Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvRddhi-nemi-amRta-granthamAlA, granthAGkaH = 34 zrI kalpalatA va tAri kA - racayitA - zAstravizArada-kaviratna-pIyUSapANibhaTTArakAcAryapravarazrIvijayAmRtasUrIzvarajina mahArAjA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI-vRddhi-nemi-amRta-granthamAlA=anthAGkaH 34 aham zrI kalpalatAvatArikA [sA ceyam AcAryapurandarazrIharibhadrasUrIzvaropajJa-zAstravAtAsamuccaya-tadIyamahopAdhyAya-zrIyazovijayajidgaNirAjaracita-syAdvAdakalpalatAvRttirUpamahAgranthadvayaMpravezAya zAstravizArada-kaviratna-pIyUSapANipUjyapAdAcAryazrIvijayAmRtasarivarai racitA ] - prakAzikA - zrI jainasAhityavardhaka sabhA zirapura (pazcima khAnadeza) zrI vIra ni. saMvat / 2484 mUlyam rUpyakANi pazca, 5) vikrama saMvat / / 2014
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka:-. zrI jainasAhitya-vardhaka sabhA, zreSThi campAlAla devacanda zirapura (pa0 khAnadeza) - prAptisthAna - . [1] zrI amRtasUrIzvarajI jJAnamandira, ... daulatanagara, borIvalI (pUrva) [2] [3] zrI sarasvatI jaina pustaka bhaNDAra, zAha bAlUbhAI ruganAtha, paNDita bhUrAlAla kAlIdAsa ambAjI vaDa pAse jhaverIvADa, ahammadAbAda... bhAvanagara (saurASTra ) mudraka:-- paM0 parameSThIdAsa jaina jainendra presa, lalitapura (u0 pra0)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya A pustakanI mahattA tathA upayogitA sAthenA paricayamA sundara samajAvI che. amane to AvA gauravAnvita grantha prakAzana _ karavA gaurava prApta thayuM che, eja mahat puNya samajAya che, A prakAzanamA anekanI sahAya upayukta banI che - te sarvano ame hArdika AbhAra mAnIe chIe. A prasaMge amone saM0.1997 mAM pUjyapAda AcArya mahArAjazrIe atre karela cAturmAsa yAda Ave che. te vRttAnta amoe 'indudUta' khaNDakAvya pustakamA jaNAvyuM che. A samAnI upasthiti te prasaMge thaI che. AvA prakAzano aneka amAre hAthe thAya evI abhilASA sAthe e . prakAzanothI vizva sanmArgAbhimukha ...bane ema. - icchIe chIe. -prkaayk|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya AtmA ananta jJAnAdi guNa yukta che, parantu anAdikALthI karmanA sambandhane kAraNe e jaDa jevo, parAdhIna, du:khI ane abaLa bhAse che. AtmAne koI koI samaya karmanuM baLa ochaM thatAM nijaguNanI jhA~khI thAya che-potAnA e viziSTa guNono Acho anubhava paNa tene koI apUrva Ananda upajAve che. evA anubhavonI saravALo badhatAM-AtmAne nijaguNo prApta karavA ane prApta guNo kAyamI sthira rahe, e mATe prabaLa icchA jAge che. AtmAnI e abhilASA saphaLa thAya te mATe aneka AtmAoe vividha prakAre mArgadarzana karAvyu che. AtmA e bhinna bhinna mArge dhIre dhIre AgaLa vadhato jAya che-paNa tene koI evo mArga nathI maLto ke je mArge pAgaLa vadhatA te pUrNatAne prApta kare, evo mArga nathI ema nathI, paNa tenI prApti sulabha nathI. evA zuddhamArgane darzAvanArA karatAM UMdhe mArge dorI janArA vizvamA ghaNAM hoya che, ethI paNa zuddhamArganI prAptimAM viSamatA vadhe che. A sthitimAM zuddhamArgarnu spaSTa darzana karAvavA mATe zrIharibhadrasUrijI mahArAje prabaLa puruSArtha karyo. mArga-unmArga ane kumArgarnu darzana karAvato teozrIno 'zAstravArtA-samuccaya' grantha te pUjyazrInA prabaLa puruSArthanI sAkSI pUrato ciraMjIva jIve che. tezrozrInA viracita aneka prantho che, paNa A grantharnu mahattva koI juduja che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [5] prastuta grantha 701 zloka pramANa che, tenA para sabA.be hajAra zlokapramANa svopajJavRtti che. te grantha vi0 saM0 1985 mAM muMbaIgoDIjI jaina upAzraye prasiddha karyo che. A grantha Upara mahopAdhyAya zrIyazovijayajImahArAje saGkrayAbaMdha dArzanika zAstrArthothI bharapUra 'syAdvAdakalpalatA' nAme lagabhaga pandara hajAra zlokapramANa vistRta vRtti racI che. e grantha saMvat 1670 mAM zreSThi devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAranA 16 mAM granthAGkarUpe prakaTa thayo che. mULa granthakartAe sAtaso ye zloko eka sAthe rAkhyA che-temAM te te darzananI mImAMsAnI zarUpAta tathA samApti samajI zakAya che, paNa zlokAGka jUdA karyA nathI. jyAre pUjya upAdhyAyajI mahArAje te te darzanonI vividha vicAraNAne anurUpa vibhAgo karIne granthane 11 stavakamAM vibhakta karyo che. temAM stavakadITha zlokasaMkhyA A pramANe cha :1-112, 2-81, 3-44, 4-137, 5-36, 6-63, 7-66, 8-10, 6-27, 10-64, ane 11-58, ema sarva maLIne 701 thAya che. . pUjya upAdhyAyajI mahArAjanI vRtti viziSTa hovA chatAM dArza. nika vicAronA gaMbhIra samAgamarUpa hovAne kAraNe tenA vAcanaadhyayana mATe viziSTa yogyatAnI Avazyaka rahe che. ethIja enA mudraNa pachIthI paNa teno upayoga karanArA gaNatrInA nIkalyA che. bhaMDAromA keTalIka pratizro patro tenI yathAvat sthitimA rahyA hoyaevI paDI che. yA dhRttimA praveza karavA mATe jo kAika prayatna karavAmAM Ave to teno upayoga vadhe evA zrAzayathI prastuta 'kampalatAvatArikA' raghavAmAM AvI che. A vRttimAM stavakanA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] vibhAgo svIkAryA che. jyAre prathama ame syAdvAdakalpalatA vAMcI tyAre temA AvatA prAsaMgika sUktoe amArA cittanuM khUba AkarSaNa kayu hatuM. te sUktone jUdA tAravIne tene saTIka karavA-ane e dvArA kalpalatAmA praveza thAya evo prayatna karavo e pramANe vicAra ko hato. e vicArane anusAra sUktone pRthak tAravIne DhUMka Alekhana karyu hatuM. paNa pachIthI je rUpe A prasiddha thAya che te prakArarnu lekhana vyavasthita karavAmAM. te te sUkto sAthe mULyanthanA upayukta zloko ane prAsaGgika dArzanika vicAro paNa umeryA; ema karavAthI syAdvAdakalpalatAmA praveza karavAnuM sulabha thaze- e spaSTa che. 1-stavaka:-prArambhamAM granthakAra ane vRttikAranA mAla vagere viSayone varNavatA vizada sUkto che, temAM paNa aindrazreNinatAya' e kalpalatAkArano maGgalazloka udAtta ane prAsAdika che, je kaNThastha karyA bAda vAraMvAra pATha karavAnuM mana thayA kare evo che. mULyantha maGgalazloka paranI latAmA maGgalavAdanI vidhAraNA sUkSma ane navIna tarkayuktiyothI bharapUra che, keTalIka yuktiyo to ahIja jovA maLe che. dvitIya zlokamAM mokSapuruSArthanI siddhi che. zAstravArtAnA-bIjA zlokathI 26 mA zloka sudhI sundara upakrama ko cha, je upadezarUpe paNa upayogI che, temAMthI cAra zloka nahIM udhRta karyA che. __30 mA zlokathI cArvAka (nAstika) matano prArambha thAya che. cArvAko AtmAne mAnatA nathI, zarIrAdimAM-je caitanya jaNAya che te pRthivI mAdinA saMyogathI janme che ane te mahAbhUto vikharAtA caitanya nAza pAme che. pratyakSa sivAya anya koI pramANane cArvAko
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] . mAnatA nathI: jo kevaLa pratyakSaja pramANa mAnavAmAM Ave ane anumAna-Agama Adine pramANasvarUpe svIkAravAmAM na Ave-to vyavahAramA paNa bhaneka aparihArya doSo Ave, e mATe anumAnAdine pramANa mAnavA Avazyaka che. A carcAmAM prAsaGgika andhakArane svataMtra dravya nahiM mAnanArA naiyAyikanI paNa sArI khabara laI lodhI che. naiyAyikanA vacamAM praveza mATe jaNAvyuM che je-'pArakI vAtamAM mAthu mArIne vilamba karAvatA naiyAyikane zuM yathArtha zAstrathI saMskAritamativALo hu~ zikSA na karUM ! arthAt karUMja. - latAkArano e zloka A pramANe che:'yathA kathAyAM pravizan parasya, naiyAyikaH kArayati pratIkSAm / tathA yathArthAgamabaddhabuddhirdAsyAmi mAsyApi kimeSa zikSAm // 1 // . .. Ama naiyAyikane cUpa karIne tarka-yukti-pramANathI AtmA che e siddha kayuM che. Atmasiddhi thaI eTale parAjaya pAmelA cArvAkarnu vadana zokathI zyAma paDI gayuM che-kharI vAta jaNAvatA jUThAjanane duHkha thAya ethI zuM ? e pramANe cArvAkamatano.upasaMhAra karatAM latAkArano nAno paNa dhvanibharyo zloka smaraNa rAkhavA jevo che, te bhA AtmasiddhaH paraM zokAllokA: ? lokAyatAnanam / ... - samAlokAmahe mlAna, tatra no kAraNaM vayam // 2 // cArvAkanI carcAnA anusandhAnamA ja dharmAdharma-puNyapApa karma vagere zabdothI samajAtA adRSTanI siddhi sAdhI che. e pramANe prathama rasavaka paripUrNa karyo che. . 2-stavaka-AtmA ane adRSTa siddha thayA eTale vizvatantranA saJcAlaka ve mahattvanA aGga siddha thayA. vizvatantrarnu
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] . saJcAlana koNa kare che ? bhane kevI rIte kare cha ? e sambandhamA judA judA dArzaniko nija mati pramANe aneka vicAraNA kare che, ane chevaTe thAkIne koI eka tattvane AgaLa karIne temAM matine vizrAma karAve che. kALa-svabhAva-niyati-karma ane puruSArtha ema pAMca vizvatantranA saJcAlaka che. (1) kALa-jagat kAnAdhIna che, koI kArya evaM nathI ke anu saJcAlana kALa na karato hoya. kALa vastune janma prApe che, kALa vastune pherave. che ane kALa vastune naSTa kare che. jinapati-narapati vagere paNa kALe thayA ane kALe gayA, RtunA pheraphAro kAnnu mahattva jaNAve che. ArAnI vyavasthA bhane yuganI vicAraNA kAnadhIna che e spaSTa che. bAlyAdi avasthAmAM kALa pradhAna che. zrAma keTalAka dArzaniko kALne sarva kAryano kartA mAnIne viramI nAya che. . . ___(2) svabhAva-svabhAva, prakRti eja sarva kArya kare che ema mAnanArA kahe che-ke game teTaluM karo paNa jeno jevo svabhAva hoya evuja kArya thAya che, kalAko sudhI agni upara rAkho paNa koraDu maga sIjhaze nahiM kAraNake teno te svabhAva nathI. mATImAthI ghaTa thAya che ane vastra tantuothI thAya che, te svabhAvane kAraNeja. moranA pIchAne koNa cItare che ? strIne dADhImUcha kema UgatA nathI ? hathelImAM ke kapALamAM vALa kema nathI ? pakSImo AkAzamAM avirata UDI zAthI zake cha ? mAchalIzro zAthI pANImA vihare ke ? A sarva svabhAvAdhIna che. e pramANe svabhAvaSAdI sarvatra svabhAvane ja bhAgaLa kare che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ] - (3) niyati-niyati, bhavitavyatA, bhAvibhAva, je thavArnu hoya teja thAya, ityAdi vicAra dharAvanArA kAryamAtramA niyatine kAraNa mAne che. game teTaluM karavAmAM Ave paNa honahAra mithyA thAya nahiM, e emano mudrAlekha che. koI paNa kArya mATe niyativAdIne pUcho to kaheze ke e to emaja thavAnuM hatuM, kArya na thAya to kaheze. ke eto thavAnuja na hatuM, e rIte bhavitavyatAvAdIo matino sarva nicoDa bhavitavyatAne arpaNa karI de che. (4) karma-karma, bhAgya, adRSTa, puNya-pApa, pUrvakRta vagere samAnArthaka zabdo che. karmavAdIo kamavaza kAryamAtra thAya che, karmathI duHkhI sukhI bane che .ane sukhI duHkhI thAya che. raka rAjA thAya ane rAjA raGka bane, e karmanI balahArI che. karma nacAve e pramANe sarve nAce che. zrAma karmavAdIo karmaneja pradhAna mAne che. (5) puruSArtha-yatna, udyama, puruSArthaneja kAryamAM kAraNa mAnanArA kahe che ke kALa-bhAvibhAva-svabhAva ke kamane AgaLa karIne hAtha joDIne besI raheQ e*mUDhatA che. asAdhya paNa prayatnathI sAdhya bane che. kalpanAmAM paNa na AvI zake evA ka yo udyamathI siddha thayA che, e hakIkata che. ityAdi kahIne udyamavAdIo puruSArtha uparaja nirbhara rahe che. ___ kALAdi pAMcemA AMzika kartRtva che ane pAMce ekatrita thAya tyAreja temAM pUrNa kartRtva che e siddhAnta che. koI paNa kAryane sUkSmadRSTie vicAratAM temAM pAMceno yathAyogya aMza spaSTa jaNAze. - kerI ApavAno svabhAva AMbAno che-liMbaDAmA kerI AvatI nathI. AMbo paNa yogya kALe phaLe che. phaLelA AMbAmAM paNa bhavitavyA-...
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] nusAra maMjarI Adi Ave che, pUrvakRta sukRtAnusAra phaLarUpe te pariName che. ane udyama na karavAmAM to kAMI paNa Upajatu nathI, rakSaNAdi udyama paNa zrAvazyaka che.. - sammatitarka mahAgranthamA zrIsiddhasenadivAkare prauDhazabdamA zrA hakIkata jaNAvI cha- te A pramANe- kAlo sahAva NiyaI, puvakayaM purisakAraNegantA / micchataM te ceva u, samAsano hunti sammattaM // A paMca samavAyavAdane vizadarIte samajAvato dvitIya stavaka che. 3-stavaka-trIjA stavakamAM mukhyatve sAMkhyamatanI vicAraNA che. sAMkhya ane yoga bahudhA sarva vicAromA maLtA che, phakta sAMkhye IzvaranuM jagatkartRtva svIkAryu nathI ane yoge svIkArya che. kALAdinI vicAraNAnA anusandhAnamA keTalAka Izvaraneja jagatnA kartA-niyantArUpe mAne cha, e carcA ahiM gambhIrapaNe karI che. zrA carcA khUbaja mahattvanI che. zrA stavakanI e rIte ati upayogitA che. IzvaranA kartRtvane sthApita karanArA vAdIomAM pataJjali ane akSapAda (naiyAyika) mukhya che. pUrvapakSamA Izvara jagatkartA hovoja joIe e vAta jaNAvI che. temAM te te granthonA pramANo paNa rajU karyA cha. udayanAca yano kusumAJjali grantha A viSayamAM khUbaja viziSTa che. temAM kAryAyojanadhRtyAdeH, padAt pratyayataH zruteH / . vAkyAta saMkhyAvizeSAcca, sAdhyo vishvvidvyyH|| _____ e zloka pradhAna cha, tenuM upapAdana karIne pachI kramazaH tenu khaNDana karyu che. Izvaranu kartRtva upapAdAna karavAmAM jainadarzanane
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 11 ] bAdha na Ave evI keTalIka vicAraNAo paNa darzAvI che, temAM jJAtRtvane kartRtva mAnavu e eka che ane bIjI AtmAne kartA mAnavo. vAstavikatA paNa eja che-A rIte jagatkartRtvane saGgata karavAmAM te te vicAraNA darzAvanArAnuM gaurava jaLvAI rahe che. sAGlayadarzanakAra kapila ane pataJjali pakSapAta janmAve evA viziSTa mahAtmAo che, temanAM kathanane saGgata karavu e samucita che. zrI haribhadrasUrijI mahArAja paNa A carcAne ante upasaMhAra mAM kahe che zAstrakArA mahAtmAnaH, prAyo vItaspRhA bhave / / sattvArthasampravRttAzca, kathaM te'yuktabhASiNaH // 2 // 15 // sarvabhAveSu kartRtvaM, jJAtRtvaM yadi sammatam / mataM naH santi sarvajJA, muktA:kAyabhRto'pi ca // e zrIhemacandrAcArya- vacana paNa sundara samanvayapreraka che. IzvaravAdanI samApti pacho sAGkSaya je prakRtijanya jagatne mAne che, te paJcIsa tattvonI mImAMsA karI che. prakRtithI mahAna, mahattattvathI ahaGkAra, ahaGkArathI pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya, pAMca tanmAtrA ane mana ema soLa. pAMca tanmAtrAthI pAMca bhUta, ane svatantra AtmA A pacIsa sAlathAbhimata tattvo che. sAlaya satkAryavAdane mAne che. AtmA kartA nathI paNa bhoktA che ityAdi vicAro kevA visaGgata che ane te kaI rote saGgata karI zakAya e darzAvyu che. .. ..... prakRti e karmaprakRti cha, tethIja sarva kAI janme che. nizcayanayathI zrAtmA alipta che, ityAdi vicAra-bhUmikAo dvArA sAGkhathane potA tarapha kheMcI laIne zrIharibhadrasUrijI sundara samanvaya sAdhe che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] evaM prakRtivAdo'pi, vijJeyaH satya eva hi / kapiloktatvatazcaiva, divyo hi sa mahAmuniH // 31 // 44 // pUjya upAdhyAyajI AnA anusandhAnamA vyaGgaya karatAM kahe che ke-'he sAMkhya ! tu jagatne prakRtijanma mAne cha, ane ame paNa emaja-saMsAra karmaprakRtijanya-mAnIe chIe, emAM ApaNe banene sakhya-maitrI che, paNa AtmA dharmI nathI e je tu kahe che temAM to. amAre tArI sAthe saMkhya-lar3AIja che. te sUkta A pramANe lesAMkhya ? sakhyamidameva kevalaM, manyase prakRtijanma yajjagat / Atmanastu bhaNitau vidharmiNaH, saMkhyameva bhajadevamAtrayoH / / e pramANe trIjo stavaka samApta thAya che.. 4-5-6 stavaka-cAra-pAMca ,ane cha e traNa stavakamAM bauddhadarzananA gaMbhIra vicAro vivecyA che. zrIharibhadrasUrijInA samayamA bauddhornu baLa atizaya hatuM. aneka darzano sAthe bauddhone athaDAmaNamAM UtaravU paDatu. navI navI tarka vicAraNAo bauddho vicAratA hatA. vijaya varavAnI teone prabaLa tamannA hatI. bauddhadarzanamA arthamImAMsA aMge cAra bhUmikA che. keTalAka bauddho padArthane mAne che ane tenuM jJAna thAya che, ema paNa mAne che. zrA prakAranI mAnyatA vALA vaibhASika kahevAya che. sautrAntika nAme prasiddha bauddho bAhya padArtho pratyakSa nathI, ema kahe che. jJAnaja arthAkAre pariNata thaI jAya che, evI mAnyatA yogAcAra nAmanA bauddhonI che. mAdhyamika bauddho kevaLa jJAnaja che, anya kAI nathI, e pramANe samajAve che. A vicAraNAne vyakta karato eka prasiddha zloka pAche
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] artho jJAnasamanvito matimatA, vaibhASikeNeSyate / . pratyakSo nahi bAhyavastuvisaraH, sotrAntikairAzritaH // yogAcAramatAnugairabhimatA, sAkArabuddhiH parA / manyante kila madhyamAH kRtadhiyaH, svasthAM parAM saMvidam // bauddhadarzananI mukhya be vicAraNAo che. eka kSaNikavAda ane bIjo vijJAmavAda. 'yat sat tat kSaNikam je kAI sat che te sarva kSaNika cha, e tezrono mukhya siddhAnta che. A kSaNikavAdane siddha karavA mATe teo pArAvAra prayatna kare che. ekAnte jo sarva kSaNika che e mAnavAmAM Ave to vizvatantranI sarva vyavasthAno vinAza thAya, kAMI karavA jevU na rahe. sApekSabhAve kSaNika mAnavu e satya che. kSaNikavAdanI jevI-je kAMI che te sarva vijJAnasvarUpa che-vijJAnaja padArthAkAre pariNamana pAme che ane padArthanI bhrAnti janmAve che. e paNa bauddhonI vicitra-vicAraNA che. Ama jo padArthamAtrane vijJAnarUpa mAnavAmAM Ave to sarva ekaja thaI jAya ane sarva ekasvarUpa che e kadI jamAtuM nathI, bhinna bhinna svarUpa che e to spaSTa jaNAya che. e bhrama che ema kahevu barAbara nathI. bhrama sanAtana sarvane na hoya, bhramamA phasAelA bhrama che ema kahe. e satya kema manAya ! A traNa stavakomA te te vicAraNAo upapAdana karIne tenuM khaNDana kayuM che. upAdhyAya jI mahArAja to prasaGge prasaGge vinoda paNa evo sundara kare che-je ApaNe joyAja karIe, sautrAntikano upahAsa karatAM teozrIe kA che je-sarva kSaNika che e pramANe siddha karavAnA AgrahamAM Asakta thayela sautrAntika 'ita ekanavatau kalpe' 'kappaTThAi puhaI' evA buddhanA sUtrono vinAza
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] karanAra antaka che arthAt sUtrAntaka che paNa sautrAntika e to lipidoSathI prasiddha thayela che. e sUkta A pramANe che. . rakta: prasaktaH kSaNikatvasiddhau, yaduktasUtraM hatavAn svakIyam / sUtrAntako'pyeSa lipibhrameNa, sautrAntiko loka iti prasiddhaH / / zrAma traNa stavakomA aneka sUkSma vicAro tarkabaddha nirUpyA che. syAdvAdakalpalatAmA vistArathI bauddhamatanI gaMbhIra mImAMsA AlekhI che. bauddhadarzananA te te viziSTa dArzanika granthonA dvAra jo A TIkArnu vyavasthita adhyayana kayu.hoya to khulI jAya che. bauddhadarzananI viziSTa vicAraNA mATe udayanAcAryanA 'Atmatattvaviveka'ne ane pU0 upAdhyAyajI mahArAjanA 'nyAyakhaNDanakhAdya'nu parizIlana kara Avazyaka che. bauddhone parAsta karavAmAM jainAcAryonI jema udayanAcArye paNa sArI jahamata UThAvI cha. udayanano eka prasiddha zloka A aMge sAkSI pUre che, te A-, - aizvaryamadamatto'si, mAmavajJAsi durmate 1 upasthiteSu bauddheSu, madadhInA tava sthitiH // . ... jo ke parAbhUta thaelA bauddhonuM bhAratamA chellA zatadazakAthI viziSTa astitva nathI dekhAtuM chatAM bhaviSyamA puna: praveza thavAnA cinho dekhAya che. eTale temanA mantavyornu adhyayana vizeSa upayogI thaze. . A rIte 4-5-6 stavako gahana chatAM upayukta che. . 7-stavaka-sAtamA stavakamAM jainadarzananA siddhAnto nirUpyA cha. syAdvAdakalpalatAnA Adi traNa sUkto zrIzAntinAtha-zrIpArzvanAtha ane zrIvardhamAnasvAmInI stutirUpa kaNThastha rAkhavA yogya che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] AhetasiddhAntanu ahiM karelu nirUpaNa TUkamAM A pramANe che. (1) jagat jIvAjIvAtmaka che. (2) utpAdavyayadhrauvyasvarUpa sat che. ... (3) syAdvAdathI satnI yathAvat vicAraNA saGgata bane che. (4) saptabhaGgIthI syAdvAdanu svarUpa sthira thAya che. (5) nayavAda visaGgatirone dUra karavA samartha che. A sarva sAtamA stavakamAM sArI rIte samajAvyuM che. 8-stavaka-AThamA stavakamAM vedAntadarzananI vicAraNA che. vedAntIo 'brahma sat , jaganmithyA' e sUtrane prAdhAnya Ape che. brahma sivAya anya koI cheja nahiM, dekhAtuM jagat eto prapaJca che. mAyA che. svapnamAM jema dekhAya che tenA jetuM che. advaitavAdanA nirasana mATe A eka sarala tarka yAda rAkhavA jevo che. mAyAne vedAntIo mAne che. e mAyA sat che ke asat ? jo sat che to brahma e ekaja sat che, e rahetuM nathI. ane jo mAyA asat che to mAyA che ema kema kahI zakAya ? e to vadato vyAghAta che. padArtha mAtra kUTastha nitya che evI paNa vedAntInI mAnyatA che. bauddhothI taddana UlaTI dizAnI e vicAraNA che. sApekSabhAve padArtho nitya che ema mAnavu e saGgata che. vedAntI jyAM tyAM bhramaneja joyA kare che, te mATe pU0 upAdhyAyajIma. tene sArI zikSA kare che. te ApramANe muktau bhrAntibhrAntireva prapaJce, bhrAntiH zAstre bhrAntireva prvRttau| kutra bhrAntiAsti vedAntinaste, klRptA mUrti ntibhiryasya srvaa|| ___aa pachInA be sUtro te te darzanonI khAsIyato samajavA mATe yAda rAkhavA jevA che. te zrA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] cArvAkIyamatAvakeziSu phalaM, naivAsti bauddhoktayaH / karkandhUpamitAstu kaNTakazatai - ratyantaduHkhapradAH // unmAdaM dadhate rasaiH punaramI, vedAntatAlamA / gIrvANadrama eSa tena sudhiyA, jainAgamaH sevyatAm // 1 // na kAkaizcArvAkaiH sugatatanayairnApi zazakaibakairnAdvaitajJairapi ca mahimA yasya viditaH // . marAlAH sevante tamiha samayaM jainayatayaH / sarojaM syAdvAda-prakaramakarandaM kRtadhiyaH // 2 // chevaTe syAdvAdanI stuti karavApUrvaka AThamo stavaka samApta karyo che. 9-stavaka-navamA stavakamAM mokSavAdanI carcA che. AtmAne mAnyA chatAM jo mokSa-siddhi na thAya to AtmAne mAnavo ke na mAnavo e banne barAbara che. mokSa zuM che ? kyAM che ? kevI rIte te prApta thAya ? vagere vicAromAM te te darzano mArga-bhUlyA musApharanI mAphaka jema phAve tema calAve jAya che. yA stavakamAM te te sarve kyA bhUlyA che te vicAraNA karI che. temAM te te darzanonI mokSaviSayaka mAnyatA kevI che, te saGgata kaI rIte nathI, mokSaprAptinA sAdhanomAM kevI visaGgatimo teonA mate Ave che vagere darzAvyuM che. Aja stavakamAM samyaga-jJAnadarzanacAritra e mokSamArga che e samajAvyuM che. ane temAM prAsaGgika digambaro je vasadhArIne mukti nathI, strIne mukti nathI, e pramANa mAne che-te sacoTa nirasana kayuM che. mokSanI te te darzanakAronI mAnyatAprono zrA stavakamAM apUrva saMgraha che. te mAnyatAo jANavAnI icchAvAlAne mATe A stavaka atizaya upayogI ke.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ [17] 10-stavaka-dazamA stavakamAM mImAMsakonI mAnyatA saMbaMdhI mImAMsA mukhyatve karI che. e vicAraNAne anurUpa prAraMbhanA traNa sUkto rocaka ane bhAvapUrNa che. ____ mImAMsako sarvajJane svIkAratA nathI. e mAnyatAnI siddhi mATe teoe ghaj ghaNuM lakhyu che. zlokavArtika vagere granthomAM vistArathI A vicAraNA Ave che. ahiM tenuM saMkalana karIne prathama teo 'sarvajJa nathI' e viSaya kevI rIte rajU kare che, e jaNAvyu cheuttarapakSamA 'sarvajJa che' e vAtanI siddhi karI che. _A vicAraNA karatA prAsaGgika-veda pauruSeya che. e paNa vivecya che. pramANapaJcakanI vivecanA karI che. vedavihita hiMsA karaNIya che, e pramANenA mImAMsakanA mantavyanu sakhata zabdomAM khaMDana karyu che. sarvajJavAdamA anurUpa kevalabhuktinI vizada vicAraNA karI che. digambaro kevalIne bhojana svIkAratA nathI, e mAnyatA mithyA che, e samajAvyu che. e pramANe dazamastavaka pUrNa karyo che. . 11-stavaka- agIyAramA, stavakamAM zabda ane arthanA sambandhanI vicAraNA che. bauddho vagere apohAdinI je sthiti jaNAve che, temAM kevA doSo Ave che, te sarva samajAvyu che. chevaTe muktimA je paramAnandasvarUpa sukha che, te kevu che, kaI rIte che, ityAdi tarkayuktithI siddha kayuM che. chatAM e anirvacanIya che, e paNa kayaM che. ___levaTe grantha samApta karatAM AcArya zrIharibhadrasUrijImahArAje gabhIrazloka racyo cha, je vAraMvAra paThanIya che. te A.. yaM buddhaM bodhayantaH zikhijalamarutastuSTavurlokavRttya, . jJAnaM yatrodapAdi pratihatabhuvanAlokavandhyatvahetuH //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] sarvaprANisvabhASApariNatisubhagaM kauzalaM yasya vAcA tasmin devAdhideve bhagavati bhavatA dhIyatAM bhaktirAgaH // 1 // AvA sundara prantha vAraMvAra adhyayana karIne mati nirmala karavI e janmanu parama saubhAgya che. sthala zrI karamacaMda jaina pauSadhazAlA IralAbrIja, muMbaI-24 - vijayAmRtasari / caitra dhavala paJcamI, di023-5-58
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizuddhi-patrakam . patrAH azuddham dhvaMsa ityAkAra, zabdAnRtaevakAra zuddham dhvaMsasya ityAkarazabdAdanRta evakAraH . heteSu .. krodhAdInAM jJAnAdAvava nihatA. krodhAdinAM jJAnAdAva. nihitA tattathA . yadvAzAt vistAronasyAt nijamana tantathA prItinAm nayatijA. yadvazAt vistAraH nijamata prItInAm niyatijA hetutva zrayate hetutve ayate sAnAdya jJAnAcA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] patrAH / azuddham syAnuccheda svabhAvavada vasAno svIkAraNam svabhAva zuddham syApyuccheda svabhAvavad / vasAne svIkaraNam svAbhAva n neya rUpapya ''di rUpya ''rogyAdi sa nanava sena dhAtau mAnava senaH ghAtI .. yoga yogi .... dvAra majjanam anam tavA tava -bhAva abhAva -dvAra matamA matA racanaiH, racanebhyaH eka eva rAyatva rAnyatva. .. 112 pratyAntarANyartholambha- pratyayAntarANyarthopalambha 112 . 112 1m ..
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21] patrAGkaH paMktiH zuddham sAta gato 115 azuddham sajjAtagAto mumodasandha bhatA mumude 126 133 . sandhA bhUtA jJAnA vizIrNa sAzca vinAzyate / prAdezi vizIrNa sazvavinazyate pradezi kAyabhA 135 gm 66 x nem 545 148 kAbhA kAzci vRttyArthakluprasaptabhaGgasvAvihitaghaTArade svadhyAyasta bhrAtiH svAdhva tAjJA . .. kazci vRtyarthA. klRptasaptabhaGgeSva vihitasya ghaTAde svAdhyAyAdhyasta % bhrAntiH tvAddhva 204 207 208 208 tajJA 6.6 prakAro kArI prakaro
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] paMktiH azuddham valanAmindri zuddham valAnAmindriya zvaraNa patrAH 208 212 vara ... nAgata 213 nAgana jAto stujAtayalyI 217 jAtI stulyajAtIya w 246 250 tantri vibhUta drazyatabhAvasva zavya vikalpyo ttastri virbhUta dRzyata bhAvasya zabda vikalpayo 251 *ew 267 266
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kalpalatAvatArikA -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ / (1) zrImacchAstrakalAkalApakalito, harSaprakarSAJcito, . rikto naiva kadApi tarkanikarairbhaTTArako dhImatAm / dravyANAM guNaparyayaH sthitibhRtAM, sUryastamodAraNairindu navaco'mbudhau vijayatre, zrIbhadrasUrihariH // jagranthe grantharatnAnAM, nAnmavarNavirAjitaH / AcAryyaharibhadreNa, hArastarkaguNojjvalaH / / (3) yazo'dhigantukAmena, yazovAcakavAcikam / yazasvicetasA cintya, sattarkabharasaMbhRtam //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ . * oM hrIM aha~ namaH OM sakalalabdhisampannAya zrIgautamasvAmine namaH / zAsanasamrATa -zrIvijayanemisUrIzvarasadgurubhyo namaH / / 1444 granthasUtraNasUtradhAra-sUripurandara-syAdvAdamatamaNDana-maNDanabhUta zrIharibhadrAcAryaviracitasyazAstrakAtAsamuccayasya mahAmahopAdhyAya-mahAtArkikazrIyazovijayajidgaNivaraviracitAyAH kalpalatAyA anusAriNI zAstravizArada-kaviratna-pIyUSapANibhaTTArakAcAryazrIvijayAmRtasUrIzvarapraNItA zrI kalpalatAvatArikA TIkA -- prathamaH stavakaH - sarve nayA vighaTitA nirapekSabhAvA . danyo'nyarodhacaraNAdahitaM caranti / syAdvAdapakSasaraNAddhitacAriNaH syuH, - syAdvAdasanmatamanantanayaM namAmi // 1 // bhayAkrAntaM vizva nijanijamatonmAdakalilaM, bhayonmuktaM tat syA-daviratamanekAntasaraNAt / yathA syAdvAdAt tad bhavati tadavocajinapati rnumaH satsyAdvAda-pravaravacanaM vIramabhayam // 2 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH sarvAn nayAn samIkatuM, hAribhadraM vacaH zuci / ucitaM vartate prauDhaM, zAstravAsimuccaye // 3 // gabhIraM tadvaco vettu, svopajJAM vivRti vyadhAt / nAtizabdAM na cAvyaktAM, zrIharibhadrasUrirAT // 4 // navyanyAyapariSkAra-pariSkRtA budhocitA / / kalpalatA-mahAvRttiH, zrIyazovAcakaiH kRtA // 5 // tAM gabhIrArthagUDhArthAM, vagAhitumabhIpsayA / vidhIyate zucispaSTA, kalpalatAvatArikA // 6 // kalpalatA kRpA yasya, zaM dadAti pade pade / namastasmai munIzAya, zrImate nemisUraye // 7 // tatkRpAlezamAhAtmyaM, kRtyena kAraNaM mahat / / tadvinA cetano mUDhaH, syAjaDo'pi tataH sudhIH // 8 // zAstrodadhi vigAyedaM, zAstraM cakruzcirantanAH / tatrAvatArikA baddhA, vijayAmRtasUriNA // 9 // zAstravArtAsamuccayAbhidhAnaM grantharatnamanyamatamImAMsApUrvaka syAdvAdasiddhAntasamarthanaM vidhAtuM sAGgopAGgaM vyAkhyAtukAmo nyAyavizArada-nyAyAcAryaH zrImAn yazovijayavAcaka: pratyUhavyUha vighaTanakSama caramatIrthakRnnamaskArAtmakaM maGgalaM nibadhnAti-aindrazreNina taayetyaadi|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] . kalpalatAvatArikA ( kalpalatA ) . aindrazreNinatAya doSahutabhuga-nIrAya nIrAgatA dhIrAjadvibhavAya janmajaladhestIrAya dhIrAtmane // gambhIrAgamadezine munimano-mAkandakIrAya sa nAsIrAya zivAdhvani sthitikRte vIrAya nityaM nmH||1|| anvayaH-aindrazreNinatAya, doSahutabhug-nIrAya, nIrAgatAdhIrAjadvibhavAya, janmajaladhe: tIrAya, dhIrAtmane, gambhIrAgamadezine, munimanomAkandakIrAya, sannAsIrAya, zivAdhvanisthitikRte, vIrAya nityaM namaH // 1 // ( kalpalatAvatArikA) aindrazreNinatAya-indrasya devAdhipateriyamaindrI sA cAsau zreNiH paGkitaraindrazreNiH, tayA natAya namaskRtAya, devendrakadambakapraNatAyetyarthaH / doSahutabhuganIrAya-doSA dUSaNAnyeva hutabhujo vahnayo doSahutabhujasteSAM kRte nIrAya jalarUpAya, doSAnalazamanasa lilasvarUpAyetyarthaH / atrAlakRti: paramparitarUpakam / nIrAgatAdhIrAjadvibhavAya. rAgAd anurAgAt, dveSAt, rAgadveSAbhyAzca nirgato nIrAgaH, tasya bhAvo nIrAgatA, tayA saMvalitA dhI:- buddhirnIrAgatAdhI: 'mayUravyaMsakatyAdayaH' 3 / 1 / 126 // ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI samAsaH / 'rAgo'nurAge klezAdau, mAtsarye lohitAdiSu' iti zAzvataH, tayA rAjamAno dIpyamAno vibhava aizvaryaM yasya sa nIrAgatAdhIrAjadvibhavastasmai tathA-'vibhavo raimokSaizvarye' iti medinI / yadvAnIrAgatA rAgAbhAvaH, vItarAgateti, dhIH samyagbuddhiH kevalajJAnaM vA, nIrAgatA ca dhIzca nIrA. gatAdhiyau tAbhyAM rAjamAnovibhavo yasya tasmai tathA, samyagbuddhi kevala
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH jJAnaM vAprati rAgAbhAvasya kAraNatayA tato'bhyarhitatayA tatpratipAdakasya nIrAgatApadasya pUrvanipAto'nusaMdheya: / janmajaladheH - bhavasAgarasya tIrAya-aparataTAtmakAya, janmamaraNarUpasaMsArasamudrapArakatre iti bhAvaH / 'bhavaH kSemezasaMsAre, sattAyAM prAptijanmanoH' iti medinii| dhIrAtmane-dhIro dhairyaguNasampanna AtmA mano manISArUpasvabhAvo yasya sa dhIrAtmA tasmai tthaa| 'AtmA puMsi svabhAve'pi, prayatnamanasorapi / dhRtAvapi manISAyAM, zarIrabrahmaNorapi' iti medinI / gambhIrAgamadezine--gambhIro gUDhAbhiprAyayukto ya: AgamaH zAstra gambhIrAgamastaM dezituM zIlo gambhIrAgamadezI 'ajAte: supi' / 212154 ityanena tacchIle Ninpratyayastasmai tathA / anantanayagamabhaGgagabhIrAgamadezanasamarthAyeti bhAvaH / munimanomAkandakIrAyamunInAM mahAvratadhAriNAM manAMsyantaHkaraNAnimunimanAMsi tAnyeva mAkandAH sahakArataravaH tatra kIrAya kIrarUpAya kIrA yathA rasAlapAdapeSvAnandasandoha vikasitamanasA nivasanti tathaiva munijanAnAM citteSu harSeNa sthitizAline, munivRndAntaHkaraNAnandadAyine iti bhAvaH / sanAsIrAya-satsu sajaneSu nAsIro'gragaNyaH sannAsIrastasmai tathA 'nAsIra tvagrayAnaM syAt' / 3 / 464 / ityabhidhAnacintAmaNiH / zivAdhvani-mokSamArge, sthitikRte- nivAsazIlAya / vIrAya-- bhagavate varddhamAnasvAmine mahAvIrAyAhate iti / nityaM-sarvadA / namaH namaskAraH, astu / namaHzabdayoge caturthIvibhaktiravaseyA, tenAsmi taM prati praNata ityartho vyajyate / namaskArazca svAvadhikotkRSTatvajJAnAnukUlakaraziraHsaMyogAdyAtmakavyApArAdirUpo'vaseyaH / vRttaM zArdUla
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakraH ] kalpalatAvatArikA [5 vikrIDitam / tallakSaNantu 'sUryAzvairmasajAstata: saguravaH, zArdUlavikrIr3ita miti / alaGkArastvanuprAsaH spaSTa: / zrIvardhamAnamahAvIrasvAmiviSayakakaviniSTharatyAkhyo bhAvazcAbhivyajyate iti dhvanikAvyamidam / anuprAsAdhikye'pi kavizaktiprauDhivazAt prasAdaguNA-- bhivyaJjanadvAreNa tasyApyatra bhAvadhvanipoSakataivAvaseyA // 1 // vidyAdhiSThAtRtayA zAradAyAstatpradatvena gurUNAJcApi namaskAro granthakarturnAnucita ityAzayenAha(kalpalatA praNamya zAradAM devIM, gurUnapi guNairgurUn / vivRNomi yathAzakti, zAstravArtAsamuccayam // 2 // anvayaH-zAradAm , devIm , guNaiH, gurUn , gurUn api, praNamya, yathAzakti, zAstravArtA samuccayam , vivRNomi // 2 // (kalpalatAvatArikA) zAradAm - sarasvatIm / devIm-devatAm / guNaiH--jJAnAdibhiH, kRtvetizeSaH, gurun-zreSThAna , gurun-dharmopadezakAna vidyAdAtUna vA, api-samuccaye "api sambhAvanApraznazaGkAgA~samuccaye" iti medinii| praNamya-prakarSeNa natvA / yathAzakti-svazaktyanusAreNa / zAstravArtAsamuccayam-zAstrANAM bauddhavaizeSikAdidarzanAnAM yA vArtAH siddhAntapravAdAstAsAM samaJcaya ekatra saGkalanam zAstravArtAsamuccayaH, "kRdabhihito bhAvo dravyavatprakAzate" iti nyAyAzrayaNAt samuccitAH zAstravArtA ityarthaH, tantathA / vivRNomi-vyAkhyAnAdinA prakAzayAmi / ___ svakIyamauddhatyaM pariharati kalpalatAkAraH hAribhadramityAdinA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH (kalpalatA) hAribhadraM vacaH kvedaM, bahutarkapacelimam / . ka cAhaM zAstralezajJastAdRktantrAvizAradaH // 3 // - anvayaH-idaM, hAribhadraM, bahutarkapacelimaM, vacaH, kva ? zAstralezazaH, tAkatantrAvizAradaH, ahaM, ca, kva 1 . (kalpalatAvatArikA) idam-zAstravArtAsaMgrAhakametat pratyakSadRzyamAnam / hAribhadramsvanAmadhanyasya sUricakracakravartina idaM hAribhadram / tadudIritamityarthaH / bahutarkapacelimam-nAnAvidhayuktiparipUrNam / tarkanivahaparipakkamiti yAvat / vacaH-zlokAtmakaM vacanaM vAkyaM vA / ka-kutra, atighnmityrthH| zAstralezajJaH-zAstrANAM siddhAntAnAM lezo lavaH zAstralezastaM jAnAtIti tathA alpaviSayajJAteti yAvat / ata eva taadRktntraavishaardH-taadRshsiddhaantaavbodhnaapttuH| aham-mallakSaNo jnH| c-punH| ka-kutra / mAdRzaH sarvarthA tadIya siddhAntapa-locanAkSama iti bhAvaH / tathApi tatra pravRttinidAnamahanmatAnurAgamAha-zramo mametyAdinA(kalpalatA) zramo mamocito bhAvI, tathApyeSa zubhAyatiH / arhanmatAnurAgeNa, megheneva kRSisthitiH // 3 // anvayaH-tathApi, meghena, kRSisthitiH, iva, mahanmatAnurAgeNa, ucitaH, .. mama, eSaH, zramaH, zubhAyatiH, bhAvI // (kalpalatAvatArikA) tathApi-pUrvakathitaprakAreNa tadIyasiddhAntapaOlocana.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA sAmarthya virahe'pi / meghena-jaladena / kRSisthiti:-gArhasthyapari. sthitiH / iMva - yathA / arhanmatAnurAgeNa- jinasiddhAntapremNA / ucita:-yuktaH / mama-mallakSaNasya janasya / eSaH-siddhAntanirUpaNAtmakaH / zramaH-prayAsa: / zubhAyatiH-samIcInottarakAlaH / "AyatistUttaraH kAlaH" 2 / 76 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / bhAvI-bhaviSyatItyAzAsa iti bhaavH| meghena kRSisthitiyathA zubhottarakAlA bhavati tathA mamApi zramo jinasiddhAntAnurAgeNa saphalo bhaviSyatIti hRdayam , upamAlaGkAraH / "hRdyaM sAdharmyamupamA" iti kAvyAnuzAsane tallakSaNam ! "zramo mamo" ityetadaMzAvacchenAnuprAsaH zabdAlaGkArazca / / iha khalu samasta jagadajJAnAndhakAranirastA''lokamavalokamAnastadupacikoSubhaMgavAn haribhadrasUriH zAstravArtAsamuccayaM nAma prakaraNamArabdhukAmastadArambhe prAripsitagranthasya nirvighnaparisamAptaye maGgalamAcaram prekSAvatpravRttaye'bhidheyamAha, praNamyetyAdinA(zAstravArtAsamuccayaH) . praNamya paramAtmAnaM, vakSyAmi hitakAmyayA / satvAnAmalpabuddhInAM, zAstravAtAsamuccayam // 1 // anvayaH-paramAtmAnaM praNamya alpabuddhInAM sattvAnAM hitakAmyayA zAstravArtAsamuccayaM vakSyAmi || paramAtmAnam-parameSThinam / praNamya-prakarSaNa natvA / anpabuddhInAm-sukumAramatInAm / yatkizcidviSayakajJAnazAlitve'pi zAstrIyasiddhAMtajJAnarahitAnAmiti yAvat / sattvAnAm-jIvAnAm
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8] zAstravArtAsamuccayasya prathamaH zAstrIya jJAna vinA kevalaM pazupakSyAditulyAnAM manujAnAmitiyAvat / idameva "narANAmityetadanullikhya sattvAnAmiti lekhe bIjamavagantavyam / hitakAmyayA-zubhakAmanayA / zAstravArtAsamuccayampUrvadarzitasvarUpaM granthAtmaka vAkyam / vakSyAmi-abhidhAsye / / athaitAvatA ( "nirvighnaparisamAptaye maGgalamAcaran" ityetAvatA ) nirvighnagranthaparisamApti prati maGgalasya kAraNatvamukta bhavati paraM tanna saGgacchate samApti prati maGgalasyAnvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt tatsattve tatsattvam tadabhAve tadabhAvaH" ityanvayavyatirekasvarUpam tayoreva kAryakAraNabhAvagrAhakatvam daNDAdisattve ghaTasattvasya tadabhAve tadabhAvasya darzanAt ghaTadaNDAdyo: kAryakAraNabhAvaH sampadyate, ghaTe kAryyatA daNDAdau ca kAraNatA svIkriyate, maGgalasamA ptyoH parasparamanvayavyetireko na sto yato maGgalasattve'pi prantha-- samAptyabhAvaH kiraNAvalyAdau nAstikagranthe ca maGgalavirahe'pi samAptidRzyate, ato hetoranvayavyatirekavyabhicArAnmaGgalaM na samAptimAtre kAraNam // na ca sva (maGgala ) samasaMkhyakavighnasthalIyasamAptitvAvacchinna prati svasya kAraNatocyate, kAdamba-dau maGgalAdhikavighnasattvAnna samAptiH kiraNAvalyAdau ca janmAntarIyamaGgalAdeva samApti: svIkariSyate tathA ca nAnvayavyatirekAbhyAM vyabhicAra iti vAcyam / evaMvidhakAryakAraNabhAvasvIkAre samasaMkhyakatvAbhAvAt vighnAdhikasaMkhyamaGgalasthale'pi samAptyabhAvaprasaGgAt / na ca svAnadhika-nyUnasaMkhyavighnasthalIyasamApti prati maGgalasya kAraNatA svIkArAnna tAdRzasthale samAptivirahaprasaGga, iti vAcyam / yatra daza vighnAH pazca
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA ca prAyazcittena nAzitA, paJca ca maGgalAni tatra samAptyabhAvaprasaGgAt / na ca prAyazcittAdhanAzyasvAnadhikasaMkhyavighnasthalI.. yatvaM samAptau nivezyate tathA ca nokta doSa iti vAcyam / balavato vighnasya bahubhirapi maGgalairanAzAt , balavatA maGgalena bahUnAmapi vighnAnAM nAzAcca / tathA ca maGgalaM vyarthameva, na cA''vazyakatvAd vighnadhvaMsa eva maGgalaphalamastu samAptistu kArIrIto'vagraha nivRttI vRSTiriva pratibandhakanivRttau svakAraNabuddhipratibhAdikAraNakalApAdeva bhaviSyatIti vAcyam, maGgalaM vinApi vighnadhvaMsa prAyazcittAdito bhAvena vyabhicArAt "vighno mA bhUt" iti kAmanayA pravRttervighnaprAgabhAva eva phala mityAdi no manoramaM vacanam prAgabhAvasyAsAdhya. tvAt , svata Agantukasya samayavizeSasya sambandharUpasya tatparipAlanasyApi maGgalAsAdhyatvAt , tasmAn maGgalaM niSphalamiti cet atropAdhyAyAH- vighnadhvaMsa eva maGgalaM hetu: / arthAt vighnadhvaMsaM pratyeva maGgalasya kAraNatA svIkA- / na ca maGgalaM vinApi vighnadhvaMsasya prAyazcittAdito bhAvena pUrvoktavyabhicAra iti vAcyam , prAyazcittAdInAmapi maGgalatvAt , prAripsitapratibandhaka duritanivRttyasAdhAraNakAraNaM maGgalamiti tallakSaNaM parairucyate, tatra cAsmAbhirlAghavAt "prAripsitapratibandhaka" iti duritavizeSaNaM tyajyate, "svAdhyAyAderapi maGgalatvAvirodhAt" ityAkAragrantho'tra pramANam / tAdRzavizeSaNatyAge lAghavazca kAryakAraNabhAve'vyavahito. ttaratvanivezAbhAvamUlakamavagamanIyam, anyathA prAyazcittAdInAM maGgalatvAsvIkAre yatra kevalaM maGgalena vighnadhvaMsastana prAyazcittAdi / kAraNavirahe'pi kAryasattvAt "tadabhAve tadabhAvaH" iti vyatirekasya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH vyabhicAraH, yatra ca kevalena prAyazcittAdinA vighnadhvaMsastatra maGgalAtmakakAraNavirahe'pi kAryajananAdavyatirekavyabhicArastasya ca kAraNatAgrahavighaTakatvaM sarvasammatamataH maGgalAvyavahitottarajAyamAna vighnadhvaMsatvAvacchinnaM prati maGgalaM kAraNam , evaM prAyazcittAdyavyavahitottaravighnadhvaMsatvAvacchinnaM prati prAyazcittAdiH kAraNamityevaM kAryakAraNabhAve'vyavahitottaratvaniveze pareSAM mate mahadgauravamApata. totyavaseyam // 1 // ( zAstravArtA0 ) . yaM zrutvA sarvazAtreSu, prAyastattvavinizcayaH / jAyate dveSazamanaH svargasiddhisukhAvahaH // 2 // anvayaH-yaM zrutvA sarvazAstreSu prAyaH tattvavinizcayaH dveSazamanaH svargasiddhisukhAvaha: jAyate // 2 // , yaM-zAstravArtAsamuccaya, zrutvA-tAtparyata: parijJAya, sarvazAstreSu- sakaladarzaneSu, prAyo-- bAhulyena, tattvavinizcayaH- pramANyAprAmANyaviveko jAyate / ___ nanvevamitaradarzaneSvaprAmANyajJAnAt tatrAniSTasAdhanatvajJAne dveSodayAt saMsArAnuSandhyeva bahuzAstrajJAnamApatitam, ityata Aha dveSazamana iti / sa hi tattvavinizcayaH svargasiddhisukhAvaho dveSazamano jAyate / ayamAzayaH-prAmANyanizcayasyopAdeye'rthe niSkampapravRttijanakatayaivopayogo'nupAdeye'rthe'prAmANyanizcayastu tadarthapravRttipratibandhakatayaiva, dveSastu mAdhyasthyena pratibandhAdeva nodetumarhati tasmAnna ko'pi doSaH pratyuta dAnasaMyamAdau zuddhapravRtyA sukhAvahatvameva tasyeti /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] . kalpalatAvatArikA [11 atha "svarge sukham" ityatra kasyacanApi kAcana vipratipattirnAsti, parantu siddhau sukhe kimapi pramANaM nAsti, sAmAnAdhikaraNyasambandhena samavAyasambandhAvacchinnasukhatvAvacchinnakAryyatAnirUpita. kAraNatAyA eva dharme svIkaraNAta, na ca vilakSaNAdRSTAnAM vilakSaNasukhahetutvAt, adRSTarUpavyApArasambandhena taddhetutvasvIkArAdvA sAmAnyata: sukhatvAvacchedena hetutve pramANAbhAva iti vAcyam tathApi vizeSasAmagrIviraheNa mokSasukhAnutpatteH / na ca "nityaM vijJAnamAnanda brahma' iti zrutirevAtra mAnam / nityasukhe siddhe brahmAbhedabodhanam , brahmAbhedabodhane ca nityasukhasiddhiriti parasparAzrayo nAzaGkanIyaH / svargatvamupalakSaNIkRtya svargavizeSe yAgakAraNatAbodhavat sukhatvamupalakSaNIkRtya sukhavizeSe brahmAbhedopapatteH / "aAnandamityatra napuMsakatvaM chAndasatvAt samAdheyam / "Ananda brahmaNo rUpaM tacca mokSe pratiSThitam" iti bhedaparaSaSThyA anupapattirapi nAzaGkathA-"rAho: ziraH" itivadabhede'pi SaSThI dazanAt iti vAcyam / Atmano'nubhUyamAnatvena nityasukhasyApyanubhavaprasaGgAt / sukhamAtrasya svagocarasAkSAtkArajanakatvaniyamAt / nacAtmA'bhinnatayA sukhamanubhUyata eva, sukhatvantu tatra nAnubhUyate, dehAtmA'bhedabhramavAsanAdoSAt, prAtyantikaduHkhocchedarUpavyaJjakAbhA. vAd veti vAcyam / Atmasukhayorabhede sukhatvasyA''tmatvatulyavyaktikatvenA''tmatvAnyajAtitvAsiddheriti cedtropaadhyaayaaH|| ___prekSAvatpravRtyanyathAnupapattireva siddhisukhe mAnam / yadi siddhisukhaM na syAttadA taduddizya prekSAvatAM pravRttireva na bhavet, bhavati ca tatra pravRttirataH siddhisukhamastIti bhAvaH / na ca kSudAdiduHkha
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtAsamuccayasya [ prathamaH nivRttyarthamannapAnAdipravRttivaduHkha-nivRttyarthameva siddhau prekSAvatAM pravRtti: setsyatIti prekSAvatpravRtteranyathopapattau na tadanupapattistatra mAnamiti vAcyam, annapAnAdAvapi sukhArthameva prvRtteH| anyathA'svAduparityAgasvAdUpAdAnAnupapatteH / paryAlocanayA vastutaH sarvatra sukhArthameva pravRttiriti / na ca bahuduHkhaprastAnAM maraNAdAvapi pravRttidarzanAt kathaM sukhArthameva pravRttiriti vAcyam / vivekipravRtterevA'trAdhikRtatvAt / ata: sAdhUcyate duHkhAbhAvo'pi. nAMvedyaH, puruSArthatayeSyate / nahi mUrchAdyavasthArtha, pravRtto dRzyate sudhIH // iti "duHkhaM me mAbhUt" ityuddizya pravRttedu:khAbhAva eva puruSArthaH / tajjJAna tvanyathAsiddhamiti cet-satyam; avedyasya tasya (kSudAdeH) jJAnAdihAnirUpA'niSTAnuviddhatayA pravRttyanirvAhakatvAt / ataeva- sukhamAtyantikaM yatra, buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd, duSprApamakRtAtmabhiH / / ityAdi vacanamapyupapadyate, iti saMkSepaH / / vaktavye zAstrabArtAsamuccaye pUrva sarvavipratipattyaviSayAM zAstravArtAmAha( zAkhavArtA) duHkhaM pApAt sukhaM dharmAt, sarvazAstreSu sNsthitiH| na kartavyamataH pApaM, kartavyo dharmasaJcayaH // 3 // anvayaH-pApAt duHkhaM, dharmAt sukhaM (iyaM) saMsthitiH sarvazAstreSu, ataH pApaM na kartavyaM, dharmasaJcayaH kartavyaH /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [13 pApAt--adharmAt , duHkh--bhvti| dharmAt sukhaM-bhavati / iyaM sarvazAstreSu,saM-samIcInA-avipratipattiviSayA, sthitiH-maryAdA / ato-duHkhahetutayA, pApamazubhakarmahetu, na kartavyam , sukhahetutayA saMcito'GgavaikalyAdivirahito dharmaH dharmasaJcayaH kartavyaH // 3 // zubhA'zubhahetUnAha( zAstravArtA) hiMsA'nRtAdayaH paJca, tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra, iti pApasya hetvH||4|| anvayaH-hiMsAnRttAdayaH paJca, tattvAzraddhAnam eva ca, catvAraH krodhAdayazca, iti pApasya hetavaH / . . hiMsAnRtAdayaH paJca- hiMsA'nRtA'dattAdAnA'brahmaparigrahapaJcakam / tatra pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsA / dharmaviruddhaM vacanamanRtam / dharmavirodhena svAmijIvAdyananujJAtaparakIyadravyagrahaNamadattAdAnam / strIpuMsavyatikara (saMsarga ) lakSaNamabrahma / sarvabhAveSu mU lakSaNaH parigrahaH / "hiMsAdayaH" ityetAvataiva AdizabdAnRta. grahaNasambhavAt punaranRtagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArthamavaseyam / kathitAH pazcA'viratirUpA ucynte| tattvasya yathAsthitavastuno'zraddhAnaM yasmAditi bahuvrIhyAzrayaNAt tattvA'zraddhAnaM mithyAtvam / evakAra prasi. ddhyrthH| ca-punararthaH / krodhamAnamAyAlobhAtmakAzcatvAraH krodhAdayazca / iti-etAvantaH, pApasyAzubhakarmaNo, hetavaH-kAraNAni kathitAni // 4 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14] zAstravArtAsamuccayasya [prathamaH ___dharmasya hetUna vyatirekeNa vyanakti( zAkhavArtA ) viparItAstu dharmasya, eta evoditA budhaiH / eteSu satataM yatnaH, samyak kAryaH sukhaiSiNA // 5 // anvayaH-tu viparItAH ete eva budhaiH dharmasya ( hetavaH ) uditAH, satataM sukhaiSiNA eteSu samyak yatnaH kAryyaH / tu-vishessnne| viparItA:-ahiMsA satyA.'nteya-brahmA-'parigraha-samyagdarzana-kSAnti-mArdavA-''rjavA'nIhArUpA:, eta eva budhairahadvacanAnusArigItArthaiH, dharmasya guNA: zubhAzayalakSaNasya hetava uditAH pratipAditAH, ata eteSu dharmakAraNeSu satata-nirantara sukhaipiNA- kalyANecchunA samyak-vidhinA yatnaH kAryaH sukhopAye pravRttereva sukhotpatteH / svabhAvata: sukhaduHkhecchAdveSavatAmapi prANinAM sukhopAye dharme'nicchA duHkhopAye cAdharma evecchA khalu mohamahAgajanidezavilasitam / taduktam dharmasya phalamicchanti, dharma necchanti mAnavAH / phalaM necchanti pApasya, pApaM kurvanti sAdagaH // uktaheteSu pravRttyA ca, ahiMsAdinA'virateH, samyagdarzanena ca mithyAtvasya, kSamAdinA ca krodhAdinA nivRttestanmUlakaduHkhavirahAt apratihata: sukhAvakAzaH / "ahiMsayA kSamayA krodhasya, brahmacaryeNa vastuvicAreNa kAmasya, asteyA'parigraharUpeNa santoSeNa lobhasya, satyena yathArthajJAnarUpeNa vivekena mohasya, tanmUlAnAM ca sarveSAM nivRttiH / " iti tu pAtaJjalamatAnusAriNaH / .
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH] kalpalatAvatArikA [ 15 tatredaM vibhAvanIyam-ahiMsAdinA mUlaguNaghAtikodhAdinivR. ttAvapi saMjvalanAdirUpakodhanivRttiH kssmaadyuttrgunnsaamraajyaadev|||| // etanmUlazlokapaJcakaM prasaGgAdAvazyakatvAccodRGkitamavaseyam / / (zAsvavAtI atha cArvAkapUrvapakSaH pRthivyAdimahAbhUta-mAtrakAryamidaM jagat / na cAtmA,dRSTasadbhAva, manyante bhuutvaadinH||30|| anvayaH- idaM jagat pRthivyAdi-mahAbhUtamAtrakAyaM ca AtmA na bhUtavAdinaH dRSTasadbhAvaM manyante / idaM pratyakSopalabhyamAnaM jagat carAcaraM vizvam pRthivyAdimahAbhUtamAtrakAyya'm pRthivI AdiryeSAM tAni pRthivyAdIni pRthivIja latejovAyulakSaNAni yAni catvAri mahAbhUtAni, pRthivyA dimahAbhUtAni, teSAmeva tanmAtram tasya kAryAntathA, evakArArthakamAtrapadenA''kAzAdivyavacchedaH / nanu jagadantargatasyA''tmano na pRthivyAdimahAbhUtamAtra kAryatvam, tathA ca yasya kasyacidekasyApi tanmAtra kArya tvAbhAve pratijJAbhaGga iti cet satyam -"caitanyaviziSTaH kAyaH puruSaH" itivacanAt zarIra!tiriktasyAhaM pratyayAlambanasyAsattvAbhyupagamAt, bhUtavAdibhiH pratyakSavastuna eva pAramArthikatvasya svIkArAt, mAnAbhAvAt , "adRSTasya" tattvAnabhyupagamAcca / pratyakSAtiriktasya vastuna: pAramArthikatvAbhyupagame'numAnamasti pramANamiti cet tairanumAnasya prAmANyAnaGgIkArAt, vyabhicArisAdhAraNyena tasya (anumAnasya ) apramANatvAt, parvatAdau dhUmAdidarzanena
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH vahnayAdau na pravRttiriti cet vayAdisambhAvanayaiva tatra prvRttyupptteH| AptavAkyAtmakazabdasyApi prAmaNyaM na svIkaraNIyam , parasparaviruddhArthAbhidhAyakAnAmAgamAnAM vinigantumazakyatvAt , zabdasya bAsanAmAtraprabhavatvAt , tanmAtrajanakatvAcca / anyathA'sadarthapratipAdakazabdaprayogo durghaTa: syAt , tarhi cArvAkasyA''gamo niSprayojanaH syAditi cet-na, paraM prati dUSaNaparyanuyogAt, parasya tadanuttaramAtreNa nigrahe ca tatsArthakyAt / ata eva "sarvatra paryanuyogaparANi sUtrANi bRhaspateH" ityabhihitam / tato'dRSTe vastuni mAnAbhAvAnnAstyAtmeti lokaaytikprvaadH| AtmavAdinAM matamupanyasyati 'acetanAnIti'-.. ( zAstravArtA) acetanAni bhUtAni, na taddharmo na tatphalam / cetanAsti ca yasyeyaM, sa evAtmeti cApare // 31 // anvayaH-apare ca bhUtAni acetanAni, cetanA taddharmaH na, tatphalaM na, iyaM ca yasya sa eva AtmA iti ( mnynte)| . apare ca-AtmavAdina: puna:, bhUtAni-pRthivyAdIni, acetanAni caitanyAbhAvavattvena pramitAni, atazcetanA-toM na, bhUtasvabhAvabhUtA na, ata eva ca tatphalaM na-bhUtopAdAna kAraNajanyA na, mRdo ghaTasyeva tatsvabhAvasyaiva tadupAdeyatvAt asti ca cetanA, prati prANyanubhavasiddhatvAt, ato yasyeyaM cetanA svabhAvabhUtA, phalabhUtA ca, sa evA''tmA, parizeSAt, / iti-manyante iti zeSaH /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] . kalpalatAvatArikA [17 na caikatra bhedAbhedobhayAvirodhasampAdanAtha kAlo'vazyamAzrayaNIyaH, kathamanyathA pakvatAdazAyAM ghaTAdau "ayaM na zyAmaH" ityAdi dhI: ? kAlasvIkAre ca kAlabhedenaikatrobhayasamAvezaH sambhavatIti / "idAnI ghaTaH" ityAdi-pratIto sambandhaghaTakatayA paratvAdiliGgena vA kAlasiddhistathA ca lokasiddhatvAt kAla eva svIkriyatAm , lokAsiddhatvAdAtmasvIkAro vRthaiveti vAcyam / jAtismaraNasya bhavAntarAnubhUtArthaviSayasya matijJAnavizeSasya lokena saMzrayAdAtmano'pi lokasiddhatvAt / tathAhi-na hi bhavAntarAnubhUtArthasmaraNamanvayyAtmadravyaM vinopapadyate, zarIrasya bhavAntarAnanuyAyitvAt / na caivaM bhavAntarAdAgamanA'vizeSe'pi keSAzcideva jAtismaraNaM na sarveSAmiti vizeSa: kathamiti vAcyam , sarveSAmabhimatavyatiriktAnAM jAtismaraNAbhAvasya nAnAvidhakarmavipAkataH siddhatvAt / tathA coktaM haribhadrasUrivayya:"loke'pi naikataH sthAnAdAgatAnAM tathekSyate / avizeSeNa sarveSAmanubhUtArthasaMsmRtiH" // iti // .. . evaJca lokasiddhatvA'vizeSe'pi sakalaprayojanahetorananya. sAdhAraNaguNasyA''tmano'naGgIkArastattadvastu pariNAmAnyathAsiddhasya kAlasya cAGgokAra iti puraH parisphuratormaNipASANayormadhye maNityAga pASANagrahaNavadatizocanIyaM, vilasitaM devAnAMpriyasya lokAyatikasyeti / upAdhyAyAstu-- . vastuta: smaraNAnyathA'nupapattyA'pi lokasiddha evA''smA, zarIrasya caitanye bAlye'nubhUtasya tAruNye'smaraNaprasaMgAt, caitreNAnubhatasyeva maitreNa, bAlayuvazarIrayorbhedAt , pariNAmabhede dravyabhedA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] zAkhavArtAsamuccayasya [ prathamaH vshyktvaat| na copAdAnenAnubhUtasyopAdeyena smaraNAdupapattiH, chinnakarAderanupAdAnatvena cchinnakarAdeH pUrvAnubhUtAsmaraNaprasaMgAt / na ca kareNa yadanubhUtaM tat khaNDazarIropAdAnApara-kizcidavayavenApyanubhUtama iti tadgatavAsanAsaMkramAd na kAcidanupapattiriti vAcyam , pratyavayavagatavijJAnabahutve'nekaparAmarzaprasaMgAt / yAvadavayaveSu vyA. sajyavRttitve ca caitanyasya yatkiJcidAzraya-vinAze bahutvasaMkhyAyA iva vinAzaprasaMgAt / pUrvacaitanyaviraha-uttaracaitanyAnutpAdAt, paramANugatatve tadgatarUpAdivaccaitanyA'tIndriyatvaprasaMgAcca, rUpaskandhavad vijJAnaskandhaikyopagamAd na doSa iti cet- na, tathApi "yo'hamanubhavAmi", "so'haM smarAmi'' ityabhedA'vamarzAnupapatteH / sAdRzyena vaisAdRzyatiraskArAt tathA'vamarzo bhavedevazca kSaNabhaMge smRtikurvadrUpaparamANupuJjAnAmeva smRtiniyAmakatvAt na ko'pi doSa iti cet na, sthairyprtybhijnyaapraamaannyyoruppaadyissymaanntvaat| atra navyanAstikA:-avacchedakatayA jJAnAdikaM prati tAdA-- tmyena kalpyakAraNatAkasya zarIrasyaiva samavAyena jJAnAdikaM prati hetutvakalpanamucitam na caivamAtmatvaM jAtirna siddhayet pRthivItvAdinA sAGkaryAt "vyaktarabhedastulyatvaM sngkro'thaanvsthitiH| rUpahAnirasambandho jAtivAdhakasaMgrahaH // " ityabhiyuktoktyA parasparasamAnAdhikaraNAtyantA. bhAvapratiyogitvarUpasya sAGkaryasya bhUtatvamUrtatvayoriva prakRte'pi pRthivItvAdinA sAGkAdAtmatvasya jAtitvabAdhAt iti vAcyam, upAdhisAGkaryyasyeva jAtisAGkaryyasyApyadoSAt / na ca tathApi pRthivyAdibhUtacatuSkaprakRtitvena zarIramatiricyate, svAzrayasamavetatvasambandhena gandhAdyabhAvasya gandhAdikapratibandhakatvena tasya bhUtacatuSkaprakRtitvA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 16 yogAta , pArthivAdizarIre jalAdidharmasyaupAdhikatvAt / na caivaM parAtmarUpasparzAdInAmiva tatsamavetajJAnAdInAmapi cAkSuSaspArzanaprasaGgaH, rUpAdiSu jAtivizeSamabhyupagamya rUpA'nyatadvattvena cAkSuSaM prati, spa rzAnyatadvattvena ca spArzanaM prati pratibandhakatvakalpanAt / itthameva rasAdInAmacAkSuSaspArzanatvanirvAhAt / na coktasmaraNAnupapattiH, pUrvaghaTanAzAnantaraM khaNDaghaTe kAraNaguNakrameNa tadguNasaMkramavat pUrvazarIranAzottaramuttarazarIre pUrvazarIraguNasaMkramAt / na caivamavayavijJAnAdAvayavajJAnAdihetutA kalpane gauravaM, phalamukhatvAt / phalamukhagauravasya doSAnAdhAyakatvaniyamAt , mAstu vA'vayavI,vijAtIyasaMyogenaiva tdnythaasiddheH| tathA ca zarIrAntarotpAde'pi zarIratvaghaTakavijAtIyasaMyogaviziSTANuvRttisaMskArAt tAdRzasmaraNopapattiH / na ca paramAtmano'pi yogyatvAt svAtmana iva pratyakSatvaprasaGgaH, tattadAtmamAnase tattadAtmavena hetutvAt / pareSAntu tattadAtmapratyakSatvAvacchinnaM prati hetutve vinigamanAvirahaH / kizcaiva saMyogasya pRthak pratyAsattitvA'kalpane lAghavam / na ca dvathaNukaparamANurUpAdyapratyakSatvAya cakSuHsaMyuktamahadudbhUtarUpavat samavAyatvAdinA pratyAsattitve truTigrahArthaM saMyogasya pRthakpratyAsattitvakalpanamAvazyakamiti vAcyam, dravyatatsamavetapratyakSe uddhRtarUpamahatvayoH samavAyasAmAnAdhikaraNyAbhyAM svAtantryeNa hetutve doSAbhAvAt, api caivamudbhUtarUpakAryyatAvacchedaka dravyapratyakSatvameva,natvAtmetaratvamapi tatra nivizata iti lAghavamityAhustatredamukta sUrivaryai:( zAstravArtA . ) mRtadehe ca caitanya-mupalabhyeta sarvathA / dehadharmAdibhAvena, tad na dharmAdi naanythaa||65||
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] zAstravArtAsamuccayasya - [prathamaH anvayaH-mRtadehe ca sarvathA, dehadharmAdibhAvena, caitanyam upalabhyeta, bhanyathA na tad (tad-) dharmAdi na / / mRtadehe ca sarvathA-sarvaprakAraiH, yathA sajIvazarIre sarva prakAraiH caitanyopalabdhistatheti bhAvaH / dehadharmAdibhAvena-dehadharmatva-dehakArya tvaabhyaam| caitanyamupalabhyeta-dehatva-deharUpAdivat / anyathA-yogyAnupalambhe, na-tadabhAva eva syAt , tathA ca taccaitanyaM, taddharmAdi na-taddhamabhUtaM tatkAryyabhUtaM ca na, tadbhAve'pi (dehabhAve'pi) tadabhAvAt (caitanyAbhAvAt ), ghaTatvaghaTarUpAdivat / vizeSajijJAsubhiH zAstravArtAsamuccaya AlokanIyaH // . "yo'haM bAlye'nvabhUvam so'haM smarAmi" ityAdipratItyA zarIrAtiriktasya sattayA pratItasyA''tmanaH siddhirbhavati, satazcAbhAvApratIteH / tathAhi "nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH / ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH / " ityAdinA'sato bhAvasya satazcAbhAvasya niSedhapratipAdanAt / evazvAbhAvaH pAramArthikatvaM na pratipadyate zazazRGge bhAvatvenA'paricchedAt evameva bhAvastucchasvabhAvaM nApnoti / nanvabhAvo'pi bhAvarUpatAmApadyata eva bhAvarUpasya dIpasyA''lokAbhAvAtmakAndhakArasvarUpatApratipatteriticenna, dIpasambandhino'ndhakArapariNAmasya sarvathA'bhAvarUpatvAbhAvAt / bhAsvarapariNAmatyAge'pi dravyatvAparityAgAt / naiyAyikaiH svIkRtamandhakArasya tejo'bhAvarUpatvamapi na / "tamo nIlam" iti pratIteH sArvajanInatvena tamo dravyaM rUpavattvAt ghaTavat, ityanumAnena tatra- dravyatvasAdhanAt / tathA copAdhyAyA:
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [21 (kalpalatA) . tejaso'tivinivRttirUpatA, svIkRtA tamasi yA kaNAzinA / dravyatAM vayamamI samIkSiNa-statra patramavalambya cakSmahe // 5 // anvaya:-kaNAzinA, yA, tamasi, tejasaH, ativinivRttirUpatA, svIkRtA, samIkSiNaH, amI, vayam, patram, avalambya, tatra, dravyatAm, cakSmahe / (kalpalatAvatArikA) kaNAzinA-kaNAdena muninaa| yA tmsi-andhkaare| tejsH-vhnH| ativinivRttirUpatA-atyantAbhAvasvarUpatA / sviikRtaa-anggiikRtaa| samIkSiNaH-samIcInatayA paryavekSakAH / amI-vayam ArhatAH / patram avalambya-patrAvalambanaM kRtvA / tatra- tamasi / dravyatAm-dravyasvabhAvatAm / cakSmahe-brUmaH / atra patramavalambyeti vizeSaNaM vaktu ranupamapratibhAbhivyaJjanAt kAvyasya dhvanitvaM prayojati / tatra patretyetadazecchekAnuprAso'laGkAraH / atha "tamo nIlam" iti pratItyA tamaso nIlarUpavattve tasya pRthivItvApattiH nIlatvAvacchinnaM prati pRthivItvena hetutvAditi cenna, AItAnAM svabhAva vizeSasyaya viziSTanIlaniyAmakatvAt, kaNAdamatAnuyAyino'pi avayavanIlAdinaivA'vayavini nIlAdyutpattau pRthivIvena tatsamavAyikAraNatvAbhAvAt / na ca tamaso dravyatve AlokanirapekSacakSuhyatvaM na syAt, dravyacAkSuSatvAvacchinnaM pratyAlokasaMyogatvena hetutvAt, iti vAcyam / Aloka vinApi ghUkAdInAM dravyacAkSuSodayAd vyabhicArAt / kizcaivaM tamaso'bhAvatve tejojJAnaM vinA jJAna na syAt, abhAvajJAne pratiyogijJAnasyAnvayavyatirekAbhyAM hetu
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 ] zAstravArtAsamuccayasya - [prathamaH tvAvadhAraNAt / AlokaM jAnatAmeva tamaH pratyakSasvIkArAdiSTApatti: kartumazakyA,tejaso'pratisandhAne'pi tamo'nubhavasya prtyksssiddhtvaat| adhika kalpalatAyAmAlokanIyam / tathA copAdhyAyA:(kalpalatA) imAM giraM samAkarNya, sakarNA jAGgalImiva / udvamantu sukhaM dhvAnte-'trAbhAvatvabhramaM viSam // 6 // tasmAnna jAyate kizci-dekAntAd na ca nazyati / prasiddhaM nikhilArthAnAM, cailakSaNyaM hi lakSaNam // 7 // anvayaH-sakarNAH, jAGgulImiva, imAma, giram, samAkarNya, atra, dhvAnte, abhAvatvabhramam , viSama , sukham , udvamantu, / tasmAt , kiJcit , ekAntAt , na ca, jAyate, na ca, nazyati, hi, nikhilAnAm , trailakSaNyam , prasiddham / (kalpalatAvatArikA.) ___ sakarNAH -vidvaaNsH| jAGgalIm - viSApanayanavidyAmiva / imAm-pratyakSamanubhUyamAnAm / giram-vANIm / samAkarNya-zrutvA / atra-sabhAyAm / dhvAnte-andhakAre, tadviSaya ityarthaH / abhAvatvabhramam-abhAvatvabhrAntirUpam / viSam-garalam / sukhaM-yathA syAttathA / udvamantu-pratikarSantu / rUpakopamayoH saMsRSTiratrAlaGkAraH / tasmAt - "nAbhAvo bhAvatAM yAti" ityasya siddhatvAt / kiJcit-kimapi vstu| ekAntAva- ekAntataH / na-nahi / jAyate-utpadyate / ca-punaH / na-nahi / nazyati-vinazyati / hi-yasmAt / nikhilAnAm
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [23 sarveSAM padArthAnAm / lakSaNyam-utpattivyayadhrauvyAtmakam / lakSaNamasAdhAraNadharmaH / prasiddham-prakhyAtam / evaJcoktayuktyA caitanyavAn anAdinidhanatvAt zarIrabhinnaH siddhaH paralokyapi yuktamArgAnusAribhirAtmA vijnyeyH| sato ghaTasya yathA pratyakSeNa darzanaM tathA Atmano'pi kathaM na pratyakSeNa darzana miti cet, "ahamasmIti pratyayasyAnubhavasiddhatvAttasyApi nirbAdhaM darzanAt / na cedaM na pratyakSamiti vAcyam , vyAdhyAdipratisandhAnavirahe'pi jAyamAnatvAt / AtmatvaviziSTasyAyogyatve sAdhyA'prasiddhathA'numAnAsambhavAcca / etena "tatrA''tmA tAvat pratyakSato na gRhyate" iti nyAyabhASyoktamapyapAstam / adhikaM tu latAyAmAlokanIyam / tathA copAdhyAyA:(kalpalatA) yathA kathAyAM pravizan parasya, naiyAyikaH kArayati pratIkSAm / tathA yathArthA''gamabaddhabuddhi-rdAsyAmi nAsyApi kimeSa shikssaam||8|| anvayaH-yathA, parasya, kathAyAm , pravizan , naiyAyikaH, pratIkSAm , kArayati, tathA yathArthAgamabaddhabuddhiH, eSaH, asyApi, zikSAm , na, dAsyAmi, kim ? (kalpalatAvatArikA) yathA-yena prakAreNa / parasya-anyasya cArvAkaiH saha syAdvAdina ityarthaH / kathAyAm-carcAyAm / pravizan-pravezaM lbhmaanH| naiyAyikaH-tArkikaH / pratIkSAm-uttaradAnapratIkSAm , kAlakSepamiti yAvat, syAdvAdineti zeSaH / kArayati-sampAdayati / tathA-tena prakAreNa /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH yathArthAgamabaddhabuddhiH-yathArthA''haMtAgamAbhyAsaparipakkamatiH / eSaHpratyakSadRzyo'ham / asya-naiyAyikasyApi / zikSAm-daNDam / nanahi / dAsyAmi-kariSyAmi, api tu kariSyAmyeveti yAvat / anuprAso'trAlaGkAraH / cArvAkAdInupahasantyupAdhyAyAH. (kalpalatA) bodhaH svArthAvabodhakSama iha nihatA'zeSadoSeNa dRSTastasmAdasmAkamantarbiracayati camatkArasAraM vilAsam / yeSAmeSA'pi vANI manasi na ramate svA''grahagrastatattvA''lokA lokAsta ete prakRtizaThadhiyo hanta hantA'nukampyAH // 9 // ___ anvayaH tasmAt, iha, nihitA'zeSadoSeNa, dRSTaH, svArthAvabodhakSamaH, bodhaH, asmAkam , antaH, camatkArasAram , vilAsam , racayati, yeSAm , manaSi, eSA'pi, vANI, na, ramate, svAgrahagrastatattvAlokAH prakRtizaThadhiyaH, te, ete, lokAH, anukampyA, hanta ! hanta ! (kalpalatAvatArikA) tsmaat-puurvokthetoH| ih-loke| nihitAzeSadoSeNa-vinAzitasamastadoSajAtena, vItarAgAdineti bhAvaH / dRSTa:-anuvyavasitaH / anuvyavasAyaviSayIkRta iti yAvat / svArthAvabodhakSamaH-sva viSayAvabodhanasamarthaH / "artho vissyaarthnyordhnkaarnnvstussu| abhidheye ca zabdAnAM nivRttau ca prayojane"iti medinii| bodhaH-jJAnam / asmAkamArhatAnAm / anta:-anta:karaNamadhye / camatkArasAram-camatkAra AnandavizeSaH sAraH zreSTho yasmin tattathA / vilAsam-vibhramavize.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 25 Sam / viracayati-samutpAdayati / yeSAm-cArvAkAdInAm / manasihRdaye / essaa-iym| api-sambhAvanAyAm / vaannii-viitraagvcnm| na-nahi / ramate-Ananda labhate / svA''grahagrastatattvAlokAH-svA''. grahairnijAbhinivezavizeSairyasto dUSitastattvasya yAthArthyasya AlokaH prakAzo yaiste tthaa| prakRtizaThadhiyaH-svabhAvato duSTabuddhayaH / te-tAhazaduSTabuddhitvena prasiddhAH / ete-ime / lokA:-cArvAkAdayo jnaaH| hanta hanta-avyayadvayamatyantakhedaM sUcayati / anukampyA:-dayanIyAH / teSAM kRte'nyA kApi gatirnAstIti bhAvaH / evaM samIcInayuktitatibhirAtmAnaM prasAdhya cArvAkAnupahaMsati, vAcakapravara: Atmasiddheriti - ( kalpalatA) AtmasiddheH paraM zokA-llokAH ! lokAyatAnanam / samAlokAmahe mlAnaM, tatra no kAraNaM vayam // 10 // anvayaH-lokAH ! param , AtmasiddheH zokAd , lokAyatAnanaM, mlAna, samAlokAmahai, tatra, vayaM, kAraNaM, no / ( kalpalatAvatArikA ) lokAH-ayi bhavyajanA: ! param-kevalam / AtmasiddheH-yuktitatikaraNakadehAtiriktA''tmasiddhitaH / paJcamyartho janyatvam, tathA ca AtmasiddhijanitAdityarthaH / zokAt-hArdikazucaH / lokAyatAnanam-cArvAkavadanam / mlAnam-vailakSyamalinam / samAlokAmahepazyAmaH / tatra-cArvAkavadanamlAnatAyAm / vayam-AItAH / kAraNam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] zAstravArtAsamuccayasya [prathamaH nidAnam / na-nahi / kintvasmadIyApratihatayuktitatikaraNakA''tmasiddhijanitazoka eva kAraNamiti bhAvaH / anuprAsAlaGkAraH / lokAyatAnanamAlinye vayameva kAraNamiti sphuTatayA pratItervastudhvanirUpamuttamaM kAvyam anuSTupchandaH / "zloke SaSThaM guru jJeyaM, sarvatra laghu paJcamam , dvicatuSpAdayorhasvaM saptamaM diirghmnyyoH|" iti. tallakSaNAt / / // iti cArvAkamatanirAsaH // athAdRSTasiddhiprakAra:( zAstravArtA0 ) yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA naanylkssnnH||9|| anvayaH-yaH karmabhedAnAM kartA, karmaphalasya ca bhokA, saMsartA, parinitA, sa hi AtmA, bhanyalakSaNaH na / yaH karmabhedAnAM-jJAnAvaraNAdInAM kartA, karmaphalasya-sukhaduHkhAdezca bhoktA, tathA saMsartA-svakRtakarmarUpanarakAdigatigAmI, tathA parinirvAtA-karmakSayakArI, hi-nizcitam / sa AtmA, nAnyalakSaNa:parAbhimatakUTasthAdirUpaH na / ___ kartRtvAdikaM ca sarvathA'nityasya na kathamapyupapadyate, kAryasamaye nazyato hetoH kAryajanakatvAt / anyathA kAlAntare'pi kAryotpatteH prasaGgAt / iti mano naivA''tmA bhavitumarhati, kintvanya eva vijJAnaghanaH zAzvata, iti siddham / tathA ca klezaviziSTasyA'bAhyAkArasya manasa AtmatvAbhAvo'vaseyaH / yato hi tAdRzasya manaso nityatve kevalaM nAmabhedaH, anityatve yathoktAtmalakSaNAbhAvaH /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [27 Atmano nityatve kasyacideva sukha kasyacideva duHkhamiti vaicitryamanupapannamiheti / tadvArayati( zAstravArtA0 ) AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvAzAt / narAdirUpaM tacitra-madRSTaM karmasaMjJitam // 91 // anvayaH-AtmatvenAviziSTasya, tasya, narAdirUpaM vaicitryaM, yavazAt, tat citraM, karmasaMjJitam adRSTam // ___ AtmatvenAviziSTasya-ekajAtIyasya, tasya-AtmanaH,narAdirUpaM vaicitryaM-vailakSaNyam , yadzAt-yasmAddhetoH, tat citram-kAryavaicitryanirvAhakavicitrazaktikalitam, karmasaMjJitaM-karmAparanAmakam , adRSTa-siddhathati / tathA samAne'pi hiM kRSyAdiprayatne sadupAye'pi-akuNThitazaktikataditarayAvatkAraNasahite'pi-caitramaitrAdInAM dhanasampattyasampattirUpaH svalpabahudhAnyasampattirUpo yaH phalabhedaH sa yuktathA vicA ryamANaH klRptakAraNAtiriktakAraNamadRSTaM vinA na yuktaH, sAmagrIvaiSamyasyApi hetvantarAdhInatvamevAbhyupagantavyam / / evameva-ekajAtIyadugdhapAnAdau puruSabhedena sukhaduHkhAditAratamyalakSaNo ya: phalabhedaH so'tiriktahetutAratamya vinA na yukto'ta. stulyArambhe'pi phalabhedadarzanAt cArvAkairanAyatyA kAraNAntarameSTavyam / tadevAdhyayanabhAvanAgRhItazAstratAtparyyA AstikA adRSTaM kathayanti / - atra cArvAkAH pratyavatiSThante-nanu naratvAdivaicitryaM naragatyAdharjakakriyayaiva prAmbhavIyayopapatsyate'ntargaDunA'dRSTena kimapi prayojana
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 281 zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH nAstIti cenna,- vyavahitahetoH phalaparyantavyApAravyApyatvAvadhAraNAt / tadidamuktaM kusumAJjalinAmakasvagranthaprathamastavake nyAyAcAyarudayanamahAnubhAvairapi--"ciradhvastaM phalAyAlaM na karmAtizayaM vinA"iti / na ca narAdizarIraM tadupAdAnavaicitryAdeva bhogavaicitryazca zarIravaicitryAt, zarIrasaMyogazcAkAzAdAvivA''tmanyapItyadRSTasya ka upayoga, iti vAcyam -zarIrasaMyogasyAkAzAdAvapi sattvena tatrApi bhogApatteH, upaSTambhakasaMyogena zarIrasya bhoganiyAmakatve tu tAdRza. saMyogaprayojakatayaivAdRSTasiddhaH / . na caivamapi rAjAdipariNatabhUtAnAM vicitrabhogahetusvabhAvatvAt , phalabhedopapattau na tadarthaM hetvantarasyAvazyakateti vAcyam / "bhUtAtmaka evA''tmA na" ityetasya pUrvapraghaTTake vyavasthApitatvAt / __ athaivamapi bhoganirvAhakasyA''tmadharmasyaivA'dRSTasya kalpanAt sarvamidamasaGgatam / "saMbhogo nirvizeSANAM na bhUtaiH saMskRtairapi" iti smaraNAt / kizca-citrasvabhAvamapyadRSTasyA'nupapannam,- tadvaijAtye mAnAbhAvAt, tatsattve karmaNAM viziSyA'dRSTahetutve gauravAcca / na ca kIrtananAzyatAvacchedakatayA tatsiddhiH / tatra dRSTatvasya svAzrayajanyatA vizeSasambandhenA'zvamevatvAdighaTitasya vA tathAtvAt / "anyathA mayA'zvamedhavAjapeyau kRtau", "mayA vAjapeyajyotiSTomau kRtau' ityAdi kortananAzyatAvacchedakajAtisiddhau sAGkaryyasyApi sambhavAt / astu vA tatkIrtanAbhAvaviziSTatattatkarmatvena hetutvm| ato na samUhAlambanaharigaGgAsmaraNajanyA'pUrvasya gaGgAsmRtikIrtanAdanAze harismRterapi phalAnApattiH, tajjanyApUrvayorekasya nAze'pyaparasya sattve gaGgAsmRterapi vA phalApattiriti cedatrocyate
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [26 pAragatAgamavedibhiH karmaNo'dRSTasya vA AtmabhinnadravyatayA phalavaicitryanirvAhakavaicitryazAlitayA cAGgIkaraNAduktadoSAnavakAzAt / tatra paudgalikatve idamanumAnam--"adRSTaM paudgalikam AtmAnugrahopaghAtanimittatvAt zarIravat / na cAprayojakatvam , kAryaikArthapratyAsattyA tasya sukhAdihetutve tvannItyA'samavAyikAraNatvaprasaGgAt / " vastuto dharmAdharmayormAnasapratibandhakatvAdikalpanApekSayA nAtmadharmatvameva kalpanIyam ityAdikaM jJAnArNave'nusandheyam / tadvaicitryamapi bandhahetutvavaicitrye'pi saMkramakaraNAdikRtapariNatapravacanAnAM sujJAnameva / pareSAmapi kIrtanAdinAzyatAvacchedakaM vaijAtyamAvazyakameva, azvamedhavAjapeyAdighaTitasya gurutvAt , sukhavaijAtyaghaTitattvenA'vi. nigamAJca, samUhAlambanakIrtanAccobhayoreva vaijAtyAvacchinnayornAzaH, anyathA pratyekanAzyanAzaprasaGgAt / tatra kiJcit pratibandhakAdikalpane gauravAccetyalamaprakRtaparigRha vicAraprapaJcena ? kiJca-prAgjanmakRtAnAM nAnAkarmaNAM na yogoddezyatvamasti, na ca tatastajanyaphalam , iti yogarUpaprAyazcittasyA'dRSTanAzakatvaM vinA na nirvaahH| na ca yogAt kAyavyUhadvArA bhoga eveti sAmpratam . nAnAvidhAnantazarIrANAmekadA'sambhavAditi suspaSTaM nyAyAloke / na ca yogasya prAyazcittatvasvIkAre bhavatAmapasiddhAnta iti vAcyam / "savvA vi.ya pavvajA pAyacchittaM bhavaMtarakaDANaM, pAvANaM kammANaM" iti pranthakRtA haribhadrasUriNavA'nyatroktatvAt / api ca karmakSayArthitayaiva mokSopAye pravRttiAyyA, na tu duHkhadhvaMsArthitayA, duHkhadhvaMsasya puruSa. prayatna vinaiva bhAvAt / ato'pi krmsiddhiH| api ca lokasthite
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [prathamaH rapi karmAdhInataiva anyathA jyotizcakrAdergurutvAdinA paataadiprsnggaat| na cezvarAdhInataiva, tasya (Izvarasya) nirasyatvAditi kimativistareNa ? iti svapakSasiddhathA samadhigatA'nirvacanIyAnando mahopAdhyAyazcArvAkAnupahasati, marIciriti-- (kalpalatA) marIciruccauH samudazcatIyaM, jainoktbhaanoryddRssttsiddhiH| . nimIlya netre tadasau varAka-zcArvAkaghUkaH zrayatAM digantam // 11 // anvayaH-tat , jainoktabhAnoH, marIciH, iyam , adRSTasiddhiH, uccaiH, samudaJcati, tat, varAkaH, aso, cArvAkaghUkaH, netre, nimIlya, digantam , zrayatAm / (kalpalatAvatArikA) yt-ysmaaddhetoH| jainoktabhAno:-jinasya sarvajJasya RSabhAderidaM jainam, tacca taduktaM tadupadiSTam jainoktam , tadeva bhAnuH jainoktabhAnustasya tthaa| marIciH-kiraNarUpA / iyam-eSA / adRSTasiddhiHvAdivipratipattipizAcIkavalitasyAdRSTasya karmAparaparyAyasya siddhi. nisspttistthaa| uccaiH-sAtizayam / samudaJcati-samullama ta / tat-tasmAddhetoH / varAka:-mUrkhaH / asau-essH| cArvAkaghUkaH - cArvAka eva ghUka ulUkaH cArvAkadhUkaH, sUryakiraNamasahamAna ulUka iva jainoktatejo'sahamAnazcArvAka iti bhAvaH / netre-nyne| nimIlyasaMkocya / digantam - dikprAntabhAgam / zrayatAm - zrAzrayatu / ruupkmlngkaarH| sAdRzyAtizayamahimnopamAnopameyayorabhedasyaiva rUpa. kAlaGkArAt / adRSTe darzanAntarasammatiM darzayati,-adRSTamiti
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA [31 (zAstravArtA0 ) . adRSTaM karmasaMskAraH, puNyApuNye zubhAzubhe / . dharmAdharmoM tathA pAzaH, paryAyAstasya kiirtitaaH||107|| anvayaH-adRSTam , karma, saMskAraH, puNyApuNye, zubhAzubhe, dharmAdharmoM, tathA pAzaH, tasya, paryAyAH, kIrtitAH / "adRSTam" iti vaizeSikAH / "karma" iti jainAH / "saMskAraH" iti saugatAH / "puNyApuNye" iti vedAntina: / "zubhAzubhe" iti gaNakAH / "dharmAdharmoM" iti sAMkhyAH / "pAzaH" iti zaivAH / evamete tasya-adRSTasya pAyA:-pratizabdAH, manISibhiH kIrtitAH / tadevamadRSTaM bhinnabhinnena nAmnA sarve'pi dArzanikAH svIkurvantIti / ___ athAnenAdRSTenA''tmanaH kathaM saMyoga iti cet, atrocyateasyAdRSTasya hiMsA'nRtAdayo ye hetavaH pUrvamuktAstakriyAdhyavasAyapariNata AtmA, tena karmaNA'nyonyasambandhena bandhanaprApteH / amUtasyApi mUrtena sahA''kAzAdau saMyogasya darzanAt , Atmano'pi karmasaMyoge svIkriyamANe kSatyabhAvAcca / atazca hetormumukSubhiH sUkSme kSibhizca kliSkarmasamUhakAraNaM, yathArthapadArthajJAnapratikUlamajJAnavivardhanaM lokA. yatamataM vijJeyaM, tyAjyazca / ata evoktamupAdhyAyapravara :,-yuktiriti(kalpalatA) . yuktirmuktiprasaraharaNI. nAsti kA nAstikAnAM, sarvA garvAt kimu na dalitA sA nayairAstikAnAm // dhvastAlokA kimu na jagati dhvAntadhArA bata syAt, kiM nocchetrI ravikaratatirduHsahodeti tasyAH // 12 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] zAstravArtAsamuccayasya prathamaH anvayaH-nAstikAnAm , kA yuktiH, muktiprasaraharaNI, nAsti, sA, sarvA, AstikAnAm , nayaiH, garvAt , na, dalitA, kimu / bata, dhvastAlokA, dhvAntadhArA, jagati, na syAt, kimu, tasyAH, ucchetrI, du:sahA, ravikaratatiH, na udeti kimu ? (avatArikA) nAstikAnAm-nAstyadRSTaM paraloko veti matiryeSAnte nAstikA- . zcArvAkAsteSAntathA / kA yuki:-kIdRzI vicAraNA,kIdRzastoM vaa| muktiprasaraharaNI-muktermokSasya prasaraH pravAho mArgo vA muktiprasarastasya haraNI dUrIkI apahArikA vinAziketi yAvattathA / na-nahi / astivartate / apitu sarvApi tadIyA yuktirmuktiprasarAvarodhikaiveti bhAvaH parantviti zeSaH / sA-prasiddhA pUrvavarNitAH sarvA nikhilA'pi tadIyA yuktiH| AstikAnAm-astyadRSTaM paraloka: siddhizceti matiryeSAM ta AstikA, ArhatAdayasteSAntathA / nayaiH-nyAyaiH saptanayAdibhiriti yAvat / garvAt-madAt , abhimAnAditi yAvat / na-nahi / dalitA-pracyAvitA / kimu-praznArthakamavyayam / kalase nijahetudaNDajaH kimu cakrabhramakAritA guNaH / sa taduccakucau bhavanprabhAjharacakrabhramamAtanoti yat // iti naiSadhIyacarita-dvitIyasargastha-saptaviMzatame zloke praznArthakasya kimu zabdasya darzanAt / bata-khedArthakamabyayam / dhvastAlokA-dhvasto vinAzita Aloka: prakAzo yayA sA tathA / dhvAntadhArA-andhakAraparamparA / jagati-saMsAre / na-nahiM / syAtbhavet / kimu-sambhAvanAyAm / tasyA:-dhvAntadhArAyAH / ucchettrIucchedanakartI, samunmUlayitrIti yaavt| duHsahA-duHkhena soDhuM yogyaa|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 33 ravikaratati:-sUryakiraNavistAro na syAt / na-nahi / udeti-udayaM labhate, prakAzate iti yAvat / kim-praznArthakamavyayam / api tu prakAzata eveti tAtparyyam / sUryakiraNasantatiryathA jagati dhvAntanivRttipurassara prakAzate tathaivA''stikanayAH muktiprasaraharaNI nAstikAnAM yuktiM garvadurvidhAmAsAdayantIti bhAvaH / atra kAvyaprakAzAdirItyA dRSTAntAlaGkAraH / kAvyAnuzAsanoktaprakAreNa dRSTAntasya nidarzanAyAmantarbhAvAnnidarzanaivAlaGkAraH / zrArhatamatAzrayaNAya prerayati, vArtAmiti(kalpalatA) vArtAmimAmatra nizamya samyak , tyaktvA rasaM nAstikadarzaneSu / aikAntikAtyantikazarmahetuM, zrayantu vAdaM paramAhatAnAm // 13 // 'anvayaH-atra, imAM, vArtA, samyak , nizamya, nAstikadarzaneSu, rasaM, syakravA, aikAntikAtyantikazarmahetu, paramAhatAnAM (ArhatAnAM paraM ), vAdaM, zrayantu / (kalpalatAvatArikA) - atra-zAstravArtAsamuccayAtmagranthe / imAm-pUrvaprakAzitAm / vArtAm - darzanasiddhAntam / samyak- avikalam, samIcInatayeti yAvat / nizamya-samAkarNya / nAstikadarzaneSu-cArvAkAdidarzaneSu / rasam-anurAgam spRhAmiti yAvat / tyaktvA-santyajya / aikaantikaatyntikshrmhetum-niymenaatyntklyaannkaarnnm| paramArhatAnAmarhato jinasyeme pAhatAH, paramAzca te ArhatAH prmaarhtaastessaantthaa| yadvA AhetAnAm-arhatsambandhinAm / param-utkRSTam, paramazreyaskaram /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] zAstravArtAsamuccayasya [ prathamaH vAdam-siddhAntavAdam / zrayantu-Azrayantu / saMsevantAmiti yAvat / aikAntikAtyantikazarmahetu-paramAhatavAdAzrayaNe pUrvoktavArtAzravaNa-nA. stikadarzanAnurAgatyAgayorhetutvAtkAvyaliGgamalaGkAraH / (kalpalatA) abhiprAyaH sUreriha hi gahanoM darzanatatinirasyA durdharSA nijamanasamAdhAnavidhinA / . tathApyantaH. zrImannayavijayavijJAhibhajane, .. na bhagnA cedbhaktinaM niyatamasAdhyaM kimapi me // 14 // anvayaH-hi, iha, sUreH, abhiprAyaH, gahanaH, nijamatasamAdhAnavidhinA, durdharSA, darzanatatiH, nirasyA, tathApi, cet, zrImannayavijayavizAMhibhajane, anta:, bhaktiH, na, bhagnA, me, kimapi, asAdhyam , na, niyatam / (kalpalatAvatArikA) hi-nizcayena / iha-zAstravArtAsamuccayAtmakagranthe / sareH-sUri. padabhAjanamanISipravarasya,haribhadrasUreriti yaavt| abhiprAya:-AzayaH / "AzayaH syAdabhiprAye panasAdhArayorapi" iti medinii| gahanaH-kaThinaH / nijamanasamAdhAnavidhinA - svamatasAdhakasamAdhAnaprakAreNa / durdharSAduHkhena dharSituM yogyaa| darzanatatiH-paradarzanakadambakam / nirasyAnirAkaraNIyA / tathApi-tAdRzadarzanatatinirAkaraNarUpakAryasattve'pi / cet-yadi / zrImannayavijayavijJAhibhajane-upAdhyAyazrInayavijayajidgurupravaracaraNasevAyAm / antaH-antaHkaraNe / bhkti:-bhjnm| bhAva iti yAvat / na-nahi / bhagnA-vinaSTA / ta_ti zeSaH /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] ... kalpalatAvatArikA .[35 me-mama yazovijayasya / kRte iti zeSaH / kimapi-kizcidapi / asAdhyam-sAdhanAnaham / n-nhi| sarva susAdhyamiti yAvat / etena zrImannayavijayajidabhidhAnanijagurau dRDhA bhaktiya'jyate / tathA ca vastudhvaniH / . . . (kalpalatA) yasyAsan guravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA, bhrAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyApradAH / premNAM yasya ca sama padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racite granthe matirdIyatAm // 15 // , anvayaH- yasya, prakRSTAzayAH, jItavijayaprAjJAH, guravaH, ca, sanayA, nayAdivijayaprAjJAH, vidyApradAH, (guravaH), bhrAjante, ca, yasya, premNAm, sadma, sudhIH, sodaraH, padmavijayaH, jAtaH, nyAyavizAradena, tena, racite, atra, granthe, matiH, doyatAm / . ... (kalpalatAvatArikA) yasya-zrIyazovijayopAdhyAyasya / prakRSTAzayA: uttmaabhipraayaaH| jItavijayaprAjJA:-jItavijayanAmAno manISiNaH / guravaH-pitRvyaguravaH / "bhrAjante" iti padasya dehalIdIpanyAyenobhayatra sambandhAt / bhrAjante-dIpyante / ca-punaH / sanayA:-nayavivekazAlinaH / nayAdivijayaprAjJAH-zrInayavijayA manISiNaH / vidyApradA:-jJAnadAtAro guravaH / bhrAjante-virAjante / etadvizeSaNaM nijagurubhirvArANasyAdisthale svaM nItvA saha sthitvA''nvIkSikyAdividyAH pAThitA iti vynkti| c-punH| yasya-mahopAdhyAyasya / premNAm-prItinAm /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] zAstravArtAsamuccayasya - [prathamaH - sama-sadanam / sudhI:-samIcInabuddhiH / sodara:-sagarbhaH / paavijayaH-padmavijayanAmA / jAta:-samajani / tena-tAdRzena vizuddhagurusampradAyaprayojya zuddhavidyAbhAjanenetyarthaH / nyAyavizAradena-nyAyavizAradetikAzIvidvatpradattavirudena, tathA ca teSAmevokti:-"yasmai nyAyavizAradatvabirudaM, kAzyAM pradattaM budhai" riti / mahopAdhyAyayazovija. yena / racite-viracite / atra granthe-kalpalatAbhidhapazcAGgakavAkye / "pazcAGgaka vAkyaM granthaH / " "vizayo viSayazcaiva pUrvapakSastathoMttaram / nirNayazceti paJcAGgaM zAstre'dhikaraNaM smRtam / " athavA-sambandhaprayojanajJAnAhitazuzrUSAjanyazrutiviSayazabdasandarbho pranthaH / mati:-buddhiH / dIyatAm-nyasyatAm / sAvadhAnena viduSA grantho'yamAlocanIya iti bhAvaH / ___antho'yaM vizuddhaMgurusampradAyaprayojya zuddhavidyAbhAjananyAyavi. zAradavivecito nahi yena kenApi supraveza, iti vyaGga yasyaivArthasyabhaGgathA'bhidhAnAtparyyAyoktanAmA'laGkAraH / paryAyoktasya ca vaizadhena pratIyamAnArthatayA dhvanAvevA'ntarbhAva AlokanIyo dhvanyAlokAdau / "paryAyoktaM tu gamyasya vaco bhaGayantarAzrayam" bahutra lakSaNazravaNAt / anuprAsazca zabdAlaGkAro vijJeyaH / kaviniSThasudhIvaraguruvarajItavijayanayAdivijaya-sodarapadmavijayaviSayakaratyAkhyabhAvasya paryAyoktAna tayA preyo'laGkArazcApyavaseyaH / / caramasUktadvayaM pratistavakaprAnte'vatAryam / . AtmasiddhintathA'dRSTasiddhiM cArvAkakhaNDanam / maGgalaM sAdhayitvA ca, prathamaH stavako'bhavat // 1 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA - - iti shaasnsmraatt-tpaagcchaadhipti-svtntrsvtntr-jgd(guru-baalbrhmcaaribhttttaarkaacaarymhaaraajshriivijynemisuuriishvrmhaaraaj| paTTAlaGkArazAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAyazrIvijayAmRtamarivarasandRbdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya-kalpalAnu-7 sAriNyAM-kalpalatAvatArikAyAM prathamaH stavakaH / * atha dvitIyaH stavakaH * dvitIyastavakAdimamaGgala nibadhnAti apratIpAyeti(kalpalatA) . apratIpAya dIpAya, satAmAntaracakSuSe / namaH syAdvAditantrAya, svatantrAya vivastrate // 1 // anvaya:--aprata pAya, dIpAya, satAm , AtaracakSuSe, svatantrAya, vivasvate, syAdvAditantrAya, namaH / . (kalpalatAvatArikA) apratIpAya-na pratIpaM pratikUlaM kimapi pavanAdika yasya tasmai, apratihatAyeti yAvat / da pAya-pradIpAya hRtkandarAvabhAsanapadIpAtmane / satAm-satyAbhilASalasitAtmanAm / aantrckssusse-aabhyntrnetrsvruupaay| svtntraay-ythecchkrnnsmrthaay| vivasvate-sUryasvarUpAya vizvadIgayeti yAvat / syAdvAditantrAya-arhacchAsanAya, jinAgamAyeti yAvat / "ahaMjinaH pAragatastrikAlavit, kSINASTakarmA phameSThyaghIzvaraH / zambhuH svayambhUrbhagavAJjagatprabhustIrthaGkarastIrthakaro jine
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38] zAstravArtAsamuccayasya [dvitIyaH zvaraH // 1 // syAdvAdyabhayadasArvAH, sarvajJaH sarvadarzikevalinau / devAdhidevabodhadapuruSottamavItarAgAptAH // 2 // " ityabhidhAnacintAmaNiH / nmHnmskaaro'stu| anuprAsa-vyatireka-rUpakAlaGkatayaH / (zAstravArtA0 ) kAlAdInAM ca kartRtvaM, manyante'nye pravAdinaH / kevalAnAM tadanye tu, mithaH saamgrypekssyaa||52|| anvaya:-anye, ca, pravAdinaH, kAlAdInAM, kevalAnAM, kartRtvaM, manyante, tadanye, tu, mithaH, sAmaprathapekSayA ( manyante ) / . . ____ (ava0) anye ca- ekAntavAdinaH / pravAdinaH kAlAdInAM kevalAnAM-parakluptaheturahitAnAmanyanirapekSANAmiti yAvat / kartRtvam-asAdhAraNatvena hetutvaM / manyante tadanye tu-anekAntavAdinaH paramAItA iti yAvat / sAmagrathapekSayA-sAmagrIpraviSTatvena / matha:-parasparam, sahakArilakSaNaM kartRtvaM manyante, ityarthaH / tathA ca sammatisUtram-"kAlo sahAva-NiyaI puvakayaM puriskaarnnegntaa| micchattaM te ceva u, samAso hu~ti sammattaM / ( kAla: svabhAvaniyatI pUrvakRtaM puruSakAraName kAntAt / mithyAtvaM ta eva tu samAsato bhavanti samyaktvam ) iti / tatra kevalakAlakartRtvavAdinAmabhiprAya:, tathAhi-kAlavyatirekeNa strIpuMsasaMyogAdijanyatvena parAbhimatasyApi garbhasya janma na bhavati / nahi tajjanmani garbhapariNatehetutvam .apariNatasyApi kadAcijanmadarzanAt / tathA kAlo'pi zItoSNavarSAdyupAdhiH, tadvyatire
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [36 keNa na bhavati / tathA zubhAdikam -svargAdikam loke yatkizcit ghaTAdikAyaM dRzyate, tadapi kAlavyatirekeNa na bhavati / karmadaNDAdisattve'pi kAlAntara eva svrgghttaadyutptteH| tasmAt asau kAlaH svAtantryeNa karteti / kizca-kAla utpannAnAM prakRtaparyAyopacayaM kroti| tathA kAlaH prakRtaparyAyAntaraparyAyabhAja: karoti / tathA kAlaH-ajanitakAraNeSu parAbhimatakAraNeSu satsu vivakSitakAryamupadadhAti, atazca hetoH kAlaHsRSTisthitipralayahetutayA'napalapanIyakAraNatAkaH / ___ evaM sthAlyAdisannidhAne satyapi kAlAhate zuddhAnAM vilakSaNarUparasAdirUpaviklitipariNAmo'pi na dRzyate'to'pi kAlasya kartRtvamupapadyate / kiM bahunA-kAlAbhAve garbhAdi sarvaM kAryajAtamavyavasthayA'niyamenaiva syAt / parAbhimatamAtApitrAdihetusannidhAnamAtrAdevA'vilambana garbhAdhutpattiprasaGgAt / ___ nanu kAlo'pi yadyeka eva sarvakAryahetustadA yugapadeva srvkaaryotpttiH| tattatkAye tattadupAdhiviziSTakAlasya hetutve copAdhInAmevA''vazyakatvAt / kAryavizeSahetutvamiti gataM kAlavAdeneti cet . atra navyA:-kSaNarUpaH kAlo'tiricyata eva, svajanyavibhAgaprAgabhAvaviziSTakarmaNastathAtve jAte vibhAge tdbhaavaaptteH| tadA'nyaviziSTakarmaNastathAtve'nanugamAt / tasya ca tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNatvena hetutvam tatkSaNavRttitvaJca tatkSaNasyApyabhede'pi "idAnI kSaNaH" iti vyavahArAta kAlikA''dhArAdheyabhAvasiddheH / atastattatkSaNatannAzAnAM tattatpUrvakSaNajanyatvAd na kSaNikatvAnupapattiH / evaJca kSaNikenaiva kSaNena kAryavizeSajananAt nAtiriktahetusiddhiriti / ..
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ]. zAstravArtAsamuccayasya [ dvitIyaH kevalasvabhAvakAraNatAvAdinAmabhiprAya:(zAstravArtA) na svabhAvAtirekeNa, garbhabAlazubhAdikam / yatkiJcijAyate loke, tadasau kAraNaM kil||57|| anvayaH-loke, garbhabAlazubhAdikaM, yatkiJcit , svabhAvAtirekeNa, na jAyate, tat, aso, kAraNaM, kila / (ava0) yasmAt svabhAvamatikramya, garbhabAlazubhAdikaM-kizcidapi kArya / loke na jAyate-tasmAdasau svabhAvaH / kAraNam-kAdAcitkatvaniyAmaka ityarthaH / AkAzAdInAM kAdAciMtakatvavad ghaTAdInAM kAdA citkatvasyetarAniyamyatvAt / . kiJca sarve bhAvAH svabhAvena viziSTasaMsthAnAdipratiniyatarUpeNa svIyasvIyasattAyAM vartante, nAzakAle nivartante ca, aniyatabhAvanirapekSA bhavanti / . ___ jagati svabhAvena vinA pratiniyatakAlavyApArAdisAmagrIsamavadhAne'pi mudgapaktirapi neSyate, yato'zvamASasya kaGkadukasya paktirna bhavati / na hyazvamASe vilakSaNAgnisaMyogAdikaM nAstIti vaktuM zakyate ekayaiva kriyayA tattadanyavahnisaMyogAt, nacAdRSTavaiSamyAt tadapAkaH, dRSTasAdguNye tavaiSamyA'yogAt / anyathA dRSTadaNDanunnamapi cakra na bhrAmyet / tatsvabhAvarahitAdapi cedadhikRtakAryotpAdaH svIkriyeta tadA'niSTaprasaMgo'nivAritaH syAt / atatsvabhAvasya tulyatayA mRdA kumbha eva janyate na paTAdIti niyamo na syAt /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] . kalpalatAvatArikA [ 41 nanu nAtatsvabhAvatvaM sajjananaprayojakamucyate yeneyamApattiH sambha. vet / kintu sAmagrImeva kAryajanikAM brUmaH azvamASasya ca paktiM prati svarUpayogyataiva neti ko doSa iti cet atra svabhAvavAdinaH antaraGgatvAt svabhAva eva kAryaheturna bAhyakAraNam / na ca mRtsvabhAvAvizeSAd ghttaadikaa-vishessprsnggH| "svasya bhAvaH kAryajananapariNatiH" iti svabhAvArthatvAt / tasyAzca kaayryaikyvyngytvaat| nacedevamaGkurajananasvabhAvaM bIjaM prAgevAGkaraM janayet / sahakArilAbhA. 'lAbhAbhyAM hetoH kAryajananAjanane utpatsyete iti cet na, sahakAricakrAnantarbhAvena vilakSaNavIjatvenaivAGkarahetutvaucityAt / ____ na ca sahakAricakrasyA'tizayAdhAyakatvaM tvayA'pi kalpanIyamiti tasya tatkAryajanakatvakalpanamevocitamiti vAcyam / pUrvapUrvopAdAnapariNAmAnAmevottarottaropAdeyapariNAmahetutvAt / ata eva kAlavAdApravezAt / na ca caramakSaNapariNAmarUpabIjasyApi dvitIyAdikSaNapariNAmarUpAGgharAjanakatvAt vyaktivizeSamavalambyaiva hetuhetumadbhAvo vAcyo'nyathA vyAvRttivizeSAnugataprathamAdicaramaparyantAkarakSaNAt prativya vRttivizeSAnugatAnAM caramabIjakSaNAdikopAntyAkurakSaNAnAM hetutve kAryakAraNatAvacchedakakoTAvekaikakSaNapravezApravezAbhyAM vinigamanAvirahaprasaGgAt / tathA ca tajjAtIyAt kAryAt tajjAtIyakAraNAnumAnabhaGgaprasaGga iti vAcyam / sAdRzya tirohitavaisAdRzyanAGkarAdinA tAdRzabIjAdInAmanumAnasambhavAt / prayojya. prayojakamAvasyaiva vipakSabAdhakatarkasya jAgarUkatvAt / adhikamadhyA. mamataparIkSAyAm / tataH svabhAvahetukameva jagaditi sthitam / tathA coktam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42] zAstravArtAsamuccayasya [ dvitIyaH kaH kaNTakAnAM prakaroti taidaNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAJca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prasaGgaH / / // uktaH svabhAvavAdaH // atha niyativAdinAmabhiprAyamAha( zAstravArtA0 ) niyatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavanti yat / tato nayatijA hyete, tatsvarUpAnuvedhataH // 61 // . anvayaH- yat , sarve, bhAvAH, niyatenaiva, rUpeNa, bhavanti, tataH, tatsvarUpAnuvedhataH, ete, hi, nayatijAH / (ava0) niyatenaiva-sajAtIyavijAtIyavyAvRttena svabhAvAnugatenaiva / ruupenn-ysmaaddhetoH| sarve bhAvA bhavanti tatastasmAddhetohinizcitam / ete-bhAvAH / niyatijA:-naiyatyaniyAmakatattvAntarodbhavAH / tatsvarUpAnuvedhataH-niyatikRtapratiniyatadharmopazleSAt / dRzyate hi tIkSNazastrAdyupahatAnAmapi maraNaniyatatAbhAvena maraNam / jIvaniyatatayA ca jIvanameveti / kiJca paTaghaTAdikaM vastu vivakSitakAla eva daNDAdeH vivakSitAlpabahudezavyApi jAyamAnaM dRzyate tad ghaTAdika vastu vivakSitakAla eva tato daNDAdestAvaddezavyApi jagati niyataM jAyate, tasmAddhetostot ko niyatiM bAdhituM kSamaH / pramANasiddhe'rthe bAdhA'navatArAt / niyatarUpAvacchinnaM prati niyatereva kAraNatvAt / anyathA niyatarUpasyApyAkasmikatApatteH, na ca tAvaddharmakatvaM na janyatAvacche.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 43 dakam / kintvarthasamAjasiddhamiti vAcyam / niyatijanyatvenaivopapattAvArthasamAjAkalpanAt / bhinnasAmagrIjanyatayaikavasturUpavyAghAtApatezca / taduktamprAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH / / kiJca jagati niyatiM vinA mudgapaktirapi na dRzyate / yato mudgapaktijanakasvabhAvavyApArAdisattve'pi mudgapaktirnAniyatA kiMtu svarUpaniyatA / na caitad naiyatyaM svabhAvaprayojyam / svabhAvasya kaayekjaatypryojktvaat / atizayarUpasyApi tasya vizeSa eva prayojakatvAt / anyathA'niyatatvena hetunA sarvabhAvaH prasajyate vyaktyavizeSAt / ghttpttaadyvishessaaptteH| // iti niyativAdaH // atha karmavAdaH- . ( zAstravArtA0) . na bhoktavyatirekeNa, bhogyaM jagati vidyate / na cAkRtasya bhoktA syAnmuktAnAM bhogbhaavtH||65|| anvayaH-bhoktRvyatireke, bhogyaM, na, vidyate, na, cAkRtasya, bhoktA, syAt , muktAnAM, bhogabhAvataH / (ava0) "bhoktavyatirekeNa-carAcare / jagati bhogyaM na vidyate-bhogyapadasya sasambandhikatvAt / nacAkRtasya bhoktA syAt-- svavyApArajanyasyaiva svabhogyatvadarzanAt / anyathA muktAnAmapi bhogabhAvataH
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44] zAstravArtAsamuccayasya [dvitIyaH bhogaprasaGgAt / ato jagahetutvaM karmaNyeva nAnyatra / parAbhimatahetUnAM vyabhicArAditi bhAvaH / kizca tatkarmavaidhurye mudgapaktirapi na syAt / ataeva dRSTakAraNAnAma dRSTavyaJjaya tvam' iti siddhAntaH / taduktam - yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH phalaM nidhAnasthamivA'vatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // na ca vipAkakAlApekSaNAt kAlavAdapravezamtasya krmaavsthaavishessruuptvaat| naca karmahetvapekSayA vaiyagratham anAditvAt krmprmpraayaaH| evaJca kevalAnAM kAlAdInAM jagaddhetutvaM na tu samuditAnAmiti teSAM tAtparyyam / // iti karmavAdaH // atha siddhAntavAdaH(zAstravArtA) tattakAlAdisApekSo, vizvahetuH sa cennanu / muktaH svabhAvavAdaH syAt, kaalvaadprigrhaat||76|| anvayaH- tattatkAlAdisApekSaH, sa:, vizvahetuH, cet, nanu, muktaH, svabhAvavAdaH, syAt , kAlavAdaparigrahAt / (ava0) tattatkAlAdisApekSaH-tattatkSaNAdisahakRtaH / saH-svabhAvaH / vizvahetuH-kAlakrameNa kAryakramopapatteriti cet nanu-hatyAkSepe / svabhAvavAdo muktaH-syAt / kAlavAdaparigrahAt-kAla hetutvaashrynnaat| nanu kSaNakasvabha venAyaM doSa ityukta meveti cet uttam, paraM na yuttm| ekajAtIyahetu vinA kAyyakajAtyA'sambhavAt / kurvadrUpatvasya ca jAtitvAbhAvena ghaTa prati ghaTakurvapatvena hetutvasya vaktumazakyatvAt /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [45 sAmagrItvena kAryavyApyatvasya vAstavikatvena gauravasyA'doSatvAt, pratyabhijJAdibAdhena kSaNikatvasya niSetsyamAnatvAJca / kizcaikatra ghaTakurvadrUpasattve'nyatra ghaTa nutpatterdezaniyAmakahetvAzrayaNe svabhAvavAdatyAgaH / daNDAdau ghaTAdihetutvaM pramAyaiva prekSAvatpravRttezca / anyathA daNDAdikaM vinApi ghaTAdisambhAvanayA niSkampapravRttyanupapatteriti dik / na ca nirhetukAbhAvA ityabhyupagamenApi svbhaavdhaadsaamraajym| tatra hetUpanyAse vadato vNaghAtAt / taduktamna heturastIti vadan sahetuka, nanu pratijJA svayameva bAdhate / athApi hetupralayAdasau bhavet, pratijJayA kevalayA'sya kiM bhavet // na ca jJApakahetUganyAse'pi kArakahetupratikSepavAdino na svapakSa. bAdheti vAcyam, jJAnajanakatvenaiva jJApakatvAt . aniyatAvadhitve kAdAcikatvavyAghAtAt, niyatAvadhisiddhau tattvasyaiva hetutvAtmakatvAcca / atyathA "gardabhAt 'dhUmaH" ityapi pramIyeta / ___ata eva kevalakAlavAdo'pi na sAdhIyAn / anyAnapekSAt kevalAt kAlAt kasyacidapi kAryasyAMnutpatteH / yadi kevalAt kAlAt kAryasyotpatti: syAttadA tena kAraNena bhavitavyam / saiva nAstIti kutastasya jagaddhetutvam / vivakSitasamaye kAryAntarasyApyutpattiprasaGgAt / na ca tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNahetu ve kathanAnna doSa iti pUrvamuktameveti vAcyam / agre bhAvinastatkSaNavRttitvasyaiva phalata pApAcatvAt / tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNena hetutvam / taduttarakSaNaviziSTe kArye tatkSaNatvena vA ? iti vinigamanAvirahAcca / kizca yasmAddhetoH samayAdAvaviziSTe'pi tatkAlajanya ghaTAdi sarvatraiva notpadyate tantvAdau tadanupapatteratastatphalaM vicakSaNaiH kAlAti
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46] zAmnavArtAsamuccayasya [ dvitIyaH riktadezAdihetujanya vijJeyam / na ca mRdo'nyatra ghaTasyAnApattireva, kAle hetusattve'pi deze kAryAnApatteriti vAcyam / mRdajanyatvena mRdavRttitvasyA''pAdyatvAt, mRdajanyatvaJca janyatAsambandhena mRdbhinna. tvam / ato na tarkamUlavyAptyasiddhiH / na ca tatsvabhAvAdeva tasya kAcitkatvam. phalatastatsvabhAvatvasyaivA''pAdyatvAt / .. tathA cokta sUripAdaiH ataH kAlAdayaH sarve samudAyena kAraNam / garbhAdeH kAryajAtasya' vijJeyA nyAyavAdibhiH // 79 // na caikaikata eveha kvacitkiJcidapIkSyate / tasmAt sarvasya kAryasya sAmagrI janikA matA // 80 // iha jagati niyatyAderekaikataH kApi kiJcid ghaTAdikAyaM jAyamAnaM na pratIyate / tasmAddhato: sarvasya ghaTAdeH kAryasya sAmagrI kAryo padhAyikA mtaa| sAmagyA kAraNakUTenaiva kAryyajAtasya janananiyamAt / evaM ye kevalaM puruSArthasya kAryamAnahetutvaM vadanti te'pi bhrAntA ev| satyapi puruSArthe bahuzaH kAryAnutpAdasya darzanAditi sarva susthm| sAmagrayA eva hetutvaM, kAlAdena pRthak pRthak / itIdaM sAdhayitvA'yaM, dvitIyaH stavako gataH // 2 // / iti zAsanasamrATa-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadguru-bAlabrahmacAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkArazAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAryazrIvijayAmRtasUrivarasanhandhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya-kalpalAnusAriNyAM-kalpalatAvalArikAyAM dvitIyaH stavakaH /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA / 47 " atha tRtIyaH stavakaH OM tRtIyastavakAdimamaGgalamAvirbhAvayati latAkRt sarva iti(kalpalatA) sarvaH zAstraparizramaH zamavatA-mAkAlameko'pi yat,sAkSAtkArakRte dhRte hRdi tamo, lIyeta yasmin manAk / yasyaizvaryamapaGkilaM ca jagadu-tpAdasthitidhvaMsanaistaM devaM niravagrahagrahamahA-''nandAya vandAmahe // 1 // anvayaH-yatsAkSAtkArakRte, zamavatAm , AkAlam , eko'pi, zAstraparizramaH, sarvaH, yasmin , manAk (apiM), hRdi, dhRte (sati), tamaH, lIyeta, ca, yasya, aizvaryam , jagadutpAdasthitidhvaMsanaiH, apaGkilam , niravagrahagrahamahA''nandAya, tam , devam , vandAmahe / ( kalpalatAvatArikA ) yatsAkSAtkArakRte-yadIyasAkSAtkArArtham / "atheM kRte ca tAdarthe" iti koSa: / zamavatAm-zAntizAlinAm yogIzvarANAmiti yAvat / aakaalm-kaalmbhivyaapyetyrthH| bhUtabhaviSyadvartamAnakAla. sambandhipadArthajJAnapurassaramiti yAvat / eko'pi-ekatvasaMkhyAviziSTo'pItyarthaH / zAstraparizramaH-zAstraviSayakavyavasAyaH / sarva:samastazAstraviSayaka ityarthaH / yasmin-yAdRze deve / manAka-ISat / (api sambhAvanAyAm ) 'api sambhAvanA prazna-zaGkA gardA samucyate" iti medinI / hRdi-antHkrnne| dhRte-avsthaapite| (sati ) tamaH-ajJAnAndhakAraH / lIyeta-vinazyet / ca-punaH / yasya
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH - - yAdRzamya-bhagavataH srvjnysy| ezvaryam-mAhAtmyam / jagadutpAdasthitidhvaMsana:- saMsArotpattyavasthitivinAzanaiH / apaGkilam-pahilaM kalaGkitaM na / nirduSTamityarthaH / niravagrahagrahamahA''nandAya-niravagraho nirargalo'pratihata iti yAvad graho jJAnam niravagrahaprahaH, tena yo mahA''nanda AnandAtizayo brahmasAkSAtkArasvarUpAnanda iti yAvanniravagrahagrahamahAnandastasmai tathA / tam - tAdRzam / devam-devAdhidevaM prabhu jinezvaramiti yAvat / vandAmahe-vandanakriyAnirUpitakarmatAbhAjanaM kurma ityarthaH / praNamAma iti yAvat / jinezvaraviSayakaratyAkhyo bhAvaH kaviniSTho'bhivyajyate iti bhAvadhvaniH, anupraasshcaalngkaarH| dvitIyastavake svatantrasya pratyeka kAlAderjagatkRrtRtvaM nirasya sAmagrayAstat samarthitam / athedAnI sAmagrathAmIzvaro'pi nityazuddhabuddhamuktAcintyacicchaktiyuto'nAdisiddhazca nikSipyate kaizcit taM nikSepamasahamAnAH sUricakacakravartiharibhadrasUripAdAstadIyapakSavyutpAdanapUrvaka taM nirAkariSNavaH kArikAmavatArayanti IzvaraHprerakatvenetyAdinA(zAstravArtA) IzvaraH prerakatvena, kartA kaizcidiheSyate / acintyacicchaktiyukto'nAdisiddhazca suuribhiH||1|| anvayaH-iha, kaizcit , sUribhiH, acintyacicchaktiyuktaH, anAdisiddhazca, prerakatvena, IzvaraH, kartA, iSyate / (ava0) iha-sAmagrathAm / kaizcit-saribhiH-pAtaJjalAcAryaiH /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] . kalpalatAvatArikA [46 prerakatvena-parapravRttijanakatvena / IzvaraH karteSyate-kIdRzaH ? ityAha. acintyacicchaktiyuktaH- acintyA indriyAdipraNa likAM vinApi yathAvat sarvaviSayAvacchinnA yA cicchaktizcetanA tayA yuktastadAzrayaH tthaa| anAdisiddhazca-kadApi bandhAbhAvAt / trividho hi tairbandha ucyate / prAkRtika-vaikA rikadAkSiNabhedAta / tatra prakRtAvAtmatAjJAnAd ye prakRtimupAsate teSAM prAkRtiko bandhaH, yAna pratIdamucyate"pUrNa zatasahasraM tu tiSThantyavyaktacintakAH / " iti| ye tu vikArAneva bhUtendriyAhaGkArabuddhI: puruSabuddhayopAsate, teSAM vaikAriko bandha: yAn pratIdamucyate "dazamanvantarANIha, tiSThantIndriyacintakAH / bhautikAstu zataM pUrNa, sahasraM tvaabhimaanikaaH|| bauddhAH zatasahasrANi, tiSThanti vigatajvarAH / " iSTApUrte dAkSiNo bandhaH, puruSatattvAnabhijJo hi kAmopahatamanA badhyata iti / iyaJca trividhA'pi bandhakoTirIzvarasya mukti prApyApi bhave punareSyatAM prakRtilInatvajJAnAnAM yoginAmiva nottarA na vA pUrvA, saMsArimuktAtmanAmiva, iti nirbAdhamanA disiddhatvam / tathA cAha pataJjali:-"klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH" iti / klezA:-avidyA-'smitA-rAgadveSAbhinivezAH, karmANizubhAzubhAni, tadvipAko-jAtyAyu gAH, AzayA:-nAnAvidhAstada. nuguNA: saMskArAH / tairaparAmRSTo'saMspRSTaH, sarvajJatayA bhedAgrahanimitta. kA'vidyAbhAvAt / tasyA eva ca bhavahetu sarvaklezamUlatvAt / tathA ca sUtram - "avidyA kSetramuttareSAM prasuptatanuvicchinnovArANAm" iti / anabhivyaktarUpeNAvasthAnaM suptAvasthA, abhivyaktasyApi sahakAryabhAvAt
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 ] zAstravArtAsamuccayasya [tRtIyaH kA-janana tanvavasthA, abhivyaktasyApi janitakAryyasya kenacid balavatA sajAtIyena vijAtIyena vA labdhavRttikenA'bhibhavAd bhavi. dhyattikatvenAvasthAnaM vicchinnAvasthA / abhivyaktasya prAptasahakArisampatterapratibandhena labdhabRttikatayA svkaarykrtvmudaaraavsthaa| tatrAdyamavasthAdvayaM pratiprasavAkhyena nirbIjasamAdhinA. hIyate / antyaM tu zuddhasattvamayena bhagavaddhyAneneti / avidyAbhAvAt tannAzajanya kathaM tattvajJAna tasya ? iti cet-ata eva nityaM tat nityajJAnavatvAdeva cAyaM kapilaprabhRtimaharSINAmapi guruH| / yasya jagatpaterjJAnamapratigham-nityatvena sarvaviSayatvAt kacidapyapratihatam / vairAgyaM mAdhyasthyaM ca rAgAbhAvAdapratigham , aizvarya ca bAdhAbhAvAdapratigham / taccASTavidham-aNimA, laghimA, mahimA, prAptiH, prAkAmyam , vazitvam , Izitvam , kAmAvasAyitvazceti / __yato mahAnaNurbhavati sarvabhUtAnAmapyadRzyaH so'NimA / yato laghurbhavati sUryyarazmInapyAlambya sUryalokAdigamanasamarthaH sa lghimaa| yato'lpo'pi nAganagAdimAno bhavati sa mahimA / yato bhUmisthasyApyaGgalyagre gaganasthAdivastuprAptiH sA prAptiH / prAkAmyamicchAnabhighAtaH, yata udaka iva bhUmAvunmajjati nimajati ca vazitvam / yato bhUtabhautikeSu svAtantryam Izitvam / yatasteSu prabhavasthitivyayAnAmISTe, yatra kAmAvasAyitvaM, yataH satyasaGkalpatA bhavati, yathezvarasaGkalpameva bhUtabhAvAditi / ___dharmazca prytnsNskaarruupo'dhrmaabhaavaadprtissH| etaccatuSTayamanyAnapekSatayA'nAditvena vyvsitm| ata eva nezvarasya kUTasthatAvyAghAtaH, janyadharmAnAzrayatvAditi bodhyam /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [51 ayaM saMsArI jIvo hitAhitapravRttinivRttyupAyAnabhijJatvAt AtmanaH sukhaduHkhayorakartA, ata: svarga narakaM vA paramezvaraprerito * gacchet / ajJAnAM pravRttau parapreraNAyA hetutvAvadhAraNAt pazvAdipravRttI tathA darzanAt / acetanasyApi cetanAdhiSThAnenaiva vyaapaaraacc| ataeva bhagavadgItAyAm -- "mayA'dhyakSeNa prakRtiH, sUyate sacarAcaram / ____ tapAmyahamahaM varSa, nigRhNAmyutsRjAmi ca // " ityanena sarvAdhiSThAnatvaM bhagavataH zrayate / tathA ca prerakatvena kartA paramezvaro'bhyupagantavya eveti pAtAJjalAH / atrAhatAH( zAstravArtA0 ) anye tvabhidadhatyaMtra, vItarAgasya bhaavtH| itthaM prayojanAbhAvAt, kartRtvaM yujyate katham // 4 // anvayaH-anye, tu, atra, ittham , abhidadhati, vItarAgasya, prayojanAbhAvAt , bhAvataH, kartRtvaM, kathaM, yujyate / . (ava0) anye tu-jainAH / atr-iishvrvicaare| itthN-priikssnte| vItarAgasya-vairAgyavata Izvarasya pAtaJjalairabhyupagatasya, prerakatve prayojanAbhAvAt bhAvataH-icchAtaH / kartRtvaM kathaM yujyte| yo hi paraprerako dRSTaH sa svpryojnmicchnnissttH| tato'tra vyApikAyAH phalecchAyA abhAvAd vyApyasya paraprerakatvasyAbhAvaH siddhayati / vyApakAbhAvasya vyApyAbhAvasAdhakatvaniyamAt / nikhile'pi hi vahnayabhAvAdhikaraNe jalahRdAdau dhUmAbhAvasya dRSTatvAt / - yatra yatra paraprerakatvaM tatra tatra phaleccheti niyamAt / anayo. ApyavyApakabhAvAbhyupagamAt /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH atha ca pAtaJjalAbhipreta IzvaraH kA~zcijantUn narakAdiphale brahmahatyAdau kA~zcit svargAdisAdhane yamaniyamAdau vA zIghra kena hetunA preryti| krIDAdiprayojanAbhyupagame rAgadveSAbhyAM vairAgyavyAhatiH / prayojanAnabhyupagame ca tanmUlakapreraNAbhAvAt siddhAntavyAghAta:, ityubhayataH pAzArajjuriti / ... na ca sattvAH brahmahatyAyamaniyamAdicitrakarmaNi svayameva tamaH sattvodrekeNa tathAvidhabuddha vaMzavyApAgavezenaiva kartRtve na pravartantAm, prayojanajJAnArthaM kevalamIzvarApekSA bhaviSyatIti vAcyam / Izvaragata. kartRtvasya nirarthakatvAt / ayamAzaya:-prayojanajJAnaM hi pravartanArthamupayujyate / pravRttizca yadi svata evopapannA tadezvarasiddhivyasanaM gRhalabdha eva dhane videzagamanaprAyamiti / acetanasya cetanAdhiSThitasyaiva kAryyajanana-niyamAt / IzvareNAdhiSThitaM sadeva citraM karma jagatyasmin sukhaduHkhAdikaM phala dadyAttathA ca bhavedevezvarasiddhiriti cet, atrocyate ___ svatazcitraphala dAnAsamarthe karmaNyabhyupagamyamAne svarganarakAdiphalAniyama doSaH syAt svata zcatra phaladAnalamarthe kamaNyabhyupagamyamAne tu harItakIrekanyAyAt Izvare bhaktimAtratAsiddhiH / acetanaM cetanAdhiSThitameva kAryajanakamiti niyamasya cetanAnadhiSThitasyA pa vanabIjasyAGkarajananatvadarzanAd vyabhicAraH / na ca tatrApi vanabAjaM cetanAdhiSThitam acetanatve'pi kArya janakatvAt anyAcetanavat, ityevaM prakAreNa vanabIjasyApi pakSatAyAmuktaniyame na vyabhicAra iti vAcyam /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA [53 anyatrApi vyabhicAriNaH ( vyabhicAranirUpakAdhikaraNasya ) ayogolakAdeH pakSatAyAM niveze'nai kAntikadoSocchedApattiprasaGgAt / evamapyAdisarge tasyaiva ( paramezvarasyaiva ) svAtantryamastvita cet kRtakRtyasya vItarAgasya tasya prayojanAbhAvAdAdisarganirmANe'pyapravRttaH / athedazaH paramezvarasya svabhAva eva yatprayojanAbhAve'pyAdisarga svAtantryeNaiva karoti / anyadA tvadRSTAdyapekSayaveti cenna dharmiNaH paramezvarasyAsiddhI svabhAvakalpanAdhArAprasiddhaH prAguktasya svabhAvasyaivApramANatvAt / athaivamapi vizvahetunayA dharmi-( paramezvara ) grAhakamAnena pUrvoktamvabhAva eva bhagavAna svIkaraNIya iti cet , atrocyate IzvaramanapekSya karmAderjagajananasvabhAva ve vibhoH kizcinna baadhyte| vibhostu svAtantryeNa, anyahetusApekSatayA vA jagajananamva. bhAvatve vItarAgatvavyAvAtAt / kAraNatayA prakRtitvaprasaGgAcca kRtakRtyatvabAdhanam / , - na ca kAraNa ve'pi pariNAmitvAbhAvAt na prakRtitvam / prayojanAbhAvena janyecchAyA abhAve'si nityecchAsattvAt na vIta. rAgatvavyAghAtaH / janyecchAyA eva rAgapadArthatvAt / sargAdau rajaHpra. bhR yudeko'pi tatra tatkAyaMhA ratayaiva gaM.yate iti na kUTasthatAhAniriti vAcyam / atropAdhyAyAH(kalpalatA) .. . janyatA giArezasAdho giraM, nyAyadarzananivezapezalAm / / sAkSya ! samprati nijaM kulaM tvayA, hanta ! hanta ! sakalaM kalaGkitam // 2 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] zAstravArtAsamuccayasya. [ tRtIyaH anvayaH-sAGkSaya ! girizasAdhane, nyAyadarzananivezapezalAM, giraM, jalpatA, tvayA, hanta, hanta, samprati, nijaM, sakalaM, kulaM, kalaGkitam / (kalpalatAvatArikA) sAlaya !-kapilAnuyAyin sAlathAcAryya ! girizasAdhanegirau parvate zete iti girizaH zaGkaraH, upalakSaNatayA paramezvaraH, tatsAdhanavidhau / nyAyadarzananivezapezalAm-nyAyadarzanasambandhizailI. vizeSanivezena sukomalAm / giram-vANIm / jalpatA-nigadatA / tvayA-bhavatA sAGlayeneti yAvat / hanta ! hanta!- atyantakhedasUcanArthamavyayam / samprati- naiyAyikarItyanusaraNakAle'dhunetyarthaH / sakalam-samastam / nijam-AtmIyam / kulam-vaMzaH / kalaGkitamkalaGkayuktaM vihitam / naiyAyikamatapravezAt / yena te zAzvatiko virodhastanmatapraveze tavaiva parAjaya iti dhvanyate / yasmAdevaM kAryajanakajJAnAdisiddhau tadAzrayatayA buddhireva nityA siddhayet , natvIzvaraH buddhitvasyaiva jJAnAdyAzrayatAvacchedakatvAt / Atmatvameva jJAnAdyazrayatAvacchedakaM kuto neti cet ,-janyajJAnAdI. nAmapyAtmAzritatayA prakRtyAdiprakriyAvilopApatteriti saMkSepaH / ____ iti pAtaJjalamatakhaNDanaprakAraH / athezvarasiddhau naiyAyikAnAM pUrvapakSaHnaiyAyikAstu-kA-yojanadhRtyAdeH, padAt pratyayataH zruteH / . vAkyAt saMkhyAvizeSAcca, sAdhyo vizvavidavyayaH / / iti kusumAJjalipaJcamastavakaprathamakArikoktaprakAreNa paramezvara sAdhayanti /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [55 asyArthaH-kA-dIzvarasiddhiH-kArikAyAM kAryapada bhAvapradhAnanirdezaparam / tathA ca kAryAt-kAryyatvahetukAnumAnAdIzvarasiddhiH / "kAyaM sakartRkam kAryatvAd ghaTavat" ityanumAnAdIzvarasiddhiH / na ca kAryatvasya kRtisAdhyatvalakSaNasya kSityAdAvasiddhiriti vAcyam / kAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitve sati prAgabhAvapratiyogitve sati dhvaMsapratiyogitve sati vA sattvasya hetutvAt / / pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddharuddezyatvAJca na kAryyasya ghaTAdeH sakartRkatvasiddha yAM'zataH siddhasAdhanam / na vA pakSatAvacchedakasya hetutvaM doSaH / "kAryatvaM sAdhyasamAnAdhikaraNam" ityevaM sahaghAragrahe'pi "kArya sakartRkam" iti buddherabhAvAcca / ___ atha tathApi sakartRkatvaM yadi kartRsAhityamAtram tadA'smadAdinA siddhasAdhanam / yadica kartRjanyatvam tadA bAdho'pi jJAnAdereva janakatayA karturjanakatvAbhAvAt iti cet,-na, pratyakSajanyatvecchAjanyatvAdinA sAdhyatAyAM pUrvoktasiddhasAdhanabAdhAdidoSabhAvAt / ahaSTAdvArAjanyatvasya vizeSyatAsambandhAvRcchinnakAraNatApratiyogikasamavAyAvacchinnajanyatvasya vA sAdhyatvAcca nAdRSTajanakAsmadAdijJAnajanyatvena siddhasAdhanam / ___ athAtra zarIrajanyatvamupAdhiH aGkurAdau sAdhyavyApakatAsandehe sandigdhopAdhitAsAmrAjyAt , tadAhitavyabhicArasaMzayenAnumAnapratirodhAt / lAghavAd vyabhicArajJAnatvenaiva vyAptidhIvirodhitvAt / pakSatatsamayorapi vyabhicArasaMzayasya doSatvAditi cet-na, prakRte jJAnatvAdikAryatvAbhyAM hetuhetumadbhAvanizcayAt / lAghavatarkAvatAre tadupAdhisaMzayasyAvirodhitvAt / anukUlatarkAnavatAra eva sandigdhopAdhe
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH rvyabhicArasaMzayAdhAyakatvAta / anyathA pakSetaratvopAdhizaGkayA prasi. ddhAnumAnasyAnucchedaprasaGgAt iti pradhAnAcAryyAH / / anye tu dravyANi jJAnecchAkRtimanti, kAryyatvAt kapAlavat / sAdhyatA vizeSyatAsambandhena, hetutA ca samavAyena / pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatvAd nAMzata: siddhasAdhanam / na ca jJAnecchAkRtyAtmasAdhyavyApakatvAt / kAryyatvAtmakasAdhanAvyApakatayA "parvato dhUmavAn baDherityatra" "AndhanasaMyoga ivAtrApi" bahirindriyAgrAhyatvamupAdhiH / tasmAca svabhAvavadavRttitvena hetau sAdhyAbhAvavadvRttitvAtmakavyabhicAranizcayAtkuto'numitiriti vAcyam.--anukUla. tarkeNa hetoLapyatAnirNaye tadanavakAzAt / na ca jJAnAditritayasya militasya sAdhyatve'prayojakatvam / militatvenAhetutvAt , pratyekaM sAMdhyatve jJAnecchAvattvena sAdhane sargAntarIyajJAnAdinA siddhasAdhanamiti vaacym| militatvena sAdhyatve'pi kAryakAraNabhAvatrayasya prayojakatvAt / "sargAdyakAlInaM dravyaM jJAna. vat kAryatvAt , pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddhaH" ityapyAhuH / __kecittu-"kSityAdikaM sakRrtRkaM kAyaMtvAt" ityevAnumAnam / prakRtavicArAnukUlavivAdaviSayatvena ca kSityAdInAmanugamaH / sakartRkatvaM ca pratiniyatakartRnirUpitaH sambandho vyavahArasAkSikaH ghaTAdidRSTAntadRSTaH, nityavargavyAvRtta iti nAnupapattiriti vadanti / / AyojanAdapIzvarasiddhistathAhi-Ayujyante saMyujyante'nyonya dravyANyaneneti vyutpatterAyojanapadaM karmaparam / bhAvapradhAnanirdezAJca karmatvaparamavagantavyam / evaJca sargadyakAlInadvayaNukakarma prayatnajanyam , karmatvAt asmadAdizarIrakarmavat / tAdRzakarmajanakaprayatna.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA zAlitAyA asmadAdau bAdhAttAzaprayatnazAlitayA prmeshvrsiddhiriti| na ca. paramANUnAM nityatvAtteSu sargAdyakAlInadvavaNukakarmajanakaprayatnazAlitAsvIkArAnezvaramyAtiriktasya siddhiriti vAcyam - teSAM tAdRzyaprayatnavattvasvIkAre uDatAhAniprasaGgAt / / evaM dhRterapIzvarasiddhistathAhi-brahmANDAdipatanAbhAva: patanapratibandhakaprayojyaH dhRtitvAt utpatatpatattripatanAbhAvavata, utpatatpatatrisaMyuktRNa didhRtivad vA / etena (dhArakaprayatnadhRtatvavyutpAdanena) indrAgniyamAdilokapAlapratipAdakA AgamA api vyAkhyAtAH / teSAM tadadhiSThAnadezAnAmIzvarAvezenaiva patanAbhAvavatvAt / tathA ca zrutiH "etasya cAkSarasya prazAsane gArgi dyAvApRthivI vidhRte tiSThataH" iti prazAmane daNDabhUtaH prayatnaH, AvezamtaccharIrAvacchinnaprayatnavatvameva / sarvAvezanibandhana eva ca sarvatAdAtmyavyavahAra iti / AtmaivedaM sarvam brahmaivedaM sarvam ityaadikm| kArika yAmAdipadena nAzAdapi paramezvarasiddhiH, brahmANDanAzaH prayatnajanyaH nAzatvAta , pATyamAnapaTanAzavat / padAdapaM shvrsiddhiH| padyate gamyate'neneti padaM, vyavahAraH, tataH ghaTAdivyavahAraH svatantra puruSaprayojya: vyavahAratvAt , Adhunikakalpita lipyAdivyavahAravat ityanumAnAt / na ca pUrvapUrvakulAlAdinaivAnyathA. siddhi', prala yena tadvicchedAt / pratyayataH pramAyA apiishvrsiddhiH| vedajanyapramA vaktRyathArthavAkyArthajJAnajanyA zAbdapramAtvAt , AdhunikavAkyajazAbdapramAvat / shrutervedaadpiishvrsiddhiH| vedo'saMsAripuruSapraNItaH, vedatvAt . iti vyatirekiNaH / na ca paramate sAdhyA prasiddhiH, AtmatvamasaMsArivRtti, jAtitvAta, ityanumAnena pUrva sAdhyasAdhanAt /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH vAkyAdapIzvarasiddhistathAhi-vedaH pauruSeyo vAkyatvAt , bhAratavat, itynvyinH| yatra yatra vAkyatvaM tatra tatra pauruSeyatvaM puruSapraNItatvamiti niyamAt / evaJca vede'pi pauruSeyatvaM ( puruSapraNItatvaM ) siddhayati / tatpraNayanazcAsmadAdInAmaprasiddhathA na saMbhavatIti tatpraNayanakartA paramezvaraH siddhayati / .: . kArikAyAM saMkhyAvizeSaH-dvayaNukaparimANajanikA saMkhyA, tato'pi paramezvarasiddhirbhavatItyavaseyam / tathAhi-iyaM (dvathaNukaparimANajanikA) saMkhyA apekSAbuddhijanyA ekatvAnyasaMkhyAtvAt / yAyaikatvAnyadvitvAdisaMkhyA sA'pekSAbuddhijanyetivyApteH / ityasmadAdyapekSAbuddhadhajanyatvAdatiriktApekSAbuddhisiddhau taadRshaapekssaabuddhthaashrytyeshvrsiddhH| na cAsiddhiH, dvathaNukaparimANaM saMkhyAjanyam janyaparimANatvAt, ghaTAdiparimANavat / na ca dRSTAntAsiddhiH dvikapAlAdiparimANAt trikapAlAdighaTaparimANotkarSAditi saMkSepaH / athavA paramezvarasAdhikA kArikeyamanyathA vyAkhyeyA, tathAhi kArya tAtparya vede, tat yasya sa evezvaraH / AyojanaM sadayA. khyA vedAH kenacid vyAkhyAtA mahAjanaparigRhItavAkyatvAt / avyAkhyAtatve / tadarthAnavagame'nanuSThAnApatteH, ekadezadarzino'smadAdezca vyAkhyAyAmavizvAsa iti tadvayAkhyayezvarasiddhiH / dhRtirdhAraNaM medhAkhyaM jJAnam AdipadArtho'nuSThAnam tto'piishvrsiddhiH| vedA vedaviSayakajanyadhAraNAnyadhAraNAviSayA, dhRtivAkyatvAt laukikavAkyavat / yAgAdikaM yAgAdiviSayakajanyajJAnAnyajJAnavadanuSThitam , anuSThitatvAt , gamanavat , iti prayogapadaM praNavezvarAdipadam tatsArthakyAt /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [56 na cezvarArdipadasya svaparatA-"sarvajJatAtRptiranAdibodhaH, svatantratA nityamaluptazaktiH / anantazaktizca vibho vidhijJAH SaDantaraGgANi mahezvarasya // " ityAdivAkyazeSeNa "IzvaramupAsIt" ityAdi vidhisthezvarAdipadazaktigrahAt / tathA cAbhiyuktAH-zaktigrahaM vyAkaraNopamAnakozAptavAkyAd vyavahAratazca / vAkyasya zeSAd vivRtervadanti, sAnnidhyataH siddhapadasya vRddhAH // " iti / evaJca yathA yavAdipadasya "vasante sarvazasyAnAM, jAyate patrazAtanam / modamAnAzca tiSThanti, yavAH kaNazazAlinaH // " ityAdivAkyazeSAcchaktigraheNa na kaGgvAdiparatA, tathezvarAdipadasya na svaparatetyavaseyam / pratyayo vidhipratyayastato'pIzvarasiddhiH "prAptAbhiprAyasyaiva vidhyarthatvAt , nahISTasAdhanatvamevavidhyarthatvAt / "agnikAmo dArUNi mathnIyAt" ityuktau 'kutaH" iti prazne "yato dArumathanamagnisAdhanam" ityuttare'gnisAdhanatvena vidhyarthavattvAnumAnAnupapatteH, abhede hetutvenopanyAsAnaucityAt / "tarati mRtyum" ityAdau vidhivAkyAnumAnAnupapattezceSTasAdhanatAyA: prAgevabo. dhAt " kuryyAH" "kuryAm" ityAdau vaktasaMGkalpasyaiva bodhAt tat AptA. bhiprAyasyaiva vidhyarthatvAt tAdRzAbhiprAyavadIzvarasiddhiH / zruti:-IzvaraviSayo vedaH tato'pIzvarasiddhiH / "yajJo vai viSNuH" ityAdevidhyekavA. cyatayA "yanna duHkhena sambhinnam" ityAdivat tasya svArtha eva prAmAeyAt / kArikAyAM vAkyapadaM vaidikaprazaMsAnindAvAkyAt ityanumAnenezvarasiddhiH / tasya tadarthajJAnapUrvakatvAt / saMkhyA "syAmabhUvam bhaviSyAmi" ityAdyuktA, tato'pIzvarasiddhiH, svatantroccArayitRniSThAyA eva tasyA abhidhAnAt / atropAdhyAyAH--
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60] zAsavArtAsamuccayasya [ tRtIyaH (kalpalatA) zrutvaivaM sakRdenamIzvaraparaM, sAMkhyA''kSapAdAgama, loko vismayamAtanoti na giro, yAvat smaredAhatIH / . kiM tAvad badarIphale'pi na muhurmAdhuryamunnIyate, yAvatpInarasA rasAd rasanayA, drAkSA na sAkSAtkRtA // 3 // anvayaH- lokaH, evam. Izvaraparam, sAMkhyAnapAdAmam , sad zrutvA ( tAvat ) vismayam , Atanoti yAvat. ArhatI:, gira, na smaret . yAvat pInarasA, drAkSA, rasAt . rasanayA. sAkSAtkRtA, na ( bhavet ), tAvat, badarIphale'pi, muhuH, mAdhuryyam , na, unnIyaMte, kim / ( kalpalatAvatArikA ) lokA-darzanatattva bubhutsurjanaH / evm-puurvoktprkaarenn| Izvaraparam-paramezvarAstitvapratipAdakam / sAMkhyAkSapAdAgamam-sAMkhyanaiyA yikasiddhAntanirUpakazAstram / sakRt-ekavAram, zrutvA-AkarNya, ( tAvat- tAvatkAlaparyantam ) / vismayam-Azcaryam / AtanotivistArayati, karoti, samadhigacchati vA dhAtUnAmupasargayogAdanyathA'pi vA'nekArthabodhakatvAt / tAdRzI tadIya patipAdanazaila ti bhAvaH / yAvat-yAvatkAlaparyantam / AhatI:-janasambandhinIH, jinapratipAditA iti yaavt| giraH-siddhAntatattvapratipAdanaparA vAcaH / na-nahi / smaret-smaraNapathe samAnayet / etadeva dRSTAntena samarthayati kiM tAva dityAdinA / yAvat-yAvatkAlaparyantam piinrsaa-pripussttrsvtii| drAkSA-gostanI svanAmaprasiddha prAdhuryyaparipUrNaphala vizeSo vA / rasAtanurAgAt / rasanayA-rasanendriyeNa, jihvayeti yAvat / sAkSAtkRtA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ]. kalpalatAvatArikA [61 sAkSAtkAra ( pratyakSa ) viSayatAnApannA / na-nahi / bhavediti zeSaH / baavt-snendriykrnnkdraakssaasaakssaatkaaraatpuurvmityrthH| badarIphale'pikarkandhUphala viSayaH khalu muhuH-va.ravAram / maadhurym-mdhurtaaprkrssH| na-nahi / unnIyate-samyaganubhUyate / kim-vitarkArthakamavyayam / kiM kutsAyAM vita ca, niSedhapraznayorapi-iti medinii| api tUnIyate iti bhAvaH / yathA kazcidrAkSAphalAsvAdAtpUrva badarIphalamatikSudramapi bahumanyate, drAkSa sAkSAtkArAtparaM tadeva badarIphanamavamanyate / tathaiva loka ArhatasiddhAntatattvAkalanAt pUrvameva sAMkhyAkSapAdAgamamatisamIcIna manyate,tadAkalanAdanantarantu tamasamIcInamavabudhyate iti| atra kAvyAnuzAsanAtyA nidarzanAlaGkAraH, tathA ca tatsUtram - "iSTArthasiddhathai dRSTAnto nidarzanam" iSTasya sAmAnyarUpasya vizeSarUpasya vA prAkaraNikasyArthasya siddha yai. yo dRSTAntaH sa nidarzyate prAkaraNiko'rtho'treti nidarzanam iti suutraarthH| anyeSAmAlaGkArikANAM mate punadRSTAntanA. mAlaGkAraH / tainidarzanAyAM dRSTAnta ntarbhAvasyAnabhyupagamAt te ca "dRSTAntastu sadharmasya vastuna. pratibimbanam / " "dRSTAntaH punareteSAM, sarveSAM pratibimbanam / " itthaM lakSayanti udAharanti ca / "aviditaguNA'pi satkaviriNatiH, karNeSu vamate madhuba rAm / anadhigataparimalA'pi hi, harati dRzaM mAlatImAlA / " ityevaM nidarzanodAharaNAt pArthakyena / tatra tadantarbhAvaprakAra kAvyAnuzAsane vizadamavalokanIyaH / naiyAyikoktezvarasiddhikhaNDanaprakAra: . tathAhi-kSitrAdi sakartRkaM kAryatvAt ghaTavat, ityanumAnena kSityaGkurAdikartRtayezvarasiddhiH sAdhitA, paraM tanna syAt, kSityakurAdikaM
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya . [ tRtIyaH kartIjanyaM zarIrAjanyatvAt AkAzavat iti viruddhamAdhyasAdhakahetvAtmakasatpratipakSadoSeNAnumAnasyApramANatvAt vyabhicArazaGkAnivartakAnukUlatarkarahitatvarUpamaprayojakatvamapi tulyameva / Izvara sAdhakAnumAnasthale'pyanukUlatarkAbhAvAt / kartRtvena kAryatvena kAryakAraNabhAva eva tatrAnukUlatarka iti tu nAzaGkatham , kulAlakRtisattve ghaTa: kulAlakRtyabhAve ghaTAbhAva iti viziSyavAnvayavyatirekagraheNa viziSyaiva kulAla. tvena ghaTatvena kAryakAraNabhAvagrahAt , sAmAnyataH kRtitvena kAryakAraNabhAvagrahe mAnAbhAvAt / na ca vizeSataH kAryakAraNabhAvagrahe'pi yadvizeSayoH kAryakAraNabhAvastatsAmAnyayorapIti nyAya eva sAmAnyata: kRtitvena kAryatvena kAryakAraNabhAva grahe mAnamiti vAcyam / uktanyAye mAnAbhAvena sAmAnyataH kAryakAraNabhAvagrahe mAnAbhAvAt / na ca kulAlakRtitvena ghaTatvena kAryakAraNabhAvasvIkAre'pi pralayAtparaM sargAdyakAlIno ghaTa: kulAlakRtijanyo ghaTatvAt ityanumAnena sargaHdyakAlInakulAlAtmakezvarasiddhiH / Izvarasya kulAlatvApattistu namaH kulAlebhyo namaH karmakArebhyaH" iti zrutyeSTaivetivAcyam / pralaye mAnAbhAvAt / tathA coktamupAdhyAyapAdaiH-tathAhItyAdinA kAryeNa tatsAdhane AdyAnumAne nAnukUlastarkaH / tattatpuruSIyapaTAdyarthipravRttitvAvacchinnaM prati tattatpuruSIyapaTAdimattvaprakArakopAdAnapratyakSatvena hetutvAvazyakatvAt pratyakSatvena kAryasAmAnyahetutve mAnAbhAvAt / cikIrSAyA api pravRttAveva hetutvAt kRterapi vilakSaNakRtitvenaiva ghaTatvapaTatvAdyavacchinnahetutvAt / tathA coktaM hemasUribhiH- . sarvabhAveSu kartRtvaM, jJAtRtvaM yadi sammatam / mataM naH santi sarvajJA, muktA kAyabhRto'pi hi / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [63 yuktaM caitat "jaM jahA bhagavayA diSTraM taM tahA vipariNamai" iti bhagavadvacanasyApItthameva vyavasthApitatvAt / ata eva * samAlocya kSudreSvapi bhuvananAthasya bhuvane, niyogAd bhUtAnAM mitasamayadezasthitilayam / aye ! keyaM bhrAntiH satatamapi mImAMsanajuSAM, vyavasthAtaH kArye jagati jgdiishaa'pricyH|| iti padye'pi pratipadyamAhurupAdhyAyAH pinaSTIyaM piSTaM bhavaniyamasiddhivyavasitiH, svabhAvAd bhUtAnAM mitasamayadezasthitiriti / zraye ! keyaM bhrAntiH satatamapi tarkavyasaninAM, vRthA yadvayApAro jagati jagadIzasya kthitH|| * ( TippaNaM )-prathamaH zloka Izvarasya jagatkartRtvamaGgIkurvatAm / zlokasyAnvayamukho'rthazcetthamanusandheyaH / aye- anIzvarAH, Izvarasya jagatkartRtvamanaGgIkurvANAH / bhuvane-jagati / bhuvananAthasya-jagatopateH / niyogAt-anuzAsanataH / bhUtAnAm, ( madhye )-prANijAtAnAM madhye / kSudredhvapi- kITapataGgAditucchatameSvapi / mitasamayadezasthitilayam - primitkaalkssetraavsthaanaavsaanau| samAlocya- samyak samIkSya / sthitAnAmitizeSaH / mImAMsanajuSAm-vicAratatparANAM mImAMsakAnAm , bhavatAmiti yAvat / satatam - santatam / api iyaM bhrAMntiH kA ?- keyaM bhramacakracAritA 1 yat vyavasthAta:- vyavasthitipUrvakam / kArye jagati-vidheyAtmake vizve / jagadIzAparicaya:- jaganniyanturIzvarasyAsvIkAraNam / nityakurAdika, sakartRkaM, kAryatvAt , ghaTavat , ityanumAnena kSityaGgharAdervidhAtuH paramezvarasya siddhAvapi tadapalApaH praSThadhiyAM mImAMsAmAMsalamatInAM bhavatAmanubhavaviruddha iti /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] zAstravArtAsamuccayasya [tRtIyaH evamAyojanAdapi nezvarasiddhiH- IzvarAdhiSThAnasya sarvadA sattve'pyadRSTa vilambAdevAdyANukriyAvilambAt / tatrAdRSTahetutvAvazyakatvAt / dRSTakAragaNasattve evA'dRSTavilambana kAryAvilambAt / adRSTamya dRSTAghAtakatvAt / ceSTAtvasyAnugatatvenopAdhitvAcca svabhAva. vavRttitvena hetorvyabhicAritvAnumApakatvAt tadavacchinna eva hi jIvanayatnavyAvRttena pravRttitvena gamanatvAdivyApyatve tu vilakSaNa-.. yatnatveneya hetutvAt kriyAsAmAnye yatnatvena hetutve mAnAbhAvAt / evaM dhRterapi nezvarasiddhiH--gurutvavatpatanAbhAvamAtrasya gurutvetarahetvabhAvaprayuktasyA''mraphalAdAveva vyabhicAritvAt hetau pratibandhakAbhAvetarasAmagrIkAlInatvavizeSaNe'pi vegavad bAgapatanAbhAve vyabhicArAt vegAprayuktatvasyApi vizeSaNatve mantravizeSa yuktagolakapatanAbhAve tathAtvAt adRSTAprayuktatvasyA pa vizeSaNatve ca svarUpA. athopaadhyaayopjnyoktsuutrprtisuuktaarthH| aye- jagatkartRparamezvarapratipAdanaparAH ! bhUtAnAm-jantujAtAnAM / mitasamayadezasthiti:- paramtikAladezAvacchinnAvasthAnam / svabhAvAt-nisargata eva bhavati / iti-ataH kAraNAt |iyN bhavaniyamasiddhivyavasiti:- Izvarasya jagatkartRtvena sAdhanAya vyavasAyAyAsa: / piSTaM paniSTi-siddhaM sAdhayati / tathA ca tarkavyasaninAm-tarkakarkazadhiyAM bhavatAM naiyAyikasAMkhyamukhyAnAm / satatam- anavaratam / api-punH| iyaM bhrAntiH kA-kA'sau bhramajAlavilAsitA / yatyato hetoH / jagati-bhuvane / jagadIzasya-mahezvarasya / kathita:-vividhavacanaracanAprapaJcaprapaJcitaH / vyApAra:-prayatnaH / vRthA- viphala: / vizvavyavasthAvidhAnAya paramezvarasya vairUpapyakalpanamanarthakamiti bhAvaH /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] . kalpalatAvatArikA siddhiH, brahmANDadhRterapyadRSTaprayuktatvAt / tathAcoktam* nirAlambA nirAdhArA, vizvAdhArA vasundharA / yaccAvatiSThate tatra, dharmAdanyad na kAraNam // yuktamevaitat , Izvarasya vyApakatvena samare'pi shrpaataa'naaptteH| patanAbhAvAvacchinnezvaraprayatnasya tathAtve tAdRzajJAnecchAbhyAM vinA vinigamanAvirahAt , klaptajAtIyasyAdRSTasyaiva brahmANDadhArakatvakalpanaucityAt / nacA''tmA'vibhutvavAdinaH (kAyapramANAtmavAdinaH ) jainasya sambandhAnupapattiH asambaddhasyApi tatkA>jananazaktasya tatkAyaMkAritvAt ayskaantsyaa'smbddhsyaapilohaakrssktvaat| prayatnasya tu vilakSaNaprayatnatvena patanapratibandhakasaMyogavizeSa eva hetutvamiti / brahmANDanAzakatayA'pi neshvrsiddhiH| yadi pralayaH syAttadA tajanakaprayatnazAlitayezvarasiddhiH sambhAvyeta, sa eva nAsti pralayAnabhyupagamAt / kuta: punarIzvarasiddhiH / kutaH pralayAnabhyupagama iti cet, ahorAtrasyA'horAtrapUrvakatvavyApyatvAt / yadi pralayaH syAt tadA'nAyAsasiddho mokSaH, kiM punarbrahmacaryAdiktezAnubhavena / ___ etena "zrAdyavyavahArAdIzvarasiddhiH, pratisagai manvAdInAM bahUnAM vyavahArapravartakAnAM kalpane gauravAdekasyaiva bhagavataH siddheH" itypaastm| sargAderevA'siddhaH / idAnImiva sarvadA pUrvapUrvavyavahAreNaivottarottaravyavahAropapatteH / yadi tu sargAdi: svIkriyate tadA tadAnI prayojya. prayojakavRddhayorabhAvAt kathaM vyavahArastadIyavyavahAradarzanenaiva ca taTasthabAlakAnAM saGketagrahasya vyavasthitatvAt, vyavahArasyaiva ca zaktigrAhakaziromaNitvAt / atha yathA mAyAvI sUtrasaMvArAdhiSThitadAraputrakaM "ghaTamAnaya"
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH "gAM naya" ityAdi niyojya ghaTAdyAnayanAdi saMpAdya bAlakasya vyutpattI prayojakaH, tathezvaro'pi prayojyaprayojakavRddhIbhUya vyavahAra kRtvA''dyavyutpatiM kArayati / ____ na cAtra ceSTayA pravRttim , tayA jJAnam , tajjJAne upasthitavAkya. hetutvam, tajjJAnaviSayapadArthe cAvApodvApAbhyAM tattatpadajJAnahetutvamanumAya tattatpade tattadarthajJAnAnukUlatvena tattadarthavattvasambandhavattvamanumeyam / evaJcAyaM sambandhagraho bhramaH syAt, janakajJAnasya bhramatvAt iti vAcyam / tattve'pi viSayA'bAdhena pramAtvAt caramaparAmarzasya pramAtvasambhavAcca / evamIzvara eva kulAlAdizarIraM parigRhya ghaTAdisampradAyapravartakaH, ata eva zruti:- . "kulAlebhyo namaH, karmArebhyaH" ityAdIti cet, atropAdhyAyAHIzvarasthAdRSTAbhAvena prayojyAdizarIraparigrahasyaivAyuktatvam / anyadIyamadRSTamAdAya zarIraparigraha iti cet-anyAdRSTenA'nyasya zarIraparigrahe caitrAdRSTAkRSTaM zarIraM maitro'pi. parigRhIyAt / prANya. dRSTena ghaTAdivat taccharIrotpatti: tatparigrahastu bhagavatastadAveza eveti na doSa iti cet na, ghaTAdAvatathAtve'pi tadIyazarIre tadIyAdRSTatvenaiva hetutvAt , anyathA'tiprasaGgAt / tasmAd mAyAvivat samayagrAhakatvam ghaTAdisampradAyapravartakatvazca parAbhimatezvarasya mAyAvitAmeva vidyAdharavizeSasya vyaJjayati, pituriva pitrAderyugAdau yugAdIzasya jagataH zikSayA tu tathAtvaM yuktimat , svabhAvata eva tIrthakRtAM paropakAritvAt , ata eva "kulAlebhyo namaH" ityAcA zrutiH saGgacchata iti yuktamutpazyAmaH / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH 1 kalpalatAvatArikA [ 67 pratyayAdineti kArikoktena hetunA'pi vedaprAmANyavAdinAmApta. tadvaktRsiddhAvapi nezvarasya siddhiH, atastadupanyAsenAlam / etena kAryAdipadAnAmarthAntaramapi prayAsamAtram / "janyatatpramAsAmAnye tatpramAtvena guNatayA hetutvAt AdyapramAjanakapramAzrayatayezvarasiddhiH" iti tu vacanaM yuktizUnyam / ghaTatvAdimad vRttivizeSyatayA tatra ghaTatvAdiviSayatatvenaiva hetutayAsaMskAreNaiva ghaTatvAdisambandhahetutayaiva vA naiyAyikasyApi nirvAhAt / asmAkamAItAnAntu samyagdarzanasyaiva guNatvAt / saMkhyAvizeSAdapi nezvarasiddhiH, dvathaNukaparimANajanikAyAM saMkhyAyAM naiyAyikasyApi laukikApekSAbuddhereva kAraNatvAt mamA''rhatasyApi laukikApekSAbuddhereva tathAnyavahAranimittatvAt tajjanyAti. riktasaMkhyAsiddhisambhavAt / parimANe'pi saMghAtabhedAdikRtadravyaparimANavizeSarUpe saMkhyAyA ahetutvAca / dvikapAlAt trikapAlaghaTapari. mANotkarSasya dalotkarSAdevopapatteH / atratyamadhikaM tattvamAhatavArtAyA. mAkalanIyam / tasmAdIzvarasiddhau na kimapi sAdhIyaH pramANam , na vA tadabhyupagamenApi tasya sarvazatvam upAdAnamAtrasiddhAvapyatiriktajJAnAsiddheH, kAraNAbhAvAt mAnAbhAvAcceti naiyAyikAnupahasantyupAdhyAyAHsantuSyeti(kalpalatA) mantuMmpa naiyAyikamukhya ! tasmAdasmAkamevAzrayapakSamapratham / savocakairIzvarakartRtAyA manorathaM samprati pUrayAmaH // 4 // anvayaH-naiyAyikamukhya ! tasmAt , santuSya, bhapratham , bhasmAkam ,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH eva, pakSam , AzrayaH, samprati, tava, IzvarakartRtAyAH, manoratham , uccakaiH, pUrayAmaH / ( kalpalatAvatArikA ) naiyAyikamukhya!-mukhaM vadanamiva pradhAnatvAnmukhyaH prathama:, naiyAyikeSu mukhyo naiyAyikamukhyastadAmantraNe tathA, naiyAyikapravareti yAvat / udayanAcAryetitAtparyyam / tadIyakArikAyA eka vivrnnpuurvkkhnnddnaat| tasmAt-svapakSastha khaNDitatvAt / santuSyasantoSamAdhAya / santoSaM dhehIti vA / santuSyeti padasya ktvApratyayena paJcamImadhyamapuruSaikavacanAtmakapratyayena cobhayathAsAdhanAt / agrathamaagragaNyam , zreSThamityarthaH / asmAkam-ArhatAnAm / eva-avadhAraNArthakamavyayam / tenAnyasya vyavacchedaH / pakSam-matam , siddhAntavAdaM vA / Azraya-avalambastra / samprati-adhunA / taba-naiyAyikasya IzvarakartRtAyAH-IzvarakartRkajagatkartRtvavAdasya / manoratham-abhilASam / uccakaiH-sAtizayam / pUrayAmaH-paripUrNIkurmaH / IzvarakartRtvaviSayakanaiyAyikA bhilASasya vakSyamANarItyA prapUraNAt / atra "tasmAdasmA" ityatra cchekAnuprAso naamaalngkaarH| IzvarakartRtvavAdasvIkAre'pi bhavedasmAkaM pakSasyaiva saMsiddhirna tu naiyAyikapakSasyeti vastu dhvnyte| (kalpalatA) nayaiH parAnapyanukUlavRttau, pravartayatyeva jino vinode / uktAnuvAdena pitA hitAt kiM bAlasya nAlasyamapAkaroti // 5 // anvaya:-jinaH, nayaiH, parAn , api, anukUlavRttau, vinode, pravartayati, eva, pitA, hitAt , uktAnuvAdena, bAlasya, Alasyam , na, apAkaroti, kim /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [66 (kalpalatAvatArikA) - jinaH-bhagavAn arhan / naya:-dravyArthikaparyAyArthikaprasiddhanayaH, nItibhizca / parAn-anyAn kiM punaH svAnitibhAvaH / api-api: samuccayArthakaH / "api sambhAvanApraznazaGkAgardAsamuccaye" iti medinI / anukUlavRttau-anukUlA dharmAdisahakAriNI vRttirvatanaM vyavahAro vA yasmin so'nulavRttistasmi~stathA / vinode-Anande / pravartayatiprerayati / eva-avadhAraNArtha kamavyayam / vAstavikAnandapravartako bhagavAn jina iti bhAvaH / viSayamimaM dRSTAntena samarthati-- uktAnuvAdena pitetyAdinA / pitA-janakaH / hitAt-kalyANAt , hita. buddhayeti yAvat / uktAnuvAdena-uktasya bAlena kathitasya anuvAdaH punaruccAraNam , uktAnuvAdastena tathA / bAlasya-bAlakasya svaputrasyeti yAvat / Alasyam-vinodAdipratibandhakamalasabhAvaM mandatAmiti yAvat , vicchAyatvamiti hRdayam / na-nahi / apAkaroti-dUrIkaroti / kim-praznArthakamavyayam / 'kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapI'. timedanI / yathA kazcitpitA bAlakaprasannatAhetave tadudIritameva vacaH puna: punaruccArayati tathaiva jinaH paradarzaniprasannatAhetave tatsvIkRtamIzvarakartRtvavAdaM svIkaroti vakSyamANaprakAreNa svamatasaMrakSakamiti bhAvaH / tadidamAha-tatazcezvaretyAdi(zAstravArtA) tatazcezvarakartRtvavAdo'yaM yujyate param / samyagnyAyAvirodhena, yathAhuH shuddhbuddhyH||10|| anvayaH-tatazca, ayam , IzvarakartRtvavAdaH, paraM samyaga , nyAyAvirodhena, yujyate, yathA, zuddhabuddhayaH, AhuH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH (ava0) tatazca-pAtaJjalanaiyAyikamatanirAsAca / ayamtathAvidhalokaprasiddhaH / IzvarakartRtvavAdaH, param-uktaviparItarItyA / samyagnyAyAvirodhena-pratitarkApratihatatarkAnusAreNa / yujyate, yathA shuddhbuddhyH-prmrssyH| AhuH-kathayanti / ... ____zuddhabuddhiparamarSINAM vacanamanuvadati Izvara iti(zAstravArtA) IzvaraH paramAtmaiva, taduktavratasevanAt / yato muktistatastasyAH,kartA syaadgunnbhaavtH||11|| ___ anvayaH-IzvaraH, paramAtmaiva, taduktavratasevanAt, yataH, muktiH, tatastasyAH, guNabhAvataH, kartA, syAt / (ava0) IzvaraH-paramAtmA-anantajJAnadarzanasampadupeto vItarAga eva / vItarAga evezvarapadenocyate paramAtmetyarthaH / taduktavratasevanAt-paramAptapraNItA''gamavihitasaMyamapAlanAt / yataH-karmakSayarUpA muktirbhavati / tatastasyA guNabhAvataH-rAjAdivadaprasAdaniyataprasAdAbhAve'pyacintyacintAmaNivadvastusvabhAvabalAt phaladopAsanAkatvenopacArAt / kartA syAt / ata eva bhgvntmuddishyaa''dipraarthnaa| athaivamapyastu muktikartRtvam / bhavakartRtvantu kathamupapadyate itti cet , ucyate yasmAddhetostaduktavratapAlanAbhAvAt paramArthata: saMsAro'pi jIvasya bhavati, tasyA'viratimUlatvAt / tena hetunA sNsaarkrtRtvsyaapyupptteH|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatAriphA [71 IdRzakalpanAyAM ko guNa iti cettaducyate-ayamIzvaraH kartA itIzvaravAkye yata: keSAzcittathAvidhabhadrakavineyAnAmAdaro bhavatyatastadAnuguNyena paramAtmanaH kartRtvopadezasyA''vazyakatvam / yataH zrotRbhAvAbhivRddhayartho hi gurorupadezaH sA ca kalpitodAharaNenApi nirvApate kiM punarupacAreNeti bhAvaH / __sAkSAdapi kartRtvaM samarthayati paretyAdinA(zAstravArtA0.) paramaizvaryayuktatvAd, mata Atmaiva vezvaraH / sa ca karteti nirdoSaH, kartRvAdo vyavasthitaH // 14 // - anvayaH-vA, paramaizvaryayuktatvAt , bhAtmA, eva IzvaraH, mataH, sa ca, kartA, iti, nirdoSaH, kartRvAdaH, vyavasthitaH / (ava0)vA-athavA / paramaizvaryayuktatvAt-sarvAtizayitasampattisampannatvAt / AtmA eva-cetanaH khalu / iishvrH-iishH| mtHsmmtH| sa ca-AtmA eva / kartA-vidhAtA / iti-evaJca / nirdoSaHdoSakalAparahitaH / kartavAdaH-jagatkartRvicAraH / vyavasthitaH-saGgataH / evaM kartRvAdavyavasthAyAM- "uttamaH puruSastvanyaH, paramAtmetyudAhRtaH / yo lokatrayamAvizya, bibhartyavyaya IzvaraH // " ityAdikamapyupapattimadbhavati / AvRtasvarUpatvAdanAvRtasvarUpasya bhinnatvAt, caitanyAtmakamahAsAmAnyena lokatrayAvezAd grAhyAkArakroDIkRtatvena tadbharaNAca, ityAdirItyA parAbhiprAya AgamAnusAreNa yathAvadupapAdanIyaH / itaragranthakRtAmapyabhiprAya upapAdanIya ityatra hetumAha zAkheti
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH ( zAstravArtA0 ) zAstrakArA mahAtmAnaH, prAyo vItaspRhA bhave / sattvArthasampravRttAzca, kathaM te'yuktbhaassinnH||15|| anvayaH- zAstrakArAH, prAyaH, mahAtmAnaH, bhave, vItaspRhAH, sattvArthasampravRttAzca, kathaM, te, ayuktabhASiNaH / (ava) zAstrakArA:-darzanapravartakAH kapilapramukhAH / prAya:bahuzaH cArvAkAdIn pApapravartakAn tyktvaa| mahAtmAnaH-dharmavRttitaH prakRSTapuruSAH / bhave-saMsAre / vItaspRhA:-gatAbhilASAH, na tu dhanamAnaprasiddhi lipsaanvitaaH| sattvArthasampravRttAzca-yathAnubhavaM parahitA. rthapravRttAzca / tataH kathaM te ayuktabhASiNaH-jJAtvA viruddhArthopadezinaH / parahitArthapravRtteviruddhArthopadezitvasya ca parasparaM na sAhacaryaM jalajvalanavat / evamIzvaravicAraNAyAmupAdhyAyA upasaMharanti ityevamiti(kalpalatA) ityevaM paTurIzvaravyatikaraH, satarkasamparkabhAga , yeSAM vismitamAtanoti na manaste nAma vaamaashyaaH| asmAkaM tu sa eka eva zaraNaM, devAdhidevaH sukhAmbhodhau yasya bhavanti bindava iva, svaHsadmanAM smpdH||6|| anvayaH- ityevam , sattarkasamparkabhAk , paTuH, IzvaravyatikaraH, yeSAM, manaH, vismitam , na, Atanoti, nAma, te, vAmAzayAH, tu. asmAkam , ekaH, sa:, devAdhidevaH, eva, zaraNam , yasya, sukhAmbhodhau, bindavaH iva, svaHsadmanA, sampadaH, bhavanti /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [73 (kalpalatAvatArikA) ___ . ityevam-pUrvakathitaprakAreNa / sattarkasamparkabhAk-santaH samIcInAzca te tarkA UhAH sattAstaiH samparkaH sambandha: sattarkasamparkastaM bhajate sevate iti sattarkasamparkabhAk / paTuH-samarthaH / IzvaravyatikaraH-paramezvarasambandhaH, vItarAgatIrthaGkarAtmaparamezvarasAdhanaM vA / yeSAm-yAdRzAnAM janAnAm / manaH-cittam / vismitamvismayayuktam AzcaryyarasAviSTamiti yAvat / na-nahi / tanotikaroti, sampAdayatIti yAvat / nAma-komalAmantraNe / te-tAdRzAH / vAmAzayA:-kuTilAbhiprAyAH, duSTacetasa iti yAvat / tu-kintu / asmAkam-ArhatAnAm ; vItarAgapraNItA''gamaparipakkabuddhInAM jainAnAmiti yAvat / eka:-advitIyaH / saH-prasiddhaH / devAdhidevaH-devazreSThaH, jinezvara iti yAvat / eva-avadhAraNArthakamavyayam / zaraNamrakSakaH, gatiriti yAvat / "zaraNaM gRharakSitrorvadharakSaNayorapi" iti medinI / yasya-tIrthakRto jinezvarasya / sukhAmbhodhau-sammadasindhau / bindavaH-pRSata: / iva-yathA / svaHsadmanAm-svaH- svargaH sadma- gRhaM yeSAnte svaHsadmAnasteSAntathA devAnAmityarthaH / sampadaH-sampattayaH / bhavanti-jAyante / devAnAM sampado yadIyazarmasamudrabindutulyA iti bhAva: / upamAlaGkAraH / / .. // samAptA ca naiyAyikavArtA // atha vArtAntaramAha-pradhAnodbhavamityAdi
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 ] zAsavArtAsamuccayasya . [ tRtIyaH (zAstravArtA0) pradhAnodbhavamanye tu, manyante sarvameva hi / bhahadAdikrameNeha.kAryajAtaM vipshcitH||18|| anvayaH- anye, tu, vipazcitaH, iha, sarvam , eva, kAryyajAtam , mahadAdikrameNa, pradhAnodbhavam , manyante, hi| (ava0) anye-apare / tu-punaH / vipazcita:-vidvAMsaH, sAMkhyamatAvalambino manISiNa iti yAvat / iha-kAryatvAvacchinnakAryatAnirUpitakAraNatAvicAraNAyAm / sarvam-nikhilam / evaavadhAraNArthakamavyayam / kAryajAtam-kAryakadambakam / mahadAdikrameNa-'prakRtermahA~stato'haGkAraH" ityAdirItyA mahattatvAdidvAreNa / pradhAnodbhavam-prakRtyutpannam / manyante-svIkurvanti / hi-nizcayena / "hi hetAvavadhAraNe" ityukteH // 18. tathAhi-puruSaH, prakRtiH mahatta. tvam (buddhitattvam) ahaGkAraH, udAttAdivizeSarahita--sUkSma-zabda-rUpa. rasa-gandha sparzAtmaka-paJcatanmAtrANi, jJAnendriyapaJcakakarmendriyapaJcakamanorUpANyekAdazendriyANi pazcabhUtAni ceti pazcaviMzatistattvAni sAMkhyaiH svIkiyante / tathA coktaM sAMkhyakArikAyAm prakRtemahAMstato'haGkArastasmAdguNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt, paJcabhyaH paJca bhUtAni // 22 // mUlaprakRtiravikRtimahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakastu vikAro, na prakRtirna vikRtiH puruSaH // 3 // tatra kAraNatArahitaH kAryyatArahitaH puSkarapalAzavanirlepaH kUTa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA sthanityacaitanyarUpa AtmA puruSaH / mahattattvAdyutpAdakasamastazaktisaMvalitA, AdikAraNarUpA pariNAmavatI cAcetanA prakRtiH pradhAnamu. cyte| tAdRzapradhAnodbhavaM sarvamidaM jagaditi sAMkhyA manyante / athAvyaktasya pradhAnasya siddhireva durlabhA, apratyakSatvAditi cedatrocyate / pratyakSapramANaprameyatvAbhAve'pi pradhAnasyAnumAnapramANasiddhatvaM myaadev| anumAnAkArazca ete mahadAdayo vyaktA avyaktakAraNavantaH parimANAt samanvayAt zaktisaMpravRttyArezca, ityevaM bodhyaH / ayamAzaya:vyaktAdvastujAtAditaradavyakta pradhAnaM na svIkriyeta, tadA vyakteSu parimi. tatA na syAdevaJca parimitAnyeva na kAnicidvyaktAnyutpadyeran parimi. totpAdakakAraNAnupalabdheH / tajjAtIyakArya prati tajjAtIyena kAraNena bhavitavyamanyathA tajjAtIyakAryotpattirna syAdato mahadAdikAryajAtIyaM kizcitkAraNaM svIkaraNIyameva, tacca pradhAnameveti, na ca mahattattvameva kAryadharmAnuvidhAyakamastu kAryadharmAnuvidhAnArthamavyaktaM pradhAnazca mAstviti vAcyam / tasya saadhaarnntvaabhaavaadnitytvaacc| pradhAnasyAsvIkAre mahAdAdihetuzaktipravRttirapi na syAt , paTAdyutpAdikAyAH zaktastantuvAyAdikamAdhAra vinA pravRtteradarzanAt / kiJca kAraNa kAryavibhAgo'pi na siddhayati, mahadAdiniSThaM kAryatvaM kinnirUpitamiti-tatra kAryatvavyavahArasyAparasambandhisApekSatvAt / evaM tadanabhyupagame dugdhAvasthAyAM dugdhaM yathA dadhno na vibhaktamevaM pralayAvasthAyAM bhUtAdInAM tanmAtrAdikrameNA'vivekAtmA'vibhAgo na siddhayatIti sarvathAsvIkaraNIyaM pradhAnamiti prakRtisiddhiH / tathA cokta sAMkhyakAri. kAyAmozvarakRSNena bhedAnAM parimANAt, samanvayAcchaktisaMpravRttezca / kAraNakAryavibhAgAdavibhAgAd vaizvarUpyasya // 15 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH nacA'sadeva mahadAdikaM kAryamutpadyamAnaM svIkriyatAm , tatsamanvayArtha pradhAnAnusaraNena na kimapi prayojanamiti vAcyam / asataH kAryyasyAnutpattestathAhi asata: zazaviSANAdikasya kAryasya sattvaM kenApi karttamazakyam , ato hetoH sata eva kAryyasya satkAraNamanusaraNIyam , taddhamatvAttasya / loke'pi tileSu sata eva tailasya niSpIDanena sampAdanaM dRzyate yathA na tathA'sata: kAryasya kutracit kenApi sampAdanamiti / na ca satkAryavAde vidyamAnaprAgabhAvapratiyogitvarUpAyA'sattvasya vidyamAnatvarUpamya sattvasya ca na virodha itivaacym| avidyamAnatvasyaiva lAghavAdasattvarUpatAsvIkArAt tasyaivAnugatA'sattvavyavahAra. prayojakatvAt / evaM kAryamAnaM prati tadupAdAnApekSaNAdapi kArya saditi mantavyam / anyathA zAlibIjakodravabIjayorubhayatrApi zAliphalAtmakakAryAyogasyA'vizeSe'pi zAliphalArthinaH zAlibIjasyaivopAdAnam na tu kodravabIjAderiti pratiniyamAnupapatti: syAt / evaM sarvasmAt sarvasyAnutpattezcApi kArya saditi. svIkAryyam , asataH kAryyasya sampAdane'sambaddhatvAvizeSeNa sarvaM sarvasmAd bhavet , tasmA. dutpatteH prAk kArya kAraNena saha sambaddhamavaseyam / tathA cAhu rabhiyuktAH asatvAd nAsti sambandhaH, kAraNaiH sattvasaGgibhiH / asambaddheSu, cotpatti-micchato na vyavasthitiH / / evamazaktasya vastunaH kAraNatvasvIkAre pUrvavadatiprasaGgAccha. ktasya tasya kAraNatvaM vaktavyam / zaktatvazca zaktimatvam, zaktizca na sArvatrikI svIkartuM zakyA, tathaivAtiprasaGgAt / evaJca kacideva
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [77 - - - - zaktiH svIkaraNIyatAmarhati / tatazca kArye'sati kAraNasya zaktiH kathaM niyatA syAt / asato vastuno viSayatvAyogAt , tasmAt kArya prAgapi sadeva / evaM kAraNatAratamyAdapi sadeva kAryamityabhyupa. gantavyam / kAraNarUpebhyo'vayavebhyo'vayavirUpaM kAryaM na bhidyate tathApratIterabhAvAt / 'kapAlaM ghaTIbhUtam tantuH paTIbhUtaH suvarNaM kuNDalIbhUtam " iti tayorabhedapratItezca / tasmAd mahadAdikAryasyotpatteH prAgapi yatra sattvaM sA prakRtiravagantavyeti / etatsaGgrahAkatvenoktaM yathA-"asadakaraNAdupAdAna-grahaNAt srvsmbhvaabhaavaat| zaktasya zakyakaraNAta, kAraNabhAvAcca stkaarym||6|| . (sAlayakArikA) tatazca prakRteH sakAzAd buddhayaparanAmakaM mahattattvamutpadyate / yatazcaitanyaM svabhAvato viSayAvacchinnaM prakRtyadhInaM vA svIkaraNIyatAmahati / viSayAvacchinnatve'nirmokSaprasaGgaH, prakRtyadhInatve'pi tasyAnityatayA tadoSAnuddhAra *evetyato yatsambaddhendriyasya viSayacaitanyAvacchedaniyAmakatvam , yadvayApArAca suSuprAvindriyavyApAraviratAvapi zvAsa-prazvAsAdi-tanmahattatvam / tasya dharmA jJAnA'jJAnai-zva-naizvarya-vairAgyAvairAgya-dharmAdharmarUpA aSTau, buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnA api, bhAvanAyAstairanaGgIkArAt / anubhavasyaiva smRtiparyantaM sUkSmarUpatayA'vasthAnAt / tasya jJAnarUpapariNAmena sambaddho viSayaH puruSasya svarUpatirodhAyakaH / evaJca buddhitattvanAzAdeva puruSasya viSayAvacchedAbhAvAd mokSa: / bhedAgrahAcca cetano'haM karomItyadhyavasAyaH / acetanaprakRtikA-yA buddhezcaitanyAnupapattyaiva svAbhAvikacaitanyarUpasya puruSasya siddhiH / AlocanaM vyApAra indriyANAm, vikalpastu
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH manasaH, abhimAno'hakArasya,kRtyadhyavasAyo buddhApAro'nusandheyaH / ___sA hi buddhiraMzatrayavatI, puruSoparAgaH viSayoparAgaH, vyApArAvezazcetyazAH / bhavati hi mamedaM kartavyam iti buddheradhyavasAyaH / tatra 'mama' iti puruSoparAgaH, darpaNasyeva mukhoparAgaH, bhedA'prahAdatAttvikaH / 'idam' iti viSayoparAgaH indriyapraNAlikayA pariNatibhedo mukhaniHzvAsahatasya darpaNasyeva malinimoparAgastAttvikaH tadubhayopapattau vyApArAvezo'pi / tatra viSayoparAgalakSaNajJAne puruSoparAgasyAtAtvikasambandho darpaNapratibimbitasyeva mukhasya tanma linimneti / tato mahattattvAdahakArotpattiH, bhavati hi svapnAvasthAyAM 'vyA. gho'ham' varAho'ham ityabhimAnaH, na tu naro'hamityabhimAnaH / asti ca naratvaM sannihitamindriyasambandhazca / ato'niyataviSayAbhimAnavyApArakAhakArasiddhiH / agretanatattvanicayastu prakaTasiddhaH / vizve puruSasya puSkarapalAzavannirlepatvAttajanya na kimapi darIdRzyate, dRzyamAnaM ghaTAdyakhilaM tu pRthivyAdipariNAmajanyameveti sAlacAH / ___atra naiyAyikAH pratyavatiSThante,anyaiti( zAstravArtA0 ) anye tu bruvate hyetat, prakriyAmAtravarNanam / avicAyaiva tadyuktayA, zraddhayA gamyate param // 21 // anvayaH-anye, tu, etat, prakriyAmAtravarNanam , bruvate, hi, yuktathA, avicArya, eva, param , zraddhayA, tat , gamyate / .. (ava0) anye-prapare vidvAMsaH, naiyAyikA iti yAvat /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ssavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 76 tu-punaH / etat-anupadamuktam / prakriyAmAtravarNanam-svecchAkalpitaparibhASAmAtropadarzanam, na tAttikamitizeSaH / bravate vadanti / hi-nizcayena / yuktathA-sattarkeNa / avicArya-vicAraNAmakRtvA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / param-kevalam / shrddhmaa-prmvRddhkpiloktsmaadrenn| tat-prakRtyAdiparibhASopavarNanam / gmyteupaadiiyte| sAjathAnAmitizeSaH / satyAM vicAraNAyAM tanmataM sarvathA heyameveti bhAvaH / nanu kathaM sADayamatasya sarvathA heyateti cet, satyam tairjagatkA. raNatvena manyamAna pradhAnamapracyutA'nutpannasthiraikamvabhAvamiSyate / evaM sati pUrvasvabhAvaparityAgA'pUrvasvabhAvopAdAnAbhyAmeva hetuhetumadbhAvaniyamAt pradhAnasya pradhAnatvApracyutau satyAM tato mahadAdi kathaM bhavet / aGgadAdipariNAmanAzenaiva kuNDalAdipariNAmotpAdadarzanAt / ___ athAsmAbhirapUrvasvabhAvotpattyA hetuhetumadbhAvo nAbhyupagamyate, rUpabhedAdanityatAprasaGgAt / kintvaparityaktasarpabhAvasya sarpagya kuNDalAvasthAvadaparityaktapradhAnabhAvasyaiva pradhAnasya mahadAdipariNAmAbhyupagama iti ko doSa: ? yuvatvavRddhatvapariNAmayorapyavasthita eva dharmiNi pUrvottarabhAvaniyamenAvasthAsAGkAditi cedatrocyate-pradhAnasya mahadAdijananasvabhAvatvAt pradhAnatvA'pracyutAvapi mahadAdhutpattisvIkAre samarthasya kAlakSepAyogAt prakRtisannidhAnasya sarvadA sattvAt sarvadaiva mahadAdhutpattAvekahelayaiva jagadutpattiprasaGgAt / kadAcijananasvabhAva. tvAdeva na sarvadotpattiriticet, tasya pradhAnasya niyatasvarUpAvikatatve kadAcijananasvabhAvatvAyogAt /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 ] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH ekarUpA hi prakRtiH sadaiva mahadAdi janayet kadApi vA na janayet / tattatkAlAvacchinnajananA'jananobhayanirUpitaikasvabhAvatvAdayamadoSa iti cet, jananA'jananayostatkAlAvacchinnatve tatsvabhAvatvam tatsvabhAvatve ca tyostttvmitynyonyaashryH| svabhAvAdeva ca tayostattvamityanyonyAzrayaH / svabhAvAdeva ca tayostattve vilIna prakRtyAdiprakriyayetibhAvaH / evameva pradhAnasya mahadAdhupAdAnakAraNatvAGgIkAre ekAntanityatA na syAt, anityamahadAdyabhinnatvAt / yadyadanityAbhinnaM tattadanityamitidhyAptaH / mahadAdyabhinnatvameva kathamiti cet, tanmate kAryakAraNayorabhedAt satkAryyavAdasiddhAntAt / mahadAdyapi sarvadA sattvAnnityameveti ceta, tarhi prakRtivikRtyAdiprakriyaiva samucchidyate / muktAvapi mahadAdisattve'pasiddhAntazca / mahadAdeH prakRtipariNAmitvena prakRtyabhinnatve'pyanityatvAdinA bheda eveti cet, tarhi bhedAbhedaprasaGga iti / ____ sthUlakAryajAtaM ghaTAdikamapi kulAlAdisApekSaM jAyamAnaM dRzyate kulAlAdInAM tatrAnvayavyatirekAnuvidhAnadarzanAt / ato hetostat pRthivyAdipariNAmaikahetukaM na bhavati / niyatAnvayavyatireko vinA tAdRzapariNAme'pi hetutAgrahAbhAvAt / tayozca kulAlAdAvavi zeSAt / kAraNasya kAryagatayAvaddharmAnuvidhAyitvAt kulAlAdInAM na ghaTAdihetutvamiti cet, tarhi buddhigatAnAM rAgAdInAmapi prakRtau svIkArAt prakRtireva buddhiH bhAvASTakasampannatvAt na tu prakRtiH prathak sviikaaryaa| sthUlarUpatAmapahAya te rAgAdayaH sUkSmarUpatayA prakRtau santIti cet, layAdyavasthAyAM sUkSmatayA buddhAvapi sattvAttatraiva teSAmavasthAnAt, sUkSmatayA ghaTAdigatadharmANAM kulAlAdau kalpane bAdhakAbhAvAca / ghaTA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] . kalpalatAvatArikA [81 dAvapi dehaH kartA sthUlarUpAvacchinnasya tasya kulAlAdiceSTayaivotpAdAditi cet, asau deho naiga''tmanaH pRthak sarvagatatvAnniSkriyatvAca / asarvagatasakiyadehAdAtmA prathageveti cet, Atmano bhogAnupapatteH / sarvathA dehAd bhede tasya muktisvIkArAt kSIranIranyAyena dehAbhinnasyaivA''tmano dehopanItabhogasambhavAt / - prAtmano dehadvAreNa vastuno neSyate bhogaH kintu prtibimbodyaat| yApyevamapi sukhaduHkhAdyantaHkaraNadharmAnuviddhasya mahata eva svato'ce. tanasya cetanoparAgeNa 'cetano'haM sukhI' ityAMdyabhimAnarUpazcaitanyAMze'tAttviko bhogaH, na tu puruSasya, tathApi bhoktRbuddhisannidhAnAt tatra bhoktRtvvyvhaarH| tathAcoktaM pataJjalinA "zuddho'pi puruSaH pratyayaM bauddhamanupazyati tamanupazyannatadAtmA'pi tadAtmaka iva pratibhAsate" iti / . papracyutasvabhAva eva puruSa: sAnnidhyAt acetana mana: svoparakta karoti yathopAdhiH padmarAgAdiH sphaTikaM svadharmasakrameNa svoparakta karoti / na caitAvatA saH (padmarAgAdiH ) vikaroti kintu sphaTika eva vikiyate tathA''smApi buddha yuparAga janayan na vikaroti, kintu buddhireva vikriyate iti boddhayam / AtmabhinnAbhihitapuruSoparAgapariNAmAyAmanta:karaNalakSaNAyAM buddhAvasyAtmano bhoga: sAMkhyAcArAsuriprabhRtibhiH kathyate vAstavacandrasya nirmale jale pratibimbapariNAma iva / kizcAsyA''tmana ekAntato dehapRthaktve'bhyupagamyamAne kaciddhiMsAdayo naiva bhveyuH| nahi brAhmaNazarIrahatyaiva brahmahatyA mRtabrAhmaNazarIradAhe'pi tatprasaGgAt / naca maraNoddezyAbhAvAdayamadoSa: maraNoddezyenApyadoSaprasaGgAt, brAhmaNA. smanastu nAza eva na, nityatvAt / evaJca brAhmaNaM nato'pi brahmahatyA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] zAstravArtAsamuccayasya [ tRtIyaH na syAt / brAhmaNazara rAvacchinnajJAnajanakamana: saMyogavizeSanAzAnu. kUlo vyApAra eva brahmahatyeti cet na, tAdRzamanaHsayogasya svata evaM nazvaratvAta, sAkSAghAtAnupapattezca / brAhmaNazarIrAvacchinnaduHkhavizeSAnukUlavyApAra eva brahmahatyeti cet, zarIrAccharIriNaH sarvathA bhede tacchedAdinA samya duHkhamapi katham ? paramparAsambandhena tadAtmasa. mbandhAditi cet, sAkSAdeva kathaM na tatsambandhaH ? zarIrAvayavacchedAdAtmAvayavaccheda eva hi zarIrAtpRthagbhUtAvayavasya kampopalabdhirupapadyate, nAnyathA, prANakriyAyA api tanmAtropagrahaM vinA'bhAvAt / athaivaM chinnAvayavAnupraviSTasya pRthagAtmatvaprasakti: syAditi cet, na, yasmAccharIrAvayavaH pRthagbhUtastasmin zarIra evacchinnAvayavasya pazcAt pravezAt, chinne hastAdau kampAditalliGgAdarzanAditthaMkalpanAt / na caikatve Atmano vibhAgAbhAvAcchedAbhAva iti vAcyam / zarIradvAreNa tasyApi savibhAgatvAt / anyathA sAvayavazarIravyApitA tasya na syaat| chinnAcchinnayoH kathaM pazcAta saMghaTanamiti cet, na, ekAntenAcchinnatvAta, padmanAlatantuvadacchede'pi cchedAbhyupagamAt / saMghaTanamapi tathAbhUtAdRSTavazAdaviruddhameva / hanta ! evaM zarIradAhe'pyAtmadAhaH syAditi cet, na, kSIranIrayorivAbhinnatve'pi bhinnalakSaNatvena taddoSAbhAvAt / tasmAdehAtmana ekAntapRthaktve hiMsAdyabhAvaH, tadabhAve ca nimittasannidhAnAbhAvAta kathaM zubhAzubhabandha iti / zubhAzubhabandhAdikaM vinA devanAra kAdirUpaH saMsAro muktizcAsya noppdyte| muktaH karmakSaya. rUpatvAt / muktyabhAve ca sarvameva yamaniyamAdighorAnuSThAnaM vyartha syAt / kaH khalu phalamanabhilaSanneva duSkaraklezairAtmAnamavasAdayet / syAdetad-zrAtmA na badhyate, nApi kadAcana mucyate, tasya ca
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ - stamakaH ] . kalpalatAvatArikA [83 sarpadAbaddhatvAt / kintu prakRtireva svapariNAmalakSaNena bandhena badhyate tenaiva mucyate ca / prakRtAveva bandhavizleSau / puruSe tu bandhamokSAyapu. cayete, bhRtyagatAviva jayaparAjayau svAmini / taduktam tasmAd na badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / ... saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH // 1 // iticedatrocyate-sarvathaikasvabhAvAyAH sarvathA nityAyAzca prakRte. nivRttikriyAyA abhAgat sannyAyAd bandhamokSau na prakRtipuruSAnyatA. khyAtirUpo hi vyApAraH puruSasyaive ta tasyaiva mokSa ucito na tu prakRteH, tasyAH pravRttyekarUpatvAt , puruSArthamacetanatvena vyApArAyogAzca / - api ca prakRtermutau puruSasya svarUpAvasthAne tasyAH sAdhAraNatvAdekamuktI saMsArocchedaH, prakRtivadAtmano'pi sarvagatatvena "ekA. vacchedena muktirnAnyAvacchedena" ityapi vaktumazakyatvAt , tabuddhayavacchedena muktatvam , nAnyabuddhayavacchedena ityapi vaktumazakyam buddhaH kSINatvAt , buddhiyogena puruSasya saMsAritve tasyaiva mokSaprasaGgAca / "prakRtiviyogo mokSaH" iti vacanAt prakRtermokSaH kathaM bhavet ? prakRtisvarUpanivRttiprasaGgAt , puruSe tu prakRtinivRttidvArA tabhivRttiyujyate, na tu svasmin svanivRttiH saMbhavati, ghaTe ghaTanivRttyadarzanAt aprasakasya pratiSedhabhAvAt, prakRtermokSe tantravirodhAzca / itthaJcokta. prakAreNopapAditA puruSasya muktiH kathamapi na saMghaTata iti hetoH sAlayoktaM sarvamayuktam / - prArhatAH punaH sAGthavAde'pi puruSasya prakRtiviyogalakSaNA muktimicchanti prakRtimapi samIcInatarkAt karmaprakRtimevecchanti, buddhathAvInAM nimittatvAt , tatsamanvyazva kathaJcidAtmAdAvevopapadyate, sarvathA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] zAsavArtAsamuccayasya [ tRtIyaH satkAryyavAde tu sata: siddhatvenAkaraNAt sAdhyArthitayaivopAdAnagrahaNAta niyatAdeva kSIrAdeH sAmagrathA dadhyAdidarzanAt siddhe zakyavyApArAt tAdAtmye svasminniva kAryakAraNabhAvAd viparItaM hetupazcakam / yadi kAraNabyApArAt prAgapi paTastantuSu ghaTaH kapAleSu vA sanneva tadA kimi. tyupalabdhikAraNeSu satsu satyAmapi jijJAsAyAM nopalabhyate, anAvi. rbhAvAditi cet, ko'yamanAvirbhAva: ? upalabdherabhAvazcena saiva katham ? ityAkSepe tadevottaramiti ghaTTakuTyAM prabhAtam / athopalabdhiyogyasyArthasyArthakriyAkArirUpamya viraho'nAvirbhAva iti cet, asatkAryyavAdaH, tAdRzarUpasya pUrvamavidyamAnamya pazcAdbhAvAt / vijAtIyasaMyogasya tadavacchedena sannikarSasya vA vyaJjakasyA'bhAvAd na prAgupalabdhiriti cet, tarhi tasyaiva prAgasattve'satkA upAta:, prAk sannevA'vibhUto vyaJjaka iti cet na, AvirbhAvasyApi sadasadvikalpagrAsAt / sthUlarUpAvacchinnasya prAgasattvAnopalabdhiH, dharmadharmiyoH saumyasthaulyayozcaikatvAnnanavastheti cet tarhi sUkSmarUpA. vacchinnasyA'hetukatve'tiprasaGgaH, prakRtimAtrahetukatve ca sthUlatAdazAyAmapi tadApattiriti na kiJcidetat / tasmAcchavalasyaiva vastunaH kathaJcit sattvamasattvazcApyucitam, tathA ca buddhayAdInAmahantvasAmAnAdhikaraNyenAdhyavasIyamAnatvAt taddharmatayA tatraiva samanvayaH karmaprakRtistu tatra nimittamAtramiti pratipattavyam / nanu rUpAdisannivezarahitamamUrta mUrtatAM (rUpAdimatpariNatim ) na yAti, AkAzAdau tathA darzanAt, evaM mUrtamamUrtapariNatiM nA''yAti paramANvAdiSu tatsadbhAvA'prasiddhaH, yasmAdevaM na svarUpaviparyayo bhavati sato niyamAt karmaprakRtyA''tmano bandhAdyasaGgatam iti ced Aha
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ * stabakaH] kalpamatAvatArikA [85 - dehetyAdi- . (zAsavArtA) dehasparzAdisaMvityA, na yAtyevetyayuktimat / anyo'nyavyAptijAceyamitibandhAdisaGgatam // 42 // ___ anvayaH-dehasparzAdisaMvittyA, na, yAtyeva, iti, ayuktimat , iyam, ca, anyonyavyAtijA, iti, bandhAdi, saGgatam / - (ava0) dehasparzAdisaMvicyA-dehe zarIre yaHsparzaH kaNTakAdisparzaH upaghAtahetUpanipAta iti yAvat , dehasparzAdistadAdistatpramukhaH anugrahahetUpanipAta iti. yAvat dehasparzAdistasya saMvittiH-tajanitasukhaduHkhAnubhUtistayA tathA / na yAtyeveti-amUrta mUrtatAM na yAtyeve. tyAdi pUrvoktam / ayuktimat-anubhavabAdhitam ata evaanucitmityrthH| iyam-dehasparzAdisaMvittiH / ca-punaH / anyonyavyAptijA-paraspara. vyAptijanitA guDazuNThIdravyoriva shriiraatmnorjaatyntrtaapttiprbhvaa| pratipratIkaM tadanubhavAt / iti-hetoH / bandhAdi-prAgudIritaM bandhamokSAdi / saGgatam-yuktimat , iti / ___yuktabaitat-avibhAgadarzanAt, naratvAderekaniSThatve'tiprasaGgAt / ekatvAnavacchedyaparyAptipratiyogitvarUpavyAsajyavRttitve ca sAMkhyasya bhavedapasiddhAntaH / vyAsajyavRttijAtyanabhyupagamAt, ekAzrayatvAnubhava. virodhAt, zarIrApratyakSe'pyandhakAre naratvapratItyanupapattezca / evaM tarhi mAnAdayo'pi. bhaveyuH zarIre, rUpAdayo'pi jIva iti cet-iSTApattisvadAha sammatI mIsiddhasena
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ "86] zAstravArtAsamuccayasya / tRtIyaH rUvAIpajjavA je dehe jIvadaviyammi suddhammi / te aNNoNNANugayA paNNavariNajjA bhavatthammi / gauro'haM jAnAmi kRzo'haM jAnAmi ityAdidhiyastathaivopapatte: rUpAdijJAnAdInAmanyonyAnupravezena kathazcidekatvA'nekatvamUrtatvA'mUtatvAdisamAvezAt / ata eva daNDAdInAmekatla manekatvazca sthAnAle vyavasthitam / nanvevamantaharSaviSAdAdyanekavivartAtmakamekaM caitanyam / bahirbAlakumArayauvanAdyanekAvasthAtmakamekaM zarIramadhyakSataH saMvedyata ityasya virodhH| bAhyAbhyantaravibhAgAbhAvAditi cet, satyam AtmabhinnatvA. 'bhinnatvAbhyAM tadabhAve'pi mAnasatvA'mAnasatvAbhyAM tadvyapadezAt / sarvasyaiva mUrtAmUrtAdirUpatayA'nekAntAtmakatvAt ayaM bAhyaH, aya cAbhyantaraH iti samaye na vAstavo vibhAgaH, abhyantara iti vyapadezastu manaH pratItya, tasyA''tmapariNatirUpasya parApratyakSatvAt . zarIravA. coriva / na ca tadvadeva tasya parapratyakSatvApattiH indriyajJAnasyAzeSapadArthasvarUpagrAhakavAyogAta , evaJca syAdvAdoktireva yuktA, na tu parasparanirapekSanayoktirvinAzrotRdhIparikarmaNAnimittam , vastuno'nekAntAtmakatvAt / tasmAddedAtmano'nyonyavyAptijanyaiva dehasparzAdisaMvi. ttiritisiddham / mUrtayA'pi prakRtyA Atmano yoga: saMbhavati, yathA mUrtenAmUrtasya nabhasaH, ghaTena saMyuktamapi nabho na ghaTasvabhAvatAM yAtIti na doSa... iticet-sa saMyogaH kiM ghaTasvabhAvaH, namaHsvabhAvaH, ubhayasvabhAvo'nu- .. bhayasvabhAvo vA ? AdyayorubhayanirUpyatvAnupapattiH, tRtIye ca vadato vyAghAta:, ghaTasvabhAvasaMyogavattayA nabhaso ghaTasvabhAvatvAta, caturthe tva.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ staSaka: ] kalpalatAvatArikA - nupAkhyatvApattiriti na kimapyetat / na ca nabhaso ghaTAdineva karmaNA jIvasya sambandho jAyatAm , tato'nugrahopadhAtau tu tasya nabhasvadeva na myAditi vAcyam / surAbrAhmIghRtAdinA jJAnasyeva mUrtAyA api karmaprakRteH sakAzAt jIvasyopaghAtAnugrahabhAvasya yuktatvAt upaghAtAnugrahamAvasyA'GgAGgibhAvalakSaNasambandhaprayojyatvAt / . athaivamapi sarvamidamAtmano'vibhutve saMbhavati, tadeva cedAnImapi na siddhamiti cet, na, zarIraniyataparimANavattvenaivA''tmano'nubhavAt, mUrtatvasaMzayasya jJAnaprAmANyasaMzayAdinaivopapatteH / na ca dravyapratyakSatvAvacchinnahetomahattvasyA'tmani siddhau tasyAvayavamahattvAdyajanyatvena nityatayA AtmA vibhuH nityamahattvAt AkAzavat ityanumAnAt tasya vibhutvameva yuktamiti vAcyam / nityamahattve'pyapakRSTaparimANavattve bAdhakAmAvenAprayojakatvAt / nacApakRSTatve tasya janyatvApattirbAdhikA, gaganamahattvAyadhikApakarSasya bahutvajanyatAvacchedakatvAditivAcyam paramANuparimANasAdhAraNatayA'sya kAryatAvacchedakatvAbhAvAt , truTimahattvAvadhikotkarSeNa samaM sAGka-t tAdRzajAtyasiddhezca / evaM sati kathamAtmano vibhutve svasmin kriyAdipratItiH, tIrthagamanAderadRSTahetutvazravaNAdikamyopapAdanIyam ? kathaM vA''tmana: sarvagatatvAta svazarIrAdanyatrApi na jJAnAdyutpAdaH ? zarIrAbhAvAdanyatra na jJAnAdyutpAda iti cet , na, anya zarIrasya sattvAt / svazarIrAbhAvAditicet ? svasaMyuktatvena tasyApi svIyatvAt / svAdRSTopagRhItazarIrAbhAvAditi cet tarhi upa jIvyatvAt tadadRSTasyaiva tadajJAnAdihetutvAt , tasya zarIravyApitayA''tmanastathAsvasiddhiH / taduktam yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra, kumbhaadivnnissprtipkssmett|| tathApi dehAda bahirAtmatattva-matattvavAdopahatA vadanti / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88] zAstravArtAsamukhyasya [tRThImaH api cA''tmavibhutvavAde jJAnAdInAmapyanyApyavRttitvAdikalpane gauravamiti na kizcidetat / tadAhuH sUripravarAH evamityAdi(zAstravArtA) evaM prakRtivAdo'pi, vijJeyaH satya eva hi / kapiloktatvatazcaiva, divyo hi sa mhaamuniH||44|| ___ anvayaH-evam , ca, kapiloktasvataH, prakRtivAdaH, api, satyaH, eva, vijJeyaH, hi, saH, mahAmuniH, divyaH, ena, hi / (ava.) evm-puurvkthitprkaarenn| ca-puna: / kapiloktatvataHdravyArthikanayAvalambi--kapilapraNItatvAt / prkRtivaad:-prkRtikaarnntaavaadH| api-sambhAvanAyAm / satyaH-samIcInaH / eva-khalu / vijJeyaH-boddhavyaH / hi-nishcyen| saH-adbhutazIlAcaraNatvena prasiddhaH / mahAmuniH-munipuGgavaH / divyaH-alaukikaprabhAvaH / eva-khalu / hi-nizcayena / tatazca tAdRzaH sa mahAmuniH kathamanRtaM brUyAt , iti tasyApyayamevA'bhiprAya iti bhaavH| . ante sAGkha thamupahasan bravIti mahopAdhyAyaH sAhayeti(kalpalatA) sAGkhaya ! sakhyamidameva kevalaM, manyase prakRtijanma yajagat / Atmanastu bhaNitau vidharmaNaH, saMkhyameva bhajadevamAvayoH // 7 // anvayaH- sAGkhya ! yat , (tvam) jagat , prakRtijanma, manyase, idam , eva, kevalam , AvayoH, sakhyam / tu, edam , vidharmaNaH, AtmanaH, bhagitI, (AvayoH) saMkhyam , eva, bhajat (vrtte)| ..
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [86 (kalpalatAvatArikA) sAlaya ! kapilapramukhasAMkhyAcArya / yat-yasmAt / (tvam) jagat-bhuvanam / prakRtijanma-rakRte:-prakRtizabdavAcyAt guNatrayAtmaprakRteH karmaprakRtezca janma yasya tattathA / manyase-svIkuruSe / idam-etat / eva-khalu / kevalam-tanmAtram / AvayoH-tvaM sAMkhyavAhamAItazca AvAm paratvAdasmacchabdasyaikazeSe "ya. ziSyate sa lupya. mAnArthAbhidhAyI" ityabhiyuktoktyA dvitvavivakSAyAM dvivacanavibhaktiH tayostathA / sakhyam-maitrIbhAvaH / tu-punaH / evam-anena prkaarenn| vidharmaNaH-vigato dharmo jJAnAdiryammAdasau vidharmA tasya tathA / bhaNitIkathane, nirUpaNe iti yAvat / (AvayoH) saMkhyam-yuddham / evaavadhAraNArthakamavyayam / kevalaM saMkhyamevetyarthaH / bhajat-prApnuvat / vartate iti zeSaH / bhavacakraparibhramaNAtmakasya jagata: prakRtijanyatvavipaye bhavatA saha vivAdo nAmti, karmaprakRtikasya jagato'smAbhirapi svIkArAta , kevalamAtmasvarUpaviSaye vivAdo yatastvayA vidharmA''tmA manyate mayA tu sadharmetibhAvaH / pUrvoktameva spaSTayati bhagavanstutimukhena AtmAnamityAdi(kalpalatA) AtmAnaM bhavabhogayogasubhagaM, vispaSTamAcaSTa yo, yaH karmaprakRti jagAda jagatAM, bIjaM jagaccharmaNe / nadyo'bdhAviva darzanAni nikhilAnyAyAnti yadarzane, * taM devaM zaraNaM bhajantu bhavinaH, syAdvAdavidyAnidhim // 8 // anvayaH-jagaccharmaNe, yaH, bhavabhogayogasubhagam , AtmAnam , bipaSTam , bhAcara, yaH, karmaprakRtim , jagatAm , bIjam , jagAda, nadyaH, bhabdhI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.] ::-- zAstravArtAsamuccayasya .. [ tRtIyaH iva, nikhilAni, darzanAni, yadarzane, bhAyAnti syAdvAdavidyAnidhim , tam , devam , bhavinaH, zaraNam , bhajantu / . (kalpalatAvatArikA) .. jagaccharmaNe-lokakalyANAya / ya:-yAdRzo devH| bhavamogayogasubhagam-bhave jagati, bhogena sukhaduHkhasAkSAtkAreNa yogaH samba. ndho bhavabhogayogastena subhaga: sundaro bhavabhogayogasubhagastantathA / . AtmAnam-caitanyavantaM jIvamityarthaH / vispaSTam-atimphuTatayA / AcaSTa-kathayAmAsa / yH-(pun:)| karmaprakRtim-karmAtmikAM prakRtim / jagatAm-lokAnAm, bhuvanAnAmitiyAvat / bIjam-nidAnakAraNam / jagAda-pratipAdayAmAsa nadyaH sarita: / andhau-samudre / iv-ythaa| nikhilAni-samastAni / darzanAni-paramAtmatattvanirUpakAgamAH / yadarzane-yadIyA''game / AyAnti-pravizanti, sammilantIti yAvat / syAdvAdavidyAnidhim-anekAntAtmakakAMntatattvajJAnanidhAnam / tamtAdRzatvena prasiddham / devam-devAdhidevam / bhavina:-mokSagamanayogyA bhavyAtmAnaH / zaraNam rakSakam / bhajantu-samAzrayantu / dRssttaanto'lngkaarH| jagatkartRtvamIzasya, vaidharmyazcAtmanaH punaH / khaNDayitvA tRtIyo'yaM, stavakaH pUrNatAmitaH // 3 // 1 iti zAsanasamrATa-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadguru bAlabrahmacAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTA-1 / laGkArazAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcArya shriivijyaamRt| rivarasanDabdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya-kalpalatAnusA-1 riNyAM-kalpalatAvatArikAyAM tRtIyaH stavakaH /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] ... kalpalatAvatArikA [11 OM atha caturthaH stavakaH * ' atha caturthastavakA dimamaGgalamabhiSTauti yasyeti(kalpalatA) yasyAbhidhAnAjagadIzvarasya, samIhitaM siddhayati kAryyajAtam / surAsurAdhIzakRtAhisevaH, puSNAtu puNyAni sa pArzvadevaH // 1 // ... ___ anvaya - yasya, jagadIzvarasya, abhidhAnAt , samIhitam , kAryajAtam , siddhathata, surA'surAdhIzakRtAhisevaH, saH, pArzvadevaH, puNyAni, puSNAtu | (kalpalatAvatArikA) / yasya-buddhiviSayIbhUtasya / jagadIzvarasya-tribhuvanAdhIzasya / abhidhAnAt-nAmoccAraNamAtrataH samIhitam-abhIpsitam / kAryajAtam-nikhilakAryam / siddhayati-niSThAmadhigacchati, saMpadyate vaa| surA'surAdhIzakRtAMhrisevaH-surA'mugadhIzaiH-devadAnavAdhIzvaraiH, kRtAvihitA, aMhisevA caraNazuzrUSA yamya sa tathA / saH-yattadonityasambandhAdyatpadAbhidheyaH saH / pArzvadevaH-bhagavAna paarshvnaathH| puNyAnisukRtAni / puSNAtu-poSayatu / kaviniSThaH zrIpArzvanAthaviSayako ratyAkhyabhAvo'bhivyajyate iti bhAvadhvanyAtmakamuttamaM kAvyamidam / surA'surAdhIzakRta zrIpArzvanAthacaraNasevAyAM tadIyanAmasmaraNakaraNaka samIhitakAryajAtasaphalIbhavanasya hetutayA kaavylinggmlngkaarH| zrImanmahAvIrajinavaramabhiSTotyaGketyAdi-,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] ' zAstravArtAsamuccayasya [caturthaH (kalpalatA) avArUDhamRgo harina bhujagA-taGkAya sA'suhRd, niHzaGkAzca surA'surA na ca mitho-'haGkArabhAjo nRpAH / yadvyAkhyAbhuvi vairamatsaralavAzaGkA'pi pavAvahA, zrImadvIramupAsmahe tribhuvanAlaGkAramenaM jinam // 2 // anvaya:- yadvayAkhyAbhuvi, hari', aGkArUDhamRgaH sarpA'suhat , bhujagAtaGkAya, na, ca. surA'surAH, niHzaGkAH, ca, nRpAH, mithaH, ahaGkArabhAja:, na. ( ataeva ) vairamatsarala vAzaGkA apa, paGkAvahA. tribhuvanAlaGkAram enam , zrIma.ram , jinama , upAsmahe / (kalpalatAvatArikA) ydvyaakhyaabhuvi-ydiiysmvsrnnbhuumau| hariH-siMhaH / ahAsahamRgaH-aGkamutmaGgamArUDho'dhirUDho mRgo hariNo yasya sa tathA, svA. bhAvikavaratyAgAt / sarpA'suhRt-sarpANAM bhujagAnAm - suhRtamitram , zatrubhUta iti yAvata , sarpA'suhRt garuDa ityarthaH / bhujagA''taGkAya-sarpasAdhvasAya / na-nahi / ca-punaH / surA'surA:devadAnavAH / niHzaGkAH-bhayarahitAH, apagatazakA iti yAvat / ca-puna: / nRpAH-rAjAna / mitha:-paramparam / ahaGkArabhAja:abhimAnavantaH / na-nahi / (ataeva ) vairamatsaralavAzakA-vaira svAbhAvikavirodhazca matsaro'nyazubhadveSazca veramatsaro tayorlayoM lezo vairamatsaralavastasya AzaGkA-zaGkAlezastathA / api sambhAkanAyAm / "apiH sambhAvanApraznazaGkAga samuccaye' iti medinI / paDhAvahA-pApakAriNI duSTeti yAvat / vizvanAlaGkAram-bhuranA.ya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakkaH ] kalpalatAvatArikA [ 3 bhUSaNam / enam-yatpadavarNitam / yadyapyatra yattadonityasambandhaniyamAt yacchabdArthaparAmarzakatayA tacchabdenaiva bhAvyam , tathApi 'Anandayati te netre yo'dhunA'sau samAgataH', 'yo'vikalpamidamarthamaNDalaM, pazyatIza ! nikhilaM bhavadvapuH / AtmapakSaparipUrite jagatyasya nityasukhinaH kuto bhayam' ityAdAvidamAdInAmapi tacchabdasamAnArthakatayA darzanAt na kazcidvirodha iti / zrImadvIram SaDvidhaizvaryazAlinaM varddhamAnasvA. minam / jinam-tIrthakaram / upAsmahe-samArAdhayAmaH / atra "vaira. matsaralavAzakA'pi pakAvahA" ityatra pUrvArddhasya hetutayA'bhidhAnAt kAvyaliGgamalakAraH / samavasaraNabhUmau kAmakrodhAdhantaraGgArINAmapya. virodhitvaM dhvanyate, tasya ca prAdhAnyena sphuTatayA pratIteruttamaM kAvyamidamavaseyam / taduktaM dhvanyAloke rAjAnakA''nandavarddhanAcArya: sarveSveva prabhedeSu sphuTatvenAvabhAsanam / yadvathaDyasyAGgibhUtasya, tatpUrNa dhvanilakSaNam // ____ vArtAntaramAha-mUlakanmanyanta iti(zAkhavArtA.) manyante'nye jagatsarvaM. kezakarmanibandhanam / kSaNakSayi mahAprAjJA, jJAnamAtra tathA pare // 1 // anvayaH-anye, savam , jagat , klezakarmanibandhanam , kSaNakSayi, tathA, mahAprAzAH, pare, jJAnamAtram , manyante / (ava0) anye-sautrAntikAH saugatAH / sarvam-carAcara nikhilam / jagat-bhuvanam , saMsAramiti yAvat / klezakarmanibandhanam-rAgAdinimittam / kSaNakSayi-pratikSaNanazvaram / manyante itya.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64] zAstravArtAsamuccayasya / _ [ caturthaH nena sambaddham / tathA-kiJca / mahAprAjJA:-sugatatanayebhya: mautrAntikebhyo'pi sUkSmabuddhizAlinaH / pare-yogAcArAH / jJAnamAtram kSaNiH kavijJAnamAtram ( jagat-bhuvanam ) manyante-avabuddhayante / ...." - tadeva jagataH kSaNikatvaM hetucatuSTayena samarthayati tayetyAdi( zAstravArtA) tayAhuH kSapikaM sarva, nAzahetora yogataH / arthakriyAmamarthatvAt pariNAmAt kssyekssnnaat||2|| andhayaH- te, nAzahetoH, ayogataH, arthakriyAsamarthatvAt , pariNAmAt, kSayekSaNAt , savam , kSaNikam , AhuH / / (ava0) te-sautrAntikAH sugatatanayAH / nAzahetoH-vinAzakAraNamya / ayogataH-asambandhAta, vastuna itizeSaH / arthakriyAsamarthatvAt-arthakriyAdharitAnirvAhakatvAt / pariNAmAt-pariNamanAt, zratAdavasthyAditiyAvat / kSayekSaNAt-pAryantikakSayadarzanAta, ebhihetubhiritiyAvat / sarvam-carAcara jagat / kSaNikam-pratikSaNanazvaram / AhuH-kathayanti / ayamAzayA-vastunaH sthAyitvAsiddhI sAdhyasya (kSaNika.. tvasya ) siddhirbhavitumarhati / tatsiddhiprakArameva hetucatuSTayopanyA. sena granthakadAha- tathAhi-nAzahetubhirnazvaramvabhAvo bhAvo nAzyeta atAdRzo vA ? aAdye prayAsavaiphalyam , dvitIye tu svabhAvaparAkaraNasya kartumazakyatvAdanAzaprasaGgaH / kiyakAlAvasthAyitvamvabhAvasyaiva ka ryasya hetubhirjanane ca tAdRzasvabhAvasyodayakAla ivAntakAla'pi
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ stanakaH / kalpalatAvatArikA [ 65 sattvAt punastAvantaM kAlamabhivyApyAvambhAnApatti: / dvitIyaheturapi bastunaH sthAyitve'nupapadyamAna kSaNikatva eva vizrAmyati, tathAhisthAyIbhAvaH krameNa kArya kuyyAta ? akrameNa vA ? dvitIyakalpe yugapadeva marvakAryotpattiH syAta ! prathamakalpe ca arthakriyAjananasvabhAvatve pUrvameva kuto na kuryAt ? pUrva sahakArivirahAta kAya ma kuryyAditi cet ? kiM sahakAritvam ? atizayAdhAyakatvam ? ekakAryapratiniyatatva vA ? Adhe atizayadhAnenaiva kAraNopakSayaH, atizayasya ca bhede sahakAryAnupakAra:, abhede. ca balAd bhinnasvabhAvatvam / dvitIye sAhitye'pi pararUpeNAhetutvAdakArakAvasthAtyAgAt / kAryAnutpattireva / itarahetusannidhAna eva kA janayatIti hetoH svabhAva iti cet tadyutpattyanantarameva svabhAvAnupraviSTatvAditarahetUna melayediti / tRtIye pariNAmasyAnyathAbhAvarUpamya pUrvarUpaparityAga vinA'bhAyAt , tasya cAnubhava siddhatvAta kSaNakatvasiddhiH / caturthe'pyante kSayadarzanAt tadanyathA'nupapattyA prAgapi tatsiddhiH / iha (kSayekSaNarUpacaturthahetau pratyakSAnupapattirmUlam / zrAdye nAzahetvayogarUpe prathame heto ) tu svabhAvAnupapattirmUlamityeva vizeSaH / ___ yogAcArAmtu jJAnamAtraM jagat kSaNika kSetyAhuH, yato loke jJAnamevAnubhUyate tasya jaDatvAbhyupagamAta . jJAnaviSayatAyAjJAnAbhedaniyatatvAta , tato'sau kalpanAsiddho'rtho naiva pAramArthika iti / atra siddhAntina:-.. atreti(zAsavArtA) .. atrApyabhidadhatyanye, smaraNAdera saMbhavAt / bAhyArthavedanAccaiva, sarvametadapArthakam // 4 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhavArtAsamuzvasya . [caturthaH . anvayaH-atrApi, anye, smaraNAdeH, asaMbhavAt , ca, bAlArthavedanAt , sarvam , etat , apArthakam , eva, abhidadhati / ... (ava0) atrApi-bauddhavAde'pi / anye-siddhAntino jainAH / smaraNAdeH asambhavAt-kSaNikatve smrnnaadersmbhvtH| ca-punaH / bAhyArthavedanAta-bAhyArthapramA'nyathAnupapattyA jnyaanmaatraasiddheH| sarvamnikhilam / etat-diGmAtreNa nirdiSTam saugatamatadvayam / apArthakramniSprayojanam / eva-avadhAraNArthakamavyayam / abhidadhati-samuttarayanti / ayamAzayaH-jJAtArthaviSayakamAgopAlAdisiddha smaraNaM yasmAt anubhavAmyavahitottarakAle pratiniyatarUpeNa niranvayanazvare'nubhavitari mukhyameva,etat svasaMvedanasiddhaM smaraNaM nopapadyate, anyenAnubhave'nyasya smaraNAyogAt , "yo'hamanvabhavaM so'haM' smarAmi" ityullekhAnupapattezca / "so'yamantevAsI" "so'yaM guruH" itipratyabhijJA'pi kSaNikatvapakSe'saGgatA, tattAviziSTAbhedasyedantAviziSTe'nupapatteH / na ca pratyabhijJA na pramANam, 'saiveyaM gurjarI' ityAdI viSayaSAdhadarzanAditi vAcyam , evaM sati hetvAbhAsAdidarzanAt, sadanumAnAdInAmapyaprAmA. NyaprasaGgAt / na cAdhyakSe pUrvakAlasambandhitAyA asannihitatvAt parAmarzAnupapattiH, antyasaMkhyeyagrahaNakAle "zatam" iti pratIte: kramagRhItasaMkhyeyAdhyavasAyatatsaMskAravazAdupapatteH / na ca nIlapItayoriva vartamAnatvA'vartamAnatvayorviruddhatvAdekatra tatparicchedarUpatvAdayaM bhramaH, ata eva tasya tAdRzAparAparaviSayasamidhAnadoSajanyatva. miti vAcyam , ekatra nAnAkAlasambandhasyAviruddhatvAt , anyathA bolasaMvedanasyApi sthUrAkArAvabhAsino viruddhavikasambandhAt prati.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [7 paramANubhedaprasaktestadavayavAnAmapi bhedApattito'navasthAprasakteH / na ca kSaNikatvAnumAnena pratyabhijJAyA bAdha iti zaGkanIyam , nizcitaprAmANyakatvena pratyabhijJayaiva kSaNakatvAnumAnabAdhAt / api ca kSaNikatvasvIkAre tadvayaktiviSayiNI pravRttirapi saGgatA na syAt , jJAtAyA vyakternaSTatvAt , ajJAtAyAJcApravRtteH / kiJcecchAviSayavyakte: prAptirapyasaGgatA syAt / asyAH prAgeva nAzAt / api ca svakRtazubhAdevipAkAnubhavo dUrotsArita eva pravRttebhramAdinA yathAkathaJcidupapattAvapi svakRtabhogopabhogopapAdane kasyacidupAyasyAmA. vAt , yato hi ya: zIlAnuSThAnahetuH kSaNa: sa tadaiva niranvayanAzabhAg bhvti| .. yadyapi bhUtavartamAnabhaviSyatkSaNapravAhApekSayaivAsmAkaM (bauddhAnAm ) aihikAmuSmikAdirakhilo vyavahAraH sammataH, sa ca pravAha eka ev| . tasmiMzca sati smRtyAdiraihikatayopapadyata eva,prAmuSmikatve'pi yasmin kSaNapravAhe karmavAsanA karmaNA janitA, tasminneva zubhAzubhAdikaM janayati yathA karpAse lAkSArasAdyAhitA raktatA karpAsa eva svoparaktabuddha thAdikaM svaphalaM janayati, tathA ca na kSaNikatvavAde'pi kazcana doSa iti / tathApyetanna yuktam-pUrvAparakSaNahetuhetumadbhAvataH santAnAntarasyaivAbhAvAt / nacaivamapi na kAcidanupapattiH, svajanyatAsambandhenAnubhavAdeH smRtyAdiniyAmakatvAt / pratyabhijJAyA api sa evAyaM gakAraH' ityAdAviva tajjAtIyAbhedaviSayakatayopapatteH / icchAderapi samAnaprakArakatayaiva pravRtyAdihetutayopapatteriti vAcyam , kSaNikahetuhetumaddhAvasyAsatkAryavAdino mate'yuktatvAt / tathAhi-abhAvo bhAvatAM na yAti zaza-zRGga-kUrmavIra-vandhyAstanandhaya-gaganendIvarAdiSu bhAva
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68] zAstravArtAsamuccayasya [ caturthaH tvenAparicchedAt / bhAvo'pyabhAvatAM naiva prayAti, abhAvotpattyAdi. doSaprasaGgAt / yataH kSaNikabhAvasya dvitIyAdikSaNe'sattve sati bhaveda. sattvotpAdo'pi, kAdAcitkatvAt , utpAdAcca tasyAsattvasya syAdvinAzo'pi, kRtktvaat| tato naSTasya sata: punarbhAva: syAt , naSTasya nityatvAt na doSa iti cet- tarhi sadAnAze prathamadaNe'pi bhAvasyAnavasthAnAt / na ca bhAvanAzo bhAvasthitidharmAbhAva eva vinAzasya sAMvyavahArya tAttvikatvena dvaividhyAt, Adyasya bhAvanivRttirUpa. tve'pi dvitIyasya bhAvarUpatvAditi vAcyam , kSaNasthitidharmakatva. syApi dvitIyAdikSaNAsthitau satyAmeva sambhavAduktadoSAparihArAt / __ nAbhAvo bhAvatAM yAtItyAdyupasaMharanti sUripAdAH sato'sattvamityAdinA / ( zAstravArtA) sato'sattvaM yatazcaivaM; sarvathA nopapadyate / nAbhAvo bhAvametIha, tatazcetadvayavasthitam // 38 // anvayaH-yatazca, evam , sataH, asattvam , sarvathA na upapadyate, tatazca, iha, abhAvaH, bhAvam , na, eti, iti, etad , vyavasthitam / (ava0) yatazca-yataH kAraNAt khlu / evam-pUrvoktaprakAreNa / sataH-bhAvasya / asattvam-abhAvatvam / sarvathA-sarvaiH prakAravicArya mANam / na upapadyate-bhAvonmajanaprasaGgAnna saGgatimaGgati / tatazcatasmAtkhalu / ih-prstutvicaarprstaave| abhAvaH, bhAvam-sattAm , bhaavprdhaannirdeshH| na eti- naadhigcchti| iti etad, vyavasthitampUrvakathitamupapannam / bhAvavicchedenAbhAvAnupapatteH. taMdavicchede ca dravyAMzAnvayAditi /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - stabakaH ] kalpalatAvatArikA [E atra saugatArhatavicAraprasaGge naiyAyikA nijasammatamabhAvamatamAvirbhAvayanti tathopapAditaM kalpalatAyAM yathA___atra naiyAyikA-nanvevaM varAkasya saugatasya tUSNIMbhAve'pi na vayamidaM mRSAbhASitaM sahAmahe, bhAvabhinnasyaivAbhAvasya ghaTamAnatvAt ; tathAhi-abhAvo bhAvAtirikta eva, adhikaraNasyApratiyogikatvAt , tasya ca sapratiyogikatayA'nubhUyamAnatvena tadrUpatvAyogAt / atha sapratiyogikatvaM pratiyogyaviSayakabuddhiviSayatvaM, tacca tavApi (naiyAyikasya ) nAmAvasya, idaMtvAdinApyabhAvapratyakSAt , kintvabhAvatvasya, tasya ca mamApi ( Arhatasya ) tathAtvameva, ghaTavadbhinnatvarUpasya tasyaghaTavIsAdhyatvAditi cen, na, tadbhinnatvasyApi svarUpAnatirekeNApratiyogikatvAt , vastuta: pratiyogyavRttiranuyogavRttiyoM dharmastajjJAnasya pratiyogivRttitvena, ajJAtadharmagrahasya cAbhedaprahahetutvena, tasya cAtra bhedarUpasyaiva saMbhavenAnyonyAzrayAcca / nacAbhAvavyavahArArthameva prati. yogijJAnApekSA, abhIvastvapratiyogika eveti vAcyam , vyavahartavya. jJAne sati, satyAM cecchAyAM vyavahArodayena tatrAdhikasyAnapekSaNAt / nacAbhAvavRttyabhAvasyAdhikaraNAnatirekeNa sarvamidaM pratibandikacalitamiti vAcyam , abhAva siddhayuttaramupasthitAyAstasyAH phalamukhagauravavadadoSatvAt / nacAbhAvagrahasAmaprathaiva tadupapatteH kimantargaDunA'bhA. veneti vAcyam , 'nAsti' iti dhIviSayasya tasyAntargaDutvAyogAt / kizca, abhAvapratyakSasya viziSTAvaiziSTayapratyakSarUpatvena mama vizeSa. NatAvacchedakaprakArakanizcayamudrayaiva pratiyogitAvacchedakAvacchinnapra. tiyogijJAnasya hetutvaM, natu svAtantryeNa, tava (naiyAyikasya ) tu tadvyavahAre tasya svAtantryeNa hetutvaM kalpanIyamiti gauravam /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ] zAstravArtAsamuccayasya [ caturthaH kiJca, adhikaraNAnAmananugatatvAt , kathamanugatavyavahAra: ? mama (AItasya ) tu samavAya-svAzrayasamavAyAnyatarasaMbandhena sattAtyantAbhAva evAnugatamabhAvatvam, tacca svavRttyapi, iti na kiJcidanupapannam / nacAtiriktAbhAvasyAdhikaraNena sama saMbandhAnupapattiH, sambandhAntaramantareNa viziSTapratItijananayogyatvasyaiva tatsaMbandhatvAt / nanvevaM ghaTAbhAvabhramAnupapattiH, yogyatAyAH pratyayAviSayatvena vibhAgAbhAvAca / atha yogyatAliGgita svarUpameva saMbandhaH, bhrama-pramayozca vastugatyA ghaTa-tadabhAvatavyaktyavagAhitvenaiva vibhAga iti cet / na atIndri yAbhAva-svarUpasambandhe'vyApteH / tasya viziSTajJAnAbhAvAditi cet, na yogyatAvacchedakAvacchinnasvarUpadvayasyaiva sambandhatvAt , yogyatAvacchedakaM ca kacit pratiyogidezAnyadezatvam , kacit pratiyogidezatve sati pratiyogikAlAnyakAlatvam , kacit pratiyogitAvacche. dakAbhAvavattvam / nacAtrApi matvarthasambandhAnuyogaH, tatrApi tAdRza. yogyatAvacchedakAnusaraNAt / nacaivamanavasthA, vastunastathAtvAt / pratyayAnavasthA tu nAstyeva, uktAvacchedakavattvasya svarUpaparicAya. katvAt / evaM ca tAdRzasvarUpAbhAve yatrAbhAvadhIstatra bhramatvam , iti kimanupapannam ? vastutaH svasambandhaprakArAvacchedena yatra jJAne dharmisambandhaH svasambaddhadharmyavacchedena vA prakArasambandhaH, tatra pramAtvam , anyatra bhramatvam / ata eva viziSTajJAne prakAradharmiNoH saMyogAdivadajJAnasyApi parasparasambandhatayA bhAsamAnatvAt 'idaM rajatam' iti bhrame rajatvasya zuktau vaijJAnikasambandhena pramAtvam , saMyogena ca bhramatvamiti dik / " naiyAyikamupahasantyupAdhyAyA. naiyAyiketi
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 101 (kalpalatA) naiyAyikAsmin nayavAdadIpe, patan pataGgasya dazAM nu mA gAH / bauddhasya buddhivyayajaM kukIrti-visRtvaraM kajalamasya pazya // 3 // _anvayaH-naiyAyika ! asmin , nayavAdadope, patan , nu, pataGgasya, dazAm, mA gAH, asya, bauddhasya, buddhivyayajaM, kukIrtivisRtvaram , kajalam , pazya / / (kalpalatAvatArikA) naiyAyika ! kRtanyAyazAstraparizrama ! asmin-pUrvoktaprakAre / nyvaaddiipe-sptnyvicaarsvruupprdiipe| patan-antarnivezamAcaran / nu-nanu / pataGgasya-pradIpazikhAyAmAvizya prANaparityajanasvabhAvasya zalabhanAmajantuvizeSasya / dazAm-avasthAm / mA gA:-nAdhigaccha / asya-saparikaraM khaNDitasiddhAntasya, puraH sthitasya / bauddhasyasautrAntikasaugatavizeSasya / buddhivyayajam-vicAre'tra vyarthamativyApArajanitam / kukIrtivisRtvaram-apayazaHprasaraNazIlam / kajalam-zyAmamajanam , doSadUSitavAdAviSkaraNotpanna-mUDho'yamitikalakam / pazya-locanagocarIkuru / anupAsarUpakAlaGkArau prasAdazvaguNaH / naiyAyikasya pataGgasya nayavAdadIpe yathA vilayo bhavati tadupapAditaM kalpalatAyAm-yathA- "tathAhi abhAvasya lAghavAt kluptAdhikaraNasvabhAvatve siddhe satra sapratiyogikatvaM kalpyamAna tavA-naiyAyikasya-bhAvavRttyabhAve'nyapratiyogikatvamiva tatkAle tabudvijanitavyavahAraviSaya
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ] . zAstravArtAsamuccayasya . [caturthaH tvAdirUpaM na bAdhakam / nacAdhikaraNasvarUpatve'nanugamo bAdhakaH, tathAsatyabhAvAbhAvasyApi pratiyogyAtmakatvavilaye'pasiddhAntAt / tatra tadabhAvAbhAvatvamekameveti cet , kiM tat ? ghaTatvAdikamiti cet, kathamasya tattvam ? tena rUpeNa ghaTAdimattApratItau ghaTAdyabhAvAbhAvavyavahArAditi cet, kathaM tarhi tadasAdhAraNadharmAntarANAmapi na tathAtvam ? kizca, evaM ghaTatvAdijJAna pratiyogijJAna vinA na syAt , abhAvapratyakSe yogyadharmAvacchinnajJAnatvena hetutvAt, anyathA tanirvikalpakaprasaGgAt / yadi ca nirvikalpakIyaviSaya. tayA ghaTatvAdinA'bhAvasya pratyakSasyAbhAvatvAMze nirvikalpakasya svIkAre vizeSyatAnavacchinnanirvikalpakIyaviSayatayA vA pratyakSe'bhAvatvabhedasya kAraNatvAt tannirvikalpaka vAryate tadA ghaTatvAderapi nirvikalpakAprasaGgAt , bhAvAvRttitayoktaviSayatayA vizeSaNe cAprasiddheH / astu tarhi abhAvAbhAvo'pyatirikta eva, tRtIyAbhAvAdeH prathamAbhAvAdirUpatvenAnavasthAparihArAditi cet / tarkhanantAbhAvAnAM tatrAbhAvatvasya kalpanAmapekSya kluprAdhikaraNeSveva varameko'bhAvatvapariNAmo'nubhUyamAna: zraddhIyatAm / nAyamabhAvaH iti svAtantryeNa kasyApyanubhavo'sti, kintvadhikaraNasvarUpameva tattadAropaMtattatpratiyogigrahAdimahimnA tattadabhAvatvenAnubhUyata iti / " adhika latAyAmevAvalokanIyam / tathA cAbhAvo bhAvatva naiti, bhAvazcAbhAvatAM na yAtIti bhAvAnAM kSaNikatvaM na yuktisnggtm| rUpAdInAmapi kAryabodhajanakatvaM vicAryamANaM nopapadyate / vAsyavAsakabhAvAdyapi vika lpAnupapattitaH saGgatiM naivAzcati / evazva satAM kathaJcid dhrauvyamaGgI. karaNIyam / satAM dhrauvyasvIkAre satyArSavacanavirodho parihRto bhavati
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA . [ 103 - nAnyathA / kSaNikatvavAde tu 'ita ekanavate kalpe, zaktyA me puruSo htH| tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH 1 // 1 // iti buddhasya kaMTakena pAde vidve bhikSubhiH paryanuyoge vihite'nuyogarUpaM saugatokta virudhyeta / santAnApekSAdi puraskRtyoktavacanavirodhaparihAraH kramelakapravezanyAyamanusaratIti santAnApekSAdimImAMsA naiva matimAMsalA / api ca bhagavatA saugatena bhikSUn Amantrya svayameva pRthivyAH kalpasthAyitvaM yadupadiSTaM 'kappaTThAi puhai abhikkhAyA' ityAdi tanna saGgatimaGgati kSaNikatvavAde / rUpAdayaH paJca bAhyA dvivijJeyA ityapyAeM kSaNikatvAbhAve eva saGgacchate, kSaNikatve tu rUpAdInAmindriyamano. vijJAnagrAhyatvAtmakaM dvivijJeyatvaM na syAt / dvivijJeyatvazabdArtho hi bhinnakAlagraha evopapadyate / ekakAlagrahe tvekasyAnarthakyAdapramANatvaM bhavediti / evamanekadoSadUSitamekAntena kSaNikatvaM bhAvAnAmapAkararaNIyameva / no cet kadAgrahagrahagrastasya saugatasya vAdasamare yathA vinigato bhavati tathAnyasyApi syAdeva / ataH sAdhUpahasyate vAcakavaraibauddhaH sarambhamityAdinA-.. (kalpalatA) saMrambhamasmAsu vitatya satya-mato batocairnipapAta bauddhaH / anena zocyAM tu dazAM sahAyI-kRto'pi yaugo yadasau jagAma // 4 // anvayaH- ataH, bauddhaH, asmAsu, saMrambham , vitatya, uccaiH, nipapAta, satyam , bata, yat , tu, anena, sahAyIkRtaH, api, asau, yogaH, zocyAm , dazAm , jagAma / (kalpalatAvatArikA) at:-kssnniktvvaadkhnnddnaaddhetoH| bauddhaH-buddhamatAnuyAyI
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ caturthaH / sautrAntikaH |asmaasu-aarhtessu / saMrambham-vAdasaMgrAmam / vitatya-.. vistArya, ciraM kRtveti yAvat / uccaiH-atizayena, atyantaM yathA syAttathA / nipapAta-vinipAtamadhigatavAn , parAjayamApta iti yAvat / satyam-tathyametat / bata-khedodvArasUcakam / yat-yataH / tu-punaH / anena-sugatasutena sahAyIkRtaH-nijapakSapoSaNAya sAhAyyaM yAcitaH / api-sambhAvanAyAm / asau-eSaH, purovartI / yaugH-yogaacaarH| : zocyAm-khedajananIm / dazAm-avasthAm / jagAma-prAptavAn / paryAyoktamalaGkAraH prastutasUkte / bauddho yaugazca parAjitAviti vyaGgayasya bhaGga yantareNa kathanAt / 'paryAyoktaM tu gamyasya, vaco bhaGgayantarAzrayam' iti tllkssnnaat| ___ uktameva bhaGga yantareNopapAdayanti- tAthAmatAnAmiti(kalpalatA) tAthAgatAnAM samayaM samudra, tarko'yamaurvAnalavadadAha / pazyantu nazyanti javena bhItAH, dInA na mInA iva kiM tadete // 5 // anvaya-aurvAnalavat , ayaM, tarkaH, tAthAgatAnAm , samayam , samudram , dadAha, tat , mInAH, iva, bhItAH, dInAH, ete, javena, na, nazyanti, kim -pazyantu / (kalpalatAvatArikA) aurvAnalavat-vaDavAgniriva / ayam-pratyakSIkriyamANa eSaH / tarkaH-yuktiyukta ArhatamatavicAra: / tAthAgatAnAm-yathAtathavAdinAM tathAgatatanayAnAM bauddhAnAm / samayam-kSaNikatvAdisiddhAntam /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ stanakaH ] kalpalatAvatArikA [ 105 samudram-pArAvArapratimam / dadAha -adahat / tat-tasmAt / mInAH iva-malyavat / bhItAH-sAdhvasamApannAH / dInAH-dainyAnvitAH / ete-saugatAH / javena-zIghraM / na nazyantikim ?-kimu na palAyante ? api tu nazyantyeva / tatpalAyanaM pazyantu-vilokayantu, bhavanta iti zeSaH / paryAyokti-rUpakAnuprAsA alaGkAraH / sautrAntikaM saugatavizeSamupahasannAha rakta iti / (kalpalatA) raktaH prasaktaH kSaNikatvasiddhau, yaduktasUtraM hatavAn svakIyam / sUtrAntako'pyeSa lipibhrameNa, sautrAntiko loka iti prasiddhaH // 6 // andhayaH-kSaNikatvasiddhau, raktaH, prasaktaH, eSaH, yat, svakIyam , uktasUtram , hatavAn , (ite ) sUtrAntakaH, api lipibhrameNa loke, sautrA. . ntika., iti, prasiddhaH / (kalpalatAvatArikA) kSaNikatvasiddhau- yat sat tat kSaNikam' iti vyApteH sAdha. nArtham / rakta:-rAgavAn , tadekarasa: / ata eva prasakta:-kSaNikatA. sAdhanAya saMlagnaH,anyodyogamAtramapahAyAtraiva dattadRSTiH / eSaH-pratyakSa dRzyamAnaH sautrAntikAbhidhAnaH saugataH / yat-yataH / svakIyamnaijam , buddhasambandhIti yAvat / uktasUtram-pUrvapratipAditaM vacanam, 'ita ekanavate kalpe-' 'kappaTThAi puhai-' ityAdisUtram / hatavAn-naSTaM cakAra, asaGgataM vidadhe, kSaNikatve siddhe uktasUtraM naiva tathyaM syAditi bhaavH| iti ayaM sUtrAntakaH-sUtramantayatIti sUtrAntaka ityanva.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 ] zAstravArtAsamuccayasya [caturthaH - - - rthAbhidheyaH / api-tathApi / lipibhrameNa-akSaravinyAsaviparyAsena, 'sU' ityatra sau, 'nta' ityatra nti iti karaNAn / loke-nane / sautrAntika iti-tathAvidhAbhidhAnena / prasiddhaH-khyAtimAptaH atra sUtrAntaka iti nirNaye svakIyasUtrahananasya hetutayAbhidhAnAt hetorvAkyapadArthatve, kAliGgaM taducyate' itilakSaNalakSitaM kAvyaliGgamalaGkAraH / kSaNikatvakhaNDanasamarthA samarthAmAhatI giramanusR-yAhatamatamAzrayaNAya prerayati kSaNeti(valpalatA) kSaNakSayakSepakarIM sakarNAH 1, karNAmRtaM vAcamimAM nipIya / jainezvaraM siddhikRte pravAdi-prazAsanaM zAsanamAzrayantu // 7 // anvayaH-sakarNAH 1 kSaNakSayakSepakarIm . imAma, vAcam , karNAmRtam , nipa ya, siddhikRte, pravAdi prazAsanam , jainezvaram zAsanam , Azrayantu / (kalpalatAvatArikA) sakarNAH ?-karNAbhyAmAkarNya AkarNitaM saphalaM vidadhAnAH sajjanAH sAkSarA: 1 / sameSAmapi karNa tattve'pi sArthakakarNAnAmeva sakarNatvaM nAnyeSAm / kSaNakSayakSepakarIm- yat san tat kSaNika' miti saugatasiddhAntAntakaraNazIlAm / imAm-kalpalatApallavitAM hAribhadrIm / vAcam-giram / karNAmRtam-zravaNayoH pIyUSaM yathAsyAttathA / nipIya-pItvA / siddhikRte-sakalArthasAdhanArtham , muktiprApaNAya vA / pravAdiprazAsanam-sadarpamithyAdarzanidarzananiyantraNApAdakam / jaine
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA / 107 zvaram-jinezvaropajJam, Arhatam / shaasnm-sdrshnm| Azrayantu- saMsevantAm / kAvyaliGgam , anupraasvishessshcaalngkaarau| kaviniSTho jainezvarazAsanaviSayako ratyAkhyo bhAvavAbhivyajyate iti bhAvadhvanitayottama kAvyamidamavaseyam / saugatamatamithyokta-kSaNikatvavikhaNDanaH / prAsaGgikAnyasannyAya-zcaturthaH stavako'bhavat // 4 // / iti zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlabamacAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkAra shaastrvishaardkvirtnpiiyuusspaannipuujypaadaacaaryshriivijyaamRtmrrivr| sandabdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya -- kalpalatAnusAriNyAMkalpalatAvatArikAyAM caturthaH stavakaH / PISORDER
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zAstravArtAsamuccayasya [paJcamaH / * atha paJcamaH stavakaH * pazcamastavakAdimamaGgalaM sUktatritaye nAbhidadhAti svaamiityaadi| (kalpalatA) svAmI satAmIhitasiddhaye'ntaryAmI sa cAmIkarakAntirAptaH / vAmIbhavanto'pi pare batAmI, kSamA na yadarzanalaGghanAya // 1 // anvayaH- yadarzanalaGghanAya, bata, vAmIbhavantaH, api, pare, amI, na, kSamAH, saH, antaryAmI, cAmIkarakAntiH, AptaH, svAmI, satAm , Ihitasiddhaye, (staat)| (valpalatAvatArikA) ___ yaddarzanalaGghanAya-yasya prabhoH zAsanaM laGghayitum , ahaMdupadiSTasyAdvAdadarzanApAkaraNAya / bata-khede, aho amI varAkA etAdRza sarvajanazreyaskaramarhacchAsana vighaTayituM yatante iti khedodgArasUcA, evaJca duritabharabhRtA ete durgatiM gamiSyantIti anukampyAste iti bata anukampAjJApakam, kRte'pi prabalaprayatne nArhacchAsanaM svalpamapi vilacayitumIzAste iti santoSavyaJjakamidam / aho arhacchAsanasyAdbhutaM sAmarthya yanna ke'pi tadabhidravantIti vismayApAdakaM batAvyayam / khedAnukampaHsantoSa-vismayAmantraNe bata' ityamaraH / vAmIbhavantaH-avAmA vAmA bhavanta iti vAmIbhavanta:, vakatAmAcaranta: / vAmAzabdasya strIvAcaka tvamapi, tathA ca vAmIbhavanta ityanena straiNamanusaranta iti vyajyate, strIprAyA ni:sattvA na kamapi vilavayituM prabhavante kiM punararhacchAsanaM prabalam / api-tathApi / pare amIpurovartinaH zatrupAyA: saugatAdyAH / na-naiva / kSamA:-alam ; samarthA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [106 iti yAvat / saH-yacchabdAkSiptaH saH / antaryAmI-anta:karaNacara. * NazIlaH, mnstttvvediitibhaavH| cAmIkarakAntiH-cAmIkarasya suba rNasya kAntizcchAyeva kAntiryasya sa tathA, uSTramukhAditvAdbahuvrIhisamAsaH kAntipadalopazca / kanakaccha viritiyAvat / AptaH-rAgadveSayorAtyantikakSaya prAptiH, sA yasyAstIti prAptaH, prAmANikapuruSa iti / svAmI-nAthaH / satAm-bhavyAtmanAm / ihitasiddhaye-abhilaSitArthaniSpattaye / stAta-bhUyAditi zeSaH / prakRtasUkte svAmI-tAmIyAmI-cAmI-vAmI- tAmItisadRzavarNasaMyojanAdramyo'nuprAsaH / (kalpalatA) anAkalitamanyathA-kalitamanyatIrthezvaraiH, svarUpaniyataM jagad , bahirivAntarAlokyate / ya eSa paramezvara-zcaraNanamrazakrasphurat kirITamaNidIdhitisnapitapAdapadmaH zriye // 2 // anvayaH- yaH, anyatIrthezvaraiH, anAkalitam , anyathAkalitam , svarUpaniyatam , bahi , iva, ataH, jagat, Alokate, caraNanamrazakrasphurakirITamaNidI. ghitisnapitapAdapadmaH, eSaH, paramezvaraH, zriye, (astu) / (kalpalatAvatArikA) . yaH-yatpadabodhyaH / anytiirtheshvrii-prdrshnprvrtkpurussprdhaanaiH| anAkalitam-anirdhAritam, anavabuddham / anyathAkalitamanyaprakAreNa nirdhAritam , ayathArthaM vicAritam iti yAvat / svarUpaniyatam-svasvabhAvasthitam , niyatanijarUpamiti yAvat / bahiH iva antaH-yathA bAhyam tathaivAbhyantaram / jagat-vizvam / Alo
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110] zAstravArtAsamuccayasya . [paJcamaH kte-prtykssvissyiikroti| caraNanamrazakrasphuratakirITamaNidIdhitisnapitapAdapadmaH-caraNayoH pAdayoH namrasya namanazIlasya zakasya surarAjasya sphurato dedIpyamAnasya kirITamaNeH mukuTamaNeH dIdhitibhiH prabhAbhiH snapite pAdapadme yasya sa tathA, pAdapraNatendrarAjamAnamukuTaratnakAntisna pitakramAbja iti yAvat / eSaH-yatpadAkSitaH sa eSaH / paramezvaraH-jinarAjaparamAtmA / zriye - bAhyAntarasampattaye / astubhavatviti zeSaH / pRthvIvRttam / / (kalpalatA) . samIhitaM kalpatarUpamazcet, zarkezvaraH pArzvajinaH piparti / tadA'sadAlApasamudbhavebhyoH, bhayaM na kiJcid mama dunayebhyaH // 3 // anvayaH-cet , kalpatarUpamaH, zaGkhazvaraH, pArzvajinaH, samIhitam , pipati tadA, asadAlApasamudbhavebhyaH, durnayebhyaH, mama, kiJcid , bhayam , na / (kalpalatAvatArikA) cet-yadi / kalpatarUpama:-abhimataphaladAyakasurapAdapakalpaH / zarkezvaraH-zaGkhazvaretiparamapavitramantrarUpAnupamAbhidhAnapavitritabhuvanatraya: pArthajina:-trayoviMzastIrthezvaraH / smiihitm-mnovaanychitm| piparti-pUrayati / tadA-tarhi / asadAlApasamudbhavebhyaH-asamIcInazAstravArtAjanitebhyaH, asajanajanajanitayattatpralApasamutthitebhyaH, iti vA / dunayebhyaH-duSTavacanaracanaiH / mama-mallakSaNasyAhatamatAnuraktasya janasya / kizcid--kimapi, svalpamapIti yAvat / bhayam-- bhItiH / na--nAsti / 'vijJAnamAtrameva jagad' iti yogAcArAkhyasaugatavizeSasyAbhimata matamapAkaroti zAstravArtAkRd vijJAneti
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA [111 (zAstravA0) vijJAnamAtravAdo'pi, na samyagupapadyate / mAnaM yattattvataH kiJci-darthAbhAve na vidyate // 1 // anvayaH--vijJAnamAtravAda', api, samyag , na, upapadyate, yat, tattvataH, arthAbhAve, kiJcit , mAnam , na, vidyate / (ava0 )vijJAnamAtravAdaH-sarvamidaM darIdRzyamAnaM jJAnasvarUpameva, jJAnAtiriktaM na kizcid vartate saditisvarUpo vijJAnamAtravAdaH / api-yogAcAraparikalpito'pi / samyaga-vicAraNApathamApAditaH / na upapadyate--saGgato na bhavati / yat-yataH / tattvataH-svatantranItyaiva, vAstavarUpeNa vA / arthAbhAve-jJa nAtiriktapadArthAnAmatyantAsattAyAm / kizcit-kimapi / mAnam-pramANam , pratyakSAdyanyatarad / na vidyate-- naiva vijRmbhate / arthAbhAvanizcayApAdakapramANavirahAta jJAnamAtrameveda. mityavadhAraNaM naiva yujyate / taduktam ayameveti yo hyeSa, bhAve bhavati nirNayaH / / naiSa vastvantarAbhAva-saMvittyanugamAhate // 1 // iti / tathAhi-pratyakSamarthAbhAve naiva pramANaM bhavitumarhati, abhAvAlambanasya tasyAsvI kriyamANatvAt / arthAbhAvasya tucchatvAt , adhyakSamya ca svalakSaNAlambanatvAt / ata evAnumAnamapi na tatra mAnam / anumAnasya pratyakSamUlakatvena pratyakSAbhAve'rthAbhAvapratibaddhasamIcInaliGgAnupalambhAt / na ca yena kAraNena bAhyaghaTAdirUpopalabdhilakSaNaprApto'rthaH paranItyopalabhyate / tatazcAdarzanarUpayA'nupalabdhyaiva bAhyArthAbhAvo jJAyateti vAcyam, upalabdhilakSaNaprApteriha pratiyogipratiyogivyApye
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ paJcamaH tarayAvat pratiyogyupalambhakasamavadhAnarUpAyA eka svIkRtatvenAparA. bhimataghaTAdyupalambhakAnAM tatsthAnAbhiSiktapatyayAntarANAM vA bAhyArthI palambhajananamvabhAvatve tvayA'pyabhyupagamyamAne bAhyAsiddherasambha. vAt , tadupalambhajananasvabhAvahetusAkalyavirodhAt , bAhyArthasya jJAnajanakatvApattyA yogAcAreNa pratiyogipratiyogivyApyetaratvasya nive. zayitumazakyatvAt / tatsthAne tadupalambhajanakasamanantarAyatvaniveze'pisAmagrathananupraviSTAnAM hetutvopagame'pasiddhAntApAtAt / atha paraparikalpatenArthena saha pratyAntarANyartholambhajananasvabhAvAni, tathA coktaM nyAyavAdinA-'svabhAvavizeSazca yaH svabhAvaH satsvanyeSUpalambha pratyayeSu san pratyakSa eva bhavatIti, evazvArthasya kluptatvAt / tatsAhityenArthopalambhajananasvabhAvatvaM viziSTaM klRptamityAzaya iti cet na evaM klupte'pyarthe teSAmarthopalambhajanakatvApatteH tatsAhityaghaTitasvabhAvAt , anyathA sahArthena tajananasvabhAvavilayaH syAditi / nanu 'yadA'rtho bhavati tadA tadupalambhaM janayanti' iti yogyatAmadhikRtya tatsvabhAvatva kalpanA syAditi cet satyam , evamapi yasmin kismizcitkAle upalambhasambhavAt bAhyaghaTAdeH padArthasya siddhisambhavAt / anyathA ( kadApi tadupalambhAjanane ) abhimatapratyayAntarAMNAM bAhyArthopalanbhajananayogyatA nyAyena kathamupapadyeta, kAraNAntaravaikalyaprayuktakAryAbhAvasyaiva kAraNAntare yogyatAyA vyavahriyamANatvAt ? loke'zvamASAdeH (kaGkadukAdeH) kadApi paktyAdyajanakatvasya paktyAdiyogyatAyA adarzanAt / ___ atha bAhyArthavAdinaiyAyikAdyabhiprAyata: "upalabdhilakSaNaprApto'rtho nopalabhyate" ityetaducyata iti cet ? atra kiM tadabhimatAnupa
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 113 labdhyaGgIkAreNa tadabhAvaH sAdhyate, uta ghaTajJAnAt prAgapi ghaTasattAbhyupagame tadA tadupalambhaprasaGgApAdanaM paraM prati kriyate iti ? Aye tadabhimatezvarAdyanumAnAGgIkAreNezvarAderabhyupagamaprasaGga iti doSaH sphuTa eva / antyo'pi pakSo'samIcIna eva, yasmAt tasyopalabdhilakSaNaprApto'rthastenopalabhyata eva, anyasya tu na tadupalambhaprasaGgAt sdgraahkendriysnnikrssaadybhaavaaditi| atatsvabhAvatvapakSe'pi bAhyArthAgrahaNasvabhAvaiH pratyayAntarairyadi nAma na gRhyate bAhyo'rthastataH ( etAvatA hetunA ) na tasyAsattvam, pItAsaMvedanasvabhAvena tadasaMvedane pItasaMvedanAbhAvaprasaGgAt / / ___ atha yato vijJAnaM sphuradrUpam, tadanubhavAta, natvarthaH sphuradrUpo yuktyabhAvAt, sarvasyaM sarvajJatAdyApatteH, ato vijJAnAnubhave paraparikalpitasyArthasya jJAnaM nopapadyate tathAhi "jJAnaviSayatAyA indriyasannikarSAdiniyamyatvAjjJAnasyArthasya ca parataH prakAza eva" iti naiyAyikamataM na yuktam, svasaMvedanasya prasAdhitatvAt pratyakSavyavahAre pratyakSatvasya prayojakatvAt , kacit pratyakSatvasya kacicca pratyakSaviSayatvasya tathAtve gauravAt ; nIlajJAnatvAdyapekSayA nIlatvAdereva cAkSuSAdijanyatAvacchedakatve lAghavAcca / evaJca 'ghaTAdirna jJAnabhinnaH pratyakSatvAt , tatsvarUpavat', ityanumAnena bAhyArthAbhAvo'vasIyate tatazca arthAbhAve mAna na vidyate iti nIlAdau jJAnAbhinnasvAhe samIhitasiddhirmameti cet-atrAhuH siddhiAntina; artheti(zAstravArtA.) arthagrahaNarUpaM yat, tat svasaMvedyamiSyate / tadvedane grahastasya, tataH kiM nopapadyate // 12 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 ] zAstravArtAsamuccayasya anvayaH-yat , tat , arthagrahaNarUpam , svasaMvedyam , ibhyate, tadbhedane, tasya, grahaH, tataH, kim, na, uppdyte| .. ... (ava0) yat-yasmAtkAraNAt / tat-buddhiviSayatAmApannaM vijJAnam / arthagrahaNarUpam-bAhyavastuparicchedAtmakaM sat / svsNvedymnijsNvednvissytaavishissttm| iSyate-icchAviSayIkriyate, "nIlamaha vemi" iti vicchinnArthagrahaNarUpatayA'nubhavAt / tadvedane-evambhUta-- . vijJAnAnubhave / tasya-bAhyArthasya / grahaH-jJAnam / bhavatIti zeSaH / tataH-tasmAtkAraNAt / kim-kimAtmaka vastu, ka: padArtha iti yAvat / na-nahi / upapadyate-upapattiyuktaM bhavati, upayuktaM bhavatIti yAvat , api tu sarva vastUpapadyata eveti bhAvaH / tathA copAdhyAyAH-khalasyeti(kalpalatA) . khalasya yogAcArasya, jJAtvArthadveSitAmiva / sabhAyAmadhunA saMbhyAH , anartha upatiSThate // 4 // anvayaH-sabhyAH, khalasya, yogAcArasya, arthadveSitAm , jJAtvA, iva, adhunA, sabhAyAm, anarthaH, upatiSThate, / (kalpalatAvatArikA) sabhyA:-he sajjanAH ! sadasyAH ! khalasya-durjanasya / yogAcArasya-tadabhidhAnasugataziSyasya / arthadeSitAm-bAhyapadArthadveSam , jJAnAtiriktabAhyapadArthAsvIkaraNamitiyAvat / jJAtvA-vijJAya / iva-utprekSAyAm / 'manye zaGke dhruvaM prAyo, nUnamityevamAdibhiH /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [115 utprekSA vyajyate zabdai-riva zabdo'pi tAdRzaH' / ityabhiyuktoktaH / adhunA-idAnIm / sabhAyAm-vidvatpariSadi / anarthaH-arthaH padArthaH, na artho'narthaH / upatiSThate-upasthito bhavati, padArthAbhAva upasthito bhavatItyarthaH, artho nopatiSThate iti vA / sabhAyAmadhunA yogAcArasya padArthasphuraNaM na bhavatIti bhAvaH / yogAcAra: parAjitaH sajjAta iti vyajyate, sa pratIyamAno'rtha eva pradhAnamiti dhvanikAvyamidam / svataHsiddhasya padArthAsphuraNastha bAhyArthadveSitAhetukatvena sambhAvanAdutprekSAlaGkAraH, prakRtasya parAtmanA sambhAvanasyaiva tattvAt / tathAhi yattAvattairuktam-'jJAlabhinnasya jJAnAviSayatvAd na bAhyArthaH' iti tadviparItam , tadviSayatAprayogasya bhedagarbhatvAt grAhyagrAhakAkArasvarUpabhedasya pratyakSasiddhatvAcca / . yadapi "sahopalambhaniyamAt" ityAdyuktam, sadapi na yuktam, yataH sahopalambho yugapadupalambhaH, krameNopalambhAbhAvaH, ekopalambho vA'bhipretaH ? Adye buddhacittasantAnAntaracittAnAM sahopalambhaniyame'pi tadabhedAbhAvena vyabhicAraH, dvitIye tucchasya tasya na pratItiH, tRtIye sAdhyAvizeSaH / kizcaikAntaikye sahazabdArthAnupapattiriti na kizcidetat / evaJca "nIlamahaM vedmi" ityatra karmakartRbhAvapratyayasyAvidyakatvaM parAstam, bAdhAbhAvAta, anyathA nIlAdipratyayAnAmapi sathAtvApatyA 'zUnyatAyAM paryavasAnaprasaGgAt, na ca "svAtantryopalambho bAdhakaH". ityuktaM yuktam, parasparoparAgeNaiva pratIteH / na ca samakAlayorbhinnakAlayorvA prAhyagrAhakabhAvAsambhavAt "arthAnAhijJAnam" iti yuktam,
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116] zAsavArtAsamuccayasya [ paJcamaH anumAnocchedaprasaGgAt, tatrApi liGgAnumAnayoH kAryakAraNabhAve uktavikalpadoSAnativRtteH / evaJca "yayA pratyAsattyA jJAnaM svarUpaM gocarayati tayaiva cedartha (gocarayet ) tadA tayoraikyApattiH, anyayA cet, svabhAvadvayApattiH, tadapi cApareNa svabhAvadvayena, tadapi cAnyena tena grAhyamityanavasthA, svasaMviditasyAsaMviditarUpAyogAt" ityapi nirastam liGgasya samAnakSaNAnumAnakaraNe'pyasya paryanuyogasya samAnatvAt / liGgaM tadubhaya. karaNaikasvabhAvaM cet "jJAnamapiM svaparagrahaNaikasvabhAvam" iti svIkAre kastava karNazUlanivAraNopAyaH 1 evaM jJAnAd grahaNakriyAyA arthAnta. ratvAnantaratvapakSadoSe'pyanumAne liGgAdutpattestatpakSadoSataulyaM vibhAvanIyam / paramArthato liGga nAnumAnakAraNam, vyavahArAstu tatheSyata iti cet, arthasyApi tata eva jJAnagrAhyatvaM kinneSyate ? vyavahArAprAmANyAlliGgamapyanumAnakAraNaM neSyata eva grAhyagrAhakabhAvavat kAryakAraNabhAvasyApi niSedhAt, samAropavyavacchedakaraNAt tvanumAna pramANamiSyata iti cet na, tatra samAropavyavacchedasya tanmate kathamapi kartumazakyatvAt, nAzasya nirhetukatvaprasaGgAt, tatkAraNAnAM sAmarthya'sAmarthe vA tadutpattipratibandhakasyApi vaktumazakyatvAt / yadi ca sukhAdayo jJAnAt sarvathA'pyabhinnAstarhi tadvadevaiSAmapyarthaprakAzakatvaM syAt / na cAtra tadasti, sukhAdInAmapi svajJAnaprakAzya. vena bahirAviziSTatvAt, ghaTAderzAnAkAratve "bhUtale na ghaTa:" ityAdeniyatA''dhArAdheyabhAvAnupapattiH, AdhArAdheyabhAvAbhyAM kathazcit pRthagbhUtasyAdhArAdheyabhAvasyAbAdhitAnubhavasiddhatvenAkalpikatvAt, anyathA nIlAdAvapyanAzvAsAt / na cArthAbhAve'pi dhiyAmantarbahirvi
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [117 bhAgaH svarUpabhedAdeveti vAcyam vyaktibhedasyAtiprasaGgitvAt, jAtibhedasya cAnabhyupagamAt, nacAntarbahirvibhAgo mithyA, sukhanIlAdyanubhavAnAmantarbahirbhAvasyA''gopAlAGganaM prasiddhatvAt / etenAhamidamA. kArabhedavyAkhyAnamapi supratyAkhyAtam, ahamAkArasya zarIrAlambanatve "idaM gauram" ityanupapatteH nirAlambanatve ca bhrAntatvApatteH dAnAcAkArakAle'hamAkArAnupapattezca nacedantAyA anyasyA anupapatterjJAnAkAramAtratvaM yuktam tasyAH pratyakSasamAnakAlInArthaparyAyavizeSarUpatvAt, anantadharmAtvAtmakavastvabhyupagame doSalezasyApyabhAvAt / tathA cAhurupAdhyAyAH- itthamityAdi(kalpalatA) itthaM vilakSIbhUtasya, tUSNImbhAvamupeyuSaH / yogAcArasya yogAya-cchalamadya vijRmbhate // 5 // anvayaH-ittham , vilakSIbhUtasya, tUSNImbhAvam , upeyuSaH,yogAcArasya, bhadya, yogAya, chalam , vijRmbhate / . (kalpalatAvatArikA) ityam-anena tanmatakhaNDanAtmakaprakAreNa / vilakSIbhUtasyavailakSyamApannasya / ( ata eva ) tUSNImbhAvam-maunitAm / upayuSaHprAptavataH / yogAcArasya-tadabhidhAnaprasiddhasugatatanayasya / adyaadhunA / avyayAnAmanekArthakatvAt / yogAya-samAdhaye / chalamvyAjaH / maunAtmakamitibhAvaH / vijambhate-prakAzate / apahRtyaladvAraH, 'nAyaM yogaH' iti prakRtaM pratiSidhyAprakRtasya cchalasya saMsthApanAt , nAyaM yogaH kintu svapakSakhaNDanajanitavailakSyaheturka mauna
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118] zAstravArtAsamuccayasya [paJcamaH mitiprtiiteH| svataHsiddhasya yogasya tAdRzabailakSyahetukamaunahetukatvena sambhAvanAt hetUtprekSA cAlaGkAraH / prAdhAnyena tatparAjayadhvananAt dhvanyAtmakaM kAvyamidamavaseyam / tathAhi-'ghadamahaM jAnAmi' ityAdyantarbahirmukhasAMzAnubhavAt vimukhajJAnamAtrasyAvedanAt anubhavAlApe nirAkArasyaiva darzanasya siddheH, AkAravyavasthAyAH kalpanayopapatteratiprasaGgAt , jJAnamAtra jaganna bhavitumarhati, ghaTAdAveva pravRttidarzanAt bahirarthAbhAve tu bahipravRttirna syAditi na jJAnamAtraM jagat svIkAryam , ghaTajJAnAt pravRttasya ghaTopalambhAt na jJAnamAtra jagat / ' etena 'ghaTAkArajJAnasya svabhAvato ghaTapravRttihetutvAt zuktI rajatajJAnAdiva bahiSpravRttiH' iti nirastam , pravRttisaMvAdAsaMvAdanirvAhArthaM prApyAprApya ghaTaviSayakajJAnabhedasvIkArasyAvazyakatvAt / atha prAptirapi pravRttasya sato ghaTopalambha eva, tathA ca ghaTaprAptau satyaghaTAkArajJAnasya hetutvAd na doSa iti cet- na, satyaghaTajJAnottara ghaTabhaGge'pi tatprApteH prasaGgAt, mama (jainasya ) tvarthAsannidhAnAdhInatvAttadaprApteH / na ca tava yogAcArasyApi ghaTAbhAvajJAnAt tadaprAptiH, tadajJAne'pi tatra prApterayogAt , na ca ghaTAkArajJAnamAtrAt tatprAptiH, bhUtale ghaTajJAnAt parvate tatprAptiprasaGgAt na ca viziSTajJAna tava ( yogAcArasya ) asti / na cAgRhItAsaMsargakajJAnadvayaM prApakam bhramAdapi prAptiprasaGgAt , satyatvasya cArthAbhAve'vyavasthAnAt / evaM jalAnayanAdisiddhezca na jJAnamAtraM jagat , yadi ca jJAnAkAra eva ghaTo jalAnayanasamarthaH syAt tadA ghaTaM buddhvaiva jano jalamAnayet, iti hatA devAnAMpriyeNa kumbhakArAdInAmAjIvikA ? gRhItasya ghaTAdeH
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ]. kalpalatAvatArikA / 116 'sa ghaTaH' ityAdismaraNAt ' 'so'yaM ghaTaH' iti pratyabhijJAyAzca na jJAnamAtraM jagat , bubhutsAdirUpakautukayogAcca na jJAnamAtra jagat , na cAsatyarthe turaGgazrRGgAdAviva bubhutsAdikamityavaseyam / kizcAnyathApi yogAcAramataM na yuktisaGgatam jJAnamAtre jagatyabhyupagamyamAne "vijJAnaM jJAnameva ghaTAdi" ityetat syAt, paricchecAntarAbhAvAt, tatazca lokazAstrayoH prasiddhaM ghaTArthisvargArthiyatnAdi nopapadyeta, jJAnAnyaghaTAdigrahaNe cAbhyupagamyamAne jJAnasyArthe'nabhyupagamalakSaNa: pradveSo ninimitta: syAt, jJAnAntare'pi tadasaMvedanAdestulyatvAt, arthasya yuktyayogazca grAhyAdibhAvavikalpena jJAnavAde'pi tulyaH, tatpakSanirAkaraNavyApArAvizeSAt, tathAhi jJAnaM hi mAjhamAtrasvabhAvam, prAhakamAtrasvabhAvam , ubhayasvabhAvam anubhayasvabhAva vA tatra nAdyaH pakSo yuktaH, bhuvi grAhakasvabhAvasya kasyApyabhAvAt, sambandhizabdasya sambandhyantaramantareNa pravRttyayogAt / na dvitIyaH pakSo'pi, bhuvi grAhyasvabhAvasya kasyApyabhAvAt, sambandhizabdasya sambandhyantaramantareNa pravRttyayogAt / nApi tRtIyaH pakSo'pi saGgataH, virodhAt, ekasya grAhyagrAhakAkArobhayavimizraNena dvitvavirodhAditi yAvat / nApi caturtho'pi svabhAvasAmAnyAbhAvAdasattvApatteritipUrvotaprAhmAdibhAvavikalpo'vaseyaH / atha prakAzaikasvabhAvaM ( gaganatalavRttyAlokakalpam ) vijJAnaM paramArthato vicArAkSamatvena grAhyasyAbhAvAt tadapekSAprakalpitagrAhakasvAbhAvAt kartRkarmabhAvoparAgarahitaM manyatAm, evaJca tadvijJAnaM svasaM. viditameva prakAzate, taduktam nIlapItAdi yajjJAnaM, bahirvadavabhAsate / tad na satyamato nAsti, vijJAnaM tattvato bhiH||1||
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] zAstravArtAsamuccayasya tadapekSA ca saMvitta-matA yA kartRrUpatA / sApyatattvamataH saMvi-dadvayeti vibhAvyate // 2 // na cAkarmako na kazcit prayoga iSTa iti vAccam 'Aste zete' ityAdAvAsanAkriyANAmakarmakatvena prayogasya darzanAt , iti cedatro. cyate-gaganatalavAlokakalpanAyAM prakAzaikasvabhAvatvAnirviSaya tadAtmAnamapi na prakAzayet, ato vijJAnasya prakAzaikasvabhAvatAyA ayuktatvAt / kiJca jagato vijJAnamAtratve'bhyupagamyamAne saMsArApavargayoH kazcana vizeSo nopapadyata, jJAnamAtrasyobhayadazayoravizeSAt, adhikasyApavargAvasthAyAM prApyasya kasyacidvastuno'bhAvAt bhAve vA'dvaitavyAghAtAt, rAgAdiklezavAsitacittatadvinirmuktacittayoH saMsArApavargarUpatvAt, yasmAdrAgAdiklezavargo vijJAnAt pRthag na mato dvaitApatteH, ekAntaikasvabhAve ca tasmin vijJAne kiM kena vAsitaM syAt vAsakAbhAvAt / atha rAgAdiklezavargo vijJAnameva na tu tato bhinnaH evazvAkliSTatvaM kliSTabhinnatvaM na tu pRthagbhUtaklezAdirAhityamiti na doSaH, akliSTasya prApyasya sattvAca nApavargapravRttyanupapattiriti cedatro. cyate-nIlIdravyAdyuparAgAt paTAdikliSTatAvat saMsAracitte yadvazAt kliSTatA, asau ( cittakliSTatApAdakaH ) jJAnavadeva pRthagyastvApadyate kliSTatAyA ubhayajanitatvAt, tathA paTazuddhivat ( yathA paTAdernIlyAdidravyasaMsargApagame prAktanamvarUpAvirbhAvastadvat ) kliSTatApAdakasya muktI bhedena svarUpAvirbhAvalakSaNo bhAvaH syAt, tato bhavadanabhimatA bAhyArthatAsiddhiH . saMprasajyeta, tenAkliSTatvaM klezarAhityaM kliSTabhinnatvaM vocyatAm, nobhayathApi vizeSaH, pratiyoginastadavacchedakasya vA pRthagbhAvAvazyakatve'dvaitA'sAmrAjyAt / na ca paTAdeH kliSTatAva na
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] . kalpalatAvatArikA [ 121 cittakliSTatA, yena tajanakabAhyArthasiddhiH syAditivAcyam, tasya zAnAdanyUnAnatiriktatve mukteranupapatte / tathA ca sUripravarA:(zAstravArtA0) maktyabhAve ca sarvaiva. nanu cintA nirarthikA / bhAve'pi sarvadA tasyAH, samyagetadvicintyatAm // anvayaH-muktyabhAve, ca, sarvA, eva, cintA, nirarthikA, nanu, tasyAH, sarvadA, bhAve, api, etat, samyaka, vicintyatAm / ___(ava0) muktyabhAve-ekAntato mokSarAhitye / ca-tvarthakamavyayam / sarvA-nikhilA / eva-avadhAraNArthakam / cintA-tattvavi. dhaarnnaa| nirarthikA-niSprayojanA,vyarthetiyAvat / taparivanAmitizeSaH / samastAyA eva tasyAH (tattvavicAraNAyAH) mokSakaparamaprayojanatvAt / nanu-dhra vam / tasyA:-bodharUpAyA mukteH / sarvadA-sarvakAlAvacchedena / bhAve-sattAyAm / api-sambhAvanAyAm / cintA nirarthika vetizeSaH / sAdhyasya siddhatvAt / etat-sarvamidam / samyak-samIcIna yathAsyAttathA / vicintyatAm-vivicyatAm / . . yasmAduktarItyA nyAyena vicAryamANo vijJAnavAdo nopapadyate, tasmAdatra vijJAnavAde'pi kalpanAnipuNasya puMsa: kadAgraho na yujyate / tathA cAhurupAdhyAyAH-haMsa-iti(kalpalatA) haMsaH kiM saba padma zrayati parigalatparNamaNaH pibedvA / cANDAlAnAM pipAsAkulitamatirapi, zrotriyaH kiM kadAcit //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ] zAstravArtAsamuccayasya . [paJcamaH matiH, Apa parigalaparNama piveta, duSTAnAM hanta ! goSThImanusarati rasAt, sajjanaH kiM gatAoM, tyAjyastajjainatakairayamiha nihato, vijJa ! vijJaptivAdaH // 6 // .. anvayaH-haMsaH, parigalaparNam , sadmapadmam , yati, kim , vA, pipAsAkulitamatiH, api, zrotriyaH, kadAcit , cANDAlAnAma , arNaH, pibet, kim , ? hanta ! sajjanaH, gatArthAm , duSTAnAm , goSThIma , anusarati, kim , tat, vijJa ! iha, jainatakaiH, nihataH, ayam , vijJaptivAda:, tyAjyaH / (kalpalatAvatArikA) ___ haMsaH-marAla: / parigalatparNam-pariMgalanti sarvatobhAvena nipa. tanti parNAni patrANi yasmAttattathA / sadmapanam-sadanasthitakamalam / zrayati-Azrayati / kim--vitarkArthakamavyayam / niSedhArthakaM vA / 'kiM kutsAyAM vitarke vA niSedhapraznayorapi' itimedinii| vA-athavA / pipAsAkulitamatiH-pipAsAvyAkulitacetAH / api-sambhAvanAyAm / zrotriyaH-chandodhyAyI brAhmaNaH / kadAcit-kasmiMzcitsamaye'pi / cANDAlAnAm-pulindAnAm , aspRzyAnAmitiyAvata / arNaH-jalam / 'noraM... .. jIvanajIvanIyasalilANI-syambu ....4- 135 / itybhidhaancintaamnniH| pivet-pIyeta / kim-vitarkAdyarthakamavyayam / hanta-khedArthakamavyayam / gatArthAm-gAto'rthaH prayojanaM yata: sA gatArthA, tAntathA, niSphalAmiti yAvat / duSTAnAm-durjanAnAm. asatpuruSANAmiti yAvat / goSThIm-kathAm / anusarati-anugacati / kim-vitarkAdyarthakamavyayam / tridhvapi "api tu na" ityevamavaseyam / tat-tasmAt kAraNAt / vijJa-vidvam ! iha-tattva vicAraNAyAm / jainata-AItayuktibhiH / nihataH-vizeSeNa hato
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ssavakaH ]. kalpalatAvatArikA [ 123 vinAzitaH, dUrIkRta iti yAvat / vijJaptivAdaH-vijJAnamAtravAdaH / tyAjya:-muktyanupayogitayA heyH| sadbhiriti zeSaH / atra dRSTAntAlaGkAraH / "iSTArthasiddhacaidRSTAnto nidarzanA" iti kAvyAnuzAsane tallakSaNam / yathA haMsaiH samapadma tyAjyam, yathA vA zrotriyaizcAeDAlAnAM jalamapeyam, yathA vA sajjanairdurjanagoSThI tyAjyA tathA sadbhirvijJAnamAtravAdastyAjya eveti dRSTAntasya darzanAt / . vijJAnamAtramevedaM, yogAcAraprapaJcitam / mataM nirmathya satsattA-bodho'sau paJcamaHstavaH / / 5 / / / iti zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlaba macAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkAra-1 / shaastrvishaardkvirtnpriiyuusspaannipuujypaadaacaaryshriivijyaamRtmrivr| sandabdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya - kalpalatAnusAriNyAMkalpalatAvatArikAyAM paJcamaH stavakaH /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124] zAstravArtAsamuccayasya [SaSThaH * atha SaSThaH stavakaH *. tatrAdau maGgalasUktayugalam / tatrApi prathamaM zrImahAvIrasvAmistutirUpaM dRpyadityAdi(kalpalatA) dRpyadyannakhadarpaNapratiphala-dvaktreNa vRtradruhA, zobhA kA'pi dazAvatArasubhagA, labdhA'nujaspardhinI / muktidvArakapATapATanapaTU, daurgatyaduHkhacchidau, tAvaMhI zaraNaM bhaje bhagavato, vIrasya vizvezituH // 1 // anvayaH-dRpyadyannakhadarpaNapratiphaladvaktreNa, vRtradruhA, dazAvatArasubhagA, anujaspardhinI, kApi, zobhA, labdhA, muktidvArakapATapATanapaTU, daurgatyaduHkhacchido, vizvezituH, bhagavataH, vIrasya, tau, aMhI; zaraNam . bhaje / (kalpalatAvatArikA) ___ dRpyadyannakhadarpaNapratiphaladvaktreNa-yayoH zrImahAvIracaraNayornakhA nakharA yannakhAH, dRpyantaH / alaukikakAntinicayaprayojyaparamadarpabhAvamApannAzca te yannakhA hapyadyannakhAsta eva darpaNA zrAdarzAsteSu pratiphalat pratibimbAyamAnam, yannakhadarpaNapratiphalata, tAdRzaM vaktraM vadanaM yasya sa dRpyadyannakhadarpaNapratiphala dvaktraH tena tathA / yadIyacaraNapraNatenetiphalitam / vRtraQhA--vRtrAsuravadhakAriNA, tadvadhapApApacitakAntinA'pIndreNeti yAvat / dazAvatArasubhagA-ekakAlAvacchedena dazabhiravatAraiH kamanIyA / ( ata eva ) anujaspardhinI-anujam, viSNum, indrAnujam, spardhate tacchIlA, antarbhAvitaNigarthatvAdanujaspardhAkAraNasvabhAvetyarthaH, "ajAteH zIle" 5-1-154 itnena zIle
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 125 Ninpratyaya / anendrasya prAsaGgikatvAd anujetyevoktam / viSNobalinigrahArthamindramAtu-raditegarbhe vAmanarUpeNotpannatvAt, yad mAghaH 'dIptinirjitavirocanAdayaM, dyAM virocnsutaadbhiipstH| AtmabhUravarajAkhilaprajaH, svarpateravarajatvamAyayA' viti| kApi-anirvacanIyA / zobhA-saundaryyam / lbdhaa-smaasaadi| muktidvaarkpaattpaattnpttuumuktingriidvaarsthitkpaattbhednsmrtho| daurgatyaduHkhacchidau-dAridraya. jnitvythaacchedko| vizvezituH-jagadIzvarasya / bhagavataH SaDvidhaizvaryazAlinaH / vIrasya-nAmaikadezenAmagrahaNAt vardhamAnamahAvIrasya / tau-tathAtvena prasiddhau / aMhro-caraNau / zaraNam-rakSaNam gatiritiyAvat / 'zaraNaM gRharakSitrorvadharakSaNayorapi" iti medinI / bhajeAzraye / atra nakhe darpaNAropAdrUpakamalaGkAraH / muktidvArakapATapATanapaTutvasya caraNagatazaraNatvahetutayAbhidhAnAtkAvyaliGgamalaGkAraH / . kavigatabhagavanmahAvIraviSayakaratau surendragatatadviSayakarataraGgatvAtpre. yo'laGkArazcAvaseyaH / atropendreNa nijAvarajena dazAvatArAH kramazaH sampAditA vizvavikhyAtA iti tatsparddhayA''tmanA'pi dazAvatArAH sampAdanIyA ityAkUtena surapatinA prabhozcaraNakamale yathAvat praNatirvihitA evaJca darpaNasamAcchakramAbjadazanakhe daza nijaprativimbAni dRSTAni, tad dRSTvA so'tIva mumoda yugapaddazAvatArAvAptyetibhAva prAkalanIyaH / ____ dvitIyaM yatsnAtranIreNetyAdi(kalpalatA) yatsnAtranIreNa narAyaNasya, jarA bhaTAnAM na parAbhavAya / jAgratprabhAvaM bhagavantametaM, zahvezvarAdhIzvaramAzrayAmaH // 2 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 ] zAstravArtAsamuccayasya ____ anvayaH-jarA, yatsnAtranIreNa, narAyaNasya, bhaTAnAm , parAbhavAya, na, jAgratprabhAvam , bhagavantam , etam , zaGkhazvarAdhIzvasma , AzrayAmaH / (kalpalatAvatArikA) jarA-jarAsandha''pAditavArddhakyam / yatsnAtranIreNa-yadIyA. bhisseksmbndhijlen| narAyaNasya-narAH sakalajanA ayanaM nivAsa. sthAnaM yasya sa narAyaNo yadvA 'Apo narA iti proktA ayanaM gRhamucyate' ityukterjalezayatvAnnarAyaNo, narAyaNaH zrIkRSNAvAsudeva iti yAvat tasya tathA / bhaTAnAm-yodhAnAm / parAbhavAya-parAjayAya / na-nahi / abhUditizeSaH / yadIyasnAtrajalAbhiSekamAtreNa,kRSNavAsudeva-yodhajanA jarAsandhasampAditajarAprayojyaparAbhavajanitakkaizalezamapi nAnvabhUvanitibhAvaH / jAgratprabhAvam-jAjvalyamAnapratApam / bhagavantam- SaDvi dhaishvryyvilsitm| etam-bimbatvena prtykssmvlokymaanm| zaGkhasvarAdhIzvaram-zrIzaGkezvarapArzvanAtham / AzrayAmaH-sevAmahe / vayamiti shessH| dvitIyavAkyArtha prati prathamavAkyArthasya hetutayA'bhidhAnAta kAvyaliGgamatrAlaGkAraH / zrIpArzvanAthaviSayakaH / kavigato ratyAkhyo bhAvo'bhivyajyate prAdhAnyenetidhvanikAvyamidamavaseyam / jarAsandhena saha zrIkRSNasya saMkhye saJjAte zrIkRSNasya parAbhavAya jarAsandhena jarAzamaM muktam / tena zrIkRSNabhaTA jarAjarjarIbhUtA abhavan / tad dRSTvA zokasAgaranimagno'bhava dvissnnuH| atha zrIkRSNena jarApAkaraNAyopArya pRSTaH shriineminaathH| bhagavatA''SADhizrAddhena gatotsarpiNyAM kAritaM bhAvi. zrIpArzvajinabimba nAgalokasthitamaSTamatapasA'trAkarSaNIyam tatsnAtravAriNA jarA bhaviSyati jarjarIbhateti kathitam / tathaivavihitaM viSNuneti bhaavH|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 137 .... caturthastavake'ntimakArikAyAM "sarvametena" ityAdyatidiSTamabhidhitsurAhasUrivaraH- yaccokta miti - ( zAstravArtA0 ) yaccoktaM parvamatraiva. kSaNikatvaprasAdhakam / nAzahetorayogAdi, tadidAnI parIkSyate // 1 // __ anvayaH-yat, ca, pUrvam ; atra, eva, kSaNikatvaprasAdhakam , nAzaheto; ayogAdi, uktam, idAnIma, tat. parIkSyate / / (ava0) yat-buddhiviSayIbhUtam / ca-puna: / pUrvam-prAk / atra-asyAM sugatavArtAyAm / eva-avadhAraNArthakam , tenetaratroktatvavyavacchedaH phalati / kSaNikatvaprasAdhakam-vastujAte kSaNamAtravRttidhvaMsapratiyogitvasAdhanaparam / nAzahetoH-vinAzakAraNasya / ayogAdi-nAzyenAsambandhAdi / uktam-"tayAhuH kSaNikaM sarvam" ityAdikArikayA pUrvapakSibhiH proktam / idaaniim-prtibndhkjijnyaasaavissyniruupnnottrmdhunaa| etena nirUpyamANe'vasarasaGgatiH sUcitA bhavati / tat-buddhiviSayIbhUtanAzahetvasambandhAdi / parIkSyate-parIkSAviSayIkriyate, parIkSya khaNDyate iti bhAvaH / _ tathAhi-hetoH sakAzAd nazvaro bhAvaH syAd anazvaro vA ? iti vikalpayugalamutthApayat nAzahetorayogitvaM kSaNikatvaprasAdhaka pareNocyate, Adye svato nazvare nAzahetUnAmakizcitkaratvena tthaatvaat| nacotpAde'pyayaM paryanuyoga: ( pratipraznaH ) zakyaH kartum , svabhAvato hyutpattisvabhAve utpattihetuvyApAravaiyAt anutpattisvabhAvasya ca
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 ] zAstravArtAsamuccayasya [SaSThaH - vaktumazakyatvAditi vAcyam ' utpattisvabhAva' ityasyA'bhUtvA bhavanalakSaNotpattireva svabhAvo yasyettyarthe'bhUtasya bhavanAyogenoktadopanivRttAvapi utpattau sattAyAM svabhAva AbhimukhyalakSaNo yasya niyatahetva. ntarabhAvina ityarthe doSAbhAvAt, tathaiva tadavyapadezopapatteH, dvitIyavikalpasya cAnabhyupagamAdeva, anutpattisvabhAvasya sarvasAmarthyAbhAvalakSaNasyAnutpAdyatvAdeva / nadyutpattihetavo'bhAvaM bhAvIkurvantItyabhyupagamyate, 'asadutpadyate ' ityasya -- utpadyamAnaM prAgnAsti' ityevArthAt / svIkRtAyAzca prAgnAstitAyAM bhAvAzrayANAM vikalpAnAM zazaviSANa iva tIkSNatAdiviSayANAM sambhavaH / naca 'bhAvadharmatvAvizeSAt nAzavadutpatterapi kiM na nirhetukatvam ? iti zaGkanIyam, udayApavargiNo bhAvAd vyatiriktasya nAzasyAbhAvAt / tasya ca svahetoreva tathAbhUtasyotpannatvena taddharmasyAnimittatvAbhAvAt, kevalamasya taM svabhAva na viveca. yati mandadhI:, darzanapATavAbhAvAt , visadRzakapAlAdikSaNotpattAveva bhrAntikAraNavigamena pratyakSanibandhanatannizcayotpAdAt viSayalpa. darzane'pyatatkAripadArthasAdharmyavipralabdhasya prAkAraNazaktyaviveca. ne'pi vikAradarzanAnantaraM tannizcayavaditi, evaJca kSaNikatvaprasAdhaka nAzahetorayogitvaM samAyAtameva / etad na yuktam / tathA ca siddhAntinaH hetumiti(zAstravArtA) hetu pratItya yadasau, tathA nazvara iSyate / yathaiva bhavato hetu-viziSTaphalasAdhakaH // 3 // anvayaH-yat, hetum , pratItya, aso, tathA, nazvaraH, iSyate, yathA, . eva, bhavataH, hetuH, viziSTaphalasAdhakaH / ..
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaspalatAvatArikA [ 126 (ava) pt-ysmaaddhetoH| hetum-kAraNam, mudgarAdikamitiyAvat / pratItya-pratItiM vidhAya / asau-bhAvaH / tathAnazvara:-prAyogikAdinAzApekSayA nazvarasvabhAvaH / iSyate-icchAviSayIkriyate / dRSTAntena samarthayati-yathaiveti, yathA-yena prakAreNa / eva-avadhAraNarthakam / bhavataH- sugatatanayasya / hetu:-ghaTAdiH / viziSTaphalasAdhaka mudrarAdikaM pratItya vijAtIyakapAlAdikSaNajananasvabhAva iSTaH / evaJca tathAsvabhAva evAso ghaTAdiH svahetoreva sakAzAjjAyate, yaH sahakAriNaM mudrAdikamAsAdya vijAtIyakapAlAdikAryakArI bhavati sahakArimudrAdyapekSasyaiva hi ghaTakSaNasya samAnakSaNotpAdanAsamarthA'samarthatarA'samarthatamAdikSaNAntarotpAdanaprakameNa 'ghaTasaMtatinivRttau kapAlAdikSaNotpatterabhyupagamAt / tena mudgarAdinA sahakAriNA ghaTasya kizcidatizayAdhAna na kriyate, dvayoH sahakAryasahakAriNorekakAlotpattikatvAt / atizayasya ca sahakAryagatasya tatsvarUpatvAt, kAryakAraNabhAvasya ca paurvAparyyaniyatatvAt , tathA ca tava zAstre"upakArI virodhI ca, sahakArI ca yo mataH / prabandhApekSayA sarvo naikakAle kathaJcana" iti, evaJca tava mate svasabhAgakSaNotpattirhi upakAraH svavisabhAgakSaNotpattizca virodhaH svotpattireva ca sahakAra iti cocyate / sahakAryasahakAriNoH samAnakAlatvAt yadyapi ghaTasya sahakArikato vizeSo nAsti tathApi phalamya kapAlAdeH sahakAri. katAtizayaprAvilakSaNakSaNAbhinnAyA vizeSo vidyata eva, tadapetayaiva ghaTakSaNa mudrarakSaNayoH sahakAryasahakAribhAvAdivyavaha rAt, idaM cokta pabholasvabhAvAbhyupagama vinA na nirvahediti "tathAsvabhAva evAsau
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] zAstravArtAsamuccayasya [ SaSThaH - ghaTAdiH svahetoreva sakAzAjjAyate" ityettsviikrnniiymevH| kizca nAzasya nirhetukatvasvIkAre hiMsakasya hiMsakatvaM na yujyate, kenacillubdhakAdinA kacidaraNyAdau kasyacicchUkarAdeApAdanasyAbhAvAt, ahiMsAdazAyAmiva hiMsAdazAyAmapi prANikSaNAnAM svata eva nazvaratvAt sAMvRta (kAlpanika ) nAzasya ca gaganakamalinIvadanutpAdyatvAt / zUkarAdivisabhAgasantAnotpAdasya kAraNatvAta, tasya zUkarAdivyApAdakasya hiMsakatvaM na syAditi cet santAnasamutpattestvadabhiprAyeNa sambhavAt, tasya ( santAnasya ) gaganakusumavadaparamArthatvAt vyayotpAdAbhAvAt utpAdasya santAnAdharmatvAt santAnavizeSaprabhave'hetutvA. dityadhika syAdvAdakalpalatAyAmavalokanIyaM jijJAsubhiH / yacca kSaNikatve " arthakriyAsamarthatvAt " iti dvitIya kAra. NamupanyastaM tadapi khaNDayate tAvadArhataistathAhi yattaiH kSaNike (niranvayanazvare vastuni ) arthakriyAsamarthatvamuktam, tanna yuktam , tadutpatyanantaraM nAzAt, tataH kimAyAtamiti cet, yato'sAvarthakriyAjanakatvAbhimataH padArtha eva vA syAt, tadanantarabhAvI padArtha eva vA syAt , dvAvimau prakArAvatra sambhavatastatra nAdyaH pakSa: samIcIna: arthakriyAyAstadAtmakatve'rthakriyAyAM sAmarthyAyogaH, akhilasvadharmAnvitasya tasya svahetoH samudbhavAt / nApi dvitIyaH arthakriyAyAH sva bhinnatve'bhyupagamyamAne'nyasya hetoranyatrArthakriyAyAM sAmarthyamitya. yuktam, sAmarthyasAmarthyavatorabhedAt , sAmarthyavadanyatra tadabhAvAt , daNDAdeH sakAzAt ghaTAdyutpAda eva sAmarthyamiti cenna, upAdAnamantareNAnyabhAvasyAnyAyyatvAt / kuto'nyAyyatvamiti cedatrocyateyasmAdanyasattvasthitAvapi kimuta tannivRttau asat sad na jAyate,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 131 tacchaktyabhAvanAtiprasaGgAta, pUrvakSaNasyaiva cotsarakSaNarUpatayA bhavane'. ntrayaH kathama siddhaH, bhAvAvicchedasyaivAnvayAt ? kizca prastutabhAvAnAM kriyAtmikA bhUtirbhavatoktA sA bhUtiyAyataH kacid na yujyate, kartRbhoktRsvabhAvatvavirodhAt , sA kiM kartR: svabhAvA vA syAd bhoktRsvabhAvA vA ? kartRsvabhAvatve na bhoktRsvabhAvatvam , bhoktRsvabhAvatve na kartRtvaM syAt / naca kartRsvabhAvatvameva bhoktRsvabhAvatvam, ghaTakalazAdipadAnAmiva kartRbhoktRpadayorabhinnapravRttinimittakatvena paryAyatvApAtAt caramasya kartRtvAbhAvAcca bhAve, vA caramatvavirodhAt nacAdau kartRsvabhAvaiva ante ca bhoktRsvabhAvA madhye tUbhayasvabhAvetivAcyam dvairupyavirodhAt / evaJca kSaNikatvasAdhako dvitIyo'pi heturnirastaH / . kSaNikatvasAdhakastRtIyo'pi pariNAmAtmako hetuH pUrvapradarzitaH sugatatanayairayuktastathAhi - atAdavasthyalakSaNa: pariNAmo'pi kSaNikatvasAdhane (niranvayanAzasAdhane) na samarthaH sarvakAlameva bAlakumArAdi bhAvena ghaTazarAvAdibhAvena ca vibhinnarUpatve'pi dehamRdAdibhAvo. palabdheH / ayamAzayaH citrajJAne nAnAkAropalambhe'pyekarUpopalambhAt yathA citraikarUpatA'virodhastathA pariNAmitvena bhedasiddhAvapi so'yaM dehaH' ityAdyabhedopalambhAd na sthairyabAdhaH, anubhavasiddhayorbhedAbhedayorapi samAvezAt / evaJca yasmAtkAraNAt na sarvathA'rthAntaragamanam nacaikAntenArthAntarAgamanam etAdRzaH pariNAmaH paNDitaiH svIkaraNIyaH - "tadbhAvaH pariNAmo yat tattena tathAbhUyate" itivacanAt / yuktametat suvarNa hi kuNDalatayA pariNamamAnaM na sarvathaiva kuNDalabhAvaM bhajate, suvarNarUpasyApi parityAgApatteH, naca sarvathA na bhajate'pi akuNDa.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132] zAkhavArtAsamuccayasya [SaSThaH latvaprasaGgAt / yena rUpeNa yatra svakAlInasvAbhinnotpAdapratiyogitvaM tena rUpeNa tatra tatpariNAmitvavyavahAraH yathA 'kuNDalaM suvarNapari. NAmaH' iti. na tu suvarNaM kuNDalapariNAmaH iti|| , itthaM ca gorasAnvitaM dadhyeva samutpadyamAnaM kSIranAzAbhinnam , na tu tailAdi, tasyAtyantabhinnasvabhAvatvAt, atazca pariNAmo'nvayAkSepaka: siddhaH, utpAdasya vyayasthityavinAbhUtatvAt , dadhna utpAda adyakSaNasambandharUpo bhAva iti kathaM sa eva dugdhanAzaH ? iti keSAzcidavicAritAbhidhAnam, svayameva prAgabhAvanAzasya pratiyogi rUpasyAbhyupagamAt / ekAntatuccha vastu kadAcidatuccha na jAyate tucchasya pratiniyatAtucchajananazaktyabhAvena tadabhAvAvizeSAt , tadva. danyabhavanApatteH sacca sarvathaivAsad na jAyate, asadbhavanasvabhAvasya sadbhavanasvabhAvasya virodhAt, sadbhAvasyApyaprAptaH, atazca ( asadAdeH sadAdyanApattezca ) nizcitaM tasyaiva vastunastathAbhavanena tadeva vastu pariNAmena pratItisacivAt nyAyato nityamanityaJca gamyate / ____ atra vaizeSikAdayaH pratyabhijJayA tattedantAviziSTayorabhedalakSaNe sthairye siddhe'pi kathamekasya nityAnityarUpasya vastuna: siddhiH, ghaTapratiyogikatvena dhvaMsAnubhavakAle samAnasaMvitsaMvedyatayA ghaTe dhvaMsapratiyo gatvatadapratiyogitvalakSaNayornityatvAnityatvayorvirodhAcca / atha vRkSe zAkhAmUlAdyavacchedena kapisaMyogatadabhAvavadekatrApi dravyatayA paryAyatayA ca nityAnityatvamupapatsyate guJjAphalAdau zyAmatAraktatayovibhinnadezAvacchedarUpAyA khaNDazo vyApte_lakSaNyenaivAnyonyavyAptivyavasthitevibhinnadezAnavacchinnApRthagbhAvasyeva tadarthatvAditi cenna AzrayanyUnavRtterevAcchedakatvena ghaTatvena ghaTe'nityatAyA dravyAbena
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ staSakaH ]. kalpalatAvatArikA [ 133 va nityatAyA asambhavAt , na hi bhavati zAkhAyAM zAkhAtvAvacche. dena kapisaMyogAbhAvaH, vRkSatvAvacchedena kapisaMyoga iti kizcaivaM nityatvAdijJAnamyAnityatvAdidha pratibandhakatAyA avyApyavRttitvajJA. yuttejakatvaM vAcyamiti goravamiti kathayanti / atrAhuH siddhAntina: pratyabhijJaiva vastuno nityAnityatve mAnam, pUrvottaratattedantAsva. bhAvabhedAnuviddhasyaivolatAmAmAnyAkhyAbhedasya tayA viSayIkaraNAt / naca tattedantobhayanirUpita kasvabhAvameva tat, bhinna kAle tadabhAvAdeva ca tadananubhava iti yuktam , "idAnIM tatrAsvabhAva midam" iti vyavahAraprAmANyaprasaGgAt / kiJca viziSTAtyantAbhAvavad viziSTadhvaMso'pi pareNAkAmenApi svIkartavyaH, " zikhI vinaSTaH" iti pratIteranya. thA'nupapatteH / pratiyanti ca lokA api nityAnityatvaM vastuna:"ghaTarUpeNa mRdravyaM naSTaM, mRdrUpeNa na naSTam' iti ghaTarUpeNa ghaTo naSTaH na tu mRdrUpeNa ityAdi, adhikaM syAdvAdakalpalatAyAmavalokanIyam / : kSaNikatvasAdhakaM "kSayekSaNAt" iti pUrvamupanyanta. turIyaM hetumadhunA nirAkaroti siddhAntaziromaNirAhatamukhya: suuriraatt| tathAhi -yatpUrva kSaNikatvavAdibhiH ante kSayadarzanaM prathamakSaNe vastunaH sarvathA nAzasyAnumApaka mati proktam, tanna samIcInam , tasyaiva vastuno'nta eva kSayasvabhAvatvAt , ante kSayadarzanamya prathamakSaNanAzAnumApakatvAbhAvAt , anyathA'tatsvabhAvatvAt / yadi prathamakSaNa eva nAzasvabhAvaM vastvabhyupagamyate, tarhi anta eva kSayadarzanaM katham , pAdAveSa phuto na tadarzanaM syAt, na ca bhavati tataH prathamakSaNe kSayasvabhAvatA nAbhyupagantavyeti / na ca sadRzottarottarakSaNapratirodhAt
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ SaSThaH anta eva tadarzanaM bhavati nAdau pratibandhakasadbhAvAta ghaTotpattikSaNo ghaTadhvaMsAdhikaraNa: ghaTadhvasAdhikaraNakSaNapUrvakSaNatvAdityanumAnAceti vAcyam ghaTotpattiprAcyakSaNe'pi hetoH sattvena sAdhyasyA'sattvAt hetoya'bhicaritatvAt , sAdRzyamya bhedaghaTitatvAta , tadbhinnatve sati tadgatadharmavattvasyaiva sAdRzyatvAt, bhedapratIterabhAve ca tvaduttasyAyuktatvAditi sNkssepH| atrAhurupAdhyAyapravarA:(kalpalatA) itastato noDDayanaM vidhAtuM, pakSI samarthaH sugatAtmajo'yam / visRtvarastArkikatarkazaktyA, yato vilUnaH kSaNikatvapakSaH // 3 // anvayaH-ayam , sugatAtmajaH, pakSI; itastataH, uDDayanam , vidhAtum , samarthaH, na, yataH, tArkikatarkazaktyA, visRtvaraH, kSaNikatvapakSaH, vilUnaH / (kalpalatAvatArikA) ayam-eSa: / sugatAtmajaH-buddhatanayaH / pakSI-kSaNikatvarUpapakSavAn vihagaH / itastataH-sthAnAtsthAnAntaram / uDDayanamutplavanam / vidhAtum-kartum / samarthaH-zakta: prabhuriti yAvat / na-nahi / bhaviteti shessH| yataH-yasmAtkAraNAt / tArkikatarkazaktyAnaiyAyikasambandhitakarUpAstreNa / kSaNikatvapakSaH-kSaNikatvarUpaM patatram / vilUnaH-vicchinnaH, vicchedamApAditaH / yathA mRgayuprahitabANAdicchinnapakSo vihaga ekasmAt sthAnAt sthAnAntaramuDDIya gantuM na samartho bhavati tathA naiyAyikatarkarUpazakti (zastra) vizeSavicchannakSaNikatvasahAyaH sugatatanayo nivezapravezAdinA zAstrArthamahA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 135 rNavamuttarItuM na zaknoti zakSyati veti bhAvaH / atra sugatatanayapakSiNoH kSaNikatvapakSayozvAmedAropAdrUpakamalaGkAraH / pUrvArddhavAkyArthe uttarArddhavAkyArthasya hetutayA'bhidhAnAt kAvyaliGgaJcAlaGkAraH / anayornira. peksstyaiktraavsthaanaatsNsRssttiH| kizca(kalpalatA) ... nirIkSya sAkSAdavalambyamAnaM, paraivizINaM kSaNikatvapakSam / sthAdvAdavidyAmavalambanaM bhoH,zrayantu vijJAH! sudRDhaM hitAya // 4 // __anvayaH-bhoH vijJAH ! paraiH, avalambyamAnam , kSaNikatvapakSam , vizINam , sAkSAt , nirIkSya, hitAya, avalambanam , syAdvAdavidyAm , sudRDham , ayantu / . (kalpalatAvatArikA) .... bho vijJAH !. ayi vidvitpravarAH ! paraiH-bauddhaistadvizeSairvA / avalambyamAnam-sammazrIyamANam / kSaNikatvapakSam-vastujAtasambadhikSaNikatAvAdapatattram / vizIrNam-vidAritam vinAzitamiti yAvat / sAkSAt-pratyakSaM yathAsyAttathA / nirIkSya-avalokya / hitAya-kalyANAya / avalambanam-zrAzrayarUpam / syAdvAdavidyAmanekAntatantram / sudRDham-sunizcalaM yathAsyAttathA / zrayantu-samavalamvantAm / rUpakaM kAvyaliGgaJcAlaGkAraH / syAdvAdavidyaiva sarvathA mokSopayoginI natvekAntavidyeti dhvanyate, tasya ca vAcyArthApekSayA'. dhikacamatkAritayA prAdhAnyenAzrayaNAduttama dhvanikAvyamidamavaseyam / - mAdhyamikA bauddhavizeSA evamabhidadhati yaduta rAganibandhana. viSayanityatvavAsanAparityAgAya 'sarva kSaNikam' iti buddhenoktam , na
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ] zAsavArtAsamuSapasya [ SaSThaH tu yathAzrutatattvabodhanAbhiprAyeNa anityatAmAvanAbhAvanAyaivamasmadIye. rucyate taduktam "yatprAtastad na madhyAhe, yad madhyAhena tnishi| nirIkSyate bhave'smin hi, pdaarthaanaamnitytaa|" iti etattAtparyeNa kSaNikatvavAdaH samIcIna: pratibhAtIva / evaJcAyamupadezaH samyageva buddhasya / evaM kSaNikatvavAdavat vijJAnamAtravAdo'pi dhanadhAnyAdibAhyapadArthapariSvaGgatyAgAya jJAnanayAvadhAraNayogyAn bhatinipuNAn vineyAn kA~zcidAzritya vA vijJAnamAtravAdadezaneti vijJeyam / vidi. tAkhilatatvasya nirupadhiparaduHkhaprahANecchAmUlakadezanApravRttizAlinaH parairiSyamANasya buddhasya suvaidyavat parahitAnubandhiprayojanaM vinA dravyAsatyamabhASiNo'nantaramuktaM na sAmpratamiti na kintu sAmpratamevAvaseyam / yathAhi suvaidyaH kaTukamapyauSadhaM kaTukauSadhapAnabhItasya parasya pravRttaye'kaTukamapi vadan nA'nAptaH syAt , tathA buddho'pyakSaNikaikarUpaM jJaptimAtrAsvabhAvaM ca vineyamatipariSkArAya tathAvadannapi nAnAptaH syAt , anyathA tu syAdeva tathA ca tadAptatve tahe. zanAyA atra tAtparyam , anyathA tu tasyAnAptatvameveti / zUnyavArtAmAha(zAstravArtA) bruvate zUnyamanye tu, sarvameva vicakSaNAH / na nityaM nApyanityaM yad, vastu yuktyopapadyate // 54 // anvayaH-anye, vicakSaNAH, tu, sarvam , eva, zUnyam , trupate, yat, yuktyA , vastu, na, nityam , anityam , api, ma, upapayate / (ava) anye-apre| vicaSaNA:-vidvAMsaH / vitaNDApaNDitA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA - mAdhyamikA iti yAvat / tu-punaH / sarvam-nikhilam / eva-avadhAraNArthakam / zUnyam-zUnyatAmabhAvamApannam / avate-abhidadhati / yat-yasmAddhetoH / vastu-padArthajAtam / yuktyA-nyAyena / vicAryamANaM saditi zeSaH / na-nahi / nityam-utpattivinAzarahitam / anityam-utpattivinAzavat / api-sambhAvanAyAm / na-nahi / upapadyate-yuktiyuktaM bhavatItyarthaH / - tathAhi -kramavadvijJAnAdikAryakAritve bhedaprasaGgAt akramavadvijJAnAdikAryakAritve caikadeva sarvakAryotpatteH athakriyAkAritvAJca nityaM kimapi vastu na yuktam , anityamapi kadAcit kimapi na yuktam, utpAdavyayAbhAvAt nahi tau ( utpAdavyayau ) svata: parataH ubhAbhyAm animittau vA saMbhavataH Adya kAraNApekSAbhAvena dezAdiniyamA'prasakte:, dvitIye'pi sattve kAraNavadutpattivirodhAta , asattve kharaviSANavadutpAdanAzAyogAt ubhayamvabha vatve ca virodhAt / tRtIye cobhayadoSAnuSaGgAt "pratyekaM yo bhavedoSo dvayorbhAve kathaM na saH" ityuktatvAt caturthe, cAnabhyupagamAt / taduktam na svato nApi parato, na dvAbhyAM nApyahetutaH / . utpannA jAtu vidyante, bhAvAH vacana kecana // 1 // itinAgArjunaviracite mAdhyamikakArikAgranthe pratyakSaparIkSA. prakaraNe / nacaivaM kathaM putrotpAdajJAne sukham taddhvaMse ca jJAte duHkhamitivAcyam svApadazAyAmakRtasambhogAyAH kanyAyAH sambho. gAnubhavavat laukikyA utpAdavyayabuddheH paramArthena bhrAntatvAt , IdRzyA api buddherAnandAdikAraNatvasya svApadazAyAM phumAryAH putrajanmAdibuddhivadanubhavasiddhasvAt /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138] zAsavArtAsamuccayasya [ SaSThaH - - atrAyamamISAM sampradAyaH-nIlAdayo na paramArthasadvyavahAganupAtinaH, vizadadarzanAvabhAsitvAta, timiraparikaritagavabhAsIndu, dvayavat / naca candradvayajJAnaM bAdhyatvAd bhrAntam . nIlAdijJAnaM tva. bAdhyatvAd na tatheti sAmpratam , bAdhyatvAnupapateH, tathAhi-bAdhakena na vijJAnasya tatkAlabhAvisvarUpa vAdhyate, tadAnIM tasya svarUpeNa pratibhAsanAt nApyuttarakAlam , kSaNikatvena tasya svayamevottarakAle. 'bhAvAt / nApi prameyaM pratibhAsamAnena rUpeNa bAdhyate tasya vizada. pratibhAsAdevAbhAvAsiddhaH apratibhAsamAnena tu rUpeNa mvata eva bAdhaH / nA pe pravRttirutpannA bAdhyate, utpannatvAdevAsattAyogAt, anutpannAyAntu svata eva bAdhaH / kiJca bAdhakaM na bAdhyApekSayA bhinnasantAnam , ati. prasaGgAt , ekasantAmapi na tadekakAlam , asambhavAt / na pi bhinnakAlamekArtham , uttaraghaTajJAnamya pUrvaghaTajJAnabAdhakatApatteH / nApi bhinnArtham , uttarapaTajJAnasya tathAtvApatteH, nApyanupalavdharbAdhyajJAnasamAnakAlA tadvAdhikA, tasyA asiddhaH / nApyuttarakAlabhAvinI bAnyajJAnai kArthaviSayA ekaviSayakasya tadarthasAdhakatvenAbAdhakatvAyAt , nApi vibhinna viSayA, tasyAstadAnIM svaviSayasAdhakatvena bAdhyajJAnaviSayAbhAvAsAdhakatvAt / naca duSTakAraNaprabhavatvenendudvayadhize'satyA. rthaviSayatvAvagamo bAdhyatvam asaddhaH, indriyeNa doSAgraha t / naca samAnasAmagrIkasya narAntarasya tadagrahaNAditaratra duSTakAraNAnumAnam timirAbhAvAt , narAntare sAmagrIsAmyAsiddhaH / naca mithyArUpatvena tatra duSTakAraNa janyatvAnumAnam , itaretarAnayAt / nacendudvayajJAnasya visaMvAditvAdastyatvam , samAnajAtIyatadvijJAnAnutpantirUpavisaMvAdasya yAvattimiramasiddheH, vijAtIyajJAnotpattevisaMgadatve ca stambhA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 136 dipratibhAse'tiprasaGgAta , tato na nIladvicandrAdijJAnayoH kazcid vizeSa:, nIlasya vicAryamANasyAnupapannatvAt / atrAhuH siddhAntinaH syAdvAdina: - zUnyatAtattvasAdhanaM kiJcita pramANaM vidyate zrAhosvita zUnyameva zUnyatAsAdhanaM pramANam / zUnyaM cet zUnyatAyAM pramANam, tadA samyag vyavasthitaM tattvaM zUnyavAdinA, avastusatA pramANena prameyavyavasthiteH / asti ceta pramANaM tatsAdhakantadA zUnyataiva katham ? pramANasya tattvarUpatvAt , sakalapadArthAbhAvasiddheriti mAdhyasthyadRzA. sudhIbhirvicAraNIyam / adhikaM syAdvAdakalpalatAyAM jijnyaasubhirvlokniiym| tathA copasamahApumahopAdhyAyAH zlokadvayena(kalpalatA) saugata ! praNayinIva nitAntaM, zUnyatA taba na muJcati cittam / prAjJaparSadi na kadhana harSa-stena zUnyahRdayasya tavAsti // 5 // anvayaH- saugata ! praNayinI, iMva, zUnyatA. tava cittam , nitAntam , 'na, muJcati, tena, zUnyahRdayasya, tava, prAjJaparSadi, kazcana. harSaH, na, asti / * (kalpalatAvatArikA) : saugata ! zUnyavAdin ! sugatatanaya ! praNayinI-premodrekavatI kAntA / iva-yathA / zUnyatA tvadabhilaSitapadArthajAtazUnyatA / tavasugatAntevAsino bhavata: / cittam-antaHkaraNam / na-nahi / muJcati-tyajati / tena tena hetunaa| zUnyahRdayasya-zUnyatAsaMvalitacetasaH / tava-sugataziSyasya bhavataH / prAjJapaSadi-vidvatsabhAyAm / kazcana-ko'pi / harSaH-pramodaH / na-nahi / asti-vartate /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ] zAstravArtAsamuccayasya . [SaSThaH yathA kayAcitprANavallabhayA kAntayA kSaNamapyapariktacetasaH kutra. cidanyatra gatasyApi tayA samAsaktamAnasasya cetasi harSo na saMlakSyate tathaiva zUnyatayA nitAntamaparityaktacittasya satata zUnyatAM bhAvayataH prAjJasabhAyAmapi zUnyatAsaMvalitasya te cetasi kAcana prItirnAvalo. kyata iti prakRte upamAnopameyayoH sAdhAraNadharmAbhisambandhAdupamA. laGkAraH / sabhAyAM kizcidvaktumazakyatayA tadIyaH parAjayo dhvanyate prAdhAnyena camatkAritayeti dhvnikaavymidmvseym| (kalpalatA) mugdha ! mAdhyamika ! madhyamasaMvit, kiM satA bata samAzrayaNIyA / uttamAM suviditAmiha * citrAM, tAmanApya na hatAza ! hataH kim ? // 6 // anvayaH-mugdha ! mAdhyamika ! bata, satA, madhyamasavit , samAzrayaNIyA, kim , iha, uttamAm , suviditAm , citrAma , tAma, anApya, hatAza ! (tvam ) hataH na asi kim / (kalpalatAvatArikA) mugdha ! ayi mUDha ! 'mugdhaH sundaramUDhayoH" ityabhidhAnAt / mAdhyamika ! tadabhidhAnasugatatanayavizeSa ! bata! khede'vyayam / satA-sajjanena, satpuruSeNetyarthaH / buddhimateti yAvat / madhyamasaMvitmadhyamA buddhiH| smaashrynniiyaa-sNsevniiyaa| kim-praznArthakamavyayam / "kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapi" iti medanI / api tu samIcInabuddhinA madhyamasaMvita naiva samAzrayaNIyetibhAvaH / iha
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ stamakaH ] kalpalatAvatArikA [141 asmin loke, asyAM prAjJaparSadi vA / uttamAm-utkRSTAm / suviditAm-nitAnta khyaataam| (ata eva) citrAm-AzcaryakAriNIm / tAm-uttamasaMvidam / anApya-alabdhvA / he hatAza ! hatA bhagnA AzA'bhilASo yasya tatsambodhane tthaa| (tvam ) hataH-mAritaH kutsito vA / na-nahi / (asi-bhavasi ) kim-praznArthakamavyayam / api tu hata evAsIti bhAvaH / tadIyasya parAjayasya prAdhAnyena camakAritayA dhvananAduttamaM dhvanikAvyamidam / hatatve tAdRzasaMvidanApanasya hetutvAkAvyaliGgamalaGkAraH / hetorvAkyapadArthatve kAvyaliGga nigadyate' iti tallakSaNazravaNAt / tathA cAhuH sUripAdAH -- (zAstravArtA0 ) evaM ca zUnyavAdo'pi, sdvineyaanugunnytH| abhiprAyata ityukto, lakSyate tattvavedinA // 63 // anvayaH-evaM, ca, zUnyavAdaH, api, sadvineyAnuguNyataH, tattvavedinA, abhiprAyataH, uktaH, ( iti ) lakSyate / (ava0) evaJca-uktarItyA'ghaTamAnatve cetyarthaH / zUnyavAdaHzUnyatAbodhakavAdaH / tadvineyAnuguNyataH-zUnyatAviSayavibhAgAvadhAraNapravaNa ziSyahitAnurodhAt / tattvavedinA-padArthatattvavijJena, buddheneti yAvat / abhiprAyataH-tatprayojanAbhiprAyAn / ukta:-nigaditaH / natu tattvAbhidhitsayeti / lakSyate-sambhAvyate / vinA tUpakAraka
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ] zAstravArtAsamuccayasya [ SaSThaH - - kAraNaM dravyamRSAbhASitve buddhasyAnAtatvaprasaGgAditi bhAvaH / saMkSepataH pUrNa sugatamatavArtA / tathA coktaM sUktamupAdhyAyapravaraiH - .. ( kalpalatA) zramo mamoccairiyatA kRtArthaH santo'tra santoSabhRto yadasmAt / khalaiH kimasmin bhramarasya yogya, saubhAgyamanjasya na. vAyasasya // 8 // anvayaH-- iyatA. atra, mama, uccaiH, zramaH, katArthaH, yat, santaH, asmAt, santoSabhRtaH, asmin , khalai:, kima, abjasya saubhAgyama, bhramarasya, bhogyam, vAyasasya, n| (kalpalatAvatArikA) iyatA-etAvatA prabandhena / atra-tyAdvAdakalpalatAyAm sugata matavicAraNAyAM vA / mama-zrImadyazovijayasya / uccaiH-atizayitaH / shrmH-pryaasH| kRtArthaH-saphalaH / samajanIti zeSaH / yatyasmAddhetoH / santa:-prAjJA:, sudhiya iti yAvat / asmAt-kAryAt / santoSabhRtaH-satuSTAH pramodavahA iti yAvat / asmin-santoSAsantoSaviSaye / khala-aprasannairapi durjnaiH| kim niSedhArthakamavyayam / anjasya-padmasya / saubhAgyam-saugandhyamakarandAdisamRddhijAtam / bhrmrsy-mdhukrsy| jaatyekvcnm| bhogyam-upabhogayogyam / vAyasasya-kAkasya / na-nahi upabhogayogyamitizeSaH / parisaGghayA. lngkaarH|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [143 stavakaH ] kalpalatAvatArikA - saugatoktakSaNikatva-vijJAnavAdaviplavam / apAkRtya stavaH SaSTho'laMkRta: sadvicArataH // 6 // iti zAsanasamrATa-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlabamacAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkAra shaastrvishaardkvirtnpiiyuusspaannipuujypaadaacaaryshriivijyaamRtmrrivr| sanDabdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya - kalpalatAnusAriNyAkalpalatAvatArikAyAM SaSThaH stavakaH /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144] zAkhavArtAsamuccayasya [ saptamaH * atha saptamaH stavakaH OM athA''rhatasiddhAntatattvaM pratipAdayiSuH saptamastava ke prathama maGgalatayA zlokatrayaM nirdizati kalpalatAkRta-caJcatkAJcanetyAdi(kalpalatA) cazcatkAJcanakAntakAntiranizaM, gIrvANajuSTAntiko, vikrAntikSatazatrurastajanana-bhrAntiH satAM zAntibhUH / zAntistAntimapAkarotu bhagavAn kalyANakalpadrumo, dhIro yasya sadA prayAnti zaraNaM, pAdau zubhaprArthinaH // 1 // anvayaH- caJcatkA inakAntakAnti:, anizam ; gIrvANajuSTAntikaH, vikrAntikSatazatruH, astajananabhrAntiH, satAma, zAntibhUH, kalyANakalpadrumaH, dhIraH, bhagavAn , (sa:) zAntiH, tAntim , apAkarotu, zubhaprArthinaH, yasya, pAdau, sadA, zaraNam, prayAnti / (kalpalatAvatArikA) caJcatkAJcanakAntakAntiH-cazcad vilasat, zobhamAnamitiyAvata, yat kAzcana suvarNama, tadvat kAntA manoharA kAntidyutizchaviriti yAvadyasya sa tathA / anizam-satatam / gIrvANajuSTAntikaHgIrvANairdevairjuSTaM sevitaM samAzritamiti yAvat, antikaM savidhaM pArzvamiti yAvadyasya sa tathA / vikrAntitatazatru:-vikrAntyA vikrameNa zauryeNeti yAvat, kSatA vraNAGkitA vinAzitA iti yAvat zatravo bAhyAbhyaMtarapratipakSA yena sa tathA / astajananabhrAnti:-astA nirastA dUrIkRteti yAvat jananabhrAntirjanmabhramo yena sa tthaa| yadvA astA jananabhrAntiH ananaprayukta bhramaNaM saMsaraNamiti yAvayasma sa tathA,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA [145 - mukta ityrthH| satAm-sajanAnAm, bhavyAtmanAmiti yAvat / zAntibhUH-zamanilayaH zAntyutpAdaka iti yAvat / kalyANakalpadrumaHkalyANAya zarmaNe mahAnandAyeti yAvat / kalpadrumaH kalpavRkSastathA / dhIraH-dhIratAguNasampannaH / bhagavAn-SaDvidhaizvaryyazAlI / (saH) zAntiH zAntinAthazubhAbhidhAna: SoDazo'rhan / taantim-sntaapm| apAkarotu-dUrIkarotu / zubhaprArthina:-kalyANakAmAH, bhavyAtmAno janA ityarthaH / yasya-ghuddhiviSayIbhUtasya bhagavataH zAntinAthasya / pAdau-caraNau / sdaa-srvdaa| zaraNam-gatim / prayAnti-gacchanti prApnuvantIti yAvat / atra kavigata: zrIzAntinAthatIrthaMkRdviSayako ratyAkhyo bhAvaH prAdhAnyenAbhivyajyate iti bhAvadhvaniH, preyorUpakAnuprAsazca tatparipoSakatvenAlaGkArAH samavaseyAH / (kalpalatA) AsIdyatpadayoH praNAmasamaye, zakrasya cakrabhramo / lolanmaulimayUkhamAMsalarucAM, vistAriNInAM rayAt // zrIvAmAtanayasya tasya hRdaye, dhattaH padau cetpadaM / tatki nAma suradru-kAmakalaza-svardhenavo nAntike // 2 // .. anvayaH-yatpadayoH, praNAmasamaye, zakrasya, vistAriNInAm , lolanmaulimayUkhamAMsalarucAm , rayAt , cakrabhramaH, AsIt , tasya, zrIvAmAtanayasya, pado, cet , hRdaye, padam , dhattaH, tat , suradru-kAmakalaza-svardhenavaH, antike, na, nAma, kim| (kalpalatAvatArikA) . ___ yatpadayoH yasya buddhiviSayIbhUtasya bhagavataH pArzvanAthasya pade caraNau yatpade, tayostathA / prnnaamsmye-prnnmnaavsre| artha
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] zAstravArtAsamuccayasya [ SaSThaH taH zakasyaivetyavaseyam / zakrasya -zaknoti jetumarIniti zaka indastasya tathA vistaarinniinaam-vistaarvtiinaam| sarvataH prasaraNazIlAnAmiti yAvat / lolanmaulimayUkhamAMsalarucAm-lolana kampamAno maulimastakam , lolanmaulistasya mayUkhAH kiraNAni teSAM mAMsalAH paripuSTA yA ruco dIptayo lolanmaulimayUkhamAMsalarucastAsAntathA / rayAt-vegAt / cakrabhramaH-cakravad bhramaNam / AsItabhavat / lokAnAmitizeSa: / kAntipravAhe cakrabhramo bhavatyeva / tathAca naiSadhIyacarite-- "kalaze nijahetudaNDajaH krimu cakrabhramakAritAguNaH / sa taduccakucau bhavan prabhAjharacakrabhramamAtanoti yat / " tasya-buddhiviSayIbhUtasya mahAmahimazAlina: / zrIvAmAtanayasyavAmAyAstannAmakazrImadazvasenanRpamahiSyAH kSatriyANyAmtanayaH putro vAmAtanayaH pArzvanAthaprabhuH, zriyA zobhayA sampattyA lakSmyA vA sahito vAmAtanayaH zrIvAmAtanayastasya tathA / bhagavataH zrIpArzva. nAthasya / pdau-crnnau| cet-yadi / hRdaye-antaHkaraNe / padamsthAnam / dhattaH-dhArayataH / tat-tarhi / suradru-kAmakalaza-svardhenavaHkalpavRkSa-manorathapUrakapUrNakumbha-surabhaya: / antike-samIpe / nnhi| vartante iti shessH| kim-praznArthakamavyayam / api tu vartanta eveti bhAvaH / 'kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapI' timedinI / bhagavacchIpArzvanAthaviSayakakavigatarateH prAdhAnyenAbhivyajyamAnatvAdbhAvadhvanirveditavyaH anuprAsazcAlaGkAraH / (kalpalatA) AgacchatripadInadIsamudayadbhaGgabhramaprocchalatarko miprasarasphurannayarayasyAdvAdaphenoccayaH / .
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [147 yasyAdyApi visRtvaro vijayate, syAdvAdaratnAkarastaM vIraM praNidadhmahe trijagatA-mAdhAramekaM jinam // 3 // anvayaH-adyApi, yasya, AgacchatripadInadIsamudayadbhaGgabhramaprocchalattakArmiprasarasphurannayarayasyAdvAdaphenoccayaH, visRtvaraH, syAdvAdaratnAkaraH, vijayate, trijagatAm, ekama , AdhAram, tam, vIram, jinam, praNidadhmahe / (kalpalatAvatArikA) . adyApi-adyatve'pi / yasya-buddhiviSayIbhUtasya caramatIrthakRto varddhamAnasya / AgacchatripadInadIsamudayadbhaGgabhramaprocchalattoMmiprasarasphurannayarayasyAdvAdaphenoccayaH-trayANAM padAnAM samAhArastripadI saiva nadI taraGgiNI / 'uppannei vA vigame i vA dhuve i vA' ityAtmikA AgacchantI bhinnabhinnapradezAdAyAntI cAsau tripadI nadI AgacchatripadInadI tata: samudayantaH samutpadyamAnAH bhaGgAH saptabhaGgI eva bhramA AvartAstata: procchalantaH prakarSaNodgacchantastaLa vicAraNA evormayastaraGgAsteSAM prasaraH prasaraNantataH sphuranto vijRmbhamANA vilasanta iti yAvat nayA: sadvacanaracanaprakArA eva rayA vegAstebhyaH ( samutpadyamAnaH ) syAdvAdaH- syAtpadalAJchitavAda eva phenocayo DiNDIrasamUho yasya yasmin vA sa tathA / visRtvaraH-vistArayuktaH / syAdvAdaratnAkaraH-syAdvAdo'nekAntadarzanameva ratnAkaraH smudrstthaa| vijayate-sarvotkarSeNa vartate / trijagatAm-tribhuvanAnAm / ekm-mukhym| AdhAram-AzrayasvarUpam / tam-buddhiviSayIbhUtam / vIram-nAmaikadeze nAmagrahaNAt mahAvIram / jinam-tIrthakRtam /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148] zAstravArtAsamuccayasya [SaSThaH - praNidadhmahe-samyagdhyAnaviSayIkurmaH / sAvayavarUpakamalaGkAraH / anu. pandhacatuSTayasUcanazcApyanusandheyam / prastutaviSayamavatArayanti-pIta iti| . (kalpalatA) pIte'nyavArtAkaluSodake'pi, nocchidyate tattvapipAsayA vH| AkarNayantvAItazAstravAtA, karNAmRtaM samprati tat sakarNAH // 4 // anvayaH anyavArtAkaluSodake; pIte, api, vaH, tattvapipAsayA, na, ucchidyate, tat. sakarNAH ? samprati. karNAmRtama, AItazAstravArtAm , AkarNayantu / (kalpalatAvatArikA) anyavArtAkaluSodake-anyeSAM cArvAkAdInAM vArtAH siddhAntA anyavArtAH, tA eva kaluSodakam-kAluSyayukta jalam anyavArtAkaluSodakam , tasmiMstathA / pIte-pAnakarmIkRte pAnakriyAnirUpitakarmatAmApAdite iti yAvat / api-sambhAvanAyAm / vaH-yuSmAkam , skrnnaanaamitishessH| tattvapipAsayA-tattvaM yAthArthyamevAmRtam tasya pipAsA pAtumicchA tattvapipAsA, tayA tathA / na-nahi / ucchidyatesamucchedaH prApyate vinazyate iti yAvat / tat-tasmAddhetoH / sakarNAH!-sajjakarNendriyA bhavanto bhavanta vibudhAH ! samprati-adhunA / karNAmRtam-zravaNasukhakaram / AItazAstravArtAm-jainA''gamasiddhA. ntam / amRtapadasyAjahalliGgatayA vArtAvizeSaNatve'pi napuMsakataiva / AkarNayantu-zRNvantu / yathA sAtizayapipAsunA. kAluSyAkulita salilaM, nipIyA'pi tRptimalamalabhamAnena samIcInamamRtaM . ( jalam )
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [146 pAtukAmena susajitena bhUyate tathaiva tattvabubhutsubhiranyadIyaM dUSita siddhAnta samAkA'pi santoSamalabhamAnairbhavadbhirAhataiH zravaNe'pi sukhadaM jainAgamasiddhAntAmRtaM pAtukAmaistatparairbhUyatAmitibhAvaH / ajJAnatimiradhvaMsadIpikA paramatattvopaniSadbhUtAM hitasukhaniHzreyasakarImAItamatavArtAmAha zAstravArtAsamuccayakAro bhagavAna haribhadrasUrirAja: anya iti(zAstravArtA) anye vAhuranAdyeva, jIvAjIvAtmakaM jagat / sadutpAdavyayadhrauvya-yuktaM shaastrkRtshrmaaH||1|| anvayaH-- zAstrakRtazramAH, anye, tu, jIvAjIvAtmakam , sadutpAdavyayaprauvyayuktam , jagat . anAdi, eva, AhuH / (ava0) zAstrakRtazramAH-zAstreSu pravacanopaniSadAdiSu kRto vihitaH bhamo yaistAdRzAH kRtapravacanopaniSadadhyayanabhAvAH / anyecArvAkAdibhyaH pare aahelaaH| tu-punaH / jIvAjIvAtmakam-jIvAzvetanAzcAjIvA acetanAzvA''tmAnaH samudAyino yasya tattathA / tena cinmAtrAdiSAdanirAsaH / sadutpAdavyayadhrauvyayuktam-santi pAramArthikasattAvanti na tu prAtibhAsikasattAvanti utpAdavyayadhrauvyANi sadutpAdavyayadhrauvyANi tairyuktam viziSTaM tathA pAramArthikotpAdavyayaprauvyamayamityarthaH / jagat-jagatpadapratipAdyam , vizvam / anAdipravAhApekSayA sadAtanam / eva-vyavasthAyAm / tena nezvarAdikRtaM navA pradhAnapariNAmAdikRtamiti labhyate / Ahu:-kathayanti /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ saptamaH sUrivarairjagata utpAdavyayadhrauvyayuktatva vyavasthApitantatrotpAda:"utpannamidam" iti buddhisAkSiko dharmavizeSaH, sadvividhaH, prayogajanito visrasAjanitazca, tayoH puruSavyApArajanyaH prathamaH, sa ca mUrtimaddavyArabdhAvayavakRtatvAt samudayavAdaH, ata evAsAvaparizuddha iti gIyate, taduktam | uppAo duviyappo, pogajaNio a vIsasA ceva / __ tattha ya pogajaNio , samudayavAno aparisuddho // 3 // 32 // . iti sammatisUtre gAthA / atrAparizuddhatvaM svAzrayayAvadavayavotpAdApekSayA pUrNasvabhAvatvam, apUrNAvayavasya ghaTasyotpadyamAnasya sAkalyenotpannatvavyavahArAbhAvAt / nanUtpAdasya bhavaduktaM prayogajanyatvamanupapannam, prayatnajanyatvasya ghaTAdAveva sattvAt, utpAdasya punarAdhakSaNasambandharUpasya tajanyavAbhAvAt iticenna "mudgarapAtAd naSTo ghaTaH" iti vizvajanInavyavahArato nAze mudgarapAtajanyatvavat "puruSavyApArAdutpanno ghaTaH" iti sarvajanInavyapadezataH punarutpAde'pi puruSavyApArajanyatvasyAvazyakatvAt, vivicyAnanubhUyamAnatvenotpAdApalApe svIkRte ca nAzasyApyapalApaprasaGgAt , utpatterAdyakSaNasambandhenAnyathAsiddhau nAzasyApi caramakSaNasambandhanAzenAnyathA siddheH suvacatvAt, anyatra tadAdhAratApratyayasyotpattyAdhAratApratyayasyevAvacchedakatvenopapatteH / yadi ca ghaTapratiyogikatvena nAzo vilakSaNa evAnubhUyata iti cet tadA tathotpAdo'pi vilakSaNa eveti tulyam / kiJcaivamAdyakSaNe ' AdyakSa* utpAdo dvivikalpaH prayogajanitazca visrasA caiv| .. tatra ca prayogajanitaH samudayavAdo'parizuddhaH / / 3 / 32 /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ].. kalpalatAvatArikA [ 151 NasambandhavAn ghaTa: "itivat AdyakSaNa utpanno ghaTa." iti prayogo na sUpapAdaH syAditi na kiJcidetat / puruSavyApArAjanya utpAdo dvitIyaH, puruSatarakArakavyApArajanyatvaM tu svarUpakathanameva, na tu lakSaNam, prAyogike'tivyApteH / sadvividhaH-samudayajanita aiktvikshc| tatra mUrtimadvyAvayavArabdhaH samudayajanita: itarazcaikatvikaH, Adyo'bhrAdInAmutpAdaH, ghaTAdInAmapyaprathamatayA viziSTanAzasya viziSTotpAdaniyatatvAt / na hi mUrtAvayavasaMyogakRtatvaM samudayajanitatvam vibhAgakRtaparamANvAdyutpAde'vyAptaH, kintu mUrtAvayavaniyatatvam / dvitIyastu, gaganadharmAdharmAstikAyAnAmavagAhakagantRsthAtRdravyasannidhAnato'vagAhanagatisthitikriyotpatteraniyamena syAt parapratyayaH, mUrtimadamUrtimadavayavadravyadvayotpAdyatvAt / avagAhanAdInAM syAdaikatvikaH syAdanakatvikazceti bhAvaH / taduktam / sAbhAvio vi samudayakauvva egattiuvva hojAhi / . AgAsAIANaM tiNhaM . parapacco'NimA // 3 // 33 // ___ iti sammatigAthAyAm / .. vyayo'pi svAbhAvikaH prayogajanitazceti dvividhaH, tadvayAtiriktasya vstuno'bhaavaat| pUrvAvasthAvigamavyatirekeNottarAvasthotpattya. nupapatteH / na hi bIjAdInAmavinAze'GkurAdikAryyaprAdurbhAvo dRSTaH / nacAvagAhagatisthityAdhAratvaM tadanAdhAratvasvabhAvaprAktanAvasthAdhvaMsamantareNa sNbhvtiiti| . svAbhAviko'pi samudayakRto vaikalpiko vA bhaviSyati / AkAzAdikAnAM trayANAM parapratyayo'niyamAt // 3 // 33 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 ] zAstravArtAsamuccayasya . [paSThaH tatra samudaya janita ubhayatrApi dvividhaH, ekaH samudayavibhAgarUpaH, yathA paTAdeH kAryyasya tantvAdikAraNapRthakkaraNam, anyazvArthAntarabhAvagamanarUpaH, yathA mRtpiNDasya ghaTArthAntarabhAvaH, nAzatvaM cAsyAjanakasvabhAvA'parityAge janakatvAyogAt, nacaivaM ghaTavinAze mRtpiNDaprAdurbhAvaprasaktiH, pUrvottarAvasthayoH svabhAvato'saGkIrNatvAt , vastvantararUpe vastvantararUpasyotpAdayitumazakyatvAt / aikatvikanAzazcaikatvikotpAdavat vaisrasikabheda eveti / taduktaM sammatigAthAyAm + vigamassa vi esa vihI, samudayajaNiammi so u duviappo| ____ samudayavibhAgamettaM, atyaMtarabhAvagamaraNaM vA // 3 // 34 // sthitizcAvicalitasvabhAvarUpatvAd na vibhajyate, tadyuktatvaM ca jagataH kathazcittadrUpatvAt , tathAhi trayo'pyutpAdAdayo bhinnarUpAvacchedena bhinnakAlAH, ghaTotpAdasamaye ghaTavinAzasya ghaTavinAzasamaye ghaTotpAdasya tadutpAdavinAzayorutpattivinAzAnavacchinnakAlasambandharUpAyAstasthiterghaTavinAzaviziSTaghaTarUpamRtsthityorvA virodhAt, tathA pratyekamapi dezakAtyAbhyAM bhinnakAlatA, utpadyamAnasyApi paTasya dezenotpannatvAt , dezena cotpatsyamAnatvAt, prabandhena cotpadyamAnatvAt / vigacchato'pi dezena vigatatvAt, dezena ca vigamiSyattvAt , prabandhena ca vigacchatvAt , tiSThato'pi dezena sthitatvAt , dezena ca sthAsyattvAt, prabandhena ca tiSThattvAditi / ekarUpAd dravyAdarthAntarabhUtAdabhinnakAlAzcaite'viziSTAH santo'bhinnapratiyogiviziSTA vA kuzUla nAzaghaTotpAda-mRtsthitInAmekakAla+ vigamasyApyeSa vidhiH samudayajanite sa tu divikalpaH / / samudayavibhAgamA tramarthAntarabhAvagamanaM vA // 3 // 34 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH / kalpalatAvatArikA [ 153 tvAditi, tato'nantarabhUtA apIti mantavyam / evaJcotpAdAdi. trayeNa traikAlyena bhedAbhedAbhyAM bhaGgasaGgatirdravyasya sUkSmadhiyA bhAvanIyA / ThyAtmakatrikAlAtmakatayaikavastuno'nantaparyAyAtmakatvAt / ___ na caivamanante kAle bhavato'nantapa-yAtmakaikadravyasyotpattAvapi kathamekakSaNe tadupattiH ? iti prishngkniiym| ekakSaNe'pyanantAnA. mutpAdAnAM tatsamAnAM vigamAnAM tanniyatasthitInAzca sambhavAt / tathAhi- yadaivAnantAnantapradezikAhArabhAvapariNatapudgalopayogopajAtarasarudhirAdipariNatavazAvirbhUtaziro'GgulyAdyaGgopAGgabhAvapariNatasthUlasUkSmasUkSmatarAdibhinnAvayavyAtmakasya kAyasyotpatti:, tadaivAnantAnantaparamANUpacitamanovargaNApariNatilabhyamanautpAdo'pi bhavati / tadaiva ca vacanasyApi kAyAMkRSTAntaravargaNotpattipratilabdhavRttirutpAdaH, tadaiva ca kAyAtmanoranyonyAnupravezAd viSamIkRtAsaMkhyAtAtmapradeze kAyakriyotpattiH, tadaiva ca rUpAdInAmapi pratikSaNotpattinazvarANAmutpattiH, tadaiva ca mithyAtvA'viratipramAdakaSAyAdipariNatisamutpAditakarmabandhanimittAgAmigativizeSANAmapyutpattiH, tadaiva cotsRjyamAnopAdIyamAnAnantAnantaparamANvApAditatatpramANasaMyogavibhAgAnAmutpatti:, kiMbahunA ? yadaivaikadravyasyotpattiH, tadaiva trailokyAntargatasamastadravyaiH saha sAkSAt pAramparyeNa vA sambandhAnAmutpattiH, sarvadravyavyAptivyavasthitA''kAzadharmAdharmAdidravyasambandhAt , IdRzapratipatyabhAvazcAsmAdyadhyakSasya tathA tathollekhena niravazeSadharmAtmakavastvaprAhakatvAt / trailokyavyAvRttasvalakSaNAnyathA'nupapatyA'numIyate tu nirSAdhameva tathAtvam / itarapratiyogikatvenetarAptipRthagbhUtAnAM dhyAvRttInAM svavRttitvena svApRthagbhUtatvAt / nacaivaM ghaTe svotpAdAditadanyo.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [ SaSThaH tpAdAdikamapi pramIyeteti vAcyam , vyAvRttidvAreSThatvAt / anuvRtyA tu tadabhAvAdeva / ata eva "svaparavibhAgo'pyevamucchidyeta" iti nirastam / svavRttyanuvRttipratiyogitvena ca paratvasya vyavasthiteH / ata eva paratrApi svasambandhitAmAtravyavahAro vyutpannAnAmabAdha eva / tathA coktaM bhASyakRtA vizeSAvazyakabhASye * jesu aNAesu to Na Najae Najae agAemu / kiha te Na tassa dhammA ghaDassa rUvAidhamma vva // ___ tatra visadRzaiH paTatvAdibhiH paraMparyAyairnAsti ghaTadravyam sadRzaistu satvadravyatvapRthivItvAdibhirvyaJjanapa-yairastyeva tat / sAdhAraNAsAdhAraNasya sAmAnyavizeSarUpamya vastuno guNapradhAnabhAvena sadAdizabdavAcyatvAt / .. ___ arthaparyAyaistu RjusUtrAbhimataiH sadRzairapi nAsti anyonyavyAvRttasvalakSaNagrAhakatvAttasya, svaparyAyairapi pratyutpannaitatsamaye'ntyeva, vigatabhaviSyadbhintu yathAkathazcidasti, kathazcid nAsti tatkAle tacchaktyA tasyaikatvAt , tadrUpavyaktyA ca bhinnatvAditi / pratyutpannairapyekaguNakRSNatvAdibhiranekaguNairbhajaneti / evaM svata: parato vA'nuvRtti. vyAvRttyAdyanekazaktiyuktotpAdAditrailakSaNyalakSaNamanekAntAtmakaM jagaditi vibhaavniiym| jagata utpAdAditrayAtmakatvaM kathamutpadyata iti cecchrayatAmlokaH pratyekaM sauvarNaghaTamukuTasvarNAnyabhilaSannekadA tannAzotpAdasthitiSu satISu zokapramodamAdhyasthyaM sahetukaM yAti, tadaiva ghaTArthino ghaTanAzA * yeSvajJAteSu tato na jJAyate jJAyate ca jJAteSu / .. . kathaM te na tasya dharmA ghaTasya rUpAdidharmA iva / / .
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [155 cchokaH, mukuTArthinastu tadutpAdAtpramodaH, suvarNArthinastu pUrvanAzApUrvo tpAdAbhAvAnna zoko na vA pramodaH kintu mAdhyasthyamiti dRzyate / idazca vastunastralakSaNyaM lakSaNaM vinA'nupapannam, ghaTanAzakAle mukuTotpAdAnabhyupagame tadarthinaH zokAnupapatteH, ghaTAdivivartAtiriktasuvarNadravyAnabhyupagame ca suvarNArthino mAdhyasthyAnupapatteH / na ca suvarNasAmA. nyArthino yatkizcit suvarNanAze'pi zokAbhAvAt apUrvecchAbhAvena ca pramodAbhAvAdarthAdutpadyate mAdhyasthya miti vAcyam tathApi ghaTanAzAnantarameva mukuTotpAdAbhyupagame'ntarA - yAvatsuvarNabhAve zokasyaiva prasaGgAt , doSavizeSAttadananubhavena zokAbhAvo'pi vizeSadarzino durghaTaH / na ca suvarNasAmAnyAbhAvo'pi suvarNasAmAnyecchAvighAtakajJAnaviSaya ekaH parasya yujyate, anubhavena tadaikyAbhyupagame ca tattadvivartAnugatasuvarNasAmAnyasyApyanubhavasiddhasya pratyAkhyAtumazakyatvAt , gau. NIkRtavizeSAyAstadviSayakecchAyA eva tadviSayakapravRttihetutvAt / naca zokAdikaM nirhetukamiti vaktu zakyam , sarvadA sattvasyA'sattvasya vA prasaGgAt / naca yuSmAkamapi tatra ghaTamukuTobhayArthino yugapacchokapramodotpAdaH iti vAcyam, ekatrobhayArthipravRttyayogAt / ekatra deze tatpravRttau cobhayasya kathaJcitpratyekAtirekeNa doSAbhAvAt / yena rUpeNa yatrecchA tena rUpeNa tannAzotpAdasthitijJAnAnAmeva zokapramodamAdhya. sthyahetutvAt , anekAntasyApyanekAntAnuviddhaikAntagarbhatvAt / . . etena "utpAdasthitibhaGgAnA-mekatra smvaayt.| prItimadhyasthatAzokAH syurna syuriti durghaTam" ityabhiprAyAparijJAnavijRmbhitaM maNDanamizrakRtakhaNDanamapAstam , nahi ghaTamukuTarUpApekSAvutpAdanAzAveva suvarNarUpApekSAvapi yenAvyavasthA bhavediti /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 ] zAstravArtAsamuccayasya [ SaSThaH - ___ nacAnekAntavAde tatsattve'pi tadabhASajJAnAt pravRttyadhyasthayA zrItyAdyavyavasthApi yena rUpeNecchA tena rUpeNa tadabhAvajJAnasyaiva pravRtti vighaatktvaat| etenApi "naikAntaH sarvabhAvAnAM, yadi sarvavidhAgataH / apravRtti nivRttIdaM, prAptaM sarvatra hI jagat // " iti .. sarvasvahAnijanita iva mahAna maNDanamizragRhazoko nivAritaH / anyathApyetadutpAdasthitidhrauvyaM pratyeka vstuunaambhyupgntvym| tathAhi kSIrabhojanavrato dadhi na bhukte, yadi ca dana: payasa ekAntato'bhedaH syAttadA tasya dadhi bhuJjato'pi vratabhaGgo na syAt , tato dadhipayasoH kazcid bhedo'GgokaraNIyaH / evaM dadhivrato'pi payo na bhukt| tathA'. gorasatrataH (bAlanAlAdibhoja navrataH) dugdhadadhinI nAttIti gorasabhAvena dvayorabhedaH, anyathA kRtagorasapratyAkhyAnasya dugdhAdyakaikabhojane'pi na pratabhaGgaH syAditi, tasmAd dravyaparyAyobhayAtmakatvAt , sarva vastu dhyAtmakaM ( utpAdavyayadhrauvyApRthagbhUtam ) mntvym| nanu dugdhadadhnorekAntena bheda eveti tasyotpAdavyayau yuktI, dhauvyaM tu gorasatvasA. mAnyasyaiva na tu gorasasyeti cenna - idameva gorasaM dugdhabhAvena naSTam , dadhibhAvena cotpannam ityekasyaikadotpAdavyayAdhAratvalakSaNadhrauvyabhAgitayA pratyabhijJAyamAnasya parAkartumazakyatvAt / tathA coktam - "payovrato na dadhyatti, na payo'tti dadhivrataH / agorasavato nobhe, tasmAdvastu trayAtmakam // " bhatra pUrvapakSiNa: saugatAdayaH pratyavatiSThante, tathAhi-utpAda. vyayAditrayaM paraspara viruddhameva, tasmAdekatra vastunye kasmin kAle kadAcidapi trayaM naivAvasthAtuM zaknoti yataH prAgasataH sAmagrIbalAdA
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 157 - - - - tmalAbha utpAdaH, bhUtasyAnantaramabhAvo vinAzaH, utpAdavinAzarahita dhrauvyamiti niyamAt sarveSAM bhinnabhinnatvAt / zokapramodamAdhyasthyamapi vAsanAhetukam , vastudarzanenAntarazokAdivAsanAprabodhAdeva ghaTanAzAdivikalpAt zokAdyutpatteH, yadi ca vastunimittameva zokAdika syAttadA rAjaputrAdivadanyasyApyavizeSeNa tatprasaGgaH, ataH zokapramodamAdhyasthyaM jagatastryAtmakatvena sAdhanamiti mantavyam / kiJca syAdvAdinaH kacidapyadhikRte vastuni nizcayo naiva yujyate yatastadIyasiddhAntApekSayA pramANaM pramANameva na syAdvAdavyAghAtAt / evaJcAnekAntAnurodhAdapramANIbhUtaM pramANaM na nizcAyaka ghaTAdivat kiJca saMsAryapi saMsAryeva na ekAntaprasaGgAt , mukto'pi na mukta eva ekAntaprasaGgAdeva, evazva nikhilameva tattvaM tadatadrUpabhAvenAvyavasthitam / atrAhu: siddhAntino jainA:- muphuTotpAdo na ghaTanAzAsvabhAvastulyahetuprabhavayoIyostayo. rekasvabhAvatvAt, na ca svAdhArabhUtAt svarNAt anya eva, tasmAdutpAdAditrayaM mitho viruddham ekatraikadaivapramIyamANatvAt , kalpitatvAddheto. rutpAdavyayau na vidyate iti na vAcyam dhrauvyabuddhayA dhrauvyavat utpAdavyayabuddhathA tayoH paricchedAt nAstitve eva tayorabhyupagamyamAne dhrauvyaM paramArthato'stIti na pramA utpAdavyayapratItitulyayogakSematvAd dhrauvyadhiyaH / etena dravyAstikamataM nirAkRtaM veditavyam / atha ( kevala ) paryAyAstikamatakhaNDanam - utpAdavyayavad dhrauvyaparicchedAt yadi ca dhrauvyabuddhiriyaM bhramAtmiketi na tato dhrauvyasiddhirityucyate tarhi jagatyabhrAntatAprakAra . eva vilupyeta / nanu yadyevaM dravyAstikaparyAyAstikayoyorapi pratyeka
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 ] zAstravArtAsamuccayasya [ SaSThaH mithyAtvantadA sikatAsamudAye tailavat tatsamudAye'pi samyaktvAbhAvAt kathaM 'pramANanayairadhigamaH' iti cet satyam , nahyatra dalapracayalakSaNaH samudAya ucyate paryAyasyAdalatvAt , itaretaraviSayAparityAgavRttInAM jJAnAnAM samudAyAbhAvAt / tadidamuktaM sammatigranthe* tamhA savve vi NayA micchadichI sapakkhapaDibaddhA / / aNNoNNaNissiyA uNa havaMti sammattasabbhAvA // 1 // 21 // nanu yathA bahumUlyAnyapi ratnAnyananusyUtAni "ratnAvalI" iti vyapadezaM na labhante, anusyUtAni ca tAnyeva "ratnAvalI" iti vyapadezaM labhante tyajanti ca pratyekasaMjJAH, tathA nayA api pratyeka samyaktvavyapadezaM na labhante samuditAstu taM labhante, jahati ca durnayasaMjJAH iti kathaM dRSTAnta iti cet , nimittabhedena vyapadezabheda evArya dRSTAnto na tu pratyekasamudAyabhAva iti doSAbhAvAt / ___ nanu "ghaTa utpanna eva" iti syAdezavinirmuktasya durnayasyApi nayavat svaviSayAvadhArakatvamasttyeva, evakAreNAnutpannatvAbhAvajJApane'pyutpannatvaprakAzanavyApArAparityAgAt , anekAntabalAdubhayopapatteH, raktatAdazAyAM ghaTe "na zyAmaH" itibuddhivaditi cet satyam, itara. nayaviSayavirodhAvadhAraNe bhajanAM vinA svaviSayAvadhAraNasyaivApravRttaH, prAk zyAmatvena jJAte idAnIm iti vinirmokeNa "na zyAmaH" iti buddhivat pravRttasyApi ca tasyAnyathAviSayatvarUpamithyAtvopasthiteH / tadidamuktaM sammatisUtragAthAyAm OM tasmAt sarve'pi nayA mithyAdRSTayaH svpkssprtibddhaaH| anyonyanizritAH punarbhavanti samyaktvasadbhAvAH // 1 / 21)
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakkaH ] kalpalatAvatArikA [156 / NiyayavayaNijasaccA savvaNayA paravinAlaNe mohA / - te uNa Na diTrasamako vibhayai sacce va alie vA // 1 / 28 / asyArtha:- nijakavacanIye-svaviSaye paricchedye / satyA:samyagjJAnarUpAH / sarvanayA:-saMgrahAdayaH, tadvati tadavagAhitvAt / paravicAlane-parakIyaviSayotkhanane / mohA:-muhyantIti tathA asamarthA iMti paraviSayasyApi satyatvenonmUlayitumazakyatvAt , tadabhAve sva viSayasyApyavyavasthite:, parasparaM nAntarIyakatvAt, ataH paraviSayasyAbhAve mvaviSayAyApyasattvAt tatpratyayasya mithyAtvamevetyavadhArayan dRSTasamayo jJAtA'nekAntaH punastAn nayAn na vibhajate satyAnalIkAn vA kinvitaranayaviSayasavyapekSatayA 'astyeva dravyArthataH" ityevaM bhajanayA svanayAbhipretamarthaM satyamevAvadhArayati, yad yatra yadapekSayA'sti tasya tatra tadapekSayA grAhakatvena nayaprAmANyAt / ata eva ca dravyAstikAdeH pratyekamitthaMrUpatayA sattvamanittharUpatayA cAsattvaM paribhASitam - / davaTriutti tamhA Natthi No nniymsuddhjaatiio| _ na ya pajjavaTrino NAma koi bhayaNAi u visesI // 1 / 6 / sammatigranthe / prAganubhUtarUpAvirbhavanamutpAdaH svanAntarIyakaprAkpa-yanAza nijakavacanIyasatyAH sarvanayAH paravicAlane mohAH / ___tAn punarna dRSTasamayo vibhajate satyAn vA'lIkAn vA / / 1 / 20 / / dravyArthika iti tasmAnnAsti nayo niyamazuddhajAtita: / na ca paryAyAstiko nAma ko'pi bhajanayA tu vizeSaH / / 1 / 9 / .
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. ] zAstravAtAsamuccayasya [SaSThaH rUpahetvantarasvabhAvaH, adhikRtarUpotpAda eva prAktanarUpanAzapratIteryutatvAt , tadajanakasvabhAvaparityAgasamaniyatatvAt tajjananasvabhAvatvasyeti / vinAzazca bhUtAbhavanarUpa utpAdaviparyaya: svIkaraNIyaH, prakRtarUpanAzasyetararUpotpAdAnAntarIyakatvAnubhavAta, dIpAdivinAze'pi tamaHparyAyotpAdAnubhavasya jAgarUkatvAt tadatadrUpanAzotpAdayo. rekasAmagrIprabhavatvAcca / evaM dhrauvyamapyupAdavyayAdhArasvabhAvAtmakaM tathA. pratItestadubhayAvinAbhUtaM svIkArya natvanyathAbhUtam , anyathotpAdavyayadhrauvyatritayamapi kathAzeSatAmApadyeta, parasparAnuviddharUpatvAt , adhikRtAnyatarAbhAve taditarAbhAvaniyamAt, tathAhi-dhrauvyavyatirekeNo. tpAdavyayau na saGgatI, sarvadA sarvasyAnusyUtAkAravyatirekeNa vijJAnapRthivyAdikasyApratibhAsanAt , evamutpAdavyayavya tirekeNa dhrauvyamapyasaGgatam , tathAhi-"dugdhAdau dadhyAdikaM sadeva" iti sAMkhyaH, dugdhAdereva dadhyAdirUpeNa vyavasthitatvAt / "tadavyatirikta vikAramAtrameva kAryam" iti sAMkhyavizeSa: / "na kArya kAraNe prAgasti kintu tataH pRthagbhUtameva sAmagrIto bhavati na tu kAraNameva kAryarUpeNa vyava tiSThate pariNamate vA" iti vaizeSikAdayaH / na ca kAyaM kAraNaM vA'sti va. madvaitamAtrameva tattvam ityaparaH / tatra "dugdhAdau dadhyAdikaM sadeva" iti sAMkhyamataM na yuktam, kAraNabyApAravaiphalyAt , na hi tena kAryotpattiH tadabhibyaktiH, pAvaraNavinAzo vA kartuM zakyate, tadutpattyabhibyaktyorapi sattve kAraka. nyApAravaiphalyAt , asattve'pasiddhAntAt , AvaraNavinAze'pi na tatsAphalyam asato bhAvasyotpAdavat sato bhAvasya naashaabhaavaat| napAndhakAraSat tadAvAraka kizcidupalabhyate /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakaH kalpalatAvatArikA [161 - api ca kAraNakAle kAryasya sattve svakAla iva kathamasau tenAbriyate ? kathaM ca mRtpiNDakAryyatayA ghaTo vyapadizyate na tvanyathApaTAdivat / asattve ca nAvRtiH, avidyamAnatvAdapasiddhAntazca, vivecitaM cedaM cArvAkavArtAyAm, nirastazca sAMkhyavArtAyAM satkAryavAdo'pIti na kiJcidetat / ___yadapi "kAraNAt kAryyamatyantaM pRthagbhUtameva tadAnitatveva tasyo. tpattezca na pRthagupalambhaH" iti vaizeSikAdInAM matam, tadapi samavAyaniSedhAt anyasya ca sambandhasyAbhAvAdanupapannameva / kizcAvayavebhyo'vayavina ekAntabhede ekadezarAge sarvasya rAgaH syAt , ekadezAvaraNe ca sarvasyAvaraNaM bhavet, raktAraktayorAvRtAnAvRtayozca bhavadabhyupagamenaikatvAt / ... yo'pyAha "kAryakAraNAtirikta dhruvamadvaitamAtraM tattvam" iti tanmatamapi no samIcInam , kAryakAraNobhayazUnyasyAdvaitasya ggnkmlsbrhmcaaritvaat| kiJca "advaitam" iti paryudAsaH, prasajyaprati. Sedho vA ? prasajyapakSe pratiSedhamAtraparyavasAnAd nAdvaitasiddhiH, pradhAno"pasarjanabhAvanAGgAGgibhAvakalpanAyAM dvaitprsktH| prayuMdAsapakSe'pi dvaita'prasaktireva pramANapratipanne dvaite tatpratiSedhenAdvaitasiddheH / api ca dravyA dvaite rUpAdibhedAbhAvaprasaGgaH / naca cakSurAdisambandhAt tadeva dravyaM 'rUpAdipratipattijanakamiti vAcyam sarvAtmanA tatsambandhe sarvadA tathaiva pratItiprasaktaH, rUpAntarasya tadvyatiriktasyAbhyupagame cAdvaitavyAghAtAt / ata ekatraivAdhikRtaghaTAdivastuni vivakSitakAle utpAdavyayadhrauvyalakSaNamuktarItyA bhinnApekSatvAt ( abhUtabhavanabhUtAbhavanatadubhayAdhArasvabhAvatvabhedAdvA) nyAyyameva, nimittAbhede trayamekatra na yujyate bhinnApekSANAmekApekSatvAyogAt , ekasya bhedAyogAdvA /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 ] zAkhavAtAsamuccayasya [saptamaH yaJca pUrva zokapramAdAdivAsanAhetuka parikIrtita pUrvapakSiNA natu bhinnavastunimittakamiti tadyuktam - yato hi zokAdijanakatvena sama. nantarajJAnakSaNalakSaNA sA vAsanA na kadAcinihetukA bhavitumarhati, nirhetukatve tasyA utpattizIlatve ca sadA'nutpattyApattiriti / vyavasthApitazcAyamarthaH yataH svabhAvato jAtamekaM nAnyattato bhavet / . kRtsnaM pratItyate bhUtibhAvatvAttatsvarUpavat // 1 // anyaccaivaMvidhaM ceti yadi syAt kiM virudhyate / tatsvabhAvasya kAtsnye na hetutvaM prathama.prati // 2 // ityAdinA granthena zrIharibhadrasUriNA'nekAntajayapatAkAdau / syAdvAdinaH kacidapyadhikRte vastuni nizcayo na yujyate iti yatpUrvapakSiNodIritam tadapi na samIcInam , tasya nizcayasyaikAntanibandhanatvAt / tathAhi-na tAvadasmAkamAItAnAM mAne kathaJcidamA. natvasamAvezAdaprAmANyasaMzayAdAnizcayaH, mAnatvA'mAnatvayoH kathazcidavirodhAt avadhRtavirodhayodharmayorekatra dharmiNi pratibhAsasyaiva saMza. yatvAt , pratyakSaM mAnameveti katham , anumAnamAnatvAbhAvAt , pratyakSasya svamAnatvenaiva mAnatvAt, anumAnamAnatvena cAmAnatvAditi / __ atra naiyAyikAdayaH-"nanu pratyakSasyAnumAnAnyatve'pi pratyakSa mAnameva' iti prayogo na durghaTa:," 'na hi mAnameva' ityatra kAtsnyameva. kArArthaH, kasyApyekasya kRtsnamAnarUpatvAbhAvAt , kintvayogavyava. cchedaH, tatra ca vyutpattivazAd mAnatvAvacchinnapratiyogitAkAyogo. pasthiterna doSaH, pratyakSe'numAnatvAvacchinnAyogasattve'pi maantvaavcchinnaayogaabhaavaat|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 163 atreyamevakAramaryAdA'vaseyA, tathAhi-vizeSyasaGgataivakArasyAnyayogavyavacchedo'rthaH, yathA "pArtha eva dhanurdharaH" ityAdau, vize. SaNasaGgataivakArasyAyogavyavacchedo'rthaH, yathA "zaGkhaH pANDura eva" ityAdau, kriyAsaGgataivakArasyAtyantAyogavyavacchedo'rthaH, yathA "saroja nIlaM bhavatyeva" ityAdau / atra tattadvizeSyasaGgataivakArAdestattadanyayogavyavacchedAdau zaktiriti / apare punaH evakArasyAtyantAbhAvaH, anyonyAbhAvazcArthaH / "pRthivyAM gandhaH" ityatra pRthivIpade pRthivyanyasmillakSaNayA gandhe prakRtyAnvitavibhaktyarthasya lAkSaNikAryAnvitavibhaktyAnvitasyaivakArArthavyavacchedasya vA'nvayaH / "pArtha eva dhanurdharaH" ityatra zakye pArthe vizeSaNasya dhanurdharasya tAdAtmyena, lakSye ca pArthAnyasmin dhanu. dharAnyonyAbhAvasyAdhArAdheyabhAvena / "zIta eva sparzo jalavRttiH" ityatra zItapadopasthApitayoH zItatadanyayorabhedena sparze'nvayaH, zItA. nvitasparze jalavRttitAdAtmyam, zItAnyasparze ca jalavRtteranyonyA. bhAvavattvaM pratIyate" iti vadanti / ' - anye ca-anyo vyavacchedazca tadarthaH, vyavacchedo'pi dvayI atyantAbhAvazca anyonyAbhAvazca / evakAre ca prAyeNa samabhivyAhRtaprAtipadikasamAnavibhaktikatvam ; vibhaktizravaNantu na luptatvAt , svbhaavvaicitryaac| tadarthe'nyasyAnvayo na vyavacchedasya samabhivyAhRtaprAtipadikArthasya caivakAropasthite'nyasminnapyanvayaH, evamanvayAntaraniyamo'pi svIyaikAryAnvitArthAntarabodhakatvamapi tasya svabhAvavaici. tryAdeva / evaM "pRthivyAmeva gandhaH' ityatra pRthivyAM gandhaH, pRthivyanyasmin na gandhaH itynvyH| "caitro jalameva bhukte" ityatra caitro jana
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 ] zAstravArtAsamuccayasya [saptamaH bhuMkte jalAnyad na bhukte iti| "pArtha eva dhanurdharaH" ityatra pArtho dhanurdharaH, pArthAnyo na dhanurdharaH / "zaGkhaH pANDura eva" ityatra zaGkhaH pANDuraH, na pANDurAnyaH iti nigdnti| - atropAdhyAyAH-"pratyakSa mAnameva" ityatra mAnatvAyogavyavacchedo'stu, mAnAnyayogavyavacchedo vA, tathApi pratyakSe'numAnatvena na mAnatvam pratyakSamanumAnatvena na mAnam' iti pratItyA vizeSarUpeNa sAmAnyAbhAvasya vizeSarUpeNa sAmAnyabhedasya vA siddhau na sarvathA tadvayavacchedaH zakyaH, zakya eva mAnatvatvaparyAvAvacchinnapratiyogitAko'yogaH, mAnatvatvaparyAptAvacchinnapratiyogitAko vA'nyayogo vyava. cchettam , vizeSarUpeNa sAmAnyAbhAvasyAtireke tasya vizeSarUpaparyAptAvacchinnapratiyogitAkatvAt, anatireke ca viziSTarUpaparyAptAvacchinnapratiyogikatvAditi cet- na, tava viziSTAnatirekeNa zuddhAparyAptasya viziSTAparyAptatvAt , atiriktaparyAptikalpane tatra viziSTanirUpitatvatatsambandhAdigaveSaNAyAmanavasthAnAt , "anumAnatvena na mAnatvam" ityatrAmAnatvasya mAnatvA'vRttitayA vyadhikaraNadharmAvacchinnapratiyogitAkAmAvaparyavasAnAt , anumAne'pi tathAprayogaprasaGgAt / __kiJca vyadhikaraNadharmAvacchinnAbhAvasya prAmANikatvAd mAnatvAvacchinnapratiyogitAkasya ghaTAbhAvasya pratyakSe sattvAt kathaM tadvyava. cchedaH ? mAnatvAvacchinnamAnaniSThapratiyogitAkasya sAmAnyarUpeNa vizeSAbhAvasattve vA tAdRzatatsAmAnyaniSThapratiyogitAkasyAbhAvasya vyavacchedyatvAd na doSa iti cet na, mAnatvena mAnaghaTobhayAbhAvasya tayAtvAt / mAnamAtraniSThapratiyogitopAdAnAd na doSa iti ceta na, tathApi "pratyakSaghaTau na mAnam" iti pratIteH / pratyakSaghaTobhayatvAvacche.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA [ 165 dena tAdRzamAnatvAvacchinnAbhAvasya sattvAt tatra tavyavacchedAyogAt , pratyakSatvAvacchinnAdhikaraNatAkasya ca tAdRzAbhAvasya siddhathasiddhiparAhatatvena vyavacchettamazakyatvAt / atha vaiziSyavyAsajyavRttidharmAva. cchinnAdhikaraNatAkAbhAvasattve tadanyatvamapyupAdeyamiti cet na, ya eva hRde vahnayabhAvaH sa eva hRdaparvatayoH ityekatvapratyayAt , vyadhikara. NadharmAvacchinnAdhikaraNatAkAyabhAvasya sattvAJca, zuddhAdhikaraNatAkatvaviziSTavizeSaNatayA tadanyatvasya vyavacchettu zakyatvAd na doSa iti cet na, "mAnatvena ghaTau mAnameva" iti pratItiprasaGgAt / tatra nirukta. vizeSaNatayA'pi mAnAnyatvamastIti cet tayaiva tarhi pratyakSe'pi taditi doSastadavastha eva tadadhikaraNavRttitvAntarbhAve ca bhAvAbhAvakaragvitaikavastvApAta iti dik| tasmAttattadapekSAgarbhatattadanekaparyAyakarambitatvAd vastunastathAprayoge tattadapekSAlAbhArtha syAtkArameva prayuJjate prAmANikAH, anyathA nirAka kSame sarva vAkyaM prasajyeta / itthazca syAtpratyakSaM mAnameva "syAd na mAnameva" ityAdyeva prayujyamAnaM zobhate, anekAntadyotakena syAtpadena tattadapekSopasthiteH,anyathA mAnatvasya mAnAnyatvavyavacchedasya ca sakalamAnavyaktyapRthagbhUtasya sApekSapratyakSApRthagbhAvapratItau tadapekSA'viSayatvarUpA'prAmANyApAtAt / na cedevam pAkarakte ghaTe "ayaM zyAma eva" iti kuto na prayogaH ? kathazcaitadaprAmANyaM sakalasiddham ? nahyatra na zyAmatvAbhAvasya zyAmAnyatvasya vA vyavacchedaH, zyAmAnyatvasyAvyApyavRttitve'pi prAk tadabhAvAt, vyApyavRttitve ca sutarAm / "zyAma eva" ityatra zyAmAnyarUpavAn vyavacchedyaH, vyavacchedazcAtrAnyonyAbhAvaH, sacAvyApyavRttiriti na doSa iti cet na, prAk zyAma eva ityasya
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [ saptamaH sAdhutvApatteH, zyAmAnyarUpavattvasya vyavacchedyatve ca sAdhutvApattireva "ayaM zyAma eva" ityasya / nacAtraitavRttizyAmAnyarUpe etatkAlavRtti. tvavyavacchedaM lakSaNAdinA pratiyato'prAmANyam, anyasya tu prAmAeyameveti vAcyam , svarasata eva tatrA'prAmANyavyavahArAt / atha ca citre ghaTe'vyApyavRttinAnArUpasamAvezavAdinAm "praya nIla eva" iti kathanna prayogaH ? na ca nIlAnyasamavetatvasyaivAna vyavacchedyatvAd nAyaM doSa iti cenna "gaganaM nIlameva" iti pratItiprasaGgAt / na ca nIlasamavetatvasyApi pratyayAt gagane ca tadabhAvAnna tathApratItiprasaGga iti vAcyam tathApi "rUpaM nIlameva" iti pratyayaprasaGgAt , jAyata eva nIla nIlameveti cet jAyate tadA guNavRttinA nIlapadena, na tu dravyavRttinA, ApAdyate tu dravyavRttinA teneti / nIlasamavetadravyatvamapyatra pratIyata iti cet na, anyatra "nIla eva" ityato'nIlatvavyavacchedamAtrasyaiva pratIteH / prakRte'pi nIlAvayavamadhikRtya "iha nIla eva" ityapratyayaprasaGgAcca, tasmAt tattatkAladezAcazApekSayaiva vidhirvyavacchedo vA pratIyate iti samyagavahitaiH paribhAvanIyam / yadi kazcit "pratyakSa svamAnatvamevA'numAnatvamiti na sarvathA mAnatvakSatiriti brUyAt, tadapi no samIcInam, yato hi sarvabhAvAnAM svasattvaM parAsattvaM vA nAbhyupagantavyam kintu kathaJcidanyat, abhinnanimittasve sattvasyaivAsattvavirodhAt , bhinnanimittatve tu kathaJcidbhipramubhayamekarUpatAmAsAdayedapi, yathaikApekSayA'NurevA'parApekSayA mahA. niti / tathAcoktaM pratItyasatyAdhikAre bhASArahasye * bhinnanimittattaNo Na ya tesiM haMdi bhaNNai viroho / vajayaghaDayAI hoi NimittaM pi iha cittam // 1 // bhinnanimittatvato na ca teSAM hanta bhaNyate virodhaH / vyAkaghaTakAtItaM bhavati nimittamapIha citram // 1 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakA ] kalpalatAvatArikA [ 167 anye tyAhuH-dRSTAnta evAyamasiddhaH, bhinnApekSayoraNutvamahatva. yorevAbhAvAt , mahatyapi mahattamAdaNuvyavahArasyApakaSTamahatvanibandhanatvena bhAktatvAt , nityAnityayoraNutvayoH paramANudvathaNukayoreva bhAvAt , etattruTAveva vizrAmAd nAstyevANutvam , truTau cApakRSTaM mahatvamevANutvavyavahAranivandhanam , tacca nityameva, gaganamahattvAvaghikastvapakarSo na bahutvajanyatAvacchedakaH, truTimahatvAvadhikotkarSaNa sAMka-pattyA tasyAnugatasyAbhAvAt , truTimahattvAvadhikotkarSasya tajjanyatAvacchedakatvAt , gaganamahattvAderapi janyatvApAtAt , vyaJjakatvaM ca jAtivizeSeNa zaktivizeSeNa vA "iti nendhanAdisaMsargiNAM sUkSmavahanyAdInAM mahatAM satAmandhakAre indhanAdivyaJjakatvApattiH" iti tu mImAMsakAnusAriNa:-te khalu bhrAntA eva, "ayamito mahAn itavANuH" iti buddha caikatra bhinnApekSayoraNutvamahatvayorvilakSaNayorevAnubhavAt "ito'NuH" iti prayogam "etadapakRSTamahattvavAn" ityupacAreNa vivRtyaitadapekSayA'NutvaparyAyApalApe "ito mahAn" ityapi "etadapakRSTANutvavAn" iti vivRtya samarthayato mahattvameva cApalapataH ka: pratIkAraH 1 mahattvamapekSAM vinaiva svarasato'nubhUyata iti cet / so'yaM svarasa: parasparamasvarasaparimANamAtrameva nirapekSamanubhUyate, mahatvANutve tu sApekSe eveti punaranekAnte'nubhavasiddho vivekaH / atha mahattvApalApe tadAzrayasya pratyakSatvaM durghaTam , mahadudbhUtarUpavaddravyasyaiva cAkSuSatvaniyamAt , aNutvApalApe tu na kiJcidvAdhakamiti cet na, lAghavAdudbhUtANutvasyaiva dravyacAkSuSahetutvAt , utkarSApakarSAvapi parasyA''pekSikANutvamahattvAtiriktau durvacau, jAtirUpayostayotumarAkyatvAt / etat parAsattvaM parikalpitamato na svasattvavyA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ saptamaH ghAtakamiti cet, etAdRzasya parAsattvasya tattvato'bhAvAt, zazazRGgavat , parAsatvasya tattvata iha ( svasmin ) abhAvAt ko doSa iti cet parasattvasyA''pattireveti vijJeyam / - athAtra naiyAyikAH pratyavatiSThante nanu vayaM 'zRGge zazIyatvavat sattvA'sattvayoH svaparApekSatvaM kalpitam' ityeva brUmaH, na hi sattve svApekSatvaM pRthaktvAdAviva sAvadhikatvarUpam , niravadhikatvAt sattAyAH / nApi ghaTAbhAve ghaTApekSatvavat sapratiyogikatvarUpam , niSpratiyogikatvAt , bhAvasya sattAbhAvasya ca sapratiyogikatve'pi sattApratiyogikatvameva na tu parapratiyogikatvam iti na parApekSa. tvamasti / nApi vRkSe saMyogatadabhAvayormUlazAkhAdyavacchinnatvavad ghaTe sattvA'sattvayoH svaparAvacchedyatvarUpaM svaparApekSatvam jAMterevAvyApyavRttitvAbhAvAt , kiM puna: sattAyAH ? iti tataH kathaM svApekSayA sattvam , parApekSayA cAsattvamityAhatAnAmayaM pravAda iti / .. atropAdhyAyAH(kalpalatA) / rUpaM yadadhyakSamavaiti loko, vAcATa ! vAcA kimapaDhSe tat / vaktuM na zaktaH kimutAsi mando, guDasya maadhuryymivaatimuukH|| - anvayaH-- vAcATa ! lokaH, yat , rUpam , adhyakSam , bhavaiti, tat, vAcA, kim , apahuSe, kimuta, atimUkaH, guDasya, mAdhuryam , iva mandaH, (svam ) vaktum, na, zaktaH, asi / (kalpalatAvatArikA) . .. vAcATa !-bahugamubhASin naiyAyikapAza ! lokaH-sAdhAraNI. 'pi janaH / yat-buddhiviSayIbhUtam / rUpam-svApekSasattvaparApekSA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA - 'sattvarUpamityarthaH / adhyakSam-pratyakSaM yathA syAttathA / avaitijAnAti / tat-sarvasAdhAraNajanaiH pratyakSI kriyamANamapi tAdRzaM rUpam / vAcA-vacanamAtreNa / kim-katham / apahaSe-apalapasi / kimutaahosvit| atimUkaH-atyantaM vAkchaktivivarjito janaH / guddsyshrkraayaaH| mAdhuryyam-madhurimANam / iva-yathA / mandaH-svalpadhIH / (tvam-naiyAyikapizuna: ) vaktum-nigaditum / na-nahi / zakta:samarthaH / asi-bhavasi / chekAnuprAso dRssttaantshcaalngkaarii| ___ tathAhi-naiyAyikAGgIkRtA sattA tAvat samIcInA''haMtatarkasantADitA dUrameva palAyitA, nahi svarUpasatAM bhAvAnAM kayAcidatiriktasattayA kAzcidupakAro'sti svato madhurAyA iva sudhAyA madhuradravyAntarasaMyogena / nApi svarUpAmatAM teSAM tayA kazcidupakAraH, khalAnAmiva sakalArthasiddhihetunA vipazcitprapazcitakalAlApena / kathaM ca tasya ( naiyAyikasya ) jAtyAdiSu sadvyavahAra: tanmate sattAyA dravyAditraye eva svIkAreNa tatra sattAyA abhAvAt , ekArthasamavAyena jAtyAdiSu sadvyavahAra iti na, "idaM sat" "idaM sat" iti pratIteH sarvatra samAnAkAratvAt / sambandhAMze tasyAH ( pratIteH ) vailakSaNya. meveti cet / hanta ! prakArAMze'pi tathAtve bAdhakAbhAva evAstu / athavA "hariH" "hariH" ityAdau haripadavAcyatvamiva satpadavAcyatvameva sarvatrAnugatamastu / satpadasaGketaviSayatAvacchedakatayaiva tatsidviriti cet na, tAntrikANAM parasparaM tatsaGketabhedAt , svasaGketamAtrasya cArthAvyavasthApakatvAt / "ghaTa: san" ityAdAvanubhavasiddhaiva satteti cet siddhaiva sA, kevalaM tasyA atireka: sAdhAraNyaM ca na
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. ] zAstravArtAsamuccayasya . [saptamaH / siddham "dravyajanyatAvacchedakatayA tatsiddhirapi kalpalatAyAM nirastA veditavyA, tasmAdutpAdavyayadhrauvyayogarUpaiva sattA yuktA, nAnyeti / nacaivamapi" yadhutpAdavyayadhrauvyayogAdasatAM sattvam , tadA zazazRGgA. derapi syAt / svatazcet , svarUpasattvamAyAtam / tathA "utpAdavyaya. dhauvyANAmapi yadyanyataH sattvam , anavasthAprasaGgo durvaarH| svatazcet , bhAvasyApi svata eva tad bhaviSyati, iti vyarthamutpAdAdikalpanam" ityAdipraznAnAmavakAza: paryAptaH, ekAntapakSodIritadoSasya jAtyanta. rAtmake vastunyaprasarAt / nahi bhinnotpAdavyayadhrauvyayogAd bhAvasya sattvamasmAbhiH ( ArhataiH ) svIkriyate, kintUtpAdavyayadhrauvyayogAtma. kameva sat svIkriyate, tatra sattvaM sakalavyaktyanugataM vyaJjanapa-- yatAm prativyaktyanugataM cArthaparyAyatAmAskandati, itthameva sAdRzyA. stitva svarUpAstitva mityapi gIyate / taJca sattvaM sApekSameva sarvairanubhUyate, mArtatvAdinA ghaTa: san natu tantujanitatvAdinA "idAnI ghaTa: san natu prAk" ityAdyanubhavAt / buddhivizeSakRtApekSayApyAdezAparA. bhidhAnayA sApekSameva tat , yathA "ayamekaH ayaM caikaH" iti kalpa. nAkRtApekSayA dvitvAdIti / evaJceha saptabhaGgI pravartate, tathAhi-syAdastyeva, syAnAstyeva, syAdavaktavyameva, syAdastyeva syAnnAstyeva, syAdastyeva syAdavaktavyameva, syAnnAstyeva syAdavaktavyameva, syAdastyeva syAnAstyeva syAdavaktavyameva / eSu saptasvapi prakAreSvevakAraprayogo'nabhimatArthavyA. vRtyartham , anyathA pratiniyatasvArthAnabhidhAnenAnabhihitatulyatApattaH / tathAcoktam vAkye'vadhAraNaM tAtra-daniSTArthanivRttaye / kartavyamanyathA'nukta-samatvAttasya kutracit / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 171 ___ syAtkAra prayogazca sApekSapratiniyatasvarUpapratipattaye yatrApi cAso -(syAtkAraH) na prayujyate tatrApi vyavacchedaphalaivakAravadarthAt pratIyate, taduktam "so'prayukto'pi vA tajjJaiH, sarvatrArthAt pratIyate / yathaivakAro'yogAdi-vyavacchedaprayojanaH // 1 // ... tatra svarUpeNa ghaTAdinA'stitvavivakSayA'sattvopasarjanasattvapratipAdanapara: prathamo bhnggH| pararUpeNa paTatvAdinA nAstitvavivakSayA ca sattvopasarjanA'sattvapratipAdanaparo dvitIyo bhaGgaH / zabdazaktisvA. bhAvyAdekopasarjanetarapradhAnabhAvenaiva zAndayA: pratIterbhAvAt / yadA tu tadvastu dvAbhyAmapi dharmAbhyAM yugapadabhidhAtumiSTantadA tRtoyo bhaGgaH, nahi dvayodharmayoyugapat prAdhAnyena guNIbhAvena vA pratipAdane kizcidvastu samarthamasti, tathAhi-na tAvat samAso dvayodharmayoryugapat prAdhAnyena guNIbhAvena vA pratipAdane kazcit samarthaH, bahuvrIheranyapadArthapradhAnatvAt , avyayIbhAvasya viSayAbhAvAt, dvandvasyApi dravyavRtteH prakRtArthapratipAdakatvAbhAvAt ,guNavRtterapi dravyApritaguNapratipAdakatvena pradha-nabhUtayorguNayorapratipAdyatvAt , tatpuruSasyApyuttarapadArthapradhAnatvAt , dvigo: saMkhyAvAcipUrvapadakatvAt , karmadhArayasya guNAdhAradravyaviSaya. svAt,ekazeSasya cAsambhavAt, dvandvatulyatvAca / na ca samAsAntarasadbhAvo'sti yena yugapad guNadvayaM samAsapadavAcyatAmArakandet , mata eva na vigrahavAkyamapi tathA tasyApi vRttyArthavabodhakatvena vRttyabhinnArtha. tvAt , naca kevalaM padaM vAkyaM vA'nyallokaprasiddhaM tathA, tasyApi para. sparApekSadravyAdiviSayatayA tathAbhUtArthapratipAdakatvAyogAt / naca sUryAcandramasoH puSpadantapadavat zatRzAnayoH satpadavad
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [ saptamaH - - - vA sAGketikamekaM padaM tathA vaktuM zakyam , tasyApi krameNArthapratyAya. katvAt, "sakRduccaritaM padaM sakRdathaM bodhayati" ityetannyAyArthaH, tena. nAnArthakazabdasthale ekapadAdubhayopasthitAvapi nobhayabodhaH / ___yadA ca dezo'stitve niyamyate, dezazca nAstitve, tadA'vayavASayavinoH kathaJcidabhedAdavayavadvArA "kuNTho devadattaH' ityatreva taddhamarmANAmavayavini vyavadezAccaturthabhaGgapravRttiH, ekatrAvayavini tathAvivikSAyAmavaktavyatAyAmeva paryavasAna syAditi nAtiprasaGgaH, ava. : yavatvena ca viziSTadharmeNa vibhajyaikamAdizyamAnaM suprasiddhameva, yathaika eva puruSo vivakSitaparyAyeNa bAlAdinA pariNataH kumArAdinA cApariNata iti, tadidamuktaM dvitIyasammatiprakaraNe 37tamAyAM gAthAyAm * aha deso sambhAve deso'sanbhAvapajjae nniyo| taM daviyamatthi Natthi ya Aesa visesi.jamhA // 1 // yadA ca dezo'stitve vaktavyatvAnuviddhasvabhAva Adizyate apa. razcadezo'stitvanAstitvAbhyAmekadaiva vivakSito'stitvAnuviddha evAvaktavyatvasvabhAve tadA paJcamabhaGgapravRttiH, prathamatRtIyakevalabhaGgavyudAso'tra vivakSAbhedakRto draSTavyaH, prathamatRtIyayoH parasparAnuparaktayoH pratipAdyenAgantumiSTatvAt , pratipAdakenApi tathaiva vivakSitatvAn , atra tu tadviparyayAt , anantadharmAtmakasya dharmiNa: pratipAdyAnurodhena tathAbhUtadharmAkAntatvena vaktumiSTatvAt , tadidamuktaM sammatiprakaraNe caturthasammatAvaSTAtriMzattamAyAM gAthAyAm * atha deza: sadbhAve dezo'sadbhAvaparyave niyataH / . . tad draSyasasti nAsti cAdeza vizeSitaM yasmAt // 1 // .
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 173 - * sabbhAve AiTro deso deso a ubhayahA jassa / - taM asthi avattanvaM ca hoi davi viappavasA // 1 // yadA ca vastuno deza eko'sattve'vaktavyAtvAnuviddhe nizcito'parazvAsatvAnuviddho yugapadubhayathA vivakSitastadA tathA vyapadezyAvayavavazAdavayavini SaSThabhaGgavyudAsaH prAgvat pratipAdyajijJAsAvazAt / tadidamAha- sammatigAthAyAm x AiTo'sabbhAve dezo dezo ya ubhayahA jassa / taMtthi avattabvaM ca hoi daviyaM viappavasA // 1 // - yadA ca vastuno deza ekaH sattve niyataH, dvitIyazcAsattve, tRtIyastUbhayathA'bhidhitsitastadA tathAbhUtavizeSaNAdhyAsitasyAnenaiva prakAreNa pratipAdanAdIdRze'rthe'parabhaGgaviSayatAprasakteH sptmbhnggprvRttiH| tadidamAha-dvitIyasammatiprakaraNe catvAriMzattamAyAM gAthAyAm- . | sambhAvAsambhAve deso deso aubhayahA jassa / / taM atthi NatthavattavvayaM ca davi viappavasA // 1 // nanvanantadharmAtmake vastuni tatpratipAdakavacanasya saptadhAparikalpane'STamo'pi vikalpaH kathana svIkriyata iti cenna paryAlocanayA phluprasaptabhaGgadhvAtiriktasyAntarbhAvAta , tatparikalpanAnimittAbhAvAt , * sadbhAva AdiSTo dezo dezazcobhayathA yasya / tadastyavaktavyaM ca bhavati dravyaM vikalpavazAt // 1 // x. AdiSTo'sadbhAve dezo dezazcobhayathA yasya / tad nAstyavaktavyaM ca bhavati dravyaM vikalpavazAt // 11 // / sadbhAva.sadbhAve dezo dezazcobhayathA yasya / tadasti nAstyavatavyaM ca dravyaM vikalpavazAt / / 1 / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 ] zAstravArtAsamuccayasya [saptamaH sAvayavAtmakasya niravayavAtmakasya cAnyonyanimittasya jijJAsAyAM caturthAdiprathamAdivikalpAnAmeva prvRttiH| kiJca meNa dharmadvayaM guNapradhAnabhAvena pratipAdayan prathamadvitIyAvevabhaGgAvAdadIta yugapattu dvayamabhidhitsustRtIyameva, krameNa prAdhAnyena dvayamabhidhitsurAdhadvitIyasaMyo. ganiSpannaM caturthameva, ekaM vibhajyAparaM cAvibhajyAbhidhitsuH prathamatRtIyasaMyoganindannaM pazcamam , dvitIyatRtIyasaMyoganiSpannaM SaSThaM vA, dvau dezau vibhajya tRtIyaM cAvibhajyAbhidhitsurAdyadvitIyatRtIyasaMyoga. niSpannaM saptamameveti caturAdidezopAdAne'pi dvitryAdInAmekavibhAjakoparAgavizrAmAd na saptamAdyatikramaH, ekakaradaNDasaMyoge karadvayadaNDa. saMyoge vA daNDitvAvizeSAt / iyaM saptabhaGgI pratibhaGga dvividhA bhavati sakalAdezasvabhAvA, vikalAdezasvabhAvAca, tatra pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlA. dibhirabhedavRttiprAdhAnyAt abhedopacArAdvA yaugapAna pratipAdakaM vacaH sakalAdeza: tadvirIto vikalAdezaH / tatra dravyArthikanayagRhItasattAdyabhinnAnantadharmAtmakavastuzaktikasya sadAdipadasya kAlAdyabhedavizeSapratisandhAnena paryAyArthikanayaparyAlocanaprAdurbhavacchakyArthabAdhapratirodho'. bhedavRtti prAdhAnyam , abhedopacArazca paryAyArthikanayagRhItAnyApohaparyavasitasattAdimAtrazaktikasya tAtparyyAnupapattyA sadAdipadasyoktArthe, lakSaNAtmakaH / tatra kAlAdaya ime'STau kathitA:- kAlaH, bhAsmarUpam , arthaH, sambandhaH, upakAraH, guNidezaH, saMsargaH, zabda iti ca tatra kena kathaM teSAmabhedavRttiriti cet , atrocyate yatkAlamastitvaM tatkAlA: zeSAnantadharmA vastunyekaDeti teSAmanantadharmANAM kAlenAbhedavRttiH / yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtma
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA / 175 rUpa tadevAnyaguNAnAmapItyAtmarUpeNAbhedavRttiH / ya eva cAdhAro'rtho vyAkhyo'stitvasya sa evaanypryaayaannaamityrthenaabhedvRttiH| ya eva cAsamantAdbhAvaH sambandho'stitvasya sa evAnyeSAmapi ghaTavRttidharmANAmiti smbndhenaabhedvRttiH| ya eva cAstitvena vastuna: svaprakAraka. pratItiviSayatvalakSaNa upakAro'sti sa evAnyeSAmapItyupakAreNApya. bhedavRttiH / ya eva ca guNina: (ghaTAtmakadravyasya) sambandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyeSAmiti gunnideshenaabhedvRttiH| ya eva ca vastunaH saMsargo'stitvasyA''dhArAdheyabhAvalakSaNa: sa evAnyeSAmiti saMsargeNAbhedavRttiH / ya eva ca "asti" iti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa evAzeSAnantadharmAtmakasyApItizabdenAbhedavRttiH / ato hetoranekAntamatamavalambyaiva samyagmAnavyavasthAnAt , kevalaM syAdvAdino niyamena nizcayo yujyate, tathAhi-na tAvadadhyacAdekAntasiddhiH anekAntasyaiva sarvairadhyakSamanubhavAt , ekasyaiva vastuno vastvantarasambandhAvirbhUtAnekasambandhirUpatvAt , pitRputrbhraatRbhaagineytvaadivishissttaikpurussvt.| ____ ata eva paradarzanAbhimate'rthe syAtkAramAtreNa svAvadhAraNasambhavAt karmadoSAdajJAnanimagna paraM pazyataH syAdvAdino bhavati sAmyasampattiH, pareSAntu svapakSasiddhAvanyonya kalahAyamAnAnAM yAvajjIvamapi vaktRvikalpAnuparameNa dveSAnucchedAnnAstyeva sAmyavArtAkaNikApIti saMsArahetutvAtteSAM jJAnamapyajJAnamiti paramaprAvacanikAH pribhaapnte| tato midhyAdarzanagaralavyathAnivRttaye syAdvAdAmRtapAnameva vidheya vivekinaa| tathA cAhurUpAdhyAyAH
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 ] zAstravArtAsamuccayasya ( kalpalatA) . ..vyAlAzced garuDaM prasarpigarala-jvAlA jayeyujavAd , .. gRhNIyurdviradAzca yadyatihaThAt, kaNThena kaNThIravam // sUraM cet timirotkarAH sthagayituM, vyApArayeyurbalaM, badhnIyurbata durnayAH prasRmarAH, syAdvAdavidyAM tadA // 6 // anvaya-prasarpigaralajvAlA:, vyAlA:, cet, javAt , garuDam , jayeyuH, ca, yadi, dviradAH, atihaThAt , kaNThena, kaNThIravam , gRhaNIyuH, cet, timirotkarAH, sUram , sthagayitum , balam , vyApArayeyuH, bata ! tadA, prasRmarAH durnayAH, syAdvAdavidyAm , badhnIyuH / (kalpalatAvatArikA) prasarpigaralajvAlA:-prasarpiNyo visphurantyo garalajvAlAviSajvAlA yeSAnte tathA / vyAlA:-sarpAH / cet-yadi / javAtvegAt / garuDam-vainateyam khagezvaramiti yAvat / jayeyu:-paribhAvayeyuH / ca-puna: / yadi-cet / dviradAH-dvau radau dantAveSAmiti dviradA hastinaH,dantAdInAM dvitvvishissttjaativaacktvaat| atihaThAtaatyantaM prasahya / kaNThena-kaNThAvacchedena / kaNThIravam-siMham / gRhNIyuH-dhareyuH / cet-yadi / timirotkarA:-andhakAranikarA: / sUram-sUryyam / sthagayitum-AcchAdayitum / balam-sAmarthyam / vyApArayeyuH-prakAzayeyuH / bata-khedArthakamavyayam / tadA-tarhi / prasRmarAH-prasaraNazolA: / durnayAH-paradarzanisvIkRtakutsitanayAH / syAdvAdavidyAm- anekAntavidyAm , Ahetadarzanamiti yAvat /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 177 baghnIyu:-pratibadhnIyuH vAdherannitiyAvat / viSajvAlAbhayaGkarAH pannagA yathA garutmantaM no jayanti, pracurabalazAlino mataGgajA yathA kesariNa nAkAmanti ghanAndhakAranikarA api yathA sUyaM sthagayituM na prabhavanti tathaivAnyeSAM vistRtA durnayA api syAdvAdavidyAM bAdhituM na zaknuvantIti vyaGga yasyaivArthasya prakArAntareNa pratipAdanAt paryAyoktamalaGkAraH, tasya dhvanAvantarbhAvo dhvanyAlokAdau draSTavyaH / anuprAsaH zabdAlaGkAro nidarzanA cArthAlaGkAro drssttvyH| "anuprAsa: zabdasAmyaM vaiSamye'pi svarasya yat" "abhavanvastusambandha umAparikalpakaH" iti tayorlakSaNataH / "sarveSveva prabhedeSu sphuTatvenAvabhAsanam / yad vyaGga yasyAGgibhUtasya tatpUrNa dhvanilakSaNam" itidhvanyAloke zrImadAnandavardhanAcAryyAH / (kalpalatA) nayAH pareSAM pRthagekadezAH, klezAya naivAhatazAsanasya / saptArciSaH kiM prasRtAH sphuliGgA, bhavanti tasyaiva parAbhavAya // 7 // anvayaH-pRthagekadezAH, pareSAm , nayAH, Arhatadarzanasya, kazAya, naiva, satArciSaH, prasRtAH, sphuliGgAH; tasya, eSa, parAbhavAya, bhavanti, kim / (kalpalatAvatArikA) ... pRthagekadezAH-pRthagbhUtAH syaadvaavaadyNshruupaaH| pareSAm-anya. darzaninAm / nayA:-svasvasiddhAntatattvapratipAdakavacanaprakArAH / Ahetadarzanasya-syAdvAdavidyAyAH / klezAya-pariklezAya, parAbhavAdihetave iti yAvat / naiva-nahi khalu / bhavantItizeSaH / dRSTAntena samarthayati- saptetyAdi-sapta-saptatvasaMkhyAkAni arcISi jvAlA yasya sa saptAciragnistasya tathA / prastAH-prasaraNazAlinaH / sphuliGgA:
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 ] . zAstravAtAsamuccayasya [ saptamaH kaNAH / "triSu sphuliGgo'gnikaNaH" ityamaraH / tasya-agneH / eSa-khalu / parAbhavAya-parAjayAya / bhavanti-jAyante / kimpraznArthakamavyayam / "kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapi" iti medinI / yathA'gneH sakAzAdutpannAstadaMzabhUtAH sphuliGgA na tasyaiva * parAbhavAya bhavanti pratyuta tatsahAyabhUtA eva jAyante tathaiva syAdvAdadarzanasya pRthagekadezabhUtA eva pareSAM nayAH (aMzataH syAdvAdapratipAdakAH sAkalyena tadapratipAdakAH) aMzibhUtasya syAdvAdadarzanasyaiva pariklezAya naiva bhavitumarhanti, upajIvyarvirodhAditi bhaavH| dRSTAntAlaGkAraH "dRSTAntastu sadharmasya vastunaH pratibimbanam" iti tallakSaNam / (kalpalatA) ekazchedadhiyA na gamyata iha, nyAyeSu bAhyeSu yo, dezaprekSiSu yazca kazcana rasaH, syAdvAdavidyAzrayAH ? yaH pronmIlitamAlatIparimalo-gAraH samujjambhate, sa svairaM picumandakandanikara-kSodAna modAvahaH // 8 // anvayaH-iha, dezaprekSiSu, bAhyeSu, nyAyeSu, yaH, ca, yaH, kazcana, . syAdvAdavidyAzrayaH, rasa: (sa:) chekadhiyA, ekaH, na, gamyate, yaH, pronmIlitamAlatIparimalodgAraH, (modAvahaH) samujjRmbhate, saH, svairam , picumandakandanikarakSodAt, modAvahaH, na / (kalpalatAvatArikA) iha-eSu / dezaprekSiSu-dezamekadezam , kaJcidevAMzamiti yAvat prekSante tacchIlA dezaprekSiNa: "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // itya. nena zIle'rthe Nin pratyayaH, teSu tathA / bAhyeSu-anekAntabahirbhUteSu /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 176 - nyAyeSu-anyadarzaneSu / yaH-buddhiviSayIbhUtaH, (rasa:- AsvAdaH, mAnanda iti yAvat ) ca-punaH / ya:-buddhiviSayIbhUta: / kazcanaanirvacanIyaH, apUrva iti yAvat / syaadvaadvidyaashryH-anekaantvidyaalmbnH| rasaH-AnandaH / (saH rasa:) chekdhiyaa-vidgdhbuddhyaa| eka:-samAnaH / na-nahi / gamyate-jJAyate / ekAntavidyAlambano raso'nyaH (apakRSTatvAzrayaH ) eva syAdvAdavidyAlambanastu lokottaro vilakSaNa eva tayoH sAmyalezo nAsti, anekAntavidyAyA ekAnta. vidyAsammizraNAsahiSNutvAt, etadeva dRSTAntena samarthayati-yaH pronmIlitamAlatItyAdinA-ya:-buddhiviSayIbhUtaH / pronmIlitamAlatIparimalodgAraH-prasphuTitamAlatIkusumavimardotthasaugandhyollAsaH / vijambhatevizeSeNa sphurati, niratizayamodadAyako bhavatItyarthaH / saH-tAdRza. parimalodgAraH / picumandakandanikarakSodAt-nimbakandakadambacUrNasammizraNAt / modAvahaH-pramodasampAdakaH / na-nahi / bhavatItizeSaH / yathA-pronmIlitamAlatIparimalodgAra: svApakRSTanimbakandanikarasammizraNAdazobhano bhavatIti tayoH sAmyaM durghaTantathaiva syAdvAdavidyAlambano'pi rasa: svApekSayA'pakRSTabAhyadarzanAlambanarasasammizraNAdazobhana eva bhavediti syAdvAdavidyAyAH parama utkarSo'nena dhvanyate / ( kalpalatA) abhyAsa ekA prasaradvivekaH, syAdvAdatattvasya paricchidApyaH / "kapopalAnnaiva paraH parasya, nivedayatyatra suvarNazuddhim // 9 // ... anvayaH- syAdvAdatattvasya, prasaradvivekaH, ekaH, abhyAsaH, paricchidA, ANyaH, atra, kaSopalAt , para:, parasya, suvarNazuddhim , naiva, nivedayati /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18.] zAkhavAtAsamuccayasya [ satamaH (kalpalatAvatArikA) syAdvAdatattvasya-anekAntavidyAtattvasya / prasaradviveka:visphuramANavicAraH / eka:-advitIyaH, apUrva iti yAvat / abhyAsaH-paricayaH, parizIlanamiti / paricchidA-pramAtmakajJAnena / ApyaH-gamyaH, viSayIkaraNIya iti yAvat / atra-ihaloke / kaSopalAt-nikaSapASANAt / para:-anyaH / parasya-anyasya / suvarNazuddhim-kAzcanasaMzuddhim , pakSe sundaravarNasaMzuddhim / kaSopalAt , nikaSapASANAt / naiva-nahi khalu / nivedayati-bodhayatti, bodhayituM zaknotIti / atra tRtIyapAde "para: parasmai" iti pATho vizeSato'nukUlaH / kevalaM kaSopalAdeva suvarNazuddhiH kazcitprati kenacidyathA nivedayituM zakyate tathA syAdvAdatattvAbhyAsa: kevalaM paricchidaiva jJAtuM zakyate nAnyatheti bhAvaH / zabdazleSAlaGkAraH, suvarNazuddhipadaparivartanAkSamatvAt / syAdvAdatattvamatidurUhamitidhvananAd dhvanikAvyaM vijnyeym| (kalpalatA) mAdhyasthyamAsthAya parIkSamANAH, kSaNaM pare lakSaNamasya kizcit / jAnanti tAnantimadurnayotthA, kuvAsanA drAk kuTilIkaroti // 10 // anvayaH-pare, kSaNam , mAdhyasthyam , AsthAya, parIkSamANAH, kizcit, asya, lakSaNam , jAnanti, antimadurnayotyA, kuvAsanA, tAn , drAk , kuTilIkaroti / (kalpalatAvatArikA) pare-anyadarzaninaH / kSaNam-tadAtmakasUkSmakAla vizeSa
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ssavakaH ]. kalpalatAvatArikA [181 yAbadapi / mAdhyasthyam-audAsInyam, taTasthatAm, pakSapAtarAhityamiti yAvat : AsthAya-samavalamvya / parIkSamANAH-sadasadviveka tAratamyavicAraNAM vA vidadhAnAH santaH / kizcit-kimapi. atyalpa. miti yAvat / asya-'yAdvAdatattvasya / lakSaNam-varUpam / jAnantiavabudhyante / ( parantu ? antimadurnayotthA-syAtpadavaJcitaivambhUtAtmakadurnayajanitA / kuvaasnaa-kusNskaarH| tAn-jJAtakizcittattvAnapi paradarzaninaH / drAk-jhaTiti kuTilIkaroti-savikArAn vidadhAti / sataH paraM hAtamapi syAdvAdatattvamanyathayanti paradarzaninaste iti bhAvaH / dhvanikAmyamidam / anuprAsAlaGkAraH / (kalpalatA) .. ato gurUNAM caraNArcanena, kuvAsanAvighnamapAsya zazvat / syAdvAdacintAmaNilabdhilubdhaH, prAjJaH pravarteta yathopadiSTam // 11 // anvayaH- ataH, zazvat , gurUNAm , caraNArcanena, kuvAsanAvighnam, apAsya, syAhAdacintAmaNilabdhilubdhaH, prAzaH, yathopadiSTam , pravarteta / (kalpalatAvatArikA) ata:-antimadunayotthA kuvAsanA yato drAk tAn kaTilAn karoti tasmAkhetoH / zazvat-bhUyobhUyaH / gurUNAm-dharmopadezakAnAmAcAryopAdhyAyAdInAm / caraNArcanena-pAdapaGkajapUjanena / kuvAsanAvighnam-kusaMskArAtmakamantarAyam / apAsya-dUrIkRtya / syAdvAdacintAmaNilabdhilubdhaH-syAdvAdo'nekAntavAda eSa cintAmaNiHsyAbAdaH cintAmaNiriSa vA syAdvAdacintAmaNistasya labdhiH prAptistatra lubdho lipsustathA / prAjJA-vidvAn / yathopadiSTam-gurUNAmupadezAnu.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ saptamaH sAram / pravarteta-pravRttimAna bhavet / upamArUpakasandehasakarAlakAraH, tayoranyatarasya sAdhakabAdhakapramANavirahAt / chekaanupraasshc| . . . syAdvAdatattvapIyUSa--pAnena viSavArakaH / sadbhirupAzritaH pUrNaH, sattamaH saptamaH stavaH // - / iti zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlana-1 hmacAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkArazAstrabizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAryazrIvijayAmRtamrarivarasandabdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya - kalpalatAnusAriNyA-1 kalpalatAvatArikAyAM saptamaH stavakaH /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA * athASTamaH stavakaH OM atha vedAntatattvaM prekSAvatsamakSa pratikSeptumaSTame tAvachalokatrayamupanyasyate mhopaadhyaayaiH| (kalpalatA) samavasaraNabhUmau yasya gIrvANakIrNA, sumatatiratizomA jAnudaghnI tatAna / jitakusumazarAstra - tyAgamarthApayantI, sa jayati yatinAthaH zaGkaro vardhamAnaH // 1 // anvayaH- ghasya, samavasaraNabhUmI, gIrvANakIrNA, jAnudadhnI, jitakusumazarAstratyAgam , arthApayantI, sumatatiH, atizobhAm , tatAna, zaGkaraH, yatinAthaH, sa, vardhamAnaH, jyti| (kalpalatAvatArikA) yasya-buddhiviSayIbhUtasya mahAmahimazAlino bhagavato mahA. vIrasya / samavasaraNabhUmau-devaviracitasamavasaraNasthAne / gIrvANakIrNA-devakadambakaprakSiptA / jaanudghnii-jaanuprmaannaa| jitakusumazarAstratyAgam-kusumAni aravindAdIni paJcapuSpANi zarA bANA yasya sa kusumazaraH kandarpaH tasya parAjayahetuko'stratyAgastantathA / tathAcoktam- "aravindamazokaJca-cUtaJca navamallikA / nIlotpalaJca pabaite, paJcavANasya sAyakAH" iti, arthApayantI-sUcayantI, sArthakI. kurvantoti yAvat / sumatatiH-puSpakadambakam / atizobhAm-atyantaramaNIyatAm / tatAna-vistArayAmAsa / zaGkara:-kalyANakArakaH /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 ] zAsavArtAsamuccayasya [aSTamaH zaM karotIti yogArthataH spaSTam-'tvaM zaGkaro'si bhuvanatrayazaGkaratvA' diti bhaktAmarastotravacanamapi / ytinaath:-yogiindrH| saH-caramatIrthaparatvena prasiddhaH / vardhamAnaH-vardhamAnamahAvIrasvAmI / jayati-vija. yte| prasiddhaH zaGkaraH kAmena jita: kAmazcAnena vijita iti tAdRza. zaharApekSayA'syotkarSapratItevardhamAnayatinAthapadapoSito vyatirekAlakAraH, upamAnAdupameyasyA''dhikye vyatireka ityAlaGkArikasiddhAntAt / devakadambakavihitajAnupramANakusumatateH prakSepasya parAjitakAmadeva. kartRkanijAmatyAgahetukatvena saMbhAvanAdutprekSA'pyalaGkAraH, anyadharmasa. mbandhanimittenAnyasyAnyatAdAtmyasambhAvanasyaiva tattvAt / atra stava ke vedAntatattvavicAraNA prAsaGgikIti- brahmasUtrabhASyapraNetuH zaGkarasyApi smaraNaM 'zaGkaro vardhamAnaH' iti vyajyate / (kalpalatA) smaraNamapi yadIyaM, vighnavallIkuThAraH, zrayati yadanurAgAt, sambhidhAnaM nidhAnam / tamiha nihatapApa-vyApamApadbhidAyA matinipuNacaritraM, pArzvanAthaM praNaumi // 2 // anvayaH-yadoyam , smaraNam , api, vighnavallIkuThAraH, yadanurAgAt, nidhAnam , sannidhAnam , ayati, iha, nihatapApavyApam , ApadbhidAyAm , atinipuNacaritram , tam , pArzvanAtham , praNaumi / (kalpalatAvatArikA) yadIyam-yasya-buddhiviSayIbhUtasya bhagavataH pArzvanAthasyedaM yadIyam , yatsambandhItyarthaH / smaraNam-smaraNAtmaka jnyaanm| apisambhAvanAyAm / vighnavallIkuThAraH-vighnamantarAya eva vallI vallarI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [185 vighnavallI "mayUravyasaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 ityanena rUpakakarmadhArayaH, tatra kuThArasvarUpam / yadanurAgAt-yasmin buddhiviSayIbhUte bhagavati pArzvanAthe'nurAga: snehaH hema vA yadanurAgastasmiMstathA, yatkarmakAnurAgavazAditibhAvaH / nidhAnam -nidhiH / snnidhaanm-saamiipym| zrayati-adhigacchati prApnotIti yAvat / iha-asmi~lloke / nihatapApavyApam-vinAzitapAdakadambakam / ApadbhidAyAm-vipattibhaJjane / atinipuNacaritram-atyantavizuddhacaritram / tam-zrApattibhaJjakatvena trayoviMzatIrthakRttvena ca prasiddham / pArzvanAthamtada bhidhAnatIrthakRtam / praNaumi-prakarSaNa stviimi| atra paramparita. rUpakamalaGkAraH smaraNe kuThAratvArope vighne vallItvAropasya kAraNatvAt / yamakazca / (kalpalatA) .. . .... ... haMsIva badanAmbhoje, yA jinendrasya khelti| ... buddhimA~stAmupAsIta, na kA zuddhAM sarasvatIm // 3 // anvayaH- yaH haMsI, idha, jinendrasya vadanAmbhoje, khelati, zuddhAm , tAm , sarasvatIm , kaH, buddhimAn , na, upAsIta / (kalpalatAvatArikA) yA-buddhiviSayIbhUtA srsvtii| hNsii-mraalii| iv-ythaa| jinendrasya-jinavarasya / vdnaambhoje-mukhkmle| khelati-krIDati / zuddhAm-jinendravadanasaMsargAt zuddha-varUpAm / tAm-buddhiviSayI. bhUtAm / sarasvatIm-tadabhidhAnAM vAgadhaSThAtrI devIm / ka-kIrazaH / buddhimAna-paNDitaH, prajJAzAlI vA / n-nhi| upAsIta-seveta,
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 ] zAstravArtAsamuccayasya . [aSTamaH api tu sarvo'pi vidvAn tAmupAsItaiva / upamAlaGkAraH / upamAnopameyayorbadanAmbhojakrIDanAtmakasAdhAraNadharmAbhisambandhAt , "sAdharmyamupamAbhede" ititallakSaNAt / vArtAntaraM (vedAntavArtAm ) prAhuH sUrivAH / (zAstravArtA) anye tvadvaitamicchanti, sdbrhmaadivypekssyaa| sato yadbhedakaM nAnya-taccaM tanmAtrameva hi // 1 // anvayaH- anye, tu, sadbrahmAdivyapekSayA, advaitam , icchanti, yat , sataH, anyat, bhedakam , na, hi, tat , ca, tanmAtram , eva / (ava0) anye-pare vedAntina ityarthaH / tu-punH| sadbrahmAdivyapekSayA-sat-parabrahmaiva. AdiH sakalavyavahArakAraNaM tadvadhapekSayA-tadAzrayaNena / advaitam-dvAbhyAmitaM gata dvItam , tatra bhavaM dvaitam , na dvaitamadvaitam , ekameva tattvam / icchanti-abhilaSanti / yt-ysmaaddhetoH| sataH-sadrUpasya parabrahmaNaH / anyat-svAtirikam / bhedakam-bhedaprayojakam / n-nhi| hi-nizcayena / tat-buddhiviSa. yIbhUtaM bhedakatvAbhimataM nIlAditattvam / ca-tvarthakamavyayam / tanmAtram -brahmamAtram / ev-avdhaarnnaarthkmvyym| tathAca-anavacchinnasyA''kAzAya ghaTapaTAdyupAdhibhirivAnavacchinnasya brahmaNo nIlAdibhirbhedAyogAt / kiJca bhedasya vastusvabhAvatve tasyaikasyAnekavRttitvAt , vastUnAmapi bhedo na syAt, naikaramAdabhinnamabhinnasvabhAva bhinnaM yujyate, arthAntaratve ca tasya vastvarUpasvAt sva..
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavaka.) kalpalatAvatArikA [ 187 rUpeNa bhAvA na vyAvRttAH syuH, kalpitAttu bhedAt kalpitameva nolAdinAnAtvaM na tu pAramArthikam / atha parApekSa vastuno bhinnatvaM svarUpeNa tvekasvamiti na doSa iti cet na, nahi padArthaH ( vastu ) svahetubalo. 'ditaH svabhAvavyavasthitaye paramapekSate iti puruSapratyayadharma eva parApe. . kSatvamiti na tato vstubhedH| ki caikasya dvayAtmakasyAbhAvAt bhedAbhedayorekatarasya mithyAtvaniyame bhedAnAmeva tattvakalpanamucitaM na tu vastumAtrasya / api ca gandhasamavAyikAraNatAvacchedakaM yathA pRthivI. tvameveti tatraiva gandhastatsambandhAdeva ca jalAdau gandhavattvavyavahArastathA sasvAzrayatAvacchedakamapi cittvameveti cideva satI, sarvavyavahArasya tadadhInatvAt , tatsambandhAdeva ca prapaJce sattvavyavahAraH / api ca parAbhimatA''tmavizeSAdarzanAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAt prapaJcapratibhAsasya bhramatvamaGgIkaraNIyam / nacAtmavizeSAdarzanAnvaya. dhyatirekayodehatAdAtmyapratibhAse nAnyathAsiddhiH, vinigamakAbhAvAt muktI dehatAdAtmyApratibhAsavat prapaJcApratibhAsanAt saMsAradazAyAM dehatAdAtmyapratibhAsavat prapaddhapratibhAsanAJca / vastuta AtmavizeSAdarzanajanyatAvacchedakam AtmadehatAdAtmyabhramatvaM na svIkaraNIyama, gauravAt , kintu dRzyadarzanatvameva lAghavAt , ataeva brahmaNaH sakalaprapaJcaviSayatvaM saMyogAdisambandhAnirUpaNAt svarUpasya sambandhatvAbhAvAt kAlpanikajJeyatAdAtmyAzrayaNenopapadyata iti yuktam / .. kica parairapi vizeSAdarzanamya bhramahetutvamupeyate, tatra tairabhAvatvaM kalapyate, asmAbhiH (vedAntibhiH ) tu laghubhUtaM bhAvatvameva taizca nimittatya kalapyate'smAbhistvantaraGgamupAdAnatvamiti svAzrayaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarUpaM mithyAtvaM sarpasya katham ? svAbhAvasAmA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhabArtAsamuccayasya nAdhikaraNyavirahAt iti cet na, pRthivyAM rUpe gandhasAmAnAdhikara. NyAvirodhavat rajjo sarpa svAbhAvasAmAnAdhikaraNyasyApyavirodhAt / ' kathaM tarhi bhrAntitvamiti cet svAbhAvAzraye sattvAt / pareSAM svA. bhAvAzraye sattvAvagAhitvaM bhrAntityaprayojakam ammAkaM tu svAbhAvA. zraye sattvamiti lAghavam / purovartini sarpasattve vyavahAraH syAditi cet bhramadazAyAM syAdeva, bAdhadazAyAntu bAdhasya pratibandhakatvAdeva na syAt , anyadA ca sAmagrIvighAdeva, na syAditi, tadevamanirvacanI. yasya sarpasya rajjurivAnirvacanIyasya prapannasya brahmaiva tatvamiti / tacca brahma sarvathaivAdvitIyam prapaJcAsiddhathA vijAtIyabhedazUnyasthAt akhaNDamapi bhavati sajAtIyabhedazUnyatvAt, tathAhi-na tAvat cetanabhedaH pratyakSasiddhaH cettanAnAM ghaTAdInAmiva bhedenAnubhavAbhAvAt , tattaccharIrapravRttyAbhinnAH kalpyanta iti cet na, ekenaiva tattaccharIra. pravRttyupapattAvanekakalpanAnupapatteH / sukhaduHkhAdivaicitryAdanekatvamiti cet na, tasyApyupAdhibhedata ekopapatteH / sRSTaM hi gaganasyaikasyaiva bherIkarNAdhupAdhibhedena zabdavizeSahetutva-zabdagrAhakatvAdivaicitryam , abhyupagamyata evAnekAtmavAdibhirapi pratidhetanamanta:karaNendriyAdibhedaH tatastadupAdhita eSa sukhaduHkhAdivaicitryopapatiH, bhAnAmAna. vyavasthApi tenaivopapadyate / kina ghaTAdayaH zarIrAdaya: buddhacAdayasta. dAdhArazca sphurantItyatrAviSAdam, sphuraNa ghopAdhibhedaM vinA'vibhAvya. mAnabhedatayA lAghavena caikam, tatazca pareSAmanuSyavasAyazabdAbhidheyaM - sphuraNa nityamekamAtmetyucyate / sacca na sukhAdimat tadviSayasthAta, ananubhavAca, evaJca sukhAdivacitragreNa tadAdhArabhede'pi na kuraNabhedaH, iSyate ca naiyAyikairapi vyApako nisvamIzvaranAmam /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakakaH 11 kalpalatAvatArikA [18 . bastutaH kAryamAtropAdAnatayA nityaikajJAnasyaiva siddhiH, na tu tadAzrayasyApi tasyaiva ca tattadupAdhipratibhAsambhave sukhAdivaicitrya. bandhamokSAdi vyavasthopapattau na pAramArthikabhedakalpanAvakAzaH, jIve. zvarAdivibhAgasyApyajJAnopAdhikatvAt / ajJAnaJca mAyA'vidyAzabdAbhidheyam / tatra pramANaJca "ahamajJaH" "mAmanyaM ca na jAnAmi" "sva. duktamartha na jAnAmi" "zAstrArthaM na jAnAmi" ityAdyanugataH pratyayaH anugataviSaya vinA tadanupapatteH, anyathA sattAdisAmAnyocchedApatteH / jJAnasAmAnyAbhAvo'tra viSaya iti cet na, Atmani tasyAbhAvAt, arthena sahAnubhavAcca, "aMtha na jAnAmi" ityarthagatasaMkhyAjJAnAbhAvo viSaya iti cenna zAstrArthaM na jAnAmi" ityatrA. nupapatteH / kacitsaMkhyAjJAnAbhAvaH, kacidaparokSajJAnAbhAvaH, kaciniscayAbhAvo viSaya iti cet na, ananugamAt / taJca cinmAtrAzrayaviSayamiti vivaraNAcAryAH, AzrayaviSayabhedakalpanAyAM gauravAt / kalpita dam , tenAkhaNDatvAdervastutazcidrUpatvAt , cidrUpasya cAnA. vRtatvAd nAnupapattiH, "caitanyaM sphurati nAkhaNDatvAdi" ityevaM tenAvaraNena bhedakalpanAt / Azrayameva kathamAvRNoti tat ? iti cet, satyam, andhakAre tathAdarzanAt / - atha caitanyaniSThAvaraNe mAnasattve tadasatve vA''varaNAnivRtti tadasiddhiprasaGga iti cet na, tasya sAkSisiddhatvAt "ahaM mAM na jAnAmi" ityanubhavAt, atra ca "mAm' iti dvitIyAvibhaktyarthasya viSayatvasyAjhAnajanyA''varaNarUpAtizayazAlitvasyollekhAt / nanu ci. mAtraniSTha prAvaraNe "ghaTo'jJAtaH" iti kathaM pratyaya: ? "asti" "prakAzave' iti svataH sphurati caitanthe akSaNyapi tathA vyavahAra
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ] zAstravArtAsamuccayasya [aSTamaH . prasaktau "nAsti' "na prakAzate" itivyavahArArthamevAvaraNaphalpanAtu, ghaTAdau tu svato'prakAze tasya vyarthatvAditi cet-. atrAhuH-viSayaiH sahAjJAnasya sAkSicaitanye'dhyAsAt pratibhAsa: iti, asyArthaH-IzvarasyopAdhivazAd viSNvAdibaividhyavat sAkSiNa eva tato jIvezvarabhAnena dvaividhyAt , sAkSiNIzvaratvAvacchedena viSayANAmadhyAsAt, ajJAnAvaraNayorapi cinmAtrAzrayatvena tatra satvAt, viSayaniSThatayA'jJAnAvaraNapratIti: "ajJAto ghaTaH" iti, yathA lauhityamukhayoH sphaTikAcalapratibimbitayoH "lohita mukham" iti parasparasaMsargo bhAsate / tena kusumAdiniSThalauhitya. saMsarga iva mukhe cinniSThA''varaNasaMsargo ghaTAdAvanirvacanIyaH anyathA'nyathAkhyAtyApatteH, ata eva paTAraderapyajJAnaviSayatvam, ajJAnajanyAvaraNasaMsargarUpAtizayazAlitvAt / sa cAyamAvaraNasaMsargo ghaTa. jJAnena nazyati, ghaTajJAnadazAyAm "ajJAto ghaTaH" ityanubhavAt, asmin pakSe mUlAjJAnAdevoktarItyA zuktiviSayAd rajatotpattiH, zuktijJAnena cAvaraNasaMsarganAze zukti viSayatA mUlAjJAnasya naSTeti viziSTajJAnanAzAt savilAsAjJAnanivRttirUpapabAdhavyavahAro natvajJAnanivRttiriti nirUpitamajJAnatattvam / atha jIvezvarAdiprapaJcaH / tatra "avidyApratibimbita caitanya jIvaH" iti vivaraNAcAryAH / yuktamevaitat , "rUpaM rUpa pratirUpI babhUva" iti zruteH "ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat" ityAdi smRtezca / nacAmUrtapadArthasya prativimbAsambandha iti vA. cyam, AkAzAderamUrtasya pratibimbadarzanAt / nanvavidyAvacchinnaM caita. nyameva jIvo'stu, evaM sati sarva niyantRtvaM paramezvarasya na syA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [161 diti cetsatyam bimbaM tu zuddhameva caitanyam , ajJAnapratibimbita caitanyaM sAkSI AvaraNazaktipratibimbabhUtazcezvara iti na kimapi dUSaNam :upAdhibhUtasya zaktidvayasya vyApakatayA tatpratibimbayorjI. vezvarayorapi vyApakatvAt , jIvAntaryAmitvasya brahmaNa: zrutisiddhasyAvyAhatatvAt / . . ajJAnAvacchinnaM caitanya jIvaH iti bhAmatIkArA vAcaspatimizrAH / nacaitanmate Izvarasya sarvAntaryAmitvAnupapattiriti vAcyam 'ajJAnopAdhyavacchinnaM caitanyaM jIvaH' "ajJAnaviSayatopAdhyavacchimeM caitanyaM cezvaraH' ityupAdheApakatvena tadupahitasyezvarasyApi vyApakatvAt / athaivamapi tanmate'jJAnacaitanyasyezvaratve "ahaM mAM na jAnAmi" ityanubhavAdIzvarasya pratyakSatvApAtaH / nacAjJAnatayA sarva sya sAkSibhAsyatvAdiSTApattiriti vAcyam, anubhUyamAnasya "ahama". ityajJAnacaitanyasyezvarasya svarUpataH pratyakSatvApatteH iSyate ca "Izvara na jAnAmi" ityetAvanmAtrameveti cet na, "ahaM mAM na jAnAmi" ityatrAkhaNDasyaiva bhramAdhiSThAnasya caitanyasyAvabhAsanAta, ajJAtato. pahitacaitanyasyezvararUpasyAnavabhAsAt, ajJAtatArUpopAdhisphuraNe'pya. yogyatvena tadupahitAsphuraNAta, ghaTasphuraNe ghaTopahitA''kAzasphuraNavat / sa ca jIvo'jJAnabahutvavAde hiraNyagarbhavirADAdibhedena nAnA tadaikye'pi tacchaktibhedAta , tajjAntaHkaraNabhedAd vA nAnetimantavyam, ajJAnabhede pratyajJAnamAvaraNavikSepazaktikalpane gauravam , tadaikye 'vekatraiva tAvacchaktikalpanAllAghavam / na ca tAvatyaH zaktaya eva svIkriyantAM kimajJAneneti vAcyam zaktInAM sAzrayatvaniyamAt, tataH zaktibhedena tadupahitajIvabhedaH, tattajjIvagatatatvajJAnena jIvo.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 ] zAstravArtAsamuccayasya [aSTamaH padhizaktinAzAd muktyupapatteH / evamantaHkaraNabhede'pi bhAvyam, kevalamatra "tanmano'kuruta" iti zruteranta.karaNasya janyatvAjjIvasya sAdisvaprasaGga iti nAtIva vidussaamaadrH| . . jIvabhede svIkriyamANa eva kramamuktiphalAnAM hiraNyagarbhAdhupAsanAvAkyAnAmupatpattirapi jAyate, tathAhi-kazcid vedArthAbhijJo nityAdikarma yathAvidhyanutiSThannAmasmaraNamabhyasyamAnakevalahiraNyaga rbhopAsanAyAH paripAke 'ahaM hiraNyagarbhaH' iti pratItyudreke deha parityAjyAcirAdimArgeNa brahmalokaM gato hiraNyagarbhasAyujyaM gcchti| ___ anyastUpAsanAyA aparipAke hiraNyagarbhasAlokyAdi gacchati, parastvihaiva zravaNAdiparipAkotpannajJAno mucyate, aparantu zravaNAdiparipAke'pi prArabdhapratibandhenAnutpannajJAnastannAze zarIranAzAd yogyantaragato garbhasthadehAbhivyaktau prathamameva 'ahaM brahmAsmi' iti pratyaya labhate vAmadevavat / anyaH puna: sAdhanasampannazravaNAdyabhyAse kriyamANe madhye mRtaH zravaNAdyabhyAsasAmobuddhapUrvazubhakarmaphalAni bahu. kAlaM bhuktvA zucInAM zrImatAM yoginAM vA kule utpannaH pUrvAbhyAsavazena punaH prArabdhazravaNAdyabhyAsaparipAkalabdhajJAno vimucyata iti| evameva virADAdyupAsakAnAM virADAdisAyujyaprAptiH, pratIkopAsakAnAMzca vidyu. lokaprAprAptidraSTavyA / anye tvajJAnakyAttadupahitaM jIvame kamevAbhyupagacchanti, teSAmupAsakAnAM kramamuktizravaNaM zrutAvarthavAdamAtrameva mantavyam , citta. kAgratAyAntUpAsanopayoga: karmAnuSThAnavan / keSAzcitpramAtRNAmanuSTitopAsanAparipAke brahmaloka gatAnAM yAvatkalpamavasthAya kalpAntara bhaayuse| "ima mAnavamAvata nAvartate" iti zrutau "imam" iti
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [163 - vizeSaNAdetatkalpa evAnAvRttiparyavasAnAt , anyathaitadvizeSaNavaiya rthyAt, vAmadevAdonAM muktatvazravaNaM kAlpanikAbhiprAyam , nityamuktatvAbhiprAya vA mantavyam / naca kazcanAnAzvAsaH, zruteH prAmANyAt , anekajIvavAde'dya yAvat kasyacidamuktatvavat , ekajIvavAde sarvasya tttvoppttH| ___ etAvatA prabandhena, jIvatattvaM nirUpitam / kecittadaikyamicchanti, nAnAtvaM cApare budhAH // 1 // tathAvidhajIve'ntaHkaraNamadhyasyate "aham" iti, yathA rajjayAM sarpo'dhyasyate, upAdhernirUpaNAbhAvAt, prakRto'dhyAso nirupAdhikaH / "ahamajJaH' iti tvahatArAjJAnayorekacaitanyAdhyAsAt evaM vahnisambandhAd dagdhRtvAyasoriva "ayo dahati" iti pratyayaH / taccAntakaraNaM smRti. pramANavRttisaMkalpavikalpAhavRttyAkAreNa pariNataM cittabuddhimano'hakArazabdairvyavahriyaMte, AtmatAdAtmyenAdhyasyamAnamidamantaHkaraNamevA''tmani sukhaduHkhAdisvadharmAdhyAse upAdhirbhavati, sphaTike japAkusumadharmalauhityAvabhAse japAkusumamiva, evaM prANAdayastaddharmAzcAzanIyA pipAsAdayaH, tathA zrotrAdayo vAgAdayazca taddharmAzca badhiratvAndhatvAdayazcAdhyasyante, evaM dehastaddharmAzca sthuultvkRshtvaadyH| tatrendriyANAM na tAdAtmyAdhyAsa: "ahaM zrotram" "ahaM netram" itIndriyAlambanapratIterabhAvAt , dehastu tAdAtmyenAdhyasyate "manuSyo'ham" iti pratIteH prAmANikatvAt / - nanu kathamajJAnAdInAmadhyastatayA pratItiH na tAvat pratyakSA, indriyAjanyatvAt, nApyanumitiH liGgAdyananusandhAne'pi bhAvAditi cet-ucyate, cidAtmano'jJAnopahitasya sAkSitvena tasya bhAsyasaMsa
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164] zAstravArtAsamuccayasya [aSTamaH rgamAtramapekSyAjJAnAdInAmAdhyAsikasaMsargabhAsakatvAt tadavabhAsaH, tena yAvad viSayasattvam "ahamajJaH" sukhI duHkhI manuSyaH iti bhAsamAnatvAt na kadApi sandehaH / sacAparokSakasvabhAvaH, adhyastAdhiSThAnayorabhedena saMvidabhinnatvAt saMvidabhedo hyaparokSatA nAma sa ca nAnirvacanIyatAdAtmyasvarUpaH, tAdAtmyasaMsargAdInAmaparokSatvAbhAvaprasaGgAt, tatra tAdAtmyAntarAbhAvAt, kintUktalakSaNa eveti / athaivaM ghaTasya saMvidabhinnatvAbhAvAt parokSatvApatti: syAditi cet ? kimIzvarasya jIvasya vA ? nAdyaH, ghaTAdInAmabhedena brahmaeyadhyastatvAt, dvitIyo'pi na, tathAhi-paricchinnajIvapakSe tAvadindriyadvArA niHsRtAntaHkaraNavRtyA saMsRSTo ghaTaH, ghaTasaMsRSTA vA vRttiH pramAtRcaitanyasya ghaTAvacchinnabrahmacaitanyAvaraNAnivRttau tadajJAnanivRttau vA tadubhayAbhAvapakSe'nivRttau vA viSayacaitanyAbhedenAbhivyaktihetuH sampadyate, tataH svAdhyasto ghaTaH sukhavadaparokSaH, kevalaM sukhaM sAkSyaparokSam, ghaTaH pramANAparokSa: ityetAvAn bhedaH / aparicchi. najIvapakSe'pi asaGgasya jIvacaitanyasya ghaToparAgArthA vRttiH / uparAgastu na saMyogAdiH mAnAbhAvAt kintu svAdhyAyastatvameva, taccAapane vyavahArasauka-ya ghaTAvacchinnacaitanyeSvAvaraNAntarAbAnAntarAsvIkArAd vRttestannivRttyarthatvAbhAve'pi jIvacaitanyasyAsaGgatvAt ghaTAnadhiSThAnatvAcca na vRtteH prAk ghaTasambandhaH, anta.karaNavRtistu jIve'dhyasteti tayA saha sambandha evetIndriyadvArA ni.sRtAntaHkaraNavRttyA saMsRSTe ghaTe ghaTasaMsRSTAyAM vA vRttau jIvacaitanyakSiyAdhiSThAnacaitanyAbhedApattyeti / tadevaM kevalasAkSivedyatve tulye'pi rajatAdau vRttirapekSitA, natvajJAnAdau dehprynte| nanu kathaM dehasya kevalasAkSi
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH / kalpalatAvatArikA [ 165 vedyatvam , ghaTAdivaccakSurgrAhyatvena tasyApi pramANavedyatvAt ? na ca tatra svapnavacakSurpAdyatvam, ghaTAdAvapyanAzvAsAt / na ca dehasya pramANavedyatvameva, ajJAnaviSayatvena kadAcid "ahaM manuSyo na vA" iti sandehApatteH, kizvAsya brahmaNyadhyastastatve ghaTAdivanna kevalaM sAkSive. dyatvam , jIvAdhyastatve ca sukhAdivadanyAparokSatvabhaGga iti cetatrocyate-eka evArya jIvo dehatvena brahmaNyadhyasto na jIve "ahaM dehaH" ityapratIteH, tenaiva ca rUpeNa kevalasAkSivedyatvam , pramANavRttyanapekSatvAt , dehatvena tu pramANavedyatvam , evamanta:karaNAdirapi tattvAdinA (antaHkaraNatvAdinA) brahmaNyadhyastaH, ahantvAdinA jIva iti siddhamajJAnopahitacaitanyarUpasAkSivedyatvaM dehasya / . nanu sAkSitve'jJAnaM nopAdhirbhavitumarhati suSuptAvajJAnasukhasAkSisphUrteH puruSAntarasya "sukhamahamasvApsam" itismaraNaprasaGgAt , kintva. nta:karaNameva yadanta:karaNopahite saMskArastatraiva smaraNaniyamenAnatiprasaGgAt iti cenna, suSuptAvajJAnAdyAkAravRttyA paricchinnayA'ntaHkararaNAdisaMskArAvacchedenotpadyanazyantyAtadaracchedena saMskArAdhAnAttadabacchedena smaraNAdanatiprasaGgAt , jIvezvarasAdhAraNyenAjJAnasya sAkSi. tvopAdhitvAt / yathA vastuto'saGkIrNa vizuddhamapyAkAza timiraduSTalocano jano vicitrAbhiH kezamakSikAdirUpAdibhiH saGkIrNamivAbhi. manyate, nijadoSAttathA sAkSAdaparokSaM sajAtIyabhedarahitaM nirvikalpa (vijAtIyabhedavikalparahitam ) brahmahetubhUtayA'vidyayA sajAtIyabhedabhAgiva vijAtIyabhedabhAgiva prakAzate, avidyAnivRttau ca zuddhabrahma pratipattiH, tathAhi-kazcit khalu nityAdhyayanavidhinA samyagadhItavedA. nto vedAntavAkyAnAmApAtato'rthamavagacchati /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ] zAsavArtAsamuccayasya [anamaH sAdhanacatuSTayasampannaH pramAtA vedAntAdhyayane brahmajijJAsAyAM vA'dhikArI procyate, sAdhanacatuSTayazca " nityAnityavastuvivekaH , ihAmutrArthabhogavirAgaH, zamadamAdisAdhanasampat , mumukSutvaveti / nityAnityavastuvivekastAvat nityAnityayorvasatIti nityAnityavastu taddharmaH, nityAnityayodharmiNostaddharmANAzca vivekastathA / tadeteSvanubhUyamAneSu yuSmadasmatpratyayagocareSu yadRtaM nityaM sukhaM vyavasthApyate tadAsthAgocaro bhaviSyati, yattvanityamanRtaM bhaviSyati tApatrayaparIsa tatyakSyata iti so'yaM nityAnityavastuvivekaH prAgbhavIyAdaihikAdvA karmaNo vizuddhasattvasya bhavatyanubhavopapattibhyAm ; na khalu satyaM nAma na kizcidastIti vAcyam , tadabhAve tadadhiSThAnasyAnRtasyApyanupapatteH zUnyavAdinAmapi zUnyatAyA eva satyatvAt / athAsya puruSadhaureyasyAnubhavopapattibhyAmevaM sunipuNaM nirUpayataH, A ca satyalokAdAcAvIce: "jAyasva mriyasva" iti viparivartamAnaM kSaNamuhUrtayAmAhorAtrArdhamAsamAsatvayanasaMvatsarayugacaturyugamanvantarapralayamahAsargAvAntarasargasaMsArasAgaromi bhiranizamuhyamAnaM tApatrayaparItamAtmAnaJca jIvaloka cAvalokyAsmin saMsAramaNDale'nityAzuciduHkhAtmaka prasaMkhyAnamupAvartate, tato'syaitAdRzAnnityAnityavastuvivekala kSaNAt prasaMkhyAnAt "ihAmutrArthabhogavirAgo" bhavati / iha-asmi~lloke amutra-paraloke, arthyate prAyate ityarthaH, phala miti yAvat , tasmin viraago'naabhogaatmikopekssaabuddhiH| - zamadamAdisAdhanasampat-rAgAdikaSAyamadirAmattaM hi manasteSu teSu viSayeSUccAvacamindriyANi pravartayat vividhAzca pravRttI: puNyApuNyaphalA bhAvayat puruSamatighore vividhaduHkhajvAlAjaTile saMsAra
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpalatAvatArikA [ 167 hutabhuji juhoti, prasaMkhyAnAbhyAsalabdhavairAgyaparipAkabhagnarAgAdikapAyamadirAmadaM tu manaH puruSeNa vazIkriyate, so'yamasya vairAgyahetuko manovijayaH zama iti vazIkArasaMjJa iti cAkhyAyate, vijitaM ca manastatvaviSayaviniyogayogyatAM nIyate, seyamasya yogyatA dmH| yathA dAnto'yaM vRSabhayuvA halazakaTAdivahanayogyaH kRta iti gamyate / AdigrahaNena viSayatitikSA-taduparama-tattvazraddhAH saMgRhyante, ata eva zrutiH "tasmAcchAnto dAnta uparatastitukSuH zraddhAvitto bhUtvA''tmanyevAtmAnaM pazyet sarvamAtmani pazyati iti / adhikAriNAM zravaNamanananididhyAsanAdita AtmajJAnamutpadyate, tadidamAtmajJAnamutpannamAtramevAnantajanmArjitakarmarAzi vinAzayati "kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare' iti shruteH| tena karmakSayArthaM na kAyavyUhakalpanA "sa ekadhA bhavati" "sa tredhA" ityAdivAkyAnAmupAsakaviSayatvAt / na ca dehanAzaprasaGgaH, tasya prArabdhapratibandhAt , nacedevaM ciraM yAvad na vimokSaH, "atha sampatsye". iti zrutyA karmavipAkena prArabdhanivRttAvapi tasya jJAnAnivartyatvAbhidhAnAt , tasyAM cAvasthAyAM prArabdhaphalaM bhuJjAna: sakalasaMsAra bAdhitAnuvRttyA pazyan svAtmArAmo vidhiniSedhAdhikArazUnyaH saMsAramAtrAt sadAcAraH prArabdhakSayaM pratIkSamANo jIvanmukta ityucyate, asya ca prArabdhato janmAntaramapi / ata eva saptajanmavipratvaprade karmaNi prArabdhe utpannatattvajJAnasya punardehAntaram, prArabdhasya jJAnAnAvazyakatvAditi kecit / tatazca jJAnadehArambhakeSvanekajanmapradezeSvanekeSu sukRtaduSkRteSu satsvapi na janmAntarametasya suvacam , sati dehe dehAntarAyogAt / tannAzAnantaraM tadupagame ca " yaM yaM vApi smaran bhAvaM tyajatyante kalevaram" iti smRtedehAntaraviSayAntimapratya
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198] zAbavAtAsamuccayasya . [ aSTamaH yAsyavazyakatvAjjJAninAmapi tadApAtAt / tataH prAyaNakAle utpAdita. dehAntaraviSayAntimapratyayatvaM prArabdhatvam / na cedevam-utkramaNasyAva. zyakatvAt 'na tasya prANAH utkrAmanti" iti zrutisaGkoca iti na zAnino janmAntaram , kintu prArabdhakSaye'jJAnanivRttau cinmAtramevAva. ziSyate iti, tathA copasamahApurupadhyAyAH(kalpalatA) ayaM vedAntinAM sarvaH sampradAyo niruupitH| svairaM yatrAgrahaprastAH patantyete tapasvinaH // 4 // anvayaH-ayam , vedAntinAm, sarvaH, sampradAyaH, nirUpitaH, ete, tapasvinaH, bhAgrahagrastAH, yatra, svairam , patanti / (kalpalatAvatArikA) ayam-anantaropadarzitaH / vedAntinAm-upaniSatkAnAm / sarga:-nikhilaH / sampradAya:-guruparamparAgatamatam / nirUpita:nirUpaNaviSayIkRtaH / ete-ime / tapasvinaH-ajJAnamUlatapasyAmAcaranta:, dayanIyA ityarthaH / AgrahaprastA:-AvezaniviSTacetasaH / agrahagrastAH iticchede ajJAnopahatA ityartho vidheyaH / yatra-buddhiviSayIbhUte sampradAye / svairam-yatheccham / patanti-nipatanti / andhAnAM kUpapatanamiva teSAM tatra patanaM dhvanyate / vedAntimatanirAkaraNavArtAmAha(zAstravArtA.) atrApyanye vadantyeva-mavidyA na sataH pRthak / taca tanmAtrameveti, bhedAbhAso'nibandhanaH // 4 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 166 anvayaH-bhatra, bhapi, anye, evam, vadanti, bhavidyA, sataH, pRthaka , na, ca, tat , tanmAtram , eSa, iti, medAbhAsaH, anibandhanaH / (ava0) atra-asmin advaitpksse| api-khalu / anye-apare, AItA iti yAvat / evam-vakSyamANaprakAreNa / vadanti-bruvanti / tameva prakAraM dizanti- avidye-tyAdinA, avidyA-prAkpratipAditasvarUpA'jJAnAtmikA / sataH-sadrUpAd brahmaNaH / pRthak-atiriktam , tattvAntaramiti yAvat / na-nahi / astItizeSaH, tattvAntaratvasvIkAre dvaitApatteH / c-punH| tat-sat / tanmAtram-sanmAtram / eva-avadhAraNArthakam / iti-asmAddhetoH / bhedAbhAsaH-bhedAdhyavasAyaH / anivandhanaH- na nibandhanaM kAraNaM yasmin sa tathA, janakaviSayAbhAvAdakAraNa ityarthaH / tathAhi-sanmAtrA'bhinnApyavidyA'vidyamAnanIlapItAdipratibhAsakAraNamucyate / tat pramANAntareNa nAvagantuM zakyate, prameyavyava. sthAyAH pramANAdhInatvAt, prameyabhinnamatirikta pramANaM svIkriyate cet pramANaprameyadvaividhyavyavasthAnAt, advaitatattvaM nopapadyate, pramANAnabhyupagame'dvaitatattvamapramANakaM syAt , tathAconmattaM vinA ko nAma vedAntima zraddhAmAdadhIta ? evaJca vedAntimataM sarvathA'nupapannamiti / ___ nanvayamanuktopAlambhaH, avidyAyAH pRthaktvasya, pramANaprameyAdi. vibhAgena vyAvahArikabhedasya ca prAguktarItyA'bhyupagamAdeva, paramArthatastu " tattvamasi " ityAdinoktamakhaNDameva saditi cetrocyatevidyA'vidyAdibhedAt svAbhyupagataprAmANyena zAstreNaivAdvaitatattvasya bAdhAt / tathAhi-"vidyAM cAvidyAM ca yastadvedobhayaM sahAvidyayA mRtyu
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200] zAstravArtAsamuccayasya [aSTamaH tIvA "vidyayA'mRtamaznute" iti zrutau vidyA'vidyayoramRtApti-mRtyutaraNaphalayoH sphuTameva bheda uktaH sacAdvaitena virudhyte| .. nanvatrAvidyayA zravaNAdilakSaNayA mRtyu tIvo'vidyAmeva nivartya, vidyayopalakSitamamRtamaznute / svayaM ca jIryyati yathA virSa viSAntaraM zamayati, svayaM ca zAmyati, yathA vA katakakSodAdirajo rajo'ntarANi vinAzayat svayamapi vinaSTaM bhavati tatheti / nacAsatyAnna kizcitkA ya'm, mAyAyAH prIterbhayasya rekhAGkAdezca satyapratipatterdarzanAditi cedatrocyate-kimatroktArthena "tattvamasi" ityAdyuktAdvaitabAdhaH, uta vidyA'vidyApadArthAbhyAM jJAnakarmabhyAmatiriktamuktisAdhanatvabodhAttadvA. dha: ? iti saMzayAt "dve brahmaNI veditavye paraM cAparameva ca" ityAdyukto bhedaH satya uta prAgukto'bheda iti saMzayAcca "paraM cAparaM ca brahma yadoGkAraH" ityAdyuktaM zabdabrahmAdvaitaM prAguktaM nirguNabrahmAdvayaM vA ? ityapi sNshyaacc| naca "paraM ca" ityAdAvupAsanArtha sAmAnAdhikaraNyam , nirguNabrahmaNa upAsitumazakyatvAt, etadAlambane "brahmopAsitavyam" iti pratIkopadezAt, yathA devatAyA. sAkSAt pUjAyA asambhavAt tallAJchane dAruNyazmani vA pUjAvidhAnaM tabuddhaceti vAcyam "tattvamasi' ityAdAveva samupAsanAthaM tad bhaviSyati jIvezvarayorabhedazruteriti sNshyaavigmaat| evaM "tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" iti zruteH sarvasya brahmAtmakatvaM vA "sarvagandhaH svarasa:" ityAdizrutebrahmaNa: sarvAtmakatvaM vA ? ityAdyUhyam , kizcAnAkalitanayAnAM na kvApi nizcAyikA zrutistatra 2 pradeze viruddhArthAbhidhAnAt , nAnAsampradAyAbhiprAyavyAkulatayaikavyAkhyAnAvyavasthitezca /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 201 nanu yuktisiddha evArthe susaMpradAyena zrutizaktitAtparya nirNIyate / anyatra "yajamAna: prastaraH" itivadupacAra eva yuktizca prapaJcAsatya. tAyAmevopadarzitadizetyadvaitazrutInAM prAmANyamiti cenna-anubhavasyA. dvaitasya bAdhAt , tathAhi-anubhUyante tAvadavigAnena ghaTAdayo bhAvA mRdughaTAdirUpeNa bhedAbhedAtmakA avagrahAdyAtmanopayogena, tatra ca svayamekameva caitanyaM pramANaphalarUpam , ekAmeva ca padazaktiM padArthAze jJAtAmanvayAMze cAjJAtAM svIkurvANa: kathamekamarthaM dvirupamanubhavannapi pratyAcakSIta ? yadi ca trapAM parityajya "abhedasyaivAlocanam" iti parokSatayA bhedasya mithyAtvaM brUyAt tadA pratyakSaM cakSurvyApArasamanantara. bhAvivastubhedamadhigacchadevotpadyate yato bhedo bhAvasvabhAva iti bhAvamadhigacchatA kathaM nAdhigamyeta ? naca bheda: "idamasmAd vyAvRttam" iti kalpanAviSaya eva, abhedasyaiva "idamanena samAnam" iti kalpanAviSayatvAt bhedasya vivaktapadArthasvarUpasya parAsaMmizritatvAt, svasvarUpavyavasthitAnAM bhAvAnAM kalpanAjJAnamantareNa yojanAbhAvAt , anyathA vyavahArAnirvAhAt / taduktam - "analArthyanalaM pazyan na tiSThet nApi pratiSThet" iti / tadevaM vyavasthitametat, pratItyanurodhena nAdvaitameva tattvam , kintu prapaJco'pi brahmavat paramArthasanneveti / etadvAdaviSayavibhAgavArtAma ha(zAstravArtA0) * * anye vyAkhyAnayantyevaM, samabhAvaprasiddhaye / / advaitadezanAzAstre, nirdiSTA na tu tttvtH||8|| anvayaH-anye, evam , vyAkhyAnayanti, ( yat ) zAstre, advaita
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202] zAstravAtAsamuccayasya . [ aSTamaH dezanA, samabhAvaprasiddhaye, nirdizA, tu, tattvataH, na / ( ava0 ) anye-AItadarzaninaH / evam-anena prakAreNa / . . vyAkhyAnayanti-vyAkhyAnaM kurvanti / yat , zAstre-Agame / zrAvaka. prajJaptiveda iti yAvat / samabhAvaprasiddhaye-prapaJcasyAvidyAvilasitatvamAtrapradarzanena svAtmanyeva pratibandhasthairyAt zatruputrAdau dveSarAgAdibhAvavicchedAt paramacittaprasAdarUpasAmyasiddhayartham / advaitadezanA"AtmaivedaM sarvam , brahmaivedaM sarvam" ityAdikAdvaitatattvopadezanA / niviSTA-nivezaM niitaa| tu-punH| tattvataH-advaitameva tattvamityabhiprAyeNa / na-nahi / niviSTeti zeSaH / - ata eva dvitIyagaNadharavAdaprakaraNe "puruSa evedaM sarva gnim" ityAdizrutInAmApAtArthadarzanajanito gaNadharasaMzayastAsAM zrutInAmA. tmArthavAdatvena tadIyasamIcInAzaya vRddhaye prapaJcasatyatAvedakazrutyantara. prakaTIkaraNena svayameva bhagavatA caramatIrthakRtA nirasta: / spaSTaM caitatattvaM vizeSAvazyakAdau drssttvym| jainAnAM punaretad vyAkhyAnaM nyAyenApi na bAdhyate, ghaTAdi sattvagrAhiNAM zAstrAnumAnAdInAM prAmANyopapatteH, saMsAramokSavibhAgasya tAttvikatvAta , mokSArtha prekSAvatAM yamaniyamAdivyApAropapattezca / tathAhi-jainoktaviparItavyAkhyAne saMsAramokSayorvastuto'dvaite sati yamaniyamAdeH sarvAnuSThAnasya vaiyarthyarUpamaniSTaM prasajyate, saMsAranivRtyartho mokSArtho vA mumukSUNAM nikhilo'pi vyApAro bhavati, sacAdvaitavAde nopapadyate, saMsArasyAnityatvena nityanivRttatvAt mokSasyApi saJcidAna darUpabrahmAtmakasya nityatvena nityAvAptatvAt , avidyAnivRttyartho mumukSUNAM yatna iti cenna, yato na tanivRttiH satI nApyasatI nApi sadasatI dvaitaprasaGgoddezyatvaviro
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 203 dhebhyaH, jJAnajanyatvAca / astu ta_nirvacanIyA, janyatvAt , taduktam"janyatvameva janyasya mAyikatvasamarpakam" iti cet na, anirvacanIyasya jJAnanivartyatvaniyamAGgIkAreNa tannivRttiparamparAprasaGgAt / atha sadadvaitavyAkopAdastyeva sA, asattve'pi tasyA uddezyatvajJAnajanyatvAdi kalpayiSyate iti cet , evaM satyavidyApi kalpayiSyate'satyeva kAryyajananItisiddhAntavyAkopaH / kalpyAdarzanasaMzayastUbhayatra samAnaH / paJcamaprakAratvAzrayaNantvatyantAprasiddham / / atha nAjJAnasya nivRttirnAmadhvaMsa:, rUpAntarapariNatopAdAnasyaiva tadrUpatvAt , ghaTadhvaMso hi cUrNAkArapariNatA mRdeva, naca caitanyasya rUpAntaramasti, tasmAnnAstyevAjJAnadhvaMsa: kintvajJAnasya kalpitatvAt tadatyantAbhAva eva tannivRti: / kintarhi tattvajJAnasya sAdhyamiti cet, nAstyevAjJAnAtyantAbhAvabodhAtmakatvabAdhavyatirekeNa ? taduktam tattvamasyAdivAkyottha-samyagdhIjanmamAtrataH / avidyA sahakAryeNa, nAsodasti bhaviSyati // sa cAyamadhiSThAnAtmaka eva mithyAbhUtasya ca bAdha eva dhvaMsa ityabhidhIyate, ata eva zuktibodhe rajatadhvaMsavyavahAraH, na tu zuktibodhena rajatadhvaMsa: sambhavati, rajatAtyantAbhAvabodhAtmako bAdhastu zuktijJAnAtmaka eva bhavatIti / kathaM tarhi sarvadA sata icchA, tadarthaprayatnavizeSo vA ? iti cet , asmAkaM (vedAntinAm ) pareSAmiva muktibhinnA na, kintu cidrUpaiva nityAvAptava ca, icchAprayatnavizeSau tu kaNThagatacAmIkaranyAyenAnavAptatvabhramAt , tannimittazcAjJAnameva / na caivaM mukteH puruSArthatvahAni:, taddhi na puruSakRtisAdhyatvam , viSabhakSaNAderapi tathAtvApatteH / nApyabhilaSitatve sati kRti sAdhvatvaM
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 ] zAsavArtAsamuccayasya (ema: - tat gauravAt , lAghavenAbhilaSitatvamAtrasyaiva puruSArthatvaucityAt / candrodaye puruSArthatvamiTameva, pravRttivilambastu kRtisAdhyatAdhIvilambAt , tata: siddhaM nityAvAptasyaiva kaNThagata cAmI karavaccaitanyasya puruSArthatvam , ityasmAkaM vedAntavivekasarvasvamiti cet / .. atrAhurupAdhyAyA:(kalpalatA) muktau bhrAntintireva prapaJce, bhrAntiH zAstre bhrAntireva pravRttau / kutra bhrAntirnAsti vedAntinaste,klapsA mUrtintibhiryasya sarvA // 5 // anvayaH- yasya, sarvA, mUrtiH, bhrAntibhiH, klaptA, (tasya) vedAntinaH, te, kutra bhrAntiH, nAsti, ( yataH ) muktI, bhrAnti:, prapaJce, bhrAntiH, eva, zAstre, bhrAntiH, pravRttI, bhrAnti:. eva / ... (kalpalatAvatArikA) yasya-buddhiviSayIbhUtasya vedAntina: / srvaa-nikhilaa| mUrtiHtanu: / padArthajAtamitibhAvaH / bhrAntibhiH-bhramaiH / klaptA-racitA, kalpiteti yAvat / tasya-yattadornityasAkAMkSavAdyapadArthAbhinnasya / vedAntinaH-upaniSatpramANa kasya / te-tava / kutra-kasmin viSaye / bhrAntiH-bhramaH / nAsti-na vartate, api tu sarvatraiveti bhAvaH / (yataH-yasmAddhetoH ) muktau-mokSe, saptamyA viSayatvArthakatvAd mokSaviSaye ityarthaH / bhrAntiH-bhramaH, muktitvAbhAvavati muktitvaprakAraka jJAnamiti yAvat, tadabhAvavadvizeSya kRtvAvacchinnatatprakAratAkajJAnasyaiva bhrAntipadArthatvAt , amokSameva mokSatvenAvagacchasIti vyajyate / prapazye-saMsAre / eva-adhyakarthamavyayam / bhrAti:-bhramaH, bhrama eSa
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpalatAvatArikA [ 205 saMsAraprayojaka iti bhAvaH / zAstre-Agame , apyartho gamyate'ta: zAmaviSaye'pItyarthaH / bhrAntiH-bhramaH / zAstramapi bhramajanitameka, mithyAjJAnajanakameva taveti vyajyate / pravRttI-pravRttiviSaye / eva-apyarthakam / pravRttiviSaye'pi tava bhrama eveti bhAvaH / evazva kathamasya bhrAntasya zAstrazravaNAd nityAvApte caitanye'nasatvabhramo na nivartate ? kathaM vA viditavedAntaH svayaM nivRttAnavAsasvabhramaH paramupadezena pravartayan pratArako na syAta, api tu pratAraka eva syAt / - api ca svamate'pi parasya zravaNAdijanyapratibandhakAdRSTanidhattirUpanirdoSatvamahimA na zabdAt zuddhabrahmabodhe hetuH, utpattau prAmA Nyasya svatastvabhaGgApatteH / jJAnasAmAnyasAmagrIjanyatvaM hi tat / na cokavAkyArthapramAyA nirdoSatvajanye yujyata etat , zravaNAdeH pratibandhaka nivartakatvAt , pratibandhakAbhAvasya ca tucchatayA hetutvAdeva gehemardibhiH parairetadoSaparihArAditi svagRhatattvameva na prekSitaM kSatakSAmakukSiNA tapasvinA, tata: samyagutprekSitaM. zAkyasiMhavineyena yat prabaladoSamAhAtmyAt "kharaviSANam" ityAdivAkyAdalIkasyAkhaNDa sya kharaviSANasyeva vedAntavAkyAt pareSAM kuvAsanAdoSamAhAtmyAdalIkasyAkhaNDasya brahmaNo bodhaH iti / evaJca sarvasya svarUpasattAdidharmasaGkIrNasyaiva copalambhAt vyavahArasya ca pratiyogipratipattau tathaivodayAt sadasadAtmakameva jagat / tathAcoktaM vRdvaiH . sarvamasti svarUpeNa, pararUpeNa nAsti ca / .. anyathA sarvasattvaM syAt , svarUpasyApyasaMbhavaH / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206] zAstravArtAsamuccayasya [ aSTamaH na tu sadAdyadvaitameveti zam / tathA cAhurupAdhyAyAH(kalpalatA) cArvAkIyamatAvakeziSu phalaM, naivAsti bauddhoktayaH, karkandhUpamitAstu kaNTakazatai-ratyantaduHkhapradAH / unmAdaM dadhate rasaiH punaramI, vedAntatAladrumA, gIrvANadruma eva tena sudhiyA, jainAgamaH sevyatAm // 6 // anvayaH-cArvAkIyamatAvakeziSu, phalam , naiva, asti, tu, bauddhokayaH, kaNTakazataiH, atyantaduHkhapradAH, karkandhUpamitAH, punaH, amI, vedAntatAladrumAH, rasaiH, unmAdam , dadhate, tena, sudhiyA, jainAgamaH, eva, gIrvANadrumaH, sevyatAm / (kalpalatAvatArikA) ___ cArvAkIyamatAvakeziSu-cArvAkasyemAni cArvAkIyAni tAni gha matAni siddhAntA: cArvAkIyamatAni, tAni eva avakezino bandhya (phalarahita ) vRkSAsteSu tathA cArvAkasambandhi-bhata (siddhAnta) rUpa-bandhya ( phalarahita ) vRkSeSu / phalam-mokSAdirUpaM prayojanam / naivaM-na khalu / asti-vartate / tu-punaH / bauddhoktayaH-saugatasiddhAntAH / knnttkshtaiH-annttiikssnnknnttkaiH| (karaNaiH) atyntduHkhprdH-atiivduHkhdaayinH| (ata eva ) karkandhUpamitA:-badarIvRkSatulyAH / punaH-kizca : amI-ime / vedAntatAladrumAH-vedAntasiddhAntarUpatAlataravaH / rasaiH-svaphalabhavarasaiH, tadAsvAdaizca / unmAdam-madamattatAm , mohAdhikyazca / dadhate-dhArayanti / yathA tAlaphalasamudbhatarasAsvAdena janA unmattA bhavanti tathA vedAntasiddhAnta
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakkaH ] kalpalatAvatArikA [ 207 zravaNamananAdinA mohamattA bhavantIti bhAvaH / tena tena hetunA / sudhiyA-viduSA janena, AtmakalyANArthineti yAvat / jainAgamaeva-mahatpraNItA''gamarUpaH / gIrvANadramaH-kalpavRkSaH / sevyatAmsamAzrIyatAm / kalpavRkSo yathA svasevakAyAbhimataM phalaM prayacchati tathA jainAgamo'pi bhavikasevakAya mokSAtmakamabhISTaM phalaM dadAtIti bhAvaH / rUpakamatrAlaGkAraH / jainAgama eva muktimArgapradarzako na vedAntAdidarzana miti pratIyamAnasyaivArthasya camatkArotkarSanibandhanatvAdhvanikAvyamidamavaseyam / (kalpalatA) na kAkaizcArvAkaH sugatatanayairnApi zazakaikairnAdvaitajJairapi ca mahimA yasya viditaH / marAlAH sevante tamiha samayaM jainayatayaH, sarojaM syAdvAdaprakaramakarandaM kRtadhiyaH // 7 // anvayaH- ira, yasya, mahimA, kAkaiH cArvAkaiH, na, viditaH, zazakaH, sugatatanayaH, api, na, ca, bakaiH, bhadaitajJaiH, api, na, (viditaH) kRtadhiyaH, marAlAH, jainayatayaH, syAdvAdaprakaramakarandam , sarojam , tam , samayam , sevante / (kalpalatAvatArikA) - iha-atra samayavicAre / yasya-buddhiviSayIbhUtasya syAdvAdIyasamayasya / mahimA-mAhAtmyam / kAkaiH-kAkarUpaiH / cArvAka:tattvena prasiddha haspatiziSyairnAstikaiH / na-nahi / viditaH-avagataH / zazakaiH-zazarUpaiH / sugatatanayaiH-bauddhaiH / api-sambhAvanAyAm /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208] zAstravArtAsamuccayasya [aSTamaH - na-nahi / vidita iti zeSaH / ca-puna: / bakaiH-bakarUpaiH / advaitajJaiH-advaita dvaitAbhAvamadvitIyamitiyAvajAnantyavagacchantItyadvaitAjJAstaistathA vedaantibhirityrthH| dhyAnamagnA bakA yathA lakSyamekaM matsyameva pazyanti na tvanyaM kazcana padArthavizeSantathA kevalameka brahmaiva pazyadbhiriti bhAvaH / api-sambhAvanAyAm / na-nahi / vidita iti shessH| kRtadhiyaH-buddhimanta: / marAlAH-haMsarUpAH / jainayatayaH ArhatamunayaH / syAdvAdaprakaramakarandam - syAdvAdaprakAro'nekAntantrAta eva makarandaH puSparaso yasya tattathA, sarojavizeSaNametat / sarojakamalam / tadrUpamityarthaH / tam-buddhiviSayIbhUtam / samayam--syAdvAda siddhAntam / "samayaH zapathAcArasiddhAnteSu' iti medanI / sevantesamAzrayanti / atra cArvAkANAM dhImAlinyAtmakaM kAyaM sadvicArarUpAcchalilamalinIkaraNasvabhAvaJca tathA tAthAgatAnAM bAhyadhavalanAmindrisaukumAryaca, vedAntinAM punarmithyAdhyAnanimagnatvamArhatAnAJca vidazatA-nityAnityAdipakSadvayadRDhatAvivekakaraNapATavAdikamanusandhAya kramazaH kAka-zazaka-baka-marAlaiH sAkaM sAmyamanusandheyamiti / atrAneke vyastarUpakAlaGkArAH / anyaiAtamapi na zakyate kiM punaH khaNDayituM zakya: syAdvAdasiddhAnta itizlokavAcyArthAtmanA vastunA'rthApatyalaGkArasya vyaGga yatayA'laGkAradhvanyAtmakaM kAvyamidamavaseyam / (kalpalatA) kacidbhedacchedaH kvacidapi hatA'bhedaracanA, kvacinAtmakhyAtiH kacidapi kRpAsphAtivirahaH / / kalaGkAnAM zaGkA na parasamaye kutra tadaho, . zritA yat syAdvAdaM, sukRtapariNAmaH sa vipulaH // 8 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakakaH ] kalpalatAvatArikA [21 anvayaH-kvacit , medacchedaH, kvacit , abhedaracanA, api, hatA, kvacit , AtmakhyAtiH, na, kvacit , kRpAsphAtivirahaH, api, tat , parasamaye, kutra, kalakAnAm , zaGkA, na, aho, yat, syAdvAdam , zritAH, saH, vipulaH, sukRtapariNAmaH / (kalpalatAvatArikA) kvacit-kutracit, vedAntadarzana iti yAvat / bhedacchedaH-bhedonmUlanam , advaitasyaiva tatra svIkArAt / kvacit-kutracit , nyAyAdidarzane iti yAtat / abhedaracanA-abhedasthApanA / api-sambhAvanAyAm / hatA-vinAzitA, khaNDiteti yAvat / anekAtmavAdasyaiva tatra tatra svIkArAt / kvacit--mImAMsAdarzane / kRpAsphAtivirahaH-dayAbAhulyAbhAvaH, tasya yajJAdipravartakatvAt tasya ca hiMsAdibahulatvAt / api-sambhAvanAyAm / tat-tasmAddhetoH / parasamaye-anyadarzanisiddhAnte / ka-kutraM / kalaGkAnAm-apavAdAtmakadUSaNavizeSANAm / zA-trAmaH, vitarko vA / "zaGkA trAse vitarke ca" iti medinI / na-nahi / vartate iti zeSaH / api tu sarvatraiva parasiddhAnte tacchakA vartata eveti bhAvaH / aho-vitarke'vyayam / "aho prazne vitarke ca" itimedinii| yat-yasmAt / (vayam ) syAdvAdam-anekAntavAdam / zritAH-AzritAH / saH-asmatkartRkasyAdvAdAzrayaH / vipula:-mahAn / sukRtapariNAmaH-puNyaparipAkaH / anyathA kalpadrumatulyasyAdvAdAzrayaNaM na syAditibhAvaH / anekAntadarzanaM sarvotkRSTamiti dhvananAd dhvanipAdhyamidamiti zam /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 ] zAstravArtAsamuccayasya [ aSTamaH - saptabhaGgAdivaizadya, vicAryakAntakhaNDanaH / karmASTakapratispardhI, saMstutaH stavako'STamaH // . / iti zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlanahmacAribhaTTArakAcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkAra-1 / zAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAryazrIvijayAmRtasarivarasandabdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya - kalpalatAnusAriNyAMkalpalatAvatArikAyAM aSTamaH stavakaH / yaimaiylaiymaiyaamaiyaiylaiyeennn
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [211 * navamaH stavakaH - tatrAdau maGgalArtha zlokatrayaM nirdizantyupAdhyAyA:(kalpalatA) praNatAn prati nirvRtizriyA, svahRdo rAga iva sphuTIkRtaH / trizalAtanayasya sampade, padayoH pATalimA nakhatviSAm // 1 // anvayaH-praNatAn , prati, nirvRtizriyA, sphuTIkRtaH, svahahaH, rAgaH, iva, trizalAsanayasya, padayoH, nakhatviSAm , pATalimA, sampade, (bhUyAt ) / (kalpalatAvatArikA) praNatAn-prakarSeNa kRtanamaskArAn , bhktjnaan| trizalAtanayacaraNayorityarthAdvijJeyam / prati-lakSyIkRtya / nivRtizriyA-muktilakSmyA / sphuTIkRtaH-prakaTIkRtaH / svahRdaH-svahRdayasya / rAga:anurAgaH / iva-utprekSAyAm / trizalAtanayasya-caramatIrthakRto bhagavato mahAvIrasya / padayoH-caraNayoH, pAdapadmayoriti yAvat / nakhatviSAm-nakhakAntInAm / pATalimA-lohitimA,raktimeti yAvat / sampade-sadbhAgyasampattaye / bhUyAditizeSaH / trizalAtanayacaraNapraNatAn janAn prati muktilakSmyAH pUrNAnurAgo bhavatIti bhAvaH / atra bhagavaJcaraNakamalanakhakAntipATalimani muktilakSmIhRdayAnurAgatAdAtmyasambhAvanAdutprekSAlaGkAraH / anyadharmasambandhanimittamanyasyAnyatAdAtmyasambhAvanasyaiva tattvAt / iva zabdasyAtra sambhAvanAvAcakatvAt / nace. vazabdasya yathAdizabdavadupamAvAcakatvAtkathamutprekSeti vAcyam "manye zake dhravaM prAyo nUnamityevamAdibhiH / utprekSA vyajyate zabdairiva.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212] zAstravArtAsamuccayasya [ navamaH zabdo'pi tAdRzaH" ityabhiyuktavacanAdivazabdasyApyutprekSAvAcakatvAt tAzapATalimA na bhavati kintu "muktilakSmIhRdayAnurAgaH" ityapahRtyalaGkAra utprekSAlaGkAreNa vyajyate iti vivakSitAnyaparavAcyAnusvAnAbhasaMlakSyakramArthazaktyudbhavasya dhvaneralaGkAreNAlaGkAravyaGgayAtmakaH prakAro'vaseyaH / apahnaterasya vyaGga yasyAlaGkAratvaJca brAhmaNazramaNanyAyena samarthanIyam / 'nirvRtizriyA' ityanena mokSasiddhiH stavakasyAsya viSayo'pi suucito'vseyH| (kalpalatA) api svapiti vidviSAM tatirapAyarAtriJcaraH, praNazyati yadAkhyayA paThitasiddhayA vidyayA / stavapravaNatA svataH satatamasya zaddhezvara prabhozvarapaGkaje bhavati kasya dhanyasya na // 2 // anvayaH- yadAkhyayA, paThitasiddhayA, vidyayA, vidviSAm , tatiH, api, svapiti, apAyarAtriJcaraH, praNazyati, asya, zaGkezvaraprabhoH, caraNapaGkaje, kasya, dhanyasya, svataH, stavapravaNatA, na, bhavati / (kalpalatAvatArikA) ___ yadAkhyayA-yadIyA''hayA yannAmneti yAvat / paThitasiddhayApaThitoccAritA'pi siddhA siddhipradA, paThitasiddhA tayA tthaa| vidyyaavidyaaruupyaa| vidviSAm-zatrUNAm / tatiH-samudAya: / api-sambhAvanAyAm / svapiti-zete / yannAmoccAraprabhAvata: zatravo vidveSabhAvanAvirahitAH zAntimavalambamAnA bhavantIti yAvat / apAyarAtrizcara:-apAyo vighna eva rAtriJcaro rAkSasastathA / praNazyati-prakarSaNa
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 213 vinAzamabhigacchatIti yAvat / asya-tasya / "idam zabdasyAtra lacchabdArthakatvAt" anyathA "yattadornityasambandhaH" iti niyamAt sAkAMkSatA syAditi bhAvaH / zahyezvaraprabhoH-zrIzaGgezvarapArzvanAthabhaga. vata: / crnnpngkje-paadpdme| kasya-kIdRzamya / dhanyasya-bhAgyazAlino janamya / svataH-svayameva / stavapraNavatA-stavanatatparatA / na-nahi / bhavati-jAyate / api tu sarvasyApi dhanyasya bhavatyeveti bhAvaH / atra "apAyarAtrizcaraH" ityaze rUpakamalaGkAraH, prakAzitavaidhaya'tayopasthitayorupamAnopameyayoH sAdRzyAtizayamahimnA'bhedAropasyaiva rUpakAlaGkAratvAt / "caraNapaGkaje" ityaMze tUpamaiva natu rUpakam , stavapravaNatAyA rUpakAnanukUlatvAt / evaJca saMsRSTiralakArastayonirapekSabhAvenAtra samAvezAt / (kalpalatA) hetuyuktivilasatsuvAsanaM, nirmitorukunayavyapAsanam / bhatabhAvibhavadarthabhAsanaM, zAsanaM jayati pAramezvaram // 3 // anvayaH-hetuyuktivilasatsuvAsanam , nirmitorukunayavyapAsanam , bhUtabhAvibhavadarthabhAsanam , pAramezvaram , zAsanam , jayati / . (kalpalatAvatArikA) hetuyuktivilasatsuvAsanam-hetuyuktibhyAM vizeSeNa lasat zobhamAnaM suvAsana suvAsaH saugandhyavizeSa iti yAvat yamya tattathA / nirmitorukunayavyapAsanam-nirmitaM vihitamurUNAM mahatAM kunayAnAM durnayAnAM vyapAsanaM vizeSeNa nirAsanaM yena tattathA / bhUtabhAvibhabadamAsanam-pratItAnAganavartamAnakAlikapadArthaprakAzanasamartham /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 ] zAstravArtAsamuccayasya ... [ navamaH pAramezvaram-paramezvarasambandhi / zAsanam-sAmrAjyam / jayativijayate / paramezvarasambandhizAsanasya vijaye hetutayA pAdatrayArthasyAbhidhAnAt kAvyaliGgamalaGkAraH, "vapuHprAdurbhAvAdanumitamidaM janmani purA, purAre na kApi kvacidapi bhavantaM praNatavAn / namanmukta: sampratyahamatanuragre'pyanatimAnitIza ? kSantavyaM tadidamaparAdhadvayamapi" ityAdAvaparAdhadvaye janma dvayAdhikaraNakanamanabhAvadvayasya hetutayA'bhidhAnAt kAvyaliGgamiva / antyAnuprAsazca zabdAlaGkAro'vaseya: // 3 // ___nanu vedAntimate'dvaite mokSArthAnuSThAnavaiyarthyaM doSatayA samupasthApitam, mokSa eva copAyAbhAvAnnAstIti vedAntimatamaduSTa mati keSAzcidvArtAntaramAha zAstravArtAsamuccayakAra:( zAstravArtA.) anye punarvadantyevaM, mokSa eva na vidyate / upAyAbhAvataH kiM vA, na sadA sarvadehinAm // anvayaH- anye, puna:, evam , vadanti, mokSaH, eva, na, vidyate, upAyAbhAvataH vA, sarvadehinAm , kim , na // (ava0) anye-pare nAstikaprAyA ityarthaH / punH-tu| evamvakSyamANaprakAreNa / vadanti-nigadanti / tameva prakAramAha "mokSa eva na vidyate" iti / mokSaH-mukti: / eva - avadhAraNArthakam / n-nhi| vidyate-asti / evaJca na tadarthAnuSThAnavaiyayaM vedAntinAmiti bhAvaH / mokSAbhAve kAraNamAha upAyAbhAvata ityAdi / upAyAbhAvataH-mokSaprAptihetvabhAvAt / nityAvAptatve'pi tadabhivyaktikAraNAbhAvAt /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 215 vA-athavA / upAyamvIkArapakSa iti yAvat , sadA-sarvadA / sarvadehinAm-ni'khalajIvAnAm / kim-katham / na-nahi, sa mokSo bhavatIti zeSaH / evaJca mokSavata nadupAyasyApi kAcikatvakAdAcitkatvayontulyaH paryyanuyoga ityavadheyam // // yadyasau mokSopAya: karmAdipariNatyAdisApekSatarhi karmAderanA. ditvAtkarmAdipariNatyAdi ki kAdAcitkam ? anAdeH karmAdeH svapariNatyAdAvanyApekSAbhAvAt nacAdhikRtasyaiva karmaNo vicitra. svabhAvatvAt tatpariNatyAdikaM kAdAcitkamiti vAcyam karmaNa utkRSTAdyAyAH ( granthya rAptyavacchinnAyA apakarSavatyAzca / sthiterbahuvAra nizcayena jAtatvAt / tathAcApakRSTasthitikAsvibhAvata: karmaNo mokSopAyajananapariNatizAlitve'bhavyAdInAmapi tallAbhaprasaGgaH, teSAmapi tIrthakarAdivibhUtiM dRSTvA granthyavAptau zrutasAmayikalAbhazravaNAt / evaM darzanAdeH svabhAvajanitatvena mokSaH puruSaprakRtisAdhyo na syAditi para pratyuktaM tadarthAnuSThAnavaiyayaM svayamapyanivAritam / api ca prathama nirguNasyaiva sato guNAvAptAvane'pi kiM guNApekSayA ? api ca sarvamuktisiddhAnto nAsti jainAnAm , tadabhAve cAyogyatvazaGyA kathaM mokSopAye prekSAvatAM nirAkulapravRttyupapattiH / na ca zamadamabhogAna. bhiSaGgA danA mumukSucihna tacchaGkAnivRttiH zamAdimattvanizcayAnantara pravRttiH pravRttyuttaraM ca zamAdisampattirityanyonyAzrayAt // atra samAdhAnavAtAmAha sUrirAja:(zAstravArtA) atrApi varNayantyanye, vidyate darzanAdikaH / upAyo mokSatattvasya, paraH sarvajJabhASitaH //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 ] zAstravArtAsamuccayasya [ navamaH .. anvayaH-atra, api, anye, varNayanti, mokSatattvasya, paraH, sarvazabhASitaH, darzanAdikaH, upAyaH, vidyate / . (ava0) atra-mokSAbhAvavAde / api-sambhAvanAyAm / anyepare mokSavAdino jainA ityrthH| varNayanti-nirUpayanti / yat-mokSa. tattvasya dravyakSetrakAlabhAvabhedena zuddhAtmasvarUpAvasthAnarUpasya / para:zreSThaH, utkRSTa iti yAvat / sarvajJabhASitaH-vItarAgabhaNita: na tu punarasarvajJabhASito'bhASito vA / dazanAdikA-darzana-jJAna-caritrarUpaH / upAyaH-prAptihetuH / vidyate-astIti / __ atra zloke mokSatattvasya iti tattvapadenAnyAbhimatamokSasyA bhAvAdeva tadupAya: zazazraGgopAyatulya iti dhvanitam / tathAhisamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvAsahavRttiduHkhadhvaMsa eva mokSa iti naiyAyikamataM na ramaNIyam atItaduHkhavad vartamAnaduHkhasyApi svata eva nAzAdapuruSArthatvaprasaGgAt / na ca hetuvinAzArtha puruSavyApAraH prAyazcittavaditi vAcyam tathA sati duHkhAnutpAdasya duHkhasAdhanadhvaMsasyaiva vA prayojanatvaprasaGgAt / na ca caramaduHkhadhvaMse'nvayavyatirekAbhyAM tattvajJAnasya pratiyogivad hetutvam pratiyoginamutpAdya tena tadutpA. danAt , puruSArthasAdhanatayA du:kha tatsAdhanayorapi pravRttidarzanAditi vAcyam, caramatvasyA''rthasamAjasiddhatvena kAryatAnavacchedakatvAt , antyaduHkhe upAntyaduHkhasyaiva hetutvena tasya tattvajJAnenotpAdayitumazakyatvAt , bhogenaiva karmaNAM nAze nAnAbhavabhogyakarmaNAmekabhave bhoktumazakyatvAta , tatkarmabhogasya cApUrvakarmAjakatvenAnirmokSApAtAt , na ca tattvajJAnabalArjitena kAyavyUhena tattatkarmabhogAd nAnirmokSa iti
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ stanakaH ] kalpalatAvatArikA [217 samIcInam, manujAdizarIrasattve zUkarAdizarIrotpAdAyogAt , devA. dInAM tu vaikriyazarIgadikarmodayamahimnaiva nAnAzarIrazravaNopapatteriti / __"duHkhenAtyantavimuktazcarati" itizrutisvarasAd duHkhAtyantAbhAva eva mukti', duHkhasAdhanadhvaMsa eva ca svavRttiduHkhasyAtyantAbhAvapamvandhaH, sa ca sAdhya eva" iti naiyAyikaikadezamatamapi na samIcInam, duHkhasAdhanadhvaMsasya duHkhAtyantAbhAvasambandhatve mAnAbhAvAt / "duHkhadhvaMsastoma eva muktiH" iti keSAzcittadekadezinAM matamapi no vArtam , stomasya kathamapyasAdhyatvAt / "AnandamayaparamAtmani jIvAtmalayo muktiH" iti tridaNDi- . matamapi na pezalam', ekAdazendriyasUkSmamAtrAvasthita paJcabhUtAtmakaliGgazarIrApagamarUpalayasyaM nAmAntareNa nAmakarmakSayarUpatvAdeva yadi copAdhizarIranAze aupAdhikajIvanAzo laya ityucyate tadA tena rUpeNAkAmyatvAdapuruSArthatvAt / "anupaplavA cittasantatirmuktiH" iti bAddhabuddhirapi na sUkSmA santateravastutvenAsAdhyatvAt / na ca santatipatitakSaNAnAmeva pUrvottarabhAvena hetuhetumadbhAvAt tatsAdhyatvam , saMsArAnucchedaprasaGgAt sarvajJa jJAnacaramakSaNasyApi munnajJAnaprathamakSaNahetutvena tatsantatipatitatvAt / atha na hetuphalabhAvamAtrAdekasantativyavasthA, api tUpAdAnahetuphalabhAvAta , na ca sarvajJajJa nasya caramakSaNa upAdAnam, Alambanapratyayo hi sa: samanantarapratyayazcopAdAnamiti cet na tulyajAtoyasyopAdAnatve muktacittasarvajJajJAnayostu jAtayalyItAnapAyAt , sarvajJajJAnacaramakSaNasyA''dyamuktacittAnupAdAnave tasyAnupAdAnasyaivotpatte
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 ] zAstravAtAsamuccayasya . [ navamaH jarjAgarAdyapratyaye'pyupAdAnAnumAnocchedAt , anvayidravyAbhAve baddhamuktavyavasthAnupapatteriti / ___"svAtantryaM mukti" ratyapareSAM matamapi na vicArasaham , tadyadi karmanivRttireva tadA siddhAntasindhAveva nimanjanAt , yadi ca tat (svAtantryam / tadAbhimAnAdhInatayA tamya saMsAravilasitatvAt / "prakRtitadvikAropadhAna valaye puruSamya svarUpeNAvasthAnaM mokSaH" iti sADayamatamapi na nirmalasaMkhyAsamujjRmbhitam svarUpAvasthAnasya kUTasyA''tmamvarUpamyA'sAdhyatvAt prakRtyAdiprakriyAyAM pramANabhAvAcca "prakRtemahA~stano'haGkArastasmAdgaNazca SoDazakaH tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJcabhUtAni" ityAdiprakriyAyA asarvajJapraNItatvAcca / "agrimacittAnutpAde pUrvacittanivRttirmokSaH" ityanyeSAM matamapi kubAsanAvilasitameva, agrimacittAnutpAdasya prAgabhAvarUpasyAsAdhya. svAt, cittnivRtternuddeshytvaacc| ____ "AtmahAnaM muktiH" iti pApiSThamatamapi piSTamena vItarAga. janmAdarzananyAyena nityatayA siddhasyAtmanaH sarvathA hAtumazakyatvAt / "nityaniratizayasukhAbhivyaktirmuktiH" iti tautAtikamatamapi nAticaturasram ekAntataH sukhamya nityatve saMsAradazAyAmapi tadabhivyaktiprasaGgAt, sukhamAtrasya svagocarasAkSAtkArajanakatvaniyamAta , tajjJAnasyApyabhivyaktirUpasya, nityatvAt , "nityaM vijJAnamAnanda brahma" iti zrutyA jJAnasukhayorabhedabodhanAt anityajJAnarUpatadabhivyaktardoSAbhAvasAdhyAyA upagame tasyA nAzaniyamena muktasya punarAdhRttiprasaGgAt, tadabhivyaktipravAhasya va zarorAdihetvapekSAM vinA'nupapatte, upapatto vA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 216 - ekasyA eva tadabhivyakteoSAbhAvajanyAyAH, sukhasya ca tAdRzasya tAvadaramavasthAnaucityAt / etena 'avidyAnivRttau vijJAnasukhAtmakaH kevala AtmaivApavarga," iti vedAntimatamapi nirastam jJAnasukhAtmakabrahmaNo nityatve muktasaMsAriNoravizeSApAtAta , avidyAyA asattvena nityanivRttatvAcceti saMkSepaH / pAtaJjala stu yogapadAbhidheyAM kriyAmeva mokSahetutvenopayanti paramArthabhUtasya cittasyAdarzanena sAkSidarzane nirodhAtiriktopAyAbhAditi kathayanti tadapi na samIcInam sarvajJasya cittadarzanArthaM samAdhivyApArAyogAt , anyathA srvjnysvbhaavprityaagaadcetnaadvishessaaptteH| atha nistaraGgamahodadhikalpo hyAtmA, tattaraGgakalpAzca mahadAdipavanayogato vRttaya iti tannirAkaraNenaivAtmanaH svarUpapratiSTheti cenna, Atmana: prAk tadatatsvabhAvatvayoranuSThAnavaiyAt , viSayagrahaNapariNAmarUpA''kArasaMpRktajJAnasya muktAvapyanapAyAcca, tasmAt na citta. darzanArthaM yoginAM samAdhau vyApAra:, kintu cittapRthakkaraNarthameva, tatra ca kriyAyA iva jJAnasyApi hetubamavyAhatameva, kevalAbhogapUrvaka evaM hi yoganirodhavyApAra iti vibhAvanIyam / itthazca dvau kramau cittanAzasya yogo jJAnaJca bhArata ! . yogazcittanirodho hi jJAnaM samyagavekSaNam // iti vaziSThoktamapi jJAnakarmasamuccayAnurodhyeveti mantavyam / atha digambarAkSepaH(kalpalatA) atra kecana digambaraDimbhAstakakarkazamidaM nigadanti / hanta!dantina ivAtimadAndhA, aGkazaM gurumanAitavantaH // 1 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220] zAkhavArtAsamuccayasya [navamaH cet trayaM zivapathaH zlatha eva prekSyate'dya bhavatAmabhilASaH / vAsasA caraNahAnimupetA na trayaM sitapaTA ghaTayanti // 2 // . ' anvayaH-bhatra, kecana, digambaraDimbhAH, tarkakarkazam , idam , nigadanti hanta ! atimadAndhAH, dantinaH, iva, aGkazama , gurum , anAdRtavantaH, vAsasA, caraNahAnim . upeta:, sitapaTA: trayam , na, ghaTayanti, cet, trayam , zivapathaH adya bhavatAm abhilASaH ilathaH, eva, prekSyate / (kalpalatAvatArikA) atra-mokSa viSaye'smin / kecn-ktipye| digambaraDimbhAHdigambarabAlakA: / Dimbhatve nApa raNatabuddhitvaM teSAM vyajyate / tarkakarkazam-takaiH karkazaM kaThora yathAsyAttathA / idam-vakSyamANaprakAram / nigadanti-bruvanti / prakArameva tamAha hantetyAdinA - hanta ! khede'vyayam / atimadAndhAH-nitAntaM madonmattAH / dantinaH-mataajAH / iva- yathA / aGkazam-unmArganivartakatvAdakuzarUpam / gurum-dharmopadezakam / anAdRtavantaH-tiraskRtavantaH / vAsasAvastreNa, tadgrahaNenetyarthaH / caraNahAnim-cAritratyAgam / upetA:prAptAH / sitapaTAH-zvetAmbaratvena prasiddhA: shrmnnsaadhvH| trayamjJAnadarzanacAritrAtmakaratnatrayam / na-nahi ghaTayanti - pAlayanti / cet-yadi trayam-darzana ditritayam / zivapathaH-mokSamArgaH / sva'. kriyate bhavadbhiritazeSaH / adya-idAna m / bhavatAm-sitapaTAnAm / abhilASa:-mokSaviSayakamanorathaH / zlathaH-zithila: / eva-khalu / prekSyate-avalokyate'smAbhiriti zeSaH / mokSatvAvacchinnaMkAyatA.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakkaH ] kalpalatAvatArikA [ 221 nirUpitakAraNatAvacchedakatvasya jJAnadarzanacAritratvaparyAptatvAt / ayaM bhAvaH - mokSarUpaM kArya prati na taNAraNimaNinyAyena jJAnAdInAM hetutvam , tantritayAnyatamasya yasya kasyacidekasyAdhigame'pi mokSaprasaGgAt , kintu daNDacakrAdinyAyenaiva, yathA vA kAvyanirmANe zaktinipuNatAbhyAsaitatsamuditamyaiva hetutvamata eva "zaktinipuNatAlokazAstrakAvyAdyavekSaNAt / kAvyajJazikSayAbhyAsa iti hetustadudbhave" ityatra kAvyaprakAze mammaTena heturityevoktaM na tu hetava iti / eva ca prakRte jJAnadarzanacAritrAnyatamasya cAritrasyAbhAve zvetAmbarANAM mokSAnupapattiriti bhAvastathAhi-rAgAdyapacayanimittanairgranthyavipakSabhUtatvena tadupacayahetuvanAdigrahaNaM viziSTazRGgArAnuSaktAGganAGgasaGgAdivat katha na muktipratikUlam ? kathazca dravyataH kSetrata: kAlato bhAvato vA kRtaparigrahapratyAkhyAnasya vasropAdAne na pazcamamahAvratabhaGgaH / kathavaivaM paradravyaratisAmrAjye svAtmapratibandhamAtravizrAntazrAmaNyasamRddhiH? kathazca na taskarAdibhyo vamAdeH saMgopanAnusandhAnena saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnAvakAzaH ? kathaM caivamAcelakyaparISahavijayaH kRtaH syAt ? na hi sacelakatvamacelakatvaM ca na viruddhmiti| yadi ca sacetakatvamapyAcelakyamUlaguNAvaguNThitazrAmaNyaM na virundhyAt tadA kathaM jinendrajinakalpikAdayaH paramazramaNa acelA eva zrute prasiddhAH ? asaGgatAthameva hite vastrAdikaM parityaktavanta: tasmAttadvineyA api talliGgAnukAriNa evocitAH tato na zvetAmbarA mahAvratapariNAmavantaH, tatphattasAdhakA vA, vasapAtrAdiparigrahayogitvAt mahArambhagRhasthava.. diti / atropAdhyAyAH
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 ] zAstravArtAsamuccayasya [ navamaH (kalpalatA) dikpaTAH ! sitapaTaiH saha siMhaiAraNA api raNAya na sajjA / darzayantu vadanAni kathaM hI tena te parigalanijalajAH // 4 // ___ anvayaH-vAraNA:, api, dikpaTAH, siMhe:, sitapaTaiH, saha, raNAya, sajAH, na, tena, parigalannijalajjAH, te, vadanAni, katham , darzayantu, ho / (kalpalatAvatArikA) vAraNA:-parapakSanivArakA, gajAH / api-sambhAvanAyAm / dikpaTA:-digambarAH / siNhai:-pnycaannruupaiH| sitapaTaiH-zvetAmbaraiH / saha-sAkam / raNAya-yuddhAya, tattvanirNayAtmakavAdAyeti yAvat / sajjA:--sannaddhAH, prastutA iti yAvat / na-nahi / bhavituM zaknuvantIti zeSa: / tena-tena hetunA / parigalanijalajjAH-nistrapAH / te-digambarAH / vadanAni-mukhAni / katham-kena prakAreNa / darzayantuprakAzayantu, zvetAmbarAnanyAn veti shessH| hIti vismayArthaka viSAdArthakaM vA'vyayam, vismayena viSAdena vA te svavadanAni kathaM darzayantviti bhAvaH / "hI duHkhe hetAvAkhyAtau viSAde vismaye'pi ca" iti medinii| ata eva mAghakaveH zizupAlavadhAkhye svakAdhye "hata vidhilasitAnAM hI vicitro vipAkaH" iti zlokapAde hIzabdo viSAdArthako dRzyata iti| tathAhi-yattAvadrAgAdyapacayanimittanainthyavipakSabhUtatvena tadupacayahetutvaM vastrAderuktam , tatra nairgranthyaM sarvato dezato vopAttam / Aye-aSTavidhakarmasambandharUpagranthAtyantikAbhAvarUpasya tasya mukteveva sambhavAt kathaM tasya rAgAdyapacayahetutA ? nahi tadA rAgAdi.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 223 kamevAntIti kiM tenApaceyam ? iti vizeSaNAsiddho hetuH / dvitIye'pi kiM samyagjJAnAditAratamyenopacIyamAnaM bhAvanairgrandhyaM viva. kSitam ? Ahosvid bAhyavastrAdyabhAvarUpam ? Aye tathAbhUtasamyagjJAnAdivipakSatvena vastrAdigrahaNagrahaNamyA siddhehetorvizeSyAsiddhatA, dvitIye vastrAdyabhAvasya gagAdyapacayanimittatAsiddheheMtorvizeSaNAsiddhatA / naca vastrAdyabhAvo rAgAdyapacayanimittatvena siddha eveti vAcyam / atizayitarAgavadbhiH pArApatAdibhirvyabhicArAt / na ca puruSatve satItivizeSaNIyam vastravikalairanAHdezotpannairvyabhicArAt / nacA''ryadeza tpannapuruSatve satIti vizeSaNAd na doSaH, tthaabhuutpaashuptairvybhicaaraat| na ca jainazAsanapratipattimattathAbhUtapuruSatve satIti vizeSaNopAdAnAd na doSa iti vAcyam unmattadigambarairvyabhicArAt / nacAnunmattatve satItyapi vizeSaNIyam mithyAtvopetadravyAlaGgAvalambidigvAsasA vybhicaaraat| na ca samyagdarzanAdisamanvitapuruSatvesatIti vanAbhAvo hetu: vizeSaNasyaiva tatra smrthtvenaasmrthvishedhytvaat| kiJca vastrAdidharmopakaraNAbhAve yatiyogyAhAraviraha iva viziSTazrutasaMhananavikalAnAmetatkAlabhAvipuruSANAM viziSTazarIrasthiterevAbhAvAd na samyagdarzanAdisamanvitatvavizeSaNatvopapattiriti vizeSyasadbhAva eva vizeSaNasadbhAva bAdhate / evaJca "vanAdikaM granthaH mU_hetutvAt kanakAdivat" ityanumAnamapi jAlmAnAM pratikSiptam pranthatvaM yadi mUchohetutvam tadA hetoH sAdhyAvizeSAt, yadi ca 'pranthavyavahAraviSayatvam tadA vyavahArasya laukikasyopAdAne tRNAdau vyabhicArAt alaukikasya copAdAne bAdhAt , dRSTAntasya sAdhyavai
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 ] zAstravArtAsamuccayasya atha kraya-pitRmaraNapratigrahAdijanya svatva dhanavabAdau pAyavizeSarUpaM vikrayAdi banAzyamavazyamabhyupeyam anyathA svaparavibhAgAbhAne steyA'steyAdi vyavasthotsIdet , na ca svamUviSayatvameva svatvam parakIye'pi svamUchoviSaye dIyamAne pratyavAyAprasaGgAt / na ca krayAdyupAyaviSayatvam , tatkrayAdInAmicchAvizeSarUpatayA krItAdau tadviSayatvasambhave'pi pitRmaraNAdenirviSayatvena paitRkAdau tadanupapatteH, krayAdeH svatvagarbhavAcca / na ca zAstrAniSiddhaviniyogopAyayogyatvam, yAvadupAyavyatireke viniyoge pratyavAyastAvadanyatamatvaM vA tat pratyavAyapratipAdakasya zAstrasya 'parasvaM nAdadota" ityAdeH svatvAnavagame'pratIteH / na ca kacid vikrayaprAgabhAvaviziSTaH krayavinAzaH, kacidAnAdiprAgabhAvaviziSTaH pratigrahadhvaM zvetyevamanugataM svatvaM vAcyam, anugatavyavahArocchedAt / atiriktadharmeNa tAvadanugame cAtiriktasvatvaparyAyasyaiva vaktumucitatvAt / tathA ca svanirUpitasvatvavattvenaiva vastrAdeH kanakAdivad granthatvaM vyavatiSThata iti cet na, yatipratigRhItavastrAdau dharmyaviniyogyatArUpasyAtRSNAmUlasya svAzrayabhinnAbhinnasya svatvaparyAyasya sattve'pi granthavyavahAranibandhanasRSNAmUlapratigrahAdijanyasvatvaparyAyAbhAvAt / ata eva "svaparibhogyamidaM vastrAdi" iti yatInAM bhASA na tu svamevedam iti / ye tu mUDhAH saMgirante-asahiSNorAhArakAle'pi pramAdasadbhAvAt na yathAvadAtmabhAvanA, vastrAdentu sarvadA sannidhAne sarvadA pramAdo. dayAd mahadaniSTam , iti te samayalezama pi na jJAtavanta:-pramatta. guNasthAnavartinAmapi zubhayoga pratyAtmAnArambhatvAdipratipAdanAt , vidhinA bhuJjAnasya pramAdAbhAvAt , pramAdopalakSitAdhyavasAya vizeSa
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [225 syaiva pramattaguNasthAnapravRttinimittatvAt / zazvadvastrAdisannidhAnena pramAdrodaye zazvadatisannihitena kAyenApi tadudaye tanucchedaprasaGgAt / etena "zazvatparadravyasannidhAne tadarzanAtmadarzanapratirodhaH" ityapi pralapitamapAstam , kAye'pyasya samAnatvAt / kAyadarzanaM pratiyogijJAnIbhUya dhyAyinaH sva bhinnatvajJAnopakArye veti cet vastrAdidarzanamapi kiM na tathA apekSAkAraNAnAM pradhAnakAraNAyattatvAt "je jittiA ya heU bhavassa te tittiyA ya mukkhassa" itivacanaprAmANyAt / (kalpalatA) atha tanurmahatAmapi dustyajA, nanu tadarthamapIha bhujikriyA / iti tato mahatAM na pathakSatirbhavati yadalataH sakalA sthitiH // 5 // ... anvayaH-atha, mahatAm , api, tanuH, dustyajA, nanu, tadartham , api, iha, bhujikriyA, tataH, mahatAm , pathakSatiH, na, bhavati, yadbalataH, sakalA, sthitiH, iti / (kalpalatAvatArikA) : atha-saMzayArthamAnantaryyArthakaM vA'vyayam , 'athAtho saMzaye syAtA'miti medinii| mahatAm-mahAtmanAm / api-khalu / tanu:mUrtiH / dustyajA- duHkhena tyaktu yogyA / nanu-sambhAvanArthakamavyayam / tadartham-zarIrasaMrakSaNakRte / api-khalu / iha-AcAre / bhujikriyA-abhyavahAravyApAraH / tataH-bhujikriyAtaH / mahatAmmahAtmanAm / pthkssti:-maargollngghnm| na-nahi / bhavati-jAyate / yadalataH-yatsAmarthyata: / sakalA-samastA / sthitiH-maryAdA, sampadyate, iti zeSaH / iti-evamucyate cet /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 ] zAstravAtAsamuccayasya [nabamaH - (klpa latA) zRNu guNAn vahatAM sukRtaspRzAM, kimupadherbata dustyajatA'pi na / abhinivezamapAsya vimRzyatAmidamudIritamujjvalabhAvataH // 6 // anvayaH- zRNu, guNAn , vahatAm , sukRtaspRzAm , upadheH, api, dulyajatA, na, kim , abhinivezam , apAsya, unnvalabhAvataH, idam , udIritam , vimRzyatAm / (kalpalatAvatArikA) zRNu-samAkarNaya / puNAn-dayAdAkSiNyaparopakAritvAdIn / vahatAm-saMsevamAnAnAm , mahAtmanAmiti yAvat / upadheH-vanAgrupakaraNasya / api-khalu / dustyajatA-duHkhena tyaktu yogyatA / na-nahi / kim-praznArthakamavyayam, api tu dustyajatetibhAvaH / abhinivezanam-durAgraham / pakSapAtamiti yAvat / apAsya-apanIya / ujjvalabhAvataH-vizuddhabhAvanAtaH / idam-pratyakSam / udIritamnigaditam / mayeti zeSaH / vimRzyatAm-vicAryyatAm / (kalpalatA) dIrghadehasthiteheMto-rAhAro dustyajo yathA / tathopakaraNaM dhASTaryamubhayatra samoktikam // 7 // anvayaH-dIrghadehasthite:, hetoH, AhAra:, yathA, dulyajaH, tathA, upakaraNam , dhASrTayam , ubhayatra, samotikam / (kalpalatAvatArikA) dIrghadehasthite-sucirakAlaparyantazarIrAvasthAnAt / heto:kAraNAt / AhAraH-bhojanam / yathA-yena prakAreNa / dustyajaH
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH . kalpalatAvatArikA [ 227 duHkhena tyukta yogyaH / tathA-tena prakAreNa / upakaraNam-AcArasAdhanaM vstraadi| dustyajamiti zeSaH / dhASTartham-AhArasya dustyajatvaM na tUpakaraNasyeti vaiyAtyam / ubhayatra-sthaladvaye / samoktikamsamA tulyA ukti: kathanaM yasya tttthaa| upakaraNaM sarvathA dustyaja. mityasyAsmAbhirapi nigadituM zakyatvAt / (kalpalatA) kSutpIDitArtadhyAnasya, yathA hyazanamauSadham / tathA zItAdibhItAnA-mapi vastrAdisevanam // 8 // anvayaH-kSutpIDitArtadhyAnasya, hi, yathA, azanama , auSadham , zItAdibhItAnAm , vastrAdisevanam, api, tathA / (kalpalatAvatArikA) . kSutpIDitArtadhyAnasya-kSutpIDitAnAM bubhukSAvyathitAnAM yadAtadhyAnantasya tathA / hi-nizcayena / yathA-yena prakAreNa / azanambhojanam / auSadham-bheSajam , bhavatItizeSaH / zItAdibhItAnAmzItAdivastuprayojyabhayavatAm / vastrAdisevanam-vastrAdidhAraNam / api-khalu / tathA-tena prakAreNa / auSadharUpameveti bhAvaH / kSutpIDitAtadhyAnanivAraNArthamazanamiva zItAdibhayApanayanAtha vanAdisevanamapyauSadharUpamiti vastrAdidhAraNamAvazyakam / (kalpalatA) kAminIvirahasaMbhavaduSTadhyAnasantatimapAsitumevam / kAminImapi kiM na kamanIyAM strIkurudhvamiti cetsamametat // 9 // anvayaH-evam , kAminIvirahasaMbhavaduSTadhyAnasantatim , apAsitum kamanIyAm , kAminIm , api, kim , na, svIkurudhnam , iti, cet ,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228] zAstravArtAsamuccayasya [ navamaH etat , samam / (kalpalatAvatArikA) evam-anena zItAdibhItasambandhavastrAdisevanAdiprakAreNa / kAminIvirahasambhavaduSTadhyAnasantatim-lala nAviprayogajanitaduSTadhyAnaparamparAm / apAsitum-apanetum , dUrIkartumiti yAvat / kamanIyAm-manoramAm / kAminIm-aGganAm / api-khalu / kim-katham / na-nahi / svIkurudhvam-aGgIkurudhvam / iti evaM prakAreNa, kathyate iti zeSaH / etat-kAminIsaMsevanApAdanam / samam-tulyam , zve. tAmbaradigambarayoriti zeSaH / tAmeva tulyatAmAha-anyathetyAdi(kalpalatA) anyathA palabhujo na kutaH syurdikpaTA ucitapiNDabhujazvet / pratyuta prakaTatAmasavRtta vanaM, tata ihApi samAnam // 10 // anvayaH-anyathA, ucitapiNDabhujAH, dikpaTAH, palabhujaH, kutaH, na, syuH, pratyuta, prakaTatAmasavRtteH, bhAvanam , cet , tataH, iha, api, samAnam / (kalpalatAvatArikA) anyathA-kAminIsaMsevanasyobhayatra tulyatvAbhAve / ucitapiNDabhujaH-samucitaprAsAzanazIlAH / dikpaTA:-digambarAH / palabhujaHmAMsabhakSakAH / kutaH-kasmAtkAraNAt / na-na ha / syuH-bhaveyuH / ityevaM zvetAmbarairdIyamAnAyAmApattau digambarairitthaM samAdadhIran , samAdhiprakAramAha-pratyutetyAdinA-pratyuta-viparItaM yathAsyAttathA / mAMsabhakSaNamiti zeSaH / prakaTatAmasavRtteH-samutkaTatamoguNAjanitavRtteH /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 226 bhAvanam-bhAvanAjanakam / bhavadbhiH kAminI virahasaMbhavadurdhyAnanivAraNArtha kAminIsevanasyAvazyakatve'pi mAMsabhakSaNasya durbhAvanAjanakatayA nAsmAbhistatsevanamiti / cet-yadi / tataH-taramAt / ihaasmin , kAminIsaMsevane / api-khalu / samAnam-tulyam / kAmi. nIsevanasyApi vyAmohAdijanakatayA'smAbhistyAjyatva miti bhAvaH / kAminIsevanasya vyAmohajanakatvamupapAdayata- saGgamaGgetyAdinA(kalpalatA) saGgamaGga ! samavApya taruNyAH, kasya nAma na manaH kaluSaM syAt / , nirmalAnyapi jalAni na kiM syuH, paGkasaGkaravazAd malinAni // 11 // anvayaH- aGga ! taruNyAH, saGgam , samavApya, kasya, nAma, manaH, kaluSam, na, syAt, nirmalAni, api, jalAni, paGkasaGkaravazAt , malinAni, na, syuH, kim / (kalpalatAvatArikA), aGga!- AmantraNArthakamavyayam / taruNyA:-lAvaNyazAlinyA aGganAyA: / saGgam-samparkam / samavApya-samadhagatya / nAmakomalAmantraNe / kasya-yasya kasya / manaH-hRdayam / kaluSamkAluSyakarambitam , vyAmohApannamiti yAvat / na-nahi / syAtbhavet / api tu sarvasyApIti bhAvaH / dRSTAntena samarthayati nirmalAnyapItyAdi-nirmalAni-svacchAni / api-khalu / jalAnisalilAni / paGkasaGkaravazAt- kardamasammizraNAdhInatvAt / malinAni-malImasAni, kaluSANIti yAvat / na-nahi / syuH-bhaveyuH / kim-praznArthakamavyayam / api tu bhavantyeveti bhAvaH / tAmasavRtti
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230] zAstranArtAsamuccayasya [ navamaH sampAdakatayA bhavadbhiH palamiva mana:kAluSyajanakatayA kAminyAyasmAbhirapi tyAjyamiti hRdayam / dRSTAntAlakAraH / .. (kalpalatA) vyAdhayo'rasabhuvo viSavallyo'bhUmikA azanayo'gaganotthAH / mUrtimatya iva mAraNavidyAH kiM na tA nigaditAH shrutvRddhH||12|| anvaya:- arasabhuvaH, vyAdhayaH, abhUmikAH, viSavallyaH, agaganotthAH, azanayaH, tAH, zrutavRddhaH, mUrtimatyaH, mAraNavidyAH, iva, na, nigaditAH, kim / (kalpalatAvatArikA) . ___ arsbhuvH-amdhuraadirsjnitaaH| vyAdhayaH-rogAH, tadrUpA ityarthaH / abhUmikA:-abhUmyutpannAH / viSavallya:-garalavallarIrUpAH / agaganotthA:-anAkAzotpatitAH / azanayaH vajvarUpAH / tA:-buddhiviSayIbhUtAH kAminyaH / zrutavRddhaiH-zAstrakArapravaraiH / mUrtimatya:zarIradhAriNyaH / mAraNavidyA:-tadAkhyavidyAH / iva-yathA / n-nhi| nigaditA:-pratipAditAH / kim-praznArthakamavyayam / api tu nigaditA eveti tAstyAjyA: sarvairiti bhAvaH / upamAdhikArUDhavaiziSTaya. ruupkaalngkaarau| ___tasmAd vihitAhAravat vihitasyopakaraNasyApi dunihatizubhadhyAnotpattihetutvAd yuktaM yatInAM tatparizIlanam / vidhizvAtra * "tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA, hirivattiyaM dugaMchAvattiyaM parIsahavattiya tathA* tribhiH sthAnairvastra dhArayet , hIpratyayam jugupsApratyayam parISaha pratyayam /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ]. kalpalatAvatArikA [231 * jaMpi batthaM ca pAyaM vA kaMbala pAyapuMchaNaM / taM pi saMjamalajalA dhArati pariharati a|| evaJcAdagdhadahananyAyena yAvadaprApta tAvad vidheyam, iti vanadhAraNasya lokata eva prAptatvAt hokutsAparISahanimittaM tadgrahaNaM niyamyate, tatra ca nimittatrayamapi jinakalpAyogyAnAM niratizayAnAmadhikAriNAmAvazyakam / atha jJAnAdipuSTAlambanenAduSTAhAragrahaNe na doSaH, vastrAdestu malAdidigdhasya yUkAdisaMmUrcchanAnekasattvahetutayA tadgrahaNe tavyApatteravazyaM bhAvAt tadgrahaNamapauSTAlambanikatvAd na nyAyyamiti cet na pAhAragrahaNe'jyasya doSasya samAnatvAt saMbhavantyeva yAgantu kAH saMmUrcchanajAzcAnekaprakArAstatra jantavaH, tatparibhoge cAvazya bhAvI teSAM vinAzaH, muktasya ca koSThagatasya saMsaktimattvAt tadutsarge'nekakamyAdivyApattiravazyaMbhAvinIti / ___ yadapi ca kathaM dravyataH kSetrataH kAlato bhAvato vA kRtaparigrahapratyAkhyAnasya vasropAdAne na pazcamamahAvratabhaGgaH ? ityuktam , sadapi mUrchAparityAge bhAvataH parigrahapratyAkhyAnopapattAvapi dravyata: parigrahapratyAkhyAnabhaGgAbhiprAyeNAvagantavyam / . . yadapi ca "kathaM caivaM paradravyaratisAmrAjye svAtmapratibandhamAtravizrAntazrAmaNyasamRddhiH ?" ityuktam tadapyayuktam paradravyasanidhAnamAtrarUpAyA ratermuktAvapyanucchedAt abhiSvaGgarUpAyA ratestu dharmopakaraNe'bhAvAt abhiSvaGgaviSayasya sataH shriiraaderpydhrmopkrnntvaat| * yadapi vastraM ca pAtraM vA kambalaM pAdaprocchanama / ... tadapi saMyamalajjArthaM dhArayanti pariharanti ca ||iti||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 ] zAkhavArtAsamuccayasya [ navamaH na ca zarIre'pyapratibaddhAnAM viditavedyAnAM sAdhUnAM vastrAdiSu "mamedam" ityabhinivezaH / tathA voktaM vAcakamukhyena yadvatturaGgaH satsvapyArambhavibhUSaNeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saGgamupayAti nirgranthaH // 1 // iti / pareNApyetadavazyamabhyupeyam , anyathA zukladhyAnAgninA karmendhanaM bhasmasAt kurvata: parityaktAzeSasaGgasya kenacit tadupasargakaraNabuddhathA bhaktyA vA vastrAdinAvRtazarIrasya paradravyaratipratibandhAt svAtmamAtraprativandho na syAt / / / yadapi kathaM vA na taskarAdibhyo vastrAdeH saMgopanAnusandhAnena saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnAvakAzaH ? ityuktam , tadapi na samIcInam jala-jvalana-malimlucazvApadA hi viSakaNTakAdibhyaHsaMrakSaNAnubandhasya zarIre'pi samAnatvAt dharmanirvAhArthaM zarIrasaMrakSaNAnubandha: prazasta iti cet idamanyatrApi suvacam / yadapi kathaM caivamAcelakyaparISaha vijayaH kRta: syAt ? na hi sacelakatvamacelakatvaJca na viruddham ityuktam tadapi tuccham yathAhi tIvrakSudvedanodaye'pyeSaNAdidoSaduSTamAhAramagRhRtastahoSarahitamAhAramu . palabhya vidhinA kSudvedanAM kurvataH kSutparISaha vijayo na tu sarvathA''hArAgrahaNena nirupamadhRtisaMhananAnAM jinAnAmapi tadajetRtvaprasaGgAt , tathA zItAdivedanAbhibhUtenApi doSaduSTopadhityAgena doSarahitopadhiparibhogena ca tatpratIkAre AcelakyaparISahavijayopapatterna tu sarvathA tatparityAgena / na ca jinendrajinakalpikAdInAmapi sarvathA'celakatvaM siddhamasti, jinakalpakAdInAM sarvadaiva jaghanyato'pyupadhidvayasya sadbhAvAt jinendrANAmapi pravrajyApratipattisamaye
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 233 devadUdhyavastragrahaNazravaNAt "savve vi egadUseNa NiggayA jiNavarA ca uThavIsa" ityAdyAgamaprAmANyAt / nacAsyAnyArthatvam , AcArAdyaGgeSu taistaiH sUtrairbhagavatyekavastragrahaNasya zrAmaNyapratipattisamaye pratipAditatvAt / na caivaM tadA sarvavastraparityAgAvedakaH kazcitAgamaH zrUyate / yo'pi. "vosaTTacattadeho viharai gAmANugAmaM tu" ityAgamaH, so'pi na zrAmaNyapratipattipamayabhAvibhagavannagnatvAvedakaH kintu taduttarakAla rAgAdidoSavipramuktatvameva bhagavatyAvedayatIti / yastvidAnI prAmANyAnupapattyAdyudbhAkyan AcArAgAdisadbhAvameva na svIkurute so'tibAhyaH, svakluprazAstramUlapravRttAvandhaparamparAzaGkAyA durnivAratvAt "jo bhaNai natthi dhammo" ityAdinA mahAprAyazcittopadezAt , tasyAsambhASyatvAcca / evaJca tadvineyA api talliGgAnukAriNa evocitAH" ityapi nirantam , "yAdRzaM guruliGga tAdRzameva ziSyaliGgAdikam" iti vadatAM picchikAdiparigraharayAnyAyyatvAta, bhagavatA tadaparigrahAt , "gurukRtameva karmAcaraNIyam" iti vyAmohavatAM chadmasthAvasthAyAM bhagavatopadezaziSyadIkSAguruvacanAdyanupagrahAd digvAsasAmapi tadanupagrahApattyA mvatIrthocchedApatteH, tasmAccaturAtureNa yathA vaidyopadiSTameva kriyate na tu tatkRtamanukriyate vyAdhyanucchedaprasaGgAt tathA bhavyenApi dharmAdhikAriNA bhagavaduktamArgo yathAzaktyAcaraNIyo na tu taccaritamAcaraNIyam, cakravartibhojanalubdhavipravad viparItaprayojanaprasaGgAditi vibhAvanoyam / .' itthaJca " na sitapaTA mahAvratapariNAmavanta:" ityAdyanumAne hetvasiddhi: mUrchAbhAvena parigrahayogitvAbhAvAt "mucchApariggaho vutto" iti bhagavadvacanAna , vastrAdiyogitvasya zreNyArUDhe vyabhicAritvAditi smaraNIyam /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 ] zAstravArtAsamuccayasya [ navamaH tathAcAhurupAdhyAyAH (kalpalatA) idaM prakaTanATakaM prakaTamaya vo dikpaTAH / sabhAsu viditaM satAmiti kimatra bhUyaH shrmH|| ito jayati zAsanaM jagati cAru jainezvaram / sitAmbarasamAzritaM kRtadhiyAM hitaM zAzvatam // 13 // anvaya:- dikpaTA. ! adya idam , va: kapaTanATakam , sabhAsu, satAm . prakaTam , viditam . iti, atra, bhUya:zramaiH, kim , ita:, jagati, kRtadhiyAm, zAzvatam , hitam , sitAmbarasamAzritam , cAru, jainezvaram , zAsanam , jayati / (kalpalatAvatArikA) dikpaTAH!- digambarA: ! adya-avyayAnAmanekArthakatvAdi. dAnomityarthaH / idam-etat / kaH yuSmAkam , digambarANAmiti yAvat / kapaTanATakam - chalamayaM nRtyam , kapaTaprapazcajAtamiti yAvat / sabhAsu-pariSatsu / satAm-sajjanAna m , viduSAmati yAvat / prakaTam-spaSTaM yathAsyAttathA / viditam-jJAtam / iti-asmaaddhetoH| "iti hetuprakaraNaprakArAdisamAptiSu" ityamarakozAt / atr-etdvissye| bhUyAzramaH - samadhika prayAsaiH / kim - niSedhArthakamavyayam / "kiM kutsAyAM vikalpe ca niSedhapraznayorapi" iti medinii| itaH-asmin / sArvavibhaktikastas / jagati--joke / kRtadhiyAmbuddhimatAm / zAzvatam-sArvadikam / hitam-kalyANakaram /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakraH ] kalpalatAbatArikA / 235 sitAmbarasamAzritam-zvetAmbarasaMsevitam / cAru-manoharam / jainegharam-jinezvarabhASitam / zAsanam-zAstram / jayati-vijayate, sarvotkarSeNa vartate iti bhAvaH / anuprAsAlaGkAraH / (kalpalatA) yaH sAkSAtkRtamokSasAdhanavidhistIvra tapastaptavAn , yaH karmANyapanItavAn pariNamatsaMjJAnayogAzayaH / nityajJAnacaritradarzanasukhaM mokSaM ca yo labdhavAn , asmAkaM zaraNaM sa eva bhagavAn svapne'thavA jaagre||14|| anvayaH- sAkSAtkRtamokSasAdhanavidhiH, yaH, tIvram , tapa, taptavAn , pariNamarksazAnayogAzayaH, yaH, karmANi, apanItavAn , ca, yaH, nityazAnacaritradarzanasukham , mokSama , labdhavAn , saH, bhagavAn , svapne, athavA, . jAgare, asmAkam , zaraNam // 14 // (kalpalatAvatArikA) ____ sAkSAtkRtamokSasAdhanavidhiH-sAkSAtkRta: pratyakSIkRto mokSasA. dhanavidhirmuktisAdhanopAyo yena sa tathA / ya:-buddhiviSayIbhUto bhaga vAn / totram--duHsaham / tapaH-tapasyAm / tptvaan-ttaap| pariNamatsaMjJAnayogAzayaH-pariNamatA paripAka gacchatA saMjJAnayogena tadAkhyayogavizeSeNa viziSTa Azayo'ntaHkaraNaM yara' sa tathA / ya:-buddhiviSayobhUto bhagavAn / karmANi - jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmakalApAni / apanItavAn-dUrIkRtavAn / ca-puna: / ya:-buddhiviSayIbhUto bhagavAn / nityajJAnacaritradarzanasukham-darzanajJAna
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 ] zAstravAtAsamuccayasya navamaH cAritrajanitanityasukharUpam / mokSam-mahAnandam / labdhavAnprAptavAn / saH-tAdRzo buddhiviSayaH / bhagavAn - jJAnavairAgyAdiSaDvidhaizvaryasaMvalitaH prabhuH / eva-avadhAraNArthakamavyayam / svapnesvapnAvasthAyAm / athavA jAgare-jAgradavasthAyAm / asmAkam AhatAnAm / zaraNam-gatiH / bhavatviti zeSaH / tIrthakRdevaparamakalyANakArako nAnya iti dhvanyate / mokSazca tadupAyazca, vartate zrIjinoditaH / stavake navameM prokto. dUrIkRtadigambaraH // 6 // / iti zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlabra hmcaaribhttttaarkaacaarymhaaraajshriivijynemisuuriishvrmhaaraajpttttaalngkaar| zAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAryazrIvijayAmRtasarivara sandRbdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya - kalpalatAnusAriNyA-1 / kalpalatAvatArikAyAM navamaH stavakaH /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavaka: ] kalpalatAvatArikA [ 237 * dazamastavakaH .. vyAcikhyAsitastavaka-syAdvAdakalpalatAsamAptipratibandhakapratyUhavyUhopazamanAya maGgalArtha zlokatrayaM nirdizantyupAdhyAyAH- ..... (kalpalatA) yajjJAnojjvaladarpaNe pratiphalatyetajjagad yatpadAmbhoje namrasuparvanAthamukuTazreNyA marAlAyitam / vANI sarvazarIrivAkpariNatA yasyAgapUrvArthamU- . doSA nasma samAzrayanti yamimaM zrIvardhamAnaM stumaH // 1 // anvayaH- yajjJAnojjvaladarpaNe, etat , jagat , pratiphalati, yatpadAmbhoje, namrasuparvanAthamukuTazreNyA, marAlAyitam , aGgapUrvArthasUH, yasya, vANI, sarvazarIrivAkpariNatA, yam , doSAH, na, samAzrayanti, imam , zrIvardhamAnam , stumaH / (kalpalatAvatArikA) yajjJAnojjvaladarpaNe-yadIyakevalajJAnarUpasamujjvalamukure / etatpratyakSaM dRzyamAnam / jagat-bhuvanam / pratiphalati--pratibimbatAmAsAdayati / ytpdaambhoje-ydiiycrnnkmle| nmrsuprvnaathmukuttshrennyaanmriibhuutdevendrkiriittpkRtyaa| marAlAyitam-marAla(haMsa)vadAcaritam / aGgapUvArthasUH-aGgasUtrANAM pUrvANAJca caturdazasaMkhyAnAmarthasya prasUH jnmdaatrii| bhagavato'rthamadhigatya gaNadharA racanti dvAdazAGgImiti yAvat / yasya--buddhiviSayIbhUtamya bhagavato mahAvIrasya / vANI--dezanAvAk / sarvazarIrivAkpariNatA - samastajIvavacanarUpeNa pariNatA / athavA samastajIvAnAM kRte'rthabodhakazabdatAmApannA, samastaprANinAM tattvArtha
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 ] zAstravArtAsamuccayasya [dazamaH bodhadAyinIti yAvat / yam-buddhiviSayIbhUtaM caramatIrthakRtam / doSA:kAmakrodhAdidUSaNAni / na-nahiM / samAzrayanti sm-smaashishriyuH| imam-tam / idamastacchandArthatvamavaseyam / zrIvardhamAnam-zriyA jJAnavairAgyAdilakSyA sahito vardhamAnaH zrIvardhamAnastantathA / stuma:stavImaH, varNayAma iti yAvat / atra mahAmahopAdhyAyagata-bhagavanmahAvIraviSayakaratyAkhyo bhAvo dhvanyate iti dhvanyAtmakamuttamaM kAnya- . midam / upamA cAlaGkAraH / (kalpalatA) phaNipatiphaNaratnaprAntasaMkrAntamUrtiyugapadiva didhakSuH spaSTamaSTApi bandhAn / jagati vidhRtarUpo ditsuraSTArthasiddhI dalayatu jinabhAsvAnaSTadhA karmadhArAm // 1 // anvayaH - phaNapatiphaNaratnaprAntasaMkrAntamUrtiH, yugapat , spaSTam , aSTa, api, bandhAn , didhakSuH, iva, (sthita: ) aSTa, arthasiddhIH, ditsuH, jagati, vidhRtarUpaH, jinabhAsvAn , aSTadhA, karmadhArAm, dalayatu / (kalpalatAvatArikA) phaNipatiphaNaratnaprAntasaMkrAntamUrtiH-phariNa pateH zeSanAgasya phaNa. ratnAnAM saTAmaNInAM prAntaH paryantabhAgaiH saMkrAntA sambaddhA mUrtiH kalevara yasya sa tathA / yugapata-ekakAlAvacchedena / spaSTam prakaTam / aSTa-aSTatvasaMkhyAbhAja: phaNipateH saptaphaNAstatrasthitamaNiprativimbitasaptamUrtaya ekA ca svIyA ityaSTau / api-samuccaye / bandhAna-karmabandhanAni / didhA--dagdhumicchuH / iva-utprekSAyAmavyayam / (sthitaH)
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakkaH ] kalpalatAvatArikA [236 asstt-prsstttvsngghyaakaaH| arthasiddhIH-aNimAdyarthasiddhIH / ladhimAvaziteziva, prAkAmyaM mahimA'NimA / yatrakAmAvasAyitvaM, prAptiraizvaryamaSTadhA // 2.2 / / ( a. ci0 ) ityuktaaH| ditsuH-dAtumicchuH / jagati-saMsAre / vidhRtarUpaH--dhRtazarIraH / jinabhAsvAn-tIrthakadrUpo divAkaraH / athavA jino bhAsvAn sUrya ivetivigrahe "upameya vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanenopamitasamAsaH, sUryasamAnatejasvI jina ityarthaH / aSTadhA--aSTaprakArAm / kaSTadhArAmkaSTaparamparAm / dalayatu-vinAzayatu / rUpakopamotprekSAlaGkArAH / kaviniSThajinavarapArzvanAthaviSayakasya ratyAkhyabhAvasyAbhivyaJjanAdrAvadhvanyAtmakaM kAvyamidam / (kalpalatA) labdhodayAyAM hRdaye, yasyAM prakSIyate tmH| puNyaprAgbhAralabhyAM tAM kalAM kAmapyupAsmahe // 3 // anvayaH-hRdaye, yasyAm , ladhodayAm , tamaH, prakSIyate, puNyaprAgbhAralabhyAm , chAmapi, tAm , kalAma , upAsmahe / (kalpalatAvatArikA) . hRdaye-antaHkaraNAvacchedena / avacchedakatvaM saptamyarthaH, zarIre. Atmetivat / yasyAm--buddhiviSayIbhUtAyAM sarasvatyAm / labdhodayAyAm--kRtAvasthAnAyAm / (satyAm ) tamaH-andhakArAtma. kamajJAnam / prakSIyate-prakarSaNa kSIyate, vinizyatIti yAvat / punnypraagbhaarlbhyaam-punnykdmbkpraapyaam| kAmapi-anirvacanIyAm . anirvacanIyasvarUpAM vA / tAm-buddhiviSayIbhUtAM sarasvatIm / kalAma--tIrthakRtkalArUpAm , sarasvatI devIm / upAsmahe. pUjayAmaH /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 ] zAstravArtAsamuccayasya [ dazamaH sarvajJAbhAvavAdinA mImAMsakena saha vArtAntaramAha granthakAra:(zAstravArtA) atrApyabhidadhatyanye, sarvajJo naiva vidyate / tdgraahkprmaabhaavaaditi-nyaayaanusaarinnH||1|| ___ anvaya: - atra, api, tadgrAhakapramAbhAvAditinyAyAnusAriNaH, anye, sarvazaH, naiva, vidyate (iti) abhidadhati / / (ava0) atra-mokSavAde / api--khalu / tadgrAhakapramAbhAvAditinyAyAnusAriNaH-sarvajJagrAhakapramANAbhAvAdityAtmakanyAyAnusaraNazIlA: / anye--mImAMsakAH / sarvajJaH-sarvajJapadavAcyaH / naivana khalu / vidyate-vartate / kacidapi kazciditi zeSaH / iti-ityevam) abhidadhati-nigadanti / pramANAdhInatayaiva prameyasiddhaH sarvavAdibhiH svIkArAditi bhaavH| ____ na ca sarvajJe pratyakSasya pramANasyaiva sattvAt kathaM pramANAbhAva iti vAcyam indriyasannikarSAbhAvAt , tatraivendriyaM pramANaM bhavati yatra tatsagnikarSaSaTkAnyatamaM tiSThati yathA "ayaM ghaTa:' ityAkArakaghaTapratyakSe cakSuHsannikarSasya sattvAt dravyavRttilaukikaviSayatAsambadhena cAkSuSatvAdyavacchinna prati cakSurAdisaMyogasya hetutvAt / evamavinA. bhAvi liGgamapi sarvajJagamakatvAbhimataM na kizcanAtra vidyate, yathA vahnayavinAbhAvI dhUmaH parvate dRSTaH san vahnimavagamayati tathA na kazcana sarvajJAvinAbhAvI heturUpalakSyate yena sarvajJAvagama: syAt , idazca jJAyamAnaliGgasyAnumitikaraNatvAbhiprAyeNa / vastutastu "iyaM zAlA bhAvivahimatI bhAvidhUmAt" iyaM zAlA'tItavahnimatI atIta
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ stamakaH ] kalpalatAvatArikA [241 dhUmAt ityAdau jJAyamAnaliGgasyAsattvAdanumityanupapattyA vyAptijJAnAmyaivAnumitikaraNatvaM svIkaraNIyam , ata evoktaM kArikAvalyAM vizvanAthapazcAnanena "anumAyAM jJAyamAna liGgaM tu karaNaM na hi / anAgatAdi laGgena, na syAdanumitimtadA" iti| evaJca sarvajJAnubhitikaraNasya vyAptijJAnasyAbhAvAnna sarvajJe'numAna pramANaM bhvitumrhtiiti| bhAgamenApi pramANena sarvajJo naiva grahItuM zakyate, tamya vidhi naSedhabodhakatvAt / Agamena yadi sarvajJasiddhiH syAt sA nityAdAgamAdanityAdvA ? nAdyaH sarvajJasiddhau satyAM hi kRtrimasyA''gamamya tatpraNItatvena prAmANya siddhiH, tatsiddhau ca tatastamiddhirityAyonyAzrayAt , nacAsarvajJapraNIta AgamaH pramANaM yujyate aH yathA svavacanAdeva tatsiddhiH syAditi / nApi dvitIya: pakSa:- nityasyA''gamasya / baddhAdayo hyavedajJAsteSAM dedAdasambhavaH / upadezaH kRto'tastai-mohAdeva kalpanAt // 10 // ye tu manvAdayaH siddhA: prAdhAnyena trayIvidAm / trayIvidAzritagranthAste vedaprabhavoktayaH // 11 // evaJca pazcAnAmapi pramANAnAM vidhiprAhiNAmapravRtteH, sarvajJe. 'bhAvanizcaya eveti / tathAcoktam pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate / vastupattAvabodhArthaM tatrAbhAvapramANatA // nacAbhAvasya pRthak pramANatvamasiddham , abhAvagrAhiNastasya pArthakyAvazyakatvAt , nahIndriyeNAbhAvajJAnaM janayituM zakyam , bhAvAMze. naivendriyasya saMyogAt / naca dharmyabhedAd bhAvAMzena sahAbhAvAMzamyA. bhede satIndriyasaMyogopapattiH, abhinne dharmiNi rUparasayoriva bhAvA. : bhASAMzayoranyonya bhedAt / taduktam
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 ] zAstravAsimuccayasya [ dazamaH natAvadindriyeNaiSA nAstItyutpAdyate matiH / bhAvAMzenaiva saMyogo yogyatvAdindriyasya hi // 1 // nanu bhAvAdabhinnatvAt saMprayogo'sti tena ca / nahyatyantamabhedo'sti rUpAdivadihApi naH // 2 // nacaivaM tadabhAvajJAnamanumAnam , liGgAbhAvAt / tathAcoktam nacApyasyAnumAnatvaM, liGgAbhAvAt pratIyate / bhAvAMzo nanu liGgaM syAt , tadAnImajighRkSaNAt // 1 // abhAvAvagaterjanma, bhAvAMze hyajighRkSite / tasmin pratIyamAne tu nAbhAve jAyate matiH // 2 // tasmAt " nAsti" iti jJAne phale pratiyogigrahaNapariNAmA. bhAvarUpam , hAnAdibuddhirUpe ca phale'nyavastujJAnarUpamabhAvAkhyaM pramANameSTavyam / taduktam pratyakSAderanutpattiH pramANabhAva ucyate / sAtmano'pariNAmo vA, vijJAnaM vAnyavastuni // 1 // nacaivamabhAvajJAnaM indriyAnvayavyatirekAnuvidhAyitvaM na syAditi bhramitavyam , tasyAdhikaraNagrahaNApekSaNIyatvAt adhikaraNagrahaNapratiyogismaraNayostatra hetutvAt / taduktam -- gRhItvA vastusadbhAvaM, smRtvA ca pratiyoginam / / mAnasaM nAstitAjJAnaM, jAyate'kSAnapekSayA // nacAdhikaraNa jJAnasya hetutve'ndhasyApi tvagindriyopanIte ghaTAdau nIlAdyabhAvagrahaH syAditi vAcyam , pratiyogigrAhakendriyajanyAdhikaraNajJAnasya tathAtvAt / nacaivaM tvagindriyopanIle vAyau rUpAbhAvapratItyanudayaprasaGgaH-rUpAnupalambhena tadabhAvAnumAnAta / naca hetorapi
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [243 durghahatvam , upalambhasya tAvadatIndriyatayA tadabhAvasyAjJAtAnupalabdhyagamyatayA jJAtAnupalabdhigamyatve'navasthApAtAt , prAkaTyAbhAvasyApi rUpAbhAvatulyatayA tena tadanumAnAyogAt, kAyavAgavyavahArAbhAve. 'pyupekSAjJAnasattvAt vyavahArAbhAvenApi tasyAnanumeyatvAditi vAcyam manojanyavAyujJAnasattvAt , prAkaTyAbhAvena manogrAhyeNa rUpAnupalambhAnumAnasambhavAt , "vAyau rUpAbhAvaM pazyAmi" iti buddhistu bhramAtmikaiva / athAnupalambhe vizeSAbhAvAccakSuSA'bhAvagrahe Aloko heturnatutvaceti kuta: ? iti cet satyam , cakSurAderivA''lokAderapyadhikaraNajJAnavizeSa evopayogAt / atha sarvajJAbhAvasvIkAre dharmAdharmavyavasthA kathamupapadyateti cet - "yAgAdi dharmasAdhanam" "brahmahatyAdyadharmasAdhanam" ityAdijJAnajanyapravRttinivRttyAdirUpAyAstasyA: (dharmAdharmAdivyavasthAyAH) vedAkhyAdAgamAdeva saMghaTamAnatvAt / na ca vedasyApi sarvajJapraNItasyaivoktavyavasthAnibandhanatvAt sarvajJamUlaiveyaM vyavasthA syAditi vAcyam , vedasyApaurapeyatvAt , cakSurgatabhramapramAdavipralipsAkaraNApATavAdidoSavikalatvAcca / ____ athApramAyAmiva pramAyAmapi jJAnasAmAnyahetvatiriktahetvapekSaraNAd naitadyuktamiti cenna-apramAyAM doSApekSaNAt , pramAyAM tadabhAvApekSaNe'virodhAt / vizeSAdarzanAdyabhAvabhUtadoSAbhAvasya bhAvabhUtasya pramAyAmadhikasyApekSaNIyatvAd virodha eveti cet na tathApi zabde vipralippAdidoSANAM bhAvabhUtatvAt samaSTayA pramAyAM tadabhAvamAtrAdhInAyAM vaktRguNAnapekSaNAt / nacAptoktatvanizcayasya zAbdabodhasAmAnye hetutayA vede tadabhAvAt kathaM tataH zAbdabodha iti vAcyam
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 ] zAstravArtAsamuccayasya [ dazamaH anAtoktatvazaGkAyA eva zAbdasAmAnya virodhinyA vyudAsArthamAptoktatvanizcayApekSaNAt vede tu nityatayA nirdoSatvenaiva tacchakAvyudAsAt / evazca cAkSuSahetuprakAzavat , nityanirdoSatayA vaMde sarvaprama tRtulyapramAjanake sati dharmAdharmaparijJAta: manuSya: kimarthaM kalpanIyaH ? codanaiva hi dharmAdharmAvavagamayantI pravRttinivRttyAdivyavahAraM svargAparvAgAdiphalaM ca ja nayatIti kimajAgalastanAyamAnena sarvajJeneti, codanAprAmANyArthaM sarvajJaH kalpyate iti cet na, upajIvyatvena mahAjanaparigrahasyaiva taHprAmANyavyavasthApakatvAt / iSTApUrtAditryAtmakakarmavyavasthA vedaadevoppaadniiyaa| varNAzramavyavasthApi vedaprabhavaivAvagantavyA'tazcAtIndriyArthadraSTrA sarvajJena puMsA nAmita kizcitprayojanamiti / tatsAdhyasya para kokAdisAdhanasya vedAdeva siddheH, muktizca na sArvazyagarbhA, duHkhanivRttirUpAyA nityaniratizayasukhAbhivyaktirUpAyAstadagarbhavAditi nigarvaH / tatrAhurUpAdhyAyAH(kalpalatA) ityamApatati jaiminiziSye, nAstikatvamiha yat khalu gUDham / darzayanti tadanekasamakSaM, vedanaipuNapaTApagamena // 4 // anvaya:- ittham , iha, jaiminiziSye, yat , khalu, gUDham , nAstikatvam, Apatati, vedanaipuNapaTApagamena, anekasamakSam , tat, darzayati / (kalpalatAvatArikA) ityam-anena pUrvokena prkaarenn| iha-sarvajJAbhAvanirUpaNaprastAve / jaiminiziSye-jaiminyantevAsinA, mImAMsakahatakeneti yAvat / yat-buddhiviSayIbhUtam / khala-nizcayena.. gUDham-samAccha
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [245 mam / nAstikatvam-sarvajJAbhAvasvIkaraNajanitA''stikatvAbhAvaH / Apatati-samAgacchati / vedanaipuNapaTA'pagamena-vede naipuNaM prAvINyameva nAstikatvAcchAdaka vAt paTo vastram tasyApagamo dUrIkaraNam vedanaipuNapaTAvagamastena tathA / anekasamakSam - bahujanapratyakSam / tat-tArAna.stikatvam darzayanti- kaTIkurvanti siddhAntina ArhatA iti zeSaH / ___ atha mImAMsakAkSepasamAdhAnam (zAstravArtA) atrApi truvate keciditthaM sarvajJavAdinaH / pramANapaJcakA'vRttiH, kathaM tatropapadyate // 12 // ___ anvayaH- atra, api, sarvajJavAdinaH, kecit ittham . bruvate, tatra, pramANapaJcakAvRttaH, katham , upapadyate, iti / ___ (ava) atra-mImAMsakAnAM sarvajJAbhAvavAde / api-khalu / sarvajJavAdinaH-sarvajJAstitvamantAra: / kecit-animatasAmAnyA:, jainA iti yAvat / ittham-evam / bruvate-nigadanti / yat, tatrabuddhiviSayIbhUte srvjnye| pramANapazcakAvRttiH-abhAvapramANotthApikA pramANapazcakA'viSayatA / katham-kena prakAreNa / upapadyate-saMgacchate, upapannA bhavatIti yAvat , naivopapadyate iti bhAvaH / __ tathAhi-sarvajJaniSedhakAripratyakSaM cedvizvagocaram tadA sarvajJAbhAvo'middhaH, vizvagocarajJAnAzrayasyaiva sarvajJatvAt, na cettatpratyakSaM sarvArthaviSayam tadA'pi sarvajJAbhAvo'siddha eva, pratyakSeNa sato'pyartha
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 ] zAstravArtAsamuccayasya [ dazamaH syAtidUratvAdinA'grahaNAt tadabhAvA'siddhaH, anyathA dhrmaaderpybhaavprsnggaat| aniSTaM caitat mImAMsakasyApyAstikatAbhimAnina: / cArvAkastu varAko'tIndriyamAtrocchedamicchannanupalabdhimAtrAdarthAbhAvaM sAdha. yan svagRhAnnirgataH svagRhe putrAdInAmapyabhAvamavagacchet , adhikaraNAsannikarSAd na tadavagama iti cet tItIndriyAzrayasyApyasannikarSe tadabhAvAsiddherhata cArvAkamatam , adhikaraNajJAnamAtrAdatIndriyAbhAva. siddhau ca prkRte'pydhikrnnsmRtisttvaattdaapttiH| tadupalambhakasvabhAvenAnupalabdhestadabhAvasAdhakatvaM tvasambhavaduktikam , svabhAvavirodhA. diti na kiJcidetat, tadevaM pratyakSaM na bAdhakamityuktam / anumAnamapi sarvajJasAdhakameva, tathAhi-"sarve dharmAdayo'dhyakSAH jJeyatvAt, ghaTavat" ityanumAnena dharmAdInAmatIndriyANAmapi pratyakSatvasAdhanAt tatpratyakSavAn sarvajJa eva svIkAryaH / sAdhyahetuvikalpakatadoSastu prasiddhaparvatAdipakSakavahnayAdyanumAne'pi samAna eva, tathAhiyadi parvatIyo vahniH sAdhyate tadA sAdhyavikalo dRSTAntaH, atha mahAnasIyastadA bAdha eva, evaM dhUmo'pi yadi parvatIyo hetustadA'nanvayaH, yadi ca mahAnasIyastadA'siddhatA, sAmAnyalakSaNayopagraho'pyativilakSaNavyaktyorasambhavIti vijJeyam / yadi ca vahnayanumAne pakSadRSTAntahetusAdhyavyaktyoratyantavailakSaNyAnanubhavAt sAmAnyopagraheNaiva doSoddhAraH, vyAptibalAt sAmAnyasiddhAvapi pakSadharmatAbalAnniyata vizeSasiddherityupagamyate tadA prakRte'pi tulyam, nacAtrAprayojakatvam vipakSabAdhakatarkAbhAvAditi vAcyam "jJAnaM sAzrayaM guNatvAt rUpAdivat" ityAdAviva bAdhakAmAve nirupAdhisahacArarUpasyaiva tarkasya sattvAt / anyathedRzAnumAnasahasrocchedAt , yadi cAtraguNAzrayayoH kAryakAraNa
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 247 bhAva eva paramparayA tarkamtadA prakRte'pi dharmAdyadhyakSajJAnayoH sa evAzrIyatAm, vinA sarva dharmAderaparijJAnAt, asmadAdInAM buddhAdInAzca cchadmasthatvAd dRSTeSTaviruddhabhASitvAccAhatyeva dharmAdisAkSAtkartRtvavizrAma:, tena na sAdhyAsiddhiriSTAsiddhirvA, sAdhyakoTau viziSyAnivezAt parizeSasya vizeSaparyavasAyitvAccetidraSTavyam, sarvajJavAdibhirapi kaizcit sarvajJaH katipayeSTArthavijJAtaivAbhyupagamyate, na tu vizvadraSTA, tathAcoktam sarvaM pazyatu vA mA vA, tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaMkhyA parijJAnaM, tasya naH kapayujyate // 1 // kArya evArthe prAmANyavyavasthApanena sarvajJapratipAdane tasyA'pramANatvAt, yazca hiraNyagarbha prakRtyaM ya: sarvavit sa lokavit" ityAdirAgamaH, tamyApi karmArthavAdapradhAnatvena sakalajJavidhAyakatvAnupapatteH / nApi sakalajJasyAnuvAdako'sau pUrvamanyaiH pramANairabodhitasya tasyAnuvaditumazakyatvAt / apratyakSatvata: kAraNAdupamAnenApi naiva gamyate sarvajJaH, tasya sAdRzyaviSayakatvAt, upamitau sAdRzyajJAnasya karaNatvAditi, sAdRzyAzrayadarzananAntarIyakatvAcca, padavAdhyatvaviSayakatve cAtra tsyaanupyogaac| arthApattyAkhyapramANenApi sarvajJo naiva grahItuM zakyate dharmadezanAdInAM sarveSAmarthAnAM sarvajJa vinApyupapatteH, buddhAdInAM svapnopalabdhArthopadezatulyasya vyAmohapUrva kasya manvAdInAJca sAGgAdhyayanamamAsAditavyutpattivizeSAkalitanikhilavedArthAnAM samyagjJAnapUrvakasyopadezasyopapatteH / tathAcokta bhaTTI: sarvajJo dRzyate tAvannedAnImasmadAdibhiH / dRSTo na caikadezo'sti, liGgaM vA yo'numApayet // 1 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248] zAkhavAtAsamuccayasya . [ dazamaH nacAgamavidhiH kazcid, nityaH sarvajJabodhakaH / na ca mantrArthavAdAnAM, tAtparyyamavakalpyate // 2 // .. taccAnyArthapradhAnaistaistadastitve vidhIyate / nacAnuvadituM zakyaH , pUrvamanyairabodhitaH // 3 // anAdirAgamasyAoM, na ca sarvajJa AdimAn / kRtrimeNa tvasatyena, sa kathaM prata gadyate // 4 // atha tadvacanenaiva, sarvajJo'jJaiH pratoyate / prakalpyeta kathaM siddhiAnyonyAzrayayostayoH // 5 // sarvajJoktaThayA vAkyaM, satyaM tena tadastitA / kathaM tadubhayaM siddhayet, siddhamUlAntagahate // 6 // asarvajJapaNItAtta, vacanAd mUlavarjitAt / sarvajJamavagacchanta:, svavAkyAt kinna jAnate // 7 // ... svajJasadRza kaJcid, yadi pazyema samprati / upamAnena sarvajJa, jAnIyAma tato vayam // 8 // upadezo hi buddhAdedharmAdharmA dagocaraH / anyathA nopapadyeta, sAvaizyaM yadi no bhavet // 6 // tathAsarva pazyatu vA mA vA, iSTamartha tu pazyatu / pramANaM dUradarzI cedetAn , gRdhrana prapUjaya // 1 // / tadabhimAnirAsapUrvakasvAbhimatasiddhayartha sarva eveti pakSavi. zeSaNam / na caivaM ghaTAdeH pakSapraviSTatve sapakSatvAnupapatti:, tadapravi. STatve ca "sarva eva" ityasiddhamiti vAcyam pakSapraviSTatve'pi nizcita. sAdhyadharmatvena sapakSatvAgirodhAt, tatra gauraveNa pakSAtiriktatvAnivezAt / na ca tathApyaMzata: siddhasAdhanam pakSasAmAnye sAdhyAsiddhathA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ttavaka: ] kalpalatAvatArikA [ 246 tasyAdoSatvAt / vastugatyA tattvata ekAthadarzanamapi sarvadarzanAvinA. bhAvi; tadunam -'je erga jANai se savvaM jANai" ityAdi etada. numAribhiH pUrvAcAyrasyAyamarthaH pratijJAta: eko bhAvastatvato yena dRSTaH, sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTaH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA, eko bhAvastattvatastena dRSTaH // yena-puruSeNa yena / tattvato-yathArthataH / eko bhAvo dRSTaHeka vastu sAkSAtkRtam tena-puruSeNa tena / sarve bhAvAH-nikhilA: padArthAH / sarvathA-sarvaprakAreNaiva / dRssttaaH-paakssaatkRtaaH| yena sarvathA sarve bhAvA dRSTAstenaiva tattvataH vastuta: / eko bhAvo dRSTa:-rakaM vastu sAkSatkatam , mavathA sarvAn bhAvAn draSTaiva puruSastattvata eka bhAvaM draSTuM zaknotI ta bhAvaH / ____ nacaitadayuktam eka yA padArthasyAnugatavyAvRttadharmadvAreNa sarvapadA. rthasambadhi vabhAvatvAt tadavedane tattvato'dhikRtavantvavedanAt / _evamAgamAdapi sarvajJasiddhirbhavatyeva tasya, vidhyuddezyatvAt "svargakevalArthinA tapa: kartavyam" ityAdi tapa prabhRtikarmavidhInAM svargAza iva kevalAMze'pi phale prAmANyAt athavA codanaikavAkyAgamabodhi. tatvAn svasiddhiH, "svargakAmo yajeta" ityAdividhyekavAkyatayA "yanna duHkhena sambhinnam" ityAderiva "AtmAnaM pazyet" ityA'da. vidhyekavAkyatayA "sa sarvajJaH" ityAderapi svArthe prAmANyamaviruddham tasya ca sarvajJamya zruneriva svAtiriktAnapekSayotpattakatvAt prAmA- . eyam. doSakSayAvibhUnatvAnnityatvaJcAbhyupagantavyam / - vAtuna utpattI sarvatra parata eva prAmANyam "prAmANyaM jJAnahe. . tvatiriktahetvadhInam jJAnatve sati kAryatvAt , apramANyavat" itya
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 ] zAstravArtAsamuccayasya [dazamaH - - numAnAt / yadi puna: prAmANyaM jJAnasAmAnyahetumAtrAdhInaM bhavet tadA'pramA'pi pramA syAt / na khalu tatra (apramAyAm ) jJAnasAmAnyaheturna vidyate tadanutpattiprasaGgAt / atha tatra jJAnahetusambhave'pyatiriktadoSAnupravezAdapramANyamiti cet tarhi doSAbhAvamadhikamAsAdyaprAmANyamupajAyate niyamena tadapekSaNAt / bhAvahetumadhikaM nApekSate prAmANya miti cet na, vizeSAdarzanAdyabhAvasya pratyakSe'numAne ca viparyAsAdidoSAbhAvAtiriktasya niyamaguNasyApekSaNAta , anyathA "zabdo nityaH prameyatvAt" ityAdau pramAnumi tiprasaGgAt , anyatra tathA'stvapi zabde tu vipralipsAdidoSAbhAve vaktaguNApekSA prAmAeyasya nAstIti cet aMvadyametata , vaktRguNAbhAve tatrAprAmANyasya vaktRdoSApekSA nAstIti viparyayasyApi suvacatvAt / aprAmANyaM prati doSANAmanvayavyatireko na sta iti ceta , prAmANyaM prati guNAnAmapi kinna tau ? (anvyvytireko)| ananugatAnAM guNAnAM pramAsAmAnye na hetutvamiti cet ananugatAnAM doSANAmapramAsAmAnye'pi na hetutvamiti samAnam , ' yAvadvizeSe'tiriktihetvapekSatvaM yadvizeSe" ityAdinyAyo'pi cobhayatra tulyaH na ca zaGkhazvaityA dapramAvizeSe pittAbhAvAdyaniriktiguNAdarzanAnna tulya iti vAcyam / adazane'pi tatra samyagupayogAdirUpaguNakalpanAt , anyathA dehAtmAbhedabhrame'pi samyagdarzanarUpaguNAbhAvAtiriktadoSAdarzanAt , mithyAjJAnavAsanArUpaM doSakalpanaM na syAditi draSTavyam , vastuto drazyata evendriye pittAdidoSavad nairmalyAdiko guNo'pi / na ca nairmalyamindriyamvarUpameva, doSedhvevaM suvacatvAt / itthaM ca "astu pauruSeyaviSayeyaM vyavasthA apaurupeye tu doSanivRttyaiva prAmANyam" ityapahastitam , guNanivRttyA'prA. mANyasyApi smbhvaat| tasyAprAmANyaM prati sAmarthya nopalabdhamiti
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 251 cet , doSanivRtteH prAmANya prati ka sAmarthyamupalabdham ? lokavazAdupalabdhamiti cet , taditaratrApi tulym| lokavacasAmaprAmANye doSA eva kAraNam , guNanivRttestvasAmarthya miti ceta , prAmANya prati guNeSvapi tulyametat / guNAnAM doSotsAraNAprayuktaH sannidhiriti cet , doSANAmapi guNotsAraNaprayukto'sAvityantu / athaivaM vedA. nAmapauruSeyatayA guNadoSayorubhayorapyabhAve taddhetukayoH prAmANyAprA. mANyayorabhAvAnniHsvabhAvatvaM syAditi cet , pAmara ! hanta ! evaM mithyAmatisannipAtagrastamAtmAnamupAlabhasva, yadamISAmakatRkatvaM pralapasi, kariSyAmo'tra nipuNaM cikitsAm / atazca "yathAkramaM dveSAbhAvasva rAgAbhAvasya cAvinAbhAve'pi yathA pravRttinivRttiprayatnayo rAgadveSayoreva hetutvaM tathA doSAbhAvasya rAgAbhAvasya cAvinAbhAve'pi prAmANyAprAmANyayorguNadoSayoreva hetutvam" iti vadanti / evaJca sarvajJapramAyAM samyagdarzanAdiguNApekSaNAdutpattau paratastvam, jJaptau tu sarvajJajJAnaprAmANyasya svAzrayeNaiva grahaNAt svatastvameva / ___ atra prAmANyajJaptau svatastvaMparatantvayorvA dinAM viprtipttiH| tatra prAmANyaM svAzrayeNaiva gRhyate" iti prAbhAkagaH / anuvyavasAyeneti murArimizrAH / svajanyajJAtatAliGgakAnumityeti bhaattttaaH| itthazca svata. mtvavAdinAmaprAmANyAgrAhakayAvajjJAnagrAhakasAmagrIgrAhyatvamabhimatam / paratastvavAdinAM tu naivam , adhikamatratyaM vicArajAtaM kalpalatAyAM draSTavyam / tatsiddhametat(kalpalatA) prAmANyaM svata eva kevaladRzAM, jJaptau guNApekSaNAdutpattau parataH, svatazca paratazchAmasthyabhAjAM punaH /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ dazamaH abhyAse ca viparyaye ca viditaM, jJaptau samutpadyate vanyasmAditi zAsana vijayate, jainaM jagajitvaram // 5 // anvayaH- kevaladRzAm , zaptI, svataH, eva, prAmANyam , utpattI, guNApekSaNAt . parataH, punaH, chAdmasthyabhAjAm . abhyAse, ca, viparyAye, ca, zapto, svataH, paratazca, viditam . tu. anyasmAt , samutpadyate, iti, jagaji. svaram , jainam , zAsanam . vijayate / (kalpalatAvatArikA) .. kevaladRzAm -kevalinAM tIrthakunAm / jJaptau-jJAne / svata evaAtmanaiva / prAmANyam-pramAtvam / utpattau AdyakSaNasambandhe / ca-puna: / guNApekSaNAt-guNA'pekSa karaNAt / parata:-parasmAt , prAmANyamiti zeSaH / chAmasthyabhAjAm-chadmanthAvasthAviziSTAnAm / puna: / abhyAse kSayopazamAtmakA sadazAyAm / ca punaH / viparyaye-anabhyAsa dazAyAm / jJaptau svata: parato'pi viditamprasiddham , prAmANyam / tu-punaH / anyasmAt-etadatiriktAt / samutpadyate - utpannaM bhavata iti-asmAddhato: / jagajitvaram-jagadvijayakArakam / jainam-jinasambandhi / zAsanam-sAmrAjyam , zAstra vA / vijayate-sarvotkRSTatayA vartate ityarthaH / evaM svahRdayagatAkhinasandehApanayanAddhetoH sarvajJagrahe sati tadanantara tathAvidhAnyopalabdhau satyAM gRhIte sabajJe 'anena sadRzo'sau" ityupamAnaM pramANam / gogavayAdAvapi ubhayadarzanaHbhAve upamAsambha. vAt / evaM vedAda dharmAdhAdi paricchedAta paramArthanItyA'rthApattyApi
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 253 - jJAyate sarvajaH, na hi tadvAcyavAcakasAkSAtkArivyatirekeNa samyakzAstrAdatIndriyArthagatirityarthAna tatsiddhiriti, anyathA'kSINAvaraNasya cchadmasthasya pramAturatIndriyArthe * idamithameva" ityevaM vizvAso nopajAyate, zaktitAtparya nizcayAbhAvAta , nizcite'pyAvaraNadoSAt saMzayAdyutpattezca, jJAnAvaraNa prakRtikatvAjJAnAvaraNakarmaNa: sarvajJamUlakatvanizcayAcca tannivRttiH sughaTA, 'tameva sacca" ityAdyAgamaprAmANyAt vedamUlakatvena tu na tannavRtti: vedamUlakatve'vyabhicAritvavyApyatvasya vedenAvedanAt anyatazcAnAzvAsAditi vizadaM syAdvAdakalpa. latAyAM draSTavyam / evaM vacanavizeSAnyathAnupapattirUpayA'rthApattyA'pi sarvajJasiddhirbhAvanIyeti saMkSepaH / tatazcedamAyAtam - (zAstravArtA) sarvajJena hyabhivyaktAtsarvArthAdAgamAt parA / dharmAdharmavyavastheyaM, yujyate nAnyataH kvcit||47|| anvayaH-hi, sarvazena, abhivyaktAt , sarvArthAt, AgamAt, parA, iyam , dharmAdharmavyavasthA, yujyateM, anyataH kvacit na / . (ava0) hi-nishcyen| sarvajJena-sarvapadArtha vaSayakajJAnavatA tIrthakatA / abhivyaktAt-prakAzitAt / sarvArthAt sarvaviSayAt, athazabdasya viSayavAcitvam "artho viSayArthanayodhanakAraNavastuSu" iti medinokozabalAdavagantavyam / parA-mumukSusatsAdhuparigrahA dutkRssttaa| iym-prtyksslkssymaannaa| dharmAdharmavyavasthA-dharmAdharmaniya.. manam yujyte-uppdyte| anyataH-apauruSeyatvAbhimatAdanyasmAt / kacit -kadAcidapItyarthaH / na-nahi / yujyate iti zeSaH / ..
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 ] zAstravArtAsamuccayasya [dazamaH tathAcoktamupAdhyAyena(kalpalatA) 'dharmAdharmavyavastheyaM kRtavizvaparigrahA / yataH pravartate zazvat , taM sarvajJamupAsmahe // 6 // anvayaH- kRtavizvaparigrahA. iyam , dharmAdharmavyavasthA, yataH, pravartate, zazvat, tam , sarvazam, upAsmahe / (kalpalatAvatArikA) kRtavizvaparigrahA-vizvasya jaMgataH parigraho vizvaparigrahaH, kRto vizvaparigraho yayA sA kRtavizvaparigrahA, * jagadvayApinItyarthaH / iyam-pratyakSa lakSyamANA / dharmAdharmavyavasthA-dharmAdharmaniyamaH / yataH-yasmAt tIrthakRta iti yAvat / pravartate-pracalati / zazvatbhUyaH / tam-buddhiviSayIbhUtam / sarvajJam-tIrthakRtam / upAsmaheupAsanAviSayIkurmaH / atra saugatA: -- "sarvajJena hyabhivyaktAdityAdinokto'rthaH zakyeta jJAtuM yadi so'thaH, ayaM sarvajJaH, ayaM ca tadabhivyaktArtha Agama ityevaM vibhaktasvabhAvo guNavizeSa: syAt , ayameva sarvajJa: na cAyaM sarvajJaH "ityevamanyadoSasya nirdoSatAyA api vA pramANAnAM durlabhatvena durjJAnavAt" iti vadanti, tanna samIcInam - loke siddhasya niyamavato'pi guNadoSavijJAnasya sAmAnyato dRSTAnumAnarUpaprajJayA samutpannatvAt / tathAcopAdhyAyAH(kalpalatAvatArikA) sattakai nizitaiH zarairiva vara-rmImAMsake durjaye, luNTAke supathasya muSNati dhanaM, srvjnymstaujsi|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 255 - tasyaivAvagamaM ca lumpati pare, bAda hate saugate, . sAmrAjyaM jinazAsanasya jayati, nyAyazriyA sundaram // 7 // anvayaH-- supathasya. sarvajJam , dhanam , muSNAti luNTAke, durmaye, mImAMsake, varaiH, nizitaiH zarairiva, sattaH, astaujasi, ca, tasya, eva, avagamam , lumpati, pare, saugate, vADham , hate, nyAyazriyA, sundaram , jinazAsanasya, sAmrAjyam , jayati / (kalpalatAvatArikA) supathasya-zobhanamArgasya, Ahatasyeti yAvat / sarvajJam-- sarvajJarUpam / dhanam-sarvasvam / muSNati-corayati / luNTAke-lueTanazIle / durjaye-du.khena jetuM yogye / mImAMsake-jaiminimuniziSye / varaiH-samIcInaiH / nizitaiH-tIkSNaiH / zaraiH-bANaiH / iva--yathA / sattakaiH-vyabhicArAdizaGkA nivartakAnukUlataH / astaujasi-naSTatejasi / satItizeSa: / ca -punaH / tasyaiva-buddhiviSayIbhUtasya khalu, Ahatasya supathasyeti yAvat / avagamam-jJAnam , sarvajJaviSayakanizcayamiti yAvat / lumpati-lopayati / pare-anyasmin / saugatebAddhe / bADham-nitAntam / hate-mArite, parAjite iti yAvat / nyaayshriyaa-nysmpttyaa| sundaram--zobhamAnam / jinazAsanasyaarhadAgamasya / sAmrAjyam--zAstracakracakravartitvam / jayati--sarvotkagheNa vartate / atra jinazAsanaM sarvajitvaraM durabhibhavanIyaM sarvathAnamaskAryamiti ca dhvanyate / rUpakopamasaMsRSTizlaGkAraH / (kalpalatA) - vizvasyApi dRzormudaM vitanute, yaH prAtihAryazriyA, dharmAsthA yadupajJamajJamanasAmadhApyavadyApahA /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravArtAsamuccayasya [dazamaH duAyotyakuvAsanAM nayazatai Thumpanti yasyAgamAH, sarvajJo gatirAmahodayapadaM, so'yaM kRtArtho'stu naH // 8 // anvayaH- yaH, prAtihAryatriyA, vizvasya, api, dRzoH, mudam , vitanute, yadurazam , dharmAsthA. adya vi, azamanasAm , avadyApahA, yasya, AgamAH, nayazataiH, duAyotthakuva sanAma , lumpanti, kRtArthaH, saH, ayam , sarvazaH, Amahodayapadam , naH, gatiH, astu / (kalpajJatAvatArikA) .. ya:-buddhiviSayIbhUto jinezvaraH / prAtihAryAzriyA -pratihAryalakSmyA azokavRkSAdyaSTagatahAryasampadetiyAvat / vizvastra-sarvamya / api-khalu dRsho:-nynyoH| mudam-harSam vitanute-vistArayati / yadupajJam-yada yaprAthamikajJAnaviSayarUpA / dharmAsthA-dharmarakSA, dharmavizvAsa iti vA / adyApi-ghoratare kalikAle'pi / ajJAnasAmsvalpabodhavatAm, prANinAmiti zeSaH / avadyApahA-pApavinAzikA / prathamato dharmarakSAM sa eva jJAtavAn , athavA saM eva dharmarakSocitajJAnavAnAsIttato'nyo'pi dharmarakSAM vidhAya pAparahito bhavatIti bhaavH| yasya-buddhiviSayIbhUtasya tIrthakRta: / AgamAH-tattvanirNayakazA. khANi / nayazataiH-nayAnAM zataiH / duryAyotyakuvAsanAm-durnayaja. nitakusaMskAram / lumpanti-lopayanti, dUrIkurvantIti yAvat / kRtArtha:-saphalamokSAtmakaprayojana: / saH-buddhiviSayIbhUta: - ayameSaH / sarvajJaH-tIrthakRt , jinezvara iti yAvat / AmahodayapadammokSapadaprAptiparyantam / na:-asmAkam / gatiH-uprAyaH, mokSopA.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ stakkaH ] kalpalatAvatArikA [257 yadarzaka iti yAvat zaraNaM vA / astu-jAyatAm / kavigatajinezvaraviSayakaratyAkhyabhAvAbhivyaJjanAduttamaM kAvyamidam / nanu "sarvajJenAbhivyaktAdAgamAt sampadyate dharmAdharmavyavastheti pUrvamuktam , parantu kavalAhAritve tvasmadAdivat sArvazyameva nopapadyate, iti kathaM zvetAmbarANAM sarvajJamUlA vyavasthA ? na ca cchadmasthe bhujikriyA darzanAt kevalini tadvijAtIye tatkalpanA yuktA anyathA catu AnitvAkevalitvasaMsAritvAdayo'pi tatra syuH / na ca dehitvamAtra tasya bhuktisampAdakam maithunasampAdakakarmasattve'pi suSuptyAdau vRSasyAbhAvena maithunavirahavat kaivalye hatamohatayA bubhukSAbhAvena bhuktyanupapatteH / evaJca tathAbhUtazaktyA''yuSyakarmaNoH sattve'pi na kSatiH / na ca mohAbhAvAt zarIrAnurAganimittabubhukSAbhAve'pi zarIraM sthApayitumiccharaznAtIti vAcyam anantavIryasya bhagavata: zarIrasthitimicchoH prakRtAhAramantareNApi tatsthApanasAmarthyAvirodhAt , iti cedarocyate-ghAtikarmakSayApekSayA'smadAdivijAtIyatvena bhagavati catujhAnitvAdyanupapattAvapi bhuktinimittakakarmakSayApekSayA vijAtIyatvA. siddherna tatra bhuktyanupapattiH / na ca bhuktisampAdakaM karmecchAM vinA tadaniSpAdakam , anicchatAmapi karmavipAkakRtaphalopanipAtadarzanAt / na ca bhuktipravRtte rAganimittakatvAd vItarAge tadabhAvaH, zarIratiSThApaviSayopave rAnAdipravRteriva bhuktipravRtterapi tatrAtayAtvAt , anantavIryyatvaJca tatra vighnaparipanthi na paramAhAramantareNaiva zarIrasthitisampAdakam , anyathAcchadmasthAvasthAyAM bhagavatyaparimitabalazravaNAt karmakSayArthamanazanAdyabhyavaharaNamasaGgata syAt / na ca tadA kSAyopazamika tasya vIryam , kevalyavasthAyAM tu kSAyikaM tat iti vizi
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 ] zAstravArtAsamuccayasya [dazamaH STAhAramantareNApi zarIrasthitinibandhanamiti vAcyam tatsadbhAve'pi zarIrasthitinimittazayanopavezanAdivat prakRtA''hArasyApyavirodhAt / nacopavezanAdikamapi zarIrasthityarthaM tatrAsiddham samudghAtAvasthAnantarakAlaM pIThaphalakAdipratyarpaNazruteH, tadgrahaNamantareNa tatpratyarpaNasyAsambhavAt , tadgrahaNasya ca yathoktaprayojanamantareNAbhAvAt , adhikaM syAdvAdakalpalatAyAM dRSTavyam / tena siddhametat kavalAhAritve'pi ghAtikarmAkalaGkitena bhagavatA vyaktAdasmAkamAgamAddharmAdharmavyavastheti / atropAdhyAyAH-- (kalpalatA) digambara ! parasparaM, matavirodha matsaraM, nirasya hRdi bhAvyatAM yadidamucyate tattvataH / sthitA pariNatiryathAkramamaghAtinAM karmaNAM , na kiM kavalabhojinaM gamayati trilokIgurum // 9 // anvayaH-digambara ! parasparam , matavirodhajam , matsaram , nirasya, tattvataH , yat , idam , ucyate, (tat ) hRdi, bhAvyatAm , aghAtinAm , karmaNAm , yathAkramam , sthitA, pariNatiH, trilokIgurum , kavalabhojinam , kim , na , gamayati / (kalpalatAvatArikA) digambara ! - dik dizaivAmbaraM vastraM yasya sa .digambarastadAmantraNe tathA / jAtyabhiprAyeNaikavacanam / parasparam-anyonyam / matavirodhajam-siddhAntavirodhajanitam / matsaram-bhanyazubhadveSam /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 256 nirasya-dUrIkRtya / tttvtH-ythaarthtH| yat-buddhivaSayIbhUtam / idam-pratyakSaviSayatAmApannam / ucyate-nigadyate / (tat) hRdihRdaye / bhAvyatAm-vicAryyatAm / aghAtinAm-vedanIyAyunImagotrAtmakAnAmaghAtivacanavAcyAnAm / karmaNAm-karmatayA prasiddhAnAm / yathAkramam-kramazaH / sthitA-avasthitA / pariNatiH-pariNAma:, paripAka iti yAvat / trilokIgurum-bhuvanatrayazreSTham / kavalabhojinamkavalAzinam / kim-katham / na-nahi / gamayati-bodhayati, api tu bodhayatyeveti bhAvaH / aghAtikarmaNA kavalAhArabhojitve'pi na tIrthakRttvahAniritibhAvaH / sarvajJaH sarvadA bhojI, sAdhito dazame stave / jaiminIyAstathA tAthA-gatA gatA digambarAH // 6 // / / iti zAsanasamrATa-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlaba macAribhaTTArakAcArya mahArAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkArazAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAryazrIvijayAmRtasarivara- / sandRbdhAyAM mahodadhikalpazAstravArtAsamuccaya -- kalpalatAnusAriNyAMkalpalatAvatArikAyAM dazamaH stavakaH / / A
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 ] zAstravArtAsamuccayasya [ekAdazaH * athaikAdazaH stavakaH OM tatrAdau cikIrSitasamAptipratibandhakaduritopazamanAya maGgalAtha zlokatrayaM nirdizantyupAdhyAyAH(kalpalatA) . apApAyAmAyAnusRtamatirabhyetya sadanaM, kSamAyA nirmAyApahRtamadamAyAn gaNabhRtaH / sabhAyAmAyAtAn ya iha janatAyAM mudamadA dapAyAtpAyAdvo jinavRSabhavIraH sa satatam // 1 // avanyaH- AyAnusRtamati:, apApAyAm , kSamAyAH, sadanam , abhyetya, sabhAyAm / AyAtAn , gaNabhRtaH, apahRtamadamAyAn , nirmAya, yaH, iha, janatAyAm , mudam , adAt , saH, jinavRSabhavIraH, satatam , vaH, apAyAt , pAyAt / (kalpalatAvatArikA) AyAnusRtamatiH - AyaM ziSyasampattilAbhamanusRtA'nugatA mataduddhiryasya sa tathA / ziSyasampattilAbhamanusandadhAna ityarthaH / apApAyAm -tadabhidhAnAyAM nagaryAm , adhunA "pAvApurI"tikhyAtAyAm / kssmaayaa:-titikssaayaaH| sdnm-sdm| abhyetya-gatvA / samavasaraNaM kRtvetyarthaH / sabhAyAm- goSThayAm , samavasaraNe iti yAvat / AyAtAn--samAgatAn / gaNabhRtaH-indrabhUtyAdIn ekAdaza gaNadharAn / apahRtamadamAyAn-dUrIkRtagarvadambhAn / nirmAya-vidhAya / ya:-buddhiviSayIbhUtaH / iha-loke / janatAyAm-janakadambake / mudam
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 261 sadupadezagaNadharaprAptyubhayaprayojyaM harSam / adAt--vyatarat / saHtAdRzaH / jinavRSabhavIraH - arhancheSTho bhagavAn varddhamAno mhaaviirsvaamii| satatam--anizam / vA-yuSmAna - zraddhAsampannAn-bhaktajanAniti yAvat / apAyAt-vinAzAt / pAyAta--rakSyAt / anuprAsa: zabdAlaGkAraH / sa caikavarNasyAnekaza AvRttyA vRttyanuprAsAsmakaH, chekAnuprAsazca / zrImaccaramatIrthakRdviSayakaH kaviniSTho ratyAkhyo bhAvazcAbhivyajyate iti dhvanikAvya madam / (kalpalatA) pratyUhApohamantraH sakalajanavazIkArakRtsiddhavidyo, durnItivyAdhidivyauSadhamadhamajanavyAlapArIndranAdaH / ajJAnadhvAntadhArAravikiraNabharo yasya nAmArthasiddhi, datte vizvasya zAzvat sa bhuvi vijytaamaashvsenirjinendrH||2|| anvayaH-sakalajanavazIkArakRtsiddhavidyaH, pratyUhApohamantraH, dutivyA vidivyoSadham , adhamajanavyAlapArondranAdaH, ajJAnadhvAntadhArAravikiraNabharaH, yasya, nAma, zAzvat , vizvasya, arthasiddhim , datte, saH, AzvaseniH, jinendraH, bhuvi, vijayatAm / (kalpalatAvatArikA) sakalajanavazIkArakRtsiddhavidyaH-sakalajanAnAM nikhilalokAnAM vazIkAro vazIkaraNam sakalajanavazIkArakRt tathA siddhA niSpannA vidyA jJAna yataH sa tathA / pratyUhApohamantraH-vighnanivAraNamantrarUpam, nAmavizeSaNavAcakatve'pi mantrazabdasya nityapulliGgatayA tathA
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ekAdazaH prayogaH, vizeSaNavizeSaNavAcakatayA ca siddhavidya ityatrApi pulliGgatA'vaseyA athavA sakalajanavazIkRt ityeva nAma vizeSaNavAcakam "siddhavidhaH" iti padamAzvasenivizeSaNavAcakamityavaseyam / durnItivyAdhidivyauSadham-durnItireva vyAdhI rogastatra divyaussdhruupm| adhamajanavyAlapArIndranAdaH-adhamajanA nIcalokA eva vyAlA duSTagajAstatra pArIndranAda:-siMhanAdarUpam / "vyAlo duSTagaje sarpa zvApade nAnyavat khale" itimedinI / ajJAnadhvAntadhArAravikiraNabharaHajJAnamavidyaiva dhvAntamandhakAro'jJAnadhvAntam tasya dhArA paramparA tatra ravikiraNabhara:- sUryyamayUkhAtizayarUpam / ' yasya-buddhiviSayIbhUtasya bhavagata: pArzvanAthasya / nAma-abhidhAnam / zazvat-puna: puna: / vizvasya-jagataH, sarvalokasya vA / arthasiddhim-prayojana. niSpattim / datte-dadAti / saH-buddhiviSayIbhUta: / AzvaseniHazvasenasyApatyaM pumAnAzvaseniH paarshvnaathH| jinendraH-jinezvaraH / bhuvi-loke / vijayate-sarvotkRSTatayA rAjate / paramparitarUpakamalaGkAraH / jinendranAmani divyauSadhatvAdyArope durnItItyAdau vyAdhisvAdya ropasya sAdhAraNadharmasampAdakatayA kAraNatvAt / "yatra kasyacidAropa: parAropaNakAraNam / tat paramparitam" iti sAhityadarpaNe tallakSaNAt / (kalpalatA) yeSAM giraM samupajIvya susiddhavidyAmasmin sukhena gahane'pi pathi prvRttH| te sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH, .. zrIsiddhasenaharibhadramukhAH sukhAya // 3 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [263 anvayaH-susiddhavidyAm , yeSAm, giram , samupajIvya, gahane, api, asmin , pathi, sukhena, pravRttaH, te, zrIsiddhasenaharibhadramukhAH, sukhAya, mayi, kRtaprasAdAH, bhavantu / (kalpalatAvatArikA) susiddhavidyAm-su-samyak siddhA niSpannA vidyA darzanAdividyA yataH sA susiddhavidyA tAntathA / yeSAm-buddhiviSayIbhUtAnAm, zrIsiddhasenaharibhadrapramukhANAmiti yAvat / giram-vANIm / tadIyapranthAtmakavacanamiti yAvat / samupajIvya-nirvAhakIkRtya / gahanedurgame / api-khalu / asmin-pratyakSalakSyamANazAstravArtAvyAkhyAnAtmake / pathi-mArge / sukhena-anAyAsena / pravRttaH-pravRttimAna , bhabhavamiti zeSaH / te-buddhiviSayIbhUtAH / zrIsiddhasenaharibhadramukhAHtattatprasiddhAbhidhAnA sUrIzvarAH / sUrayaH-prAcAryapadapratiSThitAH, vidvaaNsH| sukhAya-aAnandAya / mayi-mallakSaNe jane / kRtprsaadaaH-prsnnaaH| bhavantu-jAyantAm / atra zrIsiddhasenaharibhadraprabhRtisUrivaryaviSayaka: kaviniSTho ratyAkhyo bhAvo'bhivyajyata iti bhAvadhvanyAtmaka kAvyamidamavase yam / nanu sarvajJopajJAdAgamAd dharmAdharmavyavastheti pUrvoktamayuktam zabdasya kastitArthaviSayatvAt , zabdArthayorvAstavasambandhAbhAvAcceti manasi kRtya vArtAntaramAha sUrirAja:(zAstravArtA) anye tvabhidadhatyevaM, yuktimArgakRtazramAH / zabdArthayorna sambandho, vastusthityeha vidyate // 1 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ekAdazaH anvayaH-yuktimArgakRtazramAH, anye, tu, evam , abhidadhati, iha, zabdArthayoH, vastusthityA, sambandhaH, na, vidyate, iti / . .. ___(ava0) yuktimArgakRtazramAHyuktimArge tarkaparamparAyAM kRto vihita: zrama AyAso yaiste tathA, anubhavAdyutsRjya jAtiyuktimAtraniSThA ityarthaH / anye-apare, bauddhA iti yAvat / tu-puna: / evamvakSyamANaprakAreNa abhidadhati-nigadanti / tameva prakAramaparArddhamAha iha-asmi~lloke / zabdArthayo:-lokaprasiddhayornAmanAmavatoH / vastusthityA-paramArthena / sambandhaH-kaJcana sNsrgH| na-nahi / vidyatevartate / sambandhAntaraniSedhAt tAdAtmyatadutpatsyorayogAcceti / tathAhi-tAdAmyaM na zabdArthayoH sambandha:, zabdArthayorekatvena bhedanibandhanadvitvAbhAvaprasaGgAt , svasvarUpavat , ghaTAdizabdaghaTAyarthayoH zrAvaNacAkSuSAdibuddhibhedAt bhedasiddhAvabhedAsiddheH, ghaTapavanAdivat , karavAlAnalAdyabhidhAne vadanacchedadAhAdiprasaGgAt , karavAlAnalAdinivezavat , saGketavyavasthAnAt nahyagRhItasaGketaH zabdo'rtha pratyAyayati ghaTapadazaktiparijJAnavikalAnAM pAmarANAM viparItavyutpa. nAnAJca ghaTapadazravaNamAtrAt ghaTArthapratyayaprasaGgAt , kintu yaH zabdo yatra gRhItasaGketaH sa tamevArthaM pratyAyayatIti nacedamarthatAdAtmye yujyate / evaM ghaTAdyasannidhAne'pi ghaTAdizabdotpattyA vyatirekavyabhicArAt , devadattAdyarthadRSTau gotraskhalanAdidazAyAM yajJadattAdizabdenoktito devadattAdizabdAnutpattyA'nvayavyabhicArAt , ghaTAdau paTAdizabdasya saGketa. karaNAcca yad yato notpattisvabhAvaM tasya tatra niyogavaiyarthyAt , zabdotpattirapi na zobhate iti / zabdAnAM vAstavArthatve'bhyupagamyamAne darzanAntarabhediSu pradhAnezvarAdiSvartheSu pravRttinimittavikalA zaktirna
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 265 syAt , tathA ca pradhAnA dapadAnAmapratyAyakatvaM syAt na caitadiSTam , na ca sakhaNDapradhAnatvAdiviziSTe zaktibhramAdupapatti: gavAdipadAnAbhiva pradhAnAdipadAnAmakhaNDadharmaviziSTa eva zaktyanubhavAt , vinaSTAnutpannayorarthayorasattvena tatra pravRttinaM syAt , tathA kasyacit pratArakAdervAco'satyArthatA naiva bhavet, ataH zabdArthavidbhiH saugataiH zabdo bauddhArthaviSayo manyate / etena yaduktamudyotakareNa -"avAcakatve zabdAnAM pratijJAhetuvyAghAta:" iti tatpratyuktam , nayAgopAlapratIta: zabdArtho niSidhyate kintu tatra sAMvRtatvamabhyupagamya tAttvikatva niSidhyate iti, tanniSedhazca svalakSaNasya vyavahArakAlAnanuyAyitvenAkRtasamayatvAttatra zabdasya |aymevaabhipraay: "na jAtizabdo bhedAnAM vAcakaH, AnantyAt' iti vadato diGnAgAcAryyasya / tena yaduktamudyotakareNa "yadi zabdaM pakSaya si tadA'nantasya vastudharmatvAd vyadhi. karaNo hetuH , atha bhedA eva pakSI kriyante tadA nAnvayI na vyatirekI dRSTAnto'sti, ityaheturAnantyam" iti tnnirstm| na ca jAtivizeSaNabhedeSu saGketa sambhavAdanamadoSaH, jAtenirastatvAt , anantabhedaviSayani:zeSavyavahAropalambhasya kasyacidasambhavenAdRSTeSu bhedeSu samayAsambhavAcca, vikalpabuddhayA hRteSu tatpratipattyabhyupagame ca vikalpasamAro patArthaviSaya eva saGketaH prAptaH / atha samayakriyAkAle kSaNAntarasannidhAnAt kathaM na svalakSaNe samayakaraNasambhavaH ? iti cet na, tasyAbhogAviSayIkRtatvenAzvAbhogAviSayIkRte sannihite gavAzvAdAvazvapadasyeva samayasya dugrahatvAt , sAdRzyenaikyamadhyavasya samayagrahe ca tasyAsvalakSaNatvena svalakSaNasya vAcyatvAsiddhaH ? ityamarthasya tAttvi. katvAbhAve'tavyAvRttirUpo'poha eva zabdapratipAdyaH , pAramArthikI
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ekAdazaH gotvAvirUpA jAtirna pratipAdyA. gotvAdijAterbhedA'bhedAdivikalpenAghaTamAnatvAt, tathA'zvAdivyaktivizeSebhyo govyaktInAM svabhAvata eva gotvAdhArasvabhAvalakSaNam , bhinnatvAvyavasthiteH, gotvasya vyApakatvAt / na ca svabhAvabhede gavAdizabdAt viziSTabhedavad vyaktipratIteH kiM gotvAdinA kalpitena, gotvAbhAve na gotvAdhArasvabhAvabhedavattvam , tata eva tadopapatteriti vAcyam, tasya bhedasya bhrAntatvena tathAdhyavasAyabalena kalpitatadvattve bAdhakAbhAvAt , vAstavasva. bhAvabhede eva doSasaGgateH / . akalpitajAtivAcyatvapakSe tu daNDAbhidhAnAd daNDanIva jAtimati gatirna syAt , na ca prathamaM jAtiravasIyate tatastatA~llakSyate tena vinA tasyA ayogAditi lakSaNayA tadvato gatiriti vAcyam kramavat pratyayAdarzanAt , na ca jAtivyaktyoH saGkIrNaiva pratipattiH syAditi vAcyam jAtivyaktisaGkIrNatAyAM svIkriyamANAyAM yuSmAkamapyadhyavasIyamAnAbhedavirodhAt , abhrAntatadvattvAyogAt / . nanu bhrAntatadvattvasya vAcyatve kathamapohaH zabdArtha iti cet stym| dvividho hyasmAkamapohaH, paryudAsalakSaNaH prasajyapratiSedhalakSaNazca / zrAdyo dvividhaH , arthe'nugataikarUpatvenAdhyavasito buddhipratibhAso buddha yAtmA, vijAtIyavyAvRttasvalakSaNArthAtmA c| tatra yathA harItakyAdayo bahavo'ntareNApi sAmAnyalakSaNamekamarthaM jvarAdizamanaM kAryamupajanayanti tathA zAbaleyAdayo'pyarthAH satya'pi bhede'dhikRtakAkAraparAmarzamantareNApi vastubhUtaM sAmAnyam , tadanubhavabalena yadutpannaM vikalpajJAnantatra yadAkAratayA'rthapratibimbakaM jJAnAdabhinnamAbhAti tatrAnyApoha iti vyapadezaH, anyavyAvRttavastuprAptihetutvAdi
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 267 nopacArAt / arthastu vijAtIyavyAvRttatvAd mukhyatastavyapadezabhAk / prasajyapratiSedhastu gauragauna bhavatyayam / iti viziSTa evAyamanyApoho'vagamyate / tatrArthapratibimbAtmA'pohaH zabdajanyatvAt sAkSAt zabyavAcyaH, zabdArthayo: kAryakAraNabhAva eva ca yAcyavAcakabhAvaH, taduktam na tadAtmA parAtmeti, sambandhe sati vastubhiH / vyAvRttavastvadhigamo'pyarthI deva bhavatyata: // 1 // etena yaduktaM kumArilabhaTTana nanvanyApohakRcchabdo, yuSmatpakSe tu varNitaH / niSedhamAtrateveha , pratibhAse'vagamyate // 1 // kintu gaurgatrayo hastI, vRkSa ityAdi zabdataH / vidhirUpAvaseyena, matiH zAbdI pravartate // 2 // yadi gaurityayaM zabdaH, samartho'nyanivartane / janako gavi gobuddhema'gyatAmaparo dhvaniH // 3 // nanu jJAnaphalAH zabdA; nacaikasya phaladvayam / apavAdavidhijJAnaM, phalamekasya vaH katham // 4 // prAgagauritivijJAnaM , gozabdazrAvaNe bhavet / yenAgo: pratiSedhAya, pravRtto gauritidhvaniH // 5 // tadapAstam-prAgarthapratibimbarUpavidhyarthasyaivAvasAyAt , ana. ntarazca sAmarthyato niSedhapratIti:, ekasyApi rAtribhojananiSedhArthApakadivAbhojanavat kramika vidhiniSedhajJAnadvayaphalakatvAvirodhAt / / / yadyapi ca tenaivoktam - agonivRtti: sAmAnyaM, vAcyaM yatparikalpitam / gotvavastveva nairuktamago'pohagirA sphuTam // 1 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ekAdazaH bhAvAntarAtmako bhAvo, yena sarvo vyavasthitaH / tatrAzvAdinivRttatmA, bhAvaH ka iti kathyatAm // 2 // . . neSTo sAdhAraNastAvad , vizeSo nirvikalpanAt / tathA ca zAbaleyAderasAmAnyaprasaGgataH // 3 // .. tasmAt sarveSu yadrUpaM, pratyekapariniSThitam / .. . gobuddhistannimittA syAd , gotvAdanyacca nAsti yat // 4 // tadapi pratyuktam - bAhyarUpatayA'dhyamtAya buddhayAkAramyaiva savatra zAbaleyAdau "gau!:" iti samAnarUpatayA'vabhAsanAta , tatraiva bhrAntapratipattRvazena sAmAnyavyavahArAta mukhyasAmAnyasAmarthyadarzane'ntarUpaplavAt , dvicandrajJAnavat tatra sAmAnyabhrAntyupapatteH, buddheravyatiriktatvenArthAntarAnugamAbhAvAt , paramArthato'sAmAnyarUpavattvena tasyApohavAcyatAyAM siddhasAdhanAnavakAzAt / adhikaM, kalpalatAyAM khaNDana. maNDanAdikamAlokanIyam / athottarapakSa:- . (zAstravArtA0) anye tvabhidadhatyevaM, vAcyavAnakalakSaNaH / asti zabdArthayoryogastatpratItyAdi tat ttH||9|| - anvayaH-- anye. tu, evam , abhidadhati, zabdArthayoH, vAcyavAcakalakSaNaH, yogaH, asti, tat , tataH, tatpratItyAdi / (ava0) anye-apare, ArhatA iti yAvat / tu-punaH / evam-vakSyamANaprakAreNa / abhidadhati-niganti / yaduta-zanArthayo:zabdazvArthazca zabdArthoM tayostathA / vAcyavAcakalakSaNa:-arthe zabda
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabaka: ) kalpalatAvatArikA [266 vAcyatAsvabhAvarUpaH, zabde cArthavAcakatArUpa: / yogaH-sambandhaH / asti-vartate / tattvata iti zeSaH / saMvRttyA tadastitvasya pareNApyabhyu. pagamAt / tat-tasmAtkAraNAt / tataH-buddhiviSayIbhUtAt zabdAditi yAvat / tatpratItyAdi-vAcyapratIti-pravRtti-prApti-nivedanAdyAgopAlAGgana prasiddha yujyate iti / ____ vikalpye'rthe dRzyAthai kyAdhyavasAyena zabdAd vAcyapratItyAdi na yujyate, dRzyavikalpyArthayorbhedAt , tadabhedAdhyavasAyAyogAt / na ca mukhyabhedasya sAMvRtabhedadhiyo'virodhitva miti vAcyam , mukhyabhedazAlitve vikalpyasya dRzyatvApatteH svalakSaNavat, dRzyavikalpyapramAtRkSaNayorekatvAbhAvAca, dRzyavikalpyoraikyAprasiddhezca / atha dRzyavikalpyAthaikIkaraNaM nAmAbAhmAlambanasya vikalpyasya bAhyAlambanatvena pratItirna tu vastugatyA bhinnayostayorekIkaraNamiti cet zabdajJAnAdviziSTavikalpyavAsanAbodha:, viziSTavikalpazca yasmAd viziSTavAsanAbodhAdeva tasmAdRzyavikalpyAvarthAvekIkRtyetyevamabhidhI. yate'smAbhiH, vikalpyavaiziSTayAd gavAdyarthapratItergavAdyarthapravRtteH, bhramAtpravRttasyApi svalakSaNapratibandhena prAptergavAdibodhanAdyartha nivedanAde. zvopapatteH, na tu zabdAd viziSTavAsanAbodhAsiddheH / tathAvidhavikalpajananasvabhAvo vAsanotpAda eva prakRtavAsanAbodho vAcyaH, tacca ( viziSTavAsanAjanma ) na kadAcid yujyate, yasmAd anyasmAt tulyakAlAdeH sahakAriNo viziSTIbhAvo'nyasya ( vizeSasya ) naiva bhavatoti / tulyakAlAt sahakAriNo na vizeSaH, vizeSyasya tadAnImanAdheyAtizayatvAt , vizeSasya cAtizayatvAt , tulyakAlAdapi saha
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 ] ___ zAstravArtAsamuccayasya [ ekAdazaH kAriNo na vizeSa:, tadA tasyAsattvAta , asatazcopakArakaraNAyogAditibhAvaH / na copAdAnasahakAribhyAM viziSTAparotpAdaH sa vizeSa iti vAcyam, pUrvavadaviziSTakAryajananasvabhAvatvAtiraskAreNAnyodaya. syaivAsiddheH / evaJca zabdArthayostAdAtmyAdyanabhyupagamAt tAdAtmyatadutpattivikalpaprabhavA asmAkaM mate nAniSTApAdakA bhavanti / "paramAthai katAnatve" ityAdinoktA api doSA naivAniSTotpAdakAH, kAraNabhedena zabdabhedAt atItAjAtayozca vidyamAnavat svakAle sattvena tatra zabdapravRtteravirodhAcca / darzanAntarabhadinAM pradhAnAdipadAnAM pravRttinimittavaikalye gavAdipadAnAM tadApAdanasyAyuktatvAt , tathAhi-yasmAdarthAntarabhUtavastudoSo na kadAcidarthAntarasya yuktiyuktaH, buddhAnAM bhikSvAdizabagadipadavat , tathAca zabarAdibhikSvAdipadAnAM jAtibhedAdavarNavyaJjakA'vyaJjakalavat pradhAnagavAdipadAnAmapi pravRtsinimitta. vaikalyAvaikalye nAyukte iti bhAvaH / nacaivaM prdhaanaadipdjnitviklpysyaakhnnddprdhaantvaadivishissttvissyktve'stkhyaatyaapttiH| vika. lpasyApi kasyacidakhaNDaikaviSayatvAnanubhavAt , niraMze'rthe saMzayadhIprasarAyogAt , prakRte yathAnyasamayasaGketAnusAra zazaviSANAdisaGketitatadAdipadArthavad vAkyArthamayatvAt padArthasya stsdbhaavtaatpryyaadsdbhuutodbhaavnruupmRssaavaadopptteH| ata eva parasamayAbhidhAnaparANAM cAsatyabhASAvargaNAprasUtavAkyasthAnAM prakRtyAdipadAnAM sadbhAvAnabhiprAyAd na mRSAtvam, ata eva ca pANDurapatrakisalayAdivRttAntArthAnAmupamAvAcakAnAM svArthabAdhe'pi tAtparye prAmANyAd na tathAtvamiti / na ca zabdabhedasiddhau tasya ( zabdabhedasya ) hetubhedaniyamyatvAd hetubhedasiddhiH, tatsiddhau ca zabdabhedasiddhirityanyonyAzraya iti vAcyam,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ) kalpalatAvatArikA [271 saMvAdAsaMvAdanirUpaNAdibhyaH pramANatadAbhAsayoriva satyetarabhedasya loke darzanAt / nacaikAntatulyayoH saMvAdAsaMvAdasambhava iti vibhAvanIyam / atha svAtiriktaguNadoSasambandhAdeva teSAmekAntatulyatvaM na bhaviSyatIti kiM svarUpabhedena ? anyathA kAlabhedena bhramapramAjanakacakSurAderapi svarUpabhedaH syAditi cet na satyetarAdizabdAnAM sarvathA svarUpAbhede saMvAdetarAdyanApatteH, kAryyabhede svabhAvabhedasya prayojakatvAt , sahakAribhedasyApyajanakasvabhAvaparityAgaupayikatvAt , nirmalAnirmalacakSurAderapi svarUpabhedAbhyupagamAt iSyate ca satyetarAdivyavahArasyApi pramANatvAt sa ca hetubhedamAkSipatIti kAnyonyAzrayaH ? ___athaivamapi zabdArthayoH svAbhAvikasambandha-satyetarAdibhedasAmrAjye saGketavaiyarthyam svata eva zabdasyArthapratipAdanayogyatAyAM saGketAdarzino'pi svato'rthapratipattya virodhAditi cedtrocyte| iha (zabdasthale) saGketapratisandhAnAdhyayavyatirekAnuvidhAnaM zabdArthasambandhajJAnAvaraNakSayopazamaM vinA tArazakSayopazamakartRtvena saphalam , zAbdabodhe zaktiprahasyaiva hetutve'pi saGketasya tadabhivyaJjakatvenopayogAt / yattu atiriktazaktyabhAvajJAne'pi zAbdabodhodayAt saGketajJAnameva zAbdabodhaprayojakam iti, tattu dharmadharmiNorbhedAbhedavAdinAM na doSAvaham , tatpadabodhyatvaprakArakecchAviSayatvasya gauravavyabhicArAbhyAmatantra. tvAt / etena "tattatpadabodhyatvaprakAratAnirUpitezvarecchAvizeSyatvaM tattatpadArthamAtravRttitattatpadavAcyatvam" iti naiyAyikAdimatamapAstam, lakSyAdAvatiprasaktatvAt , IzvaramanaGgIkurvatAmapi vAcyatvavyavahArAt, lAghavAcca tatpadabodhyarUpasyArthadharmasyaiva tattvAt / nacaivaM lakSaNAyA ucchedApattiH, arthAntarabodhArthamAzrIyamANe saGketAntara eva tadvayapade
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 ] zAstravAtAsamuccayasya [ ekAdazaH zAt , zaktilakSaNAnyataratvena prayojakatvApekSayA zaktitvenaiva tattvocityAcca / nacaivaM samayasya kSayopazamArthatve sarvatra galitAvaraNAnAM yoginAM vAcakaprayogArthaM tadapekSA na. syAditi vAcyam iSTatvAt samayApekSaNaM vinaiva svayameva yoginAM vAcyavAcakabhAvaM jJAtvA vAcaka. prayogAt / evaJca bauddhaparikalpitasyApohasya vAcyatvaM yuktyA nopa. padyate, vastubhinnatayA tasyA'satvAt , vijAtIyavyAvRtterapi samAnapariNatirUpatayA vastuvAcyatvapakSaprasaGgAt, tucchasya vastunA sambandhAyogAt , vikalpabuddhacabhinnasyApi tasyApohamya bhedenAsattvAdadvayabodhAt / api ca liGgasaMkhyAdiyogo'pyanantadharmAtmakabAhyavastusamAzrita eveti nApohasya vAcyatvam , ekatra strIpunnapuMsakAkhyabhAva. trayasya, ekatva dvitvAdisaMkhyAyAzcAvirodhAt, yathAvivakSitamanantadharmAdhyAsite vastu na kasyaciddharmasya kenacicchabdena pratipAdanAt , pratiniyatIpAdhiviziSTa vastupratibhAsasya pratiniyatakSayopazamavizeSanimitatvena zabalAbhAsAnApatteH / api ca zabdasya bahirarthApratipAdakatve. 'dRSTeSu nadIdezaparvatadvIpAdiSvAptapraNItatvena nizcitAcchabdAt pratipattirna syAt , adRSTe vikalpAnupapatteriti vistareNa syAdvAdakalpalatAyAmAkalanIyam / atha "jJAnakriyAbhyAM muktiH" ityatra nayamatajanitaM vArtAntaramutthApayati( zAstravArtA) jJAnAdeva niyogena, siddhimicchanti kecana / anye kriyAta eveti, dvAbhyAmanye vickssnnaaH||30||
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabakaH ] kalpalatAvatArikA [ 273 anvayaH-kecana, jJAnAt, eva, niyogena, siddhimicchanti, anye, kriyAtaH, eva, iti, anye, vicakSaNAH, dvAbhyAm / (ava0) kecana-jJAnavAdinaH / jJAnAt-tattvajJAnAt / evakhalu / niyogena-avazyambhAvena / siddhim-muktim / icchantivAJchanti, svIkurvantIti yAvat / anye-kriyAvAdinaH / kriyAtaHkriyAyAH / eva-khalu, muktiH, iti-evaM prakAreNa / icchntiitishessH| anye-jJAnakriyAvAdinaH / vicakSaNA:-vidvAMsaH, ubhayasamarthanAd yathAvasthitabuddhayaH iti yAvat / dvAbhyAm-samuditAbhyAM jJAnakriyAbhyAm / icchanti siddhimiti zeSaH / . tathAhi-phalArthinAM puMsAM jJAnameva phaladaM bhavati, phalopAyaM pramAya pravartamAnAnAM phalAvyabhicAradarzanAt , upAyabhramAt (mithyAjJAnAt ) pravRttasya puruSasya phalaprApterasaMbhavAt , na hi mRgatRSNikAjalajJAnapravRttasyApi tadavAptiriti / Agame'pyuktam "paDhama nANaM to dayA" ityAdi / jJAnotkarSAbhyAM phalotkarSApakarSayorapi jJAnasyaiva phalahetutvam , kriyotkarSApakarSayostatrAtantratvAt / ata eva jJAnahInA mahAkriyA api aticirakAla klezAyAsaparAyaNA dRzyante, jJAnavanto'lpa kriyA api jJAnabalena viziSTaphalayogena sukhino bhavanti, na tu kriyApakarSAdapakRSTaphalabhAjo bhavanti / evaM kevale'pi jJAnabhAve muktirbhavati, anyathA kriyAvato'pi yatnenApi na bhavati, tasmAdapi muktijhanAdeva na tu kriyAta iti siddha bhavati / . kriyAvAdinazca-pravRttilakSaNA kriyaiva phalArthipuruSANAM phaladA bhavati, na tu jJAna phaladam , yasmAt strIbhakSyabhogajJo janaH strIbhakSya
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ ekAdazaH bhogajJAnamAtrAnna sukhito bhavati kintu na bhakSyabhogenaiveti / ata eva vyApAravirahitA jJAnino'pyAlasyopahatA: sukhasampadvivarjitA loke pazyatAM prANinAM karuNAbhAjana dRzyante, vyApArapravaNA hi kriyAsAmarthyAt viziSTaphalasiddhermUrkhA api santo bhUyAMsa: paNDitAdhipatayo'pApAzca dRzyante, tataH phalasiddhAvatantra jJAnam , Agame'pi kriyAyA eva prAdhAnyamuktam / tathAhi * subahu pi suamahIna, kiM kAhI crnnvipphiinnss| aMdhassa jaha palittA, dIvasayasahassa-koDIvi // 1 // jJAnotkarSAdeva muktinatu kriyotkarSAditi pUrvoktaM na samIcInam , sarvajJasyApi zailezIkaraNAkhyavyApAgetkarSe satyeva muktiH, zailezyA arvA kevalitve'pi sati muktirna bhavatItyato muktiH kriyAnimittikaiva / ubhayavAdinazca sarvameva puruSArthatvena vyavahriyamANaM jJAnakriyAyoge eva samutpadyate, viziSTaphalamadhikRtya pratyeka dezopakAritAyAH samudAye smpuurnntopptteH| uktaM ca bhASyakRtA+ vIsuMNa savvahacciya, sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA, samavAyammi saMpuNNA // atha sampUrNatA phalopahitahetutvam , dezopakAritA ca hetutvamAtram tacca na pRthak jJAnakriyayoH parasparamuktadoSAt , tathA ca kathaM * subahapi zrutamadhotaM kiM kariSyati caraNaviprahInasya / - andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTirapi // + viSvag na sarvathaiva sikatAtailamiva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye sampUrNA / /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 275 samavAye pUrNatA ? iti cenna pratyekamapi jJAnakriyayordvayoranvayavyatirekAnuvidhAnAvizeSeNa hetutvAta , asamyagjJAne phalavyabhicArasya cAsamyak kriyAyAmapi tulyatvAditi bhAvaH / jJAnakriyayorapi nizcayena jJAnakriyAvyapadezAt , phalAnupahitasya sato'kAraNatvAt , kuzUlasthabIjAbIjayoravizeSAt , kAraNasya ca sata: phalopahitatvAt kSetrasthabIjavat / tathA cAbhiyuktAH sAdhyamarthaM parijJAya, yadi samyak pravartate / tatastat sAdhayatyeva, tathA cAha vRhaspatiH // 1 // samyak pravRttiH sAdhyasya prAptyupAyo'bhidhIyate / tadaprAptAvupAyatvaM na tasyA upapadyate // 2 // asAdhyArambhiNastena samyagajJAnaM na jAtucit / sAdhyAnArambhiNazceti dvayamanyonyasaGgatam // 3 // ata evA''gamajJasya yA kriyA sA kriyocyate / AgamajJo'pi yastasyAM yathAzakti pravartate // 4 // prajJApanAsUtre tIrthAdibhedAt paJcadazavidhAH siddhAH prajJaptAH, tadyathA-tIrthasiddhAH, atIrthasiddhAH, tIrthakarasiddhAH, atIrthakarasiddhAH, svayaMbuddhasiddhAH, pratyekabuddhasiddhAH, budhabodhitasiddhAH, strIliGgasiddhAH, puruSaliGgasiddhAH, napuMsakaliGgasiddhAH, svaliGgasiddhA, anyaliGgasiddhAH, gRhiliGgasiddhAH, ekasiddhAH, anekasiddhAH (15) iti / tatra tIrthe caturvarNazramaNasaMgharUpe votpanne sati siddhAstIrthasiddhAH, tIrthasyAbhAve'nutpattilakSaNe AntarAlikavyavacchedalakSaNe vA sati siddhA atIrthasiddhA marudevyAdayaH, suvidhisvAmyAdyapAntarAle birajyAptamahodayAzca /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 ] zAstravArtAsamuccayasya . [ekAdazaH tIrthakarA avAptajinanAmodayArjitasamRddhaya: santaH siddhAstIrthakarasiddhAH, atIrthakarasiddhAH, sAmAnyakevalina: santa: siddhA atIrthakarasiddhAH / svayameva bAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA buddhAH santa: siddhAH svayaMbuddhasiddhAH, te ca tIrthakarAtIrthakarabhedena dvividhAH / pratyekaM bAhyaM vRSabhAdikAraNamabhisamIkSya buddhAH santa: siddhAH pratyekabuddhasiddhAH / buddhairgurvAdibhirbodhitAH santa: siddhA buddhbodhitsiddhaaH| striyA liGga strIliGgam , strItvasyopalakSaNamityarthaH / tacca tridhA vedaH, zarIranivRttiH, nepthyshceti| iha ca zarIranivRttyaivAdhikAro na vedanepathyAbhyAm , tayormokSAnaGgatvAt , tatastamilliGge vartamAnAH santa: siddhAH strIliGgasiddhAH, tathA puMliGge puMzarIranirvRtti rUpe vyavasthitAH santa: siddhAH puNllinggsiddhaaH| evaM napuMsakazarIre vyavasthitAH santa: siddhA napuMsakaliGgasiddhAH / svaliGge rajoharaNAdi. rUpe vyavasthitAH santa: siddhAH svaliGgasiddhAH / anyaliGge parivrAjakAdisambandhinyeva vyavasthitAH siddhA anyaliGgasiddhAH / gRhi. liGge vyavasthitAH siddhA gRhiliGga siddhA marudevyAdayaH / ekasmin samaye ekakA eva santaH siddhA eksiddhaaH| ekasmin samaye anekaiH saha siddhA anekasiddhA, iti sampradAyaH / atra pratyavatiSThante'bhinivezapezalacittAH kSapaNakA:-"strIliGgasiddhAH' ityatra pUrvaM kSINastrIvedAH santa: siddhAH ityamartha AzrayaraNIya:, liGgapadena mokSAnaGgasyApi vedasyAtropAdAnAt , atIrthakara. siddhAdAviva mokSAGgopAdhyupAdAne niyamAbhAvAt , strIzarIrAvasthitAstu na muktibhAja: strItvAt vyatireke puruSavat / athavA striyo mokSabhAjo na bhavanti viziSTapUrvAdhyayanalabdhyabhAvavattvAt , abhavyavat, iti te
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [ 277 bhrAntAH liGgapadena vedopAdAne'pi prAguktArthamya strImuktiM vinA'nupapatte, pUrva strIvedA dakSayasya zarIranitiniyamaniyatatvAt / "striyo na muktibhAjaH" ityatra sarvAsAM strINAM pakSIkaraNe'bhavyastrINAM muktyanabhyupagamAt siddhasAdhanam bhavyastrINAmapi pakSIkaraNe bhavyAnAmapi sarvAsAM muktyanabhyupagamena siddhasAdhanameva, "bhavvA vi te aNaMtA je siddhisuhaM Na pAvanti" iti vacanaprAmANyAt avAptasamyagdarzanAnAmapi pakSIkaraNe parityaktasamyagdarzanAdibhiH, aparityaktasamyagdarzanAnAmapi pakSIkaraNe'prAptAvikalacAritrAbhiratadoSatAdavasthyAt / atha cAritrAbhAvAdeva strINAM na mukti:, nanvasAvapi ( cAritrAbhAvo'pi ) tAsAM kuta: siddhaH ? strItvAditi cet , nanvevaM puruSatvAt puruSasyApi tadabhAvaH kinna siddhayet ? tulyayuktyA strISvapi cAritrasvIkArasyA''vazyakatvAt / atha puruSe sakalasAvadyayoganivRttirUpacittapariNataH svasaMvedanAdhyakSasiddhatvAt , anyaizvAnumAnAd na tatsidviriti cet , nanu sA ( tAdRzacittapariNatiH) striyAM tathaiva kiM nAvasIyate ? atha tAsAM bhagavatA nairgranthyasyAnabhidhAna d na tatprAptiH, asadetat-tAsAM tasya bhagavatA "No kappadi NiggaMthassa NiggaMthIe vA abhinnatAlapalaMbe paDigAhittae" ityAdyAgamena bahuzaH pratipAdanAt / ayogyAyAH pravrajyApratiSedhasya vishessaabhynujnyaaprtvaacc| atha salajjatayA tAsAM cAritramUlamacelatvaM na sambhavati, aprAvRtAnAM tAsAM tirazcInAmiva puruSairanabhibhavanIyatvAt , "no kappai NiggaMthIe acelAe" iti bhagavadAgamenApi niSiddhameva nAnyam , iti na tAsAM cAritrasambhava iti cenna / nAgnyaM hi na cAritrAGgam , lajjArUpasaMyamavighAtitvAt , na ca dharmopakaraNadharaNena parigrahaH, tasya mUrchArUpatvAt /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 ] zAmAvArtAsamuJcayasya . [ ekAdazaH na ca vINAM svabhAvata eva mAyAprakarSavattvamujjRmbhate, na ca tatprakarSe niSkaSAyapariNAmarUpamujjIvatIti cet na, caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvazravaNAt / teSAM saMjvalanI mAyA na cAritra. virodhinIti cet saMyatInAmapi tAdRzyeva sA kiM na tathA ? na ca sarvAsAM mAyAprakarSaniyamo'pi,svabhAvasiddhAyA api tasyA (mAyAyAH) bhUyasISu viparItapariNAmena nivRttidarzanAt / etena "triyo na cAritrapariNAmavatyaH puruSApekSayA tIvrakAmavattvAt napuMsakavat" ityapAstam / tIbramyApi kAmamya bhUyasIsu tAsu zrutaparizIlana sAdhUpAsanAdiprasUtaviparItapariNAmena nivRttidarzanAt / na ca mithyAtvasahAyena mahApApena strItvasya nivartanAd na strIzarIravartina AtmanazcAritraprAptiriti zaGkanIyam , samyaktvapratipattyaiva mithyAtvAdInAM kSayAdisambhavAt , pAstrIzarIraM tadanuvRttau tasyAH samyaktvAderapyapalApaprasaGgAt / uktazca "samyaktvapratipattikAla evAnta:koTisthitikAnAM sarvakarmaNAM bhAvena mithyAtvamohanIyAdInAM kssyaadismbhvaat|" na ca kakSAstanAdidezeSu saMsajanAdyazuddheH prANAtipAtabahulatvAnna tAsAM cAritramiti vAcyam , zuddhazarIrAyA api bhUyamyA darzanAta, prANAtipAtapariNAmAbhAvAt / yadi ca strINAM cAritraM na syAtsadA "sAdhuH sAdhvI zrAvakaH zrAvikA" iti caturvidhasaMghavyavasthotsIdet / zrathANuvratadhAriNI zrAvikA'pi sAdhvItivyapadezaM bhajata iti na doSa iti cet hanta ! tarhi kevalasamyaktvadhAriNyeva zrAvikAvyapa. dezamAsAdayeta, evaJca zrAvake dhvapi tathA dvaividhyaprasaGgena saMghazya paJcavidhatvamApadyeta / atha veSadhAriNI zrAvikA sAdhvIti vyapa. dizyate zrAvakastu tathAbhUto vastuto yatireveti cAturvidhyaM vyavatiSThate
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavakaH ] kalpalatAvatArikA [274 iti cennane guNa vanA veSadhAraNe viDambakaceSTaiva seti / athapuruSAnabhivandhatvAt ghaNAM na muktiriti cet , bhagarajananyAdInAM jagadvandhatvazravaNAt / zrAcAryAnabhivandyatvena ziSye sAdhumAtrAnabhivandye zaikSe vA vyabhicArAt , puruSAnabhivandyatvasya muktiprAptyapratibandhakatvenAprayojakatvAcca / yadi ca tadanabhivandyatvena tadapekSayA'nuttamaguNatvAd na strINAM muktiritISyate tadA tIrthakRdguNApekSayA gaNadharAderapyanuttamatvAd muktiprAptinaM bhavet / . athAzeSakarmakSayanibandhanasyAdhyavasAyasya gaNadharAdiSu tIrthakadapekSayA tulyatvAdayamadoSa: tadA samAnametadAryakAsvapi / yadi ca tIrthasya bhagavadabhivandyatvAt prathamagaNadharasyApi tIrthazabdAbhidheyatvena tathAtvAd na doSaH, tadA cAturvarNyazramaNasaMghasyApi tatrAntarbhAvAt samAnameva / ___ athAkalyANabhAjanatvAd triyo na muktiyogyA iti cet na, tIrthakarajananAt nahyataH paraM kalyANamasti loke / hInabalatvAdeva strINAM na muktiriti cenna, gnatrayasAmrAjye hInabalavattvasyAprayojakatvAt , anyathA strIbhyo'pi honabalAH paGgavAdaya: puruSA ratnatraya. sAmrAjye'pi na mucyeran / hInabalAnAM viziSTaca-rUpaM cAritrameva na syAditi cenna, yathAzaktyAcaraNarUpasya sattvasAdhyasya tasya tAsA. mapyavirodhAt / na hi durdharabrahmacaryadhAriNInAmasadabhiyogAdau tRNavatprANaparityAgaM kurvANAnAM sattvaM tAsAM nAtiricyata iti vaktu zakyam / navAnupasthApyatApArAJcitakAnupadezena tAsu sattvahInatA siddhayati sasvApekSayaiva zAstre vizuddhayanupadezAt, yogyatApekSayaiva tatra tavaicitryopadezAt / uktana
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280] zAstravArtAsamuccayasya [ekAdazaH stavakra: saMvaranirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / yogacikitsAvidhiriva, kasyApi kathaJcidupakArI // .. evaM vyavasthite'numAnamapi pramANam, tathAhi-manuSyatrIjAtimuktyupahitavyaktimatI pravrajyAdhikArijAtitvAt puruSajAtivat iti / na ca tAsAM pravrajyAdhikArasya pAramparyeNaiva mokSahetutayA nirvAhAdaprayojakatvam ? nacaivamarUpAyAsasAdhye taddhetudezaviratyAdAveva pravRttiH syAnnatu bahvAyAsasAdhyasarvaviratAviti vAcyam dezaviratyAdibhUyobhavaghaTitapAramparyeNa mokSahetutve'pi cAritrasyaivAlpabhavaghaTitapAramparyeNa mokSahetutvAt , tAdRzapAramparyeNa mokSArthitayA tatra pravRtteryuktatvAt kathamanyathA du:SamAkAlavartino mumukSavastatra pravartiSyante ? iti vAcyam / tAsAM cAritrasya pAramparyeNaiva mokSahetutvAzravaNAt, sAkSA. skAraNasya cAritrasyAsati pratibandhake tadbhava eva muktiprApakatvopapatteH, strItvasya pratibandhakatve mAnAbhAvAt , anyathA tatra sAkSAcAritrArthitayaiva pravRttyApatteriti, "manuSyastrI kAcid nirvAti, avikalatatkAraNatvAt puruSavat" ityanumAnamapi pramANam / tadevaM strImuktisiddheH siddhAH paJcadazasiddhabhedA iti zivam / . zabdAnAmatha cArthAnAM, sambandho'sti parasparam / ___ muktibhAjaH striyaH syustat, siddhamekAdaze stave // 11 // / iti zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-jagadgurubAlaba hmcaaribhttttaarkaacaarymhaaraajshriivijynemisuuriishvrmhaaraajpttttaalngkaar| shaastrvishaardkvirtnpiiyuusspaannipuujypaadaacaaryshriivijyaamRtsrivr| sandabdhAyAM mahodadhikalpazAstravAtIsamuccaya - kalpalatAnusAriNyAM-! kalpalatAvatArikAyAM ekAdazaH stavakaH / / kymaiyaiklai maiymvmyaiynnnaiynnn
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ caramaH upasaMhAraH ] kalpalatAvatArikA [ 281 evaM samIcInayuktitatibhirvimatAnA vimatIrapAsya taddvAreNa siddhAntayantaH svamata granthAnte prayojana-zlokasalayA''zIrvAdAvazyakartavyatAsUcaka zlokacatuSTayaM nirdizanti sUrivarA:-- (zAstravArtA.) etA vArtA upazrutya, bhAvayan buddhimAna nrH| ihopanyastazAstrANAM, bhAvArthamadhigacchati // 55 // amvayaH- buddhimAn , naraH. etAH, vArtAH, upazrutya, bhAvayan , iha, upanyastazAstrANAm , bhAvArtham , adhigacchati / .... (ava0) buddhimAn-prekSAvAn / na tu yaH ko'pIti bhAvaH / naraH-manuSya: / etA:-samupasthApitA buddhiviSayIbhUtAH / vArtA:siddhAntapravAdAn / upazrutya- zrAvaNaviSayatAmApAdya , Akaryeti yAvata , bhAvayan-cintayan , anusandadhAna iti yAvat / ihaasmin pranthe / upanyastazAstrANAm-samupasthApitabauddhavaizeSikAdidarzanAnAm / bhAvArtham-abhiprAyatattvam / adhigacchati-prApnoti, nizcitamiti zeSaH / (zAstravArtA.) zatAni saptazlokAnA-manuSTupchandamAM kRtaH / AcAryaharibhadreNa, zAstravArtAsamuccayaH // 56 // anvayaH-AcAryaharibhadreNa, anuSTupchandasAm , zlokAnAm , sapta, zatAni, zAstravArtAsamuccayaH, kRtaH /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292] zAstravArtAsamuccayasya . [caramaH ( ava0 ) AcAryaharibhadreNa-haribhadrAbhidhAnenAcAryeNa / anuSTupchandasAm-anuSTuvAkhyacchandolakSaNalakSitAnAm / zlokAnAmpadyAnAm / "paye yazasi ca zloka." ityamaraH / sptshtaani-sptshtii| saptazatAnuSTupchandazlokaparimita ityarthaH / zAstravArtAsamuccayaHzAstravArtAsamuccayAbhidhAnagranthaH / prastuta iti zeSaH / kRtaH-racitaH / (zAstravArtA.) kRtvA prakaraNametad, yadavAptaM kiJcidiha mayA kuzalam / bhavavirahabIjamanaghaM, labhatAM bhavyo janastena // 57 // anvayaH-etat , prakaraNam . kRtvA, mayA, iha, kiJcit , yat , kuzalam , avAptam , tena, bhavyaH , janaH, anagham , bhavabirahabIjam , labhatAm / ( ava ) etat - idam / prakaraNam - zAstravArtAsamuccayAkhya prakaraNa vizeSam / kRtvA-racayitvA / mayA-haribhadrasUriNA / ihaloke / kizcit-kimapi / yat-buddhiviSayIbhUtam / kuzalam-kSemam / avAptam-prAptam / tena-kuzalena / kRtveti zeSa: / bhavyaH-mokSagamanayogyatApanaH / janaH-lokaH / anagham-niSpApam / bhavavirahabIjam-saMsArAbhAvanidAnam / labhatAm-prApnotu / atra zloke 'bhavavirahe' tipadaM granthamyAsya yAkinImahattarAsUnuprasiddhaharibhadrasUrikartRkatvaM sUcayati, tenAsyAnyaharibhadrakartRkatvaM nirA. kRtam / tathAca zrIrAjazekharasUriviracitaprabandhakoze-ekadA bhAgi. neyo hasa-paramahaMsau pAThayati prabhuH / niSpannau para bauddhatAstammukhena
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAraH] kalpalatAvatArikA [ 283 pipaThiSata: / guruNa jJAninA dhAya'mANAvapi tatpAvaM gatau / jaratIgRhe uttArakaH / bauddhAcAryAntike tadveSasthau paThataH / kapanikAyAM rahasyAni likhataH / pratilekhanAdisaMskAravazAhayAlU iva jJAtvA. guruNA'cinti dhruvaM zvetAmbarAvetau / dvitIyAhe sopAnazreNau khaTyA. 'hadvimbamAlilikhe / tadAsannAyAtau tau pAdau na datta: / ( yata: narakaphalamidaM na kurvahe zrIjinapatimUrdhani pAdayornivezam ) / rekhaatryaaksttknntthshcke| buddho'yaM jAta iti kRtvA upari pAdo dttH| upari cttitau| guruNA dRssttau| guro: samakSa niSaeNau tau gurvAsyacchAyAparAvarta dRSTvA tatkaitavaM tatkRtameva matvA jaTharapIDAmiSeNa tato nirakrAmatAm / kapalikAM lAtvA gatau / to cirAnnAyAtau vilokApitau na sta: / rAjAne kathitam -sitapaTAvutkakapaTau tattvaM lAtvA yAta: / kapalikAmAnAyaya / pRSThe sainyamalpaM gatam / dRssttidRssttiH| dvAvapi sahasrayodhau tau| tAbhyAM nihataM rAjasainyam / udvRttanaSTairuparAjaM gatvA kathitaM tattejaH / punarvahusainyapraiSa: / dRSTimelApakaH / yuddhamekaH karoti / aparaH kapalikApANanaSTaH / haMsasya zirazchitvA rAjJe darzitaM taiH / tenApi gurave dattam / gurugaha-- kimanena kapalikAmAnaya / gatA bhaTA: / rAtrau citrakUTe prAkArakapATayordattayogtadAsanne suptasya paramahaMsasya zirazchitvA taistatrArpitam / teSAM bauddhAnAM tatsUrezca santoSaH / prAtaH zrIharibhadrasUribhiH ziSya bandho dRSTaH / kopaH / tailakaTAhA: kAritAH / agninA tApitaM tailam / 1440 bauddhA hotuMkhe AkRSTAH / (zakunirUpeNa patanti ) gurubhirvRttAnto jnyaataaH| pratibodhAya) sAdhU prhitau| tAbhyAM gAthA dattAH56 guNaseNa-aggisammA, sIhA-eMdA ya taha piyAputtA / sihi-jAliNi mAi-suyA, dhaNa-ghaNasirimo ya paimajjA // 4 //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 ] zAstravArtAsamuccayasya [carama: 57 jaya-vijayA ya sahoyara dharaNo lacchI ya taha piibhjaa| - seNa-viseNA pittiyauttA jammami sattamae // 5 // 58 guNacandavANavaMtara samarAicca-giriseNa pANo u| egassa tao mukkho'NaMto bIyassa saMsAro // 6 // 56 jaha jalaijalau loe kusatthapavaNAho kasAyaggI / taM cujjaM jaM jiNavayaNaamiyasitto vi pajjalai // 7 // bodhaH / zAntiH / 1440 granthAH prAyazcittapade kRtaaH| citrakUTatalahaTTikAmthena tailavaNijA pratayaH kaaritaaH| tatprathamaM yAkinIdharmasUnuriti hAribhadragrantheSvante'bhUt / 1440 punarbhavavirahAntatA / "guNaseNaaggisammA" ityAdi gAthAtrayapatibaddhaM samarAdityacaritraM navyaM zAstraM kSamAvallIbIja kRtam / 1.0 zataka paJcAzatSoDazakaaSTaka-paJcaliGgI-anekAntajayapatAkA nyAyAvatAravRtti-vastupazcaka-paJcasUtraka-zrAvakaprajJapti-nANAyattakaprabhRtIni hAribhadrANi iti / (zAstravArtA) yaM buddhaM bodhayantaH zikhijalamarutastuSTuvurlokavRtyai, jJAnaM yatrodapAdi pratihatabhuvanAlokabanbhyatvahetuH / sarvaprANisvabhASApariNatisubhagaM kauzalaM yasya vArcA, tasmin devAdhideve bhagavati bhavatA dhIyatAM bhktiraagH| anvayaH- buddham , yam . lokavRttyai, bodhayantaH, zikhijalamarutaH, tuSTuvuH, yatra, pratihatabhuvanAlokabandhyatvahetuH, jJAnam , udapAdi. yasya, vAcAm , kauzalam , sarvaprANisvabhASApariNatisubhagam , tasmin , bhagavati, devAdhideve, bhavatA, bhaktirAgaH, dhIyatAm /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAraH ] kalpalatAvatArikA [285 (ava) buddham-svayaMbuddham / "sayasaMbuddhANaM" itizakrasta. voktaH / yam-buddhiviSayIbhUtaM tIrthakRtam / lokavRttyai-lokAnAM janAnAM vRtti vikA tasyai tathA / dIkSA divasAvarSAvadhikAlAtprAgeva navalokAntikA devA bhagavantaM lokavRttya prajJApayanti bhagavA~zca sUryodayAdArabhya kalpavartasamayaparyantaM pratidinamaSTalakSAdhikAmekAM sauvarNakoTiM dadAti, devAzca " vRNuta varaM vRNuta varam" ityudghoSayanti, tadIyAmudghoSaNAmAkarNya yo yanmArgayati tasmai taddadAti, tacca sarva devA indrAdezena pUrayanti, evaJca bhagavAn dIkSAprAktanavarSe vArSikadAnarUpeNa 18000000 dInArANAM 4360 divasairguNanAt 3888000000 azotilakSAdhikASTAzItikoTisaMvalitamabjatrayaM dInArANAM dadAti / tathAcoktam-tinneva ya koDisayA, aharAsII ya hu~ti koddiio| asII ca sayasahassaM, eyaM saMvacchare dinnaM // 1 // " dAnaprabhAvAcca daridrA api dhanADhyAH sampadyante, lokAnAmanAyAsaM jIvikA nirvahatIti samAyAtam / kavayo'pi tadIyaM dAnamadhikRtya varNayanti tattadvArSikadAnavarSavirama- dAridraya dAvAnalA:, sadyaH sajjitavAjirAjivasanA-laGkAradurlakSyabhAH / samprAptAH svagRhe'rthinaH sazapathaM, pratyAyayanto'GganAH, svAmin ! SiGgajanairniruddhahasitaiH, ke yUyamityUcire // 1 // yadvA-lokAnAM vRttirantarjIvAnAtmakadharmaH tasyai tathA, sa ca dhamastIrthakRtpravartitatIrthAdeva prabhavati, navalokAntikadevA Agatya tIrthasthApanAnimittaM prabodhayantIti / - yadvA-lokAnAM bhuvanAnAM vRttivartana parivartanaM svarUpaprakAza. nAdi vA lokavRttistasyai tthaa| navalokAntikairdaivaiH prabodhito dIkSA.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286] zAsavArtAsamuSayasya [gharamaH mAdAya kevalajJAnotpAdanadvAreNa jagatAM sthiti prakAzayatIti sarvamAgamavedyam / bodhayanta:-prajJApayantaH, prabodhayanta iti yAvat / yadyapi svayaM buddho bhagavA~stadupadezaM nApekSate tathApi teSAmayamAcAro vartate / zikhijalamarutaH agnisalila pramugvA devAH, navalokAntikadevA iti yAvat / yaduktam- "sArassaya1mAiccAravaNho3baruNA ya4gaddatoyA ya 5 tuDiA6avvAbAhAaggicAyaceva riTrA ya 6 // 1 // tussttuvu:-abhissttutvntH| sarvo'pyayaM prathamapAdapratipAdyo'rthaH klpsuutraa''gmsmmtH| tathAca kalpasUtre- puNaravi loyaMtiehiM jIyakappiehiM devehiM tAhiM iTrAhiM jAva vaggRhi aNavarayaM abhinaMdamANA ya abhithuvvamANA ya evaM vayAsI // 110 // jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! bhaddete jaya jaya khattiyavasvasahA ! bujjhAhi bhagavaM ! loganAzA ! sayala jagajjovahiyaM pavatehi dhammatitthaM hiasuhanisseyasakara savvaloe savvajIvANaM bhavissaitti kaTTa jayajayasaI pauMjati // 111 // yatra-buddhiviSayIbhUte devAdhideve / pratihatabhuvanAlokavandhyatvahetuH-bhuvanaM jagadAlokayanti prakAzayantIti bhuvanAlokAH, pratihatAH kadAcit kazcidvAdhitAzca te bhuvanAlokAH pratihatabhuvanAlokAH, laukikasUryacandrAdiprakAzAsteSAM vandhyatvam vaiphalyam viphalIkaraNam, pratihatabhuvanAlokavandhyatvam, tatra hetu: kAraraNam, pratihatabhuvanAlokavandhyatvahetuH, kevalajJAnaprakAzena candrasUryA. diprakAzA vaiphalyamAyAntIti kevalajJAnasya bhuvanAlokavandhyatvakAraNatvamavaseyam / yadvA avisargAnta "pratihatabhuvanAlokavandhyatvahetu" ityevapAThastathA ca bhuvanAlokavandhyatve hetavaH kAraNAni, bhuvanAlokavandhyatvahetavaH, pratihatAH pratibaddhAH vinAzitA iti yAvat bhuvanAlokavanbhyatvahetavo yena tattatheti vyAkhyeyam / jJAnam-kevala
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAraH] kalpalatAvatArikA [ 287 jJAnam / udapAdi-samajani / samutpanna miti yAvan / yasya-buddhiviSayIbhUtasya devaadhidevgy| vAcAm-dezanAvacanAnAm / kauzalamkalAmAhAtmyamiti yAvat / sarvaprANisvabhASApariNatisubhagama-sarva. prANinAM nikhijajIvAnAm svabhASAyAm pariNatyA pariNAmena subhagaM lalitantathA / samastajIvasambandhisvasvabhASApariNamanalalitam / abhavaditi zeSaH / tathAcoktaM vItarAgastave bhagavatA hemacandrAcAryeNa yadyojanapramANe'pi, dharma dezanasamani / sammAnti koTizastiryanRdevAH saparicchadAH // 1 // teSAmeva svasvabhASA-pariNAmamanoharam / apyekarUpaM vacanaM, yatte dharmAvabodhakRt // 2 // svabhASayeva yadIyayA vAcA devatiryamanuSyA yathArthaM dharmasvarUpamavabudhyante iti bhAvaH / etena bhagavadvAcAM paJcatriMzadvANIguNAtizayasAhitya sUcitaM bhavati / tathAcoktamabhidhAnacintAmaNI "saMskAravattvamaudAttya-mupacAraparItatA / meghagambhIraghoSatvaM, pratinAdavidhAyitA // 1 // 65 // dakSiNatvamupanIta-rAgatvaM ca mahArthatA / avyAhatatvaM ziSTatvaM, saMzayAnAmasambhavaH // 1 // 66 . nirAkRtAnyottaratvaM, hRdayaGgamatA'pi ca / mithaH sAkrAMcatA prastA vaucityaM tattvaniSThatA // 1 // 67 aprakoNa prasRtatvama-svazlAghAnyanindatA / AbhijAtyamitisnigdha-madhuratvaM prazasyatA // 1 // 68 amarmavedhitodArya dhamArthapratibaddhatA / kArakAdyaviparyAso, vibhramAdiviyuktatA // 5 // 66
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 ] zAstravArtAsamuccayasya [caramaH upasaMhAraH citrakRtvamadbhatatvaM, tathAnativilambitA / anekajAtivaicitrya - mAropitavizeSatA // 1 // 70 sattvapradhAnatA vrnn-pdvaakyvivikttaa| . avyucchittirakheditvaM, paJcatriMzaJca vAgguNAH // 1 // 71 tasmin-tAdRze buddhiviSayIbhUte / bhagavati-SaDvidhaizvaryazAlini / devAdhideve-tIrthaGkare / bhavatA-tvayA / bhaktirAga:-sevAviSayakAnurAgaH / dhIyatAm-dhAryyatAm / AdhIyatAm iticchede saMsthApyaH tAmityartho'vaseya: / evaJca kramazaH pAdatrayeNa pUjA-jJAnavacanAtizayAH pratipAditAH / apAyApagamAtizayaM vinA'nupapanaistairAkSipto'pAyApagamAtizayo'pi bhagavati veditavyo bhavatIti / atra bhagavattIrthakRdviSayaka-kavigataratibhAvAbhivyaJjanAdbhavadhvanikAvyamidamavaseyam / // iti samApto'yaM granthaH //
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha kRtikRtU prazastiH [1] siMhAko janmato'bhUta suragirizikharaM snAtrakAle'dhavad o, devaM mithyAtvinaM yo varakarahananA-nAmayAmAsa bAlye / evaM mohaM mRgAbhaM mRgapatiriva yaH saMjaghAnApa bodha, taM zrIvIraM stavImaH satatavitatasad-bodhibodhAya siddham // [2] paTTe vIrajinasya paJcamagaNI, svAmI sudharmAbhidho, jambUsvAmiyamIzvaraH samabhavat , tatpaTTabhRnmuktivRt / svAmI zrIprabhavastatastatayazAH, zayyaMbhavaH paTTamA, ityevaM bahavo jinezavacana-vyAkhyAkarA jajJire // .. [3] aSTau nirgrantha nAmni prathamata udvitAH sUrirAjo'tra gacche, rejuH zrIkoTigacche tadanu munimitAH susthitAdyA munIndrAH / sUrizcandra sphuradbhA-nurajani rajanIkAntavaJcandragacche, sAmantAcAryamukhyA ajaniSata vanA-dvAsigacche daza dviH // . [4] gacche'STau vaTanAmni dhAmni mahasAM, zrIsarvadevAdayo, jAgrattejasi sadyazo'mbhasi tapA-gacche jagaccandrataH / zrIsomaprabha-somasundara-muni zrIhIra-devAdayo'neke dharmadhurandharAH zuzubhire, zrIvRddhicandrAstataH / /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ vRttikRt-prazastiH [5] tIrthoddhAre lasadanubhavAH sattapAsArvabhaumA, . . . dIvyanto'smin , jagati raviva-cakriNa: sUricakre / tantraM sauvaM varadhiSaNayA vibhrata: sarvatantre, s-dIvyan divyAcaraNanamitA nemisUrIzavaryAH / / teSAM paTTe vizadavizade pUrNapuNyaprabhAve, ratnaM ratnAntimakavipadaH zAsravaizArado'sau / kAvyanyAyAgamanigamavittattvapIyUSapANi : , sUri mnA'pyamRtapadabhRd rAjate rAjamAnaH / samyaktattvaM samabhilaSatA zAstravArtAkhyagranthe, dhairya dhRtvA vitatamatinA bhadradaM hAribhadram / prauDhaprauDhaM vacanaraMcanaM carvaNAcarvaNIyaM, durvRttAnAM ramayati mano-hAri no hAribhadram / / [8] zAstrAdvArtA- gahanagahanagranthagUDhArthabhAgan , vyaktIkartuM munivarayazovAcako labdhavarNaH / vRttiM cakra suratarulatA-kalpakAmArthapUrNA, syAdvAdAntAM vibudhaphalinAM kalpapUrvA latAkhyAm // seyaM tarka-prakaravibhavA padyalAlityalIlA | navyanyAyaprakaTaghaTanA gadyagAmbhIryazIlA // tattvaprApti: kumativimateH khaNDanI maNDanI vaa| sadbhAvAnAmadhigamayati zrIyazovAgavilAsam //
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3 vRttikRta-prazastiH ] . [10] tasyAmasyAM pravezAya, viduSAmupakArikA / taraNiriva sasindhau, kalpalatAvatArikA / / [11] upadraGge mahAraGge, mohamayyAH sadAdare / dAdare zAntinAthopA-zraye jyeSThasthitisthitaiH // [12] zreSThizrIpremacandrAkhya-tejarAjAbhidhAdibhiH / sadvayavasthApakairmukhyai-vijJaptairbhUribhaktitaH / / [13] vaikrame'nalacandradyo-netrazaradi kArtike / rAkArkavAsare'kAri, vijayAmRtasUribhiH / / - [14] imAmAlamvya dhomantaH, santaH santu suraajitaaH| kalpalatAphala prAptaH, prAptabodhAH surAjitAH / / [15] sadbhiH pApaThyamAneya-mAcandrArkamabAdhitA / vidvadbhiH zodhitA karma-mokSamAtanutAM satAm / / [16] vRttaye'tra nirAtaGka, pravRttiH prathate nRNAm / dharma zAstre para vRttirvirAjati vivekinAm / [17] vRttimimAM samAracya, zreyo yat samupArjitam / dUrIbhUyAdbhavabhrAnti - bhUyAdbhutistatastatA // ||bheyo'stu zrIzramaNasaGghasya //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvat 2012 nA cAturmAsaprasaMge dAdara-zrIzAntinAthajI upAzraye A granthanA agAuthI grAhaka thaelA sadgRhasthonI-- * nAmAvalI* kramAGka nAma . pratisaMkhyA 1-zrI zAntinAthanI peDhI, dAdara 2-zeTha bhagAjI rAmAjI, dAdara 3-" cunIlAla kezavalAla boTAdavAlA, dAdara 11 4--" varadhIcandajI gaMgArAmajI, dAdara 5- " manasukhalAla devasIbhAI pArekha dAdara (hA. amRtalAla) 5 6-" mohanalAla ajerAja mahetA, 198 jhaverI bajAra ..5 7---" jagajIvanadAsa kezavalAla boTAdavAlA, dAdara . (hA. prakAzabhAI) . 8-" lIlAdhara vIracanda mahetA, dAdara . -" navanItalAla anopacanda zAha, dAdara . 10-" gIsulAla phojamalajI, dAdara 11-zeTha bAbulAla tilokajInI kuAM, lAlavADI 12- " devIcandajI vanecandanI kAM , nAyagAma 13- " tArAcandajI pukharAjajInI ku0, lAlavADI 14-" jugarAjajI jerAjajI, lAlavADI 15-" popaTalAla suracanda mahuvAvAlA, dAdara 16-" mannAlAla zAMtilAla zAha, dAdara x xxxx 6 x x x x
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ -kha - nAma kramAGka pratisaMkhyA - 17 - " mIThAlAla devIcandajI, dAdara 18-" bherUlAlajI premacandajI, dAdara - " kapUracandajI kastUracandajI, dAdara 20-" devIcandajI gamanAjI, dAdara 21-" gaNezamalajI vanecandajI, dAdara 22-" pukharAjajI bhUramalajI dovAjI, dAdara " cunIlAlajI navalAjI, dAdara 24-" candanamala dhulAjInI ku0, dAdara (hA. amRtalAla) - " DAhyAlAla vADIlAla raNUjavAlA, dAdara -" mUlacanda manasukhalAla eNDa kucha, lAlavADI 27-" gulAbacandajI sumaramalajI, dAdara -" bhUtAjI vanAjI, dAdara - " maganalAla karasanajI, dAdara : 30-" je0 hemacandanI kuAM , masjodabandara 31-- " kupAjI sadAjI, parela 32 -- " phulacanda chogamalanI kAM* kAlAcokI 33-zeTha tArAcandajI amIcandajInI ku0, kAlAcokI (hA. bAbUlAlajI) 34-" cunIlAla mAMgIlAlanI kuAM, dAdara 35- " manasukhalAla maNIlAla amadAbAdavAlA 36-" padamazI premajI boTAda jInavAlA - " bhaMvaralAla jeThamalajI, elphIsTana roDa -" jayantIlAla ratanacanda, luhAracAla 36-" vasanajI ratanazI, ziva 47-" bhogIlAla babaladAsa (hA. campakalAla) xxx x x x x x x x x x.xkc xxxxxxxxx
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma xx x xon or x or kramAGka pratisaMkhyA 41- " gAMgajI velajI, tAradeva 42-" saremala cunIlAla vAlIvAlA, DIlAila roDa, parela 5 (sva0 gulAbacanda--zreyaH) 43 - " nAnakajI rAyacandajI, dAdara (hA. jayarUpajI) 5 44-"himmatalAla dIpacanda, dAdara 45 . " anarAjajI cothamalajI, lAlavADI - " pukharAjajI camanIrAmajI, kuglA gaNezamala cenAjI, lAlavADI | 5---" pukharAjajI sohanarAjanI ku. karIroDa 46 - " cImanalAla vanamAlIdAsa, dAdara / 50-" amRtalAla nAthAlAla mANasAvAlA, dAdara 51-- " saremala pratAdacandajI, nAyagAma 52 - " pratApamala kRSNAjI parela 53-" bAbUbhAI mohanalAla mahetA, valabhIpura 54-zeTha somacanda dalasukharAma ahamadAbAdavAlA, dAdara 55- " mUlacandajI chenAjI, dAdara 56-" nenamala. hiMmatamalajI, dAdara 57 -" pratApacandajI AyadAnajI cAvAlA, dAdara 58-" juhAramalajI hajArImala jI vIjovAvAlA, dAdara 56-" phulacandajI bhabhUtamalajI, dAdara " nandarAmajI jasarAjajI, DAlAila roDa 61-- " hiMmatamalajI javAnamala jI, dAdara 62-" juhAramalajI gulAbacandajI, dAdara 63-" lAlacandajI juhAramalajI muttA, poivAvaDI 64 -- " tArAcanda vorIdAsajI, parela . . . . . . . . . . . or r -
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ F pratisaMkhyA or or ~ ~ kramAGka nAma 65-- " juhAramala umedamalajI, nAyagAma 66-" phattecanda camanIrAmajI, dAdara 67- " pravINacanda dhanajI, tAradeva - " chaganarAja bhIkhamacandajI vAlIvAlA, dAdara -- " gulAbacanda mUlacandajI zivarI 7.-" popaTalAla vIrapAla mahetA, dAdara 71-" banAjI dhUlAjI, navI hanumAna galI, mumbaI 72-" jhaveracanda rAmAjI TolIyA, dAdara 73.... " premacandajI bhagAjI, elphIsTana roDa (hA. zeSAmalajI) 1 74-" ratanazI zivajI, loara parela 75-" kAnajI ratanazI borA, dAdara ~ ~ ~ * * koTana greina jaina saMgha taraphathI agAuthI thaelA - grAhakonA zubhanAmo - 1-zeTha dhArazI bhAI ( hA0 ku~varabAI ) 2-" ramaNalAla amRtalAla zAha 3. " cImanalAla nagInadAsa (hA0 hiMmatalAla cimanalAla pAlanapuravAlA) 4.-." choTAlAla godar3abhAI, mumbaI 5- " mohanalAla tribhuvanadAsa, kuMbhArANavAlA 6- " dalapatalAla mANekalAla dhAnerAvAlA 7. " jAremala joItArAmabhAI pAlanapuravAlA * * * * *
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratisaMkhyA wxx xxx kramAGka nAma - " kAMtilAla cimanalAla pAlanapuravAlA hai- " cothamalabhAi devIcanda 10- zrImatI lakSmIbahena cunIlAlabhAI (hA. naTavaralAla cunIlAla pATaNavAlA) 11- zeTha bhogIlAla anarAjabhAI DhAlopavAlA 12- " cImanAjI umAjI sAMDerAvAlA 13- " bhabhUtamalajI cunIlAla kozolAvavAlA 14- " nagInadAsa zrotamacanda . 15- " bhamarAva gaMgArAmabhAI ( hA. lakSmIcandabhAI ) 16- " pAnAcanda lAlacandabhAI 17- zeTha rikhavacanda anarAjabhAI 18-" gemAjI donaajiibhaaii| 16- " jIvAbhAI jorAjIbhAI 20-" nAlacanda dIpacandabhAI 21- " rasIkalAla mUlacandabhAI 22- " maganalAla mAyAcandabhAI tathA " giradharalAla mAyAcandabhAI " kacarAbhAI ravacandabhAI ( hA. zAMtilAla ke * zAha ) 24- " maMchAcanda megharAjabhAI 25- " joItArAma lAlAcandabhAI (hA. bAbUlAla joItArAma) 26- " motIrAma hIrAcandabhAI 27- " kAlIdAsa IzvarabhAI tathA zeTha ratilAla caMdulAla 28-" caMdulAla dolacandabhAI 26- " bacubhAI kakalacanda 30- " lakSmIcanda chaganalAla 31- " bAbulAla kAlIdAsa TokaDa x x x ~ ~ rex x x x x x x
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainasAhityavardhakasabhA-prakAzitA granthAH 1-paramAtmasaGgItarasasrotasvinI // ), 2-saptasandhAnamahAkAvyam (saTIkam ) 4), 3-sAhityazikSAmaJjarI 2), 4-vairAgyazatakam (savivecanam ) 1), zrItattvArthAdhigamasUtram ( anuvAda - vivecanAnvitam ) 3), 6-zrIAdijinapaJcakalyANakapUjA ), 7--zrIgiranArajI tIrthano paricaya / ), E-saMgItasrotasvinI / ) 4-indudUtam (khaNDakAvyam-saTIkam ) 2), 10--nihnavavAdaH 3), 11-zivabhUti =), 12-nayavAdaH / ), 13-AtmavAdaH // 8), 14-vicArasaurabhaH / ), 15-zrItattvArthasvAdhyAyaH / ), 16-sirijaMbUsAmIcaritaM 11), 17-supAtradAnano mahimA // ), 18-zrI siddhacakranavapadArAdhanavidhi 3), 16-zrIsiddhacakrasvarUpadarzana // ), 20-zrI arhat-prArthanA / ), 21-svAdhyAyaratnAvali (khaMDa-1) 11) 22-zrIbrajasvAmi-AkhyAna |-), 23-zrIcandraprabhajinapaMcakalyANaka pUjA / ), 24-puNyaprakAzastavanAdi / ), 25-zrImohanavijayajIkRta covizI (sArtha) 11), 26-saMskArarnu vAvetara / ', 27-svAdhyAyaratnAvali (khaNDa-2) 11), 28-darzanaratnaratnAkara (bhAga-1) 8), 26-snAtrapUjAdi (sArtha) 1-), 30-aSTApadajInI pUjA (sArtha), 31-navvANu abhiSekanI pUjA (sArtha), 32-darzanaratnaratnAkara (bhAga-2) 8), 33-zrIsiddhahemacandrazabdAnuzAsanam (siddhahemasarasvatIsamanvitam ) 5), 34-zrIkalpalatAvatArikA 5).