Book Title: Dravya Guna Paryaya no Ras Part 01
Author(s): Abhayshekharsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004991/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya zrIma yazoviNayakA viracita dravya-gueparyAyanI rAma (bhAga-1) vivecana : AcArya vijaya abhayazekharasUri For Privates Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namottha NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNivara viracita svopajJa TabAthI alaMkRta dravya-guNa-paryAyano rAsa bhAga-1 (DhALa 1 thI 8) vivecana-saMpAdana tapAgacchIya zrI vijaya prema-bhuvanabhAnu-dharmajit-jayazekharasUri ziSya AcArya vijaya abhayazekharasUri : prakAzaka : divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, 387810. mUlya H rU|. 15-00 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha sahayoga zrI munisuvratasvAmI jaina zvetAMbara maMdira TrasTa lakSmIpurI, kolhApura (jJAnakhAtethI) prAptisthAna divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA-387810. DaoN. hemaMtabhAI hasamukhabhAI parIkha 21, tejapAla sosA., phatehapurA basasTenDa sAme, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 26630OO6 Ni jagadIzabhAI hIrAcaMda jhaverI 403, girichAyA, motIpoLa, subhASacoka, gopIpurA, surata-395001 nItinabhAI a. dhAmI e-6, zyAmasarjita epA, mathuradAsa roDa, cavhANa hAIskUlanI pAse, kAMdIvalI (vesTa), muMbaI-67. phona : 28078833 prathama prakAzana vi. saM. 2061 noMdha : A pustaka jJAnakhAtethI chapAyuM che. mATe enuM mUlya jJAnakhAte cUkavyA vinA gRhastha enI mAlikI karavI nahIM. bharata grAphIksa, nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-380 001. phona : 079-22134176, 22124723 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kolhApura-lakSmIpurI sthita zrI manasaMtuSTa prAsAdanA mULanAyaka zrI munisuvatasvAmI bhagavAna prANapratiSThAcArya : siddhAntamahodadhi sva. pU. A. zrI vijayapremasUrIzvarajI ma. sA. . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasAhitya niSNAta suvizuddha brahmacArI sva. pUjya AcArya zrI vijayapremasUrIzvarajI ma. sA. nA ananya kRpApAtra paTTAlaMkAra vardhamAnataponidhi sva. pU. A. zrI vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. an Education International & per USUL gainerar Tu Gaan Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kat ! samarpaNa vartamAnakAlIna hajAro buddhipradhAna yuvAnone zrI jinokta jJAna-kriyAmaya mokSamArganI mi zraddhA pedA karIne e mArge pravartAvanArA yuvAna pratibodhaka... sva. pUjyapAda gurudeva zrI vijaya. bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA... gurudeva ! ApazrInuM kevuM ArAdhaka-vinIta vyaktitva ! ke ApazrInA gurudeva trizatAdhika zramaNa sArthAdhipati sva. pU. A. zrI vijaya premasUrIzvarajI ma. sA. nuM ApazrInA dilamAM to ananya sthAna hatuM ja, paNa teozrInA dilamAM paNa ApazrInuM ucca sthAna hatuM. eTale ja to, ke potAnA aneka vyAkhyAnavAcaspati ziSyo hovA chatAM teozrIe potAnA chellA 35 35 varSa sudhI ApazrIne ja sAthe rAkhyA.. ApazrInA "divyadarzana' sAptAhikane aneruM pIThabaLa ApyuM. ApazrI dvArA zarU thayelI zibirane keTalAkano virodha hovA chatAM jabaradasta samarthana ApyuM, jenA mIThA phaLa samasta saMgha ane e virodhI varga paNa Aje cAkhI rahyo che. jyAre 25 medhAvI yuvAnuM navA sAdhuo taiyAra karavAno teozrIe saMkalpa karyo tyAre A saMkalpane sAkAra karavA mATe teozrIe pasaMdagIno kaLaza ApazrI para ja DhoLyo. nIcenI bAbatomAM AnAthI vadhAre prabaLa bIjuM kayuM pramANa joIe? ApazrInuM saMyama nirmaLa hatuM... ApazrIno bodha vizada hato... ApazrInuM nirUpaNa zAstrAnusArI hatuM.. ApazrI dvArA saMghane apAtuM mArgadarzana zAsanadaSTipUrvakanuM hatuM, nahIM ke ahaMkAra-svArthavyaktigata lAlasA vagerenA kAraNe zAsanadrohI.. gurudeva ! ApazrIe saMsAramAMthI uddhAra karIne saMyama to ApyuM ja che... apramatta ArAdhaka vyaktitva kevuM hoya eno anupama Adarza paNa Apyo che... ApazrInA ananya upakAronI smRti sAthe, ApazrInI anarAdhAra kRpAvRSTinI A nIpaja.. ApazrInA ja karakamalamAM samarpita karIne dhanyatA anubhavuM chuM. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya XX j good kolhApura lakSmIpurI sthita manaHsaMtuSTaprAsAdanA mULanAyaka devAdhideva zrI munisuvratasvAmI bhagavAn Adi jinabiMbanA prANapratiSThAcArya suvizALagacchanirmAtA siddhAntamahodadhi saccAritracUDAmaNi sva. pU. A. zrI vijaya premasUrIzvarajI ma. sAheba nA ananya kRpApAtra AjIvana aMtevAsI sakaLasaMghahitaiSI nyAyavizArada sva. pU. AcArya zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja sA. nA varadahaste dIkSAzikSA pAmelA virya parama pUjya AcArya zrI vijaya abhayazekharasUrIzvarajI ma. sA. nI tArkika-sUkSmabuddhithI aneka granthonA UMDANapUrvakanA apUrva rahasyodghATana karatAM vivecano zrIsaMghane prApta thayA che... A granthavivecanazreNimAM eka navo maNako che mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI upAdhyAya viracita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' granthanuM vivecana... tarkAnusArI ne chatAM pUrNa zAstrAnusAra... AvI sUkSma ciMtanapUrvakanI anuprekSA kevA DhagalAbaMdha apUrva rahasyo kholI Ape e jANavAno ne mANavAno zrI saMghane apUrva lahAvo A vivecana dvArA maLI raheze evI niHzaMka zraddhA che... zrI jainazAsane dravyAdinA svarUpa aMge pAtharelA apUrva prakAzane punaH prakAzamAM lAvanArA AvA anya paNa vivecanono-granthono zrI saMghane teozrI taraphathI vAraMvAra upahAra maLato rahe evI namra chatAM AgrahapUrNa prArthanA sAthe pUjyazrIne koTi koTi vaMdanA. A granthanA prakAzanano saMpUrNa arthasahayoga kolhApuralakSmIpurI sthita zrI munisuvratasvAmI jaina zvetAMbara maMdira TrasTa, saMghe potAnA jJAnanidhimAMthI laIne eka prazasya kArya karyuM che e badala e saMghane khUba khUba dhanyavAda che. granthanuM suMdara mudraNa karavA badala bharata grAphiksaamadAvAda presanA mAlika zrI bharatabhAI tathA mahendrabhAIne temaja pUrA sTAphane abhinaMdana. jijJAsuo A prakAzananA sahAre potAnA bodhane vizada kare ane enA dvArA bodhine nirmaLa kare evI vinaMtI sAthe, divyadarzana TrasTa vatI kumArapALa vi. zAha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI siddhAcalamaMDana RSabhadevAya namaH zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH ai namaH siddham vijaya prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-dharmajita-jayazekhara-abhayazekharasUribhyo namaH tattvaprakAza pUrveno ujAza... varasAdamAM bhInA thavAthI zaradI thaI. tethI chagana vicAramAM caDhyo. mane zaradI kema thaI? vicAratA khyAla Avyo ke varasAdamAM bhInA thavAthI zaradI thaI. enA para vicAryuM. huM bhIno kema thayo ? hA, chatrI lIdhA vagara gayo mATe. chatrI kema na lIdhI ? oho, patnIe ApI nahIM tethI. patnIe mane bahAra jatA chatrI kema na ApI ? are ! mAre to patnI ja nathI. kema nathI ? kAraNa ke huM paraNyo ja nathI. kema paraNyo nathI ? kAraNa ke paisA nathI. to have A badhA praznono sAra e Avyo ke have mAre vahelI take paisAdAra kanyAne paraNI javuM joIe ane chagana zaradInI nAnI ciMtAmAMthI paisAdAra kanyAnI moTI ciMtAmAM paDyo. chagane eka muddA parathI keTaluM badhuM lAMbu vicArI lIdhuM ? chatAM A ciMtana nathI, ciMtA che. A vicAravAmAM chagana ekAgra thaI gayo haze, paNa e dharmadhyAna nathI, ArtadhyAna che. ekAgratA e dhyAna che, paNa je kaluSita cittathI thAya ane jenA aMte jIvanI ciMtAmAM vadhAro thAya e anaMtakALathI jIvane siddha thayeluM ArtadhyAna che. A dhyAnanA pariNAme saMkliSTa pariNAmavALo thayelo jIva tatkAlamAM saMklezanA kAraNe ne bhaviSyamAM khoTA baMdhAyelA karmonA kAraNe duHkhanI paraMparA pAme che. AnI sAme paramAtmAe dharmadhyAna ane zukladhyAna batAvyA che. A dhyAnathI jIva prasannatA, samatA, samAdhi pAme che, citta svastha bane che. anaMtakarmonI rAzi kSaNavAramAM nAza pAme che. jema sonAnA gaThThAne moTA, pachI tethI nAnA, pachI tethI nAnA... ema vadhu ne vadhu nAnA-sUkSma thatAM chidramAMthI pasAra karatAM karatAM chevaTe bArIka ane lAMbA tAra taiyAra thAya che. ema jinakathita padArthone gurugamathI prApta karavA e sonAnA gaThThA samAna che. pachI potAnI prajJArUpa vadhu ne vadhu sUkSma chidramAMthI ene tapAsavArUpe - alaga/alaga saMdarbhathI mUlavavArUpe tAvavAmAM Ave, tyAre e padArtho atyaMta sUkSma, atyaMta dUranA svarUpe paNa pragaTa thAya che. jainazAsanamAM A rIte ciMtana-anuprekSAnA mAdhyame dhyAna para pahoMcavA mATe romiTariyala rUpe DhagalAbaMdha padArtho pirasavAmAM AvyA che. 'ciMta' dhAtu parathI banelI ciMtA citA samAna bALanArI che, jyAre e ja dhAtu parathI baneluM 'ciMtana' amRtAMjana samAna che. samagra Atmapradezone apUrva zAtA-prasannatA ApanAra bane che. AvuM ciMtana ekavAra thAya e adhyAtma che. vAraMvAra thAya, tyAre jIva bhAvita thato hovAthI bhAvanA kahevAya che ane emAM jyAre ekAgratA-tIvratA vadhe che tyAre e dhyAnarUpa bane che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A mATe caudapUrvadharo ane kSapakazreNimAM caDelA zukladhyAnIo paNa je dravya-guNa-paryAyano AdhAra le che enA AMzika paNa ApaNI apekSAe sUkSma svarUpAdino nirdeza ananya pratibhAsaMpanna mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje gujarAtI bhASAmAM 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' nAmanA graMthamAM karyo che. emaNe je racanA saraLatAthI-sahajatAthI karI che, te samajavA ApaNI prajJA TUMkI paDe. tethI enA para pote ja gujarAtImAM Tabo racyo che. to anya mahAtmAe saMskRtamAM TIkA racI che. vartamAnamAM gujarAtImAM paNa ghaNA lekhakoe vivecana lakhyA che. paNa granthanI paMkti-paMkti ane zabda-zabdane nyAya Apavo hoya to, * jaina-jainetara darzanono talasparzI abhyAsa joIe. * zvetAmbara-digaMbara AmnAyonA aMtastala sudhI pahoMcavAnI veta joIe. * Agamika-prAkaraNika padArthono gurugamathI UMDo bodha joIe. * svayaM te-te padArtho aMge sUkSmatAthI ciMtana-anuprekSA karelA hovA joIe. * sUkSma prajJA-uttama pratibhA, adbhUta unmeSono prakAza pAtharatI gurukRpA joIe. mArA pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrI vi. abhayazekharasUrIzvarajI mahArAjanuM prakAzita thaI raheluM prastuta vivecana jovAthI A vAtanI mahattA samajAze. pUjyazrI janmajAta viziSTa prajJApratibhAnA svAmI che. ejInIyarIMga sudhIno vyAvahArika abhyAsa, gurusamarpita bhAva sAthe gurunizrAmAM jaina-jainetara nyAyagranthono talasparzI abhyAsa, Agama-prakaraNomAM meLavelI mAsTarI, karmapadArthonA ciMtanathI satata anuprekSAmaya banI gayelI jJAnapariNati ane dareka padArtha-zabdano UMDANabharyo spaSTa bodha prApta na thAya tyAM sudhI anveSaNa karavAnI vRtti. A badhAnA saMmizraNathI teo samagra jainajagatamAM sUkSmatattvaciMtaka, dareka jinavacananA aidaMparyArtha sudhI janArA, adbhuta pratibhonmeSanA svAmI tarIke prasiddha che. emaNe A graMthapara vAcanA ApavAnA nimitte jabaradasta manana, maMthana, dohana karyuM che. enA AdhAre taiyAra thayelA navanItarUpe A vivecana Aje ApaNane upalabdha thayuM che. svayaM abrAnta gItArtha hovA chatAM, potAnA vivecanamAM jinAjJA viruddha kazuMya na AvI jAya e mATenI cIvaTanA kAraNe ja A graMthanA judA-judA bhAgo te-te prasiddha vidvAna mahAtmAo pAse saMzodhita karAvyAM che. tethI ja A vivecita graMtha pramANita che. abhyAsa mATe atyaMta upAdeya che, dravya-guNa-paryAyanA jJAnathI dhyAnamA AgaLa vadhanArA mATe khAsa AdaraNIya che. pUjyazrIe dareka zabdanA, dareka vAkyanA, dareka muddAnA aidaMparyArtha prApta saMdarbhane pAmavA je saphaLa parizrama karyo che, tenA kAraNe A graMtha tattvono khajAno banI gayo che. prAyaH prAcIna dareka graMthamAM upalabdha thatAM maMgaLa, viSaya, saMbaMdha vageremAM eka "saMbaMdha" aMge paNa pUjyazrIe talasparzI vivecana pIrasyuM che, to anabhilApyatA-avAcyatA vacce zuM tAtvika pharaka hoI zake enI paNa UMDANabharI carcA karI che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtramAM "guNaparyAyava dravyam sUtramAM dravya, guNa ane paryAya.. ema traNano ullekha che. prastuta rAsa paNa dravya, guNa ane paryAya traNane sparzIne che. bIjI bAju, tattvArthamAM ja - tathA prasiddha tripadImAM dareka sat vastune utpatti, vinAza ane dhrauvyayukta batAvI che. emAM utpatti ane vinAza paryAyane apekSIne che ne dhrauvya mULadravyane apekSIne. Ama sat vastunA dravya-paryAyarUpa be ja aMza batAvyA. AvA sthaLoe guNanA astitvanI noMdha lIdhI nathI. zrI siddhasena divAkarasUri mahArAja, mahopAdhyAya zrI yazovijayajI gaNivara vagere zvetAmbara AmnAyanA pUrvAcAryo vAstavamAM to dravya ane tenA paryAyo ema be ja aMzane svIkAre che. paryAyomAMthI ja "je sahabhAvI che te guNa tarIkenI vizeSa oLakhane pAme che. jemake sAdhumAM ja "25 vizeSa guNavALA" upAdhyAya ane "36 vizeSa guNavALA "AcArya tarIkenI vizeSa oLakha pAme che. Ama guNo paNa paryAyarUpa ja che. A vAtanI UMDANathI rasabhara carcA karIne pUjyazrIe A mahattvanA mudAne spaSTa karI Apyo che. vaLI eka vAta e paNa samajavA jevI che ke kramabhAvI paryAyo tevI-tevI dravyAdi sAmagrI pAmI utpatti-vilaya pAmatA hoya che. arthAt paryAyo utpatti-vinAza yukta che. chatAM jainamate te kSaNika ja hoya evo niyama nathI. keTalAka paryAyo dIrghakALa TakanArA hoya che. tyAre "sthiratA rUpa dravyanA lakSaNane kathaMcit sparzatA hovAthI ApekSika dravyapaNuM pAme che ke jene avalaMbIne tethI paNa alpakAlIna paryAyo udbhava-vinAza pAme che. jemake manuSyatva paryAya apekSAe dIrdhakAlIna hovAthI kathaMcit dravyapaNuM pAme che ne "bALapaNa" vagere avasthAo enA paryAyarUpe oLakhAya che. A ja anekAMtavAdanI khUbI che. pUrvanA vivecanakAroe potAne maLelA pAThonI zuddhi aMge vizeSa vicAryA vinA e pAThone saMgata karavA AkAzamAM khetI karavA jevo je prayatna karyo che, tenI sAme pUjyazrIe graMthakAranA abhiprAyane anukULa pATha kayo hoI zake e aMge pUrvApara saMbaMdha, tevA prakAranA AgaLa-pAchaLanA prayogo vagerene dhyAnamAM laI potAnI pratibhAthI sAco pATha vicArI e rIte padArtha besADavAmAM thatI saraLatA paNa batAvI che. jemake (1) DhALa-2, gAthA-3 nA TabAmAM pUrvanA vivecanakAroe "yukti' zabda lIdho che. pUjyazrIe tyAM "yukti" (sAnusvAra) prayoga batAvI tenI sArthakatA siddha karI che. (2) DhALa2, gAthA-7 nA TabAmAM "anya kAraNatA' zabda pakaDIne anya vivecanakAroe anyakAraNatA joIe ? ke ananya kAraNatA joIe ? vagere ghaNI mathAmaNa karI che. jyAre pUjyazrIe anya ane kAraNatA e be zabdone alaga karIne asaMdigdha vAstavika artha sUcavyo che. A ja rIte "aMzajJAna na niSTha' nuM sUcavela sthAnAMtara, jJAnaniSThanA sthAne sUcavela jJAnanirUpita, no kAyA nA sthAne sUcavela ane mAyA.. vagere bAbato jANavI. AnaMdanI vAta e che ke pUjyazrIe sUcavela keTalAka sudhArA to pAchaLathI prApta thayela saMzodhita nakalamAM paNa e ja pramANe jovA maLyA che. nirarthaka vivecano karI graMthagaurava karavAnA lobhathI mukta pUjyazrIe dareka Avazyaka mudA aMge prazno uThAvI sArabhUta tattva para prakAza pAtharyo che. jemake digaMbaramAnya tiryaka-Urdhva pracaya, saptabhaMgI, digaMbara devasenAcAryanI naya vicAraNAo vagere vagere... Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A samagra graMthamAM pUjyazrIe Agama-guru paraMparAthI parikarmita thayelI prajJAnA-pratibhAnA unmeSo kevA bhavya hoya eno ApaNane spaSTa anubhava karAvyo che. saptabhaMgI aMge, vAyunI sparzendriya sivAyanI iMdriyothI paNa grAhyatA aMge, abhedanI tAdAtmya ane sAdRzya evI dvividhatA aMge, vyavahAramAnya vikalpa paNa tattvabhUta ja che, bhavya-abhavyamAM acaramAvartamAM paNa oghazaktinA kAraNe paDato pharaka, bhedane vyApyavRtti mAnatA taiyAyikavAdanuM khaMDana, zyAmo 7 rata: aMgenI sUkSmacarcA, devasenAcAryanI nayavicAraNAne paNa nyAya ApavA kareluM vizada vivecana vagere vAto... A pUrve ApaNane ATalI spaSTa rIte bIje kyAMya jovA maLI nathI. emAM paNa saptabhaMgInI vicAraNA to eTalI badhI khIlI che ke eka svataMtra graMtharUpa banI rahe che. 8 pUjyazrInuM 'dravya-guNa-paryAyanA rAsa' paranuM A vivecana, * mAtra kriyArucivALAne avazya jJAnaruci pedA karAvaze, * jJAnarucivALAne ekAMtavAda choDAvaze, * tattvajijJAsune tattvAmRta bhojananI paramatRpti Apaze. * vyavahAranayanI pakkaDavALAne nizcaya tarapha jovA preraze, * to mAtra nizcayane ja AgaLa karanArane vyavahAranaya para paNa prema Ubho karAvaze, * zuSka adhyAtmavAdIne Ardra bhaktiyogI paNa banAvaze, * sarvatra jinavacanane ja AgaLa karavAnI bhAvanA badhAmAM pradIpta karaze, * to jinavacanane AgaLa karanArAone paNa enA aidaMparyArthane pakaDavAthI ja kharekhara jinavacana AgaLa karyuM kahevAya e vAtano bodha apAvaze... samagra vAMcana pachI adbhuta-adbhutano udgAra pragaTa karAvatA A graMthanA vivecanakArane bhAvabharI vaMdanA. jijJAsuvargane vinaMtI ke dravya-guNa aMge, vyavahAra-nizcaya aMge, kriyA-adhyAtma aMge koIpaNa prakAranI pakkaDa para AvatA pahelAM A vivecanano talasparzI abhyAsa karavo, tathA pUjyazrIne vinaMtI ke zrI saMghane - jijJAsuvargane ApanA vivecanonI je apekSA rahe che, tene vAraMvAra AvA padArtho para prajJonmeSa prerita kalama calAvI saMtoSavAnI kRpA karo. janmavAMcana dina saM. 2061 pAlitANA : -paM. ajitazekhara vijaya Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH -prastAvanA * nyAyavizArada-nyAyAcArya mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNivaranA aneka durbodha granthomAMno eka grantha eTale dravya-guNa-paryAyano rAsa.. 5 * sUkSmapadArthothI ane duruha nyAyapaMktiothI gahana hoya evo koI gUrjara grantha eTale dravya-guNa-paryAyano rAsa.. mULa prAkRta-saMskRta granthanA gujarAtI vivecana thayA hoya evA to DhagalAbaMdha grantho che.. paNa mULa gujarAtI grantha para saMskRtivRtti racAyelI hoya evuM saubhAgya pAmela grantha eTale dravya-guNa-paryAyano rAsa.. ke jenuM vivecana karavA aneka vivecanakAro lAlAyita thayA hoya evo gUrjarabhASA nibaddha grantha eTale dravya-guNa-paryAyano rAsa. abhrakane jema jema puTa Apo... auSadhIya guNo pragaTatA jAya... ema jema jema anuprekSA dvArA UMDA utaro tema tema apUrva prakAza lAdhato jAya evo grantha eTale dravya-guNaparyAyano rAsa.... vi.saM. 2060 nuM comAsu amadAvAda-pAlaDI khAte zrI vizvanaMdIkara jaina saMghamAM thayuM. caturvidha saMgha samakSa koIka tAttvika granthanI vAcanAno prastAva Avyo. zrI caturvidha saMghamAM paNa mukhya zrotA tarIke nyAyadarzananA abhyAsI sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto hato. eTale mahopAdhyAya zrImadyazovijayajI mahArAjanI gUDha rahasyothI bharelI A kRti- dravya-guNa-paryAyano rAsa- para pasaMdagIno kaLaza DhoLyo. emAM adhyApananI sAthe sAthe mAre paNa sUkSmatApUrvaka A granthanuM adhyayana thaI jAya evI paNa gaNatarI hatI. alabat, pUrve koIka jijJAsu koIka paMkti besatI na hoya ne tethI e paMkti besADavA mATe pUchavA Avela hoya to enA para vicAra karavA jeTalo A granthano paricaya hato. ne tethI enI durgamatAno kaMIka khyAla hato. vizeSa paricaya nahoto. paNa deva-gurunI anarAdhAra kRpA.. mRtadevI zrI sarasvatI bhagavatIno prasAda... ne zrI jinazAsanokta jJAnapaMcamInI nAnI uMmarathI cAlu karelI-cAlu rAkhelI ArAdhanA. A badhAnA prabhAve, jema jema grantha AgaLa cAlato gayo tema tema vadhu ne vadhu ughADa thato gayo.. amuka phuraNAo to evI thatI ke huM khuda AzcaryamAM garakAva thaI jato. emAM paNa saptabhaMgI, arthaparyAya.. vyaMjanaparyAya aMge je prakAza lAvyo te ekadama apUrva jevo ne chatAM saMpUrNa tarkasaMgata jevo bhAsato hato. eTale adhyetAvarganI vinaMtI thaI ne mane paNa thayuM ke A prakAzane kAgaLa para jhIlI levo joIe jethI e cirakAlIna banI jAya. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. jo ke A granthanA aneka vivecano pUrve prakAzita thayelA che. vartamAnamAM paNa eka navuM vivecana prakAzita thayuM che ne anya thaI rahyuM che. eTale have ora eka vadhArAnA vivecananI zI jarUra? A prazna svAbhAvika che. paNa, Avo prazna mAruM yogaviMzikAnuM vivecana prakAzita thayuM tyAre paNa hato. ema pAMcamA karmagranthanA padArtho + enA para hetudarzaka vizada TIppaNovALuM pustaka prakAzana karavAnA prastAva vakhate paNa hato. chatAM, A banne prakAzano thayAM. ne adhyetAone spaSTa pratIti thayelI che ke jo A prakAzano prakAzita thayA na hota to ghaNAM ghaNAM rahasyo jijJAsuvargane jANavA na ja maLata. AvI ja pratIti prastuta prakAzana aMge paNa adhyetAone avazya thaze evI mane pUrNa zraddhA che. ne tethI A prakAzana avazya karavuM evo nirNaya karIne lakhANa cAlu karyuM. lakhANa daramyAna ora vadhu phuraNAo ne vadhu spaSTIkaraNa thayA, ne enAthI mArA AnaMda-ullAsa ora vadhyA. AmAM ghaNI ghaNI svakIya anuprekSAo che. emAM paNa saptabhaMgI, arthaparyAya-vyaMjanaparyAya... A aMgenuM badhuM lakhANa lagabhaga apUrva che, kAraNa ke vartamAnamAM upalabdha koI ja granthomAM AvuM varNana maLatuM nathI. eTale ja A vivaraNanA saMzodhakonA AvA hRdayodgAra sahaja rIte patramAM vyakta thayA che * tamAruM vivecana vicAravAthI mane ghaNI spaSTatA thayela. traNeka vakhata to vaMcAyuM-vicArAyuM. ema lAgyuM ke rAsanA padArtho enA AdhAre samajavA syAdvAdazAsananI samaja mATe anivArya che. * dareka padArtha tarkabaddha zailithI khUba suMdara rIte kholyA che. ne vizeSamAM to jainajagatune AmAMnI ghaNI vAta pahelAM kadI vicArI nahIM hoya evI prAyaH lAgaze. * atisUkSmatAthI vivecyuM che. gajaba karI che ApazrIe... khUba ja sacoTa tarkapuSTa vivecana che. navI ja dizA kholanAruM che e vizeSa. * meTaranuM lakhANa khAsse UMDANavALuM ane vaLI sAva navI ja bhAtanuM hovAthI ra-3 vakhata dhyAnathI vAMcI laIe pachI padArtha paricita bane kharekhara ApazrIe gajabanI kamAla karI che. eka to viSaya gahana, emAM paNa vaNakheDAyelA padArtho, pUrvagranthomAMthI digdarzana paNa ochuM maLe. temAM navo ja AviSkAra lAvatI tarkapuSTa anuprekSA raju karIne kharekhara navasarjana karyuM che. saptabhaMgI ne vyaMjana-arthaparyAyanA padArtho jANe aparyAptAvasthAmAMthI have paryAptAvasthAmAM AvyA tevuM lAge. (alabatta pUrve koIke tene spaSTa karyA paNa haze, je sAhitya upalabdha nathI.) kharekhara vAMcatA vAMcatA evI anubhUti thaI ke jANe koI pUrvano grantha kyAMkathI sajIvana thayo hoya. darzanazAstronA kharekhara aprakAzita rahI gayelA prameyone ja prakAzita karyA che tethI sasasavizeSa upakAraka bane evuM lakhANa che. divasa-rAta A ja legyAmAM, tenA ja vicAromAM ramamANa rahyA hazo to ja ane tyAre ja AvuM spaSTatApUrvakanuM UMDANa hAMsala thAya. ApanA mArgastha kSayopazama, tarkazuddhi vagereno pharI ekavAra pratyakSa paraco maLyo. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ li zakya bane to navI anuprekSAne avagAhatI eka svataMtra nAnI pustikA khAsa karavA jevI che jethI rAsa na vAMcanArA paNa A padArthone spaSTa rIte samajI zake. vAMcatA vAMcatA je prazno thAya te alaga kAgaLamAM TapakAvato hato, paNa thoDA AgaLa jatAM ja enuM samAdhAna AvI jAya ne peluM lakhANa mAre kensala karavuM paDe. A rIte anekavAra anubhavyuM. ApanA lakhANane A bahAne vAMcavAno je AnaMda Avyo te kharekhara avarNanIya che. * saptabhaMgI ghaNIvAra vAMcelI, eka-be vAra bhaNAvelI, paNa mane kadi saMtoSa thayelo nahi. kaMI ja samaja paDI na hatI. mAtra upara challo bodha thayelo. Aje ApazrInuM je ciMtana vAMcyuM. e mATe enI anumodanA karavAnA mArI pAse koI zabdo ja nathI. koIpaNa vizeSa AdhAra vinA AvuM sUkSma-gUDha chatAM atyaMta yuktiyukta lakhANa karavuM mane to azakya ja lAge che. paNa e ApazrIe karyuM ja che. naya" upara paNa AvuM ja sUkSmaciMtana karIne ApazrI lakho evI bhArabharI bhAvabharI vinaMtI, jethI jinazAsananA A aNamola tattvone sparzavAnuM saubhAgya sAMpaDe. *** ghaNI ghaNI navI anuprekSAo hoya eTale saMzodhana Avazyaka ja nahIM, atiAvazyaka karmaprakRti traNa bhAga, yogaviMzikA-pAMcamA karmagranthanA padArtho. dazavidha sAmAcArI traNa bhAga.. vagerenuM sUkSmatApUrvaka saMzodhananI kRpA varasAvanArA pUjyapAda gacchAdhipatizrI vijaya jayaghoSa sUrIzvarajI ma. sA. ne vinaMtI karI... kAryonI ativyastatA vacce paNa zrutapratyenI bhaktinA kAraNe ne mArA pratyenI lAgaNInA kAraNe teozrIe yathAvakAza prathama DhALanuM vivecana joyuM.... sUkSmatApUrvaka saMzodhana karyuM. aneka bahumUlya sUcano karyA ane bAkInuM meTara anya mahAtmAo pAse saMzodhana karAvavAnuM sUcana karyuM. pUjyapAda gacchAdhipatizrInA e sUcana bAda meM saMpUrNa meTara paMnyAsa zrI ajitazekhara vijayajI gaNivara pAse saMzodhana karAvavuM temaja thoDuM thoDuM lakhANa bIjA mahAtmAo pAse paNa saMzodhana karAvavuM ema nakkI karyuM. anya mahAtmAonA nAma pUjyapAda gacchAdhipatizrIe paNa sUcavyA. tadanusAra A saMpUrNa lakhANanuM saMzodhana paM. zrI ajitazekharavijayajIe kALajIpUrvaka karyuM che temaja prathama DhALa - pUjyapAda gacchAdhipatizrI jayaghoSa su.ma. sA. bIjI-trIjI DhALa - munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI ma. cothI DhALa - munirAjazrI udayavallabhavijayajI ma. pAMcamI-chaThThI DhALa - pa. pU. A. zrI vi. hemacandrasU. ma. sA. sAtamI-AThamI DhALa - pa. pU. A. zrI vi. jagandra sU. ma. sA. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 A badhA mahAtmAoe paNa kALajIpUrvaka saMzodhana karIne bahumUlya sudhArA vadhArA sUcavyA che... e badala teono sarveno khUba khUba AbhArI chuM. A lakhANamAM saptabhaMgI-temaja arthaparyAya-vyaMjanapayAyanuM je vivaraNa che te hAla upalabdha koI ja granthamAM jovA maLatuM na hovAthI lagabhaga apUrva jevuM che. chatAM atyaMta tarkabaddha pratIta thavAthI, jeo rAsanuM AkhA granthanuM adhyayana na kare teone paNa saptabhaMgIno vizada paricaya thaI zake e mATe enuM svataMtra lakhANa karavAno vicAra karyo. e mujaba e lakhANa karyuM. pachI to enuM saMskRta rUpAMtara paNa karyuM ne vIsa svataMtra gAthAo banAvI svopajJa saptabhaMgI viMzikAgrantha tarIke enuM alaga prakAzana paNa thaI rahyuM che. A badhI lagabhaga apUrva vicAraNAo che, e vAta sAcI che. chatAM sAva nirmULa ane mAtra svakalpanAzilpa nirmita che evuM nathI ja. svadravyAdinI vivakSA, e vakhatanA caiva vagere 7 bhaMga, arthaparyAyamAM bhaMga sAta ja hovAno ne vyaMjanaparyAyamAM be ja hovAno zrI sammatimAM kahelo niyama, ghaTAdipadavANyatA e vyaMjanaparyAya che. evI granthakAre rAsanA TabamAM ApelI vyAkhyA... mArI saMpUrNa anuprekSAnA A AdhAra che. AmAM 7 ane be bhaMga hovAno niyama zA mATe ? enA para je manane saMtoSa thAya evI anuprekSA cAlI. ene anusarIne prastuta vivaraNa taiyAra thayuM che, enI badhAne noMdha levA namra vinaMtI che. pUrvaprakAzita mudraNone anusarIne yathAyogya pATha svIkArI vivecana karyuM che. lakhANa pUrNa thaI gayuM... presamAM kAma cAlu thaI gayuM... ne bIjuM pUruM saMzodhana daramyAna, A ja granthanuM vivecana taiyAra karanArA munirAjazrI yazovijayajI gaNivara pAsethI lagabhaga 6 judI judI hastalikhita pratonA pAThAMtara umerelI nakala maLI. eTale je zaMkAspada sthAno hatA te aMge pAThAMtara jovA mATe eno upayoga karyo che. preSaka mahAtmAne dhanyavAda. siddhAnta mahodadhi, suvizuddhabrahmacaryamUrti sva. pU. A. zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma. sA. nyAyavizArada vardhamAnataponidhi sva. pU. A. zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. sahajAnaMdI karmasAhityamarmajJa sva. pU. A. zrImadvijaya dharmajisUrIzvarajI ma. sA. zrI sUrimaMtrArAdhaka dakSiNa mahArASTraprabhAvaka sva. pU.A.zrImadvijaya jayazekharasUrIzvarajI ma.sA. A suvihitaguruparaMparAnI anarAdhAra kRpAno ja camatkAra che prastuta vivecana.... mATe A vivecanamAM je kAMI sAruM che e badhAnuM zreya vastutaH A guruvaryone ja che. vAcanA daramyAna munirAjazrI cizekharavijayajI mahArAje tathA sAdhvIzrI puSpadaMtAzrIjI mahArAje TapakAvelI noMdha paNa vivecanamAM keTalAka sthaLe sArI upayogI banI che. tathA sahavartI tapasvI-tyAgI ziSya-praziSyAdi vRndano paNa lekhana-prUpharIDiMga-prakAzanAdimAM satata je vividha sahakAra maLyo che tene paNa kema bhUlI zakAya ? suMdara prastAvanA dvArA granthane alaMkRta karanArA paM. zrI ajitazekharavijayajI gaNivarane paNa dhanyavAda. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 deva-gurunI kRpAne sakriya karIne. ghaNI sAvadhAnI rAkhIne.... pUrvApara anusaMdhAna karIne ane aneka vidvAno pAse saMzodhana karAvIne prastuta prakAzana prakAzita thaI rahyuM che. tema chatAM chabasthatAdi kAraNe kyAMya paNa kAMI paNa alanA thaI hoya to enuM aMtaHkaraNapUrvaka micchAmi dukkaDa... tathA saMvigna gItArtha mahAtmAone saMzodhana karavAnI vinaMtI sAthe... ane, zrI jinazAsane padArthanA svarUpa aMge pAtharelA sUkSma bodhane pAmavA mATe.... e bodha pAmIne zrI jinazAsana para ovArI javA mATe... e ovArI javA dvArA samyagadarzanane nirmaLa karavA mATe.... tethI, e nirmaLatA dvArA mokSamArge haraNaphALa bharavA mATe... bhAvukone prastuta vivecananuM adhyayana karavAnI vinaMtI sAthe.. jagadguruzrI hIrasUri svargArohaNa tithi vi.saM. 2061, kolhApura gurupAdapadhareNu abhayazekhara... viSayAnukrama ja 3 ) = S. viSaya pRSTha | viSaya DhALa prathama..*************** ...1 thI 34 | AjIvana gurukulavAsano upadeza.....................30 maMgaLAcaraNa .............1 | DhALa bIjI. ............35 thI 83 bane saMbaMdha jarUrI .. 3 | dravyanI vyAkhyA .......... .............................35 AtmArthI = jJAnarucijIva, zA mATe ?............. paramANu e dravya ke paryAya ?....... 4 prakAra anuyoganA ke sUtranA?.. dravyatva ApekSika che?.............. dravyAnuyoganI mahattA : sammatimAM .. guNa-paryAyanuM lakSaNa........... mASatuSamunine dravyAnuyoga hato?..... grahaNaguNa eTale zuM?....... vAsanAjanana ane vAsanAzamananuM motImALA dRSTAMta............ mukhya kAraNa jJAna ... * ...15 | UrdhvatA sAmAnya zakti.......... .........47 upadezapadanI sAkSI ........... .................16 | para-apara UrdhvatAsAmAnya...... ...........50 paMcakalpabhASyanuM kathana .......... .............. tiryasAmAnya zakti........... ................52 upadezamALAno upadeza......... ekAkAra-anugatAkArabuddhino taphAvata .................53 pravacanasArano sAra ......... digaMbaramAnya "pracaya'.... ...........54 gItArtha-gItArthanizrita... e ja sAdhu ...............26 | kRSNavarNAdimAM tiryasAmAnya che?......................58 = - = ke : : : : *****.24 ] Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya oghazakti-samucitazakti.. abhavyamAM dharmanI oghazakti paNa nathI kAryabhede kAraNabheda ? nizcaya-vyavahArardaSTie. kArya-kAraNa che ja nahIM - - zuddhanizcaya.. guNanA paNa paryAya hoya - digaMbaramata . guNa e paryAya ja che.. guNArthika naya kahyo nathI.. kRSNa-nIlAdi varNo guNanA nahIM, dravyanA ja paryAya.... dravya ane guNa-paryAya vacceno bheda. eka-aneka indriyagocaratA saMjJA-lakSaNAdibhede dravyAdibheda. DhALa trIjI.... ekAMtabhedamAM guNa-guNIbhAva ucchedAvatti anavasthAdoSa vajana bamaNuM thavAnI Apatti. niyatavyavahAra abhedanA kAraNe. ....... yogAcAramatapravezApatti dharmI achate dharma na jaNAya. bheda-abhedanayanA svAmI DhALa cothI.... ....... pRSTha .59 .62 .63 hRda ........ abheda be prakAre H tAdAtmya, sAdRzya bheda-abheda banne eka ja dharmathI . rUpAMtarathI bheda-abheda e zatanayano mULa hetu.. dravyAdivizeSaNe saptabhaMgI svatrevaDI eTale zuM ? .69 .................... 06*'' asat vastu na nIpaje asatnI ptinI jema utpatti zakya - naiyAyika atItaviSaya sarvathA asat nathI - jaina ..............96 .72 ...........2 84 thI 104 84 85 ..87 ..89 .91 56* ..78 ..78 ..97 101 .103 .105 thI 100 ................105 bheda-abheda vacce virodhanI zaMkA pratyakSathI ja virodhano parihAra bheda-abheda banne tulya che dharmabhede dharmabheda mAnavo ja paDe zyAmo naravataH ghaTabhedane jaNAve ja che............112 ..94 .107 .107 .110 .116 .117 ....121 122 .124 14 prathama bhaMga. bIjo bhaMga. trIjo bhaMga viSaya arthaparyAya sarvathA sveva konA mATe ?.. A anekAntavyavasthA prakaraNano adhikAra DhALa pAMcamI pramANa-nayaviveka pRSTha viziSTAbhAva kyAre kahevo ucita ? viziSTa zuddhAntA... nyAya paNa anupayogI. eka zabda zaktithI benuM kathana azakya . cotho bhaMga. aneka 'sva' rUpone bhegA karIne javAba ............136 'sva'-'para'rUpane prajJApaka bhegA na karI zake pAMcamo bhaMga.... .......137 chaThTho bhaMga... sAtamo bhaMga.. sAtathI adhikabhaMgono asaMbhava. bhedAbheda aMge saptabhaMgI .125 .126 .127 .128 .129 131 .133 .134 .136 139 .139 .140 .141 .142 145 'puSpadaMta' zabda ekoktithI sUrya-caMdrane jaNAve che 143 ubhayatvena upasthita bheda-abheda e dravyA.-paryAyA.nayanA viSaya nathI.... avAcya-anabhilApya zabdo samAnArthaka che ? ....146 anabhilApyamAM anabhilApyapadavAcyatva... ......147 avAcyatva = sarvapadavAcyatvAbhAva .............. .148 kevalI-kevalI vacce vacanavyavahAra na hoya .........150 anabhilASyano saMketa zakya che avAcyano saMketa azakya che vyaMjanaparyAya aMge be ja bhaMga . arthaparyAya-vyaMjanaparyAyano taphAvata vyaMjanaparyAyo vastusvarUpanA aMzabhUta nathI trIjA vagere bhaMgamAM kevA prazna hoya ? vAcyatAonuM mizraNa azakya che vyaMjanaparyAyamAM trIjA vagere bhaMgano asaMbhava ....163 'avAcya' kahevAmAM pUrvApavirodha .......159 161 162 165 .168 .101 thI 200 ...............171 .153 .153 .156 .157 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 : 234 : : 200 0 viSaya pRSTha viSaya pRSTha ekadA vRttidvayamAM virodha nathI......... vyavahAranaya : be prakAra, .232 ekabodha zAbda, eka Artha..........................174 RjusUtranaya : be prakAra *.232 dravyArthika zakyArtha: abheda, lakSyArthaH bheda.....176 zabdanaya........ ..... dravyArthikanaya paNa Avazyaka..........................178 samabhirUDhanaya......... ....236 paryAyArthika zakyArtha bheda, lakSyArtha : abheda..182 evaMbhUtanaya ... ................237 naya dvArA bheda, abheda, zakti, lakSaNA... nayacakra-AlApapaddhatinA pATha........................238 badhuM saMbhavita ........... .......182 DhALa sAtamI ................240 thI 253 nava naya vagere digaMbara kalpanA....................187 sabhUtavyavahAra upanaya.............. ..............24o dravyArthikanayanA 10 bheda............. .188 upanayatva zI rIte ?.. ..............241 zuddha' e nayanuM vizeSaNa ke dravyanuM?...... 191 sabhUta vya. aMge dravyavibhAga .. .... ....245 nayamAM zuddhAzuddhatva zI rIte ?.......... 191 asabhUta vyavahAra upanaya-navavidha upacAra.....246 dravyArthikano trIjo bheda ...... ..195 asad, nA traNa prakAra ........... cotho bheda .......................... 197 upacarita asata vyavahAra upanaya.......... ...251 nAza-utpatti eka ja samaye.... 198 DhALa AThamI.... ..........254 thI 300 chaThTho bheda..... adhyAtmanaya : be prakAra ............................255 sAtamo anvayadravyArthika........... ............. 201 nizcayanaya............ 255 AThamA-navamo bheda.......... vyavahAranaya ... ..256 dasamo paramabhAvagrAhakabheda.. saMzleSita yoga eTale ?..............................259 nayacakranI gAthAo ...........................206 | UlaTI paribhASA dAjhe che......... ......261 DhALa chaThThI............... .....208 thI 239 arpita-anarmitanayane paNa alaga pADo...........262 paryAyArthikanA 6 bheda................................208 RjusUtrano antarbhAva zAmAM ?..... zabdaphera mAtra joIne digaMbaranuM khaMDana na karavuM...211 granthakArakata saMgati ........... .............268 saMsArIpaNAnA paryAyane janAra dravyA.paryAyA.nA 10-6 bhedono samAveza...........270 nayaprakAra kema nahIM ?.......... naigamano anantarbhAva: pradeza dRSTAnta...............273 cothA prakAramAM sattAnuM grahaNa tattva 7 ke 9 kahevAnuM prayojana ................................275 pradhAnapaNe ke gauNapaNe?.. ..........215 nayavibhAjanamAM itaravyAvRtti abhipreta che....... 277 pAMcamA prakAramAM zuddha-nitya zabdano vicAra.........217 dasa vagere bheda upalakSaNa che.. ......278 dravyArthika 10, to paryAyArthika 6 ja kema?......219 nagamamAM zuddhAzuddhatva zuM?....... ......279 nayacakra-AlApapaddhatinA pATha......... .....221 nizcayamAM paNa upacAra che...................................282 nagamanaya : bahumAnagrAhI............. 223 "aMzajJAna na niSTha' paMkti kyAM joIe? ...285 bhUtanaigama.. 224 vyavahAra paNa tattvArthagrAhI che. .285 bhAvInaMgama. vyavahAra, nizcaya, pramANa vyAkhyA ...290 vartamAnanaigama ............ .....227 nizcayanayanA 3 bheda.. Aropa kaI rIte thAya?.. 229 vyavahAranayanA 3 bheda. 294 saMgrahanaya : be prakAra ... 231 | zuddhanayArtha mATe zvetAMbaragrantha bhaNo................297 ....204 ********2O5 265 ..........213 ......226 291 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyetAo mATe madhura rasathALa.. zatakanAme pAMcamA karmagranthanA padArtho.. pAMcamo karmagrantha eTale padArthono khajAno... anya vivecanomAM hetuo na maLe evA DhagalAbaMdha tarkapUrNa hetuonA udghATana (jemake khagatinAmakarmane jIvavipAkI prakRti kema kahI ? vagere) karanArI - UMDANabharyA rahasyone vyakta karanArI TIppaNo jANavA mATe - alpa samayamAM vizadabodha meLavavA mATe A pustakanA AdhAre bhaNavA mATe khAsa bhalAmaNa che. karmaprakRti padArtho bhAga - 1, bhAga - 2, karmaprakRti bhAga - 3 praznottarI. gahana padArthone paNa TUMkamAM ane chatAM saraLatApUrvaka samajavA mATe A pustakono sahAro levo Avazyaka che. tathA atyaMta UMDA rahasyone kholI ApanAra praznottarInA adhyayana vinAnuM kammapayaDI tathA paMcasaMgrahanuM adhyayana eTale uparachallo bodha. bodhane sUkSma ane tarkapUrNa banAvavA mATe avazya A pustakone avagAhavA. yogaviMzikA Aja sudhImAM prakAzita thayelA aneka vivecanomAM sAva alaga tarI AvatuM.... zabda-zabdane ArapAra | vIMdhIne yogaviSayaka apUrva rahasyone pIrasatuM.. sUripuraMdara zrIharibhadrasUri mahArAjanA yogaviSayaka vicArone vizada rIte ane chatAM pUrvApara virodha vinA spaSTa karatuM adbhuta vivecana jANavA-mANavA mATe pU. A. zrI abhayazekharasUri ma. likhita vivecana bhaNavuM ja rahyuM. siddhinAM sopAna... praNidhAna -pravRtti vagere pAMca AzayonuM atyaMta vizada-vistRta vivecana.... * nyAyasiddhAnta muktAvalI bhAga - 1, bhAga- 2 nyAyadarzananA pAyAnA A granthane bahu ja spaSTa rIte samajavA mATe nyAyazailinI hathoTI pAmavA mATe... pAribhASika zabdono saraLa paricaya meLavavA mATe.. pU. A. zrI likhita vivecananI sahAya levI ghaNI icchanIya che. satpadAdiprarUpaNA - gati, indriya, kAya....vagere 14mULa mArgaNAo... trIjAkarmagranthamAM AvatI enI 62 peTA mArgaNAo... enA karatAM paNa UMDA utarIne kula 174 mArgaNAono satpada, dravyapramANa, kSetra vagere dvAro dvArA) vicAra. aneka granthonA AdhAre saMcita thayelA padArthasamudrane avagAhavAno AnaMda mANavA vinaMtI. bhaviSyamAM prakAzita karavAnI vicAraNA... anuyogadvAra TIppaNa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: zrI mahAvIra svAmine namaH - zrI ahaM namaH zrI gautama-sudharmAdigaNabhUbhyo nama: zrI siddhasena divAkara-haribhadra-hemacandrasUrIzvarebhyo namaH mahopAdhyAya zrI yazovijayagaNivarebhyo namaH zrI prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-dharmajitu-jayazekharasUrIzebhyo nama: ai namaH dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa pahelI zrI guru jitavijaya mana dharI zrI nayavijaya suguru AdarI, Atama arathInaI upakAra, karuM dravya anuyoga vicAra ||1-1 svapajJaTabAnuM maMgaLAcaraNa.. aindrazreNinata natvA jina tattvArthadezinam | prabaLe lokavAcADatra lezArthaH kazciducyate | 1 || vivecana : zrI dvAdazAMgInA arthathI udgAtA prabhu mahAvIra je, ne sUtronA racanArA gautama vaLI sudharmAsvAmI che; zrI siddhasena-haribhadra-hemAcArya ne jatavijaya je, upakArI deva-gurucaraNamAM vaMdanA zata vaMdanA. karmasAhityataNA vizArada premasUri tava caraNamAM, rahuM nyAyavizArada bhuvanabhAnusUri tava zaraNamAM; vaLI chedasUtra vizAradA jayaghoSa dharmajita varA, sUri maMtra jApI jayazekharane vaMdanA zata vaMdanA. A badhA upakArIonI caraNaraja evo huM (abhayazekhara), nyAyavizArada - nyAyAcArya mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNivara viracita zrI dravya-guNa-paryAyanA rAsanuM ane tenA svapajJa TabAnuM zrutajJAnanI adhiSThAtrI, zrutadevatA bhagavatI mAtA sarasvatI devInuM smaraNa karIne svakSayopazamAnusAra kaMIka vivecana karIza. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-1 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo-tihAM prathama gurunaI namaskAra karInaI prayojana' sahita abhidheya dekhADaI chaI. zrIjitavijaya paMDita anaI zrI nayavijaya paMDita e bahu gurunAM cittamAMhi saMbhArInAM gAthArtha : gurudeva zrI jitavijaya mahArAjane manamAM smarIne ane suguru zrI nayavijaya mahArAjano Adara karIne bannene namaskAra karIne) AtmArthI jIvone upakAra karavA kAje huM dravyAnuyogano vicAra karuM chuM. 1-1 | TabAnA maMgaLAcaraNano artha : indronI hAramALA vaDe namaskAra karAyelA (pUjAtizaya), tattvabhUta arthonI dezanA ApanArA (jJAnathI jANIne dezanA Ape, mATe jJAnAtizaya ane vacanAtizaya), jinane (rAga-dveSarUpa apAyone jItIne dUra karI denArA - apAyApagamAtizaya) namaskAra karIne lokapracalita gujarAtI bhASAmAM A prabaMdhamAM kaMIka arthane huM kahIza. vivecana : buddhimAnuM jIvo svaracita granthanA paThana-pAThana-ciMtana-manana vageremAM pravRtta thAya e mATe granthakAro granthanA prAraMbhe cAra bAbato jaNAvatA hoya che. Ane anubaMdhacatuSTaya kahe che. (1) maMgaLa - granthakAra mahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma. nA zrI jItavijaya mahArAja e vidyAguru che ane zrInayavijaya mahArAja e dIkSAguru che. e baMnene namaskAra karIne granthakAre maMgaLAcaraNa karyuM che. Ama maMgaLa karavAthI ziSTAcAranuM pAlana thAya che, grantharacanAmAM AvanArA vighno dUra thAya che ane grantha samApti sudhI pahoMce che. (2) viSaya : granthamAM kayA viSayanI prarUpaNA karavAnI che eno ullekha karavAthI e viSayanA jijJAsuo granthanA paThana-pAThana vageremAM pravRtta thavA utsAhita thAya che. Ane abhidheya paNa kahe che. prastuta granthano dravyAnuyoga e viSaya che e vAta khuda prathakAre ja spaSTa rIte jaNAvI che. A viSayano ullekha thavAthI upAya-upeyabhAva saMbaMdha paNa jaNAI jAya che. je meLavavuM abhipreta hoya che ene upeya kahevAya che. e jenA dvArA meLavI zakAya e upAya kahevAya che. prastutamAM, "A granthamAM dravyAnuyogano vicAra karIza' A rIte je viSaya kathana karyuM che enA dvArA "jeone dravyAnuyogano bodha (upeya) meLavavo hoya emanA mATe A grantha upAyabhUta che' evuM sUcita karyuM che. ne tethI A granthano upAya-upeya saMbaMdha dhvanita thAya che. | (3) saMbaMdha - zrIjainazAsanamAM sarvajJakathitavacana ke sarvajJamUlakavacana ja pramANabhUta manAyelA che. eTale ja zrIgaNadharadevoe racelI dvAdazAMgI paNa zrI sarvajJaprabhunI mahorachApa lAgyA pachI ja pramANa bane che. are khuda tIrthaMkarabhagavaMto paNa kevalajJAna thayA bAda ja dezanA Ape 1. granthakAre pote karelI TippaNI - pahelAM bipade maMgalAcaraNa dekhADyuM, namaskAra karyo che. 1. AtmArthI IhAM adhikArI 2. tehanaI avabodha thAsyaI upakArarUpa prayojana 3. dravyano anuyoga te bahAM adhikAra. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-1 prazna : pAchaLa pAchaLanA tIrthaMkarabhagavaMto chadmasthadazAmAM pUrva-pUrvanA tIrthanI dvAdazAMgInA AdhAre to dezanA ApI zake ne ? e paNa sarvajJamUlaka banavAthI pramANabhUta banI ja zake che ne ? uttara : pUrvanA tIrthaMkaradeve sthApela tIrtha akSatapaNe cAlu hoya to pachInA tIrthaMkarabhagavaMte tIrtha sthApavAnI jarUra ja na rahe. paNa teo tIrtha sthApe che e ja jaNAve che ke pUrvanuM zAsana paripUrNapaNe have rahyuM hotuM nathI. zrIkalpasUtramAM yugAntakRbhUminI je vAta Ave che e paNa AnuM je sUcana kare che.. prabhu mokSa pAmyA. emanA paTTadhara gaNadharadeva mokSe padhAryA... emanA paNa ziSya mokSe sidhAvyA... Ama jeTalI ziSyaparaMparA sudhI cAlyuM enI emAM vAta Ave che.. Ano artha spaSTa che ke pachI e tIrthanA AlaMbane kevalajJAna pAmavAnI zakyatA rahI nahotI. arthAt e tIrthanI apekSAe kevalajJAnano viccheda thayo. eTale pharIthI kevalajJAnaprAptinI paraMparA cAle e mATe tIrthanuM AlaMbana maLI rahe e prayojanathI zrItIrthaMkaradevo zAsananI sthApanA kare che. have zAsananI sthApanA thAya eTale, e zAsananI dvAdazAMgInI racanA paNa thAya ja che. sAmAnyathI, upadeza ane vyavahAra cAlu zAsananI dvAdazAMgIne anusarIne thatA hoya che. eTale vidyamAna dvAdazAMgInA adhyayana vagara vyAvahArika dezanAno adhikAra hoto nathI. tethI to pratyekabuddha ane svayaMbuddha upadeza ApatA hotA nathI. ema paramAtmA paNa kevalajJAna pUrve, kevalajJAna che nahIM, ne zrutajJAnane anusarIne dezanA ApavA mATe to vidyamAna dvAdazAMgInuM adhyayana joIe, je che nahIM... mATe dezanA ApatA nathI. bAkI to tevo kalpa hovAthI chadmasthAvasthAmAM dezanA ApatA nathI e mukhya hetu jANavo. chadmasthajIvonI chadmasthatA anAbhoga vagere dvArA nirUpaNamAM vaitathya lAvI zake che mATe chadmasthagranthakArone svamatikalpanAthI kazuM ja nirUpaNa karavAno adhikAra hoto nathI. e rIte karAyeluM nirUpaNa ziSTapuruSone mAnya banatuM nathI. eTale potAno grantha ziSTapuruSo mAnya kare ne tethI enA paThana vageremAM pravRtta thAya e mATe koIpaNa granthakAra, 'pote prastuta granthamAM je kAMI kaheze e svamatikalpanAthI nahIM kahe paNa jenA mULa zrItIrthaMkara bhagavAna sudhI pahoMce che evI ja vAto kaheze' AvuM sAbita karavA ane te mujaba vartavA prayatazIla hoya che. huM je kahI rahyo chuM e meM mArA gurubhagavaMto dvArA ke pUrvAcAryanA grantha dvArA jANeluM che. vaLI emaNe paNa potAnA gurubhagavaMto vagere dvArA e jANeluM hatuM. vaLI emanA guru.. emanA guru.. Ama karatAM karatAM A paraMparA TheTha zrItIrthaMkarabhagavaMta sudhI pahoMce che. arthAt prastuta granthamAM mArA dvArA kahevAnArI vAtonuM mULa guruparaMparA dvArA TheTha sarvajJa sudhI pahoMcelu che. Ama, prastutagranthano guruparaMparA dvArA sarvajJa sudhI saMbaMdha darzAvavo e gururvakrama saMbaMdha kahevAya che. eTale A guruparvakramasaMbaMdha, A grantha svamatikalpanAmUlaka nathI, paNa sarvajJamUlaka che ema jaNAvavA dvArA granthane pramANabhUta hovo ghoSita kare che jethI prekSAvAn puruSo enA adhyayanAdimAM pravRtta thAya. 3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X I DhALa-1 : gAthA-1 dravya guNa paryAyano rAsa have jema, prastutagrantha A rIte guruparvakramasaMbaMdha dvArA pramANabhUta sAbita thayo che ema anya viSayaka anya grantho paNa e saMbaMdha dvArA pramANabhUta hovA jaNAyA hoya che. eTale, prekSAvAnuM puruSone, "ATalA badhA pramANabhUta granthomAMthI mAre kayo grantha bhaNavo ?" A mUMjhavaNa na thAya e mATe upAya upaya bhAva saMbaMdha sahAre Ave che.. "tamAre phalANA viSayano bodha meLavavo che to A grantha enA upAyabhUta che, mATe tame ene bhaNo..." ne tethI pachI prekSAvAnuM puruSo e granthane bhaNavAnuM zaru kare che. Ama, prekSAvAnuM puruSonI pravRtti thAya e mATe guruparvakrama saMbaMdha ane upAya-upayabhAva saMbaMdha... A baMne saMbaMdha Avazyaka hoya che. emAMthI viSayanirdeza dvArA granthakAra upAya-upeyabhAva saMbaMdha jaNAve che (Ane vAcyavAcakabhAva saMbaMdha paNa kahe che.) ane guruparaMparAno nirdeza vagere dvArA guruparvakrama saMbaMdha darzAvatA hoya che. prastutamAM paNa granthakAre potAnA be gurubhagavaMtone manamAM dharavAnI je vAta karI che enA dvArA maMgaLAcaraNa ane guruparvakramasaMbaMdhane jaNAvyA che. emAM manamAM dharavAnI vAtanA ApaNe be artha karI zakIe. gurubhagavaMtane khudane manamAM smaraNa karavArUpe dhAryA e maMgaLAcaraNa.. ane gurubhagavaMtanA vacanone-upadezane manamAM dhAravA (ne ene anusarIne grantharacanA karavI) e guruparvakrama saMbaMdhane jaNAvavArUpa che. (4) prayojana : AtmArthI jIvo para upakAra karavAnA prayojanathI granthakAre A granthanI racanA karI che. A, granthakAranuM sAkSAt prayojana che. zrotA jijJAsuone dravyAnuyogano bodha meLavavo e anaMtaraprayojana che. A baMne dvArA chevaTe bannene mokSa joIe che. mATe granthakAranuM ane zrotAonuM paraMpara prayojana mokSa che. ahIM AtamaarthIne upakAra... ema granthakAre jaNAvyuM che. eTale A grantha bhaNIne huM vidvAn banuM... enA dvArA mane yaza-prazaMsA-(vidyAdAna dvArA) dhana vagere maLe.. evI ja kAmanA -lakSya rAkhanArA jIvo A grantha bhaNavAnA vAstavika adhikArI nathI. granthakArane, paraMparAe mokSa sudhI pahoMcADI de evo upakAra karavo je abhipreta che, te AvA jIvone lakSya phare nahIM to thavo zakya nathI. TabAmAM AtmArthI jIva = jJAnarucijIva Avo artha karyo che. prazna : jeo kriyArucivALA che athavA jJAnakriyAubhayarucivALA che teo zuM AtmArthI nahIM kahevAya ? uttara : kriyAruci jIvone zAstramAM zukalapAkSika kahyA che. sAdhanAnI prAthamika bhUmikAmAM sakriyAonI ruci paNa jIvane upakAraka bane che. tahetu anuSThAna lAvI ApanArI bane che. mATe "evA jIvo AtmArthI na ja hoya' ema niSedha zI rIte karI zakAya ? Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-1 AtamArthI = jJAnaruci jIvanA upakAranaI hetaI dravyAnuyogano vicAra karuM chuM. anuyoga kahiI - sUtrArthavyAkhyAna. tehanA 4 bheda zAstramAM kahiyA. vaLI jJAna-kriyAubhayanI rucivALA je jIvo che, teo AtmArthI hovAmAM to koI prazna che ja nahIM. UlaTuM jeo mAtra korA-zuSka jJAnanI rucivALA che. kriyAne anAvazyaka mAnavArUpe ke uparathI pratibaMdhaka mAnavArUpe avyakta ke vyaktapaNe kriyAno dveSa dharAvanArA che. AvA (zuSka) jJAnaruci jIvo AtmArthI hotA nathI. prazna : jJAnaruci vagaranA kriyAruci jIvo AtmArthI hoI zake. paNa kriyAruci vagaranA jJAnaruci jIvo AtmArthI na hoI zake AvuM kema ? uttara : AvuM eTalA mATe che ke AmAM bhUmikAno bheda bhAga bhajavI rahyo che. sAdhanAnI bahu prAraMbhika bhUmikA evI saMbhave che ke jJAnano vyakta ke avyakta dveSa na hoya to paNa jJAnaruci na hoya evuM banI zake che. (hA, jene jJAnano veSa hoya, enI to kriyAruci paNa vAstavika hotI ja nathI.) paNa jeNe AtmAnuM - mokSamArganuM jJAna meLavyuM che - vadhu ne vadhu meLavavA je talapApaDa che ene kriyAruci na hoya e kriyAnA Sa vinA saMbhavita nathI. sAmagrI na hovAnA kAraNe ke sattvanI kacAzanA kAraNe kriyA na hoya e haju saMbhave. paNa kriyAnI ruci ja na hoya. (kriyAne anAvazyaka mAnavArUpe) aruci hoya AvuM saMbhavatuM nathI. sAdhanAnuM prathama sopAna kliAruci che. mATe to vAvIra: prathamo dharma kahevAyuM che. A kriyAruci dvArA jIva kriyAmAM joDAya... vAraMvAra kriyA kare. eTale rohiNItapa vagere mATe paMcAzakajImAM kahyuM che tema A viSayAbhyAsa anuSThAna vAraMvAra karavAthI karmono kSayopazama thAya che. jIvanI bhUmikA AgaLa vadhe che ane jIvane jJAnaruci paNa jAge che. Ama jIvamAM kriyAci to hatI ja. have emAM jJAnaruci bhaLI. tethI jIva ubhayaruci bane che. eTale nizcita thAya che ke je jIva mokSamArga para che e bahu prAraMbhika avasthAmAM kriyAruci hoI zake ne pachI ubhayaruci hoI zake. paNa kriyAruci vagarano mAtra jJAnaruci hoI na zake. prazna : paNa to pachI TabAmAM AtmArthIno artha jJAnaruci kema karyo ? uttara : prastutagranthamAM granthakAra kriyAmArganI prazaMsA-mahattA darzAvavAnA nathI.. ke vividha dharmakriyAonuM sUkSmavidhi pradarzanapUrvaka nirUpaNa vagere karavAnA nathI. eTale kriyAruci jIvane A granthathI upakAra thavo saMbhavita nathI. je ubhayaruci jIva che enI paNa kriyAcinuM A granthathI sAkSAt koI poSaNa nathI. mAtra jJAnarucinuM poSaNa-saMvardhana vagere sAkSAt che. Ama jIvanI jJAnaruci para ja sAkSAt upakAra saMbhavita hovAthI granthakAre e rIte ullekha karyo che, ema mAnavuM yogya lAge che. have, 'dravyAnuyogano vicAra karuM chuM' evo viSayano ullekha karyo che. mATe "anuyoga" zuM che ? e granthakAra jaNAve che. anuyoga eTale sUtrArtha vyAkhyAna. sUtranI saMhitA ca pade Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-1 dravya guNa paryAyano rAsa 1. caraNakaraNAnuyoga - AcAravacana, AcArAMga pramukha. 2. gaNitAnuyoga - saMkhyAzAstra, candraprajJapti pramukha. 3. dharmakathAnuyoga - AkhyAyikAvacana, jJAtApramukha. 4. dravyAnuyoga - padravyavicAra, sUtra maLe sUtrakRtAMga. prakaraNamadhye - sammati - tattvArtha pramukha mahAzAstra. te mATe eha prabaMdha kIjaI chaI, tihAM paNa dravya-guNa-paryAya vicAra chaI, teNe e dravyAnuyoga jANavo. | 1-1 | civa... vagere krame vyAkhyA karavI ke padArtha, vAkyArtha, mahAvAkyartha ane aidaMparyArthakrame vyAkhyA karavI e anuyoga kahevAya che. zAstromAM viSayabhede anuyoganA cAra prakAra kahyA che. 1. caraNakaraNAnuyoga... caraNasittarI ane karaNasittarArUpa AcArane jaNAvanArA AcArAMga vagere sUtrono anuyoga e caraNakaraNAnuyoga kahevAya che. e ja rIte mArgAnusArI, samyakatva, dezavirati vagerenA AcAronuM varNana jemAM hoya tathA asat AcaraNonuM - anAcAranuM heyarUpe jemAM varNana hoya e badhuM paNa AmAM Ave. 2. gaNitAnuyoga.. jemAM gaNitanI saMkhyAo vagerenI vAto Ave che evA caMdraprajJaptisUryaprajJapti vagere granthono anuyoga e gaNitAnuyoga kahevAya che. 3. dharmakathAnuyoga.. sAmAnyathI jIvo kathAnA rasiyA hoya che. emanA A kathArasano upayoga karIne emane dharmamAM joDavA... AgaLa vadhAravA mATe dharmakathAothI guMthAyelo upadeza Apavo jJAnIone mAnya che. jJAtAdharmakathA vageremAM AvI dharmakathAonA bhaMDAra che. eno anuyoga e dharmakathAnuyoga. dharma ane puNyanA lAbha tathA adharma ane pApanAM nukazAna sUcavanArAM dRSTAMto dvArA upadezadAna jemAM Ave te dharmakathAnuyoga. eTale dharmakathAnuyogamAM pUrvazrutamAM Avato prathamAnuyoga-gaMDikAnuyoga, anuttaropapAtikasUtra, upAsakAMsA, aMtakRdasA, vipAkazruta vagere paNa Ave e jANavuM. 4. dravyAnuyoga... jIva vagere dravyanA (enA guNa-paryAyanA) svarUpanuM jemAM sUkSmatAthI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che te sUtrakRtAMga vagere temaja zrIsammatitarka prakaraNa vagere granthono anuyoga e dravyAnuyoga. Ama jovA jaIe te dravyAnuyogamAM be vibhAga che. prameyavibhAga ane pramANavibhAga. prameyavibhAgamAM lokaprakAza, pravacanasAroddhAra, pannavaNA, bhagavatIsUtra, sUyagaDAMga vagere Ave che. pramANa vibhAgamAM jemAM tarkapradhAnatAthI prameyanI siddhi karI dekhADelI hoya evA sammatitarkaprakaraNa, zAstravArtAsamuccaya vagere grantho Ave che. prazna : A to sUtranA cArabheda thayA.. je sUtra caraNakaraNane saMlagna che teno anuyoga e caraNakaraNAnuyoga.... je sUtra gaNitane AvaranAruM che eno anuyoga e gaNitAnuyoga.. vagere. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-1 7 Ama sUtranA cAra bheda thayA.. to anuyoganA cAra bheda che ema kema kaho cho ? anuyoganA cAra bheda to tyAre kahevAya ke jo te te dareka sUtrano cAre prakAre anuyoga thaI zakato hoya. uttara H zrI AryarakSitasUri mahArAje durbalikA puSyamitranA nimitte paMcamakALanA prabhAve dhRti-meghA vagereno DrAsa joIne anuyogane pRthak karyA. e pahelAM anuyoga pRthak nahoto. arthAt dareka sUtrano cAra prakAre anuyoga thato. jema zrIyogazAstranA prathama zloka namo durvArAgAdi... nA 108 artha thayelA che. vivakSita akSarane pahelAM pUrvanA zabdano ghaTaka mAnI eka artha karyo... pachI e zabdamAMthI alaga karIne ene pAchaLanA zabdano ghaTaka banAvIne navo artha meLavavAmAM Avyo. ema saMdhi vagere judI rIte karIne artha taddana judo meLavAya. AvuM ja pUrvanA kALamAM thatuM.. dA.ta. AcArAMgajInuM eka sUtra lIdhuM... eno eka artha evo karavAmAM Avyo ke jethI caraNasittarinuM samarthana thAya.. sUkSma mArgadarzana maLe... Ane caraNakaraNAnuyoga kahevAya. pachI e ja sUtrano artha evI rIte karavAmAM Avato ke jethI gaNita-saMkhyA vagerenI mukhyatA thAya... A gaNitAnuyoga thayo. e ja rIte e ja sUtrano judI judI rIte artha evI rIte karAto ke jethI dharmakathA-upadeza dhvanita thAya ane dravyonuM svarUpa spaSTa thAya. A ja rIte pratyeka sUtranI cAra-cAra vyAkhyA thatI. eTale ke sUtre sUtre cAre anuyoga sAthe cAlatA. AmAM te te zabdonA atiparicita je artha hoya te artha dvArA maLato anuyoga samajavAmAM ne samajyA pachI yAda rAkhavAmAM saraLa raheto. paNa bAkInA traNa anuyoga meLavavA mATe bhale vyAkaraNanA niyamone ke bhASAnI maryAdAne cAtaravAnuM nahotuM.. chatAM te te zabdonAM alpaparicita ke aparicita artho karavA paDatA.. ne enA kAraNe sUtre sUtre ene grahaNa karavA ane grahaNa karyA pachI dhArI rAkhavA e ati-ati muzkela kArya hatuM.. eTale paMcamakALanA prabhAve buddhi-dhAraNAzaktimAM jyAre ghaNo ghaNo hrAsa thaI gayo tyAre A kArya azakya jevuM banI gayuM. cAre anuyogane samajavA-dhAravAnI mathAmaNamAM eka paNa anuyogane vyavasthita rIte samajavodhAravo muzkela banI gayo. eTale zrIAryarakSitasUri mahArAje bhAvInA jIvo para karuNA karIne anuyogane pRthak karyo. 'te te sUtragata zabdonA pracalita artha parathI je anuyoga maLe e ja eka anuyoga te te sUtrano karavo. bAkInA traNa anuyoga karavA nahIM.' AvuM teoe TheravyuM.. A rIte vyAkhyA karavAthI zrIAcArAMga vagere sUtro parathI caraNakaraNAnuyoga maLyo. zrIcandraprajJapti vagere pa2thI gaNitAnuyoga maLyo. ema, zrI jJAtAdharmakathA vagere parathI tathA zrIsUtrakRtAMga vagere parathI kramazaH dharmakathAnuyoga ane dravyAnuyoga maLyA. Ama, vartamAna AvI vyAkhyApaddhatine AzrIne vicArIe to, te sUtrano to eka eka prakArano ja anuyoga che, paNa sUtranA caraNakaraNa-viSayaka sUtra, gaNitaviSayaka sUtra Ama cAra prakAra thaI gayA hovAthI anuyoga paNa cAra prakArano bane che. bAkI mULamAM to, pUrvakALanI dareka sUtrano cAra-cAra rIte anuyoga karavAnI je paraMparA hatI tene anusarIne 'anuyoga cAra prakAre che' e vAta prasiddha thayelI che e jANavuM. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa vinA dravya anuyoga vicAra, caraNa karaNano nahIM ko sAra / sammati graMthe bhASiuM IsyuM, te to budha jana manamAM vasyuM ||1-2 Tabo-ehano mahimA kahaI cho. "dravya-anuyoga-vicAra vinA kevala caraNasittarIkaraNasittarIno sAra koI nahIM." ehavuM sammati graMthanaI viSaI kahiuM, te to budhajananA manamAMhi vasiuM. paNi bAhyadRSTinA cittamAM na vasaI. yathA A cAre anuyoga Atmahita mATe ghaNA upayogI che. eTale granthakAra zrI yazovijayajI mahArAja paNa bhavyajIvo para anugraha karavAnI bhAvanAthI A dravya-guNa-paryAyano rAsa' nAmano grantha karI rahyA che. emAM dravya-guNa ane paryAyano vicAra hovAthI A dravyAnuyoga che ema jANavuM. / 1 / pote dravyAnuyogano vicAra karI rahyA che, mATe eno mahimA have pachInI gAthAomAM jaNAve che. gAthArtha : "dravyAnuyoganA vicAra vinA caraNa-karaNanuM sArabhUta koI phaLa maLatuM nathI" AvuM sammatitarkaprakaraNa granthamAM je kahyuM che te paMDitajanonA manamAM sArI rIte samajAya che. je 1-2 che. vivecana : ehano = dravyAnuyogano mahimA kahe che. "dravyAnuyoganA vicAra vinA kevala caraNasittarI - karaNasittarIno sAra koI nahIM" AvuM sammatigranthamAM kahyuM che. te vAta budhaHpaMDita jananA manamAM tarkasaMgata rIte samajAya che, paNa bAhyadaSTinA cittamAM e rIte e samajAtI nathI. mAtra liMgane ane bAhya sthULa dekhAvane ja jonArA bALajIvo ane sUkSma rIte kriyAone - AcaraNane jonArA madhyamajIvo. A baMne bAhyadRSTi jIvo che, kAraNa ke liMga ane AcaraNa A baMne bAhyadRSTinA viSaya che. A jIvo A bAhya viSayane ja parakhanArA ne mahattva ApanArA hovAthI jeo A be dharAvatA hoya ene khUba mahAna ane zreSTha phaLa pAmanArA mAnatA hoya che. eTale, "jo dravyAnuyogano vicAra na hoya to caraNakaraNano vezAdi dekhAva ke sUkSma kALajIpUrvakanuM pAlana paNa asAra che - tuccha che - samucita phaLathI zUnya che' AvI vAta emanI buddhimAM besI zakatI nathI. besI zake nahIM e spaSTa che. paNa paMDitajIvo aMtastattvane parakhanArA hoya che, ene mahattva ApanArA hoya che. eTale aMtastattvanI eTalI vizuddhi jovA na maLe to bAhya nirdoSa ane kaThora AcaraNa paNa emane sArabhUta lAgatuM nathI. tyAre tuM zuM mAtrasya munaro na hi nirviSa: aMdarathI nirviSa nahIM thayelo sApa bahArathI kAMcaLI utArI de eTalA mAtrathI zuM harakhAI javAnuM ? A paMDitajIvonI vicAradhArA hoya che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-2 prazna : dravyAnuyoganuM adhyayana-ciMtana-manana vagere na hoya to AMtarika pariNati eTalI nirmaLa thayelI na ja hoya ne tethI bAhya kaThora paNa AcaraNa asAra ja banI rahe.. Avo nirNaya zI rIte thAya ? uttara : huM vidvAna. huM tapasvI.. huM guru. huM ziSya. huM pitA.. huM putra.. huM zrImaMta. huM sattAdhIza. huM manuSya. AvuM badhuM je kAMI saMvedana ApaNI anubhUtimAM Ave che e badhuM ja sopAdhika che.. ne sopAdhika che mATe brAnta che. AtmAnA zuddha-samyagU darzanarUpa nathI. dravyAnuyoganA adhyayanAdithI jANakArI maLe che ke A badhA sabhUta vyavahAra - asabhUta vyavahAra vagere nayagrasta dRSTinA saMvedano che, mATe brAnta che. vAstavika darzana to e ja che je zuddhanizcayanayanI dRSTi jue che. eTale sAdhaka AtmA A badhA saMvedanomAMthI upAdhio kharI paDe ne AtmAnuM = potAnuM badhI ja upAdhiothI mukta nirupAdhika saMvedana-darzana thAya e mATe, huM manuSya ? nahIM. huM sattAdhIza ? nahIM. huM guru ? nahIM.. Ama badhA ja sopAdhika darzanone nakArato rahe che. vAraMvAra nakArato rahe che. e dvArA A nakArane potAnI TheTha UMDI-aMtastalanI saMvedanAmAM utAre che. ne sAthe sAthe zuddhanizcayanayane AtmAnuM jevuM nirupAyika svarUpa abhipreta che evuM saMvedavA prayatazIla bane che. (arthAt pahelAM neti neti. ne pachI soDahaM soDahaM.. nI bhAvanA kare che eTale ke nA, huM manuSya nahIM.. nA, huM vidvAnuM nahIM. AvuM badhuM mAruM koI svarUpa nathI. huM to siddhAtmA jevo zuddha AtmA chuM.. vagere vAtone vAraMvAra ghuMTato rahe che.) AnA prabhAve eka kSaNa evI Ave che ke huM nI saMvedanAmAMthI badhI ja upAdhio kharI paDe che, ne nirupAdhika huM nI saMvedanA thAya che. A AtmasAkSAtkAra che. Ane (AtmAnuM) samyagdarzana (=samyakta) kahI zakAya. eTale dravyAnuyoga vinA samyakatva ja saMbhavita na hovAthI, samyakatva vinAnA game eTalA kaThora - sUkSma AcaraNonI paNa zuM kiMmata ? kAraNa ke samyakta to pAyo che. kahyuM ja tapa japa saMyama kiriyA karo, citta rAkho ThAma; samIkIta viNa niSphaLa hue, jima vyoma citrAma.. jaba laga samakata.. sAvadhAnI : ahIM dravyAnuyoganA jJAnane khUba-khUba pradhAnatA apAI rahI che. e eka-nayanI dezanAtulya jANavuM.. Azaya e che ke dravyAnuyogano mukhya viSaya jJAna che, kriyA nathI. mATe ja granthakAre adhikArI tarIke AtmArthIjIva = jJAnarucijIva ema jaNAvyuM che. jJAna e pradhAna che, apratipAtI che, sAdhya che. jyAre kriyA apekSAe apradhAna che, pratipAtI che ne sAdhanabhUta che. kriyAmAM utsarga-apavAda hoya che. jJAnamAM hotA nathI. kriyA e vyavahAra che. jyAre jJAna e adhyAtma che, nizcaya che, ke nizcayanA sAdhanabhUta guNa che. ekalI kriyAvALA apradhAna AtmArthI che. kriyAne = zIlane dezaArAdhaka kahI che.. (= mAtra eka nAnAaMza jeTalI ArAdhanArUpa kahI che.) zratane = jJAnane dezavirAdhaka = mAtra eka bahu nAnA aMzanI jA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 DhALa-1 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa virAdhanA - bAkI bahulatAe ArAdhanArUpa kahyuM che. kriyAne AgIyA jevI ne jJAnane sUryasamAna kahyuM che. ema maMDukacUrNa - tathA suvarNaghaTanA dRSTAMta dvArA paNa jJAna-kriyAno taphAvata zAstromAM darzAvyo che. kriyA paNa jJAnane sApekSa hoya to hitakara kahI che. udyatakriyAvALA agItArthone (ajJAna jIvone) bALatapasvI kahyA che jayAre AcArahIna-paNa jJAnI-gItArthane saMvignapAkSika kahyA che. pradhAnatA AtmArthIpaNuM jJAnaruci vagara AvatuM nathI.. zAstronI AvI badhI vAtothI jJAnanI mahattA jaNAya che. ne e jJAna A dravyAnuyogathI vizada thAya che. mATe dravyAnuyoganI mahattA gAvA mATe prastuta vAto che. bAkI ghaNA jIvo alpa bhaNelA hoya to paNa bhadraka pariNAmanA prabhAve-gurusamarpaNAdinA prabhAve samyakatva pAme che.. cAritra pAme che. ne pALe che. neti neti. ke soDAM soDanI bhAvanA vinA paNa, sadbhuta vyavahAra-asadbhuta vyavahAra-zuddhanizcayanaya.. A badhuM jANyA vinA paNa, bhAvanAthI TheTha kevalajJAna sudhI paNa pahoMce che. neti neti. vagere bhAvanA na hoya ne prabaLa vairAgya hoya.. to e prabaLa vairAgyathI paNa, aMtastalanA saMvedanamAMthI badhI upAdhio kharI jAya che. saMvedana e badhAthI mukta thAya che ne zuddha AtmAnI jhAMkhI - anubhUti thAya che. eTale dravyAnuyoga vinA samyakatva saMbhavita nathI. vagere vAto nayaprarUpaNArUpa jANavI - paNa pramANaprarUpaNArUpa nahIM. dravyAnuyoganuM parizIlana samyakatvAdinI prApti-sthiratA mATe khUba ja sahAyaka bane che. e prApti-sthiratAne sahaja-saraLa banAve che. ne viparIta bhAvo - mAnyatA vagerenuM dRDhatApUrvaka vAraNa kare che. tethI paMDita jIvo mATe enI khUba mahattA che. paNa e sivAyanA jIvo dravyAnuyoganuM vizeSajJAna-anubhava na hoya to paNa bhadrika paraNiAma - tIvravairAgyanA prabhAve, AtmA, zuddhAtmA, karmopAdhijanyabhAvo vagerene saMvede che.. ane e sopAdhikabhAvothI mukta thavAnI prAmANika icchA ane tadanurUpa prayata vagere badhuM ja emane saMbhave che. AvA jIvone phaLataH dravyAnuyoga hovAnI saMbhAvanA AgaLa mApatuSamuninA dRSTAMta dvArA darzAvAze. astu. Atmadravya ane enA zuddha guNa-paryAyone jANanAra, sadahanAra, vAraMvAra bhAvita karanAra ja zuddhasvarUpAtmaka mukhya sAdhyane satata najaramAM rAkhI zake che. ne A badhI jANakArI-zraddhA-bhAvanA vagere dravyAnuyogathI suzakya bane che e spaSTa che. jeNe dravyAnuyoganuM adhyayana-parizIlana vagere karyA nathI ne mAtra bAhya AcaraNamAM ja itizrI mAnI lIdhI che ane A sAdhya najaramAM skurAyamANa rahetuM nathI ane tethI e abhimAna vagereno bhoga banyA vinA prAya: raheto nathI. ne eno bhoga bane eTale tarata ja, je kAMI pragati sAdhelI enAthI joradAra pachaDATa anubhave che. mATe dravyAnuyoga vinA caraNakaraNano koI sAra raheto nathI e vAta atyaMta susaMgata che. prazna : mApatuSamuni to dravyAnuyoga pAmyA nahotA. ne chatAM caraNakaraNanA sArabhUta vItarAgatA-kevalajJAna to pAmyA ja. pachI tamArI vAta kyAM rahI ? Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-2 caraNakaraNappahANA, sasamaya-parasamayamukkavAvArA / varaVrisa , niccha yuddha ne nApati che 3 paDe 67 gAthA samasta 1-2 uttara : mAlatuSamuni zabdathI dravyAnuyoga bhale pAmyA nahotA. paNa phaLataH to e pAmyA ja hatA, mATe koI prazna nathI. prazna : phaLataH dravyAnuyoga pAmyA hatA. eno zuM artha ? uttara dravyAnuyoga pAmavAnuM je phaLa che ke zuddha AtmasvarUpano bodha, enI zraddhA, mukhya sAdhya tarIke enI satata phuraNA... vagere, A phaLa, dravyAnuyoganA granthanA adhyayanaparizIlana-bhAvana vagere vinA paNa kyAreka koIkane guruparataMtra vagerenA prabhAve ane pUrvabhavanI evI koIka sAdhanA vizeSathI) prApta thaI zake che. Ane phaLataH dravyAnuyoganI prApti kahevAya che. prazna : mAlatuSamunine AvI phaLataH prApti thaI hatI evuM zAnA AdhAre kaho cho ? uttara : koI eka vyaktie eka bhUla karI. koIe sudhArI. chatAM bIjI vAra bhUla... pharIthI sudhArI. pharI pAchI trIjI vAra e ja bhUla. bhUla sudhAravAnI enI rItamAM uttarottara karkazatA-tiraskAra vagere vadhatA rahe e sahaja che.. "tame to sAva jaDa cho. paththara jevA cho. kAMI yAda ja rAkhatA nathI.." AvA badhA zabdo-karkazatA eka dvArA.. bIjA dvArA. trIjA dvArA.. vAraMvAra.. pachI e vyakti paNa akaLAyA vinA rahe nahIM, e paNa sahaja che. ne akaLAI jAya. to 'tame tamAruM saMbhALo, mArI bhUla kADhavI nahIM." vagere kahyA vinA rahe nahIM. ne pachI badhA bhUla sudhAravAnuM choDI dIdhA vinA paNa rahe nahIM. mAlatuSamuninA kesamAM AvuM banyuM nathI. e jaNAve che ke sAmethI game eTalI karkazatA-tiraskAra thavA chatAM pote koI aNagamo karyo nathI. mAtra ne mAtra upakAra ja mAnyo che. sAmI vyaktine pharI pharI kahevAnuM mana thAya evo ja vyavahAra rAkhyo che. A badhuM AtmAnI karmopAdhijanya ajJAnamaya avasthA, zuddhasvarUpa, enI prAptinA upAyo vagerenI satata phuraNA vinA zakya jaNAtI nathI. mATe ApaNe nirNaya karI zakIe chIe ke mApatuSamunine paNa dravyAnuyoganI phaLataH prApti hatI. bhale dravyAnuyoganuM adhyayana - parizIlana sAkSAt nahotuM, paNa tIvavairAgya, gurusamarpaNa vagere dvArA A badhuM (=dravyAnuyoganuM phaLa) emane prApta hatuM. Ama nizcita thayuM ke dravyAnuyoga vinA caraNakaraNano koI sAra nathI. A ja vAtane zrIsammatigranthamAM A rIte jaNAvI che - artha : caraNasittarI ane karaNasittarInI sUkSyakALajIvALI niraticAra bAhya sAdhanAne ja jeo pradhAna mAne che, paNa svasamaya = jaina siddhAnta ane parasamaya = anya bauddhadarzana vagerenA siddhAntanA adhyayanAdinI pravRtti (ane e dvArA AtmAnuM sopAdhika svarUpa, upAdhinuM svarUpa, AtmAnuM nirupAdhika zuddha svarUpa A badhAno vAstavika nizcaya) jeo karatA nathI, enI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. DhALa-1 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa sarAsara upekSAvALA che... teo caraNasittarI ane karaNasittarInI ArAdhanAno sAra phaLa jANatA nathI. (ane tethI pAmatA nathI). ahIM kriyAdharmane vakhoDavAno Azaya nathI. paNa jJAnadharmanI je dharAra upekSA che, jJAnadharmanI AvazyakatAno ahesAsa karavAnI je bilakula taiyArI nathI. ene vakhoDavAno Azaya che. kAraNa ke jJAnamArge caDhyA pachI paNa kriyAmArganI jarUra to paDavAnI ja che. taraNakalA zIkhI gayA pachI paNa hAtha-pagane halAvavAnI kriyA karanAro taravaiyo ja samudrane tarI zake che. soya (jJAna) dorAne (kriyAne) doranAra che. ne doro (kriyA) soyane (jJAnane) (khovAI na jAya e rIte) rakSanAra che. soya vagara doro kapaDAmAM aMdara jaI zakato nathI ne dorA vagara, je sAMdho karavo che te cirakAlIna banI zakto nathI. ema jJAna vagara kriyA aMtaHkaraNa sudhI pahoMcI zakatI nathI, ane kriyA vagara jJAnajanya doSazuddhi cirakAlIna banI zakatI nathI. mATe baMne jarUrI che. chatAM jJAnanI khUba ja mahattA che, kAraNa ke AtmAnA zuddhikaraNamAM siMhaphALo eno ja che. jJAnI zvAsozvAsamAM kare karmano che... vagere vAkyo dvArA jJAnanI mahattA gAvAmAM AvelI ja che. Azaya e che ke pravRtti ane vRttimAM je doSo rahelA che te badhAnuM mULa kAraNa che mohavAsita aMtaHkaraNa. e ja jIvane haMmeza mATe udhI ja preraNA karatuM rahe che ne pariNAme jIva evI mohajanya vRtti-pravRttino bhoga banyA kare che. eTale sAdhakanI mukhya sAdhanA A ja che ke aMtaHkaraNamAMthI mohanI vAsanAo dUra karatA rahevuM. A kArya bhAvita thayeluM jJAna kare che. eTale jJAna e ja mukhya auSadha che, ne kriyA e anupAna che. * viSayapravRtti daramyAna rAga-dveSa... A jIvano anAdikAlIna abhyAsa che. eTale, viSayapravRtti karavI ane chatAM rAga-dveSathI para rahevuM e sAdhaka mATe prAraMbhe bilakula azakya hoya che. tethI jo viSayapravRtti cAlu hoya to to rAga-dveSanuM poSaNa ja thatuM hovAthI jJAna rAgadvaSane ghaTADavAnuM svakArya karI ja zI rIte zake ? dharma kriyAo dhanamU-dehamamatva-viSayapravRtti A badhAne rokI rAkhe che. ne tethI jJAnane aMtaHkaraNamAM evuM vAtAvaraNa sAMpaDI zake che ke jethI e zuddhi karI zake. paNa, Ama zuddhinuM mukhya kArya jJAna ja karatuM hovAthI enI mahattA * anAdikALathI jIva rAgAdi dvArA saMsAra tarapha ja dhasI rahyo che. eTale ke vairAgya ane vItarAgatA dvArA mokSa tarapha karavAnI gati karatAM bilakula viparIta dizAmAM doDI rahyo che. viparIta dizAmAM dhasI rahelI gADIne breka mAravI jarUrI hoya che ne pachI yuTarna levAno hoya che. A breka mAravAnuM kAma eTale rAga-dveSajanaka pravRttio aTakAvI devI. A kAma dharmakriyAomAM joDAI javAthI saheje thaI zake che. * vaLI kriyA bAhya parivartana kare che, jyAre jJAna AMtarika parivartana kare che. haMmezA bAhya parivartana saraLa hoya che, aMdaranuM parivartana ja kaThina hoya che. (eTale to dAna devA chatAM mUccha kapAya nahIM. brahmacarya pALavA chatAM vAsanA ghaTe nahIM. vagere jovA maLe che.) mATe Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-2 kriyAmArge joDAvuM saraLa hoya che, jJAnamArge joDAvuM kiThana. * kriyA bAhya che, dRzya che... eTale bIjAonI kriyA joIne preraNA maLavI... vage2e zakya hovAthI jIva kriyAmArge sahelAIthI joDAya che.. jyAre jJAna atIndriya hovAthI AvI preraNA laIne emAM joDAvuM eTaluM saraLa nathI hotuM. * bIjAnI bhUla-kSati pakaDavI.. anaucityane-doSane parakhavo... A badhuM jIvane anAdisiddha che. bIjAnI pravRtti dekhAya che, mATe emAM rahela anaucitya... tyAjyatA paNa dekhAya che. ne tethI thoDI paNa sahRdayatA hoya to potAnI paNa evI pravRttine jIva tyAjya tarIke parakhI zake che. mATe pApapravRttiono tyAga (ane tethI dharmakriyAmAM joDAvuM) saraLa hoya che. paNa vRttinI bAbatamAM AvuM nathI. bIjAnI vRttio potAne dekhAtI nathI ne potAnI vRtti anubhavasiddha hovA chatAM emAM rahelI tyAjyatA pichANAtI nathI, kAraNake potAnI bhUla jovAnI ene Teva ja nathI. UlaTuM potAnuM to badhuM barAbara ja che evuM abhimAna ja anAdisiddha che. mATe asavRttionI pichANa ane tyAga kaThina che. eTale ke pravRttiparivartanarUpa kriyAmArga saraLa che, vRttiparivartanarUpa jJAnamArga kaThina che. 13 navamA traiveyaka sudhI jaI zakAya evo uttama kriyAmArga paNa abhavya paNa pAmI zake che e jaNAve che ke kriyAmArga mATe mohanIyano kSayopazama Avazyaka nathI.. jyAre jJAnamArga to mohanIyanA kSayopazama vinA zakya ja nathI. eTale jemane mohanIyano evo koI vizeSa kSayopazama thayo nathI, evA jIvo paNa kriyAmArge joDAI zake che ane jo tIvrabhavAbhiSyaMga vagere rUpa pratibaMdhaka na hoya to A kriyAmArga paNa mohanIyano kSayopazama karAvI jIvane jJAnamArge joDI zake che. AvI badhI vAstavikatA ene najaramAM rAkhIne ja jJAnIoe AvAra: prathamo dharma: ema kahyuM che. prazna : paNa bharatacakravartI - pRthvIcandra guNasAgara vagere DhagalAbaMdha evA dRSTAnto maLe che jeoe kriyAmArge joDAyA vinA ja jJAnamArge vRttionuM parizodhana karI dIdhuM hoya.. uttara : A narI bhramaNA che. caramabhavamAM bhale kriyAmArge joDANa nathI dekhAtuM.... paNa pUrvanA keTalAya bhavomAM kriyAmArganI paNa zreSTha ArAdhanA karatAM karatAM ja teo evI bhUmikA para pahoMcyA hoya che ke kyAreka bAhyakriyAmArga na hovA chatAM aMdara jJAnamArga jAjvalyamAna hoya. A sivAya (kriyAmArga sivAya) jJAnamArganI koI zakyatA ja nathI. Azaya e che ke AhArasaMzA jIvane anAdikALathI vaLagelI che. eTale prAraMbhe upavAsa karavA chatAM khAvAnA vicAro AvyA karavA... svapnamAM pAraNuM thaI javuM.. AvI badhA ja jIvonI paristhiti hoya che, koI AmAMthI bAkAta nathI. eTale chate upavAse paNa mana khAvAmAM ramyA kare che to vagara upavAse - khAdhe-pIdhe mana AhAramAM anAsakta banI jAya e Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-ra dravya guNa paryAyano rAsa svapnamAM paNa zakya nathI ja. paNa bhale khAvAnA vicAra AvyA kare.. mAre upavAsa karavA ja.. A rIte upavAsa karavA ja mAMDe ene pachI khAvAnA vicAro AvatA baMdha thaI jAya che.. ane upavAsa karavAnI sAthe sAthe 'aNAhArIpaNuM mAro svabhAva che' vagere rIte manane bhAvita karato rahe to AhArasaMjJA paNa tUTavA mAMDe che.. A rIte ghaNI ghaNI noMdhapAtra mAtrAmAM AhArasaMzA tUTI jAya to pachI eka evI avasthA Ave che ke jethI paristhitivazAt khAvuM paDe to paNa aMdarathI aNAhArIpaNAnuM ja saMvedana hoya.. khAvAmAM koI ja Asakti na hoya. AvuM ja viSayapravRtti vagere dareka aMge che. 14 caramabhavamAM bAhya koI vizeSa sAdhanA vinA ja sIdhuM kevalajJAna pAmI janArA bharatacakravartI vagere jevA je koI dRSTAnto maLe e darekanA pUrvabhavo jANavA joIe. apramatta kriyAmArga vinA A rIte kevalajJAna prApti zakya nathI ja. prazna : marudevA mAtAe to pUrvabhavamAM paNa kyAM kriyAmArga sevyo che ? uttara : e atyaMta atyaMta atyaMta virala accherA jevo kesa che. paNa emanuM dRSTAnta koIpaNa sAdhakane upayogI bane evuM nathI, kAraNa ke deva-narakAdi koI ja gati karyA vinA kevalajJAna pAmI javAnI emanI cenala ja sAva nirAlI che, sAmAnyathI ApaNA jevA to dareka sAdhako anaMtIvAra devAdibhava karI AvyA chIe. eTale nizcita jANavuM ke prathama kriyAmArga che ne e ja jJAnamArganI bhUmikA racI Ape che.. ne e racAI jAya pachI kriyAmArga ane jJAnamArga baMne sAthe cAle che. hajAro lAkho kissAmAMthI koI ekAda kisso ja evo bane che ke caramabhavamAM bAhyadRSTino kriyAmArga koI evA pratibaMdhakanA kAraNe na hoya ne chatAM jIva jJAnamArganA baLe kevalajJAna sudhI pahoMcyo hoya. paNa evA jIva paNa pUrvabhavamAM to kriyAmArganA paNa acchA sAdhaka hoya ja che. vaLI, navA navA jIvone mokSamArge caDAvavA mATe ane e rIte mokSamArgane vaheto rAkhavA mATe paNa kriyAmArga ja mukhya AlaMbana che. mATe svasthAne kriyAmArga paNa mahattvano che ja. prazna : kriyAmArga jo mahattvano che to granthakAra dravyAnuyoganA ne enA dvArA prApya jJAnamArganA guNa kema gAyA kare che ? uttara H enAM aneka kAraNo che. jIvone navA navA dharmamArgamAM joDavAnA hoya to kriyAmArganA guNa gAvAnA hoya, kAraNa ke enA dvArA ja enuM joDANa zakya banavAnuM hoya che. paNa jeo kriyAmArgamAM joDAI gayA che, joDAI gayA che eTaluM ja nahIM paNa evA sthira thaI gayA che ke (dravyAnuyoganA abhAvamAM) caraNakaraNanI asAratA kahevAmAM Ave to paNa emane caraNakaraNa choDI devAno vicAra sudhdhAM na Ave. AvA jIvo ja dravyAnuyoganA=jJAnamArga saMlagna granthanA adhikArI che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-2 15 paNa, A jIvone atyAra sudhI dravyAnuyoga ApavAmAM Avyo nathI, kAraNa ke adhikAra ja nahoto. emane to, caraNakaraNamAM joDAya ne vadhu ne vadhu sthira thAya e mATe caraNakaraNanI mahattA gAnArA - enuM ja sUkSma nirUpaNa karanArA grantho bhaNAvAyA che. mATe emAM jarA paNa doSa lagADAya nahIM. nAnI nAno doSa paNa jIvane khUba nukazAna kare.. caraNakaraNanA paripUrNapAlana vinA AtmakalyANa zakya nathI. AvI badhI vAto enA dilamAM AgrahapUrvaka baMdhAI gayelI hovI paNa zakya che ne AvI bhUmikA atyAra sudhI enA lAbhamAM ja hatI. paNa have ene jJAnamArge joDavo jarUrI banyo che, kAraNa ke jema kriyAmArga vinA mokSamArgano prAraMbha nathI, ema jJAnamArga vinA enI pUrNAhUti nathI. eTale jJAnamArganI mahattA enA dilamAM aMkAya e mATe jJAnamArganA guNa gAvAmAM AvI rahyA che. vaLI caraNakaraNane asAra kahevA chatAM e ene choDI devAno nathI. evI bhUmikA che. mATe, jJAnamArganI jijJAsA ja na thavA de, AvazyakatA ja na bhAsavA de, kriyAmArgamAM ja saMpUrNa iti zrI manAvI de. kriyAmArgano Avo badho je vadhAre paDato Agraha baMdhAI gayo hoya ene toDavA mATe "kriyAmArga asAra-niSphaLa che' vagere kahevAmAM Ave che. prazna : tame kahyuM ke mokSamArganA prAraMbhe kriyAmArga hoya che. vastutaH aMte paNa kriyAmArga ja hoya che. zailezIkaraNe sarvasaMvararUpa cAritrathI ja chevaTe jIvano mokSa thAya che ne? uttara : vItarAgatA AvI gayA pachI kevalajJAna, yoganirodha, sarvakarmakSaya, mokSa. A badhuM to gAyanI pAchaLa vAcharaDAnI jema AvI ja jAya che. e mATe koI vizeSa sAdhanA karavAnI hotI nathI. sAdhanA to vItarAgatA meLavavAnI ja hoya che. e mATe aMtaHkaraNamAM mohanI je gherI vAsanAo paDelI che ene dUra karyA sivAya koI Aro nathI. ene dUra karavAnuM mukhya sAmarthya jJAnamAM ja che. te paNa eTalA mATe ke e vAsanAone gherI karavAmAM paNa mukhya phALo viparItajJAnano ja che. viparItakriyAno (pApakriyAno) nahIM. Azaya e che ke, dhAro ke AhArasaMjJAno vicAra karavo che.. to khAvAnI kriyA keTalI vAra karI ? ane vicAro keTalIvAra kyuM ? A vicAro tathA khAdyapadArtho joIne ke bIjAne khAtA joIne khAvAnI icchA karavI. khAvAnuM AkarSaNa-mahattva sAMbhaLavuM-vAMcavuM-vicAravuM-vAnagIonI sarasatAnA- e sarasatA kaI rIte Ave enA... vicAro karyA karavAbhakta kathA karavI.. A badhuM viparItajJAnarUpa che. e badhuM AhArasaMjJAne poSe che. Aja sudhImAM AhArasaMnnA je atipuSTa thayelI che emAM A jJAnano ja mukhya phALo che. kriyA to enAthI somA bhAgamI vAra paNa thaI nathI. ne jyAre jyAre thaI che tyAre tyAre paNa khAvAmAM ramamANatA vagere rUpe viparIta jJAna emAM bhaLe to ja e AhAra saMjJAnuM poSaNa karI zakI che, e sivAya nahIM. mATe AhArasaMjJAnI puSTimAM kriyAno phALo alpa che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 DhALa-1 : gAthA-3 zuddha AhArAdika tanuyoga, moTo kahIo dravya anuyoga / e upadezapadAdika graMthi, sAkhI lahI cAlo zubhapaMthi // 1-3 // dravya guNa paryAyano rAsa Tabo : e kahiuM teha ja dRDhai chai. zuddhAhAra=42 doSarahita AhAra, ityAdika yoga chai. te tanu kahetAM-nAnhA kahIi. dravyAnuyoga- je svasamaya parasamaya parizAna, te moTo yoga kahIo. je mATai-zuddhAhArAdika sAdhana svAdhyAyanuM ja chai. e sAkhi upadezapadAdika Ama A vAsanAo jo mukhyatayA viparIta jJAnanI ja pedAza che, eno nAza paNa mukhyatayA samyajJAnathI ja thAya che. emAM paNa eka kAraNa to A ja che ke mohanI vAsanAone toDavA (tapa vage2erUpa) samyag kriyA to karI karIne paNa keTalI karI zakAya ? vaLI e karIe tyAre paNa jo aNAhArIpadanI bhAvanA vagererUpa samyajJAna na bhaLe to mAtra e kriyA mohanI vAsanAne (AhArasaMjJA vagerene) keTalI toDI zake jyAre aNAhArIpadanI bhAvanA, khAdyapadArthonI asAratA, viSThAmAM pariNamanazIlatA, jIbha kyAreya dharAtI nathI A vAstavikatA.. A badhAnuM vAraMvAra ciMtana-manana.. tapa vakhate to kharuM ja, paNa e sivAya paNa satata A ciMtanAdirUpa jJAna bhAvita karyA karAya.. to e AhA2saMjJA para kuThArA ghA mAryA ja kare che, ne mohanI vAsanAne toDyA ja kare che, jethI eka divasa eno saMpUrNa nAza thaI jAya che. Ama, sarva pAponuM ne sarva doSonuM je mULa che, aMtaHkaraNamAM paDelI te asavRttionAvAsanAonA nAzanuM ati mahattvanuM mukhya sAdhana jJAna hovAthI jJAnamArgane khUba khUba mahattva ApavAmAM AvyuM che te jANavuM. ne A jJAnamArga dravyAnuyogathI lAdhe che, mATe dravyAnuyoganI mahattA gavAya che. have pachInI gAthAomAM paNa A ja krama je che tenuM rahasya A bIjI gAthAnA vivecanane anusarIne samajI levuM. // 2 // gAthArtha : AhArAdinI zuddhi sAdhavI e nAno yoga che ne dravyAnuyoga sAdhavo e moTo yoga che. A vAtamAM zrI upadezapada vagere granthonI sAkSI che. (e sAkSI dvArA A nirNayane nizcita karIne dravyAnuyoganA) zubhapaMthe cAlo. // 3 // vivecana : dravyAnuyoganI A mahattA je kahI tene ja upadezapadAdinI sAkSI dvArA dRDha kare che. gocarInI nirdoSatA, vidhividhAnanuM jhINavaTapUrvaka pAlana thAya e rIte pratikramaNa-paDilehaNa vagere Alaya-vihArAdi saMbaMdhI kriyAo.. A badho ja dharmavyApAra jIvane mokSa sAthe joDI ApanAra hovAthI 'yoga' che. A caraNakaraNa che. bIjI bAju svasamaya-pa2samayanA parijJAnarUpa dravyAnuyoga paNa jIvane mokSa sudhI pahoMcADanAra hovAthI 'yoga' svarUpa che. A be yogamAM AhArazuddhi AdirUpa prathamayoga nAno che ane dravyAnuyogarUpa bIjo yoga moTo che, kAraNa ke chevaTe zuddha AhAra vagere paNa svAdhyAyanuM ja sAdhana che, arthAt enAthI paNa svAdhyAyamAM-jJAnamArgamAM ja ramamANa banavAnuM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-3 17 graMthai lahInai zubhapaMthi=uttamamArgi cAlo. bAhyavyavahAra pradhAna karInai jJAnanI gauNatA karavI, te azubha mArga. jJAnapradhAnatA rAkhavI, te uttama mArga. ata va jJAnAdikaguNahetugurukulavAsa chAMDI zuddhAhArAdika yatanAvaMtanai mahAdoSai cAritrahAni kahI chaI. che. A vAtamAM zrIupadezapada granthano 677 thI 682 gAthA sudhIno adhikAra sAkSI che. e adhikAra parathI yogya nirNaya karIne zubhapaMthe=uttama mArge cAlavuM joIe. sau prathama jayaM care jayaM ciTle.. vagere rUpa caraNakaraNane atyaMta AtmasAt karavuM joIe. enAthI jIva pramAda para vijaya meLavIne atyaMta apramatta bane che. chevaTe have to dravyAnuyoga emAM bhaLavo ja joIe. kAraNa ke e caraNakaraNanI kriyAone yogya lakSya-mArga ApanAra che. deha-Atmabheda pUrepUro spaSTa thayo na hoya to AtmAnI zuddha avasthAnI prAptinuM lakSya paNa eTaluM spaSTa ane dRDha rahetuM nathI. A dehAtmabhedavijJAnanI spaSTatA dravyAnuyoganA vadhu vadhu UMDA sUkSma ciMtana-parizIlanAdithI thAya che. ekabAju caraNakaraNanuM paripAlana ane bIjI bAju dravyAnuyoganA adhyayanAdi... A baMne sAthe cAle to to sonAmAM sugaMdha bhaLe. paNa kyAreka koIkane evI paristhiti hoya che ke jethI bemAMthI ekane ja paripUrNa rIte pakaDI zake. to e vakhate kone pUrepUro pakaDavo ne konAmAM (kayA yogamAM) kaMIka paNa DhIlAza calAvI levI ? AvI mUMjhavaNa UbhI thAya che. e vakhate upadezapada vagere grantho ApaNI sahAye Ave che. A grantho ekasUrathI niHzaMkapaNe kahe che ke caraNakaraNamAM kadAca thoDI DhIla mUkavI paDe to paNa mUkavI, paNa dravyAnuyogane to sAdhavo ja. AnuM kAraNa spaSTa che ke chevaTe to pariNati ja mukhya che. jema glAnAdikAraNe azuddha AhAragrahaNAdi karavAmAM Ave to paNa pariNatine to akSata rAkhI zakAya che ema dravyAnuyoganA grahaNAdi kAraNe paNa gocarI vageremAM thoDI DhIla mUkavA chatAM pariNitane akSata rAkhI zakAya che. eTale enA kAraNe AMtarika dRSTie nukasAna koI nathI. paNa dravyAnuyogane jo sAdhavAmAM na Ave to to pariNita ghaDAvI ja azakyazI banI jAya che, kAraNake dravyAnuyoga-jJAnamArga ja pariNatine ghaDanAra mukhya paribaLa che. eTale caraNakaraNanA bAhyavyavahArane pradhAna karI jJAnamArgane gauNa karavo e azubhamArga che. jyAre jJAnane pradhAna karavuM e uttamamArga che. mATe jJAnamArge cAlI Azayane zuddha karatA rahevuM emAM AtmakalyANa che. eTale ja je jJAnAdika guNomAM kAraNabhUta che evA gurukulavAsane choDI devo ane zuddha AhArAdinI ja pradhAnatA karavI.. AvuM karanArane mahAdoSe cAritrahAni thAya che ema jJAnIoe kahyuM che. 1. jJAnamArganI aruci jagADe evI bAhyavyavahAranI pradhAnatA to azubhamArga ja che. paNa, jJAnamArganI asiMcana jagADe, paNa thoDI upekSA karAve evI pradhAnatA azubhamArga tarIke ahIM je jaNAya che te jJAnanI pradhAnatAvALA uttamamArganI apekSAe ja, anyathA te paNa zubha che ja. jema, zrI mahAnizIthasUtramAM dravyastavane aprazasta je kahela che te bhAvastavanI apekSAe ja, anyathA e prazasta ja che. ema prastutamAM jANavuM. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 DhALa-1 : gAthA-4 dravya guNa paryAyano rAsa gurudoSArambhitayA laghvakaraNayatnato nipuNadhIbhiH / nirdeza tathA jJAyate taniyorona | 1-9 SoDazake / 1-3 || e yogi jo lAgai raMga, AdhAkarmAdika nahI bhaMga / paMcakalpabhASyaa ima bhaNiluM, saguru pAsa isyu meM suNiuM 1-4 Azaya e che ke gurukulavAsamAM rahevuM hoya to gaccha moTo hovAnA kAraNe, bALavRddhaglAnAdi sAdhuonA kAraNe gocarI vageremAM saMpUrNa nirdoSatA jALavavI kaThina hoya che. bIjI bAju gurukulavAsamAM rahevAthI jJAnAdiguNonI nirmaLatA thAya che. to kone mahattva ApavuM ? je nirdoSatAne mahattva ApIne gurukulavAsane choDI de che e kramazaH cAritrazUnya banyA vagara prAyaH raheto nathI. kAraNake svacchaMdatA vagere gurudoSano e bhoga bane che. tathA, enA manamAM gocarInI nirdoSatA vagerenI ja mahattA beselI hovAthI, A bAbatamAM kaMIka nyUna, paNa jJAnamArganA kAraNe ghaNA UMcA evA gurukulavAsI saMyamIone e nIcA ja mAne che ke tethI emanI niMdA vagere paNa kare che. AnA kAraNe e moharAjAno zikAra banyA vagara raheto nathI, ne tethI cAritrabhraSTa thayA vinA paNa raheto nathI. - SoDazaka(1-9)mAM kahyuM che ke laghu gocarInA doSa vagere nAnA doSo. e sevAI na jAya evA prayatnanA kAraNe (gurukulavAsane choDavo ne ethI svacchaMdatAnuM poSaNa, brahmacaryanuM jokhama vagere) gurudoSane sevanAro hovAthI temaja susaMyamIonI nindA vagere karato hovAthI evo jIva saMyamanI hAni pAme che. mATe nipuNabuddhi dharAvanArA jJAnIoe A vAtane nizcayapUrvaka jANI che ke gurukulavAsane choDavA dvArA dravyAnuyogane-jJAnamArgane gauNa karavo ane nirdoSa gocarI vagereno ja Agraha rAkhavo e azubhamArga che. gurukulavAsanA keTalA keTalA mahAna lAbho che ne gurukulavAsane choDavAmAM kevA kevA bhAre nukazAno che enuM varNana zrIupadezamALA vageremAM kareluM che. granthakAra zrIupAdhyAyajI mahArAje paNa sADAtraNaso gAthAnA stavananI pAMcamI DhALanI ekathI trevIza sudhInI gAthAmAM enuM suMdara varNana karela che. TUMkamAM, gocarI vageremAM doSa lAgatA na hoya, to to nahIM ja, paNa lAgatA hoya to paNa, gurukulavAsane na ja choDavo. ane gurukulavAsamAM rahIne dravyAnuyogane avazya sAdhavo. A uttama mArga che. te AtmArthIo ! tame A uttama mArge cAlo. | 3 | gAthArtha : A dravyAnuyogarUpa moTA yogamAM jo raMga lAge to AdhAkarma vagere gocarInA doSa cAritranA bhaMgarUpa banatA nathI evuM zrI paMcakalpabhASyamAM kahyuM che ne meM sadguru pAse sAMbhaLyuM che. je 1-4 || Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-4 19 Tabo H e yogi-dravyAnuyogavicArarUpa jJAnayogaI, jo raMga-anaMgasevArUpa lAgaI, samudAyamaNe jJAnAbhyAsa karatAM kadAcit AdhAkarmAdi doSa lAgaI, to hi cAritrabhaMga na hoI, bhAvazuddhi baLavaMta chaI, teNaI, Ima paMcakalpabhASyae bhaNiuM tathA sadguru pAsa sAMbhaliuM. mata gva kadhyAnadhyano anekAnta zAstro kahio chache. ahAgaDAI bhuMjaMti, aNNamaNNe sakammaNA / / uvalitte viyANijjA, aNuvalitte tti vA puNo / 2-5-8 / vivecana : zarIra vatu gAdya dharmasAdhanam dharmasAdhanA mATe sauthI prathama sAdhana zarIra che. mATe zarIrane TakAvavuM to che ja. ema to gRhastho paNa zarIrane TakAve ja che. paNa e zarIranI mamatA ne rasanAnI laMpaTatA vadhatI jAya e rIte ne emAM DhagalAbaMdha tra-sthAvara jIvono kaccaraghANa nIkaLe e rIte. sAdhuo paNa jo A rIte ja zarIrane TakAvavA mAge to AhAranI asara mana para paDatI hovAthI saMyama dUSita thayA vinA rahe ja nahIM. mATe AvuM koI jokhama UbhuM na thAya e rIte AhAragrahaNa karavo joIe. 42 doSarahita AhAra grahaNa karavAthI A badhuM prayojana sadhAya che. mATe zrIdazavaikAlikasUtra vageremAM AhAranI nirdoSatA para khUba ja bhAra mUkAyo che. paNa A utsargamArga che. chevaTe to AhAra paNa saMyamapAlana mATe ja che ne saMyamapAlana paNa pariNatinI vizuddhi mATe che. eTale A vizuddhinI jALavaNI-vRddhi mATe kyAreka AhArAdinI azuddhi calAvavI paDatI hoya to e paNa calAvavAnI jJAnIoe anujJA ApI che. A doSita levAmAM bAhyadRSTie je virAdhanA dekhAya che te paNa adhyAtmavizuddhiyukta apramatta jIvane nirjarAphalaka bane che, cAritrabhaMga thavAno to prazna ja raheto nathI, kAraNa ke chevaTe bhAvazuddhi e baLavAnuM che. - "asaMgasevArUpa raMga" no Avo artha karI zakAya che. jema candranagandhanyAye AtmasAt thayeluM anuSThAna asaMgAnuSThAna kahevAya che. ema dravyAnuyoga vicArarUpa jJAnayogano raMga evo lAgI jAya ke jethI e caMdanagaMdhanyAye AtmasAt thaI jAya. athavA dravyAnuyogano evo raMga lAge ke jethI upayoga pudgalathI vimukha thaIne aMtarmukhadazAvALo banI AtmasvabhAvamAM ramato thaI jAya ene asaMgasevArUpa raMga lAgyo kahevAya. paNa A rIte ene asaMgasevArUpa banAvavA mATe kadAca AdhAkarmAdika doSa lagADavA paDe to paNa bhAvazuddhi baLavAnuM hovAthI cAritrabhaMga thato nathI ema paMcakalpabhASyamAM kahyuM che ane sadguru pAse meM sAMbhaLyuM che. eTale ja, AhAra vagere aMge 'Avo AhAra kathya ja che," "Avo AhAra akathya ja che' Avo koI ekAnta nathI, paNa emAM anekAnta che ema zAstramAM kahyuM che. kathya AhAra paNa jo saMyamapariNatinI zuddhino nAzaka ke e zuddhinI vRddhino bAdhaka banato hoya to adhya banI jAya che. ane ema akathya AhAra paNa jo pariNAmazuddhino sAdhaka banato hoya to kathya banI jAya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 DhALa-1 : gAthA-4 dravya guNa paryAyano rAsa eehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijjai / pArdi vordi kArdUi, mAyA tuM nAnuM che 2-2 || (sUyagaDAMga-2 aMge) 21 adhyayane kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAt, syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM pAtraM 'auSadhaM bheSajAdyaM vA / / 145 // dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayogazuddhipariNAmAn / prasapakSya mavati re, nainAt te vyam | 246 || 1-4 zrI sUyagaDAMganA 21 mA adhyayanamAM kahyuM che ke -AdhAkarmAdi doSavALo AhAra lenAra ane ApanAra karmothI lepAya paNa kharA ke na paNa lepAya. (prabaLa kAraNa vagere hoya to na lepAya.. nahIMtara lepAya). eTale "lepAya ja' ke "na ja lepAya" A baMne rIte vyavahAra thaI zakato nathI. jo koI Avo vyavahAra kare to anAcAra jANavo. zaMkA : granthomAM to doSita lenArane karmabaMdha thAya vagere nirUpaNa AvatuM hoya che. samAdhAna : e eka nayanI dezanArUpa samajavuM. e vakhate e naya para ja bhAra ApavAno abhiprAya hoya to karmabaMdha na paNa thAya" AvI bIjI vAta na paNa kare. chatAM garbhita rIte e paDeluM ja hoya. jo garbhita rIte paNa e na paDeluM hoya to enuM nirUpaNa anAcAra = usUtrabhASaNarUpa bane ja. eTale nirUpaNAvasare zrotAnI bhUmikA joIne eka ja nayanI vAta bhArapUrvaka hoya paNa kharI, chatAM emAM ekAnta na hoya. garbhita rIte to anekAnta ja joIe. athavA, "phalANAe doSita lIdhuM che, e karmabaMdhathI lepAyo che ke nathI lepAyo ?' eno vyavahAra karavAno che (cukAdo ApavAno che). to "eNe doSita lIdhuM che, to e karmabaMdhathI lepAyo ja che' evo ke nathI ja lepAyo" evo... A bemAMthI ekapaNa vyavahAra ekAnta karI zakAto nathI, paNa deza-kALAdinI paristhiti vicArIne yogya vyavahAra karavAno hoya che. "lepAyo ja hoya" ke "na ja lepAyo hoya' A bemAMthI koIpaNa eka ja lAkaDIe je badhAne hAMkavA mAgato hoya te anAcAra karI rahyo che. vAcakavara zrI umAsvAti mahArAje prazamarati prakaraNamAM paNa kahyuM che ke- AhAra, zavyA, vastra, pAtra, auSadha ke bheSaja. AmAMnuM kAMI paNa zuddha hoya to sAmAnyathI kaSpa bane, paNa e paNa akathya paNa banI zake che. ema sAmAnyathI akathya hoya evI paNa vastu kyAreka kadhya banI jAya che. eTale zuddha vastu paNa deza, kALa, puruSa, avasthA, upayogazuddhi, bhAvI pariNAmo vagere vicArIne ja kadhya bane che. sAmAnya paristhitimAM je kathya hoya te badhI ja paristhitimAM kacyuM hoya evo ekAnta nathI. (145-146) (je davAne mukhethI laIne aMdara utAravAnI hoya che e auSadha kahevAya che ane jeno lepa vagere rUpe mAtra bAhya upayoga ja karavAno hoya che e bheSaja kahevAya che.) | 4 || 1. prazamaratimAM auSadhe nA sthAne vA zabda che. prazamaratI 1-4|| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 1 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-5 bAhyakriyA chaI bAhirayoga, aMtarakriyA dravya anuyoga | bAhyahIna paNi jJAnavizAla, bhalo kahiyo muni upadezamAla 1-pA! Tabo - bAhyayoga, AvazyakAdirUpa bAhyayoga chaI, dravya-anuyoga-svasamaya parijJAna, te aMtaraMgakriyA chai. bAhya kriyAI hIna, paNi je jJAnavizAlamunIzvara, te upadezamAlA maLe bhalo kahiyo chaI. yati: nANAhio varataraM, hINo vi hu pavayaNaM pabhAvaMto / 2 TukSa vasaMto, suku vi praNAmo purio 423 tathA hINassavi suddhaparUvagassa, nANAhiassa kAyavvaM / (na-cittaraMpablyui, vati niMgAvaleNe vi) rU48 ) te mATe kriyAhInatA dekhInaI paNi jJAnavaMtanI avajJA na karavI. te jJAnayogaI karI prabhAvaka jANavo. 1-5 che gAthArtha : Alaya-vihAra saMbaMdhI bAhyakriyArUpa caraNakaraNa e bAhyayoga che. dehAtmabheda vijJAna-zuddhaAtmasvarUpanuM skuraNa vagerarUpa dravyAnuyoga e aMtarakriyA = aMtaryoga che. bAhya AcaraNamAM hIna (=thoDA zithila) hoya evA paNa muni jJAnamArgamAM vizAla = adhika hoya to bhalo = zreSTha che ema upadezamALAmAM kahyuM che | 1-5 || vivecana : pavUAvazyaka vagere bAhyayoga che. zrI tIrthaMkaraprabhunA vacano ane ene anusarIne pUrvAcAryoe racelA grantho.. A badhuM svasamaya che. A svasamayanuM parijJAna e aMtaraMgakriyA che. jema AMbalIne cAkhI hoya ene AMbAnI mahattA vadhAre samajAya che, ema parasamayane paNa jANyA hoya to svasamayanI mahattA-spaSTatA vizeSa prakAre thAya che. mATe ahIM svasamayanA upalakSaNathI parasamayanuM parijJAna paNa laI levuM. jeo svasamayanA zravaNa-ciMtanamanana-parizIlana ane pariNamana dvArA jJAna mArgamAM khUba AgaLa vadhyA che. ne vadhu ne vadhu emAM ramamANa rahe che teo kadAca bAhya kriyAmArgamAM eTalA custa na hoya to paNa sArA che ema upadezamAlA (423) mAM kahyuM che. tyAM kahyuM che ke - je jJAnamAM adhika che te pravacananI prabhAvanA kare che. tethI kadAca bAhya kriyAmArgamAM thoDA hIna hoya to paNa, bahu sArI rIte bAhya kaThora AcAronuM pAlana karanAra alpajJAnI karatAM adhika zreSTha che. tathA e ja granthanI 348 mI gAthAmAM kahyuM che ke - cAratripAlanamAM thoDA UbhA utaratA hovA chatAM je jJAnAdhika mahAtmA zuddha prarUpaNA denArA che emanI vaiyAvacca avazya karavI. (loko zAsananI niMdA na kare ane prIti bahumAnavALA rahe e mATe mAtravezadhArI sAdhunI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 DhALa-1 : gAthA-pa dravya guNa paryAyano rAsa paNa Atmahitecchuo sevA kare che.) (jJAna ane kriyA ubhayaguNane je sAdhanAro che te to, bezaka sarvazreSTha che.. enA karatAM kriyAhInajJAnI-zuddhaprarUpaka nyUna ja che.. paNa e kriyAzIla ajJAnI karatAM sAro che evuM jaNAvavAno ahIM Azaya che.) je khuda pathyA-pathyanI kALajIvALo che ane vaidakazAstrano jANakAra che e to niHzaMka sAro ja che. paNa gAmamAM be mAnavIo che. eka pathyApathyanI kALajImAM thoDI kacAzavALo che, paNa vaidakazAstrano accho jJAtA che, ane bIjo pathyApathyanI saMpUrNa kALajIvALo che, paNa vaidakazAstrano ajANa che. A bemAMthI sAruM koNa ? bimArImAM yogya davA-mArgadarzana vagere ApI Arogya apAvanAra hovAthI grAmyaloko mATe to prathama ja sAro che. paNa khudane mATe paNa bIjA karatAM prathama ja sAro che. kAraNake bIjo to vaidakazAstrano ajANa hovAthI, paristhiti badalAvA para pathyApathya badalAI gayA haze (kyAreka sAva viparIta thaI gayA haze) to paNa (e jANato na hovAthI) pathyApathyanI junI ghareDane ja majabuta rIte vaLagelo raheze ne pariNAme rogano vadhu bhoga banaze. jyAre prathama mAnavI to, pathyApathyamAM bhale thoDI garabaDa kare che, paNa jANakAra hovAthI moTI garabaDa to nahIM ja kare ne tethI ArogyathI sarvathA bhraSTa to nahIM ja thAya, ne jeTalI kALajI rAkhe che tathA auSadhaprayoga kare che enA prabhAve Arogya tarapha AgaLa to vadhato ja raheze. jevuM zarIranI bAbatamAM che, evuM ja AtmAnI bAbatamAM che. jeo gItArtha che ne cAritrapAlanamAM paNa custa che teo to atizreSTha che ja. paNa eka mahAtmA gItArtha che ne cAritrapAlanamAM thoDA DhIlA che.. bIjA mahAtmA cAritrapAlanamAM custa che paNa agItArtha che. to A bemAM prathama gItArtha mahAtmA ja zreSTha che, bIjA agItArtha nahIM. A vAta ekadama tarkasaMgata che ApaNe upara kahelA vaidakanA dRSTAntathI samajI zakIe chIe. vaLI pathyApathyanI kALajIvALo bIjo je ajANa mAnavI che te jo koI jANakAra vaidanI nizrA svIkArI le to to e pathyApathyanI kacAzavALA prathama mAnavI karatAM ArogyaprAptinI bAbatamAM AgaLa vadhI ja jAya. ema eka jJAnI chatAM zithilAcArI che ane bIjo agItArthaAcArasaMpanna che ne gItArthanizcita che, to bezaka bIjo ja vadhAre sAro che. eTale granthakArazrI AtmArthIjIvone hitazikSA Ape che ke - thoDI kriyAhInatA hoya to paNa jJAnInI avajJA na karavI, kAraNa ke e mahAtmA potAnA jJAnayoge zAsananA prabhAvaka che. samyaktvasaRtikA ane samyaktvanI 67 bolanI sajjhAya vageremAM zAsananA 8 prabhAvako kahyA che. prAvacanika, dharmakathI, vAdI, naimittika, tapa, vidyA, (aMjana-cUrNa) siddha ane kavi. te te kALamAM vidyamAna zAstronA pAragAmI bahuzruta gItArtha e prAvacanika che. 'pAvayaNI ri jANa' zabdo dvArA ene AThe prabhAvakomAM agraNI kahyA che. jyAre kriyAcusta sAdhakane to A AThamAMnA koI ja prabhAvaka na hoya tyAre ja prabhAvaka kahyA che. eTale AnA parathI paNa A benuM aMtara jANI zakAya che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-6 dravyAdika ciMtAI sAra, zukladhyAna paNi lahiI pAra / te mATei ehi ja Adaro, saguru viNa mata bhUlA pharo 1-6ll TabI - koI kahasthaI, je "kriyAhIna jJAnavaMtanaI bhalo kahiyo, te dIpakasamyakatvanI apekSAI, paNi kriyAnI hInatAI jJAnathI potAno upakAra na hoI" te zaMkA TAlavAnaI dravyAdi jJAna ja zukaladhyAna dvArai mokSakAraNa, mATei upAdeya chaiIma, kahaI chai. jaba navi hove prabhAvaka ehavA, tabavidhipUrva aneka, yAtrApUjAdika karaNI kare, teha prabhAvaka cheka.. A rAsanI paMdaramI DhALamAM khuda granthakAra paNa kriyAhIna jJAnAdhikane sUryasamAna ana kriyAcusta jJAnahInane AgIyA samAna kahI A be vaccenuM aMtara jaNAvavAnA che. | 5 | gAthArtha : dravya-guNa-paryAyanuM ciMtana karanAro sAdhaka, sAdhanAnA sArabhUta zukaladhyAnano paNa pAra pAme che. te mATe A dravyAnuyogane ja AdarI. sadguru vinA bhUlA na pharo. I1-6ll vivecana : koI AvI zaMkA kare ke - upadezamALAmAM kriyAhInajJAnIne je bhalo kahyo che te dIpakasamyakatvanI apekSAe kahyo che. arthAt, "dIvAtaLe aMdhAruM nyAye potAnI nIce bhale aMdhAruM hoya, paNa bIjAone to prakAza maLato hovAthI bIjAo prazaMse ja. ema jJAnane jo potAnA tarapha vALavAmAM Ave to jJAnasya phala viratiH nyAye pApa-doSa-aticArathI viramavAnuM Ave ja. kriyAhIna jJAnI doSathI viramatA nathI e ja sUcave che ke jJAnaprakAza mAtra bahAra phelAI rahyo che, aMdara tarapha vaLato nathI. Ano artha e thayo ke Avo jJAnI dIpaka tulya che. eTale ke dIpakasamyakatvI che. enA prakAzamAM bIjAo jue che ane e rIte enA jJAnanuM phaLa bIjAo meLave che. eTale bIjAonI apekSAe bhale e prazaMsanIya che. paNa potAne to jJAnanuM phaLa maLatuM nathI. mATe potAnI apekSAe to e "bhalo' zI rIte ? koI AvI zaMkA kare to ene TALavA mATe granthakAra kahe che ke dravyAdinuM jJAna ja zukaladhyAna dvArA mokSanuM kAraNa bane che. mATe e upAdeya che. [samyakatva 3 prakAranAM kahevAyelAM che (1) kArakasamyakatva : viratidharanuM samyakatva kArakasamyakatva kahevAya che, kAraNa ke pApavirAma karAve che. (2) rocakasamyakatva : aviratasamyakatvanuM samyakatva rocakasamyakatva kahevAya che, kAraNa ke pApavirAmanI ruci karAve che. (alabat apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya vagere kAraNe pApavirAma thato nathI, e eka alaga vAta che.) (3) dIpakasamyakatva : pote mithyAtvI che. chatAM zAstrabodha-vAkachaTA vagerenA prabhAve bIjAomAM samyakatvano prakAza phelAve che. mATe ene dIpakasamyakta kahevAya che.] alabat rocakasamyavI paNa kriyAhIna che, chatAM zaMkAkAre eno ullekha na karatAM dIpakasamyaktIno ullekha eTalA mATe karyo che ke rocakasamyaktIne jJAnanI saMvedanA che. arthAt Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 DhALa-1 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa dravyAdikanI ciMtAI zukaladhyAnano paNi pAra pAmii, je mArTi-Atmadravya-guNaparyAyabhedaciMtAI zukaladhyAnano prathama bheda hoI, anaI tehanI abhedaciMtAI dvitIya pAda hoI, tathA zuddha dravya-guNa-paryAyanI bhAvanAI "siddhasamApatti" hoI te to zukaladhyAnanuM phala chaI. pravacanasAre'pyuktam-jo jANadi arihaMte davvatta guNatta pajjayaMtehiM / so jANadi appANaM moho khalu jAdi tassa layaM // 1-80 / / heya-upAdeyanI saMvedanA che je pApavirAmanI ruci-jhaMkhanA karAve che... A ruci kramazaH aMtarAya toDIne nivRtti-pravRttirUpa kriyA-AcAra lAvI Ape che. eTale enuM jJAna to ene upakAra kare ja che, upakArazUnya nathI. ema bhale samyakta paNa na hoya, chatAM mithyAtva maMda hoya to aSTapravacanamAtAnA jJAnathI mAMDIne 9 pUrva sudhInuM jJAna samyaktane pragaTAvI zake che. kramazaH saMyama paNa lAvI Ape che. mATe e paNa upakArazUnya nathI. tethI ahIM abhavya-durbhavya jevA gADha mithyAtvInA jJAnane ja upakArazUnya mAnavuM. AvA dIpakasamyaktIno zaMkAkAre ullekha karyo che, ema jANavuM. zaMkAkAre je zaMkA karI che eno javAba ApatAM granthakAre je kahyuM che ke - dravyAdinuM ciMtana karatAM karatAM jIva zukaladhyAnano paNa pAra pAme che, temAM kAraNa A che ke Atmadravyano enA guNa-paryAyathI je bheda che enI sUkSma-sUkSmatara ekAgratAvALI vicAraNA e zukaladhyAnano pRthaCvitarka savicAra nAmano pahelo pAyo che. ane jyAre dravyathI guNa-paryAyanA abhedanI pradhAnatAvALI ekAgra vicAraNA kare che tyAre zukuladhyAnano bIjo pAyo prApta thAya che. A baMne pAyA kevalajJAnanuM pradhAnatama kAraNa che. kriyAcustatAno Agraha rAkhIne dravyAnuyogathI je vaMcita rahe che e AvA lAbhathI paNa vaMcita rahe che. dravyAnuyoga vinAnI mAtra kriyAcustatAthI to AvuM sArabhUtaphaLa maLI zakatuM nathI. e vAta AgaLa AvI gaI che. dravyAnuyogadhara pariNAmamAM kAMI UNA nathI, bAhya saMyamamAM kadAca thoDA UNA che. paNa eTalA mAtrathI kAMI sarvathA asaMyamI ane samyakatvazUnya gADha mithyAtvI nathI ke jethI emanA samyakatvane dIpakasamyakatva kahI zakAya, ane svanI apekSAe bilakula niSphaLa kahI zakAya. upadezamALAmAM dIpakasamyaktInI nahIM, paNa AvA kriyAhInanI vAta che. ne e to sAro che ja. tathA, zuddha dravya-guNa-paryAyanI bhAvanAmAM AgaLa vadhatAM je siddhasamApatti thAya che te to zukaladhyAnanuM phaLa che. zrI kuMdakuMdAcAryapraNIta pravacanasAra (1-80) mAM paNa kahyuM che ke - je sAdhaka arihaMta paramAtmAne dravyatva-guNatva ane paryAyatva vaDe jANe che te potAnA AtmAne jANe che. te AtmAno moha avazya laya = vilaya pAme che. granthakAra zrIyazovijayajI mahArAje paNa navapadajInI pUjAmAM kahyuM che ke - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-6 arihaMtapada dhyAto thako, dabRha guNa pakjhAya re, bheda cheda karI AtamA arihaMtarUpI thAya re. A be granthomAM mohavilaya ane bhedacheda je kahyA che ene samajavAno ApaNe prayAsa karIe. jIvane sukha meLavavAnA be sthAna che. pudgalanA rUpa-rasa vagere guNo ane AtmAnA jJAnAdi guNo. dharmAstikAya vagerenI gati vagere mATe jIva upayoga karI le che, paNa sukha mATe enA guNono upabhoga kyAreya karato nathI. eTale pudgalaguNo ane AtmaguNo. A be ja bAkI rahyA.. "sukha to paudgalika ja hoya.. sukha pudgalamAMthI ja maLepudgala sivAya anya kyAMyathI sukha maLI zake ja nahIM." AvI badhI kalpanA jIvamAM anAdikALathI atyaMta gADha rIte AtmasAt thayelI hoya che. koI ja pudgala nahIM. rUpa-rasa vagere koI ja viSaya nahIM. ane chatAM sukha hoya. A vAta koIpaNa rIte enA dilamAM jAmI zakatI ja nathI. A vAta enA mATe zazazRMga jevI hoya che. mATe to AvI bhUmikAmAM rahelA jIvone pudgalAnaMdI kahevAya che. AvI mAnyatAnA kAraNe ene pudgalanuM ati-ati gADha vaLagaNa hoya che. ane eTale ja ene AtmatattvanI kAMI ja paDI hotI nathI. bIjAnA AtmAnI to koI ciMtA-kALajI ene hotA ja nathI.. paNa jo pudgala maLatuM hoya to potAnA AtmAnI paNa ene koI ja ciMtA hotI nathI. ene mana pudgala e ja sarvasva hoya che. pudgalarasikatAnA kAraNe e khudanA AtmAne ghora nukazAna karyA ja karato hoya che. eTale AtmAnI ghora nakarI upekSA.. ane pudgalanuM gADha-gADhaatigADha AkarSaNa. A saMsArI jIvonI paristhiti hoya che. TUMkamAM AtmaparA mukhatA ane pudgalAbhimukhatA.. A paristhiti hoya che. ene UlaTAvavI e sAdhanA che. paugalika sukha mohodayajanya hoya che, kSaNika hoya che, asAra hoya che, tRptine nahIMatRptine vadhAranAra hoya che, parAdhIna hoya che tene tethI ene meLavavAnI lhAyamAM Dagale ne pagale pApa karavA paDatA hoya che), rAga-dveSa karAvanAra hoya che, cIkaNAM karmo baMdhAvanAra hoya che ne pariNAme durgatimAM bhaTakAvI jIvane du:khI du:khI karI denAra hoya che. AvI badhI je vAstavikatA che te pudgalAnaMdI jIvane svamamAM paNa eka kSaNa mATe paNa dilamAM jAmatI nathI. AnI sAme Atmika sukha mohanIyanA kSaya-upazama ke kSayopazamajanya hoya che, akSaNika hoya che, sArabhUta hoya che, paramatRptine ApanAra hoya che, bilakula svAdhIna hoya che, tene tethI ene meLavavA koI ja pApa karavuM paDatuM nathI), rAga-dveSane mAranAra hoya che, cIkaNAM karmonI nirjarA karAvanAra hoya che. ne pariNAme jIvane sadgatinI paraMparA dvArA zivagatinA zAzvata sukha sudhI pahoMcADanAra hoya che. paNa gADha pagalAkarSaNa A sukha tarapha jIvanI najara ja javA detuM nathI. sarvocca AtmaguNono saravALo eTale arihaMta paramAtmA. eTale rasapUrvaka je arihaMtanA svarUpamAM DUbakIo mAre che ne emAM AnaMda mANe che ane AtmAnuM - AtmaguNonuM AkarSaNa vadhavA mAMDe che ne pudgalaguNonuM AkarSaNa ghaTavA mAMDe che. pudgalarasikatA tUTatI jAya che ne AtmarasikatA vadhatI jAya che. A ja mohano viSaya che. jema jema e arihaMtanA svarUpamAM vadhu ne vadhu UMDo Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 DhALa-1 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa te mArTi eha ja dravyAnuyoga Adaro, paNi sadguru vinA svamatikalpanAI bhUlA ma phirasyo. dA Utarato jAya che tema tema mohano vadhu ne vadhu vilaya thato jAya che ne tethI ene potAnA AtmAmAM paNa evuM ja zuddhasvarUpa paDeluM hovAnuM saMvedana thAya che. mATe pravacanasAramAM "zo nAri makhvArtha' te potAnA AtmAne jANe che' ema kahyuM che. siddha paramAtmAonA zuddhasvarUpanI potAnA AtmAmAM paNa AvI samAnatA thavI e siddhasamApatti kahevAya che. e zukaladhyAnanuM phaLa che. Ama jJAnamArga, kriyAmArga karatA seMkaDo-hajAro gaNo vadhAre upakAraka hovAthI ane jIvane TheTha aMtimaphaLa mokSa sudhI pahoMcADanAra hovAthI jJAnamArganA prabaLa upAyarUpa dravyAnuyogane avazya Adaro, ema granthakAra kahe che. paNa sadguru vinA svamatikalpanAthI bhUlA na bhaTakazo. Azaya e che ke sAdhanA mATe udyamazIla banelA sAdhakomAMthI paNa bahu thoDA jIvo ja paMDita hoya che, bAkInA jIvo to kyAM to madhyama ne kyAM to bALa ja hoya che. emAMthI bALajIvonI to samajavA mATenI koI vizeSa kakSA ja nathI. paNa madhyamajIvo paNa, vRttane-sUkSmakALajI bharelA caraNakaraNanA pAlanane ja mahAnuM mAnatA hovAthI dravyAnuyogane gauNa mAnanArA hoya che. emanI mati, dravyAnuyoga na sAdhIe to cAle, paNa caraNakaraNa to ekadama nirdoSa ja rAkhavAnA" AvuM ja sUjhADatI hoya che. eTale teo jo sadgurunuM zaraNa na le ane svamatikalpanA mujaba ja sAdhanA karavA cAhe to, zukaladhyAna dvArA paramAnaMdane pamADanArA dravyAnuyoga sAdhavAnA zubhapaMthane choDI, AvA mahimAvaMtA dravyAnuyoganI paNa upekSA avahIlanA karavAnA azubhapaMthe ja jaI caDe che. ne pachI sAdhyathI to kyAMya nA kyAMya dUra pheMkAI jAya che. eTale granthakAra sAdhakone salAha Ape che ke sadgurunI nizrAmAM rahejo.. paNa svamatikalpanAthI bhUlA nA bhaTakazo. paNa sadguru vinA.." A paMktino Avo artha paNa thaI zake che ke - "A dravyAnuyoga dravya-guNa-paryAyanI sUkSma-sUkSma jayonI vicAraNAthI gUMthAyelo hovAthI sarunI nizrAe ja bhaNavo. paNa svamatikalpanAthI eno artha karavA gayA to kyAMya bhUlA bhaTakAI jazo. mATe e rIte bhUlA nA bhaTakazo" paNa A vAta AgaLa A ja DhALanI navamI gAthAmAM kahevAnA che. mAvajIva mATe gurukulavAsa choDavo na joIe. ene na choDanArA dhanya che gurukulavAsamAM rahelAne zuM zuM lAbha thAya che ? enuM suMdara mArgadarzana zrIupadezamALAmAM, granthakArazrInA sADAtraNaso gAthAnA stavana vageremAM ApeluM che. gurvAjJApAtaMtrya e ja saMyama che, gurvAjJA bhaLelI hoya to ja ApaNI dharmakriyAo ArAdhanA' rUpa bane che. zAstravacana (=zabdAtmaka jinAjJA) karatAM guruvacana (gurvAjJA ke jemAM aidaMparyArtharUpa jinAjJA bhaLelI ja hoya che) baLavAnuM che. A badhI vAto meM mArA dazavidha sAmAcArI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-7 ehano jeNaI pAmio tAga, oghaI ehano jehanaI rAga | e be vina trIjo nahIM sAdha" bhASio sammati aratha agAdha 1-1-7 Tabo - jJAna vinA cAritramAtri je saMtuSTa thAI chaI, tehanAM zikSA kahaI chai: "ehano-dravyAnuyogano, jeNaI tAga pAmio, sammati pramukha tarkazAstra bhaNInaI je gItArtha thayo teha, tathA oghai=sAmAnya prakAro, ehano=dravyAnuyogano jehanAM rAga cho te gItArthanizrita. e be vinA trIjo sAdhu (sAdhaka) nahIM." ehavo agAdha artha sammati madhya bhASio chaI. te mATai jJAnavinA cAritra ja na hoI. uktaM ca - gIyattho ya vihAro, bIo gIyatthanissio bhaNio / rUtto taphavihAro, nAguIo nivediM che vyavahArasUtra ra-30 || bhAga-2 pustakamAM tathAkAra samAcArInA vivaraNamAM vicArelI che (tyAMthI joI levI.) paNa gurunizrA na hoya to A badhA lAbha zI rIte maLe ? mATe gurunizrA kyAreya choDavI nahIM, e ahIM upadeza jANavo. | 6 || gAthArtha : je AtmAo A dravyAnuyogano tAga=UMDo rahasyArtha pAmyA che, ane odhe sAmAnyathI je AtmAone A dravyAnuyoga pAmavAno rAga= prabaLa icchA che (ne tethI e bhaNavA mATe gurunizrAmAM ja rahevAno nizcaya che).. A be prakAranA jIvo sivAyanA trIjA koI jIvo sAcA sAdhaka-sAdhu nathI evo agAdha artha zrI sammatimAM kahyo che. te 1-7 | vivecana : prathama kriyAyoga pamAya che, vaLI apekSAe kriyAyoga saraLa che, AvA badhA kAraNe tathA potAnI madhyamakakSAnA kAraNe jeo jJAnayoganI upekSA karI mAtra cAritrapAlanathI jAtane kRtakRtya mAnI le che tevA sAdhakone granthakAra cetavaNI Ape che ke - sammati vagere darzanazAstro bhaNIne je gItArtha banyo che - ne enA dvArA je dravyAnuyogano tAga=UMDA rahasya pAmyo che te prathama sAdhaka che. tathA odhe-sAmAnya prakAre jemane dravyAnuyoga pAmavAno talasATa che ne e mATe gurunizrAmAM je rahyo che e bIjo sAdhaka che. Ama A gItArtha ane gItArtha nizrita vinA trIjo koI sAco sAdhu hoto nathI. arthAt je gItArtha nathI - gItArtha nizrita paNa nathI emAM sAcuM sAdhupaNuM hotuM nathI. Avo agAdha artha sammatitarka granthamAM kahelo che. zrI vyavahAra sUtra (2-30) mAM paNa kahyuM che ke - pahelo gItArtha vihAra kahyo che ane bIjo gItArtha nizrita vihAra kahyo che. A sivAyanA (ekalA agItArthonA) trIjA vihAranI zrI jinezvarabhagavaMtoe anujJA ApI nathI. (ane jemAM zrIjinezvaradevonI anujJAAjJA bhaLelI na hoya e to Atmahitakara banI zakatuM ja nathI e vAta prasiddha che.) mATe he madhyamajIvo ! tamAre sAdhanAmArgathI jo bahAra pheMkAI javuM na hoya to tame dravyAnuyoga bhaNI svayaM gItArtha bano ane e banavA mATe gItArtha gurunI nizrAmAM raho. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa eTalo vizeSa - je caraNakaraNAnuyogadaSTi nizitha-kalpa-vyavahAra-daSTivAdAdhyayanaI jaghanya madhyamotkRSTa gItArtha jANavA. dravyAnuyogadRSTi te satyAdi tarkazAstrapAragAmI ja gItArtha jANavo. tehanI nizrAI ja agItArthanaI cAritra kahiyuM. ll1-7 zaMkA : zAstromAM to nizItha vagerenA adhyayanathI gItArtha banAya ema kahyuM che, to tame kema sammati vagerenA adhyayanathI gItArtha banAya ema kaho cho ? samAdhAna - sAdhanAmAM be mArga che-AcAramArga (kriyAmArga-caraNakaraNa) ane vicAramArga (jJAnamArga-dravyAnuyoga). baMnemAM gItArthanuM mArgadarzana atiAvazyaka che, e vinA sAcI sAdhanA nathI. emAM prathama je caraNakaraNAnuyoga che enI apekSAe - nizIthasUtranA jANakAra mahAtmAo jaghanya gItArtha che, kalpa-vyavahAra sUtranA jANakAra mahAtmAo madhyamagItArtha che ane dRSTivAdanA jANakAra mahAtmAo utkRSTa gItArtha che. AmAM e jANavA jevuM che ke mAtra te te grantha vAMcI - sAMbhaLI levAthI gItArtha banI javAtuM nathI. paNa enA padArtho upasthita karyA hoya - anuprekSA vagere dvArA parizIlana karyuM hoya, dravya-kSetrAdine parakhavAnI kSamatA keLavelI hoya, ane e parakhIne nizItha vagere granthAnusAra utsarga apavAdano nirNaya karavAno kSayopazama pragaTAvyo hoya e ja gItArtha che. dravyAnuyoganI apekSAe vicArIe to - sammati vagere tarkazAstrono je pAragAmI che (te te darzanomAM AtmA vagerenuM kevuM svarUpa kahyuM che ? emAM kayA darzananI kaI nadaSTi che? badhAno samanvaya karIne pramANadaSTie AtmA vagerenuM svarUpa zuM che ? A badhAmAM je niSNAta banyA che) te gItArtha che. eTale gItArtha mahAtmAomAM A be prakAranI vizeSatAo jANavI. zaMkA - zrIdazavaikAlikasUtra vageremAM to jaNAvyuM che ke - Na yA labhejA niuNaM sahAyaM guNAhiyaM vA guNao samaM vA / ikkovi pAvAiM vivajayaMto viharija kAmesu asajamANo // artha : potAnA karatAM adhika guNavALA ke samAnaguNavALA sAdhako nipuNa saMghATaka tarIke na maLe to pApane varjavApUrvaka ane viSayomAM Asakta thayA vinA ekAkI paNa viharavuM.. eTale, gacchamAM to aneka doSa lAgatA hovAthI badhA mahAtmAo nirdoSa caryAvALA mahAtmA karatAM adhika ke samAna guNavALA hotA nathI e spaSTa che. to emane choDIne ekalA viharavAnI ahIM vAta karI ja che ne ? samAdhAna - pote nirdoSacaryA guNamAM adhika che to jJAnaguNamAM hIna che. gacchamAM rahelA gItArtho kadAca nirdoSacaryAmAM thoDA nyUna che to jJAnaguNamAM adhika che. eTale bannemAM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-8 e kAraNe gurucaraNa-adhIna, samaya samaya iNi yogao lIna / sArUM je kiriyA vyavahAra, teha ja amDa moTo AdhAra / / 1-8 // Tabo - e dravyAnuyoganI lezathI prAai potAnA AtmAnai kRtakRtyatA kahai chaidravyAnuyoganI baLavattAnai hetai gurucaraNanai adhIna thakA, eNai karI matikalpanA pariharI-samaya samaya iNi yogai dravyAnuyogai, lIna=Asakta thakA, je kriyAvyavahAra sAdhuM chuM tehi ja amhanai moTo AdhAra chai, je mArTi-ima icchAnuyoga saMpajai. taqhakSAm te kAraNe = eka-eka vAtanuM Adhikya ne eka-eka vAtanuM hInatva AvyuM. paNa kriyAzUnyajJAna sUryasamAna che ne jJAnazUnyakriyA AgiyA jevI che evuM jJAnIonuM vacana jaNAve che ke kriyAnI apekSAe jJAna e khUba ja khUba moTo guNa che ane tethI, kriyAmAM kaMIka nyUna evA paNa gItArtha, jJAnazUnya (agItArtha) kriyAcusta sAdhaka karatAM atyadhika guNavAn hovAthI agItArthe to emanI nizrAmAM ja rahevuM paDe. mATe A gAthA agItArtha mATe nathI. 29 have, gItArtha mATe vicArIe to - pote koI paristhitivazAt ekalA paDI gayA che.. to sthavirakalpIne ekalA vicaravAnI anujJA na hovAthI adhikaguNI ke samAnaguNI gItArtho sAthe joDAI javAnuM hoya. (AmAM paNa, gacchavAsa vagerenA kAraNe te te kALe je doSa kSantavya gaNAtA hoya evA doSa hoya to paNa e gItArthone chevaTe samAnaguNI to gaNavAnA ja). paNa AvA gItArtho hAla dUranA pradezamAM vicarI rahyA che.. ne pote tyAM pahoMcatA keTaloka kALa lAge evo che.. to emane bhegA thavA mATe je vihAra karavo paDe, emAM koIka zithila pAsasthA vagereno sAtha maLato hoya to emanI paNa sAthe javuM, paNa ekalA vihAra na karavo. mAtra e pAsasthA vagereno atyaMta kusaMga hoya ke paristhiti ja evI hoya sAmAnya pAsasthA vagerenI paNa sobata zakya na hoya to ja ekAkI vihAra karavo ane yathAzakya jhaDapathI samAnaguNI gItArthone bhegA thaI javuM.. paNa vadhAre kALa ekalA na rahevuM.. evo e gAthAno rahasyArtha che. chA gAthArtha : e kAraNe sadgurunA caraNone AdhIna rahIne, haMmeza mATe A jJAnayogamAM tallIna rahIne huM je kriyAvyavahAra sAdhuM chuM te ja amArA jevA sAdhako mATe moTo AdhAra che. / / 1-8 || vivecana : A dravyAnuyoganI potAne lezathI paNa je prApti thaI che tenAthI potAnA AtmAne kRtakRtyatA anubhavAya che e vAta A AThamI gAthAmAM granthakAra kahI rahyA che. e kAraNe = dravyAnuyoga caraNakaraNAnuyogAdi karatAM baLavAna hovAthI (athavA prabaLa evA moharAjA karatAM paNa baLavAn hovAthI.. ane tethI AtmAmAM rahelA mohane moLo pADato hovAthI) huM samaya-samaya dravyAnuyogamAM lIna rahuM chuM. paNa emAM ya jo svamatikalpanA ghusI jAya Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3) DhALa-1 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi pramAdinaH / vino tharmayogo ya, rUchAyA sAhitiH | zrI yogadRSTi samuccaya | 3 Ima IcchAyogai rahI akhta paraupakAranaI arthi dravyAnuyoga vicAra kahuM chuM. parNi etalaI ja saMtuSTi na karavI. 1-8 "vizeSArthI gurusevA na mUkavI" Ima hitazikSA kahaI cha0 - sammati tattvAratha mukha grantha, moTA je pravacana ninya che tehano lezamAtra e laho, paramAratha guru vayaNe lAho ! 1-9 . to to bhUlA ja bhaTakavAnuM thAya, eTale evuM na thAya e mATe svamatikalpanAno parihAra karavo paDe.. ane e parihAra karavo che, e mATe huM dravyAnuyogamAM je lIna rahuM chuM te gurucaraNomAM adhIna rahIne ( gurupAratanya svIkArIne) rahuM chuM. eTale dravyAnuyogamAM rahelI mArI A lInatA jJAnayogarUpa bane che. vaLI A rIte lIna rahetAM rahetAM zakti-saMyoga-bhAvanA vagerene anusarIne huM je kaMI kriyA vyavahAra sAdhuM chuM - e mArA mATe kriyAyogarUpa bane che. Ama A bannenA samanvaya sAdhavAthI je sarvaArAdhakapaNuM maLe che ethI huM kRtakRtya chuM. ane e ja amAre moTA AdhArarUpa che, kAraNake A rIte irachAyoga saMpanna thAya che. zrIyogadaSTi samuccayanI trIjI gAthAmAM IcchAyoganuM lakSaNa AvuM ApyuM che ke - je jIva dharmakriyA karavAnI icchAvALo che, jeNe e dharmakriyAnA nirUpaka zAstro gItArtha gurubhagavaMta pAse sAMbhaLelA che, ane enA kAraNe je te te dharmakriyAnA sUkSma vidhividhAnano jANakAra banyo che, chatAM pramAdane paravaza banI vidhi-vidhAnanI kacAzavALI je dharmakriyA kare che te kriyA icchAnuyogarUpa jANavI. (AnAthI UMcI kakSAnA bIjA be zAstrayoga-sAmarthyayoga che te jANavuM.) ahobhAvathI ApaNuM mAthuM jhukI jAya evI granthakAranI A laghutA che ke potAnA kALamAM ane pachInA Aja sudhInA kALamAM sarvamAnya gItArtha hovA chatAM tathA apekSAe sarvAdhika jJAnI hovA chatAM pote dravyAnuyogano lezamAtra ja pAmyA che ema teo kahe che. vaLI teo kriyoddhAramAM sahAyaka je banyA hatA, te emanI kaMIka paNa apramattatAne jaNAve che. chatAM teo potAne IcchAyogI jaNAvI rahyA che. (zrIharibhadrasUri mahArAje paNa potAne zrIlalitavistarAmAM icchAyogI jaNAvyA che.) granthakAranI A namratA teozrIe dravyAnuyoganuM koruM jJAna ja nathI meLavyuM paNa ene AtmAmAM pariNAma pamADIne ahaMkArAdirUpa mohane moLo pADavArUpe enuM phaLa paNa meLavyuM che, enuM sUcana kare che. Ama, icchAyogamAM rahIne huM paropakAra karavA mATe dravyAnuyogano vicAra karuM chuM. (e vicArane jaNAvanAra dravya-guNa-paryAyano rAsa nAmanA granthane racuM chuM.) he adhikArI jIvo! tame Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-9 Tabo - sammati-tattvArtha pramukha je moTA nirjhantha-pravacanarUpa cho, tehano lavalezamAtra e laho je e prabaMdhamAMhi bAMdhyo chaI. paNi paramArathaI guruvacanaI rahyo. thoDuM jANInaI garva ma karasyo. maMthana thana prApta, tRvat ciMte gat e dRSTAnnaI. ata eva paNa A granthane bhaNI ne dravyAnuyogano leza pAmo. paNa e pAmavA mAtrathI saMtoSa nahIM pAmI jatAM, kAraNake chevaTe e paNa leza" rUpa ja che. vaLI e lezathI adhika maLavAnI kadAca saMbhAvanA na hoya to paNa, 'have to bhaNavAnuM badhuM bhaNAI gayuM. navuM kazuM bhaNavA maLavAnuM nathI' ema saMtoSa mAnIne paNa gurukulavAsa na choDI devo, kAraNake emAM saMyamano moTo jugAra che. . 8. eTale vizeSArthIe = dravyAnuyoga vagerenA vizeSa jJAnanA arthIe ke saMyamanI vizeSa nirmaLatAnA arthIe gurusevA mUkI devI nahIM - AvI hitazikSA granthakAra have pachInI gAthAmAM Ape che - gAthArtha : zrIsammatiprakaraNa, tattvArthAdhigamasUtra vagere grantharUpa je je moTuM nirjhanya pravacana (jainazAstra) che teno A dravya-guNa-paryAyano rAsa to eka aMza mAtra che, e granthono ane A granthano paramArtha guruvacanathI meLavo. | 1-9 || vivecana : gItArthanizrA - gurunizrA vagere para khUba bhAra ApyA pachI A gAthAmAM DhALano upasaMhAra karatA granthakAra kahe che- prabhue Apelo bodha dvAdazAMgImAM gUMthAyo. paMcamakALapaDatAkALane najaramAM rAkhIne jJAnI puruSoe kALa-kALe, dvAdazAMgIne anusAra te te granthonI racanA karI che. AvA granthomAM zrI sammati zrItattvArtha vagere grantho paNa mahArthavALA che. dravyAnuyoganuM sacoTa nirUpaNa karanArA che. ene anusarIne enA aMzarUpa meM A dravyaguNaparyAyano rAsa racyo che. paNa e grantho ke A granthane svayaM vAMcI levAthI mAtra zabdArtha maLI zake - paramArtha nahIM. paramArtha to gurubhagavaMtanI nizrAmAM rahIne, vinaya-zraddhA-bhaktipUrvaka gurumukhe A grantho sAMbhaLavAmAMbhaNavAmAM Ave to ja maLI zake che. Azaya e che ke bhASAnI amuka maryAdA hoya che. sIdho artha alaga maLato hoya ne AgaLa pAchaLanA anusaMdhAnathI artha alaga maLato hoya evuM banavuM pUrepUruM zakya che. jemake - "tharmomITara mUkyuM.. ne be DIgrI batAvI.. to e khuzIthI jhumI UThyo.." ATaluM vAkya sAMbhaLavA para sIdho artha to evo ja maLe ke - be DIgrI tAva e khuzInuM kAraNa che. A artha khoTo che e spaSTa che. A vAkyanI pUrve bolAyelA "aDadho kalAka pahelAM tAva mApelo tyAre cAra DIgrI hato' AvA vAkyanA arthanuM anusaMdhAna karavAmAM Ave to ja rahasyArtha pAmI zakAya ke be DIgrI tAvano AnaMda nathI, paNa be DIgrI jeTalo tAva je utarI gayo che eno AnaMda che. AvuM ja zAstravacano aMge che. anya-anya zAstromAM AgaLa-pAchaLa je vAto karI hoya enA anusaMdhAna vinA te te zAstronA paramArtha pAmI zakAtA nathI. ziSya to haju navuM navuM bhaNI rahyo che.. badhA zAstrArthone jANakAra paNa nathI, e anusaMdhAna zI rIte kare? gurubhagavaMta zAstrArthonA jANa hovAthI anusaMdhAna karIne cAlanA-pratyavasthAna vagere dvArA paramArtha ApI zake. mATe gurunizrAe ja bhaNavuM hitakara che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 DhALa-1 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa uparityA cyAra naya atigaMbhIra ghaNAnAM na pariNamai, ima jANIno siddhAntai pahilA dekhADiyA nathI. anaI gaMbhIra guruadhInatAI ja levA-devA kahiyA chad. | 1-9 | huM paNa bhASAno ne jainazAsananI paribhASAno jANakAra chuM. zAstravacano parathI paMktio besADIne artha karI zakuM chuM. pachI mAre gurubhagavaMta pAse ja bhaNavuM evI zI jarUra che ? huM to mArI meLe bhaNI gaNIne taiyAra thaI zakuM evo chuM.. Avo badho garva karazo nahIM.. nirdhana mANasa thoDuM dhana pAmI javA para abhimAnI banI jAya ane jagatane taNakhalAM jevuM "kucha nahI" mAne enA jevuM A che. zAstravacano parathI thoDo bodha - yathAzruta artha karIne meLavI lIdho ne evuM ghamaMDa Ave ke bIjAo to kAMI nathI.. huM ja arthabodha karI zakuM chuM.. vagere. AtmArthIe Avo garva karavo na joIe, kAraNake ema karavAmAM paramArthathI vaMcita rahevAya che. kyAreka uMdho ja artha pakaDAI jAya che. vaLI, jJAna paNa pariNata thAya to ja upayogI. vinaya-bhaktipUrvaka lIdheluM jJAna pariNata thavAnI zakyatA vadhu hoya che, abhimAnInuM jJAna to korUM dhAka rahI javAnI ja saMbhAvanA vizeSa hoya che. vaLI gurubhagavaMta paNa zabdo dvArA ApI ApIne keTaluM ApI zake ? jo ziSya samarpita hoya - mArgastha hoya - vinIta hoya to vinaya-samarpaNanA prabhAve gurubhagavaMta Ape enA karatAM bodha aneka gaNo thAya (vainayikI buddhi). mATe paNa gurugamathI ja paramArtha meLavavA e hitakara che. A ja kAraNa che ke RjusUtra-zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta A uparanA cAra no vizeSa yogyatAvALA ziSyoe sadguru pAsethI samajavA ema jJAnIoe kahyuM che. Azaya e che ke prathamanA traNa nayo samajavAmAM saraLa che. vaLI e nayone anusarIne jyAre samajAvavAmAM AvatuM hoya tyAre viparIta arthabodha thavAnI zakyatA khAsa hotI nathI. mATe e traNa nayone, evI vizeSa bhUmikA na hoya evA paNa ziSyone ApI zakAya che. paNa pAchaLanA cAra navo arthagaMbhIra che, jaldI samajAya evA nathI, ne kyAreka viparIta artha pakaDAI jAya evI paNa emAM zakyatA rahelI hoya che. (nizcayanayanI vAto sAMbhaLIne kriyAne bilakula nakAmI mAnanAro varga paNa jovA maLe che ne ! A vagarabhUmikAe ane ayogya vaktA pAse uparanA nayonI vAto sAMbhaLavAnuM kaTu pariNAma che.) mATe, vizeSa bhUmikAvALA ziSyone ja gItArtha sadguru pAsethI ja uparanA cAra nayonI vAto sAMbhaLavA-bhaNavAno adhikAra jJAnIoe Apyo che. A vizeSabhUmikA prAraMbhe hotI nathI. mATe prAraMbhe A cAra navo ApavAno niSedha che. ghaNAne samajAya nahIM - ghaNAne yogya rIte pariName nahIM. (apariNAma ke atipariNAma thAya). paNa prathama, prathamanA traNa nayo Ape... samajAve.. e pariNamavA saraLa hovAthI pariName.. e pariNamavAnA kAraNe tathA gurucaraNane AdhIna rahevAnA prabhAve (=svamatikalpanAno sadaMtara tyAga karIne gurubhagavaMta kahe te tahatti.. AvI tathAkAra sAmAcArIne keLavavAnA prabhAve) ziSyanI bhUmikA vikase che. e pachI pAchaLanA cAra naya ApavAthI e paNa pariName che. / 9 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-9 33 Ama prathama DhALa pUrI thaI. emAM prathama cAra anuyoga kahIne paraspara vicAraNA caraNakaraNAnuyoga ane dravyAnuyoganI ja karI e sUcave che ke cAramAM paNa A be vadhAre mahattvanA che. Ama to A baMne potapotAnA sthAnamAM baLavAnuM che. jema cA banAvavI hoya to dUdha, sAkara, cAnI bhUkI vagere badhA ja pradhAna che, kAraNake AmAMnuM kAMIpaNa na hoya to cA banatI ja nathI. chatAM jenA magajamAM evuM besI gayuM hoya ke cA banAvavA cAnI bhUkI ja joIe, mATe bhUkI nAkha nAkha kare, paNa dUdha nAkhe ja nahIM to ene ema paNa kahevuM paDe ke cA dUdhathI ja bane. vaLI bIjo koI dUdhane ja Avazyaka mAnI dUdha ja nAkhyA kare che, bhUkI nAkhato ja nathI. to ene samajAvavA ema paNa kahevAya ke cA banAvavA cAnI bhUkI ja joIe. Ama banne potapotAnA sthAnamAM mukhya che. badhAnI potapotAnI rIte pradhAnatA che. bezaka, alagaalaga be karatAM beno samudAya ja vadhAre mahAnuM che, kAraNake chevaTe kArya samudAyathI ja thAya che. AvuM ja prastutamAM paNa jANavuM. tema chatAM, dravyAnuyogane vizeSarUpe mahAnuM kahevAmAM aneka kAraNo che - (1) cAre anuyoganuM bIja dravyAnuyoga che. Azaya e che ke - cAre anuyoga dvAdazAMgIne AdhIna che.. ane dvAdazAMgI uppaI vA vigame I vA dhuvei vA A tripadImAMthI udbhava pAmI che. A tripadI dravyAnuyoganuM pratinidhitva kare che e to spaSTa che ja. (2) gaNadharadevo dvAdazAMgInI racanA kare che. pachI zrI tIrthaMkarabhagavaMto "davva-guNapajavehi tirthaM aNajANAmi' ema AkhI dvAdazAMgI ane cAre anuyoganI anujJA je Ape che te dravyAnuyoganA mukhya viSayabhUta dravya-guNa-paryAyanA ullekhapUrvaka Ape che. (3) dravyAnuyoga caraNakaraNAnuyogane yogya dizAmAM vALe che ane sthiratA Ape che. Azaya e che ke - saMyama zA mATe pALo cho ? "mokSa mATe Ama hoThathI javAba ApI devo sahelo che. paNa aMtaHkaraNanA saMvedanapUrvakano Avo javAba khUba duSkara che. dravyAnuyogathI AtmAnuM zuddha svarUpa, zuddha paryAyo, dehAdi azuddha upacarita paryAyo.. dehAdi sAtheno bheda. aha-mama vagerenI nirarthakatA. A badhuM dravyAnuyoganuM zravaNa-ciMtana-manana-parizIlana karatAM karatAM khUba spaSTa thAya che. saMvedanamAM utare che. ne tethI lakSya nizcita bane che. pachI caraNakaraNanuM pAlana jIvane zuddhasvarUpa tarapha AgaLa vadhAravA sakriya bane che tathA A zuddhasvarUpa meLavavAnuM praNidhAna paNa sthira thAya che. duniyAne je mAna - apamAnanA prabaLa nimittarUpa lAge evA prasaMge paNa pachI mAna - apamAna asara karatA nathI, kAraNake AmAM mane kazuM lAgatuM nathI-je kAMI thaI rahyuM che te badhuM upAdhine thaI rahyuM che. jema zrIgajasukumAlamuninI vicAradhArA Ave che ke "je baLe che te mAruM nathI ne mAruM che te baLatuM nathI.." AvI vicAradhArAo daDha banIne jIvane samatAmAM ramato rAkhe che, jethI mArgabhraSTatA aTake che. dehAdhyAsa, mamatva, vAtavAtamAM ochuM AvI javuM, asahiSNutA, IrSA, abhimAna vagere je koI caraNakaraNanA paripUrNa pAlananA pratibaMdhako che te badhA dravyAnuyoganA punaH punaH parizIlanathI dUra thAya che ne tethI caraNakaraNanI nirmaLatA thAya che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 DhALa-1 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa (4) pUrve jaNAvI gayo tema, sarvadoSonuM ne sarva pApapravRttionuM mULa ja kliSTa cittavRttio che. enuM pradhAna rIte zodhana karanAra jJAnamArga dravyAnuyogathI prApta thAya che. AvA badhA aneka kAraNoe dravyAnuyoga pradhAna che. mATe ja sammati prakaraNa vageremAM enI mahattA gAyelI che ne ene anusarIne granthakArazrI upAdhyAyajI mahArAje prastuta granthamAM paNa e mahattA darzAvelI che, e jANavuM. (5) dravyAnuyoganA parizIlana dvArA AtmAnuM je zuddhasvarUpa saMvedanamAM skurAyamANa thAya che, e ja caraNakaraNAnuyoganuM paNa aMtima sAdhya che. eTale jema chevaTe vepAra paNa paisA mATe ja che. tethI paisAnuM nukazAna pahoMcatuM hoya to e vepAra paNa choDI devAya che - bIjo vepAra apanAvAya che. ema prastutamAM jANavuM. mATe dravyAnuyoga mahattvano che. (6) dravyAnuyoganA granthamAM dravyAnuyoganI mahattA gAI hoya. caraNakaraNAnuyoganA granthamAM caraNakaraNAnuyoganI mahattA hoya e to samajAya che. paNa zrI oghaniryukti grantha to caraNakaraNAnuyogano grantha che. ne chatAM emAM paNa cAre anuyogano kramazaH ullekha karI chello dravyAnuyoga kahyo che ne yathAkrama te anuyogone mahaddhika kahIne dravyAnuyogane sauthI vizeSa mahaddhika kahyo che. (alabat tyAM dravyAnuyogathI samyagadarzananI nirmaLatA thAya che. ne e nirmaLatAthI caraNakaraNa vadhu niraticAra bane che. eTale dravyAnuyoga paNa caraNakaraNanI nirmaLatA mATe hovAthI caraNakaraNAnuyoganI mahattA paNa batAvI che.) kvano che. syAdvAda eTale ? eka ja padArthamAM paraspara viruddha dharmo rahyA che evuM jaNAvanAra vacana nahi. paNa, sAmAnyathI paraspara viruddha bhAsatA dharmo vacce paNa anya apekSAthI virodha hoto nathI evuM jaNAvanAra syAt padathI alaMkRta vacana e syAdvAda. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa bIjI re guNa paryAyataNuM je bhAjana, ekarUpa trihuM kAli re ! teha dravya nija jAti kahIe, jasa nahI bheda vicAI re ! jinavANI raMgache mani dharii . 2-1 | Tabo-guNa naI paryAyanuM bhAjana kahatAM sthAnaka, je trihuM kAli atIta-anAgata-vartamAna kAliM eka svarUpa hoI, parNi-paryAyanI pari phirai nahIM teha dravya kahi. nija jAti kahatAM potAnI prathama DhALamAM dravyAnuyoganI mahattA darzAvI. A dravyAnuyogano je mukhya pratipAdya viSaya che te dravya-guNa-paryAyane A bIjI DhALamAM darzAve che. A traNamAM paNa guNa-paryAya karatAM dravya pradhAna che, kAraNa ke dravya ja A baMnenA AdhArabhUta che, upAdAna kAraNabhUta che, saikAlika che, eka che. jyAre guNa-paryAya Adheya che, kAryabhUta che, anitya che, aneka che. Ama dravya pradhAna che... abhyahita che, mATe ja dravya-guNa-paryAya A itaretadvanda samAsamAM dravyano sahu prathama ullekha (pUrvanipAta) che. ane eTale ja anuyoga paNa dravyAnuyoga kahevAya che. guNAnuyoga ke paryAyAnuyoga nahIM. Ama dravya-guNa-paryAyamAM dravya pradhAna hovAthI sahu prathama dravyanuM ja nirUpaNa granthakAra kare che. gAthArtha : je guNa ane paryAyanuM bhAjana = AdhAra che, je traNe kALamAM ekasvarUpa ja rahe che, jeno vacalI vacalI avasthAmAM bheda thato nathI. Avo padArtha potAnI jAtinI apekSAe dravya kahevAya che. he bhavyajIvo ! zrI jinavANIne raMgathI = zraddhA-rucipUrvaka manamAM dhAro. || 2-1/ vivecana : bhAjana = sthAnaka = AdhAra. je guNa ane paryAyanuM bhAjana che, je atIta, anAgata ane vartamAna A traNe kALamAM ekasvarUpa ja rahe che. paNa paryAyanI jema pharatuM nathI, jeno vacalI-vacalI svAsa-koza-kuzUla vagere avasthAomAM bheda (= bhinnatA = anyonyAbhAva) thato nathI. e dravya che. ekarUpa trihuM kAliM re : traNe kALamAM eka ja svarUpavALuM-svarUpamAM jarA paNa pheraphAra na anubhavanAruM-nitya dravya che. koIpaNa vastu dravya-guNa-paryAyAtmaka che. enA dravyAMzano ApaNe vicAra karavo che. A dravyAMza bilakula pheraphAra vinAno che. eno artha thayo e kUTanitya che. AvuM phUTasthanitya dravya zuM che? ghaDo e dravya che? nA, e to nAza pAmavAnA svabhAvavALo che. pahelAM piMDarUpa hato.. pachI ThIkarA (kapAla)rUpa banavAno che. to zuM mATI e dravya che? nA, e paNa pArthiva hovAthI AgaLa-pAchaLa svarUpa badale che. eTale ke audArikavargaNArUpa hovAthI jaLa-teja-vAyu vagere svarUpa paNa dhAraNa kare che. mATe nitya na hovAthI dravya na kahevAya. je potAnA svarUpane choDI de-badalAI jAya tene dravya zI rIte kahI zakAya? jema pANIno Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-1 dravya guNa paryAyano rAsa jAti, jima jJAnAdika guNa-paryAyanuM bhAjana jIvadravya, rUpAdika guNaparyAyanuM bhAjana pudgala dravya, AkAra, varNa, svAda vagere badalAyA kare che mATe AkAra vagere dravya nathI, to pANI paNa pRthvI-teja vagere rUpe pariName che (svarUpa badale che) mATe dravya na kahevAya. naiyAyikanA mate pArthiva paramANu kyAreya jalIyaparamANurUpa banato nathI. paNa ApaNA jaina mate AvuM nathI. Aje je dravya jalIyaskaMdharUpe che. te kAle pArthivaskaMdharUpa paNa banI zake che. ema e ja agni-vAyu vagere skaMdharUpa paNa banI zake che. to dravya tarIke zuM levuM? audArika vargaNA? nA, kema ke je pudgalo Aje audArikavargaNArUpe che e ja kALAntare vaikiyavargaNA vagere svarUpe banI zake che. prazna : to paramANune ja 'dravya rUpe kahI zakAze ne? uttara : nA, kAraNa ke e paNa kALAntare caNakAdiskaMdharUpatAne dhAraNa kare che. prazna : hayaNukAdimAM paNa paramANu to paramANu tarIke rahyo ja che ne? uttara : nA, kAraNa ke ApaNe tyAM paramANu nitya manAyo nathI. prazna : e zI rIte? uttara : (1) zrI anuyogadvAra vagere zAstromAM paramANuno avasthAnakALa ane aMtarakALa batAvelA che (baMne asaMkhyakALa che.) jo paramANu nitya hoya to avasthAnakALa anAdi-anaMta Ave ane aMtarakALa to Ave ja nahIM. (2) pudgalAstikAyanA cAra bheda zAstromAM darzAvyA che. skaMdha, deza, pradeza ane paramANu. jo skaMdhagata paramANu-paramANu svarUpane jALavI rAkhato hoya to eno "pradeza" tarIke svataMtra bheda ane bhinna nAmollekha thAya nahIM. jema chUTA taMtuno taMtu rUpe vyavahAra thAya che ema paTarUpe pariNamelA-paTamAM rahelAM taMtuno paNa taMtu tarIke ja ullekha thAya che, eno kAMI anya nAmathI ullekha thato nathI. ema chUTA paramANuno "paramANu' zabdathI jema vyavahAra thAya che tema skaMdhamAM paNa e paramANu svarUpane jALavI rAkhato hoya to eno paramANu' zabdathI ja vyavahAra thavo joIe ane to pachI 'pradeza' evI saMjJAvALo alaga bheda kahevo na joIe. paNa e kahyo che e jaNAve che ke enuM paramANusvarUpa have rahyuM nathI, mATe paramANu paNa nitya na hovAthI 'dravya rUpe laI zakAya nahIM. paryAyarUpe ja levo paDe. alabat zrI bhagavatIsUtra vageremAM paramANune zAzvata kahela che. granthakAre paNa 14mI DhALanI AThamI gAthAnA TabAmAM te paramANuno kahie nAza nathI" ema kahIne paramANune nitya tarIke paNa kahela che. eTale paramANu aMge nityatA ane anityatA. banne jANavA maLe che. vaLI paramANu rUpe ja te banne jaNAya che. paramANu dravyarUpe nitya ane enA varNAdi paryAyarUpe anitya.. ema nahIM... AnI saMgati e 14 mI DhALanA vivecana vakhate ja joIzuM. paNa, "paramANu" ane "pudgala' e paryAyavAcI zabdo nathI tathA skaMdho pudgalanA ja paryAya kahevAya che, paramANunA nahIM. eTale pradhAnatayA to paramANu paNa jaNakAdinI jema pudgalanI eka avasthArUpa hovAthI paryAyarUpa ja che, dravyarUpa nahIM 14 mI DhALanI 16 mI gAthAnA TabAmAM paramANune paryAyarUpe kahela ja che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-1 37 raktatvAdi-ghaTAdi-guNaparyAyanuM bhAjana mRdravya. taMtu paTanI apekSAi dravya, taMtu (sva) avayavanI apekSAi paryAya, je mATai paTanai vicAlai = paTAvasthAmadhyai taMtuno bheda nathI. taMtu avayava mATe, dravya tarIke pudgalatvena pudgalane ja laI zakAya. kAraNa ke paramANu, dracaNukAdi...audArikavargaNAdi...pRthvI-jala-teja vagere... ghaTa-paTa vagere dareka avasthAmAM pudgalatva akhaMDa rahe che. e jarA paNa badalAtuM nathI. eTale ke pudgala kyAreya jIvarUpa ke dharmAstikAyAdirUpa banatuM nathI. mATe ja chae dravyone itarApravezI kahyA che. e ja rIte jIvatvena jIvane ja, dharmAstikAyatvena dharmAstikAyane ja dravyarUpe kahela che. ema je itarApravezI hoya... potAnuM svarUpa kyAreya badalatA na hoya evA 6 ja dravyo che. mATe zAstromAM mULabhUta 6 ja dravyo kahyA che. ghaTa-paTa vagere to potAnuM svarUpa badalIne paTa-ghaTa vagere rUpe banI zakatA hovAthI itara pravezI che....trihuM kALa ekarUpa vALA nathI. mATe 'dravya' rUpa nathI. paryAyarUpa che. prazna : ahIM atItAdi traNe kALamAM ekarUpa kahela che, paNa sarva atItakALamAM ane sarvaanAgatakALamAM ekarUpa joIe ema kahela nathI. eTale, piMDa-sthAsa-koza-kuzUlarUpa atIta avasthAmAM, ghaTarUpa vartamAna avasthAmAM ane kapAlarUpa anAgata avasthAmAM mRd tarIke mRdravya eka ja svarUpe rahetuM hovAthI ene paNa dravya kema na kahevAya? uttara : jarUra kahevAya... ne tethI ja granthakAra AgaLa ene dravya tarIke kahevAnA ja che. lokavyavahA2mAM paNa mRdravya ema kahevAya ja che. paNa e ApekSika che. piMDAdinI apekSAe ja 'dravya' rUpa che, pArthivadravyanI apekSAe ke audArika vargaNAdinI apekSAe to e 'paryAya'rUpa banI ja jaze. jema naiyAyikane mate 'dravyatva' e sattAnI apekSAe 'apara,' pRthvItva vagerenI apekSAe 'para...' pRthvItva paNa dravyatvanI apekSAe apara, ghaTatvanI apekSAe para... paNa je mAtra parajAti ja hoya... 'apara' na ja hoya, AvI jAti to mAtra sattA ja che. ema mATI e piMDAdinI apekSAe dravya, paNa pArthivanI apekSAe paryAya... pArthiva paNa mATInI apekSAe dravya, paNa audArikavargaNAnI apekSAe paryAya... Ama mATI vagere dravyarUpa che kharA...paNa pAchA paryAyarUpa paNa che ja. ane eTale ja emanuM dravyatva ApekSika banI jAya che. je mAtra 'dravya'rUpa hoya, anya koI ja dravyanA 'paryAya'rUpa na ja hoya... AvAM dravyo tarIke to dharmAstikAya vagere cha ja kahevA paDe. nija jAtiM kahIi : potAnI jAtithI te te dravya oLakhAya che zabdo dvArA kahevAya che. jema ke deva, manuSya... e badhAmAM jIvatva jAti to che ja, mATe badhuM jIvadravya kahevAya.... paramANu, skaMdho, audArikAdivargaNA, ghaTa,paTa, vagere badhAmAM pudgalatva jAti che ja. mATe A jAtine AgaLa karIne e pudgaladravya kahevAya che. ApekSika dravya mATe kahevuM hoya to piMDa-sthAsa vagere badhAmAM mRttva jAti to che ja, mATe e badhuM mRdravya kahevAya. bALa, yuvAna, vRddha.... e badhAmAM manuSyatvajAti to che ja.... mATe e badhuM manuSyadravya kahevAya... jima jJAnAdikaguNa : jJAna, darzana, vIrya vagere guNonuM ane manuSya-deva vagere paryAyonuM : Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 DhALa-2 : gAthA-1 dravya guNa payAnA rAsa avasthA madhyaI anyatvarUpa bheda chaI. te mATaI pudagalaskaMdhamAMhi dravyaparyAyapaNuM apekSAI jANavuM. AtmatattvavicAra paNi-devAdika AdiSTa dravya, saMsAri dravyanI apekSAi paryAya thAI. koI kahasya che, je "ima dravyatva svAbhAvika na thayuM. ApekSika thayuM" to kahiche je "zabala vastuno apekSAI ja vyavahAra hoI, IhAM doSa nathI." je samavAyikAraNatva pramukha dravyalakSaNa mAnAM je bhAjana che te jIvadravya che. rUpa-rasa vagere guNonuM ane paramANu-skaMdha vagere paryAyonuM je bhAjana che te pudgaladravya che. ema raktavAdi guNonuM ane ghaTa vagere paryAyonuM je bhAjana che te mRddavya. taMtu paTanI apekSAe dravya che, paNa sva avayavonI apekSAe paryAya che, kAraNa ke paTanAM vicAlo = paTAvasthAmadhya) taMtuno bheda nathI. Azaya e che ke taMtumAMthI paTa bane tyAre taMtu kAMI potAnuM svarUpa choDIne ataMtu banI jatA nathI. mATe paTanI apekSAe taMtu e dravya che. paNa taMtunA je avayavo che, te avayavo jyAre taMturUpa nahotA banyA tyAre taMtuo taMtusvarUpavALA hatA ja nahIM... e ataMtu ja hatA. mATe avayavonI apekSAe taMtu e paryAya che. eTale mugalaskaMdhomAM dravya-paryAyapaNuM ApekSika jANavuM. "Atmatattvano vicAra karavAmAM Ave to aparyAptAvastha deva, paryAptAvasthadeva, cyavanAbhimukha deva... vagere apekSAe devI e AdiSTadravya.... (ahIM AdiSTadravya eTale A badhI judIjudI avasthAone najaramAM rAkhIne AdiSTa = ullekhAyela dravya). paNa saMsArI jIvanI apekSAe vicArIe to deva" e paryAya che ane saMsArIjIva e dravya che. pudgaladravya ane jIvadravyanI judIjudI avasthAo ApaNA jJAnano ane vyavahArano viSaya bane che. paNa A rIte dharmAstikAya vagerenI judI judI alpAdhikakAlIna avasthAo ApaNA jJAnano ke vyavahArano viSaya banatI nathI. mATe emAM ApekSika dravya-paryAyapaNAnI vAta granthakAre karI nathI. koI kahasya... koI zaMkA kare che - ghaTa-mRdu vagerene ane deva-manuSya vagerene A rIte dravyarUpe kahevAthI dravyatva ApekSika thayuM... kAco ghaDo-pAko ghaDo vagere apekSAe ghaDo e dravya ane mATInI apekSAe paryAya. eTale dravyatva e svAbhAvika na thayuM. samAdhAna : je vastu zabala hoya eno apekSAthI ja vyavahAra thAya emAM koI doSa nathI.. zabala = jemAM prathama najare viruddha jaNAtA aneka dharmono samAveza hoya che. jemake anAmikAmAM hRsvatva ane dIrghatva bane che. mATe e zabala che, to madhyamAnI apekSAe ja e hRsva kahevAya ane kaniSThAnI apekSAe ja e dIrdha kahevAya. to AmAM koI doSa nathI. naiyAyika : ema to ame paNa sasaMbaMdhika (sApekSa) ane asaMbaMdhika (nirapekSa) ema be prakAranA padArtho mAnyA che. emAM hrasvatva-dIrghatva sApekSa hovAthI koIkanI apekSAe ja eno vyavahAra che... paNa enuM aMgulitva to nirapekSa ja che ne ! jaina : ema to ghaDAmAM ghaTatva paNa nirapekSa ja che, dravyatva ja sApekSa che. naiyAyikaH ame to dravyatvane paNa nirapekSa padArtha mAnyo che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-1 cho, tehanaI paNiM apekSA avazya anusaravI. "kuNanuM samAyikAraNa?"Ima AkAMkSA hoI to kuNanuM dravya? e AkAMkSA kima na hoI? jaina : tame paryAyatvane jANatA-samajatA ja nathI eno A prabhAva che. eTale ke dravyatva jenI sAthe zakhalita thavAnuM che ene ja jANatA nathI. mATe tamane e azabala lAgavAthI nirapekSa lAge che. bAkI to ame tamane dravyatvanI vyAkhyA pUchazuM ke dravyatva hin? to tame zuM javAba Apazo ? guNavattva kahI nahIM zako, kAraNa ke AdhakSaNAvacchinna ghaTAdi dravyane tame nirguNa mAnela che. (koIpaNa dravya utpanna thAya e prathama kSaNe nirguNa hoya evI naiyAyikanI mAnyatA che). paryAyavargha tame kahI zakatA nathI, kAraNa ke paryAya jevI koI cIja ja tame mAnI nathI. mATe tamAre samavAiratva dravyatvam ema ja kahevuM paDaze. have ghaTamAM dravyatva che... e "samavAyikAraNatva' rUpa che. paNa jeTalAM samaveta kAryo che e badhAnuM kAMI samavAdhikAraNatva ghaDAmAM rahyuM nathI....... paTIyavarNAdinuM ghaDo e thoDuM samavAyikAraNa che? eTale tarata prazna thaze ke konuM samavAyikAraNatva? eTale ghaDAmAM samavAyikAraNatvasvarUpa je dravyatva rahyuM che e paNa ApekSika banI ja gayuM ne... eTale, konuM samavAyikAraNa? ema dravya ApekSika banyuM to konuM dravya? ema ApekSika bane emAM zuM vAMdho che? ahIM A dhyAnamAM rAkhavuM ke pudgala skaMdhomAM ne devAdi AdiSTa dravyomAM ja dravyatva ApekSika che, mATe ja granthakAre TabAmAM pudgalakaMdhamAhi.. ane devAdika AdiSTa dravya. ema ullekha karyo che. bAkI pudgaladravyanuM ane jIvadravyanuM dravyatva to svAbhAvika che, ApekSika nathI, kAraNa ke emAM dravyatva ane paryAyatva e baMne dharmo rahyA che evuM nathI. mAtra dravyatva ja che. ne tethI e "zabala" nathI. paNa granthakAre eno ullekha karyo nathI. te eTalA mATe ke evuM dravya ApaNA jJAnano viSaya banI zakatuM nathI. Azaya e che ke prati = tAMtAna yAna chatIti dravyam AvI dravya zabdanI vyutpatti che. te te paryAyone je pAme te dravya. AmAM drava eTale pravAhI to dravyane pravAhI jevuM kema kahyuM? ghana jevuM kema nahIM? to eno javAba che ke pravAhIne avasthAntara pAmavuM bahuM saheluM che. dhAro ke pANI... corasa vAsaNamAM tarata corasa AkAranuM banI jaze... goLa vAsaNamAM tarata vRttAkAra. trikoNa AkAramAM tarata trikoNa AkArane dhArI leze. AvuM kASTha paththara vagere ghana padArtho mATe saMbhavita nathI. AvuM ja jIvAdidravyo mATe che. krodhAkArarUpe pariNamelo AtmA tarata ja kSamAkArane dhAraNa karI zake che. eka ja samayamAM manuSya deva banI zake che. paramANu yaNukAdi skaMdharUpatAne dhArI le che. athavA drava=vahevuM. ghana padArtha svayaM vaheto nathI. pravAhI svayaM vahIne dezAntara pAme che. dravya paNa svayaM paNa vahIne (rUpAMtara pAmIne) dazAntara pAmatuM rahe che... mATe pravAhI jevuM kahyuM che. have, pANInA je vRtta-trikoNAdi AkAra AdhAravazAt thAya che te to paryAya che. je AvA AvA AkArane dhAraNa kare che e pANI kevuM haze? e vicAramAM caDhIe to ApaNI buddhi kuMThita thaI jAya Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa "TUparyAyavad dravya" tattvArthe (a. 5, sUtra 37). e jinavANI raMgad=vizvAsa manamAhiM dhariI -1 dharama kahajaI guNa-sahabhAvI, kramabhAvI paryAyo re ! bhinna abhinna trividhi triyalakSaNa, eka padAratha pAyo re / jina / ra-rA. Tabo - sahabhAvI kahatAM yAvadravyabhAvI je dharma, te guNa kahiche. jima jIvano upayoga guNa, pudgalano grahaNa guNa, dharmAstikAyano gatietutva, adharmAstikAyanI sthitihetutva, AkAzano avagAhanA hetutva, kAlano vartanAhetutva. kramabhAvI kahatAM ayAvadravyabhAvI, te paryAya kahiche. che - kalpanA aTakI paDe che... kAraNa ke je ApaNA jJAnano viSaya bane che te to AkAra varNAdi avasthA ja bane che. je e rUpe pariNamyuM che e kevuM haze? e ApaNI kalpanAno viSaya banI zakatuM ja nathI. AvuM ja jIva ane pula mATe che. ApaNA jJAnano je kAMI viSaya bane che e A benA guNa-paryAya ja bane che. je A guNa-paryAyarUpe pariName che e mULabhUta dravya (jIva-pudgala) kevuM haze? enI ApaNane koI kalpanA ja AvI zakatI nathI. eTale, Ama mULabhUta jIva-pudgala dravya ApaNA jJAnano-vyavahArano viSaya na hovAthI granthakAre eno ullekha karyo nathI. athavA, ApekSikadravyatva aMge ja anyo sAthe matabheda hovAthI eno ullekha karI samAdhAna karyuM. mULabhUta jIvAdi dravyonA nirapekSadravyatva aMge koI zaMkA na hovAthI eno ullekha ke samAdhAna karyA nathI, ema paNa samajI zakAya che. je samavAdhikAraNa hoya te dravya" AvI vyAkhyA na ApatAM granthakAre 'guNaparyAyanuM bhAna e dravya AvI vyAkhyA ApI che enuM kAraNa AvuM vicArI zakAya che ke kAraNatAnuM peTa bahu moTuM hovAthI ghaNuM gaurava thAya. jema taiyAyike zabdasamavAyAratve nAzavaM choDIne zabdAzayatvamAM rItvam kahyuM che. tema -paryAyamavAyAratva dravyatvam nA badale gukhaparyAyAzrayavaM dravyatvam kahevAmAM lAghava che. Ama AvI vyAkhyA karavAmAM tarkasaMgati to che ja, zAstra saMgati paNa che e darzAvavA mATe granthakAre tattvArtha sUtrokta - TUparyAyavat dravyam sUtrano ullekha karyo che. ahIM e dhyAna rAkhavuM ke A paNa dravyanuM svarUpakathana che. bAkI lakSaNa tarIke to guNavat dravyam ke paryAyavad dravyam ATaluM ja Avazyaka che, kAraNa ke emAM lAghava che ane ativyApti thatI nathI. athavA, chevaTe guNo paNa paryAya ja che. mATe paryAyavat dravyam ATaluM ja lakSaNa mAnavAmAM koI doSa nathI. dravyanuM AvuM svarUpa darzAvanAra zrI jinavANIne raMgathI = vizvAsathI manamAM dhAro evo granthakArano A DhALamAM dhruva upadeza che. || 10 || gAthArtha dravyamAM sahabhAvI je dharma hoya te "guNa' kahevAya che ane kramabhAvI je dharmo hoya che te paryAya kahevAya che. A guNa-paryAyo dravyathI bhinna paNa che ane abhinna paNa che. jagatamAM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa rahelo te te koIpaNa padArtha Ama trividha che ane trilakSaNa che evuM meM zrI jainadarzanamAM pAmyuM jANyuM che. | 2-2 // DhALa-2 : gAthA-2 vivecana : pahelI gAthAmAM dravyanuM lakSaNa jaNAvyuM. have A gAthAmAM prathamapAdathI guNanuM ane bIjA pAdathI paryAyanuM lakSaNa kahe che. tathA trIjA-cothA pAdamAM, dravya-guNa-paryAya aMge je je dvArothI vicAraNA karavAnI che eno ullekha karyo che. sahabhAvI kahatAM : jyArathI dravya hatuM ane jyAM sudhI raheze tyArathI ane tyAM sudhI rahenAra dharma e sahabhAvI dharma hovAthI 'guNa' che, jema ke jIvano upayoga guNa, pudgalano grahaNa guNa, dharmAstikAyano gatihetutva, adharmAstikAyano sthitihetutva, AkAzano avagAhanAhetutva ane kALano vartanAhetutva. AmAM jIvano upayoga guNa to spaSTa ja che. pudgalano grahaNaguNa kahyo che. A grahaNaguNa eTale zuM ? 41 zaMkA : AmAM prazna kyAM che? jenuM pUraNa-galana thAya te 'pudgala' AvI pudgala zabdanI vyutpatti che. AmAM pUraNa eTale mULa skaMdha dvArA navA pudgalonuM grahaNa... ane galana eTale skaMdhomAMthI pudgalonuM galI javuM-mocana thavuM... eTale grahaNa...mocana (=pUraNa-galana) e pudgalano guNa che. e spaSTa che. samAdhAna : je sahabhAvI dharmo hoya te 'guNa' kahevAya che. pUraNa-galana kAMI sahabhAvI=yAvadravyabhAvI nathI... kyAreka hoya, kyAreka na hoya evA che. jema ke paramANumAMthI galana nathI hotuM.... utkRSTa skaMdhamAM pUraNa nathI hotuM... vaLI paramANu ke skaMdhono enI e ja avasthAmAM utkRSTa avasthAnakALa asaMkhyakALa batAvyo che. eno matalaba ATalA kALa sudhI emAM pUraNa-galana hotuM ja nathI... Ama pUraNa-galana yAvad dravyabhAvI na hovAthI e 'guNa' zI rIte kahevAya ? zaMkA H jo e avasthA daramyAna pUraNa-galana nathI, to e 'pudgala' paNa zI rIte kahevAze? kAraNa ke jenuM pUraNa-galana thAya e 'pudgala' AvI vyAkhyA che. samAdhAna : pUraNa-galana e pudgalanuM pravRttinimitta nathI, paNa vyutpattinimitta che. jema gAyane jaNAvanAra go zabdanI vyutpatti che 'gacchatIti gau:' eTale ke 'gamana' e vyutpattinimitta che. paNa eno artha e nathI ke gAya gamana na karatI hoya, beThI hoya tyAre e 'gAya' na kahevAya. ema, pUraNa-galana to 'pudgala' zabda kevI rIte banyo che ene jaNAve che....eTale ke e vyutpattinimitta che. tethI e na hoya tyAre 'pudgala' na kahevAya evuM nathI, kAraNa ke e vakhate paNa pravRttinimitta to hAjara che ja. vaLI, eka dazANuka skaMdha che, emAMthI eka paramANu chUTo paDI gayo-arthAt galana thayuM ne eka navANuka skaMdha ane eka svataMtra paramANu ema be dravya banyA. have A A 'galana'ne kono guNa kahevo? Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 DhALa-2 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa zaMkA : kema ? junA dazANuka skaMdhano guNa kahezuM. samAdhAna : jyAM sudhI galana thayuM nathI, tyAM sudhI to e "galana" eno guNa kahI nahIM ja zakAya. ne jyAre galana thaI gayuM tyAre to pachI dazANuka aMdha hAjara ja nathI. dravya ja nathI rahyuM to eno guNa zI rIte kahevo? zaMkA : to pachI navA banatA navANukarkaMdhano ke paramANuno guNa kahezuM ? samAdhAna : e paNa nahIM kahevAya, kAraNa ke emAMthI to koI galana thayuM ja nathI. A ja rIte eka navANuka skaMdha ane paramANu joDAIne dazANuka aMdha bane tyAre "pUraNa" ne kono guNa kahevo? kAraNa ke pUraNa thavA para navANuka aMdha ane paramANu to naSTa thaI gayA che.. ane dazANukamAM to koI pUraNa thayuM nathI. vaLI A nirUpaNa TabAmAM che... pUraNa-galana ja jo gandhakAranA manamAM hota to teozrIe e ja zabdo vAparyA hota, kAraNa ke e zabdo khUba pracalita che. ne TabAmAM che mATe chaMdobhaMga vagereno koI prazna nahoto. tathA, kadAca "grahaNa' zabda pUraNa mATe vAparyo to "mocana' zabdano paNa ullekha teozrI karata ja. grahaNa-mocanane guNa tarIke kahevo hoya ne chatAM "mocana' zabdano ullekha ja na kare. ema zI rIte manAya? zaMkA : to pachI tame ja kaho ke "grahaNa' eTale kayo guNa? samAdhAnaH vahiiiAte ti grahai... ema karma arthamAM ana pratyaya lAgIne A grahaNa" zabda banyo che. arthAt bahirindriya vaDe jenuM grahaNa =jJAna) thAya evA guNa e grahaNaguNa varNa-gaMdharasa ane sparza AvA guNo che. mATe A varNa, gaMdha, rasa ane sparza e pudgalaguNo che ema samajavuM. zaMkA : TabamAM AgaLa granthakAra kahevAnA che ke pugalane rUparasAdika parAvRtti e paryAya che. eTale parAvartana pAmIne kRSNa-nIlAdi varNo, madhura-allAdiraso je utpanna thAya che e to paryAyarUpe kahevA che. vaLI A vAta barAbara paNa che ja. kAraNa ke kRSNa-nIlAdi koIpaNa varNa yugala mATe yAvahvavyabhAvI hoto nathI. badhA ja varNa-rasAdi kALakALe badalAyA ja karatAM hoya che. mATe e badhAne "guNa' tarIke zI rIte laI zakAya? samAdhAna : ema vicArazo to matijJAna vagere paNa jIvanA guNa nahIM kahI zakAya... kAraNa ke kyAreka matijJAna hoya. kyAreka zrutajJAna hoya.. kyAreka cakSudarzana hoya. Ama parivartana thayA ja kare che. matijJAna vageremAMno to koIpaNa upayoga yAvadravyabhAvI hoto nathI ja. zaMkA : matijJAna vagere to upayoganA avAMtarabhedo che. e avAMtarabhedo bhale badalAyA kare.. paNa e badhA upayogatvena to upayogarUpa che ja.. ne mATe 'guNa'rUpa paNa che ja. eTale ja granthakAre jIvaguNa tarIke upayogano ja ullekha karyo che. matijJAnAdino nahIM. samAdhAna : bhalA AdamI! A samAdhAna kRSNa-nIlAdi varNa mATe tame kema nathI karI letAM? Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-2 43. kRSNa-nIla vagere varNanA avAMtara bhedo che. e avAMtarabhedo bhale badalAyA kare, paNa e badhA varNavena varNa" tarIke to yAvadravyabhAvI hoya ja. AvuM ja madhurarasa vagere badhA mATe jANI levuM. vivakSita kAle madhurAdimAMno bhale ne koI paNa rasa hoya. e rasatvena rasa to che ja... ne mATe "guNa" rUpa kema nahIM? jema jIva-pudgala vagere itara apravezI che. arthAt koIpaNa jIva kyAreya pudgalarUpa banI jato nathI. ema A varNa-rasa-gaMdha sparza paNa itara apravezI che. arthAt pudgalanA varNanI dhArAmAM kRSNa-nIlAdi rUpa bhale AvyA kare. paNa e dhArAmAM kyAreya, kRSNAdi pAMcamAMno koI varNa na Avyo paNa madhurAdirasa AvI gayo evuM banatuM nathI. e ja rIte rasadhArAmAM kyAreya varNa-gaMdhAdi AvI zakatA nathI. nahIMtara to kyAreka varNa dhArAmAM rasa Avyo, rasadhArAmAM paNa rasa Avyo, to varNazUnya pula maLavAnI Apatti Ave. eTale mAnavuM ja paDe ke dareka pudgalamAM varNa-gaMdha-rasa ane sparza A cAra dhArAo cAle che... ane e cAre yAvad dravyabhAvI che... mATe "guNarUpa che. zaMkAH jo varNAdi cAra "guNa" tarIke abhipreta hatA. to eno ja granthakAre kema ullekha na karyo? samAdhAna : eka ja zabdathI cAreno ullekha thaI jAya evI gaNatarIthI e cArano alagaalaga ullekha na karatAM mAtra "grahaNa" zabdano ullekha karyo hoya evI ApaNe kalpanA karI zakIe. zaMkA : haju eka zaMkA rahI jAya che. kramabhAvI paryAyonuM udAharaNa ApatAM granthakAre pudagalanaI) rUparasAdikaparAvRtti ema kahyuM che. Ano artha to evo ja samajAya che ke rUparasAdi parAvRtti pAmIne navA kRSNAdirUpa je UbhA thAya e kramabhAvI hovAthI paryAyarUpa che. Ama kRSNAdi varNone paryAyarUpe kahyA che... to ene ja guNarUpe zI rIte kahevAya ? samAdhAna : TabAmAM parAvRtti' ema tti para mAthe anusvAra che. AvA anusvArano artha junI gujarAtImAM tRtIyA vibhakti thato hato. jema ke pahelI DhALanI AThamI gAthAnA TabAmAM AvI paMkti che - e dravyAnuyoganI lezathI prApti potAnA AtmAno kRtakRtyatA kahaI cho... AmAM prApti Avo anusvAravALo je zabda che e tRtIyAnta hovo spaSTa che. ne tethI tyAM, "e dravyAnuyoganI lezathI prAptithI potAnA AtmAne kRtakRtyatA kahe che...' vagere artha samajAya che. eTale prastutamAM artha Avo maLe che ke rUparasAdinI parAvRttithI je navI navI avasthAo UbhI thAya e paryAya che. zaMkA : Avo artha karavAmAM to "je navI navI avasthAo...' vagere keTalo badho adhyAhAra karavo paDe che. samAdhAna : adhyAhAra vinA to tamAre paNa kyAM chUTako che? tame anusvAra vinAno parAvRtti' zabda lo cho. jeno sIdho artha thAya che ke rUpa rasAdikanuM parAvartana. A parAvartana pote to paryAya nathI. mATe tamAre paNa artha karavo paDaze ke rUpa-rasAdikanA parAvartanathI pedA thatA kRSNAdivarNo.. to "AthI pedA thatA kRSNAdivarNo...' A badho tamAre paNa adhyAhAra karavo paDyo ne! bAkI sauthI mahattvanI vAta e che ke AgaLa upara granthamAM pudgalanA guNa tarIke kyAMya pUraNa-galanano ullekha nathI. paNa kRSNa-gaura vagere varNAdino ja che.. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 DhALa-2 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa jima-jIvana nara-nAra kAdika, pudgalanaI rUparasAdika parAvRtti. ima dravyAdika 3 bhinna chaIlakSaNathI, abhinna cho-pradezanA avibhAgathI, trividha chad, navavidha upacAraI, eka ekamAM 3 bheda AvaI tehathI. tathA trilakSaNa-utpAda-vyaya-dhrauvya svarUpa chai. ehavo eka padArtha jaina pramANaI pAmyo. e dvArarUpa pada jANavAM. || 2-2 || are! A ja DhALanI prathama gAthAnA TabAmAM "raktatvAdi-ghaTAdi guNa-paryAyanuM bhAjana mRddhavya' AvI paMkti dvArA rakta varNane guNarUpe kahyo ja che ne! A bAbata paNa nizcita kare che ke kRSNAdivarNo ja guNarUpe abhipreta che. ne varNAdimAM pheraphAra thavAthI pugalanI je judI judI avasthAo thAya che e paryAya che. dharmAstikAya vagerenA gati hetutva vagere guNo to spaSTa che ja. mAvI hatAM : je kramabhAvI che. arthAt kALakrame badalAyA kare che paNa yAvadravyabhAvI nathI... ayAvadravyabhAvI che... te paryAyo che. jema ke manuSya-naraka vagere jIvanA paryAyo che. rUparasAdikanI parAvRtti thavAthI thatI judI judI avasthAo e pudgalanA paryAyo che. A ja rIte dharmAstikAya vageremAM A rIte vicArI zakAya... dhAro ke vivakSita samaye 1000 pudgalone e gatisahAyaka banI rahyo che. pachInA samaye 1100 pagalo gatizIla banavAthI e 1100 pudgalone gatisahAyaka banI rahyo che. AnA kAraNe enI avasthAmAM je kAMI pheraphAra thAya ne navI avasthA bane te paryAya che. AmAM khyAla rAkhavo ke 1OOO pudgala gatisahAyakatva.. 1100 pudgalagatisahAyakatva... A to eka guNa kRSNa... be guNa kRSNa. vagerenI jema "guNa' ja che. paNa eka guNa kRSNa vagere thavAthI thayelI pudgalanI avasthA jema eno paryAya che. ema 1OOO pudgalagatisahAyakatva vagere thavAthI dharmAstikAyanI je avasthAvizeSa thAya e eno paryAya che. A ja rIte adharmAstikAya vagere aMge paNa jANavuM. Ima dravyAdika 3 bhina. Ama padArtha dravya-guNa-paryAya ema traNa aMzamaya banyo. A traNe aMzo paraspara bhinna paNa che ane abhinna paNa che. traNenA lakSaNa bhinna che mATe traNe paraspara bhinna che. jema ke guNa paryAyanuM bhAjana e dravya sahabhAvI dharma e guNa.... kramabhAvI dharma e paryAya.. Ama traNeno lakSaNabhede bheda che. vaLI pradezano avibhAga che. mATe traNe vacce abheda paNa che. arthAt dravyathI guNane ke paryAyane kyAreya alaga karI zakAtA nathI. je pradezamAM dravya rahyuM hoya che e ja pradezamAM enA guNa-paryAya rahyA hoya che, vibhakta (Rbhinna) pradezomAM nahIM... prazna : ahIM pradeza eTale konA pradeza? uttara : dravyanA potAnA pradeza ane AkAzanA pradeza ema baMne laI zakAya che. dhAro ke dazANuka skaMdha che.. to enuM dravya je daza paramANupradezamAM rahyuM che emAM ja enA guNa-paryAya paNa rahyA che. alaga paramANapradezomAM nahIM. ema je AkAzapradezone avagAhIne A skaMdhanuM dravya rahyuM che e ja AkAzapradezomAM enA guNa-paryAya paNa rahyA che. alaga AkAzapradezomAM nahIM.. skaMdha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-3 jima motI ujvalatAdikathI, motImAlA alagI re / guNa-paryAyavyaktithI jANo, dravyazakti tima valagI re || jina // 2-3 | Tabo-tihAM prathama e DhAlamAMhi dravya-guNa paryAyano bheda yukti dekhADai chai. jimamotInI mAlA, motI-thakI tathA motInA ujjalatAdika dharmathI aLagI chai, tima dravyazakti guNa-paryAyavyaktithI aLagI chai. tathA eka pradeza saMbaMdhai valagI chai, ima jANo. motI samabhUtalAgata AkAzapradezomAM rahyo che ane enA guNa paryAya enI nIcenI prataramAM rahelA che AvuM kyAreya banI zakatuM nathI. trividha chai : Ama dareka padArtha dravya-guNa-paryAyAtmaka trividha che. dravya rahitanA guNaparyAya kyAreka svataMtra maLe ke guNa-paryAya zUnya ekaluM dravya kyAMka kyAreka maLe... e traNe kALamAM kyAreya paNa kyAMya paNa saMbhavita nathI. mAtra kalpanAno viSaya bananAra evuM dravya ke evA guNa-paryAya zazazRMganI jema avastu che. jo upacAra karavAmAM Ave to te te padArtha navavidha che... arthAt dravyamAM anya dravyano upacAra, guNano upacAra ane paryAyano upacAra ema guNamAM dravyano, anya guNano, paryAyano, upacAra... ema paryAyamAM dravyano-guNano ane anya paryAyano upacAra... AnA udAharaNo 7mI DhALanI 6thI11 mI gAthAmAM Avaze. eTale A rIte upacArathI vicArIe to, vivakSita te padArthanuM dravya dravya-guNa-paryAyamaya banyuM. te padArthano guNa dravya-guNa-paryAyamaya banyo. te padArthano paryAya dravyaguNa-paryAyamaya banyo. Ama e padArtha dravya-guNa-paryAyAtmaka hovAthI upacArathI A rIte navavivadha bane che. 45 tathA dareka padArtha utpAda (= utpatti), vyaya (= nAza), dhrauvya (= sthiratA = na nAza, na utpatti) Ama traNa lakSaNavALo che. arthAt dIvAthI laIne AkAza sudhInA badhA padArtho pratikSaNa utpanna thAya che, vinAza pAme che ane jevA che evA rahe che (nathI nAza pAmatA nathI utpanna thatA).. Ama zrI jainadarzanamAM dareka padArtha paraspara bhinnAbhinna evA dravya-guNa-paryAyAtmaka trividha che, upacArathI navavivadha che ane utpAdAdi trilakSaNa che. A gAthAnAM A sarvapado dvArarUpa samajavAnA che. eTale ke have pachI A dvArothI vicAraNA karavAmAM Avaze. / / 11 / / = gAthArtha : jema motInI mALA motIthI ane motInA ujjalatA vagere dharmothI aLagI che tema dravyazakti guNa-paryAya vyaktithI alagI bhinna che. tathA, pradezanA avibhAgathI vaLagI paNa che abhinna paNa che. | 2-3 || - vivecana : tihAM prathama e.... pUrvanI gAthAmAM je judA judA dvArano ullekha karyo hato temAMthI prathama bhedadvArane samajAve che. eTale ke dravya-guNa-paryAyano bheda yuktithI samajAve che. (pUrva saMskaraNomAM yukti evo anusvAra zUnya zabda chapAyo che. paNa to 'dravya-guNa-paryAyano Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 DhALa-2 : gAthA-3 dravya guNa paryAyano rAsa paryAyanaI kAmiM, ujvalatAdika guNanaI hAmi, mAlA dravyanaI kAmi, Ima dRSTAnta joDavo. ghaTAdi dravya pratyakSa pramANaI sAmAnyavizeSarUpa anubhaviI chaI. te sAmAnya upayogaI mRttikAdi sAmAnya ja bhAsaI cha0. vizeSa upayogai ghaTAdi vizeSa ja bhAsaI cha6. tihAM sAmAnya te dravyarUpa jANavuM. vizeSa, te guNa-paryAya rU5 jANavAM. ra-3ll bheda yukita dekhADaI chaI Avo vAkyaprayoga asaMgata thAya che. dravya-guNa-paryAyano bheda. ema anvaya karyA pachI e bheda zabdano yukti zabda sAthe SaSThI tapuruSa samAsa karavo ucita nathI ane "dravya-guNa-paryAyano bhedanI yukti....' AvuM je phalita thAya che e paNa asaMgata che. dravyaguNa-paryAyanA bhedanI yukti. AvuM saMgata Thare.. AvI asaMgatio TALavA meM yukti'nA sthAne anusvAravALo "yukti' zabda lIdho che. je tRtIyAtta hovAthI dravya-guNa-paryAyano bheda yuktithI dekhADe che. Avo artha maLe che.) (chellA pUra saMzodhana daramyAna "yukti" Avo sAnusvAra pATha paNa maLyo che). mALA ane maNakA.... A banne alaga che ja. nahIMtara to chUTAchavAyA maNakAne paNa mALA kahevI paDe. ne maNako e jo mALA ja hoya to maNakA 108 hovAthI mALA paNa 108 kahevI paDe. paNa mALA to eka ja kahevAya che. mATe maNako karatAM mALA judI che ema ujjavalatA, suMvALo sparza, camaka, vagere guNo ghaNA che. jyAre mALA to eka ja che. mATe ujjavalatA vagere guNo karatAM paNa mALA alaga che. tema chatAM, mALA jamaNA hAthamAM hoya tyAre maNakA - uttalatA vagere DAbA hAthamAM hoya evuM saMbhavatuM nathI. arthAt jyAM mALA che tyAM ja maNakA - ujvalatA vagere che. mATe e traNa vaLagelA che = kathaMcit abhinna che. AvuM ja dravya-guNa-paryAya mATe che. mATI e dravya che. zyAmavarNa e guNa che. svAsakoza.... vagere avasthA e paryAya che. AmAM zyAmavarNa vagere guNa Adheya che. mATI AdhAra che. mATe baMne bhinna che. svAsa-koza vagere paryAyo nAza pAme che. mATI nAza pAmatI nathI. mATe bhinna che. A rIte badhA ja padArthonI dravyazakti tenA guNa-paryAya vyaktithI bhinna hoya che. vaLI tema chatAM mATI ane zyAmAdi varNa ke sthAsAdi paryAya e alaga-alaga bhAsatA nathI... eka ja AkAzapradezomAM rahelA bhAse che. mATe dravyazakti guNa-paryAya vyaktine vaLagelI paNa che ja (abhinna paNa che ja). uparanA udAharaNamAM motI=paryAya... ujvalatAdi = guNa ane mALA = dravya Ama ghaTanA karavI. mALA pheravatI vakhate maNakA kramazaH badalAtA jAya che. paNa mALA badalAtI nathI. ema paryAyo pharatA rahe che. dravya pharatuM nathI. ghaTAdi dravya pratyakSa H ghaTAdi dravya pratyakSa pramANathI sAmAnya-vizeSa ubhaya rUpe jaNAya che - anubhavAya che. eka sAmAnya upayogathI ja joIe to mATI vagere sAmAnya ja bhAse che. ne enA AkArAdi tarapha dhyAna nAkhavA rUpa vizeSa upayogathI jovAmAM Ave to ghaTAdi vizeSa ja bhAse che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-4 47 dravya guNa paryAyano rAsa uradhatA sAmAnya zakti te, pUrava apara guNa karatI re ! piMDa kuzalAdika AkAri, jima mATI aNaphiratI re | jina / ra-4 | Tabo - sAmAnya te dravya kahiuM. te sAmAnya ra prakAraI chaI, te dekhADaI chaI UrdhvatA sAmAnyarUpa dravyazakti te kahII, je pUrva kahiche - pahilA, apara ka. - (kahetA) AgilAM, guNa ka. vizeSa, tehanaI karatI, te sarvamAMhi ekarUpa raho. jima-piMDa-ka. mATIno piMDa, AmAM sAmAnya upayogathI bhAsatuM sAmAnya e dravya che ane vizeSa upayogathI bhAsato vizeSa e guNa-paryAya che. eka sAmAnya dRSTi nAkhIe to mAtra "mALA' jaNAya che. ne sUkSmatAthI joIe to koI nAno maNako.. koI moTo maNako... koI vadhAre pANIdAra motI... koI ochuM pANIdAra motI... AvI badhI ghaNI vizeSatAo jovA maLe che. mATe mALA e sAmAnya che. e dravya che. motI-maNakA tathA ujvalatA vagere vizeSa che... guNa-paryAya che. | 12 || gAthArtha : piMDa vagere pUrva ane svAsa vagere apara paryAyone karatI je sAmAnya zakti che te UrdhvatA sAmAnya che. jema ke piMDa-kuzUla vagere AkArone karatI.. ne chatAM e AkAromAM mATI aNaphiratI = nahIM badalAtI che. te UrdhvatA sAmAnya che. (2.4) vivecana : AgaLanI gAthAmAM je sAmAnya te dravya ema kaheluM hatuM. A sAmAnya UrdhvatAsAmAnya ane tiryasAmAnya ema be prakAre che. eka sarakhI buddhi karAvavAnI zakti e sAmAnya che. e be rIte samAnabuddhi karAve che. mATe zakti be prakAranI che. eTale ke dravyazakti UrdhvatA sAmAnya zakti ane tiryasAmAnyazakti ema be prakAre che. AmAMthI UrdhvatA sAmAnyarUpa dravyazakti te che ke pUrvApara guNa = vizeSone kare che ane chatAM e sarvavizeSomAM ekarUpa rahe che. jema ke mATImAMthI ghaDo banAvatI vakhate mRtyiMDa-sthAsa-koza-kuzUlaghaTa... AvI vizeSa avasthAo thAya che. (mATIne pANI nAkhI masaLIne piMDo banAvI cAkaDA para mUkavAmAM Ave. daMDa dvArA cAkaDo ghumAvavAmAM Ave. kuMbhAra piMDAne TIpIne pahelAM rakAbI jevo AkAra Ape. e sthAsa kahevAya che. pachI borDara parathI divAla UbhI karato jAya che te koza, pachI vadhAre UMcI divAlo banIne koThI jevuM thAya e kuzUla.. ane chevaTe nIce beThaka. pahoLuM peTa.... upara kAMTho-mukha. Avo AkAra saMpanna thAya eTale ghaDo banyo kahevAya.) Ama A piMDa-sthAo vagere vizeSo pUrvottarakALamAM bane che. paNa A badhA ja AkAra daramyAna "mATI'nI buddhi to thAya ja che. e prAmANika buddhi kyAreya azakya banatI nathI. mATe jaNAya che ke mATI to darekamAM pUrvavat ekarUpe ja rahe che... avicalita rahe che. AmAM khAlI AkAra ja badalAya che. evuM nathI. kAryabheda vagere paNa thAya che. jema ke Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-4 dravya guNa paryAyano rAsa kuzUla-ka. koThI, te pramukha aneka mRttikAnA AkAra phiraI chai, paNi tehamAMhiM mATI phiratI nathI. te piMDa kuzUlAdika AkAranuM UrdhvatAsAmAnya kahii. "jo piMDa-kuzUlAdika paryAyamAMhi anugata eka 48 sonAnI vIMTI hatI tyAre AMgaLIne zobhAvavAnuM kAma karatI hatI.. paNa baMgaDI banAvI to hAthane zobhAvaze...... vaLI hAra banAvyo.. to gaLuM zobhAvaze... tethI vIMTI-baMgaDI vagere alaga-alaga ja che. paNa sonuM badhAmAM sonArUpe ekasvarUpa che... sApa jyAre phaNA phelAvIne beTho hoya tyAre enI pAsethI jatAM Dara lAge. paNa goLa kuMDALuM vALIne mAthu nIce rAkhIne paDyo hoya tyAre sUto haze evI kalpanA AvavAthI Dara ocho lAge.. Ama AkArabheda sAthe kyAMka kAryabheda... kyAMka lakSaNabheda vagere aneka prakAre bheda paDe che. paNa mATI, sonuM ke sarpa vagere potAnA svarUpane badalatA nathI. A ja UrdhvatAsAmAnyazakti che. prazna : dravyamAM rahelI UrdhvatAsAmAnya nAmanI A zakti dravyathI bhinna che ke abhinna? uttara : kathaMcit abhinna che. vastutaH UMDANathI vicAratAM evuM lAge che ke judA judA AkAro-avasthAo dhAravA.. ane chatAM potAnuM amuka svarUpa akSatapaNe jALavI rAkhavuM AvI padArthamAM je zakti che e ja UrdhvatAsAmAnyazakti che, e ja 'dravya' che. AnAM sUcaka ullekha granthakAre paNa anekazaH karyA che. ema pAMcamI gAthAnA TabAmAM 'dravyanI zakti' Avo je ullekha che te tathA, dravya eka che-zakti be prakAranI che- A vAstavikatA... A banne dravya ane zaktinA kathaMcid bhedane paNa jaNAve che. prazna : jyAre piMDa sthAsa vagereno AkAra spaSTarUpe alaga bhAse che.. kArya paNa alagaalaga che... to e badhAmAM anugata evuM UrdhvatAsAmAnya mAnavAnI jarUra zI che? jema ghaTa-paTanA AkArabheda-kAryabheda vagere che to emAM UrdhvatAsAmAnya kyAM mAno cho? ema AmAM paNa mAnavAnI zI jarUra che? uttara H ghaTa-paTamAM kAMI 'A e ja mATI' 'A e ja dravya' AvI buddhi thatI nathI. piMDa vageremAM e thAya che.. mATe piMDa vageremAM kaMIka anugata vastu mAnavI paDe che, je UrdhvatAsAmAnya zakti che. nahIMtara to eka ghaDAnI paNa bhinna bhinna (kAco ghaDo, pAko ghaDo.... kALo ghaDo, lAla ghaDo.. navo ghaDo, juno ghaDo..) avasthAo bhAse che e darekane sarvathA svataMtra mAnavI paDaze.. eka ja ghaDAnI judI judI avasthAo che evuM mAnI nahIM zakAya... paNa, 'A e ja ghaDo che' AvI pratyabhijJA e dareka avasthAmAM thatI hovAthI tyAM jema eka ghaDo anugata manAya che tema prastutamAM paNa eka ja mATI dravyanI A piMDa vagere judI judI avasthAo che, ema mAnavuM ja joIe, kAraNa ke 'A e ja mATI che' evI pratyabhijJA e dareka avasthAmAM thAya ja che. prazna : jema nadImAM pratikSaNa pravAha badalAya che. kSaNa pUrvenA pANImAM, vartamAna pANImAM ane kSaNa pachInA pANImAM vacce anusyuta eka dravya koI ja hovA na chatAM 'A e ja pravAha che' Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-4 49 mRdravya na kahii, to ghaTAdi paryAyamAMhi anugata ghaTAdi dravya paNi na kahavAi." ti vArai- sarva vizeSa rUpa thAtAM kSaNikavAdI bauddhanuM mata Avai. athavA sarva dravyamAMhi eka ja dravya Avai. ema buddhi thAya che, ema prastutamAM jANavuM joIe. uttara : jo Ama kahezo to kSaNikavAdI bauddhanA matamAM tamAre besI javuM paDaze. kAraNa ke... e ja pratikSaNa judA judA vizeSane sarvathA svataMtra mAne che, emAM anusyUta kazuM mAnato nathI. paNa e kSaNikavAdI mata paNa kAMI nirdoSa to nathI ja. kAraNa ke pratyabhijJA ja sarvathA kSaNikavAdano virodha kare che.. 'A e ja jaLapravAha che' AmAM vastu eka nathI. e barAbara.. paNa sadeza to che ja. arthAt sAdRzya dekhIne sAdRzya viSayaka pratyabhijJA thAya che. prastutamAM piMDa-sthAsa.. vagere ke zyAmaghaTa-raktaghaTa vageremAM sAdRzya to che nahIM.. ne chatAM 'A e ja' AvI buddhi to thAya ja che. mATe ene ekatvaviSayaka ja mAnavAnI hovAthI tyAM kazuMka anusmRta mAnavuM ja paDe je UrdhvatAsAmAnya zakti che. athavA sarvadravyamAhiM. piMDa-sthAsa vagere bhinna AkAravALI vastuomAM koI ja UrdhvatA sAmAnya mAnIe nahIM, ane chatAM bauddhamata na AvI jAya e mATe e badhAmAM ekatva mAnI laIe to zuM vAMdho che? AvI zaMkA nivAravA granthakAre athavA sarva... A paMkti kahI che. kazA ja anusmRta padArtha vinA paNa jo bhinnAkAra vastuo eka mAnI zakAtI hoya to to ghaTa-paTa-maTha vagere badhAM dravyo eka mAnI zakAtA hovAthI badhAM dravyo eka ja dravya banI javAnI Apatti Ave. athavA A ja paMktine spaSTa karavA bIjI rIte vicArIe.... athavA sarvadravyamAMhi athavA badhuM dravya ekadravya rUpa ja banI javAnI Apatti Ave. Azaya e che ke dareka padArtha sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka che. 'A ghaDo....' 'A ghaDo...' AvA samAna AkAravALI anugatAkAra buddhi AmAMthI sAmAnyane viSaya banAve che ane 'A ghaTa', 'A paTa', AvA asamAna AkAravALI vyAvRttAkAra buddhi vizeSane viSaya banAve che. A baMne prakAranI buddhio prAmANika che ane sarvajana anubhavasiddha che. A baMnene anusarIne ja padArthane sAmAnyavizeSobhayAtmaka mAnavAmAM Ave che. = - piMDa-sthAsa-koza-kuphUla-ghaTa-kapAla.... A hAramALAnA pUrvottarakAlIna padArthomAM ayaM piMDa:, ayaM sthAsa:... AvI badhI vyAvRttAkAra buddhine bauddha svIkAre che ne tadanusAra vizeSane svIkAre che.. ne tethI pratikSaNa padArthomAM vizeSa bheda mAne che.. ne tethI kSaNikatA mAne che. paNa A ja hAramALAmAM piMDa vagere aMge vaM mRttiA... yaM mRttiA.. yaM mRttiA.. AvI anugatAkAra vALI je buddhi thAya che e mAnavA e taiyAra nathI.. ane tethI sAmAnyane nakAre che. tethI dareka padArthomAM mAtra vizeSarUpatAne (paraspara sarvathA bhinnapaNAne) e mAne che. arthAt mAtra kSaNika paryAyone svIkAre che. to AnI sAme bIjo nityavAdI-sAmAnyavAdI (advaitavAdI) ema kahe che ke tame anugatAkArabuddhine nakAro cho to ame vyAvRttAkArabuddhine nakArIe chIe. Azaya e che ke 'vayaM = Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-4 dravya guNa paryAyano rAsa te mA ighaTAdidravya, anai-tehanAM sAmAnya mRdAdi dravya, anubhavanai anusArai parApara UrdhvatAsAmAnya avazya mAnavA, ghaTAdi dravya thoDA paryAyanai vyApai chai, anai 50 'sarasteyaM' AvI bhinna bhinna AkAravALI buddhi enI e ja AMgaLI aMge vakratA ane saraLatAnI avasthAmAM thAya che.. A be avasthAmAM AMgaLI kAMI badalAI jatI nathI e sarvAnubhavasiddha che. eTale AvI vyAvRttAkAra buddhi ke je padArthano bheda sUcavatI hoya che te pramANabhUta hotI nathI. 'arjujhiriyam...' 'Ja niriyam...' evI anugatAkAravALI buddhi ja pramANabhUta hoya che. mATe ame to mAtra ene ja svIkArIe chIe ane eno viSaya to sAmAnya (= dravya) ja che je vaikAlika che. piMDa-sthAsa vagere aMge paNa ame vaM mRttiA... yaM mRttiA.. evI anugatAkAra buddhine ja mAnIe chIe, ayaM piNDa:... yaM sthAsa... vagere vyAvRttAkAra buddhine nahIM.. granthakAra AvA mAtra anugatAkArabuddhine ja svIkAranArA vAdIne najaramAM rAkhIne kahe che athavA sarvadravyamAM eka ja dravya mAnavAnuM raheze.. Azaya e che ke vyAvRttAkAra buddhi mAnavAnI nathI ne mAtra anugatAkAra buddhi ja mAnavAnI che to rUvuM puttta.... mayaM nIva: AvI paNa buddhi mAnavAnI ja nathI.. ne tene anusarIne jIva-pudgala bhinna bhinna paNa mAnavAnA ja nathI.. mAtra vyaM... tUM vyaM.... ema anugatAkAra buddhine ja mAnIne badhAne dravyatyena eka dravyarUpe ja mAnavAnA raheze. eTale ke AkhA vizvamAM eka ja dravya mAnavAnuM rahyuM. te mArTi... Ama sarvathA dvaitavAda ke sarvathA advaitavAda na AvI paDe e mATe padArthano nirNaya anubhavanA AdhAre ja karavo joIe. ane anubhava to piMDa-sthAsa-vagere pUrvAparabhAvI avasthAomAM paNa vaM mRttiA... evI anugatAkAra buddhi rUpa paNa che ja, mATe e badhAmAM UrdhvatAsAmAnya avazya mAnavuM. paNa bauddhanI jema mAtra kSaNika paryAyo na mAnavA. zaMkA :- ghaDAnI pUrvApara avasthAo - kAco ghaDo, pAko ghaDo... vagere che. A darekamAM gayaM ghaTa: ayaM SaTa: evI anugatAkAra buddhi paNa thAya che ne 'Dsa mRttiA' 'yaM mRttiA' evI anugatAkAra buddhi paNa thAya che. to zuM A baMnenA viSaya tarIke eka ja UrdhvatAsAmAnya mAnavuM? samAdhAna H nA, AmAM prathamabuddhino viSaya che ghaTadravyasAmAnya.. ane bIjIno viSaya che mRdravyasAmAnya... A baMne alaga alaga UrdhvatAsAmAnya che. AmAMthI prathama UrdhvatAsAmAnya ghaDAnI judI judI avasthAomAM rahyuM che, paNa ghaDAnI AgaLa pAchaLanI piMDAdi ke kapAlAdi avasthAomAM nathI rahyuM. arthAt e thoDA paryAyone - thoDI avasthAone ja vyApe che. mATe e a52UrdhvatAsAmAnya che. jyAre bIjuM UrdhvatAsAmAnya to ghaDAnI dareka avasthAo uparAMta AgaLa pAchaLanI piMDAdi avasthAone paNa vyApIne rahyuM che. mATe e paraUrdhvatAsAmAnya che. alpaparyAyone vyApe e aparaUrdhvatAsAmAnya ane adhika paryAyone vyApe e paraUrdhvatAsAmAnya... Ama sarvatra anubhavane anusarIne 52-aparaUrdhvatAsAmAnya mAnavA joIe. pudgaladravya aMge A jevI vicAraNA karI evI ja jIvadravya aMge paNa thaI zake che. bALa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-4 e mRdAdi dravya ghaNA paryAya naI. ima nara-nArakAdika dravya-jIvadravyano paNi vizeSa jANavo." e sarva naigamanayanuM mata. zuddhasaMgrahanayanaI mataI to sadatavAdai eka ja dravya AvaI, te jANavuM. te ra-4 yuvAna-vRddha... A dareka avasthAomAM mayaM manuSya: mayaM manuSyaH evI anugatAkAravALI buddhi to thAya ja che. mATe e darekamAM manuSya dravya che. manuSyatva nAme UrdhvatAsAmAnya che. paNa bhava pUrNa thayA bAda dhAro ke e nAraka banyo to tyAM ya manuSya:.. evI buddhi thatI nathI. paNa mayaM nIvaDe.. evI buddhi to thAya ja che ke je buddhi bALa-yuvA vagere avasthAomAM paNa thatI hatI. eTale jaNAya che ke bALAdi avasthAonI apekSAe manuSya e dravya che. paNa jIvadravyanI apekSAe manuSya e 'vizeSa rUpa hovAthI jIvadravyano paryAya che. zaMkA - eka bAju tame kaho cho ke mAtra bALa-tAdi alpaavasthAone ja vyApatuM hovAthI manuSyatva e apara UrdhvatA sAmAnya che ne jIvatva e enI apekSAe nArakAdi adhika paryAyone vyApatuM hovAthI para UrdhvatA sAmAnya che. bIjI bAju tame manuSya e paryAya che ne jIva e dravya che ema kaho cho. to AmAM pUrvApara virodha kema na thAya? jIvanI apekSAe ja ene paryAyarUpa paNa kahevo che ne vaLI (apara) UrdhvatAsAmAnyarUpa (eTale ke dravyarUpa) paNa kahevo che. mATe A pUrvApara virodha kema nahIM? samAdhAna : mayaM manuSya:. mayaM nAra:.. AvI badhI vyAvRttAkArabuddhino jyAre viSaya bane tyAre manuSya e paryAya che. bALa-taruNAdi avasthAone najaramAM rAkhIne mayaM manuSya, mayaM manuSya .... AvI badhI anugatAkAra buddhino jyAre viSaya bane tyAre e dravya' che, UrdhvatAsAmAnya che.... ne vaLI e ja vakhate narya nIva: 3yaM nIva:.. AvI anugatAkArabuddhinuM paNa anusaMdhAna thAya to manuSya e aparaurdhvatAsAmAnya che ema jANavuM. yauvananI vividha avasthAomAM yauvanane UrdhvatA sAmAnya tarIke laIe to e vakhate manuSya paraUrdhvatA sAmAnya paNa banI zake che. Ama, manuSya e paryAya paNa che. paraUrdhvatAsAmAnya paNa che, ne aparaUrdhvatAsAmAnya paNa che. naigamanayane A badhuM ja mAnya che. kAraNa ke e anekadRSTikoNathI jonAra che. zuddha saMgraha..paNa zuddha saMgrahanayanI dRSTie vicAravAnuM hoya to e naya badhAno eka ja rUpe saMgraha karato hovAthI (sattA mahAsAmAnyano ja svIkAra karato hovAthI) mAtra parasAmAnyane ja mAne che. apara- sAmAnyane ke para-apara baMne svarUpa banatA sAmAnyane mAnato nathI. mATe e sad advaitavAdI banelo che. arthAt A duniyAmAM je kAMI che e "sat' (sattAmahAsAmAnya) che. "sat sivAya A duniyAmAM bIjuM kazuM ja nahIM. eka ja padArtha mAnavo... bIjuM kazuM mAnavuM nahIM.. Ane advaitavAda kahevAya che. mAtra brahma mAnavuM. bIjuM kazuM na mAnavuM e brahmatavAda kahevAya che. mAtra zabda ja mAne - e sivAya kazuM nahIM e zabdAdvaitavAda kahevAya che. ema zuddha saMgrahanaya mAtra "satuM' mAne che. bIjuM kazuM nahIM. eTale e sat advaita (sadata) vAda kahevAya che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para DhALa-2 : gAthA-5 dravya guNa paryAyano rAsa bhinna vigatimAM rUpa eka je, dravyazakti jagi dAkhaI re ! te tiryasAmAnya kahijai, jima ghaTa ghaTa paNa rAkhaI re // jina 2-5 / Tabo- bhinna vigatimAM-bhinna pradezI vizeSamAM je dravyanI zakti ekarUpa=ekAkAra dekhADaI chai, tehanAM tiryakSAmAnya kahiche, jima ghaTa, ghaTapaNuM = ghaTatva rAkhaI chaI. - hivaI koI Ima kahacaI je "ghaTAdikabhinna vyaktimAM jima ghaTatvAdika eka sAmAnya chai, tima piMDa-kuzUlAdika bhinna vyaktimAM mRdAdika eka sAmAnya che. to tiryasAmAnya-UrdhvatA paTa" e ghaTa che? nathI. mATe paTamAM ghaTavAvacchinna pratiyogitAka bheda che.. paTa" e paTa che? che... mATe paTamAM paTa-Avacchinna pratiyogitAka bheda nathI... abheda che. jIva e sat che? che... mATe jIvamAM sattAvacchinna pratiyogitAka bheda nathI. abheda che. pudgala' e sat che? che. mATe pudgalamAM sattAvacchinna pratiyogitAka bheda nathI... abheda che. Ama jIva-pudgala-dharmAstikAya.. vagere darekamAM "sat'no bheda nathI. abheda che. eTale ke badhuM ja "sa" thI abhinna che. bhinna nathI. arthAt ApaNe jene jIva-pugala vagere kahIe chIe e badhuM ja saMgrahanayanI dRSTie sat che. sat sivAya-sathI juduM A duniyAmAM kazuM che ja nahIM. mATe sadata che. A parasAmAnya che. vaLI A mate jIva-pugala vagere satthI bhinna (judI) koI cIja ja nathI. jene aparasAmAnya kahI zakAya. mATe aparasAmAnya jevuM kAMI che nahIM. (parasAmAnya A paNa ApaNA vyavahAranI apekSAe nAma che. bAkI to "apara' jevuM kazuM che ja nahIM, tethI "para" paNa nathI. ane vizeSa jevuM kAMI che ja nahIM. mATe "sAmAnya' paNa nathI. je kAMI che e "sat' che, sat' sivAya kazuM ja nathI.) A sarvazuddha saMgrahanaya che. || 13 || gAthArtha : bhinna bhinna vyaktimAM eka svarUpa je dravyazakti jagamAM dekhAya che tene tiryasAmAnya kahevuM. jema ke ghaDo ghaTapaNuM rAkhe che (A ghaTapaNuM e tiryaka-sAmAnya che.) 2-pA vivecana : bhinna vigatimAM = bhinna pradezI vizeSamAM... bhinna pradezI vyaktiomAM=vizeSa padArthamAM dravyanI je zakti ekarUpatA = ekAkArapaNuM dekhADe che te zaktine tiryasAmAnya kahevuM.... jema ke bhoMya para, vedikA para, zikA para je ghaDA paDelA che te darekamAM ghaTatva che... ne e badhAnI 'A ghaDo' 'A ghaDo' ema ekAkAra pratIti karAve che. eTale A ghaTatva e ghaTadravyanI tiryasAmAnya zakti che. (tiryak sAmAnya che). AmAM bhinna pradezI je kahela che teno artha jenA potAnA avayavabhUta pradezo bhinna bhinna che evI 'bhinna pradezI vyaktio' Ama paNa karI zakAya, jethI enI e avagAhanAmAM rahelAM judA judA skaMdhomAM paNa aMdhatva vagere tiryakSAmAnya asaMgata na bane. bAkI bhinna bhinna Akraza Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yano rAsa DhALa-2 : gAthA-5 pa3 sAmAnyano syo vizeSa?" tehanaI kahiche je-"dezabhedo jihAM ekAkAra pratIti upajai, tihAM tiryasAmAnya kahiche. jihAM kAlabhedakaI-anugatAkAra pratIti upajo, tihAM UrdhvatA sAmAnya kahiche." pradezomAM (kSetramAM) rahela ghaDA vagere bhinnapradezI hovA to vyavahArasiddha paNa che ja. hivaI koI ima... koI ema zaMkA kare che. zaMkA- dareka ghaDAmAM jema ghaTatva e tiryakSAmAnya che. ema piMDa-sthAsa vageremAM mRddhavya e sAmAnya che. banne anugatAkAra pratIti karAve che. arthAt banenuM svarUpa "samAnatA che ane bannenuM kArya anugatAkAra pratIti che. to pachI A bemAM vizeSa = bheda zuM rahyo ? enAM karatAM eka ja sAmAnya kaho ne ! granthakAra A zaMkAno javAba Ape che samAdhAna - tehanaI kahiche je - jenAthI dezabhede ekAkAra pratIti thAya tene tiryasAmAnya kahevAya ane jenAthI kALabhede anugatAkAra pratIti thAya tene UrdhvatA sAmAnya kahevAya. arthAt eka ja kALe bhoMya-vedikA-zIkuM-vagere judA judA sthAnamAM rahelA padArthomAM paNa je dravyazakti A ghaDo-A ghaDo.. AvI ekAkAravALI buddhi karAve che e tiryasAmAnya che. paNa jyAM dezabheda nathI. kALabheda che. kuMbhAranA cAkaDA para ja bhinna bhinna kALe piMDa-sthAsa... vagere vizeSa padArtho rahyA che. eTale ahIM dezabheda nathI.... kALabheda che. chatAM A badhAmAM paNa "A paNa mRnmaya' "A paNa mRnmaya' AvI anugata AkAravALI buddhi je karAve che te UrdhvatA sAmAnya che. (ghaDAne ghaDA tarIke je bodha karI zake che - kare che. e bhego bhego ja ghaTatvane paNa jANI ja le che. e jANavuM ene bilakula kaThina rahetuM nathI. paNa AvuM UrdhvatAsAmAnya mATe nathI. piMDa-sthAsa. vagerene tatkALa banatA jonArane haju kadAca tarata khyAla AvI zake ke badhuM mATImAMthI banI rahyuM che. paNa je vastu banIne paDelI che e joIne enI pUrvAvasthA ke uttarAvasthA ke e zemAMthI banI che? A badhuM badhAne khyAla AvI ja jAya evuM hotuM nathI. vastu zuM che e khabara paDI javA chatAM "A zemAMthI banyuM haze? kazo khyAla Avato nathI.." AvI pratIti ApaNane paNa ghaNIvAra thatI ja hoya che ne! mATe UrdhvatAsAmAnya jANavuM eTaluM saraLa hotuM nathI.) prazna : granthakAre tiryasAmAnya mATe "ekAkArapratIti' kahI che jyAre UrdhvatA sAmAnya mATe "anugatAkAra buddhi" kahI che. alabatta bannemAM samAnatAnI buddhi hoya che. jema ke judA judA ghaDAomAM badhAmAM parovyuM. poSya... vagere ne piMDa-sthAsAdimAM mRyoDyuM... mRyogya ema buddhi thAya che. eTale ke kramazaH ghaTatva ne mRnmayatva samAnatA rUpe bhAse che... eTale ke samAnAkAraka buddhi kahevAthI patI jatuM hatuM. chatAM granthakAre ekAkAra ane anugatAkAra ema alaga alaga zabdano prayoga karyo che. to e zA mATe? uttara : tiryasAmAnyanA AdhArabhUta badhA padArtho eka ja AkArarUpe pariNamyA che ne e ja AkAra bhAse che.. (jema ke badhA ja ghaTAkAra rUpe pariNamyA che ne badhAno ghaTAkAra ja bhAsI rahyo che...) mATe tyAM ekAkAra pratIti kahevAya che. paNa UrdhvatAsAmAnya mATe evuM nathI. emAM to eka piMDAkAra rUpe to bIjo svAsAkArarUpe.. vaLI trIjo kozAkAra to cotho kuzUlAkAra. vaLI ghaTAkAra.... Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 DhALa-2 : gAthA-5 dravya guNa paryAyano rAsa koIka digaMbarAnusArI ima kahaI chai, je "Sa dravyanaI kAlaparyAya rUpa UrdhvatAsAmAnya pracaya chai. kAla vinA pAMca dravyanaI avayavasaMghAtarUpa tiryapracaya chaI" tehanAM mataI tiryakapracayano AdhAra ghaTAdika tiryakasAmAnya thAi. tathA paramANurUpa apracayaparyAyanuM kapAlAkAra.. Ama badhAnA AkAra to alaga-alaga che. chatAM A badhAMmAM anuvRtta thato - saMkaLAIne raheto - anugata evo eka mRnmayatvaAkAra che. pahelI skUla daSTie to piMDAdi AkAra ja bhAse che.. paNa pachI thoDA vadhAre paTu kSayopazamano upayoga karIne jovAmAM Ave to badhAmAM anugata evo mRnmayatva AkAra paNa bhAse che ne tethI anugatAkAra buddhi thAya che. eTale ja to upara jaNAvyuM ke tiryakSAmAnya jANavuM saheluM che. UrdhvatAsAmAnya jANavuM kaThina che. prazna : ema to ghaDAnI paNa navI-jUnI vagere avasthAo hoya che... ema chatAM e avasthAone gauNa karIne badhuM ghaDA rUpe ja jovAya che ne pachI ekAkAra pratIti kahevAya che... ema piMDAdi avasthA bhale judI judI che. paNa ene gauNa karIne badhuM mRtmayatvarUpe ja jovAya to e paNa ekAkAra pratIti ja banI jAya ne? uttara : sAmAnyathI loka vyavahAranayane AgaLa karanAro hoya che.. ane vyavahAranaya vastunuM bahulatAe raheluM prayojana enA je svarUpane AgaLa karIne raheluM hoya, te svarUpane AgaLa karIne vastune jue che. mATInuM paNa kaMIka prayojana avazya che ja. paNa e ja prayojanane sAravA mATe kAMI piMDa-sthAsa vagere banAvAtA nathI. pocAza Ave. dhArelo AkAra ApI zakAya... cAkaDA para goThavI pheravavAmAM saraLatA rahe... A badhA prayojanathI mATIne piMDAkAra banAvAya che... A badhuM prayojana e padArthamAM mRnmayatvena nathI hotuM (nahIMtara to mRnmayatva to pahelAM paNa hatuM ja, piMDo banAvavAnI jarUra ja na rahe.) paNa piMDatvena hoya che. mATe vyavahAranaya ene piMDa tarIke jue che, mRnmaya tarIke nahIM... ema kozAkAra ApavAnA prayojanathI sthAsa banAvavAmAM Ave che. A prayojana emAM sthAsatvena ja hoya che. piMDatvena ke mRtmayatvena nahIM. mATe prathamadaSTie enI pratIti "sthAsa' tarIke ja thAya che. A ja rIte kozAdi aMge jANavuM. eTale pratItio to pivgoDavuM... AsoDyuM... vozoDavuM.. vagere ja thAya che. je ekAkAra nathI. chatAM thoDI sUkSma dRSTie jovAmAM Ave to piMDAdi darekamAM mRnmayatva anugata saMkaLAyeluM hovuM to bhAse ja che. mATe e anugatAkAra buddhi kahevAya che. paNa judA judA ghaDAo mATe AvuM nathI. ghaDo cAhe juno hoya yA navo hoya.. rakta hoya A zyAma hoya.... badhAnuM mukhya prayojana javAharaNa che ne e ghaTatvena ja che. mATe ja badhAnI prathamadaSTie paToDyuM. ghaToDya... evI ekAkAra buddhi ja thAya che. eTale tiryasAmAnya aMge ekAkAra buddhi ane UrdhvatA sAmAnya aMge anugatAkAra buddhi... Avo alaga-alaga zabda prayoga saprayojana che e jANavuM. koIka digaMbarAnusArI. digaMbaromAM UrdhvatA sAmAnya pracaya ane tiryapracaya evA be nAmo pracalita che. zrI kuMdakuMdAcArya racita pravacanasAranI 141-142mI gAthAmAM ane enI zrI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-5 AdhAra bhinna dravya joIi, te mArTi-5 dravyanaI baMdha deza pradeza bhAvaI ekAneka vyavahAra amRtacandrAcArye racelI tattvadIpikA vRttimAM A aMgenI vAta Ave che. TUMkamAM emano abhiprAya Avo che - cha e dravyo traNe kALamAM rahenArA che. dhAro ke koI eka "" nAmanA jIvanI ApaNe vAta karavI che. to, gaIkAla viziSTa , Aja viziSTa ma, AvatIkAla viziSTa ma.. AvA badhA mAM nA DhagalAbaMdha (anaMtakALamAM anaMta) kALaparyAyo thayelA che. A badhA paryAyono pracaya = samUha kyAreya paNa eka samayamAM to maLI zake nahIM (kAraNa ke ekakALamAM eka ja paryAya hoya). mATe eno tiryakapracaya kahI zakAto nathI. paNa traNe kALane najaramAM rAkhIne to samUhanI vAta thaI zake che. mATe AvA paryAyono samUha e UrdhvatA sAmAnya pracaya kahevAya che ane e cha e cha dravyomAM maLe che, kAraNa ke cha e dravyo trikALa vartI che. eka ja kALamAM avayavono saMghAta-samUha hovo e tiryapracaya che. kALa to mAtra eka samayarUpa che. jema aneka paramANu bhegA thaIne skaMdha banelA hoya che ema aneka kAlANa bhegA thaIne koI kALakhaMdha kyAreya banato nathI. kALa mAtra eka - eka samayarUpa ja hoya che. mATe kALano tiryakjhacaya hoto nathI. kALa sivAyanA pAMca dravyono tiryakTacaya paNa hoya che. kAraNa ke badhA aneka pradeza che. digaMbaronI AvI prarUpaNAmAM kSati darzAvavA granthakAra kahe che - tehanaI matade... digaMbaranA mate, aneka pradeza niSpanna je ghaTa vagere che temAM to tiryakapracaya raheze. ane pudgalatva tiryakrasAmAnya paNa raheze. arthAt tiryapracayanA AdhArabhUta je ghaTAdi che te badhAno pudgaladravyamAM antarbhAva thaI jaze.... paNa jenA aneka pradeza nathI te paramANu rUpa je apracayapadArtha teno antarbhAva kayA dravyamAM karazo? Azaya e che ke pugalAstikAya to emanA mate tiryakupracayanA AdhArabhUta dravya che. eTale apracaya evA paramANuno emAM antarbhAva mAnI zakAya nahIM. eTale enA AdhAra tarIke eka navuM ja dravya mAnavAnI Apatti Avaze. prazna : eka sAtamuM dravya mAnI lyo ne? zuM vAMdho che? uttara : to paNa chUTako nathI. kAraNa ke jJAnIoe potAnA jJAnamAM badhA dravyone itaraapravezI joyA che ane tethI evA kahyA che. have sAtamuM dravya A rIte mAnazo to A itara- apravezI vAta UbhI nahIM rahe. Azaya e che ke paramANu apracayaparyAya hovAthI eno samAveza sAtamA dravyamAM karyo. paNa e ja paramANu anya paramANuono sahayoga maLatA skaMdharUpa bane che. have e tiryakmacayano AdhAra banI javAthI pudgalAstikAyamAM eno samAveza thaI jaze. Ama apracayaparyAyanA AdhArabhUta sAtamA dravyano pudgalAstikAyamAM praveza thaI javAthI itaraapravezitvano virodha thavAno doSa Avaze. mATe, pracaya zabda joDavAnI vAta barAbara nathI. zaMkA :- paNa jo pracaya na mAnIe to ghaTAdimAM eka-anekatva vyavahAra je thAya che enI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-5 upapAdavo, paNi tiryakmacaya nAmAttara na kahevuM. // 2-5 | 56 saMgati zI rIte karazo? samAdhAna H e vyavahA2 skaMdha-deza-pradeza dvArA karavo. arthAt skaMdha tarIke vicArIe to dharmAstikAya AkhuM akhaMDa eka dravya che. enA deza-pradezanI apekSAe vicArIe to e aneka che. A ja rIte dareka dravyomAM samajavuM. paNa e mATe tiryakmacaya evuM nAmAntara joDavAnI jarUra nathI. TUMkamAM, avayavasaMghAtarUpa tiryakpracaya mAnavAnI jarUra nathI. jenAthI ekAkAra pratIti thAya che evI dravyazakti-tiryaksAmAnya ja mAnavuM. A adhikAramAM digaMbara sAthenI je carcA AvI tene thoDI AgaLa calAvIe - digaMbara haju potAno bacAva karI zake che ke - jyAM pradezasaMghAta hoya tyAM tiryakmacaya hoya... mAtra ATalI ja vyAkhyA ame nathI karatA... paNa jyAM pradezasaMghAtanI yogyatA hoya.. tyAM paNa tiryakmacaya kahIe chIe. TUMkamAM zaktithI (yogyatArUpe) ke vyaktithI (pragaTarUpe) jyAM pradezasaMghAta hoya tyAM tiryakmacaya hoya. paramANumAM vyaktithI pradezasaMghAta na hovA chatAM zaktithI to e hoya ja che ne tethI pudgalatva tiryakmacaya emAM paNa akSata hovAthI alaga dravya mAnavAnI Apatti AvatI nathI. jyAre kALa to zaktithI ane vyaktithI baMne rIte ekapradezarUpa ja hovAthI - pradezasaMghAtarUpa na ja hovAthI emAM tiryakmacaya nathI. (eTale ja tattvadIpikAvRttimAM AvI paMkti che ke punnattasya dravyAne pravezadghazaktiyuauprdeshtvaat, paryAyeNa dvibahupradezatvAccAsti tiryakpracayaH, na punaH kAlasya, zaktyA vyaktyA caikapradezatvAt / arthaH dravyarUpe pudgala paramANu eka pradezI hovA chatAM zaktithI anekapradezI (skaMdha) banavAnI yogyatA hovAthI ane paryAyarUpe pudgala caNuka ke bahupradezI kaMdharUpa hovAthI pudgalamAM tiryakmacaya ke hoya che. paNa e rIte kALamAM tiryakmacaya hoto nathI, kAraNa ke kALa zaktithI ane vyaktithI eka pradezarUpa ja hoya che.) dravya guNa paryAyano rAsa eTale, granthakAre ApelI 'alagadravya mAnavuM paDavAnI' Apatti Ama UbhI rahI zakatI nathI.. chatAM granthakAra ahIM javAba ApI zake che ke - tiryakmacayano Avo artha tamane je abhipreta che e to amane paNa mAnya ja che.. ne e artha ame astikAya' zabdathI meLavIe chIe. ame paNa kALa sivAyanA pAMca dravyone ja 'astikAya' kahIe chIe. eTale tame tiryakmacaya kaho cho ame astikAya kahIe chIe. eTale mAtra zabdabheda che, arthabheda nathI.. paNa ekAkArapratIti karAvanAra dravyazakti ke jene ame tiryaksAmAnya kahIe chIe enuM tamAre pratipAdana na rahevAthI eTalI nyUnatA thaze. (zrI amRtacaMdrAcAryanI tattvadIpikAvRttinA adhikAra jotAM eka vastu e jaNAya che ke emane '52mANu' e dravya tarIke abhipreta che ane caNuka vagere paryAya tarIke.. e zI rIte ? A Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-5 rIte - (1) upara kahelA adhikAramAM paramANuM mATe dravyeLanepravezatva.....ema 'dravya' zabda vAparyo che jyAre ddhipradezI-bahupradezIskaMdho mATe paNa diva6.. ema ullekha karyo che tathA (2) AgaLa A ja bIjI DhALanI 10mI gAthAnA TabAmAM, guNanA paNa paryAya hovAnI digaMbaronI je vAta che tene jaNAvanAra zrIamRtacaMdrAcAryanI pravacanasAranI 93 mI gAthAnI vRttimAM Avo adhikAra Ave cha tatrAnekadravyAtmakaikyapratipattinibandhano dravyaparyAyaH / sa dvividhaH samAnajAtIyo'samAnajAtIyazca / tatra samAnagAtIyo nAma yathADanepudrItmo cipurANu tyAtA Ano sAra e che ke - aneka paramANu svarUpa aneka dravyAtmaka (je skaMdha, temAM) ekatvanI buddhi karAvanAra je che te dravyaparyAya che. e be prakAre hoya che. samAna jAtIya ane asamAnajAtIya. emAM aneka pudgalAtmaka kacaNuka-caNuka vagere samAnajAtIya dravyaparyAya che. - ATalo adhikAra spaSTa jaNAve che ke teone "paramANu' e paryAya tarIke abhipreta nathI. paNa mAtra dravya tarIke ja mAnya che. ApaNane paNa jo evuM ja mAnya hoya to pUrve jaNAvyA mujaba A praznonA javAba vicArI kADhavAnA rahe ke - to pachI skaMdhamAM paNa paramANu tarIke akSata rahevAthI "pradeza' evo alaga bheda zA mATe ? tathA paramANuno "paramANu tarIkeno avasthAnakALa asaMkhyakALa ja je batAvyo che te paNa zA mATe ? bAkI Ama to jema caNuka vagere muddagaladravyanI avasthAvizeSa ja che.. ema paramANu paNa enI avasthAvizeSarUpa ja hovAthI paryAyarUpe ja pratIta thAya che. pR0 36 upara AnI vicAraNA AvI gaI che. tattvadIpikAno tiryakupracaya ane Urdhvapracayane jaNAvanAra 141 mI gAthAnI vRttino adhikAra jotAM bIjI A vastu pratIta thAya che ke ghaTAdinI prathamasamayavRttitA, dvitIyasamayavRttitA, tRtIyasamayavRttitA.. AvI badhI vRttitAono pracaya e Urdhvapracaya.. ane enI avagAhanAbhUta je AkAzapradezo che temAMnA prathama AkAzapradezamAM paNa ghaTa vRtti che, dvitIya AkAzapradezamAM paNa e vRtti che. ema yAvat antima AkAzapradezamAM vRtti che. eTale ke ghaTamAM prathama AkAzapradezavRttitA paNa che, dvitIyapradezavRttitA paNa che. ema yAvat antima je AkAzapradezamAM ghaTano avagAha hoya ta~dezavRttitA paNa che. A vRttitAono samUha e tiryakapracaya che... paramANamAM jo ke ekAkAzapradezavRttitA ja che. eTale ke vRttitAono samUha nathI. chatAM anya paramANuo sAthe joDAIne skaMdharUpe pariNamIne anekAkAzapradezavRtti banavAnI yogyatA che. zakti paDelI che. mATe tiryakapracaya che. prazna : paNa jyAre aneka pradezIskaMdha bane tyAre to e "paramANu' svarUpa raheto ja nathI. pradeza" rUpa banI jAya che. eTale pradezamAM bhale tame anekapradezavRttitAnA samUha rUpa tiryakapracaya kaho, paNa paramANumAM zI rIte kahevAya ? kAraNa ke traNe kALamAM kyAreya paNa paramANumAM evo samUha AvavAno nathI. uttara : AvI ja koI kalpanAthI granthakAre paramANumAM tiryakmacayanA abhAvanI ane tethI navuM dravya mAnavAnI Apatti ApI hoya ema ApaNe samajI zakIe chIe. paNa digaMbaro jo paramANune upara jaNAvyA mujaba dravyarUpe ja mAnatA hoya (paryAyarUpe Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 DhALa-2 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa zaktimAtra te dravya sarvanI, guNa paryAyanI lIjaDe re kArayarUpa nikaTa dekhInaI, samucita zakti kahI jaI re jina. ra-6II Tabo- hivaI UrdhvatAsAmAnyazaktinA 2 bheda dekhADai chaI, dravya sarvanI= Apa ApaNAM guNa-paryAyanI zaktimAtra lIjai, te ogha zakti kahI che. ane je kAryanuM rUpa nikaTa nahIM) to digaMbaro Avo javAba ApI zake che e jANavuM ke - skaMdharUpa dhAraNa karyA pachI paNa paramANu paramANutvane pakaDI ja rAkhe che (kAraNa ke e mULabhUta pugaladravyarUpa ja che) ne tethI skaMdhagata paramANamAM jo aneka pradezavRttitA che to svataMtra paramANamAM paNa e che ja. prazna : digaMbaronI tiryapracayanI A je vAta che emAM potAnA ja aneka pradezanI vAtanA badale avagAhanAbhUta AkAzanA aneka pradezanI vAta tame kema karo cho ? uttara : tattvadIpikAvRttinA akSaro evI vAta samajAve che - A akSaro A pramANe chettraakaashsyaavsthitaanntprdeshtvaad dharmAdharmayoravasthitAsaMkhyeyapradezatvAd jIvasyAnavasthitAsaMkhyeyapradezatvAt pudranI draSar... AmAM AkAzanA ane dharma-adharmAstikAyanA avasthita pradeza kahyA che jyAre jIvanA anavasthitapradeza kahyA che. jIvanA AtmapradezonI jo vAta hota to e to traNe kALamAM avasthita ja hovAthI anavasthita kahevAnI jarUra na rahe. paNa anavasthitapradeza kahyA che. mATe avagAhanAbhUta AkAzapradeza levAnA che e nirNaya thAya che, kAraNa ke e ja ochAvattA thatA hovAthI anavasthita hoya che. eTale digaMbara prakriyAnusAre ghaTAdinI prathamaAkAzapradezavRttitA, dvitIyAkAzapradezavRttitA... AvI badhI aneka AkAzapradezavRttitAono samUha ghaTAdimAM je rahyo che te tiryakapracaya che. vaLI, ghaTAdimAM prathamasamayavRttitA, dvitIyasamayavRttitA. AvI badhI aneka samaya viziSTa vRttitAono je samUha che te UrdhvatApracaya che. eTale Ama jovA jaIe to tiryakassAmAnya-UrdhvatAsAmAnya.... ane A tiryakmacaya-UrdhvatApracaya... e beno viSaya ja sAva alaga che e jaNAya che.) have ApaNA tiryasAmAnya aMge UThatA eka praznane vicArIe - prazna : ekAkArapratIti karAvanAra zakti e jo tiryasAmAnya che to AvI zakti ane tiryasAmAnya kRSNAdi varNo vagere guNamAM paNa mAnavAM paDaze, kAraNa ke mAM M., : AvI ekAkAra pratIti tyAM paNa thAya che. uttara : varNa-rasAdinA vAcaka kRSNa-nIla-madhura vagere zabdo guNavAcaka paNa hoya che ne guNIvAcaka paNa hoya che. emAMthI guNavAcaka kRSNa vagere zabdono prayoga ghaTastha #o varSa:, paTa Mo va:, mosTa madhuro rasa: vagere rUpe thAya che paNa mayaM :, mayaM nIta:, yuM. madhura:.. vagere rUpe kyAreya thato nathI. gaye MI:, mayaM nItaH vagere prayogamAM vaparAtA kRSNanIla-madhurAdi zabdo guNavAcaka ja hoya che. arthAt dravyavAcaka ja hoya che. ane dravyamAM rahela Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-6 kahatAM-vahiluM upajatuM dekhItuM, te kAryanI apekSA tehanI samucita zakti kahiche, samucita kahatAM-vyavahAra yogya. ra-6 kRSNatvAdi tiryaka sAmAnya artha vRM:, kartha : vagere ekAkAra pratIti karAve che. ziSTapuruSonA zabdaprayogonuM sUkSmatAthI avalokana karavAthI A vAta niHzaMka pratIta thaze. mATe AvI ekAkAra pratIti dvArA paNa guNamAM tiryakSAmAnya siddha thaI zakatuM nathI, e nizcita che. 14 gAthArtha : potAnA sarva guNa-paryAyo pAmavAnI dravyamAM je yogyatA rahelI che te tenI ogha zakti che ane kAryanA svarUpanI najIkanuM svarUpa dravyamAM AvavA para je vizeSaprakAranI zakti hoya tene samucita zakti kahevI. /ra-6// vivecanaH hivaI UrdhvatA... have UrdhvatAsAmAnyazaktinA be bheda A gAthAmAM darzAvavAmAM Ave che. koI game eTalI mahenata kare.. paNa e, taMtuomAMthI ghaDo banAvI zakato nathI. bAvaLa vAvIne AMbA pAmI zakato nathI. retInA pAMca-paccIza nahIM. karoDo kaNa pIsI nAkhe to paNa eka TIpuMya tela meLavI zakato nathI. game eTalo kALa pasAra thAya dharmAstikAya kyAreya ekAda paramANumAtrane paNa sthitimAM sahAya banI zakatuM nathI. A badhI vAstaviktA jaNAve che ke game eTalI mahenata karavAmAM Ave ke game eTalo kALa pasAra thAya to paNa jemAM je kAryanI yogyatA nathI emAM e kArya pariNamI zakatuM nathI.. Ano artha e thAya che ke sahaja rIte ke mahenata dvArA Aje ke kAle. saMkhyAtakALe, asaMkhyAtakALe ke anaMtakALe je dravya je kAryarUpe pariNamavAnuM hoya che te dravyamAM te kAryarUpe pariNamavAnI yogyatA hoya ja che. A yogyatAne zakti kahevAya che. arthAt te te kAryane utpanna karavAnI (te te kAryarUpe pariNamavAnI) zakti.] koI paNa dravya je-je kArya utpanna kare che te te kArya kyAM to guNarUpa hoya che ne kyAM to paryAyarUpa hoya che, A sivAyanuM koI kArya hotuM nathI. mATe granthakAre kahyuM che ke - potAnA je koI guNa-paryAyo saMbhavita hoya te dareka rUpe pariNamavAnI potAnI yogyatA e zakti che. have A zakti be prakAre che. suSupta zakti ane jAgRtazakti. je dravya potAnA guNaparyAyAtmaka je kAryane alpakALe ke | ane alpaprayAsa karI zake ema hoya te kAryanI te dravyamAM jAgRtazakti kahevAya ane A sivAyanI badhI zaktio suSupta zakti kahevAya. A suSupta ane jAgRta evA be nAmo ApaNA kalpelA che. granthakAre enA be nAmo je jaNAvyA che te kramazaH Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 DhALa-2 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa chUtanI zakti yathA tRNabhAvache, jANI piNa na kahAI re dugdhAdikabhAI te jananaI, bhASI citta suhAI re ! jina) 2-7 - Tabo - ihAM dRSTAnta kahaI chaI - jima vRtanI zakti tRNabhAvaI-pugalamAMhi chAM nahIM to tRNa AhArathI dhenu dudha diI jaI, te dudhamAMhi vRtazakti kihAMthI AvI ? Ima oghazakti ane samucitazakti che. emAM oghazakti eTale sAmAnya rIte jenuM astitva mAnavuM paDe ema che, bAkI kArya karavA mATe mULa dravya khuda ghaNA parivartana pAmavAnI jarUra che. evI zakti e oghazakti. kAryanA kALa karatAM ghaNA dUranA kALamAM A zakti rahelI hoya che. vaLI kAryanA svarUpa karatAM paNa ghaNA ja aMze vilakSaNasvarUpa hoya tyAre dravyamAM rahelI hoya che. mATe sAmAnyathI ziSTalaka paNa ene parakhI zakatuM nathI... ke kyAreka parakha thaI zakatI hoya to paNa eno vyavahAra karatuM nathI. paNa kALakrame e dravya evI avasthA pAmyuM ke jethI potAnA vivakSita guNaparyAyAtmaka kAryathI e kALanI dRSTie keane svarUpanI dRSTie evuM nikaTa AveluM hoya ke jethI have emAM rahelI te kArya karavAnI zaktine ziSTaloka parakhI paNa zake che ane vyavahAra paNa kare che. to have AvI zaktine samucitazakti kahevAya che. gAya ghAsa khAya che to dUdha Ape che jemAMthI kramazaH ghI maLe che. plAsTIkanI thelI khAI jAya to kAMI dUdha ApatI nathI. ziSyaloka A vAta jANe ja che ne tethI ghAsamAM kALAntare ghI ApavAnI zakti parakhe paNa che. mATe ja to gAyane ghAsa khavaDAve che.) chatAM, koIne ghI banAvavuM che. to ziSyaloka ene mAkhaNa-chAza ke chevaTe dUdha lAvavAnuM kaheze. paNa "tAre ghI banAvavuM che ? to jA ghAsa laI Ava." ema kahetuM nathI. eTale samajAya che ke ziSyaloka ghAsamAM ghInI zaktino vyavahAra karatuM nathI. mATe ghAsamAM enI oghazakti che. dUdha vageremAM evo vyavahAra kare che. mATe emAM ghInI samucitazakti che. mATe ja granthakAre samucitazakti eTale vyavahArogyazakti evo artha karyo che. || 15 | gAthArtha : jema ghAsaavasthAmAM ghInI zakti jANavA chatAM kahevAtI nathI (kahIe to e. vAta lokone jacatI nathI.) paNa dUdha vagere avasthAmAM e zakti hovI kahevAmAM Ave to e vAta lokone ruce che. 2-7 || vivecana : oghazakti ane samucitazaktine samajAvavA mATe granthakAra laukika dRSTAnta Ape che. jema tRNarUpe pariNamelA yugalomAM ghInI zakti che. nahIMtara to ghAsa khAIne gAya je dUdha Ape che emAM paNa ghInI zakti kyAMthI Ave ? eTale, tRni vRtazamiti, dhRtarumadravyananirvAt yathA navanItagana tanna, yadrA yuraivaM tannevaM yathArma - AvA anumAna pramANathI taNakhalAmAM paNa dhRtanI zakti jaNAya che. chatAM e kahevAtI nathI, (A vAta AgaLa AvI gaI che.) mATe te Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-7 anumAna pramANaI tRNamAMhi jANI, piNa vRtazakti kahavAI nahI. te mArTi- te oghazakti kahiche, ana-tRNanaI dugdhAdika bhAva= dugdha dadhi pramukha pariNAmaI dhRtazakti kahI che. te bhASI thakI jananAM=lokanaI- citti suhAI, te mATe te samucitazakti kahiche, anaMtara kAraNamAMhi samucita zakti, paraMparakAraNamAMhi oghazakti e viveka. oghazakti kahevAya che. paNa jyAre e ja tRNadravya gAyano khorAka banIne dUdharUpe pariName che tyAre e dUdha vageremAM ghInI zakti che ema kahevAmAM Ave to lokone ruce che. eTale dUdha vageremAM enI samucita zakti kahevAya che. eTale Avo viveka jANavo ke anaMtara kAraNamAM samucitazakti che ane paraMpara kAraNamAM oghazakti che. AmAM anaMtarakAraNa eTale ekadama avyavahita pUrvavartI kAraNa evo artha nahIM karavo. kAraNa ke to to dUdha vageremAM paNa samucitazakti kahI nahIM zakAya... paNa kAryanuM nikaTanuM kAraNa e anaMtarakAraNa evo artha karavo. vaLI kAraNamAM kAryanI nikaTatA je kahevAnI che te paNa mukhyatve svarUpakRtanaikaTya jANavuM.. eTale ke kAryanuM jevuM svarUpa hoya.. evA svarUpane ghaNuM kharuM maLatuM Ave evuM svarUpa dravyamAM AvyuM hoya tyArathI nikaTatA kahevAya. ghI mAM paNa gorasatva - snigdhatva - zaktipradatva vagere je mukhyasvarUpa che te ghaNe khare aMze dUdhamAM paNa samAna rIte che. paNa tRNamAM e nathI. mATe dUdhamAM kAryarairya che. prazna : chaThThI gAthAmAM to granthakAre nikaTa kahatAM = vahiluM upajatuM dekhII.. ema karIne kALakRta naikaTya kahyuM che ne ? uttara : svarUpakRtanaikaryovALuM kAraNa ghaNuM kharuM nikaTakALamAM ja kArya karI ApatuM hoya che.. eTale ke emAM kALakRtanaikaryo hoya ja che. vaLI kALakRta naikaryo samajavuM saraLa hoya che. mATe granthakAre eno ullekha karyo che. bAkI e kALakRtanaikaTyathI paNa granthakArane svarUpakRtanaikaya ja mAnya che, e jANavuM nahIMtara to je dUdhamAMthI ghI banyuM ja nahIM. athavA AjanA bhakSyAbhaDhyanA vivekanI kacAzavALA yAMtrika yugamAM dUdhamAMthI dahIM - mAkhaNa banAvIne DIpa phrIjhamAM mUkI dIdhuM.... che - bAra mahinA bAda ghI banAvyuM. to e dUdhamAM samucitazakti zuM na kahevAya ? ema, zrI adhyAtmakalpadrumanA 13 mA adhikAramAM kahyuM che ke - "je sAdhuonuM mana viSayomAM ramatuM nathI ne kaSAyothI baLatuM nathI te sAdhuo saMsAra tarI gayA che." AmAM e sAdhuonI sAdhanAne mokSanuM ekadama anaMtara kAraNa kahI emAM mokSano upacAra karI dIdho che, e jaNAya che. chatAM AvI sAdhanA karanAra paNa kyAreka anaMtakALa bhavabhramaNa karyA bAda mokSe jAya evuM paNa asaMbhavita to nathI ja. eTale kALakRta nATya nathI.. paNa saMsArataraNanuM svarUpakRta naidya to che ja, ne tethI anaMtarakAraNa tarIke mAnya che. TabAmAM have pachInI paMkti A pramANe che - eha 2 nuM ja anya kAraNatA, prayojakatA e bi bIjAM nAma kahaI chai, te jANavuM. TabAnI A paMktino vAstavika artha Avo che ke - A samucitazakti ane oghazakti. A benAM ja anya = naiyAyika vagere kAraNatA ane prayojakatA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 DhALa-2 : gAthA-8 dravya guNa paryAyano rAsa eha 2 nuM ja anya kAraNatA, prayojakatA e bi bIjAM nAma kahaI chaI te jANavuM. ||ra-7 || dharama zakti prANInaI, pUrava pugalanaI AvartaI re ! oghaI, samucita jima valI kahiche, chehali AvartaI re ! jina-8 Tabo - AtmadravyamAMhi e be zakti phalAvaI chai-jima-prANInaI-bhavya jIvana pUrva kahetAM pahilA pudgalaparAvartana anaMta vItyAM, tehamAM paNi oghai-sAmAnyai, nahI to chehalaI pudgalaparAvartanaI te zakti na AvaI, "nAsato vidate mAva: rUtyavivaranA" anaI chehalaI pugalaparAvartai dharmanI samucita zakti kahiche, mata va - acarama pudgalaparAvarta bhavaevAM be bIjAM nAma kahe che e jANavuM.... eTale ke naiyAyika vagere samucitazakti (anaMtara kAraNatA)ne kAraNatA kahe che. ane oghazaktine (paraMpara kAraNatAne) prayojakatA kahe che. A artha ekadama spaSTa che. satya che.. saraLa che.. paNa koIpaNa kAraNavazAt pUrvanA vivecanakAroe TabAnA A vAkyamAM rahelA "anya' zabdane kAraNatA zabdanI sAthe joDI dIdho. anya kAraNatA zabda banAvI dIdhopachI samucita zaktinuM anya kAraNatA AvuM nAma zI rIte ghaTe enI ghaNI mathAmaNa karI che ke ahIM ananyakAraNatA zabda hovo joIe vagere kalpanA karI che. paNa A kazuM Avazyaka nathI e jANavuM. I16o. gAthArtha : prANIne pUrva = acarama pudgalaparAvartamAM oghathI dharmazakti hoya che ane chellA AvartamAM samucitazakti hoya che ema kahevuM. ra-TA vivecana : AtmadravyamAMhiM. oghazaktinuM ane samucitazaktinuM laukika (athavA paulika) dRSTAnna ApIne have alaukika (athavA AdhyAtmika) dRSTAnna ApavuM che, mATe have e baMne zaktione AtmadravyamAM ghaTAve che - gAthAmAM je "prANInaI' zabda che eno TabAmAM "bhavyajIvanai evo artha karyo che.. arthAt abhavyamAM dharmanI oghazakti paNa mAnya nathI e jANavuM. zaMkA - abhavyajIva paNa TheTha navamA raiveyakamAM laI jAya evA niraticAra saMyamadharmanI sAdhanA kare che. to enAmAM zaktino niSedha zA mATe ? samAdhAna - e mAtra bAhyadaSTino dharma hoya che, vAstavika nahIM, mATe. zaMkA - durgatimAM paDatA jIvane dhArI rAkhe (bacAve) te dharma. AvI dharmanI vyAkhyA che. navamA raiveyaka vageremAM janArA abhavyanI durgati paNa TaLe ja che. Ama dharma potAnuM kArya paNa karI ja rahyo che, pachI ene mAtra dekhAvano - bahArano zI rIte kahevAya ? samAdhAna - chatAM e durgatinuM TALavuM kAmacalAu hoya che, haMmezanuM nahIM. athavA to dharma Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-9 bAlyakAla kahio chai. anai chehalo pudgalaparAvarta dharma yauvanakAla kahio chai. acaramapariaTTesuM, kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / caramo u dhammajuvvaNakAlo, tahacittabheo ti // RtuviMzativiMziAmadhye 4-5 kAra-8|| "kArayabheda, zaktibheda" ima vyavahAri vyavahArai re / nizcaya "nAnA kAraya-kAraNa ekarUpa" te dharii re ! jina // 2-9 // Tabo - ima ekeka kAryanI ogha-samucita rUpa aneka zakti eka dravyanI pAmii. te vyavahAranayai karInai vyavahA(ha)rii. te naya kArya kAraNa bheda mAnai chai. nizcayanayathI 63 zabdano eka artha svabhAva thAya che.. AtmAnA svabhAvane pragaTAvanAro ke svabhAvabhUta bananAro dharma abhavyanA AtmAmAM kyAreya pragaTato nathI.. mATe e AtmAomAM dharmanI odhazakti paNa hotI ja nathI. tethI enI bAdabAkI karavA ahIM 'bhavyajIvane' ema 'bhavya' evuM vizeSaNa joDyuM che. bhavyajIvane aca2mAvartamAM paNa dharmanI oghazakti to hoya ja che, nahIMtara ca2mAvartamAM samucitazakti AvI zake nahIM.. kAraNake je bilakula asat hoya e zazazRMga vagerenI jema kyAreya AvirbhAva pAmatuM nathI. pUrve vItelA anaMtA acaramAvartomAM rahelI A oghazakti ja caramAvartamAM samucitazaktimAM rUpAMtarita thAya che. eTale ja acarama pudgalaparAvartane bhavabAlyakALa kahyo che ane chellA pudgalaparAvartane dharmayauvanakALa kahyo che. sUripuraMdara zrIharibhadra sUrIzvarajI mahArAje viMzativiMzikAnI cothI viMzikAnA 19 mAM zlokamAM kahyuM che ke - acaramAvartamAM kALa saMsAranA bAlyakALa samAna kahevAyelo che. (sahajamaLano bilakula hrAsa thayelo na hovAthI bhavaroga asAdhyakakSAmAM hovAnA kAraNe dharmaauSadha akiMcitkara banI rahe evo kALa che.) ane caramAvarta e dharmayauvanakALa kahevAyelo che, kAraNake pahelAM je gADhamithyAtvavAsitacitta hatuM te have bhedAyeluM hoya che. u17nA gAthArtha : kAryabhede kAraNabheda hoya che ema vyavahAranaya vyavahAra kare che kahe che. jyAre nizcayanaya to kArya nAnA=aneka che, paNa enuM kAraNa eka che, ema kahe che, te dhAro jANo-samajo. 52-9aa = vivecana : cAno svAda roja karatAM judA prakArano Ave to AdamI tarata pUchaze 'Aje : cA kone banAvI che ?" banAvanAra vyakti e ja haze to pUchaze ke cAnI bhUkI vagere kazuM badalAI gayuM ?" Ano sUcitArtha spaSTa che ke kAryamAM bheda (judAI) pratIta thato hoya to loka kAraNamAM paNa bheda mAne ja che. arthAt kAryabhede kAraNabheda mAne che. vyavahAranaya lokane anusaranAro Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 DhALa-2 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa dravya-nAnAkArya kAraNa ekazaktisvabhAva ja hRdayamAMhi dharii. nahIM to svabhAvabhedaI dravyabheda thAI. te deza kAlAdikanI apekSAi-ekanaI anekakAryakAraNa svabhAva mAnatAM koI doSa che. mATe e paNa kAryabhede kAraNabheda mAne che. eTale te te dravyamAM kALAntare je guNa-paryAyAtmaka kAryo sarjAvAnA che e badhAnI oghasamucita zaktio (kAraNatAo) vyavahAranaya alaga-alaga mAne che. eTale vyavahAranayanI mAnyatA mujaba dareka dravya potAnA AvA saMbhavita jeTalAM kAryo hoya eTalI alaga-alaga zaktio potAnA peTamAM saMgharIne raheluM hoya che. nizcayanayathI..paNa nizcayanayanI mAnyatA evI che ke kArya bhale aneka hoya. dravya potAnA hRdayamAM A aneka kAryanA kAraNabhUta zaktio alaga-alaga aneka dhArI hotI nathI, paNa eka ja dhArI hoya che. kAraNa ke A zakti e dravyanA svabhAvarUpa che.. ane eka dravyano eka ja svabhAva hoya zake, aneka nahIM. te paNa eTalA mATe ke svabhAvabhede vastubheda thato hoya che. Azaya e che ke jaLano svabhAva alaga che. agnino svabhAva alaga che. mATe banne vastu alaga che. tethI jaNAya che ke svabhAvabhede vastubheda thato hoya che. svabhAvabheda thayA chatAM paNa jo vastubheda thato na hoya to AkhI duniyAmAM pachI eka ja vastu mAnavAnI rahe. advaita mAnavAnI Apatti Ave. mATe svabhAvabhede vastubheda mAnavo. eTale dravyamAM alaga-alaga zaktirUpa alaga-alaga svabhAva mAnavAmAM Ave to to pachI e dravya eka rahI ja na zake. jeTalI zaktio mAno eTalA alaga-alaga dravya mAnavA paDe. paNa dravya to eka ja mAnavuM che. mATe zakti paNa eka ja mAnavI joIe. zaMkA - ekanI eka zaktie pahelAM e kArya karyuM.. ne pachI 2 kArya karyuM. AvuM zI rIte mAnI zakAya ? jo e kAryakaraNazIla che to haMmezA mAM kArya ja karavuM joIe. jo e va kAryakaraNazIla che to haMmezA va kArya ja karavuM joIe. ne jo ubhayakAryakaraNazIla che to haMmezA ubhayakArya ja karavA joIe. paNa kyAreka A kArya kare. kyAreka ve kArya kare. AvuM zI rIte mAnI zakAya ? samAdhAna - jevA deza-kALAdi sahakArI kAraNo maLe e pramANe e kArya kare che. amuka prakAranA sahakArI maLe to mAM kArya kare.. amuka prakAranA maLe to kArya kare. zaMkA - to paNa, amuka sahakArI maLe to mAM kArya karavuM. bIjAM amuka sahakArI maLe to ve kArya karavuM. Ama be ravabhAva thavAthI vastubheda thaI ja jaze ne ? samAdhAna - nA AvA be svabhAva mAnelA nathI. paNa A baMnenA saravALArUpa eka svabhAva mAnelo che. arthAt amuka sahakArI maLe e kArya. bIjAM sahakArI maLe be kArya. Avo Akho eka akhaMDa svabhAva mAnelo che. mATe koI doSa nathI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-9 nathI. kAraNAMtaranI apekSA paNi svabhAvamAMhi ja aMtarbhata cho. teNaI-tehanuM paNi viphalapaNuM na hoI. zaMkA - tame je sahakArI kAraNa kaho cho te sahakArIkAraNa A upAdAnakAraNabhUta dravya para koI upakAra kare che ? jo "kare che ema kahezo to vastubheda thaI javAnI Apatti, kAraNa ke pahelAM e dravya upakArazUnya hatuM.. ne pachI upakAravALuM banyuM. "kazo upakAra karatuM nathI" ema jo kahezo to enI jarUra ja zI che ? samAdhAna - sahakArI kAraNa upakAra to kazo karatuM nathI. tethI vastubheda thaI javAnI Apatti nathI. chatAM mULabhUta vastuno svabhAva ja evo che (enI zakti ja evI che) ke amuka sahakArI maLe to ja amuka kArya karavuM. (arthAt ene evI apekSA che ke e sahakArI kAraNa joDAya to ja kArya karavuM.) mATe sahakArI kAraNa paNa viphaLa=niSphaLa nathI. Ama, amuka sahakArIkAraNanI apekSA-e kAraNa maLe tyAre A kArya karavuM + bIjA sahakArIkaraNanI apekSA -e kAraNa maLe tyAre ve kArya karavuM. Avo badho eka ja svabhAva ( A badhAnA saravALA jevo eka ja svabhAva) dravyano che.. ne A eka ja svabhAvabhUta zaktithI e, jevuM sahakArI kAraNa maLe e mujaba ma ke ve kArya kare che. AvI nizcayanayanI mAnyatA che. have, A vyavahAra ane nizcaya. baMnenI mAnyatAne dRSTAnta dvArA samajIe.... karmasAhityamAM sthitibaMdhanA adhyavasAya, rasabaMdhanA adhyavasAya, sthitisaMkramanA adhyavasAya. rasasaMkrama.... sthiti udIraNA.. rasaudIraNA.. ema upazama. nidhatti. nikAcanA.. A badhAnA adhyavasAyo alaga-alaga batAvelA che. vaLI pratyeka samaye sAmAnyathI A badhI prakriyAo thatI hoya che. arthAt A badhA judA judA adhyavasAyo hoya che. ne vaLI eka samaye eka jIvane eka ja adhyavasAya hovo paNa kahevAya che. to e zI rIte ? A praznanuM samAdhAna A be nayathI karavuM joIe. vyavahAranaya sthitibaMdha vagerenA kAraNabhUta adhyavasAyone alaga-alaga kahe che ne ene najaramAM rAkhIne alaga-alaga adhyavasAyonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. (paNa enA mate svabhAvabhede vastubhedano niyama na hovAthI jIva aneka thaI javAnI Apatti nathI.) ane A badhA adhyavasAyothI saMvalita thaIne banelo eka pariNAma A eka ja adhyavasAya che...ne e eka ja pariNAma A badhAM kAryo kare che.." evuM nizcayanaya mAne che.. Azaya e che ke - sUtaranA pAMca resAo vaNIne eka pAtaLI dorI banAvI. AvI cAra dorIo vaNIne eka doraDI banAvI. evI pAMca doraDIo bhegI karIne eka jADuM majabuta doraDuM banAvyuM. eTale ke eka doraDAmAM pAMca doraDI.. 20 dorI. 100 resA che. A doraDAnI je 20 dorIo che e darekane cheDe eka-eka vastu bAMdhI che ne doraDuM UMcakavA dvArA badhI vastuo UMcakAyelI che. AmAMthI vyavahAranaya ema kahe che ke doraDAmAM 20 alaga-alaga dorIo che Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 kaccha 3 DhALa-2 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa tathA zuddhanizcayanayanaI mataI kArya mithyA chai. "AtAvane yajJapti, vartamAneDapi tathA rUti vedanAt kArya-kAraNakalpanArahita zuddha avicalitarU5 dravya ja che, te jANavuM. pAra-tA ne e dareke eka-eka vastu UMcakelI che. eTale ke judI judI vastuone UMcakavAnuM kAma judI judI dorIthI thaI rahyuM che. nizcayanaya to doraDAne eka ja akhaMDa vasturUpe joI rahyo che. e kahe che ke jo alaga-alaga dorIo dekhAtI hoya to e alaga-alaga vastu ja thaI jAya ne to eka akhaMDa doraDuM rahI zake ja nahIM. mATe eka ja doraDuM che ne ene ja vIse vIsa vastuone UMcakelI che. eTale ja adhyAtmamata parIkSA granthamAM mokSanA anaMtarakAraNanI carcAmAM RjusUtranaya kevalajJAna ane sarvasaMvararUpa cAritra A baMnene svataMtra kAraNarUpe na kahetAM A baMnethI saMvalita pariNAmarUpa pariNata thayela eka akhaMDa caramakSaNane kAraNa kahe che ema darzAvyuM che. RjusUtra e nizcayanaya che ja. pudgalamAM vicArIe to.... uttarakSaNIya pudgalamAM rUpa-rasa-gaMdha-sparza A cAra je utpanna thayelA che e badhA pratye vyavahAranaya alaga-alaga kAraNa mAne che. arthAt uttarakSaNAyarUpa pratye pUrvekSaNIya rUpa kAraNa che. uttarakSaNIya rasa pratye pUrvekSaNIya rasa kAraNa che. Ama kArya paNa aneka ne kAraNa paNa aneka ema mAne che. nizcayanaya ema kahe che ke pUrvalaNIya rUpa-rasa-gaMdha-sparza. A cArethI saMvalita je eka paryAya che te ja uttarakSaNIya A cArene utpanna kare che. eTale ke kArya aneka che, kAraNa eka che. alabat A nizcayanaya kharo. paNa azuddha che. haju thoDA zuddha nizcayanayanI vAta karavI hoya to, pUrvekSaNanI jema uttarakSaNane paNa rUpa-rasAdi cArethI saMvalita eka ja pariNAmarUpe pariNamela paryAyarUpa mAnaze.. ne e eka kArya mATe pUrvekSaNa e eka kAraNa ema kaheze.. atyaMta zuddha nizcayanayanI vicAraNA karatAM granthakAra kahe che ke - tathA zuddhanizcayanaya. zuddha nizcayanayanA mate kArya mithyA che, kAraNa ke AgaLa-pAchaLa je na hoya te madhyakALamAM paNa na ja hoya evo niyama che. arthAt mATIkALe ghaDo nathI, kapAlakALe ghaDo nathI. to vacalAkALamAM paNa na ja hovo joIe. zaMkA - paNa vacalA kALamAM to e ghaDArUpe dekhAya che ne ! samAdhAna - dRSTine jarA sUkSma banAvo. mATI UbhI che ke nahIM ? jo UbhI che to pachI ghaDo zI rIte bane ? 100 grAma mATI ne 100 grAma ghaDo.. ema 200 grAma vajana zuM thAya ? vajana to 100 grAma ja thAya che. eTale kyAM to mATI che ne kyAM to ghaDo che. baMne dekhAtA hovA chatAM baMne hoya to na ja zake. to have konuM astitva mAnavuM? eTale mAvAvanta 2 yunAti... nyAya kahe che ke to pachI mATInuM ja astitva mAnavuM joIe. kAraNa ke AgaLa-pAchaLanI avasthAmAM to Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-9 mATIne mAnavAnI ja che. eTale vacalI avasthAmAM ene na mAnavI ne ghaDAne mAnavo emAM gaurava che. te A rIte-vacalI avasthAnA prAraMbhe ghaTotpatti, mATInAza, ane aMte ghaTanAza, mATI utpatti... A badhuM mAnavuM paDe che. vacalI avasthAmAM paNa mATI ja mAnavAmAM AmAMnuM kazuM mAnavAnuM na rahevAthI lAghava che. mATe madhyamAM paNa mATI ja mAnavI joIe. Ama, AgaLa-pAchaLa ghaDo nathI.. to vacce paNa nathI.. e nyAye ghaDA jevA kArya mAtrano abhAva siddha thaI gayo.. have mATIno vicAra karIe to e paNa pUrve audArikavargaNA hatI.. ne kALAntare audArikavargaNAmAM ja bhaLI javAnI che. eTale ke mATI paNa potAnA avasthAnakALanI AgaLa-pAchaLa hotI nathI.. to madhyakALamAM paNa ene mAnavAnI jarUra nathI ja, mAtra audArikavargaNA ja mAnavAnI. kAraNake emAM lAghava che. e ja rIte audArikavargaNA paNa zAzvata to nathI ja.. mATe AgaLa-pAchaLa hotI nathI. hoya che mAtra pugala.. pudgalatvena zAzvata. e nathI utpanna thatuM.. nathI nAza pAmatuM. nathI emAM hoto AgaLa-pAchaLa ke madhya jevo kALa vibhAga.. pUrve jevuM pudgalarUpe hatuM.. evuM ja vartamAnamAM che ne bhaviSyamAM paNa evuM ja rahevAnuM che. emAM koI ja pheraphAra kyAreya paNa thato nathI. (kAraNa ke thAya to e pheraphAra madhyakAlIna banavAthI upara jaNAvyA mujaba kAvatte. nyAyathI ene nAsti kahevo ja ucita rahe.) Ama pheraphAra nathI eno artha kArya nathI. kArya ja nathI.. to kAraNa konuM ? mATe kAraNa paNa nathI. eTale kAryakAraNakalpanArahita zuddha avicalita svarUpavALuM (kUTasthanitya) dravya ja che, e sivAya koI kAryakAraNa che nahIM, ema zuddhanizcayanaya kahe che. A ja vAtane AtmadravyamAM paNa A rIte lAgu pADI zakAya che - jIva nigodAdimAM paribhramaNa karI rahyo hoya che tyAre enI bhItaramAM - aMtastalamAM kevalajJAna akSata hoya che ke nAza pAmI gayuM hoya che ? A vicArIe. kAryane je mahadaMze anurUpa hoya ene ja kAraNa mAnI zakAya. AgiyAe sUrya pedA karyo AvuM kyAreya saMbhavI zake nahIM. kevalajJAna eka evuM acinta-mahimAzALI-(ApaNA mATe) kalpanAtIta mahAsAmarthyavALuM tattva che ke ene utpanna karavuM hoya to ene anurUpa kAraNa AkhA vizvamAMthI maLe ja zI rIte ? matijJAnAdi cAre saMbhavita sarvotkRSTa mAtrAmAM hoya ne bhegA thAya to paNa sUryanI sAme AgiyA jevA che.. e kevalajJAnane pedA karI zake evI koI saMbhAvanA ja nathI. eno artha ja ke kevalajJAna kyAreya utpanna thaI zake evI vastu nathI.. paNa sarvajJanA AtmAmAM e hoya to che ja. mATe mAnavuM paDe ke e pahelAM paNa evuM akSata ja hatuM.. navuM utpanna thayeluM hotuM nathI. Ane ja bIjI rIte kahIe to. eka lempa jhaLahaLI rahyo che. enA para glAsa mUkyo... glAsa para tapelI. tapelI para bAldI. bAldI para Dabbo.. DabbA para koThI.. have eno bahAra lagabhaga koI ja prakAza jaNAto nathI. ekAda kiraNa paNa pratIta thatuM nathI. chatAM aMdara to e lempa evo ja jhaLahaLI rahyo che. A ja rIte game eTalAM gADha AvAraka karmo Ave to paNa kevalajJAna to AtmAnA bhItarI staramAM evuM ne evuM jhaLahaLI rahyuM hoya che. karmonI ene koI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 DhALa-2 : gAthA-10 dravya guNa paryAyano rAsa guNa paryAya vigati bahu bhedai, nija nija jAti varatai re / zaktirUpa guNa koIka bhASai, te nahI mAragI niratai re / jinaol 2-10 // Tabo-ima zaktirUpai dravya vakhANiuM. havai-vyaktirUpa guNaparyAya vakhANai chai. guNa paryAya vyakti bahu bhedai=aneka prakAri, nija nija jAtiM-sahabhAvI, kramabhAvI, kalpanAkRta Apa ApaNai svabhAva vartaI chaI. asara hotI nathI.. vaLI kevaLajJAnanI sAthe matijJAna vagere chAprasthikajJAna to saMbhavatA ja nathI.. eTale, bahAra kevo ne keTalo jJAnaprakAza relAya che ? e gauNa che.. aMdara to mAtra ne mAtra.. akSata.. zuddha ekasamAna kevalajJAnano ja jhaLahaLATa hoya che.. AvuM ja AtmAnA anya badhA ja vizuddha guNo mATe che.. mATe AtmAnA bhItarIstaramAM to haMmezA enuM zuddha avicalita svarUpa ja sphurAyamANa hoya che. have x-ray jema uparanAM vastro.. uparanI cAmaDI... aMdaranI cAmaDI.. A badhAne vIMdhIne sIdhuM aMdaranA dRzyane ja jue che.. evI zuddha nizcayanayanI dRSTi che.. eTale bahAranI game tevI vividha-viSama paristhitio hoya.. ene e lakSyamAM leto ja nathI. e badhAne ArapAra vIMdhI aMdaranA zuddhasvarUpane ja jue che.. ne e to jIva bAhyadRSTie nigodamAM hoya.. pRthvIkAyAdimAM hoya.. vikalendriyamAM hoya.. paMcendriyamAM hoya.. krodhI hoya ke upazAMta hoya.. jJAnI hoya ke mUrakha hoya.. ekathI caudamAMnA koIpaNa guNaThANe hoya ke siddhAvasthAmAM hoya.. aMdaranuM e zuddha svarUpa to evuM ne evuM akSata jhaLahaLATa bhareluM skurAyamANa ja hoya che. emAM traNekALamAM kyAreya paNa koIpaNa pheraphAra vicalana thato ja nathI.. pheraphAra nathI eno artha ja kArya nathI.. kArya nathI.. mATe kAraNa nathI.. eTale kArya kAraNa kalpanArahita zuddha avicalita dravya ja A vizvamAM che.. e sivAya kazuM nathI.. ema A zuddha nizcayanaya kahe che. // 18 // - gAthArtha : guNa-paryAya vyaktio aneka prakAre varte che.. paNa potapotAnI jAtine anusarIne varte che. koIka vidvAna zaktirUpa guNa kahe che te rUDe mArge nathI. II 2-10 // vivecana : Ama zaktirUpa dravya jaNAvyuM.. emAM vyavahAranaye jeTalAM guNa-paryAyAtmaka kArya eTalI kAraNabhUta zaktio.. azuddha nizcayanaye jeTalA guNa-paryAya eTalA kArya paNa kAraNabhUta zakti eka. kaMIka zuddha nizcayanaye kArya paNa eka, kAraNa paNa eka.. ane sarvazuddhanizcayanaye kAryakAraNabhAva che ja nahIM.. mAtra zuddha avicalita svarUpavALuM dravya ja che. A rIte dravyanuM nirUpaNa karyA pachI have vyaktirUpa guNa-paryAyanuM nirUpaNa kare che. bhinna bhinna AkArarUpa paryAyane dhAraNa karavAnI zakti e ja dravya che. pANImAM keTalA AkAra dhAraNa karavAnI zakti paDI che ? jevuM pAtra maLe evA badhA AkAra dhAraNa karI zake. are ! pANI jamIna para DhoLAyeluM hoya tyAre, ApaNI najare paNa na caDe evuM jamInanuM je Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-10 69 koIka digaMbarAnusArI zaktirUpa guNa bhASaI chai. je mATache te Ima kahaI chaI je - jima-dravyaparyAyanuM kAraNa dravya, tina guNaparyAyanuM kAraNa guNa. dravyaparyAya = dravyano anyathA bhAva. jima nara-nArakAdika. athavA caNaka-caNakAdika. guNaparyAya-guNano anyathAbhAva. jima UMcA-nIcApaNuM hoya ene AdhIna amuka AkArane pANI dhAraNa karI ja leze. AkAra vinAnA pANIne joI zakAya ? jANI zakAya ? kalpI zakAya ? ApaNA jJAnano e viSaya ja banI zakatuM nathI.. arthAt e avyakta banI jAya che. koI paNa AkAra dhAraNa karIne ja e ApaNA jJAnano viSaya banI zake che. arthAt vyakta thAya che. mATe AkAra e pANInI vyakti (abhivyakti) che. AvuM ja dravya mATe che. piMDa-sthAsAdirUpe ja mRddhavya vyakta thaI zake che. e sivAya nahIM. mATe piMDa vagere vyakti che (ane mRddavya zakti che). jema AkAravinA dravyanI abhivyakti nathI. ema varNAdi vinA paNa dravyanI abhivyakti nathI. raktavarNa vigere sivAya ghaTadravyanuM pratyakSa zuM che ? varNAdi pratyakSane kADhI nAkho to pachI ghaTapratyakSa tarIke kazuM bAkI raheze ja nahIM. arthAt ghaTAdi potAnA raktavarNa vagere guNo dvArA ja vyakta thAya che eTale varNAdiguNo paNa dravyanI vyakti (abhivyakti) che. eka-eka dravyanI abhivyakti anekarUpe thaI zakatI hovAthI guNa-paryAyarUpa vyakti bahubheTe =anekaprakAre hoya che. AmAM je guNo hoya che te sahabhAvI hoya che. je paryAya hoya che te kramabhAvI hoya che. guNa-paryAya potAnI jAtine = AvA jAtasvabhAvane anusarIne ja varte che. alabat mULamAM to banne paryAyasvarUpa ja che. mAtra kalpanA dvArA ja enA be bheda karavAmAM AvyA che. jemake, je kAMI cAritra che te badhuM mULamAM to sAmAyika ja che. paNa pachI upAdhivazAt enA chedo pasthApanIya vagere vizeSo bhedo karbhelA che. eTale cheda-upasthApanA viziSTa sAmAyika e chedopasthApanIyacAritra. parihAravizuddhi viziSTa sAmAyika e parihAravizuddhicAritra. ema sUkSmasaMparAya tathA yathAkhyAta mATe jANavuM.. ane A badhA sivAya bAkI rahI gayeluM saMyama e sAmAyikacAritra. ema prastutamAM je sahabhAvI paryAyo che te badhA guNa kahevAya.. ane bAkInA ( kramabhAvI) paryAyone paryAya kahevAnA... Ama eka viziSTa kalpanA dvArA e beno alaga-alaga svabhAva-bheda karavAmAM Avyo che e jANavuM. koIka digaMbarAnusArI .. jema piMDa-sthAsa vagere aneka AkAra dhAraNa karavAnI zakti e mRdravya che ane A piMDa vagere enA paryAya che. ema kRSNa-nIla vagere tathA eka guNakRSNa... dviguNakRSNa.. zataguNakRSNa. vagere rUpa aneka avasthAone dhAraNa karavAnI zakti e varNa guNa che ane A kRSNa-nIlAdi enA paryAya che. ema madhura-tiktAdi avasthAone dhAraNa karavAnI zakti e rasaguNa che ane madhura-tiktAdi enA paryAya che. AvuM ja gaMdhAdi mATe jANavuM.. ema, matijJAna-zrutajJAna vagere avasthAone dhAraNa karavAnI zakti e jJAnaguNa che ane matijJAnAdi avasthAo enA paryAya che. A varNa-rasAdi zaktio ke jJAnAdizaktio paNa itara apravezI che. mATe varNazakti kyAreya madhurarasArirUpe pariNamatI nathI. anaMtAnaMta kALa pasAra thaI jAya to Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 DhALa-2 : gAthA-11 dravya guNa paryAyano rAsa mati-zrutAdi vizeSa. athavA siddhAdi kevalajJAna vizeSa. Ima dravya 1, guNa 2, e jAti zAzvata, anai-paryAyathI azAzvata, Ima AvyuM. ehavuM kahaI chaI, te nirAI-rUDaI mArgaI nahIM. je mArTi e kalpanA zAstri tathA yukti na mila. / 2-10 || paryAyathI guNa bhinna na bhAkhIo, sammati graMthiM vigati re ! jehano bheda vivaphAvazathI, te kima kahiI zakti re ! jina) me 2-11 Tabo - paryAyathI guNa bhinna kahatAM - judo bhAkhIo nathI. sammati graMthiM, vyakti pragaTa akSaraI. tathAtipaNa koIpaNa pudgala kyAreya paNa varNAdi cAramAMthI ekathI paNa zUnya banatuM nathI. kRSNAdi koIka ne koIka varNa.. madhurAdi koIka ne koIka rasa.. vagere hoya. hoya.. ne hoya ja. eTale varNazaktirUpe guNa zAzvata che ne kRSNAdi paryAyarUpe azAzvata che. rasazaktirUpe guNa zAzvata che.. ne madhurAdiparyAyarUpe azAzvata che. A ja rIte upayogazaktirUpe guNa zAzvata che ane matijJAnAdi paryAyarUpe azAzvata che.. kevalajJAna thayA pachI paNa bhavasthakevalajJAna - siddhastha kevalajJAna vagere bhedo jANavA. siddhAvasthAmAM paNa prathamasamayasiddhastha kevalajJAna. dvitIyasamayasiddhastha-kevalajJAna vagere kSaNika avasthAorUpa azAzvata paryAya saMbhave che. A badhA guNarUpa zaktinA paryAyo che. arthAt guNanA paryAyo che. eTale, nara-nArakAdirUpe jIva dravyano thato anyathAbhAva e jIvadravyanA paryAya che. caNaka-caNukAdirUpe thato pudgaladravyano anyathAbhAva e pudgaladravyanA paryAya che. ema, kRSNanIlAdirUpe thato varNaguNano anyathAbhAva e varNaguNanA paryAya che.. matijJAna vagere rUpe thato upayogaguNano anyathAbhAva e upayogaguNanA paryAya che. Ama zakti be prakAranI che - dravyazakti ane guNazakti.. ane paryAya paNa be prakAranA che - dravyaparyAya ane guNaparyAya. A digaMbarano mata kahyo. granthakAra A aMge kahe che ke AvuM kahenAra digaMbara rUDa yogya mArga nathI. kAraNake A vAta zAstrasaMmata nathI.. ne yuktisaMgata nathI. 19 | gAthArtha sammatigraMthamAM vigati = vyaktapaNe = spaSTa akSaro dvArA paryAyathI guNa bhinna na hovo bhAkhIyo = kahyo che. evA prakAranI cokkasa vivakSAvazAt ja jeno bheda che tene zaktirUpe zI rIte kahevAya ? || 2-11 | vivecana : guNanA paNa paryAya mAnanAro digaMbara rUDe mArge nathI e have granthakAra darzAvI rahyA che. sammatigranthamAM paryAyathI guNa bhinna hotA nathI.... ( paryAya ane guNa bhinna bhinna Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-11 parigamaNaM pajjAo, aNegakaraNaM guNatti egaTThA / taha vi Na guNa tti bhaNNaI, pajjavaNayadesaNA jamhA // 3-12 / / jima kramabhAvipaNuM paryAyanuM lakSaNa chai, tima aneka karavuM te paNi-paryAyanuM lakSaNa chaI. dravya to eka ja chai. jJAna-darzanAdika bheda kahaI chaI te paryAya ja chai, paNi guNa na kahiche. je mArTi-dravya-paryAyanI dezanA bhagavaMtanI chai. paNi-dravya-guNanI dezanA nathI e gAthArtha. nathI.... paNa eka ja che) AvuM spaSTa akSaro dvArA kahyuM che. tyAM 3-12 mI gAthAmAM kahyuM che ke -parigamana, paryAya, anekakaraNa ane guNa... A cAre zabdo ekArthaka che. (athavA parigamana = cAre bAjuthI-sarvathA piMDAdi avasthAne pAmavuM e paryAya che. guNana = anekakaraNa e guNa che. Ama vyutpatti alaga-alaga hovA chatAM, A guNa ane paryAya e banne zabdo ekArthaka che.) paryAyavAcI che. jema mRddhavya piMDa-sthAsa vagere je AkArane dhAraNa kare che te sarvathA kare che... amukabhAga piMDAkAra amuka sthAsAkAra.. Ama nathI hotuM..ema paramANu ke yaNukAdi skaMdha je raktAdi varNane dhAraNa kare che te sarvathA kare che...aMzataH nahIM...bannenA mizraNavALI avasthA paNa je maLatI hoya che, te mizraNa" (citrarUpa)... A paNa eka svataMtra alaga ja prakAra che. ne ene dravya sarvathA apanAvyo hoya che. AtmA paNa mati-zrutajJAnAdirUpe sarvathA ja pariName che. eTale paryAyanuM parigamana=sarvato vyApti evuM je lakSaNa che te guNamAM paNa hoya ja che. mATe "guNa" paNa mULamAM to paryAya che ja. zaMkA - to pachI kramabhAvIparyAyarUpa piMDasthAsAdine paNa "guNa' ja kaho ne ? samAdhAna - nA, piMDAdine "guNakahevAtA nathI, kAraNa ke bhagavAnUnI dezanA paNa guNanayadezanA evuM nAma dhAraNa karatI nathI, paNa paryAyana dezanA evuM ja nAma dhAraNa kare che..... (arthAt "paryAya zabda ja mukhya che.. "guNa" zabda gauNa che.) (te paNa eTalA mATe ke paryAya zabdathI guNa pakaDAI jAya che. guNa zabdathI paryAyo pakaDAtA nathI.) sammatigranthanA A adhikArathI spaSTa thAya che ke guNa kAMI paryAyathI alaga nathI. pote ja paryAyasvarUpa che. mATe enA paNa paryAya hovAnI vAta UbhI rahI zakatI nathI. A ja gAthAne TabAmAM kaMIka khole che. jima kramabhAvipaNuM... jema kramabhAvitva e paryAyanuM lakSaNa che ema anekakaraNa e paNa paryAyanuM ja lakSaNa che. dravya to eka ja che. enA e ja jIvanA jJAnAdiguNo jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA.. vagere aneka bheda kare che. eTale jJAnAdimAM anekakaraNatva che ja je paryAyanuM lakSaNa hovAthI jJAnAdi paNa paryAyarUpa ja che. eTale jo bemAMthI eka ja zabda vAparavAno hoya to ene "paryAya" ja kahevA. "guNa' na kahevA. kAraNake zAstrakArone "paryAya' zabda ja adhika mAnya che. eTale ja prabhunI paryAyone pradhAna karanAra dezanA paryAyadezanA kahevAya che, paNa guNadezanA kahevAtI nathI. jo Ima guNa. zaMkA - jo A rIte guNa paryAyathI bhinna nathI to dravya-guNa-paryAya ema Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-12 dravya guNa paryAyano rAsa "jo ima-guNa, paryAyathI bhinna nathI, to dravya-guNa-paryAya e 3 nAma kima kaho cho?" ima koi kahai, tehanai kahi je vivakSA kahii bhedanayanI kalpanA, tehathI. jima taitasya dhArA ihAM tela naI dhArA bhinna kahI dekhADyAM, paNi bhinna nathI. tima sahabhAvI kramabhAvI kahInai guNa-paryAya bhinna kahI dekhADyAM, paNi paramArthai bhinna nathI. ima jehano bheda upacarita chai, te zakti kima kahii ? jima upacarita gAya dujhei nahIM, tima upacarita guNa zakti na dharaI. || 2-11 // 72 jo guNa trIjo hoI padAratha, to trIjo naya lahii re / dravyAratha paryAyAratha naya, doi ja sUtriM kahiI re // jina0 | 2-12 // Tabo - havai je guNa, paryAyathI bhinna mAnai chai, tehanai dUSaNa dii chai - jo guNa, trIjo padArtha-dravya paryAyathI judo bhAva hoI, to trIjo naya lahIi=pAmii, anai sUtrai to dravyArtha paryAyArtha e bihu ja naya kahiyA chai. guNa hoi, to guNArtha naya paNi kahio joii. vataM tra sammatau : traNa nAma kema kaho cho ? samAdhAna : bhedanayanI kalpanArUpa vivakSAthI guNa ane paryAyano alaga ullekha karI e traNa nAma kahevAya che. jema telanI dhAra paDe che.. AvA vAkyamAM tela karatAM dhArano bheda darzAvAI rahyo che.. paNa je tela che e ja dhArarUpe paDe che. dhAra kAMI tela karatAM alaga nathI.. tema chatAM jaththAne tela kahevuM ane dhArane dhAra.. AvI vivakSAthI bheda kahevAya che. ema, sahabhAvIne guNa kahevA.. kramabhAvIne paryAya kahevA.. AvI vivakSAthI baMnene bhinna kahevAya che.. bAkI paramArthathI e be kAMI bhinna nathI. Ama jeno bheda vAstavika nathI.. upacarita che... tene zakti zI rIte kahevAya ? Azaya e che ke dhA2 kAMI telathI judI nathI. mAtra upacArathI judI kahevAya che.. to AvA upacirata bhedavALI dhAramAM telane utpanna karavAnI zakti hotI nathI ja . chevaTe dhAra pote paNa tela ja che ne.. pote ja potAne utpanna zI rIte karI zake ? ema chevaTe guNa pote 'paryAya' ja che.. to pote potAne utpanna zI rIte karI zake ? mATe guNane zaktirUpa kahI zakAya nahIM. jema upacirata gAya krUjhatI nathI ema upacirata guNa zaktine dhArI zakatA nathI. // 20 // gAthArtha : jo guNa e svataMtra trIjo padArtha hota to trIjo naya paNa zAstromAM kahelo maLata. paNa sUtramAM to dravyArthika ane paryAyArthika ema be ja naya kahelA che. // 2-12 // vivecana : havai je guNa.. je digaMbara guNane paryAyathI bhinna mAne che ene granthakAra dUSaNa Ape che - jo guNa e dravya ane paryAya A bannethI alaga svataMtra eka trIjo padArtha hota to trIjo naya paNa maLavo joIe.. paNa sUtramAM to dravyArtha ane paryAyArtha ema be ja naya kahyA che. dravyane Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-12 do uNa nayA bhagavayA, davvaTThiya pajjavaTThiyA NiyayA / na ca puguNo vi huMto, gupaTTama-novi sunnato | rU-10 | (sa.pra.) jaM ca puNa bhagavayA, tesu tesu suttesu goyamAINaM / paSyavasaUT LiyA, vAriyA temAM pannAyA ! rU-11 |(sa.pra.) rUpAdikanaI guNa kahI sUtri bolyA nathI. paNi "vaUUUMvI nathaujhava' ityAdika paryAya zabdo bolAvyA cho. te mAhiM te paryAya kahiche, paNa guNa na kahiche. anaI "guNavAna, ItyAdika ThAmi je guNa zabda chaI, te gaNita zAstrasiddha paryAyavizeSa saMkhyAvAcI chaI, paNa te vacana guNAstikanayano viSayavAcI nathI. uktaM ca sammataujaMpati asthi samaye, egaguNo dasaguNo aNaMtaguNo / vorDa paripAmo, pADuM taNAM viso rU-zarU (saa.) guNasaddamaMtareNavi, taM tu pajjavavizeSasaMkhANaM / sipha pAvara, saMravA satyadhakho a ya muLatti // rU-24 . (sa.pra.) jaha dasasu dasaguNammi ya, egammi dasattaNaM samaM ceva / digya gurUde, taheva a pi vadhyuM che rU-2 | (sa.a.) Ima guNa, paryAyathI paramArthaSTi bhinna nathI. to te dravyanI pari zaktirUpa kima kahiche ? ra-12 . mukhya karanAra naya e dravyArthika .. paryAyane mukhya karanAra naya e paryAyArthika. have guNa paNa jo svataMtra padArtha hoya to ene mukhya karanAra dRSTikoNa paNa hoya to kharo ja. mATe eno guNArthika naya. paNa kahelo hovo joIe. zrI sammatiprakaraNamAM kahyuM che ke - bhagavAn vaDe niyata rIte dravyAthirka ane paryAyArthika ema be ja naya kahevAyA che. jo guNa paNa svataMtra padArtha hota to guNArthika naya hovo paNa yukta hota. vaLI bhagavAnuM vaDe zrI gautamagaNadhara vagerene te te sUtromAM rUpAdi guNonI "paryAya' saMjJA ja kahevAyelI che. mATe paNa rUpAdi guNo e paryAyo ja che. zrI bhagavatI vagere sUtromAM zrIgautama gaNadhara vagere vaDe prazno pUchAyA. ane bhagavAnuM vaDe javAba apAyA.. AmAM rUpa-rasa-gaMdha-sparza vagerene guNa kahIne nathI kahyA.. paNa vaNapajjavA... gaMdhapajavA. Ama "paryAya' zabdathI ja kahyA che, mATe ene paryAya kahevA joIe, paNa guNa nahIM. zaMkA - sUtramAM to guNa zabda paNa vAparelo jovA maLe che. jemake eka guNakALo. dviguNa kALo vagere... samAdhAna - AmAM je "guNa' zabda che te tame kaho cho e rUpAdi guNone jaNAvanAra "guNa zabda nathI. paNa je gaNitazAstramAM prasiddha che ane paryAyavizeSarUpa che evI saMkhyAne jaNAvanAra guNa' zabda che. eTale ke te "guNa" zabda guNAstika nayano je viSaya bane evA guNane jaNAvanAra nathI. zrI sammatigranthamAM kahyuM ja che ke - guNane sarvathA svataMtra mAnanAra keTalAka ema kahe che ke Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 DhALa-2 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa jo guNa dala paryavanuM hovAM, to dravyaI cUM kIjaI re ! guNa-pariNAma paTaMtara kevala, guNa-paryAya kahI jaI re ! jina. ra-13 Tabo- paryAyarala, mATei guNanaI zaktipa kahaI cho, tehanaI dUSaNa diI jaIne jo guNa, paryAyanuM dala kahitA-upAdAna kAraNa hoI, to dravyo cUM kIjai ? dravyanuM kAma guNaI ja kIdhauM, ti vArad, guNa 1, paryAya 2, ja padArtha kaho, paNi trIjo na hoI. koI kahasya"dravyaparyAya guNaparyAya rUpa kAraya bhinna chaI, te mArTi dravya 1, guNa - zAstramAM ekaguNakALo, dasaguNakALo... anaMtaguNakALo... vagere ullekha dvArA rUpAdi vize guNa zabda kahevAya ja che ne ? tethI rUpAdipariNAma e guNavizeSa ja che. ane tethI bhagavAne guNArthikanaya paNa upadezyo ja che, e sAbita thAya che. siddhAntavAdI have eno javAba Ape che guNasanmattere.. ekaguNakALo vagere zabda, rUpAdine jaNAvanAra "guNa' zabda vinA paNa "amuka mAtrAnI kALAza vagere rUpa vizeSa prakAranI saMkhyAnA vAcaka tarIke siddha thAya che. paNa atirikta guNArthikanayanuM pratipAdana karavAnA tAtparyavALo nathI. kAraNa ke e "guNa' zabda prastuta bhAva keTalo nyU yA adhika che ene jaNAve che. jema daza dravyo hoya athavA eka dravyane daza guNa karyuM hoya to baMnemAM dazatva samAna che. eTale ke dazaguNaeka...ema "guNa' zabdano prayoga karyo hoya ene guNa' zabdano prayoga vinA daza" eTalA zabdathI jema jaNAvI zakAya che (ane pachI e guNa zabda vadhArAno banI jAya che) ema prastutamAM paNa "dasaguNakALo'nA sthAne "dasamAtrAnI kALAzavALo" ema guNa zabda vinA paNa abhipreta artha jaNAvI zakAya che. Ama guNa e paryAyathI paramArthadaSTie bhinna nathI. tethI paryAyanI jema e paNa zaktirUpa nathI. / 21 gAthArtha : jo guNa e paryAyanuM dala (=upAdAnakAraNa) hoya to pachI dravya zuM karavAnuM rahe ? tethI guNano pariNAma e guNaparyAya... e vAta mAtra paTaMtara = bhedanI kalpanArUpa ja che. vAstavika nathI. || 2-13 5. vivecana - "guNo' e paryAyanuM upAdAna kAraNa che. arthAt varNaguNa kRSNa-nIlAdi paryAyonuM upAdAnakAraNa che. rasaguNa madhura-amlAdi paryAyonuM upAdAnakAraNa che.. upayogaguNa matijJAnAdinuM upAdAnakAraNa che... Ama guNo e paryAyanuM upAdAna kAraNa hovAthI guNane paNa zaktirUpa mAnavA joie evuM je digaMbaro kahe che tene granthakAra dUSaNa dekhADe che - jo kRSNa-nIlAdi paryAyone varNAdi guNa ja utpanna karI detA hoya to pachI dravya kazuM karavAnuM rahyuM ja nahIM.... AvA badhA judA judA paryAyo utpanna karavAnuM kAma dravyanuM hatuM. e to guNe karI dIdhuM... to have dravya kazuM karavAnuM rahyuM ja nahIM ne ! ane to pachI dravyane mAnavAnI jarUra ja na rahevAthI guNa ane paryAya e be padArtho ja mAnavAnA rahe. trIjo dravya padArtha nahIM. koI kahasyAM... zaMkA - paryAya e kAryarUpa che. kAraNa ke utpanna thAya che. A paryAyo be prakAranA che...piMDa-sthAsa vagere rUpa ane nara-nArakAdika vagere rUpa dravyaparyAya ane kRSNa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-13 75 2, rUpa kAraNa bhinna kalpii" te jUThuM. je mArTi-kAryamAMhi kAraya zabdano prayoga chai. teNai kAraNabhedai kAryabheda siddha thAi. anai kAryabheda siddha thayo hoi, to kAraNabheda siddha thAi. e anyonyAzraya nAmai dUSaNa upajai. te mATai guNa-paryAya je kahii, te guNa-pariNAmano nIlAdirUpa ke matijJAnAdirUpa guNaparyAya...kAryabhede kAraNabheda hoya e tame paNa mAno ja cho. eTale bannenA kAraNarUpa zakti paNa alaga-alaga hovI ja joie. tethI piMDa-sthAsAdi ke naranArakAdika paryAyanA kAraNa tarIke dravyazakti siddha thaze... (ane tethI tame je kahyuM hatuM ke dravye kazuM ja karavAnuM na rahevAthI dravyane mAnavAnI jarUra ja nahIM rahe... vagere, te prazna have raheze nahIM.) ane kRSNa-nIlAdi ke matijJAnAdi paryAyanA kAraNa tarIke guNazakti siddha thaze. samAdhAna - A vAta jUThI che = barAbara nathI. kAraNa ke AmAM anyonyAzraya doSa Ave che. te A rIte kAryano tame je ullekha karo cho emAM 'kAraNa' zabdano praveza che... Azaya e che ke kArya zuM che ? AnA javAbamAM tame dravyaparyAya ane guNaparyAya... Ama je kaho cho eno tamane dravyajanyaparyAya ane guNajanyaparyAya Avo artha abhipreta che... eTale ke AmAM kAraNabhUta dravya ane guNano samAveza che. AmAM paryAyanA kAraNa tarIke dravya to siddha ja che ane ubhayamAnya che... paNa paryAyanA kAraNa tarIke guNa haju siddha thayela nathI... (UlaTuM amane to e paryAyanA kAraNa tarIke paNa dravya ja siddha che.) eTale jyAM sudhI 'guNa' paNa paryAyanA kAraNa che e siddha nahIM thAya tyAM sudhI guNajanyaparyAya jevI cIja ja asiddha hovAthI paryAyAtmaka je kArya che eno guNaparyAya ane dravyaparyAya evo bheda ja siddha nahIM thAya ane jyAM sudhI A rIte kAryabheda siddha nahIM thAya tyAM sudhI kAraNabheda siddha na thavAthI dravyAtmaka kAraNa karatAM alaga guNAtmaka kAraNa paNa siddha nahIM thAya. kAraNa ke tame kAryabhede kAraNabheda siddha karavA mathI rahyA cho. Ama kAryabheda siddha thAya to kAraNabheda siddha thAya... ane kAraNabheda siddha thAya to kAryabheda siddha thAya. eTale anyonyAzrayadoSa Avato hovAthI guNa, paryAyanA kAraNa tarIke siddha thaI zakatA nathI. eTale 'varNAdi guNano kRSNAdi pariNAma je thAya che te guNaparyAya che' A vAta mAtra kalpanArUpa che, paramArthathI nathI... arthAt varNAdi guNa e pariNAmI che ne kRSNAdi guNa enA pariNAmarUpa che vagere vAta pAramArthika nathI... paNa kAlpanika che ema jANavuM. ane tethI kRSNAdi guNa paNa paryAyAtmaka ja hovAthI dravya-guNa-paryAya Ama 3 nAma je kahevAya che te guNa-paryAyano bhedopacAra karIne ja kahevAya che ema jANavuM. 1 Ama, granthakAre anyonyAzraya doSa ApIne guNajanyaparyAyanI vAtanuM nirAkaraNa karyuM e ekadama spaSTa che... (paNa mAno ke digaMbara AnA para evI zaMkA kare ke - dravyajanya paryAya e dravyaparyAya... guNajanya paryAya e guNaparyAya... AvI dravyaparyAya-guNaparyAyanI vyAkhyA karavAmAM Ave to to tame Apelo anyonyAzraya doSa barAbara che... paNa ame dhAro ke AvI vyAkhyA karIe chIe ke - piMDa-sthAsAdi ke nara-nArakAdi dravyAtmaka paryAya e dravyaparyAya ane kRSNa * nIlAdi ke matijJAnAdi guNAtmaka paryAya e guNaparyAya... eTale kAryabheda A rIte kAraNanA praveza Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 DhALa-2 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa je paTaMtara-bheda kalpanArUpa, tehathI ja kevala saMbhavai, paNi paramArtha nahIM. anaI e 3 nAma kahaI chaI te paNi-bhedopacAraI ja, Ima jANavuM. . 2-13 . vinA paNa siddha thaI jaze...... ne tethI kAryabhede kAraNabheda nyAye dravyAtmakakAraNa karatAM alaga prakAranA kAraNa tarIke guNa paNa siddha thaI jaze. to AvI zaMkAnuM granthakAra A rIte samAdhAna karI zake che - samAdhAna - kAryabheda siddha thayo e vAta barAbara. ane tethI kAraNabheda siddha thaze e paNa barAbara... chatAM e dravyabhinna guNAtmaka ja haze e zI rIte siddha thaze ? Azaya e che ke vyavahAranayane anusarIne pUrve ame kahI ja gayA chIe ke dravyanA paryAyAtmaka kAryo aneka che... ane jeTalAM kArya che eTalI kAraNabhUta zaktio dravyamAM rahelI che. A zaktio kAryabhede alaga alaga hovA chatAM e dareka kAryanA kAraNa tarIke dravya ja AvIne UbhuM rahe che... dravyabhinna guNa nahIM... jemake paramANumAM kacaNukajanikA zakti paNa che ane traNakajanikA zakti paNa che...A baMne zaktio alaga-alaga che. (kAraNa ke kAryabheda che.) paNa eTalA mAtrathI, kacaNukajanikA zakti jo dravya che to vyayukajanikA zakti guNAtmaka hoya evuM kAMI kahI zakAtuM nathI... ema, piMDa-sthAsAdijanikA zakti karatAM kRSNa-nIlAdinikA zakti alaga che eTaluM bhale siddha thAya. paNa eTalA mAtrathI kRSNa-nIlAdinikA zakti guNamAM rahI che ema kAMI sAbita thaI jatuM nathI... e sAbita thavA mATe to kRSNa-nIlAdi paryAyomAM guNajanyatA sAbita karavI ja paDe..... ne to pachI pUrvavat anyonyAzrayadoSa Ubho ja rahe. zaMkA - mRddhavya aikAlika che. piMDa-sthAsAdi avasthAonI dhArA cAle che... A avasthAthI bhinna mRddhavya kyAreya jovA maLatuM nathI... ema AmAMnI koIpaNa avasthA na hoya. sarvaavasthAzUnya hoya evuM mRdravya paNa kyAreya hotuM nathI. AvuM badhuM varNa mATe paNa samAna che. varNa zaikAlika che.. kRSNa-nIlAdi avasthAonI dhArA cAle che... A avasthAthI bhinna varNa kyAreya jovA maLato nathI. ema, kRSNAdimAMnI koIpaNa avasthA na hoya.. kRSNa-nIlAdi sarva avasthAothI zUnya hoya evo varNa paNa kyAreya hoto nathI.. (arthAt kRSNa-nIla-pIta vageremAMno koI varNa na hoya... ne chatAM varNa hoya AvuM kyAreya banatuM nathI...) mRdravya eka che, piMDAdi avasthAo aneka che. varNaguNa eka che... kRSNa-nIlAdi avasthAo aneka che. Ama ekabAju mUdravya ne piMDAdidhArA che... to bIjI bAju varNaguNa ane kRSNAdidhArA che. banne vacce badhI rIte samAnatA che. tethI, piMDAdi avasthAo jo mRddavyajanya che. to kRSNAdi avasthAo varNaguNajanya hovI mAnI ja zakAya che ne ! samAdhAna - tame badhI samAnatA juo cho...paNa ema ghaNAM ghaNAM vaiSamya paNa che te jotAM nathI.. mATe kRSNa-nIlAdi varNo varNajanya che evo Agraha choDI zakatA nathI... e vaiSamya AvAM jANavA. (1) piMDa-sthAsa vagere Adheya che ne enA AdhAra tarIke mRdravya kahevAya che... ema kRSNa-nIla vagere Adheya che. paNa enA AdhAra tarIke varNa nathI kahevAto, ghaTAdidravya ja kahevAya che. kAraNa ke varNa khuda guNa hovAthI, dravyAzrayA: ni: zu: sUtrAnusAre svayaM nirguNa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-14 eka aneka rUpathI iNi pari, bheda paraspara bhAvo re | AdhArAdheyAdikabhAvi, imaja bheda mani lhAvo re jina| 2-14 hoya che. tethI svayaM kRSNAdi varNavAnuM banI zake nahIM. (2) mATI piMDa rUpe pariNamI.... vagere vyavahAra thAya che. eTale mRddhavya pariNAma ane piMDa enA pariNAma kahevAya che. paNa e rIte varNa "kRSNa' rUpe pariNamyo evo vyavahAra kyAreya thato nathI. eTale varNa pariNAmI che. ne kRSNa eno pariNAma che ema kahI zakAtuM nathI... A ja jaNAve che ke kRSNa-nIlAdi varNajanya nathI.. (3) piMDa sthAsa banI gayo. sthAsa koza banI gayo. Avo badho paNa vyavahAra thAya che... paNa e rIte kALo varNa raktavarNa banI gayo... vagere vyavahAra kyAreya thato nathI... hA kALo ghaDo lAla banI gayo. evo vyavahAra thAya che. eTale ke ghaDAmAM zyAmapariNAma hato te have raktapariNAma banyo. arthAt alaga-alaga kRSNa-raktAdi pariNAmanA AdhAra tarIke ghaTAdidravya ja bhAse che, varNAdiguNa nahIM. eno artha e badhA pariNAmano pariNAmI dravya che, paNa varNaguNa nahIM.. arthAt kRSNa-raktAdi pariNAmo dravyajanya che, varNajanya nahIM. (4) zyAmaghaTa rakta banyo hoya tyAre paNa te evArtha paTa: evI pratyabhijJA thAya che, paNa sa mevayaM vaI: evI pratyabhijJA thatI nathI. A jaNAve che ke pratyabhijJAna viSayabhUta ekatva ghaTamAM che paNa varNamAM nathI... arthAt zyAma ane rakta.. A baMne pariNAmono AdhAra je eka che te ghaTa che, paNa varNa nathI. eno artha ja e ke zyAmAdi avasthAo ghaDAnI che, paNa varNanI nathI. (5) maya :... mayaM kRM:.. AvI ekAkAra pratIti hovA chatAM tiryaka sAmAnya guNamAM nathI hotuM, paNa dravyamAM ja hoya che e ApaNe pUrve joI gayA chIe. ema mRddavya... piMDAdidhArA tathA varNaguNa.... kRSNAdidhArA.... A baMne vacce amuka samAnatA hovA chatAM e kRSNAdidhArAne dravyanI ja mAnavAnI, varNanI nahIM... ne tethI UrdhvatA sAmAnya paNa dravyamAM ja mAnavAnuM - varNamAM nahIM. e nizcita thAya che. eTale jo UrdhvatA sAmAnya varNAdiguNamAM nathI. to emAM kRSNa-nIlAdijanana zakti paNa nathI ja e sAbita thaI ja gayuM, kAraNa ke e zakti hota to mRdravya vagerenI jema UrdhvatA sAmAnyarUpa ja hota. Ama, guNaparyAyonI zakti guNamAM mAnavAnI digaMbaronI vAta juThI che e niHzaMka nizcita thAya che. || 22 || gAthArtha - A pramANe eka-aneka rUpathI dravyano guNa-paryAya sAthe paraspara bheda vicAravo. ema AdhAra-AyabhAva vagere rUpe paNa e bhedane manamAM vicAravo. 2-14 vivecana - Ama, dravya-guNa ane paryAyanI vyAkhyA kahI.. prAsaMgika digaMbara sAthenI carcA vicArI... have, dravyano guNa-paryAyathI je (kathaMci) bheda che te samajAve che - Ama, mRdravya eka che emAM varNa-gaMdha vagere aneka guNo che.... ema piMDa-sthAsa vagere Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 DhALa-2 : gAthA-15 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo- epti pari dravya eka, guNa-paryAya aneka, e rUpaI paraspara ka. mAMhomAMhiM bheda bhAvo vicAro, Ima ja AdhAra Adheya pramukha bhAva ka.-svabhAva, teNaI karI manamAMhi lyAvo, je mArTi parasparaavRtti dharma parasparamAMhi bheda jaNAvaI| 2-14 che. dravya AdhAra ghaTAdika dasai, guNa paryAya Adheyo re ! rUpAdika ekendriyagocara, dohiM ghaTAdika teo re ! jina | ra-15 | Tabo- tehi ja vivarI dekhADaI cha0- dravya ghaTAdika AdhAra dIsai chai, je mATaI e ghaTaI rUpAdika ima jANItuM cha0. guNa - paryAya rUpa-rasAdika, nIla - pItAdika Adheya = dravya upari rahiyAM. Ima AdhArAdheyabhAvaI dravyathI guNaparyAyano bheda chai, tathA rUpAdika aneka paryAya che. ekano abheda hoya to ekanI sAthe ja hoya zake, anekanI sAthe nahIM... e spaSTa che... mATe eka evA dravyathI aneka evA guNa-paryAya bhinna che e sAbita thAya che. ema dravya AdhAra che. guNa-paryAya Adheya che...tethI jema AdhArabhUta bhUtala ane Adhaya ghaTano bheda che tema AdhArabhUta dravya ane AyabhUta guNa-paryAyano bheda che... Adi zabdathI ekendriyagocaratA. anekendriyagocaratA vagere rUpe paNa bheda jANavo. kAraNa ke paraspara avRtti dharma parasparano bheda jaNAve che... arthAt ma mAM je dharma che te che mAM nathI.... ane huM mAM je dharma che te na mAM nathI... to spaSTa che ke , ane ve eka na hoya zake. judA ja hoya. dravyamAM je AdhAratA dharma che te guNa-paryAyamAM nathIguNa-paryAyamAM je AdhayatA dharma che te dravyamAM nathI... mATe A parasparaavRtti AdhAratA vagere dharma dravyano guNa-paryAya sAtheno bheda jaNAve che. || 23 || gAthArtha - ghaTa vagere dravya AdhArarUpe dIse che.. rUpa vagere guNo ane navAjunApaNuM vagere paryAya AdheyarUpe bhAse che. rUpAdika guNa ekendriya gocara che, ghaTAdi dravya beindriyathI jaNAya che. mATe dravyathI guNa-paryAyano bheda jANavo. | 2-15 | vivecana - pUrva gAthAmAM je AdhAra-AdheyAdika bhAve bhedane manamAM vicAravAnuM kaheluM tehi ja vivarI... tenuM ja vivaraNa karIne dekhADe che - ghaTa vagere dravya AdhArarUpe dIse che, kAraNa ke "A ghaDAmAM rUpa vagere che" ema ApaNane jaNAya che. rUpa-rasAdika tathA nIla-pItAdika guNaparyAya Adheya dravyamAM rahyA hovA jaNAya che. Ama AdhAra-AyabhAve dravyathI guNa-paryAyano bheda che tathA rUpa vagere guNa-paryAya eka indriyanA viSaya bane che... (jema ke rUpa AMkhano viSaya che, kAna vagereno nahIM.. ema badhA viSaya jANavA.) jyAre ghaTAdi dravya be indriyano cakSu ane sparzano..) viSaya che.. aMdhArAmAM hAthathI sparza karIne paNa ghaDAnuM astitva jANI zakAya che.... A vAta naiyAyikanA matane anusarIne kahI che, e jANavuM.. svamate = jaina mate to gaMdha vagere paryAya dvArA dhrANendriya vagerethI paNa dravya pratyakSa thaI zake che, nahIMtara "phUla suvuM chuM evI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-15 19 guNa-paryAya eka indriya-gocara ka. viSaya chai. jima rUpa cakSurindriyai ja jaNAi, rasa te rasanendriyai ja, ityAdika. anai ghaTAdika dravya chai, te dohiM-cakSurindriya anai sparzanendriya e 2 indriyai karInai jANo cho. e naiyAyikamata anusarInaI kahiuM. svamatai gaMdhAdika paryAya dvArai ghrANendriyAdikai paNi dravya pratyakSa chai. nahI to- 'kusuma gaMdhuM chuM' ityAdi pratItine bhramaNArUpa mAnavAnI Apatti Ave. naiyAyika ema kahe che ke ghrANendriya dvArA to phUlanI gaMdhanuM ja pratyakSa thayuM che... paNa e gaMdha parathI gaMdhavAn evA phUladravyanuM anumAna thAya che. jaina - 'phUladravyanuM je jJAna thAya che te anumAna che, pratyakSa nathI.' ema zAnA AdhAre kaho cho ? naiyAyika spaSTa pratyakSam... vastuno pratyakSabodha ghaNo vizada hoya che... parokSa jJAna eTaluM vizada hotuM nathI... jemake dhUmADo joine vahninuM anumAna thAya che. tyAre mAtra vahnino ja bodha hoya che... eno varNa... AkRti... parimANa vagere kazAno bodha thato nathI... jyAre vahninuM pratyakSa hoya to bhUro-lAla ke pILo che ? jvAlAo nIkaLe che ke zAMta che ? jvAlAo keTalI UMcI che ? vagere ghaNuM ghaNuM jaNAya che... A pratyakSa bodha che. ema phUla jo pratyakSa hoya to enI sAijha... kalara... pAMkhaDIo... vagere ghaNuM ghaNuM dekhAya che... A pratyakSa bodha che. paNa aMdhakAranI aMda2 phUlane suMghatA hoIe tyAre ghrANendriyathI mAtra gaMdhanuM pratyakSa thAya che... kayuM phUla ? kevA raMganuM che ? keTalI-kevI pAMkhaDIo che ? vagere kazuM jaNAtuM nathI... (anumAnathI kalpanA karIe e vAta judI...) mATe ghrANendriyathI mAtra gaMdhanuM ja pratyakSa mAnI zakAya... phUlanuM nahIM... kAraNa ke phUlano vizada bodha nathI. jaina - sparzanendriyathI to tame dhaTAdinuM pratyakSa mAnyuM che... to sparzanendriyathI ghaDAno raMga dekhAya ke nahIM ? naiyAyika nA, na ja dekhAya... jaina - ghaDo lAla che ke kALo ? e jaNAtuM na hoya to paNa sparzanendriyathI thatA ghaDAnA jJAnane vizada mAnIne pratyakSarUpa kaho cho ? naiyAyika e to raMga sparzanendriyano viSaya nathI, mATe zI rIte jaNAya ? je sparzanendriyanA viSaya hoya e to spaSTa jaNAya ja che, mATe ene pratyakSa kahevAya che. jaina bhalA AdamI ! A vAta ghrANendriya mATe paNa kema nathI lagAvato ? ghrANendriyano jeTalo viSaya hoya eTalA aMzamAM gaMdha dvArA phUla paNa vizadarUpe bhAse ja che... bAkI phUla lAla che ke pILuM ? nAnuM che ke moTuM ? vagere je nathI bhAsatuM e bodha aspaSTa che e kAraNe nahIM, paNa e badhuM ghrANendriyano viSaya nathI, e kAraNe... baso-traNaso DagalAM dUra UbhelA mANase phUla Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 DhALa-2 : gAthA-15 dravya guNa paryAyano rAsa jJAnanaI bhrAntapaNuM thAI, te jANavuM. Ima - eka - aneka IndriyagrAhyapaNaI dravyathI guNaparyAyano bheda jANavo. guNa - paryAyanaI mAMhomAMhi bheda, te sahabhAvI kramabhAvI e kalpanAthI ja. || 2-15 | saMdhyuM.. cahero khIlI UThyo... e khIlavaTa parathI sugaMdhI phUlanuM je anumAna thAya... enI apekSAe pote ja phUlane suMghI rahyo hoya tyAre sugaMdhI phUlanuM je jJAna thAya e ghaNuM vizada hoya ja che. pachI ene pratyakSa zA mATe nahIM kahevAnuM ? nahIMtara "huM phUla sUvuM chuM." AvA jJAnane zI rIte ghaTAvazo ? naiyAyika - vastutaH e phUlanI gaMdhane ja sUdhI rahyo che... ne pachI eno gaMdhavAnuM evA phUlamAM upacAra kare che. jaina - nirmaLava:... mANavaka (nAmano mANasa) agni che. Avo vAkyaprayoga thayo hoya tyAM vAstavika agni asaMbhavita hovAthI upacarita levAya chepaNa cUlAmAM agni che" Ama kahyuM hoya tyAM maulika agni saMbhavita che to kAMI aupacArika agni laI na zakAya.. arthAt maulika vAta saMbhavatI hoya tyAM upacAra karavo ayogya che. eTale prastutamAM, "huM phUla sUvuM . A vAta maulika rIte saMbhavita che... to ene upacarita mAnavI yogya nathI. eTale nakkI thayuM ke dravyanuM dhrANendriya vagere dvArA paNa pratyakSa thAya ja che. nahIMtara, "huM ghaDo jouM chuM AvI pratIti aMge paNa "ghaDAnuM rUpa (lAlavarNa) ja e joI rahyo che ne pachI rUpavAn evA ghaDAmAM upacAra kare che ema kahevuM paDaze...eTale sAmAnyathI jema, ghaDAnA rUpa vagere guNanA pratyakSa dvArA ja guNIdravyanuM pratyakSa thAya che. ema prastutamAM paNa sugaMdhanA pratyakSa dvArA sugaMdhI phUlanuM pratyakSa A krama hovAthI.. "phUla sUvuM chuM' A pratItine phUlanA pratyakSarUpe mAnavAmAM koI vAMdho nathI. Ama, dravya aneka indriyano viSaya che jyAre guNa-paryAya eka-eka indriyanA viSaya che... mATe paNa paraspara bheda che. zaMkA : sthAsa-koza vagere to aneka indriyagrAhya che. mATe paryAya paNa aneka indriyagrAhya che ja ne ? samAdhAna : ahIM 'guNaparyAya" zabda je rahelo che teno guNa ane paryAya evo itaretaradvandra samAsa karavAno nathI paNa guI va paryAyA: ema karmadhAraya samAsa karavAno che. mATe guNAtmakaparyAyo ja levAnA che. taddhina paryAyo nahIM. sthAsAdi kAMI guNAtmaka paryAya nathI. zaMkA : kayA paryAya guNAtmaka che ane kayA taddhinna che ? samAdhAna : kema kahyuM ja che ne - sahabhAvI dharmo e guNa che, ane kramabhAvI dharmo e taddhina paryAyo che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya yano rAsa DhALa-2 : gAthA-15 zaMkA : kRSNa-nIlAdi varNo kramabhAvI hoya che... tikta-kaTu vagere raso kramabhAvI hoya che. to zuM A kRSNAdi varNo ke tiktAdi raso vagere guNAtmaka nathI ? samAdhAna : nA, e badhA paNa guNAtmaka to che ja. eTale ja to ekendriyagrAhya che. zaMkA : paNa to guNAtmaka paryAyane alaga zI rIte pADazo ? samAdhAna : vyAkayA vinA junA: A sUtrano sahAro laIzuM.... je Azrita hoya paNa AzrayabhUta na hoya te guNAtmaka paryAyo che. athavA, je nirguNa che te guNAtmaka paryAyo che... AvI vyAkhyA karavAthI koI vAMdho nahIM Ave. sthAsAdi to varSAdiguNonA AzrayabhUta che, saguNa che.. zaMkA : paNa to pachI granthakAre kema kramabhAvI-sahabhAvI... e rIte vyAkhyA karI ? samAdhAna : guNabhinna paryAyo kramika ja hoya che. tethI eka sAthe eka ja hoya che evo niyama che. guNAtmaka paryAyo to eka kALe aneka sahabhAvI ja hoya che. kRSNa nIlAdivaSNa bhale paraspara sahabhAvI nathI. kramika che, paNa rasAdine to sahabhAvI che ja. A kramabhAvI ja hovuM ne sahabhAvI ja hovuM... AvA niyamane jaNAvavA mATe granthakAre evI vyAkhyA ApI che, ema vicArI zakAya che. zaMkA : ema to pArthivadravyanI apekSAe mATI paNa paryAya che ne ghaDo paNa paryAya che... A banne to sAthe hoya che ne ! samAdhAna : ghaDAne jyAre paryAya tarIke levAmAM Ave tyAre mATIne dravya ja kahevAya che, paryAya nahIMeTale A dravya ane paryAya bhegA thayA kahevAya, be paryAyo nahIM. eTale, je sahabhAvI ja hoya te guNAtmaka paryAya ane kramabhAvI ja hoya te taddhina paryAya evo artha samajavo joIe. AmAMthI ekendriyagrAhyatvanuM ja je niyaMtraNa karavuM che te guNAtmaka paryAya mATe ja karavuM che e samajAya che. athavA sthAsAdi je kramabhAvI paryAya che te potAnI avAMtara avasthAonI apekSAe to dravyAtmaka che ja, mATe anekendriyagrAhya che. mAtra eka-eka samayabhAvI je kramika avasthAo hoya che tenI avAntara avasthAo azakya hovAthI e dravyAtmaka hotI nathI... paNa e to chadmasthano viSaya ja na hovAthI - indriyagrAhya ja na hovAthI koI Apatti AvatI nathI. zaMkA : vAyu dravya paNa ekendriyagrAhya ja che ne ! samAdhAna : nA, vAyu sparzendriya uparAMta dhrANendriyagrAhya paNa che ja. zaMkA : dhrANendriyathI je gaMdhapratyakSa thAya che te vAyu sAthe AvelA sUkSma pArthiva aMzonuM hoya che, vAyunuM nahIM.. samAdhAna : naiyAyike vAyumAM zItasparza, uSNasparza, gaMdha vagere mAnyA nathI, mATe eNe Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 DhALa-2 : gAthA-16 dravya guNa paryAyano rAsa saMjJA saMkhyA lakSaNathI paNi, bheda ehono jANI re | su-jasakAriNI zubhamatidhAro, duramati velI kRpANI re ! jina | 2-16 che. A badhA guNo aupAdhika mAnavA paDe che. ApaNA jaina mate to vAyu e bAdaraskaMdha (audArika skaMdha) rUpa hovAthI badhA ja varNa-sparzAdi emAM saMbhave che. eTale gaMdhAdi paNa saMbhavita hovAthI phUlanI jema vAyunuM paNa dhrANapratyakSa zakya che. nahIMtara ziyALAmAM ThaMDogAra vAyu je vAya che tenA zItasparzanI saMgati mATe jo emAM jalIya aMzo bhegA mAnavAmAM Ave to bhejanuM pramANa vadhAre mAnavuM paDavAthI kapaDAM jaldI sUkAya nahIM. ane amuka padArtho comAsAmAM jema bheja pakaDI le che ema ziyALAmAM paNa pakaDavA mAMDavA joIe. ane to pachI ziyALAmAM paNa e padArtho jaldI bagaDI javA joIe. paNa e bagaDatA nathI. uparathI vadhAre dIrdhakALa Take che... mATe ThaMDA pavanamAM pANIno aMza hoto nathI e mAnavuM Avazyaka che ne tethI ThaMDo sparza vAyuno potAno ja che aupAdhika nathI, e paNa mAnavuM jarUrI che. e ja rIte gaMdha paNa vAyunI potAnI che, aupAlika nathI ne tethI vAyunuM dhrANendriya pratyakSa paNa zakya che ja. ema anya amuka vAyu rasanendriyagrAhya paNa hoya che. zaMkA : dharmAstikAyano gatisahAyakatva guNa kaI indriyathI grAhya che ? samAdhAna : eka paNa indriyathI grAhya nathI.. je dravya anekendriyagrAhya hoya enA ja guNAtmakaparyAyanI ahIM vAta che...ne enA paNa indriyagrAhyaguNAtmaka paryAyanI ja ahIM vAta che. eTale, jo IndriyagrAhyatva hoya to, dravya ane kendriyagrAhya che. ane adravyAtmaparyAya ekendriyagrAhya che. Avo bheda nizcita karI zakAya che. (badhA ja dravya ane adravyAtmaka-guNAtmaka paryAyanA bhedane vaNI levo hoya to taiyAyika jema avyAptinA vAraNa mATe lakSaNane jAtighaTita banAvI de che ema prastutamAM banAvI zakAya che.) ahIM je AdhAra-AdheyabhAve bheda kahyo emAM dhAro ke koI zaMkA kare che.... "evaMbhUta naye to ema kahevAya che ke huM mArA AtmAmAM (AtmapradezomAM) ja rahuM chuM.... to Adheya huM e paNa AtmA. ane AdhAra paNa AtmA.. eTale ke AdhAra-AdheyabhAva hovA chatAM bheda nathI." to ene javAba Apavo ke ziSyalokanI AdhAra-AdheyanI pratItinI ahIM vAta che. ane ziSTaloka vyavahAranayane anusaranAro hovAthI hAla "huM Asana para chuM...' vagere kaheze, paNa "mArAmAM chuM" ema nahIM ja. Asana karatAM to "huM judo che ja. mATe bheda siddha thAya che ja. guNa ane paryAyano paraspara je bheda che te paramArthathI nathI.... paNa sahabhAvI hoya te guNa ane kramabhAvI hoya te paryAya.. AvI kalpanAthI che e jANavuM. | 24 / gAthArtha - vaLI, dravyathI guNa-paryAyano bheda saMjJA, saMkhyA ane lakSaNathI paNa jANavo. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-ra : gAthA-16 83 Tabo- tathA saMjJA ka. nAma, tehathI bheda, 'dravya" nAma 1, "guNa" nAma 2, paryAya" nAma 3. saMkhyA - gaNanA, tehathI bheda, dravya 6, guNa aneka, paryAya aneka. lakSaNathI bheda - dravaNa = anekaparyAyagamana dravyalakSaNa, guNana = ekathI anyanaI bhinnakaraNa te guNalakSaNa, parigamana = sarvato vyApti te paryAya lakSaNa, Ima ehono = dravya guNa paryAyano, mAMhomAMhi bheda jANInaI, uttama yazanI karaNahAra bhalI mati dharo. kehavI chai ? je duramati kahiche - je dravyApakSanI mAThI mati, te rUpiNI je velI, tehanAM viSaI kRpANI = kuhADI. e DhAla - dravya - guNa - paryAyano bheda dekhADyo. hivaI - trIjo DhAlaI ekAMti je bheda mAnaI chai tehanaI abhedapakSa anusarInaI dUSaNa diI chaI. / ra-16 e jANIne sAro yaza phelAvanArI, durmatirUpa velaDI mATe kuhADI samAna zubhamatine dhAraNa karo. || 2-16 || vivecana - saMjJA eTale nAma.. nAmabhede vastubheda hoya che. jemake ghaTa nAma vALI vastu karatAM paTa nAmavALI vastu judI che... mAtra paryAyavAcI zabdo hoya tyAM ja nAmabhede vastubheda hoto nathI. (jemake ghaTa-kuMbha-kaLaza vagere nAmabheda che, paNa vastubheda nathI...) dravya, guNa, paryAya... A paryAyavAcI-ekArthaka zabdo nathI....ane chatAM nAmabheda che.mATe paraspara vastubheda che. saMkhyAno bheda che... dravya 6 che. guNa aneka che. paryAya aneka che... mATe dravya - guNa - paryAyano bheda che. lakSaNabhede bheda che... (kramaza:) aneka paryAyone pAmavuM. AvuM dravaNa e dravyanuM lakSaNa che. guNana = ekathI anyane bhinna karavuM e.. AvuM guNana e guNanuM lakSaNa che... (lAla raMga... zyAmaghaTathI raktaghaTane alaga pADe che... vagere). parigamana = sarvato vyApti e paryAyanuM lakSaNa che. arthAt AkhA dravyanI avasthAMtaraprApti.... AkhuM dravya navA svarUpane vyApta rahe. e sarvato vyApti kahevAya che. A paryAyanuM lakSaNa che... Ama dravyAdi traNenA lakSaNa alaga-alaga hovAthI traNeno paraspara bheda che. Ama ekatva-anekatva.. AdhAra-AdheyabhAva. ekaindriya gocaratA-aneka Indriya gocaratA, nAmabheda, saMkhyAbheda, lakSaNabheda.. vagere dvArA dravya-guNa-paryAyano paraspara bheda jANIne zubhamati dhAro. je zubhamati uttama yazane phelAvanAra che, tathA (guNa-paryAya dravyathI sarvathA abhinna hovAthI vastutaH dravyarUpa ja che ne tethI A vizvamAM dravya sivAya bIjuM kazuM nathI evI) dravyAAta pakSanI je mAThI = duSTa mati = buddhi. e durbuddhi rUpI velaDI mATe A zubhamati kuhADI jevI che... arthAt A kuhADI e dubuddhino nAza karanAra che. Ama A DhALamAM dravya-guNa-paryAyano bheda batADyo che. have AgaLanI trIjI DhALamAM, dravyAdino paraspara je ekAMte bheda mAne che tene, abheda pakSanI dalIlo dvArA dUSaNa dekhADaze. ra5TT Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne - TALa trIjI ekAMti jo bhASiIjI, dravyAdikano re bheda | to paradravya pari huijI, guNa-guNibhAva uccheda re . bhavikA, dhAro guru upadeza 3-1 | Tabo- dravyAdikano - dravya - guNa paryAyano jo ekAMtaI bheda bhASiI, to paradravyanaI pari svadravyanaI viSe paNi guNa - guNibhAvano uccheda thaI jAI. jIva dravyanA guNa jJAnAdika, tehano guNI jIvadravya, pudgala dravyanA guNa rUpAdika, guNI pugaladravya, e vyavasthA chad, zAstra prasiddha. bheda mAnatAM te lopAI, jIvadravyanaI pudagala guNasuM jima bheda chaI tima nija guNasya paNi bheda chaTha, to "ehano eha guNI, ehanA eha guNa' e vyavahArano vilopa thaI AvaI. te mATo dravya guNa paryAyano abheda ja saMbhavaI. ehavo abhedanayano guruno upadeza bhaNInaI bhavya prANI dhAro. | 3-1 . gAthArtha - jo dravyAdikano ekAMte bheda kahevAmAM Ave to paradravyanI jema guNa - guNIbhAvano uccheda thaI jAya. he bhavyajIvo ! gurunA upadezane hRdayamAM dhAro. || 3-1 || vivecana - dravya karatAM guNa-paryAyano bheda che e vAta bIjI DhALamAM ghaNI dalIlo sAthe samajAvI. paNa ATalA mAtrathI jo ekAMte bheda mAnI levAmAM Ave to ghaNI asaMgatio UbhI thAya che. mATe have A DhALamAM e asaMgationuM varNana karIne ekAMtabhedano niSedha karavA dvArA kathaMcid bhedabhedanuM sthApana karavAmAM Avaze. dravyAdikano = dravya-guNa-paryAyano jo ekAMte = sarvathA = abhedanirapekSa evo bheda kahevAmAM Ave to paradravyanI jema svadravya sAthe paNa guNa-guNIbhAva Ubho rahI zake nahIM. Azaya e che ke jIvadravyanA jJAna vagere guNa che ane e jJAnAdikaguNono guNI jIvadravya che... pudgaladravyanA guNa rUpa vagere che ane e rUpa vagereno guNI pudgala dravya che. AvI vyavasthA zAstramAM kahelI che. paNa jo guNa-guNI (dravya)no ekAMte bheda mAnavAmAM Ave to A vyavasthA lopAI jAya che. jIvadravya pudgalanA guNabhUta rUpAdithI jema sarvathA bhinna che, mATe jIvadravyanA rUpAde guNa.... ne rUpAdi guNano jIvadravya e guNI' ema jema nathI kahevAtuM tema "jIvadravyanA jJAnAdi guNa... ne jJAnAdiguNano jIvadravya e guNI" ema paNa kahI nahIM zakAya, kAraNa ke jIvadravyane jJAnAdithI paNa sarvathA bhinna mAnyuM che. e ja rIte rUpAdithI pudgaladravyano sarvathA bheda jo hoya to to jIvanI jema pudgala sAthe paNa rUpAdino guNa-guNIbhAva kahI nahIM zakAya.. kAraNa ke ekAMta bheda baMnenI sAthe eka samAna rIte rahyo che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-2 dravyaI guNa paryAyano jI I abheda saMbaMdha | bhinna teha jo kalpiI che, to anavasthA baMdha re | bhavikA 3-rA. Tabo- vaLI abheda upari yukti-kahaI chaI - dravya ka. dravyanaI viSa, guNa - paryAyano abheda saMbaMdha chai. jo dravyanai viSaI guNa - paryAyano samavAya nAmaI bhinna saMbaMdha kalpIche, to anavasthA doSanuM baMdhana thAI. je mATad guNa - guNIthI alago samavAya saMbaMdha je be padArthone paraspara kazuM lAgatuM vaLagatuM ja na hoya.. sarvathA judA hoya e be padArtho vacce saMbaMdha hovo zakya ja zI rIte bane ? eTale jIvano rUpAdi sAthe jevo sarvathA bheda che. enA karatAM jJAnAdi sAthe kaMIka vilakSaNatA to hovI ja joIe. anyathA jJAnAdi paNa rUpAdinI paMktimAM ja besavAthI rUpAdinI jema jIvanA hovA saMbhavI ja na zake. A vilakSaNatA eTale ja kathaMcit abheda. tethI jIvadravyanA jJAnAdi guNo... pudgaladravyanA rUpAdiguNo.... AvA badhA vyavahAranI saMgati mATe guNa-guNI vacce abheda mAnavo paNa Avazyaka che. Avo abhedanayano guruno upadeza sAMbhaLIne he bhavyajIvo ! hRdayamAM dhAro. | 26 | gAthArtha - dravyamAM guNa ane paryAyano abheda saMbaMdha che. ene jo bhinna kalpIe to anavasthA doSanuM baMdhana Ave che. 3-2 | vivecana - vaLI abheda saMbaMdhane darzAvavA mATe yukti darzAve che. dravyamAM guNa - paryAyano abheda saMbaMdha che. naiyAyika - guNa-guNI bhAvanI saMgati karavA mATe baMne vacce saMbaMdha hovo joIe... eTalI vAta barAbara che. kAraNa ke koIpaNa padArtha bIjA padArthamAM vagara saMbaMdha rahI zakato nathI. paNa A saMbaMdha abheda saMbaMdha ja joIe evo niyama nathI. bhedasaMbaMdhathI paNa kAma cAlI zake che. jema ke ame nitya evA samavAya saMbaMdhathI badhI saMgati karIe chIe. jIvathI jJAna rUpAdikanI jema ja sarvathA bhinna hovA chatAM jIvanuM jJAna kahevAya che, rUpAdika nathI kahevAtA emAM kAraNa e che ke jJAnano samavAya saMbaMdha jIvamAM rahyo che, rUpAdikano nathI rahyo. jaina - jJAnano samavAya jIvamAM rahyo che, ema tame mAno cho.. paNa samavAya paNa tamArA mate eka svataMtra padArtha hovAthI vagara saMbaMdhe jIvamAM rahI zakaze nahIM. mATe eno mA nAmano saMbaMdha mAnavo paDaze. vaLI e e ne paNa jIvamAM rahevuM paDaze, kAraNa ke to ja e saMbaMdhanuM kAma karI zake. eTale ene rahevA mATe ve nAmano saMbaMdha mAnavo paDaze. vaLI va ne jIvamAM rahevuM paDaze. e mATe te saMbaMdha joIe. Ama anavasthA cAlaze... navo navo saMbaMdha mAnyA ja karavo paDaze.. kyAMya aTakI nahIM zakAya. niyAyika - ame samavAyane jIvamAM rahevAno je saMbaMdha mAnIe chIe te svarUpasaMbaMdha che. arthAt jIvanuM eka svarUpa ja samavAyane rahevAnA saMbaMdhanuM kAma kare che... ane A svarUpa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 DhALa-3 : gAthA-3 dravya guNa paryAyano rAsa kahiche to te samavAyanaI paNi anero saMbaMdha joii. tehanaI paNa anero, ima karatAM kihAMI TharAva na thAI. anaI jo samavAyano svarUpa saMbaMdha ja abhinna mAno to guNa-guNInaI svarUpasaMbaMdha mAnatAM hUM vighaTaI chaI ? je phoka navo saMbaMdha mAno cho. 5 3-2 | svarNa kuMDalAdika huuM jI," "ghaTa raktAdika bhAva" e vyavahAra na saMbhavaijI, jo na abhedasvabhAva re saMbhavikA 3-3 / Tabo- vaLI abheda na mAnai, tehanAM bAdhaka kahaI chaI- "sonuM teha ja kaMDala thayuM "ghaDo pahilAM zyAma huto, teha ja rAto varNaI thayo" ehavo sarvalokAnubhavasiddha vyavahAra na ghaTaI, jo amedasvabhAva dravyAdika 3 naI na huI to. 3-3 to jIvanuM potAnuM svarUpa hovAthI abhinna hoya che. mATe ene rahevAno koI navo saMbaMdha mAnavo jarurI na hovAthI anavasthA AvatI nathI... jaina - samavAyano jo jIvamAM abhinna evo svarUpa saMbaMdha mAno cho to enA karatAM jJAnAdi guNano ja abheda saMbaMdha mAnI lyo ne. e mAnavAmAM tamane zuM takalIpha paDe che ? nAhakanuM samavAya nAmano navo padArtha-saMbaMdha mAnavAnuM gaurava karavuM. mATe guNa-guNIno abheda saMbaMdha mAnavo jarurI che. TUMkamAM ghaDAnuM pANI paNa bolAya che ne ghaDAnuM rUpa paNa bolAya che. paNa pANI ghaDAnuM maTIne tapelInuM thaI zake che... rUpa ghaDAnuM maTIne anyanuM thaI zakatuM nathI. tethI jaLa-ghaTa vaccenA saMbaMdha karatAM rUpa-ghaTa vacceno saMbaMdha ghaNo ja vilakSaNa hovo ja joIe..ne eTale e abheda saMbaMdha che. | 27 | gAthArtha - jo dravya ane guNa-paryAyano abheda svabhAva na hoya, to "sonuM kuMDala vagere banyuM "ghaDo lAla vagere banyo" Avo vizvaprasiddha vyavahAra saMgata nahIM thAya. | 3-3 ||. vivecana - A gAthAmAM dravya-paryAyano ane dravya-guNano abheda na mAnanArane bAdhaka ApavAmAM Ave che. sonAnA kuMDala-kaMkaNa vagere paryAyo che. ghaDAnA zyAmarUpa-raktarUpa vagere guNo che. jo sonuM-kuMDala vacce abheda na hoya to sarvalokane je anubhavasiddha che ke "sonuM kuMDala banyuM te ghaTI zakaze nahIM. ema ghaDA ane rUpa vacce abheda nahIM hoya to, pahelAM je ghaDo zyAma hato. te have (pAka ApyA pachI) lAla banyo" Avo ziSTajana vyavahAra paNa ghaTI zakaze nahIM, kAraNa ke emAM ghaDAne ja zyAma-lAla kahevAI rahyo che. naiyAyika - sonuM kuMDala banyuM..." AvA vyavahAranI saMgati mATe ame kuMDala zabdanI lakSaNA kuMDalaAkAravALAmAM karIe chIe. eTale artha Avo maLaze ke "sonuM kuMDala AkAravALuM banyuM..." ema lAla = lAlaraMgavALo evI lakSaNA karIne "ghaDo lAlaraMgavALo banyo' Avo artha karIe chIe. mATe koI asaMgati rahetI nathI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-4 baMdha deza bhedai hui jI, bimaNI gurutA re khaMdhi / pradeza gurutA pariNamaijI, baMdha abhedaha baMdha re / / bhavikA // 3-4 // Tabo vaLI bIjuM bAdhaka kahai chai- baMdha kahii - avayavI, deza kahii avayava, ehonai jo bheda mAnai to bimaNo bhAra khaMdhamAMhi thayo joIi, je mA izata taMtunA paTamAMhi - zatataMtuno jeTalo bhAra, teTalo paTamAMhi~ paNi joIi. anai je koi navA naiyAyika ima kahai chai je avayavanA bhArathI avayavIno bhAra atyanta hIna chai, te mATai tehanai matai dvipradezAdika khaMdhamAMhiM kihAMI utkRSTa 87 jaina - eka to lakSaNA karavAnuM gaurava thAya che... bIjuM, lakSaNA tyAre ja thAya jyAre asaMgati UbhI thatI hoya... abheda mAnavAmAM koI asaMgati rahetI ja nathI, pachI lakSaNA zA mATe ? bhedasaMbaMdha mAnI samavAya nAmano navo padArtha kalpavAnuM gaurava... ne pAchuM A lakSaNAnuM gaurava... Ama bamaNuM gaurava vahorI levAmAM DahApaNa to nathI ja. // 28 11 gAthArtha - skaMdha=avayavI ane deza-avayava... A baMneno jo sarvathA bheda hoya to skaMdhamAM bamaNuM vajana AvavuM joIe. paNa AvatuM nathI. pradezaavayavonuM je vajana hoya che te ja avayavInuM vajana banI jAya che... mATe avayava - avayavIno abheda saMbaMdha mAnavo joIe. || 3-4 || vivecana - sarvathA bheda mAnanArane bIjo bAdhaka Ape che jo skaMdha=avayavI ane deza=avayava... eno ekAMte bheda kahIe to skaMdhamAM bamaNuM vajana thavuM joIe. Azaya e che ke 100 taMtuno paTa banyo. e vakhate 100 taMtu to UbhA ja che ne tethI enuM vajana to UbhuM ja che. have paTa je pedA thayo te jo taMtuthI sarvathA bhinna che... to enuM vajana paNa sarvathA bhinna rahevAthI kula bamaNuM vajana thavuM ja joIe. - - anai je koi... navyanaiyAyika - avayavanA bhAra karatAM avayavIno bhAra atyaMta alpa (nahIvat - zUnya jevo) ja hoya che. eTale avayavIne jyAre tolavAmAM Ave tyAre avayavono bhAra ja jaNAya che... paNa bamaNo bhAra jaNAto nathI. granthakAra - to pachI utkRSTa gurutA caNuka RNuka vagere koIpaNa skaMdhamAM kyAreya nahIM maLe... paramANumAM ja maLavI joIe... kAraNa ke chevaTe caNuka paNa paramANunA avayavI che ne paramANu eno avayava che. tamArI vAta barAbara che... utkRSTa gurutA paramANumAM ja hoya che, ema ame naiyAyika mAnI laizuM. granthakAra to to pachI vizeSa prakAranA rUpa vagere paNa paramANumAM ja hoya che, ema Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 DhALa-3 : gAthA-5 dravya guNa paryAyano rAsa gurutA na thai joii, je mATai dvipradezAdika baMdha ekapradezAdikanI apekSAi avayavI chai. anai paramANumAMhiM ja utkRSTa gurutva mAniMi to rUpAdika vizeSa paNi paramANumAM imAnyA joii, dvipradezAdikamAMhi na mAnyAM joii. abhedanayano baMdha mAnai-to pradezano bhAra teha ja khaMdhabhArapaNai pariNamai, jima-taMturUpa paTarUpapaNai, tivArai gurutAvRddhino doSa kahio, te na lAgai. / / 3-4 || bhinna dravyaparyAyanai jI, bhavanAdika nai re eka / bhASai, kima dAkhai nahIjI, eka dravyamAM viveka re / / bhavikAo / / 3-5 // paNa mAnI lyo ne ! Azaya e che ke avayavIne tolavAthI jaNAtuM vajana jo avayavonuM ja che. avayavInuM nathI... to e rIte to avayavIne jovAthI jovA maLatuM rUpa paNa avayavonuM ja mAnavuM joIe... ema avayavIne cAkhavAthI mANavA maLato svAda paNa avayavono ja mAnavo joIe... ane caNuka sudhInA to badhA avayavI ja che... eTale je kAMI sArA-sArA vizeSa prakAranA rUpa-2sa vagere loka anubhavamAM Ave che e badhAne paramANunA ja mAnavA joIe, e sivAya kazAnA nahIM... paNa AvuM manAtuM nathI... kAraNa e anubhava viruddha che... yukti viruddha che... eTale jema utkRSTa rUpa vagere paramANunA nahIM paNa skaMdhanA ja hoya che ema utkRSTa gurutA paNa paramANumAM nahIM, paNa skaMdhamAM ja mAnavI joIe. ne tethI bamaNAvajananI Apatti UbhI ja raheze... paNa jo abhedanayano saMbaMdha mAnavAmAM Ave to avayavono bhAra ja avayavInA bhArarUpe pariNamato hovAthI bamaNAvajanano je doSa kahyo che te lAgato nathI. Azaya e che ke jema taMtunuM rUpa ja paTanA rUpa rUpe pariName che tema taMtunuM vajana ja paTanA vajana tarIke pariName che. ema mAnavAmAM koI doSa raheto nathI. paNa evuM to ja mAnI zakAya che jo taMtu ane paTa vacce abheda saMbaMdha manAyo hoya. / / 29 / / gAthArtha - judA judA dravyonA paryAyarUpe banelA bhavana vagerene tuM eka kahe che, to eka ja dravyanA paryAyamAM Avo viveka kema dAkhavato nathI ? // 3-5 || vivecana - dravya-guNa-paryAyano je abheda mAnato nathI ene upAlaMbha Ape che ke pASANa, kASTha, pRthvI-jaLa vagere bhinna dravyo maLIne ghara vagere je paryAya nirmANa pAmyA che tene 'A eka ghara che' AvA lokavyavahArane anusarIne tuM paNa 'eka' tarIke svIkAre che. to eka dravyamAM dravya-guNa-paryAyano abheda hoya che evo viveka tuM kema nathI dAkhavato? kAraNa ke Atmadravya...e ja AtmaguNa... e ja AtmaparyAya... Avo vyavahAra anAdi siddha che. alabat naiyAyikanA mate pArthiva avayavo ane jalIya avayavo (paramANu vagere) sAthe maLIne koI avayavI banI zakato nathI... nahIMtara to e eka avayavInA samavAyikAraNa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-6 Tabo- dravyAdikanaI abheda na mAnaI chai, tehanaI upAlaMbha dii chaI - bhinna dravya - je pASANa, kASTha, pRthivI, jalAdika. tehano paryAya je bhavanAdika - gharapramukha, tehanaI tu "eka' kahaI chai. "eka ghara e' ityAdi lokavyavahAra mATai. to eka dravyamAM - dravya, guNa, paryAyano abheda hoI, ehavo viveka kAM nathI kahito ? je mATache - Atmadravya, teha ja AtmaguNa, teha ja AtmaparyAya, ehavo vyavahAra anAdisiddha chai. I 3-5 | guNa paryAya abhedathI jI, dravya niyata vyavahAra | pariNati je chaI ekatA jI, teNei te eka prakAra re bhavikAd I 3-6 . Tabo- jIvadravya, ajIvadravya, ityAdi je niyata kahatAM vyavasthA sahita vyavahAra thAI tarIke pRthvI - jaLa baMne dravyone mAnavAnI Apatti Ave. paraMtu pArthiva sAthe pArthiva maLIne.... jalIya sAthe jalIya maLIne... e ja rIte avayavI bane che. mATe ja teo ApaNA zarIrane pArthiva ja mAne che. arthAt zarIranuM upAdAnakAraNa to pArthiva paramANu ja.. jaLAdino je aMza che te badhuM nimittakAraNa. eTale temanA mate to pASANa-kASTha-jaLa vagere maLIne koI eka avayavI banI zake nahIM. tethI TabAmAM "e eka ghara che' evo lokavyavahAra hovAthI ema jaNAvyuM che. ziSTajanaprasiddha AvA je koI vyavahAro hoya te koIka ne koIka nayathI to saMgata hoya ja. arthAt koIka nayathI ene saMgata karavo ja paDe. mATe to kahyuM che ke jeTalA vacanaprayogo che teTalA naya che. bauddha AtmAne kSaNika mAne che to e paNa saMgata karI zake che. ne sAMkhya AtmAne puSkara palAzavat nirlepa kahe che to e paNa saMgata TharI zake che. naya zodhI kADhavo joIe. jemake pUrve vizuddha nizcayanayanI vAta karI gayA.... jAtyaratna para game eTalo mela jAmI gayo hoya.... ane bahAra koI ja camaka na dekhAtI hoya.. to paNa tenuM aMdaranuM teja-mahimA vagere badhuM akSata ja hoya che. e ja rIte nigodanA jIvamAM paNa aMdara kevalajJAna to evuM ja akSata hoya che. e ja rIte anya paNa badhA guNo evA ne evA akSata hoya che. emAM jarA paNa pheraphAra thato nathI. (bahArathI bhale AvarAI gayelA dekhAya) Ane ja kahevAya.. aMdarakhAne AtmA puSkara palAzavatripa che. || 30 || gAthArtha - dravyono je niyata vyavahAra thAya che te guNa-paryAyanA abhedanA kAraNe thAya che. dravya-guNa-paryAyanI ekatA pariNati je thaI che tethI te traNe prakAra eka kahevAya che. || 3-6 | vivecana - A jIvadravya.. A ajIvadravya... Avo cokkasa vyavasthAvALo je niyata vyavahAra thAya che te guNa-paryAyano dravya sAthe je abheda che enA kAraNe thAya che. eTale Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa chaI, te guNa paryAyanA abhedathI. jJAnAdika guNa paryAyathI abhinna dravya te jIvadravya, rUpAdika - guNaparyAyathI abhinna te ajIvadravya. nahI to dravya sAmAnyathI vizeSasaMjJA na thAI. dravya guNa paryAya e 3 nAma chaI. paNi svajAti 3 naI ekatva pariNAma chaI, te mATi - te 3 prakAra eka kahaI (hi), jima Atmadravya, jJAnAdika guNa, tatparyAya e sarva eka ja kihiI, jima ratna 1, kAnti 2, jvarApahAra zakti 3, paryAyanaI, e 3 naI eka ja pariNAma chaI, tima - dravya - guNa - paryAyanaI ima jANavuM. 3-6 che. jJAnAdithI ke naranArakAdikathI je abhinna che te jIvadravya... rUpAdithI ke piMDa-sthAsAdithI je abhinna che te pudgaladravya.... nahIMtara = guNa-paryAyano jo abheda na hoya. jJAnAdi ke rUpAdi badhA ja guNaparyAyono jIva-pudgala vagere badhA dravyo sAthe samAna rIte bheda hoya to badhA dravya samAna rIte dravya sAmAnya rUpa ja banI javAthI "dravya' tarIke oLakhAI zakAze paNa "A jIva' A pudgala' vagere vizeSa saMjJAthI nahIM bolAvI zakAya. Azaya e che ke saMjJAo ADedhaDa nathI. hotI. jeno ullekha karavo che e padArthanA dharmane najaramAM rAkhIne bolAya che. jema ke dhana joIne dhanavAna.. rUpa joIne rUpavAn... jJAna joIne jJAnI.... vagere saMjJAo vaparAya che. jIvapudgalAdi dravyo karatAM jJAna-rUpAdi sarvathA bhinna hoya to A jJAnavAn jIva... A rUpavAnuM pugala vagere bolI ja zI rIte zakAya ? je dravaNazIla = paryAyaprApaNazIla che te dravya, sahabhAvI dharma te guNa ane kramabhAvI dharma te paryAya.. AvI potapotAnI jAtine AgaLa karIne dravya, guNa ane paryAya evA 3 nAma che ane kathaMcid bheda hovAthI e traNa padArtha paNa che. chatAM e traNeno kathaMcit ekatva pariNAma = abheda paNa che ja.. jJAnAdi guNo ane naranArakAdika paryAyo jIvanI sAthe abhinna che, paNa pudgalanI sAthe nahIM.. rUpAdi guNo ane piMDa-sthAsAdi paryAyo pudgala sAthe ekameka che, jIva sAthe nahIM. A samajAvavAne dRSTAMta Ape che - jema ratna (dravya), enI kAnti (guNa) ane enI varApahAra zakti (= tAvane dUra karavAnuM sAmarthya-paryAya) A traNe bAbato kathaMcit bhinna hovA chatAM, traNeno ekatva pariNAma paNa che ja ema prastutamAM jANavuM joIe. zaMkA - svarApahAra zakti to ratane sahabhAvI che, to ene paryAyanA sthAne kema karI? samAdhAna - koI rata vyAdhine dUra kare. koI rata vijaya apAve. koI rata dhana apAve. AvI jAtajAtanI zaktio hoya che. e zaktio enA lakSaNane AdhIna hoya che. ratanI camaka, varNa, amuka sthaLe kALuM TapakuM... AvuM badhuM cokkasa prakAranuM avasthAna e lakSaNa che... mATe lakSaNa e paryAyarUpa hovuM spaSTa hovAthI ene AdhIna zaktine ahIM paryAya tarIke kahela che. | 31 | Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-7 jo abheda nahIM ehono jI, to kAraya kima hoi ? / achatI vastu na nIpajaijI, zaviSANa para joi re / / bhavikAo / / 3-7 / / Tabo- vaLI abheda na mAnai, tehanai doSa dekhADai chai jo ehanaI - dravya guNa paryAyanai abheda nathI, to kAraNa kArayanai paNi abheda na hoi, ti vArai kRttikAdika kAraNathI ghaTAdikArya kima nIpajai ? kAraNamAMhi kAryanI zakti hoi to ja kArya nIpajaI, gAthArtha - A dravya-guNa-paryAyano jo abheda na hoya to kArya zI rIte thaze? kAraNa ke zaviSANanI jema sarvathA asat vastu kyAreya utpanna thatI nathI. / / 3-7 || 91 = vivecana - vaLI- dravyAdino abheda na mAnanArane navuM dUSaNa Ape che kAraNa e dravya che ane kArya e paryAya che. eTale jo dravya-paryAyano abheda na hoya to kAraNa-kArya vacce paNa abheda nahIM ja mAnI zakAya, ane to pachI mATI-taMtu vagere kAraNathI ghaTa-paTa vagere kArya zI rIte utpanna thaze ? kAraNamAM kAryanI zakti yogyatA hoya to ja kArya nIpaje... kAraNamAM je je kArya vastunI zakti yogyatA nathI e kArya pariNAma pAmatuM ja nathI, jema ke zavaSANa. ane jo A rIte kAraNamAM kAryasattA mAnIe to kAraNa-kArya (dravya - paryAya) vacce abheda sahaja rIte ja AvI gayo. Azaya e che ke kuMbhAra mATI ja kema lAve che ? ne vaNakara tAMtaNA ja kema zodhe che ? jo mATI-ghaTane kazuM lAgatuM vaLagatuM na hoya to mATIno ja Agraha zA mATe ? koIpaNa suze kahevuM ja paDe ke mATImAM ja ghaDAnI yogyatA che... taMtumAM ja paTanI yogyatA che. mATImAM A ghaDAnI yogyatA che eno matalaba ja che ke ghaDo mATImAM yogyatA rUpe hAjara che... jema, ThaMDAmAM moranI yogyatAno matalaba ja che ke mora iMDAmAM yogyatArUpe hAjara che ane 'hAjara che' eno artha ja 'sat' che. eTale mATImAM ghaDo sat che... ne kAraNasAmagrIthI e utpanna thAya che. mATImAM paTa hAjara nathI mATe lAkha prayatve paNa utpanna thato nathI... mATImAM zaviSANa hAjara nathI... eTale karoDo prayane paNa utpanna thaI zake ja nahIM. zaMkA - granthakAre, mATImAM paTanI yogyatA ja nathI... mATe paTa utpanna thAya ja nahIM... ema paTanuM dRSTAnta na ApatA TheTha zazivaSANa sudhI kema gayA ? samAdhAna gAthAmAM granthakAre kAraNa tarIke kazAno ullekha karyo nathI... eTale kAraNa tarIke taMtu vagere paNa laI zakAya jemAM paTanI yogyatA che ja. zazaviSANanI yogyatA to kazAmAM ja nathI... mATe eno ullekha karyo che. ghaDAmAM jema ghaTatva dharma che, ema mRtmayatva dharma paNa che... eTale, ghaTatvAvacchinna pratiyogitAka ghaTabheda jema vicArI zakAya ema mRtmayatvAvacchinnapratiyogitAka ghaTabheda paNa vicArI zakAya che. piMDa-sthAsa vageremAM ghaTatvAvacchinnapratiyogitAka ghaTabheda hovA chatAM mRtmayatvAvacchinnapratiyogitAka ghaTabheda to nathI ja... ghaTabheda nathI... eno artha ja ghaTano abheda che... eTale ke Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 DhALa-3 : gAthA-8 dravya guNa paryAyano rAsa kAraNamAMhi achatI kAryanI pariNati na nIpajai ja jima zaviSANa. jo kAraNamAMhiM kAryasattA mAnii, tivArai abheda sahaja ja Avyo. // 3-74 // dravyarUpa chatI kAryanI jI, tirobhAvanI re zakti / AvirbhAvai nIpajaijI, guNaparyAyanI vyakti re / / bhavikA / / 3-8 // Tabo- kAraNamAMhiM kArya upanA pahilA jo kAryanI sattA chai, to kAryadarzana kAM nathI thAtuM ? e zaMkA upara kahai chai - kArya nathI upanuM ti vArai kAraNamAMhi kAryanI dravyarUpai piMDa vageremAM paNa mATIrUpe ghaDo hAjara ja che... sat che... ne pachI e ja ghaDArUpe utpanna thAya che. / / 32 / / gAthArtha - kAraNamAM kAryanI dravyarUpe - tirobhAve zakti rahelI hoya che. jyAre kAraNasAmagrI maLe che tyAre e zakti AvirbhAve nIpaje che ne tethI guNa-paryAyanI vyakti-abhivyakti thAya che. / / 3-8 / / vivecana - kAryotpatti pUrve paNa jo kAraNamAM kArya hAjara che, to e dekhAtuM kema nathI? AvI zaMkAne TALavA mATe granthakAra kahe che kAraNakALe kAraNamAM kArya hAjara che ja... paNa tirobhAvanI zaktie rahela che... arthAt tirobhUta che... aMdhArAmAM ghaDo jaNAto nathI... jaNAto nathI eno artha e nathI ke eno abhAva ja hoya... jema abhAva hoya to na jaNAya ema tirobhUta hoya to paNa na jaNAya. zaMkA - aMdhArAmAM to aMdhakArathI ja tirobhUta hovAnA kAraNe ghaDo na jaNAya e barAbara che.. paNa piMDAvasthAmAM aMdhakAra vagere to kazuM nathI... to ghaDo zAnAthI tirobhUta che ? samAdhAna mATImAM piMDa-sthAsa... ghaDo vagere badhuM ja hAjara hoya che... paNa jyAre piMDAkAra pragaTa hoya che... tyAre e ja bAkInA badhA AkArone tirobhUta karI de che... ema jyAre sthAsAkAra pragaTa thAya che tyAre e ja piMDAkAra ke kozAkAra vagere darekane tirobhUta karI de che... eTale piMDa vagere avasthA daramyAna paNa ghaDo hAjara ja hoya che. mAtra tirobhUta hovAthI dekhAto nathI. paNa jyAre kAraNasAmagrI hAjara thAya che tyAre e AvirbhUta thAya che. kAraNa ke enA guNaparyAya vyakta thayA hoya che... ane kArya AvirbhUta thAya che, mATe dekhAya che. zaMkA - Ano artha e thayo ke kAryano tirobhAva hoya tyAre na dekhAya.. AvirbhAva thAya tyAre dekhAya... to A tamAro AvirbhAva, kArya thayA pUrve sat hato ke asat ? jo asat kahezo to, e kyAreya utpanna ja nahIM thAya... kAraNa ke je asat hoya te zaviSANanI jema kyAreya pedA thatuM nathI... ane chatAM asat evo paNa AvirbhAva utpanna thaI zake che ema jo kahezo to enI jema kAraNakALamAM asat evA ghaTane paNa utpanna thavAmAM zuM takalIpha che ? eTale pUrvakALamAM AvirbhAvane asat mAnI zakAto nathI. eTale ene sat mAnavo paDaze... have Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-8 93 tirobhAvanI zakti chai, teNai karI chai, paNi - kArya jaNAtuM nathI, sAmagrI milai, ti vArai - guNa paryAyanI - vyaktithI AvirbhAva thAi chai, teNai karI kArya dIsai chai. ghaTotpatti pUrve sat evo e AvirbhAva pote AvirbhUta che ke tirobhUta? jo AvirbhAva AvirbhUta hoya to to ghaTotpatti pUrve ghaTa paNa dekhAvo ja joIe. kAraNa ke e AvirbhAva pote ja to ghaTanA darzanano niyAmaka che. eTale ene jo tirobhUta mAnazo to anavasthA AvI paDaze. kAraNa ke have AvirbhAvano AvirbhAva mAnavo paDaze...ne enA mATe A badhA vikalpo UbhA thaze... Ama AvirbhAvane sat kaho ke asat... dUSaNa ja dUSaNa che. mATe AvirbhAva kahIne tame chUTI zakatA nathI... samAdhAna AvirbhAva-tirobhAva e kAryanA darzana-adarzananA niyAmaka che... paNa e kAryanA amuka cokkasa prakAranA paryAyarUpa ja che... jema ghaDAnuM rUpa... ghaDAno AkAra... A badhA ja ghaDAnA paryAya che... ema ghaDAno AvirbhAva... ghaDAno tirobhAva... A paNa ghaDAnA ja paryAyo che. eTale ghaDAnA rUpa vagere paryAyo jema piMDAdirUpe sat hovA chatAM tirobhUta hatA.. ane ghaTakALe AvirbhUta thAya che... e ja pramANe AvirbhAva mATe paNa jANavuM... - - zaMkA - A to ame pUrve jaNAvyuM ema tame AvirbhAvano AvirbhAva mAnyo... ne tethI, ame jaNAvyA mujaba emAM anavasthA Avaze ja. samAdhAna - nA, AvI anavasthAnI koI Apatti nathI... kAraNa ke paryAyonI kalpanA anubhavane anusAre thAya che... ADedhaDa thatI nathI... 'ghaDAno AvirbhAva thayo...' Avo anubhava thAya che... eTale AvirbhAva thavo to mAnavo ja paDe... vaLI ene pUrve sarvathA asat to mAnI zakAto nathI... (nahIMtara to zaviSANanI jema enuM thavuM azakya banI jAya.) mATe eno paNa pUrve tirobhAva mAnIne kAryakALe AvirbhAva mAnI zakAya. paNa A rIte 'AvirbhAvano AvirbhAva thayo' 'AvirbhAvanA AvirbhAvano AvirbhAva thayo' AvA badhA anubhavo kAMI thatA nathI ke jethI e badhA mAnavA paDe ne tethI anavasthA cAle... zaMkA - AvI badhI vicAraNAmAM anubhavanA AdhAre cAlavAnuM hotuM nathI... paNa tarkanA AdhAre cAlavAnuM hoya che... kAraNa ke anubhava to ApaNo kyAreka bhrAnta paNa saMbhave che (jema ke relavenA be pATA bhegA thatA dekhAya che, vagere). ne tarka to ghaDAne je dalIla lAgu paDe che e ja enA AvirbhAvane lAgu paDatI jaNAve che... vaLI e AvirbhAvanA AvirbhAvane... vaLI paNa enA AvirbhAvane... badhe samAna rIte lAgu paDatI hovAthI anavasthA to Avaze ja. Ama tarkane ATalo badho vahAlo karavA jazo to tame paNa phasAI jazo. te A rIte - ame tamane pUchIe chIe ke ghaTa e kArya che... enI utpatti jyAre thAya che... e pahelAM e utpatti hatI ke nahIM ? jo hatI ema kahezo to ghaDo pahelethI ja utpanna hato.. pachI daMDa-cakrAdie zuM karyuM ? jo nahotI... to eno artha e thayo ke e utpatti paNa utpanna samAdhAna - - Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-9 94 dravya guNa paryAyano rAsa AvirbhAva - tirobhAva paNa darzana - adarzana niyAmaka kAryanA paryAya vizeSa ja jANavA." teNaI karI AvirbhAvanaI sat, asat vikalpaI dUSaNa na hoI, je mATai anubhavanaI anusAro paryAya kalpiche. . 7-8 che. naiyAyika bhASaI ImyuM , "jima achatAnuM re jJAna | hovaI viSaya atItanuM jI, tima kAraya sahI nANa re bhavikADhe che. 3-9 | thAya che. arthAt ghaTotpatti e paNa kArya che. vaLI ghaTa to kArya che ja.. have, mATI-daMDa-cakrakuMbhAra vagere ghaTanI sAmagrI che ? ghaTotpattinI sAmagrI che ? ke te baMnenI sAmagrI che? baMnenI sAmagrI che, ema kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke kAryabhede kAraNabheda joIe ja. eTale ja ghaTotpattinI e sAmagrI che, evuM paNa nathI, kAraNa ke ghaTanI sAmagrI tarIke prasiddha che. to ghaTotpattinI sAmagrI zuM che ? e kaho. vaLI, ghaTa e kArya che.... to enI utpatti thAya che. ema ghaTotpatti e paNa kArya che... to ghaTotpattinI paNa utpatti mAnavI paDaze. vaLI e (bIjA naMbaranI) utpatti paNa pahelAM nahotI. ne pachI thAya che, mATe e paNa kArya che. eTale ghaTotpattinI e utpattinI paNa utpatti (trIjA naMbaranI utpatti) mAnavI paDaze... Ama utpattinI utpatti. vaLI enI utpatti.. pAchI enI paNa utpatti... Ama kyAMya pAra ja nahIM AvavAthI anavasthA paNa Avaze. e TALavA mATe tamAre tarkanuM pUchaDuM choDIne anubhavanuM zaraNa levA sivAya chUTako ja nathI. ane anubhavane anusarazo eTale anubhava to "ghaTotpatti thaI ATalo thAya che.... pachI ghaTotpattinI utpatti thaI." vagere anubhavo koIpaNa DAhyA mANasane to kyAreya thatA nathI.... mATe enI paMcAtamAM paDavAnuM hotuM nathI... ne tethI anavasthA AvatI nathI. A ja vAta AvirbhAvane lAgu pADavAthI pUrve jaNAvyuM ema AvirbhAva aMge paNa koI dUSaNa rahetuM nathI. (ahIM TabAmAM "AvirbhAvanaI sat asat... ema kahyuM che, AvirbhAvAdinaI sat asat... ema nahIM... eTale AvirbhAva aMgenA dUSaNa ane enA vAraNa ja vivakSita che. tirobhAva aMgenA nahIM. ane AvazyakatA paNa AvirbhAva aMge ja che.... tirobhAva aMgenI vicAraNA to ja jarUrI bane. jo nAza" prastuta hoya.) || 33 | gAthArtha - ahIM, naiyAyika A pramANe kahe che ke - atIta viSaya asat thaI gayo che, tema chatAM jema enuM jJAna thAya che... to asat kArya ja utpanna thAya che, ema he sakhi ! tuM jANa. 3-9 vivecana - utpattipUrve paNa kArya sarvathA sat hoya che... AvuM sarvathA sat kArya ja utpanna thAya che. AvuM mAnanArA dArzaniko satkAryavAdI kahevAya che. kArya, utpatti pUrve sarvathA asat hoya che... AvuM sarvathA asat kArya ja utpanna thAya che. AvuM mAnanArA dArzaniko asatkAryavAdI kahevAya che. ApaNe jaino sadasatkAryavAdI chIe.... arthAt utpattipUrve je kArya kathaMcit sat hoya Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-9 Tabo- ihAM taiyAyika ehavuM bhASaI chaI "jima - atIta viSaya je ghaTAdika, achatA chaI, tehanuM jima jJAna hoI, tima - ghaTAdika kArya achatAM ja, mRttikAdika dalathakI sAmagrI milyui nIpajacai. achatAnI zakti hoi, to achatAnI utpatti kima na hoI ? ghaTanuM kAraNa che, kathaMcit asat hoya che evuM sadasat kArya utpanna thAya che. jemake ghaDo utpattipUrve ghaDArUpe asat hoya che. paNa mATIrUpe yogyatArUpe to sat hoya ja che. Ama sadasat hoya che. naiyAyika asatkAryavAdI che. je pUrve sarvathA asatuM hoya te zazaviSANanI jema kyAreya utpanna thaI zake nahIM... thAya nahIM. AvI ApaNe asatkAryavAdIne je Apatti ApelI, enuM vAraNa karavA taiyAyika dalIla karI rahyo che ke sarvathA asatnI jo jJapti thAya che, to e rIte utpatti paNa thaI zake che. naiyAyika - je ghaTAdi viSaya atIta thaI gayo hovAthI = nAza pAmI gayo hovAthI vartamAnamAM asat che, chatAM tenuM smaraNAdi jJAna thAya che... arthAt asatnI jJapti thAya che to e rIte pUrve asat evA ghaTAdi kArya mATI vagere upAdAnakaraNamAMthI daMDa-cakra vagere sAmagrI maLe tyAre upajaze.... TUMkamAM achatAnI jJapti thAya che to achatAnI utpatti kema na thAya ? vaLI, ghaTane pahelAM paNa sat mAno cho eTale tamane bIjI paNa eka Apatti Ave che. te A rIte - ghaDo pahelAM paNa sat che. (paNa tirobhUta che, mATe to dekhAto nathI.) eTale daMDAdi sAmagrIe ene to utpanna karavAno rahe nahIM. sane zuM utpanna karavAno ? nahIMtara to ene pharI pharI utpanna karyA ja karavo paDe. paNa ghaDo pahelAM tirobhUta che, ene Avirbhata karavAno che. mATe, tamAre daMDAdi sAmagrIne ghaTanuM nahIM, paNa ghaTAbhivyaktinuM kAraNa mAnavuM paDaze, jemAM gaurava spaSTa che. ghaTavAvacchinnakAryatAnirUpitadaMDavAvacchinnakAraNatA. Avo kAryakAraNabhAva mAnavAnA badale ghaTAbhivyaktitvAvacchinnakAryatAnirUpitadaMDavAvacchikAraNatA...A rIte kAryakAraNabhAva mAnavAmAM gaurava che e spaSTa ja che. aMdhArAmAM rahelA ghaDAne vyakta karavA mATe dIvo karavo. AMkha kholavI (e tarapha najara nAkhavI...) vagere ja loko kare che.. daMDa-cakra vagere kAMI bheguM karatA nathI, eTale jaNAya che ke abhivyaktinA kAraNa tarIke cakSu vagere prasiddha che. paNa daMDa-cakrAdi kAMI enA pramukha kAraNa tarIke kahevAtA nathI. tethI bhedapakSa ja mAnavo yogya che. eTale ke daMDa-cakrAdi ghaTane ja utpanna kare che... ghaTAbhivyaktine nahIM. eTale ja utpatti pUrve ghaDAne asat mAnavAno ja rahe che. vaLI e vakhate kAraNa to hAjara (satu) hoya che. mATe kAraNa karatAM kArya bhinna ja hoya che, ema bhedapakSa mAnavo ucita che. kAraNa ke asat ane satno abheda na hoya zake. tame jaino kadAca jo ema kaho ke dravyaghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDa vagere ane bhAvaghaTAbhivyaktinuM kAraNa cakSu... to emAM gaurava hovAthI e paNa ghaTatuM nathI. Azaya e che ke dravyarUpe ghaTane abhivyakta thavA mATe Avirbhata thavA mATe daMDa vagere kAraNa che. ane bhAvarUpe Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-10 dravya guNa paryAyano rAsa daMDAdika ahe kahuM chuM, tihAM lAghava chai, tuhari mati ghaTAbhivyaktinuM daMDAdika kAraNa kahevuM tihAM gaurava hoI. bIju abhivyaktinuM kAraNa cakSu: pramukha chaI, paNi daMDAdika nathI. te mATe bheda pakSa ja. dravyaghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDa, bhAvaghaTAbhivyaktinuM kAraNa cakSu, tihAM gaurava chai, te na ghaTache. 3-9 | te mithyA, nahIM sarvathAjI, achato viSaya atIta | paryAyAratha te nahIM jI, dravyAratha chaI nitya re bhavikA | 3-10 | Tabo- havaI e mata dUSaI chai- "achatAnI zaktinI pari achatAnI utpatti hoI ima =jJAnarUpe ghaTane abhivyakta thavA mATe cakSu vagere kAraNa che. "arthAbhidhAnapratyayAH tulyanAmadhayA" [artha : padArtha(ghaDo), abhidhAna (ghaDo evo zabda), tathA pratyaya(= jJAna) A traNenuM nAma tulya hoya che. eTale ke traNa mATe "ghaDo' zabda vaparAya che. eTale ghaDAnuM jJAna paNa ghaDo kahevAtuM hovAthI "ghaTI che... vaLI e jJAna che, tethI bhAvAtmaka hovAthI "bhAvarUpe ghaDo Avirbhata thayo ema kahI zakAya che. (ghaDAnuM jJAna thayuM hoya tyAre.) (ahIM dravyaghaTa eTale ghaDAno dravyanikSepo.. arthAt ghaDAnA kAraNabhUta mRrliMDa.. ane bhAvaghaTa eTale bhAvanikSepo. eTale ke kaMbugrIvAdimAnuM padArtha... Avo artha saMgata nathI e ekadama spaSTa che, kAraNa ke dravyaghaTanI = mRpiMDanI koIpaNa prakAranI abhivyakti mATe daMDa kAraNa nathI e nAnuM bALaka paNa samaje che.) jaino kadAca A rIte daMDa ane cakSurUpa kAraNanA kAryano vibhAga karI nAkhe che to paNa e barAbara nathI, kAraNa ke kArya-kAraNabhAvamAM gaurava je upara doSarUpe ame (naiyAyiko) kahI gayA chIe e gaurava UbhuM ja che. | 34 | gAthArtha - naiyAyikanI A vAta mithyA che, kAraNa ke atItaviSaya sarvathA asat hoto nathI. mAtra paryAyarUpe te nathIete atIta thayo che... dravyarUpe to e nitya che. (tethI sat paNa che ja.) | 3-10 |. vivecana - atIta padArtha asat che... ane chatAM enuM jJAna thAya che. eTale, asatnI jo jJapti thAya che to asatnI utpatti kema na thAya ? arthAt thAya ja.. AvI taiyAyike je vAta karI che ene dUSita TheravavA granthakAra kahe che ke atIta viSaya paNa sarvathA asat thayo hoto nathI. mAtra paryAyArthika nayathI ja te tyAM nathI. dravyArthika nayathI to nitya hovAthI te tyAM che ja. naSTa ghaTa paNa sarvathA naSTa thaI gayo hoto nathI. mATIrUpe to hAjara ja rahe che. jo eno sarvathA abhAva thaI jato hoya to e zazazaMga jevo tuccha banI jAya. paNa taiyAyikoe paNa ghaTavaeNsane zazazRMgakalpa nathI mAnyo... kintu sAtamA padArtharUpe mAnyo che jemAM zeyatvAdi dharmo paNa mAnyA che... zazazRMgamAM to zeyatva paNa hotuM nathI. eTale jaNAya che ke ghaDo nAza pAmI jAya to paNa zazazRMga jevo sarvathA asat thaI jato nathI. sarvathA asat thayo nathI, eno Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-11 kahiuM, te mata mithyA, je mATo - atIta viSaya ghaTAdika sarvathA achato nathI, te paryAyArathathI nathI, dravyArathathI nitya chaI, naSTa ghaTa paNi mRttikArUpaI chai, sarvathA na hoI te zazazcaMga sarakho thAi. 5 3-10 | achatuM bhAsade jJAnano jI, jo "svabhAvi saMsAra | kahato jJAnAkAra" to jI, jIpaI yogAcAra re bhavikAo || 3-11 | Tabo- "sarvathA achato artha jJAnamAMhi bhAsaI kaI' ehavuM kahaI chaI, tehane bAdhaka dekhADaI chaI = jo "jJAnano svabhAvai, achato artha atIta ghaTa pramukha bhAI ehavuM mAnaI, to "sAro saMsAra jJAnAkAra ja chaI, bAhya AkAra anAdi avidyA vAsanAI achatA ja bhAsaI chai, jima - svapramAMhi achatA padArtha bhAsaI chai, bAhyAkAra rahita zuddha jJAna, matalaba ja kathaMcit sat che ja. vaLI kaMbugrIvAdimAnuM AkAra vagere rUpa paryAyarUpe nathIane mATIrUpe che e pratyakSathI jaNAya che. eTale sAbita thAya che ke paryAyArthathI ja te asat thayo che... dravyArthathI to sat ja che. eTale atItaviSayanI je jJapti thAya che te sarvathA asatnI nathI hotI. paNa (kathaMcita) sanI ja hoya che. eTale ame kahIzuM ke jJapti jo sanI ja hoya che to utpatti paNa sanI ja hoya... asatnI nahIM. have, satnI ja jo utpatti mAnavAnI che to ene abhivyaktirUpa ja tamAre paNa mAnavI paDaze. ane to pachI tamArA kAryakAraNabhAvamAM paNa abhivyaktino samAveza tamAre karavo Avazyaka banavAthI (e sivAyano kAryakAraNabhAva saMbhavita na hovAthI) gauravadoSa raheto nathI. je 35 || gAthArtha - jJAnane svabhAve karIne ja asat padArtha bhAse che. ema ja kahezo saMsAra mAtra jJAnAkArarUpa ja che evuM kaheto yogAcAra jItI jaze. | 3-11 || | vivecana - sarvathA asat padArthanuM paNa jJAna thAya che evuM kahetA naiyAyikane bAdhaka dekhADe che. eno bhAvArtha Avo che - sAme ghaDo paDyo hoya tyAre "yaM dhaTa: jJAna thAya che. sAme kapaDuM paDyuM hoya tyAre "rya para:' evuM jJAna thAya che. jJAnano Avo Avo AkAra viSayane AdhIna hoya che. jevo viSaya hoya evuM jJAna thAya che. jevo zeyAkAra hoya evo jJAnAkAra thAya. paNa viSaya jo sarvathA asat che. zazazaMga jevo che... to viSayano to koI ja AkAra na hovAthI e to jJAnane AkAra Apato nathI, e spaSTa che. paNa te te jJAnamAM cokkasa AkAra to hoya ja che. ThIkarAne joIne thatAM (smRtyAdi) jJAnamAM ghaTAkAra ja hoya che, paTAkAra ke kaTAkAra nahIM... taMtumAM vaNakarane paTa ja dekhAya che, ghaTa ke kaTa nahIM.. to sarvathA asat viSayanA jJAnamAM A A cokkasa AkAra konA prabhAve Ave che ? viSaya to che ja nahIM, mATe viSayanA prabhAve Ave che ema to kahI zakAtuM nathI... eTale na chUTake paNa tamAre mAnavuM ja paDaze ke Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 DhALa-3 : gAthA-11 dravya guNa paryAyano rAsa jJAnanA ja tevA tevA svabhAvanA prabhAve A - A AkAra UbhA thAya che... have, asaviSayaka jJAnamAM jJAnanA ja tevA svabhAvathI ja jo AkAra UbhA thAya che, to tame jene sadviSayakajJAna kaho cho ne tethI viSayanA prabhAve jJAnAkAra mAno cho te mAnavAnI paNa zI jarUra che ? tyAM jJAnano svabhAva kyAM bhAgI gayo ? jyAM asarviSaya hoya tyAM jJAnano svabhAva.... ne jyAM sadviSaya hoya tyAM viSayano prabhAva. AvuM alaga-alaga mAnavAnuM gaurava zA mATe ? badhe ja, jJAnane tevA tevA AkAra mATe bAhya koI ja viSayanI jarUra nathI.. jJAnanA tevA prakAranA svabhAve ja - vagara viSaye ja tevo tevo AkAra bhAse che. zaMkA - paNa, bAhyaviSayano koI prabhAva na hoya, to kyAreka ghaTAkAra ne kyAreka paTAkAra kema bhAse che ? samAdhAna - anAdikAlIna avidyA - vAsanAnA kAraNe evuM thAya che... jIvane anAdikALathI avidyA vaLagelI che... enA kAraNe jJAnanA AkAronI hAramALA paNa nizcita thayelI che. prathamakSaNe ghaTAkAra, dvitIya kSaNe paTAkAra... vagere vagere.. bAhyaviSayanI to AkAra mATe koI ja jarUra nathI. nahIMtara tamAre paNa sarvathA asat viSaya aMge prazna Avaze ja ke kyAreka (= ThIkarAnI upasthitimAM) ghaTAkAra ne kyAreka ( cIMtharAnI upasthitimAM) paTAkAra AvuM zA mATe ? eTale jema svamamAM vagara bAhya viSaye paNa kyAreka bagIco to kyAreka ukaraDo... kyAreka mahela... to kyAreka jhUMpaDuM. tevI tevI vAsanAvazAt bhAse che... ema bAhya ghaTa-paTAdi vinA ja anAdivAsanAvazAt jJAnamAM ghaTAkAra-paTAkAra bhAse che. ane vastu to e ja mAnI zakAya che jJAnamAM bhAsatI hoya.. (je jJAnamAM bhAsatI na hoya evI paNa vastu mAnavAnI hoya to to zazazRMga paNa mAnavuM paDe..) have jJAnamAM to mAtra potAnA AkAra ja bhAse che. bAhya ghaTa-paTAdi kyAreya bhAsatA ja nathI. mATe ghaTa-paTAdi koI ja vastu A saMsAramAM che ja nahIM. je che e mAtra jJAnAkAra ja che. mATe Akho saMsAra mAtra jJAnAkAra che. e sivAya kazuM nathI... bIjI rIte kahIe to... bArInI sAmI bhIMte darpaNa che. emAM jonArane darpaNamAM aMdara - aMdara vRkSa dekhAya che. enI pAchaLa nadI. enI pAchaLa parvata... hakIkatamAM A kazuM darpaNamAM che ja nahIM. kAraNa ke darpaNanI to laMbAi - pahoLAI ja che. jADAI nathI.. ne enI pAchaLa to bhIMta che.. jonAra bhale 'A vRkSa che. enI pAchaLa A nadI dekhAya che..." vagere bolato hoya... paNa hakIkatamAM e vRkSa - nadI vagerene joto ja nathI... e to darpaNamAM je je AkAra upaselA che (pratibiMbita thayelA che) ene ja joI rahyo che ane eno ja ullekha karI rahelo che. ApaNuM jJAna paNa darpaNa jevuM che. emAM je AkAro upase che e ja ApaNe joI zakIe chIe. ne enuM ja ApaNe varNana karIe chIe. vaLI jJAnamAM to AkAra upasavA mATe paNa bAhya koI padArthanI jarUra ja nathI, e ApaNe upara vicArI gayA chIe.) mATe je kAMI che te jJAnanA ja AkAro che. bIjuM kazuM nathI. koI ja AkAra upaselo na hoya. evuM darpaNa kevuM dekhAya ? ApaNI kalpanA ja pahoMcI zakatI nathI. kAraNa ke chevaTe AkAzanuM pratibiMba to Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-1 ra 99 dravya guNa paryAyano rAsa te buddhanAM ja hoI. Ima kahato yogAcAra nAmaI trIjo bauddha ja jIpai, te mATad = achatAnuM jJAna na hoi. 3-11 5. hamaNAM jANyo artha te jI," Ima atIta je jaNAI | vartamAna paryAyathI jI, vartamAnatA thAI re bhavikALa 3-12 . Tabo- "jo achatAnuM jJAna na hoI, to hamaNAM maI atIta ghaTa jANyo" Ima kima paDatuM ja hoya che. ema koIpaNa AkAra vinAnuM jJAna kevuM hoya ? e ApaNA mATe kalpanAtIta che. paNa jyAre avidyAno sarvathA uccheda thaI jAya che, tyAre bAhyAkAra vinAnuM zuddhajJAna thAya che, (kAraNa ke AkAra Ubho karanAra avidyA hatI.. ne e to have vicchinna thaI gayelI che.) AvuM bAhyAkAra vinAnuM zuddha jJAna buddhane ja hoya che. eTale he maiyAyika ! atIta - anAgata viSaya sarvathA asat hovA chatAM jJAnamAM bhAse che. ATalI AMgaLI jo tuM bauddhanA trIjA bheda yogAcArane ApIza, to e AkhuM pocuM pakaDI leze. ne tuM jene vartamAna - sat viSaya kahe che... ene paNa asat kahI deze.. jJAna thAya che, eTalA ja mAtrathI enI sattA mAnI zakAya nahIM, ema kahIne bAhya badhA padArthone asat jAhera karI deze. jo AvI upAdhi horI levI na hoya to "achatAnuM paNa jJAna thAya' AvI durbuddhine choDI de. ne jo jJAna thAya che to viSaya koI ne koI rUpe to vidyamAna che ja.. evI sabuddhine svIkArI le.... | 36 / gAthArtha - te atIta artha hamaNAM jANyo' A rIte atIta padArtha je jaNAya che. tyAM vartamAnaparyAyathI vartamAnatA thAya che, ema jANavuM. te 3-12 || vivecana - jo asat padArthanuM jJAna thatuM na hoya... sanuM ja jJAna thatuM hoya.... to hamaNAM meM atIta ghaTa jANyo. ema je kahevAya che te zI rIte kahevAya ? ema taiyAyika pUchI rahyo che. eno Azaya evo che ke - "te ghaDo phUTI gayelo che enI mane hamaNAM khabara paDI.." AvuM je kahevAya che. emAM spaSTa rIte bolAya ja che ke ghaDo phUTI gayelo che ne tethI asat thayelo che. te chatAM hamaNAM enuM jJAna thaI rahyuM che. eTale jJAna satanuM ja thAya evo niyama nathI.. taiyAyikanI AvI dalIla aMge granthakAra kahe che - "te atIta ghaTa meM hamaNAM jANyo." Ama je jaNAya che te dravyathI sat evA ja asat ghaTane viSe vartamAnazeyAkArarUpa paryAyathI hamaNAM jJAna thAya che. Azaya e che ke sAme je ThIkarA paDelA che ne e joIne ghaDo phUTI gayo che enI jene khabara paDI che e bole che ke sa no paToDadhunA mayA jJAti:... ane kyAreka to A rIte paNa bolAya che ke... ohoho ! A ghaDo phUTI gayo. mane to hamaNAM ja (= A ThIkarA jovA para ja) khabara paDI.. AmAM naSTa ghaTa e viSaya = viSayatAvAn dharmI che. ane viSayatA e dharma che. jo Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 DhALa-3 : gAthA-12 dravya guNa paryAyano rAsa kahavAI chai ? te upari kahai chai- te atIta ghaTa mAM hamaNAM jANyo' ima je jaNAI chai, tihAM dravyathI chatA atIta ghaTanaI viSaI vartamAnayAkArarUpa paryAyathI "hamaNAM atIta ghaTa sarvathA nathI. to eno artha dharma nathI.. ane dharma na hoya to dharma zI rIte hoya? vaLI, A ThIkarA joIne thatuM jJAna che. mATe cAkSuSapratyakSa che. have cAkSuSa pratyakSa mATe cakSusaMnikarSa joIze.. je ThIkarAM sAthe che... mATe ThIkarAmAM paNa kathaMcit sarUpe ghaDo che ne enI sAthe saMnikarSa che ema tamAre mAnavuM ja paDaze. naiyAyika - AvA sthaLe ame alaukika saMnikarSa mAnIe chIe. jema suktimAM rajatanuM jJAna thAya che... tyAre cakSusaMnikarSa sukti sAthe che.. rajata sAthe nathI. paNa cAkacIjyAdi joIne rajatanuM smaraNa thAya che... ne pachI alaukika saMnikarSa dvArA rajatane suktimAM joDI rUTuM ratam jJAna thAya che. ema prastutamAM ThIkarAne joIne ghaTanuM smaraNa thAya che. paNa alaukika saMnikarSathI e pratyakSa jJAnamAM bhAse che. granthakAra - prabhAkara bhramane nathI mAnato, paNa bhedAgraha mAne che. arthAt sukti pratyakSathI upasthita thayela che. rajata smaraNathI upasthita thayela che. A baMne bhinna bhinna che.. paNa be vaccenA bhedanuM jJAna thatuM na hovAthI (bhedAgraha hovAthI rUrva ane vacceno bheda khyAlamAM na AvavAthI) rUTuM ragatam jJAna thAya che. bAkI sukti kyAreya rajata tarIke pratIta na thaI zake. AvuM kahetAM prabhAkarane tame (naiyAyika) kaho cho ke "rajata rajata tarIke ja bhAsyuM che ne mukti rUdra tarIke bhAsI che.. paNa sukti kAMI rajata tarIke bhAsatI nathI' AvI tamArI (prabhAkaranI) vAta khoTI che, kAraNa ke pAchaLathI bhrama dUra thavA para AvI pratyabhijJA thAya che ke "A suktine meM rajata tarIke jANI hatI." Ama pAchaLathI thatA anubhavane AgaLa karIne pUrvanI pratIti zuM jaNAve che ? eno tame nirNaya karo cho.. to e ja rIte prastutamAM paNa vicAravuM joIe. ziSTapuruSone evI abhrAnta pratIti thAya ja che ke "ghaDo ThIkaruM thaI gayo." A pratIti jaNAve ja che ke ThIkarAM e ghaTanuM ja svarUpa che. Azaya e che ke "ghaDo rIDho thaI gayo..." "ghaDo juno thaI gayo.' vagere pratIti parathI rIDhApaNuM ke junApaNuM jema ghaDAnA svarUpa tarIke jaNAya che. tema "ghaDo ThIkaruM thaI gayo" evI abhrAntapratIti parathI A paNa jaNAya ja che ke ThIkarAM e paNa ghaDAnuM svarUpa ja che. jo e ghaDAnuM svarUpa nathI ne sAva svataMtra padArtha ja che.... ghaDAe potAno koI aMza choDyo ja nathI.. AvuM badhuM mAnavAnuM hoya to pratIti "ghaDo ThIkaruM thaI gayo' evI na thavI joIe, paNa ghaDo zazazaMga banI gayo..." evI thavI joIe... paNa evI thatI nathI. eTale jaNAya che ke ghaDo sarvathA asat - zazazRMga jevo tuccha banI gayo nathI ne ThIkarAM e ghaDAnuM ja svarUpa che. have, svarUpavAnuM vinA to svarUpa kyAreya rahI ja zakatuM nathI, e badhAne mAnya che. mATe mAnavuM paDe ke phUTI gayA pachI paNa ghaDo ThIkarA svarUpe vidyamAna che ja.. sAva asat banI gayo nathI. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-13 101 ghaTa jANyo jAi chai. athavA naigamanayathI atItanai viSai vartamAnatAno Aropa kIjai chai. paNi sarvathA achatI vastunuM jJAna na thAi. / / 3-12 // dharmI achatai, dharma jo jI, achatai kAai suhAi / sarvakAliM nirbhayapaNai jI, to zazazRMga jaNAi re / / bhavikA. / / 3-13 / / Tabo- dharmI atIta ghaTa achatai, dharma-ghaTatva, achata, kAliM ghaTanai abhAva kAlai bhAsai chai. athavA dharmI = atIta ghaTa, achatai - dharma - jJeyAkAra, achatai kAlai ane 'ghaDo ThIkaruM banI gayo' evA sarvaziSTajanane thatA abhrAnta anubhavano paNa jo apalApa karazo to to prabhAkara paNa 'suktine meM rajata tarIke jANI hatI...' e anubhavano apalApa karaze ne potAnI anubhavaviruddha evI paNa vAtane pakaDI rAkhaze to zuM karazo ? eTale eka sthaLe anubhavane anusaravuM ane bIjA sthaLe na anusaravuM... (uparathI eno apalApa karavo) Avo adbhujaratIyanyAya na apanAvavo joIe... paNa 'ghaDo ThIkaruM banI gayo...' evA anubhavane anusarIne ThIkarAM e ghaDAnuM ja svarUpa che ane svarUpa jo hAjara che to svarUpavAna evo ghaDo paNa hAjara ja che... sAva asat nathI... e paNa svIkAravuM ja joIe.... eTale, 'hamaNAM meM atIta ghaTane jANyo...' vagere pratIti paNa ghaTano je vartamAnazeyAkAra paryAya (= ThIkarAM svarUpa) che te aMge hovAthI 'hamaNAM' (vartamAnatA) paNa asaMgata rahetI nathI.. athavA naigamanaya atIta aMge paNa vartamAnatAno Aropa kare che (A vAta AgaLa Avaze.) eTale atIta ghaTa aMge paNa e vartamAna hoya ema upacAra karIne vartamAnajJAnano viSaya bane ema saMgati karI zakAya che. paNa e Aropa paNa, sarvathA asat padArthamAM thaI zakato nathI. kintu samAM ja thAya che. mATe sat padArthanuM ja jJAna thAya che. paNa sarvathA asat vastunuM jJAna thaI zakatuM nathI. / / 37 || / / 3-13 / / gAthArtha - dharmI achate paNa-achatApaNAnA kALamAM paNa dharma jo jaNAto hoya to sarvakALamAM nirbhayapaNe zazazRMga paNa jaNAvuM joIe. vivecana - dharmI A sarvathA abhAvavALA kALamAM paNa jo eno dharma ghaTatva bhAsato hoya to zazazRMga paNa traNekALamAM niHzaMkapaNe bhAsavuM joIe. atIta ghaTa... e achate eno sarvathA abhAva hoya to... enA = = = Azaya e *lAge che ke atIto (naSTo) paToDadhunA jJAta: vagere pratItimAM ghaTano ghaTatva dharmane AgaLa karIne ullekha thayelo che. ghaTatva dharma AgaLa to ja thaI zake jo e jaNAyelo *'lAge che ke' ema eTalA mATe lakhyuM che ke TabAnA zabdo parathI niHzaMkapaNe artha mane spaSTa thayo nathI... eTale saMbhAvanA che... AmAM pheraphAra paNa hoya zake che. anyatra paNa vivecanamAM jyAM jyAM 'lAge che' jevA zabdo vAparyA hoya tyAM AvI saMbhAvanA jANavI. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 DhALa-3 : gAthA-14 dravya guNa paryAyano rAsa cho, Ima jo tujane cittamAMhi suhAI, to sarva-atIta anAmata vartamAna kAlaI nirbhayapaNa aSTazaMkArahitapaNAM zazazcaMga paNi jaNANuM joIe. me 3-13 5 te mATache achatA taNojI, bodha na, janama na hoI | kAraya kAraNanaI sahIjI, chaI abheda Ima joI re ! bhavikA 3-14 Tabo- "Ima nathI' te mATaI achatA arthano bodha na hoI, janma paNi na hoI, Ima nirdhAra, kArya-kAraNano abheda chai, te dRSTAnnaI dravya, guNa, paryAyano paNi abheda chai, ima sadahavuM. 5 3-14 hoya.. eTale ghaTavanuM jJAna thayuM che e nakkI che. alabat naiyAyikanA hisAbe ghaTatva e jAti hovAthI nitya hovAnA kAraNe ghaTanAze paNa nAza pAmyuM nathI. chatAM, ghaTatvanuM jJAna te te ghaTavyaktine AgaLa karIne ja thAya che, e vinA nahIM. nahIMtara to AkAzamAM najara nAkhatAM ja ghaTatva, paTava, kaTava, gotva vagere badhA sAmAnyanuM jJAna (vaTAdi vyakti vinA ja) thaI javuM joIe, paNa thatuM nathI. eTale jaNAya che ke ghaTa sarvathA asatuM hoya tyAre eno dharma ghaTatva jaNAI zake nahIM. ane chatAM e jo jaNAI zake che to AkAzapuSpano dharma evuM zazazRMga paNa haMmezAM bhAsavuM joIe. athavA, dharmI = atItaghaTa achata = e sarvathA asat hoya tyAre paNa jo eno zeyAkAradharma = viSayatArUpa dharma achatakALe = sarvathA abhAvanA kALamAM cha = astitva dharAve che, ema jo tArA manamAM bese che to zazazRMganuM paNa traNe kALamAM astitva hovuM joIe (ane tethI e niHzaMkapaNe jaNAvuM joIe.) Azaya e che ke atIto paToDadhunA jJatiH vagere rUpe je jJAna thAya che enI viSayatA e atIta ghaTamAM che ja e spaSTa che. have jo e ghaTa vartamAnamAM sarvathA asat hoya to eno viSayatA dharma paNa sarvathA asat ja hoya ane chatAM e che' arthAt enuM astitva che evuM jo tamane sUjhe che to tamAre traNekALamAM asat evA paNa zazazRMganuM traNe kALamAM astitva mAnavuM ja paDe. ne tethI e niHzaMkapaNe jaNAvuM ja joIe. / 38 | gAthArtha - te mATe sarvathA asatno na bodha thAya... na janma thAya.... e joIne = vicArIne kArya-karaNane abheda che, ema zraddhA karavI. | 3-14 || vivecana - ima nathI = e pramANe che nahIM = sarvathA asat padArtha evA zazazRMganuM nathI jJAna thatuM ke nathI astitva hotuM. mATe ghaTAdi padArtho paNa jo kAraNakALa vageremAM sarvathA asat hoya to na eno bodha thAya ke na enuM astitva thAya = na enI utpatti thAya. paNa ghaTano bodha ne janma baMne thAya to che ja. mATe ene mRpiMDAdikALe paNa kathaMcit sat mAnavo ja paDe... ne e mRtiMDarUpe ja sat mAnavo paDe che... mATe ghaTa (= kAryo ane kAraNano (mRtiMDano) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-15 103 A bhedanA DhALa upari abhedano DhALa kahiyo. je mATai bhedanaya pakSano abhimAna abhedanaye TAlai. havaI e bihu nayanA svAmI dekhADInaI sthitapakSa kahaI chaIbheda bhaNaI naIyAyikojI, sAMkhya abheda prakAza | jaIne ubhaya vistAratojI, pAmaI sujasa vilAsa re bhavikA 5 3-15aa Tabo- bheda, te taiyAyika bhAsai, je mATache te asatkAryavAdI chai. sAMkhya, te abhedanaya prakAzamAM chaI. jaIna, te behanaya syAdvAdaI karInaI vistArato bhalA yazano vilAsa pAmaI. abheda che ema mAnavuM ja joIe. vaLI mATI e dravya che ane ghaDo e paryAya che... mATe A dRSTAnta dravya-guNa-paryAyano paNa abheda hoya che ema zraddhA karavI joIe. || 30 | e bhedanA DhALa.. bIjI DhALamAM dravya-guNa-paryAyanA bhedanI vAta karelI... enA para A trIjI e traNanA parasparanA abhedane jaNAvanAra DhALa kahI... kAraNa ke bhedanayapakSanA abhimAnane = dravyAdino paraspara bheda ja che evA Agrahane abheda jaNAvanAra abhedanaya ja TALe che. arthAt abhedanayanI dalIlo bhedano Agraha baMdhAvA detI nathI. paNa A ekAnta bheda mAnanAra koNa che ? ane abheda mAnanAra koNa che ? e svAmI have dekhADIne pachI sthitapakSa kahe che... bhedanI vAto sAMbhaLavA para manamAM enI zraddhA jAge che.... paNa jevI abhedanI vAto jANavA maLe eTale bhedanI vAto manamAM DhIlI paDavA mAMDe che... ema bhedanI vAto jANavAthI abhedano nirNaya paNa sthira thaI zakato nathI. A baMne asthira thayA che.. to sthira thAya evI je vAta hoya ene sthitapakSa kahevAya che. gAthArtha - kArya-kAraNano bheda taiyAyika kahe che.. abheda sAMkhya kahe che. jainamata bheda - abheda baMnene kahe che ne mATe sujazavilAsa pAme che. 3-15 || vivecana - bheda te taiyAyika.. naiyAyika asatkAryavAdI che. eTale kAraNakALe kAraNa che paNa kArya che ja nahIM. je beno abheda hoya e bemAM hoya to baMne hoya..." "na hoya to baMne na hoya' AvuM ja maLe... 'eka hoya ne eka na hoya AvuM maLI zake nahIM.. paNa kAraNa - kArya aMge to AvuM maLe che. mATe taiyAyika kAraNa-kArya vacce bheda mAnanAra che ane tethI dravyaguNa-paryAya vacce bheda mAnanAra che, ema sAbita thAya che. sAMkhya te abhedanaya.. sAMkhya satkAryavAdI che... kAraNakALe paNa kArya, kAraNarUpe hAjara ja hoya che, mATe kAraNa-kAryano abheda hovo spaSTa che ne ethI dravyAdi traNano abheda paNa spaSTa ja che. Ama sAMkhya abhedanayane prakAze che. jaIna.. jainamata A banne matone syAdvAdathI sAMkaLIne vistAra che. kAraNakALamAM kAryane sarvathA asat mAnavAmAM AvatA doSone kathaMcit sat mAnIne dUra kare che... kAryane sarvathA sat Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 DhALa-3 : gAthA-15 dravya guNa paryAyano rAsa je mArTi-pakSapAtI bihunaya mAMhomAMhi ghasAtAM, sthitapakSa apakSapAtI syAdvAdIno ja dIpai. 3 - anyonyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNa: pravAdAH / / nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te // 30 // tathA - ya eva doSA: kila nityavAde, vinAzivAde'pi samAsta eva / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu, jayatyadhRSyaM jina ! zAsanaM te / / 26 / / (trimAnasarvajJazrI hemandrAcArya - kacovaccheviI) / rU-25 . mAnavAmAM je doSo Ave che (ke sat jo che to ene karavAnuM kazuM rahe ja nahIM. to daMDAdi sAmagrI niSphaLa jAya.. temaja piMDo sarvathA ghaTa rUpe to bhAsato nathI ja... eTale pratyakSa virodha thAya.. vagere) e doSone kathaMcit asat mAnIne dUra kare che.... (ghaDo, piMDAdi avasthAmAM mATIrUpe bhale sat che... paNa ghaDArUpe to asat che ja ne eTale daMDAdi ene e rUpe utpanna kare che... vaLI eTale ja ghaDArUpe piMDo nathI bhAsato emAM pratyakSavirodha paNa nathI. A rIte e doSone dUra kare che..). paNa A be nayo (mato) to ekAMtapakSavALA hovAthI emane doSo lAgu paDe ja che.... jainamata syAdvAda dvArA badhA doSone dUra karIne nirdoSa sAbita thAya che. mATe eno bhalo yaza vilase che. be naya ekabIjA para doSAropaNa karyA kare... ghasAtuM bolyA kare.... tyAre apakSapAtI - sthitapakSa evo jainamata dIpI ja UThe e spaSTa che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya anyayogavyavaccheda dvAaizikAmAM kahyuM ja che ke - bIjA taiyAyika vagerenA pravAdo paraspara pakSa-pratipakSabhAvane varelA hovAthI paraspara mAtsaryavALA hoya che. paNa he prabhu badhA ja nayone samAna rIte icchato evo tAro syAdvAda - anekAntavAda siddhAMta pakSapAtI nathI. tathA, ekAntanitya vAdamAM je doSo che te ekAnta kSaNikavAdamAM paNa samAna rIte lAgu paDe ja che... mATe parasparano dhvaMsa-paraspara doSodbhAvana karanAra kaMTaka jevA e vAdo che... e badhA vAdonI vacamAM he jinezvara prabhu ! tAruM apRSya zAsana jaya pAme che.... || 10 || dravyAzrayAH vidhiniSedhakRtAzca bhaGgAH, kRtsnaikadezavidhayA prabhavanti sapta / AtmA'pi saptavidha ityanumAnamudrA tvacchAsane'sti vizadavyavahArahetoH / / 69 // -mahAvIrastave zrImanta upaadhyaayaaH| 0 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa cothI bheda abheda ubhaya kima mAno, jihAM virodha niradhArI re ! eka ThAmi kaho kima kare rahavaI, AtapanaI aMdhArI re ! mRtadharmaI mana daDha kari rAkho, jima zivasukhaphaLa cAkho re ! zratadharmaI mana daDha kari rAkho ! 4-1 | Tabo- havaI cauthI DhAlamAMhi bhedabhedano virodha AzaMkInaI TAlai chaS - paravAdI kahaI chai. 'dravyAdikanaI bheda - abheda bahu dharma kima mAno cho ? jihAM virodha nirdhAra chaI, bheda hoI tihAM abheda na hoI, abheda hoI tihAM bheda na hoI, e bahu bhAvAbhAva gAthArtha - dravyAdino paraspara bheda ane abheda. ema baMne kema mAno cho ? kAraNa ke be vacce virodha hovo nizcita che. eka ja sthAnamAM prakAza ane aMdhakAra e be sAthe zI rIte rahe ? (AvI zaMkA aMge kahe che -) zratadharmamAM manane daDha karIne rAkho jethI zivasukhaphala cAkhanArA bano.. 4-1 | vivecana - bIjI DhALamAM dravyAdi traNano paraspara bheda samajAvyo. trIjI DhALamAM abheda samajAvyo.. banne pakSanI dalIlomAM tathya paNa che ja... mATe ja banne mAnavA Avazyaka hovAthI bemAMthI ekano paNa ekAntaAgraha nirdoSa nathI. eTale e baMne mAnavAno (bhedAnuviddha abheda mAnavAno) sthitapakSa che. ATalI vAta trIjI DhALanI chellI gAthAmAM karelI hatI. jemAM paraspara bheda che... teomAM ja paraspara abheda paNa che... AvI vAta ekAntavAdInA dilamAM jAmI zakatI ja nathI. mATe e prazna UThAvI rahyo che... - havaI cauthI. have cothI DhALamAM bheda-abhedano virodha AzaMkAne TALe che. emAM paravAdI (ekAntavAdI) pahelAM prazna UThAve che - paravAdI - dravyano guNa-paryAya sAthe bheda paNa che ne abheda paNa che ema banne dharma kema mAno cho ? kAraNa ke e bemAM paraspara virodha che e vAta nizcita che. bheda ane abheda e bhAva ane abhAvarUpa che ne tethI bhAva-abhAvarUpe paraspara virodhI che... jema ghaTa ane ghaTAbhAva bhAvaabhAvarUpa hovAthI paraspara virodhI che ane tethI eka sthAne rahetA nathI... jyAM ghaDo che tyAM ghaTAbhAva nathI. jyAM ghaTAbhAva che tyAM ghaDo nathI.. ema bheda ane abheda e be paNa ekasthAne rahI zakatA nathI. arthAt guNamAM (ke paryAyamAM) jo dravyano bheda che... to dravyano abheda rahI zakato nathI... ane jo dravyano abheda che to bheda rahI zakato nathI. bemAMthI eka rahI zake, paNa banne rahI zakatA nathI. jema jyAM Atapa = prakAza che tyAM aMdhAruM na hoya... jyAM aMdhAruM hoya tyAM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa rUpaivirodhI chai, virodhI bahu eka ThAmi na rahai. jima Atapa hoi, tihAM aMdhAro na rahai. aMdhAro hoi, tihAM Atapa na rahai. tima bhedAbheda ekatra na hoi.' 106 ihAM-zrutadharmai=syAdvAda pravacanamAMhi, mana draDha vizvAsavaMta karI rAkho. jima-zAsanazraddhA draDhapaNai mokSarUpa-kalpavRkSanAM phaLo sukharUpa cAkho. zrutadharma vinA cAritradharma phaLavaMta na hoi, je mArTiM zaMkA sahita cAritrIo paNi samAdhi na pAmai. n -vicchisamAvanenuM akhAnenuM no tamati samAai 5-5 AcArAMge. / / 4-1 / / isI ziSyanI zaMkA jANI, paramAratha guru bolai re / avirodhai viThAmai dIsai, doi dharma eka tolai re / / 4-2 // prakAza na hoya... ema bheda ane abheda eka sthaLe rahI zakatA nathI. (jo paraspara virodhI cIja paNa eka sthaLe rahI jatI hoya to to duniyAmAMthI 'virodha' jevI vAta ja UDI jaze.) paravAdInI AvI dalIlo sAMbhaLavA maLe to paNa, granthakAra kahe che ke ahIM zrutadharmamAM zrI jinapraNIta syAdvAdasiddhAntamaya pravacanamAM manane dRDha rIte vizvAsayukta rAkhavuM... arthAt bhagavAne sarvatra syAdvAda je kahelo che enI zraddhAne vicalita na thavA detAM vadhu ne vadhu dRDha karavI. jima je rIte, zAsana paranI = pravacana paranI A zraddhAnA daDhapaNeja (zraddhAnI dRDhatAthI ja) mokSarUpa kalpavRkSanA sukharUpa phaLa cAkho. arthAt rIte zAsanazraddhA dRDha karavAthI mokSaphaLa maLe e rIte ene dRDha karo ane enI AvI zraddhA zrutadharma vinA saMbhavita nathI. mATe ja jaNAya che ke zrutadharma vinA (pravacananA parizIlana vinA) ane tethI zraddhAnI dRDhatA vinA cAritradharma phaLavaMta=saphaLa banato nathI. mATe ja zrI AcArAMgajImAM kahyuM che ke - zaMkAsahita cAritrIo paNa samAdhi na pAme te A rIte vitigicchA=zaMkAzIla AtmA samAdhine pAmato nathI. cAritranA AcAronuM pAlana barAbara karato hoya... paNa aMdara zaMkAno kIDo koryA ja karato hoya - zuM syAdvAda siddhAnta sAco haze ? zuM enuM pratipAdana karanAra jaina pravacana sAcuM haze ? e jo sAcuM nahIM hoya to emAM darzAvelAM A badhA AcAronuM pAlana to karuM chuM... paNa mane enuM phaLa maLaze ? enAthI mAruM AtmakalyANa thaze ? AvA badhA aneka zaMkArUpa kIDA khadabadyA karatAM hoya e cittamAM khaLabhaLATa-kSobha ja hoya... svasthatA-zAMti-samAdhi na ja hoya e spaSTa che ane samAdhi ja jo nathI... to mokSaphaLanI AzA paNa kyAMthI ? AvA badhA = nukazAnone TALavA hoya to pravacanamAM - zrutadharmamAM manane dRDha karI rAkhavuM. / / 41 / / paNa A A zraddhA ema kahevA mAtrathI thoDAM dRDha banI jAya che ? mATe granthakAra have pachInI gAthAomAM paravAdIonI zaMkAnuM nirAkaraNa karatI dalIlo jaNAvaze mana - gAthArtha - ziSyanI AvA prakAranI zaMkA jANIne guru 52mArtha kahe che. sarvasthAnomAM A banne dharma samAna rIte vinA virodha (rahelA hovA) dekhAya ja che. / / 4-2 / / paravAdInI AvI zaMkA jANIne karuNAsAgara guru vivecana - ziSyanI syAdvAdI = - = Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-2 107 Tabo- ehavI ziSyanI zaMkA jANI karI, guru-syAdvAdI, paramArtha bolai chai, je ghaTaghaTAbhAvAdika nai yadyapi virodha chai, to paNi bhedAbhedanai virodha nathI, je mATai sarva ThAmai, doi dharma bheda - abheda avirodhai = ekAzrayavRttipaNai ja, dIsai chai, ika tolai paNi. 'abheda svAbhAvika sAco, bheda aupAdhika jUTho' ima koi kahai chai, te = paramArtha kahe che... eTale ke hakIkatamAM bheda-abheda vacce virodha che ke nahIM ? e kahe che ane e paramArtha A che ke A bheda-abheda vacce virodha nathI, banne paraspara avirodhI che. ghaDo ane ghaDAno atyannAbhAva (ghaTa-ghaTAbhAva) vacce jo ke virodha che... eTale jyAM ghaTa che tyAM ghaTAbhAva nathI hoto... jyAM ghaTAbhAva hoya che tyAM ghaTa nathI hoto... paNa AvuM bheda - abheda mATe nathI... (ghaDAnA) zyAmavarNamAM ghaDAno bheda paNa che (kAraNa ke mATe to ghaDAno zyAmavarNa' ema bhedArthaka SaSThIvibhaktithI bolAya che tathA ghaDAno nAza na thavA chatAM zyAmavarNano nAza thaI zake che...) ane ghaDAno abheda paNa che ja (kAraNa ke mATe to zyAmavarNa ghaDAthI alaga jovA maLato nathI... ane zyAma varNa sAthenA ghaDAnA saMbaMdhanI anavasthA nathI cAlatI...) ema (ghaDAnI) navApaNAnI avasthA-junApaNAnI avasthA vageremAM ghaDAno bheda paNa che ne abheda paNa che ja. mATe bheda-abhedane virodha nathI e spaSTa che. zaMkA - ghaDAmAM ghaTatvena ghaTano abheda che, to bheda nathI... ne paTamAM bheda che to abheda nathI... jo be vacce virodha nathI to AvuM zA mATe ? samAdhAna - dhaTa ane paTane virodha nathI e vAta to badhAne mAnya che... paNa eno artha e nathI ke jyAM jyAM ghaTa hoya tyAM tyAM sarvatra paTa joIe ja. eka sthaLe paNa jo banne sAthe jovA maLI gayA, to virodha nathI ema sAbita thaI ja gayuM... ema eka zyAmavarNa mAtramAM paNa jo ghaTano bheda ane abheda banne jovA maLI gayA... to bene virodha nathI e sAbita thaI ja gayuM... pachI paTamAM bhale ne ghaTabheda ane ghaTaabheda e banne sAthe jovA maLatA na hoya... zaMkA - paNa tame to kahyuM che ne ke sarva ThAme banne dharma avirodhapaNe jovA maLe che. to paTamAM ghaTano bheda ane abheda banne kema jovA maLatA nathI ? samAdhAna ahIM sarva ThAmeno artha sarvasmin nathI, paNa pratyekasmin che. arthAt 'ghaTapaTAdi pratyeka dravyamAM' evo artha che. eTale ke 'dravyano, svakIyaguNa-paryAyamAM bheda ane abheda banne che' A vAta jema ghaTadravyamAM jovA maLe che, ema paTa-kaTa vagere bIjAM paNa badhA ja dravyamAM jovA maLe che. koIja dravya evuM bAkI nathI jeno bheda ane abheda... e baMne potAnA guNaparyAyamAM nA rahyA hoya. Ama bheda ane abheda banne sarvatra avirodhapaNe eka AzrayamAM rahevA rUpe dekhAya ja che... vaLI banne rahyA hoya che eTaluM ja nahIM. banne tulyapaNe rahyA hoya che. arthAt bheda mukhyapaNe hoya che ne abheda gauNapaNe hoya che... athavA abheda mukhyarUpe hoya che ne bheda gauNapaNe hoya che... AvuM nathI hotuM... paNa banne samAna prAdhAnya sAthe rahyA hoya che. = ahIM bheda-abheda baMnenI tulyatA je kahI e aMge koI zaMkA UThAve che - - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 DhALa-4 : gAthA-3 dravya guNa paryAyano rAsa anubhavatA nathI. vyavahArai - parApekSA behunai, 'guNAdikano bheda, guNAdikano abheda' e vacanathI. / / 4-2 // eka ThAmi vi jananI sArkhi, pratyakSai je lahIi re / rUpa rasAdikanI pari tehano, kaho virodha kima kahii re / / 4-3 / / = zaMkA - abheda svAbhAvika hovAthI sAco che... bheda aupAdhika hovAthI juTho che... Azaya e che ke abheda eTale tAdAtmya... e to potAnuM ja potAnI sAthe hovAthI emAM bIjA koInI apekSA nathI... mATe e aupAdhika parApekSa nathI... ane tethI svAbhAvika che. (jemake aMgulimAM aMgulitva hovA mATe bIjA koInI apekSA nathI... e svAbhAvika hoya che.) paNa bheda mATe to 'kono bheda ?" e prazna Ubho thAya ja... ene pratiyogInI apekSA hoya ja... eTale e parApekSa hovAthI svAbhAvika nathI, paNa aupAdhika che. (jemake anAmikA aMgulimAM hrasvatva... ene madhyamAnI apekSA che... madhyamAnI apekSAe ja dhrUsvatva che... jo madhyamAnuM anusaMdhAna na hoya, mAtra anAmikA ja najaramAM hoya to hRsvatva kahI zakAtuM nathI... mATe e parApekSa hovAthI aupAdhika che. vaLI A to aupAdhika che. eTale, upAdhi badalAya to hrasvatva UDI paNa jAya... jemake kaniSThAnuM anusaMdhAna karavAmAM Ave to anAmikAmAM hrasvatva nahIM, paNa dIrghatva AvI jAya che. eTale ja jaNAya che ke je aupAdhika hoya che te vAstavika nathI hotuM... jUThuM - galata hoya che.) eTale prastutamAM bheda aupAdhika hovAthI jUTho che... abheda svAbhAvika hovAthI sAco che - sabaLa che... mATe 'bheda ane abheda banne tulyaprAdhAnyavALA che' A vAta barAbara nathI... paNa bheda nirbaLa che-gauNa che... ane abheda ja baLavAn che, mukhya che. = samAdhAna - te anubhavatA nathI... jeo AvuM abheda-bhedanuM sAcA-jUThApaNuM kahe che teo anubhavatA nathI abheda-bhedanA paramArthane anubhavatA nathI, mATe Ama kahe che... e paramArtha A che ke vyavahAra karavA mATe abheda ane bheda e bannene parApekSA che ja. abhedane parApekSA nathI ane bhedane che... evuM nathI. eTale ke abheda mATe paNa kono abheda evI apekSA che ja. Azaya e che ke SaTapayorbheddaH Avo vyavahAra kyAreya koI karatuM nathI... nIyiyomevaH evo vyavahAra kare che... taitataiyomevaH Avo vyavahAra koI kyAreya karatuM nathI... tailadhAyoramenaH Avo vyavahAra kare che... eTale abheda vyavahAra mATe paNa nIla... dhArA vagerenI apekSA che ja. arthAt nIlano bheda... nIlano abheda... dhArAno bheda... dhArAno abheda... Ama bannene parApekSA che ja... eTale ja AvuM zAstravacana che ja ke (dravyamAM) guNAdikano bheda... guNAdikano abheda...' mATe A vacanathI baMnene parApekSA jaNAtI hovAthI banne tulyabaLI che e spaSTa che. / / 42 / / gAthArtha - sarva jananI sAkSIe eka ja sthAnamAM je pratyakSathI jovA maLe che te bheda abhedano, rUparasAdikanI jema virodha kema kahevAya ? e, he paravAdIo ! (athavA he ziSyo!) tame kaho. (arthAt na ja kahevAya...) / / 4-3 / / vivecana - eka ThAmi... eka sthAnamAMghaTAdi dravyane viSe sarvalokanI sAkSIe pratyakSapramANathI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-3 Tabo- eka ThAmi, ghaTAdika dravyana viSai, sarvalokanI sAkhI pratyakSa pramANai, raktatvAdika guNa - paryAyano bhedAbheda je lahii chai, tehano virodha kaho kima kahii ? jima rUpa - rasAdikano ekAzrayavRttitvAnubhavathI virodha na kahii, tima bhedAbhedano paNa jANavo. 34 gha- na hi pratyakSavReDarthe virodho nAma / tathA-pratyakSardaSTa artha dRSTAntanuM paNi kArya nathI. uktaM ca kvedamanyatra dRSTatvamaho ! nipuNatA tava / tRSTAnta yAcakSe yajyuM, pratyakSettumAnavat / / | || 4-rU | - raktatvAdika guNaparyAyano bheda- abheda je jovA maLe che teno virodha-te beno paraspara virodha che evuM kaho, zI rIte kahevAya ? arthAt na ja kahevAya. jemake rUpa-rasa vagereno ekAzrayavRttitvAnubhavathI=rUpa-rasa vagere eka AzrayamAM rahelA che evo spaSTa anubhava che to jema ApaNe rUpa-rasAdikano paraspara virodha hovo kahetA nathI, tema bheda-abhedano paNa na kahevo joIe. kahyuM ja che ke (abAdhita) pratyakSathI joyelA padArthamAM virodha hoto nathI... arthAt abAdhita pratyakSathI je jevuM dekhAyuM hoya e kadAca evuM nahIM hoya... ne bIjA prakAranuM hoya... AvA virodhanuM udbhAvana karI zakAtuM nathI. vaLI, je bAbata pratyakSathI dekhAtI hoya tyAM dRSTAntanI paNa jarura hotI nathI... Azaya e che ke 'tame sarvatra bheda-abheda sAthe rahyA hovAthI e beno paraspara virodha nathI... AvuM sAbita karavA mAgo cho... paNa Avo virodha na hoya enuM ubhayamAnya hoya evuM ekAda dRSTAnta to Apo ke jethI amane paNa enI pratIti thAya...' AvuM koI paravAdI kahe to eno javAba ApavA granthakAra kahe che ke anumAnathI siddhi karavAnI hoya tyAM dRSTAntanI jarura paDe... jemake dhUmADo joIne agninI siddhi karavAnI hoya to jyAM jyAM dhUma tyAM tyAM agni, jemake rasoDAmAM... ema dRSTAnna ApavuM paDe. paNa parvata para agni pratyakSa ja dekhAto hoya to pachI kAMI koI dRSTAnta ApavAnI jarura hotI nathI. prastutamAM paNa bheda-abheda - banne sAthe rahelA hovA pratyakSathI ja dekhAya che... pachI dRSTAntanI kyAM jarura che ? kahyuM ja che ke prazna tame A je sAbita karavA iccho cho te anyatra kyAM - maLe che, te kaho. uttara - aho tattvanirNaya karavAnI tArI nipuNatA ! ke jethI tuM pratyakSamAM paNa anumAnanI jema dRSTAnta mAge che... = kayA dRSTAntamAM jovA eTale bheda-abhedano paraspara virodha nathI e jo pratyakSathI ja dekhAya che to emAM koI dRSTAntanI paNa jarura nathI... / / 43 || Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 DhALa-4 : gAthA-4-5 dravya guNa paryAyano rAsa zyAmabhAva je ghaTa chai pahilAM, pachai bhinna te rAto re .. ghaTabhAvai navi bhinna jaNAI, sI virodhanI vAto re | 4-4 | Tabo- bhedabhedano pratyakSano abhizApa pudgala dravyaI dekhADaI chai- je ghaTa pahilA - zyAmabhAva chai, te pachaI - rAto bhinna jaNAI chai, anaI bihuM kAliM ghaTabhAvai abhinna ja jaNAI chai, zyAma rakta avasthAbhedaI ghaTa eka ja che. to ihAM virodhanI vAta sI kahevI ? | 4-4 bAlabhAva je prANI dIsai, taruNa bhAva te nyArI re ! devadatta bhAvaI te eka ja, avirodhaI niradhAro re | 4-5 5. - Tabo- havai AtmadravyamAMhi bhedabhedano anubhava dekhADaI chai. bAlabhAvaI = bAlakapaNe, je prANI dIsai chaI, te taruNa bhAve nyAro kahatAM - bhinna chaI. anaI devadattabhAvaI te manuSyapaNAnAM paryAyache te eka ja chache. to ekano viSaI bolataruNabhAvatuM bheda, devadattabhAvaI abheda e avirodhe nirdhAro. 3 raM gAthArtha - je ghaDo pahelAM zyAmabhAvavALo che e pachI bhinna evA raktabhAvavALo thAya che ane ghaTapaNAMthI to bhinna jaNAto nathI. mATe virodhanI zI vAto che ? / 4-4 | vivecana - bheda ane abheda... banne pratyakSathI jaNAya che e vAta pahelAM pudgaladravyamAM jaNAve che... je ghaDo pahelAM zyAmabhAva che (= kALo che) tene pAka ApavAthI e rakta bane che ane zyAmo na raC/: evuM spaSTa pratyakSa thAya ja che, je bhedane jaNAve che. vaLI banne kALamAM ghaTa tarIke e abhinna ja jaNAya che. eTale ja to sa vArtha paTe: evI pratyabhijJA thAya che. jo ghaDo badalAI gayo hoya to rakta ghaTane joIne parva evI abhedane jaNAvanAra pratIti thAya ja nahIM. paNa thAya che eTale e ja ghaTarUpe enA abhedane paNa jaNAve che. Ama zyAmaraktapaNAmAM ghaDo eka ja che. eTale ke abheda paNa che ja. to pachI bheda-abhedamAM virodha hovAnI vAta kyAM rahI ? || 44 | gAthArtha - bALabhAve prANI je (= jevo) dekhAya che. enA karatAM taruNabhAve te nyAro jaNAya che. vaLI devadatta tarIke to avirodhapaNe te eka ja hovo niradhAra thAya che. | 4-5TI vivecana - have, AtmadravyamAM bheda ane abhedano pratyakSa anubhava dekhADe che - bALabhAve je jIva jaNAya che te taruNabhAve judo ja hoya che. nirdoSatA-kutUhalavRtti vagerethI sabhara bAlyAvasthA karatAM taruNAvasthA atyaMta nyArI hoya che e sarvajanaprasiddha che ane chatAM, A e ja devadatta che... vagere rUpe manuSyapaNAnA paryAyathI te eka ja che. Ama eka ja vastumAM bALa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-6 purisammi purisasaddo, jammAI maraNakAlapajaMto / tassa u bAlAIyA, pajjavabheyA bahuviyappA / / sammatau / / 1,32 / / 4-5 / / dharmabheda jo anubhavabhAI, dharmibheda navi kahiI re ! bhinnadharmano eka ja dharmI, jaDa cetana paNi lahiI re ! 4-6 . Tabo- bheda hoI, tihAM abheda na hoI ja. bheda vyApyavRtti chaI. te mArTi' ehavI prAcIna naiyAyikanI zaMkA TAla chAM- "zyAmo ra?' ihAM zyAmatva raktatva dharmano bheda - taruNabhAve bheda ane devadattabhAve abheda che. A vAta vinA virodha nizcita karo. kahyuM ja che ke - puruSa aMge puruSa zabda janmathI laine maraNakAla parvata samAna rIte vaparAya che. mATe dareka avasthAmAM abheda che.) ane te puruSanA bALa vagere paryAyonA bhedo ghaNA vikalpavALA hoya che. IT 45 || gAthArtha - jyAM anubhavathI dharmabheda bhAsato hoya tyAM paNa jo dharmIno bheda na ja kahIe to ane tethI bhinna dharmano paNa eka ja dharmI kahIe to jaDane cetanapaNe paNa kahevo paDe. || 4-6 // vivecana - A DhALanI cothI gAthAmAM pudgala aMgenA bhedabhedanA anubhava aMge zyAmo na ra: pratIti parathI zyAmaghaTa karatAM raktaghaTano bheda batAvelo.. ne pAcho ghaTarUpe abheda batAvelo... ne e rIte bheda-abheda pugaladravyamAM avirodhe ekasAthe rahe che e pratyakSasiddha darzAveluM... e aMge bhedane vyApyavRtti mAnanAra prAcIna naiyAyikanI zaMkA TALavA mATe A gAthA granthakAre kahela che. prAcIna taiyAyika sAthenI A carcA joIe. prA.nai. - jyAM bheda rahyo hoya tyAM abheda na ja rahyo hoya. kAraNa ke bheda vyApyavRtti che. arthAt potAnA AdhArane vyApIne rahenAro che. pachI e AdhAramAM abhedane rahevAnI jagyA ja choDato nathI. mATe tyAM abheda na ja hoya. jaina - paNa ekabAju zyAmo na ra: buddhi thAya che. arthAt zyAmaghaTamAM raktaghaTano bheda jaNAya che. ne bIjI bAju sa vAya dharTa: (pahelAM je zyAma hato) te ja A (hAla lAla) ghaDo che evI pratyabhijJAthI banneno abheda paNa jaNAya che. mATe bheda-abheda banne sAthe rahyA ja ne! prA.nai. - tame je pratyabhijJA kaho cho ne ene anusarIne banne vacceno abheda kaho cho e to amane paNa mAnya ja che. paNa zyAmo rajIdvArA zyAmaghaTa ane raktaghaTa vacceno bheda je kaho cho te barAbara nathI. kAraNa ke e pratIti ra mekavAna zyAmapaTe: (kALoghaDo raktaghaDAnA bhedavALo che) evo artha nathI jaNAvatI. paNa zyAmavaM tvamevat (zyAmapaNuM = zyAmavarNa raktapaNAnA = raktavarNanA bhedavALuM che.) evo artha jaNAve che... arthAt e pratIti dharmI evA ghaTano bheda nathI jaNAvatI... paNa (ghaTanA bhinnakAlIna) be dharmono = zyAma7 - raktatvano bheda jaNAve che. eTale ke sthAna na ra: AvA prayogamAM artha malve ne jIvaMta Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 DhALa-4 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa bhAsaI chaI, paNi dharmi ghaTano bheda na bhAsaI ima jo kahiche, to jaDa cetanano bheda bhAI cho, tihAM jaDatva cetanava dharmano ja bheda, paNi - jaDa - cetana dravyano bheda nahIM. ima - avyavasthA thAI. dharmano pratiyogipaNa ullekha to bihu ThAme sarakho cho. anaI pratyakSasiddha - arthaI bAdhaka to avataraI ja nahIM. je 4-6 | evo karavAno hoya che. eTale zyAmaghaTamAM raktaghaTano bheda che ja nahIM, mAtra abheda ja che. mATe bheda-abheda banne eka ja sthAne rahe che e vAta barAbara nathI. jaina - A rIte, dharmI vAcaka zabda sAthe bolAyela naguthI (nakArathI) paNa jo dharmIno bheda na mAnatA mAtra dharmano bheda mAnavAno hoya to to khaDo na vetanaH AvI pratIti paNa dharmI jaDamAM dharmI cetanano bheda nahIM jaNAve, mAtra dharma jaDatvamAM cetanatvanA bhedane ja jaNAvaze. e ja rIte "dharmo nAdharma AvI pratIti paNa dharmI dharmAstikAyamAM dharmI adharmAstikAyano bheda nahIM darzAve, mAtra dharmAstikAyatvadharmamAM adharmAstikAyatvadharmano ja bheda darzAvaze. A rIte sarvatra jyAM jyAM dharmI sAthe nakAra bolAyelo haze e dharmano ja bheda darzAvaze, dharmIno bheda to darzAvaze ja nahIM... ane to pachI dharmImAM kyAMya bheda pratIta ja na thavAthI jaDa cetana judA judA che ema kahI ja nahIM zakAya. ane zyAmo na ra: pratIti hovA chatAM zyAmaghaTa ane raktaghaTa jema eka ja che ema jaDa ane cetana paNa eka ja thaI jaze... eTale ke jaDane paNa cetanarUpe svIkAravo paDavAthI dravyavyavasthA ja UDI jaze. naiyAyika - gaco vetanaH pratItimAM cetanadharmIno ja pratiyogI tarIke ullekha che. Azaya e che ke paTo paTa: mAM jema, ghaTa pratiyogIrUpe bhAse che... ne tethI paTamAM ghaTapratiyogika bheda (ghaTano bheda) bhAse che.. ema prastutamAM paNa jaDamAM cetanapratiyogika bheda jaNAya che.. ne tethI jaDa-cetana alaga hovAthI dravyavyavasthAne koI vAMdho nathI. jaina - to pachI e rIte zyAmo ra mAM paNa raktaghaTano pratiyogI tarIke samAna rIte ullekha che. eTale jaDa-cetananI jema A pratIti paNa dharmInA bhedane jaNAve ja che, nathI jaNAvatI ema nahIM, e tamAre mAnavuM ja paDaze. (nahIMtara to paTo na dhaTa: zuM tame je dRSTAnta ApyuM che e paNa tame ApI zakavAnA nathI ja.... kAraNa ke amAro e pratIti mATe paNa tamane prazna che ja ke tyAM paNa zyAmo ne rajI: nI jema mAtra dharmabheda ja pratIta thAya che, dharmabheda nahIM... evuM ja tamAre mAnavuM paDaze...) eTale AvI badhI pratItiomAM samAna rIte dharmIno bheda bhAse che ema tamAre svIkAravuM ja paDaze ne A rIte pratyakSathI ja je vAta (paraspara bheda) siddha thAya che emAM pachI bAdhaka to avatarato ja nathI. kAraNa ke pratyakSasiddha vAtamAM paNa bAdhaka saMbhavato hoya to duniyAno koI vyavahAra ja Ubho nahIM rahI zake. pratyakSathI ja mayaM dhaTa: ema joIne kahevA para koI kahI zake che ke AmAM koI bAdhaka haze to ? mATe Avo nirNaya nahIM karI zakAya.. ane to pachI koI nirNaya ke tadanusAra vyavahAra UbhA ja zI rIte rahI zakaze ? mATe pratyakSasiddha bheda svIkAravo joIe. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-6 naiyAyika - pratyakSathI jaNAtI paNa badhI vAto kAMI svIkArAtI nathI. jemake relanA be pATA bhegA thatA dekhAtA hovA chatAM emAM pAchaLanuM pratyakSa ja bAdhaka hovAthI ene bhegA manAtA nathI. ema zyAmo na ra: pratIti, vaDo vetanaH nI pratItine samAna hovA chatAM, bannenA artha alaga-alaga karavA paDe che. jaDadharmImAM cetanano bheda mAnI levAmAM koI bAdhaka na hovAthI tyAM dharmIbheda mAnavAno.paNa zyAmadharmImAM raktadharmIno bheda mAnavAmAM bAdhaka hovAthI tyAM dharmIbheda nahIM mAnavAno. jaina - e bAdhaka koNa che ? naiyAyika - sa evArtha paTa: AvI pratyabhijJA ja emAM bAdhaka che. A pratyabhijJA dharmInA abhedane jaNAve che. pachI eno bheda zI rIte mAnI zakAya ? naDa vetana:, paTo ne paTa: A badhAmAM pAchaLathI koI pratyabhijJA thatI nathI ke je abhedane jaNAvIne bhedane bAdhita kare. mATe tyAM dharmIno bheda mAnavAno. paNa zyAmo ra mAM, pratyabhijJA bhedane bAdhita karatI hovAthI dharmIno bheda mAnavAno nahIM. jaina - zyAmo : pratyakSa bhedane jaNAve che. te evayaM paTe: pratyabhijJA abhedane jaNAve che. tame kaho cho ke pratyabhijJAthI jaNAtA abhedane mAnavAno.. ane pratyakSathI jaNAtA bhedane (pratyabhijJAthI bAdhita thato hovAthI) nahIM mAnavAno. to koI AnAthI UMdhuM paNa kahI zake che ne ke pratyakSathI jaNAtA bhedane mAnavAno ne enAthI bAdhita thato hovAthI, pratyabhijJAthI jaNAtA abhedane nahIM mAnavAno... to have AmAM vinigamaka koNa ? arthAt tamArI ja vAta sAcI che ke tamArAthI UMdhuM je kahI rahyo che enI vAta khoTI che. evo nirNaya karAvI Ape evI yukti zuM che ? naiyAyika - 4 evArtha paTa: AvI pratyabhijJA badhA ja ziSTone samAna rIte thAya che.. ne pAchaLathI paNa koI evI pratIti thatI nathI ke je A prayabhijJAne bhramaNArUpa TheravI de... mATe enA viSayabhUta abhedane to mAnavo ja paDe. jaina - zyAmo na raW: evuM pratyakSa paNa badhA ja ziSTone samAna rIte thAya che. alabat be pATA bhegA thatAM paNa badhA ziSyone samAna rIte dekhAya che... paNa emAM to pAchaLathI badhAne - jyAM e bhegA thatA dekhAya tyAM pahoMcavA para alaga dekhAvA spaSTa hoya che... mATe bhegA thatA je dekhAya che te pratyakSa bhrAnta hovAno nirNaya che... paNa) zyAmo na ra mAM evI koI pratIti to pAchaLathI paNa thatI nathI ja ke je A pratyakSane bhrAnta Therave. mATe enA viSayabhUta bhedane paNa mAnavo ja paDe ne.. naiyAyika -zyAmo ra: pratyakSane ame kAMI brAnta kahetA nathI. paNa enI saMgati to zyAmavaM ratnamitram evo artha karIne thaI zake che.. pachI dharmIno bheda mAnavo jarurI raheto nathI. jaina - ema to bhedavAdI paNa tamane kahI zake che ke evArtha paTa: evI pratyabhijJAne ame kAMI brAnta kahetA nathI... paNa kApyA pachI pharIthI Ugelo nakha judo ja hovA chatAM "A Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 DhALa-4 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa e ja nakha che' evI je pratyabhijJA thAya che ene abhedaviSayaka na mAnatA sAdazyaviSayaka mAnI saMgati karAya che. ema 5 evArtha paTa: evI pratyabhijJAnI paNa tene sAdazyaviSayaka mAnI saMgati karI zakAya che. ne tethI abheda mAnavAnI jarura nathI. vaLI parimANa-AkAra vagerenuM sAzya to che ja, eTale sAdRzya kAMI asaMgata nathI.. naiyAyika - nakhamAM to pratyakSa ja abhedabAdhaka che, mATe sAdRzya manAya che. jaina - bhedavAdI paNa tamane kaheze ke zyAmo na ra$: pratyakSa ja bhedasAdhaka hovAthI abhedabAdhaka che, mATe ja evA paTa: pratyabhijJAna viSaya tarIke sAdazya ja mAnavuM paDaze. naiyAyika - paNa zyAmo na ra. pratyakSanA viSayabhUta bheda khuda ja bAdhita hovAthI e pratyabhijJAnA viSayabhUta abhedane zI rIte bAdhita karaze ? jaina - paNa bheda bAdhita che e kayAM haju siddha thayuM che ? eTale pAchI e ja vAta AvIne UbhI rahI ke pratyakSa pratyabhijJAna viSayabhUta abhedane bAdhita karaze ? ke pratyabhijJA pratyakSanA viSayabhUta bhedane bAdhita karaze ? eno nirNaya karAvanAra koI vinigamaka nathI... mATe koI koIne bAdhita karI na zakvAthI bheda ane abheda banne mAnavA ja paDaze. have, bIjI rIte A ja vAta vicArIe.. jaina - tame kaho cho.. na evArtha paTa: AvI prAbhijJA abhedane jaNAve che. to e amane mAnya ja che. paNa e bhale abhedane jaNAve.. emAM bhedane tyAMthI bhAgI javAnI zI jarura che ? naiyAyika - paNa abheda ane bhedane virodha che, mATe bheda tyAM zI rIte rahI zake ? jaina - paNa, zyAmo na rajI: pratIti bhedane jaNAve ja che ne.. naiyAyika - e pratIti dharmIbhedane nathI jaNAvatI. (paNa dharmabhedane jaNAve che.) jaina - evuM zA mATe ? naiyAyika - eTalA mATe ke bheda-abhedane virodha che... ne abheda pratyabhijJAthI siddha thayela che. jaina - to pachI anyonyAzrayadoSa Avaze. bheda-abhedane virodha che e siddha thAya to siddha thAya ke zyAmo na raW: e pratIti dharmabhedane jaNAvatI nathI. ane e pratIti dharmIbhedane jaNAvatI nathI e siddha thAya to bheda-abhedane virodha hovo siddha thAya che. Ama, bheda-abhedane virodha che nahIM. ne tethI dravya-guNa-paryAyano paraspara bheda-abheda banne hovAmAM koI vAMdho nathI. || 46 || Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-7 bhedabheda tihAM paNi kahatAM, vijaya jaine mata pAvaI re ! bhinnarUpamAM rUpAMtarathI, jagi abheda paNi AvaI re | 4-7 | Tabo- tihAM = jaDa - cetanamAMhi, paNi bhedabheda kahatAM jainanuM mata vijaya pAmaI, je mATaI - bhinna rUpa je jIvAjIvAdika tehamAM, rUpAntara dravyatva - padArthatyAdika, tehathI jagamAMhi abheda paNi AvaI. eTalaI-bhedabhedanAM sarvatra vyApakapaNuM kahiuM. . 4-7 gAthArtha - tyAM paNa bhedabheda kahetAM jainamata vijaya pAme che. A jagamAM bhinna rUpavALA padArthomAM paNa anyarUpe abheda paNa Ave che. 4-7 / vivecana - jaDa-cetanamAM paNa bheda-abheda jo kahezo to jainamatano ja vijaya thavAno che. kAraNa ke jeno ja, sAva bhinna jevA dekhAtA padArthomAM paNa kathaMcit abheda paNa mAne ja che. Azaya e che ke, jaDa ane cetana bhinna bhinna che. e to vizvaprasiddha che. have mane ne ra mAM naiyAyikane jema mAtra dharmabheda mAnya che, dharmabheda nahIM to ene samAna rIte ja thatI navo na vetana: evI pratItithI paNa dharmabheda ja mAnavAno rahe, dharmIbheda mAnI zakAya nahIM ane tethI jaDa-cetana vacce paNa abheda mAnavAno rahe. eTale jaDa-cetana vacce bheda ane abheda banne ja mAnavAmAM Ave to jainamatano vijaya siddha thaI ja gayo. zaMkA - je atyaMta bhinna svarUpavALAM jaDa-cetana dravyo che emAM bheda hovo to samajAya ja che. paNa abheda zI rIte mAnI zakAya ? samAdhAna - je prasiddha svarUpe paraspara bilakula bhinnarUpavALA che evA paNa jIva-ajIva vagere padArthomAM rUpAMtarathI-e prasiddha svarUpa karatAM alaga dravyatva-padArthatva svarUpathI abheda paNa Ave ja che. Azaya e che ke jaDamAM jIvatva dharmane AgaLa karIne to jIvano bheda che ja... arthAt jIvatAvacchinnapratiyogitAkajIvabheda to jaDamAM rahyo ja che.. paNa dravyatva dharmane AgaLa karIne jIvano bheda jaDamAM rahyo che ? Avo prazna pUchavAmAM Ave to nA ja pADavI paDe, kAraNa ke jaDadravyamAM paNa dravyavAvacchinnabheda to rahyo hoto nathI ja, e spaSTa che. ema jaDamAM padArthatva rahyuM hovAthI padArthavAvacchinna hoya evo koI paNa bheda emAM rahI zakato nathI. eTale ke padArthavena rUpeNa jIvano bheda paNa jaDamAM rahyo nathI.. bheda nathI rahyo eno artha ja ke abheda rahyo che A ja rIte paTamAM ghaTavena ghaTabheda rahyo che, paNa dravyatvena to ghaTabheda rahyo nathI ja, mATe abheda rahyo che. ema zyAmaghaTamAM paNa raktaghaTano raktatvana bheda rahyo che, paNa ghaTavena abheda rahyo che. Ama bheda ane abheda sarvatra sAthe rahyA hovAthI e be vacce virodha nathI......ane e sarvatra vyApaka che. zaMkA - A DhALanI bIjI gAthAnA vivecanamAM zaMkA-samAdhAna daramyAna tame paTamAM ghaTano bheda che-abheda nathI.. (arthAt bheda-abheda banne che evuM nathI) evuM pachI paTamAM bhale ne ghaTabheda Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 DhALa-4 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa ane ghaTaabheda e banne sAthe jovA maLatA na hoya...' AvA vAkya dvArA jaNAvyuM che (pR. 107) ane have ahIM paTamAM paNa ghaTanA bheda-abheda banne rahyA che ema jaNAvI rahyA cho... to tamArA A vivecanamAM pUrvAparivarodha nathI ? samAdhAna nathI. zaMkA - kaI rIte nathI ? samAdhAna A rIte 'abheda' zabdano artha vicAravo joIe. 'abheda' zabdanA be artha che tAdAtmya ane sAdRzya... vivakSitaghaDAno potAnAmAM ja je abheda kahevAya che e tAdAtmyarUpa (= aikyarUpa) abheda che... paNa anyaghaDAmAM je abheda kahevAya che e tAdAtmyarUpa nathI... paNa sAdRzyarUpa abheda che. Azaya e che ke anya ghaDo paNa ghaTa' che ja. mATe emAM ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkaghaTabheda che nahIM... bheda nathI eno matalaba ja ke abheda che. eTale ke vivakSitaghaTano e anyaghaTamAM abheda che... paNa e vivakSitaghaTanuM tAdAtmya to emAM nathI ja e, banne ghaDA judA judA spaSTa dekhAtA hovAthI jaNAya ja che. to A abheda zAne jaNAve che ? ghaTatvarUpe e anyaghaDAmAM vivakSitaghaTanuM je sAdRzya che ene jaNAve che. paTamAM e sAdRzya paNa na hovAthI ghaTabheda kahevAya che. paNa abheda nathI kahevAto. chatAM paTamAM paNa, vivakSitaghaTanuM dravyatvarUpe to sAdazya che ja. mATe paTamAM dravyatvAvacchinna ghaTabheda nathI... arthAt ghaTaabheda che. abheda sAdRzyarUpa che A vAta sAva apUrva jevI nathI lAgatI ? zaMkA samAdhAna - - - nA, raiyAyikane paNa e mAnya che. te A rIte ApaNe joyuM ke paTamAM ghaTaabheda dravyatvAvacchinnaghaTabhedAbhAvarUpa che. vaLI bhedano abhAva e pratiyogitAvacchedakarUpa hoya che. (A vAta vyAptipaMcakamAM Ave che.) eTale ghaTaabheda ghaTabhedAbhAva e pratiyogitAvacchedaka dravyatvarUpa che. vaLI taiyAyikanA mate sAdazya e tadbhijJatve sati tadgatabhUyodharma rUpa che. eTale paTamAM ghaTanuM sAdRzya ghaTabhinnatva + ghaDAmAM rahelA dravyatva, pRthvItva, padArthatva vagere dharmarUpa ja che. Ama, paTamAM rahelo ghaTaabheda, ghaTabhedanA abhAvarUpa che, mATe dravyatvarUpa che ne tethI sAdazyarUpa che, ema naiyAyikane paNa mAnya che ja. ne tethI A koI sAva navI apUrva (=kAlpanika) vAta nathI. - = eTale nizcita thayuM ke 'abheda' zabdanA be artha che, sAdRzya ane tAdAtmya... granthakAre A gAthAmAM jaDamAM paNa caitanyano je abheda kahyo che e sAdRzyarUpa abheda che e spaSTa che. kAraNa ke jaDa vastu kAMI pote cetanAtmaka hotI nathI... arthAt cetananuM tAdAtmya emAM hotuM nathI. paNa dravyatvana sAdRzya to che ja. ema, paTa pote kAMI ghaTAtmaka nathI... arthAt emAM ghaTanuM tAdAtmya nathI e spaSTa ja che... chatAM paTamAM dravyatvana ghaTanuM sAdRzya che... ne mATe dravyatyena ghaTano bheda rahyo na hovAthI abheda rahyo che... eTale prastutagAthAnA vivecanamAM paTamAM ghaTano abheda je kahyo che te sAdRzyarUpa abheda kahyo che. - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-7 paNa pUrve A DhALanI bIjI gAthAnA vivecanamAM tame kahyuM e mujaba zaMkA-samAdhAna daramyAna meM paTamAM ghaTano abheda nathI... ema je niSedha kahelo che te tAdAtmyarUpa abhedano niSedha kahelo che... mATe koI virodha nathI... (athavA 'sAdazya' artha levo hoya to paNa kazo vAMdho nathI... kAraNa ke paTamAM ghaTatvena ghaTano bheda che, abheda nathI ema kahyuM che... ne e to spaSTa ja ke vivakSita ghaTanuM anyaghaTamAM ghaTatvena jema sAdRzya hoya che, ema paTamAM hotuM nathI. eTale paTamAM 'sAdRzya' nathI, mATe abheda nathI.) granthakAra dravya-guNa-paryAya vacce je abheda kahevA mAge che te tAdAtmyarUpa abheda che, ema samajavuM. eTale ke ghaDAno potAnA zyAmavarNa sAthe je abheda che te tAdAtmyarUpa abheda che.. ema ghaDAno potAnI navI avasthA, junI avasthArUpa paryAya sAthe je abheda che te paNa tAdAtmyarUpa abheda che... eTale ja guNa ke paryAya kyAreya dravyathI alaga jovA maLatA nathI. nahIMtara to jema eka ghaDAmAM bIjA ghaDAno sAdazyarUpa abheda hovA chatAM e baMne alaga-alaga jovA maLe che... ema dravya karatAM guNa-paryAya paNa alaga jovA maLata. 117 vaLI, dravyano guNa-paryAyamAM je bheda paNa kahevo che... te paNa tAdAtmyarUpa abhedathI bhinna evo bheda ja kahevo abhipreta che... eTale ke ghaDAnuM zyAmavarNamAM tAdAtmya jema che, (mATe zyAmavarNa alaga jovA maLato nathI), ema tAdAtmya nathI paNa kharuM, eTale ja pAka ApavA para zyAmavarNa nAza pAmavA para paNa ghaDo nAza pAmato nathI. ema 'navApaNAMnI' avasthA nAza pAmIne 'junApaNAMnI'avasthA AvavA chatAM ghaDo nAza pAmato nathI. jo abheda tAdAtmyarUpa ane sAdazyarUpa ema be prakAre che, to bheda paNa tAdAtmyAbhAvarUpa ane sAdRzyAbhAvarUpa ema be prakAre ghaTI zake che. vikSitaghaTano anyaghaTamAM je bheda che te tAdAtmyAbhAvarUpa che ane paTamAM je bheda che te sAdazyAbhAvarUpa che. (alabat paTamAM ghaTano tAdAtmyAbhAvarUpa bheda paNa che ja. paNa ghaTatvAvacchinnapratiyogitAka bheda je kahevAya che te sAdRzyAbhAvarUpa bhedane najaramAM rAkhIne...nahIMtara e bheda anyaghaTamAM paNa kahI zakAta...kAraNa ke emAM paNa tAdAtmyAbhAva to che ja.) prastutamAM, guNa-paryAyamAM dravyanuM sAdRzya nathI ja. kAraNa ke dravyanA dravyatva-AdhAratA vagere dharmo nathI. to sAdRzyAbhAvarUpa bheda ghaTAvavo joIe ne ? samAdhAna- e jarUra ghaTAvI zakAya che. paNa A rIte sAdRzyasaMlagna abheda ghaTAvI zakAto nathI, kAraNa ke guNa-paryAyamAM dravyanuM sAdRzya nathI. jyAre tAdAtmya saMlagna vicAra karavAmAM Ave to upara jaNAvyA mujaba guNa-paryAyamAM dravyano bheda ane abheda banne ghaTAvI zakAya che... mATe e rIte ahIM ghaTAvyA che, ema jANavuM. Ama, granthakAra dravya-guNa-paryAyano bheda ane abheda sarvatra ThAme dIse che... vagere je kahI rahyA hatA te tAdAtmya saMlagna bheda-abheda mATe kahI rahyA hatA... e saMdarbhamAM to paTamAM ghaTanuM tAdAtmya na hovAthI abheda nathI ja, mAtra bheda ja che... mATe meM paNa e rIte kahyuM hatuM... Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 DhALa-4 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa ane prastuta gAthAmAM, jaDamAM cetanano dravyatvena abheda hovo granthakAra je kahI rahyA che te sAdRzyarUpa abheda che e ApaNe joI gayA chIe. mATe prastutagAthAmAM sArazyarUpa abhedano saMdarbha hovAthI ne e to paTamAM paNa dravyatvena rUpeNa ghaTano abheda akSata hovAthI meM paNa abheda hovo kahyo che. have, eka bIjI vAta paNa vicArI laIe.. jaDamAM cetanano bheda je che te cetanavena che ne abheda je che te dravyatvena che. arthAt alaga-alaga dharmane AgaLa karIne che... paNa, varNAdi guNomAM ke bhinna-bhinna avasthAo rUpa paryAyomAM ghaTadravyano abheda je che te paNa ghaTatvana ja che ne bheda je che te paNa ghaTatvena ja che.. bheda ane abheda.. banne alaga-alaga dharmane AgaLa karIne che, evuM nathI. zaMkA - paNa jema jaDamAM cetanano bheda-abheda kramazaH cetana--na ane dravyatvena ema judA judA dharmothI che, ema ghaTano zyAmavarNarUpa guNamAM je bheda ane abheda che te paNa judA judA dharmothI che ema ja mAno ne ! samAdhAna - e judA judA dharmo kayA mAnavAnA ? zaMkA - kema ? ghaTatvena bheda mAnavAno ane zyAmaOna abheda mAnavAno.. samAdhAna - tame je jaDa-cetananuM dRSTAnna ApyuM che emAM jaDamAM cetanatva nathI ane dravyatva che. mATe cetana--na bheda ane dravyatvena abheda che. eTale ene anusaravAnuM hoya to zyAmamAM jo ghaTava na hoya to ja ghaTavena emAM bheda kahI zakAya. paNa evuM to nathI. kAraNa ke je zyAma che e ja ghaTa che. zyAma ane ghaTa kAMI alaga-alaga nathI. mATe zyAmamAM ghaTatva che ja. ne tethI pachI ghaTatvena ghaTabheda emAM zI rIte kahI zakAya ? zaMkA - tame ghaTa-zyAmanA abhedane anusarIne A kahI rahyA cho. ame to ghaTathI svataMtra zyAmavarNamAM bheda-abhedanI vicAraNA karI rahyA chIe. samAdhAna - dravyaviyukta guNa-paryAya to zazazRMgakalpa che.. pachI emAM vicAraNA zuM karavAnI? zaMkA - chatAM buddhithI to dravya karatAM guNane aLagA karI zakAya che ne ! ne e rIte buddhithI alagA kalpelA guNamAM bheda-abhedano vicAra karI zakAya che ne! samAdhAna - e rIte vicAra karazo to ghaTatvena ghaTabheda zyAmavarNamAM Avaze. paNa pachI zyAmavena ghaTano abheda zyAmavarNamAM nahIM Ave... zaMkA - e zI rIte ? samAdhAna - A rIte - tame dravya-guNane buddhithI sarvathA alagA karIne vicAra karI rahyA che. eTale zyAmavarNamAM jema ghaTatva nathI... ema ghaTamAM zyAmatva paNa nathI ja, kAraNa ke zyAmavarNa to ghaTathI sarvathA aLago che. have, bheda-abhedano vicAra karavA mATe A niyama che Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-7 119 ke je vastunA bheda-abhedano vicAra karavAno hoya e, e vastumAM rahelA dharmane AgaLa karIne ja karavAno hoya che. jema ke cetananA bheda - abhedano jaDamAM vicAra karavAno hoya to cetanatvadravyatva vagere cetanamAM rahelA dharmane AgaLa karIne ja karavAno hoya che. je dharma cetanamAM rahyo ja nathI, jema ke AkAzava.. te dharmane AgaLa karIne cetanano bheda-abheda aprasiddha vastu che... arthAt AkAzavAvacchinnacetanabheda-abheda aprasiddha che. zaMkA - e zI rIte ? samAdhAna - A rIte - AkAzatva dharmane AgaLa karIne bheda-abhedano vicAra eTale jemAM AkAzatva hoya emAM abheda.. ane jemAM na hoya emAM bheda.. Ama mAnavAnuM rahe. AkAzamAM AkAzatva che. mATe emAM cetanano abheda mAnavAno rahe. paNa e mAnI zakAya ema nathI, kAraNa ke AvA abhedano artha sAdRzya che.. ane AkAza-narUpaNa cetana-AkAzamAM sAdezyA to che nahIM. (kAraNa ke cetanamAM AkAzatva nathI.) eTale AkAzamAM abheda mAnI zakAto nathI. vaLI AkAza sivAyanA ghaTa-paTa-dharmAstikAyAdimAM to AkAzatva che ja nahIM. mATe emAM paNa abheda mAnI zakAto nathI, mATe abheda aprasiddha che. ema, bheda mATe paNa, jyAM jyAM AkAzatva na hoya tyAM tyAM AkAzavena rUpeNa bheda mAnavAno hoya. paNa A paNa zakya nathI, kAraNa ke AkAzatva to cetanamAM paNa nathI, jyAM cetanano bheda nathI, paNa abheda che. zaMkA - paNa, ghaTa-paTa-dharmAstikAyAdimAM to bheda Avaze ne ? samAdhAna - nA, e paNa nahIM Ave, kAraNa ke prastutamAM abheda eTale sAdRzya che eno artha bheda eTale vaisAdRzya..jemake jaDamAM cetanatvena cetanano bheda che eno artha ja cetanamAM cetanatva che, paNa jaDamAM nathI... arthAt cetanava dharmane AgaLa karIne jaDamAM cetananuM vaisAdazya che, mATe cetanano bheda che. paNa evuM prastutamAM nathI....AkAzatva dharmane AgaLa karIne ghaTa-paTadharmAstikAyAdimAM cetananuM vaisAdezya nathI, paNa sAdazya che... kAraNa ke jema cetana AkAzatvAbhAvavAnuM che, ema ghaTa-paTAdi paNa AkAzatvAbhAvavAnuM ja che. eTale AkAzatvanI dRSTie banne sarakhA ja che.. pachI bheda zI rIte kahI zakAya ? eTale AkAzatvena cetanano bheda paNa aprasiddha che. Ama, je AkAzatvAdidharma cetanamAM nathI rahyA. e dharmathI cetananA bheda-abheda banne aprasiddha che. eTale nizcita thayuM ke je vastunA bheda-abhedano vicAra karavAno hoya e, e vastumAM rahelA dharmane AgaLa karIne ja karavAno hoya che, nahIM rahelA dharmane AgaLa karIne nahIM. eTale prastutamAM, paNa, buddhithI guNathI aLago thayelo je ghaTa che emAM zyAmatvadharma rahyo nathI, mATe zyAmatva dharmane AgaLa karIne enA bheda-abhedano vicAra karI zakAya ja nahIM. ane tethI zyAmavena ghaTano zyAmavarNamAM abheda che ema kahI zakAtuM nathI. mATe, ghaTatvena bheda ne zyAmatvena abheda ema kahI zakAtuM nathI.. zaMkA - to UMdhuM kaho...ghaTano zyAmavarNamAM zyAmatvena bheda che ane ghaTatvena abheda che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 DhALa-4 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa samAdhAna - AmAM to bheda ane abheda banne ja asaMgata che. buddhithI alaga kalpelA ghaTamAM zyAmatva na hovAthI zyAmavena ghaTabheda aprasiddha hovAthI zyAmavarNamAM kahI zakAto nathI...ane ghaTatva' dharma zyAmavarNamAM na hovAthI ghaTavena abheda paNa kahI zakAto nathI. dravyatva-guNatva vagerarUpa judA-judA dharmo laIne bheda-abheda kahevAmAM paNa AvI ja Apatti jANavI.. mATe, dravyano guNa-paryAyamAM je bheda ane abheda che te judA-judA dhamothI nathI, paNa dravyatvena ja che, e nirNata thAya che. zaMkA - tarkathI evuM nirNata to thAya che.... paNa... haju mana mAnatuM nathI. samAdhAna - sUkSma buddhithI vicAravAthI A vAta manamAM jacI jaze. mATe khUba sAvadhAnI pUrvaka sUkSmatAthI vicAravuM. te vicAraNA AvI paNa karI zakAya. ghaDAe zyAmatva je apanAvyuM che (arthAt e zyAma je che) te ghaTatva dharmane AgaLa karIne ja (arthAt ghaDA svarUpe ja). mATe abheda ghaTatvena ja che.. ema pAka ApavA para ghaDo zyAmatvane je choDI de che ane rakta banI jAya che) te paNa ghaTavadharmane AgaLa karIne ja (arthAt ghaDA svarUpe ja.), pote ghaDAsvarUpe maTI jaI kapAlAdi svarUpa apanAvIne pachI zyAmatva dharmane choDe che evuM nathI.) mATe bheda paNa ghaTatvena ja che. zaMkA - vaizeSike to mAnyuM che ke ghaDo paramANuzaH naSTa thaIne pachI ja zyAmavarNane choDe che (ne raktavarNane apanAve che.) arthAt ghaDo paramANurUpe banIne pachI zyAmavarNane choDe che, ghaTanTena nahIM. mATe bheda ghaTatvene na kahevo joIe. samAdhAna - vaizeSikanI A mAnyatAnuM khaMDana enA mitra jevA taiyAyike ja karyuM che, mATe ene bahu mahattva ApavA jevuM rahetuM nathI. vaLI paramANu jo paramANutvane jALavI rAkhIne zyAma maTI rakta banI zake che to ghaDo ghaTatvane jALavI rAkhIne zyAma maTI rakta banI zake emAM koI virodha mAnI zakAto nathI. eTale bheda ane abheda bane ghaTatvena che e niHzaMkapaNe bhAse che. enA e ja dharmathI A je bheda-abheda kahyA te dravyanA guNa-paryAyamAM jANavA paNa guNano guNottaramAM ke paryAyamAM... ne ema paryAyano guNamAM ke paryAyAntaramAM je bheda-abheda hoya che e judA-judA dharmothI hoya che. jema ke ghaTanA zyAmavarNano ghaTanI gaMdhamAM zyAmavena bheda ane ghaTatvena abheda. ema vRttAkArAdi paryAyamAM paNa zyAmavena bheda ane ghaTavena abheda... zyAmaghaTane pAka ApavAthI raktaghaTa banyo.. AmAM zyAmaghaTa ane raktaghaTa A baMnene paryAyarUpe laIe to zyAmaghaTano raktaghaTamAM zyAmavena bheda che ne ghaTatvena abheda che. bIjI eka vAta jANavA jevI e che ke.. naiyAyike kapisaMyoga ane kapi yogAbhAva bannene bhegA vRkSamAM mAnyA che... ne mATe ene avyApravRtti kahela che. paNa A banne judAjudA avayavApekSA che. arthAt vRkSamAM zAkhAnI apekSAe (zAkhAvacchedana) kapisaMyoga che ane Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 21 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-8 jehano bheda abheda ja tehano, rUpAntara saMyutano re | rUpAntarathI bheda ja tehano, mUla hetu naya zatano re || 4-8 | Tabo- hivai eha ja vivarInaI dekhADaI chaI- jehano bheda, tehano ja rUpAntarasahitano abheda hoI, jima-sthAsa-koza-kuzala-ghaTa Adikano bheda chai, anai teha ja mRddhavyatvaviziSTa anarpitasvaparyAyano abheda chai. tehano ja rUpAntarathI bheda hoI, jima-sthAsa koza kuzUlAdika viziSTa-mRddhavyapaNaI tehano ja bheda hoI. mULanI apekSAe (mUlAvacchedana) kapisaMyogAbhAva che. paNa ApaNe dravyano guNa-paryAyamAM je bheda-abheda banne kahIe chIe te Ama judA-judA avayavApekSA nathI kahetA. arthAt kAMThAnI apekSAe bheda che ne beThakanI apekSAe abheda che AvuM kAMI kahetA nathI. AkhA ghaDAmAM ja dravya-guNa-paryAyanA bheda-abheda banne vyApIne ja rahyA che.... || 47 | gAthArtha :- jeno bheda hoya che teno ja rUpAMtarasaMyuktano abheda hoya che, ane eno ja anyarUpe AgaLa karIne bheda hoya che. A bheda ane abheda ja pratyekanayanA je 100-100 bheda thAya che eno mULahetu che. / 4-8 , vivecana :- hivai. pUrvanI gAthAmAM, jaDamAM cetanano bheda paNa che ane abheda paNa che vagere je vAta karI, enuM ja vivaraNa A gAthAmAM granthakAra karI dekhADe che. jeno bheda hoya che eno ja rUpAntarathI abheda paNa hoya che. jema ke sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa Adikano bheda che. eTale ke sthAsAdino kozAdimAM bheda che e, AkRtibheda-parimANabheda-arthakriyAkAritvabheda vagerethI pratyakSasiddha che. eTale ke kozatvane AgaLa karIne-arthAt kozatvane mukhya karIne. arthAtuM, kozaparyAyanI arpaNa karIne-jo vicAravAmAM Ave to zAsa: na koza: = "thAsa: #ozamanna: (kAraNake sthAsamAM kozatva nathI) ema jaNAya che. arthAt kozamAM mRddavyatva je che tene AgaLa karyA vagara=gauNa karIne=anarpita karIne ane kozaparyAyane arpita karIne vicArIe to svAsamAM kozabheda che. ane kozamAM rahela kozatvaparyAyane gauNa anarpita karIne ane mRddhavyatvane arpita karIne (arthAt kozataviziSTakozano vicAra nathI karavAno paNa mRddavyatvaviziSTakozano vicAra karIe to) DAsa paNa mRddavyatvaviziSTa hovAthI abheda che. ane e ja kozano kozaviziSTa mRddhavyarUpe bheda che. (A ApaNe hamaNAM ja AgaLa vicArI gayA chIe ke kozaparyAyane arpita karIne ane mRddhavyane anarpita karIne vicAratAM sthAsamAM kozano bheda che.) A ja rIte sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa. A badhAne paraspara, paryAyanI arpaNA hoya to bheda che. ne dravyanI arpaNA hoya to abheda che. zaMkAH- AmAM to ghaTanA paNa sthAsAdimAM ghaTatvena bheda.. mRdadravyatvena abheda. ema sAbita thayuM... tame to ghaTadravyano bheda-abheda baMne eka ja dharmathI hovA kahyA hatA. eTale virodha nahIM thAya? Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa e bheda naI abheda chai, te saigame nayano mULahetu chai. sAta nayanA je sAtasaI bheda cho, te e rIte = dravya-paryAyanI arpaNA-arpaNAI thAI. te zatAniyaphrAdhyayana mAMhi pUrvi-haMtA, havaNAM-dvAdazAniyacakramAMhi vidhi , vidhividhiH, ItyAdi rIti ekeka nayamAMhi 12-12 bheda upajatA kahiyA chaI. 4-8 || kSetra-kAla-bhAvAdika yogai, thAI bhaMganI koDI ro saMkhepaI e ThAmi kahii, saptabhaMganI joDI re / 4-9 | Tabo-vyAdika vizeSaNaI bhaMga thAI, tima-kSetrAdika vizeSaNa paNi aneka bhaMga samAdhAnaH- zyAmadivarNa.. ke jUnApaNAMnI avasthA vagere paryAya. enI apekSAe ghaTa e dravya che ane A zyAmAdi guNa-paryAya che. meM Ama ghaTano potAnA guNa-paryAya sAthe vicAra karelo. arthAt ghaTane dravya tarIke lIdheluM.. jyAre prastutamAM granthakAra ghaTanA sthAsAdi sAthe vicAra karI rahyA che. eTale dravya tarIke mRduM che ane ghaTa to sthAsAdinI jema eka paryAya ja che. tethI ghaTanA sthAsAdi sAthe vicAra e eka paryAyano paryAyAntara sAthe vicAra karavArUpa che. ane emAM to meM jaNAveluM ja che ke e bheda-abheda judA-judA dharmothI hoya che mATe koI virodha nathI. A bheda ane abheda e pratyeka nayanA 100-100 bheda je thAya che eno mULa hetumukhya kAraNa che. Azaya che ke sAtamULanayanA sAtaso bheda je kahevAya che te A rIte dravyaparyAyane arpaNA-arpaNA (mukhya-gauNa) karavAthI thAya che. te pUrve zatAranayacakra adhyayanamAM nirUpAyelA hatA. paNa hAla e adhyayana maLatuM nathI. hAla to dvAdazAniyacakramAM vidhi, vidhirvidhi. vagere rUpe eka-eka nayanA 12-12 bheda upaje che ema kaheluM maLe che. || 48 | gAthArtha - kSetra-kALa-bhAvAdinA yoge karoDo bhAMgA (= nayanA karoDo prakAra) thAya che. A sthAnamAM saMkSepathI saptabhaMganI joDI = be saptabhaMgIo kahIe chIe. || 4-9 , vivecana - dravyAdika vizeSaNaI.... jema dravyAdika vizeSaNe nayanA bhaMga=prakAra thAya che tema kSetrAdika vizeSaNe paNa aneka bhaMga=aneka prakAra thAya che. Azaya che ke AgalI gAthAmAM A jaNAvyuM hatuM ke svAsa-koza-kuzUla-ghaTano sthAsAdirUpe nahIM, paNa mRdravyatvaviziSTarUpe vicAra karIe to paraspara abheda che..ane sthAsAdi paryAyane ja mukhya karIne mRddhavyano vicAra karavAmAM Ave (mRdravyane gauNa karIne.arthAt mRdravyano mRduddavyarUpe nahIM, paNa sthAsaparyAyaviziSTarUpe, kozaparyAyaviziSTarUpe..vicAra karavAmAM Ave, to paraspara bheda che. A abheda-bhedanA kAraNe naigamAdinayanA 100-100 prakAra thAya che. AmAM dravyane vizeSaNarUpe lIdhuM tyAre abheda Avyo ne paryAyane vizeSaNa tarIke lIdhuM tyAre bheda Avyo..ne A abheda-bhedanA prabhAve nayanA prakAro paDyA. have granthakAra kahe che ke A rIte kSetrAdikane vizeSaNa tarIke laIe to paNa nayanA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 123 thAi. tathA dravyaghaTaH sva karI vivalii, tivarAI-kSetrAdika ghaTa para thAI, Ima pratyekasaptabhaMgI paNi koDIgamAM nIpajaI, tathApi lokaprasiddha je kaMbu-grIvAdiparyAyopeta ghaTa chaI, prakAro paDe che. dhAro ke amadAvAdI mATImAM A badhI prakriyA thaI che ne chevaTe amadAvAdI ghaDo banyo che. to sthAsAdipaNa amadAvAdI ja hoya... eTale amadAvAdItvaviziSTa sthAsa, amadAvAdItvaviziSTakoza.. A rIte amadAvAdItvane vizeSaNa banAvIne=mukhya karIne (kSetrane arpita karIne) sthAsAdi paryAyane gauNa karIne (arthAt sthAsAdino sthAsAdirUpe nahIM, paNa amadAvAdItvaviziSTarUpe vicAra karavAmAM Ave to) badhAno abheda bhAse che.. ne amadAvAdItvane gauNarUpe=anarpita karIne-sthAsAdiparyAyane mukhya karIne vicAra karavAmAM Ave to- arthAt sthAsaviziSTaamadAvAdItva.. kozaviziSTa amadAvAdItva....... A rIte paryAyane vizeSaNa banAvIne= mukhya karIne vicAra karavAmAM Ave to bheda bhAse che. Ama kSetrane vizeSaNa banAvyuM to abheda Avyo ane sthAsAdi paryAyane vizeSaNa tarIke lIdhA to bheda Avyo. A bheda-abhedanA kAraNe paNa eka-eka nayanA aneka bhaMga = aneka prakAra thAya che. A ja rIte dhAro ke ziziraRtujanya ghaDo che. to zizirajatvaviziSTa sthAsAdino vicAra karavAmAM Ave tyAre abheda jaNAze ane sthAsAdiviziSTazizirajanyatvano vicAra karatAM bheda jaNAze. A bheda-abhedathI paNa pratyekanayanA anekabhaMga thAya che. ema dhAro ke sthAsAdino zyAmavarNa che. to zyAmaviziSTarUpe sthAsAdino vicAra karatAM abheda jaNAze ne sthAsAdiviziSTarUpe zyAmavarNano vicAra karatAM bheda jaNAze. Ama bhAvane vizeSaNarUpe ne paryAyane vizeSaNarUpe vicAratAM kramazaH abheda-bheda jaNAya che. A abheda-bhedanA kAraNe paNa pratyekanA aneka bhaMga thAya che. tathA dravyaghaTaH sva karI. A adhikAramAM dravyaghaTano artha zuM karavo? kSetraghaTano artha zuM karavo ? A gUDha che. dravyaghaTa eTale ghaTanuM dravya mRdravya laIe. athavA ghaTane potAne ja dravya laIe.. to kSetraghaTa eTale ghaTanuM kSetra saMbaMdhI svarUpa jema ke amadAvAdIpaNuM (athavA bhUmisthata), kALaghaTa eTale ghaTanuM zizirajanyatva. vagere levuM paDe.. paNa e to ghaTa mATe "sva" ja che. "para" zI rIte thAya ? amadAvAdI ghaDA mATe suratajanyatva vagere rUpe parakSetra vagere levAnA hoya to eno vicAra to tathApi lokaprasiddha vagere paMkti dvArA granthakAra khuda karavAnA ja che. vaLI ApaNAM anubhavanAM viSayabhUta je kaMbugrIvrAdimAna ghaTa che... enI to lokaprasiddha je kaMbugrIvAdi. vagere paMkti dvArA granthakAre vicAraNA karI che. eTale A dravyaghaTa ane kSetraghaTa vagere... aprasiddha vastuo che. jyAM sudhI enI spaSTa kalpanA na Ave tyAM sudhI vivecana zI rIte thAya? je AkAzapradezone avagAhIne ghaDo rahyo che, te AkAzapradezonA samUhano AkAra paNa ghaDA jevo ja thavAno che. mATe ene ghaTAkAza kahevAya che. ene ja kSetraghaTa tarIke laIe... to e dravyaghaTa mATe "para" banaze. kAraNa ke dravyaghaTa mRnmaya che. kSetraghaTa AkAzapradezamaya che. eTale A be ghaTane najaramAM rAkhIne adrityeva... nAce... vagere saptabhaMgI thaI zake che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa zaMkA - cAnAyaeNva... bhaMga zI rIte Avaze? kAraNa ke 'para' tarIke tame je kSetraghaTa lIdho che te paNa dravyaghaTa jyAM rahyo che tyAM rahyo ja che ne.. samAdhAna - dravyaghaTa jyAM (= je AkAzapradezamAM) rahyo che tyAM kSetraghaTa che evuM nathI paNa te (AkAzapradezo) pote ja kSetraghaTa che. paNa e dravyaghaTathI to bhinna ja che. mATe kSetraghaTarUpe dravyaghaTa to rahyo nathI ja.. ane tethI sthAnAyaeNva... vagere bhaMga maLaze ja. ema je kALakhaMDamAM (samaya-AvalikAnA samUharUpa kALamAM) ghaDAnuM astitva che e kALakhaMDane kALaghaTa kahIe to e paNa dravyaghaTa mATe "para" banaze, kAraNa ke kALa e chaThuM svataMtra dravya che. eTale dravya-ghaTa-kALaghaTanI vicAraNAmAM paNa saptabhaMgI maLaze. paNa, have 'bhAvaghaTa' tarIke zuM levAnuM? e prazna Ubho thAya che. kAraNa ke bhAva= svabhAva=svarUpa. ghaDAnA guNa-paryAya e ja ghaDAno bhAva che... ne tethI jema ghaDAnuM kSetra e kSetraghaTa tarIke lIdhuM. to ghaDAnA guNa-paryAyarUpa bhAvane ja bhAvaghaTa tarIke levo paDe. ane e to ghaDA mATe "sva" ja che, "para" nathI. eTale bIjA bhaMga mATe "zyAma' rUpe ghaDo che? vRttAkArarUpe ghaDo che? vagere praznono javAba "cAyaeNva'.. maLaze, ne tethI bIjo "cAnAyaeNva... vagere bhaMga na maLavAthI saptabhaMgI zI rIte thAya? eTale ghaDAno bhAva e bhAvaghaTa tarIke laI zakAto nathI. tethI, ghaDAno bhAva e "bhAvaghaTa' tarIke jo abhipreta na hoya to ghaDAnuM kSetra e kSetraghaTa.. vagere paNa abhipreta haze ke kema? e prazna Ubho rahe che. athavA TabAmAM "kSetrAdika-ghaTa para thAI' AvI je paMkti che temAM rahelA "Adi zabdathI mAtra kALaghaTa-levAno hoya, bhAvaghaTa levAno na hoya to vAMdho na Ave. athavA zAstromAM prajJApakanI apekSAe paNa vivakSA AvatI hoya che. ghaTanI prajJApanA=prarUpaNA karanArA prajJApakanuM kSetra e kSetraghaTa, prajJApakano (e prajJApanA karavAno) kALa e kALaghaTa ane prajJApakano ghaTaviSayaka upayoga e bhAvaghaTa, AvA kSetraghaTa vagerene "para" tarIke laIne saptabhaMgI saMbhavI zake che. chatAM AvAM dravyaghaTa-kSetraghaTa-kALaghaTa aprasiddha hovAthI ane enI apekSAe dravyaghaTanI (ghaTadravyanI) vicAraNAnA prazno UThavA vagere paNa asaMbhavita jevuM hovAthI enI saptabhaMgInI vAta na karatAM granthakAra, lokamAM ghaDA tarIke kaMbugrIvAdiparyAyopeta = nIce beThaka. vacce moTuM peTa upara kAMTho... AvA AkArayukta je padArtha prasiddha che tenI vicAraNA karIne ja saptabhaMgInu vivaraNa kare che. zaMkA :- ahIM lokaprasiddha je ghaTa che.." eTaluM ja na kahetAM "kaMbugrIvAdiparyAyopeta evuM vizeSaNa lagADIne kema kahyuM che? samAdhAna - A vizeSaNa ahIM mUkyuM che enA parathI pUrve dravyaghaTanI je vAta karI che te AvA paryAyarahitanA-buddhithI alaga kalpalA- ghaTadravyanI (= mRddhavyanI... audArika vargaNAnI.. thAvat ghaTarUpe pariNamelA pudgalonI) vAta karavAno granthakArano abhiprAya haze ema kalpI zakAya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 125 tehanai ja- svadrevaDInai svarUpai - astitva, pararUpai-nAstitva, ima lei saptabhaMgI dekhADii. tathAhi: 1. svadravya-kSetra-kAla-bhAvApekSAi ghaTa chai ja. che. arthAt AvA kaMbugrIvAdi paryAyane buddhithI aLago karIne e pudgaladravyane dravyaghaTa tarIke jaNAvavAno granthakArano abhiprAya che, ema samajAya che.. Avo abhiprAya mAnavo e ucita paNa lAge che, kAraNa ke kaMbugrIvAdiparyAyopeta ghaTane lokaprasiddha ghaTa tarIke kahevA dvArA granthakAre A dravyaghaTa-kSetraghaTa vagere tarIke evA ghaTa kahevA che je lokamAM 'ghaTa' tarIke aprasiddha hoya... to A mRdravyathI laIne pudgala sudhInuM dravya lokane to ghaTa tarIke prasiddha nathI ja. (A ja vicAraNAne AgaLa vadhArIe to AgaLativArai kSetrAdika ghaTa para thAi' AvI paMktinA Adi zabdathI mAtra kALaghaTa levo-bhAvaghaTa nahIM levo.. evI je vicAraNA ApaNe karelI che.. temAM bhAvaghaTa levo paNa zakya banI zake.. kAraNa ke dravyaghaTa tarIke paryAyamuktabuddhithI kalpela mRdravya lIdhela che.. to eno paryAya, dravyamukta-buddhithI kalpela kaMbugrIvAdiAkAra vagererUpe svataMtra 'bhAva' tarIke maLI zake. ane e to buddhikalpita dravyaghaTa=mRdravya mATe 'para' che ja. Ama, A dravyaghaTa-kSetraghaTa.. vagere cAramAM dravyaghaTa ane bhAvaghaTa kAlpanika Avaze. kSetraghaTa-kALaghaTa vAstavika Avaze... dravyaghaTa mATe zeSa traNe 'para' rUpa banI zake che. paNa mULamAM paryAviyukta dravyaghaTa buddhikalpita hovAthI lokaprasiddha na hovAthI... para evA kSetrAdighaTa sAthenI vicAraNA paNa aprastuta jevI rahe che ne mATe granthakAre e saptabhaMgIonuM koI vivaraNa karyuM nathI...) have, prastutamAM AvIe... lokaprasiddha je kaMbugrIvAdiparyAyopeta ghaDo.. tene kendramAM rAkhIne granthakAra saptabhaMgI dekhADavA cAhe che. e mATe granthakAre paMkti lakhI che- svatrevaDInai svarUpai... ahIM 'svatrevaDI' eTale zuM levuM? mane, sva dravya-guNa-paryAya evo artha yogya lAge che... eTale AkhA vAkyano artha Avo maLaze ke sva dravya-guNa-paryAyanA svarUpe astitva che, ane svadravyaguNa-paryAyanI apekSAe je 'para' che.. arthAt para dravya-guNa-paryAyarUpa che e 'pararUpa' che. evA pararUpe nAstitva che... Ama pAyAnA be bhAMgA laI AkhI saptabhaMgI dekhADAya che. te A rIte 1. svadravya-kSetra...:- ghaDo svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAvanI apekSAe che ja. dhAro ke ApaNo vivakSita ghaDo mATIno che, amadAvAdI che, ziziraRtujanya che ane vRttAkAra che. to mRyatvena dhaTo'sti na vA..? Avo UThelo prazna e svadravyane-mATIne najaramAM rAkhIne UThelo prazna che.. ne tethI svAdasyeva ghaTaH evo ja javAba Apavo paDe che, e spaSTa che. A javAbamAM syAd, asti ane evakAra ema traNa aMza che. AmAM evakAra je che te kriyApada sAthe joDAyelo hovAthI atyantaayogano vyavaccheda kare che. eTale ke jema zazazcaMgamAM kyAreya paNa-koIpaNa rIte astitvano yoga hoto nathI. (arthAt astitva hotuM nathI) ema, ghaDAmAM nathI.. arthAt ghaDAmAM astitvano atyaMta ayoga che evuM nathI. amukakALe amukarUpe ghaTamAM astitva hoya che paNa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa kharuM... 'asti' zabda astitva=sattvane (=arthakriyAkAritvane) jaNAve che. eTale prastutamAM sattvAsattva saMbaMdhI saptabhaMgI maLaze, paNa bhedAbheda saMlagna saptabhaMgI nahIM. 'syAd' zabda syAdvAdane jaNAve che.. ghaDAmAM jema astitva che ema 'nAstitva' paNa che ja, mAtra-sarvathA astitva ja che evuM nathI...e rIte garbhitapaNe e astitvanI nAstitvasApekSatAne sUcita kare che... A ja rIte kSetra aMge jANavuM... sAmAnyathI ziSTalokamAM kSetra tarIke utpattikSetra ke sthitikSetra e baMneno paNa ullekha thato hoya che... jema ke amadAvAdamAM banelo ghaDo amadAvAdI ghaDo kahevAya che. (pachI bhale vivakSitakALe e surata ke muMbaimAM paNa rahyo hoya.) ema bhUmi para rahelo ghaDo bhUmistha kahevAya vedikA para rahelo ghaDo vedikAstha kahevAya che. kALa aMge paNa utpattikALa-sthitikALa vagereno ziSTa puruSomAM vyavahAra che... jema ke A ghaDo ziziraRtujanya che.. cAra mahinA jUno che.. vagere... bhAvamAM to varNa-rasa-gaMdha-sparza-saMsthAna... vagere badhuM ja Ave che... vivakSita ghaDAnA je dravya-kSetra-kALa-bhAva hoya te enA 'sva'rUpa kahevAya che...ane e sivAyanA je dravya-kSetra-kALa-bhAva hoya te enA 'para'rUpa kahevAya che.. eTale, ghaDo mRnmaya che, amadAvAdI che, (bhUmistha che), ziziraRtujanya che (cAra mahinAthI che) zyAma che, sugaMdhI che, lIsI sapATIvALo che, vRttAkAra che.. AvuM badhuM je kAMI vivakSita ghaDAnuM 'svarUpa' che e badhAM svarUpono saravALo e ghaDAnuM pUrNa 'sva'rUpa che.. A 'sva'rUpa sivAyanAM suvarNamayatva-tAmramayatvAdi, vApIyApaNuM vagere, (vedikAsthatvAdi), grISmAdiRtujanyatvAdi, nyUnAdhikakAlInatva, raktatvAdi, karkazasparzAdi, vRttabhinnAkArAdi je je kAMI A vivakSita ghaDAmAM che nahIM, te badhuM vivakSita ghaDAnuM 'para'rUpa che... saptabhaMgInA prathamabhaMgamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe vicAravAnuM che. eTale ke AmAM ghaDAnA 'sva'rUpa mAtranI apekSAe prazna che ne enA uttararUpe vivakSita bhaMga che.. arthAt A ghaDo mATIno-amadAvAdI-ziziraRtujanya-zyAma-sugaMdhI-lIsI sapATIvALo vRttAkAra che?" Avo prazna che.. ne enA javAbamAM sthAvasyeva... kahevuM e saptabhaMgIno prathama bhaMga che. AmAM dhyAna rAkhavA jevI vAta e che ke dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe ghaDAnAM jema mRtmayatvAdi 'sva'rUpa che ema pArthivatva-audArikatva-pudgalamayatvAdi, amukamAsajanyatvaamukatithijanyatva-amukanakSatrajanyatva... laghutva-mahattva... AvA badhAM seMkaDo 'sva'rUpa che... A badhAne ja sAMkaLIne prazna pUchavo zakya nathI... eTale jevI-jeTalI jijJAsA hoya e pramANe prazna pUchAto hoya che... emAM dravya-kSetra-kALa-bhAva cAre saMkaLAyelA paNa hoI zake... cAramAMthI koIpaNa traNa ja saMkaLAyelA hoya evuM paNa banI zake... kyAreka koIpaNa be ja ke kyAreka koIpaNa eka ja saMkaLAyela hoya evuM paNa banI zake che... (jemake ToyuM mRyokti na vA? ATalI ja jijJAsA hoya tyAre ATalo ja mAtra dravyasaMlagna prazna hoya...) paNa dareka vakhate javAba to svAsyeva ATalo ja hoya che. eTale jaNAya che ke A prathamabhaMganA praznamAM ullekha Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 2. para dravya-kSetra-kAla-bhAvApekSAI nathI ja. 3. eka vAraI-ubhaya vivaphAI avaktavya ja, 2 paryAya eka zabda mukhyarUpaI na kahavAI ja. bhale jijJAsAnusAra eka-be-pAMca-sAta game eTalA "svarUpono hoya. paNa e badho mAtra svarUpono ja hoya che... eka paNa para'rUpano praznamAM samAveza hoto nathI... arthAt hAla ApaNA vicAraNAdhIna ghaDA aMge, e mATIno-amadAvAdI-ziziraRtujanya-zyAmasugaMdhI-lIsI sapATIvALo-catuSkoNAkAra che ? Avo prazna prathamabhaMgamAM AvI zakato nathI. kAraNa ke mATIno. vagere "svarUpa hovA chatAM "catuSkoNAkAra' e adhikRtaghaDA mATe "pararUpa che. ne e "pararUpa che, mATe "cokleva evo javAba maLI zakato nathI. eTale, nizcita thAya che ke prathamabhaMga mATe, dravya-kSetrAdi apekSAe je "svarUpa hoya enA ja jijJAsAnusAre ochA-vattA ullekhavALo prazna joIe... paNa emAM ekAda paNa "pararUpano ullekha na joIe.. (arthAt AvA prakAranI jijJAsA. ne tadanusAra prazna hoya to ja javAba tarIke prathamabhaMga maLe che.) zaMkA : tame to "svatrevaDInaI' no artha svadravya-guNa-paryAya karyo che... ne ahIM to dravyakSetra-kALa-bhAva... e cAranI apekSAe "svarUpa-pararUpano vicAra karyo che.. to asaMgati nahIM thAya ? samAdhAna : nA.... kSetra-kALa-bhAva... A traNenI apekSAe je "sva"-pararUpa hoya che eno ja guNa-paryAyanI apekSAe je "sva"-'pararUpa hoya emAM antarbhAva thaI jato hoya che... A sivAya alaga kAMI hotuM nathI. mATe koI asaMgati nathI. have bIjo bhaMga... paradravya-kSetra dravya-kSetrAdinI apekSAe je pararUpa hoya, jemake adhikRta ghaTa mATe suvarNamayatva, vApIyApaNuM, raktatva vagere.... jijJAsAnusAra AvA eka-be-pAMca-sAta vagere 'para'rUpanA ullekhavALo jyAre prazna hoya... tyAre javAba tarIke thAnAyaeNva evo bIjo bhaMga maLe che. kAraNa ke adhikRtaghaTa suvarNamaya nathI ja, vApIyo nathI ja, rakta nathI ja. prathamabhaMganA praznamAM jema mAtra svarUpano ja ullekha joIe ema bIjAbhaMganA praznamAM mAtra "para"rUpano ja ullekha joIe. ekapaNa "svarUpano ullekha hovo na joIe... to ja yAnI phleva evo bIjo bhaMga uttara tarIke maLI zake.. nahIMtara nahIM. A vAta prathamabhaMganA karelA vivecanane anusarIne samajAya evI che. have trIjo bhaMga. eka vArache ubhayavivaphAI.. A bhaMgane samajatA pahelAM padArthanA svarUpane barAbara samajIe.. yo yastatmistattvam... je, je hoya, temAM tepaNuM hoya.. jemake ghaDo mRtmaya che, zyAma che, vRtta che. to ghaDAmAM mRtmayatva che, zyAmatva (= zyAmavarNa) che, vRttatva (= vRttAkAra) che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa dravyamAM AvA je koI dharmo rahyA hoya che e badhA enA 'paryAya' hoya che... (guNo paNa mULabhUta rIte to paryAya ja che.) vaLI A mRyatva, zyAmatva vagere enuM svarUpa paNa kahevAya che... A dareka svarUpa ghaDAne kaMIka ne kaMIka arthakriyAkAritva bakSe che... jemake mRtmayatvanA kAraNe ghaDo pANIne amuka cokkasa prakAranI zItalatA bakSe che... pANImAM koIka vizeSa prakAranI mIThAza bheLave che... sonAnA ke pittaLanA ghaDAthI AvuM prayojana sarI zakatuM nathI... ghaDo zyAma che. A zyAmatvanA kAraNe hAtha-kapaDAMne ghaDo kALAM karI zake che... pANImAM amuka cokkasa prakAranI ThaMDaka jALavI zake che... kALAzanA AvA je kAMI lAbha-nukzAno hoya e, enAM arthakriyAkAritvarUpa che. ghaDo vRtta che... mATe enAthI vartuLa dorI zakAya che... ene gabaDAvI zakAya che... ghaDo amadAvAdI che... mATe vajanamAM halako hoya che... ne pANIne jaldI ThAre che... (ema jaldI rIDhA thaI javuM, jaldIthI phUTI javuM... A badho paNa enA amadAvAdIpaNAMno prabhAva che...) ghaDo jUno thAya che - eTale ke rIDho thAya che... to e pANIne TharavA deto nathI... arthAt kaMIka UMcA uSNatAmAnane apekSAe dIrghakALa jALavI rAkhavAnuM e kAma kare che... sAmAnya Takkara lAge to enI sAme TakI rahevAnuM kAma kare che. (navo ghaDo sAmAnya TakkarathI paNa phUTI jAya che...) ghaDAnuM navApaNuM kapaDAMne raMga lagADavo... pANIne jaldI ThAravuM vagere kAma kare che... ghaDAnuM nAnuM-moTuM piramANa evA ochA-vadhAre pANIne dhArI rAkhavAnuM kAma kare che... pAka ApatI vakhate Akho ghaDo lAla thaI gayo... paNa amuka jagyAe vadhAre pAka thavAthI kALo DAgha paDI gayo che... ATalo A kALo bhAga paNa pANIne ThAravA vagere kAryamAM potAno cokkasa bhAga bhajavato ja hoya che... bhale ApaNe enI noMdha laI zakIe ke nahIM... e eka alaga vAta che... 128 Ama ghaDAnA je kAMI seMkaDo 'sva'rUpa che e dareka 'sva'rUpanuM potapotAnuM kaMIka ne kaMIka kAma to hoya ja che... jenuM kazuM ja kAma (prayojana) na hoya evuM koI ja 'sva'rUpa ghaDAnuM hotuM nathI... A vAta yogya paNa che ja... nahIMtara to (arthAt jenuM koI ja prayojana na hoya evA niSprayojana 'sva'rUpa paNa saMbhavita hoya to to) evA 'sva'rUpa zazazRMgamAM paNa mAnavAnI Apatti Ave. bIjI rIte kahIe to, kALAzanuM je prayojana che te sAranAro hoya to ja ghaDAne 'kALo' kahI zakAya ne ! amadAvAdIpaNAMnA prayojanane sAranAra na hoya e ghaDAne paNa jo 'amadAvAdI' mAnavAno hoya to to dezIyA ghaDAne paNa amadAvAdI ghaDo mAnavo paDe e Apatti spaSTa che ja. Ama nakkI thayuM ke ghaDAnA je je 'sva'rUpa che... dharmo che... paryAya che e dareka prayojanavALA che - prayojanane arthane sAranArA che, (svarUpa-svarUpavAno abheda paNa hovAthI 'sva'rUpa paNa arthakriyAkArI che.) mATe A dareka 'sva'rUpa 'arthaparyAya' kahevAya che. ghaDo vRttAkAra hoya to jema enuM cokkasa prayojana hoya che... ema anya ghaDo catuSkoNAkAra hoya to enuM paNa (enAthI corasa doravo... vagere rUpa) cokkasa prayojana hoya che... je A Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 129 adhikRta "vRtta" ghaDAthI sarI zakatuM nathI. mATe A catuSkoNAkAra e adhikRtaghaDAno paraparyAya. kahevAya che... "pararUpa kahevAya che. ema vApIyA ghaDAnuM paNa kaMIka vizeSa prayojana hoya che... e vizeSa prayojanane ghaDAnuM vApIyApaNuM sAre che. mATe vApIyApaNuM e "arthaparyAya' to che ja. paNa adhikRtaghaDAthI e prayojana sarI zakatuM nathI... mATe "vApIyApaNuM' e adhikRtaghaDAnuM pararUpa che. A rIte je je prayojana vizvamAM saMbhavita che, anya cIjothI sarI zake che... paNa adhikRta ghaDAthI sarI zakatA nathI. te te prayojanane sAranAra te te cIjanA te te "svarUpa e adhikRtaghaDA mATe "para"rUpa che-"para"paryAya che. eka AdamIne vApIyAghaDAnAM je prayojana che (amadAvAdI ghaDA karatAM kaMIka vajana vadhAre hovA chatAM - anya ghaDAnI apekSAe ochuM vajana.... ne tethI vahana karavAmAM saraLatA. ne amadAvAdI ghaDA karatAM TakAupaNuM vadhAre.. vagere) evA prayojananI apekSA che.... e ghaDAnI zodhamAM nIkaLyo che. ene adhikRta amadAvAdI ghaDo dekhAyo." paNa enAthI ene koI harakha thavAno nathI ke enI zodha aTakI javAnI nathI... Ano artha e ja thAya ke adhikRtaghaDo enA mATe na hovA tulya ja che. mATe enI apekSAe adhikRtaghaDo nAceva... rUpa banI rahe che. A rIte je je prayojanane adhikRtaghaDo sArI zakato nathI te te dareka prayojananI apekSAnA saMdarbhamAM adhikRta ghaDo na hovA barAbara ja che. mATe nAtye ja kahevAya che. vizvamAM evo koI padArtha che nahIM, je vizvamAM saMbhavita sarva arthaprayojanone sArI zakato hoya. paNa dhAroke Avo koI padArtha astitva dharAvato hoya... to enA mATe kleiva kahevAnuM na raheta.. paNa sarvathAyaeNva ema ja kahevAnuM raheta.... kAraNa ke koIpaNa prayojananA arthInuM kAma enAthI sarI ja javAnuM che. koI prayojana evuM bacyuM ja nathI ke jenI apekSAe e padArtha mATe cAnIyeva kahevAnuM UbhuM rahe.. bIjI rIte kahIe to te te sarvaprayojanone anukULa te te sarvadharmo e padArthamAM rahyA ja che. (nahIMtara to = arthAt amuka dharma paNa jo na rahyA hoya to, e dharmasAdhya prayojana enAthI sarI zake evuM saMbhave ja nahIM.) A sivAya to koI dharma vizvamAM kyAMya che ja nahIM, kAraNa ke jenuM koI prayojana ja na hoya evo koI dharma vizvamAM hovo saMbhavita nathI. ApaNe chadmastho paNa A nirNaya karI zakIe chIe, kAraNa ke Avo dharma mAnavAmAM koI pramANa ja nathI... duniyAnI koI ghaTanA evI che ja nahIM ke je, AvA dharmane na mAnavAmAM asaMgata TharI jatI hoya ne tethI pachI ene saMgata TheravavA mATe e dharmane mAnavo Avazyaka banI jato hoya. eTale nimprayojana koI dharma che nahIM. ne saprayojana je koI dharmo che e badhA to e dhArelA sarvArthasAdhaka padArthamAM mAnavA ja paDe che... eTale sarvaprayojanono saMpAdaka hoya evo jo koI padArtha hoya to sarvadharmo enA mATe "svarUpa ja banI jaze... pararUpa banI zake evo koI dharma che ja nahIM. "para"rUpa nathI, mATe nAstitva kahevAno avasara ja nathI. ane koI ja prakAranuM nAstitva che nahIM, eTale astitva je kahevAnuM che ane sthAnti lagADavAnI jarUra rahe nahIM, kAraNa ke kathaMcihnAstitva hoya to ja enuM Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa saMkalana-sUcana karavA "syAd pada vAparavAnuM hoya che. mATe, dhAro ke evo koI padArtha vizvamAM hoya ke je sarvaprayojanone sAravAra hoya.. to e padArthanuM astitva "syAastitva na rahetA sarvathA astitva' banI jAya. eTale ke enA mATe sarvathANyeva kahevAnuM rahe.. paNa Avo koI padArtha che nahIM, mATe sarvathA sleva ema kahI zakAtuM nathI. ane je je padArtho che te badhA amuka-amuka prayojananA ja saMpAdaka chezeSa prayojananA saMpAdaka nathI... mATe dareka padArtho mATe amuka dharmo "svarUpa che, amuka dharmo pararUpa che... ne tethI dareka padArtho mATe dviphleva ane nAyaeNva... A banne bhaMga kahevA ja paDe che. (je koI ja prayojanane sArato na hoya, arthAt koI ja dharma jenA "svarUpa na hoya Avo koI padArtha paNa A vizvamAM che ja nahIM. mATe sarvathA nAsteva AvuM paNa koI ja padArtha mATe kahI zakAtuM nathI... khapuSpa vagere mATe kahI zakAya che... paNa e koI padArtha nathI, mAtra kalpanA che.) A badhI vicAraNAthI TUMkamAM ATaluM nizcita thayuM ke - adhikRta ghaDA mATe mRtmayatva, vRttAkAra vagere "svarUpa che, enI apekSAe cAyaeNva... evo prathamabhaMga ane suvarNamayatva, catuSkoNAkAra vagere "para"rUpa che, enI apekSAe cA-nAstheva... evo bIjo bhaMga Ave che. ane A mRnmayatva-suvarNamayatva vagere badhA arthaparyAya che. (alabat ghaDAnI apekSAe mATI e dravya che - paryAya nathI - paNa mRnmayatva e ghaDAno dharma hovAthI - ghaDAmAM rahelo dharma hovAthI e eno paryAya che ema ahIM jaNAvyuM che, e jANavuM) (je arthaparyAyarUpa nathI hotA evA paNa vyaMjanaparyAyarUpa je dharmo padArthomAM hoya che enI vAta AgaLa A ja DhALanI 13 mI gAthAnA TabAnA vivecana vakhate karIzuM.) have, ghaTa aMgenI vicAraNAne AgaLa calAvIe.. ghaDo kayA dravyathI banelo che ? arthAt e mRnmaya che ke suvarNamaya che ke pittaLamaya che..? AmAMnuM je hoya e, ghaDAnA pUrNa svarUpano eka aMza che... ema ghaDAnuM kayuM kSetra che ? utpattikSetra ane sthitikSetra.... A paNa eka-eka aMza che. jema utpattikSetranA kAraNe AvatA amadAvAdapaNuM... vApIyApaNuM.... vagere "svarUpa hoya che. ema sthitikSetranA kAraNe AvatA dharma paNa arthaparyAyarUpa banIne "svarUpa banatA hoya che. jemake gujarAta-mahArASTramAM amadAvAdI ghaDo pANIne ThaMDu karIne zAtAprada bane che, paNa e ja ghaDo kAzmIramAM pANIne khUba ThaMDu karIne zaradI dvArA azAtAprada paNa banI zake. athavA bhUmi para rahelo ghaDo pANImAM sAmAnya ThaMDaka lAve ane bArI pAse Tebala para rahelo ghaDo pANImAM vizeSa ThaMDaka lAve. ema zizirajanyatva vagere rUpa kALasaMlagna dharma paNa, ghaDAnA "svarUpano eka aMza che. e ja rIte varNa-rasa-gaMdha-sparza-AkAra vagere saMlagna dharmo paNa eka eka aMzarUpa hoya che... AvA seMkaDo aMzothI ghaDAnuM paripUrNa "svarUpa baneluM hoya che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 131 A judA-judA aMzasaMlagna judA-judA dharmomAMthI kyAreka koIka dharmasAdhya prayojanano jIva arthI banyo hoya che to kyAreka anya dharmasAdhya prayojanano arthI banyo hoya che. mRnmaya, amadAvAdI, vRttAkAra je ghaDo ApaNI vicAraNAdhIna che... tenI apekSAe vicArIe to amadAvAdI-mATInA goLAkAra ghaDAthI sAdhya prayojanano arthI hoya tyAre to pUrve jaNAvyA mujaba enI jijJAsAnA javAbamAM sthAvasyeva Avo prathamabhaMga ja AvavAno che... vApIyApittaLanA-corasa ghaDAthI.... (AvA badhA dharmayukta ghaDAthI) sAdhya prayojanano arthI hoya tyAre enI jijJAsAnA javAbamAM sthAnAsyeva Avo bIjo bhaMga ja AvavAno che. paNa koIka vyaktine kyAreka amadAvAdI ghaDAnuM kAma hoya che ne vaLI corasa ghaDAnuM kAma hoya che... AvA vakhate ene adhikRta ghaDo sthAvasyeva paNa jaNAya che ne sthAnAtyeva paNa jaNAya che. eTale prastutamAM granthakAre darzAvelo cotho bhaMga enI jijJAsAne saMtoSavA mATenA uttararUpe pravarte che. paNa jyAre koIka vyaktine amadAvAdI corasa ghaDAthI sAdhya prayojana UbhuM thayuM che... (amadAvAdIpaNuM ane catuSkoNAkAra... A banne dharmo bhegA thaIne je prayojana sAdhI Ape evuM eka viziSTa prayojana UbhuM thayuM che...) eTale e tadanurUpa jijJAsAthI jyAre adhikRtaghaDAne vicAraze tyAre svAsyeva ke myAnnAsyeva e bemAMno to eka paNa javAba nahIM UThe... paNa sthAvatyeva-sthAnAtyeva evo upara kahelo cotho bhaMga paNa javAbamAM Avato nathI... kAraNa ke corasa nathI, mATe myAvastheva kahI zakAtuM nathI... amadAvAdI che, mATe myAnnAsyeva kahI zakAtuM nathI... ane A baMne javAba nathI kahI zakAtA mATe e benA saravALArUpa cotho bhaMga paNa kahI zakAto nathI... mATe AvI jijJAsAnA saMdarbhamAM cAvavaovya eva... evo ja javAba Apavo paDe che je prastutamAM saptabhaMgIno trIjo bhaMga che. zaMkA : jema khAlI ghaDo hoya tyAre paNa, pANIvALo ghaDo che ? AvA praznanA javAbamAM 'nathI' (nalavAn To nAsti) ema javAba apAya che... ema prastutamAM paNa catuSkoNAkAra viziSTa amadAvAdIpaNAnI jijJAsA che... ne adhikRtaghaDAmAM amadAvAdIpaNuM bhale che... paNa catuSkoNAkAra nathI... mATe catuSkoNAkAra viziSTa amadAvAdIpaNuM paNa nathI ja... mATe 'nathI ja' evo (arthAt sthAnAtyeva ghaTa: evo bIjo bhaMga jaNAvanAra) javAba ApI ja zakAya che ne? samAdhAna H khAlI ghaDo hoya tyAre paNa 'pANIvALo ghaDo che ?" evA praznanA javAbamAM, lokavyavahAramAM 'nathI' ema kahevAya che... ne naiyAyikane paNa A javAba mAnya che... paNa sUkSmatAthI vicArIe to jaNAya che ke A javAba barAbara nathI. naiyAyikanI paribhASAmAM Ane viziSTAbhAva' kahe che... Avo viziSTAbhAva traNa rIte maLe che... mAtra vizeSaNa (jaLa) hAjara hoya tyAre vizeSyAbhAvaprayukta viziSTAbhAva, mAtra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra. DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa vizeSya (ghaTa) hAjara hoya tyAre (khAlI ghaDo hoya tyAre) vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTAbhAva... ane vizeSaNa-vizeSya. bemAMthI eke na hoya tyAre ubhayAbhAvaprayukta viziSTAbhAva.. ' arthAt mAtra vizeSya na hoya.. mAtra vizeSaNa na hoya... ane banne na hoya... A traNe paristhitino ullekha kartavayaro nAsti... A ja vAkya dvArA thAya che. eTale jene jalavadyaTanI apekSA che ne tethI prazna pUchI rahyo che, ene natravaTo vAta kahevA para kharekhara A traNamAMthI kaI paristhiti che ? eno khyAla AvI zake ja nahIM.. traNenI saMbhAvanA raheze. paNa vAstavikatA zuM che ? eno nirNaya nahIM ja thAya. ne e nahIM thAya eTale potAnI jalavadyaTanI apekSAnI pUrti mATe pote, mAtra jaLa lAvavAnI jarUra che ? ke mAtra ghaDo lAvavAnI jarUra che ? ke banne lAvavAnI jarUra che ? eno paNa ene nirNaya nahIM thAya.. zaMkA : pANI ane ghaDo bane ja lAve.. eTale apekSAnI pUrti thaI ja jaze... samAdhAna : paNa jo tyAM khAlI ghaDo ema paNa hAjara ja che, to vaLI navo eka vadhArAno ghaDo lAvavAnuM gaurava zA mATe ? Ama to taiyAyika atyaMta lAdhavapriya che. prastutamAM paNa AvuM ja che. amadAvAdIvRtta ghaDo e adhikRta ghaDo che. catuSkoNAkAra viziSTa amadAvAdI ghaDo che ? Avo prazna UThyo che.... nIceva A javAba jo ApavAmAM Ave to zrotAne traNamAMthI kaI paristhiti hovAno nirNaya thAya ? mAtra catuSkoNAkAra ahIM hAjara nathI eno... mAtra amadAvAdIpaNuM nathI eno ke banne nathI eno ? Ama to, catuSkoNAkAra viziSTa vApIyo ghaDo che ? AvuM pUrve pUchAyeluM hoya.... ne enA javAbamAM sthAnIyeva AvuM sAMbhaLavA maLavA para catuSkoNAkAra ane vApIyApaNuM. e banne adhikRta ghaDA mATe "pararUpa che. adhikRtaghaDAmAM rahela nathI. ema nirNaya thayela hato. eTale have, catuSkoNAkAra viziSTa amadAvAdI ghaDo che ? AvA praznanA uttaramAM paNa jo cAnA phleva sAMbhaLavA maLe to zrotAne, adhikRtaM ghaTamAM catuSkoNAkAra ane amadAvAdIpaNuM... A banne nathI evI ja pratIti thAya... A bane enA mATe pararUpa che. evI ja pratIti thAya. je pratIti khoTI hovI spaSTa che. corasa vApIyo ghaDo che ? AvA praznanA uttara tarIke kahevAyela cAnA evA javAbane sAMbhaLIne corasAkAra ane vApIyApaNuM. baMnene "para'rUpa tarIke samajanAra zrotAne, corasa amadAvAdI ghaDo che ? evA praznanA uttaramAM paNa anyUnAdhikapaNe samAna rIte racAnAryeva ema sAMbhaLavA maLe, ne chatAM ahIM bemAMthI eka ja "pararUpa che, bIjuM "svarUpa ja che. AvuM ene jANavA maLI jAya evuM mAnavAmAM koI pramANa nathI. vaLI kadAca e jANavA maLI jAya Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 133 to paNa koI vinigamaka na hovAthI kayuM "svarUpa ne kayuM "para"rUpa e paNa zI rIte khabara paDe? eTale vinigamakAbhAva hovAthI kyAM to baMnene "svarUpa mAnavA paDe ne kyAM to baMnene "para"rUpa mAnavA paDe.. je baMne galata che. zaMkA : naiyAyike eka niyama mAnelo che - viziSTa zuddhanItirite... viziSTa (= vizeSaNayukta padArtha) zuddha (= vizeSaNazUnya mAtra vizeSya) padArthathI bhinna hoto nathI. (jemake tarjanI AMgaLI para lAla paTTI lagAvavAmAM Ave to lAla paTTIvALI tarjanI AMgaLI thAya. paNa eTalA mAtrathI e kAMI tarjanI AMgaLI karatAM alaga thaI jatI nathI....) ema prastutamAM catuSkoNAkAra viziSTa amadAvAdIpaNuM e zuddha amadAvAdIpaNAMrUpa ja hovAthI phleva evo ja javAba ApI daIe to ? samAdhAna - to to ghaNA prazno nirmANa thaze. vRttAkAraviziSTa amadAvAdI ghaDo che? AvA praznanA javAbamAM thayeva kahevAyeluM... ne tyAre vRttAkAra tathA amadAvAdIpaNuM banne svarUpe samajAyelA... eTale prastutamAM catuSkoNAkAra tathA amadAvAdIpaNuM... banne "svarUpe samajAze, je galata che. ane jo koI amadAvAdIpaNAM viziSTa catuSkoNa ghaDo che ? ema prazna pUchaze tyAre, amadAvAdIpaNAM viziSTa catuSkoNAkAra e zuddha catuSkoNAkAra rUpa ja banavAthI yAtrAva javAba ApavAno raheze. je sAMbhaLIne zrotAne amadAvAdIpaNuM ane catuSkoNAkAra e banne para' rUpe pratIta thavAnI Apatti Avaze, kAraNa ke vApIyApaNAM viziSTa catuSkoNa ghaDo che? evA praznanA javAbamAM cosIyeva sAMbhaLIne vApIyApaNuM ane catuSkoNAkAra.... e banne para"rUpe pratIta thayelA hatA Ama, prastuta amadAvAdIvRtta ghaDA aMge, A amadAvAdI corasa ghaDo che ? evo prazna pUchAyo hoya (arthAt eka "svarUpa ane bIjuM para'rUpa.... e be saMvalita hoya e rIte prazna pUchAyo hoya) tyAre viye.. ke yAsIyaeNva... A bemAMthI to koIpaNa javAba koIpaNa rIte ucita Tharato ja nathI. ne e be ucita TharatA nathI. mATe ja e benA saravALArUpa che ne nathI' evA cothA bhaMgane jaNAvanAra dritye-cIceva evo javAba paNa ucita nathI. kAraNa ke evo javAba to "prastuta ghaDe amadAvAdI che ? ne corasa che ?' A rIte kramazaH be praznono ullekha hoya tyArano che. (jo prazna A rIte pUchavAmAM Avyo hoya ke "prastuta ghaDo corasa che ? ne amadAvAdI che ? to javAba yAtrIceva... yeva - e rIte apAya. paNa AvA javAbamAM, praznagata kramane anusarIne ati - nAsti nA kramano ja taphAvata che, bIjo koI taphAvata nathI. mATe eno paNa cothA bhaMgamAM ja samAveza hoya che... navo svataMtrabhaMga hoto nathI. nahIMtara to AgaLa pAMcamA vagere bhaMgamAM paNa kramanA pheraphAra dvArA aneka navA bhaMga thavAthI saptabhaMgI UbhI rahI zake nahIM...). Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa prastutamAM 'prastuta ghaDo amadAvAdI che ? ne corasa che ?' ema be praznanA kramika ullekhavALo prazna nathI, paNa 'prastuta ghaDo amadAvAdIcorasaghaDo che ?' ema eka ja akhaMDa ullekhavALo prazna che... ne eTale javAba paNa kramika na ApatA eka ja akhaMDa Apavo joIe. paNa e mATe asti ke nAsti e bemAMthI koI zabda ucita Tharato nathI. e ApaNe vicArI gayA chIe... mATe praznane pUrepUro nyAya Ape evo koI zabda javAba tarIke kahI zakAto na hovAthI sthAvattavya v... ema ja kahevAnuM rahe che. arthAt amadAvAdI corasa ghaDo che? (ke corasa amadAvAdI ghaDo che?) AvA praznanA saMdarbhamAM adhikRta ghaDAne jaNAvI zake evo koI eka zabda che nahIM... mATe e avAcya che. arthAt adhikRtaghaDA aMge 'A ghaDo amadAvAdI corasa ghaDo che? AvA praznanA javAbamAM nathI hA pADI zakAtI... nathI nA pADI zakAtI... ke nathI anya koI zabda kahI zakAto... mATe syAdbavAvya eva... ema ja kahevAnuM bAkI rahe che. 134 zaMkA - prastuta bhaMgamAM prazna evo che ke jemAM eka 'sva'rUpa che ne anya 'para'rUpa che... ekanI apekSAe adhikRtaghaTamAM astitva che, anyanI apekSAe nAstitva che. kramazaH A banneno ullekha to cothA bhaMgamAM che ja. eka ja zabdathI A bannene eka ja vAramAM kahevAno A trIjA bhaMgamAM abhiprAya che ne evo eka zabda koI maLato na hovAthI 'avAcya' tame kaho cho... paNa jema AgaLa pAMcamI DhALanI prathama gAthAmAM ja granthakAra zakti ane lakSaNA... ema vRttidvayathI eka ja zabdanA be artha (bheda ane abheda vagere) jaNAvavAnA che, to ema ahIM paNa eka ja zabda dvArA astitva ane nAstitva ema banne artha maLI zake che ne ? samAdhAna 2 paryAya eka zabdadhuM... A 'sva'-para' rUpa banne paryAya eka ja zabda dvArA mukhyarUpe (= zakti saMbaMdhathI.) kahI zakAtA nathI ja. Azaya e che ke ame yAddavAvya eva... ema je kahyuM che te zaktisaMbaMdhane najaramAM rAkhIne ja... evo koI zabda ja nahIM je mukhyavRttie zakti dvArA A banne paryAyone jaNAvato hoya... (astitva nAstitvane jaNAvato hoya...) - zaMkA - zakti saMbaMdhano Avo Agraha rAkhavAnI zI jarura che ? evo Agraha rAkhIne sAva avAcya kahevuM enA karatAM lakSaNA to lakSaNA sahI... zabdavAcya kahevuM ja sAruM kahevAya ne? = samAdhAna eka ja zabda dvArA zaktithI ekano ane lakSaNAthI anyano ullekha thAya ema tame kahevA mAgo cho... paNa to prazna Avaze ke zaktithI koNa jaNAze ? svaparyAya ke paraparyAya ? AmAM koI vinigamaka na hovAthI kyAM to banne jaNAze ke kyAM to bemAMthI eke nahIM jaNAya... banne to jaNAI zakatA nathI... e ApaNe vicArI gayA chIe... eTale bemAMthI eke jaNAtA nathI ema ja mAnavuM paDe... e ja rIte lakSaNAthI - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 paNa jaNAze nahIM. kAraNa ke lakSaNA to zakyArthasaMbaMdharUpa che. tathA zaktithI e ke paryAya jaNAto nathI... eTale eka zaktithI jaNAya ne eka lakSaNAthI A abhigama Ubho ja rahI zakato nathI. zaMkA - je mukhya hoya te zaktithI jaNAya ane gauNa hoya te lakSaNAthI jaNAya Ama vinigamaka mAnIe to ? samAdhAna - sva-svasthAne "sva" ne "para" banne paryAya mukhya ja che. e bemAM gauNamukhyabhAva nathI... mATe vinigamakAbhAva yathAvasthita ja che. zaMkA - je "sva"paryAya hoya ene zaktithI jANavAno.. je "para"paryAya hoya ene lakSaNAthI jANavAno... A rIte levAmAM zuM vAMdho che ? samAdhAna - adhikRtaghaDA mATe "sva"paryAya zuM che ? ne "para"paryAya zuM che ? e khabara ja yAce... vagere javAba parathI paDavAnI hoya che. jo e khabara hoya (arthAt amadAvAdIpaNuM e adhikRtaghaDAno svaparyAya che ema khabara hoya. eTale ke adhikRta ghaDo amadAvAdI che... ema zrotAne pahelethI khabara ja hoya) to to "adhikRta ghaDo amadAvAdI che ke nahIM ?" vagere jijJAsA ke prazna udbhave ja zI rIte ? eTale zrotAne sva-para paryAyanI khabara na hovAthI ene zaktithI svaparyAya jaNAze. ne lakSaNAthI paraparyAya jaNAze... vagere kahI zakAtuM nathI. ne eTale Ama vRttidvayathI eka ja zabdathI banne jaNAI jAya ema kahI na zakAvAthI "avAcya" evo javAba ja ucita Thare che. eTale nizcita thayuM ke jyAre prazna evI rIte udbhave ke jethI emAM eka svaparyAya ne eka paraparyAya... ema banne saMvalita thayela hoya tyAre javAbamAM cAvI meva... ema trIjo bhaMga ja kahevAno rahe che... (ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ke eka svaparyAya ne eka paraparyAya. Avo ja ullekha che te prajJApakanI apekSAe che. jema zrInandIsUtramAM arthAvagrahanA nirUpaNamAM suptaprabodha dRSTAntamAM he amuka ! he amuka ! ema jagADavAmAM Ave tyAre keTalIka vAra pachI "huM" ema e javAba Ape che. eTale jaNAya che ke ene zabdane jANyo. AmAM e sUtelA mANase zabdane jAmyo chepaNa "mane zabda jaNAI rahyo che' evI ene kAMI khabara hotI nathI... mAtra prajJApaka jaNAve che ke ene zabdane jANyo... evuM prastutamAM che. eka svaparyAya.. eka paraparyAya.... vagere ullekha prajJApaka kare che. jijJAsune praznakartAne to kazI khabara ja nathI. mATe ja e pUchI rahyo che ke "A amadAvAdI corasa ghaDo che ?" uttaradAtA prajJApakane khabara che ke adhikRtaghaDAmAM amadAvAdIpaNuM rahyuM che, corasa AkAra che nahIM. eTale ke eka svaparyAya che ne eka paraparyAya che. ne tethI pachI e cAvIe ... ema javAba Ape che.) Ama, trIjA bhaMganuM vivecana pUrNa thayuM. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa 4. eka aMza svarUpai, eka aMza pararUpo, tivAraI - chai-nathI. have "che ne nathI' evo cotho bhaMga... eka aMza svarUpa che. amadAvAdI ghaDAthI sarI zake evuM eka prayojana ane corasa ghaDAthI sarI zake evuM eka prayojana... AvA be prayojano UbhA thayA hoya tyAre A ghaDo amadAvAdI che ? A ghaDo corasa che ?" Avo eka "svarUpanA ullekhavALo ane eka "para"rUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thAya che. Ano javAba che ane nathI' phleva yAjyeiva.. (ghaDo amadAvAdI che ne corasa nathI....) Avo hovo spaSTa che... AmAM "A ghaDo corasa che ? amadAvAdI che ? A rIte viparItakrame prazna UThyo hoya ane tethI "nathI ane che' A krame javAba ApavAmAM Ave to paNa eno A ja bhaMgamAM samAveza jANavo... ema ghaDo zyAma che ? amadAvAdI che ? corasa che ? AvA be 'svarUpanA ane eka "para"rUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thayo hoya.. kyAreka ghaDo amadAvAdI che ? karkaza sapATIvALo che ? corasa che ? AvA eka "svarUpanA ne be "para'rUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thayo hoya.... kyAreka ghaDo zyAma che ? amadAvAdI che ? karkaza sapATIvALo che ? corasa che ? Avo be "svarUpanA ullekhavALo ne be "para"rUpanA ullekhavALo prazna Ubho thayo hoya... AvA badhA praznone kramazaH "svarUpanA ne "para"rUpanA ullekhavALo samajIne "che ane nathI' evo ja, A ja bhagavALo uttara jANavo.. Ama mAtra babbe svarUpanA ne "para'rUpanA ullekhavALo ja nahIM... game eTalA svarUpanA ane game eTalA "para"rUpanA ullekhavALo prazna hoya. javAba che ane nathI" A ja jANavo... kAraNa ke che-che-che. AvuM anekavAra bolavAno ke nathI-nathI-nathI... AvuM anekavAra bolavAno kazo matalaba nathI.. che ane nathI" ATalA uttaramAM ja badhuM AvI jAya che. eTale ApaNe kalpanA karI zakIe chIe ke prajJApaka AvA sthaLomAM jeTalA "svarUpano ullekha thayo hoya e badhAne bhegA karIne eka "svarUpa tarIke ane ema jeTalA "para"rUpono ullekha thayo hoya e badhAne bhegA karIne eka "para"rUpa tarIke ullekha samajI le che ne pachI che ane nathI' ema javAba Ape che. jemake ghaDo mRnmaya che ? amadAvAdI che ? zyAma che ? karkazasapATIvALo che ? corasa che ? Avo prazna UThyo hoya to AmAMnA prathama traNa "svarUpo che ne chellA be "para' rUpo che.... to prajJApaka ghaDo mRnmayaamadAvAdI-zyAma che ? karkaza sapATIvALo corasa che ? A rIte prazna samajI badhAno javAba AvI jAya e rIte "che ane nathI' ema javAba Ape che... arthAt "mRnmayaamadAvAdI-zyAma che ja ane karkaza sapATIvALo corasa nathI ja' ema javAba Ape.. A rIte sarvatra jANavuM. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa zaMkA praznakartAne to adhikRta ghaDAnA 'sva'rUpa kayA kayA che ? ne 'para'rUpa kayA kayA che ? e khabara nathI... ne tethI e to potAnA praznamAM 'sva'-'para' rUpono ADoavaLo paNa ullekha karI zake che... jemake prastutamAM ghaDo mRnmaya che ? corasa che ? zyAma che ? karkaza sapATIvALo che ? amadAvAdI che ? Avo prazna UThAvyo hoya (arthAt svapara-sva-para-svarUpanA ullekhavALo prazna hoya...) to prajJApaka zuM karaze? DhALa-4 : gAthA-9 samAdhAna - to paNa, prajJApaka badhA 'sva'rUpone bhegA karIne ne para'rUpone bhegA karIne u52 mujabano ja 'ghaDo mRya-amadAvAdI-zyAma che ? karkazasapATIvALo corasa che?" Avo ja prazna banAvIne che ane nathI' ema ja javAba Apaze. 137 AvuM mAnavuM Avazyaka che, kAraNa ke ApaNA vyavahAramAM AvatAM paNa, (te te ghaTAdi padArthanA) DhagalAbaMdha 'sva'rUpo hoya che ne DhagalAbaMdha 'para'rUpo hoya che... enA ADAavaLA krame hajAro saMvedha thAya... che-nathI, nathI-che, che-che-nathI, che-nathI- che, chenathI-nathI-che... AvA keTalA bhaMga mAnavAnA ? koI Aro ja na Ave... vaLI, A rIte jo badhA 'sva'rUpone bhegA karavAnI ne 'para'rUpone bhegA karavAnI vAta mAnavAmAM na Ave to to, prathama bhaMganA paNa seMkaDo bhaMga banI jAya... koI pUche ke ghaDo amadAvAdI che ? mRnmaya che ? to 'che-che' javAba Apavo paDe... koI pUche ke ghaDo amadAvAdI che ? mRtmaya che ? vRttAkAra che ? to 'che-che-che' javAba Apavo paDe... Ama prathamabhaMganA DhagalAbaMdha alaga-alaga bhaMga thaI jAya... A ja rIte bIjA 'nathI ja' bhaMganA paNa 'nathI-nathI', 'nathI-nathI-nathI' vagere DhagalAbaMdha bhaMga thaI javAnI Apatti Ave... AvuM ja trIjA vage2e dareka bhaMgo mATe mAnavAnuM UbhuM thAya... ne to pachI 'saptabhaMgI' jevuM kAMI rahe ja nahIM. zAstrakArone paNa AvuM ja mAnya che... eTale ja AgaLanA bhAMgAomAM eka aMza svarUpe... eka aMza 52rUpe vagere jaNAvyuM che... paNa aneka aMzanI vAta karI nathI... eTale jaNAya che ke jyAre praznamAM 'sva'rUpanA aneka aMzano ullekha hoya to e badhAne bhegA karI eka (moTo) aMza banAvI devo abhipreta che... AvuM ja '52'rUpa mATe che. eTale, badhA 'sva'rUpone bhegA karIne eka ullekha... tathA badhA 'para'rUpone bhegA karIne eka ullekha... AvuM mAnavuM Avazyaka che ne pachI uttara che ane nathI' ATalo ja jANavo... prazna - to A rIte, 'sva' ne 'para' badhA ja rUpone bhegA karIne eka ullekha karI nAkhavAmAM Ave to? uttara - praznakartAno evo abhiprAya hoya to eNe ja badhAne bhegA karIne pUchyuM hoya... jema ke ghaDo amadAvAdI corasa che? AvA praznamAM... paNa to pachI uttara sthAvatta vyameva evo trIjA bhaMgano AvI jAya, cotho bhaMga na rahI zake. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa prazna - praznakartAno badhA 'sva'rUpone bhegA karavAno abhiprAya na hoya... ne tethI eNe badhAne alaga - alaga ja pUchyA hoya (jema ke ghaDo mRnmaya che ? amadAvAdI che?) to paNa eno bhego ullekha karI zakAya... ema 'para'rUpone paNa, praznakartAe alaga-alaga ullekha karyo hoya chatAM bhegA karI zakAya... to, bhale ne praznakartAe praznamAM 'sva''para'rUpone bhegA karyA na hoya... prajJApaka bhegA karIne javAba Ape to zuM vAMdho che ? 138 uttara - uttara badalAI javo ne tethI praznakartAnI jijJAsA yathArtha rIte na saMtoSAvI e vAMdho che... ghaDo mRnmaya che? amadAvAdI che? A be 'sva'rUpone bhegA karyA vagara alaga alaga che-che javAba ApavAmAM Ave ke 'ghaDo mRnmaya amadAvAdI che ?' ema bhego ullekha karI che' eTalo ja javAba ApavAmAM Ave to praznakartAne kazo pharaka paDato nathI... ghaDo mRnmaya paNa che ne amadAvAdI paNa che... ne tethI mRnmayaghaDAnuM prayojana ane amadAvAdI ghaDAnuM prayojana adhikRta ghaDAthI sarI zake che... Avo bodha banne rIte (be svarUpone bhegA karIne ke bhegA karyA vagara...) anynAdhikapaNe maLI ja zake che... e ja rIte ghaDo vApIyo che? corasa che? A be 'para'rUpone bhegA karyA vagara alaga-alaga 'nathI-nathI' javAba ApavAmAM Ave ke ghaDo vApIyo corasa che?" -ema bhego ullekha karIne 'nathI' eTalo ja javAba ApavAmAM Ave to praznakartAne kazo pharaka paDato nathI...banne rItamAM, ghaDo vApIyo paNa nathI ne corasa paNa nathI...ne tethI vApIyA ghaDAnuM prayojana ane corasa ghaDAnuM prayojana adhikRtaghaDAthI sarI zakavAnuM nathI, Avo bodha anynAdhikapaNe thaI ja zake che. paNa AvuM svarUpa-parUpane bhegA karavAmAM thaI zakatuM nathI. Azaya e che ke praznakartAne be prayojana UbhA thayA che... eka amadAvAdI ghaDAnuM prayojana UbhuM thayuM che ne bIjuM corasa ghaDAnuM... ne tethI pote, ghaDo amadAvAdI che? corasa che? ema be alaga-alaga ullekhavALo prazna pUchyo che... prajJApaka AnA javAbamAM jo 'che ane nathI' ema kahe to (arthAt praznamAM rahelA sva-parUpane bhegA karyA vagara alagaalaga rAkhIne ja tadanusAra javAba Ape to) praznakartAne ghaDo amadAvAdI che paNa corasa nathI...' evo bodha ne tethI 'adhikRtaghaDAthI amadAvAdI ghaDAnuM prayojana sarI zakaze paNa corasa ghaDAnuM prayojana nahIM sarI zake' evo bodha thAya che, je enI jijJAsAne yathArtha rIte saMtoSI zake che. paraMtu jo AvA sthaLe prajJApaka pote sva-pararUpanA ullekhane bhegA karIne ghaDo amadAvAdI corasa che ?' e rIte praznane samaje to javAbamAM 'sthAvavavyameva' ema ja kahevuM paDe... javAbamAM AvuM sAMbhaLavA maLe to praznakartAne... ghaDo amadAvAdI che paNa corasa nathI... enAthI amadAvAdI ghaDAnuM prayojana sarI zakaze, paNa corasa ghaDAnuM prayojana nahIM sarI zake...' Avo kazo bodha thaI zake nahIM, e spaSTa che. e to ema ja samajI besaze ke AmAM kazuM kahevAya evuM nathI...A bodha enI jijJAsAne khoTI rIte saMtoSe che... Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 139 5. eka aMza svarUpaI, eka aMza-yugapa-ubhayarUpaI vivakSII, ti vAraI-chai, anaI avAcyaH 6. eka aMza pararUpaI, eka aMza-yugapa-ubhayarUpaI vivakSIi, ti vAraI-nathI naI avAcyaH mATe, praznakartAe jo "svarUpa ane para'rUpano alaga-alaga ullekha karyo hoya to prajJApaka e beno bhego ullekha karIne javAba Ape e ucita nathI.... ne tethI bannene alagaalaga rAkhavA ja yogya hovAthI javAbamAM cotho "che ane nathI' evo bhaMga maLe che, e niHzaMka che. have, pAMcamo bhaMga che ane avAcyaH eka aMza svarUpamAM... eka prayojana evuM UbhuM thayuM che ke je mRnmayaghaDAthI sarI zake ane eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je amadAvAdI corasa ghaDAthI sarI zake. eTale evo prazna nirmANa thAya che jemAM eka "svarUpano ullekha che ne bIjo "sva-pararUpano bhego-yugapat ullekha che... arthAt "ghaDo mRtmaya che? amadAvAdI corasa che? Avo prazna nirmANa thayo che. eTale prajJApaka cArksava-cAvavAmeva ('ghaDo mRtmaya che ane avAcya che') Avo javAba Ape che... A bhaMgamAM paNa judA-judA aneka "svarUpono svataMtra ullekha hoya to prajJApaka e badhAno bhego ullekha samajI le che... tathA yugapata ubhayarUpanA aneka ullekha hoya to e badhAno paNa bhego ullekha samajI le che. (jemake ghaDo mRtmaya che? zyAma che? amadAvAdI corasa che? lIsI sapATIvALo grISmaRtuja che? Avo prazna che. arthAt sva-sva-svapara ubhayasvaparaubhayarUpanA ullekhavALo prazna che....) to prajJApaka A praznane ghaDo mRnmayazyAma che? amadAvAdI corasa lIsI sapATIvALo grISmaRtuja che? AvA praznarUpe banAvIne che ane avAcya" Avo ja javAba Ape che. kAraNa ke ATalA ja javAbathI praznakartAne yathArtha bodha thaI jAya che ane nahIMtara AnA paNa pAra vinAnA bhaMga UbhA thaI zake che. have nathI ane avAcya" evo chaThTho bhaMga - eka aMza pararUpaI... eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je raktaghaDAthI sarI zake evuM che ne eka prayojana evuM UbhuM thayuM che ke je amadAvAdI corasa ghaDAthI sarI zake evuM che. AvA avasare ghaDo rakta che ? amadAvAdI corasa che ?" Avo prazna Ubho thAya che jemAM eka "para"rUpano ullekha che ne bIjo "sva-para' rUpano bhego-yugapat ullekha che. eTale prajJApaka sIphlevasvAdavALe 36 (ghaDo 2kta nathI ane avAcya che) Avo javAba Ape che. A bhaMgamAM paNa judA-judA aneka "para"rUpono svataMtra ullekha hoya to prajJApaka e badhAno bhego ullekha samajI le che... tathA yugapat ubhayarUpanA aneka ullekha hoya to e badhAno paNa bhego ullekha samajI le che. (jema ke ghaDo rakta che? suvarNamaya che? amadAvAdI corasa che? lIsI sapATIvALo grISmaRtuja che? Avo prazna che. arthAt para Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 DhALa-4 : gAthA-9 dravya guNa paryAyano rAsa 7. eka aMza svarUpaI, eka (aMza) pararUpo, eka (aMza) yugapat ubhayarUpo vivalIdhuM. tivAraI-cho, nathI, kaMI avAcya 4-9 . para-svaparaubhaya-svaparaubhayarUpanA ullekhavALo prazna che....) to prajJApaka A praznane ghaDo rakta-suvarNamaya che? amadAvAdI corasa lIsI sapATIvALo grISmaRtuja che? AvA praznarUpe banAvIne "nathI ane avAcya" Avo ja javAba Ape che, kAraNa ke ATalA ja javAbathI praznakartAne yathArtha bodha thaI jAya che... ane nahIMtara AnA paNa pAra vinAnA bhaMga UbhA thai zake che... have "che-nathI ane avAcya' evo chello sAtamo bhaMga. eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je mRnmayaghaDAthI sarI zake evuM che, bIjuM eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je raktaghaDAthI sarI zake evuM che ne trIjuM eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je amadAvAdI corasaghaDAthI sarI zake evuM che. AvA avasare "ghaDo mRtmaya che? rakta che? amadAvAdI corasa che?" Avo prazna Ubho thAya che. jemAM eka "svarUpano, eka "para"rUpano ane eka sva-para ubhayarUpano ullekha che. eTale prajJApaka "drityeva, yAtrItyeva, drivALe eva' (ghaDo mRtmaya che, rakta nathI ane avAcya che) Avo javAba Ape che. A bhaMgamAM paNa judA-judA aneka svarUpono svataMtra ullekha hoya to prajJApaka eno bhego eka ullekha karI de che. e rIte pararUpono eka bhego ullekha ane yugapat ubhayarUpono eka bhego ullekha karIne prazna banAve che. jema ke ghaDo mRnmaya che? bhUmistha che? rakta che? bahu nAno che? amadAvAdI corasa che? lIsI sapATIvALo grISmaRtuja che? Avo prazna hoya. arthAt sva-sva-para-para-svapa2ubhaya-svapa2ubhayarUpanA ullekhavALo hoya. to prajJApaka ene "ghaDo mRnmayabhUmistha che? bahu nAno rakta che? amadAvAdI corasa lIsI sapATIvALo grISmaRtuja che?" Avo banAvIne "che-nathI ne avAcya" ATalo ja javAba Ape che. kAraNa ke ATalA ja javAbathI praznakartAne Avazyaka yathArtha bodha thaI ja jAya che. nahIMtara, A bhaMgamAM paNa aneka bhaMga thaI javAnI Apatti Ave. Ama sAta bhaMganuM nirUpaNa joyuM. AmAM ApaNe joI zakIe chIe ke koIpaNa padArthanA astitva aMge jyAre prazna uThe tyAre e "A ghaDo che?" "e mATIno che?" "e rakta che? AvA badhA "svarUpanA ullekhavALo hoya athavA "e suvarNano che?" "zyAma che?" vagere rUpe "para"rUpanA ullekhavALo hoya ke "e mRnmayazyAma che?" "vedikAsthavRtta che?" vagere rUpe sva-para ubhayarUpanA ullekhavALo hoya... Ama, sva-para ke ubhayarUpanA ullekha sivAyanA anya koI ja ullekha kyAreya paNa zakya hoto ja nathI. have, A sva, para ane ubhaya. A traNa padanA eka saMyogI traNa bhaMga, ddhika saMyogI traNa bhaMga ane trikasaMyogI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gIthI-9 141 eka bhaMga thAya che. eTale kula 7 bhaMga thAya che. AmAM eka-"svarUpano prazna... be "svarUpano prazna... vagere ke eka "para'rUpano prazna.. be "pa2'rUpano prazna.... vagere rUpe prazronI vividhatA vadhI zake che, paNa ApaNe joI gayA chIe ke prajJApaka to badhA "svarUpone, badhA "para"rUpone ane badhA "ubhaya'rUpone bhegA karIne eka-eka sva-para ke ubhayarUpa ja samajIne javAba Ape che... ne tethI eka-anekanA kAraNe bhaMga vadhI zakatA nathI... ema, krama-utkramAdinA kAraNe paNa bhaMga vadhatA nathI, kAraNa ke cothA vagere bhaMganI vivakSAmAM krama-utkramAdinI vivakSA nathI. arthAt ghaDo mRnmaya che? zyAma che? AvA praznanA javAbamAM che ane nathI' ema je kahevAya che ane "ghaDo zyAma che? mRnmaya che?" evA praznanA javAbamAM "nathI ane che' ema je kahevAya che eno eka ja bhaMga gaNAya che, alaga-alaga nahIM. athavA, praznakAre bhale game te krame prazna pUchayo hoya, prajJApaka ene sva-para-ubhaya... A kramane kalpIne e ja krame uttara Ape che. eTale ke dhAro ke ghaDo zyAma che? mRnmaya corasa che? bhUmistha che? A krame pUchAyo hoya to paNa prajJApaka "syAt bhUmistha che ja, zyAma nathI ja, avAcya ja' A ja krame javAba Ape che. mATe kramotkramAdinA kAraNe paNa bhaMga saMkhyA vadhatI nathI. Ama, . eka ke aneka mAtra "svarUpanA ullekhavALo prazna hoya to prathama bhaMga... . eka ke aneka mAtra para'rUpanA ullekhavALo prazna hoya to bIjo bhaMga... eka ke aneka svarUpa ane eka ke aneka "para"rUpanA yugapatu eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya to trIjo bhaMga.. eka ke aneka svarUpanA svataMtra ullekhavALo ane eka ke aneka 'para'rUpanA svataMtra ullekhavALo prazna hoya to cotho bhaMga.. eka ke aneka "svarUpanA svataMtra ullekhavALo tathA eka ke aneka "svarUpa + eka ke aneka "para"rUpanA yugapat eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya to pAMcamo bhaMga. eka ke aneka "para"rUpanA svataMtra ullekhavALo tathA eka ke aneka "svarUpa + eka ke aneka 'pa2'rUpanA yugapatuM eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya to chaThTho bhaMga. eka ke aneka svarUpanA svataMtra ullekhavALo, eka ke aneka "para"rUpanA svataMtra ullekhavALo tathA eka ke aneka "svarUpa + eka ke aneka "para"rUpanA yugapat eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya to sAtamo bhaMga. TUMkamAM, sva, para, ubhaya... A eka saMyogI prathama traNa bhaMga che. sva-para, sva-ubhaya, para-ubhayaA brikasaMyogI pachInA traNa bhaMga che.. ane sva-para-ubhaya. A trikasaMyogI chello eka bhaMga che. prayojanane anusarIne thatI jijJAsAo(prazno)no vicAra karavAmAM Ave to e darekano A sAtamAMthI ja koIka ne koIka bhaMgamAM samAveza thato hoya che... AmAMnA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 DhALa-4 : gAthA-10-11 dravya guNa paryAyano rAsa paryAyaratha bhinna vastu chai, dravyArathaI abhinno re, kramAM ubhaya naya jo arpajaI, to bhinna naI abhinno re / 4-10 || Tabo - havaI e saptabhaMgI bhedabhedamAM joDAI chaU - paryAyAthe nayathI sarva vastu dravya guNa paryAya, lakSaNaI kathaMcit bhinna ja chai 1. dravyartha nathI kathaMci abhinna ja che. je mArTi guNa paryAya dravyanA ja AvirbhAva tirobhAva chaI 2. anukramAM jo 2 naya dravyArthika paryAyArthika apai, to kathaMcit bhinna kathaMcit abhinna kahie 3. 4-10 || jo ekadA ubhaya naya gahiche, to avAcya te lahide re ekaI zabdai eka ja vAraI, doI artha navi kahiche re 4-11 | ekapaNa bhaMgamAM samAveza na pAmato hoya evo prazna kyAreya koIne paNa uThavAnI saMbhAvanA ja nathI. Ama prazno sAta prakAranA hoya che, mATe uttara paNa sAta prakAranA hoya che... mATe saptabhaMgI ja hoya che. nAdhika bhaMga hotA nathI... evuM jJAnIo niHzaMkapaNe kahe che. || 49 | gAthArtha - paryAyArthikanayAnusAre vastu bhinna che. dravyArthikanayAnusAra abhinna che. jo banne nayane kramazaH arpita karavAmAM Ave to bhinna ne abhinna che. || 4-10 || vivecana - havaI e saptabhaMgI.. pUrvanI gAthAmAM asti-nAstinI saptabhaMgI kahI. have bheda-abhedanI saptabhaMgI kahevI che. emAMnA prathama traNa bhaMga A gAthAmAM darzAvyA che. sarvapadArtho dravya-guNa-paryAyamaya che. e ApaNe AgaLa joI gayA chIe. A dravyaguNa ane paryAyanA lakSaNa alaga alaga che. mATe A traNe paraspara kathaMci (syA) bhinna ja che ema paryAyArthika naya kahe che.... jyAre dravyArthikanaya ema kahe che ke A traNe paraspara kathaMcit abhinna ja che. kAraNa ke guNa-paryAya e koI navI utpanna thanAra vastu nathI... pUrve e yogyatArUpe-tirobhUtapaNe dravyamAM rahela. ne pachI AvirbhUta thAya che.. Ama dravyanA ja AvirbhAva-tirobhAvarUpa hovAthI e dravyasvarUpa ja che. jema sApanuM kuMDalAkArapaNuM ke vistRtapheNavALApaNuM sApathI kAMI alaga-alaga nathI. TUMkamAM paryAyArthika dravyAdi traNa paraspara bhinna che, dravyArthikanaye paraspara abhinna che eTale bheda-abhedanI saptabhaMgI thAya che. paryAyArthikanayanI arpaNa karavAmAM Ave to svAddhisameva.. dravyArthikanayanI arpaNa karavAmAM Ave to comiksameva... banne nayanI kramazaH arpaNa karavAmAM Ave to simeva-sAmagnameva... // 50 || Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-11 143 Tabo - jo ekavAra 2 nayanA artha vivakSii. to te avAcya lahii. je mArTieka zabdai eka vArai 2 artha na kahIyA jAi. "saMketita zabda paNi eka ja saMketita rUpa (artha) kahai. paNi 2 rUpa (artha) spaSTa na kahI zakai" puSpadaMtAdika zabda paNi gAthArtha jo eka sAthe banne nayane grahaNa karavAmAM Ave to te avAcya jaNAya che, kAraNa ke eka zabdathI eka ja vAramAM be artha kahI zakAtA nathI. || 4-11 || vivecana - jo banne nayanI eka sAthe arpaNA ka2vAmAM Ave... arthAt banne nayanI dRSTithI ekasAthe jovAmAM Ave to dravya-guNa-paryAyane paraspara bhinna paNa kahI zakAtA nathI ne paraspara abhinna paNa kahI zakAtA nathI... kAraNa ke paraspara bhinna kahIe to dravyArthikanayane anyAya thAya che ne paraspara abhinna kahIe to paryAyArthikanayanI gauNatA thaI jAya che... zaMkA paNa banne ja kahIe to=paraspara bhinna paNa che ne abhinna paNa che... ema ja kahIe to ? . samAdhAna to emAM kramazaH ullekha thato hovAthI trIjA bhaMgamAM samAveza thaI jaze... ApaNe to banne eka sAthe ullekha thaI jAya e rIte kathana karavuM che... ne e rIte ekasAthe ja eka ja zabdathI banne jaNAI jAya evo koI zabda maLato nathI... mATe 'avAcya' kahevA sivAya chUTako nathI. zaMkA paNa enA karatAM koIpaNa eka zabda laIne eno saMketavizeSa dvArA bheda ane abheda evo artha nizcita karIe to e eka ja zabda eka ja vAra bolavA chatAM banne artha jaNAvI deze ne ! - - samAdhAna saMketita zabda paNi... saMketa karAyelo zabda paNa eno jemAM saMketa hoya ene upasthita ka2ze, paNa banne arthane spaSTarUpe kahI zakato nathI. - zaMkA - paNa jema 'puSpadaMta' vagere zabdonI candra-sUryamAM zakti hovAthI e bannene A zabda upasthita kare che. ema prastutamAM paNa koI (dhAro ke a nAmano) zabda lIdho, eno saMketa karyo to e paNa bheda-abheda bannene jaNAvI zakaze ja ne. samAdhAna puSpadaMta vagere zabdo sUrya-candrane jaNAve che... paNa e ekoksiM jaNAve che, paNa bhizokti jaNAvatA nathI... arthAt eka zaktithI jaNAve che... paNa be zaktithI bannene svataMtrarUpe jaNAvatA nathI. Azaya e che ke jema 'hari' zabda kRSNatvena kRSNane jaNAve che... ne indratyena indrane jaNAve che... paNa ekavAra jo 'hari' zabda vaparAyo hoya to e prakaraNane anusarIne kyAM to kRSNane jaNAvaze ne kyAM to indrane jaNAvaze... paNa bannene jaNAvI zakato nathI. e ja rIte 'puSpadaMta' zabdanI zakti sUrya ane candra bannemAM che. paNa jo e zakti alaga-alaga hoya... ne tethI 'puSpadaMta' zabda Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 DhALa-4 : gAthA-11 dravya guNa paryAyano rAsa ekokti caMdra sUrya kahaI, paNa bhinnokti na kahI zakaI. anaI 2 nayanA artha mukhyapaNAM to bhinnokti ja kahavA ghaTaI. ItyAdika yukti zAstrAntarathI jANavI. . 4-11 / eka zaktithI sUryatvena sUryane ane bIjI zaktithI candratvena candrane jaNAvato hoya to to ekavAra uccArAyelo "puSpadaMta' zabda prakaraNAnusAre kyAM to sUryane jaNAvI zakaze ne kyAM to candrane jaNAvI zakaze.. paNa bannene jaNAvI nahIM zake... zaMkA - paNa prakaraNa vagere evA hoya ke jethI bannenI saMbhAvanA saMbhavita hoya to to bannene jaNAvI zake ne ? samAdhAna - to to bemAMthI ekeyano nirNayAtmaka bodha nahIM thaI zake. mana DolAyamAna ja rahe. jema ke "hari' zabda vAparyo hoya.... ane prakaraNa vagere evA hoya ke jethI kRSNanI ne indranI.. bannenI saMbhAvanA rahyA karatI hoya.. evo koI vinigamaka maLe ja nahIM ke je bemAMthI ekano asaMdigdha nirNaya karAvI zake to ahIM kRSNanI vAta haze ke indranI ? A saMdeha rahyA ja kare che. ema prastutamAM paNa ahIM caMdranI vAta haze ke sUryanI ? ema saMdeha ja raheze, sUrya - candra banneno nirNaya nahIM ja thAya. paNa anubhava to evo che ke "puSpadaMta' zabda sAMbhaLavAthI sUrya-candra banneno asaMdigdha bodha ja thAya che. mATe jaNAya che ke e zabda be alaga-alaga zaktithI sUryacandrane jaNAvato nathI, paNa eka ja zaktithI bodha karAve che. ane eka ja zaktithI bodha mAnavAno che eTale sUryatvena sUryano bodha mAnI zakAto nathI, kAraNa ke to candranI upasthiti thaI na zake.. ema candratvena paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke to sUryanI upasthiti thaI na zake. eTale evuM mAnavuM paDe che ke "puSpadaMta' zabdanI sUrya-candra ubhayatvena sUrya-candra bannemAM zakti rahelI che. arthAt e sUrya-candrane je jaNAve che te sUryatvena ke candratvena nahIM. paNa sUrya-candra ubhayatvena... ema prastutamAM dhAro ke ApaNe "ga' zabdano saMketa bheda-abheda bannemAM karIe to e zabda eka ja vAramAM bannene upasthita karAvI zakaze. paNa e bhedavena ke abhedatyena nahIM, paNa bheda-abhedaubhayatvena, ane to pachI e upasthita thayelo bheda paryAyArthikanayano viSaya che. ane abheda dravyArthikanayano viSaya che, ema kahI nahIM zakAya. kAraNa ke paryAyArthikanaya to bhedatvena ja bhedane ja e che, bheda-abhedaubhayatvena nahIM... te paNa eTalA mATe ke paryAyArthikanayanI dRSTithI mukhyarUpe abheda kyAreya jaNAto ja nathI.. to bhedaabheda ubhayatva paNa jaNAI zakatuM nathI ja. ne e jaNAI zakatuM nathI to ene AgaLa karIne koI ja padArtha upasthita thaI zake nahIM. jema ke je, ghaDAmAM rahelA mRnmayatvane jANe che paNa ghaTatvane jANato nathI e mANasa ghaDAno mRnmayatvena bodha karI zakaze. paNa ghaTavena nahIM karI zake. ajJAta-aprasiddha dharmathI paNa jo padArthano bodha thaI zakato hoya to to ApaNe sarvajJa ja banI jaIe. e zI rIte ? A rIte - ghaTata, mRnmayatva, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-12 145 paryAyArathakalpanA uttara-ubhaya vivakSA saMdhi re || bhinna avAcya vastu te kahII syAtkArane baMdhi re ke 4-12 || Tabo - prathama pAyArthakalpanA, pachaI ekadA ubhayajayArpaNA kari, ti vAraI bhinna avaktavya kathaMcit ima kahai 5. | 4-12 || kaMbugrIvAdimattva vagere prasiddhadharmothI to ApaNe ghaDAne jANI ja zakIe chIe. eTale aprasiddhadharmothI paNa jo jANI zakIe chIe to ghaDAnuM prasiddha - aprasiddha badhA ja dharmothI jJAna thaI jaze ane to pachI je sarva dharmathI eka padArthane jANe che te sarvadharmothI sarvapadArthane jANe che" AvuM jaNAvanAra no eka nADuM so saLaM gADuM vacana mujaba sarvajJatA Ave ja. mATe nizcita thAya che ke ajJAta dharmathI koI paNa cIjane jANI zakAtI nathI. eTale paryAyArthikanayane bheda-abheda ubhayatva ja aprasiddha hovAthI je kAMI e dharmane AgaLa karIne upasthita karavAnuM hoya e enA viSayarUpa hoya zake ja nahIM, e spaSTa che. mATe "ga' zabdathI bheda-abhedaubhayatvena je bheda upasthita thaze e paryAyArthikanayanA viSayabhUta nahIM hoya, e spaSTa che. e ja rIte "ga' zabdathI bheda-abheda ubhayatvena je abheda upasthita thaze e dravyArthikanA viSayabhUta paNa nahIM hoya.... kAraNa ke dravyArthikanayano mukhyarUpe bheda e viSayabhUta ja na hovAthI ubhayatva ene aprasiddha che. Ama nizcita thayuM ke koI eka zabdano bheda-abheda bannemAM saMketa karavAmAM Ave to enAthI bheda-abheda banne upasthita thaI zakaze... paNa paryAyArthika ane dravyArthikanA viSayabhUta je bheda ane abheda che e enAthI upasthita thaI zakatA nathI. e bheda ane abheda to bhedatvena ane abhedatvena je upasthita thayA hoya e ja saMbhavI zake. arthAt alaga-alaga zaktithI je upasthita thayA hoya te ja saMbhavI zake. AvA abhiprAyathI ja graMthakAre TabAmAM "anaI 2 nayanA artha mukhyapaNaI to bhinnokti ja kahavA ghaTaI" ItyAdi kahyuM che.... A aMgenI yuktio zAstrAntarathI jANavI. Ama yugapata ubhayanayanI arpaNAthI vicArIe to koIpaNa zabda bheda-abheda bannene mukhyavRttithI eka ja vAramAM jaNAvI zake evo na hovAthI drivALe eva. e ja kahevAnuM rahe che. zaMkA - granthakAre pahelAM asti-nAstinI saptabhaMgI kahI emAM cAvavA meva e trIjAbhaMga tarIke kahela, to ahIM kema cothAbhaMga tarIke kahela che ? samAdhAna - cAddavArA meva A bhaMga sammatitarkamAM trIjo kahela che ane pramANanayatattvAlakAlaMkAra vageremAM cotho kahela che. A banne AmnAya mAnya che evuM sUcita karavA mATe Ama kahela che, ema vicArI zakAya che. e 51 || gAthArtha - prathama paryAyArthinI kalpanA.. ne uttara=pachI yugapat ubhayanI vivakSA karavAmAM Ave tyAre svAtkAra lagAvIne bhinna-avAcya' te vastu kahevI joIe. I4-12aa. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa dravyAratha naI ubhaya rahiyAthI, abhinna teha avAcyo re | krama yugapata naya ubhaya grahiyAthI, bhinna abhinna avAcyo re . 4-13 Tabo - prathama dravyArthakalpanA, pachai-ekadA ubhayanayArpaNA karii, ti vAraI kathaMcit abhinna avaktavya Ima kahie, 6. anukramaI 2 nayanI prathama arpaNA, pachaI 2 nayanI ekavAra arpaNA karii, ti vAraI kathaMcit bhinna abhinna avaktavya ima kahie (7). e bhedabheda paryAyamAMhi saptabhaMgI joDI, ima sarvatra joDavI. vivecana - A gAthAmAM bheda-abhedanI saptabhaMgIno pAMcamo bhaMga kahyo che. pahelAM svataMtra rIte paryAyArthikanayanI arpaNa karavAmAM AvI hoya ne pachI yugapat ubhayanayanI arpaNA karavAmAM AvI hoya to svAddhi meva, cAlavAca eva... Avo, pAMcamo bhaMga Ave che. | para che gAthArtha - prathama dravyArthanayanI arpaNA. ne pachI ubhayanayanI yugapata arpaNA... A rIte levAthI padArtha "abhinna-avAcya bhAse che... ne kramathI banne nayanI arpaNA tathA pachI yugapat banne nayanI arpaNa karavAthI padArtha bhinna-abhinna-avAcya bhAse che. I4-13 - vivecana - A gAthAmAM bheda-abhedanI saptabhaMgInA chellA be bhaMga samajAvyA che. emAM prathama dravyArthakalpanA ane pachI ekasAthe ubhayanaya arpaNa karavAmAM Ave to tyAre thaMvi(ca) khinna-navajI vya meva ema kahevuM joIe. A chaThTho bhaMga che. anukrame be nayanI prathama arpaNA... arthAta paryAyArthinayanI arpaNA... ne pachI dravyarthanayanI arpaNA. Ama bannenI svataMtra arpaNA... tathA pachI banne nayanI ekasAthe arpaNA karavAmAM Ave to thaMvid mizna-manna-navajIvya (meva) evo sAtamo bhaMga Ave che. Ama bheda-abheda paryAyamAM saptabhaMgI joDI... A ja rIte sarvatra joDavI. arthAta eka-aneka... sAmAnya-vizeSa. nitya-anitya... vagere badhA paryAyomAM samabhaMgI lagADavI. ghaDA karatAM enA zyAmavarNa vagere guNa-paryAya paraspara bhinna che ke abhinna ? AvA praznanA uttaramAM A sAta javAbo jANavA. eTale ke jo paryAyArthikanayathI vicArIe to sthAtri meva, jo dravyArthikanayathI vicArIe to mitra eva... vagere rIte saptabhaMgI thAya che. zaMkA - A saptabhaMgImAM cAvI kahyuM che. A avAcya zabda ane anabhilAkha zabda e be zabdo samAnArthaka che. eTale ke avAcyanA badale anabhilAkha paNa kahI zakAya che... vaLI zAstromAM anaMtA padArthone abhilApya hovA kahyA che ane enA karatAM anaMtaguNA padArthone anabhilApya hovA kahyA che... eTale zuM ema kahI zakAya ke trIjA vagere je je bhaMgamAM "avAcya' che tyAM tyAM sarvatra vivakSita padArtha A anaMtAnaMta anabhilApya padArthono je rAzi che, emAM bhaLI jAya che ? Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 147 samAdhAna - nA, emAM bhaLI jato nathI, kAraNa ke saptabhaMgImAM rahela avI zabda ane anabhilApya padArthone jaNAvanAra je zAstrokta mitANe zabda.. A banne zabdo samAnArthaka nathI... te paNa eTalA mATe ke saptabhaMgImAM rahela avI zabda sarvapavItvAbhAva ne jaNAve che jyAre zAstrokta manapasApya zabda samatAthapavItva ne jaNAve che. te A rIte-je anaMtAnaMta padArthone abhilApya padArthothI judA pADyA che te padArthomAM jo vAcyatA hoya ja nahIM, to e padArthono anamanApya padathI paNa ullekha thaI zake ja nahIM, ne ApaNane paNa e pada sAMbhaLavA chatAM, e padArthonI upasthiti thaI zake ja nahIM. Azaya e che ke jema ApaNane "ghaTa' pada sAMbhaLatA paTanI kaMI upasthiti thatI nathI, kAraNa ke paTamAM ghaTa'padavANyatA nathI. ema anabhilApyatvena abhimata je anaMtAnaMta padArtho che temAM jo anabhilApyapadavAcyatA na hoya to to e padArthonI paNa "anabhilApya" padathI upasthiti thaI zake ja nahIM.. paNa e thAya to che. mATe e badhAmAM anabhilApyapadavAcyatva che e nizcita che... AmAM prathama najare, anabhilApya kahyA pachI e ja padArthane (vAcya=) abhilAya kahevAmAM vidatovyAghAta-virodha doSa bhAse che. eno parihAra karavo jarUrI che, kAraNa ke abhilApyatva ane anabhilApyatva bane mAnya che. eTale, "koIpaNa padathI abhilApya hoya te abhilApya AvI sAmAnya paribhASAne tilAMjali ApIne koI vizeSa paribhASA mAnavI jarUrI che. e A rIte mAnI zakAya che. padavizeSathI (=vizeSapadathI) je abhilApya hoya te "abhilApya ane padavizeSathI je abhilApya na hoya, mAtra padasAmAnyathI abhilApya hoya te, abhilApyapadArthathI bhinna hovAthI "anabhilA...." zAstromAM je anabhilApyabhAvo kahyA che temAM 'ghaTa'pada, "paTa'pada vagere rUpa padavizeSanA abhilApyatvano abhAva che, ne chatAM "anabhilApya evA padasAmAnyanA abhilApyatvano abhAva nathI. mATe koI virodha raheto nathI. zaMkA - ema to manamittApya e paNa padavizeSa ja che ne ! ne tavAgyatva to A padArthomAM tame kaho cho ja ! samAdhAna - jema kaMbugrIvAdimAn padArthanA vAcaka tarIke "ghaTa' evuM eka cokkasa pada che... tANAvANAvALA padArthanA vAcaka tarIke "paTa' evuM eka cokkasa pada (padavizeSa) che.... AvuM A anaMtAnaMta padArtho mATe nathI... arthAt badhA mATe alaga - alaga pada (padavizeSa) nathI... paNa badhA mATe vAcaka tarIke eka sAmAnya (Common) manamittApya evuM eka ja pada - mATe A padavizeSa nathI, paNa padasAmAnya che ane AvA padasAmAnyanuM abhilApyatva e anaMtAnaMta padArthomAM che, mATe amitApya padathI e badhA vAcya bane che... ane tethI e anaMtAnaMta padArthomAM namitANapatavAtva jaNAya che, paNa sarvapa vALavAmAMva nahIM. zaMkA - ema to saptabhaMgInA trIjA bhaMgamAM, cAhe ghaTa hoya ke cAhe paTa hoya-badhA mATe cAvInya meva e ja javAba hoya che. eTale ke mAtra e paNa padasAmAnya che. ne tadvAcyatA ghaTa-paTa vageremAM che... mATe e paNa manamatAtha padane samAnArthaka kema nahIM ? Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa samAdhAna - are bhalA AdamI. meM kahyuM ne ke amitApya pada to manamittAvepadravIdhyatva e anaMtAnaMta padArthomAM hovuM jaNAve che. mAtra padavizeSavAcyatvAbhAva hovAthI ja naminAtha kahevAya che. jyAre prastuta avAca pada to sarvapadavAcyatvAbhAvane jaNAve che. eTale ke padavizeSavAcyatvAbhAva to che ja, padasAmAnya vAcyatvAbhAva paNa che ja. zaMkA - paNa, ghaTAdimAM vAvavAvyatva to che ja, pachI padasAmAnyavAcyavAbhAva kema kaho cho ? samAdhAna - nA, avIcavavAMcatva paNa che ja nahIM zaMkA - jo e na hoya, to to ghaTAdino muvIcya padathI ullekha paNa na ja thavo joie. samAdhAna - te nathI ja thato ne... koNe kahyuM ke AvA padathI ghaTAdino ullekha thAya che ? zaMkA - drivALe koNa che ? samAdhAna - kema Avo prazna karo cho ? je ghaTAdi aMge saptabhaMgI pravartI rahI che, te ghaTAdi ja. zaMkA - rAmanAtha koNa che ? samAdhAna - e ja abhilAkhabhinna anaMtAnaMta padArtho.. zaMkA - barAbara.. jo A anaMtAnaMta padArthonI manapattApya padathI ullekha thAya che, to ghaTAdino mArga parathI ullekha kema na thAya ? samAdhAna - ghaTAdino to "ghaTAdi'padathI ja ullekha thaI jAya che, pachI eno avAcya'padathI ullekha mAnavAnI zI jarUra che? ne chatAM ghaTano "avAcya'padathI paNa ullekha thAya che, ema mAnIe to paNa emAM, "ghaTa'padAbhilApyatva to che ja, pachI eno anabhilApyapadArthonI rAzimAM praveza thaI javAnI to zaMkA ja kyAM UbhI rahe? vastutaH, "anabhilApya'pada "anabhilApya'padavANyatvane jema jaNAve che, ema "avAcya'pada avAcya'padavANyatvane jaNAvatuM nathI. te paNa eTalA mATe ke eno artha Avo thAya che ke A avAcya'pada e vAcaka che, paNa A artha nIce pramANe bAdhita che. graMthakAre kahyuM che ne ApaNe paNa tarkathI vicArI gayA chIe ke koI eka "ga" ke evo koIpaNa navo zabda saMketita karavAmAM Ave to paNa e, mukhyavRttie yugapata ubhayadharmane jaNAvavA samartha nathI. eTale jo AvI ke manamatANa... evo koI zabda vAcaka tarIke zakya hoya to to eno ja saMketa karI devAmAM na Ave ? eTale navInyapadravItva paNa nathI ja, e spaSTa che. zaMkA - to pachI paToDavA: ema zA mATe kahevAya che? samAdhAna - jyAre sva-para ubhayadharmothI yugapa vicAravAmAM Ave che tyAre ToDa Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 14. navAgya meva eno artha paToDavIcavA eva evo sUcita thato nathI, paNa paTa: (sarva)vAkhyatvamAvavAna eva evo sUcita thAya che... zaMkA - to "anaMtAnaMta padArtho anabhilAkha che AmAM paNa Avo ja artha sUcita thavo kaho ne ? arthAt amitANavItva nahIM, paNa sarva vAvyatvabhAva ja kaho ne! samAdhAna - A sarvapadavANyatvAbhAva kyAM raheze ? zaMkA - kema ? e anabhilApyapadArthomAM... samAdhAna - eTale artha Avo maLaze ke sarvapavadhyatvAkAvavAna manamatAthaH pArtha...AmAM, paTAmIvavat bhUtalam mAM jema bhUtana nuM jJAna jarUrI che...to ja enA dharma tarIke paTApAva bhAsI zake che. ema prastutamAM anabhilApya padArtharUpa dharmAnuM jJAna paNa joIze ja, to ja enA dharma tarIke sarvapadavANyatvAbhAva bhAsI zake. to A jJAna zI rIte karazo? zaMkA - to tame ghaDAnuM jJAna zI rIte karazo ? samAdhAna - bhalA AdamI!... e to cAkSuSapratyakSasiddha che. eTale pratyakSathI upasthita che. pachI emAM vAcyatvAbhAva jaNAI zake che. anabhilApya padArtho to zAstragata anabhilAkha zabdathI ja jANI zakAya evA che, e sivAya ApaNA mATe e jANavAno koI upAya ja nathI.... eTale, "anabhilApya evA zabdathI paNa e upasthita thatA nathI.... paNa sarvapadAbhilApyatvAbhAva ja enAthI upasthita thAya che. evuM jo mAnazo to e padArtho kazAthI upasthita ja nahIM thaI zake.. ne e jo upasthita nahIM thAya to emAM sarvapadAbhilApyatvAbhAva paNa jANI nahIM ja zakAya. eTale nakkI thAya che ke "anabhilApyapada anabhilApyapadavAcyatvane sUcave che ane "avAcya'pada sarvapadavAcyavAbhAvane sUcave che, mATe e banne pada samAnArthaka nathI. zaMkA - trIjA bhaMgamAM uttara divaSya meva che. AmAM yAtakAra paDelo che. eTale kathaMcit avAcyatva ja mAnavAnuM che. sarvathA avAcyatva nahIM. eTale avAcyapadavAcyatva to mAnavuM ja joIe. nahIMtara myAtkAranI saMgati kaI rIte karazo ? samAdhAna - svarUpa-pararUpanI kramika apekSA hoya tyAre asti-nAsti padanuM vAcyatva temAM che ja. syAtkAra kathaMcit vAcyatva tarIke A vAcyatvane kheMcI lAve che. eTale svAtkAranI saMgati mATe avAcyapadavAdhyatva mAnavuM jarUrI nathI... zaMkA - A to apekSA badalIne kathaMcidvAcyatva AvyuM... yuga5d apekSAne UbhI rAkhIne to na AvyuM ne ? samAdhAna - syAtkAra viruddhadharmane kathaMcit je kheMcI lAve che te apekSA badalIne ja, apekSA badalyA vagara kAMI nahIM. jema ke prathama bhaMgamAM svarUpanI (mRnmayatvanI) apekSAe ceva je kahevAya che temAM rahelo syAtkAra kathaMci nAstitvane je kheMcI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa lAve che te svarUpanI apekSAne UbhI rAkhIne nahIM, paNa pararUpanI apekSAne apekSita karIne ja. svarUpanI apekSAne ja vaLagI rahevAmAM Ave to nAstitva kahI zakAya ja nahIM, kAraNa ke mRtmayatvena ghaDAmAM nAstitva che ja nahIM. Ama avAcyapadavAcyatva mAnyA vinA paNa, apekSA badalIne vAcyatva AvI ja zake che. mATe avAcyapadavAcyatva mAnavAnI jarUra nathI. ne tethI sarvapadavAcyatvAbhAva mAnavAmAM kazo vAMdho nathI. tathA, AmAM AvuM paNa vicAravuM joIe ke, ghaTamAM ghaTapadavAcyatva to che ja. tethI sIdhe sIdho sarvapadavAcyatvAbhAva kahevo to yogya nathI ja. to pachI Ano vizeSa artha hovo joIe. te Avo jaNAya che. jyAre svadravyAdigrAhaka naye jovAmAM Ave tyAre 'astitva' jaNAya che, ne ene jaNAvavA mATe sthAvatyeva ema 'masti' zabda vaparAya che. jyAre paradravyAdigrAhakanaye jovAmAM Ave che tyAre 'nAstitva' jaNAya che...ne ene jaNAvavA mATe 'yAnnAsyeva' ema 'nAsti' zabda vaparAya che. jyAre A banne nayanI arpaNA karavAmAM Ave che tyAre je dekhAya ene jaNAvavA mATe mAnya zabda vaparAya che. eTale jema, asti-nAsti zabda mukhyatayA ghaTane jaNAvavA mATe nathI, paNa astitva-nAstitvane jaNAvavA mATe che, ema aAnya zabda sarvapadavAcyatvAbhAvane je jaNAve che te mukhyatayA ghaTa aMge nathI, paNa ubhayanayanI arpaNA vakhate banatA viSaya aMge che. eTale ke astitva-nAstitva sivAya kaMIka che jemAM sarvapadavAcyatvAbhAva che. ne sarvapadavAcyatvAbhAva che mATe koI paNa padathI e (kaMIka) vAcya na hovAthI eno ullekha zakya na hovAnA kAraNe svAvAdya va dhaTa: ema kahevAya che. vaLI ubhayanayaarpaNA vakhate banatA viSayano ahIM meM 'kaMIka' tarIke ullekha karyo che. paNa kadAca evuM ja hoya ke ubhayanayaarpaNA karIne jovAmAM Ave to kazuM jaNAya ja nahIM... eTale viSaya tarIke kaMIka' kahyuM che, paNa vastutaH kazuM hoya ja nahi...eTale ja sammatitattvasopAnamAM tathAmRtasya vastuno'bhAvAt ema paNa kahyuM che. eTale ubhayanayaarpaNAe jotAM koI dharma koI paryAya-koI vastu...kazuM kahetAM kazuM jaNAtuM ja nathI...mATe sthAvavAvya Dva kahevAya che. ne koI dharma vagere kazuM che ja nahi, mATe sarvapadavAcyatvAbhAva ja sUcita thato mAnavo paDe. kAraNa ke avAcyapadavAcyatA kahevA mATe paNa kazuMka to joIe ja ne ! Ama mane lAge che. A aMge meM thoDI vizeSa vicAraNA saptabhaMgIviMzikA granthamAM karI che. tRtIyAdibhaMgagata 'avAcya'padano sUcitArtha zuM che ? e mATe khUba ja UhApoha karIne...aneka vidvAno sAthe patra-vyavahAra karIne A eka anuprekSA zrI saMgha samakSa mUkI che. bahuzrutagItArthone A aMge vizeSa vicAraNA karIne yogya nirNaya para AvavA vinaMtI che. chatAM jo 'avAcyapadavAcyatva' to mAnavuM ja, ema ja dila kahyA karatuM hoya to paNa avAcyapada anabhilApyapadane samAnArthaka to banI javAnuM nathI ja, kAraNa ke je rIte abhipreta che e rIte jaNAvanAra koI zabda (ke saMketa) zakya ja nathI, mATe avAcyatva che. jyAre anabhilApyapadArtho mATe evuM nathI. tyAM zabda (ke saMketa) sAva azakya che evuM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 151 nathI. saMketyamAnanuM jJAna na hovAthI prasthAne udezIne saMketa karAto nathI. prayojana na hovAthI kevalIne udezIne paNa saMketa karAto nathI. arthAt zabda ke saMketa azakya ja che evuM nathI...paNa karAtA nathI...mATe anabhilApyatva che. A vAta AgaLa vadhAre spaSTa thaze. A ja vAtane have bIjI rIte vicArIe. . svagata ke anyagata mananA abhiprAyane jANavA ke jaNAvavA mATe vacana-vyavahAra hoya che. jyAM AvuM prayojana na hoya evA vacanaprayogo e bakavAsarUpa che ne e ziSTapuruSone saMbhavatA nathI. . eTale, vacanavyavahAra cha%-chaprastha vacce, chadmastha-kevalI vacce ane kevalIchavstha vacce hoya zake che, paNa kevalI-kevalI vacce hovo saMbhavato nathI. kAraNa ke zrotA ane vaktA banne kevalI hovAthI banne badhuM ja jANe che. kazuM ajJAta che ja nahIM jene jaNAvavA vacana vyavahAra Avazyaka bane. ane kevalI bhagavaMto to mahAziSTa puruSo che.. bakavAsanI to gaMdha suddhAM saMbhavatI nathI ja. - saMketa jANavA-jaNAvavA mATe ja je vacanaprayoga thAya che emAM vaktA - zrotA bemAMthI eka saMketano jANakAra hoya che ane bIjo ajANa hoya che. jema ke bALaka bApane pUche che - A sAmA padArthane zuM kahevAya ? AmAM vaktA bALaka ajANa che ne zrotA bApa jANakAra che. pachI bApa javAba Ape ke "A sAmA padArthane "ghaTa' kahevAya. tyAre vaktA jANakAra che ne zrotA ajANa che, ne have jANakAra bane che. saMketane jANavA - jaNAvavA mATenA A vacanaprayogo sivAyanA to badhA vacanaprayogo mATe zrotA ane vaktA banne saMketanA jANakAra joIe. anyathA bodha thAya nahIM. - jyAre saMketa karavAmAM Ave che, tyAre je saMketa karI rahyo che tene ApaNe saMketa karanAra kahIzuM.. ane je saMketanuM grahaNa karanAra che ene ApaNe saMketa jhIlanAra kahIzuM... AmAMthI je saMketa karanAra hoya che e vAcyArthano vivakSitapadavANyatvena paNa jANakAra hoya che ne e sivAya anya rIte paNa jANakAra hoya che. je saMketa jhIlanAra che e vAcyArthano anya rIte jANakAra hoya che.... (athavA pahelAM kalpanA ApavA vagere dvArA ene jANakAra banAvavo paDe che) paNa vivakSitapadavANyatvena jANakAra hoto nathI. (eno saMketa jhIlavAthI e jANakAra banavAno che). jemake-saMketa karanAra vAcyArthaghaTano kaMbugrIvAdimattena cAkSuSapratyakSAdithI jANakAra che ane ghaTapadavANyatvena paNa (pote jyAre sauprathama saMketa anya pAsethI jhIlyo hato tyArathI) jANakAra che. saMketa jhIlanAro paNa cAkSuSapratyakSAdithI vAcyArtha ghaTano jANakAra che, kyAreka cAkSuSAdi pratyakSa na hoya tyAre "jenI pahoLI beThaka hoya. moTuM peTa hoya. upara kAMTho hoya.." vagere rUpe ene kalpanA ApIne jANakAra banAvAto hoya che. paNa Ama saMketa karatAM pUrve e vAcyArthano jANakAra banelo hovo ja joIe. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa to ja saMketane e samajI zake che... ane ghaTapadavANyatvena vAcyArthano e jANakAra nathI... paNa saMketa dvArA jANakAra banavAno che. paramANu jevA atIndriya padArthano saMketa karavAno hoya tyAre paNa prathama paramANunI kalpanA to ApavI ja paDe che. jema ke - ghaTa-kapAlakapAlikA-ThIkarI-nAnI ThIkarI-enAthI paNa nAnI ThIkarI. Ama vibhAga karatAM karatAM je avayavadhArA maLe che e kyAMka aTake che. arthAt A avayavadhArAmAM chelle evuM dravya Ave che je avibhAjya (niravayava) hoya che. A rIte vAcyArthane saMketa jhIlanAranI buddhimAM niravayavatvena upasthita karavAmAM Ave che ne pachI eno saMketa thAya che ke AvuM je niravayavadravya che ene "paramANu' kahevAya che. eTale nizcita thayuM ke saMketa jhIlanArane paNa vAcyArthanI koIka ne koIka rIte jANakArI hovI ja joIe. ATalI pAyAnI vicAraNA bAda have prastutamAM AvIe.. je anabhilApya padArtho che ene kevalIbhagavAn potAnA kevalajJAnathI sAkSAt jANe che. bIjA kevalI bhagavAna paNa e rIte jANe che. eTale eka kevalI bhagavAn dhAre to anya kevalI prati "A vivakSita padArthane "' kahevo" ema saMketa karI zake che. paNa prayojana na hovAthI kyAreya saMketa karatA nathI... saMketa jhIlanAra chadmastha hoya to ene saMketa kahevo e kevalIne paNa saprayojana banI zake che ne tethI kevalI bhagavaMto evA keTalAya saMketa karatAM ja hoya che. paNa prastutamAM anabhilApya padArtho chadmasthanA jJAnano anya koI rIte viSaya banI ja zakatA nathI. eTale kevalI bhagavaMto paNa, "jo A padArthane ma kahevAya. Ane be kahevAya..." Avo koI saMketa karI zakatA nathI. eTale chAsthane to anya rIte paNa jANakArI nathI.. ne amukapaDavAcyatvena paNa jANakArI nathI... mATe chagho vacce paNa anabhilApya padArtho saMketano viSaya banI zakatA nathI.. zaMkA - e padArthomAM anibhalApyapadavANyatva che e to tame ja kahI gayA cho. to emAM "anabhilApya' padano saMketa thayelo ja che ne ? samAdhAna - nA, e padArthomAM ame mAtra vAcyatva ja kaheluM che. saMketa nathI kahyo. kAraNa ke saMketa mAnavAmAM e padArthonuM anabhilApyatva ja haNAI jAya che. te A rIte.. A padArthomAM paNa zeyatva - sattva hovAthI zeyapadAbhilAtRtva ane satpadAbhilApyatva mAnavuM ja paDe che. eTale anabhilApyatva ja UDI na jAya e mATe nIcemAMno koIpaNa niyama (ke vizeSa prakAranI paribhASA) mAnavo ja paDe che. (1) pUrve kahyA mujaba padavizeSAbhilApyatva ja "abhilApyatva' kahevAya. A padArthomAM te na hovAthI anabhilApyatva che... athavA (2) arthaparyAya pravRttinimittaka padathI abhilAkha je na hoya te anabhilApya. (paribhASAnA ajANa pAThako mATe - vAcyArthamAM rahela je dharmane najaramAM rAkhIne saMketa karavAmAM Ave che ne tethI pachI te te zabdanI-padanI e vAcyArthane jaNAvavA mATe pravRtti(=prayogo karavAmAM Ave che te dharmane padapravRttinimitta kahevAya che. jemake Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 153 ghaTatvane najaramAM rAkhIne ghaTa zabda bolAya che. to ghaTatva e ghaTapadapravRttinimitta che. ema lAlAza e raktapadapravRttinimitta che, zrImaMtAI e zrImaMtapadapravRttinimittaka che. AvA ghaTa, rakta vagere je zabdo vyavahAramAM vaparAyA kare che e badhAnA padapravRttinimittabhUta ghaTatva-raktatva vagere dharmo arthaparyAyarUpa ja hoya che ne tethI A padArtho abhilApya ja che.) anabhilApya padArthomAM paNa arthaparyAya hoya to che ja. paNa ApaNe ene koIpaNa rIte jANI zakatA ja nathI. tethI ene AgaLa karIne saMketa thaI zakato nathI. eTale ke enA arthaparyAyo padapravRttinimitta banatA nathI. e sivAya zeyatva-sattvavagere dharmone najaramAM rAkhIne e padArthone zeya-sat kahevAya che. paNa e zeyatva vagere arthaparyAyarUpa nathI. vAcyatva e arthaparyAya nathI, A vAta AgaLa savistara kahevAze. e ja rIte zeyatva paNa artha paryAya nathI e jANI levuM. zaMkA - paNa sattva to khuda ja arthakriyAkAritvarUpa che..to e to arthaparyAya che ja ne? samAdhAna - nA, arthakriyAkAritva pote arthaparyAya nathI, paNa je dharmane kAraNe padArthamAM arthakriyAkAritva Ave che te dharma arthaparyAya che, mATe sattva e paNa arthaparyAya nathI. eTale arthaparyAyapravRttinimittakapadathI vAcya na hovAnA kAraNe anabhilAkha padArthomAM abhilApyatva nathI.) athavA (3) saMketitapadAbhilApyatva e ja vAstavika abhilApyatva che.. anabhilApya padArthomAM e na hovAthI abhilApyatva nathI... e padArtho anabhilApya padathI bolAya che kharA, paNa "anabhilApya' e saMketita pada nathI, kAraNa ke vAcyArthabhUta anabhilApya padArthonuM saMketakaraNapUrve jJAna saMbhavita nathI. vaLI, vacanavyavahArano aviSaya hovAthI paNa e saMketita nathI. Azaya e che ke - "paramANu' e saMketita pada che. mATe tenAthI vAcya paramANuo, atIndriya hovA chatAM be paramANu maLIne kayaNuka bane che' "paramANumAM be aviruddha sparza, eka rasa, eka gaMdha ane eka varNa hoya che' "adholokanI sarvAntima prataramAMthI UrdhvalokanI sahuthI uparanI prataramAM paramANu eka ja samayamAM pahoMcI jAya che" AvI badhI rIte vacanavyavahArano viSaya bane che. paNa anabhilApya padArtho aMge Avo kazo vyavahAra kyAreya thato nathI. "vizvamAM abhilApya karatAM anantaguNa anabhilApya padArtho che' ATalo bodha ke vacanavyavahAra zAstramAM teonI je vAta karI che, tatUpe maLe che. A sivAya kazuM ja nahIM. saMketa karyA pachI je kyAreya paNa koInA paNa kazA paNa vacanavyavahArano viSaya banatA ja nathI. eno saMketa thayelo kahevAya ja zI rIte ? kAraNa ke chevaTe saMketa paNa vacanavyavahAra mATe ja hoya che, e ja jo kyAreya paNa kyAMya paNa zakya banato ja na hoya to saMketa karyo che ema kahevAno matalaba ja zuM? Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa ziSya puchai chaI - 'jihAM 2 ja nayanA viSayanI vicAraNA hoi, tihAM eka eka gauNa mukhyabhAvai saptabhaMgI thAo. paNi-jihAM pradeza prasthakAdi vicArai sAta cha 154 eTale, nizcita thayuM ke chadmasthono anya koI rIte viSaya banI zakatA na hovAthI anabhilApya padArtho aMge saMketa hoto nathI... paNa A saMketa na hovAmAM koI zabda eno vAcaka maLI zakato nathI...' e kAraNa nathI... paNa chadmasthonA jJAnano anya rIte e viSaya banI zakatA nathI... e kAraNa che... eTale ja kevalIo dhAre to paraspara saMketa karI zake che... (eno artha ja e ke enA vAcaka zabdo to maLI ja zake che...) paNa teone prayojana na hovAthI saMketa karatA nathI. zaMkA ghaNA padArtho ApaNA jJAnano viSaya banatA hoya che, chatAM ApaNe zabda dvArA ene vyakta karI zakatA hotA nathI... eTale ghaNIvAra DaoNkTarane kahetA hoIe chIe ke mane vedanA thAya che... paNa kevA prakA2nI thAya che ? e kahI zakato nathI... athavA goLanI miThAza ane sAkaranI miThAzanA taphAvatane pakaDI zakIe chIe, paNa zabda dvArA ApaNe vyakta karI zakatA nathI... to Ama kema? samAdhAna ema to, ApaNe je taphAvata anubhavyo che... ene jhU kahevo ema ApaNe saMketa karI zakIe chIe... ema ApaNane je vilakSaNa pIDA anubhavAI rahI che... eno ApaNe 'A pIDAne pa kahevI...' ema saMketa karI zakIe chIe... ne sAme jo sarvajJa hoya to teo ApaNA saMketane pakaDI zake che. ne tethI ApaNe pUchIe ke 'prabhu ! A mArI pa nAmanI pIDA pUrvanA kayA karmanA kAraNe AvI che ?' to teo javAba paNa ApI ja zake che.. paNa sAmo jo chadmastha hoya to ene vAcyArthano bodha ApaNe anya rIte karAvI zakatA nathI... mATe saMketa zakya banato nathI... zaMkA je sAkara-goLa ApaNe cAkhyA che e ja sAkara-goLanA anya aMza sAmI vyaktine cAkhavA ApIe to e paNa taphAvata anubhavI zake ne ! samAdhAna to paNa ApaNe jevo taphAvata pakaDyo che evo ja e pakaDaze e nizcita nathI... kAraNa ke sAkara-goLanA kaNiyA badalAyA eTale svAda alaga hoya zake... mukhamAMthI jharatA rasomAM taratamatA hovAthI svAdanA anubhavamAM phera paDI zake... tathA matijJAnAvaraNanA kSayopazamanI taratamatAnA prabhAve paNa phera paDI zake. (eTale to zAstromAM matijJAnanA bahu-abahu-bahuvidha-abahuvidha vagere bhedo darzAvelA che.) chatAM jeTalA aMze zrotA anya rIte jANakArI meLavI zake eTalA aMze saMketa thavAmAM koI prazna ja nathI... paNa je anaMtAnaMta padArtho ApaNA jJAnano viSaya ja banatA nathI e abhilApya padArtho aMge to saMketa zakya banato ja nathI... paNa, emAM AgaLa jaNAvyuM ema zabdonI akSamatA kAraNa nathI... paNa ApaNI enuM jJAna karI-karAvI na zakavAnI akSamatA e kAraNa che... - Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 pAMca pramukha nayanA bhinna bhinna vicAra hoI, tihAM adhika bhaMga thAi, tivArache saptabhaMgIno niyama kima rahaI ?" guru kahaI chaI - tihAM paNi eka nayArthano mukhyapaNa vidhi, bIjA sarvano niSedha, Ima leI pratyekiM aneka saptabhaMgI kIja'' aDe to Ima jANuM chuM, "satnanArthapratipavitAtparyAdhirAvAyaM pramavAkyama" e lakSaNa leinaI, tehave ThAme-cAtkAralAMchita sakalanayArtha - samUhAlaMbana eka have saptabhaMgInA tRtIyabhaMgamAM je "avAcya' zabda che eno vicAra karIe ahIM pUrve jaNAvyuM ema, koI zabda ja evo maLI zakato nathI je mukhyavRttie, banne dharmone najaramAM rAkhIne yugapat ullekha karI zake. eno artha, ahIM zabdanI ja akSamatA che ke AvI bAbatano ullekha karavAnuM enAmAM (koI paNa zabdamAM) sAmarthya ja nathI... eTale ja kevalI dhAre to paNa evA koI zabdano ullekha anya kevalI pratye paNa karI zakatA nathI ja. Ama, anabhilApyatA ApaNI akSamatAnA kAraNe che, jyAre avAcyatA zabdanI akSamatAnA kAraNe che... mATe, anabhilApya ane avAcya e samAnArthaka zabdo nathI. ziSya pUchaI chai. zaMkA - jyAM be ja nayanA viSaya alaga-alaga paDatA hoya. jema ke - paryAyArthikanayano viSaya bheda che ane dravyArthikanayano viSaya abheda che... ahIM be ja naya che ne be ja viSaya che... eTale ekane mukhya karIe. bIjAne gauNa karIe... to saptabhaMgI maLe che. dravyArthikane gauNa-paryAyArthikane mukhya karIe tyAre svAddhinnameva evo prathama bhaMga. paryAyArthikane gauNa-dravyArthikane mukhya karIe tyAre amiva evo bIjo bhaMga... ne pachI kramazaH bAkInA bhaMga... ema saptabhaMgI maLe che, e to barobara che. paNa jyAre pradeza-prasthakAdino vicAra hoya che tyAre koIkamAM sAte nayono viSaya alaga - alaga paDato hoya che. kyAMka be naya bhegA thatA hoya (= samAna mAnyatAvALA hoya) ne bAkInA alaga - alaga mAnyatA dharAvatA hovAthI kula 6 viSayo banatA hoya.. ema kyAMka pAMca viSaya. kyAMka cAra viSaya vagere maLatA hoya tyAre adhika bhaMga paNa thaI zake che.. pachI saptabhaMgIno niyama kyAM rahe ? arthAt sAta prakAranI ja jijJAsA.. ne sAta prakAranA ja uttaranA bhaMga. Avo niyama kyAM rahyo ? prakArano Azaya e che ke - pahelAM prathama mukhya, bIjo gauNa.... eka bhaMga.. pachI prathamanaya mukhya, trIjo naya gauNa... bIjo bhaMga... ema cothA vagere nayane gauNa tarIke laIne trIjA, cotho, pAMcamo ane chaThTho bhaMga maLaze. pachI prathama gauNa, bIjo mukhya.... 7mo bhaMga.... prathama gauNa-trIjo mukhya.8mo bhaMga...A rIte DhagalAbaMdha bhaMga kema nahIM Ave? guru kahaI cho. samAdhAna - AvA aneka bhinna bhinna viSayavALA sthaLe eka bAju eka naya levo. ne bIjI bAju bAkInA badhA naya bhegA levA.. je eka naya lIdho hoya eno mukhyarUpe vidhi (= vidhAna) ne anya sarvano niSedha... A rIte eka saptabhaMgI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa bhaMgaI paNi niSedha nathI. je mArTi - vyaMjanaparyAyanaI kAmi - 2 bhaMgaI paNi arthasiddhi sammatinAM viSaI dekhADI chaI. tathA tathA - evaM sattaviappo, vayaNapaho hoi atthapajjAe / viMjhAnA puja, vaDo bilvio 2 prathamakADa 41 | ehano artha - eva=pUrvokta prakAra, sapta vikalpa saptaprakAra vacanapatha, karavI... pachI bIjA nayane mukhyarUpe laI vidhAna ane prathama tathA tRtIya vagere badhA nayano niSedha. A bIjI saptabhaMgI. Ama aneka alaga - alaga saptabhaMgI karavI. paNa badhA bhaMgane bhegA karIne sAta karatAM adhika bhaMga na mAnavA. graMthakAra zrI yazovijayajI mahArAja potAno abhiprAya Ape che ke aDe to Ima. sakaLa nayane mAnya arthanuM pratipAdana karavAnA tAtparyathI e badhA arthano samAveza karatuM evuM je adhikaraNabhUta - AdhArabhUta vAkya hoya che te pramANavAkya che... AvI pramANavAkyanI vyAkhyA che. A vyAkhyAne anusarIne tehave ThAme = jyAM anekanayanA aneka alaga-alaga viSaya hoya tyAM eka ja bhaMga banAvavo... je samUhAlaMbana jJAnano pratipAdaka hoya. ane A samUhAlaMbanajJAna zAnuM hoya ? sakaLanayanA arthonuM hoya. ne ekAnta na pakaDAya e mATe dareka arthane syAt lagADelo hoya.. arthAt judA-judA badhA nayanA viSayano syAta padanI sAthe ullekha dharAvatuM eka mahAvAkya.. e ja eka bhaMga.. ne e ja badhA nayanA arthanuM pratipAdana karI denAra hovAthI anya bhaMganI jarura paNa rahetI nathI.. zaMkA - paNa A rIte eka ja bhagavAkyathI, je padArtha jevo che evo prasiddha karI zakAya evuM zakya che ? kAraNa ke padArthane saMpUrNa rIte jaNAvavA mATe to sAta bhaMga joIe ja evo niyama che ne ? samAdhAna - je mArTi.... nA, evo niyama che nahIM. kAraNa ke zrI sammatigraMthamAM vyaMjanaparyAya aMge mAtra be bhaMgathI ja arthasiddhi thAya che ema dekhADyuM ja che. eTale tyAM jo saptabhaMgIno niyama nathI. be ja bhaMgathI paNa padArthane jaNAvI zakAya che, to AvA sthaLe AvA eka pramANavAkyarUpa eka bhaMgathI e jaNAvI zakAya evuM mAnavAmAM koI vAMdho nathI. sammatigraMthano e adhikAra Avo che - gAthArtha - Ama arthaparyAya aMge vacanamArga sAta vilpa (bhaMga)vALo hoya che. paNa vyaMjanaparyAya aMge to e savikalpa ane nirvikalpa ema be ja bhagavALo hoya che. TabAmAM A gAthAno graMthakAre Apelo artha Avo che - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 157 saptabhaMgIrUpa vacanamArga te arthaparyAya, astitva - nAstitvAdikanai viSai hoi. vyaMjana paryAya je ghaTakuMbhAdizabdavAcyatA, tehanai vipadaM savikalpa vidhirUpa, nirvikalpa niSedharUpa e 2 ja bhAMgA hoi, paNi avaktavyAdi bhaMga na hoi, je mArTi avaktavya zabdaviSaya kahiI to virodha thAi. ehano artha - evaM=pUrvokta prakAre=sthAOva vagere prakAre pUrve je kahI gayA chIe e rIte arthaparyAyane viSe=astitva-nAstitvAdine viSe samavikalpa=sAta prakAravALo= sAta bhaMgavALo vacanapatha=vacanamArga=vacanavyavahAra hoya che. jyAre ghaTa- kuMbhAdizabdavAcyatArUpa je vyaMjanaparyAya hoya che, tene viSe savikalpa=vidhirUpa ane nirvikalpa=niSedharUpa... ema be ja bhaMga hoya che. paNa avaktavya vagere bhaMga hotA nathI, kAraNa ke avaktavya kahevuM ane pAcho zabdano viSaya kahevo... to emAM virodha thAya e spaSTa che. vyaMjanaparyAya aMge be ja bhaMga hoya che' A vAtano jarA UMDANathI vicAra karavo che. e vicAra karavA mATe vyaMjanaparyAya zuM che ? e barAbara spaSTa thavuM joIe. pUrve ApaNe vicArI gayA chIe ke padArthamAM rahelA dharmonuM kaMIka ne kaMIka arthakriyAkAritva hoya che... kaMbugrIvAdimAn padArthamAM ghaTapaNuM che, mATe e jalAharaNAdi kare che... zyAmatva che, mATe hAtha-kapaDAM vagerene kALAM kare che.. amadAvAdIpaNuM che, mATe UMcakIne vahana karavAmAM saraLatAkaSTaCAsa kare che...mRnmayatva che, mATe pANIne ThaMDuM kare che...vRttAkAra che, mATe Ama-tema daDI zake che...Ama je-je dharmo che e badhAnuM kaMIka ne kaMIka arthakriyAkAritva=artha=prayojana che... mATe A badhA arthaparyAya che. A badhA enA 'sva'rUpa che...astitvena rahyA che...ema e kaMbUgrIvAdimAn padArthamAM paTapaNuM nathI, mATe enAthI prAvaraNa thaI zakatuM nathI...AvA tANAvANA-paTatva vagererUpa arthaparyAya enAM 'para'rUpa che... nAstitvena rahyA che... have, kaMbugrIvAdimAn padArthamAM jema ghaTapaNuM che... athavA adhikRtaghaTamAM jema zyAmatvAdi dharmo che... ema, ghaTapadavAcyatA, zyAmapadavAcyatA vagere dharmo paNa che... ane je koI dharma rahyA hoya te 'paryAya'rUpa hoya ja che... eTale ke A ghaTapadavAcyatA, zyAmapadavAcyatA vagere paNa adhikRtaghaDAnA paryAyarUpa che ja. paNa A badhA dharmothI ghaDAmAM kayuM arthakriyAkAritva Ave che? arthAt A te te vAcyatArUpa dharma hovAnA kA2Ne ghaDo kayA arthane = prayojanane sAravAnuM sAmarthya pAme che? e jo vicAravAmAM Ave to jaNAya che ke enA kAraNe ghaDo koI ja prayojana sArI zakato nathI... arthAt e dharmo artha prayojanavALA nathI... mATe A dharmone arthaparyAya kahI zakAtA nathI. zaMkA ghaTapadavAcyatA che, mATe 'ghaTa' evA zabdathI kaMbugrIvAdimAn padArthano ullekha thaI zake che ne zrotAne e zabda sAMbhaLIne e padArthano bodha thaI zake che... eTale A dRSTie e paryAya paNa sAva niSprayojana nathI ja, saprayojana ja che... to ene paNa arthaparyAya ja kahevo joIe ne ! - = Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa samAdhAna - tamArI vAta sAcI che... ghaTapadavAcyatA che mATe ja "ghaTa' zabdathI e padArtha vyakta thAya che. Ama e ghaTapadavAcyatA nAmano dharma-paryAya, ghaTanI abhivyakti = vyaMjana kare che, mATe ene vyaMjanaparyAya kahevAya che. vyathate = prakriya = bodhyate'rtho'nena paryAyeNeti vyaJjanaparyAyaH / zaMkA - paNa ghaTapadavANyatA vagere dharmarUpa paryAyo paNa jo saprayojana che, to ene vyaMjanaparyAya' evuM alaga nAma ApIne arthaparyAyathI alaga pADavAnI zI jarura che ? samAdhAna - vyaMjanaparyAya arthaparyAyathI aneka rIte sAva alaga paDI jAya che, mATe ene alaga pADavAmAM AvyA che. jema ke - . ghaTa-paTa vagere sarva padArthomAM yogyatArUpe sarvapadavANyatA rahI hoya che. arthAt sarvavyaMjanaparyAyo yogyatArUpe rahyA hoya che. paNa arthaparyAya mATe evuM nathI, koI eka paNa padArtha evo nathI jemAM yogyatArUpe sarva arthaparyAyo rahyA hoya. jema ke pudgaladravyamAM pugala saMbaMdhI arthaparyAyo yogyatArUpe rahyA hoya to paNa jIvasaMbaMdhI arthaparyAyo yogyatArUpe paNa rahyA hotA nathI ja. are ! abhavya paNa jIva hovA chatAM samyaktvAdinI prApti karAvI Ape evA jIvasaMbaMdhI arthaparyAyo enAmAM yogyatArUpe paNa rahyA hotA nathI. padArthanA svarUpamAM bilakula pheraphAra na thAya ne chatAM yogyatArUpe rahelo vyaMjanaparyAya vyaktarUpe banI zake che. jema ke ghaDo evo ne evo ja rahyo hovA chatAM koI jo evo saMketa kare ke A padArthane havethI "paTa' kahevo... to emAM paTapadavANyatA nAmano vyaMjanaparyAya, je hAla sudhI yogyatArUpe hato, te vyakti banI jAya che ane tethI have "paTa' zabda bolavA dvArA eno ullekha thaI zake che ne zrotAne "paTa" zabda sAMbhaLavA dvArA eno bodha thaI zake che. arthaparyAya mATe AvuM hotuM nathI. vastunuM vyakti svarUpa badalAyA vinA emAM navA arthaparyAya pedA thaI zakatA nathI... pAka ApIne ghaDAnA kaNa-kaNa pakava thAya nahIM tyAM sudhI raktaparyAya AvI zakato nathI. zaMkA - ghaDo phUTIne ThIkarArUpa banI jAya.. pachI ja emAM "kapAla'padavANyatA Ave che. eTale vyaMjanaparyAyane pedA thavA mATe paNa vastusvarUpamAM pheraphAra Avazyaka che ja ne? samAdhAna - kapAlapadavAcyatA meLavavA mATe ghaDAne phUTavAnI jarura nathI. kapAlarUpa banavA mATe ja ghaDo to phUTe che. bAkI ghaDo akhaMDa hoya ne evo saMketa karavAmAM Ave ke havethI Ane "kapAla" kahevo to emAM kapAlapadavANyatA vinA virodha AvI ja zake che. eTale nizcita thayuM ke padArthamAM koI ja pheraphAra thayA vinA paNa vyaMjanaparyAya pedA thaI zake che. AnAthI e paNa sAbita thAya che ke - vyaMjanaparyAyane pedA karavA mATe (saMketa sivAya bIjo koI ja kAraNasAmagrInI jarUra hotI nathI. jyAre arthaparyAya mATe to jAtajAtanI kAraNasAmagrI joItI hoya che. (jema ke mATImAM ghaTaparyAya pedA karavA mATe daMDa, cakra, cIvara, kulAla vagere.) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 159 # tathA A vAto parathI e paNa sAbita thAya che ke vyaMjanaparyAya mATe vastunuM svarUpa kevuM che ? enI koI vizeSa apekSA hotI nathI... jyAre arthaparyAya mATe vastunuM svarUpa ja mukhya bhAga bhajavatuM hoya che. jo AvuM na hota to, (1) te te padArthamAM yogyatArUpe sarvavyaMjanaparyAyonI jema sarvaarthaparyAya paNa rahyA hota... (2) padArthanA svarUpamAM pheraphAra thayA vinA paNa navA navA arthaparyAya, vyaMjanaparyAyanI jema pedA thaI zakatA hota... (3) koI ja vizeSa prakAranI kAraNasAmagrInI, arthaparyAyanI utpatti mATe paNa jarUra na hota. - kAraNabhede kAryabheda hoya che... vyaMjanaparyAya mATe kAraNabheda hoto nathI. upAdAnakAraNa (= vyaMjanaparyAyanA AdhArabhUta padArtha) tarIke mAtra vasturUpe vastu joIe che (pachI e jaDa hoya ke cetana... koI ja pharaka hoto nathI...) ane vastu tarIke to badhI ja vastuo eka sarakhI hovAthI upAdAnakAraNano bheda nathI... tathA nimittakA2Na tarIke sarva vyaMjanaparyAyo mATe saMketanI ja jarura hoya che... eTale nimittakAraNano paNa bheda nathI. eTale kAraNabheda na hovAthI kAryabheda paNa hoto nathI... eTale ke badhA ja vyaMjanaparyAyo ekasarakhA ja hoya che... alaga-alaga aneka prakAranA hotA nathI... paNa arthaparyAya mATe AvuM nathI... jIva, jIva tarIke ja jIvasaMbaMdhI arthaparyAyonuM kAraNa che ne pudgala pudgala tarIke ja pudgalasaMbaMdhI arthaparyAyonuM kAraNa che... banne vastu tarIke ja upAdAnakAraNa che evuM nathI, nahIMtara to vastutyuMna banne sarakhA hovAthI bannemAM banne prakAranA arthaparyAyo pedA thaI zakatA hovA joIe... eTale upAdAnakAraNano bheda che... ema nimittakAraNono paNa bheda che... ghaDA mATe daMDa-cakra vagere joIe che jyAre paTa mATe turI-sAla-vaNakara vagere joIe che.. eTale nimittakAraNano paNa bheda che..Ama arthaparyAya mATe upAdAnakAraNa ane nimittakAraNa..banneno bheda hoya che ne tethI kAryarUpa arthaparyAya paNa anekavidha-judA judA hoya che. = jaLa ane agni... banne pudgalanA paryAya che... paNa paraspara atyaMtaviruddha che ne tethI enA e ja padArthamAM A banne ekasAthe hoI zakatA nathI... vyaMjanaparyAya mATe AvuM nathI... jyAre jaLapadavAcyatA che tyAre ja bIjAoe e ja padArtha mATe 'agni' padano saMketa karyo hoya to bhegI agnipadavAcyatA paNa AvI ja zake che... AnAthI jaNAya che ke koIpaNa vyaMjanaparyAyo vacce parasparavirodha kyAreya hoto nathI.. jyAre arthaparyAyo vacce to DhagalAbaMdha virodho paNa hoI zake che.. jaLaparyAya hoya to agniparyAya na hoya... zyAmavarNa hoya to raktavarNa na hoya... vRttAkAra hoya to catuSkoNAkAra na hoya... # sAmAnyathI arthaparyAya ajJAta rahIne paNa svakArya kare che... jherane jANyuM na hoya to paNa mRtyu thAya ja che... paNa vyaMjanaparyAya mATe AvuM nathI... kaMbugrIvAdimAn padArthamAM ghaTapadavAcyatA rahelI che... chatAM e vAcyatA, je AdamIne eno bodha nathI (kAraNa ke saMketane jANato nathI) e AdamIne 'ghaTa' zabdanuM zravaNa hovA chatAM 'ghaTa' padArthano bodha karAvatI nathI. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa arthaparyAyo vastusvarUpanA nirmANamAM bhAga bhajavatA hoya che... vyaMjanaparyAyono emAM koI hisso hoto nathI... Azaya e che ke mRtmayatva, zyAmavarNa, vRttAkAra, amuka parimANa.. AvA badhA arthaparyAyo bhegA thaIne ja ghaTanuM svarUpa paripUrNa nirmANa thatuM hoya che... koI paNa arthaparyAya nAza pAme ke navo umerAya... to e ghaDAnA svarUpane asara kare ja che. mATe ja te te arthaparyAya ghaDAnA paripUrNasvarUpanA eka-eka aMzabhUta hoya che.. paNa AvuM vyaMjanaparyAya mATe nathI. navA navA saMketa dvArA vyaMjanaparyAyo vadhAro ke junA junA saMketane 2da karavA dvArA vyaMjanaparyAya ghaTADo... ghaDAnA svarUpamAM koI vadha-ghaTa thatI nathI. eTale jaNAya che ke vyaMjanaparyAyono vastunA arthakriyAkArI svarUpamAM koI phALo hoto nathI ane tethI ja vyaMjanaparyAyo vastusvarUpanA aMzarUpe kahevAtA nathI. 160 TUMkamAM, arthaparyAyo vastusvarUpane asara karanArA che... vastusvarUpanA aMzabhUta che.. ane vastusvarUpane AdhIna che. jyAre vyaMjanaparyAyo AvA nathI... ne mAtra saMketane AdhIna che... mATe vyaMjanaparyAyo arthaparyAyathI sAva alaga che. zaMkA - vyaMjanaparyAyo mAtra saMketane AdhIna che... vastusvarUpane AdhIna nathI... AvuM tame je kaho cho te barAbara nathI... jema ke naigamanaya, prasthaka mATe chedAtA lAkaDAmAM paNa prasthakapadavAcyatA mAne che... vyavahAranaya emAM nathI mAnato... paNa prasthaka taiyAra thaI jAya-prasthakAkAra dhAraNa thAya tyAre mAne che... jyAre enI paNa uparanA nayo dhAnya mapAtuM hoya vagere avasthAmAM mAne che... Ama vastunA svarUpane najaramAM levAmAM Ave ja che ne.. e vagara kyAM prasthakapadavAcyatA manAya che ? samAdhAna te te nayoe, kevA padArthamAM kayo saMketa karavo e mATe potapotAnI dRSTi nakkI karI che... ne eTale te te saMketa karavA mATe vastunuM amuka cokkasa svarUpa thayuM che ke nahIM ? te teo jue che... jema ke evaMbhUtanaya kahe che ke ghaTanAt jalAharaNAt ghaTa: je jaLAharaNa karato hoya emAM 'ghaTa'padavAcyatA che. AmAM ghaTana = jaLAharaNa Avo je saMketa che tene dhAro ke badalIne paTana = jaLAharaNa... Avo saMketa karI devAmAM Ave to pachI paTanAt JatAharAt paTa: ema vyutpatti karIne jaLAharaNamAM vyAvRta e ja kaMbugrIvAdimAn padArthamAM 'paTa'padavAcyatA paNa e kahI zake che... z T a... AvI varSAvalithI niSpanna 'ghaTa'padanI vAcyatA karatAM p a T a... AvI varSAvalIthI niSpanna 'paTa'padanI vAcyatA alaga hoya ja, che ja e spaSTa che. eTale vastusvarUpamAM pheraphAra vinA paNa saMketa badalIne tatpadavAcyatAne badalI zakAya che, junI kensala karI zakAya che. AvI badhI anya paNa je pUrve kahI gayo chuM - tevI tevI vAstavikatA hovAthI, nizcita che ke vyaMjanaparyAya mukhya rIte vastusvarUpane AdhIna nathI. = vyaMjanaparyAya aMgenI ATalI spaSTatAne sthira karyA pachI have zrI sammatigraMthamAM je kahyuM che ke vyaMjanaparyAya aMge prathama ane dvitIya A be bhaMga ja saMbhave che... eno vicAra = Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 161 karIe.. e mATe sahuprathama arthaparyAyanA trIjA vagere bhaMgono vicAra jarUrI che. A vicAra karatAM keTalIka vAto khyAlamAM Ave che te nIce mujaba che - (1) nayavizArada gurubhagavaMta hoya.. ne ziSya paNa nayonuM yathAyogya viniyojana karavAnI pratibhA dharAvato hoya... to ja sUkSma rIte nayo dvArA vicAraNA karavI joIe. Ama zAstramAM kahyuM che... kAraNa ke nahIMtara apariNAma-atipariNAma vagere doSo thavAnI saMbhAvanA UbhI thAya che... jema nayonI vicAraNA sUkSmabuddhi mAge che... ema saptabhaMgInI vicAraNA paNa sUkSmabuddhinI-jJAnAvaraNa karmanA vizeSa prakAranA kSayopazamanI apekSA rAkhe che.. nahIMtara sAta bhAMgAono mAtra popaTapATha jevuM thAya.. enA sUkSma rahasya jANavAmAM AvatA nathI. ne tethI viparIta bodha-viparIta nirUpaNa-viparIta vivecana badhAM ja doSonI saMbhAvanA UbhI thAya che. eTale pahelI zarata A svIkAravA jevI che ke saptabhaMgInA saMlagna prazno-jijJAsA UThAvanAra ziSya vagere paNa medhAvI che, jaDabuddhi-alpabuddhi nathI. () praznakartA maMdabuddhi nathI, eTale nakkI che ke "ghaDo kramazaH zyAma ane rakta che?" "ghaDo yugapat zyAma ane rakta che ?" "ghaDo vRtta ane catuSkoNa che ?" "ghaDo (kramaza: ke yugapata) amadAvAdI ane vApIyo che ?" AvA badhA prazna ene UThe ja nahIM, kAraNa ke e jANato ja hoya che ke ghaDo jo zyAma hoya to rakta na ja hoya.... vRtta hoya to catuSkoNa na ja hoya... ema amadAvAdI hoya to vApIyo na ja hoya. zaMkA - to pachI trIjAcothA vagere bhaMgamAM kevA prazna hoya ? samAdhAna - eka AkAra aMgeno prazna hoya to eka varNa aMgeno hoya... (ne e bemAM eka "svarUpa hoya, eka "pararUpa hoya.. jo banne "svarUpa hoya to prathama bhaMgamAM ja AvI jAya. banne "para"rUpa hoya to bIjA bhaMgamAM ja AvI jAya.) athavA eka dravya aMgeno hoya ne eka kSetra aMgeno hoya. (jema ke ghaDo mRtmaya che ? ane amadAvAdI che ?) athavA eka dravya aMgeno hoya ne eka kALa aMgeno hoya... (jema ke ghaDo amadAvAdI che ? grISmaRtujanya che ?) TUMkamAM, ghaDAmAM dravyakRtadharma, kSetrakRtadharma (te paNa utpattikSetrakRtadharma, sthitikSetrakRtadharma), kALakRtadharma (te paNa utpattikALakRtadharma, sthitikALakRtadharma), varNakRtadharma-rasakRtadharma. saMsthAnakRtadharma-pariNAmakRtadharma vagere rUpa bhAvakRtadharma... AvA DhagalAbaMdha dharmo hoya che... A dareka dharma, te vastunA eka-eka aMzabhUta hoya che. emAM paNa dravyakRtadharmarUpa aMza mATe aneka vikalpa saMbhavita hoya che, jema ke mRnmayatva-suvarNamayatva vagere.. ema kSetrAdikRtadharma rUpa aMza mATe paNa amadAvAdIpaNuM-vApIyApaNuM vagere aneka vikalpo hoya che. te te aneka 1. natthi nahiM vihaNaM suttaM, attho ya jiNamao kiMci / Asajja u soyAraM, nao nayavisArao bUyA // vi.A.bhA. 2277 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa vikalpomAMthI eka "svarUpa hoya che ne zeSa "para"rUpa hoya che. medhAvI ziSya eka ja aMzanA aneka vikalpomAMthI be vikalpo kramazaH ke yugapat saMbhavI zake nahIM. A svayaM jANI levAnI pratibhA dharAvato hoya che. ne tethI evo - "ghaDo (kramazaH ke yugapata) mRnmaya ane suvarNamaya che ?' AvA badhA AkAravALo prazna ene kyAreya UThato nathI.. be judA judA aMzasaMlagna prazna ene UThI zake che. bhale e jANato nathI ke huM je pUchI rahyo chuM te "svarUpa che ke "para"rUpa ? eTale prayojanavazAt UThelI jijJAsA ne ta nya praznamAM jAtajAtanI saMbhAvanA hoya che. banne aMza "svarUpa hoya to javAba prathama bhaMgamAM cAlyo jAya che... banne aMza "pararUpa hoya to javAba bIjA bhaMgano hoya che. paNa bemAMthI eka aMza "svarUpa ne bIjo "pararUpa hoya to trIjo-cotho bhaMga Ave che. yugapatuM hoya (= banne aMzane bhegA karIne eka ja prazna pUchavAmAM Avyo hoya-jema ke "ghaDo mRnmayarakta che ?' evo prazna hoya) to trIjo bhaMga Ave che ane kramazaH hoya ( banne aMzanA alaga-alaga svataMtra ullekhavALA be prazna bhegA karyA hoya - jema ke "ghaDo mRtmaya che ? rakta che ?") to cotho bhaMga Ave che. Ane anusarIne ja pAMcamo, chaThTho ne sAtamo bhaMga paNa samajI zakAya che. (ApaNe A vicAraNA pUrve savistara karI gayA chIe.) eTale nakkI thAya che ke samabhaMgInA trIjAthI sAtamA bhaMga mATe vastunA paripUrNa svarUpanA vividha aMzAtmaka aneka dharmo joIe che. eTale ja cothA bhaMgamAM eka aMza "svarUpe ne eka aMza "para"rUpe... ema kahyuM che. paNa eka aMza "svarUpe ne e ja aMza "para" rUpe ema nathI kahyuM... mATe spaSTa che ke e banne aMza alaga-alaga prakAranA hovA joIe. kramazaHnI virakSAvALA cothA bhaMgamAM jo Ama kahyuM che to yugapatnI vivakSAvALA trIjA vagere bhaMgamAM paNa evuM ja hovuM joIe e spaSTa che. vaLI, upara kahyA mujaba arthaparyAya rUpe dharmo to aneka aMzarUpe saMbhavita hoya che ja ne tethI e aMge saptabhaMgI saMbhavita che ja. paNa vyaMjanaparyAya aneka = vividha aMzarUpa hotA ja nathI. mAtra saMketakRtavAcyatA. A eka ja svarUpanA vyaMjanaparyAyo hoya che. tethI dravyakRtadharma, kSetrakRtadharma. vagere rUpa judA-judA aMza jevuM kazuM che ja nahIM. mATe eka aMza "svarUpe ne eka (= bIjo) aMza "para"rUpe AvuM kazuM saMbhavita ja na hovAthI trIjA vagere bhaMga vyaMjanaparyAya aMge maLI zakatA nathI. athavA bIjI rIte kahIe to, arthaparyAyo alaga-alaga prayojana sAre che. temaja bhegA thaIne vastunuM svarUpa ghaDe che. eTale ghaDAnA amadAvAdIpaNAMnuM paNa prayojana hoya ne corasapaNAnuM paNa prayojana hoya. AvuM saMbhavita hovAthI bannenI apekSA nirmANa thAya che ne tethI kramazaH vALo bhaMga astitvamAM Ave che. temaja ghaDAmAM amadAvAdIpaNuM ne corasapaNe banne bhegA thAya to koIka navI vizeSatA paNa Ave che. jenA kAraNe, amadAvAdIpaNAnuM ne corasapaNAnuM je je svataMtra prayojana hoya che te vizeSarUpe sare che... athavA kyAreka e be sivAya trIjuM paNa koIka navuM ja prayojana sAravAnuM sAmarthya paNa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 163 ghaDAmAM pedA thAya che... ne tethI A banne bhegA hoya evI apekSA paNa UbhI thatI hoya che... ne enA kAraNe yugapALA bhaMgo astitvamAM Ave che. paNa vyaMjanaparyAyomAM AvuM kazuM saMbhavita hotuM nathI... padArthane zabda dvArA vyakta karavo... A eka mAtra prayojana sivAya enuM koI ja prayojana hotuM nathI. eTale be alaga-alaga prayojanathI benI jijJAsA nirmANa thAya.. vagere saMbhavita ja nathI. vaLI vyaMjanaparyAyo paraspara ekadama nirapekSa hoya che... eTale be paryAya bhegA thaIne trIjuM koI navuM ja prayojana sAre evI kazI paNa emAM saMbhAvanA hotI nathI... zaMkA UbhI kare che ne ! A ja eka navuM prayojana na kahI zakAya ? - 'nIla'padavAcyatA ne 'ghaTa'padavAcyatA bhegI thaIne 'nIlaghaTa'padavAcyatA samAdhAna nA, AvuM paNa kahevuM Avazyaka nathI, kAraNa ke vAcyatAtvena badhI vAcyatAo eka samAna hoya che... ne zabda dvArA padArthanuM abhivyaMjana karavuM e rUpe badhAnuM prayojana paNa ekasarakhuM ja hoya che... emAM koI vizeSa vizeSatA saMbhavita ja nathI... ema navA-navA saMketa karavAmAM Ave to ekalo 'ghaTa' zabda paNa nIlaghaTane jaNAvI zake che. ne khAlI 'gha'varNa paNa nIlaghaTane jaNAvI zake che. arthAt nIlaghaTamAM mAtra 'ghaTa'padavAcyatAM paNa saMbhavI zake che ne mAtra 'dha'padavAcyatA paNa saMbhavI zake che... ane e mATe 'nIla'padavAcyatA ane ghaTa'padavAcyatA kazo ja bhAga bhajavatI hotI nathI... eTale be vAcyatAo bhegI thaIne koI viziSTa prayojana sAre che evuM paNa kazuM che nahIM... mATe paNa evI koI jijJAsAo ke tadanurUpa prazna nirmANa thatA na hovAthI trIjo vage2e bhaMga vyaMjanaparyAya aMge hoto nathI. have eka bIjo vicAra karIe... ghaDAne 'ghaTa' je kahevAya che te, e kaMbugrIvAdimAna che ne jaLAharaNa kare che... mAtra ATalA kAraNe ja nahIM... paNa emAM 'ghaTa'padavAcyatA che e kAraNe paNa... nahIMtara dhAro ke saMketa badalI nAkhavAmAM Ave ke kaMbugrIvAdimAn padArthane 'paTa' kahevo... to e kaMbugrIvAdimAn vagere rahevA chatAM 'ghaTa' nahIM ja kahevAya... e vakhate ghaTo'sta na vA? evA praznano javAba myAtrAtyeva evo ja Apavo paDe. ema kALAza hovA mAtrathI ghaDAne 'zyAma' nathI kahevAto, paNa 'zyAma'padavAcyatA paNa emAM rahelI che, mATe ene 'zyAma' kahevAya che... anyathA saMketa badalI nAkhavAmAM Ave ne kALAzane 'zveta' zabdathI bolAvavAno saMketa karavAmAM Ave to e ja ghaDAne uddezIne zveto'sti navA ? praznanA javAbamAM svAsyeva kahevuM paDe ne zyAmo'sta na vA? praznanA javAbamAM sthAnnAsyeva kahevuM paDe. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa eTale, zyAmoDasti na vA evA praznanA javAbamAM svAsyeva zyAma: je kahevAya che te ghaDAnI kALAzarUpa arthaparyAyane paNa jaNAvI zake che ne 'zyAma'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyane paNa jaNAvI zake che... ema roDakti 7 vA evA praznanA javAbamAM svAstyiva raha: je kahevAya che te ghaDAmAM lAlAzarUpa arthaparyAyanA niSedhane paNa jaNAvI zake che ne 'rakta'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyanA niSedhane paNa jaNAvI zake che. 164 zaMkA - zyAma-vRtta ghaDA aMge jyAre ghaDo vRtta che ? rakta che ? A rIte prazna pUchavAmAM Ave che tyAre svAsyeva vRtta: (athavA svAr vRtta va) svAzAsyeva raoNH (athavA smArtta eva) Avo javAba ApavAmAM Ave che je arthaparyAyasaMlagna saptabhaMgInA cothA bhaMga tarIke levAyela che... to upara jaNAvyA mujaba A javAba 'vRtta'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyane paNa jaNAvI zake che ane 'rakta'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyanA niSedhane paNa jaNAvI zake che... to vyaMjanaparyAya aMge paNa kramazaH vidhi-niSedhavALo cotho bhaMga saMbhavita che ja ne ? samAdhAna - nA, kAraNa ke A javAbamAM sthAvaskleva vRtta: javAbano vyaMjanaparyAyanA saMdarbhamAM je artha che ke svAvaOva 'vRtta'pavavAcyatA... teno prathama bhaMgamAM samAveza thaI jAya che ne svAnnAscena raha: javAbano vyaMjanaparyAyanA saMdarbhamAM je yAtrAtyeva rapAnyatA evo artha che teno dvitIyabhaMgamAM samAveza thaI jAya che... mATe svataMtra cothA bhaMga jevuM kazuM rahetuM ja nathI. zaMkA - to pachI arthaparyAya aMge paNa e javAbano kramazaH prathama ane dvitIyabhaMgamAM ja samAveza karI dyo ne... tyAM paNa svataMtra cotho bhaMga mAnavAnI zI jarUra che ? samAdhAna jyAre vRttaghaTanuM prayojana UbhuM thayuM hoya tyAre 'ghaDo vRtta che ?' ATalo prazna UThe che ne prathamabhaMgano svAsyeva javAba apAya che... jyAre raktaghaTanuM prayojana UbhuM thayuM hoya che tyAre ghaDo rakta che ?' prazna Ubho thAya che ane svAzAstyava evA bIjA bhaMgano javAba apAya che.. paNa jyAre vRttaghaDAnuM paNa prayojana UbhuM thayuM che ne raktaghaDAnuM paNa prayojana UbhuM thayuM che... eTale ke be prayojana UbhA thayA che... ne adhikRta eka ja ghaDAthI A banne prayojana sarI jAya evI apekSA UbhI thaI che... mATe e eka ja ghaDA aMge bannenA bhegA ullekhavALo eka ghaDo vRtta che ? ane 2kta che ?" evo prazna pUchAyo che... mATe eno javAba paNa svAsyeva-syAtrAtyeva Avo vidhi-niSedha bannenA ullekhavALo eka ja apAya che. eTale enA TukaDA karIne be alaga-alaga javAba banAvI prathama-dvitIyabhaMgamAM eno samAveza karAto nathI. - paNa vyaMjanaparyAya mATe evuM nathI.. pada dvArA padArthanuM abhivyaMjana karavuM e enuM prayojana che. eka pada dvArA be padArthonuM abhivyaMjana karavAno ahIM prastAva nathI... be Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 165 alaga-alaga pada che.. ne enAthI vikSita prayojana sarI zake ema che ke nahIM? eno vicAra che... 'vRtta'padmavAvyo'sti? 'ratna'pavavAyo'sti ? mATe bannene svataMtra prazna tarIke laI zakAya che ne tethI prathama-dvitIya bhaMgamAM eno samAveza thaI jato hovAthI navo svataMtra bhaMga mAnavAno raheto nathI. zaMkA - chatAM, arthaparyAyamAM jema trIjA bhaMgamAM vRttaraktaghaTano akhaMDa vicAra yugapat che ane ghaDo vRtarakta che ? evA praznanA javAbamAM sthAvAttva eva ema kahevAya che... ema vyaMjanaparyAyamAM paNa 'vRtta' pada eka ja levAthI (vRtta ane rakta padane alagaalaga na levAthI) prazna Avo banaze ke vRttApavAvyo'sti 7 vA?... ne enA javAbano kAMI prathama-bIjA bhaMgamAM samAveza karI zakAvAno nathI, kAraNa ke be pada alaga alaga nathI, eka akhaMDapada che... eTale, vRttatva hovAthI ne raktatva na hovAthI-yugapat kahevA mATe arthaparyAyamAM jema sattva-asattva kazuM kahI zakAtuM na hovAthI syAdvAvya eva kahevuM paDeluM ema prastutamAM paNa adhikRta ghaDo 'vRtta'padavAcya che, 'rakta'padavAcya nathI... mATe 'e vRttaraktapadavAcya che ke nahIM ?' e praznanA javAbamAM sthAvAttva eva ema kahevuM ja paDaze ne? ne to pachI trIjo bhaMga kema nahIM maLe? samAdhAna - graMthakAra upAdhyAyajI mahArAje AmAM virodha darzAvyo che. kAraNa ke eka bAju avaktavya = avAcya kahevuM... ne ene ja zabdaviSaya = vAcya kahevuM emAM virodha hovo spaSTa che ja. AmAM Azaya e che ke je ghaDo vRttarakta che ja e aMge A prazna pUchAyo hoya ke vRttaro'sti 7 vA ? to vyaMjanaparyAyanA saMdarbhamAM e prazna vRttaraopavavAvyo'sta 7 vA ? Avo bane, ne eno javAba svAsyeva vRttApAttva: Avo Ave. ema dhAro ke corasa zyAmaghaTa aMge A prazna hoya to vyaMjanaparyAyanA saMdarbhamAM eno javAba svAzAstreva vRttApavavA: evo Ave, kAraNa ke corasazyAmaghaDA mATe e 'para'paryAyarUpa che. have A ja rIte vRttazyAma ghaDA aMge prazna hoya tyAre eno javAba 'sthAvAcya eva vRttaratttapAttva:' Avo ja Apavo paDe. eTale ke pahelAM 'avAcya' kahevuM paDe ne pachI vAcya kahevuM paDe jemAM virodha hovo spaSTa che ja. zaMkA AmAM virodha nathI. kAraNa ke zAstromAM bhAvo be prakAranA kahyA cheabhilApya ane anabhilApya... AmAM je bhAvone abhilApya kahyA che te paNa chevaTe 'anabhilApya' zabdathI abhilApya che ja ne. evuM ja prastutamAM che. sthAvAttva eva no artha yAt'avAvya 'pAttva eva evo che. eTale 'avAcya' paNa vAcya hovAmAM koI virodha nathI... - samAdhAna svAdbavAvya eva AvA bhaMgamAM avAcya pada che eno artha zuM che? e vicAravAthI A zaMkA UbhI nahIM rahe... 'avAcya' pada 'avAcya'padavAcyatAne paNa Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dravya guNa paryAyano rAsa jaNAvI zake che ne sarvapadavAcyatvAbhAvane paNa jaNAvI zake che... arthaparyAyaaMgenI saptabhaMgInA trIjA bhaMgamAM A zabda che ja.. ne tyAM eno artha 'avAcyapadavAcyatA' Avo laI zakAto nathI. te paNa eTalA mATe ke koIpaNa eka pada mukhyavRttie eka sAthe astitva-nAstitvane jaNAvI zake ema nathI e ApaNe vicArI gayA chIe... eTale jo avAcyapadavAcyatAne jaNAvanAro A 'avAcya' zabda hoya to to e zabdanI vAcyatA ja yugapat astitva nAstitvamAM AvI javAthI koIpaNa eka zabda e jaNAvI zakato nathI... vage2e vAta UbhI ja na rahI zake. paNa e vAta to siddha thayelI ja che. mATe syAdvAvya eva dvArA yugapat astitva-nAstitvamAM 'avAcya'padavAcyatA jaNAvavAno abhiprAya nathI ja e spaSTa che. tethI tyAM 'ghaTa' 'paTa' vagere saMbhavita sarvapadothI avAcya che-evuM ja jaNAvavAno Azaya che e spaSTa che. DhALa-4 : gAthA-13 eTale prastutamAM vyaMjanaparyAya aMge jo 'cAvavAvya eva vRttararupavAsthya:' Avo bhaMga laIe to emAM pUrvAparivarodha Ave ja, kAraNa ke Ano artha Avo thAya che ke 'vRttarakta'padathI vAcya je padArtha te avAcya che... jene vAcya kahyo ene ja avAcya kahevo emAM virodha spaSTa che. mATe vyaMjanaparyAya aMge 'avAcya'padanA ullekhavALA bhaMga saMbhavita nathI. prazna - paNa jo A rIte cAvavAjya eva evo bhaMga vyaMjanaparyAyamAM saMbhavato nathI, to adhikRtaghaDA vize, vyaMjanaparyAya aMge 'A ghaDo vRttarakta che?" (arthAt A ghaDo 'vRttarakta'padavAcya che?) AvA praznano javAba zuM Apazo? uttara syAzAstyava evA bIjA bhaMgano ja javAba ahIM paNa samajavo.... prazna - to pachI arthaparyAyamAM paNa AvA praznanA uttaramAM A bIjA bhaMgano ja javAba samajI levo joIe... trIjA vage2e bhaMganI zI jarUra che? uttara - tyAM evo artha samajavAmAM e Apatti Ave che ke - adhikRta vRttazyAmaghaDA aMge A corasarakta ghaDo che?" AvA praznanA javAbamAM syAzAstyava evo je javAba apAya che ne enAthI, adhikRtaghaDAmAM corasapaNAMno ne raktapaNAMno banneno niSedha jaNAya che tema prastutamAM paNa e ja javAba ApavAmAM Ave to enAthI adhikRtaghaDAmAM vRttapaNAMno ane zyAmapaNAMno... banneno abhAva (niSedha) jaNAze, je galata che, kAraNa ke adhikRtaghaDAmAM vRttapaNuM to raheluM ja che. prazna - to pachI vyaMjanaparyAyamAM paNa A Apatti nahIM Ave ? arthAt yAtrAsyuM... Avo javAba tame Apazo to 'vRtta'padavAcyatAno ane 'rakta'padavAcyatAno... banneno adhikRta ghaDAmAM niSedha jaNAze, je galata che ja, kAraNa ke adhikRtaghaDAmAM 'rakta'padavAcyatA bhale nathI... 'vRtta'padavAcyatA to che ja. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 167 uttara - nA, vyaMjanaparyAyamAM AvI Apatti AvatI nathI. prazna - e zI rIte ? uttara - A rIte ApaNe vicArI gayA chIe ke arthaparyAyo vastunA paripUrNasvarUpanA eka-eka aMzabhUta che. eno artha ja ke arthaparyAyo paraspara maLI zake che. ne paraspara bhegA thaIne vastunA paripUrNa svarUpane ghaDe che. eTale arthaparyAyanI dRSTie vicArIe to vRttarakta' eTale vRttapaNe + raktapaNuM. ne tethI javAbamAM yAtrIkveva kahevAthI banneno niSedha thaI jAya che, jema "corasarakta' aMgenA javAbamAM e kahevAthI corasapaNuM ane raktapaNuM... e banneno niSedha thaI jAya che, tema. paNa adhikRtaghaDAmAM vRttapaNuM to che ja, mATe sthAdhaiiva javAba sAco TharI zakato nathI. paNa vyaMjanaparyAyamAM AvuM nathI. ApaNe vicArI gayA chIe ke vyaMjanaparyAyo vastusvarUpane ghaDatA nathI... vastusvarUpane asara karatA nathI... paraspara sAva nirapekSa hoya che... eka bIjA vyaMjanaparyAyo bhegA maLatA nathI... eTale "vRttarakta padavANyatA e eka svataMtra vAcyatA che. e kAMI "vRtta'padavANyatA + "raktapadavANyatA... ema be vAcyatAo bhegI maLIne banelI-baMnenA mizraNarUpa vAcyatA nathI, arthAt e "vRtta'padavANyatA viziSTa rakta'padavANyatArUpa ke "rakta'padavAcyatAviziSTa "vRtta'padavANyatArUpa nathI. Ama mAnavuM Avazyaka paNa che ja, kAraNa ke - (1) "harimaigameSI' padavANyatA harizaigamelI devamAM che, paNa "hari'padavAcyatA nathI... (2) upakumbha nara pazya...mAM naramAM 'upakuMbha'padavANyatA che, paNa "kuMbha'padavANyatA nathI. (3) dhAro ke vAcyatAo paNa bhegI thatI hoya eTale ke eka vAcyatA viziSTa aparavAcyatA banI zakatI hoya to nIlaghaTamAM "ghaTanIla'padavANyatA paNa AvavI joIe. Azaya e che ke "ghaTa' zabda "ghaTatvajAtimAne jaNAve che jyAre "nIla" zabda nIlavarNAtmaka gaNavAnane jaNAve che. evo niyama che ke AvI paristhitiomAM jAtimAnane jaNAvanAra ja vizeSya bane. eTale "nIla ghaTa' evo ja samAsa thaI zake che, paNa "ghaTanIla evo samAsa nahIM. paNa vAcyatAomAM to Avo koI bheda nathI. badhI vAcyatAo sarakhI ja che. eTale "nIla"padavAtA viziSTa "ghaTa'padavANyatA jema banI zake ema "ghaTa'padavANyatA viziSTa 'nIla'padavANyatA paNa banI zakavI ja joIe. ane to pachI nIlaghaTamAM ghaTanIla'padavANyatA paNa AvavI joIe. paNa e manAtI nathI. A badhI hakIkato tathA pUrve karelI vicAraNAo sAbita kare che ke vAcyatAo bhegI thatI nathI.... badhI svataMtra ja rahe che... ane tethI "vRttarakta'padavAcyatA e kAMI "vRtta'padavANyatA viziSTa (+) raktapadavAcyatA svarUpa nathI ke jethI enA aMge phleva evo javAba ApavAmAM vRtta'padavANyatAno paNa niSedha thaI jAya, je galata hovAthI strIceva javAba khoTo TharI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 DhALa-4 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa athavA savikalpa zabda - samabhirUDha nayamatAM, anaI nirvikalpa evaMbhUtanayamatAM, Ima 2 bhaMga jANavA. arthanaya prathama 4 to vyaMjanaparyAya mAnaI nahIM. te mATaS - te nayanI ihAM pravRtti nathI. adhikuM anekAnta vyavasthAthI jANavuM - __ tadevamekatra viSaye pratisvamanekanayapratipattisthale syAtkAralAJchitatAvannayArthaprakArakasamUhAlambanabodhajanaka eka eva bhaGga eSTavyaH, vyaJjanaparyAyasthale bhaGgadvayavad / yadi ca sarvatra saptabhaGgIniyama eva AzvAsaH, tadA - cAlanIyanyAyena tAvannayArthaniSedhabodhako dvitIyo'pi bhaGgaH tanmUlakAzcAnye'pi tAvatkoTikAH paMca bhaGgAzca kalpanIyAH, itthameva nirAkAGkSasakalabhaGganirvAhAd iti yuktaM pazyAmaH / zake.. "vRttarakta' padavANyatA e "vRtta'padavANyatA ke "rakta'padavANyatAthI sarvathA bhinna evI eka svataMtravAcyatA che. (jema ke vRttaraktaghaTane "ka" kahevo Avo saMketa karyo hoya to emAM 'ka' padavANyatA Ave je "vRtta'padavANyatA ke "rakta'padavANyatAthI sarvathA bhinna che, tema). AvI sarvathA alaga evI "vRttaraktapadavANyatA adhikRta vRttazyAmaghaTamAM che ja nahIM (arthAt enuM mAtra nAstitva ja che... "astitva-nAstitva' banne che evuM nathI...) mATe evA praznanA javAbamAM nIce ja kahevAnuM rahe che, je bIjA bhaMga rUpa hovAthI svataMtra trIjo bhaMga mAnavAno hoto nathI. A badhI vicAraNAothI nakkI thAya che ke arthaparyAya aMge sAte bhaMga hoya che ne vyaMjanaparyAya aMge mAtra prathama be bhaMga hoya che. athavA savikalpa zabda... 'yaMjanaparyAya aMge to savikalpa ane nirvikalpa ema be ja hoya che' AvuM sammatitarkaprakaraNanI gAthAmAM je kahyuM che enI graMthakAra zrI upAdhyAyajI mahArAja athavA kahIne judI rIte vyAkhyA kahe che. athavA savikalpa zabda ane samabhirUDhanayamate... ane nirvikalpa = evaMbhUtanayamate.... (zabdanaya ghaTamAM ghaTa'padavANyatAnI jema "kaLaza"padavANyatA-kuMbha'padavANyatA vagere vikalpo paNa mAne che. samabhirUDhanaya ghaTana= jaLAharaNakriyAmAM joDAyelA ane nahIM joDAyelA evA baze vikalpavALA ghaDAmAM ghaTa'padavANyatA mAne che. Ama A banne nayo vikalpavALA hovAthI "savikalpa' zabdathI gRhIta thAya che. jayAre evaMbhUtanaya to ghaTanakriyAmAM joDAyelA ghaTamAM ja "ghaTapadavANyatA mAne che, e sivAyanA ghaDAmAM paNa mAnato nathI. mATe ene koI vikalpa na hovAthI e nirvikalpa che.) eTale artha Avo maLaze ke vyaMjanaparyAyamAM savikalpa = zabda-samabhirUDha A be nayamane ane nirvikalpa=evaMbhUtanayamite ja vicAraNA hoya che ane tethI be bhaMga ja maLe che. naigama vagere prathama cAra nayo to arthanaya che, teo vyaMjanaparyAya mAnatA nathI. tethI te nayonI IhA = vyaMjanaparyAyamAM pravRtti hotI nathI (= vyaMjanaparyAya aMge vicAraNA hotI nathI). A aMgenI adhika vicAraNA anekAntavyavasthA graMthathI jANavI. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 dravya guNa paryAyano rAsa TALa-4 : gAthA-13 e vicAra syAdvAda paMDitaI sUkSma buddhi cittamAMhi dhAravo. / 4-13 || tyAM jaNAvyuM che ke te A pramANe : eka ja viSayamAM (prasthaka - vasati - pradezAdi aMge) jyAM dareka nayanI potapotAnI mAnyatA alaga hoya tyAM, svAtkAra lagADelo, te badhA nayamAnya artha jemAM prakArarUpe bhAse evA samUhAlaMbana bodhano janaka eka ja bhaMga mAnavo joIe. arthAt AvA eka ja bhaMgathI paNa judA-judA niyamAnya svarUponI saMklanA thaI javAthI vastuno nirAkAMkSa bodha thaI jAya che. zaMkA - padArthanA saMpUrNa bodha mATe sAte bhaMga joIe ja evo niyama nahIM ? samAdhAna - nA, jema vyaMjanaparyAyamAM be ja maMgathI nirAkAMkSa bodha thaI jAya che, ema prastutamAM eka bhaMgathI paNa e thaI javAmAM koI vAMdho jaNAto nathI... zaMkA - vyaMjanaparyAyamAM to trIjA vagere saMga saMbhavatA ja nathI, mATe mAtra be bhaMga che. arthaparyAyamAM to sAte bhaMga saMbhave che. mATe sAte bhaMga na joIe ? samAdhAna - jo A rIte sAte bhaMga hovA ja joIe evA niyamamAM ja zraddhA che, to cAlanInyAyathI, vivakSitanayabhinna badhA nayane mAnya arthano niSedha jaNAvanAra bIjo bhaMga samajavo. Azaya e che ke pahelA naigamanayamAnya arthano vidhi (sAyeva) levo. pachI bAkInA badhA nayane mAnya arthano niSedha (yAtratyeva) evo bIjo bhaMga levo... ne pachI A banne bhaMgane anusarIne bAkInA pAMca bhaMga paNa samajI levA. A eka saptabhaMgI thaI. have, saMgrahamAnya arthano vidhi... ane bAkInA naigama vyavahAra vagere badhA nayane mAnya arthano niSedha.. Ane anusarIne sAtabhaMga karavA... tyArabAda vyavahAranayamAnya arthano vidhi jaNAvato prathama bhaMga" ane bAkInA nagama-saMgraha-jusUtra vagere badhA nayane mAnya arthano niSedha jaNAvato bIjo bhaMga... ane pachI ene anusarIne trIjI saptabhaMgI... Ama cAlanIyanyAyathI naigama vagere badhA eka-eka nayane vidhipakSamAM rAkhI-zeSanayone niSedhapakSe rAkhI jeTalA nayano viSaya alaga paDato hoya eTalI sAta-cha-pAMca vagere saptabhaMgIo mAnavI. A rIte ja nirAkAMkSapaNe sakala bhaMgano nirvAha zakya bane che. ema amane (graMthakAra zrI upAdhyAyajI mahArAjane) yukta lAge che. saptabhaMgI aMgeno A vicAra ghaNo sUkSma che. mATe syAdvAdane pariNamAvanAra paMDite sUkSmabuddhi dvArA ene cittamAM dharavo joIe. || pa3 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 DhALa-4 : gAthA-14 dravya guNa paryAyano rAsa saptabhaMga e daDha abhyAsI, je paramAratha dekhAI re ! jasa kIraMti jagi vAdhaI tehanI, jana bhAva tasa lekhaI re ! 4-14 | Tabo - phalitArtha kahaI chaI - e kahiyA je saptabhaMga, te dRDha abhyAsa sakalAdeza vikalAdeza nayasabhaMga pramANasaptabhaMga ityAdi bhedaI ghaNo abhyAsa karI, je paramArtha dekhaI, jIvAjIvAdi paramArtha rahasya samajai, tehanI yazakIrti vAdhaI. je mATaI syAdvAdaparijJAna ja jainanaI tarkavAdano yaza chai. anaI jainabhAva paNa tehano ja lekhaI. je mArTei nizcayathI samyakatva syAdvAdaparijJAne ja chad. uktaM ca sammatau - caraNakaraNappahANA, sasamayaparasamayamukkavAvArA / / varaVIRUsa sAraM, nicchathayuddha yAti / rU-67 | (sa0 pra0) gAthArtha - A saptabhaMgInA dRDha abhyAsa dvArA je paramArthane dekhe che tenA yaza ane kIrti vizvamAM khUba vadhe che. tene maLeluM jainapaNuM lekhe che. 4-14 || vivecana - phalitArtha kahaI chaI....saptabhaMgInuM nirUpaNa vagereno phalitArtha kahe che - arthAt eno mahimA darzAve che-A je sAta bhaMga kahyA teno pUrvAparavirodha na thAya...evA UMDA parizIlana pUrvaka jyAre dRDha abhyAsa karavAmAM Ave che, tyAre sakalAdeza, vikalAdeza, nayasaptabhaMga, pramANa saptabhaMga...vagere bhedo spaSTa thAya che. A rIte A badhA bhedonI spaSTatA thAya e rIte je dRDha abhyAsa kare che te paramArthane dekhe che = jIva-ajIva vagere pAramArthika svarUpane - enA UMDA rahasyabhUta svarUpane samaje che... ne tenI yaza-kIrti vadhe che. kAraNa ke svAvAdanA UMDA rahasyo pAmavA pUrvakanA parijJAnathI ja jaino tarkavAdamAM (= anyadarzano sAthenI tattvavicAraNA-carcAmAM) vijaya pAmI zake che ne e rIte eno yaza phelAya che. vaLI A rIte vAdavijetA banavA ja AnuM UMDuM jJAna Avazyaka che evuM nathI. potAne jainatva je maLyuM che te saphaLa karavA mATe paNa syAdvAdano sUkSmabodha jarurI che. kAraNa ke nizcayanayAnusAre samyakatva svAvAdanA parijJAna dvArA ja saMbhave che. zrI sammatigraMthamAM kahyuM che ke - caraNasittarI ane karaNasittarIne ja pradhAna karanArA (= enA sUkSmakALajIvALA pAlanamAM ja itizrI mAnI lenArA. ne tethI) svasamaya = jainazAstromAM tattvanuM svarUpa kevuM darzAvyuM che? parasamayamAM = jainetaradarzanonA graMthamAM jIvAdi tattvanuM svarUpa kevuM kahyuM che ? A badhuM sUkSmatAthI jANavuM... kaSa-cheda-tApa parIkSAthI parIkSavuM... tattvanA yarthAtha svarUpano nirNaya karavo... ne enI zraddhA karavI... ayathArtha svarUpanuM nirAkaraNa karavuM... nayadaSTithI badhA darzanone vicAravA. badhAne sAta kAravAMchita karI sunaya banAvavA... Avo badho vyApAra jeo karatA nathI, teo caraNa-karaNanA pAlanano je nizcayazuddha sAra=nizcayanayamAnya zubha-zuddha pariNati, tene jANatA nathI-pAmatA nathI. AvI pariNatino prAraMbha pradhAnapaNe samyakatva pariNAmathI thAya che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-14 171 e cothai DhAlai bhedAbheda dekhADyo. anai saptabhaMgInuM sthApana kariuM. // 4-14 // jainapaNuM pAmavA dvArA samyaktva-dezavirati-sarvavirati vagere krame AgaLa vadhavAnuM che... je pAyAmAM samyaktva paNa pAmI zakatA nathI... e AgaLa-AgaLanA guNo to pAmavAnA ja nathI... pachI emane maLeluM jainapaNuM saphaLa zI rIte gaNAya ? eTale mahAdurlabha evuM jainatva je maLyuM che ene saphaLa banAvavA ane vAdamAM saphaLatA meLavI jainazAsanano jayajayakAra karavA mATe paNa A samabhaMgInuM khUba UMDANathI adhyayana-ciMtana-manana karavuM joIe. Ama A cothI DhALamAM dravya-guNa-paryAyano bhedAbheda dekhADyo ane saptabhaMgInuM sthApana karyuM. // 54 // A DhALanA vivecanamAM saptabhaMgInuM-arthaparyAya-vyaMjanaparyAyanuM je savistara vivecana karyuM che te zAstrasApekSa rahIne tarkapUrNa anuprekSA dvArA karyuM che... chatAM vidvAnone e apUrva lAge evI pUrNa zakyatA che.. pUrvAcAryakRta vivaraNa karatAM ghaNI ja ghaNI vAto navI jevI lAge ene nakArI zakAya ema nathI... chatAM huM badhAne vinaMtI karavA mAguM chuM ke A mArI anuprekSA che, e vAta sAcI che. hAla upalabdha pUrvagraMthomAM e maLatI nathI e vAta paNa sAcI che... paNa eTalA mAtrathI ene galata kahI na devAnI bahuzrutagItArthone punaH punaH namravinaMtI che. kAMIpaNa zAstraviruddha ke tarkaviruddha bhAse to e mane jaNAvavAnI paNa pharI pharI namra vinaMtI che ja. saptabhaMgInuM AvuM ja vistRta nirUpaNa karatA mArA svopakSavRttithI alaMkRta saptabhaMgIviMzikA granthanuM adhyayana karavA paNa namra vinaMtI che. yA praznAd vidhiparyudAsabhidayA bAdhacyutA saptadhA, dharmaM dharmamapekSya vAkyaracanA naikAtmake vastuni / 'nirdoSA niradezi deva ! bhavatA sA saptabhaGgI yayA, jalpan jalparaNAMgaNe vijayate vAdI vipakSaM kSaNAt // // ratnA avatArA 10 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa pAMcamI eka aratha trayarUpa chaI, dekhyo bhalaI pramANamAM re ! mukhyavRtti upacArathI, nayavAdI paNi jANaI re ! jJAnadRSTi jaga dekhiI / pa-1 . Tabo - hivaI pAMcamAM DhALaI naya pramANa viveka karaI chaI . eka artha ghaTa paTAdika, jIva ajIvAdika, traya rUpa kahatAM, dravya - guNa - paryAya rU5 chaI. je mArTi ghaTAdika mRttikAdirUpai dravya, ghaTAdirUpaI sajAtIya dravya paryAya, rUpa-rasAdyAtmakapaNaI guNa. Ima jIvAdikamAM jANavuM. ehavuM pramANaI=syAdvAdavacano dekhyuM, je mArTi pramANaI saptabhaMgAtmakai trayarUpapaNuM mukhyarIti jANiI. gAthArtha - koIpaNa padArtha dravya-guNa-paryAya ema traNa rUpavALo che. AvuM nirdoSa pramANa vaDe jaNAya che. nayavAdI paNa A traNarUpavALA padArthane jANe che... paNa emAMthI ekarUpa mukhyavRttithI jANe che.. ne anya be rUpa upacArathI jANe che. jJAnadRSTithI jagatane dekho... | pa-1 || vivecana - hivaI pAMcamAM DhALaI. bIjI DhAlamAM dravya-guNa-paryAyano paraspara bheda dekhADyo... trIjI DhALamAM paraspara abheda jaNAvyo.. cothI DhALamAM bhedabheda darzAvyA... have pAMcamI DhALamAM A dravya-guNa-paryAyanuM jJAna pramANa zI rIte kare che ane naya zI rIte kare che? e darzAve che. ne e darzAvavA dvArA pramANa - nayano viveka kare che eno bheda darzAve che.... ghaTa-paTa vagere laukika.. ke jIva-ajIva vagere lokottara... koIpaNa paNa padArtha dravyAtmaka che, guNAtmaka che ane paryAyAtmaka che. Ama traNarUpa che. kAraNa ke ghaDo mATIthI abhinna hovAthI mATIrUpa dravyAtmaka che. ema ghaTarUpe (e mATI dravyanA) sajAtIya paryAyAtmaka che.. ne rUpa-rasAdi guNothI abhinna hovAthI rUpa-rasArirUpe guNAtmaka che... e ja rIte jIvAdikamAM paNa jANavuM... arthAt jIva, jIvadravyAtmaka che, manuSyAdi paryAyAtmaka che... ane jJAnAdi guNAtmaka che... prazna - dareka padArtha Ama dravyAditrayAtmaka che, evuM zI rIte jANyuM? uttara - evuM pramANathI = syAdvAdagarbhita vacanathI ame jANyuM che. kAraNa ke saptabhaMgAtmaka pramANathI dareka padArthanuM traNarUpapaNuM mukhya rItie = mukhyavRttie jaNAya che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-1 173 ahIM je saptabhaMgInI vAta karI che te pramANanI-sakalAdezanI saptabhaMgI jANavI. A saptabhaMgI parathI, padArtha trayAtmaka hoya che eno nirNaya zI rIte thAya che? e khoLI kADhavA jevuM che... alabat ye sthAno paTo pRdravya ra vI ? cIceva mAM rAmo paTo pRdravyam athavA ghaTo mRdravyaM na vA ? syAdastyeva mRdravyam ghaTo zyAmo na vA ? syAdastyeva zyAmaH ayaM ghaTo na vA ? syAdastyeva ghaTaH AvA bhaMgathI vivakSita padArtha - zyAma (varNAtmaka guNamaya) che, ghaTa (paryAyAtmaka) che ane mRdravya (dravyAtmaka) che ema jaNAya che... paNa A to saptabhaMgIno mAtra prathama bhaMga ja che. sAte bhaMgonA samUharUpa saptabhaMgyAtmaka pramANathI A nizcaya thAya che... evuM AnAthI siddha thaI zakatuM nathI.. bahuzruta gItArtha mahAtmAoe A rahasya zodhI kADhavA prayatna karavo joIe. je nayavAdI hoya che te ekAMzagrAhI hoya che. jemake dravyArthikanaya padArthane dravyAtmaka mAne che. paryAyArthikanaya padArthane paryAyAtmaka mAne che. paNa teonI A mAnyatA mukhyavRttie hoya che. gauNavRttie to teo paNa padArthanA zeSa aMzane mATe ja che. jo na mAne ne uparathI itarAMzanuM khaMDana kare to e naya sunaya na rahetAM durnaya banI jAya che. alabatta sunaya paNa svAbhipreta aMzathI bhinna aMzanuM khaMDana karato hoya che, paNa e svAbhipretaaMzanI daDha siddhi karavA mATe hoya che. nahIM ke 'itarAMza padArthamAM che ja nahIM' e rIte itarAMzano niSedha karavA mATe.. e jANavuM.) eTale jaNAya che ke nayavAdIne paNa banne aMza mAnya hoya che... (guNa-paryAyane alaga gaNIe to traNe aMza...) zaMkA - pramANane paNa banne (ke traNe) aMza mAnya che. nayane paNa e mAnya che. to bemAM pharaka zuM rahyo ? samAdhAna - pramANane banne aMza mukhyavRttithI = zaktisaMbaMdhathI mAnya che. arthAt pramANa ghaTAdipadanI zakti guNaparyAyathI abhinna mRdadravya aMge mAne che... jayAre naya eka aMzamAM zakti mAne che ane anya aMzamAM lakSaNA mAne che... mATe bannemAM pharaka spaSTa che. zaMkA - tame saptabhaMgInA trIjA bhaMganA vivaraNamAM jaNAveluM che ke saMketita zabdathI paNa (dhAro ke 5' evA zabdathI paNa) astitva-nAstitva eka sAthe jaNAI zakatA nathI... emAM ekano zaktithI ane ekano lakSaNAthI bodha karavAnI zaMkAmAM jaNAvela ke zAno zaktithI ne zAno lakSaNAthI bodha karavo ? emAM vinigamakAbhAva che (juo pRSTha naMbara 134). to ahIM prastutamAM paNa vinigamakAbhAva nahIM Ave ? ane vinigamakAbhAva AvavAthI kyAM to bannemAM zakti ja mAnavI paDaze (ne to pachI pramANathI koI bheda nahIM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 DhALa-pa : gAthA-1 dravya guNa paryAyano rAsa nayavAdI je ekAMzavAdI, te paNi mukhyavRtti anaI upacAraI eka arthanaI viSaI trayarUpapaNuM jANaI. yadyapi nayavAdInaI ekAMza vacanaI zakti eka ja artha kahiche. to paNi lakSaNArUpa upacAro bIjA 2 artha paNi jANi. ekadA vRttikaya na hoIe paNi taMta nathI. philAM maro' ityAdi rahe.) ne kyAM to ekemAM zakti mAnI nahIM zakAya. ne tethI pachI lakSaNA paNa mAnI nahIM zakAya... samAdhAna - nA. ahIM AvI zaMkA ucita nathI. kAraNa ke dravyArthikanayanI vicAraNA cAlatI hoya to enuM dravyArthikapaNuM ja vinigamaka banI dravyAMzamAM zakti ane paryAyAMzamAM lakSaNA... evo viveka karI Ape che. ema paryAyArthikanayanI vicAraNA cAlatI hoya to enuM paryAyArthikapaNuM ja vinigamaka banI paryAyAMzamAM zakti ane dravyAMzamAM lakSaNA... evo vibhAga karI Ape che. ahIM graMthakAre TabAmAM "lakSaNArUpa upacArai ema jaNAvIne lakSaNAne upacAra tarIke jaNAvela che. AmAM Azaya e che ke jayAM poSa: Avo vAkyaprayoga thayelo che... gaMgA'no zaktithI maLato artha che gaMgAnadI... gaMgApravAha.. paNa emAM ghoSa = gAyono vADo hovo saMbhavita nathI. eTale "gaMgA" padanI lakSaNA karIne eno artha gaMgAtIra karavAmAM Ave che. tethI "gaMgA nadInA kAMThe gAyono vADo che' evo artha maLe che. eTale jaNAya che ke "gaMgA' zabdanA zakyArtharUpa gaMgApravAhano gaMgAtIramAM upacAra karIne "gaMgA' zabdanA artha tarIke gaMgAtIra levAmAM Ave che. A ja rIte dravyArthikanaya, lakSaNArUpa upacArathI paryAyAMzane ane paryAyArthika naya lakSaNArUpa upacArathI dravyAMzane paNa artha tarIke svIkAre che. zaMkA - eka zabdano artha jyAre levAno hoya tyAre mukhyatayA zaktithI levAno hoya che.... koIka asaMgati thatI hoya to pachI lakSaNAthI levAya che. paNa jyAre lakSaNA dvArA maLato lakSyArtha levAya che tyAre pachI zakti dvArA maLato zakyArtha levAto nathI... eTale ke zabdano kyAM to zaktirUpa vRttithI maLato artha levAya che ne kyAM to lakSaNArUpavRttithI maLato artha levAya che. paNa A banne vRttithI maLatA artho ekasAthe kyAreya levAtA nathI. to prastutamAM paNa zI rIte levAya ? (vAcaka evA zabdano vAcyArtha sAtheno sabaMdha e vRtti che. naiyAyikoe vRttinA be prakAra zakti ane lakSaNA mAnyA che. trIjo 'yaMjanA' nAmano saMbaMdha paNa anyoe mAnelo che. paNa taiyAyiko eno lakSaNAmAM ja antarbhAva karI de che.) samAdhAna - "ekadA vRttidvaya na hoI... e paNi taMta nathI... 'eka zabdanA banne Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-1 175 sthAni je mATe 2 vRtti paNa mAnI chai. ihAM paNi mukhya amukhyapaNAM, anaMtadharmAtmaka vastu jaNAvavAnAM prayojanaI eka naya, zabdanI 2 vRtti mAnatAM virodha nathI. athavA nayAtmakazAstra kramikavAkyadrayaI paNi e artha jaNAvidha athavA "lavo zAbdi voi vRttithI artha laI zakAya nahIM." Avo koI niyama nathI. kAraNa ke kAyAM masjoSI (= gaMgAmAM mAchalo ane vADo che) AvA vAkyaprayoga vakhate gaMgApadanA banne vRttithI maLatA artha levAmAM Ave che. Azaya e che ke gaMgA padano mAtra zakyArtha gaMgApravAha laIe to emAM gAyono vADo hovo asaMbhavita che. jo mAtra lakSyArtha gaMgAtIra laIe to emAM mAchalo na saMbhavI zake. eTale AvA vAkyano artha 'gaMgAnadImAM mAchalo che ane gaMgAkAMThe gAyono vADo che' evo artha karAya che... arthAt " klA' zabdano zaktithI gaMgAnadI artha paNa levAya che ane lakSaNAthI gaMgAtI artha paNa levAya che. Ama banne vRttithI maLatA artha levAya che... mATe "ekadA vRttiya na hoya" Avo niyama Ubho rahI zakato nathI. prastutamAM paNa, mukhya ane amukhya (= gauNa) paNe anaMtadharmAtmaka vastune jaNAvavAnuM prayojana hovAthI eka naya zabdanI banne vRtti mAne to virodha nathI = koI doSa nathI. zaMkA - vRitti : zabda: saMskRvArtha jayati.... (arthAt eka vAra bolAyelo zabda eka ja vAra arthane jaNAve che) Avo niyama che... eTale, "ghaTAdi pada ekavAra bolAyeluM hoya ne e enA dravyane zaktithI jaNAvI de to pachI bIjIvAra 'paryAyarUpa arthane e jaNAvI zakato nathI. samAdhAna - to pachI kyAM marApopa vAkyaprayoga sthaLe zuM karazo..? kAraNa ke tyAM paNa gaMgA zabda eka ja vAra bolAyelo che, eTale jo e matsya mATe gaMgAnadI evo artha jaNAvI deze to pachI ghoSa mATe gaMgAtAra evo artha jaNAvI nahIM zake. zaMkA - TyAM masjo AvA sthaLe ame 'gaMgApadanI anuvRtti karIzuM ane tethI "rAyAM mIH dvAyAM poSa:' A rIte be vAkya banAvIne, be vAra "gaMgA pada laIne ekavAra gaMgApravAha ane bIjIvAra gaMgAtIra evo artha laIzuM... mATe koI niyamabhaMga nahIM thAya... samAdhAna - athavA nayAtmakazAstrai... ame paNa kramika be vAkya laIzuM. nayAtmaka zAstra kramika be vAkya paNa e arthane jaNAve che. arthAt ame paNa 'ghaTAdi' padanI anuvRtti karIzuM... arthAt : um ? iTo gupayAmitra mRdravyam... Ama eka vAkya kahIzuM... ne pachI lakSaNAthI dhaTo dravyamatranuvAdriparyAyamayaH ema bIjuM vAkya kahIzuM - paryAyArthikanayano vicAra hoya tyAre, zaktithI paTo dravyamavughIvAdriparyAyamayaH Avo artha laIzuM... ne pachI bIjuM vAkya lakSaNAthI dhaTo guupayAmAmRdravyarUpa: Avo artha jaNAvaze.. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 DhALa-5 : gAthA-1 dravya guNa paryAyano rAsa chatAM koI ema kahe ke AvA kramika be vAkyo anubhavAtA nathI... to graMthakAra kahe che : athavA eka bodha zALe.. ahIM "zAbda' zabda azuddha lAge che... zAbda zabda hovo joIe. eTale vadha: zabdaka vola sAthe AvuM vAkya maLaze. eno artha Avo che ke - dhAro ke ApaNe dravyArthikanaye vicArI rahyA chIe.... to "ghaDo guNa-paryAyathI abhinna mRddavyarUpa che." Avo artha to zabda parathI ja maLI jaze... mATe e "zAbda bodha che. evadha sAthe: "ghaDo mRddhavyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyamaya che..." Avo paryAyAMzano bodha Artha hoya che = arthapattithI gamya hoya che. Azaya e che ke zabda dvArA to guNaparyAyathI abhinna mRddhavyano bodha thayo... paNa e sarvathA abhinna hovo asaMgata che... kAraNa ke kaMbugrIvAdiparyAya nAza pAme to paNa mRdravya nAza pAmatuM nathI. kaMbugrIvAdiparyAya je jaLAharaNAdi karI zake che te piMDArirUpe rahela mRdravya karI zakatuM nathI... bhedapakSanI AvI badhI dalIlo ahIM samajI levI... eTale kaMbugrIvAdiparyAyano mRddhavya sAthe je abheda che, te e be vacce kathaMcit bheda mAnyA vinA anupapanna (= asaMgata) rahe che. mATe ene saMgata karavA mATe arthapatti dvArA (anyathA anupapatti dvArA) Avo nirNaya thAya che ke banne vacce kathaMcibheda paNa che. eTale "ghaDo mRddhavyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyamaya che' Avo bodha arthopattithI thayelo hovAthI ene Artha kahevAya che. paryAyArthikanayanA mate "ghaDo mRddhavyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyamaya che Avo bodha zAbda bodha hoya che... ane "ghaDo guNaparyAyAbhinnamRddhavyamaya che' Avo bodha Artha jANavo.) Ama nayavAdI paNa banne aMzano bodha kare che e nizcita che, pachI bhale e vRttidvayathI hoya ke kramika be vAkyo dvArA hoya ke zabda ane Artha ema be bodha dvArA hoya.. graMthakAre A DhALanI dhruvapaMkti - jJAnadaSTi jaga dekhii... ema rAkhelI che. pU. upAdhyAyajI ma. hitazikSA Ape che... jagata mAM rahyA chIe mATe jagat dekhAvAnuM to che ja. paNa ene kevI rIte jovuM? je rIte jovAthI rAga-dveSa-moha vadhatA jAya che ne tethI jIva viSaya-kaSAyanA kaLaNamAM vadhu ne vadhu jhUMpato jAya che e rIte jovuM e mohadaSTithI jagatane joyuM kahevAya.. jagat nA badhA jIvono anAdikALathI A jagane mohadaSTithI jovAno ja abhyAsa che. have e abhyAsane toDavAno che... ne je rIte jovAthI rAgadveSAdi vadhavAnA badale saMvega-vairAgyAdi vadhatA jAya e rIte jovAno abhyAsa vadhAravAno che... A rIte jovuM e jJAnadaSTie joyuM kahevAya. AmAM, pramANAtmakajJAnathI jovAno paNa samAveza che, ne yathAyogya viniyojana hoya e rIte nayAtmaka jJAnathI jovAno paNa samAveza che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-2 177 martha?' ima aneka bhaMga jANavA. ima jJAna dRSTi jaganA bhAva dekhiI pa-1 | mukhyavRtti dravyAratho, tAsa abheda vakhANAM re | bheda paraspara ehano, te upacArAM jANaI re jJAna ne pa-2 . Tabo - kahiyo artha teha ja spaSTapaNAM jaNAvaI chache. mukhyavRtti kahata zakti zabdArtha kahato, je dravyArthanaya, te tAsa kahatAM dravya-guNa-paryAyano abheda vakhANa che, je mATad guNaparyAyAbhinnamRddhavyAdikanAM viSayAM ghaTAdipadanI zakti chai. ehano paraspara kahetAM mAMhomAMhIM bheda chai, te upacAra kahitAM lakSaNAI jANatuM, je mATo dravyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyanaI viSaI te ghaTAdipadanI lakSaNA mAnaI. mukhyArthabAdhai mukhyArthasaMbaMdha tathA vidhavyavahAra prayojana anusarI, tihAM lakSaNApravRtti durghaTa nathI. | pa-2 che. emAM dravyArthikanayathI Atmadravyane jotAM e saccidAnaMdamaya. zuddha AtmasvarUpa dekhAya che. jIvane enuM AkarSaNa thAya che. enA kAraNe saMvega (= mokSAbhilASa) vadhe che... ane paryAyArthikanayathI Atmadravyane jotAM prati kSaNa badalAtA rahetAM bhAvo - anityatA dekhAvAthI vairAgya (=bhavanirveda) vadhe che. mATe jJAnadRSTithI jagane jovuM joIe. ApapA gAthArtha - dravyArthikanaya mukhyavRtti = zaktithI tAsa = dravya - guNa - paryAyano paraspara abheda che ema vakhANe che... ane upacArathI = lakSaNAthI teono paraspara bheda hovo jANe che. // pa-2 | vivecana - kahiyo artha... pahelI gAthAmAM je artha kahyo hato ene ja have spaSTapaNe graMthakAra jaNAve che... dravyArthikanaya jyAre zaktithI zabdArtha leto hoya che tyAre e dravya-guNa-paryAyano paraspara abheda hovo kahe che, kAraNa e "ghaTa' padanI zakti guNaparyAyAbhinna mRdravya vageremAM mAne che. eTale mRddavya ane teno guNa-paryAya sAtheno abheda. A banne vAto ene "ghaTa' zabdanA zravaNathI-zaktisaMbaMdha dvArA jaNAI jAya che.. vaLI dravya-guNa-paryAyano paraspara bheda je che te upacArathI = lakSaNAthI jANe che. kAraNa ke e dravyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyamAM "ghaTa' padanI lakSaNA mAne che. zaMkA - gAyAM matsyaH (gaMgAnadImAM mAchalo che) AvA vAkyaprayogamAM zaktithI gaMgAnadI evo artha jo levAmAM Ave che to pachI enI lakSaNA kAMI karavAmAM AvatI nathI. ema, 'ghaTa' padano zaktithI artha lai lIdho to pachI lakSaNA zA mATe karavAnI? samAdhAna - phiyAM poSa: mAM zA mATe lakSaNA karo cho? zaMkA - tyAM to "gaMgApravAha evo mukhArtha = zakyArtha bAdhita che, mATe lakSaNA karavAmAM Ave che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALarUpa : gAthA-2 samAdhAna dravya guNa paryAyano rAsa mukhyArtha bAdhai - prastutamAM paNa, jo 'ghaTa' padanI lakSaNA karavAmAM na Ave to mukhyArtha bAdhita rahe che. zaktithI, paraspara abheda hovo to jANI lIdho... have bheda jo jANavAmAM na Ave to e abheda ekAnte mAnavo paDe je bAdhita che te vAta ApaNe bheda pakSanI dalIlothI joI gayA chIe. eTale lakSaNAthI 'bheda' arthane na levAmAM zakyArtha abheda bAdhita thato hovAthI lakSyArtha 'bheda' levo Avazyaka che. 178 - zaMkA zasyArthasambandho nakSaLA... te te padano je zakyArtha mukhyArtha hoya tenI sAtheno saMbaMdha e lakSaNA che... eTale lakSyArtha tarIke ADedhaDa game te padArtha nathI laI zakAto, paNa zakyArtha sAthe saMbaddha hoya evo ja padArtha levAno hoya che... gaMgApravAhane saMbaddha gaMgAtIra che... mATe lakSyArtha tarIke tIra lai zakAya che. ema prastutamAM abhedane bheda kayA saMbaMdhathI saMbaddha che? ke jethI bhedane lakSyArtha tarIke laI zakAya? samAdhAna - mukhyArtha saMbaMdhai - abhedano bheda e pratiyogI hovAthI svapratiyogitva saMbaMdha laI zakAya... athavA dravya-guNa-paryAyanA bheda ane abheda paraspara kSIranIravat atyaMta anuviddha che. eTale Avo anuvidvatva (paraspara atyaMta saMkaLAyelApaNuM) saMbaMdha laI zakAya... e saMbaMdhathI bheda, zakyArtha evA abhedane saMbaddha hovAthI lakSyArtha tarIke laI zakAya che. zaMkA - jyAre zloka bolavAno hoya tyAre to chaMda vagerenA kAraNe zabdaprayogo para niyaMtraNa hoya... paNa e sivAya to vaktA para koI evuM niyaMtraNa hotuM nathI ke amuka zabda ja vAparavo ne amuka nahIM vAparavAno. to gaMgAtIra para ghoSa che AvuM tAtparya hoya tyAre vaktAe gaMgAtI ghoSa: Avo ja vAkyaprayoga karavo joIe ne... 'maMyAM ghoSa' bolavAmAM to ghaNA prazno che... zrotA sAMbhaLe... asaMgati vicAre... ne pachI saMgati mATe lakSaNA kare... AvI kliSTa kalpanAonuM vaktAe gaurava karavAnI zI jarura che? zuM gaMgAtIre koSaH evo vacanaprayoga potAnA tAtparyane jaNAvavA mATe samartha nathI? = Avo prazna UThe che ne eno javAba che... vaktAe gaMgAnA kAMThe vADo che eTaluM ja nathI jaNAvavuM... paNa jema gaMgApravAhamAM zaitya ane pAvanatva che ema A vADAmAM paNa e che... AvuM paNa bheguM jaNAvavuM che... gaMgAtIre ghoSa: kahevAthI e jaNAI zakatuM nathI... mATe e gAyAM choSa: evo prayoga kare che. Ama ahIM jema cokkasa prayojana che, ema prastutamAM paNa 'bheda'ne zaktithI jaNAya che ema na letAM lakSaNAthI jaNAya che-evuM levAmAM zuM prayojana che? samAdhAna tathAvidha vyavahAra prayojana... prastutamAM paNa bhedane lakSyArtha tarIke ja levAmAM prayojana che ja. dhAro ke bhedane zakyArtha tarIke levAmAM Ave... ane abhedane lakSyArtha tarIke levAmAM Ave to e dravyArthikanI dRSTi na rahetAM paryAyArthikanI banI jAya... - Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-2 179 tathA e vakhate abhedane lakSyArtha tarIke levAnuM prayojana zuM? e prazna Ubho thAya ja. eTale have jo bannene zakyArtha tarIke levAmAM Ave to e dravyArthikanaya na rahetAM pramANAtmaka ja banI jAya... zaMkA - to banI javA do ne... ene dravyArthikana tarIke Ubho rAkhavAnI zI jarUra che? samAdhAna - dravyArthikanaya zuddha Atmadravyane joI saMvega vadhAre che. vagere prayojana ApaNe AgaLa joI gayA chIe... ema pudgaladravya aMge paNa dravyArthikanayanI dRSTi jIvane rAga-dveSanA tophAnothI bacavA upayogI banI zake che... subuddhi maMtrInI vAta Ave che ne... khALanI bhayaMkara durgadhathI rAjA sahita badhAnA nAka phATI rahyA hatA.. ne bhAre aNagamo thaI rahyo hato tyAre paNa "saba pugalakI bAjI...' sUtra dvArA maMtrI svastha hato. ne jamaNavAra prasaMge pANInI mIThAza-zItalatA para badhA ApharIna-ApharIna pokArI rahyA hatA tyAre paNa maMtrI "saba pugalakI bAjI' A ja sUtranA AlaMbane rAganA humalAne khALI svastha rahI zakyA hatA ne... pudgalanI vartamAna sArI ke narasI avasthArUpa paryAyane gauNa karyA vagara AvI svasthatA zI rIte Ave? eTale paryAyane gauNa karanAra dravyArthikanayanI dRSTi paNa Avazyaka che. mATe, dravyArthikanaya paNa Ubho to rahevo ja joIe, e pramANAtmaka banI jAya e icchanIya nathI... tethI bhedane zakyArtha tarIke laI na zakAya. mATe lakSyArtha tarIke levAya che. Azaya e che ke - naiyAyike jAti-AkRtiviziSTavyaktimAM zakti mAnI che arthAt "ghaTa' pada dvArA zaktithI ja A badhu upasthita thaI jAya che. AmAM jAti = ghaTatva = ghaTapaNuM e paryAya che... "AkRtithI mAtra AkAra nathI levAno, paNa varNAdi je kAMI upasthita thAya e badhuM levAnuM che. mATe "AkRti'thI guNa laI zakAya che. ane "vyaktithI dravya laI zakAya che. eTale jaNAya che ke "ghaTa'padathI guNa-paryAyaviziSTadravya jaNAya che. AmAM guNa-paryAyaviziSTa ema viziSTa je kahyuM che enAthI jaNAya che ke guNa - paryAyano dravya sAtheno saMbaMdha paNa jaNAya che. A saMbaMdha kayo che ? bhedabheda saMbaMdha che.. (arthAt bhedasaMbaMdha paNa che ne abhedasaMbaMdha paNa che.... Ama to ApaNA jainamate bhedabheda = bhedAnuviddhaabheda. e bheda ane abheda bannenA saravALArUpa nahIM paNa trIjo ja eka vilakSaNasaMbaMdha che evuM vadhAre prasiddha che. paNa be nayanI vicAraNAmAM bheda-abhedane alaga karavA paDe che. mATe e vilakSaNa saMbaMdhanI vAta ahIM karavI nathI, paNa bheda-abheda banne mAnavAnI vAta karI che. athavA e vilakSaNasaMbaMdhanA ghaTaka evA bheda ane abheda.. ema paNa samajI zakAya...) (ekalo bheda saMbaMdha mAnavAmAM - jema ke naiyAyike "samavAya' mAnelo che te mAnavAmAM - anavasthA doSa AvavAthI aMte te bAdhita thAya che. ekAMte abheda saMbaMdha mAnavAmAM guNa ke paryAyanAze dravyano paNa nAza mAnavAnI Apatti Ave che. mATe bheda-abheda saMbaMdha che.) eTale jaLavAn ghaTamAM jema jaLa, ghaTa ane be vacceno saMyoga Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 DhALa-5 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa saMbaMdha... A traNe jaNAya che. ema prastutamAM "guNa-paryAya viziSTa dravya jaNAya che eno matalaba, guNa, paryAya, dravya tathA saMbaMdha tarIke bheda ane abheda... A pAMce vastu jaNAya che... AmAMthI pramANa guNa, paryAya ane dravya... traNe zaktithI upasthita thAya che ema temaja traNe vacce paraspara bhedabheda saMbaMdha je che te paNa zaktithI upasthita thAya che ema mAne che. arthAt pAMca cIja zaktithI ja upasthita thAya che. dravyArthikanayanI dRSTi evI che ke A pAMcamAMthI dravya ane traNeno paraspara abheda A banne mukhyavRttithI (zaktithI) jaNAya che. guNa-paryAya temaja paraspara bheda saMbaMdha lakSaNAthI jaNAya che. paryAyArthikanayano mata evo che ke A pAMcamAMthI guNa-paryAya temaja parasparano bheda saMbaMdha zaktithI jaNAya che ne dravya temaja abheda saMbaMdha lakSaNAthI jaNAya che. AmAM pramANa mATe to koI prazna nathI. be naya aMge vicAra karavAno rahe che. dravya nitya che, avicalitasvarUpa che. AdhArabhUta che. paryAya anitya che. parivartanazIla che, Adheya che... AvI badhI aneka - paraspara atyaMta viruddha jaNAya evI vilakSaNatA dravya-paryAya vacce che... eTale, eno e ghaTAdi padArtha dravyAtmaka paNa che ne dravyathI atyaMta vilakSaNa evA guNa-paryAyAtmaka paNa che... A vAta buddhine jacavI e sahelI vAta nathI... ne chatAM buddhimAM e niHzaMkapaNe besI jAya e Avazyaka to che ja, kAraNa ke padArthanuM e ja vAstavika svarUpa che. vaLI buddhine jevuM vAtAvaraNa-jevI keLavaNI maLyA hoya e tarapha DhaLavuM enA mATe ekadama saheluM hoya che. eTale keLavaNI anusAra keTalAkane padArtha dravyAtmaka lAgato hoya che. to keTalAkane paryAyAtmaka. anya aMzane svIkAravA emanI buddhi sahaja rIte taiyAra thaI zakatI nathI. e aMzane paNa e svIkAre e mATe, svIkRta aMzanuM kyAreka bhArapUrvaka khaMDana karavuM paNa Avazyaka banatuM hoya che ne sAthe anya aMzanuM Agraha sAthe maMDana karavuM paNa jarUrI banatuM hoya che. A khaMDana-maMDana pramANa karI zakatuM nathI, kAraNa ke e to banne aMzane samAnadRSTie jonAra che. mATe nayanI jarUra paDe che. dravya tarapha DhaLelI buddhine madhyastha karavA mATe paryAyArthikanaya joIe che ane paryAya tarapha DhaLelI buddhine madhyastha karavA mATe dravyArthikanaya joIe che. dravyArthikanaye badhuM dravyarUpe jovAnuM che... eTale e guNa-paryAyanuM pradhAna astitva mAnI zake ema nathI. eTale e ema kahe che ke mATI ja ghaDA rUpe pariNamI. ghaDo kAMI mATIthI alaga cIja nathI. vaLI Ama kahe che, mATe spaSTa che ke e mATI (dravya) ane ghaDo (paryAya) vacce abheda saMbaMdhane svIkAre che. eTale dravyArthikanaya ghaTa' padanA zakyArtha tarIke mRdravya ane abheda saMbaMdhane upasthita thatA mAne che. Ane ja e pradhAna kare che.. Ane ja e mukhArtha mAne che. paNa, e paNa sunaya che... eTale samaje che ke "paTamanI ema kahevAmAM AvyuM hoya to zrotA kAMI mATIno piMDo laIne Avato nathI... paNa kaMbugrIvAdimAna amuka Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-2 181 varNAdivALA padArthane ja lAve che... A zikhavyavahAranI dravyArthikanaya paNa mAthe bhAra rAkhe che. ne tethI svIkAre che ke kaMbugrIvAdiparyAya-varNAdiguNa zrotAne upasthita thayA hovA ja joIe... A upasthiti ke A zikhavyavahAra asaMgata na Thare e prayojanathI e A guNaparyAyanI gauNabhAve lakSyArtharUpe upasthiti mAne che. tathA potAne dravyano abheda paNa upasthita thayo che. A abheda konI sAthe? e mATe paNa guNa-paryAya upasthita thayelA mAnavA to paDe ja. guNa-paryAya upasthita ja thayelA na hoya to "guNa-paryAya sAthe dravyano abheda saMbaMdha che" AvuM badhuM jANI na ja zakAya e spaSTa che. vaLI guNa-paryAyanI zakyArtharUpe upasthiti mAnavAmAM to "pramANa' AvI jAya. mATe lakSyArtharUpe upasthiti mAne che. vaLI, mATI mATI' rUpe pariNamI... Avo prayoga kyAreya thato nathI... mATI "ghaDArUpe pariNamI. Avo badho ja prayoga thAya che. eTale jaNAya che ke mATI ane ghaDA vacce sarvathA-ekAnta abheda nathI. arthAt bheda paNa che ja. ema "mATIno ghaDo' Avo vyavahAra thAya che, "mATInI mATI' Avo vyavahAra thato nathI... A paNa jaNAve che ke mATI ane ghaDA vacce bheda paNa hovo ja joIe. eTale A bheda saMbaMdhanI upasthiti Avazyaka che. e zakyArtharUpe laI zakAtI nathI. kAraNa ke to to e "pramANarUpa banI jAya, dravyArthikanaya na rahe. tethI lakSyArtharUpe mAne che. paryAyArthikanaya ema kahe che ke paTamanI A sAMbhaLavA para zrotAne zyAma7 - kaMbugrIvAdimattva-vRttAkAra(pAMceka lITaranuM)parimANa.. Avo badho padArtha ja upasthita thAya che. A badhuM to guNa-paryAya che. ne A sivAya to kazuM upasthita thatuM ja nathI jene mATIdravya kahI zakAya. mATe "ghaTa' padanI zakti guNa-paryAyamAM che, dravyamAM nathI... ema e, bheda saMbaMdha paNa "ghaTa' padanI zaktithI upasthita thAya che, ema mAne che, kAraNa ke "ghaDAnuM pANI" Avo vyavahAra ghaDA-pANI vaccenA bheda saMbaMdhane jaNAve che... ema "mATIno ghaDo' vagere vyavahAra paNa bhedasaMbaMdhane ja jaNAve che. paNa, chevaTe A paryAyArthikanayane paNa sunaya banyA rahevuM che. durnaya nathI banI javuM.. eTale zikhavyavahArano e paNa Adara kare che. ne tethI "mATI ghaDArUpe pariNamI." AvA vyavahArano ke piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa aMge thatI "A e ja mATI che' AvI pratyabhijJAno e apalApa karato nathI. sAmAnya saMyogomAM, TamInaya sAMbhaLIne zrotA mATIno ja ghaDo lAve che... suvarNakaLazAdi lAvato nathI. A vAstavikatAne paNa e najaraaMdAja karato nathI. eTale e svIkAre che ke "ghaTa' padathI mATI paNa upasthita thAya to che ja. vaLI, mATInI upasthiti hoya ja nahIM, to guNa-paryAyano bhedasaMbaMdha je upasthita thayo che, te paNa konI sAthe ? tethI, paNa "mATI paNa upasthita thAya che' ema mAnavuM paDe che. paNa zakyArtharUpe mAne to to pote pramANAtmaka banI jAya. mATe lakSyArtharUpe enI upasthiti mAne che... padArthane mAtra dravyAtmaka mAnanAra vyaktine enI paryAyAtmakatA paNa jaNAvavA mATe paryAyaaMza para jora ApavuM che. enA para jora to ja apAya jo dravyAMzane Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 DhALa-5 : gAthA-2 dravya guNa paryAyano rAsa gauNa karavAmAM Ave. eTale dravyAMzane mAnavo che... ne chatAM gauNa rAkhavo che... AvA prayojanane anusarIne paryAyArthikanaya enI lakSyArtharUpe upasthiti mAne che. (arthAt gaMgAtIranI... tIre. evo prayoga karIne zakyArtharUpe upasthiti zakya hovA chatAM zaitya - pAvanatvanI pratItirUpa prayojana jema enI TyAM. evo prayoga karIne lakSyArtharUpe ja upasthiti karavAmAM Ave che, tema prastutamAM) dravyAMzanI zakyArtharUpe upasthiti zakya hovA chatAM uparokta jora ApavAnA prayojane lakSyArtharUpe ja upasthiti mAne che. SaSThIvibhakti bhedamAM Ave chejema ke devadattano ghaDo... Ane ja anusarIne mATIno ghaDo... ghaDAno nIlavarNa... vageremAM paNa SaSThI vibhakti hovAthI bhedasaMbaMdha to e svIkAre ja che. chatAM devadatta ane ghaDAnuM svataMtra astitva paNa jaNAya che. evuM mATI ane ghaDAnuM ke ghaDAnuM ane enA varNAdinuM anubhavAtuM nathI... ziSTa puruSonA AvA anubhavane paNa nakArI to na ja zakAya... eTale devadattano ghaDo ne mATIno ghaDo... ghaDAnuM pANI ne ghaDAno varNa.. A badhAmAM bhAsatA bheda saMbaMdhamAM vilakSaNatA mAnavI ja paDe che. jyAM baMne saMbaMdhIo svataMtra astitva paNa dharAvI zakatA hoya tyAM aikya-tAdAbhya vinAno bheda saMbaMdha hoya che... ne jyAM svataMtra astitva zakya na hoya tyAM aikya (abheda)thI saMvalita bheda saMbaMdha hoya che. e vilakSaNatA, A sivAya bIjA koI prakAranI mAnI zakAtI nathI. eTale, mATIno ghaDo, ghaDAno varNa vageremAM ghaDo, varNa.... svataMtra astitva dharAvI zakatA na hovAthI abheda saMvalita bheda saMbaMdha mAnavo Avazyaka bane che. vaLI, sarvathA bheda saMbaMdha aMte jaIne bAdhita bane che. mATe paNa "abheda' mAnavo jarUrI che. ne pote pramANAtmaka na banI jAya e prayojana to che ja. mATe paryAyArthikanaya bhedanI zakyArtharUpe ane abheda saMbaMdhanI lakSyArtharUpe upasthiti mAne che. Ama prastutamAM dravyArthikanayamate dravyAMza ane abheda e mukhArtha che. paNa jo e mata, guNa-paryAyAMza ane bheda na mAne to A muvArtha bAdhita thAya che. vaLI, A guNaparyAyAMza ane bheda sAthe mukhyarthano bhedabheda saMbaMdha tathA kSIranIravat atyaMta saMkaLAyelApaNuM - anuviddhatva saMbaMdha paNa che... ne mATIno ghaDo vagere vyavahArane saMgata karavAnuM tathA potAnA dravyArthikanayapaNAne jALavI rAkhavAnuM prayojana paNa che. mATe dravyArthikanaya guNaparyAyAMza tathA bhedamAM lakSaNA mAne che. A vAta durghaTa nathI, paNa ghaTI jAya (= saMgata thAya) evI che. ema, paryAyArthikanayamate guNa-paryAyAMza ane bheda e mukhyArtha che. paNa jo e mata, dravyAMza ane abheda na mAne to A mukhyArtha bAdhita thAya che. vaLI, A dravyAMza ane abheda sAthe mukhyarthano bhedabheda ane anuviddhatva saMbaMdha paNa che... ne mATI ghaDArUpe pariNamI vagere vyavahArane saMgata karavAnuM tathA potAnA paryAyArthikanayapaNAne jALavI rAkhavAnuM prayojana paNa che. mATe paryAyArthikanaya dravyAMzamAM ane abhedamAM lakSaNA mAne e durghaTa nathI. // pa6 / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-pa : gAthA 3-4 mukhyavRtti savi lekhavai, paryAyAratha bheda re / upacArai anubhavabalai, mAnai teha abhedai re || jJAna0 | 5-3 // Tabo - ima paryAyArthanaya mukhyavRtti thako sarva dravya-guNa-paryAya bhedai lekhavai, je mATai e nayanai matai mRdAdipadano dravya artha, rUpAdipadano guNa ja, ghaTAdipadano kaMbugrIvAdiparyAya ja. tathA upacArai=lakSaNAi karI anubhavanai balai te abhedai mAnai. 'ghaTAdi mRddavyAdhabhinna ja chai' e pratItiM ghaTAdipadanI mRdAdidravyanai viSai lakSaNA mAnii, e paramArtha. // 5-3 | doi dharma naya je grahai, mukhya amukhya prakAro re / te anusArai kalpai, tAsa vRtti upacAro re // jJAna || 5-4 // 183 gAthArtha - paryAyArthikanaya sarvanedravya-guNa-paryAyane paraspara bheda saMbaMdhathI mukhyavRttie jANe che ane anubhavabaLe upacAra karIne tene paraspara abheda saMbaMdhathI paNa mAne che. II5-3 // vivecana - ima paryAyArthe ema paryAyArthika naya mukhyavRttie dravya-guNa-paryAyane bhedasaMbaMdhathI jue che. (arthAt e sarvano parasparabheda mAne che.) kAraNa ke A nayanA mate 'mRd' vagere padano artha dravya ja thAya che... 'rUpa' vagere padano artha guNa ja thAya che ane 'ghaTa' vagere padano artha kaMbugrIvAdiparyAya ja thAya che. Azaya e che ke 'mRd' 'taMtu' vagere padano artha kyAreya rUpa vagere ke ghaTa-paTa vagere thato nathI. ema 'rUpa' vagere padano artha kyAreya mR-taMtu vagere ke ghaTa-paTa vagere thato nathI... ema 'ghaTa' 'paTa' vagere padano artha kyAreya mRdu-taMtu vagere ke rUpa vagere thato nathI. eTale jaNAya che ke mRd-taMtu vage2e dravya, rUpa vagere guNa ghaTa-paTa vagere paryAya karatAM bhinna ja che... jo abhinna hota to jema ghaTa-kuMbhano abheda hovAthI 'ghaTa' padano artha kuMbha thAya che, ne 'kuMbha' padano artha ghaTa thAya che, ema prastutamAM 'mRd' vagere padano artha rUpAdi ke ghaTAdi thAta. eTale A anubhavane najaramAM rAkhIne paryAyArthikanaya mRdAdidravya, rUpAdiguNa ane ghaTAdiparyAyano paraspara bheda mukhyavRttie jaNAya che, ema kahe che. paNa bIjI bAju, mATI ghaDA rUpe pariNamI... ghaDo ane rUpa pRthak pRthak jaNAtA nathI... AvA badhA je anubhava thAya che enA baLa para = ene anusarIne upacArathI lakSaNAthI dravyAdino paraspara abheda saMbaMdha paNa mAne che. ema ghaTAdi mRdu vagere dravyathI abhinna ja che' AvI pratItinA baLe 'ghaTa' padanI mRdravyamAM paNa e lakSaNA mAne che. A paramArtha che. AnI samajaNa bIjI gAthAnA vivecanamAM ApaNe joI gayA chIe. gAthArtha Ama, be dharmamAMthI je naya je dharmane mukhya-amukhya prakAre svIkAre che tene anusAre enI vRtti=zakti ane upacAra=lakSaNA kalpavI. // 5-4 | - = Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-pa = grahai dravya guNa paryAyano rAsa Tabo - behu dharma bheda-abheda pramukha, je naya dravyArthika athavA paryAyArthika UhAkhyapramANai dhArai, mukhya-amukhya prakArai sAkSAt saMketai tathA vyavahita saMketai, te nayanI vRtti anai te nayano upacAra kalpii. jima - gaMgA padano sAkSAt saMketa pravAharUpa arthanai viSayai chai, te mATai pravAhai zakti tathA gaMgAtIraI gaMgAsaMketa vyavahita saMketa chai, te mATai upacAra. tima dravyArthikanayano sAkSAt saMketa abhedai chai, te mATai tihAM zakti, bhedai vyavahita saMketa chai, te mATe upacAra. ima paryAyArthikanayanI paNi zakti-upacAra bheda abhedanai viSayai joDavA. // 5-4 | bhinna viSaya nayajJAnamAM jo sarvathA na bhAsai re / to svataMtra bhAvai rahai mithyArdaSTi pAsai re ! jJAna0 | 5-5 // 184 = = Adi zabdathI vivecana - behu dharma... be dharma bheda-abheda vagere...(pramukha dravyAMza-paryAyAMza vagere...) A be dharmane je dravyArthika ke paryAyArthika je naya 'Uha' nAmanA pramANa dvArA mukhya ke amukhya prakAre dhAre tene anusarIne te nayanI zakti ane lakSaNA kalpavI joIe. AmAM Uha nAmanuM pramANa eTale 'tarka' pramANa. (anvaya-vyatireka dvArA avinAbhAvano vyAptino nirNaya karAve te tarka pramANa... AvI enI sAmAnya vyAkhyA jANavI.) mukhya-amukhya prakAre... sAkSAt saMkete (= zaktithI) je jaNAya te mukhya prakAre jaNAyeluM kahevAya... vyavahita saMketa dvArA je jaNAya te amukhya prakAre jaNAyeluM gaNAya. jema ke 'gaMgA'padano sAkSAt saMketa gaMgApravAhamAM che. mATe 'gaMgA'padathI gaMgApravAha mukhya prakAre jaNAya che. gaMgAtIra A zakyArthabhUta gaMgApravAhane saMbaddha che. e 'gaMgA'padane sAkSAt sambaddha nathI. mATe 'gaMgA'padano gaMgAtIramAM je saMketa che te vyavahitasaMketa kahevAya che....e lakSaNA che... eTale 'gaMgA'pada dvArA gaMgAtIranI upasthiti amukhya prakAre thAya che. = ema dravyArthikanaya potAnI dRSTithI tarka kare che... ane ene anusAre e, dravyAMzane ane abhedane mukhyapaNe jue che... mATe emAM e zakti (mukhya vRtti) mAne che... ane guNa paryAyamAMzane tathA bhedane amukhyapaNe jue che. mATe emAM e upacAra-lakSaNA mAne che. = paryAyArthikanaya potAnI dRSTithI tarka kare che... ane tadanusAra e guNa-paryAyAMzane ane bhedane mukhyapaNe jue che... mATe emAM e mukhya vRtti-zakti mAne che ane dravyAMzane tathA abhedane amukhyapaNe jue che... mATe emAM e upacAra=lakSaNA mAne che. ! 58 // gAthArtha - jo nayajJAnamAM bhinna viSaya sarvathA na bhAse to e naya svataMtra bhAve mithyAdaSTi pAse rahe che. / 5-5 || vivecana - jo nayajJAnamAMhiM... jo dravyArthika ke paryAyArthika nayanA jJAnamAM svamAnya mukhyArtha karatAM bhinna viSayaanyanayano mukhyArtha sarvathA na bhAse=amukhyapaNe=lakSaNAthI= upacArathI paNa na bhAse to evuM nayajJAna e svataMtrabhAve rahenAruM=anyanayathI sarvathA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-6 Tabo - jo nayajJAnamAM hiM, bhinna viSaya kahatAM-nayAMtarano mukhyArtha, sarvathA kahetAamukhyapaNAM paNi, na bhAI, to svataMtra bhAvAM-sarvathA nayAMtaravimukhapaNAM, mithyAdRSTi pAsaI rahai, eTalAM-durnaya thAI. paNi sunaya na thAI, Ima jANavuM. te pa-5 eha vizeSAvazyakaI, sammatimAM paNi dhAro re | Ima nathI savi saMbhavai, bheda-abheda-upacAro re | jJAna pa-6/l Tabo eha artha vizeSAvazyakaI, tathA sammatimAMhiM chai, ima dhAro. gAthA - dohiM vi NayehiM NIaM, satthamulUeNa taha vi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa. aNNaNNaniravekkhA / / 2195 / / vimukhapaNe rahenAruM banI jAya che. ne tethI evuM jJAna ekAMtavAdI banavAthI... sarvaziSTajananA abhrAnta anubhavano apalApa karanAruM hovAthI samyagadaSTi pAse nahIM, paNa mithyAdaSTi pAse rahe che. eTale e durnayarUpa banI jAya che... sunayarUpe rahetuM nathI, e jANavuM...// 59 / gAthArtha - A vAta zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM temaja zrI sammati prakaraNamAM kahelI che te dhAro. Ama nayathI bheda-abheda-mukhyavRtti-upacAra.. badhuM saMbhave che. je pa-6 / vivecana - eha artha. A artha zrIvizeSAvazyakabhASyamAM tathA zrI sammatitaprakaraNamAM kahela che te jANo. zrI vizeSAvazyakabhASyanI 2195mI gAthAmAM tathA zrI sammati.nI trIjA kAMDanI 49mI gAthAmAM jaNAvyuM che ke jo ke nyAya-vaizeSika darzanakAroe niyatva-anityatva... sAmAnya-vizeSa... vagere mAnIne potAnuM zAstra banne nayonI vicAradhArAne anusarIne racyuM che... to paNa e mithyA che. kAraNa ke emaNe mAnela nityatva-anityatva pota-potAnA viSayanI pradhAnatAvALA che ane anyonya nirapekSa che. Azaya e che ke A darzanakAro AkAza-paramANu vageremAM nityatva mAne che... paNa tyAM anityatva bilakula mAnatA nathI... arthAt nityatva, anityatvathI sarvathA nirapekSa che... ema ghaTa-paTa vageremAM anityatva mAnyuM che. paNa tyAM nityatva koI ja rIte mAnavA taiyAra nathI... Ama anityatva paNa, nityatvathI bilakula nirapekSa chepaNa vAstavikatA to AvI nathI. dIvAthI laIne AkAza sudhInA badhA padArthomAM nityatva ane anityatva paraspara saMkaLAIne ja rahelA che. mATe e darzanomAM samyakatva nathI, mithyAtva che. A ja rIte sAmAnya-vizeSane paNa sarvathA nirapekSa mAnanAra hovAthI e mithyA che. ane e mithyA che mATe ja enA dRSTikoNo durnayarUpa che, paNa sunaya nathI... zaMkA - A durnaya-sunaya kone kahevAya ? samAdhAna - ekAMzagrAhI bodha e naya che. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 DhALa-5 : gAthA-6 svArthagrAhI itarAMzApratikSepI sunayaH, iti sunayalakSaNam / svArthagrAhI itarAMzapratikSepI durnayaH, iti durnayalakSaNam / / ima nayathI = navicArathI, bheda-abheda grAhya vyavahAra saMbhavai. tathA nayasaMketavizeSathI grAhakavRttivizeSarUpa upacAra paNi saMbhavai. te mATai bheda-abheda te mukhyapaNai pratyekanayaviSaya, mukhyAmukhyapaNai ubhayanayaviSaya. upacAra te mukhyavRttinI pari nayaparikara, paNi viSaya nahIM. e samo mArga zvetAMbara pramANa-zAstrasiddha jANavo. // 5-6 || svArthagrAhI itarAMzApratikSepI bodha e sunaya che. svArthagrAhI itarAMzapratikSepI bodha e durnaya che. dravya guNa paryAyano rAsa svAbhipreta je aMza hoya enuM grahaNa kare... ane itarAMza svane anabhipreta aMza... enuM khaMDana na kare e sunaya che... (pUrve jaNAvI gayo chuM ema, svamAnya aMzanI dRDha pratiSThA mATe khaMDana kare paNa kharo... paNa padArthamAM e itarAMza che ja nahIM... e rIte eno sadaMtara inakAra karavA khaMDana na kare... to paNa e sunaya che.) svAbhipretaaMzanuM grahaNa kare... ne itarAMzanuM khaMDana kare.. e durnaya che. Ama, nayavicArathI bheda-abheda grAhya vyavahAra saMbhave che. arthAt dravyArthikanayane abheda grAhya che. paryAyArthikanayane bheda grAhya che. Avo vyavahAra thaI zake che. Azaya = e che ke ghaTa-paTAdi padArtha e grAhya che. e dravya-guNa-paryAyAtmaka che. vaLI A dravyAdi vacce bheda-abheda banne che. mATe bheda-abheda banneno vyavahAra thavo joIe. e vyavahAra, upara batAvI gayo ema, dravyArthika-paryAyArthika nayathI saMbhavita bane che. tathA nayasaMketavizeSathI grAhakavRttivizeSarUpa upacAra paNa saMbhave che. bhAvArtha e che ke... zabdanuM zravaNa thavA mAtrathI sIdho arthabodha thaI jato nathI... paNa vAcaka zabda ane vAcya padArtha vaccenA saMbaMdharUpa vRtti dvArA e thAya che. mATe A vRtti paNa grAhya evA padArthano bodha karAvanAra hovAthI 'grAhaka' kahevAya che. vaLI A vRtti be prakAre che... mukhya (zakti) ane upacAra (lakSaNA). eTale upacAra e grAhakavRttivizeSarUpa eka cokkasa prakAranI grAhakavRttirUpa che, TUMkamAM e lakSaNArUpa che... A lakSaNArUpa upacAra sIdhesIdho saMbhavato nathI, paNa cokkasa prakAranA nayasaMketathI saMbhave che. dravyArthikanaye Avo cokkasa saMketa evo karyo che ke jethI upacArathI bheda jaNAya che ne paryAyArthikaye evo saMketa karyo che ke jethI upacArathI abheda jaNAya che. Ama upacAra paNa saMbhavita che. te mATai bheda - abheda... tethI, mukhyapaNe bheda e paryAyArthikanayano viSaya... ane abheda e dravyArthikanayano viSaya che... Ama bheda-abheda mukhyapaNe eka-eka nayanA viSaya che. mukhyAmukhyapaNe banne nayanA viSaya che. (dravyArthika-mukhyapaNe abheda, amukhyapaNe bheda.. paryAyArthika-mukhyapaNe bheda, amukhyapaNe abheda...) = Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-7 187 dravya guNa paryAyano rAsa chAMDI mAraga e samo, upanayamukha je kalpaI re ! teha prapaMca, paNi jANavA, kahaI te jima jalpAM re / jJAna / pa-7 // Taba - e samo mArga chAMDI karInaI, je digaMbara bAla, upacArAdi grahavAna kAji upanaya pramukha kalpaI cho, te prapaMca=ziSyabuddhidhaMdhanamAtra. paNi samAnataMtrasiddhAnta cho, te mATaI jANavAnAM kAti kahiche, jima-te jalpaI chaV=svaprakriyAI bolAI chaI. pa-7 | upacAra - te.... upacAra e mukhyavRttinI jema nayanA parikarabhUta = parivArabhUta che, paNa viSayabhUta nathI... Azaya e che ke gAthAmAM, "bheda-abheda ane upacAra A badhu nayavicArathI saMbhave che" ema jaNAvyuM che... arthAt upacArano ullekha bheda ane abhedanI sAthe thayo che... ane A bheda ane abheda to nayanA (mukhya-amukhyapaNe) viSayabhUta che.. viSayarUpe saMbhave che... eTale enI sAthe ullekha pAmela upacArane paNa koI nayanA viSayabhUta na samajI le e mATe graMthakAra A khulAso kare che ke "upacAra' e nayanA viSayabhUta nathI... zaMkA - upacAra e nayanA viSayabhUta nathI, to zuM che? samAdhAna - mukhyavRttinI pare=zaktinI jema e paNa nayanA parivArabhUta che. Azaya e che ke naya dvArA bheda-abhedano bodha karavo che... A bodha karAvavAmAM mukhyavRtti (zakti) jema nayane sahakAra ApatI hovAthI nayanA parivAramAM gaNAya che ema upacAra (lakSaNA) paNa nayane (itarAMzano bodha karAvavAmAM) sahakAra Ape che... mATe e paNa enA parikarabhUta che. AvA prakArano dravyArthika-paryAyArthika naya vagere aMgeno abhipreta mArga samo che - khADA-TekarA vinAno samatala che... jethI padArthabodhanI gADI akhkhalitapaNe gati kare che... A mArga zvetAMbarone mAnya-pramANabhUta je zrI tattvArthasUtra, sammatitarkaprakaraNa, zrI vizeSAvazyakabhASya, zrI pramANanayatattAloka vagere zAstrothI siddha thayelo che. 60 || gAthArtha - pUrvokta gAthAomAM kahyo evo A saraLa mArgane choDIne upanaya vagerenI je kalpanA kare che te upanaya vagerenA vistArane jANavA mATe have te kalpanA karanAra je rIte kahe che te ame kahIe chIe. je pa-7 //. vivecana - e samo mArga. A saraLa mArga choDIne je digaMbarabALa upacAra vagerenuM grahaNa karavA mATe upanaya vagerenI kalpanA kare che tenI te kalpanA ziSyabuddhimAM aMdhApo phelAvavA jevI ja che. kAraNa ke e nirUpaNathI ziSyanI buddhimAM, naya 7 haze ke 9 ? vagerarUpe vikhavAda pedA thaI zake che. chatAM jema amane jinavacano mAnya che ema emane paNa mAnya che... jema anekAntavAda-syAdvAda amAro mukhya siddhAMta che ema emano paNa e mukhya siddhAMta che. ne enI siddhi mATe ja mukhyatayA ubhaya pakSe dArzanikavicAraNAo Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-8 188 dravya guNa paryAyano rAsa nava naya, upanaya tIna chai, tarkazAstra anusAro re | adhyAtma vAcaI valI, nizcaya naI vyavahAro re | jJAna che 5-8 / Taba - tehanaI mataI - tarkazAstranaI anusAraI, nava naya anaI traNa upAya cho tathA adhyAtmavAcaI = adhyAtmazailII - nizcayanaya vyavahAranaya ima 2 - ja naya kahiI. || 5-8 || thayelI che. Ama digaMbarano A siddhAMta paNa samAnataMtrasiddhAMtarUpa hovAthI jANavA yogya che.. ane tethI enI jANakArI maLe e mATe zrIdevasena AcArye nayacakra ane AlApa paddhati nAmanA graMthamAM ane zrI mAilDa dhavale prAkRtagAthAbaddha nayacakramAM svaprakriyAnusAra je rIte kahyuM che te rIte ame kahIe chIe. ahIM digaMbarane "bALa' tarIke kahevAmAM be kAraNo vicArI zakAya. (1) sAmAnyathI bALaka nagna hoya che. eTale digaMbara paNa nagna hovAthI bALa' che. (2) sAro - suMdara - asmalita gati karAve evo mArga choDIne ADA - avaLA thavAnuM mana bALakane ja thatuM hoya che. A devasenAdine paNa evuM mana thaI rahyuM che, mATe e bALa che. | 61 / gAthArtha - tarkazAstrane anusAre nava naya che ane traNa upanaya che. adhyAtma zAstrane anusAra nizcaya ane vyavahAra ema be ja naya che. /pa-8 || vivecana - havethI laIne AThamI DhALanI pAMcamI gAthA sudhI graMthakAra digaMbaramAnya prakriyA batAvI rahyA che... eTale A badhuM ja graMthakArane mAnya che ema samajI na levuM.... jeTaluM yuktisaMgata lAge eTaluM mAnavAnuM, bAkInuM choDI devAnuM." ema graMthakAra khuda kahevAnA che. tehanaI mataI.... digaMbaranA mate tarkazAstrane anusarIne - dravyArthikanaya, paryAyArthikanaya, naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. ema 9 navo che. temaja satavyavahAra, asabhUtavyavahAra ane upacarita asabhUtavyavahAra... ema 3 upanaya che. tathA adhyAtmazailIe nizcayanaya ane vyavahAranaya ema be naya che. "nayacakra' graMthamAM nava nayo ane traNa upanayo vagerene jaNAvanArI gAthAo 183 thI 189 A pramANe che do ceva ya mUlaNayA, bhaNiyA davvatthapajjayatthagayA / aNNe asaMkhasaMkhA, te tabbheyA muNeyavvA / / 183 / / Naigama saMgaha vavahAra, taha riusUttasaddaabhirUDhA / evaMbhUdA Nava NayA vi, taha uvaNayA tiNNi / / 184 / / davvattho dahabheyaM, chabbheyaM pajjayatthiyaM NeyaM / tivihaM ca NaigamaM taha, duvihaM puNa saMgahaM tattha / / 185 / / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-9-10 189 pahilo dravyAratha nayo, dasa prakAra tasa jANo re | zuddha akarmopAdhithI, dravyArthikadhuri ANo re / jJAna / pa-9 | jima saMsArI prANIyA, siddha samovaDi gaNI re ! sahajabhAva Agali karI, bhavaparyAya na gaNIe re / jJAna / 5-10 || Tabo - dravyArthanaya 1, paryAyArthanaya 2, naigamana 3, saMgrahanaya 4, vyavahAranaya vavahAraM riusUttaM, duviyappaM sesamAhu ekkekkA / uttA iha NayabheyA, uvaNayabheyA vi pabhaNAmo / / 186 / / sabbhUdamasabbhUdaM, uvayariyaM ceva duvihasabbhUdaM / tivihaM pi asabbhUdaM, uvayariyaM jANa tivihaM pi / / 187 / / davvatthiesa, davvaM, pajjAyaM pajjatthie visayaM / sabbhUdAsabbhUde, uvayariyaM ca du Nava - tiyatthaM / / 188 / / pajjayaM gauNaM kiccA, davvaM pi ya jo hu giNhai loe / so davvatthiya bhaNio, vivarIo pajjayatthiNao / / 189 // gAthArtha - pahelo dravyArthikAya che. enA 10 prakAra jANo. karmaupAdhithI rahita zuddhadravyArthikanayane emAM dhuri-agraNI-prathama jANavo. jemake saMsArI jIvo paNa, enA bhava = saMsAraparyAyane na gaNIe = gauNa karIe ane sahaja bhAvane = sAhajika zuddha svarUpane AgaLa karIne mukhya karIne joIe to siddha jIvone samAna che. meM pa-9,10 || vivecana - dravyarthanaya... dravyArthanaya 1, paryAyArthinaya 2, naigamanAya 3, saMgrahanaya 4, vyavahAranaya 5, RjusUtranaya 6, zabdanaya 7, samabhirUDhanaya 8 ane evabhUtanaya 9. A nava nayanA nAma che. temAM pahelo dravyArthikanAya che... enA 10 prakAra che. te nIce mujaba 1. karmopAdhinirapekSa zuddha dravyArthikanaya. 2. utpAdavyayanirapekSa zuddha dravyArthikanaya. 3. bhedakalpanAnirapekSa zuddha dravyArthikanaya. 4. karmopAdhisApekSa azuddha dravyArthikanaya. 5. utpAdavyayasApekSa azuddha dravyArthikanaya. 6. bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthikanaya. 7. anvaya dravyArthikanaya. 8. svadravyAdigrAhaka dravyArthikanaya. 9. paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaya. 10. paramabhAvagrAhI dravyArthikanaya. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 DhALa-5 : gAthA-9-10 dravya guNa paryAyano rAsa 5, RjusUtranaya 6, zabdanaya 7, samabhirUDhanaya 8, evaMbhUtanaya 9, e nava nayanAM nAma. tihAM pahelo dravyArthikanaya, tehanA dasa prakAra jANavA. te dravyArthikanayanA dasa bhedamAMhi puri kahatAM pahilAM, "akarmopAdhithI zuddha dravyArthikanaya' manamAMhi ANo. karmopAdhirahita zuddha dravyArthikanaya" e prathamabheda. | pa-9 | ehano viSaya dekhADaI cho, jima saMsArI prANIyA sarva siddhasamAna gaNiI. sahajabhAva je zuddhAtmasvarUpa, te Agarli karInaI, tihAM bhavaparyAya = je saMsAranA bhAva, te na gaNiI tehanI vivakSA na kariI, e abhiprAya I dravyasaMgraha) kahiuM chaI. maggaNaguNaThANehiM ya, cau-dasahiM havaMti taha asuddhaNayA / vichoyA saMsAra, savva suddhA du suddhAyA | 23 / 1-10 || utpAda 1 naI vyaya nI gauNatAI, anaI sattA mukhyatAI bIjo bheda zuddha vyArthano jANavo. "utAvya gautve sattA prAda: divyarthava:" e bIjo bheda. paryAyone gauNa karIne dravyane ja mukhya karanArI daSTi e dravyArthikanaya che. enA dasa bhedamAM sahuprathama che karmopAdhirahita zuddha dravyArthika naya.. arthAt karmaupAdhi ane tenI ane kavidha asaro hovA chatAM e badhAne gauNa karIne, AtmA jANe ke karmaupAdhithI zUnya = akarmopAdhi hoya.. ane akarmopAdhithI zuddha hoya e rIte ene jovo e A akarmopAdhithI zuddha dravyArthikanaya' nAmano prathama bheda che.... karmane ke karmajanya asarone jovAnI ja nathI. eTale AtmAnuM zuddha svarUpa ja A dRSTithI jovA maLe che. jAtyaratna para game eTalo mela jAme to paNa aMdara to enI nirmaLatA - skuradrupatA evI ne evI akSata hoya che. ema AtmA para game tevA gADha cIkaNAM karmo coMTelA hoya to paNa aMdara enA kevalajJAna vagere guNo to rahelA ja hoya che. jo e vakhate e rahelA na hoya.. sarvathA asat hoya. to kyAreya utpanna thaI zake ja nahIM... kAraNa ke sarvathA asat vastu khapuSpAdinI jema kyAreya pedA thatI nathI. eTale jema eksa re, vastra paranA melane, vastrane, cAmaDInA vividha starone.. A badhAne najaramAM lIdhA vinA sIdho aMdaranA hADakAMne ja jue che... ema A dravyArthikanaya, karmajanya upAdhione vIMdhIne sIdhu aMdaranA zuddha AtmasvarUpane jue che. eTale ja A nayano viSaya, "saMsArI jIvane paNa siddha samAna jovAe che. AmAM bhavaparyAyane = karmajanya saMsAranA bhAvone najaramAM levAmAM AvyA nathI ane e badhAnI aMdara AtmAnuM sAhajika je zuddha svarUpa che ene ja mukhya karIne - "A (saMsArIjIva paNa) Avo ja zuddhasvarUpa che." e rIte A naya jue che. A ja abhiprAyathI zrI nemicandrAcArye dravyasaMgrahamAM kahyuM che ke - azuddhanayanI dRSTie, jIva - mArgaNAsthAnane ane guNasthAnane AzrIne 14 bhedavALo che. (arthAt jIvanA alaga-alaga 14-14 prakAra che.) paNa zuddhanayanI dRSTie to sarva saMsArI jIvo zuddha ja che (ane tethI ekasarakhA ja che.) Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-11 191 utpAdavyaya gauNatA, sattA mukhya ja bIjaI re ! bheda zuddha dravyArarthi, dravya nitya jima lIjaI re ! jJAna che pa-11 // ehanaI mati - dravya nitya lIjai, nitya te trikAla avicalita rU5, sattA mukhya letAM e bhAva saMbhavaI. paryAya pratikSaNa pariNAmI chai, to paNi jIva-pugalAdi dravyasattA kadApi calatI nathI. ke 5-11 || A nayanuM karmopAdhirahitazuddhadravyArthikanaya. AvuM je nAma che emAM "zuddha' e dravyanuM vizeSaNa che paNa nayanuM nahIM... eTale karmopAdhirahitazuddhadravya che artha jeno evo naya te karmopAdhirahitazuddhadravyArthikanaya... Ama artha karavo.. | 63-64 || gAthArtha - zuddhadravyArthikanA bIje bhede utpAdatrayanI gauNatA ane sattAnI mukhyatA hoya che. jema ke dravya nitya che' ema jovuM e. pa-11 // vivecana - utpAda 1. utpAda ane vyaya... A bene gauNa karIne-sattAne mukhyatA ApavAthI zuddhadravyArthikano bIjo bheda Ave che. eTale AnuM nAma kAvyayAtve sattA prAIva: zuddhadravyartha: AvuM jANavuM. A nayanA mate dravyane nitya jANavuM.. arthAt traNe kALamAM avicalita svarUpavAnuM jANavuM. sattAne = dhrauvyane mukhya karavAmAM Ave eTale Avo bhAva saMbhave che. traNe kALamAM dravyasattA vicalita thatI nathI. alabat paryAyo pratikSaNa pariNAma pAme che - parivartanazIla che.. ne tethI paryAyarUpe dravyanAM pratikSaNa utpAda-vinAza thayA ja kare che. paNa A utpAda-vinAza tarapha najara nAkhavAnI nathI... piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa vagere rUpe thatA utpAda-vinAza jovAnA ja na hoya to pachI mAtra mRdravya ja evuM ne evuM jovA maLyA kare... alabat mRduM paNa pudgaladravyanI eka avasthArUpa che... mATe e paNa utpAda-vinAzazIla che... mATe ene paNa nahIM jovAnI. Ama koIpaNa avasthAone jovAnI nahIM ja. eTale mAtra dravyasattA ja dekhAya che. je A nayano viSaya che. AmAM keTalIka vizeSa vAto jANavA jevI che... (1) ahIM "sattA"no artha mahAsattA sAmAnya nathI levAno... kAraNa ke e to jIva, pudgala vagere dareka dravyamAM sAdhAraNa hoya che. ahIM to utpAda-vinAza aMzane buddhithI alaga karIne bAkInuM te te dravyanuM je svarUpa rahe e jovAnuM che... e che dhrauvya=dhruva astitva=avicalita astitva. eTale "sattA'no artha karavAno che te te dravyanuM avicalita astitva... je jIva-pugala vagere mATe alaga - alaga che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-pa : gAthA-11 dravya guNa paryAyano rAsa (2) ahIM zuddha e dravyanuM nahIM, paNa dravyArthikanayanuM vizeSaNa che... Azaya e che ke prathama prakAramAM karmopAdhirahita jIvadravyane zuddha kahyuM... AvuM zuddhadravya siddhAvasthAmAM saMbhavita che... saMsArI avasthAmAM karmopAdhisahita hovAthI dravya azuddha hovA chatAM, buddhithI e azuddhine dUra karI devAmAM Ave to emAM paNa zuddhasvarUpa joI zakAya che... paNa AvuM A bIjA prakAramAM nathI... karmopAdhi rahita jIvadravya maLavuM saMbhavita che... utpAda-vyaya rahita koIpaNa dravya vAstavika rIte kyAreya maLatuM nathI jene zuddha dravya kahI zakAya... eTale 'utpAda-vyayarahita hoya te zuddha, sahita hoya te azuddha... e azuddhamAM paNa yogyatArUpe zuddhatA paDelI hoya che...' AvuM badhuM kazuM kahI zakAtuM nathI, mATe zuddha e dravyanuM vizeSaNa nathI e spaSTa che. 192 have, dravyArthikanaya e dhrauvyAMzane jonAra che. paryAyArthikanaya utpAda-vinAza aMzane jonAra che... eTale jeTalI jeTalI dekhAtI dhruvatA vadhe eTalI eTalI dRSTi dravyArthikapaNAM tarapha vadhAre DhaLelI che ne paryAyArthika tarapha ochI DhaLelI che. naya dravyArthika hoya ne chatAM e paryAyArthika taraphanA DhaLANavALo hoya to e enI dRSTimAM-dravyArthikapaNAmAM azuddhi che. paryAya taraphanuM A DhaLANa jema jema ghaTe tema tema azuddhi ghaTatI jAya che ne zuddhi vadhatI jAya che... eTale ghaTane dravya tarIke jonAra dravyArthika ka2tAM mRdravyane dravya tarIke jonAra dravyArthikanaya vadhAre zuddha che. kAraNa spaSTa che ke ghaTa karatAM mRdravyanuM avicalitasvarUpadhruvatA dIrghakAlIna hoya che. ema, mRdravyane dravya tarIke jonAra dRSTi karatAM pRthvIdravyane dravya tarIke jonAra dRSTi vadhAre zuddha che. ne enA karatAM paNa kramazaH audArikavargaNAne ane pudgaladravyane dravya tarIke jonAra dRSTi-dravyArthikanaya uttarottara vadhu-vadhu zuddha che. pudgala audArikavargaNA rUpe utpanna paNa thAya che ne nAza paNa pAme che. mATe eTalA aMze emAM paNa utpAda-vinAza bhaLelA che... ne e paNa avasthAvizeSarUpa banavAthI eTalA aMze 'paryAya'rUpa che... mATe dravyArthikanayanI ene 'dravya' tarIke jovAmAM-ene 'dhruva' tarIke jovAmAM eTalI azuddhi kahevAya. paNa, pudgala tarIke koIpaNa pudgala kyAreya utpanna thatuM nathI ke nAza pAmatuM nathI... 'pudgala' tarIkenI enI dhruvatA traNe kAlamAM avicalitasvarUpavALI hoya che, utpAda-vinAzazUnya hoya che. eTale enI AvI dhruvatAne jonA2 dravyArthikanaya 'zuddha' hoya che, emAM aMzamAtra paNa azuddhi hotI nathI... e ja rIte jIva tarIkenI jIvanI dhruvatA traNe kALamAM avicalitasvarUpavALI utpAda-vinAzazUnya hovAthI e jonAra dravyArthikanaya 'zuddha' hoya che. jIvane manuSyarUpe-paMcendriyarUpe-trasarUpe ke saMsArIrUpe jovAmAM paNa utpAda-vinAza aMza rahela ja che... paNa jIvarUpe jovAmAM-'jIva' tarIkenI dhruvatA jovAmAM e AMzika paNa na hovAthI nayaSTi 'zuddha' che. (paryAyArthikanaya mATe AnAthI bilakula viparIta samajavuM... e utpAda-vinAzane jonAra che-anityatAne jonAra che... eTale dRSTi jeTalI jeTalI nityatAviSayaka banatI jAya eTalI eTalI azuddha kahevAya... dRSTino viSaya banatI A nityatA-dhruvatA jeTalI jeTalI alpakAlIna banatI jAya (ne tethI Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-11 193 utpAda-vinAza vadhatA jAya. alpa-alpatara kALe banatA jAya...) teTalI teTalI paryAyArthikanI zuddhi vadhatI jAya che. "jIva'rUpe jIva to paryAyArthikano kyAreya viSaya banI zake ja nahIM, kAraNa ke emAM utpAda-vinAza aMza bilakula rahyA ja nathI. paNa, saMsArIavasthA-trayapaNuMpaMcendriyapaNuM-manuSyapaNuM bALapaNuM-staidhayapaNuM-prathamadinastaidhayapaNuM.. A krame jonAra paryAyArthikana daSTiomAM uttarottara azuddhi ghaTatI jAya che ne zuddhi vadhatI jAya che. kAraNa ke te te avasthAno avasthAnakALa-dhruvatA uttarottara ghaTatA jAya che, ne utpAda-vinAza vadhatA jAya che. alpa-alpatara kALamAM thatA jAya che. ema AgaLa alpa-alpatarakAlIna avasthAone jotAM jotAM je dRSTi mAtra kSaNikaparyAyone ja jue che. samaya badalAyo nathI. ne avasthAntara dekhAI nathI... AvuM jonAra dRSTi dhruvatAne aMzamAtra paNa jotI nathI... mAtra pratisamaya thatAM utpAda-vinAzane ja jue che... mATe e pUrNarUpe "zuddha paryAyArthikanaya che.) eTale nizcita thayuM ke A bIjA prakAramAM dravyane zuddha kahevAno abhiprAya nathI, paNa dravyArthikanayane zuddha kahevAno abhiprAya che. jayAre prathama prakAramAM "zuddha' e dravyanuM ja vizeSaNa che. zaMkA - prathama prakAramAM paNa ene dravyArthikanayanuM ja vizeSaNa mAno ne ? samAdhAna-nA, e mAnI zakAya ema nathI. kAraNa ke dravyArthika dRSTimAM paryAyArthikano viSaya ghuse e azuddhi kahevAya che. e jema ghaTe tema zuddhi vadhe che...ne e bilakula na rahe to dravyArthikadaSTi bilakula "zuddha' bane che. A ApaNe upara vicArI gayA chIe. eTale jema utpAda-vyaya e paryAyArthikano viSaya che ne dhruvatA e dravyArthikano viSaya che. mATe daSTinA viSayamAMthI utpAda-vyaya ghaTatA jAya e zuddhi gaNAya che. paNa AvuM prathama prakAra mATe kahI zakAtuM nathI... "karmaupAdhisahitapaNuM e paryAyArthikano viSaya che ne karmaupAdhirahitapaNuM e dravyArthikano viSaya che' Avo vibhAga che nahIM. eTale, "saMpUrNa rIte karmaupAdhirahitapaNAmAM paryAyano aMza mAtra paNa jovAno na hovAthI dravyArthikanaya bilakula zuddha che' evuM kahI zakAtuM nathI...UlaTuM jIva pahelAM karmaupAdhisahita hato...pachI rahita banyo. eTale karmaupAdhirahitapaNuM paNa utpAdazIla hovAthI tathA karmaupAdhirahitapaNAmAM siddhAvasthAmAM paNa pratikSaNa agurulaghuparyAyanA utpAda-vinAza hovAthI e dRSTie tyAM paNa paryAyArthikanayanI viSayatA che ja. mATe dravyArthikanaya zuddha che ema, A dRSTie kahI zakAtuM nathI. eTale A nizcita thayuM ke prathama prakAramAM "zuddha' e dravyanuM vizeSaNa che ne bIjA prakAramAM dravyArthikanayanuM vizeSaNa che. (3) prathama prakAramAM mAtra zuddha Atmadravya e ja viSaya che. bIjA prakAramAM badhA dravyo viSaya che tathA Atmadravya paNa prathama prakAramAM siddhaparyAyane (zuddha svarUpane) AgaLa Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 DhALa-5 : gAthA-11 dravya guNa paryAyano rAsa karIne ja viSaya che, bIjA prakAramAM (jIva pote saMsArI hoya ke siddha hoya) nityatva dharmane AgaLa karIne viSaya che... prathama prakAramAM bIjAM dravyo kema viSaya nathI ? zaMkA samAdhAna bIjAM dravyomAM, karmopAdhisahitapaNuM saMbhavita ja nathI...mATe rahitapaNuM paNa vyapadezAtuM nathI...je koI nayathI vicAravAmAM Ave...karmopAdhirahita ja dravya dekhAvAnuM che...mATe 'zuddhadravyArthika' evo vyapadeza nirarthaka banI rahe. = - zaMkA - bIjAM dravyomAM karmarUpa upAdhi nathI saMbhavatI...anya upAdhi to saMbhave ne? samAdhAna nA, dharmAstikAyAdimAM koI paNa upAdhi kyAreya paNa saMbhavatI nathI... koIpaNa dravyamAM anya dravya kSIra-nIravat ekameka thaI potAnI asara choDe to ja e anya dravya emAM upAdhirUpe bhaLyuM kahevAya ane mULa dravya sopAdhika banyuM kahevAya. dharmAstikAya vageremAM pudgala vagere anya koI dravya A rIte ekameka thaI potAnI asara batAvatuM nathI... mATe dharmAstikAyAdi kyAreya sopAdhika banatA nathI. - zaMkA - chatAM, jIva ane pudgala kSIra-nIravat ekameka thAya che, mATe jIvanI jema pudgala paNa sopAdhika bane ja che ne ! samAdhAna - jIva eka-meka thAya che e vAta barAbara...paNa jIvanI pudgalanA svarUpa 52 koI asara hotI nathI ne ! zaMkA - nA, evuM nathI...jIvanI asara pudgala 52 hoya che...pudgalamAM sacittapaNuM je Ave che te jIvanA prabhAve ja Ave che ne... jIva nIkaLI gayA pachI rahI gayela pRthvI vagere pudgala acitta kahevAya che. vaLI mATI-dhULa vagerenI ekAda rajakaNa...pANInuM ekAda biMdu ke ghauM vagereno ekAda dANo paNa evo nahIM maLe je Aje bhale citta nathI... paNa pahelAM paNa kyAreya sacitta nahoto... Azaya e che ke, audArikavargaNArUpe rahela pudgala kyAreya paNa, jIva sAthe ekameka thayA vinA-jIvanI asara jhIlyA vinA-rajakaNajaLabiMdu-ghauM vagere rUpe pariNamI zakatuM nathI. audArika vagere vargaNArUpe pudgala potAnI meLe ja(jIvasahaSkRta thayA vinA ja)52mANu-caNukAdirUpe ke vaikriyAdivargaNArUpe pariNamI zake che..paNa rajakaNa vagere rUpe pariNamI zakatuM nathI ja...eTale pudgalanuM rajakaNa vagere svarUpa jIvanI asararUpe ja Ave che ne...mATe pudgalamAM to sopAdhika-nirUpAdhika avasthA AvI ja zake che ne ! eTale nirUpAdhika pudgaladravyane jonAra nayadRSTino kyAM to prathama prakAramAM samAveza karavo joIe ne kyAM to eka svataMtra prakAra kahI devo joIe ne ! samAdhAna tamArI vAta sAcI che... chatAM, Avo nayaprakAra kahevAyo nathI... e eka hakIkata che... mATe ApaNe enAM kAraNo vicArI kADhavA joIe... mane AvAM kAraNo bhAse che... - Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-12 trIjo zuddha dravyAratho, bheda kalpanAhIno re | jima nijaguNa paryAyathI, kahie dravya abhinno re / jJAna pa-12 | , Aje karmaupAdhisahita evA ApaNA jevA saMsArI jIvo puruSArtha dvArA karmaupAdhirahita evI siddhAvasthA pAmI zake che... e puruSArtha mATe dravyAnuyoga sahAyaka bane che... ne dravyAnuyogamAM AvI karmaupAdhirahitazuddhadravyArthikanayanI dRSTi upakAraka bane che. ApaNe ApaNA AtmAne A dRSTithI joIe. jotA rahIe... to moha vilIna thato jAya che ne saMvega vadhato jAya che.. paNa yugala mATe AvuM kazuM che nahIM.. puruSArtha e eno guNa nathI. mATe puruSArthathI nirupAdhika avasthA meLavavAnI che, evI vAta ja nathI. pachI upAyanI jarura ja kyAM che ? ne vaLI bodha paNa ene kyAM saMbhavita hoya che ? ke jethI nayadaSTi upakAraka bane. . jIva karmaupAdhirahita bane e ja kSaNathI sopAkiavasthAne saMpUrNa rIte choDIne nirapAkiavasthA pAmI jAya che.. pudgala mATe AvuM nathI... jIva cyavI gayA pachI paNa keTalAyakALa sudhI rajakaNapaNuM.... jaLapaNuM... vagere jaLavAI rahe che. 1 jIva nirupAdhika banyA pachI kyAreya sopAdhika banato nathI. te mATe ja enI nirupAdhika avasthAnuM mahattva che, e upAdeya che.... pudgala mATe AvuM nathI. e to punaH punaH sacitta-acitta banI zake che. . nirupAdhika avasthA (siddhAvasthA) badhA jIvonI ekasarakhI che. mATe sopAdhika avasthAmAM paNa enuM darzana zakya-saraLa bane che. jIvamukta pudgalonI to anaMta prakAranI bhinna bhinna avasthAo hoya che. nirupAdhikapaNe ene jovA mATe AmAMnI kaI avasthA jovI? A ane AvAM anya kAraNoe pugalamAM nirupAdhika avasthAnA vicAra vyavahAra thatA nathI. enI AvazyakatA manAtI nathI. ne tethI evA koI dRSTikoNa na hovAthI nayaSTi hotI nathI. alabat sopAdhika avasthA to Dagale ne pagale ApaNA vyavahAramAM Ave ja che. chatAM eno nayabheda devasene je darzAvyo nathI tene enI nyUnatArUpe graMthakAra AgaLa AThamI DhALamAM kahevAnA ja che. eTale, aMtima niSkarSa A Avyo ke prathama prakAra mAtra jIvadravya aMge che ne emAM "zuddha' e dravyanuM vizeSaNa che. bIjo prakAra sarva dravyo mATe che. ne emAM "zuddha' e dravyArthikanayanuM vizeSaNa che. / 65 | gAthArtha - bhedakalpanArahita zuddha dravyArthikanaya e trIjo bheda jANavo. jema ke potAnA guNa-paryAyathI dravyane abhinna jANavuM kahevuM. | pa-12 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 DhALa-5 : gAthA-12 dravya guNa paryAyano rAsa trIjo bheda, bhedakalpanAI hIna-zuddhadravyartha. " me nyanAraditizuddhadravyartha ?' rUtti tRtIyo meda jima eka jIva-pugalAdika dravya nijaguNa paryAyathI abhinna kahiche. bhinna cho paNi tehanI arpaNA na karI, abhedanI arpaNa karI, te mATe abhinna. e 3 bheda zuddha. / pa-12 || vivecana - trIjo bheda.bhedakalpanArahita zuddhadravyArthikanaya...e dravyArthikanayano trIjo prakAra che. jIva-pugala vagere koIpaNa dravya potAnA guNa-paryAyathI bhinnabhinna che emAMthI bhedaaMzane gauNa karIne abheda aMzane ja jovo..abheda aMzanI arpaNa karavI, ane jJAnAbhinna jIva, rUpAbhinna pugala.A pramANe kahevuM e A trIjo bheda che...A prathama traNa prakAra zuddha che. zaMkA - ahIM graMthakAre dravyArthikanayanA A prathama traNa prakArane ekasAthe zuddha hovA je kahyA che, e jaNAve che ke bIjA-trIjAnI jema prathama prakAramAM paNa dravyArthikanaya pote ja zuddha che.eTale tame je kahyuM che ke "prathama prakAramAM dravyArthikanayane zuddha kahevAno Azaya nathI..mAtra dravyane zuddha kahevAno Azaya che.." e barAbara nathI.. samAdhAna - bIjA prakAramAM, utpAda-vyayazUnya koI dravya kyAreya hotuM ja nathI.. eTale utpAda-vyayathI rahita hoya e dravya zuddha... vagere kahevAno koI matalaba nathI. mATe zuddha dravya" ema nathI... paNa "zuddha dravyArthikanaya..." ema che. A vAta ApaNe joI gayA chIe... AvuM ja trIjA prakAramAM che. nijaguNaparyAyathI sarvathA bhedarahita ja hoya evuM koI dravya hotuM ja nathI... eTale evuM rahita dravya e zuddha dravya ema kahI zakAtuM nathI. tethI zuddha e dravyanuM vizeSaNa hovuM saMbhavatuM nathI. mATe e dravyArthikanayanuM vizeSaNa che... vaLI, bheda e paryAyArthikanayano viSaya che. abheda e dravyArthikanayano viSaya che... tethI, bhedane saMpUrNa rIte anarpita karIne mAtra abhedane jovAmAM Ave to paryAyArthikano viSaya aMzataH paNa emAM ghuselo na hovAthI dravyArthikanayane "zuddha' kahI zakAya che. mATe A trIjA prakAramAM paNa 'dravya" zuddha nathI, paNa "dravyArthikanaya' zuddha che. eTale bIjA-trIjA prakAra mATe kahI zakAya ke paryAyArthikanayanA viSayabhUta utpAda-vyayanI tathA bhedanI saMpUrNa arpaNA hovAthI ane dravyArthikanayanA viSayabhUta dhruvatAnI tathA abhedanI arpaNA hovAthI, te tenA grAhaka dravyArthikanaya zuddha che. paNa AvuM prathama prakAra mATe kahI zakAtuM nathI.. zaMkA - karmopAdhijanya manuSyatvAdi, krodhAdi vagere badhA paryAyonI anarpaNA (= gauNatA=udAsInatA) karIne ja prathama prakAra zuddha Atmadravyane jue che... eTale bIjAtrIjAnI jema emAM paNa nayane zuddha kahevo ja joIe ne samAdhAna - bhAI mArA ! tyAM karmopAdhijanya paryAyonI ja, anarpaNa karI che, sahaja paryAyonI nahIM... eTale ja tyAM TabAmAM paMkti AvI che ke- "tihAM bhavaparyAya je Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya DhALa-5 : gAthA-12 197 saMsAranA bhAva te na gaNiI..." sahajabhAva je zuddhAtmasvarUpa... (kevalajJAnAdi..) ene to AgaLa karIne saMsArI jIvone siddha samovaDiyA jANavAnA che. eTale paryAyano viSaya paNa e dRSTimAM samAviSTa hovAthI dravyArthikanaya' tarIke to ene "zuddha' zI rIte kahI zakAya? A ja vAtane bIjI rIte paNa samajIe. satsava- deva... A sadasanI eka saptabhaMgI... sthAtritya parva-nitya parva.. A nityAnityanI eka saptabhaMgI.. yAtri parva-gAma va... A bhedabhedanI eka saptabhaMgI.. tyAre pUrva-cAne va... A ekAnekanI saptabhaMgI.... gari sacineva-ddhizeSa va.. A sAmAnya-vizeSanI saptabhaMgI.... (AmAMthI ekAnekanI saptabhaMgIno bhedabhedanI ke sAmAnya-vizeSanI saptabhaMgImAM samAveza hovo joIe.) A badhI saptabhaMgIo pracalita che... AmAM sadasanI je saptabhaMgI che... emAM sattva e dravyArthikano viSaya che ane asattva e paryAyArthikano viSaya che. evuM che nahIM.. ane eTale ja asattvanI anarpaNA ane sattvanI arpaNa karIne jonAra dRSTi e zuddha dravyArthikanaya... ema bheda zakya nathI, ne tethI dekhADyo nathI... paNa, zuddha-azuddha evA vizeSaNa vagara svataMtra AThamA prakAra tarIke kahyo che. (tathA, sattvanI ana"NA ane asattvanI arpaNa karanAra nayane svataMtra navamA prakAra tarIke kahyo che. ema sAmAnya-vizeSanI je saptabhaMgI che emAM paNa... sAmAnya e dravyArthikanayano viSaya... ne vizeSa e paryAyArthikanayano viSaya.. AvuM che nahIM.. (sAmAnya e saMgrahano viSaya che ne vizeSa e vyavahArano viSaya che. paNa A banne dravyArthikanayo ja che.. eka dravyArthika ane eka paryAyArthika evuM nathI....) eTale paryAyArthikanA viSayanI saMpUrNa arpaNa karIne jonAra dravyArthikanaya e zuddha.. Avo vibhAga vizeSanI anarpaNa karI devA mAtrathI thaI zakato nathI... ane tethI vizeSanI anarpaNa karIne jonAra dravyArthikanayane paNa ahIM "zuddha' tarIke nathI kahyo, paNa sAtamA svataMtra prakAra tarIke - anvayaMdravyArthikanaya kahyo che. paNa nitya(dhruvatA) e dravyArthikanayano viSaya che ane anityatA (utpAda-vyaya) e paryAyArthikanayano viSaya che...ema abheda e dravyArthikano viSaya che ane bheda e paryAyArthikano viSaya che. A vAstavikatA che mATe anityatAnI anarpaNA ane bhedanI anarpaNa karIne jonAra nayadRSTione ahIM zuddhadravyArthikanaya tarIke bIjA-trIjA prakAramAM kahyA che. A vicAraNA parathI spaSTa che ke karmopAdhirahitapaNuM... e dravyArthikanayano viSaya ane karmopAdhisahitapaNuM e paryAyArthikanayano viSaya Avo vibhAga hoya to ja, karmopAdhisahitapaNAnI arpaNa karIne kapAdhirahitapaNAnI arpaNa karanAra nayadaSTine zuddhadravyArthikanaya kahI zakAya... paNa evuM che nahIM... mATe, karmopAdhirahita avasthAne jonAra dravyArthikanaya "zuddha' che ema kahI zakAtuM nathI. e vAta niHzaMka jANavI. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 DhALa-5 : gAthA-13 azuddha karmopAdhithI, cotho ehano bhedo re / karmabhAvamaya AtamA, jima krodhAdika vedo re || jJAna0 | 5-13 || Tabo - cotho ehano-dravyArthikano bheda karmopAdhithI azuddha kahevo. mA~pAdhisApekSozuddhadravyArthi: kRti caturthAM meH / jima krodhAdika-karmabhAvamaya AtamA vedo cho=jANo cho. jivArai je dravya je bhAvai pariNamai, tivArai te dravya tanmaya kari jANavuM. jima loha agnipaNai pariNamiuM, te kAliM-loha agnirUpa karI jANavuM. ima krodhamohanIyAdi karmodayanao avasara krodhAdibhAvapariNata AtmA krodhAdirUpa karI jANavo.. ata eva AtmAnA 8 bheda siddhAMtamAM prasiddha chai. // 5-13 // zaMkA paNa jo e (prathama prakArano naya) bIjA-trIjAnI jema zuddha nathI, to traNene eka sAthe 'e 3 bheda zuddha' ema kema kahyuM ? . samAdhAna traNemAM zabdasAmya hovAthI ema kahyuM hoya, ema mAnavuM yogya lAge che... Azaya e che ke prathama prakAramAM zuddha haiM tan dravyuM ceti zuddhadravyam... zuddhadravyamaz yasya sazuddhadravyArthi ... Avo samAsa che... ne bIjA - trIjAmAM zuddhazcAsau dravyArthinayatha A rIte karmadhArayasamAsa che. paNa traNemAM zabda banyo zuddhadravyArthinaya: Ama zabdasAmya thavAthI traNene ekasAthe zuddha hovA kahyA che evuM mAnavuM mane yogya lAge che. prazna - bIjA prakAra ane trIjA prakAramAM zuM taphAvata che ? uttara bIjA prakAramAM dravya nityatvena viSaya che, trIjA prakAramAM abhinnatvena... bIjA prakAramAM guNa-paryAya viSayabhUta banatA ja nathI... trIjA prakAramAM bane che, paNa dravyathI abhinnarUpe... Ama trIjA prakAranuM vivecana pUrNa thayuM... // 66 // dravyArthikanayano cotho bheda che... jema gAthArtha - karmopAdhithI azuddha e Ano ke karmabhAvamaya AtmA krodhAtmA tarIke vedAya che. / / 5-13 || dravya guNa paryAyano rAsa . - - vivecana - cotho ehano... dravyArthikano cotho bheda karyopAdhithI azuddha kahevo. eTale ke karmopAdhisApekSaazuddhadravyArthika e dravyArthikanayano cotho bheda che. jima krodhAdika... karmodayajanya je bhAva hoya te ahIM 'karmabhAva' tarIke abhipreta che. eTale krodhamohanIyakarmanA udayathI thato krodhAtmakabhAva e karmabhAva... A rIte bIjA karmabhAvo paNa jANavA... je dravya jyAre je bhAve pariName che tyAre te dravyane tanmaya tarIke jANavuM e A nayadRSTi che. jema ke lokhaMDa jyAre agnipaNe pariName che tyAre tene agnirUpe jANavuM... eTale ja e vakhate lokhaMDanA goLAne aganagoLo kahevAya che. ema krodhamohanIya vagere karmodayanA avasare krodhAdi bhAvarUpe pariNata thayelo AtmA pote ja krodhAdirUpe kahevAya che. eTale ja e vakhate AtmAne krodhAtmA kahevAya che... zrI bhagavatIjI sUtranA 12mA zatakanA Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-14 199 te azuddha valI pAMcamo, vyaya utpatti sApekho re ! utpAda-vyaya-dhruva ekaI samaI dravya jima pekho re / jJAna / pa-14 / Tabo - te = dravyArthibheda pAMcamo vyaya-utpattisApekSa jANavo. 'utpAdavyayasApekSasattAgrAhako'zuddhadravyArthikaH' paJcamaH / / jima - eka samayaI dravya utpAda - vyaya - dhrauvya rUpa kahiche. je kaTakAghutpAdasamaya, teha ja keyurAdivinAzasamaya, anaI kanakasattA to avarjanIya ja chad. evaM sati-trailakSaNyagrAhakatvenedaM pramANavacanameva syAt, na tu nayavacanam' iti cet ? na, mukhyagauNabhAvenaivAnena nayena trailakSaNyagrahaNAt, mukhyatayA svasvArthagrahaNe nayAnAM samayamunaiva vyApAra ti | -24 | 10mA udezAmAM tathA prazamaratiprakaraNamAM AtmAnA dravyAtmA, kaSAyAtmA, yogAtmA, upayogAtmA, jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA ane vIryAtmA. Ama ATha bheda darzAvyA che. emAMthI kaSAyAtmAnA krodhAtmA vagere peTAbheda jANavA. / 67 | gAthArtha - je dravyArthikanaya utpatti-vyayane sApekSa rahIne padArthane jue che te azuddha dravyArthika pAMcamo bheda che. jema ke eka samayamAM utpAda-vyaya-dhruvarUpe dravyane jovuM. pa-14o | vivecana : te dravyArthika... utpAda-vyaya sApekSa sattAno grAhaka azuddhadravyArthika e pAMcamo bheda jANavo... jema ke-eka samayamAM dravyane utpAda-vyaya-dhru varUpa kahevuM. je kaTakAdi utpattisamaya che e ja keyurAdivinAza samaya che ane e ja samayamAM kanakanI sattA to avarjanIya che ja. (sonAnA keyurane bhAMgIne kaTaka banAvyuM hoya tyAranuM A dRSTAnta che.) eTale ke e vivakSita samayane dhyAnamAM rAkhIne A naya, suvarNadravyane kaTakAdi utpAdarUpa mAne che, keyurAdivinAzarUpa mAne che ne kanakasattArUpa mAne che. zaMkA - A naya jo A rIte utpAda-vyaya-dhruvatA ema traNe lakSaNa mAnaze to e pramANa'rUpa ja banI jaze, nayavacana nahIM rahe... samAdhAna - utpAda-vyaya-dhruvatA. traNene mukhyarUpe jANe e pramANa che... utpAdavyayane gauNarUpe ne dhruvatAne mukhyarUpe jANe e dravyArthikanaya che. utpAda-vyayane mukhyarUpe ne dhruvatAne gauNarUpe jANe e paryAyArthikAya che. prastutanaya paNa, utpAda-vyayane gauNarUpe ne dhruvatAne mukhyarUpe jANe che. arthAt gauNa-mukhyabhAve ja traNene viSaya banAve che. mATe e pramANarUpa nathI, paNa dravyArthikanayarUpa ja che. zaMkA - prastuta naya, utpAda-vyayane mukhyarUpe nahIM, gauNarUpe ja jANe che, AvuM zAnA AdhAre kaho cho? samAdhAna - pota-potAnA viSayano mukhyarUpe bodha karavA mATe no saptabhaMgI dvArA ja pravRtta thAya che. arthAt je viSaya aMge naya saptabhaMgI pravartAve che e, eno mukhya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 DhALa-5 : gAthA-14 dravya guNa paryAyano rAsa viSaya hoya che ane bAkIno gauNa viSaya hoya che. graMthakAre Avo je hetu Apyo che enA parathI e jaNAya che ke A pAMcamo prakAra, nityatvane saptabhaMgI dvArA jANe che, mATe niyatva (dhruvatA) e eno mukhya viSaya che... ne utpAdavyayane (aniyatvane) vagara saptabhaMgIe jANe che, mATe e eno gauNa viSaya che... AmAM "saptabhaMgI dvArA bodha karavo ane vagara saptabhaMgIe bodha karavo.." eTale zuM ? enuM rahasya gItArtha bahuzrutoe khoLI kADhavuM joIe. kAraNa ke Ama to, nityAnityanI saptabhaMgImAM. prathamabhaMga yAtri ... ane bIjo bhaMga nitya va... Avo hovAthI nityatva ane anityatva.. banne aMge saptabhaMgIno vyApAra che ja. zuM evuM haze ke A pramANanI saptabhaMgI che. ne dravyArthikanayanI saptabhaMgI A prakAre hoya ke - nitya (dhruva) eva... A prathamabhaMga... sityasvAbhAvIna (dhRvatvamAvavAna) meva... A bIjo bhaMga.. alabat nityatvAbhAva anityatvarUpa ja che. chatAM bIjA bhaMgamAM e nityatvanA niSedhamAtrane jaNAvanAra hoya. anityatvanuM (utpAda-vinAzanuM) vidhAna karavAnuM tAtparya na hoya. A be bhaMganA AdhAre bAkInA pAMca bhaMga jANI levA. ema, paryAyArthikanayanI saptabhaMgI A prakAra hoya ke - nitya (utpavinAzazIta) eva... A prathama bhaMga nityasvAbhAvavAna eva ( vinAzAmAvAna va) A bIjo bhaMga.. paNa emAM anityatvano (utpAda - vinAzano) niSedha karavAnuM ja tAtparya hoya. nityatvanuM vidhAna karavAnuM nahIM... arthAt dravyArthikanI saptabhaMgI nityatvanA vidhi-niSedha aMge che, paNa anityatva aMge nathI... ane paryAyArthikanI saptabhaMgI anityatvanA vidhi-niSedha aMge che, paNa nityatva aMge nathI... ane tethI, dravyArthikane anityatva ane paryAyArthikane nityatva, saptabhaMgI dvArA nahIM, paNa e vagara ja jANavAnA rahe che, mATe e teono gauNa viSaya che. ahIM AvuM rahasya che ke anya kAMI? e nirNaya karavA yogya bAbata che. bIjo prakAra - 3-Avyatvena sattAprAda: zuddhadravyartha: Ama kahelo che. eTale tyAM paNa utpAda-vyayanI gauNatA kahelI... chatAM tyAM, utpAda-vyayane najaramAM levAnA ja nahIM. e rIte enI gauNatA che.. ne ahIM ene najaramAM levAnA..paNa gauNarUpe... mukhyarUpe nahIM... A rIte enI gauNatA che. mATe banne prakAra alaga-svataMtra rahI zake che. prazna - ahIM eka samaye... evuM kema lakhyuM che ? uttara - suvarNamAM keyUraparyAyano nAza ane kaTakaparyAyanI utpatti kahevI che. ema to taiyAyika paNa ghaDAmAM zyAmarUpanAza, raktarUpautpatti mAne che. paNa, A nAza utpattine bhinnakALe mAne che... pahelAM nAza. pachI kALAntare utpatti... ne tethI eNe vacce ghaDAne nIrUpa(=rUpazUnya) mAnavo paDe che. ema e ThIkarAne ghaTadhvaMsajanya mAne che... eTale ke dhAro ke cothA samaye ghaTadhvaMsa thayo... to pAMcamA samaye ThIkarAnI utpatti mAne che. eTale ke bannenA upAdAnakAraNabhUta mATI (pArthiva dravya) cothI kSaNe nirAkAra che, kAraNa ke ghaDo Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-15 gahata bhedanI kalpanA, chaThTho teha azuddho re | jima AtAnA boliI, jJAnAdika guNa zuddho re / jJAna / pa-15 . Tabo - bhedanI kalpanA grahato chaThTho azuddha dravyArthika jANavo. jima jJAnAdika zuddhaguNa AtmAnA boliche. ihAM SaSThI vibhakti bheda kahiI chai. "fpakSo pAtra' tivat anaI bheda to guNa-guNinaI chaI nahIM, me nyanA sApekSoDazuddha vyArthiva pakaH | 5-15 | nAza pAmI gayo che ne ThIkarA haju utpanna thayA nathI. rUpazUnya ghaDo ke AkAra (paryAya - avasthA)zUnya mATI hovI zakya ja nathI, mATe taiyAyikanI A mAnyatA galata che. prastutamAM paNa AvI Apatti na Ave e mATe TabAmAM eka samayache. ema lakhyuM che. je samaye vinAza che e ja samaye utpAda chesamayAntare nathI. mATe dravya niSparyAya (paryAyazUnya) banI javAnI Apatti AvatI nathI. te 68 | gAthArtha - cho teha dravyArthikanaya bhedanI kalpanA grahaNa kare che mATe azuddha che. jema ke "AtmAnA jJAnAdi zuddha guNa che" AvuM bolavuM e A cho prakAra che. / pa-15 / vivecana - bhedanI kalpanA... bhedanI kalpanA grahaNa karato naya e chaThTho azuddha dravyArthikanAya che. jema ke "AtmAnA jJAnAdi zuddha guNa che' ema bolIe. AmAM "AtmAnA" ema SaSThI vibhakti je che te bhedane jaNAve che. jema ke "bhikSanuM pAtra." AmAM bhikSune lAgelI chaThThI vibhakti bhikSu ane pAtra vaccenA bhedasaMbaMdhane jaNAve che. anaI bheda.... bhikSu ane pAtra... e banne to alaga-alaga jovA maLe ja che... paNa ema AtmA ane jJAna alaga-alaga jovA maLatA nathI. mATe jaNAya che ke bhikSu ane pAtra vacce jevo bheda che (= mukhyavRttie bheda che) evo AtmA ane jJAna vacce mukhyavRttie bheda che nahIM, mATe A bheda - kalpanAsApekSa azuddhadravyArthikanAya che... prazna - ahIM bhedano bodha pradhAnapaNe che ke gauNapaNe ? uttara - gauNapaNe che... ema samajI ja levAnuM. prazna - to pachI pradhAnapaNe kono bodha che ? uttara - abhedano... emAM pUchavAnuM zuM che ? prazna - A chaThThA prakAranA nAmamAM ke ene samajAvavA mATe ApelA dRSTAntamAM abhedano kyAMya ullekha nathI...bhedanI ja vAta che...mATe bhedano pradhAnapaNe ja bodha hovo joIe ne? uttara - jo bhedano pradhAnapaNe bodha hoya to A dravyArthikanaya na rahe, paNa paryAyArthikanaya ja banI jAya.... kAraNa ke pradhAnapaNe bheda e paryAyArthikano ja viSaya che. eTale, pAMcamA prakAranuM nAma, drivyayasApekSasattA prAdoDazuddhadravyarthava evuM jema kahyuM Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 DhALa-5 : gAthA-16 dravya guNa paryAyano rAsa anvaya dravyArthika kahio, saptama eka svabhAvo re / dravya eka jima bhAkhii, guNaparyAyasvabhAvo re // jJAna0 | 5-16 // che... arthAt emAM paryAyArthikanA viSayabhUta utpAda vyayanI apekSA jarUra che, paNa e mukhyarUpe to sattAno ja grAhaka che. tema prastutamAM paNa, bhedakalpanAnI apekSA jarUra che, paNa mukhyarUpe to e abhedano ja grAhaka che ema mAnavuM joIe... tethI A prakAranuM saMpUrNanAma meLvanAsApekSAmevaprA joDazuddhadravyArthi: AvuM hovuM joIe... ne dRSTAnta paNa AvuM hovuM joIe ke 'AtmAnA zuddhaguNa jJAnAdithI AtmA abhinna che' AvuM bodhavuM ke AvuM bolavuM e A chaThTho prakAra che. abhedano pradhAnapaNe grAhaka hovAthI e dravyArthika to che ja. paNa bhego bhego paryAyArthikanA viSayabhUta bhedane paNa gauNapaNe najaramAM le che... eTale, eTalA aMze paryAyArthikano viSaya bhaLavAthI 'azuddha' che. Ama, pAMcamA ane chaThThA prakAramAM, bIjA ane trIjA prakAranI jema mukhya viSaya to kramazaH sattA ane abheda ja che. pharaka eTalo che ke bIjA-trIjA prakAramAM paryAyanA viSayano gauNapaNe paNa samAveza nathI.. mATe e banne zuddha che... jyAre pAMcamA-chaThThA prakAramAM paryAyanA viSayano gauNapaNe samAveza che... mATe e banne azuddha che. have, pahelA ane cothA prakArano vicAra karIe to emAM vilakSaNatA che... pahelA prakAramAM karmopAdhirahitaAtmadravya viSaya che... cothA prakAramAM 'karmopAdhisahitaAtmasApekSa karmopAdhirahitaAtmadravya' e viSayarUpe nathI, paNa 'karmopAdhisahitaAtmadravya' ja viSayarUpe che... eTale bIjA-trIjA karatAM prathama prakAramAM ane pAMcamA-chaThThA karatAM cothA prakAramAM vilakSaNatA che e spaSTa che... ne e vilakSaNatA pUrve jaNAvI gayo tema, bIjA-trIjAmAM ane pAMcamAchaThThAmAM naya pote ja zuddha ane azuddha che. jyAre prathamamAM ane cothAmAM naya nahIM, paNa dravya zuddha ane azuddha che. zaMkA tame pahelA ane cothA prakAramAM zuddhi ane azudghi dravyamAM che, nayamAM nahIM, AnA para bhAra Apo cho... paNa A barAbara nathI, kAraNa ke cothA prakAranA TabAmAM 'cotho ehano-dravyArthikano bheda karyopAdhithI azuddha kahevo...' AvI paMktimAM cothA bhedane ja azuddha kahyo hovo spaSTa che. samAdhAna to pachI viSayImAM viSayanA upacArathI evo ullekha thayelo che, ema mAnavuM. Azaya e che ke prathama prakAramAM zuddha dravya e viSaya che ne naya eno viSayI che. cothA prakAramAM azudgha dravya e viSaya che ne cothA prakArano naya eno viSayI che. eTale viSaya zuddha - azuddha hovAthI viSayI evA pahelA ane cothA prakA2vALA nayane zuddha -azuddha kahyA che, ema samajavuM. // 69 // gAthArtha - sAtamo anvayadravyArthikanaya kahyo che, je ekasvabhAva kahe che... jema ke ekadravya guNa-paryAyasvabhAvavALuM che. / 5-16 // . Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-16 203 Tabo - sAtamo anvaya dravyArthika kavio, je eka svabhAva bolai, jima eka ja dravya, guNaparyAya svabhAva kahiche. guNa-paryAyanai viSayaI dravyano anvaya chai, mata gva dravya jANi dravyArthAdezache, "tadanugata sarva guNa paryAya jANyA' kahiche. jima sAmAnya prayAsatti paravAdI "sarva vyakti jANI' kahaI, tima IhAM jANavuM. anvaya dravyArthikanayaH saptamaH || 5-16 che vivecana - sAtamo anvaya... dravyArthikanayano sAtamo prakAra che anvayadravyArthikanaya.. je dravyane ekasvabhAvavALuM kahe che. guNa-paryAyasvabhAvavALuM kahe che...Azaya e che ke piMDasthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla... badhI avasthAo badalAya che, paNa mRdravya badhAmAM anusmRta hoya che... mRdravyano anvaya cAle che. guNa-paryAya badalAvA chatAM e badhAmAM enuM e dravya anvayarUpe cAlyA karavAno je svabhAva dharAve che... ne tethI e badhA guNa-paryAyono te dravyarUpe ullekha thavo e A nayano viSaya che. jema ke piMDa svAsa vagerene udezIne A badhuM mATI che" ema kahevuM te. athavA bALaka mATInI judI judI vastuo banAve che ne e rIte ramyA kare che to e vakhate je kahevAya che ke bALaka mATI sAthe rame che' tyAM A naya jANavo.. eTale ja je dravyane jANe che te dravyArthAdeze, e dravyanA sarva guNa-paryAyane jANe che ema kahevAya che. Azaya e che ke koI paNa vastune enA sarva vizeSone jANavAmAM Ave to ja "e vastune jANI ema kahevAya..." evuM che nahIM... kAraNa ke to pachI chAstha koI ja vastune jANI ja nahIM zake. eTale te te vastunA jeTalA dharmane e jANe che te te dharmane AgaLa karIne te te vastune e jANe che ema kahevAya che. eTale mATIne jANanAra vyakti, hAla bhale piMDAvasthA che ne tethI sthAsAdi vidyamAna nathI. to paNa mATIrUpe sthAsAdine jANe che. zaMkA - paNa sthAsAdi joDe indriyasannikarSa che ja nahIM, to ene jANI zI rIte zake ? samAdhAna - jima sAmAnya... jema paravAdI=naiyAyikavagere "sAmAnya lakSaNA prayAsattithI sarvavyakti jaNAya che' ema kahe che, tema prastutamAM jANavuM...Azaya e che ke jyAM jyAM dhUma tyAM tyAM vahni..Avo vyAptinirNaya karavAno che.paNa "jyAM jyAM dhUmano artha thAya che traNe kALanA sarva kSetramAM rahela dhUma....to atIta-anAgata ne anya kSetrIya dhUma sAthe indriyasaMnikarSa che nahIM. eTale "jyAM jyAM dhUma" tarIke e badhA dhUma zI rIte upasthita thAya? AvA praznanA javAbamAM paravAdI kahe che ke badhA dhUmamAM dhUmatva eka che... eTale indriyasambaddha je sanmakhadhUma, emAM rahela dhUmatva badhA dhUmamAM rahyuM hovAthI e dhUmatva dvArA badhA dhUma sambaddha thaI zake che, ne tethI badhA dhUmanI dhUmatvena upasthiti thaI zake che. ema prastutamAM paNa, sanmukha je piMDa che emAM anusmRta mRddavya ja AgaLa upara Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 DhALa-5 : gAthA-16 dravya guNa paryAyano rAsa thanArA sthAsAdiparyAyomAM paNa rahevAnuM ja che, eTale e mRdravya dvArA (UrdhvatA sAmAnyadvArA) sthAsAdi paNa sambaddha banavAthI e badhAnuM paNa jJAna thaI zake che. TUMkamAM paravAdIe tiryaksAmAnyadvArA, e tiryaksAmAnyanA AzrayanuM jJAna mAnyuM che.. to e rIte prastutamAM (anvayadravyArthikanaya)UrdhvatAsAmAnyadvArA, e UrdhvatAsAmAnyanA (mRtmayatvanA)AzrayabhUta sthAsAdinuM jJAna thaI zake che, ema kahe che. eTale zuM sthAsAdinuM sthAsatva, AkAra, varNa, parimANa... vagere badhAnuM zaMkA jJAna thaze? - samAdhAna dhUmatvena badhA dhUmanI je upasthiti mAnI che temAM zuM te te dareka dhUmanA potAnI kALAza, gADhatA, parvatAdi AdhAra.. A badhAnI upasthiti mAnI che? zaMkA nA, e to mAtra dhUmatvena ja badhA dhUma jaNAya... bAkInA koI vizeSadharma na jaNAya. - samAdhAna to prastutamAM paNa mATIrUpe (mRtmayatvena) sthAsAdi jaNAya, bAkInA sthAsatvAdi vizeSa koI dharma na jaNAya... e spaSTa che. - zaMkA - sadasatnI, bhedAbhedanI, nityAnityanI ane sAmAnyavizeSanI saptabhaMgIo prasiddha che. AmAMthI bheda ane anityatva e mukhyarUpe paryAyArthikanayano viSaya hovAthI tAhI dravyArthikanaya na hoya e to samajAya che... nityatvagrAhI dravyArthikanaya tarIke zuddha azuddha ema be bheda karI bIjo ane pAMcamo prakAra kahyo. abheda-grAhIdravyArthikanaya tarIke paNa zuddha-azuddha ema be bheda karI trIjo ane chaThTho prakAra kahyo... sattva ane asattva... A to banne dravyArthikanayanA viSaya che ja. ne tethI temAM zuddha-azuddha bheda thaI zakatA nathI.. eTale sadaMza(sattva)grAhI tarIke svataMtra AThamo prakAra ane asadaMza(asattva)grAhI tarIke svataMtra navamo prakAra AgaLa kahevAze, eTale bAkI rahyA sAmAnya ane vizeSa... A banne paNa sattva-asattvanI jema dravyArthinayanA viSaya che ja. emAM sAmAnyanA tiryaksAmAnya ane UrdhvatAsAmAnya ema be bheda che... emAMthI UrdhvatAsAmAnyagrAhI tarIke A sAtamo anvayadravyArthikanaya kahyo che. to A rIte tiryaksAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI... ema be dravyArthikanaya paNa kahevA joIe ne ! samAdhAna prastuta ghaTAdipadArthamAM dhaTatva, mRttva, pRthvItva vagere je tiryaksAmAnya rahelA che te badhAnuM AThamA sadaMzagrAhIdravyArthikanayathI grahaNa thaI jAya che, mATe svataMtra prakAra kahevAnI jarUra rahetI nathI. vizeSagrAhIno paNa emAM ja samAveza hovo joIe athavA dasamA paramabhAvagrAhIdravyArthikamAM samAveza karavAno abhiprAya hoya zake. mRdravya vagere rUpa UrdhvatA-sAmAnya saMbaMdhI piMDa-koza-kuzUla-sthAsa vagere je vizeSa (vyakti) che te to paryAyarUpa hovAthI paryAyArthika nayanA viSaya bane. Ama, A sAtamo anvayadravyArthikanaya thayo... | 70 || - Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-17-18 svadravyAdika grAhako, bheda AThamo bhAkhyo re / Tabo svadravyAdika cyArathI, chato artha jima dAkhyo re || jJAna0 | 5-17 // svadravyAdi grAhaka dravyArthika AThamo bheda bhAkhio, jima aratha = ghaTAdika, svadravya, svakSetra, svakALa, svabhAva e 4thI chato kahIo, svadravyathI-mRttikAi, svakSetrathI pATaliputrAdikai, svakAlathI vivakSitakAlai, svabhAvathI raktatAdika bhAvaI ja ghaTAdikanI sattA pramANasiddha chai. 'svadravyAvidmAto aTTama:' || 5-17 || - paradravyAdika grAhako, navama bheda temAMhI re / paradravyAdika cyArathI, artha chato jima nAMhI re || jJAnao || 5-18 || te mAMhi-dravyArthikamAMhi, paradravyAdigrAhaka navamo bheda kahio chai, jima-artha -ghaTAdika, paradravyAdika 4thI chato nahIM, paradravya-taMtu pramukha, tehathI ghaTa asat kahI, parakSetra je kAzIpramukha tehathI, parakAla-atIta-anAgatakAla, tehathI, parabhAvathI kAlAdikabhAvaI vivakSita viSayai achatA paryAya tehathI. 'paradravyavidyA jo dravyArthio navama:' | 5-18 || 205 gAthArtha - svadravyAdino grAhaka AThamo prakAra kahyo che. jema ke artha=padArtha svadravyAdika cArathI sat hoya che. || 5-17 || vivecana - svadravyAdikagrAhaka... svadravyAdigrAhakadravyArthikanaya e AThamo bheda kahyo che. jema ke ghaTAdika padArtha svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAva... e cAranI apekSAe sat kahevAya che. AmAM svadravyathI=mATIrUpe... svakSetrathI pATaliputrAdi (utpanna-sthitarUpe, svakALathI=vivakSitakALe, svabhAvathI-raktatA vagere bhAvathI ja ghaTAdinI sattA pramANasiddha che. A svadravyAdigrAhaka AThamo dravyArthikanaya che... Ane ja ApaNe sadaMzagrAhI athavA sattvagrAhIdravyArthikanaya evuM nAma ApI zakIe. / / 71 || gAthArtha - temAMhI = dravyArthikanayanA prakAramAM paradravyAdino grAhaka navamo bheda che. jema ke 52dravyAdi 4thI artha sat nathI... ema kahevuM. // 5-18 || vivecana - te mAMhi dravyArthikanayomAM paradravyAdigrAhakanayane navamo bheda kahyo che. jemake ghaTAdi padArtha paradravyAdi 4thI sat nathI-asat che. paradravyataMtu vagere, taMturUpe (ema ghaDo jo mATIno hoya to suvarNAdirUpe) ghaDo asat che. ema, parakSetra=kAzI vagere, parakAla=atIta-anAgatakALa ane parabhAva=vivakSita ghaTAdi viSayamAM je paryAyo na hoya = te kAlAdikabhAve=zyAmatvAdi rUpe baDo asat kahevAya che. A paradravyAdigrAhakadravyArthikanaya e navamo bheda che. (Ane ja ApaNe asadaMzagrAhI ke asattvagrAhIdravyArthikanaya evuM paNa nAma ApI zakIe.) || 72 || Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-19 dravya guNa paryAyano rAsa paramabhAvagrAhaka kahio, dasamo jasa anusAro re / jJAnasvarUpI AtamA, jJAna sarvamAM sAro re | jJAna0 | 5-19 // 206 Tabo . dasamo dravyArthika paramabhAvagrAhaka kahio, je nayanai anusArai AtmA jJAnasvarUpa kahii chai. darzana, cAritra, vIrya, lezyAdika AtmAnA anaMtaguNa chai. paNi sarvamAM jJAna sAra=utkRSTa chai. anyadravyathI AtmAnai bheda jJAnaguNaI dekhADii chai, te mATe zIghropasthitika paNai AtmAno jJAna te paramabhAva chai. ima bIjAI dravyanA paramabhAva=asAdhAraNa guNa levA. 'paramamavagrAhajo dravyArthina' maH || 1-19 || gAthArtha - dravyArthikanayano dasamo bheda paramabhAvagrAhaka kahyo che... jene anusarIne, 'jJAnasvarUpI AtmA' ema kahevAya che. kAraNa ke sarvaguNomAM jJAna sArabhUta che. II5-19 vivecana - dasamo dravyArthika... 'AtmA jJAnasvarUpa che' Ama kahevuM e dravyArthikano dasamo paramabhAvagrAhaka bheda che. alabat darzana, cAritra, vIrya, lezyA... vage2e AtmAnA anaMtaguNa che... paNa A badhAmAM jJAna e sAra=utkRSTa che. zaMkA jJAna ja sArabhUta guNa che ane darzanAdi nahIM, evuM zAnA AdhAre ? samAdhAna AtmAne jyAre anyadravyothI alaga darzAvavAno hoya tyAre jemAM jJAna hoya te AtmA...' 'jemAM jJAna na hoya te pudgala vagere' A rIte jJAnaguNane AgaLa karIne dekhADAya che... zaMkA jJAnathI ja A bheda dekhADAya che, evuM zA mATe ? samAdhAna - kAraNa ke darzana vagere guNo karatAM jJAna ja zIghraupasthita thaI jAya che, mATe enA dvArA bheda dekhADAya che. eTale ja zAstromAM akSaranA anaMtamA bhAga jeTalA jJAnane haMmezA khulluM kahyuM che... Azaya e che ke sUkSma nigodIyA jIvane game eTalo gADhajJAnAvaraNano udaya hoya to paNa eka akSaranA anaMtamA bhAga jeTaluM jJAna to e vakhate paNa anAvRta ja hoya che... jo eTaluM jJAna paNa cAlyuM jAya to jIva jaDa ja banI jAya... A rIte zAstromAM kahyuM che... have, jevuM jJAna mATe che, evuM ja darzana-vIrya vagere mATe paNa che ja. eka anaMtamA bhAganuM darzana ke vIrya vagere paNa haMmezA sphurAyamANa 2he ja che... sarvathA naSTa thaI jatA nathI... e jo naSTa thaI jAya to jIva ane jaDano bheda 2he ja nahIM... AvI paNa vAstavikatA che ja. chatAM, zAstromAM jIva jIvarUpe ja rahe, ne jaDa na banI jAya e mATe vAta anaMtamA bhAganA jJAnanI ja karI che. darzana-vIrya vagerenI nahIM... A paNa jaNAve che ke jJAna ja utkRSTa-sArabhUta-asAdhAraNaguNa che... ne tethI e ja paramabhAva che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-19 207 A ja rIte bIjA dravyonA paNa paramabhAva=asAdhAraNaguNa levA.. tasvarUpa te te dravyane kahevuM e dravyArthika nayano dasamo paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya maMda che. dhAro ke ApaNe pudagalavizeSa aMge vicAra karIe to sAkaramAM miThAzanI sAthe zvetavarNa vagere bhAvo paNa rahelA che. chatAM enI oLakhANa je mIThI hoya te sAkara. ema apAya che.. ema A sAkara che, kAraNa ke mIThI che, A sAkara nathI, kAraNa ke mIThI nathI. ema sAkarane anyathI judI paDAya che. e ja rIte barapha mATe zIta sparzane AgaLa karAya che. (A barapha che, kAraNa ke ThaMDo che. A barapha nathI, kAraNa ke ThaMDo nathI...) eTale miThAzane sAkarano, zItasparzane baraphano paramabhAva kahI zakAya. tethI madhurarasa svarUpa sAkara.. zItasparzasvarUpa barapha. AvuM kahenAra naya e A dasamo prakAra che. zaMkA - dravyArthikano trIjo prakAra bhedakalpanAnirapekSazuddhadravyArthikanaya-jJAnamo nIva: kahe che.... A dasamo bheda jJAnamayo nIvaDa kahe che... A bemAM taphAvata zuM rahyo ? samAdhAna - tyAM jJAnane mAtra AtmAnA guNa tarIke jovAyuM che, ahIM svarUpa tarIke jovAyuM che. zaMkA - emAM zuM phera paDyo ? samAdhAna - guNa tarIke jovAmAM to jJAnanI jema darzana, sukha, vIrya vagere AtmaguNo paNa Ave ne tethI trIjA prakAramAM nAmitro nIva:, vIffmatro nIva: vagere paNa kahI zakAya che. paNa A 10mA prakAramAM to svarUpa tarIke paramabhAva tarIke jovAnuM hovAthI mAtra "jJAna" ja pakaDI zakAya che, darzana vagere nahIM. eTale dasamA prakArano naya, jJAnamayo - jJAnasvarUpa nIva: ema kaheze. paNa Tarzanamayo nIve: vagere kaheze nahIM. Ama, digaMbara AcAryadevasenakRta nayacakramAM darzAvelA dravyArthikanayanA dasa prakAra kahyA. e graMthamAM Ane jaNAvanAra 190 thI 198 sudhInI gAthAo nIce mujaba che - kammANaM majjhagayaM jIvaM, jo gahai siddhasaMkAsaM / bhaNNai so suddhaNao, khalu kammovAhiNiravekkho / / 190 / / uppAdavayaM gauNaM, kiccA jo gahai kevalaM sattA / bhaNNai so suddhaNao, iha sattAgAhao samaye / / 191 / / guNaguNiyAicaukke, atthe jo No karei khalu bheyaM / suddho so davvattho, bheyaviyappeNa hiravekkho / / 192 / / bhAve sarAyamAdo savve, jIvamiha jo du jaMpedi / so hu asuddho utto, kammANauvAhisAvekkho / / 193 / / uppAdavayavimissA, sattA gahiuNa bhaNai tidayattaM / davvassa eyasamae jo so, hu asuddhao vidio / / 194 / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 DhALa-5 : gAthA-19 dravya guNa paryAyano rAsa bhee sAdi saMbaMdhaM, guNaguNiyAIhiM kuNai jo davve / so vi asuddho diTTho, sahiyo so bheya kappeNa / / 195 / / NissesasahAvANaM, aNNayarUveNa savvadavvehiM / vivahAvaM Nahi jo so aNNayadavvatthio bhaNio / / 196 / / saddavvAdicaukke, saMtaM davvaM khu geNhae jo hu / NiyadavvAdisu gAhI, se iyaro hoi vivarIo / / 197 / / geNhai davvasahAvaM, asuddhasuddhovayAraparicattaM / so paramabhAvaITdI, nAyabbo siddhAmeLa | 218 | 73 || pAMcamI DhALa pUrNa thaI. zabdanaya..kAlAdibhede arthabheda je mAne che te nIce mujaba(1) kALabheda : vamUva bhavati bhaviSyati sukA meruparvata hato, che ane raheze. AvA vAkyaprayogamAM, bhUtakAlIna-vartamAna ane bhAvI meru alaga alaga che. (2) kArakabheda : vati kuSpa, jayate zma: A bemAM, prathamavAkyamAM dvitIyAnta "kuMbha'padavAcya padArtha ane bIjAvAkyamAM prathamAnta kuMbha'padavANya padArtha bhinna-bhinna che. (3) liMgabheda : tada:, taTI, ta8 A traNe bhinna-bhinna liMgI taTa zabdanA | vAcyArtha judA-judA che. (4) vacanabheda : tA: tratram | bahuvacanAna "dArA'padavANyapadArtha ane | ekavacanAtta klatrapadavANyapadArtha eka nathI. (5) puruSabheda : yANi , yAti bhavAna ! puruSabheda hovAthI dvitIya puruSakartA ane tRtIya puruSakartA eka na hoya zake. (6) upasargabheda : 7i8-3matiSThare che A be kriyApada judA-judA arthane dhvanita kare che, kAraNa ke upasarga judA-judA lAgyA che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa chaThThI SaD bheda naya paryAya aratho, pahilo anAdika nitya re / pudgalataNA paryAya kahii, jima merugirimukha nitya re || 6-1 || bahubhAMti phailI jaina zailI, sAcalUM mina dhAri re khoTaDuM je kAMi jANaI, tihAM citta nivAri re. (bahu)0 II 6-2 // / Tabo paryAyArthanaya cha bhede jANavo. tihAM pahilo anAdi nitya (zuddha) paryAyArthika kahii. jima pudgalano paryAya merupramukha. pravAhathI anAdi nai nitya chaI. gAthArtha - paryAyArthikanayanA 6 bheda che. temAM prathama anAdi-nitya che. jema ke meruparvata vage2e pudgalanA nitya paryAya che. jainazailI bahu rIte phelAyelI che. emAMthI je sAcuM lAge tene manamAM dhAravuM... je khoTuM jaNAya, tyAMthI cittane nivAravuM... II 6-1,25 vivecana paryAyArthanaya... digaMbara AcArya zrIdevasenanA nayacakra graMthamAM paryAyArthikanayanA 6 bheda darzAvyA che. prastuta dravyaguNaparyAyano rAsa graMthamAM eno je ullekha che ane nayacakramAM je ullekha che emAM thoDo pharaka kyAMka paDe che... mATe bannemAM jaNAvelA nAmo pahelAM joI laIe... dravyaguNa rAsamAM nAma 1. anAdi nitya zuddha paryAyA. sAdi nitya zuddha paryAyA. 2. 3. anitya zuddha paryAyA. 4. nitya azuddha paryAyA. 5. nitya zuddha paryAyA. 6. anitya azuddha paryAyA. nayacakramAM nAma anAdi nitya paryAyA. sAdi nitya paryAyA. anitya zuddha paryAyA. anitya azuddha paryAyA. anitya zuddha paryAyA. anitya azuddha paryAyA. anekAntavyavasthAprakaraNanI mudritapratamAM, prathama traNa prakAranA nAma nayacakra pramANe ApelA che... cothA-pAMcamAnuM nAma dravya-guNa. rAsa pramANe Apela che ane chaThThAnuM nAma 'nityaazuddhaparyAyA.' ApeluM che. tyAM eno ullekha 54: moMvAdhisApekSonityAzuddhaparyArthi: A rIte che... ane udAharaNa tarIke yathA saMsAriLAmutpattimaraNe sta: ema jaNAvyuM che... utpatti-maraNa nitya to nathI ja. mATe AmAM to 'anitya' pATha ja barAbara che... anekAntavyavasthAnA pAThamAM paNa... sApekSo nityA... Ama je pATha che emAM vacce Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 DhALa-6 : gAthA-1-2 dravya guNa paryAyano rAsa avagraha mUkIne. sApekSoDanityI... A rIte levAthI anityaazuddha evuM traNenuM ekasarakhuM nAma maLI jAya che. AlApapaddhatimAM paNa nayacakra mujaba ja nAmo che. - trIjA-cothAmAM sattAnI nirapekSatA-sApekSatA che ne pAMcamA-chAmAM kapAdhinI nirapekSatA-sApekSatA che, e jANavuM. have prathamabhedane vicArIe... tihAM pahilo.. cha bhedamAM pahelo anAdi nitya zuddha paryAyArthikanaya kahIe... jema ke pudgalano "meru vagere paryAya. e pravAhathI anAdi ne nitya che. alabat koIpaNa pudgala vadhumAM vadhu asaMkhyAtakALe avasthAntara kare ja che.... eTale meruparvatanA pudgalo paNa badalAyA ja kare che. junA jAya che... navA Ave che... paNa saMsthAna e ja che (ema sthAna, varNAdi, parimANa. vagere paNa ziSTa puruSonA vyavahAra mujaba enA e ja rahe che...) mATe e anAdi nitya kahevAya che. A ja pramANe rataprabhA vagere pRthvI paryAya paNa jANavA. ema zAzvata pratimA vagere je kAMI zAzvata padArtho che e badhA paNa jANavA. zaMkA - tame dravyArthikanayonA vivecana vakhate (pR. 192) kaheluM ke dravyArthikanaya jeTalA aMze anityatA jue eTalA aMze azuddha che ane paryAyArthikanaya jeTalA aMze nityatA jue eTalA aMze azuddha che. to ahIM to anAdinitya paryAyane paryAyArthikanaya joI rahyo che. pachI e zuddha zI rIte kahevAya ? samAdhAna - ApaNe joI gayA chIe ke nayacakramAM ke AlApapaddhatimAM "zuddha' zabda rahelo nathI... are, khuda prastuta dravya-guNa-paryAyanA rAsanI mULagAthAmAM paNa A zabda che nahIM... mAtra TabAmAM jovA maLe che. eTale lahIyA vagerenI bhUlathI AvI gayo che, ema mAnI laIe to to koI prazna nathI. TabAkAra pUjya upAdhyAyajI mahArAje ja e zabda prayojelo che, ema mAnIe to A "zuddha'ne nayanuM ja vizeSaNa banAvavuM paDe che. meru tarIke pariNamelA pudgalaparyAyone zuddha kahevAno to koI matalaba nathI... (uparathI e sacitta hovAthI jIvamizrita hovAnA kAraNe azuddha kahI zakAya) have, paryAyArthikanaya "zuddha' to, to ja kahevAya jo e mAtra kSaNikatva joto hoya... aMzamAtra paNa nityatva joto na hoya. eTale AnA viSaya tarIke to kSaNe kSaNe "meru tarIke pariNamatA kSaNika pudgalaparyAyo ja che.. dikSaNasthAyI tarIke paNa te te paryAyane jovAnA nathI. eTale be kSaNa jeTaluM paNa avasthAna jovAnuM nathI. mATe e "zuddha' kahI zakAya che. zaMkA - paNa jo kSaNikaparyAyo ja jovAnA che to "anAdinitya zI rIte kahevAya? samAdhAna - A zaMkAnA samAdhAna mATe graMthakAre pravAhathI... vagere kahyuM che.... A nayanA viSayabhUta paryAyo che to kSaNika ja. paNa zAstronI dRSTie ane ziSTonI dRSTie A paryAyo ekasarakhA ja hoya che. AvA chabasthaSTie ekasarakhA jaNAya tevA paryAyono Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-1-2 211 asaMkhyAtakAlaI - anyAnyapudgalasaMkramaI, paNi saMsthAna tehaja chai. ima rataprabhAdika pRthvIparyAya paNi jANavA. pravAha anAdikALathI cAlyo Avyo che ane kyAreya aMta na Ave e rIte cAlyA karavAno che. arthAt e pravAha anAdi ane nitya che. mATe anAdinitya tarIke oLakhAya che. zaMkA - nayacakra vageremAM to zuddha evuM vizeSaNa paDeluM nathI. eTale tyAM to paryAyArthikanaya azuddha hoya to paNa vAMdho nathI. ane tethI anAdinitya paryAya che artha (= viSaya) jeno e "anAdinityaparyAyArthikana' Avo samAsa thaze. eTale meru vagerene anAdinitya' paryAyarUpe jonAro A naya che, ema mAnavAnuM rahe che. mATe prazna Ubho thAya che ke anAdinitya to dravya hoya, paryAya thoDo hoya ? samAdhAna - pudgalano pudgalarUpe ullekha thAya to "dravya" pakaDAya. kAraNa ke pugala" e dravya che. koI avasthA vizeSarUpa nathI... paNa "pudagala sivAyano audArikavargaNA'-'audArikazarIra" "meruparvata' vagere koIpaNa rUpe ullekha thAya to e te te pugalanI cokkasa avasthArUpa hovAthI "paryAya che. eTale meruparvata paNa e rUpe pariNamelA yugalonI eka avasthA ja hovAthI paryAya rUpa che ane A avasthA anAdinitya hovAthI e paryAya paNa "anAdinitya' kahevAya che. zaMkA - dharmAstikAya vagerenuM paNa saMsthAna-sthAna-parimANa vagere enuM e ja che ne anAdinitya che.. to e paNa A nayano viSaya banaze ne ? samAdhAna - "dharmAstikAya' A khuda dravya che, koI anya dravyanI avasthArUpa nathI.... mATe ene viSaya karanAra naya paryAyArthika na hoI zake, dravyArthika ja hoya. mATe e badhA A nayano viSaya nathI. TabAmAM rahelA "zuddha' vizeSaNane saMgata karavA mATe ApaNe je kSaNika paryAyone ja jovAnI vAta vicArI ne pachI pravAhathI ene anAdinitya kahyA. e rIte dharmAstikAya vagerenA paNa kSaNika paryAyone A naya jue.. ne pachI e badhA kSaNika paryAyo paNa chadmasthadaSTie eka samAna hovAthI ene pravAhathI anAdi-nitya kahe to A nayano viSaya banI zake. paNa to pachI eno samAveza, sattAne gauNa karI utpAda-vyayamAtrane grahaNa karanAra trIjA anitya zuddha paryAyArthikanayamAM ja thaI jAya e jANavuM. zaMkA - to to "zuddha evA vizeSaNanI saMgati mATe meru vagerenA paNa kSaNika paryAyo ja jovAnI je vAta karI, e paNa A trIjA prakAramAM ja samAviSTa thaI javAthI prathama prakAra jevuM kazuM raheze ja nahIM. samAdhAna - eTale ja TabAmAM rahelo "zuddha' evo zabda lahiyAnI bhUlathI AvI gayelo che, ema mAnavuM vadhAre yogya lAge che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-1-2 dravya guNa paryAyano rAsa ghaNai prakArai jainazailI phailI chai. digaMbaramata paNi jaina darzana nAma dharAvI ehavI nayanI aneka zailI pravartAvai chai. tehamAMhiM vicAratAM je sAcuM hoi, te 212 zaMkA paNa to pachI TabAmAM 'pravAhathI anAdi naI nitya chai' evuM je kahyuM che te zA mATe ? samAdhAna 'meru ke rataprabhA vage2e, saMsthAna-sthAna-parimANAdirUpa paryAyadRSTie anAdi-nitya che... paNa dravyanI dRSTie jo vicAravAmAM Ave to, pudgalonA caya-apacaya cAlu hovAthI e mAtra pravAhathI ja anAdi-nitya che' AvA spaSTIkaraNa mATe e kahyuM che, ema samajI zakAya che. mATe ja TabAmAM AgaLa 'asaMkhyAtakAlai anyAnyapudgalasaMkramai, paNi saMsthAna tehaja chai' ema jaNAvyuM che. zaMkA AvA badhA jAtajAtanA samAdhAna zodhavA... enA karatAM digaMbarAcArya devasene A badhuM garabaDIyuM ja kahyuM che... ema kahI do ne... Ame A badhuM digaMbaronuM nirUpaNa che... ene saMgata karavuM ja joIe evuM thoDuM che ? - - samAdhAna - khuda graMthakAre ja kahyuM che ke 'digaMbare kahyuM che... eTalA mAtrathI eno dveSa na karavo... pUrvApara vicAra karatAM jeTaluM sAcuM lAge eno svIkAra karavo... bAkInAne ja khoTuM mAnavuM...' eTale jeTalI saMgati zakya hoya eTalI karavI e ApaNI pharaja che. eTale nizcita lAge che ke 'zuddha' evo zabda kokanI paNa gaphalatathI AvI gayo che... ne je 'avasthA'rUpa hovAthI 'paryAya'rUpa che ne chatAM anAdinitya che, te ja A prathama prakArano viSaya che. AvA paryAya tarIke mAtra pudgalanA ja meru vagere paryAyo AvavAthI e ja Ano viSaya che, bIjA dharmAstikAyAdinA paryAyo nahIM. ghaNai prakArai... jainazailI ghaNA prakAre phelAyelI che. arthAt 'jaina' nAma dharAvIne je prarUpaNAo thayelI che e aneka prakAre thayelI che. digaMbara mata paNa jainadarzana evA nAma heThaLa naya aMgenI AvI aneka prarUpaNAo pracalita kare che. temAM vicAra karatAM je je sAcuM lAge te manamAM dhArI rAkhavuM... ne je kAMI khoTuM jaNAya te cittamAM na dharavuM... paNa zabdano phera hoya... (digaMbaroe ApaNAM karatAM kaMIka juduM nAma ApeluM hoya) to eTalA mAtrathI eno dveSa nahIM karavo... arthAt eTalAmAtrathI ene khoTuM nahIM mAnI levuM ke enuM ADedhaDa yena kena prakAreNa paNa khaMDana karavA besI javuM evuM nahIM karavuM. Azaya e che ke-saMyamInA vastra-pAtrAdi u5ka2Na, strImukti, kevalibhukti... vagere aMge digaMbaronI mAnyatA ApaNA karatAM alaga che ane tethI e aMgenuM nirUpaNa ka2vAno prasaMga Ave tyAre digaMbara graMthakAronI buddhi para saMpradAyavAda chavAI jAya... ne tethI sAcuM kadAca jANatAM hoya to paNa potAnI khoTI vAtane sAcI TheravavA teo abhiniveza pUrvaka galatanirUpaNa kare e saMbhavita che. paNa syAdvAda-saptabhaMgI-naya vagere ke (strIne kSapakazreNi... vagere thoDIka bAbatone choDIne bAkInuM) karmasAhitya vagere... ke jemAM ApaNo ne emano Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-3 213 manamAMhiM dhArii. tihAM - je kAMI khoTuM jANai, te cittamAMhi na dharai, paNi zabda phera mAtra zveSa na karavo, artha ja pramANa chad. || 6-1,2 | sAdi nitya paryAya aratho, jima siddhano majjAu re | gahaI zuddha anitya sattA, gauNa vyaya uppAu re / bahuo || 6-3 ||. koI prasiddha mahattvano matabheda nathI... uparathI anya darzana samakSa, teo paNa ApaNI jema ja svAvAda vagerenI pratiSThA mATe prayatazIla che.. e bAbatamAM jANI bUjhIne teoe - abhinivezapUrvaka galata nirUpaNa karyuM hoya evuM mAnavAnI koI ja jarUra nathI... potAne saMpradAyadvArA je maLyuM hoya ne potAnI buddhi-pratibhA vagere dvArA, zAstravacanothI je sphare... ene vaphAdAra rahIne ja emaNe nirUpaNa karyuM hoya evuM mAnavAmAM kazo vAMdho ApaNane hovo joIe nahIM...ne tethI ja emanA dArzanika graMtho ane ApaNA dArzanikagraMtho emanuM vipula karmasAhitya ane ApaNuM vipula karmasAhitya.. A badhAmAM amuka bAbatone choDIne bAkInuM bahu moTAbhAganuM nirUpaNa lagabhaga ekasamAna ApaNane paNa mAnya hoya evuM ja Ave che. graMthakAre prastuta graMthamAM nayacakranA A adhikArane je vistArathI sthAna ApyuM che ne je rIte nirUpaNa karyuM che... "zabdaphera hovA mAtrathI dveSa dharavo nahIM vagere sUcana je karyA che e badhA parathI paNa A sUcana maLe che ke digaMbare sAtanA nava naya karyA.. vagere vAto ja graMthakArane mukhyatayA khaTake che... bAkI moTA bhAganA nirUpaNa sAme bahu vAMdho nathI... (nahIMtara to graMthakAre dravyArthikanA ne pachI paryAyArthikanA eka - eka prakAranA nirUpaNanI sAthe sAthe ja e badhAnuM khaMDana paNa karyuM hota. mAtra chelle ja amuka dUSaNapradarzana je karyuM che-e rIte na karyuM hota. tathA A ja DhALanI dasamI gAthAmAM taiyAyikanuM khaMDana karI, digaMbaramAnya vartamAnAropanaigamanuM samarthana "te mArTei e vartamAnAropa naigama bheda ja bhalo jANavo...' vagere paMkti dvArA je karyuM che, te karyuM na hota.) sahRdayatApUrvaka pUrvApara vicAra karanArane A pratIta thayA vinA nahIM rahe. eTale nakkI thayuM ke zabdara mAtra joIne digaMbaranA nirUpaNanuM khaMDana na karavuM. kAraNa ke chevaTe, zabda nahIM paNa artha ja pramANa che. eTale ke zabda kadAca kyAMka judo hoya to paNa eTalA mAtrathI artha kAMI judo thaI jato nathI ke jethI e vAstavikatAthI alaga prakArano thaI javAthI galata banI jAya. ApaNe ghaDAne vRttAkAra kahIe ane bIjo koI ene goLAkAra kahe to eTalA mAtrathI kAMI ene juko na kahI devAno hoya, kAraNa ke artha to samAna ja che. 74-75 || gAthArtha - paryAyArthikanayano bIjo bheda che sAdi nitya paryAyArthikanaya. jema ke siddhano paryAya... ane sattAne gauNa karIne utpAda-vyayane grahaNa kare e trIjo anityazuddha paryAyArthikAya che. te 6-3 || Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa Tabo sAdi nitya zuddha paryAyArthanaya bIjo bheda 2, jima siddhano paryAya, tehanI Adi chai, karmakSaya sarva thayo, tivArai - siddha paryAya upano, te vatI. paNi tehano aMta nathI, mArTi siddhabhAva sadAkAla chai. e rAjaparyAya sarakho siddhadravyaparyAya bhAvavo. sattA gauNatva utpAda-vyayagrAhaka anitya zuddhaparyAyArthika kahituM. // 6-3 // 214 vivecana - sAdi nitya... sAdinitya zuddha paryAyArthikanaya e bIjo bheda che. jema ke siddhano paryAya... eno Adi=prAraMbha che, kAraNa ke jyAre sarvakarmakSaya thayo tyAre e paryAya utpanna thayo hoya che. paNa teno aMta nathI, kAraNa ke siddhapaNuM have sadAkALa rahevAnuM che. A siddhadravyaparyAyane rAjaparyAyatulya jANavo. (A rAjaparyAyatulyatA kaI rIte ? e ekadama spaSTa thatuM nathI. chatAM AvuM vicArI zakAya che ke) rAjakumAra ekavAra rAjA banI jAya pachI pAcho rAjakumAra rUpe kyAreya banato nathI... ema saMsArIjIva ekavAra siddha banI jAya, pachI pAcho saMsArI kyAreya banato nathI. A bIjA prakAramAM paNa mAtra TabAmAM ja zuddha' zabda rahelo che... anyatra kyAMya kahelo nathI... chatAM, siddhAvasthA e jIvadravyanI eka avasthArUpa hovAthI 'paryAya' che ane vaLI jIvadravyanI zuddha avasthA hovAthI e zuddhaparyAya che... tethI 'zuddha'ne paryAyanuM vizeSaNa banAvI 'sAdinitya zuddhaparyAya che artha jeno e sAdinityazuddhaparyAyArthinaya...' A rIte samAsa karI zakAya che. paNa 'zuddha' e paryAyArthikanayanuM vizeSaNa to banI zakavAnuM ja nathI. kAraNa ke nityatAne jonAra paryAyArthikanaya zuddha hoI zake nahIM. DhALa-6 : gAthA-3 zaMkA zuddha evuM vizeSaNa mAnIe ke na mAnIe... bIjA koI dravyano paryAya A bIjA prakArano viSaya banaze ? - samAdhAna nA, nahIM bane... kAraNa ke siddhAvasthAne choDIne anya koIpaNa dravyanI koIpaNa avasthA sAdinitya hotI nathI... kyAM to anAdinitya hoya ne kyAM to sAdisAnta hoya... paNa sAdinitya hotI nathI... mATe A prakArano viSaya banatI nathI... zaMkA vyavahArarAzipaNuM to sAdi nitya che ne ? samAdhAna - nA, jIvano mokSa thavA para e paNa sAnta thaI jAya che. zaMkA siddhAvasthA e jIvadravyanI eka avasthArUpa hovAthI paryAya che... to e rIte saMsArI avasthA paNa eka avasthArUpa hovAthI paryAya che, je anAdi sAnta che. to jIvanA, saMsArIpaNArUpa paryAyane jonAra anAdi anitya paryAyArthikanaya nAmano eka svataMtra prakAra kema nathI kahyo ? samAdhAna - siddhAvasthAmAM paNa ema to pratikSaNa agurulaghuparyAya vagerenI apekSAe - Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-4 215 jima samayamAM paryAya nAzI, chati gahata nitya azuddha re ! eka samaI yathA paryaya, tritayarUpaI ruddha re / bahu // 6-4 / Tabo - jima eka samaya maLe paryAya vinAzI chai. ima kahiche. ihAM nAza kahatAM utpAdaI Avyo, paNi dhruvatA te gauNa karI, dekhADo nahIM. kaMIka ne kaMIka utpAda-vyaya thatAM ja hoya che. (nahIMtara to utpAda-vyaya-dhrauvya e ailakSaya na rahevAthI siddhAvasthA paNa zazazRMgavat asat ja banI jAya). paNa e cha0nA viSaya hotA nathI.. ke mukhya-mahattvanA svarUpamAM pheraphArarUpa hotA nathI... (AvuM ja prathama prakAramAM meru aMge jANavuM.) eTale jaNAya che ke prathama ane dvitIya prakAramAM nitya tarIke je kahevuM che te chadmasthanA viSayabhUta banI zake.. je mukhya-mahattvanA hoya evA paryAya aMge ja kahevuM che ane AvA paryAyanI dRSTie vicArIe to saMsArIpaNAmAM sthAna, avagAhanA, saMsthAna, manuSyAdi gati... vagere badhuM ja badalAyA ja karatuM hoya che. AmAMnI koI avasthA anAdi na hovAthI anAdisAnta nathI hotI.. paNa sAdi-sAnta ja hoya che. mATe "anAdisAntaparyAyArthikanaya' evo prakAra batAvavAnI jarUra rahetI nathI... zaMkA - bhavyatva to anAdi-sAtta che ne ! samAdhAna - emAM paNa upara mujaba bhavyajIvanI mukhya avasthAo (gati vagere) badalAyA kare che e kAraNe athavA tathAbhavyatvano paripAka vagere rUpe emAM pheraphAra thAya che evuM mAnIne svataMtraprakAra batAvyo nathI. ema mAnavAnuM rahe. athavA to AgaLa graMthakAra kahevAnA che ema AvA vibhAga badhAno ja saMgraha karanAra nathI. mATe e kSatirUpa che ja. athavA bhavyatva e jIvatvanI jema eka pariNAmarUpa che, avasthArUpa nathI... mATe enI paryAya tarIke vivakSA na karI hoya, ema saMgati karavAnI rahe. have trIjo prakAra, sattAne gauNa karIne utpAda-vyayanuM grahaNa kare e anityazuddha - paryAyArthika naya che. AnuM udAharaNa cothI gAthAmAM darzAvaze. je 76 || gAthArtha - jemake eka samayamAM sarva paryAya nAza pAmavAnA svabhAvavALA che. tathA sattAne paNa grahaNa karanAra paryAyArthikanaya nitya azuddha paryAyArthika che. jema ke eka samayamAM paryAya utpAda-vyaya-dhrauvya traNe lakSaNathI yukta hoya che. || 6-4 | vivecana - jima eka samaya. je paryAya je samaye utpanna thAya che te eka samaya mATe ja e Take che. ne bIjA samaye nAza pAmI jAya che.... Ama paryAyono nAza pratikSaNa jovo e A naya che... vaLI, vagara utpAde nAza to thAya nahIM... eTale jaNAya che ke pratikSaNa utpAdana paNa A naya jue che. arthAt pratikSaNa pUrvaparyAyanAza, uttaraparyAyautpAdane jovA, paNa sattAne jovI nahIM. e A paryAyArthikanayano trIjo prakAra che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 DhALa-6 : gAthA-4 dravya guNa paryAyano rAsa chatiM kahatAM-sattA, te grahato nitya azuddha paryAyArthika kahiche. jima "eka samaya maLe paryAya tritayarUpaI-utpAda-vyaya-dhrauvya lakSaNaI ruddha chaI" ehavuM boliI. paryAyanuM AmAM pratikSaNa utpAda-vinAzane ja jovAnA che, paNa sattAne jovAnI nathI. mATe A paryAyArthikanayano zuddhadaSTikoNa che, mATe A zuddhaparyAyArthikanaya che. vaLI kSaNika-anitya paryAyone jonAro che... mATe A anityazuddhaparyAyArthika naya che. badhAM ja dravyomAM pratikSaNa utpAda-vinAza thatA ja hoya che. mATe badhA ja dravyonA AvA utpAdavinAzazIla paryAyo A nayanA viSaya che, e jANavuM. eTale merumAM ke siddhAvasthAmAM paNa je sUkSma-sUkSmatasUkSmatama pheraphAro pratikSaNa thayA karatA hoya che ene najaramAM lenAra dRSTikoNa A trIjA prakAramAM Ave che... ane ene najaramAM nahIM laIne saMsthAna vagere bAhya mukhyarUpane ja najaramAM lenAra dRSTikoNa pahelA-bIjA prakAramAM Ave che, e jANavuM. have cotho prakAra - nityaazuddha paryAyArthikanya... chati kahatAM. chati = sattA. trIjA prakAramAM sattAnuM = dhrauvyAMzanuM grahaNa nahotuM... mAtra utpAda-vinAzanuM grahaNa hatuM... cothA prakAramAM sattAnuM paNa grahaNa che. arthAt traNe aMzonuM grahaNa che. eTale ke te te samayamAM rahelA paryAyane utpAda-vyaya-dhrauvya... A traNethI saMkaLAyelo mAnavo-jovo e paryAyArthikano A cotho prakAra che. A azuddhaparyAyArthika naya che. kAraNa ke paryAyArthikanaya sattAne na jue e enuM zuddharUpa che. eTale trIjo prakAra zuddha hato. paNa ahIM sattAne paNa jue che, mATe A azuddha naya che. zaMkA - A naya, sattAne pradhAnapaNe grahaNa kare ke gauNa paNe ? samAdhAna - dhAro ke sattAne pradhAnapaNe grahaNa kare che, ema mAnIe to utpAda - vyayane kaI rIte grahaNa kare? pradhAnapaNe ke gauNapaNe? jo pradhAnapaNe grahaNa kare to e dRSTikoNa "nayarUpa na rahetAM "pramANarUpa ja banI jAya. kAraNa ke utpAda-vyaya ane dhrauvya.... A traNe aMzone pradhAnapaNe jonAra pramANa hoya che, naya nahIM. utpAda-vyayane gauNapaNe grahaNa kare che, ema jo kahevAmAM Ave to A naya paryAyArthika na rahetAM dravyArthika banI jAya... kAraNa ke sattAne pradhAnapaNe jovI ane utpAda-vyayane gauNapaNe jovAM e (azuddha) dravyArthikanayanuM lakSaNa che (juo dravyArthikanayano pAMcamo prakAra pRSThaka 198). eTale sattAne pradhAnapaNe grahaNa kare. A vAta to khoTI ja che... mATe mAnavAnuM rahe che ke sattAne gauNapaNe grahaNa kare che. zaMkA - sattAne gauNapaNe grahaNa karavAnI vAta to trIjA prakAramAM hatI. juo A DhALanI trIjI gAthAnA TabAmAM trIjA prakAranA vivecana mATe sattAgauNatvaI utpAda-vyaya grAhaka anitya zuddhaparyAyArthika kahiche ema jaNAvyuM che. AlApapaddhatimAM paNa sattAtveinotpA.. ema jaNAvyuM che. mATe A cothA prakAramAM to sattAne pradhAnapaNe Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa zuddha rUpa te je sattA na dekhAvavI, ihAM || 6-4 || paryAya aratho nitya zuddho, rahita karmopAdhi re / jima siddhanA paryAya sarikhA, bhavajaMtunA nirupAdhi re // bahuo II 6-5 || DhALa-da : gAthA-pa 217 sattA dekhAvI, te mATiM azuddha bheda thayo. grahaNa kare che, ema ja levuM joIe ne ! samAdhAna trIjA prakAramAM sattAne gauNa karavAnI je vAta che teno artha sattAne najaramAM levAnI ja nathI... sattAne jovAnI ja nathI... eTale ja trIjA prakAranA vivecana vakhate TabAmAM 'paNi dhruvatA te gauNa karI, dekhADai nahIM...' ema jaNAvyuM che. jyAre cothA prakAranA vivecana vakhate 'ihAM sattA dekhADavI' ema jaNAvyuM che, eTale trIjA prakArano naya sattAne joto ja nathI (to ja e zuddha rahI zake) ane cothA prakArano naya sattAne jue che kharo, paNa gauNapaNe... (to ja e paryAyArthika rahI zake) A vAta niHzaMka jANavI. - dravyArthikanayamAM bIjo prakAra utpAdavyayanirapekSa zuddhadravyArthikanaya ane pAMcamo prakAra utpAdavyayasApekSaazuddhadravyArthikanaya... Ama che... ene anusarIne ahIM paNa trIjo prakAra sattAnirapekSa zuddhaparyAyArthikanaya ane cotho prakAra sattAsApekSa azuddhaparyAyArthikanaya... ema nAma rAkhavAthI ane baMnemAM sApekSatva gauNapaNe grAhakatva... Avo artha levAthI koI prazna Ubho nahIM thAya... (ane baMnemAM te te aMza para najara ja na nAkhavI e te te aMzanI nirapekSatA jANavI.) = eka ja samayamAM, sattAthI gauNapaNe saMkaLAyelA... ne utpAda-vyayathI pradhAnapaNe saMkaLAyelA paryAyane najaramAM lenAra dRSTikoNa e paryAyArthikanayano cotho prakAra che. zaMkA - A naya paNa eka-eka samaya rahenAra kSaNika paryAyone ja jue,che. to trIjA prakAranI jema Ane paNa 'anitya' ja kahevo joIe ne... 'nitya' kema kahyo che ? - samAdhAna - nayacakra-AlApapaddhati vageremAM to A cothA prakAranuM nAma 'anitya azuddha paryAyArthika' naya evuM ja che. eTale graMthakAre 'anitya'nA sthAne 'nitya' zabda kema prayojyo che ? e spaSTa thatuM nathI... kadAca sattAne=dhrauvyAMzane (bhale gauNapaNe paNa) jovAmAM AvI rahyo che, e apekSAe 'nitya' kahyuM hoya ema saMbhavI zake. // 77 // gAthArtha karmopAdhirahita nitya zuddhaparyAyArthikanaya e pAMcamo prakA2 che. jema ke saMsArI jIvomAM nirupAdhi paryAyo siddhanA paryAya jevA ja hoya che. || 6-5 || vivecana - saMsArIjIvanA paryAyone paNa siddhAtmAnA paryAya jevA jovA-kahevA e Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 DhALa-6 : gAthA-5 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo - karmopAdhirahita nityazuddha paryAyArthika pAMcamo bheda, jima - bhavajaMtunA = saMsArIjIvanA paryAya siddhajIvanA sarakhA kahiche. karmopAdhibhAva chatAM chai, tehanI virakSA na karI, jJAna-darzana-cAritra zuddhaparyAyanI ja vivakSA karI. / 6-5 + karmopAdhirahita nitya zuddhaparyAyArthika naya nAme pAMcamo prakAra che. alabat saMsArIjIvane karma upAdhi che ja ne enI asara paNa che ja. paNa enI vivakSA na karIe tarapha najara ja na nAkhI.. ne AtmAmAM aMdara akhaMDapaNe skurAyamANa kevalajJAna-darzana-cAritra vagere zuddhaparyAyanI ja vivakSA karI... ene ja joyA... zaMkA - dravyArthikanA prathama bhedamAM paNa saMsArIjIvane karmopAdhinirapekSapaNe siddhasamovaDa jovAno hato. AmAM paNa evuM ja che.. to banne eka nahIM thaI jAya? samAdhAna - nA. dravyArthikanayano viSaya dravya che... eTale tyAM siddhAtmA jevo saMsArIAtmA jovAno hato.... paryAyArthikanayano viSaya paryAya che. eTale ahIM, siddhAtmAnA paryAyane tulya saMsArIjIvanA paryAyone jovAnA che. mATe banne naya judA che. zaMkA - to pachI paryAyArthikanA prathama prakAramAM teno samAveza nahIM thaI jAya? kAraNa ke jIva saMsArI che tyAM sudhI paNa najaramAM to siddhAtmAnA ja paryAyo rAkhavAnA che, ne siddha thayA pachI to sadAkALa mATe e paryAya che ja. eTale anAdinitya paryAya thavAthI prathama prakAramAM zA mATe nahIM ? samAdhAna - prathama prakAramAM kAMI, jhaTa karIne-phaTa daIne najare caDhI jAya evI vilakSaNatAone najaraaMdAja karavAnI nathI... tyAM to evuM che ja nahIM... ne eka sarakhI avasthA anAdi nitya che ene ja jovAnI che. ahIM to saMsArI avasthAmAM karmopAdhivazAt Dagale ne pagale dharakhama pheraphAro thayA ja kare che. eka sarakhI avasthA jevuM che ja nahIM... mAtra e pheraphArone najaramAM levAnA nathI. mATe Ano prathama prakAramAM samAveza thaI zakato nathI. zaMkA - ahIM "zuddha e konuM vizeSaNa che ? samAdhAna - graMthakAre Ane "nityazuddhaparyAyArthika evuM nAma ApyuM che... eTale jaNAya che ke "zuddha' e paryAyanuM vizeSaNa che, paNa "paryAyArthikana'nuM nahIM, kAraNa ke nityatvane jonAra paryAyArthikanaya zuddha hoI zake nahIM. ane AmAM paryAya to zuddha che ja, kAraNa ke siddhAtmAnA paryAyo zuddha hoya che. paNa nayacakra vageremAM AnuM nAma "anityazuddhaparyAyArthika ApyuM che... eTale jaNAya che ke nayacakra vagerenA abhiprAya anusAra A naya, karmopAdhinirapekSapaNe saMsArI AtmAnA kSaNikaparyAyone siddhAtmAnA kSaNikaparyAya tulya jue che. eTale nityatva aMza jovAno na hovAthI "naya" pote ja zuddha che. vaLI paryAya paNa zuddha ja che. mATe nayacakrAnusAra "zuddha' e paryAya ane naya... e baMnenuM vizeSaNa banI zake che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa zaMkA to pachI graMthakAre 'zuddha' e nayanuM vizeSaNa na bane e rIte 'nitya' zabda kema prayojyo ? - DhALa-da : gAthA-5 samAdhAna dravyArthikanayamAM karmopAdhinirapekSa zuddhadravyArthikanaya je che emAM 'zuddha' e nayanuM nahIM, paNa dravyanuM ja vizeSaNa che. A vAta ApaNe pUrve aneka rIte nirNIta karI che. eTale paryAyArthikamAM paNa enuM sAdRzya jALavI rAkhavA mATe 'zuddha'ne nayanuM nahIM, paNa paryAyanuM ja vizeSaNa rAkhavuM abhipreta hoya... ne tethI 'nitya' zabda prayojyo hoya evuM saMbhavI zake. bAkI tattva kevaligamyam... 219 zaMkA - siddhAvasthAmAM sAdinitya ekasarakhI avasthA che ja. vaLI saMsArI avasthAmAM judI-judI avasthAo karmopAdhijanya hovA chatAM enA 52 najara nAkhavAnI nathI... ane tethI e vakhate paNa mAtra siddhAvasthA ja joyA karavAnI che. eTale AtmadravyamAM enI e ja avasthAne anAdi nitya jovAnI che.. (A rIte jovAmAM Ave to ja 'nitya' zabda je prayojyo che te saMgata Thare). have jo avasthAntara thavAnuM ja nathI... traNe kALamAM avicalita svarUpa rahevAnuM che.. to to e 'dravya'rUpa ja banI jAya... paryAyarUpa rahe ja nahIM... ne tethI paryAyArthikanayano viSaya ja na rahe. samAdhAna - A prazna, prathama prakAramAM anAdi nitya meru vagere paryAya kahyA temAM nahIM Ave ? zaMkA - nA, nahIM Ave... kAraNa ke tyAM meru vagere pudgaladravyanI avasthArUpe bhale zAzvata che, pudgalo-badalAyA kare che... e pudgalonI pUrve anya avasthA hatI... pachI merurUpe goThavAyA, pAchA chUTA paDI judI avasthAmAM AvI gayA... mATe tyAM meru vagerene pudgalanA paryAyarUpe laI zakAya che... prastutamAM evuM nathI... enA e ja jIvadravyanI vAta che, jemAM eka paNa AtmapradezanA cayA-pacaya thatA nathI. enuM e ja dravya... ne traNe kALamAM avicalitasvarUpa... pachI ene 'paryAya'rUpe zI rIte kahevAya ? samAdhAna merumAM to saMsthAna-sthAna vagere kazuM badalAtuM nathI... ahIM to saMsthAna, sthAna, avagAhanA vagere badhuM badalAya che... zaMkA - A badhuM to karmopAdhijanya che... ne ene to naja2mAM levAnuM ja nathI... pachI to je svarUpa bAkI rahe che... te traNe kAlamAM avicalita che ja. mATe dravyAtmaka zA mATe nahIM ? samAdhAna to pachI nayacakramAM kahyA pramANe ahIM nityanA badale anitya zabda ja joIe. eTale siddhanA jevA kSaNika paryAyo che evA ja paryAyo saMsArI AtmAmAM paNa karmopAdhine nirapekSapaNe jonAra naya e A pAMcamo prakAra che. zaMkA-to pachI granthakAra zrI yazovijayajI mahArAje kema 'nitya' zabdano ullekha karyo haze? Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 DhALa-6 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa paryAya artho anitya azuddho, sApekSa karmopAdhi re ! saMsAravAsI jIvanai jima, janama-maraNaha vyAdhi re / bahu / 6-6 Tabo - karmopAdhisApekSa anityaazuddhaparyAyArthika e chaThTho bheda. jima "saMsAravAsI jIvanamAM janama maraNa vyAdhi kaI Ima kahie. IhAM janmAdika paryAya jIvanA karma saMyogajanita azuddha che. te kahiyA te janmAdika paryAya chaI to tehanA nAzanaI arthaI mokSArthaI jIva pravartai chai. / 6-6 che. samAdhAna - teozrIne nayacakranI je hastaprata maLI haze emAM lahiyAnI bhUlathI anitya'nA sthAne nitya" zabda AvI gayo hoya... ne ene anusarIne... teozrIe paNa nitya' zabda rAkhyo hoya.. A ke AvuM kAMIpaNa anya kAraNa saMbhavI zake che. 78 gAthArtha - karmopAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthikanaya e chaThTho bheda che. jemake saMsAravAsI jIvane janma-maraNa-vyAdhi hoya che... AvuM bolanAra naya. || 6-6 | vivecana - "saMsAravAsIjIvane janma-maraNa-vyAdhi che' AvuM je kahIe chIe emAM jIvanA janma vagere paryAya karmasaMyogajanya che ne karmathI sopAdhika che, mATe ja azuddha che. vaLI karmanA udaya pratikSaNa badalAtA rahetA hoya che... eTale karmopAdhijanya paryAyo paNa pratikSaNa parivartanazIla hoya che.. ne tethI kSaNika-anitya hoya che. eTale A janmAdi paryAyo karmopAdhisApekSa che, anitya che ane azuddha che. tethI ene jonAra naya, karmopAdhisApekSa-anitya-azuddha paryAya che artha(=viSaya)jeno evo kapAdhisApekSaanityaazuddhaparyAyArthikAya che. ahIM kSaNika-anityaparyAya ja viSaya tarIke che, mATe A paryAyArthikanaya pote azuddha nathI... paNa enA viSayabhUta paryAya ja azuddha che. mATe "azuddha e nayanuM nahIM, paNa paryAyanuM vizeSaNa che. - pAMcamA prakAranA nayathI jovAthI. "oho ho.. mArA paNa jAjavalyamAna kevalajJAna vagere paryAyo che.." e khyAlamAM-saMvedanamAM Ave che. ne chaThThA prakAranA nayathI jovAthI, vartamAnamAM karmoe mArAM janma-maraNa-ajJAna-krodha-du:kha vagere kevA upAdhirUpa-kadarthanAnAlezIbharyA paryAya karyA che e khyAlamAM Ave che ne tethI pachI A sopAdhika-dardabharyA paryAyonA nAza mATe ne zuddhaparyAyanI-mokSanI prApti mATe jIva udyamazIla bane che. Ama nayacakra vageremAM kahelA paryAyArthikanayanA digaMbaramAnya 6 prakAro kahyA. prazna - dravyArthikanayanA dasa bheda karyA to paryAyArthikanayanA kema mAtra 6 ja bheda karyA? uttara - A praznano sUkSmabuddhithI vicAraNA karIne javAba Apavo joIe. mane e | vicAraNA nIce mujaba lAge che Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-6 sauprathama ApaNe e vicArI laIe ke dravyArthikanaya dravyane, drauvyAMzane, dravya-guNaparyAyanA abhedane ane anvayane (= UrdhvatAsAmAnyane) jonAra che. jyAre paryAyArthikanaya paryAyane, utpAda-vyayAMzane, dravya-guNa-paryAyanA bhedane ane anvayajUnyatAne (= pUrvottarakSaNabhAvI paryAyone bilakula svataMtra-ekadama kSaNika) mAnanAro che. eTale je dravyArthikanaya dhrauvyAMzane mAnato hoya ene samakakSa paryAyArthikanaya ene ja kahevAya je utpAda-vyayAMzane (anityatvAMzane) mAnato hoya. ema abhedane jonAra dravyArthikano samakakSa paryAyArthikanaya e ja banI zake che bhedane joto hoya. A pAyAnA siddhAMtane najaramAM rAkhIne nIcenI vicAraNA che. e paNa ahIM jANI levA jevuM che ke, bheda-abhedanI bAbatamAM dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya jema parasparaviruddha jevA che (dravyArthika abhedagrAhI che to paryAyArthika bhedagrAhI che.) evuM kapAdhisApekSa-nirapekSa bAbatamAM nathI... arthAt bemAMthI eka karmopAdhisApekSatAne grahaNa karanAra che ne bIjo nirapekSatAne grahaNa karanAra che, evuM nathI. banne bannenuM grahaNa karanAra che. te paNa eTalA mATe ke dravya paNa karmopAdhine sApekSa-nirapekSa banne hoya che ane enI avasthArUpa paryAyo paNa banne prakAre saMbhave che. (1) karmopAdhinirapekSa zuddhadravyArthikanaya. A prathama prakAranI samakakSa che karmopAdhinirapekSa anityazuddhaparyAyArthikanaya.. evo paryAyArthikano pAMcamo bheda. A vAta ekadama spaSTa che ja. (2) utpAdavyayanirapekSazuddhadravyArthikanayane samakakSa che sattAnirapekSa utpAdavyayagrAhIanityazuddhaparyAyArthikanaya evo trIjo bheda. A paNa spaSTa ja che. (3) bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayane samakakSa abhedakalpanAnirapekSa bhedagrAhI zuddhaparyAyArthikanaya kahevo paDe, paNa Avo naya saMbhavita nathI, e vAta AgaLa upanayanI vicAraNAmAM joIzuM. (4) kapAdhisApekSa azuddhadravyArthikanaya.. A cothA prakArane samakakSa che karmopAdhisApekSaanityaazuddhaparyAyArthikanaya.. evo chaThTho bheda. cothA dravyArthikamAM krodhAtmA... vagere udAharaNa hatA.. to chaThThA paryAyArthikamAM mAtmanaH zodhaH e udAharaNa banI zake che. A vAta spaSTa che. (5) utpAdavyayasApekSasattAgrAhI azuddhadravyArthikanaya... A pAMcamA prakArane samakakSa che sattAsApekSa (utpAdatrayagrAhI) anityaazuddhaparyAyArthikanaya evo cotho bheda.. A vAta spaSTa che, kAraNa ke dravyArthikanayamAM eka samayamAM dravyane utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa kaheluM. cothA paryAyArthikamAM eka samayamAM paryAyane trayAtmaka kahelo che. (6) bhedakalpanAsApekSa (abhedagrAhI) azuddhadravyArthikanaya.. Ane samakakSa paryAyArthika naya maLI zake nahIM. kAraNa ke ahIM abhedakalpanAsApekSa bhedagrAhI azuddhaparyAyArthika naya levo paDe. paNa Avo naya saMbhavato nathI... A vAta AgaLa upanayanI vicAraNAmAM joIzuM. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 22 DhALa-6 : gAthA-6 dravya guNa paryAyano rAsa (7) anvayadravyArthikanaya-A naya mRdravya vagere rUpa UrdhvatAsAmAnyane jue che. eTale paryAyArthika naye piMDa-sthAsaAdi vyaktione jovI paDe...eTale eno samAveza paryAyArthikanA trIjA sattAnirapekSa utpAda-vyayagrAhI anitya zuddhaparyAyArthikanayamAM thaI jAya che. (8-9) svadravyAdigrAhaka dravyArthika ane paradravyAdigrAhakadravyArthika.. A bannene samakakSa bane evo paryAyArthika naya saMbhave nahIM... svadravya-kSetra-kALa-bhAvanuM grahaNa karavuM eTale ghaTamAM mRtmayatva, amadAvAdIpaNuM, zizirajanyatva, zyAmavarNAdi jovA.. paradravya-kSetra-kALabhAvanuM grahaNa karavuM eTale ghaTamAM suvarNamayatva, vApIyApaNuM, grISmajanyatva, raktavarNAdine nAstitvena jovA... A mRkhyamatva, amadAvAdIpaNuM vagere ke suvarNamayatva - vApIyApaNuM vagere.. badhuM paryAyasvarUpa che ane paryAya to dravyanA ja hoya che, paryAyanA hotA nathI... eTale ghaTadravyanA mRtmayatvAdi svaparyAya ane suvarNamayatvAdi paraparyAya... ema kahI zakAya che, ne ene AgaLa karIne astitva-nAstitva kahI zakAya che... paNa e rIte mRtmahatvAdi paryAya mATe kahI zakAtuM nathI.... mRnmayatva e mRnmayatva ja che... ene mATe sva-paraparyAya jevuM kAMI hotuM nathI... eTale e apekSAe astitva-nAstitvano paNa vicAra na hovAthI evA paryAyArthikanaya maLI zakatA nathI. (10) paramabhAvagrAhakadravyArthikAya. dravyamAM aneka bhAvo hoya che. eTale emAM koIka paramabhAva hoya ne ene grahaNa karanAra dravyArthikanaya saMbhavI zake. paryAya to upara kahyA mujaba pote paryAyarUpa ja che. emAM aneka bhAvo hoya ane e anekabhAvomAMthI koI eka paramabhAva hoya. AvuM badhuM saMbhavita ja na hovAthI dravyArthikanA A dasamA prakArane samakakSa koI bheda paryAyArthikano maLI zake nahIM, e jaNAya che. Ama, dravyArthikanA trIjA-chaThThA-AThamA-navamA-dasamA bhedane samakakSa paryAyArthika koI naya maLI zakatA nathI ane bAkInA bhedane samakakSa paryAyArthikanA 3 thI 6 prakAro che e ApaNe joyuM.. paryAyArthikanA prathama be naya anAdinityaparyAyArthika ane sAdinityaparyAyArthika.. A be nayamAM koI dravyArthikanayanA samakakSa prakArano samAveza thato nathI... eTale mAnavuM paDe ke A beno paNa koI dravyArthikanayanA samakakSa prakAramAM samAveza thato na hovo joIe. || 79 || "nayacakra' graMthamAM paryAyArthikanayanA cha bhedane samajAvanArI gAthAo 199 thI 204 che. te A pramANe che - akkiTThimA aNihaNA, sasisUrAINa pajayA gAhI / jo so aNAiNicco, jiNabhaNio pajjayatthi Nao / / 199 / kammakhayAduppaNNo, aviNAsI jo hu kAraNAbhAve / idamevamuccaraMto bhaNNai so sAiNicca Nao / / 200 / / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-6 223 sattA amukkharUve, uppAyavayaM hi giNhae jo hu / so hu sahAvANicco, gAhI khalu suddhapajjAo / / 201 / / jo gahai eyasamaye, uppAdavvayadhuvattasaMjuttaM / so sabbhAvANicco, asuddha pajayatthio Neo / / 202 / / dehINaM pajjAyA suddhA, siddhANa bhaNai sAricchA / jo so aNiccasuddho, pajjayagAhI have sa Nao / / 203 / / bhaNNai aNiccAsuddhA, caugaijIvANa pajjayA jo hu / hoi vibhAvaaNicco asuddhao pajjayatthi Nao / / 204 / / tathA digaMbarAsnAyamAM devasena "AcAryakRta AlApa paddhatimAM paNa dravyArthikanayanA 10 ane paryAyArthikanayanA cha bheda jaNAvelA che. te pATha A pramANe che - nayabhedA ucyante - NicchayavavahAraNayA, mulimabheyA NayANa savvANaM / NicchayasAhaNaheU, davvapajjatthiyA muNaha / / 3 / / dravyArthikaH, paryAyArthikaH, naigamaH, saMgrahaH, vyavahAraH RjusUtraH, zabdaH, samabhirUDha : evambhUta iti nava nayAH smRtAH / upanayAzca kathyante / nayAnAM samIpA upanayAH / sadbhUtavyavahAraH, asadbhUtavyavahAraH, upacaritAsadbhUtavyavahArazcetyupanayAstredhA / idAnImeteSAM bhedA ucyante / dravyArthikasya daza bhedAH karmopAdhinirapekSaH zuddhadravyArthiko yathA saMsArI jIvaH siddhasadRk zuddhAtmA / utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaH zuddhaH dravyArthiko yathA dravyaM nityam / bhedakalpanAnirapekSa: zuddhadravyArthiko yathA nijaguNaparyAyasvabhAvAd drvymnitym| karmopAdhisApekSo'zuddhadravyArthiko yathA, krodhAdikarmajabhAva AtmA / utpAdavyayasApekSo'zuddhadravyArthiko yathaikasmin samaye dravyamutpAdavyayadhrauvyAtmakam / bhedakalpanAsApekSo'zuddhadravyArthiko yathA Atmano jJAnadarzanAdayo guNAH / anvayadravyArthiko yathA guNaparyAyasvabhAvaM dravyam / svadravyAdigrAhakadravyArthiko yathA svadravyAdicatuSTa yApekSayA dravyamasti / paradravyAdigrAhakadravyArthiko yathA paradravyAdicatuSTa yApekSayA dravyaM nAsti / paramabhAvagrAhakadravyArthiko yathA jJAnasvarUpa aatmaa| atrAnekasvabhAvAnAM madhye jJAnAkhyaH paramasvabhAvo gRhiitH| iti dravyArthikasya daza bhedAH / atha paryAyArthikasya SaDbhedA ucyante - anAdinityaparyAyArthiko yathA pudgalaparyAyo nityo mervAdiH / sAdinityaparyAyArthiko yathA siddhaparyAyo nityaH / sattAgauNatvenotpAdavyayagrAhikasvabhAvo'nityazuddhaparyAyArthiko yathA samayaM samayaM prati paryAyA vinazinaH / sattAsApekSasvabhAvo'nityAzuddhaparyAyArthiko yathA ekasmin samaye trayAtmakaH paryAyaH / karmopAdhinirapekSasvabhAvo'nityazuddhaparyAyArthiko yathA siddhaparyAyasadRzAH zuddhAH saMsAriNAM pryaayaaH| karmopAdhisApekSasvabhAvo'nityAzuddhaparyAyArthiko yathA-saMsAriNAmutpattimaraNe staH / iti paryAyArthikasya paDbhedAH / / 79 / / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 DhALa-6 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa bahumAnagrAhI kahio naigama, bheda tasa cho tIna re | vartamAnAropa karavA, bhUta arthaI lIna re bahuo | 6-7 | Tabo - bahumAna kahatAM ghaNAM pramANa "sAmAnya vizeSa jJAna rUpa" tehano grAhI naigamanaya kahiche, nai rSinoti rUti taiyAma:, vArApAt airAma ti vyutpatti Apa digaMbara prakriyAnusAre dravyArthikanA 10 ane paryAyArthikanA 6 bheda joyA... have emanA ja mata mujaba naigamAdi 7 nayonuM nirUpaNa kare che - gAthArtha - naigamanaya padArthano aneka rIte bodha karanAra che. tenA 3 bheda che. emAM bhUtakAlIna padArthamAM vartamAnano Aropa karavo e prathama bheda che. vivecana - bahumAna kahatAM.. sAmAnya-vizeSa jJAnarUpa aneka pramANathI je vastune jue che te nagamanAya che. " minIti' rUti naiTE: aneka pramANathI vastune jANe - jue te nakagama.. pachI "ka"no lopa thavAthI naigama zabda banyo che. athavA nigama eTale deza... judA-judA dezamAM je zabda prayogo-vyavahAra thAya che.... ene saMgata karanAra naya e naigamanaya. zaMkA - lokamAM thatA vyavahArane to vyavahAranaya anusare che... pachI naigamananI zI jarUra che? samAdhAna - lokamAM jeno jevo vyavahAra rUDha thayelo hoya ene anusaranAra to vyavahAranaya che ja. paNa A vyavahArathI judI rIte paNa kyAreka koIka paristhitivazAt ke evA cokkasaprakAranA abhiprAyavazAt zabdaprayogo thatA hoya che. ne e vakhate evA zabdaprayogone ziSTo paNa mAnya karatA hoya che... "tuM juThuM bole che.." e rIte nakAratA nathI. eTale e prayoganI saMgati to karavI ja paDe. e vyavahAranayathI thaI zakatI nathI... mATe naigamanayathI thAya che. jemake prasthaka banAvanAra kArIgara.... enA ja vicAramAM ramamANa hoya.. athavA ekadama tatkALa jhaDapathI prasthaka banAvavAno prastAva hoya. AvA badhA avasare haju jaMgalamAM kASTha levA jaI rahyo tyAre paNa mananA vicAravazAt e prasthaka levA jAuM chuM... ema bole che. ne ziSTa zrotAo eno abhiprAya samajI jAya che. A vAkyaprayogane niSedhatA nathI. vyavahAranayathI to AnI saMgati thaI zakatI nathI. kAraNa ke prasthaka barAbara taiyAra thayA pachI ja vyavahAranaya eno prasthaka tarIke vyavahAra kare che. ne vAta paNa barAbara che. e kArIgara kASTha lAvyA pachI jarA AghopAcho gayo hoya ne kASTha paDayuM hoya to tyAM AvI caDela koI ziSTa puruSa ene pracaka tarIke oLakhI zakato paNa nathI ke kaheto paNa nathI. ema lAkaDuM mApa pramANe kApavuM - cholavuM - koravuM vagere.. avasthAmAM Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-8 225 naigamanayanA 3 bheda chai, prathama naigama bhUtArthai vartamAnano Aropa karavAnai lIna kahatAM tatpara chai. || 6-7 || bhUta naigama kahio pahilo, divALI dina Aja re / yathA svAmI vIra jinavara, lahIA zivapura rAja re | bahu0 6-8 || Tabo - te prathamabhedanuM udAharaNa dekhADai chai jima kahio - Aja dIvAlI dinanai viSai zrI mahAvIra zivapuranuM rAjya pAmyA.' ihAM - atIta dIvAlI dinanai paNa eno prasthaka tarIke vyavahAranaya vyavahAra karato nathI... paNa kyAreka koIka vyakti dvArA evo vyavahAra thato hoya che... A badhAnI saMgati naigamanaya kare che. je kASThakhaMDano naigama prasthaka tarIke ullekha kare che, barAbara e ja sAIjhano, e ja varNano e ja jAtinA kASThano anya TukaDo ke jemAMthI prasthaka banAvavAno vicAra nathI paNa bIjuM kaMIka banAvavAnuM che. to badhI rIte tulya evA paNa e kASTha TukaDAno 'prasthaka' tarIke vyavahAra karAto nathI... have bIjI je kAMI cIja banAvavAnI che enI paNa prakriyAnA prathama traNa cAra caraNa prasthaka banAvavAnI prakriyAne samAna ja che.. ne pachI prakriyA badalAI jAya che... AvuM hoya ne e traNa cAra caraNanI prakriyA e bIjA TukaDA para thaI gaI che.. to have enI je navI avasthA haze te prasthakanI najIkanI avasthA che... ne prathama TukaDo to haju ema ja paDyo hovAthI e prasthakanI dUranI avasthAmAM che... chatAM prathama TukaDAno prasthaka tarIke ullekha karaze.. paNa bIjA phakta 3 - 4 prakriyA saMpanna kASThano nahIM... eTale jaNAya che ke aneka prakAranA dhArAdhoraNa e dharAve che. - - - A naigamanA 3 prakAra che. bhUtanaigama, bhAvInaigama, vartamAnanaigama. (1) bhUtanaigama A prathama prakAra bhUtakAlIna padArthamAM vartamAnano Aropa karavA mATe tatpara che. AnuM udAharaNa AgaLanI gAthAmAM Ave che. // 80 | gAthArtha - bhUtanaigama e prathama bheda che. jemake vartamAnamAM divALInA divase ema kahevAya che ke Aje zrIvI252mAtmA zivapurarAjya pAmyA. || 6-8 | vivecana - te prathamabhedanuM.. naigamanayanA prathamabheda bhUtanaigamanuM udAharaNa dekhADe che dhAro ke Aje divALIno divasa che. to lokamAM evo ullekha thAya che ke 'Aje divALIe zrImahAvIraprabhu zivapurarAjya pAmyA...' vastutaH AjathI lagabhaga 2531 varSa pUrve je divALIdina hato te divase prabhu mokSa pAmyA che. bolanAra ane sAMbhaLanAra banne A hakIkata jANe che. chatAM, bolanAra bole che ke 'Aje zrIvIraprabhu mokSa pAmyA...' ne sAMbhaLanAra A vAtane svIkAre che. eTale spaSTa che ke vartamAna divALInA divasamAM bhUtakAlIna divALIno Aropa karavAmAM Avyo che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 DhALa-6 : gAthA-8 dravya guNa paryAyano rAsa viSaI vartamAna dIvAlI dinano Aropa karii chai, vartamAna dinanaI viSaya bhUtadinano Aropa kariI, devAgamanAdimahAkalyANabhAjana-pratItiprayojananAM arthi, jima prazna - ahIM TabAmAM-"atIta divAlI dinanaI viSaI vartamAnadivAlI dinano Aropa karii chai..' AvuM je vAkya che teno artha A che ke, "atItadivALIdinamAM vartamAnadivALIdinano Aropa karAya che' vaLI, pachInuM vAkya che 'vartamAnadinano viSaya che bhUtadinano Aropa karii' Ano artha che-vartamAna (divALInA) dinamAM bhUtadinano (2531 varSa pUrvanI divALIno) Aropa karAya che. ane 6-7mI gAthAnI TabAnI chellI paMkti hatI "prathama naigama bhUtArthI vartamAnano Aropa karavAnaI lIna kahatA tatpara chaI...' Ano artha che : prathamavaigamanaya bhUtakAlIna padArthamAM (ghaTanAmAM) vartamAnano Aropa karavAmAM tatpara che. arthAt atItakALamAM vartamAnakALano Aropa, vartamAnakALamAM atItakALano Aropa ane atItapadArthamAM vartamAnatAno Aropa... Ama traNa artha maLyA. to prastutamAM kayo artha abhipreta che ? athavA traNe artha abhipreta che ? uttara - ahIM traNe artha abhipreta che. arthAt traNe rItano Aropa thaI zake che ne ziSTa puruSone mAnya bane che. nIce mujaba vAkyaprayogomAM e Aropa jANavA.. (1) Aje divALIe prabhuvIra mokSa pAmyA. prabhuvIra Aje mokSa pAmyA... AvA badhA vAkyamAM prabhunA nirvANagamanarUpa atIta padArthamAM vartamAnatAno Aropa che. (2) Ajano divasa eTale ? prabhuvIrano nirvANagamana divasa... AvA vAkyamAM vartamAnakALamAM (vartamAna divALI dinamAM) atItakALano (atIta divALI dinano) Aropa che. (3) prabhuvIra je divase nirvANa pAmyA.. te Ajano (divALI) dina hato. AvA vAkyamAM atItakALamAM (atIta divALI dinamAM) vartamAnakALano (vartamAna divALI dinano) Aropa che. AvA badhA vAkyaprayogo bhUtanagamane mAnya che. prazna - "prabhuvIra AjathI lagabhaga 2531 varSa pUrvanA divALI dine nirvANa pAmyA.' Ama sIdhesIdhuM kahI devuM joIe ne ! AvA AropavALA vAkyaprayoganI zI jarUra che ? prazna - TiAtIre poSa: Ama vaktA bolI ja zake che. chatAM kayAM poSaH evuM bolIne pachI gaMgAtIramAM gaMgAno upacAra zA mATe kare che ? uttara - gaMgA nadImAM jevI zItalatA - pavitratA che evI zItalatA - pavitratAnI ghoSamAM paNa pratIti thAya e mATe evo prayoga kare che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-da : gAthA-9-10 'DrAmAM ghoSa:' ihAM gaMgAtaTanai viSayai gaMgAno Aropa kIjai chai, zaityapAvanatvAdi pratyAyana prayojana bhaNI, to i ghaTamAna chai. jo vIrasiddhigamanano anvaya bhaktibhaNI prAtItika mAnii. e alaMkAranA jANa paMDita hoi, te vicArajo. // 6-8 // kahai bhAvi naigama, bhAvi jima jina siddha re / siddhavat chai vartamAnai, kAMi siddha asiddha re / bahu || 6-9 || bhASii jima 'bhakta pacidaM' vartamAnAropa re / bhUtavat karai kiriyA bhUta lei, bhUta vacana vilopa re || bahu. || 6-10 || uttara prastutamAM paNa devAgamana vagere mahAkalyANanA bhAjanatvanI pAtratAnI pratIti thAya e mATe Avo prayoga karAya che. Azaya e che ke tame kahyuM e mujaba ja jo kahevAmAM Ave ke AjathI lagabhaga 2531 varSa pUrve divALIe prabhu mokSa pAmyA... to to 'Ajano divALIno dina (= vIraprabhunA nirvANakalyANakano dina) paNa mahAkalyANanuM bhAjana che' vagere pratIti thaI zakatI nathI... enA badale Ajano divasa eTale ? prabhuvIrano nirvANagamana divasa !' A rIte bolavAmAM Ave to AjanA divasa mATe dilamAM UMcA bhAvo uchaLe ja... 'Aje prabhunuM nirvANa thayuM ! devalokamAMthI indro utarI AvyA... devo doDI AvyA... mahA udyota thayo... prabhunA darzana karyA... stutio thaI... khUba bhaktipUrvaka nirvANakalyANakanI ujavaNI karI... A hA hA... Ajano divasa kevo mahimAvaMto divasa... lAva.. huM paNa prabhunA nirvANakalyANakanI ArAdhanA karuM... devavaMdana karuM... jApa karuM...' prabhu pratye anero bhaktibhAva uchaLe ja. - 227 prabhu pratye bhakti dharAvanAra dilamAM to... jANe ke sAkSAt Aje ja prabhu nirvANa pAmyA che... devo-indro utarI paDyA che... nirvANakalyANaka ujavI rahyA che... vagere pratIti (bhaktinA prabhAve) UbhI thAya ja che.. je e AtmAne nyAla karI de che... AvI badhI AropitabhASA... kAvyAnuzAsananI paribhASAmAM vividha prakAranA alaMkAra kahevAya che... sAdI bhASAthI dilamAM je Urmio nathI UThatI e alaMkArikabhASAthI UThe che... sahajatAthI UThe che.. ne viziSTa rIte UThe che... A vAta alaMkAranA jANakAra je paMDita hoya teo vicArajo. // 81 || gAthArtha - bhAvI ghaTanAne bhUtakAlIna ghaTanAnI jema kahenAra bhAvI naigamanaya che. jema ke bhaviSyamAM siddha thanAra kevalIne 'siddha' thaI gayA hoya ema kahevuM.. kaMIka siddha hoya ane kaMIka asiddha hoya... ene vartamAnathI kahevuM e vartamAnaAropa che jema ke 'bhojana rAMdhe che'evo vacanaprayoga... ahIM, keTalAka aMzamAM kriyA atIta thayelI che... arthAt bhUtakriyA che... ene najaramAM laIne bhUtakALano prayoga thaI zake, paNa karAto nathI A bhUtapratyayano vilopa thAya che. / / 6-9,10 || Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-9-10 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo 'vitti bhUtavavupacAra:' e bIjo naigama, jima-jinanai siddha kahituM, kevalInai siddhapaNuM avazyabhAvI chai, te mArTi. kAMi siddha anai kAMi asiddhanai vartamAna kahao te vartamAnanaigama bhASii. // 6-9 // 228 jima kahi, 'bhakta roMdhii chai' ihAM bhaktanA ketalAika avayava siddha thayA chai, anaI ketalAika (avayava) sAdhyamAna chai. paNi pUrvAparibhUtAvayava kriyAsaMtAna eka buddhi AropInai tehanai vartamAna kahii chai, e Aropa sAmagrI mahimA koi avayavanI bhUtakriyA lei. pati e ThAmai sAkSIt e prayoga nathI karatA. je naiyAyikAdika ima kahai chai je caramakriyAUsa atItapratyaya viSayaH vivecana mAni bhUtavaDupavAra: A bIjo naigamanaya che. jema ke jinane siddha kahevA... je bhavasthakevalI che te haju siddha thayA nathI... paNa avazya siddha thavAnA ja che... A ja bhavanA aMte thavAnA che... eTale jANe ke teo siddha thaI gayA ja na hoya, ema emane siddha kahevA e A bIjA prakArano bhAvInaigama che. adhyAtmakalpadrumanA teramA yatizikSopadezAdhikAranA prathama zlokamAM te tILAM mavavAridhi munivarA... jeonuM citta viSayakaSAyamAM ramatuM nathI te munio bhavasamudrane tarI gayelA che... Ama ullekha karyo che e paNa A naigamanuM vacana jANavuM... - enAthI viSaya-kaSAyone parAsmukha munivaro pratye vizeSa prakAranI bhakti bahumAnabhAva ubharAya che ane viSaya-kaSAyo pratye svayaM paNa parAbhukha banavAnA manoratha vadhu prabaLa bane che. AvA prayojanathI Avo Aropa thAya che e jANavuM. = kAMi siddha anai... have naigamano trIjo bheda samajAve che. kaMIka aMze je siddha thaI gayuM che (arthAt kaMIka aMze kriyA pUrI thaI gaI che) ane kaMIka aMze je haju asiddha che... AvI paristhitimAM vartamAnano ullekha karavo e vartamAnanaigama che. jemake bhAta rAMdhe che' Avo vAkyaprayoga. AmAM bhAtanA keTalAka avayava siddha thayA che sIjhI gayA che ane keTalAka haju sAdhyamAna che sIjhI rahyA che. eTale ke je sIjhI gayA che ene sIjhavavAnI kriyA pUrI thaI gaI hovAthI bhUtakAlIna banI gaI che. bIjAnI cAlu che... paNa ullekha to ovanuM pati ema vartamAnakALano ja thAya che. judA judA avayavonI apekSAe Ama bhUtakAlIna kriyA.. vartamAnakriyA... A rIte kriyAno saMtAna paraMparA cAle che.. A pUrvAparIbhUta avayavakriyAonI paraMparA... e paraMparAne eka buddhimAM AropIne e AropasAmagrInA mahimAi prabhAve mAtra vartamAnakALano pati ema prayoga thAya che. paNa je avayava sIjhI gayA che e avayavanI atItakriyAne najaramAM rAkhIne pati nA sthAne apAkSIr ('rAMdhe che'nA sthAne 'rAMdhyA') evo prayoga thato nathI. Ama, siddha ane sAdhyamAna... A badhAne najaramAM rAkhIne mAtra vartamAnaprayoga karavo e A vartamAnanaigama che. = = Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-9-10 229 tehanaI - vioityama, lijjitaMtra e prayoga na thayo joiI, te mArTi e vartamAnAropa naigama bheda ja bhale jANavo. | 6-10 || ahIM keTalAka avayava je lakhyuM che teno artha keTalAka dANA evo na karavo. kAraNa ke be-cAra dANA paNa jo sIjhI gayA hoya to badhA ja sIjhI gayA hoya. thoDA dANA sIjhelA che ne thoDA bAkI che... evuM hotuM nathI. mATe te te pratyeka dANAno keTaloka bhAga sIjhelo che ne keTaloka haju sIjhI rahyo che evo artha karavo. mATe ja "avayava' zabda vAparelo che. dANAno cheDAno bhAga pAtaLo hovAthI jaldI sIjhato hoya ne vacalo bhAga jADo hovAthI moDo sIjha... A zakya che. naiyAyika - tame je kaho cho ke vartamAnanaigamanA prabhAve AMzika sIjheluM hoya tyAM bhUtakALano prayoga thato nathI... A barAbara nathI... Azaya e che ke dhAro ke eka dANAne sIjhatA dasa kSaNa lAge che... dareka kSaNe e thoDo thoDo sIjhatAM dasa kSaNamAM Akho sIjhI jAya che. eTale ke dasa kSaNamAM dasa kriyA dvArA e saMpUrNa sIjhe che. have dhAro ke chaThThI kSaNa AvI che. pAMca kSaNanI pAMca kriyAo atIta thaI gaI che. enAthI amuka aMza raMdhAI gayo che. bAkIno aMza haju raMdhAI rahyo che... A kSaNika kriyAonI paraMparA eka ja che. buddhimAM A AkhI paraMparAno eka kriyA tarIke Aropa karavAmAM Avyo che. have vartamAnakALa vAparavo ke bhUtakALa? to tamAro naigamanaya kahe che ke bhUtakAlIna kriyAmAM paNa vartamAnano Aropa karIne badhI ja kriyAne vartamAna mAnI vartamAnakALano pati ema prayoga karavo. paNa AvA AropanI koI jarUra nathI. naigamanaya - paNa jo Aropa karavAmAM nahIM Ave to bhUtakAlIna kriyAne najaramAM laIne apAkSIt evo prayoga paNa thavo joIe ne... naiyAyika - bhUtakALanA pratyayano artha che caramakriyAasa. eTale dasakSaNIya prakriyAnI dasamI kSaNika kriyA e caramakriyA banaze...eno agyAramI kSaNe dhvaMsa thaze. e dhvaMsa thAya to ja bhUtakALano prayoga thaI zake. e vagara nahIM. chaThThI kSaNe A caramakriyAdhvaMsa thayo nathI, mATe bhUtakALano prayoga thaI zakato nathI. eTale ekathI dasamAMnI koIpaNa kSaNa haze... badho vartamAnakALa ja che ne sarvatra vartamAnakALano ja prayoga thaze... agyAramI kSaNathI ja bhUtakALano prayoga thaI zake. naigamanaya - chaThThI kSaNe koI pUche ke bhAta raMdhAI gayA ? to Avo paNa javAba apAya che ke zizirvam citvacete... tame AnI saMgati zI rIte karazo ? kAraNa ke parvam e bhUtakRdanta hovAthI emAM bhUtakAlIna pratyaya vaparAyo che, ane caramakriyAdhvasa to haju thayo nathI. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-da : gAthA-9-10 dravya guNa paryAyano rAsa naiyAyika - caramakriyAUsa bhale nathI thayo... tattatkSaNIyakriyAUsa to thayo ja che ne ! ene najaramAM rAkhIne e bhUtapratyaya vaparAyo che, ema saMgati karIzuM... naigamanaya - eTale caramakriyAUsane bhUtapratyaya jaNAve che, e vAta to na ja rahI - ne ! ane chaThThI kSaNe paMcamakSaNIyakriyAdhvaMsane najaramAM rAkhIne bhUtapratyaya vaparAto hoya to ene najaramAM rAkhIne apAkSat evo paNa prayoga thavo joIe ne ! eTale A badhI vAto barAbara nathI... vartamAna Aropa naigamanaya mAnavo ja bhalo ucita tarkasaMgata che. 230 = = zaMkA - thoDA gaMdhAI gayA che... ne thoDA raMdhAI rahyA che...' A paristhiti che.... emAM je aMze saMdhAI gayA che... arthAt raMdhAvAnI kriyA atIta thaI gaI che... e kriyAne paNa jANe ke haju thaI rahI hoya ema vartamAnatAno Aropa karIne (arthAt thoDA raMdhAI rahyA che.. ene mahattva ApI... raMdhAI gayA che emAM paNa raMdhAI rahyA che e rIte Aropa karI) badhA mATe sAdhAraNa rIte pati 'raMdhAI rahyA che' ema vAkyaprayoga karo cho... to enA badale UMdhuM karo ne... raMdhAI rahyA che eno paNa 'rUMdhAI gayA che' emAM ja Aropa karI badhA mATe apakSIt ruMdhAI gayA che... Avo ja prayoga karo ne ! Avo prayoga kema nathI thato ? samAdhAna Aropa ADedhaDa thatA hotA nathI... paNa jevI AropasAmagrI hoya e pramANe Aropa thAya che... zaMkA A Aropa sAmagrI zuM che ? samAdhAna - kaMIka vizeSa arthanI pratIti karAvavAno abhiprAya e Aropa sAmagrI che. jemake zaitya-pAvanatvanI pratIti karAvavAno abhiprAya hovAthI gaMgAtIramAM gaMgApravAhano Aropa karAya che... mahAkalyANabhAjanatvanI pratIti karAvavA mATe AjanA divALI dinamAM atIta divALI dinano Aropa karAya che. prastutamAM bhAta thoDe ghaNe aMze saMdhAI gayA che... paNa eTalA mAtrathI kAMI khAvA yogya banI gayA nathI... eTale bubhukSune - 'bhAI ! dhIraja rAkha... haju to bhAta rAMdhe che...' AvuM jaNAvavAno abhiprAya che... eTale, 'raMdhAI rahyA che'no 'dhaMdhAI gayA che'mAM Aropa karavAnA badale UMdho Aropa karIne apAkSIt raMdhAI gayA che ema kahevAmAM Ave to to e tarata khAvA mAMgI ja le... ne dhIraja rakhAvavAno abhiprAya saphaLa na thaI zake... mATe UMdho Aropa karIne apAkSId prayoga thaI zakato nathI, pati evo ja prayoga thAya che. - zaMkA tame kaho cho ke atItakriyAmAM vartamAnano Aropa thaI zake che, paNa vartamAnakriyAmAM atItano Aropa thaI zakato nathI, ne tethI bhUtapratyavALo avAkSIta prayoga thaI zakato nathI. paNa yimAAM tama, jamAlinA dRSTAMtamAM saMstIryamAM saMskRtam... A - Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-11 saMgrahai naya saMgraho te, dvividha ogha vizeSa re / 'dravya saba avirodhiyAM' jima, tathA 'jIva azeSa re' / / bahuo II6-11 / badhAmAM to vartamAna kriyAmAM atItano Aropa thayelo ja che ne ? Azaya e che ke saMthAro amuka aMze thaI gayo che.. amuka aMze thaI rahyo che... to AvA sthaLe, 'thaI rahyo che' evI vartamAnakriyAmAM paNa atItano Aropa karIne saMpUrNa thaI ja gayo na hoya ema saMskRtam bolAya che. pachI vartamAnakriyAmAM atItano Aropa na thaI zake evuM kyAM rahyuM? samAdhAna vartamAnakriyAmAM atItano Aropa thaI na zake... Avo kAMI ame niyama bAMdhatA nathI... ame to jevI AropasAmagrI maLe tadanusAra Aropa thAya... e sivAya ADedhaDa nahIM...' ATalo ja niyama bAMdhIe chIe. zaMkA - saMstIryamAM saMskRtam mAM zuM Aropa sAmagrI che? samAdhAna pIDAnI AkULatAnA kAraNe-'haju saMthAro thayo nathI?' evI adhIrAI thayelI che.. ene dharapata ApavI che ke saMthAro thaI ja gayelo samaja. have vAra nahIM lAge... Avo dharapata ApavAno abhiprAya e ahIM AropasAmagrI che... ne e abhiprAya vartamAnakriyAmAM atItano Aropa karavAthI ja saphaLa thaI zake ema che, atItakriyAmAM vartamAnano Aropa karavAthI nahIM... - 231 - zaMkA Aropa karavA mATe AvA niyaMtraNanI zI jarUra che? icchA mujaba karI zakAya evuM mAnavAmAM zuM vAMdho che? samAdhAna to pachI vartamAnakALano prayoga vageremAM koI niyaMtraNa ja nahIM rahe... je kALa vagereno prayoga karavo hoya te karI zakAya... ne tethI zrotA paNa vaktAnA abhiprAyane pakaDI ja nahIM zake. kAraNa ke ene paNa yatheccha ja artha karavAno rahe ane to pachI vacanavyavahAranuM kazuM prayojana ja na rahe... prayojana sarI ja na zake... . eTale nizcita thayuM ke AropasAmagrIne anurUpa ja Aropa thaI zake che ane tethI siddha ane sAdhyamAna... evI avasthAmAM pati evo ja prayoga thAya che. apakSIt evo nahIM... apakSIt evo prayoga karavAmAM bubhukSu khAvA mAgI le e jema ApattirUpa che, ema rAMdhanAro rAMdhavAnI kriyA ja baMdha karI de... e paNa ApattirUpa che, e jANavuM... Ama traNa prakAre Aropa thatA hovAthI Aropa karanAra naigamanayanA paNa traNa prakAra che... e ApaNe joyuM. // 82-83 || gAthArtha - ghaNA padArthone saMgrahe te saMgrahanaya... te be prakAre che... oghasaMgraha ane vizeSasaMgraha, jemake badhA dravyo avirodhI che' tathA badhA jIva avirodhI che'. || 6-11|| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-12 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo - je saMgrahai, te saMgrahanaya kahii. tehanA 2 bheda, ogha-vizeSathI. ogha kahii sAmAnya, etalai eka sAmAnyasaMgraha, eka vizeSasaMgraha, evaM 2 bheda. dravyApti sarvANi virodhIni' e prathamabhedanuM udAharaNa, tathA nIvA: sarveDaviidhinaH e dvitIyabhedanuM udAharaNa. // 6-11 // 232 vyavahAra saMgraha viSayabhedaka, timaja dvividha prasiddha re / dravya jIvAjIva bhASaI, jIva bhaviyA siddha re / bahu || 6-12 || Tabo - saMgrahanayano je viSaya tehanA bhedano dekhADaNahAra, te vyavahAranaya kahii, te timaja=saMgrahanayanI pari dvividha kahii. eka sAmAnya saMgrahabhedaka vyavahAra 1, eka vivecana - naigamanayanA traNa bheda kahI have saMgrahanaya ane tenA prakAra jaNAve che. je sarva samAna padArthono saMgraha kare te saMgrahanaya kahevAya che. koIpaNa padArtha anya padArtha karatAM sarvathA vilakSaNa hoto nathI... kaMIka ne kaMIka sAdRzya = samAnadharma = sAmAnya dareka padArthamAM hoya ja che... eTale A sAmAnyane naja2mAM rAkhIne jovAmAM Ave to dareka padArtha eka samAna dekhAya che... e padArthomAM paraspara koI virodha-vilakSaNatA rahetA nathI... eTale sAmAnyarUpe badhA padArthono saMgraha thaI jAya che... jemake ghaTatvane AgaLa karIne jovAmAM Ave to koI ghaDo evo rahI nahIM jAya je e jJAnano viSaya na hoya... eTale badhA ghaDAono eka ja jJAna dvArA saMgraha thaI gayo...mATe AvuM jJAna saMgrahanaya kahevAya che. A saMgrahanayanA be prakAra che... odhasaMgraha ane vizeSasaMgraha... ogha eTale sAmAnya... dravyaLi sarvALi avirodhIni... sarvadravyo paraspara aviruddha che... A prathamabhedanuM udAharaNa che.... AmAM sarvadravyono saMgraha thaI jAya che... koI ja dravya, 'dravya'rUpe jJAnano viSaya na banatuM hoya evuM saMbhavita nathI... Ama sAmAnyathI sarvadravyono-dravyasAmAnyano saMgraha karanAra hovAthI A sAmAnyasaMgrahanaya che... tathA badhA jIvo avirodhI che... arthAt jIvatvena badhA jIvono saMgraha karanAra naya e saMgrahanayano bIjo prakAra che... e dravyavizeSa rUpa jIvono saMgraha karanAra che... mATe ene vizeSasaMgrahanaya kahe che. ema pudgalatvena badhA pudgalono saMgraha karanAra saMgrahanaya paNa vizeSasaMgrahanaya che... kAraNa ke enA viSayabhUta pudgala paNa dravyavizeSarUpa che. // 84 // gAthArtha - saMgrahanayanA viSayano bheda karanAra je naya che te vyavahAranaya che. e paNa saMgrahanI jema ja be prakArano che. dravyone jIva ane ajIvarUpe kahe che... jIvone saMsArI ane siddha ema be prakAranA kahe che. || 6-12 || vivecana - saMgrahanayano... saMgrahanayanA samAnarUpa viSayano bheda dekhADanAro naya te vyavahAranaya kahIe... Azaya e che ke dareka padArtho jema sAmAnyarUpa che ema dareka padArtho vizeSarUpa paNa che ja... sAmAnyarUpatA, padArthone samAna banAve che, to Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-13 233 vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra 2, evaM 2 bheda jANavA. "cuM nIvAva' e sAmAnyasaMgrahabhedaka vyavahAra, navA saMsArikhaH siddhi e vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra. Ima uttarottara vivakSAmAM sAmAnya vizeSapaNuM bhAvavuM. . 6-12 / vartato RjusUtra bhAsaI, artha nija anukUla re | kSaNika paryAya kahaI sUSima, manuSyAdika bhUla re / bahuo || 6-13 // Tabo - RjusUtranaya vartato artha bhAsaI, paNi-atIta anAgata artha na mAnaI. vartamAna paNi nija anukULa-ApaNA kAmano artha mAnai, paNi parakIya na mAnaI, te jusUtra naya vibheda kahevo, eka sUkSma, bIjo sthUla. sUma te kSaNikaparyAya mAnAM, vizeSarUpatA padArthone asamAna banAve che. arthAt paraspara judA pADe che. eTale ke padArthomAM bheda-prakAra UbhA thAya che. saMgrahanaya sAmAnyane jonAra hovAthI ene badhA padArtho samAna bhAse che. mATe koI bheda raheto nathI. paNa vyavahAranaya vizeSane jue che. mATe padArthomAM bhedane jue che. eTale ja vyavahAranaya paNa saMgrahanayanI jema ja be prakArano che. (1) sAmAnya saMgrahanayano bhedaka vyavahAranaya ane (2) vizeSasaMgrahanayano bhedaka vyavahAranaya. sAmAnyasaMgrahanaya "badhA dravyo eka samAna che' ema jonAro hato. eTale 'dravyanA be prakAra che. (1) jIva ane (2) ajIva.. AvuM jonAro vyavahAranaya, A sAmAnyasaMgrahano bhedaka che.. badhA jIvo eka samAna che' AvuM jonArA vizeSasaMgrahanayano "jIvo be prakAranA che - saMsArI ane siddha' AvuM jonAro vyavahAranaya e bhedaka che. A ja pramANe uttarottara vivakSAe sAmAnya-vizeSapaNuM bhAvavuM. Azaya e che ke dravya e sAmAnya che to jIva-ajIva e vizeSa che. pachI jIva e sAmAnya che to saMsArI ane siddha e vizeSa che... saMsArI e sAmAnya che to trasa ane sthAvara e vizeSa che. eTale saMsArIjIvarUpe badhA saMsArIjIvone eka samAna jonAra saMgrahanayano, saMsArIjIvo be prakAranA che, trasa ane sthAvara.. ema bheda karanAra vyavahAranaya, saMsArIjIvasaMgrAhakasaMgrahanayano bhedaka che... Ama uttarottara jANavuM. || 85 || gAthArtha - RjusUtranaya vartatA (= vartamAna) ane potAne anukULa evA ja arthane te te padArtha tarIke kahe che. enA be prakAra che. sUkSma ane sthUla. kSaNika paryAyone kahenAro Rju sUtranaya e sUkSma che ane manuSyAdi paryAyone kahenAro jusUtra e sthUla che. I6-13 vivecana - jusUtranaya vartatA arthane ja padArtha tarIke kahe che... je padArtha atIta thaI gayo (te naSTa thaI gayo hovAthI) ane je padArtha anAgata che (te haju anutpanna Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 DhALa-6 : gAthA-13 dravya guNa paryAyano rAsa sthUla te manuSyAdi paryAya mAnaI, paNi kAlatrayavatI paryAya na mAna. vyavahAra naya hovAthI) arthakriyAkAritva dharAvato nathI... pachI ene "padArtha' tarIke zI rIte kahI zakAya? jenAthI kazuM ja prayojana saratuM nathI, ene paNa padArthano darajjo ApavAno hoya, to to zazazRMgane paNa padArtha kahevo paDe. vartamAna paNa je padArtha parAyo che, e potAnuM prayojana sArI zakato nathI... mATe potAnA mATe to e nahIM hovA barAbara ja che. mahetAjI pAse zeThanA bhale ne pAMca lAkha rUpiyA paDyA hoya.. enAthI e potAne rahevAnuM ghara to nathI laI zakato. paNa bepAMca rUpiyAnI kiMmatanuM zAka paNa nathI laI zakato... eTale mahetAjI mATe e dhana'rUpa che ja nahIMkahyuM ja che ne ke paradhana patthara mAnIe... TUMkamAM, potAno vartamAna padArtha ja potAnuM kAma karI ApanAra che. tethI e ja potAnA mATe padArtharUpa che, anya nahIM.. AvuM RjusUtranaya kahe che... AmAM vartamAnapadArtha eTale vartamAnakALamAM rahelo padArtha... paNa vartamAnakALa kone kahevo ? Ama to kALa mAtra eka vartamAna 'samaya'rUpa ja che... eTale te samayane ja vartamAna' kahI zakAya... vivakSitakALe je samaya vartI rahyo che enI pUrvano samaya to naSTa thaI gayo hovAthI "atIta' banI gayo che... pachIno samaya to haju anutpanna hovAthI "anAgata che... mATe vartamAnakALa to mAtra eka samayarUpa ja che... AvA eka samayane ja vartamAnakALa tarIke svIkArI emAM rahelA kSaNikaparyAyane ja padArtharUpe mAnanAro je jusUtranaya che te sUkSmaRjusUtranaya kahevAya che. kAraNa ke khUba ja sUkSma vartamAnakALane jonAro che. paNa A eka samaya e eTalo sUkSmatama kALa che ke sAmAnyathI chavAsthanA vyavahArano viSaya banI ja zakato nathI, "A ghaDo che' ATaluM bolavA jAya eTalAmAM to asaMkhya samaya pasAra thaI jAya che. eTale, padArtha-prasaMga vagerene anusarIne asaM samayamaya atarmuhUrtane paNa vartamAnakALa kahevAya che. ema kalAkane, divasane, pakhavADiyAne, mahinAne, varSane, bhavane... paNa vartamAna tarIke kahevAya che... A sthUlavartamAnakALa che. AvA skUlavartamAnakALane najaramAM lenAro jusUtranaya e sthUlaRju sUtra che. zaMkA - AkhA varSane vartamAnakALa tarIke jonArA RjusUTAnI ApaNe vAta karIe. dhAro ke varSano cotho mahino cAle che. to prathama traNa mahinA atIta thaI gayA che.. ne pAMcamAMthI ATha mahinA haju anAgata che... ane chatAM vivakSita RjusUtranaya AkhA varSane jonAra hovAthI atIta ne anAgata mahinAne paNa joI ja rahyo che. to A sthUlaRjusUtranaya ane vyavahAranayamAM pharaka kyAM rahyo ? Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-14 235 te trikAla paryAya mAnai, te mArTiM sthUla RRjusUtra - vyavahAranayanai saMkara na jANavo. || 6-13 // zabda prakRti pratyayAdika, siddha mAnai zabda re / samabhirUDha vibhinna arthaka, kahai bhinna ja zabda re II bahu0 || 6-14 || Tabo zabdanaya te prakRti pratyayAdika vyAkaraNavyutpattisiddha zabda mAnai. paNi samAdhAna vyavahAranaya traNakALavartI paryAyane mAne che. RRjusUtra mAtra vartamAna paryAyane mAne che.. trikALavartI paryAyane mAnato nathI.. A pharaka jANavo.. Azaya e che ke.. jo mahinAno ullekha karavAmAM Avyo hoya to vartamAna mahino e ja vartamAnakALa... pUrvanA 3 mahinA e atItakALa... ne pAchaLanA ATha mahinA e anAgatakALa.. paNa jo varSano ullekha karavAmAM Avelo hoya to bAre mahinA vartamAnakALa ja che... eTale dhAro ke koI tapasvIe pahelA 3 mahinAmAM 30 upavAsa karyA... vartamAna mahinAmAM 10 upavAsa karyA-karavAnA che.. ane pachInA 8 mahinAmAM 80 upavAsa karavAnA che. e tapasvI jo ema kahe ke gayA traNa mahinAnA 30, A mahinAnA 10 ane AgAmI ATha mahinAnA 80-ema bAra mahinAnA mArA 120 upavAsa thaze... to vyavahAranaya A mAnya kare che... paNa sthULaRRjusUtranaya kaheze ke-A mahinAnA 10 upavAsa ja vAstavika kahevAya... bAkI to atIta-anAgata che... mATe upavAsarUpa nathI.. paNa jo e tapasvI ema kahe ke A varSamAM mArA 120 upavAsa... to e sthUlaRRjusUtranayane mAnya che... vyavahAranaya e vakhate AgalA ane pAchalA varSonA upavAsano paNa saravALo mAMDIne 'huM ATalA upavAsano tapasvI chuM' ema ullekha karaze... paNa A ja saravALAno e tapasvI jo Ama ullekha kare 'A bhavamAM mArA ATalA upavAsa...' to skUlaRRjusUtranayane e mAnya che. AmAM kAraNa spaSTa che ke 'bhava' tarIke to Akho bhava... (70, 80... 85 varSa... jeTaluM Ayu hoya te badhu) vartamAna ja che... emAM bhava tarIke atIta-anAgata jevuM kazuM nathI... ne tethI e sthulaRRjusUtranayano viSaya banI zake che.... paNa varSa tarIke vicAravAnuM hoya to e vivakSita varSa ja vartamAnakALa che.. AgaLa-pAchaLanA varSo to atIta-anAgata hovAthI sthUlaRRjusUtranayano viSaya banI zakatA nathI.. paNa chatAM e vyavahAranayano viSaya to bane ja che. kAraNa ke vyavahAranaya to trikALavartI paryAyane paNa svIkAre che. - Ama sthUlaRRjusUtranaya ane vyavahAranayanuM sAMkarya thatuM nathI, e spaSTa che. // 86 // gAthArtha - zabdanaya prakRti-pratyaya AdithI siddha thayelA zabdane mAne che. samabhirUDhanaya ema kahe che ke bhinna zabda bhinnArthaka ja hoya che. || 6-14 || vivecana - zabdanaya... prakRti - pratyaya vagere dvArA vyAkaraNanA niyamone anusarIne Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 DhALa-6 : gAthA-14 dravya guNa paryAyano rAsa liMga vacanAdi bhedai arthano bheda mAnai. jima 'taTa: tUTI tam' e 3 liMgabhedai arthabheda, tathA 'Apa: jJatam' ihAM ekavacana bahuvacana bhedai arthabheda. RRjusUtra nayanai e ima kahai je 'kAlabhedai arthabheda tuM mAnai chai, to banelA vyutpattisiddha zabdone ja zabdanaya svIkAre che. paNa liMgabhede ane vacanAdibhede arthabheda mAne che. eTale taTa:-taTI-taTam A traNemAM liMgabheda hovAthI traNenA vAcyArtha paNa judA judA che. tathA Ava:-tam AmAM vacanabheda (ekavacana-bahuvacana) hovAthI arthabheda che. Azaya e che ke koIpaNa zabdano vAcyArtha pakaDavo hoya to enI mULaprakRti (kriyAvAcaka ke nAmavAcaka mULazabda) kaI che ? kayo pratyaya kayA arthamAM lAgyo che ? vagere vicArIne nirNaya karavAmAM Ave che... vaLI A pratyaya paNa ADedhaDa lAgatA hotA nathI... vyAkaraNanA niyamane anusarIne lAgatA hoya che... eTale A rIte banelA zabdane vyAkaraNavyutpattisiddha zabda kahevAya che... ane eno to prakRti-pratyaya-vyAkaraNanA niyama... badhAne anusarIne cokkasa vAcyArtha hoya ja che... paNa je zabdo A rIte vyutpattisiddha nathI, eno vAcyArtha zuM levo? kAraNa ke prakRti-pratyaya ke vyAkaraNanA niyamo... A badhAmAM ke A badhAmAMthI koIkamAM vyAkaraNanA niyamonuM chaDecoka ullaMghana karAyuM hoya to evA zabdano artha maLI na ja zake e spaSTa che. have, AvA vyutpattisiddha zabdane liMga arthamAM paNa pratyaya lAgato hoya che. jema ke pAcana-pattiA AmAM par e prakRti che, jeno artha che rAMdhavuM... a" e pratyaya che. jeno artha che kartA... eTale pAvaLa zabdano artha maLe che pAkakartA. vaLI, strIliMgamAM to aa pratyaya lAge che... jemAMthI 'strIliMga' paNa jaNAya che eTale pAva: zabda parathI pAkakartRtva-puliMga jaNAya che. pattiA zabda parathI pAkakartRtva-strIliMga jaNAya che. jyAM puttva hoya tyAM strItva na hoya... jyAM strItva hoya tyAM puttva na hoya. A spaSTa che... mATe pAcaka ane pAcikA zabdanA vAcyArtha judA judA che... ema taTa:nA vAcyArthamAM pusva che, tUTI nA vAcyArthamAM strItva che... taTanA vAcyArthamAM napuMsakatva che... mATe A badhA vAcyArtha eka na hoya zake...judA-judA ja hoya zake... eTale ke liMgabhede arthabheda hoya che. ema ekavacananA pratyayano artha ekatva che... dvivacananA pratyayano artha dvitva che... bahuvacananA pratyayano artha bahutva che... A ekatva-dvitva-bahutva... paraspara virodhI che. jyAM ekatva hoya tyAM dvitva bahutva na ja hoya... vagere vAta sugama che. eTale ekavacanAnta zabda, ke je ekatvane paNa jaNAve che... arthAt ekatvayukta vAcyArthane jaNAve che tenAM karatAM bahuvacanAnta zabda bhinnavAcyArthavALo ja hoya che, kAraNa ke bahuvacanAnta zabdanA vAcyArthamAM to bahutva rahyuM hoya che. tethI Ava: evA bahuvacanAnta zabdanA vAcyArtha karatAM gatam evA ekavacanAnta zabdano vAcyArtha alaga ja hoya. A vAta spaSTa che... A vacanabhede arthabheda thayo. A zabdanaya, RRjusUtranayane ema kahe che ke - jo tuM - Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-15 237 liMgAdibhedai bheda kAM na mAnai ?" samabhirUDha naya ima kahai je bhinnazabda bhinnArthaka ja hoi.' zabdanayanai e ima kahai je jo tuM liMgAdibhedai arthabheda mAnai chai, to zabdabhedai arthabheda kAM na mAnai ?' te mArTi ghaTazabdArtha bhinna, kuMbhazabdArtha bhinna, ima e mAnai, ekArthapaNuM prasiddha chai te zabdAdinayanI vAsanA thakI. II 6-14 || kriyApariNata artha mAnai sarva evambhata re / navai nayanA bheda iNi pari aThThAvIsa prabhUta re || bahu. II 6-15 || Tabo - evaMbhUta naya-sarva artha, kriyApariNata - kriyAvelAi mAnai, anyadA na kALabhede arthabheda mAne che. (eTale ja mAtra vartamAnaarthane svIkAre che... atIta-anAgata arthane svIkArato nathI) to liMgabhede ane vacanabhede arthabheda kema nathI mAnato? jemAM atItatva ke anAgatatva hoya emAM vartamAnatva na ja hoya' A jo tane samajAya che to jemAM putva hoya tyAM strItva ke napuMsakatva na ja hoya... ema jemAM ekatva hoya tyAM dvitva -bahutva na ja hoya... A tane kema samajAtuM nathI ? samabhirUDhanaya... samabhirUDhanaya ema kahe che ke bhinna zabda bhinnArthaka ja hoya che... arthAt zabdabhede arthabheda hoya ja. 'dhaTa' pada karatAM 'paTa' pada bhinna che to 'dhaTa'padanA vAcyArtha karatAM 'paTa'padano vAcyArtha jema alaga che... ema 'kuMbha'pada paNa 'ghaTa'padathI bhinna hovAthI eno vAcyArtha paNa alaga ja hoya... eka na hoI zake... zabdabheda hovA chatAM 'ghaTa'pada-'kuMbha'padano vAcyArtha jo eka hoya to to 'ghaTa'pada-'paTa'padano vAcyArtha paNa eka hovAnI Apatti Ave... A sabhirUDha naya zabdanayane kahe che ke jo liMgAdibhede arthabheda mAne che to zabdabhede arthabheda kema nathI mAnato? mATe ghaTazabdano artha bhinna che ane kuMbhazabdano artha bhinna che... zaMkA ghaTamAnaya bolavAmAM AvyuM hoya ke mbhamAnaya bolavAmAM AvyuM hoya, zrotA enA e ja padArthane lAve che... AthI jaNAya che ke 'ghaTa' zabda ane 'kuMbha' zabda... banne ekArthaka ja che.... samAdhAna - tamArI vAta sAcI che... banne ekArthaka tarIke prasiddha che... paNa enuM kAraNa che zabdAdinayanI vAsanA... arthAt zabda, RRjusUtra, vyavahAra vagere nayo A banne zabdone ekArthaka je kahe che.. enA kAraNe e banne ekArthaka hovArUpe lokamAnasamAM khUba rUDha thaI gayA che. mATe... bAkI samabhirUDhanayanI dRSTie jovAmAM Ave to banne bhinnArthaka ja che. | 87 || gAthArtha evaMbhUtanaya sarva arthane e kriyApariNata hoya tyAre ja mAne che. Ama nave nayanA kula peTAbheda 28 che. arthAt prabhUta=ghaNA che. // 6-15 || Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 DhALa-6 : gAthA-16 dravya guNa paryAyano rAsa mAnaI, jima "rAjai = chatracAmarAdikaI zobhaI te rAjA' ti parSadAmAMhiM baIThAM cAmara DhalAi, tivAraI, snAnAdikavelAI te artha vinA rAjA na kahiI. Ima navAI nayanA aThThAvIsa bheda prabhUta kahetAM ghaNA thayA. / 6-15 | navaI naya ima kahiyA, upanaya tIna kahie sAra re ! sAcalo zrata aratha parakhI, laho jasa vistAra re || 6-16 | Tabo - Ima navAI naya kahiyA, hivai-3 upanaya digaMbara prakriyAI kahiI chaI. ehamAMhiM - sAco zrutano artha parakhI karInai, bahuzrutapaNAnA yazano vistAra pAmo. nayAnAM samIpe 35nayAH' || 6-16 || vivecana - evaMbhUta... koIpaNa sArthaka zabda koIka ne koIka kriyAne dhvanita karato hoya che. dhvanita thatI te te kriyAthI samucita rIte saMvalita padArtha e, te zabdano vAcyArtha banato hoya che. je padArtha A kriyAthI kyAreka paNa saMvalita thato hoya... thavAno hoya ke thavAnI yogyatA dharAvato hoya e badhAne samabhirUDha sudhInA nayo e zabdanA vAcyArtha tarIke svIkAre che... paNa evaMbhUtanaya to ema kahe che ke je vakhate e kriyAyukta hoya e ja vakhate ene te zabdanA vAcyArtha tarIke laI zakAya.. enI AgaLa-pAchaLanA kALamAM nahIM... jema ke "je rAje cheHchatra-cAmara vagere vaDe zobhe che te rAjA." AvI vyutpatti hovAthI, jyAre parSadAmAM beThA hoya-cAmara DhaLAtA hoya tyAre ja ene rAjA kahevAya che. paNa jyAre e snAnAdi karI rahyo hoya (arthAt chatra-cAmarAdi na hoya) tyAre e rAjA na kahevAya... chatra -cAmarAdi zobhA na hovA chatAM jo "rAjA' kahevAto hoya to to eka sAmAnya mAnavIne paNa rAjA kahevAnI Apatti Ave. paNa e kahevAto nathI... mATe nizcita thAya che ke kriyApariNatikALe ja te te padArtha te te zabdano vAcyArtha che. chatI AMkhe khADAmAM paDanArane loko kahe che - alyA AMdhaLo che ! dekhato nathI ? te paDyo... A evaMbhUtanayamAnya vAkya che. je jue nahIM ene AMkha zI rIte kahevAya ? evo emAM abhiprAya che. Ama, dravyArthika 10 + paryAyArthika 6 + naigamana 3 + saMgrahanaya 2 + vyavahAranaya 2 + RjusUtranaya 2 + zabdanaya + samabhirUDhanaya + evaMbhUtanaya = kula 28 bhedo nave nayanA maLIne thAya che. | 88 || gAthArtha - Ama, nave naya kahyA.. have traNa upanayano sAra kahIzuM.... emAMthI zrutano sAco artha parakhIne yazano vistAra pAmo... | 6-16 // vivecana - Ima navaI... Ama nave naya kahyA... have digaMbaranI prakriyAne anusarIne traNa upanaya kahevAmAM Avaze. A badhAmAMthI zratano = zAstrono artha parakhIne = vAstavika rIte zAstrIya zuM che ? evA bhAva parakhIne e rIte padArtho mAnavA joIe jethI bahuzrutapaNAno yaza vistAra pAmo. | 89 | Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa dA-hu : gAthA - 16 'nayacakra'mAM sAte nayonA arthane ane tenA uparokta bhedane sUcavanArI 205 thI 215 sudhInI gAthAo A pramANe che NippaNNamiva payaMpadi, bhAvipadatthaM khu jo aNippaNNaM / appatthe jaha patthaM, bhaNNai so bhAvi Naigamutti o / / 205 / / NivvattatthakiriyA, vaTTaNakAle tu jaM samAyaraNaM / jaM bhUdaNaigamaNayaM, jaha jadiNaM Nivvuo vIro / / 206 / / pAraddhA jA kiriyA, pacaNavihANAdi kahai jo siddhA / loesu pucchamANo, bhaNNai taM vaTTamANaNayaM / / 207 || avaropparamavirohe, savvaM atthitti suddhasaMgahaNe / hoi tameva asuddhaM, igijAi visesagahaNeNa / / 208 / / jaM saMgaheNa gahiyaM, bheyai atthaM asuddhaM suddhaM vA / so vavahAro duviho, asuddhasuddhatthabheyakaro / / 209 11 jo eyasamayavaTTI, geNhai davve dhuvattapajjAyaM / so riusUtto suhumo, savvaMpi saddaM jahA khaNiyaM / / 210 / / maNuyAiyapajjAo, maNusotti sagadvidIsu vaTTaMto / so bhAi tAvakAlaM, so thUlo hoi riusUtto / / 211 / / -- jo vaTTaNaM Na bhaNNai, eyatthe bhiNNaliMgaAINaM / so saddaNao bhaNio, Neo puMsAiANa jahA / / 212 / / ahavA siddhe sadde, kIrai jaM kiMpi atthavavahAraM / taM khalu sadde visayaM, devo saddeNa jaha devo / / 213 || saddArUDho attho, atthArUDho taheva puNa saddo / bhAi iha samabhirUDho, jaha iMda puraMdaro sakko / / 214 / / jaM jaM karei kammaM, dehI maNavayaNakAyaceTThAdo | taM taM khu NAmajutto, evaMbhUdo have sa Nao / / 215 / / tathA devasena AcAryakRta AlApapaddhatimAM paNa A pramANe kahela che naigamastredhA-bhUtabhAvivartamAnakAlabhedAt / atIte vartamAnAropaNaM yatra sa bhUtanaigamo yathA adya dipotsavadine zrIvardhamAnasvAmI mokSaM gataH / bhAvini bhUtavat kathanaM yatra sa bhAvinaigamo, yathA- arhan siddha eva / kartumArabdhamISanniSpannamaniSpannaM vA vastu niSpannavatkathyate yatra sa vartamAnanaigamo, yathA- odanaH pacyate / iti naigamastredhA / 239 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 DhANa-6 : thA-16 dravya guNa paryAyano rAsa saMgraho dvividhaH / sAmAnyasaMgraho yathA sarvANi dravyANi parasparamavirodhIni / vizeSasaMgraho yathA-sarve jIvAH parasparamavirodhinaH / iti saMgraho'pi dvadhA / vyavahAro'pi dvadhA / sAmAnyasaMgrahabhedakavyavahAro yathA- dravyANi jIvAjIvAH / vizeSasaMgrahabhedakavyavahAro yathA -jIvAH saMsAriNo muktAzca / iti vyavahAro'pi dvadhA / RjusUtro dvividhaH / sUkSmarjusUtro yathA - ekasamayAvasthAyI paryAyaH / sthUlarjusUtro yathA-manuSyAdiparyAyAstadAyuHpramANakAlaM tiSThanti / iti RjusUtro'pi dvedhA / zabdasamabhirUdvaivambhUtAH pratyekamaikaike nyaaH| zabdanayo yathA-dArA bhAryA kalatram, jalamApaH / samabhirUDhanayo yathA-gauH pshuH| evambhUto nayo yathA-indatIti indraH / uktA aSTAviMzatirnayabhedAH / chaThThI DhALa pUrI. anekAntavAdo vijayatetarAm vijJAnasyaikamAkAraM nAnAkArakarambitam / icchaMstathAgataH prAjJo nAnekAntaM pratikSipet // 8 // citramekamanekaM ca rUpaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vA'pi nAnekAntaM pratikSipet / / 9 / / icchanpradhAnaM sattvAdyairviruddhairgumphitaM guNaiH / sAGkhyaH saGkhyAvatAM mukhyo nAnekAntaM pratikSipet / / 10 / / / __vItarAgastotre'STamaprakAze / zrIhemAcAryAH // samUhAlaMbanAtmaka vijJAnano aneka AkArathI saMvalita eka AkAra mAnato prAjJa bauddha, citrarUpane eka ane anekarUpa tarIke prAmANika kaheto yoga (naiyAyika) ane vaizeSika, paraspara viruddha evA sattva, rajas ane tama. e traNa guNothI gUMthAyelA pradhAna tattvane eka mAnanAro sAMkhya anekAntavAdane niSedhI zake nahIM. sAMkhyaH pradhAnamupayaMstriguNaM vicitrAM, bauddho dhiyaM vizadayannatha gautmiiyH|| vaizeSikazca bhuvicitramanekamekaM vAJchan mataM na tava nindati cet sljH||44|| zrImahAvIrastave mahopAdhyAyAH / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 DhALa sAtamI sabhUta vyavahAra, bheda prathama tihAM, dharma dharmInA bhedathI e. + 7-1 | zuddha azuddha dvibheda, zuddha azuddhanA, teha arathanA bhedathI e. . 7-2 / jima jagi kevalajJAna, AtamadravyanuM, maInANAdika tehanuM e. || 7-3 || guNa-paryAya svabhAva, kAraka tanmayano, bheda aratha chaI ehano e. . 7-4 | nayAnAM samIpe 35nayA: je nayanI samIpamAM rahyA che te upanaya kahevAya che. gAthArtha : dharma-dharmIno bheda dekhADanAra sadbhUtavyavahAra e upanayano prathama bheda che. enA be bheda che. zuddha ane azuddha. arthanA bhedathI be bheda paDe che. jemake jagatmAM AtmadravyanuM kevalajJAna.. A zuddhasadbhUtavyavahAra che ane tenuM matijJAna" A azuddhasadbhUtavyavahAra che. guNa-guNI, paryAya-paryAyavAnuM, svabhAva-svabhAvavAnuM ane kAraka-kArakI... A badhAno bheda e ehano = A nayano aratha = viSaya che. je 7-1, 2, 3, 4 || vivecana : digaMbarAcAryazrI devasene Ane "naya' tarIke na kahetAM "upanaya' kahyA che. eTale A vAkyaprayogomAM evuM te zuM che ke jethI e "naya' tarIke mAnya nathI ane chatAM evuM te zuM che ke jethI emAM nayanuM sAmIpya che ne tethI e "upanaya che)? nayacakra vageremAM to AnuM koI spaSTIkaraNa ApyuM nathI. eTale ApaNe ja pUrvApara vicAraNA karIne kalpanA karavAnI rahI. e vicAraNA AvI sUjhe che - pUrve dravyArthikanayanA dasa prakAramAM utpAda-vyayanirapekSasattAgrAhI dravyArthika ane utpAda-vyayasApekSasattAgrAhI dravyArthika evA be prakAra je hatA enI sAme paryAyArthikamAM paNa sattAnirapekSautpAda-vyayagrAhI paryAyArthika ane sattAsApekSautpAdavyayagrAhI paryAyArthika evA be prakAra batAvelA hatA... paNa, bhedanirapekSa abhedagrAhI dravyArthika ane bhedasApekSaabhedagrAhIdravyArthika... AvA dravyArthikanA be bhedanI sAme paryAyArthikanayamAM abhedanirapekSabhedagrAhI paryAyArthikanaya ane abhedasApekSabhedagrAhIparyAyArthikanaya... AvA be prakAra darzAvyA nathI. e zA mATe darzAvyA nathI? AmAM paNa sApekSanA bheda choDI mAtra nirapekSa bhedono vicAra karIe to.... utpAdavyayanirapekSasattAgrAhIdravyArthikanaya trikALa avicalita nityadravyane jonAra che. arthAt e ghaTAdine nitya pudgaladravyarUpa jue che. enI sAme, sattAnirapekSa utpAda-vyayagrAhI paryAyArthikanaya samayesamaye vinazvara evA paryAyane jonAra che... arthAt e ghaTAdine kSaNikaparyAyarUpa jue che. bhedanirapekSa abhedagrAhIdravyArthikana, nijaguNaparyAyAbhinnadravyane jue che. arthAt ghaTAdine Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 DhALa-7 : gAthA-1-4 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo : tihAM-sabhUta vyavahAra, prathama upanayano bheda. te dharma anaI-dharmI, tehanA bheda dekhADavAthI hoI. . 7-1 | rUpAdiabhinnadravyarUpe jue che. have AnI sAme jo koI paryAyArthikanaya hoya to e abhedanirapekSabhedagrAhIparyAyArthika hovo joIe je dhaTI paya: ema ghaDAno potAnA rUpAdiguNaparyAyo sAthe bheda jonAra hoya che... paNa ghaTastha rUpam vagere prayogone zrIdevasenAcArya paryAyArthikanayanA bheda tarIke na kahetAM "sadbhUtavyavahAraupanaya" rUpe upanayanA bheda tarIke kahela che. Ama kahevAmAM emano zo abhiprAya haze ? e ApaNe vicArI rahyA chIe. e abhiprAya zodhavA mATe ApaNe Avo vicAra karI zakIe - ghaTasya um mAtmano jJAna. AvA prayogone jo "nayarUpe kahevA hoya to kayA nayarUpe ApaNe kahI zakIe ? zaMkA : ApaNe tene dravyArthikanaya kahIe to? kAraNa ke ghaTanuM ne AtmadravyanuM emAM jJAna che. samAdhAna : hA, ghaTanuM ne AtmadravyanuM emAM jJAna che e vAta sAcI. paNa bheguM rUpajJAna vagere guNAtmaka paryAyanuM paNa jJAna hovAthI ene dravyArthika kema kahevAya? zaMkA : ahIM ghaTastha rUpama, kAtmano jJAnam ema bhedArthaka SaSThI hovAthI nijaguNaparyAyathI abhinna dravyane jonAra "bhedakalpanArahitazuddhadravyArthika' nAmano dravyArthikano trIjo bheda to jANe ke saMbhavato nathI. paNa, "bhedakalpanAsApekSaazuddhadravyArthika' nAmano chaThTho bheda to saMbhave ne? kAraNa ke emAM jima jJAnAdika zuddhaguNa AtmAnA boliI evI TabAnI paMkti dvArA "AtmAnuM jJAna" vagere prayogane ja udAharaNa tarIke darzAvelA che. samAdhAna : nA, e chaThTho dravyArthika paNa kahI zakAto nathI. kAraNa ke e chaThThA bhedamAM, bhedakalpanAsApekSaabhedanuM grahaNa che. arthAt bhedanuM gauNapaNe ane abhedanuM pradhAnapaNe grahaNa che. jyAre ApaNe je vicArI rahyA chIe temAM amedanirapekSabhedanuM grahaNa che... arthAt abhedanuM grahaNa ja nathI... ne bhedanuM ja (pradhAnapaNe) grahaNa che. (abhedasApekSabhedagrAhI levo hoya to paNa abhedanuM gauNapaNe grahaNa ne bhedanuM pradhAnapaNe grahaNa hovAthI, dravyArthikano chaThTho bheda to Ave ja nahIM.) zaMkA : bhedanuM jo pradhAnapaNe grahaNa che, to Ane paryAyArthikanaya ja kahI do ne ! kAraNa ke e ja bhedane pradhAnapaNe grahe che. samAdhAna : zrIdevasenAcAryane jo e paryAyArthika tarIke mAnya hota to to teoe abhedanirapekSabhedagrAhI zuddhaparyAyArthikanaya ane abhedasApekSabhedagrAhI azuddhaparyAyArthikanaya.... evA paryAyArthikanA be bheda kahyA ja hota. paNa kahyA nathI... zaMkA : to e kema kahyA nathI ? Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-1-4 243 te vaLI, 2 prakAri hoI-1 zuddha, bIjo-azuddha 2. zuddha dharma-dharmanA bhedathI zuddhasadbhuta vyavahAra, azuddha dharma-dharmanA bhedathI azuddha sadbhuta vyavahAra. sabhUta te mATei, je-eka dravya samAdhAna : emano abhiprAya evo hoya ke abhedanirapekSapaNe ke abhedasApekSapaNe bhedano bodha thaI zake ja nahIM... ane bodha ja jo thaI zakato na hoya, to pachI vacanaprayoga paNa na ja thaI zake. eTale "naya" kahevAnI jarUra ja na rahe. zaMkA : bhedanirapekSapaNe ane bhedasApekSapaNe abhedano jo bodha thaI zake che tene tethI dravyArthikano trIjo-chaThTho bheda maLe che) to abhedanirapekSapaNe ane abhedasApekSapaNe bhedano bodha kema na thaI zake ? samAdhAna : rUpAmano paTa: ke jJAnAgina mA... vageremAM rUpa-jJAna vagereno ullekha che, paNa eno abheda kahyo hovAthI chevaTe bodha mukhyarUpe dekhAtA ghaTadravyano ke Atmadravyano ja che. ne tethI enuM dravyArthikapaNuM jaLavAI rahe che. paNa jyAre mukhyarUpe bhedane grahaNa karavAno hoya tyAre je benA bhedanuM grahaNa karavAnuM hoya e bannene mukhyarUpe grahaNa karavA paDe. eTale ke zrIdevasenAcAryano abhiprAya evo lAge che ke ghaTastha rUpa-gAtmano jJAna.. AvA badhA bodhamAM bheda pradhAnapaNe to ja bhAse jo ghaTadravya ane rUpa.... Atmadravya ane jJAna.... A badhuM pradhAnapaNe bhAsatuM hoya. paNa bodhane paryAyArthikanayarUpa banavuM hoya to kyAM to dravya bhAsavuM na joIe ne kyAM to gauNarUpe bhAsavuM joIe. ahIM to pradhAnapaNe bhAsI rahyuM che. mATe A paryAyArthikanayarUpa nathI. TUMkamAM zrIdevasenAcAryano Avo abhiprAya hovo joIe ke - "bodha paryAyArthikanayarUpa to ja banI zake jo emAM dravya pradhAnarUpe bhAsatuM na hoya. ane jemAM dravya pradhAnarUpe bhAsatuM na hoya ne chatAM dravya ane guNa-paryAyano bheda pradhAnarUpe bhAsato hoya Avo bodha kyAreya saMbhavita nathI..." mATe abhedanirapekSa ke abhedasApekSa evo bhedagrAhI paryAyArthika naya saMbhavato nathI. ane tethI mAtmano jJAnam, Tisya .. AvA dharma ane dharmenA bhedane mukhyapaNe jaNAvanArA bodhane paryAyArthikanayarUpe kahI zakAto nathI. vaLI ene dravyArthikanayarUpe paNa kahI zakAto nathI e ApaNe hAla ja pUrve vicArI gayA chIe. mATe Avo bodha ane Avo vacanaprayoga "naya' rUpa banI zakato nathI, kAraNa ke je nayarUpa hoya eno A bemAMthI ekamAM samAveza thavo ja joIe. Ama, nayarUpa banI zakato na hovAthI zrIdevasenAcArya ane upanaya kahyo hoya ema mAnavuM yogya lAge che. zaMkA: bhano jJAnam... vageremAM jo Atmadravya ane jJAnAdi guNa-paryAya... A baMnenuM mukhyarUpe grahaNa che, ne tethI e bodha 'natha'rUpa banI zakato nathI... to ene 'pramANa" rUpa ja kahI do ne.... upanaya' rUpe kahevAnI zI jarUra che ? kAraNa ke pramANamAM bannenuM pradhAnarUpe grahaNa hoya che ja... samAdhAna : nA, vivaNita bodhane pramANarUpe paNa kahI zakAto nathI, kAraNa ke pramANamAM to bhedanI jema abhedanuM paNa pradhAnapaNe grahaNa hoya che, jyAre AmAM abhedanuM pradhAnapaNe grahaNa nathI. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 DhALa-7 : gAthA-1-4 dravya guNa paryAyano rAsa ja chai, bhinnadravyasaMyogApekSA nathI. vyavahAra te mArTi je-bheda dekhADii chai. II 7-2 // jima-jagamAMhi "AtmadravyanuM kevalajJAna" ima-SaSThIi prayoga kIjai, tathA "matijJAnAdika TUMkamAM, zrI devasenAcAryano abhiprAya Avo hovo saMbhave che ke jemAM abhedanuM grahaNa ja nathI, athavA hoya to paNa gauNapaNe grahaNa che tevA, bhedanuM mukhyapaNe grahaNa karanAra, sAtmano jJAnam, ghaTastha rUpam vagere bodha ane vacanaprayoga, bhedanuM pradhAnapaNe grahaNa karanAra hovAthI dravyArthikanaya nathI, dravyanuM paNa pradhAnapaNe grahaNa karanAra hovAthI paryAyArthikanaya nathI, ane abhedanuM pradhAnapaNe grahaNa na karanAra hovAthI pramANa nathI... vaLI, dravyanuM pradhAnapaNe grahaNa ene (paryAyArthika) nayarUpe banavA detuM nathI e vAta sAcI, chatAM, paryAyanuM pradhAnapaNe grahaNa, bhedanuM pradhAnapaNe grahaNa ane abhedanI gauNatA... A badhuM ene nayanI samIpa to lAvIne mUkI ja de che... mATe nayanuM sAmIpya hovAthI A upanaya che. zrIdevasenAcArye jo AvA abhiprAyathI ja Ane upanayarUpe kahela hoya to AmAM nIce mujabanI Apatti saMbhavI zake che (1) upara je rIte AvA bodhamAM nayanuM sAmIpya kahyuM e rIte to emAM pramANanuM sAmIpya paNa kahI ja zakAya che... arthAt AvuM kahI ja zakAya che ke - abhedanuM pradhAnapaNe grahaNa ATalo aMza na hovAthI Avo bodha pramANarUpa nathI e vAta sAcI, chatAM, dravyanuM pradhAnapaNe grahaNa, paryAyanuM pradhAnapaNe grahaNa, bhedanuM pradhAnapaNe grahaNa... A badhA aMzo AvA bodhane pramANapaNAMnI najIka to lAvI ja de che. eTale pramANanuM sAmIpya hovAthI Avo bodha upapramANa che AvuM paNa kahevAnI Apatti Ave. granthakAre AvI Apatti AgaLa AThamI DhALanI ogaNIzamI gAthAmAM darzAvelI che. (2) zrI siddhasenadivAkarasUrinuM - khAvaDvA vayaLapadA tAvaDyA veva huMti khayavAyA (jeTalA vacanapatha che eTalA nayavAda che) AvuM je vacana che eno virodha thAya che... kAraNa ke Atmano jJAnam vagere paNa vAkyaprayogo che ne ene AmAM naya tarIke niSedhavAmAM AvI rahyAM che. (3) AgaLa AThamI DhALamAM zrIdevasenAcArya khuda nIvasya valajJAnam, nIvasya matijJAnam Ane sabhtavyavahAranaya tarIke kahevAnA ja che... pachI ahIM ene naya tarIke nakArI upanaya tarIke kahevAnI zI jarUra ? eTale AvA upanaya vagere bhedonI kazI jarUra jaNAtI nathI... chatAM zrIdevasenAcArye nayacakramAM kahelA che ne granthakAre ahIM lIdhA che, mATe ApaNe e dRSTie have A upanayone vicArIe... Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-1-4 245 AtmadravyanA guNa" ima bolAvii. 7-3 guNa-guNIno, paryAya-paryAyavaMtano, svabhAva-svabhAvavaMtano, kAraka anaI tanmaya kahatAM - tihAM sabUta. traNa upanayomAM sabUta vyavahAra e prathama upAya che. e dharma ane dharmI. A beno bheda dekhADanAra hoya che. tenA vaLI be prakAra che. zuddha ane azuddha. AmAM, dharma ane dharmIno bheda jaNAI rahyo che, mATe A vyavahAranaya che.. AmAM, vivakSita dharmI sivAya bIjuM koI ja dravya bhaLavAnI-anya dravyanA saMyoganI koI apekSA nathI... eTale ke je dharma kahevo che te dharmIbhUta dravyano ja che... e dharmIbhUtadravyamAM koIka anya dravya bhaLeluM che... ne e dravyano dharma vivakSita dharmIdravyamAM bhAsI rahyo che. AvuM kAMI che nahIM. mATe A sabhUta vyavahAraupanaya che. A dharma jo zuddha hoya to zuddhasadbhUtavyavahAraupanaya kahevAya che ane jo azuddha hoya to azuddhasadbhUtavyavahAraupanaya kahevAya che. jemake jagatamAM "AtmadravyanuM kevalajJAna' Avo je prayoga thAya che e zuddhasadbhUtavyavahAraupanaya che. kAraNa ke AmAM SaSThIvibhakti bhedane jaNAve che. anya koI dravyanA saMyoganI apekSA nathI. ane kevalajJAna e jIvano zuddha guNa che. tathA "AtmadravyanA matijJAnAdika guNa' Ama je bolAya che te azuddhasadbhUtavyavahAraupanayanuM udAharaNa jANavuM... kAraNa ke matijJAna vagere AtmAnA azuddha guNo che. zaMkA : matijJAna e thAyopathamika guNa che. mATe ene karmadravyanI apekSA che. arthAt pudgalasaMyogApekSA hovAthI Ane sadbhuta zI rIte kahI zakAya ? samAdhAna : jJAna e AtmAno potAno guNa che. e mATe ene pudgaladravyanI koI ja apekSA nathI... pudgaladravya azuddhi nirmANa karI che. e vAta alaga che. jJAna kAMI pedA karyuM nathI.. karmo-pudgalo pote ja jaDa che, pachI jJAnanuM AdhAna kaI rIte karI zake ? mATe anyadravyasaMyogApekSA na hovAthI A sadbhUtavyavahAra ja che... dharma azuddha che. mATe azuddha sadbhuta vyavahAra che. Ama, guNa-guNavAna, paryAya-paryAyavAnuM, svabhAva-svabhAvavAnuM ane kAraka (= upAdAnakAraNapariNAmakAraNa) ane tanmaya = kArakI (= pariNAmarUpa kArya) A badhAno ekadravyAnugata bheda je kahIe e badhuM A upanayano artha jANavo. jemake dhaTaya rUpanuM dhaTI ratA, ghaTI svabhAva: ane mRtA paTo niSNAtitaH.. A badhA kramazaH A guNa-guNavAnuM vagerenA udAharaNa jANavA.. e badhA samajavA saraLa che. AmAM ghaDAnuM rUpa e sahabhAvI che, mATe ene guNarUpe kahela che.. ane pahelAM zyAmatA hatI... pachI raktatA thaI.... mATe e kramabhAvI hovAthI raktatAne paryAya tarIke kahela che. cothuM mRddA paTo niSNAvita: AvuM je dRSTAnna ApyuM che AnA bhAvArtharUpe mATIno ghaDo' A prayoga samajavAthI kAraka-kArakInA bhedane jaNAvanAra sabhUtavyavahAraupanaya samajAya che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 DhALa-7 : gAthA-1-4 dravya guNa paryAyano rAsa kArakI, tehano je eka dravyAnugata bheda bolAviI, te sarva e upanayano artha jANavo. "ghaTI rUma, ghaTastha ratA, ghaTI 4mAva:, mRtA paTo niSpatiH" ityAdi prayoga jANavA. || 7-4 || ahIM je zuddha ane azuddha ema be bheda kahyA che emAMthI Atmadravya (dharmA) aMge to banne bheda ghaTI zake che... paNa anya pudgalAdidravya aMge mAtra zuddha bheda ja ghaTI zake, azuddhabheda saMbhavI zake nahIM. ema lAge che kAraNa ke pudgalAdinA koI guNa azuddha thatA hoya ema jaNAtuM nathI... zaMkA : je sahaja hoya te zuddha... ane sopAdhika hoya te azuddha.. A rIte bheda paDI zake ne.... pratizaMkA : pudgalAdi mATe sopAdhika guNa kone kahevAnA ? zaMkA : kema, sonAnI kALAza' AmAM kALAzane sopAdhika kahI zakAya ne... samAdhAna : sonAmAM je mATI vagere azuddhi bhaLelI hoya che, enI e kALAza hoya che. sonAnI potAnI nathI hotI. sonuM paNa pudgala che. ne mATI paNa pudgala che... eTale pudgalarUpe ja gaNavAnuM hoya to anya dravya che nahIM, mATe sopAdhika nathI. ane sonArUpe sonAne gaNIne mATIne anya dravya kahIe... to anya dravyanA guNarUpa kALAzano sonAmAM upacAra hovAthI A sadbhUtavyavahAra ja nahIM rahe. zaMkA : je sahaja hoya te zuddha ane badalAyA kare te azuddha... Ama laIe to ? samAdhAna : to pudgaladravyamAM, ghaTastha rUpa, ghaTI rasa:.. A badhAne ja zuddha kahI zakAze.paNa ghaTazya ratI vagerene nahIM kAraNa ke pu lamAM rUpAdi badalAyA ja karatA hoya che... zaMkA : pudgala jIvagRhIta thAya ne enA kAraNe emAM je rUpAdi pedA thAya che ene azuddha kahIe to ? samAdhAna : to pugala aMge zuddhasadbhUtavyavahAraupanayano lagabhaga abhAva thaI jaze. kAraNa ke jagatmAM je rUpa-rasAdino vyavahAra thAya che e badhA jIvagRhIta pudgalanA ja hoya che... je pudgala jIvagRhIta nathI banyuM, arthAt vargaNArUpe ja rahela che enI kALAza-raktatA vagereno A jagatmAM kyAMya vyavahAra jovA maLe che ? (zAstromAM thoDo ghaNo, paramANuno eka guNa zyAmavarNa, dviguNa zyAmavarNa.. vagere rUpe vyavahAra maLe che.) ane dharmAstikAya vageremAM to AvI paNa koI saMbhAvanA nathI... eTale zuddha-azuddha. evA be bheda Atmadravya aMge... ane bAkInA dravya aMge to mAtra zuddha sadbhuta vyavahAra upanaya. Ama mAnavuM yogya lAge che... | 90, 91, 92, 93 || Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-5-8 247 asadbhUta vyavahAra, para pariNati bhalyai |dravyAdika upacArathI e, II 7-5 // Tabo paradravyanI pariNati bhalyai, je dravyAdika navavidha upacArathI kahii, te asadbhUta vyavahAra jANavo. // 7-5 | dravyai dravya upacAra, pudgala jIvanai / jima kahi jina Agamai re II 7-6 II kAlI lezyA bhAva, zyAmaguNai bhalI / guNa upacAra guNai kaho e II 7-7 II paryAyai paryAya, upacarii valI / haya gaya baMdha yathA kahiyA re // 7-8 II Tabo : tihAM pahalo-dravyai dravyano upacAra. jima-jina AgamamAMhiM-jIvanai pudgala kahii. kSIra-nIra nyAyai pudgalasyuM milyo chai. te kAraNai-jIva pudgala kahiI. e gAthArtha : paradravyanI pariNati bhaLavAthI dravyAdikanA upacArathI je kahevAya che te asadbhUta vyavahAranaya che. | 7-5 || vivecana : anya dravya evI rIte bhaLI jAya che ke jethI mULa dravya paNa anya dravya jevuM bhAsavAthI e anya dravyAnusAra ullekha pAme... AvuM thAya to Ane parapariNati bhaLI kahevAya che... AnA kAraNe dravya vagerenA navavidha upacArathI je vacanaprayogo thAya che e asadbhUta vyavahAra jANavo. AnA nava prakAra nIce mujaba che. 1. dravyamAM dravyano upacAra. 3. paryAyamAM paryAyano upacAra. 5. dravyamAM paryAyano upacAra. 2. guNamAM guNano upacAra. 4. dravyamAM guNano upacAra. 6. guNamAM dravyano upacAra. 7. paryAyamAM dravyano upacAra. 8. guNamAM paryAyano upacAra. A navenA udAharaNa have pachInI gAthAomAM granthakAra 9. paryAyamAM guNano upacAra. ApI rahyA che. / / 94 || gAthArtha : (1) dravyamAM dravyano upacAra... jemake jinAgamamAM jIvane pudgala kahyo che. (2) guNamAM guNano upacAra... jemake pudgalanA zyAmaguNano Aropa karIne bhAvalezyAne 'kRSNa' kahevI te. (3) paryAyamAM paryAyano upacAra... jemake jIvanA hAthI-ghoDA vagere paryAyomAM skaMdhAtmaka pudgalaparyAyano Aropa karavo te. // 7-6, 7, 8 // vivecana : jIva, pudgala dravya sAthe kSIra-nIravat ekameka maLyo che... tethI (1) jIvane zrI jinAgamamAM 'pudgala' rUpe kahela che... A dravyamAM dravyano upacAra che. (2) bhAvalezyA e AtmAno arUpI guNa che. paNa kRSNAdi pudgaladravyanA zyAmAdi varNAtmaka guNano upacAra karIne e lezyAguNane kRSNa-nIla vagere je kahevA e AtmaguNamAM pudgala guNano upacAra che. (3) haya = azva, gaya = hAthI... A badhA AtmadravyanA asamAnajAtIya paryAya che... skaMdha e Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 DhALa-7 : gAthA-9-11 dravya guNa paryAyano rAsa jIvadravyo pudgala dravyano upacAra, 1. . 7-6 / bhAvalezyA AtmAno arUpI guNa chache, tehanaI-je kRSNa-nIlAdika kahi cho, te kRSNAdi pudgala dravyanA guNano upacAra kIja cho, e AtmaguNaI pudgalaguNano upacAra jANavo, 2. / 7-7 che. paryAyaI-haya gaya pramukha AtmadravyanA asamAna jAtIya dravya paryAya, tehanaI-baMdha kahiche cho, te AtmaparyAya upari pudgalaparyAya je skaMdha, tehano upacAra karInaI, 3. / 7-8 || dravyo guNaupacAra, vaLI paryAyano "gaura" "deha" "huM" bolatAM e 79 guNaI dravya upacAra, paryAye dravyano "gaura deha" jima-AtamAM e // 7-10 | guNi pakjhava upacAra, guNano pajavaI ! - jima mati tanu tanu mati guNo e ll7-11 || kacce mujepara:- "huM gaura" ima bolatAM "huM" . te Atmadravya, tihAM "gaura" - te pudgalano ujavelatAguNa upacario, 4. "daLe popacAra?" jima - "huM deha" ima boliI, "huM" - te Atmadravya, tihAM - "deha" te pudgaladravyano - asamAnajAtIya dravyaparyAya upacariuM, 5. || 7-9 che. pudgaladravyano paryAya che. zrI anuyogadvAra sUtramAM haya-gaya vagerene skaMdharUpe kahyA che. A jIvadravyanA paryAyamAM pudgalanA paryAyano upacAra thayo. "Avazyaka zruta skaMdha' A nAmamAM rahelA 'skaMdha' nA nikSepa karatI vakhate zrI anuyogadvAramAM AvuM sUtra che - se kiM taM sacitte davvakhaMdhe? 2 aNegavihe paNNatte, taM jahA-hayakhaMdhe gayakhaMdhe kinnarakhaMdhe kiMpurisakhaMdhe mahoragakhaMdhe gaMdhavvakhaMdhe usabhakhaMdhe se taM sacitte davvakhaMdhe / / sU. 47 / / AmAM hAthI-ghoDAne skaMdharUpe kahelA che e spaSTa che. | 95, 96, 97 | gAthArtha H (4) dravyamAM guNano upacAra... jemake huM goro. (5) dravyamAM paryAyano upacAra.. jemake huM deha.. (6) guNamAM dravyano upacAra. jemake goro te AtmA (7) paryAyamAM dravyano upacAra... jemake deha te AtmA.. (2) guNamAM paryAyano upacAra... jemake matijJAna e zarIra.... (9) paryAyamAM guNano upacAra... jemake zarIra e matijJAna || 7-9, 10, 11 // vivecana : "huM goro' AvuM bolAya che te dravyamAM guNano upacAra che. kAraNa ke huM e Atmadravya che. emAM pugalanA gauravarNarUpa guNano upacAra karyo che. 4. "huM deha' AvuM bolAya che te dravyamAM paryAyano upacAra che. kAraNa ke "huM" e Atmadravya che, ane deha e pudgala dravyanI eka cokkasa avasthArUpa hovAthI enA paryAyarUpa che. Ama, AtmadravyamAM asamAnajAtIya dravyanA paryAyano ahIM upacAra che. pa. "A je goruM dekhAya che te AtmA che' Ama, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-12-15 249 zune dravyopacAra:- jima je "e gaura dIsai chai te AtmA" ima-gaura uddizInai AtmavidhAna kIjai, e gauratArUpa pudgalaguNa upara Atama dravyano upacAra, 6. "paryAya dravyopacAra:" jima-kahii "deha te AtmA" ihAM-deha rUpa pudgalaparyAyanai viSayai Atmadravyano upacAra kario, 7. || 7-10 || "zune paryAyopacAra:-" "matijJAna te zarIra ja" zarIrajanya chai, te mArTi. ihAMmatijJAna rUpa AtmaguNanai viSayai zarIrarUpa pudgala paryAyano upacAra kariuM, 8. pace tuLopacAra:- jima pUrvaprayoga ja anyathA karii - zarIra te matijJAnarUpa guNa ja. ihAM zarIrarUpa paryAyana viSayai matijJAnarUpa guNano upacAra kIjai chai, 9. // 7-11 || asadbhUtavyavahAra, ima upacArathI eha trividha hivai sAMbhaLo e. // 7-12 // asadbhUta nija jAti, jima paramANuo / bahu pradezI bhASii e // 7-13 // teha vijAti jANo, jima mUrata matI / mUrata dravyai upanI e // 7-14 || asadbhUta dou bhAMti, jIva-ajIvanai viSayagyAna jima bhAsii e II7-15 // gauravarNane uddezIne AtmAnuM vidhAna je karAya che te gauravarNarUpa pudgalaguNamAM Atmadravyano upacAra che... eTale ke guNamAM dravyopacAra nAme chaThTho bheda che. 6. 'A zarIra e ja AtmA...' A rIte dehAtmaka pudgalaparyAyamAM Atmadravyano upacAra e paryAyamAM dravyopacAra nAme sAtamo bheda che. 7. matijJAna zarIrajanya che, mATe kAryamAM kAraNano upacAra karIne matijJAnane ja zarIrarUpe kahevuM e matijJAnarUpa AtmaguNamAM zarIrAtmaka pudgalaparyAyano upacAra hovAthI guNamAM paryAyano upacAra nAme AThano bheda che. 8. A AThamA prayogane ja ulaTo karavAmAM Ave, eTale ke kAraNamAM kAryano upacAra karIne zarIrane ja matijJAnarUpe kahevAmAM Ave to e dehAtmaka pudgalaparyAyamAM matijJAnarUpa AtmaguNano upacAra hovAthI paryAyamAM guNano upacAra nAme navamo bheda che. 9. // 98, 99, 100 || gAthArtha A upacArathI asadbhUta vyavahAra kahyo... have enA 3 prakAra sAMbhaLo. svajAti asadbhUta vyavahAra... jemake 'paramANune bahupradezI kahIe'. 1. te vijAti asadbhUta vyavahA2 jANo... jemake mUrta dravyathI utpanna thayela hovAthI matijJAnane mUrta kahevuM... 2. vaLI dou bhAMti svajAti - vijAti asadbhUta vyavahAra tene kahIe je jIva-ajIva viSayaka jJAna kahevuM... || 7-12, 13, 14, 15 // = vivecana : ima upacArathI... Ama upacArathI asadbhUta vyavahAra 9 prakArano kahyo. have A asadbhUta vyavahAranA ja anya vivakSAthI traNa prakAra kahIe chIe te sAMbhaLo. ahIM 9 prakAra je kahyA temAM je dravya-guNa vagerenA udAharaNa kahyA e sivAyanA udAharaNa Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 DhALa-7 : gAthA-12-15 dravya guNa paryAyano rAsa Tabo H eka svajAti asabhUta vyavahAra kahiche, jima paramANu bahuudezI kahiche, bahupradezI thAvAnI jAti cho, te mATei || 7-13 || teha asabhUta vijAti jANo, jima "pUrva pratijJIna'' kahiche, mUrta-je viSayAlokamanaskArAdika, tehathI upanuM, te mArTi. ihAM matijJAna AtmaguNa, tehanAM viSa mUrtatva pudgalaguNa upacario te vijAtyasabhUtavyavahAra kahiche. . 7-14 . AvI zake ke nahIM ? jemake jIvane upacArathI pudgala kahyo to pudgalane upacArathI 'jIva' rUpe kahevAya ke nahIM ? "A kALuM che e jIvavuM che AvuM ja bolAya che emAM kALuM je dekhAya che e pudgala che, ne eno jIva tarIke ullekha thayelo che. e to halanacalana vagere dvArA aMdara jIva paNa rahelo che ne eno ja jIvAta tarIke ullekha thAya che.' evI dalIla asthAne che... kAraNa ke jIvane pudgala je kahevAya che temAM paNa kSIranIravat pudgala bhaLeluM che ja. "A kALuM che' e zarIrano ullekha che ane zarIra e pudgalano paryAya che ema laIe to "pudgalanA paryAyamAM jIvadravyano upacAra' A rIte A udAharaNa laI zakAya ke kema ? ema, koI khUba suMdara vastu nirmANa thayelI joIne (arthAt pudgalanI evI AkRti vagere rUpa paryAya ke evA varNAdi guNa joIne) "AnuM nAma hoMziyArI" AvuM ja kahevAya che. tene, pudgalanA paryAyamAM guNamAM jIvanA guNa jJAnano upacAra.. ema kahI zakAya ke kema ? ema, pulanA avAMtara bhedomAM AvA upacAra abhipreta che ke nahIM ? suvarNabhinna dravyamAM paNa, "A to sonuM ja joI lyo" "AnI camaka eTale.... sonAnI ja camaka." AvA badhA vacana prayogo, dravyamAM dravyano (ke paryAyamAM paryAyano), guNamAM guNano... AvA badhA upacAra tarIke zrI devasenAcAryane abhipreta che ke nahIM? e vicArIne nirNaya karavA yogya che. - tathA, je 9 bhedo asabhUta vyavahAranA kahyA ane have enA ja 3 bhedo je kahevAnA che... e beno parasparamAM antarbhAva che ke nahIM ? hoya to kono zemAM antarbhAva che ? A badhuM spaSTIkaraNa paNa Avazyaka che. have, A anya vivekSAthI karelA 3 bhedane vicArIe. (1) svajAti asabhUta vyavahAra upanaya : jemake paramANune bahupradezI kahevA. ApaNe pUrve bIjI DhALanI pAMcamI gAthAnA vivecana daramyAna digaMbara abhipreta tiryapracaya' zabdano vicAra karelo che... pradeza pracaya e ja tiryapracaya tarIke emane mAnya che... ane AvI vyAkhyAnusAra paramANumAM paNa tiryapracaya emane abhipreta che. eno artha ja pradeza pracaya=bahupradezitva mAnya che.. vastutaH paramANu apradeza che... paNa digaMbaronA granthomAM paramANumAM paNa tiryakupracaya kahevA dvArA ene A bahupradezI je kahyo che te svajAti asabhUta vyavahAra jANavo. apradezI paramANune bahupradezI tarIke kahevo eTale "asabhUta vyavahAra' hovo to spaSTa ja che. vaLI paramANu paNa pudgala che ane bahupradeza skaMdha paNa pudgala che. eTale, pudgalamAM pudgalano ja upacAra Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa 251 douM bhAMti svajAti vijAti asadbhUtavyavahAra kahii, jima jIvAjIva viSayaka jJAna kahii. ihAM-jIva jJAnanI svajAti chai, ajIva vijAti chai, e 2 no viSayaviyibhAvanAmai upacarita saMbaMdha chai te svajAti-vijAtyasadbhUta kahiI. - hovAthI 'svajAti' che. DhALa-7 : gAthA-12-15 zaMkA : paramANu apradezI che, to bahupradezI kema kahevAya che ? samAdhAna H eTalA mATe kahevAya che ke emAM bahupradezI banavAnI yogyatA che, arthAt vyaktithI bhale nathI, paNa zaktithI bahupradezIpaNuM emAM raheluM ja che. Ama, A svajAti asadbhUta vyavahAra thayo. (2) vijAti asadbhUta vyavahAra : mUrta matijJAnam Ama kahevuM e vijAti asadbhUta vyavahAra upanaya che. AmAM matijJAna AtmaguNa che... e amUrta che... paNa mUrta evA ghaTAdiviSaya, Aloka = prakAza, manaskAra = mana... vagerethI utpanna thatuM hovAthI kAryamAM kAraNano upacAra karIne e mUrta kahevAya che. AmAM mUrtatva je che te pudgalano guNa che... eTale AtmaguNamAM pudgalaguNano upacAra hovAthI A vijAti asadbhUta vyavahAra kahevAya che. (3) svajAti-vijAti asadbhUta vyavahAra upanaya : jIvAjIvaviSayaka jJAna kahevuM e A upanaya che. AmAM jIva e jJAnanI svajAti che... ane ajIva e vijAti che. e beno jIvano ane ajIvano jJAna sAthe viSaya-viSayI bhAva nAme upacarita saMbaMdha che. vAstavika saMbaMdha nathI... mATe A asadbhUta upanaya che. vaLI eka (jIva) svajAti che. ajIva vijAti che...mATe A svajAti-vijAti asadbhuta upanaya che. zaMkA : jJAna to jIvamAM rahe ja che... mATe eno jIvamAM vAstavika saMbaMdha che. upacarita saMbaMdha nathI.. mATe e aMzamAM A 'sadbhUta' kema nathI ? samAdhAna : zrI devasenAcAryakRta AlApa paddhatimAM A upanayanA dRSTAnta tarIke AvI paMkti che - svapnAtivijJAtyakSadbhUtavyavahAro yathA jJeye jIve'jIve jJAnamiti kathanaM, jJAnasya viSayatvAt / saMskRta bhASAmAM jema AdhAra arthamAM saptamI vibhakti Ave che ema viSaya arthamAM saptamI vibhakti Ave che eTale anIve jJAnam no artha ajIvaviSayakajJAna... thAya che. ema bIve jJAnam... no artha jIvaviSayakazAna thAya che... gujarAtI bhASAmAM paNa A rIte bolAya che... 'gaNitamAM AnI jANakArI (jJAna) khUba sArI che...' Ama, jIvamAM jJAna... ajIvamAM jJAna... A saptamI vibhakti je vaparAya che... te jIvamAM ane ajIvamAM jJAna rahyuM che evo bhAsa karAve che... paNa, ahIM 'jIvamAM jJAna' Ama je kahevAya che te jIva ane jJAna vaccenA ApaNane mAnya bhedAbheda saMbaMdhane (ke naiyAyikane mAnya samavAya saMbaMdhane) najaramAM laIne nathI kahevAtuM. (e pramANe kahevAtuM hota to A anupacirata saMbaMdha hovAthI 'sadbhUta' banata...) paNa viSaya-viSayIbhAva saMbaMdhane - Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 DhALa-7 : gAthA-16-18 dravya guNa paryAyano rAsa "vanAtIyAMze vi. nArtha samUta: ?" rUti veta, 7, "vijJAtIyAMza rUDha viSayasabhyoparitAryavAnumavA" rUti gRhANa || 7-15 // upacaritAsabhUta, kariI upacAro jeha eka upacArathI re. . 7-16 / teha svajAti jANo re, huM putrAdika / putrAdika chaI mAharA e. // 7-17 vijAtithI te jANo re, vastrAdika mujhA gaDha-dezAdika ubhayathI e. // 7-18 To : jeha eka upacArathI bIjo upacAra kario. te upacarita asabhUta vyavahAra kahiche. . 7-16 | najaramAM laIne kahevAya che.... nahIMtara to nIve jJAnam nI jema manIve jJAnam paNa A saMdarbhamAM kahevAtuM hovAthI ajIvamAM paNa A anupacarita saMbaMdhathI jJAna rahyuM che evuM mAnavAnI Apatti Ave... ane eTale ja dhAroke jinadatta jJAna karI rahyo che.. ane e jinadAsa saMbaMdhI jJAna karI rahyo che. to A jinadattanuM jJAna, ninavAre jJAnam (jinadAsamAM jJAna... jinadAsa viSayaka jJAna) ema kahevAze. AmAM spaSTa che ke A vivakSita jJAnano jinadatta nAmanA jIvamAM sadbhuta (anupacarita) saMbaMdha che, paNa jinadAsamAM to upacarita saMbaMdha ja che. eTale, TUMkamAM ahIM viSayabhUta ajIvamAM jJAna kahevuM che ema ja viSayabhUta jIvamAM ja jJAna kahevAno abhiprAya che. jJAtA jIvamAM jJAna kahevAno abhiprAya nathI... mATe upacarita saMbaMdha hovAthI A svajAti-vijAti-asabhUta vyavahAra upanaya che, e niHzaMka che. ll101, 102, 103 104 || gAthArtha : eka upacAra dvArA bIjo upacAra je karAya che te upacarita asabhUta vyavahAra upanaya che. huM putrAdika chuM" "putrAdika mAharA che' AvuM badhuM kathana e svajAti upacarita asadbhuta vyavahAra che. "vastrAdika mAharA che' AvuM kathana e vijAti upacarita asadbhuta vyavahAra che. "gaDha-deza vagere mAharA che' AvuM kathana e ubhaya upacarita asadbhuta vyavahAra che. I7-16, 17, 18 || vivecana : sadbhuta vyavahAra upanaya ane asatkRta vyavahAra upanaya ema upanayanA be bheda kahyA pachI have trIjo upacarita asabhUta vyavahAra upanaya kahevAmAM Ave che. jemAM ekavAra upacAra thayelo che. e upacarita padArtha kahevAya che. AvA upacarita padArthamAM pharIthI (bIjo) upacAra karIne je kathana thAya che e upacarita asadbhuta vyavahAra upanaya kahevAya che. AmAM upacarita padArtha ane have navo upacAra pAmato padArtha... A banne eka ja jAtinA hoya to svajAti kahevAya che, judI judI jAtinA hoya to vijAti kahevAya che ane ubhayasamudAyarUpa hoya to ubhayajAti kahevAya che. eTale A apekSAe A upacarita asadbhuta vyavahAranA paNa traNa prakAra che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 53 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-16-18 te svajAti upacaritAsabhUta vyavahAra jANo je "huM putrAdika" Ima kahaI. ihAM - "mAharA" e kahevuM putrAdika no viSaya che te putrAdika upacariyA cho. tehasya AtmAno bhedabheda saMbaMdha upacariI cho. putrAdika te AtmaparyAyarUpaI svajAti chaI, paNi kalpita chai, nahI to svazarIrajanya maskuNAdikanAM putra kAM na kahiche? 7-17 | vijAtyupacaritAsabhUta vyavahAra te kahiche je "mAharAM vastrAdika" Ima kahiche. IhAM vastrAdika pugala paryAya nAmAdi bheda kalpita cho, nahIM to valkalAdika zarIrAcchAdaka vastra kAM na kahiche ? teha vijAtimAM saMbaMdha upacarii chaI. "mAharA gaDha deza pramukha chaI" (1) svajAti upacarita asabhUta vyavahAra upanaya : putrAdikane viSe gADha mamatvAdinA kAraNe - "putra e huM ja chuM ne.." "patnI e huM ja chuM ne.." (ame kAMI judA thoDA chIe?) AvuM badhuM ja kahevAya che te A prakArano upanaya che. ahIM putra vagere upacarita padArtha che.... temAM AtmAnA bhedabheda saMbaMdhano AmAM upacAra che.. (huM ja putrAdika ema kaho to abheda saMbaMdha... ane mAharAM putrAdika ema kaho to bheda saMbaMdha.) vaLI putrAdika paNa AtmaparyAyarUpa che... mATe svajAti ja che. eTale e svajAti upacarita asadbhuta vyavahAra upanaya che. zaMkA : ahIM "putrAdika' ne upacarita padArtha tarIke kema kahyA che ? samAdhAna : manuSyatva vagere AtmAnA anupacarita paryAya che. paNa putratva to amuka apekSAe hovAthI mAtra kalpanAno viSaya che. kAraNa ke mAtA-pitAnI apekSAe ja putratva che... bhAI-bahenanI apekSAe bhrAtRtva che. mAmAnI apekSAe bhAgineyatva che. Ama, kalpanAnusAre hovAthI sApekSa hovAthI putratyAdika e AtmAno upacarita paryAya che. anupacarita paryAya nathI. zaMkA : dhAroke mAta-pitAne sva' kahIe to, putratva e svazarIrajanyatvarUpa che, je sApekSakAlpanika nathI, paNa vAstavika che. pachI, upacarita zA mATe ? samAdhAna : AvuM svazarIrajanyatva to mAMkaDa vageremAM paNa hoya che. to e paNa zuM putra' kahevAze? eTale "putratva' e mAtra svazarIrajanyatvarUpa nathI.... paNa e sAthe koI vizeSa kalpanAno viSaya che. ne tethI upacarita che. (2) vijAti upacarita asabhUta vyavahAra upanaya : "mArA vastrAdika AvuM ja kahevAya che e A upanayanuM kathana che. ahIM vastrAdika pudgala paryAya che. mATe vijAtIya che... vaLI upacarita che. zaMkA : vastramAM zarIrAcchAdakatva je vAstavika rahyuM che te ja vastratvarUpa che mATe e upacarita kema kahevAya ? samAdhAna : to vRkSanI chAla vageremAMthI banatA valkala vagere paNa zarIrAcchAdaka che ja. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 DhALa-7 : gAthA-19 dravya guNa paryAyano rAsa ima kahatAM - svajAti vijAtyupacaritAsadbhUta vyavahAra kahii, je mATeiM gaDha dezAdika jIva ajIva ubhaya samudAyarUpa chai. // 7-18 // upanaya bhASyA ema, adhyAtma naya / kahI parIkSA jasa laho e. // 7-19 // Tabo : ima upanaya kahiyA. hivai AgilI DhAlamAMhiM adhyAtma naya kahInai ehamAMhiM guNadoSa parIkSAno yaza pAmo. // 7-19 || to paNa 'vastra'rUpa kema na kahevAya ? tethI 'vastra' evuM nAma eka cokkasa kalpanAne AdhAre hovAthI kalpita che. ne tethI 'vastra' uparita che. e upacarita vijAti paryAyamAM svasaMbaMdhano upacAra che... mATe A vijAti upacarita asadbhUta vyavahAra che. (3) svajAti-vijAti upacirata asadbhUta vyavahAra upanaya : 'A gaDha mAro che...' 'A deza mAro che...' AvuM badhuM kathana e A upanaya rUpa che. kAraNa ke gaDha-deza vagere jIvaajIva ubhayanA samudAyarUpa che... A vAta spaSTa che. II 105, 106, 107 // 0: gAthArtha : Ama upanaya kahyA. have adhyAtma naya kahIne pachI enI parIkSAno yaza meLavo. || 7-19 || vivecana : A pramANe A DhALamAM traNa upanaya kahyA. have AgaLanI AThamI DhALamAM digaMbara mAnya adhyAtmanaya kahIne pachI digaMbaramAnya navanayanI kalpanA, traNa upanaya vageremAM guNa-doSa vicAravAmAM Avaze. ane e dvArA tame paNa yazane pAmanArA bano. // 108 // zrI devasenAcAryakRta AlApa paddhatimAM upanayone jaNAvanAro pATha A pramANe che upanayabhedA ucyante - sadbhUtavyavahAro dvidhA / zuddhasadbhUtavyavahAro yathA zuddhaguNazuddhaguNinoH zuddhaparyAyazuddhaparyAyiNorbhedakathanam / azuddhasadbhUtavyavahAro yathA azuddhaguNAzuddhaguNinorazuddhaparyAyAzuddhaparyAyiNorbhedakathanam / iti sadbhUtavyavahAro'pi dvedhA / asadbhUtavyavahArastredhA / svajAtyasadbhUtavyavahAro yathA paramANurbahupradezIti kathanamityAdi / vijAtyasadbhUtavyavahAro yathA mUrtaM matijJAnaM, yato mUrtadravyeNa janitam / svajAtivijAtyasadbhUtavyavahAro yathA - jJeye jIve'jIve jJAnamiti kathanaM, jJAnasya viSayatvAt / ityasadbhUtavyavahArastredhA / upacaritAsadbhUtavyavahArastredhA / svajAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathA - putradArAdi mama / vijAtyu - pacaritAsadbhUtavyavahAro yathA - vastrAbharaNahemaratnAdi mama / svajAtivijAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathAdezarAjyadurgAdi mama / ityupacaritAsadbhUtavyavahArastredhA / sAtamI DhALa pUrI. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa AThamI dou mUlanaya bhASiyA re, nizcaya nai vyavahAra / nizcaya dvividha tihAM kahio re, zuddha azuddha prakAra re prANI parakho AgamabhAva || 8-1 // jIva kevalAdika yathA re, zuddhaviSaya nirupAdhi / mainANAdika AtamA re, azuddha te sopAdhi re // prANI // 8-2 // Tabo : prathama adhyAtma bhASAi 2 naya kahiyA eka nizcayanaya, bIjo vyavahAranaya. tihAM nizcayanaya dvividha kahIo-eka zuddha nizcaya naya, bIjo azudghanizcayanaya. he prANI ! AgamanA bhAva parakhInai graho. // 8-1 // digaMbarAcAryazrI devasena kRta nayacakramAM Apela nirUpaNanI vicAraNA cAlI rahI che. ene ja AgaLa calAvatAM granthakAra have emane mAnya be mULanayanI vAta A DhALamAM prAraMbhe karI rahyA che. gAthArtha : adhyAtmanI dRSTie be mULa naya kahyA che. nizcayanaya ane vyavahAranaya. temAM nizcayanaya be prakArano kahyo che. zuddha ane azuddha. nirupAdhika zuddha viSayane najaramAM laIne jIvane kevalajJAnAdirUpa kahevo e zuddhanizcaya che... ane sopAdhika azuddha guNane najaramAM rAkhIne jIvane matijJAnAdikarUpa kahevo e azuddha nizcayanaya che. he prANI ! AgamanA bhAva parakho. II 8-1, 2 // vivecana : zrI devasenAcArye nayonI be rIte prarUpaNA karI che... tarkazAstrane anusaranArA nayo ane adhyAtmanI dRSTivALA nayo. tarkazAstranI dRSTie - arthAt tarkasaMgata thAya e rIte, judA-judA dRSTikoNathI vicAravAmAM Ave to te te padArtha kevo bhAse ? evuM kathana 9 naya tathA traNa upanaya dvArA thAya che... A nirUpaNa sarvapadArthone AvarI lenAruM hoya che. mAtra AtmA ane AtmasaMlagna bAbatono judA - judA dRSTikoNathI vicAra ke je vairAgyanA poSaNa dvArA adhyAtmane sAdhanAro bane... adhyAtmano poSaka bane... e AdhyAtmika naya che. nayonA be alaga-alaga prakAranA nirUpaNa pAchaLa zrI devasenAcAryano abhiprAya Avo koIka hovo joIe. ekatva-anitya-anyatva vagere bhAvanA dvArA vairAgyanA adhyAtmanA poSaNa mATe have AdhyAtmika nayonuM nirUpaNa cAlu thAya che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-3-5 dravya guNa paryAyano rAsa karmopAdhi rahita, 'jIva, te kevaLajJAnAdirUpa chai' ima - je nirupAdhi kahi kevaLajJAnAdi zuddha viSaya lei, AtmAnai abheda dekhADii te zuddha-nizcayanaya. matijJAnAdika azuddha guNanaI AtmA kahii te azuddhanizcayanaya. // 8-2 // 256 doI bheda vyavahAranA jI, sadbhUtAsata | eka viSaya sadbhUta chaijI, paraviSayAsadbhUta re // prANI // 8-3 // upacaratAnupacaritathI re, pahilo doi prakAra / sopAdhika guNa-guNI bhedai re, jianI mati upacAra re // prANI0 | 8-4 // nirupAdhika guNa-guNi bhedai re, anupacirata sadbhUta kevaLajJAnAdika guNo re, AtamanA adbhUta re // prANI | 8-5 // prathama adhyAtma : adhyAtma bhASAe=adhyAtmanI paribhASAmAM mukhya be naya kahyA che. AtmAno je padArtho sAthe abheda saMbhavita hoya te padArtho sAtheno abheda jonA2-kahenAra naya e nizcayanaya che... ane bheda jonAra-kahenAra naya e vyavahAranaya che. AmAM nizcayanaya be prakArano che. (1) zuddha nizcayanaya : 'jIva kevalajJAnarUpa che' 'jIva kevaladarzanAtmaka che''jIva anaMtavIryAtmaka che'... AvuM badhuM kathana e zuddha nizcayanaya che. AmAM kevalajJAna vagere nirupAdhika guNo che... arthAt karmAtmaka upAdhithI rahita-zuddha guNo che... mATe AtmAno enI sAthe abheda jaNAvanAra A naya e zuddhanizcayanaya che. (2) azuddha nizcayanaya : 'jIva matijJAnarUpa che'... 'jIva zrutajJAnarUpa che'... 'jIva cakSudarzanarUpa che'... AvuM badhuM kathana e azuddha nizcayanaya che. ahIM matijJAna vagere AtmaguNo karmopAdhi sahita che... mATe azuddha guNo che. eno ne AtmAno abheda kahenAra hovAthI A azuddha nizcayanaya che. he prANI ! AgamanA bhAvo parakho... ane parakhIne (= parIkSA karIne) je yuktisaMgata hoya tenuM grahaNa karo. // 109-110 // gAthArtha : vyavahAranayanA be bheda che. sadbhUta vyavahAranaya ane asadbhUta vyavahAranaya. ekaviSaya svaviSaya aMgeno vyavahA2 e sadbhUta vyavahAra ane parivaSayaka je vyavahAra e asadbhUta vyavahAranaya che. AmAMno prathama sadbhUta vyavahAranaya be prakAre che... upacarita ane anupacarita. sopAdhika guNa ane guNIno bheda upacAra karanAra prathama prakAra che, jemake 'jIvanI mati'. nirupAdhika guNa-guNIno bheda darzAvanAra che bIjo anupacirata sadbhUta vyavahAra. jemake AtmAnA (sadbhUta evA) kevalajJAnAdi guNo che. || 8-3, 4, 5 // = Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-da Tabo : nizcayanaya abheda dekhADai, vyavahAranaya te bheda dekhADai chai. vyavahAranayanA 2 bheda kahyAM chai-eka-sadbhUta vyavahAra, bIjo asadbhUta vyavahAra. te eka viSaya kahatAM ekadravyAzrita te sadbhUta vyavahAra, paviSaya te asadbhUta vyavahAra. // 8-3 | = pahelo je sadbhUtavyavahAra te 2 prakAai chai - eka upacarita sadbhUta vyavahAra, bIjo anupacirata sadbhUta vyavahAra. sopAdhika guNa-guNibheda dekhADii, tihAM prathamabheda jima "nIvasya matijJAnam " upAdhi teha ja ihAM upacAra. // 8-4 // 257 nirupAdhika guNa-guNi bhedai bIjo bheda. yathA "jhIvasva jaivalajJAnam' ihAM upAdhirahitapaNuM teha ja nirupacArapaNuM jANavuM. // 8-5 || asadbhUta vyavahAranA jI, ima ja bheda chai doi / prathamaasaMzleSitayogai jI, devadatta dhana joI re ! prANI | 8-6 | = = vivecana : nizcayanaya... guNa-guNI vacce bheda paNa hoya che ne abheda paNa hoya che. A vAta AgaLa AvI gaI che... AmAMthI nizcayanaya abhedane jue che ane dekhADe che kahe che. vyavahAranaya bhedane jue che ane dekhADe che vacanaprayoga dvArA kahe che. A bhedane kahenAra vyavahAranayanA vaLI be bheda che... sadbhUta vyavahAranaya ane asadbhUta vyavahAranaya. emAM, eka viSaya eka dravyAzrita te sadbhUta vyavahAranaya che... arthAt guNavAnlR je dravya che te ja dravyamAM Azrita padArthano bhedasaMbaMdha jonAra-kahenAra je che te sadbhUta vyavahAranaya che. jemake jhIvasya matijJAnam...nIvasya jaivalajJAnam... ahIM matijJAna ke kevalajJAna jIvadravyamAM ja Azrita che... mATe enA bhedasaMbaMdhane kahenAra vyavahAranaya e sadbhUta vyavahAranaya che. = paviSaya te asadbhUta vyavahAranaya che... arthAt jIva karatAM bhinna (= ajIva) e ahIM 'para' che... tadviSayaka bhedasaMbaMdha darzAvanAra vyavahAranaya e asadbhUta vyavahAranaya che... jemake 'jIvanuM zarIra'... 'devadattanuM dhana...' AmAM pahelo je sadbhUta vyavahAranaya che enA pAchA be prakAra che. (1) upacirata sadbhUta vyavahAranaya : karmarUpa upAdhithI sahita je guNa (jemake matijJAna vagere), AvA sopAdhika guNano guNI sAtheno bheda darzAvanAra naya e upacirata sadbhUta vyavahAra che. jemake jhIvasya matijJAnam... ahIM upAdhi e ja upacAra che... (2) anupacirata sadbhUta vyavahAranaya H karmarUpa upAdhithI rahita evA guNa-guNIno bheda darzAvanAra naya e anupacirata sadbhUta vyavahAra che. jema ke jhIvasya vatajJAnam... ahIM upAdhi rahitapaNuM e ja nirupacArapaNuM jANavuM. // 111-112-113 | gAthArtha : asadbhUta vyavahAranA paNa e ja rIte be bheda che. emAM prathama asaMzleSitayoge hoya che... jemake 'devadattanuM dhana...' ane bIjo saMzleSitayoge bheda jonAra che... jemake 'AtmAno deha.' nayacakragranthamAM A naya, upanaya ane mULanaya kahyA che. || 8-6, 7 || Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 DhALa-8 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa saMzleSitayogaI bIjo re, jima Atamano deha | naya upanaya nayacakramAM re, kahiyA malanaya eha | prANI| 8-7 che. Tabo : asaddabhUta vyavahAranA Ima ja 2 (bheda) chaI - eka upacaritAsabhUta vyavahAra, bIjo anupacaritAsabhUta vyavahAra. pahelo bheda asaMzleSita yogaI kalpita vivecana : abhUta.. jyAM bhedasaMbaMdha hoya tyAM kathaMcit paNa abheda (tAdAmya = aikya) saMbaMdha paNa hovo ja joIe. je be padArtho vacce AvuM aikya koI rIte saMbhavita na hoya... e be vacce kahevAto bhedasaMbaMdha paNa vAstavika hoto nathI. mATe asabhUta hoya che. aikya to enA e ja dravyamAM hoI zake. anya dravyamAM hoI zake ja nahIM. tethI pUrve kahyuM hatuM ke eka dravyAzrita hoya tyAM sadbhUta... ane pAradravyAzrita hoya tyAM asadbhuta. A ja kAraNa che ke "jIvanuM kevalajJAna" evA anupacarita sadbhuta vyavahAranayanI sAme "jIva kevalajJAnarUpa che evo zuddha nizcayanaya che, ane "jIvanuM matijJAna" evA upacarita sabUta vyavahAranayanI sAme jIva matijJAnarUpa che" evo azuddha nizcayanaya che. paNa e rIte anupacarita asabUta vyavahAra (jIvanuM zarIra) ane upacarita asadbhuta vyavahAra (devadattanuM dhana)... A baMne sAme nizcayanayanA koI prakAra nathI.. AnuM kAraNa spaSTa che ke anupacarita ane upacarita sabUta vyavahAranaya je kevalajJAna ane matijJAnanA bhedane kahe che, te kevala matijJAnano jIva sAthe abheda (=aikya) saMbaMdha paNa che ja jene zuddha-azuddha nizcayanaya jue che. paNa, anupacarita ane upacarita asadbhuta vyavahAranaya je zarIra ane dhananA bhedasaMbaMdhane kahe che te zarIra ane dhananuM jIva-devadatta sAthe aikya che ja nahIM. jene nizcayanaya joI-kahI zake. mATe tasaMlagna nizcayanayanA prakAro che nahIM. zaMkA - devadattanuM dhana' vageremAM bhedasaMbaMdha paNa jo vAstavika nathI, to ene jonAra A dRSTikoNane durnaya ja na kahevo joIe? samAdhAna - viSayabhUta padArtha vAstavika (pAramArthika) che ke avAstavika e sunayadurnayapaNAmAM niyAmaka nathI. paNa, itarAMzano apalApa na hovo-hovo e ja emAM niyAmaka che. prastuta mAM viSaya apAramArthika che mATe ene asadbhUta kahela ja che, pachI e kAraNe ene durnaya na kahI devAya. athavA, zrIdevasenAcAryanI hAla A adhyAtmanayanI prarUpaNA cAle che. emAM jenAthI AtmotthAna thAya e adhyAtmanaya sabhUta-vAstavika che. je emAM pratibaMdhaka bane e asabhUta che.. "mAruM zarIra...." "mAruM dhana" vagere buddhi AtmotthAnamAM pratibaMdhaka hovI spaSTa che, mATe ene asabhUtavyavahAranaya kahela che... Ama paNa vicArI zakAya che. eTale nizcita thayuM ke asabhUta vyavahAranaya dvArA jIvanamAM je zarIra-dhana vagere bhAse che te vAstavika rIte jIvanA che nahIM. e mAtra upacArathI jIvanA kahevAya che. A vAtane jo jIva AtmasAt kare to zarIra paranA mamatva para ghA paDyA vinA rahe nahIM. dehAtmabhedajJAna saraLa banyA vinA rahe nahIM. ane tethI zarIra paranI mamatAnA kAraNe je sukhazIlatA tathA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-7 saMbaMdhai hoi, jima "devadattanuM dhana" ihAM dhana devadattanai saMbaMdha svasvAmibhAvarUpa kalpita chai, te mATiM upacAra. devadatta nai dhana eka dravya nahIM, te mATiM asadbhUta. ema bhAvanA karavI. // 8-6 || bIjo bheda - saMzleSitayogai - karmaja saMbaMdhai jANavo. jima "AtmAnuM zarIra" AtmA-dehano saMbaMdha dhanasaMbaMdhanI pari kalpita nathI. viparIta bhAvanAi nivartai nahIM. kaSTabhIrutA-rogapratikAra AdinI lAgaNIo nirmANa thayelI che ne e lAgaNIvazAt jAtajAtanA saMkleza-ArtadhyAna tathA pApa sAhajika banI gayA che... A badhAthI parAmmukha banI zarIrane sAdhanAmArge joDavuM... parAyA zarIra dvArA paNa AtmakamANI karI levI... A badhuM zakya banavA mAMDe che. AvuM ja dhana paranI gADha mUrchA-tajanya saMklezo- mAnava hatyA sudhInA pApo-sagA bApa-bhAIo vagere sAthenA paNa bhayaMkara yAvajjIva ane bhavAMtaramAM paNa sAthe cAle evA vairasaMbaMdho - AvuM badhuM duniyAmAM dRSTigocara thAya che... tenAthI paNa para rahevuM ane saMtoSane parama sukha mAnavuM... dhanalobha ghaTADIne dhana dvArA paNa sukRto karI AtmakamANI sAdhI levI... sAdhaka mATe zakya banatuM jAya che. mATe, 'mAruM zarIra', 'mAruM dhana', 'mAruM ghara' vagere je mamatva buddhio anAdikAlIna che... te badhI 'asadbhUta vyavahAra che' A vAtane vAraMvAra ghuMTavI joIe ane A buddhiono bhoga ApIne mAruM jJAna-mAruM darzana-mAruM cAritra-mAro tapa-mArI kSamA... AvI badhI sadbhUta vyavahAra mAnya buddhione prAdhAnya ApI e mATe prayatnazIla banavuM joIe. mAruM zarIra-dhana vagere badhuM to asadbhuta che-parAyuM che... mAruM samyajJAna vagere to sadbhuta che-mArAM che... parAyAnA bhoge mArAnuM samarthana-poSaNa thatuM hoya to enA jevuM rUDuM zuM?" AvI badhI buddhi ukta prayatna karAve ja... astu... A asadbhUta vyavahAranayanA paNa ima ja=ema ja=sadbhUta vyavahAranayanA jema upacirata ane anupacirata ema be bheda che ema ja upacirata-anupacirata be bheda che. (1) upacirata asadbhUta vyavahAra... jyAM asaMzleSitayoge kalpita bhedasaMbaMdha hoya tyAM A prathama bheda jANavo. jemake 'devadattanuM dhana' Avo vAkyaprayoga. AmAM dhana ane devadatta vacce je sva-svAmibhAva saMbaMdha che te kalpita che. tethI ahIM upacAra che... vaLI devadatta ane dhana e be kAMI eka dravya nathI... alaga-alaga dravya che... mATe asadbhUta che... ane bhedane jovAmAM - kahevAmAM AvI rahyo che... mATe vyavahAranaya che... A rIte A upacarata asadbhUta vyavahAranaya che enI bhAvanA karavI. (2) anupacirata asadbhUta vyavahAranaya... jyAM saMzleSitayoge karmaja=karmajanya saMbaMdha hoya che tyAM A bIjo bheda jANavo. jemake 'AtmAnuM zarIra'... AtmA ane dehano saMbaMdha dhananA saMbaMdhanI jema kalpita nathI. ane tethI viparIta bhAvanAthI nivartato nathI=saMbaMdha dUra thaI jato nathI. yAvajjIva rahe che. tethI kalpita na hovAthI anuparita che... ane AtmA to Atmadravya Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 DhALa-8 : gAthA-7 dravya guNa paryAyano rAsa che jyAre zarIra e pudgaladravya che. mATe bhinna viSaya hovAthI=judA-judA dravyAtmaka saMbaMdhIo vaccenA saMbaMdharUpa hovAthI asadbhUta che. prazna : AmAM saMzleSitayoga. asaMzleSitayoga... kalpitasaMbaMdha.... akalpitasaMbaMdha.. A badhuM zuM che ? kaMI spaSTIkaraNa nathI ? uttara : nayacakra ane dravyaguNaparyAyano rAsa... A bemAMthI to ATaluM spaSTIkaraNa maLe che.. paNa "saMzleSita yoga' zabdano ane be dRSTAntano vicAra karIe to evuM jaNAya che ke saMzleSitayoga = saMzleSavALo saMbaMdha.... AmAM saMzleSa eTale AzleSa-bheTavuM-coMTavuM... eTale Avo artha maLe che ke jyAM banne saMbaMdhIo paraspara bheTIne-aDIne rahyA hoya evA saMbaMdhIo vacceno saMbaMdha e saMzleSavALo saMbaMdha hovAthI saMzleSita yoga che... eTale AvA saMbaMdhathI joDAyelA saMbaMdhIo sarvatra ekatra ja hoya che... arthAt eka saMbaMdhI (AtmA) amadAvAdamAM hoya ane bIjo saMbaMdhI (zarIra) suratamAM hoya... AvuM AmAM saMbhavatuM nathI. eka saMbaMdhI sthAnAMtara kare to bIjA saMbaMdhInuM paNa saMbaMdhavazAt sthAnAMtara thaI ja jAya ane nahIMtara saMbaMdha khatama thaI jAya.. asaMzleSitayoga jyAM hoya che tyAM AvuM hotuM nathI. arthAt be saMbaMdhIo paraspara aDIne rahevA joIe evuM Avazyaka nathI... eTale ja eka saMbaMdhI (devadatta) bahAra hoya ne bIjo saMbaMdhI (dhana) tijorImAM ke beMkamAM hoya evuM saMbhavita che... are ! seMkaDo yojana dUra hoya evuM paNa saMbhave che ne chatAM saMbaMdha akSatapaNe jaLavAI zake che.. saMzleSitayoga ane asaMzleSitayoganI AvI je vAstavikatA che enAthI jaNAya che ke saMzleSitayoga sthaLe eka saMbaMdhIne juo eTale sAmAnyathI bIjo saMbaMdhI ane saMbaMdha paNa dekhAI ja jAya che. (jemake kavara para guMdarathI coMTADelI TikiTa... alabat bhUtala para rahelA ghaDA mATe paNa AvuM ja che. paNa tyAM coMTADanAra padArtha na hovAthI ene zleSita yoga kahI zakAya.... ane jayAM guMdara jevI coMTADanArI cIja dvArA saMbaMdha thayo hoya tyAM sabhyazleSa = saMzleSa... ane tethI saMzleSita yoga ema kahI zakAya.) prazna : jIva ane zarIra vacce paNa saMzleSitayoga kahelo che. tyAM coMTADanAra tattva (adhesive agent) kayuM che ? uttara : kammapayaDI saMgrahaNI granthamAM prAraMbhe baMdhanakaraNamAM snehaprarUpaNA Ave che. emAM je prayoga pratyaya spardhaka prarUpaNA che, enA viSayabhUta sneha e A coMTADanAra tattva che.. Azaya e che ke jIva jyAre zarIra pudgalone grahaNa kare che, tyArano jIvanA vIryanA = yoganA = prayoganA prabhAve A gRhyamANa pudgalomAM eka cokkasa prakArano sneha = snigdhatA = cIkAza pedA thAya che. A sneha e pudgalone Atmapradezo sAthe ekameka jevo saMbaMdha karI Ape che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA cha 261 yAvajjIva rahai, te mATeiM anupacarita. anai bhinna viSaya, mATai asadbhUta jANavo. e naya upanaya digaMbara devasenakRta nayacakramAMhiM kahIyA chai, 2 mUlanaya sahita. II8-7 / / alabat jIva je pudgalone grahaNa kare che emAM ja Avo sneha pedA thAya che... ane e grahaNa thavAmAM audArikazarIra nAmakarma vagere karma bhAga bhajave che... mATe A saMbaMdhano sthULa bhASAmAM badhAne samajAya e mATe granthakAre 'karmajanya' tarIke ullekha karyo che. eTale nakkI thayuM ke saMzleSitayogamAM jo banne saMbaMdhInI parakha hoya to eka saMbaMdhIne jovA para bIjo saMbaMdhI-saMbaMdha... badhuM ja jaNAI ja jAya che... pachI e saMbaMdhanI kalpanA karavAnI rahetI nathI... paNa AvuM asaMzleSitayogamAM nathI... kAraNa ke banne saMbaMdhI alaga-alaga sthaLamAM rahyA hoya e paNa saMbhavita hovAthI eka saMbaMdhIne jovA mAtrathI ke kyAreka potAnA dRSTikSetramAM aLagAaLagA rahelA banne saMbaMdhIne jovA mAtrathI paNa saMbaMdha kAMI jaNAI jato nathI... mATe enI to kalpanA karavAnI rahe che. eTale e saMbaMdhane kalpita kahevAya che. vaLI kalpita = kalpanA viSaya che... eTale ke mukhyatayA mAnasika che. eTale ja viparIta bhAvanAthI dUra thaI zake che... eTale ke dhana UbhuM rahevA chatAM (ane vyavahAramAM devadattanuM ja kahevAtuM hovA chatAM) 'A dhana-dhAnya-ghara... vagere kazuM mAruM nathI...' vagere bhAvanAo dvArA mamatva saMbaMdhane choDI zakAya che ane tethI kharekhara dhana cAlyuM jAya to paNa devadattane enI koI ja asara na thAya e saMbhavita bane che... paNa AvuM saMzleSita yoga mATe saMbhavita nathI... TIkITane kavara parathI ukhADavA jAva... eTale kavarano kAgaLa paNa phATavA vagerenI asara anubhave ja. zarIramAMthI prANa (AtmA) jAya tyAre mRtyunI apAra vedanA jIvane thAya ja. zaMkA : je sAdhake viparIta bhAvanA dvArA zarIra paranuM mamatva paNa UThAvI lIdhuM che ene zarIra tyAga avasare paNa apAra samAdhi ja hoya che, enuM zuM ? samAdhAna : e sAdhake mamatvarUpa mAnasika saMbaMdha UThAvI lIdho che, tethI ene mAnasika evI asamAdhi nathI thatI... paNa mRtyunI vedanA to hoya ja che... enAthI e bacI zakato nathI. eTale AnA parathI mArgadarzana maLe che ke upacirata asadbhUta vyavahArathI je je zarIra dhana vagere sAtheno potAno mamatva saMbaMdha bhAsato hoya ene sAdhake viparIta bhAvanA vaDe dUra karavo joIe... jethI karmavazAt emAM kAMIpaNa pheraphAra thAya to paNa samAdhi akhaMDa rahI zake. - zrI jJAnasAraaSTakamAM rma nIvaM ca saMntibhraM sarvavA kSIranIravat... Ama je kahyuM che enAthI Avo paNa bheda maLe che ke- kSIranIranI jema ekameka saMbaMdha hoya te saMzleSitayoga, ne jeno avo ekameka saMbaMdha nathI e asaMzleSitayoga. tethI jIvanuM zarIra... AmAM saMzleSitayoga che ane jIvanuM dhana AmAM asaMzleSitayoga che. e naya upanaya... A nava nayo, traNa upanayo tathA be mULa adhyAtmanayo... A badhAnuM nirUpaNa Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 2 DhALa-8 : gAthA-8-9 dravya guNa paryAyano rAsa viSayabheda yadyapi nahI re, ihAM ahmAraI skUla / ulaTI paribhASA isI re, to paNi dAjhaI mUla re | prANII 8-8 | tattvArathi naya sAta cho jI, AdezAMtara paMca | aMtarabhAvita uddharI re, navano kisyo e prapaMca re / prANI 8-9 . Tabo : ihAM, ahmAraI = zvetAMbaranaI pUla kahetAM moTo viSayabheda kahatAM arthano phera nathI. to paNi-mUla kahatAM-prathamathI ulaTI = viparIta paribhASA = zailI karI te dAjhaI chaI = kheda karache chaI. yadyapi na bhavati hAniH parakIyAM carati rAsabhe drAkSAm / asamaJjasaM tu dRSTavA, tathApi parikhidyate cetaH, iti vacanAt // 8-8 // digaMbara AcArya zrIdevasene nayacakra nAmanA graMthamAM tathA (AlApa paddhatimAM) kareluM che. 115 // gAthArtha : jo ke A bAbatamAM amAre moTo koI viSayabheda che nahIM. chatAM paNa mULa paribhASAthI AvI UlaTI paribhASA dAjhe che. tattvArthasUtramAM naya sAta kahyA che. AdezAMtarathI pAMca naya kahyAM che. sAtamAM aMtarbhAva karelA be nayane uddharIne = alagA karIne nava naya kahevA.... A zo prapaMca che ? 8-8, 9 || vivecana : digaMbarAcArya zrIdevasenakRta naya-upanaya vagere darzAvIne have granthakAra e nirUpaNanI parIkSA karavA cAhe che. eTale enI vicAraNA havenI gAthAthI zarU thAya che. IhAM ahmAro... ihAM = nava naya vagerenI A digaMbarIya prarUpaNAmAM jo ke amAre = zvetAMbarone sthUla = moTo viSayabheda = arthabheda = arthaphera nathI. arthAt moTAbhAganA A badhA artho amane mAnya ja che... ame kAMI emanAthI alaga prakArano artha mAnatA nathI. (granthakAre parIkSA karavAnuM kahyuM che... parIkSA karavAno artha evo nathI ke badhuM asatya ja TheravavuM.. paNa evo che ke satyAMza keTalo ane asatyAMza keTalo eno nirNaya karavo. emAM amAre skUla viSayabheda nathI, ema kahevA dvArA granthakAre ghaNuMkharuM nirUpaNa to satyAMza ja che.. e jaNAvI dIdhuM... have asatyAMza zuM che ? e darzAvavA AgaLa kahe che -) to paNi : to paNa mUla=prathamathI=pUrvAcAryonI avicchinna paraMparAthI pahelethI je paribhASA-zailI cAlI Ave che enA karatAM ulaTI=viparIta paribhASA-zailI devasenAcArya je apanAvI che te dAjhe cheHkheda kare che amane kheda upajAve che. zaMkA ? emaNe emanA digaMbara saMpradAyamAM navI zailI apanAvI to bhale ne apanAvI.... emAM tamane zuM takalIpha che ? Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-8-9 263 te boTikanI (digaMbaronI) ulaTI paribhASA dekhADiI chaI - tatvArtha sUtro 7 naya kahiyA chai. anaI AdezAMtare kahetAM matAMtare, tehathI 5 naya kahiyA chaI. "sata mUna , pa rUtyAntarama" e sUtraI, sAMprata samabhirUDha evaMbhUta e 3 naI "zabda" eka nAma saMgrahaI, tivAro prathama cAra sAthi pAMca, gata va IkekanA 100 bheda huI chai, tihAM paNa 700 tathA 500 bheda ima-2 mata kahiyA chai. yathoktamAvazyake - ikkikko ya sayaviho, satta sayA NayA havaMti emeva / / vidu mANaso; paMta sayA thA tu | 2 vi. mA. ma. rara64 | samAdhAna : yadyapi ne... bIjAnA drAkSAmaMDapamAM ghUsIne gadheDo e bIjAnI drAkSa khAI rahyo hoya to jonArane to kazuM nukazAna nathI... chatAM paNa asamaMjasa A anucita thaI rahyuM che evuM joIne enuM citta to parikheda pAme ja che... AvA nItizAstranA vacananA anusAra, digaMbare svasaMpradAyamAM je karavuM hoya te kare. emAM amAre zuM lAge vaLage ? chatAM A ghaNuM anucita joIne amAruM mana paNa kheda pAme che. te boTikanI.. te boTikanI-digaMbaronI ulaTI paribhASA zuM che ? e have dekhADe che. vAcakavara zrI umAsvAti mahArAja nirmita zrI tattvArthasUtra zvetAMbara ane digaMbara bannene mAnya che. A tattvArthasUtramAM 7 nA kahyA che.. AdezAMtare matAMtare, tehathI=7 nayane jaNAvanAra matathI alaga paDatAM matanA anusAre 5 naya kahyA che. juo A sUtra - saptamUnanayA:, panna rUtyazAstara... 7 nayanA pAMca naya zI rIte thaI jAya ? A rIte - nagama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, sAMprata, samabhirUDha ane evaMbhUta Ama kula sAta mULa nayo che... AmAMthI sAMprata, samabhirUDha ane evabhUta A traNa chellA je nayo che e badhAno eka nayamAM ja samAveza karIne "zabdanaya' ema eka naya ja kahevAmAM Ave to prathamanA naigama vagere 4 + A eka zabdanaya... ema kula pAMca naya thAya che. sAta nayono A rIte pAMca nayamAM aMtarbhAva karavo e pUrvAcAryone paNa mAnya che ja. eTale ja, eka-eka mULanayanA je 100-100 avAMtarabheda thatA hovAthI 7 nayanA 700 naya thAya che. A 700 nayanI jyAM vAta kahI che tyAM matAMtare pa00 nayanI vAta paNa bhegI karI che. jemake zrI AvazyakamAM kahyuM che ke "eka-eka naya 100 prakArano che. A rIte sAte naya jANavA... arthAt 7 nayanA 700 bheda jANavA. eka bIjo paNa Adeza-matAMtara che. e mujaba 5OO naya thAya che." ahIM 100-100 bheda guNIne matAMtare pa00 nabheda kahyA che, e jaNAve che ke A zAstrakArane paNa mULa 7 naya... ne matAMtare pAMca naya mAnya che. jo A rIte 9 naya paNa mAnya hota to zAstromAM 900 peTAnayanI vAta paNa kyAMka kahI hota. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 DhALa-8 : gAthA-10-11 dravya guNa paryAyano rAsa ehavI zAstrarIti choDI, aMtarabhAvita-sAtamAMhi bhUlyA, je - dravyArthika-paryAyArthika, te uddharI-alaga kADhI, nava naya kahIyA, te syo prapaMca ? catura manuSya vicArI joo. 8-9 pajayastha dravyAratho re, jo tuDhya alagA diTTa | apriya Napriya bhedathI re, kima IgyAra na iTTa re prANI // 8-10 saMgraha vyavahArAdikaI re, jo tukSma bhelo teha | Adi aMta naya thokamAM jI, kima navi bhelo eha re | prANIo / 8-11 To ima che karatAM-paryAyArtha dravyartha naya, jo tuo alagA dIThA, anaI 9 naya kahiyA, to arpita anarpita naya alagA karInaI 11 naya kima na vAMcyA ? || 8-10|| hivaI, Ima kahasyo je - "marpitAnasika" ItyAdi tatvArtha sUtrAdikamAMhi, je arpita-anarpitanaya kahiyA cha0-te arpita kahatAM-vizeSa kahiche, anarpita kahatAM - sAmAnya kahiche, anarpita saMgrahamAMhi bhilaI, arpita vyavahArAdika vizeSanayamAMhi bhilaI, to AdiaMta kahetA pahilA-pAchilA nayanA thokaDAMmAMhi eha dravyArthika paryAyArthikanaya kima nathI bhelatAM ? jima-sAta ja mUla-naya kahavAI chaI, te vacana subaddha rahaI. || 8-11 || evI zAstrarIti. pUrvazAstrakAronI AvI zAstrarItine choDI daIne be nayane alaga karavA e zuM prapaMca che ? Azaya e che ke pUrvAcAryoe dravyArthikanaya ane paryAyArthikanayane naigama vagere 7 vayamAM ja aMtarbhAvita karIne alaga ryA nathI. to zrI devasenAcArya paNa A ja rItane anusaravI jarUrI hatI. enA badale A be nayone alaga pADIne 9 no kahevA e kevo prapaMca ? catura manuSyoe A vicAra karavA jevo che... anyathA vaLI bIjA koI navA granthakAra navI ja rIte niyavibhAjana kare.. pachI naya aMge ekasUtratA jevuM kazuM rahe ja nahIM.. mATe AvI navI praNAlikA UbhI karavI e icchanIya nathI... | 116-117 | gAthArtha : paryAyArtha ane dravyartha jo tame alaga dekho cho to e rIte arpita ane anarpita nayane alagA bheda karIne agyAra naya kema mAnatA nathI ? jo A be nayane saMgrahavyavahAra Adi nayamAM bheLavI do cho to eha = dravyArthika ane paryAyArthika nayane Adinaya samUhamAM ane aMtima naya samUhamAM kema bheLavatA nathI ? || 8-10, 11 || vivecanaH jo pUrvAcAryonI paraMparAne anusaravAnuM na hoya ane je kAMI antarbhAva bahirbhAva thaI zakatA hoya e karavAnA hoya.. to granthakAra digaMbarAcAryane navI Apatti darzAve che imaI karatAM... paryAyArtha ane dravyartha nayane sAta naya karatAM alaga joIne jo tame 9 naya kaho cho to e rIte arpitanaya ane anarpitanayane paNa alagA karIne 11 naya kema Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 pajjavanaya tia aMtimA re, prathama dravyanaya cAra | jinabhadrAdika bhAsiA re, mahAbhASya suvicAra re / prANI | 8-12 siddhasena mukha ima kahaI re, prathama dravyanaya tIna / tasa RjusUtra na saMbhavaI re, dravyAvazyaka lIna re // prANI || 8-13 // Tabo : 7 nayamabe, dravyArthika-paryAyArthika bhUlyAnI AcAryamata prakriyA dekhADaI chaI - aMtimA kahetAM chellA je 3 bheda zabda-samabhirUDha-evaMbhUta rUpa te paryAyanaya kahiche. prathama nathI kahetAM ? kAraNa ke zrItattvArtha sUtramAM arpitAnatisiddha sUtra dvArA e be naya paNa kahyA to che ja. hivaI, Ima kahasyo.. digaMbara : zrI tattvArthasUtramAM rSitAnatisiddha sUtramAM arpitaanarmitanaya je kahyA che temAM arpita = vizeSa ane anarpita = sAmAnya. evo artha che. eTale anarmitanayano saMgrahamAM aMtarbhAva che ane arpitanayano vizeSa mAnanArA vyavahAra vagere nayamAM antarbhAva che. eTale Ama, anyAcanayamAM antarbhAva thaI jato hovAthI e bene ame alaga pADatA nathI. (koIpaNa padArtha jema dravya-paryAyAtmaka che ema sAmAnya-vizeSAtmaka che... emAMthI vizeSane jyAre gauNa karavAmAM Ave che - anarpita karavAmAM Ave che tyAre padArtha mAtra sAmAnyarUpe bhAse che. eTale padArthane sAmAnyarUpe jonAra nayane anarmitanaya kahevAya che ane vizeSanI jayAre arpaNa karavAmAM Ave che tyAre padArtha vizeSamaya bhAse che. mATe arpitanaya padArthane vizeSarUpe dekhe che.) zvetAMbara (granthakAra) : arpita-anarpitanayano A rIte saMgraha-vyavahArAdimAM antarbhAva thaI jato hovAthI jo ene alaga-svataMtra nayaprakArarUpe kahetAM nathI to e rIte to dravyArthika ane paryAyArthika nayano paNa sAta nayamAMnA prathama nayasamUha ane aMtima naya samUhamAM samAveza thaI ja jAya che, to e bene paNa emAM kema bheLavI detA nathI ? e bene paNa alaga pADavAnI zI jarUra che ? mATe, e beno paNa e rIte sAta nayamAM ja antarbhAva karI devo joIe jethI sAta ja mULanaya kahevAnI pUrvAcAryonI je praNAlikA che-te subaddha rahe = tUTI na jAya ane uparathI puSTa thAya. | 118-119 | gAthArtha : paryAyanA aMtima traNa nayamAM ane dravyanaya prathama cAra nayamAM samAveza pAmI jAya che evo suvicAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa vageree mahAbhASyamAM = zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyo che. jyAre zrI siddhasenadivAkarasUri vagere ema kahe che ke dravyanaya prathama traNa nayAmAM samAveza pAme che. emanA mate RjusUtranaya (cotho hovAthI paryAyArthikarUpa banI jato hovAnA kAraNe) dravyAvazyakane mAne e saMbhavatuM nathI. / 8-12, 13 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 DhALa-8 : gAthA-12-13 dravya guNa paryAyano rAsa 4 naya-naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra lakSaNa, te dravyArthikanaya kahii, Ima jinabhadragaNi kSamAzramaNa pramukha siddhAntavAdI AcArya kaho cho. mahAbhASya kahatAM vizeSAvazyaka, te madhya nirdhArad. | 8-12 hivaI, siddhasenadivAkara-malavAdI pramukha tarkavAdI AcArya ima kaho cho je prathama 3 naya 1 naigama, 2 saMgraha, 3 vyavahAra lakSaNa, te dravyanaya kahiche. RjusUtra 1, zabda 2, samabhirUDha 3, evaMbhUta 4 e 4 naya paryAyArthika kahiI. dravyArthikamate sarve, paryAyAH khalu kalpitAH / teSvanvayi ca sad dravyaM, kuNDalAdiSu hemavat / / 1 / / vivecana : dravyArthika ane paryAyArthikanaya Adima ane aMtima naya samUhamAM bhaLI jAya che evuM granthakAre pUrvagAthAomAM kaheluM. e kaI rIte bhaLe che ? e aMge zvetAMbara paraMparAmAM be mata pravarte che, eTale A be gAthAmAM granthakAra e banne rItanA samAvezane samajAve che - 7 naya maLe... dravyArthika ane paryAyArthika naya kaI rIte 7 nayamAM bhaLe che e aMge AcArya = pUrvAcAryonI mata prakriyA dekhADavAmAM Ave che. aMtima = chellA 7 nayamAMnA chellA je zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e traNa nayo che tene paryAyanaya kahIe.... arthAt paryAyanayano e traNamAM aMtarbhAva che. ane prathama 4 naya = naigama, saMgraha, vyavahAra ane RjusUtra A cAra nayane dravyArthikanaya kahIe... arthAt dravyArthikano A cAramAM antarbhAva che. zrI vizeSAvazyaka bhASya, vizeSaNavati vagere granthonA racayitA ane siddhAntavAdI tarIke prasiddha evA zrI jinabhadramaNikSamAzramaNe A vAtano nizcaya mahAbhASyamAM = vizeSAvazyaka bhASyamAM Apelo che. - hivaI... zrI siddhasenadivAkarasUri, zrImallavAdIjI vagere tarkavAdI AcAryabhagavaMto zrI sammatitarka prakaraNa vageremAM A rIte antarbhAva karI dekhADe che ke je prathama traNa - naigama, saMgraha ane vyavahAranaya che te dravyArthikanaya che. ane chellA cAra - jusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUtanaya che e paryAyArthika naya che. A tarkavAdIono Azaya evo che ke - dravyArthika nayamate badhA paryAyo kharekhara kalpita che = kAlpanika che. A kalpanA karAyelA paryAyomAM anvaya pAmanAra dravya je hoya che te ja vAstavika saMpadArtha che jemake kuMDala-keyura vageremAM anvaye pAmanAra suvarNa. paryAyArthamate paryAyo ja vAstavika che. paryAyathI pRthar = bhinna koI dravya che nahIM. (paryAyone ja mAnavAnA.. ne dravyane nahIM mAnavAnuM AvuM zA mATe ? eTalA mATe ke je arthakriyAkArI hoya che e ja sat hoya che... je arthakriyAkArI nathI hotuM te to Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 paryAyArthamate dravyaM, paryAyebhyo'sti no pRthak / yanne thayiA tUTTA, nityaM tropamukhyate / / 2 / / iti dravyArthaparyAyArthanayalakSaNAt atItAnAgataparyAyapratikSepI RjusUtraH zuddhamarthaparyAyaM manyamAnaH kathaM dravyArthikaH syAd ? ityeteSAmAzayaH / zazazRMganI jema asat hoya che... ane) artha kriyA to taiH paryAyothI ja thatI dekhAya che... nitya (= dravya) to kyAM upayogI hoya che ? arthAt enAthI koI arthakriyA thatI dekhAtI nathI, mATe e sat nathI. (dravyArthikanaya, AvAvane tra yanAsti vartamAne'pa tattathA nyAyane anusarIne kahe che ke dhAroke sonAnA kaDAmAMthI kuMDala banAvyA... ne pachI kALAntare kuMDalamAMthI keyura banAvyA... to Adau = kaDAvasthAmAM ane anne keyura avasthAmAM kuMDala che ja nahIM... mATe vartamAnamAM paNa jyAre kuMDalAkAra dekhAI rahyo che tyAre paNa kuMDala vAstavika rIte che nahIM. A bAbatano vistAra pUrve bIjI DhALanI navamI gAthAnA vivecanamAM AvI gayo che. (juo pRSThAMka 66). mATe kuMDalAdiparyAya mAtra AbhAsa che. vAstavika nathI. paNa pUrve paNa je suvarNadravya hatuM ne pAchaLathI paNa je suvarNadravya rahevAnuM che e ja vastutaH sat che. paryAyArthika naya kahe che ke zarIrazobhA mATe paheravAnuM hoya tyAre kuMDala-keyura vagere paryAyo ja kAma lAge che. suvarNadravyane koNa pahere che ? suvarNadravya zuM zarIrazobhA karI zake che ? eTale arthakriyAkAritva paryAyomAM ja che, nitya evA dravyamAM nathI... mATe e vAstavika sat nathI. = = zaMkA : suvarNadravya kuMDala-keyura vagerene utpanna kare ja che ne ! mATe emAM arthakriyAkAritva nathI ema kema kahevAya ? che... 267 = samAdhAna : kuMDalAdi paryAyarUpe pariNamavuM e to suvarNAdi dravyanuM svarUpa ja che... pravRti tAMstAnuM paryAyAt gacchatIti dravyam... (jaLAharaNa... pANIne ThaMDu karavuM... AvuM koI prayojana mRdravyathI saratuM nathI... ghaDArUpa paryAyathI ja sare che... A prasiddha ja che...) TUMkamAM, Aau, ante ane vartamAnamAM (arthAt traNeya kALamAM) je hoya te ja sat che evuM dravyArthikanaya mAne che... ane je arthakriyAkArI che e ja sat che evuM paryAyArthikanaya mAne che... mATe dravyArthikanaya dravyane ane paryAyArthikanaya paryAyane mAnanAra che. dravyArtha-paryAyArthanA AvA lakSaNathI jaNAya che ke je Adi = atIta ane aMta = anAgata avasthAone paryAyone mAnanAro nathI=pratikSepa karanAro che evo RRjusUtranaya to mAtra vartamAnakAlIna zuddha arthaparyAyane ja mAne che. trikALavartI padArthane mAnato ja nathI... mATe e dravyArthika zI rIte hoI zake ? = AvA abhiprAyathI zrI siddhasenadivAkarasUri vagere RjusUtrane paryAyArthika nayarUpe kahe Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-12-13 dravya guNa paryAyano rAsa te AcAryanai matai RRjusUtranaya dravyAvazyakanai viSai lIna na saMbhavai. tathA ca"ujjusuuass ege aNuvautte egaM davvAvassayaM puhuttaM Necchai" iti anuyogadvArasUtravirodhaH / vartamAnaparyAyAdhArAMza-dravyAMza, pUrvAparapariNAmasAdhAraNa UrdhvatA-sAmAnya-dravyAMza, sAdezyAstitvarUpa tiryaksAmAnya-dravyAMza, ehamAM ekai paryAyanaya na mAnai, to RRjusUtra 268 Ama, prathama traNa naya dravyArthika che... aMtima traNa naya paryAyArthika che... AmAM to koI matabheda nathI... mAtra RjusUtranaya aMge matabheda che... siddhAntavAdI AcAryo ene dravyArthika mAne che... tarkavAdI AcAryo ene paryAyArthika mAne che. chatAM, chevaTe banne mate A be nayano sAta nayamAM samAveza thaI ja jAya che. nathI thato ema nathI ja. pachI e bene alaga naya tarIke jaNAvavAnI koI jarUra rahetI nathI, e spaSTa che. zaMkA : RRjusUtranaya mAtra vartamAnane jonAra che... trikALavartI padArthane jonAra nathI... ne tethI e dravyane jonAra nathI... tarkavAdI AcAryonI A vAta sAcI ja jaNAya che... to siddhAntavAdI AcAryo ene kema dravyArthika mAne che ? samAdhAna H kAraNa ke teo siddhAntavAdI che, mATe RjusUtrane dravyArthikanaya mAne che. Azaya e che ke zrI anuyogadvAra sUtra nAmanA siddhAntagranthamAM AvuM sUtra Ave che ke RRjusUtranaya mate anupayuktapaNe Avazyaka bolanAra eka vaktA e eka dravyAvazyaka che... jusUtranaya pRthakvane mAnato nathI - dravyAvazyaka aneka-bahu hoya evuM mAnato nathI.... (RRjusUtranaya mAtra svakIya hoya e ja mAne che... mATe svakIya potAnA eka dravyAvazyakane mAne che, paNa e sivAyanA parAyA dravyAvazyakane mAnato nathI. mATe dravyAvazyakanuM bahutva enA mate saMbhavatuM nathI...) eTale, jo RRjusUtranaya paryAyane ja jonAra hoya, dravyane jonAra ja na hoya to, dravyAvazyakane paNa zI rIte jue ? paNa A siddhAntasUtramAM ene dravyAvazyaka mAnanAro kahyo che... mATe siddhAntavAdIo ema kahe che ke RRjusUtranaya e dravyArthikanaya che. = zaMkA : to pachI tarkavAdIone anuyogadvAranA A sUtrano virodha thaze ne ? A ja zaMkAne granthakAre TabAmAM te AcAryanai... vagere paMkti dvArA jaNAvI che. A paMktiono Azaya Avo che ke te AcAryonA mate tarkavAdI zrI siddhasenadivAkarasUri vagere AcAryanA mate RRjusUtranaya dravyAvazyakane vize lIna na saMbhave = dravyAvazyakane jue nahIM - mAne nahIM... ane jo AvuM hoya to teonA mate 3SNusUtrasta beo...' vagere upara jaNAvela anuyoga dvAranA sUtrano virodha thaze. e virodha A rIte - dravyAMza traNa rIte che... (1) vartamAnaparyAyano AdhAra bananAra dravyAMza, (2) piMDa-sthAsa vagere pUrvApara pariNAmomAM sAdhAraNa evA UrdhvatA sAmAnyarUpa dravyAMza ane (3) kSetrabhede rahelA judA-judA ghaDA-paTa vageremAM rahela sAdRzyanA astitvarUpa je tiryaksAmAnya hoya che tadrupa dravyAMza... Ama A traNa dravyAMza che... paNa paryAyanaya to A traNamAMnA ekapaNa dravyAMzane mAnato nathI... tethI RjusUtrane jo paryAyanaya kahevAno hoya to, - = Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 269 paryAyanaya kahatAM e sUtra kima milaI ? te mATad - "kSaNika dravyavAdI sUkSma RjusUtra, tattavartamAnaparyAyApannadravyavAdI sthUla RjusUtranaya kahavo" ima siddhAntavAdI kahaI chaI. anupayogadravyAMzameva sUtraparibhASitamAdAyoktasUtraM tArkikamatenopapAdanIyam, itysmdekpariNIti: pancA: 5 8-13 5 jusUtranaya dravyAvazyakane mAne che evuM jaNAvanAra A sUtranI saMgati zI rIte thAya ? arthAt na ja thAya. mATe jusUtranA paryAyanaya nathI, paNa dravyanaya che, ema siddhAntavAdI kahe che. zaMkA : paNa RjusUtra jo mAtra vartamAnagrAhI che, to e dravyArthika zI rIte saMbhave ? samAdhAna : RjusUtranA be bheda che. sUkSma ane skUla.... kSaNika dravyavAdI = tattatpaNabhAvI paryAyApana dravyavAdI RjusUtra e sUkSmaRjusUtra che ane je vartamAna paryAya dIrghakAlIna hoya evA te te vartamAna paryAyarUpa banelA dravyane mAnanAro RjusUtra e sthUlaRjusUtra che. eTale A rIte dravyane ja mukhya tarIke jonAra RjusUtra mAnavAmAM koI takalIpha nathI. ane tethI A sUtrane anusaravA mATe RjusUtrane dravyArthika mAnavo Avazyaka che. Ama siddhAntavAdI kahe che. zaMkA : paNa to pachI tarkavAdIonA mate to A sUtra asaMgata ja raheze ne ? samAdhAna : granthakAra upAdhyAyajI mahArAja e saMgati karI dekhADe che. manupAvyAMzaneva... ityAdi. Azaya e che ke ApaNA zAstromAM - sUtromAM dravya-nikSepane be rIte jaNAvela che. (1) bhUtakAlIna ke bhAvIkAlIna bhAvanikSeparUpa bananAra je avasthAvizeSa.. ( paryAya) enA kAraNabhUta je hoya te dravyanikSepa.... jemake sAdhubhagavaMta kALa karIne deva banavAnA che to hAla emane dravyadeva kahevAya che. jema chadmasthAvasthAmAM rahelA tIrthakara bhagavAn dravyatIrthakara kahevAya che. mUtI mavino vA yAra to.. AvA sUtrathI A dravyanikSepa jaNAya che. (2) madhuvo buM. A sUtrAnusAre ApaNe AvazyakAdi je kAMI karIe emAM jo upayoga na hoya.... anupayuktapaNe thaI rahyuM hoya te e paNa dravyanikSepa kahevAya che. Ane anupayoga dravyAMza kahe che ane prathama prakArane kAraNadravyAMza kahI zakAya che. AmAMthI prathama kAraNadravyAMza to bhUta-bhAvI paryAyanA kAraNabhUta hovAthI e dravyAtmaka ja che. ne tethI paryAyArthika nayano viSaya na banavAthI RjusUtrane paryAyArthika zI rIte kahI zakAya ? paNa je bIjo anupayoga dravyAMza je che te paryAyArthikanaya banI zake che. kAraNa ke anupayukta vaknatva (ke anupayukta kriyAkartutva) avasthArUpa paryAya e anupayoga dravyAMza banI zake che ne e paryAyarUpa hovAthI paryAyArthika evA RjusUtrano viSaya banI zake che. sUtramAM paNa e majuvAre... zabda dvArA anupayoga dravyAMzano ja ullekha karyo che. zaMkA H sUtramAM jo anupayoga avasthArUpa dravyAMzano ullekha che to e to paryAyarUpa hovAthI dravyArthikano viSaya na banI zakavAnA kAraNe siddhAntavAdIne prazna Avaze. samAdhAna : sUtramAM je majuvaratte zabda rahelo che. eno siddhAntavAdI "anupayukta Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 DhALa-8 : gAthA-14 ima aMtarbhAvitataNo re, kima alago upadeza / pAMca thakI jima sAtamAM re, viSayabheda nahIM leza re || prANI0 | 8-14 // dravya guNa paryAyano rAsa Tabo : ima, aMtarbhAvita kahatAM-7 mAMhi melyA, je dravyArthika paryAyarthika, tehano alago upadeza kima karIo ? jo ima kahasyo - "matAMtarai-5 naya kahii chai, tehamAM 2 naya bhalyA, tehano 7 naya karatAM jima alago upadeza chai, tima ahmArai dravyArthikaparyAyArthikano aLago upadeza husyai" to zabda, samabhirUDha, evaMbhUtanai jima viSayabheda AtmA' Avo artha karIne Atmadravyane ja dravyAvazyakarUpa mAne che mATe emanA mate RRjusUtra dravyArthika banI jaze. jyAre tarkavAdI e zabdanA artha tarIke 'anupayukta avasthA' pakaDato hovAthI dravyAvazyakane paryAyarUpa mAne che. mATe emanA mate RRjusUtranaya paryAyArthika banI jaze. A rIte tArkika mate paNa A sUtranI saMgati karavI... paNa sUtra virodha na samajavo... ema ame (granthakAre) vicArI kADhelo samAdhAna mArga che. Ama, eka mate 4mAM dravyArthikano ne 3 mAM paryAyArthikano antarbhAva thAya che, bIjA mate 3 mAM dravyArthikano ne 4 mAM paryAyArthikano antarbhAva thAya che. paNa kula 7 nayamAM banneno samAveza thaI ja jAya che, te bene alagA karIne 9 naya kahevA e yogya nathI. // 120-121|| gAthArtha Ama aMtarbhAva pAmI jatA nayono alaga upadeza (= kathana) kema karAya ? pAMca nayamAMthI 7 naya karavAmAM jema viSayabheda che evo ahIM to che nahIM... || 8-14|| vivecana : ima aMtarbhAvita... Ama, naigama vagere 7 nayamAM je dravyArthika ane paryAyArthika naya bhaLI jAya che ene alaga pADIne zI rIte kahevAya ? digaMbara : jema 'matAMtare pAMca naya kahevAya che. arthAt naya pAMca nayamAM bhaLI ja gayelA che ne chatAM e be nayane alaga pADIne matAMtare 5 + 2 ja che ne. to evI rIte dravyArthika-paryAyArthikane paNa alaga pADIne 7 mATe na kahevAya ? 7 naya paNa kahevAya + 2 = 9 naya zA granthakAra : zabda, samabhirUDha ane evaMbhUtane jema viSayabheda che tema dravyArthika ane paryAyArthikano 7 nayathI bhinna viSaya dekhADo... matAMtare pAMca naya je kahyA che te to traNa nayono eka saMjJAthI = nAmathI saMgraha karIne pAMca naya kahyA che... paNa viSaya to traNeno bhinna ja che. ahIM viSaya bhinna nathI. Azaya e che ke prathama cAra naya to banne mate (7 nayamate ane 5 nayamate) samAna ja che. chellA traNa naya mATe matAMtara che. zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta A traNe nayano viSaya alaga-alaga ja che... ane tethI e traNe svataMtra hovAthI enA traNa alaga-alaga naya karI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-14 271 chai, tima dravyArthika paryAyArthikano 7 nayathI bhinna viSaya dekhADo. 3 nayanai eka saMjJAi saMgrahI pa naya kahiyA chai, paNi viSaya bhinna chai. ihAM viSaya bhinna nathI. 4 + 3 je dravyArthikanA 10 bheda dekhADyA, te sarva zuddhAzuddha saMgrahAdika mAMhi Avai. je kula 7 naya kahevAmAM Ave che. bIjo mata A traNe nayono 'zabdanaya' ema eka ja saMjJA heThaLa saMgraha karIne 4 + 1 = pAMca naya kahe che... eTale 7 nayanI paribhASAmAM je 'zabdanaya' evuM nAma che ane pAMca nayanI paribhASAmAM je 'zabdanaya' evuM nAma che e banneno artha alaga-alaga che. tethI ja 7 nayanI paribhASAmAM 'zabdanaya' nuM 'sAMpratanaya' evuM paNa bIjuM nAma che, je pAMca nayanI paribhASAmAM nathI. eTale naigamAdi cAra naya + sAMpratanaya Ama pAMca ja naya kahevAmAM Ave to samabhirUDha ane evaMbhUtanaya jema bAkI rahI jAya che ema, 'sAMpratanaya' nA arthavALo ja 'zabdanaya' evo zabda vAparavAmAM Ave to paNa A be nayano artha bAkI rahI ja jAya che. eTale eno samAveza karavA A be nayano judo ullekha karavo Avazyaka bane ja ane tethI kula 7 naya thAya ja. - paNa tamArA 9 nayanI bAbatamAM AvuM nathI. naigamAdi 7 naya kahI dIdhA pachI kyA nayano artha bAkI rahI jAya che ? jeno samAveza karavA dravyArthika-paryAyArthikano judo ullekha karavo Avazyaka bane ? Avo koI ja artha bAkI raheto nathI... ne tethI e beno judo ullekha karavo yogya na hovAthI 9 nayanI paribhASA barAbara nathI... ane tenA samarthanamAM 5-7 nayanA matAMtarano ullekha karavo yogya nathI. hA, jo pUrvAcAryoe naigamAdi 4 + sAMprata + samabhirUDha + evaMbhUta 7 naya ane AdezAMtare naigamAdi 4 + sAMprata + samabhirUDha + evaMbhUta + zabdanaya = 8 naya... Ama sAMpratAdi traNamAM je zabdanayano samAveza thaI ja jAya che, ne tema chatAM ene alaga pADIne kahevo e paNa ucita che, ema mAnIne 7 naya ane AdezAMtare 8 naya... A pramANe kahyuM hota to ene anusarIne tamArI 9 nayanI vAta paNa saMgata TharI zakata... paNa je samAviSTa hoya eno pharIthI ullekha karavo yogya nathI ema samajIne jema matAMtare 8 naya kahevAyA nathI... tema 9 naya paNa kahI zakAya nahIM... e kahevA paNa yogya nathI ja. zrI devasenAcArya 7 nA badale mULa 9 nayo hovAnI je anucitaprarUpaNA karI che enuM nirasana karIne have granthakAra dravyArthikanA 10 ane paryAyArthikanA 6 bheda svataMtra rIte je dekhADyA che tenuM paNa nirasana karavA kahe che - je dravyArthikanA... dravyArthikanA zrI devasenAcArye je 10 bheda dekhADyA che te badhAno zuddha saMgrahanaya, azuddhasaMgrahanaya vageremAM samAveza thaI jAya che. (saMgrahanaya eTale sAmAnya dharmane AgaLa karIne badhAno saMgraha karanAra naya... eTale e jema vadhu ne vadhu sAmAnya tarapha DhaLelo hoya... ne vizeSane gauNa karato hoya tema zuddha kahevAya... eTale sattA sAmAnyane AgaLa karIne Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 DhALa-8 : gAthA-14 dravya guNa paryAyano rAsa 6 bheda paryAyArthikanA dekhADyA, te sarva upacaritAnupacarita vyavahAra, zuddhAzuddha RjusUtrAdikamAMhiM Avaze. "joniva" nyAyaI viSayabhedaI bhinnanaya kahiche, to "cAlava nAceva" ityAdi saptabhaMgI maLe koTiprakAro arpitAnarpita sattAsattvagrAhaka nayaprakriyA bhAjai. e paMDitaI vicAravuM. 8-14 ! badhA ja dravyono saMgraha karanAra koI ja vizeSa na jonAra saMgrahanaya e zuddha saMgrahanaya.... granthakAre bIjI DhALanI cothI gAthAnA TabAmAM A vAta "zuddha saMgrahanayanaI mataI to sadadvata vAdaeka ja dravya Avache te jANavuM.' AvI paMkti dvArA jaNAvelI che. zrI devasenAcArya ane ogha (sAmAnya) saMgraha evuM nAma ApyuM che, e jANavuM.) eTale, utpAda-vyaya gauNatvena sattAgrAhaka zuddha dravyArthika.. Avo dravyArthikano bIjo bheda je che te jyAre sattA svarUpe sarvadravyono grAhaka hoya tyAre zuddha saMgrahanayamAM, ane jIvAdi dravyonI sattAne alaga-alaga joto hoya tyAre azuddha-saMgrahanayamAM samAveza pAme e jANavuM... ema karmopAdhi nirapekSa zuddha dravyArthikanaya evo dravyArthikano je prathama bheda che te sarvajIvono ja siddha svarUpe saMgraha karato hovAthI azuddha saMgrahanayamAM (jene devasenAcArye vizeSa saMgraha' nAma ApyuM che, emAM) samAveza pAme che, kAraNa ke navA sarveDavirodhana: AvA udAharaNane bIjA vizeSa saMgrahabhedamAM ApavAmAM ApyuM che. Ama yathAyogya badhAno antarbhAva vicAravo. paryAyArthikanA je 6 bheda dekhADyA che eno samAveza upacarita vyavahAra, anupacarita vyavahAra, zuddha RjusUtra, azuddhaRjusUtra vageremAM jANavo. ahIM paNa RjusUtra mAtra vartamAnagrAhI che.... svarUpathI vartamAnakALa mAtra eka samayarUpa hovAthI mAtra samayasthitika (kSaNika) paryAyagrAhI RjusUtra e zuddha RjusUtra naya che. Ane zrI devasenAcArye sUkSmaRjusUtra evuM nAma ApyuM che... ane je, te te dIrghakAlIna vartamAnaparyAyane jonAra RjusUtranaya che. e azuddha RjusUtra che, Ane zrI devasenAcArye sthUla RjusUtra evuM nAma ApyuM che. paryAyArthikano trIjo anitya zuddha paryAyArthika nayano zuddha RjusUtramAM samAveza thAya che... vagere ahIM yathAyogya samajavuM. Ama dravyArthikanA 10 ane paryAyArthikanA 6 bhedono saMgrahAdinayomAM samAveza thaI jato hovAthI e badhAno alaga ullekha karavo yogya nathI. zaMkA : eka govaranIvarka nyAya che. eno artha Avo che - saMskRta bhASAmAM go zabda gAya ane baLada bannene jaNAve che. paNa jyAre baLadane jaNAvanAra nIvarDa zabda alagathI ullekha pAmyo hoya tyAre go zabda mAtra gAyane jaNAve che. ema prastutamAM saMgraha vagere nayano viSaya vyApaka che. paNa jyAre, utpAdavyayagauNatvena zuddha sattAgrAhaka dravyArthikanaya alaga kahyo hoya tyAre saMgrahanaya tarIke, A dravyArthikanayano je viSaya hoya e viSayane bAda karIne bAkInA viSayanuM grahaNa karanAra naya ja levAno hoya che. eTale A zuddha sattAgrAhaka dravyArthikanayano viSaya ane saMgrahanayano viSaya alaga-alaga banI javAthI samAveza zakya nathI. ne tethI A rIte vibhAjana anucita nathI. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-15 saMgraha naI vyavahArathI re, maigama kihAMika bhinna .. tiNa te alago tehathI re, e to doi abhinna re ! prANI, I8-15 | Tabo: "jo" viSayabhedaI nayabheda kahasyo "to sAmAnya naigama saMgrahamAM, vizeSataigama vyavahAranayamAM bhelatAM 6 ja naya thaI jAmyaU" ehavI ziSyanI zaMkA TAlavAnAM arthi kahaI cha0 yadyapi saMgrahanaya- vyavahAranayamAMhiM ja sAmAnya vizeSa carcAI naigamanaya bhalaI chai, to paNi kihAMIka pradezAdi dRSTAntasthAnAM bhina thAI chai. chaNhaM taha paMcaNhaM, paMcaviho taha ya hoi bhayaNijjo / tammi ya so ya paeso, so ceva Na ceva sattaNhaM / / ityAdi / / te mArTi-kihAMIka bhinna viSayapaNAthI naigamana bhinna kahie, e to 2 naya dravyArthika paryAyArthika naigamAdikanayathI abhinna viSaya chai, to te alagA karinAM nava bheda nayanA kima kahie ? | 8-15 . samAdhAna : jo A rIte gobalIvadaMnyAye viSayabheda karI bhinna bhinna naya kahevAnA hoya to vacceva - nAyaeNva vagere saptabhaMgImAM nayanI prakriyA paDI bhAMgaze. Azaya e che ke svadravyagrAhakanaya judo... enA karatAM paradravya e bhinna viSaya hovAthI eno grAhakanaya judo... vaLI svakSetra e paNa bhinna viSaya hovAthI e naya paNa judo.. Ama parakSetrAdinA grAhaka naya judA. Ama DhagalAbaMdha naya thaze. ema, dravyAdi tarIke vyApya-vyApaka dravyAdi levAmAM Ave to sva-paradravya badalAvAthI nayabheda thaI jaze. emAM vaLI kyAreka svadravyAdine arpita karavAnA... kyAreka paradravyAdine.. eTale sattAsattva grAhaka naya koTi prakAre maLavAthI sAtanayanI ke sAta bhaMganI prakriyA ja zI rIte UbhI rahe ? e paMDite vicAravuM. mATe gobalIvadaMnyAye viSayabheda karI nayabheda kahevA e paNa ucita nathI. | 122 | gAthArtha : saMgraha ane vyavahAranayathI naigamanaya kyAMka bhinna che. tethI teno alagabheda karavAmAM Avyo che. paNa e be to abhinna che = kyAMya bhinna nathI. (mATe alagabheda karavA yogya nathI.) | 8-15 II | vivecana : ahIM ziSya zaMkA karI rahyo che ke - tamArA kahevAno sAra e che ke jo kharekhara viSayabheda thato hoya to nayabheda karI zakAya. paNa jo viSayabheda na hoya to nayabheda karI zakAya nahIM. paNa jo A ja sAra che to naigamanayane paNa alaga kahevo na joIe, kAraNa ke je sAmAnyagrAhI naigama che teno saMgrahamAM samAveza thaI jAya che ane je vizeSagrAhI naigamanAya che eno vyavahAramAM samAveza thaI jAya che. A be sivAya naigamano bhinna koI viSaya che nahIM. mATe, naigamano paNa judo ullekha karavo na joIe. ne tethI 6 ja naya kahevA joIe. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 DhALa-8 : gAthA-15 dravya guNa paryAyano rAsa ziSyanI AvI zaMkA TALavA mATe granthakAre prastuta gAthA kahI che. ne enA dvArA A pramANe samAdhAna ApyuM che ke - padArtha sAmAnyAtmaka che ke vizeSAtmaka che ? AnI jyAre vicAraNA cAle che tyAre to naigamanaya saMgraha ane vyavahAramAM bhaLI ja jAya che.... chatAM, kyAMka pradezAdi dRSTAnta sthaLe, naigamanayano viSaya A banne nayathI alaga hoya che. arthAt eno A bemAMthI ekeyamAM samAveza thaI zakato nathI... mATe taigamanayane alaga pADavo Avazyaka che. pradeza dadAtta aMge zAstramAM nIce mujaba kahyuM che - gAthArtha : cha nA pradeza hoya che. pAMcanA pradeza hoya che. paMcavidha hoya che. bhajanA che. tafH-thane pAse se pAse lakhe, sa pravezaza, pradeza jevuM kAMI che ja nahIM. AvI pradeza aMge sAta nayanI prarUpaNA che. Azaya e che ke, sAte nayanI pradeza aMge judI judI dRSTi che. te nIce mujaba che naigamanaya : dharma, adharma, AkAza, jIva, skaMdha (pudgala) A pAMcano temaja A badhAnA je deza hoya teno (dezano)... ema chano pradeza hoya che. saMgrahanaya : dharma vagereno deza koI dharma vagerethI judo nathI. eTale eno pradeza alaga na kahevAno hoya. mATe pAMcano pradeza ema ja kahevuM joIe. vyavahAranaya : pAMca jaNanI bhegI dukAna hoya to pAMcanI dukAna kahevAya. ema pAMcano komana eka pradeza hoya to pAMcano pradeza kahevAya. paNa evuM che nahIM. mATe pAMcano pradeza ema nahIM, paNa paMcavidha-pAMca prakArano pradeza che ema kahevuM joIe. 28jusUtranaya : Ama kahevAmAM to dharma vagere darekano pradeza pAMca-pAMca prakArano thavAthI 25 prakArano thaI jAya.. mATe paMcavidha ema na kahevuM. pradeza bhAjya che, ema kahevuM joIe. arthAt pradezamAM vikalpa che. e dharmano hoya zake athavA adharmano hoya zake. athavA AkAzano hoya zake... vagere kahevuM joIe. zabdanaya : A rIte to ekano eka pradeza kyAreka dharmano hoya kyAreka adharmano hoya vagere Apatti Avaze. mATe evuM na kahevAya.. paNa dharmAtmaka pradeza che ke pradezAtmaka dharma che, ema kahevuM joIe. samabhirUDhanaya : dhanne pakSe ema kahevAmAM saptamI tapuruSa paNa thaI zake je aniSTa che. mATe karmadhAraya samAsa samajI dharmazAsau praza0 Avo samAsa kahevo joIe. evaMbhUtanaya : deza-pradeza jevI koI vastu ja nathI. je dharmAstikAya che te AkhuM eka ja niraMza deza-pradezAdikalpanAzUnya dravya che. kAraNa ke jo pradezo hoya to e pradezI evA dharma vagere dravyathI bhinna hoya ke abhinna ? prathama pakSa to kahevAya ema nathI. kAraNa ke kayAreya paNa bhinna pradezo jovA maLatA nathI. jo abhinna che, to e dharma dravyarUpa ja che. tethI pradeza Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-16 Ima karatAM e pAmI re, sarvavibhakta vibhAga | jIvAdika pari ko nahIM re, IhAM prayojana lAga re | prANI 8-16 ! Tabo : Ima karatAM-9 naya dekhADatAM, vibhaktano vibhAga thAI = vahiMcyAnuM vaheMcavuM thAI, tivAraI- "bavA: dithA, saMsAri: siddha (), saMsA : pRthivIyalalipanmelA siddhA: pala melA" e rIte "no diyA, kavyafIpafImelan aa vyArthivatrithI naimitielat RgusUtrAhime vArtho paryAyArthivA: " hama kahiuM joie, paNi "nava nathI." ima ekavAkyatAI vibhAga kIdho, te sarvathA mithyA jANavo. nahIM to "navA saMsAri: siddharaityAdi vibhAgavAkya paNi thAvA pAmaI. zabda to mAtra paryAyavAcI zabda ja banI gayo. ane be paryAyavAcI zabdono eka sAthe prayoga karavo ucita nathI, kAraNa ke eka zabdathI ja artha bodha thaI javAthI bIjo vyartha banI jAya che. mATe pradeza jevuM kAMI che ja nahIM. Ama, kyAMka naigamanayano viSaya anya nayo karatAM alaga hovAthI ene svataMtra naya tarIke kahela che. paNa A be dravyArthika ane paryAyArthikanaya nagamAdi 7 nayane abhinnaviSaya che.. kyAMya judo viSaya e beno che nahIM. tethI e bene alaga karIne 9 naya zI rIte kahI zakAya? arthAt nahIM ja kahI zakAya. | 123 || gAthArtha : Ama karavAthI to A sarvavibhaktano vibhAga karavA jevuM thaze. jIvAdikane alaga karavAmAM jema cokkasa prayojana che, evuM ahIM to koI prayojana nathI. / 8-16 || vivecana : sAtanA nava naya karavAmAM AvatI Apattio granthakAra darzAvI rahyA che... A gAthAmAM paNa eka evI navI Apatti darzAvI rahyA che. ima karatAM... dravyArthika ane paryAyArthikanaya saMpUrNa rIte naigamAdi 7 nayomAM vibhakta thaI gayA che... arthAt dravyArthika ane paryAyArthikano je je viSaya che e badho ja thoDo paNa bAkI rahyA vagara. sAta nayamAM vaheMcAI gayo che. have koI viSaya bAkI rahyo ja nathI. to vadhArAnA dravyArthika ane paryAyArthikanaya kahevAmAM e bemAM kayo viSaya mUkavAno ? je viSaya sAta nayomAM vaheMcAI gayo che ene ja pharIthI A be nayamAM vaheMcavAno ? e zI rIte zakya bane ? eTale, "jIvo be prakAranA che, saMsArI ane siddha. emAM saMsArInA pRthvIkAya vagere 6 bhedo che. siddhanA jinasiddha vagere 15 bhedo che..." AvuM jema kahevAya che, ema "naya be prakAre che. dravyArthika ane paryAyArthika.. emAM dravyArthika traNa prakAre che - naigama, saMgraha ane vyavahAra. paryAyArthika cAra prakAre che - RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta...." ema kahevuM joIe.... paNa enA badale dravyArthika - paryAyArthikane paNa naigamAditulya svataMtra-samakakSa bhedarUpe laI ekasUtre nava naya kahevA - naya nava prakAre che- (1) dravyArthika, (2) paryAyArthika, (3) naigama.. A rIte nava niyo hovAno niyavibhAga kahevo e sarvathA mithyA jANavo. nahIMtara to e rIte Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 DhALa-8 : gAthA-16 dravya guNa paryAyano rAsa hivaI, koI kahasyAM, je "nIvALIva tattva" ima kahatAM anerAM tattva AvyAM, to pariNa-7 tattva kahiI cho. tima "vyarthava paryArthi nathI" ima kahatAM anerA naya AvaI chai. tohiM acche svaprakriyAI nava naya kahayuM. tehanaI kahiche, jena tihAM prayojanamedaI bhinna bhinna tattvavyavahAra mAtra sAdhya chaI, te tima ja saMbhavaI, IhAM-ItaravyAvRttisAdhya chaI. tihAM hetu koTi anapekSita bheda pravezaI vaiyaA doSa hoi. tattvaprakriyAI e prayojana chaI-jIva, ajIva e 2 mukhyapadArthabhaNI kahavA, baMdha mokSa (anukrame) mukhya heya upAdeya chaI te bhaNI, baMdhakAraNa bhaNI Azrava, mokSa mukhya jIvo traNa prakAranA che. "jIva, saMsArI ane siddha' AvA badhA vibhAgavAkyo paNa thavA joIe. paNa e kyAreya thatA nathI. ane "jIvo be prakAranA che, saMsArI ane siddha..." ema ja vibhAgavAkya thAya che ema prastutamAM paNa jANavuM nahIMtara to nava nayanI jema jIvone trevIza prakAranA kahevA paDe.. te A rIte -- jIva 23 prakAranA che - (1) saMsArI (2) siddha (3 thI 8) pRthvIkAya vagere 6 (9 thI 23) jinasiddha vagere 15. AvuM vibhAgavAkya paNa kahevuM joIe.. paNa zAstromAM kyAMya kaheluM jovA maLatuM nathI. mATe, naya aMge paNa AvuM vibhAgavAkya mAnI zakAya nahIM... zaMkA : hivaI koI... tame kaho cho ema jIvanA vibhAjana aMgenuM AvuM koI vAkya maLatuM nathI, e vAta to sAcI che. paNa tattvanA vibhAganuM AvuM vAkya maLe ja che. jemake tattva be prakAre che - jIva ane ajIva' Ama kahetAM badhAM ja tattvo kahevAI ja jAya che, kAraNa ke jIva-ajIvathI alaga koI tattva che ja nahIM. tema chatAM, 7 tattva alaga paNa ekavAkyatAthI kahevAya che. ne eTale, "tattva nava che - jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, baMdha, nirjarA ane mokSa' Ama vibhAgavAkya zAstromAM kahevAya ja che. to e rIte, "naya be prakAre che - dravyArthika ane paryAyArthika..." ema kahevAthI badhA nayono samAveza thaI jato hovA chatAM ame svaprakriyAe 9 naya kahIe to emAM khoTuM zuM che ? samAdhAna : tehanaI kahie... jIva ane ajIva e be tattvamAM ja badhA tattvono samAveza thaI jato hovA chatAM e benI sAthe sAta tattvano svataMtra ullekha karIne 9 tattva je kahevAya che emAM to eka cokkasa prayojana che, paNa navanaya kahevAmAM evuM koI prayojana nathI. mATe navanaya kahevA ucita nathI. Azaya e che ke navatattva kahevAmAM prayojana bhede judA-judA tattvano vyavahAra karavo e ja mAtra sAdhya che. tyAM itaravyAvRtti sAdhya nathI... nava tattvanuM nirUpaNa jIvane tattvanI jANakArIrUpa samyagUjJAna ane enI ruci-zraddhArUpa samyagudarzana prApta thAya ane enA dvArA e mokSamArgamAM AgaLa vadhe e mATe che. jema mArga para cAlavA mATe prakAza joIe jethI kyAM cAlavAnI (paga mUkavAnI) pravRtti karavI ane kyAM (paga nahIM mUkavArUpa) nivRtti karavI.... e Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-16 277 puruSArtha chai, te mArTi-tehanAM 2 kAraNa-saMvara nirjarA kahevAM, e 7 tattva kahavAnI prayojanaprakriyA. puNya pAparUpa zubhAzubha baMdhabheda vigati alagA karI eha ja prakriyA 9 tattva kathananI jANavI. IhAM dravyArthika paryAyArthikaI bhinnopadezanuM koI prayojana nathI. . 8-16 | khabara paDI zake. ema mokSamArga para AgaLa vadhavA mATe paNa, upAdeyamAM pravRtti ane heyathI nivRtti Avazyaka che... e mATe upAdeya zuM che ? ane heya zuM che ? eno spaSTa viveka hovo jarUrI che. eTale mukhya padArtha (tattva) tarIke jIva-ajIva kahI devAmAM Ave eTalA mAtrathI prayojana sarI jatuM nathI. kAraNa ke enAthI heya-upAdeyano koI viveka maLato nathI. (e be to "ya" tarIke ja jaNAya che.) tethI heya-upAdeyano viveka maLe e mATe mukhya heya tarIke "baMdha" ane mukhya upAdeya tarIke "mokSa' A be tattva kahevA paNa jarUrI bane che. have "baMdha' ne heya kahI devA mAtrathI paNa prayojana sarI jatuM nathI. baMdhanI nivRtti mATe enA kAraNonI nivRtti jarUrI bane che. tethI baMdhanA kAraNa tarIke Azravatattva kahevuM jarUrI bane che. mokSa e mukhya puruSArtha che-upAdeya che. paNa e jANavA mAtrathI e maLI jato nathI. to e meLavavA zuM karavuM ? e mATe enA be mukhya kAraNa saMvara ane nirjarA tattva kahevA paDe che. Ama, AvuM prayojana hovAthI A 7 tattva kahevAya che.. have baMdha tattvane heya mAtra kahI devAmAM Ave to e saMpUrNa rIte heya ja banI jAya che... paNa vAstavikatA evI che ke prAraMbhika avasthAmAM amuka baMdha (= puNyabaMdha) upAdeya hoya che. ne pAchaLathI e upAdeya hoto nathI. amuka baMdha (= pApabaMdha) to haMmezA heya ja che. eTale A spaSTIkaraNa mATe baMdhabhedane vigate alaga karavA jarUrI bane che. tethI puNyarUpa zubhabaMdha ane pAparUpa azubhabaMdha ema be vibhAga karIne 7 nA nava tattva paNa karavAmAM Ave che. zaMkA : jIva ane ajIva to mAtra zeya che... heya-upAdeya tarIke eno vibhAga che nahIM... heya upAdeyanA spaSTIkaraNa mATe puNya-pApa vagere 7 tattvo kahevAthI prayojana sarI jAya che... ne jIva-ajIvano paNa A 7 mAM samAveza thaI ja jAya che. to pachI jIva-ajIvane alaga kahevAnI zI jarUra che ? samAdhAna : jIva-ajIva e bemAM zeSa 7 no samAveza thaI jAya che... paNa zeSa puNyAdi 7 mAM jIva-ajIvano saMpUrNa samAveza thaI jato nathI. kAraNa ke dharmAstikAya vagereno A sAtamAMthI kazAmAM samAveza zakya nathI. eTale ajIvatattvane svataMtra kahevuM jarUrI bane che. te e svataMtra kahyuM eTale enA pratipakSarUpe jIvatattvane paNa svataMtra kahevuM Avazyaka bane che. athavA heya-upAdeyano viveka karanAra jIvane heya-upAdeya tarIke mukhyatayA svakIyabaMdha vagere- svakIyanirjarA vagere ja che. tethI, heya-upAdeyanA vibhAgamAM je baMdha vagere kahevAya che te mukhyarUpe svakIya baMdha vagere ja.. eTale emAM svajIvano samAveza to thaI jAya... paNa anya jIvo bAkI rahI jAya che. mATe jIvatattvane paNa alaga kahevuM jarUrI bane che. Ama A cokkasa prakAranAM prayojana A rIte nava tattva kahevAthI ja saMbhavI zakatA hovAthI tattvanA nava vibhAga karAya che. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 DhALa-8 : gAthA-17 dravya guNa paryAyano rAsa bhinna prayojana vina kahiyA re, sAta mUlanaya sUtra | tiNi adhikuM kima bhASii re, rAkhii nijaghara sUtra re / / prANI 8-17 paNa nava naya kahevA pAchaLa AvuM koI prayojana che nahIM... tyAM to te te dareka naya, itara = anya nayathI vyAvRtti bheda dharAve che, e ja sAdhya che. arthAt padArthane jovAnA judA-judA dRSTikoNonuM nirUpaNa karavAno tyAM abhiprAya che... eTale dareka dRSTikoNa alaga-alaga hovA ja joIe... ekanA eka dRSTikoNane alaga-alaga dRSTikoNarUpe kahevo to ucita Thare ja nahIM e spaSTa che... mATe dareka naya, anya badhA nayothI alaga che e sAbita thavuM ja joIe. Ane itaravyAvRtti kahevAya che... eTale anumAnaprayogamAM, vaima: saMgrahAvItaranayavyAvRtta: ATalo ullekha to thayo... eTale ke naigamanaya pakSa che. ane emAM saMgrahAdinayavyAvRttatva (= vyAvRtti) e sAdhya che... have AmAM hetu koNa ? to 'saMgrahAdinayono je viSaya che enA karatAM bhinna viSayavALo hovAthI...' Avo hetu ApavAno che. arthAt saMgrahAvItanaviSayaminaviSayAt Avo hetu ApavAno che... AmAM saMgrahAvItara thI, vibhAgavAkyamAM naigama sivAyanA jeTalA nayono ullekha hoya e badhA naya levAnA che... have naigamano viSaya, saMgraha-vyavahArAdi 6 nayonA viSayathI bhinna che... arthAt saMgrahAviSaLayaviSayaminnaviSayatvAt ATalA hetuthI ja kAma patI jAya che. paNa jo vibhAgavAkyamAM dravyArthika-paryAyArthikano paNa ullekha hoya to saMgrahAghaTanayaviSayamimnaviSayAt evo hetu kahevo paDe jemAM dravyArthika-paryAyArthikano praveza vyartha che e spaSTa che. eTale ke hetu vyarthavizeSaNa ghaTita banavAno doSa Avyo. (A uparAMta bAdha ane svarUpAsiddhi doSa paNa Avaze. te A rIte jyAre vibhAgavAkyamAM 9 nayano ullekha hoya tyAre saMgrahAdItaranayavyAvRttiH AvA sAdhyamAM dravyArthikanayano paNa itara zabdathI samAveza hovAthI dravyArthinayanI vyAvRtti paNa sAdhyamAM samAviSTa thaI. paNa naigamanaya dravyArthika ja hovAthI emAM enI vyAvRtti bAdhita che, e spaSTa che. ema svarUpAsiddhi doSa A rIte - naigamanaya pakSa che... e dravyArthinayarUpa hovAthI emAM dravyArthinayaviSayatva ja che... dravyArthinayaviSayaminaviSayatva nathI... mATe saMgrahAvijJaptanayaviSayaminaviSayatva hovA chatAM saMgrahAghaTanayaviSayaminaviSayatva na hovAthI svarUpAsiddhi doSa Avaze ja. = zaMkA : hetu vyarthavizeSaNaTita hovo... vagere doSo navatattva aMge nathI AvatA ? samAdhAna : puchyuM pApAdyaSTatattvamiAM... A rIte itaravyAvRtti jo sAdhavAnI hoya to e Ave ja. paNa tyAM AvuM sAdhavAnuM prayojana che ja nahIM. eTale ja to khuda granthakAro ja kahI detA hoya che ke puNyAdi 7 tattvono jIva-ajIva tattvamAM ja samAveza thaI jAya che... A bannethI bhinna kazuM che ja nahIM... tattvanirUpaNamAM to upara kahI gayA mujabanuM prayojana che ne e tattvanA 9 vibhAga karavAthI ja paripUrNa thAya che. mATe enA 9 vibhAga karavA duSTa nathI... ane nayanA 9 vibhAga karavA e upara jaNAvyA mujaba aduSTa nathI, A vAta niHzaMka jANavI. // 124 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-18 279 - Tabo : te mATe "satta mUtranA pranattA" ehavuM sUtraI kahiuM chai te ullaMghI 9 naya kahie to ApaNA gharanuM sUtra kima rahaI ? te mATai "nava nayAH" kahato devasena boTika usUtrabhASI jANavo. | 8-17 che dazabhedAdika paNi IhAM re, upalakSaNa karI jANI | nahI to kaho aMtarbhAvaI re, pradezArtha kuNa ThANi re ! prANI|| 8-18 - Tabo : IhAM = nayacakra gaMthamAMhiM digaMbaro dravyArthikAdi 10 bhedAdika kahiyAM, te paNi upalakSaNa karI jANo, nahI to pradezArthanaya kuNaThAmi AvaI te vicArajo. 3kta sUtre "davvaTThayAe, paesaTTayAe, davvaTThapaesaTThayAe" ityAdi tathA - "karmopAdhisApekSajIvabhAva" grAhaka dravyArthika jima kahio tima- "jIvasaMyogasApekSapudgalabhAva" grAhaka naya paNi bhinna kahio joii. ima-anaMta bheda thAI. tathA prasthAdi dRSTAnnai nigamAdikanA azuddha, azuddhatara, azuddhatama, zuddha, zuddhatara, zuddhatama Adi bheda kihAM saMgrahiyA jAI ? upacAra mATei te upanaya kahiI to apasiddhAnta gAthArtha : judA vizeSa koI prayojana vinA tame A be nayane bhinna kahyA che (mATe e ucita nathI). sUtramAM sAta mULanaya kahyA che. tenAthI adhika kema kahI zakAya ? potAnA gharanuM sUtra to rAkhavuM joIe ne ! vivecana : satta mUnanA nittA evuM sUtramAM kahyuM che. tethI, tene ullaMdhIne jo 9 naya kahIe to ApaNA gharanuM sUtra kema rahe ? jJAnIoe kahelA sUtrane anusarIne ja ApaNuM nirUpaNa hovuM joIe ne ! tethI A sUtrathI viparIta paNe nava naya kaheto devasena boTika (= digaMbara) usUtrabhASI che ema jANavuM. / 125 / gAthArtha H IhAM dazabheda vagere paNa je kahela che te paNa upalakSaNa karI jANavA joIe. nahIMtara kaho to kharA ke pradezArthanayano aMtarbhAva zAmAM thaze ? | vivecana : ihAM = nayacakra granthamAM digaMbare dravyArthikanA 10 bheda kahyA, paryAyArthikanA 6 bheda kahyAM... A badhuM paNa upalakSaNarUpa jANavuM. nahIMtara pradezArthika naya A dasamAMthI zAmAM samAveza pAme te vicArajo. Azaya e che ke dravyapramANa, alpabadutva... A badhAnI vicAraNA jema keTalAM dravya che ? ene AgaLa karIne thAya che ema keTalA pradeza che ? ene AgaLa karIne paNa thAya che. ane keTalA dravya-pradezaubhaya che ? ene AgaLa karIne paNa thAya che. eTale ke dravya pramANa vagere jANavAnA A paNa dRSTikoNa che... ne dRSTikoNa che, mATe A paNa "nayarUpa che. vaLI, enA dvArA dravyanI ja vicAraNA thAya che. mATe A dravyArthikanaya ja che. eTale prazna thAya che ke A pradezArthikanayano tame dravyArthikanA je dasa bheda kahyA che emAMthI zAmAM samAveza Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 DhALa-8 : gAthA-18 thAi, anuyogadvArai te nayabheda dekhADyA chai. // 8-18 // karazo? kazAmAM thavAno nathI. eTale vadhArAno bheda mAnavo paDaze. AvA to dravyone vicAravAnA aneka judA judA dRSTikoNa saMbhavita che, e badhAnA judA judA naya mAnavA ja paDe. eTale, prastutamAM pradezArthanaya, dravyArtha-pradezArtha ubhayArthanaya... A bannene jema upalakSaNathI levA paDe che ema e badhAno paNa upalakSaNathI samAveza jANavo. (sUtramAM kahyuM ja che ke dravyArthanI apekSAe, pradezArthanI apekSAe ane dravyArtha-pradezArthanI apekSAe vicAra karavo). tathA karmopAdhi... tame dravyArthikano cotho karmopAdhisApekSa jIvabhAvagrAhaka naya kahyo che. arthAt karmarUpa upAdhinA prabhAve jIva je krodhAtmA vagere rUpa bane che tene jonAra A cotho bheda kahyo che... to pudgalanA paNa keTalAya evA svarUpa che je jIvanA prabhAve ja nirmANa thAya che. ApaNe AgaLa A vicArI gayA chIe ke jIva potAnA zarIrarUpe banAve to ja pudgala pRthvI-pANI-ghauM vagere rUpane dhAraNa karI zake che, e vagara nahIM. eTale A badhA jIvasaMyogane sApekSapudgala bhAvo che... eTale eno grAhaka naya paNa judo kahevo ja joIe. Ama anaMta bheda thAya che... eTale 10 bheda hovAno niyama kyAM rahyo ? dravya guNa paryAyano rAsa tathA prasthaka vagerenA dRSTAntamAM maigamAdinA azuddha, azuddhatara, azuddhatama, zuddha, zuddhatara, zuddhatama vagere bheda je paDe che teno saMgraha zAmAM karazo ? Azaya e che ke prasthaka banAvavAnA AzayathI lAkaDuM levA jaMgalamAM jatI vakhate paNa 'prasthaka levA jAuM chuM' Avo ullekha naigamane mAnya che. ema lAkaDuM kApatI vakhate, cholatI vakhate, koratI vakhate, ghasatI vakhate... AvI badhI alaga-alaga avasthAomAM paNa 'prasthaka' tarIkeno ullekha naigama svIkAre che. AmAM vyAvahArika prasthakane jonAra naigama zuddhatama che*... ne enAthI dUra-dUranI avasthAmAM paNa prasthaka mAnanAra naigama azuddha-azuddhatara vagere che... kAraNa ke haju prasthakarUpe nahIM banelA padArthane paNa prasthaka * ahIM, naigamanayamAM zuddhatva-azuddhatva zuM ? e vicAraNIya che. nayanI potAnI je dRSTi hoya, mAtra e ja dRSTithI jovuM... tadanyanayanI dRSTinuM jarA paNa mizraNa thayeluM na hoya, e e nayanuM vizuddhatamatva che... ne pachI jema jema tadanyanayanI dRSTi bhaLatI jAya tema tema vizuddhi ghaTatI jAya che, azuddhi vadhatI jAya che. jemake badhAno saMgraha karavo... badhAne sAmAnyarUpe jovA e saMgrahanayanI dRSTi che. eTale badhAne mAtra sattAsAmAnyarUpe jonAra sadadvaitavAdI saMgrahanaya e vizuddhatama che... pachI emAM jeTalI vizeSagrAhI (bhedagrAhI) dRSTi bhaLatI jAya che eTalA aMze vizuddhi ghaTatI jAya che. tethI jIva tarIke badhA jIvono saMgraha karanAra dRSTi e vizuddhatara saMgraha che. (pudgalAdi karatAM vizeSatA joI mATe vizuddhatama nathI.) Ama uttarottara jANavuM. AmAM, bIjA nayanI dRSTi bhaLavI e azuddhinuM kAraNa che... ne e azuddhi potAnI ja vizuddhatama dRSTinI apekSAe hoya che. have naigamanayano vicAra karIe to jaNAya che ke alaga-alaga je koI dRSTikoNa che e badhA enA potAnA ja che. eTale azuddhi jevuM kAMI kahI zakAtuM ja nathI. vaLI potAnI koIeka cokkasa dRSTi jevuM che nahIM ke jene vizuddhatama kahI zakAya... to pachI azuddha, zuddha, zuddhatara... vagere zI rIte kahevAya ? A prazna Ubho thAya che. paNa zrIanuyogadvArasUtramAM naigamanA AvA bheda kahelA ja che. mATe enI saMgati vicArI kADhavI joIe. e AvI lAge che - Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-18 281 mAne che. A badhA ja naigamanA bhedo che, ne tethI dravyArthikanA bhedo che... tamArA dasa bhedomAMthI A badhAno samAveza kayA bhedamAM karazo ? zaMkA : vAstavika prasthaka na hovA chatAM prasthaka mAnanArA A gayo che... mATe e upacAra karIne mAne che, ema mAnavuM ja paDe. Ama, upacAra hovAthI A nayarUpa nathI paNa upanaya che. mATe 10 bhedamAM eno samAveza karavAnI jarUra nathI. samAdhAna : to tamAruM A kathana apasiddhAnta thaze, kAraNa ke anuyogadvAra sUtramAM A badhA vacanaprayogone nayanA bhedarUpe ja kahyA che... alabat ahIM digaMbara kahI zake che ke- zrI anuyogadvArasUtrane tame 45 AgamamAM sthAna ApyuM che. paNa ame kAMI ene siddhAntagrantha tarIke svIkAratA nathI. eTale kadAca e sUtranI saMgati na thAya to paNa amAre kAMI apasiddhAnta thato nathI.. to enI sAme granthakAra Avo javAba ApI zake che pAtI-cholAtI-korAtI vagere avasthAmAM lAkaDAne "prasthaka' tarIke jovuM e nagamanI potAnI judI-judI daSTi ja che. arthAt enI dRSTie te te avasthAvALo padArtha prasthaka ja che... e prasthaka nathI. paNa upacArathI prasthaka kahevAya che evuM che nahIM. eTale upacAra che nahIM, ne chatAM ene upanaya mAnavA emAM apasiddhAnta hovo spaSTa ja che. zaMkA ? to to vyavahAranayamAM paNa je upacAra kahevAya che te, enA dRSTikoNarUpa ja hovAthI ene paNa 'upacAra' tarIke nahIM kahevAya.... samAdhAna : nA, evI Apatti AvatI nathI, kAraNa ke vyavahAranA aneka dRSTikoNa nathI.. eka ja che. ne e che lokane anusaravuM che. sAmAnya saMyogomAM loka kAraNane ja kAraNa kahe che ne kAryane ja kArya kahe che. eTale kyAreka kAraNane kArya kahevuM ke kyAreka kAryane kAraNa kahevuM... e enI mukhyadRSTirUpa na hovAthI "kAraNamAM kAryano upacAra' vagere kahI zakAya che. tathA upara jaNAvyA mujaba vyavahAranayane AvA upacAra paNa mAnya hovAnuM zrItattvArthasUtramAM jaNAvyuM che. eTale upacAra hovA chatAM e vyavahAranaya ja che, upanaya nathI. zaMkA : granthakAre upara jIvasaMyogasApekSa pudgalabhAvanA grAhakanayanI vAta karI, to e nagamanayane potAno koI eka cokkasa dRSTikoNa che nahIM jenI apekSAe vizuddhi vicArI zakAya. ema eno pratipakSabhUta hoya evo paNa koI dRSTikoNa che nahIM jenI bheLaseLane AgaLa karIne azuddhi vicArI zakAya. to pachI vizuddhi-azuddhi zenI apekSAe kahevAnA ? eTale Ama to koIpaNa anya nayanI apekSAe kahI zakAya... paNa sAmAnyathI vizuddhi vagereno vyavahAra karanAra vyavahAranaya che. eTale enI apekSAe vizuddhi vagere kahevA... AvA koI abhiprAyathI zrI anuyogadvAramAM ene vyavahAranayanI apekSAe kahela che. eTale vyavahAranayano je dRSTikoNa che ene ja apanAvanAra naigamanane tyAM vizuddhatama tarIke kahela che, ne jema jema enAthI dUranI avasthAne jonAra hoya tema tema vizuddhino hrAsa ne azuddhinI vRddhi tyAM kahela che. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 DhALa-8 : gAthA-19 dravya guNa paryAyano rAsa upanaya paNa alaga nahIM re, je vyavahAre samAI ! nahI to bheda pramANano re, upapramANa paNi thAI re ! prANI, 8-10 eha ja daDhaI chai-upanaya paNi kahyA, te navyavahAra naigamAdikathI alaga nathI. 3varta 2 tattvArthasUtra - 3pavAra vadu vistRtArtho viprAyo vyavahAra (1-35) rIte "jIvasaMyoganirapekSa pudgalabhAvanA (nirupAdhika pudgalanA) grAhakanayane alaga darzAvavo joIe evI Apatti kema na ApI ? kAraNa ke dasa bhedamAMnA jIvanA sopAdhikabheda (cothA bheda) nI sAme jema jIvasaMyogasApekSa pudgalabhAva che ema jIvanA karmopAdhinirapekSa prathama bhedanI sAme pudgalano paNa Avo bheda kahI zakAya che ne ? samAdhAna : AnuM kAraNa ApaNe pUrve pAMcamI DhALamAM (pR. naM. 195) vicArI gayA chIe ke kapAthinirapekSa badhA jIvonuM jema eka sarakhuM zuddha svarUpa hoya che evuM pulamAM hotuM nathI, vagere. chatAM, tarka dRSTie ja padArthanuM nirUpaNa karavAnA prastAvamAM A paNa vicAraNA Avazyaka bane che. ne tethI AvI Apatti paNa upalakSaNathI laI zakAya che. gAthArtha : vaLI devasene upanaya je kahyA che te paNa alagA nathI. kAraNa ke e badhA, nayanA pracalita vyavahAramAM samAI jAya che. nahIMtara pramANano bheda paNa upapramANa thaze. | 8-19 | vivecana : eha ja daDhaI. A ja vAtane dRDha kare che - upanaya je kahyA che te paNa nigama-vyavahAra vagere nayathI alaga nathI... arthAt sva-vaviSayAnusAre e dareka upanayano yathAsaMbhava vyavahAra-naigama vagere nayamAM samAveza thaI jAya che. zrI tattvArthasUtramAM kahyuM che ke upacAranI bahulatAvALo (= Dagale ne pagale jAtajAtanA upacAra karanAro) ane tethI ja vistRta arthavALo laukikaprAyaH = lagabhaga lokavyavahArane anusaranAro je naya che te vyavahAranaya che. je vAstavika padArtha hoya che ene to vyavahAranaya mATe ja che. paNa e sivAyanA paNa keTalAya padArthone upacAra dvArA te te padArtharUpe e svIkAre che. mATe te te "padArtha' tarIke vadhAre padArthono samAveza thaI jato hovAthI ene ahIM vistRtArtha tarIke kahela che, e jANavuM. Ama, A badhA upanaya vastutaH vyavahArAdi nayarUpa ja che. chatAM, nayanA ekadezarUpa che.. upacAravALA che. mATe ene upanaya kahevA...." Ama kahezo to sva-paravyavasAyijJAna pramANa. sva (= jJAna) ane para (= joya) no nizcayAtmaka bodha karAvanAra jJAna e pramANa che. AvA lakSaNathI lakSita jJAnarUpa pramANanA eka-dezabhUta matijJAna vagerene ke enA paNa deza (aMza) rUpa avagraha-IhA vagerene paNa upapramANa kema nathI kahetA. eTale pramANAtmaka badhA jJAnonA eka dezarUpa evA matijJAna vagere paNa khuda paNa pramANarUpa ja che. ne tethI upapramANa" nathI kahevAtA to e rIte upanaya paNa "nayarUpa ja hovAthI "upanaya' zI rIte Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-20 283 ima I karatAM nayabhedanaI jo upanaya karI mAnasyo to "vapa2vyavasAyi jJA praHIP" e lakSaNaI lakSita jJAnarUpa pramANano ekadeza matijJAnAdika athavA tadeza avagrahAdika, tehanAM upapramANa paNi kAM nathI kahetA ? tama7 naya-upanaya e boTikanI prakriyA ziSyabuddhi dhaMdhana mAtra jANavo. | 8-19 vyavahAraI nizcaya thakI re, syo upacAra vizeSa ?! mukhyavRtti jo ekanI re, to upacArI zeSa re | prANI 8-20 . Tabo : vyavahAranAM viSe upacAra chaI, nizcayamAMhi upacAra nathI, e paNi syo vizeSa? jivAraI-ekanayanI mukhyavRtti leIi, tivAraI bIjA nayanI upacAravRtti Avo, ata eva "dvityeva' e nayavAkyaI astitvagrAhaka nizcayanayaI, astitva dharma mukhyavRtti letAM kAlAdika 8 I abheda vRjyapacAraI astitvasaMbaddha sakala dharma letAM ja, sakalAdezarUpa nayavAkya kahevAya? tethI boTikanI naya-upanaya vibhAga karavAnI A prakriyA ziSyanI buddhine DahoLavA barAbara che, e jANavuM. || 127 | gAthArtha : nizcaya karatAM vyavahAramAM upacAra hovo e paNa zI vizeSatA ? jo ekanA arthane mukhya vRttie levAmAM Ave to e vakhate zeSanayamAM upacAra thAya ja. || 8-20 || vivecana : naya-upanayanA zrI devasenAcAryanA nirUpaNa aMge dUSaNo darzAvIne have granthakAra adhyAtmanayanA nirUpaNa aMge paNa dUSaNo darzAve che. vyavahAranaI - jyAM upacAra che e vyavahAranaya ane jyAM upacAra nathI e nizcayanaya... Avo paNa kayo vizeSa che = nizcayavyavahAra vacceno kayo bheda che ? kAraNa ke upacAra hovo ne na hovo... A banne naya mATe samAna che. te paNa eTalA mATe ke jyAre ekanayamAnya viSayane mukhyavRttie levAmAM Ave tyAre anyanayamAnya viSaya upacAravRttie (gauNavRttie = lakSaNAthI) ja upasthita thAya che. A vicAraNA pUrve pAMcamI DhALamAM AvI gaI che. eTale ja kleiva AvA nayavAkyamAM astitvagrAhaka nizcayanaye astitva dharmane mukhyavRttithI letAM (mukhyavRttithI zaktisaMbaMdhathI upasthita thAya che ema mAnatAM) kAlAdi 8 sAtheno abheda vRttiupacAre=lakSaNAsaMbaMdhathI upasthita thAya che ema mAnavuM paDe che. (kAlAdi 8 nuM svarUpa syAdvAdamaMjarI vageremAM ApeluM che. alabat eno rahasyArtha-spaSTArtha zuM che ? e vicAraNAnuM prayojana zuM che ? vagere Aja sudhI mane spaSTa thayeluM nathI ke evuM spaSTIkaraNa mane kyAMya jovA maLyuM nathI.) zaMkA : zaktisaMbaMdhathI astitva dharma upasthita thayo... have kAlAdi dharmo upasthita karavAnI jarUra zI che ? jethI ene upacAre-lakSaNAsaMbaMdhathI upasthita karavA paDe ? samAdhAna : jo e upasthita na thAya to A sakalAdezarUpa nayavAkya ja nahIM thAya. astitvasaMbaddha sakala dharma levAnA hoya to ja sakalAdeza thAya.... nahIMtara to mAtra astitvadharma Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 DhALa-8 : gAthA-20 dravya guNa paryAyano rAsa thAi, mAra-graMthaI Ima prasiddha cha0, "svasvArtha satyapaNAno abhimAna to sarvanayanaI ja najaramAM AvI rahyo hovAthI e vikalAdezarUpa ja banI jAya... zaMkA : to kAlAdidharmo paNa mukhyavRttie ja upasthita thAya che ema ja mAnI lyo ne. jethI badhuM ja mukhyavRttie jaNAya che, upacAravRttie kazuM nahIM. ema rahevAthI "nizcayanayamAM upacAra hoto nathI" e vAta UbhI rahI zake ne ! samAdhAna : jo kAlAdidharmo paNa mukhyavRttie ja jaNAya che ema mAnavAmAM Ave to to A nayavAkya na rahetAM pramANavAkya ja banI jAya. kAraNa ke pramANe ja dareka dharmane mukhyavRttie jonAra hoya che. naya to e che je eka dharmane mukhyavRttie jue ne zeSadharmone upacAravRttie jue. eTale, nizcayanaya paNa upacAravRttie jonAra che, ema mAnavuM ja paDe che. A vAta AkaragranthamAM = syAdvAdaratnAkara granthamAM prasiddha che. mATe nizcita thayuM ke nizcayamAM paNa upacAra che ja. ane tethI, vyavahAramAM upacAra che, nizcayamAM nathI Avo bheda dekhADavo yogya nathI. zaMkA : A tame gADIne uMdhe pATe caDAvI dIdhI che. ame vyavahAramAM upacAra che ne nizcayamAM nathI. evuM je kahIe chIe te upacAravRtti (= lakSaNA saMbaMdha) nA arthamAM nahIM. paNa vAstavika = maulika vastu na hovA chatAM te vastu tarIke upacAra karIne ullekha karavo. Avo upacAra vyavahAramAM che, nizcayamAM nathI. jemake, pratyAkhyAnAvaraNakarmano kSayopazama thavAthI chaThuM-sAtamuM guNaThANuM pragaTyuM hoya ene ja nizcayanaya sAdhu kahe che. jyAre vyavahAranaya to mAtra sAdhuveza hoya to paNa sAdhu tarIke svIkAre che. eTale sAdhupaNAnuM je asaMkhya guNa nirjarA vagere vAstavika kArya che e thatuM na hovA chatAM sAdhu mAnavA-kahevA... Avo upacAra vyavahAramAM ja che, nizcayamAM nathI. samAdhAna : sAdhupaNAnA be aMza che - bAhyazAdi ane AMtarika pariNati. A banne aMzanA alaga-alaga kArya che... bAhyazAdinuM vaMdanAdipratipatti-darzakano bhAvollAsa vagere kArya che (eTale ja kevalajJAnIne paNa veza ApyA pachI ja devo vaMdana kare che). AMtarika pariNatinuM pratisamaya asaMkhya guNa nirjarA vagere kArya che. AMtarika pariNatizUnya bAhyaveza hoya e paNa svakAryarUpa vaMdanAdipratipatti kare ja che, pachI sAdhupaNuM upacarita che evuM kyAMthI AvyuM? UlaTuM, sAdhuveza zUnya mAtra AMtarika pariNati hoya ne chatAM sAdhutA kahevI e upacAra karavA barAbara che, kAraNa ke e vaMdanAdi pratipattirUpa svakArya karatuM na hovA chatAM sAdhutA kahevAI rahI che. eTale nizcayamAM paNa Avo upacAra che ja. A ja vAtane granthakAre TabAmAM svasvArthaI... vagere paMkti dvArA kahI che. eno artha che - potapotAne je artha mAnya che e ja sAco che, bIjo artha khoTo che - upacarita che. AvuM abhimAna paraspara badhA nayane che ja. jemake sAdhutAnA dRSTAntamAM... nizcayanaya ema kahe che ke AMtarikapariNatine sAdhutA mAnavI e ja vAta sAcI che, kAraNa ke e ja pratikSaNa asaMkhyaguNa nirjarA vagere svakArya Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-21 mAMhomAMhi chaI ja. phalathI satyapaNuM to samyagadarzana yogaI ja chai.' 8-2all tieI bhASyaI bhAsiuM re, Adarii niradhAra | tattva aratha nizcaya grahaI re, jana abhimata vyavahAra re ! prANIe l8-21 te mATo nizcaya vyavahAranuM lakSaNa bhASaI = vizeSAvazyakaI kahiuM tima niradhAro. tattvArthaprAdI no nizcaya:, nofmamatArthI vyavahAra: tattva artha te yuktisiddha artha jANavo. kare che. sAdhuvezane sAdhutA mAnavI e vAta galata che, kAraNa ke pratisamaya asaMkhyaguNa nirjarA vagere rUpa kArya karanAra nathI. vyavahAranaya ema kahe che ke sAdhuveza vageremAM sAdhutA mAnavI e ja vAta sAcI che, kAraNa ke e ja vaMdanAdi pratipattirUpa (bIjAo dvArA vaMdana thavuM vagere rU5) svakArya kare che. AMtarika pariNatine sAdhutA mAnavI e vAta galata che, kAraNa ke vaMdanAdipratipattirUpa svikArya karanAra nathI. "phaLathI satyapaNuM to samyagadarzanayogaI ja chaI phaLathI satyapaNuM = jemAM paripUrNa phaLa - saMpUrNa arthakriyAkAritva hoya ene ja te te padArtharUpe mAnavuM-kahevuM e satya... AvuM satyapaNuM to badhA nayonA samyam yoge ja saMbhave che. eTale ke badhA nayone yogya rIte bhegA karavAthI ja saMbhave che. jemake sAdhutAnA vicAra aMge-vaMdanAdipratipatti vagere ane asaMkhyaguNanirjarA vagere. A paripUrNa phaLa che... nizcaya ane vyavahAra banne bhegA thAya to ja e saMbhave che e vAta spaSTa che. ahIM "samyagadarzana yogaI" Avo TabAmAM je zabda che temAM 'darzana' zabda lahiyAnI bhUla vagerethI vadhArAno AvI gayo lAge che. athavA e zabda rAkhIe to samyagudarzananA yoge... eTale ke samyagdarzana jo bheguM bhaLyuM hoya to e koIpaNa nayano ekAnta Agraha pakaDavA detuM nathI. badhA nayono yathAsthAna viniyoga karAve che. mATe, paripUrNa phaLa je Ape e phaLathI satya... AvuM phaLathI satyapaNuM samyagdarzananA yoge saMbhave che. te 128 / gAthArtha : tethI bhASyamAM je kahyuM che teno nizcaya karIne avazya AdarIe. nizcaya tattvabhUta arthane grahaNa kare che. vyavahAra lokAbhimata arthane grahaNa kare che. | 8-21 || vivecana : jemAM upacAra che te vyavahAra ane jemAM upacAra nathI te nizcaya. AvuM lakSaNa yogya nathI e ApaNe joI gayA. to kevuM lakSaNa ucita-nirdoSa kahevAya ? evI jijJAsAne saMtoSavA mATe granthakAra kahe chete mATai. tethI nizcaya-vyavahAranuM lakSaNa bhAgamAM = vizeSAvazyaka bhASyamAM jevuM kahyuM che te nizcayapUrvaka mAnavuM joIe. tyAM kahyuM che ke... tattvabhUta arthane grahaNa karanAra je naya che te nizcayanaya che. AmAM tattvabhUta artha eTale yuktisiddha artha... je padArtha tarkathI siddha thato hoya... ne tethI ene e artharUpe ApaNuM dila svIkAre... dila emAM saMmata thAya ke A padArtha Avo ja hoya... AvA arthane tattvabhUta artha kahevAya che. eno grAhakanaya e nizcayanaya.... jemake pratyAkhyAnAvaraNa kakSAnA rAga-dveSa UThe ja nahIM evI pariNati e sAdhutA (saMyama). Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-21 dravya guNa paryAyano rAsa lokAbhimata te vyavahAraprasiddha. yadyapi pramANe tattvArthagrAhI chai, tathApi pramANa sakalatattvArthagrAhI, nizcayanaya ekadeza tattvArthagrAhI, "aMza jJAna na niSTha" e bheda jANavA. nizcayanayanI viSayatA anai vyavahAranayanI viSayatA ja anubhava siddha bhinna chai, jima-savikalpakajJAnaniSTha prakAratAdika anyavAdI bhinna mAnai chai. ima, hRdayamAMhi vicAravuM. 8-215 286 je naya lokane abhimata padArthano grAhaka che te vyavahAranaya che. AmAM lokane abhimata eTale vyavahAraprasiddha artha. loka chadmastha che... e AMtarika pariNatine zuM jANI zake ? eTale e to bAhya vezAdi AdhAre ja vyavahAra kare che. ane tethI lokamAM prasiddhi paNa evA ja padArthanI thAya che. jemake sAdhuveza hoya... sAdhujanocita kriyAo hoya... e sAdhutA. jo ke pramANa paNa tattvArthagrAhI che... to paNa pramANa e sakalatattvArthagrAhI che ane nizcayanaya ekadezatattvArthagrAhI che... arthAt e (ekadeza=) aMzajJAnarUpa che. na niSTha nahIM ke pUrNajJAnarUpa. (prApta mudraNomAM 'aMza jJAna na niSTha' TabAnI ATalI paMktine anyatra sthAna apAyeluM che, paNa e paMkti ahIM joIe ema lAge che... kAraNa ke ahIM eno artha baMdhabesato thAya che. tathA mudraNomAM e je A rIte chapAyelI che ke - nizcayanayanI viSayatA anaI vyavahAranayanI viSayatA ja anubhavasiddha bhinna chai, 'aMza jJAna na niSTha' jima-savikalpajJAnaniSTha prakAratAdika anyavAdI bhinna mAnatuM chatuM... AmAM nizcayanayanI viSayatA ane vyavahAranayanI viSayatA bhinna che e vAtamAM jima... kahIne savikalpa jJAnaniSTha prakAratA vagerenuM dRSTAnta ApyuM che. eTale dAntika ane dRSTAntanI vacamAM ghusI gayeluM A vAkya tyAM to na ja hovuM joIe ema niHzaMkapaNe jaNAya che. vaLI nizcayanaya ekadezatattvArthagrAhI... ATalI paMkti sAthe aMzajJAna na niSTha... ATalI paMktino artha besI paNa jAya che... mATe eTalI paMkti nizcayanaya ekadezatattvArthagrAhI ATalI paMkti pachI tarata hovI joIe... ema kalpanA karIne A artha lakhyo che.) eTale pramANa ane nizcayanayano A bheda thayo ke pramANa sakalatattvArthagrAhI che ane nizcaya ekadezatattvArthagrAhI che. zaMkA : tattvabhUta arthano bIjo kayo deza-aMza che ? jene nizcaya grahaNa nathI karato ne pramANa grahaNa kare che... arthAt tattvArthanA nizcayagrAhya aMzamAM evo bIjo kayo aMza umeravAthI tattvArtha saMpUrNa bane ne e pramANano viSaya bane ? samAdhAna H AmAM pUchavAnuM zuM che ? je vyavahAragrAhya aMza che te A bIjo deza che... zaMkA : Ano artha e thayo ke vyavahAra paNa tattvabhUta arthanuM ja grahaNa karanAra che.. samAdhAna : hA, barAbara... vyavahAra paNa tattvArthagrAhI che ja. zaMkA : heM ? eTale tame sAdhuveza - AlayavihArAdi kriyA ke jene vyavahAra sAdhutArUpe jue che ene tattvabhUta artha mAno cho ? - Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-21 287 samAdhAna : hA, AmAM prazna zuM che ? je kArya karI ApatuM hoya ene tattvabhUta artha nahIM kahezo to tattvabhUta artha kahezo kone ? zaMkA : eTale zuM A sAdhuvezAdi pratisamaya asaMkhyaguNanirjarArUpa svakArya kare che ? samAdhAna : are bhalA bhAI ! A asaMkhyaguNa nirjarA e ja zuM sAdhutAnuM eka mAtra kArya che ? vaMdanAdi pratipatti vagere zuM enA kAryarUpa nathI ? ne e jo e kare che to ene tattvabhUta artha kema na kahevAya ? zaMkA : paNa e asaMkhyaguNa nirjarArUpa svakArya to nathI karato ne ? samAdhAna : eTalA mAtrathI ene jo tattvabhUta artha na kahevAya, to to nizcayagrAhya arthane paNa tattvabhUta nahIM kahI zakAya.... kAraNa ke e paNa vandanAdi pratipattirUpa sAdhutAkArya nathI karato.. zaMkA : sAcA sAdhu to nispRha hoya che. ene vaMdanAdi thayA to paNa zuM ? ne na thayA to paNa zuM ? kAMI phera paDato nathI. samAdhAna : padArtha svakArya kare emAM spRhA hoya ke na hoya ene kazuM lAgatuM vaLagatuM nathI. agnine kyAM spRhA hoya che ? ne chatAM e aDanArane dajhADavAnuM kArya kare ja che ne... spRhA nathI, mATe zuM A enuM kArya na kahevAya ? nahIMtara to asaMkhyaguNa nirjarAne paNa kAryarUpe nahIM kahI zakAya. kAraNa ke uparanI bhUmikAmAM sAdhune enI paNa spRhA hotI nathI. kahyuM ja che ne ke mokSe bhave 2 sarvatra nispRho munasattAma: zaMkA chatAM, asaMkhyaguNa nirjarA e mukhya kArya che, vaMdanAdi pratipatti e gaNa che. samAdhAna : nA, AmAM Avo koI gauNa-mukhya bhAva che nahIM. potapotAnuM kArya karavAmAM baMnenI mukhyatA che ja. cAmAM sAkara mIThAza lAvavAnuM kAma kare che ane cAnI pattI amuka cokkasa prakArano svAda lAvavAnuM kAma kare che. zuM A bemAM gauNa-mukhyabhAva kahI zakAya ? eTale ja zAstromAM vavahAro vi Tu vanavuM kahIne A vAta aneka dRSTAnto dvArA sudaDha karI che. mATe potapotAnA sthAnamAM nizcaya ane vyavahAra bane tulyabaLI che. hIna-adhika baLavALA che evuM nathI.. zaMkA : paNa sAdhuveza asaMkhyaguNa nirjarA to karAvI zake nahIM ja ne ? samAdhAna : emAM ApaNe zuM karI zakIe ? dareka padArtha svakArya ja kare che, parakArya nahIM.. agni dajhADe ja che ne pANI ThAre ja che. agni paNa ThArato hota to ? AvA vikalpo karavAno zuM koI matalaba che ? zaMkA : tamArI vAta to samajAya che. paNa chatAM, nizcaya ja baLavAnuM che evuM amane lAgyA kare che.. samAdhAna : nizcayavAdIonI khUba khUba evI sUphiyANI vAto sAMbhaLI hovAthI evI eka vAsanA dilamAM je nirmANa thayelI che eno e prabhAva che, ema jANavuM... Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 DhALa-8 : gAthA-21 dravya guNa paryAyano rAsa zaMkA : paNa lokavyavahArane to koI dhArAdhoraNa nathI. mAtra vezadhArI liMgIne paNa sAdhu kahe che. samAdhAna : are, enI zuM vAta karavI.. bhAMDa sAdhuveza bhajavato hoya tyAre ene paNa loko sAdhu kahe che. paNa e paNa svakArya kare che. udAyana maMtrInuM AvA bhAMDe ja mota sudhAryuM hatuM ne ! zaMkA : are ! vyavahAra to sAdhunA phoTAne paNa sAdhu kahe che.. samAdhAna : zuM vAMdho che ? e paNa darzakane zraddhA-Adara-bahumAna vagere jagADe ja che ne vaMdanAdi pratipatti paNa thAya ja che... zaMkA : paNa badhA darzakone zraddhAdi jAge ja evo niyama kyAM che ? samAdhAna : pratibaMdhaka hoya to kArya na paNa thAya. viSama mahodaya e pratibaMdhaka che. nahIMtara to phoTAnI ke liMgadhArInI zI vAta ? ucca kakSAnA mahAtmA mATe paNa prazna Avaze... emane joIne paNa zraddhA vagerenA badale apazukana mAnIne tiraskArAdi koIkane thatA hoya che. eTale nizcita thayuM ke vyavahAramAnya artha paNa svakAryakArI hovAthI tattvabhUta artha che. zaMkA : chatAM sAdhuvezAdi vyavahAragrAhya artha zraddhAdi jagADavA dvArA bIjAne upakAraka bane che.. potAne to nahIM.. mATe e dRSTie e tattvabhUta nathI ne ? samAdhAna : A vAta paNa barAbara nathI.... pote AMtarika pariNati (chaThThuM-sAtamuM guNaThANuM) je pAmyo che te paNa prathama to (anyanA) sAdhuvezAdi joIne zraddhAdi thayelA enA prabhAve ja, e vinA nahIM. are tAraka tIrthaMkaradevonA jIvo paNa vyavahAramAnya artha (anyanA sAdhuvezAdi) joIne zraddhAdi jAgavA dvArA ja AgaLa vadhyA hoya che. mATe to kahyuM che ke rihaMtA rihaMtapubrikA... A rIte AgaLa vadhavA mATe anyanI pariNatirUpa nizcayagrAhyaartha nahIM, paNa A vyavahAragrAhya artha ja mukhya bhAga bhajave che. traNa avaMcakanI apekSAe kahIe to phaLAvaMcakano naMbara trIjo che. e yogAvaMcaka ane kriyAvaMcakanA krame ja Ave che. ane A yogAvaMcaka tathA kriyAvaMcaka mATe mukhyatayA, jemano yoga thayo che e sAdhubhagavaMtanA vezAdi vyavahAramAnya artha ja upayogI bane che, AMtarika pariNatirUpa nizcayamAnya artha nahIM. zaMkA : A to anyanA sAdhuvezAdi potAne upakAraka banyA... potAnA sAdhuvezAdi to potAne upakAraka banatA nathI ne ? samAdhAna : nA, evuM paNa nathI. AMtarika pariNatine pedA karavA, sthira karavA ane nirmaLa karavA mATe sAdhuvezAdi upakAraka che ja. eTale ja koIkane sAdhuvezAdi vinA paNa kyAreka AMtarika pariNatimAtrathI chaThuM-sAtamuM guNaThANuM AvI gayuM hoya to e antarmuhUrtathI vadhu TakI zakatuM nathI. prasannacandrarAjarSine sAdhuveza upakAraka banyo hato ne ! aMdarathI pariNati DhIlI paDI hoya tyAre, potAnA vezAdi tathA bIjA agraNIo vagere dvArA sAdhuveza joIne thatAM vaMdanAdi, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-21 289 lajjALu jIvane pariNatimAM sthira karI zake che. AvA badhA aneka upakAro zAstromAM jaNAvelA ja che... zaMkA : paNa badhAnA sAdhuvezAdi sva-para upakAra kare ja che evo niyama nathI. arthAt e anekAntika che. samAdhAna : badhA ja daMDa ghaTotpattimAM upakAra kare ja che evuM nathI.... cakrAdithI asahakRta daMDa ke pratibaMdhakathI sahakRta daMDa ghaTotpattimAM upakAra karI zakato nathI. paNa eTalA mAtrathI ene ane kAntika ke akAraNa kahI zakAya nahIM.. nahIMtara koIpaNa kuMbhAre daMDanI apekSA rAkhavI na ja joIe. AvuM ja prastutamAM sAdhuvezAdi aMge jANavuM joIe. zaMkA : je "sat' hoya te dareka padArtha arthakriyAkArI hoya ja che. eTale sAdhuvezAdi vaMdanAdipratipattirUpa svakArya kare ja. paNa prastutamAM adhyAtmanayanI vAta cAle che. eTale adhyAtmanI apekSAe arthakriyAkAritvano vicAra karavo joIe. tethI adhyAtma zuM che ? sAdhuvezaAlayavihArAdikriyA vagere rUpa bAhyacAritrano enI sAthe zuM saMbaMdha che ? vagere nA vicAravuM joIe? samAdhAna : A rIte vicAra karIe to paNa, vyavahAragrAhya artha paNa tattvabhUta sAbita thaI ja zake che. te A rIte- adhyAtma = mokSanA kAraNabhUta AtmotthAna.... evo artha ahIM laI zakAya che. ne e mukhyatayA jinavacanarUpa ke jinavacanothI pratipAdita cAritra = sAdhutArUpa che. cinokta te mArga (AjJArUpa te mArga) nizcaya-vyavahAra ubhayarUpa che. emAM vyavahAra e dravya che, arthAt nizcayanuM kAraNa che... ane nizcaya = pariNati e vyavahAranuM kArya che. ane karmanirjarAnuM-mokSanuM kAraNa che. A vAstavikatAno vicAra be rIte thaI zake che. (1) nizcaya e mokSanuM anaMtara kAraNa che ane vyavahAra e paraMpara kAraNa che. eTale A rIte vicAratAM nizcaya mukhya bane che ane vyavahAra enI apekSAe gauNa bane che. (2) vyavahAra e nizcaya dvArA mokSanuM kAraNa che. arthAt vyavahAra e dvArI (vyApArI) che ane nizcaya e dvAra (vyApAra) che. A rIte vicArIe to vyavahAra mukhya che ane nizcaya gauNa che. jema vyApArI daMDa e mukhya che (kAraNa tarIke vyavahArAya che) ane vyApAra cakrabhramaNa gauNa che. ghaDAnI kAraNasAmagrInA ullekhamAM sAmAnya rIte daMDano ullekha thAya che, cakrabhramaNano nahIM. mATe daMDa mukhya che. ema prastutamAM vyavahAra mukhya che. bIjI rIte kahIe to jinavacano e mokSamArga che. A jinavacano sUtra-artha-ubhayarUpa che. emAM arthamAM vizvanuM yathArthasvarUpa Ave che... A yathArtha svarUpamAM keTaluMka mAtra zeya ane zraddheya che.... keTaluMka heya che... keTaluMka upAdeya che. emAM kaSAyo vagere jema heya che ema ajayaNA vagere paNa heya che ja. upazAMta pariNati jema upAya che ema sAdhuveza-AlayavihArAdikriyA paNa upAdeya che ja. Ama adhyAtmamAM nizcaya ane vyavahAra bane Ave ja che. mokSanuM kAraNa bananAra vAstavika nizcaya paNa to ja prApta thAya che jo vyavahAramArga paNa mAnya hoya. eTale Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 DhALa-8 : gAthA-21 dravya guNa paryAyano rAsa vyavahAra paNa adhyAtmanA aMzabhUta che ja. ne jo e aMzabhUta che. to tattvabhUta zA mATe nahIM? arthAt vyavahAragrAhya artha paNa tattvabhUta che ja. are ! bIjI badhI vAta javA do. vyavahAragrAhya artha jo tattvabhUta na hoya to zrI jainazAsanamAM zAstromAM hajAro zloka pramANa enuM je varNana che. je sUkSma-sUkSmatara kALajIo batAvelI che... vezanA mApa suddhAM darzAvelA che ane emAM garabaDa karanArane prAyazcittAdi darzAvelA che. A badhuM hota nahIM. atattvabhUta arthane mahattva ApavAnuM hoya ja nahIM e niHzaMka che. zaMkA : vyavahAramAnya artha paNa tattvabhUta che. e vAta to cAlo svIkArIe. ne tethI nizcaya A aMzanuM grahaNa karato na hovAthI ekadeza tattvArthagrAhI che. aMzajJAnarUpa che. pramANa A aMzanuM paNa grahaNa karanAra hovAthI sakalatattvArthagrAhI che. pUrNajJAnarUpa che. A nizcaya ane pramANa vacceno bheda paNa svIkArIe... paNa eka prazna have e Ubho thAya che ke jo vyavahAramAnya artha paNa tattvabhUta che, to bhASyamAM tattvArthagrAhI no nizcaya , tofmamatArthagrAhI vyavahAra: AvI vyAkhyA kema ApI ? samAdhAna : padArthanA be svarUpa che. eka bAhya ane bIjuM AMtarika. A banne ekabIjAne anurUpa paNa hoI zake che ne viparItarUpa paNa hoI zake che. tathA A banne ekadezatattvabhUta che. banne bhegA thavA para sakalatattvabhUta artha maLe che. AmAMthI vyavahAranaya pradhAnapaNe bAhyasvarUpane ane nizcayanaya pradhAnapaNe AMtarika svarUpane jue che. pramANa bannene jue che. (A vAta mukhyatayA saMsArIjIvane ja lAgu paDe che. bAkInA padArtho-dharmAstikAyAdi temaja siddhAtmA.. A badhAnuM eka ja svarUpa hoya che. bAhya... Azvetara... AvA be alagaalaga svarUpa hotA nathI. mATe to devasenAcArye A nizcaya ane vyavahAranayane AdhyAtmikanaya = AtmaviSayakanaya tarIke kahyA che.). loka chadmastha che.. e bAhyasvarUpane ja joI zake che. AMtarika pariNatino nirkAnta nizcaya lagabhaga karI zakto nathI. eTale tattvabhUta arthano eka aMza ke je vyavahArano viSaya che te lokAbhimata bane che. eTale vyavahAranI vyAkhyA AvI karI ke lokAbhimatArthagrAhI naya e vyavahAranaya.... paNa eno artha to A ja che ke lokAbhimata je tattvabhUta artha, tenA grAhaka naya e vyavahAranaya. vyavahAragrAhya artha Ama nizcita thaI gayo eTale bAkI rahela tattvabhUta artha nizcayagrAhya che ema samajI zakAya che. mATe enI vyAkhyA tarIke tattvArthagrAhIno nizcaya eTaluM ja kahyuM.... gobalIvarda nyAye A tattvabhUta artha tarIke AMtarika pariNati nizcita thaI jAya che. kAraNa ke bAhya svarUpano to vyavahAranA viSaya tarIke ullekha thayelo ja che. bAkI, vyavahAranI vyAkhyAmAM paNa "tattvArthagrAhI naya e vyavahAranaya' Ama ja kahevAmAM Ave to bannenI vyAkhyA eka ja thaI javAthI vAstavika nirNaya azakya ja banI jAya. AgaLa A ja DhALanI bAvIzamI gAthAnA TabAmAM (pR. ra94) granthakAre "ima je je rIti lokAtikrAnta artha pAmiI te te nizcayanayano bheda thAI..." AvuM ja kahyuM che te paNa A sUcana Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-21 291 kare che ke vyavahArano viSaya paNa tattvabhUta artha ja che. te A rIte - TabAnI A paMktimAM nizcayanA viSayanI vAta hovAthI artha' zabda je rahelo che eno artha "tattvabhUta artha che, e spaSTa che. have enuM vizeSaNa granthakAre "lokAtikrAnta' evuM vAparyuM che. eTale A vizeSaNa sUcave ja che ke lokAbhimata evo paNa tattvabhUta artha hovo joIe, tathA e vyavahArano viSaya hovo joIe ane eno vyavaccheda karavA mATe nizcayanA viSayabhUta arthanuM lokAtikrAnta' evuM vizeSaNa che. A badhI carcAno sAra e che ke - lokAbhimata tattvArthagrAhI naya e vyavahAranaya. lokAtikAnta tattvArthagrAhI naya e nizcayanaya.. ubhaya (sakala) tattvArthagrAhI bodha e pramANa. Ama, nizcayanayanI viSayatA ane vyavahAranayanI viSayatA bhinna che, e spaSTa che. vaLI A vAta anubhavasiddha paNa che. Azaya e che ke AMtarika pariNatiyukta bAhyasvarUpane pramANa svIkAre che. (dA.ta. pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSayapazAmajanya pariNatiyukta AlayavihArAdi kriyA-sAdhuveza e sAdhutA che. Avo bodha e pramANa che. ema, pramattayot prAgaTyaparopavi hiMsA... A pramANavAkya che. te A rIte- pramattayono hiMsA A nizcayavAkya che. praNavyaparopAM hiMsA A vyavahAravAkya che. eTale "pramattayogapUrvakanuM prANavyaparopaNa e hiMsA A vAkyamAM e baMne nayavAkyono samAveza hovAthI e pramANavAkya che.) AmAM je vizeSAMza che e nizcayano viSaya che ane je vizeSAMza che e vyavahArano viSaya che. A bannemAM rahelI viSayatAo alaga-alaga hoya che, e Avo pramANabhUta bodha karatI vakhate anubhavAya che ja eTale ke e anubhavasiddha che. jema, anyavAdI = taiyAyika vagere savikalpaka jJAnanI prakAratAdika viSayatAne bhinna mAne che, tema. Azaya e che ke vizeSaNayukta vizeSyanuM jJAna e savikalpaka jJAna kahevAya che. emAM, vizeSaNarUpa viSayamAM rahelI viSayatA prakAratA (ke vizeSaNatA) kahevAya che ane vizeSyarUpa viSayamAM rahelI viSayatA vizeSatA kahevAya che. A banne viSayatAo judI judI hoya che ema taiyAyika vagere kahe che... granthakAra kahe che ke e ja rIte nizcayagrAhya viSayamAM rahelI viSayatA ke je upara jaNAvyA mujaba pramANajJAnanirUpita prakAratArUpa che te ane vyavahAragrAhya viSayamAM rahelI viSayatA (ke je vizeSyanArUpa che te) alaga-alaga hoya che, A vAta anubhavasiddha che.. ima hRdayamAM hi vicAravuM granthakAra sUcana kare che ke A vAto hRdayamAM vicAravI... eTale ke pUrA upayogapUrvaka-UMDANathI vicAra karavAthI ja A vAto samajAya evI che, mATe e rIte vicAravI. A banne nayanI viSayatA bhinna che A vAtane sadaSTAMta spaSTarUpe granthakAre je jaNAvI che enAthI paNa sUcita thAya che ke vyavahArano viSaya paNa tattvabhUta che ja. nahIMtara = eno viSaya jo atattvabhUta hota to bannenA viSaya ja sAva bhinna pUrva-pazcima jevA banI javAthI Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-22 dravya guNa paryAyano rAsa abhyantaratA bAhyanai re, je bahuvigata abheda / nirmaLa pariNati dravyanI re, e savi nizcaya bheda re II prANI0 | 8-22 // Tabo : je bAhyaarthanai upacArai atyaMtarapaNuM kario te nizcayanayano artha jANavo. yathA 292 'bannenI viSayatA ekasarakhI haze ke judA-judA prakAranI?" AvI zaMkAne sthAna ja na rahevAthI 'e banne bhinna hoya che, A vAta anubhava siddha che... jemake prakAratAdi viSayatA' AvA badhA nirUpaNanI jarUra ja na raheta. vyavahArano viSaya paNa tattvabhUta che, eTale zaMkA paDI zake che ke banne tattvArthagrAhI che, to zuM bannenI viSayatA eka sarakhI haze ? ane A zaMkA paDI zake che, mATe enuM nirmUlana karavA prastuta granthAdhikAra Avazyaka bane che... A vAtane khUba UMDANapUrvaka sahRdayatAthI vicAravA badhAne bhalAmaNa che. samAdhirnandanaM dhairyaM, dambholiH samatA zacI / jJAnaM mahAvimAnaM tra, vAsavazrIyiM muneH / / tyAdi 1 zrI puNDarIkAdhyayanAdyarthopyevaM bhAvanIyaH // ahIM TabAmAM 'jima savikalpakajJAnaniSTha prakAratAdika...' Ama je pATha mudraNomAM maLe che tenA sthAne 'jima savikalpakajJAnanirUpita prakAratAdika...' Avo pATha joIe... kAraNa ke prakAratA vagere jJAnaniSTha nathI hotI, paNa jJAnanirUpita hoya che. eka mudraNamAM 'prakAritA' chapAyuM che. e jJAnaniSTha hoya che... paNa e viSayatArUpa nathI hotI... mATe enI ahIM vAta na hovAthI e paNa azuddha pATha jANavo. azuddha pAThane pakaDI rAkhIne padArthanI kadarthanA karavI e icchanIya nathI. // 129 || gAthArtha : bAhyanA upacAre je AbhyantaratA jovI, bahuvyaktino abheda jovo ane dravyanI nirmaLa pariNati jovI... A badhuM nizcayanA bheda che. // 8-22 // vivecana : lokAbhimata artha e vyavahArano viSaya che ane lokAtikrAnta artha e nizcayano viSaya che... A ApaNe joI gayA... have, A viSayo tarIke zuM zuM Ave enI vAta granthakAra karI rahyA che. emAM pahelAM nizcayano viSaya A gAthA dvArA dekhADe che. (1) je bAhyaarthanai... ahIM TabAmAM je' Avo je zabda rahelo che teno anvaya bAhyaarthanI sAthe nathI (eTale ke je bAhyapadArtho... A rIte artha nathI) paNa 'karii' evuM je kriyApada che enI sAthe che. tethI artha Avo che... bAhya padArthono upacAra karIne = bAhya padArthonI upamA ApIne atyaMta25NuM AMtarika pariNatine je karavI te nizcayanayano artha jANavo... arthAt bAhya padArthanI upamA dvArA AMtarika pariNitane pichANavI e nizcayanaya che. Azaya e che ke nizcayanayano je viSaya che te lokAtikrAnta che... chadmastha evA lokanA viSayabhUta nathI... eTale e viSayane samajAvavo zI rIte? bALakane bALakanI bhASAmAM ja samajAvAya... e nyAye bAhya padArthone ja pichANanAra lokane bAhya padArthanI bhASAmAM ja pratipAdya padArtha samajAvavo paDe che. = Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-22 293 je ghaNI vyaktino abheda dekhADii, te paNi nizcayanayArtha jANavo. jima "ne mAthA" ityAdi sUtra. vedAdarzana paNi zuddhasaMgrahanayAdezarUpa zuddhanizcayArtha sammati graMthaI eTale bAhya padArthanI upamA dvArA AMtarika pariNati samajAvavAmAM Ave che. jemake jJAnasAra aSTakanA vIsamA sarvasamRddhi aSTakamAM muninI Abhyantara samRddhi A rIte jaNAvI che - bAhya jagatmAM jema Indra, cakravartI vagere narendro karatAM paNa ghaNI ucca kakSAnI samRddhivALo che ne tethI sadA sukhamAM magna hoya che. ema Abhyantara jagatmAM muni paNa IndranI jema atyaMta ucca samRddhivALA hoya che ne tethI haMmezA sukhamAM ramamANa hoya che. IndranI mukhya samRddhi tarIke naMdanavana che, daMbholi = vaja che, zacI = indrANI che ane mahAvimAna che. to muni pAse zuM che ? samAdhi e naMdanavana che. naMdanavanamAM sadA khuzanumA vAtAvaraNa hoya. ukaLATano aMza paNa kyAreya paNa na hoya. samAdhimAM rahenArane, bAhya paristhitimAM bhale ne AsamAnI sulatAnI thaI jAya.. ukaLATanuM nAmanizAna nathI hotuM. tevI samAdhi e naMdanavana che. vaja e IndranuM evuM zastra che ke koI zatru enI sAme phAvI zakato nathI... ane tethI Indrane hamezA nirbhayatAnuM sukha hoya che. muni pAse dhairya evuM vajarUpa zastra che ke game tevI upasargo ke parISahonI phoja utarI paDe to paNa muni e badhA para vijaya meLave che. ane tethI, mAnavIya ke amAnavIya Apattio sAme rakSA karavAnuM bAhya koI sAdhana potAnI pAse na hovA chatAM A eka dharya mAtranA sAthathI muni hamezA nirbhaya hoya che. Indrane patnI tarIke atyaMta premALa indrANI hoya che... sAdhune samatA, e kyAreya dago na denAra.... ne hamezA prema ane sukha ApanAra patnI che. jJAnasArASTakamAM ja tyAgASTakamAM kahyuM che ke tA ne samalaivail... indrane mahA-virATa vimAna hoya che. jyAM vicaravuM hoya tyAM vicarI zake. muni pAse paNa jJAnarUpI mahAvimAna che... karma, AcAra, yoga, prakaraNa vagere DhagalAbaMdha enA vividha pradezo che. jyAM vicaravuM hoya tyAM vicaratA rahevAnuM.. ne AnaMda mANyA karavAno.. Ama naMdanavana vagere bAhyapadArthonI upamA dvArA samAdhi vagere AvyaMtara pariNatione oLakhavI-oLakhAvavI e nizcayano prathama bheda che. zrI puMDarIka adhyayana vagerenA arthanI paNa A rIte bhAvanA karavI... (2) je ghaNI. je ghaNI vyaktino abheda jaNAve che paNa nizcayanayano artha jANavo... jemake ne mAyA ItyAdisUtra... (ahIM paNa pUrvamudraNomAM ane enA vivecanomAM jo gAya Avo pATha ane tadanusAra vivecana chapAyelA che. sarva AtmAono abheda darzAvanAra ene mAyA... A sUtra zrI jainazAsanamAM atyaMta pracalita che. ThANAMgajInuM A sUtra che. sarva AtmAono abheda jaNAvavAnA prastAvamAM, "jo mAyA ityAdi sUtra" Avo pATha maLe to "e azuddha pATha che. e mAyA AvuM sUtra A ja abhedane jaNAvanAra hovAthI e ja pATha ahIM hovo joIe ATalI paNa phuraNA saMpAdakone ne vivecanakArone na thAya e sakheda Azcarya upajAvanArI binA che ane pachI "A vedAMtadarzananuM sUtra che.. vagere rUpe padArthanI je kadarthanA thAya che te asahya che... astu.) mero mAyA... A sUtra jaNAve che ke eka ja AtmA che.. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 DhALa-8 : gAthA-22 dravya guNa paryAyano rAsa kahiuM chai. tathA dravyanI je nirmaLa pariNati bAhyanirapekSa pariNAma te paNi nizcayanayano artha jANavo. jima "AyA sAmArUpa, AyA sAmAgastra aTTha" ima je je rItiM lokAtikrAnta artha pAmii, te te nizcayanayano bheda thAi. tehathI lokottarArtha bhAvanA Avai. // 8-22 // zaMkA : sUtramAM 'ja' kArane jaNAvanA2 (avadhAraNa karanAra) evakAra to che nahIM, pachI tame kema ja' kAra umerIne artha karo cho ? = samAdhAna : sarve vAcaM sAvadhArAM mati nyAye jJAnIone A rIte jakAra prayoga ahIM abhipreta che, mATe. A rIte sarva AtmAono abheda mAnavo e nizcayanayano artha che. ahIM Azaya e che ke nizcayanaya aMtastattvane jonAra che... e jema jema aMdara Utarato jAya che tema tema vadhu ne vadhu zuddha banato jAya che... jyAre atyaMta aMdara utarIne jovAmAM Ave che tyAre dareka AtmAmAM ekasarakhuM (siddhAtmasadeza) zuddhasvarUpa ja dekhAya che, koI ja bheda dekhAto nathI... mATe badhAno abheda darzAvanAra A sUtra e zuddha nizcayanayano artha che. zaMkA : eka ja AtmA mAnavo... eno artha AtmAdvaita-brahmAata mAnavuM. A to vedAMtadarzananI mAnyatA che... to zuM vedAMtadarzana e zuddha nizcayarUpa che ? samAdhAna : hA, vedAMtadarzana paNa zuddhasaMgrahanayanA AdezarUpa hovAthI zudghanizcayarUpa che ema sammatigranthamAM kahyuM che. (mAtra ekAMta mAnyatA dharAvavAthI e nizcayanaya durnayarUpa bane che.) (3) tathA dravyanI... tathA dravyanI je nirmaLapariNati arthAt bAhya dekhAva-kriyA vagerethI nirapekSa evo AMtarika pariNAma e paNa nizcayanayano artha jANavo... adhyAtmanayanA bhedarUpa hovAthI A nizcaya-vyavahA2 saMsArI jIvanI apekSAe che... dharmAstikAyAdi ke siddhAtmAnI apekSAe nathI... eTale ahIM dravya tarIke saMsArI jIva levAno che... e bAhyadRSTie bhale game te pravRtti karato hoya... nizcayanaya e bAhyapravRttinI apekSA rAkhyA vinA ene joyA vinA enAthI nirapekSapaNe, aMdaranI nirmaLa pariNatine ja jue che... jemake "AtmA sAmAyika che... AtmA ja sAmAyikano artha padArtha che..." AvuM jaNAvanA2 sUtra... Ano artha che. samatAmaya AtmA e ja sAmAyika che... arthAt bAhya AlayavihArAdi kriyA e sAmAyika cAritrarUpa nathI.. paNa AMtarika samatAmaya AtmapariNAma e sAmAyika cAritrarUpa che... eTale kyAreka bAhyakriyA na hoya, viparIta hoya, paNa aMdara samatAmaya pariNAma hoya to nizcayanaya sAmAyika cAritra vagerenI vidyamAnatA kaheze ja. jemake pRthvIcandra-guNasAgaranA dRSTAntamAM tathA rAjA ane mahAtmAnA dRSTAntamAM... 'jo mAro pati rAjA brahmacArI hoya to he nadI ! mane mArga karI de...' pAchA pharatI vakhate 'jo mArA dIyara mahArAja upavAsI hoya to he nadI ! mane mArga karI de...' rANInA A banne vAkyone tatrastha devatAe nizcayanI dRSTie satyarUpe svIkArI jatI-AvatI banne vakhate mArga karI Apyo... AvAM anya paNa dRSTAnto jANavA. ahIM nizcayanA bhedarUpe A traNa vAto kahI che... emAM viSayabhede viSayIbheda... ema samajIne A traNa bheda jANavA... - = Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-23 jeha bheda chaI vigatino re, je utkaTa paryAya | kAryanimitta abhinnatA re, e vyavahAra upAya re | prANI che 8-23 To : jeha vyaktino bheda dekhADiche - ni dravya, mane nIvA:" ItyAdi rIti, te vyavahAranayano artha tathA utkaTaparyAya jANIi, te paNi-vyavahAranayano artha "ta AmAM, samAdhine naMdanavana jevI AlhAdaka cIja mAnavI... vizvamAM eka ja AtmA mAnavo... lagnakriyA daramyAna sAmAyika mAnavuM... AvI badhI vAto lokadaSTino viSaya banI zakatI nathI... mATe A badho lokAtikrAnta artha che. Avo je je rIte lokAtikrAnta artha maLe, te te viSayabhede viSayIbheda nyAye nizcayanayano bheda bane che. eTale bahArathI sAdhupaNuM hoya.. ane aMdarathI svajanone - viSayone ja jhaMkhyA karato hoya to nizcayanaya ene avirata ja kaheze. bahArathI mIThI mIThI-vAto karato hoya ne aMdarakhAne kApato hoya to nizcayanaya ene mitra nahIM.. paNa zatru ja lekhe che... A badho nizcayano artha jANavo. A rIte nizcayano vicAra karavAthI ApaNe paNa lokathI para evo lokottararUpa je artha tenI bhAvanA pAmI zakIe chIe.... eTale ke "pravRtti koIpaNa hoya-arthAt dAna-zIla-tapanI hoya ke tenAthI viparIta hoya paNa bhAva to banne vakhate zubha-zuddha ja rAkhavA... jethI nizcayanI dRSTie dAnAdinI ja vidyamAnatA rahevAthI pApakSaya-puNyopArjana ja thayA kare. enAthI viparIta na thAya....' AvI bhAvanA jAge che. ane tethI pachI tadanurUpa prayatna thAya che je jIvane mokSamArgamAM AgaLa vadhAre che. meM 130 gAthArtha : je vyaktino bheda che, je utkaTa paryAya che ane je kArya-kAraNanI abhinnatA che e badho vyavahArano upAya = viSaya che. || 8-23 / - vivecana : nizcayanayanA 3 bheda dekhADIne have vyavahAranA traNa bheda granthakAra darzAvI rahyA che.... je vyaktino. (1) vyakti-vyaktino bheda dekhADavo e vyavahAranayano artha = viSaya che. "jemake dravyo aneka che.." "jIva aneka che...' vagere... vyavahAranaya lokAbhimatArthagrAhI che... ane loka bAhya dRSTie jonAra che. bAhya dRSTie to koIka padArtha jaDa dekhAya che koIka cetana dekhAya che... cetanamAM paNa koIka deva to koIka manuSya... koIka puruSa to koIka strI koIka vRddha to koIka yuvAna. Ama alaga-alaga dekhAya che. mATe badhA dravya alaga-alaga che.... jIvo alaga-alaga che. tethI aneka che. (nizcayanaya badhA jIvone eka ja mAne che e vAta e gAyA sUtrathI jaNAvI ja che. ema enA karatAM paNa vadhAre UMDo utaranAra nizcayanaya pudgalatva-jIvava vagere bheda paNa joto nathI.. badhuM ja dravya-guNa-paryAyamaya ke utpAda-vyayadhrauvyamaya arthAt sattvamaya ekasamAnarUpa ja dekhe che ne tethI badhAM dravyono abheda kahe che. A sadaatavAda che. A vAta bIjI DhALanI cothI gAthAnA TabAmAM AvI gaI che.) (2) tathA utkaTaparyAyane jANavo te paNa vyavahAranayano artha che. eTale ja bhamaro nizcayanaye pAMce varNa dharAvato hovA chatAM vyavahAranayathI to e zyAmavarNano ja kahevAya che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 DhALa-8 : gAthA-23 dravya guNa paryAyano rAsa ga-forchayA paMaudo maje, vaharAye zaniva" ityAdi siddhAntaI prasiddha cho, tathA kAryanaI nimitta kahatAM kAraNa, ehoI abhinapaNuM kahie te paNi vyavahAranayano upAya chaI jima "nAyuta" ItyAdika kahi, ima - "nirvaI, vahu travati" ityAdi vyavahAra bhASA anekarUpa kahaI cha0. || 8-23 || (ema maracuM nizcayanaye pAMce rasa = svAda dharAve che chatAM vyavahAranaye tIkhuM ja che...) AvI badhI vAto siddhAntamAM prasiddha che. AmAM paNa spaSTa che ke lokane bhamarAmAM mAtra zyAmavarNa ja dekhAya che. zuklAdi varNo dekhAtA nathI. mATe loka ene zyAma mAne che. (3) tathA kArya ane nimitta = kAraNa.... A benuM abhinnapaNuM kahevuM te paNa vyavahAranayano upAya = artha che. jemake gAyuSkRtam ityAdi kahevAya che. ghI e AyuSyanuM = jIvananuM asAdhAraNa kAraNa chemATe kAraNabhUta ghImAM kAryano = jIvanano abheda upacAra karIne vyavahAranaya ghIne ja jIvana kahe che. A ja rIte rirtA, stravati vagere aneka prakAranA upacAravAnA prayogo vyavahAranayanA viSayabhUta jANavA. zaMkA : dravya e kAraNa che ane paryAya e kArya che. A kAraNa-kArya = dravya-paryAya vacceno abheda nizcayanaya mAne che. vyavahAranaya to e be vacce bheda mAne che. to ahIM abhedane kema vyavahArano artha kahyo che ? samAdhAna : kAraNe jAryovara: A rIte A upacAra prasiddha che. chatAM granthakAre "kAryakAraNa abhinnatA re.." ema na kahetAM "kArya-nimitta abhinnatA re..." ema je kahyuM che. arthAt gAthAmAM "kAraNa" zabda na vAparatAM nimitta' zabda je vAparyo che te AvI zaMkAnA nirAkaraNa mATe vAparyo che. tamArI vAta sAcI che ke kArya-kAraNabhUta dravya-paryAya vacce abheda jovo e nizcayano viSaya che. paNa e upAdAnakAraNa ane kArya vacceno abheda che... ne e vAstavika abheda che... upacarita abheda nathI. ahIM vyavahAranA viSaya tarIke je abheda kahyo che te nimittakAraNa ane kArya vacceno abheda che. ane te paNa upacarita abheda che.. maulika to bheda ja che. upAdAnakAraNanI bhramaNA na thaI jAya e mATe ja granthakAre "kAraNa" zabda na vAparatAM nimitta" zabda vAparyo che. parapuruSagAminI nupUrapaMDitAe potAnA jArapuruSane rastAmAM pAgalanI jema vaLagI paDavAno saMketa karyo. savAre "pote zIlavatI che' evI svajanone ane lokane khAtarI karAvavAnA AzayathI yakSanA maMdire javA nIkaLI... rastAmAM pelo vaLagI paDyo... chUTIne maMdiramAM jaIne yakSane udezIne kahe che ke - "he deva ! jo mArA pati ane rastAmAM vaLagI paDelA pelA puruSa sivAya bIjA koIpaNa puruSano mane sparza thayo hoya to tArA paganI vaccethI nIkaLavA na dezo...' ATaluM kahIne tarata ja yakSanI mUrtinA be paganI vacce pesI.. deve zabdArtharUpe A vacanane satya mAnyuM. ne tethI e ja kSaNe paga vacce bhIMsI na nAkhI... aMdaranA Azayano Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-24 Ima bahu viSaya nirAkarI re, karatAM tasa saMkoca / kevaLa bAlaka bodhavA re, devasena Aloca re ! prANIo ! 8-24 .. Tabo : ehavA nizcayanaya vyavahAranayanA ghaNA artha nirAkarI kahetAM TALI, tehano saMkoca karatAM = thoDA bheda dekhADatAM, "nayacakra" graMthakartA je devasena, tehano vicAra kare eTalAmAM to nupUrapaMDitA be paganI vacamAMthI pasAra thaI gaI. loka . paNa satnI parIkSAmAMthI pAsa thaI gaI e joIne ene zIlavatI ghoSita karI dIdhI. e paNa vyavahAranayAbhiprAya. zabdono sIdhesIdho-yathAzruta bhAsato je artha ene utkaTa paryAya kahI zakAya, kAraNa ke sAMbhaLavA mAtrathI jaNAI jAya che. emAM kaMIka asaMgati hoya.. ne tethI pachI pUrvApara vicAra karIne je artha maLe e anutkaTa paryAya kahI zakAya, kAraNa ke sIdhesIdho jaNAI jato nathI. eTale bIjA bhedamAM Ano samAveza karI zakAya. lokoe zIlavattvane kAraNa mAnyuM che. ne pasAra thaI javAne enuM kArya mAnyuM che. eTale nupUrapaMDitA je "pasAra thaI gaI emAM ja zIlano upacAra karIne ene zIlavatI ghoSita karI dIdhI... eTale emAM trIjo bheda samajI zakAya che... ahIM paNa viSayabhede viSayabheda nyAye vyavahAranayanA A bhedo jANavA. / 131 gAthArtha : ema bahuviSayane nirAkarIne = choDI daIne, teno saMkoca karatAM devasenano Aloca = abhiprAya kevaLa bALakajIvane bodhavAno lAge che. je 8-24 || vivecana : A rIte granthakAre nizcaya-vyavahAranA keTalAka viSayo bAvIzamI-trevIsamI gAthAmAM dekhADyA ke jene devasenAcArya dekhADyA nathI. eTale granthakAra kahe che ke - Ama nizcayanaya ane vyavahAranayanA ghaNA artha nirAkarI = TALIne teno saMkoca karatAM = thoDA ja bheda dekhADatAM "nayacakra'nA granthakartA je devasenAcArya, tehano Aloca = abhiprAya evo lAge che ke potAnA jevA keTalAka bALajIvone (ke jeo sUkSmatAthI vicAra karavAnuM sAmarthya dharAvatA nathI. teone) bodhavA = samajAvavA. paNa nizcaya-vyavahAranA sarva arthono = viSayabhede viSayIbheda kahIe to nizcaya-vyavahAranA sarva bheda-pratibhedone samajAvavAno Aloca = abhiprAya jaNAto nathI. eTale zuddhanArtha = nizcaya-vyavahArano spaSTa vibhAga thAya.... benI kyAMya bheLaseLa na thaI jAya... e rIte beno viSaya to zvetAMbara saMpradAyanA je zuddhanayagranyo che tenA abhyAsathI ja jaNAya evo che.. nayacakra ke AlApa paddhati jevA digaMbaragranthonA abhyAsathI e jaNAI zake ema nathI. zaMkA : granthakAre je traNa-traNa bheda dekhADyA che e paNa kyAM saMpUrNa viSayane AvarI lenAra che ? devasenAcArye kahelA badhA bhedo kyAM A traNa-traNamAM samAI jAya che? mATe granthakAre paNa saMkoca karyo ja che ne? Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 DhALa-8 : gAthA-25 dravya guNa paryAyano rAsa Aloca Apa sarakhA keTalAka bAla bodhavAno ja dIsaI cho, paNi sarvArtha nirNayano Aloca nathI dIsato. zuddhanayArtha te zvetAMbara saMpradAya zuddhanayagraMthanAM abhyAsaI ja jaNAi, e bhAvArtha. 8-24 Ima bahuvidha nayabhaMga myuM re, eka trividha payatya | parakho harakho hiyaDalAM re, sujasa lahI paramatya re | prANI che 8-2pI. Tabo : e prakriyAmAMhi paNi je yuktisiddha artha chaI, te azuddha TAlInAM samAdhAna : granthakAre, " nizcayanayanA traNa bheda che." vagere prarUpaNA karI nathI.. granthakAre TabAmAM AvuM ja kahyuM che ke "ehavA nizcayanaya vyavahAranayanA ghaNA artha nirAkarI kahetAM TALI...." enAthI jaNAya che ke zrI devasenAcArya nizcaya-vyavahAranA je je artho TALyA che emAMnA keTalAka artho darzAvavAno ja granthakArano abhiprAya che. eTale badhA artho darzAvavAno adhikAra ja nathI. ne tethI "granthakAre traNa ja artho kahyA che' evuM kahI zakAtuM nathI. bIjI e vAta jANavA jevI che ke A nizcaya-vyavahAra aMgenI zrI devasenAcAryanI prarUpaNAmAM granthakAre koI doSa darzAvyo nathIeTale jaNAya che ke devasenAcArya darzAvelA badhA prakAro to granthakArane mAnya ja che, paNa ukta traNa-traNa prakAra ane enA jevA anya prakAro nayacakramAM je kahyA nathI e nyUnatA ja kSatirUpa che evuM jaNAvavAno granthakArano abhiprAya che. granthakAre zvetAMbara saMpradAyanA granthonI bhalAmaNa karI che te grantho tarIke zrI vizeSAvazyaka bhASya, sammatitarkaprakaraNa, anuyogadvAra, syAdvAdaratnAkara, ratnAkarAvatArikA vagere grantho tathA granthakAranA potAnA nayopadeza, nayarahasya, anekAntavyavasthA prakaraNa vagere grantho jANavA. |13ra gAthArtha H Ama bahuvidha nayabhaMgo thAya cheenA dvArA te te eka padArtha dravya-guNaparyAya ema trividha che e tame parakho... e parakhavA dvArA paramArtha-jJAna meLavyAno yaza pAmIne haiyAmAM harakho. . 8-25 | vivecana : have A DhALano upasaMhAra karIne hitazikSA ApavA prakAre A chellI gAthA racI che. e prakriyAmAMhi. zrI devasenAcArye darzAvelI A prakriyAmAM paNa je yuktisiddha= yuktithI siddha thanArA artho che, tene saMgata karyA che ane je azuddha artho che ene TALyA che. zaMkA : granthakAre e arthone saMgata kyAM karyA che ? samAdhAna : te te nayamAnya arthonA dRSTAnta sahetuka gAthA ane TabAmAM je varNavyA che, temAMthI doSapradarzana dvArA je artho TALyA che, te sivAyanA arthone sahetuka darzAvyA e ja Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA25 299 upapAdiuM cho. te mArTi-e rIti bahu prakAra nayabhaMgaI eka ja artha trividha kahetAM dravya guNa paryAyarUpa parakho. svasamaya parasamayano aMtara jANI hRdayanaI viSaI harakho, paramArtha-jJAna yaza pAmInaI. | 8-rapa | ene saMgata karyA che e rUpe jANavuM. A rIte bahuprakAre nayabhaMga dvArA pratyeka padArthane trividha = dravya-guNa-paryAyarUpa parakho. e parakhavAthI = judA judA nayanI dRSTie parIkSA karIne nizcaya karavAthI svasamayanuM ane parasamayanuM = zrI jainazAsananA siddhAntonuM ane tadanya nyAyadarzana vagerenA siddhAntonuM aMtara jANavA maLe che. A aMtarane jANavAthI hRdayane vize apUrva harSasAgara hiloLA le che. kAraNa ke padArthanA svarUpane jaNAvavAmAM jainadarzananA grantho sAgara jevA bhAse che to anya darzananA grantho chIcharA pANInA khAbociyA jevA paNa bhAsatA nathI.... e granthomAM prarUpAyelI ekAntanityatA vagerenI mAnyatAo yukti viruddha ane lokaviruddha hovI spaSTa bhAse che. jyAre jainadarzananA granthomAM darzAvelI nityAnityatAnI-anekAMtavAdanI mAnyatA yuktisiddha ane lokapratItisiddha bhAse che. A aMtara jyAre sahRdayatAthI jaNAya che tyAre zrI jainadarzana ane tenA granyo. ane paramArtharUpe syAdvAda-anekAntavAda potAne je maLyA che enuM mUlya pArasamaNithI paNa adhika anubhavAya che... ne tethI haiyuM abhUtapUrva hiloLA le ja e spaSTa che. paramArthajJAna meLavavAno yaza sAMpaDyAnI lAgaNI paNa apUrva harSajanikA hoya ja che. eTale granthakAra kahe che ke AvuM jainadarzana pAmyA cho mATe ane paramArtha-jJAna pAmyA cho mATe haiyAmAM khUba harakhAva. bIjIthI laIne AThamI sudhInI dareka DhALanI chellI gAthAmAM kramazaH sujasakAriNI, sujasavilAsa, jasakirati, jasa, jasa vistAra, jasa lo, ane sujasa lahI... AvA zabdo dvArA granthakAre, granthakartA tarIke potAnuM nAma sUcavyuM che. ane sujasakAriNI che vagere bhAva vyakta karavA dvArA te-te DhALanuM aMtima maMgala karyuM che. tathA A DhALanI A chellI gAyAmAM paramArtha-sujasa pAmIne haiye harakhAva. AvuM kahevA dvArA AkhA granthanuM madhyamaMgaLa karyuM che ema samajavuM.. prathama ATha DhALanA A vivecanamAM parama pavitra trikALa abAdhita zrI jinAjJAthI viruddha jo kAMI paNa AvyuM hoya to enuM hArdika micchAmi dukkaDa... ne bahuzrutagItArtha mahAtmAone parimArjana karavA vinaMtI karuM chuM ane AgaLanI DhALonuM vivecana bIjA bhAgamAM karavAnI bhAvanA sAthe viramuM chuM. pAMcamA ArAmAM cothA ArAnA saMyamanI jhAMkhI karAvanArA suvizuddha brahmacArI siddhAnta mahodadhi vi. pU. A. zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA jeo AjIvana aMtevAsI hatA.... potAnA saMkhyAbaMdha vyAkhyAna vAcaspati ziSya-praziSyomAMthI jemane ekane ja hamezA (= 3535 varSa sudhI) potAnI sAthe rAkhavA dvArA potAnA dilamAM A ziSyanuM kevuM anupama sthAna Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 DhALa-8 : gAthA-25 dravya guNa paryAyano rAsa che enuM (arthAt A ziSya susaMyamI che, zAstrAnusArI vairAgyamaya upadezaka che, ucca prakAranI zAsanadRSTi keLavIne zrI saMghane joDanAro che, atyaMta gurusamarpita che... AvA badhA umadA sthAnanuM) zrI premasUrIzvarajI dAdAe sUcana karyuM che evA sakaLa saMghahitaiSI, nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi sva. pU. A. zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. nA paTTaprabhAvaka sahajAnaMdI karmasAhityachedasUtra niSNAta sva. pU. A. zrI vijaya dharmajinsUrIzvarajI ma. sA. nA ziSya zrI sUrimaMtranI pAMca pIThikAnI pAMcathI adhikavAra ArAdhanA karanAra dakSiNa mahArASTra prabhAvaka sva. pU. A. zrI vijaya jayazekharasUrIzvarajI ma. sA. nA ziSya A. vi. abhayazekharasUrie deva-gurunI anarAdhAra kRpAthI ane mA sarasvatInA anugrahathI 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' granthanI prathama ATha DhALanuM kareluM A vivecana, karamAlAnagare bAramA tIrthAdhipati sarvajJa bhagavaMta zrI vAsupUjyasvAmInI amIdRSTithI caitra suda ekama vi. saM. 2061, tA. 9-4-2005 zanivA2e zarU thayuM ane svanizrAmAM aitihAsika, zAsana-prabhAvaka, bhavya aMjanazalAkA-pratiSThAnA mahotsavapUrvaka je vizvavatsala karuNAsAgara devAdhideva zrI vAsupUjyasvAmInI pratiSThA thayelI temanI zItaLa chAyAmAM Izvarapuranagare (IslAmapure) jeTha suda bIja tA. 9-6-2005 guruvAre sollAsa saMpanna thayuM... zubhaM bhavatu zrI zramaNasaMghasya... granthakAre nayarahasyaprakaraNanA aMte kahelo zloka thoDA pheraphAra sAthekRtvaa vivaraNametat pravacanabhaktyA yadarjitaM sukRtam / rAgadveSavirahatastato'stu kalyANasamprAptiH / / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' pU.A.zrI abhayazekharasUri ma.sA.nuM saMpAdita anuvAdita likhita adhyayanopayogI sAhitya (15) tattvAvalokana samIkSA adhyAtmamataparIkSA dharma parIkSA (16) tattva nirNaya sAmAcArI prakaraNa, ArAdhaka virAdhaka (10) devadravya jinapUjA caturbhagI kUpadeTAntavizadIkaraNa (18) navAMgI gurupUjana prakaraNa (19) navAMgI gurupUjana praznottarI samyakatva SasthAnanI caupaI (20) zrI yogatilakavijayajInI tasvabhrAMtinuM '(5) dvAnniza dvAtriauzikA (bhAga-1) | nirAkaraNa (6) karmaprakRti padArtho (bhAga-1) (21) mu.zrI hitavardhanavijayajInA vicAraNIya kathano '(6) karmaprakRti padArtho (bhAga-2) (22) zataka nAme pAMcamA karmagranthanA padArtho-TIppaNo '(8) karmaprakRti padArtho (bhAga-3) praznottarI (23) dazavidha sAmAcArI (bhAga-1) (9) nyAya siddhAnta muktAvalI (bhAga-1) (24) dazavidha sAmAcArI (bhAga-2) (10) nyAya siddhAnta muktAvalI (bhAga-2) (25) dazavidha sAmAcArI (bhAga-3) (11) satpadAdi prarUpaNA [(26) tithi aMge satya ane samAdhAna (bhAga-1) (12) hAribhadrayoga bhAratI (ra0) tithi aMge satya ane samAdhAna (bhAga-2) (13) yogaviMzikA | (28) saptabhaMgI viMzikA (presamAM) (14) siddhinAM sopAnA pU.A.zrI abhayazekharasUri ma.sA. likhitA upadezAtmaka sAhitya (1) haMsA ! tuM jhIla maitrI sarovaramAM... (2) haiyuM mAruM nRtya kare (3) huM karuM huM karuM e ja ajJAnatA kara paDikkamaNuM bhAvazuM avikhkhA aNAzaMde huM chuM sevaka tAro re '(6) hA ! pastAvo vipula jharaNuM... (8) micchAmidukkaDam '(9) TALiye doSa saMtApa re... a sensor fooralua ongegensens pain aluation interme