtriH syAt, tato na dvitIyA maraNarAtriH syAt / tatazcA'dharmaM kurvato jantoraphalA yAnti rAtrayaH, adharmamUlaM ca grahitetyAyuSo'nityatvAdadharmakaraNe ca tasya niSphalatvAttattyAga eva zreyAn ||24|| 2010_02
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 itthaM vyatikaraNa pravrajyApratipattihetumuktvA tamevAnvayenAha jA jA vaccai rayaNI, na sA paDiniyattai / dhammaM ca kuNamANassa, sahalA jaMti rAio // 25 // vyAkhyA-ca punardharmaM kurvataH saphalA, dharmaphalatvAt janmanaH, na ca vrataM vinA dharmaH, ityato vrataM prapatsyAvahe / / 25 / / itthaM tadvacanAt sambuddho bhRguH prAhaegao saMvasittANaM, duhao sammattasaMjuyA / pacchA jAyA gamissAmo, bhikkhamANA kule kule // 26 // vyAkhyA-ekata ekasmin sthAne samuSya saheva vasitvA, dvayaM ca dvayaM ca dvaye AvAM yuvAM ca vyaktyapekSayA, puruSaprAdhAnyAcca pulliGgatA, samyaktvena tatvarucyA dezaviratyA ca saMyutAH / pazcAdvRddhatve he jAtau ! gamiSyAmo vayaM grAmapurAdiSu mAsakalpAdikrameNa, pravrajya bhikSyamANA yAcamAnAH piNDAdikaM, kule kule gRhe gRhe jJAtvoJchena, na tvekagRhe / / 26 / / putrAvAhatuHjassa'tthi maccuNA sakkhaM, jassa vatthi palAyaNaM / jo jANai Na marissAmi, so ha kaMkhe sue siyA // 27 // vyAkhyA-yasya mRtyunA saha sakhyamasti, yasya cAsti palAyanaM nAzanaM mRtyoH, yo jAnIte'haM na mariSyAmi, sa hurevArthe, kAGghAti prArthayate zvaH AgAmidine syAdidamiti // 27 // na kasyacididaM trayamastyataHajjeva dhamma paDivajjayAmo, jahiM pavannA na puNabbhavAmo / aNAgayaM Neva ya asthi kiMcI, saddhAkhamaM no viNaittu rAgaM // 28 // vyAkhyA-adyaiva dharmaM yatidharmaM pratipadyAmahe, ArSatvAd yaM dharma prapannA AzritA na punarbhaviSyAmaH, na punarjanmAnubhaviSyAmaH, taddhetubhUtakarmApagamAt , jarAmaraNAdyabhAvAt / kiM ca anAgataM aprAptaM naiva cAsti kiJcit sundaramapi viSayasaukhyAdi, sarvabhAvAnAmanantaza: prAptatvAt / yadvA anAgataM yatra mRtyorAgatirnAsti, tanna kiJcit sthAnamasti, ata: zraddhAkSama yuktamihaparalokayoH zreyaHprAptihetvanuSThAnaM kartuM no'smAkaM, vinIya apasArya rAgaM / tattvato hi 2010_02
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturddazamiSukArIyAdhyayanam 221 kaH kasya svajano na vA asvajana iti / uktaM ca- " ayaM NaM bhaMte jIve egamegassa jIvassa mAittAe (piyattAe ) bhAittAe puttattAe dhUyattAe suNhattAe bhajjattAe suhisaMbaMdhattAe uvavanne puvve ? hantA goyamA ! asaI aduvA aNantakhutto "tti ||28|| tatastadvacanAt purohito jAtavrateccho brAhmaNIM vighnakAriNIM matvedamAha- pahINaputtassa hu natthi vAso, vAsiTTi bhikkhAyariyAe kAlo / sAhAhi rukkho lahaI samAhiM, chiNNAhiM sAhAhiM tameva khANuM // 29 // vyAkhyA - prAkRtatvena putrAbhyAM prahINastyakto yastasya, huH pUrttI, nAsti gRhe vAso me, he vAziSTi ! he vAziSTagotrodbhave ! yazogauravahetugotrAbhidhAnaM yathA'syA abhidhAnaM dharmAbhimukhyaM syAt iti / bhikSAcaryAyA ayaM kAlaH prastAvo varttate / yataH zAkhAbhirvRkSo labhate samAdhiM svAsthyaM, chinnAbhiH zAkhAbhistameva drumaM sthANuM jAnIhi ? yathA zAkhAdroH zobhArakSaNAdinA samAdhihetavaH, evaM mamaitau sutau, atastadvirahito'haM sthANukalpa eva // 29 // kiJca paMkhAvihUNo va jaha pakkhI, bhiccavihUNo va raNe nariMdo / vivaNNasAro vaNiu vva poe, pahINaputto mi tahA ahaM pi // 30 // vyAkhyA - vA dRSTAntAntare, pakSAbhyAM vihIno yatheha loke pakSI naMSTumazakta otvAdibhirhanyate, tathA bhRtyairvihIno vA raNe narendro jIyate, tathA vipannasAro vihiraNyaratnAdirvaNik sAMyAtriko [ veti prAgvat ] pote pravahaNe bhinne nArvAk na ca parata ityabdhimadhyavarttI viSIdati, putraprahINastathAhamapi pakSabhRtpArzvasAraistulyAbhyAM sutAbhyAM tyakto'hamapIdRgityarthaH ||30|| atha yazAha susaMbhiyA kAmaguNA ime te, saMpiMDiyA aggarasA pabhUyA / bhuMjAmu tA kAmaguNA pagAmaM, pacchA gamissAma pahANamaggaM // 31 // vyAkhyA - susambhRtAH suSThu saMskRtAste tava kAmaguNA veNuvINAkalagItAdaya ime svagRhavarttinaH, ['te' tava ] tathA sampiNDitAH samyakpUJjIkRtAH, agryAH pradhAnAH rasA madhurAdyAH prabhUtAH, pRthaggrahaNaM rasAnAmatigRddhihetutvAt / bhuJjImahi tat tasmAt kAmaguNAn prakAmaM / pazcAdvRddhAvasthAyAM gamiSyAmaH pratipatsyAmahe pradhAnamArgaM, mahApuruSasevyaM pravrajyArUpaM muktipatham // 31 // 2010_02
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 bhRgurAha-- bhuttA rasA bhoi jahAi Ne vao, na jIviyaTThA pahAmi bho / lAbhaM alAbhaM ca suhaM ca dukkhaM, saMvikkhamANo carisAmi moNaM // 32 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 vyAkhyA- bhuktA rasA madhurAdayaH zeSakAmaguNAzca, he bhavati ! brAhmaNyA AmantraNavacanametat / jahAti tyajati no'smAn vayo yauvanaM kriyAkaraNakSamaM Ayuzca / tato yAvannaitattyajati tAvaddIkSAM prapadyAmahe ityAzayaH / tatkiM vayaHsthairyAdyarthaM dIkSAM pratipadyase ? ucyate hi kaizciddIkSA vayaHsthairyAdividhAyinItyAzaGkyAha - neti niSedhe, na jIvitArthaM vayaHsthairyArthaM prajahAmi bhogAn, kiM tu lAbhaM vastrAdyApti, alAbhaM tadAdyaprApti, sukhaM viSayotthaM, duHkhaM vyAdhyAtmakaM samIkSamANaH pazyan jIvitamaraNAdInAM ca samatAmeva vibhAvayaMzcariSyAmi maunaM munibhAvaM / tato muktyarthameva mama dIkSApratipattiH ||32|| yazA prAha mAhU tumaM soyariyANa saMbhare, junno va haMso paDisuyagAmI / bhuMjAhi bhogAI mae samANaM, dukkhaM khu bhikkhAyariyA vihAro // 33 // vyAkhyA - mA niSedhe, hUH alaGkAre, tvaM saudaryANAM sahodarANAM zeSasvajanAnAM bhogAnAM ca smArSIH, jIrNo haMsa iva pratizrotogAmI, yathAsau nadI zrotasi pratikUlagamanaM atikaSTamArabhyApi tatrA'zaktaH punaranuzrota eva dhAvati, evaM tvamapi saMyamAsaktaH punaH punaH sodarAn bhogAMzca smariSyasi tato bhuGkSva bhogAn mayA saha khurnizcitaM bhikSAcaryA vihAro grAmAdiSvapratibaddhavihAraH ziroluJcanAdinA duHkhameva ||33|| bhRguH prAha jahA ya bhoI taNujaM bhujaMgamo, nimmoiNIM hicca palei mutto / ime te jAyA payahaMti bhoe, te'haM kahaM nANugamissamiko ||34|| vyAkhyA- yathA ca he bhavati ! ( pAThAntare - he bhogini !) tanujAM nirmocanIM kaJculikAM bhujaGgamo hitvA paryeti samantAd gacchati ( pAThAntare - 'palAI ' prayAti) mukto nirapekSaH, evametau te jAtau prajahIto bhogAn / tau bhogAMstyajantau ahaM kathaM nAnugamiSyAmi ? vratAdAnenaiko'dvitIyaH, kiM mamA'sahAyasya gRhavAsena ? ||34|| tathA chiMdittu jAlaM abalaM va rohiyA, macchA jahA kAmaguNo pahAya / dhaureyasIlA tavasA uyArA, dhIrA hu bhikkhAyariyAM caraMti // 35 // 2010_02
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 223 vyAkhyA-chitvA tIkSNapucchAdinA jAlaM, abalamiva jIrNatvAdinA ni:sAramiva, balavanto rohitA rohitajAtIyA matsyAzcaranti yathA, tathA jAlaprAyAn kAmaguNAn prahAya, dhuraM vahantIti dhaureyAsteSAmiva zIlaM utkSiptabhAravAhitAlakSaNaM yeSAM te dhaureyazIlAH, tapasA udArA dhIrAH sattvavanto, huryasmAt bhikSAcaryAM vrataM caranti, ato'hamapi vrataM grahISye // 35 // tataH prabuddhA sAhanaheva koMcA samatikkamaMtA, tayANi jAlANi dalittu haMsA / paliMti puttA ya paI ya majjhaM, tehaM kahaM NANugamissamekkA // 36 // vyAkhyA-nabhasIva krauJcAH pakSiNaH samatikrAmantastAMstAn dezAnullaGghayantaH, tatAni vistIrNAni jAlAni bandhanAnyAtmA'narthahetUn dalayitvA bhitvA, casya gamyatvAt , haMsAzca pariyanti samantAd gacchanti, evaM putrau ca patizca mama yatante jAlopamaM viSayAbhiSvaGga chitvA nabha:kalpe nirupalepe saMyamAdhvani, tAni tAni saMyamasthAnAnyatikramya gantuM, atastAnahaM kathaM nAnugamiSyAmyekA ? anugamiSyAmyeva / yadi vA jAlAni bhittveti haMsAnAmeva sambaddhyate, khamatikrAmantaH svAtantryeNa gacchanta iti tu krauJcAnAM / tataH krauJcadRSTAntato'kRtadArAdibandhanasutApekSaH, haMsadRSTAntastu jAtadArasutapatyapekSaH // 36 // evaM caturNAM pravrajyApratipattaupurohiyaM taM sasuyaM sadAraM, soccAbhiNikkhamma pahAya bhoe / kuTuMbasAraM viuluttamaM taM, rAyaM abhikkhaM samuvAya devI // 37 // vyAkhyA-purohitaM taM bhRguM sasutaM sadAraM zrutvA'bhiniHkramya gRhAnnirgatya pravrajitaM, prahAya tyaktvA bhogAn kuTumbasAraM dhanadhAnyAdi, vipulaM vistIrNatayA uttama, pradhAnatayA vipulottamaM tat purohitasatkaM gRhNantamityadhyAhArya, rAjAnaM abhIkSNaM punaH punaH samuvAca samyagUce devI rAjJI kamalAvatI nAmnI // 37 // vaMtAsI puriso rAyaM, Na so hoi pasaMsio / mAhaNeNa pariccattaM, dhaNaM Ayaumicchasi // 38 // vyAkhyA-vAntamazituM bhoktuM zIlo vAntAzI puruSo'yaM rAjan ! sa na bhavati prazaMsito vidvadbhiH, kathaM vAntAzItyAha-brAhmaNena parityaktaM dhanamAdAtumicchasi, parihataM hi dhanaM yattadvAntamiva, tatastadAdAtumicchustvamapi vAntAzI, na cedamucitaM bhavAdRzAm // 38 // 2010_02
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kiJca savvaM jagaM jai tuhaM, savvaM vAvi dhaNaM bhave / savvaM vi te apajjattaM, Neva tANAya taM tava // 39 // vyAkhyA-sarvaM jagat yadi tava bhavet , sarvaM cApi dhanaM svarNAdi tava bhavet , evaM sarvamapi te icchApUrtI aparyAptamazaktaM / AkAzasamatvena tasyA aparyavasitatvAt / na vA trANAya jarAmRtyvAdinAzAya tatsarvaM jagaddhanaM vA te bhavet // 39 // dhanAdyagrahaNahetumanityatAM cAha marihisi rAyaM jayA tayA vA, maNorame kAmaguNe pahAya / ikko hu dhammo naradeva tANaM, na vijjai aNNamiheha kiMci // 40 // vyAkhyA he rAjan ! mariSyasi yadA tadA vA kAle'vazyameva / yataH kazcittAvattvayA dRSTaH, zruto vA zaGkito'pi vA / kSitau vA yadi vA svarge, yo jAto na mariSyati // 1 // [ ] sarvAn bhogAn bhuktvaiva mariSyAmItyata Aha-manoramAn kAmaguNAn prahAya tathA ekAkyeva mariSyasi, na kiJcittvayA saha yAsyatIti / tata eka eva dharmaH samyagdarzanAdirUpo he naradeva! he nRpa ! trANaM zaraNamApatparirakSaNaM, na vidyate'nyadaparamihAsmin loke mRtyau vA trANaM, dharma evaikastrANaM muktihetutvena, nAnyatkiJcittataH sa evAnuSTheyaH, iti sUtracatuSTayArthaH // 40 // ataHnAhaM rame pakkhiNi paMjare vA, saMtANachinnA carissAmi moNaM / akiMcaNA ujjukaDA nirAmisA, pariggahAraMbhaniyattadosA // 41 // vyAkhyA-na ratimApnomi, vAzabda aupamye, tataH pakSiNIva paJjare, yathA'sau duHkhotpAdina paJjare na ratiM labhate, evamahamapi jarAmaraNadhupadravavidrute bhavapaJjare na rame, chinnasantAnA chinnasnehasantatizcariSyAmi maunaM munyanuSThAnaM, avidyamAnaM kiJcanaM, dravyato hiraNyAdi, bhAvataH kaSAyAdirUpamasyA ityakiJcanA, Rju mAyArahitaM kRtamanuSThAnaM yasyA iti RjukRtA, ni:krAntA AmiSAdviSayAdenirAmiSA, parigrahArambhAveva doSau, tAbhyAM nivRttA parigrahArambhadoSanivRttA, sUtratvAddoSazabdavyatyayaH, yadvA parigrahArambhanivRttA ata evA'doSA nirvikArA // 41 // _ 2010_02
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam kiJcadavaggiNA jahAraNNe, DajjhamANesu jaMtusu / anne sattA pamoyaMti, rAgaddosavasaM gayA // 42 // vyAkhyA-davAgninA yathA'raNye dahyamAneSu bhasmIkriyamANeSu jantuSu anye sattvA ajJAnAH pramodante, vayaM nirbhayAH sukhina eveti, rAgadveSavazaM gatAH // 42 // evamevaM vayaM mUDhA, kAmabhogesu mucchiyA / DajjhamANaM na bujjhAmo, rAgaddosaggiNA jagaM // 43 // vyAkhyA-evameva bindoralAkSaNikatvAt , vayaM mUDhA mohavazAH, kAmabhogeSu mUcchitAH, dahyamAnaM na buddhayAmahe nAvagacchAmaH, rAgadveSAgninA jagat prANivRndaM svaM ca, yo hi saviveko'rAgI ca syAt sa dahyamAnAnanyasattvAnavalokyAtmarakSaNopAyapara eva syAt , na tu pramodate, tato vayamapi bhogA'parityAgAdajJAnA eva // 43 / / ye tvevaMvidhA na syuste kiM kurvantItyAhabhoge bhoccA vamittA ya, lahubhUyavihAriNo / AmoyamANA gacchaMti, diyA kAmakamA iva // 44 // vyAkhyA-bhogAn bhuktvA, punaruttarakAle vAntvA ca, laghurvAyustadbhUtAstatsamA laghUbhUtAH santo viharAmaH, ityevaMzIlA laghubhUtavihAriNaH, apratibaddhavihAriNo vA, AmodamAnAstathAvidhAnuSThAnena hRSyanto gacchantyuttamAM gati, grAmAnugrAmaM vA, dvijAH pakSiNa iva, yathA te kAmakramAH svecchAcAriNo yatra yatra rocante tatra tatra modamAnA bhramanti / evaM sAdhavaH saGgamA'bhAvAdyatra yatra saMyamanirvAhastatra tatra yAnti // 44|| punarbAhyAsthAM nirAkuruteime ya baddhA phaMdaMti, mama hattha'jjamAgayA / vayaM ca sattA kAmesu, bhavissAmo jahA ime // 45 // vyAkhyA-ime pratyakSAH zabdAdyAH, caH nizcaye, baddhA niyantritA vINAdisnAnAdyArAmAdibhogAdidukUlazayyAdyanekadhopAyai rakSitAH spandante, asthitadharmatayA kampante, mama ca tava ca haste he Arya ! AgatAH svavazA ityarthaH, vayaM punarIdRzeSvapi kAmeSu saktA nispandAmahe, AyuSazcalatayA paralokagamananizcaye'pi, ato bhaviSyAmo yatheme purohitAdyAH, yathaibhizcalatvaM jJAtvA bhogAstyaktAstathA vayamapi tAMstyakSAmaH // 45 // 2010_02
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 nanu kAmA'sthiratve'pi sukhahetutvAt kimamI tyajyante ? ityAhasAmisaM kulalaM dissA, bajjhamANaM nirAmisaM / AmisaM savvamujjhittA, viharissAmo nirAmisA // 46 // vyAkhyA-sahAmiSeNa varttate iti sAmiSaM kulalaM gR zakunikAM vA dRSTvA bAdhyamAnaM pIDyamAnaM pakSyantaraiH, nirAmiSaM ca nirbhayaM dRSTvA, AmiSaM saGgahetuM dhanadhAnyAdisarvamujjhitvA vihariSyAmaH apratibaddhavihAritayA nirAmiSA tyaktarAgahetavo vayam // 46 // uktAnuvAdenopadizatigiddhovame u naccA NaM, kAme saMsAravaddhaNe / urago suvaNNapAsi va, saMkamANo taNuM care // 47 // vyAkhyA-sAmiSagRddhopamAn , tuH samuccaye viSayAmiSavato lokAn kAmAMzca saMsAravarddhakAn jJAtvA, uraga iva sauparNeyapArve zaGkamAno bhayatrastaH, tanviti stokaM, yathA tadgamanaM garuDo na vettIti, yatanayA care: kriyAsu pravartasva ? yathA garuDopamairviSayaistvaM na hanyase tathA saMyamaM kurvityarthaH // 47 // nAgo va baMdhaNaM chittA, appaNo vasahiM vaye / eyaM patthaM mahArAyaM, usuyAre tti me suyaM // 8 // vyAkhyA-nAgo gaja iva bandhanaM chitvAtmano vasatiM vraje: ! yathAyaM varatrAM chitvAtmano vasatiM vindhyATavIM yAti, evaM tvaM karmabandhanaM chitvA zuddhajIvasya vasatimAzrayaM muktiM vrajeH, evaM dIkSAyAH phalamuktaM, upadizya nigamayati-etadyanmayoktaM pathyaM hitaM, he mahArAja ! iSukAranAman ! na tatsvadhiyocyate, kintvitItyetanmayA zrutaM sAdhubhya iti sUtrArthaH // 48 // evaM tagirA nRpaH prabuddhaH caittA viulaM raTuM ( rajjaM), kAmabhoge ya dujjae / NivvisayA NirAmisA NiNNehA NipariggahA // 49 // vyAkhyA-rAjA rAjJI ca tyaktvA vipulaM rASTra (pAThAntare-rAjyaM) kAmabhogAMzca dustyajAn , nirviSayAvata eva nirAmiSau, yadvA viSayo dezastena rahitau, tattyAge kAmabhogatyAge ca nirAmiSau saGgahetumuktau niHsnehI niHpratibandhau ni:parigrahau // 49 // 2010_02
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 caturdazamiSukArIyAdhyayanam sammaM dhammaM viyANittA, ciccA kAmaguNe vare / tavaM pagijjha jahakkhAyaM, ghoraM ghoraparakkamA // 50 // vyAkhyA-samyagdharmaM zrutacAritrAtmakaM vijJAya, tyaktvA kAmaguNAn varAn , punaH kAmaguNoktiratizayajJaptyai, tapaH pragRhyAdRtya, yathAkhyAtaM yathArhadbhiruktaM ghoraM atyantaduranucaraM, ghoraH parAkramo dharmAnuSThAnaviSayo yayostau ghoraparAkramau, evaMvidhau rAjJInRpau prAvrajatAm // 50 // nigamayatievaM te kamaso buddhA, savve dhammaparAyaNA / jammamaccubhayuvviggA, dukkhassaMtagavesiNo // 51 // vyAkhyA-evamamunA prakAreNa te SaDapi kramazo'bhihitaparipATyA buddhAH sarve dharmaparAyaNAH (pAThAntare-['dhammaparaMpara'tti] paramparayA dharmo yeSAM te paramparAdharmAH) paramparAzabdasya vyatyayaH, sAdhudarzanAt kumArayoH, tadvacasaH pitroH, taddarzanAddevyAH, tato rAjJaH, iti paramparayA dharmAptiH, janmamRtyubhayodvignA, duHkhasyAntaM gaveSakAH // 51 // sAsaNe vigayamohANaM, puci bhAvaNabhAviyA / acireNeva kAleNaM, dukkhassaMtamuvAgayA // 52 // vyAkhyA-zAsane vigatamohAnAM arhatAM, pUrvamanyajanmani bhAvanayA zubhakarmAbhyAsena bhAvitAH, pUrvottaranipAtasyA'tantratvAt , acireNaivAlpenaiva kAlena duHkkhasyAntaM mokSamupAgatAH // 52 // mandamatismaraNAyAdhyayanArthamupasaMhartumAharAyA saha devIe, mAhaNo ya purohio| mAhaNI dAragA ceva, savve te parinivvuDe // 53 // tti bemi vyAkhyA-rAjA iSukAraH saha devyA kamalavatyA, brAhmaNazca purohito bhRgurdvijaH, tatpatnI yazA, dArako tatputrau, caiva pUrtI, sarve te parinirvRttAH, karmAgnyupazAmat zItIbhUtA muktiM gatAH, iti bravImIti pUrvavat // 53 / / ityanidAne caturdazamiSukArIyAdhyayanamuktam // 14 // 2010_02
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaM sabhikSukamadhyayanam // anidAnatA ca bhikSoH syAditi paJcadazaM sabhikSurityadhyayanamAhatatra bhinatti kSudhaM, ArSatvAt , bhikSuriti nipAtaH / kSudhAH imA: rAgaddosA daMDA jogA taha gAravA ya kasAyA ya / vigahAo sannAo khuhaM sallA pamAyA ya // 1 // [ utta. ni./gA.378 ] yogA azubhe kRtakAritAnumatayaH, kaSAyAzcatvAro, nokaSAyAzca nava, zeSaM spaSTam / etatkSutpramukto bhikSuH // atha sUtrammoNaM carissAmi samicca dhamma, sahie ujjukaDe niyANachinne / saMthavaM jahejja akAmakAme, annAyaesI parivvae sa bhikkhU // 1 // vyAkhyA-maunaM zrAmaNyaM cariSyAmItyabhiprAyeNa sametya prApya dharmaM dIkSAM, sahito'nyasAdhubhiH, na tvekAkI, ekAkitvasyAgame niSiddhatvAt / uktaM ca egANiyassa dosA, itthIsANe taheva paDiNIe / bhikkhavisohi mahavvaya, tamhAo sabiyae gamaNaM // 1 // [o. ni./gA.412] RjukRto'zaThAzayaH, nidAnaM viSayecchAtmakaM tacchinnaM yena sa chinnanidAnaH, saMstavaM pUrvapazcAtsaMstavibhistairmAtrAdyaiH paricayaM jahyAt |akaamkaamo na kAmAbhilASI, ajJAtanijatapasvitAdiguNebhyaH kulebhya eSayate grAsAdikamityevaMzIlo ajJAtaiSI, parivrajedaniyataM viharet / ya evaMvidhaH sa bhikSuH, evaM siMhatvena niHkramya siMhatayaiva bhikSutvamuktam // 1 // tacca yathA syAttathAha rAovarayaM carejja lADhe, virae veyaviyApparakkhie / paNNe abhibhUya savvadaMsI, je kamhi vi Na mucchie sa bhikkhU // 2 // 2010_02
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaM sabhikSukamadhyayanam 229 vyAkhyA-rAga uparato nivRtto yasmiMstadrAgoparataM yathA bhavatyevaM viharet , ktAntasya paranipAtaH, anena maithunanivRttiruktA rAgA'vinAbhAvitvAttasya, yadvA 'rAUvarayaM' rAtryupacaritaM caret bhakSayet , ityanena rAtribhojananivRttiruktA / lADhaH sadanuSThAnatayA pradhAnaH, virato'saMyamAt nivRttaH, anena asaMyamasyAkSepAt prANAtipAtanivRttiH, sA ca sAvadhavAgnivRttirUpatvAdvAksaMyamena mRSAvAdanivRttirapyuktA / vedaH siddhAntastasya vedanaM, tenAtmA rakSito durgateraneneti vedavidAtmarakSitaH, prAjJo heyopAdeyabuddhimAn , abhibhUya parISahopasargAn , sarvaM prANigaNaM pazyatyAtmavat prekSate ityevaMzIlaH, athavA abhibhUya rAgadveSau sarvaM vastu samatayA pazyatItyevaMzIlaH sarvadarzI, yadvA sarvaM dazati bhakSayatItyevaMzIlaH sarvadarzI uktaM hi-"paDiggahaM saMlihittANaM" [d.5-2|1] ityAdi / punaryaH kazcit (kasmizcit) sacittAdivastuni na mUcchitaH, etena parigrahanivRttiruktA / tadvAMzca kathamAdadIteti adattAdAnAnivRttiruktA / ya evaM mUlaguNAnvitaH sa bhikSuH syAditi // 2 // anyacca akkosavahaM viitu dhIre, muNI care lADhe niyamAyagutte / avvaggamaNe asaMpahiDhe, je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU // 3 // vyAkhyA-samAhAradvandve AkrozavadhaM viditvA, svakarmaphalametaditi matvA dhIra'kSobhyaH samyaksoDhetyarthaH, munizcaret apratibaddhavihAreNa, lADhaH kriyAparo nityaM sadA, gupto rakSito'saMyamasthAnebhya AtmA yena sa AtmaguptaH, yadvA na karapAdAdivikSepakRt , avyagramasaMmajasacintoparataM mano'syetyavyagramanAH, asaMprahRSTa AkrozadAnAdiSu na praharSavAn , evaMvidho yaH kRtsnamAkrozavadhamadhyAste sahate sa bhikSuH ||3|| kiJcapaMtaM sayaNAsaNaM bhaittA, sIuNhaM vivihaM ca daMsamasagaM / avvaggamaNe asaMpahiDhe, je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU // 4 // vyAkhyA-prAntaM avamaM zayanAsanaM annaM vastrAdi ca bhuktvA sevitvA, zItaM coSNaM sevitvA, vividhaM ca daMzamazakaM matkuNAdyaM ca prApyetyadhyAhAryaM / avyagramanAH sthiracittaH, asaMprahRSTazca pUrvavat , yaH kRtsnamadhyAste sa bhikSuH // 4 // no sakkiyamicchai na pUyaM, No vi ya vaMdaNagaM kuo pasaMsaM / se saMjae suvvae tavassI, sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 5 // 2010_02
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-no saMskRtaM abhyutthAnA'nugamanAdikamicchati, na pUjAM vastrAdyaiH, nApi ca vandanakaM dvAdazAvartAdi, tarhi kutaH prazaMsAM ? nijaguNotkIrtanaM naivecchatItyAzayaH, sa evaMvidhaH, samyag yatate sadanuSThAnaM pratIti saMyataH, ata eva suvrataH suvratatvAcca tapasvI prazasyatapAH, sahitaH samyagjJAnakriyAbhyAM, yadvA saha hitena AyatipathyenA'nuSThAnena varttate iti sahitaH, tata evAtmAnaM karmavigamAt zuddhaM gaveSayati yaH sa AtmagaveSakaH, yadvA AyaH samyagdarzanAdilAbhaH, sUtratvAdAyato vA mokSastaM gaveSayatItyAyagaveSakaH, AyatagaveSako vA yaH sa bhikSuH // 5 / / tathAjeNa puNa jahAi jIviyaM, mohaM vA kasiNaM nniycchii| naranAriM pajahe sayA tavassI, na ya koUhalaM uvei sa bhikkhU // 6 // vyAkhyA-yena hetunA, punaHzabdo'sya sarvathA saMyamaghAtitvavizeSadyotakaH, jahAti tyajati jIvitaM saMyamajIvitaM, mohaM mohanIyaM vA kaSAyanokaSAyAdirUpaM kRtsnaM samastaM, kRSNaM vA'zuddhAzayaM, hantRtayA, niyacchati badhnAti, tadevaMvidhaM naraM ca nArI ca naranArI prajahyAt , yaH sadA tapasvI na ca sa kutUhalaM, abhuktabhogitAyAM stryAdiviSayaM, upalakSaNAt bhuktabhogAyAM smRti copaiti, sa bhikSuH // 6 // piNDavizuddhyA sabhikSutvamAhachiNNaM saraM bhomamaMtalikkhaM, sumiNaM lakkhaNadaMDavatthuvijjaM / aMgaviyAraM sarassa vijayaM, jo vijjAhiM Na jIvai sa bhikkhU // 7 // vyAkhyA-chedanaM chinnaM, vastradantadArvAdInAM, tadviSayazubhAzubhanirUpikA vidyApi chinnamityuktA / evaM sarvatra / "devesu uttamo lAho' ityAdi kardamAJjanAdyaiH / tathA svara: sajjaM ravai mayUro, kukkuDo risahaM saraM / haMso ravai gaMdhAraM, majjhimaM tu gavelae // 1 // [ ] ityAdi / tathAsajjeNa lahai vittiM, kayaM ca Na viNassaI / gAvo puttA ya mittA ya, nANINaM hoi vallaho // 2 // [ ] risaheNa u IsariyaM, seNAvaccaM dhaNANi ya / [ ] ityAdi / tathA bhUmau bhavaM bhaumaM, bhUkampAdilakSaNaM, yathA zabdena mahatA bhUmi-ryadA rasati kampate / senApatiramAtyazca, rAjA rASTraM ca pIDyate // 1 // [ ] 2010_02
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 paJcadazaM sabhikSukamadhyayanam tathAntarikSamAkAzaM, tatra bhavamAntarikSaM, gandharvapurAdilakSaNaM, yathA kapilaM zasyaghAtAya, mAJjiSTa haraNaM gavAM / avyaktavarNaM kurute, balakSobhaM na saMzayaH // 1 // [ ] gandharvanagaraM snigdhaM, prAsAdaM ca satoraNaM / saumyAM dizaM samAzritya, rAjJastadvijayakaram // 2 // [ ] ityAdi / svapnagataM zubhAzubhoktiryathA gAyane rodanaM brUyA-narttane vadhabandhanaM / hasane zocanaM brUyAt, paThane kalahaM tathA // 1 // [ ] ityAdi / lakSaNaM strIpuruSayorgajAdInAM yathA cakkhasiNehe suhao, daMtasiNehe ya bhoyaNaM miTuM / ___ nayaNasiNehe sukkhaM, nahanehe hoi paramadhaNaM // 1 // ityAdi / daNDo yaSTistatsvarUpaM-"egapavvaM pasaMsaMti" ityAdi / vAstuvidyA prAsAdAdilakSaNavAcizAstraM aGgavikAraH zira:sphuraNAdiH, "sirapphuraNe kira rajjaM' ityAdi / svarasya durgAzivAdikRtasya vijayaH zubhAzubhanirUpaNAbhyAsaH, yathA gatistvarA svaro vAmo, durgAyAH zubhadaH smRtaH / / viparItaH praveze tu, sa evAbhiSTadAyakaH // 1 // [ ] ityAdi / durgAsvaratrayaM syAd, jJAtavyaM zAkunena naipuNyAt / cilicilizabdaH saphalaH, surmadhyazcalacalo viphalaH // 1 // [ ] ityAdibhirvidyAbhirna jIvati, naitA evAjIvikAH prakalpya yaH prANAn dhArayati sa bhikSuH, anena nimittalakSaNotpAdanAdoSaparihAra uktaH // 7 // atha mantrAdi taddoSatyAgAyAhamaMtaM mUlaM vivihaM vijjaciMtaM, vamaNavireyaNadhUmaNettasiNANaM / Ature saraNaM tigicchiyaM ca, taM pariNNAya parivvae sa bhikkhU // 8 // vyAkhyA-mantraM OMkArAdi svAhAparyantaM hrIMkArAdivarNAtmakaM, mUlaM sahadevIkalpAdi, tattacchAstrakRtaM mUlakarma vA vividhaM, vaidyacintAM varjayet , vidalaM zUlItyAdi / vamanaM udgIraNaM, virecanaM koSThazuddhirUpaM, dhUmaM mana:zIlAdisambandhi, netrazabdena netrauSadhaM suvIrAJjanAdi, snAnamanyArthaM mantrauSadhasaMskRtajalaiH subbyatyayAdAturasya rogAdipIDitasya hA 2010_02
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 mAtArityAdismaraNaM, cikitsitaM cAtmano rogapratIkArarUpaM / taditi yadanantaramuktaM mantrAdhubhayaparijJayA nijaparaparijJayA parijJAya jJaparijJayA jJAtvA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAya parivrajet saMyamAdhvani yo yAyAt sa bhikSuriti ||8|| anyacca khattiyagaNa uggarAyaputtA, mAhaNabhoiya vivihA ya sippinno| no tesiM vayai silogapUiyaM, taM pariNAya parivvae sa bhikkhU // 9 // vyAkhyA-kSatriyagaNA ugrarAjaputrA iti / kSatriyA rAjAnaH, gaNA mallAdisamUhAH, ugrA ArakSakAdyAH, rAjJaH putrA rAjaputrAH, mAhanabhogikAH, mAhanA brAhmaNAH, bhogena viziSTanepathyAdinA carantIti bhogikA nRpAmAtyAdyAH, ubhayatra supo lopaH, vividhAzca zilpinaH zatapatyAdyAH, naiva teSAM vadati zlokapUje kIrtipUjane, yathaite bhavyA iti teSAM kIrtiH, yathaitAn pUjayateti tatpUjopadezaH, evamubhayatra pApAnumatyAdidoSotpatteH, evaM tat zlokapUjAdikaM dUSaNAtmakaM dvidhApi parijJAya parivrajet yaH, sa bhikSuH, evaM vanIpakatvatyAga uktaH / / 9 / / atha saMstavatyAgaHgihiNo je pavvaieNa diTThA, appavvaieNa va saMthuyA havijja / tesiM ihaloiyaphalaTThayAe, jo saMthavaM na karei sa bhikkhU // 10 // vyAkhyA-ye gRhiNaH pravrajitena dRSTAH paricitAzca, apravrajitena vA gRhasthAvasthena vA saMstutA: paricitA bhaveyuH, 'tesiM'tti taiH sahehalaukikaphalArthaM vastrAdilAbhArthaM yaH saMstavaM paricayaM na karoti sa bhikSuH // 10 // tathA sayaNAsaNapANabhoyaNaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM / adae paDisehie niyaMThe, je tattha na padUsaI sa bhikkhU // 11 // vyAkhyA-zayanAsanapAnabhojanaM, dvandvaH, vividhaM khAdimaM svAdimaM, parairgRhasthAdibhiH, 'adae'tti adadbhiH pratiSiddho nirAkRtaH sa nirgrantho muktadravyabhAvagrantho yastatrA'dAne na praduSyati, punardAsyatItivAcikSapakarSivadyo dveSaM na kuryAt , sa bhikSuriti / anena krodhapiNDatyAga uktaH, evaM zeSabhikSAdoSatyAgo jJeyaH // 11 // 2010_02
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaM sabhikSukamadhyayanam 233 atha grAsaiSaNAdoSatyAgamAhajaM kiMci AhArapANaM vivihaM, khAimasAimaM paresiM laddhaM / jo taM tiviheNa NANukaMpe, maNavayakAyasusaMvuDe sa bhikkhU // 12 // vyAkhyA yatkiJcidalpamapyAhArapAnaM azanaM pAnIyaM vividhaM khAdyaM svAdyaM parebhyo labdhvA yatante, tenAhArAdinA trividhena manovAkkAyai nukampayet , bAlaglAnAdInnopakurute, na sa bhikSuH, yastu saMvRtA vA manovAkkAyA yasya sa saMvRtamanovAkkAyaH sa bAlAdInanukampate sa bhikSuH // 12 // atrAGgAradoSatyAga uktaH, dhUmatyAgamAha AyAmagaM ceva javodaNaM ca, sIyaM sovIrajavodagaM ca / no hIlae piMDaM nIrasaM tu, paMtakulANi parivvae sa bhikkhU // 13 // vyAkhyA-AyAmakaM avasrAvaNaM, caH samuccaye, eva pUrtI, yavodanaM yavabhaktaM, zItaM antaprAntaM, sauvIraM ca kAJjikaM, yavodakaM yavadhAvanaM, tacca no hIlayet dhigidaM kimanenA'niSTeneti / piNDayate gRhibhyaH prApya mIlyata iti piNDaM, AyAmakAyeva, nIrasaM, tuH evArthe, ata eva prAntakulAni tucchAzayagRhANi daridragRhANi vA yaH parivrajet sa bhikSuH // 13 // anyaccasaddA vivihA bhavaMti loe, devA mANussagA tahA tiricchA / bhImA bhayabheravA urAlA, je soccA Na vihajjai sa bhikkhU // 14 // vyAkhyA-zabdA vividhA vimarzapradveSAdibahubhedajanyatvAt , bhavanti loke, divyA daivatAH, mAnuSyakA manuSyakRtAstathA tairazcAstiryakkRtAH, bhImA raudrA bhayena bhairavA atyantabhayaGkarAH, udArA mahAntaH, evaMvidhAn zabdAn zrutvA yo na vyathate na bibheti, dharmadhyAnAnna calati vA, sa bhikSuH anenopasargasahiSNutvaM siMhavihAritAyA nimittamuktam / / 14 / / atha sarvadharmamUlasamyaktvasthairyamAhavAyaM vivihaM samecca loe, sahie kheyANugae ya koviyapyA / paNNe abhibhUya savvadaMsI, uvasaMte aviheDae sa bhikkhU // 15 // vyAkhyA-vAdaM, yathA muNDasya bhavati dharma-stathA jaTAbhiH savAsasAM dharmaH / gRhavAse'pi ca dharmo, vane'pi vasatAM bhavati dharmaH // 1 // [ ] 2010_02
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 svasvadarzanavAgbhirvividhaM sametya jJAtvA, loke sahito ratnatrayeNa, khedayati karmAneneti khedaH saMyamastenAnugato yuktaH khedAnugataH, caH pUrtI, kovido labdhazAstratattvataH AtmA'syeti kovidAtmA 'paNNe abhibhUya savvadaMsI' ti prAgvat / upazAnto avaheThako na kasyacidvAdhako yaH sa bhikSuH // 15 // asippajIvI agihe amitte, jiiMdie savvao vippamukke / aNukkasAI lahuappabhakkhI, ciccA gihaM ekkacare sa bhikkhU // 16 // tti bemi vyAkhyA-azilpajIvI citrapatracchedAdivijJAnAjIvikArahitaH, agRho gRhasthaprasaGgahInaH, amitro'zatruH, jitendriyaH sarvato bAhyAdabhyantarAdgranthAdvipramuktaH, aNavaH svalpAH sajvalAkhyAH kaSAyA asyeti aNukaSAyI, yadvA'nukaSAyo'prabalakaSAyI, alpAni laghUni niHsAratayA, niSpAvAdIni bhakSituM zIlamasyeti alpalaghubhakSI, sUtratvAdvayatyayaH, tyaktvA gRhaM dravyabhAvabhedabhinnaM, eko nIrAgI asahAyo vA caratItyekacaro yaH sa bhikSuH, anenaikAkivihAro'nujJAtaH iti samAptau bravImIti prAgvat / / 16 / / iti paJcadazaM sabhikSukamadhyayanamuktam // 15 // 2010_02
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam // bhikSavo brahmacaryasthAH syurato brahmaguptijJaptyai SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanamAha-brahmaNazcaryaM sevanaM tena samAdhizcittasvAsthyaM tasya sthAnAni nivAsahetava:, teSAmadhyayanam / atra niryuktileza: baMbhaMmi (u) caukaM, ThavaNAbaMbhaMmi baMbhaNuppattI / davvammi batthiniggaho, annANINaM muNeyavvo // 1 // [ utta. ni./gA.381 ] " brahmaNi nAmAdicatuSkanikSepaH sthApanA brahmaNi brAhmaNotpattiH zrIRSabhakRtA vAcyA, AcArAGganiryuktiyuktyA dravya brahmabastinigrahaH upasthanirodhamAtraM, ajJAninAM mithyAdRzAM muNitavyo jJAtavyaH // bhAve (u) vatthiniggaho, nAyavvo tassa rakkhaNaTThAe / ThANANi tANi vajjijja, jANi bhaNiyANi ajjhayaNe // 2 // [ utta. ni./gA. 382] bhAve brahmajJAninAM bastinigraho jJAtavyastasya rakSaNAya ca stryAdiyuktavasatyAdIni tAni sthAnAni varjayet, yAni adhyayane bhaNitAni / atha sUtram - suaM me Ausa te bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu therehiM bhagavaMtehiM dasabaMbhacerasamAhiThANA pannattA // vyAkhyA - sudharmA jambUmAha - zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtaM, brahmacaryaM tatheha pravacane khalu sthavirairgaNadharAdyairbhagavadbhirdaza brahmacaryaguptisthAnAni prajJaptAni / ko'rthaH ? naiSAmiyaM svabuddhiH, kiM tvarhataH pArzve zrutvA sUtrato baddhAni tAnyeva vizinaSTi // 1 // je bhikkhU soccA Nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte gutidie guttabaMbhArI sayA appamatte viharejjA // 2010_02
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-yAni bhikSuH zrutvA zabdato, nizamyAvadhAryArthataH, bahulaH prabhUta uttarottarasthAnAptyA saMyamo'syeti, sUtratvAdvahulasaMyamaH, saMvara Azravanirodhastadbahulo bahulasaMvaraH, tata eva bahulA samAdhizcittasvAsthyaM yasya sa bahulasamAdhiH, gupto manovAkkAyaiH, tata eva guptAni viSayapravRttito rakSitAnIndriyANi yena sa guptendriyaH, tata eva guptaM navaguptisevanAt brahmeti brahmacarya carituM zIlamasyeti guptabrahmacArI, sadA sarvakAlaM apramatto viharet apratibaddhavihAritayA caret / etena saMyamabahulatvAdidazabrahmasamAdhisthAnaphalamuktaM, guptIvinA saMyamA'bhAvAt // kayare khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiThANA paNNattA ? je bhikkhU soccA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte guttidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharejjA ? ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasabaMbhacerasamAhiThANA paNNattA, je bhikkhU soccA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte gutidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharejjA // vyAkhyA-jambUH pRcchati katarANi khalu imAni ? zeSaM pUrvavat / sudharmAhaimAni khalu ityAdi yAvat sadA'pramatto bhikSurviharediti pUrvavat // taM jahA-vivittAI sayaNAsaNAiM sevijjA se niggaMthe, no itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAiM sevittA havai se niggaMthe / taM kahamiti ce AyariyAha // vyAkhyA-tad yathetyupanyAse, viviktAni strIpazupaNDakAdyanAkIrNAni zayanAsanAni sthAnAni ca sevate, zayanAni phalakasaMstArakAdIni, AsanAni pIThapAdapuJchanAdIni, yaH sa nirgrantho bhavati / itthamanvayenoktvA nizcayArthamamumarthaM vyatirekeNAha-striyazca divyA mAnuSyA vA, pazavazcAjaiDakAdayaH, paNDakAzca klIvAni strIpazupaNDakAstaiH saMsaktAni AkIrNAni strIpazupaNDakasaMsaktAni sevitopabhoktA bhavati sa nirgrantho na bhavet / atha ziSyastadanantaroktaM kathaM ? kuto hetoH ? iti cet pRcchet tadA'trAcArya Aha // ___ niggaMthassa khalu itthipasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjejjA, bhedaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM bhavijjA, _ 2010_02
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam 237 kevalipaNNattAo dhammAo bhaMsijjA / tamhA no itthipasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAiM sevittA havai se niggaMthe // 1 // vyAkhyA-nigranthasya khalu strIpazupaNDakasaMsaktAni zayanAsanAni sevamAnasya, apergamyatvAt brahmacAriNo'pi satastasya brahmacarye zaGkA, kimetAH seve uta na? athavA'nyeSAM zaGkA syAt , yathA kimasAvevaM zayanAsanasevI brahmacArI uta na ? yadvA svasya stryAdyairgADhAsaktacittatayA mithyAtvodayAdetatsevane jinairyo doSa uktaH sa kiM bhaviSyatItyeva saMzayaH zaGkA, kAGkSA stryAdIcchA, vicikitsA kimetatkaSTaphalaM bhAvi na vA ? tadvarametadAsevA / bhedaM vA vinAzaM cAritrasya labheta, unmAdaM vA kAmagrahaM prApnuyAt , dIrghakAlikaM vA prabhUtakAlabhAvirogadAhajvarAdayastairAtankazcAzughAtI zUlAdiH, evaMvidhaM rogAtaGkaM bhavet , stryAdIcchAdhikyAdarocakatvaM, tatazca jvarAdiH syAt / kevaliprajJaptAddharmAt zrutacAritrAt samastAd bhrasyet karmodayAt / yata evaM tasmAdityAdinigamanavAkyaM, no strIpazupaNDakasaMsaktAni zayanAsanAni seveteti sUtrArthaH, ityuktaM prathamaM samAdhisthAnam // 1 // atha dvitIyamAha no niggaMthe itthINaM kahaM kahittA havai, se niggaMthe, taM kahamiti ce AyariyAha-niggaMthassa khalu itthINaM kahaM kahemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjejjA, bhedaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM bhavijjA, kevalipaNNattAo dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu niggaMthe no itthINaM kahaM kahejjA // 2 // vyAkhyA-no strINAmekAkinInAM kathAM vAkyaprabandhaM, yadvA strINAM kathA, yathA"kArNATI suratopacAracaturA lATI vidagdhA priyA" / ityAdyA, athavA jAtikularUpanepathyabhedAccaturddhA, jAtiAhmaNyAdi, kulamugrAdiH, rUpaM mahArASTrikAdisaMsthAnaM, nepathyaM tattadezaprasiddhaM / na tAM kathayitA bhavati yaH sa nirgrantho, na tvanyaH, tatkathamiti cennirgranthasya khalu nizcayena strINAM kathAM kathayato brahmacAriNo brahmacarye zaGkA, ityAdi prAgvat / tasmAnna strINAM kathAM kathayet / uktaM dvitIyaM sthAnam // 2 // atha tRtIyamAha no niggaMthe itthIhiM saddhiM saMnisijjAgae viharejjA taM kahamiti, niggaMthassa khalu itthIhiM saddhi saMnisijjAgayassa viharamANassa baMbhacere _ 2010_02
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 saMkA vA jAva bhaMsejjA, tamhA khalu no niggaMthe itthIhiM saddhi saMnisijjAgae viharijjA ||3|| vyAkhyA - no nirgranthaH strIbhiH sArddhaM sanniSadyA pIThAdyAsanaM tadgataH sthitaH san viharttA avasthAtA bhavati / ko'rthaH ? strIbhiH sahaikAsane nopavizet / utthitAsu tAsu muhUrtaM tatra nopavizet / zIlavatI nArI utthite puMsi tatrAsane trIn yAmAn nopavizet / ya evaMvidhaH sa nirgranthaH, tatkathamiti cedAha - nirgranthasya khalu strIbhiH sArddhaM sanniSadyAgatasya viharatastiSThato brahmacAriNa ityAdi pUrvavat / ato no nirgranthaH strIbhiH sArddhaM sanniSadyAgata ekAsanastho viharet ||3|| atha turyamAha no niggaMthe itthINaM iMdiyAI maNoharAI maNoramAiM AloittA nijjhAittA bhavai se niggaMthe / taM kahamiti ce, niggaMthassa khalu itthI iMdiyAI maNoharAI jAva nijjhAyamANassa baMbhayArissa baMbhacere jAva bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM jAva nijjhAejjA // 4 // vyAkhyA -no strINAM nayanendriyAdIni manoharANi mano haranti dRSTamAtrANi AkSipantIti manoharANi tathA mano ramayantyanucintyamAnAnyAhlAdayantIti manoramANi, AlokitA sammatAd dRSTyA, nirdhyAtA darzanAntaramatizayena cintayitA, yathA'ho salavaNimatvaM locanayo:, RjutvaM nAzAyA ityAdi / yadvA A iSadarthe, tata AlokitA iSaSTyA, nirdhyAtA gADhaM nirIkSitA bhavati yaH sa nirgranthaH / tatkathamiti nirgranthasya khalu strINAmindriyANi yAvat sannirdhyAyataH pazyato brahmacAriNa ityAdi prAgvat / tasmAt khalu nirgrantho no strINAM indriyANi nirdhyAyet ||4|| atha paJcamasamAdhisthAnamAha no niggaMthe itthINaM kuDaMtaraMsi vA, dUsaMtaraMsi vA, bhititaraMsi vA, kUiyasaddaM vA, ruiyasaddaM vA, gIyasaddaM vA, hasiyasaddaM vA, thaNiyasaddaM vA, kaMdiyasaddaM vA, vilaviyasaddaM vA, suNemANe viharijjA, taM kahamiti AhaniggaMthassa khalu itthINaM kuDaMtaraMsi vA jAva kaMditasaddaM vA suNamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAva bhaMsejjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM kuDaMtaraMsi jAva suNemANo viharejjA // 5 // 2010_02
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam 239 ____ vyAkhyA-no strINAM kuDyaM leSThukAdiracitaM, tenAntaraM vyavadhAnaM kuDyAntaraM tasmin , vA duSyAntare yavanikAntare, bhittiH pakveSTikAdiracitA, tadantare, sthitveti zeSaH, kUjitazabdaM striyo ratasamaye kokilAdipakSiravatulyaM dhvani, ruditazabdaM ratikalahAdiSu , gItazabdaM paJcamAdihuGkRti, hasitazabdaM kahakahAdikaM, stanitazabdaM ratasamaye kRtaM, kranditazabdaM proSitabhartRkAdikRtaM, vilapitazabdaM vilApazabdaM guNai ruditaM / vA sarvatra vikalpArthaH, zRNvan viharet tiSThet yaH sa nirgranthaH / tatkathamiti cennirgranthasya strINAM kuDyAntarAdau zabdaM zRNvato brahmacAriNaH, zeSaM prAgvat / tasmAnnirgranthaH strINAM kuDyAntare yAvat kujitAdi zRNvan na viharet // 5 // atha SaSThamAha no niggaMthe itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM aNusarittA bhavai, taM kahamiti ce, niggaMthassa khalu itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM aNusaramANassa jAva bhaMsejjA, tamhA khalu niggaMtheNa itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM vA jAva no aNusarijjA // 6 // vyAkhyA-no nirgranthaH pUrvaM gRhasthatve rataM stryAthaiH saha viSayAnubhavanaM, pUrvakrIDitaM tAbhireva dyUtAdi vA'nusmartA'nucintayitA bhaveta / tatkathaM ? AcAryaH prAha-nirgranthasya khalu strINAM pUrvaratAdi smarata ityAdi prAgvat / tasmAnno nirgranthaH strINAM pUrva gRhasthatve rataM pUrvakrIDitaM smaret // 6 // atha saptamamAha no paNIyaM AhAraM AharittA bhavai se niggaMthe, taM kahamiti ce, paNIyaM pANabhoyaNaM AhAremANassa baMbhacArissa baMbhacere taheva nikkhevo, tamhA khalu no niggaMthe paNIyaM AhAraM AharejjA // 7 // ___ vyAkhyA-no naiva praNItaM galatsnehabindumanyamapyatyantadhAtUdre kakAriNam[AhAram]AhArayitA bhavati yaH sa nirgranthaH, tatkathaM ? AcAryaH prAha-nirgranthasya praNItamAhAramAhArayiturbrahmacAriNaH, zeSaM spaSTaM prAgvacca, tasmAt khalu no nirgranthaH praNItamAhAramAharet / / 7 // athASTamamAhano aimAyAe pANabhoyaNaM AhArittA havai se niggaMthe, taM kahamiti 2010_02
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 ce, aimAyAe pANabhoyaNaM AhAremANassa baMbhayArissa baMbhacere taheva nikkhevo, tamhA no niggaMthe aimAyAe pANabhoyaNaM bhuMjijjA // 8 // vyAkhyA-no atimAtrayA, dvAtriMzatkavalA narANAM, aSTAviMzatiH strINAmityAgamoktamAtrAtikrameNa pAnabhojanamAhArayitA bhavati yaH sa nirgranthaH / tatkathaM ? AcArya: prAha-atimAtrayA pAnabhojanamAhArayiturbrahmacAriNaH, zeSaM spaSTaM prAgvacca / tasmAnno nirgrantho'timAtrayA pAnabhojanaM bhuJjIta // 8 // atha navamamAha no vibhUsANuvAi bhavai se niggaMthe, taM kahamiti ce, vibhUsAvattie vibhUsiyasarIre itthIjaNassa ahilasaNijjo bhavai, tao NaM tassa itthIjaNeNa ahilasijjamANassa baMbhayArissa baMbhacerasaMkA, jAva tamhA khalu no niggaMthe vibhUsAvattie bhavijjA // 9 // ___ vyAkhyA-no nirgrantho vibhUSaNAnuvAdI zarIropakaraNAdiSu snAnadhAvanAdibhiH saMskArakartA bhavati, tatkathaM ? AcArya prAha-vibhUSAM vitayituM zIlamasyeti vibhUSAvatiko bhavedityAdi, sa eva vibhUSitazarIraH snAnAdyalaGkRtatanuH strIjanasyAbhilaSaNIyaH prArthanIyo bhavati, tatastasya strIbhirabhilaSaNIyasya brahmacAriNa ityAdi spaSTaM prAgvacca / tasmAnna nirgrantho vibhUSAvatiko bhavediti // 9 // atha dazamamAha no niggaMthe saddANuvAI, rUvANuvAI, gaMdhANuvAI, rasANuvAI, phAsANuvAI bhavijjA, taM kahamiti ce, niggaMthassa khalu saddANuvAIyassa jAva tamhA khalu no niggaMthe saddANuvAI jAva phAsANuvAI havijjA // 10 // ____ vyAkhyA-naiva, zabdo manmanabhASitAdiH, rUpaM kaTAkSanirIkSaNAdi citrAdigataM vA stryAdisambandhi, gandhaH surabhiH, raso madhurAdiH, sparzo'nukUlaH komalamRNAlAdeH, etAnabhiSvaGgahetUn anupatati manovAkkAyairAzrayatItyevaMzIlaH zabdarUpagandharasasparzAnupAtI bhavet / tatkathamiti ced nigranthasya zabdAnupAtino brahmacAriNa ityAdi spaSTaM prAgvacca / tasmAnno nirgranthaH zabdAnupAtItyAdi bhavet // 10 // dasime baMbhacerasamAhiThANA bhavaMti, ittha silogo // taM jahA 2010_02
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam 241 vyAkhyA-imAni pUrvoktAni daza brahmacaryasamAdhisthAnAni bhavanti / athAtra teSAM sarveSAM dazAnAM samAdhisthAnAnAM saGgrahazlokAn padyarUpAnAha-tadyathA jaM vivittamaNAINNaM, rahiyaM itthIjaNeNa ya / baMbhacerassa rakkhaTTA, AlayaM tu nisevae // 1 // vyAkhyA-'jati prAkRtatvAt yo vivikto rahasi sthitastatraiva, vAstavyastryAdyabhAvAt / anAkIrNaH kAryAgatastryAdyasaGkalaH, rahito'kAlacAriNA vandanazravaNAdinimittAgatena strIjanena, cAt paNDakaSiGgAyai rahitaH, kAlAkAlacAritvavibhAgaH zramaNIrAzrityAyaM aTThamIpakkhie mottuM, vAyaNAkAlameva / sesakAlamaiMtIo, neyAo akAlacArio // 1 // [pA. sa./gA.35 ] brahmacaryasya rakSaNArthamAlayo 'liGgavyatyayaH prAkRtatvAt' tuH pUrtI, sAdhustamanantaroktamAlayaM niSevate // 1 // maNapalhAyajaNaNI, kAmarAgavivaDDaNIM / baMbhacerarao bhikkhU, thIkahaM tu parivajjae // 2 // vyAkhyA-manaHprahlAdajananI, kAmarAgasya viSayarAgasya vivarddhanI, evaMvidhAM strIkathAM yathA "tadvaktuM yadi mudritA zazikathA" ityAdikAM brahmacaryarato bhikSurvivarjayet / / 2 / / samaM ca saMthavaM thIhiM saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhacerarao bhikkhU niccaM so parivajjae // 3 // vyAkhyA-strIbhiH samaM saha saMstavaM paricayaM, niSadyayA ekAsanagabhogena, saGkathAM strIbhiH samaM santatabhASaNaM abhIkSNaM punaH punaH, brahmacaryarato bhikSurnityaM parivarjayet // 3 // aMgapaccaMgasaMThANaM cArullaviyapehiyaM / baMbhacerarao thINaM, cakkhugijhaM vivajjae // 4 // vyAkhyA-aGgAni ziraHprabhRtIni, pratyaGgAni kucakakSAdIni, saMsthAnaM kaTIniviSTakarAdisannivezaM, cAru ullapitaM manmanabhASitAdi, prekSitamarddhakaTAkSAdi, iti cArUllapitapekSitaM, brahmacaryarato muniH strINAM cakSuAhyaM sadapi vivarjayet / ko'rthaH ? cakSuSi sati rUpagrahaNamavazyaM bhAvi, paraM na rAgavazataH punaH punarastadavekSyaM, uktaM ca 2010_02
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 asakko rUvamaddaDhuM, cakkhugoyaramAgayaM / rAgadose ya je tattha, te buho parivajjae // 1 // [ zrA.pra./gA.16 vR.] // 4 // kUiyaM ruiyaM gIyaM, hasiyaM thaNiya kaMdiyaM / baMbhacerarao thINaM, soyagijjhaM vivajjae // 5 // vyAkhyA-kUjitAdi prAg vyAkhyAtaM, strINAM kRtaM vivarjayet , kuDyAntarAdiSu jAyamAnaM zrotragrAhyaM sat , tatra dhyAnA'karaNena brahmacaryarato vivarjayet // 5 // hAsaM ki9 raiM dappaM, sahasA vittAsiyANi ya / baMbhacerarao thINaM, nANuciMte kayAi vi // 6 // vyAkhyA-hAsyaM, krIDAM dyUtaramaNAtmikA, ratiM kAntAGgasaGgajAM prIti, darpa mAninImAnadalanotthaM garva, sahasA vitrAsitAni ca, parAGmukhabhAryAdeH sapadi trAsotpAdakAni akSisthaganamarmaghaTTanAdIni / (pAThAntare-hassaM dappaM raiM kihuM / saha bhuttAsiyANi ya atra strIbhiH sArddhaM bhuktAni bhojanAni, AsitAni sthitAni) brahmacaryarataH strINAM tAni pUrvakRtAni nA'nucintayet kadAcidapi // 6 // paNIyaM bhattapANaM tu, khippaM mayavivaDDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU Niccaso parivajjae // 7 // vyAkhyA-praNItaM bhaktaM pAnaM kSipraM madasya kAmodrekasya vivarddhanaM, zeSaM prAgvat / / 7 / / dhammaM laddhaM miyaM kAle, jattaTThA paNihANavaM / nAimattaM tu bhuMjijjA, baMbhacerarao sayA // 8 // vyAkhyA-dharmAdanapetaM dhana' eSaNIyamityarthaH, labdhaM gRhibhyaH, na tu svayamevopaskRtaM (pAThAntare- dhammaladdhaM 'ti-dharmeNa hetunA dharmalAbhena vA na tu sukulAdikAraNena labdhaM dharmalabdha) (pAThAntare- dhammaM laddhaM'-dharmaM kSamAdyaM labdhaM prAptuM) kathaM mamAyaM niraticAra: syAditi / mitaM, addhamasaNassa savaMjaNassa, kujjA davvassa do bhAe / vAyapaviyAraNaTThA, chabbhAgaM UNagaM kujjA // 1 // [pra.sA./gA.867] ityAgamoktamAnAnvitamAharaM kAle prastAve, yAtrArthaM saMyamanirvAhArthaM, na tu rUpAdyarthaM, praNidhAnavAMzcittasvAsthyopeto, na tu rAgadveSavazato bhuJjIta, tuH evArthe, nAtimAtraM mAtrAtikrAntaM bhuJjIta, brahmacaryarataH sadA kadAcit kAraNato'timAtrAhAro'pyaduSTaH / / 8 / / 2010_02
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam vibhUsaM parivajjijjA, sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, siMgAratthaM na dhArae // 9 // vyAkhyA-vibhUSAM upakaraNagatAmutkRSTavastrAdyAM parivarjayet , zarIraparimaNDanaM nakhakezazmazrusamAracanAdi brahmacaryarato bhikSuH zRGgArArthaM vilAsArthaM na dhArayenna kuryAt / / 9 / / sadde rUve ya gaMdhe ya, rase phAse taheva ya / paMcavihe kAmaguNe Niccaso parivajjae // 10 // vyAkhyA-zabdA rUpANi gandhA rasAH sparzAH, tathaiva ca paJcavidhAH kAmasya guNAH sAdhanabhUtAH kAmaguNAstAn nityaM parivarjayet // 10 // yat prAk pratyekamuktaM, zaGkA vA syAdityAdi tad dRSTAntataH spaSTayati Alao thIjaNAinno, thIkahA ya maNoramA / saMthavo ceva nArINaM, tAsiM iMdiyadarisaNaM // 11 // kUiyaM ruiyaM gIyaM, hasiyaM bhuttAsiyANi ya / paNIyaM bhattapANaM ca, aimAyaM pANabhoyaNaM // 12 // gattabhUsaNamiTuM ca, kAmabhogA ya dujjayA / narassa'ttagavesissa, visaM tAlapuDaM jahA // 13 // vyAkhyA-AlayaH strIjanAkIrNaH, saMstavaH paricayaH, sa cehApyekAsanabhogena, kUjitAdIni hasitaparyantAni kuDyAntarAdisthitastrINAM, bhuktAsitAni smRtAni, tatra pUrvabhuktAni bhogarUpANi, AsitAni stryAdyaiH sahA'vasthitAni, hAsyAdIni ca, gAtrabhUSaNaM, iSTaM dhyAtaM, AstAM kRtaM, kAmA: zabdarUpANi, bhogA gandhAdyAH, kAmabhogA apISTA durjayAH, narasya stryAdezcAtmagaveSiNaH, viSaM tAlapuTaM sadyoghAtIti, yatrauSThapuTAnta-- vartini tAlamAtrakAlavilambato mRtyurjAyate / yathaitadvipAkadAruNaM, tathA strIjanAkIrNAlayAdyapi, zaGkAdikaraNAt , saMyamajIvitasyAyuSazca nAzahetutvAt / / 11 / / 12 / / 13 / / upadeze punaruktatvAt sarvahitaM upadizati dujjae kAmabhoge ya, niccaso parivajjae / saMkATThANANi savvANi, vajjijjA paNihANavaM // 14 // vyAkhyA-durjayAn kAmabhogAn nityaM parivarjayet , zaGkAsthAnAni cAnantaro 2010_02
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 ktAni sarvANi dazApi varjayet, anyathA'navasthAmithyAtvavirAdhanAdoSasambhavaH, praNidhAnavAnekAgramanAH ||14|| zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 dhammArAme care bhikkhU, dhitimaM dhammasArahI / dhammArAmarae daMte, baMbhacerasamAhie // 15 // vyAkhyA-dharma ArAma iva duHkhasantApataptAnAM nirvRtihetutayeSTaphaladAnatazca dharmArAmastasmizcaret, yadvA dharme A sammatAd ramate iti dharmArAmaH, sa caret saMyamAdhvani yAyAd bhikSuH, dhRtizcittasvAsthyaM tadvAn sa caivaM dharmasArathidharme pravarttayitA, dharme Aramante iti dharmArAmAH susAdhavasteSu rato, natvekAkitve, dharmArAmarato, dAnta upazAntaH, brahmacarye samAhitaH samAdhAnavAn // 15 // " atha brahmamAhAtmyamAha devadANavagaMdhavvA, jakkharakkhasakinnarA / baMbhayAriM nama'saMti, dukkaraM je kariMti taM // 16 // vyAkhyA - devA jyotiSkavaimAnikAH, dAnavA bhavanapatayaH, gandharvA yakSarAkSasakinnarA vyantarAdyA bhUtapizAcamahoragakiMpuruSA api brahmacAriNaM yatiM zrAddhaM ca namasyanti, duSkaraM kAtarajanaduranucaraM yaH karoti tad brahmacaryam // 16 // esa dhamme dhuve niae, sAsae jiNadesie / siddhA sijjhati cANeNaM, sijjhisaMti tahAvare // 17 // tti bemi vyAkhyA- eSo'nantarokto dharmo brahmacaryAkhyo dhruvaH sthiraH paravAdibhirakampyaH pramANapratiSThitaH, nityastrikAlasambhavAt, zAzvato'navaratabhavanAt, ekArthikAnyetAni nAnAdezajavineyAnugrahArthamuktAni, jinairdezitaH, siddhAH purA anantA utsarpiNyavasarpiNISu, siddhayanti ca caH samuccaye, mahAvidehe ihApi tatkAlApekSayA'nena brahmacaryeNa setsyanti, tathA pare'nye'nantAyAmanAgatAddhAyAM / iti samAptau bravImIti prAgvat ||17|| iti SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanamuktam // 16 // 2010_02
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaM pApazramaNIyAdhyayanam // brahmacaryaguptayaH pApasthAnavarjanAt sevyante iti pApazramaNAkhyaM saptadazAdhyayanaM pApasthAnajJApi, tadvarjanAyAha je kei u pavvaie niyaMThe, dhammaM suNittA viNaovavanne / sudullahaM lahiuM bohilAbhaM, viharijja pacchA ya jahAsuhaM tu // 1 // vyAkhyA-ya: kazcit, tuH pUrtI, pravrajito nirgranthaH, kathaM punaH pravrajita: ? ityAha-dharmaM zrutacAritrarUpaM zrutvA, vinayena jJAnadarzanAcaritropacArAkhyenopapanno yuktaH san, sudurlabhaM labdhvA bodhilAbhaM jainadharmApti, evaM bhAvapratipattyA'sau dIkSitaH san viharet, pazcAddIkSottarakAle ca punaH siMhavRttyA pravrajya pazcAt turevArthe, yathA sukhameva nidrAvikathAdyaiH zRgAlavRttyA viharet // 1 // sa gurvAdinA'dhyayanAya prerito yadvakti tadAha sijjA daDhA pAuraNaMmi atthi, uppajjaI bhottu taheva pAuM / jANAmi jaM vaTTai Auso tti, kiM nAma kAhAmi sueNa bhaMte // 2 // vyAkhyA-zayyA vasatirdRDhA, na vAtAtapajalAdyupadrutA, tathA prAvaraNaM varSAkalpAdi me'sti, utpadyate jAyate bhoktumannaM tathaiva pAtuM pAnaM ca / tathA jAnAmi yadvarttate jIvAjIvAdi, tato he AyuSmanniti prerayiturAmantraNaM, tattasmAddhetoH kiM nAma kariSyAmi zrutenA'dhItena ? bhadantetyAmantraNaM / ko'rthaH ? ye bhavanto'dhIyante teSAmapi nA'tIndriyArthajJAnaM, tatkiM galatAluzoSeNetyAzayaH sa pApazramaNa itIhApi siMhAvalokitanyAyena gamyam // 2 // kiJca , je kei pavvaie, niddAsIle pagAmaso bhoccA / peccA suhaM suyai, pAvasamaNeti vacca // 3 // 2010_02
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 __vyAkhyA-yaH kazcit pravrajito nidrAzIlo nidrAluH, prakAmazo bahuzo bhuktvA daddhayodanAdi, pItvA takrAdi, sukhaM yathAsyAdevaM sarvakriyAnirapekSaH svapiti sa pApazramaNa ityucyate // 3 // tathA AyariyauvajjhAehi, suyaM viNayaM ca gAhie / te ceva khisai bAle, pAvasamaNe tti vuccai // 4 // vyAkhyA-AcAryopAdhyAyaiH, zrutamarthataH zabdatazcAnyadvinayaM grAhitaH zikSito yaistAnevAcAryAdIn khisati nindati, evaMvidho bAlo vivekavikalo yaH sa pApazramaNa ityucyate // 4 // jJAnaviSayaM pApazramaNamuktvA darzanaviSayamAha AyariyauvajjhAyANaM, sammaM no paDitappaI / appaDipUyae thaddhe, pAvasamaNe tti vuccai // 5 // vyAkhyA-AcAryopAdhyAyAnAM samyaga'vaiparItyena na paritRpyati na prINayati, apratipUjako'haMdAdiSu pratipattivimukhaH, athavopakRte'pi na pratyupakArakArI, stabdho garvAdhmAta AtmAnameva bahumanyate yaH sa pApazramaNa ityucyate / / 5 / / atha cAritraviSayaM pApazramaNaM navagAthAbhirAha sammaddamANe pANANi, bIyANi hariyANi ya / asaMjae saMjayamannamANo, pAvasamaNe tti vuccai // 6 // vyAkhyA-sammaIyan , prANayogAt prANino dvIndriyAdIn , bIjAni zAlyAdIni, haritAni ca dUrvAdIni, sarvaikendriyopalakSaNaM caitat / asaMyato'pi saMyato'hamiti manyamAnaH, anena tasya saMvignapAkSikatvamapi nAstItyuktaM / sa pApazramaNa ityucyate // 6 // saMthAraM phalagaM pIDhaM, nisijjaM pAyakaMbalaM / appamajjiya AruhaI, pAvasamaNe tti vuccai // 7 // vyAkhyA-saMstAraM kambalAdi, phalakaM campakapaTTAdi, pIThamAsanaM, niSadyAM svAdhyAyabhUmyAdikAM, pAdakambalaM pAdapuJchanaM, apramRjya rajoharaNAdinA apratyupekSya cArohate sa pApazramaNaH // 7 // _ 2010_02
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaM pApazramaNIyAdhyayanam davadavassa caraI, patte ya abhikkhaNaM / ullaMghaNe ya caMDeya, pAvasamaNe tti vuccai // 8 // vyAkhyA-' - 'davadava' tti drutaM drutaM carati, tathAvidhAlambanaM vinApi bhikSAcaryAdiSu paryaTati, pramatazca syAt abhIkSNaM vAraMvAra, yadvA iryAsamitAvanupayuktaH, ullaGghanazca balAdInAM yathocitapratipattyakaraNato'dhaH karttA, azvavat saDimbhAdInAM vA, caNDaH krodhena ArabhaTavRttyA - zrayAdvA, sa pApazramaNaH // 8 // paDilei patte, avaujjhai pAyakaMbalaM / paDilehAaNAutto, pAvasamaNeti vaccai // 9 // , vyAkhyA - pratilekhayati pramatto'nupayuktaH san apojjhati yatra tatra muJcati pAdakambalaM pAdaproJchanAdi, pAtrakambalaM vA, sarvopadhipratilekhanA'nupayuktaH pratyupekSAanupayuktaH sa pApazramaNaH // 9 // 247 paDilehei pamatte se kiMci hu nisAmiyA / , guruparibhAsa niccaM, pAvasamaNeti vaccai // 10 // " vyAkhyA - yadA pratilekhayati tadA pramattaH, huH apyarthe, sa kiJcidapi vikathAdi nizamya tatrAkSiptacittatayA tatkaroti / tathA nityaM gurUn pratibhASate vivadate iti gurupratibhASakaH, (pAThAntare - guruparibhAvakaH guruparibhavakRt) vitathAcaraNena gurubhirudite sati vakti, svayameva tarhi tat kurudhvaM ? yuSmAbhirvayamitthaM zikSitAstato vo doSa ityAdi vadan sa pApazramaNa ucyate // 10 // bahumAI pamuharI, thaddhe luddhe aNiggahe / asaMvibhAgI aviyatte, pAvasamaNe tti vuccai // 11 // vyAkhyA-bahumAyI prabhUtavaJcanAprayogavAn, prakarSeNa mukharaH pramukharaH, stabdho, lubdhaH, anigraho 'nigrahitendriyadriyanoindriyaH, asaMvibhAgI guruglAnAdInAmapi ya AhArAdi na yacchati, 'aviyatte'tti, gurvAdiSvapyapratItimAn sa pApazramaNa ucyate // 11 // vivAyaM ca uIreI, ahamme attapanna / gure kalahe ratte, pAvasamaNe ti vaccai // 12 // 2010_02
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 ___ vyAkhyA-vivAdaM vAkkalahaM, caH pUtrtI, udIrayati, kathaJcidupazAntamapi marmabhASAdinA vRddhi nayati, adharmo'sadAcAraH, Atmani prazna AtmapraznastaM hantItyAtmapraznahA, cet kazcit pRcchet kiM bhavAntarayAyI ayamAtmA ? iti tameva praznaM hanti, yathA nAstyAtmA, pratyakSAdipramANairanupalabhyatvAt / yadvA AptAM sadbodhena hitAM prajJAM Atmano'nyeSAM vA buddhi, kutarkavyAkulIkaraNato hanti yaH sa AptaprajJahA, vyudgrahe daNDAdighAtaje, kalahe vAcike raktaH sa pApazramaNa ucyate // 12 / / athirAsaNe kukkuie, jattha tattha nisIyai / AsaNaMmi aNAutte, pAvasamaNe tti vuccai // 13 // vyAkhyA-asthirAsanaH, kutkucaH, hAsyavikathAcApalyavAn , yatra tatra saMsaktarajaskAdAvapi nISIdati, Asane anAyukto'nupayuktaH, sa pApazramaNaH // 13 / / sasarakkhapAo suyaI, sijjaM na paDilehai / saMthArae aNAutte, pAvasamaNe tti vuccai // 14 // vyAkhyA-sarajaskapAdaH svapiti, ko'rthaH ? saMyamavirAdhanAyA abhIruH pAdAvapramRjyaiva zete, kAraNAddivA rAtrau vA, zayyAM vasatiM na pratilekhayati, na ca pramArjayati, saMstArake supto'nAyuktaH, "kukkuDipAyapasAre, jaha AgAse puNo vi AuMTe" [ ] ityAdyAgamArthA'nupayukto bhavati sa pApazramaNaH // 14 / / evaM cAritraviSayaM pApazramaNatvamuktvA tapoviSayamAha duddhadahI vigaIo, AhArei abhikkhaNaM / arae ya tavokamme, pAvasamaNe tti vuccai // 15 // vyAkhyA-dadhidugdhe vikRtIghRtAdyazeSavikRtIrAhArayati abhIkSNaM vAraMvAraM, tathAvidhapuSTAlambanaM vinApi / ata evArato'prItimAMzca tapaHkarmaNyanazanAdau sa pApazramaNaH / / 15 / / tathA atyaMtaMmi ya sUraMmi, AhArei abhikkhaNaM / coio paDicoei pAvasamaNe tti vuccai // 16 // vyAkhyA-astamayati yAvat , caH pUrtI, sUrye udayAdArabhya prAtarArabhya sandhyAM yAvadabhIkSNaM [AhArayati] bhuGkte, yadvA'stamayati sUrye bhuGkte / kimekadaiva ? ityAha 2010_02
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaM pApazramaNIyAdhyayanam 249 abhIkSNaM dine dine iti / yadi cAsau kenacid gItArthasAdhunA codyate, yathAyuSman ! kimevaM tvayA'AhArayataiva sthIyate ? durlabheyaM nRtvAdicaturaGgI, tapasyevodyatumarhaH, evaM noditaH sa pratinodayati, yathA jJastvamupadezadAne, na tu svayaM kriyAyAM, yattvaM vikRSTaM tapo na karoSIti // 16 // AyariyapariccAi parapAsaMDasevae / gANaMgaNie dubbhue, pAvasamaNe tti vuccai // 17 // vyAkhyA-AcAryaparityAgI, AhAralobhena, yathA AcAryA glAnAdibhyo'nnAdi dApayanti, mAM ca tapa: kArayantItyAdi dudhiyA / parapAkhaNDAn "mRdvI zayyA prAtaH" [ ] ityAdivAdino bauddhAdInatyantAhArAn sevate iti parapAkhaNDasevakaH, gaNAd gaNaM SaNmAsAbhyantare saGkrAmatIti gANaGgaNikaH / ata eva durbhUto durAcAratayA nindyo jAtaH, sa pApazramaNa ucyate // 17 // atha vIryAcAraviSayamAha sayaM gehaM parivajja, paragehaMsi vAvaDe / nimitteNa ya vavaharai, pAvasamaNe tti vuccai // 18 // vyAkhyA-svakaM gRhaM parityajya pravrajyAGgIkArAt , paragehe vyApriyate, piNDArthI san tatkRtyAni kuryAt / nimittena zubhAzubhakathanena vyavaharati, dravyArjanaM kurute, gRhinimittena vA krayavikrayavyavahAraM karoti, sa pApazramaNaH // 18 // tathA sannAipiMDaM jemei, necchaD sAmudANiyaM / gihinisijjaM ca vAhei, pAvasamaNe tti vuccai // 19 // vyAkhyA-svajJAtibhirnijabandhubhiH snehAddattaM [svajJAtipiNDaM] jemati bhuGkte, necchati sAmudAnikaM bhaikSyaM gRhasatkamajJAtoJchaM, gRhiniSadyAM paryaGkAdikAM vAhayatyArohati, sa pApazramaNaH // 19 // adhyayanArthamupasaMharannuktarUpadoSasevAtyAgayoH phalamAhaeyArise paMcakusIlasaMvuDe, rUvaMdhare muNipavarANa hiTThime / ayaMsi loe visameva garahie, Na se ihaM Neva parattha loe // 20 // 2010_02
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-etAdRza uktasvarUpaH, pArzvasthAdyA ye paJca kuzIlA jJAnAcArAdivirAdhakAstadvadasaMvRto'niruddhAzravaH sa paJcakuzIlA'saMvRtaH, rajoharaNAdiveSaM dhArayatIti rUpadharaH, prAkRtatvAdvinduH, munipravarANAM hiTThimo'dhastAdvartI, veSAgrahAjjaghanyasaMyamasthAnavartitayA, asmin loke viSamiva garhito bhraSTapratijJo janainindyate dhigevamiti, ata eva na sa iheti iha loke, nApi paratra loke, ko'rthaH ? tasya yatizrAddhatvayorapravezAt // 20 // je vajjae ee sayA u dosaM, sa suvvae hoi muNINa majjhe / ayaMsi loe amayaM va pUie, ArAhae logamiNaM tahA paraM // 21 // tti bemi vyAkhyA-yo varjayatyetAn sadaiva doSAn svecchAsukhavihArAdipApAcArAn sa suvrato bhavati munInAM madhye bhAvamunitvenAsau gaNyate, asmin loke'mRtamiva pUjita ArAdhayati, zubhaguNasugatyAptyA dvividhamihaparalokabhedena lokamimaM pratyakSaM, [tathA paraM paralokamiti / ] iti smaaptau| bravImIti prAgvat // 21 // iti pApasthAnavarjanAya saptadazaM pApazramaNIyAdhyayanamuktam // 17 // 2010_02
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam // tatpApasthAnavarjanaM saJjayanRpa iva bhogatyAgataH kArya, tato'STAdazaM saJjayAdhyayanamAhaatra niyukti: kAMpillapuravaraMmi a, nAmeNaM saMjao naravariMdo / so seNAe sahio, nAsIraM niggao kayAi // 1 // [u. ni./gA.395 ] nAsIraM sainyAt puraH hayamArUDho rAyA, mie chuhittANa kesarujjANe / te tattha u uttatthe, vahei rasamucchio saMto // 2 // [u. ni./gA.396] mRgAn chuhittA kSiptvA prerya kaMpille nayare rAyA, uinnabalavAhaNe / nAmeNaM saMjae nAma, migavvamuvaniggae // 1 // vyAkhyA-kAmpIlye nagare rAjA, udIrNamudayaprAptaM balaM caturaGga, vAhanaM ca gillithilyAdirUpaM yasya saH, yadvA balaM zarIrasAmarthya, vAhanaM gajAzvAdi, nAmnA saJjayaH, nAmeti prAkAzye, mRgavyAM AkheTakamupanirgato niryAtaH purAt // 1 // kathamityAha hayANIe gayANIe, rahANIe taheva ya / pAyattANIe mahayA, savvao parivArie // 2 // vyAkhyA-hayAnIkena, gajAnIkena, sthAnIkena, tathaiva padAtInAM samUha: pAdAntaM, tasyAnIkaM pAdAtAnIkaM tena, subbyatyayo'tra pUrveSvapi, mahatA sarvataH parivAritaH // 2 // 2010_02
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 mie chuhittA hayagae, kaMpilujjANakesare / bhae saMte mie tattha, vahei rasamucchie // 3 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 vyAkhyA - mRgAn kSiptvA prerayitvA hayagato'zvArUDhaH kAmpIlyasya kesarAkhye udyAne, bhItAMstrastAn 'sataH' zrAntAn mitAn parimitAMstatra teSu mRgeSu madhye 'vahei' viddhyati hanti vA zaraiH, rasastanmAMsAsvAdastatra mUrchito gRddhaH ||3|| aha kesaraMmi ujjANe, aNagAre tavodhaNe / sajjhAyajjhANasaMjutte, dhammajjhANaM jhiyAya // 4 // vyAkhyA - atha kesare udyAne'nagArastapodhanaH, svAdhyAyo'nuprekSaNAdiH, dhyAnaM dharmadhyAnAdiH, tAbhyAM saMyukto yathAkAlaM tadAsevanAt, ata eva dharmadhyAnamAjJAvicayAdi sa dhyAyati ||4|| apphovamaMDavaMmI, jhAyatI khaviyAsave / tassAe mie pAsaM, vaher3a se narAhive // 5 // vyAkhyA-' - 'apphova' iti vRkSAdyAkIrNaH, sa cAsau maNDapazca apphovamaNDapo nAgavallyAdisambandhI, tasmin dhyAyati dharmadhyAnaM, punarabhidhAnamatizayakhyApakaM, kSapitAzravaH sa muniH / tasya sAdhoH pArzvamAgatAn mRgAn vahai hanti sa narAdhipaH ||5|| tatazca aha Asagae rAyA, khippamAgamma so tahiM / ha mie upAsittA, aNagAraM tattha pAsai // 6 // vyAkhyA-atha rAjA'zvagato hayArUDhaH kSipraM tatrAgatya ['so' iti saJjayanAmA] mRgAn hatAn dRSTvA tatrA'dUradeze'nagAraM sAdhuM pazyati ||6|| punazca - aha rAyA tattha saMbhaMto, aNagAro maNAhao / mae u maMdapuNNeNa, rasagiddheNa ghaMtuNA // 7 // vyAkhyA-atha rAjA tatra sambhrAnto bhIto, yathA anagAro manAgiti stokenAhato na mAritaH, tadAsannamRgahananAdityAzayaH, mayA tu mandapuNyena rasagRddhena 'ghaMtuNa' ti ghAtakena hananazIlena ||7|| 2010_02
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam AsaM visajjaittANaM, aNagArassa so nivo / viNaNa vaMdae pAe, bhagavaM ettha me khame // 8 // vyAkhyA - azvaM visRjya vimucya anagArasya sa nRpaH saJjayo vinayena vandate pAdau, vakti ca yathA he bhagavan ! atra mRgavadhe me'parAdhaM kSamasva ! // 8 // aha moNeNa so bhagavaM, aNagAre jhANamassio / rAyANaM na paDimaMtei, tao rAyA bhayadduo // 9 // vyAkhyA - athetyanantaraM maunena sa garchabhAlinAmA nagAro dhyAnaM dharmadhyAnamAzritaH sthito rAjAnaM na pratimantrayati, na prativakti, yathAhaM kSamiSye na veti / tato rAjA bhayadruto yathA na jJAyate kimeSa kruddhaH karttA ! ||9|| uktavAMzca saMjao ahamassIti, bhayavaM vArAhi me / kuddhe teeNa aNagAre, dahijja narakoDio // 10 // vyAkhyA - saJjayo rAjAhamasmi mA bhUnnIco'yaM ko'pItyasya kopa ityetatkathanaM / iti hetorhe bhagavan ! vyAhara 'me' mAM jalpaya ! subvyatyayAnmAM, kruddhastejasA tapomAhAtmyatejolezyAdinA'nagAro dahannarakoTIrato'tyantaM bhIto'ham // 10 // itthaM tenokte munirAha - abhayaM patthivA tubbhaM, abhayadAyA bhavAhi ya / aNicce jIvalogaMmi, kiM hiMsAe pasajjasi // 11 // 253 vyAkhyA - he pArthiva ! abhayaM tubhyaM, abhayadAtA ca bhava ! yathA bhavato mRtyubhayaM tathAnyeSAmapi / amumevArthaM vyatirekeNAha - anitye jIvaloke prANigaNe kiM hiMsAyAM prasajasi ? jIvalokasyA'nityatve bhavAnapyanityastatkimalpadinakRte narakaheturiyaM karttuM yogyA ? // 11 // anyacca jayA savvaM pariccajja, gaMtavva avasassa te / aNicce jIvalogaMmi, kiM rajjaMmi pasajjasi // 12 // 2010_02
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-yadA sarvaM kozAntaHpurAdi parityajya gantavyaM bhavAntaramiti, avazasyA'svatantrasya te, tadA anitye jIvaloke kiM rAjye prasajasi ? // 12 / / anityatvaM darzayati jIviyaM ceva rUvaM vA, vijjusaMpAyacaMcalaM / jattha taM mujjhasI rAyaM, paccatthaM nAvabujjhasi // 13 // vyAkhyA-jIvitaM caiva rUpaM ca, vidyutsampAto vidyuccalanaM tadvaccaJcalaM vidyutsampAtacaJcalaM, yatra jIvite rUpe ca tvaM mujhase he rAjan ! paraM pretyArthaM paralokArthaM nAvabuddhyase, jAnAsyapi na, kiM punastatkaraNam ? // 13 / / dArANi ya suyA ceva, mittA ya taha baMdhavA / jIvaMtamaNujIvaMti, mayaM nANuvvayaMti ya // 14 // vyAkhyA-dArAzcaiva sutAzcaiva mitrANi ca tathA bAndhavA jIvantamanujIvanti, tadupArjitavittAdhupabhogenopajIvanti, mRtaM nAnuvrajantyapi, casya apyarthatvAt / ataH kathaM te sahAyAH syuH ? ityataH kRtaghneSu nAsthA kAryeti bhAvaH // 14 // punastadrAgavAraNAyAha nIharaMti mayaM puttA, piyaraM paramadukkhiyA / pitaro vi tahA putte, baMdhU rAyaM tavaM care // 15 // vyAkhyA-nissArayanti mRtaM putrAH pitaraM paramaduHkhitA api, pitaro'pi tathA putrAn , bandhavazca bandhUn , tato he rAjan ! tapazcarerAsevasva ! // 15 // tao teNajjie davve, dAre ya parirakkhie / kIlaMtaNNe narA rAyA, haTTatuTThamalaMkiyA // 16 // vyAkhyA-tato nissAraNAnantaraM tenaiva pitrAdinAjite dravye, dAreSu ca parirakSiteSu, tenaiva dravyeNa dAraizca anye narA hRSTatuSTAlaGkRtAH, hRSTA bahiH pulakAdinA, tuSTA antaHprItyA, alaGkRtA vibhUSitAH santo he rAjan ! krIDanti / yata IdRzI bhavasthitistato rAjanstapazcareriti sambandhaH // 16 // mRte yuktimAha teNAvi jaM kayaM kammaM, suhaM vA jai vA duhaM / kammuNA teNa saMjutto, gacchad u paraM bhavaM // 17 // 2010_02
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 255 vyAkhyA-tenApi mRtena yatkRtaM karma zubhaM vA yadi vetyathA'zubhaM, tenaiva karmaNA, na tu du:kharakSitena dhanAdinA, saMyukto gacchati paraM bhavaM / tataH zubhahetutapa eva carediti bhAvaH // 17 // iti sUtrasaptakArthaH // tataH soUNa tassa so dhammaM, aNagArassa aMtie / mahayA saMveganivveyaM, samAvaNNo narAhivo // 18 // vyAkhyA-zrutvA tasyA'nagArasyAnte sa rAjA dharma, subbyatyayAnmahatsaMveganirveda mokSecchAbhAvodvignatArUpaM samApanno narAdhipaH // 18 // saMjao caiu rajjaM, nikkhaMto jiNasAsaNe / gaddabhAlissa bhagavao, aNagArassa aMtie // 19 // vyAkhyA-saJjayo rAjA tyaktvA rAjyaM niSkrAntaH pravajito jinazAsane gaIbhAlerbhagavato'nagArasyAntike // 19 // sa pravrajya gItArtho bhUtvA dazadhA samAcArIjJo gurAvAdezAdekatvaM prapanno'niyataM viharan kaJcit sannivezamAgAt , tatra ciccA raTuM pavvaio, khattio paribhAsaI / jahA te dIsai rUvaM, pasannaM te tahA maNo // 20 // vyAkhyA-tyaktvA rASTraM grAmAdisamudAyaM, pravrajito niSkrAntaH kazcit kSatriyaH kSatriyajAtiranirdiSTanAmA svazcyuto jAtajAtismRti: paribhASate taM saJjayamuni prati / sa hi kSatriyaH pUrvabhave vaimAnika AsIttatazcyutaH kSatriyakule jAtaH, tatra ca kutazcinnimittAt smRtapUrvajanmA, tata evotpannavairAgyaH pravrajyAM gRhItvA viharaMzca saJjayamuni dRSTvA tatparIkSArthamidaM jagau / yathA dRzyate tava rUpaM prasannaM vikArarahitaM, tathA te mano'pi prasannaM sambhavati, yato'ntaHkAluSye hi bahirevaM prasannatvA'sambhavAt // 20 // kiM nAme kiM gutte, kassaTThA eva mAhaNe / kahaM paDiyarasI buddhe, kahaM viNIe tti vuccasi // 21 // vyAkhyA-tathA te kiM nAma ? kiM gotraM? kasmai cArthAya mAhanaH pravrajita:? kathaM kena prakAreNa praticarasi sevase budhAnAcAryAdIn ? kathaM vinIto dakSa ityucyase ? // 21 // 2010_02
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 saJjayamunirAha saMjao nAma nAmeNaM, tahA gutteNa goyamo / gaddabhAlI mamAyariyA, vijjAcaraNapAragA // 22 // vyAkhyA-saJjayo nAmA nAmnA, tathA gotreNa gautamo'haM, gardabhAlayo mamAcAryAH, vidyA zrutajJAnaM, caraNaM cAritraM, tayoH pAragAH sarvazrutasarvakriyAvanta ityarthaH, taizcAcAryairahaM jIvaghAtAnnivartitaH, tannivRttau ca muktiphalamuktaM, tadarthaM cAhaM mAhano'smi, tathA tadupadezaM gurUMzca praticarAmi, tadupadezAcca vinIto jAto'smi // 22 // atha tadguNAkRSTacetA apRSTo'pi kSatriyamunirAha kiriyaM akiriyaM viNayaM, annANaM ca mahAmuNI / etehiM cauhiM ThANehiM, meyanne kiM pabhAsaI // 23 // vyAkhyA-kriyA'stItyevaMrUpA, prAkRtatvAnnapuMstvaM sarvatra, akriyA tadviparItA, vinayo namaskArAdiH, ajJAnaM tattvA'navagamaH, caH samuccaye, he mahAmune ! etaiH kriyAdibhizcaturbhiH sthAnaimithyAsthAnaimithyAdhyavasAyAdhAraiH, 'meyanne' meyaM jIvAdivastu, tajjAnantIti meyajJAH, etairvastutattvaparicchedina ityarthaH, kutIrthyAH kimiti kutsitaM prabhASante, vicArA'kSamatvAdekAntavAdasya / tathAhi-ye kriyAvAdinaste'stikriyAviziSTamAtmAnaM manyamAnA api vibhuravibhuH, kartA'kartA, mUrto'mUrta ityevamAdyAgrahopahataprItayaste'sti mAtA pitAsti na kuzalA'kuzalakarmavaiphalyaM, [na] santi gatayaH, ityevaM pratijJAzca / iha ca vibhutvaM tadAtmano na ghaTate, deha iva talliGgabhUtacaitanyopalabdheH, na ca vaktavyamAtmano'vyApitve "sukhaduHkhabuddhIcchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArA navAtmaguNA" [ ] iti vacanAt , guNayordharmAdharmayorapyavyApitvaM, na ca vAcyaM dvIpAntarAgatadevadattA'dRSTAkRSTamaNimuktAdInAmihAgamanaM syAditi / vibhinnadezasyApyaskAntAderayaHprabhRtivastvAkarSaNazaktidarzanAt , dharmAdharmayorapi zarIramAtravyApitve tadvat viprakRSTavastvAkarSatvAditi na vibhurAtmA yujyate / tathA vibhurapyaGguSThaparvAdyadhiSThAno yairiSyate teSAM sarvadehasyApi caitanyA'sattvaM, tadasatvAcca zeSAGgAvayaveSu zastrAdibhedAdau vedanAnanubhavo, na caitad dRSTamiSTaM vA, evaM sadA kartRtvAdikamapi yathA na yujyate tathA svadhiyA vAcyam / ye tvakriyAvAdinaste'stItikriyAviziSTamAtmAnaM necchantyeva, astitve vA zarIreNa sahaikatvA'nyatvAbhyAmavaktavyamicchanti, ekatve hyavinaSTazarIrAvasthitau na kadAcinmaraNaprasaktirAtmanaH zarIrAnanyatvenAvasthitvAt , tathA muktyabhAvAdanekadoSApattizca / zarIrAnyatve tu zarIracchedAdau tasya vedanA'bhAvaprasaGgaH, tasmAdavaktavya eveti, akriyAvAditvaM caiSAM 2010_02
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 257 kathaJcidbhedAbhedalakSaNaprakArAntarAbhAvena tadabhAvasyaiva zikSyamANatvAt / ye'pyutpattyanantaramevAtmanaH pralayamicchanti teSAmapi tadastitvAbhyupagame'pyanucaritaparalokAdyasambhavAttatvatastadasattvameva, ityakriyAvAditvamuktaM hi vAcakaiH ___"ye punarihA'kriyAvAdinasteSAmAtmaiva nAsti, na cAvaktavyaH, zarIreNa sahaikatvAnyatve prati utpattyanantarapralayasvabhAvako vA tasminnanirNIte ca kartRtvAdivizeSamUDhA eva" [ ] iti, amISAM tu vicArA'kSamatvamAtmAstitvasya yogipratyakSacaitanyAnumAnalakSaNadvayagamyatvaM, tasya ca zarIrarAdbhinnAbhinnarUpatayA vyaktatvaM / kSaNikapakSastu sAmucchedikanihnavavAde evonmUlitatvAditi / vinayavAdino vinayAdeva muktimicchanti / yata uktaM-"vainayikavAdino nAma yeSAM surAsuranRpatapasvikarituragahariNagomahiSyajAvikazvazRgAlajalacarakapotakAkolUkacaTakaprabhRtibhyo namaskArakaraNAt klezanAzo'bhipreto, vinayAt zreyo bhavati nAnyathetyadhivAsitAH" [ ] te'pi na vicArasahAH, na hi vinayamAtrAdihApi viziSTAnuSThAnavikalAdiSTArthAptirIkSyate, nApi caiSAM vinayAhatvaM yena pAralaukikAzrayo hetutA bhavet , tathAhi-lokasamayavedeSu guNAbhyAdhikasyaiva vinayArhatvamiti prasiddhiH, guNAstu tattvato jJAnadhyAnAnuSThAnAtmakA eva, na ca surAdInAmajJAnAzravA'viramaNAdidoSadUSitAnAmeteSvanyatarasyApi guNasya sambhava iti kathaM yadRcchayA vidhIyamAnasya tasyAzrayo hetuteti / ajJAnavAdinastvAhaH-yathedaM jagat brahmAdivivartta iSyate, anyaiH prakRtipuruSAtmakaM, aparairdravyAdiSaTbhedaM, tadaparaizcaturAryasatyAtmakaM, itarairvijJAnamayamanyaistu zUnyamevetyanekadhA bhinnAH panthAnaH, tathAtmApi nityAnityAdibhedato'nekadhocyate, tat ko hyetadveda ? kiM vA'nena jJAtena ? apavargaM pratyanupayogitvAt jJAnasya, kevalaM kaSTaM tapa evAnuSTheyaM, na hi kaSTaM vineSTasiddhiH tatrA'jJAnavAdinAM vicArA'sahatvaM, vijJAnarahitasya mahato'pi kaSTasya tiryagnArakAdInAmivApavargasya pratyayahetutvAt , tadantareNa vratatapo'pavargAdInAmapi svarUpA'jJAnAt kvacit pravRttyasambhavAditi, eteSAM ca kriyAvAdinAmuttarottarabhedato'nekavidhatvaM, tatra zatamazItiH kriyAvAdinaH, akriyAvAdinazcaturazItiH, ajJAnikAH saptaSaSTividhAH, vainayikavAdino dvAtriMzat , evaM triSaSTyadhikazatatrayaM / sarve'pyamI kutsitaM prabhASanta iti / / 23 / / na caitatsvAbhiprAyeNocyate, kintu ii pAukare buddhe, nAyae parinivvue / vijjAcaraNasaMpanne, sacce saccaparakkame // 24 // 2010_02
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-ityetat kriyAvAdinaH kutsitaM prabhASante ityevaMrUpaM prAdurakArSIt buddhaH san jJAtako mahAvIra: parinirvRtaH kaSAyAgnyabhAvAcchItIbhUto na tu siddhaH, tato rAjarghAbhAvAt vidyAcaraNAbhyAM kSAyikajJAnacAritrAbhyAM sampannaH sahito'ta eva satyaH satyavAk, satyaparAkramaH satyavIryaH // 24 // teSAM phalamAha paDaMti narae ghore, je narA pAvakAriNo / divvaM ca gaI gacchaMti, carittA dhammamAriyaM // 25 // vyAkhyA-patanti narake ghore ye narAH stryAdayo'pi, pApaM asatprarUpaNaiva tatkartuM zIlameSAM te pApakAriNaH, ye tvevaMvidhA na syuste divyAM ca punargatiM gacchanti, caritvA dharmamiha satprarUpaNArUpamAryaM / ataH satprarUpaNApareNaiva bhavatA bhAvyamiti bhAvaH // 25 // kathamamI pApakAriNa ityAha mAyAvuiyameyaM tu, musAbhAsA niratthiyA / saMjamamANo vi ahaM, vasAmi iriyAmi ya // 26 // vyAkhyA-mAyayA zAThyenoktaM mAyayoktamevaitat kriyatvAdyuktaM, tuH evArthe, tatazcaitanmRSA [bhASA] nirarthakA satyArthazUnyA, tataH, apiH evArthe, saMyamacchannevoparamanneva nivartayanneva taduktyAkarNanAt , ahamityAtmanirdezo vizeSatastatsthirIkaraNArthaM "Thiyao ThAvae paraM" iti vasAmi tiSThAmyupAzraye, Irye gacchAmi gaucarAdau // 26 // yataH__ savve te veiyA majjhaM, micchAddiTThI aNAriyA / vijjamANe pare loe, sammaM jANAmi appagaM // 27 // vyAkhyA-sarve te kriyAvAdino viditA mama, yathAmI mithyAdRSTayaH, tata evA'nAryA anAryakarmapravRttAH, yato vidyamAne pare loke'nyajanmani sati samyagAtmAnaM jAnAmyanyajanmata AgataM, tataH paralokAtmanoH samyagvedanAnmamaite veditAste, tato'haM taduktyA tAnmithyAtvino'pAkurve // 27 // kathamityAha ahamAsi mahApANe, juimaM vAsasaovame / jA sA pAlI mahApAlI, divvA varisasaovamA // 28 // cAha 2010_02
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 259 vyAkhyA-ahamabhUvaM mahAprANe brahmalokavimAne dyutimAn varSazatajIvitopamA yasyAsau varSazatopamaH, ko'rthaH ? yatheha varSazatajIvIdAnI pUrNAyurucyate, evamahamapi tatra paripUrNAyurabhUvaM / tathA yA sA pAliriva pAlirjIvitajaladhAraNAt bhavasthitiH, sA ceha palyamAnA, mahApAlI tu sAgaropamamAnA, divi bhavA divyA, varSazataiH kezoddhArahetubhirupamA palyaviSayA yasyAH sA varSazatopamA, tatra mahApAlI divyA bhavasthitirdazAbdhyupamAsIt // 28 // se cue baMbhalogAo, mANusaM bhavamAgae / appaNo ya paresiM ca, AuM jANe jahA tahA // 29 // vyAkhyA-so'haM cyuto brahmalokAnmAnuSyaM bhavamAgataH, itthamAtmano jAtismaraNAzayamuktvA'tizayAntaramAha-Atmanazca pareSAM cAyurjAne, yathA yena prakAreNa syAttattathaiva natvanyathA // 29 // itthaM prasaGgato'pRSTamapi svavRttamuktvopadizati nANAruiM ca chaMdaM ca, parivajjijja saMjae / aNaTThA je ya savvatthA, ii vijjAmaNusaMcare // 30 // vyAkhyA-nAnAruciM kriyAvAdyAdimataviSayAmicchAM, chaMdazcAzayaM, ihApi nAnetisambandhAdanekavidhaM parivarjayet saMyataH, tathA anarthA anarthahetavo ye ca sarvArthA hiMsAdayastAn varjayet , yadvA 'savvatthA' iti AkArasyA'lAkSaNikatvAt sarvatra kSetrAdAvanA niHprayojanA ye vyApArAstAn varjayet / ityevaMrUpAM vidyAM satyAmanulakSIkRtya saJcaret svayaM saMyamAdhvani // 30 // anyacca___ paDikkamAmi pasiNANaM, paramaMtehiM vA puNo / aho uThThie ahorAyaM, ii vijjA tavaM care // 31 // vyAkhyA-pratikramAmi pratinivarte, subbyatyayAt praznebhyaH zubhAzubhasUcakebhyo'guSThapraznAdibhyaH, pare gRhasthAsteSAM mantrAH paramantrA gRhikAryAlocAstebhyaH, vA samuccaye, punarvizeSeNeti sAvadyatvaM teSAM vizinaSTi / aho iti vismaye utthito dharmaM pratyudyataH kazcideva hi mahAtmaivaMvidhaH syAdahorAtramityetadanantaroktaM vidvAn jAnaMstapa eva, na tu praznAdi caret // 31 // 2010_02
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 atha saJjayamuninoktaM kathamAyurvetsIti pRSTo'sAvAha jaM ca me pucchasI kAle, sammaM suddheNa ceyasA / tAI pAukare buddhe, taM nANaM jiNasAsaNe // 32 // vyAkhyA-yacca 'me' iti mAM pRcchasi kAle kAlaviSayamAyuviSayaM samyak zuddhena cetasA, 'tAI'ti tatprAduSkaromyahaM buddhaH sarvajJaH zrutAdijJAnI, tatazca yatkiJcidiha pracarati jJAnaM tajjinazAsane'sti, na tvanyasmin sugatAdizAsane, tato'haM tatra sthitastatprasAdAbaddho'bhUvaM, yacca tvaM pRcchasi tadahaM pratikrAntapraznAdirapi vacmi, pRccha yatheccham / evaM saMyatenAyuHpRSTastaduttaraM datvA kSatriya Uce, yathAhaM jAnAmi tathA tvamapi jAnISe'rhanmatAt , tasmAjjainamate eva yatnaH kAryaH // 32 // punarupadizati kiriyaM ca royae dhIre, akiriyaM parivajjae / diTThie diTThisaMpanno, dhammaM cara suduccaraM // 33 // vyAkhyA-kriyA cAsti jIva ityAdikAM, sadanuSThAnAdyAM vA rocayeddhIro'kSobhyaH, akriyAM nAstyAtmetyAdyAM mithyAdRkkalpitatattadanuSThAnaM vA parivarjayet / dRSTyA samyagdarzanena yutA dRSTirbuddhiH samyagjJAnaM, tayA sampanna evaM samyagdarzanajJAnAnvitaH san dharmaM cAritradharma cara ! suduzcaramatyantaduranuSTheyam // 33 / / punaH kSatriyamuniH saJjayamuni mahApuruSadRSTAntaiH sthirIkaroti eyaM puNNapayaM soccA, atthadhammovasohiyaM / bharaho vi bhAradaM vAsaM, ciccA kAmAiM pavvae // 34 // __vyAkhyA-etadanantaroktaM puNyahetutvAt puNyaM [tacca tat] padyate'nenArtha iti padaM [ca puNyapadaM,] kriyAvAdinAnArucivarjanAdyAvedakaM zabdasandarbhaM zrutvA, artho'rthyamAnatayA svargamokSAdiH, dharmastadupAyabhUtaH zrutadharmAdiH, tAbhyAmupazobhitaM / bharatacakryapi bhArataM varSaM kSetraM tyaktvA kAmAMzca, sUtratvAt klIbatvaM, prAvrAjIt , atra bharatadRSTAnto vAcyaH / atra niyukti: AyaMsagharapaveso, bharahe paDaNaM ca aMgulIyassa / sesANaM ummayaNaM, saMvego nANa dikkhA ya // 1 // [ A. ni./gA.436] kevalAdanu indro jJAnenaitya tenAtte ca liGge tasmai anamat / dazanRpasahastraiH saha dIkSA, kevalitve vihAro'STApade mAsAnazanAnmuktiH // 34 // 2010_02
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam sagaro vi sAgaraMtaM, bharahavAsaM narAhivo / issariyaM kevalaM hiccA, dayAe parinivvuo // 35 // vyAkhyA-sagaro'pi sAgarAntaM abdhiprAntaM digvijaye audicyAM himavadantaM bharatavarSa, caizvaryaM kevalaM paripUrNaM hitvA narAdhipo dayayA saMyamena parinirvRto muktaH / / yathA'yodhyAyAM IkSvAkuvaMze jitazatrurAjAbhUt , tasyA bhrAtA sumitravijayo yuvarAjaH, vijayAyazomatyau tayorbhArye, vijayAyAzcaturdazasvapnaiH sUcitaH zrIajitastIrthakRtsutaH, yazomatyAzca sagaracakrI sutaH, tau yauvane rATkanyAH pariNItau, kAle'jitaM rAjye, sagaraM ca yuvarAje saMsthApya jitazatrusumitravijayau dIkSitau siddhau ca / zrIajitaH sagaraM rAjye'bhiSicya pravrajya kevalIbhUya siddhaH / atra niyukti: ajiyassa kumArattaM, aTThArasapuvvasayasahassAiM / tevannaM puvvaMgaM, rajje puvvaMgaUNalakkhavayaM // 1 // [A. ni./gA.278 ] sAgaraH pUrvAGgAdhika71pUrvalakSairutpannacaturdazaratno jitaSaTkhaNDo bhAratarAjyaM ckre| jAtAstasya SaSTisahasrANi sutAH, teSu jyeSTho jahvakumAro rAjJo'numatyA samastabandhuyuk pRthvIM pazyannaSTApadaM prApya tadadhaH sainyaM nivezya surasAnnidhyAttacchiro'dhiruhya bharatakAritacaturviMzatijinabimbAni natvA stUpAdIMzca dRSTvA mantrimukhAt svapUrvajakAritaM ca tad jJAtvoce bho vIkSadhvametatsamamanyAdri, tato rAjanaraiH sarvAM kSmAM nibhAlyoce svAminnAstIdRzo'driH, tato'syaiva rAkSAM kurma iti sarve cakriputrA jahvamukhyA daNDaratnenASTApade paritaH parikhAM cakruH, tadA daNDaratnaM sahasrayojanAni darbhavadbhuvambhitvA'dho vyantarabhavanAnyagAt , bhinnAni ca tadbhavanAni / tadadbhutaM dRSTvA bhItA nAgAH zaraNAya jvalanaprabhavyantarendraM gatAH, uktaH svodantaH, indraH sagarasutAnetyoce, bho ! vyantaralokaH sopadravo bhavati, kimetadArabdhamanAtmajJairbhavadbhiH ? tato jahvanA mRdUce bho indra ! aSTApadatIrtharakSaNArthaM parikhA kRtA, nA'tha kurma ik, kuru prasAdaM ! kSamasva mantuM ! so'kopo gataH sthAnaM, atha jalvAdibhiH parikhA jalapUrNAstviti daNDaratnena gaGgA vAlayitvAnItA, jalaiH pUrNA parikhA, mRjjalapUro gato bhavaneSu, trasto vyantaralokaH, jvalanaprabho'vadhinA tajjavAdikRtaM jJAtvA kruddhA dRgviSAnnAgakumArAn svasaGgatikAMstatra preSIt / tairvvalannaitrairIkSitA jahvamukhAH sarve bhasmIbhUtAH, mantrisAmantAH sasainyAH prasthitA ayodhyAM prAptA mantrayanti sma, kumArAn muktvaitA rAjJaH kiM mukhaM darzayAmo vahAveva pravizAma iti / ___ 2010_02
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 atrAntare devaH ko'pi dvijarUpaH sametya vahnipravizatastAnniSidhyovAca yuSmAbhI rAjJo'nte sametavyaM, na ca bhetavyamityuktvA'nAthamRtakamekamAdAya muSTo'smi muSTo'smIti bhaNan rAjadvAre yayau / rAjJA jJAtvA sa svapArzvamAnItaH, pRSTo'vak deva mamaiSa ekaH sutaH, sa cA'hinAdya daSTastato'muM jIvaya ! tadA rAjJA kuru nirviSamenamiti vaidya AjJaptaH, so'pi jJAtanRpasutamRtirUce, deva yadgotre ko'pi kadApi na mRtastadgRhAdrakSAmAnAyyatAM, yathemaM jIvayAmi, tato rAjJajJapto dvijo gatvAgatyoce tadgRhaM nAsti, yatra na ko'pi mRtaH, tadA rAjJoce tarhi he dvija ! sarvasAdhAraNe maraNe tvaM mA zocI:, vipro'vak deva evaM jAne, paraM putrAdRte'dhunaiva me kulakSayo'bhUt , tajjIvayainaM mamaikaM sutaM ! rAjovAca bhadra ! azakyapratikArA bhavitavyatA, atastyaja zokaM ! kuru ca paratrahitaM ! ajJaH kuryAcchokaM / vipro'vak tarhi he rAjan ! tvamapi taM mA kArSIH, tato rAjJA pRcchatA SaSTisahasrasutamRtiH zrutA, tadaiva sArthalokA api rudantastatraiyuH, rAjA vajrAhata iva siMhAsanAnmUrchito bhUmau patito vividhaM vilapan vipreNokto rAjan mAmevamupadizan jJo'pi kiM zocase ? tato'mAtyAdibhirbodhito'sau tatpretakAryANi cakre / atrAntare'STApadAsannavAsijanA etya bhUpaM vyajijJapan svAmin gaGgApravAho jahanAnItaH parikhAM prapUrya grAmAdIn plAvayannivAryaH, tato rAjJA pautro bhagIratho'bhANi, vatsendrAnumatyA daNDaratnena gaGgAM pUrvAbdhau naya ! so'pyaSTApadapAzrvaM gatvA'STamArAdhitavyantarendrapratyakSAdezAd gaGgAM daNDaratnakhAtabhUmArgeNa pUrvAbdhau ninye| tatrA'nekamukhavahanAd gaGgA sahasramukhyabhUt / yatra cAbdhau patitA, tatra gaGgAsAgaraM tIrthaM jAtaM / gaGgA jahvanAnIteti jAhnavI, bhagIrathena vinIteti bhAgIrathItyuktA, sagarasya samudrayAyigaGgAkAritatvAt sAgarI kIrtirjAtA, bhagIratha indra militvA'yodhyAM gataH, sagareNa ca sa rAjye'sthApi / sagara: zrIajitapArzve pravrajya 72lakSapUrvAyuH siddhaH / bhagIratharAjJA'nyadA jJAnI pRSTo bhagavan javAdInAM samakAlaM mRtiH kathaM ? tenoktaM sammetAdi saGghazcaityanatyai prasthitaH kvApi grAme prAptaH, tatra SaSTisahasrA'nAryalokairekasmin bhadrake kumbhakAre bahu vArayatyapi sa samRddhitvAnmuSTaH, anyadA tannivAsinaikena rAjadhAnyAM cauryaM kRtaM, padAnugAmibhirnRpanaraistadgrAmadvAraM pidhAya pAkaprAptasaGghaluNTanapApAdagnidAnena tAni SaSTisahasrANyadAhyanta / kumbhakRttadA svajanakAryArthamanyagrAmagato jIvitaH, atha te sarve mRtvA mAtRvAhakA jAtAH, hastipAdAnmRtvA bahuyoniSu bhrAntvA kasmAdapi zubhakarmaNaH sagarasutA jAtAH, kumbhakArazcAyuHkSaye mRtvA kvApi grAme dhanI vaNigjAtaH, kRtasukRto mRtvA bhUpo jAtaH, pravrajya suro bhUtvA tvaM jahvasuto bhagIratho'bhUH, sa tat zrutvA saMvijJo dharmaM prapede // 35 // 2010_02
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mahiDDIo / pavvajjAmabbhuvagao maghavaM nAma mahAyaso // 36 // vyAkhyA-tyaktvA bhArataM varSaM cakravartI mahaddhikaH pravrajyAmabhyupagato maghavAnAmA mahAyazAH // tatkathA cetthaM-bharate zrAvatsyAM samudravijayasya rAjJo bhadrAdevyA caturdazasvapnasUcito maghavAMstRtIyazcakrI jAtaH, yauvanastho labdharAjyaH sAdhitabharataH suciraM cakritvamupabhujya saMvegamApya sutadattarAjya: pravrajitastapAMsi kRt svaryayau // 36 / / saNaMkumAro maNussido, cakkavaTTI mahiDDIo / puttaM rajje ThavittANaM, so vi rAyA tavaM care // 37 // vyAkhyA sanatkumAro manuSyendrazcakrI mahaddhikaH putra rAjye sthApayitvA so'pi rAjA tapo'carat / taccaritraM prasiddhaM-zakraH sabhAyAM sanatkumaracakrirUpamastaut / azraddhayA dvau devau vipro bhUtvA'bhukte sanatkumAre tadrUpaM samIkSya vismitau, rAjJAAgamanahetuM pRSTAvUcatuH, tava rUpadarzanAyAvAM samAgatau / so'vak sadasyAgamyaM / gatau devau / kRtasnAnAdyalaGkAre saparivAre sabhopaviSTe nRpe tAvAgatau / cakrirUpaM dRSTvA sakhedau jAtAvadhomukhau / cakryAha kimetat ? tAvAhaturbhavatsvarUpamevaM kathaM ? tato'nantaguNahInaM tavAdhunA rUpaM jAtaM / tato rAjJA pRSTau tAvavadhinA taccharIraM rogAbhibhUtaM nivedya svargatau / tadA sanatkumArastRNA'sAraM dehaM jJAtvA tRNavadrAjyaM tyaktvA prAvAjIt / saptasahasravarSANyaSTAdazarogAnadhisahya trivarSalakSAyuH sucAritro devakRtaparIkSa ekAvatArI sanatkumAro babhUva // 37|| caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mahaDDIo / saMtI saMtikaro loe, patto gaimaNuttaraM // 38 // vyAkhyA-tyaktvA bhArataM varSa cakravartI mahaddhikaH zAntinAmA tIrthakRt zAntikaro loke prApto gatimanuttarAm // zAntivRttAntaH prasiddha eva // 38 // ikkhAgarAyavasaho, kuMthunAma naresaro / vikkhAyakittI bhayavaM, patto gaimaNuttaraM // 39 // Jain Education Internationaks.2010_02
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-ikSvAkuvaMzajA rAjAnasteSu vRSabhaH pradhAnaH kunthunAmA narezvaraH, vikhyAtakIrtirbhagavAn prApto gatimanuttarAm / / tadvRttAntastu-gajapure sUrarAjazrIdevyorarhan putro'bhUt / janmamahAdanu svapne mAtrA ratnastUpaH kustho dRSTaH, zatravazca garbhasthe'rhati kunthuprAyA jAtAH, tatastasya kunthuriti nAma dattaM / yauvane rATkanyA vivAhito'sau rAjye'sthApi, sUrarAjA prAvrAjIt , kunthurarhan cakrAdiratnotpattau jitabhAratavarSazcakribhogAn bhuktvA niSkramya SoDaza varSANi chadmasthogravihArAt kevalamAsAditavAn / devaiH samavasaraNaM kRtaM / gaNadharAdisthApanA / kAle ca sammetAdrau sa mokSaM gataH / kumAratve mANDalikatve cakritve zrAmaNye ca trayoviMzativarSasahasrANi sArddhasaptazatAni ca varSANAM pratyekamAsannasyArhataH // 39 // sAgaraMtaM pariccajja (caittANaM), bharahaM naravarIsaro / aro ya arayaM patto, patto gaimaNuttaraM // 40 // vyAkhyA-sAgarAntaM bharataM tyaktvA naravarezvaro, rajasaH karmaNo'bhAvarUpaM prAptaH san prApto gatimanuttarAmiti // tathAhi-gajapure sudarzanarATdevyoH putro'bhUt , janmotsavAdanvambA svapne ratnAramapazyaditi kluptAranAmA tAruNye pitRdattarAjyazcakritvaM prAptavAn / rAjyaM tyaktvA zrAmaNye varSatrayeNa tasya kevalaM jAtaM / pravartitatIrtho'sau sammetAdrau muktaH, kaumAratve mANDalikatve cakriratve zrAmaNye caikaviMzativarSasahasrANi pratyekamasya // 40 // caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mhddddiio| caittA uttame bhoe, mahApaumo tavaM care // 41 // vyAkhyA-spaSTaM, navaraM tyaktvottamAn bhogAn mahApadmazcakrI tapo'carat // 41 // yathA-kurukSetre gajapure zrIRSabhavaMzyaH padmottaro rAjA, tasya jvAlAdevyAM suzrAvikAyAM siMhasvapnasUcito / viSNukumArAkhyaH sutaH, tathA dvitIyazcaturdazasvapnasUcito mahApadmanAmA suto'bhUt / dvAvapi tAruNyopetau jAto, atha viSNukumAro rAjJA yuvarAjaH kRtaH / ito'vantyAM zrIvarmarAjJo namucinAmA mantrI babhUva / tatra zrImunisuvratArhataH ziSyAH zrIsuvratAcAryAH samavasRtAH, tannatyai sarvA lokAn yAto dRSTvA nRpaH samantrI tAnnantuM gataH, tatra namucirjenA'rucirAcAryaiH samaM vitaNDAM tanvan kSullenaikena rAjJaH samakSa niruttarIkRto lokairhasito gato'ntarvairaM vahan sAdhuSu, nizi munIn hantuM prAptaH, suryA ca 2010_02
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 265 so'stambhi / prAtastaM tathAsthaM dRSTvA rAT pauralokazcArhaddharma prAptAH, namucirjanairnindyamAno vilakSo gajapure gatvA mahApadmakumArasya mantrI jAtaH / rAjAdezAnnamucirviSamaM durga bhaktvA siMhabalaM pallIzaM dezamoSakaM baddhvAgAt / mahApadmana tuSTena varaM vRNvityukto'vasare yAciSye iti sa jagau / anyadA mahApadmamAtrA jvAlAdevyA jinabhavane ratho'kAri, tadIrghyayA lakSmInAmAnyayA rAjyA mahApadmavimAtrA mithyAtvinyA brahmaratho'kAri / atha lakSyA rAjJe proktaM he priya ! pUrvaM brahmarathaH pure bhramatu, pazcAcca jainarathaH, tat zrutvA jvAlAdevyA rAjJo'gre pratijJAtaM cejjainarathayAtrA pUrvaM na syAttadA mamAnnapAne parabhave / tadA rAjJA dvAvapi rathau niSiddhau / mahApadmaH svamAtU rathayAtrAmanorathaM pUrayitumazaktaH khedAnniHsRto'TavyAM bhramaMstApasAzramaM yayau, tApasAgrahAcca sa tatra tasthau / tadA campAyAM janamejayanAmA rAjA kAlAkhyavairiNA ruddhaH, paurajano naSTaH, tasyAntaHpure'pi yatra tatra nazyati, rAjJaH paTTarAjJI nAgavatI madanAvalIputryA saha nazyantI tatraiva tApasAzrame sametA / kulapatinApi sA tatrAsthApi / itastatra mahApadmamadanAvalyoranyo'nyAlokAdanurAgo'jani / kulapatinA tad jJAtvA nAgavatyai uktaM / tayA madanAvalyuktA, yathA putri ! tvaM kiM na smarasi naimittikoktaM ? yattvaM mahApadmasya cakriNa: strIratnaM bhavati, tatki yatra tatrAnurajyase ? atha kulapatinApi visRSTaH sa kumAro nUnametAM prApyAhaM cakrI bhUtvA jinamandiramaNDitAM mahIM kariSye, iti manorathAkulo madanAvalImevAntAyan gataH sindhunandanaM puraM, tasyodyAne madhUtsave tadA paurISu krIDantISu mahAsenarAjJaH paTTebho matto bhramannAyayau / tA naMSTumazaktA bhayatrastAH ko'pyasti yo'smAn rakSatItiputkurvatIdRSTvA mahApadmo vegAdetya bhUpAdibhirnivAryamANo'pi tamibhaM vazIkRtyAlAne'bandhayat / rAjJA tatkalAcamatkRtena tasmai rAjakanyAzataM pariNAyitaM / tAbhiH saha sa rame / ekadA nizi kAcit khecarI tatrAgatya mahApadmakumAra prati kathayAmAsa he kumAra ! vaitADhyAdrau sUrodayapure indradhanukhecarendrasya zrIkAntArAzyAM jayacandrAkhyA sutA jajJe / sA naradveSiNI varaM naicchat , pitrA bhAratA nRpAH sarve paTTikAyAM likhitvA darzitAH, paraM naiko'pyasyA ruruce / anyadA tava rUpe dRSTe sA tvayi raktA mAmUce he hale ! mahApadmaM vinA'gni vishaami| tato mayaitattanmAtRpitRNAmuktaM, taizcAhaM tvAmAnetuM prahitA, ahamapi yadImaM nAnaye tadAgnau vizAmIti tAmuktvaitAsmi, atastvaM tatrAgaccha ! anyathA mayA marttavyaM / atha rAjAnumatyA tayA sa tatra nIto jayacandrAM ca vivAhitaH, tato jayacandrAmAtRpakSIyA _ 2010_02
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 gaGgAharamahIharAdyAkheTakumArA mahAbalA mahApadmoDhAM tAM zrutvA yoddhamAguH, mahApadmazca tAnajaiSIt / tadA kumArasya strIratnavarjaM sarvaratnAni nidhayazca prAdurAsan / sarvasurakheTanarezaiH sevyo'sau gajAdibalavAn navamazcakryabhUt / atha sa tadapyaizvaryaM madanAvalI vinA nIrasamiva manvAno gatastApasAzramaM / tatrAgatazca sa janamejayanRpeNa tApasaizca satkRtya pariNAyito madanAvalI, strIratnaM ca sAbhUt / evaM mahA cakrI gajapuraM prApto mAtRpitRbhrAtRnnanAma / atha sa eva zrIsuvratasUristatra samavAsarat , padmottarAdyAstaM nantuM gatAH, taddezanayA niviNNo rAD jyeSThaM sutaM viSNukumAraM rAjyAya nyamantrayat , tasminnanicchati mahApadmasya mahArAjyAbhiSekaM kRtvA sa viSNukumAreNa saha prAvrajIt / tato mahApadmacakriNA nijamAturjinarathayAtrAmanoratho'pUri, kRtA ca jinamandiramaNDitA mahI / padmottaramuniH kSapitakarmA labdhakevalaH zivaM yayau / viSNukumArarSezcogratapasA khacAritvavaikriyAdyA bahulabdhaya utpannAH, atra niyukti: meru vva tuMgadeho, vaccai gayaNami pakkhinAho vva / mayaNo vva rUvavaMto, bahurUvo hoi tiyaso vva // 1 // [ ] anyadA bahutantrAH zrIsuvratAcAryA gajapurodhAne etA varSArAtristhityai / jJAtAzca te pUrvaviruddhena namucinA, tato'vasaramApya tena cakrI vyajJapi, svAmin yajJaM kartAsmyahaM tato mamoktavare rAjyaM dehi ! rAjJA sa rAjye'bhiSiktaH, svayaM cAntaHpure'sthAt , namuciH purAnniHsRtya yajJArthaM yajJapATakametya yajJadIkSito'bhUt / tadvardhApanArthaM ca sarve lokA liGginazcaitAH, atha tena chalAnveSiNA suvratAcAryA AkAryoktAH, aho sarve varNA liGginazca mAM vardhApayitumetAH, na yUyaM, ahaM neSTa iti naitAH, punarmannindAM ca kurutha, ato maddezaM tyaktvA'nyatra yAta ! guruNoce mantrin varSAsu jIvavirAdhanabhAvato vihAro nAsmatkalpaH, na ca vayaM kaJcinnindAmaH, samabhAvA evaM vayaM / so'vak saptAhordhvaM cedekaM munimatra dakSyAmi tadA'vazyaM haniSyAmi, tat zrutvA gurava udyAne gatAH, saGghaH sAdhavazca militAzcintayAmAsuH kimatha kArya ? tadaikena sAdhunoce mahApadmabhrAtA viSNukumAraSirmahAlabdhipAtraM samprati merau tiSThati, sa cedeti tadA tadvAcA namucirupazAmyati, guruNoce sa ko'pi labdhimAnasti yastatra yAti / ekena yatinoce'haM yAmi zaktyA, nAgantumalaM / guruNoce'gratazcintA viSNoH, atha sa munilabdhyA vyomnyutpatya merau yayau, viSNuH sarvaM tanmukhAduntaM jJAtvA tamAdAya tadaiva gurUpAntametya gurUnnatvA sAdhusaGghayuggato namucisabhAM / namuciM vinA sarvairapi nato'sau bhUpaiH, sa dharmopadezapUrva namucimUce mantrinnanumanyasva yathAtra guravo varSArAnaM tiSThanti, tena vizeSAjjAtAmarSeNoce paJcadinordhvaM sAdhuM dRSTaM hanmyeva / 2010_02
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 267 viSNurutpannaroSo'vak trayANAM padAnAM sthAnaM dehi ! so'vak dattaM, paraM padatrayAdvahiHsthaM mArayiSyAmi / ruSTo viSNurvaikriyalabdhyA yojanalakSamAnAGgo'bhUt / atra niyukti: kayanANAviharUvo, vaDUMto so kameNa merusmo| jAo joyaNalakkhaM, apphAliyaphAraphukkAro // 1 // [ ] kamadaddaraM karito, gAmAgaranagarakavvaDAinnaM / kaMpAvai mahIvIDhaM, DhAlai siharINa siharAiM // 2 // [ ] namuciM pRthvyAM prapAtya pUrvAparAbdhijagatyoraMhrI datvoce dehi tRtIyAMhristhAnaM ! tad jJAtvA padmazcakrI tatrAgAt , tena sakalasurAsuranarasaGgaizca viSNurupazAmi, indraprahitApsarobhistatkarNayoH pravizya zAntaraso gItaH, tat zrutvA sa zAntaH, tatprabhRti viSNustrivikrama iti prasiddhimApa, saGghAnurodhAcca namuciM mumoca sa mahAmuniH, taM mantripAMzunaM sadyaH padmastu niravAsayat , viSNurAlocya pratikrAntaH zuddho'bhUt / yata: Ayarie gacchaMmi ya, kulagaNasaMghe ya ceiyaviNAse / AloiyA paDikkato, suddho jaM nijjarA viulA // 1 // [gA.sa./gA.476 ] SaTvarSasahasrANi zrAmaNyaM prapAlya kevalI bhUtvA siddho viSNuH, mahApadmacakryapi devagurubhaktyA zAsanamudbhAvya pravrajya siddhaH, viMzatidhanvocchritau triMzadvarSasahasrAyuSau viSNucakriNau // iti // 41 // egacchattaM pasAhittA, mahIM mANanisUraNo / hariseNo maNussido, patto gaimaNuttaraM // 42 // vyAkhyA-ekacchannAM prasAdhya mahIM, 'mAnanisUraNo' mAnaniSUdano dRptAridarpadalano hariSeNo manuSyendrazcakrI prApto gatimanuttarAm // tathAhi-kAmpilye pure mahAhare rAjJo merArAjyAM caturdazasvapnasUcito hariSeNazcakrI jAtaH, pitrA dattarAjyazcakritvamApya bhogAn bhuGktvA sutaM rAjye saMsthApya niSkrAntaH, kevalI bhUtvA siddhaH, sa paJcadazadhanvoccazcaturdazavarSasahasrAyuH // 42 // aNNio rAyasahassehiM, supariccAi dama( dhamma) care / jayaNAmo jiNakkhAyaM, patto gaimaNuttaraM // 43 // vyAkhyA-anvito rAjasahastraiH, suSTha rAjyAdityajanazIlaH suparityAgI jinAkhyAtaM jinoktaM dharmaM caritvA jayanAmA cakrI prApto gatimanuttarAm // 2010_02
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 rAjagRhe samudravijayarAT , tasya vaprAkhyadevyAM caturdazasvaprasUcito jayanAmA cakrI suto jAtaH, krameNa sAdhitabharato vairAgyataH pravrajya siddhaH, sa dvAdazadhanvoccastrisahasravarSAyurabhUt // 43 // dasannarajjaM muiyaM, caittANa muNI care / dasannabhaddo nikkhaMto, sakkhaM sakkeNa coio // 44 // vyAkhyA-dazArNo dezaH, tadrAjyaM muditaM sarvakaSTA'bhAvAt , tat tyaktvA muniracarat apratibaddhavihArI vijaDhe, dazArNabhadro niSkrAntaH, sAkSAcchakreNa codito'dhikadhidarzanAd dharmaM prati preritaH // tadvRttAntastvitthaM-dazArNapure dazArNabhadro rAT , azvahRto vanaM gataH, tatraikaM naramazvAgrayAyinaM nityaM ca svapArzve sthAyinaM kAlAkAlamahAsevAparaM dRSTvA rAjA taM nijasevAhetuM papraccha / so'vak ahaM zivabhakto virATaviSaye dhAnyapuravAsI mhttrsuto'smi| ekadA mama bhuJjAnasya sata umAharau mama gRhAnniryAtau, madbhAryayoktaM tvaM nyAyena bahudravyamarjayitvomAharau mahApUjayA'rcaya ! yathA tau punarasmadgRhe samAgacchataH, tato'hamatra dazArNadeze samAgatya kRSyAdibhiH kiyaddhanamarjitavAn / atha ca bahusvAya tvAM seve / rAjJA jJAtaM nUnamasya bhAryA kuzIlA, naranArIveSau narAveva tadA tadgRhe bhavetAM, mugdho'yaM tayA kulaTayA bhrAmitaH, paraM kiyatyasya svadevapUjAzraddhA'zaktasyApi ! mama tu savizeSA yukteti sa yAvaccintayati tAvattatra zrIvIrAgamanaM jAtaM / tadA rAjJA tasmai mahattarAyAnyebhyazca bahudAnaM dattaM, cintitaM ca tena prAtarahaM tathA sarvotkRSTaddhA zrIvIraM vandiSye, yathA pUrvaM kenApi na vanditaH, iti vicintya dvitIyAhe sa kRtaprAta:kRtyaH snAtaliptAlaGkRta sarvotkRSTaddhiyutaH surUpapaJcadazazatarAjJIparivRtaH sasainyo mahattarasutayuto gato'rhatpArvaM, tadendro'pi lAbhaM dRSTvA mahA jinaM nanAma / indraddhiM dRSTvA dazArNabhadro dadhyau, aho'haM tuccharddhiralpapuNyatvAt , ayaM tu mahApuNyakaH, iti vicArya sa pravrajitaH // 44 // NamI Namei appANaM, sakkhaM sakkeNa coio / caiUNa gehaM vaidehI, sAmaNNe pajjuvaTThio // 45 // vyAkhyA-punarhe mune videhadezanRpatirnaminAmA namei naye sthApayatyAtmAnaM, sAkSAt zakreNendreNa codito'pi jJAnacaryAyAM parIkSito'pi gRhaM tyaktvA zrAmaNye paryupasthitazcAritrayogyAnuSThAne pratyudyato'bhavat // 45 // 2010_02
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam karakaMDU kaliMgesu, paMcAlesu ya dummuho / NamI rAyA videhesu gaMdhAresu ya NiggaI // 46 // vyAkhyA-kaliGgeSu dezeSu karakaNDurAT , paJcAleSu ca dvimukhaH, namiH rAjA videheSu, gandhAreSu ca nirgatinAmA rAT // 46 // ee NariMdavasahA, NikkhaMtA jiNasAsaNe / puttaM rajje ThavittANaM, sAmaNNe pajjuvaTThiyA // 47 // vyAkhyA-ete narendreSu vRSabhAH zreSThA bahurATsevyAH putraM rAjye sthApayitvA jinazAsane, niHkrAntAH // __etaccaritAni saGkepeNaivaM-campAyAM dadhivAhanasya ceTakajA padmAvatI rAjJI, tasyA dohado jAto yathAhaM rAjaveSA vanAni bhrAmyAmIti / tataH sA lajjayA'vadamAnA kRzadehA rAjJA pRSTA / jJAte tasyA dohade rAjJA sA paTTebhoparyAropitA, rAjA ca tatpRSTasthastadupari chatraM dadhau / evaM sa gata udyAne / tatra prathamameghavRSTau jalArdIbhUtamRdgandhenocchalitamadamatto'sau gandhebho vanaM prati nRparAjJIyuto dhAvitaH, nRpasainyaM ca pazcAt patitaM / aTavyAM prAptena rAjJA devyuktA, he priya dRzyamAnavaTazAkhAyaM mayA tvayA ca vilagyaM, tayA tat zrutaM, paraM vihvalIbhUtA sA tAM vaTazAkhAM gRhItuM nAzakat , rAjA tu zAkhAyAM vilagna:, ibhastu rAjJIyutastathaiva vanAntardadhAve / atha rAjA vaTAduttIrya rAjJIvirahazokAkulazcampAyAM gataH, gajo'pi kAnena bhramaMstRSitaH sara ekaM praviSTaH, tatra tasmin krIDati rAjJI zanairuttIrya jalaM tIrkhA bhUmau samAgatA / ata sA bhayAkulA sAkArA'nazanaM pratyAkhyAyaikasyAM dizi calitA / dUre gataikaM tApasaM dRSTvA tatpArve sametya sA nanAma / tApasena pRSTaM mAtastvaM kuto'tra sametA ? tayA nijavRttAnto vizvo'pi niveditaH, tadA ceTakarAjamitreNa tena tApasena mA bhairiti saashvaasitaa| tato vanaphalAni tasyai datvaikadizi sa tAmaraNyAnniSkAsyoce, vayaM tapasvino halakRSTAM bhuvaM nAkramAmaH, ita eSo dantapuraviSayastasya dantavakrazca rAT , atastatra tvaM gaccha! tataH sA dantapure samAgatya sAdhvIsamIpe jagAma, sAdhvIdattopadezataH pratibuddhA sA dIkSAM lalau / dIkSAvighnabhayAttayA mahattarAyai svagarbhodanto na niveditaH, krameNa tadudaravRddhau mahattarayoktaM bho mahAbhAge ! kimetadvihitaM tvayA zAsanoDDAhakRt ? tayoktaM bhagavati ! kSamasva! mama dIkSAyAH prAgeva garbhasambhavo'bhUt , paraM mayA cAritravighnaM dhyAyantyA bhavadagre tadudanto na prakAzitaH, tat zrutvA mahattarayA zAsanoDDAhabhIrutayA saikAnte guptasthAne nivezitA / 2010_02
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 tatra tayA putraH prasUtastadA sA tajjanakanAmamudrAyutaM taM bAlaM ratnakambale saMveSTya smazAne mumoca / smazAnapAlakena sa nijapatnyai dattaH, avakIrNita iti ca tasyAbhidhAnaM kRtaM, rahaHsthitayA padmAvatIsAvyA tatsarvodanto jJAtaH, mahattarayA pRSTA sA jagau mayA sa mRtagarbhastyaktaH, athotpatannaputramohA sA padmAvatI smazAnapAlakabhAryayA saha prItiM cakAra, bhikSAprAptamodakAdi ca tasmai bAlAya datvA tamaprINayat, so'pi ca tAM sAdhvIM vinayAdibhiH satkArayAmAsa / atha sa bAlastasya cANDAlasya gRhe vRddhiM prApnuvan bAlaiH saha krIDan rAjatejasA bhAsurastAn bAlAnavak, aho'haM vo rAT mAM karaM datta ! sa rukSakaNDavA vyAptastAnUce bho mAM kaNDUyadhvaM ! tatastasya karaNDvAkhyA babhUva / krameNa sa pravRddhaH smazAnarakSako jAtaH, ito dvau yatI kenApi hetunA tatra smazAne samAgatau, tatra kuDa prarUDhamekaM vaMzadaNDaM dRSTvA tayoreko vaMzadaNDalakSaNajJo'vak mUlAccaturaGgulata etaddaNDAdAtA rAT syAt / 270 tadvacanaM tena mAtaGgasutenaikena dvijena ca tatrasthenAzrAvi / tato'sau dvijo vijane caturaGgulaM khAtvA taM daNDamalAt, tadA sa mAtaGgabAlena tad dRSTvA sa daNDastasmAdAcchinnaH, tato dvijastaM bAlaM talArakSapArzve nItvovAca dehi me daNDaM ! so'vak matsmazAnajAtaM daNDaM tubhyaM naiva dAsye / dvijo'vaganena me kAryaM tvamanyaM lAhi ! tathApyadaddArakastalArakSeNa pRSTaH kiM na datse ? sa Uce'hametena daNDena rAjA bhaviSyAmi / tadbAlavAcaM zrutvA jAtahAsyena talArakSeNoktaM bho bAla ! yadA tvaM rAjA bhavestadA'sya dvijasya tvayaiko grAmo deyaH tenApi tat pratipannaM / atha sa bAlastaM daNDamAdAya svagRhaM lubdho'sau dvijo'nyadvijAnAhUya taM bAlaM hantuM vicAraM kRtavAn / tadA tamudantaM zrutvA tatpitA bhAryAsutayutastato niHstRtya kAJcanapuramAgAt / gataH, tatra tannagaranRpe mRte mantribhiradhivAsito'zvo bahiH suptasya tasya karakaNDoH pArzve samAgatya taM pradakSiNayya heSAravaM kRtavAn / atha taM sulakSaNopetaM dRSTvA nAgarairjayajayArAvaH kRtaH, paraM brAhmaNA ayaM mAtaGga iti taM praveSTuM nA'duH, tadA karakaNDunA sA vaMzadaNDo nijakare dhRto jvalituM lagnaH, tadA bhItAste tataH palAyitAH, tato karakaNDunA tadvATadhAnakagrAmasthAzcANDAlA dvijIkRtAH, uktaM ca dadhivAhanaputreNa rAjJA ca karakaNDunA / " vATadhAnakavAstavyA-zcANDAlA brAhmaNIkRtAH // 1 // [] itastaM prAptarAjyaM zrutvA sa brAhmaNastatrAgatyovAca dehi me grAmaM ! karakaNDunoktaM te rucitaM 2010_02
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 271 grAmaM tvaM sukhena mArgayasva ! dvijanenoce me campAyAM gRham, atastatpArzvasthamekaM grAmaM dehi ! tadA karakaNDunA campAdhIzadadhivAhanAyaikaM patramalekhi yadyuSmAbhirasmai dvijAyaiko grAmazcampAnikaTastho deyastatsthAne'haM ca yuSmabhyaM yuSmadiSTaM grAmaM dAsyAmi / tatpatraM vAcayitvA ruSTo dadhivAhano jagau are duSTa mAtaGga ! tavaikamapi grAmamahaM naiva dAsye / kruddhaH karakaNDunijasainyena campAM rurodha / jJAto'yaM vRttAntaH padmAvatIsAdhvyA, tadA janakSayabhayAttayA karakaNDupArzve samAgatya rahasyuktameSa tava pitAsti / tadA vismitena karakaNDunA mAtaGgapitarau pRSTau, tAbhyAmapi yathAsthaM proktam, paraM sa mAnAnnA'pAsarat / tadA sA sAdhvI campAyAM nRpavezamAgAt , dAsyastAmupalakSya taccaraNayoH patitAH, rAjApi tat zrutvA tatrAgatya tAM natvAsane sthApayitvA garbhapravRttimapRcchat / tanmukhAt sarvamudantaM jJAtvA hRSTo rAjA svayaM karakaNDupArzve gatvA militaH, karakaNDurapi nijazIrSeNa pituzcaraNAravindayo nAma / ___ atha rAjA tasmai rAjyaM datvA prAvAjIt / karakaNDumahAzAsano'bhUt , tasya gokulAnISTAni jAtAni / tanmadhye zaradyekaM vatsaM puSTaM zvetaM dRSTvA sa gopAlAnUce'sya mAtA mA duhyatAM ! anyagavAmapi dugdhamasmai pAyyaM, gopaistathA kRtam, tena sa vRSabho vRttazRGgaH krameNa mahAbalaH suzobhito'bhUt / kiyadvarSAnantaraM karakaNDustaM vRSabhaM vilokayituM gokule samAgataH, tadA taM supoSyamANamapi vRSabhaM jarAjarjaraM asthipiJjaramAtramanyavRSabhaizca paTTakaistADyamAnaM dRSTavA gopAnUce, kva sa vRSabha: ? taistasminnevokte viSaNNaH karakaNDuranityatvaM dhyAyan sambuddhaH / seyaM sujAyaM suvibhattasiMgaM, jo pAsiyA vasabhaM goTTamajjhe / riddhi ariddhi samupehiyA NaM, kaliMgarAyA vi samikkha dhammaM // 1 // [ utta. ni. gA.271] goTuMgaNassa majjhe, DhaMkiyasaddeNa jassa bhajjaM ti / dattAvadariya vasabhA, sutikkhasiMgA samatthA vi // 2 // [ utta. ni. gA.271 vR.] porANayagayadappo, galaMtanayaNo calaMtadasaNoTo / so ceva dariyavasabho, paTTagae parighaTTaNaM sahai // 3 // [utta. ni. gA.271 vR.] dvimukhacaritaM yathA-paJcAleSu kAmpilyapure harivaMzo yavo rAT , tasya guNamAlA priyA, ekadA sa sabhAyAmUce ki me nAsti ? dUtairUce svAmin ! citrasabhA nAsti, rAjJA sUtrabhRdbhiH sA kAritA, tasyAM niSpadyamAnAyAM paJcame'hni bhUkhanane mukuTaratnaM mahAtejaH karmakarairlabdhaM, tatsumahai rAjA paridhAya citrasabhAyAM niviSTaH, tatprabhAvAt sa dvimukho'bhUt , tadA janai rAjJo 2010_02
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 dvimukhAkhyA kRtA, krameNa tasya sapta putrA jAtAH, na tu putrI, tatkRte rAjJI duHkhaM dadhatI yakSasyopAsanaM cakre, krameNa tayA rAtrau svapne AmramaJjarI dRSTA, jAtA caikA tasyAH sutA, kRtaM ca tasyA madanamaJjarItyabhidhAnam / krameNa sA yauvanavatI jAtA / athAvantyAdhipatizcaNDapradyoto mukuTAttaM dvimukhIbhUtaM zrutvA tanmukuTagrahaNArthaM nijadUtaM tatra preSIt / dUtenAgatya mukuTo dvimukhAnmArgitaH, dvimukhene kruddhenoktaM he dUta ! tvaM te svAminaM gatvA kathaya ! yattavapaTTarAjJI zivAdevIM, anilavegagajaM, agnibhIrunAmaratham, lohajaGghanAmAnaM dUtaM cAtra mama preSaya ! yathA te'haM mukuTaM preSayAmi / atha caNDapradyoto dUtamukhAttannizamya kruddhaH saptakoTIpadAtiyuto mahAsainyena calitaH zIghraM kAmpilyadezasandhi prApnaH, dvimukho'pi nijasainyayutaH sammukhamAgataH, dvayoH sainyayorgaruDAdivyuhaiyuddhe jAyamAne mukuTaprabhAvAd dvimukhena caNDapradyoto bhagno baddhazca janairdvimukhapAdAne mukto nigaDitaH, dvimukhastaM nirbandhanIkRtya nijAvAse sanmAnapurassaraM rarakSam / athaikadA tatra caNDapradyoto madanamaJjarI dRSTvA kAmavivazo'bhUt , dvimukhena taM vihvalaM vijJAya kAraNaM pRSTo'sau jagaujai icchasi mama kusalaM, payaccha to mayaNamaMjarI eyaM / / niyadhUyaM me naravara, na dAsi pavisAmi jalaNaM tu // 1 // [] tadA dvimukhena sumuhUrte tayA saha sa udvAhitaH, sanmAnitazcAvantyAM preSitaH, athAnyadA dvimukharAjJA indramahe samAdiSTA janA indradhvajaM mahAnAndIravairurvIkRtya dukUlAn paridhApya maNimAlAbhUSaNasupuSpacandanakarpUrakesarAdibhiH paripUjya dhvajasahasrayutaM ca kRtvA saptAhaparyantaM taM vividhanATyadibhirarcayAmAsuH, atha tasmin mahe visajite pUrNimAyAM rAjA rAjapATikAM bahirgataH, tatra tamevendrastambhaM bhUmau patitaM viNmUtraliptaM janaizca hIlyamAnaM dRSTvA sambuddhaH / jo iMdakeo sualaMkiyaM tu, daTuM paDataM paviluppamANaM / riddhi ariddhi samupehiyANaM, paMcAlarAyA vi samikkha dhammaM // 4 // [ utta. ni. gA.272 ] pravilupyamAnaM lokairvastragrahaNena itastataH kSipyamANam buDhei ca hANiM ca sasissa daTuM, pUrAvaregaM ca mahAnadINaM aho aNiccaM adhuvaM ca naccA, paMcAlarAyA vi samikkha dhammaM // 2 // [utta. ni. gA.273 ] pUraM [pUrNatAM], avarekaM riktatAM ca // 2010_02
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam namaH kathA pUrvamuktA / bahuyANa saddayaM soccA, egassa ya asaddayaM / valayANaM namIrAyA, nikkhaMto mahilAvaI // 1 // [ utta. ni. gA. 274 nagaticaritraM yathA-gandhAradeze pANDuravarddhanapure siMharatho rAT, ekadA sa uttarApathAgataturagayoH parIkSArthaM sasuta Aruhya bahirgata:, viparItazikSitatadazvArUDho'sAvekAdazayojanATavImullaGghitaH, zrAntena tena tato yAvadvalgA hastato nirmuktA, tAvadazvo'pi sthirIbhUtaH, tadAsau hayata uttIrya jalaM pItvA'zvaM ca pAyayitvA phalairvRttiM cakAra / nizi zayanArthaM sthAnaM pazyan sa girizRGge gataH, tatra saptabhUmikaM saudhaM dRSTvA sa praviSTaH, tasyaikayA kanyayotthAya tasmai AsanaM dattam, rAjApi tatra niviSTaH parasparaM vilokanato rAgo babhUva / atha rAjJA sA pRSTA, tvamasminnaraNye kutaH samAgatA ? tayoktaM prathamaM tvamatra vedikAyAM mAmudvaha ? pazcAdvRttAntaM kathayiSyAmi / atha sa tatra caitye'rhantaM natvA tAM pariNItavAn / tadA sA tena sArdhamAsane niviSTA nijodantamuvAca / ihaiva bharatakSetre kSitipratiSThitapure jitazatrU rAT citrasabhAM kArayAmAsa / tena sarveSAM citrakRtAM tulyA bhUrvibhajya citrayA'rpitA / teSveko vRddhacitrakRnnijabhUvibhAgaM citrayati / tatsutA kanakasundarI tasyArthaM sarvadA bhaktaM tatrAnayati / tasyAM ca tatraitAyAM sa citrakAro'nizaM dehacintArthaM bahiryAti / anyadA sA bhaktamAdAya pathi yAntI kenacidazvavAreNa dhAvatA trAsitA dUrIbhUya citrasabhAmetA, tatrasthayA tayA kuTTimabhuvi mayUrapicchaM citritam, itastatra nRpastAM citrasabhAM vIkSituM samAgAt, citritamayUrapicchaM satyaM manyamAno'sau gRhItu lagnaH paraM tatkare tanna caTitaM, pratyuta tannakhA bhagnAH, tad dRSTvA taM rAjAnamajAnatI sA citrakArasutA hasitA, rAjJoktaM kiM tvayA hasitaM ? tayoktaM mUrkhatAparyaGke turyohistvaM mayA dRSTaH, vismitena rAjJoktamanye trayaH ke ? tayoktameko'dya mayA janAkIrNe pathi vAjikhelako dRSTaH, dvitIyo matpitA yaH samAgate bhakte dehacintArthaM sarvadA bahiryAti / tRtIyo rAjA, yenaikAkino vRddhasyApi me pituzcitrakRte sarvasamAna bhUrdattA / turyastvaM yo'kSetre mayUrapicchagrAhI / taccAturyavismito rAjA tasyAmanuraktIbhUya tAM pariNItavAn / sApi vividhAzcaryajanakakathAbhirnRpaM prINayantI SaNmAsAn yAvannijAvAse'rakSayat, atha rAjAnaM tasyAmevAnuraktaM vilokyAnyA rAjJyo hRdi dUyamAnAstasyA mAraNAya chalAnyanveSaSan / sA citrakArasutA vinayaparA kadApi garvaM na karoti, nijApavarakakapATau vidhAya sarvadA nijapUrvacitrakArasAmAnyajIrNaveSaM paridhAya he Atman ! tvayA pUrvapuNyAnusArata IdRgRddhiyutaM nRpapatnItvaM prAptamasti ko jAnAtyAgAmini kAle kiM 2010_02 273
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 bhaviSyati ? atastvayA garvo na kAryaH, ityAdi svAtmAnaM nindantI tiSThati / tanmiSaM labdhvAnyAbhI rAjJIbhirnRpAyoktaM svAminneSA durmantrasAdhanaparA kArmaNaM kurute / tadA guptasthitena rAjJA tatsarvaM dRSTam / tanmanonairmalyataH so'tyantaM tuSTo nijapaTTarAjJI tAM cakAra / prAnte rAjArAzyau vimalAcAryAnte pravrajya mahAzukre puSpottaravimAne jagmatuH, rAjJIpitA ca vRddhacitrakAro'pi zrAddhIbhUya sutAdattapaJcaparameSThidhyAnaparo mRtvA vAnamantarAkhyo vaimAniko mahaddhidevo'bhUt / citrakRtputryahaM tatazcyutvA vaitADhye toraNapure dRDhazakte rAjJaH sutA'bhUvaM kanakamAlAkhyA / madrUpamohitena vAsavAkhyakheTena hRtvAhamatra saudhaM kRtvA'sthApi, madudvAhAya ca teneyaM vedikA kRtA / / ito majjyeSThabhrAtA kanakatejA matpRSTau samAgatya vAsavena saha yuddhaM cakAra / tasmin yuddhe ca tau dvAvapi mRttau / ahaM tu vilapyAtraiva sthitA / ito me prAgbhavapitA vAnamantaradevo'tra sametaH, mAmupalakSya cAtraivAsthApayat / ito me pitA dRDhazaktirIkSaNArthamatrAyAtaH, tadA tena sureNa madrUpamAcchAdya trayANAmapi mRtakarUpANi matpitre darzitAni / tad dRSTvA yuddhe trInapi mRtAn jJAtvA sa vairAgyAddIkSAM jagrAha / atha devena svakRtAM mAyAM saMhRtya mayA saha sa matpitRmunirnataH, tenoktaM mayA trINi rUpANi kathaM dRSTAni? devo nijakRtAM mAyAM jgau| sAdhurUce dhruvaM tvaM mamopakArI, yattvayA'haM rAjyaM tyAjito dIkSAM ca grAhitaH, atha kanakamAlApi suroktyA jAti sasmAra, pUrvapatiM prati cAhatAbhUt / suro'vak vatse sa jitazatrurAT devo bhUtvA dRDhasiMharATsutaH siMhastho jAto'sti, sa cAtraiva tava bhartA bhAvI, atastvamatraiva tiSTha ! iti sa mAmatraiva sthApayitvA svayaM caityanatyai gato'sti / evaM yAvat sA kathayati tAvat sa surastatra sametaH, rAjAnaM dRSTvA hRSTaH surastaM tatra mAsaikaM yAvaddIvyAhAraiH prINayannarakSayat / atha rAjA vairito nijanagararakSaNakRte tatra gamanotsuko'bhUt / tadA sureNa tasmai prajJaptI vidyA dattA, tena sa AkAzamArgeNa pratyekapaJcame'hni kanakamAlApArzve savimAnaH samAyAti, tato lokena tasya naggatiH (nirgatiH) nAma kRtam / kAlAntare suroktyA tena tatra puruSapurAkhyaM nagaraM sthApitam / ___ athaikadA sa rAjA kArtikIrAkAyAM rAjapATikAyAM gataH sadAphalAmradrumamekaM maJjaryAdiyutaM dRSTvA tanmaJjarIgucchamekamatroTayat / pRSThasthatatparivAreNApi gatAnugatiko lokH| iti nyAyAttadvRkSasya patrAdisarvagrahaNapUrvakaM sa kevalaM kASThAvazeSIkRtaH / itaH pratyAvRtto nRpaH parivAramapRcchat kva sa cUtataruH ? tadA mantriNA sa kASThAvazeSIbhUto vRkSo _ 2010_02
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 275 rAjJe darzitaH, vismitena rAjJA tatkAraNaM pRSTo mantrI jagau svAmin ! yuSmAbhirekA maJjarI gRhItA, tataH sarvairapi tatsarvasvagrahaNataH sa kevalaM kASThAvazeSIbhUtaH, tat zrutvA rAjA dadhyau aho rAjyazrIrapyevaMvidhaivAnityA tato'lametayA / / jo cUyarukkhaM sumaNAbhirAmaM, samaMjarIpallavapupphacittaM / riddhi ariddhi samupehiyA NaM, gaMdhArarAyA vi samikkha dhammaM // 1 // [ utta. ni. gA.275 ] dharma samIkSate, cAritradharmaM svIkurute, samaikSiSTa sukRtaM vA / tathAvasabhe ya 1 iMdakeU 2, valae 3 aMbe ya puSphie 4 bohI / karakaMDu dummuhassa ya, namissa gaMdhAraranno ya // 2 // [u. ni./gA.265 ] atha te catvAro'pi virahantaH kSitipratiSThitapure caturdvAradevakule prAptAH, pUrveNa karakaNDuH prAptaH,dakSiNena namirevaM nirgatidvimukhAvapi tatra prAptau, tatrastho yakSo'pi kathaM sAdhovimukho bhaveyamiti dhyAtvA caturmukho babhUva / atha tatrAjanmakaNDuvyAdhinA pIDitena karakaNDunA svakarNasthakaNDuyinI zalAkA tatraikatrA'gopi / tad dRSTvA dvimukho'vak jayA rajjaM ca raTuM ca, puraM aMteuraM tahA / savvameyaM pariccajjaM, saMcayaM kiM karesimaM // 1 // [ utta. ni. gA.276] tadA namirdvimukhamAhajayA te peie rajje, kayA kiccakarA bhuu| tesiM kiccaM pariccajja, ajja kiccakaro bhava // 2 // [utta. ni. gA.277] paitrike rAjye yadA tvayA kRtyakarA bahavaH kRtAzcAsan , teSAM kRtyaM parityajya, gRhItavrato'dya kRtyakaro niyuktako'nyadoSacintayA kuto bhavasi ? tato gAndhAro namiM prAha jayA savvaM pariccajja, mokkhAya ghaDasI bhavaM / paraM garIhasI keNaM, attanIsesakArae // 3 // [utta. ni. gA.278] mokSAya ghaTase ceSTase, Atmano niHzeSAbhAvaM karma tatkArakaH sarvakarmakSayakRt , Atmano niHzreyaso mokSastatkArako vA / tataH karakaNDurdvimukhAdInAmAha mokkhamaggaM pavannesu, sAhUsu baMbhayArisu / ahiyatthaM nivAraMto, na dosaM vattumarihasi // 4 // [ utta. ni. gA.279] ahiyatthaM ahitArthaM nivArayato doSaM paranindeyaM taveti vaktuM nArhasi, yathA tvamahitAnnivArayantaM kimu garhasi ? tathA namiradya kRtyakara iti, dvimukhaH saJcayaM kiM _ 2010_02
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 karoSItyahitArthAneva sarve nivArayanti, ato doSaM parApavAdAkhyaM vaktuM na yuktam / yadvA ahitArthaM nivArayantaM prati doSaM nindAkhyaM vaktuM nArhasi, yataH 276 rUsao vA paro mA vA, visaM vA pariyattau // bhAsivvA hiyA bhAsA, sapakkhaguNakAriyA // 1 // [ utta. ni. gA. 279vR. ] tataH karakaNDuH kaNDUyanIM mumoca tato vihRtAH sarve / pupphuttarAo cavaNaM, pavvajjA hoi egasamaeNaM / patteyabuddhakevali, siddhigayA egasamaeNaM // 5 // [ utta. ni. gA. 279vR. ] teSAM mahAzukrapuSpottaravimAnAccyavanaM ekasamaye, pravrajyA bhavatyekasamayena, pratyekamekaikaM hetumAzritya buddhA jJAtatatvAH pratyekabuddhAH kevalinaH siddhAzcaikasamaye catvAro'pi trayANAM zabdAnAM karmadhArayaH kAryaH ||47|| tathA sovIrarAyavasaho, ciccANaM muNI care / uddAyaNo pavvaio, patto gar3amaNuttaraM // 48 // vyAkhyA - sauvIro dezaH, sauvIrarAjavRSabhastyaktvA rAjyamiti, munirvAcaMyamI - bhUto'cArId vratam udAyananAmA pravrajitaH san prApto gatimanuttarAm || taccarittamitthaM- sauvIradeze vItabhayapure udAyanarAT, tasya prabhAvatI rAjJI, sA ceTakasutA zrAvikA / tayorjyeSThaputro'bhicinAmA'bhUt, bhAgineyazca tasya kezInAmA'bhUt / sa udAyananRpaH sindhusauvIrapramukhaSoDazajanapadAnAM vItabhayapramukhatrizatatriSaSTinagarANAM dazarAjJAM baddhamukuTAnAM, chatrANAM cAmarANAM caizvaryaM pAlayannasti / itazcampAyAM nagaryAM kumAranandinAmA svarNakAro'sti / sa ca strIlampaTo yatra yatra surUpAM dArikAM pazyati jAnAti vA, tatra tatra paJcazatasuvarNAni datvA tAM pariNayati / evaM ca tena paJcazatakanyAH pariNItAH, ekastambhaM prAsAdaM ca kArayitvA tasmiMstAbhiH saha krIDati / tasya ca mitraM nAgilanAmaikaH zrAvako'sti / anyadA paJcazailadvIpavAstavyahAsAprahAsAkhyavyantaryorbharttA vidyunmAlinAmA devazcyutaH, tadA tAbhyAM cintitamathAvAM kamapi vyudgrAhayAvaH, ya AvayorbharttA bhavet / atha svayogyapuruSagaveSaNAyetastato vrajantIbhyAM tAbhyAM campAnagaryAM kumAranandI svarNakAraH paJcazatastrIparivRto dRSTaH, tAbhyAM cintitamenaM strIlampaTaM sukhena vyudgrAhayiSyAvaH, 2010_02
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 277 tatastAbhyAM tasmai nijayauvanAdiguNopetamanoharaM rUpaM darzitam / tadA kumAranandyavak ke bhavantyau ? kutazca samAyAte ? te AhaturAvAM hAsAprahAsAkhyadevyau svaH, tadrUpamohitaH kumAranandI svarNakAraste devyau bhogArthaM prAthitavAn / tAbhyAM bhaNitaM yadyasmadbhogakAryaM tadA tvaM paJcazailadvIpe samAgacche:, ityuktvA te devyau gaganAdhvanyutpatya gate svasthAnam / atha tena suvarNakAreNa dhanadAnapUrvakaM rAjJa AjJAmAdAya nagare paTahodghoSaNA kAritA, yatkumAranandisvarNakAraM yaH paJcazailadvIpaM nayati tasmai sa dhanakoTi dadAti, tadaikena sthaviranAvikena sa paTahaH spRSTaH, kumAranandinAmapi tasmai koTidhanaM dattaM, sa sthaviro'pi taddhanaM putrebhyo datvA kumAranandinA saha yAnapAtramArUDha: samudramadhye praviSTaH, yAvaddUre gatastAvadekaM vaTavRkSaM sa dRSTavAn / atha sthavira uvAca tasya vaTasyAdha idaM prahavaNaM gamiSyati, tatra ca jalAvarto'sti, ataH pravahaNamidaM bhakSyati, tvaM tvetadvaTavRkSazAkhAmazrayaH, vaTe'tra paJcazailadvIpAdbhAraNDapakSiNaH sandhyAyAM samAyAsyanti, taccaraNeSu svaM vapustvaM vastreNa dRDhaM badhnIyAH, te ca prabhAte ita uDDInAH paJcazailaM yAsyanti, evaM tvamapi taiH samaM paJcazaile gaccheH, sthaviro yAvadevaM kathayati tAvat pravahaNaM tavaTAdho gatam , kumAranandinA tadvaTazAkhAlambanaM vihitam, pravahaNaM ca bhagnam, kumAranandI ca bhAraNDapakSicaraNAvalambana paJcazaile gataH, tatra ca tAbhyAM hAsAprahAsAbhyAM sa dRSTaH, uktaM ca tAbhyAM tavaitena zarIreNa nADAvAbhyAM saha bhogo vidhIyate / ataH svanagare gatvA tvamaGgaSThata Arabhya mastakaM yAvajjvAlanena svazarIraM dAhaya ! yathA paJcazailAdhIzo bhUtvA tvamasmadbhogehAM pUrNIkuru ! tenoktaM tatrAhamatha kathaM yAmi ? tadA tAbhyAM sa karatale samutpATya tannagarodyAne muktaH, tatra lokastaM pRcchati, kiM tvayA tatrAzcaryaM dRSTam ? sa bhaNati dRSTaH zruto'nubhUtaH paJcazailo dvIpo mayA, yatra hAsAprahAsAbhidhe devyau staH, athAtra kumAranandinA svAGguSThe'gni mocayitvA mastakaM yAvat svazarIraM jvAlayitumArabdham, tadA pUrvoktacchAvakamitreNAsau vArito bho mitra ! tavedaM kApuruSajanocitaM ceSTitaM na yuktam , he mahAnubhAva ! durlabhaM manuSyajanma tvaM mA hAraya ! tucchamidaM bhogasukhamasti / kiJca yadyapi tvaM bhogArthI tathApi saddharmAnuSThAnameva kuru ! yata uktam dhaNao dhaNatthiyANaM, kAmatthINaM ca savvakAmakaro / saggApavaggasaMgama-heU jiNadesio dhammo // 1 // [ ra. sa./gA.93 ] ityAdizikSAvAdaimitreNa vAryamANo'pi sa iGginImaraNena mRtaH paJcazailAdhipatirjAtaH, tanmitrasya tasya zrAvakasya tu mahAn khedo jAtaH, aho bhogakArye janA itthaM klizyanti, _ 2010_02
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 aho jAnanto'pi vayaM kimatra gArhasthye sthitAH sma: ? iti vicintya sa zrAvakaH pravrajitaH, krameNa ca kAlaM kRtvA so'cyutadevaloke samutpannaH, tatrAvadhinA sa svavRttAntaM jAnAti sma / ___ athAnyadA nandIzvarayAtrArthaM sarve devendrA devendrAzcalitAH tadA sa zrAvakadevo'pyacyutendreNa saha calitaH, tadA paJcazailAdhipatestasya vidyunmAlinAmno devasya gale paTaho lagnaH, uttArito nottarati, tadA hAsAprahAsAbhyAmuktaM iyaM paJcazailadvIpavAsinaH sthitirasti, yannandIzvaradvIpayAtrArthaM calitAnAM devendrANAM puraH paTahaM vAdayan vidyunmAlidevastatra yAti, tatastvaM khedaM mA kuru ! galalagnamimaM paTahaM vAdaya ! gItAni gAyantIbhyAmAvAbhyAM saha nandIzvaradvIpe yAhi ! tataH sa tathA kurvanandIzvaradvIpoddezena calitaH, atha sa zrAvakadevastaM sakhedaM paTahaM vAdayantaM dRSTvapayogenopalakSitavAn , bhaNati ca bho tvaM mAM jAnAsi ? sa bhaNati kaH zakrAdidevAnna jAnAti, tatastaM sa zrAvakadevastasya svaprAgbhavarUpaM darzayati sma, sarvaM pUrvavRttAntaM cAkhyAti sma / tataH saMvegamApannaH sa devo bhaNati adhunAhaM kiM karomi ? tenoktaM zrIvarddhamAnasvAminaH pratimAM kuru ! yathA tava samyaktvaM susthiraM bhavati / yata uktam jo kAraver3a jiNapaDimaM, jiNANa jiyarAgadosamohANaM / so pAvei annabhave, suhajaNaNaM dhammavararayaNaM // 1 // [ ] anyacca dAridaM doharagaM, kujaaikusriirkugikumiio| avamANaroyasoA, na hunti jiNabimbakArINaM // 2 // [ ] tataH sa vidyunmAlI mahAhimavacchikharAd gozIrSacandanadAru chedayitvA tena zrIvarddhamAnasvAmipratimA nirmApitavAn / kiyantaM kAlaM tena sA pratimA pUjitA / tato nijacyavanakAlaM nikaTaM vijJAya sa tAM pratimAmekAyAM maJjUSAyAM nikSiptavAn / atha tasminnavasare sa devaH samudramadhye SaNmAsAn yAvaditastato bhramadekaM pravahaNaM vAyubhirAsphAlyamAnaM vilokitavAn , tatra gatvA'sau tamutpAtamupazAmitavAn , sAMyAtrikANAM ca tAM maJjUSAM datvA sa bhaNati yaddevAdhidevapratimAtrA'sti, yatra ceyaM vizeSapUjAmApnoti tatreyaM deyA, kiM ca devAdhidevanAmnaiveyaM maJjUSoyaTiSyati bhavatpravahaNe'syAM sthitAyAM na ko'pyupadravo bhaviSyati / tatastAM lAtvA sAMyatrikA vItabhayapattanaM prAptAH, tatrodAyanarAjA tApasabhaktastasya sA maJjUSA dattA, kathitaM ca suravacanam / militAzca tatra dvijAdibahavo 2010_02
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 279 lokAH, tairviSNuzaGkarabrahmAdinAmagrahaNapurassaraM tAmudghATayituM bhuriprayatno vihitaH, paraM sA nodghaTitA / itastatrodAyanarAjapaTTarAjJI ceTakarAjaputrI prabhAvatyabhidhAnA paramazrAvikA ttraayaataa| tayA maJjUSAyAH pUjAM kRtvoktam gayarAyadosamoho, savvanU aTThapADiherasaJjutto / devAhidevaguruo, airA me daMsaNaM deu // 1 // [ ] tatkSaNameva sA maJjUSodghaTitA, niHsRtA ca tato'mlAnapuSpamAlAlaGkRtA zrIvarddhamAnasvAmipratimA, jAtA ca zrIjinazAsanonnatiH, atha prabhAvatyA antaHpuramadhye caityagRhaM kAritaM, sthApitA ca tatreyaM pratimA / svayaM ca sarvadA pavitrIbhUya tAM trikAlamarcayati / anyadA prabhAvatI tatpratimAyAH puro nRtyati, rAjA ca vINAM vAdayati / tadA tAM zirorahitAM dRSTvA viSaNNasya rAjJo hastAdvINA skhalitA / tadA prabhAvatyA tatkAraNaM pRSTo nRpo yathAsthaM jagau / rAjyA jJAtaM nUnamatha mamAyuH svalpamasti / kiyaddivasAnantaraM pratimApUjArthaM snAtA sA pUjArhavastrAnayanakRte nijaceTImAdizat / sA pUjArhazvetavastrANyAnIya tasyai dAtuM lagnA, paraM prabhAvatyA dRSTibhrameNa tAnyeva vastrANi raktavarNopetAni dRSTAni / tena kruddhayA tayA dAsyAdarzena tADitA, marmaprahArataH sA mRtA / tadaiva tAnyeva vastrANi zvetAni dRSTvA pazcAttApaparA prabhAvatI cintayituM lagnA, hA mayAdhamayA manuSyahiMsA kRtA ! bhagnaM ca me vrataM, atha jIvitenAlam, tatastayA rAjJe jJApitaM svAminnathAhaM bhaktaM pratyAkhyAmi dehi mamAjJAM ! rAjJoktaM yadi tvaM devIbhUya mAM pratibodhayasi tadA tavAjJAM yacchAmi / rAjyapi tadaGgIkRtam / atha sA bhaktaM pratyAkhyAya samAdhinA mRtvA devaloke devo'bhUt / atha tAM pratimAM devadattAbhidhAnaikA kubjA dAsI nityaM trikAlaM pUjayati / prabhAvatIdevo vividhairupAyairudAyanaM rAjAnaM pratibodhayati paraM sa pratibodhaM na prApnoti / rAjA tu tApasabhakto'ta: sa devastApasarUpaM kRtvA'mRtaphalAni rAjJe samarpayat / rAjA tAni phalAnyAsvAdya tatphalarasalolupastaM tApasaM prati jagau, bho tApasa ! kvaitAni phalAni vidyante ? tApasenoktamasmadAzrame bahava etAni phalAni santi / tadA rAjA tena samamekAkyeva calitaH, devena tAdRkphalopetavRkSavRndasamanvitaM vanaM vikurvitam, yAvadrAjA tAni phalAni troTayati, tAvaddevavikurvitatApasA daNDapANayastaM hantuM dhAvitAH, rAjA bhayavihvalastato naSTo dUre katicijjainasAdhUn dadarza / tatpArve samAgatya teSAM zaraNamAzritaH, tairapi tvaM bhayaM mA kurvityAzvAsitaH, devavikurvitatApasA api pazcAnnivRttAH, sAdhubhizca tasmai nRpataye evaM dharma upadiSTaH 2010_02
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 __ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 dhammo cevettha sattANaM, saraNaM bhvsaayre| devaM dhammaM guruM ceva, dhammatthI ya parikkhae // 1 // [] dasaaTThadosarahio devo, dhammo vi niuNadayasahio / suguru ya baMbhayArI, AraMbhapariggahA virao // 2 // [saM sa./gA.3] ityAdikopadezena sa rAjA pratibodhaM prAptaH, pratipannazca tena jinadharmaH, atha prabhAvatIdevaH prakaTIbhUya rAjAnaM ca sthirIkRtya svasthAne gataH, evaM sa udAyanarAjA zrAvako jAtaH / itazcaiko gandhAradezavAstavyaH satyanAmA zrAvakaH sarvatra jinajanmabhUmyAditIrthAni vandamAno vaitADhyaM yAvad gataH, tatra ca zAzvatapratimAvandanArthaM sa upavAsatrayaM kRtavAn / tattapastuSTayA tadadhiSThAtRdevyA tasmai zAzvatajinapratimA darzitAH, tenApi tA vanditAH, atha tayA devyA tasmai zrAvakAya kAmitadA guTikA dattAH, tataH sa nivRtto vItabhayapattane jIvantasvAmipratimAM vanditumAyAtaH, gozIrSacandanamayIM tAM pratimAM so'vandata / daivAttatra tasyA'tisAraroga utpannaH, kubjayA dAsyA ca tasya paricaryA kRtA, jAtazca sa nIruk / tatastuSTena tena tasyai tAH kAmaguTikA dattAH, kathitazca tAsAM cintitArthasAdhakaH prabhAvaH, athAnyadA sA dAsI ahaM suvarNavarNadehA bhavAmIti vicintyaikAM guTikAM bhakSayAmAsa / tatkSaNameva sA suvarNavarNadehA jAtA, tatazca tasya suvarNaguliketi nAma jAtam , anyadA sA cintayati yadbhogasukhamanubhavAmi, eSa udAyanarAjA tu mama pitRtulya iti sA caNDapradyotameva manasi kRtvA guTikAmekAM bhakSayAmAsa / tadaiva svapnamadhye devakathanato'sau caNDapradyotaH suvarNagulikAnayanArthaM dUtaM preSitavAn / dUtenAgatya tasyai caNDapradyotAbhilASaH kathitaH, tayoktaM prathamamatra caNDapradyotaH samAyAtu taM samyag nirIkSyAhaM tena sahAgamiSyAmi / atha dUtakathanatazcaNDapradyoto'nilavegagajamAruhya rAtrau suvarNagulikAsamIpe samAyAtaH, tayoktamasyA jinapratimAyAH sadRzImekAM pratimAM tvamatrAnaya? yathA tAM pratimAmihaiva sthApayitvemAM ca mUlapratimAmAdAya tvayA sahAgacchAmi / caNDapradyotaH pazcAdvalitvA nijanagare samAgatya capalameva tAdRzIM pratimAM kArayitvA tAmAdAya punaH suvarNagulikAsamIpe samAyAtaH, tadA sA dAsyapi mUlajinapratimAsthAne tAM navInapratimA sthApayitvA jIrNAM ca samAdAya caNDapradyotena sahojjayinyAM prAptA / prabhAte taM vRttAntaM vijJAyodAyanena caNDapradyotaM prati dUtaM preSayitvA pratimA mAgitA / paraM caNDapradyotena nArpitA / tadA kruddho udAyano nijasainyaM melayitvojjayinI prati calitaH, tatra ca dvayoH sainyayoyuddhaM jAtaM, udAyanena caNDapradyotaM vijitya baddhvA ca 2010_02
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam tasya lalATe'yaM mama dAsIpatirityakSarANi likhitAni / tatastaM kASThapaJjare nikSipyodAyano nijanagaraM prati calitaH, mArge varSAkAlaH samAyAtaH, tatastena nijasainyaM tatraiva sthApitam / udAyanaH sarvadA caNDapradyotaM bhojanasamaye svapArve samAnIya svatulyameva bhojanaM bhojayati / itastatra paryuSaNAparva samAgataM, tadodAyanenopavAsaH kRtaH, sUpakAraizcaNDapradyotaH pRthagbhojanArthaM pRSTo dhyAyati nUnamadya mAM bhojanAntaviSadAnenAsau mArayiSyatIti vicArya tena tebhyaH pRSTaM kimadyAhaM pRthagbhojanAya pRSTaH? tairuktamadya paryuSaNAparvAsti, tenodAyananRpeNopavAsaH kRto'sti / tat zrutvA caNDapradyotenoktaM mamApyadyopavAso'sti, prathamaM na jJAtaM mayAdya paryuSaNAdinam / sUpakAraiH sa udanta udAyanAya niveditaH, tadodAyanena cintitaM, jAnAmi yadayaM dhUrtasAdharmikIbhUto'sti, tathApyasmin baddhe mama paryuSaNA na zuddhayati, iti dhyAtvA tena caNDapradyoto bandhanamuktaH kRtaH, kSAmitazca tadbhAlalikhitAkSarAvalicchAdanArthaM ca tasya mUji ratnapaTTo baddhaH, preSitazca sanmAnapurassaraM sa tasya deze / udAyananRpo'pi nijanagare samAyAtaH, athaikadA sa pauSadhazAlAyAM pauSadhaM pratipAlayan rAtrau cintayati dhanyAni tAni nAmAkaranagarANi yatra zramaNo bhagavAn zrImahAvIro viharati, dhanyAzca te rAjagRhezvaraprabhRtayo nRpA ye zramaNasya bhagavataH zrImahAvIrasyAntike kevaliprajJaptaM dharmaM zRNvanti, paJcANuvratikaM saptazikSAvratakaM dvAdazavidhaM zrAvakadharmaM ca pratipadyante, tathaivA'nagAritAM ca prApnuvanti / tataH zramaNo bhagavAn zrImahAvIrazcedatra samAgacchettadAhamapi bhagavadantike pravrajAmi / athodAyanasyAyamadhyavasAyo bhagavatA jJAtastadA sa prAtazcampAto vihRtya vItabhayapattanasya mRgavanodyAne samavasRtaH, tatra parSanmilitA, udAyano'pi tatra samAyAtaH, bhagavadantike dharma zrutvA hRSTazcaivamavAdIt , svAmin bhavadantike'haM pravrajiSyAmi, paraM rAjyaM kasmaiciddatvAgamiSyAmItyuktvA bhagavantaM vanditvA sa svagRhAbhimukhaM calitaH, bhagavatApi pratibandhaM mA kArSIrityuktam / atha pathi tena cintitaM yadi mama putrAyAbhicikumArAya rAjyaM dAsyAmi tadAsau kAmabhogeSu mUrchito'nantasaMsArakAntAraM bhramiSyati, tataH zreyaH khalu mama bhAgineyakezikumArAya rAjyArpaNam / tato drutaM gRhe samAgatya mantryAdInAhUya tena kezikumArasya rAjyAbhiSekaH kRtaH, tatastatkRtaniSkramaNamahotsava udAyananRpo bhagavandatike dIkSAM jgraah| bahUni SaSThASTamadazamadvAdazamamAsArddhamAsakSapaNAdIni tapaHkarmANi kurvANaH sa viharati / athAnyadA tasyodAyanarAja!rantaprAntAdyAhAreNa zarIre mahAn vyAdhirutpnaH, vaidyairuktaM dadhyauSadhaM kuru ! atha sa bhagavadAjJayaikAkI viharati / anyadA sa viharan vItabhayapattane gataH, tatra tasya bhAgineyaH kezikumArarAjA mantryAdibhiriti bhaNitaH, svAminneSa udAyanarAjarSiH parISahAdiparAbhUtaH pravrajyAM moktukAma ekAkyevehAyAtastava rAjyaM mArgayaSyati, sa 2010_02
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 prAha dAsyAmi, tairduSTairuktaM naiSa rAjadharmaH / sa prAha tarhi kiM kriyate ? te prAhurasya vi deyam, rAjJoktaM yathecchaM kuruta ! tatastairekasyAH pazupAlyA gRddhe viSamizritaM dadhi kAritam, teSAM zikSayA ca tayA tattasmai rAjarSaye dAttam, udAyanabhaktayA devatayA ca tadapahRtam, kathitaM ca tayA tasmai he mune ! samprati tvaM dadhyauSadhaM pahara ! muninApi tadvAkyAttatparihRtam, tatastasya rogo varddhituM lagnaH, tadA tena punardadhyauSadhaM karttumArabdham, punarapi tadantarviSaM devatayA'pahRtam, evaM vAstrayaM jAtam, anyadA sA devatApi pramattA jAtA, tadA viSaprayogata udAyanarAjArSirbahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA ca kevalajJAnamAsAdya siddha:, kupitayA devatayA ca vItabhayapattanaM pAMzuvRSTibhirAcchAditam yadadyApi tathaivAsti / / ityudAyananRpavRttAntaH || 48 taheva kAsIrAyA, seosaccaparakkama / kAmabhoge pariccajja, pahaNe kammamahAvaNaM // 49 // vyAkhyA - tathaiva kAzIrAjA kAzIdezapatirnandanAkhyaH saptamabalaH, zreyasi satye saMyame parAkramo yasyAsau zreyaH satyaparAkramaH kAmabhogAn parityajya prAn karmamahAvanamatigahanam / / yathA kAzyAmagnizikho rAjA, tasya jayantIdevIkukSibhUH saptamabaladevo nandanAhvaH, anujazca zeSavatIsuto dattAkhyo hariH, sa ca dattaH pitRdattarAjyo jitabharatAddha SaTpaJcAzadvarSasahasrAyurmRtvA paJcamanarakaM gataH, nandanastu pravrajya paJcaSaSTivarSasahasrAyuH siddhaH // iti // 49 // // taheva vijao rAyA, aNaTTAkitti pavvae / rajjaM tu guNasamiddhaM, payahittu mahAyaso // 50 // vyAkhyA- tathaiva vijayo rAjA dvitIyo balaH, ArSatvAdanArtta ArttadhyAnahInaH kIttryopalakSitaH san, yadvA A naSTA sAmastyenA'pagatA'kIrttirazlAghA yasyAsau ASTAkIrttiH, yadvA AjJA artho heturasyAH sA AjJArthakRtirmuniveSAstikyaM yatra tadAjJArthakRtiryathA syAdevaM prAvrAjIt, rAjyaM guNairnyAyAdyaiH kAmaguNaiH zabdAdyairvA samRddhaM prahAya mahAyazAH // ) dvArikAyAM brahmarAjasya subhadrAyAM vijayAkhyo baladevaH putro'bhUt sa nijalaghubhrAtRdvipRSThAkhyavAsudevasya maraNAnantaraM pravrajya muktiM gataH // 50 // 2010_02
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanam 283 taheva uggaM tavaM kiccA, avvakhitteNa ceyasA / mahAbbalo rAyarisI, AdAya sirasA siriM // 51 // vyAkhyA-tathaivogratapaH kRtvA'vyAkSiptena cetasA mahAbalo rAjarSirAdAya ziraseva zirasA ziraHpradAnenaiva jIvitanirapekSamityarthaH, zriyaM saMyamazriyam , tRtIyabhave ca siddhaH // yathA gajapure balarAjaprabhAvatyoH siMhasvapnAnmahAbalaH suto'bhUt , atra svapnapAThakajanmAdimahAzcakrivajjAtAH, sa tAruNye surUpA aSTau rATkanyAH pitRbhyAM vivAhitaH, aSTabhaumaM ca bhavanaM tasmai dattam / kanyApitRbhiraSTau hiraNyakoTyo'STau svarNakoTyo mukuTakuNDalahArArddhahArakaTakAdayo'pyaSTAvaSTau, dazasahasrAtmakAnyaSTau gokulAni, hastivAjirathayAnadvAtriMzadbaddhanATakAnyapyaSTau, dazakulasahasrAtmakA aSTau grAmAH, karmakaradAsadAsIsthAlakaccolakAdIni sarvavastUnyaSTAvaSTau dattAni / evaM sa devopamAn bhogAn bhunakti / ekadA tatra dharmaghoSamunimetaM zrutvA mahAbalo nantuM gataH, dharmaM zrutvA saMvegAt pitroH pravrajyAnumati yayAce / tat zrutvA tau mUcchitau bhUmau patitau, zItopacAraizca sacetanIbhUtau / mahAgrahAcca tau tasmai katicit praznottarAnantataraM pravrajyAnumatiM dadatuH, tato'sau dharmaghoSagurvantike pravrajya SaSThASTamAdibhirdvAdazavarSANi zrAmaNyaM prapAlya mAsikyA saMlekhanayA brahmaloke dazasAgarAyuHsuro'bhUt , tato vANijyagrAme zreSThikule sudarzanAbhidho jAtaH, zrIvIrapArzve ca pravrajya siddhaH // 51 // iti saptadazasUtrArthaH // itthaM mahApuruSadRSTAntairjJAnapUrvaM kriyAphalamuktvopadizati kahiM dhIro aheUhiM, ummatto vva mahiM care / ee visesamAyAya, sUrA daDDaparakkamA // 52 // vyAkhyA-kathaM dhIro'hetubhiH kriyAvAdyAdikuhetubhirunmatta iti bhUtAtta iva tAtvikavastvapalapenAlajAlabhASitayA mahIM caret ? naiva caredityarthaH, ete bharatAdyA vizeSa viziSTatAM mithyAmatebhyo jinamatasyAdAya manasi nizcitya zUrA dRDhaparAkramA etadAzritAH, atastvayApi dhIreNa satA'traiva cetaH sthirIkarttavyam / / 52 / / accaMtaNiyANakhammA, saccA me bhAsiyA vaI / atariMsu taraMtege, tarissaMti aNAgayA // 53 // 2010_02
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA atyantaM nidAnaM karmamalazodhanam , tatra kSamAH samarthAH, evaMvidhA janAH, satyA 'me' mayA bhASitA 'vaI' vAg , jinamatamevAzrayetirUpA / anayA aGgIkRtayA vAcA te pUrvoktA janA atArSuH, tarantyeke kSetrApekSayA, tariSyantyatha [anAgatAH] bhAvino jIvA bhavam // 53 / / ataH kahaM dhIre aheUhiM, AyANaM pariyAvase / savvasaMgaviNimukke, siddhe bhavai nIrae // 54 // tti bemi vyAkhyA-kathaM dhIro'hetubhirAtmAnaM paryAvAsayet ? kutsitahetUnAmAvAsarUpaM kathaM kuryAt ? atra phalamAha-sarve saGgA dravyato dhanAdyAH, bhAvatazca mithyAtvarUpA ete kriyAvAdAstairvinirmuktaH san siddho bhavati nIrajAH, ahetutyAgasya samyagjJAnahetutvena siddhiH phalam / itthaM tamanuzAsya gato vihAraM kSatriyaH, saJjayodantamAha niyuktikRt kAUNa tavaccaraNaM, bahUNi vAsANi so dhuyakileso / nivvANaM saMpatto, jaM saMpattA na soyaMti // 1 // [ utta. ni./gA.404 ] saJjayaH siddhi gata ityarthaH, iti samAptau, bravImIti prAgvat / / 54 / / iti bhogaddhityAge aSTAdazaM saMyatIyAdhyayanamuktam // 18 // 2010_02
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam // bhogaddhityAgazcA'pratikarmatayA samyak syAdityapratikarmatAyAmekonaviMzaM mRgAputrarAjasutadRSTAntena mRgAputrIyAdhyayanamAha suggIve nayare ramme, kANaNujjANasohie / rAyA balabhaddo tti, miyA tassaggamAhisI // 1 // vyAkhyA sugrIve sugrIvanAmni nagare ramye, kAnanairvRhadvRkSAzrayaiH vanairudyAnairArAmaiH krIDAvanairvA zobhite, rAjA balabhadra iti nAmnA, mRgeti ca nAmnI tasyAgramahiSI pradhAnapatnI babhUva // 1 // tesiM putte balasirI, miyAputte tti vissue / ammApiUNa daie, juvarAyA damIsare // 2 // vyAkhyA-tayoH putro balazrInAmA, mAtRpitRkRtanAmnA, loke ca mRgAputra iti vizrutaH, ambApitrodayito vallabho yuvarAjA, tathA daminAmIzvaro damIzvaro bhAvikAle bhAvI // 2 // naMdaNe so u pAsAe, kIlae saha ithihiM / devo doguMdugo ceva, niccaM muiyamANaso // 3 // vyAkhyA-nandane sallakSaNasamRddhikare, sa mRgAputraH, tuH pUrtI, prAsAde krIDati saha strIbhiH, ka iva ? [devaH suraH] dogundaga iva, caH pUrtI, dogundagAstrAyastriMzA nityaM bhogaparAyaNAH syuH, sa ivAgamapi nityaM strIkrIDAbhirmuditamAnaso'sti // 3 // maNirayaNakuTTimatale, pAsAyAloyaNe Thio / Aloei nagarassa, caukvatiyacaccare // 4 // 2010_02
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-maNiratnakuTTimatale prAsAde, Alokane sarvopari caturikArUpe gavAkSe sthita Alokate nagarasya sugrIvasya catuSkatrikacatvarANi // 4 // iti sUtracatuSkArthaH // tataH aha tattha aicchaMtaM, pAsaI samaNasaMjayaM / / tavaniyamasaMjamadharaM, sIlaDDhe guNaAgaraM // 5 // vyAkhyA-atha teSu trikAdiSu atikrAmantaM pazyati, zramaNaM saMyataM, zramaNasya zAkyAderapi bhAvAt saMyatagrahaNam , tapo'nazanAdi, niyamA dravyAdyabhigrahAH, saMyamaH saptadazadhA, tAn dhArayatIti taponiyamasaMyamadharastam , ata eva zIlamaSTAdazasahasrazIlAGgarUpam , tenADhyaM, guNA jJAnAdyAsteSAmAkaram // 5 // taM pehaI miyAputte, diTTIe aNimisAe u| kahiM maNNerisaM rUvaM, diTThapuvvaM mae purA // 6 // vyAkhyA-tametaM zramaNaM pazyati mRgAputro dRSTyA, tuH evArthe, animiSayaiva, kva manye jAne IdRzaM rUpaM dRSTapUrvaM mayA, purA prAgjanmanIti // 6 // sAhussa darisaNe tassa, ajjhavasANaMmi sohaNe / mohaM gatassa saMtassa, jAIsaraNaM samuppannaM // 7 // vyAkhyA-tasya mRgAputrasya sAdhordarzane'dhyavasAne'ntaHkaraNapariNAme zobhane kSAyopazAmikabhAve vartini sati, moham , kvedaM mayA dRSTamiti cittotthamUcrchA gatasya prAptasya sato jAtismaraNaM samutpannam / / 7 / / kiM tajjAtismaraNaM ? tadAha devalogacuo saMto, mANussaM bhavamAgao / sanninANe samuppanne, jAIsaraNaM purANayaM // 8 // vyAkhyA-ahaM devalokAccyutaH san mAnuSyaM bhavamAgataH, iti sajJijJAne samutpanne sati purANakaM prAcInaM jAtismaraNaM tasyAbhUt , sajJino garbhajapaJcandriyasya jJAnaM sajJijJAnam , tasmin sajJijJAne samutpanne satIti bodhyam // 8 // pAThAntaragAthA- (jAIsaraNe samuppane, miyAputte mahaDDie / saI porANiyaM jAiM, sAmannaM ca purAkayaM // 9 // ) 2010_02
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam 287 vyAkhyA-mRgAputro mahaddhiko rAjyalakSmIyuktaH paurANikI prAcInAM jAti smarati, kiM smarati ? mayA zrAmaNyaM [ca] cAritraM purAkRtaM pUrvaM pAlitamabhUt , kva sati ? jAtismaraNe jJAne samutpanne sati, saJjAte satIti / / 9 / / visaehiM arajjaMto, rajjaMto saMjamaMmi ya / ammApiuraM uvAgamma, imaM vayaNamavvavI // 10 // vyAkhyA-viSayeSvarajyan , rajyan ca punaH saMyame, sa ambApitarAvupAgamyedaM vacanamabravIt // 10 // suyANi me paMca mahavvayANi, naraesu dukkhaM ca tirikkhjonnisu| nivinnakAmo mi mahannavAo, aNujANaha pavvaissAmi ammo // 11 // vyAkhyA-zrutAni 'me' mayA'nyajanmani paJcamahAvratAni, narakeSu duHkhaM ca punastiryagyoniSu, upalakSaNAddevanRbhavayozca duHkhamanubhUtamastIti zeSaH, tato'haM nirviNNakAmo nivRtteccho'smi, mahArNavAdbhavasAgarAt , ato he pitarau ! mAmanujAnIthAH, ahaM pravrajiSyAmi, bahuduHkhavAraNAya dIkSAM lAsyAmi // 11 // atha tayorbhoganimantraNAM svayaM niSedhayati ammatAya mae bhogA, bhuttA visaphalovamA / pacchA kaDuyavivAgA, aNubaMdhaduhAvahA // 12 // vyAkhyA he pitarau ! mayA pUrvaM bhogA bhuktAH, kIdRzA bhogAH ? viSaphalopamAH, viSamiti viSavRkSastatphalaM tadupamAH, pazcAt kaTukavipAkAH pazcAt kaTuko vipAko yeSAM te tathA, pUrva madhurA ityarthaH, punaH kathambhUtAH ? anubandhaduHkhAvahA nityaM duHkhakarA ityarthaH // 12 // kiJca kAmAH sparzapradhAnAH, sparzazca dehAzrayaH, dehazcedRg yathA imaM sarIraM aNiccaM, asui asuisaMbhavaM / asAsayAvAsamiNaM, dukkhakesANa bhAyaNaM // 13 // vyAkhyA he pitarau ! idaM zarIramanityam , azuci svabhAvAt , azucisambhavaM zukrazoNitopannam , azAzvata AvAso jIvasyAvasthAnaM yasmiMstadazAzvatAvAsam , punaridamityabhidhAnamatIvA'sAratvasUcakam , duHkhahetavaH klezA rogAsteSAM ca bhAjanam // 13 // _ 2010_02
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 asAsae sarIraMmi, raI NovalabhAmihaM / pacchA purA ya caiyavve, pheNabubbuyasaMnibhe // 14 // vyAkhyA-AzAzvate zarIre ratiM cittasvAsthyaM nopalabhe'haM bhogeSu satsvapi, kIdRze pazcAdbhuktabhogitAyAm , purA'bhuktabhogitAyAM vA, tyaktavye zarIre phenabudbudasannibhe // 14 // bhoganimantraNatyAgamuktvA bhavanirvedasya hetumAha mANusatte asAraMmi, vAhIrogANa Alae / jarAmaraNa ghatthaMmi, khaNaM pi na ramAmahaM // 15 // vyAkhyA-he pitarau ! asAre manuSyatve'haM kSaNamapi na ramAmi, na harSaM bhajAmi, kIdRze manuSyatve ? vyAdhirogANAmAlaye, vyAdhayo'tIvabAdhAhetavaH kuSThAdyA rogA jvarAdyAsteSAmAlaye, jarAmaraNagraste ca kSaNamapi na rame'hamiti // 15 / / jammaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsaMti jaMtuNo // 16 // vyAkhyA he pitarau ! hu iti nizcayena saMsAro duHkhaM duHkhaheturvarttate, aho ityAzcarye, yatra saMsAre jIvAH klizyanti, kiM kiM saMsAre duHkhamastItyAha-janma duHkhaM, jarA duHkhaM, punA rogAH ziro'tipramukhAstathaiva maraNAni, etAni sarvANi duHkhAnyeva santi // 16 // khittaM vatthu hiraNNaM ca, puttadAraM ca baMdhavA (naayo)| caittANaM imaM dehaM, gaMtavvamavasassa me // 17 // vyAkhyA-he pitarau ! mama avazyamaraNasya sataH parabhave gantavyameva, kiM kiM kRtvA? kSetraM grAmodyAnAdikam , vAstu gRham , hiraNyaM rUpyaM svarNaM vA, putradAraM putrakalatram , ca punarbAndhavAn svajJAtIn , imAn sarvAn tvaktvA , tathaivedaM dehaM zarIramapi tyaktvetyarthaH // 17 // jahA kiMpAkaphalANaM, pariNAmo na suMdaro / evaM bhuttANa bhogANaM, pariNAmo na suMdaro // 18 // vyAkhyA he pitarau ! yathA kimpAkaphalAnAM pariNAmo bhakSaNAnantaraM pariNatisamayaH sundaro na tathA bhuktAnAM bhogAnAM pariNAmo'pi sundaro na bhavatIti // 18 // 2010_02
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam itthaM nirvedahetumuktvA dRSTAntopanyAsataH svAzayaM prakaTayati addhANaM jo mahaMtaM tu, apAhejjo pavajjai / gacchaMto se duhI hoi, chuhAtaNhAipIDio // 19 // vyAkhyA-yaH puruSo mahAntamadhvAnaM dIrgha mArgamapAtheyaH sambalarahitaH san pravrajati, sa pumAn gacchan kSudhA tRSNayA pIDitaH san duHkhI bhavati // 19 // evaM dhammaM akAUNaM, jo gacchai paraM bhavaM / gacchaMto se duhI hoi, vAhIrogehiM pIDio // 20 // vyAkhyA-evamamunA prakAreNa asambalapuruSadRSTAntena yaH puruSo dharmamakRtvA parabhavaM gacchati sa gacchan duHkhI bhavati, kIdRzaH saH ? vyAdhirogaiH pIDitaH // 20 // addhANaM jo mahaMtaM tu, sapAhejjo pavajjar3a / gacchaMto se suhI hoi, chuhAtahAvivajjio // 21 // vyAkhyA-yaH puruSo mahAntamadhvAnaM dIrgha mArga prati sapAtheyaH sambalasahitaH san pravrajati, sa puruSaH kSudhAtRSNAbhyAM vivarjitaH san mArgaM gacchan sukhI bhavati // 21 // evaM dhammaM pi kAUNaM, jo gacchaD paraM bhavaM / gacchaMto se suhI hoi, appakamme aveyaNe // 22 // vyAkhyA-evamamunA prakAreNa anena sambalasahitanaradRSTAntena yo manuSyo dharmaM kRtvA paraM bhavaM paraM lokaM gacchati sa dharmArAdhakaH puruSaH sukhI bhavati, kIdRzaH saH ? alpakarmA laghukarmA, punaravedano'lpavedano vedanArahito vA alpapApakarmA alpA'sAtAvedana ityarthaH // 22 // jahA gehe palittaMmi, tassa gehassa jo pahU / sArabhaMDANi nINei, asAraM ujjhai // 23 // vyAkhyA yathA gRhe'gninA pradIpte prajvalite sati tasya gRhasya yaH svAmI sa sArabhANDAni sArapadArthAnAjIvikAhetUn gRhAbahirniSkAsayati, asAraM ca bhANDaM tyajatIti // 23 // evaM loe palittaMmi, jarAe maraNeNa ya / appANaM tArayissAmi, tubbhehiM aNumannio // 24 // 2010_02
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA-evamamunA dRSTAntena loke jarayA maraNena ca pradIpte sati ahaM sArabhANDatulyamAtmAnaM tArayiSyAmi, kIdRzo'haM ? yuSmAbhiranumato bhavadbhirdattAjJaH, tasmAnmahyaM pravajyAkRte AjJA deyetyarthaH // 24 // taM biMta'mmApiyaro, sAmannaM putta duccaraM / / guNANaM tu sahassAI, dhAreyavvAiM bhikkhuNo // 25 // vyAkhyA-atha mAtApitarau taM mRgAputraM prati brUtaH, he putra ! zrAmaNyaM duzcaramasti, tu punarguNAnAM zrAmaNyopakArakANAM zIlAGgarUpANAM sahasrANi bhikSordhAritavyAni santIti / / 25 / / samayA savvabhUesu, sattumittesu vA jage / pANAivAyaviraI, jAvajjIvAya dukkaraM // 26 // vyAkhyA-puna: putra ! sarvabhUteSu samatA rAgadveSA'vidhAnatastulyatA karttavyA, athavA 'jage' iti jagati zatrumitreSu samatA karttavyA, punaryAvajjIvaM prANAtipAtaviratistu duSkarAsti, anena sAmAyikamuktam // 26 // niccakAlappamatteNaM, musAvAyavivajjaNaM / bhAsiyavvaM hiyaM saccaM, niccAutteNa dukkaraM // 27 // vyAkhyA-punarnityakAlaM sarvadA'pramAditvena mRSAvAdasya vivarjanaM karttavyam , punarhitaM hitakArakaM satyaM vaktavyaM, punarnityAyuktena sadopayuktena sthAtavyaM, tadapi duSkaramasti / nityakAlamapramattena ca nityAyukteneti yaccAnvayavyatirekAbhyAmekasyaivArthasyAbhidhAnaM tatspaSTanArthamaduSTameva // 27 // daMtasohaNamAissa, adattassa vivajjaNaM / aNavajjesaNijjassa, giNhaNA avidukkaraM // 28 // vyAkhyA-punarhe putra ! munidharme dantazodhanapramukhasyApi, makAro'lAkSaNikaH, adattavastuno vivarjanam , zalAkAmAtramapyadattaM vastu naiva gRhItavyaM, tathaiva anavadyaM ca tadeSaNIyaM ca anavadyaiSaNIyaM, evaMvidhasya piNDAdergrahaNamapi duSkaram / / 28 / / viraI abaMbhacerassa, kAmabhogarasannuNA / uggaM mahavvayaM baMbhaM, dhAreyavvaM sudukkaraM // 29 // 2010_02
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam vyAkhyA-he putra ! abrahmacaryasya maithunasya viratiH karttavyA, sApi duSkarAsti, kAmabhogarasajJena janena ugraM ghoraM brahmacaryaM mahAvrataM dharttavyam / labdhabhogasukhAsvAdasya bhogebhyo nivRttiratyanduSkareti // 29 // ___dhaNadhannapesavaggesu, pariggahavivajjaNaM / / savvAraMbhapariccAo, nimmamattaM sudukkaraM // 30 // vyAkhyA-dhanadhAnyapreSyavargeSu parigrahavivarjanaM karttavyam , punaH sarvArambhaparityAgo'pi karttavyaH, nirmamatvaM, na me kazcidasti, ahamapi kasyApi nAsmIti cintanamapi duSkarameva, evaM vratapaJcakaduSkaratoktA // 30 // cauvvihe vi AhAre, rAIbhoyaNavajjaNA / / saMnihIsaMcao ceva, vajjeyavvo sudukkaraM // 31 // vyAkhyA-punaH zrAmaNye caturvidhe'pyAhAre rAtribhojanasya varjanA kAryA ca punaH sannidhiddhRtaguDAderucitakAlAtikrameNa sthApanaM, tataH sannidhizcAsau saJcayazca sannidhisaJcayo nizcayena varjitavyaH so'pi duSkaraH // 31 // chuhA taNhA ya sIuNhe, daMsamasagaveyaNA / akkosA dukkhasijjA ya, taNaphAsAjallameva ya // 32 // vyAkhyA-punaH kSudhA sahanIyeti, tRSNA ca soDhavyA, zItoSNaM sahanIyaM daMzamazakAnAM vedanA sahanIyA, punarAkrozA durvacanAni sahanIyAni, duHkhazayyA upAzrayasambandhiduHkhaM sahanIyaM, saMstArake tRNasparzaduHkhamapi sahanIyaM, punarjallaM malaparISaho'pi soDhavyaH sAdhuneti // 32 // tAlaNA tajjaNA ceva, vahabaMdhaparIsahA / dukkhaM bhikkhAyariyA, jAyaNA ya alAbhayA // 33 // vyAkhyA-punastADanA karAdyaistarjanA aGgalibhramaNAdyaiH, punarvadhabandhaparISahA api sahanIyAH, tatra vadho yaSTyAdibhirhananaM, bandhanaM rajjvAdivA bandhaH, punarbhikSAcaryAyA duHkham , yAJcAkaraNodbhavaM du:kham , cakAro'nuktA'zeSaparISahasamuccayArthaH, duHkhazabdazceha pratyekaM yojyaH, tatrApi yAcanAyAM kRtAyAM alAbhatA aprAptirapi bhavet , tadApi duHkhaM na karttavyamiti // 33 // 2010_02
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 kAvoyA jA imA vittI, kesaloo ya dAruNo / dukkhaM baMbhavayaM ghoraM, dhAreyavva mahappaNo // 34 // vyAkhyA-kapotAnAM pakSiNAM yeyaM vRttiH sA kApotikA vRttiH, yathAhi te nityaM zaGkitAH kaNakITAdigrahaNe pravarttante, bhakSayitvA ca te sArthe kimapi na gRhNanti / evaM bhikSurapyeSaNAdoSaM zaGkamAna eva bhikSAdau pravarttate, na ca sArthe kimapi saJcayaM karoti / punaH sAdhoH kezaloco'pi dAruNo bhayado'sti / punarmahAtmanA sAdhunA brahmavrataM dhArayitavyaM duHkhamiti duSkaraM, kIdRzaM brahmavrataM ? ghoraM, anyeSAmalpasattvAnAM bhayadAyakaM, brahmavratasya durddharatvoktiratiduSkaratvajJaptyai // 34 / / athopasaMharati suhoIo tumaM puttA, sukumAlo samujjao / Na husI pabhU tumaM puttA, sAmaNNamaNupAliyA // 35 // vyAkhyA he putra ! tvaM sukhocitaH sukumAlaH, samudyatazcAritragrahaNAya samyak udyato'si (pAThAntare-'sumajjio tti' suSTha snApitaH) sarvanepathyAdibhirlAlito'si, atastvaM zrAmaNyaM sAdhutvamanupAlayituM samartho na bhaviSyasIti // 35 / / athA'prabhutvaM dRSTAntairdarzayati jAvajjIvamavissAmo, guNANaM tu mahabbharo / garuo lohabhAru vva jo puttA hoi duvvaho // 36 // vyAkhyA-he putra ! guNAnAM cAritrasya mUlottaraguNAnAM mahAbhAraH, sa ca lohabhAra iva gururgariSTho durvaho bhavati, kIdRzo'sau mahAbhAraH ? yAvajjIvamavizrAmo vizrAmarahitaH, yazca durvaho duHkhena soDhuM zakyo'sti // 36 // AgAse gaMgasou vva, paDisou vva duttro| bAhAhiM sAgaro ceva, tariyavvo guNoyahI // 37 // vyAkhyA-AkAze himavatpataGgagAstrotovad dustaro guNAbdhiH, lokarUDhyAcaitaduktaM, tathA pratizrotovat , yathA'zeSanadyAdau pratIpajalapravAho dustaraH, tathA bAhubhyAM sAgara iva dustaro yastaritavyaH, guNAzca jJAnAdayasta evAtrodadhijJeyaH // 37 // 2010_02
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam 293 vAluyAkavale ceva, nirassAe u saMjame / asidhArAgamaNaM ceva, dukkaraM cariuM tavo // 38 // vyAkhyA-vAlukAkavalo yathA niHsvAdastathA saMyamo'pi niHsvAdo lUkSa evAsti / punarasidhArAyAM gamanaM khaDgadhAropari calanaM yathA duSkaraM tathA tapazcaritumapi duSkarameva // 38 // ahIvegaMtadiTThIe, caritte putta duccare / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // 39 // vyAkhyA-ahirivaikAnto nizcayo yasyAH sA ekAntadRSTistayA ekAntadRSTyA ananyAkSiptayA, yathA sarpa ekAgradRSTyA calati, itastatazca na vilokayati, tathA he putra ! sAdhuzcAritre zrAmaNye mokSamArgapratyeva dRSTiM vidhAya caret / kIdRze cAritre ? duzcare, yathA lohamayA yavAzcarvitavyA duSkarAstathA cAritramapi carituM duSkarameva // 39 // __jahA aggisihA dittA, pAu hoi sudukkaraM / taha dukkaraM kareuM je, tAruNNe samaNattaNaM // 40 // vyAkhyA-he putra ! yathA'gnizikhA dIptA satI pAtuM pAnaM kartuM sutarAM duSkarAsti, tathA tAruNye yauvane zramaNatvaM kartuM pAlayituM duSkaramasti // 40 // jahA dukkhaM bhareuM je, hoi vAyassa kotthalo / tahA dukkhaM kareuM je, kIveNaM samaNattaNaM // 41 // vyAkhyA-he putra ! yathA vAyoriti vAyunA bharituM pUrayituM kosthalo vastrAdimayazcamarmayo vA duSkaraM, tathA klIbena hInasatvena zrAmaNyaM kartuM duSkaramastIti // 41 / / jahA tulAe toleuM, dukkaraM maMdaro giri / tahA nihuyaM nissaMkaM, dukkaraM samaNattaNaM // 42 // vyAkhyA-yathA mandaro girirmeruparvatastulayA tolituM duSkarastathA nibhRtaM nizcalaM vA, tathA niHzaGkaM zaGkArahitaM zarIrAdinirapekSaM yathAsyAttathA zramaNatvaM zarIreNa dhartuM duSkaram // 42 // jahA bhuyAhi tariuM, dukkaraM rayaNAyaro / tahA aNuvasaMteNaM, dukkaraM damasAyaro // 43 // 2010_02
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 __ vyAkhyA-yathA ratnAkaraH samudro bhujAbhyAM tarituM duSkarastathA'nupazAntenotkaTakaSAyodayinA manuSyeNa damasAgarastarituM duSkaraH iha kevalamupazamasya samudropamoktA, pUrvatra tu guNodadhirityanena niHzeSaguNAnAmiti naivAtra paunaruktyaM bhAvanIyamiti // 43 // yatazcaivaM tAruNye duSkarA pravrajyA, ato bhogAn bhujhvetyAdinA kRtyopadezaM pitarau brUta: bhuMja mANussae bhoe, paMcalakkhaNae tumaM / bhuttabhogI tao jAyA, pacchA dhammaM carissasi // 44 // vyAkhyA-he jAta ! he putra ! mAnuSyakAn manuSyasambandhinaH paJcalakSaNAn zabdAdipaJcalakSaNasaMyutAn bhogAn tvaM bhukSva ? tataH pazcAdbhuktabhogIbhUya dharmaM zrAmaNyaM cariSyasyaGgIkariSyasi / idAnIM tava bhogAnubhavanasamayo'stIti bhAvaH // 44|| mRgAputra Aha so vi tamhA piyaro, evameyaM jahA phuddN| iha loe nippivAsassa, Natthi kiMci vi dukkaraM // 45 // vyAkhyA-tataH sa brUte he pitarau ! evamiti yathA bhavadbhayAmuktaM tattathaiva pravrajyAduSkaratvaM sphuTaM prakaTamevAsti / tathApIha loke niSpipAsasya niHspRhapuruSasya kiJcidatikaSTamapi zubhAnuSThAnaM na duSkaraM, api sambhAvane // 45 // sArIramANasA ceva, veyaNAo aNaMtaso / mae soDhAo bhImAo, asaI dukkhabhayANi ya // 46 // vyAkhyA he pitarau ! mayA zArIrA mAnasyazca bhImA bhayaGkarA vedanA anantazo'nantavArAn soDhA anubhUtAH, caiva pUrtI, punarasakRdvAraMvAraM duHkhAni bhayAni ca rAjaviDvarAdIni soDhAni // 46 // jarAmaraNakaMtAre, cAurate bhayAgare / mae soDhANi bhImAI, jammANi maraNANi ya // 47 // vyAkhyA-punazcAturante saMsAre bhImAni bhayadAni janmAni ca punarmaraNAni mayA soDhAni, devAdirUpA caturbhavA antA avayavA yasya sa caturantaH, sa eva caaturntstsmin| kIdRze cAturante ? jarAmaraNakAntAre jarAmaraNAbhyAmatigahanatayA kAntAraM vanarUpaM tasmin // 47 // 2010_02
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam jahA ihaM agaNI uNho, itto aNaMtaguNo thiN| naraesu veyaNA uNhA, asAyA veDyA mae // 48 // vyAkhyA he pitarau ! yeSu narakeSvahamutpannasteSu narakeSu mayA uSNA: sparzanendriyaduHkhadA asAtAvedanA veditA bhuktAH, kIdRzAstA uSNA ? yathA iha manuSyaloke'gniruSNo varttate, tato'pyanantaguNo'gnisparzastatrAsti, tatra ca bAdarAgnerabhAvAt pRthivyA eva tathAvidho merugirigAlanakSamaH sparzo'stIti // 48 // jahA iha imaM sIyaM, itto'NaMtaguNo tahiM / naraesu veyaNA sIyA, assAyA veDyA mae // 49 // vyAkhyA-yathA iha manuSyaloke idaM pratyakSaM mAghAdibhavaM zItaM varttate, itaH zItAdapyanantaguNaM zItaM narakeSu varttate tatra mayA sparzanendriyaduHkharUpA asAtA vedanA anubhUtAsti // 49 // kaMdaMto kaMdukuMbhIsu, uDDapAo ahosiro / huyAsaNe jalaMtaMmi pakkapuvvo aNaMtaso // 50 // vyAkhyA he pitarau ! ahaM kandukumbhISu pAkabhAjanavizeSAsu lohamayISu jvalati hutAzane devamAyAkRte vahnau anantazo bahUn vArAn , UrdhvapAda UrdhvacaraNazca punaradhaHzirA adhomastakaH krandan pUtkRtiM kurvan pakvapUrvo'smi // 50 mahAdavaggisaMkAse, marummi vyrvaalue| kalaMbavAluyAe va, daDDapuvvo aNaMtaso // 51 // vyAkhyA he pitarau ! kalambavAlukAyA nadyA marummi vAlukAnivahe anantazo vAraM vAramahaM dagdhapUrvaH, kalambavAlukA narakanadI, tasyAH pulInadhUlyAM bhraSTapUrvaH, yathAtra caNakAdidhAnyAni bhrASTre bhujyante tathAhamapi bahuzo dagdhaH, kathambhUte marau ? mahAdavAgnisaGkAze mahAdavAnalasadRze dAhakazaktiyukte, punaH kIdRze ? vajravAluke vajra iva vAlukA yasmiMstasmin vajravAluke // 51 // rasaMto kaMdukuMbhIsu, ur3e baddho abaMdhavo / karavattakaravayAIhiM, chinnapuvvo aNaMtaso // 52 // 2010_02
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 vyAkhyA he pitarau ! punarahaM kandukumbhISu lohamayapAcanabhANDavizeSeSu UrdhvaM vRkSazAkhAdau baddhaH san paramAdhArmikadevairiti / [abAndhava iti ca tatrAzaraNatAmAha,] karapatraiH krakacaizca anantazo bahuvAraM chinnapUrvo dvidhAkRto'smi, yathA kASThaM baddhvA karapatraizchidyate tathAhaM chinno'smi // 52 // aitikkhakaMTayAinne, tuMge siMbalipAyave / kheviyaM pAsabaddheNaM, kaDDAkaDDAhi dukkaraM // 53 // vyAkhyA-he pitarau ! atitIkSNakaNTakAkIrNe tuGge ucce zambalapAdape kaDAkaDaiH karSApakarSaNaiH paramAdhArmikakRtaiH kSepitaM pUrvopArjitaM karma anubhUtaM, mayA yAni karmANyupArjitAni tAni bhuktAnIti zeSaH, kIdRzena mayA ? pAzabaddhena rajjvAsaJjitena, idamapi duSkaraM kaSTaM bhuktamiti zeSaH // 53|| mahAjaMtesu ucchU vA, ArasaMto subheravaM / pIlio mi sakammehiM, pAvakammo aNaMtaso // 54 // vyAkhyA he pitarau ! punarahaM pApakarmA, pApaM karma yasya sa pApakarmA, evaMvidho'haM anantazo bahuvAraM svakarmabhirmahAyantreSu pIDito'smi, ka iva? ikSuriva, yathA ikSurmahAyantreSu pIlyate tathA, kiM kurvannahaM? subhairavaM sutarAmatyantaM bhairavaM bhayAnakaM zabdamArasannAkrandaM kurvannityarthaH // 54 // kUyaMto kolasuNaehiM, sAmehiM sabalehi ya / pADio phAlio chinno, viphuraMto aNegaso // 55 // vyAkhyA-he pitarau ! anekazo'nekavAraM zyAmaiH zyAmAbhidhAnaiH, ca punaH zabalaiH zabalAbhidhAnaiH paramAdhArmikadevaiH bhUmau pRthivyAmahaM pAtitaH, kIdRzaistaiH ? kolazUnakairvarAhakurkurarUpadhAribhirdevaiH punarahaM sphATitaH, purAtanavastravadvidAritaH, punarahaM tairdanSTrAbhizca vRkSavacchinnaH, evaMvidho'haM kUjan avyaktaM zabdaM kurvan visphuran san sthitaH // 55|| asIhiM ayasivannAhiM, bhallihiM paTTisehi ya / chinno bhinno vibhinno ya, uiNNo pAvakammuNA // 56 // vyAkhyA he pitarau ! punarahaM pApakarmaNA udIrNaH preritaH san narakeSu asibhiH khaDgaH, punarbhallIbhiH kuntaistrizUlairvA, ca punaH paTTizaiH praharaNavizeSaizchinno dvidhAkRtaH, 2010_02
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam bhinno vidAritaH ca punarvibhinno vizeSeNa sUkSmakhaNDIkRtaH, kathambhUtairasibhiratasIkusumavarNaiH zyAmavarNairityarthaH // 56 // avaso loharahe jutte, jalaMte samilAjue / coio tottajuttehiM, rojjho vA jaha pADio // 57 // vyAkhyA he pitarau ! punarahaM narake loharathe'vazaH paravazaH san paramAdhArmikadevaivalati agninA jAjvalyamAnena samilAyuge yukto yotritaH, samilA yugarandhra kSepaNIyakIlikA, yugastu jUsaraH, ubhayorapi vahninA pradIptatvaM kathitaM, tatrAgninA jvalamAne rathe'haM yotritaH, totrayoktrairnoditaH preritaH, totrANi prAjanakAni purANakAdIni, yoktrANi nAsAprotabaddharajjubandhanAni, taiH preritaH, punarahaM 'rojjho vA' iti gavayAkhyapazuvizeSa iva pAtitaH, yaSTimuSTyAdinA hatvA pAtitaH, vAzabdaH pAdapUraNe, yathA zabda ivArthe / / 57 / / huyAsaNe jalaMtaMmi, ciyAsu mahiso viva / daDDo pakko avaso, pAvakammehi pAvao // 58 // vyAkhyA he pitarau ! pApakarmabhirahaM prAvRto veSTitaH san jvalati hutAzane jAjvalyamAne'gnau dagdho bhasmasAt kRtaH, punarahaM pakvo vRntAkAdivadbhaTitrIkRtaH, kIdRzo'haM? avazaH paravazazcitAsu agniSu mahiSa iva, yathAtra mahApApijanA mahiSaM baddhvA'gnau prajvAlya bhaTitrIkurvanti, tathA tatrAhaM paramAdhArmikairdevaivikurvitAgnau dagdhaH pakvazca // 58 // balA saMDAsatuMDehiM, lohatuMDehiM pakkhihiM / vilutto vilavaMto'haM, DhaMkagiddhehi aNaMtaso // 59 // vyAkhyA-he pitarau ! ahamanantazo bahuvAraM DhaGkagRdhestannAmavikurvitapakSibhirbalAdvilupto vividhaprakAreNa chinno'haM nAsAnetrAntrakAleyAdiSu cuNTita ityarthaH, kathaM bhUtaistaiH ? saMdaMzAkAraM tuNDaM yeSAM te saMdaMzatuNDAstaiH, punarlohantuNDairlohavatkaThoramukhaiH, kiM kuryannahaM vilapan vilApaM kurvannityarthaH // 59 // taNhAkilaMto dhAvaMto, patto vetaraNiM niN| jalaM pAhaM ti ciMtaMto, khuradhArAhiM vivAIo // 60 // vyAkhyA he pitarau ! punarahaM tRSAkrAnto dhAvan vaitaraNI prAptaH san , jalaM 2010_02
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 1 1 pibAmIti cintayan kSuradhArAbhirvyApAditaH ko'rthaH ? yAvadahaM tRSAkrAnto jalaM pibAmIti dhyAyan vaitaraNIM nadIM prAptastAvattannadIkallolairahaM hato, yatastajjalaM kSuradhArAprAyaM galacchedakamastIti bhAvaH // 60 // uhAbhitatto saMpatto, asipattaM mahAvaNaM / asipattehiM paDatehiM, chinnapuvvo anaMtaso // 61 // vyAkhyA - punarahamuSNAbhitapta AtapapIDitazchAyArthI san asipatraM mahAvanaM khaDgavattIkSNadhAropetapatravyAptavRkSaveSTitaM kAnanaM (saM) prAptastadA patadbhistairasipatrairanantazoSnekavAraM chinnapUrvodvighAkRtaH // 61 // muggarehiM musaMDhIhiM, sUlehiM musalehi ya / gayAhiM saMbhaggagattehiM, pattaM dukkhamaNaMtaso // 62 // vyAkhyA- he pitarau ! ahaM mudgarairlohamayairAyudhavizeSaizca punarmusaNDhIbhiH zastravizeSaiH, tathA zUlaistrizUlaizca punarmusalaiH, tathA gadAbhirlohamayIbhiryaSTibhiranantazo duHkhaM prAptaM, kIdRzaistaiH zastraiH ? sambhagnagAtraizcUrNitazarIraiH // 62 // khurehiM tikkhadhArAhiM, churiyAhiM kappaNIhi ya / kappao phAliyo chinno, ukkitto va aNegaso // 63 // vyAkhyA - punarahaM kSurai romamuNDanasAdhanaistIkSNadhArAbhiH kSurikAbhiH kalpanIbhiH karttarIbhirahaM kalpito vastravat khaNDitaH, punaH sphATito vastravadUddhvaM vidAritaH, punazchinnaH kSurikAbhiH karkaTIva khaNDitaH, punarutkRtastvagapanayanena, evamanantazo vAraMvAraM kadarthitaH // 63 // pAsahiM kUDajAlehiM, mio vA avaso ahaM / vAhio baddharuddho ya, bahuso ceva vivAio // 64 // 7 vyAkhyA T - punarhe pitarau ! ahaM bahuzo vAraMvAraM pAzairbandhanaistathA kUTajAlaiH kUTavAgurAdibhirmRga iva 'vAhio 'tti vipralubdhaH, tathA baddho ruddhazca bAhyapracArAniSiddhaH, yathA mRgaM vaJcayitvA pAze nikSipanti, tathAhamapi vaJcito baddho ruddhazca / ca punareva nizcayenA'vazaH paravaze'haM vyApAdito mArita iti // 64 // galehiM magarajAlehiM, maccho vA avaso ahaM / ulio phAlio gahio, mArio ya anaMtaso // 65 // 2010_02
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam 299 vyAkhyA - punaH [ avazo] ahaM galairmatsyAnAM pAzairmakarajAlairmatsyajAlairmatsya iva viddhagalo'bhUvaM, punargRhIto makararUpadhAribhiH paramAdhArmikairbalAdupAttaH, punaH 'ullio' iti ullikhitazcIritaH, punaH sphATitaH kASTavadvidAritaH, punaranantazo mArito pazuriva kuTTitaH // 65 // vidaMsaehiM jAlehiM, leppAhiM sauNo viva / gahio laggo ya baddho ya, mArio ya anaMtaso // 66 // vyAkhyA - punarahaM zakuniriva pakSIva, vizeSeNa daMzantIti vidaMzakAH zyenAdayastairjAlaistAdRgbandhanaiH pakSibandhanavizeSairbalAd gRhItaH, punarlepyAbhirvajralepAdibhiH zleSa - dravyairlagnaH zliSTaH, punarahaM baddho davarakAdinA caraNagrIvAdau niyantritaH, punarmArito'nantazo bahuvArAn prANairvihInaH kRtaH ||66|| kuhADaparazumAIhiM, vaDDhaihiM duma iva / kuTTao phADio chinno, tacchio ya aNaMtaso // 67 // vyAkhyA - punarahaM kuThAraiH parvAdikaiH kASThasaMskaraNasAdhanapraharaNairvarddhakibhidruma iva kuTTitaH sphATitazchinnazca takSitastvagapanayanenA'nantaza iti // 67 // caveDamuTThimAIhiM, kumArehiM ayaM pia / tAo kuTTio bhinno, cuNNio ya aNaMtaso // 68 // vyAkhyA - he pitarau ! punarahaM paramAdhArmikairdevaizcapeTAbhirhastatAlaiH punarmuSTyAdibhirbaddhahastaiH, AdizabdAllattAjAnukUrparAdiprahAraistADitaH kuTTitaH, bhinno bhedaM prApitacUrNitazca kai: kamiva ? kumArairlohakArairaya iva loha iva, yathA lohakAreNa lohaH kuTyate bhedyate cUrNyate zlakSNIkriyate tathA // 68 // " tattAiM taMbalohAI, tauyAiM sIsagANi ya / pAio kalakalaMtAI, ArasaMto subhevaM // 69 // vyAkhyA - he pitarau ! punarahaM paramAdhArmikaistaptAni gAlitAni tAmralohAdIni vaikriyANi trapukAni sIsakAni cAhaM pAyitaH kIdRzAni tAni ? kalakalantAni kalakalazabdaM kurvanti, atyantamutkAlitAnIti avyaktaM zabdaM kurvanti, kIdRzo'haM ? subhairavamatibhISaNaM zabdaM rasan vilapan // 69 // 2010_02 "
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 tuhaM ppiyAiM maMsAiM, khaMDAiM solagANi ya / khAvio mi samaMsAI, aggivaNNAI Negaso // 70 // vyAkhyA-he pitarau ! punaH paramAdhArmikairiti smArayitvA svamAMsAni ahaM khAditaH svamAMsAni bhojitaH, kIdRzAni svamAMsAni ? khaNDAni khaNDarUpANi, punaH sollakAni bhaTitrIkRtAni, punaragnivarNAni jAjvalyamAnAni, tAnyapyanekavAraM khAditAni, kiM smArayitvA ? ityAha-re nAraka ! tava prAgbhave mAMsAni priyANyAsaniti // 70 // .. tuhaM piyA surA sIhU, meraI ya mahUNi ya / / __ pAio mi jalaMtIo, vasAo ruhirANi ya // 71 // vyAkhyA-punastaiH paramAdhArmikairahaM jvalantIrvasA asthitagatarasAn ca punA rudhirANi pAyito'smi, iti smArayitvetyadhyAhAraH, re nAraka ! tava prAgbhave surA candrahAsAbhidhaM madyaM, sIdhustAlavRkSadugdhodbhavA, maireyI piSTodbhavA zATitoppannAnnarasA, punarmadhUni puSpodbhavAni madyAni priyANyAsan , iti nirbhartsanApUrvakaM pAyita ityarthaH // 71 / / niccaM bhIeNa tattheNa, duhieNa vahieNa ya / paramA duhasaMbaddhA, veyaNA veIyA mae // 72 // vyAkhyA he pitarau ! mayA paramA utkRSTA vaktumazakyA duHkhasambaddhAH, etAdRzyo vedanA veditA bhuktA ityarthaH, kathambhUtena mayA ? nityaM bhItena punastrastenodvignena, punastrAsavazAdeva duHkhitena, punarvyathitena, kampamAnasarvAGgopAGgena // 72 // tivvacaMDappagADhAo, ghorAo aidussahA / mahAbhayAo bhImAo, naraesu veDyA mae // 73 // ___ vyAkhyA-punarmayA narakeSu vedanA veditA, asAtA anubhUtAH, kathambhUtA vedanAH ? tIvracaNDapragADhAstIvarasAnubhavAdhikyAt caNDA utkaTA vaktumazakyAH, gADhA bahulasthitikAH, ghorA bhayadAH, atidussahA atyantaM duradhyAsAH, bhImAH zrUyamANA api bhayapradAH, ekArthikAzcaite zabdA vedanAdhikyasUcakAH // 73 // jArisA mANuse loe, tAyA ! saMti veyaNA / itto'NaMtaguNiyA, naraesu dukkhaveyaNA // 74 // vyAkhyA-he tAta ! manuSyaloke yAdRzyaH zItoSNAdikA vedanA dRzyante, tAbhyo'pi narakeSu anantaguNA duHkhavedanA vartante // 74 / / 2010_02
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam savvabhavesu asAyA-veyaNA veDyA mae / nimisaMtaramittaM pi, jaM sAyA natthi veyaNA // 75 // vyAkhyA he pitastathaiva sarvabhaveSvasAtAvedanA veditA mayA, nimeSasyAntaraM, yAvatA kAlenAsau nimeSo bhUtvA punarbhavati tanmAtramapi kAlaM yadyasmAt sAtA [vedanA] nAsti / vaiSayikasukhasyApi IrSyAdyanekaduHkhAnubaddhatvena vipAkadAruNatvena cA'sukhatvAt / sarvasyAsya gAthAvRndasyAyamAzayo, yena mayaivaM duHkhAnyanubhUtAni so'haM kathaM sukhocitaH sukumAro veti ? kathaM vAsya duSkarA dIkSA ? ato grAhmaiva mayA // 75 // __ taM biMtammApiyaro, chaMdeNa putta pavvayA / navaraM puNa sAmanne, dukkhaM ni:paDikammayA // 76 // vyAkhyA-atha pitarau [taM] mRgAputraM brUtaH, he ! putra chaMdasA svIyenAbhiprAyeNa, yadi tavecchA tadA pravraja ! navaraM paramayaM vizeSo'sti, punaH zrAmaNye cAritre etad duHkhaM varttate, yad niHpratikarmatAsti, rogotpattau pratIkAro na vidheyaH, arthAt sAvadhavaidyakaM na kArayitavyamiti // 76 // so biMtammApiyaraM, evameyaM jahA phuddN| paDikammaM ko kuNaI, araNNe miyapakkhiNaM // 77 // vyAkhyA-tato'nantaraM mAtApitarau prati sa mRgAputrakumAro brUte, etadbhavadbhyAmuktamevaM yathAsphuTamavitathaM, bhavaduktaM satyamityarthaH, paraM he pitarau ! araNye mRgANAM pakSiNAM ca kaH parikarmaNAM cikitsAM kurute ? na ko'pItyarthaH, te'pi ca jIvanti caranti ca, tataH kimasyA dIkSAyAH duSkaratvam ? // 77 // egabhUo araNNe vA, jahA u caraI mie / evaM dhammaM carissAmi, saMjameNa taveNa ya // 78 // vyAkhyA-ekabhUta ekatvaM prApto'raNye, vA pUrtI, 'jahA u' yathaiva carati mRgaH evamityekabhUto'hamapi saMyamena tapasA dharmaM zrIvItarAgapraNItaM cariSyAmIti // 78 // jayA miyassa AyaMko, maharaNNaMmi jAyai / acchaMtaM rukkhamUlaMmi, ko NaM tAhe tigicchaD // 79 // vyAkhyA-yadA mRgasyAtaGka AzughAtI rogo mahAraNye jAyate tadA zuSkavRkSamUle 2010_02
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA -1 acchantaM tiSThantaM, tathAvidhAvAso vAsA'bhAvajJaptyai, 'ko NaM'ti ka enaM 'tAhe' tadA cikitsatyauSadhAdyupadezena / mahAzabdena mahAn ko'pi kadApi tathAvidhaM vyAdhyupadrutaM prANinaM dRSTvA cikitsedapi, udghuSyaccakSurvyAghravat // 79 // kovA se osahaM dei, ko vA se pucchaI suhaM / ko vA se bhattapANaM ca, AharittA paNAmae // 80 // vyAkhyA-he pitarau ! tasya rogagrastasya mRgasya ka auSadhaM dadAti ? 'vA' athavA tasya mRgasya ka Agatya sukhasAtAM pRcchati ? 'vA' athavA tasya mRgasya bhaktapAnamAhRtyAnIya kaH praNAmayedarpayet ? na ko'pItyarthaH // 80 // jayAya se sahI hoi, tayA gacchai goyaraM / bhattapANassa aTThAe, vallarANi sarANi ya // 81 // vyAkhyA- yadA ca sa mRgaH sukhI bhavati, svabhAvenaiva rogamukto bhavati, tadA gocaraM gacchati, bhakSyasthAne vrajati, tatra ca bhaktapAnasyArthaM vallarANi haritatRNasthalAni, ca punaH sarAMsi jalasthAnAni vilokayatItyarthaH // 81 // khAittA pANiyaM pAu, vallarehiM sarehi ca / migacAriyaM carittANaM, gacchai migacAriyaM // 82 // vyAkhyA-he pitarau ! sa nIrogo mRgo mRgacaryayA mRgabhojanapAnavidhinA caritvA vallarebhyo haritatRNapradezebhyaH khAditvA mitaM nijabhakSyaM bhuktvA, tathA sarobhyastaTAkebhyaH pAnIyaM pItvA mRgo mRgacaryAM gacchati, itastata utplavanAtmikAM gatiM prApnotItyarthaH // 82 // evaM samuTThio bhikkhU, evameva agao / migacAriyaM carittANaM uDDuM pakkamai disaM // 83 // vyAkhyA-evaM mRgavat samupasthitaH saMyamAnuSThAnaM prati, tathAvidhAtaGkotpattAvapi na cikitsAbhimukho bhikSuH, evameva mRgavadevAnekago, yathAsau vRkSamUle naikatraivAste, kiM tu kadAcit kvacideva, evameSo'pyaniyatasthAnastha eva ( pAThAntare - ' aNieyaNe 'tti aniketano'gRhaH) sa caivaM mRgacaryAM caritvA apagatA'zeSakarmAMzaH, UrdhvaM prakAmati dizaM ca coparisthAnastho bhavati syAt evaM nirvRttirevAtra mRgacaryopamArthata uktA, tatra mRgopamAzca munayaH, te hi aniyatatayA vihRtya gacchantIti // 83 // 2010_02
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam mRgacaryAmeva spaSTayatijahA mie ege aNegacArI, aNegavAse dhuvagoyare ya / evaM muNI goyariyaM paviTTho, no hIlae no vi ya khisaijjA // 84 // vyAkhyA-yathA mRga eko'dvitIyo'nekacArI naikatra bhaktapAnacaraNazIlaH, naikatra vAso'syA'stItyanekavAsaH, dhruvagocarazca, sadA gocaralabdhamevAhArayatIti, evaM mRgavadvizeSaNaviziSTo munirgocaryA bhikSATanaM praviSTo na hIlayet kadannAdi, na 'khisaijja'tti na nindedarhA'prAptau svaM paraM vA / iti sUtrASTakArthaH // 84 // evaM mRgacaryAsvarUpamuktvA yattenoktaM, yacca pitRbhyAM, tatazca yadasau kRtavAMstadAhamiyacAriyaM carissAmi, evaM puttA jahAsuhaM / ammApiUhiM aNunnAo, jahAi uvahiM tao // 85 // vyAkhyA-yadA mRgAputreNa pitarau pratItyuktaM yadahaM mRgacaryAM cariSyAmIti, tadA tau brUtaH-he putra ! yadyevaM tadA yathA tava sukhaM syAttathA bhava ! asmAkamAjJAsti, tato mAtApitRbhyAmanujJAto mRgAputrakumAra upadhiM parigrahaM sacittAcittarUpaM parityajati // 85 // uktamarthaM sa vistArayatimigacAriyaM carissAmi, savvadukkhavimukkhaNiM / tubbhehiM aNuNNAo, gaccha putta jahAsuhaM // 86 // vyAkhyA-sarvaparigrahaM tyaktvA punarmUgAputro vadati, he pitarau ! ahaM bhavadbhyAmanujJAto mRgacaryAmaGgIkariSyAmi, kIdRzIM tAM ? sarvaduHkhavimokSaNI sarvApadbhyo vimocinIM / tadA tau vadataH he putra ! yathA sukhaM gaccha ? dIkSAM gRhANeti / kiJca he putra ! sIhattA nikkhamio, sIhattAe viharasu puttA / jaha navari dhammakAmA, virattakAmA ya viharaMti // 1 // [RSi./pra.28 ] nANeNa daMsaNeNa ya, carittatavaniyamaguNehiM / khaMtIe muttIe, hou tumaM vaDDamANamaI // 2 // // 86 / / evaM so ammApiyaro, aNumANittANa bahuvihaM / mamattaM chiMdae (muMcaI) tAhe, mahAnAgo vva kaMcukaM // 87 // vyAkhyA-evamamunA prakAreNa sa mRgAputro mAtApitroranujJAM prApya bahuvidhaM mamatvaM 2010_02
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 chinatti tyajatIti / kaH kamiva ? mahAnAgo mahAsarpaH kaJcukamiva, yathA mahAsarpazciraprarUDhamapi nirmokaM tyajati, tathA'yamanAdibhavAbhyastaM mamatvaM mAyAdIMzca muJcati / saMvegajaNiyahAso, mokkhagamaNabaddhacittasannAho / ammApiUNa vayaNaM, so paMjalIo paDicchei // 1 // [ ArA. 2/gA.176 ] / / 87 / / evamAntaropadhityAga uktaH, bahirupadhityAgaM pUrvoktamapi vizeSAdAha iDDhI vittaM ca mitte ya, putte dAraM ca nAyao / reNuyaM va paDe laggaM, Ni NittANa niggao // 88 // vyAkhyA-Rddhi hastyAdInAM, vittaM dhanaM, mitrANi, putrAn , dArAn jJAtIn , paTe lagnaM reNumiva nirdhUya tyaktvA sa nirgato gRhAt , pravrajita iti / / 88 // kriyAmAha paMcamahavvayajutto, paMcasamio tiguttigutto ya / sabbhitarabAhirae, tavokammami ujjuo // 89 // vyAkhyA-tadA sa mRgAputraH paJcamahAvratayuktaH, paJcasamitiyuktaH, triguptiguptaH, sAbhyantarabAhyatapaHkarmaNi udyato jAtaH, tatrAbhyantaraM tapaH prAyazcittAdi, bAhyaM cAnazanAdi jJeyam / / 89 // nimmamo nirahaMkAro, nissaMgo cattagAravo / samo ya savvabhUesu, tasesu thAvaresu ya // 10 // vyAkhyA-nirmamo mamatvamuktaH, [nirahaGkAro'haGkArarahitaH] nissaGgo dhanAdityAgAt , tyaktagauravaH sAtAdigauravA'bhAvAt , traseSu sthAvareSu ca, evaM sarveSu bhUteSu samo rAgadveSaparihArAt // 90 // samatAM spaSTayati lAbhAlAbhe suhe dukkhe, jIvie maraNe tahA / samo jiMdApasaMsAsu, tahA mANAvamANao // 91 // vyAkhyA-punaH sa lAbhe AhArAdInAM prAptau, alAbhe tadaprAptau, sukhe duHkhe, tathA jIvite maraNe ca samaH samAnavRttiH, tathaiva nindAsu prazaMsAsu ca, mAne ca apamAne ca samavRttirjAtaH // 91 // ___ 2010_02
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanam gAravesu kasAyesu, daMDasallabhayesu ya / niyatto hAsasogAo, aniyANo abaMdhaNo // 12 // vyAkhyA-atra gAravAdIni padAni subbyatyayAt paJcamyantAni vyAkhyeyAni / nivRtta iti ca sarvatra yojyam / sa mRgAputro gArevebhyaH, krodhAdikaSAyebhyo, daNDazalyabhayebhyaH, tatra daNDo manovAkkAyAnAmasadvyApAraH, zalyaM mAyAnidAnamithyAtvarUpaM, bhayAnIhalokabhayAdisaptabhayAni, tebhyo nivRttaH, hAsyazokAbhyAM nivRttaH, anidAno nidAnarahitaH, abandhano rAgadveSabandhanarahitazca jAtaH / / 12 / / aNissio ihaM loe, paraloe aNissio / vAsIcaMdaNakappo ya, asaNe aNasaNe tahA // 13 // vyAkhyA-anizritaH, nehalokArthaM paralokArthaM vA anuSThAnavAn , kasyApi sAhAyyaM vA na vAJchate, punaH vAsIcandanakalpaH, yadA kazcidvAsyA pazunA zarIraM chinatti, kazcicca candanena zarImarcayati, tadA tayordvayorapyupari samAnabhAvo dveSarAgarahita ityarthaH, tathaivA'zane AhAre, anazane anAhAre cApi sadRzastulyapariNAmavAn , evaMvidhaH sa mRgAputro jAtaH // 93 / / apasatthehiM dArehi, savvao pihiyAsave / ajjhappajjhANajogehi, pasatthadamasAsaNo // 14 // vyAkhyA-aprazastebhyo dvArebhyaH karmopArjanA'pAyebhyo hiMsAdibhyaH sarvataH sarvebhyo nivRttaH, ata eva pihito niruddha AzravaH karmasaGgalanAtmako yena sa tathA adhyAtmadhyAnayogAH zubhadhyAnavyApArAstaiH, prazasto damaH zamaH, zAsanaM ca sarvajJAgamarUpaM ca yasya ca prazastadamazAsanaH, evaMvidho mRgAputro jAtaH // 94 // ataH phalamAha evaM nANeNa caraNeNa, daMsaNeNa taveNa ya / bhAvaNAhi ya suddhAha, sammaM bhAvittu appayaM // 15 // bahuyANi ya vAsANi, sAmannamaNupAliyA / mAsieNa u bhatteNaM, siddhi patto aNuttaraM // 16 // vyAkhyA-tu punarmagAputro munirmAsikena bhaktena siddhi prApto mokSaM gataH, mAsena bhavaM mAsikaM tena mAsikena bhaktena mAsopavAsenetyarthaH, atha kathambhUtAM siddhiM ? anuttarAM 2010_02
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-1 sarvasthAnapradhAnAM janmAdyabhAvAt / kiM kRtvA ? evamamunA prakAreNa jJAnena matizrutAdikena, caraNena yathAkhyAtena, darzanena zuddhazraddhArUpeNa, tapasA dvAdazavidhena, bhAvanAbhirmahAvratasambandhinIbhirathavA'nityatvAdiviSayAbhiH zuddhAbhirnirnidAnAdibhirAtmAnaM samyak prakAreNa bhAvayitvA bahUni ca varSANi yAvat zrAmaNyaM yatidharmamanupAlyA'ArAdhyeti // 95 / / 96 / / atha sakalAdhyayanArthamupasaMharannupadizatievaM karaMti saMbuddhA, paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyaTuMti bhogesu, miyAputte jahA misI // 17 // vyAkhyA-sambuddhAH samyag jJAtatatvAH puruSAH, paNDitA heyopAdeyabuddhisamanvitAH, ata eva prakarSeNa vicakSaNA avasarajJA evaM kurvanti, bhogebhyo vizeSeNa nivartante, ka iva? yathA mRgAputrarSiH, maH alAkSaNikaH // 97 / / punarbhaGgyantareNopadizatimahappabhAvassa mahAjasassa, miyAeputtassa nisamma bhAsiyaM / tavappahANaM cariyaM ca uttama, gaippahANaM ca tiloyavissuyaM // 18 // vyAkhyA-mahAprabhAvasya rogAdyabhAvena mahAyazasaH pratijJAyA nirvAhena, evaMvidhasya mRgAputrasya bhASitaM saMsArA'nityatopadezAtmakaM vacanavRnda, ca punastapaHpradhAnaM tapobhirutkRSTaM, uttamaM guNagaNairalaGkRtam , gatipradhAnaM mokSarUpagatyA pradhAnaM, ca punastrilokavizrutaM trilokaprasiddhaM, evaMvidhaM caritraM vRttAntaM nizamya // 98 // phalalipsavo hi prekSAvantaH pravarttante, iti dhanamamatAdharmaphalamAhaviyANiyA dukkhavivaDaNaM dhaNaM, mamattabaMdhaM ca mahAbhayAvahaM / suhAvahaM dhammadhuraM aNuttaraM, dhAreha nivvANaguNAvahaM mahaM // 19 // tti bemi vyAkhyA-dhanaM duHkhavivarddhanaM vijJAya, tathA mamatvabandhaM mahAbhayAvahaM jJAtvA, yatastata eva caurAdimahAbhayAvAptirjAyate / nirvANaguNA anantajJAnadarzanavIryasukhAdayastadAvahAM tatprAptikAM sukhAvahAM cAnuttarAM pradhAnAM dharmadhurAM dhArayata ! iha nirvANaguNAvahatvaM sukhAvahatve hetuH / 'mahaM'ti amitamAhAtmyatayA mahatIM, iti samAptau bravImIti prAgvat // 99 // iti niHpratikarmatve ekonaviMzaM mRgAputrIyAdhyayanamuktam // 19 // 2010_02
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ T . Tejas Printers AHMEDABAD M.98253 47620 2010_02