Book Title: Sukta Muktavali
Author(s): Bhupendrasuri, Gulabvijay Upadhyay
Publisher: Bhupendrasuri Jain Sahitya Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600398/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NamotthuNaM bhagavao mhaaviirss| zrIbhUpendrasUri-jainasAhitya-puSpAGkaH 1 jagatpUjya-gurudeva-jainAcArya-zrImadvijayarAjendrasUrIzvara-zrImadvijayadhanacaMdrasUrIzvarebhyo namaH / zrImAkezaravimalagaNinA viracitabhASAkavitAnusAreNa zrIsaudharmavRhattapogacchIya sva0 pU0 pA0 sAhityavizArada-vidyAbhUSaNa-jainazvetAmbarAcarya-... zrImadvijayabhUpendrasUrIzvara-viracitA saMskRtagadyamayI suuktmuktaavlii| ---- saMzodhakA munizrIgulAbavijayopAdhyAdimunayaH . prakAzayitrI-zrIbhUpendrasUrijainasAhityasamitiH mu. po. Ahora (mAravAr3a) prathamAvRtti 501 mUlya-sadupayoga zrIvIranirvANa-saM. 2466 zrIrAjendrasUri-saM. 35 vikrama-saM. 1997 . I. san 1940 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdarAjalIgurustutiHzrIrAjendragurujanopakRtike lIno hyabhUnnaumi yaM / rAjendreNa kRtAtidharmamahimA dhyAyanti yasmai same // rAjendrAttu janAH svadharmaniratA yasyaiva nirdeshgaa| rAjendra gurusadguNAstamabhavan tasmAdbhajante'khilAH // 1 // satkIrtiruNArjitAtivimalA jJAnakriyAbhyAM budhAH / saJjityAkhilavAdinazca samitau vistAritaH sajayaH // sacchAstraiH svakRtairvidAmupakRtaM rAjendrakozAdikai zcakre caivamanekakAryamavanau rAjendrasUrIzvaraH // 2 // mudrakA-zeTha devacaMda dAmajI, AnaMda prema-bhAvanagara. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya zrImadvijayarAjendrasUrIzvara-guruguNASTakamD on -onewo -(indravajrAvRtte)ne -commen -onyasya svarUpa pravaraM prasiddhaM, yo bhavyavRndena sadaiva mAnyaH / bhaTTArakazrIvijayAdiyuka taM, rAjendrasUri suguruM hi vande // 1 // AdyantaparyantasuyogabuddhathA, nirdoSacAritravibhUSitAtmA / zItAdiduHkhAnyajayacca tasmin, rAjendrasari jayinaM hi manye // 2 // rAjendrakoSAbhidhakozamukhyo-'pyevazca zAstrANyaparANyakAri / jJAna tathA dhyAnamamuSya satyaM, rAjendrasari vibudhaM hi seve // 3 // yasyopadezo hRdayaMgamo'bhUd, bhavyAtmani dyotakarapradIpaH / padarzanAnAM sphuTabodhakartA, rAjendrariM taraNi hi bheje // 4 // satyapratiSThA mahatIha loke, jJAnakriyAyaiH suguNaistu yasya / AbAlavRddhA hi vidanti sarve, rAjendrasari kRtinaM hi naumi // 5 // arhatpratiSThAJjanakAni harSe-NodyApanAni vratazAlinAzca / leme sukIrti hyatikArayitvA, rAjendrari guNinaM samIDe // 6 // sarvatra vAde jayameva lebhe, bhUyazca varSartuSu dharmakAryam / itthaM vihAre'pi sukIrtimApa, rAjendrasUri pravaraM hi jAne // 7 // jAtIyamuddhArakamatra cakre, cIrolakAdau suvidanti sarve / evaM prajAnAmupakArako'bhUd, rAjendrasari sutaraM hi budhye // 8 // leme yo janma dIkSAM ca bharata udaye sA''jJayA hemapArthe, cA''hore'syAM supUjyo vratasamitiyuto jAvarApattane'bhUt / zrImadrAjendrasUristviti vijayayutaH khyAtitAmApa sarvAna, sa svargI rAjadurge dizatu zamiti me vakti sAdhurmulAvaH // 9 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 2 // TIkeyamantimasragdharApadyasya-pUrNasundaratare bharatapure nivAsina osavaMzIya-pArikhagotrIyazreSThIvarya-zrIRSabhadAsasya kesarInAmnyA sa dharmacAriNyAH kukSitaH susamaye ratnarAjIyaM janma vaikramIye'bde guNavasugajenduvatsare 1883 samajAyata / tadanu laghuvayasyeva sakuTumbamAtRpitroranujJAmAdAya yativaryazrIpramodavijayabRhadgurubhrAtRhemavijayena vedAbhrAGkabhUvatsare vaizAkhazuklapaJcamyAM bhRguvAsare mahatA samAroheNodayapure pradIkSya zrIratnavijayanAmnA'paprathata / punastatraiva kAlAntareNa taddhastenaiva gurudIkSASyabhUt / tasyAmeva yatidIkSAyAM svaguruzrIprabhodasUriNA zrIsaMghasamasyA caturvizatyadhikakonaviMzativatsare mAdhavazubhrapaJcamyAM sotsavena zrIpUjyopAdhinA zrIratnavijayo'laMkRtaH san zrImadvijayarAjendraparinAmnA jagatprakhyAtimApa! tato marudhara mevAr3a-mAlavAdidezeSu zrIpUjyapadavI prakAzayan krameNa jAvarApuryAmAjagAma / tatra prAcInazrIpUjyena gacchasudhArAtmakanavaniyamAni svokArayitvA zrIsaMghakRtabhaktyutsavena paJcaviMzatyadhikaikonaviMzativarSe ASADhazukladazamyAM zanivAsare apUjyaM samagraparigrahaM tyakatvA paJcasamititriguptiyuktamahAvratadhArI prasiddhakriyoDArakaH sugurujajJe / tadanantaraM dezadezAntarIyabhUmaNDale vihRtya paSTicaturmAsIM vidhAya jinazAsanaM samunnIya bhavyajIvAMzca samudhdhRtya triSaSTyadhikaikonaviMzatisaMvatsare pauSasitasaptabhyAM mAlabadezastharAjagar3hanagare svargasukhaM saMjagRhe / sa zrIguruvaryo'khilAn jIvAnme ca zreyo dizatu, iti zrIgulAbavijayo muniH sakalazrIsaMghasamakSe nigadati / / // 2 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jainAcArya zrImAdvijayadhanacandrasUrIzvara-guruguNASTakam ...am(upendravajrAvRtte )ne anekadharmAkulavizvasindhoH, suratnavacchAsanamArhataM sat / prapadya yo'bhUtkila vizvavandyo, namAmi taM zrIdhanacandramarim // 1 // sadA madAviSTadhiyo dviSo'pi, sadAgamairvamitavigrahaM yam / vilokya vimyuvidhutAtmagarvA, namAmi taM zrI0 // 2 // sukhazravAM karmavitAnahantrI, yadIyavAcaM sunipIya bhavyAH / amartyalokaM kati saMprayAtA, namAmi taM zrI0 // 3 // kudharmamArge patatAM janAnAM, zivAya yo'dAtsujinopadezam / kaSAyadoSojjhitamAryaveza, namAmi taM zrI0 // 4 // yadIyasaujanyaguNAnprabhAte, mudA sugAyanti budhA hi nityam / nitAntazAntaM dvijarAjakAntaM, namAmi taM zrI0 // 5 // paropakArArthamalabhaviSNuH, karAlakArikRte ca jissnnuH| babhUva yo vai nitarAM sahiSNu-namAmi taM zrI0 // 6 // dayAmayaH satkRtasabhyavargaH, smstbhvyaarcitpaadpmH| rakSa yo jantugaNAnvipatte-namAmi taM zrIdhanacandraparim // 7 // yadIyanAmasmaraNAtpunIte, sakilviSo'pi dutamatra loke / paratra saukhyaM ca laghu prayAti, namAmi taM zrI0 // 8 // divAmukhe yo'STakamekavAraM, paThennaraH zrIdhanacandrasUreH / lameta nUnaM sa nijAtmabodha, bravIti haMso hi hitaH sameSAm // 9 // muni hasavijaya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrImadvijayabhUpendrasUrIzvara-guruguNASTakam / mmmmon-(indravajrAchandami)ine duSprApyamatrAryakule naratvaM, saMprApya cAhavRSamiddhatatvam / candrAvadAtaM bhuvi suprabhAtaM, bhUpendrasari subhajantu bhavyAH! // 1 // vidyotitA yena dhiyA dharitrI, pAtrIkRtA bhUrijanAH zivasya / taM sUribhUpendramanantakIrti, bhUpendrasari0 // 2 // kSAntyA kSiti yo'jayadabdhayazca, gAMbhIryato yena-kRtA anuccaiH| zAntyA ca santastamanalpabodha, bhUpendrasari0 // yatkIrtimAlAnibhapAThazAlA,-stIkhInagaryAdiSu jainavAlAH / saMzritya yaczlokamabhiSTuvanti, bhUpendrasari0 / // 4 // vAcAM vilAsaiH sudhiyAM dhiyo'pi, citrIkRtAH saMsadi yena bhUri / taM lokamAnyaM nitarAM vadAnyaM, bhUpendrasari0 // 5 // jAjvalyamAne mahasAM supuJja, vidyotate bhavyajano yadIye / daMdahyate dveSipataGgikA taM, bhUpendrasari0 // 6 // yaM kalpavRkSAbhamupetya bhavyAH,zreyAphala prApuramandabhAvaiH / geya satAM mariziromaNi taM, bhUpendrasari0 . // 7 // yatsthApitAzcaityapatAkikAsta, vAteritA aGgulisaMjJayeva / AkArayantIva jinaM didRzUn, bhUpendrasari0 // 8 // prabhAte paThedaekaM yaH subhaktyA, guroH zrIlabhUpendrasUrezca nityam / ihAmutra kalyANasaukhyaM prayAti, vizAlaM kulaM svargalokazca nUnam muni kalyANavijaya 3. = c00. = = = 1 // 3 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSSSSSSSSSS zrImadvijayarAjendrasUrIzvara-paTTaprabhAvaka zrIsaudharmabRhattapAgacchAdhipati-jagatpUjya AcAryadeva zrImadvijayadhanacandrasUri-paTTaprabhAvaka 000000000000000000000000000000000000000.0000 00000 nAjAnAjAnAjAkajanajanAkA ST 00000000000000 1000000000000 .00000000000000000000000 &000000000000 zrImad-vijayarAjendrasUrIzvarajI mahArAja / zrImadvijayadhanacandrasUrijI mahArAja / zrImadvijayabhUpendrasUrijI mahArAja / jAnAjAjajAjata Page #8 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -. prAthamika-vaktavya REAKE REC3% AREBE priyapAThakagaNa ! jainasAhitya dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caritAnuyoga aura dharmakathAnuyoga ina cAra vibhAgoM meM vibhakta hai| prastuta grantha ina vibhAgoM meM se dharmakathAnuyoga kA hI eka zubha graMtha hai| isa graMtha kA nirmANa vikramasaM. 1754 meM paM. zrI kezaravimalajI gaNivarane kiyA hai jo ki-dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAroM vibhAgoM meM vibhakta hai graMthapraNetAne isa graMtha meM haraeka viSaya para bhASA chanda dekara usakA vivecana acche DhaMga se kiyA hai aura pratyeka viSaya kI puSTi karane ke lie zAstrIya pramANoM se yukta kathAeM dekara graMtha kI upAdeyatA ko aura bhI bar3hA dI hai| prAyaH yaha graMtha mAlinI chanda meM hI vizeSa nibaddha hai aura aneka viSaya kI upadezarUpa sUktokti hone ke kAraNa graMtha kA nAma bhI 'yathA nAma tathA guNaH' isa kahAvata ke anusAra sUktamuktAvalI aisA yathArtha nAma rakkhA gayA hai| yaha graMtha bhImasiMha mANaka ke dvArA mudrita hocukA hai| isa graMtha kI bhASA 18vIM zatAbdI meM pracalita gUrjara va anyadezIya bhASAoM se mizrita hai| pratyeka dhArmika vyakti ke liye isa granthakA manana karanA atyAvazyaka hai| kartAne heya upAdeya viSayoM kA digdarzana acchI zailI se kiyA hai| aise amUlya aura yogya graMtha ke viSaya se saMskRta ke PRESEARNEDROOR- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vidvAna vaMcita na raheM, sAtha hI sAtha vyAkhyAna denevAle sAdhu-sAdhvioM ke liye bhI isa graMtha ko atyupayogI samajha kara pU0 pA0 sA0vi0 vidyAbhUSaNa AcAryadeva zrImadvijayabhUpendrasUrIzvarajI mahArAja sAnne saM. 1981 meM isa graMtha kA saMskRta anuvAda sarala madhura evaM lalita bhASA meM kiyA thaa| parantu ApakI vidyamAnatA meM yaha graMtha katipaya kAraNavaza prakAzita na hosakA Apa ke svargavAsa bAda sarvAnumati se yaha prastAva pAsa kiyA gayA ki-svargavAsI sUrIzvarajI ke upadezadvArA sAhitya prakAzanArtha jo dravya zrIsaMgha meM ekatrita hai usa dravya kA sadupayoga Apa ke banAye hue graMthaprakAzana va jJAnarakSAnimitta bhaMDAra meM kiyA jAve / aisA nizcaya kara Apa kI cirasmRti meM saM. 1995 caitra vadi 2 ko Ahora ( mAravAr3a ) meM vartamAnAcArya vyA. vA. pU0 pA0 zrImadvijayayatIndrasUrIzvarajI mahArAja Adi munimaMDalane milakara Apa ke racita graMthaprakAzana nimitta 'zrIbhUpendrasari jainasAhityaprakAzakasamiti kAyama kI aura samiti kI Arthika vyavasthA ke liye yahAM ke sadgRhasthoM kI eka saMcAlaka samiti bhI sthApita kI gii| samiti ke graMthasaMzodhana tathA prakAzita karane kA kArya pU. pA0 upAdhyAyajI zrImAna gulAbavijayajI mahArAja, munipravara tapasvI zrIharSavijayajI, zAntamUrti munirAja zrIhaMsavijayajI, tathA vidyApremI munizrIkalyANavijayajI ko diyA gyaa| ukta munivaroMne isa graMtha kA saMzodhana kara mUla graMtha ke viSaya va saMbandha Adi meM yathocita sudhArA kara grantha ko upAdeya banAne meM yathAzakti acchA prayatna kiyA hai| graMthAntargata dharmavarga meM-deva, guru, dharma kA svarUpa batalA kara, jJAna, manuSya janmAdi 32 viSaya evaM 48 kathAe~ / arthavarga meM lakSmI Adi 21 viSaya 22 kathA, kAmavarga meM kAmAdi7 viSaya 13 kathA, aura mokSavarga meM-mokSAdi 10 viSaya evaM 16 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAoM kA samAveza hai| vizeSa jijJAsuoM ko graMtha kA viSayAnukrama avalokana karane se spaSTa mAlUma ho skegaa| anta meM graMthakartAne cAroM varga kA upasaMhAra bhalIbhAMti se kara dikhAyA hai| graMtha ke anta meM mUlakartA kI prazasti ke sAtha 2 saMskRta anuvAdaka kI bhI prazasti dI gaI hai / AzA hai ki guNAnurAgI dharmamArgAnugAmI vidvajjana isa graMtha ke racayitA ke amUlya parizrama kA yathArtha satkAra kara graMtha kI upAdeyatA ko aura bhI bar3hAye / samiti kI ora se 22430 kA sAija ke 12 pejI meM 29 phArma kA yaha graMtha prathama puSpa tarIke nikala rahA hai jo vidvajanoM kI ruci meM avazya AdaraNIya hogaa| yadi presadoSa yA pramAdavaza jo truTiye raha gaI hoM unheM vidvajjana sudhAra kara par3heM / kimadhikaM vijJeSu / yatA-gacchataH skhalanaM kvApi, bhavatyeva prmaadtH| hasanti durjanAstatra, samAdadhati sajjanAH // 1 // nivedikAzrIbhUpendrasarijanasAhityasaMcAlakasamiti-vAyA eraNapurA mu. po. Ahora (mAravAr3a) noTa-jina mahAnubhAvoM ko isa graMtha kI AvazyakatA ho unheM cAhiye ki DAka kharca ke liye 1) ru. bheja kara pustaka prakAzaka samiti se mNgaaleN| XXERCBSIXXEXTERI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalyA zuddhAni azuddham svargIyabha. patra 23 pRSTha paMki 1 14 zaziprabharAjJaH neva zuddhAzuddhAniprazukham patra pRSTha paMkti zuddham lokabhASA lokabhASA 5 | svargIyabhavanam cAtakagaNa: cAtakagaNo loka pradezirAjavat pradezirAjavata zaziprabharAjasya pitroH pitrAH 9 2 naiva nagara sevakena pANDavAbhidhena sevakaH pANDavAbhidhaH 101 pyadharma pArthamAgataH pArzvabhAgataH tAvavaktA tAvaktA daraNIyaH vavRdhAte vavRSAte 'vazizeSa pArzvanAthaprabho pArzvanAthaprabhoH! 15 1 7 cedava sukhA sukhar3ayA 21 2 2 mapRcchat gAma grAma nagara nUna nRna 42 2 5...... 11 pyadhaima vyaramathA: 'daraNIyaH 'vazizepa vyaramaH cedatrava mapRcchata Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra pRSTha paMkti kanaka patra 75 76 77 pRSTha 2 1 1 paMki suddham 1 / dyUtavyasanA 8 manyamAnaH 6 kareNaiva mutpAda mApRcchaya pUrvavat niSkAsitavAn kecana 10 | varga: prazuddham dyatavyasanA manyapAna: kareNe utpAda mAcchaya zuddham mayuddham banaka yadyekaikasyA yadyekakaisyA kandarpada kandarpadapa jinAdhIza jinAzi karAtma bhaNita bhappita sarvo lakSmyA viziSyate, zrutaM zrata zreSThinaH zraSThinaH kathitaM vathita ghaTitA vaTitA nivartayitu mirvartayitu saMzodhyA saMzodhyA pUrvavat niSkasitavAn kevana 85 2 varga: putrAH 125 / putrA jAsmutthApya manA''pi kItiH jAramutthApya manAgapi kIrtiH 10111 " 2 126 127 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mazuvam badApi zrRgAlo dvAsthakapATe babhrAmAMzca0 patra " 128 pRSTha pakti 2 7 pRSTha paMkti zukham , 5 | karoSi 2 10 | dardhacchinno dakSiNadikSu 2 14 patra 143 144 azuddham karopi dadhacchinno dakSiNAdikSu kheTaka, bhrAtR 131 kheTaka viramadhvam mAtR 146 mApachaya 1341 kadApi zRgAlo dvA:sthakapATe baMbhramAJcakAra viramata mApRcchaya ghanaM prasoSyAvahe bho deva ! praNAmo etAsyaja vamat jAta je kare ja kare dhanaM sudarzana keza surdazana kRza 150 prasoSyAva: bho deva ! pramANo etAztyaja sarva saMbara saMbara IdRzIM vamata idazI sava jAta, " " sarva Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| naMbara viSaya pRSTAMka naMbara viSayaprathamadharmavarga upazamAyupari cilAtoputrasya 6 dRSTAntaH maMgalAcaraNam jJAnopari rohiNoyacaurasya 7 kathAnakam 1 devatattvaviSaye ,, mAsatuSayorubhayordhAtroH kathAnakam devatattvopari namivinamyoH 1 kathAnakam 2 manuSyajanmaviSaye2 gurutatvaviSaye pramAdavazadurgatipatanopari zaziprabharAjasya 9 kathAnakam gurutatvopari-kezikumAragaNadhara-pradezirAjayoH 2 prabandhaH 4 1 manuSyatvadaulamye cuchikAyAH 10 dRSTAntaH 3 dharmatattvaviSaye pAzakasya 11 dRSTAntaH dharmatattvopari vikramArkanRpasya 3 kathAnakam 9 dhAnyasya 12 dRSTAntaH zAlivAinanRpasya 4 kathAnakam 13 | tasya 13 dRSTAntaH 1jJAnatattvaviSaye ratnasya 14 dRSTAnta: sAdhAraNagAthAbodhopari yavarAjarSe: 5 kathAnakam 15 / svapnasya 15 dRSTAntaH ne Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekamukAvalyAM naMbara viSaya pRSTAMka naMbara viSaya7 , cakrasya 16 dRSTAntaH 36 / suzIlaviSaye-draupadyAH 24 kathA kUrmasya 9 yugasya ca 17-18 dRSTAntaH 388 satkulaviSaye10, paramANoH 19 dRSTAntaH 38 | 9 sadavivekaviSaye3 sajjanaviSaye 1. vinayaguNaviSayesajjanatopari draupadyAH * 20 prabandhaH 39 vinayaguNopari vikramarAjasya 25 kathA , aJjanAyAH 21 prabandhaH vinayena vidyAgrahaNopari zreNikanRpasya 26 kathA sajjanaguNaviSaye |11 vidyAviSaye4 nyAyadharmaviSaye vidyayA bhojanapaM toSayatorbANamayUrayoH 27 prabaMdhaH ___anyAyitvAdrAvaNaM tyajato vibhISaNasya 22 kathA 12 paropakAraviSaye5 pratijJAviSaye 13 udyamaviSaye6 kSamAguNaviSaye udyamopari subuddhinAmnaH pradhAnasya 28 prabandhaH , gajasukumAlamuneH 23 kathAnakam 46 , , jJAnaga bhidhapradhAnasya 29 , 7 trikaraNacittazuddhiviSaye 48 / 14 dAnaviSaye 45 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 69 naMbara viSayapRSTAMka naMbara viSaya pRSTAMka dAnaguNopari karNarAjasya 30 kathAnakam 67 "balabhadra-mRga-rathakArANAM 40 kathA 15 zIlaviSaye | 18 krodhaviSayezIlapAlane sudarzanazreSThinaH 31 kathAnakam 58 krodhopari parazurAma-subhUmacakravartino: 41 prabandha , gAMgeyasya 32 kathA 19 mAnaviSayetapoviSaye __. mAnena vinAzopari duryodhanasya 42 kathA tapaHprabhAvopari labdhimato gautamasvAminaH 33 kathA 20 mAyopari-sadupadezaH , nandiSeNamuneH 34 prabandhaH 21 lobhaviSaye, viSNukumArasya 36 kathA lobhena kizyataH subhamacakravartinaH 43 kathA al 17 bhAvanAviSaye lobhatyAgAtprAptakevalajJAnasya kapiladvijasya 44 kathA bhAvanAphalopari bharatacakravartinaH 36 kathA 22 dayAviSaye, elAcIkumArasya 37 prabandhaH kapotadayApAlanopari megharatharAjasya 45 prabandhaH , suzrAvakasya jIrNazreSThinaH 38 kathA 64 | 23 satyaviSaye". valkalacIriNaH 39 prabandhaH 65 mithyAsAkSyadAnAnnarakaM prAptasya vasurAjasya 46 prabandhaH 72 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnu muktAvalyAM naMvara viSayapRSTAMka naMbara viSaya pRSThAMka 24 cauryaviSaye 73 / parahitacintakamahAvIrasvAmi-karAtmacaMDakauzikayoH 1 kathA 79 25 kuzolaviSaye 2 sampadU-lakSmIviSaye| 26 parigrahaviSaye __saMpadA''tasukhasyottamakumArasya 2 dRSTAntaH ___ parigrahamamatvena durgatiMgatasya subhUmacakravartinaH 47 kathA 74 dravyahInatayA vezyAniSkAsitasya kyavannAzreSThina: 3 kathA 88 27 santoSaguNaviSaye dhanaprabhAveNa raMkazreSThijita-zilAdityanRpasya 4 kathAnakam 90 | 28 viSayatRSNAviSaye 3 kRpaNatAviSaye29 indriyaviSaye kArpaNye madhumakSikAyAH 5dRSTAntaH 30 pramAdaviSaye 4 arthI-yAcanAviSaye31 sAdhudharmaviSaye 5 nirdhanatA viSaye32 zrAvakadharmaviSaye 76 6 rAjasevAviSaye" dRDhadharma kAmadevazrAvakasya 48 kathA 7 khalatA-durjanatAviSayedvitIyAvarga saralakapaTimitropari-kapimakaravoH 5 kathA / 1 svaparahitacintanaviSaye 9 / / avizvAsaviSaye Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTAMka 94 naMbara viSaya pRyaka baMdhara viSayaavizvAse ghUkakAkayoH 6 kathAnakam bhasmasAdabhUttasyAH 14 kathA 108 9 maitrI-mitratAviSaye | 14 vezyAvyasanaviSayesAdhujanamitratopari sahasramacchasAdhoH 7 prabandhaH ___ siMhaguhAvAsisAdhUpakozAvezyayoH 15 kathAnakam 109 mitratopari kRSNabalabhadrayoH kathAnakam 15 AkheTakavyasanaviSaye10 kuvyasanaviSaye AkheTakavyasanatyAge labdhamukta saMyatinRpasya 16 kathAnakam 112 10 taviSaye 16 parastrIgamanaviSayedhUtaramaNatyAgAtsukhIbhavataH puNyasArasya 9 kathA 17 kIrtiviSaye-bhImAzAhasya 17 kathAnakam 113 11 mAMsabhakSaNaviSaye 103 | 18 maMtriviSayemAMsamahAryatAsiddhiM kurvato'bhayakumArasya 10 kathA 103 | pradhAnapade dhImato'bhayakumAramantriNaH 18 kathA 113 12 kAlikazUlikasya tatputra-sulasasya ca 11 kaNyA 104 | 19 kalAviSayecauryaviSaye-maNDIkacaurasya 12 prabandhaH / kalAvadroNAcAryA'rjunamichAnAM 19 kathAnakam 116 13 madyapAnaviSaye-nitazatrukSitipasya 13 kathA 106 / 20 mUrkhatAviSayemadyavyasanAdeva dvArikApurI kRSNasurakSitApi mUrkhatopari vaNikaputrasya 20 kathA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMka viSayAnu muktAklyAM // 8 // ma: naMbara viSaya __pRSTAMka naM. viSayamUrkhatopari kapisugRhipakSiNoH 21 kathA 118 puruSaguNaviSaye 123 lajjAviSaye paraguNagrahaNopari zrIkRSNasya 5 kathA 123 lajjayA pravrajitayorbhavadevabhAvadevayordhAtroH 22 kathA puruSadoSaviSayelakSmyupasaMhAra: 119, 3-strIguNadoSaviSayetRtIyakAmavarge sudarzanazreSThinamabhayArAjJI kalaGkayAmAsa tayoH 6 kathA 125 kAmabhoge-tathA tattyAgopari naMdiSeNamuneH 1 kathA 120 yazodharanRpaghAtukInayanAvalyAH 7 prabandhaH 126 kAmaviSaye jArapalyaGke zayAnAyA nUpurapaNDitAyAH 8 kathA 126 vanecarI vilokya viSayasukhaprAthayituH harasya 2 kathA 121 sulakSaNastrINAM guNanAmAdIni 129 kandarponmAdaviSaye zIlaprabhAvAnmahAgnikuNDo'pi jalavadatizItalamabhUttadupari damayantIvilokanAccalacittasya nalarAjarSeH 3 kathA 122 sItAyAH 9 kathA 129 rAnImatI kAmayamAnasya samujjhitotsargadhyAnasya 4 saMyogaviyogaviSayerathanemimuneH 4 kathA " 5 mAtRkartavyaviSaye2-puruSaguNadoSodbhAvanaviSaye 123 | nirmohakRtA'nazanasya mokSamadhigatasyA'rahannakamuneH 10 kathA 131 // 8 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTAMka naMbara viSaya pRSTAMka naMbara viSapapitRvAtsalyaviSaye 132 | kSamayA karmamuktasya metAryamuneH 4 kathA sagaracakravartinaH SaSTisahasratatputrANAJca 11 kathA 132 / 3 saMyamaviSaye zayyaMbhavasUritatputramanakayoH 12 kathA 133 | siMhAdipazUnapi pratibodhayato baladevamuneH 5 kathA 7 putravarNanaviSaye- 13 | 4 dvAdazabhAvAnAsu 1 bhAvanAviSaye 144 suputropari gAMgeyakumArasya 13 kathA 135 saMsAramanityaM svapnavattatra bhikSoH 6 kathA 144 caturthamokSavarge anityabhAvanayA tyaktadehAbhimAnasya1 mokSaviSaye bharatacakravartinaH 7 kathA 144 2 karmaviSaye 5 azaraNa 2 bhAvanAviSaye 146 kSamAguNaviSaye azaraNabhAvanopari anAthimuneH 8 kathA kSamayA muktimadhigatAnAM paJcazataziSyANA saMsAra 3 bhAvanAviSayemakSamayA duHkhapAraMparya mAptasya skandhakasUrezca 1kathA 137 ! saMsArabhAvanopari maGgusUreH 9 prabandhaH 147 kSAntyA mokSamadhigatasya dRDhapahAriNaH 2 kathA 139 ekatva 4 bhAvanAviSayekSamAguNena mokSamitasya kUragaDumuneH 3 kathA 140 ekatvabhAvanopari namirAjasya 10 prabandha 2 148 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRzaMka viSayA muktAvalyA kAma // 9 // 112 256 67 naMbara viSaya pRSTAMka neka viSayaanyatva 5 bhAvanAviSaye 151 11 dharmabhAvanA 12 bodhidurlabhabhAvanAviSaye- 155 azuci 6 bhAvanAviSaye dharmabhAvanayA sukhamadhigatasya sampatirAjasva 15 kathA 195 etaccharIramazuci matvA tanmamatvaM vihAya 6 rAgaviSayepravrajitasya sanatkumAracakriNaH 11 kathA 152 dveSaviSayeAzrava 7 bhAvanAviSaye | 7 saMtoSaviSayeAzravadoSAnnarakamitasya kuNDarIkanRpasya 12 prabandhaH 153 | 8 sadasadvivekaviSayesaMvara 8 bhAvanAviSaye 9 nirveda -bairAgyaviSayesaMvaraM bhajamAnasya vajasvAminaH 13 prabandhaH 154 nirvadAda gRhItasaMyamasya bhartRhareH 16 prabandhaH saMvaradvAramAdriyamANasya puNDarIkanRpasya 14 prabandhaH 154 |1. AtmabodhaviSayenirjarA 9 bhAvanAviSaye upasaMhAra:lokasvarUpa 10 bhAvanAviSaye mUlagandhavyAkhyAkoM: prazastiH ' DD 158 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhUpendramuri-jainasAhitya-puSpAGka 1 sAhitya-vizArada-vidyAbhUSaNa-zrImadvijayabhUpendrasUrIzvara-viracitA suukt-muktaavlii| tatrAdau maGgalAcaraNam / mAlinI-chandasi sakalasukRtavallIvRndajImUtamAlAM, nijamanasi nidhAya zrIjinendrasya mUrtim / 1 lalitavacanalIlAlokabhASAnibaddha-riha katipayapadyaiH sUktamAlAM tanomi // 1 // / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI sragdharAchandasikaivalyajJAnayogAdanubhavanagatAn rUpyarUpyAdibhAvAn, pazyantaM pANiyAtA''malakamiva carasthUlasUkSmaprabhedAn / cAtuSSaSTIndrajuSTaM praNatasuranarA'zeSavighnopazAma, nAma nAma dayAbdhi bhavajaladhitari traizaleyaM jinendram // 1 // gItichandasijJAnAvaraNakarmASTa-nirmUlakarI sakalArthadI vANIm / zrutasAgarapAragatA, sakalAgamabodhadAyinIM vande // 2 // (yugmam ) ___mAlinIchandasinikhilanigamaniSThaM zabdazAstre paTiSTham , svaparasamayavijJaM zrIlarAjendrasUrim / sakalasugamabuddhyai sampraNamya prakurve, lalitasaralagayeH sUkta-muktAvalI tAm // 3 // // 1 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayakramasaMgrahaH-zArdUlavikrIDitachandasitattvajJAna 1 manuSya 2 sajjanaguNA 3 nyAya 4 pratijJA 5kSamAH 6, cittAyaM 7 ca kulaM 8 viveka 9 vinayau 10 vidyo 11 pakAro 12 dhamAH 13 / dAna 14 krodha 15 dayA 16 ditoSa 17 viSayAH 18 tyAjyapramAdastathA 19, sAdhuzrAvakadharmavargaviSaye jJeyAH prasaMgAdamI 20-21 // 2 // atraitasyAdhikAravAcakasya padyasya sugamatvAnno TIkA kRtetyavaseyaM vidvdvyH| dharmArthakAmamokSadhargacatuSTayena samalaGkateyaM sUkta-muktAvalI bhavyAnAm, mAnuSyatvasaphalIkRte mahIyasI sAhAyyabhUtA varIvartate / yavRttam upajAtichandasitrivargasaMsAdhanamantareNa, pazorivAyurviphalaM narasya / satrApi dharma pravaraM vadanti, nataM vinA yad bhvto'rthkaamo|| iti dharmasya prAdhAnyAt, prathamaM dharmamupakramya devagurudharmatattvAdikrameNa taducyate / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI // 2 // atha prathamo dharmavargaH prArabhyate / 1-tatra deva-tattva-viSaye mAlinIchandasisakala karama vArI mokSamArgAdhikArI, tribhuvana upakArI kevalajJAnadhArI / bhavijana nita sevo deva e bhaktibhAve, ihija jina bhajatAM sarva saMpatti Ave // 3 // bho bhavyAH! sakalakarma-vArako mukti-mArgamadhigataH, tribhuvanopakArakaH kevalajJAnadhArako, jinendro bhaktimaritamAnasaibhavadbhiH nitya sevyatAm / yato'rhadbhaktairatraiva sarvasaMpattiravApyate // 3 // jinavara pada sevA sarvasaMpatti dAI, nizadina sukhadAI kalpavallI sahAI / nami vinami lahIje sarva vidyA bar3AI, RSabha jinaha sevA sAdhatAM teha pAI // 4 // jinacaraNakamalasevA sarvo samRddhi dadAti, aharnizaM kalpalateva sarva saukhyazca prayacchati, yathA namirvinamiyAdinAthabhaktyA sakalavidyAniSNAtAvabhUtAm // 4 // // // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCSRASRADHESIBSEBUSER deva-tattvopari namivinamyoH 1-kathAnakamtathAhi-prathamatIrthaGkarasya bhagavataH zrImadAdIzvaraprabho mivinaminAmAnau dvau pAlakaputrAvabhUtAm / yadA sa prabhuH pravajitumacIkamata tadA sarvebhyo bharatAdibhya AtmanaH zataputrebhyaH pratyekaM pRthak pRthaka rAjyaM dattvA pravavAja / tatra samaye to pAlakaputrau prabhoH pArzvavartinau nA'bhUtAm, kenApi kAraNena dezAntaraGgatavantau / tataH kiyatkAlAnantaraM samAgatau tau bhrAtarau tadAvAse prabhumapazyantau lokamevaM pprcchtuH| kiM bhoH jagatprabhuM tAtacaraNaM gRhe kathaM na pazyAvaH / kiM kutrApi gatavAnasti, iti tatpRcchAmAkarNya lokairabhANi-bhoH prabhustu bharatAdibhyaH sakalemyo rAjyaM dattvA dIkSAmagrahIt / tataH punaretau papracchatuH-Avayo rAjya kiM kRtam ? lokairUce sa bhagavAn idAnIM niSparigrahatAM dadhAno jagatpunAno jIvAna paribodhayan mahImaNDale viharati / kiJca zatebhya Atmaputrebhyo yadA rAjya vitatAra, tadA yuvAbhyAmapi rAjyaM dattavAn bhagavAnityapi naiva vidAkumoM vayam / sAmprataM tu bhagavAn na kasmai kimapi dAtuM dApayituM vA prabhavati / na karemItyAdizAstrapratiSedhAt / ato yuvAmidAnIM jyAyAMsaM vAndhavaM bharatamprati gatvA sarva bRtAm / tameva yAcethAm / taM vinA'nyaH kartuM na zaknoti / ityAdilokoktiM nizamya tAbhyAmevamuktam ! bho lokAH ! AvAM tu pitarameva yAcevahi, tadanyaM kadApi neti satyaM jAnIta / yahi sa prabhU rAjyaM dAsyati, tadaiva grahIlyAva AvAm / ityavadhArya tau dvAvapi bhrAtarau yatra bhagavAn vicaranAsIt tatra yayatuH / tatra gatvA prabhuM bhaktyA vanditvA savinayaM tamprati to rAjyaM yayAcAte / bhagavAnapi tayoryAcanaM zrutvA maunaM samAzritavAn, tadviSaye manAgapi noktavAna kutrApyanyatra sa prabhurvijahAra / tAvapi bhrAtarau zrIbhagavatA sahaiva celatuH / atha tAvubhau namivinaminAmAnau bAndhavo yena yena pathA bhagavAn vijahAra, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghamavara sUktamuktAvalI // 3 // tatra tatra mArge kaSTakAni kaGkarAdIni ca yAni yAni kliSTAnyAsan tatsarvANi dUre cikssiptuH| tathA yatra yatra rajApuJjamAsIt tatra tatrA'mbunA tau siSicatuH / kiJca zrImadbhagavaccaraNayugalaM dhUlidhUsaraM mA bhavatviti vicintayantau tau tanmArga surabhikusumapujairAkIrNaJcakrAte / bhagavatAmubhayatastau cAmarayugalaM vIjayAmAsatuH / zrImadAdIzvarasya bhagavato mArge gacchataH pathi purataH kaNTakAdinA bhUzodhanaM vidadhAte / tathA'vasaramAsAdya bhaktivinayA'vanatau tau prabhu rAjyAya prArthayAmAsatuH / itthaM zrImatprabhoH saGkakti vidadhatostayoH kiyAna kAlo yaatH| athaikadA samprApte ca kasminnapi prastAve zrImatprabhuvandanAyai dharaNendrastatrA''gatavAn / sa hi prabhusevAtatparau tau bandhU vilokya papraccha, yuvAM prabhorIdRzI bhakti kimartha kuruthaH / tacchrutvA tAvavocatAm-bho dharaNendra ! AvAM rAjyAya bhagavantamAdinAthaM sevAvahe / tacchrutvA dharaNendro'vak-bho bhaktapravarau ! sAmpratamasau nIrAgatAmAdhatte / enamprabhu rAjyaM kimartha yAcethe ? tau tadaivamAcakSAte sma-bho devendra ! nUnamayameva bhagavAn AvAbhyAmprAjyaM rAjyaM dAtA'sti / tatastayorIzadRr3hataravizvAsena bhagavadbhaktyasAdhAraNyena ca santuSTo devastAbhyAmaSTacatvAriMzatsahasravidyA dattavAn / tathA tAvubhau bhrAtarau vaitADhyaparvatIyA'dhipatI cakrivAn / tatra vaitADhyadakSiNasyAM dizi ekonapaJcAzanagarANi, taduttarazreNyAmekonaSaSTigrAmA janairAkIrNA Asan / dharaNendrapradattavidyAbhI rAjyena ca to bhrAtarau vidyAdharau babhUvatuH / tadvaMzaparamparA'pi vidyAdharatAmeva leme / tayorevaM prabhubhaktiH pratyakSaM phalati sma / iti sarvaireva bhagavata AdIzvarajinezvarasya sevAyAM yatitavyam / yato hi prabhusevA bhaktebhyaH kivi na prayacchati ? api tu sAMsArikamatuladhanaputrAdisaukhyaM pAralaukika svarAjyasukhamapyanantakAlikamakSayaM prsuute| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-gurutattvaviSayesvapara samaya jAne dharmavANI vakhAne, paramaguru kahyAthI tattva niHzaMka mAne / bhavikakaja vikAze bhAnu jyuM teja bhAse, ihaja guru bhajo je zuddhamArga prakAze // 5 // bho bhavyAH! ye nijA'nyasiddhAntatattvajJasya dharmopadezasya yasya sadgurorupadezAjjanAH tatvaM niHzaIM manyante / bhavikahatkaja* vikAsane bhAnusamatejasA bhAsamAnA, zubhramArgapravartakaH prakAzakazca sa guruH bhavadbhiH pUjyatAm // 5 // suguru vacana saMge nistare jIva raMge, niramala jala thAe jema gaMgA prsNge| suNiya suguru kezI vANI rAyapradezI, lahi surabhava vAsI je hase mokSavAsI // 6 // kina-yathA kaluSitamapi jalaM gaMgodakasaMsargAtpaSitraM bhavati / tathaiva sadgurUpadezAta prANinaH zuddhAzayAH santo bhavAbdhi taranti yathA kezikumAragaNadharavacaH zrutvA, pradezirAjaH pratibodhamavApya devatvaM leme / prAnte mokSaJca prApsyati, atra vivarISTAnto kathyate // 6 // atha gurutatvopari-kezikumAragaNadhara-pradezirAjayoH 2-prabandhaHyathA-daha hi bharatakSetre kekAyadeze zvetAmbikA'bhidhA nagarI vidyate / tatra ca pradezI nAmA rAjA rAjya zAsti / asau rAjA nAstikamatavAdI, atyantA'dhArmiko mahApApIyAn bhakSyA'bhakSyavicArahInaH sadaiva hiMsAjanyA'mRjhadigdhakarayugalo Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga: sUktamuktAvalI // 4 // B8%BOSSESSOCIEO vartate sma / kimadhikena satataM sa rAjA narakagatisAdhanAyAmeva karmaTha AsIt / nAstikasya tasya rAjJo manasi rAtrindivamodRzo vitakoM jAyamAna AsIt / tameva vivRNoti-zarIrAtirikto jIvaH zubhA'zubhaphalabhoktA ko'pi nAsti, kintu-kSityaptejomarudAkAzAtmabhireva paJcabhirbhUtaiH sambaddho niSpannaH zarIro'yamAtmA'sti / eSu paJcabhUteSu vinaSTeSu sarve pudgalAH svata eva nazyantIti nijasiddhAntaM dRDhIkartuM sa rAjA-ekadA ekaJcauraJjIvantaM tolayitvA punastameva mArayitvA taccharIraM tolayan rAjA pUrvamAnataH kiJcidapi vRddhi hrAsa vA nApazyat / punarekadA kamapi stenaM dhRtvA hatvA ca tadaGga khaNDazaH kRtvA pratikhaNDeSu jIvaM bahudhA vilokayAmAsa / paraM kutrA'pi tatkAyakhaNDe jIvo naiva dRSTastena / punaranyadA sa ekaM taskaraM gRhItvA nIrandhra lohapiJjare nikSipya, tadupari zIzakAvaraNamAdhAya, tathA''vRNodyathA kathamapi kutazcidapi pavanasya gamAgamo na bhavet / atha kiyadinAnantaramudghATite piJjare cauraM mRtamadarzi / jIvastu kena mArgeNa nirgata iti vijJAtumabhitaH zodhite'pi kutrA'pi randhrAdikaM manAgapi nAlokata / cal zave ca tasmin sahasrazaH kRmayaH samutpannA dRSTAH / athaitatprapaJcena tena rAjJA manasyevaM nizcitam / iha khalu dehAtpRthagAtmA naivaa'sti| kevalaM paJcabhUtAnAM viziSTasaMyogo yAvadbhavati, tAvadeSa dehazcetano bhavati, saMyoganAze ca nazyati / kiJca tataHprabhRti sa rAjA lokAnevamupadideza bho ! bho lokAH zarIramevA'tmAsti etadanyaH ko'pi naivA'sti / tathA pApapuNye na staH ihaiva yatheSTaM svecchayA viSayasevanAzana-pAnavividhavilAsAdikaraNenaiva manuSyatvaM saphalaM kuruta / itthamanAryamadharmAmupadizatastasya rAjJaH kiyAna kAlo yAtaH / athaikadA pradezinA rAjJA citrasArathinAmA nijapradhAnaH kasyApi kAryasya hetoH kauzAmbyAM nagaryo preSitaH / tatra ca zrIpArzvanAthaprabhoH ziSyo mahApuruSazcaturjJAnadhArI kezikumAranAmA gaNadharaH zraddhAvadbhyo bhavikajIvebhyo dharmadezanAM dadAnaH zrAddhamaNDala REBERRORAKHREEKRE // 4 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNDitaH sadasi vyarAjata / pradhAno'pi tatra gatvA taM gaNadharaM mahArAjaM vidhivatpraNamya tatsamakSamupavizya dharmaprabhAvamazRNot / sa ca tatkSaNameva dharmadezanAM zrutvaiva kiJcitkSINakarmA san pratibuddho'bhavat / dezanAnte ca samutthAya bhaktinamrAtma-kandharaH sa pradhAnaH prAJjalirevaM gurumprArthayAmAsa / he svAmin ! kRpAM vidhAya zvetAmbikAnagarI vraja / zrImatAM tatra gamanena dharmo nitarAM varddhiSyate / kiJca cAtakagaNo svAtibindumiva mayUrazreNI meghapaTalamiva bhavantaM vIkSamANo loko bhRzaM modiSyate ca / itthaM savinayaM sAgrahaM pradhAnaprArthanAmAkarNya gururjagAda-bho mahAbhAga ! lokAstu tatra zraddhAlavaH santi, paraM tAvakIno rAjA mahAduSTo nAstiko'sti / iti tatra gamanena lokAnAM zreyaH kathaM bhaviSyati ? tadA punastenoktam he sadguro ! bhavadAgamanenAvazyaGkalyANaM bhaviSyati / punaruktaM guruNA satyavasare bhavaduktaM kariSyAmi / itthaM guruNA sAkaM praznottaraM vidhAya citrasArathirguru vanditvA tato niragAt / tadanugrAmAntaramAgatya svAmikArya sampAdya sa pradhAno nijanagaramAgatya pradezirAjAnaM namaskRtya nijAlaye samAgataH / gRhAgataH pradhAnaH snAnAdibhojanAntaM vidhAya vanapAlaM nijasaani samAhUya rahasi tmevmaadidesh| bho vanapAla ! taba vATikAyAM yadA kazcinmahAtmA munirAgacchettadA tadAgamanaM rAjAnaM mA behi, prathamaM mamaiva satvaraM vAcyam, iti pradhAnAdezaM zirasAdhvadhArya vanapAlo nijadhAma samAyayau / athaikadA grAmAnugrAmaM viharana sa kezikumAro gaNadharo munigaNaiH saha zvetAmbikApuryA manoramAbhidhAne mahodyAne samAyayau / tadAnImeva vanapAla Agatya rAjAnamakathayitvaiva mantriNaM gurvAgamanaM vijJApayAmAsa / parantu mahatAmAgamanamadhigrAmaM lokairaviditaM kathaM bhavet / bahutarabhavikanara-nArIyUthasya guruvandanAyai gamAgamo'dhyajAyata / atha citrasArathirapi rAjAntikaM gatvA tasmai gurvAgamanavRttamakathayannudyAnavihArarAgiNaM nRpaM sAyantanopavanavihArAyaiva prArthayAmAsa / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakta dharmavargaH dhamavagaH muktAvalI tacchrutvA pramodamApanastatkAlameva susajjIbhya tadudyAnaM vihArAya mantriNA saha cacAla / evaM sa mantrI nRpaM vanakrIDAmyAjena tatrA'nayat / yatra sa caturjJAnI mahAmuniH sakalakalAkuzalo nara-nArIkadambamaNDite sadasi sukRtijanasulabharitarajanaburApairAItazAzvatadharmadhurasvaraiH zrotzrotrAlAdakaravikAnatigRDhamapi tatvaM bodhayA''sIt / athedRzaM munimAlokya tamupahamana rAjA mantriNamevaM vadituM lagnaH / tadyathA-are citrasArathe ! asau muNDI kimpralapati ? asau zrotRjanavasanAcake kimapi badhnAti kim ? ko'yaM pAkhaNDI dRzyate ? nRpoktametadAkarNya pradhAno'vadat / mahArAja ! ahamapyenaM na jAnAmi, yayenaM jJAtumicchasi tarhi tadantike gantavyam / tato jJAsyasi ko'sti kIdRzazcetyAdi sarvam / athaitanmantrivacaH sampagiti matvA mantriNA saha guroH pArthe'bhimAnena vandanAdikamakurvANo nRpastatropAvizat / tadAnIM gururapi rAjJaH praznAvasarapradAnAya jIvaviSaya eSa prAdhAnyena vyAkhyAtuM prAreme / atha rAjA'pi yakumavasaramAsAtha gurumpratyevamapRcchata-he svAmin ! tvametAH saralA mama prajA iyatImasatI vANI mughA pralapya kathaM vazcayasi ? tatrApi jIvasattAM nirUpayasi / jIvo hi-gaganakusumAyamAna evaM pratibhAti / satapadArthasyA'vazyamupalabdhirapi bhavati / yadi zarIre ko'pyanyo jIvAtmA bhavet tarhi tadupalamdhirapi bhavedeva / tathA na bhavatyato jIvanirUpaNaM sarvathA'lIkameva ni / mayA tu bahudhA vilokite'pi samAhUto'pi jIvaH kutrA'pi naivaa'drshi| atha gururavAdIta-bho rAjan ! tvaM pratyakSameva pramANaM manuSe / anumAnAdikaM naiva manyase cedataH pRcchAmi yathA pratyakSA'bhAvAjjIvasatvA'bhAvo nizcitastvayA, tathaiva tava pRSThabhAgasya cAkSuSaM pramANamapi na jAyate / iti tadabhAvo'pi mantavyaH / yadi svapRSThabhAgasya svacakSuSA grahaNaM na sambhavati, tathApi nijapRSThabhAgasattA svIkaroSi tarhi kimaparAddhaM jIvasattayA / yena tulye'pi -967 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNe jIvo nAstItyavadhAritaM tvayA / ato he nRpendra ! nAstikatAM tyaja / jIvo'stIti jAnIhi, manAgapi tatra na saMzayi| tavyam / itthaM guruvacasA sa kSoNIpatiH kishcitprtiyuddhH| punarapi samutpamasaMzayo nRpo gurumevaM papraccha-he guro! jIvasattA tu | tvadvacasA mayA'pi svIkRtA, paraM sa dRzyate kathaM na ? ahaM tu tadvilokanArtha kiyatazcaurAna nihatya tadaGgAni sahasrazazchivA pilokitavAn / kutrApi kadAcidapi jIvo naiva dRSTaH, tatra kiGkAraNam ? guruH kathayati-he rAjana ! ekamanAH zRNu, yathA tavemaM sandehaM chinyAm / yathA vanye zuSke kASThasaGghAte sambapi vahizcakSuSA na gRhyate, yathA vA tiseSu tailaM sadapi lokairna dRzyate, yathA vA payassu ghRtaM kusumeSu gandhaH tathA zarIre santamapi jIvaM lokA na pazyanti / kiJca saMsAriNaH prANinazcarmacakSuSA jIvaM na pazyanti sarvajJAstu pazyantyeva / iyamatra vicAraNA-ye ca padArthA rUpiNaH santi, se'pi kAraNavizeSasaMyogAta prakaTIbhavanti / jIvastvarUpI padArthaH takathamanena carmacakSuSA lokAH pazyeyuH / he rAjana ! rUpayanto'pi padArthA ghRtAdayaH svakAraNe sUkSmatayA santo'pi viziSTakAraNAntarasahakAraNaivA'bhivyajyante / jIvastu nisargata eva rUpAdihIno'sti, tasya sAkSAtkArastu kevalinAmeva jAyate / / nA'nyeSAmiti jIvasadbhAvo'vazyamavagantavyaH srvaiH| tato jIvasadbhAve sajAtadRDhamatiko nRpovAdIta / he apAravidyaguro ! mayaikadA cauramekaM lohapeTikAyAJjIvantaM nikSipya sA peTikA mudritA, tasyAH sarvataH zIzakAvaraNena veSTanaJca kAritam / sUcyagramAtro'pi tatpradezonAvRto nA'kAri / tathApi tasya taskarasya jIvo niragacchadeva / tatrANumAtramapi chidraM nA'bhUt / tarhi kena mArgeNa jIvo niragAditi mahAna me saMzayo jAgarti / kimca tatra zave zatazaH kRmayo'pi kthmaajgmuH| mArgastu naivA''sIt / ityAyuktvA virate nRpe gurujaMgAda-he citipAla ! bhUyatAma, yadA kazcit pumAnadhikandaraM sarvadvAraM pidhAya madhye Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta dharmavarga muktAvalI ca sabheryAdikaM vAdayate tadA tacchabdamuparisthitA janAH zRNvanti na vA ? tathA eva mRdaGganAdaH, eSa dundubhidhvaniH ityAdi spaSTatayA jJAyate na vA ? rAjovAca he svAmin ! satyametatazabdastu zrUyate, bAyate ca tadbhedo'pi / tarhi svayameva vicAraya / yadavaruddhe gRhe jAtasya zabdasya bahinirgamastathA bahirjAtasya nAdasya prAvRtagRhAntaH pravezazca chidrAdimArgasadbhAvaM vinA yathA bhavati / tadvadarUpiNo jIvasyA'pi gamAgamau bhavata iti kimAzcaryam ? kizca rUpavato vAdyasya nAdanirgame yadi gRhakuDyAdau chidro na jAyata iti pratyakSatayA dRzyate, tarhi jIvasya nisargato'rUpiNo gamanAgamanayobhittyAdayo manAgapi kathaM sphuTeyuH / etajjIvadravyaM tu sarvatra sadaiva sUkSmarUpeNa vyApakatayA tiSThatyeva / ityAdyanekadRSTAntadarzanena rAjJaH pratibodho jAtaH / tatrA'vasare rAjA punarevaM munimaprAkSIta-he guro ! jIvo'stIti mayA'GgIkriyate, paraM pApa-puNyayoH sadbhAve mano me sandigdhamasti / taduktamAkarNya gururabhANIt he pRthvIpate / yadi jIvasya dharmAdharmoM na bhavetAM, tarhi saMsAre ekaH sukhaM dvitIyo duHkharAzi bhukte / eko hastinA gacchati, aparaH pAdacArI kazcidrAjyaGkaroti, kazcanaraGkatAmupaiti / kiyanto vidvAMso dRzyante / punaranye mUrkhA ityAdi jagato vaicitryaGkathaM syAdato dharmA'dharmAvavazyaM svIkartavyau / amuM dRSTAntamAkarNya rAjJA'pi pApapuNye sta iti svIkRtam / punarAkhyadrAjA-he sAdho ! mama jyAyasI pitAmahI jainadharme bhRzaM rAgavatI gurusevanatatparA sadaiva satpAtrapradAnakAriNI smaasiit| tasyAzca mayyapyanurAgo mahAnAsIt / nityaM sA madIyazreyasi lInA'vartata / sA cedAnIM bhavanmate mRtvA kutracinmahAhe devaloke devItvenotpannA satI mAmAtmavRttaM kathayitumiha kathaM na samAyAti, ityapi mahAnme saMzayo'sti / tadA gururevamAcacakSe-bho rAjan ! atra viSaye mamaikaM dRSTAntaM sAvadhAnatayA zRNu-etallokAdUrdhvazcatuSpazcazatayojanaparyantaM manuSyasya gandha udgacchati, tabhItivazAddevA atra loke BIRGAREKARABESAR Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAjAcchanti / punaretatsphuTAyotikA gAthApyevaM-cattAri paMca joyaNa-sayAi gaMdho a maNualogassa / u8 vaccai jeNaM, na hu devA teNa AvaMti // 1 // kiJca devA devyo vA dAsIkRtA na santi lokaiH / yena samAgatya tatratyamakhilaM vRttaM lokAn kthyeyuH| aparamapi dRSTAntaM pramANatayA tvAM darzayAmi tamapi zraddhAlurbhUtvA zRNu he rAjan ! tvAmeva susnAtamanuliptasurabhicandanaM, ramaNIyazukauzeyavasanAbharaNamaNDitagAtraM devapUjAyai gacchantampathi kazcicANDAlAdijano mahatApyAgraheNa yadyevaM brUyAt / he svAmin ! ahaM tava dAso'smi sadaiva bhavaducchiSTamaznAmi, sAMpratamapyucchiSTameva zirasA vahana vrjaami| paraM mayA'dya mahAzcarya vilokitam / tadihAgatya matto bhavadbhiravazyaM zrotavyam / iti tadAhUtastvaM tadantikaM gamiSyati naveti rAjovAca he svAmin ! tadAnIM nAha tatpArzva gacchAni, taduktaM zrotuM tatra kSaNamapi na tiSThAni / iti rAjJo vacaH samAkarNya gurava UcuH / he rAjan ! yathA viziSTaM devA| rcanAdikRtyaM vihAya bhavAn nIcajanAntikamAlapituM na jigamiSati / tathaiva devatApi manuSyaiH sahA''lapitumihaloke nAyAti / parantu kiyanto devA vacanapAravazyAdikAraNena kadAcidevAtra samAgacchanti / tatkAraNameva darzayati-gAthApaMcasu jiNakallANesu ceva, maharisitavANubhAvAo / jammaMtaraneheNa ya, Agacchati surA iha yaM // 1 // vyAkhyA-jinezvarANAM paJcakalyANake tathaiva maharSINAM tapaprabhAvAddevA atra samAyAnti / punarbhavAntarapravarasnehaprAcuryeNa zrIzAlibhadrapitRvata dveSeNA'pi ca saMgamadekvaddevA martyaloke samAgacchanti / nAnyatheti zrutvA nRpa evamAcaSTa prabho ! gato me saMzayasakalo'pyatra viSaye / paramanyamekaM pRcchAmi, tamapi yuktyA nirAkarotu bhavAn / tathAhi-he guro! he parantu kiyanto devA vAnApajanAntikamAlapituM na jita rAlo vacaH samAkaye gurava rAjAvAca he svAmin ! tadAnI - 151 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH 1 muktAvalI // 7 // sabardarzin ! mama pitA tu pApIyAn sadaiva jIvAnAM vighAtaka evA''sIt / sa ca mRtvA nUnaM nArakIgatimAsA- ditavAn, bhavAdazeti tarkayAmi / so'pyatrA''gatya kimapyAtmavRttamadyApi mAM nA'vocata / tatra kiGkAraNam ? evaM nRpeNa pRSTe sati gururuvAca he dharAdhIza ! ihaloke ye pApIyAMso jAyante, teSAmavazyameva narake tIvratarA mahAkaSTadA | vedanAH sadaiva bhavanti / tatra ca samAgatAMstAna jIvAn paramAdharmiNastadadhikAriNo devA bhRzaM duHsahaM kaSTaM saJjanayaMti, sadA mahattaraklezarAzimanubhavantaste jIvA aharnizaM paratantrA eva tiSThanti / kadApi kutrApi gamanalapanAdi kartuM naiva prabhavanti / kiJca he rAjan ! paramAdharmiNastadadhikAriNo devAstatra gatAna prANino yA yA vedanA anubhAvayanti tAstA adhunA kathayAmi, sAvadhAnIbhUya bhavatA tAH sarvAH zrUyaMtAm / iha saptasu narakAvAsabhUtapRthivISu zItAdikA dazadhA kSetravedanAH santi / saptasu narakeSu mithaH zastrAdiprahAraM vinA saJjAtavedanAH samAnAH santi tatrAdyanarake pazcake prANinAM parasparaM prahArAdivedanA jAyante / tathA prathamanarakatraye carame ca jIvAnAM paramAdhArmikaistairdevairvihitA duHsahA mahAvedanA bhavanti / tAzcaitA:-yathA-zItavedanA (1) uSNavedanA (2) kSudhAvedanA (3) tRSA (4) khajU (5) paravazyatA (6) tApa (7) dAha (8) bhaya (9) zokavedanA (10) etadanye duHsahatarA: klezA api bhujyante narake prANibhiH sadaiva / kiJca he rAjan ! dRSTAntamapyekamatra viSaye tvAM darzayAmi / tathAhi-yadA kazciccapalo dhUrtastava preyasI sUrikAntAbhidhAnAM rahasi seveta / punastadvilokya gRhItvA ca taM | kRtamahAparAdhaM dhUrta tvaM haniSyasi vA tyakSyasIti brUhi / tato rAjA nyagadat / he prabho ! tAdRzampumAMsantu sahasrakhaNDazaH kRtvA caturdikSu balimeva dAsyAmi / kadAcidapi naiva mokssyaami| punamuninA bhaNitam / he rAjan ! sa vadhyaH pumAn yadi tatrA'vasare ARRERASAIXSIX* Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuzastvAmanunayet vA nijakuTumbasamilanAya gantumIheta-arthAt he svAmin ! nijakuTumbaM militvA punaradhunaivAtrA miSyAmi sAmprataM mAM muzceti prArthayeta, tarhi taM kiGkariSyasIti guruNA pRSTe nyagadadrAjA-he svAmin ! mahAparAdhina kadApi na hAsyAmi / tato guruH kathayati bho rAjan ! yathA sAparAdhaM naraM nijakuTumbAdidarzanAdyartha tvaM na moktumarhasi / tathaiva narakasthajIvAnapi tato'nyatra gamanAya tadadhikAriNo devA naiva muzcanti / ato narakavAsino jIvA bhRzaM duHkhasAgare nimagnA api pAratantryavazAdihaloke putrAdiparivAraM kimapyAtmaduHkhaM sUcayituM nAgacchanti / itthaM sa kezikumAro gaNadharo nAstikamatikamapi pradezirAjAnaM pratibodhayAmAsa / tatastatyAja ca nAstikatAmati bhUpAlo gtshngkH| samudapadyata mahatI zraddhA rAjJaH zAzvate jainadharme / aGgIkRtavAMzca rAjA zrAvakasya dvAdazavatAni / atha rAjA rAjadravyasya caturbhAgaM kRtvA prathamambhAgakozAlaye sthApitavAn / dvitIya bhAgamantaHpurarakSaNapoSaNAdisampAdanArtha, tRtIyaM mAgaM dharmArtha, caturtha bhAgaM sainyArtha vihitavAn / itthaM zuddhadharmamAsAdya dharme ca matidAya vidhAya citrasArathinA pradhAnena saha guruM trikaraNazuddhayA vanditvA nijAvAsamprAptavAn / tataHprabhRti sa nRpo viSayavaimukhyaM dadhAnaH sadA pauSadhe, pratikramaNe, dvikAlike sAmAyikAdavratapratyAkhyAne ca samAsakto'bhavat / munirapi tatojyatra vijahAra / tadanu-sa rAjA viSayavAsanAparityaktaH saMsAre laukikaM kRtyaM kurvANaH samavartata / rAjyaM kurvato'pi tasya bhUpatermanaH sadA dharmakRtya evA'nurAgi babhUva / viSaye tu viraktamevA''sIt / kimadhikena, tasya rAjJo yA'ti preyasI zreyasI kAntA sUrikAntAbhidhAnA''sIta tAmapi rAjA nitarAM visasmAra / atha rAjAnaM viSayavimukha zAntamanasaM taporAgiNaM vicintayantI mUrikAntA vardhiSNukAmavAsanA nijaviSayasukhapUraNAya, kamapi taruNampumAMsamanyaM svAnu Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAgiNaM sevitubhacchat / tataHprabhRti sA sUrikAntA nijabhartari mahAdrohaM vidadhatI manasyevaM ddhyau| eSa nitarAM viSayavaimukhyamupagataH / mama tu sadaiva ghRtena vahiriva madano bhRza vardhiSNureva dRzyate / sati tasmin bhartari puruSAntareNA'pi mama svairavihAro na syAdityAdicintAkulA yAvadAsIt sA, tAvadekadA mahIbhujastasya saJjAtaSaSThopavAsasya pAraNakamAgAta arthAta-dinadvayamupoSitasya mahIjAneH pAraNAdivaso hi samAgataH / tatra dine pAraNAyAM viSamizramAhAraM rAjAnaM bhojayAmAsa, sa rAjA tasyA mahAduSTAyAstAdRzaM duzceSTitaM jAnanapi svasya tathA bhavitavyaM matvA kiJcidapyanUcAnastaddattamAhAraM sukhena bhuktvA sarvAGgagaralavyAptyA vyAkulatAmadhigacchannaceSTo jAtaH / tatrA'vasare kuzalaM praSTuM sarve sAmantAmAtyAdayo rAjakIyAstatrAjagmuH / / tasminnavasare sUrikAntayA duSTadhiyA cintitamevam / aho yadyasau naranAthaH kamapi mama ceSTitaGkathayettarhi mahadapayazo me syAditi vicintayantI sA durdhI rAjJI strIcaritraM nATayantI rAjAntikamAgatya kezapAzamunmucyA'bhito vilokayantI nRpopari patantI rAjJo nalikAmuccaiH paripIDya rAjA mamAreti tatkSaNamAkroSTumArebhe / tadAkrandanamAkarNya sarve'pi lokAstatrAgatA nRpaM mRtampazyanto nitarAM zuzucuH punaste tadIyottarakriyAM kartumpAvartiSuH / rAjA mRtvA samAdhimaraNamAhAtmyena prathame devaloke sUryAbhavimAne sUryAbhanAmA devo'bhUt / tatra ca catuHpalyopamamAyurbhuktvA tatazyutvA mahAvidehe kSetre mAnuSyamAsAdya sadgurusayoge cAritryamparipAlya karmasantati kSapayitvA mokSaM prApsyati / akSayaM sukhaM bhokSyati / ato he bhavyAH ! paramasukhArthinaH bhavanto'pi yadi mokSasAmrAjyamiccheyustarhi pradezirAjavata sadgurusamAyoga vidhAya dharme matidADhayaM kurvantu / REERAGESALESEDSBE Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-atha dharma-tattvaviSayejalanidhi jalavelA caMdrathI jema vAdhe, sakala vibhava lIlA dharmathI tema sAdhe / manua janamakero sAra te dharma jANI, bhaji mAji bhavi bhAve dharma te saukhya-khANI / / 7 // yathA-candramasA jalanidhiredhate, tathA dhabhairArAdhitaiH saMsAre laukikyaH sampado nitarAmabhito barddhante / ataH he bhavyAH! ihaloke manuSyayonimAsAdya sarvasAraM dharmatatvaM sakalasukhanidhAnaM sAdaramArAdhayata // 7 // iha dharama pasAye vikrame satya sAdhyo, iha dharama pasAye zAlino sAka vAdhyo / jasa nara gaja vAjI mRttikAnA jikaI, raNa samaya thayA te jIva sAMcA tikeI // 8 // kizca he lokAH! pazyata duSkaramapi samIhitaM dharmaprabhAvato jAyate / tathAhi-vikrameNa vIreNa dharmaprasAdAdeva sArvabhaumatvaM prAptam / vIrasaMvatsaramapahRtya nijanAmnA saMvatsaramasthApayata / api ca dharmArAdhanenaiva zAlivAhano gharAdhIzo nijanAmnA zakAbdaJjagati vyavahAritavAn / mahattaramakaNTakaM rAjyamalabhata / anye'pi bahuzo vIrAH samyag dharmamArAdhayanto mahAgajaturaGgamAdi divyAni vAhanAni prApuH / tathA raNe vijayino babhUvuH // 8 // atha dharmatattvopari vikramArkasya 3-kathAnakaM daryateiha hi-mAlavadeze ujjayinI purI vartate, tatra gandharvasenanAmA rAjArAjyaGkaroti / tasya bhUpate rUpalAvaNyAdiguNai rambhopamA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH 1 mukAvalI // 9 // muktAvalInAmnA preyasI paTTarAjI vidyate / tayozca bhartRhari-vikramAbhidhAnau putrau babhUvatuH / tAvubhau bhrAtarau pitrAH pramodakaro dvAsaptatikalAnidhAnI sakala vidyAvizArado balADhayau tejasvinI pratApavantau nayAdisakalaguNasampannau yauvnmaaptuH| tadA vA kyamupAgato rAjA jyAyAMsaM bhartRharinAmAnaM putraM pradhAnAdisakalajanAnumatyA rAjAnaM kRtavAn / tata: kenacitkAraNena tannijabandhunRpakRtApamAno' sahamAnaH kanIyAna vikramakumAraH kopAdezAntaraM nItavAn / athaikadA rAjA bhartRharinagarakautukaM vilokamAno rAjamArgeNa gacchannAsIt / tatrAvasare nirdhana eko brAhmaNo nijabhAryayA bhaNitaH / he svAmin ! dhanavinA kuTumbapoSaNaM na sambhavati, dhanamarjaya / tato bhAryayA prerito brAhmaNaH pracurataraizvarya landhukAmastatraiva sadyaH phalapradAM 'harasiddhi devImArAdhayitumArebhe / paripUrNe cAnuSThAne sA devI pratyakSIbhUya tamevamavAdIt / he brAhmaNa ! tapasA'nena tavopari tuSTAsmi / varaM brUhi nijA'bhISTazca prArthaya / tadanu dvijo'pi tAM praNamya yathAmati saMstutya proce / he mAtaH ! yadi tuSTAsi, varazca ditsasi, tarhi mahathamajarAmaraphalandehi / tataH sA devI tasmai tatphalaM dattvA nijasthAnaGgatA / tatastatphalamAdAya dvija evamacintayat / etatphalaM nUnamamuSmai bhartRharirAjAya dadAni sa tuSTo me yatheSTaM dhanaM dAsyati, tato'haM saparivAraH paramaM sukhamanubhaviSyAmi / iti vicArya tatphalaM sa rAjJe dattavAn / tadIyamAhAtmyazca savistaraM proktavAn / tanmAhAtmyaM nizamya vilakSaNamalabhyazca tatphalaM gRhItvA nRpastamevamapRcchat / he vipra ! etatphalaM tvayA kathaM kutra ca labdham ? nRpoktamAkarNya yathA prAptaM tadAditaH sarvamapi vRttaM sa rAjAnaM uktavAn / atha santuSTo nRpastasmai bahuvidhaM yatheSTamAjanmanirvAhakSamaM dhanaM prAdAt / tato visRSTe ca vipre tatphalaM nijapreyasyai sadA susthirayauvanasthitikAmanayA rAjA dadau / kathitazca-ayi priyatame! etatphalaM bhujhva / tathA sati tava sadaiva tAruNyaM sthAsyati, jarA tu kadApi nAgamiSyati / sApi tadAjarAmarakAri phalampANDava // 9 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmne nijajArapuruSAya premNA dattavatI / so'pi gaNikAsamAsaktaH zRGgAramaJjarIvezyAyai dadAti sma / tayApi cintitam, etatphalaM rAjA yadi bhokSyati tarhi varaM syAditi dhyAtvA tadAdAya svarNasthAlake ca nidhAya nijaparivArayutA rAjasabhamAgatya tasmai bhUjAnaye samarpayAmAsa / atha tatphalamAlokya rAjJo harSasthAne mahAna vismayo jaatH| aho mayaitat svarAzya dattam / tarhi kathamanayA labdhama, evamanekadhA nijamanasi saMzayamadhigacchan rAjA tAmevampapraccha / ayi gaNike ! tvayaitatphalaM kuto labdhaM, satyaM brUhi, tatrAvasare sA gaNikA tadviSaye kimapyalIkameva vaktuM lagnA, paraM rAjJA tanna svIkRtam / punaH punaH kSitibhujA pRSTA'pi yadA sA vezyA satyavRttAntaM nA'vocata tadA prakupito rAjA tAmevamavadata, are raNDe ! satyaM vada kutaH prAptametaditi, no cedadhunaiva zUlikAyAM tvAmAropayiSyAmi, samAdideza ca maMtriNamevam bhoH pradhAna ? enAmalIkavAdinIM badhvA santADaya / tatastAM badhvA tADituM lagaH ko'pi pratihArI, tato'vAdIta sA, he svAmin ! mA tADaya 2 satyaM kathayAmi yathA prAptamiti tavaiva sevakaH pANDavAbhidho me dattametat / mayA tu viziSTamphalametaditi jJAtvA bhavate samarpitam / atha pANDavamAhUya rAjA tatsvarUpampapraccha / so'pi bahudhA tADito'pi vibhISito'pi satyaM nAkhyat / paraM vicakSaNo bhartRhariranyathaiva tatsvarUpamavadhArya tatphalazca vastrAcchannamAdAya rAjyAH pArzvabhAgataH / tAmevamapRcchat / bho rAjJi ! maddattamajarAmarakAri phalaM tvayA bhakSita kim ? tayoktaM svAmin ! tasminneva dine mayA bhakSitam / tasminnavasare bhartRharirevaM nijamanasi nizcikAya, yatkhalviyaM rAjJI pApIyasI jArAnurAgiNI vartate / ato'sminnasAre saMsAre dhIrANAM kA priitiH| aho kAmapAratantryamupAgato loko dhruvamakAryamapi vidhtte| itthaM sa narapatirviSayavimukho bhUtvA'muM saMsAramasAraM jAnan dIkSAmeva niHzreyase svIcakAra / itazca nAnAdezAnaTan bahuzaH Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamevara sUktamuktAvalI // 10 // kautukAni vilokamAnaH sa vikramastatrojayinyAM kSiprAtIre samAgatya tsthau| tadA tatraikalakSaH poThInaH sahAvatIrNa AsIt / vikramo'pi tanmadhye nizi cauryAya praviveza / tatsvAmI ca tasmin samaye kenApi mitreNa saha sArikApAzakakrIDanaM vidadhadAsIt / kSiprAyAH pUro'pi tatra samaye mahAnAsIt, tatrAvasare kAcidekA zRgAlI jagAda, tacchrutvA mitramapRcchat / he zreSThin ! iyaM zRgAlI ki vakti ? poThasvAmI nyagadat / he mitra ! zRNu samprati kSiprApravAhamadhye strIzavo yAti tadaGge mahArhANi vividhAni bhUSaNAni santi / tathA dhanamapi pracuraM tadane saMbaddhamasti / yadIdAnI kazcana mahAzUro vIro jalAcchavamAnIya bhUSaNAni sarvANi dhanAni ca gRhItvA tatkalevaraM bhoktuM meM samarpayet tarhi varam, iti vadati krossttrii| atha tatpoThamadhye guptaH sarvamAkarNayana vikramastatkSaNameva kSiprAntaH papAta / punastacchavamAnIya tIre ca dhRtvA tadaGgataH sakaladhanAdikaM gRhItvA muktaH kalevarastasyai zRgAlikAyai bhakSaNAya vikramArkeNa / atha punastatraivAkSadevanasthAne pracchannatayA gatvA tasthau / zreThyapi mitreNa sAkamakSakIDanaM kurvannAsIt / saiva kroSTrI punarUce bhUyo'pi tadrAvaphalaM zreSThinaM so'pRcchat / atha zreSThinoktam / he sakhe ! iyamadhunA yad brUte sadAkarNyatAm / yena sAhasikaziromaNinA puMsA mamA'pita bhakSaNam, sa ujjayinyA rAjA bhaviSyati / vikramaH sarvamAkarNitavAn / atrAntare punaruktaM tayA kroSTyA tena mitreNa tathaiva tatphalamapi zreSThI pRSTaH / tatrAvasare pracchannaM sthitaM vikramaM sa sArthasvAmI dadarza / tatkSaNaM sa vismito yAvaditastato vIkSamANa AsIt / tAvattadane gatvA vyaktIbhUya sa vikramaH sarvamAditaH zivA bhASitaphalamAkarNya taM zreSThinameva muvAca / he mahAbhAga ! itaH prabhRti tvaM mama mantrI jAto'si / tatastena mantriNA sAkaM vikramo bahuvidhazubhazakunaiH prerito hRSTamanA nagarampAvizat / tadaiva ko'pi rAjapuruSaH kasyacidekasya kumbhakArasya gRhe samAgatya taba gRhAdevAdya | HARSAMRSACOCA- ARO Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kenApi puruSeNa tatra bhakSyAya gantavyamiti vArapatramarpayitvA tadIyA''tmajaM gRhItvA cacAla / tatastadIyau pitarau bhRzamAkrozacakratuH / vikramastadAlokya tAvuvAca are ! kathamevaM rudithaH ? tAvaktAM AvayorativRddhayoH putramasau rAjakIyajano gRhItvA yAti / ata AvAmevamAkrandAvaH / punaruktaM vikrameNa mA rodiSTam / ahameva tvatputrasthAne gamiSyAmi / parantu yuvAM vadataM, kimartha kutra yuvayoH putraM sa nayatIti / yuvAM cintAMtyajataM / yadi duSkaramapi bhaviSyati tathApi yuSmadAtmaja mocayiSyAmi, tatsthAne gamiSyAmi ceti zrutvA tAvavadatAm / he paropakAriziromaNe / atra nagare rAjA bhartRhariH saJjAtavairAgyavazAt pravrajitaH / tataHprabhRti ko'pyatra rAjA nAsti / kiJcAsvAmike'sminnagare kopyagnivetAlAbhidho vIro mahAduSTo nAgarikAJjanAnasakhaiH klezaiH samudbajayituM lagnaH / tatazca sarve rAjakIyA janA udvignAH santaH pratyahamekaM naraM tasmai bhakSaNArtha dAtuM nishcikyuH| tataHprabhRti pratidinamekasmAd gRhAdeko naro yAti tasya mahArAkSasasya bhakSyAya / adyAkyoreva putraM tadarthamasau rAjapuruSo nItvA yAti / athaitadvAtoM zrutvA taM rAjakIyaM puruSamevamuvAca / bhoH puruSa ! enaM muJca, etatsthAne'hameva gacchAmi / tatastaM kumbhakAraputra mocayitvA svayaM tena puruSeNa saha samantriko vikramo rAjasadanamAgatya rAjasiMhAsanopari samupaviSTo bhRzamadIpyata / tatrAvasare sakalA amAtyapradhAnAdayastamupalakSya pramuditamanasaH praNemuH / atha vikrameNa cintitam / mayA kumbhakAraputro mocitaH / paraM nizi taddevatA prItyartha ko'pyupAyastu nAvadhAritaH / athaivaM nijamanasi cintayatA rAjJA sarve kAndavikAH samAhRtAH / tatastAnevamAdizat / bhoH kAndavikAH ! yUyaM nAnAjAtIyamodakarAziM kuruta / nAnAvidhAna yatheSTAnapUpAn ghRtapUrakAdIni c| tatastattadrAzIkRtAni bhojyAni modakAdIni, nAnAvidhavyaJjanAni, bhaktAni, susvAdakarANi tatra sthAne sthApayAmAsa / HARISHAROREX-SARXXBACHE Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI // 11 // sthAne sthAne dIpAvalIzca kAritavAn / tatra sthAne tadartha mukhavAsakarANi tAmbUlAdIni lavaGgailAkastUrikAkarpUrAdivimizritAni, puJjIkRtAni, tatsthAne sthApitavAn / tathA nAnAvidhasurabhighrANatarpaNavidhAyakadravyarAzibhiH paripUritam / tathA nAnAjAtIyamahAmodakaradhUparAzIzca tatra kAritavAn / itthamanekavidhakhAdimasvAdimalehyapeyapadArthaiH nibhRtaM vidhAya nirgate ca loke nirjane tadrAjamandire rAtrI khaDgapANiH sa vikramo rAjA samAgatya tasmina rAjapalyaGke puruSAkRtikakASThaM sthApitavAn / punastaM vasanena | samAvRNocca / svayaJca samudyatAsiH kvacidrahaH sthito jAtaH / tato'rdharAtre mukhena phUtkAraM vidadhat kareNa ca DamaruM vAdayan padbhyAM ghughurArAvaM saJjanayan raktAyatalocanaH pRthvI caraNAghAtena kampayana vRkSAna zAtayana so'gnivetAlastatrAgAt / punastatkSaNameva tatra palyakopari suptaM narAkAramasinA dvidhA kRtavAn / atha bhanaGkASThamAlokya naramapazyannabhito vIkSamANo yAvadAsIt tAvattatra tasyA'bhimukhIbhUto vikramastaM vIramprANamat / tato vetAlastamevamapRcchata bho! etatsarva kimarthamatra sazcitaM dRzyate, rAjJoktam bhagavan ! tvadarthamevAsti / etAni sarvANi gRhANa, sukhena bhukSva, narabhakSaNaM jahi / atha tatsarva bhuktvA santuSTo vetAlo bhUpAlamevamuvAca / he vIravikrama ! mayA kilaitadrAjyaM tubhyampradattam / paraM nityamitthametAvAn baliH tvayA pradeyaH / ityudIye sa vetAlo'lakSyo jAtaH / tato niHzaGko rAjA tasyAmeva zayyAyAM suSvApa / tato jAte ca prabhAte vinidro rAjA snAnAdikaM vidhAya vividhAni bahUni dAnAni cakre / paure ca sarvAH prajAH pramodamApuH / tasmai mahIbhuje ca sarve lokA AziSo daduH / itthaM prajApAlayataH pratyahaM tasmai tathAvidhavalimarpayato rAjJa ekadA manasyevaM vitakoM jaatH| etasmai pratirAtraM balimitthaM samarpayAmi, yadA na dAsyAmi, tadA punaraso mahopasarga vidhAsyati / ataH ko'pyupAyo vidhAtavyo yena tasmai balirdAtavyo // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na bhavet / evaM zocatA vikrameNaikadA sa vetAlo bhaNitaH / bho deva ! mamAyuH kiyadasti ? tenoktaM tvadAyuH shtvrssmsti| punaH pRSTa rAjJA he vIra ! etadaGkazUnyatayA sundaraM na pratibhAti / ataH zatamadhyAt kizcidadhikaM nyUna vA vidhehi / tadAkarNya vetAlo vakti-he rAjana ! yatte SaSThI dine vidhinA zatamAyuH kRtaM tannyUnAdhikaM kartu vidhirapi na zaknoti kA vArtA taditareSAm / tato vetAlo nijadhAma gataH / athAnyasyAM rAtrau rAjJA cintitamevam / iha hi satyAyuSi kamapi ko'pi na hantuM zaktimAnasti, tarhi vetAlo me kiGkariSyati / iti vizvastena tadartha blinopddhaukitsttr vikrameNa / atha madhyarAtre samA| gato vetAlastatra balimapazyana rAjJe bhRzaM cukopa / tataH kopAdati bhISaNa tameva rAjAvadat / he vetAla ! alamidAnI kopena / yadi zakti bibharSi, tarhi samAgacchatu bhavAn, mayA saha yudhyatAm / tato vikramasya sAhasaM vilokya tenoktam / he rAjan ! tvaM nUnameva sarveSAM sAhasikAnAM subhaTAnAzca ziromaNirasi / ato'haM tvayi santuSTomi / varaM bahi, iti tadIyaM vaca AkarNya vikramo'pi tamevamagadat / he deva ! yadi tuSyasi varazca ditsasi, tarhi sarvAsvavasthAsu tvaM mAmavyA iti prArthanaikA / tathA smRto'smRto vA'vasare madantikamAgaccha, iti dvitIyA prArthanA / ito'nyatkimapi na prArthayAmi / vetAlo'pi tatsarvamaGgIkRtya nijadhAma gtH| vikramo'pi tataHprabhRti nirbhIkaH prajA iva prajAM pAlayana sukhamanubabhUva / sa vikramaH tatrojayinyAmeva kApyekA siddhavidyA tailikakanyA tribhuvanajayinI rUpalAvaNyavatI tAruNyalIlAvatI devadamanyAkhyA samAsIta, tacchakAzAta paJcadaNDAtmakaM chatraM sAdhayAmAsa / vidyayA | catAM vijitya svapreyasIzcakAra / tathA saudharmendro'pi tadIyaguNagaNaM samAkarNya vikramArkabhUpatervazaMvadaH samAsIt / vikramopari mahatI priitiraasiidindrsyaapi| kizca vikramI vikramaH prItidatte devendreNa mahAsiMhAsane samupaviSTaH paJcadaNDAtmakacchatreNa zobhamAno nitraamdiipyt|| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavagaH 1 sUkta muktAvalI athaikadA tatra nagare zrImahAkAlezvaramandire rAjJaH pratibodhArtha kumudacandrAbhidho jainAcArya AgAt / sa ca mahAkAlAbhimukhaM padaM kRtvA tatraiva suptaH / atha kiyatA kAlena samAgatokastaM sAdhuM tathA suptamAlokya babhASe ? are ! kastvam evaM kiM svapiSi ? zrImahAdevAvahelAkaraNena kathaM na bibheSi ? itthamarcakena bahudhA nivArito'pi sa yadAna nyavartata, tadA sa devalastatkSaNamevaitatsvarUpaM sarva rAjJe nivedayAmAsa / tadAkarNya rAjApi kruddhaH subhaTAnevamAdizat / bhoH subhaTA ! yUyaM tatra yAta taM pAkhaNDinaM nihatya satvaraM bahiniSkAzayata / te'pi tatkAlameva tatra gatvA taM sAdhu pAdayodhRtvA niSkraSTuM lagnAH tatrAvasare tadIyau caraNau bhRzaM vavRSAte / tataste to hitvA taddhasto gRhItvA tamutthApayitumaicchan / tadvilokya sa sAdhuH karAvapi nitarAmavardhayat / tataste taM tADituM lgnaaH| saMtADite ca tatra muno tatrAntaHpure sthitA rAjadArA eva tADitA jAtAH, tataste tazcamatkAriNaM jJAtvA sarvamAdito vRttaM bhUpaM kthyaamaasuH| atha rAjA svayameva tatrAgatya tamavocata / bho munIzvara! tvamitthaM devadevaM mahAdevaM kathamavahelayasi ? tenoktam mayA naivA'vajJAyate / rAjA vkti| eSa tu mama devaH munirvakti-nahi 2 etanmadhye'smadIyo devo vartate / punarAcaSTe nRpH| yadyetanmadhye bhavadIyo devo'sti tarhi no darzaya / tacchrutvA tenoktam-he bhUpendra ! pazya, atrAvasare sa 'kalyANamandirastutizlokena nijadevaM sambodhya yadA''hvayata tadaiva talliGga bhitvA tadAcAryakarajalasekprabhAvato'vantIpArzvanAtho bhagavAnAvirAsIt / tadaitaccamatkAramAlokayana, sa rAjA taM siddhamAcArya nnaam| punA rAjA zuddhadeve gurau ca saJjAtazraddhaH samyaktvasahitaM zrAvakIyaM dvAdazavratamaGgIcakre / tato'saurAjA jainadharmaprabhAveNa saJjAtanijAmitapauruSeNa suvarNapuruSasAhAyyena ca sakalavairibajamavadhIt / tato'sya rAjyaM niHsapatnamAsIt / punarasau vikramI vikramAkoM nijanAmnA jagati saMvatsaraM prAvartayat, kiJca tasya vikramabhUpendrasya zAsanamakhaNDaM jagataH khaNDatraye di XEMEMBERBOSSIBBASE // 12 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RBSCREELCC-BRECEB3EOS mAnyamAsIt / mokSagatasya bhagavato mahAvIrasya saptatyadhikacatumzate varSe'tIte vikramArkIyaH sambatsaraH prAvartata / itthamakaNTaka rAjya kurvan, mahadbhakti vidadhat svAyuH zataM sampUrNIkRtya sa vikramI vikramo rAjA devalokagatavAn / ito'dhikaM taccaritraM vikramacaritrAdito bodhyaM jijnyaasaavddhiH| atha dharmatattvopari zAlivAhananRpasya 4-kathAnakamtathAhi-ihaiva dakSiNamahArASTradeze pratiSThAnA'bhidhAnaM nagaraM vartate / tatra ca zAlivAhanAkhyo rAjA vilasati / sa caikadA nijanagarasImni vahantyAH kSiprAnadyAstaTe viharana nadIzobhAzca pazyan nitarAM jaharSa / paraM tatrAvasare jalataraGgasaMyogAdeko mahAkAyo mIno nadItIramAgatya prakaTaM jahAsa / tadAlokya sa rAjA manasi kSobhaM kRtavAn / tatredaM kAraNam-palloke'smin matsyo naiva hasati / paramasau jahAsa / tena ko'pyutpAtovazyaM bhAvIti nizcitya vimanA sa rAjA nijAvAsamApanaH / tataH sarvAna devajJAna naimittikAMzca samAkArya tatkAraNaM rAjA tAnapRcchat / paraM manaHsantoSakaramuttaraM ko'pi nAnaka / tato viSaNNo rAjA jJAnasAgaranAmAnaM jainamunimapRcchat / bho mune ! mAmavalokya sa mInaH kathaM jahAsa? / itthaM rAjJA pRSTo muniravadhijJAnayogena janmAntarIyaM tatsarvamAlokya rAjAnamevamocat / he rAjendra ! sAbadhAnamanasA tatkAraNamAkaryatAm / ihaiva nagare pUrvajanmani bhavAn nirapatyaH kASThabhAravikretA mahAraGka AsIt / kASThabhAra vanAdAnIya vikrIya ca nagare nijAtmAnamapuSat / ekadA nadItIre zilopari saktUna payasA (vAriNA ) piNDIkurvatA ko'pi mAsopavAsI kSamAzramaNaH pAraNArtha gocaryai samAgacchaMstvayA''lokitaH / tatrAvasare zraddhayA tamAhUya mudA tatsaktapiNDaM tasmai dattavAn tena supAtradAnaprabhAvata iha RECORRESAXI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavage:1 sUktamuktAvalI janmani rAjyamIdRzaM tvayA labdham / sa eva tvamiha janmani rAjyasaukhyamanubhavasi / sa munirmRtvA devojaniSTa / pUrvajanmani mahAraGkamiha janmani rAjyasukhazAlinaM ca tvAmavagatya premNA mInazarIraM pravizya sa eva devo jahAsa / ata etadviSaye tvayA kimapi na zocanIyam / ityAkarNya saJjAtapUrvabhavajAtismRtiH sa zAlivAhano nRpaH sAdhUktaM sarva tathaiva mene / tatastasya rAjJo jainadharme mahatI zraddhA samutpannA / tataHprabhRti dAnadharmAdiviSaye rAjJo mano vizeSataH sa~llagnam / dharmakRtye sadaiva tatparo'bhavat / asmin bhArate tannAmnA pravartito vatsaro'dyApi paJcAGge jyotirvidbhirvilikhyata eva / kiJca vikramArkanRpatinA saha yathAsya saGgrAmo'bhUttathA'dhastanapradarzitalekhato bodhyH| tathAhi-pratiSThAnapure nagare kasyacit kumbhakArasya gRhe trayo yAtrArthinaH samAgatAH / tatra dvau bhrAtarau tadIyAcirakAlikI vidhavA bhaginyAsIt / sA ca nijazriyA'psaraso'pyadhikA pazyatAM yUnAM dhairyalopana vidhAyinI mahArUpalAvaNyazAlinI kimadhikena brahmANDodaramadhyavartikAminInAmakhilAnAM sA hi prazasyatamA''sIt / sA caikadA saMdhyAsamaye godAvayA~ jalAharaNAya naaghRdNgtaa| tatrA'vasare saikAkinI svapsarAyamANA vaidhavyadoSeNa manohara-kauzeyA''bharaNAdihInApi naisargikA'nupamatanuzriyaiva nitarAM zobhamAnA tathA zazikaleva sarvataH prakAzayantI paridhAnavasanaM kizciduccaiH kRtvA vAripraviSTA ghaTaM vArimadhye yadaiva pAtayAmAsa tatrAvasare tasyAH ziraso vasanaM vAyunA kiJciccAlitam / tatra samaye tadIyakuTilA atizyAmalAH snigdhAlambAyamAnAH kacavarA aMsayoH patitA nitarAmazobhanta / tathA taDidgauravarNAyAstasyA atyunato cArU pIvarau sukaThinau payodharau kanakalatAyAmudite suphale iva zobhete / tadA jalamadhye tadRsyugaM kadalIstambhayugamiva zuzubhe / atha tAmavalokya kimiyaM kAcana nAgakanyA mAM varitumihA''yA // 13 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - tetyAdi nAnAmanorathAna kurvana kazcinAgarAjo divyamUrtidharo jalamadhyAdAvirbhUya smarazarAtipIDito vidyutamiva tasyAH mukhAravindamavalokya nayananimIlanaM kurvan kathamapi sAhasamAdhAya netrayugazconmIlya sAdaraM tAM pazyan kizcittasthau / tatrAvasare sAyantanaM kusumasaurabho mandapavano vavau / tenA'tIva pravRddhamadanaH so'bhavat / tatastAM suMdarI tatkSaNameva zIlabhraSTAM sa haThAdakarot / hA! hA! dhika kAmam ! yadardito jJAnavAnapi muhyati / naisargika vivekaM tyajati / anicchantImapi balAdupabhujya tAmevamavak / he suca ! roSa mA kArSIH / zokaJca tyaja, tava mahAparAkramI yazasvI rAjyabhoktA balIyAna putro bhaviSyati / kiJca yadA yadA te kApyApadAgacchettadA tadA tvayA'haM smaraNIyaH / tato'haM tavA''padaM saMhariSyAmi / ityAdi miSTairvAkyaistAM paribhASya sa nAgadevaH svasthAnamIyivAn / sA'pi vidhavA zokAkulA jalamAdAya svasthAne samAgatA / tatsvarUpaM viditvA tadbhAtarAvubhAvapi tAM tatraiva parityajya nijadezamAgatau / sA ca tatraiva kumbhakAragRhe kenApi prakAreNa daivaM vinindatI sagarbhA satI kAlaM ninAya / atha paripUrNa dazame mAse sA putra prAsoSTa / atha nAgadevatejasaH prabhAveNa sa bAlo mahAtejasvI manISI mahApratApI samapadyata / paraM kumbhakAragRhotyaatayA loke tatputratvenaiva prakhyAtimAgAt / tatastajjAtIyakarmaNi krameNa sa naipuNyamadhigatya nAnAjAtIyamRNmayanarakuJjaraturaGgoSTrarathAdikaM ramamANaH sa nirmitavAn / tasya nAma zAtavAhana iti loke pprthe| tatra samaye tatrojayinyA mahAvikramI vikramAkoM rAjA''sIt / sa caikadA''tmIyaM vArdhakyamavalokya manasyevaM dadhyau / mama pazcAdidamakhaNDa rAjyamapahartu ko'pyutpatsyate kSitAviti ? / ityutpannavicAro rAjA saMsadi nipuNatamAn daivajJAnAhUya tAnevamapRcchat / bho! mo ! daivajJAH ! mamaitadrAjyamapahartA sAmpratamasti ko'pi kSititale'smimiti vicArya kathayata / tataH sarve'pi vicArayituM layAH / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavagAra muktAvalI // 14 // FAIRSAXISAX8P8A8 tanmadhyAdeko yavIyAna mahAvidvAna samyagAlocya rAjAnamevamavocata / he rAjan ! pratiSThAnapure kumbhakAragRhe tAdRzaH putro jAto'- sti / sa ujjayinIrAjyaM kariSyati / etadAkarNya rAjJo mahatI cintA samutpannA / tata ekadA vikramo narAdhIzo'saMkhyacaturAsainyaM lAtvA dAkSiNAtyapratiSThAnapuramAgatya tasya kumbhakArasya gRhamavarodhayAmAsa / sakuTumme kuMmakAraM nihantuM tena nAnopAyAH kAritAH / tatrAvasare nijaputrasamprAptamahAniSTabhItyA sA vidhavA tatkSaNameva taM nAgarAja ssmaar| so'pi tatkAlameva tadane prakaTIbhUya nijamUnave tasmai sudhApUrNamekaM kumbhaM ripusainya-saGghAtakarImamoghAM zaktiJca dacA'dRzyatAM gataH / atha zAtavAhano'pi nAgadattasudhAseka-prabhAvataH purAkRta-mRNmaya-manuSyAdIni saJjIvayAmAsa / tatazca tAni sarvANi nAnAzastrAstrasahitAni maMtramahimnA vidhAya taireva caturaGgasainyaiH saha vikramIyasainyAni bhaktuM lagnaH / tasmin yudhyamAne mahAntyapi vikramasainyAni mahAtrAsamApuH / so'saMkhyaM balaM kSaNAdeva nAzayAmAsa / tataH palAyamAnaH sasainyo vikramabhUpatistApikottarataTamAgatya tasthau tatraivaJcintitaM vikramArkeNa / aho kIdRzametasya zauryam / yena madIyamazeSa sainyaM bhagnIkRtam / daivajJoktamapi satyameva pratibhAti / sAmpratametasminnavanItale ko'pyetasya jetA naivAsti, sAmpratamanena saha yudhyamAno'haM nUnaM pUrvopArjitAmapi jayazriyaM tyakSyAmyeva / ata idAnImanena saha sandhireva zreyaskara iti vicAye tena saha sandhiM kRtavAn / tatra caivaM sthApitamubhAbhyAm / tApikAyA nadyA uttarataTI vikramArkarAjyasImAstu / tasyA dakSiNataTI tu zAlivAhanasya rAjyasImeti / tato vikrama ujjayinImAgatavAn / zAlivAhano'pi tatra pratiSThAnapure samAgatya nijarAjadhAnI sthApitavAn / tatazca lokeSu zAlivAhananAmnA prasiddho'bhavat / // 14 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha rAjyaM kurvANaH sa zAlivAhano rAjA candralekhAM nAmnI kasyacana rAjJaH putrImatirUpalAvaNyavatIM pabinIM sakalakalAvatI yuvatI pariNItavAn / itazca kazcideko mAyAsuranAmA daitya AsIta, jagati sarvAtizayaM viziSTaM sukhaM mamaivAstviti buddhyA sa daityo vAmamArgIya-vidhinA kAmapi tAmasI devImArAdhya prasAdayAmAsa / sApi tadArAdhanena tasyopari tutoSa / tatazca mohanA''karSaNAdiSaTkarmANi siddhAni cakre / tatazcaikadA sa daityo mantrabalena paainIzcandralekhAmapahRtya svAyattAM vyadhAt / itazca tAmpreyasImapazyan zAlivAhano mahAduHkhI babhUva / tAM zodhayituM sarvAsu dikSu bhRtyAna samAdizat / atha kopi zudrakanAmA koSThapAlaH kathazcittatsvarUpaM vijJAya tatra gatvA rAjIJcandralekhAM lAtvA rAjJe samarpayAmAsa / atha pAdaliptAcAryasya ziSyo nAgArjunanAmA''sIt / sa ca kasyAzcinmahAnadyAstIre nijAvAsaM vihitavAn / tatra ca zrIpArzvanAthaprabhoH ! mahAcamatkArazAlinI pratimA sthApitavAn / pratimAgre ca koTivedhirasamutpAdayitu zAlivAhanasya rAjJaH patnIJcandralekhAM hatvA tatrAnIya kiyatyAmapi rAtrautayA puJjIkRtaM pAradaM khalikAyAM maIyAmAsa / evamanekadhA sa nAgArjunastayA pAradamardana kArayAmAsa / kathitaJca tsyaaH| yadyetatsvarUpa kasyApi patyAderane kadApi vakSyati tarhi tvAM mArayiSyAmi / tadbhayena kadApi nAjocata saa| paramekadA tatklezamasahamAnA sA paminI kathAprasaGgAdetatsvarUpaM rAjJaH kathayAmAsa / athaikasyAM rAtrau zayane nijapreyasImanAlokya rAjA kimiti zaGkamAnaH putrAbhyAM saha tatrAgatavAn / tAM tatra tathAkurvatImAlokya bahuzastamanunIya tasyAH sthAne nijaputrau saMsthApya bhAryayA saha svasthAnamAyayau / atha nAgArjuno'pi sampAdita koTivedhino rasamayakRpikAdvayaM tAbhyAmalakSite kutrApi guhyasthAne sthApayAmAsa / paraM tatsarva kumArAbhyAM guptarItyA dRSTam / gate ca nAgArjune tAbhyAM kumArAmyAM tatsthAnato nizi kupikAdvayaM gRhItvA svasthAnamprati Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 muktAvalI // 15 // nAcanA jAmAtA BES$138**MENNESSESSE calitam / mArge ca tadadhiSThAtryA devyA tau kumArau tadayogyatayA nihatya rasabhRtaM kuupikaadvymaadde| yatra stammanapure nAgArjunaH kAntipuranagarAt pArzvanAthaprabhoH pratimAmutpATya samAnIya ca sthApitavAn / tatra ca tayA pabrinyA pAradoSamupamartha rasasiddhi kRtavAn / tadidAnI khaMbhAtanAmnA prasiddhamasti / iha hi nagare navAjhavRttikA zrIabhayadevasariNA pratiSThApitA zrIpArzvanAthaprabhoH pratimA jAgarti / pAdaliptAcArya-nAgArjuna-prabhRtayo bahuzo vidvAMsaH zAlivAhanazAsana-kAlInA Asan / eteSAM mahottamasatpuruSANAmudAracaritAnyavazyaM jJAtavyAni santi, paramanavasaratayA granthagauravabhiyA cAtra mayA na darzitAni / jijJAsubhistAni prabandhacintAmaNipramukhagranthato vedanIyAni / etAbhyaH kathAbhyA sAratayA yatphalitaM tadAha-aihikA''muSmikazreyo'rthibhirjanaiH sadaiva dharme dAya vidheyam / yato hi pUrvajanmani sAdhudAnamAhAtmyAdiha janmani zAlivAhanavikramAde rAjyaM, mahatI nizcalA sukIrtiH, pUrNAyuSyAdi mahAphalamajani / evamitarasyApi dharmaniSThasya tatsarvambhavati bhaviSyati ceti // 1-jJAnatattva viSayetana dhana ThakurAI sarva e jIvane che, paNa ika duhilaM he ! jJAna saMsAramA cha / bhavajalanidhi tAre sarva je duHkha vAre, nija parahita hete jJAna te kAM na dhAre 1 // 9 // he bhavyAH ! iha saMsAre lokaistanu-dhana-svAmitvAdayaH sukhena labhyante / jIvAnAmetAni sulamAni santi / paramekaM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnamatiduSkaramasti / sukRtinAmeva tanmilati / yajjJAnaM jIvAn apArabhavasAgarAduddharati / prANinAM trividhAnyapi duHkhAni nAzayati / tathA'hitAdvArayati / hite ca janAna yojayati / kiJca-yadyogAddhIrA imAM trilokI padArthavibhUti karA''malakamiva pazyanti / iti sarvataH zreSTha jJAnamavazyameva laukikapAralaukikazivalipsAvadbhireSTavyam / samArAdhanIyazca tadeva / tadartha sarvairapi yatitavyam // 9 // yavaRSi RNa gAthA bodhI bho nivAryo, ika padathi cilAtIputra saMsAra vaaryo| zrutathi abhaya hAthe rohiNo cora nAve, zruta bhaNata sujJAnI mAsatUsAdi thAve // 10 // anyacca-jJAnamAhAtmyameva darzayati yathA-ihaiva loke kazcana yavanAmA RSirAsIt / sa ca vidyAhIno'bhUt / paraM sAdhAraNagAthAtrayasyaiva bodhena samAgatAM mahatImApadamanInazat / kizca cilAtIputro'pyekameva padaM samyagavabudhya dustaramapi saMsArasAgaramenamatarat / jJAnavalAdeva rohiNIyAbhidho mahAtaskaro'pi kRte'pi nAnopAye zrIabhayakumAragrAhyo nA'bhUt / tathA zrutajJAna-bhaNanAdeva mAsatuSAdayo mahAjJAnavanto'bhUvana // 10 // sAdhAraNa gAthAbodhopari yavarAjarSeH 5-kathAnakamyathA vasantapuranAmanagare yavanAmA rAjA babhUva / tasya gamIlA'bhidhAnaH putra AsIt / anulikAkhyA maJjalA putrI tathA dIrghapRSThanAmA mantrI tasyAsIt / athaikadA samAgataM vArdhakyamAlokya bhavodvignaH putrAya rAjyaM dattvA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga:1 muktAvalI // 16 // 5-XXXSEX cAritramagrahIt / tataH sAdhUna paThato vilokya so'pi paThituM lagnaH / paraM tasyAkSaramAtramapi nA'yAtam / tena tasya manasi mahAn khedo'bhavat / taM khinnamAlokya gururUce bho rAjarSe ! ki zocasi ? tvayA bhavAntare jJAnaM nArjitamato'smin bhave tava jJAnaM nA''yAti / tvayA tadartha naiva zocanIyam / tvaM kevalaM cAritramupArjaya saMyamAdivatAdau sAvadhAno bhava / tato guruNA pratibodhito yavarAjarSistathaiva kartu lagnaH / athaikadA tasya yavamunenijakuTumbaputrAdimilanecchA snyjaataa| tato gurumevamuvAca he guro! mama nijasaMsArisaMbandhino milanArthamicchA jAyate, yadi te tatra gamanAyA''jJA bhavettarhi tatrA'haM gaccheyam / tacchrutvA guruNA bhaNitaH saH / he mune ! tatra gamiSyasi cettarhi tatra tAnupadekSyasi kim ? yavamuniravak he guro ! ahamupadeSTuM kimapi naiva jAnAmi naiva tadartha tatra gantumicchA / ahantu kevalaM teSAM milanAyaiva jigamiSAmi / tadAkarNya gurusta tatra gantumAdideza / tato gurvAdiSTo yavaRSistato nirgataH / mArge ca tasya manasyevaM vicAraNA jAtA / yadA'haM tatra yAsyAmi tadA putrAdayaH sameSyanti mama vandanArtha kathayiSyanti ca, he guro ! kimapi dharmAmupadiza / tarhi tAna prati kimahamupadekSyAmi / itthaM vicintayan sa muniH phalapuSpAdibhiH paripUrNamekaM yavakSetramapazyat / tatkSetrasvAmI ca paritaH paribhraman daNDapANiH svakSetraM gopayanAsIt / eko gardabhazca tatkSetrasthayavAna bhakSituM tatsamIpe tasthau / tasminnavasare rAsabhamAlokya tena kSetrasvAminA kAcidekA gAthA paThitA AdhAvasI padhAvasI, mamaM cAvi NikkhasI / lakkhito te mayA bhAvo, javaM patthesi gaddahA! // 1 // vyAkhyA-re gadarma ! tvamitastataH paridhAvasi paritaH prekSase, kSetramadhye praveSTumicchasi, yavadhAnya carituM prArthayasIti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca dvitIyapakSe tu yavanAmAnaM rAjAnaM mArayituM bho gardabhanRpate ? jAnAmi tavAzayamaham / iti gAthAnekadhA tena paThitA / eSA ca gAthA tena yavamuninA zrutA yatnataH samabhyastIkRtA / tato'gre gacchatA tena tAmeva gAthA paThatA kiyadbhirdinairvasantapurasya nagarasya samIpe kasmiMzciccatvare samAgataM / tatra cA'neke cAlakA moIdaNDAkhyakIDanaM kurvanto dRssttaaH| yavarAjarSirapi tatraiva kiyatkAlaM tasthau / atrAntare caiko bAlako moIkrIDanamutkSiptavAn daNDena / tatastat krIDanakamatidUre kutrApi garne nyapatat / tato bahudhA zodhite'pi tatkrIDaka yadA nAmilattadA kazcana bAlaka imAM gAthAmapaThatio gayA tao gayA, maggijaMtINa dIsai / ahameyaM vijANAmi, agaDe chUTA aDoliyA // 2 // asyA artha:-etanmoIkrIDanakamasmAsu pazyatsu gatamiti dRSTam, paraM ka gataM kUpe vA garne vA tattu tvayA mayApi ca naiva dRSTam / ato'nyad gRhItvA sarvaiH pureva krIDitavyam / iyarthikAmenAGgAthAmAkarNya samyagabhyastatrAna yavamuniH / itthaM gAthAdvayaM tena zikSitam / ito vasantapure nagare yavAkhye rAjani dIkSite sati tatputro gardabhIlo rAjA'bhUt / tatputrI cA'nulikA tAruNyapUrNA jAtA / tAM mahArUpavatI yuvatImAlokya dIrghapRSThanAmA mantrI tasyAmanurAgavAna babhUva / tato mantrI yuktyA tAmapahRtya nijasabani samAnIya guptasthAne sthApitavAn / gardabhIlo rAjA nijabhaginImapahRtAmparito bahuzaH zodhayAmAsa, paraM kutrApi kenApi tasyAH zuddhirnAdhigatA / tatastasya rAjJo mAnase mahatI cintA samudapadyata / itazca sa yavarAjarSiH purapravezaM vidhAya kasyacit 36 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 muktAvalI kumbhakArasya gRhe samAgatya tasthau / sa ca kumbhakAro navInAni mRNmayAni bhANDAni nirmAyaikatra gRhakoNe sazcitAnyakarot tanmadhye kasyacinmUSakasya saJcAramAlokya mRSakapratibodhAya sa prajApatiH enAGgAthAmapAThIt / yathA sukumAlaga ! bhaddalaga!, rattiM hiMDaNasaliga / bhayaM te Nasthi maMmUlA, dIhapuTThAu te bhayaM // 3 // ayamasyA arthaH-he mUSaka ! tvamatIva sukumAro'si, tathA saralo'si, tvaM rAtrau saJcaraNazIlo'si, tava matto bhItiH kApi nAsti, kintu dIrghapRSThAtsaddhItirastIti gAthArthaH / enAmapi gAthAM zrutvA tatkSaNaM yavasAdhuH zizikSe / athA'bhyAsadAyA'ya gAthAtrayametadvAraMvAramabhyasana sa munistatra nijAsane samAsIt / itazca paurAH sakalAstadAgamanena pramumudire / paraM dIrghapRSThAravyamaMtriNo manasi mahatI cintA jAtA / tadA tenaivaJcintitaM asau muni navAnasti / yadyenaM rAjA nijabhaginyA vRttAMta prakSyati, tasiau sarvameva vRttaM rAjAnaM kathayiSyati, tatazca madIyA sarva prakaTIbhaviSyati / ataH prathamameva rAjJaH samIpe tathA prapaJco vidhAtavyaH, yathA'nena muninA saha rAjA na mileta, nainamatra sthApayet, kintu tatkAlameva muni nagarAniSkAzayet / itthaM manasi vicArya tatkAlameva raajaantiknggtH| tatra gatvA rAjAnaM namaskRtya yathocitasthAne samupAvizat / atha prasaGgaM lAtvA sa rAjAnamevaM vyajijJapata- he pRthvInAtha ! yaste pitA pravajitaH sa samAgato'sti / rAjA vakti, tarhi vara jAtam / ahamapi tatpArzvagamiSyAmi, tasya vidhinA namaskAra kariSyAmi / mAnasika vRttamapi prakSyAmi / iti rAjJo vacanaM nizamya punarapi pradhAnazcintAsAgare patito manasyevaM dadhyo, nUnamasau tadantikaM yAsyati prakSyati ca, tato me prakaTiSyati kapaTamato mayA kartavyaH SCRIBECEOM // 17 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko'pyupAya iti vicintyAmAtyenoktaH / he svAmin ! sa sAdhuH saMyamapatito'sti taM vaMditvA pRSTvA vA kiM syAt / tvaM sarva vRttaM tadIyaM na jAnAsi ahaM tu jAnAmyatastvAmevaM kathayAmi / eSa tu SaNmAsAcAritrabhraSTo'sti / asau mahAlobhI tvAM kapaTajAlena pazcitvA rAjyamidaM punargrahItumatrAgato'sti / tato rAjovAca yadi tasya rAjyalipsA vartate, tarhi sukhenaiva tad gRhNAtu, manAgapi me tena duHkhaM na syAt / purA'pyetadrAjyaM tadIyamevA''sIt / ityevaMvidhAM vAcamAkarNya duSTena mantriNA rAjJo manasi sAdhuviSaye tathA mahatI ghRNAkAri, yathA sa rAjA nijapitaraM taM sAdhuM hantumiyeSa / tatrAvasare duSTadhIH sa mantrI nitarAM tutoSa / tataH sa rAjA nizi kRSNakambalamupari nidhAya khaDgaM gRhItvA taM sAdhu nihantuM niryyo| mArge gacchan / rAjA manasyevamavadhAritavAn / yadyasau jJAnI mama mAnasIM zaGkAmapaneSyati tarhi taM na haniSyAmi, iti nizcitya tatsamIpe kutrA'pyalakSitastasthau / itazca svAsane samupaviSTo yavarAjarSiH prathama kSetrasvAminoktAGgAthAmapAThIt / tAmAkarNya rAjaivamabudhyata / aho! sAdhurmahAjJAnavAnasti, yenA'munA mamA''AmanaM jJAtam / parameSameva yatheSa madbhaginyA viSaye'pyapRSTaH sarvakathayiSyati tatasya paripUrNajJAnitve niHsaMdeho mamAtmA bhaviSyatItyevaM vicArayana yAvadAsIt, tAvanmunirvAlakoktAM moIramaNaviSayikAM dvitIyAGgAthAmapaThIta / tAM zrutvA sarvathA trikAlajJAnavAnayamiti nizcitavAn rAjA / yato hi-tayA gAthayA rAjaivamabudhyata yathA-mama bhaginyetasminneva nagare kutrApi guptasthale tiSThatIti parameSa munistatsthAnAdikamapi yadi prakaTayettarhi kRtakRtyatAM prApnuyA- | miti cintayana yAvadAsIdrAjA tAvanmuniH kumbhakArapaThitAM tRtIyAGgAthAmpapATha tAmAkarNya rAjJA nizcitam / aho ! duSTo dIrghapRSThapradhAna eva matsvasAramapajar3e / sa eva nijAvAse guptasthitAM tAmakarot mahAnanoM jaatH| tadAnImeva prakaTIbhUya gurorantikamupetya Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 muktAvalI // 18 // BECAREGAR jAte prabhAte sainyaiH saha tatra mAdikAni ca nijAyattAnyakarA ntikmaayyau| tatrAga | bhaktyA nijapitaraM taM yavarAjamuni vavande / tatrAvasare guruNA pRSTaH / ko'si ? rAjA vakti svAmin ! tavaiva kuputro'smi, punarUce guruH kimucyate kuputra iti / tato rAjJA prabajite pitari yathAjAtaM tadAditaH sarvamapyAveditam / zrutvApi tad guruNA maunamevAzritam / rAjA'vak / he svAmin ! tvaM dhanyo'si / tvaM sarvajJatAmadhigato'si / yastvamadhunA mama mAnasIzcintAmazeSAmapAkaroH / tava puNyAdeva sarvasiddhiH setsyatItyAdimiSTasnigdhavacasA saMstutya namaskRtya ca sa rAjA nijAvAsamAyayo / atha jAte prabhAte senyaiH saha tatra gatvA tasya duSTapradhAnasya gRhamavarodhya tadantarbhUtalagRhAnijabhaginImAnItavAn / tasya gRhe yAnyupakaraNAnyAsan tAni sarvANi sagRhANi tadIyagrAmAdikAni ca nijAyattAnyakarot / tasya mahAnarthakartuzca zUlikAM dAtumAjJaptam / tacchrutvA dayAluryavamunirjIvantaM taM mocayAmAsa / atha yavarAjarSistato vihRtya kiyadbhirdinaiH svkiiygurvntikmaayyau| tatrAgatya yavarAjarSirvidhivRd guru vavande / gururvakti rAjarSe ! saMsAriNo militvA sukhena samAgato'si / sAdhurvakti svAmin ! tavAnukampanataH sarva siddham, punarguruNA pRSTaH rAjarSe / tebhya upadezaH kIdRzo dattaH / tato rAjarSikti he guro ! mayA mArgamadhye gAthAtrayamupalabdhaM tadevopadi-: em / paramarthastAsAM ka ityahaM na veni / yathAzrutaM tathopaviSTam / teSAntu tAbhirgAthAbhirmahAn lAmo jAtaH / tatrAvasare guruNoktam / / he rAjarSe ! yadi tAdRzenArthasteSAM siddhastahi yo hi tasvamupadizati, tena lokopakRtiH kathaM na syAt / api tu syAdeva, / yaduktam-gAthAyAma" sikkhiyana maNUseNaM, avi jArisatArisa / peccha muDasilogehi, jIviyaM parirakkhiyaM // 1 // " ayamasyA AzayA-pAmaroktamapi yAda tAdRzaM zikSaNIyam / zikSitaM hi kimapi pathA na jAyate / yasmAttAdRzazikSita-- DSCIES // 18 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAprasAdenaiva yavarAjarSirjIvito'bhUt / he rAjarSe ! jJAnamAhAtmyaM kIdRzamiti pazya, yatastvaM grAmyoktavacanavalAdeva jIvanatrA''gato'si, parAnapyupacakartha / viziSTavidyAvA~stu svasya parasya cAdhikamupakaroti / tatra kimAzcarya ityevaM guruNA bhaNito yavarAjarSirgurUktaM sarvamanumodayazciraJcAritramparipAlya svAyuHkSaye mRtvA vaimAniko devo'bhUt / etena dRSTAntena bhavikajanaretajjJAnamavazyameva grAhyam / yahi ajJoktena padyena lokopakaraNamabhUta, tarhi yenAdhikaM jJAnamarjitamasti, sa svakIyamparakIyaJca kilaihikamAmumika~zca zreyo vidhAtumarhati / iti hetoH sabairaiva bhavyairjJAnArjane yatitavyam, jJAnasyaikenApi caraNena lAbho'bhUt / tatropazamAyupari cilAtIputrasya 6-dRSTAntaH___ yathA-bhavAntare cilAtIputro brAhmaNo vidvAnabhimAnI jAtyahaGkAravAMzvAsIt / tenaikadA rAjasabhAyAmIdRzI pratijJAkAri, yo mAM zAstravAde jeSyati tasyAhaM ziSyo bhaviSyAmIti / athAnyadA kazcinmahAvidvAna jainmunisttraagtH| sa rAjasabhAGgatvA tena saha zAstrArtha kRtvA paryante ca tamparAjitavAn / tataH sa pratijJAnusArAttasya muneH ziSyo'bhavat / parantu brAhmaNatayA sa dIkSito'pi malAdiparISahaM soDhuM no zaknuyAt / apitu tatra ghRNAmakarot / lokasamakSamevamavocacca-aho ! kIdRzo dharmaH ? yatra snAnAdi. zuddhirapi na vidhIyate / itthazcAritramparipAlya svAyuH sampUrNIkRtya ca mRtvA sa devo jaatH| tatazyutvA pUrvajanmani malAdiparIpahaghRNAkaraNoditAzubhakarmAvazeSatayA rAjagRhanagare dhanAvahazreSThino gRhe cilAtInAmnI kAcana tasya dAsI, tasyAH kukSau | putratvenAvatatAra / tasya nAma lokazcilAtIputra iti dhRtam / yA caitasya brAhmaNajanmani bhAryA''sIta, sA ca svabhAra vazI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI // 19 // SECREE kartumanekamupAyamakarot / taM mRtamAkarNya vairAgyodayavazAtsApi dIkSitA satI cAritraM paripAlayantI mRtvA devI jAtA / tatazyutvA lAdharmavargaH1 tatraiva nagare tasyaiva dhanAvahazreSThino bhAryAkukSau putrI jaataa| sA mahAsundarI cAsIt / tAzca bAlikAM cilAtIputraH krIDayAmAsa / kramazaH sA kanyA yauvanamApa / pUrvabhavasaMbandhavazAttasyAM cilAtIputrasya mahAnanurAgo jaatH| tasyA api tasmistathaiva rAgo babhUva / tato rahasi tayA saha cilAtIputraH pratyahaM viSayasukhaM bhoktuM lagnaH / atha tayostamanAcAraM viditvA zreSThinA cilAtIputro gehAniSkAzitaH / tataH sa cilAtIputrazcaurasamAje samAgatya taiH saha maitrIM vidhAya cauryakaraNe nipuNo jAtaH / kiyatkAlAnantaraM taM sAhasikaM mahAdhIraM jJAtvA sarve te caurAH svanAyakaM ckrH| athaikadA sa cauranAyakazcaurAnevamuvAca-asyAM rAtrau rAjagRhanagare dhanADhyasya dhanAvahazreSTino gRhe cauryAya gantavyam / tatra dhanAdikaM bhavadbhireva grAhyam, yA ca tasya suSamA'bhidhAnA kanyAsti tAmAnIya mahyameva bhavadbhirdAtavyA / iti nizcitya tazvIraiH saha cilAtIputro rAjagRhe tasyAlaye samAgatya khAtraM vidhAyAntaHpravizya caurA yatheSTAni mahAhA'Ni ratnAdidhanAni granthi badhvA bahirnirjagmuH / suSamAmutpATya cilAtIputro'pi bahirniragAt / tatastatkAlameva lokA jAgRtAcauracaura iti bumbAravaJcakraH / tatasteSAM pRSThe lokAnAM kolAhalamAkarNya koSThapAlo yAvattatrAgatastAvaccaurA nezuH / itastato vilokya tataH koSThapAlena nijaizcaturbhiH putraiH saha zreSThI caurAnupadaM tasyAmeva dizi turaGgArUDho'dhAvat / pRSThe samAgacchatastAna vilokya te caurA mArga eva tAni dhanAni tyaktvA kutrApi nezuH / cilAtIputrastu mArga hitvotpathena cacAla / taddhanAni mArge patitAni sarvANyAdAya koSTapAlastataH parAvartata / zreSThI tatyutrAzca tato'gre stenAnupadaM vilokyntshceluH| atha pazcAdAgacchatastAnAlokya sa taskarAdhIza evamacintayat / aho ! eSA suSamA mama prANAdapi preyasI // 19 // kA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartate, ete ca mAM grahItuM tvasyA samAgacchanti kiGkaromi ? enAmapi kathaM tyajAmi ? yadi na tyajAmi, tarhi mama jIvitamapi yAsyati, evaM dhyAyana sa samIpAgatAMstAnAlokya kozAta khaDgamAkRSya tasyAH zirazciccheda / tasyAH kavandhaM tatraivA'tyAkSIt / kevalaM sravadraktadhAraM tasyA mastakaM kare kRtvAgre cacAla / te'pi tatrAgatya tAM putrI tathAvasthAmAlokya bhRzaM zocantastataH parAvartamAnA gRhamAyayuH / athA'gre gacchan sa cilAtIputraH kasyacana vRkSasyA'dhaH kAyotsarge sthitaM sAdhumekamapazyat / tasmin kAle sa ekasminkare kSaradraktadhAraM maulimaparasmin zoNitAktaM kRpANaM dadhAna AsIt / paramAgAmizubhabhAvodayAtsa cauranAyako duSTakarmApi tammunimevamanAkSIta-bho mune ! mAM dharma bada / tadA sa munirevamacintayat-aho! ko'pyeSa zubhapariNAmako jIvo'sti / yata AtmakalyANArtha dharmA pRcchati / iti vicintya sa munistasmai ' upazamavivekasaMbarA dharmAH santi / ityupadezaM datvA gaganamArgeNAcalat / tatrAvasare tasya tathAvidhazcamatkAraM vIkSya manasi dadhyau-aho ! ko'pyasau camatkArI mahAvidvAn dRzyate / yadayamAkAzamArgeNa gacchati, itare tu pRthivyAmeva clnti| paramanena ye " upazamavivekasaMvarA dharmA darzitA iti" tadartho mayA vicAraNIya iti vicArayan sa cauranAyaka upazama ityasya krodho jetavyaH-yathA krodhopazAntirbhavettathA vidheya iti jJAtavAn / tatazca sa tadAnImeva manasi pazcAttApamakarot / aho ! krodhavazAdevA'hamIdRzamanAcAraM strIghAtAtmakamakArSam / yadi me krodho nAbhaviSyattahi narakagatidAyinIyaM strIhatyA kadApi mama naivAbhaviSyat / ato'dyaprabhRti krodho naiva kartavya iti nizcitavAn / tathA viveko'pi mama nAsti, vivekahIno janaH pazurucyate / mayApi pazuvadeva tatkRtam / ityevaM vicArayatA tena caureNA''zravadvAroparodhaH, saMvarazabdasyArtha ityabodhi--ato mayA yAvat saMvaro na vihitastAvanme sarva viphalamevAsti / athaivaM vicArya sa cilAtIputraH karadhRtasu 24 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta dhamevaH pamAmastakaM tathA zoNitAI kRpANaM bhUmau tatyAja / yAvanme kRtakarmakSayo na syAttAvanmayA kAyotsarga eva sthAtavyamiti nimuktAvalI | zcitya yatra sthale sa muniH kAyotsarga kRtavAn, tatraiva gatvA kAyotsarge nishclmnaaststhau| tatrAvasare taccharIraM sussmaaknyaa||20|| IAL ziracchedoddhRtazoNite liptamAsIt / tena lohitagaMdhena vajratuNDAH kITikAzcaTitAH, tAstadaGgAni kramazazcAlanIsannibhAni kRtavantyaH / atrArthe caiSA gAthAdhIro cilAiputto, muiMgaliAhi cAliNi vva ko| jo tahavi khajjamANo, paDivanno uttama attuN|| 1 // vyAkhyA-dhIrasattvasaMpanazcilAtIpatraH ( maiMgaliAhi ) kITikAbhirmakSyamANazcAlanIva kRtastathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamartham, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdayam / arthAta kAyotsarge sthitasya cilAtIputrasya dehaH kITikAbhizcAlanIvatsahasrazacchidraH kRtastathApi tadaGga vihvalatAM nA''pat / mano'pi naiva kSubdhaM girivi nizcalatAmeva ddhau| dhyAnaM na jahau / tathA kurvanneva sadgatiyAnalakSaNena zubhadhyAnena mRtvA devagati lebhe / ____etena dRSTAntena janaretadeva sAratayA grAhyam / yatkila-svalpenApi tattvajJAnena zuddhazraddhAvA~zcilAtIputro mahAkrUrakarmApi devatvamadhigatavAniti / kiJca tatvajJAnaM zuddhabhAvena samArAdhayatAM mokSo'pi karagataprAyo bhavati / ato he lokAH ! yadi yUyaM bhavAmbudhi titIpatha tarhi paripUrNa jJAnaM labhadhvaM / yena tatvajJAnamAsAdya dustarama, saMsArasAgaramaklezena tariSyatha / atha jJAnopari rohiNIyacaurasya 7-kathAnakam BOSCORREKX-XX // 20 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAhi-ihaiva bharatakSetre rAjagRhanagare zreNiko nAma rAjA rAjyaM zAsti / tadIyo mahAmatimAn nijaputro'bhayakumAra eva pradhAno'sti / tasminneva nagare kasyacit stenasya rohiNIyanAmA putro babhUva / jananAntarameva kazcinnimittajJastamAlokya tasya mAtaramevamuktavAn-asau te zizuzcAritraM pAlayiSyati, saMsAra tyakSyati tatra ko'pi sandeho nA'sti / tataHprabhRtyevaM mAtrA zikSitaHhe putra ! sAdhusavidhe kadApi tvayA na gantavyam, na tatsannidhau sthAtavyam / na teSAM bacanAdikaM zrotavyam / yataste bAlakAna pralobhya haThAd gRhNanti / so'pi zizurmAtuH zikSAmavadhAritavAn / tataHprabhRti tathaiva kartu lagnaH / kiJca caurakule sa eva putra: prazasyo bhavati yo hi stenakarmaNi nipuNo lokAnAM dhanAni corayana kuTumbaM puSNAti / ato naimittikokta-viparItalakSaNalakSitaM putraM bAlyAvasthAyAmeva mAtApitarau tathA zizikSAte / athaikadA zrImahAvIrasvAmI caturdazasahasramunibhistathA dvizatsahasrasAdhvIbhiH saha tatra rAjagRhanagare samavasasAra / tasya samavasaraNaM caturnikAyadevaiH pRthivItaH sAdhakozadvayonnata vihitam / tanmadhye devatAnAGkoTidharmopadezazravaNepsayA samAgatya tasthau / tathA bhavyAzayairmanujAdibhirapi sA pariSad vibhUSitA''sIt / tatra dvAdazavidhapariSatsu zobhite samavasaraNe zrImahAvIraprabhurdharmopadezaM kurvannavasaraprAptadevA'dhikAramitthaM varNayannAsIt / yathAaNimisanayaNAmaNakaja-sAhaNA pupphdaamamilaannaa| cauraMguleNa bhUmi, na chivaMti surA jiNA viti||1|| evamasyA artha:-he bhavyAH! devAnAmetAni lakSaNAni jAnIta / teSAM nayanayonimeSonmeSau na bhavataH / tathA teSAM manovAJchitaM SAREERCORRUCIXXXIST Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamavagA sUktamuktAvalI // 21 // kArya sadaiva sidhyati / tedhRtAH kusumasrajo mlAnA na bhavanti / devA hi pRthivIspRzo na bhavanti / kintu dharAtazcaturaGgulopayeva te tiSThanti / sarvasukharddhayAdinA manuSyebhyo'dhikA vartante / itthaM devAna varNayan prabhurAsIt / tatrAvasare kasyApi samanazcaurya kRtvA tvarayA samAgacchan sa rohiNeyaH samavasaraNamadhyata: palAyamAnaH sAdhUnAlokya mAtuH zikSaNa saMsmRtya karNI pidhAyAtitvarayA dhAvituM lgnH| paraM bhavitavyayogAttasya caraNaH kaNTakena viddhastena bahuduHkhIbhUtvA'gre calituM yadA nAzaknottadA tatraivopavizya yAvatkaNTakaM niSkAzayannAsIta, tAvatA devatAdhikAraviSayiNImimAMgAthAmayIM prabhordezanAM zrutavAn / buddhitaikSNyAdekavArazravaNenaiva tena sA gAthA mukhapAThIkRtA / yato hi puruSeSu zreSThAnAM dvAtriMzallakSaNAni bhavanti / caurAstu-patriMzallakSaNalakSitA jAyante / ataH sa tAGgAthAmavilambenaivA'bhyastavAn / tAM vismartu kRtaprayatno'pi na visasmAra / atha kaNTakaM niSkAzya nijAlayaM drutamAgatya mAtrA militazcauryAnItaM dhanamapi tasyai samarpitavAn / itthaM mAturupadezAtkrameNa sa cauryakarmaNi mahAnaipuNyaM gatavAn / dine ca mahArhavasvA''bharaNAdinA maNDitAtmA mahAjanaiH saGgati vyatta / mahebhyAnAmApaNeSvapi gatvA taiH saha paricayaM kurvANo rohiseti nAmnA lokeSu prasiddho'bhUt / tato mahatADambareNa mahAjanaveSa vidhAya rAjasabhAyAmapi praveSTuM lanaH / samastA api mahAnto janAstasya paricitA Asan / nijayA cAturyakalayA'khilAnapi mahato janAn sa nijamitrANyakarot / rAtrau ca sa kramazastanagaravAsinAM sarveSAM sArabhUtAni dhanAdIni corayitvA sakalAnapi nirdhanAnakarot / paraM kadApi ko'pi taM naiva jagrAha / tatazca sarve mahAjanA militvA rAjAntikaGgatvA vijJapayAmAsuH / svAmin ! sarve vayaM caureNa nirdhanIkRtAH / adhunApi yadi cauranigraho na syAtcarhi vayaM ke'pi nA'tra sthAsyAmaH / vayazca mahAkaTe patitAH smaH / satyaraM tannigraho // 21 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5E3% 83 pAyaM kuruSva / no cedasmAkaM dhanabhavanAdikaM sarvamapi gRhANa / asmabhyamanyatra gantumAjJAM dehi / ityAdi taduktamAkarNya cauranigrahArtha sa rAjA tAmbUla-vITikA-pradAnapurassaraM nagare paTahaM vAdayAmAsa, yaH kopi cauraM grahISyati tasmai yatheSTaM pAritoSikampradAsyAmIti vAcitazca / paraM ko'pi tannigrahAya tAmbUlavITikAM na jagrAha / tadA zrIabhayakumAra evaM tambhigrahArtha tAM bITikAmagrahIt / sakalajanasamakSamuktazcAhaM hi saptAhAbhyantare taJcauramavazyameva nigrahISyAmi / tatpratijJAmAkarNya sarve tadArtA lokAH svasvasani gatvA kAryamArebhire / itazca mahAmatizAlI, caturbuddhipAlI, catudarzavidyAniSNAtaH, dvisaptatikalAkalitaH, mahAsAhasikaH, dhIraziromaNidharmadhvajaH zrImAnabhayakumAro'pi tripathacatuSpathAdisakalasthAneSu tannigrahArtha babhrAma / eraM kutrApi caurazuddhiM nA'dhigatavAn / etatsvarUpaM viditvA sa caura ekAM patrikAmabhayakumArAya dadau, yathA-he pradhAna ! abhayakumAra ! svamidAnI mAM grahItuM bhRzaM yatase, paraM mama nigrahaNe kasyApi zakti va dRshyte| tvaM caturdhA sumati dhatse, mama tu paJcadhA buddhirasti / kadApi kenA'pyagRhIto yadi saptame divase tvAmahaM na mileya tarhi-caurona syAm / iti sevakArpitA mudritAM tatpatrikAmudghATya paThitvA sa kumAro mahadAzcaryamadhyagacchat / nijacetasi dadhyau ca-aho ! matimAnasau caurH| yena mamAzayaM jJAtam / patraJca dattam / atazcauraziromaNiH ko'pi prazasyatamaH pratIyate / athA'bhayakumAro'pi SaDmidinaizcauranigrahAya kRtaprayatnasya viphalatAM vIkSya saptame dine tena cintitam / nUnamadya sa cauraH sameSyati / yatastena puraivAvadhidatto'sti / tataH sa kumAraH sarvANyupakaraNAni samAdAya pauSadhaJjagrAha / tataH pauSadhazAlAmAgatya darbhAsane samAsInaH svAdhyAyadhyAnAdikaM kartuM lagnaH / tatranyasevakampratyuktaJca / bhoH sevaka ! yadi ko'pi mAM militumatrAgacchet sa na roddhvyH| itaH so'pi rohiNIyAkhyataskaraH saptama Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamevage:1 sUktamuktAvalI 41 22 // dinaM pratIkSamANaH saptame divase divyavasanA''bharaNAdinA vihitA'pUrvazobhastadyogya prAbhRtamAdAya kumAramilanAya cacAla / tatsthAne samAgatya svakIyaniyatasthAne pradhAnamapazyan bhRzaM khedamAvahan dadhyau / yadyahaM pradhAnaM na miliSyAmi, tarhi pratijJA me viphalIbhaviSyati / ato'dya yena kenopAyena sa draSTavya, iti dhyAtvA tatsevakamapRcchat / bhoH! kutrA'sti pradhAna: ? tenoktam so'dya pauSadhaM lAtvA pauSadhAlaye dharmadhyAne tiSThati / atha sa caurastatrAgatya kumAraM namaskRtya tadyogya prAbhRtIkRtya tadabhimukhamupAvizat / tamAgatamAlokayan kumAro manasi cintayati / nUnamayameva cauraH, anenaiva patramprepitam / yadadhunA'vadhArite divase saptame svapratijJApAlanAthamatrA''gato'sti / parameSa prAyeNa bahudhA rAjAntike madantike ca samAyAti / pUrvaparicitasya lakSaNamantarA caurakathanamapi naiva saMghaTate / paraM tatrAvasare tasya tatrAgamanAdayameva caura iti svamanasi nizcitavAnapi veSADambaratayA ciraparicitatayA ca tadAnAmaSa cAra iti vyaktIkata sa nAzaknota / tatazcauro'pi kiJcitkAlaM tatra sthitvA taM namaskRtya gantumaicchat / tatrAvasare kumAreNa sa bhaNita:-he sajjana ! prabhAte pAraNAsamaye tvayA mama gehe samAgantavyamavazyameva / so'pi saharSa bahumAnapurassaraM kumArakRtanimantraNamurarIcakre / atha jAte ca prabhAte kumAraH pauSadhaM samApya svAvAsaM smaagtH| tatraivaM dadhyo-adyAvazyamevAtra nimantritazcoraH sameSyati / tanmukhAdeva cauro'hamiti khyApanArthamekasmin pAtre candrahAsamadyamizrita dadhi sthApitamapasmina pAtre ca nijArtha zuddhaM dadhi sthApitam / athAgatastatra caurH| tatasto rohiNIyakamArau bhoktamupavizataH / bhRtyo hi tasmai corAya madyamizritaM dadhi dado, kumArAya ca zuddhaM dadau / tAbhyAmbhuktama, kSaNAdeva sa cauro madyayogAdvikalA jaatH| tatasta pramatta vijJAya tamutthApya nijazayanasthAne devarAjamandiropame nijadivyapalyakopari svApitaH sa cauraH / tatra ca pUrvameva divyA XMARRRRRRRORIES // 22 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mbarA divyA''bharaNA devAGganopamAzcatasro yuvatyazcAmarAdikAni devasUcakAni kare dadhAnAH sthApitA Asan / kiyatkAlAnantaraM sa pumAn yadA svAsthyaM lebhe, tadA divye bhavane ratnAdijaTitaM divyavitAnazobhamAnadivyazayyopari sthitamAtmAnaM vilokyana tathA tAH kanyAzca pazyan kimahaM devo'bhUvamiti vitarkayan tAbhirekasvareNa " jaya 2 naMdA jaya 2 bhaddA" ityuccarantIbhirbhaNita:-svAmin ! kAmIdRzIM tpsyaamkRthaaH| yena tvamadhunA daivIM samRddhi prAptavAnasi / abhayakumAro'pi tatrAvasare kanyAkRtapraznasyottaraM zrotukAmacchannastasthau / yataH kumAra itIcchayA tathA'karot / yadevaMkRte kilA'zcaryalIlAM vIkSya naisargikImAtmavRtti vakSyati nUnam / iti hetoH kumAraH karNa dadad guptaH kutrApi samIpadeze sthito'bhUt / itazca sa rohiNIyaH svasthIbhUto divyaM tadbhavanaM apsarasa ivAgre sthitAstAH kanyAzca tathA tAsAM bhASaNaM divyAM zayyAzca vilokya satyamevAhaM devo jAto'smIti yAvadvaktuM lagnaH, tAvad bhagavatA mahAvIreNoktAM yAGgAthAM purA zuzrAva, tasyAH smRtirjAtA / tatazca sa manasi dadhyau-aho ! kiM me svapnaH bhramo vA ? yatprabhuNokta-devAH pRthivIM na spRzanti, kintu pRthivItazcaturaGguloca' tiSThanti / etAstu tathA na dRzyante, sarvA bhUmi spRzanti, devatA nimeSazUnyA bhavanti / etAstu sanimeyonmepA dRzyante / kizcaitAsAM kaNThasthAH kusumasrajo mlAnA bhavanti / devAnAM tu tathA na bhavanti, tathA devAnAmarivalaM manovAJchitaM siddhayati / etAsAM tu yAni yAni lakSaNAni bhagavAnna bocata teSAM sarveSAM kA vAtA? kintu devatAyA ekamapi lakSaNaM naiva dRzyate, nUnametatsarva mAM vaJcayitvA madIyaM satyasvarUpaM boddhaM kumAra evaM kRtavAn / naitA devyAH , naivedaM svargIyabhavanam / sarvamidaM mama vaJcanArthameva kumAreNa apazcitamasti bhavatu, yadi kumAro dvAtriMzallakSaNalakSito'sti, tabahamapi tato'dhikalakSaNacatuSTayavAnasmi / BOARDESAKALSANKRANCHORK Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 muktAvalI A8- CREENSHOCERY kA ata enamevAnena prapaJcena vaJcayAni tarhi varamityavadhArya tAH pratyavocata-he devyaH! mayA bahUni satpAtradAnAni kRtAni, zIla51 pAlitam anekadhA zrIsaGgha sArthIkRtya yAtrA kRtA, sahasrazaH svAmivAtsalyaM vyadhAtU, tathA pauSadhapratikramaNasAmAyikabhagava tpUjanAdikaM bahudhA kRtam, tatpuNyapuJjaprabhAvAdevAhamatra devo yAto'smi / itthaM tadvAcamAkarNya kumAreNA'cinti-aho ! mama ceSTitamidamapyanenAvodhi / eSApi yuktina siddhA / ena matimadgariSThaM mahAcauraM kayA rItyA gRhNAmi ? / prAnte kApi yuktiryadA kumArasya tannigrahe na militA, tadA tadIyacaraNayordaNDavatpapAta sa kumaarH| tatrAvasare pAdAnataM kumAraM sa vakti-svAmin ! tvaM kasmAd vibheSi, yena me caraNe patito'si / pradhAno vakti / he matiman ! mamedAnIM rAjJo bhiitirvidyte| ityAkarNya tenoktam-he svAmin ! tavApi yadIdRzI bhItirasti, tarhi mama kIdRzI sA bhavet ? tadA kumAreNoktam / bhoH ! tvaM mA bhaiSIH / tava bhItivAraNamahamasaMzayaGkariSyAmi / tatastaM paribodhya rAjAntikaM kumAro'nayat / rAjovAca-enamidAnImatra kimarthamAnItavAnasi / atrAvasare pradhAnastamevaM jagAda-he mahArAjAdhirAja ! yaM nigrahItuMbhavaddattAM tAmbUlavITikAmahamagrahIpam, tamevehAnItavAnasmi, eSa tvAM namaskartumAgato'sti / etatkRtAM praNatitatiM gRhANa / etasmai dhanyavAdapurassaraM mAnyavizeSaM dehi / yataH-parairagamyAmenAM mahI nagarI maharddhizAlinI zAsataH siMhasyeva tava mukhAdbhakSaNamasau gRhNAti / tathApi na kenApi dRSTo na vA gRhItastathA kurvannetasya sAhasaH kIgasti,kiyatI caitasya buddhirastItyahaM vaktuM na zaknomi / etatkarmanaipuNyabhAjAmIdRzaH ko'pyanyo dhIro naiva dRzyate / yadasau nijaparAkramamahatvaM darzayana svayameva bhavadane samAgato'sti / ityAdikumArakRtatatprazaMsAmAkarNayatA nRpeNApi tasmai sammAna pradattam / tatrAvasare rohiNIya utthAya kRtAJjalirbhUtvA rAjAnaM praNamyovAca-he svAmin ! ahaM tu mahAkSudro'smi, mathi guNAnAM lezopi na vidyate / ahaM tu tava womance C // 23 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziramA grahISyAmi / tadarthamevA''gato'smi / iti zrutvA rAjJoktam-ki bhoH! ahaM tu kazcana mahAna sAdhukArostyayamiti tvAmavediSam / tvaM tu mahAparAkramI dRshyse| ityudIrya smayamAno bhUpatiH pradhAnampratyevamavocata / bhokamA mana viSaye kiM vadAmi, yuvAmeva yathA lokAH sukhino bhaveyustathA kurutam / iti nRpAdezaM zrutvA tAvubhau tato bahirAgatya kvacidekAnte | gitAma / tatrAtmavRttaM sarvamAditaH sa kumAraM jgaad| punaH kumAreNa sa pRSTaH, kiM bhoH! devatAnAM lakSaNaM tava kathaM jJAtamabhUt / athaivaM kasAreNa pade bhagavato mahAvIrasya samavasaraNamadhye prabhumukhAravindato yathA prAptaM tatsarve tathaiva tenAvAdi-he svAmina ! tadgAthA'rtho mama hRdi samyag lagnastataHprabhRtyeva meM tvanmilane mahadotsukyamAsIt / ata eva patramapi tubhyaM mayA dattama / prabhapaprabhAvAdeva tvayA saha melanaM jAtam / manasi zubhabhAvo'pyutpannaH / kimadhikaM bravImi, yathA matsadRzo durAcArI tu kadApi tAzena mahatA janena saha saGgati labdhaM nA'rhati / mama tu bhAgyayogAta sarvamapi jAtam / kizca he svAmina ! yathaiva me purAkRtasakatayogAdbhagavanmukhAravindatastAdRzopadezo yAtaH, tathaiva tava saMyogopi / IdRzaM sundaramavasaramadhigamya punarIhakarma kartuM naiva bAkAmi / he svAmin ! tvayA'pi mama nigrahAya mahAnupAyaH prapaJcitaH, paraM bhagavadupadezalabdhA gAthaiva sedAnIM tvadracitajAlato mAmamocata / atrAntare kumAreNa punaH pRSTaH / kiM bhoH ! sA gAthA tvayA bhAvataH zikSitA utAbhAvataH ? / so'vaka-he prabho ! mama tadagrahaNe manAgapi bhAvo nAsIt / ahaM tu samavasaraNamadhyataH palAyamAno bhavitavyayogAttAM prabhuvadanasudhAkara-niHsyanditAM madhAmayIlAthAmanicchannapi zrotrAbhyAmapivam / tanmAhAtmyAdeva mama sarve manorathAH saphalIbhUtAH / tatastamevaM kumAro jagAdaprAtaH pazya kIdRzaM dhrmmaahaatmymiti| yatte kubhAvato'dhItamapi jJAnaM mahadupakAri jAtam / tarhi bhAvataH zikSitaM jJAnaM kathaGkAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI // 24 // CUREXX X lokAnnopakurvIta / tataH so'vak-he puruSaratna ! atrApi kaH sandehaH / kiJca-"mahatAM saGgatikaraNAjanAnAM kumativilayaM yAti toyasthaM lavaNamiva / sadbuddhizvodeti tathaiva mamedAnImatikrUrakarmavyasanino'pi tvatsaGgatyA sadbuddhirudapadyata / ato he svAmin ! adyaprabhRti tathA na kartumicchAmi / tathA paurANAM yAni yAni vastUni mayA'pahRtAni tebhyaH sarvebhyastAni samastAni mattastvaM pradApaya / yena paurAH sukhino bhaveyuH / tato'bhayakumAraH sarva rAjJe vyajijJapat / tato rAjA nagare paTahavAdanamakarot / yathA-bho lokAH ! bhavatAM yAni yAni coritAnyabhUvana tAni tAnyatrA''gatya paricIya ca gRhNantu iti / atha paTahavAdanena tatsvarUpaM vijJAya hRSTAH paurAH sarve'pi tatrAgatya svasvadhanAni samupalakSya jagRhuH / nagare cauropadravo'pi zAnto yAtaH / sa cauro'pyabhayakumArasaGgatyA zuddhazrAvako'bhavat / tato dvAdazavatadhArakaH sa dharmadhyAnAdikaM yAvajjIvaM kurvannante cA''yuSi paripUrNe zubhadhyAnena mRtvA devagati praap| asyAH kathAyAH sAratayA laukairayamavazyameva sAro grAhyaH, yathA nIcajAtIyaH paramastenaH prabhUpadiSTAmekAmeva gAthAM kubhAvataH saJjagrAha / tathApi tasya mahopakAro jAtaH / yaccorayannapi kadApi kenApi sa na gRhItaH / satsaGgatiH prAptA, alabhyajainadharmamAptavAn / prAnte caihikaM pAralaukikazca sukhmaap| ye 'taH zuddhabhAvena bhagavadvANI zaNvanti, tayA jJAnamarjayanti, te'vazyamevAtra loke mahattarAM sukhasampattimadhigacchanti, paratra ca svargApavargobhRtAM divyAM sampadamApnuvanti / ato'vazyameva jJAnopArjane lokaiH prayatitavyam / atha jJAnopari mAsatuSayorubhayordhAtroH 8-kathAnakam lokikaJca sukhamApAyasanApa kadApi kenApi sa paramastenaH prabhUpadiSTAmekAmeva / -8-%-XERCIED) // 24 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsatuSanAmAnAvubhau bhrAtarAvabhUtAm / tAvubhau viSayavimukhau samAgatavArdhakyau kasyacana muneH pArzve dIkSAmagrahISTAm / prAktanakarmadoSavazAcchrAmyatorapi tayorekAkSaramapi yadA zikSitaM nA'bhUt, tadA tayozcatasi mahAn khedo'jani / aho! jJAnasampAdanAya yatamAnayorapyAvayorekapadamapi naiva samAyAti / tadhikajJAnasya kA vArtA ? jJAnena vinA kilAJvayoranye'pi guNA naiva bhavitumarhanti / tadvihInA munayo lokairapi nAdriyante / itthaM khidyamAnamAnasau samupaviSTau tAvAlokya gururUce-bho munI ! yuvAcintAturau kathaM dRzyethe / taduktimAkarNya skhacintAkAraNaM to tamUcatuH / tacchrutvA punastau gururavAdIt / bho munI! yuvAbhyAM satyamuktam / paraM munimirakhilairapi paThitumprayatno yathAmati vidhAtavyaH / yadi kasyacijanmAntarIya-bAnAntarAya-karmadoSAd zAnaM nAyAti tadA tena manasi khedo na kartavyaH / yaduktaM nItizAstre-" yatne kRte yadi na sisthati kotra doSaH" atra yuvayoH ko doSaH / yadi kaThinampadaM zikSitaM na zakyate tahi saralamatyalpAkSarakamapi baburthakameva padaM yuvAmaI pAThayiSyAmi, yAvadeva sukhena yuvayorAyAti tAvadeva yathAmati yatnataH pratyahaM paThanIyam / adhikaM jJAnamAvayonA''yAtIti mA zociSTam / itthaM paThatoryuvayoralpajJAnenaiva kalyANa bhaviSyati / tato gurustayoH-mA ruSya-ruSa, mA tuSya-tupa, ityetat padadvayameva pAThitam / parantubalavattaraprAktanajJAnAntarAyakoMdayAdetasyApi samyaguccAraNaM tayornA'bhUt / tathApi gurucasi kRtavizvAsau tAvubhau tadeva muhumuhurgacchantI, svapanto, tiSThantAvamyasituM lagnau / kSaNamapi tadabhyAsato na viremAte, tanmukhAcchrAntaH zizavo'pi tatpadadvayaM mukhapAThaJcakrire | kintu tayoH samyagabhyastaM tannA'bhUt / tataH sarvadaiva tadevoccarantau vIkSya sarve'pi tannAmnaiva tAvubhau samAvayituM lagnAH / yadA to gocaryAdi lAtuM nagaraM gacchantau tadA tAbAlokya kiyanto bAlakAstadIyamogha-joharaNa kecana vastraM kecica kambalamanye Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 muktAvalI // 25 // ca daNDaM balAd gRhanta Asam / tathApi cAlakRtopadravaM soDhumazakyamapi sAnanda sahamAnau tau manAgapi tadupari roSa na pkaate| itthamalpatarajJAnasamAvezAddhapakrodhau jitvA zAntisudhArasasAgaramagnamAnasau tau zukladhyAnaM vidadhatau kramazaH kSapakazreNyAmAgato saJjAtakaivalyajJAnau mokSa prApatuH / bho bho bhavyAH ! pazyata jJAnavalam / yanmAsatuSayormahAmandamatyorapyalpatarapadadvayajJAnamAtrAdeva mahopakAro'bhUt / yadi yuSmAkamadhikaM jJAnaM syAttarhi saMsAre'smiJjIvanto bhavantaH sarvA api sukhasampado bhokSyante, paratra cA'tidurlabhamapi zAzvataM zivasukhaM vaH karatalA'dhigatamiva sukarameva bhaviteti matvA sarvairapi laukikapAralaukikasukhArthibhijJAnasampAdamAyA'vazyameva prayatitavyam / 2-atha manuSyajanmaviSayebhavajaladhi bhamattAM koI velA vizekha, mamua janama lAdho dullaho ratma lekhe / saphala kara sudharmA janma te dharmayoge, parabhava sukha jethI mokSa lakSmI prabhoge // 11 // he bhavyAH / ihA'pArasaMsArasAgare nimajjatAM bhavatAmadRSTayogAtkadAcitkamidamamUlyaratnaprAya mAnuSa janmA'dhigatamasti / atidurlabhamidamadhigatya puNyavanto janAH sukRtArjanenaiva tatsaphalayanti / yato hi sazcito dharma eva jIvAniha janmani sukhinaH karoti, paratra mokSasukhaJcA'nubhAvayati / ato dharme sarvaireva pramAdaM vihAya vartitavyam // 11 // manuja janama pAmI Alase je game che, zazinRpati pare te zocanAthI bhame cha / dulaha daza kathA jyUM mAnukho janma e che, jinadharama vizeSa jor3atAM sArtha te che // 12 // RECEREAKIRATRIKA // 25 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IASEEMSEX kiJca ye jIvA IdRzamadhigataM manuSyatvaM pramAdarazAdviphalayanti, dharma hitvA pApAni kurvanti / te zaziprabharAjavatpazcAcA kurvantaH saMsArAArakAnanamadhya eva bahuzo bhrAmyanti, kadApi tasya saMsArasya parampAramadhigantuM nArhanti / kiJcaitanmanuSyatvaM daza dRSTAntazravaNAtprANinAmatidurlabhamasti / tathApi ye prANino vItarAgAhataprarUpitazuddhajainadharma yathAvat pAlayanti / teSAmeva vizuddho dharmo bhavakAntArolacane sArthavAhatulyo bhavati // 12 // prabhAdavazadurgatipatanopari zazipramarAjJaH 9-kathAtathAhi-ihaiva bharatakSetre zrAvastikA nAma mahatI nagaryasti / tatra suraprabhanAmA rAjAsti / tadIyo bhrAtA kanIyAn zaziprabho yuvarAjapadaM bhajate / tatraikadA dharmaghoSasariH katipayamunigaNaiH sahodyAne smaayaatH| tadA jhaTiti vanapAlaH sAdhusamAgamanavardhApanaM rAjJe dadau / tadA hRSTo rAjA tasmai yatheSTaM tuSTidAnaM dattavAn / tato laghubandhunA saha mahatA rAjakIyenA''DambareNa rAjA guruvandanArtha tasminnudyAne yatra guravastasthustatrAgataH / gurUn vidhivannamaskRtya yathocitasthAne sarve lokA upAvizan / guravo hi bhavabhayaharI dharmadezanAM dduH| gurumukhAddharmamAkarNya rAjJaH pratibodho jAtaH / atha dezanAnte gRhAto rAjA saMsAramamumasAraM manyamAnaH saJjAtaviSayavairAgyastadaiva zaziprabhAbhidhaM kaniSThabandhuM jagAda-he bhrAtaH! idaM rAjyaM gRhANa / yadidaM janAna mahAghoranarake pAtayati / mamedAnImapArasaMsArasAgaratarI dIkSaiva rocate / alaM me rAjyAdinA / ityAkarNya zaziprabhastamevamagadata-he rAjan ! ko'yamakANDe pracaNDacittabhramo jAto'sti / yadevamakAle Se / nedAnIM tavedaM yauvane vayasi BUSBBEGI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakta dharmavarga: muktAvalI // 26 // SEELCASEXXSECRECEBS vaktumapi yujyate / yadi saMsArAdudvigno'si tarhi samAgate carame vayasi tvayA dIkSA grAhyA, nedAnImityeva me zreyaskaraM pratibhAti / paraM svamanasi suvicArya yatkaraNIyaM tatkarotu / tato cakti rAjA-he bhrAtaH ! nA'haM bhrAnto'smi, tavaiva mativibhrAntA dRzyate, yatvaM mAM rAjye sthApayitumicchasi / are ! kimiti nIti na smarasi " gRhIta iva kezeSu, mRtyunA dharmamAcarediti " / atastvaM rAjyaM gRhANa / ityudIrya tasmai rAjyaM dattvA svayameva gurvantikaM gatvA pravrajyAJjagrAha / atha suraprabho rAjarSiH samyaka saMyama samArAdhayana mahatA tapasA japAdinA ca karmANi nirjarayanante'nazanaM vidhAya mRtvA paJcame brahmadevaloke devo'bhUt / itazca zaziprabho rAjA dharmAvimukho bhUtvA saptavyasanA''sevI mRtvA tRtIyanarake samudapadyata / tatra tasya mahAnti duHkhAni soDhavyAni babhUvuH / tatrAvasare'vadhijJAnena mahAklezamanubhavantaM nijabAndhavamAlokya snehavazAt sa suraprabho devastadantikamAjagAma / tatra tathAvasthaM taM vIkSya mohavazAttaM tata uddhartukAmena prayatite'pi tasya pratyuta klezAdhikyameva jajJe / tadA devastamevamuvAca-he bhrAtaH! mayA bahudhA vArito'pi tvaM pApAna nyavartathAH / ata evaMvidhaM mahAklezamatrAnubhavasi / idAnIM ki kriyate ? / tato nArakeyeNoktammo deva ! mama duHkhAdIdRzaM viSAdaM maagaaH| lokairyathA kriyate tathA'vazyameva paratra bhujyate, mayA'pi yathArjitaM karma bhavAntare tathAstra bhujyate, bhoga vinA kasyApi jIvasya zubhAzubhakarmANi na kSayanti, atha sa devaH svasthAnamAyayo / zaziprabhazca tatraiva bhRzamasahyAni duHkhAnyanubhavan kurvazca pazcAttApamAsIt / anayA kathayA lokaiH sAratayA grAhyamavazyametat, tathAhi-yathA suraprabho rAjA'sAramenaM saMsAraM heyamiti jJAtavAn, tato durlabhametanmanuSyatvaM dharmArAdhanena saphalIkurvan devagatimAptavAn / adharmasevanAca zaziprabho rAjA nArakI mahatI vedanAM ciramanvabhUta, ataH sarvairapi suraprabhavaddharmamArjayadbhirmanuSyatvamatidurApamidaM saphala kartavyam / tathA zaziprabhasya BECEBO3o // 26 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakI vedanAmAkarNya sAvadhAni sarvANi karmANi heyAni / atha manuSyajanmani dazabhidRSTAntaratidaurlabhyaM darzayannAha gAthAcullagapAsagadhanne, jUe rayaNe ya sumiNacakke a / cammayuge paramANU, dasa diTuMtA maNualaMbhe // 1 // cullikA 1 pAzaka 2 dhAnya 3 cUta 4 ratna 5 svapna 6 cakra 7 carma-karma 8 yuga 9 paramANu-dRSTAntA 10 daza vrtnte| ete ca vistaratayA granthAntareNa jJAtavyAH / iha tu granthagaukhabhiyA saMkSiptAste daryante / 1-tatrAdau manuSyatvadaurlabhye cullikAyAH 10-dRSTAntaHyathA kopilyapure brahmAkhyo rAjA vartate / tasya mahArUpalAvaNyavatI rambhAsamAnA culanInAmnI rAjyasti / tasyA garne caturdazastramasUcito brahmadattanAmA cakravartI putra udapadyata / tasya ca bAlyAvasthAyAmeva tatpitA brahmarAjA mamAra / tataHprabhRti tadrAjyaM brahmarAjJaH suhRdazcatvAro nRpA anukrameNa rakSituM lgnaaH| prathamaM sarveSAmAjJayA dIrghapRSThanAmA kazcinnRpastadrAjyarakSAyai sarvaiH sthaapitH| tadanu so'ntaHpure gamAgamaM vidadhata, tAruNyamaJjarImatisundarImapsarasamiva tAM culanIM rAjImalokata / tatastasyAMsa mahAnurAgI jaatH| sA'pi tasmin rAgavatI babhUva / dvayozca parasparAvalokanasarasabhASaNAdinA madano nitarAmavardhata tayomithastathA rAgovardhata, yathA tAvubhau kSaNamapi vizleSaM soDhuM nAzaknutAm / tato'cirAdeva tayoH kutsitA''caraNaM sarvairapi jJAtam / yataH-caurya mAsacatuSTayena pAradArikaM SabhirmAsairudghaTaM bhavatyeva guptamapi pApA''caraNaM jale tailamiva bahirAyAtyeva / taditare'pi rAjJaH sakhAyastatsvarUpaM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 sUktamuktAvalI // 27 // ABBEDOSB88- jJAtvA bhRzamakupyana nininduzca / paraM dIrghapRSThasya tatra saJjAtagADhA''dhipatyatayA tatastamapasArayituM niroddhaM vA na prababhUvuH / dIrghapRSThanRpo'pitAM rAjJI niHzaGkamanAH svakIyAmiva sevamAnastadrAjyasyA''dhipatyamapi svasmin darzayana rAjyakAryamakarot / athaitasvarUpamatiprAcIno dhanunAmA mantrI jJAtvA varadhanunAmAbhidhaM svaputramabravIt / he putra ! brahmadattakumArasyA'tipreyAn sakhA tvamasi / ata ekAnte dIrghapRSThanRpastanmAtari yadanAcAraM karoti tatsarva yathAvattaM sUcaya / tato yathAdiSTaM pitrA tathaiva tatsvarUpaM sarva brahmadattakumAraM vyajijJapata sa varadhanunAmA mantriputraH / tacchrutvA kumArasya kopAnalo nitarAM prajajvAla / athaikadA kaJcana vAyasaM hasyA saGgatamAlokya rAjasabhAM to samAnIya sakalajanasamakSaM kumArovAdIt / bho bho lokAH! pazyata pazyata yadayamadhamaH kAka uttamAmimAM haMsI niSevate,ityenaM durAcAriNaM hanmIti nigadana dIrghapRSThasamakSamasau kumArastaGkAkaJjaghAna / sacitazcA'nena yaH ko'pyasmadrAjye durAcAramIdRzaGkariSyati tamitthameva haniSyAmIti / evaM kumAracaritraM vIkSya bhayakAtaro dIrghapRSTho nRpo gatvA culanImavAdIdetatsarvam / tena karmaNA'tiruSTA duSTA sA rAjJI manasyevaM dadhyau, amunA duSTaputreNa kim ? yo hyevaM mama sukhe vighnAyate / tatrAvasare dIghaNoktam-ayi ! priye ! asau kumAra AvayozcaritaM sarva viditavAnasti / ato'sau kutracidine tvAM mAM vA dvayaM vA mArayiSyati / ato'haM tvayA sahaitatkarmakaraNe vibhemi / athaitadAkarNya sAvAdIta-he svAmin ! tvametenA'dhIratAM maagaaH| sa hi bAlatvAdevamakarot / tato bhItiH kApi kadAcidapi tava na sambhAvyate / tvamudAsIno mAbhUH / satyaksare'hamasyopAyaGkariSyAmi / itthaM tayA protsAhitaH sa duSTaH pureva tayA saha rantuM punarlanaH / punarekadA brahmadattakumAro vane kasyAMcitkokilAyAM maithunaM vidadhadekaM kAkamAlokya, pureva tathAvazyaM taM rAjasabhAmAnIya pUrvavajadhAna / punardvitIyavArametatkumAracaritraM dRSTvA dIpoM nitarAmabhaiSIt / etatsarva savistaraM rAyai gaditvA kathituM lagnaH R // 27 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COMSO- yathA-ayi prANezvari ! adyaprabhRti tvatsaGgatiM tyajAmi, no cedavazyamasau te putro mAM mArayiSyati / tadA sovAca-he prANanAtha ! ahaM tvAM kadAcidapi tyaktuM necchAmi / tvAM vinA kSaNamapyahaM jIvitaM dhartuM na zaknomi / mAM visRjya kathaGgantumicchasi / tadA dIrdheNa duSTena punaruktam-tarhi satvaraM nijaputraM mAraya, yenA''vayoH sukhazcirasthAyi bhavet / ityAkarNya saJjAtaharSayA viSayasukhalobhena nijaputramAraNamaGgIkRtaM tayA culanyA, tataH punarasau dIrghapRSTharAjA pureva svairaM tayA saha krIDituM lagnaH / itazca jhaTiti putraM nihantumicchantI sA duSTA kasyacitkaNayaradattasya rAjJaH kumAryA saha nijaputrasya brahmadattakumArasya vivAhA'vadhAraNaM nizcikye / tata eka lAkSAgRhaM nirmApya nijaputramavocata / he putra ! asmatkule caiSA rItirasti yaH pANigrahaNaM kurute, sa vadhvA saha prathamadine lAkSAgRha eva svapiti / saralAzayaH kumAraH sanAtanI kulapaddhati matvA tayoktaM saharSamurarIcakre / etatsvarUpaM dhanunAmA'tivRddho mantrI viditvA manasi dadhyau / aho ! mayA kadApyeSA rItiretatkule na zrutA naiva dRSTAsti / nUnamanayA durAzayA rAjhyA kumAramAraNAyaiSa prapaJco vihitaH / ityavadhArya tena vRddha mantriNA kaNayararAjAnamevaM sUcitam / yathA-mo rAjan ! vivAhAnantaraM brahmadatta kumAreNa saha nijaputrI mA praissiiH| kAcana dAsI tadveSabhUSitA tena saha preSaNIyA / anyathA tavApi pazcAttApo mahAna bhaviSyati / tatkAraNaM pazcAd bodhayiSyAmi / kaNayararAjA mantrivacanAnusAreNa tathAkartuM manasyavadhAritavAn / punarasau mantrI nijaputra varadhanumevamazikSayata-bhoH putra ! kumAravighAtAya duSTayA rAjyA lAkSAgRhaM nirmApitam / tatra mAturAjJayA kumAraH rAjakanyAM pariNIya zayiSyate tayA saha / tataH kumArastatra gRhe dhakSyati / ataH kumArarakSAkRte tvAmahaM yathA zikSayAmi tvayA tathaiva sAvadhAnamanasA vidhAtavyam / tvayA sarvadA divAniza kumArasamIpa eva sthAtavyam / kadApyanyatra na gantavyam / tAM pariNIyAtrA''tya kumAro yadA lAkSAgRhe zayituM BIBLISH Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamakyA raktamuktAvalI // 28 // gacchettadA tvayA'pi tena sahaiva tatra gantavyam / yadyevaM kumAraH kathayet bhoH ? tvamadhunA gRhaM yAhi ityAdi / tadA kathanIyam, he svAmin ! ahaM te dAso'smi / sadaiva tava samIpa eva sthAtavyam / iti pituH zikSAGgIkRtA varadhanunApi / tataH pradhAno dIrghapRSTharAjAntikamAgatya tamuvAca / bhoH svAmin ! ahamativRddho jAto'smi / atastavA''dezaM lAtvA tIrthayAtrAM vidhAtumicchAmi / iti tatprArthanAmAkarNya dIrgheNaivamacinti / nUnamasau bahiH kutrApi gatvA kAmapyupAdhikariSyatyato'sya bahirgantumAjJAmidAnIM naiva dadyAmiti vicArya dIrpaNa sa bhaNita:-bho mantrina ! idAnIM rAjakArya mahadasti / atastIrthayAtrAmidAnI mA kuru / atraiva sthitvA dAnAdidharma kuru / tataH sa pradhAnastatraiva gaGgAtaTe dAnazAlA nirmApya tsthau| punardAnazAlAto lAkSAmayagRhA'vardhiguptA suraGgA tena khAnitA / so'vadacca nijaputram-bhoH putra ! yadA brahmadattakumAro vadhvA saha lAkSAgRhe gacchettadA tena saha tvayApi tatra gantavyam / tena haThAnnivArito'pi tvayA tato naiva nivartitavyam / punastatra yadA ko'pyutpAto bhavettadA vyAkulIbhUtamArampratyevaM vAcyambhoH svAmin ! atra sthale drutaM pAdAghAtaM kuru, yathA prANarakSaNopAyaH zIghra prakaTaH syAt / tathA kRtvA suraGgamArgeNa yuvA dAnazAlAntikamAgatya tatra sthApitAvazvAvAruhya dezAntaraM gacchetam / tatrAvasare yadi kumAro vadhUmAnetumiccheta, tadA sa nirodhniiyH| tAM tyaktvaiva yuvAbhyAmAgantavyam / itazca pANipIDanAnantaraM pradhAnoktarItyA rAjakumArIvasanAbharaNavibhUSitayA dAsyA vadhvA saha nijA''vAsamAgato brahmadattaH kumAraH svamAturAdezAttatra lAkSAgRhe vadhUyutaH zayituM gatavAn / tadA pradhAnaputro'pi sahaivA''gataH / tamAlokya kumArastaM sA''grahamuvAca-asminnavasare tvamatra kiM tiSThasi / nijasadanaM yAhIti soca-bhoH kumAra ! tavA'haM dAso'smi / tvAM vihAya // 28 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNamapi mano me kutrApyanyatra naiva lagati / ahamatraiva tava caraNopAnte svapasyAmi / itthaM kumAramabhyarthya so'pi tatraivA'dhaHsthitaH / tataH kumArIrUpamadhigatA dAsI vadhUrapi tadgRhe samAgatA suSvApa / brahmadatto varadhanuzca parasparamAlapantau jAgRtAvevA'bhUtAm / itazca madhyarAtre jAte nidriteca samastaloke saikA duSTA durAcAraratA rAjJI tatrA''Atya tatra lAkSAgRhe valimamuzcat / tadanu kiJcitpradItaprAyenau svasthAnamAgatya mahatA svareNa pUcakre / tathAhi-bho bho rakSakAH ! jAgRta jAgRta, dhAvata 2 yatra lAkSAmandire mama putro vadhvA saha suptastajjvalati / hA daiva ! kiM kRtam, kena pApIyasA kRtamevam, hA hA !! mama putro dahyate, kiGkaromi ? are ! lokAH ! satvara kumAraM tadgRhAniSkAzayata, no cedahamapi na jIviSyAmi, hA hA !!! kijAtam ?, yAvadevamAkrozamakarota, tAvattatrA'gniH kalpAntakAla iva vardhamAnaH paritaH prasasAra / gRhamadhye ca yadA jvalantaM mandira kumAreNa dRSTam / tadA bhayAturaH kumAro vadati-aho! idamakasmAt kiM jAtam ?, varadhanurvakti-bhoH kumAra! yajjAtaM tatpazcAtkathayiSyAmi / punavarti kumAra:-tIdAnI kiGkartavyam, satvaraM vada, no cetrayo'pi mariSyAmaH / varadhanurvakti mA bhaiSIH, astyupaayH| atra sthale dakSiNacaraNAghAtaM mahatA balena dehi / yadatra kRtasuraGgAyA mukhamasti tato mArga labdhvA nirgamiSyAvaH / kumArastathA kRtvA suraGgAdvAramudyAvya tena mArgeNa mitreNa saha cacAla / tasminnavasare kumAreNa kathitam-bho mitra! mama vadhUmapyAnaya no cenmariSyati saa| varadhanunoktam-svAmin ! samayo nAsti / jIviSyasi cedanyA baDhyo vadhvo miliSyanti / etasminnavasare svarakSaNameva vidhAtavyam / tatastAvubhau satvaraM suraGgamArgeNa dAnazAlAntike samAyAtau / tatra ca tayorarthe pUrvameva varadhanupitrA'zvadvayamasthApayat / tau tAvAruhya tatkAlameva dezAntaraM prayayatuH / krameNa gacchatostayoH zatayojane'tikrAnte dvAvapyazvau mmrtuH| tatastau padbhyAmevAgre celtuH| evaM dIrghapRSThanRpabha Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga:1 mukAvalI // 29 // BEOSANEELA-BECA yAvazyantau gacchantau tau kiyatkAlAnantaraM bhavitavyayogAnmitho viyuktau babhUvatuH / tatkathA cAtramahatvAdanavasaratvAcana dayate, kintu saMkSepeNa kizciddarzayAmi / itthaM brahmadattakumAraH zatavarSANi paryATat / klezAzca soDhumazakyA aneke mahAnta ApuH / aneke dArAzca babhUvustaiH saha sukhaM svairaM bhuJjAnaH sa kAlaM vyatIyAya / sarvametad brahmadattacaritre vistaraM vilasati / tata evaitadadhikajijJAsAvadbhirbodhyam / atha viyukte ca varadhanunAmni mitre kumAra ekAkI paryaTannaSTacatvAriMzatkrozAntamaraNyamprAptavAn / tacca zvApadAdiduSTajIvairAkIrNamatibhayAspadamAsIt / tasmina nirjane vane caikAkI gantumazaknuvana kiGkartavyatAmUDhaH sa kumAraH kamapi sArthavAhaM pratIkSamANa eka brAhmaNamapazyat / tena saha kumArastatra mahAkAnane cacAla / madhyAhyeca kutrApi jalAzaye samupavizya brAhmaNaH svayaM saktUnakhAdat / kumArasya tu kiJcidapi na dattam / so'pi tasmAttanna yayAce / itthaM tRtIye divase samullaaghitamahAvana kumAramevamUce dvijH| bho bAlaka! tava dinatrayamazanAdikaM vinA yAtamAata idAnImanena mArgeNa sukhena samIpavati nagaraM yaahi| tatra gatvA sukhI bhvissysi| iti nigadya brAhmaNazcacAlAtatrA'vasare brahmadattena sa bhnnitH| bho brAhmaNa! tvayA mamopakAro mahAn kRtH| yasya smRtirAjanma mama sthAsyati ato'hamidAnI tatpratikriyAGkatu nArhAmi / yadA tvaM brahmadattazcakravartinaM zRNuyAstadA tvamavazyamasmatpArzvamAgantAsi / ahaM kSatriyaputro'smi, tadA te mano'bhISTamahaM pUrayiSyAmi / iti kumAroktaM zrutvA brAhmaNo manasi cintayati / etAdRzA raGkajanA bahudhA me militAssanti / ataH kathamasau cakravartI bhaviSyati / bhavatu, tathApi yogyAzIrdayA, iti vicintya sa vakti-he mahAbhAgyazAlin ! tvaM bhAgyavAnasi | tava manorathaH sarvaH paripUrNatAmupaitu / ityAziSA kumAramabhinanya brAhmaNazcacAla / brahmadatto'pi dvijAdiSTapathena nagarA'bhimukhazcacAla, itthaM grAmAnugrAmakAnanAdiSu paryaTana kumAraH zatavarSANi ninAya / madhye ca sa rAjJAM vidyAdharANAJca dvinavatisahasrAdhikalakSaGkanyA USESIXE Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BUSERS-8- apyudavoDha / SaTkhaNDAyAH pRthivyAzcakravartI rAjA jAtaH / tasya paNNavatikoTigrAmA abhUvan / mahAnagarANAM dvisaptatisahasramAsIt / paTTanamaSTacatvAriMzatsahasraM babhUva / laghugrAmAdayastvasaMkhyAtA Asan / droSAdayo navanidhayo'pi tadAyattA babhUvuH / ratnAnAM caturdazA''san / kiJca-paNNavatikoTipadAtayaH / gajendrAzcaturazItilakSAH, tAvanto'zvAzca, etAvanto sthAzcA'bhavana / evaJcaturaGgasenayA zobhamAnaH paJcaviMzatisahasradevaiH saMsevyamAno dvinavatisahasrAdhikalakSadArAbhiH saha sukhaM bhuJjAno brahmadattacakravartI mahatyA samRddhyA tAM kAMpilyapurImAjagAma / tatkAlameva mahAduSTaM taM dIrghapRSThanRpaM yamarAjasadanA'tithi vyadhAt / sA'pi culanI rAjJI trastA satI naSTvA dIkSAmagrahIt / zuddhasaMyama paripAlayantI kRtakarmANi kSapayantI tasminneva bhave mRtvA mokSamApa / itthaM brahmadattasArvabhaumaH prajAH pAlayan sukhena paTkhaNDAM mahIM zazAsa, varadhanuH pradhAnapade tiSThan nyAyena sarve raajykaaryngkrotism| athakadA yena brAhmaNena sArdhamaSTacatvAriMzatakrozaparyantAmaTavImullacitavAna, brahmadattazcakravartinamAkarNya kAmpilyapare tvayAvazyamAgantavyamiti bacanaJca yasmai purA dattavAn sa brAhmaNo, brahmadattazcakravartI jAta ityAkarNya taddattavacanazca saMsmRtya tatrA''gataH / tatastaM militvA pUrvavRttaM nigaditavAn / cakravartinA'pi sa samupalakSitaH / kathitaJca he bhaTTarAja ! mama | sarvamapi smRtipathamArohati / ahaM tavopari tuSTo'smi / ata idAnImIpsitaM dAnamahaM tubhyaM kiM dadAmIti behi ? tatrA'vasare tenoktaM he rAjarAjezvara ! ahaM bhAryAmApRcchaya punarihAgatya yatheSTaM yAciSye / rAjJoktaM tathA'stu yAhi, tataH sa gRhamAgatya patnImatihRSTo jagAda / api priye! sa brahmadasacakravartI kAmpilyapure militaH, mayi prasanno bhUtvA vakti-he bhaTTa ! tava yadIpsitaM SXECIRBEO Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamevAra muktAvalI // 30 // bhavettanmArgaya tatte dAsyAmIti / ato'haM tvAM praSTumihAgato'smi, tataH kiM mArgaNIyamiti vicArya satvaraM brUhi yasmillabdhe yAvajjIvamahaM sukhI syAm / iti zrutvA manasi cintayati samutpanabuddhizAlinI sA pravardhamAnaH puruSastrayANAmupaghAtakaH / pUrvopArjitamitrANAM, dArANAmatha vezmanAM // 1 // yadyasau cakravartina ekadaiva pracuraM dhana prAmAdikaM rAjyaM vA lapsyate, tadA'sau dhanamadAdanyAM kAJcana rUpalAvaNyavatI yuvatIM pariNIya mAM hAsyati / tato'haM duHkhabhAginI bhaviSyAmItyAdi vicArya, tayaivaM bhaNito dvijH| he nAtha ! mama rAjyaM na rocate, yatastasmin bahuzo vipada Apatanti / dhanAdimArgaNe divAnizaM caurAdicintA bhaviSyati / mama tu tadeva rocate yena nirvighnatayA''vayoH putrapautrAyanekakulaparyantaM sukha syAt / etAdRzaGkimasti, yatvaM prasannazcakravartina yAciSyase tadAkarNyatAm-he nAtha | tvaM yAhi cakravartinamevaM vada, he cakravartin ! tava rAjye ! sarve lokAH pratidinamanukrameNa yathAruci bhojanaM sakRddInAradakSiNApradAnapurassaraM me tavA''dezAddadatu, etAvataiva me santuSTirasti / ito'nyatkimapi sukhadaM na veni / tadA cakravartinoktam-he brAhmaNa ! mayi prasanne'bhISTaM dadamAne rAjyAdikaM tyaktvA tucchamidaGki yAcase / / rAjyaM te ditsAmi, tatkimiti na gRhNAsi / dvijo vakti-he pRthvInAtha ! rAjyampracurandhanAdikaM vA yadi me dAsyasi, tadA me duHkhAnyanekAni tathA brAhmaNyakarmAvarodhazca sambhaviSyati, ata idaM matprArthitameva dehi / cakriNA vicAritam| jo jattiassa asthassa, bhAyaNaM tassa tatti hoi / buTTe vi doNamehe, na DaMgare pANiya ThAi // 2 // tatastena brahmadattacakravartinA tasmai brAhmaNAya "asmadrAjye sarve lokA asmai brAhmaNAya pratidinametadicchAnusAreNa POSITOREXXBLUCAR-RECEREST Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SECTERSITESCRIBE bhojanamadInAraM dakSiNAza kramazaH prayacchantu" iti rAjamudrAdinAGkitaM pramANapatra dattam / tatpramANapatraM lAtvA | sa brAhmaNaH svsmaa''gtH| tataHprabhRti sa pratyahaM tathaiva bhuJjAna ekaikadInAradakSiNAJjagRhe / ittharvatastasya dvijasya cakravartigRhe punarmoktuM samayo yathA nA'yAsIt / yatastasya cakravartino dvinavatisahasrottaralakSapatnInAmAvAsAdayastAvantaH pRthak prathagevA''sana / punastasya mahAnagarANAM dvisaptatisahasrANyAsan / ekaikasmin sahasrANi lakSANi ca gRhANyAsan / evaM grAma-kaveTamaNDapadroNAdayastasyA''san, eteSAM madhye tasmai cakravartigRhe punarmojanA'vasaro yathA durlabho dRzyate, tathaivA'mISAM prANinAM mahatA yatnena sukRtazatayogenaikadA labdhamidaM mAnuSyaJjanma pramAdAdivazAd gataM sat punarlabhyaM kadApi na bhavitumarhati / ataH pramAdAdikaM vihAya sarvairapyetadatidurlabhaM labdhaM manuSyatvaM dharmArAdhanena sAphalyamavazyameva neyamiti / 2-atha manuSyatvadaurlabhye pAzakasya-11 dRSTAnta:tathAhi-asminneva bharatakSetra golakadeze caNakAkhyapure caNakAbhidhaH kazcideko brAhmaNo nivasati sma / tasya caNezvarI nAmnI bhAryA''sIt / tau dampatI jainadharmAnurAgiNAvabhUtAm / caNezvaryAH kukSau sadantaH putra udapadyata / jAtaM tathAbhUtamAlokyA'niSTazaGkayA sA zizordantamatroTayat / ekadA tadgahe kazcana sAdhurAyayo / sA taM sAdhuM nijasadantaputrajanmaphalamapRcchat / tanizamya sAdhunA tatphalamityAkhyAtam-asau jAtako rAjyaM bhokSyati / tacchratvA'tihRSTA mAtA pRcchati he mune! mayA'niSTazaGkayA'sya garbhAnugo dantastroTitaH / tato muniravAdIta-he subhage ! dantagharSaNAdasau svayaM rAjyabhoktA na syAt, kinvanyaGkazcana rAjyAsane saMsthApya rAjyabhogI bhaviSyati / tatphalADakarNanena to nitarAM jahaSataH / tatastAbhyAM tasya zizozvAgatyeti nAma Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH 1 sUkta- muktAvalI // 31 // cakrAte / atha sa zizuH krameNa sakalapAkhakalAvijJAnanipuNo'bhUt : mahAjainadharmAnurAgI jAtaH / tato'sau surUpalAvaNyAdiguNaviziSTayA kanyayA saha pitRbhyAM pariNAyitaH / athaitasya cANakyasya bhAryA pitrAlayaM vivAhotsave samAhUtA yayau / tatrA'nyApyasyA bhaginI samAgatA''sIt / tasyAzca dhanAdisamRddhatayA mAtApitrAdikaH sarvo'pi parivAro bahAdaraM ddau| cANakyapatnI tAdRzI dhanavatI zrImatI nA''sIdato'syAH satkRtistathA nA'kAri pitraadibhiH| atha vivAhotsavAnantaraM sA nijAlayamAgatya prasaGgakzAtpitrAdivihitApamAnaM bhartAramAkhyat / tadAkarNya kizcidviDhUnamanAzcANakyazcitayati canyate padavandho'pi, badapUjyopa pUjyate / gamyate yadagamyopi, sa prabhAdho dhanasya tu||1|| yasyAsti vittaM sa naraH kulImaH, sa paNDitaH sa zrutavAn gunnjnyH| sa eva vaktA sa ca darzamIyaH, sarve guNAH kAcanamAzrayanti // 2 // tataHpracuralakSmIsamarjanAya videzayAtrAmakarot / sa mArga vrajannevaM pratijJAtavAn / yadi pracuradhanapradAnena nijapreyasImanaH santuSTi na kuryo tarhi mama jIktimapi mudhaiva / atrA'ntare kazcid brAhmaNo mArge militH| tamevamapRcchadasau bho brAhmaNa ! kutaH samAgato'si ? tenoktam / pATaliputre nagare nandanAmA rAjA prativarSa me dakSiNAM dadate / tAM lAtuM tatrA'haM gatavAn / parantu sa idAnImantaHpurAd bahi yAti / ataH parAvartamAno nijagRhaM prajAmi / tanmukhAdityAkarNya cANakyaH pATaliputrapuramAgataH / tato rAjasadasi samAgatya zUnyaM mRpAsanamAlokya sadupari samupAvizat / tatropaviSTaM tamAlokya kayAcidrAjadAsyA maNitaH he dvija ! rAjasiMhAsanaM tyaktvA'nyasminAsane samupavikSeti kathite tenoktam / he dAsi ! anvadAsanaM darzaya / dAsyA pArzvasthamekamAsanaM darzitam / ERRERORRABORIDORE 31 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadupari sa kamaNDaluM sthApitavAn / punastayA mRtIyamAsanaM darzitaM, tatrApi tena pavitrI sthApitA, tatastayA caturthamAsanaM darzitaM tatra daMDastena sthApitaH / itthaM tayA yadhadAsanaM darzitaM tadakhilamAyattIkRtavAn / ityAlocya saJjAtaroSayA dAsyA balAdutthApya nikAzitaH sa bhiH| tatrA'vasare tenaivaM sA nigaditA kozena bhRtyaizca nibahamUlaM, putraizca mitrazca vivRhazAkham / / utpATya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyurivogravegaH // 1 // he dAsi! mAM tadaiva jhAsyasi / yadA te nandarAjasyedaM rAjyaM grahISyAmIti / dAsyoktam-ccha 2 satvaramito'pasara / svAdRzo raGkaH pratyahamatra dvitrirAyAtyeva / atha cANakyo'pi dAsyA tiraskRtaH sAdhubhASitaM rAjyamantrI bhaviSyatyasAviti smRtvA kasyacidrAjyakArilakSaNAGkitasya puMsaH zodhanAyA cacAla / nandanRpAzritamayUrapAlasya rAjJo nagare samAgatya tApasavepaM vidhAya mikSituM lgH| itazca mayUrapAlarAzyAH pUrNacandrapipAsAlakSaNo dohadaH samudapadyata, parantu tasya pUrtiH kenApi kathamapi nAkAri / ataH sA taddAkhenA'nvahaM kRzatarA jAtA / tAM tathAvasthAmAlokya rAjApRcchatu / ayi priye ! tava kiM bhavati / yenedRk kArya tava vapuSi dRzyate / tataH sA nijadohadaM tAdRzamagadat / kathitaca he svAmin ! poSa dohado me pUNoM na bhaviSyati, tarhi mariSyAmi / atra sandehaM mA kaarssiiH| iti zrutvA rAjJo manasi mahatI cintotpabA tatrA'vasare tAksaveSI cANakyo bhikSArtha rAjadvAramAgatya tasthau / taM vIkSya rAjA taM prANamat / tenApi pRSTaH he rAjan ! tava kezI cintA jAtA, yena vicchAyavadanaH pratimAsi / tadA rAjA tatkAraNaM rAzyA doha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI // 32 // damAkhyAt / tacchratvA tApasenoktam-rAjan ! yadyasau na pUryeta tarhi jIvadvayasya hAnirbhavitA / rAjA vakti tattu syAdeva, parantu yathA dohadasya pUrNatAM vikSaya jIvadvayasya rakSaNaM bhavet tAdRgupAyaH ko'pyasti cedvada / tadAkarNya tApaso vakti-bho rAjan ! upAyo vartate, paraM tathA karaNe me kiM dAsyasi ? rAjA brUte / he tApasa ! yacaM prArthayiSyasi taddAsyAmi / punastApasenoktam he rAjan ! enaM garbhasthaM bAlakaM yadi me dadyAstahi taM dohadaM pUrayitvA jIvadvayaM rakSAmi / rAjA'pyetadaGgIkRtavAn / etacca tatratyakiyatpradhAnajanasamakSe tApaso rAjJA svIkAritavAn, tataH sakAzAtpramANapatramapi lekhayitvA svayaM gRhItavAn / athaiSa tApaso rAzyA dohadapUraNAya tRNmayamekaM sama nirmApitavAn tadupari candrAMzupAti guptaM chidraM vidhAya gRhAntarmadhyabhAge ca rAjatasthAlakaM kSIrabhRtaM vihitavAn / paurNamAsyA rAtrau poDazakalApUrNacandramasaH pratibimbo yadA kRtacchidradvArA tatra sthAlake papAta / tadA tatra suptAM rAjJImutthApya rAjA jagAda / he priye ! taba bhAgyayogAtpUrNacaMdra ihAgato'sti, tamadhunA yatheSTaM piba / rAjyapi dohadAnusAreNa tathA sthitaM sudhAMzuM vIkSya pAtuM lagnA, sA ca yathA yathA kSIrampapau, tathA tathA gRhopari kRtavivaramAvRNot / tataH sthAlasthe kSIre niHpIte vivarasya pidhAnena prativimbitazcandro'pyadRzyo jAtaH / niHzaI mayA candraH pIta iti sA rAjJI pramuditA'bhUt / itthaM buddhicAturyeNa mayUrapAlarAjapatnyA IdRzo dohadastenApUri / tato dazame mAse zubhamuhUrte'nekoccage zubhagrahe rAjyayogalagne sA putramasoSTa / tasmiJjAte rAjJA mahAmahazcakre / tato dvAdaze'hani pitA tasya dohadAnusAreNa candragupta iti nAma dhRtavAn / / itazca cANakyastApasaveSI nAnAdezamparyaTana svarNAdisiddhikarI vidyAmadhigatavAn / athA'nyadA tasmin mayUrapAlarAjanagare punarAgatavAn saH / tatra cAjnekAn cAlakAnekIkRtya bAlakrIDAM kurvan svayaM rAjA bhUtvA kaJcana pradhAnaM kRtvA kasmaicid grAma Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dadate, kasmaicana nagaraM dadAti / kayozcidvAdipravAdinoAyaM karoti / kaJcana koSThapAlapade niyungkte| itthaM ramamANazcandraguptaM vIkSya camatkRtazcANakyatApasaH kazcidapRcchat / bho! ayaM kasya putro'sti ? eSaH zizustasya tApasasyA'sti, yena rAjyAzcandrapAnadohadaH samapUri / tacchrutvA cANakyo jaharSa / tasminnavasare tatrAgacchadgovRndamAlokya cANakyazcandraguptamagadat / mahArAja! tvamadhunA'nekebhyo grAmanagarAdidattavAnasi / ahamapi tava zubhecchuAhmaNo'smi, mahyamapi kimapi dehi / tacchrutvA tasmai candraguptastadgovRndaM dadau / jagAda ca vIrabhogyA vasundhareti / tatastaM so'vaka-he vIrazizo ! tvamehi mayA saha te rAjyaM dadAmi / ityuktvA taM sArtha nItvA sa tato'gre ccaal| atha sa cANakyazcandraguptaM bAlarAjaM vidhAya svarNa siddhayapArjitadhanena sainyAni ca kRtvA tasmin pATaliputre pure nandarAjena saha yoddhamupAgataH / so'pi sasainyastadabhimukhamAyayau / jAte ca mitho yuddhe nandarAjastatsainyaM lIlayA kSaNenaiva jigAya / tato naSTe | sainye candraguptabAlakena saha so'pi parAjitaH kathamapi kAndizIkamanAH palAyitaH / kiyadaraM pRSTAnugAddhananAya nandarAjato mArge kutrApi guptasthale candraguptaM saMsthApya svayaM tApasaveSaM vidhAya cANakyo jIvitaM rakSitavAn / punastadveSeNa tatra nagare bhikSAmiSeNa mayi parAjite nagare ke kiM vadantIti jJAtumicchuH samAgatya paryaTituM lgnH| athaivaM kurvannekasyA vRddhAyA gRhAye tsthau| tatrAvasare tadgRhe dvitrAH zizavaH khAditumupaviSTAH / sA ca vRddhA tebhyastatkAlakRtamatyuSNaM bhojanaM dattavatI / te ca tanmadhye grahItuM karAndadustadA santaptakarAste bhRzazcakranduH / tatrAvasare tAnUce sA / re zizavaH ! yUyamapi cANakyavanmUrkhA eva bhAtha / tadAkarNya sa tAmapRcchat-he mAtaH ! cANakyaH kimakarot / yena taM mUrkha bhaNasi / sA kathayati he tApasa ! sa purAvAgato rAjasiMhAsana HERBARS-CAROBAR Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmargaH1 muktAvalI // 33 // OUR mAkrAmat dAsyA kuTTito masitaya / punarAgato rAjJA yuddhyamAnaH parAjito bhUtvA phlAyanamakarot / isvavimRzyakAritvAsa mukhoM jAtaH / ete'pi zizavastathAperuH / yadyete prAntataH zItaM zItaM samAdAya bhuJjIrana tarhi karA naiva dagdhA mveyuH| tatazcANakyo'pi tadvAkyAlpabuddhaH parvatanAmAnaM rAjAnaM sasainyaM sArthIkRtya candraguptena saha pracurasainyasamanvitaH prAntikayAmAnamekAJjivA svAyattIkRtavAn / pazcAtpATaliputre samAgatya nandarAjena sahA'yudhyata / tumulaM raNaM kRtvA tamparAjitamakarot / pazcAddayayA nandajIvantameva rAjyAbhiSkAzya candraguptaparvatarAjAmyAM saha cANakyo nagarampAvizat / tatrAvasare nirgacchato nandasya rathe tatputrImatirUpavartI taruNImAlokya sa candraguptaH smarAturo nitarAM mumoha / tataH sA'pi kanyA tadrathAdavatIrya candraguptarathe samAgatA'bhUt / tato mahatA mahena puraM pravizya rAjyasiMhAsanArUDhazcandraguptaH sukhena rAjyamakarot / tato'ntaHpure kAcana viSakanyA''sIt tAJca parvatarAjaH pariNItavAn / tasyAH karasparzamAtreNa parvatasya sarvAGgaM viSaM vyAptam / tataH sa vyAkulo jAtaH / mriyamANaM tamAlokya cANakyaJcandragupto'vadat / he pitaH ! mitraM mriyeta cikitsAM kuru| tenoktam vatsa! maunamAzraya, asya cikitsA nA'sti / yataH tulyArtha tulyasAmarthya, marmajJaM vyavasAyinam / ardharAjyaharaM mitraM, yo na hanyAtsa hanyate // 1 // tataH parvate mRte sati niSkaNTakaM rAjyaM tasya jAtam / tato'nyadA dhImAna sa cANakyo devatAmArAdhya svAnukUlapAtukAna pAzakAnagrahIt / tataH paurAna dhanavato janAn sabhAyAmAhUya ratnairbhUtaM sthAlaM paNIkRtya sa gaditavAn bho bho lokAH ! bhRNuta / asyAM dyUtakrIDAyAM yo jeSyati sa idaM ratnabhRtaM sthAlaM grahISyati parAjitastu ekaM ratnaM dAsyati, iti tanigaditamAkarNya hRSTvA dhanADhyA dyUtanipuNA lokAstena saha devituM lagnAH / so'pi ratnabhRtasthAlaM lokasamakSaM madhye nidhAya taiH sahAdIvyat / WECASESSIRSA // 33 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRESEARLSHRE8 devAdhiSThitAste pAzakAH sadaiva svAnukUlA eva patituM lagnAH / itthaM krIDatA tena cANakyena kiyadbhireSa dinaiH sarveSAM grahasthAni ratmAni jagrAha / ko'pi tasmindevane taJjetuM na zazAka / sarve'pi hAritaratnAH zoSitaM lagnAH / he bhavyAH ! pazyata, yathA gatAni tAni ratnAni teSAM punaradhigatAni na bhavitumarhanti / kadAcine hAritA janA devasAhAyyatayA taJjitvA gatAni nijaratnAni tacchakAzAtpunarlapsyante / parantvetanmanuSyatvaM mahatA kaSTenAdhigataM yadyAsyati sahi tatpuna va miliSyati / ato dharme yatittavyaM savaibhavyajanaiH / 3-manuSyatvadaurlabhye dhAnyasya 12-dRSTAntamAhatathAhi-yathA kazcidrAjA bharatakSetrIyacaturvizajAtIyAni dhAnyAni parasparamizritAni kRtvA tatasteSAmekarAzi vihitavAn / tatastena rAjJA kAcidativRddhA kampitA'khilagAtrA gatazaktikA dRSTihInA ekapadamapi gantumazaktA sadaiva lAlAcitavaktrA jarjarImRtA strI bhaNitA / mo ! etasmAdrAzeH sarvajAtIyadhAnyAni pRthaka 2kuru / evaM proktA sAtivRddhA strI tathAkartuM naiva zaknoti / tathA ye pramAdavazAddharmavimukhA manuSyatvametad gamayanti, teSAM punaretasprAptiratiduSkareti jJAtvA sarvaireva dharma ArAdhanIyaH / 4-atha manuSyasvadaurlabhye pUtasya 13-dRSTAntaM darzayatitathAhi-jitazatro rAjJo bahavaH putrA Asan / te sarve sukhamanubhavantaH piturAdezakAriNo babhUvuH / tasya rAjasabhAsadanamatiramaNIyaM mahattaramAsIt / tatra stammAnAmaSTottarazataM nAnAcitrazcitritamAsIt / pratistamme cASTottarazatasaMkhyAvanto haMsA vyarAjanta / avaikadA rAjJo jyAyAna putro dathyo yathA mamA'pi vArdhakyamAgatam / ativRddho'pyasau me pitA'dyApi jIvati, rAjyaM ca Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 muktAvalI // 34 // bhunakti / jIvatyasminnahaM rAjyasukhamanumavituM nAhAmIti kenApi vyAjenainamamArayiSyaM tamuhaM rAjyamakariSyamiti sthirIkRtya sa pitaraM ghAtayitumprayatamAno'bhUt / etatsvarUpaGkathamapi jJAtvA rAjAnaM mantrI vyajijJapat / tadyathA-he rAjan ! ataH kamapyupAyaM kuru, yena rAjakumArasya tavApi ca jIvitaM tiSThet / tato rAjJA sadasi tamAhUya sa kthitH| he putra ! ahaM vRddho jAto'smi / yathAvadrAjyakAryamapi kartuM na zaknomi / ataH paraM tathAkartumicchA'pi mama nAsti / atastvAmidAnImeva raajye'bhissektumicchaami| paramasmaskule sanAtanI kilaiSA paddhatirvartate tAM zRNu / etadrAjabhavane'STottarazatastambheSvekakasmin stambhe ye'STottarazatahaMsA vidyante tAnekaikazo'STottarazatavAraM dyUtakrIDayA yo jayati, sa rAjyasiMhAsanamArohati / no cettasya vighnAni jAyante / uktasaMkhyAyA apUtauM madhye pAzakAnAM viparItapAte tu pUrvajitAnyakhilAnyapi yAsyanti / uktA tAvatI saMkhyA punarAditaH pUraNIyA bhaviSyati, itthametatkRtyaM satvaraM vidhAya rAjyamidaM gRhANa / paramevaM kRtvA rAjyaprAptiratiduSkarA vartate / kadAcitko'pi devasAhAyyayogena tAMstAvadvAra vijitya rAjyamApnuyAdapi dharmeSvanupArjiteSu yo hi mahatA yatnena prAptamidaM manuSyatvaM gamayati tasya janma zatairapi koTiyatnairapi punarlabdhuM tannaiva bhavatIti matvA bhavyajIvadharmopArjanamavazyameva kartavyam / pramAdo hi tatra manAgapi na vidhAtavyaH / 5-atha manuSyatvadaurlabhye ratnasya 14-dRSTAntamAhayathA-tatra vasantapuranagare dhanADhayo dhanA'bhidho vyavahArI nivasati sma / tasya paJca putrA Asan / ratnaparIkSaNazAstre ca tasya dhanazreSThino mahAn parizrama AsIt / atastatparIkSAkaraNe'sAvadvitIyo'bhUt / dhanA''dhikyAdasau mahArhANi ratnAnyanekAni krItvA gRhe rakSitavAn / ata enaM sarve lokA ratnasAra iti kathayanti sma / yAni yAni divyAni ratnAni yasya kasyacitpAve so'pazya // 34 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECRRRRRRRCASEXRBES tAni sarvANyakINAt tadarthamasyopari strIputrA bhRzaM kupyanti sma / tathApi saratnakrayaNAtsa naiva virarAma / tAni ratnAni lohamayAM peTikAyAM nikSipya sA'pi peTikA kozAlaye surkssitaakaari| tatraiva sa sadA suSvApa / kasyA'pi tasya vidhAtA nA''sIt / tatrAlaye putrAdInAmapi gamanA'mane na bhavataH / kadApi tadAlayaM sa nA'muJcat / athaikadA'tyAvazyakakAyevazAdanyatra gatavantaM taM jJAtvA tatputrAstAni sarvANi suratnAni vicikriyuH / tAni lAtvA te'pi vaidezikA nAnAdizAsu gatavantaH / gRhAgataH sa tatrAlaye kapATodghATanamAlokya khidyan bhAryAmapRcchat / bho bhArye ! ratnAni kathaM na dRzyante / tayoktamputraistAni vaidezikAnAM haste vikrItAni / tadAkarNya sa bhRzaM pazcAttApamakarot tena kiM syAt / nAnAdikSu gatAni tAni ratnAnyasya punaradhigatANi duSkarANi santi / kadAcidaivayogena devasAhAyyAdinA tAni ratnAnyapi tena punaradhigantuM zakyante, para dharma vinA yasyA'tidurlabdhamidaM manuSyatvaM gacchati tena pazcAttApaM zatazaH kurvatA yatamAnenApi tatpunarlabdhuM naiva zakyate / ato dharme samudyatitavyaM bhavyaiH sadaiva / 6-atha manuSyatvadaurlabhye svamasya 15-dRSTAnto daryatetathAhi-pATalipurAtkalAkuzalo mUladevo rAjaputro chUtavyasanAtpitrA parAbhUto nirgato guTikAkRtavAmanarUpo'syAmavantipuryo nivasati sma / sa ca dvisaptatikalAvijJAnavAnasti / tathA sakalajanacittAlAdanakaro'sti / tatraiva nagare devadattA'bhidhAnA gaNikA rUpalAvaNyatAruNyA''diguNayogAdadvitIyA vartate / tasyAM sa kumAro rAgIbhya divA'nizaM tadantika eva tiSThati / kSaNamapi sudhArasabhRtkumpikA svAdiSTAmiva tAM kuzIlAmapi na jahAti / yataH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmava: mukAvalI $#$$#$%**% vA vicitraviTakoTinighRSTA, madyamAMsaniratAtinikRSTA / komalA vacasi cetasi duSTA, tAM bhajanti gaNikAM ma viziSTAH // 1 // athaikadA tasyA gRhe kazcidacalA'bhidho vyavahArI samAgatya kumAraM tatrA''sInamapazyat / tatrAvasare dvayorapi vyavahArikumArayomiyo vAdaprativAdo jajJe tadanu sa mUladevo putavyasanIbabhUva / tena tanmAtrAkayA sa nisskaashitH| tato bhikSuSaM vidhAya sa dezAntaramacalat / grAmAnugAma paryaTana sa dinatrayAnantaraM kasyacittaTAkopakaNThamekaM saMnyAsino maThamapazyat / tatraiva gatvA rAtrI ziSye / tatrArdhanidritaH sa rAtrizeSe SoDazakalApUrNa candrampItavAn, pazcAjjAgRtaH sa tAdRzasvapnena manasA jaharSa / tatraiva tatpArzve suptaH kazcana tanmaThapatiziSyo'pi tadA tAdRzameva svapnamapazyat / prabhAte ca ziSyastatsthamaphalaM gurumapRcchat / guruNoktam-IzasvamadarzanAdadya te godhUmasthUlaroTikA ghRtAktA saguDA miliSyati / tadAkaye mUladevo dathyo, mama tu viziSTameva tatphalaM kimapi bhaviSyati / tata utthAya sa ziSyo bhikSAyai nagarAntaH prAvizat / tatra ca kasyAzcit striyA mRtavassAyAH santatijIvAtave kazcidbhikSuko mAntriko'vadat / he mRtavatse ! tvametadartha godhUmacUrNakRtAM karapaTTikA nirmAya tAzca dhRtAbhyaktAM vidhAya tAM saguDAM bhikSave dehi, tataste santatirjIviSyati, taddine sA mRtavatsAdopApamodanakRte tathA kRtavatI punaH kasyacidbhikSo rAgamanaM pratIkSamANA''sIt / daivayogAtsa ziSyastadgRhaM gatavAn / tadA sA tasmai sAM ghRtapUrNo godhUmasthUlakarapaTTikA saguDAM | dadau / tadine yathA kathitaM guruNA tathaiva senApi labdhamato hRSTo gurormAhAtmyaM loke jalpana gurvAntikamAgAta / itazca so'pi mUladevastanmaThAmirgatya kasyacana mAlAkArasya vATikAmAgatya tazca prasAdha tatpradattaphalapuSpAdikamAdAya naimittikAlayamAsAdya *RESS_FIEL 35 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOSSIBFXXBAKAREEK taizca phalapuSpAdibhistamabhyarcya nijasvapnaphalabhaprAkSIt / naimittiko vakti, he bhAgyazAlin ! adyatanAdivasAtsaptamehani tava rAjyaM miliSyati, tatrA'saMzayaM viddhi / etatsvamasyaitadeva phalaM bhAvIti tathyaM vacmi / tadAkarNya sa jaharSa / tato dinatrayAdamuktasya tasya bubhukSA jAtA / tena sa grAmamadhye bhikSArtha praviSTaH / kenacicchraddhAvatA tasmai yogyampracurammojyaM dattam / tadAdAya taTAkopari snAnAdikaM vidhAya yAvadbhoktumaicchat tAvattatra tadbhAgyayogAnmAsakSapaNaH kazcinmuniH pAraNAyai smaayaatH| tato mahatA harSeNa sa tasmai tatprAsukaM bhojyaM dadau / gate ca tasmin svaM satpAtradAnena dhanyamamanyata / pazcAtsvayamapi tadamukta / satrA'vasare vanadevatA pratyakSIbhUya tamavocata / he bhavya ! tvayA'dya sAdhaye dAnaM dattam, anumoditazca atastuSTA'haM te varaM dAtumihAgatA'smi / atta IpsitaGkimapi yAcasva / yatte dadAmi, tenoktam-he devate ! yadi tuSTA kimapi me dAtumIhase tarhi rAjyAdikaM dehi / tadevaMdhannANaM khu narANaM, kummAsA huMti saahupaarnne| gaNiaM ca devadattaM, rajaM ca sahassaM ca hatthINaM // 1 // tayoktam-he bhadra ! mayA tatte dattam / ityuktvA sA'dRSTA'bhUta / itazca saptame divase saMjAte tatratyarAjJo'putrasya maraNe pradhAnavihitAni paJcadivyAni gaja-turaga-chatra-cAmara-phalazalakSaNAni saJjAtagItanRtyAdi mahotsavapuraHsarANi sakalaM puraM bhrAntvA yatra mUladevaH supta AsItatrAgatya gajarAjastakaNThe mAlAM npadhAt / azvena heSitam, chatraM tadupari dhAritam, cAmaro vIjitaH, kalazastamabhiSiktavAn / tataH sarve lokA jayajayazabdaM kurvantastaM gajArUDhaM kRtvA rAjamandiramAnIya rAjyasiMhAsane sthApayAmAsuH / atha mUladevo rAjA taM ziSyamAkArya papraccha / kiM bhoH ! tameva svapnaM dRSTvA mayA rAjyaM labdham / tvayA punaH kathaM roTikA yAcasva / yatte dadAmiyAdhya sAdhaye dAnaM dattam, anyamamanyata / pazcAtsvayamApa talamAyAtaH / tato mahatA hAri tayoktam-hemaNa, kummAsA huMli sA devate ! yadi tuSTA kastuSTAhaM te kasA satrAvasare vanadevatA// Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta muktAvalI mAtramprAptam ? / ziSyeNoktam-rAjan ! svamaikye phalabhedaH kathamabhUdAvayorityahaM no veni / sa vakti sAdho ! svamaikye satyapi gurubhedAtphalabhinnatA'bhUt / yato hi loko gurvanusAri jJAnamadhigacchati, phalaJca bhanyanusAri labhate / iti mUladevarAjJo vAkyamAkarNya tatsvapnaM punarlandhukAmena sa saMnyAsiziSyo'nekavAraM tatraiva suSvApa / punaryadi me tAdRzaH svapno bhaviSyati tadA tatphalaM tameva nimittajhaM pRSvAhamapi rAjyaM lapsya iti dhiyA, parantu tatsvapnastasya bahudhA yatamAnasyA'pi puna vA'bhUt / sarvathA duSprApo'pi tAdRzaH svapno devatAdyanukampanavazAlloke prAptuM zakyate, kintu yadidaM mAnuSyaM mahatA puNyanicayenA'dhigataM bhUtvA mudhA gacchati tatpunaH sahasrazo yatne kRte'pi punarlabdhaM na bhavitumarhatIti vicintya bhavyajanadharme pramAdaM vihAya sadaiva yatitavyamiti / 7-manuSyatvadaurlabhye cakrasya 16-dRSTAntaM darzayati___tathAhi-indrapure nagare indradattAbhidhAno rAjA vartate, tasya dvAviMzatiputrA vazaMvadA guNavinayAdivantaH santi / athaikadA bahirgacchan rAjA pradhAnaputrImatirUpavatI taruNImAlokya tasyAmAsakto'bhavat / pazcAnijamantriNamAkArya tatputrIM yayAce / tato mantrI rAjJe putrImadAt / rAjA ca tAmpariNIya durdaivayogAttatkAlameva tAmatyajat / tena sA daivaM nindantI svazIlaM rakSantI pitrAlaya eva tasthau / punarekadA tenaiva pathA nirgacchadrAjA tAmparityaktAM RtusnAtAmaTTAlikAyAM gavAkSasannidhAvupaviSTAM nijapatnImapazyat / tatrAvasare rAjJA pRSTaH kazcidevamavadat / he mahArAja ! iyaM mantriputryasti / yAM pariNIya bhavAn tatyAja / tacchrutvA sarva smRnvA tadrAtrau tasyA antike sthitvA tAM kAmaM sukhayAmAsa / tadaiva bhAgyayogena kazcitpuNyavAJjIvastasyA garbhe'vatatAra / jAte ca prabhAte rAjA tAmApRcchaya nijAlayamAgAt / sA'pi sarva naizikaM nRpAgamanAdivRttaM mAtaramavadat / tanmAtA ca tatsvarUpaM di||3|| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mantriNamavocata / tadAkarNya hRSTaH sa mAsatithivArAdikaM sarva likhitvA tatpatraM surakSitavAn / atha dazame mAse sA zume lagne gurvAdigrahagaNe tuGgatAGgate putraprAsoSTa / tasya nAma surendradatta iti pprthe| sa zizuzcandrAMzuriva samedhAzcakre / yadA sojyavarSIyAJjAtastadA kalAcAryAntike paThituM lagnaH / asau ca guroH pArzve vinayena taduktaM sarvamapi papATha / tasyaiva kalAcAryasya nikaTe tadanye'pi dvAviMzatirAjaputrA rAjJA preSitA Agacchanti, paraM te samuddhatA mandadhiyo nirmIkAH kimapi na pettuH| yadA kalAcAryastAna nirbhartsati zikSate kimapi vA tadA te'pi taM rAjaputratvAnnetrakoNaM darzayanti / guruzikSAH kA api na manyante / sadaivAvinayenaiva vartante / tadA gururapi tAnayogyAna matvA teSu mandAdaro babhUva / surendradattastu buddhitaikSNyAd bhavitavyayogAca sampUrNakalAsu sakalAsu vidyAsu cA'dvitIyo vicakSaNo jAtaH / rAdhAvedhanakalAyAntu sa mahAnipuNaH kRtastena guruNA / tataH pradhAnastasmai kalAcAryAya satkArasammAnAdarapUrvakaM pracuradhanAdikaM dadau / / itazca mathurAnagaryo jitazatro rAjJazcatuSpaSTikalApravINA bhartRsenA kvacinivRttItyaparAbhidhAnA kanyA vartate / tAzcaikadA mAtA SoDazazRGgArasajjitAM vidhAya kauzeyA'tisUkSmazATikAM paridhApya sadasi pituH pArzvamapraiSIt / tAmAgatAM varayogyAM putrI jJAtvA rAjA tAmapRcchat / he vatse ! tvaM madicchayA svecchayA vA variSyasIti hi ? / iti rAjJaH praznamAkarNya jagAda-he tAta ! yo rAdhAvedhaM sAdhayiSyati tameva variSyAmi / iti putrIvAkyaM nizamya rAjA pradhAnAdiparivAraiH saha tAmAtmaputrIM zubhadivase tadarthamindrapuranagare preSayAmAsa / tAmAgatAmAkayendradatto rAjA tasyai nivAsAya saptabhUmikaM ramaNIyaM bhavanaM dattavAn / anyadapi yathocitaM svAgataM vyadhAt / atha rAjakumAryA sahA'gatena mantriNA tatratyarAjAnaM pratyuktam / he rAjan ! tavabahavaHzubhAH kumArA guNavantaH EOSXXX * CRIBE RRE Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH1 muktAvalI // 37 // zrUyante / ataH kanyaiSA svayambarAja mama rAjJA preSitA / asyAzcedRzaH paNo vidyate / yathA-yo hi rAdhAvedhakariSyati, tamahaM variSyAmIti / ataH satvarametatsampAdya nijaputreNA'syAH pANipIDanaM kAraya / tata indradatto rAjA nijapure sarvatra tanmahotsavaM vyadhatta / atyuttamaM svayamvaramaNDapaM nAnAcitrAdyalaGkRtaM racayAmAsa / madhye ca rAdhAvedhAya mahAnekaH stambhaH sthApitaH / tasya mUrdhni catvAri cakrANi savalAni tAvanti caiva tAnyavalAni sthApitAni / teSAM madhyagA rAdhA nAmnI puttalikA kRtA / tasyA vAmanetraM kANamakarot / stambhopari tAnyaSTacakrANi tathA'tiSThipat / yathA teSAM madhyago bhUtvaiva bANo rAdhAcakraM vidhyet / adhazca tadabhimukhaM santaptatailabhRtaM lohakaTAhamamuJcat / itazca divyAmbarA mahAharatnAbharaNA'laGkRtA sA rAjakumArI paJcavarNasurabhikusumamAlAM nijapANipallave dadhAnA vayasyAbhiH saha tatra svayambaramaNDape samAgatya tasthau / sarve ca rAjaputrAH paurajanaiH saha dhRtojjvalavasanA''bharaNAstatrAgatAH svasvayogyamAsanamalaJcakruH / indradattarAjA'pi pradhAnAdinijamaNDalyA saha tatrAjagAma / tata ekaikazaH kumArA dhanurbANadharA rAdhAcakra veddhaM lagnAH, parantu kiyantaste cakradvayaM vivyadhuH, kiyanta ekameva, anye cakratrayam, kazciJcatvAri, kecana paJcacakrANi, kazcana SaTcakrANi ca vivyAdha / itthaM teSAmeko'pi kumAra ekadaivaikenaiva bANena taccakrASTakamAvidhya madhyasthAM rAdhAM vedUM yadA na zazAka / sarve ca kRtaprayatnAste dvAviMzatirAjaputrA vicchAyavadanA hatAzA abhUvan / tadA rAjJo mahatI cintA jAtA / yathA-aho ! mamaiteSAM putrANAM zauryAdiguNagaNamAkarNya svayamvareyaM rAjakumArI mama sabhAmAgatA'sti / tasyAzca paNaH kenApi matputreNa nApUri / seyamito yadi parAvartyati, tarhi jagati mamA'pakIrtimahatI bhaviSyati / itthaM zocantaM vicchAyavadanaM rAjAna mantrI jagAda / he prabho ! mA zocIH punastavaika: suputro vartate / so'vazyametatsAdhayiSyati / rAjJoktam Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ko'sti saH ? tatrA'vasare pradhAnena tatpatrampadarzitaGkathitazca pUrvajAtaM vivAhAditatputrajanmaparyantamakhila vRttam / patradarzanena tatsarva manasi smRtvA tenoktam-samAnayatu tamatra / tadA nRpAdezena tatrAgataH surendradatto yathAvidhi pitarampraNamya tatsAdhane prAvartata / kalAkuzalaH sa tadAnIM dhanuSi bANa saMyojyoparikRtahastastailabhRtakaTAhamadhye vIkSamANo bhrAmyaccakrapratibimbamabhilakSya tadaivaikenaiva vANena sarvANi cakrANi vidhyan rAdhAcakrasya vAmAkSi vivyAdha / tadA sarve lokA mudamAvahantastaM tuSTuvuH / sA ca rAjaputrI tasyA'dhikaNThaM varamAlAM nyadhatta / sarve lokA mudA tadA jayajayArAvaM vitenuH / tataH pANigrahaNe kRte tayA saha bhogaM bhuJjAnaH surendradattaH pitRdattaM rAjyamApa / te ca dvAviMzatirAjakumArAH zaizave vinayAdiguNavihInA vidyAM na peTuH kalAzca na zizikSire'to rAjyamalabhamAnAH pazcAttApameva cakraH / kadAcittAdRzairapi tairdevabalena tadapi sAdhyeta, parantu yaH pramAdAdivazago bhUtvA'tidurApamidaM mAnuSyaGgamayati tasya punastallAbho durlabha eveti jJAtvA sarvairapi jJAnaM labdhvA dharme prayatitavyamiti / 8-atha manuSyatvadaurlabhye karmasya 17-dRSTAntaM darzayatitathAhi-kasmiMzcillakSayojanapramANe ide mahAnekaH kUrma AsIt / sa caikadA daivayogAtsamIraNena jambAlajAlAvarodhe dUrIkRte'dRSTapUrvazcandramaNDalamAlokya kutUhalAkrAntamAnaso nijaparivArAn taddarzanAya samAhAtumanyatrAgacchat / kiyatsamayAnantaraM taiH sahAgataH sa kUrmastatra punarjambAlajAlAvaruddhe sati bahudhA yatamAno'pi tannaivA'pazyat / tathaiva dharma vinA manuSyatvamidaM yasya yAti tasya punastadadhigataM naiva bhavati / ata etatsarvaidharmopArjanenaiva sArthakyaM neyam / 9-atha mAnuSyadaurlabhye yugasya 18-dRSTAntamAha SECRECORRRRRRACK -atha manuSyatvadaulabhye kamavata / sa caikadA daivayogAtsamIraNa kiyatsamayAnantaraM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavara sUktamuktAvalI // 38 // tathAhi-tasmistiryagloke lavaNAdaya uttarottaradviguNitA asaMkhyAtA dvIpasamudrAH santi / teSvantimaH svayambhUramaNAkhyA: dharAjapramANasamudro'sti / tAvaddezAvasthitasya tasya pUrva dizAnte yugaM sthApayitvA tacchidre yadi kazcitsvayambhUramaNasya pazcimadigbhAgasthitaH kIlakaM kSipnuyAt / tadA tatkIlaka yathA tatpAdigavasthitayugacchidre praveSTuM na zaknoti, tathaiva dharma vinA vRthA gatametanmanuSyatvaM punaH prAptuM ko'pi na zaknoti / ataH sarvairdharma ArAdhanIyaH kSaNamAtramapi tatra pramAdo naivA''netavyaH / 10-atha-manuSyajanmadaurlabhye paramANoH 19-dRSTAntamAhatayAhi-yadi kazcitparAkramI devo mahAzailastambhamaJjanavaripaSTvA taccUrNa kutracitpAtre saMmIlya punastanmeruzikharamAruhya nikSipetU, tadanu dazadikSu vikIrNAnAM teSAmparamANUnAM punarekatrIkaraNaM yathA na sambhavati, tathA dharma vinA vRthA yAtametanmanuSyatvaM punaH prAptuM sarvathA'sambhavIti matvA dharma ArAdhanIyaH / 3-atha sajjanaviSayesadaya mana sadAI duHkhiyAM je sahAI, parahita mati dAI jAsa vANI miThAI / guNa kari gaharAI meru jyUM dhIratAI, sujana jana sadAI teha Ananda dAI // 13 // iha khalu yeSAM manasi sadaiva duHkhinaH prANino darzanAyotpadyate / ye ca jagajjIve bandhutAM vahanti / parahitaratacetaso vilasanti / yeSAM vacanaM miSTatara tathyaM lokaddhayapathyamasti / nivasanti ca yeSu sarve sadguNAH / etAdRzA dhIrAH sajjanAH sadaiva sakalajagatsukhayanti // 13 // // 38 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pi khalakRtaM kaSTa sahamajanatopari draupayA sahadevAH paJca putrAsya duryodhanapramukhAH zanta / arthakadA jai durajana loke dUhavyA doSa deI, mana malina na thAe sajjanA teha teI / drupada-janaka putrI aMjanA kaSTabhoge, kanaka jima kasoTI te tisI zIlayoge // 14 // punastAneva varNayati-jagati durjanairatidUSitA api manAgapi na khidyante / na vA tebhyaH kimapi te druhyanti / kevalaM draupadIsItAJjanAdivat sarvamapi khalakRtaM kaSTa sahamAnAH satpuruSA nikapopalaghRSTA maNaya ivAtitarAM bhAnti // 14 // atha sajjanatopari draupadyAH 20-prabandhaHtathAhi-tatra hastinApure pANDo rAjJo yudhiSThira-bhImA'rjunanakulasahadevAH paJca putrA Asan / paJcAnAmapi draupadyekA bhAryA''sIt / teSu yudhiSThiro rAjyabhAgabhUt / pANDoAyAna bhrAtA dhRtarASTra AsIt / tasya duryodhanapramukhAH zataputrA Asan / teSu duryodhano mahAkapaTakArI krUrakarmA'bhUt / abhI ca kauravanAmnA prathante / te paJca bhrAtaraH pANDavA ityucyante / athaikadA duryodhano durdhiyA saralamatikaM yudhiSThiraM dyUtakrIDAM kartuM vijJaptavAn / nirmalAtmA dharmo'pi tadvacaH svIcakre, tataH sabhAyAM to yudhiSThiraduryodhanau rantuM prAvRtAte / khalIyAna duryodhanaH prathamameva kapaTena svAnukUle'kSe patite taJjitvA tadIyamprAjyaM rAjyamagrahISTa / rAjye hArite punardIvyatastasya vasanA''bharaNAdIni paNIkRtAni kapaTalIlayA''tmAnukUlamakSAn nipAtya so'pyagrahIt / itthambhavitavyayogAtpANDumUnudraupadImatipreyasImapi hAritavAn / tataH paJcA'pi bandhUMstAna rAjyaM tyaktvA vane nivasitumAdiSTavAn duryodhanaH / atha te'pi tadaiva banAya pratasthire tatrAvasare draupadyapi taiH saha cacAla / tasmin samaye durthIduryodhano duHzAsanamuvAca / bho bhrAtaH ! iyamapi draupadI pANDavAnjitA mamaivA'bhUdata enAM yAntImavarodhaya / tadAdiSTaH sa tatpArzvamAgatya tAmeva RECERCOREORIXE Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga muktAvalI // 39 // mavAdIt / ayi draupadi ! tvamasmAbhirjitAsi pANDavAnugAminI kathaM bubhUSasi / nivartasva, asmAkampreyasIbhUya surkha bhukSva, ityudIrya kacagrAhaM tAM duryodhanAntikamAnItavAn / tatra sthitAM tAM duryodhana Uce / he sundari ! tatra kintiSThasi ? mama vAmAGkAdhirohiNI bhava / vajrAyitaM tadAkarNya diGmUDhA sA tatraiva maunamAzritya tasthau / atrAvasare duHzAsana utthAya tasyAzcIramAcakarSa, paraM mahAsatIzIlamAhAtmyAttatkSaNaM tadaGgAni zAsanadevatA vastreNa samAvRNot / AkRSTe'pi duHzAsanena tadvastre lokairanAvRtaM tadaGgaM nAloki / itthaM sahasrazo duHzAsanastadvasanamAkRSTavAn / devatA ca navanavairvasanaiH samAvRNot / kimadhikaM bruve, yAvanti vasanAni tenA''kRSTAni tAvanti zAsanadevyA tasyai pradattAni / ityAcaryakarI camatkRti pazyantaH sarve sabhyAstAM prazaMsanto rAjAnamanunIya mocayAmAsuH / tatastanmuktA samAgatya pANDavaiH saha saGgatA'bhavat / satI draupadI zIlaprabhAvAdeva pANDavAnAmiyatI mahatI satI loke vistRtA / aho ! svAGgAdvastrA''karSaNAdiduHsahamAnA sA draupadI manAgapi sajjanatAM na jaho / manasi mAlinyamAnIya tasmai duryodhanAya no cukopa / enAM kathAmAkarNayadbhiranyairapyevameva kartavyam / punarapi sajanatopari aJjanAyAH 21-prabandhaHiha hi bharatakSetre sAgarasamIpe dantiparvatopari mahendrAbhidhAnanagaramasti / tatra mAhendranAmA vidyAdharo rAjA'sti / tasya sundarInAmnI patnyasti / tasyAH kukSeH zataputrANAmupari putryekAJjanAsundarI samutpede / tAmudAyAmAlokya tatpitrA'nekeSAM vidyAdhararAjakumArANAM citrANi samAnIya tasyai darzitAni / tatra hiraNAbhavidyAdhararAjasya sumatikukSyudbhutavidyutprabhakumArastathA vaitATyaparvatIyA''dityanagarIyavidyAdhararAjaprahalAdasya ketumatIkukSijAtaH pavanaJjayakumArastasyA anurUpa AsIt / eto Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA vidyAvantau guNavarau rUpalAvaNyadhanasampannau staH / tadA rAjA mantriNamapRcchat-mo mantrin ! anayormadhye katarasmai kanyA deyA / mantrI vakti he rAjan ! vidyutprabhastvaSTAdazavarSANi jIvito bhUtvA mokSaM yAsyati / iti naimittikoktaM zrUyate / ato dIrghAyuSe pavanaJjayakumArAya kanyAM dehi / ityAkarNya sA'JjanA cintayati / payaH svalpamapi pathyaM bhavati, takraM ca pracuramapi kSIratulyaM yathA na bhavati, tathA svalpajIvinA'pi caramazarIriNA vidyutprameNa saMyogaH zreyAnasti / paramIdRzaM bhAgyaM mama nAsti / yena tatsamA gamo jAyeta / pavanaJjayo dIrghAyurbhUtvA'pi yadi kusaGgatikArI bhavettarhi mahAduHkhinI syAmityAdi vicintayantI kiJcidvicchAyavadanA''sIta saanyjnaa|| itazca mAhendro rAjA pavanaJjayakumAreNa saha tasyA vivAhaM nizcitavAn / prahlAdarAjo'pi kanyAyA rUpaguNAdikamAkarNya svaputrasya yogyAJjanAsundarIti manasyavadhAritavAn / punaH svaputrAya tAmaJjanAsundarI yayAce / tata ubhAbhyAM pradhAnAdi janampreSya dinAvadhAraNaJcakre / tatrA'ntare pavanaJjayaH prahasitanAmAnaM nijamitramevamAkhyat / bho mitra ! mama lagnamaJjanAsundaryA saha nirdhAritavAn pitA / sA kIdRzI vartate ? tvayA sA dRSTAsti / so'vak bho mitra ! sA tvapsaraso'pyadhikA vartate rUpalAvaNyAdiguNaiH / tasyAH saundaryasampattijaNAMzca kavayo'pi yathAvadvarNayituM naiva kSamante / itthaM tatprazaMsAM vayasyamukhAdAkalayya sovAdIt / bho vayasya ! lagnadivaso dUre vartate / tAvadeva tAM vIkSitumutsukaM mama mano bhRzaM vartate / kenA'pyupAyena tatsAdhaya / tatastena saha pavanaJjayo nizyaJjanAsundarInivAsamandirametya gavAkSajAlena tAM vIkSamANau tasthatustAvalakSitau / tatrAvasare kAcidvasantatilakA nAmnI dAsI tAmevamuvAca / ayi svAmini ! tava pavanaJjayaH patiH syAditi dhanyAsi, punarmizrakezI sakhI tAmUce / are ! caramazarIra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH 1 muktAvalI mapi vidyutprabha kumAraM vihAyA'nyaM varaM kiM varNayasi ? / tyatimapi na jAnAsi / nunamanena mugdhA pratibhAsi / sa svalpAyurapi mama svAminyA yogyo'sti / taM muktvA'nyaM varNayantI tvAmahaM mUrkhAmeva veni / yaduktam-sudhA svalpA'pi pItA sukhakArI bhavati / hAlAhalaM tu yatheSTamapi klezapradameveti kiM na vetsi ? yadevaM brUSe / tayorevaM vArtAmAkarNya pavanaJjayo dadhyau / nUnamiyaM vidyutprabhe raktA'sti / anyathA taM stuvatI sA nivAritA syAditi jvalakopAnalaH sa kozAtkhaDgamAkRSya yecchati manasA vidyutprabhaM varaM tasyA anenA'sinA zirazThinadi / ityabhidadhadyAvattAmpratyadhAvata, tAvatA prahasitena hastaM dhRtvA vAritaH / kathitaJca-he mitra ! avicArya kizcikIrSasi ? satyaparAdhe'pi strI kadApi naiva hanyate / asyAH sampUrNA''zayo yAvanna jJAto'sti tAvadasyai daNDandAtuM nArhasi / ityAdimiSTavAkyaistamupazAntakrodhaM vidhAya tAvubhau nijasthAnamAjagmatuH / tatastAmudvoDhuM pavanaJjayo naicchat / prahasito bahudhopAyena tampratiyodhya susthiramakarot / punaH samAgate vivAhadivase mahatA mahena pavanaJjayakumArasyAJjanAsundayAM saha vivAho jAtaH / mAhendrarAjo bahumAnaM dadau tasmai jAmAtre / tataH kiyadinAnantaraM prahlAdarAjo varavadhUbhyAM saha saparivAraH svapuramAgAt / tatra ca tasyai saptabhaumika ramaNIyamAvAsaM ddau| pavanaJjayastu gRhAgatAyAstasthA mukhavIkSaNamapi kadApi nAkarot / bharcA parityaktA sA'pi zokAkulA manasi dadhyau / mayA bhavAntare yathA''caritaM tathA'tra bhave bhujyate / kRtakarmANi bhogAdeva kSayantItyAdivicArasAraNa manasi dhairya vidadhatI nijazIlaM rakSantI kAlamagamayat / athaikadA rAvaNaH pAtAlalaGkAsvAminaM varuNa vijetuM nijadUtamukhAt prahlAdanRpamevamAkhyat / tadyathAmayA varuNena saha yoddhavyamasti, ataH sasainyena tvayA'vazyamatrA''gantavyam / iti rAvaNAdezamAkarNya rAvaNAdezakArI prahlAdaH BECRETER-R RECENTRE 15: Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PROGRAMIRREEDS sasainyastatra gamanAya samudhuktavAn / tatrAvasare pavanaJjayenoktam-he pitaH! etadartha tvayA ki gamyate ? / ahameva tatra gatvA rAvaNavairiNaM varuNa vijitya satvaramatrAgamiSyAmi / tataH pitrA''diSTaH sa sajjitasainyo mAtaraM namaskRtyAJjanAM tu krUradRkkoNena kizcidIkSamANaH pratasthe / tadA tayoktam-he nAtha ! mayA kimaparAddhaM yena tvaM mayi ruSTo'si / sarve tvayA''lApitAH / mayA saha kathaM na pe ? ahaM niraparAdhA'smi / mayi prasIda, tava pathi kuzalaM vartatAm / tathA kAryasiddhi vidhAya satvaramihAgaccheritvaM kalyANa vaco bruvANAM tAmagaNayanneva so'calat / tato'JjanApi daivadoSaM dadAnA pativirahAdatiduHkhinI nijAvAsamAgatA / itazca prasthitaH pavanaJjayo'pi sandhyAsamaye mAnasasarovaropari saparivArastasthau / tatrAvasare kAzcidviyoginImatiduHkhinI puraHsthitaM tantujAlamaznantI zItamapi dahanaM manyamAnAM candrikAmapi tApakarI pazyantI karuNamatyuccai rudatIM vidUre prANanAthaM vIkSamANAM cakravAkI so'pazyat / tAM tAdRzImAlokya sa manasi vyacintayat / aho! iyaJcakorI sakale dine patisaGgatA tatsukhamanubhavati, kevalaM rAtrAveva pativiyuktA yadyevaM duHkhambhajate, tarhi AjanmaparityaktA matpatnI kIdRzI du:khinI syAt / / adya gamanasamaye tayA bhaNito'pi nAhaM kimapyUce / sA kathamAtmAnaM dhartuM zakSyati ? | virahapIDitA sA mahAduHkhamanubhavantI nUnaM mariSyati / itthaM pazcAttapamAnaM tamprahasito'vak / he mitra ! tvaM pakSito'pi nikRSTo'si tvatpariNayasya varSANAM dvAviMzatirjAtA / kadApyekadA sA svayA''lApitApi na / tvadviraheNa nUnaM mriyamANA vartate / tasyAH ko'pyaparAdho nAsti / he mitra ! idAnImapi tatra gatvA tAmAzvAsaya / tato nijAbhipreta mitravAkyamAkarNya sarvairapyalakSitaH sa prahasitena vadanena sAkaM tasyA AvAsamAgatavAn / tatra virahAturAM tAmAzvAsya RtudAna dacA pazcAccalitaM tamavAdItsA / tvametad guptaM sarva vidhAya gacchasi / mAtA te mAmapavadiSyati / ato me nijanAmA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavaH1 muktAvalI-| // 41 // ORRECORRECTS timudrikAM dehi / mAtaraM militvA punaryAhi / tacchratvA mudrikAM dattvA tenoktam / ayi priye ! enAM gRhANa / ahamacirAdAgamiSyAmi kA te bhItiH 1 / ityAlapya sa zibiraM prAptaH / sApi RtusnAnAttaddina eva divyaM garbha dadhAra / tato'nvahaM garbha-3 vRddhimAlokya zvazurAdiparivAro dadhyo / aho ! iyamme kulaGkalaGkitamakarot / asyA bhartA tu dvAviMzativarSamadhye ekadApi na militaH / kathamiyamantavatnI dRzyate ? nUnamasatI jaataa| tata etatsvarUpamaJjanAmapRcchat / sA taddine yathA bhartA zibirAdAgatya svanAmAGkitAM mudrAM dattvA pazcAdyo macalattathA sarvamAkhyata, paraM tadvacaH ke'pi na menire / sarve ca lokAstAM nirbhartya gRhAniSkAzayAmAsuH / tato niSkAzitA sA pitRsama samAgatA / te'pi tatsvarUpaM vidantastAM kulakalaGkinI manyamAnA nirbha ya' gRhAniSkAzayAmAsuH / tataH sarvato niSkAzitA'JjanAsundarI vanamAgatya kutrA'pi tasthau / tatraiva kutrApi gahare putramasoSTa / athaikadA tenaiva mArgeNa vimAnArUDhastanmAtulo vajana girigahare zizurodanamAkalayya vimAnAdavatIrya tatra gatvA tAmapazyat / tasyA AditaH sarvamudantaM nizamya saputrAM tAM nijavimAne samAvezya tato'gre cacAla / mArge ca mAturaGke sthitaH zizuH kiJcillAtumucchalannadhaH zilopari papAta / patantaM taM vIkSya vyAkulastanmAtulo yAvadvimAnAdavatIrya tamAdAtumadhastatrAgataH, tAvattatra vajrAhatavaccUrNitAM zilAM pazyan bAlakamakSatAGgameva hasantamagrahIt / tatastamAdAya nijavimAne'JjanAya dadau / tatastAbhyAM saha sa hanupurAbhidhaM nijanagaramAgataH / tatastadIyanAma mAtrA hanumAniti cakre / vimAnAtpatana sa zilA saJcUrNitavAn, ato dvitIyaM nAma zrIzaila iti dhRtavatI / etatkathA rAmacaritrAdau savistaramasti / ito'dhikA tata evA'vagantavyA / iha tu yAvatyupayoga *ORNO Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BRRRRRRRBARGAREBER vatI tAvatyeva saMkSepeNa tatkathA darzitA'sti / athA'JjanAsundarI tatra hanupure mAtulagRhe nivasantI putrasya hanumataH poSaNAdikaM vidadhatI mAtulyAdikRtasatkAreNa sukhena dinAnyatyavAhayat / patiprasvA dattakalaGkataH kadA me muktiH syAditi manasi vicintayantI patyurAgamanamicchantI tasthuSI / atha pavanaJjayakumArastatra gatvA varuNena saha dazakandharasya sandhi vidhAya nijAdityapuramAgatavAn / tatra nijapreyasImaJjanAmadRSTvA lokamanAkSIt / tAGgarbhavatImAlokyA'satIti te mAtrA gRhAnirvAsitA seti lokamukhAdvijJAya girivananagarAdiSu tAmanveSayan yadA sA na militA tadA, priyAvirahamasahamAnaH sa citApravezamavadhAritavAn / etatsvarUpamaJjanAsundarI svagaveSaNakRte tatpreSitavidyAdharamukhAdvijJAya nijamAtulaM pratisUryanAmAnaM sArtha kRtvA vimAnamAruhya tatkSaNaM tatrA''yayau yatra pavanaJjayazcitAmpraveSTumudayukta / tatra prahlAdapratisUryapramukhaiH sarvaiH saha militA bhartAraM kuzalaM vIkSya sA bhRzamamodata / sarve ca tasyAM niHzaGkamanaso babhUvuH / aJjanAyAzca loke zIlamAhAtmyaM prakhyAtamabhUt / patiprasvAdayo'pi kRtA'parAdhaM tadAnIM tAM kSamayAmAsuH / durjanA guNavate doSAnanekAna dadati / parametena guNinAM santo guNA na hIyante kintUpacIyanta eva / nirmalazIlaprabhAveNa mithyAkalaGkato muktA dahanasantApitA kanakalatikeva sA'JjanA bhRzaM didiipe| ___ atha sajjanaguNaviSayeguNa gahi guNa jemAM te bahU mAna pAve, nara surabhi guNe jyUM phUla zIze caDhAve / guNa kari bahu mAne loka jyUM caMdramAne, ati kRza jima mAne pUrNane tyUM na mAne // 15 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dharmavargaH muktAvalI // 42 // yathA manuSyAH sugandhiyogAtkusumAni zirasi dhArayanti, tathaiva guNagrAhiNo janAH zirodhAryA loke bahumAnaM labhante / | kiJca-guNagrAhiNo janAH kRzatamA api dvitIyAcandravatsarvairnamaskriyante / tadvihInastu paripUrNo'pi pArvaNacandravat kaizcidapi kalavitvAnna namyate / ato guNagrAhiNA bhavitavyam // 15 // malayagiri kane je jaMbu liMbAdi soI, malayaja taru saMge caMdanA teha hoI / ima lahiya bar3AzuM kIjiye saMga raMge, gajazira car3hi beThI jyUM ajA siMha saMge // 16 // yathA malayatarusaMyogAdanye'pi nimbAdayo vRkSAH saurabhyapUrNA jAyante / yathA vA chAgo'pi mRgendrasaMsargataH karIndramaulimArohati / tathA satAM saGgatyA nIco'pi mahatcamupayAti / uktazca kITo'pi sumanoyogA-dArohati satAM shirH| tathA satsannidhAnena, mo yAti pravINatAm // 1 // kAcaH kAJcanasamparkA-itte mArakatI dyutim / tathA stsnnigaa2|| kalpadrumaH kalpitameva sUte, sA kAmadhukkAmitameva dogdhi / cintAmaNizcintitameva datte, satAM hi saMgaH sakalaM prasUte // 3 // api ca-na sthAtavyaM na gantavyaM, kSaNamapyadhaimassaha / payo'pi zauNDinIhaste, madirAM manyate janaH // 4 // ato nIcasaGgatidUratastyAjyA / guNagrAhibhiruttamaiH saha saGgatiH sadaiva kAryA // 16 // 4-atha nyAyaguNaviSaye GROCEROSOM // 12 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaga sujasa suvAse nyAyalacchI upAse, vyasana durita nAse nyAyathI loka vAse / ima hRdaya vimAsI nyAya aMgIkarIje, anaya apaharIje vizvane vazya kIje // 17 // iha loke nyAyavatA nirmalaM yazo vitanyate / sthirA lakSmIH prApyate / durvyasanI manuSyaH sarvinindhate / sukhasampadA ca tyajyate / bho bho lokAH ! etanmanasi vicArya yUyaM nyAyamArgamanusarata, vyasanAni duHsaGgatimanyAyapathazca pariharata / tathAkaraNena vizvavazambadA bhavata // 17 // pazu paNa tasa seve nyAyathI je na cUke, anaya paya cale je bhAi te tAsa muuke| kapi kula mili sevyo rAmane zIza nAmI, anaya kari tajyo jyUM bhAiye laMkasvAmI // 18 // ye khalu nyAyapathe vartante teSAM sAhAyyaM tiryazco'pi kurvate / tadviparItAstu nijaparivArairapi mucyante / yathA nyAyaniSThaM zrIrAmacaMdra kapikulAnyapyasevanta / anyAyapravRttaM rAvaNaM sodaro'pi vibhISagastatyAja // 18 // anyAyitvAdrAvaNaM tyajato vibhISaNasya 22-kathA prArabhyateayodhyAnagaryo dazaratho rAjA rAjyaGkaroti sma / tasya kauzayAkaikeyIsumitrAdayaH paTTA Asate / tAsAM rAmabharatalakSmaNazatrughnanAmAnaH putrA babhUvuH / nijasvayambare dazarathasya harivAhanAdipratipakSibhUpaiH saha raNe jAyamAne dazarathastha sArathyamakarokaikeyI / tatra nijanaipuNyaM darzayantI rAjAnaM dazarathaM tathA toSayAmAsa / yathA sa sAlAtarIna vijitya tAmamocana-adhunA tvayi prasamo'smi, tvaM prArthaya yadIpsitaM te bhavet / tayoktam-prArthayiSye sAmprataM tiSThatu bhavAn / kaikeyI yadA rAmacandrAya rAjyaM dAtu Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saktamuktAvalI // 43 // maicchadrAjA tadA prAstrArthitaM varaM smarantI sA tatrAvasare rAjAnaM vijJaptavatI puroktaM varamadhunA dehi / rAjovAca prakAzyatAM saH / dharmavarga:1 tadA sAvaka he rAjan ! etadrAjyaM bharatAya dIyatAm, rAmacaMdrAya ca vanavAso dIyatAm / ityAkarNya rAjA bhRzamakhidyata, tato rAmo lakSmaNena sItayA ca saha piturniyogAdvanaM yayau / athaikadA tatra vane rAvaNabhaginyAH zUrpaNakhAyAH zambUkanAmA putraH sUryahAsakhaDgasiddhikarI vidyA sAdhayannAsIt / paibhirmAsaistasyAM siddhau tatra cetastataH paryaTana lakSmaNaH samAgatya taM siddhiviziSTaM khaDgamapazyat / tenaiva khaDgena kaJcana vaMzajAlamakRntattaikSNyaparIkSAkRte / tatastatra sthitasya vidyA sAdhayatastasya ziracchinnaM vIkSya lakSmaNo bhRzamatapyata tAvattanmAtA zUrpaNakhA tatpAraNAkRte bhojanasAmagrI lAtvA tatrAgatavatI / tathAvasthaM putramAlokya zokasantaptA tadvi|ghAtAraM vipakSaM zodhayantI tatrA''gatA lakSmaNamAlokya tatkAla madanazarajAlaviddhA sA kAmukIbhUya taM prati vaktumupakrAntA / tadAzayaM vijJAya tenA'pi tadartha sA rAmAntike preSitA / rAmo'pi tAM vIkSyAdhvocata / he sundari ! mama tu strI vartata eva tasya nAsti tameva bhajasva, evamanekadhA tAbhyAM vaJcitA RddhA sA nijasthAnametya nijapati kharadUSaNa putravadhasvarUpamAcakhyo / tato ruSTaH kharadUSaNastatkAla tAbhyAM yoddhamAyayo / itazca taM tadarthamAgataM vIkSya satyavasare mayA siMhanAdavihite tvayA''gantavyamiti rAmamabhidhAya sItArakSAkRte rAma tatraiva muktvA lakSmaNa ekAkyeva tena saha yuddhAya cacAla / tato lakSmaNakharadUSaNayoyuddhaM pravavRte / zUrpaNakhA ca rAvaNAntikametya taM sItAsaundarya savistaramAcaSTa, tanmukhAsItAprazaMsAmAkarNya tadrUpamohamupetaH sa tatkAlameva tAM hatu tatrAgAt / paraM tatra rAmatejasA jvalattadAzramaM praveSTuM sa nAzaknot / tadA sovalokanI vidyAM sasAra / sA samAgatya tamUce-he dazAnana ! kimarthamahaM tvayA smRtaa| 31 43 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHRAWAREXSAX tenoktam rAmo'nyatra yathAgacchettathA kuru / tayoktam-yatra lakSmaNo yudhyate tatra gatvA tadvatsihanAdaM vidhehi, tataH sa sItAM vihAya tatra gamiSyati / tato rAvaNastatra gatvA tathA'karota, itazca lakSmaNasiMhanAdamAkarNya sItA vyAkulIbhUya tadrakSAkRte rAmaM tadantikaM prAhiNot / tasminnavasare'sahAyAM sItAmavalokya rAvaNastAmapAharat / tatra gatvA kenA'pyanyena mAyAvinA siMhanAdo'kArIti manyamAno manasi sItAM zaGkamAno rAmaH satvaraM prnnkuttiimaagaat| tatra casItAmapazyana bhRzamakhidyata / tAvatA lakSmaNo'pi zatrujitvA smaayaatH| tatastau sarvatra sItAM mRgyamANau pathi jaTAyu chinnapakSaM mumUrSumapazyatAm / sItAM hRtvA vimAne tAmAropya laGkAmAnIya devaramaNodyAne tAM sthApitavAn rAvaNo bahudhA sItAyAH prArthanAmakarot / ayi subhage ! ahaM te dAso'smi / tasmin kSudre mAnuSe rAme prIti tyaja mAzca bhaja, etAM me'khilA samRddhi bhukSva / evaM bahulobhitApi sItA tatra SaNmAsaM sthitA zIlaM nAmuzcat / kevala rAmameva dhyAyantI kAlaM ninAya / itazca sItAM gaveSayantau rAmalakSmaNau kisskindhaamupaagtau| tatra ca to sugrIvAdipramukhAH kapayo bhaktyA prnnemuH| sarve ca tAvasevanta / hanumAMzca laGkAmAgatya sItAM nirAmayAM tatrA''lokya tayA sahAlapya tayoktaM saMdezamAdAya rAmalakSmaNau jagAda / tato'saMkhyavAnaracamUsahitau rAmalakSmaNau laGkAmAyayatuH / tadA rAvaNo bhRzaJcukopa / tatrAvasare vibhISaNo dazAnanamevamavak / he rAjan ! rAmAya sItAM dehi paradArApahAro mahAdurgato pAtayati / adharmAdrAjyamapi vinazyati / tvaM nItimAna bhUtvA'pyanyAyaM kathamAzrayase / anena karmaNA samujjvalamidaM kulaM mA kalaGkaya / idAnImapi kimapi na gataM sItAM tasmai pratyarpaya / yadyevaM na kariSyasi, tarhi sItAkRte nUnametatkulaM vinaikSyatIti jJAnibhASitaM satyaM bhaviSyati / ato'haM prArthaye-kulocchedanakarI sItAmenAM muzca / purA yaduktaM tvayA mayA hRtvAtrA''nItA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T dharmava:1 saktamuktAvalI // 44 // RADESMSANNEL sItAsti sA mAM bhakSyati / rAmalakSmaNAvatidurbalau yadyatrAgamiSyatastadA to nihaniSyAmi / paraM tau nyAyavantau mahAbalavantAvasaMkhyasainyayutau yuddhAyAtrA''gatau / tvamanyAyaM kuruSe SaNmAsAna yAvatra sItAyAH prArthanAmakaroH, sA tu mahAsatI tvayi dukoNamapi nAdatta / katidhA tayA tiraskRto'pi tvaM tato na vyaramathAH / sA kadApi tava vazagA na bhaviSyati / iti zrutvA rAvaNaputra indrajittamevamavAdIta / he pitRvya ! tvaM janmataH kAtaro'si / yatastvamindrAdInAM sarveSAM jetAraM sarvasampanidhAnaM matpitaramevaM ki | Se 1 / sasainyasyAtrA''gatasya vipakSasyAtipakSaM nItvA mama pituH kIrti ki kalaGkayitumicchasi ? / tadA vibhISaNo'vak-ahaM hi vipakSapakSamAzritya na bravImi / kevalaM nyAyadRSTyA hitaM vacmi / nUnamatra kule kulAnArAyase tvameva / he bAndhava ! tvamanena nijakarmaNA putropadezena cA'cirAdeva vinAzamupeSyasi / ato'hamevaM khiye / athaitadAkA'tikrodhAturo rAvaNaH khaDgamudyamya vibhISaNaM hantumadhAvat / tadA kumbhakarNAdayo madhyebhRtvA tantatojakSana / rAvaNojak re duSTa ! tvamadhunaiva mama nagarAdapasara tvaM nUnamagnivatsarvAzI pratibhAsi / tato bAndhavamapyanyAyarataM rAvaNaM tyaktvA caikAdazAkSauhiNI rAkSasI senAM lAtvA vibhISaNo rAmamamilat / tato rAmarAvaNayo raNaH prAvartata / prAnte nyAyaniSTho rAmo vijayamApa / anyAyarato rAvaNo mRtyumAsAditavAn / vistarantu jainarAmAyaNAdigranthebhyo boddhavyam / / __ atha nyAyadharmaviSayehaya gayana sahAI yuddha kIrtI sadAI, ripuvijaya vadhAI nyAya te dharma dAI / dharama naya dhare je te sukhe vairi jIpe, dharama naya vihUNA tehane vairi jIpe // 19 // -RSXSX // 44 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha saMsAre raNe pravartamAne ye nyAyavanto dharmAtmAno bhavanti tAneva vijayazriya urarIkurvate / gajaturaGgabalAdisAmagrIsamanvitA api dharmanyAyavihInA narA vipakSarabhibhUyante / ato dharmanyAyavanto bhaveyuH sarve // 19 // dharama naya pasAye pAMDavA paMca teI, raNa kari jaya pAmyA rAjalIlA laheI / dharama naya vihUNA kauravA garva mAtA, raNasamaya vigUtA pAMDavA teha jItyA // 20 // dharmanyAyaprabhAvAdeva pANDavA vijymaapuH| rAjyasukhazcAndhabhUpan / tau vinA prauDhaparAkramagajAzvarathavalasampadbhiranekarAjarAjIbhirbalavanto yatihaptA api paramanyAyapathagAminaH kauvA raNe parAjitA vinAzanadhijagmuH // 20 // atha 5-pratijJAviSayezubha azubha jikAI Adarya je nivAhe, ravi paNa tasa jovA vyoma jANI vgaahe| kari gahana nivAhe tAsa nissaMta Ape, malina tanu pakhAle siMdhumAM sUra Ape // 21 // iha saMsAre iSTamaniSTaM vA yatpratijJAtaM tatprANA'tipAte'pi rakSaNIyaM sauH / evaMbhUtaM satapratitrApAlanaparaM naraM mahAtmAnaM sUryo'pi vyomni sthito didRkSate / kaThinatarapratijJAM pAlayatAM nRNAM devA api sAhAyyaM tanvanti / tathA raNe jale dahane kAnane teSAmApatantImApadaM niyamato devA nivArayanti / sarvatraiva te sukhamApnuvanti / lezato'pi te klezamAjo naiva jAyante // 21 // puruSa rayaNa moTA je gaNIje dharAye, jiNa jima paDivajyUM te na chAMDe parAye / giriza viSa ja dharyo te na adyApi nAkhyo, duragati nara leI vikramAditya rAkhyo / // 22 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI // 45 // ye manujAH sAdhyamasAdhyaM vA pratijJAta yAvajjIvamavanti te jagati ratnatayA gaNyante / yathA sAgaramathanodbhutaM garalamaniSTamapi mahAdevaH kaNThe saMsthApyAdhyApi tatraiva jahAti / yathA vA vikramArkaH parvatanAbhAnaM durdazaM daridramapi narai sukhina vidhAya nijAntikamatiSThipata / ete satpuruSA iva kRtapratijJApAlanaparA ratnAnyeva gIyante / te'mI sarveSAM sadaiva prazasyA jAyante // 22 // . atha 6-kSamAguNaviSayeupazama hitakArI sarvadA lokamAhI, upazama dhara prANI e samo saukhya naahiiN|| tapa japa sura sevA sarva je Adare che, upazama viNa je te vAri maMthA kare che / / 23 // . iha jagatyAM kSamAvatAmiSTAni sadA jAyante / kSamAdharA narAH kadApi kutrApi na klizyante / ataH he bhavyAH! yUyaM kSamAzAlino bhavata / yAM vinA kRtAnyapi japatapodAnAdikAni viphalAyante / ye ca kSamAM kurvate teSAmeva cAritramapi zobhate / kimadhikaM vacmi ? AjanmA'caritamapi cAritramekadApyutpannakrodhena kSIyate / upazamamantarA gRhiNAmanyatkimapi vihitaM vratAdikaM naiva phalati / yAM vinA kAM gatimete jIvAH prApsyantIti jJAnina eva vaktuM zaknuvanti / ato lokaiH kSamAguNaH sadaivA'daraNIyaH // 23 // yata:-kSamAkhaDgaH kare yasya, durjanaH kiM kariSyati ? / atRNe patito vahniH, svayamevopazAmyati // 1 // upazama rasalIlA jAsa citte virAjI, kima nara bhava kerI RDimAM teha raajii| gajamunivara jehA dhanya te jJAna gehA, tapa kari kRza dehA zAMti pIyUSa mehA // 24 // yeSAM manasi kSamAguNa udayamupayAti te dhanyA narAH sAMsArike sukhe na kdaapynurjynte| yathA gajasukumAlo mhaamuni-6||45|| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA pAlitA vRddhimApana para devatA tAMzcarama tAmAkana neminAthastatrodhAne yAma sundarAMganAbhiH saha niguNAgArastapaHparizuSkagAtro varSartujaladhArAbhiloMka iva zAntimavApa // 24 // kSamAguNaviSaye gajasukumAlamuneH 23-kathAnakamvasudevasya devakyAH kukSerutpannAna SaTputrAn kaso jaghAna / iti to dampatI vividatuH, paraM devatA tAMzvaramazarIrAna pUrvArjitapuNyayogAt sulasAyA gRhe ninAya / te ca tayA pAlitA vRddhimApuH / tayA ca nijaputradhiyA yauvane vayasi te pariNAyitAH / tAbhiH sundarAMganAbhiH saha viSayasukhamanubhavantaste sukhena dinAni ninyuH / athaikadA bhagavAna neminAthastatrodyAne samavasasAra / devaiH samavasaraNamakAri / tatra dvAdazavidhaparSadagre prabhurdezanAM prArabdhavAn / tAmAkarNya te devakyAH SaTputrAH prabuddhAH saMsAramasAraM manvAnAH syAdiviSayasukhaM tyaktvA sulasAmApRchatha sarve yugapadeva prabhoH pArzve cAritraM jagRhaH / bhagavatA saha prAmAnugrAma viharantaste ekadA dvArikAnagarImaguH / tebhyaH SaTaputrebhyaH pazcAddevakyAH zrIkRSNaH putro'bhUt / ayazca kaMsabhItyA gokule nandagRhe jAtamAtra AnItaH pravRddhimApa / tato'pi jarAsandhatrAsamAptaH samudravijayAdidazadAzArhayutaH kRtapalAyanaH zrIkRSNo devanirmitadvArikApurImAgatya rAjyamakarot / prabhumAgatamAkalayyA'tipramuditaH zrIkRSNazcaturaGgasenAyutaH sakalapaurajanaparivRtaH prabhuvaMdanAyai tatrA'jyAt / vidhinA pramorvandanAM vidhAya gate zrIkRSNe pramorAdezena teSAM SaTsAdhUnAM sambadhitrikasaMghATakAd dvau dvAvekadA nagaraM gocarye samAgAtAM / tau devakIsamani samAgatya siMhakesarimodakAna lAtvA svasthAnamAyayatuH / punaranyau dvau sAdhU devakInilayamAgatau tau vilokya devakI manasi dadhyau / imo punarAgatau staH / ato'dhikammIjyamapekSyate / ityavadhArya sA tAbhyAM pracurostAna modakAna pratyalAbhayata / tayoMrgatayoH punastRtIyasaMghATakIyau dvau munI samAgatoM Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI // 46 // vIkSya tayA cintitam-aho ! sAdhavo hyadhikA''hArApekSaNe kadAcid dvitIyavAramAgacchanti / tRtIyavAraM tu kadApi nAgacchanti / etau kathaM muhurmuhurAjagmatuH ? purIyaM mahatI vartate / zrAvakA api bahavo vidyante / itthaM vitarkayantI sA yAvattayorabhimukhaM tasthau / tAvatA tAbhyAmavAdi / ayi mahAmAgye ! tvaM kiM zocasi ? tayoktam he munI! yuvAM saMsAramasAraM matvA prabhoH pArzve dIkSitAvekatraiva gRhe tRtIyavAraM kathamAgato? / etenaiva mama manasi vicAraNA jAtAsti / tau jagadaturasmAkaM saMghATakatrayaM mA vartate / ato vayaM pRthaka pRthak samAgatAH smaH / tvayA manAgapi na sandigdhavyam / iti zrutvA putravatsnehastasyAstadupari prAdurA sIt / stanayoH kSIramAgatam / tataH saharSa sA tAvapi munI tAne modakAn pratyalAbhayat / atha gatayostayoH sAghoH sA tadaiva manogatasaMzayaM nirAkartumarthAt kathaM teSu SaTsu sAdhuSu putrapremodreko'bhUditi prabhoH pArzvanAgatya vandanAdi vivAya prAmapRcchat / bhagavAnavocata-tava SadputrAna kaMsAta trastAna devatA sulasAyA gRhe nItavatI / ta evAnI paDmunayaH santi / tacchrutvA gRhAgatA sA''rtadhyAnArtA'bhavat / yathA mama padaputrA jAtAH, te ca sulasAgRhe pAlitA abhUvan / saptamo'meM kRSNo nandagRhe vRddhinggtH| mayaiko'pi na lAlitaH, na vA paalitH| itthaM zocantIM tAM zrIkRSNaH papraccha / ayi mAtaH ! tvamadya cintAturA kathaM | pratibhAsi ? tava kiJjAtam ? yadevaM zokAkulA rodiSi / tadA devakyA niHzvaspoktam-he vatsa ! mama kukSeH sapta sutA utpedire / paramekasyApi lAlanapAlanAdikaM mayA nAkAri / tenedazI cintA me jAtAsti / tadAkarNya sa mAtaramAzvAsayAmAsa / pazcAtsvayamaSTamaM tapo'karot / tatra harinaigameSI samArAdhitaH / tadArAdhanena tuSTaH so'pi tatkAlamAgatya nijArAdhanakAraNaM tamapRcchat / kRSNo'pi nijamAtuH putracintAmavocata / devotra-putro bhaviSyati, paraM prathame vayasi saMsAra tyakSyati / tata etatsvarUpaM // 46 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa mAtaramavocata / yathA he mAtaH 1 tava manorathaH setsyati / mA zocIH, tayoktam-evamastu / tatastasyAH PI kukSau kazcitpuNyazAlI caramazarIrI jIvo'vatatAra / sA tatprabhAvataH svapne gajamapazyat / tataH pUrNe mAse sA putrama soSTa / svapnAnusAreNa tasya gajasukumAla iti nAma cakre / evaM ca mahAntaM tadIyajanmotsavaM vidadhe / krameNASTavArSika: sa tannagarIyasomilabrAhmaNasya putryA saha pariNAyitaH / tadaiva tatra neminAtho bhagavAn smvsRtH| tadvandanAyai zrIkRSNadevakIprabhRtayaH sarve tatrA''yayuH / tatra devaviracitasamavasaraNe prabhuH saMsArAsAratvaviSayiNI dezanAmadAta / tadAkarNya gajasukumAlasya vairAgyamudapadyata / tato mAtrAderanumatyA sa tadaiva prabhoH samIpe saMyama jagrAha, tasyAmeva nizAyAM prabhuM pRSTvA zmazAnabhUmimAgatya kAyotsargadhyAnamakarot / tAvattatra tasya zvazuraH somilo'pi samAgataH / sa taM vIkSyovAca-are pApiSTha ! tvaM mama putrIjanma mudhA'karoH / tatphalamadhunA te'haM dadAmi / ityudIrya tatkAlameva taTasthataTAkataH paGkamAnIya tasya munemaulau pAlImavadhnAt / tatastadupari | mRNmayabhANDakhaNDAni nyasya jalatkhadirAgAraM pracura nikSiptavAna, svayamapi sa durthIstatpArzvameva tasthau / zamA'mbhonidhirgajasukumAlamuniH zirasi jvaladagninA 'taTataTiti' nADISu truTyantIpi tatklezaM sahamAnastasmai zvazurAya somilAkhyadvijAya manAgapi na dveSTi / pratyuta tatkRtamahApakAramupakAramamanyata / yathA'sau mamaitadbhavaM nistArayan paramasakhojAyata / aga iva nizcalamanAH sarvamapi duHkhajAlaM sahamAno jIveSu dayodrekamAtanvAnaH kSapakazreNImadhigacchan zuddhamadhyavasAyayan zukladhyAnaM vidadhatparyante kevalIbhUtvA mokSamAptavAn / itazca zrIkRSNaH svamanasi tatra nizi kilaivamacintayat / aho ! mama bandhuH saMyamagrahaNena mahIyAnabhUt / paramanena laghunA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA 4G- dharmavarga:1 baka vayasA kathamevaM saMyama pAlayiSyati / bhavatu, prame prabhorantikaM gatvA taducitamupAya vidhAtAsmIti / tato jAte prabhAte prabhomuktAvalI vandanArthamAgataH kRSNaH sarvAn sAdhUnAlokya gajasukumAlamapazyan bhagavantamaprAkSIta-he bhagavan ! mama bandhurgajasukumAla: ||47||aat kutrAste / bhagavAnAkhyAta, he kRSNa ! so'kSayyasukhabhoktA'bhUt / taM draSTuM kathaM zakSyasi ? tadIyadarzanamadhunA durlabhamabhUt / siddhi edamupetaM tamita evaM namaskuru / tadAkarNya kRSNa Uce he bhagavan ! IdRzIM tAtkAlikI siddhi sa kathamApa ? / tasya tathA sAhAyayakArI ko militH1| yenA'sya tatkAlaM siddhirudiyAya / tataH paryante kevalIbhavana zAzvatasukhakArI samabhUt / tato vizvavizvajantUpakAravidhAnanimagnAtmA prabhuravak / yathA tvaGgate'hani gajArUDhaH pathi vrajana pathi sthitAnISTakAni tvatsainyapratibandhabhiyA samutthApayato yavIyasaH kasyacana dvijasya gajAduttIrya saahaayymkroH| arthAtvayaikasminniSTake kareNa gRhIte tadanu tvatsainyaiH SoDazasahasrastAnISTakAni tadiSTadeze nItvA tatsAhAyyaJcakre / tathaiva tvadvandhorapi sAhAyyamabhUt / parantu tatra kArye'sti bhedaH / punayaMgadaskRSNaH- he bhagavan ! tasya nAma bahi, ya evamakarot / bhagavatoktam, he vAsudeva ! tvadarzanena yasya hRdayaM sphuTeta saiva etatkarmakartA jJAtavyaH / atha prabhuM namaskRtya gRhamprAcaladvAsudevaH / mArge ca somilo mahAmunighAtakI pAtakI ca militaH, tataH zmazAnato nirgacchan kRSNamAlokya manasi dadhyau / aho! eSa vAsudevo yAti, asmadIyametatkarma jAnanasau mAM haniSyati / ata etanmArga hitvA mArgAntareNa vrajeyamiti vicintya tathAgamat / paraM tanmArgeSApi gacchatastasya vAsudevavilokanAttatkAlameva taddhadayaM vidIrNamajA| yata / so'pi sadyo mRtvA munighAtapAtakAnarakamiyAya / etasyAH kathAyA etadeva sAratayA sarvairAdeyam, yadasau somilo gajasukumAlamahAmuneH zirasi khadirAGgAramakSipat / tena sa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI vedanAM sehe / sarvA api zarIranADyastaTataTiti truTitA abhUvan / tathApi lezato'pi tasmai dveSamakurvan kSamAmadhigacchannasahyAmapi vedanAmasahata / tatkRtApakAramupakAraM matvA karmajAlaM kSapayana mokSaM yayau / ato he lokAH ! sudhAmayI matvA tAmeva kSamA trikaraNazuddhathA yUyaM manasi dharata / yenehAmutra ca sukhamanubhUya prAnte mokSamApsyatha / __atha 7-trikaraNacittazuddhiviSayejaga jana sukhadAI citta evaM sadAI, mukha ati madhurAI sAMca vAcA suhaaii| vapu parahita hete tIna e zuddha jene, tapa japa vrata sevA tIrtha te sarva tene // 25 // yeSAM manasi sadaiva jagajjIvakalyANacikIrSA jAgarti / vANI cA'mRtamayI miSTatarA zubhaGkarI satyA vilasati zarIrazca sakalajIvopakAri vartate / itthaM trikaraNazuddhasyaiva prANinastapojapavratasevanatIrthATanAni saphalIbhavanti / / 25 // mana vaca tanu tInoM gaMga jyUM zuddha jene, nija ghara nivasaMtA nirjarA dharma tene| . jima trikaraNa zuddha draupadI aMba vAvyo, ghara saphala phalaMto zIladharme suhAvyo // 26 // kica-yasya manovacanakAyayogA gaGgAmbuvanirmalAH santi, tasya sAgArasyApi karmANi vilIyante / sakalApi manovAJchA pUryate / paratra cA'kSayyaM sukhamApnoti / yathA trikaraNavizuddhA draupadI tatkAlamakAlepyAnaM phalADhyamakarot / tatastasyAH zIlamAhAtmyaM paprathe, pANDavAnAM gRhItA pratijJA ca pUrNA'bhUt // 26 // atha suzAlaviSaye draupadyAH 24-kathA dayate Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga:1 sUktamuktAvalI // 48 // yathaikadA paJcApi pANDavAH sabhAyAM sukhAsInA Asan / te ca nagare'STAzItisahasratApasAnAmAgamana zuzruvuH / tataste sarve tairnimantritAH / paraM te tApasA grISmatApasantaptA Amraphalaireva pAraNazcikIrSanti sma / teSAM tAmicchAmAkarNya pANDavA mahatIcintAmadhigatAH / aho ! sAmpratamakAle rasAlaphalAni kuto labhyante ? / yenA'smAkaJcintitaM siddhayet, tatrAvasare nAradarSistatrAgAt / sa tAMzcintAturAna vIkSyAvadat / bhoH pANDavAH adya vaH kA cintA samApatitA'sti / te jagaduH-he maharSe! adyAsmAbhiraSTAzItisahasratApasA nimntritaaH| te cAnarasenaiva vratapAraNazcikIrSanti / idAnImasamaye tAni labdhuM na zakyante / iti cintA no jAtA'sti / yadi tAMstadrasaina bhojayema tahi naH pratijJA bhagnA syAt tvaM samartho'si, tadupAyaM vada / tadA nArado jagAdatamupAyaM vacmi, yUyaM zRNuta / te sabhUcire satvaraM brUhi, he pANDavAH ! yadIdAnIM zuSkamAmrabIjaM ropayet, tadaGkurIbhUya jhaTiti varkheta, phalapuSpAdikaM jAyeta teSAmparipakvaphalaireteSAM pAraNaM sambhavedanyathA ko'pyanyo nAstyupAyaH / enamapyasambhavaM matvA te taccintAM na tatyajuH / punaste nAradaJjagaduH-he RSe ! yaduktaM bhavatA tadapi no duSkarameva pratibhAti / tenopAyAntareNaitattvameva satvaraM sampAdaya / no cedasmAkaM pratijJAhAnirbhaviSyati ! tadoktaM nAradena / he kaunteyAH 1 mA zocata / ahamidAnIM tvatpreyasI draupadI sarvametabhigadAmi / yadi sA satyaM vakSyati tadA tadarthamahaM yatiSye / iti tanigadya tata utthAya sa drutaM draupadIbhavanamagamat / tatra gatvA tatsarva tasyai nivedya yatpraSTavyamAsIttadapRcchat / nAradoktaM sarvamAkarNya draupadyavak / he maharSe ! ahaM kila tvadagre satyaM vacmi / ahaM satyazIlA'smi, bhatuH pratijJAM pUrayituM zaknomi / atra manAgapi sandehaM maagaaH| tatastAM so'vak-ayi pAzcAli ! yadyevamasti / tarhi satvaramekaM zuSkamAnabIja ropaya, nimazIlaprabhAveNa tatsapallavIkRtya phalAnyaM vidhehi / tataH sApi tatkAlaM SRXXXSEXSAXE // 18 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BE SCHETSERRITORIES tathA vidhAya nyagadat / he nArada ! jagadvijayazAlivIraziromaNInpAnDavAnetAn paJca vihAya mano me'paradApi svapne'pi necchati, eteSu paJcasvapi yadine yasya vArakaM bhavati tatra dine tameva trikaraNayogena toSayAmi, tadanyaM naiva kAmaye, yagheta vitavaM na bhaveta, punarmama satyazIlaM bhavettarhi AropitametacchaSkAmabIjamaGkuratAM yAtu, drutamedhatAm, tUrNa phalapuSpAdisampannamastu / yathA me bhartRNAM pratijJApUraNaM syAt / ityAlapya yAvatsA virarAma, tAvattadAropitaM zuSkamAmrabIjaM sapallavatAM dadhat kusumitamphalADhyamajAyata / tatastAni phalAni sadyaH pakvAnyamUvan / tatastaiH phalaistadrasaizca tAnaSTAzItisahasratApasAna yathecchamparibhojya pANDavA mumudire / zIlavatI strI kiM kiGkartuM na zaknoti ? tato'tizIlamAhAtmyaM draupadyAH paprathe / trikaraNazuddhasya tasyAH zIlasya pratyakSamalaukika phalamAlokya te sarve tAM tuSTuvuH / atha 8-satkulaviSayesahaja guNa vase jyUM zaMkhamAM zvetatAI, amRta madhuratAI caMdramAM zItalAI / kuvalaya surasAI ikSumAM jyUM miThAI, sukula manuja kerI zuddhabhAve bhalAI // 27 // yathA zaGkeSu naisargikaM nairmalyam, amRteSu mAdhurya susvAdutvaM ca, candramasi zItalatA, kamaleSu mArdavam, ikSukhaNDe miSTatvaM tathA satkulajAtA nisargAdeva sAdguNyazAlinoGgino jAyante // 27 // jiNa ghara vara vidyA jo huve to na RDi, jiNa ghara duya lAbhe to na saujanyavRddhi / sukula janama yoge te traNe jo lahIje, 'abhayakumara' jyUM to janma-sAphalya kIje // 28 // BERBERARISHMA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamevA ekamuktAvalI- BSRCISRODARA kica-yeSAM sadane lakSmIstiSThati tadgRhe sarasvatI na vidyate, yeSAM gRhe mahatI vidyA virAjate, tatra lakSmIna nivasati / / yatraite / vartete, tatra kuTumbo na vartate / yatraite trayo vidyAlakSmIkuTumbA vartante, tasya janmA'bhayakumAravatsaphalambhavati // 28 // atha 9-sadvivekaviSayehRdaya ghara viveke prANi jo dIpa vAse, sakala bhava taNo te moha aMdhAra naashe|| parama dharama vastU tattva pratyakSa bhAse, karama bharama kITA svAMgatetA vinAze // 29 // yeSAmprANinAM hRdayasadane vivekAtmako dIpo vibhAti, teSAmakhilabhavabhramaNakArINi moharUpatamAMsi nazyanti / tataste paramasya dharmavastunastattvampazyanti / punastatra dIpe nipatantaH kITA:-karmazalabhAstatkAlaM kSIyante / ayamAzayaH-yasya hRdaye viveko dIpaka iva prajvalati, tasminnaviveko vilayaM yAti / tataH sa yathAsvarUpaM vastutattvaM jAnAti // 29 // hai vikala nara kahIje je viveka vihInA, sakala guNa bharyA je te viveke vilInA / jima sumati purodhA bhUmi gehe vasaMte, ugati jugati kIdhI je viveke ugate // 30 / / | iha hi vivekahInA narA vikalA adhamA nigadyante / vivekavanto janAH sakalaguNalasanta uttameSu kAryeSu rajyante / vivekAdeva vastunaH sadasadUpatA jJAyate / atastadvanta uttamAstadvihInA vikalA ucyante / yathA sumatinAmA kazcitpradhAno nijarAjAnaM mamigRhe'kSipat / parantu sa rAjA tato'pi saGkaTAdvivekaguNayogAtsadasattvaM vicArya nirmukto jAtaH / etatkathA granthAntare vartate / iha tu prasaGgata iyatyevA'darzi // 30 // apa maapnaacdaash||20|| // 49 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. atha 10-vinayaguNaviSayenizi viNa zazi sohe jyUM na sole kalAI, vinaya vina na sohe tyUM na vidyA bdd'aaii| vinaya vahi sadAI jeha vidyA sahAI, vinaya vina na kAMI lokamAM uccatAI / / 31 / / yathA-poDazabhiH kalAbhiH paripUrNatAGgato'pi zazI rajanIM vinA na zobhate, tathA vinayaM vinA sakalA samadhigatA vidyApi naiva zobhAM dhatte / ayamAzayaH-loke hi-vidyAvAna mahAnapi satyeva vinaye prAzastyamupaiti / ataH sakalaguNApekSayA vinayaH zreyAnasti / kiJca-taM vinA mahAnto'pi janA loka aunatyaM prAzastyaM mahIyasI satI kIrtica nApnuvanti / ataH sarvaivinaya Azrayitavya ev|| 31 // vinaya guNa vahIje jehathI zrI varIje, suranarapati lIlA jeha helA lahIje / jagati para-zarIre pesavA je suvidyA, vinaya guNayi lAdhI vikrame teha vidyA // 32 // tathA-iha loke-vinayaguNAllakSmIrvazyA jAyate, tatprabhAvAdeva lokA rAjyasukhAdikamanAyAsena kilAnubhavanti / yathA vikramArko rAjA vinayena parakAyapravezinI vidyAmAptavAn // 32 // vinayaguNopari vikramarAjasya 25-kathA daryateyathA-zAketanagare vikramAbhidho rAjA rAjya zAsti / sa caikadA nijakarmaparIkSAkRte rAjyakArya mantriNe samarpya dezAntaraM pratasthe / tatrA'nyadA kiyadbhirdinaiH sa ekamparvatamapazyat / tatra gatvA tapasyantamekaM yoginamadrAkSIt, tatastaM bhaktyA namaskRtya -- XCXERCH Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " . muktaavlii||5 // vinayI sa tadabhimukhamupAvizat / tamadRSTapUrva vinIta matvA yogI tamavakU / tvako'si ? Agamyate kutaH rAjA'vadat-IsvAmin ! ahaM kSatriyaH zAketAdAyAto'smi / punaryoginA pRSTaH-tvakkutra yAsyasi ? rAjA nyagadata, he nAtha ! mamA'nyatra jigamiSA nA'sti / ahaM tvAmeva sevitumatrA''gato'smi / gurusevanAdamUlyA guNA utpadyante ityudIrya tatsamIpe'tiSThat / atha vinayena sa vikramastaM yoginaM bhaktyA sevamAnaH kati varSANi vyatIyAya / tadantike kazcideko vipra AsIt / sa bahirmaktyA tamasevata / vinayI nA''sIta, makRtyA taM yoginaM nAtuSata, kevalaM vidyAlipsayA bAhyA''DambareNa bhaktimakarot / athaikadA tuSTo yogI vikramamavAdIta-he vatsa ! mAM sevamAnasya tava bahUni varSANi yAtAni / tvaM vinayadakSatAdiguNagariSTho'si / atastvAM yogyaM matvA te vidyA ditsAmi, adhunA parakAyapravezinI vidyAM lAtvA gRhaM yAhi / ityuktvA tasmai rAjJe tAM vidyAmadAt / tadA vikramastamevaM vinayena prArthayAJcakre-he svAmin ! tvayA meM vidyA dattA / matto'pi pUrvatastvAmasau vipraH sevate, tasmai kuto na ditsasi ? yogyavak-asAvayogyo'sti, yogyAyaiva vidyA dIyate / vikramaH punarjagAda he nAtha ! madabhyarthanayA'smA api vidyAM pradehi / yogI nyagadata-he vatsa ! tvamupakAradhiyA'smai vidyAM dApayasi, paramasau vidyAM gRhItvA vAmapakariSyati / vikramo'vaga he guro! yadi me tAdRk karmodayo bhaviSyati, tarhi me tatsyAdeva, tatraitasya ko doSaH ? mahAtmanaitadavicintyaiva yasya kasyApyupakAraH kartavya eva / rAjJa etayuktimatkathanamAkalayatA tena yoginA tasmai viprAyA'pi sA vidyA dattA / tadanu tAvubhau yoginampraNamya nijadezamprati celatuH / kiyadbhirdinaisto zAketapuramAgato bahiH kutrApi tasthatuH / tatrAvasare rAjJaH paTTahastini mRte sarve paurAH zokAkulA Asan / tAMstathAlokya vikramo vipramavAdIta-he mitra ! mama hastini mRtyumadhigacchati sati managaravAsino vyAlA dRzyante / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 BACTOR C ato'haM gajazarIre pravizya taJjIvayitvA sarvAna modayiSye / tvaM mama kalevaraM sayatnena rakSa / ityAbhASya rAjA gajazarIraM prAvizat / tadA sa gajo jijIva, tena sakalA api paurA amandamamodanta / tatrAvasare sa vipro vyacintayat-aho ! eSa ko'pi rAjA pratIyate / ato'hamapyetaccharIrampavizya rAjA bhUtvA rAjyasukhamanubhaveyamiti vicintya tatkSaNaM sa rAjJaH kalevarampavizya lokAnAM dRggocaro jAtaH / tato mantripramukhAH sarve paurA mahAmahena taM rAjasadanaM ninyuH| vidyAM lAtvA rAjA samAgAditi sarve jahaSuH / mahAmahaM vitenuH siMhAsane ca tmaaropyaamaasuH| athAntaHpure'paricitamiva sAzaGkamAyAntaM tamAlokya zrIkAntAbhidhAnA rAjJI manasi dadhyau / yathA-etaccharIramAtraM rAjJo'sti, paramasau vikramo nAsti, ko'pyanyo vidyAbalena taccharIraM pravizya samAgato bhAti, yadevamAyAti / tatastadaiva sA pradhAnamAkArya sarvamapi tacceSTitamAcacakSe / tatastAbhyAM mantrayitvA'ntaHpure tadAgamo nyarodhi / etatsvarUpaM jJAtvA gajatanupraviSTo rAjA vanamagAt / tatra tatpudgalaM vihAya kIratanuM pravizya tadrapeNa zrIkAntA rAjJIsamIpamAyayau / sA'pi taGkIramatipremNA svasamIpe sthApitavatI / tasmin kIre rAjyA mahAn rAgo'bhUt / ekakSaNamapi tadviyoga naicchat / tatpazcAdekadAsa kIravigrahaM tyaktvA saraTo'bhavat / tadA kIraM mRtamAlokya rAjJI bhRzaM zokamakarot / kiMbahunA ? tadviyogamasahamAnA sApi martukAmAjjAyata / tatrAvasare nRpIbhUto viprastAmAkhyat / ayi rAni ! tvaM mA mriyasva / enaM kIramahaM jIvayAmi / sApyavaka-asmiJjIvite satyeva mama jIvitaM sthAsyati / no cedavazyaGgamiSyatyeva / tatra sandeha mA kRthAH / athaikAnte svazarIraM vihAya kIrapudgale smaavishdviprjiivH| kIre sadyaH punarUjjIvite sA rAjJI tutoSa / athA'vasaraM vIkSya saraTa OMSEEL Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga mukAvalI pudgalAdvinirgatya rAjA nijakArya prAvizat / tataH sabhAmAgatya pUrvavadrAjyaM pAlayituM lagnaH / atha satya vikrama jJAtvA zrIkAntA bhRzamatuSyat / sarve lokAH pramodaM dadhire / tadanu tasya mAyAvino viprasya vigrahaM rAjA'dIdahat / sa duSTo vipra Ajanma tiryagrUpeNa tasthau / etasmin prabandhe'yaM sAro'sti / yadvikramo vinayaguNayogAtsvayaM vidyAmadhigamya, bhAvavinayAdibhirguruzuzruSAmakurvate'pi tasmai viprAya vidyAM dApitavAn / ataH sarvaiH sakaleSTakAryasAdhanaH sarvataH zreyAnasau vinayo yatnena dhrtvyH| ., kicopadezamAlAyAmevamalekhi-yathA zreNiko nRpazcANDAlampratyapi vinayaM kurvana vidyA zizikSe / ayamAzayaH yathA sa cANDAlamapi vidyAvanta siMhAsanamupavezya svayaM kRtAJjalistadabhimukhaM sthitvA vinayena tasmAdvidyAmagrahIta, tathA'nyairapi vidheyam / / atha-vinayena vidyAgrahaNopari zreNikanRpasya 26-kathAyathA-rAjagRhe nagare zreNiko nAma rAjA'sti / tena mantripade matimAnabhayakumAraH svaputro niyuktaH / tatra caikazcANDAlo nivasati sma / tasya bhAryA garbhavatI jAtA / tasyA ekadA rasAlaphalabhakSaNAya dohado jajJe / tadA sA pratidinamatikazA jAtA / tAM tathA''lokya cANDAlastatkAraNaM tAmapRcchat / sA'pi tatkAraNaM samutpanna tAdRzaM dohadamAkhyat / tadAkarNya sa manasi cintayati / aho! atiduSkaro'sau dohadaH / akAle tatphalaM kathaM lapsye ? ayaM dohado yadi na pUryeta tarhi nUnameSA me patnI dinAnudinaM kazIbhUya jIvitaM hAsyati / ato yena kenApi yatnena tadAnIyA'syA dohadaH pUraNIyaH, itthaM cintAM kurvatA tena smRtam / yacchreNikarAjasya cellaNArAzyA ekastambhIyanivAsasaudho vartate / tatra devanirmitArAmo vartate / tasminnatatphalamidAnImapi labhyate / sAmpratamanyatra kutrApi tannaiva prAptuM zakyate / atastatra gatvA tatphalamAnetavyamiti nizcitya sa tatrAgamat / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BBBBBBBBCHESEBES tatrAgatya tavRkSaM phalATyamapyatyugnataM vilokyaikayA vidyayA tacchAkhAM nIcaiH kRtvA phalAni gRhItvA'parayA vidyayA tAM zAkhAM pUrvavadakarot / evaM sa cANDAlo vidyAprabhAveNA'zakyamapi dohadaM preyasyA apUrayat / paramatisvAdiSTaM tatphalaM pratyahaM sAdhyAcata / tataH patnImohena sa pratirAtra tatra gatvA tathaiva tatphalAni lAtuM lagnaH / evaM sarvANi phalAni gRhItvA tena sa vRkSaH phalazUnyazcakre / athA'nyadA zreNikanareza ekastambhIyasaudhazikharamAruhya tadArAmazobhA pazyan tadAmrazAkhAM phalazUnyAmalokata / tAM tathA''lokya sa vyacintayat / aho ! iyamAnazAkhA gaganacumbinI vidyate, kopyenAmAroDhuM na zaknoti / rakSakA api sadaiva parito rakSanti / tathApi phalAni gatAni dRzyante / ityAzcarya gataH svabuddhathA yadaitamiNetuM na zazAka, tadA rAjA tamabhayakumAramAkArya jagAda / he kumAra ! tvaM matimAnasi, ata etadAnacauraM kenApi prakAreNa gRhItvA samAnaya / iti nRpAdezamAkarNya sa mantrI catuSpathamAgatya paurAnekatrIkRtyaivamAkhyat / bho lokAH ! madvacanamAkarNayata-pativarA kAcidekA dhanazrInAmnI kanyA svAnurUpapatilipsayA kasyacidekasya mAlAkArasyA''rAme yakSamandire pratyahamAgatya tadupavanIyaramyaiH kusumaiH pracchannapracitaistamabhyarcya punarnijasthAnamAgAt / prabhAte sa mAlAkArastatrAgatya kenApi troTitAni kusumAni jJAtvA tacauraM jighRkSurabhUt / athA'. nyadA kusumAni vicinvartI tAM so'grahIt / tatpRSTA ca sA tamevamuvAca-ahaM hi svAnurUpasatpatikAmenaitadyakSapUjArtha puSpANi cinomi / mAM muzca, ataHparaM na grahISyAmi / atha tadrapeNa mohitaH sa tAmevamavAdIt / he kanye ! pariNayAnantaraM yadi prathama madantikamAgacchestadAhaM tvAM muJcAni / tatrAvasare nirupAyA sApi tatprArthanamaGgIkRtya tanmuktA nijAlayamApa / kiyatkAlAnantaraM POOREBRRORSCIENDS Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNItA sA patigRhamAgatA nizi patipArzvamupetA, nijaprANanAthamevaM vyajijJapat-he prANezvara ! ahaM yogyapatikAmanayA yakSamamuktAvalI-1 cituM kasyacinmAlAkArasya puSpANi cchannaM gRhNatI tenaikadA gRhItA, nirupAyA sati lagne tvayA prathamaM matpArzvamAgantavyamiti 4 // 52 // tadvacanamazIkRtavatyasmi / atastatra gaMtumadhunA mAmanujAnIhi / tato bhA''jJaptA sA SoDazazRGgArasajjitA tatra gantumekA kinI pratasthe / mArge ca tasyAzcaurA amilana, te tadAbharaNAni luNTayitumISuH / tadA sA tAnevamavak, he caurA ! mAmidAnI muJcata, ahaGkasyacinmAlAkArasya samIpaM kRtAM pratijJAM pUrayituM bhartA''diSTA vrajAmi, tatra gatvA pratijJAM pUrayitvA pazcAdAgamipyAmi / tadA yuSmAbhiretAni madAbharaNAni grAhyANi / itthaM tatkathAmAkarNya te tAmamuJcan / tadane kazciccirabubhukSita eko rAkSasastAmAlokya mukhaM vyAdAya bhakSitumadhAvat / tadA sA tamapi nijavRttaM sarva nivedyA'nunIya tamevamaprArthayat / bho rAkSasa ! idAnIM kRtAM pratijJAM pUrayituM vrajantI mAM muJca, tatra gatvA pratijJAM paripUryA'nenaiva mArgeNA'cirAdahameSyAmi / tadAhaM bhakSaNIyeti tadvacaH zrutvA tenApi muktA sA, tanmAlAkArasyA'ntikamAgAt / so'pi tadAgamanaM pratIkSamANa AsIt / tAmAgatAM so'pRcchathe sundari ! tvamidAnI patimApRcchaya samAgatAsi uta tatazThava, tadA sA''khyat-mayaitatsarva patye niveditam / tadanu tenA''diSTA tvadantikamAgacchAmi / tatazchannA na, yato yo hi svavacanaM viphalIkaroti, tasya jIvitamapi sanindyate / jIvitAdapi nijapratijJApAlane bhavyaiH prayatyate, iti pratijJAmpUrayitumahamatrA'gatAsmi tvamapi yathocitaM vidhAya mAmanugRhANa / | iti tasyA vacanamAkalayya manasi camatkRtaH sa vyacintayat / aho ! dhanyA kileyampratIyate / yA hi-dattavacanarakSArthamatiduSkaramapi cikIrSati / tathaitasyA bhartA'pi dhanyataraH / yo hi navoDhAmIdazI tribhuvanAtizayasaundaryaratnAkarAyitAmatipreyasImITak R$$BSDESIGN // 52 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RABAR pratijJApUraNAya samAdizat / ubhAvapi satyazIlo dhanyo namasyAhau~ / ata etasyAH zIlaM rakSaNIyameveti vicArya so'pi tasyai bhaginIdhiyA vasanA'bharaNAdikamadAt / kathitazca tvaM dhanyA'si, bhagini ! tvaM nijAlayaM vraja / atha tanmuktAJkhaNDitazIlA dhanazrIstadrAkSasamAgatyA'milat / so'pi satyavacanAM tAmavedIt, punarmAlAkRtA yadAcaritaM tadapi tanmukhAdAkarNya tAM prazasya vastrA''. bharaNaiH satkRtya gRhagamanAya samAdizat / atha rAkSasena satkRtya muktAbhakSitAMgI sA caurAntikamAgatA / te'pi tAM satyavacanAM suzIlAM matvA hRSTAH santo vastrA''bharaNAdibhiH satkRtya mumucuH / itthamakhaNDitazIlA nirvighnena bharturantikamAgAt / tasmai ca yathAjAtaM vRttaM sarva nivedayAmAsa / tadAkarNya bhA'pi sA sammAnitA / tatrA'bhayakumAra ityudIrya sarvAnapRcchat / bho bho lokAH ! yUyaM vicArya kathayata, atra duSkaraM karma kenAkAri ? tatrA'vasare kiyanto viSayaiSiNo'dhIrA narAstasyAH pati prazazaMsuH / kiyantaH kAmukAH samAgatAM navoDhAmatisundarIM tAM tyajantaM tamArAmika tAdRzamatiduSkaraM kRtyamanuSThAtumAdizantaM tadbhArazcA'stuvan / kiyantastaM mAMsalolupaM rAkSasam / tato yenA''mraphalAni cauritAni, sa eka eva tAJcaurAnavarNayat / tato'bhayakumAro dUtena taM naraM svAntikamAnAyya gateSu lokeSu baddhvA kArAgAranivAsamAdizat / tadAnIM kuTTitastarjitaH sa kumArAgre nijamukhena tadAnacauryamaGgIkRtavAn / tadA punastaM kumAro'pRcchat--kimare ! tattaroH sA zAkhA tuGgatve gaganaJcumbati, tvayA tatphalAni kathaJjagRhire ? kiJca tiSThatsu teSu rakSakeSu tamArAmaM prAvizaH katham ? / satyakathaya, tadA bhayena bhRzakampamAnaH so'jaka--he svAmin ! mama dve vidye vartete / ekA connatamapi karaspRzyaM karoti, aparA taM tathA'vasthaM karoti, tAbhyAM mayA tatphalAni gRhItAni / tato mantrI taJcauraM nRpAntikamanayat / nRpo'pi taM mahAparAdhina matvA taducitAM zikSAmA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekekaaklii||53|| SEEBERRACCIAL dizat / tadA kumAro nRpamavAdIta-bho mahArAja ! etasmai zikSA mA'dikSaH / etatpArzve dve vidye stH| yatsAhAyyena phalAni coritAni, te gRhItvainaM muzca / tato nRpastamavak-tahi me te vidye dehi / so'pi mRtyubhItimupetastadA mantroccAraNaM vyadhAt / kintvavinayAdidoSeNa nRpastaducAritaM tanmantrAkSaraM hRdi dhatu nA'zaknot / tadA mantrI jagAda-avinayena vidyA na gRhyate / bhavAna vinayena siMhAsanAnIcairavatIrya kRtAJjalistiSThanenaM satkRtya gurubuddhyA siMhAsanamupavezayatu, tadA vidyA sameSyati / atha rAjA tathaiva vidhAya vinayena te vidye jagrAha / tasminnavasare'bhayakumAreNoktam-he rAjan ! asau taskaro nIcakulajAto'pi vidyAzAlitvAtpUjanIyo'sti samprati gurutvAdapi vizeSataH / nItizAstre'pi yaduktam- . ekAkSarapradAtAraM, yo guruM naiva manyate / zvAnayoni zataGgatvA, cANDAleSvapi jAyate // 1 // ___ adhunA'sau te gururajAyata, ityenaJjIvitapradAnenA'bhayaM kuru / tato rAjA taM muktvA lakSadInAraM tasmai dattavAn / anayA kathayA vinayasya prAdhAnyamavagantavyam / sa nRpo'pi yadA vinayamakarot, tadA tanmukhoccAritA vidyA caTitA'bhUt / kiJca-vinayasahitA svalpA'pi vidyA loke bahu vistRNAti / ataH sadvinayamUladharmarucinimagnaH sadbhavyaiH sarvairapi sadaiva vinaye yatitavyam / atha 11-vidyAviSayeagama mati prayuMje vidyayA ko na gaMje, ripudala bala bhaMje vidyayA vizva raMje / dhanathi akhaya vidyA sIkha eNe tamAse, guru mukha bhaNi vidyA dIpikA jema bhAse // 33 // vidyAvanto narAH kadApi dhUrtAdilokainaiva vaJcyante, tathA sadvicArayogAne ripudalAni mahAntyapi lIlayA kSaNAdeva jayanti, portion Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMOMOMBMS tathA vidyayA sakalamapIdaM vizvamanurajyate / itthaM hi nUnamitaradhanAdyapekSayA puMsAM vidyaivA'kSayyakozakalpA pratIyate / yato dhanAdikaM | vyayite hIyate'sau tu bhRzaM vyayitA'pi samedhate / tathA vidyA hi zriyo nidAnamasti, sA vidyA sakalatatvavilokane viduSAM hRdayabhavane mahAdIpAyate / ato he lokAH ! yUyamavazyaM vidvadvaryasadgurusannidhau vidyAM zikSadhvam // 33 // sura nara suprazaMse vidyayA vairi nAse, jaga sujasa suvAse jeha vidyA upAse / / jiNa kari nRpa raMjyo bhoja bANe mayUre, jiNa kari kumariMdo rIMjavyo hemasare // 34 // kiJca-vidvAMsaH surairnarAdibhizca prazasyante / mahAtmabhiste sakriyante / nRpasadasi te mAnamadhikamApnuvanti / te vidyAbalena jitArayo jAyante / ye vidyAmupAsate teSAM jagati sphItaM yazo vitataM bhavati / te ca vidyAdhanamatulaM prApyAnupama sukhamadhigacchanti / yathA purA kila bANamayUro vidyayA bhojanRpaM bhRzamatUtuSatAm / yathA satpratibhAvuddhisanidhiH zrImaddhemacandrAcAryoM vidyayA kumArapAlaM narapAlaM bhRzaM santoSya pratibuddhamakarot / tathAkRte'nye'pi vidyAmAdareNa zikSantAm // 34 // atha vidyayA bhojanRpaM toSayatoryANamayUrayoH 27-prabandhaHasminnujjayinInagare bhojarAjasabhAyAM bANamayUrAbhidho mithaH zvazurajAmAtarau vidvAMsAvabhUtAm / tau vidyAmadonmattau sadaiva nRpasadasi samAgato vivadabhAno caikasya prazastimaparo'sahamAna AsIt / yadAha'na sahati ikkamikaM, na viNA ciTThati ikkamikkeNa / rAsahavasahaturaMgA, jUArI paMDiA DiMbhA // 1 // asyA ayamarthaH-samA vRSabhAsturaGgA dyUtakAriNaH kovidAH zizavazcaite yathaikatra na tiSThanti, yadi tiSThanti tarhi mitho Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujAvalI yudhyante, tathaiva tau zvazurajAmAtarau vivAdaM sadaiva nRpAgre'kurutAm / ekasyobatimaparaH kadApi manAgapi nAsahata / athaikadA tau / nRpeNaivaM bhaNito, yathA bhoH paNDitau ? yuvAkAzmIradezaM yAtam / tatra dvayormadhye yaM sarasvatI samasyate tamadhikamaparaM hInamahaM jJAsyAmi / iti nRpAdeza lAtvA tAvubhau kAzmIramprati celatuH / mArge ca tAvokAranAthasya zivasya maThe dhAnyabhAramudhataH paJcadazazatAn vRSabhAna ( poThItilokabhASAprasiddhAn ) apazyatAm / tAnAlokya tau tadvAhakAnapRcchatAm / kimbhoH ! yUya-12 | meteSu vRSabheSu bhRtvA kutra kimartha nayatha ? tairabhANi / etAni zrIoGkArakSetre vRttidhAnyAni nIyante / tanizamya tatkAla to sAzcayauM jaatii| pazcAdane vajantau tau rAtrau kutrApi suSupatuH / tadA to gaganasthA zAradA etAM samasyAmapRcchat / yathA 'zatacandra nabhastalam / tadAkarNya vANakavistAmevamapUryata / yathA dAmodarakarAghAta,-vikalIkRtacetasA / dRSTazcANUramallena, zatacandra nabhastalam // 1 // ityAkarNya mayUrakavihuMkAraM kurvan tatsamasyAmanyathApUrayata / tadA punarAkAzavANyabhUta / yathA-yena prathamaM samasyApUri, so'dhikaH / aparastu huGkAranAdaM vitatya tatpUrti vyadhAditi so'lpIyAn kaviH, iti sarasvatIvihitajayaparAjayau tau prabhAte samutthAyojayinIprabhu bhojarAjaM zAradAdattavijayaM nivedya bANakaviH prAdhAnyamanayata, tataHprabhRti nRpasadasi boNasya mahIyasI pratiSThA jaataa| -asmin kathAnake bANamayUrau zvazurajAmAtarAvabhUtAmiti vicAraNIyam / 'prabandhacintAmaNigranthe' bhoja-bhImaprabandhe spaSTataramitthamuchikhitam-gataprAyA rAtriH kRzatanuzazI zIryata iva, pradIpo'yaM nidrAvazamupagato ghUrNata iva / praNAmAnto mAnastyanasi na tathApi krudha // 51 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aya 12-paropakAra-viSayetana ghana taruNAI Ayu e caMcalA che, parahita kari lejetAharo e smech| jaba janama jarA jAM lAgaze kaMTha bhAI!, kahi na tiNa same to koNa yAze shaaii||35|| bho, bhrAtRlokAH ! iha saMsAre zarIra-dhana-yauvanAyurAdIni samastAni kSaNabhakgurANi santi / ataH sarvamasAraM matvA sArabhUtamparopakaraNamAzu bhavadrividhIyatAm / samAgate vArdhakye jarA'bhibhUtA naSTabalA indriyeSu sakaleSu zaithilyamupapaneSu yUyaM kiM kariSyatha ? svayameva manasi vicArayata / tatrAvasare yuSmAkaM trAtA ko bhaviSyatIti ? kevalamanuSThito dharma eva trAsyate / ataH pramAda vihAya sarvaprANIpsitasukhArthAdiprAptinidAnaM paropakAraM vidadhatAm / yenobhayatra sukhamApsyatha // 35 // nahi taka phala khAve nA nadI nIra pIve, jasa dhana paramArthe so bhale jIva jIve / nala karaNa nariMdA vikramA rAma jevA, parahita karavA je udyamI dakSa tevA // 36 // maho ! ( iti bhUyo bhUyastena tripadImudIryamANAmAkarNya ) kucapratyAsattyA hRdayamapi te caNDi ! kaThinam // 1 // iti bhrAtRmukhAtturya padamAkarNya krudhA sA satrapA ca kuSThI bhaveti taM bhrAtaraM zazApetyAdi / * bhoja aura kAlidAsa' nAmni pustake'pi kaviprasiddhayorvANamayarayorvRttAnte bANakavebhaginIpatirmayUrakaviritveva likhitam / loke'pi caivameva tau prakhyAtitAmApaturiti / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga: muktaavlii||55|| kizcaitatpazyata / yathA-taravaH phalanti, paraM tAni phalAni svayaM nA'znanti / yathA nadyaH svayaM nIraM na pibanti, kintu parAnevopakurvate / svayazca te tarava AtapAdimahAklezaM sahamAnAH pareSAmupakRtau sadaivodyatAstiSThanti / yeSAM dhanAni paropakaraNe yAnti, tathA kAyena vacasA ca lokAnupacikIrSanti, te satpuruSA iha ciraM jIvantu, yathA-nalarAjaH kUpasthaM sarpamabhito jvalatyapi dahane bahirAnItavAn / yathA karNarAjo bahananAthAna vikalAGgAna bahutaradhanavyayenopakRtavAn / vikramAkoM nijAM lakSmI paropakatAdidharmArthamavyayIt / rAmarAjo yathA kAyena vacasA manasA sampadA ca jagajjIvAnupAkarot / tathAnyairapi lokadvayasukhalipsAvadbhiH pareSAmupakRtiH kAryA // 36 // atha 13-udyama-viSaye- rayaNa-nihi tarIne udyame lacchi ANe, guru-bhagati karIne udyame zAstra jANe / dukha samaya sahAI udyame che bhalAI, ati alasa tajIne udyame lAga bhAI ! // 37 // iha khalu ye kecana samudyoginaH sAgaraM taranti, te ratnAni samApnuvanti / ye punarbhakatyA vinayaM kurvanto gurUnupAsate, tAna sevante, tadAjJAvartino bhavanti / te kilA'pArasyA'pi zAstrasya parampAramadhigacchanti / ApadgatAnapi janAnudyamo hi sahAyatA nayamabhito rakSati / ato he bhavyabhrAtaH ! AlasyaM tyaja, udyama bhaja // 37 // napa zira nipataMtI bIja jAtkArakArI, udyama kari subuddhI maMtrice te nivArI / tima nija sutakerI AvatI durdazAne, udyama kari nivArI jJAnagarbha pradhAne // 38 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha tamAsti yadudhamena na sAdhyate-yathA kasyacana rAjJaH zirasi patiSyantImatidIptAM saudAminImapi nijodyamayogena subuddhinAmA pradhAno nyavArayat / tathA matimAna mantrI nijaputrAdeSyantI nijAmapi durdazAmughamena nirAkarot // 38 // athodyamopari subuddhinAmnaH pradhAnasya 28-prabandhaHathaikadA vijayarAjasadasi kazcimaimittika AgAt / rAjA tamevamapRcchad bho naimittika ! yadi bhaviSyaJjAnAsi tarhi sAmprataM kasya kiM bhaviteti vada / so'pyUce-he rAjan ! mayA sarva jJAyate, zakyate ca gaditum / yatpRSTaM tadAkarNyatAm, adyataH saptame divase potanapurAdhIzasya zirasi vidyutpatiSyati, iti nizamya sarve rAjAdayaH samyA bhRzamakhidyanta / rAjJA'cinti-bhavitavyaM kena vAryate / yadAha-" avazyaM bhAvino bhAvA, bhavanti mahatAmapi " iti tatrAvasare sarve matizAlino mantrigaNA etamirAkaraNopAyamacintayan / tanmadhyAdeko'vAdIta yadyevaM-tarhi kamapyanyaM nRpaM taddine tatsthAne saMsthApya rakSyatAm / tanizamya nRpo'vaknaitayujyate, nijasya jIvAtave'paraH kathaM hanyate ? etattu mahApApaM veni / apara evamavadat-rAjan ! bhavAn tatra dine kutracitpotamupavizya svayamagAdhe jale tiSThatu / yajjale vidyumaiva patati, anenopAyena nUnamevaitadvaco'lIkatAmupaiSyati / itaro'vadata-rAjan ! naitadvicArasaha pratibhAti, yato viputtatra mA patatu, pota eva yadi jale nimajjettadA rAjJastaditareSAmapi prANasaMzayaH syAditi / tadanu subuddhinAmA mantrI nyagadata-he svAmin ! mamoktamapi nizamyatAm / adyataH saptadinaparyantaM zrIjinendro bhagavAn mano'bhISTasiddhikArI bhaktyA sevanIyastasmina bhakti kurvataH kadApyApattinoMdeti / dAnapuNyAdidharmakRtyaM yatheSTaM vitanyatAm / siMhAsane ca kASThamayayakSamUrtiH sthApyatAm / etacca nRpAdibhyaH sarvebhyoprocata / tato nRpaH sapta dinAni tatsarvamakarot / saptame'hani nimitta HIKARAN XiXXXX Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavIra muktAvalI boktaM satyApayantIva capalA sthApitayakSazirasi papAta / tenetthaM tadbhayAdrAjA mocitH| sarve lokA mumudire / jayajayArAvaM ca vitenuH| tadanu rAjJA pracuradhanadAnena sa naimittikaH satkRtya visRSTaH / enAM kathAM nizamya bhavanta udyamavalaM pazyantu / yadudyamena bhaviSyadapi maraNabhayaM rAjJo'nazyat / iti pratyakSaM tatphalaM pazyanto bhavanto'pyudyama kurvatAm / punastatraiva jJAnagarbhAbhidhapradhAnasya 29-aparaH pravandhaHekadA sadasi samAgataM nimittajhaM nRpo'pRcchat / bho vidvan ! kAJcidbhaviSyantImapUrvA vArtA kathaya / so'pi jJAnato vicArya nRpamavadata-he rAjan ! adyataH paJcadazadinAbhyantare pradhAnasya prANAntika: kleza AgamiSyati / ityAkarNya sabhAtaH svagRhaM tamAnIya pradhAno'pRcchat / he nimittajJa ! mama kasmAdutpatsyate kleza iti vada / tenoktam-yaste jyeSThaH sutastasmAt / atha mantriNA satkRte tasmin gate, mantriNA puruSapramANaikA kASThapeTikA kAritA / tatra khAdya peyaM nikSipya jyeSThaputramAhUyaH sarvametajagau / so'pi vinItaH piturAjJayA tasyAmavizat / tatastAM sArgalAM vidhAya sevakena nRpAntikamanInayat / uktazca he mahArAja ! mama vipadAgAminyasti / iti sampacyA kim ? ata enAM sampadaM bhavatpArzve sthApayitumanayam / ityudIrya tatkucikAM tasmai davA jagAda / he svAmin ! eSA paJcadazadinAnantaramudghATanIyA / tadanu sa mantrI rAjAnaM namaskRtya caityametya jinendraM stotumalagat / evamAcaratastasya tAni dinAni vyatIyuH / rAjJA'pi sA maJjUSA'ntaHpure nyAsitA / athaikadA'ntaHpurasthitatatpeTikAmadhyAdevaM zabdaH prAdurAsIt / yathA-zyA veNI pradhAnaputrakaragatA jAtA tadAkarNya kopAdraktAkSo nRpo dUtena pradhAnamajUhavat / tadAdezAttadAnImeva sa dUtastadgRhamAgatya mandirasthaM taM jJAtvA tatrAgatya taM nRpAntikamanayat / tamAgataM vIkSya nRpo vimukhIbhya tastho / | // 56 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REAMERIKSHARABARI tatrAvasare mantrI jagAda-he svAmin ! tapeTikAmAnAyya vilokyatAM tatra kimastIti / nRpo'pi tathA kRtvA tAmudghATya karadhRtarAjIveNikaM pradhAnaputramaparakare kharaM dadhatamapazyat / tadarzanAtsaJjAtavismayasya tasya rAjJaH krodhaH prazazAma / etadadbhutaM vRttaM sarvatra pure prasasAra / kathametadabhUditi ? nirNaya kartu ko'pi nAzaknot / athA'jyadA tatrAgatamekaM jJAninametatsvarUpamapRcchadrAjA / jJAnI vakti he rAjan ! etasya pradhAnasya bhavAntare yA palyAsIta, sA mRtvA vyantarIbhUtA pradhAnamenaM klezayitumetatsarvamakarot / parameSa nijodyamabalAttamapi dUramakArSIcca sukhI jAtaH / ataH sukhepsubhiH sarvairapi manujaiH pradhAnatayodyame prayatitavyam / atha 14-dAna-viSayethira nahi dhana rAkhyo tema nAkhyo na jAe, iNipara dhana jotAM eva gatyA jaNAe / iha suguru supAtre jeha de bhaktibhAve, nidhi jima dhana Age sAtha tehIja Ave // 39 // dhanasthairya naivA'sti / kRte'pi sahasraprayatne naisargikamasthirametasthiratAM kadApi nopaiti / iha loke lakSmyA gatitrayaM vartate / 'dAnaM bhogo nAzazceti / tatra dAnabhogau puNyavatAmeva bhavataH / ye na dadate, na ca bhuJjate, teSAM lakSmyAstRtIyA nAzagatirjAyate / ataH sukRtino janAH satpAtreSu dharmamArgeSu ca nijAM sampatti vyayIkurvate / tAni dAnapuNyAdInyeva bhavAntare nidhIbhya tasyA'nugacchanti / iha loke ye ye vadAnyA abhUvana tAndarzayati // 39 // nala bali haricaMdA bhoja je je gavAe, maha samaya sadA te dAnakere psaae| ima hRdaya vimAsI sarvadA dAna dIje, dhana saphala karIje janmano lAbha lIje // 4 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI-16 kazcana devAcasi dhyAtvA tadA ataH yathAzAviSaye iha jagati purA kila-nala-bali-harizcandra-bhojapramukhA badAnyatayA sarveSAM prAtaHsmaraNIyA babhUvuH / iti dAnamAhAtmya hRdaye nidhAya yathAzakti supAtrAdikSetreSu sallakSmI vitIrya sarvaireva manuSyatvaM sArthaka neyam // 40 // atha dAnaguNopari karNarAjasya 30-kathAnakamiha kaNoM rAjA dAtRNAmagresara AsIt / so'nyadA citrAGgadavidyAdharasya kelivanopamardanAttena kArAgAre nyastaH / tatraikadA kazcana devapAcakastatparIkSArthamAgatya tamastAvIt / tadAkarNya so'vak-bho yAcaka ! mamedAnIM kimapi nAsti, ityukte'pi punanirAzA mA yAtvasau, iti manasi dhyAtvA tadAnIM zilAzakalena nijadantajaTitasvarNazalAkA niSkAzya tasmai dadau / yathA ratve'pi sa dAnaguNaM nAmuJcat tathA'nyairapi naiva tyAjyaH / ataH yathAzakti dAna vidhAtavyameva / atha 15-zIla-viSayeazubha karama gAle zIla zobhA dikhAle, guNa gaNa ajuAle ApadA sarva TAle / jasa nara bahu jIvI rUpa lAvaNya deI, parabhava ziva hoI zIla pAle jikeI / / 41 // aho ! zIla-yadetallokasyA'zubhAni karmANi nAzayati, zobhA vardhayati, saGkaTamapAkaroti, guNAn nirmalIkaroti / kimadhikaM | vacmi, zIlapAlI naro yazasvI tejasvI dIrghajIvI rUpalAvaNyAdisadguNabhAgbhavati / paratra ca mokSamupaiti // 41 // iNa jaga jinadAsa zreSThI zIle suhAyo, tima niramala zIle jema gaMgeya gAyo / kali karaNa nariMdA e samA che jikoI, parabhava ziva pAme zIla pAle tikoI // 42 // sarva TAle / RA // 57 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAEXPRAKICKERBASASTRI iha purA loke zIlena jinadAsA'bhidhaH zreSThI zuzubhe / tathA bhISmaH sacchIlaguNena rarAja / ceha kalikAle'pi karNaH zIlazAlyabhUta / eteSAmiva ye zIlamapAlayan, ye pAlayiSyanti punarye pAlayanti, te sarve paratra mokSamApnuvana, prApsyanti, prApnuvanti ca / ihApi teSAM sonIgotrIyasanAmazreSThivanmahatI kIrtiH prasarati / lokAstadvacaH praminvanti, ataH zIlamAhAtmya viziSTaM matvA sarvaistatpAlyaM yataH-caturnikAyadevadevendracakravAdayo'pi tacchIlazAlino namaskurvanti / / 42 / / atha zIlapAlane sudarzanazreSThinaH 31-kathAnakamkazcitsudarzanAkhyaH zreSThI campApuryA jajJe, tadupari abhayA rAjJI mumoha / sA caikadArahasi kapaTena tamAhUya hAvabhAvena samAlapantI tacchIlakhaNDanAya bhRzamayatata / tathApi nizcalaM tamAlokya sA tamevamavak / he veSThin ! mayA saha ramasva, tvadanurAgiNI mAM bhudhi / no cedrAjJA te parAbhavaM kaaryissyaami| tadAkarNya tenoktaM ayi rAjJi ! tavoktaM sarva cikIrSAmi, paraM mama tanau manAgapi pauruSa na vidyate, tadvinA kimbhavet ? ityudIrya zIlaM rakSitam / athA'nyadA tatra nagare ko'pi mahotsavo'bhUt / tatra sarve lokAH 18 sajjitagAtrAstatrodhAne jgmuH| abhayArAzyapi gavAkSasthA purakautukaM vilokamAnA tanmArgeNa gacchataH samAnavayasaH sundarAna yUnaH Sada puruSAnapazyat / tAnalakSitAna matrA sakhImapRcchat-ayi sakhi ! ete ke yAnti ? soce-manoramAkRkSyutpannA amI sudarzanazreSThinaH putrA yAnti / tadA rAzyavaka tasya pauruSameva nAsti, tarhi tasya putrAH kathamabhUvan ? asambhavametatkaratalakacamiva pratibhAti / 1-hAvo mukhavikAraH syAda, bhAvazcittasamudbhavaH / vilAso netrano jJeyo, vibhramo bhrasamudbhavaH // 1 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI 4 // 58 // sakhI vakti mayA samyagAlakSyaivA'mI sudarzanasutA ityuktaM, atra sandehaM mA kRthAH / tadAkarNya rAzI manasi vicintayati, nUnaM sa dharma mAM vaJcayitvA gataH / atastaM kenA'pyupAyena mArayANi tarhi varamiti dhyAtvA sImantamunmucyA''bharaNAni sarvANi vimucya jIrNamazvakopari cintAturIbhUtA sA sthitA'bhUt / tataH kSaNAnantaraM tatra rAjA''gAt / rAjA tAM tathA''lokyApRcchat-ayi priyatame ! adya te kiJjAtam ? yadevaM suptA'si, tadA rAjJo mahAgraheNa sAdhvaksvAmin ! ataH paramiyaM nagarI vasituM na yujyate / rAjA'vaktatkAraNaM brUhi ? kenApi tava kimapyaparAddham / ajJAte sati kathaM tadupAyaM karomi? ataH satvaraM nijaduHkhasya kAraNaM vada / yena tadupAyaM vidhAya satvaraM tvAM sukhinI vidadhIya / ityAkarNya sA'vakhe mahArAja ! yadA tvaM rathavATikAmagAstadA sudarzanaH zreSThI madantikamAgatya haThAnmacchIlaM bhakktuM bahu prayatnamakarot / tadavAcyameva viddhi / devenaiva tadA me zIlaM rakSitam / tatsmRtvA'dhunA'pi me manaH zarIrazca kampate / atotra sthAtuM necchaami| tacchrutvA tadaiva tamigrahAya dUtaHpreSitaH / tadA''nIte tasmina rAjAU vicAryaiva bhRtyAna sudarzanasya zUlAropaNamAdizat / lokA hAhAvaM cakruH / te'pi taM tatsthAnaM ninyuH| tatra ca yadA te sudarzanamakhaNDitazIlavataM zUlikAyAmAropayituM lagnAstadA zAsanadevatayA tatkSaNaM tAM bhakRtvA siMhAsanamakAri, tacca devavimAnamivAdharAzritamazobhata sudarzanopari puSpavRSTirjAtA / yenA'sau nirdoSaH zIlavAna sudarzana upadrutastasyAhaM zikSA kariSyAmi, ityAkAzavANyapyabhUt / tAM zrutvA sarve nRpAdayaH paurAzcintAmApuH / tato nRpAdayaH sarve savinayaM tatpadayoH patantastadguNaM gAyantastaM mahatA mahena nRtyavAdyAdikaM vitanvanto gajArUr3ha vidhAya puramAninyuH / IdRzasya zIlasya mAhAtmya kepi vaktaM na zaknuvanti / tasyA'tulatvA- IC58 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ROSCORECTRESCRIBE dataH sarvaiH zreyo'thibhiH sadaiva zuddha zIlaM pAlanIyam / atha zIlaviSaye gAoyasya 32-kathA daryateyathA zAntanunRpasya gaGgArAjJIkuTyutpano gAGgeyo yuvarAjaH pituricchAM pUrayituM kaJcana dhIvaraM kanyAmayAcata / tadA sa matsyajIcI tamevamavadata-bho yuvarAja ! mama dauhitro rAjyaM na lapsyate, tadrAjyaM tavaiva miliSyati, ataH kathamahaM tava pitre sutAM dadyAM ? tadA tena pratijJAya sa bhaNitaH / bho ! mama pitre sutAM dehi-yaste dauhitro bhavitA, sa eva rAjyabhAk bhaviSyati / Ajanma brahmacaryavrataM mayA'GgIkriyate / itthaM pituH kAmaM paripUrNamakRta / svayamAjanmA'tiduSkaraM brahmacarya paripAlyAtulaM balamApa / pANDavakauravayoryuddhe vANaviddho'pi virAgAta saMyama lAtvA devagatimIyivAn / evamanyairapi zIlaM samyak pAlanIyam / yatprabhAveNa sarve kAmAH saphalIbhavanti / paratra ca mokSasukhaM sulabhaM jAyate / / atha 16-tapoviSayetaraNi kiraNa thI jyUM sarva aMdhAra jAe, tapa kari tapa thI tyUM du:kha te dUra thAe / vali malina thayu je karma caMDAla tIre, tima tanuja pakhAle te tapa svarNanIre // 4 // yathA sUryAzavaH sakalamandhakAraM praNAzya jagadadaH samastamudyotayanti / tathA tapastejAMsi samastAni duHkhAnyunmUlya tadanuSThAtRpuMsaH prabhAsayanti / kiJca- balavatkarmacANDAlakatApavitrama, kArya nirmalIkartu tapAsyeva prabhavanti svarNanIkhat // 43 // tapa viNa navi thAe nAza duSkarmakero, tapa viNa na Tale te janma saMsAra phero / SROSSIRECTOR-LECIRCRA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavaH ekAvalI // 59 // 'tapa bala lahi labdhI gotame naMdiSeNe, tapa bala vapu kIdhu viSNu vaikrIya jeNe // 44 // tapo vinA karmANi nirjaratAM na yAnti / tathA tadArAdhayatAM janmajarAmaraNAni bilIyante / tataste sukhena mokSamadhigacchanti / tapasaH prabhAvAdeva gautama-nandiSeNapramukhA landhimApuH / kiJca-tanmAhAtmyato viSNukumAro vaikriya lakSayojanapramANaM vigrahamakArSIta, punaranyAyavartinaM marIcipradhAnaM mArayAmAsa // 44 // tapaHprabhAvopari labdhimato gautamasvAminaH 33-kathAnakam - zrImahAvIrasvAmI bhagavAnekadA dezanAkAle kilaivaM jagAda / tathAhi-ye khalu svalandhyASTApadatIrthayAtrA kurvanti, te'vazya siddhayanti / tadAkarNya gautamasvAmI bhagavadAmA lAtvA tathAkartumacalat / anukrameNA'STApadatIrthasamIpamAgataH / tatra pUrvataH saMsthitAsyadhikapazcadazazatatapasvinastamAlokya parasparamUcuH-aho ! vayaM tapaHkazA enamAruhya yAtrAkartuM na zaknumastahi karIndravatsyUlo'sau tadupari caTiravA tAM vidhAtuM kathaM zakSyati ? atha gautamo'pi sUryakarAvalambanatastamAruroha / tatrAvasare taM vIkSya te tApasA evaM nizcikyuH / nUnamasau labdhimAnasti / no cetkathametatsambhAvyate / bhavatu, yadA'sau punaratra parAvartyati tadA vayamapi sarve taruM kRtvA labdhimApsyAmaH / itastadupari samAgato gautamazcaturaSTadazadvikAnItyanukrameNa bharatapratiSThApitasvarNamayacatuvizatijinendrabimbAni darza darza bhAvastavacaityavandanaM vidhAya jagaccintAmaNeH sakalAM stuti kRtvA caityAd bahirAgatyopAvizan / tAvattatra tiryagajambhakadevIbhUto vajrasvAmijIva AgAt / tampratibodhya, sa tadusIrya nIcairAyayo / tatrAvasare te sarve tApasAstaccaraNayonipetustacchiSyAzca jaataaH| tatastaiH saha mArge gacchan sa gautamasvAmI kamapi grAmamAsAdya tAnapRcchat / bhoH tapasvinaH ! yUyaM // 59 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki bhokSyadhve ? tairuktamU-svAmin ! pazcAmRtamazitumadya no vAJchA jAgarti / tadvacaH zrutvA svayameva gocayeM puraM prAvizat / kazci tsadgRhI bhakkyA tasya pAyasaM pratyalAbhayat / tallAtvA samAgate gautame te dadhyuH / aho ! iyatA pAyasenA'smAkaM tilakamapi na sampatsyate, tarhi tRptiH kathaM bhaviSyati ? / yAvadevaM vicintayanti, tAvadgItamenoktam-mo mahAnubhAvA ! yuSmAbhiH samAgamyatAM tadanu bhojanArthamekasyAM paGktau saikapaJcazatatApasAnupAvezayat, tAvatastAnaparapaktau, tRtIyasyAmapi tAvatastAMstApasAnupAvezayat / iti paripATyA samupaviSTAMstApasAnazeSAn tatra pAyase / akSINamAnasI' labdhiriti mantramuccArya nijATamAropayana pariveSya yathecchamabhojayat / tadA sa tAnapRcchat-ki moH ! kasyacit kizcidapekSate ? tairuktam-vayaM sarve tRptA amama / tatastatpAtrAdASThe samuddhRte purAnItapramANaM pAyasa tatpAtre'vazizeSa, tAvatA pAyasena sa nijatRptimakarot / tatrA'vasare teSAmaznatAM sadbhAvanAM bhAvayatAmekapakRtyupaviSTAnAmekAdhikapazcazatatApasAnAM tatkAlamujjvalaM kevljnyaanmutpede| tato'gre calana sa taiH pRSTaH-he svAmin ! kutra gacchasi ? tenoktam-nijagurusamIpam / punastairuktam bhavato guravaH kIdRzAH santi ? tadA gautamo gurun varNayana jagAda-bhoH tapasvinaH ! mama guroH kharUpamAkarNayata / nUnamiha kAle sAkSAtkalpadrumo'sti / sa khalu-aSTavidhamahAprAtihAryarUpayA bAhyalakSmyA zozubhyamAno'sti / sadA tridazagaNaiH sevyamAno vartate / tribhuvananAyakaH chatracAmarasiMhAsanAdibhirvirAjate / itthaM gurutaraguruvarNanamAkarNayatAM teSAmekottarapaJcazatatApasAnAM kevalajJAnamudapadyata / tato'gre gatvA samavasaraNamAlokya te papracchu:-he svAmin ! kimetadvilokyate ? gautamo'vadat / etanmama guroH samavasaraNaM vidyate, tacchratvA'vaziSTakottarapaJcazatatApasAnAmapi kevalajJAnamutpannamabhUt / itthaM te yuttarapazcadazazatatApasAH sarve kevalino babhUvuH / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baktamuktAvalI dharmargaH:1 tadA gautamastAnazikSayata | bho mahAzayAH ! tatra gatvA yathA'haM guruM vandeyaM, tathA bhavadbhirapi vandanIyastairapi taduktamaGgIkRtam / te nijotpalaM kevalaM tasya nA''cacakSire / atha prabhoH samavasaraNamAgatya gautamaH prabhu yathAvidhi vavande pRSThe ca tAnapazyan kevalipakRtyupaviSTAnazeSAnadrAkSIt / tadAnIM tAnavocata gautamaH / bho mahAzayAH! pUrva zikSitA api bhavantaH prasuvandanAmakRtvA tatra kathamupAvizan ? bhatrAjJasare bhagavatoktam-he gautama ! kevalinAmeteSAmAzAtanAM mA kRthAH, tadA gautamaH prabhumapRcchat / he prmo| mama kevalamudeSyati na kA ? prabhuNoktam / tavA'pi carame vayasi tadutpatsyate / tacchrutvA gautamo jaharSa / etasyAH kathAyAH sAratvenata grAmamasti / yathA-gautamastapobhirmahI landhimApa, tabalena duSkarAmapi tIrthayAtrAmakarota, zuttarasArthasahasavApasAnabhojayata, tathA'nyairapi tapaH kRtvA landhi prApya karmonmUlana kAryam / punastapaHprabhAvaviSaye nandiSeNamuneH 34-prabandhaHyathA-rAjagRhanagare zreNikarAjasya nandiSeNanAmA tanayo'bhUt / sa yauvane pitrA paJcazatakanyAbhiH paryaNAyi / tatrA'nyadA mahodyAne vIraprabhurAgatya samavasarat / taM vaMditu saparivAraH zreNikarAjastatrAgAt bhagavantaM vanditvA dezanAM sarvebhRNvan tadA bhagavadvANI zrutvA pratibuddho nandiSeNaH svAlayametya mAtApitarau saMyamAnunnAmayAcata / tadA tAbhyAM gRhavAsAya bahumidRSTAntaiH pratibodhito'pi sa tatkSaNamaJjasA vIraprabhorantikamAgatya cAritrapradAnArthamamyarthayata / tatrAvasare cAkAzavANyapyamava-asyedAnI bhogyakarmodayo'vaziSyata iti / bhagavatA'pi tathaiva bhaNitam / sarvamagaNayana manasi ca yo'dhunA mayA tyajyate sodhe mAM kathaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B BC8* vAdhiSyata iti cintayanasaMyamAya samutsukIbhUya sadyaH prabhoH pArthe pravrajyAM lalautitaH paraM sa zuSkarukSA''hArAdinA'tiduSkaraM tapaH kurvanapi madanena vivyathe / tato'tiduHkhImaya jhampApAtaM vidadhaddevatayA nivAritaH / tataH paraM sa mahAnti tapAMsi kurvan zarIramasthimAtrA:vazeSamakArSIt / athaikasmina prastAve sa rAjagRhanagare gocaryai vrajana bhramAd gaNikAlayaM gatvA dharmalAbhamadAta / tamAlokya gaNikA jagau-ehi, paraM tvAdRzena zaktivihInena virAgiNA ki me manorathaH setsyati ? mama dharmalAbhenA'lam / kevalamarthalAma evAtra sadA'pekSyate / tasyA IdRzaM hAsyavacanamAkarNya manasyahaGkAramAnIya puraH patitaM damavaNamekaM lAtvA so'vaka-mama tapasaH prabhAkAdatrAMDadhunA dInArarAzirjAyatAmityukte tatkAlameva tatra taccharIrapramANonnatA sArdhadvAdazakoTidInArarAzirajAyata / ahantu rabhasAdako cam-munistu satyameva maduktamakarot / iti mahAdbhutaM tadAlokya sA camatkRtA'bhUt / atha tataH parAvartamAnaM munimAlokya jhaTiti tatpuro gatvA tadvastraM dhRtvA tamevamavadat-he nAtha ! mamAJcalAyA upari ruSTo bhUtvA kathaM yAsi ? yadi yAsi tarhi nijametAvaddhanaM gRhItvA vraja | no cedatrava sthitvA mayA saha sukhaM bhuJjannetadupabhogaM kuru / ityudIrya yAvatsA virarAma tAvadevamazarIriNI vAk prAdurAsIta-he mune! mAgAH, anayA sahaiva te dvAdazavarSANi bhogyakarmodayo'sti so'nyathA na bhaviSyati / ityAkAzavANI zrutvA sa nandiSeNo dharmadhvajaM mukhavastraM pAtrAdInyupakaraNAni coccaiH sthApayitvA tatraiva gaNikAlaye'tiSThan / paramAtmani darzanaM vizuddhamAsIt / jJAnAdaya AmyantaraguNA api nirmalA Asan / yasyedRzI zuddhAtmadazA vartate, sa bAhyanimittakAraNatayA svaguNA'nubhavamantarAtmAnaM nirmalaM kartuM na zaknoti / tathApi subhAvanAM bhAvayatA tena pratijJAtam / yadatrA'pi pratidinaM daza| jIvA mayA pratibodhanIyA iti / tatastatrasthA sa pratyahaM daza daza jIvAn pratibodhya vIraprabhostathaiva sthavirasamIpe prAhiNot / itthaM *%AIRBEEK Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I dharmavargaH1 mukAvalI- tatpativAra kurvan dvAdazavarSeSu gaNikAlayasthaH sevamAnazra tAM dvicatvAriMzatsahasrajIvAn pratibodhya prabhostathA sthavirANAM samIpe preSitavAn / te'pi tatpratibuddhAstayorantike dIkSA lluH| itthaM dvAdazastasya karmasu kSINeSvekadA sa navajIvAn pratyabodhayat / tadA dazamo nADindhamaH samAgAta / tenoktam-kimbhoH ! tvaM sarvAn pratibodhayasi, paraM svayaM garhitAM gaNikAM sevamAnaH kathaM na pratibodhamApnoSi ? | tatrA'vasare pAke sampanne bhojanArtha tadAgamaM pratIkSamANA kAlAtikrame pAke'pi ca zaityaM gate sA tadantikametya madhurayA bhASayA bhoktaM tamAjuhAva / tenoktam-tvaM yAhi, ahamAgacchAmi / sA'pi gatvA punaH pAcitA bhojanasAmagrI sampanne ca pAke tadantikaM | dvitrivAraM dAsImapreSIta, tathApi tamanAgataM vIkSya svayamAgatya sA jagAda-he svAmin ! uttiSTha, velA'tikramo jAto mAmapi ca nitarAM kSudhA bAdhate / tenottaritaM dazamamapratiyodhya kathamuttiSTheyaM ?, tacchrutvA tayA kizcidAkrozamayaprazrayeNa sa bhaNitaH / eSa kAmuko yadi na vetti tahi svayApi gantavyam / ityuktvA punayaMgadata-he nAtha ! ihedAnI dazamo na dRzyate, svameva dazama jAnIhi / ityutiSTha bhukSva, taduktamAkarNya tarakSaNameva sarpaH kaJcukamiva kSINakarmA sa gaNikAlayaM tyaktvA dharmadhvajamukhavakhAdyupakaraNAni ca lAtvA prabhorantikmAgAt / atha punazcAritraM lAtvA''tmArthamasAdhayat / idamatra sAratayA'vadhAryam-yathA sa tapomAhAtmyAtRNamAtragrahaNena dInArarAzimakarot / tattapomAhAtmyaM jJAtvA'nyairapi tathA sAdaraM tapo vidheyam / punaraya munibhoMgyakarmodayAdyathA cAritrAccyuto'pi zubhakarmaprAdurbhAvAtsvalpAdapi vezyAvacanAnpratibodhamApa, tathaivAnyairdharmabhraSTairapi bhavabhIrubhiH prANibhinijAtmadharme pramAdaM vihAya prayatitavyam / BEATREEKRE // 61 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxsex punarapi tapaHprabhAvopari viSNukumArasya 35-kathAtathAhi-ujjayinyAM puryA dharmAbhidhAno rAjAsti / tasya namuMcinAmA mithyAdRSTiH pradhAno'sti / tatrA'nyadA paJcazatamuniyutaH suvratAcAryaH samAgAta / tadvandanArtha saporaH sakuTumbaH kSitIza aayyau| namuzcirapi kSitibhujA saha tatrA''gatya nijauddhatyena guruNA saha vivadituM lagnaH / tadaikena kSullakena ziSyeNa sukhena sa vijigye / zAsanadevatA tadA taM stabdhIcakre prabhAte ca sarve paurAstaM bhRzaM nininduH / tena lajjitaH sa hastinAgapuramagAt tatra ca padmottarAkhyanRpasya rAjJIdvayamasti / ekA jvAlAsbhidhAnA samyaktvavatI dvitIyA lakSmIdevI mithyAtvinI cAsti / tatra jvAlAyA viSNukumAramahApadmakumArau putrAvabhUtAm / athaikadA jvAlAdevI jinezvarasthaM lakSmIdevI ca brahmaNo sthamacIkaratAm / dvau rathau nagare bhrAmitau parasparamekatra milito| tadA daladvaye vivAdo jAtaH / tatrAvasare mithaH kalahamAlokya yena mArgeNa tatrA''gato tenaiva mArgeNa rAjJA tau rathau parAvartitau / tena mahApadmakumAro ruSTo bhUtvA dezAntaramagacchat / nAnAdezakautukaM pazyan mahatI samRddhimadhigacchan cakravartirAjyamApa / athA'nyadA sa sArvabhaumazriyA zobhamAnaH svanagarImAgataH / namuzcirapi hastinAgapuramanekadezAn paribhramya samAyAtaH / sa mahApadmakumAramamilat so'pi taM pradhAnapade nyayukta / padmottaro rAjA viSNukumAreNa saha suvratAcAryasamIpe cAritraM llau| itazca mahApadmacakravartI mAturmanorathaM rathabhramaNAtmakaM tadA pupUre / viSNukumAro munimahatIM tapasyAM kRtvA tatprabhAveNa meruzikharamAsAdya kAyotsarge tasthau / itthaM tapasyatastasya varSasahasraM vyatyait / itazca suvratAcAryoM nijaparivAraiH saha tatra caturmAsI vidhAtumAgAt / tadAkarNya duSTena namuzcinA'cinti / yadanena purA'haM nirjitya sthAnAcyAjito'smi / ato'sau mama vadhya eveti vicintya Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavIra eka muktaavlii||62|| RELAIEELLO cakravartipArzvametya taM purA nyAsIkRtaM varamayAcata / so'pyavak-mArgaya dAsyAmi, tadA dinatrayaM meM rAjyaM dehIti yAcitavAn / tathAstviti nigadya nRpo'ntaHpuramavizata, namuJcizcakravartyabhUt / tadA sarve pradhAnapaurA adhikRtapuruSAH santo mahAntastadanye dharmAcAryAdayastanmilanAya samAjagmuH, paraM sa suvratAcAryoM nAgAt tadA tena namuzcicakravartinA lokamukhena tasya kathApitam / yathA-tvaM mama milanAya nA''gAH, atastvaM dinatrayA'bhyantare madrAjyamUrmi tyaja no cedvAtayiSyAmi / evaM tadAdezaM zrutvA muninA'pi saMghamukhena tasyaivaM kathApitam / janasAdhavaH kasyApi milanAya na gacchanti, na ca cAturmAsye bahiranyatra prayAnti, iti lokaihudhA'bhyarthito'pi namuzcinijAdezaM na parAvartayata kintu yAtu yAtvityevA''diSTam / tadAcAryo merovi. SNukumArametadvRttamAvedya samAkArayat / so'pi tatrAgatya gurumavandata tata AcAryaH sarvamAdito namuzcinRpAdezamAcakhyo / tato viSNukumAro mahApadmAntikaM gatvA jagAda / bhoH ! sAdhorupasarga kathaM karoSi ? tenoktam-kiGkaromi, vacanena baddho'smi, tadanu namuzcipArzvametya taM bahudhA sa pratyabodhayata, paraM manAgapi sa nA'budhyata / purA dattA''dezaM mudhA nA'karot / yadi sa mama rAjyato na nigamiSyati tarhi tamavazyamahaM ghAtayiSye / taduktamIdRzaM zrutvA viSNukumAro'vadat-kutrA'pi kizcidapi me bhUmi ditsasi na vA ? tadA tenoktam-bhavakathanena padatrayAM bhUmi dadAmi / tatrAvasare viSNukumAro lakSayojanA''yataM zarIraM vikatyaikaM padaM pUrvasyAM dizi dvitIyaM padaM pratIcyAM nyasya tamavocata--he namuJce ! tRtIyaM caraNaM dhatu bhUmi dadastra no cetvaM svapihi / tadA bhUmimaprApya suptasya tasya pRSTha eva sa tRtIyaM caraNaM nyadhAt / tena namuzcirvasundharAM viveza, itthaM sa tapaHprabhAvAtsarvamupasarga nyavArayata tAdRzaM rUpaM ca vicakre / tattapaHprabhAvAdaneke satpuruSAH saMsAraM terustaripyanti ca / iti tapomAhAtmyamatulaM 853EBAR taduktamIdRzaM zrutvA viSNukumArAsa dhA nAkarot / yadi sa mama saktam-bhavatkathanena pa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DRRRRRRRRRRRRRRKI matvA svAtmahitecchubhiH sarvairapi tadarjane prayatitavyam / pramAdaH svalpo'pi naiva karaNIyaH / atha 17-bhAvanA-viSayemana viNa milavo jyaM cAvavo daMta hINe, guru viNa bhaNavo jyUM jImavo jyUM aluunne| . jasa viNa baha jIvI jIva te jyUM na sohe, tima dharama na sohe bhAvanA jo na hohe // 45 // ___ mano vinA mitrAdermilanamiva, dantaM vinA carvaNamitra, guruM vinA jJAnArjanamiva-paThanamiva, lavaNaM vinA bhojanamiva, bhAvaM vinA'nuSThito dharmo bodhyaH / yathA yazovihIno naro na zobhate, tathA dharmo'pi bhAvaM vinA na zobhate, naiva phalati ca / ato bhAvanApurassarameva dharmo'nuSTheyastathAkurvanneva phalamApnoti nAnyathA // 45 // bharata nRpa ilAcI jIraNazreSThi bhAve, vali valakalacIrI kevalajJAna pAve / haladhara hariNo jyuM paMcameM svarga jAe, iha ja guNa pasAye tAsa nistAra thAe // 46 // kiJca bhAvanAM bhAvayanneva bharatacakravartI, ilAcIkumArazca kevalajJAnamApa / tathA jIrNazreSThI svargIya sukhamait / kimadhikaM yo valkalacIrI so'pi bhAvanAbalAtkevalajJAnamiyAya / tathA balabhadramunimRgau paJcame brahmadevaloke devtvenoppnno| bhAvanAtaH kiyanto muktAzcAnye mokSamApsyanti / ataH sarvaireva bhAvanA bhAvanIyA // 46 // - atha bhAvanAphalopari bharatacakravartinaH 36-kathAnakamiha bharatacakravartI pakhaNDAM pRthivIM saMsAdhya saJjAtadigvijayazrIbhAsuraH svagRhamAgAt / tatra ca rAjyasukhamanubhavanAsIt / / BHARASHKORARY Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma dharmavIra sukaavlii||63|| so'nyadA''darzabhavane samupAgataH sukhAsInaH zarIrazobhA vIkSitumalagat / sarvAGga zobhamAnamAlokya kevalamanAmikAmeva mudrikA- vihInatayA'bhavyAmapazyat / tadA tenA'cinti sarvAGga me samUSaNaM zobhate / iyamekaivA'GgulI tadvihInA na zobhate / aho ! yadekApyanAmikA''bharaNaviyukteti sarvAGgaM sAbharaNamapi zobhA na dhatte / yadyakhileSvAbharaNaM na syAttadA zarIrasya zobhA kIdRzI syAt ? iti vicintya sarvAGgebhya AbharaNAnyapAkarot / tadA taccharIraM vicchAyamapazyat / tadaiva so'nityabhAva bhAvayana kSapakazreNImadhigacchan ghAtyaM karma kSapayitvA kevalajJAnaM prapede / tatkAlaM sAdhuveSaM tasmai zAsanadevatA ddau| tadA dazasahasranRpaiH saha sa tato vijahe / ciraM pRthivIM pavitrayan janAn pratibodhayannaSTApadatIrthamAgatya ghAtyAni karmANi nihatya bharatacakravartI mokSamiyAya etadanityabhAvanAyAH phalamavagantavyaM srvaibhvyaiH|| etasminneva viSaye elAcIkumArasya 37-prabandhaHyathA-elApuravardhanA'bhidhe nagare kasyacidimyasya vyavahAriNa elAcIputra AsIt / sa zaizavAnantaraM dvisaptatikalAsu nipuNo jajJe mAtApitroca preyAnabhUt / tatraikadA kazcana naTamaNDala AgAt / tatputrImatirUpavatImAlokya sa nitarAM mumoha / tataH sa naTamavakU-mo naTa ! nijaputrIM me dehi / naTenoktam-bhoH kumAra ! loke sarvaiH svajAtimadhye putrI diiyte| tvaM vijAtIyo'si! ataste sutAmenAM na ditsAmi | punastena pracuradhanalobhe darzite naTo'vadat-bhoH kumAra! yadi mama putrI pariNetumicchasi, tahi madveSeNa matsavidhe sthitvA nATakI vidyAM zikSasva / kamapi rAjAnaM ca vidyayA prasAdya dhanamarjaya tadA te purvI dAsyAmi / tadcoGgIkRtya sa pitarau jagAda-he pitarau ! ahaM kila naTaveSeNa tatsArthe sthAtumicchAmi yuvAmanujJAM dattam / yato me tatputrI CTOR-COLOR Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E S pariNayo bhaveta / tAbhyAmuktam-he putra ! tvAmAvAM tatputryA apyadhikasundarI kanyAM pariNAyayiSyAvaH, satsArtha mAgAH / para sarvAnavamatya sa naTena sAkaM tadveSeNa niragAt / tadanu sa tatsArthe tiSThan tadIyanRtyAdividyAsu naipuNyamadhigatya nATakaM kartuM lagnaH / pratidinamevaM kurvan dhanamarjayitvA tasmai naTAya samarpayat / arthakadA navyA saha venAtaTanagaramagAt / tatra rAjAnamamilata, so'pi tasya nATyaM kartamAdezazcakre / atha nRpAdisakalapaurajanasumaNDitapradezamadhye elAcIkumAro vaMzamekaM samAropya caTitvA tadupari nATakaM karta lagnaH / adhazca naTI mRdaGgaM vAdayAmAsa / tadA naTIrUpaM vilokya tatkSaNaM madanazarA''hato nRpo manasi yadyaso naTo nIcaiH patitvA mriyeta, tadainAM nIM sukhena prApnuyAmiti durdhyAyana kRSNalezyAgRhe nyapatat / itaH sa naTo vaMzopari nirAdhArAdinAnAvidhaM nATakaM vidhAya darzakAnAM manAMsi samaraJjayat / sarve darzakA raJjantastaM naTaM prazaMsayAmAsuH / IdRzaM nATakaM ke'pyanye kutrA'pi na caRriti sarve draSTAro jagaduH / atha vaMzAdavatIrya naTo rAjAnaM prANamat / nRpazcaivamavAdIta-he naTa ! atra kiM tiSThasi ? punarvazopari caTitvA nATyaM darzaya / vilamba mA kuru, tadA dhiktaM dhik tamityarthako DhIgAM DhIgAmiti mRdaGganAda udapadyata / anye draSTArastasmai pAritoSikaM daduH / tadgaNAna gAyana nRpAdezAta punarvazAgre caTito naTaH / sarve lokA AzcaryamApuH, kadA'sau vaMzAgrAdadhaH patitvA mariSyati / iti pratIkSamANo rAjA durdhyAna eva nimagna AsIt / dvitIyavAramapi nATyaM kRtvA'dha uttIrya nRpAgre samAgataH / tadA'pi nRpeNoktaM-mo naTa ! mudhA bahudhA'dhaH kimavatarasi ? punarapi vaMzAgra eva nATakavidhAnena sarvAna raJjaya / alamadhunA vilambena, muharmuhurevaM nRpAdezaM zRNvantaH sarve darzakAH sa naTazca manasyevaM dadhyu:-aho! muharmuhurasyaivamAdezakAriNo EX BSS Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavayo' muktAvalI rAjJo manasi kuSuddhidRzyate / no cedevaM punaH punaH kathamAdizati ? / atha tadAjJayA naTastRtIyavAramapi vaMzAgramAruhya nAnAvidhaM nATvaM kartuM lagnaH / adhazca sA naTI vicintati sma-aho ! etatpariNAmo darzanIyaH kiM bhavatIti ? yathAso rAjA sAdhubuddhirmaNyate tathA tu naiva dRzyate / asau me nAtho madarthamiyaddaHkhamasahata / ataH paramAtmA tadIpsitaM pUrayatu satvaramiti sA yAvadvicArayati / tAvadvaMzAgre tiSThatA tena naTena kasyaciccheSTino gRhe SoDazazRMgArasajjitAtirUpavatI yuvatI tatpatnI siMhakesaramodakaibhRtaM sthAlamAdAya kaJcana yuvAnaM zramaNaM zreSThataraM sAdhu pratilAbhayantI vilokitA / sA pratilabdhuM munimadhikamAgrahaM karoti paraM sAdhuna gRNAti sma / tadadbhutaM dRzyaM vilokyA'nityabhAvanAM bhAvayana saMghAtyakarma kSayaM nItvA tatkAlaM kevalajJAnamAptavAn / zAsanadevatA tadutsarva vyadhAt / tadA nRpAdayaH sarve sahasotthAya taM vvndire| tadaiva sA navyapi cAritravatI babhUva / tata elAcIkevalI bahujIvAnpratibodhya mokSamayAsIccAnte / ataH zubhabhAve samutpanne bhAvanAto'pyadhiko lAbho jAyata iti bodhyam / paraM tAdRzaH zubhabhAvodayaH kaThino'sti / mukhyabhAvanAM vinA saMsArasAgarataH kecidapi na taranti, etatkathA granthAntare savistarA'sti, paramatra tu saMkSiptaiva drshitaa| punarapi bhAvanAbhAvane suzrAvakasya jIrNazreSThina: 38-kathA___ ihaiva zvetAmbikAnagaryA chadmAvasthaH zrImahAvIrasvAmI cAturmAsikaM tapastapannAsIt / pratyahaM prabhAta eva prabhuvaMdanArthamAOMA gataH kazcijIrNanAmA zreSTI prabhuM vanditvA tamevamabhyarthayata / yathA-'bhagavan ! adya madgahamAgatya bhaktapAnAdelAmo dAtavya iti' / COLLEGE // 64 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BECRRRECR**EXPRESEARRECE para prabhoH pratyuttaramanAsAdya prabhorupoSaNamastIti jAnan gRhamAgAt / sampUrNe'tha tatra vrate prage samAgataH sa prabhuM vandanAnantaramabhyarthayat / prabho ! adya pAraNAkRte madvezma pavitrIkRtya lAbho deya iti / yathA'vasaramiti pratyuttaramAdAya dRSTaH sa gRhametya laghukapATasamIpe bhagavadAgama prtiikssmaannststhau| ayamAgacchati prabhuriti bhAvayana ciraM tatraiva tsthau| nirmamaH prabhustu kasyacidabhinavapUrNazreSThino gRhamAgAt / dharmAnurAgamanadhigacchan yathA tathA bhikSu matvA'zvA'zanakRte pAcitaM mApaM sa tasmai vIrasvAmine dattavAna, tAvattatra gagane devadundubhirdadhvAna / tacchrutvA prabhuNA kvacidgahe pAraNA'kArIti tenA'vedi / tadaiva bhAvanAvRddhistasya cchimA'bhUt / paraM pUrvameva sa bhagavadAgarma pratIkSamANo bhAvanAM bhAvayan dvAdazA'cyutadevalokaparyantAM kSapakazreNImArUDhavAn / yadi kiJcikAlamane sA bhAvanA tasya tiSThetahi mokSamapyApnuyAt / parantu devadundubhidhvAnamAkarNya sA bhAvanA tadaiva truTitA / ato'gre tasya bhAvanAvRddhirnA'bhUt / iti hetorbhAvanAmAhAtmyAtsa jIrNazreSThI mRtvA dvAdaze devaloke samutpede / itthaM bhAvanAyAH sarvataH prAdhAnyaM mahattvaM cA'vagantavyaM srvaibhvyjnaiH| atha punarapi bhAvanAviSaye valkalacIriNaH 39-pravandhaHyathA-potanapuranagare prasannacandrasya rAjJo bhrAtA'zvArUDhaH krIDArthamudyAnaM vrajannunmArgeNa gacchatA'zvena bahu dUraM nItaH sAyamapi geI nA''gAt / tadA rAjA lokaistasya zuddhiM sarvataH kArayAmAsa, paraM kvA'pi tacchuddhirna militaa| itazca sa rAjakumAraH kasyacitApasasyA''zrame samprAptaH / tasya ca kumArapitrA saha gADhasaMbandhaH purA''sIt / tena sa tApasastaM mahatA snehena svAzrame'tiSThi Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA dharmavaH eka- / muktaavlii||65|| pat, tataH svaziSyaM kRtavAn tasya ca valkalacIrIti nAma cakre / athaikadA tatrAzrame samupaviSTaH sa tatpAtrANi kautUhalAtpazyan tatra dharmakriyopakaraNaM dadarza / tadanu tadarcanapAtrapramArjanAdikaM vIkSamANaH sa UhApohAbhyAM jAtismRtimalabdha / tena sa bhavAntarIyaM svasvarUpamapazyat / tatra yattena cAritraM pAlitaM tadapi jJAtam / ata idAnImapi zubhAM bhAvanAM bhAvayan sa kSapakazreNImadhiruhya kevalIbhUya mokSa prApa / ato dharmabhAvanAbhAvanaM zreyaskaramavaseyaM satprANibhiH / / punarapi bhAvanopari balabhadra-mRga-rathakArANAM 40-kathAtathA hi-dvArikApuryAM kRSNavAsudeva-baladevo rAjyaM cakrAte / tatrAjyadA tatputrAH zAmba-pradyumnAdayo vanaM gatvA bAlyacApalyAd dvaipAyanamRSi loSTayaSTayAdinA tADayAmAsuH / tadA'tipIDitaH sa RSistebhyaH zApamevaM dattavAn / bho bho duSTAH ! yAta yAta, matpIDAM kurvatAM yuSmAkamimAM dvArikA nagarImagni tvA bhasmasAtkariSyAmIti / atha sa RSistAdRzAnadAnakaraNena mRtvA'gnikumAro'bhUt / tataH so'gnikumAro devastau vAsudevabaladevo muktvA padapazcAzatkoTinagarAntarvAsilokaistathA purAdahi sidvisaptatikoTiyAdavaiH sahitAM dvArikApurI sakalAM bhasmasAdakarot / tadanu to kRSNabalabhadrau vnmupetau| tatra kRSNastRSAtoM jAtastadA balabhadro jalamAnetumagamat / kRSNa ekasya tarostale caraNopari caraNaM nidhAya suSvApa / tAvadyo hi purA svena kRSNasya maraNaM naimittikoktamAkalayya tanmudhA kartu vane vasati sma sa jarAkumAraH kRSNabandhuIratastatpade padmamAlokya mRgabhrAntyA vANaM kSiptvA tadIyacaraNamavidhyat / atha samIpAgatastamupalakSya nitarAmakhidyata / tadA khedena kiM syAt ? yadbhAvyamAsIttajjAtameveti miSTavAkyaiH kRSNastamavak-he bandho ! tvaM mA zocIH, gRhaM yAhi / no cebalabhadraH samAgatya tvAM haniSyati / kizcidapi BROMkAsa R5E5453 // 65 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R -5 1 tabApatra doSo nA'sti yato daivaM ko'pi mudhA kartuM na zaknoti / atha tasmin gate kRSNo mamAra / tAvajalamAnIya baladevaH samAgAta / kRSNa saptaM matvA'nekopAyenotthApitavAn / yadA kiJcidapi sa nottatAra na cottsthau| tathA'pi snehabharAdvaSTa jJAtvA tamutpAvya SaNmAsAnitastataH sa paryATat / tato devairanekazavAdidRSTAntena pratibodhitaH kRSNazavamagninA saMskRtavAn / vairAgyAcAritraM ca lalo,sa vanamAgatya tapastaptuM lagnaH / so'jyadA pAraNAyai puramagAt / pathi kapAntike kAcijalahAriNI tapavilokanAnmohamupagatA paravazIbhUya ghaTabhrAntyA putragale rajju yAvadvadhnAti tAvadanyairnivAritA / tadAlokya balabhadramunirdathyau-aho ! madrUpeNa mohamupaiti sviijnH| anarthaH saMbhavati mayA'taH puramadhye nA''gantavyam / vana eva prAsukA''hAraM labdhvA vratapAraNaM vidhAtavyamityabhigRhya vanamANAta / tatra tasyopadeza zrutvA'neke pazavo'pi dhrmmaapuH| tatraiko mRgaH suzrAvakastacchiSya iva sadaiva tasya zuddhAhAralabdhaye vicintayati sma / tatrA'nyadA ko'pi rathakAraH saparivAraH satkASThaM chettumAgAt / sa rasavartI pakratvA yadA bhoktumaicchat tadA sa mageNa sahAcchantaM balabhadramuni dadarza / tasminnavasare khaM dhanyaM manvAnaH sa bhAvena saha prAsukAhAraM taM pratyalAbhayat / yadyahamapi mAnuSo bhaveyaM tarhi evameva munaye zuddhamAhAraM dadyAmiti mRgastadAnIM zubhabhAvanAmakarot / adya me dinaM dhanyaM yanmunidarzanaprati lAbhAdikamiha vane'pyabhUt / itthaM rathakAro'pi munidAnadAnAtsadbhAvamakarot / munirapi nijadhyAnanimagna AsIt / asminnavasare | sadbhAva bhajatAM teSAM trayANAmupari sa evArdhacchinnaprAyo mahAtarutinunnaH papAta / tatpatanena trayo'pi mRtvA pazcamaM brahmadevalokaM prApuH / amISAmIdRzadevalokaprApti vanAta eva samudapadyatetyavagantavyam / baladevamunikathAnakamativistaraM granthAntarAdavagantavyamiha tu bhAvanAprasaGgAtsaMkSiptamevA'darzi / :383 - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktaavlii||66|| PEECRERENCREARRESERECTORRER atha 18-krodha-viSaye dharmavargaH1 tRNa dahana dahaMto vastu jyUM sarva bAle, guNa rayaNa bharI tyUM krodha kAyA prajAle / prazama jalada dhArA vahrine krodha vAre, manua bhava samAre sadgurU sIkha dhAre / / 47 // krodho na vidheya iti dRSTAntena draDhayannAha-ihAtigarhitaH krodho'gnistRNamiva guNaratnarAzi sampUrNamapyadaH zarIraM kSaNamAtreNa bhasmasAtkaroti / vardhiSNureSa kopA'gniH prazamajalavRSTiM vinA na zAmyati / yadAprANI zamatAM bhajate tadaiva krodhaH zAmyati-nazyati nA'nyatheti bhAvaH / kiJca-yadA bhavyo jIvaH sadguruzikSAM hRdi dhArayati tadaiva manuSyatvaM saphalIkartumarhati / ataH sadguruzikSA hRdi dhRtvA sarvairupazamavadbhirbhAvyam / krodhastu sarvathA heya evetyavagantavyam // 47 // dharaNi 'parazurAme' krodha niHkSatri kIdhI, dharaNi 'subhumacakre' krodha nibrahma kiidhii| naraka gati sahAyI krodha e duHkhadAI, varaja varaja bhAI ! prIti kIje vadhAI // 48 // anyacca-iha purA kazcana parazurAmaH krodhAdeva sakalAM mahIM niHkSatriyAM vyadhAt / tathA sujhamacakravartImAM pRrthI brahmahInAmakarot / atrA'pi krodha evaitAvaddhisAnidAnam / he bhavyA ! ato bhavanto narakadAtAraM sAvalaukikaklezakAriNaM krodhamenaM saharSe tyajata / kiMbahunA ? yaH krodho mitramapyamitraM kSaNAdeva vidhatte tamavazyaM tyajantu punarakhilaiH sArdha prIti bhajata // 48 // atha krodhopari parazurAma-subhUmacakravartinoH 41-prabandhaHyathA-prathame devaloke dvau devau pratyahaM mitho dharmaviSaye vivadamAnAvAstAm / tatraiko mithyAtvI caiko jainI / tAvanyadA IXI // 66 // yamitraM kSaNAdeva vidhana tano bhavanto narakadAtAraM sArvalokamacakatImA pRthvI brahmahInAma Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasvadharmasya mahimAnaM varNayantau tatparIkSAkRte martyalokamaitAm / tatrA'vasare mithilAnagarInarapatiH svabhavana eva mastakalucanaM vidhAya saMyama lAtvA viharana tAbhyAM dUrAdAlokitaH / tamAgacchantaM vIkSya jainadevena mithyAtvI bhaNita:-bhoH ! pazya mayA dharmaH parIkSyate, ityudIrya tanmArga ekato laghumekAn paratastIkSNamukhAJchUlAn vikRtya tasthatuH / tAvattatra sametaH sa sAdhurekatra sUkSmajIvAnaparatra zUlAn vilokya vyacintayat / aho ! kimatra vidheyam ? AtmavirAdhanAta ihaiva kiJcidaHkhaM bhaviSyati / paraM jIvavirAdhane sati narake mahatI yAtanA ciraM bhAvinIti matvA bhekavyAptamArga tyaktvA zUlAzritena mArgeNaiva niragAt / tadA caraNAbhyAmasRkSu nirgalasvapi manAgapi khedaM nA''nItavAn / tadA jainadevastaccaraNayonipatya tamastAvIta kathitazca bho mithyAtvin ! jainadharmasya kIdRzI mahimA'stIti dRSTaM ? athA'gre gatvA tau devAvekasyAmaTavyAM samAgatya tapasvinaM jamadagnimapazyatAm / tadA kRSTakSetre na gantavyaM, patitaM phalAdikaM bhakSyam / iti matamAlambamAnaH svAnye sarve malinA na sAdhIyAMsa iti jAnAno devo jainadevaM kathitavAn / bho! atra sthIyatAzcaiSa tapasvI parIkSyatAm / ityudIrya caTakamithunIbhUya jamadagnimuneratilambite saghane dhavalatare zmazruNi nIDaM viracya tasthau / tatra caTakazcaTakImavak-he priye ! tvamatra tiSTha, ahaM kasmaicitkAryAya bahirgacchAmi / tadA sAvak-he nAtha ! tvamanyatra mA yAhi / tenoktaM katham ? tayoktaM tatkAraNaM kathayAmi nizamyatAm / tava kAcidanyA priyA rAgiNI bhUtvA kilAvarodhayet / tadA taba virahAdahaM duHkhinI syAmato vacmi tvaM mAgA iti / tadA tasyA vizrambhakRte caTako'nekazapathAnakarot-yathA he priye ! yadyahamanyasyA vazIbhya tvAM tyajAni vA nAgacchAni tarhi me mahApAtakAni lageyuriti, paraM tayaikamapi nA'manyata / tadanu tenAtiprArthitA sAvaka-he prANeza! anyazapathairalamekasyaivA'sya 12 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga:1 mukAvalI REASSORIBHARATKAR muneH zapathaM kRtvA jigamiSasi tarhi vraja / tadoktaM tena he priyatame ! kArya kRtvA tvadantike nAgamiSyAmi tayetattApasasya yAni pApAni santi tAni sarvANi me lgeyuH| he priye ! etAni kilbiSANi grahItuM yogyAni na santi, tathA'pi tvadarthamahaM gRhnnaami| itthaM tayorvacanamAkarNya pravRddhakopAnalaH sa tApasa ubhAbhyAM pANibhyAM caTakaM caTakIJca gRhItvA papraccha / kiM re ! jagati mahApApiSThaM mAM kathaM yuvAmavatAm ? tad brUtam / caTake noktaM pApakAraNaM pazcAdvadiSyAmi prathamaM tvameva kathaya kiyantaM dharma tvamakathA iti / mayA te sarve guNA lakSitAH paraM tvamadhunApi sAdhuguNaM naiva vetsi, ta_nyavidho dharmastvayi kathaM saMbhAvyeta ? tadA tApaso nyagadata--re caTaka ! tvaM kiM kathayasi ? pakSI bhUtvA tvaM yadi dharma vetsi tarhi tvadapekSayA'dhikameva jAnAmi / tatra kiM sandihyate ? punazcaTako'vadata-bho mune ! yadi jAnAsi tarhi kathaM na nigadasi / tApaso'vaka ahaM jAnAmi kA na jAnAmi tena te kim ? yanmAM mahApApiSThamuktavAnasi tadarzaya / iti tApasAgrahaM vilokya caTakastadaiva kathayituM prAvartata / tathAhi--he tApasa ! nizamyatAmahaM yatkathayAmi / tvadIyadevIbhAgavatAdipurANe vyAsenoktam-- aputrasya gati sti, svagoM naiva kadAcana / tasmAtputramukhaM dRSTvA, svarga yAnti sukhaM nraaH||1|| iti hetoH putramanutpAdya yadakAri yatkriyate yacca kariSyatyagne tatsarvaM niSphalameva jAnIhi / tadA pakSivacanamIdRzamAkarNya tyaktadhyAnaH sa manasi vyacintat / satyamevaitadasau pakSyapi matto'dhikaM vetti / iti nizcitya tatkAlamutthAya samIpavartinagare nRpAntikamagAt / tamAgataM vilokya namaskArAdi vidhAya nRpastamapRcchat / bho mahAtman ! kimarthamatrAgato'si ? tadvada, tenoktamhe rAjan ! saptakanyAste santi, mahyamekA dIyatAM / na dAsyasi cetsakulaM tvAM dhakSyAmIti zrutvA sabhayo nRpastamAkhyat / he DESIRELESENTS // 67 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapasvin ! yatra kanyAstAH krIDanti, tatra yAhi, yA tvAM kAmayeta tAM gRhANa / iti nRpeNA'bhihite sa tatrA''gatavAn / taM bhISaNa vilokya sarvAH kanyAstataH palAyitAH / ekA kanIyasI tatraiva tsthau| tasyai caika bIjapUraphalaM sa prAyacchat / sA'pi tadgRhItavatI tadaiva tAmutpATya nRpAntikamanayat / rAjJA'pi vivAhavidhinA sA reNukA kanyA tasmai dattA, karamocanakAle dhanadhAnyadAsadAsIgomahiSIrathaturaGgAdikaM yatheSTamadAyi, tatsarva lAtvA sabhAryo muniH svAzramamAgAt / tatra sthitA sA reNukA yadA yauvanamApa tadA bharimevamAcacakSe / he svAmin ! abhimantritaM carudvayaM ( havyAnaM ) me dehi / ekamahamaziSyAmi, aparaM nijabhaginyai dAsyAmi / tApaso'vaka-te svasA kutrA'sti ? sA'vak-hastinAgapure'nantavIryarAjagRhe / tato jamadagnizcarudvayamabhimantrya tasyai dadau / sApyekaM svayamabhukta, dvitIyaM svasra preSayAmAsa / tata ubhe api svasArau gauM dhRtvA samaye putrI suSuvAte / atha kiyatyapi samaye'tIte sA reNukA bhartAramApRcchaya svasurmilanAya hastinAgapuramagAt / tatra tAmAlokya tapamohito rAjA tAM reNukA svairmbhukt| tena durAcAreNA'ntarvatnImapi tAmavetya jamadagnistataH svAzramamAnItavAn / itazca tApasIvidyAnipuNastatkukSijaH parazurAmaH kopena zIlabhraSTAM mAtaraM hatavAn / tadanu hastinAgapuramAgatya bhraSTazIlamanantavIryarAjamapyahan / tatastatputraH kRtyavIryastatpitaraM jamadagni nidhanaM ninAya / tata edhamAnakopaH parazurAma ekaviMzativAramimAM vasudhAM niHkSatriyAM vyadhatta / yAH kAzcidantarvanyasta tpatnyo dRSTAstA api jaghAna / mArite kRtyavIrye tatpatnI sagarbhA tadbhayena nazyantI vanamAgatya kasyacittApasasyA'zrame bhUmigRhe channamavAtsIt tatraiva tasyAH putra udapadyata / bhUmigRhe jAtatayA subhUma iti tanAma dhRtavatI / tatastaM sa tApasaH sarvAsu kalAsu suzikSitamakarot / athaikadA sajAtayauvanaH sa mAtaramapRcchata / he mAtaH ! pRthvIyatyeva vartate ? tayoktaM he putra ! pRthvI tu tatra tAmAlokya tadA tara hatavAn / tadanamAnastataH svAzramamA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suuktmuktaavlii|| 68 // mahatyasti, paramahamatra bhItyA tiSThAmi / putro'vadat kutaste bhItiH ? tayoktam-vatsa ! zrRyatAm parazurAmaste pitRpitAmahau nihatyAdhama hastinAgapure rAjyaM karoti / kimadhikaM vacmi-sa durmada imAM dharAmekaviMzatidhA garbhagatairapi kSatriyasantAnaH zunyAmakarot / tata eva me mahatI bhItirasti, tadAkarNanena samutpannakrodhaH sa tatkAlameva bhUmigRhAd bahirbhUya paritaH pazyan kramataH kiyadbhirdinairhastinAgapuramagAt / tatra cakraprahAreNa nijapitrAdidhAtinaM parazurAmaM nihatya paitRkaM cakravartitvamagrahIt / tataH so'pyekaviMzatidhA pRthivyAmabrAhmaNyaM vidadhe / bho bhavyAH ! pazyata, etau parasparaM sambandhinAvapi krodhAvezAdIdRzaM garhitaM karma cakrAte / yena tayormahAnarake vasatirjAtA / ataH krodhaH sarvathA tyAjyaH / krodhena vazIkRtasya koTijanmArjitAni saMyamaphalAni vilIyante, narake ca nivAso jAyate / ataH zAnti vidhitsunA janena kasmaicidapi naiva kopanIyam / atha 19-mAna-viSayevinaya vana taNI je mUla zAkhA vimor3e, suguNa kanaka kerI zrRMkhalA baMdha todd'e| unamada kari dor3e mAna te matta hAthI, nija vaza kari leje anyathA dUra AthI / / 49 // ___ iha jagati mAnalakSaNaH pramattahastI vinayatarormUlaM zAkhAM ca troTayana samUlocchedaM kurute / tathA sadguNarUpAM svarNazRGkhalAM | chicA svairamitastato dhAvati / ataH sakalasadguNavidhvaMsakArI mAnaH sarvathA sabaiheya eva / lezato'pyeSa yasmistiSThati tasmAddara eva vimukhIbhUya vinayAdisarve guNA vartante / atrA'rthe bAhubalaspa dRSTAnto'vagantavyaH / tena svAtmanA tyakteSDakAre jhaTityeva tasya kevalajJAnamapyabhUditi prasiddhatayAja nAglekhi // 49 // G // 68 // EXESX3308 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . viSama viSa samo e mAna te sarpa jANo, manuja vikala hove eNa DaMke jddaanno| iha na pariharayo jo mAna duryodhane to, nija kula viNasADyo mAnane je vahato // 50 // kicAmAvatibhayaMkaro hAlAhala iva janAna vyAmohayati / tathA mAnAhinA daSTA janA acetanA iva jAyante / atA mAnamuktA lokA dhanyA gIyante / duryodhano balIyAna guNavAnapyahaGkAravazAdeva saparivAro vinAzamagAt // 50 // ___atha mAnena vinAzopari duryodhanasya 42-kathAtathAhi-purA paJcapANDavA duryodhanAyaiH saha kurudezasyA'dhipA Asan / paramekadA mAyAvinA daryodhanena itakrIDane kapaTena pANDavAJjivA tAna vanavAsino vidhAya raajymaadde| atha pANDavA api vanavAsapratijJAmApUrya dvArikAmaguH / tatra te kRSNena satkRtAH sukhena tasthuH / tadanu zrIkRSNo dUtena suyodhanamevamacIkathatU-bho duryodhana ! pANDavA vanavAsA'vasAnevA''gatAH santi tadrAjya samarpaya, no ceyuddhAya sajjIbhava / iti dUtoktamAkarNya sa duryodhano dUtamavadata-bho dUta ! maduktamazeSa kRSNasya vAcyaM yathAvat| te pANDavAH siMhAnmRgA iva matto rAjyaM jighRkSanti kim ? teSAmeSA''zA zazazRGgAyamANA pratibhAti tAMstvahaM tRNAya manye / tadartha samarADambaro'pi me trapAkara evA'sti / tathApi te yadi matto rAjyamabhilapanti tarhi samarasajjitameva mAmavagaccha / ityuklA visRSTo dUto dvArikAmAgatya yathAvat kRSNamavocata / tacchrutvA tadaiva zrIkRSNaM sArathIkRtya pANDavAH praceluH / tAnAgatAna vIkSya ta 18| kauravA api sasainyAstadabhimukhaM yayuH / tato yuddhe pravartamAne'kharvagarvadharaM suyodhanaM sasainyaM nihatya te pANDunandanA rAjyaM / / **-****SERIGES Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmava:1 muktaavlii||69|| K424 jagahaH / ayametatsArAMza:-suyodhano mAnI bhavan sakulo yathA'nazyat tathaiva garvakAriNAmanyeSAmapi sarvanAzo bhavati / ato'haGkAraH sarvathA sarvaireva tyAjyaH / atha 20-mAyopari sadupadeza:niThurapaNu nivArI hIyar3e heja dhArI, parihara chala mAyA je asaMtoSakArI / mayura madhura bole to hi vizvAsa nA''Ne, ahigilaNa pramANe mAyine loka jANe // 51 // iha jagati ye mAyAvino bhavanti, te mukhe madhurA hRdaye tu nirdayAH krUratAmeva dhriyante / bhavyAnapi nijakapaTajAle pAta yanti / santoSalezo'pi tanmanasi naiva tiSThati / mAyAvinAM madhuravacane'pi vizvAso na bhavati kasyApi / yathA-mayUro miSTamAlapannahi sapucchaM gilatyeva / ato mAyA heyA, viditaprAyamevaitat yanmallinAthasvAmI yAvajjIvaM sAvadha kizcidapi nAcaritavAna, kevalaM mAyayA tapovRddhimakRta, tAvataiva tasya strIvedaM karma baddhamabhUt / ato bhavabhIrubhiruttamajanastyAjyaiva mAyA / / 51 // makara ma kara mAyA daMbha doSadu chAyA, naraya tiriya kerA janma de jeha maayaa| balinRpa chalavAne viSNu mAyA vahaMtA, lahuyapaNu laghu je vAmanA rUpa letA // 52 // kiJceyaM mAyAdoSarUpA viSavRkSavallI vidyte| janAMzca nArakatiryaggati nyti| ato he lokA ! yUyaM tAM mAyAM mA kuruta / balinRpavazcanAya vAmanIbhya vAsudevo'pi zrIkRSNo loke laghutAmApat / ye kapaTinastatsaGgatirapi tyajyatAm / yataste mAyAvino'tipriyatamAnijamAtApitrAdisvajanAnapi karmabandhanamavagaNya kubuddhyA vaJcayanti / bhavyAnapi strIyakapaTajAlenA'dhogati prApayanti // 52 // | // 69 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha 21-lobha-viSayesuNi vayaNa sayANe cittamA lobha mA''Ne, sakala vyasana kero mArga e lobha jANe / ika khiNa paNa ene saMga raMge ma lAge, bhava bhava dukha de e lobhane dUra tyAge // 53 // bho bho lokA ! yUyaM dhUrtAdemiSTavacanazravaNena manasi manAgapi lobha mA kuruta yadasau vyasanAdyasatkRtyAnAM mUlamasti sarvApadAM ca nidAnamasti / lezato'pi lobhasaGgame kRte sati janmajanmAntarIyaM duHkhamApnuvanti narAH / yato lobhena calacittAste paratra rauravIyAM vedanAmihApi cAtiduHkhAni sahante / ataH sarvaprakAreNa lobhastyaktavyaH / / 53 // atha lobhena klizyataH subhUmacakravartinaH 43-kathApurA kila subhUmacakravartI bhAratasya SaTkhaNDAni sAdhayitvA lobhagrasto'bhavat / sarvato'dhiko'haM bhaveyamiti buddhayA dhAtakIkhaNDasyA'pi tAvanti khaNDAni sAdhayitumaicchat / tadanu lavaNasamudre devasahasravAhya carmaratnamamuJcat tatra ca sakalabalayutaH sa ArUDhavAn / tataH sahasradevAstaccarmaratnaM nItvA sAgarAntazceluH / kiyaharaM gatvA teSveko deva evaM dadhyau-aho ! bhAratasya SaTakhaNDasAdhane kiyanto varSA yaataaH| punaridAnI yatraikamapi khaNDaM kadApi kenApi na sAdhitaM, tatra padakhaNDasipAdhayiSayaiSa prayAti / kiyadbhivarSe H sAdhyaM syAdityanumAtumapi na zakyate / ata ekadA gRhaM sametya preyasI militvA punarihA''gamiSyAmi / tAvadekasmin mayi gate carmaratnavAhane kApi hAnina syAditi vicintyaiko devastanmuktvA gataH / itthamanukrameNa sarve'pi tathA vicintyaikadaiva tattatyajuH / RECERRIBERSARK Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktaavlii||7 // tataH pApodayAtsasainyaM cakravarticarmaratnaM tadaiva tallavaNAbdhau mamajja / sarve kAlaM cakraH, aho ! devA api yamasevanta, tasyA'pi dharmava: cakravartino lobhA''dhikyAnAzo'bhUttahi pareSAM kA vArtA ? iti hetormahAklezakArI lobho'sau sarvathaiva heyaH / kanaka-giri karAyA lobhI naMdarAye, nija aratha na AyA te haryA devatAyeM ! sakala nidhi lahIje svAyate vizva kIje, mana tiNadhina rIjhe lobha tRSNA na chIje / / 54 // anyacca zRNuta-puga prasidvibhAga nandanAmA rAjo svarNagirimakRta paraM tasyopabhogastena nA'kAri, kintu devairapahRtaH / sa tu tRSNodadhinimagna eva kAlenA grAsi / sarvAn nidhIna sarvAzca vasudhAmAsAdyA'pi lubdhasya manaH kadApi na viramati / kintu ghRtAhutyA vahnirivA'dhikaM vardhata eva // 54 // atha lobhatyAgAtprAptakevalajJAnasya kapiladvijasya 44-kathA___yathaikasminnagare kazcidrAjA prabhAte mASadvayaM sadaiva svarNa dAtuM saGkalpitavAn / tatsvarUpaM tatrasthaH kapilanAmA ko'pi vidyArthI vipraH zrutvA lobhagrastatvAta kiyatI rAtriravaziSyata ityajAnanmadhyarAtra eva samutthAya snAtAnulipto bhUtvA tallAtukAmo nRpasaudhampratyacalat / mArge'tha rakSakaizcauradhiyA gRhItaH prabhAte taM nRpAntikamanayat / atha parIkSayA nA'sau caura iti nizcitya rAjA tamapRcchat / bhoH kastvam ? tenoktaM rAjan ! dAsyA lakSmyA preritastvadantikamAgacchannahaM rakSakeNa taskaraghiyA gRhIto' | bhUvam / tadAkarNya rAjJA'cinti, aho ! mamaitanagara IdRzo daridro vasati / tadanu karuNayA rAjA'vak-bho brAhmaNa ! tvamIpsitaMTA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgaya, yattvaM yAciSyase tadavazyamahaM te dAsyAmi tatra zaGkAMmA kRthaaH| mamAzokavATikAyAM gRhaM vA yAhi manasi samAlocyAtrA''. gaccha / tato nRpoktamAkarNya tatra gatvA sa cintati sma tathAhi-nRpo me yathepsitaM ditsati mayA kiyat kiM yAcyaM ? zataM dvizataM paJcazata sahasramayutaM lakSa koTiparyantamadhAvattanmanaH paramathA'pi tRSNAM na jahau / tato'pyadhike dadhAva kimadhikaM tadrAjyajighRkSA'pyudapadyata / prAnte kutrA'pi manaHsthairyamanadhigatya manasyevaM dadhyo-sarvA api sampadaH kSaNikAH santi / mAmete vinazvarAH padArthA hAsyanti, kimahamapyetAnna tyakSyAmi ? itthaM zubhakarmodaye bhavaprapaJce'pagate saMyamarasalIno vyacintattadA kapilaH / tathAhi jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavadi / do mAsakaNayakajaM, koDIe vi na niTTiyaM // 1 // prANinAM yathA yathA lAmo bhavati, tathA tathA lAbhAllobho vardhate / tatraiva dRSTAntatayA darzayannAha-do mAseti purA mASayamAtrasvarNakRte mamA''sIdyA tRSNA sA koTyApi na niSThitArthA-tRptA nA'bhUt kintu tato'pyagre'gre'dhikatayA ca vayudhe / ataH saiva sarvAdhikaklezakarI, kevalamekaH santoSa eva jagati sarvA'tizayasukhadAyIti matvA sa kapiladvijastatkSaNameva paJcamuSTiluJcanaM vidhAya nRpAntikamAgAt / tadanu yadA nRpAya dharmajAmaM dattvA samasthita / tadA taM nRpo'pRcchat-bhoH ! kimakAri ? tenoktam-padAdiSTaM bhavatA tadeva zreyaskaraM viditvA cAritramagrAhi / athotthAya nRpeNa namaskRtastato vijaDhe mArge ca paMcazatacaurAna pratyabodhayat / tadanu nirmalamapratipAti kevalajJAnamApya sa kapilamunimokSamayAsIt / tasyeva yo lobhaM tyakSyati sa sukhI bhaviSyati, yo na tyakSyati sa mahAduHkhI bhaviSyati narakAdike ca / ato'dhikalobho heya eva sadbhiH // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavargaH muktaavlii||71|| atha 22-dayA-viSayesukRta kalapavelI lacchi vidyA sahelI, virati ramaNi-kelI zAMtirAjA mhelii| sakala guNa bhalerI je dayA jIvakerI, nija hRdaya dharI te sAdhie mukti serI // 55 // yathA-iha saMsAre nUnamiyaM dayA sukRtakalpavallI vidyate / lakSmIdevyA ati snigdhA sakhI, jJAnasya sahacarI, viratilakSaNA yA rAjJI tasyAH keliH zAntarAjasya sadanaM, sarveSAM sadguNAnAM ca nidAnamIdRzI jIvadayAM manasi dhRtvA ye jIvAnavanti te nizcayena muktiM lbhnte| ato he bhavyajIvAH ! eSA jIvadayA bahuguNA vidyate / enAmavalambya bahavo jIvAH saMsArasAgaramataran tariSyanti taranti ca / " savve pANA savve bhUA, savve sattA savve jIvA na tavvA " iti sakalatIrthakRtAmAdezaH sarvaireva bhavyajIvaiH sAdareNAtimAnyaH // 55 // nija zaraNa parevo zenathI jeNa rAkhyo, SaTadazamajine te e dayA dharma daakhyo| tiha hRdaya dharIne jo dayA dharma kIje, bhavajaladhi tarIje duHkha dUre karIje // 56 // anyacca-yathA SoDazastIrthaGkaraH zAntinAtho bhagavAn nijazaraNamAgataM pArAvatamavan dayAdharmamadarzayat / itthamanyo'pi ko'pi dayAlurdayAsu vartiSyate, sa bhavaprapazcAnmokSyate / iti sarvataH pradhAnA dayA vidheyaiva // 56 // __kapotadayApAlanopari megharatharAjasya 45-prabandhaHpurA zrIzAntinAthajIvo dazame bhave megharathA'bhidho rAjA'bhUt / sa caikadA sadasi sukhAsInaH samAgataM vepamAnamekaM pArA // 71 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DEALSEXSAREESEAR vatamapazyat / tadanu kapotaghAtukaM siJcAnakaM pakSiNamAgataM dRSTavAn / tatsamaye sa zyenapakSI nRgirA nRpamevamavadat-he rAjan ! tvamekamupakaroSi, eka haMsi paraM tvayi dharmamarmajJe naitatsaMghaTate / ahaM tu trimirdinaiH kSudhAparipIDito'smi mAM kSudhAturaM pazyato'pi tava dayA kimiti nodeti ? / mama bhakSyaM tavA'ntike samAgatamasti tanme samarpaya / yenA''tmAnaM tarpayANi, kSudhA mAmadhikaM bAdhate, tadvedanA mayA'taHparaM na sahyate / ahamAzirSa te dAsyAmi tatra samaye nRpo'vadat / he siMcAnaka ! tvamito'nyanmArgaya, tatte samarpya tava kSudhAM | zamayAmi / so'vaka-anyameM prayojanaM kim ? mama tu tadeveSyate / mama mAMsA'zanaM vinA kadApi manAgapi tRptirna saMbhAvyate / atastvaccharaNe samAgataM mAM bhakSyameva samarpaya / tadAkarNya rAjJA'cinti-asau satyaM vakti sarveSAM naisargika AhAra eva preyAna bhavati / ato'muSmai mAMsA'zine mAMsameva deyam / paraM yadi kapotaM dAsye tarhi kIrtihAniradharmazca hiMsAlakSaNo bhaviSyati / iti sa naiva deyaH kintu tatparimitamAMsameva svAGgaM chittvA deyamasmAbhiriti vicintya tatkAlaM tulAyAmekatra taM kapotamamuJcat / caikatra svajavAM chittvA 2 palalamamuzcat / paraM devamAyayA kapotAdadhike palale mukte'pi tatsAmyaM nAdhyagacchat / tato rAjA | pradhAnAdibhirbhaNita:-he svAmin ! ekasya kapotasya kRte nijamamUlyaM zarIraM kiM vinAzayasi ? naitatsaMghaTate / yaduktam'jIvanaro bhadrazatAni pazyet / paraM tathApi girivi dharmanizcalo rAjA 'dehaM pAtayAmi kArya sAdhayAmi' iti nizcitya sakalajananiSedhamagaNayanalpaiausaryadi tatsAmyaM na jAyate tarhi sakalairapi zarIramAsaiH sa rakSaNIya ityavadhArya sakalaM vapuH saGkalpya svayameva tulAmArohat / tatrA'vasare tatsAhasadhairya vilokya sa nijadevarUpeNa prakaTIbhUya praNamya rAjAnaM prazasya svasthAnamagAt / rAjJo'pi tanuH pUrvato'pyadhikojjvalA'bhavat / itthameva dayAsu savaireva dADhya vidheyam / PARMARWAOREA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavama sktmuktaavlii||72|| . atha 23-satya-viSayegarala amRta praannii| sAMcathI agni pANI, sraja sama ahi ThANI sAMca vizvAsa khANI / suprasana sura kIje sAMcI te tarIje, tiNa alika tajIje sAMca vANI vadajei // 57 // bho lokA ! iha jagati satyaprabhAvato garalamamRtAyate agnizca jalavacchItalIbhavati / so'pi sragivAcarati, loke yazaH kIrtizca prasarati / kiJca sarveSAM vizvAsapAtraM satyamevA'sti / devA api satyena prasIdanti / satyAdeva dustaro jagatsAgarastIryate, ataH sarvairmRSAvacastyaktvA satyamevAzrayitavyam // 57 // jaga apajasa vAdhe kUr3a vANI vadaMtA, 'vasunapati' kugatye sAkha kUr3I bhrtaa| asata vacana vArI sAMcane citta dhArI, vada vacana vicArI je sadA saukhyakArI // 58 // mithyAbhASaNena loke'pakIrtiH prasarati / alIkasAkSyadAnAdAjanmasatyabhASI nyAyI ca va surAjo'pi durgatimApa / ataH savaireva lokadvaye zreya icchadbhidRpAvAdaM tyaktvA satyaM mitaM samucitameva vaktavyam // 58 // mithyAsAkSyadAnAnnarakaM prAptasya vasurAjasya 46-prabandhaHtathAhi-kSIrakadambakanAmno'dhyApakAta tatputraH-parvato, vasurAjo, nAradazcaite trayaH sahaiva peThuH / kAlaGgate tasmin parvatastatputrastatsthAne'dhyApako'bhUt / athaikadA nAradaH kutazcittadgRhamAgatavAn / tatrA'vasare parvataH " ajaihotavyamityasmin pAThe'jazabdA // 72 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EDUCEDARBHERUARREARS dhamanaM chArga ziSyamadhyApayat / tadAkarNayabhAradastamavaka-moH parvata ! tvamanartha kathaGkaroSi ! guravastu pAThanakAle khAM mAM vasurAjaca traivArSika vrIhimeva 'aja'padavAcyamAcacakSire / parvato'vadat-tvamevAlIka jalpasi, ahaM tu yathoktaM gurumistadevAlapAmi / itthaM tayormahAna vivAdo jAtaH / prAnte dvAmyAmetadvivAdanirNetA sahAdhyAyI vasurAjo'vadhAritaH / dvitIyeni tau nAradaparvatau vivadamAnau staH, iti viditvA tanmAtA rahasi parvatamayocata-he putra ! nArada eva satyaM vakti / ahamapi tvAtpatramukhAttathaiva jAnAmi rAjA ca satyavaktA'sti, sa kadApi mithyA naiva vadiSyati tatastekIrtiH prsrissyti| putro'vadava-de mAtaH! tvaM nRpAntikaM yAhi, maduktaM yathA satyaM bhavettathA yatasva / atha parvatajananI nRpAntikamagamat tathA''gatAM gurupatnImAsanAdinA satkRtAM praNamya rAjA tAmapRcchat-he mAtaH ! kimarthamAgatAsi ? tadvada sAdhaka-putrabhikSArthamAgatA'smi / he mAtaH! taba putrasya bAlamAtramapi kaH kuTilIkuryAt ? tadveSI naiva jIviSyati / itthaM nRpoktamAkarNya nAradaparvatayovivAdaM vijJApya vizeSataH prArthitavatI-he rAjan ! yathA matputra eva vijayeta nAradoktamalIkaM bhavet tathA sadasi tvayA vAcyam / tadA rAjA'cintat-aho ! gurupatnI me mAnyA'sti / saivaM bhASate yadyahametaduktyA'lIkaM vadiSyAmi, tarhi mama mahA'pakIrtiH satyaM vadati nA'nRtaM kadApIti yazo'pi na sthAsyati / mayA kadApi sphATikamujjvalametatsiMhAsanamupavizya mRSA nAvAdi / tatkathametatkRte vaktavyam ? aho! samprati vyAghadustaTIvatsaGkaTo me samupasthitaH / ityAlocya sa rAjA tAmavAdIta-ayi mAtaH ! ahaM kasyApi kRte mRSA na vadAmi, na vadiSyAmi / anyadyadAdizasi tadahaM kariSyAmi, iti nRpoktaM zrutvA soktavatI-rAjan ! yadi matputrapakSaM na vidhAsyase tarhi sa mariSyati ahamapi mRtvA strahatyAM te dAsyAmi, / tataH paravazo namodhadata-he mAtaH ! tvaM %3D Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavarga: sktmuktaavlii||73|| yAhi, parvatasya sAhAyyaM tvadacasA kariSyAmi / tadanu hRSTA sA gRhamAyayau sarvamapi parvatamavAdIt / atha dvitIyadine parvatanAradau nRpasadasi samaitAM rAjA'viditavRtta ivA'manaprayojanaM tAvapRcchat / tadA parvato'vadata-he rAjendra ! tvamAvayoH sahAdhyAyI vidvAnasi / ata AvAM vivadamAnau bhavatsavidhe samAgacchAvaH / 'aja' zabdasya chAga ityarthoM mayocyate nAradazca traivArSiko vrIhistadartha ityAlapati, kaH sAdhIyAnartha iti bhavatA vAcyaH ? rAjA kizcidvicArya jagAda / ahantu purA guruNoktaM tadartha traivArSikaM vrIhimajazcApi smarAmIti mizravacanaM jagAda / tadA nArado'vadat tvamapi jagati satyavratI bhUtvA mRSA bhASase, Azcaryametat / atha tatkAlameva zAsanadevatA mRSAvAdinaM taM vasurAja siMhAsanAdadhaH pAtayAmAsa tena tadaiva sa mRtvA narakamagamat / aho ! evamekavAramapyalIkabhASaNAdyadi vasurAjasya nArakI gatirajAyata, tarhi bhUyo bhUyo'satya bhASamANasya yAhazI gatiH syAtsA tu kevalivedyaiva / ato dharmamarmavidbhiH samarairanRtaM kadApi naiva bhASitavyam / satyameva sarvadAkhilasukhepsitaiH savaivaktavyam / atha 24-caurya-viSaye. para dhana apahAre svArthape cora hAre, kula ajasa vadhAre baMdha ghAtAdi dhaare| para dhana tiNa hete sarpa jyUM dUra vArI, jaga jana hitakArI hoya saMtoSadhArI // 59 // tathAhi-ye kecana kulamaryAdA hitvA svArthasAdhanAya paradhanAni corayati / teSAM loke mahatI nindA jAyate, rAjadaNDakArAgAranivAsAdikamApnuvanti / kulamapi kalalitaM kurvate kutracicaurA mAryante ca / ataH sAdiva cauryAdatidUre sthAtavyaM / sadaiva svamAgyAnukUlopalabdhayA yatkizcidapi sampadaiva santoSiNA bhAvyam // 59 // / / 73 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nizadina nara pAme jehathI duHkha kor3I, saja taja dhana corI kaSTanI jeha orii| / para vibhava haraMto rohiNo cora raMge, iha abhayakumAre te grahyo buddhi saMge // 6 // ki-caurA divAnizamanekadhA duHkharAzimadhigacchanti / ataHparadravyApahAramanekakaSTadAne kArAgAraM matvA triyogena tvaritameva he bhavyajanAH ! yUrya sarve caurya tyajata / no cediha paraloke caitatphalapAkakAle kepi trAtAro naiva bhaveyuH / pazyata, smarata, rohiNIyanAmAnaM coramabhayakumAro buddhicAturyeNa yathAhIditi tathA'nye'pi nRpAdiminigRhItA mahAduHkhAni prApnuyuH // 6 // atha 25-kuzIla-viSaye- ayaza par3aha vAge lokamAM lIha bhAge, durajana bahu jAge je kule lAja laage| sujana paNa virAge mA rame eNa rAge, paratiya rasa rAge doSanI koDi jaage|| 61 // iha saMsAre nRNAM parastrIsaGgataH sarvatra nindA jAyate trapAtaH zyAmamukhA bhavanti zatravazvotpadyante / kulamavadAtamapi malinIbhavati satpuruSaizca te'naadriynte| kiMbahunA parastrIrAgatodoSakoTirutpadyate ataH paradArAH parocchiSTavadagrAya matvA sadaiva tyaajyaam||61|| para tiya rasa rAge nAza laMkeza pAyo, para tiya rasa tyAge zIla gaMgeya gaayo| dupada janaka putrI vizva vizve vidItI, sura nara mili sevI zIlane je dhrNtii|| 62 // iha mahAbalIyAn matimAnapi rAvaNaH parastrIrasarAgataH sItAmapahRtavAn / tato rAmacandraH saGgare rAvaNaM sakulamanI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta- nazat / paradArAtyAgato bhISmo-gAMgeyo mahattaraM yaza AjanmazIlapAlanAdatulaM balaM cAsavAn / tathA draupadIjAnakIpramukhAH satyaH muktAvalI zIlaprabhAvAnmahatIM prakhyAtimApuH / yA adhunA'pi prabhAte sarvaiH smaryante zIlavato devA api sevante tarhi narANAntu kA vArtA / // 74 // Tool etanmAhAtmyaM sahasramukhairapi vaktuM na pAryate / iti paradAsaH sarvaistyAcyA eva // 62 // atha 23-parigraha-viSayezazi udaya vadhe jyaM siMdhu velA bhalerI, dhana kari manasAe tema vAdhe ghnnerii| durita nagara serI tUM kare e parerI, mama kara adhikerI prIti e artha kerI // 3 // candrodayAdamyudhiriva parigrahecchA nitarAmedhate / etanmamatA lokAna durgati prApayati / ataH parigrahe'dhikA priitistyaajyaa||13|| manua janama hAre duHkhanI koDi dhAreH parigraha mamatA e svarganA saukhya vAre / 1. adhika dharaNi levA dhAtakIkhaMDakarI, subhuma kugati pAmI cakrirAyeM ghaNerI // 64 // kica-parigrahe bahulaprItikArI dudhiyA manujo manuSyatvaM gamayati, koTiduHkhaparamparAM sahate / atha ca parigrahe mamatva kurvana subhUmacakravatI devalokasukhApi gamayan kugati yAti / ataH parigrahe mamatA tyAjyA svaibhvyjnaiH|| 64 // parigrahamamatvena durgatiGantaspa subhamacakravartinaH 47-kathAnakamyathA-imA paTkhaNDoM vasudhA yadA subhamacakravartyasAdhayat tadA tAvatAtudhyan dhAtakyA api parairasAdhitAni pAni SaTa-18 AURABHATOR k Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDAni tAni sAdhitumiyeSa / tatazca parigrahe mamatvodayAddhAtakIkhaNDa jigamiSurasA dvilakSayojanapramANe lavaNasamudre carmaralamasucat tatra ca sasainyaH sa upAvizat / tadanu sahasra devahitaM taccacAja / tadaikena devenA'cinti-aho ! etatpakhaNDasAdhana | iyAna kAlo lgnH| punardhAtakIkhaNDasya sarvakhaNDasAdhane vidhAna samayo yAsthatIti ko jAnAti ? ata idAnIM channo'haM ninAM devIM militvA punaratrAgacchAni cedaramiti vicintyaiko devo gataH / evaM krameNa sarve'pi devA nijanijapreyasI milituM gatAH / tatastacarmaratne buDite sasainyaH sa jala eva durdhAnena mamAra / mRtvA subhRmacakravartI saptamaM narakamApa / ataH parigrahe'ti mamatA naiva kAryA / - atha 27-santoSaguNa-viSayesakala susva bharAe vizva te vazya thAe, bhavajaladhi tarAe duHkha dUre plaae|| nija janama sudhAre ApadA dUra vAre, nita dharama vadhAre jeha saMtoSa dhAre // 65 // santoSI pumAna sadaiva sukhamupaiti, sakalajanaM vazayati / toyasthalavaNamitra tadvipado kliyaM yAnti / saMtoSato bhavAmbudhi sukhena taranti saMtoSiNaH kadApi duHkhaM na jAyate / santuSTasya janmanaH sAphalyaM jAyate, tadAtmani dharmo'pi varIvRdhyate // 65 // - sakala sukha taNo te sAra saMtoSa jANe, kanaka ramaNikerI jeha icchA na ANe / rajani kapila yAMdhyo svarNanI lolatAe, bhamara kamala bAMdhyo te asaMtoSatAe / / 66 // ... kizca-santoSo hi sarveSAM sukhanidAnamasti yo hi kanaka kAminIca jahAti sa eva santoSI jJAtavyaH / pazyata-kapilo BFSCO338 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varmA bukAvalI CAIXACHES mASadvayAmitakanakalipsayA samayamapyajAnana rAjapuruSaizcoradhiyA nigRhIto'bhUt / navanavarasa jighRkSubhramaro yathA'stasamayamavijJAya | kamalAntastiSThastatraiva badhyate, ataH sarvasukhahetuH santoSa eva sajjanaH paridhArthaH // 66 // tatprabhAvo nItizAkhe'pyuktaM yathA sarpAH pibanti pavanaM na ca durvalArate, zuSkaistuNairvanagajA balino bhavanti / kandaiH phalamunivarA gamayanti kAlaM, santoSa eva puruSasya paraM nidhAnam // 1 // api caIpsitaM manasA sarva, kasya saMpadyate sukham / daivAyattaM jagatsarva, tasmAtsaMtoSamAzrayet // 2 // atha 28-viSayatRSNA-viSayezivapada yadi vAMche jeha AnaMda dAI, viSa sama viSayA to chAMDi de duHkhdaaii| madhura amRta dhArA dUdhanI jo lahIje, ati virasa sadA to kAMjikA syuM grahIje ? // 67 // .. he bhavyajIvA ! yUyaM yadi svAtmAnandapradaM mokSaM vAJchatha tahi-mahAduHkhadamimaM viSayaviSaM tyajata / yataH pIyUSamivAtimadhuraM zarkarAmizraM susvAdupayo yasya saMmilati sa virasamatikaTukAJjikaM kadApi necchati / iti durgatinidAnaM viSayasukhaM heyameva // 67 / / viSaya vikala tANI kIcake bhIma-bhAryA, dazamukha apahArI jAnakI rAma-nAryA / rati ghari rahanemI dekha zrInemi-bhAryA, jiNa viSaya na vA teha jANo anAryA // 38 // kina-viSayiNAM mahatAmapi yA durdazA jAyate tAM zRNuta-cArutarAM pANDavabhAryAmAlokya rAgAndhIbhUto virATarAjasya zyAla: IT 75 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAHABAR kIcako bhImena durdazIkRtaH kAlaM niitH| tathaiva jAnakyA rAmapalyA apahAreNa laGkezaH sakulaM rAmacandreNa vinAzitaH / tathA kandarpavazago bhavana sthanemimunirapi svapasnImiva cAritravatImatirUpavatImanAvRtasarvAGgI neminAthaprabhoH patnI rAjImatImAlokya tAmapi viSayasukhamayAcata / parantu tatrA'vasare'nekadRSTAntaiH sA satI sAdhvI rAjImatI taM pratibodhya mArgamAnItavatI / tadanu so'pi bhagavataH pArzve tatprAyazcittamakarot / yato viSayiNo janA anAryA eva bhavanti, ato'hamevaM na syAmiti viSayo hAtavyaH // 68 / / atha 29-indriya-viSayegaja magara pataMgA jaha gA kuraMgA, ika ika viSayAthI te lahe duHkha jNgaa| jasa paravaza pAMce tehanuM kahIje ?, ima hRdaya vimAsI indri pAMce damIje // 69 // iha khalu-padyakasyApIndriyasya vazIbhavanto gaja-mIna-pataGga-bhramara-mRgAdijIvA mahAduHkhino jAyante, tarhi ye jIvAH pazcendriyairvazIkRtAH santi teSAM duHkhajAtantu gadituM naiva zakyate / ataH sarvaiH sarvANIndriyANi jetavyAni / anyathA teSAM sukhasya lezo'pi na saMbhavati na saMbhaviSyati ceha paraloke'pi // 69 // viSaya-cana caraMtAM indri je UMTar3A e, nija vaza navi rAkhe teha de duHkhar3A e|| avaza karaNa mRtyU jyUM aguptadri pAme, svavaza sukha lahyAM jyUM kUrma-guptendri nAme // 70 // asmin viSayavane yasyendriyagaNa uSTra iva svairaM carati, sadaiva sa duHkhamApnotyeva / yazca guptendriyagaNaH sa karma iva sadaiva Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakta- muktaavlii||76|| sukhamanubhavati / ato nijanijaviSayagatvarANi svendriyANi nijAyattAni kRtvA sarvairguptendriyagaNaireva bhAvyam // 70 // - atha 30-pramAda-viSaye-- sahu mana sukha vAMche duHkhane ko na vAMcha, nahi dharama vinA te saukhya e saMpaje cha / iha sudharama pAmI ko pramAde gamIje ?, ati alasa tajIne udyame dharma kIje // 1 // ___ iha sarve lokAH sukhaM vAJchanti, duHkhaM ke'pi nehante / parantu svargamokSasukhanidAna dharma vinA sukhamanubhavituM na shkyte| IdRzaM dharmamAsAdya ye tatra pramAdA''lasyAdikaM vidadhati, tebhyo'dhikA vimUDhAH pApaparAyaNAH pAmarAH ke santi ? na kepItyarthaH / ataH pramAdaM tyaktvA ceha paraloke sukhasaubhAgyAdidAtari dharme satyANivargeNa sadaiva yatitavyam // 71 // .. ida divasa gayA je teha pAchA na Ave, dharama samaya Ale kAM pramAde gamAve / dharama navi kare je Ayu Ale vahAve, zazinRpati pare tyUM socanA aMta pAve // 72 // kiJca-bhojIvA ! yadinaM yAti taddinaM punavA''gacchati, iti pazyadbhirbhavadbhiH pramAdAlasyAdipAravazyena dharmasamayo vRthA nagamanIyaH dharmamakurvatA nijA''yuthaiva hAryate prAnte ca sa zazirAja isa pazcAttApamupaiti tatkathA dharmavarge 9 prabandhe draSTavyA // 72 // atha 31-sAdhudharma-viSaye, zArdUlavikrIDita chandasije paMca vrata meru-bhAra nivahe niHsaMga raMge rahe, paMcAcAra dhare pramAda na kare je duHparIsA she| pAMce indri turaMgamA vaza kare mokSArthane saMgrahe, evo duSkara sAdhu-dharma dhana te je jyU grahe yUM vahe // 73 // bhAgyAdidAtari dharma sAmuDhAH pApaparAyaNAH pAmarA ke sAmanubhavituM na shkyte| IdRzaM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haha khala te sAdhavo dhanyA viralAzcaiva jAyante, ye kila meruvardharANi prANAtipAta-mRSAvAdAdacAdAna-maithuna-parigrahatyAgarUpANi paJcamahAvatAni samyakU pAlayanti / punarya bAhyAbhyantarasaMyoganiHsaGgA vicaranti, paJcavidhAnAcArAna pAlayanti / zItAdi duHkhaparIpahaM sahante vazIkRtapaJcendriyaturaGgavegA mokSamIhante / IdRzamatIva duSkaraM sAdhudharma gRhItvA yAvajjIvamavanti // 73 // . samayaNa zira vimor3I kAminI saMga chor3I, tajiya kanaka kor3I muktisaM prIta joddii| bhava bhava bhaya vAmI zuddha cAritra pAmI, iha jaga zivagAmI te namo jaMbusvAmI // 4 // - yo hi kandarpadapa jigAya kAminImatyajat / adhigatasvarNakoTi muktvA muktistriyAmarasta zuddhazcAritrazca yAvajjIvamapAlayat / sakalabhavabhItimapanItavAna prAnte cAsArasaMsArato muktavAn / etAdRzaM jambUsvAminaM namata bhRzamahamapi taJca nmsyaami||74|| atha 32-zrAvakadharmaviSaye-zArdUlavikrIDita-vRttamje samyaktva lahI sadA vrata dhare sarvajJa sevA kare, saMdhyAvazyaka Adare guru bhaje dAnAdi dhrmaacre| nitye sadguru-sevanA mana dhare evo jinAdhazire,bhAkhyo zrAvaka dharma doya dazadhA je Adarete tre||75|| - yathA-bho bhavyaprANin ! jinevarobhagavAn bhavAbdhiM nistaSumIdRzaM saddharmabhASate-yo hi samyaktvametya sadaiva vrataM kurute / sarvajJa pUjayati prAtaH sAyazca pratikramaNaM niyamato vidhivatkaroti / bhaktyA sAdaraM gurUna sevate tathA dAnazIlatapobhAvalakSaNacaturdhA dharmamAcarati / sadaiva sadgurau bhakti tanoti tathA dvAdazavidhazrAddhadharma paripAlayati / IdRzo yaH zrAvakaH sa eva bhavAmbudhi nistIrya mokSasukhamanubhavati // 75 // URRORE Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmava:1 mukhAcalI ERSIRRIOR nizadina jinakerI je kare zuddha sevA, aNuvrata dhari je te kAma AnaMda devaa| carama jinavariMde je sudharme suvAsyA, samakiti satavaMtA zrAvakA te prazaMsyA // 76 // kiJca zuddhamanasA divAnizaM prabhusevAtatparaH, tathA'NuvrataparipAlako dvAdazavidhavratArAdhaka IdRgguNaviziSTaH zrAvaka AnandanAmA kAmadevanAmA cA'bhUt / yayoH samyaktvaM dharmadRDhatvaM satyavAditvaM ca jinavareNa zrIvIraprabhuNA varNitaM svamukhena tau ca praante| saudharme devaloke samutpannAvabhRtAm // 76 // atha dRDhadha kAmadevazrAvakasya 48-kathAnakamyathA-campApuryAM dharmadhyAnakadhAmA kAmadevanAmA zrAvako nivasati sma sa caikadA kAyotsargadhyAne rAtrau tasthau / tasminnavasare dvAtriMzalakSavimAnasvAmI prathamadevalokAdhipatiH svasadasi tatprazaMsAmakarot / tadAkarNya kazcinmithyAtvI devastatparIkSAyai tatrA''gatya gajarUpaM vikRtya tamadhaHpAtya dantairapIlayat tathApi sa dhyAnaM na jahau / tadanu mahAkAyaM sarparUpa vikRtyoccaiH phUtkurvanmuhurmuhustaM dadaMza / parametAvatyupasarge'pi sa nizcalatAM nA'tyajat / tato rAkSasarUpaM vikRtyATTahAsaM vidadhadanekadhA tamabhISayacca ghoropadravamakArSIta / itthaM rAtrI caturyAmaM tadupadruto'pi meruvanizcala evA'darzi tadanu tatpade praNato devaH svA'parAdhaM kSamayitvA nijasthAnamagAt / etadevAha-upadezamAlAyAM devahiM kAmadevo, gihI vi navi cAlio tavaguNehiM / mattagaiMdabhuaMgama-rakkhasaghoraTTahAsehiM // 1 // "devaiH kAmadevo gRhI-gRhastho'pi nApi caalitstpogunnebhyo,mttgjendrbhujnggmraaksssghoraatttthaasaiH| tataH prabhAte dhyAna KE% // 77 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApya zrIvIraprasa vanditumagAt tatra ca vandanAnantaraM prabhudizavidhaparSadane tamevaM prazazaMsa yathA-bho lokA ! eSa kAmadevaH bhAvako bhavApi yAdarza niyamamapAlayat tAdRzaniyamapAlayitAraH sAdhavo'pi viralAH santi / tadanu naizikopasargajAtaM sarvAnavocata / tataH zramaNAH zramaNyo'pi jinavacanaM tattatheti kRtvA pAlayanti niraticAraM cAritraM sahitvopasargAn / tato hRSTastuSTaH pRSThA praznAnsa labdhapraznaparamArthaH kAmadevazrAddho vanditvA vIraM gataH svagRhamiti tathaiva sarvaiH suzrAvakairbhAvyam / ima aratha-ramAlA je racI sUktamAlA, dharamanapati-bAlA mAlinI chNdshaalaa| dharamamati dharatAM je ihAM punya bAMdhyo, prathama dharama kero sAra e varga sAdhyo / 77 // sUktAni subhASitAnyeva muktAyA AvalI paMktiriva vidyante yasyAM saiSA sUktamuktAvalI dharmarAjasya putrIvaniravayaM chandorthAdidoSarahitaM sarvamaMgaM yasyAstathAbhUtA, ata eva mahArthA udArArthA api ca vairAgyAdisadasairAdhyatarA tathA'nekaiH zArdUlavikrIDitendravajropendravajrAsvAgatAvasantatilakAdivRttairnibaddhA'pi prAyeNa sarvajanazravaNasukharucirarasotpAdaka-mAlinIvRtte nirmitaa| tatastAmenAM vyAkhyAne sarvajanapaThanazravaNAnandAyinI sadbodhavidhAnazAlinI saralasarasasaMskRtamayIM sUktamuktAvalI dharmadhiyA ye paThiSyanti te dharmarAzi pandhiSyanti tatavAnte sarvasukhAnIpsitAni prApsyanti / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI ASRUMISSARIATURKATASYALI SAYINLATTARIOU-YARIIKIDIL LAINIQUE iti sarvajIvahitecchukena paNDita-zrImatkesaravimalagaNinA bhASAkavitAmayavirakina tAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapogacchIya-suvihitasUrizakacakrapurandarasakalajainAgamapAradRzva-paramayogirAja-jainAcAryabhaTTAraka-zrImadvijayarAjendrasUrIzvarAntavAsi-siddhAntamahodadhi-nyAyacakravarti-paramparAnuga zrImadvijayadhanacandrasUrIza-paprabhAvakra-sAhityavizArada. vidyAbhUSaNa-zrImadvijayabhUpendrasUrIzvareNa saralasarasa saMskRte saGkalitAyAM sUktamuktAvalyAM prathamo - dharmavargaH smaaptH|| SYM RESTAURANTES SIONLAYN: IMASARIMI AFRIQUE NONASAYFANDI // 78. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..10000 atha dvitIyo'rthavargaH prArabhyate / 100000000000000000000000000000000000000rpost athArthavarge hitcintnshrii,-mitmpcaarthysvmhiishsevaaH| khalAdimaitrIvyasanAdi caiva,-mihA'vadhAryAH katicitya saMgAH // 1 // 8. titra svaparahitacintanaM 1, sampad-lakSmIH2, kRpaNatA 3, arthI-yAcanA 4, asva-nirdhanatA 5, 'rAjasevA 6, khalatA-durjanatA 7, AdizandAdavizvAsaH 8, maitrI-mitratA 9, saptakuvyasanAni-pUta-krIDanaM 10, mAMsa-bhakSaNaM 11, cauryakaraNaM 12, madyapAnaM 13, vezyA'saktiH 14, AkheTakaM 15, parastrIprasaMgazca 16, punarAdizabdAva-kItiH 17, mantrI 18, kalA 19, mUrkhatA 20, lajjA 21, vaivamaryavarge'sminne kaviMzativiSayA krameNa varNyante // 1 // ngineD00000000000000000000000000 SALA 14 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktaavlii||79|| atha 1-svaparahitacintana-viSaye-mAlinI-chandasiparahita karavA je citta ucchAha dhAre, parakRta hita hIye jena kAI visaare| pratihita para thI te je na vAMche kadAI, puruSa-rayaNa soI vaMdiye so sadAI // 1 // - ye hi sadaiva pareSAM hitaM kartumutsAhaM dadhati vAJchanti ca / ye ca kadAcitsakadapi parakRtopakAraM na vismaranti / tathA phrAnupakRtya tataH pratiphale dhanAdikaM kimapi necchanti te ratnasanibhAH satpuruSAH sadaiva lokamAnyAH santassarvatra jayanti // 1 // nija dukha na gaNIne pArakuMduHkha vAre, tiNataNi balihArI jAiye koddivaare| jima viSabhara jeNe DaMka pIDA sahIne, viSadhara jinavIre bUjhavyo te vahIne // 2 // ye satpuruSA duHkhAni sahamAnA api pareSAM duHkhaM nirAkurvate te janAH sadA sarveSAM vandanIyA vilasanti / yathA-vIrapramaaNDakauzikamahAhidaMzanavedanAM sahamAnastasmai pratibodhamadAt / tatprabhAvataH soSTamasahasrAradevalokaM prAptavAn / evaM yaH svayaM duHkhIbhavApi parakIyaklezaM vArayati hitaca karoti sa eva dhanyo jagatpUjyo'sti // 2 // atha parahitacintakamahAvIrasvAmi-krUrAtmAcaNDakauzikayoH 1-kathAnakamtathAhi-caNDakauzikanAmA phaNI bhavAntare sAdhurabhUt / sa caikadA kaniSThaziSyeNa saha gocaryaM gtH| agre guruH pRSThe ca ziSya itthaM calatastasya guroH pAdatalena mardito maNDUko mamAra / paraM guru pazyata ziSyo dRSTavAn sa tadA gurumavak-svAmin ! bhava- Tol // 79 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dadhiNA mardito maNDUko mRtH| tasmAdetatyApA'panodanAya bhavAnIryApathividhi pratikramya tadAlocanaM karotu / guruNoktamgaccha gaccha matpAdatale naiva ko'pi darduro marditaH / tadanu gocarI lAtvA svasthAnamAgato gurustAtkAlikaM gamanAgamanamAlocitavAn / tadApi ziSyeNa tasmin smArite gururUce-are ! muhurmuhuniSphalaM ki Se ? matpAdatale kApi kimapi naiva pIlitam / tadA ziSyeNA'cinti-idAnImanavakAzato nA'kAri, sAyantanapratikramaNasamaya etatprAyazcittamAlociSyate / tatrApi pratikramaNa samApya gurustatpApaM yadA nA''locitavAMstadA ziSyo manasi dadhyau / etasya guroH zirasi pazcendriyahatyA'lagat saMyamazcA'sya dRSito bhavati / gururvRddhatvAna budhyate ato mayA tadvijAnatA'sau doSamukto vidhAtavyaH, no cenmamA'pyaticAro lagiSyatIti vicArya tatrAvasare ziSya sttsmaaritvaan| tadA gururmahAkopaM kRtvA nijoSAM gRhItvA'tivegena ziSyaM tADayitumadhAvat / dhika kopaM ! yena rajoharaNena jIvA rakSyante tenaiva sa ziSyajIva ghAtayitumaicchat / tatrAvasare gurubhayena so'nyatra palAyitaH, tatpRSThe dhAvana sa gurunizi tamobAhulyAkenacidapi stambhana marmaNi hato durdhyAnena mRtvA jyotiSadevo'bhavat / tatazyutvA caNDakauzikanAmA tApaso'bhUt sa phalapuSpamayamupavanamakarot / tatra kIDanto nRpakumArAH pratyahaM tamupadudravuH, nivAritA api durvArAste yadA na nyavartanta, tadA sa tApasaH kuThAramAdAya tAnpratyadhAvat / teSu palAyiteSu karmayogAtkutrApi garne patana kuThAreNa vakSasi hatastApaso durdhyAnena mRtvA mahAkAyo bhISaNo nAgo'bhUt / tasya viSajvAlA mahatI jAtA sa ca lokAn dRSTimAtreNA'pi bhasmIkurvanA''sIt / tato lokAstanmArgamapyatyajan / athaikadA tenaiva mArgeNa gacchanmahAvIrasvAmI sarpabhIti nigadagiloMkaiH pratiSedhito'pi tasya bilopari kAyotsargadhyAne tasthivAn / tadA bilAd bahirAgatazcaNDakoziko mahAhirviSajvAlAmudman vIrapramozcaraNaM dadaMza, paraM sa CAREENERGARIKk Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakta muktaavlii||8 // nizcala evAtiSThat / kintu tasya daSTapradezato raktaM na niragAta paya eva kizcidudagacchat / tadAzcarya vilokya sa dadhyo aho! anyeSAM mayA daSTe raktaM prasravati, etasya tu dugdhaM vahati, iti mahAzcarya lagati / itthaM vicintayan sa prabhuNA maNitastathAhi he caNDakauzika ! idAnImapi tvaM na pratibuddho'si ? kopakaraNAdeva tvamatra sarvabhayado bhISaNaH sarpo'bhUH / adhunApi tathA kuruSva yenemaM saMsAramuttIrya sadgatimadhigaccha / iti prabhumukhAcchratvA "saJjAtajAtismaraNo bilAd bahirAgataH sa phaNI prabhu triHpradakSaNIkRtya trivAraM zirasA namaskRtya tamUce-he svAmin ! zaraNAgatavatsala ! mAmadhunA tAraya tAraya / he anantabhavasantApavAraka ! saMsArasAgaranimajjatprANisamuddharaNapaTo ! madbhAgyodayavazAdevAvA''gato'si tato nirazanaM vrataM dIyatAM tadA prabhustasmai pazcadazadivasAnazanamadAt / tadanu gRhItA'nazanaH sa svazarIramutsasarja / tathAhi-mamaitaccharIre mamatA nAsti, yadetadanityamityavadhArya mukhaM bilAntanidhAya zeSAGga bahirvidhAya tasthau / tataHprabhRti kasyA'pyaparAdhaM manAgapi nA'karot / tatazca nAgadevaH sarvopari tuSTo'bhUdato na kamapi kadApi dazatIti lokAstaM tuSTuvuH / asmAkameSa pUjya iti vidantaH sarve janAstaM bhaktyA pUjayanti sma / tadane kiyanto ghRtaM, kiyanto dugdhaM, cAnye navanItamityAdi nityaM kSeptuM lagnAH / tatastaccharIraM ghRtamelakITikAH samAgatya bhRzaM bhakSayanti sma / tadanu tatkAyazcAlanIya sahasracchidratAmApat / tathApi sa zamatAM na jahAti sma / tataH zubhadhyAnato.mRtvA'STamadevalokaM gataH / ayamatra sAra:-yathA bhagavAn zrImahAvIrasvAmI sarpamuddhartukAmastadaMzanajAM vedanAmasoDha / tathaiva paropakArahetavenyairapi duHstraM soDhavyaM tatsarpa iva zamatAM bibhradyaH parAnupakariSyati sa dhruvamubhayaloke sukhI bhaviSyati / BENROEMS CIANS Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha 2-sampad-lakSmI-viSaye-mAlinI-chandasiaratha araji jeNe svAyate vizva hove, jiNa viNa guNa vidyA rUpane kona jove / abhinaya sukhakero sAra e artha jANI, sakala dharama ethI sAdhie citta ANI // 3 // iha jagati sampattimatAmakhilaM jagadazyatAM yAti / tamartha vinA mahAnapi guNavAn vidvAna rUpavAna zobhate / sampattimAMstu dhIvidyAdiguNahIno'pi loke saMpUjyate sarvezca rUpavAna guNavAnucyate / yadAhalakSmIbhUSayate rUpaM, lakSmI vayate kulam / lakSmIbhUSayate vidyAM, sallikSmIrvisarvo lakSmyA viziSyate // 1 // 16 iti hetoH sarveSAM guNAnAM sadana, lakSmIrevAsti laukikasakalavidhasukhasya mUlamapi saivAsti / dhanena sukha prApyate punardho'pi samutpadyate / api ca cittasthairyamapi saMbhavati dhanasadbhAve // 3 // / atha saMpadA''ptasukhasyottamakumArasya 2-dRSTAnta:vArANasInagA makaradhvajo rAjA'sti tatpatnI lakSmaratI vidyate / tayoH putraH zIlavAna satyavaktA dayAlunyAyanipuNaH svadharmatatparaH paradArAvimukhaH santoSI devagurubhaktikaro dharmAnurAgI paropakartA dvisaptatikalAkauzalavAna nAmnottamakumAro'sti / sa caikadA dezAntaraM nijabhAgyaparIkSAyai niragAttato'nekanagaragrAmapaTTaNAdikautukaM pazyan citrakUTagirimAgacchata / tatratyanRpasya mahAsenasya mevADa-mAlapa-marudeza-saurASTra-karNATakapramukhadezAdhipasya nirapatyatvasamutpannavairAgyasya kasmaicidyogyAya satpuruSAya guNa-12 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhukAralI 1181 // zAline rAjyaM datvA''tmasAdhanAya dIkSAjighRkSA samutpede / athaivaM cintayan sa rAjA navamazvamAruhya pathi gacchan turagagatimAnya pradhAnamapRccha tU-tadA tatrasthaH sa uttamakumAra Uce / bho rAjan ! eSa ghoTako mahiSIkSIramapibadato mandagatiretasyAsti / tadvaca AkarNya rAjA tamapRcchatu-bho vatsa! tvayaitatvathamavedi ? tenoktam-rAjan ! azvavidyAM jAnAmi / tadA nRpo'vak--tvaduktaM satyamasti zaizave mRtamAtRko'sau mahiSyAH kSIraM ppau| punaruktam-he saumya ! tvaM ko'si ? kutra te vasatirvidyate ? tadottamakumAro nRpasya yathocitaM praznottaramadAt / nRpo nUnamasau ko'pi rAjakumAro'stIti matvA tamevamavadat-he saumya ! tvaM mamedaM rAjyaM gRhANa / yato'haM saMsArAdudvigno'smi, tenoktaM-de pitaH ! tvaduktaM satyamasti, paraM mamedAnImanekadezATanacikIrSavA'sti pazcAdyathA kathayivyasi tathA kariSyAmIti nigadya tato'gre'calat / athAnukrameNa sa bhRgukacchanagaramAgatya nagarazriyaM pazyana munisuvratasvAmicaityamAlokitavAn / tatrAntaH pravizya bhaktyA prabhu namaskRtya yathAvidhi saMstutya bahirAgataH / tatraiva kasyacinmukhAdazRNota-yadetanagarazreSThI kuberadattanAmA potavyApArI kreyavastubhiH OM potaM bhRtvA'STAdazazatayojanAtparaM mugdhadvIpaM jigamiSati / tata uttamakumArastadantikaM gatvA bhATakaM nirNIya tena saha tatrAgacchata tataH potaH samudramArgeNa cacAla / atha kiyadinAnantaraM samAnItajalaniHzeSe sarve tRSAkulAzcintAmApuH / tadAdvIpAntaraM miSTAni jalAni lAtumAgatAH sarve / tatra te jalAni laluH pazcAttatra bhramara keturAjo rAkSasasainyasamAkulastatrA''gatya kiyato lokAn pAdatalairapIlayat / kiyato janAna nijakacche'grahIta kiyato nijapANigyAM jagrAha / tadbhItyA kiyanto lokAH potAntarne zurityAdi lokakadarthanamAlokya sa dhIraH satyavAdI dayAlustaM rAkSasarAjamavAdIta / bho rAkSa sendra ! dInAna ki kadayasi ? yadi yuyutsasi | // 1 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tahi mayA saha yudhyasvetyudIrayan kumArastena saha bhRzaM yudhvA taM parAjitavAn / sa yAvattena saha yudhyamAno dUraM gatastAvat sa zreSThI nijapotamacAlayat / tatrAgatya potamapazyannevaM vyacintayat-aho ! lokasthitiH kIdRzI vartate ? yAnahaM tasmAdarakSaM te traiva mAM muktvA gatAH / jagati sarve svArthalampaTA eva vA ko'pi kasyApISTamaniSTaM vA kattuM na zaknoti / yadaivaM samIhate tadeva bhavati kRtaM karma bhogenaiva kSayaM yAti / ato he jIva ! tava dharma eva sarvatra samupakartAsti, nAnyaH ko'pi, ityevaM vicintayan phalAdinA''tmAnaM poSayan purazvacAla / mArge ca madanamUrtimiva tamuttamakumAramAlokya tavIpadevI tatkSaNaM SoDazazRGgArasajjitA, hAvabhAvAdikaM kurvatI paritaH kaTAkSayantI madanazarajAlapIDitAGgI tadabhimukhI babhUva / tadane tajigISayA prathamaM kAmarAjasya sAmantabhUtabhramarAyitakaTAkSavizikhAnmumoca / tadanu smitajitazaradinduvadanavinirgatavAgbANavRSTimakarot / tataH kandarparAjasya prayANasamaye hRdayabhUdharopari tatsainyamerImiva stanakamalakorakamadarzayat / itthaM bahubhiryuvajanamohanakarahavirbhAvazca mohito'pi sa meruvanizcala evAdarzi / vazIkRtAtmanAM rAjAdayo'pi manAgapyaniSTaM kartuM na prabhavati / yatAyasya hastau ca pAdau ca, jihvA cA'pi suyntritaa| indriyANi suguptAni, ruSTo rAjA karoti kim ? // 2 // tatassaMtuSTA sA taM saMstuvatI tadane sArdhadvAdazakoTisvarNavRSTiM vidhAya nijasthAnamayAt / kumAro'pyagre gacchan samudradattavyApAriNaH potamapazyat / sa uttamakumAraM sAdaraM nijapotamArohayat / kiyadinAnantaraM tasminnapi jalavyaye sarve lokAstRSAkulAzcintAmApuH / tatrAvasare tatrasthaniyAmakaH zAstramavalokya jagAda miSTavAripUrNaH kUpo'tra parvate vidyate, paraM tato jalAharaNamatika SARKANH88RS Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aryaH suuktmuktaavlii||82|| Thinamasti / punaratra bhramaraketunAmA rAkSasendro janAn hinastIti zruta mayA / ito'nyatra kutrApi samIpe miSTaM vAri nAstItyatraiva potaH sthApyatAm / ityudIrya potaH sthApitastadA rAkSasabhItyA ke'pi tasmAduttIrya jalAnyAnetuM notsehire / tadA dayAsindhuH sa uttamakumAraH potAdavatIrya kUpasthAnamAgatastatra kUpe DorakaM pAtayan jalArthino bhayAddare sthitAn lokAnavocat-bho lokA! Agacchata jalamAharata yato mayi sati rAkSasaH kamapi parAbhavituM no zakSyati / tadanu sa tadrAkSasendrasamIpamupAvizat tadAlokyA'nye'pi paatrhstaasttraa'yyuH| te sarve kUpe guNaM pAtayAmAsuH paramaJjalimAtramapi jalaM ke'pi naa''dduH| tatrAvasare kumArazcintayatiaho ! jalaM dRzyate paraM pAtre kathaM nA''gacchati ? ete ca tRSAkulAH pIDyante / ato'tra kenApi kAraNena bhavitavyam, lokAzca kUpAntaH pazyantaH svAnte rAkSasabhItimAvahanti / tadA potAdhipenoktam-ko'pyetadantaH pravizya jalAni samAnetuM zaknoti ? paraMgakSasabhItyA ko'pi tadA nA'vadat sarve maunmaajgmuH| tadA vIraziromaNiH paramasAhasikaH paropakariSNuH kumAro lokairnivArito'pi paraduHkhamasahiSNusvabhAvatayA guNaM dRDhaM badhvA tadavalambanataH kUpAntaryayo tatra ca jalopari svarNajAlakamapazyat / tadvIkSya dadhyo-aho ! IdRzaM jAlakaM kutrApi na dRSTaM na zrutama, atrApi ko'pi heturasti tadanu sa balena jAlakamatroTayat / tato jalaM sarve yatheSTaM nItavantaH, sarve tuSTuvuzca kumArasAhasam / atrApi bhAgyaM parIkSyamiti dhyAtvA kautukI sa itastataH pazyan kUpabhityekabhAge samunnatamekaM jAlakaM punardadarza, tadantazca svarNamayasuratnajaTitasopAnapaMktirAloki / tatastena kumAreNa tajAlakAntaH pravizyAne gacchatA divyamekaM prAsAdamAlokya tavAri vRddhaikA strI dRSTA / tatrAntikamAgataM kumAraM sAvAdIthe bhAgyamukta! tvaM kosi ? rAkSasendraM bhramaraketuM kiM na jAnAsi, yadatrA''Nato'si ? taduktamAkarNya kumAro jagAda-bho vRddhe ! Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRENDRAMEBORDERABAR tamahaM jAnAmi, saMgrAme ca taM jitvA'trA''gato'smi tvaGkAsi ? kasya cA'yaM prAsAdo'sti ? tadvada / taduktamevaM nizamya vRddhA vadati-he dhIra vIrazrayatAma, sarva tvAM kathayAmi / iha rAkSasadvIpe laGkAnAmanagayesti, tatra bhramaraketanAmA rAjA'sti, tatpatrI mahAlasAnAmnI mahAsundarI catuSpaSTikalAnipuNA vartate / kadAcitsa nimittajJamapRcchat-bho naimittika ! mamaitasyAH putryA voDhA ko bhavitA ? iti praSTe tenoktaM bhUcArI uttamakumAraste purvI pariNeSyati / sa rAjarAjezvaro'nekavidyAdharakulasya sevyo bhaviSyati tadAkarNya sa bhRzaM khedamakarot / yanme rAkSasasya sutAyA manuSyo bhartA syAditi hetoratraitadbhakne paJcaratnAni divyAni dacA mayA saha tAM putrImatiSThipat / anyadA tadartha kimapyA''nIya samAyAMtI dAsI kRpe'sminnapatat / tatastenedRzaM jAlaka kUpe jalopari dattavAn / athaikadA punarasau tameva naimittikamapRcchatu-bhoH kathaya matpurvI kA pariNeSyatIti ? tenoktam-kSatriyo bhUcara uttmkumaarH| punarapRcchattatra kamapi dRSTAntaM gadituM zakyate cedvada ? tenoktaM zRNu-sa hi potamAruhya samudre gacchan sarveSAM bhItipradaM tvAM yuddhe vijitya lokAnabhayAna vidhAsyati / iti naimittikabhASitaM zrutvA cintAtura itastataH paryaTana kAlaM gamayati / itthaM nigadya sA yAvadvirarAma, tAvattatra mahAlasApyA''yayau / tadanu sA kumAradarzanAdatitarAM kAmukI bhUtA tatrAvasare dvayomitho'nurAgaM jJAtvA vRddhA strI tadaiva tayorgAndharvavidhinA vivAhamakarot / tadA dAsyA ratnakaraNDakamAnAyya dAsIsahitA kumAreNa saha kuupopknntthmaagaat| tatrAvasare kiyantaH potayAyino lokA uparisthitAstAn vIkSya rajjA kUpAdUrdhva niitvntH| tasmin samaye to dRSTvA kimidaM devayugalaM vidyAdharayugalaM vetyAdi zazaGkire ? / tataH kumArastayA saha tatra pote samAgatya purazcacAla / kiyadinAnantaraM punarapi tatra mahApote vyayiteSu pAnIyeSu sarve tRSApIDitAzcintAmApuH / tadA tAnatiduHkhitAnAlokya mahAlasA prANezametadrUce FACXISRO Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( eka arthavA muktAvalI18311 he kAnta ! mamaitatkaraNDake pitRpradattAni divyAni paJca ratnAni santi / teSvekaM pRthivIratnaM pUjitaM nAnAvidhamana maNikanakaratnamayabhAjanaM. prayacchati / dvitIyaM jalaratnaM pUjitaM sadvAJchitamatimiSTaM vAri varSati / tRtIyaM vahviratnamasti tatprabhAvAt sUryapAka rasavadyatheSTaM bhojyaM labhyate / caturtha vAyuratnamasti, tena pUjitena grISmAtirupazAmyati mano'nukUlazca vAyurvAti / punarevameva paJcame ratne pUjite yathecchadevadUSyavasanAni labhyante / IdRzeSu pazcaratneSu satsu lokopakAraH kriytaam| iti preyasInigaditamAkalayan pramodamAnaH kumArastadaiva jalaratnaM saMpUjya potastambhe nyabadhnAt / tadA tatkSaNameva jalavRSTirajAyata lokAzca tailaiH svasvapAtrANyapUrayan muditA lokAHta kumAraM prazazaMsuH / kiyatkAlAnantaraM tatra pote'nnamapi kSINamabhUt / tadA lokAnannavikalAnAlokya pRthivInAmaratnaM paripUjya dhAnyasthAne'sthApayat tato dhAnyarAzistatprabhAvAjjajJe / IdRzopakurvantamuttamakumAraM prazasya samastA api puruSAstadAdezavartino'bhUvan / potanAyaka: samudradattazca rambhopamAM mahAlasA tAni divyaratnAni ca vilokya nitAntaM tadartha lulume / tata ekadA narakAdapyavibhyat samudradattaH satyavasare kumAraM sAgare'pAtayat tadA sarve duHkhmaapuH| mahAlasApi tadviyogajaM / duHkhamasahiSNustadaiva martukAmAbhUt / tadA sakhyA bhaNitA-he svAmini ! mA mriyasva, bAlamaraNena durgatireva jAyate, yataH zAstre'pi tanniSiddhamasti / ata idAnIM zIlarakSArtha kenApyupAyenA'sau pApIyAna vaJcanIyaH / agre ca ratnaprabhAveNA'bhISTa setsyati bhartApi ca te'vazyaM sameSyati / no cedante cAritraM lAtvA''tmasAdhanaM vidhAtavyamiti vayasyoktaM sAdhu matvA sA tathaivA'karot / itastamuttamakumAra tatra sAgare kazcinmahAkAyo matsyo'gilat / tatastaTAgataM taM dhIvaro jAle gRhItvA vidadAra tadudarAduttamakumAro jIvanapyacetano niragAd dhIvara upacAreNa kumAraM sajjIcakre / mahAlasA'pi vAyuratnaprabhAvAdinadvayenaiva pallInAmabandare potasthiti taa||83|| RAMRSACES Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %EGAOOMXXCCBB8 sthAnamAgAt tatra ca jainadharmI naravarmanAmA rAjAsti / samudradattavyApArI mahArharatnabhRtasthAlamAdAya mahAlasayA saha nRpAntikamAgatya taca namaskRtya tatsthAlakamupadIcakre / rAjJA ca kuzalapraznAnantaramuktam-bhoH zreSThin ! tava ko dezaH ? kasmAd dvIpAdihAgato'si ? tatkathaya / tenokta-svAmin ! candradvIpAdAgato'smi mArge ceyaM strI labdhA / zrImatAmAdezenainAmahaM mAryo cikI mi tanizamya mahAlasA rAjAnamevaM vijJaptavatI / rAjan ! asau mahApApI dhUrtarAT sarvamalIkameva nigadati / asau mama bhAra sAgarAntarapAtayadityetasya cANDAlasya mukhadarzanAdapi pApaM lagati / ato duSTasyAsya murkha naivA'valokanIyam / iti tadvacanamAkarNya tadupari bhRzaM prakupito nRpastasya paJcazatapotAn jagrAha / taJca kArAgAre'sthApayat mahAlasAJca rAjA'vak-he vatse ! putrIvatvaM mama gRhe samyaktayA sukhena tiSTha / tadanu nRpapradattAvAse tiSThantI ratnaprabhAvAtpratyahaM dhanadhAnyasuvarNAdi nirAdhArebhyo janebhyazca dadatI kAlaM yApayati / aharniza svadharmatatparA pratyahaM jinendramarcati, prAsukA''hAravastrAdi subuddhyA supAtremyo dAnaM prayacchati, punaranukampayA dInAnupakaroti, zarIrapaSTikaramAhAramekamapi na gRhNAti bhUmAveva zete / snAnamuttamavastrA''bharaNAdikaM tyajantI zarIraM sugandhidravyairna vilimpati tAmbUlalavaGkhalAdisarvamatyajat / sakalazAkadadhidugdhazarkarAdimiSTapadArtha sA jahau / sadaiva nIrasaM labdhAhAraM sakRdeva bhuGkte, mahatkArya vinA kadApi bahirna yAti, gavAkSavIkSaNamaTTAlikopavezanaM na vidhatte / vivAhAdyutsave kutrApi na gacchati sakhyA saha zRGgAravArtAmapi na kurute / dAsadAsyAdibhiH saha kArya vinA kimapi nA''caSTe / sadaiva vairAgyameva vicintati, itthaM nAnAvidhadharmakRtyairmahAlasA kAlaMgamayati sma / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayevo muktaavlii||84|| OCTAR KESTR-30 .itazcottamakumArastena dhIvareNa saha kasmaicitkAryAya tatraiva nagare samAyayau / tatrAvasare naravarmanRpo nijaputrIkRte kriyamANaM saptabhaumikamuttamaM prAsAdaM draSTuM tatrA''tya tadIyazikharAsInaH purakautukaM vIkSate / tatra nipuNAstakSANaH kArya kurvanti kumAro'pi tatra gatvA svacAturyamadarzayata tena ca sarve kAruvarAzcamatkRtA abhUvan / sarve kimasau vizvakarmeti vidAJcakruH ? kumArastastrArthanayA tatraiva tsthau| dhIvarazca pazcAd gataH, punaranyadA citrAdibhiH sajjite tatra prAsAde nRpAdayaH sarve drssttumaajgmuH| tadottamakumArasya rUpAdikaM vilokya nRpo manasyacintat / asau rUpeNa, guNena, vyavahAreNa ca kazciduttamakulavAn lakSyate / satkulaM vinA kiledRzaM rUpAdikaM kathaM saMbhAvyate ? ato'sau kazcitsavaMzajAta eveti manasAvadhArya sa nRpo naimittikamaprAkSIt / yathA bho ! mama putryA martA ko bhAvIti vicArya bahi ? tenoktaM-rAjan ! kazcidvaidezika: sakalakalAkuzalo mahAbhAgyazAlI trilocanAmA bhvissyti| tataH zubhadine zubhamuhUrte rAjA trilocanAmuttamakumAreNa saha mahatA mahena pariNAyya tasmai dhanadhAnyAdisahitaM tadeva saptabhaumika prAsAdamadAt / tatra kumAraH preyasyA saha sukhamanubhavannAste / __itazcaikadA mahAlasA dAsImavAdIta-bho dAsi ! adyAvadhi mama bhartuH zuddhirna jAtA, tenA'numIyate yatsa sAgare tyaktAsurabhUt / ato me jIvitenAlam, kintu ratnaprasAdena vItarAgasya mandiraM svAmivAtsalyazcAkArSam / bahUni jJAnapustakAni lekhitAni dAnAdikamakAri kimapi nA'vaziSyate / ataH parametaddhanAdikaM trilocanAyai samarpya saMsArasAgaratarI dIkSAmeva grahItumicchAmi / tadA dAsI jagAda-he svAmini ! evaM tvarAM mA kuru / mayA zrUyate rAjJA trilocanAputrI kenacidvaidezikena sarvaguNAkareNa rUpalAvaNyavatA pariNAyitA, ko jAnAti tavaiva bhartA so bhavet ? iti tavA''dezena taM drssttumicchaami| tadA dAsI tadAdeza lAtvA, trilocanA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ntikamAgatya, tayA sahA''lapya kumAraM kizcidabhilakSya ca samAgatA tasyai kathayati-he svAmini ! so'pi tvatprANezvarasadRza BI eva lakSyate, paraMtu sa eveti mayA nizcetuM na zakyate / tadAkarNya mahAlasAvaka-dhigmAM yatparapuruSarAgo'bhUt / ato'haM pApinI jAtA, tataH punarvairAgyamApannA dharmakRtye prayatAbhUt / ito dAsIgamanAnantaraM kumArastrilocanAmapRcchat-ayi preyasi ! sA vRddhA kA ? yA vayA''lApitA / tayoktaM he nAtha ! | zRNu-kAcinmahAlasAnAmnI vaidezikI yuvatI guNavatI mahArUpavatyapi nirantaraM dharmatatparA madgRhe tiSThati, sA bhaginItyucyate mayA, tasyA vicakSaNA dAsI sA''sIt / ityAkarNya kumAraH svamanasi zazake sA ki mama dayitA tu nAsti ? aho ! ko'yaM me vyAmohA ? tasyA atra kaH saMbhavaH ? ityAlocya manasi khedamAvahana svAtmAnaM ninind| athAnyadA sa samIpavartini caitye bhagavantaM pUjituM gtH| kiyatkAlAnantaramanAgataM taM vIkSya tasya zodhanArtha daasiimpressiitrilocnaa| dAsI samAgatya tatra sarvatra tacchuddhimakarota, paraM kutrApi sa naiva dRssttH| pazcAdAgatya trilocanAM tadakathayat tadanu patimalabhamAnA sA bhRzaM zokamakarot / tadAnIM tatra nagare mahezvaradattanAmA vyavahArI SaTpaJcAzatkoTidravyanAyako'sti / tasya dvIpAntaraM gatvA krayavikrayArtha paJcazatapravahaNAni santi, paJcazatAni zakaTAni vartante, gRhAgAM paJcatI, tAvanti haTTAni vidyante, tathA dhAnyAnAM sadanAni paJcazatAni, gokulAni paJcazatAni, paJcazatagajAstAvantasturagA, paJcalakSasevakAH, parametAvatsampattimato'pyasya putro nA''sIt / bahudhA yatamAnasya tasyaikA putrI jaataa| sA zazikaleva sakalajananayanayorAnandadAtrI sahasrakalAnAmnI sadhyApakena * * * Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavarga:2 muktAvalI samyaka pAThitA catuSpaSTikalAkuzalA zaizavAtparaM vayaH apamAsti, kasmaicidyogyavarAya tAM dayA saMsAravimukhaH zreSThI cAritraM jighRkSati sa caikadA naimittikamAhUyA'pRcchat / / bho nimittajJa ! mama putryAH ko bhartA bhaviSyatIti ? tenoktamadyatanadinAta triMzattame divase tava putryA varo miliSyati sa sArvabhaumo bhaviSyati / taduktadinAvadhAraNaM satyaM manyamAnaH sa putryA lanasAmagrI sakalAM sajjIkRtya mahAmahaM vitanute / vistRte suracite maNDape maGgalagItaM prAvartata tathA karamocana kAlikajAmAtRpradAnArtha gajaturagarathasukhapAlavasanAbharaNAdisarvamapi sajjIcakre / etatsakale pure prakhyAtamasti tena sarveSAmAzcarya lagati yadvaraM vinA vivAhasAmagrImakhilAmasau zreSThI sajjayAmAsa / ito'nyadAzcarya kiM syAt ? rAjApyetatsvarUpaM jJAtvA cakito'sti / svayaM mahezvaradattaH zreSThI kanyA vivAhya dIkSAjighRkSAM dhatte / tena tasmai dhanyavAdamapi nRpo dadAno vicArayati saMsAravimukhIbhUta aho ! yadA jAmAtA me miliSyati tadaiva tasmai rAjyaM samarpya prvrjissyaami| tato nRpo mahezvaradattazreSThinaM samAhUya tena saha sarva vimRzya nagare paTahamavIvadat yathA-" yo hi trilocanAbhartuH zuddhiM mahAlasAyA mUlatattvaM nigadiSyati tasmai rAjyaM zraSThinaH putrI sahasrakalAzca daasyaamiiti|" atha daivajJakathitavivAhadivase caikA kIraH paTahaM spRzana nRmAjhyA rAjapuruSamavAdIta-mo! ahaM nRpaM sarva kathayiSyAmi kathite ca tayolAbho me syAta, aho! mamApi bhAgyamudvamUva / kIrakhAcamIDazImAvaryajananImAkarNya te taM nRpAntikaM ninyuH / tadA kIro rAjAnamavak-rAjan ! ahaM traikAlikajJAnavAnasmi / atra sadasi trilocanAM mahAlasAzcA''nIya vasanAdinA vyavahitAM sthApaya tadA sarvamAmUlaM gadiSyAmi rAmapi tathaivA'karot / kIro vicArayatirAjyena me prayojanaM nAsti paraM mahAlasAyAstacaM kathanIyamasti / iti dhyAtvA kIro vadati-rAjan ! nizamyatAM yathA-- Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArANasInagarInAthasya jyAyAna putra uttamakumAro dezATanacikIrSayA samudre mahApotamAroha / tadanu sAgare vajana tatra jalakAntagirI kUpAntaruttasAra / tatra rAkSasarAjasya lakezabhramaraketoH putrImudavoDha / tadanu patnIyutaH sa kRpAnirgasya samudradattavyApAriNaH pote samupAvizat / tatra ca lokAna paJcaratnaprabhAvAdamavastrajalaiH sukhinazcakre / tataH strIdhanalipsayA samudradattaH IA kumAraM sAgare'kSipata tatra taM mahAmIno nigirati-sma / taM mInaM jAlena gRhItvA gRhamAnIya kazciddhIvarastadudaraM vidadAra, tatra ca kumAramapazyata / sa tamupacAreNa sajjIcakre pazcAttena saha soca nagare samAyAtaH / tato naimittikavacanAdrAjA tasmai trilocanAM putrI vivAhavidhinA dattavAn / tayA saha sukhenAtra saptamaumabhavane nivasitavAn / sojjyadA madhyAve samIpasthacaitye pUjAyai gatastatra jinendra pUjayana sarpaNadaSTo'cetano'bhavat / ahizcatatratyapuSparAzimadhye tasthau, itthaM mahAlasottamakumArayoH sambandhaM nigadya kIro'vadat / mayA sarva kathitaM tato me rAjyaM kanyAzcA'rpaya nijaM vacana satyaM naya / tacchrutvA rAjA manasi zuzoca-pakSiNe rAjya kathaM dIyate / tadA kicinmaunIbhUya kIra 'kathayati-rAjan ! dIyatAM rAjyam / yadaha tadanubhavAmi rAjA ca tadA zUnyacetAH ki kartavyatAmUDho'bhakta / pakSI punaH kathayati-svAmin ! mama kA hAniH 1 tavaiva vacanaM yAti / ahaM sadaiva bane sukhamanubhavAmi sarvadA navanavaphalamannAmi mayA tu tvatparIkSA kRtArita / itthaM kIroditaM nizamya taM svahaste nighAyaH pANinA tadahaM saMspRzannRpo| 'vAdIta-he kIrarAja ! te rAjyaM dAsyAmi / cintAM mA kRthAH paraM ziSTavacanaM kathaya yaskutra kumArastiSThati, sukhI vA duHkhI cA jIvati kadA kathaM miliSyatIti ? tadA punaH kIro vadati, rAjana ! nizamyatAmagre yadabhUttatkathayAmi-sarpadaMzanAnantaraM tatraikAkinI gaNikA''gatA madanamiva rUpalAvaNyavantaM kumArazcA''lokya tadanurAgiNI babhUva / pazcAtsA nijakarasthitAM viSApahAriNI RELACEREBECE Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ All suuktmuktaavlii||86|| RECTORSROSHARRAKAR maNiratnamayIM mudrikA prakSAlya tadaGgamasiJcat tatkSaNazca viSamuktaH kumAra udatiSThat tadaiva sA gaNikA kumAraM nijabhavanamAcItavatI / tatra caturthI bhUmau citrazAlAyAmasthApayat tayA saha sa viSayasukhaM svaira bhuGkte / itthaM sa svastimAnsukhamanubhavati rAjan ! svastyastu te, muJca mAM yadahaM vanaM gatvA sukhena phalAdika khAdAmi / tava sukhamastu yatastvaM satyavaktAsi / mama rAjyena kiM prayojanam ? nA'haM tadicchAmi / kintu rAjan ! anyadapi kiJcicchRNu-lokAstAneva vaidyAnabhilaSanti ye dharmArtha rogAnapaharanti, dhanaM necchanti ye ca roga zamayitvA tato dhanamicchanti, te mahAmUrkhAH / ahamapi tathaiva bhavAmi, yatsarva tvatkArya saMpAdya bhavato raajymaashaase| etadAkarNya nRpastamevamavadad-bhoH kIra! sphoTake sphuTite bhiSagvairAyate iti dRSTAntaM yajagaditha tadadhunA na ghaTate / yadetatpratyakSamantarA kathaM pratyemi ? tadA zukaH punarjagAda-rAjanidAnImeva gaNi kAgRhaM gatvA taM vilokaya / rAjA tadaiva pradhAnAdikatipayaparivAraiH saha tatra gatvA sarvatra vilokitavAna paraM kumAraM yadA kutrApi na dRSTavAn / tadA pazcAdAgatya kIramavadat-he kIra ! tvamevaM mAM mudhA ki vaJcayasi ? vaJcanamAtreNa tava ko lAbho bhavitA ? kIro nigadatisma svAmin ! nAhaM vazcAmi paramatra kAraNaM nizamyatAm-yA gaNikA kumAraM sajjitaM kRtavatI sA dadhyau / eSa rAjJo jAmAtA bhanAja sthAsyati tarhi mama prayatno vaiphalyaM brajiSyatIti vicintayantI sA mantrabalena kumAraM kIrarUpaM vidhAya taccaraNe sUtramabadhnAt / yadA tena saha sA riraMsati tadA tatpadAtsUtramapanIya naisargika rUpaM vidhatte / tataH punaH sUtraM badhvA kIraM kurute punaruDDayanazaGkayA taM piJjare sthApayati / itthaM tatkRtakIratvamApanaH so'hamuttamakumAro dadhyau mayA bhavAntare kIdRzaM karmA'kAri yenAtra bhaye naro bhUtvApi pakSitvaM yAto'smi / tathA rAkSaparAjaputrIM mahAlasA channaM pariNItavAn / ityAdyavaTitA''caraNayogAdidAnImITagduHkha // 86 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manbabhUvam / ko jAnAti punarbhavAntare kAM gatimeSyAmIti vimRzanmAsamekamanaGgasenAvezyAlaye tiSThanadya piJjarAdahirmuktvA kutrApyanyatra gatAM tAM dRSTvA paTahanAdamAkalaypa tata uDDIya paTahamahaM spRSTavAnasmi / tacchRtvA rAjJA tatpadaH sUtre mocite svarUpaM prapanna: kumAraHprAdurAsIta nRpAdyAH sarve lokAH pramodamApuH / tasminnavasare mahezvaradattaH zreSThI naimittikamoktadine milite nijapatijJApratipAlanAya kumAreNa saha sahasrakalAM putrIM mahatA mahena vivAhitavAn / karamocanasamaye pracura dhanAdika prAdAta, tadanu mahAlasAtrilocanAsahasrakalAbhistisRbhiH patnIbhibhoMga bhuJjAnaH kumAraH sukhena kAlaM gamayati sma / / tato rAjA tAmanaGgasenAM vezyAmAkArya tatsarvamapRcchat / tayoktam-rAjan ! samudradattaH zreSThI kumAramAraNAya paJcazatadInAradAnalobha pradarya mayA tatra puSpakadambake sarpa sthApitavAna lobhAndhIbhUtayA mayaitanmahApApaM kRtaM tanizamya rAjA'dhikaM cukopa / tayoIyozca zUlikAropaNamAdizatparaM dayAluruttamakumAro rAjAnaM bhRzamanunIya tau tasmAdamocayat / pazcAdrAjA tayoH sarvasvaM gRhItvA deshaanisskaashitvaan| tadanu jAmAne rAjya dacA saMsArAdudvignacetA rAjA cAritramagrahIta, tena saha kiyanto vyavahAriNo'pi dIkSA lluH| uttamarAjazva nyAyatorAjyaM kurvan preyasItritayena saha viSayasukhamanubhavati sma tatra ngre| athaikadA bhramaraketurnimittavijJamAhUya papraccha-bho! mama zatruruttamakumAraH samprati kutrA''ste ? tenoktaM tvatputrIsahitaH sa idAnIM pallIvelAkUle rAjyaM karoti / tadAkartha krodhAruNAkSo bhramaraketuraSTAdazasahasrasainyAni tena saha yoddhamekatrIcake, paraM pramANasamaye sa dadhyau-aho ! kIdRzaM nimittazAstraM ? yatpuroditaM naimittikavacanaM satyamevA'bhUta kumArasAhasamapi zlAdhyaM yadekAkinaiva kamAntargatvA matputrI prinniitaa| cAmUlyAni paJca ratnAni jagRhire sa cedAnI prazasyo jAmAtA'bhUta, bhavitavyaM kena vAryate ? yadAha KHARKIRROREA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavarga: 2 muktaavlii||8 // avazyaM bhASino bhAvA bhavanti mahatAmapi / nagnatvaM nIlakaNThasya, mahAhizayanaM hreH||3|| kiJca| lalATe likhitaMyattu, sssstthiijaagrvaasre| na hari zaGkaro brahmA, cAnyathAkartumahati // 4 // iti pUjyena mahIyasA tena jAmAtrA saha-saGgaro me pAkara eva bhaviSyati / loka hi mahatA prayatnenApi kadAcideSedazo jAmAtA prApyate / mama tvabhimata evaiSo'dato harSasthAne viSAdona ghaTate / itthaM vimRzana prazAntakrodharayaH sa hRSTassana kumAranagara: mAgatya purjI jAmAtaraJca militvA kiyanti dinAni tatra sthitvA punarbhamaraketU rAkSasarAjaH svapuramAgAt / __athA'nyadA sadasi sukhAsInasyottamamamujaH kazcid dUta eka Agatya patramekamarpayaditthaM tatra patre lekha AsIt / yathA-svasti zrIvArANasInagarato likhati makaradhvajorAjA nijapriyaputramuttamakumAraM nirbharamAliGgAn tadIyakuzalamIhate / he priyaputra ! tvayi nirgate mayA tava zuddhiH sarvatra kAritA pratigrAmanagaraparvatAdau bahudhA mArgito'pi tvaM kutrApi na militastena mahAnme khedo'vartata / paraM sAmprataM tava zuddhimAsAdya hRSTamanAstvAM draSTukAmo'haM tvAmAnetuM sapatraM dUtaM prahiNomi patraM vAcayitvA stvrmtraa'cch| ahamidAnI vArdhakyA| drAjyakArya yathAvatvartuM na zaknomi tvadviyogAdvizeSataH khinnamanA asmi| pallIvelAkUle tvayA rAjyaM prAptaM, tacchrutvAtiharSo jaatH| tallobhenAjAmane vilagbamAkArSAriti pittapatraM paThitvA tatkAla mantriNamAhRya rAjyabhAraM tadAyattIkRtya patnItrayasahitaH katipayasai| nyAdibhiH sahottamanRpo vArANasI pratasthe, krameNa citrkuuttgirimaayyo| tatra mahAsenanRpo vairAgyAdIkSArthI bhavana putrA'sattvAdrAjyadAnAya | kazcana yogyapuruSamapekSamANa AsIt / sa svakuladevatAmArarAdha sA tuSTA sadyaH pratyakSIbhya tamavak-prabhAtetra rAjyadhurandhara uttamabhUpAla Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BCCIRCHIKARAN AgamiSyati, tasmai rAjyamidaM dattvA''tmahitaM sAdhanIyam / tataH prabhAte tamAgatamAlokya sAdaraM tasmai svarAjyaM dattvA mahAseno rAjA zrIcandrazekharasarinikaTe dIkSito bhUtvA suniyamena saMyama paripAlya sudustaramapi bhavAbdhi tvaritameva tatAra / ita uttamaH kSitIzastana kiyatkAlaM sthitvA nijapuNyapratApaM sarvatra prasArya bahUndezAna jigAya / athaikadA sindhusauvIranagarAdhIza nijAjJAmurI|karta datamakhenottamaH kSitipa idaM nyagAdayat yathA-yadi madAdezamurIkaroSi tarhi karaM dehi no cetsamarAya samudyato bhaveti / yadA tadAjJAM sa norarIkRtavAn tadA mantriNa rAjyakArye niyujya caturakSauhiNI senAmAdAyottamanarezaH sindhusauvIrapurIparisaramAgatya | tasthau / tatra dvayostumule saMgare pravRtte nirjito vIraseno nRpa uttamakumArAya rAjyaM dattvA sahasrapuruSaiH saha cAritraM llau| tadanu HT kramazaH sa uttamabhUpAlo vArANasImAgAta pitA ca tadabhimukhametya mahatA mahena purIM prAvezayat / tasminneva dine putra rAjye'mi picya makaradhvajo nRyo dIkSA lalau / itthamuttamanRpasya catvAriMzalakSakoTiyAmA babhUvuH / catvAriMzallakSamitA gajA'zvAzcA''san | tAvanto rathAH padAtayazca / itthaM caturaGgabalayuto prAjyaM rAjyaM nyAyataH paripAlayana sarvatra rAjye vItarAgasya divyAni pani | caityAni, prativarSa rathayAtrAmahotsavamakarot / pratigrAma dAnazAlAjJAnazAlAdikaM kArayan zAzvatamahiMsAmayaM dharma pAlayana prAdInAnuddharana sadaiva dharmakArye ttpro'vrtt| - 81 tatrAjyadodhAne kazcitkevalI samAyAto vanapAlena tadAgame nivedite tasmai tuSTidAnamadAduttamanarezaH / tadanu nRpAdayaH sarve paurAstaM vanditu tatrAUjagmuH / dezanAnte rAjJA pRSTam-bhagavan ! bhavAntare mayA kimakArI yenAtra bhave caitAvatI samRddhirAptA ? ta kena kIrasvAmitaH 1 kena karmaNAbdhau patitaH ? kena cA'naMgasenAgaNikAyAH vazaMvado'bhUvaM tatprakAzaM kRpayA kathaya / kevalI vadati Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suuktmuktaavlii||88|| sma-rAjan ! zrRyatAm-tvaM bhavAntare himAlayacUlikAyAM mudattanagare 'kaNavI' jAtI dhanAbhidho babhUvitha, punastava catasro mAryA Asana pUrva dhanadhAnyAdisamRddhimAnabhUH / pazcAtpurAkatakarmayogAd dAridrayavAJjAtaH paramekadA pathi cauraluNTitavastrapAtrAdayazcatvAraH satyasAdhavastatra nagare samAjagmuH / tebhyastvaM bhacyA pAtrANi, vastrANi prAsukAhArAMzca daditha, tava catasRbhizca patnIbhistadanumoditaM, tena hetunAtra bhave susamRddhimAna tvaM rAjA'bhaH caturmunidAnapuNyAdrAjyacatuSTayaM labdhaM, catasraH preyasyo'pyabhUvana paJcAmUlyaratnAni militAni / kiM bahUktena yAni yAni loke zreSThAni vastUni vartante tAni sarvANi tvayA labdhAni / parametatsarva sAdhudAnapuNyayogAdevAja bhave labdhamavehi / bhavAntare tvayaikaH kIraH paJjare kSiptastenAtra bhave tvamapi zukIsya paJjare'vAtsI, bhavAntare tvamekadA kaJcana sAdhumAlokyA'sau matsya iva durgandhirastIti ninditavAn / tadutthakarmayogAdiha janmani tvamapi samudre patitazca makaraNa grasto'bhUH / punaH sA'naGgasenA bhavAntare mahAsundarI sapatnI hAsyenA'nekadhA tadrUpAdhikyAgaNikAmacIkathadataH sApyasmin bhave vezyA'bhUt pUrvabhavapatnInehAdatrApi tadva zojani / ityAkarNya saJjAtasaMsAravairAgyo'thottamanRpaH putrAya rAjyaM dacA tadaiva tatkevalipArzve dIkSAmAdAt / ugraM tapazcaranAyuSi sampUrNe kAlaM kRtvA devo'bhavat / tatazyutvA mahAvidehakSetrevatIrya karmANi kSapayitvA mokSaM lapsyate / bho bho lokA! asAre'sminsaMsAre bhavanto'pi svasvadravyasya sadupayogaM kuruta, yato nirdhano'pyuttamakumAro bhavAntare supAtradAnamadAttenAna bhave mahatIM rAjyasamRddhi sukhasaMpattiM ca prApa / atastadvad yaH prANI niSkAmaM dhanaM supAtrakSetre vapati vapsyati ca sa tadvadevAtra paratra sukhI bhavati bhaviSyati ca / K 88 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhana vina kayavanno jeha vezyAi nAkhyo, dhana ja vina vaziSThe rAma jAto na bhaakhyo| sukRta sujasakArI artha te e upArjA, kuvaNija upajanto artha te dUra vaajoN||4|| bho bho lokA! iha saMsAre'rthasaJcayo'pi kartavya evAsti / yatastadvinA mahatAmapi duHkhameva jAyate yathA-kayavanAnAmA zreSThI yadA dravyahIno'bhUttadA bhuktabhogayA gaNikayA haThAnijAlayAbhiSkAzitaH / rAmacandramapi vanavAsagamanasamaye kulagurUrapi vaziSTho nirdhanatvAnnA''driyata / arthe sati sukRtazatamapi kartuM zaknoti / arthataH sarvANyapi mahAnti kAryANi sidhyanti / ataH sarvairdhanasaGgrahaH karttavya eva // 4 // dravyahInatayA vezyAniSkAsitasya kathavannAzrISThina: 3-kathAkazcitkRtapuNyanAmA zreSThI dvAdazavarSANi yAvadvezyAlaye sthitvA tasyai SoDazakoTidravyamadAt / mRte ca pitari nirdhanatAmApana kayavannAzreSThinaM jJAtvA sA'kkA gaNikAmuvAca-putri ! nirdhanamenaM muzca / putrI vadati he mAtaH ! etasya SoDazakoTidhanAni svayA mayA ca gRhiitaani| tenaitadanyasya kasyApi saGgo na kRtaH samprati nirdhanatve'pi purA dattA'mitadraviNa bhuJjAnA'hamenaM kathaM tyajAni ? tatrA'vasare sA'kkA prakupitA kayavanAzreSThina nirbhaya niSkAzitavatI / aho! kIdRzaH svArthasAdhanatatparo janasvabhAvo yato yAvattasya dhanAnyAsana tAvattaM bhRzamAdRtavatI / rikta cArthe tameva nirbhartya nirakAzayatsvagehAditi hetorartha eva jagati sarvataH zreyAnasti / athaizca duSkaramapi sukarAyate dhaninaM sarvo loka Adriyate kiJca dravyahInaM rAmacandramavekSya guruNApi sonArataH / yathA TERRORIEOBER Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O arthavargaH 2 mukhaavlii||89|| purA vanagamanakAle rAmacandro-dharmabuddhayA kulaguru vaziSThaM praNamantukAmastadAzramamAyayo / ziSyeNa tadAgamane nivedite vaziSTha uvAca |kiyatparivArairAgato'sti rAmacandrA? ziSyo'vak-ekAkyeva / tadAkarNya tasya bhASaNadarzanAdidAnaM vinaiva guruAnamandira prAvizat / itthaM taM nidhanaM viditvA kulagurUpyupekSitavAn rAmacandro'pi tadabhiprAya jAnana parAvartamAno'gre cacAla / ato'smina saMsAre lakSmI vinA ko'pi kutrApi naiva satkRti sukIrtizca lbhte| yato lakSmIprabhAvo'pyevaM nItizAstre pradarzitaHvArAMrAzirasau prasUya bhaktI ratnAkaratvaM gato, lakSmi ! tvatpatibhAvametya murajijAtastrilokIpatiH kando janacittaraJjana iti tvannandanatvAdabhUta, sarvatra svadanugrahapraNayinI manye mahattvasthitiH // 5 // harisuta rati-raMge je rame rAta sArI, zivatanaya kumAro brahmaputrI kumaarii| hita kari dRgalIlA jehane lakSmI jove, sakala sukha lahe so sohi vikhyAta hove // 5 // yathA-harisuto-jayanto'naMgo vA dhanaM dhanaM dadAno ratyA saha reme| zivasuto gaNezaH kArtikeyo vA brahmaputrImasevata pracurataralakSmIpradAnataH / yato dhanavAJjanaH sadaiva lakSmyanubhAvataH sarvasukhamaznute / lakSmIkaTAkSavIkSito'pi janaH sarvatra prakhyAtimeti / ataH sampadeva sarveSAM sadaiva sukhakAriNI saMsAre sarvairjanairvijJeyA // 5 // lakhami pala yazodA naMdane vizva mohe, lakhami viNa virUpI zaMbhu bhikSu na sohe| lakhami lahiya rAMke je zilAditya bhaMjyo, lakhami lahiya zAke vikrame vizva rejyo // 6 // BC- 3SOMSANSARS 15 // 89 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIpatisaccAdeva zrIkRSNo jaganmohayati vizvavijayI ca vartate zammuzca tadrAhityena bhikSAzI vilasati / lakSmIprasAdAilo'pi-raMkanAmA zreSThI zilAdityasadRzaM balIyAMsa bhUpatimajayat / punastathaiva lakSmIprasAdAdvikramo jagadvijayIbhUya janatAmRNamuktAM kRtvA svanAmnA saMvatsaraM prAvartayata // 6 // atha dhanaprabhAveNa raMkaSThijita-zilAdityanRpasya 4-kathAnakamasti gurjaradezasya pazcimabhAge sarvasamRddhisampannA''haddharmA'nurAgimahAmahebhyarAkhyA valabhImAmapurI tasyAmatipratApI zilAdityanAmA rAjA rAjyaM karotisma / tatraiva nagare'tidharmiSTho dhanadhAnyasamRddho nityaM devagurubhaktikArako dInajanaparipAlako raMkanAmA zreSThI prativasati sA rAjamahiSyAH zreSThinyA saha prItirAsIt / ekadA rAjJo'ntaHpure kutazcitkAryavazAdAgatAyAH zreSThinyAH kare ratnajaTitasvarNakaMkatikA rAzyAvalokitA, tallubdhayA tayA'vasaraM prApya bhUpo bhaNitaH-svAmin ! raMkanAmnaH zreSThino bhAryAma yAdRzI prasAdhanI vartate tAdRzI tu mamApi nAsti / tato yathA sA me deyAttathA kuru no cedahamannodakaM na grahISyAmi / tanizamya rAjJoktaMpriye / tvaM mAzocIH, sAMpratamevAnIya dIyate / tataH zreSThigRhaM gatvA rAjJA zreSThI gaditaH bhoH-zreSThin ! tava gRhe ratnakaMkatikA vartate sA me rAzya dehi no cedvalAd grahISyAmi zreSThI bhAryayA niSiddhaH kathamapi dAtuM nAGgIcake / atha nRpeNa bhRzaM tadarthamupadbhutaH zreSThI gajanapatihamIrAya prabhUtadraviNaM dattvA tatsAhAyyena zilAdityaM parAjitavAn / itthaM dhanamahimAnaM vilokya bho bhavyA ! yUyamapi sarvApavinAzakaM dhanaM matvA tadartha nirantaraM prayatadhvam / SoDazatIrthakalpejyaM prabandhaH / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ayacamaH suuktmuktaavlii||9 // - ERSECRUREDEOXXX __ atha 3-kRpaNatA-viSayekaNa kaNa jima saMce kITikA dhAnyakero, madhukara madhu saMce bhogave ko anero| tima dhana kRpikero nopakAre divAye, ima hi vilaya jAe anyathA anya khAe // 7 // yathA-kITikAgaNaH kaNazodhanAni sazcitya na svayaM bhuGkte, na parAna bhojayati, na vA dharmArtha vyeti, kintvanya eva tadIyasaMcitaM dhanaM bhukte / punaryathA kSudrAbhiH saJcayakRtaM madhu paro bhuGkte, tathaiva kRpaNo dhanasaJcayameva karoti / tatsvayaM dharmAdau naiva vyeti, kintu rAjA yakSAdizcaurAdiko vA taddhanaM haThAdapi gRhNAti // 7 // kArpaNye madhumakSikAyAH 5-dRSTAnta:yathA-ko'pyeko dAtA jJAninamanAkSIta-he dayAnAtha ! kRpaNasya madhumakSikAsAmyaM kathaM dIyate ? jJAnI jajalpa-he dAtaH! zrUyatAma-madhumakSikA hi mahatA parizrameNa nAnAdezato rasasaJcayamekatra kurvate iyantaM parizramaM kRtvA'pi raseSu mAdhuryarUpAM lakSmI svayaM manAgapi na bhuJjate, naiva kasmaicidapi supAtrAya dAnabuddhathA dadate / tathaiva ye kRpaNA jAyante te'pi samarjitaM nija dravyaM bhUmAveva nidadhate / svayaM kiJcidapi nopabhuJjate / naiva kutrApi dharmArtha viniyuJjate / ataH loke kRpaNA madhumakSikAsamA gIyante / kRpaNapaNu dharatA je nave naMdarAyA, kanakagiri karAyA te tihAM artha naayaa| ima mamata karaMtAM duHkha-vAse vasIje, kRpaNapaNu tajIne megha jyUM dAna dIje // 8 // SANA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJca-kRpaNAgresarA navanandarAjAH pRthaka pRthaka kanakagirIzcakruH paraM teSAmeko'pi ternopabhuktaH, sarvamatraiva muktvA kAlacakraH / tAdRzAH kapaNA iha paratra ca duHkhameva sahante / ato dhanavadbhiH kRpaNaiva bhAvyam / kintu yathA toyadaH svArthanirapekSo jalaM varSati, tathA sadupArjitaM dhanaM supAtrAdisaptakSetreSu vapanIyam / tadeva lakSyAH sAphalyaM bhavitumarhati nAnyathA // 8 // atha 4-arthI-yAcanA-viSayeniramala guNarAgI tyAM lage loga rAjI, taba lagi lahi jI jI tyAM lage prIti jhaajhii| sujana jana sanehI tyAM lage mitra tehI, mukha thAka na kahIje jyAM lage dehi dehi // 9 // yAvajano lobhapizAcavazIbhUya nijAbhimAnaM muktvA mAM dehi mAM dehIti dInavacanaM mukhAna nissArayati, tAvadeva tasmina vidyamAnAH sarve nirmalAH sadguNAH sarvatra suzobhante / lokAzcApi tamevAtipriyavacanena samAlapanti samAdriyante zlAghante ca / punarbAndhavA mitrANyapi ca tatraiva jane'nuraktA jAyante / tato'khilaguNApaho yAcanAdurguNo'vazyameva sarvaiH sajjanaiheya eveti / ki bahanA? tasmina yAcake ye'tiparicitA api te'paricitA iva tena saha smaacrnti| kasmizcidavasare tu yAcanabhiyA te tanmukhamapi draSTuM nehnte| ato.ye gurutvaM mahatva lokamAnyatvaM cAbhilaSanti te kadAcitkeSAzcitsamakSe'tilaghutvanidAnaM yAcanaM naiva kuryaH / yato yAcakA~llokAstRNAdapi laghu manyante / iti detorduHsthatve'pi yena kenopAyenApi svanirvAhaH karaNIyaH / paraM laghutvamUlaM parayAcanaM naiva kartavyamityeva prmaarthH||9||. - - Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI jaha bar3apana vAMche mAMgaje to na kAMI, lahu paNa jiNa hove kema kIje ti kaardd| Clatha jima laghu thaha some vIrathI dAna lAdhuM, hari bali-nRpa Age vAmanA rUpa kIdhuM // 1 // ||91||daa he bhrAtaH ! yadi mahatvamamilapasi tarhi kadApi kimapi kazcana mA yAcasva / yadAha-guNazatamapyarthitA harati / yAca kasya tUlAdapyadhikA laghutA jAyate / purA kila somilanAmA dvijAtimahAvIraprabholaghUbhavana dAnamAptavAn / sarvazaktimAn viSNurapi bale. sakAzAdvAmanImaya dAnamagrahIta // 10 // __ atha 5-nirdhanatA-viSayedhana viNa nija-baMdha tehane dara ThaMDe, dhana viNa gRha-bhAryA bhartasevA na maMDe / nirajala sara jevo deha nirjIva jevo, niradhana paNa tevo lokameM te gaNevo // 12 // yathA-jagati dhanahInajanaM svabandhurapi nAdriyate, bhAryA tiraskaroti, tyaktamaryAdIbhUya kadAcidapi svapati na sevate, bhRzaM | | marsyati, zuSkaM sara iva nirdhano na zobhate / yathA jIvaM vinA deho na bhAMti tathA dhanaM vinA prANI kutrApi kathamapi zobhA | naiva patte kApi na ca gaNyate // 12 // anyacca saravara jima sohe nIra pUre bharAye, dhana kari nara sohe tema te je upaaye| dhana kariya suhaMto mAgha je jANa ito, dhana viNa paga sUjhI teha dITho maraMto // 13 // // 91 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAripUrNa sara iva dhanavAna pumAneva zomate, no nirdhana iti vidana mahAkavirmAgho'pi nirdhanatayA caraNarujAtoM mRtiGgato'tona loke dhanamapi mahatvapradAyaka sarvatra pazaHkIrtimahimAdarAdiguNaprakhyAtikaraca samastavipattirakSaNepyatizaktimadoddhavyamiti sjjnaiH||13|.. . __ atha 6-rAjasevA-viSayesujana suhita kIje durjanA sIkha dIje, jaga jana vaza kIje citta vAMchA varIje / nija guNa pragaTIje vizvanA kArya kIje, prabhu sama vicarIje jo prabhU seva kIje // 14 // he bhrAtaraH ! yadi yUyaM lokamAnyatAmicchatha, tahi sajjanajanAgre vinayaM kuruta, durjanasaGgati tyajata, gurujanazikSA manasi | dharata / tathA sadAcAreNa virzva vazayata, lokAnupakuruta svArthamujjhata, rAjasevayA guNAnudghATayata / prabhuriva-nijasvAmIva | nigaditairguNailauke pUjyA vA nikhilakAryakaraNe zaktimanto bhaveta // 14 // kiJca.. bhagati kAra bar3AnI seva kIje jikAMI, adhika phala na Ape karmathI te tikaaNii| jaladhi tariya laMkA sIta saMdeza lAve, hanumata karame te rAma kacchoTa pAve // 15 // gurun bhanyA majata, loko hi sarvatra prArabdhAnusAryeva phalamAnoti / yathA sAgaramuttIrya lakAtaH sItAzuddhimAnIya rAmacaAndrAya yadA mahAvIro-hanumAna nyavedayattadA tuSTo rAmastasmai kacchabandhanavasanamAtramadAt / ataH karmAnusAri phalaM matvA mahatAM bhakti kuruta // 15 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suuktmuktaavlii|| 92 // atha 7-khalatA-durjanatA-viSayerasa virasa bhaje jyUM aMba niva-prasaMge, khala milaNa huve tyUM aMtaraMga prsNge| suNa suNa sasanehI jANi le rIti jehI, khala jana nisanehI teharoM prIti kehI? // 16 // yathA nimbarasAlayorekadezasthayoH samparkAta nimbakaTutAguNa Amrarase samAyAti arthAdAmrasya naisargikaM yanmAdhurya tadapi dA nimbasaMgena kaTutvamupaiti / tathA khalasaMsargAtsajjano'pi durjanAyate dvau zukAviva yadAha__ "mAtApyakA pitApyeko, mama tasya ca pkssinnH| ahaM munibhirAnItaH, sa ca nIto gavAzanaiH // 5 // gavAzanAnAM sa giraH zaNoti, ahaM ca rAjan ! munipuGgavAnAm / pratyakSametadbhavatApi dRSTaM, saMsargajA doSaguNA bhavanti // 6 // ato ghRtaparastrIramaNAdikAtmikobhayalokadurgatiduHkhapradAyikatAdRzI durjanasaGgatiH sadaiva sarvaistyAjyA // 16 // anyacca magara jala vasaMto te kapIrAya dITho, madhura phala cakhAvI te karayo mitra miittho| kapi kalija bhakhevA matsa khelI khalAI, jalamahi kapi buddhI chAMDi de te bhalAI / / 17 // kazcinmarkaTo jalasthamekaM makaramatimiSTa phalaM bhojayitvA mitramakarot / sa khalataro jalacarastu tadIyahRdayameva bhakSitumayatata / tadviditvA buddhimahimnAtaM makaraM tatraiva muktvA samarkaTo jlaadhiraayyo|atH khalena kapaTinA saha maitrI kadApi naiva vidhaatvyaa||17|| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BC / atha saralakapaTimitropari-kapimakarayoH 5-kathAsamudre kazcinmakaraH prativasati, tamekadA tIrAgataM markaTo'pazyat / saralasvabhAvaH kapistasmai miSTa phalaM pradAya tena saha maitrIzvakAra / makaro'pi tadbhakSitvA tadapUrvarasalobhena pratyahamupatIramAgatya tasthau / kapirapi pratidinamanekavidhamamRtopamaM paripakkaM phalamAnIya tasmai snehavazAdadAt / athaikadA sa makarastatphalAni svamakarI bhojitavAn / sApyatimiSTadivyaphalA'zanapramuditA svapatimapRcchat-he nAtha ! tvametatphalamamRtasvAdu kutra kathaM lemiSe ? tenokta-priye ! mamaika: kapiH sakhA vartate tenA'rpitam / tatrAvasare sA'vaka-svAmin ! yaH prANI sadaivedRzAnyamRtopamAni phalAnyanAti, tasya zarIrastha mAdhuryamanupamameva syAt / tato me tasya hRdayamazituM vAJchAsti sAmpratamantarvatnItvAdayamevadohado mamopanno'sti / eSa ke nApyupAyena kATAdinApi tvayA'zu pUryatAm, no ced garne vikRtimupaiSyati / iti makarIvacaH samAkarNya mIno'cintat / eSA'tiduSkarakAryamAdizati, yadi na pUrayiSyAmi tadA'niSTamapi syAditi vimRzya tenoktaM-priye ! duSkaraste dohadasta tastayoktaM nAtha ! chalaprapazcAdinA svamitraM tamatra samAnaya / pazcAdahaM cAturyeNa tadIyahRdayamAMsamazitvA pUrNadohadA bhaviSyAmi / atha tadine sa makarazcintita ijha tatrAgatya tasthau kapinA'rpitaphalamapi bhakSitu naicchat / tadA premapAtreNa kapinA bhaNito mitra ! kipaTa jAtam ? yenaudAsyaM bhajase, sasnehena na bhASase na kimapyasi ? tadA dIrgha niHzvasya kapaTena makarojak-mitra ! ki bacci? aba me priMyakarI makarI kenacidvetunA kupitA jAtA / ato na khAdati, na pibati, mayyAlapati na mayA saha premNA vakti / zatazaH prArthivApi na prasIdatIti duHkhAturAya me'zanalapanAdi kimapina rocate, atonA''gantumapIcchA naasiit| tathApi tavA'tisnehena kathamapyA''gato'sisa *HARI ES Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalI- / 93 // SUBSCRBELIEBERRIBE yAvatsA prasannA na bhaviSyati tAvanme mano'pi svastha naiva syAt / mama tu tatprasAdakRte kRtA yatnAH sarve vaiphalyamIyuH tvaM me snigdhaH arthavarga:2 saravA'si, atastvadupAyena sA prasannA bhaviSyati / atastvaM bhrAtRjAyAM prasAdaya, yenA'hamapi sukhI syAm / taduktamAkalayya kapinA'cinti-sajjanA hi sarvasyApi palahAdikleza mocayantyeva, mama tvasau paramasnehI sakhA vartate / etadIyaduHkhantu mocitavyameveti vimRzya tamavak-sakhe ! cintAM mA kuru, tvaritamahamavazyameva kenacidupAyena tAM prsaadyissyaami| paraM sA jale tiSThati, mitra ! tatra meM gamanaM kathaM bhaviSyati ? tacchrutvA makaro'vak-tatrA'haM tvAM sukhena neSyAmi, tvaM mama pRSThe samAroha, tatrA'haM tvAmaklezena zIghra nayAmi / tataH kapistatpRSThoparyupAvizadatho makarastaM nItvA hRdi mudamAvahana svasthAnaM pratyacalatkiyadaraM gatvovAca-he sakhe ! mama makarI tava hRdayaM bubhukSati / sA sagarbhA vartate, tasyA Igeva dohadaH samutpanno'sti / tacchratvA kapirdadhyau aho! mayA tvasyAtimiSTAni phalAni mojitAni / tatpratiphale tveSa khalatAmeva prakaTayana mAmeva jighAMsati, ato'sau svabuddhyA vazcanIyastadaiva jIviSyAmIti vicArya pratyutpaadhuddhiA kapivihasyA'vocat / mama bhrAtRjAyA maddhRdayaM bubhukSati cetkA hAniH 1 saharSamahaM dAsyAmi / parametacayA tatraiva kathaM noktam ? yato'haM hRdayaM vRkSoparyeva sthApitavAnasmi, tatastatra gatvApi tasyai ki dAsyAmi ? ato mAM pacAsIraM naya / tatra gatvA hRdayaM lAtvA satvaramAgamiSyAmi, tataste paranyai dattvA prasAdayiSyAmi / nirbuddhimakarastadaiva taTamAyayau, kapistUtplutya vRkSamAruroha / kizcidviramya makareNa samAhUtaH kapiravAdIta-re vizvAsaghAtaka khala! tvaM jalacaro'haM ca bhUcara iti tvayA saha mama kA maitrI ? mayA te yanmadhurai phalametAvadbhojitaM tatphalamedarzi / tvantu mAmeva jighAMsasi, yAhi yAhi / Bream Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CROREGARDIRENEWSM lApinovatamanyo'pi yaH kazcana khalena saha maitrI kurute kariSyate vA tasyApi makaravatsa khalaH satyavasare jIvitaM lAti lIsthati cAtaH prANapanasukhAdikApahAriNI khalamaitrI' sarvathA tyAjyeva / atha 8-avizvAsaviSaye-upajAti-chandasivizvAsi sAye na chale ramIje, na vairi vizvAsa kadApi kIje / jo citta e dhIra guNe dharIje, to lacchilIlA jagamAM varIje // 18 // yo hi vizvastena saha kapaTa na karoti, tathA zatrau na vizvasiti punayoM dhairyeNAmuguNaM hRdi dhatte, sanaro lakSmI sukhenaa'moti||18|| indravajrA-chandasi-cANAyake jyUM nija kAja sAratho, je rAjabhAgI nRpa teha maaryo| jo ghaar3e kAka vizvAsa kIgho, to ghUkane vAyasa dAha dIdho // 19 // yathA-cANakyanAmA vijA purA mAyAprapaJcena parvatarAje vizvasta vidhAya pazcAttamupAyena nihatya nijakAryamasAdhayat / tathA jagatka cature kAke vizvAsakaraNAdulUko mRtyumiyAya // 19 // ___ athA'vizvAse ghUkakAkayoH 6-kathAnakam- --- kazcideka ullUkA pratyahaM rAtrau taMtrasthakAMkakulamupadravaMbAsIt / tena sarve kAkA ekatra goSThI vidhAyaitadapAyopAya vyamazana / tadA kAkanAyakI nyagadata vayaM sarve te jetuM na zaknumaH, yataH sa balIyAna vartate / ataH kenacidupAyena ta vizrabdhaM kRtvA pazcAtsa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aveky|2 sUktamukAvalI // 94 // mIhitamanAyAsena sAdhanIyam / yAvadasmAsu tasya vizvAso na bhaviSyati tAvattasyA'pAyaGkartuM naiva zakSyAmaH / ataH prathamamasmAbhistathA vidhAtavyaM yathA'smAsu tasyA''tmIyabuddhirutpadyeta, lezato'pi bhedabuddhina tiSThediti sarvairanumoditam / tadanu sarve kAkAstadantikametya taM namazcakruH sarve ca tatropAvizan / tatrA'vasare teSAM madhye yo nAyakaH sa jagAda-he pakSirAja nizATana ! samasmAkaM svAmyasi, vayaM te prajAH smH| sadaiva tvatsevAyai samudyatAstiSThAmo'to manasi kasmAdapi bhIti maagaaH| asmAsu satsu surakSakeSu tava nAmA'pi lAtuM ke'pi nArhanti kimadhikena ? tavArthe sarve vayaM prANAnditsAmaH / asmAkantu tava sukhenaiva sukhaM duHkhena ca duHkhaM bhaviSyati, atra manasi manAgapi zaGkAM mA kRthAH / pAmasmAsvapi tvayA kRpA vidhAtavyA yataH sevakAH prabhoH sadaiva prasAdameva vAJchanti / yathA'dhunA vayaM pIDyante he nAtha ! tathAgre pIDAM mA dehi tathA sati jIvitadAnamevA'smAbhistvattaH prAptamiti jJAsyAmaH / atha kAkasyedRzaM vacanamAkarya tenoktam-yUyaM sarve mAmabhirakSata, yuSmAkamadyaprabhRti kApi bhItirna bhaviSyati / tanizamya sakalA api kAkA ulUkavacanaM saharSa menire / atha tasminneva dine sa ulUka: katipayaparivArayuto girigahvare tasthivAn vAyasAzca tavAri rakSAkRte tasthuH / tadA pUrvaraM smarantaH kAkA dadhyu:-IdRzo'vasaro na miliSyati, itIdAnImeva samIhitaM sAdhayAma / tadanu te kAkA anukrameNa caMcyA bahUni zuSkandhanAnyekaikazaH samAnIya tatra guhAdvAri samacinvan / tadanu saJciteSu teSu terdhajaladaGgAra samAnIya kSiptamantaH / tata indhaneSu pracaliteSu guhAntaHsthAste ulUkapakSiNo bhasmasAdabhUvuH / tataH kRtakRtyAH kAkAstadartha svacchajalavati sarasi snAtvA svasthAnamaguH / parasparamacuH-bho bhoH ! kAkAH ! pazyata 2 vizvAsamutpAdya duSkaraM yadvairinikRntanamAsIttadanAyAsenaiva sampAditamasmAbhiranyathA tabetra syAt / IAI | 94 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayamatra jJAtuM sAro'sti yadulUko ripoH kAkasya miSTavAkyairvizrabdhIbhya yathA sakUlo mamAra, tathA'nyo'pi yaH ko'pi zatrau vizvAsa vidhAsyati sa nUnamulUkavajjIvitaM hAsyati / ato'haM vacmi durjanajanasya kadApi vizvAso naiva kartavyaH / atha 9-maitrI-mitratA-viSayekari kanaka sarIsI sAdhu maitrI sadAI, ghasi kasi tapa vedhe jAsa vANI svaaii| ahava karahi maitrI caMdramA sindhu jehI, ghaTa ghaTa vadhavAdhe sArikhA ve sanehI / / 20 // yathA-suvarNamagnitApitaM samujjvalati, yathA vA kapaNopalasaMghRSTaM kanaka mahArghatAmupaiti / punaH kanakaM kadApi nijaguNaM na muJcati, tathA parIkSitena sajjanena saha maitrI kartavyA / sa eva sanmitramucyate, yo vipadyapi na jahAtIti suvarNavatsanmitrasya lakSaNamavaseyam / pittalamagnau yathA zyAmAyate, tathA yaH kAryakAle mitraM tyajati, anyadA svArthavazena tamupaiti, IdRzena saha maitrIna vidheyA, yadiyaM satyavasare viphalAyate / yadAha bhASAkaviHsajjana taba laga jANiye, jaba laga par3ayo na kAma / hema hutAzana parakhiye, pItala nikase zyAma // 7 // ataH sAdhujanaiH saha kRtA maitrI sadaiva sukhadA bhavati kadApi duHkhadA na jAyate / yaduktam__ sAdhu mile sukha Upaje, toya mile mala jAya / sAmAne pAvana kare, pote pAvana thAya // 8 // ataH sAdhumaitrI hemopamA jJAtavyA yathA-hemno dahanAdisaMtApe kRte'pi jAtvapi svaguNaM na tyajati, kinvadhikaM dyotate tathA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saka arthavarga:2 kAvalI 15 sAdhajanamaitrI jAte'pyaparAdhe na hIyate, lezato'pi dveSa notpAdayati, pratyuta saMyamaguNA edhante / kiJca-sAdhavo'pakartarapi guNAneva khyApayanti parISahasahane taskRtasAhAyyaM manyate / api ca pUrNacandrodayAtsAgaro yathA vardhate tathA jalayogAzcandrakalA'' nitarAM zobhate / itthaM candrasAgarayoH sneha isa sAdhujanamaitrI pratidivasameghate iti tAtparyArthaH // 20 // sAdhujanamitratopari sahasramallasAdhoH 7-pravandhaHyathA-purA'vantInagare jitazatrunRpasya pArzve vIrasenanAmA kazcana kSatrI jIvikAyai samAyAtastasya tatra sevAyAM mahAna kAlo yaatH| atrAntare rAjJaH kAlasandIpananAmA ripurAsIt sa nirbuddhiH paramAbhimAnI rAjJaH praNAma tadAdezazca na cikIrSati / ata ekadA rAjA sadasi sarvasabhyAnavocata-bho bho ! vIrA ! yo hi kAlasandIpanaM gRhItvAvA''neSyati tasmai satpAritoSika dAsyAmi paraM ko'pi tanAMgyakarot / tadaiva vaideziko vIraseno nRpaM jagAda-ahamekAkyeva tamatra samAnetuM shknomi| rAjA'vaktahi gaccha satvaramatrA''naya tato nRpAdezAtsa tatra gatvA chalaprapaJcAdinA taM nRpAntikaM ninAya / tena ca tuSTo rAjA tasmai dezamekaM dattvA rAjAnamakarot tadinAttasya sahasramalla iti nAma paprathe, sa rAjJaH premapAtramabhUt / kAlasandIpanazca garvamukta vyadhAt tadanu nRpAdezamazeSamaGgIcakre, nRpA''jJayA ca svngrmaayyau| sahasramallanapo rAjasnehitayA'nyAn sarvAn tRNAya manyamAnaH sarvatrAkRtobhayaH kesarIva babhrAma / athaikadA tatra caturbAnI zrutasArasarirAyayo, tadvandanArtha nRpAdayaH sarve lokA aayyuH| sahasramallo'pi nijaparivArayutastatrA''gAt / vanditvA yathAsthAnamupaviSTe nRpAdike loke sa sUrivikajanamuddizya dezanAM prArabhata tathA hi-bho bho ! lokAH sAvadhAnatayA zRNuta-yadiha saMsAre ko'pi zUro, dAtA, vidvAMzca nAsti / vA kasyApi vAkpaTutA XECTEL // 95 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsti tadaitanmAtrameva zrutvA sahasramallo jagAda-bhagavan ! bhavadupAsako bhavadagre'hameva zUrastiSThAmi / yo'haM nRpAdezAtparairagrAhyaM suduSTa l kAlasandIpanamekAkyeva baccA nRpAntikamanayam / itthaM mayi zUre vidyamAne nAsti ko'pi zUra iti kiM brUSe 1 tatrAvasare guruNoktam appA ceva dameavvo, appA hu khalu duddmo| appA daMto suhI hoi, assi loe paratya ya // 9 // . ayamo'syA gAthAyAH-bho! AtmA eva damitavyo vazIkartavyaH, hu iti nizcayena khalu yasmAtkAraNAdAtmA durdamo durjeyo vartate AtmAnaM damana jIvo'smina loke paratra-parabhave ca sukhIbhavati / yataH pareSAM damanena zaurya na jAyate yo hi nijenTiyaH saha nijAtmAnaM jayati, sa eva zUro nigdyte| iti gurUktaM zrutvA saJjAtaviSayavaimukhyaH sahasramallastadaiva tasyaiva guroH pArthe cAritraM llau| punarviharana svaparAtmAnaM punAnaH kAlasandIpananagaramAgatya kAyotsargadhyAnamAzrityAga iva nishclststhau| / ___atha rathavATItaH parAvartamAnaH kAlasandIpanastatra tathAvasthaM tamAlokya samyagupalakSya ca manasi vyacintatU-are ! sa evAdhyamatrA''gato dRzyate dharmadhUrtaH, yaH purAvA''gatya mAM badhvA nRpAntikamanayadeSa eva me vairii| na jAne punarapi kimapi vidhAtumetadveSeNa samAgato bhavedato vadhya eveti dhyAtvA sevakAnAdizad-bho ! enaM ghAtayata / tataste lokAstatkAlameva zastrairakhoSThe NDaizca tADituM lnaaH| paramevaM mahopasarge'pi sahasramallo munistebhyaH kiJcidapi na cukopa na vA manasi khedaM cakAra, kintu sarva lI samamAvena sehe| tataH kramazaH kSapakazreNImArUDho'takRtkevalIbhUya mokSamiyAya / IdRzA sAdhUnAM sadaiva SaTakAyajIvaiH saha maitrI tiSThati ata IzasAdhumireva maitrI kAryA / kina---- HCHAKRA chakkara-88 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avedayaH2 muktaavlii||96|| iha sahaja sanehe je lahe mitratAI, ravi pari na cale te kaMja jyu bndhutaaii| hari haladhara maitrI kRSNane je cha mAse, haladhara nija khaMdhe le phirayo jIva Ase // 21 // sUryakamalayomitrateva yasya svabhAvo nizcalo jAyate tena saha kRtA mitratA yAvajjIva na vimuzcati / yathA kRSNabalabhadrayorabhUd yo hi balabhadraH kRSNazavaM SaNmAsaparyantaM mohavazAnnijaskandhe sthApitavAn / tathaivAnye'pi sajjanaiH saha maitrI kuyuH // 21 // atha mitratopari kRSNabalabhadrayoH 8-kathAnakamyathA purA-dvArikApure dagdhe kRSNabalabhadrau tato nirgatya kAzcidekAmaTavImIyatuH / tatra zrIkRSNasya tRSA lagnA, tena balabhadro jalaM yAcitaH / tatrA'vasare zrIkRSNastaroradhastAdupAvizat balabhadrazca jalaM lAtuM gatavAn / mArge kenacidvairiNA saha yudhyamAnasya balasya vilambe jAte tRSAturaH zrIkRSNacandraH pAdopari padaM nidhAya tatraiva suSpApa, paraM tadIyacaraNe yatpadyalakSmA''sIttaddUrata eva rociSNu vilokamAnastadvandhurmattaH kRSNasya vinAzo mAbhUditi dhiyA pUrvata eva vane vasan jarAkumAro mRgabhramAvANaM mumoca, tena ca taccaraNaM viddhamabhUt / tadA'tivyathitaH kRSNo'pi are kiJjAtamityuccairajalpattadA lakSye saMlagnaM vANaM lAtuM tatrA''gato jarAkumAraH svabANena viddhaM yadupatezvaraNaM vIkSya pazcAttApaM kurvana tadIyacaraNayoH patana bhRzaM zuzoca avadacca-he bandho ! mayA mRgabhrAntyA zaro muktastadAgaH kSamyatAm / tadA kRSNena bhaNita:-he kumAra! tvamitaH satvaramapasara, no cebalabhadraH samAgatastvAmapi haniSyati / atha nirgate jarAkumAre kRSNastadvANamuddadhe, tadA tasya mahatI vedanA'bhUt tena tasya jarAkumAropari vidveSo jAtaH / tata AyuSaH Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSINatvAsathaiva bhavitavyatvAcca sa mamAra / tadanu samAgato balabhadrastamevamavadat-he bhrAtaH ! mayA jalamAnItaM satvaramuttiSTha jalaM piba / itthaM bahudhA''lapito'pi sa yadA nottasthau, cocatAra tadA balabhadreNa jJAtaM, aho ! mama vilambo'bhUttenA'sau kupito na vadati, na vottiSThati, tatastatpadayoH patabijAparAdhaH kSamitazviramanunItazca / aho ! janmata evA'sau roSaNasvabhAvo'sti samprati mama vilambatve vizeSeNa sTo'sti, tena nottarati / ityAdi vilapatastasya mahAna kAlo yaatH| tataH snehAthilaH sa nijaskandhe te nItvA SaNmAsAnitastato bhrAmyana vyatIyAya / kiJcottamapuMsAM tAdRzAM zavAH SaNmAsaparyantaM vikRti nAdhigacchantIti tacchavavikRtizatAvakAzo'pyatra notpede / snehAkRSNazavaM vahan sa balabhadrastaM mRtaM nA'vabudhyate sma / tena saMskArAdikriyAmapi na vidadhAti / tatrAvasare balabhadrapratibodhanAya kazciddevo nararUpeNa tadane tailaniSkAsanayantre sikatA: pIlayituM prArabhata / taM tathA kurvantaM baladevo'vadat-ki bho ! loko hi tilAni nipIlya tailamadhigacchati, bAlukantu na ko'pi pIlayati / tvametatkathaM pIlayasi ? devo'vadat-bhoH / tailamavazyameva nirgamiSyati / baladevo'vak-nahi nahi, etasmAttu rajAMsyevotpatsyante / sikatApeSaNAttailotpattiH kutrApi dRSTA zrutA vA ? etatkarmaNA tvaM mUrkha eva pratIyase / araNyarodanavadeSa te prayatnaH kadApi naiva saphalIbhaviSyati / tadA devo'vadat-bho! ahaM nAsmi mUrkhastvameva mUrkharADasi / yataH SaNmAsamRtamapi bandhuM jIvantaM manvAnastacchavaM vahase / yadi te zavo'yaM jIviSyati tarhi bAlukebhyo'pi tailotpattirmaviSyatyeva / tacchrutvA baladevastvaM mukho'sIti taM nigadyAne yAtastAvatpuro gatvA devo'pi zilopari kamalabIjaM vaptuM lgnH| tadAlokya 17 -BER Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI // 97 // tamapyavadat-bhoH kiGkaroSi ? balevetadupyate, prastare tu kamalAni nopyante / anena karmaNA tvAmatimUrkha janAH kathayiSyanti / devo | arthavargaH 2 jagAda-mo! ahantu mUrkhaH, paraM tvantu mUrkharAja eva lakSyase / yatvaM mAsaSaTkamenaM zavaM jIvitadhiyA vahana budhyase / yadi mRto jIvito bhaviSyati tarhi zaile'pi kamalamupta rokSyatyeva / iti taduktamAkarNya vyacintadvalaH-aho ! kimeSa tathyaM brUte ? tAvadavadhipUrtI zave ca vaikRtyamajAyata tadAlokya kRSNaM mRtamavedIt / tadanu tadIyaM zava kSIrasAgare nikSiptavAn / tatrAsImasnehaM tyaktvA cAritraM gRhItvA tapazcaryAyai tatparo'bhavat / balabhadrasya kathA purAtra dharmavarge 40-prabandhe darzitAsti granthAntare ca vistaratayA vartate, tata eva vizeSadizAvatAnalokanIyA / iha tu prasaGgataH saMkSiptava sA'lekhi / atha 10-kuvyasana-viSayenalina malina zobhA sAMjha thI jema thAe, iha kuvisanathI tyUM saMpadA kIrti jAe / tiNa kuvisana hete sarvathA dUra kIje, janama saphala kIje kIrtikAMtA varIje // 22 // dine zobhamAnaM kamalavanamapirajanyAM mlAnatAmupaiti / yAdRzI sampattiH-zobhA tasya dine vartate tAdRzIrAtrauna jAyate / tathA sadAcAravatAM yA zobhA, yA kIrtiryA ca sampattAzI durvyasanaratajanasya sA pUrvoktA kApi na sambhavati / tAH sarvA api durvyasaninaM naraM tyajanti / sampadAdihInaH kuvyasanI lokanindAmanekavidha duHkhazca shte| ato durvyasanaM tyAjya yena sadAcAreNa janmanaH sAphalya bhavettadA'caraNIyam / kuvyasane tyakte samAzrite ca sadAcAre mokSo'pi sulabhAyate // 22 // taa||97|| GREERSITENAMESAXCE Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BESAKASIXC atha 10-cUta-viSaye-drutavilambita-vRttamsuguru deva jihA~ navi lekhave, dhana vinAza huve jiNa khelave / bhavabhave bhamabUM jiNa UvaTe, kahi vi kona rame tiNa jUvaTe / / 23 / / dyatavyasanI pumAn vizuddheSu devagurudharmeSu rAga na kurute, sanmArga nAzrayati, sarvato'pi bhraSTIbhUya yutaramaNasamAsaktamanA dhanAni gamayati / saMsArasAgarAnmukto bhavituM nArhati / anantakAlaparyantaM bhavAmbudhau bruDanneva klezaparamparAM sahate / yadramaNena nalayudhiSThirAdayo mahApuruSA api rAjyadArAdikaM hArayAmAsurvanavAsAdiklezamapi sehire / sarve zrutA dRSTA ye doSAste dyUta ramamANasyaiva vartante / ataH zreyo'rthinA matimatA tayAjyameva / / 23 // dyUtaramaNatyAgAtsukhIbhavataH puNyasArasya 9-kathAyathA-ihaiva bharatakSetre gopAlapuranagare dhanada ivA'sImasampattimAna rAjapramukhasakalalokamAnyaH purandaranAmA zreSThI nivasati / tasya bhAryA zIlaguNamaNDitA puNyazrIvartate / paraM sakalasamRddhisatve'pi tayordampatyoH putrArtha mahatI cintA''sIt / athaikadA putrArthI sa zreSThI lokoktyA dhUpadIpAdinAnopacArainijagotradevImArarAdha / kiyadinAnyevamArAdhayatastasya sA tuSTA devI pratyakSIbhUya jagAda-vatsa ! kimIhase ? tanmArgaya tadA zreSThI devIM putramayAcata / atha tathAstvityudIrya devI nijasthAnamagAt / stokenaiva dinena tatpatnI garbha dadhAra tatprabhAvataH sA nizi susvapramapazyat / tato jAgRtA sA tatphalaM patimapRcchan / vicArya so'vak-he priye ! tava garne I SEXSTOR E Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI- // 98 // SOCIRBSEKXCL5RY ko'pi mahAna puNyAtmA jIvo'vatIrNo'sti tena sA hRSTA'bhUt / tRtIye mAse zreSThI svAmivAtsalyaM, saGghapajanaM, jinendrArAdhanaM ca mahAmahena cakre / tathA saptakSetryAM yathAzakti dhanAnyadAt puNyazriyAca garbhaprabhAvata uttamA dohadA abhavan sarve ca te dA zreSThinA pUritAH / tadanu dazame mAsi zubhamuhurne svoccasthAnaikasadgrahe sA puNyazrIH putramajaniSTa zreSThI mahotsavaM kRtavAn / tatastasya puNyasAra ityabhidhAnamakarot pazcamAndAtparaM taM lekhakazAlA prAvezayat / sa cA'cireNa kAlena puMso dvisaptatikalAkuzalo'bhavat / tatraiva nagare ratnasAranAmA zreSThI vartate tatputrI ratnavatyapi tasyAmeva zAlAyAmAgatya paThati sma / athaikadA tayA sahakena hetunA puNyasArasya kalaho jAto dvayoH huGkAratukArAdikamabhavat / chAtrairvArite tayoH kalaho yadA na nyavartata, tadA zikSakAH sametya tau vArayAmAsuH / tadA puNyasArastAmuvAca-he ratnavati ! tvaM garva mA kuru, nUnamahaM tvAM pariNIya dAsI kariSyAmi, eSA me pratijJA'bhUt / etatsatyaM kRtvaiva svasthIbhaviSyAmi tayoktaM-kadApyahaM tvAdRzaM rakSaM guNahInaM na vRNuyAm / tvAdRzAstu mama gRhANi mArjayanti jalAhArakA bhRtyAzca vidyante svapne'pyeSa te manoratho na setsyati / tadA puNyasAro'vadata-nUnamahameva tvAM pariNeSyAmi, atra manAgapi sandehaM mAgAH / tataHprabhRti tAvekatra paThantAvapi mitho bhASaNAdi nA'kurutAm / atha puNyasAraH svamandiramAgatya vicchAyavadanaH kutrApyekAntapradeze tsthau| mAtrAdiparivAraiH saha navadati smana ca bhukte| kevalaM tAmahaM kathaM pariNIya kRtAM pratijJA pUrayiSyAmIti vicArasAgare nimagnastathA ratnavatyAstAdRgvAgbANairaGgaSThataH zikhAparyantaM | viddhaH kiGkarttavyavimUDha ivA'dRzyata yadAha-' unnato na sahate tiraskriyAm / / anyacca - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARREARREACTICORNERLEC pAdAhataM yadutthAya, mUrdhAnamadhirohati / svasthAdevA'pamAne'pi, dehinastadaraM rajaH // 10 // iti paramepA tatkRtA pratijJA tAmapariNIya kadApi na gantumarhati punastadudvAhastu daivAyatta iti hetostasya puNyasArasyAdhika vailakSyamabhUt / atrAvasare tatpitA purandaro gRhamAyayo / bhojanasamaye samAkArito'pi puNyasAraH kutrApi kenA'pi na lakSitastadA svayameva zreSThItastataH zodhayannekAnte truTite maJcake vilakSavadanaM suptaM tamapazyat / tadA pitroktam-vatsa ! uttiSTha, bhojanaM kuru, adya kiM jAtaM, yenAtra mlAnamukhaH supto'si ? tenoktaM-he pitaH! tvaM yAhi, bhuGkhvAhamidAnIM na bhokSye / pitA'vak-katham ? putro'gadat-he pitaH ! mayAdya pratijJAtam-yAvadratnavI na pariNeSyAmi tAvadanodake na grahISyAmIti / yAvadiyaM pratijJA me na pUryeta tAvatkathaM bhuJjIya ? ata enAmapUrayitvA prANAtyaye'pi bhojanaM naiva kuryAmiti tathyaM viddhi / tacchrutvA pitroktam- he vatsa ! idAnImadhyayanasamayo vartate'to yatnena vidyAbhyAsaH kriyatAm, pariNayanakAle prApte tvadanukUlayA tayAjyayA vA saha te lagnaM kArayiSyAmi / idAnImuttiSTha bhujyatAM putro'vadat-pitaH ! tAmudvAdyaivAziSyAmi / zreSThI jagau-vatsa ! etadAgrahaM tyaja kiM tvatkathanena tvAM pariNAyayiSyAmi ? mama tu svata eva mahatIcchA vartate tava lagnArtham / puNyasAra Akhyat-putrapariNayecchA piturbhavatyeva / mayA tveSA pratijJA kRtAsti yadratnavatyAH pANigrahaNaM kRtvaivAziSyAmIti / prAnte pitroktam-he vatsa ! uttiSTha, bhojanaM kuru / tasyAH pituH | pArzvaGgatvA tvaduktaM sAdhayiSyAmi / tadanu pitrA saha gatvA puNyasAro bubhuje / atha puNyasAraH pitaramavAdIta-he pitaH! tvamidAnI tatra gaccha, kArya sAdhaya / tadA purandarazreSThI bahuyogyaparivArayuto ratnasAragRhamAyayo / tamAyAntaM viditvA ratnasArastadabhimukhamA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaMvarga: 2 muktaavlii||99|| gAt gRhAgataM taM bahu smmene| svAgatapraznAnantaraM so'pRcchat / bhoH! svAmin ! tvadAgamanenAhamadya svaM dhanyaM manye, gRhaM me pavitramabhUt / ata AgamanaprayojanaM brUhi kAryazcetkimapi tadAdiza / tenoktaM-bhoH zreSThivarya ! matputreNa saha tava putryA lagnaM yadi syAcarhi zobhanaM bhavet / etadarthamevAgato'smi, tacchrutvA ratnasArazreSThinA saharpamaGgIcakre / paraM tatrasthA tatputrI trapAM vihAya jagAdanahi nahi puNyasAramahaM kadApi na variSye, tadanyameva variSyAmi / AjanmakaumAravratinI syAmiti varaM taM tu svame'pi varItuM na kAmaye / tatrAvasare manasi dadhyau purandaraH / aho! idAnImeva yasyA IdRzI nirlajjatA sAgre kimAcariSyati ? paraM ratnasArazreSThinA tadoktaM-he zreSThivarya ! iyaM me putrI mugdhA kimapi na vetti / ata etadvacanena mA khiyethaaH| ahamenAM paribodhya svIkArayiSyAmi tvaM mAnyo'si, svaduktaM sarveSAM zirodhArya mama tu vizeSataH / itthamavasarocitavacobhiH satkRtaH purandarazreSThI nijAlayamAgAta sarvamapi putrAya nyavedayat / tadA puNyasAro manasi nizcikye yatkadApi sA mA svecchayA na variSyati paramahaM nijagotradevyA datto'smi / ata etadartha saiva samAgadhyA sA'vazyaM madIpsitaM pUrayiSyati / iti nizcitya dhUpadIpanaivedyAdibhiH pratyahaM trisandhyaM tAM gotradevImAgadhituM lagnaH / athaikadA tuSTA devI taM pratyakSIbhUya jagAda-vatsa ! tavArAdhanena tuSTA'smi svepsitaM prArthaya / so'vadathe mAtaH ! yadi prasannAsi tarhi ratnavatI mAM yathA vRNuyAttathA kuruSva / etadarthameva samArAdhitAsi / devyuvAca-astu sApi tubhyaM dattAtra saMzayaM mAkArSIH / ityudIrya devyadRzyA'bhUt puNyasAro'pi dRSTaH svakAryamadhyayanAdikaM sayatnatayA kattuM lagnaH / atha puNyasArasya kenacid dyUtakAriNA saha saGgatirjAtA tata:prabhRti sa dyUtAsakto'bhavat / athaikadA rAjJA lakSamUlyakamAbharaNaM purandarAya rakSituM dattaM kathitazca kAryakAle tvayaitadAtavyaM gRhe sthApyatAmidAnImiti / so'pi tadAbharaNaM pRthageva surakSitapradeze sthApitavAn / 3-SCC / mAM yathA vRNuyAnI jagAda-vatsa ! tabArAdha dhapadIpanaivedyAdibhiH prajagotradevyA datto // 99 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyasAreNa tadAloki, athAnyadA tadAdAya te puNyasAreNa hAritam / kiyadinAnantaraM rAjJA mAgite tasmin purandaro gRhamAgatya tatra maJjUSAyAM samudghATitAyAM tamA'pazyattadA sa puNyasAramapRcchat / he putra ! mayA'tra tvatsamakSe rAjakIyamAbharaNaM sthApitam / paramatra tama pazyAmi kiM tvayA nItaM tat ? nRpo'dya mArgayati-putro'vak-mayaiva gRhItam / tadA pitroktaM tadAnIya dehi rAjJe deyamasti / piturvacanaM zrutvA tadaiva sa nijagRhAcintAturo niragacchat grAmAdahirAgataH sa sandhyAM vilokya nizi kutra kathaM vrajeyamiti vicintya tatraikasya vaTavRkSasya koTare smupvissttH| itazca nizi putramapazyantI tanmAtA zreSThinamavak-vAmin ! puNyasAsaka gataH ? zreSThI nyagadata / mayA rAjJo lakSamUlyakamAbharaNaM sthApitaM tattenA'pahRtamato mayaiva zikSArtha nisskaashitH| hA ! rAtrau tvayA putro niSkAzito dhanyo'si, yAhi, satvaraM saMzodhya putramatrAnayeti bhAryoktyA purandaraH svayameva sarvatra saMzodhitumalagat / sarvatraivAnviSTo'pi kutrA'pi tacchuddhirna labdhA / itthaM putraM zodhayatastasya sakalA rajanI niragAt / yadA nagarAntastasya zuddhirna labdhA tadA zreSThI prabhAte jAte nagarAdahiritastatastaM saMzodhayannAsIt / itazca yadhRkSakoTare sa tasthivAna, tavRkSoparyAgate dve striyo mitha evamAlapituM lgne| yathA tayorekA'vak-ayi sakhi ! adya me kasyApyadbhutakautukasya dikSA vrtte| dvitIyA'vadat kuna ? sAvaka-sakhi ! itazcatuHzatakrozopari vallabhIpuranagaraM vartate / tatra dhanapravaranAmA mahadhikaH zreSThI nivasati, tasya saptaputryo vidyante / tA yuvatIH pazyatA pitrA varacintAM kurvatA lambodaro devaH | samArAdhitaH sa pratyakSIbhUya tamavocata / amukamAse amukatithau nizi prathamayAme nagaradvAre strIdvayA''gamanAnantarameka: | pumAn mahAmAgyavAna sakalaguNavAnAgamiSyati tasmai tvayA saptava kanyA deyAH / iti hetunA sa sakalAM vivAhasAmI sajjIcakre SUBSCRIBUSIR-USEBERRY Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayA sukamuktAvalI sundaramadbhutaM vizAla maNDapamarIracat / tena vivAhotsavaH prArambhi paraM varasya niyamo'dyAvadhi na jAtaH / devoditadinamadyaivAstIti tatra gatvA kautukaM draSTavyaM ki bhavatIti nizcitya taM vRkSamabhimantritavatI / tadA sa vRkSaH samuDDIya kSaNAdeva vallabhIpuraparisaramAgAt / tatra ca te striyau tato vRkSAdavatIrya rAtreH prathame yAme dvAraM pravizyA'ntarAgacchatAm / tadanu puNyasAro'pi tatkoTarAbahirbhUya tadanupadaM tadvAreNa purAntaH prAvizat / tatrAvasare devatoditavacanAnusArataH strIdvayapravezAnantaraM prathame yAme pravizantaM tamAlokya zreSThibhaTAstaM puNyasAraM zreSThisamIpamAninyuH / zreSThathapi taM kanyAvaraM matvA ghanaM satkRtavAn / tadA so'cintayadeSa maharddhirbhUtvA mAmaparicitaM kathamevaM satkaroti ? tataH zreSThI mahatA satkAreNa jagAda-he mahAbhAgya ! mama sapta putryaH santi tAstvamudvahastra / tacchRNvan puNyasAro manasi nitarAM jaharSa tatastamuttamavastrAbharaNairalaMcakre / tadanu varo ghoTikArUDho mahatA mahena nRtyagItavAditraiH saha pauralokaiH pure babhrAma / tato vidhinA tAH saptakanyAH puNyasAraH upAyaMsta / karamocanavelAyAM sa zreSThI puNyasArAya varAya pracura dhanamadAt / jAte ca vivAhe tasya saptabhaumaM prAsAdaM zayanAya dattavAn / tatra prAsAde saptapatnIbhiH saha puNyasAraH saptamyAM maalaayaamaagtH| tatra ca tAH saptabhaginyaH parasparaM kalAM vikalA bahirlApikAmantApikA kAvyanATakAdikazca sarasamAlapanti / paraM tasmai kimapi na rocate yatastatrAvasare tanmanasi mahatI cintaa''siit| mayA nRpasthApitamAbharaNa dyUte hArita tadartha matpitaraM rAjA kiGkariSyati ? yadi te striyo gamiSyatastarhi mama kA gatirbhaviSyatItyAdi cintAturaH puNyasAra AsIt / tAzca nAnAvidhahA-- vabhAvAdikaM darzayantyo muhastamAlApayanti, paraM sa tu cintayA kimapi nottarati / tatrAvasare taM cintAturaM zUnyamAnasaM viditvA vAsu kAcidapRcchat-he nAtha ! ki kSudhA bAdhate ? tenoktaM nahi nahi / sayoktaM tarhi cintAturo maunaM kathaM bhajase 1 tenoktamanya 1000 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SENILAYASAHEBAR kimapi nAsti, paraM dehazaGkA nivartayitumicchAmi / tadaiva saptamI sudakSA guNasundarI strI bhRGgArake jala lAtvA jagAda-nAtha ! uttiSTha, tatastayA saha puNyasArastatra bahirgatavAn / paramasau dadhyo-etA hi mama grAmanAmAdikaM na vidanti / etAstyaktvA yadi gamiSyAmi tahi pariNItAnAmAsAM kA gatirbhaviSyati sarvAzca mahAduHkhinyo bhaviSyanti / ataH kimapi sUcanIyaM tato gantavyamiti dhyAtvA tatra kuDye tadaivaM likhitvA nIcairudatarat / tathAhi "kyAM govAlaya vallahI, kyAM lambodara deva / Avyo beTo vahi vasaNa, gayo satta pariNeva // 11 // atha bahirAgataH sa tAmavAdIta-ayi preyasi ! tvayAtraiva sthIyatAm / ahaM zaucaM vidhAya samAgacchAmi, sA tatrA'tiSThata / puNyasArastotre vaJcayanitastataH pazyan drutaM vrajana vaTavRkSakoTare tasminnatiSThat / tAvatA nagarakautukaM vIkSya te striyAvapi tatra vRkSe samupAvizatAm / mantraprayogeNa kSaNAdeva sa vRkSo gopAlapure nijasthAne samAgatavAn / te vanite nijAlayaM jgmtuH| pazcAspuNyasAro'pi koTarAdahiya nagarakautukaM vilokamAnaH kutrApi catuSpathe'tiSThat / tAvatputra zodhayanpurandaraH zreSThI ttraa''yyo| putradarzanAdatihRSTIbhUya putraM gRhamanayat / tatra pitA'pRcchat-he vatsa ! tvaM kutrA''sI: ? ahaM sarvatra vilokayanaiva tvAM kutrApyapazyam / tadA so'vak-he pitaH / tvameva nijagaditha yadrAjakIyaM sthApitamAbharaNamazeSamAnIya dehi tadeva lAtumahaM gata Asam, tato dyUtakAripArzvataH sarvAnyAbharaNAni samAnIya pitre dadau / zreSThayapi vAni lAtvA nRpAya samarpayat / itazca vallabhIpure sA guNasundarI tatraiva ciraM sthitvA prAramapazyantI tatrAgatya tAH sarvA api bhaginIstatsvarUpaM nyavadat / samapAtopamamudantaM zrutvA vicchAyavadanAH sarvA api cikhidire / jAte ca prabhAte bhitto tallikhitAM gAyAM vAcayitvA zAtaM Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavargaH 2 PW ME yatko'pi vyasanI naH pariNIya gopAlapuramagamat / tadanu tAsAM pitrAdibhirapyetadviditvaudAsInyaM leme / tatrAvasare guNasundarI patara- muktAvalI- mAcacakSe / he tAta ! zokena kim ? mAM 'veSa kurutato'haM SaNmAsAmyantare taM saMzodhyAjJAnayAmi nAtra sNshyiithaaH| yadAha udyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmIH, daivena dayAmiti kApuruSA vadanti / daivaM nihatya kuru pauruSamAtmazaktyA, yatne kRte yadi na siddhyati ko'tra dossH||12|| sarva hi yatnataH prApyate, tadA tasyai veSaM samarpya zakaTopTeSvanekeSu kreyavastUnibhRtvA'nekaparivAraiH saha tAM kanIyasI purvI guNasundarI bhartuH zuddhaya prAsthApayat / tataH prasthitA sA kiyadbhirdinagopAlapuramAgAt / tatra ca viziSTa ratnAdi lAtvA tatratyanRpAyopahRtavAn / rAjA ca kuzalapraznAdinA satkRtya tasya nivAsAya caikaM mahAbhavanaM samarpitavAn / tatra sthitvA sukhena nAnAvidhaM vyApAramArabdhavAn / alpadinaireva tatra prakhyAto'bhavad guNasundaranAmnA sarve ca vyApAriNastatpArdhamAgantuM lgnaaH| puNyasAro'pi tadantike krayavikrayAvAlokituM lagnaH / tamupalakSya puMveSe vyApArayantyA guNasundaryA nizcitam / yadayamevA'smAkamudvoDhA'sti tena hetunA tatsAkaM mahatI maitrI cakre / tataH prabhRti dvayormahAna snehaH paprathe caikaM vinA'parasmaikimapi na rocatesma / atha guNa sundarasya vaidezikasya guNasampatyAdikamAlokya sA ratnavatI pitaramavocata / he tAta! mahyaM guNasundara eva rocate, atastameva vRNomi, tena saha mama pANigrahaNaM kAraya / tacchratvA ratnasArazreSThI nijaparivArayutastadantikamAgatyaivamavadat he guNasundara ! tvaM mama putrI pariNaya / yathA guNairudAraistvaM zomase, tathaiva sApi sakalailalanAguNa rUpaizca zobhate / tadAkaye manasi so'cintayat-hA deva ! tvayA prathama RAINITABHABUSARMERA: Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamedarza duHkhaM dattaM / punarasyA api ki ditsasi / tathApi tadavasare yathA bhAvyaM tathA bhaviSyatIti vimRzya guNasudarastaktimaGagIkRtavAn / tato mahotsavena ratnasArazreSThI nijapurvI ratnavI guNasundareNa sAkaM paraNAyitavAn / atha ratnavatIpariNayaM zrutvA puNyasAraH kuladevImavadat-mAtaH! tavA'pi vacanamalIkamabhavat yadratnavatyA guNasundareNa saha vivAho jAtaH / devyavadata-putra ! madvacanaM vRthA nA'bhUna bhaviSyati puNyasAraH punaravadat-mAtaH! sA parastrI jAtA sA madupayoge nAgamiSyati / devI jagau tvaM nizcinto bhava, sA ratnaktI tu pUrvameva tubhyaM mayA dattA / sA kadApi parastrI nA'bhUnna bhaviSyati tataH sa devIM praNamya nijakArye lgnH| tato guNasundareNa saha tasyAH sneho vavRdhe, yathA nakhamAMsayorasti, paraM dAmpatyasaMyogasambandhastayostAvadaprakaTita evA''sIta / athaivadA guNasundarI dadhyo-yanmayA pratijJAtaM tasyApyavadhirAsanno dRzyate / patiH prAptastatra saMzayo nAsti, ato mateviyogajaduHkhasahanamanucitameva / iti kenApyupAyena pati vyaktIkRtya sukhamanubhava nIyamiti vicArya zmazAnabhUmau citA kAritA / tasyAM martukAmo'bhavad guNasundarastatsvarUpa sarve'pi nRpAdayo vividuH| sarveSAM vismayo jajJe yatkena hetunA guNasundarasArthavAho navayauvanazcitAM praveSTumicchati ? kAraNantu ke'pi na viduH / sarvatra nagare hAhAkAro jAto nRpo dadhyo-yadi sa evaM vidhAsyati tadA me mhtypkiirtibhvissyti| yadetadrAjye'mukaH sArthavAhazcitAM pravizya mamAreti / atastathA sa na kuryAditi yatitavyam / tadanu rAjA svayameva guNasundarAntikamAgatya tatkAraNamapRcchat / bahudhA pRSTo'pi sa | kimapi nottatAra / tatrAvasare kenaciduktaM-he svAmin ! sa guNasundaraH puNyasArasya mahAna snehI vartate etAdRzaM mitraM tasyAnaOM ko'pi nAsti / ata enamAdiza, sa tadantikaM gatvA kAraNaM pRcchenivArayecca / tadAkarNya nRpeNoktam-bhoH puNyasAra ! tava pitraM BREAKISEKX-8 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apaH 2 suuktmuktaavlii||102|| kimartha mriyate ? tadenaM pRccha nivAraya ca / atha rAjAdiSTaH puNyasArastatpAmAgatya tamavaka / he mitra ! tava kimabhUyena yauvana eva mumUrSasi ? tatkAraNaM vada yena tadupAyaM kuryAm / asati pratIkAre'hamapi tvayA sahaiva mariSyAmi kSaNamapi te viyogo mayA naiva sahyate / tadA ciraM niHzvasya so'vak-he mitra ! mama yadbhUtaM tasya prakAzenA'pi kiM syAt 1 ata etadviSaye kimapi mA pRcch| puNyasAreNa punaruktaM bho ! yadi mAM mitraM jAnAsi tarhi rahasyagopanaM sarvathA naiva yujyate yaduktamprIti tahAM par3ado nahIM, paDado tahAM zI prIta / prIti vice par3ado kare, vahI bar3I viparIta // 13 // ityAkarNya tenoktaM-he mitra ! tvaM me mahAmitramasi / tvaM mahatAgraheNa pRcchasi tena tvAM nijedRzaduHkhasya kAraNaM vacmi, zanaiH zanaiH karNe nyagadata-kuDye yadalekhIstatsmayate na vA ? tanizamya puNyasAro'pyavadata-satyameva mayA'lekhi / tatrAvasare sarvamAdito yathA jAtaM tathA sA jagAda / sarva zrutvA puNyasArastadaiva svagRhAd strIparidhAnIyavaskhamAnAyya tasyai samarpayat / mUlatacaM vidantaH sarve nRpAdaya AzcaryamApuH / tatrAvasare ratnasAraH zreSThI nRpaM vyajijJapatsvAmin ! mama putryAH kA gatiH 1 nRpo'vaka-sApi puNyasArasya bhAryAbhUt / tadanu tAmapi satkRtya mahatA mahena gRhamAnayat / tadA tanmanasi pUrvajAtakalahadveSo lezato'pi nAsIt / tasyA api purAtanakalahakAlInapratijJA vismRtirevAbhUt / tatastayorapUrva evAnurAgaH parasparamudait / tadanu guNasundarIbhavRmilanavArtAmAkarNya tA api SaDbhaginyastatrA''yayuH / tatastAbhiraSTAbhiH patnIbhiH | saha deva iva sa sukhamabhukta / tatra nagare tadabhito'pi sarvatra puNyasArasya kIrtiH prasasAra / tatrAvasare tannagarodyAne caturbAnI zIlandharAcArya AgAt / vanapAlena tasya vardhApanaM nRpAya niveditam / rAjA vanapAlAya yatheSTaM dhanaM dade / tadanu ACCORRECTOR:-RSS // 1.23 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saparivAro rAjA taM vandituM tatrA''yayau / sarve lokA bandanAnantaraM yathAyogyasthAne samupAvizan / tadA gururavasarocita vyAkhyAnaM prAreme tathAhi-bho lokA ! sarve padArthA vinazvarA dRzyante / paramavinAzI sarvatra sahAyako dharma evA'sti / sa savaiH sadaivA''rAdhanIyo yastaM prApyApi na karoti sa evAtimaDhaH / yata: apAre saMsAre kathamapi samAsAdya nRbhavaM, na dharma yaH kuryAda vissysukhtssnnaatrlitH| bruDan pArAvAre pravaramapahAya pravahaNaM, sa mukhyo mUrkhANAmupalamupalabdhaM prayatate // 1 // iha dustare saMsAre mahatA kaSTena mAnuSyaM prApya yo dharma na kurute tasyA'lampamidaM mAnuSyaM mudhaiva yAti / atha dezanAnte purandarazreSThI gurumapRcchat-he svAmin ! puNyasAraM varItuM ratnavatyA iyAna vimarzaH kathamudapadyata ? gururavadat-zrUyatAma, eSa puNyasAraH pUrvajanmani saMyama lalau / paramasau kAyagupti samyaktayA paripAlayituM na zazAka / kevalaM saptapravacanamAtR reva sukhena paryapAlayat / tenAtra bhave saptadArAna sukhenA'labhata / aSTamabhAryAprAptau cAsya vilambo jAtastatra kAraNamaSTamI kAyaguptimavagaccha / guru bhASitametadAkarNya samutpannavairAgyatayA tadaiva purandaraH zreSThI dIkSAmagrahIt / zuddha sAdhudharmamAcarya prAnte devagatimApa / tadanu puNyasAro nagarazreSThI babhUva / tato dharmamarjayana nyAyato dhanaM vardhayan vAkye putraM nijasthAne saMsthApya mAryAbhiraSTAbhiH saha saMyamaM paripAlya devagatimagacchat / mo mavyAH ! eSA kathA'smAna yacchizayati tadAkarNyatAm-pUrva yadAsau dhUtavyasanI babhUva 8 tadA nRpasthApitaM lakSamUlyAbharaNaM corayitvA te hAritam / tataH pitrA niSkAsitaH kutrApi tarukoTare tasthivAn daivAtpariNItAmina Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavarga:2 voDhAmi: sarasaM bhAktio'pi kiJcidapi vaktuM nAzako bhRzaM pazcAttApamakarot / sarvametad dhAtavyasamAdeSa puNyasAro'sahata punarvAsau. muktAvalI- tajjahI tadA tasya nAnAvidhaM sukhamudiyAya / sarvatra kIrtiH paprathe, prAnte saMyamaM gRhItvA''tmahitaM kurvan devagatimApa, ataH sarvathA // 1.3 // tavyasanaM heyameva sarvairiti // 23 // atha 11-maaNsbhkssnn-vissye| indravajA-vRttamje mAMsa lubdhA nara te na hote, te rAkSasA mAnuSa rUpa sohe| je mAMsabhakSI narake hi jAve, chor3e bhalA te svarage sidhAve / / 24 // | bhoH sajjanA- iha yo mAMsamatti sa nararUpadhArI rAkSasa eva pratibhAti / Idazo jIvo dhruvaM nArakI narake punargantA tatra sandeho nAsti, ato mAMsAzanavyasanaM sarvathA ziSTajIvastyAjyam / kizva-nijaprANavadanyeSAmapi jIvAnAM prANA: saMrakSaNIyAH kadApi tadvinAzo na karaNIyaH, tatyAgAne dayAlavA satpuruSA-nizcayena kharge :prayAnti // 24 // 11 atha mAMsamahAryatAsiddhiM kurvato'bhayakumArasya 10-kathAmagadhAdhIza zreNiko nRpo rAjagRhe niksati tasyAbhayakumAro maMtrI-vartate / tatrAnyajha rAjasabhAyAM kathAprasaGgataH kazcinmAMsa lolupaH kSatriyo jagau-svAmin / adya va ApaNe mAMsasya mahAryatA nAsti / alpenApi mUlyena yatheSTa lamyatetaditi zrutvA'maID yakumAro manasyavadatta / yo hi jIva ghAtayati tasyaiva mAMsaM sulabhamasti / mama tu durlasameva pratibhAti, ato'dya mAMsasaulampavaktA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so yena kenApyupAyena pratibodhanIya iti vimRzya sa maunamAzritya tsthau| atha sabhA visRjya napo'ntApuramAgAcAnye'pi zrImanto janAH svasthAnamIyuH / atha rajanyAmabhayakumAraH prathamaM mAMsasaulabhyavAdino mahardhikasya gRhamagAt / pradhAnaM gRhAgataM vIkSya yathocitaM satkRtya kRtAJjaliH so'vadat-svAmin ! adya me saubhAgyamudghaTitaM yattvAM gRhAgataM vIkSe / prabho ! kAryamAdiza tadA kumA reNoktama-sampati nRpazarIre'kasmAnmahAn roga utpede vaidyaH kathayati rogo mahAnasti / ato yadA'sau rAjA seTakapoDazAMzaparimitaM sapAda evaM mAMsa bhuJjIta, tadAzogyaM labdhuM zakyate / ata Agato'smi rAjAgre vayokta mAMsasaulabhyamiti tatvAvanmitaM'hadayamAMsaM dehi / yatsatvaraM rAjAnaM nIroga kuryo tadAkaye rAjamAnyo'pi so'vadat-he nAtha! etatta dRSkaramasti. ahaM dhanaM dadAmi mAMsa tvanyata eva lAtvA kArya sAdhaya yatastvaM matimatAmagresaro'si mAM muzca / tadA punaruktamabhayakumAreNa bho| rAjJastu mAMsApekSA vartate tadIyatAm / tadA punaH so'vak-evaM mA kuru matto lakSamitaM draviNaM gRhANa / tato'nte lakSadvayamudrAM lAtvAkumAro'paragRhamAgatya tathaiva tamapyavAdIta tenApi kumAramadhikamanunIya mAMsamadatvA tAvadeva dhanamadAyi / itthaM sakalarAjamAnyazrImadgRhANi gatvA mAMsavyAjAdanekalakSamudrAM gRhItvA nizAnte gRhamAyayau prabhAte ca kumAro rAjasabhAmAgataH / tadA sarve te samAgatA rAjAnamanAmayamacchan / nRpastadA savismayaH kumAramukhamAlokate tatrAvasare kumAro'vadad mahArAja ! gate'hani sadasyete sarve mAMsasaulasyaM jagadu / ato'haM rAtrau sarveSAM gRhANi gatvA mAMsa yAcitavAn, kenApi tanna dattaM sarve yatheSTadhanavitaraNameva cakuH / rAjan ! yadi mAMsaM sulamaM mavettahi bhavadartha seTakasya pozAMzaparimite sapAde hRdayamAMse mArmite'pi lakSadvilakSadhanAni kthmete'duH| tadAkarNavantaste sarve pAdhvamatamUrdhAna eSa tasyuH ke'pyamimukhaM draSTuM na zekuH / tadeva sarve mAMsa RRENERRORISEXERY Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktaavlii||104|| bhakSaNaM pratyAcakhyuH sarve jIvAH sarvataH priyatamA jIvitAzAmeva vahanti mRtyaM naiva vAJchanti / avo jIvaM hatvA ye tanmAMsamaznanti te'vazyaM narakaM vrajanti tasmAna mAMsabhakSaNaM sarvathA sarvaistyAjyameva / punaretadeva spaSTIkartumAha-yathA ye mAMsAzino bhavanti te mahAnti duHkhAni prApnuvanti mRtvA cAntejazyameva kAlikazUlikapramukhA isa narakamadhigacchanti / / atha mAMsabhakSaNAnarakaM prAptasya kAlikazUlikasya punastasyAgataH svargatasya sulasasya 11-kathA yathA-AjagRhe nagare kAlikAliko mAMsAzI nivasati mAMsadhanalolupatvAtpratyahaM sa paJcazatamahipAna nihanti / itthamAjanma jIvAbhimatastasya vArdhakye maraNasamaye mhaaduHkhmutpede| duHkhArtasya tAtasya tadaHkhAvavAtAya nAnAvidhacikitsAmakArayatsulasaH paraM kRteSu pratIkAreSu yadhikameva jAtam / tadA sulasaH pituHkhApanodArthamamayakumArapArzvamAgatya namaskRtya vyajijJapata-re svAmin ! mayA piturduHkhopazamAya bAba upAyAH kanAH, paramupAye sati tApazAntina jAyate, kintradhikaM vardhate, tatra ko heturiti kathaya ! iti sulasapraznamAkalayya kumAreNAcinti-asau mahApApI nana naraka yAsyati tata IzI vedanAmanubhava ti / tatastamevamavAdIta-he sulasa ! taba pitA yAvajI krUrakarmAkarod dharmantu svame'pi nA'kRta / atastasya sukhakRtkRtopyupAyo nAbhUt kharoTrAderiva tasya kliSTopacAraireva zAntirbhaviSyati / ataH paraM bhUmau sUcImukhA''yasAstaraNe taM svApaya yadA tasya pipAsA bhavecadA svaritamatyuSNaM vAri pAyaya zItalaM susvAdu jalaM mA dehi / tadapa surabhizItalaM tailaM mA mardaya, kintu viSThAmeva vilepaya, tadA sa sukhI bhaviSyati nAnyatheti nizcitaM jAnIhi / atha kumArakathanAnusAratastathaiva kRte tasya zAntirabhUttadA tenoktam-3 putra ! IMR104 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma adyayaM zayyA sukhakarI vidyate / jalamapyadya zIlaM sukhapati, lepo'pi surabhirmaanadhika rocate / etAvadinamI daza upacArastvayA kathaM na vidadhe ? avaizmatirhitairuAcAraH sukhaM manyapAnaH sa AyuHkSaye mRtvA saptama narakaM praap| atha tadantimakriyAkaraNAnantaraM so'pi taskuTumbargaH sulasaM pratyavocata-he sulama ! tvamidAnI pitRkRtyamAcara kuTumba poSaya, no ceismA kA gatirbhaviSyati / tadA sulasojadat-bhoH kuTumbavarga ! tvaduktaM satyamasti paraM tathAcaraNena pitA me yAdRzIM duHkhavedanAmanmabhUtsA bhAdbhirapi dRSTA / ahamapi tathA karaNena tAmeva yAtanAM mokSyeto'hametatpApaM na cikIrSAmi / tadAtairuktaM he sulA tapApato mA bhaiSotaH sarve'pi vayaM tatpApaM samaM vibhajya lAsyAmaH, tatastava tAdRzI vedanA nodeSyati / tatrAvasare sulasastatsamakSameva samIpasthena kuThAreNa nijacaraNamabhAMdIt / tadA taduditavedanAditaH sa sulasaH parivAramavaka he mAtaH! he bhrAtaH he mitra ! mamedAnI kuThArAghAtenA'sahyA vedanA jAyate / bhavadbhirapi kizcitkiJcid gRhyatAM vibhajya bhavadbhigRhItAyAM tasyAM mamAlpaiva sthAsyati / tairuktaM bhoH surusa samidAnImudaraM nijakareNai samarpa zUlaputpAdayabhitra svayameva pAdaM chittvA vedanAmutpAditavAnasi / punarasmAMstAM vedanAM vibhajya lAtuM kathayasi / sA'smAbhiH kayaM gRhyeta ? yataH svakRtaM karma svenaiva bhujyate / tacchrutvA sulasojadata-moH kuTumba ! yadImAmalsIyasI vedanAM bhavadbhivibhajya lAtuM na zakyate tahi jIvaghAtodbhutamahApApa matkRtaM bhavantaH saMvibhajya kathaM lAsyanti ? ato yena yAdRzaM dharmyamadharma vA kArya kriyate, tenaivAtra paratra ca sukhaduHkhAtmakaM tatparipArka bhujyate / anyakRtaM karma cA'nya va sujyata iti siddhAntitaM vItarAgairato'haM bhavatprerito na kadApi pitRkRtyaM kariSyAmIti sulasokamAkarNayantaste sarve tatsatyaM menire / kizcAtra saMsAre yathA pakSiNo nizi kutrApyekatra vRkSe tiSThanti prage ca te dazadikSu yAnti / KOLKAROBARBIRDORIES Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saka artha muktAvalI-10 SAIREXICORRECTEDUCAR tathA manuSyA apyekatra putrakAlajayAdhumitrAdibhiH saha tiSThanti mRtvA ca punaryatra rAtra svamanarakAdo gacchanti / punarekA pakSiNa iveme parivArA naiva misanti tato'haM pArSa durgatidAyakaM kadApi naiva cikIrSAmi / athaitaddharmanizcayaM matvA te. kuTumyA:svasta kRtye lagnAH / sulaso'pi kumAramAcchaya dharme dAkhyaM vidadhaddharmamArAdhayamAyuSaH kSaye kAlaM kRtvA dharmapramAvAddevo jAtaH / mo. prANinA ! etatkathAsArametadevA'vagacchata yatkAlikaliko mAMsAzitvAdatrA'sahyamavAcyamanekavidhaM duHkhamanubhUya paratra saptamaM mahAna duHkhapradaM narakamApa / tatputraH sulasastatpratyAkhyAya dharmamArAdhya devagatimIyivAna / ato bhavanto mAMsAzanaM tyajata dharmamArAdhayata atha 12-caurya-viSaye-indravajrA-vRttamcorI karantAM bhaya citta bhrAnti, vizvAsa jAve nahi saukhya zAnti / donuM hi loke bahu duHkha bhoge, maNDIka jaise iNahI kujoge / / 25 // __caurya kurvatAmadhamAnAM cetaH satataM bhItyA bhrAntamiva lakSyate tatasteSu dasyuSu ke'pi no vizvasanti / punastadyogAdeva maNDIkanAmA taskaro'smin loke mAritastADito'tinindayA saha zUlikAropito'tikaSTamasahata / tataH paratra sa cAtidussahAM nArakI vedanAmanvabhUt / atassamyebhevyairduHkhasantatimUlaM stainyaM tyAjyameva // 25 // atha cauryaviSaye maNDIkacorasya 12-prabandhaHyathA-venAnadItIre zmazAnabhUmau maNDIkanAmA cauro gupte bhUmigRhe niksati / tasyaikA bhaginI kumArI vartate sa ca gRhAntaH BBBBBBC%95/ Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RESOURCELEBER kUpamekaM kRtavAnasti sa coritaM dhanaM yena bhAravAhinA samAnayati taM sarva tatra kUpe pAdaprakSAlanavyAjAtyAtayati / yathA sa tato bahiretuM na zaknuyAt sa rAtrau corayati dine ca nRpasadanaprAkArAntike samupaviSTastatrAgatalokAnAM vasanAni sIvanArtha gRhNAti, punastAni nAnAvidhAni sevitvA tatpradAtuM tadgRhe yAti / tatra gatvA sarvatra vilokya tadbhedaM jAnAti rAtrI ca dinadRSTaM sarvasvaM tasya corayati / itthaM mahAcauraH sa paurANAM sarveSAM dhanAdisarvasvaM corayAmAsa paraM kadApi kenApi na dhRtaH / tata ekadA hRtasarvasvAH sarve lokA militvA mUladevanRpapArzvametya tatsvarUpaM vyajijJapan / tadA sa mUladevo nRpastacauragrahaNAya sakale pure paTaI vAditavAn paraM ko'pi cauragrahaNAya paTahaM na spRSTavAn / tadA rAjA svayameva cauranigrahapratijJAM vidhAya paTahamaspRzat / tato rAjA rAtrau nAnAveSaNa sarvatra babhrAma, athaikasyAM rAtrau kasyacittApasasyA''zramAntike mahAraGkaveSeNa guptAsiH suSvApa / tatra bhAravAhijighRkSayA sa maNDIkacauraH samAgatya tamutthApitavAn / tadA tena saha coritadhanagranthi mastake nidhAya mAravAhaveSI nRpo'calat / gRhAgatazcoro anthimuttArya bhaginImavak-bhagini ! enaM pAdazaucAdikaM kAraya / tatastaM tatra kRpataTe samAnItavatI, pAdaM prakSAlayantI sA tanmRdutvaM jAnaMtI dadhyo-na hyasau bhAravAhI ko'pyasAvuttamaH pumA~llakSyate, ato'sau kUpe na pAtyaH kintu rakSaNIya iti vimRzya sAvaka-he mahAbhAga ! tvamitaH satvaraM palAyasva no cettvAmatra kUpe pAtayiSyAmi / atha naSTe rAjJi kizcidviramya tayA pUcakre / he bhrAtaH ! bhAravAhI palAyitaH, dhAvasva 2 gRhANa 2 iti zrutvA so'pi khaDgapANistadanu javAdadhAvata / anupadamAyAntaM tamAlokya mahatA javena dhAvamAnaH kSitIzo jhaTityeca nijasadanamAgatya suSvApa / tasyA'nupRSTamAgatazcauraratatra nRpavAre puruSAkAraM sthita zilAstambha tabhrAntyA jaghAna / tataH kRtakRtyo bhavaniva sa caurA svasthAnamAgAtprabhAte ca pUrvakttatrAgatya sIvanAdikRtyaM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka muktAvalI // 106 // BECORRE kartuM lagnaH / atha rAjA nijapuruSeNa tamAhvayattena zaGkamAnazcauro nRpAntikamAgatya tsyau| tadA rAjA ssasamIpe samupAvezya miSTavacanaiH sAntvayaMstaM vizvastIkRtavAn / pazcAdrAjA jagau-kiM bhoH ! taba bhaginI kumArI vartate, tAM mayA sAkamudrAhaya tataH | svabhaginI rAjJA pariNAyitA / tato rAjA tanmukhena sarva viditvA taccoritaM sarva dhanaM gRhItavAn tatra gardabhAroNAdiviDambita zUlAropeNa dhAtitavAn, mRtvA ca sa narakaM gatavAn / bho lokA! eSA kathA sarvAnidamupadizati-paccaurya kurvanyathA maNDIkacauro dhanAdisarvasvamapahRtya rAjJA mArito nArakI babhUva / anicchatA'pi tena bhaginI rAjJA pariNAyitA'to bhavanto'pi caurya mA kurvantu / atha 13-madyapAna-viSaye, bhujaMgaprayAta-vRttamsurApAnI citta sambhrAnta thAe, gaLe lAja gaMbhIratA zIla jaae| jihA~ jJAna vijJAna mujhe na bUjhe, izaM madya jANI na pIje na dIje // 26 // yathA madyapA narAH sadaiva surAyattA jAyante teSAM vicArazaktipaiti / tena te sadasadvivektuMna prabhavanti / vAyasA ivA'peyaM | pibanti, akhAdyamadanti nivapAH zIlahInA gAMbhIryarahitAzca te jAyante / avAcyamapi badanti, sa.gaMhitA mahAduHkhamanubhavanti / ato madirA yatnataH sarvaistyAjyaiva // 26 // atha madyapAnavyasanino jitazatrukSitipasya 13-kathAyathA-vasantapuranagare jitazatrunRpo vartate sukamAlikA tasya preyasI mahIyasI rAzI vidyate, ubhAvapi divAnizaM surApA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yinau bbhuuvtuH| tadAsaktau rAjakArya kimapi naiva cakratuH / tena hetunA tatputraH pradhAnena saha maMtrayitvA madyapAnavyasanAsakto tAvubhAvekadA candrahAsasurAM yatheSTaM pAyayitvA yatkiJciddhanAdikaM pAtheyazca dacA'tidUre mahATavyAM mocitavAn / tatra dinatrayAnantaraM saJjAtasvAsthyo rAjA vyacintayat-aho ! kva me prAsAdaH1 ahamatra kathamAgato'smi 1 atha bhayabhrAntacetA rAjA tatra zayane pAtheyaM dhanAdikaM dRSTvA nizcitavAn-yanmAM madyavyasanitvAdayogyaM matvAtrAmocayanmantrI / bhavatu yadbhAvyaM tadbhavatyeva, tato rAjA sabhAryaH puro'calattadaiva madya pratyAcacakSe / mArge'tha rAjJI tRSAturA jalamayAcata / tadA kutrApi jalamalamamAno rAjA rahasi nijoraM chicA patrapuTake raktaM gRhItvA rAjJImayAdIta-ayi priye ! jalamatra sambaka kutrApi nAsti / tRSA ca vAmadhikaM bAdhate, ata etajjalaM netre nimIlya pIyatA, sApi tathaiva ttppau| tato'gre kSudhArtA rAjJI jagAda-mama kSudhA mahatI lagnA'taH padamapi gantuM na zaknomi / tatrAvasare rAjA nijajaGghAmAMsaM khaNDazaH kRtvA tasyai dadau sA tadapi jaghAsa / tadanvagre calana kaJcanapuranagaramAyayau tatra kasyacid gRha bhATakena lAtvA bhAryayA saha tasthau / tatraikadA sa dadhyo-mama pArzve dhanamatyalpaM vidyate, atotrApaNe ko'pi vyApAraH karttavya iti nizcitya sa tatra vyApartumacalattadA rAjyavak-svAmin ! mamaikAkinyA atra mano na lAgiSyati / tadA sonAgidAnImeva kaJcana yogyapuruSamatrAnayAmi, yathA te manovinodo bhaviSyatItyAbhASya sa ApaNe samAyAtaH / tAvattatraikaH paGgurAgatastasya svaramAdhuryamAlokya tamavaka, are ! te bhojanavasanAdikaM dAsyAmi vaM madgahe tiSTha tenApi tadvacaH pratipannam / tadA taM nijagahe samAnIya viSamavadata-he vallame ! eSa pazurAnIta eSa te samIpe sadA sthAsyati / anena sahAlapya gAyanazcAsya zrutvA sukhena dina nirgamayAhamApaNe vrajAmi / tatastaM tatra saMsthApya svayamApaNe vyApAre lagnaH sA ca Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavaH2 mukAlI BECRESBEWERSexxxi tena paDanA sahAlapati tasya madhurasvaraM gAnaM zRNoti / tatastau dvAveva tatra gRhe tiSThanto miyo sAgaNoM babhUvatuH / athaikadA sarvAGgavyAptamadanapIDitA sukumAlikA rAjJI paGgumavadata-he paGgo ! tvaM me'tipreyAnasi tvayi meM mahAna rAgo jAtasejasti / madanazca mAmadhikaM bAdhate'to mAM svairaM bhukSva, tenoktamahaM te mrtuvimemi| tayoktaM tataH kAmapi bhIti mA kRthAH sa tu sadaivA''paNa eva tiSThati / AvayoretatsvarUpaM sa kadApi na jJAsyati, tatastena pagunA svairaM ramamANA sA rAjJI tasminnevAnurAgiNI babhUvaH / athaikadA kutracinmahotsave bahavo lokA nadItIramagustadA rAjJI rAjAnamavak-he nAtha ! AvAmapi kutrApi channapradeze sthitvA drakSyAva enaM mahotsavam / atha to dampatI nadItIraM gatvA kutrApi nirjane gaGgAkUle samupaviSTau / itastato vilokya viraktA sA rAjJI nRpaM gaGgAhUde'mbhasi nyapAtayatparaM daivayogAtsa tI jIvannupari samAyAtaH / tatraiva cAputrasya nRpasya mRtyau pradhAnAdilIkaiH kRtaM paJcadivyaM prAvartata / vAditrAdimahotsavena pRSThAnugatasakalapaurajanaH sa karIndro grAmAd bahirAgacchaMstatrAgatya jitazatrunRpaM kalazavAriNA snapayAzcake / vAjinA heSitaM chatraM tadupari tasthau cAmare ca tamubhayato vIjayAJcakrAte / tadanu sa gajendraH zuNDAdaNDena taM pRSThamAropayata / itthaM mahatA mahena puramAnIya nRpAsane tamupAvezayatpuNyADhyanAmnA sa tatra pprthe| tadanu nyAyataH prajAH pAlayana sukhmnubhvnnaaste| itazca sA sukumAlikA rAjJI nRpaM hRde nipAtya gRhamAgatA lokAnavadata-na jAne mama svAmI kutra gatastatra mahotsave gaMgAtIre mAM muktvA / kimapi kautukaM draSTuM kvApi gataH, sa idAnImapi nAyAto mayA tatra sarvatra vilokitaH, paraM na militaH / tena me mahatI cintA bhavati kiGkaromi ? ahamekAkinI kva vrajAmi 1 hA deva ! kiM kRtam ! tadviyogAnme hRdayaM zatadhA vidIryate / yadi ko'pi 107 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k:-10 CARRESTERESEARLSAXECE tacchuddhimAnayiSyati tasmai pAritoSikaM dAsyAmi tadupakRtA ca bhvissyaami| itthaM vilapantI nijaudAsyaM prakaTayantI gRhAntaH prAvizatadA pagumavak-he nAtha ! kSipto gaMgApravAhe mayA vighno'dyaprabhRti niHzako bhava / yataste bhItirAsIttamadya jale nyapAtyam / tatastena paGagunA divAniza viSayasukhaM kurvANA sukhena dinAni vyatyetuM lgnaa| ityaM tasyAH kiyadbhirdinaiH pArzvasthe dhane vyayite dvAbhyAM vicAri tam-dhanantu vyayitaM kimapi nAsti bhojanAdikRtyaM kathaM niSpatsyate ? tenoktaM priye ! ahaM gAtuM jAnAmi paramahaM caraNAbhyAM vihIno'smi kutrApyekapadamapi gantuM na zaknomi / tayoktaM nAtha ! ahaM tvAM nijaskandhe dhRtvA sarvatra paryaTiSyAmi / tathA nizcitya sA paGaguM nijaskandhe saMsthApya bhikSAyai nagaramAgatA / pazuzca madhurasvareNa sakalajanazrotrasukhaM gAyati, tadIyamadhuragItena vazIkRto janavargastaM parighRtya tasthau / tadA kiyanto lokAH sukumAlikAyAH saundaryAtizayena mumuhuH / kiyanto lokAH paGgomanoharagAnena mohamIyuH kiyanta evaM jajalpuH-aho ! paGgorIdRzI sundarI strI na yujyate / itthaM yathAruci vadanto lokA yaddadati tena to bhojanAdikaM kurvAte / itthameva pratyahaM sA bhikSate evaM kiyanti dinAni tatra nagare bhikSitvA grAmAntare mikSitumalagattatra mahArUpavatIstrIskandhe sthitvA madhuraM gAyantaM paGgumAlokya sarve draSTAraH "pAMgalo gAya, AMdhalo dale ne kUtarUM khAya" iti janazrutismRtyA sahAzcarya manasi manyamAnAstaM draSTumekatra mimilusteSu kiyantastAM striyaM tuSTuvuH / yathA nUnamiyaM strImatallikA yaMdamuMbhari skandhe nidhAya sarvatra paryaTati / sarvatra pativratAnAmnA sA prakhyAtimalabdha / anukrameNa paryaTantI sA puNyADhyarAjasya nagaraM samAsasAda, tatrApi tasyAH pratiSThA sarve jaguH / kathAprasaGgAtkiya to rAjAnaM jajalpu:-he mahArAja ? sAmpratamatra 'nagare kAcidekA mahArUpavatI pativratA strI paGgumAra nijaskandhe dhRtavatI mikSate / paGgazca manoharaM prazasyaM gAyatIti zrutvA nRpo mana Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta- muktAvalI- // 108 // BRARIES si zazake nUnaM saiva duSTA bhaviSyati ! yA mAM jale pAtayAmAsa / punastazrAvasare rAjJA nijasevaka sampreSya sA samAkAritA / tadAnI 2 manasi jaharSA'cintayaJca sA yadadya gItamAkarNya mAJca vilokya rAjA prasanno bhUtvA yatheSTaM dAsyati / atha tAvubhau nRpasadasi sameto gAtuM lagnazca paGgustadgItamAkarNya nRpo'vadat vane rudhiramApItaM, bhakSitaM mAMsamUrujam / bhAgIrathyAM patiH kSiptaH, sAdhu sAdhu pativrate ! // 1 // atha nRpoditamamuM zlokaM nizamya sA tatkAlaM vicchAyavadanA'bhavat / tadanu sa rAjA tAvubhau svarAjyAbhiSkasitavAn / striyaM duHzIlAmAlokya samutpannavairAgyaH sa puNyADhayo narapatizcAritramAdAya svAtmazreyo vidadhatsukhI babhUva / bho lokA: ! pazyata yadasau jitazatrunarapatirapi yAvad vyasanyAsIttAvadaHkhamevA'nvabhUtyakte ca tatra vyasane rAjyasukhamApa / tato mokSArthIbhUya saMsAramasAramamumatyajat / ato yUyaM bhramAdapi madyavyasanavantaH kadApi no bhavata / tathA madyavyasanAdeva dvArikApurI kRSNasurakSitApi bhasmasAdabhUttasyAH 14-kathAnakamathaikadA zrIkRSNo neminAthadezanAnte taM bhagavantamapRcchat-he bhagavan ! mamaitavArikApuryA avasAnaM kadodeNyati ? bhagavAnAha-he kRSNa ! etadavasAnaM tadodeSyati yadA tava putrau zAmbapradyumnau surAM nipIya vanasthaM dvaipAyanamunimanekopasarga vidhAya haniSyataH / tAmyAM nihataH sa kRtanidAno mariSyati tadanu sa evAgnikumArarUpeNa sakalAM sajanAdikAmimAM nagarI bhasmasAtkariSyati / iti bhagavanmukhAnmadyapAnena vighnaM saMbhAvya putrAdisakalajanAn madyapAnato nyavartayata zrIvAsudevaH / Kn108 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACCOMPERIESKCE tadvacasA sarve tadatyajan paraM bhavitavyaprAbalyAdekadA zAmbapradyumnAdayaH kAnanakrIDAvidhAtumagustatra madyagandhamAsAdya tatra gatvA te sarve yathecchamadirAmapiban / tadAcirAdeva madyoSmaNA sadasadvivekazUnyAH pramatAste sarve yatra kutra bhrAmyantaH samIpe taphsyantaM daipAyanamRSimadrAkSuH / tadA te sarve dvArikAvinAzakaM tadantikamAgatya bahudhA tamupadrotuM lagnAH kevana muSTinA kiyanto loSTAdibhiratADayana / tataste lokainivAritA RSi mumucustadanu prakopitaH sa nidAnaM kRtvA mRtvA'gnikumAro'bhavat / tatastaraM smaran salokAM dvArikA dagdhuM prAvartata / paraM tato bhItAH sarve lokA akhile'pi pure pratigRhamAcAmlamAremire / tadAmbilatapa:prabhAvato dvAdazavarSANi yAvattAM dagdhuM nA'zaknota, tato'vazyaM bhAvyatvAtsarve tattapastatvajuH / yathA subhUmacakravartinazcarmaratnamekadaiva tadIyadardiSTodayAtsakalA devA atyajastathA tadaivA'vasaramAsAdya so'gnikumArastAM purI kRSNabalabhadrau vimA sakalacarAcaraprANisahitAmadahattatrA'vasare ye dIkSAbhilASiNastAnappamuzcat / sarvANi bhavanAni sarvAH sampadaH so'gnirUpeNa bhasmasAcake sarvametatsurApAnavyasanAdajAyata / madyapAstatkAlameva tatpAravazyaGgatA vivekavikalA apeyaM pibanti, apAcya nigadanti, akAryamAcaranti, kiM pahanA tatpAnena mahAnto'pi narA adhamA bhavanti / ato madyamapeyameva sadA sarveSAmiti sarve vidArvantu / ___atha 14-vezyAvyasana-viSayekaho kona vezyA taNo aMga seve, jiNe arthanI lAjanI hAni hove / jiNe koza siMhI guphAye nivAsI, chalyo sAdhu nepAla gyo kaMbalAsI // 27 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUka mathevagaH2 muktaavlyaa||109|| he bhrAtaH ! tvameva kathaya yAM niSevamANo naro dhanaM vinAzayati / loke ca nindAmAmoti kulamujjvalaM malinIkaroti / IdRzIM sakaladoSadharAM gaNikAM ko matimAna seveta ? yo hi mahAmUrkhaH sa eva tAmicchati / pazya pazya yadasau sthUlibhadrasAmpalipsuH siMhaguhAvAsI gurubhrAtopakozAvezyAnidezatazcaturmAsyAmapi ratnakambalamAninIpurnepAladezamatidUramagacchat // 27 // atha siMhaguhAvAsisAdhUpakozAvezyayoH 15-kathAnakamyathA pATalipuranagare nandanAmA rAjA vartate tanmantrI zakaDAlAkhyo vidyate / tAvakaH sthUlibhadranAmA putraH kozAnAmavezyArAgI bhUtvA tadAlaye dvAdazavarSANi tasthivAna sArdhadvAdazakoTidhanamadAcca tasyai / atrAntare kenApi hetunA vararucitrAhmaNakUTaprapaJcayogAta zakaDAlamaMtrI mRtyumadhyagacchat / tatrAvasare nandarAjo mantripadapradAnAya svapuruSeNa taM sthUlibhadraM vezyAlayataH samAhvAyayat / nRpAhUtaH sa tadaiva pratasthe, tadA vezyA tamadhikaM nirurodha, paraM caturaH sa samucitaimiSTavAkyaistAmanunIya dRtena saha rAjAntikamAyayo mArge ca piturmaraNamAkalayya tanmano nitarAmasArasaMsArato viraktamabhUt / atha rAjAntikamAgatya taM namaskRtya kRtAJjaliya'jijJapata-svAmin ! kimartha mAmadya samAkAritavAnasi ? tenoktaM tvaM pituH sthAne sthApyase / tenoktaM he mahArAja! zrImatAmAdezaH zirasA dhAryate paramatra viSaye kimapyAlocanIyamasti, tadAlocya nizcayaM vadiSyAmi tato nRpAdezataH so'zokabanamAgatya nijahastena kezAnavalucya ratnakambalasya rajoharaNaM vidhAya rAjasabhAmAgatya tArasvareNa kalpataruriva 'dharmalAbha' ityucacAra / tataH saMbhUtivijayAcAryapArzve dIkSA llau| atha varSoM guravazcatuHziSyeSu sthUlibhadramevamAdizan / tvaM tatraiva vezyAlaye caturo mAsAna sthitvA saMyamArAdhanaM kuruSva / eka ziSyaM vane siMhagahvaradvAre tiSThannupavasaMzcaturmAsaM vidhehItyAdidizuH / kUpabhAravaTe II 109 // OM059EOS Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( kUpopari dattakASThe) sthitvA caturmAsaM kurviti tRtiiyshissymaadissttvntH| sarpavilopari caturmAsaM tiSTheti caturthamAjJaptavantaH / atha gurvAjJayA te catvArastatra tatra yayuH / rAjAnaM militvA sameSyAmIti purA sa tAM vezyAmuktavAn / sAmprataM guruniyogataH sthUlibhadramunirvezyAgAramAyayau / tamAgataM vIkSya cirAdutkaNThitA sA gaNikA dhanAgamamavApya mayUrIva nitarAM mumude sAdaraM citrazAlAyAM nyavAsayat / atha sA muniveSaM tyaktuM tamadhikaM prArthitavatI paraM dRDhAtmA sa naivA'muJcat / viSayabhogAya bahudhAjyatata, hAvabhAvAdinA tamalobhayata, paraM vazIkRtendriyavargaH sa tAmUce sArddhatrihastadUre tiSThantI yadIcchAmutpAdayiSyasi tahi tvAM seviSye nA'nyatheti nigadya puSkarapalAzavanirliptaH sa tadgRhe caturmAsaM tasthivAn / atha sA vezyA pratisandhyaM navaM navaM mahApuSTikaraM madanodIptikaramAhAraM bhojayantI nAnAvidhahAvabhAvaM vitanvatI kaTAkSayantI tanmanazcAlanaparAsIta, paraM manAgapi tanmanazcAzcalyaM na praap| merumiva nizcalaM taM vIkSya sA cakitA jAtA jagAda ca aho ! saiveyaM citrazAlA tAnyeva citritAni caturazItisammogA''sanAni / sa evA'sau yaH purA vArito'pi kSaNaM mAM na tyaktumicchati sma / samprati mayaivamarthito'pi madanatarUM saMyamakuThAreNa samUlamucchyi merorapyadhikaM manaHsthairya prakaTayate / atha camatkRtA sA kozA vezyA tadupadezataH zuddhA zrAvikA jAtA dvaadshvtaanyaadde| atha caturmAsAnantaraM tasyA AjJayA sthUlibhadramunivantikamAjagAma / gurustamAyAntaM vilokya tadabhimukhametya vAratrayaM duSkarakAramadAt / tadanu dvitIyaH siMhagaharavAsI caturmAsopavAsI ziSya AgAt / tasmai sakRddaSkaravAdaM datvA mukhazAtamapRcchat / tathA kupopari tiSThan kRtacaturmAsopavAsastRtIya AgatastamapyekavAraM duSkarakAradAnena saccakre / evaM sarpabilopari caturmAsI sthitvA samAgataJcaturthaziSyamapyekavAraM duSkara ityuccArya bhAvitavAn / atha mitho militeSu caturpu sthUlibhadraspardhAluH siMhaguhAvAsI munirma 2%85 XERRRRRRRRRCH Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakta muktAvalyA ARRESEARCH nasi khedamakarot / yadguruskhInasmAnekadaiva duSkaradAnena babhASe / yaH punaradyApi nijasvabhAvaM nA'tyajattasya mahAkAyasya zakaDAlamantriputrasya duSkarakAraM trivAraM dadau / arthatajjJAtvA gurustamAcakhyau bho mahAnubhAva ! tvaM kathaM khidyase ? mayA yaduktaM tatsamyageva / yadbhavantastrayo'pi yaddaSkarazcakruH, tadekenaiva tena cakre / tathAhi___yA tatra citrazAlA tAM kUpabhAravaTaM jAnIhi, kuta etat-yasyAM paritazcaturazItisaMbhogAsanacitrANi pazyannapyasau kizcidapi manovikRti nApa / punaryA gaNikA sA viSamA bhujaGgI tatsAnidhye'pi kadApi tathA'sau na dssttH| yazcA'sau dvisandhyamatisarasa SaDrasamAhAramakRta tameva siMhamavehi / itthaM guruNA tatkAraNe nigadite'pi siMhaguhAvAsI tasmin matsaratAM na jaho / yadanena kiM duSkaraM cakre ? mayApi tallaghubhaginyA upakozAvezyAyA gRhe caturmAsI krissyte| athASADha caturmAsyAmAgatAyAM siMhaguhAvAsI gurumpratyavadat-mo guro! ahamapi vezyAgRhe cAturmAsikI sthitizcikIrSAmi, anujJAMdadasva, tacchRNvannapi gurumaunamAzrayat / tadanu gurvAjJAM vinaiva sa munirupakozAvezyAlayaM pratyacalat / tatrAvasareTTAlikAyAM sthitA sA vezyA tamAyAntaM vilokya tadAkRtyA vidAcakre / yadasau sthalibhadraspardhayAtrAgacchati paramasya pUrva parIkSA kriyeta cedaramiti yAvadvimRzati, tAvad dvAri samAgataH sa uccairdharmalAbhamavadat / tacchtvA tayoktaM bho mune / atra dharmalAbho nA'pekSyate kintvarthalAbha evetyAkarNya sa tanmukhacandraM vIkSya manasi vikRtimudbhAvayannavocata / ayi lAvaNyavAridhe ! tvaM kIdRzamarthamIhase 1 te prakAzaM vada tayoktaM ratnakambalaM vAJchAmi / muninoktaM tatkutra labhyate ? tayoktaM tadatra na milati / nepAladeze mavAdRze munaye rAjA sapAdalakSamUlyaM tadvitarati / tavApi mayA saha riMsA cettatra yAhi, ratnakambalamAnIya me dehi / athaitadAkarNya siMhaguhAvAsI sAdhuzcAturmAsye'pi mahatA kaSTena nepAlarAjapAcama Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RELEASER.NE+TRICKS gAt / taM dharmalAbhAziSAvardhayat rAjApi tasmai sapAdalakSasya ratnakambalamadAt / tallAtvA parAvatemAnaH sa pathakrameNa caurplliimaagtH| tatra caurA yatra tatra tiSThanti paraM piJjarastha ekaH zukaH zAkhAzrito'sti / dhanamAdAya yadA tatra ko'pyAgacchati tadA sa kIrastAna sUcayati / tadA te sametya taM pAnyaM viluNTayanti / so'pi tatra yadA'jyAttadA sa koro'vak-bho mozcaurA ! dhAvata dhAvata kazcana sapAdalakSIyaratnakambalamAdAya gacchati / tanizamya tatra sametAste tasya talluNTanti sma / tataH sa vilakSavadanImavana punastatrAgatya rAjJe zubhAziSaM ddo| rAjJopalakSitaH punarAgamanakAraNazca pRSTaH so'dhak-purA dattaM tanmArge'pAharan / tadanu bhUbhujA punarapi lakSamUlyakaM ratnakambalaM vaMzadaNDAntanikSipya dattam / tallAtvA tatrAgate tasmin kora: pUrvakazyagadata-mo bhoH! dhAvata 2 zIghramatrAgacchata, lakSadhanI ko'pi sameto'sti / tanizamya tatkSaNa sametya caurAstatpAH dhanaM vilokitavanto yadA naiva labdhaM tadA te tamevamUcuH / bho ! etatkIravacaH kadApi mithyA nAbhUdadyaiva vitathaM bhavati / atastvaM satyaM vada, tatte vayaM nA'pahariSyAma iti zrutvA tena muninA vaMzAntaH kSipta tadarzitam / tadAlokya kIravacasi prAmANyaM dadhataste luNTAkAH purAdattavacanatayA nApAharan / atha sa tato nirgacchaMzcaturmAsAnte tadgaNikAlayamAgAta / tayoktaM bho! AnItaM tadA munirAkhyadAnItaM tayoktaM tarhi dIyatAm / atha sa gaNikAya tadarpayatsA'pi tallAtvA tadaiva snAtvA tenA'zeSAGgaM proJchitvA pazyati muno tadazucisthAne prakSiptavatI / tadasamaJjasaM matvA tAM nijadArAmiva kupito jagAda-are pracaNDe raNDe ! gatabhAgye ! | tvayedaM kimakAri ? yadamUlyaM duSprApyametadazucisthAnake tucchamiva kSiptam / mayA tu mahatA kaSTena cAturmAse'pi vAradvayaM tatra gatvA tadAnItam / nUnametatkarmaNA mahAmUrkhANAM mUrdhanyA naSTabhAgyA ca lakSyase / tadA sA tamevamavAdIva-bho mune! nAhaM mUrkhA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekamuktAvalyA 'smi kintu mahAvijJA mahAbhAgyavatI cAsmi / paraM tvameva sakalamahAmUDhanaranAyakaH pratIto bhavasi, tvatto'dhikaM bhAgyahInamanyaM kamapi naiva vemi yataH sthUlibhadrapratiSThAmasahamAnaH sa iva svamatrAgAH / sa mAsacatuSTayaM mayAbhyarthito'pi kiJcidapi vikAraM na prApat / tvantu tatkAlameva madAsyadarzanamAtreNaiva viSayabhogAbhilASI shvaavdbhuuH| kizca lakSamUlyakaitadratnakambalAvajJayA maamevmupaalbhse| paraM svayaM paJcamahAvatAtmakacintAmaNiratnaM gamayana kinna lajjase ? dhiktvAM yatsaMyamIbhya cAturmAsamadhye saMmRccharyajIvAna virAdhayan, viSayariraMsAmadhizrayana nepAlaM vAradvayaM gatvA, tallAtvAvAgato'si punarIdRzastvaM madanamAtaGgakummabhedanakSamasya kesariNaH sthUlibhadrasyopari dveSaM vahannanaM zRgAlAyase / athopakozAvezyAyA IdRzairAkSepavAkyaiH pratibuddhaH sa tadaiva sthUlibhadrapArzvamAgatya svAparAdha kSAmitavAn / gurupAce jAtamaticAraM samAlocya punaH saMyamArAdhane tatparo'bhavat / bho bho! lokAH! pazyata, vidAkuruta, yadvezyAsaMgamAtkiyatI hAnirbhavatIti siMhaguhAvAsI saMyato'pi saJjAtatatsaMgamecchuzcintAmaNimiva paJcamahAvratamatyajat / caturmAsyAmatidUraM nepAlamagamapaTakAyikajIvajAtamahana, sacittaM vAri tatkadamAdikaM spRSTavAn / luNTAkena viluNTitaH punastatra gatvA nRpaM yAcitvA prAptaM ratnakambalaM vezyAyai dadau / tathApi tayAvajJAto nirbhasitaH sa munirapi, ato vezyAsaGgamecchApi kadApi na karttavyA sadbhistahi gamanantu sutarAM mahAniSTatvAniSiddhameva / / ___ atha 15-AkheTakavyasana-viSayemRgayA ne taja jIva ghAta je, saghale jIva dayA sadA bhaje / mRgayA thI duHkha je lahyAM navA, hari rAmAdi narendra jehavA / / 27 / / M // 111 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3338 bho lokAH ! prANiprANavighAtakarImRgayA bhramAdapi na kartavyA kintu jIvarakSArtha sadaiva yatitavyam / mRgayAvyasanataH purA rAmakRSNAdayo mahAnto'pi bahUni duHkhAni prapedire / tattyAgataH saMyatirAjavatkiyantaH santaH sukhamApuH / etatkathottarAdhyayanasUtrIyASTAdazAdhyAye vistIrNA vidyate'tra tu saMkSiptaiva prasaGgAnigadyate // 28 // athA''kheTavyasanatyAge labdhamuktaH saMyatinRpasya 16-kathAyathA-saMyatinAmA kazcidrAjA mRgayAvyasanI babhUva / sa caikadA mRgayAyai vanamagAttatra mRga vilokya yAvaddhANaM moktamaicchattAvatsa lakSyo naSTA kAyotsargadhyAne sthitasya gardabhamunezcaraNopAnte'tiSThattAvadeva tanmukto'pi zarastasyAgre'patat / tadanu drutaM tatrAgato rAjA munimAlokya zapazyatIti bhItyA taM nanAma jagAda ca-mahAtman ! mamA'bhayaM dehi / ahamanyo na kintvetanagarInRpaH saMyatinAmA'smi, mamA''zrayeNa bahavo lokA jIvanti / ato mayi prasIda aparAdhazca kSamyatAm / sAdhuragadata-rAjan ! yathA nijaprANAnavasi tathAnyAnapi jIvAnava / yathA tvaM jijIviSasi tathaivAjye jIvA api jIvitumicchanti, martuLe'pi na ceSTante / atastvayApi dInemyo jIvebhyo'bhayaM pradeyam / tavA'bhayamitthameva syAditi sAdhubhASaNamAkarNya prabuddho rAjA SaTkAyajIvajAtebhyo'bhayaM pradAya tatpArthe cAritraM gRhItvA tato vijahU / mArge kazcidekaH kSatriyaH sAdhuramilattamapRcchatsaMyatirAjarSiH / moH! tvako'si ? tenoktaM kiM. tvamevAtra zAsane sAdhurabhUranyo nAsti ? evaM mAdhmaMsthAH / iha zAsane bharatacakravartisanatkumArazAntinAthapramukhA aneke mahApuruSA abhUvan / tAna kina jAnAsi 1 tadvAkyazravaNena pratibuddhaH sa cAritre'tidAya nayamAnodharmamArAdhayan dehaM tyaktvA mukti Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta mavayaH2 mukkAvalyA- miyAya / he prANinaH! pazyata, saMyatinAmA'sau narapatirAkheTakatyAgena mokSamAptavAn / asAviva mRgayAM vihAyAnyapi mokSazriyaM labhantAm / - atha 16-parastrIgamana-viSaye-copAIsvargasAMkhya bhANa jo mana AzA, chAMDe to paranAri vilaasaa| jeNa eNa nija janma duHkha e, sarvathA na paraloka sukkha e||29|| bho lokA ! yadi yUyaM svargIyasukha pantatimabhilapatha tarhi pAdArAgamanaM svapne'pi no cintata / yo hi paradArAn vAJchati sa pApIyAnasminneva loke yAvajjIvaM duHkhaM bhuGkte paratra ca durgatimupaiti / tathAhi-tribhuvanavijetApi dazAnanaH paradArAriraMmArthI bhUtvA sItAmapahRtya laGkAmanaiSIt / tadanu tena pApena tasya dazAnanAni raNAGgaNe rAmega chinnAni / mRtaH saMzcaturtha narakaM yayau // 29 // athaikena zlokenaitatsaptavyasanavatAM yajAtaM tadAha-zArdUlavikrIDita chandasijUA gvelaNa pANDavA vana bhame madye balI dvArikA, mAMse zreNika nArakI dukha lahe bAMdhyA na ke caurike / AkheTe dazaratya putra virahI kevanna vezyA ghare, laMkA svAmi paratriyA rasarame je e taje te tare // 30 // dyUtavyasanAtpazcApi pANDavA dvAdazavarSANi vane nyavAtsuH 1, madyaganavyasanato dvArikApurI salokA saparicchadA sandagdhA 2, mAMsAzanavyasanAcchreNiko nRpo narakamprApa3, cauryavyasanato rohiNonAmA prasiddho mahAcauro nigRhItaH4, AkheTakavyasanAdrAmo // 112 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEARRORK nijapriyayA striyA viyukto'bhUt 5, vezyAgamanavyasanAdravIbhUya kRtapunyAbhidhaH zreSTho mahAduHkhI babhUva 6, parastrIlAmpaTyavyasanAdrAvaNazcaturthanarakavAsI jajJe 7, ata etAni saptavyasanAni dUrataH parihartavyAni zreyo'rthibhiH sakalaibhavyajanairapi // 30 // atha 17-kIrti-viSaye, mAlinI-chandasidizi dizi pasarantI candramA jyoti jaisI, zravaNa sunata lAge jANa mIThI sudhA sii| nizidina jana gAye rAma rAjiMda jevI, iNi kali bahu puNye pAmiye kIrti evI // 31 // iha saMsAre candrakaleva samujjvalA, sakalAzAprasRtA rAmacandrasyeva divAnizaM lokairgIyamAnA sukIrtiH puNyavatAmeva samuddhavati / IdRzIM sukIrti bhImAzAhamahebhyastatpatnI ca janayAmAsa / atha sukIrtiviSaye bhImAzAhasya 17-kathAnakam__ yathA kazciddhImAzAhanAmA vaNikkubera iva samRddhimAna sadaiva dAnadharma vitanute / bhaTTabhojakAdyarthiyo yatheccha dravyAdikaM dadAti / itthaM sarvatra prasRtAM tatkIrtimAkarNya kazcidekacAraNastatrAgAttamAgataM vIkSya tatsevakojadat / mozcAraNa ! zreSTho grAmAntare tiSThati / tadvacasAntarvidyamAnaH sa dadhyo zreSThI yadi na militalAI tatpanImeva milepam / sA kIzo vartate tadapi jJAsyAmi, iti vimRzya zreSThine zubhAzirSa vadastadaGgaNe sametya tasthau tadbhAryayA dApitAsane sa uAvizat / yA tadghoTakI tasyA apanavaNAdikamadApayat / atha mAdareNa taM cAraNa miSTAna sammojya tatpanI tamevaM jagAda sampati zreSThI gRhe nAsti, yadAgamiSyati tadA tvAM satkariSyati / tAvadahaM te parNavITikAM vitarAmi tAM saharSeNa gRhANa cAraNo'vadadevamastu / atha sA suravajaTita Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lA bahumUlyaM karNAbharaNaM parNavI TikAyAM nidhAya tasmai dadau / sa tAM lAtvA tasyai cAzi dadAnaH pratasthe / bahirAgataH mukkAvalyA-da sa vITikAM gurvI jJAtvA samudghATitavAn / tatra projjvaladratnaM mahAhaM nirIkSya punastasyA antikamAjagAma tadaivamabhASata "je paNa suvannaha rayaNa kI cunnaha, mAhiM melyo phophalavannaha / avara rAya jo mANU sollaha, tohi na pahuMce bhImartayollaha " // 1 // iti gAthAM paThitvA tadaiva sa pratijJAmakarota-yadadyaprabhRti bhImAzAhazreSThinaM vinA kamapyanyaM na yAciSye, itthaM tatkIrtiH sarvAsa dikSa prasasAra / evaM svakIrtipatAkAprasAraNecchAvadbhiH sajjanairanyairapi tathAcaraNIyaM yathA tasyeva sukIrtiH sarvatra loke pratheta / atha 18-maMtri-viSayesakala vyasana vAre svAmi sUM bhakti dhAre, svaparahita vadhAre rAjanA kAja saare| anaya naya vicAre kSudratA dUra vAre, nija suta jima dhAre rAjya-lakSmI vadhAre // 32 // kIdazena pradhAnena bhAvyamityupadizati-santyaktasaptavyasanakaH, svasvAmibhaktaH, svasya pareSAJca hitacintako, rAjyakAryakaraNe dakSiNaH, yo'nyAyaM kadApi kartuM nAIti, sadAcAranirataH, putrArtha piteva,sadaiva sarvato rAjyalakSmI vardhayeta, prajAzca pAlayedIdugguNaviziSTa eva pradhAnatAmahati yathA'bhayakumArAdirabhUt / / ____ atha pradhAnapade dhImato'bhayakumAramantriNaH 18-kathAyathA-rAjagRhanagare rAjA prasenajito vrtte| sa ekadA zataputrANAM madhye parIkSayA zreNika rAjyAI matvA'sya ko'pyaniSTa BRUNSEX BREARSHARERAKHNAAMS 113 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHAISAXXEXKARISHAD mAkArSIditi dhiyA svadezaM tyaktvA dezAntare yatra kutrApi sthAtuM tmaadidesh| so'pi saharSa piturAderza zirasA'vadhArya tadaiva tato nirgatya kiyatA dinena soiingrmaayyo| tatra ca dhanAvahazreSThino haTTAne samupAvizattadA sa ApaNabhavanaM samAyaM tadrajAMsi bahinikSepta lgnH| tadAlokya tatropaviSTaH zreNiko vyamRzata-aho! kimasau mAtIkSipto yadetadatimahA_H pItamRttikA:kanakAmAH (tejamaturI:) prakSipati / atastamabadata-bhoH zreSTina ! etAni rajAMsi gRhAntaH sthApaya / satyavasare samupayokSyante tadyogyavacanena taM yogyaM matvA nijAlayamanayat / zreNikaratadgRhe gopAlakanAmnA prasiddho bhavannatiSThat / kiyatsamayAnantaraM sa zreSThI tasmai nijaputrI sunandA suvivAhavidhinA dadau / tayA saha bhoga bhuJjAno gopAlaka: zreSThina ApaNIyakrayavikrayAdyAyavyayau likhana sukhena dinAni gamayabAsIt / athaikadA tatra nagare kazcana vaNajhAraH sopaskarANAM bhAravAhikavRSabhAnAM sapAdalakSaM lAtvA tatrAgAt / sa pratihaTTa tejamaturIti bhASAprasiddhA ketumagamatparaM kutrApi tena sA na labdhA / tadA sa tatratyanRpamupahArIkRtya prArthitavAn / rAjan ! mama tejamaturImRNmayA'pekSA vartate, pratihaTTaM sA mAgitA paraM kutrApi na prAptA / tacchrutvA tadaiva tadartha nagare sarvatra paTaho vAdito rAjJA, paraM ko'pi ta nA'spRzattatrAvasare gopAlakena jAmAtrA prerito dhanAvahazreSThI paTahaM pasparza / tadanu tasmai vaNajhArabhASAprasiddhAya sa gopAlakaH zreSThinaH samakSaM tAmeva tejamaturImadApayat / tadA zreSThI jaharSa vyacintayacca-aho ! purAhametadrajodhiyA prakSeptuM lgnH| tata evA'dya mameyAna lAbho jAto'to dhanyo matimAna me jAmAtA yena vAritaH purA / tadAnIM tena pratinagaraM paryaTatA vaNajhAreNa dRSTapUrvaH zreNikaH samupalakSitaH / atha tejamaturI lAtvA sa nijasthAnamAgAta / kiyadinAnantaraM sa rAjagRhaM kAryavazAdAgatya zreNikaM zodhayantaM rAjAnamavadata-he prabho ! mayA zreNikaH kumAraH soIgrAme dhanAvahazreSThina ApaNe dRSTaH kuzalI vartate / tannizamya rAjA nitarAM DESCROBAR Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sktmuktaavlyaa||114|| prAmodata / itazca zreNikakumArapatnI garbhavatI jAtA tasyA abhayadAnadohada utpede / tataH sa tatratyanRpAya ratnAyupahAraM dacA tadIyasAhAyyataH svapallyA dohadamapUrayat / athaikadA rAjagRhanagarAtprasenajitanRpeNa preSito dUtastatrAgatya zreNikaM nyagadat / bhoH || kumAra ! rAjA vRddho jAtastubhyaM rAjyaM ditsustvAM satvaraM didRkSate / atha sagarbho tAM sunandA preyasI tatraiva muktvA tadaJcale magadhadezIyarAjagRhanagare nivasAmIti likhitvA zreNikaH piturntikmaagtH| atha prasenajito rAjA zubhe muhUrte mahAmahena zreNikasya rAjyAbhiSekaM kRtavAn / paraM rAjyasukhamanubhavannapi pUrvapreSasI vinA tanmanaH sukhaM na dhatte / zreNikagamanAnantaraM tatpatnI pUrNe mAse sati samastasupuNyabuddhikalAnidhAnaM suputra suSuve / tasya ca dohadAnusArAdabhayakumAra iti nAma dhRtavatI / sa zreSThI taM dauhitraM kalAcAryataH sakalAH kalAH sarvAzca vidyA azikSayat / atha dvAdazavArSika: so'nyadA mAtaramapRcchat-he mAtaH! mama piturnAma kim ? kutra ca sa gato'sti ? yenAdyAvadhi tanmukhAvalokanamapi me nAbhUt / athaitad vRttamAyopAntaM mAtA taM nyavadat / atha mAtAmahAdezena mAtrA sahA'bhayakumAro rAjagRhanagaramAgatya kutrApyArAme tasthau / tatrAvasare rAjA suyogyamantriparIkSAyai kutracitkUpe jalavihIne svamudrikA nyasya gaditavAn / yo hi kRpamukhe tiSThanmatkarapatitAM mudrikA hastenAdAya karAGgalau paridhAsyati sa mantripadaM prApsyati / iti hetoraneke matimanto janAstatra kUpe militA nAnopArya vidadhire, paraM ko'pi tathAkatuM nA'zanot / atha mAtaraM tatropavane saMsthApya nagaraM draSTumanA abhayakumAra itastataH paribhramana kUpoparyAgatya lokamukhAttatsvarUpaM vijJAya bhRtyena gomayamAnAyya kUpAntarmudrikopari nikSiptavAn / tadupari jvaladaGgAraM nyAsitam / tApayogAd gomayaM parizuSkaM vidhAya samIpavartikUpavAriNA taM kUpaM bhRtvA gomayapiNDasaMsaktAmuparyAgatAM tAM mudrikA gomayAni 114 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsitavAn karAGgulau ca nighAya sadasi samAgatya zreNikarAjAnaM praNanAma / sa nRpodbhutamaparicitaM rUpeNAtimanoharaM ta bAlakaM vilokya tannAmagrAmAdikaM papraccha / abhayakumAra AdyopAntaM svavRttamAcacakSe tadanu sAdaraM tAM nijapreyasI nijasadanaM prAvezayad abhayakumArazca mantripade nyayukta / tataHprabhRti sakalaM rAjyabhAraM gRhItvA nyAyataH prajAH pAlayan sukhmnvbhuudbhykumaarH| napo'pi mantriNi mahAmatimati tasminnabhayakumAre sakalarAjyakAryadhurandhare sati nijapreyasyA saha bhogaM bhujAnaH sukhI bamUva / sarvatrA'bhayakumArasya sukIrtiH prasasAra / asminnavasare tatra nagare kutracidupavane vIrajinezvaro bhagavAnAyayau devaiH samavasaraNamakAri / tatropaviSTaH prabhudezanAmArabdhavAn tadAgamanavardhApanaM vanapAlako rAje'dadat / tanizamya mudito nRpastasmai dhanaM dhanaM prAyacchattadaivA'bhayakumArAdiparivAraiH saha zreNiko naranAyakastaM vandituM tatrodyAne samAyAtastaM vanditvA dezanAM zuzrAva dezanAzravaNataH saMsAramasAraM jAnana samutpannavairAgyo'bhayakumAro dIkSAyai nRpamAjJAmayAcata / he-rAjan ! iha saMsAre dharma eva sAro'sti / ato'haM dIkSAM jighRkSAmi tadanujJAM dehi nRpo'vak he vatsa ! idAnIM tiSTha yadAhaM tvAM bajeti kathayeyaM tadA tvayA gantavyamiti tAtavacaH zrutvA vinayenAMgIkRtya sa tasthau / kiyatyapi gate kAle punastatra caturdazasahasramunimaNDalIsahitaH zrIvIrapravaH samAyAtaH / tatraikaH sAdhurnadItIre kAyotsargadhyAne'tiSThat / atha pauSamAse pravardhamAnazaitye nizi kathaJcinnirAvaraNaM celaNArAzyAH karapadmamatizItalamabhUt / tadarditA sA dine mahAvIraprabhumabhivandha parAvartamAnA nadItIre yaM sAdhumapazyattatsmRtyA jagau / " aho ! kathametasmin samaye sa tatra tiSThet " subhAvanetyAdyAlapantI tAmasatI manyamAnaH zreNikanRpaH zazaGke / nUnameSA kamapi jAraM niSevate yena | taM smRtvA svapne'pyeSA vadatyekam / atha kathamapi rajanI vyatItya prabhAte'bhayakumAramAkArya nRpastamAdiSTavAneva bhoH kumAra ! Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekmuktaavlyaa||115|| tvamidAnImevAntaHpuramazeSa dAhaya / athaivaM kumAramAdizya rAjA vIrabhagavantaM vanditumagAt / itaH kumAreNAcinti kiJjAtaM ? sAmarthavargaH 2 yena rAjaivamadyA''dizatIti subuddhyA kiJcidvicArya tatrAntaHpure samAgataH sa prathama sarvArAjJI bhavanAntare saMsthApya tadantaHpuramadahat / cotaH sa rAjA zrIvIrajinamabhivandha papraccha-bhagavan ! mama mahAzaGkA samudapadyata, sA satyA mithyA veti bubhutsustvAM pRcchAmi yathA-mama rAjJI zIlavatI vartate na vA ? vIreNoktaM rAjan ! tavaiSA zaGkA mithyA vartate / yatazceTakarAjasya saptApi putryaH zIlavatyaH santi / athaivamAkarNya tatkAlameva prabhuM namaskRtya mantriNaH kathitamAdezaM nivartayituM rAjA tvarayA gRhamAjagAma mArge ca | kumAramadrAkSIta / tamapRcchaki bhoH ! yadAdiSTamantaHpuraM dagdhavyamiti tatkRtantu navA ? kumAro'vadat-he mahArAja ! bhavatAmAdezakaraNe ko vilambeta ? yathAdiSTaM tathAkRtam / tacchutvA kruddho rAjA'vadad dhiktvAmavicArya kAryakAriNam / aho ! IdazAnyAyaM kRtvA lajjase kathaM netyAzcarya lagati / gaccha, mama mukhaM mA darzaya, iti vadati nRpe kumAra Aha-he pitaH ! purA meM pravajyotsukasya tvamakathayaH, yadA vrajeti kathayAmi tadA gantavyam / tadadya jAtaM te vacanaM tena mahAnme harSo'bhUta, atastvAM praNamAmi kSAmyo me'parAdha ityAnamana pitaraM kumAro bhagavadantikaM dIkSArthI gacchan rAjAnamuccairjagau / he pitaH ! tena duHkhena svAtmani mA khidyasva mama mAtRNAM sarvAsAM kuzalakSemamasti / tacchrutvA mudito rAjA taM nivartayitumadhikamayatata, paraM saMsAramasAraM jAnAnaH sa naiva nyavartata / | tadaiva jinavIrAntikametya dIkSAmagrahIt / yathAvatsaMyama paripAlya prAnte zubhapariNAmena tyaktadeho'nuttaravimAne samutpede / tatadhyutvA mahAvidehe'vatIrya mokSamadhigamiSyati / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - atha 19-kalA-viSayecatara kara kalAno saMgraho saukhyakArI, iNa guNa jiNa lAdhI drauNa sampatti sArI / tripuravijayakartA je kalAne prasaMge, himakara mana raMge le dharayo uttamAGge // 32 // he prANinaH / sukhecchA cetkalAvijJAnaM kuruta / he catura ! iha hi kalAvatAM prANinAmasImAni sukhAni sampadazca sakalA anAyAsena jAyante / pazyata-droNAcAryasya kalAvijJAnayogAtkIdRzI sampattirjAtA kiyatI ca tadIyA sakIrtiloM ke prathiteti / tathA mahAdevaH purA kalAyogAcchirasi vAri dadhatripura vyajeSTa / evaM jainetaragranthe'sti tata eva samastaM tad bodhanIyam // 32 // ___atha kalAvadroNAcAryArjunabhillAnAM 19-kathAnakamyathA-kalAvAna droNAcAryaH pArtha vANAvalIkalAmazeSAmazikSayat / mAdRzo dhanurdharo'nyaH ko'pi mAstviti dhiyA'rjuno gurumavocata-he guro ! mAmivAnyaM kamapi dhanurvidyAM mA zikSayastenApi tatpratipannam / anyadA kazcidbhilla samAgatya droNaguruM mahatAdareNAvocata / he guro! mAmapi dhanurvidyAM zikSaya droNo'vak-tvaM nIco'si tato'haM tvAM na zikSayAmi / tadanu sa kutracitparvate gatvA mRNmayIM droNAcAryapratimA sthApitavAn / pratyahaM tAM droNamUrti vidhinA sampUjya namaskRtyA'myarthayata-he droNaguro ! tvaM mAM dhanurvidyA zikSaya / tvatprasAdAdAgamiSyati sakalA kaleti saMprArthya taM kasyacidekasyA''malakItaroH sUkSmapatrANi lakSyIkRtya bANenAvidhyat / itthaM pratyahaM zikSamANasya millasya SabhirmAsaiH sakalA kalA svabhyastA'bhUttattarorekamapi patramaviddhaM *-*SHARMA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maIvarga:2 muktAvalyA-4 // 116 // BUSINESS nAvAziSat / athaikadA pArthastatrAgatya tamapazyattena camatkRtaH pArthavetasi dadhyau-aho ! kenaitAni tarupatrANi sakalAni zaraiddhiAni ? matparokSe droNAcAryaH kamapyanyamazikSayatkimevaM yAvadazaGkata tAvattatra sa bhilla evA''gatastena pRSTaH-kimbhoH ! tvayaitAni dalAni viddhAni ? vanecarovadanmayaiva / pArthaH punarapRcchat-bhoH ! tava guruH ko'sti tenokt-dronnaacaaryH| atha so'. rjunastaM millaM droNAntikamanayatkathitaJca-mo guro ! tvametasya bhillasya dhanurvidyAmazikSayaH kim ? so'vak-he pArtha ! ahamenaM kimapi nAzikSayam / jAnAmpapi na ko'stIti tadA'rjuno'pRcchat-bhoH satyaM vada, tavaitatkalAzikSakaH ko'stIti ? tenokta-he arjuna ! alIkamahaM na vadAmi / nUnaM mamaiSa droNAcArya evaM zikSako'sti / tadArjuno droNamavadata-guro ! zRNoSi ? asau kimyaktIti ? athaitadAkarNya bhillamuddizya droNo'vadat-are nIca ! mudhA manAma kiM gRhNAsi ? millo'vadadyadi mithyA manuSe tadA'gaccha, droNaguruM darzayAmi / atha tena saha droNArjunau tatrAgacchatAm / tatra tau bhillo'vadad-bho ! yasmAdahamenAM kalAmazikSe, taM droNAcArya yuvAM pazyatam / tanmUrtimAlokya to mitho'vocatAm-nUnameSa zraddhAlurasti / bhaktiyogAdevA'syedazI kalA jAtA / tatrA'vasare droNo'vadad-bhoH pArtha / atra ko me doSaH 1 anena tu gurubhakti vidhAya svayameva dhanurvidyAnepuNyamavAptaM / tadanu to svasthAnamAjagmatuH / itthamanyo'pi yaH satyayA gurubhaktyA kalAM zikSiSyate, tasyA'pi vidyAvazyaM phaliSyati / atha 20-mUrkhatA-viSayebacana rasa na bhede mUrkhavArtA na vede, tima kuvacana khede tehane sIkha je de / nRpa zira raja nAkhI jema makheM vIne / hita kahata haNI jyUM vAnare sugrahIne // 33 // M // 116 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PCOMKARECRKECK aho ! mUrkhazcAturyabhASitarahasyaM kimapi na jAnAti / avasarocitamuttaraM na kartuM zaknoti pareSAM zikSaNamapi tasmai narocate / yathA kazcana mahAmUkhoM rAjJaH zirasi dhUlimakSiphta / yathA vA sunikA pakSiNI kazcana vAnaraM hitamupAdizat / tadA sa mUrkhastasyA AlayonmUlanamArodavadhIca tAm / hitakAriNaM sajjanamapi mUrkha evameva kurute etadeva mUrkhadRSTAntena spaSTIkaroti // 33 // atha mUrkhatopari vaNikputrasya 20-kathAkazcideko vaNikaputro janmato mahAmUrkha AsItkasyApi hitopadezaM na manyate / vastunaH sArAsAratAmapi naiva vetti / sadaiva | niraGkuzo yatheccha jalpankadAcidamakadAcitkalahena dinamativAhayati / sa caikadA mAtrai zikSitaH bhoH putra ! sadA sarvoccairAkrozatA tvayA gantavyam / tathA sati yatra tatra samupaviSTA hisAH durbalA vA jIvA mArgato'nyatra yAsyanti / tataHprabhRti sarvatra tathaiva kurvan sa brajati / athaikadA ko'pi vyAvo bahUn pakSiNaH samavarudhya kvacillInastasthivAn / tAvadubaizvIkAraM kurvan sa mUrkhastatrA''yayau / tadIyacItkAraravamAkarNya te pakSiNo hutmekadeva samuDDIya palAyanta / tadA kruddhovyAdhastaM mUrkhamadhikaM japAna / atha taM mUrkha viditvA sa evamazivayat-re mUrkha ! vaM sarvatra maunamAdhAya vraja, yatra yatra yAsi pracchanna tiSTha / ityaM zikSito bahuprArthanayA muktaH sa kacittaTAkamAgatya caukhallInastasthau / athainaM vIkSamANaH pratyahamapahRtaksanaH kazcidrajakacauradhiyA taM gRhItvA batADayat / asAvapi mativikalaM matvA tamatyajadamadaca-re mUrkha ! evaM kadApi kutrApi mA tisstth| yatra kutraca tvaM mAhi tatra tvayA svalpaM bhavatviti vAcyam / athaitacchivAmabhyasako calana kasyacimagarasya samIpamAgatyA'tiSTharavAvasare hAlikAH zubhamuhUrne zuma Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUka mukkAklyA zakunena gRhAnirgatya tatra kSetraM STuM lagnAH, tadA teSAmagre tena svalpaM bhavatviti muhuruccairajalpat / tataH sarve karSakA militvA bhRzaM tama marthavarga:2 tADayan / atha bahuprArthitAste taM mumucuH kathitaJcAre matihIna ! evaM mA vada sarvatra bahu bhavatvityeva vaktavyam / athaitatpadaM muhuH smaranbagre gatvA kutazcid grAmAdahiH zavamAdAya samAgacchatAM puMsAmagre bahu bhavatu bahu bhavatviti tenoktam / tadAkarNya te zavavAhakAstamatitarAM tADayAmAsuH / tato mUrkha jJAtvA'tyajannavadaMzca-re mUrkha ! evaM mA bhavatu kadApi kasyA'pIti jalpa / atha tato'gre kazcana nagaramAgataH sa mUrkhaH kasyacana zreSThinaH putrasya vivAhotsave dhavalamAGgalikagItaM vAdyaM nRtyAdikaM prArabdhamAlokya tatra sthitAnAM lokAnAM purata evaM mA bhavatviti mahatA svareNA'nekadhA babhASe / tadamaGgalamuccarantaM taM dvitrA janA militvA yathecchaM kuTTituM lagAH / atha tadIyadInavacanena sadayAste mUryo'yamiti jJAtvA tatyajuH zikSitaca re jaDa ! sadA sarveSAmevamastviti behi / atha tato nirgatya kasyacidrAjJo dvAri sametya tasthau / tasminnavasare'ntaHpure parasparaM kalahAyamAnau rAjAnAvAstAm / tau tamevaM sadA bhavatviti bhASamANaM vIkSAzcakrAte / tadaiva kupito rAjA kenacitpuMsA taM nijAntikamAnAyya tADayAmAsa / pazcAtmukhaMdhiyA jAtAnukampayA rAjJA mocitaH zikSitazca-re bhAgyahIna ! kutrApi gatvA tvayA maunamAzritya sthAtavyam / yadA ko'pi kiJcitpRcchettadA zanaiH zanaiH kiJcinigadyamiti zikSayitvA sA rAjhI svapArzve taM niyuktavatI / athaikadAntaHpure'nau lagne jhaTiti tacchamnAya rAjAnaM tadvaktuM sA taM prAhiNot / sa tu sabhAmAgatya tUSNImatiSThata, kiyatkAlAnantaraM rAjJA pRSTaH sa zanaiH zanairatatsvarUpaM karNe jagAda / tacchratvA kupito rAjA tamAkhyat-are mUrkha ! gRhe dahyamAnevA''gatya tadaivocaiH kathaM na jagaditha ? rajAMsi kathaM nAnau cikSepitha / ataHparaM tvayA dhUne dRSTe sati sarvatra dhUliH prakSeptavyA / itthaM tasmai zikSA di||117|| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davA gRhamAgatya vahimazIzamat / athA'nyadA rAjJI snAnAnulepanAdikaM vidhAya veNI dhUpayantI babhUva / tasminavasare sa kutazcidetya rAjyAH zirasi dhUma vilokya jhaTiti tatra dhUli prakSiptavAn / tena karmaNA'yogyo'yamiti matvA rAjA taM niSkAsitavAn / ato he narAH ! dazo mUrkhaH sadA sarvairavajJAyate / ato vacmi-sadA sarvaiH paramArtha viditvA taducitaM vidheyam / zaizave sarvaireva vidyAbhyAse yatitavyama, anyathA yAvajjIva mUrkhAH santaH klizyanti / atha punarapi murkhatopari kapisugRhipakSiNoH 21-kathAyathA-kadAcitkutracidvane zItabAdhayA vepamAnaM vAnaramAlokya kRtanIDasthA kAcana sugRhI-pakSiNI jagAdado hatthA do pAurA, do loyaNa do kanna / thara thara kaMpe dehar3I, kara ghara rakhavA tanna // 1 // api cadvau hastau dvau supAdau ca, dRzyate puruSAkRtiH / zItabhItiharaM mUDha !, gRhaM kinna karoSi bhoH ? // 2 // ityAdi sugRhipakSiNyoktamAkarNya saJjAtaroSaH sa kapistadaiva samutplutya tadgRhamamAkSIt / tadAnIM tadbhItyA nazyantI sA tenetthaM bhaNitA-sUcImukhI durAcArI, rere paNDitamAnini ! / asamaryo gRhArambhe, samartho gRhabhaJjane // 3 // pAre raNDe ! tvaM mAM mUrkhamazaktamavedIstatphalaM pazya-aho ! mUrkhANAM hitopadezo'pi satAmanAya bhavati / ata uktam upadezo na dAtavyo, yAdRze tAdRze jane / pazya vAnaramakheMNa, sugRhI nirgahI kRtaH // 4 // ato vacmi sadbhirayogyAya hitamapi nopadeSTavyam / yato mukhopadezasteSAmupadeSTraNAmevAnarthAya jAyate / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suuktmuktaavlyaa||118|| atha 21 lajjA-viSayemija vacana nivAhe vAji jyUM vAji cAle, vrata tapa kularIte mAta jyUM lAja paale| sakala guNa suhAve lAja thI bhAvadeve, vrata niyama dharyo je bhAi lajjA prabhAve // 34 // iha loke sa eva zlAghyo yo hi svavacanaM naityena pAjayati / kiJca suzikSitAzvavatsanmArga eva sadA calati / kulasya maryAdA vratAdikazcAnusarati / yathA kazcana bhAvadevanAmA lokalAjAbhiyA bhavadevena bhrAtrA saha dIkSA lAtvA vrataniyamAdikaM samyagavAlayat / itthaM lajjayA'pi zubhakArya sidhyati tasmAtsatA sadaivAtmani sudhiyA lajjA kAryaiva // 34 // atha lajjayA pravrajitayorbhavadevabhAvadevayotrioH 22-kathAtathAhi-sugrIvanAmni nagare bhavadevabhAvadevanAmAnau bhrAtarAvabhUtAM, tayormadhye jyAyAn bhavadevaH prabajito'bhavat / sa caikadA tatraiva nagare munibhiH saha viharabAgAt / sa gocarIkRte nagare bhrAmyan bhrAturvivAhasamArohamapazyat / tatrA''gataM bandhumAlokya bhAvadevastatsaMsukhametya bhaktisnehAbhyAmavikaM pratyalAbhavat / tadvoDhumazaktaM bhavadevamuni matvA so'vadat-he bandho ! etAvadvahanena te klezaH syAdato mamApi pAtrAdikaM dehi yaccasthAne sukhena tanneSyAmi / itthaM bhrAtrAmyarthitaH pAtrAdikaM tasmai dadau tato dvApi bhrAtarau celatuH / samIpamAgacchantau tau vilokyAJjye kiyantaH sAdhavastadabhimukhamAgatya jagadura-aho ! nyo'si yadadya navapariNItamapi bhrAtaraM pratiyodhya sAbumakRyAH / tadAkArya mAvadevo manasi dayo-aho ! kiM karttayam ? yadIto gRha yAmi vahiM meM / 118 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrAtaramete kilopahasiSyanti / mama mAtaramapi nindiSyantItyAdi vimRzya tadaiva lajjAvazapratibuddho bhAvadevo'pi dIkSAmagrahIt / bhavavevamunizcAritraM paripAlya svAyuHkSaye mRtvA devo'bhavat / atha tasminmRte bhAvadevena vyacinti-mayA svecchayA dIkSA na gRhItA, kintu bandhulajjayA sa bandhuH paralokamagAt / gRhe ca navapariNItA pallyapi manmArga pazyantI bhaviSyati / ato makA gRhaM gantavyamiti vicArya sAdhuliGgaM tyaktvA parAvartamAnaH sa tatra nagare samAgasya nagarasamIpe kutracittrAsAde samupAvizat / tAvattatra kenApi hetunA samAgatA nAgilAkhyA tatpatnI taM svabhAramupalakSya prAntacittaM taM pratibodhya saMyame susthiramakarot / eSa bhAvadevo jambUsvAmijIva AsIdasau lajjayA dIkSA lalau / prAnte'pi strIvacasA sthairyamAsAdya svAtmArthamasAdhayadato'nyairapyevaM lajjA mantavyA / yena tasya janasyApi sarvepsitakArya sidhyati / lakSmyupasaMhAraH, zAlinI-chandasi-evA je je rUpar3A bhAva rAje, eNe vizve artha thI teha chAje / / evaM jANI sAra e saukhya kero, te dhIro je artha arje bhalero // 35 // ataH he prANinaH ! yUyaM yadi sukhaM vAJchatha tarhi dhIratayA'rthopArjanaM kuruta / artha vinA mahAnto'pi naiva zobhante / tadaikalye rAmacandramapi pathikAH pAradhimajalpan / ato loke sarvataH zreyasI sampacirevAstIti matvA tadarjanaM sarvaividheyameveti // 35 // | atha rAjyAbhiSekAvasare piturvanavAsAdezena sasItaH salakSmaNo rAmo banAya gacchan mArge kenApi pathikena vyaloki / tatrAvasare tadanyena pAnthena sa pRSTaH-ki bhoH ko'yamadRSTapo'nIdakU puruSo gacchan vIkSyate / tadAkarNya tenoktamasau ko'pi pAradhirbhaSiSyati ? tayorIdRzaM vacanamAkarNayana rAmo jagAda Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekmukaavlyaa||119|| "lakhamaNa lakhamI bAhirA, nara lahuA diisNt| tujha sarikhA dhaNuhara ghare, paMthI gAdha bhaNanta // 5 // IRdhevage. lakSmI vinA mahAnapi pumAna zobhate, ato lakSmIruSArjanIyA sarvairiti vibhAvyam / DDDDDDDDD - - HILDILAIIIIII iti sarvajIvahitecchukena paNDita-zrIkesaravimalagaNinA bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapogacchIya-sAhityavizArada-vidyAbhUSaNa-zrImadvijayabhUpendrasarIzvareNa saralasarasasaMskRtasaMkalitAyAM sUktamuktAvalyAM dvitIyo'rthavargaH samAptaH / / ..IIIIIIIIIIII-I...ILA Ema i III- IIIIIIIDEOnli - Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( SHR atha tRtIyaH kAmavargaH prArabhyate E EEEEEE3 upajAti-vRtte-grAhyAH kiyantaH kila kAmavarga, kAmo nRnAryoM gunndossbhaajH|| sulakSaNairyogaviyogayuktaH, samAtRpitRpramukhAH prasaMgAH // 1 // tatra kAmaH 1, puruSaguNadoSau 2, strIguNadoSau 3, saMyogaviyogau 4, mAtR-kartavyaM 5, pitR-vAtsalyaM / / 6, pramukhazabdAta-putra-varNanaM 7, cetyasmin ' kAmavarge ' sAviSayAH krameNa varNyante // 1 // M. asminsaMsAre kandarpadarpaH prabalo durjayo bhAsate / tasya vijetA ko'pi supuNyazAlI virala evA'sti sa tu brahmAdikamazeSa jagadvijayate / kizva-tatpAravazyaM nItA narA vimUDhA iva nitAntaM klizyanti / sadasadvivekazUnyAstathA jagatyAtmabhUjetAro viralAH satpuruSA eva jAyante yadAha ..OC Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta kAmaka:3 muktaavlyaa|| 120 // "kecitpracaNDagajarAjavinAzadakSAH, kandarpadarpadalane viralA mnussyaaH| zrIsthUlibhadramunirAjamukhA hi santi, trailokyajetRmadanaprazame'tidakSAH" // 1 // kiJca-madanavazaGgato nandiSeNo dvAdazavarSANi gaNikAlaye tiSThan tayA saha viSayasukhaM bhuJjAna AsIttataH saMyame dArthamAptan / madanajetAra eva janA AtmazreyaH sAdhayanti / purA kAmapAratavyaM nItaH pazcAdvinirjitasmaro nandiSeNa bAtmasAdhanamakarodata upayuktatayA tatkathAma likhyate atha kAmabhoge tathA tattyAgopari naMdiSeNamuneH 1-kathAnakamihaiva magadhadeze zreNiko nAma rAjAsti tadIyo nandiSeNanAmA kumAro vidyate / sa ca svAnurUpAbhiH paJcazatImiH kanyAmiH pitrA pariNAyitaH sukhamanubhavannasti / athaikadA tatra nagare kutracidupavane guNazIlanAmni caitye zrImahAvIraprabhurAgataH / tatra bhuvanapatijyantarajyotiSkavaimAnikardevaistadIyasamavasaraNaM cakre, tacca pRthvItaH sArdhakrozadvayomataM jajJe / tadAroDhuM caturdikSu kRtahastAntarAlAni cAzItisahasrasopAnAni vyadhuH / tatra ca pUrvasyAM dizi siMhAsanopari 'namo tityassa' ityudIrya zrIvIraprabhurvirarAja / tathA'vaziSTAsu dikSu te devAH siMhAsanopari prabhomUrtimatiSThipan / tatrAvasare bhagavAn vIro dezanAM dadate, sA ca catuvidhadAnazIlatapobhAvanArUpA muktimArgasya dvAramiva bhAti sma, etatsvarUpaM vanapAlaH zreNikarAjAya niveditavAn / tadAhRSTo rAjA tasmai bahudAgamadAt / pramorAmamanaharSato rAjJaH sakalAni romakUpAni samuttasthuH / atha tadaiva kSoNIpatinandipeNatanayena tathA'maya Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapradhAnayajaH paurajanaizca saha vIraprabhorvandanArtha tatrAmAt / atho dUrAdeva samavasaraNamAlokya khaDgacchatracAmarAdInirAjacinhAni so'tyajata / atha tatra samaksaraNe samAgato nRpaH prabhu tripradakSiNIkRtya samabhivandyA'STottarasahasrakAvyaiH saMstutya svocitasthAnake samupAvizat / dezanANato nandiSeNena saMsAramamumasAramabodhi / dezanAnte ca vIraprabhumabhivandha strAlayamAgatya mahavAgraheNa mAtApitroH patnInAzcAdeza lAtvA vIrAntikaM dIkSArthI sa AmAt / tatrAvasare vyomavAgajAyata yathA-he nandiSeNa / tavedAnI bhogyakarmANyavaziSyante tAni mubadha tadante cAritramAdeyamiti / paramasau tAmapyagagayan tadaiva bhagavadantike dIkSAmagrahIta / tato bhAvivazAtkAlAntareNA'jJAnataH so'nyadA gocaryai gaNikAgehaM prAvizat / tatra ca prAktanabhogyakarmodayAd dvAdazavarSANi sthitvA tAM bhuJjAnaH karmakSayamakarota, tadanu tAM vihAya svAtmazreyo'pAdhayat / aho ! madanarAvalyaM kIdRgasti yadIdRzamapi sAhasika svavazamakarottahIMtareSAM kA vArtA ? ato viSayato dUrameva stheyaM zreyo'rthibhiH sakalairiti / etatkathAnakamatraivA'rthavarge 16 nandiSeNatapaHprabandhe likhitamasti tatraiva vizadatayAvalokanIyamiti, atra tu prasaGgataH saMkSepeNaivA'darzi / atha 1-kAma-viSaye-upajAti-chanda:kandarpapazcAnanateja Age, kuraMga jevA jaga jIva lAge / strI zastra leI jaga je vidItA, je eNa devA janavRnda jItA / / 2 // asmin bhavAraNya klIyAnato samasa paJcAnana va durjayo vilasati / siMhasya yathA catvAro hastA mukhazca paJcamasti Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekamukkAvalyAM // 121 // tathA'syApi zabdAdiviSayAH pazcAnnAnIva vidyante / yathA mRgArAteH purato mRgAdayo nistejarakAstadvaze tiSThanti tathAsya madanasyAgre'mI jIvA gatabalAstadvazyatAM yAnti / asyA'moghamatraM tattvavidaH striyameva kathayanti / kAmo hi ramaNIzatraNa devAn dhIrAn yogino'pi jigAya / eSa kAtaraiviSayalubdhaiH kadApi na jIyate, kintu zauryavadbhireva tattvavedibhirjetuM zakyate // 2 // nAnyairdevAdibhirapi tadeva kathayati / mAlinI-vRtte-manamaya jagamAheM durjayI je sadApi, tribhuvanasurarAjI jAsa zastre satApI / jalajavidhi upAse vArdhijA viSNu seve, hara himagirijAne jaNa ardhAGgadeve // 3 // iha tribhuvane kAmo hi sarveSAmajayyo bhAti / eSa tridazAnapi lIlayA nijavazyaM vidhAya viSayAturAnakarot / yathA hariharAdayo'pi madanajitAH kAntAH sivire // 3 // tadeva darzyate / zArdUlavikrIDita-vRttebhillIbhAva chalyo maheza umayA je kAma rAge karI, putrI dekhi calyo caturmukha harI AhelikA aadrii| indra gautamanI triyA vilasine saMbhoga te olavyA, kAme ema mahaMta deva jaga je te bholavyA rolavyA // 4 ___ haro'pyekadA tapasyAM vihAya vanecarImAlokya tasyAmeva riraMsAmuvAha / vidhAtA nijaputrIM vilokya smarapAratantryamanubhavan tAmanvadhAvat / harirapi gopIbhI reme, devendra AhelikAyai gautamapatnyai lulame, itthaM mahAnto devA api tazyA abhavan // 4 // atha canecarIM vilokya viSayasukhaprArthayituH harasya 2-kathAekadAmahAdevo vane tapasyamAsIttatsajjJAnadhyAnAdiparIkSAkRte cAtIvasaundaryarUpaM vibhrANA girijA vanecarIveSeNa tatpura Agatya CA- GRECEBOX // 121 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FACEOUSAREECEMBER tasthau, tadA tadUpakaTAkSavIkSaNamRduhAsAdihAvabhAvaiH samudbhUtamadanodrekaH sa tAmayAcata ratim / atha kAmavazaGgataM tamavAdItsAhe tripurahara ! ahaM tvAM seviSye / paramekadA kara zirasi dacA, tathaikapANi kaTipradeze nidhAya svanRtyaM mAM darzaya / tatrAvasare ratilobhavazAtapasyAmapi tyaktvA tena tadapyaGgIcakre / aho ! tarhi saMsAre sAdhAraNasya puruSasya kA gatiH ? ataH kAmajayo'tIva kaThino'sti / ya enaM jayati sa evAtmakalyANaM vidhAtumarhati nA'nye ityevaparamArthaH / atha kandaponmAdaviSaye mAlinI-vRtte-- nala nRpa damayantI dekhi cAritra-cAle, arahana rahanemI te tapasyA viTAle / caramajina-munI je celaNA rUpa mohe, mayaNa rasa vyathAnA eha unmAda sohe // 5 // yathA gRhItasaMyamasyApi nalarAjarSeH sAcI damayantI vyAlokya mano vivyathe / yathA vA zrIneminAthasya bhagavato bhrAtA rathanemimuniH kRtakAyotsargadhyAno rAjImatyAH saMyaminyA anAvRtamaGgamAlokya dhyAnato vyaraMsta / evaM vIrasya bhagavato'ntevAsinaH saMyamadhAriNo munayo'pi zreNikarAjapatnIcellaNArUpadarzanAd vyAmuhyan / aho! prAdurbhute kandarpa strIdarzanAghallokAnAM manAMsi kSubhyanti sa eva kandarponmAdo'vagantavyaH // 5 // atha damayantIvilokanAcalacittasya nalarAjarSeH 3-kathAnakamtathAhi-naiSadhAbhidhe nagare naiSadho nAma rAjA'sti / tasya ca nala-kUbaranAmAnau putrAvabhUtAm / atha jJAtasaMsArAsAro rAjA FRIBRARIEOECHECK Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalyAM // 122 // SARNER nalaM rAjye kUbara yauvarAjye canyasya dIkSA llau| tadanu nalaM rAjAnaM jUte jitvA kUbaro nRpo'bhavat / nalastu damayantyA saha vanavAsyabhUt daivayogAnmArge damayantImapi jahau / svayantu kubjatvamagacchankarmayogAddamayantyA api mudhA cauryA'pavAdo'lagat / kramazastasyAH punaH svayambarA'vasare parasparaM sammelanamabhUdrAjyamapyAptavAn / tadanu ciraM rAjyasukhamanubhUya saJjAtavairAgyavazAtsa nalaH pratravAja damayantyapi saMyaminI jajJe / ubhAvapi saMyama pAlayantau pRthak pRthaka vicaratuH / athaikadA damayantI sAdhI vilokya nalarAjarSezcittaM kAmavazaMvadamajAyata / tajjJAtvA pratibodhya sA damayantI tasya cAritrasthairya vyadhAt / ___ atha rAjImatI kAmayamAnasya samujjhitotsargadhyAnasya rathanemimuneH 4-prabandhaHyathaikadA zrIneminAthasya bhagavato bandhU sthaneminAmA nemiprabhordezanAtaH pratibodhamAsAdya dIkSito'bhavat / tataHprabhRti parvataguhAyAM kAyotsargadhyAne'tiSThan / athaikadA varSau bhagavantaM neminAthamabhivandya tataH parAvartamAnA sAdhI rAjImatI mArge varSAta ArdravasanA jAtA tAni ca zuSkayituM sA sAdhvIH guhaantrgtaa| tatrArdravasanAni dehAduttArya zuSkayituM lgnaa| tatrAvasare rAjImatyAzcArutaramaGgopAGgamanAvRtaM nirIkSya kAyotsargadhyAnastho'pi rathanemimuniH kAmazarajAlato vibhinna gAtro jAtaH / zubhadhyAnantu sarvathaiva vissmaar| kevalamazubhadhyAnakardame nimagno'bhavad viSayamadirAmattaH sa gatatrapastAM mukhataH kAmakrIDAmayAciSTa / tathAhi-ayi rAjImati ! tavedazaM yauvanaM vayorUpAdikamatisundaraM vartate / tasaM mudhA kiMgamayasi ? zIghramehi mayA saha yatheSTaM smasva / yenA''trayoridaM janma saphalIbhaviSyati, AkasmikamIdRzaM trapArahitaM tadvacaH zrutvA sA rAjImatI nijamaGgopAGgaM sampak saMgopya tatastvAM dhigityAdibhASaNapUrva kiyadapi kAkavAdidRSTAntaM tamadarzayat / prAnte caivaM taM nindantI jagAda / bho adhIra ! Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * vaM sAdhu tvA kimanArya vacanaM jalpasi / tvamitthaM jalpana kathaM na lajase ? taka sujJAnaM ka gataM yadevaM brUSe / epa-agandhanakulajAtaH so'pi skhena vAntaM viSaM nijaprANAtipAte'pi kadApi nA'nAti / vantu saMyamI bhUyo'pi satkulajAtastvaktamapi viSayahAlAhalamadhunA vAJchasi tatsatkulotpannasya taba naiva ghaTate / evaM kRte kulamapi malinaM syAt cAritraJca nazyati / tanAzAttava nArakIgati ra bhaviSyati, ata evaM mA kRthAH / atha satImukhodgIrNedRgvacanazravaNato rathanemiH pratibuddho jAtaH / dadhyau caivaM manasi aho ! dhanyeyaM satIziromaNiryayA satyapi madahetau rUpalAvaNyatAruNye smaro jitaH, asyAmanArya bantaM mAM dhig yadahaM mAtRsamAnAM bhrAtRjAyAmapi bhoktumaiccham / tadanu kRtapazcAttApaH sa bhagavadantikaM gatvA tatprAyazcittaM lAtvA punazcAritravAna bhUtvA bhRzaM tapasyansadgatimApa / IdRzAM mahatAmapi kandarpavazyatvamabhUttarhi pAmarajanAnAM kA vArtA ? ataH kAmo duurtstyktvyH| yo hitaM jayati sa eva jIvaH svajanma saphalIkaroti punarakSayasukhamapyadhigacchati / tathaivaikadA vIrabhagavataH saGghATakIyAH sAdhavazvellagArAjJI vIkSya calacittA abhavamityAdikathA granthAntarAdavagantavyA sadbhibhavadbhiH / atha 2-puruSaguNadoSojhavanaviSaye-rathoDatA-vRttamuttamA paNa narA na sambhave, madhyamA timana yoSitA huve / eha uttamika madhyamI paNo / behu mAhi guNa doSa no giNo // 6 // ... iha joke ye jIvAH svaguNaiH zobhante ta uttamA ye ca piturguNairupalakSyante te madhyamAH kathyante / anayoriva guNadoSA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakta bhyAmuttamamadhyamayormahadantaraM vidyate / yathA hi guNavAmijaguNenaiva sarvatropalakSyate nirguNastu pitRguNanAmAdinaiva jJAyate / tathaiva 8 kAmavargaH 3 mukkAvalyAM guNI nijaguNato, nirguNI doSataH sarvatra prakhyAtimupaiti // 6 // // 123 // atha puruSaguNaviSaye-zArdUlavikrIDita-vRttam_je nitye guNavRnda le parataNA doSo na je dAkhave, je vizve upagAri ne upagare vANI sudhA je lve| pUrA pUnama candra jema suguNA je dhIra merU samA, je garbhAra sadA susAyara jisA te mAnavA uttmaa||7|| yo hi sadaiva pareSAM guNagrAhako bhavati, doSAMzca na khyApayati, jagadupakaroti, parakRtamupakAraM sadaiva manute, tathA sudhAmiva laM madhurAM satyAM vANI vadati, kadAcidasatyamapriyaM na bhASate, tathA zAradapArvaNazarvarIza iva sakalasadguNavAna meruvadacalaH, samudra iva BI gambhIraH, IdRzo jana uttamaH kIrtyate ata eva lokairuttamairiti bhAvyam // 7 // atha parakIyastokamapi guNamudAharatastathA doSamapalapataH zrIkRSNasya 5-kathAathaikadA saudharmendra: sabhAsInaH zrIkRSNaM samastAvIta-mo bhoH samyAH ! sAmprataM martyaloke zrIkRSNa iva guNagrAhI ko'pyanyo nAstIti / tadasahamAnaH ko'pi mithyAtvI devastaM parIkSituM mRtyulokamAgAt / tatrAvasare zrIkRSNo sthavATikAtaH parAvartamAnaH svanagaramAgacchannAsInmArge / athaitadavasare sa eva mithyAdRSTidevazcalatkoTikITA''kIrNasyAtidurgandhamayasya mRtasya zuno rUpaM vidhAya madhyemArga tasthivAn / tadIyadurgandhiyogAdgajaturagAdayo vivekavikalAH pazavo'pi tanmArgeNa gantuM na 18 // 123 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAMSABURBUBB3:3 zekaH / panarmanuSyANAntu kA vArtA ? arthatatsvarUpaM vilokya guNarAgI kRSNo hastipakamapRcchat-ki bhoH ! kathamagre hastI na calati ? yUyamapi vastreNa prANamavarudhya kavaM tiSThaya ? atha so'vadata-svAmin ! mArge mRto vikRto durgandhimayaH zvA tiprati / tadIyAtidurgandhitaH ke'pyagre calituM na prabhavanti / tacchrutvA svayameva haThAgajamgre samAnIya zvAntike vipannadhodaSTiH kRSNo'vaka-mo mo lokAH ? etasya guNAnkathaM na gRhNItha ? sevakA UcuH-svAmin ! vayametasminmekamapi gaNaM na pazyAmaH, kintu doSAneva vIkSAmahe / atha vAsudevo'vadata-aho ! moktikazreNIva samujjvalA dantAvalI zobhate'sya zanaH / anye'pi vilasantyasmin sadguNAstathApi yUyamenamaguNaM kathaM vadatha ? / itthaM guNagrAhI kRSNastasya doSAnapazyana guNAneva jagrAha / ucitameva tadetAdRzAM guNinAM guNagrAhitvaM / atha sa devo'pi pratyakSIbhUya zrIkRSNaM praNipatya saMstutya ca saudharmendrasabhAmAgatya zrIkRSNasya yathAvadguNaM prazazaMsa / ata uttamena puMsA guNagrAhiNA bhAvyaM tathaiva guNyapi yathA rUpasaubhAgyasampannAH, satvAdiguNazobhanAH / te loke viralA dhIrAH, zrIrAmasadRzA narAH // 8 // iha loke gama-kRSNasadRzA rUpasaubhAgyazauyaudAryA''diguNaiH zobhamAnAH paraguNagrAhiNaH satyapratijJA viralA eva bhavanti // 8 // atha puruSadoSaviSaye-zArdUlavikrIDita-vRttamlaMkAsAmi haranti rAma taji te sItA bhalI jAnakI, strI vecI haricaMda pANDavanRpe kRSNA na rAkhI skii| rAtre chAMDi nijapriyA nalanRpe e doSa moTA bhaNI, jovo uttama mAhiM doSa gaNanA kA bAta bIjA tnnii||9|| SSCRIKCARECORRsti Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmagA3 sUktamuktAvalyAM // 124 // laGkApatiH prativAsudevo rAvaNo rAmasya zIlavatI jAyAM sItAmapAhanta / tena duSkarmaNA tatprANA rAjyaM kulazca sakalaM praNaSTam / tathA harizcandro rAjA nijabhAryAmapi nIcagRhe vyakINIta / svayamapi cANDAlasya jalavAhako'bhUt / evaM jagadekavIrAH pANDavA api ghUte suzIlA patnI draupadI hAritavantaH / tathA tribhuvana vijayI sakalalokapAlastadvandhuH kRSNo'pi tatra vipadi pANDavAna rakSitavAn / kiJca nalarAjo'pi nijapreyasI damayantImekAkinI vane muktavAn svayamanyatra gatavAMzca / bho bho lokA ! IdRzeSvapi mahApuruSeSu yadIdRzA doSA Apetustarhi pAmarajanAnAM kA gaNanA ? // 9 // atha 3-strIguNadoSa-viSaye, upajAti-vRttamsusIkha Ale priyacitta cAle, je sIla pAle gRhaciMta TAle / dAnAdi jeNe gRhadharma hoI, te gehi nitye ghara lakSmi soii||10|| yA kulavadhUrasti sA bhartuH sadaiva sAnandayati, bhartAraM hite niyojayati, tathA''janma zuddhaM zIlaguNaM paripAlayati, gArhasthya dharmazca sambagavati, gRhakRtye ca tatparA tiSThati, gurujanAnupAste / IdRzI gRhiNI yasya bhavati tasyaiva dhanyasya gRhe lakSmIrapi susthirA vilasati / catvAraH pumarthA api tatra vardhante ataH sakalAbhilalanAbhirIzIbhireva bhAvyam // 10 // aya strIdoSa-viSayebhartA haNyo je patimArikAyeM, nAkhyo nadImA sukumaalikaayeN| sudarzana zreSThi suzIla rAkhyo, te Ala deI abhayAya dAkhyo // 11 // // 124 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CkAo. atha tAsAmeva dopamAha yathA-kAcicchukamAlikAbhidhAnA duSTA strI saralasnehaprakRtikaM nijavallabhamapi jitazatrunRpaM gaGgAmbhasi nyapAtayat eSA kathA vistarataH purAtra kIrtitAsti, tathA sudarzanAbhidhAnaH prakhyAtaH zreSThI svazIlaguNapAlI sahasaivA'bhayAkhyayA rAjhyA mudhA kalaGkito'bhUt // 11 // atha sudarzanazreSThinamabhayA rAjJI kalaGkayAmAsa, tayoH 6-kathApurA kila pATalIpuranagare sudarzanAbhidhAnaH zreSThI nivasati sma / so'tIvasundaraH suzIlazcAsIttamekadA'bhayAkhyA rAjJI vilokya tasmin rAgavatI jaataa| tata ekadA kenApi vyAjena dAsyA svAntike tmaanaayitvtii| tamAgataM vIkSya mandaM mandaM hasantI bhRzaM kaTAkSayantI nAnAhAvabhAvaM prakAzayantI madanavilAsamabhyarthayata / tathAhi-he nAtha ! mAmadhunA bhRzaM bAdhate madanastvadIyarUpatAruNyavilokanAdato mayA saha yatheSTaM ramasva / itthaM tatprArthanaM nizamya nijazIlarakSAyai sa tAmavadIta-ayi rAjJi ! tavoktaM satyamasti paraM kiM kuryAm ? pauruSameva nAsti mayi, tadabhAvAnmadane'pi caitanyaM na jAyate / athaivamAkarNya sA taM visasarja / tataH kiyadinAnantaraM sA rAjI gavAkSe sthitA pathi turaGgArUDhAndevakumArAniva gacchatastAruNyAdiguNazAlinaH SaT puruSAnadrAkSIt / tadAnIM tatpArzve pradhAnabhAryA kapilAbhidhAnAdAsI ca sthitAsIt, atha rAjJI pRSTavatI-api vayasye ! ete vrajantaH kasya putrA santi ? dAsyUce-svAmini ! amI SaT kumArAH sudarzanazreSThinaH santi / athaivamAha rAjJI-mo dAsi ! tasya pauruSahInasya paTsutAH kathamabhUvan ? kapilA jagAda he svAmini ! sa dhUtoM'tastathA kathayitvA tvAM kAmukImavazcayat / pauruSaM vinA tasya dehalAvaNyAdikaM kathaM saMbhAvyate ? tadanu sA rAzI tadupari ruSTA satI dAsyA vicArya mudhaiva sudarzanasya kalaGkamAropitavatI / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmavagI saktamukAvalyAM // 125 // XXBE%9AXXXBBCCE%E* tathAhi-tatpreritA kapilA rAjAnamevaM vyajijJapata-he svAmin ! adyAntaHpure mama svAminyA AvAse sahasaiva sudarzanazreSThI samAgAta / tatazca mama svAminyA abhayArAjyAH zIlaM khaNDayitumiyeSa / rAjan ! mahatA klezena mayA'dya sa niSkAsitaH / tvayi zAsati sAdhAraNasyApi gRhamAgatya ko'pi kadAcidapyevaM nAcarati / tena tu tavaiva preyasyAH suzIlAyA AlayaM pravizyedRzamanAryamAcaritam / atastasmai yogyaM daNDaM dehi no cenmama svAminI jIvitameva tyakSyati / athaitadAkarNya kopAgnijvalito nRpastasya shuulaaropnnmaadisht| tato nRpAdezAttAdRzA maTAH sudarzanaM tatsthAne balAdAnIya zUlikAyAmAropayAmAsuH, parantu tadakhaNDazIlaprabhAvataH zAsanadevatA tadaiva zUlikAM troTayitvA svarNamayasiMhAsanazcakre / athaitadadbhutamAkarNya sapauro rAjA tatrAgAtsarve ca tamAlokya vismitA jAtAH / atha sudarzanaM gajArUDhaM vidhAya nRtyagItAdimahotsavena nagarAntaH prAvezayat / nRpastAmabhayAM rAhIM | bhraSTazIlA vijJAya dezato niSkAsayAmAsa / ato vacmi he striyaH ! bhavatyastathA mAbhUvana / vasaMtatilakA-vRtte--mArayo pradezi surikAMta viSAvalIyeM, rAjA yazodhara haNyo nayanAvalAyeM / duHkhI karaco zvazura nUpurapaNDitAyeM, dokhI triyA ima bhaNI iNa doSatAyeM // 12 // viSayasukhalobhAdeva purA kAcitmarikAntA rAjJI nijabhartAraM pradezirAja garalaM pradAya jihisa / tathA nayanAvalyapi rAjJI viSayasukhalobhA''krAntA nijaprANezvaraM yazodharaM nRpaM gale dRDhaM pAzaM badhvAvadhIta / kAcidekA nUpuravidagdhA svarNakArastrI svakIyaduzcaritramapotuM pati chalayitvA zvazuraM bhRzaM duHkhinamakarot / he striya ! IdRzA'nAryAcaraNena sarvAH striyo dRSyante / ato bhavatIbhiH sarvathA durAcAraM tattyAjyameva // 12 // 6 // 125 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha yazodharanRpadhAtukInayanAvalyAH 7-pravandhaHtathAhi-yazodharakSitipasya nayanAvalI rAjJI kenacid jAreNa viSayAsaktA''sIt / ma; saha svairaM bhogaM bhuJjAnApi tRptimanadhigacchantI nizi kasyacanA'zvapAlanAyakasyAntikaM gatvA svairaM ramamANAsIt / pratirAtramitthamAcarantI sukhena kAlaM vytyeti| athaikasyAM rAtrau nRpaM suptaM viditvA sA jArAntikamAgatya tena saha rantvA punarnRpAntikamAmAt / tadantare ca kazcana vaNiputrazcauryavyasanI tenaiva mArgeNa rAjasaudhaM pravizya nRpapalyakAdhastasthau / atha jAgRto rAjA tAmapRcchat-ayi rAjJi ! tvamadhunA kutrA''sI: 1 sAphavak-nAtha ! laghubAdhAM nivartayituM gatA''sam / punarnidrite nRpe sA dadhyau-adya me duzcaritraM rAjA viditavAn / idAnIM kimapi noktaM prame nUnamasau sarva vadiSyati / ato'dhunaiva mayA tatpratIkAro vidheyaH / yathA loke nirdoSA bhaviSyAmi nirbAdhaM bhogamapi tena kAmukena saha kariSyAmi / iti vicintya tadaiva sA duSTA suptaM rAjAnaM galapAzabandhanena jaghAna / mRte ca bhartari sA tArasvareNa bADhaM saroda hA daiva ! tvamadhunA mAmanAthAM kathamakRthAH 1 mayA bhavAntare ki paapmkaari| yeneha janmani duHkhodadhau patitAsmi / | itthaM nAnAvidhaM sakaruNaM vilapantImuraH zirazca tADayantImAlokya rakSakAH pradhAnAdayazca ttraa''jgmuH| kimabhUditi pRSTe sAdhvakhA! hA!! hA!!! akasmAdeva me prANezvaro mamAra / tato mantripramukhAH sarve lokA rAjAnaM zmazAnabhUmAvAnIyAsgninA saMzcakruH / athaitasyA ghoraM pApakRtyaM zayyAdhaHsthena caureNa vaNikputreNa vilokitam / tamapi bahutaradhanapradAnena saMtoSya, tvametadvadiSyasi cenmArayiSyAmIti satrAsaM zikSA dacA ca muktavatI / ato vacmi he lokAH! sarvastrISu kadApi vizvAso naiva krttvyH| vAcAnekadoSasadbhAvAd duSTatarA eva bhavanti / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamukkAvalyAM // 126 // atha jArapalyaGke zayAnAyA nUpurapaNDitAyAH 8-kathA kAmamaH3 yathA rAjagRhanagare jarjaranAmA svarNakAro'sti / tasbaikaH putro'sti sa pitrA pariNAyitaH parametasya patnI vyabhicAriNIziromaNirasti / athaikasyAM rAtrau bhAraM gRhAntaH sutaM muktvA sthalAntare divyAM zayyAM vidhAya jAramAhUya tena saha reme / tadetadanAcAramAlokamAno jarjarastAM jArazca nidritaM vIkSya tavA''gatya baghA napuramAdAya punaH svasthAnametya suSvApa / nUpurazca zayyopari nyastavAn , atha jAgRtA sA caraNe nupuramapazyantI vyacintayat / yadetat zvazurasyaiva kRtyaM nAnyasya nUnamasau prabhAte lokAn vadiSyati me duzcaritram / ato mayApyetatphalaM tasya darzanIyamityavadhArya jAramutthApya nijAlayamapraiSIta, svayaM bhartuH pArzvamAgatya suSvApa / atha kiJcidviramya patimutthApya, yatra zayane jAreNa saha purA suptA''sIttatraiva zayane samAgatya mA saha punaH zizye, patiracirAdeva niddrau| tataH sA suptaM tamavagatya bumbAravaM vyadhatta-yathA he nAtha ! drutamuttiSThottiSTha / pazyAnena nirapeNa tava pitrA lajjAsthAnake'pyatra samAgatya madIyaM nUpuramapajaDU / atha sahasaiva samutthAya jhaTiti pituH pArzvamAgatya taM tADituM lano'vadacca-are pApiSTha ! nirlajja ! tatra gatvA putravadhUcaraNaM spRzataste manA''gapi lajjA nA''AtA ! dhika tvAM dhik tvAM ! tadA pitroktaM re putra ! tvaM tadAnIM nAsIranyaH ko'pyAsIt / punarjagAda putraH-re durbuddhe ! anyaH ko'pi nA''sIdanamevA''sam / itthaM pitAputrayovivAde pravardhamAne bahavo lokA: samIpasthAstatrAjAtAH / tatsvarUpaM jJAtvA sarvAH striyaH sarve puruSAzca pitara jarjarameva nininduH / asau pramatto jAta iti jagaduzca sarve / sena sa jarjaro vicArasAgare mamajja / aho! kiM jAtaM mayA tu sarva taccaritraM pratyakSIkRtaM tathApi sarve maduktamasatyameva manyante ninda- 12 // 126 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nti ca mAmeva / iti cintArNavanimagno jarjaro manAgapi na nidrAti, nA'znAti, na pibati naiva ca saumanasya prakAzayati / atha prabhAte jAte sA samutthAya nijapitaramAkArya naizika vRttamazeSamavadat / atha rudatIM putrImAzvAsya sojak moH sambandhin ! tvaM vRddho'si tathApi me putrIM mudhA kiGkalaGkayasi ? atrAntare sakalajanasamakSaM sA'vAdIta-etAvatA me santoSo na bhaviSyati / yadAha" atathyo vA tathyo harati mahimAnaM janaravaH " ato'haM lokasamakSametadviSaye divyazuddhi vidhitsAmi / lokA UcuH kIdI zuddhicikIrSasi ? tayoktaM-ihaiva nagare vATikAyAM bhavAnI devI pratyakSaphaladA vartate, sA me sadasatparIkSAM tatkAlameva kariSyati / athaitadvacasi sarvairaGgIkRte sarve'pyevaM jgduH| yadiyaM nigadati tatsatyaM cediyaM devIcaraNAdhaH pravizya bahireSyati / anyathA madhye marditA tatraiva prANAn hAsyati ityudIrya sarve lokA devyantike gheluH / itazcetasi nUpurapaNDitA dadhyo-aho ! sarveSAM sannidhau yadi devI pAdatale marditA syAM tarhi mahatI me'pakIvirudeSyati / ataH prAgeva strIcaritraM vidheyamiti dhyAtvA taM jArapuruSamevamavIvadata-he prANezvara ! ahamadya lokaiH saha divyaM vidhAtuM devyantike yAni tadA mArve pramattarUpaM kurvatA tvayA'haM kaNThagrAhamAliGganIyA'vazyameva / atha lokaiH saha tatra calitA tena jAreNa tathaiva mArge tatkaNThe lagnam, tatrAvasare lokaiH balAtsA mocitaa| OM tato devIsamIpamAgatAM janatAM zrAvayannitthamavAdIta-he mAtaH! tvamamISAM samakSaM tathyaprakAzaM kuru / yadyahaM satyazIlA'smi mArge ca pramattapuMsA tathA bhartA vinA kenApyAliGgitA bhuktA vA syAMtahi mAM nijacaraNatalamadhyagatAM pIlaya viparIte camocaya / yenA'haM kAmukena zvazureNa mudhA kalaGkitA yathA zuddhA bhaveyamityeteSAM puratastathA kuru / atrAvasare purA janairvAritA'pi jalpitavatI bho mo lokA! yUyaM maduktaM zRNuta-purApi sItAdyAH zIlavatyaH striya IdRze lokApavAde lagnejnekavidhadivyamakRSata / ato'hamapi O 22 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmavargaH3 sakamuktAvalyA // 127 // mavatAM samakSaM devIcaraNAdhaH prvishaami| yadi me zIlaM satyameva zIla bhraSTaM pAtarhi pratyakSaphalaM deyaM devI mAM svapAdatale nipIlayiSyati / yadya- tena divyena nidoSA syAM tahi zvazuro me sareva daNDanIyaH / atha dhUrtA sA tathoccArya devIpAdatalamAgatya sukhena bahirbhUya tsthau| tato lokA jarjara dhikkurvantastA prazazaMsuH / yathA-aho! dhanyeyaM zIlazAlinyasti yayA mithyApavAde'pIdRzaM divyamakarot / tAM stuvantaH sarve lokAH svasthAnamApustasyA api loke kIti: prasasAra / itazca tahaHkhena jarjarasya svame'pi nidrA vairiNI jaataa| kiyakAlAnantaramasau jarjaro divAnizaM jAga]va, kadApi na zete / iti nizamya zreNiko nRpendrastaM nijakoSAgAre rakSakatvena niyuktavAn / atha sa koSAlaye divAnizaM sarvataH paribhrAmyan rakSanAsIt / arthakasyAM rAtrau kasyAzcidrAjapatnyA duzcaritraM tena vIkSitam / tadAloktha tadaiva sa bubudhe, cintAmapi tatyAja / aho ! kAmasya balIyastvaM yadarditA vizvabhartuH sArvabhaumasya mahApratApino'tibalavato'pi bhAryA nIcajAramAsevate / tarhi mAdRzAM gRhe strIjAtInAM kA gaNanA ? atha tyaktacintasya jarjarasya tadaiva bubhukSA pipAsA suSupsAdayaH samutpedire / mAsAdalabdhanidro jarjarastathA suSvApa yathA mokSArthI parabrahmaNi saMlIno bhavati / tadaGge kutrApi prANAnAM saJcAraNa nA''sIt / yathA prArabdhamAsikapANmAsikAdivatAvasAne loko yatheSTaM bhojanazayanAdikRtyaM vidhtte| tathaiva so'pi vRddhaH pazyatoharaH putravadhvA duzceSTAM pazyan vihitapANmAsikajAgaraNarUpAbhigraho rAjadArAkuceSTitaM vilokya tadabhigrahasamAptAvivAto gatacinto niddrau| tato nizAnte nagaracarcA vIkSya parAvartamAno rAjA taM jarjaraM koSThAgAre mRtamiva prasuptaM vyalokata / atha prabhAte pradhAnamapRcchat| bhoH pradhAna ! jarjaraH kadApi na zete, ityuktaM purA bhavadbhiH, paramahaM nizi taM mRtaprAyamiva suptaM dRSTvAn / kiGkAraNa yatso'dhatAvatkAlaM notthitavAna supta evA'sti / atha sapradhAno rAjA tatrAgatya tathaiva suptaM tamAlokata, tato nRpAdiSTo maMtrI jAgRtikRte C 7+ Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 Re>>**** tamuccairavadata-mo jarjara ! madhyAhnavelA''gatA, tathApi tava nidrAvasAno nA'bhUt ko'tra hetuH 1 etAvatopAyena sa yadA nottasthau, tadA tatkarNAntike bhRzaM ciraM mRdaGgAdyavAdayata, itthaM mahatA kaSTena sa samutthitavAn / tatra samaye tamapRcchatu-he jarjara ! tava SaNmAsAdekadApi nAgatA nidrA paramadya kiM jAtaM yadIdRzI tavAyAtA ? iti rAjJA pRSTaH so'vak-tatkAraNaM vaktuM na zaknomi, tatta sarvathAvAcyamasti / atha satrAsaM muhurmuhustena pRSTaH so'vAdIta-yathAvadyatkAraNaM kathayAmi tatsAvadhAnena zrayatAm-adya madhyarAtre rAjhI gavAkSasthitAM hastipaka: karizuNDAdaNDena gajaskandhe samAninye / tato gajazAlAmAgatya ciramanaGgalIlA vidhAya punastathaiva tAM tatra gavAkSe samAnIya mumoca / svAmin ! bhavAdRzAM dArANAmIdRzamanAcAramAlokya nijaputravadhvA jArasevAdarzanAnmahatI SaNmAsato yA cintA mamA''sItsA tu tadaiva mAmamuzcat / ato mamedRzI nidrA | samAgatA athaitadAkarNya tatkAlameva sevakAn samAdizadrAjA-bhoH sevakA! adyaiva bhavantastAM rAjI taM hastiparka taM dantinazca nagare pratimArga paTahaM vAdayanto vaibhAragiri nayata, sevakaistathAkRte / puralokA rAjAnamevamabhyarthitavantaHhe nAtha ! atra dantinaH ko doSaH? asau sarvathA nidoSaH, asyedRzo daNDaH kSamyatAm / atha sarveSAmAgraheNa doSa kSAntvA taM parAvartayituM tatra kamapi janamaSIt / atha sa tatrAgatya kariNaM parAvartayituM nRpAdezamavadat / tatra samaye gajapenoktamyadi nRpa AvayorapyabhayadAnaM dadIta tarhi dantinamapyenamadhaH parAvartayeyamiti tajjanamukhAtaddhastipaprArthanAM zrutvA rAjA tayorapyabhayadAnamadAt / atha trayo'pi tato girizikharAdadhaH parAvartanta / tato nRpAdezAtkariNaM tatsthAna AlAne babandha / paramamocyau to svadezAniSkAsitavAn / ** ** * Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la kAmavarga muktAvalyAM // 128 // SERIENCREAKE atha niSkAsitau mArge calantau kutracinmandire nizi tsthtH| tatra hastipako nidrito jAto nizAyAM tatra caurAH samAjagmuH / atha pratimAye dhUpaM dadataM rUpeNAtisundaraM cauranAyakaM vilokya tadanurAgiNIbhUya rAjJI tamevamavAdIta-he maccittamohana! mAM hitvA maagaaH| ahamapi tvayA sahaiSyAmi cauro'vadata-he sundari ! yena saha tvamatrA''gAH, sa yadyutthAsyati tadA kiM syAdAvayoratra prANabhItirApatiSyati / sA dadhyau asau taskaraH sadhanaH pratIyate, hastipakasta nirdhnH| kimaneneti vimRzya caurAdhIzena tamajIghanatsa mRtvA vyantaro'bhavat / atha zRGgArasajjitAM rAjJI zIlabhraSTAM duSTAM jJAtvA caurAdhIzo dadhyau-iyamasatI vrtte| yA hi sArdhamAgataM svapati jAraM vA ghAtitaktI ko jAne gre mamApi kiGkariSyati ? ata eSA tyAjyeti vimRzya tAmuvAca-he priye ! eSAgAdhajalA nadI vartate / atastavAGge yAni yAnyAbharaNAdIni santi tAni sarvANyekatra vastrakhaNDe granthi badhvA mahyaM dehi / tattIA paratIre pUrva nayAmi pazcAdAgatya tvAmapyuttArayiSyAmi / atha mugdhA hatabhAgyA sA nijavastrAbharaNAdInAM granthiM padhvA tasmA adAt / so'pi tadIyaM sarva lAtvA nardI tIgrei cacAla / tanmArga pratIkSamANA kiGkartavyatAmUDhA satI sA tatraiva tsthau| tatrAvasare vyantarIbhUto hastipakajIvaH zRgAlamInau vikRtavAn / punaryAvatsa zrRgAlo mInamazitumaicchat tAvattatra tenaiva vyantareNa vikRtaH kazcid gRdhrapakSI vyomnaH sametya mInamAdAya gaganamagAt / zRgAlo vicchAyavadanaH pazyanneva tsthau| asminnavasare tadvilokamAnA rAjJI tamupahasya jagAda / are nirbuddhe ! gRdhro'pi tvAmavaJcattacchrutvA zRgAlastAmavadat-bho rAjJi ! mamaikameva gataM tvaM tu tribhirvazcitAsi / tadapazyantI mAM ki dUpayasi copahasasi tadA rAyace he zRgAla! vaM tiryagbhUtvA kathametadvetsi ? tatrAvasare mArge jAtaM sarva vRttAntaM sa tAmavocata / tataH sA rAjJI pratibuddhA viSayavAsanAM tatyAja, tena ciraM sA sukhamanvabhUt / 4 // 128 // a Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bho lokAH ! pazyata itthamanyA api yAH striyo viSayavAsanAM durgatipradAM matvA tyakSyanti, tA apirAjIva sukhinyo bhaviSyanti prAnte ca sadgatimApsyanti / punaryAH striyo duzcaritramAcariSyanti tA nUpurapaNDitevobhayaloke duHkhinyo bhaviSyanti cAnte durgatimApsyanti / atha sulakSaNastrINAM guNAnAha-zArdUlavikrIDita-vRtterUDI rUpavatI suzIla suguNI lAvaNya aMge lase, lajjAlU priyavAdinI priyataNe citte sadA je vase / lIlA yauvana ullase uravasI jANe nRloke vasI, evI puNya taNe pasAya lahiye rAmA ramA sArasI // 13 // yA strI kulInA bhavati sA hi sarvAGgAnavadyA lajjAvatI rUpavatI zIlavatI sadguNavatI lAvaNyalIlAvatI, miSTAtisatyabhASiNI, bhartRcittAnuvartinI devIva sadA susthirayauvanA lakSmIriva mahApuNyavatA prApyate / / 13 // ___ atha kiyatInAmuttamalakSaNavatAnAM kAminInAM nAmAni-daryante upajAti-vRtte sItA subhadrA nalarAya-rANI, je draupadI zIlavatI vakhANI / je ehavI zIlaguNe sarANI, sulakSaNA te jagamAhi jANI / / 14 // purA zrIrAmacandrasya patnI sItA'bhUt / yAmapahRtya dazakandharaH svagRhe SaNmAsAnasthApayat / tathApi nAnAklezaM sahamAnApi all nija zIlaM na tatyAja / punarlokasamakSaM jvalatkhadirA'GgAramayAgnikuNDe patitvA'kSatAGgatyetra zIlaprabhAvAjjalAdiva bhiraayyo| lokApavAdamapAjahe / yathA vA sItAsubhadrAdamayantyAdayaH prAtaHsmaraNIyatamAH kIrtimatyaH purAtra mahAsatyo'bhUvan / yA subhadrA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukkAvalyA // 129 // SCANN RNMEASEX cAmatantubhizcAlanI vadhvA kUpAjalamAjahe / punastena vAriNA campApuryAdvAramudghAyya nijasatItvamahimAnaM darzitavatI / evamaraNye kAmavarga:3 nalanRpeNa patyA tyaktA mahAkaSTa sahamAnA zIlamakhaNDitaM dadhAra satIziromaNirdamayantI / evaM pANDavAnAM patnI draupadI sadasi duHzAsanAkRSTavasanA zIlaprabhAvAdeva nijotarIyavAso'varSayata / etAdRzyo yA yA lalanA atrA'bhUvana tAstA uttamAH sulakSaNAH prazastayazaskAH prAtaHsmaraNIyAH sakalavAJchitaphaladAya Asan // 14 // zIlaprabhAvAnmahAgnikuNDopi jalavadatizItalamabhUttadupari sItAyAH 9-kathA__ yathA-purA rAmapatnI sItAM rAvaNo hatvA laGkAmanaiSIttatra SaNmAsI yAvatsA tsthau| tato yuddha rAvaNaM hatvA sItAmayodhyAmanayat / / tAmantaHpure tiSThantImekadA kAcidekA sapatnI paryapRcchadyathA-he sakhi ! rAvaNaH kIdRzo'stIti mAM kathaya / tadIyaM rUpaM jJAtuM kautukaM mahanme vartate / sItAvadata-he bhagini ! mayA kadApi tanmukhaM nA''loki tatkathaM tadrUpaM varNayAmi ? kevalaM tasya caraNAveva vIkSitau / tacchrutvA sA tadaiva paTTikA ramyA lekhanasAmagrIzca sarvAmAnIya sItAne nyastavatI / jagAda ca he sakhi ! asyAM paTTikAyAM tasya caraNAveva likhitvA darzaya / saraladhIH sA sItA tasyAM rAvaNA'dhI vilikhya sapatlyai tasyai dadau / sA karAzayA sapatnI tAM paTTikAmAdAya tatra ca puSpAdikaM dattvA rAmacandramadarzayajjagAda ca he nAtha ! tvaM sadaiva sItAM satI 2 kathayasi tadguNAna prazaMsasi / sA tu pratyahamitvaM taccaraNo vilikhya puSpAdinA pUjayati / atha tasyAH kathanena rAvaNacaraNadarzanena ca rAmasya manasi zaGkA jAtA / punarekasyAM rAtrau rAmo rUpAntareNa nagarAntarnavanavacarcA bubhutsuH pratipratoli gacchana sarveSAmAlApa X // 129 // %XKARAN Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Drotto-OrBroove zRNvankasyAmekasyAM tailikapratolyAmAgatya tasthau / tAvattatra kAcittailikalI kasmaicitkAryAya dinAntasamaye bahirjagAma / tasyA bahuvilambatayA'nAgatAM vIkSya tatpatiH kupito dvAsthakapATe kIlakaM dattvA gRhAntaratiSThat / tAvattatpatnI tatrAgatya kapATa sArgalaM vIkSya jagAda-he svAmin ! kapATamudghATaya, dvAri kapATaH sArgalaH kathaM kRtaH ? patirUce-tvametAvatkAlaM kutrA''sIstadvada / tvayA vilambitaM kutaH / tvamevaM budhyase, satyapi svecchAcAre bhartA me kingkrissytiiti| paramahaM rAmacandra iva vicAravikalo nAsmi / | yo rAmaH sItAM SaNmAsaparyantaM rAvaNAlaye sthitAmapyAnIya jagrAha, ahaM tAdRzo nAsmi, yatkAmacArAmapi tvAM grahISyAmi / tatraiva tiSTha, prabhAte tanizcayaM kRtvA'ntaH praveza dAsyAmi / tasyedRzaM vacanaM zrutavAn rAmastato gRhamAgatavAn / atha sItAyAH zIlaparIkSAyai lokA'pavAdanirAsAya ca rAmacandraH zatatrayagajA''yatanimna mahAgata nirmAya tacca jvalatkhadirAGgArainibhRtavAn / punaH sarvAn paurAMstatrAhaya sItAmavAdIta-he sIte ! yadi tvaM zIlamakhaNDitaM bibharSi tarhi tvamadhunA lokasamakSamasminnagnikuNDe praviza, yathA te kalaGko'peto bhaviSyati / tacchrutvA lavakuzAbhyAM putrAbhyAM saha sItA tatrA''gatya tasthau / caturdikSu divyaM dihakSavo lokAH sabAlAH sastriyazca sametya tasthuH / devA api vimAnArUDhA byogni samAjagmuH / atrA'vasare sItA papATha yathA manasi vacasi kAye jAgare svamake vA, mama yadi patibhAvo rAghavAdanyapuMsi / tadiha daha zarIraM mAmakaM pAvaka ! tvaM, sukRtakukRtabhAjAM tvaM hi loke'tra sAkSI / / 1 / / ityuJcaruvArya sA zIlavatI sItA tatrAgnikuNDe papAta, parametacchIlamAhAtmyatastadaiva jvalananikuNDaH sAkSAt zItalavArikuNDo'bhavat / sarasa ina tato'gnikuNDAdakSatAGgI niragAt / tadAnIM tadupari suranaragaNAH kusumAni vavRSuH sarve jyjyaaraavnyckruH| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmamA 3 sUktamuktAvalyA // 130 // 5KARXXXCHUT itthaM lokApavAdamapagamya saMsAraviraktA satI sItA cAritragrahaNotsukA'bhUta, paraM rAmeNa bahudhA nivAritA'pi tasmai sutau samarmya jayabhUSaNasAdhupArzve cAritraM gRhItvA suprabhAsAdhvIsaGghATake nivasati sma / samAdhinA saMyamamArAdhya dvAdaze devaloke dvAvizatisAgaropamAyuSko'cyutendro jajJe / tatazyutvA mahAvidehakSetre mAnuSyamavApya cAritramparipAlya mokSaM yAsyati / IdRzyuttamA strI puNyavataiva labhyate // atha 4-saMyogaviyAgaviSaye-mAlinI-vRttampriya sakhi ! priya yoge ullase netra raMge, hasita mukha zazI jyUM sarva romAJca angge| kuca ika mujha vairI namratA je na rAkhe, priya milana same je aMtaro teha dAkhe // 15 // yA kAminI kAntavilokanena nayanayugalaM sAnandamullAsayati / yasyAzceSatameraM mukhaM zAradazarvarIza iva shobhte| yA ca kAnta-16 prekSaNavazAtpulakaM bahate, sA kAminI sakhI brUte yathA-ayi sakhi ! nUnamimau mAmako kucau vairiNau bhavataH / yataH priyAliGganasamaye patyo namratAM na kadAcid dadhAte / bharturaGgasaMyogasamaye'pi ca vyavadhAyako bhavataH // 15 // atha viyoginIlakSaNamAhadina varasa samANe reNi kalpAnta jANe, himakara kadalI je te jAlA pramANe / rasikakara zazI je sUra syo soi lAge, priya-viraha priyAne du:kha syo tena jAge / / 16 // RECER-CARRIOSIL Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyeNa kAntena viyuktA kAminI dinaM vatsarakalpaM manyate / yAminI tu viyoginInAM kalpAyate / himakarakara kadalIvanazca bhRzaM tApAyate / aho ! virahiNI kAminI kimapi sukhaM na janayati, sarva duHkhAyate / yadAha "tava kusumazaratvaM zItarazmitvamindo,-IyamidamayathArtha dRzyate madvidheSTha / visRjati himagabhairagnimindurmayUravai,-stvamapi kusumabANAn vajrasArIkaroSi // 2 // " atha 5-mAtRkartavya-viSaye, indravajrA-vRttamje mAtano bola kadA na lope, te vizvamAM sUraja jema ope| jyAM dharmacaryA bahudhA parIkhI, tyAM mAta pUjA sahumAM sarIkhI // 17 // yathA-uttamA narA jananyA vacanaM kadApi nollavayanti, sadaiva tadAdeze tiSThanti / tAdRzAH pumAMsa ihaloke sUrya iva bhaasnte| sarvatra teSAM mahatI kIrtiH prasarati / sarvatra dharmavettAro mAtRpUjAM sarvataH zreyasImAhuH // 17 // kizca-je mAta-mohe jina ema kIdho, garbhe vasaMtAM zubha nema lIdho / je mAta bhadrA vayaNe prabuddho, zillA-tapante arahanna siddho // 18 // garne nivasana jinavaro vIro mAtuH snehavazAdeva niyamamaGgIcakre-yadetayormAtApitrorjIvatormayAcAritramanAdeyam / tathA-bhadrAyA gRhItasaMyamohanakanAmA putro'pi mAturAdezenA'tisaMtaptazilopari ghanazanamakarot / tatassamAdhinA mRtvA mokSamApa // 18 // RECACADAR Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmavarga:3 sUkamukkAvalyAM // 131 // atha nirmohakRtA'nazanasya mokSamadhigatasyA'rahannakamuneH 10-kathAtagarapurInagaryo dattAbhidhAnaH zreSThI vartate / tasya bhAryA bhadrAbhidhAnA cArahanakAbhidhastatputro'sti / athaikadA gurumukhAddezanAmAkarNya saputraH samAyoM dattazreSThI saMsAramasAramavabudhya dIkSA llau| tAvubhau yathAvatsaMyamArAdhanaparAvAstAm / paramasau dattasAdhuH putropari ghaniSThasnehavazAtputraM na kaSTayate / AhArajalAdikRtyamapi svayameva karoti sma / itthaM putraM sukhayana saMyama pAlayazcAyuHkSaye dattamunirdeha tyaktvA paralokamagacchat / tatastasyArahanakamuneH zItAtape jalAhArAdyartha grAmAntargamanAdinA'tikleza udapadyata / yAca mAtA bhadrA sAdhvI tadAnItamAhArapeyAdikaM tasya sAdhorakalpyamevA'sti / ataH sorahannako muniradhikaM klezamanvabhUt / athaikadA sAdhavaH svasvapAtrANi samAdAya gocarIkRte nagarAntazceluH / tatprerito'rahannako'pi pAtrANi lAtvA tatpRSThAnugo'bhavata, paraM nidAghatApAdhikyAttene celuH / aso gantumanarhaH pathi kutracinmandirAdhazcchAyAyAmatiSThat / tatra sthitaM taM kAcicciravirahiNI taruNI nijagavAkSasthA nirIkSya tadrUpeNa mohitA dAsImAdizata-he vayasye ! tvaM yAhyenaM munimatrAnaya / atha dAsI tatrAgatya taM muni tadantikamanayat / athAgatamatisundaraM taruNamarahannakamuni sAdhvocata-munisundara ! tvamenaM tAruNyamanena veSeNa mudhA kiGgamayasi ? tvamatraiva sukhena tiSTha, mayA saha svairaM ramasva / taduktimaGgIkRtya tatraiva tiSThan sa tayA saha viSayasukhaM svairaM bhungkte| itazca gocarImAdAya samAgateSu sAdhuSu bhadrA sAdhvI putramapazyantI tAnapRcchat-bho munayaH! mama putraH ka gataH ? tairuktamasmAkaM pRSThe sa AsItparaM kutra gatavAniti na vidmaH / ityAkarNya tadaiva vikSiptA satI arahannaka! arahannaka ! ityAlapantI nagarAntaritastato babhrAmAzcakAra, tAM tathAvasthAmAlokya kiyanto lokA bAlakAzca kautukAttA parivatruH / athaikadA bAlaparivRtA sA vikSiptA A // 131 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K ALAC EMARKESARRESIEXERA nijajananI tena tadgavAkSanIcardRSTA / tAmAlokya sa manasi dadhyo-nUnamiya madviyogAdIdRzImavasthAM gatAsti / aho ! kiM kRtaM mayA 1 dhigmAmIdRzaM kuputraM jananIklezakAriNamiti vimRzya tatkAlamevA'dha uttIrya mAtuzcaraNayorapatat / putradarzanAtsA'pi svasthA'bhavat / atha mAtA putramavadat-putra ! tava sarveSTadaM cAritracintAmaNimadhigatasya strIsevana na ghaTate / viSayI jIvaH sadaivAtra paratra cApakIrtiyutAM mahatI yAtanAM sahate, loke ca sarvatra garhito bhavati / ato durgatipradamenaM viSayasukhaM tyaja, saMyama ca paripAlaya / athaitanizamya putro'vaka he-mAtaH ! ahamIdRkparISahAna soDhuM naiva zaknomi / kintu tavAnumatizcedasyAM zilAyAmanazanaM kuryA mAtrA tadanumoditam / tadaivAtitaptazilopari nirshnmkrodrhnnkH| tato'cirAdeva zubhadhyAnena mRtvA devatvaM prapede / ato vacmi dhanya IdRzaH putro yo hi jananIklezamasahamAnaH svayamanazanamakarot / mAtApIdRzI dhanyA prazasyA yA hi narakA. tputramutavatI, ato he lokA ! mAtRsnehaH kIdRza iti pazyata / yA akRtyAcaraNAnArakI yAtanAmanubhaviSyantaM susnehinaM putraM nyAyamArge samAnIya sukhinamakarot // atha 6-pitRvAtsalya-viSayeje bAlabhAve sutane ramAr3e, vidyA bhaNAve sarasu jimAI / te tAtano pratyupakAra ehI, je tehanI bhakti hiye vahe hI // 19 // yo hi zaizave bhRzaM ramayati, miSTAnnAdikaM nAnAvidhaM bhojanaM bhojayati sa pitA zazvad bhaktikaraNena prtyupkrnniiyH| pituH sevAratasya loke sarvatra sukIrtiH prasarati // 19 // -AASIAS Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta- 1300 kAmataH3 muktAvalyA // 132 // mAlinI-vRtte-niSadha sagara-rAyA je harIbhadra candrA, tima dazaratha rAyA je prasannA muniindraa| manaka janaka je te putranA moha dhArathA, svasuta-hita karIne tehanA kAja sArathA // 20 // aho ! niSadhasya nRpendrasya, tathA sagaracakravartino haribhadramari-haricandranRpayordazarathasya, prasannacandrarAjarSipramukhAdezca svasvaputropari mahAna sneha AsIt / caivaM manakajanakasya zayyaMbhavasUrevijakulabhUSaNasyA'sImaH putrapremAsIt / ato'mI sarve puruSottamAH putramohavazaMgatAH putrANAM yadiSTa tadeva cakruH // 20 // atha sagaracakravartinaH SaSTisahasratatputrANAJca 11-kathAiha hi sagaracakravartinaH SaSTisahasraputrA abhUvana te'STApadatIrthasya rakSArthamabhitaH parikhAkAra garna kartu prAvartanta / tadAlokya jvalanaprabhanAmA nAgadevastAnavAdIta-bhoH sAgarA ! yUyamatra mahAgata khanatha tenA'smadbhuvane rajAMsi patanti, ata etatkarmaNo viramadhvam / tadAnIM tatkathanAnte tatkRtyaM te tatyajuH / atha kiyatkAlAnantaraM punaste dadhyuH-yA'smAbhirmahatA parizrameNa parikhA khanitA sApyadhunA jalaM vinA vinaMkSyatIti sA jalairAzu paripUraNIyA / yathA ko'pyasya tIrtharAjasyA''zAtanAM na kuryAt ityavadhArya kRtaikamatikAste nijadaNDayogataH sArdhadvASaSTiyojanAni yAvattatra svakRtamahAgarne gaGgApravAimAninyire / tena vai kiyanto nagarA dezAzca jalanimagnA abhUvan / atha gaMgAmbhasA bhRtAM tAvatIM parikhAmAlokya tena vAriNA buDitaprAya nijabhuvanazcodvIkSya saJjAtakopaH sa nAgadevo nijamanasyavadat-aho ! mayA purA vAritA apyamI na nyavartanta / samIhitazca sAdhitameva, ata etAn BALAWAROLOROLARS 132 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhasmasAnidhAya sakhI syAmiti nizcitya tatrAgatya tAnAlokya viSAgniyogAdekadaiva tAn sarvAn bhasmasAdakarot / atha bhasmIbhUteSu sakaleSu kumAreSu tatsArdhamAgatA dvAtriMzatsahasranRpendrAH pradhAnAdayazca dadhyu:-adhunA kirtavyam ? kumArarakSArtha vayaM sarve rAjJA preSitAstAMzca nAgadevo bhasmIcakre / yadyetadrAjAnaM nivedayiSyAmastahiM kathayiSyati sa yanmRteSvasmatputraSu bhavanto jIvantaH kathamatrAgatAH 1 ato'smAbhinupAntikaM na gantavyamiti nizcitya sasainyAste tato nirgatya grAmato bahireva kutrApi tasthuH / atrAntare cakriprabodhAya saudharmendro brAhmaNarUpaM kRtvA mRtaM bAlakaM skandhe nidhAya nagarAntazcatuSpathe tiSThan bhRzaM rudabativyalapat-hA daiva ! mamaika eva putra AsIt so'pi sarpadaSTo mamAra / kiGkaromi? kva gacchAmi ? kathaM vA jIveyam ? itthaM vilapana sa lokairbhaNitaH-mo dvija ! kadA kutra kathaM vAhinA daSTo mRtazca te zizuH 1 dvijo'vak-bho bho lokA ! bhavantastadupAyaM jAnanti cetahi vadantu anyadidAnI mudhA KI kiMpRcchanti ? lokA uucuno vipra ! zokaM mAkArSIH, rAjasamaM baja / tatra rAjakIyAH SaSTisahasramahAbhiSamarAstiSThanti / tejazyame naM jIvayiSyanti / ___ atha rAjadvAri sametya sa bhRzaM vilapana rudaMstasthau / atha nRpAhUtaH sa sabhAmAgatya sarva rAjAnaM samAkhyat / tadA ckrvryu-4|| vAca-bho vaidyAH ! yUyaM kamapyupAyaM kuruta yatheSa mRto bAlako drutaM jIveta, tacchratvA sarve vaidyAzcintodadhau budditaaH| yadvayaM mRtaM kenopAyena jIvayAmaH / punasle ciraM vimRzya nRpAya jagaduH-bho rAjan ! yasya gRhe kadApi ko'pi na mRto bhavettadgRhacullikAbhasma yadyAgacchet tarhi mRto'sya viprasya zizuH punarjIvet / atha nRpAdezAdbhavo lokAH pratigRhaM gatvA tAdRzaM bhasma mArgayAmAsuH paraM kutrApi tanna lebhire / tato rAjA svayameva mAtuH pArzvamAgatya tadayAcata, paraM mAtA jagAda-he putra ! taba pitaiva mRto'sti, rAjJApi taduktaM DK888X284863* Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saktasuktAvalyAM // 133 // RECRUKMSROBHABAR sAdhu mene / punazcakravartI sabhAmAgatya tadIyazokApanodAya dvijamevamuvAca-he dvija ! saMsAracakre samAgato jIvaH sarvo'pi mriyata kAmavarga:3 eva / yadetajjagadanityaM gIyate bhAvI kenA'pi roDhuM na zakyate, ataH zokaM tyaja, asya cottarakriyAM vidhehi / tacchrutvA dvijo jagAda-'paropadeze pANDityaM, sarveSAM sukaraM nRNAm' ityasyodAharaNaM mAbhUH yadudIritaM tattvayA'pi paripAlyameva / bhavatAmapi SaSTisahasraputrA nAgadevena bhasmasAtkRtAH / athaitadbajrapAtopamagiramAkarNayameva nRpendro mUrchAmApanno vicetano bhUmau papAta / tadanu kRtanAnAvidhazItalopacAreNa labdhacetano bhRzaM zocana vilapaMzca cakravartI prakaTitasvarUpeNendreNa gatazoko vidadhe / tataH svalokamAgAt / tataH sagaracakravartI nijapautrAya bhagIrathAya senA''dhipatyamadAditi putramohAdhikAro darzitaH / atha zayyabhavasUritatputramanakayoH 12-kathAyatheha purA zrIvIrapramoH paTTe zrIsudharmasvAmI sthApitastatpaDhe zrIjambUsvAmI, tatpaTTAlaGkArI zrIprabhavasvAmyabhUt / sa hi prAnte nijapaTTAlaGkAriyogya kamapi yadA jinazAsane nA'pazyattadA labdhiprayomeNa zayyaMbhavanAmAnaM dvijavaraM yajJaM vidadhataM sUriyogyatamaM matvA tatpratibodhAya dvau munI tatpArzve prAhiNot / to tatra gatvA jagadatuH-"aho ! kaSTaM mahAkaSTaM tavaM na jJAyate tvayA" tayoretadvaco nizamya zayyabhavo'pRcchat bho munI! yuvAbhyAM kimucyate ? tAvUcatuH / AvAmanyanna kimapyavocAva / tato yajJastambhamutpAThya tadadhaH zrIjinendravibaM to munI adarzayatAm / tatastena saMjAtapratibodhaH svapatnI garbhavatI hitvA zayyaMbhavaH pravavrAja / niraticAraM cAritramavan zikSitasAdhvAcAravicAro'nukramAdAcAryapadamApa / itazca gRhe tatpatnI navame mAsi putra prA'soSTa, tadIyaM nAma 'manaka' IM // 133 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E%ER- iti cakre / lokA UcuH-yadIdAnImasya pitA geha abhaviSyattarhi samyag janmotsavamakariSyat / athA'nukrameNa varddhitaH saMskRtazca Psa zizuAturmukhAripatuH sthiti nizamya mAtaramApRchaya yatra nagare tatpitA zayyaMbhavasUrirAsIttatrAgAt / tatra ca tasminnavasare sthaNDile | gacchatastasya mAtroktasulakSaNena taM svapitaramupalakSya taccaraNe sa manakazizuH papAta / tadA sariH zrutajJAnayogAttamupalakSya pRSTavAn bhavAna ko'sti, kuta Agamyate ? manako'pi svavRttamAdyantaM tasmai niveditavAn / sUriNoktaM-bho vatsa ! tvayA kasyA'pyanyasyA'gre epa AvayoH saMbandho na vAcyaH, putro'vak tathAstviti / atha tadaiva sthaNDilAnivRttaH sUristamupAzraye samAnItavAna punastaM zIghrameva dIkSAM dadau / tatastatrA'pyAgamajJAnena tasyAsanakAlaM jJAtvA dadhyo-AyuzcAsyAtyalpIyaH / anena gatAyuSA kimapi paThituM na zakyate / atastaduddhAraheta prAtarArabhya sandhyAparyantaM dazabhiradhyayanairalaGkataM dazavakAlikaM sUtraM nirmitavAn / tacca SaDbhirmAsaiH so'dhyagISTa saMpUrNa tataH kSINAyuH sa mamAra / zrAvakAzca tasyAmisaMskAraM vidhAyopAzrayamaiyustatrAvasare zlokaM paThatastasya sUrenamanAbhyAmaNi nirjgmuH| tataH saMgho'pRcchat svAmin ! caturdazapUrvadhAriNasta vezo mohaH kutaH ? gururavaka-bho bhavyAH! sa me putra AsIttena hetunA tasminmamedRzo moha utpede / tadAkarNayantaH sAdhava UcuH-mahArAja ! yadevaM purA'smAbhitiM cenna tena | malamUtraSThIvanAdinyAsamakArayAma / gurava UcuH-bhoH sAdhavaH ! yadyasau sAdhUnAM vaiyAvRtyAdikaM na kuryAttahi kathamasyeSTaM sidhyet / aho! pazya 2 yadIdRzAM zrutakevalimahApuruSANAmapi sutasneha IdRzo'jAyata, tarhi chadmasthajIvAnAM tadudgamo bhavedatra kiJcitram ? ato mohaH zreyo'rthibhiH sarvathaiva tyaajyH| tasmiMstyakte satyeva jIvAH sukhino jAyante / anyathA'sminsaMsAre'tibhramanti mukhantyeva / anena prabandhena pitAputrayorIdRzaH sneha iti jJAtavyam / XXXX3 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmavanaH3 sUktamuktAvalyAM // 134 // 3 RECAREER atha 7-putravarNana-viSaye-svAgatA-chandasimAya tAya pada paMkaja sevA, je kare tasa suputra kahevA jeha kIrti kula lAja vadhAre, sUrya jema jagi teja savAre // 21 // yatheha-vinayavAna suputro nityaM mAtApitarau sevate, tathA kulavAn lajjAlurbhavati / tasya sarvatra sukIrtiH prakhyAtimeti, | kulaM zobhayati sUrya iva tejastasyaidhate // 21 // IdRzaH suputraH ko'bhUditi jijJAsodayAdAhazAlinI-vRtte- gaMgAputre vizvamAM kIrti ropI, AjJA jeNe tAta kerI na lopI / te dhanyA je aMjanA putra jevA, jeNe kIdhI jAnakAnAya sevA // 22 // purA gaMgAputro bhISmapitAmahaH piturAdeze sthitvA jagatyacalaM yazastambha samAropitavAn / evamaJjanAputro hanumAna sItApateH sevArato laGkA bhasmasAdakarot / zrIrAmacandrasya dautyamabhajata prAnte ca hanumAna kumAro mokSaM gatavAn / IdRzaH suvinItaH suputraH prAktanapuNyareva prAptuM zakyate / IdRzaH suputra eva sarvaiH satpuruSairdhanyavAdAha jaayte| aJjanAyAH hanUmatasta tpituzca savistaraM kathAnakamatraiva dharmavagai sajjanatoparyekaviMzatitame'JjanAprabandhe likhitamasti, tata eva draSTavyam // 22 // atha suputropari gAMgeyakumArasya 13-kathAnakampurA kileha bhArate zAntanunAmA rAjA gaMgAnAmnI tasya patnI cA''sIt tayorgAGgeyanAmA putro jajJe / athaikadA nRpo vane | Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B ANK krIDituM gacchan pathi gaMgAnadItIre samupAvizat / tAvattatra nadyAM potaM vAhayantImatirUpavartI tAruNyazAlinI dhIvarasutAmapazyattasyAzca mahIpateH zAntanormahAn rAga udiyAya / tadrapamohitaH sa ekapadamapi gantuM na zazAka / tathApi kathamapi svAlayamAgatya maMtriNamAhaya tavRttamavadata-bhoH pradhAna ! tvaM tatra yAhi / taM dhIvara tathA kathaya yathA sa nijaputrI satyavatIM ratnavatI me dadyAttAM vinA kimapi me na rocate / anyathA mama jIvite'pi saMzayamavehi / atha tadaiva mantrI tadantikamAgatya dhIvaraM kanyAmayAcata / sarva nizamya sa matsyajIvI vabhASe-he pradhAna ! tavoktaM satyamasti / imAM kanyAmapi ditsAmi parantu taba svAmino rAjJo gAMgeyanAmaikaH putro vidyate, sa eva rAjyaM grahISyati / madIyadauhitro rAjyaM na prApsyati, mama putryapi yAvajjIvaM sapatnIduHkhena nija tanayasya rAjyAnadhikAritvena ca duHkhamevAnubhaviSyati / ato rAjA madIyadauhitrAya rAjyamidaM pradAtumidAnImaGgIkuryAttahi sukhena | tasmai putrImimAmahaM dadyAm / anyathA neti tadvacaH zrutvA tata Agatya nRpAya sarva vyajijJapat / tatastadatiduSkaraM matvA zAntanuH kiMkartavyatAmUDho nitarAmaudAsyamabhajat / atha sabhAyAmAsInamudAsInaM pitaraM dRSTvA gAMgeyo'pRcchat-he pitaH adya va vicchAyavadanaH kathaM lakSyase ? tava kimabhUttanme kRpayA brUhi, yadahaM tatpratikriyAM kuryAm / atha rAjJA tatsvarUpe yathAvatkathite gAMgeyo'vadat-etadatIva sukara vebhi / ahaM sarvasamakSaM kathayAmi, tatputrAya rAjyapradAnamaGgIkuru punastAM pariNIya sukhI bhava / itthaM bhASite'pi nRpeNa na vizvastamitIGgitajJo gAMgeyastatkAlameva sakalalokasamakSaM piturvizvAsotpAdanAya svapuMlligamacchaitsIt / tadatyAzcarya vIkSamANAH sakalAH janA vismayAviSTA babhUvuH / tataH sa dhIvaro nRpAya sutAmadadata tasyAM zAntanoH putrAvabhUtAM tayoAyAn putro Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3% kAmavamA 3 mukApalyA // 135 // rAjyamalabhata / punaH kanIyAn yauvarAjyamagAttena gAMgeyasya jagati mahatI sukIrtiH paprathe / IdRzo vazaMvadaH suputraH pUrNabhAgyabhAjAmeva jaayte| kiJcatyaM piturmanovAJchitaparipUrNakaraNAdeva lokaiH satputratayA kIrtyate / troTaka-vRtte-ima kAma vilAsa ulAsata e, rasarAta ruce anubhAvata e| jima candana aMga vilepata e, hiya hoya sadA sukha saMpata e // 23 // itthaM yeSAJcatasi madanavilAsollAsaH prAdurbhavati / yathAvattadAsvAdayatAM sarasAnAM puMsAM zrIkhaNDapaMkadravAnulepanamivAGgeSu sadaiva niHsImasukhAnubhUtirutpadyate // 23 // ALAB itisarvahitecchukena paNDita-zrIkesaravimalagaNinA bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapogacchIya-sAhityavizArada-vidyAbhUSaNa-zrImadvijayabhUpendrasUrIzvaraNa sarala sarasasaMskRtasaMkalitAyAM sUktamuktAvalyAM tRtIyaH kAmavargaH samAptaH // . -- - U - CU T 135 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MODEL meeD06OOR m/Ramo D Enow- Ma/Dera- ORRoyn MIDO atha caturtho mokSavargaH praarbhyte| :688003888000081:00..::RDOSE:::.....:.- iha saMsAre prANinAM mokSAdhigame ye hetavaH santi tAn darzayatiupajAti-chandasi-grAyAH kiyantaH kila mokSavarge, karmakSamAsaMyamabhAvanAcAH / vivekanirvedanijaprabodhA, ityevamete pravaraprasaMgAH // 1 // tatra mokSaH 1, karma 2,kSamA 3, saMyamaH 4, anityAdyA dvAdazabhAvanAH 5, rAgadveSau 6, santoSaH 7, sadasadvivekaH 8, nirveda-vairAgyaM 9, cA''tmabodhaH 10, ete daza sadviSayA mokSahetubhUtA asminmokSavarge krameNa vrnnynte||1|| atha 1-mokSa-viSaye-mAlinI-chaMdasiiha bhava sukha hete ke pravarte bhalerA, parabhava sukha hete je pravarte aneraa| avara aratha chaDI mukti paMthA arAdhe, parama puruSa soI jeha mokSArtha sAdhe // 2 // .0883:00.088800000000688003880000 " Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH 1 iha jagati laukikaM sukhajAtaM prAyazaH sarva eva samIhante, kiyantaH santo jIvAH pAramArthikasyA'pi sukhasya kAmayitAraH muktAvalyAMbA santi, parantu ye prANino laukikalaukikottaraM sukhadvayamapi tyaktvA mokSameva vAJchanti / tadarthameva yatante, ta eva dhanyatamAH kathyante, jambUsvAmizAlibhadrAdivat // 2 // tajiya bharata bhUmI jeNa SaTkhaNDa pAmI, ziva patha jiNa sAdhyo solame zAMtisvAmI / gajamuni suprasiddhA jema pratyeka buddhA, avara aratha chaMDI dhanya te mokSa-luddhA // 3 // tadeva dRSTAntena draDhayannAha-ihaiva bharatakSetramadhye purA kila SaTkhaNDAtmikAmimAM vasudhAM vihAya poDazastIrthaGkaraH zrIzAntinAthastathA'nye tIrthakarA bharatAdicakravartino mokSamArgamasAdhayannevaM gajasukumAlapramukhA jagati suprasiddhAH karakaNDunamyAdayaH pratyeka buddhA bhavyAH prANinaH sarvamidaM putramitrakalanadhanAdikaM tyaktvA mokSAyaitrA'yatanta // 3 // atha 2-karma-viSayekarama nRpati kope duHkha Ape ghaNerA, naraya tiriya kerA janma janme anerA / zubha pariNati hove jIvane karma te ve, sura narapati kerI saMpadA soi deve // 4 // asmin loke yasmai jIvAya karmarUpo'sau rAjA prakRpyati tasmai prANine nArakI tiryagyonyuddhatAM yAtanAM nAnAvidhAM pRthak pRthageva prayacchati / yadA punaH zubhapariNAmikaudeti tadA tasmai jIvAya daivIM mAnuSIM cendranarendrazriyaM pradatte / ato jIvasya sukhaduHkhAdibhoktRtve karmaNa eva prAdhAnyamasti // 4 // In 136 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karama zazi kalaMkI karma bhikSu pinAkI, karama bali narendrA prArthanA viSNu roNkii| karama vaza vidhAtA indrasUryAdi hoI, sabala karama soI karma jevo na koI // 5 // karmayogAdeva zazI kalaMkI kIrtyate, karmaprAbalyAdeva pinAkI zaMbhurbhikSurgIyate karmayogAdeva raMkIbhUya viSNunA vAmanIbhUtena balinRpaH prArthitaH-yAcitaH, tadyogAdeva kadAcidrakRtAM, kadAcicchImatvaM, evaM kiyanto balinaH, kecana nirbalAH, eke narendrAH, apare raMkAH, anye mUrkhAH, punarapare vidvAMsaH, sarvametatkarmayogAdeva sukhaduHkhAdi bahuvidhaM phalaM jIvo'nubhavan saMsAraraMgamaNDape naTavannRtyati / ataH prAyeNa karmaNaH SaDdarzane'pi sarvato mukhyatvaM siddhayati / atha 3-kSamAguNa-viSayedurita bhara nivAre je kSamA karma vAre, sakala sukha sudhAre puNyalakSmI vdhaare|| zruta sakala arAdhe je kSamA mokSa sAdhe, jiNa nija guNa vAdhe te kSamA kAM na sAdhe ? // 6 // ___ aho ! yA kSamA kRtaduritajAlaM vilopayati, kiJcAgretanakarmasantati nirodhayati, sakalasukhasaMpacchyimanubhAvayati, zuklapakSe zazinaH kalAmiva guNazriyaM varddhayati, tathA jIvAn zrutajJAnArAdhane pravartayati, bhavyAnmokSapathe samAropayati, punarasau nijaguNAn jJAnadarzanacAritrarUpAn bhAsayati, tAmenAM kSAnti lokAH vizeSataH saharSa kathaM na dharanti ? avazyameva tAM sarvArthasAdhanI kSamA dhRtvA sukhino jAyantAM sarve bhavyajanAH // 6 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavaH4 muktAvalyA // 137 // ARRBSEBER atha kSamAguNamAdriyamANajanatopari yathAsugati lahi kSamAye khaMdhasUrIsa sIsA, mugati dRDhaprahArI kUragaNDU munIsA / gajamunisa khamAe muktipaMthA arAdhe, tima sugati khamAe sAdhu metArya sAdhe / / 7 // purA kasyacitkhandhakamareH ziSyANAM paJcazatI kSamayaiva mokSamAptavatI / svayantu kSamAguNaM tyajana duHkhasantatimagAta punardRDhaprahArI kUragaDunAmA munizca kSAntyaiva kaivalyajJAnamAdhya muktAvabhUtAm / evaM gajasukumAla-maitAryamunivarau kSamAguNaprayogAdantakRtkaivalyavanto zivasukhAsvAdakAvabhavatAM, etadgajasukumAlamuneH kathA dharmavarge trayoviMzatitame prabandhe darzitA'sti zeSAzca tAH kathA atraiva kramazaH dayante kSamayA muktimadhigatAnAM paJcazataziSyANAmakSamayA duHkhapAraMparyamAptasya skandhakasUrezca 1-kathA purA kAntipuranAmanagare jitazatroH kSoNipAlasya khandhakAbhidhaH kumAraH purandarayazAbhidhAnA kanyaikA cAsIt / rAjJA sA putrI daNDakena tadanurUpeNa rAjJA prinnaayitaa| athaikadA daNDakanRpeNa kasmaicitkAryAya preSito mahAnAstikaH pAlakanAmA mantrI jitaza nRpasya sabhAmAgatya rAjAnaM prANamat / tatrAvasare prasaMgavazAtprastutAyAM dharmacarcAyAM khandhakarAjakumAreNa sa pAlako vijigye tena pAlako manasi nitAntamakhidyata, paraM tadAnIM kimapi pratikatu nA'zaknot / atha rAjakArya saMpAdya sa pAlakaH strnRpaantikmaayyo| tataH katipayasamayAnantaraM tatrodyAne vizatitamatIrthakaro munisuvratasvAmI samavasasAra / tadaivAgatya vanapAlo rAjJe gurvAgamanavardhApanaM // 137 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dadau / tasmai tuSTo rAjA dhanaM dhanamadAttataH sacaturaMgasainyo parivAraparivRto nRpAlaH khandhakakumAreNa saha mahAmahena gamavadanArtha tatrAgAt / yathAvattamabhivandya tadAjJaptaH svocitasthAne nyaSIdat / bhagavanmukhAravindato dharmadezanAM zratvA khandhakakumAraH pratyabudhyata / punastata AlayamAgatya mAtApitrorAjJayA kumAraH paJcazatarAjakumAreNa saha pravavrAja / atha gurvantike nivasaniraticAraM cAritraM pAlayana khandhakamunirdaNDakAdidezeSu vihartu gurumayAcata / guruNoktam-mune ! tatra mAgAH yataste prabalaripustatra vartate, sa prANAntikaM kaSTaM te dAsyati / sa punargurumapRcchat-he bhagavan ! ahamArAdhako virAdhako vA'smi ? gururavadata-mo mune ! tvAM vinA sakalA munaya ArAdhakAH santi tathApi balavadbhavitavyapreritaH khandhakaH sAdhuH paJcazatamunigaNAnugataH pratasthe sa sAdhuH saparivAraH kramazastanagaramAgatavAn / tacchrutvA prAgeva tatrodyAne pAlako mantrI pracchannatayA bahusthaleSu nAnAvidhazastrAstrajAlaM nyAsitavAn / so'pi munistatraivodyAne samAyAtastadAgamanaM zrutvA vandituM sapauraH sakuTumbo rAjA tatrAgatya bhaktyA tAnsarvAnsAdhUna vidhivadabhivandha dharmadezanAmAkarNya svasthAnamAyayau / atha sa duSTAtmA pAlako rAjAnamevamavadat-he svAmin ! etAn sAdhUna mA'vehi, yadamI tatrodyAne bhUmitale nAnAvidhAni zastrAstrANyasaMkhyAni gopayAmAsuH / ato'numIyate lakSyate ca yadaso khandhakaste zyAlo muniveSeNAvAgataH saMgrAme tvAM vijitya tAvakaM rAjyaM grahISyati / atra saMzayazcettatra gatvA saMgrAmopayogIni zastrA'srANi bhUmau guptarUpeNa saMsthApitAni pazya / tato rAjA'vak-bhoH pradhAna ! yathA tvaM bhASase, tathA tatra gatvAmAM darzaya, tato'haM tavoktaM sarva satyaM vediSyAmi / tenoktam-tahi vilamba mA kuru, dutaM vraja / tato rAjAnaM tatra nItvA tAnmunInanyatra kRtvA svanihitazastrAstrANi samadarzayat / tadAlokanato bhItimApano atha sa duSTAtmA ARKHERDSHIKARAN mAvahi, yadamI tatrodyAne ato'numIyate laya Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH4 sUkta rAjA tamevamavAdIta-etadviSaye yathecchasi, tathA kuru mAM mA pRccha / tato muditaH sa duSTastadaiva tatrAgatya pIlanayantramAnAyya muktAvalyAMka sarvAna sAdhUstatrAkArya kramaza ekaikaM tatra yantre navanavatyadhikacatuHzatamunInapinaT / sarve'mI munayazcaturvidhamAhAraM pratyAkhyAya // 138 // samAdhinA zAnti vahanto'ntakRtkevalino bhavanto mokSamIyuH / yadA sa pApIyAn jIva ekamevA'vaziSTaM laghusAdhu pIlitumaicchattadA khandhako muniH zAntimatyajatkathitaJca-re pApiSTha ! prathamaM mAmeva yantreva niSpIlaya pazcAtsvecchAnukUlaM vidhAtavyam / tenoktaM nahi nahi prathamamenameva kSullakaM niSpIlya pazcAttvAM pIlayiSyAmi / tadA taM kSullakamuni pIlyamAnamAlokya sarvathA kSamAM tyajan skandhakasarigurUditaM vacaH svabhavitavyaJca satyatAM nayanahaM mRtvA daNDakadezadAhI syAmiti nidAnamakarot / pIlanasamaye laghurapi sAdhuH kSamayA'ntakRtkevalIbhUto'kSayyaM zivasukhamAptavAn, kRtanidAnaH khandhakAcAryo'pi kSamAtyAgataH pAlakena yantre pIlito durdhyAnena mRtvA'gnikumAro'bhavat / atrAntare palabhrAntyA zoNitA''rajoharaNamAdAya gRdhra udaDIyata / taccAkasmAtpurandarayazArAzyA agre'patat / tadAlokya sA rAjAnamapRcchat he nAtha ! IdRzo maraNAntopasargaH sAdhUnAM kena pApinA kRtaH paraM rAjA kimapi novAca / tataH paurajanamukhAtpAlakena pApIyasA paJcazatamunimaMDalasahitaH khandhakAcAryo yantre piSTa iti jJAtvA bhRzaM zocantI sA rAjJI daNDakanRpamavocat-bhoH pApiSTha ! yena tvayA paJcazatamunighAtaH kAritastena saMjAtamahApApasya tava mukhAvalokanamapi na yujyate / tataH saMsAramasAraM jAnAnA purandarayazAmahiSI cAritramAdAya zrutamadhItya tato vijahe / kRtanidAna kandhakAcAryajIvo'gnikumAro bhUtvA'vadhinA samudbhUtamatsarastadaiva daNDakanRpatidezaM samastaM bhasmasAccake / yadadyApi daNDakAraNyamityu cyate lokaiH / etacca vanaM G // 1385 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOORORSCRIBE sammetazikharasya mArge tiSThati / aho ! skandhakAcAryasya paMcazatI ziSyamaNDalI kSamayA mokSamApa, svayantu teSAM gururbhUtvA'pi kSamAtyAgAnmahI duHkhasantatimasahata / ataH sarvairapi zreyo'thibhiH kSamAguNaH sAdaraM dhArya eva / atha kSAntyA mokSamadhigatasya dRDhaprahAriNaH 2-kathApurA kasyacid brAhmaNasya putraH saptavyasanasamAsakto dRDhaprahArinAmA mAtApitRbhyAM gRhAniSkAsito'bhavat / tatazcauragrAmamAgatastatra cAputrazcauranAyakastaM yogyaM matvA putratvena svAntike sthApayAmAsa / atha katipayasamayAnantaraM pitayuparate sa eva sakalataskarA''dhipatyaM leme / sa kaThorahRdayaH krUrakarmakArI ca janmata evAsIta, ato'nantajIvAnapyavadhIt / athaikadA saparivAraH sa kuzasthalapuraM luNTitumagAt / tatpuraM luNTayitvA kasyacid brAhmaNasya gRhaM prAvizattatra ca mahatA manorathena kSIrapAkaM pakvA cullyupari nidhAya tatpanI brAmaNI putra lAlayantI kizcidaramupaviSTA''sIt / tatrAvasare sA tadbhANDaM spaSTuM yAntaM dRDhapahAriNamavAdItU-are ! kastvaM ? madIyaM pAkamANDa mA spRza, yadi strakSyasi tarhi mamopayuktaMna syAcadAkaye kupitaH sa tacchiro'sinA ciccheda / tadvIkSya snAnaM vidadhad brAhmaNo'stramAdAya taM hantumanupadameva dadhAva, dRDhaprahArI tasyA'pi ziro'cchetsIt / punastato'pasaranmAmai garmavatImekAM gAmapi jihiMsa / tatrAvasare gorudarato bahirbhUtamatidInaM vatsamAlokya tasya hRdaye dayA prAdurbhUtA tena sa bhRzaM pazcAcApamakarottathAhi-ghi mA viG mA yadahaM brAhmaNo mRtvAppIdRzaM ghorakarma kRtavAn / hA ! hA !! mama narake kIdRzI yAtanA soDhavyA bhaviSyatIti ? mAsAzatamAM-brahma-kho-go-bAlahatyAnA kiM phalaM bhokSye ? athavA'samavedanama Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH4 muktAvalyAM BREBELAXELANEMALECX vazyamevaitatphalaM bhoktA'smi etAni mahApAtakAni kadApi mAM na hAsyanti / itthaM kRtAnutApaH sa tadaiva kRtapaJcamuSTilucanaH prathamaM puradvArametya kAyotsargadhyAne tsthau| tadAnIM tatra taM tathAvasthaM pazyantaH sarve lokA: sa eva luNTAkaH krUrakarmedAnI pAkhaNDI jAta ityuccarantastadupari kecana narAstu lopTeSTikopalAdikAni kSipanti / anye ca mahApApIyAniti matvA kRpANAdizastrAstraistaM ghAtayanti, tathApi sa dhyAnaM na tyajati / itthamupasargAn sahamAnaH sa sArddhamAsaM tatraivA'tiSThattataH svata eva lokaastdupsrgkrnnaadviremuH| atha sa dRDhaprahArI tato'pyanyasminpuradvAre sametya dhyAnArUDhastasthau / tatrApi sArddhabhAsaM lokAstamupadudruvuH daNDAdipAtanena dhUliprakSepeNa loSTAdiprahAreNa zastrAstrAdinipAtanena ca bhRzamudvejito'pi yadA sa dhyAnAna virarAma / tadA svata eva tadupadravAte lokA nyavartanta / tadanu nagarasya tRtIyadvAri samAgatya punAnamabhajata / tatrApi sArddhamAsaM lokakRtaparISahAnasahata, dhyAnAnna cacAla / punarasau caturthadvAri samAgatya dhyAnalIno'bhavattatrApi sArddhamAsa lokaistathaivopadvataH, paramitthaM SaNmAsI kSamAguNamAzritya bahuvidhaparISahaM sehe / tato'sya SaSThe mAsi kevalajJAnamutpede / aho ? kIdRzaH kSAntiguNo yadasau dRDhaprahArI jagadadvitIyakrUrakarmA mahApApiSTho bhUtvA'pi kevalaM kSamAguNayogato'STavidhakarmakSayaM vidhAya kevalajJAnamAsAdya durApAM mokSazriyamabhajat / anye'pi ye kecana kSamAguNaM dhariSyanti, te'pItthameva mokSasukhaM zAzvatamavazyamevA'nubhaviSyanti, ato he bhavyA ! yUyamavazyameva bhamAguNaM dharata / yataH yasya kSAntimayaM zastraM, krodhAgnerupazAmakam / nityameva jayastasya, zatrUNAmudayaH kutaH ? // 1 // zrUyate zrImahAvIraH, kSAntyai mleccheSu jagmivAn / ayatnenAgatAM kSAnti, voDhuM kimiti nezvaraH ? // 2 // RECRUIRERAKS+5 tu nagarasya tRtIyadvArapAtanena ca bhRzamuddejito tatrApi sArddhamAsa lokA // 139 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kSamAguNena mokSamitasya kUragaDumuneH 3-kathAyathA-purA kazcitkUragaDunAmA sAdhunirantaramudarapUramAhAramodanamamukta / kadApi tatyAgaM na karoti sma, tamanye munayaH kathayanti moH ! tapaso mahAphalamastIti sarve saharSa tapasyanti / tvantu kadApi na karoSi paraM sa zaktyabhAvazAttapasyAmakurvANo'pyanyeSAM tapasvinAmanumodanAttatphalamadhikamApa / athaikadA saMvatsarItaH prAgdina eva sarve sAdhavaH dvacahInamupavAsaM prArebhire / tatrAvasare zAsanadevI zrAvikArUpeNa tatrAgatya prathama kUragaDDamunimavandata / tadAlokya sAdhava UcuH-he zrAvike ! tava viveko nAsti / yatcayA tapasvina etAnsAdhUna vihAya prathamamudaraMbhariH kUragaDusAdhurabhivAdyate / tayoktaM bho munayaH ! tapasyatAM bhavatAmIdRzo matsaro na yujyate yato'sya prabhAte samujjvalaM kevalajJAnamutpatsyate / tasminnavasare kilaitadvadanAya samAgateSu surAsurakibharavidyAdharAdiSu mamaitadvandanA'vasaro na miliSyati / ato'hamadyaiva mahAntamenaM vanditumAgatA'smi / tanizamya matsarI kazcin munirabhASata-satyamasyaiva kevalajJAnamutpatsyate ? tayoktaM tarhi kasyApyanyasya tadudeSyati ? iti nigadya tamabhivandya sA zAsanadevI svasthAnamAgAt / tataH saJjAte prabhAte saMvatsarIdivase satyavasare sa kUragaDumuniH zrAvakAgAramAgatya nijodarapUramodanaM pratilabhyopAzrayamAyayo, tatra ca sarvAnmunInyamantrayat / asminnavasare sa matsarI munistatrA''tya tasminbodane SThIvanamakarot / paramanena kUragaDusAdhunA vyacinti-adya mayA ghRtaM na labdhamato'nena muninA madIyAhAre ghRtameva STIvitamitthaM subhAvanAM bhAvayatastasya kevalajJAnamudapadyata / tasminnavasare taM vanditumindrAdayo devA Ajagmustaizca mahAmahazcake / ityadbhutavRttamAlokya sa matsarI munirdathyau-gate'hani yAtra zrAvikA samAgatA sA mAnuSI na kintu devyAsIt / tadanu sarve munayastaM kUragaDumuni vavandire svAparAdhamapi kSAmitaM pazcAttApaM ca vitenuH / tena SHAMAKHAKEUCIRREGARERES Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saktasukkAvalyA // 14 // 3613 sarveSAmapi sAdhUnAM kevalajJAnamudapadyata / bho lokA ! iyaM kathA yuSmAnidamupadizati yallokaiH sadaiva kSamA dhAryA kadApi dveSabhAvo mokSaH na vidhaatvyH| kiJca-yadi svasya vratopavAsAditapasyAmAcarituM zaktirna bhavettarhi tadanuSThAtRNAmanumodanAdibhAvanA'pi vidheyA, tathA tapasvinAM sAdhUnAM ca vacanaM zirasA sadaiva dhAryam / teSAmavaguNA na draSTavyAstathA sati kUragaDamuniriva bhavanto'pi zivasukhamadhigamiSyanti / kSamAguNAdadhikaH zreyaskaraH ko'pyanyo guNo naivAsti / atha kSamayA karmamuktasya metAryamuneH 4-kathAnakamyathA-bhavAntare dvau gopavAlako gAzcArayantau kutracittarostale samupaviSTAvAstAm / tatrAvasare tena mArgeNa gacchatastRSAturasya kasyacinmunestau gopau payaH pAyayitvA tRSAmazIzamatAm / so'pi munistayodharmadezanAmadAttena prabudvau tau dIkSA lalatuH / cAritraM pAlayatostayormadhye caikasya sAdhvAcAre ghRNA jAtA, yatsnAnahastapAdamukhaprakSAlanamakurvanta eva munayo bhuJjata iti naiSa sadAcAraH / evaM manasyeva saMkalpo jAtaH, paraM kriyAntu sAdhUnAmevA'karot / athaikadA to mitha evaM nizcayaM cakrAte yadAkyordevagatimApanayoryaH pUrva tatazyutvAJa loke yatra kutra jAyeta, sa devalokasthenA'vazyameva prtibodhniiyH| athAyuHkSaye kAlaM kRtvA tau devaloke divyasukhaM bhoktuM lagnau / tatrApi divyaM sukha bhuktvA tatazyutvA yaH sAdhujIvaH sAdhucAritre ghRNAmakarot / sa sAdhujIvo rAjagRhanagare kasyacana meharanAmnazcANDAlasya gRhe tadbhAryAmetIkukSau putratvena samudapadyata / tadgRhasamIpavartinI kAcidekA vyavahAristrI mRtavatsA''sIt / tasyAzcANDAlabhAryayA saha bhaginIvanmithaH sakhyamAsIce dve samakAlikameva garbha dhRtavatyau / te ume apyekadA mitho garbhaviSaye samAlepatustadAnIM tAM cAMDAlabhAryAha-he bhagini ! tvaM mA niHzvasihi / prAktanakarmadoSatastava santatimriyate, alamatra zokasantApa Toolm140 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CEO-XX karaNena mama tu bahavaH putrAH putryazca vilasanti / sAmpratameSa garbho mAM klezayatyevAto'haM satyaM vacmi, yadyAvAmekadine putra prasopyAvastahi matprasUtaM cirajIvinaM putraM te dAsyAmi, tvatprasUtaM mRtaM zizumahaM grahISyAmi / AvAmevaitatsvarUpaM jJAsyAvo'nyaH ko'pi na bodhiSyati / kevalaM tanAmamAtra mayA dhRtaM tvayA vyAhArya, tadanu te vyavahArikhIcANDAlyAvekasminneva dine sutaM sussuvaate| atha cANDAlastrI yuktyA pracchannatayA nijaputraM tasyA adAttadIyakaM mRtaM sutaM svayaM jagrAha / atha putrajananamAkarNya vyavahArI mahotsavamakaronmetArya iti nAma cakre, paMcame varSe ca lekhazAlAyAM preSIt / yadA sa sakalakalAkuzalo'bhUttadA dvAdazavArSika taM putramaSTAbhiH svajAtIyAbhiH surUpAbhiH sukanyAbhiH pariNAyayituM sthirIcake / pravartitazca tadarthamutsavaH striyazca dvisandhyaM dhavalamaGgalagItaM gAtuM lagnAH / atrAvasare purAkRtasaMketo devastatrAgatya dadhyau-yadyasau etAH kanyAH pariNeSyati tarhi bhavAbdherna taripyati / ataH prAgevAsau mayA pratibodhanIya iti nizcitya prakaTIbhUya taM bahudhA pratyabodhata, parantu tasmai kimapi na ruruce / tataH sa devo metIzarIre prAvizat / itazca metI cANDAlI rodituM lgaa| atha rudatI metI cANDAlI vyavahArigRhamAgatya metAryaputraM nijagRhamAnItavatI, bhartAraM cA'tradata-he svAmin ! eSa me putro'sti, asya lagnaM vyavahArI kathaM cikIrSati ! etatsvarUpa sarvatra paprathe / tatastAsAmaSTAnAM kumArINAM pitarazcApi cintAmApuH / punaH prakaTIbhUya sa devo metArya rahasi jagAda-mo metArya ! jAtaM te lagnaM, kimabhUta ? metAryastamAha-bho deva ! svayaitadayuktaM kRta, tathAkaraNena mamA'pakIrtiH prasarati sarvatra / deva AhamaduktaM kathaM nAkRthAH 1 metAryo'vak-bhoH! tavAdezamavazyaM kariSyAmi, paramidAnIM zreNikarAjasya pucyA saha yathA me vivAho jAyeta tathA kuruSva, tato'haM cAritraM grahISyAmi / tacchrutvA sa devastasmAyekamajamadAjagAda ca-bho metArya ! enaM gRhANa, eSa +-... CARRORERSKRIDAR-CODS Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavage muktAvalyAM ratnAni hatsyati, taiH sthAlaM bhRtvA rAjJa upAyana vidhAtavyam, kanyA'pi ca yAcanIyA, itthaM te samIhitaM setsyati / athaivaM nigadya deve nijasthAnaM gate metAryojamAdAya nijasadanametya tatsarva pitaramavadat / atha dvitIyadivase tenAjena ratnAni haditAni tai ratnairbhUtaM sthAlamAdAya metAryapitA nRpasadasi samAgatya samupaDhaukya kRtapramANo'tiSThat / nRpeNa pRSTa-tvaM ko'si ? kuta AgataH ? kizca samIhase 1 tadvada / atha so'vadat-ahaM jAtyA cANDAlo'smi, atraiva nagare nivasAmi / mamaikaH sarvakalAkuzalo'tipriyataraH putro'sti tasmai tvaM svasutAM vivAhavidhinA dehi / ito'nyatkimapi dhanAdikaM na kAmaye / tadAkarNya mukhya mantriNaM putramabhayakumAramapazyadrAjA / nRpAzayamavagatya mantrI cANDAlamabhASiSTa-bhozcANDAla ! tvayA kutaH prAptAni ratnAnyetAni ? tatsatyaM vada / cANDAlo'vak-mama gRhe sadaivAjo ratnAnyeva purISayati / abhayakumAro jagAda-he pRthvIpate ! iyaM devI mAyA pratIyate mAnuSI nai saMbhavati / bhavatu, mayA'pi tadraSTavyamiti vimRzya kumAra AhabhovANDala ! ekavAraM tamajamatrAnaya / iti maMtriNa Adeza lAtvA tamajaM tatrA''nIya babandha / paramatra tu durgandhimayaM purISa kRtavAn tadvilokya mantriNoktaM svAmin ! devamAyeyam, no cedIdRgjano bhavantaM kathaM kanyAM yAceta ! paramathApyasmai kanyAdAnaM zreyaskaraM na rocate / ityavadhArya tamAkhyata-bhozcANDAla ! zRNu, tava putrAya rAjA tadaiva kanyAM dAsyati yadyadyatanyAmeva rAtrau vaibhAragirau mUlataH zikharaparyantaM sopAnAvalI tathA kuru, yathA''bAlavRddhAnAM gatisaukarya bhavet / tathA rAjagRhanagare yo'bhitaH prAkAro'sti, taM suvarNamayaM vidhehi / tRtIyaM kSIrasAgarasya payo'tra samAnaya / caturtha gaGgAsarasvatyorjalamatrAnIya tava putra snApaya / etatkAryacatuSTayaM yadi kariSyasi tarhi bhavatputrAya nRpo'sau kanyAM dAsyati / tadAkarNya cANDAlo gRhamAgatya tatsarva MEREKASSROORXX // 141 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putramavAdIttasyAmeva rAtrau sa devastaduditakAryacatuSTayamakarota, gaMgAsarasvatyorjalena metAyaM ca snapayAmAsa / dvitIye divase mahatA mahena sa metAryoM rAjaputrIM tA aSTau vyavahAriputrIzca vivAhitavAn / tasminnavasare sa devastatrAgatyA'tiSThadavadacca-kiM bho! vivAho jAtaH ? ataHparaM kiM vidhitsasi ? tadavasare metAryo'vadat bho deva ! tvAM namaskaromi sAMjaliH prArthaye ca yadahamadhunA navapariNIto'smi / tAbhiH sahedAnIM kiyantamapi kAlaM sukhAni bhoktumanukampaya / devo nyagadata bho mitra ! dvAdazavarSANi sukhaM bhuikSva, tadante tu prAvi dIkSeti nigadya devaH svasthAnamagamat / athA'vadhyante sa devaH punarAgAttadApi navabhiH kanyAbhiH prArthito devastasya punardAdazavarSANi yAvatsamayaM dattavAn / tasyA'pyavasAne sa devastatrAgatya metAryamavocata--bho metArya ! adya mA vilamba kuru etAztyaja, cAritraM ca pAlaya / tadAkarNya navapatnIH paripRcchaya zrImahAvIraprabhoH pArzvametya dIkSAmagrahIt / atha sa eva metAryamunirjinakalpIyamAsakSapaNaM vidadhadekadA pAraNAkRte tatra rAjagRhanagare kasyacana svarNakArasya dvAri smaayaatH| tatrAvasare sa suvarNakAraH svarNamayAnaSTottarazatayavAn kRtvA tatraiva saMsthApya svayaM gRhAntarAgAt / sa munistatraivA'tiSThattAvadekaH krauJcapakSI tatrA''gatya tAn sakalAnapi yavAna jagrAsa / punaruDDIya kukSibharimArato dUraM gantumazaktastatsamIpadeza eva vRkSopari tasthau tatrastho metAryamuniH sarvametadapazyat / atha gRhAdAgatya tatra sthApitAn yavAnapazyan sa munimAkhyatU-bhoH sAdho ! mayAtra yavAH sthApitAste na dRzyante kena gRhItAH ? atra tu tvamevAsIH ko'pyanyo nAgato'tastvayaiva gRhItA nAnyena pratyarpaya / ete zreNikasya rAjJaH santi kasyA'pyanyasya netthaM mAgito metAryamunirdathyau--aho ! yadi vakSyAmi tarhi taM pakSiNamasau nUnaM haniSyati, ato mayA kimapi na vAcyam / yadbhAvi tadbhaviSyatItyavadhArya kSAntyA maunamAlambya sa tatraiva tasthau / atha bahudhA pRSTo mArgito muni ARC-RECRCASHBACKWAR Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a O muktAvalyAM // 142 // SARSOCIEDGCARRESAKXE yadA kimapi nottatAra na vA tArpayattadA punarbhaNitastena-bhoH pAkhaNDin dharmadhUrAi ! ahaM zAntyA muhustvAM kathayAmi tvaM mauna-10mokSavarga: mAzritya kathaM tiSThasi satvaraM dehi no ceddhaniSyAmi / paraM sa kSAntaziromaNirdathyau-yatsatyaM vadAni tarhi jIvo hiMsito bhavati / ato mayA parajIvajIvAtave nazvarametaccharIramapi deyamevetthaM vicintya tUSNIsthitasya metAryamuneH ziraH prakupitaH pazyatohara AIcarmaNA dRDhaM badhvA'sahyA''tape ciraM samatiSThipat / kizcidvirampa samAkRSTe carmaNi tadvedanAto metAryamunernayane yugapadeva nipetatuH / tadApi samatAM bhAvayan kSAntyA tadvedanA sahamAno metAryamunirantakRtkevalIbhUtvA mokSamadhijagAma / tadaiva ko'pyekaH kASThabhAravAhI tavRkSamUlamavaSTaMbhya kASThabhAraM dadhAra / tadAghAtabhItyA sa krauJcapakSI purA nigIrNAn yavAn sarvAnavamata, tadAlokyAtibhItaH sa dadhyau-aho ! mama kIdRzaM durdaivamAgatameSa muniH zreNikanarendrasya jAmAtA'sti / yaM vIkSya pradhAnAdayaH sarve praNamanti, sa eva mayA nihataH / mahAnanathoM jAta, etad ghorakarma saparivAra mAM vinAzayiSyati / idAnIM sAdhuveSa eva trAtA bhaviSyati nAnyaH ko'pIti vimRzya sakuTumbaH sa svarNakAraH sAdhuvezaM vidhAya tatropAvizat / kiyakAlAnantaraM tanmunestAdRzavadhAdivRttamAkarNya kupito rAjA bhaTAnevamAdizat-bho bho bhaTA ! yUyaM tatra gatvA svarNakAraM badhyA tamaghA''nayata / te'pi tatrAgatya sarvAnmunInevA'pazyan / punaste nRpAntikamAgatya jagaduH-svAmin ! tatra tu sarve sAdhava eva dRzyante, sa svarNakArastu kutrApi na dRzyate / atha svayameva zreNiko rAjA bhaTaiH saha tatrAgatya tAnakhilAnmuniveSeNopaviSTAnAlokya jagAda-are pazyatohara ! tvayA sAdhu kRtam, yadIdRzaM kukRtyaM kRtvA'pi cAritraM jagrAha / anyathaitadanyAyaphalabhoga vinA tava muktiH kathaM syAt ? punarnRpAdayastAna dhRtasAdhu- 142 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veSAnabhivandha svAlayamIyuste'pi cAritraM pAlayantaH sukhino'bhUvan / itthaM metAryamunivaryasyA'dhikAraH kSamopari nigaditaH / uktaJcopadezamAlAyAm jo koMcagAvarAhe, pANidayA koMcagaM tu NAikkhe / jIviyamaNapehataM, meyajarisiM NamaMsAmi // 1 // NippheDiyANi doNi vi, sIsAveDheNa jassa acchiinni| Na ya saMjamAu calio, meyajo mNdrgirivv||2|| aho! pUrvabhave sAdhuveze yadgopAlasAdhurmanasyapi sAdhvAcAraghRNAmakarottena hetunA tasyAtra janmani cANDAlagRhe janmA'bhUt / ato vacmi kaizcidapi kadAcidapi cAritre ghRNA naiva vidhAtavyA, kizca metAryamuniH pakSijIvAnukampodayAtsvaprANAtipAte'pi kSamA na | jahau tena sa mokSamApa / itthamanyairapi kSamAdharma vidhAtavyaM tena metAryamunIzvaravadakSayyaM sukha prAptavyaM sarvaibhavyavariti / . atha 3-saMyama-viSaye-svAgatA-chandaHpUrva karma savi saMyama vAre, janma-vArinidhi pAra utaare| teha saMyama na kema dharIje ?, jeNa mukti-ramaNI vaza kIje // 8 // atha cAritrazabdasya kortha iti jijJAsAyAmAha-yacita-saJcitamaSTavidhaM janmajanmAntarIyamazubhaM karma nAzayati tathA bhavasAgaratastArayati tadidaM cAritraM sarvereva sAdaraM kathaM na grAhya ? yena zAzvatasukhadAyinI zivasundaryapi vazyA bhavet // 8 // tuGga zaila baladeva suhAyo, jeNa siMha mRga bodha batAyo / tema saMyama lahIya arAyo, jeNa paMcama surAlaya pAyo // 9 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MERovargaH 4 saka muktAvalyAM 143 // *** * __purA saMyamAdadhigatalandhiyogAdyo'tra baladevamunistuGganAmagirerupari tiSThan siMhamRgAdikAn kiyato jIvAn pratibodhya punaretAdRzaiH pazu-pakSyAdimivivekavikalaistathA dhAtukaiAghasiMhAdibhizca mAMsAdikamasadAhAramatyAjayat punaretAdRzAn jIvAnapi samyaktvalasitAn dharmArAdhakAn kurvan svayaJcApi samyak saMyamamArAdhya paMcamabrahmadevalokasukhaM suciramanvabhUt // 9 // atha siMhAdipazUnapi pratibodhayatastasya baladevamuneH 5-kathAnakamyathaikadA vane kRSNe kAlaM gate sadvairAgyeNa saha baladevazcAritraM lalo, parametasya tanuzriyA'nupamayaikadA madhyAhnasamaye gocaryai nagaramAgacchataH kUpAntike sthitA kAcitkAntA tapamohamupagatA tenAnyamanaskAghaTabhrAntyA nijazizoH kaNThe rajju dRDhaM badhvA yAvadadhaH pAtayitumudyatA'bhUt / tAvattadadbhatamakArya vilokya baladevamunistAmavocata-are !etatki karopi? tatastayA tadabodhi / tataH sA zizorgalAdrajjumapanIya ghaTamavaghnAt / sa munirapi madpAvalokanAdiyaM strIdamakRtyamakarota, ato mayA nagare nAgantavyaM, vana eva yadA yallapsyate, tadA tenAhAreNa pAraNaM vidhAtavyamanyathA tapa eva kartavyamiti nizcitya vana eva tataHprabhRtyatiSThat / athAtulatapobalaprabhAvataH zazaka-hariNa-mUkara-ja-vyAghra-siMhAdayo'pi tadIyadezanAM pratyahamAkarNayanto mAMsAdibhakSaNaM pratyAcakhyuH / athaikadA tatra kazcikASThacchedI samupAgatya satkASThAni chettuM lagnaH / saJjAte ca madhyAhvecchinnamekamahAtaru samAzritya tadadhaH khAdyapaktuM lgnH| tatra pAkadhUmramAlokya kazcana zubhottarasamayaH suzrAddha iva mRgo muneragre pucchamakampayat / tadA munirapi pAtramAdAya tena saha tatrA''gAt / so'pi munimAyAntamAlokya sahasotthAya munerabhimukhamAgatya taM praNamya samabhyArthayata-svAmin ! ehi,adya me janma saphalaM jAtaM,bhavadarzanAtpUto'bhavam, adya mayA mahatpuNyaM labdham / tatrAvasare mRgo dadhyau-yadyahamadya manuSyo'bhaviSyaM tarhi mamA'pIdRzo lAbho'bhaviSyat / ** **** 143 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38BABDULLABUSESXXXX 33-800 saMsAre mAnuSaM janma dhanyamasti mayA kiM pApaM kRtaM bhavAntare yattiryaktvamavAptam / itthaM sa bhAvayannevAsIttAvattatra mahAvAtodgamAdakasmAda. dhacchimo mahAtarutrayANAM munisUtradhAramRgANAmupari papAta / tataste trayo'pi saddhyAnena mRtvA paJcamabrahmadevaloke devatvenotpedire / ___ atha 4-dvAdazabhAvanAsu prathamamanityabhAvanAmAhadhana kaNa tanu jIvI bIja-jhAtkAra jevI, sujana taruNa maitrI svama jevI gnnevii| ahava maganatAe mUDhatA kAI mAce !, athira aratha jANI eNasuM kona rAce ? // 10 // aho bhavyaprANinaH ! kIdRzaH saMsAro vartate yatra pratipalamAyuH kSayati / taDidiva lokAnAmAyuzcaJcalaM pratibhAti / evaM putrakaKI latrapitRmAtRmuhRdAdikuTumbavo'pi sarvaH svamopamo bhAti / tathA'pyajJA jIvA asthiramapi jagatsusthiraM manyante / dhanajIvanayauvanAdistheyeM jAnAnA bhrAntA etAn viSayAna sevante / jJAtatattvAstu tatsarva svamavatpazyanti ato naiteSu saJjante // 10 // atha saMsAramanityaM svamavattatra bhikSoH 6-kathAnakamyathA-kasyacidekasya kalavaNasya gRhe rAtrau dadhimAjanamanAvRtamAsIditi prabhAte moktuM tyaktuM vA'nicchan kaJcana bhikSumAlokya tasmai taddadhi dattavAn , so'pi tadAdAya taDAkapAlyAM ghanacchAyatarutale kaammbhukt| tadbhakSaNAttatraiva sa ciraMgADhanidrAmabhajat / atha suSuptisamaye rAjyasukhamanvabhUta, yathA'haM nRpo'bhavam / apsarasa iva divyAGganA mAmupAsate / mantripramukhAH sarve sadasi tiSThanti, caturaGgIsenA ca mahatI landhA'sti, gajaturagarathapattisamUhAdikamanekamasti, itthaM svame manorAjyaM kurvan sa bhRzamamodata / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH muktAvalyAM // 144 // tAvattatra megho jagarja, tena tadaiva tasya jAgRtirjAtA, tataH kAmapi rAjyasamRddhiM nAdrAkSIta kevalaM kharaM daNDaM jIrNakanyAM caitattrayameva svAgre vyalokata / yathA sa bhikSurmudhA svamaprAptayA rAjyasamRddhyA mumude / tathaivAjA api jIvAH putrakalanadhanAdau mudhaiva modnte| dharaNi taru girindA dekhie bhAva jeI, suradhanuSa pare te bhaMgurA bhAva teii| ima hRdaya vimAsI kAramI deha mAyA, tajiya bharatarAyA citta yoge lagAyA // 11 // kizca-saMsAre'tra ye ye jIvAditarubhUdharapramukhacarAcarA bhAvA dRzyante, te sarve jalabubudopamAH kSaNabhaMgurA eva pratIyante, iti vicArayatA viduSA janena dehamAyAM vihAya cittaM samAdhau yojyam / yathA bharatacakravartinA zArIrikI mohamAyAM paTkhaNDabhUmi sarvarAjyasamRddhizca suvairAgyeNa tyaktvA mano yoge yojitam // 11 // athA'nityabhAvanayA tyaktadehAbhimAnasya bharatacakravartinaH 7-kathAyathA rAjyasukhaM bhuJjAnasya bharatacakravartinazcakraratnamudapadyata tathA''dIzvarabhagavataH kevalajJAnamajAyata / ekadaiva kAryadvayasya vardhApanaM bharatAya samAgatamiti mudito rAjA tAbhyAM narAmyAM pracuraM daanmddt| tato manasi dadhyau yadidaM cakraratnamutpede tadatraiva phaladam / tAta RSabhadevasvAmI tu lokadvaye'pi niHsImaphaladAyI tato mayA prathama tadbhaktireva vidhAtavyeti vicArya marudevImAtaraM gajoparyupAvezya bharatacakravartI prabhorvandanAyai cacAla / yA marudevI mAtA purA putrasya RSabhadevasya virahAdanizaM rudatI varSamekaM vyatIyAya / saiva tasya vandanAyai yAntI devadundubhisvanamAkarNya bharatamapRcchata-he bharata ! vAdyAnAmIhagmadhuradhvaniH kutra jAyate // 144 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimasti tatra ? yenedRzo'zratapUrvo'pUrvo vAdyadhvaniH zrUyate ? tadA bharatojadat-he mAtaH ! yacaM purA mamopAlambhaM dadAnA''sIH, yathA-he bharata ! tvaM nUnaM rAjyasukhalubdho'bhUH / yadRSabhasya zuddhiM na kuruSe tasyaiva tvatputrasyaiSA sampattirasti / nayanayugalamunmIlya pazya 2 ityAkaye harSotphullalocanA marudevI mAtA ratnamayaM svarNamayaM raupyamayaM ceti prAkAratrayamatyujjalaM vilokayantI vismitA vyamRzat-aho ! kaH putraH kA vA jananI ? sarvamidaM kSaNikamevAsti yatkRte rudatI 2 andhA'bhUvam / sa tu suputro bhUtvApi me saMdezamAtramapi na praiSIdata enamasAraM saMsAraM dhigstu| ekapakSasya rAgegA'pyalamitthaM sadbhAvanAM bhAvayantI sA marudevI gajArUDhevA'ntakRtkevalajJAnamAsAdya mokSamadhyagacchat / tadaivendrastatrAgatya marudevIta, kSIrasAgare snApayitvA saMzcake / punarbharatacakriNA sahendrastatra samavasaraNe samAgAttatra ca prabhumabhivandha tadIyadezanAmRtaM nipIya bharatacakrI vItamroko'bhavat / atha dezanAnte zrAvakIyaM dvAdazavataM pratipadya nijAlayamAgatavAn / tadanu cakrasyASTAhikaM mahotsavaM prAvartayata, pUjAnte ca taccakraM vyomni pUrvasyAM dizi cacAla / tatazcaturaGgavalamAdAya prasthito bharatacakrI prAcyasAgaratIramAgatya tasthivAstatrA'pyaSTamaM tapo vidadhe mAgadhatIrthezadevaM ca bhRzaM dhyAtavAn / atha rathArUDhazcakrI samudrarathaneminAbhiparyantaM rathaM sthApayitvA svanAmAMkita bANamekaM mumoca / sa cASTacatvAriMzatkrozaparyantaM gatvA siMhAsanelagattamabhito'gnimudgirantamAlokya devacakopa / tadA pradhAno'vadat svAmin ! alamidAnI kopATopena, prathamamenaM nAmAMkita bANa pazya tvatto'pi balIyasa eSa pratibhAti / tato devo nAma vAcayitvA bharatazcakravAnabhUditi viveda / atha zAntakopo devo'tisArabhUtaratnajAtamupAyanamAdAya tatrAgato bharatacakriNaM namazcake prAbhRtavAMzca tatsArabhUtaM ratnajAtam / tadanu sa evamavadathe svAmin ! etAvadinamahamanAtha AsaM paramadyaprabhRti sanAtho'bhUvam / atha cakravartinA tatpRSThe hasto dattastenAtiprINito devaH sva 25 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH4 muktAvalyAM // 145 // KESAB+ sthAnamagamat / cakrI tato'STamatapasaH pAraNamakarot / athottaradakSiNAdikSu tamisrAgaharadvAramudghAkhya mlecchaiH saha dvAdazavarSANi ghoraM samaraM vidhAya tAMzca jitvA trirUNDAM mahIM saMsAdhya gaGgAtIramAgatya tasthau / tatra ca varSasahasraM sthitvA parAvartamAnasya tasya cakriNo navanidhayaH prakaTIbabhUvuH / tadartha cakrI tatra mahotsavaM vitatAna tAni ca navanidhAnAni dvAdazayojanalaMbitAni, navayojanocchuitAni bhUmau calanti tAni ca peTikAkAreNa cakravartigRhadvAre tiSThanti / paraM teSu purApi kecana na pravivizuna vA praveSTAraH santi / itthaM tasya cakriNaH kanakarajataratnAkarANAM viMzati 2 sahasraM vidyate / SaTkhaNDAnAM sAmrAjyamito'pi baDhadhikaM jAyate tAdRzI prabhutA tu kasyA'pi na bhavati / aSTacatvAriMzatsahasra pATaNaM, mahAnagarANi ca dvisaptatisahasrANi, sahasrANAM viMzatiH kheTaka, evaM karbaTamaNDapadroNapramukhagrAmANAM SaNNavatikoTirAsIt / tathA caturazIti 2 lakSapramANaM gajaturagaratha, SaNNavatikoTiH padAtInAM, paNDitAnAM SaSTisahasraM, dhvajinAMdazakoTirabhUt / paMcalakSANi mahAdIpakadharA, lakSAdhikadvinavatisahasraM dArANAmAsan / dezAnAM dvAtriMzatsahasraM babhUva caiva dvAtriMzatsahasraM mukuTabadvAnAM mANDalikabhUpAlAnAmAdezakAriNAM, IdRzI mahatImananyasAdhAraNAM samRddhimApano bharatacakravartI so'yodhyAmAgatAstatra ca dvAdazavarSANi mahAmahaM prAvartayata ciraM trikhaNDAmimAM mahImanvazAt / athaikadA sa cA''darzabhavane sukhAsIno divyAmbarAbharaNamaNDitAtmA tanucchavi pazyan bhUSaNavihInAmaMgulImazobhanAmavedIt / tadanu sarvAbharaNAni zarIrato'panIya sarvAmapi paudgalI mAyAmarthAt-zarIramidaM yadbhUSaNavasanAdinA zobhate, tadanityameveti bhAvanAM bhAvayAmAsa / itthaM bhAvayatastasya kaivalyamudapadyata, tatrAvasare zAsanadevatA tasmai sAdhuveSamazeSa dttvtii| tadanu sa cakrI tyaktarAjyo dazasahasrarAjanyaiH saha vijahAra / atha mahIM pAvayana athakadA sa cA''darza mithota-zarIramidaM yadAvahAnAmaMgulImazobhanAmavedI 55 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *DASHXO DO bhavyajIvAn pratibodhayan pUrNe cAyuSi zAzvatasukhapradAM muktistriyaM bheje / aho ! bharatacakravartI tvanityatvabhAvanAbalAdeva sveSTamasAdhayata / tathaivAnye'pyanityamasArazca saMsAraM bhAvayantu, yasmAdAtmahitaM jAyeta / 5-athA'zaraNa 2 bhAvanA-viSayeparama puruSa jevA saMhare je kRtAnte, avara zaraNa kenUM lIjiye teha ante / priya suhRda kuTumyA pAsa baiThA jikoI, maraNa samaya rAkhe jIvane te na koI // 12 // yadi mahAparuSAstIrthakaracakravartiprabhRtayo'pi yamarAjena saMhRtAstahIdRzaH ko dvitIyo yo'ntakAle'smAkaM zaraNaprado bhavet ? api tu nakopItyarthaH / aparazcA'ntasamaye bhrAtR-pitR-bhrAtR-mitrAdInAM saMbandhinAM purata evA'yaM saMsArI jIvo gacchatyeva bhavabhramaNArthama. paraM tatkAle na ko'pi tasya trAtA bhavati / ataH sarvAnugo dharma evA''zrayaNIyastaM muktvA zaraNabhUtA nAjyA kApi gatiH // 12 // sura-gaNa nara kor3I je kare jAsa sevA, maraNa bhaya na chUTA teha indrAdi devA / jagata jana haraMto ema jANI anAthI, vrata grAhiya vichUTo jeha saMsAramA thI // 13 // koTisaMkhyAkAH suragaNAH narAzca yAnindrAdidevAn sevante / te'pi mRtyormayAdamuktA eva vidyante / eSa mRtyurjagato jIvAnavazyameva saMharatIti vicintyA'nAthimuniH paJcamahAvratAni gRhItvA pAlayitvA cAnte saMsArasamudrAbhistatAra // 13 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * eka * muktAvalyAM // 146 // * * * * ___athA'zaraNabhAvanopari-anAthimuneH 8-kathA mokSa yathA-kauzAmyAM puryA rAjJastaruNaH putro mahArogeNa pIDito jAtaH / mahAvaidyAstasya cikitsAM ciramakurvan paraM manAgapi tadupazamo nA'bhavat / tathAvasthe tasmistasya mAtA patnI ca bhRzaM duHkhArtA rudatI zocati / samIpasthA bhaginI jalpati he bhrAtaH ! nijavedanAM me dehi, tvaM sukhI bhava / paraM mAtRkalatramitrAdayo'pi sarve viphalaprayatnA jAtAH, ko'pi taM nIroga vidhAtuM na zazAka / athaikadA tanmanasIdagvicAra utpede, yathA-dharma eva sarveSAM vipattau zaraNaM bhavati, dharma vinA ko'pi na trAyate / ato mayA'pi sa eva zaraNIkartavyaH, iti sunizcitya nizi sa suSpApa, prabhAte cotthitaH sa rogamuktamAtmAnaM vilokya jaharSa / rAjakumAra svasthaM vilokayantaH sarve'pi janAH pramodamedurA abhavan / pravartamAne ca maMgalavAye sa rAjakumAraH paMcamuSTiluzcanaM vidhAya kalatrAdiparivArairnivArito'pi jagAda-bhoH parivAra ! samAkarNaya 2-bhavatsu sarveSu satsvapi rogAta mAM sukhayituM ko'pi naiva prababhUva / tarhi etAvadinAni bhavatsu kRtena snehena kimabhUt ? dharme tu nizAmekAmeva rAgo jajJe, tatphalamidaM jAtam, yacciroddhRto'pi rogaH kSaNAdeva vyanIyata / ato'hamadyaprabhRti kRtadharmazaraNa enamasArasaMsAra tatkAmo viharAmIti nigadya tato nijAtmasodhanArtha niragAt / kiyantaM panthAnamatikrAmya kvacittarumUle niSasAda, tAvattatra vIraprabhuM vanditvA tenaiva mArgeNa parAvartamAnaH zreNiko rAjA tamAlokya gajAdavatIrya taM praNanAma jagAda ca-he mune! tvamidAnImanavasare tAruNyavayaskaH kathaM pravatra jitha ? yato yo hi bhuktabhogaH pravrajati sa nirvighnaM saMyama pAlayati / tanizamya munirUce he magadheza ! ahamanAthatayA sAdhurabhUvam / tacchatvA rAjA dadhyau-nUnameSa kazcidraMkakulajAto'sti, tatrApi mAtApitrAdivihInaH, yaduktamanAthatayeti / punastamUce rAjA-mune! 13 * * 2 // 146 // - Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7070 ahaM te nAtho'smi, tvaM cintAM tyaja, cetsaMsArariraMsA tarkhetadveSaM tyaja, sAMsArika sukhaM bhana / punaH sAdhujagAda-rAjan ! tvantu kathamapi mama nAtho bhavituM nAhasi, yatstrayamanAtho'si / rAjAja-bho mune ! magadhAdhIza zreNikanAmAnaM rAjAnaM mAmapi vamanAthaM kathaM bhASase ? evaM te mRSAvAdadoSaH kiM na lagati ? lagatyeva / sAdhunigadati-rAjan ! IdRzI sanAthatA mamApyAsIdeva, yataH kauzAmbInagarIpateH putro'smi vilasati ca me mAtApitrAdiparivAraH kalatramapyasti / ito'nyA sakalA'pi raajysmRddhividyotte| paramahaM ciraM dIrgharogI jAtaH, sadvaidyaizcikitsitaH sa nA'zamana vA kalatrAdirmadIyavedanAM vyabhajata / tato'sArasaMsAravirakto'haM dharmazaraNamAdAya nizi suptaH prabhAte ca rogamukto jAgRtavAn / tatazcAritraM lAtvA gRhAnirgato'smi / arthatanmunigaditaM satyavRttamAkA'jJAtakRtaM nijAgasaM bhRzaM kSamayitvA tamabhivanya tatpArzve samyaktvamAsAdya punaH sa vIraprabhorantikametya bhaktyA triHpradakSiNIkRtya samyaktvadAyamalabhata / tatazcA'nAthimuniH kSINakarmA prAnte mokSamApa / anAthimunivadanyo'pi yo'zaraNabhAvanAM bhAvayan dharmazaraNaM vidhAsyati, so'pi tadvadeva kSINakarmA bhUtvA zivasukhaM prApsyati // 5-atha 3-saMsArabhAvanAM vivRNvannAha-zArdUlavikrIDita chandasitiryacAdi nigoda nAraka taNI je yoni yonI rayAM, jIve daHkha aneka durgatitaNA karma prabhAve layAM / jyAM saMyoga viyoga roga bahudhAjyAM janma janme dukhI, te saMsAra asAra jANi ihavoje etaje te sukhii||14|| yathA-amI jIvAH karmayogAdanantasamayaM duHkhapAramparyamasahanta / tiryaktvanArakitvAdi bahazo lemire / aho ! kimadhika RECORREAR 1+296 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukkAvalyA // 147 // badAmi yatra 2 yonAvutpedire'mI jIvAstatra 2 nAnAvidhasaMcitAzubhakarmavilAsAsaMyogaviyogAdibahuvidhA duHkhasaMtatimanubhavanti IDImokSavarmA smeti vicArya yaH saMsAramasAraM tyajati, dharmazcAzrayati sa iha sarva sukhamaznute cAnte mokSAdikamapi labhate // 14 // indravajA-chandasi-je hIna te uttama jAti jAe, je ucca te madhyama jAti thAe / jyU mokSa metArya munIMdra jAe, tyUM maMgusUrI purayakSa thAe // 15 // aho ! karmavaicitryaM yeca hInayonAvutpannA dRzyante, te bhavAntare kilottamajAtimadhigacchanti / evamuttamajAtIyA api mRtvA nIcajAtau jAyante metAryavanmaMgusarivaJca / / atha saMsArabhAvanopari maGgasUreH 9-prabandhApurA kazcinmaMgunAmA mUriH paJcazataziSyaiH sevito jJAnasAgaraH zuddhasAdhvAcArapratipAlakaH paJcasamitisumaNDitaH triguptiguptaH kadAcidekadA mathurAnagarImagAttatratyasaMghastaM vaMditumAyayau / tadIyadezanAmRtaM nipIya samullasitamanAH zrIsaMghaH saparivAra tamAcArya mahAmahena nagarAntarAnIya nirvAdha upAzraye sthApayAmAsa / pratyahaM dvisandhyaM bhaktyA srsmaahaarmbhojyt| tataH krameNa sa sUrI rasalolupojAto nijAtmAnaJca dhanyamamanyata / tathAhi-ahamivA'nyaH ko'pi sarasamAhAramIdRzaM na lbhte| yathA mRdusthUlAstaraNaprAvaraNacandrakavitAnapATapATalAdisamRddhimAnahaM tathA nAnyaH ko'pyastyevamindriyajaM sukhamapi sa bahuzo viveda / atha rasa-zAtA-samRddhigauravamitaH sa guruH kutrApyanyatra vihA~ naicchat / tatraiva tiSThan pUrNe cAyuSi kAlaM kRtvA tasminneva pure nadItIre yakSo jajJe / atha 1 // 147 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tena yakSenA'vadhijJAnaM prayuktaM, tena pUrvamavajAtamazeSa vRttAntaM viditam / yadahaM majhvAcAryaH saMyamavirAdhanamakArSa, tatyApena durgatimIdazImanubhavAmi / devagatimanavApya hInayakSayonAvavatIrNo'smi / tataH sa dathyau-aho ! madIyaziSyANAmapIdRzyeva gatirudeSyati, iti hetoste pratibodhanIyAH / athaivaM dhyAtvA sthaNDilabhUmi gacchatAM sAdhUnAmagre sa yakSo dIrghajihvAmadarzayat / te jagaduH-mo! evaM kiM karoSi ? yakSeNoktaM-bho munayaH ! etatkaraNakAraNaM nizamyatAm / bhavatAmAcAryoM maMgunAmAI jihvAlolyAdyakSajAtI samuspano'smi / atonaM hitaM vacmi yatsatvaramito viharantu bhavantaH / upadezamAlAyAM yaduktam puraniDamaNe jakkho, mahurA maMgU taheva sunihso| bohei suvihiyajaNaM, visoai bahuM ca hiyaeNa // 1 // niggaMtaNa gharAo, na kao dhammo mae jiNakkhAo / iDirasasAyagarua-taNeNa na ya ceio appA // 2 // ___ atha te'pIdRzaM svadharmAcAryasadupadezaM sandhRtya paJcazatasAdhavastadaiva tato vijaH / 5-atha 4 ekatvabhAvanoparyAhapuNye akelo jiya svarga jAye, pApe akelo jiya narka jaae| e jIva jA Ava kare akelo, e jANine te mamatA mahelo // 16 // eka eva jIvaH puNyAni vidadhadatra sukhAni bhuGkte prAnte ca samAdhinA mRtvA daivIM saMpattimanubhavati / punarayameva jIvaH pApAni karmANi samAcaran duHkhamanubhavati mRtvA cA'yogati labhate / ayamAzaya:-puNyavAnAtmAtra sukhI bhavanekAkyeva svarga Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makSikA muktAvalyA // 148 yAti / pApIyAMstu yAvajjIvamatra yathA duHkhI jAyate, tathA mRtvA'pi nArakI yAtanAmanekavidhA ciraM sahate / eSa jIvoSTa- paJcAzaduttarazataprakRtikAni karmANi sazcinvana sukhaduHkhe akte / ato he jIvA ! dharme'vajJA mA kuruta, sAdaraM ca dharma sevadhvam / yatsevanataH kSINasakalakarmopAdhikAH yUyaM mokSamApsyatha / evamanantacatuSTayamarthAta-jJAnadarzanacAritravIryA''nantya sukhena lapsyadhye / asau jIva eka eva yAti, punarekAkyevAyAti ceti viditvA mohaM tyajata dharma ca nizcalAM matiM kuruta // 16 / / e ekalo jIva kuTumbayoge, sukhI dukhI te tasa vipryoge| strIhAtha dekhI valayo akelo, namI prabuddho tiNa thI vahelo // 17 // aho ! cetano'sau dhanakalatraputramitrAdisaMyoge sukhI bhavati, viprayoge ca teSAM bahuduHkhamupaiti / namirAjo yathA-nijaprANagarIyasIpreyasIkarapallavakaMkaNanimittAtsadya eva pratibuddho'bhUtpurA tatsaMyogAtklezamapyanvabhUt // 17 // athaikatvabhAvanopari namirAjasya 10-pravandhaH___ purA videhadeze sudarzanapuranagare maNirathanAmA rAjA'bhUttasya ca kanIyAn yugabAhunAmA bandhurAsIt / asya prANebhyo'pi garIyasI preyasI mahArUpalAvaNyavatI zIlavatI guNavatI madanarekhAnAmnI bhAryA''sIt / tasyAmanurAgI bhavan maNiratho rAjA dAsyA tasyA antike pratyahaM sArasAravastUni preSitu lagaH, tAni ca pUjyapreSitAni matvA sAdaramAdadAnA''sInmadanarekhA'pi tena nijodyoga saphalaM manyamAno nRpo modamAvahana dAsImukhena svAzayaM tasyai sacitavAn / tadAkarNya prakupitA sA tAM dAsI bhRzaM // 148 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NROERATO bhartsayantI jagAda-are dAsi ! rAjA me pUjyo jyeSTho lagati / ahaM hi tasya bhrAtRvadhUH putrIkalpAsi sa kadAcidapi garhitamIdRzaM mAM naiva bhaasset| satyametanna pratyemi, anyadapyAkarNaya yathA sUryaH prAcIM hitvA pratIcyAM nodeti, yathA vA zItAMzuragnikaNAnna varSati, sAgaro vA yathA maryAdA na tyajati, tathA zIlazAlinI kAminI paraM naraM svapne'pi naiva vAJchati / iti madanarekhoditaM sA dAsI maNirathajyeSThamavAdIt / tato durdhIH sa evaM dadhyau-yadiyaM yugabAhau jIvati sati mayyanurAgiNI na bhavitumarhati, ato'yaM bandhuryena kenopAyena hantavya iti nirNItavAn / punarekadA rAtrau sabhAryo yugabAhuH kelivane samAgatya suSvApa / athaitatsvarUpaM caramukhAdavagatya sa durdhAravasaraM pratIkSamANa ekAkI gADhAndhakAravatyA rAtrau tatrA''gatavAn / tatra rakSakeNa pRSTaH-kastvam ? kuta idAnImanavasare'trAgato'si ? tenoktaM-ahaM maNiratho rAjA'smi / kuto'pyAgataM bhayamAlokyAja bandhorantikamAgato'smi / taduktaM satyaM manyamAnena rakSakeNa muktaH sa tatsamIpamAgatya tasthau / tadAnIM madanarekhA tamAgataM jyeSTha vilokya palyaGkAduttIrya dUramAgatya tsthau| tadaiva durAtmA khaDgaM koSAdAkRSya nijabandhoH ziro'cchatsIt ARSTavAMzca-bho bhoH sevakA! uttiSThatottiSThata, mama pANerakasmAtpatitena khaDgena bndhurhisitH| iti nizamya tatrAgatAH sarve lokA evaM viditavanto yadanenaiva durAtmanA viSayalubdhena bandhurasau nihtH| atha sevakena niSkAsito maNiratho mArge gacchan kRSNasarpaNa saMdaSTo mRtvA narakamavApa aho! atyutkaTaM pApaM tatkAlameva phalitaM tasya durdhiyo maNirathasya / prabhAte tatsarva nagaravAsino vividuH / atha pitaraM tathAvasthamAkalayya tatputrazcandrayazA rAjakumArastatkAlameva bhiSagvarAnAkArya tacikitsAM prAreme / paraM sahasrazo vihiteSvapyupacAreSu manAgapi phalaM nA'bhUt / atha tadAsanaM mRtyuM jJAtvA tasya zreyase dharmakRtyameva kartu yujyata iti vimRzantI madanarekhA kathazciryimAlambya tatkaNe mukhaM nidhA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH ektamukkAvalyA // 149 / / ACEBOX ya paMcaparameSThinamaskAramantrAdipuNyagAthAH zrAvayAmAsa kathitazca-svAmin ! kutrA'pi dveSabhAvaM mAgAH, yadatra saMsAre ko'pi kasyApi nAsti / na tvamasi kasyA'pi tathA na te'sti ko'pi, iti svAnte bhUyo bhUyo vibhAvaya / athArhantaH siddhAH sAdhavo dharmazcaite catvAraste zaraNaM bhavantu, tathA paMcaparameSThinAM dhyAnaM vidhehi vratAdikaM pratyAkhyAhi / itthaM manarekhAsadvacanena samAdhinA mRto yugabAhuH paJcamaM brahmadevalokamApa / tadA madanarekhA zuzoca, aho ! madarthameva matpatyurmaraNamabhavadato me gRhavAsaH zreyaskaro na pratimAti / mayi sati kadAcinmatputrasya candrayazaso'pi kaSTamApatsyate iti vimRzantI garbhavatyapi sA madanarekhA nijasadanaM nA''gacchat / tataH kadalIbhavanAdekAkinyeva dharmamAtrasahAyA kAnanaM prasthitavatI mArge ca kasyacidramyasarasastIre kadalIvanaM saghanamadrAkSIta, tAvattasyAH kukSau prasavavedanA samudapadyata, tatastatraiva sA putramajIjanat / tadanu putrapANau mudrikA davA svIyaranakambale zAyayitvA sarastIre gaatrshodhnaarthmaagtaa| tatrA'vasare kazciddantI zuNDAdaNDena sahasA tAmAkRSyobhinye / paraM zIlaprabhAvAduparyeva kazcidvidyAdharaH svIyavimAnamArohayat / tAmatisundarImAlokya kAmukIbhUya tAM ratimayAcata / tatra samaye satyA, pRSTa bho mahApuruSa ! kutra gacchati bhavAn tenoktaM-mama pitA vidyAdharo gRhItacAritro nandIzvaradvIpe vartate tadvandanAyai tatraiva gacchAmi / tacchrutvA tayA cintitaM yadanena saha gamanena zAzvataM caityamapi drakSyAmIti me paraM lAbha eva mahAniti vicintya sAvaka-bho ! mamaikadA putradidRkSA jAgarti / atha vidyAdharo'vak-he subhage ! mithilAnagaryAH padmaratho nAma rAjA'sti paramasya putro nAsti so'dhunA javinA turageNA'trAnItastaM zizuM jAtamAtramAlokya hRSTastamutthApya gRhamAgatya pallyai samarpayat / to ca putravatpAlayata ityAkarNya sA jaharSa yatputro me kuzalI vartate / atha vidyAdharastAmavadata-he subhrU ! mama cetastvayi nitarAM rAgi jAta 12 149 // T Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mato madabhyarthanaM svIkuru / tayoktam-prathamaM nandIzvaradvIpaM mAM naya / tatra gatvA tvaduditaM zroSyAmi te kathanaM kariSyAmi ca / tasyA etadvacanamAkarNya manasi sa dadhyo-iyamadhunA mama karatalato na mokSyate / ityavadhArya vegena vimAnaM nandIzvaradvIpe samAnayat / tatrAgatA madanarekhA prathamaM caityamadhye sakalaM zAzvatabimbaM samarcitavatI / yathAmati saccaityavandanastavanastutyAdi vidhAya bahirupaviSTa vidyAdharamanimamivanya svocitasthAnake niSasAda / athAvadhijJAnena sAdhurbubudhe yadiyaM zIlavatI durdhiyA'nenAtrA''nItA'sti / ato mayA tathopadeSTavyaM yathAsau durdhAH prabudhyeta / atha sAdhustathaivopadiSTavAn taM zrutvA vidyAdharaH pratibodhamApa / tadanu sA tamapRcchat-bhagavan ! mama putra kena hetunA padmaratho rAjA ninye / tena saha tasya janmAntarIyo'sti ko'pi saMvandhaH ? sAdhurjagAdahe vatse ! padmaratho hi janmAntarIyamohAttava putraM gRhItvA putrIcakAra / itazca madanarekhApatiyugabAhuH paMcame brahmadevaloke smutpede| tatra ca devyo jayajayArAvaM vidadhatyastamaprAkSu:-bhoH ! tvayA kIdRzaM sukRtaM kRtaM, yadasmindevaloke samutpediSe / athaitatprasaMge sa pUrvabhavajAtavRttamazeSamavabuddhatha tAM madanarekhAM nijavI naMdIzvaradvIpe samAgatAmabodhat / iti tadaiva yugabAhurdevastatrAgatya prathama madanarekhAmavandata, tataH sAdhum / atrAvasare viparItaM vilokayana sa vidyAdharo'vaka bho deva ! tvayaitadayuktaM kathamAcaritaM ? yadguroH prathamamiyaM strI vnditaa| devenoktaM- iyaM me dharmagururasti, ata enAmabhivandha guruvandanAmakArSam / atha devastAmavadat-ahaM tvayA bahUpakRto'smi, ato'haM kathayAmi kimapyAdizatu bhavatI / sA'vak-mo deva ! anyasya kasyApIcchA me nAsti, kintu yatra me putro'sti tatra mAM naya / atha sA guruvaMdanaM vidhAya tenA''jJaptA vidyAdharasyA'nujJAmayAcata / tadanu sa devastAmutpATya tatra mithilApure samAgatastatra ca tAmApRcchaya devo nijasthAnamAgAt / madanarekhA ca tatra sAdhvIsamIpe dIkSAM lalau, paMcamahAvratAni Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSapanI ekamuktAvalyAM // 150 // RECENSIBEECRETREE yathAvatpAlayati / itazca padastho rAjA putrasya tasya namikumAra iti nAma cakre / atha yuvAnaM sakalakalAvantaM namikumAraM rAjye'bhiSicya svayaM dharmadhyAne lagnaH / athaikadA tasya namirAjasya paTTahastI sahasA''lAnastambhamunmUlya yatra tatra dhAvan surdazanapuramAgAt / taM mahAgajaM vilokya maNiratharAjasiMhAsanAsIno madanarekhAtanayazcandrayazA nRpaH strIyA''lAnastambhezvaghnAt / tacchrutvA namirAjastadantike dUtaM prAhiNottanmukhenAcIkathacca-mozcandrayazo rAjan ! mama hastinaM dehi| atha dUta Agatya tasmai sarvamavocata / paraM candrayazasoktam-mo dUta ! ahaM tadgrahAnnAnItavAn, kinvAgatamevA'gRhaNAm / atra ko me doSaH ? atastvaM gatvA kathaya, yadvIrabhogyA vasundhareti / atha tataH samAgato dUtastaduktaM sarva naminRpaM vyajijJapat / tacchratvA kopodbhUtabhrukuTibhISaNazcaturaMgasainyamAdAya sudarzanapuraparisaramAgatya sa tasthivAn / candrayazA api nijacamUsahitastadabhimukhamAgate daladvayasainyamekatra yoddhaM tasthau tadanu mitho yuddhaM pravavRte / atrAntare tadetatsarva jJAnena jJAtvA madanarekhA sAdhI cicinta aho ! ubhau bhrAtarau yuyudhAte, ata ubhau pratibodhya yadi vArayAmi tarhi varaM, no cedasaMkhyajIvanAzo bhaviSyati / atha sA nijagurvI sAdhvIM tatra svagantumabhyArthayat / sAvaka-vaM tatra gatvA to kathaM vArayiSyasi ? tayoktaM-he gurvi ! ubhAvapi mamaiva putrau stastatastAM tatra gantumanujJAM dadau / tadanu madanarekhA sAdhvI namirAjAntikamAgatya tsthau| tAM vilokya nRpo'vadat-ayi gurvi ! adya te mahatI kRpA jAtA yadatrA''gatya darzanaM dattavatI / tayoktaM-rAjan ! kena saha yuddhayase ? tenoktam-vairiNA / punaH sAdhvak-he vatsa ! sa te vairI nAsti kintu sodaro'sti / atrAntare sakalamAmUlaM vRttAntaM sA taM rAjAnaM nibodhayAmAsa / athaitacchratvA naminoktaM-mAtaH ! tavAdezaM cikIrSAmi parametatsva BRXXXSECORRECEIRDS SRI 150 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRICORRECTOBECAREE rUpaM tamapi jhApaya / yato mAnino nRpA mAnaM prANato'pyadhikaM manyante / atha tata utthAya sA nagaramAgacchantI sarvairamivanditA, samupalakSitA satI candrayazasamavAdIta-he putra ! purA'hamAsamaprasavA tava pitaryuparate kAnanamagAm / tatra me putro jAtaH, sa evAyaM naminAmA rAjA'bhUt / atastena sahodareNa saha vairai tyaja bhavatoH sodaryayomitho vairamocanAyaivAvAgatAsmi / atha tadaiva samutthAya premNA saha nijabandhu milituM cacAla, tadudantaM nizamya namirapi jyeSThabandhuM matvA tatopyadhikavegena tadamimukhamAgatya candrayazasaM rAjAnaM prANamata, kSamayAmAsa ca nijakRtAgasam / atha to mitho bandhubhAvamApano sukhinAvabhUtAm / tatazca sotsava namirAjAnaM sa nagaraM prAvezayata, punastadAnImeva taM naminRpaM nijarAjyasiMhAsane samAropya sarva rAjyAdikamadAt / tatazcandrayazAnRpastaM sahasrakanyAH pariNAyayAzcake / atha kiyatsamayAnantaraM naminRpasya dAhajvaraH prAdurAsIt / tacchAntyai kRtopacArAH sarve'pi miSagvarA viphalA abhavan / tataste mlyjcndnmupcaaritvntH| tadanu sahasrastriyastadartha candanaM gharSitumalagan / paramAsAM gharSaNakAle samutpano ya: kaMkaNadhvanistena vidyamAno rAjA tA avocata-he triya ! bhavatvastu mamopakArAya ceSTante, paramanena kaMkaNaraSeNa kevalamuttApa eva me jAyate / tacchrutvA tA valayAni nirAsyan / kevalamekaikameva klayaM dadhAnAzcandanaM jaghRSuH / tatrAvasare valayadhvanimazRNvan punarUce namiH / he striyaH 1 candanaM kuto na ghRSyate tA Ucire-he nAtha ! vayantu gharSAma eva / so'vaktarhi kaMkaNAravaH kimiti na zrUyate 1 tA jagaduH-nAtha ! tena dhvaninA bhavataH klazamAlokyA'smAbhistadekaikameva dhiyate, itarANi ca bahizcakrire / tadAkarNya namiracintayat-yadekAkyeva sukhI bhavati bahutve tu nUnamupAdhireva jAyate / itthamekatvaM vibhAvayatastasya namirAjasya rogo vbliiyt| prabhAte nadatsu maMgalavAyeSu saharSa cAritraM gRhItvA namirAjA kAnanamagAt / tatra ca saudharmendro 26 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavargaH4 sUkta- dvijarUpeNa samAgatya bahudhA tasya parIkSAM vidhAya bhAvanAzuddhimAlokya nijasthAnamAgAt / atha namirAjarSizcAritraM paripAlayan muktAvalyAM | bhavyAn pratibodhayan svAyuH pUrNIkRtya mokSamIyivAn / evamanye'pi bhavyajIvA ekatvabhAvanayA pratibuddhaya nmiraajv||151|| cchivasukhaM yAntu / 5-atha 5-anyatvabhAvanAM vizinaSTi___ jo ApaNo deha ja ena hoI, to anya kyuM ApaNa mitta koI / / je sarva te anya ihAM bhaNIje, keho tihAM harSa viSAda kIje ? // 18 // bho bhvyjiivaaH| yadidaM zarIraM svIyadhiyA sarasAhArAdinA paripuSNItha, tadapiparyavasAne bhavato muzcatyeva, atraiva ca bhasmIbhavati / tvayA saha naiva yAti tarhi kathamitare svIyA bhavitumarhanti / ye punaH putramitrakalatrAdayaH parivArAste tu sutarAmanya eva dRzyante / evaM yathArthatattvavimarza tava ko'pyAtmIyo nAsti / tvamapi kasyA'pyAtmIyo naiva bhavasi / itthamudAsInatayA saMsAre tiSThataste kasyApi kRte harSazoko na vidheyau // 18 // dehAdi je jIva thakI anerA, zyAM duHkha kIje tasa nAza kerAM / te jANine vAghaNi suprayodhI, sukozale svAMga na sAra kIdhI // 19 // kiJcedaM zarIramapi jIvAdbhinamevAsti, zarIranAze jIvo'nyatra yAti / tarhi tasmin viyukte sati kathaM tvaM viSIdasi ? iti nizcinvan vyAghI pratibodhya sukozalamunirAtmahitaM vyadhatta // 19 // // 151 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 5-atha 6-azucibhAvanAyAmAhakAyA mahA eha azucitAI, jihAM navadvAra vahe sadAI / kastUri karpUra sudravya soI, te kAya-saMyoga malIna hoI // 20 // moH prANinaH ! yadidaM zarIraM bahiH sundarAkAraM dRzyate, tadazuddhaM vitta / tathAhi-puMsAM zarIreSu navadvArebhyaH sadaiva kaphapittAdimalAni kSaranti / strINAntu dvAdazacchidrANi santi tebhyaH sarvadA'zucimalAni sravanti / kizcaitaccharIrayogAduttamAH surabhipadArthAH kastUryAdayo'pi mAlinyamazucitvaJca labhante / aho ! yasaMsargavazAnirmalA api malatAM yAnti / tato'dhikamazuci kiM syAta ! zarIramevedaM tAgasti // 20 // azUci dehI nara nAri kerI, ma rAcaje e malamUtra serii| e kAramI deha asAra dekhI, caturtha cakrI paNa te uvekhI / / 21 / / anyaca-strIpuMsayoH zarIraM malamUtrAdyAkIrNatayA tattvavidA manaHprItikaraM na bhavati / kintu ya ajJAsta evAna zarIre rajyanti / idamasAraM jJAtvA sanatkumArazcakrI, dhanagRhazarIrAdimamatAM vihAya saMsAraM tyaktavAn // 21 // etaccharIramazuci matvA tanmamatvaM vihAya pravrajitasya sanatkumAracakriNaH 11-kathApurA caturthaH sanatkumAracakravartI mahArUpavAn babhUva / sa ca prAgjanmani dharmanAmA zreSThI niraticAraM saMyama paripAlya prAnte Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkta mokSavaH1 muktAvalyAM // 152 // daivIM saMpattimAptavAn / tatra suciraM sukhamanubhya tatazyutvA cakravartitvamApano'sti / athaikadA sabhAsInaH saudharmendra etadrUpAtizayaM prazasa / yathA-sanatkumAracakrI nirupamarUpavAnasti, tathA'nyaH ko'pi nAstIti tadasahamAnau dvau devau tadaivotthAya vicArya ca brAhmaNarUpeNa tadantikamAjagmatuH / tatrAvasare snAnAgAre snAnapIThikoparyupaviSTa veSeNa taM sAdhAraNaM vilokyApi tau devau ziro dudhuvtuH| tadadbhatarUpAvalokanena vicArasAgare patitau tau cakrI jagAda-bho vipro ! yuvAM ki pazyathaH 1 tAvUcatu:-bhavadadbhutaM rUpam / rAjAjvara-bho ! idAnImamaNDitasya mama rUpaM kimIkSethe / yadAhaM snAnAnulipto divyairAbharaNairvastraizca vibhUSitacchatracAmarAdisahitaH siMhAsanAsIno bhavAni tadA me rUpaM vilokanIyaM / tacchrutvA tau manasi jagadatu:-aho ! vaiparItyaM kathaM dRzyate ? yadasau svamukhenaiva svasya rUpaM varNayati mahatAntu neyaM riitiH| tatastau jagadatuH-cakrin ! idAnImAvAM bajAvaH, punarAgatya drakSyAvaste zarIrazobhAmityudIrya tau jagmatuH / cakravartyapi kRtanityakriyo vastrAbharaNAdisajjitatanuH siMhAsanAsIno'bhavat / tatrAvasare punastau devI samAgatya cakravartirUpamatyadbhutaM vIkSya ziraH kampanaM vidadhAte / rAjA vakti ki bhoH ! prAgivA'dhunA'pi yuvAmyAM ziraH kampitam / tatra ko hetuH ? tattathyaM brUtaM to kathayataH-mahArAja ! tadA te rUpamamRtamayaM vilokitam, adhunA tu viSamayaM dRzyate / rAjA vakti kathaM ? kotra pratyayaH? to vadataH-yadi na pratyeSi tarhi tAmbUlaM carvayitvA SThIvatu / tatropaviSTA makSikA tadazanena tatkAla yadi mriyeta tarhi maduktaM satyamavagantavyam / rAjan ! mAdRzAM jyotirvidAM devAnAJca gIH kadApi mudhA na bhavati / tathya vacmi tabAGge vaikRtyamAgatam / atha cakrI tadaiva tAmbUlaM SThIvitvA tadbhakSaNAnmakSikAmaraNamAlokya tadbhASitaM tathyamamasta / itthaM saMjAtapratibodhaH sa cakrI SaTkhaNDAmimAM mahIM vihAya sarpaH kaJcukamiva rAjyAdikaM sakalaM parityajya cAritramAdAya dvAtriMzatsahastra BROBLE+EDEO // 152 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LECTROSHARERAKRAKASHARE rAjamistathA sunandApramukhapramadAmizca bahudhA nivArito'pi sarvamapyupekSya gRhAniragAt / SaNmAsaparyantaM te sarva lokAstamanvaguH / pavAttaM virAgiNaM matvA nirAzAH parAvartanta, athAsya sAdhoH saptazatavarSANi yASanmahArogastasthivAn , tamapi sa zAntamanAH sehe| tasminsamaye devAstatparIkSAkRte vaidyarUpeNa tadantikamaguH / sAdhunA pRSTa-bhavantaH ke santi ? kimarthazcAtrAgatAH santi te jagaduHvarya vaidyAH, bhavata IdRzaM jAtaM rogaM zrutvA tacikitsArthamatrA''gatAH smaH / sAdhuravadata-bho ! bhavantaH karmarogamapi cikitsituM jAnanti ? uta zArIrika rogameva / tairuktam-mahArAja ! karmaroga pratikartumasmAkaM zaktirnAsti / tatrAvasare sa muniraMgulyA karpha niHsArya temyo darzitavAn / tattu te sAkSAtkRndamiva nirmalaM surabhi suvarNamapazyan / punaruktaM muninA bhoH ! mameTazI zaktividyate tathApi zarIre'sminazvare'zucimaye samutpamena nAnAvidharogeNa jIvasya manAgapi duHkhaM na jAyate / kiJca yena yAdRzaM karmasaMcita, tatphalaM tena bhoktavyameva / tatra kA pariSedanA ? anyaca bAyopacArairAntaro rogo naiva zAmyati / evaM tadIyAM dRDhabhAvanAM cAritrasthairyazca viditvA taM saMstutya vanditvA te devA nijasthAnaM yayuH / sa sunistu cAritraM paripAlya sveSTamasAdhayat / itthaM sanatkumAramuniriva yaH ko'pyanyaH zarIramazuci bhAvayan saMsAramasAraM hAsyati / so'pi samatkumAra iva zivapadamavazyameSyati / / 5-atha 7-AzravabhAvamAyAmAhaiha avirati mithyA yoga pApAdi sAdhe, iNa uNa bhava jIvA Azrave karma baaNdhe| karama janaka je te AzravA jena rUMdhe, samara samara AtmA saMvarI so prabuDe // 22 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavarga: muktAvalyA BCCIES aviratidizadhA, SoDazacA kaSAyaH, paMcadhA mithyAtvaM, paMcadazadhA yogaH, etAnyAzravadvArANi bhavanti / tairasau jIvaH karmANi badhnAti, tAni jitvA punarasau karmANyanarjayana samatvavAna saMvRto bhavati jJAnAdiyutaM bodhivIjazcAbhyupaiti // 22 // indravajrA-chandasije kuMDarIke vrata chAMDi dIdhu, bhAI taNuM te vali rAjya lIdhuM / te duHkha pAmyA narake ghaNerA, te hetu e Azrava doSa kerA // 23 // purA kazcana kuNDarIkanAmA rAjarSitaM tyaktvA bhrAtU rAjyamagRhAtena nArakI yAtanAM mahatIM sa prAptavAn / ataH zreyo'rthimirAzravastyAjyaH // 23 // AzravadoSAnnarakamitasya kuNDarIkasya 12-prabandhaHyathA-mahAvidehakSetre puNDarIkiNIpuryo kuNDarIkapuNDarIkanAmAnau bhrAtarau rAjyaM bubhujaate| atrAntare tatra kazcana jJAnI gururAgAttadIyadezanAM nizamya saMjAtapratibodhaH kuNDarIko rAjyaM puNDarIkAya datvA dIkSAM llau| sa sarasanIrasamAhAraM kurvana mahArogagrasto'bhUt / tataH pariNAmamapazyan varSasahasraM cAritraM paripAlyApi karmaprAbalyataH sa saMyama jahau / atha gRhe sthAtumicchayA gRhAntike'zokavATikAyAM dharmadhvajaM mukhavastraJcAlamlya, zocituM lagno yadasaubandhurme rAjyaM dAsyati na veti vimRzaMstasthau / tAvattatra kuto'pi kAryaprasaMgAtsamAgataH puNDarIkastamupalakSya praNamya cAgamanakAraNamapRcchat / tatra samaye kuNDarIkaH sarva manogatamudantaM G // 153 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamavadasadAkaye puNDarIkastasmai rAjyaM dattvA gRhamAnayatparaM sAmantAdayaH kepi taM nopAsata / kintu dhigenaM yo hi sahasravarSANi saMyame sthitvA punA rAjyaM bubhukSate, tataH kenApyasyAntikaM na gantavyaM nAsau sevanIya iti sarvainizcitam / athaikadA kuNDarIko sthecchasarasaM gariSThAhAra vidhAya rAtrau kativAramavamadvisUcikA ca jAtA, itthaM nAnAduHkhai zamAkulamapi taM ko'pi kiJcidapi nopacacAra / tatrAvasare manasi durdhyAyati yadyahaM zubhasvAsthyaM lapsye tarhi prage sarvAneva bhRtyAn pradhAnAdIMzca zikSayiSye / itthaM durdhyAnena cA'samAdhinA mRtvA sa kuNDarIkaH saptamaM narakamagamat / tatra cApratiSThAnanAmaka narakAvAsamAsAdya trayastriMzatkoTisAgaropamAyuSko'bhUt, itthaM kuNDarIkasyAzravadvAraprabhAvata IdRzI durgatirjAtA / ataH zreyo'rthibhiH sarvairAzravadvAro roddhavyaH, saMvarazcaiSAmAzravANAM yatnena vidhaatvyH| 5-atha 6-saMvarabhAvanAmAhaje sarvathA Azravane haTAve, te saMvarI saMvara bhAva paave| te bhAva vando guru vajrasvAmI, jeNe triyA kaMcana kor3i vAmI // 24 // yo hi sarvathA tAnyAzravasthAnAni nivArayati saMvaraca samAzrayati sa eva prANI sadaiva sukhI jAyate vajasvAmIva / yathAsa munivaryaH koTidInArAna mahArUpavartI taruNImanurAgiNImIdI kAminIza tyaktavAna samAdattavAMzca paraM sNvrN| tena sa sarvandanIyo mUrdhanyazcAbhUtsarveSAmiti // 24 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSaH sUktamukkAvalyAM // 154 // saMvaraM bhajamAnasya vajrasvAminaH 13-prabandhaHyathA-pATalIpuranagare nivasato dhanAvahamahebhyasya mahArUpavatI rukmiNInAmnI kanyA vajrasvAmino dezanAmAkarNya tadrapeNa vimohitA nijasadanamAgatya mAtApitarAvevamavAdItU-he pitarau ! ahamanena dehena vajrasvAminameva variSye, nAnyaM bhartAraM vidhitsAmi / tAbhyAmukta-he vatse ! sa tyAgI vartate tasmAcAM na pariNeSyati / anenAzravadvAraM sakalaM pratyAkhyAtamataH ko'pyanyo guNavAn varo varaNIyaH / itthaM bahudhA pratibodhitA'pi yadA sA na bubudhe tadA dhanAvahaH zreSThI koTidInAraoNllAtvA rukmiNI puraskRtyopAzrayamAgatya vajrasvAminamavadat-mahArAja ! etAn kroTidInArAma gRhANa mama putrImimAM pariNIyA'nugRhANa cetyudIrya kanyAM dInArAMzca tatraiSa muktvA nijasadanamAyayau / tadanu tayA kanyayA vajrasvAminaM cAlayituM kRteSvapi zataza upAyeSu meru zikharamivAJcalamavagatya pratibuddhA satI pitRdattaM dInArAdisarva saptakSetreSu vibhajya prabajitA sA kanyA''tmasAdhanatatparA jaataa| atha punaH saMvaradvAramAdriyamANasya puNDarIkasya 14-prabandhaHpurA saMyamamArgAtparibhraSTaH kuNDarIko munI rajoharamukhavasanAdi kutracittarAvAlalambe / punaH kuNDarIke rAjyAsanamApane puNDarIkastadA dharmadhvajAdi tadupakaraNamAdAya gurvantikaM gasvaiva mayA'nodakaM grAhyamiti niyamamaGgIkRtya tatazcacAla mArge ca pAdacAriNastasya kaMTakAdividdhAbhyAM padbhyAM rakte nirgacchatyapi manAgapi saMbaramatyajano gacchaMskRtIye divase kAlaM kRtvA sarvArthasiddhavimAme trayastriMzatsAgaropamAyuSko devo'bhUt / ato vacmi-saMvare mahA~llAbho'sti, ato'sau sarvairAdartavyaH / // 154 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SKARSANEC+ 5-atha 9-nirjarAbhAvanAmAhaduadaza tapa bhede karma e mirjarAe, utapati thiti nAze loka bhAvA bharAe / duralabha jaga bodhI durlabhA dharma buddhi, bhava haraNi vibhAvo bhAvanA eha zuddhi // 25 // kasya nirjarA samudeti yo hi SaDdhA bAhya, tAvadevA''bhyantarazca tapaH karoti, itthaM dvAdazavidhatapaH karaNena yaH saJci-2 tAni karmANi kSapayati yasyAgre ca karmANi notpadyante tasya so nirjarA jaayte| anayaiva bhavyAH sadbodhibIjaM labhante, bhavazca nistaranti // 25 // upajAti-vRttam-ye nirjarA'kAma sakAma tehI, akAma je te marudevi jehii| je jJAna thI karma ja nirjarIje, dRDhaprahArI pari te tarAje // 26 // seyaM nirjarA sakAmA'kAmAmyAM dvividhA vartate / maradevI mAtA yadajJAnena paravazatvena ca karmANi thAyitavatI, sAkAmA nirjarA kIrtyate / yathA dRDhaprahArI jJAnena svAdhInatvena ca karmANi kSapayAmAsa, sA sakAmanirjarA bhAvanA vijJeyA // 26 // 5-aya 10-lokasvarUpabhAvanAmAhajima puruSa viloye e adholoka tevo, tiriya paNa virAje thAla syo vRtta jevo| uradhamuraja jevo lokanAli prakAsyo, tima tribhuvana bhAnU kevalI jJAna bhaasyo|| 27 // CEROSAROTECAR-U +WARA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktAvalyA // 155 // yathA kazcitpuruSaH kaTitaTasamAropitakaraH prasAritacaraNaH sthito bhavettatheyaM loknaalypyvgntvyaa| sA sthAlavadvartulA corzvabhUmau rakSitamadalavatpratibhAti / adhazca bhuvanapati-vyantara-saptanaraka-sArddhadvayadvIpA vartante copari dvAdazadevaloka-navoveyakapaJcA'nuttaravimAnAni santi, tadupari siddhazilA vidyate / tatsarva tribhuvanadivAkarakevalijinezvaraiH prakAzitamasti // 27 // 5-atha 11-bodhidurlabhabhAvanAM 12-dharmabhAvanAJcA''hasvAgatA-chandasi-bodhiyIja lahi jeha arAdhe, te ilAsuta pare ziva sAdhe / dharma bhAvana lahI bhavi bhAvo, rAya saMprati pare sukha pAvo / / 28 // iha hi bodhibIja-'samyaktvaM / samAsAdya yo hi tadArAdhayati sa ilAcIkumAravanmokSamupaiti / evaM dharmabhAvanAvanto'pi bhavyAH saMprati rAjavatsukhino bhavanti / yathA pUrvabhave saMpratinRpo mahArako'pi dharmabhAvanayAtra janmani rAjyasukhamanvabhUt / ato he bhavyAH ! yUyamapi samyaktvamArAdhayata tathA dharma bhAvayata / yathAz2a sukhamanubhUya paratra zivasukhamadhigamiSyatha / tadupari-ilAcIkumArakathA paraM sA purAva dharmavarge saptatriMzattame 37 prabandhe nirdiSTA tato'tra no likhitAsti / dharmabhAvanayA sukhamadhigatasya saMpratirAjasya 15-kathAyathA'sau bhavAntare dumakanAmA bhikSurabhUttasya mukhe zarIre ca sadaiva makSikAH patanti sma / ko'pi gRhI svA'ntike sthAtuM tasya ghRNAspadatvAdavakAzaM na prayacchati / taM vilokya so'pi janastaM tiraskaroti mukhaM pidhatte ghrANaM saMkocayati sma / athaikasmindine sa 155 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dumakaH kasyaciddhanavato gRhAgocarI lAtvA bahiryAntamekaM muni bhojanamayAcata / so'vak-bho ! mayA'nyasmai kasmaicidapi na dIyate kamapi gRhiNaM yAcasva / itthaM vArito'pi sa tadanugacchannupAzrayamAyayo, tatrApi guruM moktumayAcata / tenoktaM-sAdhunA samAnIta AhAraH sAdhumyo dIyate'nyasmai dAtuM na shkyte| so'vak-bhoguro ! yadIgAcAroM vartate tarhi mAmapi dIkSaya tadanu bhojaya / tatrAvasare cikitsayA nIrogo bhaviSyatIti matvA tadaiva tamadIkSayat / tadanu sarasaM vividhamAhAraM yathecchaM sa bhuktavAniti nizi tasya vicikA sjaataa| navInaM taM sAdhu tadavasthamAlokyA'neke dhanino janAstamupaca sevitushcaa''jgmuH| tAnvilokya sa evaM vyamRzat / yathA-dhanyo'yaM veSo yatprabhAvAdayete'pIdAnI nirvikAraM mAM sevante ye purA mAM tiraskurvanti smaH / mAmAgataM vilokya mahatIM ghRNAmakurvanta idarzI dharmabhAvanAM vidadhatsa AyuSaH pUrNatve samAdhinA kAlaM kRtvA dharmabhAvanayA saMpratinAmA rAjA'bhavat / so'nyadA nijagavAkSajAlasthita Aryasuhastisari catuSpathe vrajantaM vilokya pUrvabhavaM ssmaar| tadaiva saudhAdavatIrya tatrAgatya kRtAMjalinRpaH guruM praNamya jagAda-bhoH svAmin ! mAM vijAnAsi, guruNoktaM-sarve jAnanti, tvaM rAjAsIti / tadA punaravadadrAjA svAmin ! ahaM te ziSya- TER kSullako'smi dramakanAmA / tvaM me paramopakAryasi, idaM rAjyaM tavaiva gRhANa, ito'nyatkimupaharAmi / tatrAvasare zrutajJAnaprayogeNa guruNApi sarvamavedi nigaditazca-mo rAjan ! tvaduditaM sarva satyamasti / tvaM dharmeNa rAjyaM pAlaya, mama gataspRhasya rAjyena ki ? ityudIrya gururanyatra vijhaar| rAjA dharme matidAya nayananekAni nUtanajinacaityAni jIrNacaityoddhArAMzca nAnAdharmazAlAdi dharmakRtyamakarot / nijarAjye sarvatra jinadharma pracAritavAn / itthaM dharmabhAvanayA rAjyasukhaM ciramanubhUya prAnte devagatimAptavAn / ato dharmabhAvanA sarvairbhavyaiH sadaiva sAdaramanubhAvyA // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa muktAvalyA REKXRESCORNERKERSORRC atha 6-rAga-viSaye-indravajrA-chandasirAge na rAce bhavabandha jANI, je jANa te rAga vaze anANI / gaurI taNe rAga maheza rAgI, arDIga devA nija buddhi jAgI // 29 // yaH khalvAtmAnaM premadveSAdinA rajyati rUpAntaramApAdayati vikAriNaM ca vidhatte tazca vibhAvavAhitvaM viracya tatrAtmani nAnAvidha klezamutpAdayatyasau rAgaH / IdRzaM rAgaM bhavabhramaNakAriNaM karmabandhanasyAdikAraNaM yAtvA bho bhavyA ! yUyaM satra naiva patantu tamivAraNArtha yathAzakti prayatadhvam / tajjayArtha yaiH sarvathA tajjayaH kRto'sti tAhakUparamakRpAlusarvazaktimatzrImatIrthakarANAM zaraNaM gRNIta vItarAgadevAnAM dRDhAlambanAyUyamapi duSTarAgasya jaye samarthA bhaveyuH / pazyata-tajjayaM vinA rAgAdeva laukikahAnaghatAM hariharAdidevAnAmapyAvamijAGgi nijanijapreyasyai dAtavyamabhUt / ato bahubhavabhramaNAtmako rAgaH sarvaibhavyaiH sarvathA tyAjya eva // 29 // atha 6-dveSoparire jIva tUM ! dveSa mane na ANe, vidveSa saMsAra nidAna jANe / adveSa thI to sukha hoya jetuM, vidveSa thI to dukha hoya tetuM / (pAThAntara) re jIva tUM dveSa mane na ANe, vidveSa saMsAra nidAna jANe / sAsU naNaMde mili kUr3a kIcUM, jhUTuM subhadrA zira ALa dI* // 30 // vyAkhyA-he jIva ! tvayA manasA'pi kasyacidupari dveSo na katarvyaH, yadasau saMsArasya nidAnamasti / tatyAgena jIvaH H // 156 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadA sukhI tiSThati / adveSiNAM yAdRzaM sukhaM jAyate, tattu vaktumapi na zakyate / kiJca yaH kasmaicid dveSTi, so'nantasaMsArI jAyate / yathA-purA zvazrUrnanAndA ca mitho mantrayitvA dveSeNa subhadrAyai kalaMkaM dadatuH / paraM satyazIlA sA''matantunA cAlanyA kUpAjalaM samAnIya campApuryA dvAHsthakapATaM sakalairanudghATyaM tajjalasekAdudghATitavatI / sakalajanasamakSaM tatkapATodghATanena mudhA jAtakalaGkAnmuktA'bhavattatazca sA sukhaM lebhe / tasyAH zvazrunanAndArau ca sarve lokA ninindustena tayorbhRzaM duHkhamajAyata / kiJca rAgadveSAmyAmiha kevalaM duHkhameva bhavati, zubhaphalantu manAmapi na jaayte| iti vijAnatA kenacidapi rAgadveSau na krtvyo| yadAharAgadveSau yadi syAtAM, tapasA kiM prayojanam / tAveva yadi na syAtAM, tapasA kiM prayojanam // 1 // yasya puMso rAgadveSau vidyete, tasya puMsastapasA'nuSThitenApi kimapi na siddhyati tayoH sadbhASe tatkRtatapaso vyarthatvAt / punaryasya citte to rAgadveSau manAgapi na stastasyApi tapaHkaraNa vRthaiva, yattasya tapo vinaiva manaHzuddhayA kRtArthatvAt // 30 // atha 7-santoSa-viSaye-vasantatilakA-vRttamsantoSa-tRpta jamane sukha hoya jevU, te dravyalundha janane sukha nAhi tevu / santoSavanta janame sahu loka seve, rAjendra raMka sarikhA kari teha keve // 31 // ra santoSiyo janA yatsukhaM vindanti tat lubdhajanaiH svame'pi nAnusayate / santuSTAH prANinaH sarvaiH prazasyante / santoSiNo janA rakAn dhanizca samabhAvena pazyanti / bahulominastu sadaiva bhRzaM duHkhImavanti / kimadhikaM kanakarajatagirI prApyAnapi lubdho nase na vRpyati / yadAha BARBREAKHABAR Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavaH4 sUkta yadargAmaTavImaTanti vikaTa krAmanti dezAntaraM, gAhante gahanaM samudramatanuklezAM kRSi kurvate / muktAvalyAM sevante kRpaNaM patiM gajaghaTAsaMghaduHsaMcaraM, sarpanti pradhanaM dhanAndhitadhiyastallobhavisphUrjitam // 1 // // 157 // tenakI tRSNA tRpta hai, anna savA ke sera / mana kI tRSNA nahi miTe, Aya meru jo ghera // 1 // . ataH santoSa eva sukhasya nidAnamavagantavyam / nItizAstre'pyuktamsarpAH pibanti pavanaM na ca durbalAste, zuSkaistuNairvanagajA balino bhvaant| kandaiH phalairmunivarA gamayanti kAlaM, santoSa eva puruSasya paraM nidhAnam // 1 // yadyapi phaNinaH pavanameva pibanti tathApi balavanto bhavanti, evaM vanagajAstRNAnyaznanti, munivarA-vanavAsino yogino'pi SRI kandaiH phalaizca dinAni yApayanti / ataH santoSo narasya nidhAnamiva sukhado bhavati, tataH santoSaH sarvaireva vidheyaH // 31 // atha 8-sadasadviveka-viSaye-upajAti-vRttamjo jeha citte suviveka bhAse, to moha andhAra vikAra nAse / viveka vijJAna taNe pramANe, jIvAdi je vastu svabhAva jANe // 32 // vivekinaH prANino mohatamo'jJAnAndhakAro nazyati / tatazca tasya vijJAnacAturyAdikaM sarvamapi prAmANyamupaiti / jIvAjIvAdisakalatatvasvarUpaM jAnAti // 32 / / 157 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlApaNe saMyama yogadhArI, varSAsame kAMcali jeNa taarii| zrIvIrakero aimutta teI, sujJAna pAmyo suviveka leI // 33 // kiJca-bhagavato mahAvIrasya prabhoH kazcanA'timuktAbhidhAnaH ziSyakSullakaH zaizava eva gRhItacAritrazcAturmAse jalopari zrIphalakAMcalimatAsyat / uttamavivekodayAdIryApathividhi pratikrAman ' paNagadanamaTTimakaDA' iti padaM samyagvibhAvayan mithyAduSkRtamiti muhurnigadana tvaritameva kevalajJAnamApa // 33 // atha 9-nirveda-vairAgyaviSaye-zArdUlavikrIDita-chandasi'je bandhUjana karmabandhana jisA bhogA bhujaMgA gaNe, jANanto viSa sArikhI viSayatA saMsAratAte haNe / je saMsAra asAra hetu janane saMsArabhAve huve, bhAvo teha virAgavanta janane vairAgyatA dAkhave // 34 // yo hi kuTumbavarga karmabaMdhanamavaiti tathA sAMsArikaM sukhamapi sarpamiva bhayaMkaramasAraM rogajanakaJca pazyati, vairAgyavAn sa pumAna saMsAra sukhena tarati / yazca saMsAre rajyati, sa punaH 2 atraiva nipatati / ato viSayeSu vairAgya vidhAtavyam // 34 // vasantatilakA-vRttam-nirveda te prabala durbhara bandikhAno, je chor3avA mana dhare budha teha jaano| nirveda thI tajiya rAja viveka lIdho, yogIndra bhartahari saMyamayoga sIdho // 35 // kiza-nivedo nAma viSayavAsanArAhitya, ataeva nivedI pumAn saMsArama, kArAgAraM jAnAti / yathA-kazcitprANI devAdekadA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukAvalyAM kArAgArAnmukto bhavati, punastatkarma kadApi naiva kurute, yena tatra punaH sa na gacchet / tathaivArya prANI vivekaprAptyA sadya eva saMsAra mokSava: muJcati, tena punaH sa bhavaM no bhrAmyati bhartRhaririva / ayaM hi saMjAtavairAgyAdrAjyaM vihAya yogamArgamazizriyat // 35 // atha nirvedAdU gRhItasaMyamasya bhartRhareH 16-prabandhaHyathA-purA rAjJo bhartRhareH kazcidvaideziko vipraH phalamekamamRtamupAharata kathitazca rAjan ! ya etad bhokSyate naro nArI vA sa | yAvajjIva yauvanaM lpsyte| tataH sa tad gRhItvAtipremNA nijapreyasyai rAjyai dadau jagAda ca-priye ! tvayaitadavazyaM bhoktavyaM, yadetadazanena yauvanaM te sadaiva sthAsyati / atha tatphalamAdAya sA nijapreyase kasmaicana hastipakAya jArAya dttvtii| so'pi tAdRgguNazAli phalaM lAtvA nijapriyAyai gaNikAyai dattavAn / sA tallAtvA dadhyau-ahametadazitvA yAvajjIvaM sthirayauvanamAgatya kiM sAdhayiSye ? pratyutAdhikaM pApameva vidhAsye / ata etatphalaM sukhena prajApAlakAya rAjJe dAtavyaM yena tuSTo bhartRhariH pracura dhanaM dAsyati bahu satkariSyati ceti vimRzya sA gaNikA tatphalaM sadasi samAgatya nRpasyopAyanamakarot / nRpastadupalakSya tadaiva rAjyAH pArzvametya tAmapRcchatu-ayi priye ! tatphalaM tvayA bhuktaM na vA ? tayokta-he prANezvara ! tvadagre mRSAvAdena kim ? ato'haM satyaM nigadAmi / parameSo'parAdhastvayA kSAmya eva / nRpocadata-satyaM brUhi kSAntastavAparAdho mayA / atrAvasare rAjJI jagAda svAmin ! mayA tvatpradattaM tadamRtaphalaM hastipakAya dattam / tato nRpaH sabhAmAgatya tamAkArya paryapRcchata-bho ! yatte phalaM rAjJI dadau tatki kRtam, bhuktaM vA kasyApi pradacaM? tatsarva satyaM vada / tenokta-svAmin ! mayA tatphalaM gaNikAyai dattam / tatastAM vezyAmapRcchat-ayi gaNike ! tvayA me kathametadupahRtam / svayaM kina bhuktam ? sA'vak-nAtha ! ahamAjanma yadi yauvanaM lapsye tarhi mahanme'vadyamutpatsyate'to mayaitantra bhuktam / KI 158 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna bhavAstu rAjA, bahUnAM pAlako'sti ata etatphalamazitvA ciraM lokAnupakariSyati / athaitadAkarNya saJjAtavairAgyo bhartRharistademaM zlokamapaThat / yathA yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA, sA'pyanyamicchati janaM sa jano'nyasaktaH / asmatkRte ca parituSyati kAcidanyA, dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca // 1 // atha tadaiva nirviNNo rAjA yogI bhUtvA gRhamatyajat / yataH saMsAraM vihAyaiva prANI sukhamupaiti naanythaa| atha 10-Atmabodha-viSayeje moha-niMda taji kevala bodhi hete, te dhyAna zuddhi hRdi bhAvana eka citte / jyUM niSpapazca nija jyotisvarUpa pAve, nirvAdha thI akhaya mokSa sukhArtha Ave // 36 // iha yo hi mohanidrAM tyajati, tasya kevalajJAnabIjamudeti / tadanu sa zuddhadhyAnena nirmalIkRtacetasi parAM bhAvanAM bhAvayan muktabhavaprapaMcajAlo jyotisvarUpamamumAtmAnaM sAkSAtkaroti / punaratra saMsAre niviNNatAmApanaH prANI mokSa prati yatamAno bhavati / itthamAtmacintanenAsau jIvaH saMsArasAgaraM tarItvA muktipurImupaiti // 36 // mAlinI-chaMdasi-bhava viSaya taNA je caMcalA saukhya jANI, priyatama priya bhogA bhaMgurA citta ANI / karama dala khapeI kevala jJAna leI, dhana dhana nara teI mokSa sAdhe jikeI // 37 // kizcAtra saMsAre yAni gandhasparzarUparamazabdAtmakAnAM paJcendriyANAM trayoviMzativiSayasukhAni samupalabhyante tAni capaleva Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalyA mAdhavA 4 KEBOXXX caMcalAni santi / tathA kAminIbhrUvilAsamRduhAsAdisamudbhatamadanavilAso'pi kSaNikaH pratIyate / iti vijAnatA prANinA mokSa- sukhamadhigamyate / ayamabhiprAyo yaH saMsArAsAratAM jAnAti, viSayasukhaM sarvamazAzvataM pazyati, putrakalatrAdisaMyogajaM sukhamapi nazvaraM pariNAmadAruNaM vedhate, itthaM nirviNNaH san bodhibIjamAsAdya saMsAraM tyajati saMyama samAzrayati, sa mokSazriyaM sevate / dhanyastAdRzo viziSTo janaH sadbudhairucyate // 37 // " "" "" "" " "'... .... " iti sarvajIvahitecchukena paNDita zrImatkesaravimalagaNinA bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapogacchIya-sAhityavizArada-vidyAbhUSaNa-zrImadvijayabhUpendrasUrIzvareNa saralasaMskRte saMkalitAyAM sUktamuktAvalyAM caturtho mokSavargaH samAptaH // atha dharmArthakAmamokSAniti pumarthacatuSTayAn pratyekaM vistarataH saMvarNya saMprati tAneva saMkSepato varNayannAha tatra 1 prathamo dharmavarga:-drutavilambita-chandasiduragatiM par3atAM saba jantune, dharaNa thI dharamI bhaNa tehane / sayama Adi kahe dazadhA bhalo, suguru thI vaha dharma ja sAMbhalo // 38 // 159 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA-dargato patanto'mI jIvA yaddhRtvA samuddhatA bhavanti, sa eva dharma ucyate / so'yaM dharmaH saMyamAdibhedena dazadhA vidyate / sa dharmaH sadA gurumukhaiH zrotavyo bhavyairyathA manasi santoSaH samudgacchet // 38 // atha dazadhA dharmabhedAnAhakhaMtI maddava ajjava, mutti tava saMjame ya boDavve / saccaM soyaM akiMcaNaM ca, baMbhaM ca hoi jaidhammo // 1 // yathA-zAntiH kSamA 1, mArdavaM komalatA 2, ArjavaM saralatA 3, muktiH nissaMgatA 4, bAhyAbhyantarAbhyAM tapaH 5. saMyama saptadazadhA 6, satyaM satya-hitapriyayuktaM vaktavyaM 7, zaucamantaHzuddhiH rAgadveSAdikaSAyarAhityaM tathA vratAdau nirdoSaH 8, alomi bAbAmyantaraparigraharAhityam 9, brahmacaryam 10, ete daza yatidharmA gurumukhAcchRtvA sarvaiH sevanIyAH // 1 // atha 2-dvitIyo'rthavarga:araya aratha jenI dharma thI siddhi yAve, dharama karama siddhI artha thI sava paave| sakala sukha jageho saptakhetro sujANI, bhavika ! svadhana sAro vAvaro saukhya khANI // 39 // iha ye purA dharmamArAdhayAmAsustaireva sukRtibhiratra loke mahatI saMpallabhyate / punaH puNyavanto jIvAH sukRtilabhyAmimAM lakSmImAsAtha tAM jinabhavana 1 prabimba 2 pustaka 3 sAdhu 4 sAdhvI 5 zrAvaka 6 zrAvikA7''tmakasaptasu dharmakSetreSu suvapanti yenAja bhave paramaM sukhamanusya prAnte ca nizcalaM zivapadaM yAnti // 39 // ARRRRRRRRRRRRRRRRRROK Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSaH muktAvalyAM atha 3- tRtIyaH kAmavarga:dharama artha thi kAma na vegalo, dharama kAma kare saba te bhlo| sakala jIvana saukhya sukAma che, parama artha ja kAma nidAna che / / 40 / / yathA-dharmArthAbhyAM kAmasya pArthakyaM nAsti kintu-yo hi dharmakArya vitanoti, sa prANI jagati sarvaiH prazasyate / yena sarvajagatAM prANinAM sukhamutpabate, tadeva kAso nigadyate / kizcotkRSTArthasya nidAnaM kAma evA'sti asyAM gAthAyAM kAmazabdena kArya nigadyate, arthAtsadupArjitasya dhanasya dharmakArye viniyogakaraNenaiva sAphalyamupaiti // 40 // atha-4 caturtho mokSavarga:vasantatilakA-chandasi-dhyAyantu zAzvatapadaM nikhilAtmasevyaM, yasyopadezanaparAH sujanA bhvntu| mokSArthasAdhanaphalaM pravaraM vadanti, santaH svato jagati te'pi ciraM jayantu // 41 // he bhavyajIvAH ! sarvataH zreSTha zAzvatama, mokSaM bhajata / yena bhavanto'sArasaMsArAnmuzceyuH / puruSottamastIrthaGkaraH prabhumokSasAdhanameva sAdhIyaH phalaM sarvatra nigadati / ye punastaM sAdhayanti, ta evaM dhanyA mAnyA bhavyAH prANino jagati ciraM jayantu, cirAyuSo vijayante netare / ato mokSArtha yatitavyaM zreyo'rthimiH sarvairiti // 41 // atha graMthaM samApayannupasaMharati granthakartA D 160 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmArthakAmavaranirvRtisatyamArge, kizcinmayA prakaTito'tra hitopdeshH| sanmArgagAmisunaraiH zubhabuddhivarca-stasya svarUpamavagamya sudhAraNIyam // 42 // iha hi-dharmArthakAmamokSacaturvargeSu mayA yatkicidupadezalezaH prakaTitaH sphuTIkRtaH sa sanmArgagAmimirmokSapathapathikairmavyaiH svaSRI cetasi sadaiva bhAvanIyaH / bhAvayitvA ca tattattvamadhigantavyaM tathaivA''tmani dhAraNIyaM svIkartavyaM iti zeSaH // 42 // upajAti-vRtte-ityevamuktA kila sUktamAlA, vibhUSitA vargacatuSTayena / tanotu zobhAmadhikaM janAnAM, kaNThasthitA mauktikamAlikeva // 1 // dharmArthakAmamokSavagaizcaturbhiH khaNDaivibhUSitA-sumaNDitA mayetthaM viracitA sUktamAlA-mUktAnAM subhASitAnAM mAleva mAlA saiveyaM lokAnAM hRdaye sthitA manasi samyagavadhAritA satI muktAhAra ivAdhika zobhAM tanotu vistArayatu // 1 // atha mUlagranyavyAkhyAkatroMH prazastiH zArdUlavikrIDita-vRtteAsItsadguNasindhupArvaNazazI zrImattapAgacchapaH, sUrizrIvijayaprabhAbhidhagururbuddhayA jitasvagukaH / tatpadyodayabhUdharo vijayate bhAsvAnivocatprabhaH, sUrizrIvijayAdiratnasugururvidvajjanA''nandabhUH // 2 // AryAvRtte-vikhyAtAstadrAjye, prAjJA shriishaantivimlnaamaanH| tatsodarA babhUvuH, prAjJAH zrIkanakavimalAkhyAH // 3 // mI, vidvAn kalyANavimala ityaakhyH| tatsodaro dvitIyaH, kesrvimlaabhidho'vrjH||4|| IGREXASSESSERINGS teSAma Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 5 // mozcamaH4 tena catabhirvarga, racitA bhASAtivaDarucireyam / sUktAnAmiha mAlA, manovinodAya bAlAnAm vedendriyarSicandra, saMvatmamite zrIvaikrame varSe / agranthi sUktamAlA, kesaravimalena vibudhena - muktAvalyA // 11 // 3585CRECIPES akSINamahAnasIyA-yaSTAviMzatisulabdhimApannam / samacaturasra deha, vIraziSyaM caturjJAnayutam // 1 // prathamagaNadharazrImada-gautamasvAminamadbhutaM vande / yatkaradIkSAvantaH, sarva eva zivapadaM praapH|| 2 // (yagmama) vasantatilakA-vRtte-tIrthaGkarasya caramasya parAtparasya, ziSyAgraNI sugaNadhArakapaMcamo yH| lokatrayIprathitazubhrayazAH sudharmA, tannAmagacchagurupaTTaparamparAyAm / / 3 / / zrIvikramakSitipatipratibodhadAtR-nAnA'navadyaguruhRdyanibandha zrIsiddhasenadinakRnniravadyavidyo,-mAsvAtivAcakamunipramukhAnazeSAn // 4 // upajAti-vRtte-kumArapAlakSitipAlabodha,-kRDhemacandrAbhidhasUrimukhyAn / / namAmi caitAJjagadadvitIya,-kIrtivrajAn sUriguNaprazasyAn // 5 // jajApa koTiM varamarimantraM, vivRddhamAmlavratamAtatAna / vedASTagacchIyavivAdinazca, jigAya sarvAn sadasi pravAgmI // 6 // V 161 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHAROSAREERABEBER zikhariNI-vRtte-jagaJcandraH sUrirvimalaguNadhAmodayapure, prajApAlAttuSTAd virudamiti lebhe gurutpaaH| tataH svaccho gaccho'bhavadiha tadIyo bahutapAH, tamenaM saMstaumi prabalabahuvidya yugavaram // 7 // indravajrA-vRtte--prauDhapratApI yazasA garIyAn, sanmArgagAmI zrutapAradRzvA / saudharmapaTTIyaparamparAsu, zrIratnasUriH samabhUnmahIyAn / / 8 / / zAlinI-vRtte-citrAvallI suprasannA suraktA, pAdagrAhaM saMsthitA yena muktA / AcAmlAkhyA sattapasyApyakAri, stutyaM taM vRddhkssmaasuurimiidde||9|| nAnAzAstravicAradakSamatimAn vAdIndrajiSNurmahAn, bhUvikhyAtayazaskaro yugavaraH styprtijnyaadhrH| tatpa samalaMkariSNurabhavadU devendrasUrIzvaro, vidyAcuJcumamuM namAmi gaNapaM sadUbodhibIjapradam // 10 // - indravajA-vRtte--etasya paDheM samalaMkarodyaH, klyaannsuurirmhimaamburaashiH| vidvajjanAgresara ugratejA-staM sAdaraM prAJjalirAnato'smi // 11 // tatpadRvArdharuditaM pramoda-sUrIzvarazcandramivArkabhAsam / - svAcAraniSThaM bahukIrtimantaM,-manvarthanAmAnamabhiSTuve'ham // 12 // mAlinI-vRtte-vyarAca vizadarAjendrAbhidhAna sukozaH, shryugmitsuutrpraakttttvprkaashH| ... katipayajinadharmagranthanirmANakartA, tamatulamabhivande zrIlarAjendrasUrim / / 13 // . Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSavarga ekAvalyAM // 12 // . .indravajA-vRtte-candAmahe zrIdhanacandrasUriM, vAdIndrakAntAravihArisiMham / prArIpsitagranthasamAptivighnA-nutsArya siDi dadatAM mamaite // 14 // zAlinI-chandasi-bhASATIkAsarvasAraM gRhItvA, pUrvAcAryaiH kIrtitAM sUktamAlAm / sadaSTAntaH sArabhUtairvarArtha-vagaistu: zAlimI zreyasI tAm // 16 // vyAkhyAmenAM saMskRtairmaJjugadyai,-ralpajJAnAmAzu yodhopptyai| zrIbhUpendraH sUriralpaprayatmA,-cchIharSAyaiH sAdhuvagaiH prnnunH||16|| dhiyaH kRzatvAnmanasaH pramAdAda, yadAgamoktipratikUlamAsmin / nyagAdiSaM tasya dadAmi mithyA,-suduSkRtaM svAtmavizodhanAya // 17 // varSe bhUvasunandacandratulite jyeSThe valakSe dale, zrIsiddhArthasutaM smaran gurudine bhaktyA tatIyAtiyo / zrImadrAjagaDhAbhidhAnanagare sarvarDizobhAspade, ghetagranthasamApanaM sukRtavAn bhuupendrsrirmudaa||18|| XXERCIRBECAXXX R // 162 //