Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImanmozanayaza:smAraka granthamAlA-pranthAGka-26 maladhAragaSThamaNDanaAcAryapravarazrImabahemacandra sUriSaragumphitaM, zrIkharataragacchaSibhUSaNabhImassAdhusomagaNivara vihitayA laghuvRtyA samalavRta puSpamAlA-prakaraNam / smpaavkH| zodhakadhazrIkharataragacchamaNDanamahAnazAsanaprabhAvakakiyodvArakadhImammohanalAlajImunIzvarapraziSyaratna sva0 anuyogAcArya zrImaskezaramunijIgaNidharavineyo buddhisAgaro gnniH| sahAyakasUcinirvidhamahAnubhAvavitIrNArthikasAhAyyena muMbaI-pAyadhuni mahAvIrajinAlayasthajinadavasUri zAnabhANDAgArapradhAnakAryavAhako jhaverI kesarIcandrAtmajo sverpndr|| korase 2487 niSkrayaH sArya rupyanvayam ru0 2) / vikA mamalread yan
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM acchA pracAra humA, una para anekoM saMskRta evaM loka bhASAoM meM TIkAeM kI gii| prastuta puSpamAlA grantha unhIM meM se eka hai| jisakI racanA praznavAina kulake harSapurIya gacchake madhArIva hemacandrasarine prAkRta 5.5 gAthAoMmeM kI hai| aura saM. 1175 meM unhoMne svayaM isa grantha para saMskRtameM 13868 zloka parimita vizad TIkA bnaaii| vaha grantha mUla rUpameM jaina zreyaskara maMDala, mahesAzAse sana 1911 meM prakAzita huA thaa| isake 25 varSe bAda ukta anya svopakSa vRtti ke sAtha zruSabhadeva kezarImala saMsthA, ratalAmase prakAzita huA thaa| usake sampAdaka suprasiddha jainAgamoM ke sampAdaka sAgarAnandasUri the| unhoMne | isake upodghAtameM prantha ke mahatva aura viSayoMkA sundara paricaya diyA hI hai ataH usake sambandha meM yahAM nahIM likhA jA rahA hai| puSpamAlAke racayitA hemacandramUrine isa granthakA nAma upadezamAlA va puSpamAlA donoM diye haiM, yadyapi pradhAnarUpase upadezamAlA nAmahI unako abhISTa rahA hai para isI nAmakA anya prAcIna grantha prasiddha honese usase bhinnatA sUcaka puSpamAlA nAmahI adhika prasiddha huaa| anya kartA AcArya apane samayake bahuta bar3e vidvAna the| nanake racita anya aneka maulika va TIkAmanya prApta hai| vanakA vizeSa paricaya paM. dalasukha mAlavaNIvAne 'gaNadharavAda' nAmaka prandhameM diyA hai ataH yahAM doharAnA zrAvazyaka nahIM samajhA / kevala prastuta laghu TIkAke kokA paricayahI Age diyA jA rahA hai| prastuta puSpamAlA ladhuvRtti, mUla anya kArakI svopakSa bRhat TIkA parahI AdhArita hai| vaha dIkA bahuta vistRta honese par3hane meM bahuta samaya lagatA, isase andhake pracAra va paThana pAThanameM asuvidhAkA anubhava karake yaha laghuni kharatara gacchake sAdhusomagaNine 5300 zloka parimita bnaaii| isakI racanA saM. 1512 meM ahamadAbAda ke khImarAjakI zAlAmeM huii| isa Chalevelonadammelan..AaudanamaAIR.. A n swmaratnagam.sammohandematram. m ms h inematraamaniaANDANKAshuuskanti... -
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AL LimmaNAINMriwastamarhathurmilaternimiMinunhedeowwwittarashathsharm--- mkumaulilanamamiwadailymniporntranakihansnindianadaantediterawnavatikatihasthesaantianslaladalata TIkA prAsaMgika kathAeMbhI dI gaI hai isase saMkSepa hone parabhI granthakI upayogitA evaM pracArameM vRddhi hI huI hai| isa laghuvRttike kartA kharatara gacchIya sAdhu samAjameM suprasiddha jaisalamera Adi bhaNDAroMke saMsthApaka, saikar3oM pratimAoM ke pratiSThApaka, yugapravara jinabhadrasUrijIke prazidhya aura mahopAdhyAya siddhAnta sacijIke ziSya the| sa. 1484 meM upAdhyAya jaya. sAgarake jina bhadrajIko preSita ' vijJapti triveNI' nAmaka ( mahattvapUrNa ' nagarakoTTa' tIrthayAtrAke varNana vAle ) pradha meM jinabhadra sarijI ke sAtha paM. siddhAntarUci gaNikA nAmabhI ullikhita hai| ata: usa samaya unakI umra 24 varSake lagabhaga mAne to siddhAntacijIkA janma saM. 1460 ke AsapAsa sambhabitta hai| ye bahuta ucca koTike vidvAna aura pratiSThAvAna the, mAMDavagadake gyAsadIna bAdazAhakI samAmeM inhoMne kisI vAdIko parAsta kara vijayapada prApta kiyA thA aura isakA ullekha sAdhusoma aura mulisomane isa prakAra kiyA hai : zrIkharataragaccheza-zrImajinamatasariziSyANAm / zrIjIrApallIpAvaprabhu-labdhavaraprasAdAnAm // 1 // zrIgyAsadInasAhe-mahAsabhAlandhavAdivijayAnAm / zrIsiddhAntakacimahopAdhyAyAnAM vineyen||2|| (sAdhu soma) I x gyAsaTInasaratrANa-goSTyApta jainptrkaaH| ziSyAH zrIjinamadrANAM, sidvAntarucivAcakAH // 676 / / (manisoma) prastuta TIkAmeM bhI rAjasabhAmeM vAdI vRndo para vijaya prApta karane kA ullekha hai para usameM kisakI rAjasabhAmeM rAjAkA nAma nahIM diyA hai / jaisalamera bhaMDArameM saMgrahapI sAvarikI prati mAMDavagadameM prastuta laghuvRttike racayitA mAdhusoma likhita
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 patroMkI hai| puNyavijayajIkI je. bha. kI naI sUci anusAra isakA lekhana samaya 1501 ThIka ho to siddhAntakavijIko mahopAdhyAya pada isasebhI pUrva mila cukA thaa| kharatara gacchameM yaha pada una upAdhyAyako milatA hai jo apane samayake upAdhyAyoM meM sabase bar3A ho| ata: siddhAntakacijIkI zrAyu usa samayabhI kAphI bar3I honI cAhie aura isake bAdabhI saM0 1532 se 40 saka ve zAyada jIvita rahe hoM to ve kAphI dIrghAyu hoNge| kharatara gaccha paTTAvalI meM binabhadrasUrijI 18 ziSyoM meM inakA nAma sabase pahele va pradhAna rUmeM diyA hai| sAdhusoma gaNi unhIM mahopAdhyAyajIke ziSya the| inake atirikta abhayasoma, vijayasoma, munisoma nAmaka Apake anya ziSyoMkAbhI ullekha milatA hai| inameMse abhayasoma ke ziSya harSarAja upAdhyAyane saMghapaTTakakI laghusi banAI, jo jinadattatri zAnabhaNDAra sUratake pranyAMka 61 ke rUpa meM prakAzita ho cukI hai| vijayasomakI sahAyatAse maho siddhAnta rucijIne mAMDavagar3hake zrImAla Thakkura gotrIya saMghAti maMDana dvArA bhagavatImatra Adi likhavAye the| isakA ullekha vijJapti triveNIke pRSTha 71 meM mAMDavagar3hake mAna bhaNDAra ke lie saM 1532 ke AzvinameM likhita bhagavatIsUtrakI puhiekA prakAzita hai| anya ziSya munisoma racita raNasiMha caritrakI eka mAtra prati unake svayaka saM. 1540 ke akSaya tRtIyA ko likhita hamAre saMgrahameM hai| yaha caritra 680 lokoM meM sitapatrAthala durgake toDA kArita zAlAmeM raha kara vAcanAcArya hemadhvajakI abhyarthanAse racA gayA hai| maiMne apanI prati bhejakara upA. sukhasAgarajI dvArA jinadattasUri jJAna bhaNDAra sUrata se saM0 2004 meM prakAzita karavA vicaa| inake racita saMsAradAvA pAdamUrti rUpa pArzva stotra 1 zlokoMkA prApta hai| Ke ho n o mma m minewwwwmoran emerunmumdvantIAAAAAAAmananesamanenaliralasa.dawnlidualiseminavratranslatecapamavaVINGAAwtaravasanasonali
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ . Hete NAle CHEMIC OCIEN rahaya kisa prakAra sahaja aura amiTarUpameM sparza kara sakegA, isakA unhoMne bahuta hI dhyAna rakhA he vidhi-niSedhake vAkya utane saphala nahIM hote jitane ki unake sAtha vidheyaka kAryo ke saphala aura niSedhAtmaka kukRtyoMke duSpariNAmako batAnevAle dRSTAnta / kathAoM kA prabhAva bahuta zIghra va sthAyI par3atA hai ataH loka mAnasake pArakhI jaina dharma pracArakoMne binA kisI bhedabhAvake paurANika aura laukika kathA dRSTAntoko apanAyA, una kathAnakoM ko kisI dharmake mAhAtmyake nadAharaNameM gUMthakara apane upadIko prabhAvazAlI banAyA, isa viSaya meM ve bahuta dAra rahe hai| kharatara gacchIya upAdhyAya sUracandane to kurAnakI kathAko bhI apane 'pade kaviMzati' anyameM udhRta kI hai| lokakathAeM to saiMkar3oM unhoMne apane dAMce meM r3hAlI hai| inameM se kaI lokakathAeM to bahuta hI lokapriya huii| unake sambandha meM saMkar3oM svataMtra rAsa thopAI Adi race gae / jaina aupadezika sAhityakI paramparA bahuta purAnI hai| isakA svataMtra sabase prAcIna graMtha upadezamAlA' eka vizeSa zailI meM prAkRta pazcAbaddha racA gyaa| isake racayitA dharmadAsagaNi, zrati-paraMparAke anusAra to bhagavAna mahAvIrake ziSya mAne jAte haiM para | aitihAsika vicAraNA dvArA vidvAnoMne inakA samaya 4-5 vI sadI taka mAnA hai| isa grantha kA zvetAmbara jaina samAja meM bahuta adhika pracAra huA | isakI saiMkar3oM hastalikhita pratiyAM samaya samaya para likhI jAtI rahI aura siddharSi jaise pratibhAzAlI anekoM TIkAkAroMne saMskRta evaM rAjasthAnI bhASA meM isa pranthakI TIkAeM banAda / jinameM kada TIkAeM to 10-12 hajAra zlokakI vizada hai| unameM anekoM dRzAnta kathAeM gumpita kI gi| usa prathake vyApaka pracAra aura lokapriyatAke kAraNa zIlopadezamAlA aura puSpamAlA Adi auSadezika granyoM kI racanA samaya samaya para vibhinna jaina vidvAnoM dvArA hui aura una prayogAbhI bahuta % MER CRECRC
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 - INGRESCORECASS parimANa grantha aurabhI likhAe the| dUsarI prasibhI maMtrI vAchAkIhI likhI huI hai| usake likhAne vAle bhaMsAlI zrIdharanebhI isase pUrva lAkha zloka parimita pratiyAM likhavAI thii|| sAdhusomajIkI vidvat paramparA AgebhI calatI rhii| unake ziSya kA kamalalAbhake ziSya caraNadharmake ziSya munipraka dharmamekane saM. 16041 bIkAnera meM sukhaduHkha vipAka sandhi'kI racanAkI, jisakI prazasti isa prakAra hai " hiva kharatara gacchapati, zrIjinabhadrasarIndra / jehanaH paya sevA, bhagata saranara vRnda // 21 // pAThaka para zrIsiddhAnta-kRcihi sasu sIsa / caudaha vidyAna, jagamAMhi teha adhiis|| tamu sIsa thayau nAcaka, sAdhusoma pdaar| zrutasAgaranau helaiM, liyau tiNi pAra // sasu sIsa kamalalAbha, vAdhaka nuni A{jA) | tamu sIsa caraNadharma, mahIyala mAhai vakhANa u / / 22 // jidi taNai prasAdaI, pAmyaSTha maI zrutamAra / tehanA paya bhadi bhavi, hojyo mujha sukhakAra // 23 // diva saMprati zrIjina-mANikya sUri sujANa | jiNi rAjada karatai, dIpya saMgha jima bhANa || 24 // dAla-caraNadharma taNaya muniprabha, sIsa abhinatra surataro cira ayaTa mahIyali dhuvanI pari, ya dina e munivaro / / muni dharmameru bhaNaMti je nara, saMghi hiyaha dharai / te lahaI mamakita suNara bhavizraNa, bhatrasamudra sukhai taraha // 25 // " yaha dharmameka bahuta acche vidvAna the| jinakI racita raghuvaMza vRttikI eka pradi jaisalamera bhaNDArameM hai| TIkAkA parimANa 8 hajAra zlokoM ( mUla sahita 10 hajAra) kA hai| prazasti isa prakAra hai OCIAL
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti fereer at ziSya dharmameru viracitAyAM raghukAvya TIkAyAM vaMzapratiSeva rAkSI rAjyanivezo nAmaikonaviMzatiSThamasargaH // 19 // iti zrIraghuvaMzaTIkAkhamApteti / zreyo bhUyAta | bhanDArakara oriyanTala insTITyUTa pUnA, Amera digambara bhaNDAra+, oriyanTala kAleja lAhora, aura hamAre saMgraha meM bhI isakI pratiyAM haiN| dharmamene zizupAlavadhI TIkAbhI banAI hai| jisakI eka mAtra prati zrIvinayasAgarajI ke saMgraha meM ( patra 14 se 195 ) dekhaneko milI thI inakI racita 'ekaviMzatisthAnaprakaraNAvacUri' jainararata pustakAlaya, jodhapura meM dekhaneko milI thii| isake Age inakI paramparA aura kabataka calI ? pramANAbhAva se nahIM kahA jA sakatA / puSpamAlA grantha para stropasa bRhadvRtti aura sAdhusomakI isa laghuvRtike atirika saM. 1462 meM aMcalagacchIya jayazekhara racita ari ( prathAmantha 1900) kA ullekha jaina granthAvalI aura usIke AvArase jainaratna kozameM bhI huA hai| anya eka ajJAta TIkAkI kaI pratiyakA ullekhabhI jainarasna kozameM hai| unameM kyA milatA hai ? yaha pratiyoMko dekhane parahI kahA jA sakatA hai / puSpamAlAkI rAjasthAnI bhASA TIkA, jo bALAvabodhake nAmase prasiddha hai / saravara gacchake vAcanAcArya ratnamUrtike ziSya mesundara racita miLatI hai, jo 6000 loka parimita hai, isakI saM. 1523 meM likhita prati prApta honekA ullekha jainareakoza meM kiyA gayA hai / ataH usakI racanAbhI isI samaya ke AsapAsa huI hai / hamAre saMgrahameM isa bAlAdabodhakI pAMca + sUci caraNadharmako kartA likhA hai, para unake praziSya dharmameru racita donAhI saMbhava hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ / MESSAGARLSEX apUrNa pratiyAM hai, isase isake pracArakA anumAna lagAyA jA sakatA hai| isa bAlAvabodhake racayitA merusundara bahuta bar3e bhASA TIkAkAra the| inake aneka jaina janetara chanda, alaMkAra, kAvya, siddhAnta va dharmagranyoM ke bAlAvabodha mile haiM jinameM kathAeMbhI pracura parimANameM dI gaI hai| unase paTizataka bAlAvabodha chapabhI cukA hai| puSpamAlA prakaraNameM hiMsA, ahiMsA, vividha prakArake dAna, zIla, tapa, bhAva, samyaktva, vrata, samiti, gupti, svAdhyAya, vihAra, katya, akRtya, mokSa detu, utsarga-apavAda, indriyajaya, kaSAya nigraha, guru ziSya svarUpa, AlocanA yA doSa nivAraNa vairAgya, vinaya, vaiyAvRtya, ArAdhanA, virAdhanA Adi viSayoMkA tuSAna kathAoM ke sAtha hI sunnara vimana milatA hai| ataH yaha grantha hara vyakti ke lie paThanIya aura lAbhaprada hai para kheda hai abhItaka aise upayogI va mahatvapUrNa pranthakA rASTrabhASA-hindI | mAvi meM anuvAda prakAzita nahIM huA / isase jana sAdhAraNa isake mahattvase aparicita rahA aura jo lAbha use milanA cAhie thA, nahIM mila skaa| isI prakArake anya prandharatnoMse jaina sAhitya bhaNDAra bharA par3A hai| para ve adhikAMza anya prakAzita haiM aura jo thoDase prakAzita hue haiM ve bhI prAkRta saMskRta yA purAnI loka bhASAoM meM hue haiM jisase vidvAnoM takahI unakI jAnakArI sImita hai| kevala sAdhu-sAdhike vyAkhyAnameMhI kucha pranyoMkA upayoga yadA kadA hotA hai| vartamAna yugameM naitika aura dhArmika prandhoMke svAdhyAyakI ruci nirantara ghaTatI jA rahI hai| vartamAna zikSAmeM to unakA sthAna rahA hI nahIM aura muni yati gaNabhI Age jase srAdhyAyazIla nahIM rahe / yadyapi pahale kI apekSA aba pranma bahuta sulabha SECRETS
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ maho0 siddhAntavi ziSyoM meM prastuta laghuvRttike racayitA vAcaka sAdhusomakI hI racanAeM sabase adhika milatI hai| saMgrahaNI avacUrI inakI sabase pahalI racanA hai, isakI prazasti jaisalamera bhaNDArakI navIna sUcike pRSTha 269 meM isa prakAra chapI hai anta - zrIkhara ( tara ) gacche zrIjinabhadrasUri ziSya zrIsiddhAntaruci mahopAdhyAya ziSyeNa sAdhusomagaNinA paropakRtaye abacUririyaM likhitA ciraM nanyAt saMvat 1501 varSe zrImAlavadeze zrImaMdavadurge zrIsiddhAntaruci mahopAdhyAya pAdAmbujacaMcarIkeNa sAnA yathAvabodhaM likhiteyaM satAM harSAya bhUyAt // zrIgurubhyo namaH // zrI // inakI anya racanAoM meM jinavallabhasUri kRta caritrapaMcaka vRti saM0 1519, nandIzvarastava vRtti tathA jinezvarasUrikRta caMdraprabha vRtti apUrNa prati bIkAnerake kharatara AcArya zAkhA bhaNDAra meM prApta haiM, ve bhI ApakI hI racanAeM lagatI haiN| paMcAyatI bhaMDAra, bar3A upAsarA jaisalamera meM Apake racita stotroM ke saMgrahakI 6 patroMkI prati dekhI thii| nAgadraha pArzvastotra, saMsAradAvAstuti er ( kezariyAnAtha bhaNDAra jodhapura ) kA ullekha bhI hamAre kharatara gaccha sAhitya sUci meM hai / tariat her sUtrakI do pratiyAM bhAvanagara aura jaisaumerake sapAgacchIya bhaNDArameM saM0 1517 aura 1524 kI pATaNa meM likhita prApta haiN| unakI 28 aura 2 (3) 6 lokoM kI prazastiyAM vA sAdhusomagaNinehI racI thii| jinameM se prathama prazasti jaina satya prakAza varSa 8 aMka 10 pRSTha 292 meM prakAzita hai aura dUsarI aitihAsika mahavapUrNa prazasti 3(2) 6 lokoMkI hamane jaina satya prakAza varSa 20 aMka 7 pRSTha 146 meM prakAzita kara dI hai| inameMse bhAvanagara saMgha bhaNDArI svarNozvarI prati maho0 freehI bAchA sera zAha malUkI bhAryA mANakadene likhAI thI / usase pUrva mI malUne eka lAkha loka
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIyanivedanam / Minimomsocinemama PRASHTS HAIRITUNESenancerp bho bho vicAracaturA vicakSaNacaNAH pAThakapravarA ! samAdIyatAM bhAvatke karaparuhe samarpyamANametadanvarthanAmakamupadezamAletyaparAbhidhAnaM puruSamAlAprakaraNaratnaM / praNetArazcAsya mUlamanyasya syopazamavabhAvanAcanekamantharatnanirmApakA: zrImaladhAragacchanamo'. aNanamomaNayaH shriimddhemcndrsuuripaadaaH| vikRtamapyetatsvayameva sUrivaraiH / tatra savRttikaM saMzodhya prakAzita satatamAgamAdisAhityaprakAzanabaddhakaH zrIsAgarAnandasUribhiH / sA ca vRttiratIya vistRtA gahanA cApi, ato mandameSasAM nAtyupakAriNIti vibhAvyeya laghuvRttistAmeva bRhadvRttimupajIvya saMkSiptA saralA saMkSiptarasaMskRtakathAnakAnvitA ca sandabdhA shriimllaadhusomgnnibhiH| asyaikA pratinoMtiprAcInA zuddhaprAyAca rakpathe'vatIrNA AcAryapravarazrImajinaratnasurivarANAmantike zaranavAkenda(1995)mite vaikrame tIrthAdhirAjazrIzarbujayasya pavitrachAyAvartipAdalitapurIyacAturmAsyAM / tAmavalokya svalpamedhAvinAmapi sahajayodhotpAdikeyamiti matvA'syA | mudraNAbhilASaH samajani mama hRdye| atastadeva kartumArabdhA mudraNAhIM pratiH, samApitA ca kati cinmAsAbhyantare / tataH surendranagarastha zrIsakasatkacitkoSIyA pratiH prAcInA zuddhaprAyApi ca samprAptA zlokabaddhazajayamAhAtmyAyanekapanyaprakAzane satalodyaminA zrImatAM munipravarazrImanmaGgala vijayAnAM sAnidhyataH / tasyAH prAnte nimnalikhitA pustikA'sti saMvat 1638 varSe jeTavadisaptamItidhauravivAre zrIkharataragacche zrIjinacandrasUrivijayarAjye zrIvikramanagare sAdhvI pravarzinI suvarNalakSmIzibhyaNI pravartinI ratnasiddhi, sasmidhyaNI pravartinI lAvaNyasiddhigaNinIpratiriya muMhatI bhagavAde viharApirta svapuNyAya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ SN S i mirn........... .. nyAhAninimittaM / cirai nandatu / / patra 111 / ___ evaM pratidvayAdhAreNa saMzodhiveyaM mudraNAhI pratiH / tato muninavAkendu(1997)mite cakrame prArabdha mudaNakAryamasyAH, para bhavitavyatAniyogena mudraNAdhipateravyavasthAvazAdiyadvilamdo'jani prakAzane'syAH / prastuta laghuvRttinirmApakAH zrImatyAdhusomagaNavaH karma bhUmaNDalaM maNDayAmAsaH svapAdavinyAsena ? kasmin gamache kasya ca vineyavarA abhUvan ? ke ke cAnye prathAH mahandhAH 1 ityAdivRttaratvasyA evaM bIkAneravAstavya sAhityaratna zrImAn agaracandranI nAhaTA likhitprstaavnaato'vseyH| asyAH prakAzane dravyasahAyakAnAM nAmasUciH pRthagnirdiSTA'sti, ye the mahAnubhAvA asmin zubhakArye vadAravRttyA svadravyapradAnena sahAyakAH saJjAtAste sarve'pi zatazo dhanyavAdAhI anukaraNAzviAnyeSAmapi dhanikAnAM / vihite'pyAyAsatA praphasaMzodhane chadmasthasvabhAvasulabhatvAnmatimAnyAspriTIMgadoSAvA sajAtAstraTayo yA dRkpathamAyAvA me, tAsAM zusipatrakamupanyasta, sadatirikA api yAH kAbanarakhalanA rapathamavatareyustA sammAnIyAH prakRtikRpAlubhiH sajanairiyabhyarthayate / saM. 2017 zrA. ka. paJcamyAM svargIyAnugogAcArya zrImatvezaramunijI kalyANabhuvana-dharmazAlA gaNivaracaraNendIvara hirepho pAdalitapure buddhisAgaro gnniH| ALSAS
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthUlaviSayAnukramaH / SARASSAGESEX viSayanAma TIkAkakRtaM magalAcaraNam / prayakArakRtaM mAlAcaraNam / manuSyabhavadurlabhave iSTAntadazakalokAH / dAnAdhikArI prathamastatrAmayadAnadvArambahisAdharmopadezaH / jIvarakSAyAM vajranAmaSTAntaH / jIvavadhavipAke bhRgAputrakathAnakam / 2 zAnadAnadvAramjJAnasya bhedaprabhedAH / zAnadAtuH svarUpam / sujhArUpakarave udAharaNam / / sUtrajJAnagrahaNavidhistatrAskhalitAdiguNe vidyAdharakathAnakam / pRSTa viSayamAma [jJAnagrahaNayogyatAnidarzaka purandaranRpaputrakathAnakam / sUtramahago guNAH / jJAnasvahikAmuzmiphaguNe sAgaracandrakathA / 3 uparambhadAnadvAram / supAtradAne nRpasUrasenasudayosTAmtaH / | payazAntAdemistra mahatkAve / vAnAdAyakAnAM dAridyAdiphalA / dAnAdAyakAnAmazobhanIyale dhanasArazreSThikathA / 2 shiilaadhikaarH| zIlamAhAtmyavarNanam / zIlarakSaNe rati-Rddhi-buddhi-guNasundarikathAmakAni / 22 , zIlavatve sItAkhyAnam /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hinmenerwayswammevsuesmmmssan MAMANESARISHABHANImammSMANORAMAYSNIMHATREATMarineerwearmyammmmwetanyamaumergyAwimmyponymmetNTAI m parma PORTIGYE S ho gae haiM ataH unakA svAdhyAya bar3hanA cAhie thaa| aise preraNA dAyaka pranyoMke pracArAbhAvasehI Aja bhAratameM anaitikatAkA bolabAlA hai, jo hamAre sajvala bhaviSyake lie bahatahI cintanIya viSaya hai| adhyAtmapradhAna bhAratakA isa prakAra naitika tApanaga vardathaH bhitIya aura pAnahI asarane vAlA hai| yadi hameM vizvameM apanI pUrva pratiSThA banAye rakhanI hai baDhA hamAre jIvana meM ghuse e va bar3hate hue doSoMko dUra karanA hogA aura vaha mAnavIya sadguNoM ke vikAsa dvArAhI honA sambhava hai| AzA hai rASTrake pharNadhAra, vicAraka evaM-hisaiSI vyakti isa gambhIra samasyAkI ora zIghrahI dhyAna de kara aura hamAre muni gaNa aise sadaguNa prasthApaka pratharatnoMke svAdhyAya aura pracArameM adhikAdhika manoyoga de kara rASTrake gauravako samujvala kreNge| *%A4% ACRECARE hai. agaracaMda naahttaa| AKESERIES
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayanAma icchAmivAvidazavidha sAmAvArI sAmAyikA vizvAstrikasvarUpama dIkSAna bhardA | cAritrapratipattividhiH tatra vinItasya svarUpam / cAritrapradAne zubhatithyAdivicAraH / upasthApanAvidhiH / upasthApanAdAne kAlakramaH pajIvanikAyayatanAsu dharmarUdhyamagAravRttam / satyAsatyavAdinorguNadoSanirUpaNam / satyavAdikAlikAcAryakathAnakam / . satyavAdira vasunRpAkhyAnam / parihAre nAgadattakathAnakam / navaguptivizuddhabrahmapAlanopadezaH / sudarzanAnsaH / thUladhAnam / 16 viSayanAma 96 parigrahasvAsAratAnidarzanam / 97 parivahasya tyAge kIrtticandranRpavRttam / 101 rAtribhojana parihAropadezaH / rAtribhojanampaTara raviguptavimAkhyAnam / 105 105 etarASaTrarakSaNe kaSTArjitarasnarakSakadadidvikathAnakam / 106 pravacanamA tRpAlanopadezastatsvarUpaM ca / *.06 taryAsamitinizcalatve varadattamunivRttam / bhASAsamitI saGgatamunikathA / dUSaNAsamitivarNanam / 108 194 112 dhArakaram / 132 115 116 117 amAkAhAratyAge dhanazarmamunivRttam / nepaNIyAhArasyAge dharmarucimunikathA tRtIyasamitipAlanopadezaH / tatra somilamunivRttAntam pAriThApanAsamitI dharmavidhAnam / 119 21 manoguptisvarUpam / pRTha 123 124 125 ra 129 130 134 136 137 137 138 313 40 1.40 342 14.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 172 146 134 viSayanAma natra jinadAsakathAnakam / vacanaguptI guNapsasAdhukathA / kAyaguptisvarUpa kAyaguptasAdhukathAnakam / vidhipUrvaka sUtramadhItya dezAMtare viharesAdhuH / tatra pArzvasthAdisukhazIlajanasaGgavarjanopadezaH / pArzvasthAdInAM svarUpavarNanam / monigrahAnigrahe prasanabandarAjarSikayA / manonimahAbhAye vebamAnasya vidyambakatvameva / vyavahAranizcayaboyorapi mAnanIyatA / tatrApi bhyavahArasya balavatvam / jAtIrthakaroddezenApi saMyamazithilIkaraNe doSaH / zyakAzapaNAvapi saMyamapATanasya bahuguNatvam / dezaviratAnA igyassavasthApi krnniiytaa| zAdibhyo'pyanantaguNatvaM sAdhusukhasya / samyakasAmAyikasyApi rAjyasampayApakatvam / 174 viSayamAma 6karaNa indriya jayadvAram / 145 indriyabhedapramedau sAlo svarUpaM ca / indriyasvAmitvadvAram / 147 indriyANAmAkRtayaH / sAsI bAilyAdimAnam / | sAsAM viSayavAram / indriyavazagAnAM duHkhaphalastram / 15. obendriyavipAke subhadrAkAnakram / 157 cakSurindriyavipAke lolAmAkhyAnakam / The nANezyivipAke rAjasutakathA / 158 jidendriyavipAke rasalolanRpakathA / 159 sparzanetriyaviSAke sukamAlikA[rAjJijitazanipakAyA / 4 kaSAyanigrahadArama / 169 ! kaSAyazadArthaH 17. seSAM bhedAH / Acaca 179 179 18. 182
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAA a AG4 0313 315 vipakkAma viSavanAma teSAM svarUpa / 5 gurukalavAsadvAram samvasamAdInAM teSAM kAlamAnam / caturvapi seSu nyUnAdhikyam / nurulakSaNe gunguNapabrizikA / krodhavipAke acaGkAritamaSTikAkathA / MI, vidhaSisampadAdikApi guruguNanizikA / koSaduSTaskhe ApakasASTAntaH / sAraNAvAraNApradAturguroH zaraNAgatastra mastakacchedakoSamA / mAne madASTakasya syAzyatvam / tatraiva jnniiputryorudaahrpo| jAtimade brahmadevadvijakathA / viSayaprAdhAnya suziSyalakSaNe / vinavAdhikye rAjJassUrezca saMvAdaH / / mAyAvipAke vaNiksutAvasumatIkathA / zeSakaSAyebhyo lobhasyAdhikya tathigrahopAyana / kuziSyasvarUpam / lobhASikthe kapilakevalIkathA / gurukulAse vasatAM guNopadarzanam / 195 gurukuladhAmaNe panyasAdhukyA / tatraiva shuddhkaapaasbhuutikyaa| sAmAnyena kapAyANI duransatyam / gurukulabAsasthAge doSAstatra kUlavAlakasAghukathA / rAgadveSamaya karAyANAm / 6AlocanAdvArama dhi-sneha-viSayAnurAgadveSe ca vakSmIdharAdibhrAtRcatuSkayatam / 205 | sanadvAraSaTkam / * ita: prAramba 45 bAgadaparAvarita ghuumsNshodhnsyaasaavdhaantaa| - - . 3. 197 310 - A 201 206 122 vuwaunuman
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ torrenomenormoneyerwepeewwwewMMMMMMImpoteowmummmmware tamperammHOTRAMIRHIOMOntimeonamumabhias A mritain.. .. PERMINS . viSayamAma prIlanizcalatve devasikAcaritam / zrIlavirAdhanavipAke maNirathanUpacaritam / 3 spo'dhikaar| sapomAhAtmye mandiveNamumitam / " sapahArIcaritam / pAprabhASaka viSNukumAramunicaritam / sapaHprabhAve skampakamunicaritam / 4 bhAvanAdhikAra 1 samyaktvazudvidvArasAdhabAre samyaktvasvarUpam / dvitIyadvAre hAmakramaH / kevoM samyakravaM bhavatIti tRtIyaM bAram / sUryadvAre sarvaguNAdhAra samyavasya / sampapamizvalatve'maradattabhASTiAntaH / pavikramAkhvAvakam / viSayabAma samyakatvamAhAramye pudgalaparAvartasvarUm / paJcamadvAre samyaktvapaJcasvarUpam samyaktvasya licatuSkam / 2 caraNa shuddhidvaarm| 5sya nityam / dezAdhiratI sekSepeNa dvAdazavatasvarUpam / tattvarasAmAyikasvarUpam / sasya karaNe zAstrIyo vidhiH (ttippnni)| pauSadhasvarUpam / sasyATamyAdiparvakartavyatA / aparvasvari tatkartavyatApratipAdakaiH kRta zAstrapAThaparAvarsanam (vippnni)| 10 vividhAhAropoSitasyaiva dezala avArapauvamo bhavatIti (riSpaNam) sarvacaraNe caraNasamatikAsvarUpam / sadamtargata dvAdazabhAvanAsvarUpam / dvAdalabhikSupratimAsyarUpam / 58 | piyavizukhkhAdikA karaNasasasikA / ..
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 266 266 viSayanAma utkRSTajaghanyasvAdhyAyapramANam / mantasamaye namaskAramantrasyaiva smaraNIyasvam / namaskArasyaihikaphale zivakumArakathAnakam / devasAnidhye zrImatInAvikAsthA / ,, bIbapuraphalaprApakAsodAharaNam / pAratrike phale caDhavilacaurakathAmakam / " , huNDiyakSakathAnakam / 11 anAyatanatyAgadvAram / svAdhyAye'nAyanatyAgopadezaH / vibhUSAstrIsaMsargAdInAmanAyatanAtham / atiduSTaravaM strIsaMsargasya / svIrajaduSTatve'hanakamunikathA / atidAruNavaM saMyattIsaGgasya / atibhayaratvaM caityadrayAdinAzAdeH / vAlyAmyavinAzaphale sAzazrAddhakathA / FRAMETERACY viSayamAma | mahAmarthaphalatvaM saMyatIsevanasva / 265 paratIthikAdInAmayanAyatamatvam / kusaGgatyAge citrabhAnusobhAdRSTAntau / 12 paraparivAdanitidvAram / 268 sAdhukhamakIrtica pAparivAdaniratasya svoskarSaparasya c| mahAghorakamabandhaphalasvaM paraparivArasya / paraparivAde apakakuntalAdevyuvAharaNau / parivAra dopaharaNam / 270 13 dharmasthiratAdvAram / sarvaviratipraNAzaktasya jinapUjopadezaH / aSTavidhapUjAyA varNanam / 274 | aSTavivapUjAphale kIrayugaLAyudAharaNATakam / sAdhuzrAddhadharma svatyopadezaH / 276 vinAdharmeNa vAnchitArthaprAptiH / 270 WZMKMPOKMATKATIMES 273
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayavAma dharmavasve dhanamitrakathAnakam / 14 parijJAdvAram / vtraantimaaraadhnopdeshH| durlabhavaM samAdhimaraNasya / saparAkramAdibhedayatuSaka maraNasya / satra jItamapabhASyokatrayoviMzatidvArANi / pR / viSayanAma 5 zAlopasaMhArAdhikAra svarUpenApilimiprema bodhe samaranRpakathAnakam / prakaraNoktarocane'dhikAriNaH / prakaraNakRyAmasUcanam / prakaraNe'dhikArANo gAthAnAM ca sapathyA hai prakaraNakArakUtAntimamamalam / 252 TIkAtmazasti 291
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatrakam / -00 vivRttA zuddham vikRtA jamma mazuvam sambhivA siddhe ni zukhum sambhika siddhevi hoi sijjA sijma kuSTAdi vijhayo bujhadi vizeyo dosANa 'parAksa: dosANa parAvataH ramita rajine vatAye "sevana camustaM caitAva zAnadAna" zIla pAlane sIla saJcAta pAlane 'tyAdina pApaviti nivetA pAsamiti niyanatA 'yasve 'panaveda
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ wesmwwraamwamyawyamanwrwwwwwwemwangrewwwwpanjameerweniwarivimeoparaguaranweeyawneeti TRPr immmmwwwgoneyawwaryaviroyaymahanmproom vRkSa 236 256 218 326 RECER% 25 255 vizvanAma mAlocanAdAyakagurorguNATakam / tatraiva vyavahArapatrakasvarUpam / mAlocakasya atikula sampatyAdyA guNAH / mAlocanAbidhidvAram / sUkSme'pi doSAnAlocane RTukavipAkatvam / tabAhakumArakathA / ilAputrakathAnakam 7 mavavirAgadvAram caturgatikajIvAnAM duHkhameva bAhuzyena / jananIjanakAdinemyo'sthiratvam / jananImeriNa cUlanIkathAnakam / pitRpreriNa kamakarathanRpakathAnakam / bhrAtRprerija bharavAkhyAnakam / mAnisyi sUryakAntArAjJikathA / putrapramgi azokacandra(kaNika)nRpANyAnakam / bighnaad 122 viSayAsAratAnidarzanam / 323 viSayagRtI parihAre ca jinapAlita--jinarakSitaSTAntaH / manujeSu yAvaDevevapi vAstavikasukhAbhAvanirUpaNam / 8vinayadvAram 328 | vinayazabdArthastathAkArAzca / pathavidhasthApi binayasya pRthak 2 svarUpam / 233 | vinayasyaihikAmuSmikAle siMhastharAjakathA / 9vaiyAvazyadvAram 338 davidharavaM vaiyAvRttyasya / 351 sarvato'pi gariyasya vayAvRsyasya / / satra dhanadarAjasutakathAnakam / gRhasthavaiyAvRtye sAdhUnAM doSanirUpaNam / tantra subhadAsAdhvIkathA / 10 svAdhyAyaratidvAram / 345 | svAdhyAyasya paramamokSAnastham / 256 252 260 KHARA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddhama sparzane prazamasukha 169 169 spazane pRthvIvRttam ya vAnAM hariNIvRttam / yadevAnA ramamAtra 169 samavaMtIti dharmadezanA ma gyakulAcA bhA ridrayamiti zuddham * dArabhyA pradhAmasunya 'ramaNamAtra samavetIti dharmadezanA yogyakulAnA bhAnendriyamiti ramaNiyA 171 173 192 mokSa prArthaya prAtardezana sayalANa sAmprata samAnu suMbAttama 173 125 zrINa morsa mokto'pi zrINi bhose 194 194 mokSa prAyate prAtadoSA sayalANa sAmpata 'samAnu TuMbAsaka 'sAraNArtha vihaveNu vaDiya taraH pratto'pi bhujhe 180 navaNArtha 180 181 bhuban savatra bar3A sarvatra ahiya taskaraiH
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham zuham zunham madhuve masA . adhucesA' NA 'mUto . :::. 212 212 314 314 MS kattaya pRccheda prAyazisa tummAn 324 330 333 205 karta "vandUri gahIta mAgarasajjavalanAnA viNimaho baggiyo sasurAsUra 'nadAile pracidvAra 'prahamAha gabhIro nibchilnaa mukkA karsa ghr'i gRhIta laalnsamjvalanAnAM viNimaho vaNiyo sasura suraM gaMdAiNo pratidvAra 'prahagAthAmAha gaMbhIro 'nirvAhaNa kariSya karsabhya pRthleda prAyazrita suragAna baDayA zreNikA saMsA [sanucitA sujAnasyoM bhItAbhyA kathamapya" 337 255 *NikA samAraM saGkacitA] bhuAnaspoM mIvAbhyA kathamaya evaM 247 14 211 247 242 25 // 212 cukANaM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ EMATER azukhama suzrUSaNaM siyana khi a 252 karaNabhUta siya nasthi mapakrama 260 maAMITRA 261 I . www 50-40' utpATayeti mokSAmAtya tAtraya "kriyate WWWM 4500 utpAdayati mokSAvaM sAdhaNya "skriyate mUla nama sthitavanta "prabhAva)sathaivA dhanaM dhanaM karaNamUrta "mapakamA niramaNa' huti asmAllyAna sAmAH nkh or "hIkasacyAH mAtApi 'sthivarta 'prabha(ko)ttathaivA dhanaM ghana iMti pratyAkhyAna sAmagpyAH anyathA'' "jIkartavyAH mAnAya ghoSa gRhati izvevamadagamyam / mAnya 205 doSA . 225 'thA patrAMka hRdi 29. sthAne 390 298 sthAne 39 // namthe 3.. " ___3042 suddhA ManmamiNINDURINualvirendinwindianthaldhamamalniliomadimandatabahauriticipediae bAkvaistuSTha vAkyestuSTa paradosa paradosa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ E H o m enmegreerondigwww.maayooomnonymmonwapnnnnn.mmmsvm .........TH zuddhamaH svarga rodha 155 bhazum svaga vadante varSAkAle parIkara karaNIya 125 prAptayAdikA tIthakoM prAzyAdikA tIrthoM 158 bhAviH andate varSAkAle parikara karaNIya ' visvam dosaNa kaMTaTriya saMpekSaNAi guruvANa vi ityAI SAKCEKACC dosaNe kaThaSTriya sayeNAI gu bhANa vi 'nahanAH vaizodhA maay'u zAyamse pAvasaMbae sasvavIrya HWANImaxarmaASSAMACHATERIALoans 165 166 146 nikkayo nipparkayo mArga pratyayAvA kSIyate nameM saMjae sa svavIrya "zaTo * lobhAkhyo bibhakti "ATha 154. 154 palita lobhaNyo PURPANAND
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM ahaM namaH // lakSAdhikanUtanazrAddhakarnuzAsanaprabhAvakazrImaJjinadatta-kuzalambarIzvara--kriyoddhArakazrImanmohanamunIzvarakramakajebhyo namo namaH // maladhAragacchagaganAGgaNanabhomagizrImadabhayadevasariziSyazrImaddhemacandramarisaGkalitA zrImatvarataragacchAlaGkArahAra-jaisalamerujAvAli. pugabanekaci kozasaMsthApaka-zrIjinabhadramUrivarA levAsi-mahopAdhyAya zrIsiddhAntarucivineya-zrImatsAdhusomagaNevara gumphitayA laghuvRtyA samalaGkRtA upadezamAlelyaparanAmadheyA-- * puSpamAlA # jayati jagadekabhAnuH, prakaTitasakalArthasArthaparamArthaH prahanatamAH paramAtmA, prabhAmbudhimunijanakRtArthaH // 1 // zrIhemacandraguruNA, vivRttAmapi vistareNa vitatArdhAm / vivRNomi puSpamAlA-malpAkSaramalparucituSTayai / / 2 // 4 iha hi puruSArtheSu pradhAnatamo dharmaH, dharma copakArantasminnapi bhAvopakAraH, tatrApi svaparopakAraH / sa ca bhagavadbhaktibhAvitasya ! hai. samyaktatvopadezasusAdhyA, sa ca zAstrarUpApanna evaM svastha smRtidvAreNa pareSAM ca jJAtAjJAtahitAhitapravRttinivRttisthApanajJApanadvAreNa / ciraM khasAdhyaM sAdhayitumalaM, iti paribhAvya bhagavAn granthakAraH puSpamAletyupamAnanAmnA prAptaprasidhdhyupadezamAlAkhyaM prakaraNaM cikI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadAdau pratyUhavyUhavyapohena cikIrSitazAstraparisamAptaye zrotRpravRttaye ziSTasamayapratipacaye ca viziSTeSTadevatAnamaskArarUpabhAvamaGgalagA~ , tAvadimAM gAthA..... siddhamakammamaviggaha-makalaMkamasaMgamakkhayaM dhIraM / paNamAmi sugaipaJcala-paramatthapayAsaNaM vIraM // 1 // * vyAkhyA-iha "saMhitA ca padaM caiva, padArthaH pdvigrhH| cAlanA pratyavasthAna, vyAkhyA tantrasya ssddvidhaa||1||" iti, tatra saMhi toktaiva, yadavibhAgastu sugamaH, cAlanApratyavasthAne durghaTatvagrAvasaGgha, na tu prasavalamalano'lpadhInAtra saJcAramAracayituM paTIyAniti te 1 upekSya padArthAdinaiva mandamatisattvopakRtaye yathAprati vyAkhyAyate-tatra vizeSata Irta-paramapadaM gacchatIti "pacAdyac"[pA-3-1-134] - vidhAnAdvIraH, yadi vA 'IraNamIra' iti bhAve gham, tatazca viziSTa Iro-gamana "sarve gatyarthA jAnArthA"iti jJAnaM vA yasya sa bIraH, athavA viziSTA taporUpA tIrthakunAmakarmodayasamudbhUtAtizayalakSaNA vAIlakSmIstayA rAjate-zobhate,ityanyato'pi ceti 'Da'pratyaye vIrastaM vIraM zrIvarddhamAnaM vartamAnatIrthAdhipati praNamAmIti kriyAsaNTakaH kthmbhRtmityaah-siddh| sitaM-baddha, dhmAtaM-dagdhaM karma yena sa tathA, pRSoda-1 hai| rAditvAtmidAdezadhakArau / athavA 'Sidh gatyA' sevati sma-siddhA,nivRtiprAsAdopari gata ityarthaH / athavA siddhastribhuvanakhyAtaH, athavA | vidha zAkhe mAGgalye vA' sedhati sma siddhaH, zikSayati smetyarthaH, kRtamaGgalo bhavatIti vA, AjanmadevAsuravidhIyamAnanAnotsavatyAt / / yA 'pidhU saMsaddhau sidhdhyati sma siddhaH, pariniSThitArtho bhavatItyarthaH, taM siddhaM / tathA akarmANaM-niSThitajJAnAvaraNIyAdiniHzeSakarmANa, athavA akramyaM-rAgAdibhiranAkramaNIyaM / tathA avigrahaM-sarvataH sAgrayojanazatakSetrakSiptasamastajantuvirodha azarIraM vA,athavA atra aki| meruH, grahA:-sUryAdayastadvatsthairyatejaH somatAdiprabaro vigraho-deho yasya sa tathA, iti vigrahazabdAcyA vyAkhyAvate, taM [avigrahavigraha]|| BASE
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARKlA | tathA akalaGka-gogajaturagAdhanAkramaNIyasiMhalAJchanaM, yadvA akalaGka-avidyamAnavratalopAdivacanIyaM / tathA asaGga-sabAhyAbhyantaraparigraharahitaM / tathA akSadaM, akSANi-indriyANi, dyati-khaNDayati svecchApravRttipratirodhenetyakSadaM, yadvA akSayaM-avinAzimuktiparyAyaM / tathA dhI:-sakalAvaraNavinamuktA samastavastvavodhazaktiH, tayA rAjate tAM rAti vA tatprApaNapravaNopadezadvAreNeti dhIrastaM dhIraM, yadvA tathAvidhayarISahopasargasaMsarge'pyaprakampaM, anantavIryatvAt / tathA sugatipratyalaparaM, sudevatvasumanujatvasiddhilakSaNAyAH sugateH prApaNe [ye] pratyalAH samarthAsteSu paraM-utkRSTaM / tathA arthaprakAzanaM, arthA- jJAnAdayo jIvAdayo vA, tAn prakAzayatItyarthaprakAzanaH, " kRtyayuTo'-| |nyatrApi ce"ti ["kRtyalyuTo bahula" pA0-3-3-113] kartari yuda, tI athavA sugateH prAyayo 'pratyalAH' paramA:-sadhuktiriktaparapArekalpitapadArthabhyo vyatiriktatvena utkRSTayA athAM-jJAnAdayo jIvAdayo vA, tAna prakAzayatItyekameva vizeSaNam / atra ca akarmANamitya| nenApAyApagamAtizayo dhIramityanena jJAnAtizayaH sugatipratyaletyAdinA vacanAtizayaH sAkSAdAkhyAtaH,etAdRgguNagrAmaramaNIyazvAvazya | bhaktibharanirbharasurAsuranikarakoTIrakoTidhRSTapAdapIThopakaNTha eva syAditi pUjA'tizayo'pyarthAdukta eva,ityananyasAdhAraNamatizayacatuSTayaM : | bhagavataH prakaTitamiti ! tathA atra svaparobhayArthasampattayastadupAyAzca bhagavataH prekSAvadbhivizeSavyAkhyAnurodhena svayaM paribhAvanIyA iti gAthArthaH // 1 // atha granthakAraH katicitsukRtopadezaracanaM pratijAnIte-- jiNavayaNakANaNAo, ciNiUNa suvaNNamasarisaguNaDDhe / uvaesamAlameyaM, raemi varakusumamAlaM va // 2 // | vyAkhyA-jinavacanameva kAnana-vanaM, tasmAt"ciNiUNa"citvA-sagRhya, arthAddharmopadezAn, zobhanA varNA-akSarANi yasyAM sA suvarNA, tAM / tathA asadRzAH-siddhiprApakatvenAnanyatulyA guNA jJAnAdayastairADhyA-paripUrNA, tAM / upadizyanta ityupadezAH-vAkyavi
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeSAH, te ceha dharmaviSayA draSTavyAH, jinavacanoddhRtatvAdeva, tepAM mAlA-paripArTI, etAM vakSyamANAM, racayAmi-karomi, kAmiva ?, karakusumamAlAmiva, yathA kazcitkutazcit kAnanAtkusumAnyAdAya zvetAdivarNaviziSTAM dRDhamUtratantupradhAnAM kusumamAlA racayati tthaa'hmpiiti| atra copadezamAlA racayAmItyabhidheyAbhidhAnaM, prayojanaM tu karturanantara saccAnugrahaH, zrotuzca dAnAdidharmaparijJAnaM, paramparantubhayoniHzreyasAvAptiH, sambandhastUpAyopeyarUpaH zAstradharmopadezayoH siddha eva, jijJAsitadharmamarmANazcehAdhikAriNaH, etaca tritayamapi sUtre sAkSAdanA-13 khyAtamapi supratItameva, maGgalaM tu tribhuvanagurunamaskaraNalakSaNaM prathamameva darzitamiti sakalazAstrakArapravRttiranusateti gAthArthaH / / 2 / / ___atha ye manujajanmano dharmasya ca sulabhatvamAkalayya pramAdanidrAmudritanayanAstAstadule bhanyopadezena jAgarayati rayaNAyarapanbhalu, rayaNaM va sudullaha maNuyajanma / tathavi rorassa nihivya, dullaho hoi jiNadhammo // 3 // yA vyAkhyA-ratnAkaraprabhraSTaM abdhau patitaM ratnamitra sudurlabha atidurlabhaM manujajanma-manuSyabhavo jIvena, etena ca "cullaMgapAsaMga-15 dhanne, jUaiM rayaNe ya sumiNacake ya / cammajuge paramANa, dasa ditA maNayalaMbhe // 1 // " ete dazApi siddhAntaprasiddhA mAnuSajanmA-1 tidurlabhatvadRSTAntAH sUcitAH, tatra "collaga" iti dezIyabhASayA bhojane, 'carma' zabdena mhaajlaashyoprivrtighnnibiddsevaalmihaah| etatkathAsUcakAni cAmUni kAvyAni----- 1-vipraH prArthitavAn prasannamanasaH zrIbrahmadanAtpurA, kSetre'smin bharate'khile pratigRhaM me bhojanaM dApaya / itthaM labdhavaro'tha | teSvapi kadA'pyannAtyaho!! dviH sa ceta bhraSTo martyabhavAt tathApyamukatI bhUyastamAmoti na ||1||2-sidhuutklaablaaddhnijnN jitvA'tha hemnAM bhairai-thANAkyena nRpasya kozanikaraH pUrNIkRto helayA / daivAdADhyajanena tena sa punajIveta mantrI kvacid, bhraSTo martyabhavAt
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAyamAna -Tomane E tathA'pyasukRtI bhUyastamApnoti na // 2 // 3-vRddhA kA'pi purA samastabharatakSetrasya dhAnyAvali, kRtyaikatra ca tatra sarvapakaNAn kSipvAPilsbTakenonmitAn / pratyekaM hi pRthakkaroti kila sA dhAnyAni sarvANi ced, bhraSTo martyabhavAna nathA'pyasukRtI bhUyastamApnoti na // 3 // 4-aSTasahasrastambha-raSTasahasrAtibhiH samA tasyAH / ekakAniyA, sahasamaSTAdhikA velAm // 4 // ityevaM sarvasabhA, jitvA rAjya | pivahItavyaM / ekAmapi cedvelA, hArayati punarnayenmUlAt / / 5 // api sambhavedidaM salu, vidhinA'nenApi kacidiha rAjyaM / gRhIyAnahi jIyo, labhate mAnuSyamiha bhUyaH / / 6 / / 5-ratnAnyAyasutevitIrya vaNijA dezAntaraM jagmuSAM, pazcAtApakzena tAni punarAdAtuM kRtopakramaH / labhyante nikhilAni durghaTamidaM devAdghaTetan kacid , bhraSTo mayabhavAt tathApyasukRtI bhUyastamApnoti na ||7 // athavA| mahArNavajalAntara-sphuTitayAnapAtracyuto; gato'buni punaniza-dapi maNinajo labhyate / bhavedapi na cAGginA, bhavasamudramadhye'bhito; muDaviparivartinA, bhavati mAnuSatvaM kila / / 8 / / 6-svapne kArpaTikena rAtrivigame pUrNanduvimyaM mukhe, vyAlokya pravizat kunirNayavazAdalyaM phalaM prApya ca / svamastena punaH sa tatra zayanAdAlokyate kApi ced , bhraSTo martyabhAzat tathA'pyasukRtI bhUyastamAmoti na ||9| 7-savyApasavyaM bhramato'tivegA-akrASTakasyAravicAlamApya / apyasvavidvidhyati ko'pi rAdhA, na mAnuSatvaM punareti jantuH // 10 // candraM zavalavallarIbhirabhitazchanne'tinimne hade, kUrmaH ko'pi hi kArtikInizi mahAchidreNa dRSTvA gataH / pAtAlAtsa sabandhureti mucirAd draSTuM tadA na kvaci-candrazchidramatho tathaiva bhavinAM bhUyo na mAnuSyakam // 11 // 9-zamyA pUrvapayonidhau nipatitA bhraSTaM yugaM || pazcimA-mbhodhau duravIcibhizca suciraM saMyojita tavayaM / sA zamyA vizeAgasya vivare nasya svayaM kApi ced , bhraSTo martyabhavAt / tathA'pyasukRtI bhUyastamAnoti na / / 12 / / 10-stambhaM rakhamayaM mahAntamamaraH saJcUrNya sUkSmANuzaH, kazcinmeruziraHsthito nalikayA Padme
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ PEK mAtkRtya dikSu kSipet / apyeSA paramANusaMhatirihAnantaiH parAvartite-sto stambhAkRtimeti naiva bhavinA bhUyo'pi mAnuSyakam // 13 // | " iti dazApi dRSTAntA manuSyabhavadurlabhatve darzitAH, tatrApi prAne manujajanmani rorasya-atinipuNyakamANino slAdInAM nidhiriva durlabho-durakhApo bhavati jinadharmo dAnazIlatapobhAvarUpa iti / nanu nihetukasya kAryasyAsambhavAnmanujatvajinadharmadurlabhatthe ko heturiti / cet ?, ucyate-"Adau sUkSmanigode, jIvasyAnantapudgalAvatAn / tasmAtkAlamanantaM, vyavahAravanaspatI vAsaH / / 1 / / utsarpiNIrasaGgyaH , pratyekaM bhU-jalA-gni-pavaneSu / vikaleSu ca saGkhyeyaM, kAlaM bhUyo bhramaNamevam / / 2 / / tiryapaJcendriyatA, kathamapi mAnuSyakaM tto'piih| | kSetrakulArogyAyu-buddhayAdi yathottaraM durakhApam // 3 // " iti / Aha ca bhASyakAra:-"dasahiM udAharaNehiM, dulahaM maNuyasaNaM jahA bhaNiyaM / / | taha jAikulAINi vi, dUsadiTTatehiM dulahAI / / 1 / / etthaM puvvaM puvaM, laddhapi taduttaraM puNo dulahaM / jammANumAINaM, aidulaho teNa jiNadha|mmo // 2 // " ato durlabhAveva mAnavabhavajinadharmAviti gAthArthaH / / 3 / / atha durlabhamanujatvajinadharmayoH prAptayoryakarttavyaM tadAha-- taM ceva divyapariNai-baseNa kaha kahavi pAviuM pvrN| jaiyavvaM ettha sayA, sivasuhasaMpattimUlammi // 4 // | vyAkhyA-taM ceti, tatpunaranantaroktaM sajinadharma mnujjnm| eSa zabdo'yaM dvitIyArtha "ratya"ni pade yojyate / "divva"ti devaM, prastAvAnmanujatvajinadharmaprAptyanukUlaM karma, tastha pariNati-vipAkaH, tadvazatvena-AyattatayA, kathaM kathamapi-mahatA kaSTena prApyaladhyA pravaraM-pradhAnaM yatitavyaM yataH kartavyaH / kva ? ityAha----""tti etasminnava jinadharma sadA-sarvakAlaM / jinadharma eva kuto yatitavyaM ? ityAha-zivasukhasampattimUlatvAt-mokSasukhaprAptikAraNatvAt , nAnyatreti gaathaarthH||4|| atha ca jinadharmo'pi dAnadharmapradhAnistatrApi "dANANamabhayadANaM" iti [atraiva catuSpaJcAzadadhikazatatamagAthAyAmuktatvAta] prathamato'bhayadAnopadezamAha
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ncanyAlA so ya ahiMsAmUlo, dhammo jiyarAgadosamohehiM / bhaNio jiNehiM tamhA, savisesa tIeN jaiyavvaM // 5 // / vyAkhyA-sa cAnantaraM kartavyatayopadiSTaH zrIjinadharmaH ahiMsAmUlo-jIvadayAmUlo jitagagadveSamohai - bhagnarAgadveSAjJAnajinastIrthakRddhirbhaNitaH, yathA "dhannANaM rakkhaNahA, kIrati yaIo jaha tahevettha / paDhamavayarakkhaNahA, kIrati bayAI sesAI // 1 // " tatazca / kiM kartavya? ityAha-tasmAtsavizeSa tasyAmevAhiMsAyAM yatitavyamiti gaathaarthH||5|| athAhiMsAto'nyadharmasya garIyastvAzaGkAM niraspanAhakiM suragiriNo garuyaM, jalanihiNo kiM va hoja gaMbhIraM / kiM gayaNAo visAlaM, ko vA ahiMsAsamo dhmmo||6|| ____ vyAkhyA-ihAya kiM zabdo'yalApe, tato'yamarthaH-kiM suragiremeroH sakAzAd guruka-bRhattara bastvasti ?, kiM vA samudrAdapi gambhIraM ?, kiM gaganAdvizAlaM-vipulaM ?, ko vA ahiMsayA samo dharmaH samasti ?, nAstItyarthaH, ayambhAvaH-ahiMsAsamo'pyaparo| | dharmo nAsti, kiM punargururiti, tathA cAhustIrthAntarIyAH-"hemadhenudharAdInA, dAtAraH sulabhA bhuvi / durlabhaH puruSo loke, yaH prANi| vabhayapradaH // 1 // mahatAmapi dAnAnA, kAlena kSIyate phalaM / bhItAbhayapradAnasya, kSaya eva na vidyate // 2 // dattamiSTaM tayastataM, tIrthasevA tathA zrutaM / sarvANyabhayadAnasya, kalAM nArdhanti SoDazIm / / 3 / / ekataH kratavaH sarve, samagravaradakSiNAH / ekato bhayabhItasya, prANinaH prANarakSaNam // 4 // sarve vedA na tatkuryuH, sarve yajJA yathoditAH / sarve tIrthAbhiSekAca, yatkuryAtprANinAM dayA / 5 // dadAtu dAna vidadhAtu mauna, vedAdikaM cApi vidAGkarotu / devAdikaM dhyAyatu santataM vA, na ceddayA niSphalameva sarvam / / 6 // sakamalavanamagnervAsaraM bhAsvadastA-damRtamuragavastrAtsAdhuvAda pravAdAt / rugapagamamajIrNAjIvitaM kAlakUTA-dabhilapati vadhAdyaH prANinAM dharmamicchen / / 7 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti / tathA " kiM tI paDhiyAe, pakoDIe lAlabhUyAe / jai itiye na nAve, passsa pIDA na kAyavyA // 8 // dIrghamAyuH paraM rUpa-mArogyaM lAghanIyatA / athAhiMsAyAH sarpa, kamadeva vasnAbhAbhItidAnAbhyadhiko'sti dharma iti gAthArthaH / 1 ahiMsAyAH sarvadharmAbhyadhikatvameva hetugamairvizeSaNairbraDhayatikAkoDijaNI, duraMtaduriyArivagganihatraNI / saMsArajalahitaraNI, ekkacciya hoi jIvadayA // 7 // vyAkhyA - kalyANAni - maGgalAni teSAM koTayastAsAM jananIva jananI, utpattihetutvAt / tathA durantAni - cirabhogyAni duri tAni pApAni tatkAryANi vA nAnAduHkhAni tAnyevaikAntAhitatvenArayaH - zatracasteSAM vargaH samudAyastasya niSThApanI - paryantakartrI / tathA saMsAra evaM jaladhiH- samudraH, sa tIryate'nayeti taraNI-nauH itthambhUtA ekaiva bhavati jIvadA, nAnyat tasmAt sarvadharmAnyafara gAthArthaH || 7 || kalyANakoTijanakatvameva prakaTayannAha- biulaM raja rogehiM, bajiyaM rUtramAuyaM dIhaM / annaMpi na sokkhaM jaM jIvadayAi na hu sanjhaM // 8 // vyAkhyA - vipulaM vistIrNa, rAjyaM cakravacyAdisambandhi tathA rogaiH kuSTAdibhirvarjitaM rahita, rUpaM- lakSaNopapatrasarva zarIrAvayacAtmakaM, tathA dIrgha- cirakAlasambhavi trayastriMzatsAgaropamAdikamAyuH / kiM sarvaM jIvadayAyAH sAdhyamidameva ! ityAha anyadapi sukhayatIti sukhaM, sukhameva saukhyaM - indrapadAdi mokSAdi vA tannAsti yajIvadyAyA naiva sAdhyamiti gAthArthaH // 8 // nanu jIvadayAtaH kiM kasyacidrAjyaprAptirmokSaprAkSizca jAtA hai, yena sarvamidaM tatsAdhyarmucyate ? ityAha deviMdacaTTi - rANAi bhuttUNa sivasuhmaNataM / pattA anaMtasattA, abhayaM dAUNa jIvANaM // 9 // --
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 vyAkhyA - devendracakravarttitvAni bhuktvA anantaM zivasukhaM-mokSasukhaM prAptA anantAH saccAH prANinaH / kiM kRtvetyAha-abhayaM samastaprANarakSaNarUpaM datvA jIvAnAM prANinAmiti / idamatra tAtparya-karmamalaprakSAlanajalalIlAbalaMbinIM samastajantva bhayadAnarUpAM paripAlya pravrajyAM tadanubhAvAdanubhUya devendratvaM tataH samprApya cakrarvarttitvaM punaH paryante pratipadyeoktarUpAM pravrajyAM vimalakevalAlokamAsAdya siddhA anenApi krameNAnantAH prApyante, ye punaramAtyAdisAmAnyavibhUtIranubhUya tataH siddhAste prabhUtA eveti gAthArthaH // 9 // yadyevaM tataH kiM kartavyamityAha- to attaNo hiesI, abhayaM jIvANa deja nizcapi / jaha vajjAuhajamme, diNNaM sirisaMtinAheNa // 10 // vyAkhyA- tataH- pUrvoktAtkalyANakoTijanakatvAddhetoH, AtmanaH svastha hitaiSI - hitecchuH sannabhayaM jIvAnAM nityameva dadyAH, | maraNamIrUna jantUn sadaiva rakSestvamiti ziSyopadezaH, atha upadezo'pi sadRSTAnta evoktaH karttavyatayA samyakpariNamatItyatastamAha-yathetyudAharaNe, yathA'STame vajrAyudhajanmani zrIzAntinAthena - SoDazatIrthakareNAbhayaM dattaM tathA tvayA'pi deyamityakSarArthaH / bhAvArthastu kathAcarrrrrr vistarataH zrIzAnticaritrAdeH sugamamiti neha prapaJcyate, kevalaM sthAnAzUnyArtha kiJciducyate, yathA jambUdvIpAmidhAne'smin dvIpe'sti prAmbidehagaH / sItAyA dakSiNe bhAge, bijayo maGgalAvatI // 1 // tatrAsti nagarI rakhasa yA ratnasazyA / tatra kSemaGkaro rAjA, yogakSemaGkaraH satAm || 2 || ratnamAlA priyA tasya, ratnamAleva nirmalA / saguNA hRdayAmaiva, jahuryAM kespi saJjanAH // 3 // anyadA devadevISu payAcitazataistayoH / nAmnA vajrAyudhaH putraH pUrvapuNyodayAdabhUt // 4 // sparddhayeva
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNaissA, varddhamAnaH sudhojjvalaiH / kAmakrIDAvanakoDaMx, kramAdyauvanamApa sH||5|| UDhavAn prauDharAjAdi-dattA vistaratastadA / saubhAgyabhAgyabhamIbhi-psarobhiH samAH kniiH||6|| sapriyaH sojyadodyAne, karoti jalakhelanaM / grISmattauM zakravanandIzvare - dasare sarasi tAvatA // 7 // vidyudaMSTrAbhidhaH prekSya, kumAra se tathAvidhaM / kruddho yuddhAya cAhAsta, khecaraH prAgbhavAsuhRt // 8 // re re dudha ! smara veSTa-devatA pUrvasavitA / ho ma hanmi yamasyAdha-baleogyastvameva (me) hi // 9 // mA bhaNiSyasi nAkhyAta-miti sajIbhavendravAn / kumAraH prAha kiM kunthu-kAthe kA'pyasti sajatA // 10 // tatazca khecaraH dUra-rUpairmApayati sma taM / kSubhyati sma kumAro na, nirmInahadvanmanAk // 11 // vidyuddaSTrastato ruSTo, gariSThamamugiri / kumAro'cUrayadvana-praSThAbhisRSTibhizca tam // 12 // khecarA punarapyuH , kopAvanAyudhAbhidhaM / babandha pArza gAye-candanagumitra drutam ||13kumaarenn punaH khAGgo-dUsanAdeva : sarvataH / bandhana | khaNDazazcakre, daNDaghAtAdyathA ghttH|| 14 // kumArasya balaM vIkSya, vilakSaH khacarastataH / jIvagrAhaM sa durbrahyo, bhayabhItaH palAyitaH // 15 // atrAntare'dbhutaM dRSTvA, kumAracaritaM tadA | jJAnAllokaM lokamAna-statrAgAdacyutAdhiSaH // 16 // bhaviSyattIrthanAyo'ya-miti | matvaikabhaktibhAk / vajrAyudhaM namaskRtya, stutvA ghendro divaM yayau // 17 // kumAro'pi saharSaH san, nijaM dhAma jagAma ca | rathayA prAjinArcAdi-dharmakarmasu tatparaH // 18 // datte dAna suyAtrebhyo, bandanAheSu vandanaM / abhayaM sarvasatvebhyaH, savizeSamaharnizam / / 19 / / / anyadA'sau sabhAmadhye, saudharmendreNa varNitaH / yathA vajrAyudho dharmA-devairapi na cAlyate // 20 // ityetacca vacaH kazci-dasahiSNuH surstdaa| pauSadhAgArasaMsthasya, kumArasthAntikaM yayau // 21 // parIkSAkSiptacetaskaH, sa pArApatarUpabhAk / manuSyabhASayA dakSo, rakSa rakSati | xohA-sUkarastam / * mAraNe / zarIrastha balakaraNAdeva, na tu zastrAdinA /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ annapAna gAjagau // 22 // pAdamUle nilInazca, tiSThedyAvadasau sataH / vismitena kumAreNa, tasyAGgIkaraNaM kRtam // 23 // tIkSNacaJcurmahAzyenaH, * samAyAnatra tAvanA! kamAI gati cAcA, pAnI golo] mAnuSabhASayA // 24 // mahAbhAga! mayA hyeSa, kSutkSAmeNa dhanairdinaH / prAptaH pArApato | bhaikSaM, de(ona)yaha na kSaNaM kSame / / 25 // kumAraH prAha kiM ho', bhakSyamanyantra bhakSyate / pUpasyodanAdi tyAM, kSudhA cedvAdhattetamAm 1 // 26 / / uvAca zakuninAnyat , tRptyai mAMsAzino mama / khavyApAditamAMsAnya-drocate ca na karhicit // 27 // kumAraH prAha na | prANi-prANAyaharaNaM zubha / dAruNAnantadaHkhAnAM janakatvAda bhave bhave // 28 // ato rakSava sarveSAM satvAnAmacitA shubhaa| svargApadahai saMsargi-sukhavargavidhAyinI // 29 // etaJjAnAmyahamapi, bhavaduktaM paraM zRNu / kSudhitAH kiM na kurvanti ?, pApAni puruSottama ! // 30 // atha kAruNyataH pArA-pataM cedrakSasi svayaM / tanmAM haMsIti vijJAya, yadyuktaM tadvidhehi bhoH / / 31 / / kumAraH prAha cedevaM ?, tAI datvA khajAGgalaM / tvAM tarpayAmi caitena, tolayitvA gRhANa tat // 32 // omiti pratipanne'smi-stulAyAM ropitaM palaM / ekataH parataH pArA[pato naiva tu tolayet / / 33 // va te sutarAM pArA-pato bhAreNa yAvatA / ananyagatiko dhIraH, svamapyAropayattulAm // 34 // etacAnanyasAmAnyaM, kaumAraM prekSya sAhasaM / vismitaH tridazaH sAkSAd-bhUtvA natvetyuvAca ca // 35 // tasmai tubhyaM namo yasya, guNAn varNayati svayaM / zakro'pi svasabhAmadhye, proktavAn vRttamapyadaH / / 36 // kumAraguNapUrNAyAM, vasudhAyAmamAniva / jagAma tridivaM devo, akte bajAyudhaH sukham // 37 / / anyadA nRpatiH kSema-karo rAjye nivezya taM / dIkSA kakSIcakAroccai-dakSastIrthakarAntike // 38 // isa jAto gaNabhRbhUri-guNAdhAraH paTAdivat / rAjJo vajrAyudhasthApi, putraH pautro'pyajAyata / / 39 // rAjye nyasya tataH pautraM, pracabAja khaputradhuk / vajrAyudhaH pituH kSema-karAcAryasya sanidhau / / 40 // tatastI tapastaptvA, kRtvA'ntyArAdhanAM varAM / aveyake samutpanno,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ navame zubhabhAvataH // 41 // tato'pi jambUdvIpe'smin prAgvideheSu vizrutA / vijaye maGgalAvatyAM, nagarI puNDarIkiNI // 42 // rAjA ghanarathastIrtha-krUraH padmAvatI priyA / putrastayormedharatho, rAjA nyAyavanAmbudaH || 43 // prAjyaM rAjyaM parityajyA - yadA'sau jIrNaparNavat / dIkSAmupAdade svasya pitustIrthakRtaH ka ( rA ) re || 44 // atyutkRSTaM tapaH kRtvA tIrthakuJcakrabhRdhi / arjayitvA zubhadhyAnAt sarvArthe tridazo'jani // 45 // tato'tra jambUdvIpe'smin hastinApurabhUrbhujaH / vizvasenasya jAyAyAH, acirAyAH sunandanaH // 46 // paJcamavaNi tIrtha-karANAM SoDaza saH / jAtaH zrIzAntinAtho'yaM, siddhizrIsaGgaraGga // 47 // // iti zrI zAntinAtha caritraM samAptam // , tadevaM yathA bhagavatA zAntinAthenASTame vajrAyudhabhave pArApatasyAbhayadAnamadAyi tathA'nyenApi tatsarvajIvebhyo dAtavyamiti gAzrArthaH // 10 // ya eva cAbhayapradAnanirato dharmasthito'pi sa evocyate, na zeSa iti darzayannAha-- jaha mama na piye dukkhaM, jANiya emeva sayalajIvANaM / na haNai na haNAvei ya, dhammammi Thio sa vipaNeo // vyAkhyA- yathA mama na priyaM duHkhaM, evameva apriyaM sakalajIvAnAmapIti jJAtvA " yattadornityAbhisambandhA" yo na inti tathA na ghAtayati paraiH / kAn ?, "jIvANaM" iti SaSThayantamapi "arthavazAdvibhaktipariNAma" iti jIvAn, 'ca' zabdAt antatha parAbhAnujAnIte, dharme sthitaH sa eva vikreyo, nAnya iti gAthArthaH / / 11 / / tadevamabhayadAnaniratAnAM vistarato guNAn darzayitvA samprati viparyayavatAM doSAn didarzayiSurAha--
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai je uNa chajjIvavahaM, kuNaMti asaMjayA niraNakaMpA / te dahalakkhAbhiyA, bhamaMti saMsArakatAre // 12 // # vyAkhyA-ye punaH SaDjIkyadha-SaDjIvakAyadhAtaM kurvanti / kiMvidhAH santaH ? ityAha-asaMyatA:-anigRhItamanovAkAyAH, tathA niranukampA-janturakSApariNAmavarjitAH, te mAnasikAdi-kuSThajvaradAhAdi aniSTasaMyogeSTaviprayogAdiduHkhalakSAbhihatAH saMsArakAntAre | bhramantIti gAthArthaH // 12 // amumevArtha sodAharaNaM didarzayipurAha---- hai vahabaMdhamAraNarayA, jiyANa dukkha vahuM uIraMtA / hoti bhiyAvaitaNaunva, bhAyaNaM sayaladukkhANaM // 13 // ___vyAkhyA-vadho-jantutADanAdipIDArUpaH, bandho-rajjyAdibhirjantoH saMyamana, mAraNa-jantUnAM prANaviyojanArUpa, teSu nirtaaH| sadodyuktAH, tathA jIvAnAM paizUnyAbhyAkhyAnAdibhimAnasaM duHkhaM bahUdIrayanto-yanaM janayanto, 'jIvA' iti vizeSyAdhyAhAraH, bhavanti / kathambhUtA? ityAha-bhAjanaM-pAtraM, keyAM ? ityAha -nArakatiryagAdibhavabhAvinAM zArIramAnasAnAM sakaladuHkhAnAM / ka iva ?, "miyAvaha| taNauvya" ti / 'vara'tti pUraNe zrutisukhArtha, tatazca mRgAsU nurivetyakSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakagamyastaccedam---- jambUdvIpabharate mRgAgrAme zrIvIraH samavAsArSIt , rAjAdyAgamana, dharma zrutvA svasthAnagamanaM / tatra caikaM [nareM]jAtyandhapadhiraM jarAjINemanAthaM kampamAnakaracaraNazIrSa kSutkSAmaM purato daNDenAkRSyamANaM dRSTvA zrIgautamo vIraM papraccha--kiM bhagavannetAko'pyanyo'pyasti duHkhI ?, bhagavAnAha-"gomA ! iheva miyAgAme Nayare vijayassa raNNo miyAe devIe miyAutte dArae jAiaMdhe jAie jAipaMgule huMDe, natthi NaM tassa hatthA vA pAyA vA kasA vA acchI vA nAsA vA / kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM Agaimite Avi baTTai, teNaM se loDhAgaimitte aIva dukkhie acch"| tato bhagavadvacanagADhapratyayo'pi sAkSAdavalokanotpanakautuko bhagavadanujJayA mRgAdevIsadanamAsAtha tatkRtoci
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavinayapratipayanantaraM zrIgautamastAmAha-'he devAnupriye ! ahaM tvatputraM draSTumAgAM" iti| tataH sA mRgAdevI bhRgAputrAnujanmanaH sarvAlaGkArAlakRtAn zrIgautamacaraNareNutilakitAn kRtvA Aha-'bhagavanete te matputrA pazyate'ti / tataH zrIgautamastAmekamavAdIt-'nAha-1 metAMste tanayAn draSTumAyAtaH, kintu jyeSThaM vIranirdiSTaM rAhasikaM tAdRzaM mRgAputrAkhya' iti / tAvatA jAtA tadbhaktavelA / tataH sA | mRgAdevI parAvartitaveSA'zanAdibhRtakASThanakaTImanurUpantI zrIgautamamAya bhUmigRhadvAre svayaM catuSpaTapaTena bhagavatA ca sukhpotikyaa| saghANa mukhaM bandhayitvA parAGmukhI taddvAramudghATayAmAsa, tatsamakameva ca karituragagavAdimRtakebhyo'pyaniSTataro gandho nazApuDhaM | pATayanprAsApIt / tataH sa mRgApatro'zanapAnamAdimastrAdimagandhenAbhibhUto bhUJchito gRddhastadAsyenAharazciprameva ca pratizoNitatathA | pariNamayya SoDazanADIbhiH parizravati, tadapi ca pUtizoNitamAhArayati / tato'ho !! khalvayaM nairayikapratikRtiriti cintayanmRgAmA| pRcchaya zrIvIrAntikamAgatya tripradakSiNIkRtya namaskRtya sarva pUrvoktaM nivedya nAnAlokopakArAya bhagavantaM mRgAputrapUrvabhavaM papraccha zrI| gautamaH, bhagavAnAha----"goyamA ! iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse sapaduvArapure dhaNavaI rAyA, tayA tassa vijayavaddhamANapAmukkhapa6 sayagAmAhivaI ahammie ammiThe ahammannU ahammakkhAI bahUrNa jIvANaM vahabandhamAraNa(rae)pare rahaUDe nAma khattie hotyA, Mse ya tANi gamANi bahiM karehiM bharehi ya niddhaNe karemANe uccAlemANe viharai / annaM ca savesi sabattha vavahAresu suNamANe bhaNai na suNemi, asuNamANe vi bhaNai-suNemi / evaM passamANe bhAsamANe gilamANe jANamANe vi vivarIe bhaNiyanve / tae NaM se rAUDe | eyasamAyAresuM bahuM pArva samakSiNamANe viharai / anayA sasma sarIragasi samarga ceva solasa romAyaMkA pAunbhUyA, taM jahA-"'khAse || sAMse jaire dohe, kucchisUle bhgNdre| arisAjIrae dihI-muhasUle 'akArae // 1 // acchiArayaNA kaNNa-veyaNA kaMha udare
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ TH PRESS | koDe / " se ya bahahiM vijAIhiM rogovasamovAehiM vigichie, na ya ikkeNa vi rogAyaMkaNa mukke / tae NaM se tehiM rogAyakehiM abhibhae samANe avasaTTovagae aDDAijAI bAsasayAI paramAuyaM pAlaittA kAlagae rayaNappabhAe ukosaTiiesu nerahaesu ucaNNe / tao ya uvvaTTittA miyAdevIe ganmaMsi putcattAe uvavaNNe / tao devIe tibvA veyaNA dohaggaM raNo aNikRttaNaM ca jAyaM, tao tIe aNe| gahA sADijamANe vi ganme na saDei / aNNaM ca tassa gambhagayasseva aTha nADIo gambhatarappavahAo aTa bAhiraMtarappavahAo aba pUhasoNiyappavahAo / duce duve kaNNaMtare anichaaMtare nahatare nAsaMtare abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUrya ca soNiyaM ca parissavemANI parissavemANI ciTaMti / aparNa ca tassa ganbhagayasseva aggivae nAma vAe pAunjhae, jaNaM se dArae AhArei taNaNaM khippAmeva viddhasai, pUyattAe soNiyattAe pariNamaha / taM pi ya ka pUrya ca soNiya ca parissavamANaM AhAreha / taeNaM sA miyAdevI pubuttarUvaM dAragaM pasyA bhIyAsamANI taM dAragaM ujjhAvitI paDhamAvaJcattaNo rAiNA nisiddhA ta dAragaM tahA paDijAgaramANI viharaiti / se gaM bhaMte! dArae kAlaM | kiccA karhi gacchihI ?, goyamA ! ihaM chabbIsaM vAsAI paramAuM pAlaittA veyaDDhe sIho bhavissai, tao ukosahiIe rayaNappabhAe nera| Ie, tao sarisavesu uvavaJjittA sakarappabhAe, tao pakkhI, tao taIyAe, tao sIhe, tao cautthIe, tao urage, tao paMcamAe, &| tao itthI, to chaDIe, to purise hoUNa sattamAe puDhavIe uvavaJjihI / tao uddittA jalayaraaddhaterasakulakoDilakkhesu egaP megaMsi joNivihANasi aNeyasayasahassakhutto uddAittA uhAittA tattheva bhujo bhuo paJcAissai / tao ubaTittA evaM cauppaesu uraparisappesu bhuyaparisappesu khahayaresu cauridiesu teiMdiesu beIdiesu kaDyarukkhesu yAu-teu-Au-puDhavikAiesu aNeyasayasa| hassanuto uvavaJjihI / aviya-"iya hiMDiUNa saMsAra-sAyaraM suppaichiyapurammi / hohI ditto vasaho, duppeccho iyaravasabhANaM // 1 // " /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatthaya siMgehiM gaMgAkUlaM ukkhaNato paDiyami[cita] DeNa saMcuNio mari tattheva pure sivisuo, paJcaja paDivajiya sohamme | suro hoUNa videhe sukule mANusataM lahiu~ paJcaja paDivaJjiya dhuakammarao kevalI siddhi gamissai / " iya soUNaM sirigoya-mAiNo jaMti paramasaMvegaM | picchaha parasatAvo, kittiyamitta jaNaha buksva // 1 // " ___tamhA paro na tappiJjA / iti mRgAputrakathA samAptA // tadevaM jantUnAM vadhAdividhAnAnmRgAputra iva sarvaduHkhabhAjanaM jIvA bhavantIti gAthArthaH // 13 // ___ athedamahiMsAdvAramupasaMha kAmocaiva rahasyopadezamAhaEL nAUNa duhamaNataM, jiNovaesAu jIvavahayANaM / hoja ahiMsAnirao, jai niveo bhavaduhesu // 1 // ____ asyA akSaragamanikA-evamuktavidhinA jinopadezAjIvavadhakAnAmanantaM duHkhaM jJAtvA tvamahisAnirato bhavaH, yadi nirveda-udvi jhatA'sti bhavaduHkheSu-saMsAraduHkheSu iti gAthArthaH // 14 // da bhavyA evaM vibhAvya,vyamanaghanazata-prApikaikakSaNena saMsArAmbhodhihetu bhavati hi vihilA,prANino'lpA'pi hiNsaa|| hai saMsAra vA'pahAya, prabhavati bhavatA-makSate mokSasaukhye,kAGkSA cetmANirakSA, kuruta zivagate-nidakSA sadaiva // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe (Aye) dAnAdhikAre prathamamabhayadAnadAra samAptam // 1 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ H asipornncomadimanandnainition atha jJAnadAnadvAraM vivakSuH sUtrakArastasya coktadvAreNa sambandha racayannAha - haiM| icchaMto ya ahiMsaM, nANaM sikvija sugurumUlamni / saJciya kIrai samma, jaM tasvisayAivinnANaM // 15 // ___vyAkhyA-icchan , karnumiti zepaH, cakAro'nyatra yojyate, ahiMsAM ca prANivadhanivRttirUyAM, Adita eva jJAnaM zikSet / ka ? kI ityAha-sugurumUle-vakSyamANasaMvignatvAdiguNayuktagurusamIpe / iha jJAnamiti sAmAnyoktAvapi zrutajJAnamevAdhi(kriyate)kSipyate, tasyaiva | guruparatantratvAt , zeSajJAnAnAM tu svaskhAyaNakSaya-kSayopazanAmasvata eva jAyamAnatvAt "enthaM puNa ahigAro suiyanANeNaM]"ityAdi | vakSyamANa [ aSTAdazamagAthA ] bacanatvAca / kuto jJAnameva zikSaNIyaM ? ityAha --- "saJciya"ti / yad-yasmAtseba ahiMsA samyak| kriyate / ka sati ? ityAha-"tacisaya"tti / tasyA-ahiMsAyA viSayAde-viSayabhedaphalAdevijJAne sati, nAnyathA, tathAhi-hiMsAyAstAva| dvividho viSayo, jIvAjIvabhedAt , sthANyAdau skhalanAdisambhave'jIve'pi saMklezaviSayatAyAH sambhavAt , "tappajAyaviNAso, dukkhu. pAo ya saMkileso ya" iti vacanAt / ataH prANivadhanivRttirUpAyA ahiMsAyA api sa eva dvividho viSayaH / tathA vivakSitamanuSyakA svAdiparyAyavinAzastha duHkhotpAdasya saGklezasya ca nivRttau satyAM cAhiMsAyAstrividho bhedaH / asthAca phalAdikaM svargApavargAdi / etacca sarva jJAnenavAvagamyate, ato'hiMsArthinA jJAnameva prathama zikSaNIyaM / yaduktaM sUtre-" paDhamaM nANaM tao dayA, [evaM ciTThai sabasaMjae / * anANI kiM kAhI ?, kiMvA nAhi ya chayapAvagaM / / 1 // " daza0 4-10] ityAdi / Aha-yayevaM tIna prathamaM jJAnadvArameva kiM noktaM ? ityatrocyate--mahAnatANuvratarUpasya dharmasyAhiMsAmUlatvAjjJAnasyApi ca prathamaM zikSaNIyatve'pyahiMsA'rthameva vyApriyamANatvAttasyA eva prAdhAnyamAkalayyAtra prathama tadvAramupanyastamiti gAthArthaH / / 15 // yadiha jJAnadvAre vaktavyaM tatsaMgrAhikA dvAragAthAmAha
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiM nANaM? ko dAMyA ?, ko gahaNavihI? guNoM ya ke tassa ? / dArakameNa imiNA, nANassa parUvaNaM bucchaM // 16 // kA vyAkhyA-prathamaM kiM jJAna ? iti vAcyaM, tatastasyaiva jJAnasya ko dAtA samucitaH ? iti bhaNanIya, tatastasyaiva ko grahaNavidhiH? | iti khyApanIyaM, tatastasyaica ko guNaH ? iti prarUpaNIyaM, dvArANAM krameNAnenoktasvarUpeNa jJAnasya prarUpaNAM svarUpanirNayAtmikAM vakSye | | iti gAthArthaH / / 16 / / tatra prathamadvAramAha AbhiNiyohiyanANaM, suanANaM ceva ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM, kevalanANaM ca paMcamayaM // 17 // ____ vyAkhyA-amItyAbhimukhye, ni iti naiyatye, tatazcAgiso'rthagrahapoyanidezAvasthAnAkSI nipata indriyANyAzritya sva khagrahaNapariNato bodho'bhinibodhaH, sa evAbhinibodhikaM, tacca tajjJAnaM cAbhinibodhikajJAna, indriyapaJcaka-manonimito vastvavabodha | ityrthH| zravaNaM zrutaM-abhilApaplAritArthopalabdhivizeSaH, taJca tajjJAnaM ca zrutajJAna, indriyapazcaka-manonimitta evAbhilApAropito bodha | evetyrthH| avadhi-maryAdA, tenAvadhinA rUpidravyagrahaNAtmakena jJAnamavadhijJAnaM, indriya-manonirapekSa AtmanaH sAkSAdrapivastugrahaNAsmako bodha iti bhAvaH / saMbibhijIvaH kAyayogena manovargaNAbhyo gRhItAni manoyogena manastvena pariNamitAni vastucintApravartakAni dravyANi manAsItyucyante, tAni paryeti-avagacchatIti manaHparyAyamiti karmaNyaNa [3-2-1pA0 / tacca tajjJAnaM ca manaHparyAyajJAnaM, 4 arddhavatIyadvIpasamUdrAntasiMjJijIvacintitArthaprakaTanapaTurindriya-manonirapekSa AtmanaH sAkSAtpravRttI bodha eveti hRdayam / kevalaM asAdhAraNa sampUrNajJeyagrAhi-vAtsampUrNa vA, tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnaM rUpyarUpivastugrAhakaM paJcamajJAnamiti gAthAsaMkSepArthaH / vyAsArthastvAvazyakAdibhyo'vaseya iti / atra ca 'ca-evaM-tathA, zabdAH pAdapUraNe // 17 // arthatajjJAnapaJcake yenehAdhikArastadAha
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ | etthaM puNa ahigAro, suanANeNaM jao sueNaM tu / sesANamappaNo'vi ya, aNuogapaIvadito // 18 // ____ vyAkhyA-atra punaH prakRto'dhikAraH zrutajJAnena, kutaH 1 ityAha-"jao"ti, yataH zrutenaiva zeSANAM matyAdijJAnAnAmAtmano 'pi cAnuyogo-vyAkhyAnaM kriyata iti zeSaH / tu zabda evArtha, sa ca vyAkhyAta eva / atra cArthe pradIpadRSTAntaH-yathA hi pradIpa 4. AtmAnaM zeSAna ghaTAdIMzca prakAzayati, natheTamapIti / ayambhAva:-iha ghahiMsAparijJAnArtha jJAna zikSaNIyamityupadezaH prakrAntaH, ahiM. sAyAca svarUpajJApane zrutajJAnameva mukharaM, na zeSanAnAni, teSAM mUkakalpatvAt , tatastenaiva zrutajJAnenAtrAdhikAra iti gAthArthaH // 18 // ____nanu yadi zrutajJAnena zikSitenAhiMsAparijJAnaM, tataH kArya siddhistarhi vartamAnakAlabhAvinA tathAvidhamedhA'bhAvAtsarvasya zrutasya | ezikSitumazakyatvAdazakyAnuSThAnopadeza evArya bhvissytiityaashngkvaah| ekammi vimokkha-payammi hoi jo estha ninycmaautto| taM tassa hoi nANaM, chidai so teNa duhajAlaM // 19 // 5 vyAkhyA---ekasminnapi mokSakAraNabhRte ahiMsAdipade jinokta yo'tra loke nityamAyuktaH-aGgAGgibhAvena pariNatatadartho bhavati, / tadekamapi mokSapadaM "tassa" iti mokSapade Ayuktasya jJAnaM bhavati. chinatti ca sa tena kAraNabhUtena, duHkhayati saMsAriNaH prANina iti * duHkhaM, tasya jAlaM, kAraNe kAryopacArAdvA'STavidha karmasamUha / idamuktaM bhavati-na vayaM sampUrNazrutAdhyayanAdeva svakAryasiddhi bamaH, api tu rauhiNeyataskarendra-cilAtIputrAdInAmiva yo yAvati zrute nityamAyuktastasya tadapi zrutaM svakAryasiddhaye syAditi gAthArthaH // 19 // uktaM kiM jJAnamiti prathama dvAraM, idAnIM jJAnadAturi bibhaNidhurAhasaMviggo gIyastho, majjhastho desakAlabhAvannU / nANassa hoi dAyA, jo suddhaparUvao sAhU // 20 // .
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-yaH saMvidha-udyatavihArI, sa ca sAcArAvaSTambhenAdvacanaM yathAvatprarUpayatyAdeyavAka ca syAdata idaM vizeSaNa, yaduktaMDA" guNasuTTiyasma bayaNa, mahudhayasittotra pAyako bhAsaha / guNahINassa na rehar3a, nehaviSNo jaha haIyo / // 1 // " savinazca gItArthasya guroH zikSakA ziSyA)dirapi syAdityAha- gItArthaH-adhInacchedagranthAdisUtrArthaH, ayaM cotsargApavAdo vettiityehai| tadvizeSaNaM / agItArtho hi jJAnadAne'nadhikAryeva, yataH "sAvanagavajANaM, vayaNANaM jo na jAgai visesaM | vottuM pi tasma na khamaM, kimaMga puNa desaNaM kAuM? // 1 // " ___ gItArtho'pi rAgadvepAbhinivezato goSThAmAhilAdibadahadvacanamanyathA'pi prarUpayedityAha-madhyastho rAgadveSAbhinivezavarjitaH / punaH hai kathambhUtaH 1 ityAha- desa"ityAdi, dezaH-pAvasthAdibhAvita kSetrarUpA, kAla:-subhikSadurbhikSAdiH, bhAvaH-paracittAbhiprAyAdilakSaNastAna jAnAtIti dezakAlabhAvanaH, yathoktadezAdyabhijJo hi tadanusAreNaiva zuddhoJchadezanAdau yatate itItthaM vizeSaNaM / nanu gItArthatvena dezAdya| mijhatA labdhaiva, ki pRthagrahaNena ? iti ceducyate-gItArtho hi kazcicchAsvanirNIta dezAdisvarUpa vidannapi karmakSayopazamavaicitryAttathA| vidhadakSatA-smRtipATavAdyabhAvAd vyavahArakAle pAbhiprAyATeranucitabhASaNAdau pravartena, iti vyavahArakAle'pi tadaucityapravRttivaiziSTaya| khyAphnArtha pRthagetadvizeSaNopAdAna, ata eva SaTtriMzadAcAryaguNeSu sUtrArthobhayAtAyAH sakAzAddezakAlabhAvajJatAdiguNaH pRthaguyAtta iti / punaH kathambhRtaH ? ityAha-zuddhaM-yathAvasthitaM jinavacanaM prarUpayatIti shuddhprruupkH| nanu yathoktaguNaviziSTaH zuddhaprarUpaka eva bhadhiyati, kimanena ?, satyaM, (kintu) jJAnadAtuH kadAcidazeSaguNAbhAve'pi tIrthaprakRti hetoyathAvajinavacanaprarUpakatvasya guNasya prAdhAnyAdavazyAnveSaNIyatvakhyApanArtha pRthagupAdAnaM, anyathA viparyayasambhavAt / yattadonityAbhisambandhAtsa evaMvidhaguNaviziSTassAdhu nasya
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtA bhavati / iha ca sAdhugrahaNenAcAryAderapi grahaNa, sAdhutvasya sarvatrAnugamAditi gAthArthaH / zuddhaprarUpakasyaiva mahAtmya prakaTayAhareasta vihAre, kammaM sohei sulahabohI ya / caraNakaraNaM visuddhaM uvahaMtA paruto // 21 // vyAkhyA- vihAre-yathoktasaMyamamArgapravarttanarUpe avasanno'pi - zithilI bhUto'pi azubhaM karma zodhayati - nirjarayati, janmAntare sulabhabodhizva-sukhaprApyajinadharmazca syAt / kiM kurvan ? ityAha- caraNakaraNa - mahAvratapiNDavizuddhayAdiguNasandoharUpaM, vizuddha - arhadbhiyathA gaditaM, upayan - prazaMsan tathA prarUpayedeti / etena ca yathAvadupahitena AtmanindAparaguNotkIrtanarato 'baMda na ya vaMdAveda" ityAdilakSaNayuktaH saMviprapAkSika uktaH asya ca karmazuddhissulabhabodhitvaM copalakSaNaM, yAvadaihikAmuSmiko janAnurAgAdiko guNagrAmo'nyo'pi jAyate, viparyaye tu viparyayasadbhAvAt / tathA cAtra piNDaniryuktyudAhRtamudAharaNaM saGghiyocyate , maharSimekamAyAntaM dRSTvA kAcid gRhe nije / annAdyAdA(namAdA) ya dAnIyaM nirgatA'gAnmunistataH // 1 // nIdvAre gRhe tasmina zudhyatyeSaNetyataH / tadA savismayaM zrAddhI, kiJcid dhyAyati yAvatA // 2 // tAvadanyo munistana, samAgAtsaMyamAlasaH / azanAdi tayA tasya tadasveti sa jalpitaH // 3 // pUrvAgato muniH kiM na jagrAhaitaduvAca saH / nIcadvAre bhavadgehe, bhikSA sAdhorna kalpate // 4 // ahaM tu tenemAM gRhNAmItyuditeti sA / smaret khanindako'styanya-guNagrAhI guNI hyataH // 5 // ato dattaM punastasyAzanAdivipulaM tathA / tAvadanyo'pi tatraikaH samAgAtsaMyamAlasaH // 6 // tadA tasyApi sA sarva taM vRttAntaM tathA'vadat / sa prAha mAyayA tena, bhikSA nopAdade sadA // 7 // ORI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMECHNILIALPANA cIrNavatAstu gRhImo, vayaM svenAmitIrite / cintayetsA adharmA'dha-manyadanpaM va nindati // 8 // sadapAnamidaM nUnaM. ityeSA kupitA snii| na kiJcittaspa tahatta-vatI dAna vivekinI // 9 // iti zuddhagrarUpakatvaguNe jJAnadAda mivazyaM garimajhiri sAnAH / / 21uktaM jJAnadAtadvAraM, idAnIM tadgrahaNavidhidvAramAhaakkhalimiliyAiguNe, kAlagAhaNAio vihI sutte| majaNanisejaakkhA, iccAikamo tayAmma // 22 // ___vyAkhyA---zrutaM dvidhA-sUtrato'rthatazca, tatra sUtre AcArAGgottarAdhyayanAdisambandhini kAlagrahaNAdiko vidhiH, kAlazca samayasiddhaH kriyAvizeSaH, AdizabdAduddezasamuddezAnujJApramArjanAdiparigrahaH / kathambhUte satre ? ityAha-uccarataH skhalanaM svalitaM, padAdidicchedazUnyaM yattanmilitaM, tayorbhAvaH skhalitamilitatvaM, na skhalitamilitantra-askhalitamilitattraM, tadAdiyAmahInAkSarAnadhikAkSarAdInAM te askhalitamilitattvAdayaH, evambhUtA guNA yatra tattathA, tasmin / etena ca ahInAkSarAnadhikAkSarAskhalitAmilitatvAdiguNayuktaM sUtraM paThanIyamiti vidhirevoktaH, akSarahInatvAdhupetaM tUcAryamANaM vidyAmantrAdikamapi vivakSitaphalabaikalpamanarthAvAptiM ca janayet, kiM punaH paramamantrakalpa zrIjinapraNItaM sUtraM ?! tathA cAtrAnuyogadvAracUrNAvuktaM kathAnakaM saGkSipyocyate"iha magahe rAya gihe, purammi dhIre jiNe samosarie / seSiya-abhapAIyA, samAgayA baMdaNanimitta / / 1 // " | "dhamma soUNa viNi-gayAe parisAe kheyaro eko / uppaDada paDada dharaNi, seMNio to jiNaM pucchaI / / 2 // " PI"kiM esa kheyaro nAha!, uppada nivae? jiNo bhaNai evaM / jaha nahagAmiNivija-kharamegameyarasa pmhusiy||3||" "teNe imo na hu gacchaha, eyaM socA jigovaeseNaM / khiSpaM gaMtUNAbhaya-kumAro taM kheyaraM bhnnh|| 4 // "
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ "tuha vijAe pamhuTTa-makkharaM jANikaNa jiNakahiye / vucchAmi deha jar3a maha, bijaM parivajjiyaM teNa // 5 // " "to kahara abhayakumAro, laddhIe padhANusAriNIe ya / akkharamimasma khayaro, bilaM dAUNa uppaDao || 6 ||" ityevaM yathA hInakhecaravArivAda sampannastathA sUtre'pyakSarAdihInatAyAmabhidheyabhedastadbhede kriyAvighAtastadvighAte caraNavisaMvAdastadvisaMvAde nirvANAbhAvastadabhAve ca dIkSAvaiyarthyamiti, evaM adhikArAdAvapi doSA vAcyAH, ato yathoktaguNayuktameva sUtraM paThanIyam / arthagataM tu vidhimAha tasya sUtrasya arthastadarthastasmin zrUyamANe mArjanaM-zodhanaM zutraH karttavyaM, niSadyA gurorviracanIyA, akSA-vandanakAstatsthApanA kAryA, ityAdikaH kramo - vidhiH, AdizabdAdvandanakadAnAdiparigraha iti gAthArthaH // 22 // ar aaraana fordhamAha - niddA- vigahA - pariva-jiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhaktivahumANaputraM, uvauttehiM suNeyavvaM // 23 // vyAkhyA --nidrA-nidrAdibhedAtpaJcadhA, vikathA - strIkathAyAzcatasrastAbhiH parivarjitaH, tathA guptai- nigRhItamanovAkkAyaiH, tathA prAJjalipuTai:- saMyojita karakamalaiH, tathA bhakti- bahmapratipattilakSaNA bahumAna vittAnurAgarUpastau pUrvaM yatra tattatheti kriyAvizeSaNam, tathaivopayukta - dattAvadhAnaiH, evambhUtaiH kiM ? ityAha-zrotavyaM AkarNinIyaM guruktamiti zeSaH, iti gAthA'kSarArthaH / / 23 / / punaH kathambhUtaiH zrotavyamityAhaabhikakhatehiM suhA-siyAI vaNAI atthasArAI / vihiyamuhehi harisA - gaehiM harisaM jaNaMtehiM // 24 // vyAkhyA -- abhikAGkSadbhi- vaJchadbhiH subhASitAni madhurANi vacanAni, arthasArANi - mahArthAni tathA vismitamukhai netravikA sadabad... "
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sollAsAdinA sakautukAnanaH, 'harisAgarahiti AgataharSeH, iSaM ca janayadbhirAcAryAdInAmiti gAthArthaH / / 24 // evaM ca zravaNe zrotAro yallabhante tadAhagurupariosagaeNaM, gurubhattIe taheba viNaeNaM / icchiyattasthANaM, khippaM pAraM samuvayaMti // 25 // vyAkhyA--guruparitoSagatena guruparitoSajAtena satA, gurau parAM prIti gatenetyarthaH, guruparitoSaprakAreNa vA, gurubhaktyA-tatsevArUpayA, tathaiva vinayenAsanadAnAdirUpeNa / kimehetubhiH syAt ? ityAha-IpsitastrArthayoH kSipraM-zIghra pAraM-niSThAM samupayAnti / | "suttasthANa"miti sUtre bahutvaM ya(na) "duzcayaNe bahuayaNa"miti prAkRtalakSaNAditi gAthArthaH // 25 // ____ samprati yasya sUtrAI deyau taddarzanapUrva vidhyantaramAhasamayabhaNieNa vihiNA, suttaM atho ya dija joggassa / vijAsAhaganAeNa, hoti iharA baha dosaa||26|| vyAkhyA-samayabhaNito vidhilezato darzita eva, vistarastu sthAnAntarAdavaseyaH / tena samayabhaNitena vidhinA sUtraM artha ca | dadyAstvaM, kasya ? ityAha-yogyasya arhasya, na tyapAtrasya / kutaH ? ityAha yato vidyAsAdhakajJAtena bhavanti itarathA dAyakagrAhakyoH | sUtrArthayozca bahavo'varNavAdAdayo doSA iti gAthA'kSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakamabhyastachedam vArANasyAM vijayasenanRpa-kamalamAlAdevyoramagurasaubhAgyabhUmiH sakalakalAkeligRhaM purandaraH kumAraH / anyadA tasyaiva rAjho rAkhyA mAlatInAmnyA kumAraM sma(mA)rAnukAra vilokya vihalayA vilajayA caturaTyA prakaTitaH khAbhiprAyaH kumArasya purH| taM cA''karNya | | kumAreNa cintita-"aho !! mohasya mahAtmyaM, kizcitpazyata pazyata / lokadvayavirudve'pi, yato jantuH pravartate // 1 // "
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzitaM ca - "nAbhilAcA kulastrINAM yukto'pi puruSAntare / putre kAmAnurAgastu, pazustrINAM punarpadi // 2 // " "anyAnyayuvatisaGgama-rasikeSu dhvajapaTAgracaleSu / puruSeSu ko'nurAgaH ?, kSaNaraktabiraktacitreSu // 3 // " tathA"aMdho paMguva arja-gamantra jara vihurio muguruva Alabi pi na jutto, parapuriso sukUlanArINaM // 4 // 39 iti madvacasA tAM tathA saMsthApaya yathA na svapne'pi cintayatIdamiti / ceTI visRSTA sA ca kumAroktaM savizeSaM svasvAminyai nyavetra | tathApyanivRtta mAravikArA sA'nyAnyabeTIsacAraNAna nivarttate yAvattatastatpariNAmasyAnivAryatvaM svasya ca tadakAryaM vicArya rAjJastatkharUpamanivedya dezAntaraM paribhramana kumAro mArgamilite kasmiMzcidvipre nirguNe'pi vAcAlatayA mArgazramamapaharati bahusnehaM babandha / pallIpatheSu ca pratyarthitayopasthitAn pallinAthAn pramadhya kacindipurAsanodyAne vizrAmyati, tAtratA siddhakUTazailAdAgatya bhUtAnandAbhidhaH siddhapuruSaH kumAraM grAha- 'mo mahAsatva : pratidinacchA ke kanakasahasrasthApana-saGgrAmAbhaGguratva- trikAlaviSaya vijJAnAdyanekaphala vidyAyA yogyastvameva me devatayA'bhihitaH' ityuktvA tena davAM tAM mahAvidyAM sapUrvottarasevAvidhi labdhavAn kumAraH ayogyasyApi tasya dvijasya mahAgrahAsAM vidyAM tasmAdadApayacca / tato gurUktavidhinA vidyAM samyak sAdhayitvA nandipure candrakAntAgaNikAgRhe vidyAprabhAvAtpUrya. mANasarvasamIhitaH sthitaH / vidyAM guruM coSahasan viprastu kApi gataH / kumArasya tu tatra matitilakAmAtyaputreNa zrInandanena saha maitrI jAtA / anyadA kacitprAsAde kautukopaviSTaH sa tatpuraprabhoH prAsAde sakalapurakSobhakaramatuccha lalitaM kalakalamAkarNya tajjJAnAya preSitaH kospi kSaNAdAgatya kumAramAha, yathA- 'etatpuraprabhoH sUra(sena) nRpateH prANebhyo'pi priyA raterapyadhikarUpA catuHSaSTikalAkauzalavatI bandhumatI nAma tanayA kenA'pyapahRtA, tenAyaM tumula' iti / tatazcintayati kumAraH - aho !! asmAkamiha tiSThatAmapi sA kenApyapahRtA, cente
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadetatsaMvaditaM yadabhihitaM kenApi - 19 +6 " sannihiyANaM vibhogadrANaM na kamaliNI jAyA / sAlUrANaM dUrA-gayA vi bhuMjaMti taM bhramarA // 1 // ityAdi cintayan gataH kumAraH svasthAnaM / itava bahudhA vilokitA'pi na kacitprAptA vArttA'pi kanyAyAH, tatastadviraheNa vyAkulIbhUte vilapati nRpatau mantriputreNa zrInandanenoktaM- 'he deva ! ana pure vaideziko'styekaH kalAvAn sa nirdravyo'pi paramaizvaryavAn dAtA bhoktA ca iti vidyAsiddhaH sambhAvyate iti sa pRcchayate / tataH sambhAvanayA'pISaducchravasitena rAjJA matitilakapramukhapradhAnapuruSaH sAnunayamAnAvitastatra kumAraH, sabahumAnaM dRSTaH pRSTavocitaM kuzalAdi / tato rAjJA'diSTena zrInandanena bandhumatIsvarUpaM pRSTaH kumAracintitavAn"vyasanAttabhyarthitArtha jIvitaM cedapi vrajet / yAtu yAtu phale lAte, zAleH zoSo na duHkhakRt // 1 // 'kasya na syuH priyAH prANAH 1, lakSmIH kasya na vallabhA ? | satAmavasare prApte, dvayametattRNAyate // 2 // " iti vicintya 'deva ! mahatsAdhye'pyasminkArya yadi devasya mayi sambhAvanA ? tarhi dazadivasamadhye cetkanyAM nAnayAmi tarhi jvalajjlanaM pravizAmI ti pratijJAM cakAra kumAraH, tato rAjJA sammAnya visRSTaH / svasthAnaM prAptaM vidhismRtA vidyA taM prAha- atraiva bharate vaitAyagirau paJcaviMzatiyojanocaiH rajatamaye gandhasamRddhanagare maNikirITo vidyAdharaH, tena nandIzvarayAtrAM kRtvA valamAnena rUpamohitena bandhumatI hRtA, sa samprati gaGgAtaTe ghavalakUTagirau tasyAH pANigrahaNasAmagrIM kurvannasti, ehi tatra yAmi iti / evaM bhavatviti pratipa | vimAne nivezya vidyAdevatayA kumArastatra nItaH / tatra pariNayanasAmagrIM kurvANo hakitaH kumAreNa maNikirITa:- re ! kimAradhaM ? taska ramarocitaM / tataH pravRttaM dvayordivyAsairyuddhaM tatassarvathA'jeyaparAkramaM kumAraM jJAtvA tyaktAhaGkAraH praNataH khecarA. tato dvayormaitrI. vidyA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dharaprArthitaH kumAro bandhumatIsahito vaitADhathe gtH| tadgauravaNa kiyanti dinAni sthitH| tato dazamadine vidyAdharaiH parivRto bandhumatI | lAtvA nandipure mahAmahotsavena gataH / tato guNAkRSTacittena sUrasena nRpatinA dattA svasminmanuraktAM bandhumatI pariNItavAn / kAlena 3pitrA itenAhUto dazasahasrANi gajAn-dazasahasrANi sthAna-lakSaM azvAn-koTidvayapadAtIn datvA sUrasenanRpeNa visRSTo bandhumatyA saha vijayasenena rAjJA kArikhapravezamahotsavA svapuramA anyadA zrIvijayasenanRpo bhAryAmAlatI-putrapurandara-vadhUvandhumatyAdibhiH sahAntaraGgamupamitikathopadezaM zrIvimalabodhakevalimukhAn zrutvA gRhItagRhivatamanicchantamapi purandara kumAra rAjye nivezya mAlatIyutastatsamIpe , dIkSAmAdAyotpancakevalaH kaivalyamalabhata / purandararAjA tu nyAyena rAjyaM pAlayananyadA gavAkSe purIM pazyaMstaM pUrvaparicitaM vighaM unma E dhUlidhUsaraM lokateSubhihanyamAnaM caturdikSu dhAvantamupalakSya duHkhI jAtaH, tato vidyAM smRtvA 'atrajJAM kurvan mayaivAyaM grahilIkRta' iti / | tanmukhena jJAtvA tAM bahuzo'bhyarthya vipraM sajI cake / tataH zrIpurandaranRpo'pi ciraM rAjasukhamanubhUya bandhumatItanayaM zrIguptaM rAjye saMsthApya bandhumatyA saha vimalabodhakelisamIye dIkSA jagrAha / bahuzruto gurvAdezAdekAkipratimayA viharan kacidupagrAmaM pretavane grISme madhyAhe nirAvaraNamAtApanAM karoti / tadA ca pUrvapramathitapallIpatinA smRtaprAparAbhavena rAlAdigarbhazaNatRNAdinA taM veSTayitvA'miH groddiipitH| taM copasagai titikSamANaH zukladhyAnAminA tatsparddhayeva nirdagdhasakalakarma(malo)jAlo'ntakRtkevalI siddhaH / pallIpatistu mahApApa iti || 5 sarvaparivAreNa nirvAsitA kvApi rajanyAmandhatamase'ndhakUpe patitaH khadirakIlakaprotajakadraudrapariNAmaH saptamapRthivyAmRtkRSTAyurapratiSThAne | samutpanaH / bandhumatyapi ca tI tapastaptvA siddhA, iti purandaracaritaM samAptam / / tadevaM yathA yogyasya purandarakumArasya dattA vidyA saphalatAM gatA, ayogyasya tu viprasya anarthaphalA saJjAtA, evaM sUtrArthAvapIti || ThuriTIALkA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAvya yogyasyaiva tau deyo, na tvayogyatya, bahutamadoSasambhavAditi gAthArthaH / / 26 // athAmumevA ghaTAntena dRDhayannAha... Age rahe lihile, jahAjalaM taM baliNAsaha / iya siddhaMtarahassaM, appAhAraM viNAsei / / 27 // ___ vyAkhyA-yathA Ame-aparipakva ghaTe nikSipnaM jalaM tameva ghaTaM vinAzayati, bhUmigamanAdibhyaH svayamapi torya vinazyatItyapi draSTavya, evaM siddhAntarahasyamapyalpAdhAra tucchaprANilakSaNaM dIrgharogonmAdAdibhyo vinAzayati, svayamapi tatsiddhAntarahasyamupahAsAprItyAdibhyo vinazyatItyatrApi svayaM jJeyamiti gAthArthaH // 27 // ___yogyenApi ziSyeNa jJAnaM jighRkSatA 'mama tathAvidhA medhA nAstyato nedaM mayA gRhItavya' iti na cintanIyamityAha mehA huja na hoja va,loe jIvANa kmmvsgaannN| ujoo puNa taha vi hu, nANammi sayA na mottvyo||28|| ECo vyAkhyA--"loe"tti asmin loke karmavazamAnAM jIvAnAM medhA-buddhiH, karmakSayopazamasadbhAvAt kasyacidbhavettadabhAvAt kaskheM cinna bhavedvA, tathApyudyogaH punaH-udyamaH punani'dhyetavye sadA-nirantaraM na moktavyaH / ayambhAvaH karmaniraiva hi sAdhyA, sA ca prajJAyata itarasya ca zrutAdhyayanaM vidadhataH sampadyata eva, tato'lpamedhasA'pi 'mama na krizcidAgacchatI'tyuddhemato'dhyayanaM sarvathaiva na | moktavyamiti gAthArthaH // 28 // nanu yadi pratidinaM zlokadazakaviMzatyAdikaM kizcitpaThatAmAgacchet tadA'dhImahi, yadA tu sakalenApi | dinAdinA padAdimAtrameva kizcidAgacchet tadA kiM tenetyAzaGkayAha--- 4 jaivi hu divaseNa payaM, dharija pakveNa bA siloga'ddhaM / ujjomA muMcasu, jai icchasi sikkhiuM naannN||29||| OM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA -- yadyapi divasena samastenA'pi padaM dharati-avatiSThate, pakSeNa vA zlokArddhamavatiSThate, tathApyudyogaM mA muca, yadIcchasi zikSituM jJAnaM / iyamatra bhAvanA - yadyapi dinAdinA padamAtramevAgacchati tathApi bahunA kAlena tadbahu sampadyate karmanirjarA ca saJjAyate, ataH zrutajJAnamicchanA sarvadevAdhyetavyam, yataH" yojanAnAM sahasraM tu zanairyAti pipIlikA / agacchanvainateyo'pi, padamekaM na gacchati / / 1 / / " iti gAthArthaH / / 29 / / atrArthe sUtrakAra evaM dRSTAntamAha jaM piccha accheraM, taha sIyalamauyaeNa vi kameNa / udaeNa vi girI bhinno, thovaM thovaM vaIte // 30 // vyAkhyA -- yat - yasmAtprekSadhvamAtharya, yaduta - ' tathA ' tena lokaprasiddhena prakAreNa zItalamRdunA'pi stokaM stokaM vahatA'pi, eva | satrApyapi zabdaH sambandhanIyaH, udakena nadyAdisambandhijalena krameNa girirbhinnaH sarvajanaprasiddhaM caitat / evamatrApi nityaM stokaM stokaM paThantospi kAlena zrutarahasya girimedino bhavantItyupanaya iti gAthArthaH // 30 // uktaM grahaNavidhidvAraM, sAmprataM 'guNAzca ke ? tasyeti caturthadvAramabhidhitsurAha sUI jahA sasuttA, na nassai kayavarammi paDiyA tri / taha jIvo vi saluto, na nassai gao vi saMsAre // 31 // vyAkhyA--yathA sUciH samUtrA-chiyotasUtra nirmitadavarakA kacavare patitA'pi na nazyati / davarakadarzanAnusAreNa punarapi gRhyata | iti bhAvaH / tathA jIvo'pi satraH- paThitasiddhAntaH azubhakarmodayavazAtpatitaH san saMsAre gato'pi na nazyati / pUrvAdhItasyaiva zrutasya mahAtmyAtpunarapyAkSiptabodhilAbhAdibhAvaH stokakAlenaiva sidhyatyeveti bhAvaH iti gAthArthaH // 31 // atra vyatirekamAha
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUI vijaha asuttA, nAsai reNummi nitraDiyA loe| taha jIvo tri asunto, nAsai paDio bhavarayammi // 32 // vyAkhyA -- yathA asmiloke cirapi anutrA - chidrAprotasUtratantuH reNumadhye nipatitA nazyati, tathA jIvo'pi asUtro-nadhItasiddhAnto'zubhakarmodayavazAdbhavarajasi patitassannazyati prabhraSTabodhilAbhAdibhAvo duHkhAnyanekAnyapyanubhavatIti bhAvaH, iti gAthArthaH // etena ca jJAnasya bodhilAbhAkSepakatvameko guNa uktaH, idAnIM tu tasyaiva cAritrazodhakatvaguNamAhajaha AgamaparihINo, vijjo vAhissa na muNai tigicchaM / taha AgamaparihINo, caritasohiM na yANei // 33 // vyAkhyA -- yathA Agamena - AtreyAdiRSipraNItazAstrAdirUpeNa, parihINo-rahito vaidyo vyAdhe-rvarAdirogarUpasya cikitsAM apagamopAyarUpAM na "muNa "tti prAkRtalakSaNena jAnAte "rzo jANa - muNI" iti muNAdeze jAnAti / tathA Agamena - kalpavyavahArAdirUpeNa parihINassAghurapi aticAramalakkinnasya cAritrasya zuddhi (zodhiM ) - prAyazcittapradAnena nirmalIkaraNalakSaNAM na jAnAti, nyUnAdhikaM prAyazcittaM davA AtmAnamAlocakaM ca saMsArabhAjanaM karotIti bhAvaH, iti gAthArthaH ||33|| atha jJAnAdapi pradhAnavastveSa na kiJcidastIti darzayatikiM etto laharaM, accherataraM va suMdarataraM vA / caMdamiva savvaloyA, bahussuamuhaM paloyaMti // 34 // vyAkhyA--- kimetasmAn -jJAnAlaSTataraM - zobhanataraM 1, na kiJcidityarthaH / athavA Azcarya - cittavismayarUpaM prakRSTamAzcarya mAtharyataraM, janakaM vastvayupacArAdAzcaryataraM tadapi jJAnAdanyarika 1, na kimapIti bhAvaH / caturdazapUrva vidAmanuttarasurazarIrebhyo'pyutkRSTatarapudgalaprakalpitazailAnalAdya skhalitahastamitA''hArakazarIrakaraNAdizaktihetutvAjjJAnamevotkRSTAzcaryanidhAnaM nAnyadityAzayaH / yadi vA suSThu de
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ darpayati-harSa nayati dRSTaM satsarvalokAniti nirutyA sundaraM, prakRSTa sundara-sundarataraM / 'laSTatara mityanena sAmAnyazobhanataraM vivakSitaM, | sundarataraM tu yathoktakharUpamityato'sya bhedaH / tataH sundarataramapi jJAnAdanyatki?, na kinycidityrthH| kathamidaM jJAyate ? ityAha| yatazcandramiva bahuzrutamukha sarve lokA antaHprasarpatpracurabahumAnanibhRtacetasaH prasphArita dRzaH pralokayanti, tato loke puruSatvAdidharmasAmye|'pi zeSapadArthebhyaH svAdhAre prakarSavadgauravAdhAnakAraNatvAjJAnameva laSTatarAdisvarUpaM, nAnyaditi / athavetthaM vyAkhyA-candramiva sarva| lokA bahuzrutamukhaM pralokayanti, kimadhyavasyantaH ? ityAha-kimetasmAdahazrutamukhAlaTataramAzcaryataraM vA sandarataraM vA ? ityevaM yojanA kAryeti gAthArthaH / / 34 / / atha prakRSTakarmanirjarAkAraNaM jJAnameva, nAnyaditi darzayannAha| cha'hamadasamaduvA-lasehiM abahussuassa jA sohI / etto u aNegaguNA, sohI jimiyassa nANissa // 35 // vyAkhyA-'SaSThaminyupavAsadvayasya sAmayikI saMjJA, 'aSTama'muvAsatrayasya, 'dazama supavAsacatuSTayasya, 'dvAdazama bhUpavAsapaJcakasya / 18 idaM ca pakSamAsakSapaNAderupalakSaNaM / tatazcataiH SaSThoSTamAdibhiH kriyamANairabahuzrutasya-agItArthasya yA zuddhiH-karmamalApagamarUpA sampadyate, | etasyAH zuddhassakAzAttu anekaZNyate ityanekaguNA zuddhirbhavati, atibavItyarthaH / kasya ? ityAha-'jJAninoM gItArthasya / kathambhUtasya !, | jimitasya-udgamAdidoSavizuddhAhArabhojina ityarthaH / agItArthoM hi dravyAdisvarUpamavidana svAgrahagrastastakimapi vikalpayati vakti vidadhAti(vA), yena bubhukSAdikaSTaM sahamAno'traivAnarthalakSANyApnoti mRtazca bhramatyanantaM saMsAraM, zuddharabhAvAt / gItArthastu yathAvadravyA| dikharUpaM pirdastatkizcidAcarati yenAtraiva sarvajanapri(pUjanI)yo bhavati, paratrApi ca na spRzyate'pAyalezenApi prApnoti ca sarvasukhasaPmpadaH, tathAvidhazuddhisadbhAvAt / yaduktaM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ " m .. . WA . . "jaM annANI kamma, rakhavei bahugrAhiM vAsakoDIhiM / taM nAgI tihiM gutto, kha vei UsAsamitteNaM // 1 // " iti bhAvaH, iti gAthArthaH // 35 // atha jJAnasyaiva sUkSmAdipadArthajJAtRtvalakSaNaM guNamutkIrtayannupadezamAha--- nANeNa savabhAvA, najati suhumabAyarA loe / tamhA nANaM kusaleNa, sivizvayadhvaM payatteNaM // 36 // vyAkhyA-asmilloke sarve bhAvAH mUkSmA bAdarA vA bAnenaiva jJAyante, nAnyathA / tasmAskuzalena prayatnena jJAnameva zikSaNIyamiti / gAthArthaH / / 36 // atha jJAnasyaivAkAraNacandhutAdiguNAnAha--- nANamakAraNabaMdhU, nANaM mohaMdhadhAradiNabaMdhU / nANaM saMsArasamuha-tAraNe baMdhuraM jANaM // 37 // 18 iha sarve'pi 'kAraNAdyandhutAmeti dveSyo bhaya ti kAraNAt / arthArthI jIvaloko'yaM, na kazcitkasyacitpriyaH // 1 // "| MI idaM tu jJAnaM akAraNenaiva-kAraNApekSAmantareNaiva arthAvAptyanarthaparihArayormahAsAhAyyadAnataH sarvajIvAnA bandhuriva bandhuH, tathA jJAnaM | mohAndhakAradhvaMse sAdhye dinabandhuH, sUrya ityarthaH / tathA jJAnaM saMsArasamudratAraNe bandhuraM-pradhAnaM yAnaM-yAnapAtramiti gAthArthaH // 37 // 4 atha aihikAmuSmikaguNAnAmapi jJAnameva sAdhakamiti sadRSTAntaM didarzayipurAha| vasaNasayasalliyANaM, nANaM AsAsayaM sumittavya / sAgaracaMdasta va hoi, kAraNaM sivasuhANaM ca // 38 / / / vyAkhyA-vyasanazataiH zallyitAnAM antaHpIDitAnAM jJAnamevAzvAsaka-tanistaraNopAyapradarzakatvena svAsthyajanaka / kimiva ?, Paa sumitramivetyanena jJAnasyaihiko guNo darzitaH, pAratrikamAyAha-bhavati kAraNa mokSasukhAnAM ceti / kasyeva ?, sAgaracandrasya yathA, kA!
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dra punarasau sAgaracandra iti cen ? ucyate-- _ iha zrIbharate malayapure amRtacandrarAjJazcandrakalA[rAnI] kukSizuktimauktikaM sAgaracandraH kumAraH, so'nyadA kasyApi karAt paJcazatyA madInArarimA gAthA jagrAha, yathA-"appatthiyaM ciya jahA, ei duhaM taha suhaM pijiivaannN| tA muttuM sammohaM, dhamme ciya kuNAha paDiyadhaM // 1 // " iti / sa kumAro'nyadA krIDAvane gataH, kenApyapahatA, svaM samudre patitamadrAkSIt / tatazcataH kallolerito matsyapuchairAhanyamAnaH kASThakhaNDamavApya navamadine'maradvIpamavApya nAlIkaranIrAbhyaGgArikamapi jAtasvAsthyaH phalavRtti kalpayan gAthArthasmarapona sadAya mAtApitaviyogavanavAsAdidukhamasadiya gaNayaMstatra kApyaraNyoddeze divyAkRtimekAM kanyAM 'bhavAntare'pi sAgaracandro bhartA bhUyA'diti zrAvaNAM kRtvA AmrazAkhA'valambitapAzabaddhakaNThA ma kAmAM pAza chiyA'rakSat / atrAntare ko'pi vidyAdharassamAyAtaH, sa taM kanyAsvarUpamapRcchat , kathitaM ca kumAreNa yathA jJAtaM tat / tataH sa pAha-bho ! mahAtmaMstvayA'smAkaM mahopakAraH kRtaH kanyAM rakSatA / tataH kumArAnuyuktaH khecaraH kanyAsvarUpamAha-yathA'sminnamaradvIpe'marapure bhuvanabhAnU rAjA, candravadanA priyA, kamalamAlA putrI kalAkuzalA / sA ca sAgaracandraguNAn zrutvA tatpANigrahe kRtapratijJA, tatastatpitA yAvattatsambandhaM karoti tAvatsusena vidyAdhareNa tadrUpamohitena sA'pahRtA, atra pradeze sthitena kanyAmAtulena amitatejasA sA vilapantI dRSTA, tasmAdAcchidya cAtra muktA, yuddhaM ca kRtvA mAlA, sa cAhametassA maatulH| atrAntare kathamapi saMgrAma jJAtvAmitatejaso mAtA vidyullatA zazivegamukhyA bhrAtarazca sasainyAssamAyAtAH, katA sarvairanyonyacitA prtipttiH| atha vidyAlatA sAgaracandraM dRSTA sAnandaM prAha "ka: kalpapAdapo ratra-nidhiH ko vA sudhArasaH / ananta phalado labdho, yogaH satpuruSairyadi // 1 // "
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho!! so'yaM jagallaGghanajaGghAlayazampracAraH zrIamRtacandranRpAtmajaH zrIsAgaracandrakumAraH, yo'smAbhinandIzvare yAtrAyAM gacchatadbhirmalayapure purA krIDana dRSTaH / etaccAkaye kamalamAlAdyAH sarve'pyamRtastrAtA idocchvasitAH / tataH kanyAmAtAmahI-mAtulAbhyAM vidyuEMIlatA-'mitatejomyAM dattA kamalamAlAM vistareNa pariNinye kumAraH, tAmyAM kRtAgrahazcAmarapure gataH zvazureNa kAritapravezotsavaH sgaurv,| tayA saha tatra vilasansukhaM tiSThati / anyadA rAtrau sukhanidrAyAM prasuptaH kumAraH, prabuddhazca prAtaH kasyacigireH zilAyAM svaM pazyati / sAtatazcAho !! sA vAsavezma-divyazayyA-kamalamAlA-campakramAlAdisakhasAmagrI ?ka ceyaM vikaTATavI-kharagirizilA-zvApadasa sAmagrI ? iti kSaNacintAcAntacetAH punazca tAM gAthAM smaranagAMgatAyatcatrATavyAM bhraman kvacidazokatarutale kAyotsargasthita munimekaM dRSTvA taddarzanAdeva sajAtavivekaH praNAmapUrva 'sAgho! saMsAre kiM jIvena kArya ? iti vinayenApRcchat / munirapi pAritotsargo hai dharmAziSa dayA pAha-zRNu bho bhadraka ! tAvatsarvaH sukhArthI jantuH, tacca prAryamAnamapi na dharmAdRte, dharma evArthakAmamokSANAM hetuH, ataH sa eva prayatnena kaaryH| samyaktvaM ca tanmUlaM, tacca devagurutatvazraddhAnarUpaM, teyAM ca "sarvajJo jitarAgAdi-[doSastrailokya pUjitaH / yathAsthitArthavAdI ca, devo'hana paramezvaraH // 4 // " yogazAstra 2 pra0] ityAdikamanvayavyatirekAbhyAM svarUpamiti / tato munivacanAddevA| devAdisvarUpaM jIvAjIvAdisvarUpaM ca jJAtvA mithyAtvaM vyutsRjya samyaktvamAdRtya punaryAvakizcitpRcchati kumArastAvanmunistiro'bhUt / atha sunerdharmopakAraM smarantaM re re !!! samaravijayakumArastava ruSTaH' iti truvANA caturaGgacamastaM sarvato'veSTayat / tato mAthArthasmaraNena tAmApadamagaNayabhijabhujaujasA kasyApi rathaM sAyudha gRhItvA tatsanyamabhAMkSIt / tataH svayaM saMgrAmaM kurvansamaravijayastadrathamAruya kumAreNa kezeSu gRhItastameva zaraNaM prapannazcaraNayolagnaH / atrAntare kApi strI samAgatya kumAraM pAha-bho mahAnubhAva ! kuzavarddhanapure kamalaca
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndranRpo'marakAntA priyA, tayo vanakAntA priyaputrI pariNatajinaracanA tava guNAn zrutvA tvatpANigrahe pratijJAmakArSIt / zailapurezasudarzananRpaputreNa samaravijayena tvatpratipakSeNa mAryamANA'pi na labdhA, tataH svayaM caturaGgasainyena maNDalasImni sthitvodhAne krIDantI sA | nipuNairapahatA vilapantI, ahaM tu tasyA dhAtrI snehenAyAtA, atra ca svaM pRSTaH pratyabhijJAto yodhitazca, tasmAnmocayitvA tAM pariNIyA. nagrahANeti / tatassamaravijayastAmAnIya kumArAya dadau / sa ca saMkSepeNa tAM pariNItavAna , samaraM ca sambhASya visaSTavAn / samaravija yAdgRhIte rathe tayA sahArUDhastasyAH puraM prati vajan kvacidraNadveNuvINaM dUrato gItamazrauSIt / tataH sarathA priyAM tatra muktvA'grato gacchan hai vananikuJja saptabhUmikaM prAsAdamadrAkSIt / tatrArUDho gItAdiparaM saubhAgyasAraM kanyApaJcakaM dRSTvA vismitaH / tAbhizvAbhyutthAnAsanAdi nopacaritastatsvarUpamaprAkSIt , tAmirA-zailAye nidhAramA tI siMhanAdaH, sArA kanakadhI-campakazrI-rambhA-vimalA tArAkhyAH paJca 4. putryo kya, pitrA pRSTena naimittikenAsmAkaM tvaM varaH prokto'syAmaTavyAM tatra prAptizca / tato'tra prAsAdaM kArayitvA pitrA vayamatra muktAH / tato'smadbhAgyena tvamantrAyAtaH, kuru zIghramasmatpANigrahaNaM, ityAkarNya kumAraH savismayo gAthArtha smRtvA tAsAM pANigrahaNamakarot , tAvatA na prAsAdo na tAH kanyAH, kintu svaM bhUmau pazyati, rathe gatazca tamapi priyAzUnyaM pazyati / tato viSaNNo gAthArtha bhAvayan yAvadana to'vyAM yAti tAvacchrIjinaprAsAdaM ratnamayapratimAmaNDitaM dRSTyA bApyAM kRtasnAnaH kamale: pAramezvarIM pUjAM kurvana pratyAsannasumaGgalA. 4 purIkhAminA sudharmanRpeNa pitumitreNa pUjArtha tatrAyAtenopalakSitaH, pitrA sahAyAtA sundarI kanyA naimitikoktaM sAgaracandraM varaM dRSTvA | pramuditA / atrAntare siMhanAdavakI putrIpaJcakaM lAtvA tatra prAsAde samAyAtaH, kumAreNa pUjAM kRtvA pRSTaH prAha-kumAra ! jalavitaTemiOM tatejA vidyAdharo yaH pUrva tvayA dRSTaH kamalamAlAmAtulaH, tasya kamalotpalau dvau putrau, tatra kamalena bhuvanakAntA rathasthA apahatA, saca
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ BUMARIMARS . 4 pm BREAK vatAhaye gataH, utpalena tvaM bhUmau kSiptaH, prAsAdaH svavidyayA'dRzyI kRtaH kanyApaJcakaM cApaita, ahaM ca sampratyeva taM hatvA kanyApazcakaM lAtvA'trAyAtA, ityAkarNya kuSitaH kumAraH kathazcitsudharmanRpoparodhena sundarIkanyAM pariNIya vaitAdathe vimaladvArapure siMhanAdakRtotsabo gaat| tatra siMhanAdadattA bahavidyA asAdhayata / tato vidyAbalena mahatI prauTImagAta / tato'mitatejA bhavanakAnta tAM mArAya samarya | svapatra yoraparAdhamakSamayata, svabhAgineyIM prathamapatnI kamalamAlAM cAnIya dadau / tataH kamAraH sarvAH kanyAH summIlya vidyAdharaparivatA svaM puraM mahAmahotsavenAgAt , tataH kumAraH paJcavidhasaukhyAnyanubhayati / anyadA tatra purodyAne bhuknacandra kevalI samavastaH, taM ca rAjA saparikaraH praNamya dezanAntare idamapRcchan , yathA-bhagavan ! sAgaracandrakumAraH kenApataH1, zrIkevalI prAha-mahAvidehe dvau bhrAtarau | hai| vaNiputrau, tatra jyeSThasya bhAryA'tisnehavatI bhartari, anyadA jyeSThe aAmAntaraM gate laghIyasA hAsyena bhrAtRjAyA proktA, yathA--bhrAtA pathi caurauryApAditaH, tat zrutvA [sA] mRtA, laghoH pazvAnApo'bhavata, kAlena jyeSThaH samAyAtaH, jJAtatatmvarUpo laghIyasA zAmito'pi na kSamate, sakrodhastApaso bhUtvA'sureSatpannaH / laghuH zrIjinadharma zrutvA pravajitaH / pUrvavairaM smRtvA tenAsureNa zilA zirasi muktvA | *mAritaH prANatakalpe gataH / asuraraH saMsAra bhAntyA punarasuro jAtaH / dvitIyaH prANatAcyutvA tava putrassAgaracandramtenAsureNApahRtaH pUrva | vairAda , pUnarimekamupasarga kariSyati, tatassAgaracandrAdodhamavApsyati / iti pUrvabhavasvarUpaM zrutvA saJjAtajAtismRtirmantribhiranekathA vAryaFmANo'pi putra rAjye saMsthApya pitRbhyAM yutaH kalatramantrisAmantAdiparivRtaH prabajitaH / tato gAthAmAtramapi jJAnaM mamAzvAsakaM jAtaM, tannUna bahulaskhAsya mahAtmyaparyanto nAstIti vicintya vizeSataH paThan caturdazapUrvI jaatH| tataH pAlitadIrghavataparyAyaH, prAnte pAdapopagamanastenaivAsureNa vaikriyavajratuNDapakSisiMhagajAdirUpairupasargito'pyakSubhitacittaH, punaH zAntibhUtena tenaivAsureNa prazaMsitaH prAptakevalajJAno mokSamagAt | wnlvnmALAIM................. more
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsAgaracandraH / asuro'pi jAtasaMvegaH samyaktvaM pratipadya gataH kramAnmokSaM yAsyati / zrIamRtacandraprabhRtisAdhusAdhvIvarge kenApi suralokaH kenApi siddhisukhaM prAptamiti zrisAgaracandracaritaM samAptam / tadevaM sAgaracandrasyevAnyeSAmapi jJAnaM vyasaneSvA zvAsakaM zivasukhakAraNaM ca bhavatIti bhAva iti gAthArthaH // 38 // punarbhavantareNa tasyaiva guNamAha- pAvAo viNiyattI, pavattaNA taha ya kuslptrkhmmi| viNayassa ya paDivantI, tinni tri nANe samaprpati // 39 // vyAkhyA -- pApAdvinivRttiH, tathA pravarttanA kuzalapakSe- dharmamArga, vinayasya ca pratipatti-rAzrayaNaM, ete trayo'pi guNA jJAne eva sati 'samApyante' samarthyante - paripUrNA bhavanti, tadabhAve tu kecit kacitkiyanto'pi kathaJcidbhavanti, tathApi te'sampUrNatvAdviDamba raafrica iti gAthArthaH || 39 || jJAnaguNAnAmanantatvAtsAmastyena bhaNanAsAmarthya mupadarzayannAha - gaMgAe vAluaMjo, miNija uliMci [uM jo ] UNa (?) samattho / hatthauDehiM samudaM, so nANaguNe bhaNijA hi // 40 // surer - yo gaGgAyA vAlukA minuyAt, samudraM ca hastapuTairullaJcituM yaH samarthaH, sa eva jJAnaguNAn sarvAnapi bhaNet, nAparaH / gaGgAbAlukA saMkhyAnAdivatsamastajJAnaguNabhaNanamatizayajJAninA'pi kartumazakyamiti bhAva iti gAthArthaH // 40 // iti jinapativAcA jJAnamAhAtmyamuce- jagati janitacitraM sarvabhavyAH / vibhAgya / yadi hRdi zivasaukhyeSvasti kAGkSA kutazcittadati sakalayanAjjJAna me cArjayadhvam // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe (dvitIyaM) jJAnadvAram 2 |
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ athopaSTambhadvAraM vibhaNipuH pUrvadvAreNa saha sambandhagarbhA gAthAmAhaBA AhAravasahivatthA-iehiM nANINuvaggahaM kujA / jaM bhavagayANa nANaM, deheNa viNA na saMbhavai // 41 // ____ vyAkhyA--AhArAdibhirjJAninAmupagraha-upaSTambha kuryAt / kutaH ? ityAha-yava-yasmAdbhavagatAnAM jIvAnAM jJAnaM dehena vinA na sambhavati, siddhAnAM tu bhavatIti vishessnnaashyH| atra ca 'jJAninAmAhArAdibhirupaSTambhaH kartavya ityuktamiti dvAraddhayasya sambandhaH kramabhaNanakAraNaM ca bhUcitamiti gAthArthaH / / 41 / / // nanu yadi bhavasthAnAM jJAnaM dehamantareNa na sambhavati tarhi jJAninAmAhAradAne kimAyAtaM ? ityaahhai| deho ya puggalamao, AhArAihiM virahio na bhave / tayabhAve na ya nANaM, nANeNa viNA ko titthaM ? // 42 // ___ vyAkhyA -- devazva-jIvacharIraM pudgalamayatvAdAhArAdibhirvirahito na bhavati, vizIryata evetyarthaH, vanaspatyAdiSu tathaiva darzanAn / 3 tadabhAve-dehAbhAve ca jJAna nAstItyuktameva / mA bhUttahi jJAnamapItyAha-jJAnena vinA kutastIrtha sAdhyAdirUpaM ?, na kutazcidityarthaH, | tanmUlavAttasyeti gAthArthaH / / 42 // na cAhArAdigRddharasmAbhiridamudhyata ityAha--- & eehiM virahiyANa, taniyamaguNA bhave jai smggaa| AhAramAiyANaM, ko nAma pariggahaM kujA ? // 43 // ____ vyAkhyA---etairAhArAdibhirvirahitAnAM sAdhUnAM yadi taponiyamAdayo guNAH samagrAH-paripUrNA bhaveyustadA AhArAdInAM, Adi15 zabdAvalapAtrAdInAM, parigraha-svIkAra ko nAma kuryAt ?, prArthanAlAdhavaparyaTanAdikaSTasAdhyatvAtteSAM parigrahaM na kazcitkuryAdityarthaH, na
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ caitadasti, atastaponiyamAdiguNotsarpaNAyaivAyamupadezo na gRddhayeti bhAva iti gAthArthaH // 43 // tasmAdyadiha paryavasitaM tadAhatamhA viNA samma, nANINamutraggahaM kuNateNaM / bhavajalahijANavataM, pavattiyaM hoi titthaMpi // 44 // vyAkhyA--- 1- yasmAdanantaroktanyAyenAhArAdyabhAve tIrthamucchidyate, tasmAtsamyagvidhinA jJAninAmAhArAdibhirupagrahaM kurvatA prANinA avajalapA vIrthamiti bhavatIti gAthArthaH // 44 // tadevamAhArAdinA dAnapravRtti vyavasthApya tadAnavidhyAdi pratipAdanArtha dvAragAthAmAha - kaha dAyageNa evaM dAryavvaM ? kesu vA vipatsu ? / dANassa dAyagANaM, adAyagANaM ca guNadosA // 45 // vyAkhyA - kathaM dAyakenaitadAtavyamiti vAcyam, tathA keSu pAtreSu taddAtavyamityapi bhaNanIyam, tathA dAnasya dAyakAnAM ye guNAH syuradAyakAnAM ca ye doSAssambhavanti te ca vaktavyA iti gAthArtha: / / 45 / / tatrAdyadvAramadhikRtyAha AsaMsAe virahio, saddhAromaMcakaMcuito / kammakkhayaheuM ciya, dijA dANaM supatesu // 46 // vyAkhyA----AzaMsayA iha parabhavagataRddhyAdiprArthanarUpayA virahitaH zraddhayA AhArAdidAnotsAhalakSaNayA, romAzca eka kaJcukaH, sa jAto'sya sa romAJcakaJcukitaH / karmmakSayahetoreva dadyAt dAnaM dAyaka ityekaM dvAraM / keSu tadAtavyamiti dvitIyamAha-zobhanapatreSviti gAthArthaH // 46 // tAnyeva supAtrApyAha AraMbhaniyattANaM, akiNatANaM akAraviMtANaM / dhammaTThA dAyavvaM, gihIhiM dharane kayamaNANaM // 47 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAR vyAkhyA-ArambhanivRttebhyaH, aphrINagyaH-mUlyena vasAhArAdyagRhadbhyaH, tathA Arambha krayaM vA'kArayadbhyaH, dhammeM kRtamano-| kAbhyaH, sAmarthyAn sAdhubhyo gRhimirdhArtha dAnaM dAtavyamiti gAthArthaH // 47 / / 5 nanu yathoktaguNebhya eva sarvamapi dAga kAya, usa vizidanyA pIlAyAyAya-... &| iya mokkhahe udANaM, dAyav suttavapiNayavihIe / aNukaMpAdANaM puNa, jiNehiM savvattha na nisiddhaM // 48 // # vyAkhyA-- iti-uktaprakAreNa dAyakagrAikaguNAnveSaNalakSaNena sUtravarNitavidhinA va deyavastugatodgamAdidoSavizuddharUpeNa yadeva | jJAnAdiguNayuktebhyaH sAvAdibhyo mokSaheturdAnaM dIyate tadevetthaM dAtavyaM, anukampAdAnaM punarjina-stIrthakRdbhiH sarvatra romAJcAdizUnye'pi dAyake vanIpakAdAyapi pAtre udgamAdidoSAvizuddhe'pi deyavastuni na niSiddhaM, anukampAmAtraprAdhAnyAdeva tasyeti / yathA ceha tIkadgaNadharAdibhyo dIyamAnaM dAnaM AnantaryeNava mokSahetuna tathA'nukampAdAna, pArampayeNaiva tasya mokSakAraNatvAta , itIdamiha mokSahetutvena vivakSitamiti gAthArthaH // 48 / / athAnuSaGgata eva dAtRnprotsAhayannAhaDA kesiMci hoi cittaM, vittaM annesimubhayamannesi / cittaM vittaM pataM, tinni vi kasiMci dhannANaM // 49 // vyAkhyA--kepAMcidAnazraddhAlUnAM cittameva kevalaM bhavet , na vittpaatryogH| anyeSAM ca vittameva syAt , na cittapAtrayogaH / hai| anyeSAM cobhayaM cittavittalakSaNa syAt, na pAtraM / cittaM vittaM pAtramiti trINyapi kepAzciddhanyAnAmevAdbhutaputhyodayenaiva bhaveyuriti OM gAthArthaH / / 49 // atha tRtIyadvAramAzrityAha +*
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ AroggaM sohaggaM, ANistariyaM maNicchio vihavo / suraloyasaMpayA vi ya, supattadANA'varaphalAI // 50 // vyAkhyA-ArogyaM saubhAgyaM Ajaizvarya manISito vibhayo-dhanaM devalokasampadapi ca, etAni supAtradAnasthAparANi-mokSApekSayAzAntarAlavatIni phalAni, paraM tu phalaM mokSameveti gAthArthaH / / 50 // tadeva dAnasyotkRSTaM phalamupadarzayannAha dAuM supattadANaM, tammi bhave ceva nivvuA ke vi / anne taiyabhaveNaM, bhottUNa narAmarasuhAI // 51 // ___ vyAkhyA-kecittathAvidhAlpakarmANaH supAtradAnaM datvA tasminneva bhave nivattA:-siddhAH, anye ca narAmarasukhAni bhuktvA mA tRtIyabhave siddhA ityarthaH // 51 // dAnadAturguNAneva sadRSTAntamAha jAyai supattadANaM, bhogANaM kAraNaM sivaphalaM c| jaha duNha bhAuANaM, suyANa nivasUraseNassa // 52 // | ___ vyAkhyA-supAtradAnaM bhogAnAM kAraNa tathA zivaphalaM ca jAyate / yathA sUrasenanRpasya sutayoyo borityakSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakenocyate, tadyathA-iha bharate RSabhapure abhayaGkaraH zreSThI, kuzalamatI bhAryA, tau ca jinadharmaratau jIvAjIvAditasvachau, tayogRhe eko gopAlo'paraH karmakaraH, tau zreSThisaMsargeNa jinapUjana-munidAnAdidharmabhAvitau staH / anyadA cAturmAsike zreSThinA sama jinabhavane pUjAnimittaM gatau cintayataH-dhanyo'yaM zreSThI, yo nityaM jinAn prabhUtapittavyayena pUjayati / tato'dyA''vA sakIyenaitra kA vittena jinArcAdi kRtvA nijaM janma phalaskurva iti cintitavantau, tato gopAlaH svIyapaJcakapaIkusumairjinapUjAM cakAra, karmakaraH zreSThinA samaM sugurusamIpe pratyAkhyAtopavAso gRhaM gatvA AtmayogyaM pariveSya tadaiva daivayogAdglAnAdyartha tatraivAgatAnmunInparamazraddhayA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ svaM kRtArtha manyamAnaH svakIyAhAreNa pratilAbhitavAn tatastayostathA puNyanaipuNyaM dRSTvA hRSTaH zreSThaTI sutarAM tayovatsilyaM karoti / ita kaliGgadezAdhipaH sUrasenanRpo gotribhirgRhItarAjyaH kurudeze gajapuranRpasevAM kurvan grAmacatuSkaM prApya tatra mukarAbhidhAne grAme'sthAt / tasya vijayAdevIkukSau tau dvAvapi mRtvA putrau jAtau amarasena - vayarasenAkhyau, samprAptayauvanau kalAkuzalau sakalajanapriyo guNAkarau jAtau tau ca tAdRzau dRSTvA sapatnI mAtA mAyAvinI rAjAnamuvAca etau tava putrau duHzIlau rAmAndho, yadA prabhRti tvaM prasthitastadAbhyAM nijaM zIlaM saMrakSitaM, atha yattvatkulocitaM tatkuru / ityAkarNya rAjA'jJAta paramAtha grAmamA mukhyamAkArya tanmastakAnayanAyAdideza / sa ca tatra gatvA putrayostatsvarUpamavadat / tAbhyAmuktaM piturAdezaH pramANamiti gRhANa mastake | tenoktaM- rAjJA vedavimRzyocyate, paraM kathamahamIdRzaM karomi 2, iti prasadya yuvAM dezAntaraM vAtaH, citrakareNa mastake kArayitvA rAjJo darzayiSyAmi / iti zrutvA to dezAntaraM prasthitau / mAtaGgena tathA kRtvA sandhyAyAM mastakeM darzite rAjJaH, vat zrutvA pramuditA cimAtA / tatastau svabuddhyA vimAtRprapaJcaM jJAtvA dezAntarAzcayAvalokane svopakAriNIM manyamAnau kasyAzcidavyAM sandhyAsamaye gatau / rAtrau vRkSAgho'marasenaH suptaH, vayarasenastu praharake sthitaH / atrAntare vRkSoparisthayA kIrapalyA bhUmisthasya svamatu: kIrasya proktaM- khAmin ! etau mahApuruSau samAyAtau staH ko'pyetayorupakAraH kriyate / kIreNoktaM-pakSibhiH kathamupakriyate ? | tayoktaM-svAmin / sukUTazaile vidyAdhareNa svavidyA parIkSArthaM vidyA'bhimantritau dvAvAmro roSitau staH, vayoH phalametat ekasya laghuphalasya phalena bhuktena pratiprAtaH paJcazatI drammANAM mukhAtpatati dvitIyasya vRddhaphalasya phalena yuktena saptamadine rAjyaM bhavati, tayoH phale samAnIyAnayordIyate / iti vicArya tena kIramithunena tatkAlaM te phale samAnIya vayarasenotsaGge mukte / tena khasya rAjyamanicchatA prabhAte
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvamanAkhyAya vRddhaphalamamarasena yArpita] syArpita, laghuphalaM svayaM bhuktam / dvitIye'ti prabhAte sambhUte ekAkI bhRtvA vayarasenaH sarasi gatvA yAcagaNDrayaM karoti tAvatpaJcazatI drammAyAM mukhAta patitA / tataH prati (dina) nagaraM bhojanavastrAdibhirvilasantau gacchataH / tatassaptame'si kAJcanapure amarase mahipakSa mUle tu mukkA bayarasenA bhojanAdi kArayituM madhye gataH / atrAvasare tatpuranRpasyAputrasya matasya paJcadivyairamarasenayasya rAjyaM dattavayarasenastu kAtakI pracchanno vezyAgRhe sthitaH krIDAM karoti, vRddhabhrAtrA'valokito'pi na dRssttH| anyadA mAgadhikAdinyA niyApArasya tasya ghanaM dhanavyayaM dRSTvA tatsvarUpa praSTo bayarasenaH khAjatvena jaTharasthAnaphalaprabhA-16 vamAha / tatastayA bamanauSadhaiH pAtitaphalo nirdravyaH svagRhAviSkAsitastatphalaM svayaM gRhItaM / tato vayaraseno vilakSI rAtrau purAdahigato vastutrayakute cauracatuSkaM kalahaM kurvANa dRSTvA caurasaMzayA tanmadhye militastatsvarUpamapRcchat / taruktaM-asmAkaM caturNA kanthA-lakUTapAdukArUpaM vastutrayaM tvaM vibhajya dehi / vayarasenenoktaM kA prabhAva eteSAM ?, nairuktaM-kena siddhapuruSeNa paNmAsAn devatA''rAdhanaM kRtaM, tatastayA tuSTayA'pitAnyamUni / prabhAvazcAya-kanthAvaskITane pratyahaM prage dInArapazcazatI patati, lakuTaprabhAvAcchA na lagati, pAdukAbhyAM gagane gamanaM syAt / tataH prabhAvaM zrutvA kumAreNoknaM-mayA purA kadA'pi yogiveSo na paridadhe, tena pUrva vilokyaami| tatastairuktaM-tathA'stu / tataH kumAraH kanyAM gale kSiptvA lakuTaM lAtvA pAduke yAdayoH prakSipya AkAze gataH, vshcitaaciiraaH| tato dezAntaraM bhrAntvA punastatraivAyAtaH, kuTTinyA dravyaM vilasan dRSTaH, prapaJnaM kRtvA svgRhmaaniitH| kAlena niyApArasya dhanaM dhanaM dRSTvA | hinyA punaH prItyA pRSTaH pAdukAprabhAveNa dezAntarAddhanamAnayAmItyAha / tatastayoktaM-vatsa ! mayA tvayi gate tvadviyogaduHkhitapu-15 patrIkate tavAgamanArtha samudramadhye yakSasthopAyanaM mAnitamasti / tatpAdakAprabhAveNa svatprasAdAskaromi / kumAreNona-tathA'stu / tataH
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAraH pAdukAlena kuTTinyA saha samudrAntaryakSamavane gataH, pUrva tanmadhye prAvizattAvatA kuTTinI yAduke paridhAya svaM puraM gtaa| kumAEM rastatraiva sthitaH kAndizIkA, tAtratA tatra ko'pi vidyAdharaH prAptaH, tenokta-svayA mamoparodhena pakSamekaM yakSapUjA vidheyA, paraM pArthama tivRkSadvayAdho na gantavyaM, iti zikSA modakAdikaM ca datvA gaganamArga gataH / anyadA kumAreNa kautukAttabRkSAdho gatenAmAta puSpaM, jAtaH kharaH / punaH pakSAntare mamAyAtaH khecarastaM tathA dRSTyA dvitIyavRkSapuSpamaghrApayat , punarmanuSyo jAtaH / gvacareNa nisstthurmuupaalbdhH| khacaraM kSAmayitvA 'kimetadAzcarya?' iti kumArapRSTaH khecaraH prAha-vara-manuSyavidyAdhiSThito vRkSau mayA kAraNena ropito staH / tataH kumAreNa tavRkSadvayapuSpANi pRthaga 2 andho baddhAni / tataH paJcamadine vidyAdharega kumAraH kAJcanapure muktaH / tatra punasta| thaiva vilasan kuTTinyA prapaJcena gRhe nItaH pRSTazca-kathaM vatsa ! samAyAtotra?, ahaM tu tadA kenApi siddhapuruSeNa pAduke lAtvA gacchatA pAdalamAtra tyaktA / kumAreNoktaM-yakSaprasAdenAhamAyAtaH / tayoktaM-yakSeNa tava kimapi dattaM ?, tenoktaM-mamoSadhI dattA, yayA jarA yAti yauvanamAyAti / tayoktaM-vatsa ! tAdRzImauSadhI mama dehi / tataH kumAregAghrApitA mA tAni puSpANi, jAtA rAsabhI, caTitaH kumAraH, kuTTayan lakuTana nirgato nagarAntarA, milito bahujano, jAto hAhAravaH, samAyAtA rAjapuruSAH, tena daNDena tADitA raTanto rAjakule gatAH / tataH saparijano rAjA samAgataH, rAjJopalakSitataH kumAraH vijJAtaprapaJcena ca mocitA kuTTinI / milito dvAvapi prAtarI, mahAn pramodo'jani / tataH svapitarau tatrAnApya rAjya kurutaH / anyadA to dvAvapi gavAkSastho muniyugmaM dRSTvA saJjAtajAtismaraNI bhaktibhareNa tadvandituM gto| tayoravadhijJAninA maharSigA savizeSa pUrvabhavamuktvA prokta-sAdhudAnataroH kusumasamaM te rAjya, vayarasenasya tu || pazcakapardakajinAtirordInArapaJcazatyAdikA labdhirbhogaprApmitha, phalaM tu dvayorapyataH paJcabhavAn devaloka naralokottamabhogAn bhuktvA 4- 5 orportantrimianimonianimmmmmmmm s
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThe bhave pUrvavideheSu rAjyaM bhukvA nIrAgasaMyamena muktiH / iti pUrvabhavadAnaprabhAvaM jJAtvA'neka satrAgArANi kArayitvA jinacaityAni sthA| payitvA saptakSetrI svavittenApUrya prAnte pravajya paJcamasvargaM gatau / pUrvoktakrameNa mahAvidehe mokSaM yAsyataH // 52 // iti pAtradAne amarasena- vagarasenacaritaM samAnam // atha yebhyo dIyamAnaM dAnaM vizeSato bahuphalaM bhavet tAn darzayannAha - pahasaMtagilANesuM, AgamagAhIsu taha ya kayaloe / uttarapAraNagammiya, dinaM subahupphalaM hoI // 53 // vyAkhyA -- pathabhrAntebhyo glAnebhya AgamagrAhimyaH tathA [ca] kRtalocebhyaH sAdhvAdibhyastathA uttarapAraNake ca vidhinA dattamazanAdi suSThu bahuphalaM bhavati / yataH - pathazrAntasya paryaTanAdyakSamasyAnukampA mAsakalpavihAre sthirIkaraNAdyAH, glAnasyArttadhyAnanirAkaraNAdyAH AgamagrAhiNAM tviSTabhaktAdisampAdanena kSayarogAdyutpattinirAkaraNAdyAH, kRtaloce sthirIkaraNAdyAH, uttarapAraNa ke copaSTambhAdayo guNAH syuriti gAthArthaH // 53 // atha dAtRNAmevotsAhanAyAha bajjheNa aNizceNa ya, dhaNeNa jai hoi pattanihieNaM / nibaM'taraMgaruvo, dhammo tA kiM na pajataM ? // 54 // vyAkhyA -- tAvadrAhyenAnityena ca yadi dhanena pAtranikSiptena satA nityo mokSAntAvasthAyitvAd, antaraGgarUpazcaurAdyahAryatvAmmodbhASito bhavati, tahiM kiM na paripUrNa ?, api tu sarvamapIti gAthArthaH // 54 // uktA dAnadAyakAnAM guNAH, atha tadadAyakAnAM doSAnAha
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Play ** 8 dAridda dohaggaM, dAsataM dINayA sarogataM / paraparibhavahaNaM ciya, adinnadANe'vasthAo // 55 // vyAkhyA -- adatena dAnena iti avasthAH syuriti vAkyazeSaH / kAstAH 2, dAridrayaM daurbhAgyaM dAsatvaM dInatA sarogatvaM parapa Heeramiti gAthArthaH // 55 // tathA------ vavasAyaphalaM vivo, vihavassa phalaM supttvinniogo| tayabhAve vavasAo, vivo ciya duggainimittaM // 56 vyAkhyA - tAdRyavasAya phalaM vibhavaH / vibhavasya phalaM supAtraviniyogaH / tadbhAve - vibhavasya supAtraviniyogAbhA vyavasAya vibhavo'pi ca durgatinimittameveti gAthArthaH / / 56 / / aparazva pAyaM adinnapuvvaM, dANaM suratiriyanArayabhavesu / maNuyate vi na dejA, jai taM to taM pi naNu vihalaM // 57 // vyA0 - prAyo pUrva dAnaM keSu ? ityAha- suratiryaGkArakabhaveSu devairdIyamAnasyAhRtAdidoSayuktasya sAdhUnAmakalpanIyatvAt tirAM tathAvidhabuddhayAdisAmadhyabhAvAt, nArakANAM ca sAdhvAdidarzanasyaivAbhAvAditi bhAvaH / prAyo grahaNaM tu devAnAmatraiva vakSyamANayuktyA tirathAM ca vaitaraNI vAnarAdInAmitra keSAJcitkacitkadAcita kiyato'pi dAnasya sambhavAn / tataH sampUrNA dAnasAmagrI manujatva evaM yadi cAtidurlabhe manujatve'pi prApte kArpaNyAdibhAvamAlamdhya kazcittadAnaM na dadyAttadA tadapi manujasyamapi viphalameva gatamiti gAthArthaH / tathAunnayavivo vi kulu-gAo tri samalaMkio virUvI vi / puriso na sohaicciya, dANeNa triNA gayaMduvva // 58 // vyAkhyA - unnatavibhavo'pi mukulIno'pi alaGkRto'pyalaGkArAdibhiH rUpavAnapi puruSo dAnena vinA na zobhata eva yathA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ R CIBRAR gajendro dAnena-madena vinA na zobhate iti gAthArthaH / / 58 // atha dAnassAdAyakAnAM dopadarzanadarza dRSTAntamAha--- laddho vi garuyavihavo. supattakhettesu jehiM na nihito te maharAurivaNi oba, bhAyaNaM TuMti soassa / / 59 // vyAkhyA--labdho'pi mahAna vibhAH supAmApyeva kSetrANi ! 'tra'zabdo'trAtivRddhihetutvAt / yatoRI "vyAjAca dviguNaM vitta, vyvmaayaaccturgunnN| kRSeH zataguNaM proktaM. pAtra'nantaguNaM matam / / 1 // " iti, . . teSu yena nikSipta, te mathurApurIvaNigiva zokasya bhAjanaM bhavantItyakSarAdhaH / tatkathA ceyam , yathA-.. mathurAyAM dhanasAra zreSThI, tasya dvAviMzatidravyakoTyaH pratyekaM nidhi-vRddhi-dezAntareSu, evaM paTpaSTikoTIzo'pi na tilatuSamAtramapi dharme dadAti / bhikSAcaraM vIkSya jvarazcaTati / anyamapi dAtAraM dRSTvA prajvalati / kiM bahunA ?, gRhamAnupANyapi tasmin bahirgata evaM bhuJjate / evaM ca sati tasya tathA kRpaNatvaprasiddhiryathA nAbhuktaH ko'pi nAmApi gRhAtIti / anyadA nidhisatkaM dravyamaGgArIbhRtaM, jalamArgasthaM truDitaM, sthalamArgasthaM cauraMgahitaM / tataH zeSamuritaM dazalakSarUpamAdAya samudre praviSTaH / tatra pravahaNaM bhaya / tato jaladhinA | kApi tIre ekasyAmaTavyAM prakSiptazcintitavAn-hA!! mayA na svayaM kizcidbhuktaM nApi supAtre datta, nato dAnabhogarahitasya mama nAza eva jAtastRtIyaH prakAraH, punadevena darzitaH kuTumbaniraho'pItyAdi / tAvasatra tatkAlotpannakevalaM devAsurasevitaM maharSimekamAlokya hRSTastaM natvA dezanAM zrutvA svadravyagamanakAraNamapRcchat / kevalI pAha-dhAtakIkhaNDe bharatakSetre dvau bhrAtarau, jyeSThaH saralo gambhIro dAtA dInAdInAmanavarate dadAti / laghuH kSudraH, tataH pradveSamatyantaM vahati tasmin , vArito'pi jyeSTho dadAtyeva dAna, tato laghurvibhakto jaatH| tataH kSINasarvadhano'jani / jyeSThasya tu nijapuNyastathaiva barddhate vibhavaH / tato laghunA matsareNa rAjA'gre alIkaM paizUnyaM kRtvA dravyaM grAhitaH PE
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sH| tatastadvairAgyAjjyeSThaH pravajya sodhamma suro jAtaH / lghurjnyaantpaakRtvaa'surH| sa ca tatazyutvA svaM jAtaH / jyeSThaH sAmralisIpuyA~ vyavahAriputro bhuktabhogaH pravrajitaH, saJjAtakevalaH so'haM / yaccayA pUrvabhave dAnadveSaH kRtastena karmaNA kRpaNo jAtastvaM dhanaM ca sahamA / gataM / iti zrutvA jAtapUrvabhavaH saJjAtasaMvego gRhItasamyaktvazrApakavato 'lAbhacaturthAMza eva rakSaNIyaH, aMzatrayaM dharme vyayanIya'miti, kRtAbhigrahaH kevalinaM natvA tAmraliptI gtH| anyadA byantarodvAsite kasmiMzcicchnyagRhe rAtrau pratimayA sthitastakSyantareNa sarvA / / rAtriM kRtopasargoM na kSubdhaH / prAtastuSTo vyantaro baraM dadAti / sa tu necchati / tato dhyantareNoktaM-mathurA gaccha, punastvaM SaTpaSTikoTIzo! bhaviSyasi / tatastatra gatena tathaiva ca nidhAnAdiSaTpaSTikoTyo labdhAH / mahAdAnapuNyaM kRtvA dharmamArAdhya sAdharme'ruNAbhavimAne catuppalyopamAyudevo jAtaH, (tatazyuto) mahAvideheSu mokSamagAditi dhanasArakhyAnaka+ samAptam // / iti jinapatibhiryASitaM yuktibhistad, dadatu vadatu vAnaM na zriyaH mAdhyamanyat / yavasadapi guNitvaM jJAnavavaM yazasvaM, janayati kulajatvaM vizvavazyaM zivaM ca // 1 // ___ iti puSpamAlAvRttau tRtIyamupaSTambhadvAraM samAptam , tatsamAptau ca samarthitakhividho'pi dAnadharmaH // atha kramaprAptaH zIladharmaH procyate--tatra yadyapi zIlazabdaH svabhAva-brahma-cAritreSu, tathApIha lokasanyAdyAzrayaNAdbrahmacaryarUpaM zrIlaM vibhaNiSuH pUrvadvAreNa saha sambandhagarbhA gAthAmAhaiya ikaM ciya dANaM, bhaNiyaM nIsesaguNagaNanihANaM / jai puNa solaM piraveja, tattha tA mudiyaM bhuvaNaM // 6 // + idaM ca kathAnaka jalaSitIre zokAvasthAmeva pAvatopayogI, zeSa prAtaH kathitamiti vRhattI / / - m m mmmmmmmmmmmmmmmmmsammanuedeossuenisEInddwnloaUMARAWwumanAMINSunaam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALAM vyAkhyA - ityuktaprakAreNa ekamapi dAnaM niHzeSaguNagaNanidhAnaM bhaNitaM / yadi punaH zIlamapi - parakalatrAdivarjanarUpaM dezato brahmacaryapAlana lakSaNaM, tatra dAnadAyake prANini bhavettadA guNabhaNanamAzritya "muddiyaM "ti mudritaM sthagitaM bhuvanaM nAtaH paraM guNakathA va ne'stIti bhAva iti gAthArthaH // 60 // uktArthasamarthanAyaiva zIlaguNAn didarzayiSurAha jaM devANa vi pujjo, bhikkhAnirao vi sIlasaM punno / puhaivaI vi kusIlo, pariharaNijo buhayaNassa // 61 // vyAkhyA - "jaM" ti yasmAd bhikSAnirato'pi zIlasampUrNa zve devAnAmapi pUjyaH syAt / pRthivIpatirapi kuzIlastadA budhajanasyacaturalokasya pariharaNIyaH, "bahujaNasse "ti pAThe bahulokasyeti gAthArthaH // 61 // tathA sarvAniSTaM maraNamapi zuddhazIlaratnavattaH prazasyate / sarvajIveSTaM jIvitamapi vigalitazIlasya nindyate iti darzayatikassa na salAhaNijjaM maraNaM pi visuddhasIlarayaNassa / kassa va na garahaNijA, viyaliyasIlA jiyaMtA vi ||62|| vyAkhyA - uktArthA / / 62 / / nanu subahamevaitattato vyarthamitthaM tanmAhAtmyakIrttanamityAzaGkayAha zi je sayalapuhavibhAraM vahati visati paharaNuppIlaM / naNu sIla bhavvahaNe, te vihu sIyaMti kasaruvva // 63 // anviti parAkSepe, ye sakalapRthivyAH bhAraM vahanti tAM paripAlayanti, tathA graharaNotpIDAM viSahante, te'pi nizcitaM zIlabhaddane kasarA:- kalhoDakA iva sIdanti, rAvaNAdyAceha dRSTAntA vAcyA iti gAthArthaH ||63 || atha dRSTAntAn darzayan zIlarakSaNopadezamAharairiddhibuddhiguNasuMdarINa taha sIlarakkhaNapayattaM / soUNa vimhayakaraM, ko maMilai sIlavararayaNaM ? // 64 // -
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ %%* * vyAkhyA--zIlameva paramAlaGkArahatuvAdvararatna, tatko mAlenayati !, na kApAtyarthaH, kiM kRtvA ? ityAha-tathA-tena zAstraprasi ddhana prakAreNa vismayakaraM zIlarakSaNaprayatnaM zrutvA, kAsAM ? ityAha-sundarI zabdaH pratyekamabhisambaddhayate, tatazca ratisundarI RddhimundarI | buddhisundarI guNasundarI, tAsAM kathAH punarevam sAketapure jitazatrunRpaH, tatra nRpa-zreSThi-mantri-purodhaHpujyo ratisundarI-RddhisundarI-buddhisundarI-guNasundarInAmnyazcatastraH / sakhyo jinadharmamarmavidaH, tatra nRpaputrI nandanapuranRpeNa pariNItA, tAM cAtyantasurUpAM zrutvA hastinApurAdhipaH sarvavalena tatpati hatyA | | tAjagrAha, sA rAjJA'nekacAdubhiH prAyamAnA madanaphalAdiyogena vamanAdinA khadehasvAzucitvamadarzayat / bhaNati ca-sarvo'pyazuci dehastatkRto'nurAgaH 1, nRpaH prAha-priye ! mama tava nayanayormahAmohaH, tatastayA rAtrau zatraNa nayane utkIrya rAjJo haste datte, rAjA ca | tadRSTvA vairAgyaM gataH / tadvyatikaraNa rAtri khidyamAne ca ratisundarIkAyotsargAkaSTadeyatayA nUtane nayane datte / loke zIladharmaprabhAvo mA vistRtaH, tataH sA pratrajya svargamagAt // 1 // aSThiputrI RddhisundarI vyavahAriputreNa pariNItA, sa sakalanaH pravahaNe ArUDhaH, bhanne prabahaNe kASThaM labdhvA sabhAryaH zUnyahIye || kApi gatA, tatra jalArthamAgatenAnyavaNijA svaprayahaNe nItaH / tata RddhisundarIrUpamohitena tena tatpatiM samudre pAtayitvA prArthinA sA]: 5 grAha-"strINAM zatena naika-stRpyati puruSo'niruddhakaraNo yaH / ekApi naiva tRpyati, yuvatiH puruSaizca niHzeSaH // 1 // " tatki mukhasi ?, | tataH sa tUSNIM sthitaH, tadapi pravahaNaM bhagnaM, sA phalakamekaM prApya sopArake gatA / tatra pUrvAyAtastasyAH patimilitaH, kadhito'nyo'nyaH / / vavRttAntaH, tatasto bhavavirakto tatra tiSThataH / vaNigapi phalake vilagnastatraivAgataH / matsyAhAraitikuSTho dRSTastAbhyAM upacaritatha, jAta *
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45445 | pazcAttApaca tayA pratibodhya paradAraviratiM grAhitaH, tatra dhanasupAya sarve svasthAna prAptAH / RddhisundarI samaye prabhajya svarga gtaa| mantriputrI buddhisundarI sArthavAhaputreNa pariNItA / pigRhe gavAkSasthA nRpeNa dRSTA / tadanurakto rAjA mithyAdoSamudbhAvya sakudumba taM dhRtvA divyazuddhaM cAha-virAdhitastvamiti, yadi paraM ullena tvAM muzcAmi / mantrI prAha--yadAdizati devaH, tato rAkSA''diSTA / buddhisundarI ulle muktA / tataH sA rAkSA'bhyarthitA na manyate / anyadA tayA strAnukArA madanamayI putrikA'medhyabhRtA kAritA zRGgAritA svasthAne muktA / svayaM ca pracchamA sthitA / rAtrau rAjA ttraagtH| putrikA tayuddhathA''lApayati / abhASamANAyAzvAlApayituM yAyanmukhamulamayati tAvat prAgevAlapamuktaM ziraH papAta / prasRto durgandhaH, mukhaM moTayana kimetaditi cintayati nRpastAvatA sA prakaTIbhRya / mAha-vArazIya sAdRzyahamapi vahI ramyAntaramedhyapUrNA, tathA ca--"azucirasamAMsamizrANi, yatrAsthInyeva kevalAni punaH / ajinena veSTitAni ca ko dehetrAbhiramate tat // 1 // " ityAyukto'pi yAvanna pratibuddhadhate nRpastAvatsA sahasA gazakSArasvaM muktvA bhUmau papAta / / |lato lajito nRpastatrAgatya kRtopacArA tAM bhaginI bhaNitvA kSAmayitvA tadvacasA paradAraviratiM jagrAha / loke yazo'jani / kAlena | pravajya svarga gatA // 3 // purodhasaH putrI guNasundarI zrAvastyAM vipraputreNa pariNItA / sA sAketapuravipraputreNa pallIto milaghATImA- | nIya sarUpatvAdgRhItA, pallyAM sA tena prAya'mAnA cUrNayogenAtIsAramakarot svadehe, sa ca tasyA anekapratIkAraparo'pyanivarNyamAne / sazminazucikharaNTitAM tAM dRSTvA nirvigNaH / tadA jJAtamAvayA tayA pratibodhitastA zrAvastyAM svapitagRhe mumoca / anyadA sarpadayo / dvijastayopacarito jinadharma paradAraviratiM ca pratipannaH / sA'pi vairAgyAt pratrajya svarga matA // 4 // evaM catasro'pyetAH zIlaprabhAvAt svargasaukhyaM bhuktvA campApuryAM mahebhyagRheSu pRthakpRthagutpannA rUpasaubhAgyayutAH / tatrebhyaputreNa | o Mosc
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vinayandharakumAreNa pariNItAH / anyadA tAsAM rUpaM zrutyA rAjJA vinayandharakumAreNa saha maitrI kRtvA kauTilyenAntaHpuradoSamudbhAvya - la tadgRhe mudrA kArayityA tAH svAntaHpure prakSiptAH / tadA tAH zIlAnubhAvato devatayA kurUpAH kRtAH / tato bhItena vismitena ca rAjA muktAH punaH surUpA jAtAH, vinayandharo'pi sammAnitaH / loka zAsanaprabhAvanA, kAlena kevalipArzva rAjJA pRcchA kutA, tatastAsAM ISI pUrvabhavaM devatAsAnidhyaM ca zrutvA saMvegamAyano rAjA vinayandharazca sapatnIkaH pravrajya kSiptakarmamalo mokSaGgataH / ini ratisundaryA|dicaritaM samAptaM // zIlamAhAtmyaM khyApayamAha jalahI vi gopaya ciya, aggo vi jalaM visaM pi amayasamaM / sIlasahAyANa surA, vikirA iMti bhuvarNAmma 65 ____ vyAkhyA-iha suvane zIlasahAyAnAM jaladhirapi goSpadameva, agnirapi jalaM, viSamapyamRtasama, bhavediti zeSaH / tathA surA api | kirA bhavantIti mAthArthaH / / 65 // tathA--- | suranarariddhI niyarki-kariva gehaMgaNevva kpptruu| siddhimuhaM pi va karayala-gaya va varasIlakaliyANaM // 66 // ___vyAkhyA--suranarayossambandhinI RddhirnijakirIva vAyattA bhavatIti bhAvaH / kalpataruhAGgaNe iva, sklvaanychitaarthpraaptH| AstAmetadaihika phalaM, yAvasiddhisukhamapi yA karatalagatamiva nirmalazIlakalitAnAM bhavatIti gAthArthaH // atraiva dRSTAntapratipAdanArthamAhasIyAdevasiyANaM, visuddhvrsiilrynnkliyaannN| bhuvaNacchariyaM cariyaM, samae loe vi ya pasiddhaM // 6 // vyAkhyA-sItA-devasikayorvizuddhavarazIlaratnakalitayorbhuvanasyApyAtharyarUpaM caritaM samaya-siddhAnte loke'pi ca prasiddhamiti |
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAkSarArthaH / tatra sItAcaritraM suprasiddhameveti neha vistareNocyate, sthAnAzUnyAthaM tu kiJciducyate,tadyathA-laGkAdhipaM nihatya svapuryAmayodhyAyAmAnItAyAH sItAyA garbha samutpane mAsadaye'tikrAnte rAmeNa dohade pUrite anyadA pUrvArjitatIvrakarmodayAdatIvApavAdaH prAsArSIt , | yaduta-'iyaciraM rAvaNagRhe kathamakhaNDazIlA sItA ? iti / tato'pavAdabhIrU rAmaH sItAtyAgAya lakSmaNamAdideza / sa ca niHzvasyAha ... "jaha salAi maMdaro susaha, sAyaro lhasai mayaladisicakaM / / tahavi huna calAi sIlaM, mIAe mahAsahavarAe // 1 // " kiJca"katto vi dujaNANa, avinamANo vi phurai prdoso| sacchA vi hu sUrakarA, kalusalliyA komiyakulasma / 2 // " 6 kizca-sItAyAM tyaktAyAM tribhuvane'pi te'pavAdaH / amuktAyAM tu puryAmeva saMzayitaH sa iti / tathApi rAme tamasadAgrahamamuzcatyu vimo lakSmaNaH svagRhaM gataH / tato rAmAdiSTaH kRtAntavadanaH senAnI: sItAmAha-svAmini ! jinabhavanabandanadohadaste'bhUt tadatra tAni vanditAni, zeSadezeSu tadvandane raghurAjenAhamAdiSTastato rathamArohatu svAminI iti / sA'pi dRSTA tathAkarot / tato grAmAkaranagararamyAM | bahumahImullaGghaya gaGgAparapAre bhISaNAraNye rathaM saMsthApya gadgadagirA rAmAdeza sahetuM sItAyai nyavedayat sH| sItA tu tadAkarNya mUJchitA bhUmau papAta, tenopacaritA tu labdhacaitanyA daivaM nAnopAlambhaiH sambhAvayantI vilayati patati mUrcchati / senAnIrapi tAM tathA pazyan svaM nindan vilambamAno'pi gatvA rAmAya tjgau| rAmo'pi tat zrutvA mUcheti vilapati, sItA guNAn smAraM smAraM pazcAttApaM karoti / ghAitazca puNDarIkapurezaH suzrAvako bajrajarAjA gajabandhanAya tatrAgato vilapantI sItA bhaginItvena pratipadya svagRhe'napIt / sA ca tatra putrayugaM sulagne lava-kuzanAmaka prAsUta / tAruNye lavo bahukanyAH pariNinye / kusArthe tu pRthurAjA prArthitaH 'kathamajJAnakulazIlasya sutAM
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dadhi 1' ityAha / canajaGghaH kupitastadupari sthitaH / raghUdbhavau tu jJAnatadvayatikarau raNAgre bhUya pRthurAjaM jitvA jayazriyA saha tatputrIjagRhatuH / anyAnapi bahunnRpatIna jillA taddezAn gRhItvA mahAnRpatI bhRtau / anyadA nAradAdrAmalakSmaNasvarUpaM jJAtvA tAbhyAM saha raNAya lagnau tau tatra halamu zala cakreSvapyaphaleSu nUnametau bala-kezavAviti cintayato rAmalakSmaNayoryuSmatputrAveta, yA vidhethAmityAdinAradenoka hRSTI calakezavAnupaputramAgatau tAvapi tatyAdayoH patitau tadA na rAmaH smRnasItAguNaviraM vilalApa / tataH putrAbhyAM saha puraM pravikAra to 'duHkheya miLavI sItAmAnAyayatu deva !" iti sarvasAmantairvijJato rAmaH prAha - astyevaM yadi paraM pratyayena pramArSTi janApavAdaM / tatastatpratipadya vibhISaNAdikhecaraiH purAnahirmazcAn bandhayitvA sakalarAjAdilokAn melayitvA puSpakavimAnena mahAvibhUtyA samAnItA sItA " to rohAmi tulAe, jalaNaM pavisemi lemi vA phAle / uggaM vA piyAmi visaM, annaM ca karemijaM bhagasi / / 1 / / " iti tayoktaM rAmaH prAha-devi ! jAnAmyeva zazikalathavalaM te zIlaM tathApi lokapratyAyanAya jvalanaM pravizeti, tuSTA sItA taM pratipede, rAmaH purAddharhistazatatrayaM samacaturasrAvagADhAM vApImacIkhanat, candanakASThaiH pUrayitvA'gniruddIpitaH, jvAlAbhiH kavalitaM namaH | atrAntare kasyApi muneH kevalamahimArtha tatrAyAtaH zakrastaM vyatikaraM jJAtvA sItAyAH zIlena tuSTo vaiyAvRtyArtha hariNegameSaNa prapIt / sItA'pi paJcaparameSThinamaskAraM smRtvA AtmAnaM zIlazuddhAM zrAvayitvA hAhArakhamukhareSu pazyatsu lokeSu jvAlAmAlA - jaTile jvalane jhampAM dadau tAvatA nAgnirna dhUmo nendhanaM kiM svambhobhRtA nalinIvanakhaNDamaNDitA vApI, madhye caikasmin mahApa sItopaviSTA dRSTA janaiH / pravarddhamAnena vApInIreNa tu pUrI plAvayituM lgaa| paurAH punarbhItAH sItApAdayorviprAH, sItAkarasparzAca tadvApImAtramabhUt / puSpavRSTidundubhigItanRtyAdideva kRtotsavaH pravRttaH / lakSmaNaputrAdayaH pAdayoH patanti / rAmaH prAJjaliH kSAmayitvA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ISAntaraaNABAtenindmmediate... | rAjyasvAmitvaviSayaiH prArthayati sItA, sItA tu 'yeSu gRddhayA mayA vinA'pyaparAdhamiyad duHkhaM prAsaM, atha teSu kA pratibandhaH?' ityA| zuktvA tadaiva zirasi loca kRtavatI, tato devadattaveSA kevalisamIpe nItA caraNa pratipadya samyagArAdhyAcyutendro'bhUt / rAmassa tu yathocitaM vAcyam / [sItayA] pUrvabhave vegavatyA nAmnyA grAmeNa pUjyamAnasya sAdhomatsareNa kalako dattaH, tato lokaH sAdhau viraktA, devatAnubhAvAt tasyA mukha syUna, tato bhItA sA 'mayA'lIkamukta miti loke proce, tataH punarmuneH pUjA, iti yanmuneramyAkhyAnaM datta zodhizca kRtA, tena karmaNA tasyA dvayamapi jAtamiti / / iti zrIsItA''khyAnaM samAnam // . deva[sikA] senA (?) caritaM tvidam-tAmraliptIpuryAM kamalAkarazreSThI, jinasenaH putro jinadharmaparaH, sa ca ratnAkarapuranivAsidharma| guptazreSTipUtrI deva[sikAM] senA (1) pariNItavAn / anyadA pitayuparate jinaseno'rthopArjanAya dezAntaraM gacchan deva[sikyA senayA (1) bhaNitaH-nAtha! tvaM tatra gato'nyAnyaramaNImirlomayiSyase / sa pAha-yAvajI mamApararamaNIramaNe niyama iti, tathApi sA na pratyeti / tato jinaseno devatAmArAdhya tadattaM yamadvayaM lAtvaika patnyAH kare samarthAparaM svakare kRtvA babhANa-tvacchIlaskhalane bhatkara5 kamalaM macchIlaskhalane tvatkarakamalaM zuSyatIti pratyayaH / tataH krayANakAni gRhItvA svasthacitto jalAvanA pArzvakUlamagAt / tatra rAja* mAnyo vyavasAyaM kurvan pratyahaM karakRtakamalastatpuranivAsivyavahAriputraizcaturbhidRSTastakamalasvarUpaM pRTo yathArtha prAha / te tathA'zraddadhAnA zvatvAro'pi tAmraliptyAmAgatAH, kasyAzcit paritrAjikAyA gRhe sthitAH, tailakSaM lakSa dravyaM mAnayitvA tasya gRhe preSitA paritrAjikA deva[sikA'gre] senA'gre dharmakathA kathayati / sA zRNoti, pratyahaM yAtyAyAti sA / anyadA parivAjikayA tamyA gRhazunyA cUrNamizrA* hAro dattastasyA netre spandete, tadRSTvA devamikayA senayA (?) kAraNa pRSTA parivAjikA prapaJcana kUTadhyAnaM nAdayitvA prAha-iyaM zunI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ State bhade ! mama pUrva bhavasAyI, to yamatyattasANa'nekaistaruNaiH prAdhyemAnA teSAM vaco nAmanyata, samprati zunI jAtA mAM dRSTvA jJAtapUrva | bhavA pazcAttApena roditi, iti zrutvA devasenA (?) / devasikA)'cintayata-nUnamiyaM durAcAriNI, kenApi kAminA preSitA mama zIlamArtha hi kalpitavacAMsi vakti, anyathA kathaM sA zIlavatI mRtvA zunI jAtA hai, tarhi tathA kariSye yathA asyAH prapazco mithyA bhaviSyatIti dhyAtyA deva[sikA senA (?) prAha-tahiM mayA kiM vidheyam ?, tayoktaM catvAraH puruSAH pratyekaM lakSAbharaNAstava saubhAgyAkRSTAH pAzcakUlAdAyAtAH santi, taiH saha svayauvanaM kRtArthayeti / devasikA senA (?) grAha-evamastu / tataH parivrAjikA saGketenaikaH kRtazRGgAraH samAyAtA, | deva[sikA]senA (1) svadAsI zRGgArayitvA zikSA datvA dvAri saMsthApya svayaM pracchannA sthitA, dAsyA lohazilAkAM tApayitvA sa lalATe dammito dAsIbhimilitvohAlitasarvAbharaNo vilakSo gataH / apayA svasvarUpamanyeSAM noktaM / punAtIye'nhi dvitIyo gataH, so'pi gRhitAbharaNo'GkitaH / evaM catvAro'pi / tataH sarve'pi samadukhAH parasparaM sadbhAvamuktvA lajitAH parivAjikopari dviSTAstasyA nAzAM karNI ca chiccA pAcakUle gtaaH| tadvayatikaraM deva[sikayA senayA (1) jJAtvA cintitamA ete tatra gatA mama panyuH kimapi virUpaka EVIraniti zvazrusamakSa uktvA yAnapAtreNa saparicArA prasthitA / antarA'kRtapUjayA mithyAgdevatayA pravahaNe bhagne samyagdRSTidevatayA zIlAdiguNAkRSTayA kSaNAta saparivAga pArthakale niitaa| tatra patyuH sarva proktaM, puruSaveSeNa rAjJaH prAbhRtaM kRtvoktavatI-asmAkaM catvAraH | kiGkarA bahudravyaM lAtvA tAmraliptIpuryA atrAyAtAH santi / rAjJoktaM-vilokya gRhantu / tayoktaM-sarve puruSA rAjAdezenAtrAyAnti tadA sujJAnaM syAt / rAjJoktaM-kimapi teSAmupalakSaNaM cinhamasti / tayoktaM lalATe asmatsvAmino'GkAH santi / tato rAjJA sarve purupAstatra sabhAyAmAhRtAH / tayA vilokya catvAro'pi prakaTitAH / uktaM caite te mama kiGkarAH / rAjJaH sarvalokAnAM ca mahAn vismayaH / aho
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ete'smatpurapradhAnavyavahAriputrAH kathaM kikkarA jAtAH ? / te ca pRSTA api trapayA na badanti / tato deva[sikayA]senayA(?) yathAsthite. kathite rAjJA te catvAro'pi tasyAH samapitAH, ukta yasamA duSTAnAM yadhukaM satyameva guru / sazasAyA dharmadezanayA sambodhya paradAracirati grAhitAH satkRtya muktAH / deva sikA'pi]senA'pi rAjJA lokaizca stutA kRtazIlaprabhAvanA patyA saha svAvasthAnapuraM prAptA kAlena / tribhuvanacandrakevalidharmadezanAM zrutvA saJjAtavairAgyA pratrajya prApta kevalajJAnA mokSamagAt / iti devasikAcaritaM samAptam // 61 anvayadRSTAntAbhidhAya vyatirekadRSTAntamAha visayAurehi bahuso, sIla maNasA vi mailiyaM jehiM / te nirayaduhaM dusaha, sahati jaha maNiraho rAyA // 68 // ____ vyAkhyA-yairviSayAturaiH sadbhirmanasA'pi zIlaM bahuzo'nekavAraM malinIkRta, te duHsahaM narakaduHkha sahante, yathA maNiratho rAjeti hogAthArthaH / / 68 // tatkathA ceyam-avantIdezasAre sudarzanapure maNiratho rAjA, tasyaivAnujo yugabAhuryuvarAjaH, tasya patnI madanarekhA / # anyadA tasyA rUparaktena jyeSThena dUtImukhena prArthitA sA''ha "annamima vi paradAre, sappurisANaM na baccaha maNaM pi| je puNa bahujaNammi vi, kAyapavittI mahApAvaM // 1 // " | "sI ciya paDhamaguNo, nArINaM jai na sovi maha hojAto ke guNA ya ane,aNurajajesu naranAha " kiJcaHit "tucchANaM bhogANaM, kale pAthihisi tihuyaNe ayasaM / ghore ya paDihisi narae, duhAI kiNi sahastheNaM // 3 // " ___ tato ciramaitadakAryAdityAdi, ityA caitabhiveditaM tasya, tathApyanivRttakAmagrahaH svabhrAtajighAMsayA chidrANi vilokayati / anyadA vasante krIDAthai vane gataH, tatraiva supto maNirathA yugabAha]stena vyaapaaditH| tato madanarekhayA yugavAhorantyAvasthAM jJAtvA karNamUle bhUtvA AR
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAKE . CA%AGAREKAR madhuragirA''rAdhanA kAritA, pratipannabhAvacaraNo mRtvA brahmaloke utpannaH / tataH zeSaparijaneSu krandansu | "majjhanimittaM vahio, niyadhaMdhU jeNa mo avassaM pi| ga[bha]jihada majA mIlaM, tamiyANiM raksviuM juttaM // 1 // " / 1 iti vicintya garbhA madadaretaH zanAya nazA, sAgaracyAM putraratnaM prasUtA / tatkare yugabAhunAmAGko mudrAM kSiptvA tatraiva muktvA | hai| vastrAdikSAlanArtha sarasi gatA | tatra jalagajena gRhItvA gagane ullAlitA pitRmunervandanAtha nandIzvare gacchatA maNiprabhavidyAdhareNAntarA | gRhItA / putrArtha vilapantI tenoktA-tava putro'zvApahRtena mithilApurIsvAminA patharathena gRhItaH puSpamAlAyA apitaH, iti mama pranaptyoktaM. tato muzca vivAda, mayA maha ramasva khecarIzvarI bhava, tAvatA tena nInA nandIzvare munisamIpe / atrAntare madanarekhAkArihai tArAdhanaH paJcamasvargAdAgato yugabAhudaivastAM tripradakSiNIkRtyArandata / tato munidezanAbuna vidyAdhareNa kSAmitA / devastA mithi lAyAM svaputrAntike muktvA svasthAnamagAta / tatra prabajitA madanarekhA, putraH sarvArinamanAbhaminAmA patharathenoktaH, yauvanaprAptaM ca taM | rAjye saMsthApya pravajya payaratho mokSamagAt / itazca maNirathastasyAmeva rajanyAM kAlasarpadaSTaH caturthe narake utpanaH / mantribhiryugabAhuputro |jyeSThazcandrayazA rAjye sthApitaH / anyadA naminRpaterdhavalagaja AlAnamunmUlya vanaM vrajannantarA candrayazasA rAjJA gRhItaH / namirAjJA mArgito'pi yAvatsa na muJcati, tAvat sabalavAhano namistadupAgataH / namimAtrA''yayA tat zrutvA tayoH svavRnAntaM jJApayitvA dvAvapi bhrAtarau melito pratiyodhitau / candrayazAH svarAjyaM namerdavA prabajitaH / anyadA naminRpaterdaihe dAdhajvaraH pANmAsiko jAtaH / | tadupazamanArthamantaHpurIbhigraMmANe candane yahubalayaravo rAjJaH karNakaTuriti valayamekaikaM rakSayitvA varSaNaM kurvanti / tato rAjJA cintitaMyadyahamapyekAkI bhUtvA tiSThAmi, tadA sukhamanubhavAmi valayadRSTAntena / tataH pratyekabuddhasmajAtajAtismRtighidoSamuktaH putra rAjya saMsthA- |
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ | pya devatAdattaliGgaH pravrajyAM pratipanaH zakreNa parIkSito'kSobhyacittaH praNataH, svarga gataH [zakraH / munirapi niravadyA dIkSAM pAlayitvA | | siddhiM gataH / iti maNirathacaritaM samAptaM, prasaGgAnna micaritamapi / * haha ca yadeva prakarSamApannamuktanItyA prANAtipAtAdiSu nimittI bhavati, tadeva manasA zIlavirAdhanaM narakaduHkhaheturvivakSitaM, na tanmAtramiti gAthArthaH // 68 // zIlamahAtmyakhyApanArthamevAha ciMtAmaNiNA kiM ? tassa, kiM ca kappadumAivatthUhi ? / ciMtAIyaphalakara, sIlaM jassa'thi sAhINaM // 69 // meM vyAkhyA-tasya cintAmaNinA kiM ?, na kiJcidityarthaH, kiM vA kalpadrumAdivastubhiH ?, AdizabdAtkAmadhenvAdiparigrahaH, yasya | cintAtItaM mokSaprAptyAdiphalakaraM zIlaM svAdhInamasti / cintAmaNyAdayaH kalpitasvarUpANi hiraNyalAbhAdInyeva phalAni prayacchanti, zIlaM tu cintAtItaM mokSAdikaM phalamapi karotItyetadevo pAdeya] peyaM, nAnyaditi bhAvArthaH // 69 // iti jinapativiSTaM dehabhAjo! yatheSTa, kRtaguNagaNalIlaM zolapatye zIlam / divijamanujarAjA'bhyarcanAbhakti hetu-yadiha vikasadApatsAgarottArasetuH // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe [dvitIyaH] zIladharmaH samarthitaH // 4 // ___ atha tapodhamma vibhaNiSuH zIladharmeNa saha sambandhagarbhA gAthAmAhaiya nijiyakappaduma-ciMtAmaNikAmadheNumAhappaM / dhannANa hoi sIla, visesao saMjuyaM tavasA // 70 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ RESKTM vyAkhyA-ityuktanItyA nirjitakalpadrumacintAmaNikAmadhenumAhAtmyaM zIlaM dhanyAnAM keSAzcidbhavati, vizeSatastapasA saMyuktamiti, nazIlasampanno'pi tapasava viziSTAM karmaniJjarAmAmotIni zIlAnantaraM tapaH procyate itIha sambandhaH prokko draSTavya iti gAthArthaH // 70! katibhedaM punastasapaH ? kartha kazca vidheya? ityAha---- samayapasiddhaM ca tavaM, bAhiramabhitaraM ca bArasahA / nAUNa jahAviriyaM, kAyavvaM to suhatthIhiM // 71 / / cA vyAkhyA-'samayaH siddhAntaH, tatprasiddhaM tapo bAhyamabhyantaraM ca tAvad dvAdayaghA, taccAzeSairgurusamIpe jJAtvA yathAvIrya-khazaktya nusAreNa karttavyaM, na sarvathA zaktirgopanIyA, yata ukta-" tithayaro caunANI, suramahio sijjhiyavae dhuvammi / a. nigahiyabala virio, samvatyAmeNa ujjamaha // 1 // kiM puNa abasesehi, dukhakvayakAraNA suvihipAhiM / hoi | jAna ujjamiyabvaM 1. sapaJcavAmi jiyaloe // 2 // " na ca zatyatikrameNa tatkartavyam / yadaktaM-"so ya tayo kApavyo, / jeNa maNo maMgulaM na ciMte / jeNa na iMdiyahANI, jeNa ya jogA na sIyaMti // 1 // kaiH kartavyamida ? ityAha-sukhAthimiH, na tu bhavAbhinandibhiriti gAthArthaH / / 71 // kimiti tapaH kartavyamityAzaGkaya tanmAhAtmyaM khyAphyAhajaM Amosahivippo-sahI ya saMbhinnasoyapamuhAo / laddhIo iMti tavasA, sudullahA suravarANaM pi // 72 // - vyAkhyA-yasmAtkAraNAdAmarpaNamAmayaH saMspazanamityarthaH, sa eva kuSThAdivyAdhyapanayanasamarthavAdauSadhirAmopadhiH / ayambhAvaHyayA saMsparzanamAtrAdeva sakalavyAdhInayanayati, sA lamdhirAmapauSadhiH, yayA vipratiSThAdyAH sugandhayaH syuH saMsparzamAtrAdeva ca sakala -
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pares S 3:49 vyAdhInapanayati sA labdhirvizDauSadhiH, tathA sambhinaM - sarvazarIrakhyApi zrotaH zravaNaM yasyAM labdhau sA, athavA zrotAMsi - indriyANi saMbhinnAni - ekaikazaH sarvaviSayaiH parasparatoM vA yasyAM sA tathA athavA parasparato lakSaNato'bhidhAnatazca sambhinnAn-subahUnapi zabdAn zRNoti yayA sA sambhinnAzrotolabdhiH pramukhagrahaNAt khela-malauSadhyAdikAH jaGghAcAraNAdikAtha gRhyante, sarvA adhyetAstapasA ka citsAdhoreva bhavanti / taca surANAM na sambhavatyatasteSAmapyatidurlabhA etAH ityAlocya tapa eva karttavyaM, evamucaratrApi tayo mAhAregator yathAyogamitthaM sambandhaH karttavya iti gAthArthaH // 72 // tathA surasuMdarikaracAliya- camaruppIlo suhAI suraloe / jaM bhuMjai suranAho, kusumamiNaM jANa tatra taruNo // 73 // vyAkhyA-- kacikAvidajI janmani zuddhaM tapo vidhAya suraloke suranAthatvenotpannaH surasundarIkaracAlitacamatkaraH pravaravaiSayika sukhAni yad bhute, tatkusumamAtrameva jAnIhi kasya : ityAha-tapa eva tarUstasya tapastaroH phalaM tu mukti| sukhamevAsyeti gAthArthaH // 73 // 1 jaM bharahamAiNo ca - kiNo vi viSphuriyanimmalapayAtrA / bhuMjaMti bhairahavAsaM, taM jANa tatrappabhAveNaM // 74 // yadbhavAdyANist visphuritanirmalapratApAH santo bharatakSetraM bhuJjanti, tattapomAhAtmyAdeveti jAnIhItyakSarArthaH // 74 // pAyAle suraloe, naraloe vA vi natthi taM kajjaM / jIvANa jaM na sijjhai, taveNa vihiNA'NucipaNaM // 75 // pAard devaloke manuSyaloke vA'pi jIvAnAM tatkAryameva nAsti, yadvivinA'nucIrNena tapasA na siddhyatItyakSarArthaH // 75 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHECK visamaM pi samaM sabhayaM,pi nibhayaM dujaNo visuynnov|sucriytvss muNiNo,jAyai jalaNo vi jlnivho| | vyAkhyA-'vipamamapi saGkaTarUpamapi sama-sampadArUpaM, tathA samayamapi nirbhaya, durjano'pi svajana ina, jvalano'pi jalanivaha va jAyate, kaskha ? ityAha-sucaritatapano mune-mahAtmanaH, upalakSaNaM caitattenogratapasvinAmanyeSAmapyetat sakalaM tapaHprabhAvAtsampadyata | iti gAthArthaH / / 76 / / atha ca tapaso'tigarIyastvaM duSkaratvaM cAkalayyotpannabhakyatireko granthakRttapAkasAdhUnAM praNAmamAhasetavasusiyamaMsaruhirA, aMtoviepharivagaruyamAharaNa / salahijjati surehi vi, je muNiNo tANa pnnohN||77|| ___vyAkhyA-ye tapaHzoSitamAMsarudhirA antardisphuritagurukamAhAtmyAH murairapi zlAghyantai, tebhyo manibhyo'haM praNato'smIti gAthArthaH | // 77 // atha dRSTAntapUrva tapomAhAtmyaM spaSTayanAha-- jaM naMdIseNamuNiNo, bhavaMtare amarasuMdarINa pi / ailobhaNijjarUvaM, saMpattaM taM tavassa phalaM // 78 // | vyAkhyA-yamandiSeNamunerbhavAntare-zrIvasudevabhavalakSaNe amarasundarINAmapyatilobhanIyaM rUpaM samprAptaM-jAtaM, tattapasa evaM phalamityatharArthaH, bhAvArthastu kathAnakena kathyate-- ___magadhadeze zAligrAme vipraputro nandiyeNaH, tasmin jAte mAtApitarau mRto, sarvamapi gRhadhanaM gataM, duHkhenASTavarpA jAtA, bAlakAlAdurbhago rUpAdihInaH sarvadoSamandiraM bhikSAM bhraman magadhapure mAtulagRhe gato gRhakarmANi kurvastiSThati / mAtulaH saptaputrIbhya ekaikAM tasya dadAsi, tAH sarvA api kRtamaraNanizcayA durbhagatvAta necchanti, kiM punaranyAH kanyAH, tato nirviNNo vaibhAragirizRGgAtpatatkenA'pi |
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ muninA nivAritastatyAce dIkSAM gRhItvA ekAdazAGgAnyadhItya dvAdazavidhaM tapaH kurvan jaghanyataH kRtapaSThatapo'bhigraho dazavidhavaiyAvRzye kRtayAvaJjIvAbhigrahaH sAdhUnAmicchatA nivadyAzanAdi AnIya dadAti / anyadA tasa vaiyAvatyasthiratAprazaMsAM zakrakRtAmazraddadhAnI dvAbamarau sAdhuzreSeNa priikssaarthmtraayaatau| eko bahiH sthitaH, aparasta basatAvAgatya prApmeM madhyAha SaSThapAraNe prathamakabalamurikSapantaM nandiSeNa mahAmunimuvAca-yadyatra gaNe kazcidglAnapratijAgarako'sti ? tatsamanyAvasthAprAptaM [glAna] pratijAgarnu / tatastyaktvA kavalaM sahasosthitaH sa pAha-kakka saH prativasati glAnaH?, kenauSadhenArthaH / devamunirAha-araNye sthito'sti so'tisArakI, svaM punanirlaja ! nizci to miSTabhojI rAtridivAsvapi nirapekSaH vaiyAvazyakaro'hametAvataiva tuSTaH / tato nandiSeNastaM kSamayati nindati cAtmAnaM / atha devarSista| kSetrakAladurlabhAnyauSadhAni uSNodakaM cAnAdhya pratigRhamaneSaNAmakarot / tathA'pyadInacittaH kvacidvayAkSipte sure tatsarva gRhItvA prApto glAnamunipAce, so'pi nandiSeNaM vIkSya kruddho bakti-ahamenAmavasthA prApto'raNye tiSThAmi, tvaM punarnirbhAgyazekhara ! nirlajja ! sukhena tiSThasi tatretyevaM nirbhasito'pi punastamapi kSamayitvA'nunAyAzucirasAnuliptaM tadehaM prakSAlyAsau skandhe kRto nndissnnen| so'pyupari sthito durgandhaM muJcatyazucirasa, zirasi guruprahArairhanti, 're durAtman ! kiM na samaM gacchasi ?, kaThinahastairmamAGgaM kiM gADhaM dharasi ?, na perisa ? parapIDA, yatpade pade me duHkhamutpAdayasi, re duSTa! niSThura ! niSkRpA nikhapa ! kathaM vaiyAvRttya pratipanna ?' ityAdi niSThuraM bhaNatastasya nandiSeNazcintayati-kathamastha sAdhoH samAdhividheyA, yadahamasamyagvajanetasya vyAdhividhurasya muneH pIDAM karomi, tanmithyA duSkRtaM ityAdi cintayan zuddhadhInandipeNaH pAha-mA kuru khedamidAnIM tvA sukhena nayAmi, yathA nIrum bhaviSyasi tathA mayA karvavyam , mA krodhaM kuru, kSamasva, evaM madhuraM jalpabhavadhinA devAbhyAmakSomyo'yamiti jJAtvA prakaTIbhUya pradakSiNApUrva natvA bhaNita-tvameva
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ R dhanyastvameva pUjyo bhuvanasya, yasya surendro vaiyAvRtye nizcalatvaM prazaMsatItyAdi stutvA kSamayitvA muni syAgamanakAraNamuktvA svarga gtau| munirapyanAkulacitto madhyasthamanA gurvantike'vistavaiyAvRttyamAlocayati / tato vizeSatastapovayAvRtyAdi kurvan paJcapazcAzadvarSasahasrANi zrAmaNya pAlayitvA kRtasaMlekhanaH prAnte daurbhAgyaM strIjanaparAbhavaM virUpitvaM pitRmaraNAdi ca smRtvodvignaH sAdhubhirvArito'pi yadyetasya | tapasaH phalamasti, tarhi manuSyabhave mama maubhAgyaM svIjanavallabhatvaM surUpatvaM lokavallamatvaM bhRyAditi kRtanidAno mRtvA saptamaskhageM saptadazasAgaropamasthitirdevo jAtaH / tataH saurIpare'ndhakavRSNedevyAH subhadrAyAH putro vasudevanAmA rUpAdisampannassamajani / sa ca yathA saubhAgyabhUmirdezAntaraM gato'nekavidyAdharanarendrakanyAbhiH pariNItaH, yathA ca yAdavAnAM milito, yathA vAsudevaH putro jAtastathA sarva | 4 vasudevahiNDejheyamiti nandiSeNa kathAnakaM samAptam / tapasa eva mAhAtmyaM khyApayannAha --- suraasuradevadANava---nariMdavaracakavahipamuhehiM / bhattIe saMbhameNa ya, tavassiNo ceva dhuvvaMti // 79 // # vyAkhyA-iha surA-vaimAnikAH, asurAH-bhavanapatayaH, devAH-jyotiSkAH, sUryAdInAM loke'pi devatvena prasiddhaH, dAnavA-upaThA lakSaNatvAdeva vyantarAH, narendravarA:-maNDalikAdibhUpatayaH, cakravartinaH prasiddhAH, pramukhagrahaNena sAmantAmAtyazreSThayAdi(pari)grahaH, etaiH sarvairapi bhaktyA samyagdRSTibhiH sambhrameNa vA zApadAnAdibhayena vA mithyAdRSTibhirapi tapasvina eva stUyante iti gAthArthaH / / 78 // ___sukhArthibhizca tapasyeva yatitavyamityAhakA patthai suhAI jIvo, rasagiddho neya kuNai viulatavaM / taMtUhi viNA par3ayaM, magai ahilAsamitteNa // 8 // CAM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ vyAkhyA- tAvat sarvo'pi saMsArijIvaH kAmabhogAdisambhavAni sukhAni prArthayate, atha ca raseSu-madhurAdiSu gRddhastatkAraNabhUtaM na karoti vipulaM tapaH / sa vidhaH san kIdRzo draSTavyaH ? ityAha-sa nUnaM kAraNabhatestantubhirvinA abhilASamAtreNeva paTaM mRgyte| ayambhAvaH-yathA khahetutantusaGghAtAbhAve paTo na bhavet , tathA sukhAnyapi svakAraNabhUtatapocirahitAni na sambhavanti, atastadarthinA tatraiva / yatitammamiti gAthArthaH // 80 / pUrvopacitakarmaNAmapi tapa evApagamaheturityAha5 kammAI bhavaMtarasaM-ciyAI aikakkhaDAI vikhaNeNa / DajhaMti sucipaNeNaM, taveNa jalaNeNa va vaNAI // 8 // | vyAkhyA-karmANi bhavAntarasaJcitAni ati kakkhaDANi"(karkapANi)-durthe(durbha)dyAnyapi kSaNena dahyante sucIrNana tapasA, kena kAnI ?, jvalanena banAnIveti gAthArthaH // 82 // atrArtha dRSTAntamAha| hoUNa visamasIlA, bahujIvakhayaMkarA vi kUrA vi / nimmalatavANubhAvA, sijhaMti daDhappahAriSva // 2 // vyAkhyA---iha kecidviSamazIlA-asadRzAcArA bahujIvakSayaMkarA api krUrA api bhUtvA nirmalatapo'nubhAvADhaprahArIva siddhya[ntItyakSarArthaH / / 82 // bhAvArthaH kathAnakenocyate, yathAhi... vasantapure anizarmavipraputraH krUrakA mAMsAzI madyapAnalubdho doSaiH samaM vRddhiM gato'nayaMbhIruNA pitrA nirvAsitoSTavyAM gata thoraimilitI dhAdISu gato na muJcati bAlaM vRddha gAM mahiSI vA, praharatyeva / tatastaiH kRtadRDhaprahArinAmA senApatau mRte sa eva senApatiH kRtaH / anyadaikasmin grAme dhATyAM gatastatra kSudhitecaurardaridravipragRhAspAyasasthAlI gRhItA / taDDimmai rudatiH mAtuM gatasya pituni
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedi, sa ca bhAryayA nivAryamANo'pi dhAvitazvIrebhyaH zapate / tataH kopena dRDhaprahAriNA viprazirazchinnaM taddRSTvA garbhavatI viprabhAryA kruddhA grahAriNamAkrozati, tenApyatikruddhena khaGgena tasyA udaraM vidAritaM / garbho'pi dvidhAbhUto bhUmau patitaH / taM tathA vIkSya dRDhaprahArI paramaM nirvedamupagatastudyatkarmmakavacazcinta yati-hA !! atrAvatIrya mayA sarva pAyameva samAcIrNa, sa nAsti jIvo yo mayA nidayena na hataH, tathA kAmaTagacchalitena iyantaM kAlaM paradAraramaNAbhakSyabhakSaNApeyapAnAdIni pApAnyAcIrNAni, idaM punarmahApApaM cintayitumapi na tIryate / "jamhA hasthI satthavi. samuctriNI vaMbhaNI darikSa ya / gabheNa saha niyA, mA ka gayasma maha sRddhI ! // 1 // fi ast vizAmi ? parvatAdvA paThAmi ? nIraM vA sAdhyAmi ? ityAdi yAvacintayati tAvanmaharSimekaM samIpa evaM vilokya tatra gatvA taM natvA devanAM zrukhA pravajitassacvanidhirevaMvidhamabhigrahamakarot - mAryamANenApi na mayA rolaH karttavyaH, anyazca yAvadgarbha sphuratsphurantaM smarAmi tAvazva caturvidhamAhAraM gRhISyAmi / tataratvenopataloko tpAditopasargAnsirvAnapyadInamanA sahana zuddhadhyAnena kevalajJAnamupAdha siddhaH zrIDhaprahArI, iti prahArikathAnakaM samAptam / dRSTAntAntaramAha- saMghagurupaJcaNI, tavobhAveNa sAsiuM bahuso / viNDukumArUva muNI, titthassa pahAvayA jAyA // 83 // vyAkhyA - saGghagurupratyanIkAn prANinastapo'nubhAvena anuzikSayitvA bahuzo'nantakAlena bahavaH sAdhavastIrthasya prabhAvakA jAtAH, ka iva 1, viSNukumAra iva / kaH punarasau 1 ityucyate hastinAgapure padmottaro nRpaH jvAlAkhyA paDurAjJI jinadharmaratA / tayoH siMhasvamasUcito viSNukumAro jyeSThaH putraH, caturdazakha "9
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamUcito dvitIyo mahApadmaH / jyeSTho niHspRhaH, itaraH samIhate, iti rAjJA yuvarAjatve sthApitaH / itazcojayinyAM zrImunisuvrataziSyAH * sutratAcAryAH samAyAtAH, zrIdharmanRpo vandanArtha gataH, tamAtyo namucirnAstiko dharmanindA kurvan kSullakana vAde jitaH sAdhuSu | kA pradviSTo rAtrau sAdhumAraNArtha gato devatayA tatraiva stambhitaH / prabhAte rAjJA lokaizca dRSTo nindhamAno lajjayA nirgatya hastinAgapure gataH, tatra mahApadmakumArasevAM karoti / anyadA mahApamakumAragrAmAna bhajana siMhabalanRpo namucinA prapaJcena baddhvA''nItastuSTena kumAreNa | varo dattaH, tenokta-samaye gRhISye vrN| anyadA jvAlAdevI zrIjinaprAsAdaM kArayitvA rathayAtropakramamakarot / aparA sapatnI lakSmIH, | sAsA sparddhayA brahmAyatanaM kArayitvA rathayAtrAmAreme / tayoH prathamasthanimmaraNe spardhA jJAtvA dvAvapi sthau rAjJA sthApitau / tataH svamAtuH | 6] parAbhava jJAtvA mahApo dezAntareSu bhramannaneke vidyAdharanRpAmAtyaputrikAH pariNIya mahAvibhUtyA campApurIprabhojanmejayasya putrI mada nAvalI strIratnaM pariNIya cakravartiRddhisamRddhaH svapuramagAt , pitrA rAjyAbhiSekaH kRtaH, svayaM suvratAcAryapAve dIkSA prapede / viSNuku- | mAro'pi pitrA samaM pravrajitaH / mahApadmaH kramAt sAdhitaSaTkhaNDabhRmaNDalo navamazcakrI saJjAtaH / tadA jananIkAritaM jinarathaM mahAvi| bhUtyA bhramayityA mAtumanorathaH puuritH| bharatakSetre jinabhavanakoTyaH kAritAH, dvAtriMzatsahasrA rAjAno dharma sthApitAH, anekadhA zAsa | nonnatiH kRtA, paznottararAjapistu vigatakarmA mokSamagAt / vissnnukumaar| punastapaHprabhAvAnnabhogamanakriyalabdhyAdilandhisamaddho meru mAlikAsthastapaH karoti / itaca te sutratAcAryA hastinAgapure varSArAnaM sthitAH kanimamucinA hAH / tataH pUrva naraM smRtvA pUrvapratipaNe lAvaramayAcata rAjAnaM nmuciH| tato rAjA tadyAcitaM katicidinAni rAjyamadAt / svayamantaHpure sthitaH / namacirapi kapaTena bahiya jJapAThake dIkSito jAtA, prArabdhaM yajJakarma, tatra lokAH pAkhaNDibhiH saha sarve vardhApanake samAyAtAH, na punaH zvetabhikSavaH / tatona
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ suciH suvratAcAryAnAkArya tameva doSamudbhAvya bhagati kSudra:- pUrva lokavyavahAravAdyAH, ato muJcata mama rAjyaM, anyathA mArayiSyAmi / tataH sUribhirbahudhA prajJApito'pi na manyate / tata udyAne gatvA''cAryaiH sAdhavaH pRSTAH kiM karttavyaM ?, tata ekena sAdhunoktam-bhagavan ! meruzirastho viSNukumAra krizrAtA yadyAyAti tadA tadvacanena namucirmuJcati kadAgraha, nAnyathA / gururAha - sAdhUktaM, paraM sa kathamAyAti / | ekenoktaM ahaM tatra gantuM zakto, na punaH pratyAgantuM / gururAha - sa eva bhavantamAneSyati / tatastena merucUlAyAM gatvA sahakArya niveditaM viSNukumAraH / so'pi taM gRhItvA kSagena prApto gurvantikaM / tataH prApto namucipA, dharmApadezAtkramatrayabhUdAne kupitena viSNunA sAdhikalakSayojana rUpakaraNena grAmAkaranagara giribhavanavanajyotiSkakSobhaM janayatA namuciH zirasi pAdaM datvA rasAtale kSiptaH / pUrvoparasAga| rapadasthApane nakSI zakrapreSitasurAGganAbhistatkarNAbhyarNamAgatya prazamapradhAna gAnena saGghavacanena cakriNA ca sasambhrameNa saparijanena kSAmitaH kathamapyupazAntastatprabhRti trivikrama iti prasiddhaH, AlocitapratikrAntaH zuddhaH, yaduktam 64 " Ayarisa gacchami ya, kulagaNasaMghe ga cehadhaviNAse / AlopaDita suddho jaM nikharA biDalA // 1 // " vivANo, viSkumAro kameNa to siddho / cakkI vi mahAmo, gahiUNa varSa gao siddhiM // 2 // " iti viSNukumAracaritaM mamAptam / punastapomAhAtmyaM khyApayan dRSTAntamAha hoMti mahAkalpasurA, bohiM lahiuM taveNa viyarayA / jaha khaMdao mahatpA, sIso sirivIranAhassa // 84 // ****** w Ma ****, pomocnene
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - yadyapi tenaiva bhavena kecina siddhyanti tathApi tapasA vidhUtarajaso'tyalpakarmANassanto mahAkalpeSu-maharddhidevalokeSu surA bhavanti / tato'pi cyutvA mahAvideheSu bodhi cyA 'am vidhUtarajasa' ityAvRcyA atrApi yojyate tapasA kSaktikarmANaH, siddhantIti zeSaH / ka iva ?, yathA skandako mahAtmA - ziSyaH zrIvIrakhAminaH, tatkathA ceyam kaGgalApuryAM zrIvIraH samavasRtaH pratyAsannazrAvastIpuryAM gardabhAliparibrAjakaziSyaH skandakaJcaturvedasmRtipurANAdigranthanipuNaH parivasati / sa zrIvIraziSyeNa piGgalena pRSTaH- bho skandaka ! 'kiM saaMte loe aNate loe ?, evaM jIve siddhI siddhe vi pucchiyace, kreNa vA maraNeNa jIve saMsAramaNupariyagur3a 1, keNa vA taM vIvaya 1, tae gaM se khaMdara parivvAyae eyamahaM ayANamANe tumiNIe ciTThacha / evaM dopi pi pucchie tusiNIe cidui' / tataH zrAvastyA lokaM zrIvIravandanArtha yAntaM dRSTvA so'pi svasandehapRcchAthai cacAla / rataar zrIvIreNa gautamasya piGgalapraskandakAnavagamakharUpamuktam / tataH samAgate skandake zrIgautamaH sammukhaM gataH, svAgatamapRcchat piGgalasvarUpaM ca / tat zrutvA vismitaH skandakaH prAha- kathaM jAnAsi ?, zrIgautamenoktaM mama dharmAcAryaNoktamiti / tataH pramuditaH sarvajJatyayasthAdavandata zrIvIraM / bhagavatA ca tatsandehAH kathitAH, yathA - 'khaMdayA ! davvao NaM loe emadambe, ao sate, khicao vi sAsu disAsu asaMkhije jo aNakoDAkoDippamANe, ao sate / kAlao sayA vi ciTThaiti anaMte, bhAvao (vi) aNatapajAyasao anaMte, evaM jIve siddhi (siddhe) vi bhANiyacce / navaraM khittao adhya'ppaNI pamANaM bhANiyanvaM / maraNe vi khaMdayA ! duvihe pannace, taM nA bAlamaraNe ya paMDiyamaraNe ya / tattha NaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve adhyANaM agatehiM nerahayatiriyama zudeva bhavarahamehiM saMjoeDa | saMsAramaNupariyaDU | paMDiyamaraNeNa maramANe jIve saMsAraM vIkya' iti zrutvA skandako buddhaH / zrIvIropadezaM zrutvA prAha-Aliye
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4RLS bhaMte ! loe, palitte NaM bhaMte ! loe, Alittapalita bhaMte ! loe jagae maraNeNa ya / yathA kazcidgRhe pradIpte sAraM bhANDa niSkAsayati, ma tathA'hamapi sAramAtmAne niSkAsayiSyAmi iti prabajitaH / svAminA zikSita:-'evaM khachu devANupiyA! gaMtavyaM / evaM ciDiyabdha evaM nisIyavyaM) evaM tuyaSTiyana, evaM suMjiyacaM, evaM bhAsiyabdha, evaM saMjameNa saMjamipavya, assi ca aDha no pamAeyavyaM / tao se | sAmaNNarae AgAe paDibaddha aNagAre jAe, ikArasa agAI ahimityA, pArasa vi mizAnupaDimAo, tao guNarayaNasaMvaccharaM tavo| kammaM sammaM ArAhettA puNo vi bhagavo aguSmAe bahuhi camatthahamadamamavAlasehiM mAsaddhamAsakhamahiM vicittehi tavokamme hiM | apArNa bhAvemANe sukke lukkhe nimmaMse kise dhamaNisaMtae jaae| kAlegaM sanegaM gacchai, sategaM ciTThai, bhAsapi bhAsiuM kAmaM gilAyai / | tao kevalanANega tassa ajjhavasiyaM jAgettA sayameva bhagavayA mahAvIreNaM abhazumyAra haTTa tuDe khaMdara agagAre vihigA pAoma a| gasaNaM karei / evaM se khaMdapa duvAlasavAsAI sAmaNagapariyAyama gupAlettA mAsaM pAogame kAlaM aNakhamANe samAhiyate kAlaM kiccA accue kappe devattAe ubavaNe / taohito cahattA mahAvidehe vAse sinjJihI sAdukkhAmAmaMta kAhi tti skandakacaritaM samAptam // / tapoguNAnAmanantatvena nyakSeNa bhaNanAzakyatvAt saMkSipanAha---- kettiyamittaM bhaNimo?, tabassa suhabhAvaNAe cipaNasta / bhuSaNatae vi na jamao, anaM tassa'sthi gurupy||85|| ___vyAkhyA-zubhabhAvanayA cIrNasya tapasaH kiyanmAtraM bhaNAmaH ?, yato bhuvanatraye'pi tasmAttaraso'nyadgurukataraM nAstyevetyanena tapo'pyAzaMsAyakSitameva phalabaditi vakSyamANa ca bhAvanAdvAramiti sUcitamiti gAthArthaH // *
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ " iti gaditamanantajJAnibhiH karmakASTha-pracayadahanavahiryattapo'nuSThitaM ca / tadiha bhajata bhatryAH! bhAvanAtaH prabhU, zrapati ca khalu yuSmAn yena sanmonalakSmIH // 1 // " iti puSpamAlAvivaraNe [kRtIyaH] tapodharmaH samarthita iti // 5 // idAnIM bhAvanAdharma vimaNiSuH pUrveNa (maha) sambandhagI gAthAmAha---- dANaM solaM ca tavo, uccha puSpaM va niSphalaM hojA / jai na hiyammi bhAvo, hoi suho tassime heU // 86 // | vyAkhyA-dAnaM zIlaM tapazceti pUrvoktaM sarvamapi ikSupuSyamitra nikalaM bhavet , yadi hRdaye bhapanidamokSAmAgamaH zubho bhAvo | na bhavet , ato dAnAdInabhidhAya bhAvanAdharmo'bhidhIyate, tasya ca zubhamAvasyete vakSyamANA hetaba iti gAthArthaH // 86 // tAnebAhasammattacaraNasuddhI, karaNajao niggaho kasAyANaM / gurukulavAlo dAsAga, viyADagI bhavaviroMgo ya // 8 // viNaMo veyAvaccaM, sajjhAyaraI agaayynncaao| paraparivAyanivittI, thirayA dhamme paritrA ya // 88 // ___ vyAkhyA-samyaktvazuddhizcaraNazuddhirindriyajayaH, kaSAyANAM nigrahaH, nityaM gurukulabAsaH, doSANAM pramAdAyAcI gAnAM vikaTanAAlocanA, bhayaviragazca / tathA vinayaH, vaiyAvRttyaM, svAdhyAye ratiH, anAyatanasya-jJAnAdidUtakAstunaratyAgaH, paraparivAnivRttiH, [ sthitA meM, parijJA ca-prAnte'nazanarUpA, ityete caturdaza [14] zubhabhAvasya hetavaH, hetvantarANAM sambho'pyatraivAntAvAditi dvAragAthAdvayArthaH, vistarArthaM tu sUtrakAraH pratidvAraM vakSyatIti / / 87-88 // kAkA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ aritra agrn samyaktvameva tAvada kisvarUpamityAdidvAragAthA mAha----- kiM sammataM ? te hoja, kihaM ? Nu karUM ? va guNAM ya ke ? tassa / kaIbheyaM ? aiyArA, liMga vA kiM bhane ? tassa // 89 // vyAkhyA- kiMkharUpaM tAvatsamyaktvaM 1, kathaM kena prakAreNa vA sajIvAnAM bhavet 2, kasya vA tadbhavet 2, guNAzca ke ? tasya samyaktvasya, kati bhedaM tadbhavet ?, aticArAH liGgaM vA kiM bhavet / tasya samyaktvasyeti dvAragAthAsaGkSepArthaH / atrAdyadvAranirNayArthamAhaarihaM devo guruNo, susAhuNo jiNamayaM maha pamANaM / ivAi suho bhAvo, sammattaM biMti jagaguruNo // 99 // 4. vyAkhyA atreva mama devo, khAdayaH, sAdhaka ko parivAjakAdayaH, jinamatametra pramArga, na kutIrthikAbhimatamityAdiko ya AtmanaH zubhaH pariNAmaH sa samyaktvamiti jagadguravastIrthaGkaragaNadharA bruvate / uktaM ca tai:-"se ya samma pasatyasammatta mohaNijakammAMNuveyaNo samayasamutthe jabasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte "tti gAthArthaH / / 90 / / taM kiM samyaktvamiti dvAram atha tatkathaM bhavediti dvitIya dvAramAha bhamiUNa anaMtAI, poggala pariyaisaya sahassAI | micchatamohiyamaI, jIvA saMsArakaMtAre // 91 // pArvati khaveUNaM, kammAI ahApavattikaraNeNaM / ubalanAeNa kahamavi, abhinna putri tao gaMThi // 92 // yugmam ) vyAkhyA -- prathamaM tAvat midhyAtvamohitamatayaH sarve jIvAH saMsArakAntAre anantAni pudgalaparAvarttalakSANi zrAntvA kathazcidupalajJAtena yathApravRcikaraNena granthipradezAgamana pratibandhIni karmANi kSayitvA nipUrvI granthikecitprApnuvanti / tatrAnantItsarpi
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-2012-10-2022015-Manipiranti.s1:00Siddikaliomsitamminats atabeadianpocente- wwwsksiviskedevanagawadekadaNMADHA NNondridrawhnamasiestnuteadiosienanesapMROPAN NyavasarpiNyaH pudgalaparAvataH, taduktam-"ussappiNI arNatA, puggalapariyaGko muNeyaravo" iti / karaNaM-adhyavasAyavizeSaH, vizijJAnAdiguNamantareNa kathamapi svayageTa pravRttaM yazAyAnuna, taya samaya kaha pAtunakaraNaM, yathA girinayA upalo pazcanAgholanAvanataH khapameva vRtAdibhAvamApayate, evaM jantavo'pi yathAprabRttakaraNena svayameva karma kSapayantIti bhAvaH / iti gAthAdvayArthaH // 92 // nanu andhiriti kaH padArthaH ? ityAha ---- gaThiM bhaNaMti muNiNo, ghaNarAgadosapariNaisaruvaM / jammi abhipaNe jIvA, na lahaMti kayAi sammattaM // 93 // 1 vyAkhyA-ghanA-niviDA yA rAgadveSapariNatiH. tatsvarUpaM pranthi munayaH pratipAdayanti, yathA valkAdiniSpannaH kazcibhiviDagrathirbhedo bhavatyevaM rAgadveSapariNAmo'pi yaH samyaktvaprAptipratibandhako'nantakAlenApi jIne minnA, sa granthiriti bhaavH| samyaktva prAmipratibandhakatvameva tasyAha-~-yasminnabhinna jIvA na kadAcillabhante samyaktvamiti gAthArthaH // 23 // / nanu ye kecana jIvA granthi yAvadAgacchanti te sarve'pi taM bhindanti ?, netyAha ulasiyagaruyaviriyA, dhannA lahukammuNo mh'ppaanno| AsapaNakAlabhavasi-ddhiyA yataM kei bhiMdati // 9 // RA cyAkhyA-ullasitaguruvIryA dhanyA laghukANo mahAtmAna AsanakAle bhavA-bhAvinI siddhiyeSAM te AsamakAlabhavasiddhikAzca taM andhi kecideva prANino bhindanti, na saveM, iti gAthArthaH // 94 // vyatirekamAha--- je uNa abhadavajIvA, aNaMtaso gaMThidesapattA vi / te akayagaMThibheyA, puNovi vaDdati kammAI // 95 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-ye punassarvathaiva abhAvinI siddhiyeSAM te abhavyAH, te ca te jIvAzca abhavyajIvA:, upalakSaNatvAvyAzca, te'na5ntazo-'nantavAraM granthideza prAptA api akRtagrandhibhedA eva syuH| tataH punarapi varddhayanti karmANi, sthitirasAdibhirgurUNi kurvantIti gAthArthaH / / 95 / / atha ye granthi bhindati teSAM samyaktvalAmakramamAha| taM girivaraM va bhettuM, aputrakaraNoggavajadhArAe / aMtomuhattakAlaM, gaMtuM aniyaTTikaraNammi // 96 // haiN| paisamayaM sujjhaMto, khaviuM kammAI tattha bhuyaaii| micchattammi uiNNe, khINe aNuiyammi uvasaMte // 97 // | saMsAragimhatavio, tatto gosIsacaMdaNarasa va / aiparamanivvuikara, tassaM'te lahai sammattaM // 98 // [vizeSakam] ___ vyAkhyA-karaNa-viziSTAdhyaksAyavizeSa eva apUrva-ananubhUtapUrva karaNamapUrvakaraNaM, atra hi basemAno jIvastAdRzAn sthitira| saghAtAdIna kriyAvizeSAn karoti, yAdRzaH saMsAre na kadAcit pUrva kRtA, iti kRtvA vajradhAretra vanadhArA, apUrvakaraNamevogravajradhArA | apUrvakaraNogravajradhArA, tayA girivaramiva taM granthi bhivA-tathAvidhaM rAgadveSapariNAmaM kiJcidapanIya tato'ntarmuhattai kAlaM anivRtti karaNaM gatvA / atrApi karaNaM-viziSTatamo'dhyavasAyavizeSa eva / na vidyate prathamAdyasaGglyeyatamAvasAnasamAnasamayavartinAM prANinAM &aa khabhAvAdeva parasparamadhyavasAyastha nivRci-lakSaNyaM yatra tadanivRttiH, taca tatkaraNaM cAnivRttikaraNam / tato'trAntamuharsa yAvatpratisa- | VImayamanantaguNavizuddhayA vizuddhayamAna AyuvarjAni zepasaptakammarmANi bahani kSapayitvA pratyeka palyopamAsahakhyayabhAganyanaikasAgaropama| koTAkoTimAtrANi vikRtya, zeSANi kSapayitvetyarthaH, satazca mithyAtvaM yadIrNa tasmin kSINe'nudINe tu sattAmAtravarttinyupazAnte sati
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra eva grISmastena tapto gozIrSacandanarasamivAtiparamanivRttikaraM - muktizarmavidhAyaka, tasya anivRttikaraNasya ante samklaM labhate / yathA grISmataptaH kazcitpuNyavazAdatiparamanivRttikaraM gozIrSacandanadravaM labhate evaM jIvo'pi saMsAraduHkhopataptaH samyaktvamiti / aya*bhAvaH - apUrva karaNena granthibhedaM vidhAya midhyAtvamohanIya karmmasthiterantarmuhUrtta mudayakSaNAduparyatikramyAnivRttikaraNarUpeNa zuddhivizeSeNAtatkAlapramANaM vaidya dalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti, sthApanA / atra ca midhyAtvadalika vedanAbhAvAdapazamikasamyaktvaM jIvo labhate iti gAthAtrayArthaH / / 96-97-98 / / idAnIM 'kasya tadbhavediti tRtIyaM svAmitvadvAramAha puNvapaDivanna paDivaja - mANayA nirayamanuvadeva ca / tirie tu padastA, beIdiyamAiNo hojA // 99 // vyAkhyA - nArakamanuSyadevAH pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAzca bhavanti, tathAhi manuSyA devAzca dharmmazravaNAdibhyaH, nArakAzca vedanAdeH karmma nirjarayantastathAbhavyatvaparipAkataH kutazcinnisargAdita evaM kecitsamyaktvaM pratipadyamAnA Adyasamaye pratipadyamAnAH dvitIyAdisamayeSu tu te pUrvapratipannA evocyante iti / tiryakSu punaH "pavanna" ti pratipannA dvIndriyAdayo bhaveyuH tatra dvIndriyatrIndri yacaturindriyeSu tAvadyaH sAsvAdanasamyagdRSTiH, sa na mRtvA eteSUtpadyate, so'paryAptAvasthAyAM kiyatImapi velAM yAvattadbhAvenAvatiSThate, tataH paraM niyamena midhyAtvaM gacchatyevAsI, tato'mumevAzritya pUrvapratipannA eSu mantavyAH, nAnyathA / paJcendriyeSu tu sAmAnyamapi samyaktvamAzritya pUrvapratipannAH prApyanta iti gAthArthaH // 99 / / nanu ukkA dvIndriyAdiSu pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAsteSu bhavanti na vA ? ityAhapavijamANayA fva hu, vigaliMdiyA amaNavajiyA hA~ti / ubhayAbhAvo egiM-diesu sammattalaDIe // 100 // 50.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - vikalAni - asampUrNAnIndriyANi yeSAM dvitricaturindriyANAM te tathA amalaskA:- sammUrchAH paJcendriyAH, eteSu tathAvidhAvyavasAya zuddhyabhAvAna samyaktvapratipattisambhavaH, atastiryakSu etAn varjayitvA zeSA garbhajapaJcendriyAH pratipadyamAnakA api bhavanti / ubhayasyApi pUrvapratipannapratipadyamAnakalakSaNasyai kendriyeSu samyaktvalabdherabhAvaH / yato'tra tathAvidhAdhyavasAyazuddhayabhAvAt samyaktvasya pratipadyamAnako na kathaJcidbhavati / pUrvapratipannaM tu kArmagranthikA dvIndriyAdivatpRthivyAdiSu sAkhAdanasamyagdaSTayutpattermanyanta eva, saiddhAntikAstu tasya tatrAnutpatteH svalpatvenAvivakSaNAdervA kutazcitkAraNAtpUrvapratipannasthAtrAbhAvaM manyanta ityatra matadvayaM tattvaM |tu sarvavido vidantIti gAthArthaH || 100 || atha 'guNAzva ke tasyeti caturthadvArabhidhitsuH samyaktvasya sarvaguNAdhAratvalakSaNaM guNamAhajaha dhannANaM puhaI, AhAro nahayalaM va tArANaM / taha nosesaguNANaM, AhAro hoi sammataM // 101 // vyAkhyA -- utpattivRddhisthityapekSayA yathA sarvadhAnyAnAM pRthivI AdhAraH nabhastale vA tArANAM AdhAraH, tathA niHzeSaguNAnAM zamasaMveganirvedAdInAM AdhAraH samyaktvaM bhavatIti gAthArthaH // 101 // atha tasyaiva sugatigamanahetutvamAha - sammadiTTI jIvo, gacchai niyamA vimANavAsIsu / jai na vigayasammatto, ahava na baddhAuo puvi // 102 // vyAkhyA---iha samyagdRSTirutkRSTatastenaiva bhavena siddhayati, yo'pi sampUrNakAlAdisAmadhyabhAvAnna nirvANaM gacchati, so'pi jantunarakatiryajyanujabhavanapativyantarajyotiSkagatI nirudhya niyamAdvimAnavAsiSveva saudharmAdideveSu gacchati, yadi maraNasamaye sarvathA vigatasamyaktyo'ticArama lina samyaktvo vA, athavA samyaktvalAbhakAlAt pUrva baddhAyuzca na bhavati, asya hi catasRSvapi gatiyutpatteH /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM devanArakAca samyagdRSTayo'pi manuSyeSvevotpadyante, teSAM devagatiniSedhAditi mantavyamiti mAthArthaH / / 102 // dRSTAntAbhidhAnadvAreNa tasyaiva guNAntaramAhaBacaliyasammattANaM, sugAmi ANa zugaMli bhAlIe : haradattamajjA-e ahava nivikamAINaM // 10 // vyAkhyA--dRDhasamyaktvAnAM surA api bhaktyA AtAM kurvanti, yathA amaradattabhAryAyAH, athavA nRpavikramarAjAdInAmityakSarArthaH, bhAvArthakathanArtha svamaradattabhAryAkathAnakaM tAvaducyate___ surASTrAdeze kanakaratnapUrNAyAM dvArikApuryA padmazreSTiputro'maradatto rUpasaubhAgyasampannaH kuzadvIpe suvarNapure vANijyArtha jalAdhvanA bahuvibhavo gataH / tatra vizaGkaSThiputrI zrIjinadharmaparAM rUpAdibhiranuttarAM vimalayazAnAmnIM dRSTvA yayAce / pitroktaM-dadAmi, paraM 'yaH ko'pi mAM dharmavAde jayati, sa eva mama vara' iti kRtapratijJA sA'sti / tato jAte vAde sa mizyAmatistasyAH syAdvAdavAdinyA uttaraM dAtumakSamazcintayati-aho ! sunipuNeyaM jinadharme gRhasthyapi, tato'hamapyenameva zikSayitvainAM niruttara karomIti kapaTazrAvako 18 bhUtvA jinadharmamabhyasyan jJAtatatyaH sadbhAvena zrArako'bhUt / tataH samantabhadrasUripAce gRhItadharma taM dRSTvA vimalayazayA hRSTayA proktaM| bho ! tavaiva dharmavicAre'dyApyastIcchA ?, atrAntare zreSThayapi tatraivAgataH, tato'maradattenoktaM-'bhadre ! zuddhAkaraprabhave vaje yA punarvicAraNA abhiniviSTayuddhibhiH kriyate, sA teSAM jaDatvameva sAdhayati, pUrvAparAviruddha pramANasiddhe jagatprasiddha sarvatrabhASite dharma vipratipamA ye vicAraNAM kurvanti, tepAmasamaJjasabhASiNAM sA dugatimeva phalaM sAdhayattI ti zrutvA vimalayazayA cintita-pariNatadhAjyaM zuddhavacanelakSyate, anyacca mayyapi stokAnurAgaH sampannostyasau, tayadi mAmicchati, matpitA'pi yadi kathamapi pratipadyate, tadaitena pariNItA enaM OMOMOMOM the
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ maSUHASKSX dhammeM sthiraM kromi| pitrA'pi ca tasyA dRSTathaiva bhAvaM vivAya cintitaM-yuktamidam / tataH kSaNaM dharma zrutvA sa AdareNa svagRhamAnItaH, sammAnya zreSThI putrImadAt / tataH sa tAM pariNIya svagRhe gtH| tAM ca jinadharmaparAM dRSTvA pitarau mithyAzau dvepamudvahantau tasyAH pAzva saGketena puruSamekaM preSya pUtkRtya kalaGkamadAtAM / amaradatto vismitamanAH saviSAdaM cintayati-nUnaM priyAyAH kalpAnte'pi zIlaM na lu*pyate, tatkimapyatra kasyApi duvilasitamityAdi / tAvanmAtApitRbhyAM proktam-'re mRDha ! yasyAH zIlena garva vahasi, tasyAzceSTitametat / asyA epa dhamaH, eSaH sAdhusAdhvInAmupadezaH, etAdRzyaH zrAvikA jinadharma / tvaM cedadyApina manyase, tadA na svayA nAnayA'smAkaM | | kAryam / ityAdi gADhasvara kalahaM kurvanyA lokaprasiddha kalaH sA jinadharmamAlinyabhItA dRDhasamyaktvA sakalajanasamakSa purAhiHpradezasthe devatAdhiSThite mahApadmahade nijapativratAvratajinadharmaikacittatAzrAvaNaM kRtvA jhampAmadAda / tataH sannihitadevaistatsatvarajita ratnamayadroNyAM ratnamayasiMhAsane sthApitA sA sarvajanadRSTA, tIre uttAritA, puSpavRSTizcakre jayaghoSaNA ca, zvazuravargasya durvilasitaM nRpapramugnusyoktvA | vimalayazA stutA, evaM zAsanaprabhAvanA kRtA / tataH saMsAraM virasapariNAma vibhAvya gRhavAse kSaNamapi rati alabhamAnA nRpAmaradacapra| mukhaiAryamANA'pi tadAhopazamanAya prAptA kevalyAcAryasamIpe dhammai zrunyA 'kuto me'sadbhutaH kalaGkaH?" iti prazne kRte pUrva bhare sapatnI kalakadAnaM punastAM cirasaM rasantI zrutvA pazcAttApaH kalaGkottAraNaM ca kRtamatastavApyevaM jAtamiti zrutvA saJjAtavairAgyA dIkSAM gRhItvA | sundarAyAH pravartinyAH yAca ekAdazAGgAnyadhItya ugraM tapaH kRtvA mokSamagAt / tenaiva nidena rAjAsAmantAyA amaradatto'pi ca prava. Mjya paJcame kalpe maharddhikA devAH saJjAtAH / amaraksabhAryAvRtta samAptam // atha nRpavikramAkhyAnakamucyate-[iva] bharate kusumapure haritilakanRze, gaurI priyA, tayoH putrI vikramaH dvAsaptatikalAkuzalaH || . inniuiremedieadoskvakistansaAAMAAAAAE. mammiaasiiscalincatumbinireviofestandanileonymsalimavsamparkNomes
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptayauvanaH svayaMvarAyAtadvAtriMzatkanyAH pariNIya tadyogyAn dvAtriMzatprAsAdAn manoharAn madhye strotuGgabhavanakalitAn kArayitvA tAmiH samaM yAvadbhogAn muGkte, tAvat taddehe kuSThAdayo mahArogA abhUvan / anekavaidyauSadhamantratantrAdibhirguNAbhAve kumAreNa vedanAsana purAnahiHsvasaprabhAva dhanaJjayayakSasya mahiSazataM mAnitaM / atha tasminneva dine tatra vimalakIrttiH kevalI samAgAt kumAro'pi pitrA saha vandanArthaM gataH, kevalaprabhAvAdupazAnta vytho'bhuut| rAjA putrasya rogakAraNaM pRSTaH zrIkevalI grAha-pUrva (apara) videhe ratnasthalapure padmamukhI nRpo nAstikaH, anyadA mRgayAM gataH kAyotsargastha munimekamAlokya pApAtmA bANairjavAna / zubhadhyAnena muniH sarvArthasiddhivimAne'gAt / rAjA lokadhikArito lokAnmArayanmantrisAmantaH kASThapaJjare prakSipya niSkAsitaH, tatputraH puNDarIko rAjye sthApitaH / tataH sa nRpasarvatra dhikAritaH kenApi tApasenAvajJAM kurvan tejolezyayA dagdhaH saptamaM narakaM gataH / tataH svayambhUramaNamatsyo bhUtvA saptamanarake gataH, tato matsyaH, tataH SaSThanarake, tatazcANDAlakhI, tataH praSThanarake, tata urago bhUtvA paJcamanarake, tato matsyaH, paJcamanarake, tataH siMhaH, caturthanarake, tato vyAghracaturthanarake, tataH zyenastRtIyanarake, pakSI, tRtIya narake, sarIsRyo, dvitIyanarake, punaH sarIsRpo, dvitIyanarake, tato matsyaH, prathamanarake, punarmatsyaH, prathamanarake, tataH pRthivyAdiSvanantotsarpiNIkAlo gataH / tato vasantapure sindhudattavaNikputro, bAlatapaH kRtvA tava putro'bhUd, iti zrutvA kumArassaJjAtajAtismaraNassaMvipraH pratipabhasamyaktva mUladvAdazavato vigatavedano svagRhe'gAt / krameNa rAjA'bhUt / dhanaJjayayakSyAcitAnmahiSAnna dasa / tatastenAnekadhopasargito'pi dayAparo yAvana date, tAvatsenaiva yakSeNa tadguNahRSTena kRtA puSpavRSTiH, prazaMsitaH kumArasya dayAparo dharmaH samyaktvanizcayazca / tato yakSeNa kRtasAnnidhyaH sAdhitasakalabhUvalayaH 'kadAcitpurAhi kAyotsargastha somArUpaM muniM davA sAkopo mahibhiH punaH 2 mahatvadhimA jJAtamavacanadvitvena tena muninA satI /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvitajinazAsanaH kRta sarvAGgINapuNya kRtyaH prAnte zrI kevalipAveM dIkSAM gRhItvA kRtakarmakSayo mokSamagAt / / // iti zrIvikramarAjA'khyAnakaM samAptam // "# AdizabdAdanye surasampAditAjJAH sulatAdyA draSTavyA iti gAthArthaH // 203 // atha samyaktvasyaiva guNotkarSamAha - aMtomuhuttamittaM pi, phAsiyaM jehiM huna sammataM / sesiM avaDDhapoggala pariyaho caitra saMsAro // 104 // vyAkhyA- -antarmuhUrta mAtramapi spRSTaM- AsAditaM yaiH samyaktvaM bhavet teSAM pazcAt kathamapi tIrthakarAzAtanAdimahApAtakinAM gozAkAdInAmapyutkaSTataH apApudgalaparAvartamAtra evaM saMsAraH / apagatama yasmAdasAva pArddha:, sa cAsau pudgalaparAvarttacA pApudgalaparAvarttaH, pudgalaparAvarttasyArddhamityarthaH / tadapyupalakSaNatvAdezonamiha jJeyam / pudgalaparAvasvarUpaM caitramaSTaghAhu:"* khitte kAle, bhAve cauDa duha bAyaro sumo / hoha agaMtussappiNi- parimANo puggala pari aho // 1 // utaNumaNatrayapANa-taNeNa pariNama mua savvANu / egajio bhavabhamiro, jattiyakAle mo dhUlo ||2||" - * nAsAmeyo'yaM vyapuGgaparAH kSetradgaparAvarttaH kAlapudgalaparAvarttA bhAvapudgaparAvaseti cakAro bhavati pudgalapazavaH / punarapyekeko dvidhAH sUkSmazcAnantasyupalakSaNAdIkA pramANo bhavati // tatra bhavaM bhramamneko jIvanumodArikavaidriyajala kA maiNarUpazarIracatuSTayaM tathA manovAkSAsA, iskevena pariNamayasi mukhati yAvatA kAlena sarvAt samagraruvartinaH sarvAn pudgAn sa - kimu bhavati ? yAvatA kAlenaikena jIvena sarve'pi jagadvarttinaH paramANatro yathAyogamAdArikazarIrAdikarUpatvena paribhujya paribhujya pariyakAstAvAn kAlavidoSo bAdaradayapudgaparAvartaH, AhArakazarIraM zrogkRSThato'pyekajIvasya vAcatuSTayameva sambhavati, tatastatha puna
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ g sattaNDanayareNa, iya phusaNe subhadavya pariyo / ane cautaNusu karmaNameNaM tu viMti dubihaM pi // 3 // " "loga esussappiNi-samayA aNubhAgabaMdhaThANA ya / puTThA maraNeNa jayA, kamukkamA bAyarattatayA // 4 // " "puTThANaMtara maraNa, puNe jayA te tayA bhave suhumo / puggala pariyo vitta- kAlabhAvehiM iya neo ||15||" iti / rUparAvarSa pratthamupayogAcaM dArikA disatAdamyatareNaikena kenacidrUpatvena samalokaprartimAna paramAna sparzane sUkSmadrayagalaparAvartI bhavatIti zeSaH / anye punarIdArikAdicasu tanuSu gadhAgotamanyatamenaikena vA krameNa vivakSitaMkavazarIraspRSTarUpayA paripAcyA pariNamasya tyate iti evaM pUrvoktaprakAreNa eSa dvividho'pi drayapudgalaparAvala macatIti mukte / kimukaM bhavati ?, anyeSAmAcAryANAM matenIdArikavai kriyate jasakArmaNazarIrayaSTarUpatayA nizeSagyagrahaNe sarvalokapudgalAnAM paribhugddha paribhujya pariyajane'yaM bAdaze dravyapudgaparAvartI bhavati tathaiva yAvatA kAlena sarve'pi lokAkAzabhAvinaH paramANava bhaudArikAyanyatamekrazarIrarUpatathA anukramema, arthAdvivakSitekArIrUpatirekeNAnyazarIratayA ke paripari parivayamle te sa gaNyante, kintu prabhUte'pi kAle gale ke vivakSitekazarIrarUpatayA pariNamyante va evaM paramANayo gaNyate ityetadaveNAnukrameNa paribhujya paribhujya nirdhA nIyante tAvAn kAlavizeSaH sUkSmamudgaparAvarttaH / pudgalAnAM paramANunAmIdArikAdisahakarUpatayA vivakSitekA virUpatayA vA sAmazayena parAvarttaH pariNamanaM yAvati kAle bhavati sa tAvAn kAla: pudgaparAvarttaH // 3 // lokala caturdazarajjvAtmakasya ve pradezAH, utsarpiNyA upalakSaNAdavasarpiNyA ye samayAstathA bhayeko kAkAprAya dezapramANAnyasaye yAmyanubhAgabandhasthAnAni sarvANyapyekena jIvena pakSa krameNabhAnantaryeNokamaiNa-paramparavAca spRSTAni bhavanti tadara kSetrakAlabhAcairbAda, yadA punasta eva kokapradeza utsarpiNyava sarvibhIsamAsthAnubhAvasthAnAyanamramarapona sTAni bhaveyustadA taireva kSetra kA bhAvaiH sUkSmaH puApanAvarSo bhavediti jJeyaH / idamukaM bhavati yAdava kAlenaiko jIvaH krameNa yA yatra tatra vA pANasvanidhi lokAkAzapradezAmmaraNena sTakati tAvAzkAlavizeSo bAdaraH pAvatA ca kAlenaikaH kakhijIvo'nantarAnantarapradeza marazAmakena krameNa sarveSvapi lokAkAzapradezeSu mRto bhavati yAtrA kAkavisedaH sUkSmaH kSetrapudgaparAvarSo bhavatIti zeSaH / yAvatA kAleneko jIvaH
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. tathA'pIha sUkSmakSetrapudgalaparAvanasya dezonamarddha sambhAvyate, nizcayaM tu kevalino bahuzrutA vA vidanti, vyaktanirNayasyAdarzanAt / etaca dezonaM pudgalaparAvAddhamanantotsApiNIkAlamAna neyaM, tadante'vazyaM kSapitakA nitimAmotIti bhAvaH, iti gAthArthaH / / . atha amarAdisampadAdibhyo'pi samyaktvasya durlabhatvalakSaNaM guNamAhalabbhaMti bhAnaramaM yA usocAra kliyaao|n ya labbhai sammattaM. taraMDayaM bhavasamudassa // 105 // - vyAkhyA-labhyante'maranarasampadAstu saubhAgyarUpakalitAH, na ca labhyate samyaktvaM bhavasamudrasya taraNDaka, ucAre iti zeSaH / yathA cAsya durlabhatvaM tathA prAgevoktamiti // 105 / / uktaM guNadvAraM, atha katibhedaM tadbhavatIti paJcamadvAramAhasarvAgmapyuramarSiya vasarpiNIsamayAna krameNotphameyA vA maraNena gyApnoti tAbAkAmavizeSo bAda kAlapuragaLaparAvataH, yadA caikaH kadhijodho'varSiNyApasamaye manaH, punastha eva jIbo'vasArpaNyAcasamagrasthAnambara dvitIye mamaye niyase, evamanamtarAnantamamayabhAvimaNaH sarvAnapyuttApiyavasarpiNIsamayAn kameva spRSTAn karoti, sadA sUkSmaH kAla pudgalapasayatoM bhavati / zrAvakA kAlena anubhAgavanavA samAyasthAnAni sarvANyabhya saGkhyeyalokAkAzapradezapramAjAni yadai kena jIvena mriyamANena kameNorakrameNa ca spRSTAni bhavanti, nAvAkAlo gadarastatA zrAvatA kAlenakena jantunA pradhamadvitIyakRtIvAcAnubhAgabazAyanamAyasthAneSu maraNAni kurvatA asAvyeyalobhAkAzavadezapramANAni maraNyapyanubhAgavabhAdhyavasAyasthAnAni sTAni bhavati, tasyAna kAla: sUmo bhAvapudgalapagavataH / athAnubhAgavAvasthAnAnIti kA zabdArthaH ?. ucyate-tiSThatyasmin jIva iti myAnaM, anubhAgabandhasya sthAnamamubhAgasamvasthAna, ena kApAyikeNAbhyavasAyena gRhItAnAM karmapudgalAnAM vivakSitakasamakcarasasamudAyaparimANamityarthaH, sAni myAnubhAgabandhasthAnAmpasaharUpayakokAkAsapradezatramANAni, sevA cAnumAgamyasthAnAnAM nippAkA ye pAyodayarUpA adhyabasAyAste'pyanubhAgabandhamthAnAmI yudhyante, kAraNe kAryopacArAta , he'pi sAnubhAgabagdhAbhyavasAyA asalayeyalokAkAzapradezapramANA iti / 5-5 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaIyaM khaovasamiyaM, veyayamuvasAmiyaM ca sAsANaM / paMcavihaM sammattaM, papaNataM vIyarAgehi // 106 // hai nyAkhyA-anantAnubandhicatuSTayasya trividhasyApi darzanamohanIyasya ca kSayeNa-atyantocchedena nirvRttaM kSAyikaM, tacca kSapaka NimArohato bhavati 1 / tathA udIrthasya mithyAtvasya kSayeNAnudIrNasya copazamena samyaktvarUpattApasilakSaNena viSkambhivodayatvarUpeNa yabhittaM tatkSAyopazamikaM 2 / tathA kSAyikasamyaktvasyaiva nirvartanakAle'nantAnubandhyAdiSu SaTsuzcapiteSu mithyAtvapuJja(samyaktvapuJje)lapi bahutare kSapite kSAyopazanipAlapuigamo'tivamAne yAyi sampAyapudgalAnAM kiyatAmapi dhedyamAnatvAdikaM, taduktaM-"sa |mmattacaramapuggala-aNubhavaNA veyagaM viti" 3 / tathA auSazamikaM tu prAguktameva, yaduktaM-"UsaradesaM daDi-layaM ca vijjhAi vaNadavo | | pappa | iya micchassANudae, uvasamasamma lahai jIvo // 1 // " upazamazreNyArUDhassa caupazAmika "uvasamaseDhigayassa, hoi upasAmiyaM tu | smm|" iti / tathA "ubasamasammattAo, cayao miccha apAyamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlaMmi chAvaliyA // 1 // " iti samyaktvaM paJcavidhaM prajJaptaM vItarAgairiti / etadeva nisargAdhigamabhedAd dazadhA / athavA " nisagguvaesaruI, ANaruI surtabIyaruimeva / abhigamarityArAI, kiriyA saMkhebaMdhammaruI // 1 // " iti dazadhA samyaktvaM / rocakakArakadIpakabhedAstvatraivAntabhUtA iti gAthArthaH // 106 // hai SaSThamaticAradvAraM vibhaNipurAha saMkAsavigicchA, pAsaMDINaM ca saMthavapasaMsA / tassa ya paMcAiyArA, vajeyatvA payatteNaM // 107 / / B vyAkhyA-tasya ca-samyaktvasya paJcAticArAH prayatnena varjanIyAH, tatrAticaranti-mAlinyotpAdanena samyaktvamudrA lAyanti | kala
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEXSEX yaste'ticArAH, mithyAtvamohanIyodayAdAtmano'zubhapariNAmavizeSA ityarthaH / ke te ? ityAha-zaGkanaM zaGkA, arhatapraNIteSu jIvAditaveSu matimAndhAdanavabuddhathamAneSu saMzayakaraNamityarthaH, kinimiyamevAlayA kAmAta iti, sA ca vicA-jIvo nityo'nityo vA? ityAdidezaviSayA dezataH, mUlata evaM jIvo'sti na vA ? ityAdi sarvaviSayA sarvata iti / dvidhA'pi ceyaM samyaktvaM malinayati, sarvajJokte'pi saMzayAt 1 / tathA kAcaNaM kAGkSA-anyAnyadarzanagrahaH, zAkyAdidarzanAnAmapi sarvajJadarzanatulyatvena vikalpanamityarthaH, sA'pi dezataH sarvatazva, tatra yadA cittanigrahAdikaM kazciddharma sarvatroktamanyadarzane zrutvA cintayati-yathedamapyekaM darzanaM sarvanadarzanena tulyameva, atrApi cittanigrahAdeH pratipAdanAt , tadA dezataH, yadA tvakSapAdAdiSu bahuSu darzaneSu jIvadayAdikaM zrutvetthaM vikalpayani-sarvANi darzanAni sarvazadarzanatulyAni, jIvadayAdeH sarvatra tulyatvAt , tadA sarvataH, iyaM ca dvidhA'pi samyaktvaM dUSayati / dhuNAkSaranyAyena jIvadayAdestulyatve'pi zeSaiH prabhUtadhammaranyadarzanAnAmatIva vybhicaaraat| athavA aihikAmuSmikasukhAdIn kAGgataH kAGgA, iyamapyaticArarUpaitra, arhaniSiddhAcaraNarUpatvena mAlinyahetutvAditi 2 / vicikitsA-mativibhramaH, yuktyAgamopapatre'pyathai phalaM prati sammohaH, kimasyAstapaHprabhRtikriyAyA uttarakAle phalasampaddhaviSyati na vA ? iti, athavA viditayathAvasthitavastutvAdvidvAMsaH-sAdhavasteSAM jugupsA viddhajjugupsA, ityevamiha vyAkhyAyate / eSA'pi samyaktvadakSikaica / yadA hi malamalinAna sAdhUnAlokya kazcidevaM nindati-danta !! ko tra doSaH sthAna ?, yadi svalpaprAsukajalena zarIrAdiprakSAlanamamI kurvIraniti, tadA dRSyata evaM samyaktvaM, ahaMduktasyAvibhUSAmArgasya | niyuktimatvavikalpamAtreNApramANIkaraNAt 3 / tathA pAkhaNDinAM nAkyAdInAM saMstavaH-ekatra nivAsAdirUpaH paricayaH, na stutiH, tasyA anantaraM vakSyamANatvAt , sampUrva stotezca paricaye rUDhatvAt , yathA---' asaMstuteSu prasabhaM kulepu" iti / anenApyaticarasyeva jIvaH.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktvaM, tatparicaye hi tarikrayAzravaNadarzanAbhyAM punarapi mithyAyodhotpatteH 4 / tathA teSAmeva pAkhaNDinAM prazaMsA-stayaH, yathA-puNyabhAja ete sutapasvina iti / anayA'pi samyaktvamAlinyaM janyate, tatkaraNe hi teSAmAtmano'nyeSAM ca mithyAtvasthirIkaraNapakSapAtamidhyAtvagamanajinazAsanadveSAdayo doSAH prabhavantIti, tattapaHprabhRtiguNAnAM cAjJAnakaSTarUpatvenAnarthaphalatvAt , ata ete varjanIyA iti | gAthArthaH // 107 / / aticArAdhikArAdanyadapi yatsamyaktvapakaM taniSedhayannAi--- piMDappayANahuyaNaM, somaggahaNAiloyakicAI / vajasu kuliMgisaMga, loiyatisthesu gamaNaM ca // 108 // | vyAkhyA-piNDapradAnaM pitRNAM pratItaM, havana-agnyAdau tilAdizeyo'gnikAriketyarthaH, somagrahaNaM prasiddham , AdizabdAt sUryagrahaNa| saGkrAntimAghanavabhyAdegrahaNaM / etAni laukikakRtyAni vrjy| etenAnyAnyapi yAni lokahA~ pravRttAni kRtyAni, tAni niyuktikatvAniSiddhatvAniSphalatvena jIvadhAtahetutvena varjanIyAnItyarthaH, tathA kuliGgimiH zAkpAdibhiH saGgaM sambhASaNAdikaM, laukikatIrthaSu]kAyataneSu gamanaM ca varjayeti sambandha iti gAthArthaH // 108 // nanu kimityevaM punaH punaH prAcuryapravRtta kuliGgisaGgAdivarjanaM ? ityAha| micchantabhAviaciya, jIvo bhavasAyare aNAimmi / daDhacitto vi chalijai, teNa imo naNu kusaMgehiM // 109 // ___ vyAkhyA---pUrva tApaJjIvo'nAdau saMsArasAgare mithyAtvabhAvita eva bhavet , tenAyaM jIvaH samyaktve dRDhacitto'pi nizcita kusaGgaiHsahakAribhizchalyate, mithyAtvaM nIyate iti yAvat , svabhyastatyaktamadirApAnastadarzanAghrANazravaNAdibhyastaspAnAmilApamiveti gAthA: | 109 // uktamaticAradvAra, saptame liGgadvAraM vibhaNiSurAha-- P mammittee
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jassa bhatre saMveo, nivveMo uvasamo ya aNukaMpA / atthitaM jIvAisu, najai tassa'tthi sammattaM // 110 // vyAkhyA - yasya bhavet saMvego nirveda upazamo'nukampA jIvAdiSvastitvaM ca tasya jantoretairliGgajJAyate yaduta - asti samyaktvaM / taMtrasukhaparihAreNa muktikAlApIveyaH 1 / sAMsArikaduHkhebhyo nirviNNatA nirvedaH 2 / aparAdhavatyadhyakSamAvarjanazamaH 3 / avizeSato duHkhitasabhyeSu kAruNyamanukampA 4 / zaGkAkAGkSAdirahito jinoditataccAbhyupagamo jIvAstitvamiti gAthArthaH / / 110 / / aparANyapi samyaktvagamakAni liGgAnyAha savvattha uciyakaraNaM, guNANuroo raI ya jigavaNe / aguNesu a majjhatthaM, sammaddihissa liMgAI // 111 // vyAkhyA - samyagdRTestadbhAvagamakAnyetAnyaparANyapi liGgAni syuH, kAni ? ityAha- sarvatra devagurumAtR pitRsvajanAdiSucitakaraNaM 1, tathA jJAnAdiSu audAryagAmbhIryamArgAnuyAyitAdiSu ca guNeSvanurAgaH- prItiH 2 tathA ratitha tasya jinavacana eva svAt yadAha"yUno vaidagdhyavataH kAntAyuktasya kAmino'pi dRDhaM / kinnarayAdadhikaH, samyagdRSTeH zrutau rAgaH // 1 // 2 tathA aguNeSu ca - guNarahiteSu ca prANiSu mAdhyasthyaM upekSaiva tasya bhavatIti 4, etAni samyagTeliGgAnIti gAthArthaH // 111 // tadevamuktAni kiM samyaktvamityAdidvArANi teSAM copalakSaNatvAdanyadapyatrAkAradvAraM draSTavyam, te cAmI AkArAH - rAjAbhiyoga-gaNAbhiyoga-balAbhiyoga- devatvAbhiyoga- gurunigraha - vRttikAntAralakSaNAH pad / tatrAbhiyojanaM-anicchato'pi vyApAraNamabhiyogaH, rAjJo'bhiyogo rAjAbhiyogaH, evamagre'pi samAsaH | gaNaH - khajanAdisamudAyaH, balaM - haraprayogaH, devatA kuladevyAdiketi, gurUNAM mAtApitrAdInAM nigro-nirbandhaH, +
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - Agraha iti yAvat , vRttiH-prANavartanarUpA, kAntAra-araNya, bAdheti yAvat , vRttaH kAntAraM vRttikAntAraM-vRtcibAdhetyarthaH / nanu kathaM kAntArameva vRtteryAdhAbhidhIyate ?, ucyate-taddhatutvAttasyetyadoSaH / atrAyambhAtrA-pratyAkhyAtamithyAtvasya tAvat "no me kappai a jappamii anauthie(i vA anausthiyadevayANi vA anautthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyANi vA vaMdittae kA namasittae vA puviM OM aNAlattega Alavittae vA [saMlavittae vA], tesiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAima vA dAuM yA aNuppayAuM) vA" ityAdivacanAda nyatIrghikAderanukampA vihAya dAnavandanAdikamiha pratipaddhaM, tatasteyAmanukampayA'nyatrApi ca rAjAbhiyogAdibhiH paDbhiretaH kAraNabhaktivirahito dravyatastat samAcaranapi kArtikazreSThayAdivatsamyaktvaM nAticarati / evamanyadapyatropayogi svayameva vAcyamiti / "anantasaMsAranidAnamenaM. mithyAtvamevaM paribhAvya bhvyaaH| samyaktvamekaM vimalaM ayadhvaM, kaivalyalakSmI svaritaM labhadhvam / / 1 // " iti puSpamAlAvivaraNe [caturthe] bhAvanAdvAre samyaktvazuddhilakSaNaM pratidvAraM samarthitam // 6 // samprati caraNazuddhidvAraM vimaNiSuH pUrvadvAreNa sambandhagarbhI gAthAmAhacaraNarahiyaM na jAyai,sammattaM mokkhasAhayaM eka / to jayasu caraNakaraNe, jai icchasi mokhamacireNa // 112 // vyAkhyA-caraNarahitamekameva samyaktraM mokSasAdhakaM na jAyate, tasmAcaraNasya karaNa-nirvatana, pratipAlanamityarthaH / tatra yatasvabhayatanaM kuru, yadi mokSaM acireNa svalpakAlenaiva icchasi / ayambhAvA-prApte'pi samyaktve cirakAlenApi tAvaJcAritraM spRSTaiva mokSaH |
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ raame Luwana prAptavyo, nAnyathA, uktaM ca-"muTu vi sammaTTiI , na sigjha caraNakaraNaparihINoM" ityAdi / tabadyagre'pyavazyaM pratipattavyamevedaM mokSArthinA tadidAnImeva pratipadyasva, yena zIghrameva samIhita siddhayatIti / evaM ca santri samyaktvazuddhidvArAnantaraM caraNazuddhidvAramabhidhIyata iti pUrvadvAreNa sambandhAbhidhAnamiti gAthArthaH // 112 // atha caraNasvarUpameva kizcidvistarato vibhaNiSurigAthAmAhakiM caraNaM? kaiMbheyaM?, tarihaM paDiyattivihiparUvaNayoM / ussagga'vavAehi yataM kassa phalaM va kiM tasaM // 113 // ___vyAkhyA--kiM caraNamiti tasvarUpaM tAvadvAcya, tataH katibhedaM taditi vaktavyaM / tatastadahazviragayogyA jantayo vAlyAH / tato'pi kA caraNasya pratipattividhiekapaNA kAryA ! tatamotsargApagAtha, zuddhamiti zeSaH, tabaraNaM kasya sAdhorbhavatItyabhidhAnIya / phalaM vA-sAdhya | kiM tasyeti vAyamiti saGkepArthaH / vistarArthastu sUtrakAra gavAhasAvajajogaviraI, caraNaM AheNa desiyaM samae / bheeNa u duviyappaM, dese sabve ya nAyavvaM // 114 // ___vyAkhyA-saha avadyena-pAna vartanta iti sAvadyAH, yogAH-jantughAtAdihetvArambhAdicyApArAsteSu sAvadyayogeSu yA virati nivRttistacaraNa-sapApacyApAraparihArarUpaM, ovena sAmAnyato dezasarvAdivicAraviraheNa samaye-siddhAnte dezita-kathitamityarthaH / gata Et. kiMcaraNamiti dvAraM, kati bhedaM tadityAhU-bhedena tu cintyamAnaM dvivikalpa-dviprakAra caraNaM jJeyam / tadeva dvaividhyamAha-deze sthUlaprANAEM tipAtAdau sarvasmiMzca-sthUlasUkSmajIvaghAtAdau viratirUyaM carama jJAtavyaM, dezacAritraM sarva cAritraM cetyarthaH, iti gAthArthaH // 114 // kasya punastAvaddezacaraNaM bhavatItyAha HERS+sarala
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mstripgarigade desacaraNaM gihINaM, mUluttaraguNaviappao dubiI / mule paMca aNuvvaya, uttaraguNa disikyAIA // 115 // / | vyAkhyA-dezacaraNaM gRhiNAmeva bhavet , na yatInAM, teSAM sarvacAritra evAdhikArAt / tadapi katimedaM ? ityAha-mUlottaraguNavika lphto-mUlottaraguNabhedAbhyAM tadapi dvividhaM / tatra mUle-mUlaguNaviSaye paJcAzuvratAni, tatrANUni-mahAvratApekSayA laghUni vratAni aNuvatAni, aNorvA guNApekSayA yatibhyo ladhoH zrAvakasya vratAnyavratAni, athavA dezanAkAle mahAvrataprarUpaNAto'nu-pazcAt prarUpaNIyAni | matAnyanuvratAni, yadAha-"jadhammassAsamatthe,junaha tadesaNaM pisAharNa" iti,pazca tAni ca aNuvratAni paJcANuvratAni,sthUlaprAgaNAtipAtaviramaNa-sthUlabhUSAvAdaviramaNa-sthUlAdattAdAnaciramaNa-paradAraviramaNakhadArasantoSa-aparimitaparigrahaviramaNalakSaNAni etAni / 5 shraavkthrmtromuulklptvaanmuulgunnaaH| dikhatAdIni tu taduyacayalakSaNaguNahetutvena zrAvakadharmadrumasya zAkhAkalpA uttaraguNAH, utta rUpA guNA uttaraguNAste ca digbAtAdyAH sapta / tatrodhistiryadiggamanaparimANakaraNaM divratam 1 / tathA niytprimaannopbhogp-|| ribhogakaraNamupabhogaparibhogavatam / idaM ca dvidhA-bhojanataH karmatazcati / tathA'narthadaNDaviramaNa, taba artha:-prayojana, tadabhAvo'narthaH, - daNDyate AtmA'neneti daNDaH, anarthana-prayojanAbhAvena nijajIvasya daNDo'narthadaNDaH, sa caturdA, tadyathA-apadhyAnaM pramAdAcaritaM hiMsapadAnaM pApakarmopadeza iti / tasmAdviramaNaM anarthadaNDaviramaNaM / etAni ca digvatAdIni trINyapi guNavatAnyucyante, aNuvratAnAM PI guNAya-upakArAya vratAni guNavratAnItikRtvA, bhavati ghaNuvratAnAM gugavatebhya upakAro, vivakSitakSetrAdibhyo'nyatra hiNsaadinissedhaaditi| athottaraguNacatuSTayarUpANi catvAri zikSAvatAni ucyante / tatra zikSA-abhyAsastatpradhAnAni vratAni zikSAvratAni, punaH punarAsevanArhANItyarthaH / tAni ca sAmAyikAdIni, tatra samasya-rAgadveSarahitasya jIvasya Ayo-lAmA samAyaH, samo anukSaNamapUrvajJAnadarzanacA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritrairyujyate / samAyaH prayojanamasya kriyA'nuSThAnasyeti sAmAyikaM, sAvadyaparityAganiravadyAsevanarUpo x vratavizeSa ityarthaH / idaM ca zrAvakeNa pratidivasamanvarAntarA yatnena karttavyam, yaduktaM Agame - " jAhe khaNio tAhe sAmAiyaM kujA" ityAdi [AvazyakacUrNai] 1| tathA dezAvakA zikalakSaNaM dvitIyaM zikSAvataM. tatra gRhIta savistaradipramANasya deze - saGkSiptavibhAge'vakAzaH- avasthAnaM dezAvakAzikastena nirvRttaM dezAvakAzikaM, bahutaradik parimANasaGkocarUpamiti bhAvaH 2 / tathA pauSadhastRtIyaM zikSAvataM, tatra poSaM puSTiM prakramAdarmmasa dhanekarotIti pauSathaH, aSTamIcaturdazI paurNamAsyamAvAsyAparva dinAnuSTheyo + vratavizeSaH / ayaM ca AhArazarIrasatkArabrahmacaryA vyApArapauSadhamaidA * na hi niravadyAsevana - sAvadhaparityAgarUpo yakSa esa devAzapakasyamupalabhyate "sAmAiyaM nAma sAvajjajogaparivajaNaM niravajajogapaDisevaNa ca" ityAvazyaka sUtrastathaiva "sikkhAvayaM tu patthaM, sAmAdhyamo tayaM tu viSNeyaM / sAvajeyarajomANa, vajraNAsevaNAruvaM // 14" vyAkhyA-xxx 'takaM tu tatpunaH sAmAyikaM 'vijJeyaM' jJAtavyaM 'sAvadyetarayogAnAM' sapApaniSpApavyApArANAM yathAsaGkhyaM [anukrameNa] na zvayathAsaGkhyaM, 'vajenAsevanarUpaM ' parihArAnuSThAnasvabhAva' iti navAGgavRttikAraka zrImadbhadeva sUri purandarasampaJcAzakatipaya 22 patre / etadAdizAstramANeH sphu dataraM myase sAvadhaparivarjana rUpa sAmAthiko bArAdarvA nizvAsevanAmikeryAprati kArniSedhaH sAvacetarayogAnAM yathAsaGkSayamanukrameNaiva varjanAsena rUpAvenokasvAt / aparaM ca akRSNA satvagramakotsarjanaM zuddhihetoH pAnIyapratikrAntyanyupagantRmasena tvamasya "sAmA nAma niramopaDiseca sAvajogaparivajaNa tha" ityevaM pATho likhitumucito'bhUt paraM na kApyevamupalabhyate'to yuktiyukteSa zAkhakArAbhITA'pi ca sAmAthiko cArAdIpratikrAntiH x mApasvapi yadA'nuSTheyaH zAstravyasyASTamyAdipratiniyata dina se ve vAsudevatvena pratidivaseSvamA caraNIyatvena coktatvAt tathAhi pauSadhopacAsAtithisaMvibhAgau tu pratiniyata divasAnuSTheyau na pratidivasA (nuSTheyo) caraNIyo" iti paJcAzati (patra 30 ) Avazyaka bRhadvRddhi (patra 839 ) bhAvakavRtti (pRSTha 182) tasvArtha (bha0 sUtra 19) nekeSu zAstrapveSa eva pAThaH / ye ca pratipatimmanyA "na pratidivasAcaraNIyI" ityatra nakAze na pratiSedhavAcakaH, tadayuktaM, sAhitayA parikalpitasya tathAvidhapAThasyaiva
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 tabAvazyakarapAdAvabhAvAt / avalokayantu sahAyakavacana-mahIyaM na pratidivasAvaraNIyAviti] baccana parvAmyadineSu pauSadhaniSedhapara, kintu parvasu pauSabhakaraNa niyamaparaM, pathA AvazyakayUSyAdI prAyamamapratimA'dhikAre diveva pramazarI, na su sadhau' iti vacanaM divase brahmacarya niyamArtha, na tu rAtrI bAniSedhArtha, samyathA ebamapratimA''rAkSAdena rAnAmabrahmacAriNava bhAgyamiti pApopadeza eva saH syAt , rAtrI brahmapAlane pratimA'ticAra prasajyeta" iti zrAvapatikramaNasUtravRttAvarthadIpikAyA~ 165 patre / zrAvazyavRzyAdinAnA pAsapratimArAdhanAbamuddizya "divaidha grahmacArI, na tu rAtrau" iti abuka, takSitAntamasastram , kamiznapi zAsne tathAvidhAlagandhasyApabhAvAta , tathA ca dazya he katicitrAsapATA pAThAnAM matimohanirAsAya"dimA baMbhayArI, rAtI parimANakar3e aposahie / posahie rattimmi bha, niyameNaM bhayArI a||1||" mAyAvRti, patra 64 / / "di baMbhayArI, rAti parimANakaDe " samayApAsUtra, patra / "asiNANadhiaddhabhoI, maulisaDo divasabaMbhayArI bha / rati parimANakaDo, paDimAvajjesu divasesu // 1 // " pravacanamArodvAra, 17 294 / "jAtra parimA paMcamAsimA na samapati tAya divasao abhayArI, rati parimANaM kareti-paga ko tithi vA ghAre aposahio, posahio rasi pibabhayArI" iti pAzarNiH / nAsyeteSu pATheSu "divaiva brahmacArI, na tu rAnI" ityarthagandho'pi, tyA'pyevaM zazAmagaThaparAvartanadvArA svAbhimata siddhaye pUrvAdhAryopari pApo| padezadAnasya cAkalavAne tatra muvA svamatAbhinivezAyumAhisva mAmyat kimapi kAraNamavatarati Tipathe / bhanyaca-me parva tiSivRddhiprasale sUryodayArasampUrNAhorAnAvasthAyinISu prathamAramyAdiparvavidhiyapi svayaM paupacAdidharmakAyAMsikyamto'pi yAdavalamhI ma pazyati" iti nyAya mArayamyoparyaparvapauSadhaniSedhatvAsa hoSAropaNa kunti tairvikAryametat , yaduta-pauSadhazabdo'pi dharSasyaiva vAyako, mAparvala, / yadu zrImasvaraganAnabhomaNikalpavAvRttikAraH zrImadabhaya devariyA--"pauSadha-parSadinamatamyAdiH" iti samavAyAvRttiH, patra 19 / / ekameva " poSaM dhase pauSadhaH adhumIcaturdazyAdiparvadivasaH" iti dharmabinduvRttau zrImanmunibandhasUrayaH / tathA "pauSadhaH parva ityanarthAntara" isyumAsvAtivAcakamizrAsAvArthabhAdhye, sathaiva "poSadhaH parveti mArthAntaraM" iti saahaayvRttii| ityAdhane zrutadharaiH pauSadhazam eva prvvaackvenokH|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuoM, punarapi pratyekaM dvidhA-dezataH sarvatazca *, asminmaGgIkRte AhArazarIrasatkArayoH parihAro brahmacarzavyApArayorAsevanaM ca dezataH lA tathA ca yaraparvavAdayAyamanuma tarakathamavarSa svapi viyatyA pratipAdayitumapi zakyate , na kathampIti / nanu nirakyAnudhAmasma sarvadA vidheyaravasvIkAre ko doSaH ?, pratyuta karma nirjarAdiviziSmAmAyaiva bhaviSyatIti vetahi pAkSikAdi pratikamabhAnAM kathaM na sarvakA vidheyaravaM svIkriyate 1. ki teSAM sarvadA karaNe karmanirjasahi viziSTalAbho na bhaviSyati , svAdhyAyakaraNe'pi ca prayojanamasvAdhyAyakAkolAde janasya !, karcantu yadAkadA kAle'kAle yaschayA, karma ni aMsadi viziSTatAbhasyAtrApi samAnAvAt / chAmAjJAbhAprasAnna tathA svIkriyate tavA kathamAprahaH pauSadhastha prati divaseSvaSidheyasvasvIkAre?, atrApi "pratimiyAdivasAnuSTeyo, na pratidivasA(nuSyAvaraNIyo" harayetaSThAcAjJAyA bhagamana manivAra dekhi vimRzya pksspaasvistsvvivecriyl| * kRtacatuvidhAhAraprasthAsyAninassarvato mumatvodhAnikananyauSadhe trividhAhAropoSitasya dezato bhavAsa, AhApacaturakAnyatastyAyasyaiva dezakena upapadeSTumusmitasvAt / kRte vividhAhAropavAse mAhAracatuSkasyaika deza asmAsukodaka, sasya mukalana zemahAratrikasya svAgena ca yuktiyukameva tatra dezata bhA. | hArapauSadha' iti SapadeSTuM / anya nAmApyekAdazatasya na kevalaM 'pauvadha ityetAvanmAnameva, kintu yauSadhosvAsa' iti, saca dinopavAvaM na kathamapi | saphalIbhUtaM bhavitumaIti, atastatropacAsakaraNameva sthAya, tathA dhoktaM paramagurubhirbhavAtinaNasUtradhAraH zrImadabhava devaripUjya-"pauSadha-parSadinama-. myAdistatropavAso-'bhaktArthaH pauSadhopavAsa iti, iyaM tu vyutpatireSa, pravRttistvasya zabdasyAhArazarIrasatkArAbrahmacaryamyApAraparivajeneviti dhyeyam" iti samavAyAvRttI 19 patre / anena siddha poSadhebhojamaM / ye punaIdamti pauSadhe bhojanAbhyanujJA ta'pyapavArasa eca, motsargataH / pazyantu sapAgaDIyAcArya zrImasomasundarasUriziSya zrI hemahaMsagagikatAvazyakabAkAvarodhasyaitaM pArTa-" tRtIyazikSAprataM pauSadhopavAsaH, sa va prvtithiH| vahorAtraM yAvazcaturvidhAhAratyAgena, tathA na zaknoti sadA trividhAhAraparityAgena, pavamapyazaktAvapavAdata AcAmlAdisamuzcArya bhojana | kriyate" iti / tayA cApacArAmu nikSipyopadhAnamanvareNApi paudhe bhojanakaraNamadhanaM catuH pRthusthUbuddhenumApa / pacAne svanumataM pauSadhikasya bhojanakaraNa sarvagacchIyAzaThagItA rityadoSaH / ru
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sarvato vA bhavatIti bhAvaH / athAtithisaMvibhAgacaturtha zikSAbata, tatra tithiparyAdilaukikavyavahAratyAgAdojanakAlopasthAyI zrAvakasyA tithiH sAdhurucyate / taduktaM-"tithiH parvotsavAH sarve, tyaktA yena mhaatmnaa| atithi ne vijAnIyA-ccheSamabhyAgata | viduH||1||" tasyAtitheH saGgato-nirdoSo nyAyAgatAnA kalpanIyAnAM vastUnAM zraddhAsatkArAdikramayuktaH pazcAtkarmaparihArArtha bhAga:-- 6 aMzo'tithisaMdhibhAgaH / tadevamuktAni lezato dvAdazApi zrAvakatratAni, eteSvAticArAdivicAravistArastvAvazyakAdibhyo'vaseyA, etena | ca vyAkhyAtA dezacaraNasya mUlaguNA uttaraguNAti gAthArthaH / / 115 / / atha mUlaguNairuttaraguNazca mIliteryathA dezacaraNa dvAdazadhA bhavet tathA AhapaMca ya aNuvvayAI, guNavayAI ca hoti tinev| sikkhAkyAI cauro, savvaM ciya hoi bArasahA // 11 // vyAkhyA-paJcavANuvratAni zrINyeva guNatratAni bhavanti, catvAri zikSAvatAni, sarvamevaitanmIlitaM dvAdazadhA bhavatIti gAthArthaH / / 116 // uktaM saprabhedaM dezacaraNa, atha sarvacaraNaM nirUpayannAhamUluttaraguNabheeNa, savvacaraNaM pi vaNiyaM duvihaM 1 mUle paMca mahanvaya-rAIbhoaNaviramaNaM ca // 117 // - vyAkhyA-mUlottaragugabhedena sarva caraNamapi dvividhaM varNita tIrthakagaNadharaH, tatra mUle- mUlaguNaviSaye paJcamahAnatAni, mahAnti amuvratApethama gurUNi vratAni mahAvatAni, paJca tAni ca mahAvatAni paJcamahAvatAni, sthUlasUkSmAbhyAM prANAtipAtamRpAvAdAdattAdAnamathunaparigrahebhyo viramaNalakSaNAni, SaSThaM rAtribhojanaviramaNaM ceti / nanu dezacAritre tu rAtribhojanaviramaNaM ucaraguNedhUktaM iha tu, mUla
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNeSviti ko'tra vizeSaH 1; ucyate-dezacAritriNasvArambhajANAtipAtAdibhyo'nivRttatvAtsthUlaprANAtipAtaviratyAdiSu mUlaguNedhUpakAramAtratvenaiva rAtribhojanaviramaNa varttate, ityuttaraguNeSuktaM; sarvacAritriyo hi sarvasAvadhavyApAranivRttasvAt sarveSvapi mUlaguNarUpeSu mahAvrateSu rAtribhojanaviramaNamatyantopakAritvena mUlaguNeSviti gAthArthaH // 117 // uktAH sarvacaraNamUlaguNAstaduttaraguNAtrirUpayannAhapiMDavisohI samiI, bhAvaNa paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaMguttIo, abhiggahA uttaraguNesu // 118 // hai vyAkhyA-- uttaraguNedhUcyamAnAsau saptatiyathA-piNDasa vizuddhizcaturdA-poDazodgamadoSazuddhiH 1, SoDazotpAdanAdoSazuddhiH 2, 4daza grahaNeSaNAdoSazuddhiH 3, paJca grAsaiSaNAdopazuddhiH 4 iti / samitayaH-IryAdiviyayAH paJca prasiddhAH / bhAvanA dvAdaza-"anitya-nAmazaraNaM, bhavamekatvamanyatA-mazaucamAzrata vidhiH, saMvaraM karmanirjarAm ||1||dhrmsvaarupaatlaa loka, dvAdazI bodhibhaavnaa|" iti jAnIhi / pratimA dvAdaza, tatsvarUpaM ca vineyajanAnugrahArtha siddhAntAnusAreNa kizcillikhyate--- "mAmAImattamA, pahamA bihtshymttraaydinnaa| aharAha egarAI, bhiyakhupaDimANa pArasagaM // 1 // " asyA evaM vyAkhyA-mAsAdyAssaplAntAH sapta bhikSupratimA bhavanti, tatrAdyA ekamAsikI dvitIyA dvimAsikI yAvatsaptamI saptamAsikI ! tAca saptA'pi varSAsu nArabhyante, kintu RtubaddhakAle eka, ataH prathama samyaggurugA'nujJAtarAdyasaMhananazyadhRtiyuktairjinaka| lpikavat--" taveNa sutta-satteNa, egattaNa baleNa / tulaNA ga paMcahA evaM, jigappaM paSTibajao / / 1 // " iti gAthoktapaJcavidhatulanAparikarmitargacchamadhyasthairebotkarSataH krizcinyUnadazapUrvANi jaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyaM bastu yAvat sUtraso- / srthatazca paarNgaiyutsRssttdehrupsrgaadishai| eSaNA'bhigrahayadbhiralepakaDallacaNakAdibhikSAmojibhiH--
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........... muhur-newdnn.geimaginnerwaganneareggaer Now:00 * Avham madeoaamirgam.veafte "saMsahamasaMmaTTI, uddhavaDo taha appalebaDA ceka | uggahiyA pagagahiyA. ujiyadhammA ga mattamiyA // 1 // " iti gAyoktasaptabhikSAmadhyA[dAyadyavarjanAccheSapaJcakepi kRtabhikSAdvayAbhigraherdine dine ekA dati bhaktasyaiko pAnakasya gRha6 dbhirekaM mAsaM yAvadevaM parikarmaNAM kRtvA gacchAniSkramya bAMharapyeka mAsaM yAvatsamidaM kRtvA divA vRkSAdimUlasthai rAtrau zmazAnAdAve kapudgalapastadRSTathA kAyotsargakAribhiryatrAstaM yAtyAdityastataH sthAnAt hastyAdibhaye'pi padamAtramapyasaJcaradbhirSikaTodakenApi pAdAdhaprakSAlaka sthitvA caturvidhasaGghana mahAprabhAvanayA rAjAdisammukhAnayanAdibhirmahA pazcazabdAdivAdanapUrva pravezakamahotsavena nagaramadhyena gacchamadhye Agamyate, evaM sarvAsvapi mahotsavaH kriyate / evaM mAsadvayena prathamA pratimA pUrNA bhavet / evameva pUrvoktarItyA tasminneva varSe dvitIyA pratimA prArabhyate, mAsadvayaM gacchamadhyasthaiH parikarmaNApUrva mAsadvayaM bahiH sthitvA gacche Agamyate / evaM mAsacatuSkeNa dvitIyA pUrNA bhavati, navaraM-dvitIyAdyAsu saptamI yAvadekakA dattibhaktasyaikaikA pAnakasya kramakrameNAdhikI kriyate / evaM prathamavarSe pratimAdvayaM sampUryate / tRtIyA tu mAsatrayaM gacche mAsatrayaM bahirevaM pabhimAMsaktiIyavarSeNa pUryate / caturyapi mAsacatuSTayaM gacche mAsacatuSTayaM bahirevaM tRtIyavarSeNa sampUrNA bhaveta / tataH paJcamI mAsapaJcakaM yAvat gacchamadhye caturtha varSe parikarmaNA paJcame varSe mAsapaJcakaM, bahiravasthAnena varSadvayena pUrNA syAt / SaSThayapi SaSThasaptamavarSAbhyAM mAsaSadkaM gacchamadhye parikarmaNayA mAsaSaTakaM bahiravasthAnena syAt / saptamyapi aSTamanavamavarSAbhyAM gacche mAsasaptakaM parikarmaNayA mAsasaptakaM bahiyathoktavidhinA mahAkaSTAvasthAnena pUryate / evaM sasApi navabhiH SaTpaJcAzatA mAsaiH sampUrNA bhavanti / tathA'STamI pratimA [prathamA] saptarAtrindivA nAma saptabhirdinairakAntaritaiH pAnakAhAravarjitazcaturbhivaturthaiH pAraNakAcAmlaiSibhirgacchamadhyasthaireva sAdhubhiH sakalAM rAtriM yAvaduttAnakapArzvavartisthAnazAyibhirUlapAdainie
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dyAsthAya kairdivyAdyupasasa haiH pUryate / navamyapi pratimA dvitIyA satarAtrindivA nAma caturbhicAmlaistribhirupavAsaiH / navaraM gacchAniSkra dhya grAmAdeva hirevolkaTikAsanasthairyadvA lagaNDa-cakrakAeM, tadvatsyAyibhirdaNDa yatavaDA - daNDavadAyatIbhUya -saralIbhUya sakalAM rAtriM zirasA pAdAbhyAM ca bhUmispRzadbhiH zayAnaiH sampUryate / dazamyapi tRtiiy| saptarAtrandivA nAmaiva navamIvaddhahisthaistapasA svaSTamIvad | navaraM Asanavarjita godo haka puruSAsanasthairathavA''sanastha rAmra phalavat kubjAsanasthaiva sampUryate / evametAstisro'pyekaviMzatyA dinairnirantaraiH sampUrNA bhavanti / ekAdazI tu ahorAtrikI nAmA kRtAcAmleH sakalamahorAtraM grAmAderbahiH sthairlambitabhujadvandvaiH kAyotsargeNa sthitvA paryante ca pAnakAhAravarjitaM SaSThaM-upavAsadvayaM kRtvaivaM tribhirdinaiH pUryate / dvAdazI tu divA''cAmlaM vidhAya rAtrau nirnimeSadRSTibhirIpatprAgbhAragapramAderbahiH sakalAM rAtriM dvAvapi pAdau saMhRtya jinamudrayA sthitvetyarthaH, pralambita bhujadvandvernirnimeSadRSTibhiH kAyotsargasthaiH paryante ca pAnakAhAravarjitamaSTamaM - upavAsavayaM kRtvaivaM caturdinaH sampUrNA kriyate / agramyAdiSu paJcakhapi pratimAsu dasyAdyabhigraho na hi / sarvapratimAparyante ca nAnAvidhalabdhaya utpadyante / ityevaM saNa darzitA dvAdazapratimAH / tathA indriyANAM - spazenarasanamrANacakSuH zrotralakSaNAnAM nirodhaH - svakhaviSaye rAgadveSAbhyAM pravRttiniSedharUpaH paJcadhA / pratilekhanA mukha setAdiviSayAH paJcaviMzatiH prasiddhAH / gupta manovAkkAyAnAM sAvayavyApArebhyo gopanarUpAstisraH / abhigrahA dravyakSetra kAlabhAvAnugatA niyamavizeSAcaturvidhA iti / kacitu "piMDassa jA visohI, samiIo bhAgAta durviho / paDiyA~ abhihA vi ya, nava uttaraguNA ee // 1 // " I upalakSaNamAtrameva piNDavizuddhayAdInAmuttaraguNatvaM tataca "icchA micchA karo, Avasmi~gA nimIhiMgA Apuccha / paDipuccha chaMdaNIya, nimaMtraNoM use kAle // 1 // "
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAJAS iti prakAra anyA ANi mAvosonAzuNeSu draSTavyA iti gAthArthaH // 118 // 4aa uktaM lezato bhedatazcAritraM, evamanye'pi caraNa medA iha vAcyA iti pUrvArddhana sUcayannuttarAddhena tadaIdvAraprastAvanAM ca kurvanAha iya evamAibheyaM, caraNa suramaNuasiddhisuhakaraNaM / jo arihai iya ghettuM, je tamahaM vocchaM samAseNaM // 119 // & vyAkhyA-ityevamAdayaH sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhi-sUkSmasamparAya-yathAkhyAtalakSaNA bhedA yasya tattathAbhUtaM / / tatra samorAgadveSarahitatvAt , ayo-gamanaM samAyaH, epa anyAsAmaSi sAdhukriyANAmupalakSaSA, sarvAsAmapi sAdhukriyANAM rAgadveSarahi tatvAt , samAyena nivRttaM samAye bhavaM vA sAmAyikaM, yadvA samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyo-lAbhaH samAyaH, samAya evaM sAmAyikaM / / haiM| "vinayAdibhyaSThak" [pA0 5-4-34, tathA "ThasyekaH" pA0 7-3-50] iti svAthai [Thagiko] ikaN / tacca sarvasAvadyaviratirUpaM, | yadyapi sarvamapi cAritramavizeSatassAmAyika, tathApi chedAdivizeviziSpamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAstra bhajate, prathama punaravize4paNAt sAmAnyazabde evAtratiSThate sAmAyikamiti / tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathitaM ca, tatrevaraM bharanairAvateSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu | | anAropitamahAvatasya zaikSyasya vineyam , yAvatkathikaM pravajyApratipattikAlAdArabhya maraNaM yAvat bharatairAvatabhAvimadhyamadvAviMzatitIrtha-! karatIrtheSu videhatIrthakaratIrtheSu ca sAdhUnAmavaseya, teSAM upasthApanAyA abhAvAt / C"samiNa sAmAa-che AivisesipuNa vibhinnaM / acisesi asAmAi, Thiamiha sAmannamanAe // 1 // " |"sAvanajogaviraha-ti tattha sAmAaM duhA taM ca / ittaramA kahati a, kahati padama timajimANaM // 2 // " OM"tisthesa agArovibha-vayassa sehasma thevakAlIaM / sesANamAvahi aM, titthesu videhayANaM ca // 3 // " 5
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMOM OMAGAKAR nanu cevaramapi sAmAyika 'karomi bhadanta ! sAmAyika yAvajI ityevaM yAvadAyustAbadAgRhItaM, tata upasthApanAkAle tatparityaM jataH kathaM na pratijJAbhaGgaH ?, ucyate-natu, prAgevoktaM-sarvamevedaM cAritramavizeSataH sAmAyika, sarvatrApi savaisAvadyayogaviratisadbhAvAt , hai| kevalaM chedAdivizeSairviziSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tato yathA yAvatkathikaM sAmANikaM chedopasthApanaM vA paramavizuddhivizeSarUpasUkSmasamparAyAdicAritrAvAptau na bhaGgamAskandati tathetvaramapi sAmAyika zuddhivizeSarUpacchedopasthApanAvApno, yadi pravrajyA parityajyate zahiM AyA, [] () tasyaiva vizuddhivizeSAvAptau / [ yaduktam / "maNu bhaNi sarva ci, mAmAi amiNa vizuddhi ukina / mAvavihamaiyaM, ko avilobo visuddhIe / // 1 // PI uzivamao bhaMgo, jo puNa taM tria kare suddhaparaM sannAmitta visihaM, muhama pi va tassa ko bhaMgo 1 // 2 // " / tathA chedaH pUrvaparyAyasya upasthApanA ca-AroSaNA mahAnateSu yasmizcAritre tAchedopasthApana, taha dvidhA--sAticAra niraticAraM c| / tatra niraticAra yadityarasAmAyikavataH zakSakasyAropyate, nIrthAntarasaGkrAntau yA, yathA zrIpAzvanAthatI varddhamAnasvAmitIrtha sa inkrAmataH / paJcayAmadharmapratipattau / sAticAraM yanmUlaghAtinaH toccAraNaM, uktaM ca" sehassa nirahayAre, titvaMtarasaMkameva hu| mUlaguNadhANo sA-hAramubhayaM ca ThiAkappe / / 1 / / " bhayaM ceti sAticA niraticAraM ca sthitklpe-prthmptrimtiirthkrtiirth| tathA pariharaNa parihArasta govizeSaste vizuddhirya|smizcAritre tatparihAravizuddhikaM / taca dvidhA-nirvizamAna nirviSTakAyika ca, tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrAsevakAH, nirviSTakAyikA AsevitavivakSitacAritrakAyAH, tadavyatirekAcAritramapyevamucyate / iha natrako gaNazcatvAro nirviMzamAnakAcatvArojnucAriNa |
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44-4 *ekA kalpasthito vAcanAcAryaH, yadyapi ca sarve'pi zrutAtizayasampannAstathApi kalpatvAtteSAmekaH kazcitkalpasthito'vasthApyate / nirvi- / . samAnakAnAmaya parihAra:--- "parihAriyA| u tavo, jahanna majho thevukoso| sIuhavAsakAle, bhaNio dhIrehi patteyaM // 1 // " " hoi jahanno gimhe, cauthalaha hoi majinAo! ahamaprita daloso, itto sisire pavazvAmi // 2 !!" "sisire u jahannAI, chavAI dasamacarimago hoI / vAsAsu aTThamAI, thArasa paJcattago(hoi)neo / / 3 // " pAraNage AyAma, paMcasu gaho do sabhiggaho bhikkhe / kappaTTiyAvi padiNaM, karati emeva AyAma / / 4 // " "evaM chammAsana, cariDaM parihArigA aNudharaMti / aNucariMge parihAriya-payadie jAba chammAmA // 5 // " | "kapaTTio vi evaM, chammAsatavaM kareDa sesaao| aNuparicAragabhAvaM, vacaMti kappahigattaM ca // 6 // " | " evemo ahArasa, mAsapamANo u panio kappo / saMkhevao viseso, sustAdesADa nAyabyo / // 7 // " | " kApasamattIi tayaM, jiNakappaM vA uciMti gaccha vA / paDibajamANagA puNa, jiNastagAse pavanaMti // 8 // " LE "tisthayarasabhIvAse-vagassa pAse va no u annarasa / eesija caraNaM, parihAravisuddhigaM taM tu // 9 // " tathA sampati saMsAramaneneti samparAyaH-kaSAyodayaH, sUkSmo, lobhAMzAvazeSatvAt , samparAya:-kapAyodayo yatra tatsUkSmasamparA-| yam / taca dvidhA-vizuddhayamAnakaM saklizyamAna ca, tatra vizuddhathamAnaka kSapakaNimupazamazreNi vA samArohataH, saklizyamAnakaM | tUpasamazreNitaH pracyavamAnasya / uktaM ca +
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ "seTiM vilaggao taM, visuddhamANaM tao cuaMtassa / vaha saMphilisamamANa, pariNAma visese vineyaM // 1 // " za tathA yathAsAyapiti, gaNA-yamaloke khyAtaM-prasiddhamakapAyaM bhavati cAritramiti tathaiva pattadyathAkhyAta, athAruyAtamiti dvitIya nAma, tasyAyamanvayaH-atha zabdo yathAthai, AGabhividhau, yAthAtathyenAbhividhinA ca yakhyAtaM akaSAyacAritramiti tadathAkhyAtaM, uktaM ca--"ahasa ho jAhatthe, AGo'bhithihIe kahiamAvAyaM / caraNamakamAyamudiaM, tamahavAyaM jahavAyaM // 1 // " ___idaM ca dvidhA chAnasthika kaivalikaM ca, tatra chAnasthikaM upazAntamohaguNasthAnake kSINamohaguNasthAnake vA, kaivalikaM ca sayogika balibhavamayogikevalibhavaM ceti / caraNa-cAritra, kathambhRtaM ? ityAha-surAzca manujAzca siddhizca, tAsAM sukha zakacakravAdibhomajitaM PInirupamasvAbhAvikaparamAnandarUpaM, tat kriyate'neneti karaNaM, etazca yo grahItuM-Asevitumarhati, "je" pAdapUraNe, tamaI samAsena-saGkepeNa | | vakSye iti gAthArthaH // 119 / / caraNAdhikAripu tAbaddezacaraNAdhikAriNaM nirUpayabhAhasaMvegabhAviamaNo, sammatte nizcalo thirapainno / vijiiMdio amAI, panavaNijo kivAllU a // 120 // jaidhammammi vi kusalo, dhImaM ANAlaI susIlo / vinAyatastarUvo, ahigArI desaviraIe // 121 // A vyAkhyA ---saMvegabhAvitamanAH samyaktve nizcalaH sthirapratijJo vijitendriyo'mAyaH prajJApanIyaH, akadAravItyarthaH, kRpAluzca / kA yatidharma'pi kuzalaH, ukta ca-"nAe'NagAradhamme, mAvagadhamme bhaveja jogo"tti / [tathA dhImAna-tIrthAntarIyairakSomyo nipu buddhiH] AjJAruciH-AzAgrAhyanigodAdijIvasattAGgIkArakaH, suzIlo, vijJAtatatsvarUpo-jJAtadezacaraNasvarUpaH, upalakSaga caite'nye'pi
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ancirrigini serrequptemainedianwwwinnismame.dikaniiiio.amitions........nideiowinite iskenarayanasansexympression mroeno useuropati...............CONTEXCowwer vinItatvAdayo guNA yathAsambhavaM grAhyAH / atra ca pUrvapUrvaguNasadbhAve'pi uttarottaraguNAbhAve'nadhikAryava, ityevambhUtasarvaguNaviziSTo 5 dezapiratipratipathAvadhikArIti gAthArthaH 120-121 / / atha sarvacaramAhAna prarUpayavAha---- pAeNa hoti noggA, pavajAe vi tecciya maNussA / desakulajAisuddhA, bahukhINappAyakammaMsA // 122 / ... vyAkhyA-va eva dezavirateogyA uktAH, sarvaviratirUpAyA: pravrajyAyA api pratiSattau ta evaM prAyo dezakulanAtibhizzuddhA bahukSINanAyakAMzA manuSyA yogyA-adhikAriNo bhavanti / deza AyaryAdiH, painikaM kulaM, mAvikI jAtiH / na dezaviratipratiSatturmanudhyatvadezazuddhatvAdIni vizeSaNAni, tasyAstiryamAdibhyo'pi dIyamAnatvAt / nApi bahukSINaprAyakAzatvavizeSaNaM, yAvatyAM hi karmasthitau satyAM samyaktvaM labhyate, tasAH palyopamapRthaktve kSINe dezavirataH zrAvako bhavati, tato'pi saGkhyAteSu sAgaropameSu kSINeSu / sarvaviraticaraNa labhyate, tato'pi tAvatsveteSu kSINeSupazamazreNiH, tato'pi iyatsveteSvatikrAnteSu kSapakazreNiH / taduttam| "sammattammi u laddhe, paliyapuhupteNa sAvao holA / caraNovasamaskhayANaM, sAgarasaMkhatarA hoti / / 1 // " iti / upalakSaNamAtramete ca guNAstenAnve'pi ramAprAptatvArogyAdayo'tra guNA draSTacyA iti gAthArthaH // 122 / / anvayavyatirekAmyA nirNIto'rthassugrAmaH syAdataH sarvavirateogyA uktAH, aba ayogyAnAha ahArasa purisesuM, vIsaM itthIsu dasa npuNsesuN| jiNapaDikudRtti tao, pavAveDaM na kappaMti // 123 // ET vyAkhyA---puruSeSu madhye'STAdaza zrI vizvatirnasakeSu daza, ete jinaH pratikuSTA-ninAritA, ityatA pravrAjayituM na alpase ti gAthArthaH 123 / / tatra ye puruSavAdaza tAnAha-- madam acide MarutisauhanrakhnahAnirwayramine
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAle buDDhe napuMse ya, kobe jaDDe ya Ahie / teNe rAyabigArI ya, ummate a adasaNe // 124 // 6 dAse DhuMDhe ya mRDha ya, ANitte juMgie~ iya / obaddhae~ ya bhayae, sehanippheDiyA iya // 125 // ___vyAkhyA-atra saptAdau varSANi yAvadvAlaH / saptativarSANAmupari vRddhaH, paSTivarSANAmuparIti kecit / na strI na pumAn napuMsakaM / (yaH strIbhirbhogainimantrito'saMghRttAyA vA striyo'GgopAGgAni dRSTvA zabda yA manmanollApAdikaM tAsAM zrutvA samudbhUtakAmAbhilApo'dhisohU~ na zaknoti sa klIyaH) / jaDastu vidhA-bhASayA zarIreNa karaNena ca, tatra bhASAjaDavidhA--jalamRko manmanabhUka elakamakaH, atra jalanimana itra buDabuDAyamAno kokti sa balamUmA, yakSa tu pAsapamAnamiva vacanaM skhalati sa manmanamRkA, yastvelaka ivAvyakta zabdamAtrameva karoti sa elakamakaH / zarIrajastu yaH pathi bhikSATane vandanAdiSu cAtIva sthUlAditathAzakto bhavet / karaNa kriyA, | tasyAM jaDDA, samitiguptipratikramaNapratyuvekSaNAdikriyAmasadupadizyamAnAmapi yo gRhItuM na zaknoti sa ityarthaH / bhagandarAkuSThAdi4. rogagrasto vyAdhitaH / cauryarataH stenaH / rAjAdidrohadrAjApakArI / yakSAdinA prabalamohodayena vA paravazatA nIta unmattaH / andho darzanaH styAnadinidrodayavAnyA / tathA dAsIjAtaH athaina vA krItaH RNAdivyatikare ca rudo vA dAsa ucyate / duSTo dvidhA-kaSAyaduSTo viSayadRSTazca, tatra kaSAyaduSTo'tyutkaTakaSAyaH, viSayaduSTo'tIva parayoSidAdiSu gRddhH| snehAjJAnAdinA yathAvasthitavastvanabhijJo muuddhH| yo'nyeSAM dhanAdirdhArayati sa RNAttaH / jAtikarmazarIrAdimipito juGgitaH, tatra chimpakamAtaGgAdayo'spRzyAH kurkuTAdipopakAH spRzyAzca jAtijuGgitAH, nakhaprakSAlanAdininditakarmakAriNaH kamajuGgitAH, karakarNAdivarjitAH kubjayaNapaGvAdayazva shriirjunggitaaH| ner-MainamratasthanigahenAIL
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Munivenewsl owenlousMANANINNOMINAINMakamaksamuddawnMwAINMEAnimlamwan + + + + arthagrahaNanimittaM vidyAdigrahaNanimittaM vA iyatkAlaM tvadIyo'hamityevaM yenAtmanaH parAyattatA kRtA sthAna mo'cabaddhaH / bhRtyA pagadezakara NAya pravRtto bhRtakaH / zaikSakasya-anyena dIkSitumiSTasyopalakSaNAnmAtApitrAyananujJAtasya ca nispheTikA-dIkSitumapaharaNa zaikSakanisphe| TikA / ityaSTAdaza dIkSA'nahIM: puruSasya-puruSAkAravato bhedA ityuttaragAthAyAM sambandhaH / eSAM ca bAlAdInAM dIkSaNe pravacanamAlinya| saMyamAtmavirAdhanAdidoSAH sukhAbaseyA iti noktAH, vairasvAmyAdipravAjane tvavAdapadamiti sAdhikagAthAdvayArthaH // 124-125 // ___athoktAna vratAnaha puruSabhedAnupasaMharannanuktAM[va] strIbhedAnAha iya aTThArasa bheyA, purisassa tahitthiyAe te ceva / guThivaNi sabAlavacchA, donni ime hoti anne vi // 126 // + vyAkhyA-yathA puruSAkAravatastathA strIjanAkAravato'pi vratAyogyA bAlAdayo'STAdaza bhedAsta eva, tathA'nyAvapi dvAvimau bhavataH- | gutriNI, saha bAlena-stanapAyinA batsena vartata iti sabAlavatsA / ete sarve'pi viMzatiH strIbhadA iti gAthArthaH / / 126 / / 51 zrutokteSu SoDazabhedeSu napuMsakeSu "dasa napuMsesu"tti mUlagAyoktAna tAnarhAna daza tajhedAnAha paMDapaM vAIe kIbe, kuMbhI IsAlae ti ya / sauNI takammasevI ya, pakkhiyApakkhie iya // 127 // sogaMdhieM ya oNsitte, dasa ee npuNsgaa| saMkilaha ti sAhaNaM, paLavAveuM akappiyA // 128 // vyAkhyA-tatra paNDakasya svarUpaM tAvadatraiva kiJcidvakSyati | vAtakyAdInAM tu svarUpaM vizeSata idaM-sanimittamanimittaM vA line kA stabdhe strIsevA binA yo vedaM na dhArayati sa nAtikaH / klIvazcaturdA-yo vivasvAM striyaM vIkSya kSubhyati sa dRSTiklIyaH, yaH zabda zrutvA bhA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASTERNET zunyati sa zabdaklIyaH, evamAziyo nimantritazca / yasa mohotkaTatayA drApakAle likaM vRSaNau vA kumbhavadbhavataH sa kumbhI / khiyamA sevyamAnAmAlokya yasyeyA mahatI jAyate sa IdhyolaH / yo vedotkaTatayA'bhIkSNa maithunAsaktaH sa shkuniH| yo galitazuka: zvAna isa kA svaliGga leDhi sa tatkarmasevI / yaH zuklapakSesavedo, na kRSNapakSe, sa pAkSikApAkSikaH / yassubhagaM manvAnaH khalija jighrati sa saugandhikA yo vIryapAte'pi striyamAliGgaya tiSThati sa Asakta iti / sAmAnyataH punaratraivAha-ete dazApi napuMsakAH saliSTAH syAdyAsevanAmA- | zrityAtIyAzubhAdhyavasAyavantaH, avizeSeNa nagaramahAvAhasamAnakAmadhyavasAyasampannatvAt, iti sAdhUnAM prvaajyitumklpitaa-ayo| gyA iti gAthArthaH / / 127-128 / / atha pratAni SaDnapuMsakabhedAnAha---- vaiddhie cippie ceva, maMtaosahi uvahae / isisatte devasatte ya, pavvAveja napuMsae / 129 // vyAkhyA-yasya bAlatve'pi chedaM datvA vRSaNI gAlito bhavataH sa vrddhitH| yasya ca jAtamAtrasyAGguSThAGgulIbhirmardayitvA vRSaNau dAvitI staH sa cippitH| kasyacinmantrasAmarthyAdanyasyauSadhivazataH puMvedaH strIvedo kA upahataH / anyazca 'madIyatapaHprabhAvAdasau napuMsako bhavasviti RSiNA zapto devena vA zamaH / evaM ca satyeteSAM napuMsakavedodayo jAyate, ityetAna SaDnapuMsakAn nizIthoktavizeSa- 1 lakSaNasambhabe sati pradhAjayediti zlokArthaH / / 129 // pUrvoktapaNDakasvarUpamAhamahilAsahAyo saravaNNabheo,midaM mahataM mauAya vaannii| saMsadayaM muttamapheNagaM ca,eyANi chappaMDagalakkhagANi vyAkhyA-puruSAkAravato'pi mahilAstra bhAvatvaM paNDakasyaka lakSaNaM / svaravarNayormedaH-strIpuruSApekSayA vailakSaNyaM, upalakSaNatvAd / . ... ............................................................................... wwwwwww w wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww wie m
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-%B1- gandharasasparzAnAM ceti dvitIyamidaM / meNDU-puruSacinhaM mahadbhavati / mRvI ca vANI yoSid vANI isa jaayte| lalanAyA iA sazaka mUtra | | bhavet , phenarahitaM ca tadbhavati / etAni SaTpaNDakalakSaNAni / vAtakyAdInAM tu svarUpa mUlagAthAvyAkhyAyAmuktameveti vRttArthaH / / 130 / / tadevaM dArzatAH savirateyonyAH, dezaviratyayogyAstvasaMvegabhAvitacittAdayaH svayamabhyUyAH / evaM ca satyavasitaM tadahedvAra, atha / pratipattividhiprarUpaNAdvAraM vibhaNipurAha-- bAlAidosarahio, ubahio jai havija caraNa'tthaM / taM tassa pauttAlo-yaNassa suguruhiM dAyava // 131 // ___vyAkhyA-pUrvoktabAlAdidoSa rahito yadi caraNArthanupasthito bhavettadA prathamameva prayuktAlocanasya-dattAlocanasya tasya 'ta' iti caraNaM sugurubhitivyamiti gAthArthaH / / 131 // krimetAvanmAtreNaiva tadIyate ?, netyAha AloSaNasuddhassa vi, dija viNIyassa nAviNIyassa / nahi dijai AbharaNaM, paliyattiyakannahatthassa // 132 // ___vyAkhyA-AlocanAzuddhasthApi vinItasyaiva taddeyaM, nAvinItasya / asumevArthamarthAntaranyAsena dRDhayati nahi AbharaNa parikarcita karNahastasya dIyata iti gAthArthaH // 132 / / atha vinItasvarUpamevAha| aNuratto bhattigao, amuI aNuvattao visesannU / ujjutto'paritaMto, icchiyamatthaM lahai sAhU // 133 // ___ cyAkhyA-sa eva sAdhurIpsitaM caraNAdikamartha labhate, yaH, kathambhUtaH ? ityAha-'anuraktaH' paTe nIlIraGga iva guruSu pratiSaH / / gurobhakti-kRtAJjalipuTAdibhAvena sevAM gataH-prapatro gurubhaktigataH / amocako-yAvajIvitaM gurucrnnaaprihaarii| anuvartakA-sarvakhA * R Manang=n=== = n-myman a inmeRANILON a in a ................ .. FANANDIR... ROMANIMrimudalmanasalaimadakistatitimisdalimmihitihanim'
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3% pyaucityapravRniniSThaH / vizeSajJaH-sadasahastavivekajJAtA / udyuktaH-adhyayanavaiyAvRtyAdidhyatIyodyamaparaH / aparitAnto-vivakSitArthasAghanenirSiNaH / tadaha dvArasagRhItamapi vinItatyaM vinayaguNamya mukhyatayA'nveSaNIyatvakhyApanArtha punarupanyastamiti gAthArthaH // 13 // _ vinItasyApi kena vidhinA caraNa deyaM ? ityAhaviNayavabho vi hu kayamaM-galasta tadavigghapAragamaNAya / dija sukaovaogo, khittAisu suppasatyesu 134 // ____ vyAkhyA vinayavato'dhi dadyAstvaM cAritra, kathambhUtasya ? ityAha-kRtAni maGgalAni jinacaityasaGgha-pUjAdIni yena, tasya, kimartha ityAha-'tasya caraNasyAvighnaM pAragamanAya / gurugataM vidhimAha-suSTu kRta upayogo nimittAdiSu yena sa tathA, kepu ? ityAha-kSetrAdiSu / - suprazasteSu, tatra kSetre jinAyatanekSukSetrakSIravRkSasamIpAdau dAtavyaM caraNa, na tu bhannadhyAmitakacabarAkIrNAdau / kAle'pi| " cAuddasi panarasiM, ca vajaha ahami ca navami ca / hi ca ca utthi thA-rami ca saMsAsu dijAhi // 1 // " | "nisu uttarAsu taha, rohiNIsu kujA hu sehanizcamaNaM / gaNivAyae aNunnA, mahabbayANaM ca AmahaNA // 2 // " | ityAditithinakSavAdizuddhikalite, nAprazaste / bhAve'pi prazastAhArAdipravRttizuddhe iti gAthArthaH // 134 // zrutoktasya sarvathApi vidhervaktumazakyatvAdupasaMharana parIkSAkAladazenapUrve vratadAnamAha-- kA iya evamAivihiNA, pAeNa parikkhi Uga chammAsA / payajA dAyavvA, sattANaM bhatravirattANaM // 135 // / ... gyAkhyA-prAyeNa ityevamAdividhinA paNmAsAn parIkSya bhavaviratAnA santrAnAM pravajyA dAtavyA, vairkhaamyaaryrkssitaadibhirudaa| yinRpamArakAyaizca sAbhicAravAraNAya prAyo grahaNamiti gAthArthaH // 135 / / 83%C E %
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ khadevaM sarvaviratisAmAyikapratipacibidhiruktaH, atha mahAvatAropaNaM lezato dayitumAhavihipaDivanacaritto, daDhadhammo jai avajjabhIrU y| to so upavijai, varasu vihiNA imo so u // 13 // za vyAkhyA--vidhipratipannavAritro yadi dRDhadharmA pApabhIruzca, tataH sa vidhinA vrateSu upasthApyate-Asepyate, sa punarvighirayaM / / vastramAga iti gAthArthaH // 136 / / tamevAha - paDhie ya kahiya ahigaya,parihAruTTAvaNAe so kappo chajjovaghAyavirao,tivihaMtiviheNa prihaa(?)ro[]||137|| 5 vyAkhyA-yathoktaguNaviziSTo'pi sa evopasthApanAyAM-vratAropaNAyAM kAlathyolpA-yogyaH, yaH "pArehAti prAkRtatyAllokA santanirdezAt parihArI-savirataH, ka sati ? ityAha-'paTite' SaDjIvanikAyamahAvratarUpAdipratipAdake zastraparibAdazavakAlikAdhucitasUtre'dhIte, tataH kathite-guruNA tadartha vyAkhyAte, tato'pyadhigate-ziSyeNApi tasmin samyagavadhArite sati / nanu kA punaH parihArI ? ityAha-paDjIvakAyadhAtAtrividhaMtrividhena-manovAkAyaH karaNakAraNAnumatibhirvirato-nivRtto yaH sa iha parihArItyabhimataH, sUtrArthAbhyAmadhigatazastraparikSAdizrutaH SaDjIvanikAyaM zraddadhAno vratopasthApanAyogyo bhavatIti bhAva iti gAthArthaH / / 137 / / J. uktavakSyamANavidhiviparyaye dossmaah| appara akahicA, aNahigaya'paricchaNe ya ANAI / dosA jiNehi bhaNiyA, tamhA pattA duvaDAve // 13 // - vyAkhyA--ihAnantarameva vakSyamANo jaghanyataH saptAhorAtrAdirupasthApanAyo kAlakramastaM aprApte'spakAlike zaikSake, akathayitvA / BaianimamienewaksAppscluxasivah-nAsiauninterpretattornhumanmainme-----... alkinila...mvww.kamsin........nidina.vi.si.nindmmipikchi.ki.kinvs...... mikimedieiswwwnoudesisaina
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca yathoktasUtrArtha, anadhigate ca ziSyake tasmin , tathA aparIkSagA ca ziSpakasya, kiM jIvanikAyAnasau addhatte na vA ?, zradAne'pi / tAn rakSati na vA ? ityevaM vRSabhaiH sUtroktavidhinA parIkSAyAmamAyAmityarthaH / upasthApanAM kurvata iti sarvatra gamyam / AtrAvirAdhanA'navasthAdayo doSA jinarbhaNitAH, tasmAtkAlakrameNa prAptAdInevopasthApayenAnyAniti gAdhArthaH // 138 / / upasthApanAyogyatAyAM kAlakramamAha| sehassa tinni bhUmI, jahanna taha majjhimA ya ukosaa| rAiMdiya satta caumA-siyA va chammAsiyA ceva // 139 // vyAkhyA--ziSyaka zaikSasya abhinavadIkSitasya vratopasthApanAyAM kartavyAyAM tisrobhUmikA-yogyavAsthAnAni, tadyathA-jaghanyA tathA madhyamA utkRSTA ca / tatra jaghanyA saptAhorAtrikI madhyamA cAturmAsikI utkaTA pANmAsikI ceti / saptAhorAtrAdibhiratikAntatopasthApanAyogyaH zaikSakaH syAditi gAvArthaH / / 139 / / datra kasya kA bhUmibhavedityAhapuvovaDhapurANe, karaNajayaTThA jahaNiyA bhUmI / ukkosA u dummehaM. paDuna assadahANaM ca // 14 // __vyAkhyA-'purANaH' samayabhASayA vratabhrae ucyate, pUrva proSasthAyitaH pUpizthApitaH, sa cAsau purANazca pUrvIpasthApita purANaH, 3 tasmin yathoktA jaghanyA bhUmiH, karmakSayopazamavazAt punarapyasau kazci prabajito'pi samabhirahorAtrairatikrAnta teSUpasthApyate / nanu hi tasya sUtra pUrvAdhItameva, tatazca saptAhorAtrAtikramamapi yAvakimartha vilambita ? ityAha-'karaNAMnI indriyANi, tajayAthai, etAvantamapi | kAlaM vinA karaNajayo'pi samyaGna jJAyana ityAzayaH / utkaTA tu pANmAsi kI bhUmimaitrasaM-sandaprajJa pratI tya, tasya hi yathokta zIghrameva
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM nAgacchatIti bhAvaH / athavA azraddhAnaM pratItyokamA bhUmiH, zIlA tAtro'pi lilAmoDanIyodayAdekendriyajIvAdikaM yo na zraddhace || tasyApi bodhyamAnasyotkRSTA pANmAsikI bhUmirbhavatItyarthaH, iti gAthArthaH // 140 // tarhi madhyamA kasya ? ityaahhai| emeva ya majjhimiyA, aNahijhaMte asaihaMte ya / bhAviyamehAvissa vi, karaNajayahA ya majjhimiyA // 14 // / vAkhyA-evameva durmedhastvena sUtramanadhIyAne mohodayAdvA azraddhAnavati pUrvoktAtkizcidviziSTatare madhyamA cAturmAsikI bhUmibhavati / tathA ca bhAvitamedhAvino'pi apurANasya karaNajayArtha madhyamA bhUmirdraSTavyeti mAthArthaH // 141 // tadevaM kRtA lezataH pratipatividhiprarUpaNA, athotsayivAdavizuddhathA taccAritraM bhavatIti cintanIya, tatra pUrvoktavidhipratipannama-1 + hAvatasya tatpAlanopadezamamidhitsuH prANAtipAtavrataparipAlanopadezaM tAvadutsargataH prAha--- | iya vihipaDivannavao, jaeja chajIvakAyajayaNAsu / duggainibaMdhaNacciya, tappaDivattI bhave iharA // 142 // ___vyAkhyA---ityuktavidhipratipannavataH SaDjIvakAyayatanAsu yatnaM kuryAt , itarathA-SaDjIvakAyapAlanamantareNa tatpratipattiH-vatanatipattidurgatinibandhanaiva bhavediti gAthArthaH / / 142 // SaDjIvakAyayatanopAyamevAhaegidiesu paMcasu, tasesu kayakAraNANumaibheyaM / saMghaTTaNaparitAvaNa-vavarovaNaM cayasu tiviheNe // 143 // ___ vyAkhyA-ekendriyeSu paJcasu pRthivyAdiSu, aseSu dvIndriyAdiSu ca, tyaja tvaM, kim ? ityAha-saTTanaM caraNasparzAdibhava, paritApana-lakuTapAtAdinA gADhapIDanarUpaM, tathA vyaparopaNa-prANebhyazyAvanaM, ekaikamidaM kathambhUtaM ? ityAha-kRtakAraNAnumatibhedaM, kena
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ REPRESS dI yaja? ityAha-'trividhena' manasA vacasA kAyena cetyarthaH, evaM ca kurvatA SaDjIvakAyayatanAsu prayatnaH kRtaH syAditi bhAvaH, iti | gAthArthaH / / 143 // asya ca vizeSataH kartavyatAmAhajai micchadiSTiyANa vi, jaso kasivi jiivrkkhaae| kaha sAhahiM na eso, kAyayo ? muNiyasArehiM // 14 // vyAkhyA-yadi nAma aviditaparamArthAnAM mithyAdRzAmapi kepAzcitsvAbhiprAyato jIvarakSAyAM ko'pi kathazciyatno dRzyate, tarhi kathaM jhAtasiddhAntasAraiH sAdhubhireSa-jIvarakSAyano na karttavyaH ?, kartavya evetyarthaH, iti gAthArthaH // 144 // nanvazakyAnuSThAnatvAnna kenApyasau kRto bhaviSyatItyAha| niyapANaccAeNa vi, jati parapANarakkhaNaM dhIrA / visatuMbaovabhogI, dhammaru I erathudAharaNaM // 145 // vyAkhyA-nijaprANatyAgenApi dhIrAH paraprANarakSaNa janayanti, atra viSatumvakopabhogI dharmarucirudAharaNa-dRSTAntA, sa cAya iha campApuryAM soma-somadatta-somabhUtinAmnAM viprANAM bandhUnAM nAgazrI-bhRtazrI-yakSazriyo bhAryAH, anyadA madhurabhrAntyA kaTu| tumba nAgazriyA upaskRtaM, patite tadrasacindau makSikAmRtejati paramArtha, gopitaM ca / itazca pUrvadharadharmaghoSasUriziSyo dharmarucirmAsa[kSapaNa]pAraNe tatraiva samAgataH, tato mA bhUya'thA iyAnvyayojyatrAsya tyAgena, dAnena cAyaM toSito bhaviSyatIti vicintya tatsarvaM tayA pAyayA tasmai dattaM / sa ca tadgRhItvA gato gurordarzitavAn / gurubhizca kathazcijjJAtvA 'viSatumbakamidaM, tataH pariSThApayetyAdiSTaH saH zuddhasthaNDile gatvA kuto'pi bindumekaM mumoca, tadgandhena cAyAtAH kITikAstatra lagnA mRtA dRSTAH, tato 'caraM mamaikasya vidhinA mRtirna tvevametasmAjantusamUhasyeti vicintya tatsarvaM tatraiva bubhuje / tato mahAvedanAkrAntaH siddhasAkSikamAlocya pratikramya pAdapopa
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ KIKAANAACHAL Egamanena sarvArthasiddhimagamat / zrutopayogAt jJAtvA ca gurubhirnAgazrIdAnasvarUpaM dharmarucerArAdhanApUrva sarvArthasiddhigamanaM ca saGghAyAbhya dhAyi, jJAtatavyatikaralokadhikakriyamANA ca nAgazrIbhartRdevarahAnnibhayaM niSkAsitA sarvatra lokapikriyamANA dhUtakriyamANA bAlaileSTubhirhanyamAnA kvacitsthAnamalabhamAnA bhikSayA jIvantI poDazarogAkrAntA mRtA sssstthpRthivyaamutpnnaa| tato matsyAdibhavAntaritAsu samapRthivIpyanekaza utpadyamAnA tiryagAdibhavAn bhrAntvA campAyAM sAgaradattasArthavAhasya bhadrAbhAryAyAH putrItvenotpannA, kAle cotpanna| tIbadaurbhAgyA bhAdityaktA pravajyAM gRhItvA guruNIniSiddhA'pi bane kRtakAyotsargA paJcamiTirvi vidhopacAraH kAmyamAnAM kAzcidga|NikAmAlokya skhadaurbhAgya smRtvA kRta[paJca]bhartRnidAnA kAle mRtvA IzAne kalpe suragaNikAtyenotpannA / tatazca cyutvA kAmpilyapure drupada| rAjaputrI draupadInAmnI, yauvane pUrvanidAnAsvayaMvare pazcapANDavAnAM patnI jaataa| athakadA'nAdarakupitena nAradena dhAtakIkhaNDabharate | amarakaGkAdhiSasya padmanAbhasya tadpAdIna guNAnuktyA'pahAritA nityamAcAmlapAraNakaSaSThatapastapyamAnA zuddhazIlA SaNmAsAnte padmanAbhaM | vijitya kezavena nivartitA pANDumathurAyAM pANDavAnukAraM pANDusenaM sutamajIjanat / tasmin rAjye'bhiSikte pANDavaiH saha pravrajya brahma| lokaM gatA, tatazyutvA videhe setsthatIti dharmarucicaritraM prasaGgAdraupadIcaritamapi kizciduktaM, vistRtaM tu pANDavacaritrAjJeyamiti 2 // 145 // iti dharmagacikathA samAptaH // atha dvitiiyvrtpripaalnopdeshmaah| koheNa va lobheNa va, bhaeNa hAseNa vA vitiviheNaM / suhameyaraM pi aliyaM, vajasu sAvajasayamUlaM // 146 // ___ vyAkhyA-krodhena nimittabhUtena lobhena vA bhayena vA hAsyena vA varjayet , kim ? ityAha-'alIkamapi' mithyAvacanamapi, katha| mbhUtamidam ? ityAha-sUkSmaM cetaraca sUkSmetaraM, sAvadyazatAnA mUlaM / kena tyajet ? ityAha-trividhenetyupalakSaNatvAtrividhaM trividheneti
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArthaH // 146 // kA punaralIkavAdinI dogaH ? ityAha--... 5 loe vi aliyavAI, vIsasaNijjo na hoi bhuagovdha / pAvai avannavAya, piyarANa vi dei unveyaM // 147 // ____ myAkhyA-pratyakSalakSye'smilloke'pyalIkavAdI bhujaga iba kasyApi vizvasanIyo na bhavati prApnoti cAvarNavAda, tatazca pitromAtApitrorapyuTenaM dadAtIti gAthArthaH // 147 / / satyavAdino guNAnAhaArAhijai gurude-vayaM va jaNiva jaNai vIsaMbhaM / piyavaMdhavovva tosaM, avitahavayaNo jaNai loe // 14 // vyAkhyA- avitathavacana iha loke'pyArAdhyate gurudevAtriya, jananIyadvisambhaM janayati, priyavAndhava iva topaM janayatIti / | gAthArthaH / / 148 // iha satyavAdo dvidhA-lokottaro laukikazca, tavAya samarthanArthamAhamaraNe vi samAvaDie, jati na annahA mahAsattA / jannaphalaM nivapuvA, jaha kAlagasUriNo bhayavaM // 149 // ____ vyAkhyA-maraNe'pi samApatite-dhruvamAgate sati mahAsatyA nAnyathA jalpanti, yathA nRpeNa yajJarulaM pRTA bhagavantaH kAlakA- | cAryA iti / ke punaramI 1, ucyate bhArate turamiNInagayA~ jitazatrU rAjA, tatra bhadrAbrAhmaNISutro vyasanI kSudro raudro dattanAmA, anyadA rAjAnaM saMvituM pravRttaH, krameNa sAmantacakraM vazIkRtya jitazayu nirvAsa svayaM nRpIbhUtaH, yatA-"ucayaramANANa ghisa jaNANa vihaDai khalo khaNaddhaNa / buddhAidANao po-sio vi sahaciya bhuaMgo // 1 // " jitazatruranyatra gataH, dattastu vahUna yajJAn vajane, anyadA --- -- - -
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamAtulA kAlikAcAryastatrAgataH, dattastaM yajJaphalaM papraccha, sa ca pazuvAtapradhAnAnAM yatrAnAM phala naraka' ityAha, yataH proktaM vyAsena " jJAnapAliparikSile, brahmacaryadayA'bhasi | slAtvA'tivimale tIrtha, pApapaGkApahAriNi // 1 // " " dhyAnAnau jIvakuNDasthe, damamAratadIpite / asatkarmamamikSepairagnihotraM kuruttamam // 2||"[yugmm] " kaSAyapazubhirduSTa-dharmakAmArthanAzakaiH / zamamantrahaneyajJaM, vidhehi vihitaM budhaiH // 3 // " "prANighAtAtu yo dharma-mIhate mUhamAnasaH / sa vAJchati sudhASTi, kRSNAhimugvakoTarAt // 4 / " ityAdi / tataH kupitena khenAsmiartha kA pratyayaH ? iti pRSTo guruH 'saptameti zvamistraha tailakumbhyAM taba kSepa eva pratyaya' ityAha / / tatrApi kA pratyayaH' iti pRSTastasminnevAli prAgeva svanmukhe kRto'ppazucipraveza iti / tato'tikruddho'sau gurumAha-kassa kare te / mRtiH, gururAva-na kasyApi, kintu suciraM cariSyAmyadyApi vratamaI / tato guruM rodhayitvA'tikupito rAjA sazako gRhaM pravizya | sthitaH / itavAtiduSTatvena tenodvejitaiH sAmantairatIya dRr3ha mantrayitvA jitazatruzchannamAnItaH / dattastu kopayazAtsaptamamapyaSTamaM dina manyamAno'zvArUDho yAvad gRhAsannaM muni jighAMsuryAti, tAvadazvakSurorikSamo'zucilavastanmukhe praviveza / tato nUnaM dinantio'hamiti / vicintya bhIto yAvadazvaM pazcAdvAlayati saH, nAcatA 'kuto'pi mantro bhinna' iti manyamAnAssarve sAmantAstaM bandhayitvA gale ca tasya bahana zuno bandhayitvA tasatailakammyAM cikSipuradhazvAni jvAlayanti, dayamAnAH zvAno nRpaM khaNDazaH kurvanti / evaM vednaato datto nRpo / mRtvA narakAtA, sUriH punaH suciraM vidvatya tridivaGgataH / ityayitathajinamataparUpakakAlikAcAryakathAnakamiti gaathaarthH|| athalaukikasamyagvAdasamarthanArthamAha
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasunaravaiNo ayarsa, soUNa asacavAiNo kiliM / sacceNa nArayassa vi. ko nAma ramija ? aliyammi // 150 // vyAkhyA narapateyAdana[a] kIrtimatizayena zrutvA apizabdasya vyavahitasya sambandhAt, tathA nAradasya satyena kIrttimapi zrutvA ko nAma rametAlIke ?, na ko'pItyarthaH / bhAvArthaH kathAnakenocyate - cediviSaye zuktimatIpuryAmabhicandre rAjJi kSIrakadambopAdhyAyAntike putraparvataka- rAjaputra sunAradA vedAn paThanti / anyadA''kAze gacchato munermukhAdvayornarakagamanamekasya svargagamanaM zrutvopAdhyAyo viSaNNaH parIkSArthaM lAkSArasabhRtaM kukuTaM pRthak pRthak pradatvo| ktAste 'yatra na kavijAnAtIkSate vA tatrAyaM hantavya' iti / baco yasuparvatau kacicchUnyagRhe to hatvA''yAtau nAradastvahatakukuTaviraM samAgato guruM natvovAca- nAstyeva sa pradezo yatra na kazvijAnAti pazyati vA, yato yAvatsanti sarvajJA api / tatastaditarayornarakaM nizcitya vairAgyAdguruH prAvAjId / parvatastasthAne ziSyAnadhyAyavati nAradaH svasthAnaM gataH, pitari prabajite va rAjyaM zAsti / itazva mRgAya mukte bANe skhalite sAryakarasparzAdAkAzanirvizeSAM sphaTikaratnazilAM nRpocitAM vijJAya casunRpAyAkhyavyAdhaH, vasuzca tAmAnAyya praddhako siMhAsanaM tayA'cIkara, zilpinaca jaghAna / AsthAne ca tasminbhAsane svayaM niviSTaH, na cAsanAsane ko'pi gantuM labhate / tataH satyAdiguNairvasurvasumatIza vyomni tiSThatIti procchalitaH pravAdaH / anyadA nArado gurau gauravAdgurutamAlokayitumAyAtaH / atrAntare "ajairyaSTavyamiti RgvedapadaM nAradasamartha ziSyebhyaH parvato vyAkhyAnayati, yathA--'ajA ' pazavastairyathyamiti / etaccAkarNya karNau pidhAya RSiNoktaM-AH !! zAntaM pApamiti, yato hanta yadi pazubhirvajJo bhavettadA vyAsena [paNDitAdipuruSa] catuSTayalakSaNaM kurvatA yaduktaM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakamaka "dharmAtmA paNDito jJeyo, nAstiko mUrkha ucyate / marvabhUtahitassAdhu-ramAdhunirdayaH smRtaH // 1 // " "varamekasya sattvasya, pradattA'bhayadakSiNA / na tu viprasahasrebhyo, gosahasramalakRtam // 2 // " "satyaM satyaM punaH satya-mukSipya bhujamucyate 'dAhina nAnAdi sArtha, paraspA kurcataH // 3 // " ityAdi, tadviruddhatheta / na cAcAryaNApyevaM vyAkhyAtamidaM, kintu 'vaptAssanto na jAyante-na prarohantItyajAtivArSikA bIhayastai. yaSTavya'miti vyAkhyAtaM tairiti / parvatastvasambaddhavAkyainauradamAzana 'ajaiH-pazubhiryaSTavyamityevopAdhyAyAkhyAtaM, atra ca sahAdhyAyI 5 vasurAjaH pramANa, yadyasauM tvatpakSaM gurusammataM manyate tadA samlA me jihvA chidyate, anyathA tave'ti pratijJAM cAkarot / nArado'pi / tadeva pramANIkRtya devArcAdinimittaM jagAma / tato nizi nijamAtrA sahina parvato gatvaikAkine bamurAjAya tatsarve channamAkhyadvasurapi yathA nAradaH prAha tathaiva gurubhirvyAkhyAtatvAdayuktamuktaM bhavatetyAha / tatazvopAdhyAyabhAryA''grahAtparvatoktaM samarthanIyaM mayeti rAjJASGkIkRte parvato mAtA ca tasmA AzIrvAdaM datvA svagRhaM gatau / prAtaH samAgate parvate nArade ca milite sabAlavRddhapurajane kautukAviSa bhavana[patijyantarAdidevavargapAzIrvAdapUrva parvatanAradAbhyAmukta svasvapakSe-- PL "ghaDamAIcaM divvaM, loe vi hu phuraha saccavAINaM / to mottuNaM saccaM, pasaMsimo? kimiha loamima // 1 // " / 5 tadanayoH pakSayoryatsatyaM tatprasadya nivedyatAmiti brAhmaNavRddharabhihite'pyavivekatimirataralitatatvadRSTinA rAjJA vyalIko'pi parvatapakSaH sahasaiva samarthitaH / tadaiva ca kuddhayA kuladevatayA datvA pANiprahAraM pAtitaH siMhAsanAnarapatiH kSiptazca paataalN| tatazca A! kimidamiti bhIto lokA, pravRttaH parvatakabhUpayossarvatra dhikkAraH, samucchalito nAradasya tu sAdhukAraH, viDambya nirvAsito nagarA
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvatA, abhiSikto rAjye vasubhUpateH putraH, pitRvyatikarakruddhayA kuladevatayA so'pi nipAtitaH / evaM pare'pi sapta camUputrAH krameNa tadurNayata eva tathaiva nipaatitaaH| abhiniviSTena ca parvatena tatprabhRti yajJeSu sutarAM jIvaghAtaH prarUpitaH 1 vasustu narakaM gataH / iti | vasurAjakathAnakaM samAptam / atha tRtIyavratapAlanopadezamAha avi daMtasohaNaM pi hu, paradavyamadinnayaM na giNhejA / ihaparalogagayANaM, mUlaM bahudukkhalakkhANaM // 15 // ____ vyAkhyA--"athI"ti komalAmantraNe, dantazodhanamAtramapi paradravyaM na gRhIyAt / kathambhRtamidaM ? ityAha-ihaparalokamatAnA | biha] duHkhalakSaNAM mUlamiti gAthArthaH / / 151 // idameva samarthayabAha4 taiyavvae daDhattaM, souM gihiNI vi nAgadattasla / kaha tattha hoti siDhilA, sAhU kayAsavvaparicAyA ? // 152 // ___ vyAkhyA-tRtIyatrate dRDhatvaM gRhasthasyApi nAgadattasya zrutvA tatra-tRtIyavrate kRtasarvaparityAgA sAdhavaH kathaM zithilA bhavanti ?, prAyo gRhastha: suvarNadhanAdiSu gRddha eva syAt nathApi nAgadattasya tRtIyatrate dRDhatvaM, tarhi tasarvasAvadyaparityAgAH mAdhavaH kathaM na natra | dRDhA bhaveyuriti bhAvaH / kaH punastRtIyavrate dRDho nAgadattaH?, vANArasyAM jitArinRpaH, dhanadattaH zreSThI, dhanazrIH priyA / tayoH putro nAgadattaH saubhAgyabhAgyakabhUjinadharmamarmajJaH saMsArAsAratAjJaH, straguNagaNAvarjitA svayaMvaratvenAgatA api catubhASTikalAkuzalA api * mahebhyaputrIna pariNayati / anyadA tatra nivAsi priyamitrasArthavAhaputrI puruSadveSiNI nAgabasunAmnI purAdahihemamaNimayajinAyatane jinAcA kurvanta nAgadattaM dRSTvA taM varaM pratyajJAsta / tatraiva pure yasudattanAmA ArakSakastAM dRSTvA dRDhAnurAgaH sArthazAdayAcata, jJAtapratikSena
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM pitrA tasmai nAdAyi sA | itazca rAjapATikAM gacchato rAjJaH karNAtkuNDalamapatat , bahudhA vilokyamAnamapi na lebhe / anyadA reNucchannaM rAgoM nAgAntaran dRSTvA pakiyo'yamA gacchan vasudattena dRSTaH, tataH kimetaditi tatra vilokayatA kuNDalaM labdhyA nahi nAgadatte jIvati nAgavasurmA pariNeSyatIti tasyAnarthe hetuM vicArya parvaNi paupadhapratimAsthitasya nAgadattasya gale tadadhA rAje vijJaptaM, yathA-deva ! tatkuNDalaM nAgadattagale mayA dRSTaM, rAjJA taM tathAvasthamAnATyAnekadhA kuNDalakharUpaM pRSTaH, pratimA'nte'pi mA bhUdvasudattasthApakAriNo'pyanartha iti maunenaasthaanaagdttH| tato ruSTena rAjJA vadhyatayA''diSTasya viDamyamAnasya adhyabhUmau greSitasya | taduHkhaduHkhitAyA nAgavamukanyAyAH savena tasya ca satyena dharmaprabhAveNa ca zUlikA siMhAsanaM prahArAcAmaraNAnyabhUvan / jinazAsane prabhAvanA bhUt / rAjJA nAgadattaH pUjito vamudatto nirvAsitaH / nAgadatto'pi tathA'nuraktAM nAga(vasuM)zriyaM (1) pariNIya ciraM viSayAnupabhujya prabajya priyayA saha svarga gataH, tau kramAnmuktiM yAsthataH, iti tRtIyavrate nAgadattakathAnakaM samAptam / / 1 atha caturthavratapAlanopadezamAha| navaguttIhiM visuddhaM, dharija babhaM visuddhprinnaamo| savvavayANa vi paramaM, sududdharaM visayaluddhANaM // 153 // mA vyAkhyA-rUyAdivajitA vasatiH, tatra devyo nAryazca striyaH sacittAH, citravAsturUpAstvacittAH, pazavo-gomahiSyAdayaH, Paa paNDakA:-khInarasevina:, etadvikAradarzanAdvAbAdhA 1 / strINAM kathA-ekAkinA dharmadezanAdirUpA "karNATI suratopacAracaturA lATI vivadhapriyA" ityAdikA vA na kartavyA 2 / svImiH sabaikAsane nopavizet , usthitAsvapi muhUrta (yAvatra) tiSThan , yadAha
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ " itthIhiM maliyasaghaNA-sammi taphAsadosao jANo / dUseha maNaM jahaNo, kuThaM jaha phAmadose gN||1||"3|| ___ tadindriyAGgopAGgAvalokanatyAgaH 4 / gRhasthaiH saha kuDyAntaritAdasthitivirahaH 5 / pUrvakrIDitasmaraNAkaraNaM 6 / atiritra dhAhArAnabhyavaharaNaM 7 / atimAtrAhArAgrahaNaM 8 / vibhUSAparivarjana ca 9 / ityetAbhitrabhiryumibhirvizuddhaM, sarvatratAnAmapi madhye | parama-prakRSTa, viSayalundhAnAM sudurddharaM brahma vizuddhapariNAmo dharediti gAthArthaH / / 153 / / asya ca sarvatratottamatvamAha devesu vIyarAo, cArittI uttamo supttesu| dANANabhayadANaM, vayANa baMbhavayaM paramaM // 154 // vyAkhyA- deveSu prasiddheSu yathottamo vItarAgaH, supAtreSu cAritravAn , dAnAnAM madhye'bhayadAnaM, vratAnAM madhye tathA brahmavrataM pradhAnamiti gAthArthaH / / 154 // adhetadvirahitasya vratAderakiJcitkaratvamAha18 dharau vayaM carau tavaM, sahau duhaM vasau vanikuMjesu / baMbhavayaM adharito, baMbhAvihu dei maha haasN||155|| vyAkhyA-vrataM dharatu, tapazvaratu, duHkha sahatA, vananikuneSu basatu, tathApi brahmayataM adharan , AstAM anyo, brahmApi mama hAsyameva dadAtIti gAthArthaH // 155 / / athaitadvayatirekasya sarvaduHkhaprabhavatvamAha18 jaM kiMci duhaM loe, haiparaloubbhavaM pi aidusahaM / taM savvaM ciya jIvo, aNubhuMjai mehaNAsatto // 15 // vyAkhyA--yatkiJciduHkhaM iha-paralokodbhavaM atidussahamapi, tatsarvameva maithunAsakto jIvo'nubhukta iti gAthArthaH // 156 / / dRSTAntadvAreNaitatsamadhyAha
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMdaMtu nimmalAI, cariyAI sudaMsaNasla mhrisinno| taha visamasaMkaDesu vi, baMbhavayaM jasta akkhliy||155 hai vyAkhyA--sudarzanasya mahaHnirmalAnyadbhUtAni caritrANi nandantu / yasya, tatheti prasiddhau, skhalanAhetutvAdvipameSu saGkaTevA brahmavatamaskhalitaM, atrAya vakSyamANazca sudarzana-sthUlabhadrayorguNastutipadapraNatidvAreNopadezastayorasamamahAsatvavismitena zAstrakAre niSaddha iti gAthArthaH / / 157 / / kaH punarayaM sudarzanamaharSiH 1, ucyate-- | aGgadeze campApuryA dadhivAhano rAjA, RSabhadAsaH zreSThI, aIdAsI bhAryA, tayormahiSIpAlakA subhagAkhyo dAso hemante'Tavya | kAyotsargasthaM cAraNazramaNaM dRSTvA jAtabhaktirmahiSIzvarantI muktyA sarva dinaM taM paryupAste / sAyaM punastaM natvA tAbhiH samaM gRhaM gata kA sAghorguNAnsmarankathaM sakalAM rAtrimetAdRzaM zItaM sa sodeti cintayan sakalAM rAtri nidrAmalabhamAnaH prAtarmahiSIM nItvA tatra gatastaM sA dI tathaiva sthitaM pazyati, tAyatA pAritotsargo "namo arihaMtANa" bhaNanAkAze uDDInaH / sa ceyamAkAzagAminIvidheti jAna "namo arihaMtA" ityevoccaran bhramati, sarvakAryANi karoti / tatastasya zreSThizreSTinIbhyAmupahyamANasya bhaktirapi tatra jAtA anyadA varSAsu gaGgA'paratIre yudhyamAnAnAM mahiSINAM nivAraNAyAkAzagamanabuddhyA "namo arihaMtANaM" uccarannutplavamAna patanmahAkIlakenodare viddho mRtvA tatraiva RSabhadAsAIbAsIputro divyarUpalAvaNyaH sudarzananAmA'bhUt , tAruNye sAgaradattazreSTiputra | manoramAnAmnI pariNinye / pitA pravrajya svarga gataH / tasya ca dvitIyAramA purodhAH kapilaH, tatkAntA kapilA sudarzanaguNotta zrutvA'naGgalANaviddhA zikSayitvA dUtI preSapati, sA cAgatya zreSThinaM prAha-nanu kapiLo dAyavarAtoM ratimalabhamAnaH kSaNa sukhA kAra
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ KARANG svAmAkArayati / tatastayaiva saha sudarzanastadgRhaM gato yAvadita ito madhye'pavarake niryAte te vAndhava iti gupte nIsvA datta dvArA tadbhAryA: ha-na kapilo na dAdhajvaraH, kintu kapilAyAH kAmajvarapratIkAraM kuru prasAdaM / tatastadatisaGkaTa nistitIrghaH zreSThI prAha-bhadre! ki karomi ?, daivahato'haM paNDakaH, suguptamAtmAnaM jane rakSAmIti / tato jAtavirAgA sA taM visRjati / athAnyadA kapila-sudarzanasahito rAjA vasantakrIDArtha nirgataH / paTTarAjJI abhayA kapilA manoramAzca zivikArUDhAH svasvaparivAropagUDhA nirgatAH / tadA ca kapilA'bhayAmAi-kasyedaM puNyAdhikasya strIratna?, galyAha-sudarzanasya, putrAzcaite jayantopamA iti / kapilA grAha-aho!! paNDakasyApi putrAH?, rAjyAha-kathaM janAsi paNDakaH? | tataH sA pUrvavRttAntamAha / rAzI hasati-dhUrtamanyAyi vazcitA'si / tataH sA dUnA prAijJAsyate te vaidagdhya, yadyanena riMgyase gmase(1) / tato'bhayAnapatijJA upAya nicArya paNDitAnAmnyA dhAcyA sudarzanapratirUyaM putraka kArayitvA satriprathamayAme svAnte AnAyayati / kimetaditi kaJcukimiH pRSTe devyAH pUjanArtha kAmadevaM nayAmoti paNDitA prAha / evaM pratyahaM kriyamANe vizrabdheSu teSvaSTamyAM pAyadhapratimAyAM sthitaM sudarzanamAnayati paNDitA, kAmapratimeti na kiJcitpRSTaM kancukimiH / satataH puro muktaM taM kAmAturA'bhayA sarvAGgAliGganacumbanaprArthanaparihAsasItkAradhikAradhUtkArAdhanukUmapratikUlaiH sarvA zarvarI na kSobha yitumalaM / tataH prAtaHprAye svaM nakharullikhya sA pUtkaroti, rAjA tat zrutvA tatrAgatya sudarzane nadasambhAvayan kimidaM ?, satyaM bahIti taM pRcchati, sa tu mA bhUdabhayAyA bhayamiti maunenAsyAt / tatastatraiva sudIne vyalIka nizcitya taM vazyamAdinadayanIzaH / tatastatsA| majhyA nIyamAnaM taM dRSTvA manoramA parayA bhatyA jinamabhyarcya sAmigrA kAyotsarge'sthAn / itazca tasyAH savena svazIlamahimnA ca piNyabhUmau zUlikA siMhAsanaM prahArAzcAbharaNAnyabhUvana, tajjJAtvA rAjA tatrAgatya taM kSamayitvA sindhuraskandhamAropya mahAvibhRtyA |
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ | svagRhe'dhIt / amayA baduzcaritabhayenAtmAnamukhAdhya mRtvA pATaliputre vyantarI jAtA, paNDitA tu palAyya pATaliputre'nusamartha sudarzanarUpAdIna varNayantI devadattAgaNikAgRhe tiSThati / atrAntare gRhItadIkSaM tatrAyAtaM bhikSAyai sametaM taM [sudarzana] devadattAya upAlakSayana , mA dvAraM pighAya vividhavezyAbhAvaH sandhyAM yAvadakSundhaM taM dRSTvA pazcAttApena pretabane'mocayan / tatra ca kAyotsargasta saM dRSTvA pUrvavairaM smRtyA'bhayAcyantarI saptadinImanukUlapratikUlopasargastaM vyaDambayat / tadante ca zukladhyAnAttasya kevalajJAnamutpanna zakrAdibhirmahimA kRtA / dezanAM zrutvA'bhayAvyantarI paNDitA devadattA'pare'pi ca bahavaH zrAddhadharma kecitsAdhudharma ca jagRhuH evaM bhavAnavyAnuddhaviraM bihatya mIsudarzanakivAnizIle jIvanadRSTAntaH samAptaH / ___ atraivodAharaNAntaramAhavaMdAmi caraNajuyalaM,muNiNo sirithuulbhddsaamiss|jo kasiNabhuyaMgIe,paDio vimuhe na niddusio||15 | vyAkhyA-zrIsthUlabhadrasvAmino munezvaraNayugalaM vande, yo bhagavAn madanoddIpanaviSamaviSeNa saMyamaprANApahArakatvAtkRSNabhuja | kozAgaNikA, tasyA mukhe-gocare patito'pi na nirdaSTo-na tadviSapaviSeNa vyApta iti gAthArthaH / / 158 // | zrIsthUlabhadra kazyAnakaM hyAvazyakAdiSu prasiddhameva, sthAnAzUnyArtha tu kizciducyate-pATaliputre nandarAjJo mantrI zagaDAla sthUlabhadra-siriyAkhyau tasya putrau, siriyAvivAhAvasare pUrva virodhitena vararucipaNDitenodbhAvitaM kapaTa, tato jAtakope nande vi | prayogAdinA zagaDAle mRte dvAdazakoTIkanakavyayena dvAdazavarSANi koSAgRhe vezyAvAse ksantaM viSayadRlelitaM sthUlabhadramAnAra
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mantrimudrAparidhAnAyAdizani nandaH / vimRzAmi iti tenokte rAjA prAha-atraiva bhamAzokayane vimRzeti / tataH zrIsthUlabhadrastatra gatvA dharmArthakAmamokSadhamadhikAraM vimRzya pitRpaJcatvacaritaM ca cintayan pairAgyaraGgataraGgitaH paJcamauSTika loca kRtvA ratnakambalaM prAvRtya tasyAnnaiH kRtarajoharaNo nandanapaM dharmalAmayikA zrImAryavijayasambhUti zrIAryasambhUtivijaya haste prAbAjIt / kramAdgItArthI gurubhiH saha kadAcitpATaliputre samAgataH / varSAsu siMhaguphA-sarpavila-kUpakAThepu kAyotsarga sthAtavyamiti munitraye'bhignaI gRhati kozA''vAsavasanAbhigrahamagrahImadhUlabhadraH / navasani yAcityA copavane sthitaH / yathAprAptaM pasaH pavikRtibhirapyanudinaM mujhe| tataH paGgikRtyAhAra keki cAtaka darArAve vidyudgarjanakozAprakAzitahAvabhAvAdidravyakSetrakAlabhAMvarakSubdhe tasminnupazAntA sA|| | bhagavantaM prazaMsati / so'pi tathA tAmupadezairanugadAti yathA viSayavimukhA rAjadanAdanyanaraparihArAbhigrahaM jagrAha sA / itazcataro mAsAnigahAraM tapastaptyA siMhaguhAdivAsinaH samAyAtAH, pratyekaM vAgataM duSkarakArakANAmiti yadAdirIpadabhyutthAnena sambhAvitA guru-- bhiH / sthUlabhadrastvatisambhrameNAmyutthitaH sAdarataraM svAgataM bhaNitI duSkaraduSkarakArakaiti prazaMsitazca / tata itare prayo'pIyAna latarjitAzcintayantyahI!! vezyAgRhe sukhaM sthito'pi nityaM vigdhabhojyapi sarvAGgopacito'pyamAtyamutatvAdyathA'sAvAdareNa dRSTo na| sanathA vayaM tathAkatakaSTA api / atha cAgate dvitIpavarSAkAle gurubhirnivArito'pi sthUlabhadramatsareNa gRhItvA'bhigraha siMhaguhAnivAsI gataH kozAgRha, mArgatA vasatidenA ca tasminneyopabane sA nayA / prazAntacitA ca sA vibhUSitA'pyavibhUSitA vA pratidinaM taM yaH || dante / tato'tIvodArarUpAyAM tasyAM jAtapariNAmI'nyasmin dine sa tAM prArthayate / tato'ho!! mahAnubhAvasya karmapAratandhyaM, tadupAyena /pratibodhayAmIti vicintya tayoktaM na vezyAnAM dharmalAbhA, kintu dravya(dramma)lAbho'yaH, taghadyasmAbhirarthastahi nepAlanRpeNApUrva
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhave dIyamAnaM lakSamUlyaM ravakambalaM svamapyAnaya / tataH sa kAmatRSNayA varSAsvapi tthaakrot| dattava ratnakambalastasyAH kare, kSiptatha tayA tadaiva kSAle / tataH sAdhurAha - satyaM mugdhA'si yadevaM kaSTenAnIto'pyetAdRgranakambalo malaklinne kSAle kSipyate / sA'pyAha-jJAtaM te vaidagdhyaM yadanantabhava bhramaNadurlabhaM cAritracintAmaNiratnaM sarvathA'zucistrIzarIreSu kSipasItyAdi / tadvacanAJjAtavivekavikAzaH sAdhubhaNati sAdhu bhaNitaM, mithyA me duSkRtaM syAt sarve / sA'pi sAdhuM kSAmayati / sAdhurapi gurusakAzaM gatvA taM natvA svAparAdhaM kSAmayati, zrIslabhadraM prazaMsati, prAyazvitaM gRhNAti / sthUlabhadrasvAmyapyupabhadrabAhusvA miyAdamarthato dazapUrvANi, sUtratastu sarvANi pUrvANyadhItya prAptAcAryapadaH svargaGgataH / tadevaM parairapi sAdhubhirdRDazIlai bhavyimiti zrIsthUlabhadrakathAnakaM samAptam / atha parigrahavratapAlanopadezamAha - as ahasi kavi atthaM, niggaMthaM patrayaNaM pavaNNo vi / niggaMdhatte to sA-saNassa mailattaNaM kuNasi // 159 // vyAkhyA --nirgranthaM pravacanaM yatidharmalakSaNaM prapanno'pi yadya vahasi tato nirgranthatve viSayabhUte zAsanasya mAlinyameva karoSi / nigranthatvaM munInAM vAGmAtramiti lokA maNiSyantItyartha iti mAthArthaH // 159 // [ nanu ] bhavatvevaM, ko doSa: ? ityAha--- tammalaNA u satthe, bhaNiyA mUlaM puNabbhavalayANaM / niggaMtho to atthaM, savvANatthaM vivajjejjA // 160 // vyAkhyA -- tanmalinatA punaH kriyamANA punarbhavalatAnAM - punaH punassaMmAtpalinAM mUlaM kAraNaM bhaNitaM zAstre, tadyathApAvai titthayarataM, jIvo jiNasAsaNaM pabhAvato / taM caiva ya mahato, bhamai bhave bhIsaNaduhasmi // 1 // tato nirgranthaH sarve anarthA vadhabandhAdayo yasmAttaM sarvAni varjayedarthamiti gAthArthaH / / 160 / / 6 57
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ AstAM tAvadarthasaGgrahastatpratibandho'yupArjanAdyAgraharUpo na kArya ityAha--- jai cakravadviAriddhiM,lavaM picayaMti kei sppurisaa| ko tujjha asaMtesu bi, dhaNesu tucchesu paarddbdhii?||16|| vyAkhyA--yadi vipulAM cakravartina Rddhi-lakSmI labdhAmapi-vidyamAnAmapi kecitsatpuruSA bharatAdivatyajanti tahi sAyo :kastavAyatsvapi dhaneSu tuccheSvamAreSu pratibandha-upArjanAdyAgrahaH ? iti gAthArthaH // 161 / / kitAvadvibhRtyAM, zarIre'pi kecidAsabasiddhikA mamatvaM na kurvantAtyA:---- vahaverakalahamUlaM, nAUNa pariggahaM purissiihaa| sarIre vi mamattaM, cayaMti caMpAuripahavva // 162 // vyAkhyA-parigrahaM vadhavairakalahAnAM prasiddhAnAM mUlaM jJAtvA puruSasiMhAcampApurIprabhuriva svazarIre'pi mamatvaM tyajantIti gaavaarthH||162| | tatkathAnakaM punaridam---campApuryA kirticandranRpastadanujaH samaravijayo yuvarAjaH / anyadA varSAkAle yAtAyanagatena prAsAdatalAgre vahantI kallolinI nirakSya kautukAbhijavandhunA samaM beDAmAruhya mantrisAmantAdiveDAkalitastatra krIDita lamaH / tAvatsa ko'pi nadIpravAhaH sabhAgAt, yena droNayo'nyAnyadikSu kSiptAH, sarvo'pi purIloko niSkAsanAya militastAvannRpadroNI adarzanaM gatA, | nadIvegena dUra nItA / tato dIrghatamAlAbhidhATavyAM kvacittarUmUle lamA nRpadroNI, uttIrNaH sabandhupaH katipayaparIkarakalitaH, tIre yAvadvizrAmyati tAvanadIkhAtataTasthaM nidhAnaM dadRze / tallobhAdanujo nRpaM hantuM dadhAve / paricchadena militvA nivArito nirvAsi-ra tazca / anyadA kevalipArzve'nujaprAmbhavaM nRpo'pRcchat , kevalI prAha-atra jambUdvIpe mahAvideheSu maGgalAvatIvijaye sugandhipure madanA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bhidhazreSThiputrau sAgarapharaGganAmako mahAparigraho jAtau / bahulomAdaneksapApavyayasAyAn kAraM kAraM zatasahasralakSakoTilAme lobhAdanujo jyeSThaM japAna, jAtastRtIyanarake / dvitIyo'pi mRtvA paJcamI pRthivIM gataH / tato rAjan ! bhavaM bhrAntvA nAnArUpo suduHkhito kathazcitkarmayogAdaJjanAgarI siMhI jAtI / tatrApyekaguhArthe parasparaM yudhyA mRtau caturtha narakaM gataH / tataH so jaataa| tAvapyekAnadhikRte yudhvA mRtau paJcamaM narakaM ganau / tato bahubhayasyAnte ekasya dhanino gRhe kalatratvaM prAptI, tayoH pRthak pRthak putro'bhvt| bhartari mRte dhanArtha kaladde'tiroSeNa zasvayaMcyA mRtA vimukhya tadvitaM putragehAdi cotpatrau SaSTe narake, tato bahubhavAtyaye ekasya nRpasya putrI jAto, ID tatrApyuparate rAji rAjyAthe parasparamatimaMrambha kRtvA'nyonyanihatI jAtI to saptamAvanI / tataH punarbhave parigrahasyArthe nAnAsthAneSvA pado labdhvA na kApi svayaM svIyaH parigraho bhuktaH / itaH pUrvaM bhave'jJAnakaSTa tathAvidhaM vidhAya sAgarastvaM samutpannaH, tvaddhAtA tu kuraGga saMjJaH, mo'dyApyekavAraM tava bAdhAM vidhAsyati, bhavAnArAdhako rAjan ! tRtIyabhavasiddhikaH, bhavaddhAtA tvananta bhavaM bhramiSyati / iti zrutvA saMvigno nijabhAgineyasya harisiMhasya rAjyaM dattvA ca rAjA prAbAjIt / navapUrvadharaH svadehe'pi nispRhaH pratipannajinakalpa kvacidudyAne kAyotsargastho'nujena dRSTvA jvalitakopena khaDgena hRtaH sahasAre kalpe samutpannaH / natacyuto videheSu setsyati | iti kIrticandranRpAkhyAnakaM samAptam / atha rAtribhojanaviramaNapAlanopadezamAha... paJcakkhanANiNo vi hu, nisibhattaM pariharaMti vahamUlaM / loiyasiddhatesu vi.paDisiddhamiNaM jao bhnniy||16 vyAkhyA---pratyakSaM avadhi manaHparyAya kevalarUpaM jJAnaM yeSAM te pratyakSabAninaH / indrigrajamyAmmadAdInAM ghaTapaTAdijJAnasya ra Media
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAramAtreNaica pratyakSatvAt / tataH kevalyAdayaH pratyakSajJAnino'pi nizi-rAtrI bhojanamAzritya bhaktaM pariharanti kutaH ityAha-yato vadhasya jIvaghAtasya mUlaM kAraNaM tat, kevalyAdayaH kundhvAdijantUn bhaktagatAn pazyanto'pi teSAM vadhasya parihartumazakyatvAdrAtrau na bhuJjate, tarhi tAn jantUn draSTumapyazaknuvanto'smadAdayaH kathaM bhuJjate ? iti bhAvaH / kiJca laukika siddhAnteSvapi pratiSiddhamidaM rAtribhojanaM, yato bhaNitaM teSviti gAthArthaH // 163 // kiM tadityAha--- 1 // 2 // 3 // 4 // bhAdasaMbhUyaM bhANuM jaMpati beyavI / puDhaM karehiM to tarasa, subhaM karma samAyare // risihiM bhutaM majhahe, pucapahe tiyasehi ya / avaraNhe piyarehiM sAyaM bhujaMti dANavA // saMjhAra jakrakhehiM, bhuttamevaM jahakamaM / sabavelAmaikamma, rAo bhuttamabhogaNaM // bAhuI na ya pahANaM, na saddhaM devayacaNaM / dANaM vA vihiyaM rAo, bhoyaNaM tu visesao // aratist lokAH stryAdInAmupakArAya prAkRtatvenoktAH smRtau tveta eva saMskRtAstadyathA-brahmAditejassambhUtaM bhAnuM vedavido viduH / spRSTaM karastatastasya, zubhaM karma samAcaret // madhyAhne RSibhirbhuktaM pUrvAhna tridazaistathA / aparAhne pitRbhirmukaM, sAyaM bhuJjanti dAnavAH // " yakSarakSobhi-muktamevaM yathAkramaM / sarvabelAmatikramya, rAtrau bhuktamabhojanam // naivAhutine ca snAnaM na zrAddhaM devatA'canaM / dAnaM vA vihitaM rAtrI bhojanaM tu vizeSataH // pAsiddhA eva / yadi laukikairapIdaM niSiddhaM tataH kim ? ityAha 1 // 2 // 3 // 66 4 // "" " " 31 39
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sAiya annANa vi vajja,misibhattaM vivihajIvavahajaNaya chajjIbahiyarayANaM,bisesao jinnmyttriyaann||16 vyAkhyA-ityuktanItyA ajJAnAmapi-sabhyastrAnarahitatvena ghigvargAdInAmapi bartha-varjanIyaM nizibhaktaM, yataH, kasambhRtam styAha-vividhAnAM kITikA-pataGgAdijIvAnAM vadhajanaka. tataH pajIvanikAyeSu rakSaNAdidvArA hinaratAnAM jinamatasthitAnA vizeSatA darjanIyamiti gAthArthaH // 168 // atha rAtribhojinAmaihikAmuSmikAnapAyAnAha| ihaloyammi vi dosA, raviguttassava havaMti nisibhtte|prloe savisesA, nihiTThAjiNavariMdehi / / 165 ___vyAkhyA-raviguptasyeva nizibhakta ihaloke'pi doSA makSikAdibhakSaNAdvAntyAdayo bhavanti / paraloke punaH savizeSA-bahutA narakAdigatasya taptatrapupAnAdayo dopA jine[jinavarendra nirdiSTA iti gAthArthaH // 165 / / ko'sau raviguptaH ? ucyate-ujjayinyAM mahendradevazreSTisuto raviguptaH, sa ca viSayagRddho yauvanagarvito nizibhojane'tyA raktaH, catuSpavAdiSvapi sakalAM rAtri muddhAmastiSThati, zrAvakAgnindati, yadete barAkA rAtribhojanaramAnabhijJA iti, svajanAnnindati anyadA pitaryuparate gRhasthApi svAmI jAtaH / tato nizzaGkaH savizeSa pApAnyAcarati, yajJeSu pazudhAtaM karoti / acAnyadA rAtri bhojanAjjAtaroga ArtadhyAnena mRtvA tRtIyapRthivyAM samutpannaH, tatra chedanabhedanatAinakartanadahanAdIni duHkhAni nizibhaktaM smArayitva smArayitvA anizamutpAdyamAnAni viSA tata uddhRtto'nantaM saMsAra bhrAntvA rAtribhojanArjitaM bahuduHkha kSudhApipAsAdi sahamAno'nanta bhavaprAnte kAmpilyapUre madhunAmno viprasya putro vAmadevanAmA jAtaH / tatrApi gRddho rajanyAM bhaGkte / anyadA zrAvakaimitrapivAhArtha nIta
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma ekasmin mArgagrAme rAtrimuSitA yajJayAtrikAH / tatra ca zrApakA yAvana bhuJjate tApadvAmadeva upahamati-rAtrau yadi bhavatAM gale kavalo 5 vilagati tahi na bhoktavyaM, ahaM taavdbhoye| tatastanimittamupaskRtaH kUraH, mahAnase bhraman dhUmabyAkulaH kRSNAhipotastadbhAjanamadhye pacya mAnaH khaNDazo jAtastenAddhabhuktena yaH, tatkSaNamevAsI viSeNa vyApto bhUmau patitaH, nata Asanna dazapuranagare gArUDikapArzva nItaH, kathaM Rthamapyaniklezena jIvitaH saMvegaM prAptaH. zrAvakaiH karuNayA kevalipArzva niitH| bhagavatA karmazatrusaMhAriNI katA dezanA, proktazca rAtrIbhojanAtyAgbhaveSu evaMprakAreNa bahanarakAdirogadAridrayAdidAkhabhAgjAtastvaM, natastadAkarNya saMvignasaMsArabhIruvAmadevo dIkSAM jighRkSaH kAmpilyapuraM gatvA nijapiturmadhoH sarve gatribhojanAdivyatikaraM kathayiravA batArthamAtmAnaM mocitavAn / tato madhuviyo'pi mithyAtvAviSe garne prabajitukAmojani / tataH zIghaM gRhItvA ya, vrataM kevalino'ntike / yuktyA'nupAlya samprAptIdvAvaSyamarasampadam / / 1 / / / iti raviguptakathA samAptA / tadevaM alapaTkaparipAlanopadeza datyopasaMharannAhaalamattha pasaMgeNaM, rakkhejja mahavvayAI janeNa / aiduhasamajjiyAI. rayaNAI dariddapurisovva // 166 // al vyAkhyA-alamatra banopadeze prasanena vistareNa, saMkSipyayopadizyate, yathA rakSestvaM mahAgratAni yatnena, ka ya kAni ! | ityAha-daridrapurupa ivAtiduHkhasamarjinAni gnAnIti gAthArthaH // 170 // /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkathAnakaM punareva - kauzAmbyAM kazcinipuNo'pi buddhimAnapi AjanmadaridraH puruSo vasati sa cAnyairIzvaraiH svajanezvAbhi bhUyate, svodarapUraNe'pyakSamaH / 65 46 "" 64 " 'jaMpara dINaM chaMda, care dhaNavaMtayANa gehesu / kuNa kukammaM na tahA, vi tassa bhoktuM pi saMpaTa // 1 // " tataH svaM nindan nirviNNazcintayati maraNamAtmanaH / athAnyadA bhraman sa kvApi vidyAmaThe prAptaH / tatredaM vyAkhyAyamAnamazRNot'jAI rUvaM vijjA, tinni vi nivaDaMtu kaMdare vivare / atthocitra parivaDUDhau, jeNa guNA pAyaDA hoti // 1 // 'viyujjoeNa viNA, dArihamahaMdhayArapihimAI | saguNagdhaviyAi vi, najjeti na purisarayaNAI || 2 || dhaNajIvieNa mu# daridamayaM amaMgala bhaeNa / na chivaMti nRNaM dhaNiNo, dareNaM citra pariharati // 3 // " 'tamhA ajigaha dhaNaM, payattao jeNa vibuhAI / aNahutaye pi pAvahu, guNanivahaM sayalaloyasmi // 4 // ityAdi zrutvA daridrapuruSeNoktaM-jAnAmyahametadanubhavAmi, paraM tatkiJcidvadantu yenAhamapi dhanamarjayAmi / tata upAdhyAyaH prAharges samudra, yonipoSaNameva ca / prasAdo bhUbhRtAmete, dhanti zIghraM daridratAm // 1 // 64 1" 66 Of gurUNAM ca sevA naiva niSphalA bhavatIti matvA guruzca jaladhiriti tasyaiva sevA prArabdhA, trikAlaM puSpAJjaliM kSipati vinayena praNamati, velAyAM caTantyAM dhAvati nivRttAyAM nivarttate evaM prabhUtakAlaM kleze kRte tadvinayaguNAkSitaH susthito lavaNAdhi pastasya pratyekaM lakSamUlyAni paJcaratnAni dadau so'pi tAni vinayena gRhItvA evaM cintayati mayA'mUni mahAkaSTena prabhUtakAlenA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ || jitAni, tato gurUpAyena svadezaM netuM yujyate, iti tatraiya kaciddeze tAni suguptAni kRtvA ratnAkArANi pazcoSalakhaNDAni aparANi | gRhItvA kauzAmbImAge sarvacaurapallyAsa ityuccairvadan prajati, vilokayantu mama paJcaratnAni 2 / tatazcaurA AgatyopalAn vIkSya / || nivartante, nUnaM pahilaH ko'dhyayamiti muzcanti, iti kauzAmbIsamudrayorantarA nirgamanAgamanaM cakAra / tataH sarvatra grahila iti kRtvA pUtkurvantamapi na gaNayanti caurAH / satasturyavelAyAM nijajavAyAM rabAni gopityA valitamtenaiva nagarAdhvanA, Asannameva jalaM piyati, kandamUlaphalAdi ca bhule, na punare yAti, a()dRSTapUrvacaurabhayAt / evaM kaSTena ravAnyAdAya svapurI prApto viSayasukhabhAgI jAtaH / evaM paJcamahAvataratnAnyapi muniH sugurusamudrAllabdhvA rakSitA jJAnAdimAna nayana rAgAdicAra mayAjJAnAdimArgassAsa tiSThan anta. prAntamazanAdyAsvAdayavRitipurI prApto'nantasukhabhAgI syAt / ityAdi zeSo'pyupanayo bubaiH kArya: / iti daridrapuruSakathA smaaptaa| || atha vratopakAriNInAM samitiguptInAmutsargataH paripAlanApadidikSurAha---- tANaM ca tatthuvAo, paMca yasamiIu tini gusiio|jaasusmppi savvaM, karaNijaM saMjayajaNassa // 16 // ___vyAkhyA-teSAM ca mahAvatAnAM tatra paripAlane'yamupAyaH, kaH ? ityAha-pazca samitayastisro guptayaH, kunaH 1 ityAha-- // yAsu simitiguptiSu pAlyamAnAsu samApyate-samarpyate (?) sarvamapi karaNIya saMyatajanasya, samitiguptI samyak pAlayato mahAgratAni ! I pAlitAnyeva bhavanti, ato pratapAlanArthinA etAsveva yatno vidheya iti bhAvaH, iti gAthArthaH // 167 // nanu sarva saMyatakaraNIyametAsu kathaM samApyate ? ityAha-- -
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavayaNamAyAu imA, niddiTThA jiNavarehiM smymmi| mAyaM eyAsu jao, jiNabhaNiyaM pavayaNamasesaM // 168 vyAkhyA - imAH samitiguptayo ( pravacanamAtaraH ) nirdiSTA jinavaraistIrthakaraiH samaye - siddhAnte, kutaH 1 ityAha-yata etAsu samitiguptiSu mArta-niSThAGgataM jinabhaNitaM pravacanaM dvAdazAGgamazeSaM, tathAhi--iryAsamitau prANAtipAta viramaNavratabhavatarati, tadvRttikalpAni ca zeSavatAnyato'traivAntarbhavanti, tathA sAvayavacana parihArato niravadyavacanabhASaNAtmikAyAM bhASAsamitau niravadyavacanaparyAyaH sarvo'pyantarbhavati na ca tahirbhUtaM kimapyaparaM dvAdazAGgamastIti / evameSaNAsamityAdiSvapi bhAvanIyam / ityarthataH sarvamapi pravacanamiha mAtamucyata iti gAthArthaH // 168 // athaitAsu prakArAntareNa pravacanAntarbhAvamAha suyasAgarassa sAro, caraNaM caraNassa saarmeyaao| samiIguttINa paraM na kiMci annaM jao caraNaM // 169 // 7 1 vyAkhyA -- zrutasAgarasya sAraH -- paramArthazvaraNaM cAritraM, tadarthameva tatpravRtteH / caraNasyApi sArametA eva kutaH ? ityAha-samitigutibhyaH paraM na kiJcidanyadyatazcaraNamasti, anupayuktamamanAdisAvadyaviratirUpaM hi cAritraM, taca samitiguptibhireva sAdhyate, ataH sthitametajjJAnadarzanAvinAbhAvini cAritre pravacanamavataratIti cAritraM samiti guptiSu ityetAsu pravacanaM mAtamucyata iti gAthArthaH // 169 kAH punastAH samitiguptayaH ? ityAha iriyAbhAsAesaNa - AyANe taha paridvatraNasamiI / maNavayaNakAyagutI, eyAo jahakkamaM bhaNimo // 170 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA: vyAkhyA--'samyam ahaMdvacanAnusAreNa 'itiH' AtmanazceSTA samitiriti tAntrikI saMjJA / samitizabdasya sarvatra yogAdAraNA , gamanarUpA ceSTA, sadvipayA smitiriiryaasmitiH| (evaM) bhApAsamitiH eSaNAsamitiH / 'AyANa ti ekArasthAlAkSaNikatvAddezena ca samudAyagamanAdAdAnaM-pIThaphalakAdegrahaNaM, nikSepaNaM-tasyaiva mocanaM, tadvipayA samitirAdAnanikSepaNAsamitiH / tathA pariSThApanasamitirityetAH paJca samitayaH / atha tikho gutirAha-'maNa' ityAdi, ceSTAdiSu gopanaM guptiH, samyagyoganigraha / / | ityarthaH / guptizabdasthApi pratyekaM samyandhAnmanoviSayA guptirmanoguptiH, evaM vAgguptiH kAyaguptiH, etAH samitiguptapatIH (1, pratyeka kizcidvistarato yathAkrama bhaNAma iti gAthArthaH // 170 // . tatroryAsamiti tAvadAha--- AlaMbaNe ya kAle, magge jayaNAe~ cauhi tthaannehi| parisundai riyamANo, iriyAsamio havai sAhU // 17 // - vyAkhyA-vibhaktivyatyayAdAlambanena kAlena mArgeNa yatanayA ca, etaireva caturbhiH sthAnaiH parizuddha rIyamANaH-paryaTannIryAsamitimAn sAdhurbhavatIti gAthArthaH / / 171 // AlambanAdInyeya vyAcikhyAsurAhanANAI AlaMbaNa-kAlo divaso ya upphaavimukko|mggo jayaNA ya puNo,davvAi cAuvviho innmo||172|___ vyAkhyA-Alambpata ityAlambanaM, yadAlambya yatInAM gamanamanujJAyate, taJca 'nANAi'tti jJAnadarzanacAritrarUpamityarthaH / / jJAnaprayojanena pAThArthitvAdinA, darzanaprayojanena tasthirIkaraNAryavAdinA, cAritraayojanena tadupaSTambhakAzanapAnArthivAdinava / | sAdhunA stropAzrayAbhirgantavyaM, na rAjAdhavalokanAdinimitta nirarthakaM ceti bhAvaH / kAlazca sAdhuparyaTanaviSayatvena divaso, na rAtriH, HANT T
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyAM cakSurviSayatvAdibhyaH puSTAlambanaM vinA gamanaM niSiddhamiti bhAvaH / mArgastu sAdhugamanaviSayatvenotpathavimukto draSTavyaH, utpathagamane AtmavirAdhanAdidoSaprasaGgAt / yatanAM purnadravyAdiviSayA caturvidhA 'iNamo'ti iyaM vakSyamANeti gAthArthaH / / 172 / / tadeva cAturvidhyamAha jugamittanihiyadiTThI, khette davvammi cakkhuNA pehe| kAlammi jAva hiMDai, bhAve tiviheNa uvautto // 173 // vyAkhyA - yadA yugamAtrakSetranyastadRSTiH paryaTati tadA kSetre kSetraviSayA yatanA kRtA bhavati, atyAsasya dRSTasyApi kasyaci - jjIvAde rakSitumazakyatvAt yugamAtrAtparatastu sUkSmajIvAdeSTumazakyatvAmAgrahaNaM / dravye dravyamAzrityeyaM yatanA, yathA cakSuSA prekSeta, jIvAdidravyamiti gamyate / kAlatastu yAvad hiNDate tAvatkAlamAnaM sarvAmapi dravyAdiyatanAM karoti / yattu trivi - dhena manasA vAcA kAyena copayuktaH paryaTati sA bhAvato yatanA / iha ca gAthAbandhAnurodhAt dravyapatanAmutsRjya kSetrayatanAyAH prathamasupanyAsaH kRta iti gAthArthaH / / 173 || upayuktatvameva vyaktIkurva Aha ho karato, hasiro saddAiesa rajjaMto / sajjhAyaM ciMtaMto, rIejja na cakkavAleNaM // 174 // vyAkhyA- UrdhvamukhaH, kathAsu- vArttAsu rakto, hasana, zabdAdiSu rajyana-rAgaM kurvana, svAdhyAyaM cintayana, tathA cakravAlaMvArtAkathanAdyarthaM kuNDalakaviracanaM, tena ca na rIyeta, kintu jyeSThosyataH zeSAstvanujyeSThAdikrameNopayuktAH pRSThataH ityevameva
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarIyetetyarthaH / atra cordhvamukhAdivizeSaNairyathAsambhava kAyavAGmano'nupayuktatAniSedhaH kRtaH / upalakSaNasvAcchabdAdiSu dveSAdayo'pIha | niSeddhavyA iti gAthArthaH // 174 / / athodAharaNa dvAreNAtIveryAsamitipAlanaparairbhAvyamityupadezamAhataha hojjiriyAsamio, dehe vi amucchiodyaaprmo|jh saMthuosurohi,vi varadattamuNI mahAbhAgo // ___ vyAkhyAtaryAsamito bhavet dehe'pyatinayAyAM parIkSA niyantulopadanirmahAbhAga iti gAthArthaH // 175 kA punarvaradattamuniH? ucyate-kyApi gacche varadattamunihAcAritrI svazarIre'pi nispRhaH prazamaikabhAvitaH, vizeSata IryAsamitaH, prANAnte'pyanupayukto na gacchati, anyadA zakreNa sureSu tasyeyAM prazasitA, devairapyakSobhyatvamuktaM / tatraiko mithyAdRSTisara:"kassa na ballahaM niyaya-jIviya ? bharaNabhIe loe| kiMta viyAro na khamA, niuNANa vibhatibhariesu // 1 // " ityAdi cintayitvA taM cAlayitumAgAt / tena sAdhobicArabhUmau gacchato mArge makSikApramANA nirantarA maNDakikA vihitaaH| 4 pRSTito mato gaja AnIto, lokainazyahito'pi sAdhuna pazcAdvilokayati, na ca gati minatti, upayukta IyoM zodhayati | cintayati ca ruSTo gajo mAmekaM haniSyati, ahaM tu dhAvanitayatInAM yAtAya bhaviSyAmItIyAMzodhayato yadbhavati tadbhabatviti, tAvadgajenI. pATya se kSiptaH patan svadehaM maNDakIpAtakAriNa] nindana pavidhajIvAn kSAmayan punaHpunarmidhyAduSkRtaM bhaNabhavagaNitamaraNabhayaH sureNa jJAtaH pratyakSIbhUya prazaMsitaH, zakrapzasAvyatikaraM uktvA kSAmayitvA suraH svargamagAt / iti devaH stuto'pi gatagarvo vijahAra / iti varadattamunikathA smaaptaa| atha bhASAsamitimAha
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ kohAihiM bhaeNava, hAMseNa va jo na bhAsae bhAsaM / moharivigAhiM tahA, bhAsAsamio sa viSNeo // 17 orrent - 'krodhAdibhiH' krodhamAnamAyAlo bhaizcaturbhiH bhayena vA hAsyena vA, tathA maukharyavikathAbhyAM ca yo bhASAM na bhASate, kintu hitamitaniravadyaguNopetAmeva bhASata ityarthaH, sa bhASAsamito vijJeyaH / etaistvaSTamiH sthAnairAviSTaH satyamapi vadabhicayato mRSAvAdyeva syAditi gAthArthaH // 176 // atraiva kiJcidviziSTamupadizannAha--- " bahuaM lAghavajaNayaM, sAvajjaM niT ThuraM asaMbaddhaM / gAratthiyajaNauciyaM, bhAlAsamio na bhAsejjA // 177 vyAkhyA - bahuka- makArya bhASaNAdirUpaM, asminAbhogAdinA'nekAsasyavacanAdipravRttisambhavAt pravacanAdilAghavajanakaM kazcana ghanAdayamuddizya dInatAmAlambya 'tvadIyoshaM, na bhavantaM vimucya mamAparo nirvAhakartA'stItyAdirUpaM, sAvadyaM- 'gacchAgaccha bhuGkSva vA bho gRhastha ! lamityAdi, niSThuraM re kANAndhabadhiracauryATa / ityAdi asambaddhaM " gaGgAyamunayormadhye, dazahastA hriitkii| citrakUTaM gamiSyAmi, rAhugraste vinAyake [garau] // 1 // " ityAdi, gRhasthajanocitaM- "he ho-haleti [atreti, mahe | sAmiNi gomiNi / hole gole vasuletti, itthiyaM nevamAla || 16 | " daza0 a0 6 ] ityAdi, evamanyadapi lokAgamaviruddhaM bhASA samito na bhASeteti gAdhArthaH || 177 || etadeva saddAntamAha- na virujjhai loyaTiI, bAhijjhai jeNa neya paraloo / taha niuNaM vattavyaM, jaha saMgayasAhuNA bhaNiyaM // 178
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA--na virudhyate lokasthitiH, bAdhyate yena naiva paraloka, tadeva vaktavyamiti zeSaH / kimbahunA ? tathA nipuNaM || yA vaktavyaM yathA saGgatasAdhunA bhaNitamiti gAthArthaH // 178 / / / kaH punarasI sanAtasAdhuH 1. ucyate-kApi gacche vijJAtasamayasAro guNaratnarohaNassaGgatamAmA muniH, sa gurubhissama | | biharana kApi nagare praaptH| tatra gurubhinimittAtparacakrAgamanaM jJAtvA gaccho'nyatra vihArito / glAnAdhartha saGkataM sAdhu muktvA | guravo'pi bijahuH, paracakreNa nagare kara saGgataH sAdhuH zuddhamepajAhArArtha bahinismRtaH senAnyA dRSTaH pRSTaH-kutastvamAgato'sIti, tenApyakSubdhacittenokta-nagarAt , sataH senAnyA nRpasainyapadAtilokasukhaduHkhAdisvarUpaM pRSTo'pi nAcIkathan / kRtakopenApi pRSTaH prAdasAdhUnAM nedaM vaktuM yuktaM, yasa uktam--- __ + (daza08-20) . "bahuM suNei kaNNehiM, pahuM acchIhiM pecchai / na ya diDhe suyaM saghaM, bhikkhU aksAumarihaI // 1 // x "saMgarahiyANa jamhA, sAvana julae na jaMpeTha / paratitIlu pavittI, satthe loyammi ya viruddhA // 2 // " tataH senAnI prAha-kiMbahunA bhagitena ? yUyaM herikAH, muniH prAha-na vayaM herikAH, kintu sAdhavo nissaGgA lokacintArahitAH | mokSArthina ityAdi / evamekamapi lokaviruddhaM vacanamabhaNato hRSTaH senAnI praNamya bhagati-satyaM, satya eSa evaM dharmastato mamApyenaM || 5 kathayantu / tato munidharmamuktvA'NuvratAdi datvA gataH, enamanyenApi bhASAsamitena bhAvyam / iti saGgatamunikamA smaaptaa| athaiSANAsamitimAha -
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhAra uvahi sijaM, umAraiyAyAlaNAsudagieha adINahiyao, jo hoi sa esaNAsamio // 179 vyAkhyA AhAraM-azanAdike, upadhi-pracchAdanAdikaM, zamyA-supAzraya, udgamazuddha-gRhasthasamutthAdhAkarmAdiSoDazna doparahita, utpAdanAzuddha-AtmasamutthairdhAtrIkAdiSoDazadopaiH parihataM, epaNAzuddha-gRhasthAtmomayasammaH zaktimakSitAdidazabhi dopavirahitaM gRhNAti, adInahRdayo- lAbhAMdiSyapi vaiklavyamanavalambamAno yaH sa eva epaNAsamito bhavati, nAnya, iti gAthArthaH / / 179 // AhArazuddhirda kareti cedAha- ..... AhAramettakane, sahasaJciya jo vilaMghai jiNANaM kaha sesaguNe dharihI?, sududdhare so jao bhaNiyaM // 180 vyAkhyA--AhAra ebAhAramAtraM, tasyApi kArya yaH sahasaiva-vAratrayamanyatra paryaTanamakRtvA puSTAlambanaM vinaiva jinAnAM--eSa jAsamitipAlanarUpAM cilaGghayati aneSaNIyagrahaNenAtikAmati, sa varAkaH kathaM zeSaguNAn brahmacaryAdIn sudurddharAn dhariSyati ? na katha niditi bhAvaH, yato bhaNitamAgame iti gAthArthaH // 180 // AgamoktamevAha| jiNasAsaNassa mUlaM, bhikkhAyariyA jiNohiM pnnnnttaa| ettha paritappamANaM, taM jANasu maMdasaddhIyaM // 18 ___ vyAkhyA-'jinazAsanasya' jinotamArgasya 'mUlaM' tatvaM, bhikSArthamudgamAdidoSatyAgena caraNaM bhikSAcaryA, saiva jinaH prajAtA ''diSTA / asyAM tu bhikSAcaryAyAM paritapyamAna-nirvedaM gacchantaM taM sAdhu jAnIhi dharmaviSaye mandazraddhAkamiti gAthArthaH // 181 // .... nanu jinAjolacane kimaniSTamApadyate ? ityAha .. .. ....
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaha naravaiNo ANaM, aisamatA pamAyadosaNe / pAvaMti paMdhavaharo-hacchiAmaraNAvasANANi // 18 // taha jiNavarANa ANaM, akamaMtA pamAyadoseNaM / pArvati duggaipahe, viNivAyasahassakoDIo // 18 // vyAkhyA---payA narapaterAjAmatikrAmanto-lAyantaH svakIyapramAdadoSeNa prApnuvanti, kAni? ityAi-bandho rajvAdibhirvadho lakuTAdiinanaM, roSo gutigRhAdiSu, chedana-dehAvayavAdeH kartanAmityAdIni maraNAvasAnAni, duHkhAnItyapAhAraH / savA jinavarANAmAzAmatijhAmantaH pramAdadoSeNa durgatipaya vinipAna sahastrakoTIH prApnuvantIti gAthAdvayArthaH // 182-183 // evaM ca sati---- jo jahavatahavaladdhaM, gihA aahaarubhimaaiiyN| samaNaguNaviSpamukko, sasArapavAobhaNio // 18 | dhyAkhyA--yo 'yathA vA tathA vA' udgamAdidoSadUSitamarpitaM yA 'lagdha prApnaM kAmacArivAjinAzAviraheNa rAhAtyAropavyAdika, sa zramaNaguNaivipramuktaH saMsAramavarddhako bhaNita iti gAthArthaH // 184 / / ____ akSepamAzuddhipAlane AdarotpAdanArthaM tapiSTamINAM namaskAramAha-- dhaNasamma-dhammarui-mAiyANa sAhUNa tANa paNao'haM / kaThaTThiyajIehi vina esaNA pilliyA joI 1eml IN . vyAkhyA-tAn dhanazarma-dharmarulyAdikAn sAdhUnaI praNato'smi. kaNThasthitajIverapi na yerepaNAsamitiH piidditaa-khnnddine| tyarthaH / atra cApAsukamaneSaNIyaM ca pariharapaNAsamitaH syAdityaprAsukAneSaNIpayoH parihAre kamAdanabharma-dharmalariyAno, vo vaiva avasyAM dhanamitrazreSThI. dhanabharmA punaH, anyadA dharma anvA masutaH ma prAbAjIta / mo'nyadA dAruNe zrI gurumista
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bihAra kurvAraNye vrajati, tAvaddhana zarmakSullakastathA pipAsayA pIDito yathA'kSiNI bhramati mUrcchA samAyAvi, suti visaMsdhulAni padAni parizuSyatyamRtakalA, tato gacchena samaM gantumazaktaH sa dUre pRSThata Agacchati / janako'pi tatpratibandhena tadAsa stha vajati, tataH kApyantarA zItalejalakallolasakulA mahAnadI mArge samAyAtA / tato dhanamitraH putramohamohito bhaNati-vatsa ! pivedaM jalaM yena svastho gantuM zaknoSi / tato gatvA nadItIre vRkSAntaritaH sthitaH [pitA ], mA epa laAto na pivatIti / dhanazarmA kSullakastu jinAgamoktavacanAni smaratrazuddhajalasyArAhaNe parityaktAyAH zubhapariNAmo vaimAnikadeveSUtpanno'vadhinA pUrvabhavaSyatikaraM jhAlAdhiSThita [ka]zarIro janakasya darzanaM datvA milito munisamUhe, mA mama maraNaM jJAtvA munInAM khedo bhavediti / tataH sarvAna munIna kSutpipAsApIDitAn jJAtvA sakale'pi mArge sthAne sthAne gokulAni vikurvitAni / munayo'pyajJAtatatvAsteSu takrAdi gRhnti| atha yAvase sukhenAraNyaM laGghayitvA janapade prAptAH tataH saMhRteSu gokuleSu devasAbhidhyaM jJAtvA munibhirmidhyAduSkRte kRte devo nijaM rUpaM kRtvA janakaM vinA sAdhUna vandamAnI pipAsApIDita [ka]maraNavRttAntaM vadan gurubhirbhaNito-paye kiM na janakaM candase 1, suraH prAha-anena nepaNIyopadezena saMsAre kSipto'bhUvaM yadi jalaM gRhItaM bhavet, ato'yagataparamArthaH kArye evopadezI dAtavya iti jJApanArtha na janako after regent janakaM zrAmayitvA gato devaH / evamApatsvapyapareNApyaprAzukaM na svIkartavyamiti dhanazarmakathA samAptA 1 aApaNIyatyAge dharmarucikadheyaM kApi gacche tapoSitAko dharmarucirmuniH so'nyadA grISme'STamatapaHpAraNa ke kApyaraNye gacchansuvAkrAnto vanadevatathA kAlikAtAlAnuko do puruSI mArge gacchantau putramutre sthitau darzitau / tayorekaH prAha-bho ! etat sa prAha-na DhaSito'haM taraH prAha tadidaM ko boDA ? tyajAmi apareNoktaM yadyasya muneH kArye kimadhyApAti tadAsya
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ CL hA dehi, tata itaro muni pratyAha-gRhANa bho mune! yadi te rocate, atha tyajAmi, tataH sAdhunA tRSArtenApi dravyakSetrakAlAdivilo kanena devasambandhI jJAtvA dopamItena nAgrAhi, prakaTIbhUya devatayA prazaMsito vigatagarvaH zivamagAt / evamanyenApyapramattena eSaNA kAryA, iti dharmAdhikathA samApta / athAdAnanikSepaNaviSayoM samitimAha--- . sApaDilehiUNa samma, sammaM ca pamajiUNa varaNi / giNhejja nikkhivajjava,samio aayaannsaamiie| vyAkhyA-yaH samyakapratyupekSya-dRSTayA sampagnirIkSya tataH samyak pramRjya ca rajoharaNAdinA vastUni-pIThaphalakAdIni | gRhIyAnikSipedvA, sa, pade samudAyopacArAdAdAnanikSepaNasamityA samito bhaveta, nAnya, iti mAthArthaH / 186 // / yadi tAvadazakyaM kartuM na zakyate. ? tadA zasya tu kartavyamevetyAha-- . tAjai ghoratavacaraNa, asakaNijjana kIrae zAhi / kiM sakA vina kIrai ?,jayaNA supmjnnaaiyaa||18|| |... dhyALyA- yadi tIvratapazcaraNaM karttamazakyamata idAnI na kriyate, tarhi kiM zakyA'pi supramArjanAdikA yatanA na kriyate / kriyata eveti gAthArthaH / / 187 // tataH kimityAha- ... ' tamhA uvautteNaM, paDilehapama jagAsu jaiyavyaM / iha dosesu guNesu vi, AharaNaM somila 'namuNI // 18 - vyAkhyA- tasmAdupayuktena pratyupekSApramArjanayoyatitavyaM, ida dopeSu guNeSvapyudAharaNaM momilAryamuniriti gAthArthaH // 88|| kaH punaH somilAyaH ?, ucyane kvApi gacche somilo munidezApAtrakANi [sakelaM] pratilikhyodgrAhya kizcitkArya prati
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ calitaH kArya siddha punaH sthitaH, pratilekhanAvilA]yAM jAtAyAM mAzubhirmANato-bApAkANyataprandhya pratilikha, tenAsa-mayedAnImeva pratilisyopakaraNaM gRhIta, kiMtatpunaH punaH pratilekhanayA?, nahIdAnImevaitanmadhye sarpaH praviSTo'sti / taso devatayA tasyolaNThavAspena tatra sarpaH kssiptH| gurubhiH proktaH sAmpratamapi so bhavatIti prerito yAvatpAtrakANyAdase tAvadAvito galaM prati sarpaH, muni;STvA guruzaraNaM gataH svAparAdha kSAmayati sm| devatayA'pi pratyakSIbhyopAlabdhaH, tato'tIva pratilekhanAzIlo jAtaH / pavAdapi zuddhapratilekhanayA nirantaraM gacchadAgacchatAM sAdhUnAM pratilikhya pratilipa daNDagrahaNArpaNavizrAmaNAdivaiyAvatyena ca pAtikarmakSayAtsiddhaH / evamanyo'pi caturyasamitI pramAyan doSAn apramattastu guNAnAsAdayatIti tatrApramattena mAvyam / somilAryakathAnakaM samAptam / ___ayocAraprasavaNAdiparisthA[]panAyAM samitimAha| AvAyAivirahie, dese sNpehnnaaiprisuddhe| uccArAi kuNato, paMcamasamiiM samANei // 189 // vyAkhyA-ApAtastiryagmanuSyANAmAmamanaM AdiryeSAM saMlokAdInAM, te ApAtAdayo dopAstavirahite samprekSaNapramArjanAbhyAM ca parizuddhe pradeze upacAraprasavaNAdikuzmaneSaNIyamatiriktaM pA bhaktapAnAdi ca pariSThApayan paJcamI samitiM pariSThApanarUpA | | samAnayati-samarthayate ArAdhayatIti yAvaditi gAthArthaH / / 189 // azrodAharaNamAha / dhammaruimAiNo iha, AharaNaM sAhuNo gypmaayaa| johi visamAvaisu vi, maNasA vina laMdhiyA esaa|| bhyA.-iha dharmarunyAdayo gatapramAdAH mAdhana udAharaNaM, yeviSamApasvapi pakSA-pariThApanAsamitirmanasA'pi na laviteti bhAvArthaH /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmacivyatikarastAvaducyate-strApi gare dhamajhaciniyAparaH prANAnte'pyavidhinoccAraprasavaNotsajanAdi na kayoti / anyadA tasya sandhyAyoM sthaNDilapratilekhanA vismatA, rAtrau tasya pravaNanirodhe kRte. dayAnimina pIDA sahamAnasya re jIva! pramAdaparaH kiM sthaNDilapratilekhanAM na karoSi ?, idAnI kitAmyasi ? nijapramAdatarukusumalA' iti cintayataH sthiracittasya sava. rakhitaH kazcitsuro haTaH prabhAtaM cakAra / sAdhuH sthaNDila pratilikhya prastravaNotsargamakarot , tAvatA punA rAtri gityeva jAtA / tataH | | sAdhurdevamAyAM jJAtvA svaM nindana devamAbhidhye'pyarSitaH muraprazasino vizeSata utsargasamitirataH karmakSayAtsiddha, ityanyo'pi caramasamitI suddhastraM kuryAt / [iti] dharmarucikathAnakaM samAptam / uktAH sodAharagAH paJca samitayaH, atha guptitraye manoguliM tAvadAha--- akusalamaNoniroho, kusalassa uIraNaM tahegattaM / iya nidviyamaNapasarA, maNagutti viti maharisaNo // 191|| vyAkhyA-yo'kuzalasya sAvadhacintArUpasya manaso nirodhaH, kuzalasya-mUtrArthAdicintArUpasya manaso yadudIraNaM, tathA || tasyeva manasa eka-ekAgratAvyavasthApana, ityuktarUpa trividhAmapi manogapti jAte. sakalavikalpAtItatvAdhiSThito vikalparUpa manamaH amaraH-pravRttiyeSAM te niSThitamanaHpramaga maharSaya-stAkarA iti gAthArthaH // 19 // karImazakyA ceyaM gurukarmaNAmitya | avi jalahIvi nirujjhai, pavaNovi khalijjai uvAeNaM / manne nanismioJciya, kovi uvAomaNanirohe // | vyAkhyA-apiH sambhAvane, enadapi sambhAvyate, yaduta-phenApi parvatAdikSepeNa jaladhirapi nirudhyate, pavano'pyantare / /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaTakuDayAdAnAzupAyatastIveSapravRtto'pi svalyate, manonirAdhe punaH matrAdhyayanAdiko jinanirmito'pi paramopAyo, kopi manye hai na nirmita ira, anavijasakA azorayA kA mAmasmAiMzAM tadupAyabahi tatvAditi bhAva iti gAthArthaH / / 192 // - kuta zatadityAha---- ciMtai aciMtaNijjaM, vacAi dUraM vilaM ghai.guruM pi| gu ANarU vijeNa mago, bhamai durAyAramahilavya // 193 / . vyAkhyA--cintayatyacintanIya strIrUpAdi, brajati dUre, vilayati gurumapyadrisamudrAdikaM, mahatAmapi yena manI bhramati Ki durAcAramahileveti gAthArthaH / / 193 // atha jinavacanavidyAsahAyAH kecidgRhiNo'pi viSamitra mano nirandhayantyevetyAha---- jiNatrayaNamahAvijA-tahAiNoM aha ya kei sppurisaa|rubhti taMpivisabhiva, pddimaapaaddvnsddddhovy| vyAkhyA--jinavacanameva mahAvidyA, tatmahAyAH ke'pi satpuruSAsnadapi pramaraNazIle mano viSamaviSamiva rundhanti, pratimA pratipannaH zrAho jinadAsaH sa iveti gAthA: / / 194 // ko'sau jinadAsaH ?. ucyate-campAyAM jinadAmaH zrADo jJAnajinadharmo mahAnaSThiko'STamIcaturdazyAH pauSadhaM gRhNana pratimA anyagRhAdiyu pratipadyate / anyadA RcatudazyAM pauSadhaM mahItvA nRpamandirAsanazUnyagRhe pratimayA sthitaH nizi parapuruSalubdhA tadbhAryA tatraivAgatAM, tayA tamapi bharnA na jJAtaH, nizcalatvakRte catuSa pAdeSu kSiptatIkSA lohakIlA khaTyA kSiptA natra / tato jinadAsacaraNopakA kIlaH samAgAt / sa ca pAdaM miyA bhUmau praviSTaH, pravRno rudhirapravAhaH, ucchalinA'tIva vedanA, viTena jya
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ *- 04-%C4%82% mAnAM priyAM dRSTA'cintayat-re jIva ! saMsAra bhramatA svayA'nantA bhAryAstyaktAH, enAmapi tAsveko jAnIhi, mA punarviSAdaM gaccha, / / zAkhapIdRzA nAryaH kiM tvayA na zrutAH? "sukRtena na gRhyante, gurumapi muJcanti yAnti nIce'pi / tattoSaviSAdakarA, na bhavantyetA mahAmanasAm // 1 // " ityAdi, tato'sau nicalacitaH pApena prANaiva samameva parityaktaH prAptI vaimaaniksuresh| | patite ca tadehe sambhrAntotthitA.taddhAryA / etadvyatikaraM jJAtvA pazcAtApaparA sAM suraH rupayA samAgatya pratibodhya jinadAkSonmukhA / cakAra / tasmAdyadi gRhasthA apeI manonirodhaM kurvate tarhi sAdhubhirasau sutarAM kAryaH, iti jinavAsakathAnakaM samAptam / / atha bAtimAhaakusalavayaNaniroho, kusalassa uIraNaM tahegattaMbhAsAvisArapahi, vaiguttI vapiNayA esA // 195 // vyAkhyA--po'kuzalasya-sAradhabhASaNarUpasya vacanasya nirodho-nivAraNa, kuzalasya tu-sUtrAmaNAnAdirUpasya vacaso para dIraNaM, tathA tasyaiva vacaso yadekatva-nirvyApAratAlakSaNaM, eSA trividhA'pi bhASAvizAradegguiptirvarNiteti gAdhArthaH // 195 // azakyA ceyamapi gurukarmabhiH kartumityAha--- dammati turagA vi Da, kusalehiM gayA visNjmijti|bivndhi saMjAmiuM niuNANa vi dukaraM manne // 19 // ____ vyAkhyA-damyante turakSA api, duH-sphuTa, kuzalaiH gajA api saMyamyante, bAgera vyAghrI vAgvyAghrI, tAM punaH saMyamita 8 nipuNAnAmapi dumkaraM manya iti gAthArthaH / / 196 / /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ indiahinion R Idescracmohanner nanvazakyAnuSThAnarUpayA kimAyo viSTayA: pati dA...siddhaMtanIikusalA, kei nigiNhaMti taM mhaasttaa| sannAyagacoraggaha-jANagaguNadattasAhuvva // 197 // ___. vyAkhyA--siddhAntanItikuzalAH kecinmahAsattvAstAmapi vAgvyAdhI nigRhantyatastadupadezo na nirarthakaH / ka iva nigR. || hanti ? ityAha-"samAyaga" ti svajanAsteSAM caurai'haM jAnAti yo guNadattasAdhuH, sa havetyakSarArthaH // 197 // kathAnakaM tUnyate--kazcidguNadattanAmA bahulasvijanAdIMstyaktvA prAbAjIt / gItArthaH pratipanakAkivihAraH svajana| pratibodhanArtha bajAraNye cauragRhItaH, zramaNa jJAtvA 'asmAkamatra sthitAnAM svarUpa kasyApyagre mA kathaye rityuktvA taimuktasya tasyAgraso gacchato militA mAtRpitRbhrAtrAdiyutAH svajanasvajJAtIyayajJayAtrAH / jAnIyA' iti loke ], svajanairvandito muniH, tena sAdhuvaktavyAI proktaM, na caurAdisvarUpaM, svajanairAgRhya sAdhuH pazcAdvAlitastaissama gacchatyantarA sthitaizcaurelRSTitA yajJayAtrA dhRtAstatsvajanAbAlitAH | pallI prati / tataH mAdhurdaSTathorairuktaM ca-sa evAyaM sAdhuryaH Atmamibaddho muktazca, hanyate'sau, mA''tmasvarUpa vairiNo gatvA kathayet , sAtAvadetatkathaJcitsAdhajananI zrucA praah-bhoH| pallIzAsvatvarikA mamArpaya, yena nijI stanau chizva eM-vRddha! kasmAdevaM kariSyasi ?, yokta-yata AbhyAM stanyaM pAyito'pyasau pratyakSa bhavato dRSTvA nAsmAkamakathayat / caura : sAdhuH pRSToM-bhoH! kasmAna kathitA vayamatra sthitAH ? / sAdhunoktaM-sAdhUnAM stokA'pi gRhiprasaGgavArtA jinaniSiddhA / tataH sarvajJavacanamullaGgya svajanakArya kathaM (kathayAmi ?) karomi ? ityAdi zrutvA hayAzcaurAH bhadrakA jAtAH sarvamamuzcan / munirapi tuSTAnAM svajAtIyAnAM dharmamuktvA pratibAdhya viharatisma / evamanyenApi vAgguptiH kattavyA / iti [vAragupto guNavatsasAdhukathA samAptA / / atha kAyaguptimAha * *
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mawe jo duTTagayaMdo iva, deho asamaMjasesu vhto| nANakuseNa ruMbhai, so bhannai kAyagutto ti // 198 // vyAkhyA-atra prAkRtatvAdvibhaktivyatyayastato yo duSTagajendramiva dehamasamaJjase-vAgamaviruddheSu vartamAnaM jJAnAGkuzena / ruNaddhi, sa kAyagupta iti bhaNyata iti gAthArthaH / / 198 // dRSTAntadvAropadezamAha-- | kummuva sayAMge, agogAiM goviuM dhIrA ciTThati dayAhauM, jaha maggapavanao sAhU // 199 // ___ vyAkhyA-kUrma iva sadA'le aGgopAGgAni gopayitvA dhIrAstiSThanti dayA'rtha, yathA mArga prapannaH sAdhurityakSarArthaH / / 199 / / bhAvArthastu kathAnakamocyate-kazcittAdhuH sAyana sabhaM prasthitaH, sArthaH kApi haritabhUmau sthitastatra bhUmau sarvatra harita| svAtsAdhuH svayogyAM bhUmimalabhamAnaH kRcchrenekapAdasthApanayogya sthaNDile prApya rAtrI tatrekapAdena sthito dhyAnasaMlInaH, zakreNAvadhinA dRSTo, bhaktyA vanditaH, kAyaguptyA sabhAmadhye prazaMsitazca / tataH kazcitsuro vyAghrarUpeNAcAlayatta, para sAdhu calacijadhyAnAta, phAlAhato'pi tilatuSamAtramapyazuddha sthaNDila na paribhuktavAna , tatastadguNarakSitaH surastaM muni natvA kSAmayitvA hRSTaH svargamagAt / sAdhurapyagarvito mokSamagAt / ityanyenApi kAyaguptiH kAryA, iti. kAyaguptasAdhukathAnakaM samAptam // tadevaM samarthitAH samitayo guptapazca, AsA parasparaM capa vizeSaH-gamanabhApaNAhAragrahaNAdAnanikSepapariSThApanArUpaceSTAkAla evaM samitInAM vyApAro, guptInAM tu gamanAdirahitakAyotsargAdyavasthAyAmaceSTAkAle'pi ca vyApAraH / yata ukta"samio niyamA gutto, gutto samiyattaNammi bhaiyagyo / kusalavaimuIraMto, jaM vaigutto vi samio vi // 1 // iti / / - atha vratakalito'pi samitiguptyupato'pi ca sUtrArthapauruSIkrameNa tadupakArArthameva sUtraM paThedityAha
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ %95-% - % * &% iya nimmalavayakalio, samiIguttIsu ujjuosaahuu| to suttaasthaporisi-kameNa sutaM ahijhijA / 200 vyAkhyA-ityuktaprakAreNa nirmalatrataphalitaH samitiguniyuktaH sAdhuH, tatastadupakArArtha sUtrArthapauruSIkrameNa sUtramadhIpIteti gAthArtha sUtraM ca paThataH kathaJcittadAlambanenAtIva tIvaM tayo'tapyamAnasyaikatrApi kSetre tiSThatastasmimadhIte vizeSataH kRtyamupadizabhAhatammi ahIe vihiNA, visesakayaujjamo tavavihANedavvAiapaDivato, nANAdesesu viharejA // 20 // vyAkhyA-tasmin-sUtre adhIte vidhinA tapovidhAne vizeSeNa kRtodyamaH, dravye-zrAvakAdau, AdizabdArakSetre-nirvAtabasatyAdau / kAle-zaradAdau, bhAve-zarIropacayAdI, apratima do sAnAdelegu nimAlayaNAdinA, puSTAlambanaM binA mukhecchayA naikatra tiSThaH / dityarthaH / ayambhAvaH-dravyAdipratibaddhamamukaM kSetraM, idaM tu na, viharatA ramaNIyo'yaM zaratkAlAdiH, snigdhamadhurAbAhArAdiprAptyA tatra | me zarIrasukhaM bhaviSyati, nAtra, atha caivaM viharantaM mAmevodyatavihAriNaM lokA bhaNiSyantyamukaM zithilamityAdi, dravyakSetrakAlabhAvara pratibandhena mAsakalpavihAro'pi kAryAsAdhaka eva, tato vihAro'vasthAnaM vA dravyAdhapratibaddhana vidheyamiti gAthArthaH // 201 // nanvekatra kuno na sthIyate ? ityAha-- | paDibaMdho laDDuyattaM, na jaNuvayAro na desavinnANaM / nANAINa avuDDI, dosA AvihArapakkhammi // 202 // ___vyAkhyA-bahukAlamekavAvasthAne pratibandhaH zrAvakAdiSu jAyate, anAdeyavAkyatAdinivandhanaM laghutvaM loke bhavet , na ca nAnAdezIyajanasya samyaktvaprAptyAdhupakAro jAyate, nApi dezasambandhibhASAdInAM vijJAnaM bhavati, tadannAne ca tatrotpanaziSyapratibodhAnuvRttI dussAdhye, jJAnadarzanacAritrANAM ca pracurayahuzrutAdarzanena na ziSyAyaprAptyA yA vRddhireya jAyate, ityAdyA avihArapakSe dopAH, ato'pu
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAlambanena naikavAvasthitiH kAryati mAthArthaH // 202 // mAsakalpAdinA viharatA'yevambhUtenaiva bhAdhyaM, anyathA svakAryAsiddherityAha-- | gayaNaM va nirAlaMbo, hujja dharAmaMDalaM va sabbasaho / meruvva niSpakapo, gaMbhIro nIranAhuvva // 20 // caMdubba somaleso, sUruvva phuraMta uggtvteo|siihubb asaMkhobho, susIyalo caMdaNavaNubba // 204 // pivaNuvba appaDibaddho,bhAraMDavihaMgamuvva appamatto / muddhabahuvva'viyAro, sArayasalilaM vasuddhamaNo // 205 // vyAkhyA-gaganamiva nirAdhAra:-svajanakulAdinidhArahito bhavet / dharAmaNDalamiya sabasahaH / meruriva niSprakampaH-parIpahapavanAkSobhyaH / nIranAtha iva gambhIraH-parairalabdhamadhyaH / candra iva saumyalezyaH-prasano, na tu raudramUrtiH / sUrya iva sphuradugratapastejAH / siMha ivaasngkssobhyo-yaadigjghttaa'bhiitcisH| candanavanamiva muzItalaH-ApyAyakakomalavAkpravRttaH / pacana ivApratibaddho dravyAdiSu / mAraNDapakSIvApramAdavAn / mugdhavadhUvada vikAra:-zRGgAragarbhavakroktyAdivikArarahitaH / prAgarasalilamiva zudhdhamanA iti | gAthAtrayArthaH / / 203-4-5 // punaH kathambhUto bhaveta ? ityAhavajeja maccharaM para-guNesu taha niyaguNesu ukkrisN| dUreNaM parivajjasu, suhasIlajaNassa saMsamgiM / / 206 // . vyAkhyA-varjayenmatsara-pradveSaM paraguNeSu, tathA nijaguNepUta varjayet , tathA dUreNa parivarjaya sukhazIla:-sukhalipsurjana:pAvasthAdistasya saMsarga-satimiti gAthArthaH // 206 // sukhazIlajanamevAha
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4R amvasnaauchtartuwwsxmmmm .cgwinkura.mms WITTARIUNITrwwwwwmnindianaminister ... " --- % % % pAsastho osanno, kusIlasaMsattanI ahaachNdo| eehiM samAignaM, na AyarejjA na saMsejjA // 207 // vyAkhyA samyagjJAnadarzanacAritrebhyaH pArtha-pRthak tiSThatIti pArzvasthaH, sa dvividhA-sarvato dezatazca, taba jJAnAdibhyaH * pRthagbhUtaH sarvataH, niSkAraNameva zayyAtarAbhyAhRtarAjanityAyapiNDabhojitvAdidoSaduSTastuH dezataH, sAticAracAritrasadbhAvAt / ava| sIdati-pramAyati sAdhusAmAcAryAmityavasambhaH, so'pi dvidhA-sarvato dezatazca, atrAvabaddhapIThaphalakA sthApanAbhojI ca sarvato'vasabhA, | tatraikakASThaniSpanasaMstArakAlAme bahubhivaMzAdikASThakhaNDai devarakAdivandhAna datvA varSAsu saMstArakaH kriyate, taM ca yaH pakSasandhyAdiSu bandhApagamaM kRtvA na pratyupekSate so'vabaddhapIThaphalako'bhidhIyate, athavA nityamAstIrNasaMstAraka ekAntAnAstIrNasaMstAraka eva vA ya Aste sa eva vA vAcyaH, yastu pratikramaNasvAdhyAyapratyupekSaNAmamananirgamanasthAnanipIr3hanAdikAM sAdhusAmAcArI pratyekaM na karoti, hInAdhikAdidoSaduSTAM vA karoti, sabaline mithyAduSkRtaM na dadAti, preritaca guroH sammukhIbhUya babItItyAdidoSaduSTo deshaavsmH| kRtsitaM jJAnadazenacAritrarUpaM zIlaM yasya sa kuzIlaH, ayaM ca tridhA-jJAnadarzanacAritrakuzIlabhedAt , tatra kAlavinayAdikamadhyA | sAnAcAraM virAdhayan jAnakRzIlaH, nizzAktitvAdikamaSTadhA darzanAcAraM virAdhayan darzanakuzIlaH, jyotiSkavidyAmantrayogacUrNanimi sAdikaM prayuJjAno jAtikulazilpakarmasapogaNasUtrANi cAhArAdigRddhayA AjIvan vibhUpAdikaM ca caraNamAlinyajanakaM kurvANavaraNa| kazIla ! mUlocaraguNaviSayairvahubhirguNairdoSaizca saMsajyate-mizrIbhavatIti saMsaktaH, yathA-go bhukamucchiSTamanucchiSTaM ca bhaktakhalakarpAsA dika sarva spRzati, evaM yo guNAn dopazceityarthaH, ayaM ca dvidhA-sakliSTo'sakliSTazca; tatra paJcAzravapravRto gauravatrayapratibaddhaH I khopratipevI gRhakAryacintakazca sakliSTaH, yastu bahurUpaH sampadyate-saMvigneSu militaH saMvignatA bhajane pArthasthAdiSu ca tazyatAM, % E A % 1
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sossakliSTaH / chando - bhiprAyaH, sa cArthAvathAchandasyeva tato jinavacanabahirbhUtaM svAbhiprAyasyaivAnurUpaM prarUpayati karoti vA iti pathAchandaH, utsUtramAcaran prarUpayaMzca paratatipravRttaH svalpe'pyaparAdhe punaH punarjhaSanazIlo midhyAlambanasya kiJcidbhudayAdivikalpasukhAbhilASI vikRtipratibaddho gauravatrayagarvitazca yathAchanda ityarthaH / ete'nantaroktAH SaDapi sukhazIlajanasvarUpAH, etaizva 'bhirapi yajinAjJAmatikramya samAcINaM tatra svayamAcaretrApi zaMsecchobhanamidamiti na prazaMsedityarthaH / eteSAM ca pArzvasthAdInAma|puSTAlambanenAgrapiNDa bhojitvAdinottaraguNa virAdhakAnAM paJcAzravapravRtyAdinA mUlaguNavirAdhakAnAM ca kRtikarmAdikamapi niSiddhaM vizudvAlambanAH punarAtyantike kAraNe kaTakasammardamapi kurvanto'lpena bahnicchantaH saMyamazreNyAmeva varttanta iti vandanIyA, aparaM ceha bhraSTasaMyamaguNo'pyAyopAyakuzalena kAryArthinA vandanIyaH, anyathA doSaprasaGgAt / nanvasya vandane'pi saMyamavyayAdoSAH prajanti ?, satyaM, kintu saMyamavyayAtadAyo yathA garIyAn bhavati tathA yatitavyameva, tathA ca bhAyaM 46 'kuNar3a vayaM ghaNaheuM, dhaNassa ghaNiNo ya AgamaM nAuM / iya saMjamassa vi vao, tassevATTA na dosAya // 1 // * 'gacchassa rakkhaNaDDA, aNAgayaM ADavAyakusa leNaM / evaM gaNAviNo, suhasIlagavesaNaM kujA // 2 // " reer - "vAyAe namokAro" ityAdi, kimbahunA 1 "bAyAe kammuNA vA taha cihaha jaha na hoha se mannuM / parasaTa jao avArya, taM bhAvaM dUrao baje ||1|| " iti guNavarjita viSayaM ca namaskArAdikRtyamuktaM yatra guNaH svalpo'sti tatra kiM karttavyam ?, atrApi bhASyaM - * yuddhakAle mAsakalpa varSAsu punaH kArtikacAturmAsikamalikamyAlambanaspatimAekA kSetra [] sa nityavAsI " vRta 64
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * -% | "dasaNanANacaritaM, tabaviNayaM jaya jattiyaM jaanne| jiNapanattaM bhattIe, pUyae taM tahiM bhAvaM // 1 // " iti [jIta. mA0 1332], kimiha bahunA ?, "pahiseho ya aNuNNA" ityAdinA sUtreNAtraiva pravacanasArameva vakSyate, tadvistarArthinA tu nizIya u05] kalpA [30 3] vanveSaNIyau, ato gambhIraM jinavacanaM paurvAparyeNa paribhAvanIyaM, na tu kvacidvacanamAtrAkarNanenApi sammohaH kArya iti gAthArthaH // 207|| anyadapi yatsAdhUnAM niSiddhaM tadAha| peja bhayaM paoso, pesunnaM maccharaM raI haaso| araI kalaho sogo, jiNehiM sAhUNa paDikuTTho // 20 // ___ vyAkhyA-premaH-svajanAdiSu snehaH, bhayaM parISahopasargebhyaH zakkA, adveSo-jIvAjIvAdiSu krodhaH, paizUnyaM-durjanatA, matsaraH pratItaH, ratiH-suSThu zabdAdiSu samAdhiH, hAsaH-kroDA, aratiH-kapTarogAdAyasamAdhiH, kalahaH, zokaH, jinaH, sAdhUnAM pratiSToniSiddha iti gAthArthaH // 208 / / tathAdijjaMto harisaM,nidijato kareja na visaayN| na hi namiyaniMdiyANa, sugaI kugaiMca biti jinnaa||209|| __ vyAkhyA-mAdhurdhanADhyAdibhirbandhamAno harSa, gopAlAdibhizca nindyamAno na viSAdaM kuryAt / kutaH ? ityAha-na hi ra yasmAllokaivatAnAM sAdhUnAM sugati ninditAnAM kugati vA avane jinAH, kintvAtmagataguNadopaireva tatprAptiriti gAthArthaH // 209|| Atmana eva sugatidurgatisAdhakatvaM darzayaniP appA sugaI sAhai, supautto duggaI duputto| tuTTho ruTTo ya paro, na sAhao sugaikugaINaM / / 210 // vyAkhyA-Atmaiva suprayuktaH-zobhanAcAnAdimArgavyApUnaH sugati sAdhayati, sa evAtmA duSprayuktaH-prANiyadhAdhunmArga
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasthitazca durgatiM sAdhayati na ca tuSTaH paraH sugateH sAdhakaH ruSTo vA kuMgateH sAdhaka iti gAthAthaH // 21 // atha zrImahAvIracaritaM cintayatA parIpahopasargAH soDhavyA ityAha lahukammo caramataNU, aNaMtavIrio suriMdapaNao vi| sabvovAyavihinnU, tiyaloya gurU mahAvIro // / 211 // 'gopAlamAiehi, ahamehiM uIrie mahAghore / jo sahadda tahA sammaM, uvasaggaparIsahe savve // 212 // amhArisA kahaM puNa, na sahati visohiyatvaghaNakammA / iya bhAvaMto sampaM, uvasaggaparIsahe sahau | 213 | vyAkhyA - yadi laghukarmA caramatanuzca anantavIryaH upasargakartRbhigRhItumapi zaktaH surendrapraNataH sarvopAyavidhijJaya lo" kyagururapi zrImahAvIro'ghamairgopAlAdimirudIritAn mahAghorAn sarvAnapyupasargAnU-suranaratiryagjanitopadravAn,.. parIpadAna - kSutpi pAsAdIn, tathA - tenAvazyakoktaprakAreNa samyaksahate, tarhi asmAdRzAH kathaM punastAna sahante ? kathambhUtAH santaH ? ityAha-vizoghayitavyaM - kSapaNIyaM dhanaM pracuraM karma yeSAM te tathA gurukarmANa ityarthaH / anena pUrvoktalaghukarmatAyA vaiparItyamuktaM, asya copalakSaNaareenagerdInAmapi viparyaya Atmani bAvanIyaH ityevaM paribhAvayannupasargaparISahAn sahasveti gAdhAtryArthaH // 291-92-93 // nanu parIpopasargatarjitasya sAdhoryadi caraNe'ratirjAyate, gRhavAsapradipanyA viSayasukhavAcchotpadyate tarhi sa kiM kuryAt ? ityAhaevaM pi kammatrasao, araI caraNammi hoja jar3a kahavi / to bhAvaNAe sammaM, imAe sigdhaM niyatejA // 214 // vyAkhyA - evamapi bhAvanAM bhAvayataH sAdhoH karmavazAyadi kathamapi caraNe'ratirbhavet tatastadA'nayAnantaraM vakSyamANayA nister first tAmevAratimiti gAthArthaH / / 214 // tatra tAvadgRhavAsapratipaci nivRtyarthaM bhAvanAmAha
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOS oundymiummarytendan sayaladuhANAvAso, gihavAso tastha jIva! mA rmsu| jaM dUsamAe gihiNo, uyaraMpi duheNa pUraMti // 215 // . vyAkhyA-sakaladuHkhAnAmAvAso yo gRhavAsastatra-gRhabAse re jIva ! mA ramasva / yasmAdasmin duSSamAkAle gRhiNa udaramapi No'pyudare (1) duHkhena pUrayanti, duSSamAsuSamAdiSu prAyo nirvAhaH sukhenaivAsIdidAnIntu so'pi mahAkaSTeneti bhAva iti gAthArthaH // 21 // vira.. jalalavataralaM jIyaM, athirA lacchI vibhaMguro deho| tucchA ya kAmabhogA, nibaMdhaNaM dukkhalakkhANaM // 216 // vyAkhyA-jIvitaM jalalavataralaM kuzAgravartijalacapalaM, lakSmIrapyasthirA, bhAro-vinAzI dehaH, etatatriyamlAH kAmabhogAH zabdarUparamasparzaviSayarUpAzcAsArA-stucchAH, nibandhanaM caihikapAratrikaduHkhalakSANAM, ataH kasyArtha vratatyAgaH 1 iti gAthArthaH / / 216 / / 4 ko cakavATiriddhi, caiDaM dAsattaNaM samabhilasai ko bararayaNAI monu, parigaNhai? uvalakhaMDAI // 21 // . vyAlyA-kazcakravarSisamRdhi tyaktvA dAsatvaM samabhilapati ?, ko vA ratnAni muktvA parigRhAtyupalakhaNDAni ?, caki | Rdhi-ratnasamaM vrataM tyaktvA ko nAma dAsatvopalakhaNDakalyaM gArhasthya pratipadyate ?, na ko'pIti mAva iti gAthArthaH // 10 // kiJcabhaneraiyANa vi dukkhaM, jhijjhai kAleNa kiM puNa narANaM? tAna ciraMtuha hohi, dukkhminnmaasmuvviysu|218 ___vyAkhyA--palyopamasAgaropamApupAM nirantaraduHkhAnAM nArakANAmapi taduHkha gacchatA kAlena svAyuHparyante kSIyate-ghuvati, kiM punaH pratikSaNaM parivarttamAnaduHkhAno svalpAyuSAM narANAM tanna Ti yati ? truttissytyevetyrthH| tasmAnna tava duHkhamidaM ciraM-mahukAlaM za bhaviSyati, mA samudvijasva-mA pratatyAgalakSaNaM vaiklavyaM bhajasveti gAthArthaH // 218 // bhAvanopasaMhArArthamAha
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ iya bhAvaMto samma, kheto daMto jiiMdio hou| hatthivva aMkuseNaM, maggammi Thavesu niyacittaM // 220 // vyAkhyA---ityevaM samyagbhAvayan 'kSAntaH kRtopazamaH 'dAnto'hakatirahito jitendriyazca bhUtvA, vibhaktivyatyAdasti PL namivAkuzena 'mArge vrataparipAlanazubhAdhyavasAyalakSaNe sthApaya nijacittamiti gAthArthaH / / 219 / / nanu veSamAtraM cena mucyate tarhi kiM manasaH zubhAzubhAdhyavasAyacintayA ? ityAha--- * jamhAna kajjasiddhI. jIvANa maNammi ahie ThANe / etthaM puNa AharaNa, pasannacaMdAiNo bhnniyaa|221|| vyAkhyA-yasmAna mokSaprApsyAdikA kAyasiddhiAdhAnA, Apate iti zeSaH, ka sati ? zubhapariNAmAdau sthAne manasi | asthite sati / atra punarudAharaNa prasannacandrAdayaH siddhAnte bhaNitA draSTacyAH, tasmAtsatyapi veSa manonigrahAbhAve saptamanarakAdiEll gamanayogyakarmabandhAna veSamAtre tuSTairbhAvyamiti gAthArthaH // 221 / / . atra prasannacandrakathAnakaM kiJciducyate-potanapure nagare momacandranRpaH, dhAriNI devI, tayoH putraH prstrcndrH| anyadA rAjJaH | ziraH sammAyantyA dhAriNyA palita dRSTvA haste davA proktam-deva ! jarayA'yaM dataH preSito'sti 'mA bhaNiSyasi yatroktaM, ahabhAgatA, dharma kuru' iti jJApanArtha / tato jAtavairAgyaH prasannacandra rAjye saMsthApya samAryastApasadIkSAM prapedai / tasyAH stokadino | garbha AsIt , tatassamaye putro jAtaH / sA ca mRtvA jyotiSkAmareputpannA, banamahipIrUpeNa kumAramukhe dugdhaM snehena kSipantI vRddhi taM nItavAn / bakalAkRtatvAvalkalacIrIti nAmA jAtaH / atha sa katipayavarSAnte prasanacandreNa pituH pracchanameva svapArzve AnAypa puvarAjatve sthApitaH, pazcApitu pitaM, tathApi snehena rudatastasya nayanayonIlI jaataa| anyadA valkalacIrI pitaraM smaratsabandhurAba
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mapadaM prAptaH, tAbhyAM kRtapraNAmasya pituharSAbhayanayonIlyapagatA / tataH prasanacandra kuzalaM pRcchati pitari valkalacaurI kautukAtsvaFoll sthApitAni valkalAnyunamudraya pramArjayan pUrvamanyA kAcanmayA vastrazramAjanA kRtati cintayana sajAtajAtismRtiH kRtapUrvA jinadIkSA | vaimAnikAmaratvaM cAnubhUtavAn / tataH saMvegamupagatasya bhAvataH pariNatA dIkSA, kRtA kSaSazreNiH, kevalajJAnaM cotpanna / atha taddezanayA vairAgyaM prAptaH prasannacandro gRhaM gataH / valkalacIryapi pitaraM zrIvIrajinAntikaM nItvA dIkSA grAhayitvA siddhaH / anyadA potanapure zrIvIre prApte dezanAM zrutvA saMvegamAgataH prasanacandraH putra bAlamapi rAjye saMsthApya pravanya ugraM tapaH kurvan gItArthaH zrIvIrajinena samaM rAjagRha prAptaH / tatra ca___ "egacalaNappATo, sUrAbhimuho smuusiybhuyggo| ciTTai kAussagge, Asanna samavasaraNassa // 1 // " ''- artha bhagadvandanArthamAgacchataH zreNikanRpateH senAmukhasthena sumukhAbhidhenoktaM-dhanyo'yaM muniryasyedRzaM dhyAna, anena mokSaH svargau vA karasthaH kRtaH / tato'nyena durmukhanAmnA proktaM-'maivaM bAdIH, yataH prasannacandro'yaM, yena bAlo'pi putraH parityaktaH, idAnI catarasuto'nAtho nagararodha vidhAya dadhivAhanaprabhRtibhirbhapaimantribhizca rAjyabhraSTaH kriyate, tadasAvaprekSaNIyaH / iti atvA rAjarSiH koSaparavazaH pratyakSAnika ripuprabhRtIna vIkSyamANo 're kRtaprazekharA mantriNo ! yUyaM tathA sammAnitA lAlitA apIdAnImiti viparItAstAha yuSmAn zikSayAmi, re nRpAdhamA ! idAnIM bhavanto'pi sajjIbhavantviti bhaNiyA yoDhuM lamaH / tataH subhaTakaradituraMgasammada nijamanasi kUrvatastasya bAdhataH saddhadhAnasabhive dRSTvA hRSTaH zreNiko bhaktyA caraNayornipatitastadguNanikaraM stauti / raudradhyAnagatena ca tainAso na jJAtaH, tato'dhikatara tuSTena rAjJA bhagavatsamIpaM gatvA pRSTa-bhagavan ! mayA yadA praNataH prasannacandrastadaiva /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi kAlaM karoti tadA gacchati ? iti / bhagavAnAha-saptamapRthivyAM / tatazcintayati rAjA-ka tayAnaka citabhArakatva, ki mayA samyagna zrutametaditi vilamsya punaH papraccha-bhagavabhidAnI kAlagataH prasanacandraH ka brajati ?, bhagavAn bhagati-sarvArthasiddhau / tato vismitena rAbAumANi-mAyA kathaM pUrva narakamamanamidAnI yUyameva suratvamAdizatha ? / svAmyAha-durmukhavacanAccine pravRSa raudradhyAne'ribhiryuyamAnasya tahAgamane punarmanoSikalpAdeva sakale praharaNavarge pariniSThite sa cintayatyevaM-nijazirastrANenenaM ripU hni| tatastena spRSTaM istena ziro viluplakezaM mAtvA''tmAnaM nindan labdhavivekaH zuddhadhyAnAt kSapakazreNizirassamArUDho jAtaH punarapi OM sarvArthasiddhiyogyaH, iti yAvadvadati svAmI sAvatprasamacandrasyotpannaM kevalajJAnaM, surAzyakumahimA, satprakarSa zrutvA bhaNati bhUpaH kimetat 1, zuddhi prakattrimanacandrarSeH kevalajJAnayuktaM svAminA / tataH zreNikacintayati, satyamidaM vacaH"vAvArANaM garuo, maNavAbAro jiNehiM pntto| jo nei sattamIe, AhavA mokkhammi so ceva // 1 // " iti prasannacandrakathA samAptA / / evamanye'pi dRSTAntA draSTavyA, atha manassamAdhau yatno vidheya ityetadevAhaaharagaipaTThiyANaM, kiliTThacittANa niyddibhulaannN| siratuMDamuMDaNeNaM, na vesametteNa sAhAro // 221 // vyAkhyA adharagati-narake prati prasthitAnAM kliSTacittAnAM nikRti-yA bahulA yeSAM te tathA, teSAM zirastuNDamuNDanena veSamAtreNa rajoharaNAdinA na sAdhAra-khANaM / veSamAtraM dhArayatAM janAnAM mithyAtvotpAdahetutvena pratyutAdhogatipAta eva spAtra vANamiti bhAva iti gAthArthaH / / 221 / / ki
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16- - + + K velaMbagAiesu vi, dIsai liMgaM na kAsaMsiddhI / pattAI ca bhavohe, aNaMtaso davvaliMgAI // 22 // ___ vyAkhyA-viDambakA-veSavidUSakAsteSvapi yativeSagrahaNAvasthAyAM dRzyate liGgaM rajoharaNAdikaM, na ca tena teSAM kAcinmokSaprAptayAdikA kArya siddhiH, viDambakatvAdeva bhAvazUnyatvAt / AdizabdAtsvayambharamaNagatasAdhyAkAramatsyAdiparigrahaH, "tasmAda[pramANaM vessH| kizca yadi liGgamAtramapi sAdhaka myAna ? to tAvantaM kAlaM saMsAre'vasthitireva na syAta , yato'nAdibhavapravAhe bhramaddhiH pratyekaM sarvairapi jIvaH kvacidAjIvikAhetoH kvaciduparodhena kvacitkIyAdikAzyA prAptAnyanantazo vepamAtrarUpANi dravyaliGgAni, dravyato bhAvato vA gRhItayatiliGgasyaiva hi aveyake tyattaruktatvAt , maNitazca prajJaptyAM sarvajIvAnAM aveyakeyUtpAdaH, tathAhi-"sabvajIvA viNaM bhaMte ! ubarimagevisu devattApa devittAe AsaNasayaNavaNakhaMDabhaDamattobagaraNasAe upavanapuvA ?,! haMtA goyamA ! asaI aduvA arNatakhuto, no ceva NaM devittAe" iti / ataH prAptAnyanantazo dravyaliGgAni / prAptairapi ca | tena mokSalakSaNA kAcitkArya siddhistasmAnmanaHzubhapariNAmalakSaNe bhAve evaM yatno vidheya iti gAthArthaH / / 222 // etadevAha--.. tamhA pariNAmo ciya, sAhai kajaM viNicchao eso| vavahAranayamaeNaM, liMgaggahaNaM pi niddiSTuM // 22 // vyAkhyA-tasmAnmanasaH zubhapariNAma eva kArya mokSarUpaM sAdhayati, eSa vinishcyo-nishcyH| yadyevaM tarhi liGgagrahaNamayAkameva ? ityAha-vyavahAranayamatena liGgagrahaNamapi jinanirdiSTamiti gAthArthaH / / 223 // .. nanu nizcaye evaM yatno vidheyaH, ki vyavahAreNa ? ityAha-- jar3a jiNamayaM pajaha, tAmA vavahAranicchaya muyaha / vavahAranaucchepa, titthuccheo jao. bhaanno||224|| ALOOK -42-40
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ MER %AEat% - vyAkhyA-yadi jinamataM prapadyadhvaM, tadA mA vyavahAranizcayo munatha, yato vyavahAranayocchede tadabhimatAni liGgagrahaNa4 jinAryAcaityanivarsanavandanapUjanAdIni sarvANyakarmavyAni syuH, tatastIrthocchedaH pratIta eveti gAthArthaH // 224 / / sthAdetat , tathApi nizcaya eva balavAn , netara ityAzakyAhavavahAro vihu balavaM, jaM vaMdai kevalI vi chaumatyaM / AhAkamma bhuMjai, suyavavahAraM pamANato / / 225 / / vyAkhyA-na kevalaM nizcayo'pitu vyavahAro'pi svaviSaye balavAneva, yadyasmAtkAraNAdutpatrakevalajhAno'pi ziSyo vyavahAra | pramANayan chabasya gura vandate, sAsanadAtmAnAdika va vinayaM pUrdavadeva karoti yAvadadhApi na jJAyate, hAte punagururapi | nivArayatyeva / tathA ca mugdhena kenacid gRhiNA kRtamAdhAkarma, taba zratopayuktenAzaThena chanasvasAdhunA [zuddhaM] vijJAya taM gRhItvA / kevalinimittamAnItaM, yathAsthitaM ca tajjAnataH kevalinI nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIkurvaaso | tamukta eva, anyathA zrutamapramANaM kRtaM syAtaca na kartavyaH prAyaH sarvavyavahArasya zrutenaiva pravartamAnatvAt / tato vyavahAro balavAneva, kevalinA'pi samarthitatvAt / tataH sthitamidaM-nizcayavyavahArazuddhe saMyama eva mano nizcalaM vidheyaM , natu kutazcid gRhavAsAdyabhilASaH kArya iti gAthArthaH // 225 // atha tIyakarozenApi yativeSeNa saMyamazithilIkaraNe doSamAhatisthayaruddeseNavi, siDhilijana saMjamaM sugaimUlaMAtitthayareNa vijamhA,samayammi imaM viNihi // 226 // ___ vyAkhyA--tIrthakaroddezenApi pUjAdyArambhapravRtyA sugateH paramaM nivandhanaM saMyama sAdhuna zithilIkuryAt / yasmAtkAraNAcaM / yadartha phuppasaTTAdhArambha cikIsi, tenApi tIrthakareNa siddhAnte idaM vakSyamANe nirdiSTamiti gAthArthaH / / 226 / / tadevAha %A4%
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceiyakulagaNasaMghe, AyariyANaM ca pavayaNasue ya / savvesu vi teNa kayaM, tavasaMjamaujjamateNa / / 227 // vyAkhyA-caitye jinapratimAyatanarUpe, kUle vidyAdharAdau, gaNe tatsamudAyarUpe, saGgha sAdhvAdo, AcAryANAM ca pratItAnAM, pravacane sUtrArtharUpe dvAdazAGge, zrute ca kevalamatrarUpe, eteSu sarveSvapi yatkimapi caityanivardhanapUjanAdikaM kRtyaM tatena sAdhunA kutameva | kSeyaM / ki kurvatA? ityAha-tapassaMdhamayorviSaye ugha kurvatA, caityanirvartanAdikahi kuzalAnubandhakrameNa saMyamaH prApyate, tato mokssH| yena ca so'pi muktinivandhanaH saMyamaH prAptastena caityanirvartanAdikaM kRtameva, tatphalatvAtsaMyamasyeti bhAvaH / kizza saMyamavAnupAdeya. vAkyo dezanAdidvAreNa zobhanacaityanivarttanAdi karotyataH saMyama eva yatno vidheyo, nAnyatreti gAthArthaH / / 227 // atha caityavidhApanAsaMpamapAlanasya bahuguNatvamAsa.-.... savvarayaNamaehi, vibhUsiyaM jiNaharehiM mahivalayaM / jo kArija samaggaM, tao vi caraNaM mahiDiyaM // 22 // vyAkhyA--yaH sakalamapi mahItalaM sarvaratnamarjinagRhairvibhUSitaM kArayet , tasmAdapi, AstAmekacaityamAtrakRtyAta , caraNa | : maharika, saMyamapAlanaM bahuguNamityarthaH, yataH sarvotkRSTaguNAdapi zrAvakAdanantaguNavizuddhadhAritrI maNyate, ata eva kAritAnekacaityAdayo'pi cakrizakrAdayasta hanadIkSitadramakamayi cAritriNaM praNamantIti gAthArthaH / / 228 // Agamoktanai prakAreNa dravyamtavAdbhAvastabo garIyAnityAhadabatthao ya bhAva-sthao ya bahuguNoti buddhi siyaa| aniuNavayaNamiNaM, chajIvahiyaM jiNA dhiti / / 229 // chajIvakAyasaMjamo, dabatthae so virujjhae ksinno| tA kasiNasaMjamaviU, pupphAINaM na icchati // 230 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA--dravyazabdo'tra guNavacanaH kAraNaparyAyo vA, matazca vyaspo gauNanAmApayo bhAvanayakAraNabhUto vA stavatyavidhApanapUjAkaraNAdinA guNavadabhyarcanaM dravyastavaH / mAvataH-paramArthataH stavaH-sadguNotkIrtanAntaraGgaprItyA'jJApAlanAdinA | pUjyapUjanaM bhAvastavaH / ca zabdo dravyabhAvastarayoH svasvAdhikArividheyatve naiyatyakhyApanaparI / anayozvAnyonyApekSayA dravyasto [ bahuguNaH, svaparayoH zubhAdhyavasAyasyaiva hetulyAtIrthonnatinimisatvAceti kasyacibuddhiH syAttadayukta, yato'nipuNamatiyacanamidaM dravyastakmahuguNatvarUpaM / kutaH 1 ityAha-yataH paNA jIvAnAM pRthivyAdInAM yatkimapi hitaM tadeva jinA bruvate, pradhAna muktikAraNa| miti gamyate, kiM punastaddhitam ? ityaah-pddjiivnikaayvissy:-'puddhvidgagnnimaaruy-vnnssiciticupnnidiajiiye| pehuppehapamajaNa-pariThavaNamaNovaIkAe // 1 // " ityevalakSaNaH saMyamo'pameva hitastahi dravyastave'pyeSa bhaviSyati / ityAha-- | dravyastave kriyamANe sa saMyamaH puSpasaGghanAghArambhataH kRtsnaH-paripUrNo viruddhayate, tataH kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsaH sAdhavaH puSyAcArambhasAdhyaM dravyastavaM necchantIti gaathaadvyaayH|| 229-30 / / yadyevaM tarhi na kenApyaso dravyastayo vidheya isyAzakyAhaakasiNapavattagANaM, virayAvirayANa esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNe, duvbatthae kUvAdiTuMto // 231 // vyAkhyA--akRtsnamasampUrNa saMyama dezaviratirUpaM pravartayantItyakRtsnapravartakAH zrAvakAraleSAM viratAviratAnAM, khalu evArthe, tata eva dravyastavo yukta eva, kutaH ? ityAha-yato'yaM saMsArapratAnavahetuH / nanu prakRtyaiva ya ArammarUpaH sa zrAvakANAmapi | kathaM yukta ityAzajhyAha-tasmiMzca dravyastave kartavye kUpadRSTAnto'rhadbhiruktaH, yathA hi tRSNAvApAdivAdhitasvadapagamanimittaM kRpakha
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanArambhe kiyamANe'dhikataraM teSAM tRpyAzramAdayo jAyante, khanite ca tasmin vipulaM zItalaM jalamAsAdya teSAmanyeSAM ca tRSNAdyapagamaH sampadyate, evaM dravyastave yadyapyayamo bhavettathApi kAritAn jinagRhAdIn dRSTvA teSAmanyeSAM ca sa ko'pi vizuddhapariNAmo | bhavedyo bhUribhavarjitAni dravyastavakRtAni ca pApAni spheTayitvA nirvRtiM janayati tasmAnnityamArambhapravRttAnAM zrAvakANAM bahulAbhahetutvAdravyastatro yukto, na punastyaktArambhANAM bhAgastavalAbhavatAM munInAM niSiddhatvAt, nijamativikalpitaM punassarvaM bhavaheturevetyalam / kiM punastadAlambanaM jJAnAdivRddhihetuH ? ityAha--- kAhaM achitti aduvA ahIhaM, tatrovihANeNa ya ujjamistaM / gacchecanIIe (naI ai ? ) sAraissaM, sAlaMbasevI samuvei mokkhaM // 233 // vyAkhyA -mAM binA tIrthocchedApattestasyAvyavacchittiM kariSyAmi athavA jJAnAdisAdhakAn granthAnadhyeSye, yadivA tIvratapovidhAnena purastAdudyamaM kariSyAmi, athavA mAM vinA gacche'samaJjasApatestaM siddhAntoktanItyA sArayiSyAmi sanmArge pravarttayiSye, evamAvAlambanena saha varttata iti sAlamba:- puSTAlambanavAn etrambhRtassana rogAdyApadaM prApto yaH sAdhurgItArtho'nanyatadapagamopAyaH kimapyanepaNIyamauSadhAdikaM sevata iti sAlamba sevI / saca jinAjJA'nullaGghanAnmokSaM samupaiti gacchati, tasmAttIrthAvyavacchedAdikameva yathoktaM jJAnAdivRddhijanaka mAlambanaM nAnyaditi gAthArthaH // 233 // nanu kuta rogAdyApadapagame'pi jJAnAdivRddhijanakamAlambanamanveSaNIyaM ? ityAha-sAlavaNo paDato, appANaM duggame vi dhArei / iya sAlaMbaNasevA, dhArei jaI asadabhAvaM // 234 // 1
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-Alambyate-patadrirAzriyate ityAlambana, tazca dravyabhAvabhedAdvidhA, satazca sahAlambanena varcate iti sAlambanaH, 18|| aso patanAtmAnaM durgame'pi garnAdI dRDhavallyAdipRSTAlambenAvaSTambhato dhArayati, ityevameva sahAlambanena vartanta iti sAlambanA | jinoktatIrthAvyavacchityAdipuSTAlambanA, na svamatimAtrakalpitA apuSTAlambanetyarthaH, sA cAsau sevA, niSiddhAcaraNarUpA ca sAlambanasevA kabhUtA saMsAraga yAM patantaM yatimazaThamA-mAvasthAnarahitaM dhArayati, eSa AlambanAnveSaNe guNa iti gAvArthaH // 234 / / yadyevaM tataH kim ? ityAha--- ussaggeNa nisiddhaM; avavAyapayaM nisevae asddho| appeNa baI icchai, vizuddhamAlaMbaNo samaNo // 235 // vyAkhyA-utsargeNa-sAmAnyavidhirUpeNa yaniSiddhamAgame, tadapyapAdasyAnepaNIyaparibhogAdirUpasya pade rogaprAptyAdirUpe | sthAne prAptaH sevate azaTho-mAyAvI, kutaH ? ityAha-yato'lpena saMyamavyayena bahu saMyamalAbhamicchatyasau zramaNaH / kathambhUtaH san ? ityAha-vizuddha-mayArahitaM AlambanaM yasyAsI vizuddhAlambanaH, makAro'lAkSaNika iti gAthArthaH / / 2 nanu pratiSiddhaM kurvanapyasau kathaM na dopabhAg ? ityAhapaDisiddhaM pi kuNaMto, ANAe davyakhittakAlannu / sujjhai visuddhabhAvo, kAlayasUrivya jNbhnniy||23|| vyAkhyA-kAlakamarivadrvyAdisvarUpajJo jinAjJayA-" sAhaNa caiyANa ya, pahiNIya taha avapaNavAyaM ca / jiNapavayaNassa ahiye, samvatthAmeNa vArei // 1 // " tathA--"saMghAiyANa kajje, dhugNivA cakavahima"i ityAdikayA| sAmAnyataH pratiSiddhamapi jantughAtAdikaM kurvan AjJAparatantrapravRtte vizuddhabhAvaH zuddhatyeva-karma nirjarapatyeva, atraca kAlakAcAryakathA
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vistAro nipuNainizIthAdavaseyaH, tadrahasyaM tu__ "bhaginyAvatadhvaMsi-vizAleza tathA tathA / utkhanannapi saMzuddhaH, kAlakAryaH sphuTa hyadaH // 1 // " nanu kathamevaM karma nirjarayatItyetajjJAyate ? ityAha-yadyasmAdbhaNitamAgame iti gAthArthaH / / 236 // AgamoktamevAhajA jayamANassa bhave, viraahnnaasuttvihismggss|saa hoi nijaraphalA, ajhatthAvisohijuttassa // 37 // vyAkhyA--'yatamAnasya virAdhanArakSaNatatparasya sUtravidhisamagrasya gItArthasya yA kAcitpRthivyAdisaJcaddhanAdikA virA| dhanA bhavetsA'zubhakarmanirjarAphalaiba sthAna ! padapi panapanamya himAlaya sadapi prathame samaye badhyate, dvitIye nirjarayati, hai| tIye tvakarmA bhavatIti siddhAntarahasyaM / kIdRzasya ? ityAha-adhyAtmavizuddhiyuktasyeti gAthArthaH // 237 // | kathaM virAdhanA'pi nirjagaphalA ? ityAhaje jattiyA ya heU, bhavassa te ceva tattiyA mukkhe| gaNaNAIyA logA, doNha vi puNNA bhave tullaa||23|| vyAkhyA-rAgadveSAjJAnavato jantUnAM vadhAnivRttAnAM vinathArUpaNAdipravRttAnAM ye sUkSmavAdarajIvasarvadravyAdayo bhASA VAyAyanmAtrAzca hesabo-nimicAni saMsArasya, rAgAdivirahitAnAM samyak zraddhAnavatAmavadhAvitathavarUpaNAdipravRttAnAM ta eva sarva jIvAdayo bhAvAstAvanmAtrA hetavo mokSe-mokSasthApIsyarthaH, uktaM ca--"aho ! dhyAnasya mAhAtmya, yenakA'pi hi kaaminii| anurAgavirAgAbhyAM, syAdbhavAya zivAya ca // 1 // " nanu bhavatyevaM, kintu kiyatsaGyA amo bhavazivahetavaH ? ityA -dvayorapi bhavamokSayoH sambandhinAM hetUnAM pratyeka
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNanayA eka dvidhyAdirUpatayA'tItA-atikrAntA lokA bhavanti pUrNAH, naikenApyAkAzapradezenahanAH parasparaM tulyA- anyUnAdhikasaGkhyAH / nanu trailokyAntarvarttijIvAdipadArthAnAmanantatvenAnantA eva bhavamokSayorhetavo bhavantyataste kathaM asaGkhyethA ityuktaM ? satyaM, yadyapi jIvAdayo mAtrA anantAstathApi taiH sarvairapi visadRzAnyasaGkhyeyAnyevAdhyavasAyasthAnAni janyante, nAnantAni, tebhyaH parasonyAdhyavasAyAnAM pUrvAdhyavasAyeSyevAntarbhAvAt, atastaJjanyAdhyavasAyasthAnAnAmasayeyatvenArthI apyupacArAdasaMkhyeyasvenoktA ityadoSaH, ataH sthitamekA'pi jIvopamardAdikA virAdhanA pariNAmavaicitryeNa karmabandhahetustabhirjjarAhetuzca jAyata iti gaathaarthH|| atha jIvAdayoseH yeSAM bandhahetava yeSAM ca mokSahetavo bhavanti, tadAha- iriyAvahiyAIyA, je ceva havaMti kammabaMdhAya / ajayANaM te ceva u, jayANa nivvANagamaNAya // 239 // vyAkhyA - IraNaM IryA - gamanaM tadupalakSitaH panthA IrSyApatha-gamanamArgastatra bhavapithika - gamanAgamanaM ca tadAdiyeSAM bhojanazayanAdInAM te aiyapathikAdayo bhAvA ya evAyatAnAM - asaMyatAnAM karmabandhAya jAyante, ta eva ca yattAnAM saMyamodyogaparANAM punarnirvANagamanAya bhavantIti gAthArthaH // 239 // egaMteNa niseho, jogesu na desio vihI baavi| daliyaM pappa niseho, hojja vihI vAvi jaha rogaM // 240 // vyAkhyA -- yogeSu - gamanAgamanabhojanAdiSu tIrthakarairekAntena niSedho vidhirvA na darzitaH, kintu dalikaM jIvadravyaM 'prApya' samAzritya niSedha vidhirvA bhavet / dAntamAha-yathA roge / idamuktaM bhavati-ya kathidvaidyodhA jarAdAvutpanna kazvitpavanapIDita paribhAvya tasmin laGghanAdikaM niSedhayati, snigdhopacArAdikaM tvanujAnati, anyaM tu tasminneva jvare'jIrNapUrNa paribhAvya vyatyaya
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdizati, evaM jinA api tathAvidhasaMhananavikale adhyayanAdipravRttaM sAdhudravyamAzritya vikRSTatapaHkarmAdikaM niSeSayanti, snigbAhArAdikaM svanujAnanti, anyaM tu dRDhasaMhananaM vijJAya tasmimeva karmaroge cikitsanI ye vyatyayamevAdizanti, ekasyaiva vA jIvadravyasya dezakAlAdibhedena kRtyabhedamAdizantoti gAthArthaH // 240 // evaM ca sati mujyamAnAhArAdiko'rthaH kasyaci pampAdikAraNaM, kintu svapariNAma evetyAha-aNumittovina kassaMha, baMdho paravatthupaccayo bhaNio / taha vi ya jayaMti jaiNo. pariNAma visohimicchatA / / 241 vyAkhyA---paravastupratyayAdvAhmArthakAraNAdaNumAtro'pi svalpo'pi na kasyaciSo mokSo vA maNitaH kintu svapariNAmavAdeveti / zuddhamanaso bAhyAsa prANAtipAtAdiceSTAsu yatheSTaM vartAmahe ityAzanaSAda-sathApi yatante prayatnaM kurvanti munayaH prANAtipAthavarjanAdiviti zeSaH, kiM kurvantaH 1 ityAha- pariNAmasyaiva vizuddhimicchanto'nyathA ca tacchuddhesyogAditi gAthArthaH // 241 // nanu prANAtipAtAdikaM kurvantaH pariNAmaM zuddhameva kariSyAmaH 1 ityAha jo puNa hiMsAyayaNe- vaTTaI tassa naNu pariNAmo / duTTo na yataM liMga, hoi visuddhassa jogassa // 242 // vyAkhyA- yaH punA rAmAdidUSita cintaH ghaTatayA hiMsAyataneSu - hisArayAneSu upalakSaNatvAnmRSAvAdAdipadeSu cAnekazaH pravattate namityamAyAM dantasya pariNAmo dRSTa eva na ca vAkyamAtreNaiva pariNAmazuddhatA jJAyate, kintu kriyAdvAreNa na ca vAcyaM kAlakAryasyebAsmAkamapi hiMsAdipravRttiyi zuddhapariNAmasya liGgaM bhaviSyati ityAha-na ca taddhisAsthAnAdivarttanaM vizuddhasya yogasya manaHpariNAmarUpasya liGgaM cihnaM bhajati, yo hi samyagajJAnavAn rAmadUSitamanA sarvadA lIvarathAdipariNato'nanyopAyasAdhye mahAkArya samutpanne kadAcideva vivAdoM pravarttaye, tasya zuddhapariNAma cinhamapi tadbhavati, paraMtu rAgAdidoSaduSTa eva teSu pravarttate tasya sakSTapariNAmacinhameveti gAthArthaH // 242 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimbahunA ? sarvatAtparyamevAda paDiseho ya aNunnA, egateNa na vanniyA samae / esA jiNANa ANA, kajje sacceNa hoyavvaM // 243 // vyAkhyA - ekAntena samaye - siddhAnte pratiSedho'nujJA ca na varNitA, kinyeva sarvajinAnAmAjJA parakAyeM aupacAdiviSaye sarapena- mAyArahitena bhAvyam / eSaNAdizuddhe sasminprApyamANe zaThatayAneSaNIyAdidRSTaM tabha prAyamityarthaH iti gAthArthaH // 243 // tathAdosA jeNa nirumbhaMti, jeNa khijjaMti puvvakammAI / so so mukkhovAo, rogAvasthAsu samaNaM va // 244 // vyAkhyAyenakenApi ca prakAreNa doSA rAmAdayo nirundhyante yena ca pUrvArjitAni karmANi sAyante sa sa mokSopAya eva yathA hi rogAvasthAyAM tadeva manaM auSadha rogamokSopAyo, yena pUrvesaJcitAjIrNAdayaH kSIyante, vazatAdastu nirundhyante iti gAthArthaH // 244 // aparazya bahuvitthara mussa gaM- bahuyaramavAyavittharaM nAuM / jeNa na saMjamahANI, taha jayasU nijarA jaha ya // 245 // vyApA-bahuvistaraM utsarga bahutara vistaramapavAdaM ca jJAkhA yenotsargeNApavAdena vA sevitena saMyamayogAnAM hAnine bhavati yathA ca karmanirjarA syAttathA yatasvati gAthArthaH // 245 // ukto bahudhotsargApavAdaviSaH, arthadayoH svarUpamAhasAmantreNussaggo, visesao jo sa hoi avavAo / tANaM puNa vAvAre, esa vihI vaSNio sute // 246 // vyAkhyA - sAmAnyenaiva yo vidhirucyate sa utsargaH yathA-" govaragApaSiTTo ya, na nisIeja katthaI / [ kaI cana padhekhA, vihitA gavasajae // 1 // " ] ityAdi [ daza0 a0 5302 mA0 8] vizeSato vizeSaprokto yo vidhiH so'pavAdaH,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yathA-" sigAdAyapaEARREJ, mise kapajarAe abhibhUyassa, yAhiyarasa tavastiNo / 13" [520 6-60] | tayoH punarutsargApavAdayovyApAre eSa vakSyamANo vavivarNitaH patre-siddhAnte iti gAthArthaH / / 246 // troktameva cAra| ussagge azvArya, AyaramANo virAhao hoi / avavAe puNa patte, ussagganisevao bhaIo // 247 // vyAkhyA-lAnAvasthAyAmutsarge cikitsAdikaM vinA'pi saMyamayoganiharUpa prApte apavAda-cikitsAkAraNAdikamAcaran | sAdhuzidhako bhavati, apavAda-cikitsAkAraNAdike punaH prApte utsarganiSekazcikitsAdikamakurvana bhajanIyo-vikalpanIyaH, kazcicchuddhaH kazcimetyarthaH iti mAyA // 247 // etadeva sapraznottaramAi--- kiha hoi bhaiyabbo ?, saMghayaNaghiIjuo samattho ya / erisao avavAe, ussagganisevao suddho // 24 // | iyaro u virAheI, asamattho jaM parIsahe sahiu~ / ghisaMghayaNehito, egayareNaM va so hINo // 249 // _ vyAkhyA-kathamaso bhajanIyo bhavatIti ziSyapraznA, uttaramAi-vacamanArAcAdidRDhasaMhanena dhRtyA ca saMyamasthairyarUpayA yo yuktaH, E! samarthazva-balopacayasampannazca, ISaH sAdhurjinakalpikAdipavAdaprAptAyapyutsa, niSetramANaH zuddha eva / tasyetyamapyArtadhyAnAvasammavAditi | hRdayam / itarastu kazcidasAravapurapavAdaprAptAbutsarga sevamAna: AdhiAnAdisambhavena virAdhayati, saMyamamiti gamyate / kutaH 1 ityAha5 yadyasmAdasamartho'sau parISahAna kSutpipAsAdIna solu / idamapi kutaH 1 ityA-dhRtisaMhananAmyAM dvAbhyAmanyatareNa vA yato'so hono ala / iti gApAdvayArthaH // 248-249 // athotsavAdAdinAnagAnaM jinavacanaM vibhAjyAha
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaMbhIraM jiNavayaNaM, dubineya aniuNabuddhIhiM / to majjhatthehiM ima, vibhAvaNIya payatteNa / / 250 // badhana tApa gammora-mahAthai, ata evAnipuNabuddhimibizepama, tasmAnmadhyasthai-rAgadveSakadAgrAyaSitacireta. jinavacanaM prayatnena vibhASanIrya-vicAraNIyamiti nAthArtha: / / 250 // ' manu yadyevaM tAI batigambhIra jinapravacane ko'pi cAritrI ko'pi na vA iti na nizcIyate, tadanizcaye ca sarvavyavahArAmAvaprasaGga iti kA punazcAritramiya lApaparamAyo ! tyA-- ussagga'vavAyaviU, gIyastho nissio ya jo tassa / anigUhato viriyaM, asaDho savvattha cAritI // 251 // vyAkhyA-yA svayamevotsargApavAdasvarUpavyApArAdivecA, gItArtho-gRhItasamyakSariNamitasiddhAntaparamArthabhAcAryAdiH, yakSa svayamanavItatathAvizvArthastasyeti gItArthasya nizritaH ziSyAdiH, sasvavIrya sarvatrAnigUlyana, svaktitastapaHsaMyamAdiSadharma amuzcamityarthaH, sarvatra ca yAvRpayAdikattavye'zaThA mAyAvI, kAlocisyena yatamAnazAstriIti vyavahiyata iti bhAvArthaH // 251 / / atha dharaNazuddhereva phalalakSaNaM cAmadvAramArAgAi dosarahio, mayaNamayaThANamaccharavimuko / jaM lahai suhaM sAha, ciMtAvisaveyaNArahio // 252 // taM ciMtAsayasalliya-hiyaehiM kasAyakAmanaDiehiM / kaha uvamijailoe, suravarapahucakavaTTI hiN|| 553 / / vyAkhyA-rAmAdidoSarahito madanena madasthAnamatsareNa ca vimuktaH, bhAdizabdalacA api madanAdayo'tidurmayatvakhyAphnA pRthaguktA, draviNopArjanarakSaNavyayAdicintaiva viSavedanA, tayA ca rahita sAdhuryamukhamatrApi lamate tarasukha loke cintAyatazalpitahRdayaH %ERY
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ W W Mmmaa ++++AAAA puSpamAlA laghutiH 5139 kAre manoyabhyaM vItarAga mukhapaikiM caraNaphalaM c| wwwwww nA - - - ... kAya kAmaviDambitaizca suravara amucakravanimiH kathamupamIyate ? kathaM prakacakravarti sukhapadRzaM mAdhusukhaM gIyate ?. na kazcidityarthaH / tasmAdananta guNasvAtasyeti bhAvaH / idamuktaM bhavati-nAkAstiryaJcazca pra.yo duHkhitA eveti na tacantA, devA ayodhyA vivAdamadAdibhigamarodradhyAnAdhagatA ninya dukhitA eva, manuSyA apyadya-- annaM nAspada nAsti, mAsti tailaM ghRtaM dhanaM : indhana ravaNaM nAsti, kadhaM mAvi ! Tumnakam // 1 // adA dviSTaH prabhU ruSTaH, kumAryasti mutA sutaH : nAyanparthamityAdi-macintAvimsiAH | 2 |" aneka vyAdhi nAdhitAzceti / nityaM cintAdivarjitaH jinavacAratAH mAdhava evedama'pi sukhina prati mAthAdvayArtha ! 252-53 // manu yadi zakrAdibhyo yamantaguNastukA mAdhavaktA kartha parISadAdiduHkhAmAyena mukhitAneva tAmAvagaccha : ? itpatrA--- jaM lahai vIyarAo, sukkhaM taM muNai succiya na anno / nahi gattAsUyarao, jANai suraloiya sukkhaM // 354 // vyAkhyA-vizeSeNa '' sarvathaivAparato mandImatI mA go-mAzAlomarUpo yamya ma tayA, gAmApAme ca krodhamAnAtmaka| dveSApAmA labhyata etra, dveSakSayaM na mAgakSayAyogAn / nato vItarAgadveSo muniyaprathamamukhaM lete tadanubhavasiddhatvAtya eva jAnAni, nAnyo rAmAdiviSamUcchittaH, yena hyanAdimavAdAra yAdyApi pramAkhalezo'pi nAnubhUta: sa kamiya yakIya manasvAsthyarUpaM prazmanuskha kathyamAnamapi jAnAti zraddadhAti kA ? Bf HT: ! etadezA-na mananubhUta suglokamukhaM madevAzuciramamAvanimagnI pattAzaka : mamavetIni mAyAthaH // 254 // tadevamahika cAmaphalamupadazyopasaJjihISuH pAtri ca tadarzayidhugahaiya suhaphalayaM caraNaM, jAvaI ettheva taggayamaNANaM / paraloyaphalAI puNa, suranaravarasiddhimokkhAI // 255!! vyAkhyA-"ettheva" ti ha loke eva caraNa-cAritraM ityuktasvarUpaM surUphaladaM jAyate, keSAM ? ityAda-tadgalamanasA-yANa - Amarimminiwan - - - - - // 169 - -
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtrita cisAnAM na punastadudvimnAnAM uktaM ca--" devalopasamANo ya, paricAo mahesiNaM / sthANaM bharayANaM tu mahA nirayasa riso // 1 // " ti [deza0 cUli0 1 gA0 10], paralokaphalAni punaranantaramaye evaM cAritriNAM divyadevendrasukhAni jAyante tato'pi cyutAnAM naravarA kAryAdayastatsukhAni sampadyante, sacAnantAni siddhisamanvimukhAnyapi bhavantIti gAthArthaH // 255 // tiSThatu tAvatparipUrNena, eka dinamA vinA'pyavyaktasAmAyikacaraNena paraloke rAjyAdizrIH prApyata evetyAha- avvatteNa vi sAmA- ieNa taha egadiNapavannaNaM / saMpairAyA riddhi, patto kiM puNa samaggeNaM ? // 256 // vyAkhyA - avyaktena tathaikadinaprapamenApi sAmAyikena hetunA sampratirAjaH Rddhi rAjyAdirUpAM prAptaH kiM punaH samagreNa-pUrNena ? terkSarArthaH, mAvArthaH kathAna ke nocyate--- kozA durmice prazne'mpadA suistirisAdhUnAM lokegbhAdikaM bahvAgrahe kriyamANe dIyamAnaM kena dvArasthena puruSeNa cintitaM'tulye'pi jIvitavye'panAzataiH sambamadhugaNyekAnyanirIkSANAM paryaTatAmeteSAM jano dadAti mama punaH pApasya pratigRha prArthayamAnasyApya manojJaM khakSA bhikSAprApamapi na dadAti kevalamAkrozaliye, sadevAna sukRtinaH kimapi prArthaye' iti prArthitA munayo dIkSAM vairamANi- gusva idaM vidanti tataH sa pRSTazo gurvantikamagAdIkSAmayAcata, ase zAsanaprabhAvako bhAvoti jJAtvA gurumidakSitaH sadbhojanena mojitatha, rAtrI gAvakinA gurubhirnimitaH zuddhasyAne varttamAno mRtaH / ita pATaliputre pure cANikyasthApita candragupto bindusArastatsuto'zoka zrIvasya sutaH kuNAlastasya suto dramakajIvaH sampratinAmA'bhavat sa cAvyaktamAmAyikaprabhAveNa anAryAnapi kRtya bharaMtAdadhipo jAtaH anyadojjayinyAM gavAkSasyo jIvatsvAmipratimAvandanArthamAgataM zrIsustari nagarIrAjamArge dRSTvA jAtajAtismRtisvA
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMtn tamanandata / guruNAM pArzve dharmadezanAM zrutvA pRSTam-kiMphalo jinadharmati , guru[ mice-vargAzvagaphalaH / punaH sAmAyikasya ki phasamiti prazne adhyaktamAmA yakasya gajyaM phalamityukta jAtahaDhapratyayo gajA papraccha-bhagavana ! pratyabhijJAyate ? komiti / guravaH zrutopayogapUrva hAsvA prAha-kAma jAnImaH, rAjan ! puga yUyaM asmAdhyiA asUvana kauzAmyo, mato dRSTo sAmAdiguruguNavismitaH zrApakarma pratipaya vidhivatkaroti / sa ca jinaprAmAdamaNDitAM medinImakAmyata, zrIjinadharmopratyartha sAdhuH preSitazrAddhairanAryadezeSu daNDadApinpamukhyAnmanuSyAna [pani jinadharma kAritavAn / tataH kiyakAlaM anAryadezeSvapi musAvihAro'mabat / punarvahana bhayogpAlAnA yogAdarupAnAM yaMgyakulAno sambhavaH sthitH| athAnyadA nRpaH patramAGkasvaM smAn catuSi nagAdvAreSu mahAdAnAlA: kArayitvA mahAdAnaM badata, bhogirivamayanAdimahAnasikamyo mUlyena gRhItvA sAdhubhyo yacchati, amUlyadAna cAvidantaH sAssadgRhanti / evaM ca sati majano'pyevameva praatH| taca vidanto'pyAcAryAH ziSyAnugagAna nivArayanti / athaikadA ujjJAtA bhAryamahAnirikSayA mAryasahastinamupAlamante, sa maNati-jano rAmA'nuvRtyA svayaM dadAti, kAtrAneSaNA 1 iti, sataH parirmAyA eSA ti kupitaH mAra-mArya prabhRti sapA sahAsambhogo'smAkaM / zata: sustibhirUna sAmayitvA mithyAduSkRtaM dattam / tamo'nyatra vijH| zrIsampratirapi zrAvakatvaM prapAlya / vaimAniko zAsA, krameNa siddhi yAsyati / avyaktamapyevaM phala kiM punA pratipUrNa sAmAyikamiti mammatirAjakapA mamAtA / / ityutsargApavAvA, zuddha nigaditaM jinaH / cAritraM pratipanno hi, prApnuyAtparamaM padam // 1 // ili puSpamAlAvivaraNe bhAvanAbAre caraNazuddhirUpaM pratidvAra samAptam // 7 // K an.-------
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha karaNajayalakSaNaM pravidvAre dimaNiH pUrvedvAreNa saha samyantra gAthAmAda--- ajidiehiM caraNaM, kaTuM va ghuNehiM kIrai asAraM / to caraNaitthIhiM, darda jayavvaM iMdiyajayammi // 257 // vyAkhyA- -puNe-maMdhye sArabhUta pakSaNaparaiH kauTavizeSeH kASTamitra ajitendriyaiH kaSTAnaM kurvajigya nivRtta rasanA dilojyaiH sAdhubhi vANamapAraM - antasvabhvazUnyaM kiyate, tataH sAracaraNArthinirindriyajaye dRDhaM yatitavyamiti gAthArthaH // 257 // atha prastutadvAreNa bhaviSyamANArthasaGgrahamAda- bhejo sAmittaM ciya, saMThANa pamANa taha ya visao ya / iMdriyagidvANa tahA, hoi vidAgo bhaNiyo vyAkhyA - indriyANAM medaH prakArAM vAcyaH, tathA kerSA jIvAmA katIndriyANi svarityevaM rUpaM svAmitvaM ca vAcyam, kadambapuSpa golakAkA saMsthAnaM, aGgulA saGkhyeyamAnAdikaM pramANe, dvAdazayojanAdiko viSayaH, indriyagRjantUnAM vipAkavaihikaduHkhAdiko maNiSyata iti gAthArthaH // 258 // tatra paJcavidhatvarUpaM bhedamAi ida iMdiyAI, loyapasiddhAI soyamAINi / davviMdiyabhAviMdiya-bheya vibhinnaM puNikikaM / / 259 / / upAkhyA -- lokaprasiddhAni zrotrAdIni pazcaiSendriyANi, udvaividhyamAha-dravyendriyabhAvendriyabhedAbhyAM vibhinnaM punarekaikaM bhotrAdi dvimedamiti gAthArthaH / 259 / / satra dravyendriyabhAvendriyayoH svarUmAha ato bahinivvattA, tammatirUvayaM ca uvagaraNaM / davvidiyamiyaraM puNa, laDuvaogehiM nAyavvaM // 260 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - bhavaNAdIndriyANAM 'anta' madhye cakSugabagItA kevaliSTA kadambapuSpagolakAdyAkAza dehAvayavamAtrarUpA yA nirvRtiH sA'bhyarnirvRttiH, pahirnirvRtistu pahireva zrotrAdInAM karNazaSkulikAdikA dRzyamAnA'vamantavyA teSAmeva kadambagolakAkArAdInoM yA sva svaviSayagrahaNazaktistatsvarUpaM copakaraNaM draSTavyam, tato'nsarvaDisa yA nirvRtistasthA antarnirvRteH zaktistatsvarUpaM ca yadupakaraNaM, etadvitayamapi dravyendriyamucyate, " nirvRbhyupakaraNe dravyendriyam" iti [02-17] vacanAt / itarad-bhAvendriyaM punarlaghupayogAmyAM vyam / tatrajJAnAkaraNAdikarmakSayopazamAovastha zabdAdagrahaNazaktilebdhi, upayogastu kabdAdInAmeva grahaNapariNAmaH, etasu dvayamapi mASendriyamiti bhAvaH iti gAthArthaH // 260 // atha svAmitvadvAramAha puDhavijalavAyA, kAsA panidita vibhirihA / kimisaMkhajalUgAlasa mAivahAI ya behaMdI // 262 // kuthupipIliya pisuyA, jUyA uddehiyA ya tehaMdI / vicchuyabhamarapayaMgA, macchiyamasagAha cauriMdI // 262 // mUsayasaSpagiloiya--babhaNiyA saraDapakkhiNo macchA / gomahisa samaya sUara - hariNamaNussA ya paMciMdI // 263 // vyAkhyAmAdarAdibhedabhinAH pRthivyAdayaH eka-spardhAnamevendriyaM yeSAM te ekendriyA vinirdiSTAH / kRmyAdamo - sparzanausane indriye yeSAM drIndriyAH / kunyAdayaH trINa-sparzanarasanaprANAnIndriyANi yeSAM te zrIndriyAH / vRzcikAdayatyAri-sparzanAsanaprANacandriyANi yeSAM se caturindriyAH / sUSakAdyAH paJca-sparzanAsanamrAnacakSuH SotrANIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH / "piya" ti sulamakAH, saradA:- kukalAzAH, "mAivai" ci mAtRvahakA ye kANDAni samAni sambannanti, zeSa vyaktamiti gAyAzrayArthaH / / 261-62-63 // saMsthAnadvAramAha m
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAryabapuSphagolaya--masUraaimutyassa puSpaM va / soyaM ca ghANaM, khurappaparisaMThiyaM rasaNaM // 264 // | nANAgAraM phAsiM-diyaM tu vyAkhyA-zrotraM cakSuNaM rasanamiti catvAndiyAvantanizcimAbhisya krameNa kadampapuSpagAlaka 1 pAnyamasUra 2 matimuktaka | kAlApuSpa 3 kSumpra-praharaNa 4 saMsthAnAni mantavyAni / sparzanendriyaM tu nAmAsaMsthAna, tadvyApyAnAM sarvajIvadharIrANAmasaGyeyatvAsa dAkArapariNataM spardhanamapyasayeyAkAramiti bhAva iti sapAdagAthArthaH / / 164 // pramANadvAramAbhisyA bAhallao ya svvaaii| aMgulaasaMkhabhAgaM, emeva puhattao navaraM // 265 // aMgula puhattarasaNaM, pharisaM tu sarIravitthaDaM bhaNiyaM / vyAkhyA-zrotrAdIni sarvAzyapyantanivRttimAzritya pAhalyata:---thUlatayA pratyekamaGgulAsayeyamAgapramANAnyeSa, pRthutva all mAzrityApyetadeva pramANa, navaraM-utkRSTato rasanendriyakasyacidaGgulapRpaktvamapi pRthulaM bhavati, sparzanendriyaM tu svAdhArabhUtakarIravistAropesa | draSTavyamiti sArddhapAdona] gAthArthaH // 165 // aya viSayadvAramAha bArasahiM joyaNehiM, soyaM parigiNhae saI // 266 // rUvaM giNhai ca, joyaNalakkhAu sAiregAuM / ganya rasa ca phAsaM, joyaNanavagAu sesAI // 267 / vyAkhyA-zrotraM tAyanmevagarjanAdizabdarUpaM svaviSayamuskRSTato dvAdazamiryojanairvyavahitamAgataM parigRhAti-zRNoti, na parataH
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakSuH punarutkRSTato yojanalakSAtsAtirekApaM gRhNAti, viSNumAde kRtasAdhikaladhayojanamAnakriyadehasya svadharamapurovartigAdhantargata levAdikaM pazyatayApA sAtirekayojanalavaSiSayatA draSTavyA, etathAmArapadApekSayoktaM, bhAsvaraM vadhikamapi pazyati, yathA "paNasayamatatImA, ghaDAtIsamahassalakkhaDgayIsA / pukkharadIpavanarA, puTapreNa'vareNa pichati // 1 // " iti / zeSANi punarmANAsanaspardhanendriyANi yathAsaGkhyaM gandhaM rasaM paH ca pratyekamutkRSTato yojanamavakAdAgataM gRhanti, na pAtastathAhikazcitpaghrANAdizaktirdevAdiH kAhInAmutkarato nayojanAnuginAnApi bhAga gandhaM gRhNAti, titakaTukAdirasaM ca veti, zItAdisamipi paricchinattIti sArddhagAthArthaH // 66-67 / jaghanyataH punaH kiyanturasthitaM svaviSayamevAni gRhantItyAaMgula asaMkhabhAgA, muNaMti visayaM jahannao mot| ca taM puNa jANai, aNgulsNkhejbhaagaao||268|| vyAkhyA-cakSurmukramA zeSANi sarvANyavi indriyANi javanyato'GgalAsaGkhyeyabhAge sthitaM pratyeka viSayaM gRhanti, sahi kSupaH | all kA bArnesyAha-tatpunazcakSu nAti jaghanyato rUpaM aGgulasaGkhyeyamAge sthita, matisannikRSTasya cakSuSA anupalammAdasayeyamAgasthitaM | bhatyAsa cakSurna pazyatyeveti gAyAH // 268 // mindriyArthagRddhivipAka eva vAcyaH, tasyaiva vairAgyajanakatvAta, kimindriyamedAdikathanena ? ityAraiya nAyatassarUvo, iMdiyaturae saesu visaesu / aNavasyaM dhAvamANe, nigiNhai nANarajjUhi // 269 // vyAkhyA----ityuktaprakAreNa jJAnendriyabhedAdisvarUpa eva puruSa indriyaturagAna sveSu sveSu viSayeSu anavarataM dhApamAnAna pravRttimAko | jJAnabalgAmi sukhenaiva nigRhAti, nAjJAtaM nigRhItuM zakyate, iti indriyabhedAdayo'pi kathanIyA eSeti gAvArthaH // 269 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA punarindriyaira nigRhItadokA ? isyAtaha surotaha mANI, taha vikkhAo jayammi taha kslo| ajiyaM diyattaNeNaM. laMkAhivAgao NihaNaM // 271 vyAkhyA-'tathA' tena lokapranidena prakAreNa zUgA, tathA mAno mahaGkArI, tathA pragati vikhyAta)-prasiddhastathA kalA, soI lAdhipatI rASaNaH sItAharaNAdhamivyaGgenAjitendriyatvena vimasyazodhIvitanAzalakSaNaM niSanaM gataH, kiM pumaritaraH / iti gAthArthaH // 27. rANakathAnakaM tu loke'pyatipasiddhameveti na kizcidevopate, yadi pA rAvaNaH zUra eca na bhaktIsthA:---- dehaTiehiM paMcahi, khaMDijaha iMdiehiM mAhappaM / jassa sa lakkhapi bahi, viNijiNato kaha sUro? // 27 // vyAkhyA--dehasthitaiH paJcabhirindriyairyasya sAmarthya khaNyate sa hi puruSalavamapi vinirjayana kathaM zUro ?, na kazcidi gAthArthaH // 271 // kastahiM zUraH 1 ityAhasoci ya sUroso ceva, paMDio taM pasaMsimo niccaM / iMdiyacorehiM sathA, na luTiyaM jassa caraNadhaNaM // 272 vyAkhyA-- ecazUraH, sa eva paNDitA, sameva nityaM prazaMsAmo, yasya caraNadhana mindriyorena lupiTatamiti gApArSaH // 272 // mathodAharaNAdvAreNopadeSamA:---- soeNa subhaddAI, nihayA taha cakkhuNA vaNisuyAI / ghANeNa kumArAI, rasaNeNa hayA nariMdAI // 27 // phAsidieNa vasaNaM, pattA somAliyAnaresAI / ikkeiNa vi nihayA, jIvA kiM puNa samaggehi ? // 27 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA- protraNA nigRhItena samadAdayo nihatA. atraiva pave mAraNAntikImApadaM prAptA, tathA pASA'nigRhItena baksitAyo / nihalAH, ghrANena puna (rAja) kumArAdayo nitAH, usanenAniyantritena itA narendrAdayA, spardhanendriyeNa dhAdivyasanaM prAmA mAlikAsambandhimarezAdayaH, ekmekaikenApIndriyeNa jantayo nistAH kiMpunaH samariti gAyAvayArthaH / / 273-74 // madrAdInAM kathAnakAni punA krameNAni mantavyAni, tapathA santapure dhanasArthavAda: samRddha thA padava vikhyAtA, tasya subhadrA mAyo, abadA pano vANijyAthai dezataraM gtH| anyadA asantapure madhurasvAsa puSpakAlanAmA myana: kirANAmapi zravaNasukhaM gAnaM hana subhadrayA cirakAryapreSitadAsImiSTastadgItaM pAparva kA bhutaM / hatacisadgura prAmA nissitAta sumadrayA manti-svAmini! ki kopaM karoSa ? mantra kAraNaM zRNu-padayAsmAmiti puSpalAla sma VI ataM temAkSiptA ko'pi niSalAstiSThanti, ki punarmanujAH 1, satogapi kAlo na zAta | bhadrA prAi-gayevaM mamApi / tadgeyaM zrAvayantu, dAsImA pratipakSa, anyadaivatra devakulapAtrAyo prasAryA militeSu lokeSu puSpakAle gItaM mAyati samadrA va vilokituM gatA, sAvarapuSpakAlo gAnaM kRtvA devalapachau haptaH sa tatra daasiimiti| kurUpaM piGgala ke dantaraM dRzyA dhakRtya pAra kapa tAzamevetastha geyaM mAvi, AkRtivihe kuto guNA ? iti nindanI svagRhaM punrgtaa| tatra sanihitena kemavitpuSpamAlava / sumadrAsvarUpAta / gAyano sastaspatidezantaragamanasvarUpa jJAtvA tadgRhAsa gavA yA sArthavAhayAlito dezAntaraM ca prAtaH, yathA rAmA mAnito manamarjita, yathA ca balisa krameNa gRhaM prAtA, ityAdi salameva rAtrI sapA gAtuM prAto pathA sA sAhapradItavihAnalA prAsAdopariSamapyAramAnaM bhamika manyamAnA prakarSa prApta gIte bhAkA kramaM damA bhUmau patitA mRtA, evaM nitinaM kRtvA puSpamAlo'nyatra
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaThaH / evaM motranimitaM sukRtA, paraloka duHkhamanubhaviSyati, AdizamyAdanye'pi samayaprasiddhA jJAtavyAH / iti zrotre subhadrA kathA samAptA // kAJcanapure bhI mila zreSThI, yazomadrA bhAryA tayoH suto jAtaH sarvalakSaNalakSito'pi lakSaNavidviyalacakSusvAstrIlolo bhAvIti proktaH so'pi mAlakAlAyAM nArIM pazyati tatra tatra dRSTi banAti, iti janairlolA ityAkhyayA jalpitaH, yauvane punaH kAcidrUpavatI tadanudhAvana kAcidAliGgan tadvyatikareNa sthAnesthAne janaiH dvito duHkhAni viSahate / anyadA magadhadeze rUpavatI strIH zrutvA vyavasAyAdimiSeNa ca ghanamAdAya gatastatra haI gRhItvA vyavaharati / tatra kAJcidrapavartI lolAkSatvena spRzan baddho rAjapuruSairdhanaM sarve gRhItaM, rAjheo'gre nIyamAno'ntarA piturmitreNa drumanAzA nopalakSya bahuvyaimacayitvA svagRhe nItaH sa tatrApi zreSThamAryAyAM nayAM carri lundhaH sajJAtvA beSTrI dvairAzyAtsarva tyakvA prAnnAjIt / lolAkSastu sadgRhavAse'pyanyadA surasundarInAmnI rAjapatnI rUpavartI dRSTvA dhRtimAna rAtra gRhaM prati vajana kenacidvidyA sAdhakenAntarAle dhRto'raNye gRhItvA vidyAsAdhanavAMsArdhaM pratidinaM cheditasarvAGgAMzo'zreSa aresai duHkhamanubhavan vidhAsAdhakaM pratyAha-moH ! mama samAdhyarthamekadA rAjapatnIM darzaya pathAjjIvitaM hara, ityAdi mAnasazArIraduHkhasantaptastana dinAni gamayati, tAvadekaH kAzcanapura nivAsI zrInilayazreSThino bAlamitro vanomanAmA sArthavAho vANijye Agatya vinivRta tasmin pradeze vidhAyana devayogAlolAI baukSya gatastasmIpe saparivAra / lolAkSo'pi praNaSTamayaH svasvarUpaM proktavAn tatastenauSadhaiH zarIraparikarmaNAM kArayitvA sajjIkasya muktaH, punaH rAzIdarzanArtha mohito rAjagRhe gataH sva [14] gRhe] canavasthA va iyanti dinAni sthitaH 11 iti pRSTe vasvantareNocaraM kRtavAna / tataH surasundarIbiradhana dito rAjabhavanaM gatacakSurlolaH, rArzI eat af prati bhAvan rAjapuruSairvacyA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnAprakAre viDambito rAjAdezenolambita chAlA, rAjapuruSairmRta iti jJAsA tyaktaH, tato vaivAtipAzo vanapavanairlabzazvAsaH lAgato dhanavatIgRhe / tathA ca saH kRtaH / anyadA tatra bane kevalinaM samAgataM nantuM nRpAdayo yaghurlolAkSo'pyagAt / tatrApi aleraterdrA our fresArito rAjJA / tato maNDan sa kAJcitsamAgacchantIM pazyan bhavena hato raudradhyAnAnRtIyana ke utkRSTAyunarako jAtaH an sarva amiSyati, kevalinA sparzvane 1 [ cakSuri ]ndriyasvarUpe prAke vaizamyAnnRpaH pravajya prAsakevalaH siddhaH / tadevaM lolASA itaH evamanye'pi vAcyAH samayaprasiddhA:, iti cakSuSi lolAkSArUpAnakaM samAptam // vasantapure narasiMhanRpasya jyesto rAjyAIH sarvaguNamayaH paraM ghANalolaH surabhi durabhi vA gandhe hA sarvamekadA jiti / pitRgurvAdibhirnipArito'pi na vidvati prANosyAt / anyadA sadasyA mAtrA svaputrarAjyecchayA maJjUSAyAM ujvala vipapuTikAM kSiyA 'imArasya nadIjale krIDatA upari pArzve sAmoci kumAreNa sAM navInAM tarantImAgacchantIM dRSTvA hRSTenomudraya - vilokayatA puTikA'darzi atre ca / tataH kumAraH kSaNena prANaH parityaktA, ato yadapi tadapi vastunA''ghAtavyaM na ca suramidurabhigandheSu mUrcchA itsA vA kAryA iti ghrANendriye rAjasutakathA samAptA // mithilAnaga vimalayacAnRpo'nyadA bahisthAne kevalinaM nantuM gatastasya dharmakathAM kathayatA bhagavatI"akkhANa rasaNI kakramANa mohaNI taha bayANa baMbhavayaM / gutINa va maNagutI, caDaro dukkheNa dhi ( ji) paMti // 1 // tato nRpeNoktam-bhagavan ! zeSendriyebhyo rasanaM kuso durjeyam 1, ucyate-rasanasya nigrahe kSudhAlAntasya geparUpAdInparatiM janayanti * " sadhvanite sthAde, rasazArAsnayorapi / " iti haimAnekArthaH kA. 3, lo. 431 / }
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitrasamokkA tu lalitayaM ratisukhaM karpUrAmarucandanaM vilepanAdi ca prArthayate, yathA ca ise siketa phalati mujhe zuSke zeSAGgAnyapi panti tathendriravrit rasane prINite pahubhirvikAraH phalati tasmina punaH zunke zuSyati, tadidameva durjeyaM, asmitha jite niHzeSANi jitAni / matrodAharaNam---- safat fasnRpaH, tasya dve mAyeM-masundarI azubhasundarI ca / prathamAyAH putro fagunAmA dakSaH kRtaH saralo dhImAna, dvitIyA to ativikAraH pUrvasyAdviparItaguNo vizeSato rasaloecer loke salola iti vikhyAtaH / yathAkAmaM khAdyAkhAdya peyApeyaM ca muGkte, so'nyadA rogairvyAplo vaidyailenA (cai) yAM proko'pi na ca laGghanaM karoti, gADhaM bahumI roge pIDito'nyadA bhrAturvacasA dAkSiNyAllaGghane sthito bhrAtaraM bhojyaimanaM kRrSANaM dRSTvA cintayati, yathA-duSTo'yaM, mAM ata eva vArayati yojanAda dahI sarva madhuraM suje, nUnaM sapalojo bhrAtA bairI sa kathaM disaH ? iti tato re !! mAM mojyAbhivArtha bhavAna ke klAsa rikAmAdAya bhrAtaraM hantuM dadhAve, vibudho pAtaM vaJcayitvA vaizamyAstrAbAjIta, lolayA samaM cUrNitendriyasainyaH prAtakevala: so'hamihAgataH / vimalayacAnRpeNa sakautukaM pRSTaM bhagavan ! vikalayavinA purataH kiM prAptam , bhagavAnAha sa ca rAjA jAto vizeSeNa rasagRddho liyo manadava eva na kiJcityajan palaM muGkte, anyA bakkAreNa palapAke kRte sanmArjArvA muktaM bhautena sUpakAreNa vApi mRtapa palaM (lam, tadeva ) lAvA saMskRtya mojito nRpH| tato manuSyapale lubdho zalakAn pratidinaM nagarAdyaJjana mantribhirbadhvAmAllaghubhrAtA rAjye sthApitaH banyo rakSo mutvA manuSyAna suke, apekadA milAke ca takSaNe kruddhena milena pApena mAnoM / tato'nantaM saMsAraM bhramiSyati / ityAkarNya vimalamaco nRpaH pravazya prAptakezlo vidyuzkevalinA samaM siddhaH iti yAnIM nItaH / viddho mRto
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jihvendriye rasalolapakathA samAptA // - vasantapure jitazavapaH, sukumAlikA rAjI, tasyAH komalasparze'tyAsakto nRpo dezarAjyaparijanacintA tyaktavAn / tato mantribhissarAnIko nidrAbhare baddhvA mahAvane muktaH, tatsuto rAjye sthApitaH / atha tayormArge mahASTavyAM gacchato devI pari15 zrAntA vRSitA puro gantuM na zaknoti / rAjA tA ekatra sthApayitvA savatra gaveSayan yAvajjalaM na labhate tAvatkSurikayA svabAhu bhyAM zoNitaM niSkAsya puTikAyAM kSiptyA mUlikAkSepeNAcchaM vidhAya pAyatisma / tato dRDhaM kSudhitA jAtA sA, anyasyAhArasyAbhAve nijorvormAsaM chittvA saMrohaNamUlikayA vraNarothaM kRtvA davAgnau bharjayisvA zazAdimAMsacchalena rAjJA sA bhojitA / evaM gaGgAtIre kvacinagare prApto nRpo decyAbharaNamUlyena vANijyaM kurute / anyadA devI prAha-pUrvamaha sakhibhina nAgItAdyarvinoditA tadidAnI kathamekAkinI tiSThAmi ?, satkamapi mAnuSa me sakhAyaM kuru, tato nRpeNAyaM kalAvAniti vicintya paGguhe sthApitaH, na punaridaM jJAtam-yathA vaneSu vallyaH pratyAsatrameva tarumAzrayanti Amra vA nimba vA, iti nAryo'pi saguNamaguNaM vA nIcamusama | vA Asanameva puruSaM bhajante, tataH paGgusvarAdimohitayA tenaiva samaM lubdhayA anyadA gaGgAtIre gato nRpaH prerya jale kSiptaH kyApi taTalagnaH zrAntaH sutastarutale / puNyena chAyA taduparito nApasarati / tatraca tatpuranRpe aputre mRte divyairabhiSikto rAjA jAtaH / sakamAlikA'pi hastagata dravyaM bhuktvA padacoralake kSiptvA bhikSA mArgayati. paDAH pratigrahaM gItaM gAyati. pratipara ca hiNDamAnA daivAjjitazatranRpapure prAptA, rAjJA gavAkSasthena dRSTA, AkArya pRSTA, bhUmisthA prAha-pitRdevatrAhmaNaireSa eva datto bhartA, tataH zIlaM pAlayantI pativratA'haM / nRpaH prAha-" bAhro rudhiramApItaM, uArmAsaM ca bhakSita / gaGgAyAM vAhito bhartA, reAMERAHESA KAPLACES
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ GESecSS sAdhu sAdhu pativratA // 1 // " nirviSayA''jJaptA / iti spazanendriya vyasanaheturnRpasya devyAzca savizeSa jAtam / / // iti sparzanendriye sukumAlikAnRpakathA samAptA // sevaMti paraM visamaM, visaMti dINa bhaNaMti guruAvi / iMdiyAMgeddhA ihai, aharagaI jati paraloe // 275 // ___vyAkhyA-iha indriyArthagRddhAH prANinaH para-manyaM sevante, viSama saGgrAmAdikaM vizanti, tathA dInaM prArthanAdirU bhaNanti mahAnto'pi, paraloke ca nArakatiryakudevamanujarUpAM adharagati yAntIti gAthArthaH // 275 // indriyavazagAnAM yAni duHkhAni teSAmanantatvAtsvasya taNanAzaktimAhanArayatiriyAibhave, iMdiyavasagANa jaaiNdukkhaaii|mnne muNejja nANI, bhaNi puNa so vina smtyo||276 vyAkhyA-indriyavazagAnAM nArakatiryaGnarAmarabhaveSu bhramatAM yAni bandhanatADanamAraNAdIni duHkhAni jAyante tAnyahamevaM manye-saNyapi jAnIyAtkevalI, nAtra saMzayaH, bhaNituM-pratyekaM kathayituM punaH so'pi na samarthaH, teSAmanantatvAtkevalinasta |parimitAyuSkatvAt , tataH kuto'smAdRzasyAjJAninastadbhaNanazaktiH ? iti gAthArthaH / / 276 // athendriyajayadvAramupasaMharan vakSyamANakaSAyanigrahadvAraprastAvanAmAha--- hai to jiNasu iMdiyAI, haNasu kasAe va jai suhaM mahasi / sakasAyANa na jamhA, phalasiddhI iMdiyajae vi ___ vyAkhyA-yata evaM tasmAttvamindriyANi jaya, tathA jahi-samunchinddhi kaSAyAn , yadi svargApavargasukhaM vAJchasi
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAA na vindriyajayamAtrAdevoktaphalaprAptirbhaviSyatItyAha-yasmAtsapAyANAmindriyajaye'pi phalasiddhirna bhavatIti gAthArthaH // 277 // iti manilanaH mata khalyA mahalajinoditAM, prakRtimazubhAM pazcAkSANAmanigrahadAruNAm / | ziSasukharasAkArakSeNaiSAM jayAya mahoyamaH, zamavamavatA kAryaH sthairya vidhAya nije hRdi // 1 // [pRthvIvRttam ] iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre karaNajayalakSaNa pratidvAraM samAptam // 8 // athAnantarameva sambandhitaM kapAyanigrahadvAraM vibhaNidhurmaNiSyamANArthasaGgrahadvAramAha| tesi sarUvaM bheo, kAlo gaimAiNo ya bhaNiyavvA / patteyaM ca vivAgo, rAgahosattabhAvo ya // 278 / / vyAkhyA-'teSAM ' kaSAyANAM yathArthAbhidhAnatArUpa svarUpaM tAvadvAcyam , tathA bhedo vAcyaH, tadavasthitirUpaH kAlo, | devagatyAdikA gatiH, AdizabdAgharakagatyAdiSu krodhAvadhikatvAdayo bhnnitvyaaH| pratyeka caihikAmuSmikaphalarUpaH krodhA dInAM vipAko vaacyH| tathA rAgadveSatvena bhavanaM-bhAvo vAcyaH, kaH kaSAyo rAge'ntarbhavati ? ko vA dveSe ? | ta iti mAthArthaH // 278 // tatra svarUpadvAra tAvadAha---- kammaM kasaM bhavovA, kasamAo siMjao kasAyA to| saMsArakAraNANaM, mUlaM kohAiNo te ya // 279 // vyAkhyA-kaSyante-hiMsyante jIvA aneneti karSa-karma asmimiti vA kaSa-zcaturgatiko bhvH| tatazca "kasaM" | ti vibhaktivyatyayAtkapasya-kramaNo bhavasya vA Ayo-lAbhaH, "siM" ti etebhyaH krodhAdibhyo yato bhavati "to" ti
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmAtkAraNAdyathArthanAmAnaH kaSAyAH krodhAdayo bhabhyante / bhavalAbha hetavazca gauNasyA'pi syurityAha- saMsArakAraNAnAM asaMyamAdIna madhye mUlaM pradhAnaM kAraNaM kapAyAH, ke te? ityAha-te va krodhAdayaH, AdizabdAnmAnamAyAlobhA iti mAthArthaH // 279 'medadvAramabhidhitsurAha koho mANo mAyA, lobho cauro vi hoMti caubheyA / aNaapaJcakkhANA, paJcakkhANA ya saMjalaNA // 280 vyAkhyA - krodhAdayazcatvAro'pi pratyekaM caturvedA bhavanti, sadevAha - sUcanAtsUtrasyAnantAnuvandhI krodhaH, apratyAkhyA arart: krodhaH, pratyAkhyAnAvaraNaH krodhaH, sajjvalanaH krodha iti / evaM mAnAdyabhilApenApi catvAro bhedAH pratyekaM vAcya iti gAthArthaH // 2 // jagata iSi kA candArthaH ? ityAha saMti bhavamaNataM, te (ya)Na aNatANubaMdhiNo bhaNiyA / evaM sesA vi imaM, tesi sarUvaM tu vineyaM // 281 vyAkhyA-ye kaSAyA udayaprAptAH santo'nantaM bhavamanubadhnanti - bhramaNIyatvenAvasthApayanti te. ca) samyaktvamAtrasyApi ghAtaka anantAnubandhinaH krodhAdayastIvratamA ityarthaH / evaM " sesA vi"tti yathA'nantAnubandhino vyutpAditAstathA zeSA api vyutpAdanIyAH tathAhi - natro'lpArthatvAdarUpaM kAkamAMsa viratyAdimAtramapi pratyAkhyAnamAvRNvanti ye te apratyAkhyAnAvaraNAH krodhAdayastI aMtara ityarthaH tathA ye pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpamAvRNvanti nivArayanti te pratyAkhyAnAvaraNAH krodhAdayo'dyApi tIvrA ityarthaH arround ye jvalayanti-kSaNamAtra maudayika bhAvamAnayanti te sajjvalanAH krodhAdayo mandatAmApatrA ityarthaH / athaiteSa kiJcidvizeSaM vyAciravyAsurAha - teSAM punaranantAnubandhyAdikrodhAdInAmidaM paJcAnupUrvyA vakSyamANaM svarUpaM vijJeyamiti gAthArthaH / / 281 // kiM punastadityAha 6
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmm jaleraNupuDhe vipaDhbaya-rAIsariso cauThivaho koho| tiNisalayAkaTuMdviyaM-selaeNtthaMbhovamo mANo // 282 // maayaa'vlehigomutti-misiNgghnnsimlsmaa| loho haliikhaMjaNa-kadamakimirAgasAmANo // 283 // __ vyAkhyA-prathamA pratyeka rAjizabdasambandhAJjalarAjisamAnaH sajvalanaH krodhaH, yathA jale rekhA kriyamANA zIghrameva nivarsate, tathA yaH kathamapyutpanno'pi satvarameva vyAvarcate sa saJcalanaH krodha ityarthaH, reNurekhAtulyastu pratyAkhyAnAvaraNaH, ayaM hi reNumadhyavihitarekhAvadhireNa nivartata iti bhAvaH, pRthvIrAjisamAno'pratyAkhyAnAvaraNaH, yathA sphuTitapRthvIsambandhinI rekhA kanavarAdibhiH pUritA kapTenApanIyate, evameSo'pIti bhAvaH, vidalitaparvatarekhAtulyastvanantAnubandhI, kathamapi nivartayituM na zakyata ityarthaH, iti caturvidhaH krodhH| mAnastu tiniso-vanaspativizeSastasya latopamA sukhenaiva namanIyaH sajvalanaH, kASThopamA pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH, yathA'gnisvezAdibhiH kaSTena kASThaM namati tathAdhyamapIti bhAvaH, asthi-haDUM, tadupamaH kaSTataranamanIyo'pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH, zilAyo ghaTitaH zailA, sa cAsau stambhazca zailastambhastadupamastvanantAnubandhI mAnaH, kathamapyanamanIya ityrthH| mAyA punarullikhyamAnAnAM dhanurAdInAM yA'valekhikA vakratvapA, tatsamAnA mA sajvalanItyucyate, sukhenaivArjavamApAdanIyetyarthaH, gomUtrikAsamAnA kiJcitkaSTenApanIyA pratyAkhyAnAvaraNI mAyA, evaM meSazRGgopamA kaSTataranivartanIyA apratyakhyAnAvaraNI mAyA, dhanaM-dRDhaM yavaMzIbhUla, tatsamAnA tvanantAnuvandhinI, yathA niviDavaMzImUlasya kuTilatA kila bahinA'pi na dahyate, evaM yA kuTilatA kathamapi na nivartate sA'nantAnubandhinI mAyetyarthaH / lobhastu haridrArAgoSamaH sukhanivartanIyaH + sakArasya dIrgha prAkRtvAt /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatthakAmabhogANa, hAraNaM kAraNaM duhasayANaM / mA kuNasu kayabhavohaM, kohaM jar3a jiNamayaM muNasi // 288 vyAkhyA - dharati durgatipatantaM prANinamiti dharmoM jIvadayAdiH, arthya [ arthya]ta ityartho - ghanaM kAmyanta iti kAmAH zabdAdayaH, sujyanta iti bhogAH sparzAdayasteSAM dAraNa-nAzanaM duHkhazatAnAM ca kAraNaM - sAdhanaM, tathA kRto bhavadhaH - saMsArapravAhI yena sa tathA taM evaMvidhaM krodhaM mA kuruva, yadi jinamataM jAnAsi ? " jJorjANaNI" iti [ haimaprA0 94-7] guNAdeza iti gAthArthaH // 288 // kizva iha loe ciya kovo, sarIrasaMtAvakalahaverAI | kuNai puNo paraloe, naragAisu dAruNaM dukkhaM // 289 // vyAkhyA - iha loke evAsmin bhave eva tAvatkopaH zarIrasantApakalahavairANi prasiddhAni karoti, dhAtUnAmanekArthavAjjanayati paraloke'nyabhave punarnarakAdiSu dAruNaM - asayaM duHkhaM janayatIti gAthArthaH // 289 // atha vyatirekamAhakhaMtI suhANa mUlaM, mUlaM dhamassa uttama khaMtI / harai mahAvijjA iva, khaMtI duriyAI sayalAI // 290 // vyAkhyA kSAntiH sarveSAM sukhAnAM mUlaM - mukhyamutpattinibandhanaM sthAnamiti yAvat, tathottamA kSAntirdharmasya mUlaM, sphuratprabhAvA mahAvidyeva kSAntiH sakalAni duritAni haratIti gAthArthaH // 290 // iha ca ko kSamAyAM ca doSaguNadarzanaparaM dRSTAntadvaya mAha hanamAe via - cakAriyakhuDDuo ya AharaNaM / koveNa duhaM patto, khamAe nAmao surehiM pi // 299 // vyAkhyA -- kope kSamAyAM ca ekadeze samudAyasya gamyamAnatvAt acaGkAritabhaTTikA tathA kSullakaca nAgadattAbhidhAnaH ,
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ KI 'kUragaTTayaka iti prasiddhaH, tAbadudAharaNa, kathambhUno'yam ? ityAha-pUrva kopena duHkha prAptaH, pazcAttu vihitayA kSamayA praNataH | surairapi mokSa ca gataH, acaGkAritabhaDikA'pi kathambhUtA ? pUrva kopena duHkhaM prAptA, pazcAtu vihitayA kSamayA murairapi FPI praNatetyAvRtyA yojyate, kA punarasAvityucyate ujjayinyAM dhanazreSThI, kamalazrI bhAryA, tayA'STaputropari sutA prasUtA bhaDiketi nAmnI, zreSThinA'bhANi-naiyA kenApi matsutA caGkArayitavyeti loke'caGkAritabhaTTiketi prasiddhA, prAptayauvanA pariNayanArtha anekAMcyamAnA'pi zreSThinA na dIyate, | bhagati ya etasyA AjJAvacanaM nityameva saparijano na khaNDayati tasya dadAmi, nAnyasya / tataH subuddhinA'mAtyena kAmAtureNa tattathA pratipadya mahAvibhUtyA pariNItA, nItA nijagRhaM / sa tadAbayA vartamAno bhogAna bhukte / anyadA tayA bhaNito, yathAalamite sUrya kSaNamapi na bahiH stheyaM, gRhamAgantavyaM, tathaiva nityaM karoti / anyadA rAjA jJAtatadbhAryAvRttAnte kautukena kAryacchalenAmAtyo dhRtH| arddharAtrisamaye visRSTo gRhaM gataH, tAvat dRDhajaTitakaSAdasampuTavAsagRhasthitA nAnoktibhirbhASitA'pi na kapATamudghATayati sA, tataH kaTuvacanoktI jhagityeva kapATa mudghATyAmAtyasya dRSTiM vaJcayitvA nirgatA pitagRhaM prati, mArge caura hItA, vilapantI mukhe vastrapiNDaM datvA nItA nagarAbahiH, gRhItAni koTimUlyAnyAbharaNAni, tataH pallyAM nItvA vijayanAmnI nijAdhipaterdattA, tenApi sRSTena caurANAM bahudhana darsa, samaye'nekaprakAraiH pallipatinA prArthitA'pi sarvathA taM necchati, tataH kupitena bADhaM tADitA, kaNThagataprANA'pi yAvannecchati tAvadvikrItA ekasya sArthavAhasya haste bahudraviNena / so'pi prArthayate'nukUlaiH pratikUlaizvopAyaiH, yAvazrecchati tAvadvikrItA pArzvakUle kambalavaNijo dattA, so'pi tathaiva prArthaya , tata eSA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ T SCRESS | karpAsapANDuradehA kSINAhI jAtA / tato devAtkathamapyatrAgatena jyeSThena taddhandhunAsau dRSTA pratyabhijJAtA, kathaJcinnItA svagehaM. yadevaM tayA pade pade duHkhaM ajJAnakopakaraNAdanubhUtaM, tataH saMvignA sAdhvInA pArzva dharma zrutvA brahmavataM pratipadya mAryamANA'pyaha kasthApyugari kopaM na kariSye iti ghoramabhigraha gRhItvA tiSThati / anyadA tasyAH zarIrabalakaraNavraNarodhanArtha lakSapAkatailaghaTatraya kRtaM, tatailArtha ca munayojyadA tavAgatAH, acaGkAritabhaDikayA dAsyAH sakAzAddhaTa AnAyitaH, atrAntare zakreNAcakArita| maTTikAyAH kSamAdRDhatvaM prazaMsitam / tadaiko devo'sahamAnastadA tatrAgatya dAsyA hastAttailaghaTaM sphoTayatisma, dvitIya AnAyita so'pi sphoTita: sureNa, atha prazastabhAvA svayaM gatvA tRtIyaM ghaTamAnIya sAdhubhyastailaM datvA hRSTA / tataH suraH pratyakSIbhUya stutvA svarga gataH, sAdhavo'pi svopAzrayaM gatAH / itarA'pi gatagarvA zrAvakadharma pAlayitvA svarga gtaa| evaM kopena duHkhaM prAptA kSamayA punarasau surairnatA, iti acaGkAritabhaTTikAkathAsamAptA // atha kSullakakathocyate-kvApi gacche mAsakSapakaH sAdhurAsIt , anyadA mAsa[kSapaNa]pAraNake bhikSAyAM kSullakena sara bajatA tena pramAdAnmaNDUkI campitA mRtaa| tataH kSullakenokta-maharSe ! epA tvayA pAdena campitA, tataH kruddhaH kSapakA pUrva / mRtAstA darzayan prAha--re re duSTa ! kimeSA'pi mayA hatA?, anyA api ki mayA hatA ?, tato bhAvaM prAtyA kSullakastUSNIka sthitaH, athA''vazyakakAle svasthAvasthaM kSapara pratyAha kSullama-'maNDakImAlocaya maharSe / / tato'dhikaM jvalitakopAnala kSullakAbhimukhaM dhAvan krodhAndhaH stambhe AmphAlya marmapradeze sphuTitaziro mRtvotpanno jyotiSpheSu, tatayuttA [utpannaH kvApya raNye dRSTiviSayutAnAM pUrvabhavavirAdhitazrAmaNyAnAM bhujaGgAnAM kule. jAtismRtizcaipAmastIti te sarve ca rAtrI bhramanti, bhuJjate 2 NAMES
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ PURI prAsukAhAra, mAsmAkaM dRSTiviSeNa prANighAto bhUyAditi / sa tu vilespi adhomukhaH kRtAnazana stiSThati / itazca vasantapure'ridamananRpateH sutaH sarpeNa daSTo mRtaH, tataH kupito bhUpa bhujaGgAn svayamanyaizva mArayati, yo yaH sa hatvA ziro rAjJaH samarpayati tasya dInAramarpayati / anyadeko gAruDiko mantrauSadhairbilAt sarpAbhiSkAsya ziro gRhastaM sarpa niSkAsayati so'pi dharmabuddhadhAsatmukhaH pucchena nirgacchati, tAvatsa gAruDiko nirgataM nirgataM niti, tato dRDhaM duHkhe utpadyamAne bhujaGgaH samyak saMvegAtsahate / evaM so'pi gAruDina hataH, sarve'pi nRpasya darzitAH, labdhamucitaM dravyaM / atrAntare bhUpaH kenApi nAgadevena putraste bhaviSyatIsavartitaH, tadA ca sa bhujaGgo mRtvA tatputratvenotpannastasya nAgadatta iti nAma kRtam / sa ca rUpAdiguNAkaro'pi dharmameva puruSArthaM manyamAnaH sAdhUnupAste / anyadA saJjAtajAtismRtiH citraviriNaH pravajitaH pAlayati niSkalaGkaM cAritraM, kevalaM kSudhA bahustato dvitrirbhuGkte niravadyamAhAraM, tataH kUragaiyaka' iti prasiddhAkhyo'jani / tasmiMzca gacche catvAra ekadvitricaturmAsikAH kSapakAH santi tAn dRSTvA cintayati saphalameteSAM jIvitaM, ye karmazailakulizamevaM tapaH kurvanti, ahaM punarmandabhAgyo, yaH pratyahaM bahuvAramAhAraM gRNhAmi, iti bhAvanAzuddhamanA vaiyAvRzyenApi mahatI nirjarA iti vicintya kSapakAnAM vaiyAvRtyAbhigrahaM gRhItavAn / anyadA kSapakAnatikramya devatayA sa eva praNataH sAdhuH, tato nivartamAnA sA cAturmAsikakSapakena kopena rare dhRtA bhaNitApAye kaTapUtane / kimiha prAptA'si 1 yanmahAkSapakAlullaGghya trikAlabhojinaM vandase, tato devatayoktaM tapasvin ! mA kuru akArye kopaM, bhAvakSapakaM vande, na dravyakSapakaM / jAnItha yUyaM svayameva yAdRzI Atmano dravya kSapakatA sulabhA'nantazaH prAptA ca / eSa trikAlaM bhuGkte iti yadbhaNasi sa matsaraH IdRzAnAM nityamupavAsa eva yaduktaM
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ / "niravajjAhArANa, sAhaNaM nizcameva upavAso | uttaraguNavuddhikarA, tahabihu upavAsamicchati // 1 // " "sattIe tayo jiNehiM, bhAsio taM ca govae na imo / tA ki taveNa hINo ?, eso kiha samahiyA tumbhe? // 2 // ityAdiprazaMsA kRtvA gatA devatA, prAtaH pAnamAdAya samAgataH sAdhunimantrayati caturmAsikAyaka, so'pi kuSista tpAtrake khelamakarot , zeSA api nimantritAstathaiva cakra:, saMvigno munirbhaNati-vidhig mAM pramAdinaM, ApakAnAM khelamallaka na kRtA, ahametepAmasamAdhikAraNaM jAtaH, "ityAdyAtmAnaM nindana tamAhAraM bhujAnastathopazamaprakarSa prApto yathotpanaM kevalajJAnaM devaiH surabhivAyugandhodakakusumavRSTi punargakAlApilahimA htaa| devato zapakAH ! pazyantu trikAlabhojino mAhAtmya tataste sarve svakopanindA tasyopazamazlAghAM ca kurvantastathA saMvegamApamA yathA prApta kevalajJAnaM / paJcApi krameNa siddhAH ityaso nAgadattaH kopena duHvaM prAptaH, punaH kSamayA surairnata iti kSamA kAryA, kopastyAjyaH, iti naagdttmunikryaasmaaptaa| uktaH sodAharaNaH krodhavipAko'thAdhikRtamAnasyASTadhAtvoyadarzanapUrva heyatvamAha| jAikularUvasuavala-lAbhatavistariyaaTThahAmANo / jANiyaparamatyahi, muko saMsArabhIlAha // 292 // vyAkhyA-jAtikularUpazrutabalalAmatapaaizvaryai mamottamA jAtirityAdirUpo'STadhA mAno jhAtaparamArthaH saMsArabhIrubhirmakto naiva kRta iti gAthArthaH / / 212 / / athaineSvanyataro'pi kriyamANa iha loke'pi mahate dopAyetyAha--- annayaramaummatto, pAvaI lahuyattaNaM suguruo vi| vibuhANa soyaNijjo, bAlANa vi hoihsnnijjo||293 vyAkhyA-jAtyAdInAmanyatareNaikenAyi madenonmattaH, AstAM laghuH, suguruko'pi-atimahAnapi laghutvaM prApnoti,
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhAna zocanIya mati, kiMbahunA bAlAnAmapi hasanIyo bhavatIti gAthArthaH // 293 // kiJca - jai nANAimao vi hu, paDisiddho aTTamANa mahaNehiM / to sesamayaTThANA, parihariyavvA payatteNaM // 294 // arrer - yadi jJAnAdInAM zubhAnAmapi padArthAnAmahaM jJAnItyAdyAtmabahumAnarUpo'pi mado'STavidhamAnamathanaistIrthakaragaNa dharaiH pratiSiddhaH, tataH zeSANyazubhAni jAtyAdimadasthAnAni buddhimatA prayatnena parihartavyAnIti gAthArthaH / / 294 / / vizeSeNa jJAnamadasyA karttavyatAmAha dappavisaparamamaMtaM, nANaM jo teNa gavvamuvvahai / salilAo tassa aggI, samuDio maMdapunnassa // 295 // vyAkhyA---jAtyAdyarthaviSayasyApi darpaviSasyottAraNArthaM kila jJAnamiSyate yastu tenApi garvamudrahati tasyApuNyavato rAkasya salilAdayanirutthito, jJAnasya salilakalpatvAddarpasya svagnitulyatvAditi gAthArthaH / / 295 // nanu darpe kriyamANe ko doSo ? yena pratiSidvayata ityAzaGkayAha dhammassa dayA mUlaM, mUlaM khaMtI vayANa sabalAMNa / viNao guNANa mUlaM dappo mUlaM viNAsassa // 296 // vyAkhyA --- yathA dharmasya jIvadayAdayo (1) mUlaM yathA ca sakalAnAM vratAnAM kSantirmUlaM yathA vinayo gugAnAM mUlaM, tathA vinAzasya darpo mUlaM mukhyameva nibandhanamiti gAthArthaH // 296 / / raat sarit aferNAvakAza eva nAstItyAha-bahudosasaMkule guNa lavammi ko hojja gavvio ihaI ? / soUNa vigayadorsa, guNanivahaM pubvapurisANaM / 197
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-sAmprata tAvaduSpamAsamAnubhAvAdguNalaba eva kazcitprApyate, na tu sampUrNaH ko'pi jJAnAdiko guNaH, so'pi || ca bahubhiH krodhAdibhidoSaH saGghalo-vyAptaH, tatastasminnapi bahudoSasahakule guNalavamAne sati ko nAma savivekaH san garvito | bhavet 1, na Rzciditi bhaavH| kiM kRtvA ? ityAha-pUrvapuruSANAM-tIrthakaragaNadharacakravAdInAM vigatadoSa guNa nivaha ananta|| jJAnezvaryAdirUpaM zrutvA / ayammAvaH-mAtsaryAdidopalezenAdhyakalaGkitAn pratyekamanantAna pUrvapuruSANAM jJAnezvaryAdiguNAn zrutvA'neka| dopakalaGkite guNalave garyasya ko'vakAzaH ?, iti gAthArthaH // 297 // vimavinA guNinA ca vizeSarataH) evAhaGkAro na kartavya ityAha-- . mAhei dosAyo, mumocya mahoi mcchruttinnnno| vihavIsutaha guNIsu ya, imei tthioahNkaaro||9|| ___vyAkhyA-pAyo doSAbhAvo'pi yadi matsarosINoM bhavati, ahaGkAramizrito na bhavati, tarhi guNavacchobhata eva, || ahaGkAraH punarvibhaviSu guNiSu ca sthito dUnoti-ziSTajanasya mahatIM manobAdhAM janayati, anyenApyahaGkAro na kartavyo, vizeSato | | vibhavinA guNavatA ceti bhAva iti gAthArthaH // 298 // atha dRSTAnnadvAreNa mAnaviyAkamAha-- jAimaeNikkeNa vi, patto jhuMghAtaNaM diyavaro vi / sabamaehiM kahaM puNa, hohiMti ? na savvaguNahINA // 299 // vyAkhyA---ekenApi jAtimadena hetubhUtena dvijavaro'pi-purohitaputro'pi DumbatvaM janmAntare prAptaH, tataH sarvaityAdi|| viSayairmadaiH kriyamANaiH kathaM punastaiH sarvairapi sukulotpattyAdiguNahInA na bhaviSyanti ?, api tu bhaviSyantyevetyakSarArthaH // 299 // atha katha dvijavareNa DumbatvaM prAptamityucyate-gajapura(vare) pure somadattAbhidhapura dhasaH putro brahmadevanAmA sarvavidyAgRhamapi /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlAjAtimadaM kurvananekayuktibhiH pitrAdibhirito'pi brAhmaNajAti tyaktavAnyatsarvamavastu manyamAnaH sacaradbhiH zabdairaSyapAvitryazaGkayA punaH punaH sacelasnAnaM kurvan jAtimatsastiSThati / anyadA pitaryuparate rAjJA taM jAtimadagrastaM jJAtvA tatpade'nyapurodhAH kRtaH / sa brahmadevo nirdhano vyavahArarahito lokazaGkamupahasyamAnazcintayati tatra mayA gantavyaM yatra sarvo'pyazuddhajano nadRSTyAspi iyate na ca sacarati kvacinmArge'pi / tato nirgato'vyAM ekAkI mArgamajAnan bhrAnto impallyAM prApta bahUna dubhdhAna pazyati, tAvadekena imbenAgatya spRSTaH ko- nindan pati ne ni kSurikayA hato mRtvA tasyaiva Dumbasya suto jAtaH, tasya damana iti nAma kRtaM / sa ca kANaH khaJjaH kubjaH piturapyudvejakarUpaH pAparddhiprabhRtibahupApAni kRtvA mRtaH paJcamanarakapRthivyAM nArako jAtaH / tato matsyabhavAntarito narakeSu bhrAntvA prAyaH sarvatra hInajAtiSutpadya mahAduHkhito. jAtaH / athAnyadA kathamadhyajJAnatayo'nubhAvAjjAto jyotiSkeSu / tato marate padmakheTe nagare kundadantAyA gaNikAyAH madananAmA suto surUyaH kalAvAn vidyAvAn jAtaH / sa ca kRtajJaH paropakArarasiko gambhIrastathApi jano bhagati - kimeSa ? bho dArikAputra ! | tatoguNAnurUpaM phalaM prApnuvan kadAcicite cintayati-dhAtrA yadyahaM hInajAtI kSiptastato'yaM guNaprakarSaH kathaM kRtaH 1 yadi cAmo tatkuto'dhamA jAtiH ? athavA "sayalaguNamIlaNermu, sacca vihijo parammuddA buddhI / rayaNehiM pUriUNa vi, khAro jaM nimmio jalahI || 1 ||" ityAdi yAvadviSaNNacintayati tAvatkevalinaM Asa bhavane samavasutaM jJAtvA tatra gataH, dharmadezanAM zrutvA svasthA ghamajAtikAraNamapRcchat / tataH kevalavacanAtprAgbhavAn viprabhavAdArabhya jJAtvA vairAgyAdIkSAM yAcitavAn dIkSaNAnarhajAtirapi 1. linA'tiza yajJAnenArAdhako bhAvIti matvA dIkSitaH samyagArAdhya paryante mAsaM pAdapopagamanAnazanena mAhendrakarape devo jAtaH, 7
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMRP mahAvidehe siddhiM gamiSyati / iti jAtimAnavipAke (brahmadevAviprakathAsamAtA // atha mAyAvipAkamadhikRtyAha| je muddhajaNaM parivaM-cayaMti bhualiykuuddkvddohaiN| amaranarasivasuhANa, appA vihuvaMcio tehiM // 30 // __ vyAkhyA-ye puruSA mugdhajanaM parivazrayanti, kai ? ityAha-bahUnpalIkavacanaracanApradhAnAni kUTakapaTAni balalIkakUTahai kapaTAni, taiH, atra kUTAni hInAdhikatulAdIni, kapaTAni anyathA cikIrSitasyAnyathA bahiH prakAzanAdIni, taH, khalu amara| narazivasukhebhyaH svAtmA'pi vaJcita eveti gAthArthaH / / 300 // atha dRSTAntadarzanena mAyAvipAkamAhajai baNisuyAi dukkhaM, laddhaM ekkasi kyaaimaayaae| to tANa ko vivAgaM,jANai ? je mAiNo nizcaM // 30 // _ vyAkhyA-yadhekazaH kRtayA'pi mAyayA vaNikmutayA vasumatInAmnyA duHkhaM labdhaM, tato ye nityaM mAyinasteSAM vipAka ko ko jAnAtIti gAthArthaH // 301 // kathaM punastayA vaNiksutayA duHkha labdhaM ? ityucyate-zrAvastyA (sudhanuH zreSThI, tasya amRtazrI-kamalazrInAmnyo dve bhAyeM,) amRtazrI vasumatI sutA prasUtA, sA sakalakalAsu nipuNA bAlapaNDiteti sarvatra vikhyAtA zreSThinaH premapAtraM jaataa| anyadA rAgakesarisutA mohanarendranaSI bahulAnAmnI tasyAH sakhI jaataa| tasyAH kumAratve'pi parabhavaM praaptaa'mRtshriiH| anyadA vasumatyA mAtRmatsareNa mAtuH sapatnyAH kamalAyAH kalaGkadAnArtha pitaraM gRhAntaH supta jAgataM jJAtvA zanaibahulAnAmnI sakhI bhASitA-sakhe ! mama mAtA kamalA zATikayA cokSA na vartate, sakhyoktaM-kimidaM ?, tayA mAyayA punaruktaM-kiM (anena)? samprati nidrAsamAyAtI(ti) suptA sA / zreSThinA tatzrutvA saJjAtakopena tyaktA kamalA, taduHkhena dvAdazAharAnnirantaraM rudantI kamalAM dRSTvA kRpayA tatkalako RISE
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ SANSAR saraNArtha pitaramAha-tAta ! kiM kamalAM mAtaramavajAnAsi ?, sa Aha-nanu vayevokta yadasAvacokSamATiketi, sA''ha-nAso tAM dhAzyatIti mayA taduktaM, na zIlamAlinyeneti / tato vyAvRttacitto dhanustathaiva kamalA snehenAlokate / vasumatyapi ciraM gRhavAse sthitvA prAnte tApasItvaM gRhItvA mRtvA vyantareSu vezyA jAtA / tato mRtvA RSamapure satpathazreSTisutA kamalinI nAmnI jaataa| campAyAM mudratazreSThiputravasudattAya dattA saa| vasudattasya ca kenadhidharmaNA kamalinyAH kAryakAgatvakubjatvakurUyasvAdidoSAstathoktA yathA tAn zrutvA tAmanicchannapi pitrA pariNAgyamAno samudattacakSuSaNamiSeNa netrayoH paTTa baddhvA tasyA AsyamanAlokya pariNIya pUrvabhavakarmaNA dvAdazavarSANi tAM ttyaaj| pitrAdimiH prAdhyamAno'pi nAGgIna / anyadA matimandiramitreNa tAmAnAyya rAjapatnIveSAM vidhAya svApi darzayitvA vasudattastadanurakto vyadhAyi, proktazca mA duHkhamAvahestvamenA sampAdayiSyAmIti prakAreNa prAkarmaNaH kSayAdrato prItibhAjI jAtI kamalinIvasudattau / kAlenAvadhijJAninaH pArzve dharma zrutvA prAptAvasarA kamalinI prAha bhagavan! ki karma | mayA pUrvabhave kRtaM ? yena tathA priyeNa parityaktA ?, jJAnI grAha-vasumatIbhave bahulAsakhItvena kamalA dvAdazapraharAMstIvra priyAvamAnanA8 duHkhe pAtitA yatvayA tatkarmavipAkena dvAdazavarSANi tavaivaM duHkhaM jAtam / prazne sati vasumatIbhavAtsavistaraM pUrvabhavAnuvAca jJAnI,tacchRtvA || saMvega prAptI kamalinIvasudattau pravajya dazamaM devalokaM gato, iti mAyAyAM vaNiksutAyasumatIkathA samAptA !! atha lobhaspa balIyastvamativyApti cAhako lobheNa na nihao?,kassa na ramaNIhiM bholiya? hiyayAko maccuNAna gasio?,ko giddho neya visaesu? vyAkhyA-lobhena ko na nihataH ?, nArIbhiH kasya hRdayaM na bholita-vyAmohitaM ?, mRtyunA ca ko na gasto ?, viSayeSu
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRddhaH ? api tu sarve'pItyarthaH / yathA ramaNImRtyuviSayaprabhRtayaH padArthA vyAmohanAdiSvatIva samarthAH sarvatrAskhalitAzca tathA lobhospIti bhAvaH iti gAthArthaH // 302 // garIyastvameva lobhasya prakArAntareNAha piyavirahAuna dusahaM, dAriddAo paraM duhaM natthi / lobhasamo na kasAo, maraNasamA Avai natthi // 303 // vyAkhyA - priyavirahAdanyaddussahaM nAsti, dAridryAtparaM duHkhaM nAsti, lobhasamAno'nyaH kaSAyo na, maraNasamA anyA sspannAstIti gAthArthaH // 303 // zeSakaSAyebhyo lobhasya garIyastve kiM kAraNaM ? ityAhathovA mANakasAI, kohakalAI tao visesa'hiyA / mAyAeN bisesa'hiyA, lohaM mitao vises'hiyaa||304 iya lobhassuvaogo, sarovi hu dIhakAlio bhaNio / pacchA ya jaM khavijjai, esocciya teNa garuyayaro // 305 // vyAkhyA - catasRSvapi gatiSu kevalinA cintyamAneSu jIveSu stokAstAvanmAna kaSAyavantaH mAnakaSAyopayogasya vakAlatvAtstokA eva tadupayoge prApyanta ityarthaH / tebhyaH krodhakaSAyavanto vizeSAdhikAH / tebhyo'pi mAyopayoge varttamAnA vizeSAdhikAH / tebhyo'pi lobhakaSAyopayogayuktA vizeSAdhikAH / eteSAM yathottaramupayogakAlasya vizeSAdhikatvAdityuktaprakAre zevapAyopayogamadhikRtya lobhasyaivopayogaH sUtre'pi Agame'pi huryasmAddIrdhakAliko bhaNitaH / kSapakazreNyAM cAnivRticAdarasamparAyaNAne sarveSvapi zeSakapAyeSu kSapiteSu yataH pazcAnmahatA kaSTena sUkSmasamparAyaguNasthAnaka eva lobhaH zrapyate tenAmunA kAraNadvayena eSa eva - lobha evaM gurutaraH zeSebhya iti gAthArthaH // 305 // tRtIyamapi kAraNamAha-kohAiNIya savve, lobhAocciya jao payarhati / esocciya to paDhamaM, niggahiyavvo payaseNaM // 306 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-krodhAdayazca sarva lobhAdeva yataH pravartante, ato'pyayameva gurutara iti zeSaH / nahi sarvathA niSparigrahasya zarIramAtre'pi nimamasya nirAlambanAH krodhAdayaH pravacante, kintu dhanAdimUrchAvata eveti bhAvaH / tataH kiM ? ityAha-eSa eva-lAbha evaM || tataH prathamaM prayatnena nigRhItavyaH, tasminnigRhIte caktiyuktyA nigRhItA eva zeSA iti gAthArthaH // 306 // yadyevaM tarhi prabhUtaM vibhavamevArjayitvA taM zamayiSyAma ityAhanayAvahaveNuvasamio, lobho surmnnuyckkvttttiihi| saMtosocciya tamhA,lobhavisucchAyaNe mNto||307|| kI vyAkhyA-na ca-naiva saramanujacakravartibhirvibhavena lobha upazamitaH, tasmAtsantoSa eva lobhaviSotsAdane-lobhaviSaparA| karaNe mantra iva mantra iti gAthArthaH // 307 // vibhavayuddhau ca pratyuta lobho'pi varddhata evetyAhajahajaha baDDhai vihavo, tahataha lobhovi vaDDhae ahirya / devA itthAharaNaM,kavilo vA khuDDaovA vi||30|| vyAkhyA-yathA yathA varddhata vibhavastathA tathA lobhA'pyadhika bar3hata etra, devA anAdAharaNaM, teSAM hi vibhavastAyanmahAniti pratItameva, lobho'pyAgame zeSajIvebhyo devAnAmevAdhika ucyate, mayeSvapi ca vRzyate vibhavinAM prAyo pUrchAdhikyaM, kapilazvehodAharaNaM, tathA kSullakazcApi / tatra kaH punaH kapilaH?, ucyate __kauzAmnyAM pUyoM rAjadasabahumAnaH kAsavanAmA purohitastadbhAryA jasA, kapilanAmA putrastasya bAlye'Ni pitA brahmasvarga jagAma / rAjJA tadadhikAro'nyasmai savidhaviprAya pradattaH / seo'nyadA zirodhRtadhabalAtapatraH puramadhye bhraman dRSTastajjananyA / sA saduHkhaM karuNasvaraM rodita pravRttA / samIpasthena kapilabAlakena pRSTA-he mAtaH! kimiti rodiSi? / he vatsA taba pituriyaM vibhUtiranena praataa|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rAjJA'smAkaM kiM na dattA ? / sA prAha-vatsa! tvaM laghuvayA mUkhaH, ihatyA adhyApakA matsareNa na tvAM pAThayanti, ataH zrAvastyAM tvatpimitra indradattanAmA'dhyApako'sti sa tvAM pAlayiSyatItyAdi zrutvA mAtarAzirSa gRhItvopapimitraM gataH kapilaH / AgamanakAraNAdiSyatikaraH sarvo'pi sAdhitaH / tata indradatena gurutarasnehenAliyokta-vatsa ! samyagvihitaM, bhavAdRzAnunamakulapramavAnAM yuktametat, paramatra na bhojanasampattiH, tAmantareNa paThanaM na syAt / yatA-"ArogyabuddhivinayAdyamazAkharAgAH, pazcAntarAH | paThanasiddhiguNA bhavanti / AcArya pustakanivAsasahAyavallA, bAdhAstu paJca paThanaM parivarddhayanti // 1 // " tataH sa basantakrIDArthamudyAnaprAptamibhyaM zAlibhadrazreSThinaM "OM bhUrbhuvaH svastatsaviturvareNyaM bhargo devaH svadhImahi dhiyoyoni | prANe deve"tyAghAzIrvAdapurassaraM prArthayAmAsa / tatpuraH sarvo'pi strodanto niveditaH, pratipanna bhojanaM / tataH paThati, tadgehe bhungkte| so'nyadA tatpariveSaNAdhikAriyAM dAsyAmanurakto bhogAn vilasati, anyadA dAsyutsave zRGgAritadAsIH prekSya sA zRGgArakusumatAmbUlavirahitA rudati, 'aho ! mandabhAmyAyA me patirdaridra' iti tadvacaH zrutvA so'pyacatiM gato'ho !! nirdhanAnAM pade pade parAbhava | iti / tatraiko dhanazreSThI nidrAnte pratyUSe prathamameva yastai prArthayate tasmai paladvikaM svarNa prayacchati, tazcintAvazagataH sadya eva tasmin supta eSa vrajAmItyAdi vicintya arddharAtre utthAya jannantarA ArakSakaiddhaH, prabhAne rAjJaH samarSitasteneGgitAdinA zuddho vijJAtaH, | pRSTazca sa sarva yathArthamuktavAn / tuSTena karuNApareNa rAjhoktaM-'yAvatsvarNa yAciSyasi tAvanmAnaM dAsyAmIti vd'| tataH so'zokapanikAmadhye vimaSTu lagnA dvAbhyAM palAmyAM vAsAMsyapi na bhaviSyanti, tata : muvarNazataM suvarNasahasra suvarNalakSa suvarNakATiM suvarNakoTAkATiM yAvacintayato'pi ne manassanloSaH, nasninAsare samuhIna kimapi zubhakarma, teneti cintayituM lagna:-ki mayA mUDha ..
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnasena duSkRtaM prArabdhamiti bhAvayataH samutpede jAtismaraNaM, jJAtaM ca pUrvabhave pazvazatasAdhumadhye zrAmaNyaM suralokagamanaM ca / tato jJAtabhavaparamArtho dIkSAM prapede deNe devAH upadharmadaH kimetaditi rAjJA pRSTe idamevAlocitaM, santopajalena tRSNAgnirupazAmitaH, dharmopadezapradAnena sarvo'pi rAjalokaH prabodhitaH / tato navakalpavihAreNa viharan ugraM tapaHkarma samAcaran svayambuddhaH kapilaH paSThe mAse kevalalakSmIM paryavapIt, tasmin samaye pUrvabhavasambandhinaM sAdhuzatapaJcakaM mRtvA svargasukhamanubhUya rAjagRhAsabhATaviSu saJjAtakirAtasamUhaM vIkSya pratibAdhituM jagAma / taskarai senApatisamIpaM dhRtvA nItaH sa RSistataste nartituM lagnAH, RSi:- ''adhuvesAsayammi, [saMsArammi dukkhapaurAe / kiM nAma hauja taM kammI, jeNAhaM duggaI na gacchA ||9|| " utarA0 8 a0] "saMyujjhaha mA vimujjhaha, [saMyohI puNarAvi dulahA / no vaNamaMti rAio, no sulabhaM puNarAvi jIvi || 9 ||" sUtrakR0 vetAlIyAdhyayana ] ityAdidhuvakAn kathayAmAsa sarve'pi te pratibodhitA dIkSAM pratipadya krameNa mokSaM yAsyanti evamanyAnapi jantUn prabodhya kapilaH kevalI siddhi prApa / iti kapilakebalIkathA samAptA // atha kSullakakocyate - rAjagRhe nagare zrIsiMharathagajA rAjyaM karoti, anyadA tatra guNazile caitye dharmarucimUrayaH samAgatAstacchiSya ASADhabhUtiH so'nyadA bhikSArtha vrajannRpanaTagehe praviSTaH, tatra ko modako rasagandhADhyaH prAptaH tate nirgatyAcinti - eSa tAvadgurUNAM bhavitA punarAtmane'nyaM yAcayAmIti cakSuH kANIkRtya punargato, datto modakazcaikaH punareSa upAdhyAyAnAM bhaviteti manasi nidhAya kubjarUpaM vidhAya gato, vihAritako modakaH, eSa saGghATakasAdhorbhaviteti vicintya pazcAtkuSTirUpaM vidhAya punargatA, vihA rityAdi kSullakacaritraM prAsAdopari sthitena naTena dRSTvA cintitaM- eSa sundaro naTo bhavati, kenApyupacAreNa rakSyaH, labdhopAyena
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ tena punarAkAritassAdhumada ke tasthAlaiH pratilAbhitaH, punarbhaNitazca svayeha pratidinaM modakArtha sametavyamiti zrutvA nirgataH / tadanu bhAryAM pratyuktaM - eka sAdikAdinA pratilAbhyaH, nijaputryoH pratyuktaM ca- sAnukUlopacArairenaM vazIkuruta / tatastAbhyAM mudA zRGgArahAvabhAvAdibhistasya tastathA bhinaM yathA naSTaH kulAbhimAnaH vismRtassuguruvAGmantraH saJjAto nikhapa uditaM caraNAvaraNaM karma tasya, tataH so'pi parihAsAdika pravRttaH, pratipadya vivAhAdi upazrIAcArya gato, bhaNito nijapariNAma vizeSastato gururAha - 1 "uttama kunbhavANaM viveyarayaNAyarANa hoUNaM / ihaparaloyaviruddhaM, kiM juSaM ? eriseM kAuM // 1 // " "dIharasIlaM paripAliUNa visaesu vaccha mA ramasu / ko gopayammi buDDai?, jalahiM tariUNa vAhAhiM // 2 // // tataH kSullakeoktaM etatsatyameva paraM pravajyAM karttamahaM na tarAmi sAmprataM / liGgaM muktvA vasaternirgato naTagRhaM prApto, naTena svasute tasmai pariNAti, ukte cAyaM dharmAnurakta uttamaprakRtiH satpuruSastato yuvAbhyAmapramattAbhyAM zucibhUtAbhyAM upacaraNIyaH, yathA vairAgyaM na gcchti| evaM paJcavidhaviSayasukhamanubhavataH kAlo dhajati, anyadA rAjJA divase ASADhabhUtipramukhA naTA nATaka nirIkSaNArthamA kAritAH, tasmin prastAve naTavadhUbhiH kSulavadhUbhissaha madyaM pItaM yatheccham, tatastA viluThitakezakalApAH prasRtadurgandhA jAtAH / tato rAjakulAdAgatena tena taceSTitaM vIkSitam / tataH prAptavairAgyaraGgacintayati- 'kiM mayedaM vilasitaM ?, cAritracintAmaNivRthaiva hArita etayoH kRte' ityAdi, tato nirgacchan gehAbhaTena dRSTaceSTitaijJato viraktaciso'sAviti / tena pugyau bhaNite AH pApe ! kiM yuvAmyAM vilasitam 1, marttA cAritrA jatItyukte vigalitamade patipAdamUle nipatya vadataH kSamasvAparAdhaM, ehi gehUM, no cedAjIvikAM datvA vraja / tatasrAtreNa nirmitaM bharataca kricaritrapratibaddha nATakaM, tato rAjJe niveditaM naTaiH rAjJoktaM tacchIghraM matpurato nATayantu tato naTena
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rAjJaH pArthAtpazcazataM pAtrANAM sarvAlaGkArapravarANAM rAjapuruSANAM prApya ASADhathatiH svayaM bharatIbhUya pazcaztapAtressamaM tabATakaM nATa | yati, yathA bharatakSetraM sAdhitaM, yathA nidhayaH prAptAH, yathA dvAdazavarSANi rAjyAbhiSekaH, yathA ca bhuktAH kAmabhogAH, yathA ca rAjya pAlayati zrIbharatastathA tena sAbhinayaM sarvamapi satyacitena nATayatA nRpatiH pravaranATakarasena tathA pratoSa nItassaparijanaH, yathai5 tasya bhukuTAdyalaGkAro dattaH, zeSajanAbharaNaizca tatra kanakastUpo jAtaH / tata ASADhabhUtiH zrIbharatanRpa ida praviSTa AdarzagRhe, mudrA patanAdikrameNa paJcazatapAtraissamaM gRhItazramaNaliGgaH pazcamauSTika loca kRtvA nRpaM dharma lAbhayitvA nirgataH, tato hA hA ! ! kimata| diti bhaNannapaprabhRtiloko bAhau lagitvA nivartayati taM, ASADhabhUtibhaNati-yadi bharato dIkSAM gRhItvA'pi vinivRttastarhi mAmapi nivarsayata, muJcatAnyathA asadgrahaM / tato bhAvaM jJAtvA muktaH / zeSANAM paJcaztarAjapuruSANAM lajjayA kulAbhimAnena dIkSAmamuzcata bhAvato'pi pariNatA / ASADhabhUtirapi Alocya pratikramya ugraM tapaH kRtvA prAptakevalA siddhH| kecitpunarevamAhuH-zrIbharata havAdarzagahe praviSTaH zrIASADhabhUtiraD-gulIyakaratnapAtAttathaiva bharatavanduribhAvanayA labdhakevalAloko gahItadravyaliGgo rAjAdIn sambodhya pAtrIkRtarAjasutapaJcazatyAH pradattavato bhavyalokamabodhayat / atha kusumapure'pyasminnATake nartite pradrajito bahujanaH, tato nAgara| stadagdhaM / ApADhabhUtitulyAkiyanto bhaviSyantiItasmAtprathamamevAhArAdiSu lobho na kaary|iti lobhe ASADhabhUtikathA smaaptaa| tadevaM caturNAmapi kaSAyANAM pratyekaM vipAkamabhidhAyAtha samuditAnAM tamAha---- sAmannamaNucaraMtassa, kasAyA jassa ukaDA huNti| mannAmi ucchapupphaMva, nirasthayaM tassa sAmannaM // 309 // vyAkhyA-zrAmaNyaM cAritramanucarato yasya kaSAyAH krodhAdaya utkaTA bhavanti, tasya zrAmaNyamikSupuSpamiva nirarthakaM manye
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ tones iti gAthArthaH // 309 // kuta etdityaah| jaM ajjiyaM caritaM, desUNAe vi puvakoDIe / taMpi kasAiyamitto, hArei naro muhuteNaM // 31 // ____ vyAkhyA-pUrvakoTayadhikAyuSkasyAkarmabhUmijAdestAvadvatameva na bhavati, pUrvakoTayAyuSkasyApi varSASTakoparyeva dIkSA, ato / dezonayA'pi pUrvakoTayA yadarjitaM cAritraM-duzvaratapazcaraNalakSaNa, tatsarvamapi kazvibhara kenacitkarmavazena kapAyitamAtro'ntarmuhImAtra mapi kAlamanantAnubandhikaSAyodaye vartamAno hArayati - viphalIkuryAt, tathAvidhakaSAyatIvratve mRta : kadAcismArakepvapyutpadyata ityartha : iti gAthArthaH / / 310 // etadevAha jai uvasaMtakasAo, lahai aNaMtaM puNo vi paDivAyaM / na hu bhe vIsasiyadhvaM, theve vi ksaaysesmmi||311|| OM vyAkhyA-yadhupazAntakapAya:-upazamitasamastamohamIpI, ekAkSA mAgAyatI, keliyAgacAritrayukta ityarthaH, so'Si kazcitpunarapyanantabhavabhramaNalakSaNamanantaM pratipAtaM labhate , tadA bhavadbhiranupazAntakaSAyaiH stoke'pi kapAyazeSe na khalu vizvasanIyaM-nopekSA kAryA, kintu sarvathopazamanIya eveti gAthArthaH / / 311 // atha ke kapAyAH ke guNa ghnantItyAhapaDhamANudaye jIvo, na lahai bhavasiddhio vi sammattaM / bIyANa desaviraI, taiyANudayammi cArittaM // 312 // savve biya aiyArA,saMjalaNANaM tu udyoddNti| mUlacchajja puNa hoi, bArasaNhaM kasAyANaM // 313 // vyAkhyA-prathamAnA anantAnubandhinAM pAyANAmudaye, mavA-tasminneva bhanne bhAvinI siddhiryasyAso bhavasiddhikaH, so'pi jIvaH samyaktvaM na labhate, tathA pUrvalabdhamapi tattadudaye vamatyevetyapi draSTavyam / dvitIyAnAM apratyAravyAnAvaraNakapAyANAmudaye deza
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ viratiM na labhate, pUrvapratipanAmapi ca tAM tyajatyeveti / tRtIyAnAM tu pratyAkhyAnAvaraNakaSAyANAmudaye cAritraM na labhate, labdhamapi | cojytiiti| sajjvalanAnAM caturthakaSAyANAmudaye lamdhasyApi cAritrasya mAlinyahetavo vitathAcaraNarUpAH sarve'pi-malotsaraguNaviSayA AaticArA bhavanti / samvalanodaye yathAkhyAtacAritraM tAvatsarvathaiva na labhate, zeSasyApi sAmAyikAdicAritracatuSTayasya mAli nyajanakatvena dezavAtina ete iti bhAvaH / tarhi kathaM zeSacAritrasya sarvadhAtaH 1 ityAha-dvAdazAnAM punaranantAnubandhyapratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNarUpANAM kapAyANAM pratyekaM samuditAnAM vA udaye, mUlena-aSTamaprAyazcitavizeSeNa chidyate 'panIyate yaddoSajAlaM tanmUlacchedyaM bhavati, azeSacAritraghAtakaM doSajAtaM tadudaye samakSa iti bhASAvArthaH / / 562-63 // atha kapAyanigrahAnigrahaphalasya vyaktito bhaNitumazakyatvAtsAmAnyatastadAha---- jaMpicchasi jiyaloe, caugaisaMsArasaMbhavaM dukkhaM / taM jANa kasAyaphala, sokkhaM yuNa tajayasta phalaM // 31 // vyAkhyA-yajIvaloke caturgatisaMsArasambhavaM duHkhaM prekSase tatkapAyaphalaM jAnIhi, saukhyaM punastajayasya-kaSAyajayasya phala-| || miti gAthArthaH // 314 // yadyevaM tarhi ki vidheyaM kaha paramArthaH ? ityAha taMvaradhuM muttavyaM, jaM pai uppajae kasAya'ggI / taM vatthu cittavyaM, jatthoksamo kasAyANaM // 315 // eso so paramattho, eyaM tattaM tiloysaarminn| sayaladuhakAraNANaM, viNiggahI kasAyANaM // 316 // vyAkhyA-tadvastu moktavyaM, yatprati-yadvastvAzrityotpadyate kaSAyAgniH / tadvastu prAdha, yatropazamaH kaSAyANAM / eSa sa paramArthaH, etattattvaM trailokyasArametat, sakaladuHkhakAraNAnAM vinigraho yatkaSAyANAmiti gAthAdvayArthaH // 315-16 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ A MAHARASHTR ..... gataM vizakadvAramaya kaSAyANAmeva rAgadveSarUpatApariNamanarUpamantyadvAramAha-- mAyA lobhorAgo,koho mANo yvpinnNodoso|nijinnsu imedonni vi,jai icchasi taM payaM prmN||31|| vyAkhyA-mAyAlobhazcetyeto dvAvapi rAgaH, mAyAsahito lobhapariNAma eva rAgavyapadezabhAgbhavatItyarthaH / krodhamAna yostu saMvalitapariNAmo dveSo varNitaH / tataH kim ? ityAha-etau dvAvapi [rAgadveSau] krodhamAnau (1) nirjaya-tiraskuru, yada cchasi tatsamayaprasiddha padaM-mokSalakSaNaM sthAnaM paramaM pradhAnamiti mAthArthaH // 316 // atha ye rAgadveSau jayanti ta eva subhaTA ityAhasasurAsUraM pi bhuvarNa, nijiNiUNa vasIkarya jahi / te rAgadosamalle, jayaMtije te jaye suhaDA // 318 . vyAkhyA-surA-bhavanapatyAdayazcatuvidhA devAH, na surA asurAH, namo niSedhamAtravRttitvAt, suravyatiriktAH zeSA nAraya tiryamanuSyAH, saha surAsurairbanata iti sasurAsuraM, tadazeSamapi bhuvanaM yakAbhyAM rAgadveSAbhyAM nirjitya vazIkRta-saMsAra evaM sampiNDa vikRta, tAvevambhUtI sarvajagajjetArau rAgadveSamallI ye keciJjinavacanaratA mahAsasvA jayanti-abhibhavanti ta eva jagati subhaTA jhA gAthArtha / / 318 // atha rAgamedAbhirUpayan teSu dveSe codAharaNAnyAha| rAgoya tattha tiviho, diThisiNehANurAyavisaehi / kuppavayaNesu paDhamo, bIo suyabaMdhumAIsu // 319 visayapaDibaMdharuvo, taiodoseNa saha udaahrnnaa|lcchiihrsuNdr-arihdttndaainno kmso||320 / vyAkhyA-tatra tayo-rAgadveSayormadhye rAgastAvavividhaH, katham ! ityAha-ihAnurAgazabdo umarukamaNinyAyema pazcAvagrataH
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ yojyate, satazca vibhaktivyatyayAdayamoM-dRSTiSu-zAkyAdikapravacanarUpAsvanurAgo dRSTayanurAgaH prathamaH / snehaH-sutavAndhavAdiSu pratibandhastapo'nurAmaH snehAnurAgo dvitIyaH / viSayeSu zandAdiSu pratibandho-gAya, tadrUpo'nurAgo viSayAnurAgastRtIyaH / asmizca trividhe rAge dveSeNa saheti caturthe dveSa lakSmIdharAdayazcatvAro'pi krameNodAharaNAni, tadyathA-vindhyapure varuNazreSThI, tasya zrIkAntA-vijayAnAmnyau dve bhArye / zrIkAntAyAM lakSmIdhara-sundara-arhaddattanAmAnavayaH sutA jAtAH, vijayAyAM nandanAmA nandano'bhUt / tatkuTumnaM jinadharmabhAvitaM / putrA carddhitAH, pitrA prinnaayitaaH| itazcAnAdibhavapure mohanRpaH svAsthAnasaMsthaH cintAparo yAvasAtastAvavaSTirAga-sneharAga-kAmarAga-dveSagajanAmAnazratvAro'pi putrA Agatya prAhAtAta! kAte cintA'smAsu satsu, mohaH prAha he vatsAH ! vairI cAritradharmarAjastena varuNazreSThikuTumba vAsitam / tatra catvAro'pi zreSThisutA adyApi samyagvAsitA na santi, avasaro'yamAtmanA / tacchrutvA catvAro'pi mohasutA dhAritAH, melito dRSTirAgeNa lakSmIdharasya tridaNDI,tenAvarjito mantratantrAdibhiH kumAraH prathamaH / sneharAgeNa saJjAtaputrasya sundarasya kAritaH putralAlanAdivyApArastyaktadharmakRtyo jAto dvitIyaH kumAraH / viSayarAgeNArhaddattasya bhAryAvazitve kArite tadvacasA pAtito mahAcintAyAM, jAto dharmaparAGmukhastRtIyo'pi kumaarH| dveSagajena nandasya zikSita kalahakaraNaM pitrAdiSvapi, kAritaM durbhAdhya bhASaNaM, tyAjito jinadharmapariNAmAcaturtho'pi kumAra : / tato varuNazreSThI sutAn dharmavimukhAna vIkSya duHkhitaH sAdhUnAM pArthe pravrajya mugatibhAgabhavat / sutA rAgadveSaiAptAzcatvAro'pi mAraNAntikaM duHkhaM prAptAH durgatidhvanantaM bhavaM bhramiSyanti, prApsvantyanantAni duHkhAni, tAni ca kenApi sarvAyuSkeNa vaktuM na pAryanta iti / "tA jANiUNa eyaM, appamattA nijiNeha povi ime| rAgahose dunaya-sattU aivirasapariNAme // 9 // " --
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ / % iti lakSmIdharAdInAM kathAnakaM samAptam // yatabehAmutra cAnantaduHkhadAyako rAgadveSAvata AhasattU visaM pisAo, veyAlo huyavaho ya pjjlio| taM na kuNai jaM kukyiA,kuNaMti rAgAiNo dehe // 32 // . vyAkhyA-zatrurviSa pizAco tAlaH prajvalito hutavahazca taduHkha dehe na karoti, yaskupitA-bAhulyaM prAptA rAgAdaya kurvanti / zatruprabhRtayo aihikaduHkhamAtrapradAne'pi sandigdhAH, rAgAdayastu paramave'pyasaGkhyaduHkhapradAH, atasta eva yatnato jetavya || iti bhaavH| itei gAthArthaH / / 32 // atha rAgAdivipAkasya taJjayasya ca kalamanantaM pazyan sakSepatastadAhajo rAgAINa vase, vasammi so sayaladukkhANaM / jassa vase rAgAI, tassa vase sayalasukkhAI // 322 / vyAkhya!----yaH prANI rAgAdInAM vaze, sa niHzeSaduHkhAnAM vazaga iti mantavyam / yasya tu vaze rAgAdayastasya sarvApAna Kaa saukhyAni vazavanInyeveti ta eva jetavyA iti gAthArthaH // 322 // itthaM kaSAyAn viSamAna vibhAvya, proDya pramAdaM prazamaM zrayadhvam / __ yathA zive'nantasukhe sukhena, lakSmI labhadhvaM laghu dehabhAjaH // 9 // iti puSpamAlAvRttau bhAvanAdhikAre kaSAyanigrahalakSaNaM pratidvAraM samAptam // 9 // atha gurukulavAsadvAra vimaNiSuH pUrvadvAreNa saha sambandhagI gAthAmAhapuvvuttaguNA savve, snncaarittsuddhimaaiiyaa| hoti gurusevaNucciya, gurukulavAsaM ao vucchaM // 323 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA- - pUrvaM samyaktvacAritrAdikaSAyanigrahAnteSu *dvAreSu tacchuddhyAdayaH kaSAyajayAntA guNA uktAste sarve'pi gurusevApravRttasyaiva bhavanti, tadupadezAdeva tatparijJAnAdityato'nantaraM gurukulavAsaM vakSya iti gAthArtha : // 323 // atha prastutadvAra bhASyamANArthasaGgrahamAha--- koya gurU ? ko sIso ?, ke ya guNA? gurukule vasaMtassa / tappaDivakkhe dosA, bhaMNAmi leseNa tattha guruM // 324 // vyAkhyA ko guruH :- kIdRgguNayukto gururbhavatIti tAvatprathamaM vaktavyam / katha ziSyaH ? iti vAcyam / ke ca guNA gurukule vasataH ziSyasyeti vAcyam / tasya ca gurukulavAse vasanasya pratipakSe tatparityAgarUpe ye doSAH ziSyasya bhavanti tAnapi maNiyAmi / tatra teSu yathoktAdhikAreSu madhye lezena saGkSepatastadguNanirUpaNadvAreNa guruM tAvadbhaNAmIti gAthArthaH || 324|| tadevAhavihipaDivanacarito, gIyattho vacchalo susIlo y| seviyagurukulavAso, aNuyattiparo guru bhaNio // 325 // 1 Y vyAkhyA - vidhinA zubhamuhUrttakaraNAdinA pratipannacAritraH, gItArtha :- samastasUtrArthavenA, vatsala:- sarvajIveSu hitaH, suzIlazca sevitagurukulavAsaH, ziSyajanAderanuvRttiparI gururmaNita iti gAthArthaH || 325 || mantareNa guruguNAne vAhadesaMkulajAirUvI, saMghayaNadhiIjuo aNAsaMsI / avikatthaNo amAI, thiraparivADI gahiyavakko // 326 // jiyapariso jiyanido, majjhattho desakAlabhAvaNNU / Asannaladdhapaibho, nANAvihadesabhAsaNNU // 327 // 12 25 20 27 28 29 paMcavihe Ayare, jutto sunta'tthatadubhayavihiSNU / AharaNaha uuvaNaya - nayaniuNoM gAhaNAkusalo || 328 // 1 sasamaya para samayaviU, gabhIro dittimaM sivo somo guNalayakalio eso. pavayaNauvaesao ya ga // 329||
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - "desa" ci, atra sarvatra sUcAmAtratvAtsUtrasyAryadezotpatra evaM guruH syAdityarthaH 1, tathA "kula"tti pitRpakSazuddhaH 2, "jAi" ti mAtRpakSayuddha:, tathA rUpavAn pratirUpaH 4, saMhananena-viziSTazarIrasAmarthyena yuktaH 5, dhRtyA - saMyamAdinirvAhaNa pratthalama nobalena yuktaH 6, dharmakathAdipravRttau vastrabhojanAdyAzaMsAvirahitaH 7, svalpe'pi kenacidaparAddhe tucchatayA punaH punastadutkIrttanaM vikasthanaM, tadrahitaH 8, mAyAvinirmuktaH 9, sthiraparipAdi:- avismRta sUtrArthaH 10, gRhItavAkya:-AdeyavacanaH 11, jitapariSat-mahatyA sabhAyAM kSobharahitaH 12, jitanidra:13, madhyastho - rAgadve parahitaH 14, dezaucityena yaH pravarttate sa dezajJaH 15, evaM kAlajJaH 16, bhAva :- parAbhiprAyastadaucityena pravarttako bhAvajJaH 17, AsacA - zamityeva labdhA - karmakSayopazamenAvirbhUtA pratibhA paratIrthikAdInAM uttarapradAnazaktiryasyetyAsannalabdhapratibhaH 18, nAnAvidha deza bhASAkuzalaH 19, jJAnadarzanacAritratapovIryA cArarUpapaJcavidhAcArayuktaH 24, sUtrArthatadubhayavidhijJaH 25, AharaNa- dRSTAntaH 26, sAdhyArthagamako hetuH kRtakatvAdiH 27, TAntadarzitasyArthasya prakRte yojanA upanayaH 28, nayA naigamAdayaH, eteSu sarveSvapi nipuNaH 29, grAhaNAkuzala:- pratipAdakazaktiyuktaH 30, svasamayavettA 31, parasamayavettA 32, gambhIra:- parairalabdhamadhya 33, dIptimAn kutIrthikAdInAmasahApratibhaH 34, vidyAdisAmarthyAdupadravazamakatvena zivahetutvAcchivaH 35, saumyo- raudraprakRtiH 36 iti SaTatriMzadguNopetaH, upalakSaNatvAccAmISAmaparairapi guNazatai: kalitaH, eSa pravacanopadezaka gururbhavatIti gAthAcatuSTayArthaH / / 326-329 // punarmaDsyantareNa guroH SaT triMzad guNAnAha - avihA gaNisaMpaya, AyArAI cauvihikkekkA / cauhA viNayapavittI, chattIsaguNA ime guruNo // 330 // + vyAkhyA - gaNo'syAstIti gaNI- AcAryastasya sampat-samRddhiH sA cehAcArAdibhedAdaSTavidhA, tadyathA - AcArasampat 1,
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutasampat 2, zarIrasampat3, vacanasampat 4, vAcanAsampat 5, matisampat 6, prayogamatisampat 7, sagrahaparijJAsampatTA tathA coktaM "AyArasuasarIre, vayaNe cAyaNamaI paogamaI / eesa saMpayA khala, amiyA saMgrahapariNNA // 1 // etAsu caikaikA caturvidhA, tatra tAvadAcArasampaditthaM caturddhA nitya cAritrodyuktatA 1, jAtyAdimadamuktatvaM 2, anivihArasvarUpatA 3, nirvikAratA 4 || atha zrutasampacaturddhA - bahuzrutatA 1, paricisUtratA 2, ghoSavizuddhikaraNatA 3, udAttAnu dAttAdisvara vizuddhividhAyitA 4 / atha zarIrasampaJcaturddhA lakSaNapramANopetadairdhya vistArayuktatA 1, sampUrNAhInasarvAGgatvena lajjafugeeskyo vA alaJjanIyastadbhAvo'lajjanIyatA 2, paripUrNendriyatA 3, sthirasaMhananatA ceti 4 / atha bacanasampaJcaturddhA AdeyavacanatA 1, madhuravacanatA 2, rAgAdyanizritavacanatA 3, parisphudAsandigdhavacanatA 4 / atha vAcanAsampaJcaturddhA - ziSyANAM yathAyogyaM sUtrasyoddezanaM 1, evaM samuddezanaM 2, pUrvapradattasUtrAlApakAn samyak pariNamadhya tato'parAlApakAnAM vAcanA 3, pUrvAparasAtyena vimRzataH prarUpayato vA sUtrAbhidheyasya samyagnivahiNAnA 4 / atha matisampacatuddhI- avagraha 1, IhA 2, avAya 3 dhAraNA 4 bhedAt, tatsvarUpaM ca - "atthANaM uggahaNammi, uggaho taha vidhAraNe IhA / vavasAyammi avAo, gharaNaM puNe dhAraNaM viti // 1 // " ityAdi / atha prayogamatisampacaturddhA vAdAdivyApArakAle kimamuM vAdinaM jetuM mama zaktirasti na vA ? ityAdyAtmasvarUpaparyAlo 1, kimayaM vAdI sAGkhyaH saugato'nyo vA ? pratibhAdimAnitaro vA ityAdi puruSaparibhAvanaM 2 kimidaM kSetraM sAdhubhirbhAvitabhAva vA ityAdi vimarzanaM 3, krimizmAhArAdivastu mama hitaM na vAI ityAdi vicAraNaM ceti 4 / saGgrahopasampadapi catuddhI-bAlaorangtAdi nirvAhayogyakSetragrahaNaM 1, varSAsu niSadyAdimAlinyajantughAtAdiparihArAya pIThaphalakopAdAnam 2, yathAsamayameva
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyapratyupekSaNAbhikSATanopadhisamutpAdanaM 3, pravrAjakAdhyApakaratnAdhikAdInAmuparivahana vidhAmaNAbhyutthAnAdirUpA catuthI 4 tadevaM darzitaH pratyekaM caturvidhA aSTAvapi gaNisampada / atha caturvidhA vinayapratipattiH, tadyathA-saMyamatAprabhRtInAmAcaraNakArA paNasthirIkaraNAdirUpa AcAravinayaH1, sUtravAcanavyAkhyAnAdirUpaH zrutavinayaH2, mithyAdRSTayAdInAM samyaktvadharmAdisvIkAra NAdilakSaNo vikSepaNAvinayaH3, kaSAyaviSayAdibhirdaSTasya sadbhAvanivarttanAdirUpo dopnirdhaatnaavinyH| tadevamete sarve'pi SaTtriMzada guNA gurobhavantIti gAthArthaH // 330 // nanvete sampUrNA guNAH sAmprataM na sambhavanti, tadasambhave ca gurorvyavacchitigrasaGga ityAzajhyAhakAlAidosavasao, etto ekkAiguNAvahINo vi|hoi gurU gIyattho, ujjutto sAraNAIsu // 331 / / ___ vyAkhyA-kAlAdidoSavazataH, AdizabdAtkSetrAdiparigrahaH, itaH patriMzadguNasamudAyAdekadvivyAdiguNaivihIno'pi gurubhavati, yadi punItArtha udyuktazca sAraNAdizvityetadguNadvayaM gurovizeSeNAnveSaNIyam / sAraNAdInAM caiSa vizeSaH-"pamhuiThe sAraNA buttA, aNAyArassa vAraNA // cuklANa ghoSaNA buttA, niTuraM paDicoyaNA // 1 // " iti gAthArthaH // 331 // atha sAraNAdyabhAve doSAnAhajIhAe vilihito, na bhadao jattha sAraNA ntthi| daMDeNa vi tADato, bhaddao sAraNA jattha // 332 // I byAkhyA-ativatsalatayA guruH ziSyaM jihyayA'pi leDhi-avaleDi, zeSavAtsalyAtizayokti paramevedaM vizeSaNaM, so'pyena mmUto gururna bhadrako * na zobhano, yatra gurau sAraNA nAsti, upalakSaNaM cedaM vAraNAdinAM / daNDenApi tADayan sa eva gurubhadrako, yatra
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ IPA sAraNAdaya iti mAvArthaH // 330 ! kaH prANAyAmadAne gurdoSaH ? ityAha jaha sIsAiM nikitai, koI saraNAgayANa jNtuurnn| taha gacchamasArato, gurU vi sutte jao bhaNiyaM // 333 // ___ vyAkhyA-yathA kazcitpApakarmA zaraNAgatAnAmapi jantUnAM zirAMsi nikantati-chinatti, sathA-tenaiva prakAreNa gururapi saMsArala bhItyA saraNamupAgataM gaccha-sAdhusAdhIsamudAyarUpamasArayan jJAnadarzanacAritrarUpatacchiraskartako draSTavyaH / dravyazIrye hi kartite ekamavika kSaNikameva duHkhaM, guruNA tu dopebhyo'nivartitAnAM bhraSTaziSyANAM nAnAdirUpe bhAvazirasi kartite'nantabhavikA niravadhireva | duHkhaprAptiH, sUtre-Agame'pi yato bhaNitamiti gAthArthaH // 333 / / kiM tadityAha jaNaNIe anisiddho, nihao tilahArao pasaMgeNaM / jaNagI vi thaNaccheyaM, pattA anivArayaMtI u // 334 // 6 iya anivAriyadosA, sIsA saMsArasAgaramurviti / viNiyattapasaMgA uNa, kuNaMti saMsArakhuccheyaM // 335 // vyAkhyA-jananyA aniSiddho nihato-nipAtitastilahArakaH prasaGgena jananyapi cAnivArayantI stanacchedaM prAptA / ityanivAritadoSAH ziSyAH saMsArasAgaraM prApnuvanti, ciniyataprasaGgAH punaH kurvanti saMsArocchedamityakSarArtho, bhAvArthaH kizciducyate-- basantapuravAsinyA, ekasyA vidhavastriyaH / putro bAlye kRtasnAnA, svibhAGgo niragAna gRhAt // 1 // kasyacidvaNijo baha-zAre'sau vilarAzipu / Askalpa patito lagnA-stadane bahavAstilAH // 2 // tato gehe gatasyAsya, mAtA tAnAdade tilAn / hai evamena dvitIye'pi, dine'sAvakarotataH // 3 // abhayA'pi gRhItAste, tathaiveti dina prati / anyAnyANijo dhAnyA-nyAirenmukha
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ maSTimiH // 4 // nivArayati no mAtA, taSTA sabahumanyate / prasaGgAdalagacaurya, sthUle'pyeSa tato'nyadA // 5 // prAtaH sa rAjapuruSaiH, salopatraH prAptayauvanaH / vadhasthAne samAnIta-stAnprati prAha ca svayam // 6 // ekavAra mamAmmA me, melayanviti taistathA / pratimanna samAsanA, samAnItA jananpapi // 7 // tena svamAtustakAlaM, kapANyA kacitauM stanau / jano hAhAravaM kRtvA'pRcchadenaM tato'jadatA H // 8 // eSA heturanarthAnA--meteSAM me'bhavadyataH / nyavAridhyamAkariSya, cauthe bAlye'dhunA'pyadaH // 9 // janassatyamidaM jJAta-meva nAzayati vyaM / nijaM ziSyAMzca dopebhyo, gururapyanivArayan // 10 // tahi yatra gacche sAraNAdayo na dRzyante tatra kiM karcavya ! ityAhajahiM natthi sAraNavAraNA, va coyaNapaDicoyaNAva gcchmmi| soya agaccho gaccho, saMjamakAmIhiM muttabbo 33H vyAkhyA-patra gacche uktasvarUpAH sAraNAdayo na bhavanti sa gaccho'pi pacchakAryAkaraNAdagaccha eva, tataH saMyamAmilASi4 mimoktavyaH / yatra ca sAraNAdayaH sa evAzrayaNIya iti gAthArthaH // 336 / / sataH kim / ityAhaaNabhiogeNa tamhA, amiogeNa va viNIyaiyare ya / jaciyaraturaMgA iva, vAreavvA akajjesu // 337|| vyAkhyA-tasmAdguruNA akAryeSu pavartamAnAH ziSyA vinItAstAvadanabhiyogena-komalavacanAdirUpeNa nivAraNIyAH, * itare-avinItAstvabhiyogena-niSTharavacanAdirUpeNa nioksAH / dRSTAntamAha--jAtpetaraturaGgA iva, yathA jAtyaturaGgA balgAsazcArAdisA mAropAyenApyunmAbhivaya'nte, itare-duSTAzyAH kazApAtAdini churopAyena, evaM ziSyA apIti gAthAryaH // 337 // ___ atha gacchasya sAraNAcapradAne gurodoSaM tatpadAne guNaM cAha kana
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-OM gacchaM tu uvehito, kumvai dIhaM bhavaM vihIe cha / pAlaMto puNa sijjhai, taiyabhave bhagavaI siddhaM // 33 // vyAkhyA-sAraNAdhapradAnena gapakSamAgI gurudA na karoti,vidhinA punastaM pAlayaMstRtIyabhave siddhyati, bhagavatyAMpaJcamAGge siddhamidam, yadAha-"AyariyauvajhAeNaM bhaMte ! agilANIe gaNaM saMgiNhemANe uvagiNhemANe kaI hiM bhavaragahaNehiM sijhai 1 jAva savvadukkhANamaMta karei 1 godhamA! asthegaiyA teNaM gheva bhavamgahaNeNaM sijhada | jAva aMtaM karei, tacaM puNa bhavagga haNaM nAikamai" anlAnyA-anirviSNatayetyarthaH iti mAthArthaH // 338 // uktaM guruguNadAraM, atha guNadvAreNa ziSyasvarUpamAhalagurucittaviU dakkhA, upasaMtA amuiNo kulabahabba / viNayarayA ya kulINA, hoti susIsA gurujaNassa 339 vyAkhyA-gurucitavido'ta esa dadhA, upazcAntAH, yathA kulavadhU sabhA Akuza prahatA vA na kayazcittaM muzcatyevaM suziSyA api "amuiNo" ti amocakAH, na kazcidguruM muJcantItyarthaH / gurujanasya vinayaratAca, tathA kulInAH, evaMvidhAH maziSyA bhavantIti gAthArthaH // 339 // punarapi suziSyaH kiM kuryaadityaah| AgAriMgiyakusalaM, jai seyaM vAyasaM vae pujjaa| tahavi ya siM na vikUDe. virahammi ya kAraNaM pucche 340 vyAkhyA-AkAra:-prasthAnAdibhASacako digavalokanAdiH, iGgitaM tu pravRttinivRtisUcakamISajhuziraHkampAdi, tayoH kuzalaM ziSya yadi kathazcidinapaparIkSAdinimitvaM pUjyA-guravaH zvetaM vAyasaM pazyetyAdi badeyustathApi siMti eteSAM pUjyAnAM tadvaSo na vikUTayeda saralata
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA-kimAcAya ! na pazyasi cakSubhyAM / yatkRSNamadhyamuM vAyasa zvetaM adhIpItyAdi na vikatthaSet. kintu tathaiva pratipayata / punaH / yA kuryAdityAha-virahe-ekAnte prApta sati tacchetatvAbhidhAne kAraNaM pRcchedguruM suziSya iti gAthArthaH // 34 // P dRSTAntapUrva suziSyatvopadezamAha| nivapucchieNa guruNA, bhaNio gaMgA kaAmUhAM vahai ? | saMpAiyavaM sIsA, jaha taha sambattha kAyaba 34 vyAkhyA-nRpapRSTena guruNA gaGgAnadI kiMmukhI bahatIti maNitaH ziSyo yathA sampagvinayapUrvakaM sarva sampAditavAn kRtavAstA | sarveSvapi prayojaneSu suziSyeNa kattavyamityakSarArthaH / bhAvArthastu yathA prAvartata purA jalpo, rAjJarasUrezca phasyacit / rAjA vinItAstatrAha, rAjaputrAna gururmunIn / // 1 // parIkSAya tato rAkSA-''jJApi rAjaputrakaH / nivezya nirIkSya tvaM, gaGgA vahati kimmukhI // 2 // AdAvetra ca tenoktaM, prekSaNIyaM kiztra yat / supratItamidaM pUrva mimukhyeva bahatyasau // 3 // tataH kathazcinmahatA, kaSTena preSito'pyayaM / apAntarAlAdAgatya, proktavAniti tayathA // 4 // Agato drutaM rAjan !, gatvA tatra nirIkSya ca / na calenmadvacaH pUrvA-bhimukhyeva vahatyasau // 5 // tatazca guruNA sAdhuH, prepito navadikSitaH so'pyacintayadityeta-dvidanti gurayo'pyadaH // 6 // yatpUrvAbhimukhI maGgA, vahatIha pure paraM / kenacitkAraNeneha, bhAvyamecaM vimRta || ca // 7 // jAnanapi gato gaGgA, svatazca paratazca saH / vizeSato vinizcitya, gurubhyo'do nyavedayat // 8 // yathA-mayA tAvadiI // jJAtaM yaduta puurvgaa| gaGgA satvaM punaH pUjyAH, jAnantIha mahAzayAH / / 9 / / ubhayorapi cepTeyaM, rAjaH pracchannapUruSaiH / niveditA bhUmibhuje pratipanamanena ca // 10 // sAdhUnAM vinayaH kAma, pratibuddhazca zuddhadhIH / tatsarvamanyenA'pyevaM, kArya vinayapUrvakam / / 11 // iti gAthArthaH
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA mAyaNa gAvasinamra wantarwwwhina - - - ... ...MARAdv......mmm .. ":. ..... hti .'-"'. -. P34|suziSyamuktvA tadvyatirekamAha niyaguNagAravamatto, tho viNayaM na kubbai gurUgaM / tuccho aNNamAI, gurupaDiNIo na so sIsA 342 necchaI ya sAraNAI, sArijaMtoa kuppaDa sa pAvo / uvaema pina arihai, dure sIsataNaM tassa // 343 / / _ vyAkhyA- aba guNavAniti nijaguNagauravamatto'ta evaM stabdho-nino'ta e ca vinayaM na karoti gurUgA, tathA tuccho 1, ata eka gurupayanIkA, sa evaMvidho na suziSyaH / tathA yo necchati guruNA dIyamAnAn sAraNAdIn uktarUpAna, tattaya sAryamANo guruM prati kRpyati sa pApa-pavAna, upadeza-sAdhvAcArAdikathanalakSaNamapi nAti, dUre punastasya ziSyatvaM, upadeza| dAnamAtre'pi krudhyamAnatyAditi gAthAdvayArthaH / / 342-343 // tarhi tasya ki vidheyam / ityAhachaMdeNa gao chaMdega, Agao vidio ya deNa / chaMde AmANo, soso chadega mutbbo|| 344 // ___ vyAkhyA-yaH chandena-khAbhiprAyeNa gurumanAcyA citmAbhimate prayojane gataH, chandainaiva cAgataH, chandenaiva copAzraya e sthitaH, upalakSaNatvAdanyA api kriyAH khAbhiSApepaika karoti, sa evambhUto gurUNAM chande-'bhiprAye'vartamAnaH ziSyo gurumizchandena-svAbhiprAyeNaiva moktavyaH-parihatavyaH, anyathA zaTitapatranyAyenAnyeSAmapi vinAsa Apadyate iti gAthArthaH / / 344 // samarthitaM ziSyahAra, atha gurukulavAsase kAgumahAramamipirasurAhanANassa hoi bhAgI, thirayarao dasaNe carite ya / dhannA AvakahAe, gurukulavAsa na muMcaMti // 345 // RE
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-gurukulavAsasevI zAnasya bhAgI-bhAjanaM bhavati, tathA darzane cAritrepa sthiratarako pratisthiro bhavati, ato dhanyA yAvatkathayA-yAdhajjIvitayA gurukulavAsaM na muJcantIti gAthArthaH / / 345 // ... nanu gurukulavAse vasatAM ziSyANAM guroH preraNAvAkyAni duHkhamutpAdayeyustaskathamasau prazasyaH ? ityAhapadamaM triya gurupayaNaM, mummurajalagobba dahai bhannaMta pariNAme puNa taM ciya, muNAladalasIyalaM hoi 346 vyAkhyA-pratha rameva tAbadguruvacanaM mammurajvalana iva dahati, dApasadRzaduHkhajanakatvAda, ziSyArtha maNyamAnaM / pariNAme-- / vipAke punastadeva guruvacanaM mRNAlaivalacchItalaM bhavati, tadeva sukhasampAdakatyAditi gAthArthaH // 346 // . kiM gurukulavAsasevAyAM kevalamAtmopakAra eva? paropakAro'pItyAhataha sevaMti saunnA, gurukulabAsa jahA gurUNa pi / nitthArakAraNaM ciya, paMthagasAhuba jAyati / / 347 // | byAkhyA- sapuNyA:-puNyavantastathA-tena prakAreNa gurukulavAsaM sevante, yathA svacitkazcidamArgasevinA gurUNAmapi nistArakAraNameva jAyante, panyasAdhuvaditi gAthA'kSarArthaH / / 347 // panthakakathAsyevam -zrIdvAravatyAM nagayAM jagatprasiddho nArAyaNaprabhuH, tatra sArthavAhamAryAyAsthAvaccAnAmnyA gAdhApatipalyA E putrasthAvaccAputra iti nAmnA vikhyAto dhanadhAnyakanakaratnasamRddhyA ca / krameNa prAptatAruNyena tena pariNItadvAtriMzatkanyakAbhirdivyAn bhogAn bhujatA raivatakAcale zrInemikhAmisamavasaraNaM zrutvA bandanArtha saparikaraNa gatam / tatra ca sarasA madhurAM magavadvANI nizamya prAptasaMvegena va ananyA niveditaH khAbhiprAyaH, tato jananyA sutaniSkramaNamahotsapArtha tadA cAmAmukaTAdInyAmaraNAni rAkaH pAI A Hinufilaspur -scameraturerammamatma.sasi...
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAcitAni, tannizamya sasainyastadgRhamAgato rAjA, bahuzo nivArito'pi thApazcAputro na snezvazaM gamitA, tataH kRpena vapuramadhye / paraho vAditA, anyo'pi yaH kazcidanena saha dIdhA gRNhAti tasyApi niSkramaNamahotsavamahaM kArayiSyAmi, sariyonihiM ca dadAmi, | tatasthAnacAputro rAjezvarasArthavAhapramukha rAjasahasrapataH zrIkAritamadAsa zrIgebhivAdale pravajyAmagrahIt / tato dvividhazivAzi| kSitaH paThitacaturdazapUrvaH zramaNasahasraparivRtasthApaccAputro mahAmuniH zrIneminAthApA mahImaNDalaM kharAdaiH pavitrayana zailakapura prAptaH, tatra mA salakanAmA nRpatiH panthampramukhapravarapaJcazatamantrisahitaH zrAvakadharme niyojitaH,tataH saugandhikanagare zuknAmA (parivrAjakA) pratiyodhya dIkSitaH / sa dvividhazikSAzikSitaH krameNa caturdazapUrvadharo jAtaH / anyadA sakasthAvacAputraH punaH zailakapuraM prAsalA zailakanRpapaJcazcataparikaro muNDakAbhidhAnaM surAjye saMsthApya niSkrAntaH / kAlena jAto gItArthaH / asminsamadhe sAdhusahasrayutaH samasyAvAputro mahAmuniH zrIpuNDarIkAgirI anazanaM prapadya siddhaH / tataH zailakamuniH sthApitasparipade / anyadA jAso'sya vyAdhirakAri sutena / cikitsA, pazcAtpraguNIbhRto'pi rasAdilAmpaTyAcchItalavihAritA jagAma / panthakamekaM vihAya tyaktaH zeSaziSyaH / anya cAturmAsika sevAmayatA gADhanidrAprasuptaH sadvitastena sUrizcaraNayoH / tato'sAvakANDanidrAvyapagamAdurAmakrodhastaM pratyAha-kaepa durAtmA mAM prerayati / / ziSyo'pravIt bhagavan / pandhakasAdhurahaM cAturmAsika kSAmayAmi, sataH pAdayolagno, na punareyaM kariSye, zamadhvamekamaparAdha mandamAgyasya me 3 mithyAduSkRta' miti vadan patitaH punaH pAdayoH / tato'ho !! asya prazamo gurubhaktiH kRtajJatA ca mama tu pramAdAtireko nirvivekatvaM nati jAtasaMvegotkarSastharirAi-mahAtman ! icchAmi vaiyAkRtyamuddhRto'haM bhavatA bhavagattApAtAditi / / tatA prabhRtyudyatavihAreNa baha kAlaM vihatya pakSAcchatruJja girI paJcazatasAdhuparivAra: siddhaH alakAcArya iti / evaM gurukulabAsa sevamAnAH ke'pyuttamaprakRtayaH
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ %A5% % C3%A9- AtmAnaM ca paraM ca bhavAkhAnmocayanti, iti panthakasAvukathA smaaptaa|| .. na kevalaM panthakena, zrIgautamAdibhirapi gurukUlavAsa evaM niSevita ityAha| siriMgoyamAiNo gaNa-harA vi nIsesaaisayasamaggA / tabbhavasiddhIyAvi hu, gurukulavAsaM ciya pavannA 34. mAmA --zrIgajalAiyo gagaNA aNi zivapAtizayaH samagrAH-sampUrNAH, nizcitataprasiddhikA api gurukulavAsame apanA iti mAthArthaH / / 345 // atha gurukulavAsatyAge doSaprarUpaNArUpaM caramadvAramAhaujjhiyagurukulavAso, ekko sevai akjjmvisNko| to kUlavAlao itra, bhavao bhamai bhavagahaNe 34 vyAkhyA-parityaktagurukulabAsa ekAkI avizaGko-matAnyazako kArya sarvavatalopalakSaNaM sevate, tataH kim ? ityAha - tato'kAryasevanAddhaSTavataH kulavAlaka va bhavagahane bhramatIti gAthArthaH / / 349 // kUlavAlakakathAnakaM punarevam-kazcikSullaH kelipAH zrIsiddhAcalatIrthAdeva samaskRtyotaratAM gurUNAM pRSTisyazvapalasvAcchilAma meM cAlayat, sA patantI gurUNAM giti prasAritapAdAnAM kathamapi na lgnaa| gurubhiH kSullayokta-re dudha ! tvayA kiM kRtaM?, yadyevaMvi dho'si tatsItastava vinAzo bhaviSyati, tataH kSulla AcAryakco'lIkatAkaraNAtha mahA'raNye strI pavezarahite gatvA mahasaH karoti || kAcitkvApi tatrAgatasArthAdbhidhAM gRhAti / varSAkAle nadhA kAyotsargasthasya tasya devatayA kUlamanyatra vAlitaM, tataH kUlavAlakanAmna prasiddhaH / itathAzokacandrAparanAmA koNikanRpaH padmAvatIbhApAMprerito hallavihallAbhyAM hArakuNDalAdiyAcamAnastAbhyAM secanakaM gRhItva mukto'zokacandraH; Azrito vizAlAyAM ceTako mAtAmahaH / tannimittaM tayornupayolagnaM yuddhaM, yAnchilAkaNTaka nAma yuddhamabhavat
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmiMzcaturazItilakSA janAH patitAH / anyazca rathamuzalaM nAma yuddhaM jAtam / tatra SaNNavatirlakSA janAH patitAH / tato vidyAlAyAM / praviSTazceTakanRpaH, itaro rodhaM kRtvA sthitaH / zrImRtisvabhAvAsa va sAhAne to paNa koNikaM devatAkAzasthA prAha-"samaNe jar3a kUlavAlae, mAgahiyaM gaNiyaM ramissaI / rAyA asogacaMdara, besAliM nagariM hissaI // 1 // tat zrutvA nRpeNa mAgadhikA prArthya preSitA / tayA zrAvikAveSeNa saGghayutayA tatra gatvA yAtrArthaM prArdhya kUlavAla(ka) cAlitaH / kudravya mizra modakadAneno tyAditAtisAro vaiyAvRtyodvarttanAdyatibhaktiparicayena pAtitaH saMyamAt nItaH koNikapArzve, nRpeNa pRSToM | vizAla grahaNArthe / sa ca naimittikaveyega vizAlAmadhye mattrA taMtra prabhAvaM zrImunisuvratastUpaM jJAtvA bahUdinarodhavyAkulAkhanAn prAhayAvadasau stUpastAva nagararodho nopazamiSyatIti tat zrutvA janaiH stUpaH pAtitaH / tataH koNikena vizAlAyAH koTTe pAtite nirgacchan ceTakanRpo bhaNitaH kathaya kimidAnIM karomi ?, ceTakaH prAha-kSaNamekAMmava tidhu mA praviza nagarI yAvadahaM puSkariNyAM snAnaM kRtvA samAgacchAmi iti pratipannaM tena tatoTakastatra gatvA lohamayIM pratimAM gale baccA vAcya patan dharaNeMdreNa sa gRhItaH, Saffronics nijabhavane, tatrAsI kRtAnazano gataH sahasrArakalpe / udracamAna garI janazca nIto nIlavagirau (satyakinA ) ( koNizva vidyAlAyAM gardabhayotratAni hAnyavAhayat / LL gurukulA bho, bhavao dhUbhamaMjaNAIyaM / taM kUlavAlao vihu kAUNa'samaMjasa sabrvva // 1 // bhamihI bhavaM sa bahu sahabhAgI dArU mahAdukkhaM / tamhA gurukulavAsa, mA muMbasu pANacAra vizA phulavAlakakathA samAtA // atha prakRtAnkSyamA sambandhamA
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ to sevijja guruM ciya, mukkhatthI mukkhakAraNaM paDhama / AlAejja susamma, pamAyakhaliyaM ca tassaM'to 350 vyAkhyA-yata evaM tasmAnmokSArthI gurumeva sevate, yato gurusevanameva prathama kAraNaM mokSasya, tadantareNa jJAnAdiguNAvApsyabhAvAt, gurusevanaM kurvan yatkimapi pramAdavazAtskhalitamAgacchati tatsarva tadantike samyagAlocayet, anyathA tatsevanakha niSphalatvAditi sadvAramucyata iti gAthArthaH // 350 // iti gurukulavAsassarvadA sevanIyaH, sukRtibhirbhiyuktrmokssmaakaanmaannaiH| na khalu bhayati mokSo jJAnalAbhAhate yat, sa ca punariha samyaksagurossevanena // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanA dvAre gurukulavAsalakSaNaM pratidvAraM samAptam / / 10 / / athoktasambandhe AlocanAdvAra eva bhaNiyamANArthasahamAha-- kassAloyaNa ? Alo-yao yaAloiyavayaM ceva / AloyaNavihimuvariM, tadosaguNe ya vucchAmi // 351 // vyAkhyA-kasya gurostAvadAlocanA dAtadhyeti vaktavyam , AlocakaH zidhyakSa kIzo bhavatIti vAcyam, kiza vastu | gurvantike AlocanIyamiti ca vAcyam / tathA upari AlocanAvidhi tathA taddopAn-AlocanAviSayANi kSaNAni tathA tadviSayAneva guNAMva vakSyAmIti gAthArthaH // 351 // tatrAyadvAramadhikRtyAha* AyArabamAhAkha, vavahArovIlae pakuvai ya / aparissAvI nijjava, avAyadaMsI gurU bhaNio // 352 / /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ *CARRANGABREAK vyAkhyA-tatrAcAravAn-zAnAdipaJcaprakArAcArayuktA, makAro'lAkSaNikA, 'AhAratha si AlocitAparApAnAmavadhAraNAsampamaH, 'yavahArava' ti anantaravakSyamANAgamazrutAdipazcapakAravyavahAravAn , apanIDakA-lajjayAptIcArAn gopApantaM vicitra vacanairvilajjIkRtya samyagAlocanAkArayitetyarthaH / , prakurvakA-samyak prAyazcittadAnato vizuddhi kArayitu samarthaH, aparipAvIAlocakaniveditadoSANAmanyasyAnivedaka, niryApakA-asamarthasya prAyavicinastaducitaprAyazcicadAnato nirvAhaka, 'avAyasI' ti samyaganAlocayataH pAralaukikApAyadarzakA, evaMvidha evAlocanIyavastukayanayogyo gurubhaNita iti gAthArthaH // 252 // atra yaduktaM vyavahAravAniti, tatra paJcaprakAravyavahArasvarUpadarzanArthamAhaAgamasuyaANA-dhAraNA ya jIyaM ca hoi vavahAro / kevalamaNohicaudasa-dasanavapubbAI paDhamotya 353 vyAkhyA-Agamyante paricchidyante padAryA anenetyAgamaH 1, zravaNaM zrUyata iti vA zrutaM 2, pAcAyate-Adizyata ityAlA 3, dhAraNa dhAraNaM 4, jIyata iti jItaM 5, iti pazyA vyavaharaNaM vyavahAro-madhuprAsirUpastaskAramasvAdAnavizeSobhI vyavahAro * bhavati / ka AgamavyavahAraH ! ityAha-kevalahAna manAparyAyAnaM avadhijJAnaM caturdazapUrvANi dazapUrvANi navapUrvAdhi, eSa prathama AgamavyavahAra ucyate / iha ca yadi kevalI prApyate sadA tasyaivAlocanA dIyate, tadabhAve manAparyApahAninastasApyabhAve'vadhidazAnina, ityAdi yathAkramaM vAvyamiti gAthArthaH // 353 // nanu kevalI sarva Anan ziSyAparApAH / vayamapi prakaTIkatya prAyaviraM dadAti na thA ? ityAzamAha
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahehi sav jo vRtto, jANamANo vi gUhai / na tassa diti pacchilaM, viMti annattha sohaya // 354 na samarai jo dose, sambhAvA na ya mAyaoM / paJcakkhI sAhae te u, mAiNo na u sAhaI // 355 vyAkhyA--kathaya sarva doSajAtamiti kevalinA prokto yaH ziSyo vAnapi doSAnmAyAvitayA gopAyati, na ta mAyAvine prAyazrita dadati kevalinaH kintvetadeva buvanti yadutAnyatra kAcidAtmAnaM zodhayeti / yastu na smarati sadbhAvene kAMzritsvadoSAn, na punarmAyAtaH, tasya tAn doSAn pratyakSI - kevalI sAdhayati, mAyAvinastu na sAdhayatIti lokadvayArthaH 354-5 ityalaM prasaGgena / atha prastutazrutAdivyavahAranirUpaNArthamAha--- yApakappAI, sesaM savvaM suyaM viniSiddhaM / desataraSTThiyANaM, gUDhapayAloyaNA ANA ||356|| vyAkhyA - AcAraprakalpo nizIthastadAdikaM kalpavyavahAradazAzrutaskandhAdikaM zeSaM zrutaM sarvamapi zrutavyavahAraH / caturdaza dipUNAM tu vizeSe'pi viziSTajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamakhena vyapadezaH / AjJAvyavahAramAha- dezAntarasthitAnAM gurUNA mantike gantumazaktaH ziSyo gacchadagItArthahaste AgamabhASayA gUDhAnyaparAdhapadAni likhitvA prasthApayati, gururapi tathaiva gUDhapade prAyaci likhitvA prepayati, tadA'sau AjJAlakSaNastRtIyo vyavahAra iSyata iti gAthArthaH || 356 || dhAraNAvyavahAra mAigattthe dinnaM, suddhi avadhAriUNa taha ceva / ditastra dhAraNA sA, uddhiyapayadharaNarUvA vA // 357 // vyAkhyA - iha kenacidgItArthasaMvignena guruNA kasyApi ziSyasya kAcidaparAdhe dravyAyapekSayA zuddhiH pradayA, vAiM .
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathaivAvadhAyai so'pi ziSyo yadA'nyatrApi tadrUpa evAparAdhe tathaiva prayuGkte tadA'sau turyo dhAraNAvyavahAra iSyate, athavA yadA gururazeSa4 cchedazrutAyogyasya kasyacicchiSyasyAnugrahaM kRtyoddhRtAnyeva kAnicitprAyazcittapadAni kathayati, tadA teSAM padAnAM dharaNaM dhAraNA'bhighIyata iti gAthArthaH // 357 / / jItavyavahAramAhadabAi ciMtiUNaM, saMghayaNAINa hANimAsajja / pAyacchittaM jIyaM, rUdaM vA je jahiM gacche / / 358 // vyAkhyA- yevaparAdheSu pUrvAcAryA bahutapAprakAreNa zuddhiM kRtavantaste vedha sAmprataM dravyakSetrakAlabhAnvicintya saMhananAdInAM EMca hAnimAsAdya mamuciyena kenacittapaHprakAreNa yatprAyazcittaM gItArthA nirdizanti tatsamayabhASayA jItamucyate, athavA yadyatra gacche | / sUtrAtiriktaM kAraNataH prAyazcittaM pravartitaM, anyaizca bahubhiranuvartitaM, tattatra rUDhaM jItamudhyata iti gAthArthaH / / 358 // eteSAM ca vyavahArANAmanyatareNApi yukto gItArtho guruH prAyazcittadAne'dhikArI, na tvagItArthaH, kutaH ? ityAha-- 15 agIona biyANei. sohi caraNassa dei UNa'hiyaM / to appANaM Alo-yagaM ca pADei saMsAre // 359 // vyAkhyA-agInAthoM hi caraNasya (zodhi)-zuddhi na vijAnAtyataH sUtroktAnAmadhikAmapi ca tAM dadAti, tato nyUnAdhikaprAyazcittadAnAdAtmAnamAlocakaM ca saMsAre pAtayatIti gAthArthaH / / 3359 // yata evaM tana AitamhA ukkoseNaM, vittammi u sattajoyaNasayAI / kAle bArasamarisA, gIyatthagavesaNaM kujjA // 36 // vyAkhyA- tasmAdutkarSaNa kSetre-kSetramAzritya saptayojanazatAni yAvat , kAle-kAlamAzritya dvAdazavarSANi yAvadgItArthagurugaveSaNAM
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuryAt , etAvati kSetre tadanveSaNArtha paryaTedetAvantaM ca kAlaM tamAgacchantaM pratIkSetetyarthaH iti gAthArthaH / / 360 / / nanvevaM kurvandhauM yadyantarAle'pradattAlocano mriyate tadA kimArAdhako na thA ? ityAha - AloyaNapariNao, sammaM saMpaThio gurusagAse / jai aMtarA vi kAlaM, karei ArAhao taha vi // 361 // vyAkhyA-AlocanAM dAtuM samyakapariNato gurusakAze gantuM ca samprasthito yadi kadAcidantarA'pi kAlaM karoti-niya tathApyayamArAdhaka eva, viparyaye tu virAdhaka iti gAthArthaH // 361 // athAlocakadvAraM vibhaNiSurAhajAikulaviNayauvasama-iMdiyajayanANadaMsaNasamaggA / aNaNutAkI amAI, caraNajuyAlocanA bhaNiyA 362 vyAkhyA-jAtimampannAH khadoSAn samyagAlocayantIti, kulasampamA hi pratipazcaprAyazcittavodAraH syuH, vinayasampa hai | bandanAdyAlocanAsAmAcAryAH prayoktAH, upazamasamagrAH gurUpAlambhAditarjitA apyakopanAH, indriyajayasampamAH samyaktapaHkAra jhAnasampamAH kRtyAkRtyavibhAgalAH, darzanasamamAH prAyazcittena bhuddhiM zraddadhAnA, ananutApinaH AlocitAparAdheSu kimiti mavedama | locitamityAdipavayAcAparahitAH, amAyAvino-'gopAyantaH, cAritrayuktAH, nAnye, zodhanIyasyaivAbhAvAda / evaMvidhAyope | AlocakA bhagitA iti gAthArthaH / / 332 // athAlocayitavyadvAramAzrityAhamUluttaraguNavisayaM, niseviyaM jamiha rAgosehiM / dappeNa pamAeNa va, vihiNA''loejja taM sab // 363 vyAkhyA-prAkpradarzitamUlottaraguNaviSayaM yadavitamiha rAgadveSAbhyAM darpaNa-upetya karaNena pramAdenA-nAbhogAdinA yA niSevitaM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ desi wearer medabhinaM vidhinA vakSyamANalakSaNenAlocayediti gAthArthaH // 363|| AlocanA vidhidvAramevAzrityAhacAmmAsayavarase, dAyavvAloyaNA cauchakannA / saMveyabhAvieNaM, savvaM vihiNA kaheyavvaM // 364 // vyAkhyA-triSu caturmAsaSu paryuSaNAyAM cAvazyamAlocanA pradAtavyA / kena vidhinA ? ityAha- catuHkarNA paTkarNA va / yadA puruSaH zuddhiM pratipadyate tadA guruziSyayAH pratyekaM dvikarNatvAzcatuHkaNAMsslocanA bhavati / yoSitastvekAkinyA AlocanA na dIyate, kintu sadvitIyAyAH, tataca yoyoMSito catvAraH karNAH dvau ca gurorityevaM pakarNAlocanA maratIti, saMvegamAvitena sarve sUkSmabAdararUpaM doSajAtaM sUtroktena vidhinA kathanIyamiti gAMthArthaH || 364 || kaH punarasau vidhiH 1 ityAha - jaha vAlo jaMpato, kajjamakajjaM ca ujjuyaM bhaNai / taM taha AloejjA, mAyAmaya vippabhukko u // 365 // vyAkhyA - yathA kila bAlo jalpana kAryamakArya va Rju saralameva bhaNati, tathA mAyAmadavipramuktaH saMstatsvadoSajAta | samAlocayediti mAdhArthaH || 365 // iyaM cAlocanA sarvairapi parasAkSiyetra vidheyetyAha 1 chattIsaguNa samannA - gaeNa teNa vi avassa kAyavyA / parasakkhiyA visohI, suidbhuvi vavahArakusaleNaM // 366 // vyAkhyA- patriMzaGguNaissamanvAmatena-AzliSTena tena guruNA'pyavazyaM parasAcikI vizuddhiH karttavyA, kathambhUtena : ityAhasuSThu - atizayenAgamAdipazcaprakAravyavahArakuzalenApi kiM punaritareNeti gAthArthaH || 366 // etadeva samarthayavAhajaha sukusalo vi vijjo, annassa kahei ataNo vAhiM / evaM jANavastra vi, salluddharaNaM parasagAse 367
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ vyAkhyA-yathA sukuzalo-mAnAcikitsAcaturo'pi vaidya AtmanoM vyAdhi anyasya kathayati, evaM zuddhiM jAnato'pyAcAryA parasamIpe evaM zalyoddharaNamiti gAthArthaH // 367 // vidhivistArastu chedagranthebhyo'baseyaH, atha taddopahAra vibhaNipuH sUkSme'pyaparAdhapa anAlocite yo doSaH sampadyate taM sadRSTAntamAha* appaM pi bhAvataralaM, aguddhiya sapaniyatagaehi jAyaM kaDuyavivAgaM, kiM puNa bahuyAI pocAI? // 368 / byAkhyA-iha ca rAjatanayenArdrakumAreNa vaNiktanayena ilAputreNa cAnutdhRtaM-gurubhyo'niveditaM svasamapi bhAvazalyaM jIvadhAra mRpAvAdAdi, kaTuvizaka-dAruNaphalaM jAtaM, kiM punarbahUni pApAni / / tatrArdrakumArakathA sve-kavidvasantapuravAsI somAdityanAmA bandhumatIpatnyA saha zrIsusthita sUrisakAze vairAgyAtmAtrAjIva - samyagadhyayanatapodhaiyAhatyAdiparo gurubhissama viharati / anyadA bhAryA sAdhvIM dRSTvA pUrvavilasitAni smRtvA tasyAM tasya sAdhormana sarAgamabhUt / tato bhAvanAsahanivaya'mAnamapi ya(dAdi tasyAM mano na nivartate tatastena saGghATakasAdhoruktaM-bho! yadA'hamenAM pazyA tadA me manaH sarAgaM syAditi / tenApi taduktamuktaM bandhumatIsAvyAH, tataH sA''tmAnaM tasya karmabandhakAraNabhUtaM vicintya guruNyAzca khyAyAnazanaM gRhItvA svarga gatA / sa sAdhurapi tadvijJAyAho!! sA mahatarakSArtha prANAnatyAkSIdaI tu bhAvato batabhaGgamakArSa tasyAH mRtyaye jAtastadatho mahApAtakinaH ki meM jIvitavdhena ? iti vicintyAnazanaM gRhItvA tatsthAnamanAlocyaiva varga gataH / tatazyutvA'nAre Ardradeze Ardrapure AI(ka rAjasyAnAmnA sa putro jAtaH / sakalakalAkuzalastAruNyaM prApa 1 anyadA kramAgatasnehadhukhyathaM zrIzreNika mApAlena preSitaM prAbhRtaM gRhItvA zrIbhAkarAjopAntikamAgatebhyaH pradhAnebhyaH sakAzAt zrIabhayakumAragauravamAkarNya tena saha prIti
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ -:"-- cikIH zrIAI kumAra zrIabhayArtha teSAM muktAphalAdi samarpayati sandizati ca . . "dUrasthAnyapi mitrANi, mitrANAmupakurvate / tAvatyadhyantare pazya, pacheSu raviNA kRtam // 1 // ... tvanimalaguNagrAma-rajjusandAnitaM mnH| madIyaM zrImadabhaya !, jAnIhi svAntike sthitam // 2 // " * atha pratiprAbhRnaM datvA''drarAjena visRSTAste rAjagRhaM gatvA zreNikAmayayostahatvA''rdrakumArasandiSTamabhayAyAlayan, abhayastvacintayat .. .."mRgA mRgaissamanubrajanti, gAvaca gobhisturgaasturnggaiH| * mUrkhAstu mUrkhassudhimAdhIbhiH, sAsarazIdasyalAdhu sakhyam // 1 // " tannUnamayaM mayA maitrImAsUtrayan ko'pyAsaprasiddhikA pUrvamIpadvirAddhazrAmaNyAda nAryezUnyatratatkenApyupAyenainaM jinadharma bodhayAmi / yata:- "pravartayati dharma ya-jIvaM mohvshaanugN| nivartayati pApAtu, tatsumitramudAhRtam // 2 // " tabaddhatA kAjijinapratimA prepayAmi, tadarzanAtkadAciAtiM smarediti yugAdijinapratimAmanupamaranamayIM dhUpadahanaghaNTAdhupakaraNasahinAM maJjUSAyo ciptA mudrAM ca kRtvA rAjapuruSANAM iste prasthApayati sandizati ca-sAdhuziromaNe! tava na kizcidupakartuM maI | kSamastathApi kinididaM preSitamasti, tanmAmanugRhya kvacidgUDhApaparake mahAndhakAre ekAkinodghATya yatnena nirIkSaNIyamiti / terapi nItvA tadAkamArasthApita sandezayoktA haTena tenApi sandiSTarItyodghATitA manjUSA, dRSTA ca nijapramApaTalena prayotanamAyupahasantI yugaadijinprtimaa| tto'ho| apuurvmho| apUrvamidamAbharaNaM zIrSakaNThAdI kva paridhIyate / iti na jAne, athavA kvacidaSTamiti - cinmalaya AtismaraNamutpana.satA pUrva yathA.: gRhItaM yathA ca virAI zrAmaNyaM tathA smRtvA sNvemmaapmdhintytvho| manA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpitavirAdhanAphalamidaM, yadahamanAyeMtpanno, yatra dharmetyadharazrutirapi na, kintu yenaivaM karuNayAmanugRhI sa zrImapAmAra evaM me paramabandhuH, yaduktaM-"kastasmAtparamo bandhuH / , prmaadaagnipdiipite| yo mohaniyA suptaM, bhavagehe prabodhayet // 1 // ' tadAryeSu galdA prabanyAM gRhaamiiti| tataH pratimA prapUjya pitaramAha, yathA-tAta! katA mayA maitryamayena, sAmprataM taM draSTu mAgatAca iti| tato na vatsa! vairivArAntarite'smAkaM gamanamucitamiti rAkSA niSiddhaH kumAraH saMsArohigno na vilAsAdi kurute| A sAtatadabhiprAyeNa rAjA nadIdhArthamAdiSTa nRptrptrishtii| sA ca sarvava tena sauva yAyAyAti c| tatastayA maha vAkhAlI yAti turagAn vAiyamadhikamapi gatvA punarAyAtyevaM pratidinaM kurvatA sA vishvtaa| itavAdhitIretipratItanaraiH pravahaNaM rasnaiH pUrita, pratima ca satra kSipitA / sarvathA praguNIkRte pravahaNe kumArasturagamArura palAyitassamudratIre matvA pravahaNamArakAryadezaM samprAtaH / tato jinapratimA abhayakumArasa sampreSya rakhAni dharme datvA svayaM yAvatpazcamauSTikaM loca karoti tAvadevatayA gagane bhUtvoktaM-- bhoH savAdyApi mogakara karmAsti, tato mA dIkSAM gRhaanneti| tataH kumAraH kiM tena karmaNA, yadi pratyAkhyAvAn bhogAma mokSya, sarika kariSyati? meM bhogaphalaM karmati dIkSAM gRhItvA viharan vasantapuraM prApto bahiH kAyotsarga sthitH| taba pUrvamavamAryA'pi devalokAsyuttAra aSTipatrI dhanazrInAmnI jAgA sA'pi ca devayogAttasmideva pradeza pAlikAmissama pativaraNa]kIcyA krImati, tAmiH parassA & maSitam-khAmikacitaM baraM kRNudhvaM, tato dhanatriyA vRta ArdrakumAraSiH, zeSAmiNa ko'pi ko'pi| atrAntare kApi devatA muhara bhaNantI garjitaM kalA rasladRSTi cakAra / tato garjitakSudhA dhnshriirmniindrcrnnyorlyaa| tata upasarga zAtvA'nyatra gtsaadhuH| tata po ratnAni gRhItumAgato devatayA nivA maNi:- mayA'gni kanpAyA parane cAni santi, tato naanykhaatraadhikaarH| tataH 44.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyA ratnAni ca gRhItvA nijagRhaM gato jnkH| athAgacchatsu baraNArtha bahuta maNaspepA-kimete samAyAnti, gitA prAha-vArakA sAprAha- "sakRtkanyAH pradIyante" iti vacanolana kimidamAragghI, yasya paraNapanaM svayA rakSitaM tasyAhaM dara praak| tataH IMI pitrA'mANi-manu savratI na pariNayati ko vA tmuplkssyti|| sA bhaNati-sa eka me gatiragniA , lakSaNaM cAsti tadakSiAhI tatastadupalakSaNAyaM pitrAdevAdAnazAlAyAM sA sarvamivAvarANAM dAna dale, dvAdazAntei karmazAlAmatamAsAniepalakSya paramayolegistA sA maNati-dAnApa! anArthA mA mustyAvara prAntaH, samprati na tvakSyAmi na tyakSyAmi sAraNI, sAvatA zreSThI rAjA ca samApAtau sAdhu bhaNata:-bho mahAnubhAva! zo maNyamAnA'pyaso tvayyeva satapratidhA, nAnyanAmApi sahate, tvayA'naGgIkatA va sajvalajjAlanamavezapatijJA, tatkaruNAM tvA pariNayemA pAlA, karuNaiva hi dhamoM vizcippyiA (?) yumanmArge, sadevaM tasvArA zreSThinabAradenyaprArthanAgarbhamaNiruditamogaphalakarmA munirvivAhamakarot / aba bhogaprajAsatre jAte sAdhuH priyAM maNati-jAto'yaM | saba sahAyo, bisarbaya ko, gRhAmi dIkSAm / tato dUneya svAvamekAnte zikSayistA kAryayituM lgaa| itaba tanujomAdIdambA kiM svavedamasAsamAramdhI, sA prAi-putra! yasyau parokSe vINAmidameva maNDanaM, samAha-mAta ! sAte vijayamAne kimidamasambadaM bhUre, sA prAha-vatsa! kvacicalito'yaM tava pitA, tataH sa yAti! tAto, badA dharAmIti manmanamupasvantabhistaM pAdayorveSTapati sH| takha tathA veSTayA haSTastAvo'pi cintapati- pArato pepTAnasau dAkhati zAnti varSANi mayA speym| santodaza veSTAngaNavitvA sthito dvAdasaNyAH dhngeNhai| tadante ca cintayati-prAimanasaira virAnabhAyayonAryettamA, samprati tu sarvathA magnabatA ki bhaviSyAmIti na jAne, kina RSSC+EOS- 44
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ "pacchA vi te papAyA, khippaM gati amrbhvnnaaii| jesi pio tayo saM-jamA akhatI ya maceraM ca // 1 // " . [vaza0 --28 M. ityadhunA'pi tapaH zrepa iti vicArya bAryamANo'pi bhAryayA nikrAntaH kumaaraaH| itava ye rAmA paJcazavarAjakumAra mArarakSArtha dacA abhvaMste kumAre palAyya gate lAbhayAdibhiruparAjaM gantumazaknuvantaH kumAraM gaveSayantaH- kAJcidaTava hai| prAdhyAnirvahantauravRtyA garI viSThAni se sininA vAMbotAvecitrazrutopadezalabdhyA pratiyodhya dIkSA graahitaaH| sasa purataH zrIvIrapAvaM gacchata ArdramunegozAlako militaH, sa collaSThavacanaiH zrI vIradoSAn bhASapANo vAde nirjitya mahAmatinA'nena tathA niruttarIkato. yathA naSTvA gtH| atha yAvatpuraH kumArI rAjagRhapurasamIramAyAti tAvamA tApamAnAmAzramo'sti, teca 'vi Tra bahubhirvIjAdibhivinAzitaH ?, gharamekaM gajaM hatvA bahUn divasAna zrIma' iti kuvikalpena hastinaM pAtaM dhAtaM sAnti-bhakSayanti, tada &ca taireko banakarI bhArazatazRkhalAzaGkhalitAhirmazAtaruskandhaniddhaskandho TArgalAJjalitastatrAthame tiSThati sa ca ista mArgapratiyodhitamaktazalAdgIyamAnaguNagrAma saM muni nirIkSya cintayatyahamapyenaM muni bande, tadaiva ca muniprabhAgajhaTiti truTitazRkhalAdibandhana: karIta:praNamya vanaM gatA, tena cAtizayenAmAdvivadamAnAH sarve tApasA nirjityAIddha meM sthaapitaaH| itane zrIzreNi:: zrIabhayazca anAmanAmgajabandhanonmocanAdi tamyAtizayaM zrutvA tatraivAzrI vandanAya sabhAyAto, natvA stutvA rAjA pAha-bhAvan ! atiduSkaraM yadalohabandhanAttiryamapi karI mocito nijmhimnaa| munisaha
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ "na dukkara paMdhaNapAsamoaNaM, gayamsa matsassa ghaNammi rAya ! / - jahA u cattA lieNa saMtuNA, suvukara me paDihAi moaNaM // 1 // " rAjA''ha-kimidaM ? mune !, bhagavAnapi svavyatikaraM sarva savistaramuktvA pAha- rAjan ! avyaktamulapatA tena bAlena yaH zAstrasantubhira baddhaste snehatantaba etra mayA'pi duHkhena troTinAH, tadapekSayA gajabandhanatroTanaM kipadetat / / tataSa dharmadezanAM zrutvA nimabuddhassAphalyena dRSTI zreNikAmayo praNampa svagRI gtau| munizca zrIvIrajinAnti ke gataH, praNato bhagavAn, pratiyoSitAMca sarvAnapi rAjaputrapramukhAn zrIvIrapAca dIkSA grAhayisvA svayaM cAlocitapratikAnto nissaGga ugraM tapaH kRtvA kevalajJAnamutpAdya mokSamanantasaukhyaM prApta, ityArdrakumArakathA samAptA / / ___atha vaNiktanayakocyate-vasantapure agnizarmanAmA dvijo dharma zrutvA samAyaH sthavirAntike prAdhAjIt / tadvayamapi rakhatrayaniSThaM, paraM sAdhuH pUrvAbhyAsAdbhAryAyAmanurAga na tyajati, sAdhvI tu dvijajAtimadamabahate, te sthAne anAlocya gatI dvAvaNi 1. devaloke, sAdhujIvastatazyutvA'tra bharate ilAvarddhanapure dhinadatta] ibhyadhAriNyorilAdezyupayAcanena jAtatvAdilAsutanAmA suto jAtaH / sAdhvIjIvastu jAtimadadoSArasvarUpopahasitatilottamA'pi nRtye'ticaturA naTasutA jaataa| anyadA yauvanonmAdI yauvanonmAdinIM to nIM dRSTralAsutastathA tasyAmanurAga bAndha yathA kulaphalakAdhavagaNayya naTebhyastAmayAcata / te sAhu-akSayanidhikalpA suvarNakoTidAne'pi nainA damA, yadi para savAsyAM nibandhastadA'smAsu mila, zikSaskhAsmatkalA, tasyAmatyAnuraktenatena mAtApimitrAdisneha 1 nakosaristhanirbalena santunA.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vihAya tadeva kRtaM zikSitaM sAtizayaM zilpaM / tataste bhaNanti - arjaya vivAhArthe dhanaM, tataH pariNayemAM, tadapyabhyupagamya naTapeTakena sArddhamilApatra gato benAtaTaM rAjJo'gre nacituM sAmagyA gataH, nikhAtacAtra mahAvaMzaH, tadUrdhvaM mahatkAeM, tasya dvayorantayodvau dvau dreniont, arrace lAputro'sikheTakavyagra chidra pAduke paridhAya saptakaraNAnabhasi pazcAdabhimukhaM sapta cAgrAbhimukha, evaM caturdaza karaNAn dadAti pratikaraNaM ca pAdukAchidrayoH kIlako nivezayati sA naTakanyA ca vaMzamUle tiSThati, pAkSiptatAvintayati nRpatiH -- yadya patitvA mriyate tadA'haM pariNayAmIti, lokaH smAi- sAdhu sAdhu nRtyaM dadAtu pAritoSikaM devo yathA vayamapi dadyaH kizcida nRH zatayA smAha- na mayA samyagavalokitaM, punarnRtyatu, vato rAjJo mAtraM vijJAya janaH zyAmamukhIbhUtaH, ilAsutastu prAgyaccaturdazA karaNAMmAdatte, rAjA patanecchayA punarna samyagdaSTaM iti prAha / tataH pradviSTo jana itaraH, punarnRtyati, evamaSTAviMzatau karaNeSu dattepi rAjA tathaivecchayA tathaivAha, tato rAjJi sarvo janastathA virakto jAto yathA samakSametra nRpamAkozate / ilAputreNa ca jJAto rAjJo manogato bhAvaH / pratyAsa cezvaragehe bhaktivyakti milatskArazRGgArasundarIbhiH pratilAbhyamAnA zuddhavaNopayuktAH ke'pi arat er: / tata ilAputraH saMvegamupagatacintayatyevaM - aho !! mohasya mahAvilAsaH, yenAI tathAvidhottamakulotpanno'pyevaM duHkhAvasthAM grApito'smi / tata ete evaM dhanyA munayo, ye dUrotsAritavikAralezA / prazAntamanaso brahmavataM gharanti eteSAmeva mArgo mApi pramANaM iti bhAvanAM bhAvayataH pAriNAmikaM cAritraM jAvaM, samutpannaM ca kevalajJAnaM, naTavarapi nRpasya bhAvaM tathAvidhaM vijJASAcintayat, yathA- dhigme yauvanaM yenAyaM ilAgtra etAzamana prApitaH saMsAratha sarvospi duHkhAkara iti bhAvayantyAstasyAH kevalajJAnamutpai, tar nRpapArzvasyAyA agra mahinyAtha rAivitta ( mitrApaparijJAnAdvairAgyaM gatAyAH kevalaM samutyanaM rAjA'pi ca
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ HORAGARIES janavirAgaM jJAvA svaM nindana tathA vizuddhamAvojani yathotpanna tasyApi kevalajJAnaM / tata ilAputraH kevalI yathA priyAyAmanurAgo'nAlocito duHkhado jAtaH, priyAyAzca jAtimado'nAlocito nIcakulaheturjAtastatsarva sarvajanasyoktvA sataH pratibodhya bahujanaM catvAro'pi karmakSayAdananta mozAyaM prANA, iti ilAputrakathA samAptA / atha lAdibhiH svadudharitaM gurubhyo'nivedayatA yo doSastamAilajjAe gAraveNa va, bahussuyamaeNa vA vi ducariyaM / je na kahaMti gurUNaM, na hu te ArAhagA huMti / / 369 / / ____ vyAkhyA- lajayA Atmano gauraveNa kA bahuzrunamadena vA'pi ye gurUNAM khaduzcaritaM na kathayanti te narA naivArAdhakA bhavantIti gAthArthaH // 369 / / kiJca| na vi taM satyaM va visa, duppautto va kuNai veyaalo| jaM kuNai bhAvasallaM, aNuddhiyaM sambaduhamUlaM // 370 // __vyAkhyA--naiva zazvaM viSaM vA pratItaM, duSprayukta:- prakopito vegAlo vA taduHkha-karoti, yassarvaduHkhamUlaM bhAvazalyamanuddhRta satkarotIti gAthArthaH // 37 // athAlocanApradAnopasthitena varjanIyAn doSAnAha- . AkaMpaittA aNumANaittA, jaM dihaM vAyaraM va suhumaM vA / chavaM saddAlaya, bahujaNaanvattatassevI // 371 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dhyAkhyA-Avarjito guruH stoka me prAyazcittaM dAsatIti bujhyA guruM vaiyAvRtyAdinA Akampya-prAjyAlocanaM doSa tathA anumAnya-anumAnaM karA laghutarAparAdhinAM mRdudaNDapradAyakatvAdisvarUpamAkalayyAlocanaM, evaM yadAcAryAdinA dRSTamaparAdhajA tadevAlocayati. nAyara, tathA bAdaramevAlocayati, na pUkSma, tabAvajJAparatAta, tathA pakSamameva doSamAlocayati, na pAdara, yA ki dhakSmamapyAlocayati sa kathaM bAdaraM nAlocayedityevaM mAvajJApanArthamAcAryasyeti; tathA channa-pracchannamAlocapati, lajAdikAraNa to'tyavyaktavacanena vaktItyarthaH; tathA zabdAkulaM bRhacchabdaM yathA bhavatyevamAlocapati, agItArthAdInAmapi zrAvayatItyarthaH, tatha pAyo janA AlocanAyAM yatra sAhujanaM, ekasyApyaparAdhassa bahumyo nivednmityrthH| tathA avyakto-gItArthastasya yaddopAloca sadasyavyaktamiha vivakSina; "tassevi" ti ziSyo yaM dopamAlocayati tameva sevate yo gururasau tatsevI, tasmai yadAlocana so'pyAlodhanAdoSa iti gAthArthaH // 37 // . yadyete AlocanAdoSAstahi kim / ityAhaeyadosavimukkaM, paisamayaM vddddhmaannsNvego| Aloejja akajjaM, na puNo kAhaMti nicchaio // 372|| ___ vyAkhyA- etadoSavimuktaM yathA bhavati tathA pratisamaya barddhamAnasaMdepassan: punarapyamuM doSaM na karibhyAmIti kRtanizcayaH vasamakAryamAlocayet , anyathA AlocanAdAnasya vaiyarthyaprasaGgAditi gAthArtha // 372 // navidAnI prAyaziva tahAtArA na santyeva, takA kamAlocanAM dAsyatIti ye prAstatsamyodhanArthamAha namavalangan
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo bhai natthi ihiM, pacchittaM tassa dAyagA vaha vi| so kuvvai sasAraM, jamhA sutte viNihi ||373 // vyAkhyA-paH kazvidevaM bravIti yadutedAnIM prAyavitta vivAdakAbhAvAtprAyazcittaM tadAtAratha gItArthA na sansyeva, sa unmArgadezakatvAdAtmano dIrghasaMsArameva karoti yasmAttre'pi chedagranyalakSaNe nirdiSTaM bhaNitamiti gAthArthaH ||373|| kiM tadityAhasavyaMpi ya pacchittaM, navame putrammitaiyavatthummi / tatto vi ya nijjUdA kappapakappo ya vavahAro // 374 // vyAkhyA sarvamapi prAyavittaM tAvayavame ca pratyAkhyAna [pravAda] nAmni pUrve tadantargate ca tRtIyavastuni pUjyairnibaddhaM / tato'pi ca prAyazcittapratipAdakanayamapUrvagatavatIyavastuno madhyAnniryUhAH samudrAH kalpaH prakalpo vyavahAratha, tatra prakalpo nizItha iti gAdhArthaH || 374 // se'pi ca kalpAdaya idAnIM na santIti cet ? AI te vi ya gharaMti ajjavi, tesu gharaMtesu kaha tumaM bhaNasi ? / vocchinnaM pacchittaM, taddAyAro ya jA tithaM // 375 // vyAkhyA - te'pi ca kalpAdayo'dyApi dharantyanekArthatvAddhAtUnAmavatiSThante, atasteSu gharatyavatiSThamAneSvevaM kathaM svaM bhaNasi 1, yata pachi prAyazritamiti asambaddhamevetyarthaH / atha prAyadhizadAtAro gItArthA vyavacchinAstadapyayuktamityAha-baddavAraH-prAyaka. sAvArospi yAcI- duSpramadAcAryaparyantaM yAvatprApsyante ityAgame'dbhaNitamiti gAthArthaH || 372 || aAlocanApradAne yo guNastadbhaNanalakSNaM paramadvAramAha pAva maNUso, AloiyaniMdiuM gurusagAse hoi airegalahuo, ohariyabharuva bhAvo // 376 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA kRpApaDa manuSyoM guroramakAze khadoSAn vidhipadAlokhya nindittA-pazcAcArya kRtya "aregalahuo" vigatabahukarmavArakarmANyAprityAtirekalaghu-ratIlaghukarmA bhavati, ka ? ityAha-aparatabharo bhAravaha iveti gAthArthaH // 36 // athAlocanApradAnenaivAnantAnAM mokSaprAptitityAha5 niviyapAvapaMkA, samma AloiGa gurusgaase| pattA agaMtajIvA, sAsayasukkhaM agAvAhaM / / 377 // vyAkhyA --gurotsAze-samIpe svadopAna samyagAlocya-kathayitvA kSapitarApapaGkAssantojjantA evaM jInA anAvAvaM zAcataM saukhyaM prAptAH, siddhA ityarthaH iti gAthArthaH // 37 // ityaM vibhAvya bhagavadracanena zudve-doSAnguNAMza sucanI svakRtAparAdhAn / Alocya samyagiha sadgurupAdamUle, zuddhaHprayAti padamavyayamadvitIyam // 1 // iti puSpamAlA vivaraNe bhAvanAdvAre doSavikaTanAlakSaNa pratidvAra samAptam // 11 // * atha bhavavirAgAra vimaNipuH pUrvadvArega sambandhAbhoM gAthAmAhaevaM visuddhacaraNo, samma viramejja bhvsruupaao| naragAimevabhinne, nasthi suhaM jega saMsAre // 37 // vyAkhyA-evaM-yathoktavidhinA prAyanisapratipatidvAreNa vizuddhaM cANaM yasya sa vizuddhavaraNasman samyaga viramestra-virAgaM macchara, kasmAdityAha- mAsvarUpAt, na punarAlocanAdAnenaiva tupastiSTheriti bhaavH| kuna: ? ityAha- yena narakAdibhedamitra nAsti CHECKUMARCH
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha saMsAre, etenAlocanApradAne'pi bhavirAma evArthasAdhaka ityAlocanAdvArAnantaraM bhagavirAgadvAramucyate iti gAyArthaH // 378 // tatra narakeSu yathA na sukhaM tathA''ha dIhaM susaMti kalaNaM, atividukA / iyA Aropyara - surakhitasamutyaviyAhiM // 379 // vyAkhyA - dIrgha zvapanti zvAsAn gRNhanti, kalu gaM-dInaM bhASante virasaM ramanti-prArayanti duHkhAcI nArakAH / 'kAmi: ityAha- parasparaM ca surAma kSetraM ca paradArarakSetrANi, svasthaH prAdurbhUtA yA vedanAlA miH / nArakANAM hi naraka yAtrividhA vedanA, puratastu paramadhArmikaragananAmAvAdvividedeti gAthArthaH // 379 / / 1 anArakaHkhAnAM pratyekaM maNitumazakyatvAtsaMkSipajAha nArayANa dukkha, kvaNadahaNachidaNAIyaM / taM varisasahasse hi vi, na bhaNejja sahastrayaNo vi // 380 // vyAkhyA--nArakANAM duHkhaM utkarSanadana danAdikaM tadvapahale na bhaNe sahalAinaH zakro'pIti gAthArthaH // 380 // idaM karNAduH kevalavacanagamyaM tirayAM tu duHkhaM lokasyApi pratyakSamevetyAhasauuNhakhuSpivAsA- dahaNaM kaNavAha dohadukkhehiM / dUmijjati tirikkhA, jaha taM loe vi paJcakakha // 381 // vyAkhyA - zItoSNakSutpipAsAH pratItAH, dahanaM vanavAdinA, aGkanaM trizUjAdyAkAregadambAnAdi, vAha:- kantrAdinA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ errari, doho- gomahiSyAdittanebhyo dugdhAkarSaNaM, enerpA sambandhi yAni duHkhAni vaidyante diryazca yathA loke'pi pratyakSameveti gAthArthaH // 38 // manuSyeSvapi nAnAprakAraM duHkhaM sarvajana patyakSameva / atha sukhatayAM pratItAnAM lakSmyAdInAmapi ca duHkharUpatAM vibhaNipurAhUlacchI pimmaM visayA, deho maNuyattaNe vi loyasta / evAI balahAI, tANaM puNa esa pariNAmo // 382 // vyAkhyA - lakSmIrdhanaM, prema-svajanAdiSa snehaH viSayAH zabdAdayo, dehaH-zarIraM, etAni manujatve'pi sukhabhrAntijanakatvena lokasya kila valamAni teSAM punareSa vakSyamANaH pariNAmaH- svAmiti gAthArthaH // 382 // tatra lakSmIkharUpamAha - na bhavai pattANa vi, jAyai kaiyA vi kahavi emeva / vihaDai picchaMtANa vi, khagega lacchI kumhilb|| 383 vyAkhyA- yathA mahilA - duHzIlA nArI evaM lakSmIrapi kadAcitprArthayamANAnAmapi puruSANAM na bhavati, kadAcittu teSAmevAprArthayamANAnAmapi evametra svata eva kuto'pi kathamapi jAyata evaM jAtA'pi kSatra kAcitpazyatAme vighaTata iti kastasyAM vivekinaH pratibandhaH ? iti mAthArthaH 383 || kizzeSaM jAtA'pi prAyo 'nartha phalaivetyAha jaha salilA vahuti, kUlaM pADer3a kalusae appaM / iha vihave bahuMte, pAyaM puriseo vi dave // 384 // vyAkhyA -- yathA salilA nadI varSAsu pracurapayaHpUreNa barddhamAnA vistarantI svakIyametra kUlaM taTaM pAtayati, pUrAkuSTAmucika antartar kaluSayati cAtmAnaM uralakSaNavAjinAbhigamanIyA ca jAyate, iha vipatre pravarddhanAne puruSo'pi prAya evamera
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jar MANAGautameAeSewakSaajana.tum........... zpyA, pAhi-pozI ramAdAra zurarUratayA svakUlakalpaM khajanAdikaM tAvadupadanti, nAnArambhagavyApAropArjitakarmarajasA ca kaluSaSalAsmAnaM, kArpaNyAdimizcAsambhogyalakSmIkasbena ziSTAnabhigamanIyaH sampadyate, prAyo grahaNaM ta keSAzcidAlanamavasiddhikAno vimavavRddhAvapyuktasvarUpaparItyadarzanAditi gAthArthaH // 384 // atha premasvarUpaM darzayamAha| hoUNa vi kaha vi niraM-tarAI dUrataMrAI jaayNti| ummoiyarasaNaM'to camAI pemmAI loyassa // 385 // vyAkhyA-unmocitA-choTitA yA'sau rasanA-kaTisUtraM, tasyA antAvunmocitarasanAntI, tAbhyAsupamA-sArazya yeSAM tAni unmocitarasanAntopamAni premANi-snehA lokasya, kathaM ? ityAha-yato bhUtvA'pi kvacitkathamapi keSAzimirantarANi-niviDAni premANi punarapi kadAcitkenApi kAraNena dUrAntarANi jAyante / idamuktaM bhavati-yathA kaTIvandhanakAle rasanAyA antau nirantarau bhUtvA'pi punareva tacchoTanakAle to dUrAntarau jAyete, evaM lokasyApi prayojanApekSitayA prathamaM premANi nirantarANi bhUtvA'pi punarapi svaprayojanasiddhAvaparAdhazravaNAdinA jhagityeva dUrAntarANi sampadyante, taskamteSvapi vivakinAM pratibandhaH ! iti gAthArthaH // 38 // nanu mAtApitrAdiSu niviI prema, tacca na vyamicaratIti cedityata AhamAipiibaMdhubhajjA-suesu pemmaM jaNammi svisesN| culaNIkahAe taM puNa, kaNagarahaviciDhieNaM ca // 386 / / taha bharahanibaimajjA-asaugacaMdAicariyasavaNeNaM / aivirasaM ciya najjai, vicidaThiyaM mUDhahiyayANaM // 38 // vyAkhyA-mAtRpipandhumAsuteSveva sAbajane-loke savizeSa prema ityasmAkamapyabhimatameva, kevalaM tatpUnayamicArikhyA |
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ tivirasaM-atinirvedajanakaM jJAyate, kathambhUtam ? ityAha-mUDhahadayAnAM-pAlaprakRtInAM prANinI viveSTita-vijRmbhitaM, kayA hetabhUtayA sahiramaM? isAi-mahAdatta nananyAzulanyAH kathayA mAtRprema tAvadativirasaM nishciyte| kanakaratharAjaviceSTitena ca pitRprema, tathA bharatanRpatiparitapaNena bandhuprema, pradezInAmakanRpatimAryAcaritazravaNena mAryAprema, azokacandraH-phUNikastaccaritazravaNena sutaprema, / AdizvabdAdaparairapi samayalokaprasiddharjantubhista dvirasatA bhAvanIyeti mAthAdvayAkSarArthaH 386-87 // atra kathAnakAni punarevaM krameNocyante, yathA-Adau culanIkathAnakaM, tadas- sAketapurakhAmIcandrAvataMsakarAjayanunA municandreNa apAtratenATavyAM catvAro gopAladArakAH pratiyodhya pravAjitAH, tanmadhye jinadharmajugupsayA zrAmaNyaM virAdhya dvau devaloke samutpanI, tato'pi cyulvA dazArNapUre dAsI, tato'pi viSavaradaSTau mRtvA kAlikharaparvate mRgau, tato'pi gamAtaTe hemo, tato vArANasyA vitrasambhUtanAmAnau mAtaGgadArakAvutpannau / tatra sambhUtaH sanidAnacAritraH citrasta niraticAracAritro, dvAvapi saudharmadevaloke samutpatro, tato'pi cyutvA citraH purimatAlapure ibhyaputratayA samutpannA, sambhUtastu pazcAlajanarade kAmpilpapure brahmanarendrarAjyAdhulanyA brahmadattaputraH samutpamA, tAlatve'pi niyamANena brahmarAjaina bhavadbhirevAyaM pAlako rAjya kArayitavya ityuktyA kAzIjanapadAdhipatikaTaka-majapurapramukaNerudatta-kozalAviSayavAmidIrgha-campApurIprabhupuSpacUlAbhidhAnAnAM nijabhitrANAM brabadalaH smrpitH| sanmadhye dIrdhe culanI samAsaktA, tadanu rAgamUDhamAnasayA ca tayA'bhinavapariNItaM svaputraM brahmadattaM sapriyaM jagRhamadhye prakSipya mamantAdahanaH pradIpitastanmadhyAca dhanurmantriviracitopAyena tatsutavaradhanunA sArddha pramadatto'pi nirgatya dezAntareSu prAntasteSu ca balI bANavANambhUpAla vidyAdharaputrikAH saMvidhAnapUrvakaM pariNItavAn / krameNa ca dIrgharAja nihatya bharatakSetraM prasAdhya pakavarSipadaM prtvaan| tataH prati
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAvatena pUrvamabhrAtrA vitreNa vicitravacanoktibhirbodhyamAno'pi na kathamanyasau pratibuddhaH parvate parikSINapuNpoiyena prakRtikabrAhmaNamAtra niyuktagopAlAkarSitanetro raudradhyAnopagatazca tvA saptamapRthivyAma pratiSThAnanarakAvAse samutpanno, vyAsArtha citrasambhUtIyAdhyayanAdavaseyaH / yadItthaM culanyapi tasya mAraNAya ko mAtRpremNa pratibandhaH ? iti : culanIkathA samAptA // atha kanakaratha [nRpa] kathAnakaM kathyate-tetalipure nagare rAjA kanakarathaH, sakalAntaHpurapradhAnA tajAyA padmAvatI, tanmantrI talanAmA rAjyacintAM karoti / anyadA rAjyasukhatRSitena rAjJA viviSayAtanAbhitAH khasutA varddhamAnA me rAjyaM hariSyantI'tyabhiprAyeNa sarve mAritAH / tavastetalita mantriNA'nyadA 'padmAvatyA atha dArikA jAtA, sA'pi mRteti vyAjena kanakadhvastatsutaH svagRhe nidhAya rakSitaH, sa ca kanakarathe mRte rAjye'bhiSikta iti / iha yadItthaM kanakaratho'pi putrANAM vyApAda kI'jani tataH kaH paNa pratibandhaH 1, iti kanakarathakathA samAptA // atha bharatAkhyAnakamucyate zrIRSabhadevaputrau maratabAhubalinau, rAjyArthe dvAvapi bhrAtarau yuddhAya pravRttI, strAdadRSTiyuddha tato vAgyuddhaM tatospi bAhuyuddhaM to muSTiyuddhaM tato daNDayuddhaM jAte, kintu sarvatra bAhubalI jayati bharato hArayati / tataH sa viSaNNazvintayati-kimeSa cakrI ? mama niSphalaprayAsaH 1 sAtA devatA'dhiSThitaM cakraratnaM sphurada bharatakaratale samAgatyopaviSTaM, tataH sa cakreNa bAhubalinaM hantuM prdhaavitH| vAdvAhubalI cintayati - cakreNa samamevenaM cUrNayAmi / athavA daNDayuddhe prArabdhe cakreNo-. pasthita eSaH, tato aSTapratizo'yaM svayaM mRto bakaH, tucchAnAM kAmabhogAnAM kArye yadyasau mUDhAtmA alajita evaM karoti, tathApi na me yujyate bAndhavaH kartu tataH prAha-cakreNa samamapi tvAM cUrmapAmi paraM kokA maNiSyanti - zrI RSabhasta evamakRtyaM kRtavAn,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumchAba vI citaunAiyo'rdhAH, tatastvameva gRhANa rAjyaM, aba tu dIkSA gRhAmi / sadaH karAhaNDaM samasyA pacanauTi locaM kRtvA dIkSA pratipaznaH / varSaprAnte kevalaM gmutpnn| "tA jai vAmasarIro, uccamapuriso vi usamataNao vi| mAho vi baMdhavAINaM, iya avasai rajAlobheNa // 1 // A "to sesANa muSejara, kamAvekkhAe veva pemaaii| tAI tu vageNa visaM-vayaMti to kimiha paDiyaMdho " : iti bharatAkhyAnakaM samAptam / / atha nRpatimAryAkathocyate-zvetAmbyAM nagarIM zrIpadezIrAmA, sUryakAntAnAmnI takrAryA, citro mantrI jainH| sa ca bahisyAne samavasRtaM kezinAmAnamAcAryamAkA cintayat-ayaM rAjA mahAmithyAtvagrahagrastaH pApAnuSThAnarato, mayapapi mantriNi yAsyati narakaM, tadenaM nayAmi bhagavanmUlaM, tato'vavAhanikAvyAjena nItastatpradezaM, khedavinodacchalenopavezito yatra bahujanapariSamadhyagato bhagavAn dharmamAcaSTe, sa mantriNaM pratyAha-kimayaM muNDo rAraTIti?, mantriNokta-na jAnImo'bhyarNIbhyAkarNayAmo, gatI nikaTe, satA pariNA prarUpite devatAvizeSasvarUpe jIvAdiSu ca prAha-sarvamidamasambaddhaM, asatvAt / asacaM ca pratyakSamocarAtItalvAda, viyadaravindavat , vidyamAnaM hi na pratyakSagocarAtItaM, bhUtacatuSTayakt / marirAha-bhadra ! kimidaM bhavato'dhyakSaviSayAtIsamuta sarvAtmanA / AyapakSe tAvatstambhAdimadhyaparabhAgAdInAmamAvaprasaGgo, mavaddayArvAgbhAgavartitvamAtragrahaNatayaiva vyApArAt / nApi dvitIya pakSA, tasyApyasiddhatvAt, tasiddhau tavaiva sarvajJajIvatAsiddhadevatAvizeSajIvAdipratiSedhAnupapattiA, jIve sati bandhAdInAM sapapAdakatvAditvAvinA bAdena nirAkato jAtasampagdarzanapariNAmaH sa pAha-bhagavAn ! evameva, naSTo me moipizcAcI yuSmadacanamantraiH, kAlaM kulazramApAtA. kara
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpamAlA laghuvRtiH // 245 // wwwwww asmAkaM nAstikatA, sA kathaM moktavyA / gullAha - bhadra! na kiJcidetat sati viveke, kiM kUlakramAyAto vyAdhirdAridrayaM vA na tyAgAI ? iti kiM vA kulamakulaM vA ?, prANinAmekAkinAmevAnAdau bhane bhramaNAtsarvakule pUtpAda sambhavAca / tato'sau saJjAtanvanirNayaH pratipadya zrApa pratipAlya ca niraticAraM paJcAtpuruSAntarAmaktA sUryakAntAmighayA bhAryayA pAraNa ke dasa vidho jJAtavyatikaro'pyacalitacitto'nazanaM pratipadya samAdhAnena mRtyA saudharme kalpe sUryAme vimAne samutpannaH sUryAbhAmA devaH / tatra catvAri palyopamAnyAH pAlayitvA mahAvidehe setsyati iti bhAryayA samamapi virasapariNAmaM prema jJAtvA kastatrApi pratibandho vivekinAm / iti sUryakAntA'khyAnakaM samAptam // / azokacandrAparanAmnaH kUNikasya kathA kamyate, yathA- zrIrAjagRhe nagare zrIzreNikarAja panyAlanAmA garbhadoSa ddmarantramakSNe dohado'bhUt pUritaM tadandhakAre kRtrimAntrairmantriNA, jAtojjhito duSTo'yamiti tanayastathA gRhopavane, dRSTaH zreNikarAjJA samarpito dhAyAH kRtazokacandra iti tannAma, tasya cojjhitasya kukkuTenAGgalI manAm bhakSviA''sIt, tatpIDayA rudato'tisnehena kleda digdhAM tAM pitA cUpitavAn / praguNIbhUtA ca sA kUNA [saGkacitA] jAtA, tadvAreNAsau kUNika ityAkAritaH / pazcAtkRNikAya rAjya bhAraM ditsunA rAjJA illaviillAbhyAmaSTAdazacakro hAraH kuNDalayugmaM hastiratnaM ca da, ajJAttadabhiprAyamyotpannaH kUSikasya matsaraH, sAmantAnsahAyIkRtya baddhvA kSitazcArake sa rAjA tena, kazAnAM zatena kadarthayati ca pratidinaM krodhAt / anyadA bhuJjAnaspatsopaviTena tasya sutena bhAjane nAgapAzukaM tacena, cellanAM ca pratyuktaM he mAtaSTomamAtyasnehaH / sA gadgadavA gAha- vatsa ! taba piturgurutarasneho'bhUt, tatkalamanubhavatIdAnIM / sa prAi-kathaM ?, tataH kathito vRttAntastato jAvapAcApaH svayameva gRhItvA parazuM nigaDa khaNDanAyeM gataH - 4 bhAvanAdhikA premarayAsAratA kUNikadRSTAntA // // 245 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArAgRhaM, Agacchan dRSTo guptipAlaiH, kathitastaiH zreNikAya, tenApi 'duHkhamAreNa mAM mArayiSyatIti saJcintya bhakSitaM tAlapuTaM vipaM, prAgyadAyuSkatvAnmRtvA gataH prathamapRthivImitaro'pi kAlena sssstthiimiti| "iya puttesu vi pimma, virasa nAUNa munniyprmtyaa| motuM tappaDibaMdha, sakajasiddhi payajati // 1 // " iti azokacandrAkhyAnakam / iti darzitA premNo'sAratA // atha viSayAsAratAM darzayannAdahAti muheciya mahurA, visayA kiMpAgabhUrahaphalaM va / pariNAme puNa teJciya, nArayajalarNidhaNaM muNasu // 388 // vyAkhyA--bhavanti mukha eva-AdAveva madhUrA-manojhA viSayAH- zabdAdayaH, kiM yadityAha-kimpAkavRkSaphalakda, yathA kila kimyAkaphalaM bhakSaNasamaya evaM madhuraM, vipAke punaruNasvarUpaM tathetyarthaH, pariNAme pUnasta eja nArakajyalanendhanaM jAnIhi, narakavalliviSayendhanaireva narakotpatraprANidahanApa prajvalati, nAnyathA, viSayAsevAM vinA hi na kazvinarakaM brajen , tatazca ninimitto narakavAhana prajvaleta , iti viSayA eva narakabaddherindhanamiti gAthArthaH // 388 // asa eva viSayagRddhiparihArArtha sadhAntamupadezamAhavisayAvekkho nivaDai, niravekno tarai duttarabhavohaM / jiNavIraviNidadiTTho, diTThaM to baMdhujuyaleNaM // 389 // vyAkhyA-viSayApekSo-viSayAbhilASI nipatati buDati, viSame saMsArasAgare iti shessH| tanirapekSaH punastarati dustaramabodha / 5. atraca vIrajinavinirdiSTo bandhuyugalena dRSTAnto chAtacyaH, tadyathA-campApuryAM mAkandInAmA sArthavAhaH, tasya jinpaalit-jinrkssit| sutau, tau dvAvapyekAdazavArAH kSemeNAgatya dvAdazI vArAM pitRbhyAM vAryamANAvapi pravahaNaM pUrayitvA samudre jgmtuH| abhAgyAdbhagne pote
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ % +12-CLAKSI.y labdhapraphalako lagnauM ratnadIpam / tatra bhramantau taddvIpasvAminyAH kSudrAyAH devatAyAH ratnamayaM prAsAda vilokya satra gtii|| tayA sapraNayaM nijamartRtve sthApito duuriikRtaashubhpudglau| anyadA devatayA zakrAdezena jaladhizodhanAthaM gacchantyA proktaM-bho bho ! yAvadahamAgacchAmi tAvadbhavadbhyAM prAsAdAkSiNamudyAnaM muktvA'parodhAneSu stheyamiti / tasyAM gatAyAM to aparaM sarva vilokya kautukAikSiNodyAnaM gatau, tatra zUlikAbhinna kazcitpuruSaM krandantaM dRSTvA tatkAraNaM pRcchtH| so'vadat-mo! bhagnapoto'haM phalakalagnotrAyAto devatayA bahumAnaM datvA sthApitaH, tayA samaM bhuktA bhogAH, anyadA tucchamaparAdhamudbhAvya kSipto'haM vilapana zUlAyAM / anye'pyetra / bahalo vyApAditAstathA nraaH| tato mAkandIputrAbhyAM mItAbhyAmuktaM vayamapyevameva tathA sasgRhItAstiSThAmA, tatkimasmAkaM bhAvi, zUlApUrupeNokta-eko'styupAyA, 'ahaM jAnAmi / tAbhyAmuktaM-bho mahAbhAga ! prasAdaM kRtvA bada, tato maNitaM tena-paurastyodhAne pavArUpadhArI zailakayakSo'sti samyagdRSTiA, sa cASTampo caturdazyAM pUrNimAyAM amAvasyAM ca 'kaM pAlayAmi ? ke sArayAmi ?' iti / maNati, yUyaM ca tadA tatra gatyA 'svamasmAn pAlaya rakSeti bhaNataH / tatassa yuSmAn susthAn kariSyati, yadi devIvAkyaM na / kariSyati / tataH pIyUSamiva tadvacanamabhyupagamya tathaiva kRtaM tAbhyAM, yakSeNa ' tArayAmI' tyAdi bhaNitaM / 'idAnI kyamevAzaraNAstato'smAn pAlaya tArayati bhaNitaM / yakSaH prAha-karomyetasparaM mama pRSTI samArUdvAn dRSTyA samudre sA kSudadevatA samAgatya paruthaiH / / snigdhamadhuraizca vAkyayuSmacittaM hariSyati, tadyadi cice kathamappanurAga kariSyatha tadA nijaSTedhUinathityA kssepsyaami| atha tadapekSA na kariSyatha tadA zrIbhAjanaM kariSyAmi / atha tau dvAvapi 'yathA yUyaM bhaNaya tathA kariSyAma' iti bhaNataH / tato yakSaH prasturamarUpaM / kRtvA nijapRSTo dvAvapyAropya calitaH smudrmdhye| atrAntare sA kSuidevatA jJAnena vijJAya tatraiva samudramadhye samAgatA prAha-re re duSTA /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAM tyaktvA kathaM zailavela sa ga hai| utatasyAH snehavacane meM dino jinarakSitaH, tathA gRhIlA nAnopAyairviDambito duHkhamAgabhavat / jina pAlitaH svagRhaM prApto bhogAn suktvA zrIvIrajinAntike pravajino'tisukhabhAgabhUt / evaM anyo'pi viSaya rAhito duHkhI syAt / asya cAyamupanayaH - yathA ratnadvIpadevI tathA'viratiH ; yathA lobhArthino vaNijastathA sukhakAmA jIvAH ; yathA tairbhItairDaSTaH zUlIpuruSastathA saMsArabhItA dharmakathAM pazyantiH yathA tena duHkhakAraNaM devI uktA, tata zailakapakSAbhistara uktastathA dharmakathA bhavyAnAmaviratisvabhAvaM vakti sakaladuHkhakAraNarUpaM, zailakapRSTopamaM caraNaM vAJchita deza sukhahetuH yathA punastaraNIpasamudrastathA saMsAraH; yathA svagRhagamanaM tathA nirmANamiti bandhuyugmakathAnakaM samAptam // atha devAsAntAmAhaAhAragaMdhamalA - iehiM sualaMkio supuTTho vi / deho na suI na thiro, vihaDai sahasA kumittovva // 390 // : vyAkhyA- - bhojanagandhapuSpadAmAdibhiralaGkataH supuSTo'pyabhyaGgAdibhirdeho na zucirnApi sthiraH, kintu vighaTate sahasA kRmitramiveti gAthArthaH // 35 // athopasaMharan punarmanuSyeSu sahetukaM sukhAmAtramAha tamhA dAriddajarA - paraparibhavarogasogataviyANaM / maNuyANa vi natthi suhaM, daviNapivAsAinaDiyANaM // 399 // vyAkhyA - tasmAddAridrayajarAparaparibhavarogazokataptAnAM dravyatRSNAdinaTitAnAM manuSyANAmapi sukhaM nAstIti gAthArthaH / nanu na sarvo'pi saMsAraH sukharahitaH surANAM ratnamaya prAsAdanivAsAdimahA sukhasya pratItatvAda, satyaM taccatasteSvapi sukhAbhAva eveti darzayannupasaMhAramAha
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ R AMESHREENA vyAkhyA-satyamiti parapratItimAtreNAbhyupagame, surANA ratnAvitabhAneSu divyAbharaNAni ca vilepanAni ca varakAminyaca nATakAni ca, te ratAnA-mAsaktAnAmanuttaro vibhavA-sukhaM vidyate, kinta mahamAnamatsaraviSAdenalena santamAste'pi devAstasmAdevalokAcyuttA kecidanantaM bhavaM bhramanti, tasmAduktayuktyA taccataH surANAmapi na kizcitsukhaM / athavA imAni mahAvimAdIni sukhAni bhavabhramaNanibandhanAdibhyo'vasAnadAruNAnyevAtaH kimetaiH sAdhyate 1, anantazca prAsapUrvANyetAni, tatkasteSu sukhAmimAnaH?, iti gAthAtrayArthaH / / 392-93-9 // etadevAha* taM natthi kiM pi ThANaM, loe vAlaggakoDimittaM pi / jattha na jIvA bahuso, suhadukkhaparaMparaM pattA // 395 // vyAkhyA-'loke caturdazvarajjvAtmake vAlAprakoTimAtramapi tatsthAnaM kimapi nAsti, yatra sarve jI bahuzo-'nekArAn sukhaduHkhayoH paramparAM na prAptA iti gAthArthaH // 39 // arthatatsamarthanAsAraM dvArasyopasaMhAramAhasavvA avi riddhIo, pattA savve vi synnsNbNdhaa| saMsAre to viramasu, tatto jai muNasi appANaM // 39 // / vyAkhyA-sarvA api RddhayaH sarve'pi svajanasambandhAca saMsAre prAptAH, paraM te na ca sthirAH, atastebhya Rdikhajanasambandhebhyo virama[kha], yadi jAnAsi kimapyAtmAnaM nityasvarUpAdinA tebhyo mizramiti gAthArthaH // 396 // iti niravadhiduHkhAzleSarodhaikavakSA, kRtazivasukhapoSaH prAstaniHzeSadoSaH / avagataguruvAcA savivekAzritAnAM, bhavatu bhavanirAgaH prANinAM nitya evaM // 1|| iti zrIpuSpamAlAvivaraNe bhAvanAbAre bhavavirAgalakSaNa pratidvAraM samAptam // 12 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha cinayadvAraM vibhaNipuH pUrveNa saha sambandhagarbhA gAyAmAha - iya bhavaviratacitto, viddhacaraNAiguNajuo nicaM / viNae ramejja sacce, jeNa guNA nimmalA huti // 397 // vyAkhyA - itthaM bhavaviraktacitto vizuddhacaraNAdiguNakalApena yukto nityaM sadhye-mAyAvadUSite vinaya evaM rameta kutaH ? ityAha-yena vinayena hetubhUtena sarve guNA nirmalA bhavanti, vinayasya sarvaguNAlaGkArahetutvAdityarthaH / iti bhavavirAgadvArAnantaraM vinayadvAramucyata iti gAthArthaH // 397 / / tatra sAvadvinayazabdasyArthamAha jamhA viNaya krammaM, alavihaM vAurasamIckhAe / tamhA u vayaMti viU, viNao ci vilINa saMsArA // 398 // vyAkhyA - yasmAdvinayati-spheTayanyaSTaprakAraM karma tasmAdvilInarsasArAH vido - jJAninastIrtha karagaNadharA vinaya iti vadanti, kimarthaM punarasoM karma vinayati ? ityAha- catvAro'ntA nArakAdigatilakSaNA yasyAsauM caturantaH, caturanta eva cAturantaH - saMsArastasya mokSo 'vagamastadarthamiti gAthArthaH // 398 // atha vinayaprakArAnAha logovayAraviNao, atthe kAme bhayammi mukkhe y| viNao paMcaviyappo, ahigAro mukkhaviNaNaM // 399 // vyAkhyA - lokAnAmupacAro vyavahArastatra rUDho vinayo lokopacAra vinayaH, tadyathA-vaducitasya kasyacidrAgacchato'bhyu sthAnaM AsanapradAnaM vijJApanAdAvaJjalabandha ityAdi, tathA arthe 'rthaviSaye tatprAptinimittaM vinayastadyathA - arthalAbhAkAGkSayA rAjAdInAM samIpe'vasthAnaM chando'nuvarttanaM abhyutthAnAkhabindhAsanapradAnAdi ceti / etAnyeva samIpasthAnAdIni kAminAM vezyA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ afe kurvatAM kAmavinayaH / etAnyeva bhRtyAdInAM svAmino bhayena kurvatAM maya cinayaH / vakSyamANasvarUAstu mokSavinayaH / evaM paJcaprakAro vinayaH / atra dharmopadezAnAmevAvikRtatvAt mokSavinayenaivAdhikAra iti gAthArthaH || 399 || atha dhikRtasya mokSavinayasyaiva svarUpamAhadaMsaNanANacarite, tave ya taha ovayArie ceva / mokkhaviNao vi eso, paMcaviho hoi nAyavvo // 100 // vyAkhyA na kevalaM vinayaH sAmAnyenaiva pazcadhA, tadbhedarUyo movinayo'pyeSa paJcavidho jJAtavyo bhavati / kathaM? ityAhadarzane jJAne cAritre tapasi ca vinayaH, tathA aupacArikazceti gAthArthaH ||4-0 // atha darzanAdivinayakharUpaM tAvadAhadavyAsaha haMto, nANeNa kuNaMtayassa kicAI / caraNaM tavaM ca sammaM, kuNamANe hoi tavviNao || 401 || vyAkhyA-- dravyakSetrakAlAMstatparyAyAMca samastAn sameyoktanItyA zramato darzanavinayaH / jJAnamanukSaNamevAbhyasyatastaduktAnusAreNaiva ca sarvANi saMyamatyAni kurvato chAnavinayaH / caraNaM cAritraM tapazca samyag jinAiyA kurvatastadvinayazcAcAritra vinayastapovinaya yeti gAthArthaH || 402 // athaupacArikamokSavinayasvarUpaM vibhaNipurAha aha ovayArio uNa, duviho viNao samAsaohoi / paDirUvaje / gajuMjaNa, taha ya aNAsAyaNAviNao // 402 // vyAkhyA--atha gurvAdyupacAre bhava aupacArikaH punarvinayaH samAsataH sapato dvividho bhavati / pratirUpA - ucitA yogAmanovAkkAya lakSaNAsteSAM yojanaM yathAsthAnavyApAraNaM pratirUpayogayojanaM, tathA anAzAtanAvinayaceti gAthAsaGkSepArthaH // 402 // vistarArthaM tu patrakAra evAi
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDivo khalu viNao, kAiyajoge ya vaaymaannsio| acaubihaduviho, parUSaNA tassimA hoi // 40 // vyAkhyA-pratirUpaH' khAnaucispena yoganyApAralakSaNo vinayaH khala-niSayena, kAyayogaviSayo vAgyogaviyo 5 manoyomaviSayaveti tAtparyam / tatra kAyayogo'STapiyA, bAmpoSaNayA , ma yo vidhipaH, iti yathAkrama smbndhH| tasya cASTavidhakAyikAdivinayasya prarUpaNA iya-manantaravakSyamANarUpA bhavatIti gAthArthaH / / 407 // satra kAyikasyASTavidhatvaM vAvadAhaanmuDDANaM aMjali, AsaNadANaM abhiggahaM kiI y| sussUsaNa aNugacchaNa, saMsAhaNa kAyaavaviho // 404 // | vyAkhyA-tadaIsa sAcAdaramputthAnaM 1, guruprasAdAvAligandhaH 2, zrutavRddhAdInAM AsanapradAnaM 3, abhigraho-gurvApAdezakaraNaniyA sAdhAraskaraNaM ca 4, kRtikarma-strArthazravaNAdau vandanakaM 5, suzrUSaNaM-vividhadarAsamatayA gurmAdisegnaM 6, anugamana-Agacchato'bhimukhayAnaM 7, saMsAdhanaM tu-jato-cchato'nuvajanaM 8, ityavidhaH kAyiko binayaH / lokopacAravinayasyAsa ca medo vyavahArAdimAtreNetyaparajanaiH kriyamANatvena mokSAkAGkSayA musakSumiH kriyamANatvena ca dRSTavya iti mAthArthaH // 10 // 1 atha vAgyogasya cAturvighyaM manoyogasya ca dvaividhyamAi-- hiyamiyaapharasavAI, aNuvIIbhAsi vAio vinno| akusalamaNo niroho, kusalamaNodIraNaM ceva // 405 vyAkhyA-vAkzandasya pratyeka sambandhAda hitazaka-pariNAmasundaravacanaH 1, mitavAk-stokAkSaravacanaH 2, aparuSavAkaniSThuraNacanaH 3, anupicintya mASI svAlocitavaktA 4, iti vAciko vinayaH / akuzalasya AdhyAnAdiyuktasya manaso nirodhaH 1,
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ adosindhenuivalenamenatma wo m grammu-tuncepictantrastrw:-. nAnA kuzalasa-dharmadhyAnAdiyuktasya manasa udIraNaM-pravartanaM 2, iti dvividho mAnaso vinaya iti gampane, iti mAthArthaH // 405".... nanu kimAramako'sau pratirUpavinayaH ? kasya cAyaM bhavati ? ityatrAhapaDirUvo khalu viNao, parANuvittimaio munneytro| aDiyo viNao, nAyavyo kevaloNaM tu / / 406 // vyAkhyA-pratirUpa-ucitaH khalu vinayaH parAnuvRtyAtmako jJAtavyaH, apratirUpo-'parAnuvRtyAtmakaH kelinAmeva jJAtavyaH, etena ca pratirUpavinaya chavasthAnAM bhavatIti gAthArthaH // 46 // avaitadupasaMharan anAzAtanAvinayaM tu vibhaNipurAha-- eso bhe parikahio, viNao paDisvalakkhaNI tiviho / bAvannavihivihANa, biti aNAsAyaNAviNayaM // 407 // vyAkhyA-eSo-'nantarokto bhe-bhavatAM parikathitaH pratirUpalakSaNo vinayakhividhA, anAzAtanAvinayaM punardvipazcAzadvidhividhAnaM burate tIrthakadgaNadharA iti gAdhArthaH // 407 etadevAhatitthayarasiddhakulagaNa-saMghakiriyadhammanAganANINaM / AyariyatheAjjhAya-gagINaM terasa payANi // 40 // vyAkhyA-tIrthakarasiddhau pratIto, kulaM nAgendrAdiH, gaNaM kauTikAdiH, saGghaH prasiddhaH, kriyA'stivAdarUpA, dharmo yati- dharmAdiH, jJAnaM matyAdiH, hAninastadantaH, AcAryaH pratItaH, sthaviraH sIdatAM sthirIkaraNahetuH, upAdhyAyaH prasiddhA, kiMyato'pi sAdhusamudAyassAdhipatirgaNI-gItArthI, iti tAvattrayodaza padAnIti gAthArthaH // 40 // tataH kim ? ityAhaaNAsAyaNA ya bhattI, bahUmANo taha ya vnjlgaa| titthayarAI terasa, cauraguNA hoti vAvannA // 409 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___vyAkhyA-AzAtanA-jAlAvihIlanA, tadamAvo'nAzAmA tIrtharAdInAM sarvadeSa kartavyA, tayA bhaktistemvevocitopacArarUpA, bahumAnastemvevAntaraGgabhAvaprativandharUpaH / varNasajvalanA-teSAmeva sadbhUtaguNotkIrtanarUpA / anena prakAreNa tIrthakarAda 5 yatrayodaza cArguNAH anAzAtanAyupAdhimevena dvipazcAzajhedA mavanti, eteSAM cASTavidhakarmavinayAdinayasvamiti gAthArthaH // 409 / / atha sarvaguNeSu vinayasya prAdhAnyamAhaamayasamo natthi raso, na tarU kappadumeNa pritullo| viNayasamo natthi guNo, na maNI ciMtAmaNisariccho / / 410 vyAkhyA-pathA kila rasenamRtasamo raso nAsti, taruSu kalpadrumeNa tulyastarurmaNiSu cintAmaNisahazo maNirnAsti, tathA guNeSu madhye vinayasamo guNo nAsti, vinaya evaM pradhAna iti tAtparyamiti gAthArthaH // 410 // keSAM punareSa vinayo bhavatIti sadRSTAntamAhacaMdaNataruNa gaMdho, juNhA sasiNo siyattaNaM saMkhe / saha nimmiyAI vihiNA, viNao ya kulappasUyANaM // 411 * vyAkhyA- yathA candanatarUNAM gandhaH, zazino jyotsnA, zaskhe zvetatvaM, etAni vidhinA saha-utpattisamayAdapyAramya nirmisAni, tathA kulaprasUtAnAM vinayo'pi janmanA sahava jAyata iti pAthArthaH // 4 // vinItAnAM kimapyamAdhyameva nAstItyAhahojja asajhaM manne, maNimaMtosahisurANa vi jayammiAnasthi asajhaM kajjaM, kiMpi viNIyANa purisANaM // 412 vyAkhyA-acintyo hi maNimantrauSadhInAM pabhAvaH, "maNasA devANa"mityAdivacanAnmaNiprabhRtInAM kimapyasAdhyaM
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsti tayApyahamevaM manye-bhavedasAdhyaM kimapi kArya jagati teSAmapi, paraM vinItAnAM puruSANAM nAsti kimapyasAdhya kArya, vinIto || hi svargApavargAvapi sAdhayati, na tu maNimantrAdiriti gAthArthaH // 412 // aihika pAratrikaM ca vinayaphalaM sadRSTAntamAhara iha loeciya viNao, kuNai viNIyANa icchiyaM lcchi| jaha sIharahAINaM, sugainimittaM ca paraloe / / 413 // vyAkhyAihaloka eva tAvadinayo vinItAnAM IpsitA lakSmIM karoti, yathA siMhasthAdInAM, paraloke punaH sugatinimirca ca bhavatIti mAthArthaH // 413 // kathAnakaM tUcyate-sugandhapure puNDarIkanRpaH, tasya sutaH siMharathanAmA'paraguNayukto'pi durvinItatvAdrAjJo'zeSajanasya cAniyojani, rAnA sa parityakto duHkhI kyApi pure bhraman kvApyekaM turaGga sarvaprakArairaya'mAnaM dvitIyaM kUTayamAnaM dRSTvA vismitaH kumAraH kacanApRcchat , sa naraH prAha-mo! asau vinItA, svakhAmino mano'bhiprAyeNa calati, ataH pUjyate, aparo durvinItastena kuTyate / taduniyaphalaM zrutvA prabuddho vinayaM tathA cakAra yathA [tavatya] nRpaM janAba rakhapAmAsa sH| tena ca rAhA satsvapi bahuSu putreSu vinItatvAttasya svaM raajymdaayi| pitrA puNDarIkanRpeNApi sutaM vinItaM jAtaM zrutya bahumAnapUrvakamAkArya sugandhapurarAjyaM tsyaadaayi| nRpAbhyAM dIkSA gRhiitaa| zrIsiMhastho vinayAzrayaNAtprAptaprauDhapratiSTha AzritasarvaguNaH krameNa labdhazrIsaMyamasAmrAjyA sarvArthasiddhimagamat / mahAvideheSu setsyati / iti aiilaukikapAralaukikasukhAnA kAraNa vinayaH, iti siMhastharAjakathA samAptA // athopasaMharamAkiM bahuNA ? viNaocciya, amUlamaMtaM jae vasIkaraNaM / ihaloyapAraloiya-suhANa vaichiyaphalANa // 41 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA kimbahunA ? tAtparyamevocyate - vinaya evaM amUmantra - mUlamantrAbhUtaM, apUrvameva kiJcidityartha jagati paramaM vazIkaraNaM, ke vazIkaraNaM? ityAha-reDinAratrikapukhAnAM saubhAgyArogyAdipavargAdonAM kathambhUtAnAM manovAJchitA et puNyasya phalAnAM sarvasukhAnAM vidhAyI vinaya eveti tAtparyamiti gAthArthaH // 41.4 // iti sukRtasuradrormUlamAnandakandaH, suranarazivalakSmIkArmaNaM karmabhedI / pratidina navathaH puNyavadbhirvidheyo, vinaya iha tadarhe sarvataH svaSTasiddhaye // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre vinayalakSNaM pratihAraM samAptam // 13 // atha vaiyAvRtyaM vibhaNiH pUrveNa [sa] sambandhagarbhA gAthAmAha - viNayavisesoya tahA, AyariyagilANasehamAINaM / dasavihaveyAyacaM, karijja samae jao maNiyaM // 415 // vyAkhyA -- yathA vinayastathA AcAryAdiSu dazasu sthAne[Su] kriyamANasvAdazavidhaM vyAvRttasya bhAvo vaiyAvRtyaM-makta pAnauSadhapradAnAdirUpaM tadapi kuryAstvaM keSAM : hatyAha-AcAyaglAna zaikSakAdInAM uktaM ca " AyariyauvajjhAe, dheraita bassI giloNasehINaM / sAmmiya kulaga saMgha-saMgayaM tamiha kAyavvaM // 1 // ": kathambhUtaM yadvaiyAvRtryaM ? ityAha- vinayavizeSa eva samayaprasiddhena kena kenacitprakAreNa vaizvamapi vinaya evetyarthaH, anayaiva va tyAcyA vinayadvArAnantaraM vaiyAvRzyadvArakaM ityadhikRtadvArasya sambandhaH sUcitaH / kuta idaM karttavyaM ? ityAha-samayesiddhAnte yato maNitamiti gAthArthaH ||415|| samayoktamevAha
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hypsu m adaltomansusksikntamane R16 bharahevayavidehe, pannarasa vi kammabhUmigA sAhU / ikkammi [vi] pUiyammi, savve vi] te pUiyA huMti / / 416 // vyAkhyA-maratairavatavideheSu paJcadazavapi karmabhUmiSu gacchanti-tiSThantIti paJcadazakarmabhUmigA, ye kecana sAdhanaste sarve'pi pUjitA bhavanti, kva sati ?, ekasmibapi sAdhau pUjite sati, yataH samapavacanaM / tato lAbhasambhavAdbhaktapAnAdinA sAdhUnAM vaiyAvRttyaM kartavyamiti bhAva, iti gAthArthaH / / 16 / / vyatirekamityAiekkammi hIliyammi vi, sabve te hIliyA muNeyabbA / nANAINa guNANaM, sabbatya vi tulabhAvAo // 417 // vyAkhyA-(na) kevalamekasmin pUjite sarve pUjitA bhavantyapinvesmin jAtyAdinA hIlite'pya-pamAnite'pi sarve'pi 4 te sAthavo hIlitA bAtacyAH / kathametadityAzayopattimAha-jJAnAdiguNAnAM sarvatra tulyatvAt, purumA evaM kila bhinnAH, jJAnAdiguNAstu sarvatra ta eva, pUjA'pi ca jJAnAdiguNAnAmeva, na tu puruSamAtrasyetye kasminsAdhI pUjite sarve'pi tadvantaH pUjitA eva, evaM jJAnAdiguNavatA hIlanamapIti bhAva, iti gAthArthaH / / 417 // prakRtamupasaharamAhatamhA jai esa guNo, sAhUrNa bhattapANamAIhiM / kujjA veyAvaccaM, dhaNayasuo rAyataNaubdha // 41 // vyAkhyA-vasmAyatheSa guNa ekasmin pUjite samastapUjAsiddhilakSaNastadA sAdhUnAM bhaktAnAdimiH kuryAstvaM vaidhAvRtyaM / apammAvA-pazcadazasvapi karmabhUmiSu jaghanyapade'pi koTisahasrapRthaktvaM cAritriyAM sarvadeva prApyate, uktaM ca prajJaptyAM-"sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojA, goyamA ! paDibajamANae paDucha sipa asthi sipa natthiA jai asthi, jahaNaM eko vA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ do yA tibhivA" evaM sarvatra praznAlApaH pratipadyamAnakAn pratItya apanyapadocarAlApazca draSTavyaH / "ukkoseNaM sahassapuhatta, puncapaDi banAe gacca jahanne kosisa soma vi koDisahassapuhattaM, cheovaTThAvaNiyasaMjayA0 goyamA! paDivaJjamANae paDucca siya 3 asthi siya nasthi, jai asthi, jahanaNaM eko vA do bA timi kA, ucoseNa sayapahula, punapaDivamae paDhacca siya asthi siya nasthi, jaha 7 asthi, jahanneNaM koDisayapuratvaM ukoseNa vi koDisayapuhutta" ihotkRSTaM chedopasthApanIyasaMyataparimANaM AditIrthakaratIrthAnyAzritya sambhavati, jaghanyaM tu satsamyag naavgmyte| duSSamAnte maratAdiSu dazasu kSetreSu pratyekaM taddyasya bhAvAviMzatireva teSAM zrUyate / kecityunarAhuH idamapyAditIrthakarANAM yastIrthakAlastadapedhayaiva samavaseyam, koTizatapRthaktvaM ca jaghanya-malpataraM, utkRSTaM ca bahutarami"ti 'bhagavatikRttI [918 patre] "parihAravisaddhiyasaMjayA0 goyamA ! paDivajjamANae paDuJca siya asthi siyana sthi, jai asthi, jahanne] eko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM sayapuhu, pukhapaDivamae paDucca siya asthi siya nasthi, baha asthi, jahanneNaM ekko kA dobA tinni bA, ukkoseNaM sahassapuhattaM 3 / muhamasaMparAyasaMjayA vi paDibajamANae paDuca sipa asthi sipa nasthi, ja asthi, jahanneNaM eklo vA do bA tinni bA, ukkoseNaM bAvaTTisayaM, aTThottarasayaM khavagANaM, cautpanna uksAmagANa; pumbapaDiannae paLuca sipa asthi siya nasthi, jara asthi, jahanneNaM eko vA do vA tinni vA, ukoseNa sayapusa 4 / ahavAyasaMjayANaM pucchA, goyamA! paDibajamANae paDacca siya asthi siya nasthi, jai asthi, jahanneNaM eko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM bAvadvimayaM, achuttarasarya khabagANaM cautpanna uksAmagANaM, jahA suhamasaMparAyasaMjayA; pubapaDiyannae paDca jahanneNaM koDihuttaM ukkoseNa vi koDipuTu 5. / ityekasminnapi sAdhau pUjite vartamAnakAlApekSayA'pi niSitaM koTisahasrapathaktvaM pUjitaM bhaktIti, anAgatakAlApekSayA tvanantA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 api sAdhaH pUjitAH syuH| tadetAvatI guNasiddhimAlovya sadaiva vaiyAvRtyaM kuryAstvaM / ka iva ? ityAha-rAjaputra iva, kasya | | satko'sAvityAha-dhanadarAjasuta, iti gAthArthaH / / 418 // kathAnaka tvevam-kusumapure dhanadanRpaH, padmAvatIdevI, tayoH putro bhuvanatilakanAmA vidyApAraGgato rUpasaubhAgyAdikalito vizvavikhyAto ratnapuravAmino'maracandraRpasya yazomatI sutAM kumAraguNazravaNamohitAM pariNetuM ganchan sasainyo yAvatprAptaH siddhapuraM tAbadakasmAdrogagrastaH, kaNThIravAmidhasAmantAdimiH kriyamANAvinizeSanAro'pi na malo'bhUt / itazca tadeva daivayogAdratnabhAnu kevalI tatra samayAsA/ta , sAmantAdhairgasvA kelI tadrogakAraNaM pRSTaH prAha-dhAtakIkhaNDabharate bhavanAkarapure ekasmin gacche vAsAnAmA sAdhuH sukulamayo'pi kriyApramAdI, sAdhubhiH ziSyamANo ruTo gacchapratikUlo yatimAraNArtha nIre tAlaTa viSa cikSepa / kayAcitmAdhubhaktamA devatayA viSamapaninye, sa ca nirbhasitoraNye'mAt / mArge dabadagdhaH saptamaM naraka jagAma, tata uddhRtya matsyepu, punarnarakeSu, punatiryakSu, punarnarake, evaM saptasu narakeSu prAntvA tataH kvApi kRtapuNyo bhuvanatilakakumAro jAtA, RSipAtapariNAyena yattadA karmopArjitaM tacchepa bhaetasyedAnImudayaprAptastenAyaM rogasamudAyo'sya / idAnImeva kAlAdivazena kSIgatakarmA sonAmabhiSyati, sAvadAyAtaH kumAra, praNataH sAvalI, pUrvabhavAdivyatikaraM kevalipAdhai zrutvA jAtajAtismaraNaH tatvAmayitvA vairAgyAtprAtrAjIt / prAkarmaphalavipArka smAraM smAre sAdhubhaktiparo dazavidhavaiyAvRzyaM kurvan muraihudhA vaiyAvRSye parIkSito'pi naaclt| bAsamatipUrvalakSANi vaiyAvRtyaM kRtvA azItipUrvalakSANi sarvAyuH paripAlya zumamAvanAgataH kevalahAnamutyAdha mokSamamAt, iti vaiyAvRtye dhanadandvapasutakathA smaaptaa|| khaanjaahaanlaam yaamughkssnnr'y'aai OM
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ arraj niyayaM, kareha uttamaguNe gharaMtANaM / savvaM kira paDivAI, veyAvacca apaDivAI ||419|| vyAkhyA - vaiyAvRvaM nipataM nicitaM kuruta yUrya, kepAM ? ityApAda- usamAna jJAnadarzanacAritraguNAn ye dharanti teSAM yataH kAraNAt kilevyAptopadeze, sarva cAritrazrutAdikaM pratipatanazIla, vaiyAvazyaM punarapratipAti- avinAzIti gAthArthaH // 419 // etadeva bhAvayati paribhaggassa mayassa va, nAsai caraNa surya aguNaNAe / na hu veyAvacakathaM, suhodayaM nAsae kamme ||420|| vyAkhyA - pratimagnasya - utpravajitasya sato mRtasya-aviratatvamApabhasya nazyati tAvacaraNaM, 'vA' punararthe, thutaM punaraguNanayAaparAvarttanayA nazyati, atassarvamapIdaM pratipAti, na tu vaiyAvRtyo'pi tulyamevaitaditi cecaraNazrutazabdenAtra tajanitaM zubha karmocyate, tatacaraNata guNenopArjitaM pacchubhaM karma tatpratimagnAdyavasthAyAmaviratastha vistRtasya ca sataH kizcitpradezodayeneva dyamAnaM khakIyavipAkamadatvA evameva nazyati / vaiyAvRcye tu naivamityAha-'na hu' naiva vaiyAvRtyena hetubhUtena kRtaM zubha udayo-vipAko yasya tacchubhodaya- zubhacipAkaM karma tIrthakara nAmagotrAdikaM pradezodaya mAtreNaiva vedyamAnaM svavipAkamadatvA evameva na khalyapagacchati, hetoH prabala sAmarthyena pratibhagnAdyavasthAyAmapi svavipAkenaiva tatprAyo vaidyate, nAnyatheti bhAvaH / iti vaiyAvRtyamapratipAtIti buddhayAmahe, satvaM punaH kevalino vidantIti gAthArthaH 420 // nanu yadyetAvAnguNo vaiyAvRtyasya tarhi gRhasthAdInAmapi tatkarma ityAhagihiNo veyAraDie, sAhUNaM vanniyA bahu dosA / jaha sAhuNI sumaddAe, vega visae vayaM kujjA // 429 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnilonilveerNaa RA vyAkhyA sAdhUnAM gRhiNo vaiyAvRtya-gRhastharasa vaipAvRtyaM kRrSatA Agame yahavo doSA varNitA, yathA sAdhvIsubhadrAyA, lAtena kAraNena viSaye-yayA'hameva taka-vaiyAvRttyaM kuryAnna ythessttN| kA punarasau subhadrA ? ityucyate-vArANasyA bhadrabAhuH sArthavAhA, tasya subhadrA bhAryA, para nirapatyA, taduHkhena sAdhvIpAzca / prAbAjIt , mahAtayaH karoti, para tatropAzraye samAgatazrAvikANAM DimbhAn mAlayati utpATayati utsale lAti, sAdhvImiritA'pi tatkRtyAnoparamate, tataH pRthagupAzrayasthA niraGkazA savizeSa himmohaniratA kAlaM gmyti| tadanAlocya prAnte'STamAsAn yAvadanazanaM kRtvA mRtA saudharmakalpe devI jaataa| anyadA kRtAnekaDimbharUpaiH parivRtA zrIvIravandanArthamAgatA, TimmarUpairnRtyantI sAdhusAdhvIjanAn / vyasmApayat / zrIgautamena pRSTo bhagavAn vIra:-kaiSA prabho!, prabhurAha-he gautama! prAgbhave [sa] madrUSA sucAritriNI, dhAtrIkarma nAkariSyattadA kevalajJAnamavApya siddhisaukhyabhAgabhaviSyat, prabhuNA tasyAH prAgbhave prokta bahubhiH sAdhusAdhvIbhiranartha phalaM gRhastha vaiyAvRtyaM pratyAkhyAtam / tato gautamapRSTaH prabhustasyA AgAmi bhavasvarUpaM prAha-eSA'tra casvAri patyopamAnyAyuH paripAlyAtraiva bharate * vindhyagirimUle vebhelasanniveze somAnAmnI dvijaputrI bhaviSyati, rASTrakUTaviprastAM pariNeSyati, tasyA saptavarSAnte'patyayugalaM bhaviSyati El evaM dvitIye'pi varSe, evaM SoDazamitra maitriMzatsutAn janiSyati, tairucAritA kathamapi patimanujJApya dIkSA grahISyati, ekAdazAGgAnya dhIla vividhaM tapaH karavA saMlekhanApUrva mAsamanazanaM kRtvA saudharmazakrasya sAmAnikadevatvaM prApya mahAvideheSu setsyati / "iya soDe jiNavayaNa, veyAvaca kareja smymmi| visaeJciya vihipAo, kiriyAo havaMti shlaao||1||" iti subhadrAsAdhvIkathA smaaptaa| nanu vaiyAvRpakaraNodhatena phenadhidratapAnApAnayanena nimantrito'pi sAdhuryadi tamimantraNAM necchecataH kim ? ityAha--
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECENA icchejjanaicchejjava, taha vihu payaonimaMtae saahuu| pariNAmavisuddhIe, u nijjarA hoi agahie vi||42 - vyAkhyA-nimanyamANaH sAdhustAM nimantraNAminchenecchedvA tathApi vaiyAvRtyakartA sAdhuH prayatA-sAdarastaM sAdhu nimana yedbhaktapAnAdyAnayanena / nanu yadi kathamapyaso tamma gRNhIyAtadA niSphala evAyaM prayAsaH ? ityAha-karomyahamasya caiyAvRtyamityevarUpa 4 pariNAmavizuddhyA tvagRhIta nAhArAdike yAdRSakatu : kamani jarA bhavatyeva, mukhyatayA bhAvazuddhereva karmanirjarAhetutvAditi gAthArtha iti sakalayatInAM marUpAnapradAna-prabhRti kuruta vaiyaavRttymekaambhktyaa| bhavati jagati yasmAnnizcalaH puNyalAbhaH, paramapadasukhAni syustato hastagAni // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre vaiyAvRsyalakSaNa prativAraM samAptam // 11 // atha khAdhyAyaratidvAre vibhaNipuH pUrveNa sambandhI gAthAmAhaveyAvacce abbhu-jjaeNa to vaaynnaaipNcviho| vicammi u sajjhAo, kAyabbo paramapaya heU // 423 // vyAkhyA-cayAvRzye'bhyudyatenApi sAdhunA "viJcammi"ti antarA'ntarA vAcanA-pRcchanA-parivartanA-anuprekSAdharmakathArUpaH paJcavidhaH svAdhyAyaH kartavyaH, iti vaiyAvRsyadvArAnantaraM khAdhyApadvAramiti bhaavH| yataH, kathambhUto'sAvityAiparamapada heturiti gAthArthaH / / 423 // vaiyAvRtyAdibhyo'pi khAdhyAya eva paramaM mokSAGgamityAha etto sambannuttaM, titthayarattaM ca jAyai kameNa / iya paramaM mukkhaMga, sajjhAo teNa vinneo // 424 // - -
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - itaH khAdhyAyAtsarvasvaM tIrthakaratvaM ca krameNa jAyate iti paramaM mokSA svAdhyAyaH tena kAraNena vijJeyaH karttavyatayeti zeSa iti gAthArthaH ||424|| kizva --- taM natthi jaM na pAsai, sajjhAyaviU payatthaparamatthaM / gacchai ya sugaimUlaM, khaNe khaNe paramasaMvegaM ||425|| vyAkhyA ---tamAstyeva yatpadArthaparamArtha svAdhyAyacitra pazyati, yatkiJcidasti tatsarvaM pazyatItyarthaH / gacchati ca kSame kSaNe sugatimUlaM parasaMvegamiti gAthArthaH || 425 || nanu svAdhyAya ivAnyamapi pratyupekSaNAdau yoge asakhyeya bhavikaM karma kSapayatyeva, tatkosa vizeSaH ? ityAhakammaM saMkhijjabhavaM, khavei aNusamayameva Autto / annayarammi vi joge, sajjhAyammi viseseNa ||42 6 || vyAkhyA -pratyupekSaNA prabhArjanA mizrAcaryA vaiyAvRtyAdiyogAnAM madhye'nyatarasminnapi yoge - saMyamavyApAre Ayukta:AdareNa pravRttaH sAdhuH pratisamayama saGkhyeyabhavasthitikaM karma kSapayati, paraM svAdhyAye varttamAnastadapi vizeSeNa-sthitirasAbhyAM vizeSataraM kSapayati / yathA svAdhyAye karmakSayaH sampadyate na tathA prAyaH pratyupekSaNAdAviti svadhyAyasya garIyastvamiti bhAvaH, utkarSato'pi saptatisAgaropamakoTAko TiparataH karma [sthi] terabhAvAdanantabhavAparipU terasaGkhyeya manasthitikaM karma zcapayatItyuktaM nAnantabhavikamiti gAthArthaH || 426|| atha kiM parimANaH svAdhyAyo bhavatItyatrAha- ukoso sajjhAo, caudasapuvvINa bArasaMgAI / tatto parihANIe, jAva tayattho namokkAro ||427||
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ AREER vyAkhyA-utkRSTa svAdhyAyacaturdazaviNAM dvAdazAGgAni, caturdazapUrvadharA hi mahAprANadhyAnAdisAmadhyato'ntarmuharcAdinA kAlena caturdazApi pUrvANi parAvartayanti, dazapUrvadharANAM tu dazapUrvANi khAdhyAyo, navaviNAM tu ntr| evaM parihANyA tAvajheyaM | yAvadhasthAparaM kimapi nAgacchati tasya paJcaparameSTilakSaNo namaskAraH svAdhyAyaH / kathambhUto'yamityAha-tadayoM-dvAdazAGgArtha iti ra mAthArthaH // 427 // nanu kathamayaM namaskAro dvAdadhAnArthaH ityAi--- jalaNAibhae sesaM, mottuM eka pi jaha mahArayaNaM / peppai saMgAme vA, amohasatyaM jaha tadeha // 428 // motaM pibArasaMgaM, sa eva maraNammi kIrae jamhA / arahaMtanamokkAro, tamhA so bArasaMgattho // 429 // ___ vyAkhyA-klanAdibhaye samupasthite zeSa-modumazakyaM karpAsAdikaM muktvA ekamapi yathA mahAratnaM gRhyate, sAme yA zeSa lakaTAdikaM muktvA yathekamapyamoghaM-ripuvaghe askhalitaM pANazaktyAdikaM zastraM gRhyate, tahApi maraNe samupasthite tasyAmavasthAyAM ra smartumazakyaM muktvA'pi dvAdazAGga sa evArhadAdinamaskAro yasmAkriyate, tasmAdvAdazAGgasthAne phiyamANatvAdanyathA'nupapatterasau dvAdazAlArthaH / ayambhAvaH-zAnadarzanacAritrANyeva hi dvAdazAGgArthaH, tAni ca paJcavadAdimveva syurnAnyatra, namaskAre cAIdAdaya kA evAbhidheyA, aso dvAdazAGgasmaraNociteSvapi teSu teSu maraNAdisthAneSu sukhAnusmaraNIyatvAdikAraNadayaM smaraNIyatvenopadiSTastato | yuktavAssa dvAdazAGgArthateti gAthAvayArthaH / / 428-29 / / etadevAvazyakabhASyoktayuktyA drshybhaahhai| savvaM pi vArasaMga, pariNAmavisuddhiheumittAgaM / tatkAraNamettAo, kiha na tayattho namukkAro ? // 430 // AAAKA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ED vyAkhyA sarvamapi dvAdazAGga tAvaspariNAmavizuddhihetumAtrakameva, tatastaskAraNamAtratvAtpazcaparameSThidvAreNa pariNAmavidhaddhikAraNamAtratvAtkathaM na tadartho-dvAdazAGgArthoM namaskAraH ?, apitu tadartha eveti gAthArthaH // 43 // atha maraNAyaNAyAmapi agara mamI kANamAnahu tammi desakAle, sako bArasaviho suykkhNdho| sabo aguciMteDe, dhaMtapi samatthacitteNa // 431 // | vyAkhyA-nae-naiva tasmin dezakAle-maraNAdipradezakAle dvAdazvavidho'pi zrutaskandho'nucintayituM zakyaH / kena ? ityAha ----'dhantaM' atyartha samarthacinenApi, sato dvAdazANasAcyasAdhakatvAt sukhasmaraNIpatvAca tadayasthAyAmeSa eva smaraNIya iti gAthArthaH // 43 // atha namaskArasyaiva mAhAtmyamAhanAmAimaMgalANaM, padama ciya bhaMgalaM nmokkaaro| avaNei vAhitakkara-jalaNAibhayAiM savAI // 432 // harai duhaM kuNai suhaM. jaNai jasaM sosae bhvsmuii| ihaloapAraloia-suhANa mUlaM namukkAro // 33 // masthApanAdayabhAvamalAnAM madhye prathama pradhAna mAla namaskAra eka yataH kathambhato'sau? ityAhuapanayati dhyAdhitaskarajvalanAdibhayAni sarvApi tathA daHkhaharati, sakha karoti, yazo janayati. bhavasamadaM zoSayati. kimbdnaa| aihalaukikapAralaukikasukhAnA mA samaskAra iti gAthAdvayArthaH // 432-33 / / athaihi keSu pAratrikeSu ca namaskAraguNeSu dRSTAntAnAhaihaloyammi tidaMDI, sAdivvaM mAuliMgavaNameva / paraloe caMDapiMgala-iMDiyajakkho ya diLaMtA // 43 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ GAISRI4** vyAkhyA -aihalaukike namaskAramAhAtmye tridaNpadAharaNaM, tathAhi-jinadAsamRtaH zivakumAra uttamo'pi tavyasanI | pitrA guruSArthe nIto'pi dharma na pratipadyate, anyadA pitroktaM vatsa! amu mantraM mahAnamA mahAbhayApahArapravaNaM gRhANa, smaraNamAtrA skAryasiddhiH syAt / tato lobhAttena pitRsakAzAdgRhItaH pshcprmesstthinmskaarH| krameNa piyuSarate'pyasya tathaiva vyasanarasikasa draviNaM na pUryate / tatastenaikakhidaNDI dhanArthamabhyarthitaH prAha-dAsye'kSayaM dhanaM yadi paramakSatamRtakamAneSyasi, tato lubdhena zivena * vRkSazAkholambitacauramatakaM tasyopanItaM / so'pAma bhAnaM kharaM mRtakaM tadaM hi saMvAhakaM ca taM saMsthApya maNDale sthitaH svavidya smarati, bhItaH zivastu namaskAra, pUrNe jApe khahaM gRhIyosthiSataM mRtAto) namaskAraprabhAvAcchivasyAprabha(ko)ttathaivApatat / tataH punarava savizeSa triNDI va vidyA zivo'pi namaskAraM japati, pUrNa jApe punarutthAya tathaivApatat , tataH zaGkitaH sa zivaM papraccha-kiM svarmA vatsa! vetsi kAzcidvidhA', sa prAi-yadi vaM tuSyasi, tataH punakhidaNDI sAkSepaM to smAti, pUrNa jApe zivAyAprabhavannutthitamRtakAva tINoM vetAlaH maGgena tridaNDInaM dvidhA vidhAya zmazAne zepsIva, sadyazca hemamayaM jAtaM / taM puruSa hAMdgRhItvA gRhamapAcchivaH / tata prabhRti tatpramAvAjAto'yaM mahebhyaH, tadevaM namaskArapramAvaM sAkSAlampa jinadharmArAdhanodhatamatiH zivakumAraH samyaktvatratAmigraha pratipAlanaparastIrthayAtroddhArAdibhiH zAsanaM bhAsayAmAma, itohalokakale tridaNDyupalakSitaH zivakumAradRSTAntaH smaaptH|| 'sAdivya' ti namaskAraprabhAvato devatAsAbhidhyamapi jAyata iti bhAvastadyathA-- zrAddhasutA zrImatI paramazrAvikA mizyAhapariNItA, tayA vinayaguNenAvarjitaH zvasuravargaH, priyeNa bAritA'pi jainadharma mamuktavatI, anyadA tasyAM virakko bhatto'nyAM pariNemumicchati, paraM na ko'pi guNAtyA mAyA upari svakanyAM prayacchati, tata SCSAPI64KB
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa nirghRNaH zrImatI mAraNAya kuto'pi kRSNasamAnIya ghaMTe ciratastAM naveM samAdizatisa priye! ghaTasthA samarpayeti kathanAnantaramevAnvakArasthApitaM ghaTaM dRSTvA tathA namaskAra manapUrva kare kSipte samitidevatayA sarvamapahRtya saMsthApitA kusumamAlA, tAmAdAya marturdace sA, so'pyativismitacintayati - aho !! kimetat ?, gatvA yAvad ghaTaM vilokayati tAvatpuSpANi pazyati, na punarbhujaGge, tato bhAryAgutamAhAtmyaM ca vicArya bhItastAM zrAmayitvA namaskArakalo jinadharma pratipadya zrImatI sarvagRhasvAminIM kRtavAn tato vidulAra bhogAnta madinAnte dvAvapi vaizamyAdIkSAM pratipadya samyak pratipAlya brahmalokaGgato, mahAvidehe setsthataH / "evaM ca namukkAro, jIbiyarakvaM ca kAmalAbhaM ca / ihaloyammi vi sAha, jIvANaM bhatitANaM ||1|| " iti zrImatI kathA samAptA // mAtuliGgAnaM - bIjapUravanaM, tadudAharaNam, tathAhi ekasminnagare nadItIre ekena kharakArmikeNaikaM mahApramANaM sugandhitrarNAya bIjapUraM patitaM prApyAtyadbhutaM jJAtvA rAjasvamarpitaM / pRthva rAkhA kva labdhaM 1, tenApyuktaM nadIpravAhe, tatastuSTidAnaM datvA visRSTaH rAjJA tasminpUrve yukte svapuruSairnadItIraM zodhitaM yAvadekazrApUrva vanaM dRSTaM zrutaM ca-yaH kuto'pyamUni phalAni gRhAti sa mriyate, tatastai pratyAgatyoktaM nRpatestat / tathApyanivRttAmilApo rAjA nagaralokanAmagarbhamolakAn ghaTe prakSipya pratidina mekagolakAkarSaNe tanAnA puMsA vIjapUramAnAthayati so'pyanAtmavazastatra vane pravizya vIjapUraM troTayitvA caddi: zcipati, anyastadgRhItvA nRpaterdadAti itarastatraiva priyate / evaM bahubhirdinerekasya zrAvakasya vArakaH prAptaH gatazca sa tatra, zrIjinapraNidhAnaM vidhAya namaskAraM bhaNitvA naiSedhikI catvA yAne pravizAM tAvattatrastho vyantaro namaskArAdyAkarNanAtpratibuddhA zrAvakaM pratyAha-bho mahAnubhAva ! sAdhukataM svayA
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai/ yadaI mavAdadhRto namaskArasmAraNena, tahaNa yattava priya, karomi, zrAddha noktaM-kimanyena me ? tathA svaM kuru yathA na mriyate nagaranaraH, tatastA suraH pAha-tatraiva sthitasya tavocchIrSake pratyahamahamekaikaM bIjapUra sthApayiSye, tannRpateyaM, evaM ca rAjA tvayi tuTo bhaviSyati, na ca naparajano mariSyati, iti varaM prApya sa svagRhaM praaptH| tato rAjA lokena cAtivismitena pRSTaH pUrvoktaM sarva jinnmskaarmhaatmymaah| tato bahuloko jinadharma prapede / rAjA'pi tuSTo panaM ghanaM datvA zrAddhamadAridraM cakAra / evaM ihaloke'pi vizuddhacittAnA jantunA jIvitadhanAvaho namaskAro niemAjAyate, iti mAtuliGgavanAkhyAnakaM samAptam // pAralaukike namaskAramAhAtmye caNDapiGgalakathAnakam , takadam-vasantapure caNDapiGgalazcauraH zrAvikAvezyAgRhe vasati 1 tadanurakA, anyadA'nena rAjJo gRhAnmahAmRtyo mauktiko hAracaurayitvA'tipatnena vezyAgRhe gopitaH, anyadA mahotsave so gheNyAH khakhasamRddhisamudayenAlaGkatA bahirvajanti, adha sakhidamevAtizayataH zRGgArA sAmiti taskaravezyA vameva hAraM kaNThe kSiptvodyAnaM gatA nRpapatnIceTyA dRSTA, upalakSito hArastayA, jJApitaM ca devyAH, tayA ca rAjJastena ca gaveSayitvA gRhItastaskaro viDambya zulikayA bhinnH| tacchatvA vezyA svaM nindantI mahAduHkhitA tatra gatvA caura namaskAramanuzAsti iha nRpaputro bhoyAmiti nidAna cAkArayacasmAt / tato'yaM namaskAraM paThan mRtvA tena nizAnenAgramahiSIya putratvenotpatraH, yAvatsA vezyA bhavitavyatAvazena krIDApanapAtrItva prAptA / atha sA cintayati-garbhasya caNDapiGgalamaradhAsya ca tAvattulya evaM kAlaH, tasmAtsambhAvyate sa evAyaM, iti vicArya rudatastasya kumArasya bhaNati-mA rodizaNDapiGgala!, punaH punarityAlapatyAM jAtaM jAvismaramamasya, jinadharmaH pratipatrA, sa Xca kAlena rAjyaM pratipAlya tayA ghezyayA samaM pravajyA pratipadya tatsamameva siddhH| evaM namaskAro bhogaphalaH zivaphalaba INI SPrPramanangreaminsecto mAsTa
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapradhAnajIvAnAM jAyata iti caNDapiGgalakathAnakaM samAsam // huNDikayasya STAntaH kathitaH sa mucyate - mathurAyAM iNDikaH sarvAmapi nagarIM muSNAti, anyadA koTTapAlena salonaH prAptaH sa kSiptaH zUlAyAM nRpAdezena / tataH svenAtiviyA sitena samIpe gacchato jinadattabhAvakasyoktaM- 'bho ! bhaktAM dayAmayo dharmastato mahAbhAga ! dInasya tRSitasya me pAnIyaM pAhi 'parakAyeM eva dharanti jIvitavyaM dhIrAH itei jinadacaH prAha-yadi svaM namaskAraM nirantaraM paThaMstiSThasi tadA'haM pAnI mAnIya pAkhAmi evaM ca pratipane jalamAnetuM gate zrAddhe namaskArAvayaM kUrvameva kAle kRtvA tadanumAnAdyakSo jAtaH / zrAddhaH punarjIramAdAya tatrAgatastAvadvAjapurupaigRhItvA isH kathitastant bhaktadAtA'yamiti, gahrA sospi lAkSepArthamAdiSTaH, huNDikapakSAvadhinA pUrvamavyatikaraM jAnanmahAgirimekaM gRhItvoparyupari sthito bhagati - are ! na jAnIya yUyaM 1, yadetasyeha mAhAtmyaM tanmuzvava zIghra manyathA sakalAM pUrI dUrayiSyAmi tato rAjA saparicchado bhIto huNDikapakSaM pUjayati kArayati ca tasvAyatanaM, jinadavaM ca bhrAmayitvA visRjati / yacazca jinadattaM natvA maNati tathA sarvapApAspadamapyahaM yadivasa cArja prAptavAn sa tavaiva namaskAradAnataH prasAdaH, tataH punaH kArye cime'haM smarttavyaH' ityuktvA yakSaH svasthAnamagAt / iti dravyato'pi gRhIto namaskAraH suraddhiheturjAyata iti gAthArthaH // 438 || iti huNDikayakSakathAnakaM samAptam // iti kuruta svAdhyAye, jinendrabhaNiteSu vRtavimalabhASAH / yeneha cittazAntiH prabhavati guNavRddhisaMsiddhiH // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre svAdhyAyara tilakSaNaM pratidvAraM samAptam ||15|| athAnAyatana yAgadvAre vimaNipuH pUrveNa sambandhama gAthAmAha-
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmapi mano vidravati / brahmacarya dRDhamapi zithilI bhavatIti gAthArthaH // 38 // kizcanIyaMgamAhiM supaoharAhiM, uppicchamaMtharagaIhiM / mahilAhiM ninnayAhiM va, girivaraguruyAvi mijjati // 439 // vyAkhyA --mahilAmiH-strIbhinimnamAbhi-nadIbhiriva girivaragurabo'pi bhidhante-'dharI kriyante, AstAmitare lssH| kathambhUtAbhiH svIbhiH 1, nIcaM-jAtyAdihInaM gacchantIti nIcagAtAbhiH, nadIpakSe tu nIco-nimnaH pradezastena gacchanti-vahantIti nIcagAstAbhiH, zobhanAH payoparA:--stanA yAsA sAstAbhiH, nadIpakSe tu zobhanaM payaH pAnIyaM gharantIti supayodharAstAbhiH, pacadaye'pi utpicchA-manohAriNI mandharA gatiryAsAM sAstAmirityatastyAjyA evaitA iti.gAthArthaH // 439|| api ca-- ghaNamAlAu va dUra-namaMtasupaoharAo vdti| mohavisaM mahilAo, duniruddhavisaM va purisassa // 440 // vyAkhyA-dhanA-meghAsteSAM mAlA:-paramparAstA iva dara-avartha unamantaM-uatimAtraH zobhanAH payodharA yAsA tA donamaramupayodharA mahilA:-striyaH puruSasya moha evaM viSaM, tadaddhayanti; atra meghamAlApakSe payodharA-jaladAH, strikSatu stanA iti, kimiva kA? ityAha-meghamAlA eva duniruddhavipamika, pathA mantrAdinA kenacigurutvAritaM viSaM puruSala dotramanupayodharA-1 meghamAlA dRSTAH satyaH punarapi vRddhi nayanti, tathA striyopi moiviSamiti tAtparyamiti gAthArthaH // 440 // apAca-- siMgArataraMgAe, vilAsavelAe jovnnjlaae| ke ke jayammi purisA, nArinaIe na vujhaMti ? // 14 // vyAkhyA-nAva nadI, ThayA ke ke jagati puruSA nojhate-nApahiyante ?, apitu sarve eromante, kathambhUtayA gyaa|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ sajjhAya pi karejjA, vajjato jattao aNAyayaNaM / taM itthimAiyaM puNa, jaIga samae jo bhaNiya / / 435 // vyAkhyA - uktasvarUpaM svAdhyAyamapi yatnato'nAyatanaM varjayameva kuryAna svanAyatane, iti svAdhyAyadvArAnantaramanAyatanatyAgadAmucyata iti bhaavH| tatrAyatane-mokSAya prapatante sAdho yatra tadAyatanaM-gurucaraNamUlAdi, kutsitamAyatanaM khIjanAdi, ata Aha-tatpunagnAyatanaM yatInAM syAdikaM draSTavyaM / yataH mamare bhamitamiti gAthArthaH / / 435 / / siddhAntoktamevAhavibhUsA ityisaMsaggI, paNIyaM rasabhoyaNaM / narassa'ttagavesissa, visa tAlauDaM jahA // 43 // diza0 8-56] = vyAkhyA-vibhUpA-bakhAdirADhA, yena kenacitprakAreNa zrINAM [saMsargastathA] praNItarasabhojana-galasneharamAbhyavahAraH, etatsarvameya vibhUSAdiH naramAtmanaveSiNa-AsmahitAnveSaNaparakha viSaM tAlapuTa pathA, talamAtradhyApatikaraviSakalpamahitakaramiti gAthArthaH // 436 // / nanu jinavacanamAvitAnA jitendriyavAdiguNayuktAnAM syAdisaMso'pi na doSAya bhaviSyati, kiM punaranayA tarjanayA / ityAhasiddhaMtajalahipAraM, gao vi vijiiMdio vi sUze vi / thiracitto vi chalijjai, juvaipisAIhiM khudAhiM // 43 // vyAkhyA-siddhAnta eva jaladhistasya pAraGgato'pi vijitendriyo'pi []ro'pi sthiracitto'pi chalyate yuvatIpithAcImiH drAmiriti mAthArthaH // 437 // punaISTAntamAreNa zrIsaMsargasya duSTatamAhabhayaNanavaNIyavilao, jaha jAyai jalaNasanihANammi / taha ramaNisanihANe, viddavai maNo muNINaM pi / / 438 // vyAkhyA-yathA jvalanasanipAne madananavanItayokliyo-drAyaH saJjAyate, tathA ramaNInAM sannidhAne munInAmapi-susAdhU
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Actona pradhAnajIvAnAM jAyata iti bhaNDapiGgalakathAnakaM samAptam // huNDikaya kSasya zAntaH kathitaH, sa caivamucyate mathurAyA iNDikacauraH samipi nagarI muSNAti, anyadA koTTapAlena salonaH prAptaH sa ziptaH zUlAyo nRpAdezena / tata. tenAtipipAsitena samIpe gacchato jinadattazrAvakasyoktaM-'bho ! bhavatAM dayAmayo dharmastato mahAmAga! dInasya vRSitasya me pAnImA pahi 'parakAyeM eva gharanti jIvitavyaM dhIrAH' iti jinadataH prAha-yadi ra namaskAra nirantaraM paThastiSThasi tadA'haM pAnImAnIya svAmi, evaM ca pratipace jalamAnetuM gate zrAddha namaskArodyopaM karvabhava kAlaM kRtvA tadanubhAvAdyakSo jAtaH / zrAddhaH punaramAdAya vAgatastAbadAjapurugRhItyA gAvaH kathitaurANAM bhaktadAtA'yamiti, zamA so'pi zUmAkSepArthamAdiSTaH, huNDikayakSavAvadhinA vaibhavavyatikaraM jAmamAgirime yahIyopari sthiso gAdi-are ! na jAnItha yUyaM !, yadetasyeha mAhAtmye, tanmuzava zIgha-za nanyathA sakalAM purIM cUrayiSyAmi, sato rAjA saparicchado bhIto huNDikayazaM pUjayati kArayati ca tasyAyatanaM, jinadacaM ca / bAmayitvA visRjati / yakSazca jinadat natvA bhaNati-tathA sarvapApAspadamapyahaM yadikhIM zAdi prApta gan sa taca namaskAradAnakrataH isAdA, tataH punaH kArya viSame'haM smarcavyaH' ityuktvA yakSA svasthAnamamAt / iti dravyato'pi gRhIto namaskAraH suradihetu yata ti gAthArthaH // 438 / / iti huNDikayakSakathAnakaM samAptam // iti kuruta svAdhyAyaM, jinendra bhaNiteSu vRtavimalabhAvAH / yeneha citazAntiH, prabhavati guNavRddhisaMsiddhiH // 1 // _iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAbAre svAdhyAyaratilakSaNaM pratidvAraM samAptam / / 15 / / adhAnAyananatyAgadvAra vimaNiSuH pUrveNa sambandhamA~ gAthAmAha
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ mommmmmmmmmm bAlaka ka iva ? ityAha-poSito-[videzamato] dhanAyavaNika, tasya bhavana-gRha, tatsamIpe upino-vizrAmahetoH sthitaH, sa cAso jhunizca / proSitabhavanopitamunistadvada / kaH punarasAvityucyate tagarApuryA devadatto vaNika, tasya bhAryA bhadrA, suto'hamakA, anyadA devadatto vairAgyAdahanimatrAcAryasamIpe sasutabhAryaH | prAdhAjIt / sucAritrapAlanaparo'pi putra snehena lAlayana sAdhubhirvArito'pi na paraMsIt / aInako bahulAlitatvAtsusvazIlo jaatH| anyadA pitari mRte'tiduHkhitaH svayameva bhikSAyai naman sukamAlaH parIpahopasagAI bAdhyate / atha grISme paritaptapAlamutrane mikSArthI bhramanasau raDhaM parizrAntaH sarvAGgasvedapUrNaH proSitakamArthavAhamahAgRhacchAyAyAM yAdvizrAmyati kSaNamekaM tAradvaidinamaviyogajanitamadanAgnisantApA tadgRhasvAminI bAtAyanasthA tapAzoSitagAvamapyaInaka murUpa sukumAlaM vilokyAkArya pracurataramodakAcAhAn datvA zRGgArasAravacanAvikAraprakAraH svAnuraktaM taM kRtvA svagRhe pracchannamasthApayat / so'tha sabaiH kAmAssamagrastapA samaM bhogAn / bhuJjana dinAni gamayati / itatha sa sarvataH sAdhubhirgaveSito'pi na dRSTA, tajananI ca sAdhvI sutasnehena taM vilokayantI ahamaka ahaMbhaka iti vilapantI 'dRSTaH kvApyaISaka' iti pratijanaM pRcchantI bhrAntacitA pure bammramIti / anyadA rAjapathasthA pracchabhagavAkSa-14 sthena sutena ghaTA sA, tato lalito'sAvityacintayat "pecchaha aho!! kuputto, so'haM iya jasa kAraNe esaa| eyAvatthaM pattA, sunnA paribhamai nayarIe // 1 // " "ahayA dupputtehiM, jApahiM kiM phalaM havAi annaM ? / jAo araNIe sihI, dAhaM mosUNa kiM kuNai ? // 2 // " ityAdi svaM nindana jhamiti gehAnirgatya mAtarantikamagAt / taM sahasA dRSTvA sA hA pUrvavyatikaramapRcchan / tato'syAgrahe / KX- RSS - A
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhAnvitaM pracurataraM paryaTanti, bodhi tu sarvathA na lamante, yadi tu ke cihnamante te'pyatikaSTeneti gAthArthaH || 447 // nanu santu saMtIcaturthavratamaGgAdayo virudvAH devasyApi niHprayojanasya caityadravyasya bhakSaNaM nivaNamevetyAhaiyavvaM sAhA - raNaM ca jo musai jANamANo vi / dhammaM pi so na yANA, ahavA baddhAuo narae ||448|| vyAkhyA - caityadravyaM prasiddhaM, sAdhAraNaM ca - jIrNacetyoddhArAdinimiSamekatra sthApitaM dravyaM ca yo jAnannapi muSNAti-svayaM kSayati anyeva makSayati bhakSayato vA'nyatsamanujAnIte sa evambhUto janturanayaiva ceSTayA jJAyate yaduta-sarvajJoktaM dharmamapi na jAnAti, yA jJAtajinadharmo'pi yadyevaMvidhapApeSu pravartate tadA jJAyate yaduta - pUrvameva narake baddhAyuko'yaM, anyathA tatpratyayogAditi dhArthaH // 448 || atha caityadravyopekSiNAM sadAntaM doSamAha--- jamuveto pAvai, sAhU vibhavaM duhaM ca soUNaM / saMkAsamAiyANaM, ko ceiyadavvamavahara ? || 449 // -- pacetyadravyamupekSamANaH- sati sAma dezanAdidvAreNa tadrAma hun sAdhurapi, AstAmanyaH svayaM bhavakAdiH, vaM-saMsAramanantaM prApnoti, uktaM ca zrInizI [dhabhAgye] the--- "daviNAse, tahavyaviNAsage dubihe| sAhu vibhAgo, agata saMsArio hoi ||1||" tathetyadravyApahAriNAM saGkAzrAvakAdInAM duHkhaM cAnantaM zrukhA kacaivyadravyamayaharati ?, na ko'pItyarthaH / saGkAzakathAnakaM svetramucyatex H " sayaM ca bhai / saha sAmayi vevara jANaMThoM so mahApAtrI ||" iti vRttyanvitamudri 988188
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ L anim kRte vena sarvamAyuktaM tadane, tato'tivipannazA tayA saMmArabhramaNamayaM darzavisvAsa jinadIkSAbhimukhaH kRtA, so'pi saMvigno gurupAdamUle [punaH] prAmAsIt / tato gurUnatvAJcadat-bhagAn / gatasara mo'I, na ci doghA rakSita kSamA, tadyadi bhavatAmanumatiH svAhA nazanaM kRtvA zIghrameva khakAya sAdhayAmi, ArAdhaka iti jJAtvA gurubhiranujJAtaH pAnyAlopa zalazikhAmArumA tapazilAtale kAyotsarge sthito grIme madhyA sarvatastApitaH mukamAlo navanItapiNDavadvilayaM gtH| zubhanyAnAdvaimAnikassuro'bhUt / evaM saMvargamAtre'pi bahulAnarthakalA mahilA jJAtvA tatsaMsarga ratastyajediti annakathA smaaptaa|| samprati saMyatIsaMsargasya vizeSato'nAyatanatvamAha-- iyaratthINa vi saMgo, aggoM satyaM visaM visesei / jo saMjaIhiM saMgo, so puNa aidArugo bhaNio // 14 // vyAkhyA-tadevaM muktaprakAreNa itarAnAmapi gRhasthakaliGgikhINAM sajA-sambandhaH agni zakhaM viSaM ca vizeSayati-atizete, agnyAdInAmekamavikaduHkhamApradAyakatvAt strIsaMsargasya svanantamavikAnantaduHkhadAyakatvAditi bhaavH| yaH punaH saMyatInAM sAdhvInAM sa, so'tidAruNo'nantAnantaraudraduHkhadAyako bhaNita Agama iti vizeSeNAsau varjanIya iti gAthArthaH // 146|| AgamoktapezAha cejhyadabaviNAse, isighAe parayaNassa uddddaahe| saMjaicautthabhaMge, mUlaggI bohilAmassa ||447 // vyAkhyA-ha caityaM-sAmAnyena jinAyatanaM, tasya sambandhidravyaM, tadvinAze kate, tathA RSidhAte-saMyatacinAze kRte, pravacanasya coDAhe prakaSTAkatyakaraNena kRte, saMyatyAzcaturthavatamajhe kRte prANinA mUlAgnidevo bhAti, kasya ? bodhilAmasva-samyakta lAmataroriti sarvatra yojyte| ayambhAva:-anyenApi mahApApakarapaNena prANino'nantaM mavaM bambhransyeva, ebhiH punarvizeSatastameva Mus
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pinteres kaiva ? ityAha-proSito [videzaGgato ] dhanADhyavaNika, tasya bhavanaM gRhaM tatsamIpe uSito vizrAmahetoH sthitaH sa cAsau sunizva prossitbhvnssitmunistdvt| kaH punarasAvityucyate--- tagarA devadatta vaNika, tasya bhAryA bhadrA, suto'zvakaH, anyadA devadatto vairAgyAdamitrAcAryasamIpe sasutabhAryaH prAtrAjIt / sucAravaMta TAlama sirvArito'pi na vyaraMsIt / arhanako bahulAlitatvAtsukhazIlo jAtaH / anyadA pitari mRte'tiduHkhitaH svayameva bhikSAyai bhraman sukumAlaH parIpopa bAdhyate / atha grome parikalanemikSArthaM bhramaNasau dRDhaM parizrAntaH sarvAGgasvedapUrNaH proSitekamArthavAha mahAgRhacchAyAyAM yAvadvizrAmyati kSaNamekaM tAvadvahRdina ma viyo gajanitamadanAgnisantApA udgRhasvAminI vAtAyanasthA tapaH zoSitAmapyakaM rUpaM sukumAlaM vilokyAkArya pracurataramoda kAdyAddArAn davA zRGgArasAravacanAGgavikAraprakAraiH svAnuraktaM taM kRtvA svagRhe prcchnnaamsthaapyt| so'ya sarvaiH kAmasamagrastayA samaM bhogAn bhuJjan dinAni gamayati / itazca sa sarvataH sAdhubhirgaveSito'pi na dRSTaH, taJjananI ca sAdhvI sutasnehena taM vilokayantI arhaka news iti vilapantI' dRSTaH kvApyaIka' iti pratijanaM pRcchantI bhrAntacittA pure bamsramIti / anyadA rAjapathasthA pracchabhagavAkSasthena sutena dRSTvA sA tato lajjito'sAvityacintayat h 'pecchaha aho !! kuputo, so'haM iya jassa kAraNe esA / eyAvatthaM pattA, sunnA paribhamai nagarI // 1 // 'ahavA duppurohiM, jAhiM kiM phalaM havai akSaM ? / jAo araNIe sihI, dAhaM mottRNa kiM kuNai ? ||2||" ityAdi svaM nindana jhagati mehAbhirgatya mAturantikamagAt / taM sahasA dRSTvA sA hRSTA pUrvavyatikaramapRcchad / tato'tyAgrahe 66
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-yo liGginI-sAdhvI niSevate, sa kathambhUto?, lubdho-gRdhaH niHzUkastathA mahApApaH, tena sarvajinAnAM dhyeyaH | I5 saGgha AzAtita iti gAthArthaH / / 450|| kizca pAvANa pAvayaro, dinbhiAse vi so na kaayyo| jo jiNamudaM samaNi, namiuM taM ceva dhaMsei // 15 // vyAkhyA-pApAnAM pApataro'sauM, dRSTyabhyAse'pi dRSTisamIpe'pi sa na karttavyo, yaH kim ? ityAi-binasya mudrA yasyAH sA * jinamudrA, tAM jinamudrAM zramaNI jhAnAdiguNAdhAratvena natvA punastAmeva dhaMsayati-caraNajIvitanAzena ca nAzayatIti gAthArthaH // 45 // tasyaiva jinamudrAghAtinaH pAratrika doSamAha-- saMsAramaNavayaggaM, jAijarAmaraNaveyaNApaure / pAvamalapaDalacchannA, bhavaMti muddAparisaNeNa // 152 / / vyAkhyA-saMsAramanavadagraM-aparyavasitaM jAtijarAmaraNavedanApracura, prANino bhramantIti zeSaH / pApamalapaTalacchamAtra | bhavanti / kena ? ityAha-jinamudrApA-jainavratarUpAyA dharSaNena-lopeneti gAthArthaH // 42 // nanu zrIlakSaNamevAmAyatanaM varjanIyaM utAnyadapi , tadarjane ca kiM (aparaM) sevanIyamityAzaGkhyAhaannaM pi aNAyayaNaM, paratitthiyamAiyaM vivajjejjA / AyayaNa sevejjasu, buDvikaraM nANamAINaM // 15 // vyAkhyA-anyadappanAyatanaM pAtIthikAdikaM vivarjayet-paridhareva, AyatanaM ca seveta jJAnadarzanacAritrANAM vRddhikaramiti gAthArthaH // 45 // yataH * * 5 %
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvugadavvaM jIvo, saMsaggIe guNaM ca dosaM ca / pAvai etthAharaNaM, sobhA taha diyavaro ceva // 45 // vyAkhyA-jIvo hi bhAvukadravyaM, ataH sAmanetarasaMsaNa suzaM ca varSa ca prApnoti, atrodAharaNaM somA tathA dvijavaratheti gAthArthaH // 454|| kathAnaka tUcyate bhogapure namare jvalanazikho viprastasya sUrAnAmnI bhAryA yumbhaM praznA, citrabhAnunAmA punaH somAnAmnI sutA / to 4 kalAkuzalo prAptayauvanI pitrA uttamakule pariNAyya zikSitau-vatsau ! kusaMsargaratau mA bhavetA, yataHhai "taM na kuNai beyAlo, aggI satvaM mahAviso sppo| jaM kuNai kusaMsaggo, mANusassa iha paramavaviruddho // 1 // " kiJca--"pecchasu saMsaggIe, mAha jeNa kahani emeva / milimo dujaNamajjhe, lahai kusaMbhovaNaM asi || / majaNamajhagao puNa, mahaMtasaMbhAvaNAe iyaro vi| saMbhAvijaya loe, kimetya maNiraNa anneNa? // 3 // " ityAdipivRzikSA pratipadya sarvajanaiH sama AlApamAtra samaM tyktvntau| anyadA pitari mRte prAsivezyiyAH zIlavatI. hai nAmnyAH zrAvikAyAH AsanatvAttadvAkyAni jainadharmAnugAni svakumbAgre bhayamANAnyAkarNya prabuddhA somA cintayati-pivatroktA susaMsargastadA samyagajAyate yadyasyAH saGgatiH syaaditi| tatA sA zIravatyAH sakhI jAtA, jinadharma ! prpede| zIlavatI praai-skhe| jinadharmamAhatya yadi avivekijanavacanamtvakSyasi tadA saMsAre'timramiSyasi, ataH kanyAsiddhavadasthiracittA mA bhaneH, yathA___ kazcidahijo daridraH kazcana vidyAsiddhamArAdhya vidyA labdhavAn , sAdhitA tena vidyA, vidyAdevI tasyaikA kanyAM samaya pAha
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ bho ! eSA kanthA sarvasukhAvahA, pratyahaM skovyamAnA pazca ratnAni pratyekaM lakSamUlpAni giriSyati, paraM svAGgAna mocyA / yadi kadAciyasi tadA'parAdha ityuktA devatA tiroddhe| dvijaH kanthAveSo janaiIsitastAM tyaktAn duHkhIbhUtaH evaM nA tyajermamiti pratipanne dvAdazatAni gurupArzve grAhinA somA susaMsargAtsarvajanaprazaMsitA pavAdIkSAM gRhItvA siddhisukhabhAgabhavat / atha citrabhAnuH pituH zikSA pAlayan svaguNai rAjamAnyo'bhavat / kasyacidadhajAteH puruSakha snehavAkyaistuSTastaM mitratve [na] pratipannavAn / atha tasyAghamajAteradhamakRtyaizvitrabhAnurjanairabhakSyabhakSaNAdikalaGka mafrat tumhI lAvA patanane jAtyayacintayati-sA somA dhanyA, yasyAstathA susaGgatirmAtA adyApyahamapi dhanyo yatsaGgato maraNaM na prAptastadadyApi satsaGgatiM karomIti vicintyAtizayajJAnimunipArzve pratyahaM dharmazravaNAtpratipanna jinadharmaviraM gRhe sthitvA tataH pravajyAM pratipadya paramapadaM prAptaH / iti zubhAzubhasaGgateH phalaM jJAtvA satsaGgatiH kAryeti somAdvijavarayoH kathAnakaM samAptam // sereranaarti, siddhisaukhyajanakaM nizamya bhoH // nityamAyatanasevane, mano nizcalaM kuruta kAyavArayutam // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre anAyatanatyAgalakSaNaM pratihAraM samAptam ||16|| atha pariprAdanivRtidvAre vimaNipuH pUrveNa sambandha gAyAmAha - suTTha vi guNe dharato, pAvai lahuyalaNaM akittiM ca / paradAsa kahAnirao, ukarisaparo ya saguNe // 455|| vyAkhyA - suSTrapi guNAn gharan laghutvaM avahIlanArUpaM akIrti ca prApnoti kaH ? ityAha-paradoSakathAnirataH, utkarSa parada svaguNeSu iti paraparivAdAtmotkarSAvavazyaM tyAjyAvityanAyatanatyAgadvArAnantaraM paraparivAdanivRcidvAramiti gAthArthaH // 455 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ restore para aa kathaM paraparivAda mantareNa sthAtuM zakyate ? ityAha- Ayarai jai akajaM, anna kiM tujjha tattha ciMtAe ? | appANaM ciya ciMtasu, ajja vi vasagaM bhavaduhANaM // 456 vyAkhyA - Acarati yadyakAryamanyaH kazcittarhi tatra kiM tatra cintayA prayojana meM hikaM pAraNikaM vA ? na kizcidityarthaH, aaeenana face kathambhUtaM ?, adyApi vazagaM bhavaduHkhAnAM kathaM kathametairbhatra duHkhairmadIyajIva mokSyata itIrameva cintaya, kiM paracintayA ? iti gAthArthaH ||457 // atha paradoSagrahaNe'rthAbhAvAnarthaprAptI eveti prAha - paradose jaMpato, na lahai atyaM jasaM na pAvei / suaNaM pi kuNai sattu, baMdhai kammaM mahAgheAraM ||457|| vyAkhyA - paradoSAn jalpana labhate artha dhanaM yazazca kvApi na prApnoti, svajanamapi zatru karoti, tathA mahAghoraMatiraudraM karma banAtIti gAthArthaH // 457 || nanvastu saguNasyaiva doSAgrahaNaM, nirguNasya tu yathAvasthitabhajane ko doSaH 1 ityAzaGkyAha samayammi nigguNesu vi, bhaNiyA majjhatyabhAvayA ceva / paradosagahaNaM puNa, bhaNiyaM annehi vi viruddhaM // 458 vyAkhyA -samaye - siddhAnte nirguNeSvapi madhyasthabhAvataiva bhaNitA / yattu paradoSagrahaNaM, tana kevalaM samaye, kintvanyairapi tIrthaviruddhameva bhaNitamiti gAdhArthaH || 458 // anyoktamezaha-- loo parassa dose, hatthAhasthi guNe ya givhaMto / appANamappaNI ciya, kuNai sabhI se va saguNaM ca // 459 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - loka AtmAnAtmanaiva sadoSaM ca saguNaM ca karoti kiM kurvabhityAha-parasya dozan guNAMca kameNa gRNchan, kathaM ? " hatthAhasthiti sAkSAtsvayamevetyarthaH / yo hi yadgRhAtikta eva bhavatIti bhAvaH tasmAdguNimAtmanaH samamAnena pareSAM guNA eva grAhmA ihi idaM ca mAdhyaM nirguNeSveva draSTavyam, 'sarve'pi prazaMsanIyA eve 'ti tIrthAntarIyoktameveti darzayannAha-bhUriguNA viralacciya, ekaguNo vi hu jaNo na savvattha / niddosANa vi bhaI, pasaMsimo thevadose vi // 460 // vyAkhyA - bhUrayaH -- pracurA guNA yeSAM te bhUriguNA viralA eva kecitprApyante, ataste prazaMsanIyA eva, tathA eko jJAnAdikA puSTo guNo yasya sa tathAbhUto'pi jano na sarvatra prApyate, avasso'pi pratrasyata eva nirdoSANAmapi bhadraM yeSAM guNAbhAvaasherbhAvo'pi teSAmapi kalyANamevetyataste'pi prazasthA eveti bhAvaH / yeSAM ca guNAbhAve'pi doSA api svokA eva, vAnapi skadoSAn doSabahule loke prazaMsAma iti gAthArthaH || 460 // nanu vacanamAtrarUpAyAM paradoSoktI kathamitra doSasambhavaH ? ityAhaparadosa kahA na bhavai, viNApaoseNa so ya bhavaheU / khAo kuMttaladevI, surI ya ihaM udAharaNA || 461 || vyAkhyA - bAdaraM sUkSmaM vA pradveSamantareNa paradoSakathA na bhavati, sa ca pradeSaH prANinAM manahetureSa nirdiSTaH, atra upakaH intaladevI pariSadAharaNAni, ko'sau tAvatkSapakaH ! ityucyate Ammava/AZOVINO/MAM
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyApi gacche bharibAgamapArago'pi karmavazAschithilakriyaH / ekA punastanchinyaH sakalAgamapAragaH kriyAsu bADhamuyataH / / sato guNamahumAnena ziSyAH zrAkAzcA[cA]) muktyA ziSyasyaiva pArthe dharma zRNvanti, bhaktiM bahumAnaM ca kurvanti / tataH karmazAtpradveSa vahati paristathApi ziSyaH svocitapratipattiM na munycti| iti vrajota kAle [sariH] tathaiva kalupitacitto mRtyodyAne viSadharo jaatH| ziSya AcAryo'bhUt / anyadA bane bahibhUmigamane sohiH zeSAn sAdhUstyaktvA tamAcArya prati pUrvapaddhapAnusandhito dhAvati nityaM, 12 sthaciraizacAH proka-ko'pi viraadhitshraamnnyo'sau| atha tatraivAgasya samastaH kevalI sAdhumista maGgamAvyatikaraM pRSTaH prAha-18 pUrvamadhe'sau parirAsIt , mo'smin samatsaro vidhitacaraNo'hirjAta iti / tataH saMvegabhugatAH sAdhanA keliracanAtadupazamanopAryara AmavArUpaNameva matvA tathaiva ca kRte sarpaH prAgbhAvyatikarajJAnena sanAtajAtismRtiH kRtamithyAduSkRta upshaanto'nnvidhi| vidhAyotpanaH mureSyiti bhoktavyaH pravepaH paraparivAdazca mabahe turiti / iti sUrikathA smaataa|| iti paraparivAda prAstasAdhuvAda, parihata hitAya svAtmanaH mavyapAyam / guNiguNagaNanAyAM sAdhuvAdapradAyAM, kuruta zivasukhAptyai jainadharma ca cittam / / 1 // iti puSpamAlAvikaraNe bhAnAdvAre paraparivAdanicirUpa pratidvAraM samApta // 17 // atha dharmasthiratArUpaM pranidvAra bibhaNipuH pUrveNa sambandhayamAha-- puvuttaguNasamaggaM, dhariu~ jai tarasi neya cAritaM / sAvayadhammammi dahI, haveja jiNapUyagujjutto // 462 / /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ kusumapure agnizikhAnAmA dhayako rAtre samAgatA kakhApi geyatAnI sthita tApasa mAnyo'pi ahAnAmA sAdhuH saMyamayogeSu zithikA praaptH| sopi tatraiva gRhe upari bhUmau sthitH| tataH sa Ako nAnAvidha taratapate, itarA punaniya 2 zuddhaste / tatA kSamA pravepabadati, cintayati cayo nirdharmA pratyAbhukate liGgojInaratA, kipapatuSThAna na karoti. uri dhamadhAmandAn kurvanAtikAraNamiti pramukha pradeyaM vahati kA nayA bhintapati-pula dhAmananma, yadevamatika | tapaH karoti, jino pAlapati, nitye sarvAn pApahAna shte| ahaM punanyikITo jinAmAparibhraSTo vibhUmAnito nidharmA mudhA / bhramAmIti tadguNagaNaM prazaMsanAtmAnaM nindana bhabaM svalyaM karoti zubhabhAvena / pakastathApradveSabhAvena bhUribhA janayati / vRkSa varSArAne dvAri vihRtAvanyatra / atha apakAkSayakaguNaraJjitajanastatrAgataH kevalI dvayoH karmazayakharUpa pRSTaH pAda-mo janAH! vapasya | dveSavato'yakarmakSayo'parasya zithilasyApi anumodanayA bahukarmakSayaH, ato viSamA jIvAnAM gatiriti vijJAya vismitacitta hetu pradeSo bahubhiH pratyAkhyAta iti kSapakokhyAnaM samAptam // avanipure jitazatrunRpasya bahurAjhImirjinaprAsAdA kaaritaaH| tAsu kuntalAnAmnI mukhyA tAsA prAsAdeSu mahotsavaM dRSTvA vidveSa vaiti / anyAstu na khaparamA cinsayanti / anyadA kuntalAdevI rogagrastA''sadhyAnopagatA sAlIcaityeSu pUjApradeSeNa va mRtvA nijaprAsAde zunI jAtA dvAre tiSThati / kenacijjJAninA tasvarUpaM jJAtvA kRpayA prAradeSasvarUpaM jJApitA jAtajAtismRtiranacanena mRtA svarga gatA, iti pradveSo duHkha phalo bAlA sAjya, iti kuntalAdevIkathA samAptA //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-loka AtmAnamAtmaneka madopaM ca saguNaM ca karoti, kiM kurvanityAha-parasya dogana guNAMca kameNa gRNin , kartha ? "itthAhasthi"ti sAkSAtsvayamevetyarthaH / yo hi yadguhAti ma tayukta evaM bhavatIti bhAvaH tasmAdguNimAtmanaH samIhamAnena pareSAM guNA evaM grAhyA iti gAthArthaH // 45 // idaM ca mAdhyasthyaM nirguNeSveva draSTavyam , 'sarve'pi prazaMsanIyA eve' ti tIrthAntarIyoktameveti darzayannAibhUriguNA viralacciya, ekaguNo vi hu jaNo na savvattha / nidosANa vibhaI, pasaMsimo thevadose vi||460|| vyAkhyA-bhUrayaH-pracurA guNA yeSAM te bhUriguNA viralA eva kecityAdhyante, ataste prazaMsanIyA eSa, tathA eko dhAnAdikA puSTo guNo yasya sa vathAbhUto'pi jano na sarvatra prApyate, atasso'pi prazasthata eva, nidoSANAmapi madraM, yeSAM guNAbhAdabaddopAmAvo'pi, teSAmapi kalyANamevetyataste'pi prazasyA eveti bhAvaH / yeSAM ca guNAmAve'pi doSA api stokA eka, tAnapi svokadopAn doSabahule loke prazaMsAma iti mAthArthaH // 460 // nanu vacanamAtrarUpAyAM paradopokto kathamiva dopasambhavaH ? ityAhaparadosakahA na bhavai, viNApaoseNa so ya bhavaheU / khavao kuMtaladevI, surI ya ihaM udAharaNA // 46 // ___vyAkhyA-mAdaraM sUkSmaM vA pradeSamantareNa paradoSakathA na bhavati, sa ca praveSA prANinAM mAhedareva nirdiSTA, atra bhaekA antaladevI pariyodAharaNAni, ko'sau tAkSapakaH / ityucyate
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ %D vyAkhyA---puSpeSu tAvaskIrayugalaM-zukamidhunamudAharaNa, gandhAdiSu vimalazakhabarasenAH zizvaruNasuyazassuvratA krameNa JP pUjAyAmudAharaNAnIti gAthArthaH // 46 // tAni cAsUni __ anna bharate madhyamakhaNDe banavizAlATacyA khecarakAritaratnamayajinabhavanabAre sahakAre kIrayugmaM sthitaM, zrAddhAn zrIjinaM pUjayanto dRSTvA hRSTa, tadApi vanakusumaijinamapUjayat, zubhabhAvaprakarSAlabdhaM codhibIjaM, tatpuNyAcchukajIvaH pRthivItilakapure jitazatrunRpaputro'jani / tasmin garbhasthe mAtuH svapne kuNDalayugaladarzanApiturnidhiprAptezca nidhikuNDala iti tamAma kRtaM, kIrabhAryA'pi mRtvA'nyatra pure purandasyajJAnAmnI nRpanandanA daivavazAnidheikuNDalasya rAjJI (tAtatra to bhomAn bhuktvA jinadharmaparau dvitIyakalpe zakasAmAniko jAto, taruNayuto, nidhikuNDalajIvo lalitAGganAmA nRpaputro'bhUt / anyo'pyamaro nRpagRhe umAdevI putrI jaataa| tatrApIyaM svayaMvarA lalitAzena prinniitaa| tato rAjyaM prapAlya tIrthakA pArzve pravrajya samyagArAdhya dvAkpIzAnadevaloke devau jaatii| tato lalitAGgajIvo devasenAkhyo rAjasutA sanAtaH, itaro'pi vetAtye candrakAntAmidhA khecaraputrIsvena sajAtaH / tatrApi devaseno devazcAtAM pariNIya rAjyaM bhuktvA pazcAtpravajyA pratipaya paripAlya pramaloke dvAvapIndrasAmAniko surau jaatii| tasabhyutvA devasenasuro mahAvidehe pUrvabhAye priyaGkarAmizcakravartI itarastasyaiva mantrI jAtaH / pUrvabhavAbhyAsatastayoratyantaM premAsIt / tato vismitacittAbhyo tAbhyAmanyadA snehakAraNaM pRSTastIrthakaraH kIrabhavAdArabhya jinapUjanAdivRttAntaM tayossarvamacIkayat / tamUskhA saMvegAttAbhyAM tasyaiva tIrthakarasya pAdamUle pravajyA pratipanA, kAlena tau gItArtho bhUtvA tIbrAbhigrahAn prapAlya kevalajJAnavatpAdhApagatakarmAzI siddhau / iti kIrayugmAkhyAnakaM samAptam / EAR R-RHESARKAR
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha jambUdvIpe mahAvidehe puNDarIkiyAM puryAM varasenazcakrI, so'nyadA samavasaraNe jinadezanAM zRNoti, vAvatsaptamakalpAdaSTau sarAn dIptibhAsurAn surabhigandhavAsitasarvaparpado bandanArthamAgatAn dRSTvA vismitazcakrI jinamapRcchan-bhagavan ! ete devA kRta ANatA ?, ke ca pUrvabhave Asan ?, kimataH hA kRtaM taM', pahilA sAmagramAdi guragaNaM paribhavanti / jinaH prAha-dhAtakIkhaNDabharate mahAlayapure vasuzreSThI, tasya dhana-vimala-zava-barasena-ziva-varuNa-suyaza:-suvratanAmAno'TasutAH / sarve kalAsu kuzalA rUpalAvaNya guNakalitAH sthiracittAstIrthakarapAve'vidhapUjAphalaM zrutvA'STAvapi pratyeka tAM vidhAya kusumAdibhedeveka medaM vizeSataH sampAdya paJcaviMzatilakSapUrvANi jinapUjAM vidhAya tathA dvAdazavatAni niraticArANi pratipAlya paryante mAsaM mAsamanazanaM kRtvA saptamakalpe sarve'pyekasminneva vimAne saptadazasAgarAyuSaH surA jAtAH, jinaghUjAmAhAtmyatatribhuvanajanamanohArirUpAdiguNAH prAptAH / avabhinA pUrvavRttAntaM jJAtvA'smadarzanArthamAgatA ete, atazyutvA videheSu setsyanti, iti zrutvA cakravaniprabhRtiprabhUtajano jinapUjAabhigrahAn gRhItvA pratipAlya paramaphalaM prAptavAn / iti pUjAphale vimalAdikathAnakaM samAsam // ii ca kusumapUjodAharaNe dhananAmni vidyamAne yatpUrva kusumeSu kIrayugmodAharaNamukta, tattathAvidhavivekavikalAnAM tirazvAmapi mAvazuddhyA jinapUjA vidhIyamAnA madate guNAya sthAda, kiM punarmanuSyANAmityasvArthasya darzanArtha mantavyam / tasmitha // tatrokte yadiha sUtre'nupAtamapi kusume dhanodAharaNaM ttprstutkthaasmpuurnntaasmpaadnaarthmnseymiti| atha jinadIkSA kartumasamartho yadi zrAvakatvamapi jinapUjanAdinA samyag nArAdhayettadA tena hAritameva janmeti darzayannAhaanno mukkhammi jao, natthi uvAo jiNehiM niddidyo| tamhA duhao cukkA, cukkA sabANa vi gaINaM / / 466 //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA -- yato- yasmAdviziSTayatidharmabhAvakadharmAvantareNAnyo mokSaviSaye nAstyupAyaH ko'pi jinanirdiSTaH tasmAt "duhao" ti viziSTayatidharma-zrAvakadharmAsyAM prakArAbhyAM ye "bukka"ti bhraSTAste sarvebhyo'pi gatibhyaH - prakArebhyo bhraSTA eva draSTavyA iti gAthAthI 460 tataH kimityAha - to avagayaparamattho, duvihe dhammammi hojja daDhacitto / samayammi jao bhaNiyA, dulahA maNuvAi sAmaggI ||467 // // vyAkhyA - tato'vagataparamArthaH san yatizrAvakamedAbhyAM dvividhe dharme dRDhacitto bhavestvaM yataH samaye siddhAnte durlabhA manuSyatvAdisAmagrI bhaNiteti gAthArthaH 467 // tacAtidurlabhaM manujatvaM kathamapyavApya yo dharmaviSaye pramAdyati sa maraNakAle zocatItyAhaaidulahaM pilahuM, kahamavi maNuyattaNaM pamAyaparo / jo na kuNai jiNadhammaM, so jhurai maraNakAlammi ||468|| uktArthA ||468 // kathaM zocatItyAha - jaha vArimajjhachUDho vva, gayavaro macchauvva galagahio / vaggurapaDio va mao, saMvadio jahava pakkhI // 469 / / vyAkhyA - gajabandhanopAyabhUtaM yaskUTaM viracyate tadvArItyucyate, tato yathA tanmadhyakSito gajaH zocati pacAcApaM karoti, yathA vA vaMzAgratraparyantamavAmiSakhaNDa lohamayacakra kIlavarUpeNa galena - biDizena gRhIto galagRhIto matsyaH zocati, yathA vAgurA yAmAkheTika janaprasiddhAyAM patito mRgaH zocati, saMvardhito vA pAzena baddhaH paJjare kSipto yathA pakSI zocati tathA jIvo'pyakRtazubhasazcayo maraNakAle zocatIti gAthArthaH || 469 || yastu vibhavAdiSvasthireSu pratibaddho dharme pramAdyati so'pyajJa evetyAha
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalalabacalammi vihave, vijulayAcaMcalammi mnnuytte| dhammammi jo'vasIyai, so kAurisona sppuriso||470 ___ vyAkhyA-kuzAgravartijalabindurjalalavastazcaJcale-kSaNadhvaMsini vibhave, tathA vidyullatAcaJcale manujatthe, upalakSaNAcauvanahai snehAdivasthireSu satsu yo dharme'sIdati sa kApuruSo, na satpuruSaH, iti gAthArthaH / / 474 / / kizca yadi viSayAdIn vAJchasi tathApi dharma evodyama kurvityAhavaravisayasuhaM sohagga-saMpayaM pavarasvajasakittiM / jai mahasi jIva! nicaM, tA dhamme AyaraM kuNasu // 471 // vyAkhyA-varaM viSaya sukhaM, saubhAgyasampadaH, pravaraM rUpaM, yaza kItiM ca yadi mahAsa-zlAghase vAsotyarthaH, re jIva ! tAI dharma evAraM kuru, yatastatsampadyate, tatkAraNatvAddharmasyeti gAthArtha // 47 // nanu dharmeNa vinApyamRni vAJchitAni bhaviSyantItyatrAha dhammeNa viNA pariciM-tiyAI jai haMti kahavi emeva / tA tiyaNammi sayale, na hajja iha dukkhiokoii||472| vyAkhyA-dharmeNa vinA'pi yadi kathamapyevameva cintitAni bhavanti, tarhi iha sakale tribhubane ko'pi duHkhito na bhavet, dRzyante ca nAnAduHkhAnubhavamAjino jIyA iti cintitArthinA dharma evaM kArya iti ga thArthaH / / 472 / / na ca vAcyaM dharmAdharmoM na staH, sukha duHkhAdestatkAryasya darzanAdityAha-- atulle vi mANusatte, ke vi suhI dakkhiyA ya jaM ann| taM niuNaM pariciMtasu, dhammAdhammaphalaM ceva // 17 // vyAkhyA-tulye'pi mAnuSatve ke'pi sukhitA dRzyante du:khitAzca yadanye taddharmAdharmaphalameveti niNaM-samyak pricinty| para
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ P ayaM cArthoM vimalayazAkathAyAM prAprapazcita iti neha pratanyata iti gAthArthaH / / 473. atha sadRSTAntaM prastutopasaMhAramAhatAjai maNorahANa vi, agoyaraM uttama phalaM mahasi / tA dhaNamittovva dadaM, dhamme cciya AyaraM kuNasu // 474|| vyAkhyA--Ata evaM tadyadi manodhAnAmoraM kimayuttama [phalaM] vAJchasi, tarhi dhanamitra iva dRDhaM dharma eva kurviti | gAthArthaH // 474 // kathAnakaM tUcyate .. iha jambudvIpe bharate vinayapure vazreSThI, bhadrA bhAryA, tayoH putro dhanamitraH, bAsye'pi tasya kiyadinairdraviNaM kuTumbaM | ca bhayaGgataM, kathamapi kapTena yuuddhijnH| prAptayauvanasya tasya dravyopArjanopAyA niSphalA abhavan , duHsvAdane gataH, kSIravRkSe prarohadvayaM | iSTavA'dho nidhAnavayamajJAsIt / bhuvaM khanitvA vilokayati tadA'bhAgyAcayoraGgArAna pazyati, tato dhanAthe punarvahA jalasthalagiri sahasrAmrakane kevalajJAninaM zrIgaNamAgaramari svaprAgbhavamapRcchata, kina mayA cake ? yenehazo'haM dAkhIti / marirAha-atreca vijayapure nagare prAk tvaM gaGgAdattanAmA gAthApatirAsIda, sa ca dharmasya nAmApi na vetti, dharmakaraNapravRttAnAM ca vighna karoti, svabhAvAta kodhanaH, kasyApi kArdikAmAnaM lAbhaM draSTuM na zaknoti, vividhopAyalAbhavighnaM janayati, yadi punaH kasyApi lAbha prekSate tadA dAdhavarAdimigRhyate / anpadA sundaranAmnA zrAvakeNa kRpayA kathamapi nIto munInA pAzva, tairapyukto dharmaH, tataH kizcitsvabhAvena zrAvakobarodhena ca nityacaityavandanAmignaheNa sama dvAdazavatAni pratipadya gRhaM gato gaGgadattaH / tataH kAnicidati|| cAramalinAni karoti vratAni kAnicinmUlato nAzayati, ekaM punarnityacaityavandanAbhigrahaM dravyabhAvAbhyAM pratipAlitavAn, pareSAM | lAmavighnAdikurvan samatsaro mRtvA dhanamitrastvaM jAtA, batabhaGgAdisamutpannapApapaTalenottamakulo'pi ni:svo'si / tatastadAlonya namaraNa
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha dharma kurvanyadA kaJcana naraM nirdhi vyaktayantaM dRSTvA'pRcchat bhoH ? kiM karoSi ?, sagrAha- matpitrA'tra kharNa proktaM paramArA santIti tyajAmi nUnaM vacito'haM dhanamitro vilokayati tAvatsvaNaM pazyati, tatastasyocitaM mUlyaM datvA te dhanadazena gRhItAH, gRhe gatvA yAvatsambhAlayati tAvatribhratsahasrANi suvarNasya jAtAni tabhidhAnAdidhanena bahudhanamarjayitvA dharma eva vyayati, pUrNimAmA arters mIcaturdazISu pratimayA tiSThati taddharmaprabhAvAtkIrttirlakSmIcAtivistAraM prAptAH / anekadhA zAsanaprabhAvanAH kRtvA pravajya pratipadya va dIrghakAlaM paryAyaM pratipAlya siddhaH zrIdhanamitraH, evaM samatikrAntAnyapi saukhyAni dharmAdeva jAyanta iti dharmameva kuruta iti dhanamitrakathAnakaM samAptam // iti hi yadi bhavantaH zarmasampatsatRSNAH khamanasi vikasantaH santu dharmaikaniSThAH / na khalu kimapi yasmAdanyadastyarthasiddhI, pravarakaraNabhUtaM bhUtale prANa bhAjAm ||1|| iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre dharmasthiratAlakSaNaM pratidvAraM samAptam ||18|| atha parijJAdvAraM, tatra parijJAnaM parijJA, sA ca dvighA - jJAnataH phalata tatrAdyA heyopAdeyavastuparijJAnarUpA, phalatasta virayArAdhanAtmikA, "jJAnasya phalaM virati" riti vacanAt / viratyArAdhanA'pi dvividhA - paryAyaparipAlanakA paryantasamaye ca exareerfutya pUrvagranthena sambandhagarbhamupadezamAha savvaguNaviddhaM dIhaM paripAliUNa pariyAyaM / tatto kuti dhIrA, aMte ArAhaNaM jamhA ||475 || vyAkhyA iti pUrvoktadharmasthiratAparyantaH sarvairapi vizuddhaM dIrgha-cirakAlaM paripAlaya cAritraparyAya, vavazcAnte-maraNakAle ----
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAsa dhIrA-mahAsamA saMlekha nApUrva pAdapopagamanAdirUpAmArAdhanAM kurvanti tIrthakadAdayaH, ata eva hi dharmasthiratAparyantAni dvArANyabhidhAya tadante parijJAdvArAbhidhAnamiti sambandhamaNanaM / kutaste paryante ArAdhanAM kurvanti ? ityAha-"jamha"ti yasmAdidabhAgame proktamiti gAthArthaH / / 475 // AgamoktamevAra--- muciraM pi tavo taviya, cinnaM caraNa suyaM ca bahupaDhiyaM / aMte virAhainA, aNatasaMsAriNo bhaNiyA // 476 // vyAkhyA - yaH suciramapi tapastana, caraNaM cINe, zrutaM ca bahupaThitaM, tathApyante tapaHprabhRvIna virAdhayitvA anantasaMsAriNo bhaNitA iti gAthArthaH / / 476|| durlabhaM cAnte samAdhimaraNamityAha-- kAle supattadANaM, caraNe sugurUNa bauhilAbhaM ca / aMte samAhimaraNaM, abhabajIvA na pAvati / / 477 // vyAkhyA-kAle-tathAvidhAvasare supAtradAna, tathA sugurUNAM caro-samIpe ityA, bodhilAbha ca, tathA ante samAdhimaraNaM, abhavyajIza upalakSaNAdramabyA api na prApnuvantIti gAthArthaH // 477 // athAdhikRtamaraNasyaiva svarUpamAhasaparakameyara puNa, maraNaM duvihaM jiNehiM nihiDeM / ekkeka pi ya duvihaM, nivAghAyaM savAghAyaM // 478 // vyAkhyA-iha prastutamaraNaM punajainendradvividhaM nirdiSTaM, saparAkramamitaradaparAkramamiti / tatra saha parAkrameNa-bhikSAcaryAdigamatagaNAntarasaGghakramaNAdirUpeNa vIryeNa vartata iti saparAkamastazAbhUto yanmaraNaM pratipadyate tatsapa krima, tadvipItamapakramAM punarekai dvidhA-nippAta savyAghAtaM ca 1 apamarthaH-rogapIDAsarpadazanAgnidAhanadhAtAdikana vyapAtena vinApi khasthAvasthAyAM | yo maraNaM pratipadyane tatsaparAkramasAparAkramasya ca niyAghAta / tadviparyaye tu savyAghAtamiti pAthArthaH / / 7 / /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ T HLNDLINES adha strakadeva saparAkramamaraNakharUpamAhasaparakkama tu tahiyaM, nivAghAyaM taheva vAghAyaM / jIyakappammi bhaNiyaM, imehiM dArehiM nAyavyaM / / 479 // ___ vyAkhyA-tatra maraNayormadhye saparAkramaM tu nirNAghAtaM tathaiva vyAghAtayuk ca 'jItakalpabhASye' etairanantaravakSyamANAra bhaNitaM jJAtavyamiti mAthArthaH 479 // tAnyeva dvArANyAha- . . . sagaNanirasaNaparagaNe, siti saMlehe agiiysNvigge| ego'bhoyaNamanne, aNapucche paricchayA loe // 480 // ThANavasahIpasatthe, nijjavagA davadAyaNe carime / hANipastitanijjara--saMthArubattaNAINi / / 481 // sAreUNa ya kavayaM, nivAghAeNa ciMdhakaraNaM ca / vAghAe jAyaNayA, bhattapariNAe~ kAyabvA // 482 // vyAkhyA - iha-bhaktapratyAkhyAnaM cikIrSuNA AcAryAdinA khagaNAnissaraNA-nirgamanaM samayoktayuktyA kartavyA 1 mA paragaNe ca vidhinA saGkramaNa kArya, kuta etadityucyate-khagacche hi tiSThantaM saMlikhitazarIrai pAlokaprasthinaM AcAryAdikaM dRSTvA sAcyAdayo rodanAkrandanAdikaM kurvanti, satastasyAcAryAdeAnavighnA sampadyate, tathopakaraNAdivyatikare kalahayataH sAdhUna dRSTvaH tasyAsamAdhirutpadyate, ityAdi kAraNakalApaH siddhAntAdavaseSa iti 2 / 'sititi zreNivizeSataH paryantArAdhanAsamaye prazastAdhyavasAyaparamparAlakSaNava bhAkzreNiH pratipattacyA 3 / 'saMlehe'tti saMlekhana saMlekha:, zarIrAyapakarSaNarUpA sailekha netyarthaH, sA ca tridhA-japanyA pANmAsikI madhyamA sAMvaramarikI utkRSTA dvaadshvaarssikii| sA cavaM---
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - MichakKKwor.. "cattAri vicittAI, vigaInijahiyAI cattAri / saMghaccharAI duniya, egaMtariyaM ca AyAma // 1 // " "nAivigiTTaM ca tavA, chammAsa paribhiyaca AyAma / anne viyachammAse, kuNai vigiTUTaM tayokamma // 2 // " "vAsa koDIsahiyaM, AyAmaM kuNai ANupubbIe / bArasa vAsA saMle-haNAe iya huti unosA // 3 // " iha ca chAdaze varSe pAraNAdine bhojanaM kurvan pratidinamnodaratA tAvatkaroti thAvadekameva sikthaM mulate, kizcaha paryantavartinazcaturmAsAna yAvadekAntariteSu pAraNakadineSu ciraM telagaNDuSamasau mukhe dhAryate, tataH khelamalla ke bhasmani prakSipya mukhamuSNodakena zodhayati, yadyevaM na kAryate tadA vAyunA mukhamIlanasambhave'ntyasamaye namaskAramucArayituM na zaknoti, tadevametadanusAreNa jaghanyamadhyame'pi saMlekhne kArye, tadante ca bhaktapratyAkhyAnAdyanyataranmaraNaM pratipadyate iti 4 / 'agIya'tti agItArthAntike bhaktaM na . pratyAkhyAtavyaM, te hi bhuvApipAsAdinA vAdhyamAna bhaktAdiyAcamAnaM maktapratyAkhyAtAraM dRSTvA sahasaiva parityajanti, ntroktytnyaa| jApati, tato'yamArtadhyAnapatito vratamapi tyajet , mithyAtvaM gacchet , mRtvA ca vyantarAdiSu cotpannasteSAmupadhAtAya pravarttate, ityAyanyUya, gItArthAstu tathAvidhaM taM dRSTvA samAzcAsya sthirIkRtya samAdhimutpAdayanti, tataH sugatigAminamamuM kurvantItyAyanyataraM jJAtvA / | gItArthAntike evaM bhaktaM pratyAkhyAtavyamiti 5 / 'saMvigge' ci gItArthasthApi saMvinasyAntike mataM pratyAkhyAtavyaM, na zithilasya, so dyAdhAkarmAdyAhArauSadhapathyAdisamAnIya prayacchati, yazakIrtikAmitayA janavijJAtaM karoti, tato lokA puSpAghArambha karotItyAdi | doSA abhyUhyA: 6 / 'ega' ti gItArthasaMvigno'pyeko niryApako na kArya:, kintu vakSyamANasaGkhyopetA aneke, anyathA maktara pratyAkhyAturnipike pAnakAdiprayojanena gate sati tasyArcadhyAnAdayo doSAH syuriti 7 / 'AbhoyaNa'ci AbhoganamAbhomo'ti
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ arattimeyogaH, ayamarthaH- maktaM pratyAkhyAtumuyate khANAdau sUriNA svapamatIndriyajJAne upayogo dAtavyaH kimayaM svapratijJAyAH pAramona vA ?, AyuH parisamAptAsyAmukadine sampatsyate / ityAdi / avatparijJAnaM kharaM nAsti tanye pRcchAyante tadabhAve tu mantrasAmarthyAkRSTA devatAH pRcchayante tadabhAve zakundri paryAlocanIyamiti 8 / 'atre' ti anyasmin sAdhau bhaktArijJArthamupasthite vidhivyaH, yathA - padhekakAlaM dvau sAdhU makkararijJArthamurasthitau tadekaH saMlekhana karotyaparastu ktapratyAkhyAnaM kAryate, tRtIyAdayo'pi ca yadyutiSThanti tadA tadyogyAyA api nirvArakAdisAmayaH sadbhAve te'pyaGgIkriyate, anyatha s'rttavyAnAdisamevAbhiSiddhyante, yatha bhaktapratyAkhyAtA aGgIkRto'sti sa yadi kathacitpratyAkhyAnAdbhajyate jane ca maktapratyAkhyAtRtayA jJAto bhavati tadA yA saMlekhanAM kurvestiSThati sa eva tatsthAne mityevopapate, cilimilI cAntarA badhyate, yezva pUrva jJAto dRzya te yadi bandanArthamAgacchanti tadA teSAM pAvAtyo na darzyate kintUcyate-dvArasthA eva vandadhvamityAga noktayatanA vaktavyeti / agapuccha' ci khagagamanApUcyAcAryeNa bhaktaparijJeodyataH sahasaiva nAhI kartavyaH, gacchasya tasya na bRhada samAdhiprasaGgAditi pratItameveti 10 / 'pariya' ti atha parIkSaNaM parIkSA, sA cAgantukasyAcAryeNa gacchAmi kAryA, kimasau jitendriyatvAdiguNairyukto na veti, AgantukenApi ca teSAM sAdhUnAM parIkSA kAryA, kimete patijinavacanA na deta, tathAhi bhaktaM pratyAcikhyAsuH samAgatamAtro'pi tAn vakkila mazAlidugdhAdikaM mama bhojanArtha samAnayata yUyaM satabAha 11 jitendriyo bhaktapratyAkhyApanArthamAgato'stItyAdiNDamabhidhAya yadi isanti kupyanti vA tadA abhAvitAnee ete mama samAyutvAdakA na bhaviSyantItyAkalaya parihartavyAH / athevchAma ityuktvA tatpratipadyante tadA'IdvacanamAci A
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvAdaGgIkatavyAH / AnIte ca kamalazAlyAdI sundaramidaM jAmIti gRddho yathasau bhoktumArabhate tarhi yadyAhAre gRddhiM tyakSyasi tadA bhaktaparijJAyogyo bhaviSyasItyAdyuktvA ajitendriyatvAdAgantukro'pi teH sAdhubhistyAjyaH athaivaM vakti, yaduta - pUrvagRhIarettes va vRtastaskamidAnImanena tu taM prApsyAmi ?, tasmAdyadyapi mayA kathaJcididamA gayi tathApi na bhokSyAmItyAdi, tadA yogyatvAtstrakarttavyaH / AcAryeNApyAgantukaH parIkSArthamitthaM vakta devAnupriya ! saMlekhanA tvayA sampakkatA naveti, sataba kopAdaGgulIM bhaGktvA pazyAcArya ! adyApi mama zarIre kiJcicchoNitAdi vIse 1, danta 11 kimIeatemapi mAM kRtasaMlekhanaM na yetsi ?, yenetthaM pRcchasi / tavazva sUriNA vAcyaM kiM dravyasaMlekhanayA hai, mAtralekhanetra kartavyA, sA ca svayA'dyApi na kRtaH, httlakhitatvAdityAdyuktaH san yadi mithyAduSkRtaM davA dhamayati tadA svIvyo nAnyathA, evamanyA'pyatra parIkSA vaktavyeti 11 / 'Aloe' ti AlocanamAlocanA, sA ca tasminsamaye vizeSataH samyag dIkSAgrahaNa kAlAdArabhya dAtavyA, tasyAM dAyA~ ye guNAstadapradAne ca ye doSAstadgrahaNavidhivetyevamAdisatre pUrvamAlocanAdvAroktaM draSTavyam 12 / 'ThANa ' ti, prazastazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tatatra prazaste sthAne bhUmAgalakSaNe'sau anazanavidhiH kAryate / ayambhAvaH yatra gItanRtyA: dInyAsakamAni syustathA yakSagRhAdipratyAsattiryatrArAmodakAdipratyAsaciva yatra ca kalpapAlarajaka caNDAlaya zvikAyAsacistatsthAnaM. tyAjyam, dhyAnavyAghAtajugupsAkSudropadravAdidoSasambhavAt 13 / tatrApyudgamAdidoSarahitaM prazastaM catuHzAlaM trizAlaM vA vistIrNa vasatidvayaM gRhyate, tatraikasyAM bhaktapratyAkhyAtA triyate, anyasyAM sAdhavo bhojanAdi kurvate, anyathA maktapandhAdinA tatpratyArUpAtRtadabhilASaH syAt tato'neko sambhavAditi dvAre 14 / 'nijava' ci pArzvasyAdayo'gItArthAzca nirvApakA na kartavyA, kintu +
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye cAbhyantara kAlociyena gItArthatvAdiguNayuktAste cASTacatvAriMzat, tadyathA - yena zaninamudrarttayanti parAjayanti ca te cavArI 1, dvArale tiSThanti te'pi catvAraH 2, evaM saMstArakakarttAraH, tasyaiva jJAtasyApi dharmakathAH4, [vAdinaH, ] abazaramUlAvasthAyakAH 6, 'taducitabhaktAnayanayogyAH7, pAnakAnayanayogyAH8, uccAraparidhApakAH9, prANaparikA: 10, bahirdharmakathAH 11, pratyekamekaikAtaraft dikSu kSudropadrava nivAraNAya catvAraH sahasrayocino mahAmallAH 12, evameteSu dvAdaza sthAneSu pratyekaM catvAra iti sarve'pyaSTacasvAriMzat / anye cArapraNavapine milite'pi caturo'madhAya tato dikSu dvau dvAvityau mahAyodhAnmanyante ityevamaSTacatvAriMzataM pratipAdayanti / arthatAvanta ste na labhyante ? va kekahAnyA tAvadvaktavyaM yAvadavazyaM dvau nirvApako kArya tatraiko bhakta ganakAdyAnayanAdyathe paryayanyastu sAvadhAna eva tatsamIpe tiSThatIti dvAram 15 / 'davvadAgraje carime ' tti cAme paryante maraNakAla ityarthaH, tatra ca mUSaH prAyeNa bhojanAmikASaH samucchalatyatastasya samAdhatpAdanArtha sarvANyapi stokasnokAni dadhidugdhapAnazA lidAlivyaJjanAdIni dravyANi pradante, yAni ca tasya pratibhAsante tAni vizeSato dazyante yadi caiSaNIyAni na labhyante tadA paJcakAdiparihANyA anyAnyapyAnIyante / tAni ca yadyasau bhuke tadA ko guNaH 1 ucyate tasyAhAratRSNAvyavacchedastasmi sati svastho vairAgyamupagata AhArasyAsAratAdikharUpaM paribhAvayansukhenaiva tyajati prANAn, anyathA atidhyAnAdayo doSa iti dvAre 16 / 'parihIyamANa (hANi) vi yathA''nItaM tadayau bhuGkte tadA dvitIye'hni parihIyamANaM stokamAnIyate yacca tasya triyaM tadviparIta+ " saMsyAnazaninaH prabhAvanA satizAyinIM zrAvakalokaiH kriyamANAM dRSTrA kecidurAtmanastAmasahamAnAH sarvakSamatanirAkaraNAya zrAdadAnAyopatiSThante tatasteSAM tiraskaraNAya vAdino vAvadUkAzcatvAraH pramANapratrINAH praguNIbhUtAstiSThanti / " pra0 sAro0 vRhaddatti, patra G
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAtridinaM bA ? ityAdi, evaM ca sArito pasau prastutaM pravAti tadA jJAyate na devatA'dhiSThitA, kintu parIpahavAdhita iti zAtvA / / samAdhyutpAdanArtha tomarAdiprahArakalpAdAdiparIpahAvagaNanahetutvAtkavacamiva kavacamAhAro dIyate, tatastadralena parIpadAn jitvA prasvatapAragAmI bhavatyasAciti dvArama 22anena vidhinA ninAghAtena kAgatamA sAdhozi kartabagaM, naca dvidhA-zarIrata / upakaraNatazca, tatra zarIratastAvadbhaktaM pratyAci khyAsoH prathamameva lona kArya:, gRhIte cAzane bahudinaH kezavRddhisambhave punarlocaH kAryaH, upakaraNatastu kAlagatasyApi samIpe mukhapotarajoharaNacolapavarUpamupakaraNaM mucyana eva, yena divamapi matasmAdhurUpaM dRSTvA samyaktta pratipadyate, anyathA surASTrAdhAvakavanmithyAtvagamanasammavAda, kizca-cihamantareNa pariSThApane cauraH ko'pyayaM galamoTanAdinA vinAzita ityAzaGkayA grAmANAM rAjanigrahAdayo doSA iti dvAram 23 / dhyAghAte-maktapratyAkhyAne parAbhanmatvarUpe punaryAcanAanveSaNA, saMlekhanAkaraNapravRttasya dvitIyasya pUrvoktavidhinA tatsthAne upavezanArtha kriyate, atha nAstyaso tadA samayoktavidhiratra draSTavyaH / etaca sarva bhaktaparijJApratyAkhyAnalakSaNe maraNe draSTavyam, pAdapopagamaneGginImaraNayostu vidhirvakSyate, eSA cArya viSayavibhAga: savyAo ajjAo, sabve vi ya pddhmsNghynnpjjaa| savve ya desabirayA, parakkhANe u maraMti // 1 // " iti gAthArthaH // 482 // uktaM dvidhA'pi saparAkrame, athAparAkramamAi| aparakamo balahINo, nivAghAeNa kuNai gacchammi / vAghAo rogavisA-iehiM taha vijjumAIhi // 48 // vyAkhyA--- aparAkramaH kaH ? ityAva-bahIna:-paragaNaM gantumazakta ityarthaH, sa evambhRto nirvyAghAtena rogAdyupaddhAbhAvarUpeNa karotduttamArtha khAlche'pi, na svanyagaNaM gacchatItyarthI, vyApAnamevAha-vyAghAto rogaviSAdibhistathA vidyudAdimiva draSTavyaH /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ " manyatkamadhyAnIya, prArthayamANasya ca 'satpriyaM nAtha labdha' mityAdyuttaraM kriyate, AhAragRddhi vicchetrI ca dezanA kriyate, tRtIya dine'pyeSa eva vidhirnaraM stokataramAnIyate, tataH paraM sarvathaiva na kizcidAnIyate pratibodhyate ca / atha parAbhagratvAd gRddho na pratiyujyate tadA pUrvamevAnyadvAranirNIto vidhirAdhiyate iti 17 // 'aparitaMta' ci aparitAntairapya nirviNNaH praticara kaiMnirjarArthimiryathAbalaM yathAparijJAnaM ca sarve tadviSayakatvaM vidheyamityarthaH 18 / 'nijara' tti bhaktaparijJAninaH paricarakANAM ca samakSaM guNA:karmanirjarA prarUpaNA kAryA, yathA-"kammama saMvijjabhavaM khader3a aNusamayameva Autto / annayarammi vi joge, sajjhAyammi viseseNa // 1 // * ityato yAvat " (kasma ma saMkhijja bhavaM, khaveda aNusamaya meva Autto / annayarammi vi joge), visesao uttamammi || 1 ||" tadevaM uttamArthasyAnanalakSaNasya sarvopari nirjarAhetutvAt samyagevodyaterayaM vidheya iti dvAre 19 / 'saMdhAraNa' ti saMstAraka vidhidoors, ar bhUmau zilAtale vA asphuTite sottarapaTTaH saMstAraka AstIryate' tatropaviSTaH supto vA samAdhinA tiSThati / athetthaM svAtuM na zaknoti, tadaikakhaNDe, tadalAbhe dvikhaNDAdike'pi paThThe saMstAraka AstIryate, tathApi sthAtuM na zaknoti tadA ekAdayaH 'kalpA AratIryante, tathApi samAdhyasambhave tUlirAstIryata iti dvArama 20 / udvarttanAdInIti AdizabdAtparAvartana bahiH pravAtArthanissAraNAdiparigrahaH, etAni ca komalakarANAM sthiragambhIrANAM - sthirasamarthAnAM sAdhUnAM pArzvAtkAryante tasya ca samAyutpAdanArthe : dezanAM kurvanti sAdhava iti 21 / 'sAreUNa ya kavayaM ci pratyAkhyAte'pyAhAre padyasau kathamapyAhAre prArthayate tadA mA kathazcidasau pratyanIka devatayA'dhiSThito yAcate iti parIkSArthaM prathamaM tAvatsAraNA kriyate, ko'si tvamagItArtho gItArtho vA ? idAnIM
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra kSaNamAtreNaiva maraNakArI zUlAdirogo vidhuvyAghrAdibhaya ra maha sthinAsopArade halalojapA pratipAte iti bhAva iti / gAthArthaH // 48 // atha paNDitamaraNasyaiva mAhAtmyamAhaekaM paMDiyamaraNaM, chiMdai jAIsayAI bahuyAI / ekaM pi bAlamaraNaM, kuNai aNaMtAI dukkhAI // 48 // vyAkhyA-eka paNDitamaraNaM chinasi janmazatAni bahUni, ekamapi bAlamaraNaM karotyanantaduHkhAnIti mAthArthaH // 48 // maraNe copasthite dhIrataiva marcavyetyAha| dhIreNa vi masyivaM, kAuriseNa vi avassamariyabvaM / tA nicchiyammi maraNe, varaM khudhIrattaNe masyiM / / 485 // vyAkhyA-dhIreNApi martavyaM, kApuruSeNApyavazyaM mattavyaM, tanizcite bharaNe dhIratve evaM mUtaM varamiti mAthArthaH // 185 // nanu pAdapopamamanAdipaNDitamaraNena mRtAH prANinaH kva yAntItyAhapAovagameNa iMgiNi-bhattapariNNAivibuhamaraNeNaM / jati mahAkappesuM, ahavA pArviti siddhisuhaM // 18 // ___vyAkhyA-pAdapoSagamaneGginIbhaktaparijJA''diviSudhamANena mRtA prApino yAnti mahAkalpeSu-anuttaravimAneSu, athavA | niSThitakarmANaH prApnuvanti siddhisukhamiti / pAdapopagamanAdisvarUpaM tu --- "sabvatthApaDibaddho, daMDAyayamAiThANamAimiha tthaauN| jAvajjIcaM ciTThA, niciTho pAyavasamANo // 1 // " ." iMgiyadesammi sayaM, ghaDavihAhAracAyaniSkarSa / uccattaNAijutte, nanneNa u iMgiNimaraNaM // 2 // "
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bhaptaparikSANasaNaM, caMuvvahAhAracAyaniSkalaM / sappaDikammaM niyamA, jahAsamAhI viNidi // 3 // " iti gAthArthaH // 486 // nanu kiM siddhau saukhyamasti ? padarthamevaM kaSTamAcezyata ityAha suragaNasuhaM samaggaM, savvaddhApiMDiye jai havijjA / navi pAvai munisuha-'NatAhi vi vagavagRhiM // 487 // vyAkhyA--suragaNasya - sarvasyApi devasaGghAtasya sambandhi yadatItAnAgatavarttamAnakAlabhAvi samagra- samastaM sukhaM tadapi sarvAddhApiNDita - sarva kAlasamaya rAzinA guNitaM yadi bhavet upalakSaNaM cedaM tataH punarapyanantaguNaM kiyate yAvatsamastalokAlokanamaHpradezasaGkhyAstadrAzayaH kRtvaikatra mIlyante, tathApyevamapi prakarSamapi matamidaM surasukhaM kartRkarmatApana muktisukhaM na prApnoti / asyApi rAzervasyApi punarvarga, etasyApi punarvarga, ityevamananterapi vargavargata sanna tattulyaM tadbhavatIti gAthArthaH // 487 // kizva tataH siddhA eva sukhino, nAnye ityAha- dukkha jarAviogo, dAhiM rogasogarAgAi / taM ca na siddhANa tao, tebiya suhiyo na rAgaMdhA ||488 || vyAkhyA -- jarADamISTariyogo dAridrayaM ropazoka rAgAdayo duHkhahetutvAduHkhAM, nacaivambhUtaM duHkhaM siddhAnAM nAsti, tatasta eka sukhino, na rAgAndhA devAdayaH / ayaM cArtho bhavavirAgAdidvAreSu bhAvitaprAya iti gAthArthaH // 488 // yata evaM tataH kimityAha-nicchinnasavvadukkhA, jAijarAmaraNavaMdhaNavimukkA | avvAbAI sukkhaM, aguhuti sAsaye siddhA ||489|| vyAkhyA -- nitarAM chinnasarvaduHkhA janmajarAmaraNa bandhanairvimuktAH siddhA evAvyAdhAdhaM zAzvataM sukhamanubhavantIti gAthArthaH // 485 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| itthaM vizamya sampam . jinAgamAdvivudhamaraNamA / sane bhalatu yA!, paNDitamaraNe'tikRtayanA // 1 // iti puSpamAlAvivaraNe bhAvanAdvAre [bhakta] parijJAnalakSaNaM pratidvAraM samAptamiti // 19 // .... atha zAstropasaMhArAdhikArastatra tAvadanantaroktArthamevAzrityAhasaMte vi siddhisokkhe, pubutte daMsiyammi vi uvAe / laddhe vi mANusatte, patte vi jinniNdvrdhmme||19|| 4/ jaM ajja vi jIvANaM, visaesu duhAsavesu pddibNdho| taM najjai guruANa vi, alaMghaNijjo mhaamoho||491 vyAkhyA ---anantarotarUpe satyapi siddhi paukhya, pUrvoko cAbhapradAnAdike darzite'pi tasprAptyupAye, labdhe'pi mAnuSatve, hai| prApte'pi jinendrayaradharme, yadadyApi jInAM viSayeSu duHkhAzravepu-duHkha padeSu pratibandho dRzyate, tajjJAyate-gurUNAmapi pAyo'laGghanIyo * mahAmoha iti gAthAvayArthaH / / 490-191 // kizvanAUNa suyabaleNaM, karayalamuttAhalaM va bhuvaNayalaM / kevi nivaDati tahavi hu, picchA kamANavaliyattaM // 492 // vyAkhyA-jJAtvA zrutabalena karatalamuktAphalamiva sumanatalaM, tathApi kecinipatanti cAritrAdiguNabhaMgAtsaMsAre, tatprevastra | aho ! karmaNA mohanIyAdInAM balIyastvamiti gAthArthaH // 192 // anye punaH kimityAhaeka pi payaM souM, anne sijhati samaranivaivva / saMjAyakammavivarA, jIvANa gaI aho !! visamA // 19 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ me Emai bhyAlyA-ekamapi pada-mokSasAdhaka khAna zrutvA anye pirisarAnti, samAnupatiriva, kasambhUtAH santA? ityAhasAtakavivarA-apamatakarmANA, tabAho // viSamA mAtajAmAnagomAMta gAyA!j 453 // ko'yaM puna: samaranRpaH / ityucyate-saMsArIjIvo mohanRpabalenAnantaM kAlaM kathitabAritranRpasainyAvasaramalamamAna ubhayadala- milannA karmapariNAmabhUpamAryayA bhavitavyatayA nadIbenaiva kenApi prabalasuparitena rakhitayA puNyodayaM sahAyaM dayA samAnIto'sau saMsArijIkA sAketapure vizvammararAjasa purataH samarA, vizvambharatapeNa vrataM jighRkSatA rAjye sthApitA, sAdhitAbAnena piturAyasihA pAyo viSayA:, saJjAtA samudIrNapratApo mahAnarapati, anyadA samutpatrAsya zarIre prapalA dAhavedanA, tayA pIDitA kuccheNa | vinAni gamayati / avAntare cAritradharmapasyotpamA cintA, yathA aho!! ayaM saMsArijISA suciraM sadathito moharAjasanikI, karuNAparAba vayaM, tatkathamapyasau tebhyo mocayituM yukta iti vicintyAhUnA sadozcamantrI, proktaH khAmiprAyaH, sAvatA bhavitavyatayA pAThitaukA puruSa enA gArthI, yathA| "purisANa pavittIo, suhAbhilAsINa tAva sdhyaao| dhammaM viNA ya na suha, dhammo ya na saMgamUDhANaM // 1 // " dhrutA ca [samara] rAdhA, avadhAritaM caika padaM 'dhammaM viNA ya na suhaM' ti, na zeSa, vedanAvidhuritasvAda / atrAntare samAgataH samodho zaba samIpe, dhaNaM sthitA, tato mItamItA nilInA moirAjAdayaH / sataba rAjA cintita-dharma vinA kasyApi sukhaM na - bhavatIti mamApyanubhavasiddhameva, pato mAlakAlAdAramya dharmasA vA'pi mayA na katA, tata itthaM duHkhamAjanaM jAtastiSThAmi, tasmAdi dAnImapi yujyate mama dharmaH kamiti, mamAte eva bataM gRhI yAmIti niSayaH kRtH| punaH prabhAte jAte mauharAjapreSitarAmakesarI AND OTO
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hindi prabhRtimiH kutaH krnnjaapaa| tato rAmA cintita-samprati putro me laghurmAryA taruNI, satA kiyAdinaparyante vrataM gRhIyAmIti / taba sabodhamantriNA kutto'pi vidhAya rAdhA proktaM-'deva! eko'pi muhatoM bahuvighna evetyavadhArya parityajyatAM prastutadharmakArye vilamba' ityAdivacana: samutsAha samAhUtA bhavitavyatA, kathitaca tasyAH sarvo'pi vyatikarA, tato moharAjakaTakopari ruSTayAnayA saMsArIjIvAste daco jIvavIryapANatena ca nAhitAni mAdhyapi moDamAnupANi, tato dAdhavare zAnte putra rAjye saMsthAcya janaka balipAdhaiM pravajya cAritradharmarAjasAmipyaM pratipakSo'lpakAlena sUtrArthAvadhItya dharmabuddhisadAgamasadbodhasa bhyamdAnAdisAhAyyAnihatya samastamapi moharAjabalaM samprApya kevalaM prAmo nitipurIM samararAjarSiH, iti samararAjakathAnakaM samAptam / / yata evaM tataH kimityAhatamhA sakammavivare, kajjaM sAhaMti pANiNo sabve / to taha jaejja sammaM, jaha kammaM khijjai ases||49|| vyAkhyA-tasmAtsvakarmavivare-khakarmakSaye eka sarve prANinA kArya mokSagamanalakSaNaM sAyanti, tatastathA yateta sabhyam | yathA'zeSaM karma kSIyata iti gAthArthaH // 44 // kenopAyena punaH karma kSIpate ? ityAha-kammakkhae uvAo, muyANusAreNa pagaraNe ittha / leseNa mae bhaNio, aNuThyivyo subuddhIhi // 195 // vyAkhyA-karmadhaye punarupAyaH zrutAnusAreNAtra prakaraNe lezena mayA bhaNitA, anuSTheyaH saddhimiriti mAyAH // 19 // keSAM punaridaM prakaraNapakArAya bhaviSyatItyAha
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- -- -- pAyaM dhammatthINaM, majjhatthANaM suniuNabuddhINaM / pariNamai pagaraNamiNaM, na saMkiliTThANa jaMtUNaM // 196 // vyAkhyA-prAyo-bAhulyena dharmArthinAM tathA madhyasthAnAM sunipuNa buddhInAM ativicAracatarANAM pariNamati-rocate prakaraNamidaM, na punaH samiSTAnA-rAmamapitAno jantanAmiti gAthArthaH // 49 // atha granthakAraH khanAma prakArAntareNAhahemamaNicaMdadappaNa-surarisipadamavaNNanAmehiM / siriabhayasUrisIsehi, viraiyaM payaraNaM innmo||497|| vyAkhyA-hema-maNi-caMda-dappaNa-sUra-risi eSAM dhabdAnAM prathamavarNanA pramiA, hemacandrasaribhirityarthaH, tathA 'siriabhaya' / | ci pade samudAyopacArAn zrIabhayadevasUriziSyaviracitaM prakaraNamidamiti mAthArthaH / / 497|| kiM nAmakaM kiM balaM cedaM prakaraNamityAha upaesamAlanAmaM, pUriyakAmaM sayA par3hatANaM / kallANariddhisaMsiddhi-kAraNaM suyiyANaM // 498 // vyAkhyA-upadezamA lAnAmaka prakaraNametatpUritamanorathaM padA paTatAM zuddhahRdayAnAM kalyANaRddhisaMsiddhInA kAraNamiti jo gAthArthaH // 198 // atraivAdhikArasakhyAM granthamaGkhyAM cAhaittha vIsahigArA, jIvadayAIhiM vivihaatyehiM / gAhANaM paMcasayA, paNuttarA hoti saMkhAe // 499 // vyAkhyA-jIvadayAdibhirvividhairathaiH kRtvA iha pramANe viMzatiradhikArA bhavanti, tathAhi-dAna vidhA, zIlaM tapakSa, "sammattacaraNasuddhA tyAdibhAvanAdvArasambanvinazcaturdazAdhikArA iti so'pyekonaviMzatiH, viMzatitamastu prakaraNopasaMhArAdhikAra jati | gAthAnAM ca sA pazcatAni pazcocarANi bhavanti jJAtavyAnIti gAthArthaH // 499 / / - - na
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- -heshyainn- A -MaoisonalitAINALILAINAMAMANTRAM 44-45% E RX na yadyapyanyasya sambandhinA puNyenAnyasthAdhikArastathApyudAradhiyAM pradhAnaM vacaH karmApagamAyeti vRddhavAdAdityAhauvaesamAlakaraNe, jaM punnaM ajiyaM maya teNa / jIvANaM hoja sayA, jiNovaesammi paDivatI // 500 / / ___ vyAkhyA-upadezamAlAyAH karaNe yatpuNyamarjitaM mayA tena puNyena jIvAnAM ' sadA' nityaM jinopadezapratipattirAdaro'GgIkAro bhUyAditi gAthArthaH / / 5.0 // atha zrutabahumAnArthamapazcimaM maGgalamAhajAva jiNasAsaNamiNaM, jAva yadhammojayammi viSphurahAtAva paDhijau esA, bhavehi sayAsuhatyAhi / 5011 / vyAkhyA-yAvajinazAsanamidaM yAvaca dho jagati visphurati tAvatpaThayeta eSA upadezamAlA bhavyaiH sadA- sukhArthimi-nityamukhArthibhiriti gAthArthaH // 5014 // ttiikaakRtprshstiH| zrImacandrakulArNavojjvalakulodbhUtiH pRthuprAmavA, puNyaprauDhaphalapraphulla sumanaH zreNizriyA slaa| pAtrodArataro gaNaH kharataro gIrvANa kAraskaro, vistArapravaro vibhasti vilasantucaiH sthitaH sarvataH // 1 // 4 yadyapi andhakUtA svayamasya pranthasya pramANaM gAthAnA pazcAdhikazatapaJcaka nirdiSaM para pratidhvanekAsvapi gAyAnAmekottarazava paJcakamevopalabhyate yadyapi mudritabRhanavRttau prAnve gAvAnAM paznottarazatapaJcako likhitaH kintu madhye madhye gAthAhAnAmA vyavasthitatvArasamuditA etAvatya eva gAthA: samastIti kenApyajJAsakAraNena madhye kathita 2 mAthA patitA bhaviSyantItyanumAnAm / CRIKACC-% RE
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ N EKARK vatra navAGgIvivaraNa-kartuH zrIabhayadevamUrisuguroH / ziSyaH zrIjinavallabha-sari sUrIndramukuTamaNiH // 2 // ziSyastadIyo'dbhutabhAgyabhUri-yugapradhAno jinada sariH / tadanvaye dIptacaritratejA, reje guruH zrIjinarAjamUriH // 3 // taspaTodmaTapuNDarIkanivikhakoDaikahaMmazriyAM, tatvajJAnavizuddhasaMyamajuSA samyakpathaM procuvAm / nissanatvanirIhatAgrimaguNagrAmAvadhInAM sudhA-sArodAragirI gamIrimaramAvArAMnidhInAM tathA // 4 // saumyatvena zazAGkasundaratarazrINAM kSamAdhAriNAM, zrIjainendramataprabhAsanapuSAM durvAdikakSapluSAm / ni:zeSazrutatavanaipuNavatAmagremarANAM prabhuH, zrImacchI jinabhadrasUrisugurUNAM ziSyavargAnaNIH // 5 // teSAmeva vinaya-nRpatisabhAlabdhadhAdivRndajayaiH / zrIsiddhAntarucimaho-pAdhyAyaH pAThito yatnAt // 6 // samayamakarandavindanA, dAyAdAya katipayAneSaH / sAdhurvRttimakArSI-madhukara haka puSpamAlAyAH // 7 // unsUtramAsUtritamatra nizcita , pramAdamAndhAdivazAdi syAt / zodhyaM svatastatprayataibahuzrutai-reSo'zalisteSu vijRmbhito me // 8 // samprApitA vRttiriyaM pramANA, yugapradhAnairjinabhadrasUribhiH / sadarairvAcakasomakuJjarai-vizodhya vaiyAkaraNaprakANDaiH / / 9 / /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhusomasamutpanA, vibudhAH satsudhAmiva / pAyaM pAyamimA vRtti, tRptAH syurajarAmarAH // 10 // varSe'vANacandre (1512), pattiH zrIkhImarAjazAlAyAm / zrIdriya( 53 )zatamitireSA, samarthitA'hammadAvAde // 11 // iti zrIkharataragaNezvarazrIjinabhadrasUriziSyazrIsiddhAntarucimahopAdhyAyaziSya hAsolamaNiviracitA :zrIpuSpamAlAvRttiH samAptA / EXCHARAKASH
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmnA mohanalAleti, vikhyAtA pavanItale / zrIkharataragaNottaMsA, jainazAsana bhUSaNAH // 1 // / iti zrIlaghuvRttiyutA puSpamAlA smaaptaa| teSAM prshidhypnyaas-gnnikeshrsnmuneH| ziSyaM yuddhyabdhimAmAnaM, bhadraM tanvantu te'nvaham // 2 //