Book Title: Granthyugal
Author(s): Bramhachari
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005240/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthayugala zrI brahamacArIjI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lallurAja smAraka graMthamALA puSpa 5 muM graMthayugala (laghuyAgavAsiSTha-sAra ane samAdhizataka vivecana) saMyeAjaka-vivecaka brahmacArI zrI govanadAsajI, bI. e. : prakAzaka : manaharalAla geradhanadAsa kaDIvAlA pramukha, zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa sTe. agAsa, vAyA ANaMda caturthAMvRtti IsvI sana 1987 vrata 3000 vikrama saMvata 2043 mudraka : mAdhavalAla bI. caudharI rAjIva prinTarsa, viThThala udyoganagara-388 121 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa-patrikA (harigIta) kaLikALa dAvAnala viSe jIve baLe tritApathI, tyAM rAjacaMdra sudhAsiMdhu-zIkare zAMti thatI munivara mahA A prabhujInA caraNakamaLe zira dharI, Atmahita nija sAdhavAne dRSTi sanmukha AdarI. 1 (ho) apaNa ho gururAjane, zramathI je je sAdhya; sahaja svarUpe je vase, parama guru mahAbhAgya. 2 | (soraThA) saddagurU-caraNe bheTa, apamati A zuM dhare ? mana vANuM ne deha, apa guru-zaraNuM grahuM. 3 paMkaja-kaLI-vikAsa, thAte raviSaya-sparzathI, gururavipada prakAza, aMtara nayana ughADaze. 4 muktabhAva pilAya, gurunA caraNa upAsatAM, sanmukha vRtti thAya, AMtara baLa bamaNuM vadhe. 5 mithyA-matanI jALa, temAM doDyo huM ja, sAda daI karuNALa, bhAvyo prAtaH sudhI. 6 guru upakAra aneka, visAyaM nahi vIsare, A bhavamAM tuM eka, parama upakArI maLe. 7 Uge pUrve bhANu, tAraliyA jhAMkhA paDyA, tuja upakAra samAna, jagamAM bIje nA jaDe. 8 muni-jana-mAnasa haMsa, kSIra nIra judAM kare, emane kaMI aMza, dInadAsa A yAcatA. 9 1 chAMTa mRtabhA da thAya, lyo huM 6 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma vi. saM. 1910 zrImad laghurAja svAmI dehotsarga vi. saM. 1992 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAvRttinI prastAvanA * "rAmAyaNa, e jagatamAM jene joTo maLatA nathI evA ananya sAhityagrantha che." --svAmI vivekAnanda badhI jAtanI unnatinuM mULa jJAnanI unnati che. pazu AdinA jevI iMdriya-tRpti sivAyanuM bIjuM koI paNa evuM sukha tame nahIM batAvI zako ke jenuM mULa jJAnanI unnatimAM raheluM na hoya.'' ~~ micandra "sarva-utkRSTa bhUmikAmAM sthiti thavA paryanta zrutajJAnanuM avalaMbana laIne satpuruSo paNa svadazAmAM sthira rahI zake che, ema jinanA abhimata che te pratyakSa satya dekhAya che. sarvotkRSTa bhUmikA paryaMtamAM zrutajJAna (jJAnI puruSanAM vacane)nuM avalaMbana je je vakhate maMda paDe che, te te vakhate kaMI kaMI capaLapaNuM satpuruSo paNa pAmI jAya che, tA pachI sAmAnya mumukSu jIvA ke jene viparIta samAgama, viparIta zrutAdi avalaMbana rahyAM che tene vAraMvAra vizeSa vizeSa capaLapaNuM thavA yogya che. ema che tepaNa je mumukSuo satsamAgama, sadAcAra ane satzAstra-vicArarUpa avalaMbanamAM dRDha nivAsa kare che, tene sarvotkRSTa bhUmikA paryaMta pahoMcavuM kaThaNa nathI; kaThaNa chatAM paNa kaThaNa nathI." --zrImad rAjacandra, zrAvaNu va. 12, 1953 "zAMtarasanuM jemAM mukhyapaNuM che, zAMtarasanA hetue jenA samasta upadeza che, sarve rasa zAMta-rasa-garbhita jemAM varNavyA che, evAM zAstrane paricaya te sadbhutanA paricaya che." "sazrutanA paricaya jIve avazya karIne kartavya che." --zrImad rAjacandra, 1954 - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] upara jaNAvelA mahApuruSonA abhiprAya pramANe sadbhuta gaNavA yogya be grantha : yogavAsiSTha mahArAmAyaNano laghusAra ane samAdhizataka-vivecana che. kadamAM nAnA hovA chatAM ratna tulya bane kImatI che; mumukSuone AtmonnatimAM madada karanAra che. prathama granthamAM vairAgyanI mukhyatA che; bIjAmAM AtmavicAranI mukhyatA che. laghugavAsiSTha-sAra koI sajajane "yogavAsiSTha mahArAmAyaNa'mAMthI amuka prakaraNavAra zloko cUMTIne "yogavAsiSTha-sAra" nAmane prathama grantha bahAra pADelo; te pramANamAM moTo thavAthI ghaNAnA upayogamAM nathI Avato jANI, koI pAMDite te sArano sAra 'laghuyogavAsiSTha-sAra" nAme grantha karyo. te uparathI saMskRta TIkA sahita. mULa zloko ane marAThI bhASAMtaravALo. grantha zrI kRSNa zAstrIe I. sa. 1927 mAM bahAra pADyo. tenI marAThI bhASAnI prastAvanAmAM te lakhe che :- vedAMta zAstranA aneka grantho che, temAM mukhya prasthAnatrayI (brahmasUtra, upaniSado ane bhagavadgItA) che. paraMtu prasthAnatrayInI sarakhAmaNImAM Ave tevo yogavAsiSTha grantha che. temAM je adhyAtmaviSayo che tenAM vyAvahArika dRSTAMto zrotAne manoraMjaka rIte samajAvyAM che. temAMthI zlokonI viSayavAra pasaMdagI karI A grantha ghaNA jIvone upayogI thAya te arthe bhASAMtara sahita chapAvyo che." yogavAsiSTha grantha kayAre, koNe, kone kahyo te upara eka kathA moTA yogavAsiSTha granthamAM nIce pramANe che : sutIkSNa nAmanA RSi saMzaya paDavAthI, tenuM nivAraNa karavA mATe potAnA guru agastinA Azrame gayA. gurune vaMdana karI temaNe prArthanA karI ke mahArAja, mane saMzaya utpanna thayo che, to kRpA karI tenuM nivAraNa karaze. mokSanuM sAdhana jJAna, kriyA ke banne ? temAMthI je satya sAdhana hoya te mane kRpA karIne kaho. ziSyanuM kahevuM sAMbhaLI agasti RSi bolyA : bhAI, pakSI jema bane pAMkhathI AkAzamAM UDe che, tema jJAna ane kriyA bane Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5]. vaDe paramapadanI prApti thAya che. ekalA jJAnathI ke ekalI kriyAthI mekSaprApti thatI nathI; banne maLIne mokSamArga bane che. A upara tane eka purANI kathA kahuM chuM te sAMbhaLa : agnivezya nAmanA brAhmaNano putra kAruNya, veda-vedAMgono abhyAsa karI ghera Avyo. paNa dharma-kriyA kaMI karyA vinA besI raheto. tenI tevI sthiti joI agnivezya pUchyuM : "bhAI, tuM zuM kare che ? dharmakriyA kema karato nathI? ane dharma-kriyA vinA Ama besI rahIza to mokSe kema jaIza ?" AvuM pitAnuM kahevuM sAMbhaLI kAruNya bolyo : ___yAvajjIvamagnihotraM nityaM saMdhyAmupAsayet / pravRttirUpo dharmo'yaM zrutyA smRtyA ca coditaH / / artha ;-jIvana paryata agnihotra karavo, nitya saMdhyA karavI e pravRttirUpa dharma zuti tathA smRtie kahyo che. na dhanena bhavenmokSaH karmaNA prajayA na vA / tyAgamAtreNa kitvate yatayo'znanti cAmatam // artha :-dhanathI, kriyAthI kiMvA putrAdithI mokSa thato nathI. mAtra tyAgathI munie mokSa pAme che, A pramANe bane zrutinA artha che. te have huM zuM ArAdhuM ? AthI huM kaMI kriyA karato nathI. bIjuM koI kAraNa nathI." A sAMbhaLI agnivezya bolyA : bhAI, A upara tane eka kathA kahuM chuM te sAMbhaLI, te upara vicAra karI pachI tene yogya lAge te karaje - jyAM kinara nAnA prakAranI krIDAo kare che, jyAMthI gaMgAno pravAha nIce paDe che evA himAlayanA zikhara para suruci nAmanI eka apsarA beThI hatI. teNe AkAzamArge eka indradUtane jato joyo; tene ucca svare teNe bolAvyo ane pUchayuM : "he devadUta ! tuM kyAMthI Avyo ? ane kayAM javAnuM che?" te devadUta bolyo : "ariSTanemi rAjarSi sarva rAjya-bhAra putrane soMpI, pote gaMdhamAdana parvata para tapa kare che. tyAM kAma prasaMge huM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] gayA hatA, te kAma karIne have te! indra pAse te vRttAMta nivedana karavA jAuM chuM." 66 he apsarAe vRttAMta viSe prazna karavAthI te dUta bolyo : apsarA ! sAMbhaLa. te rAjA te parvata upara durdhara tapa kare che, ema jANI indre te rAjAne potAnI pAse svargamAM lAvavA mane vimAna laI meAkalyA hatA. pachI te rAjA pAse huM gayA, tyAre teNe svarganA guNadoSa mane pUchayA. eTale meM sarva vAta kahI batAvI. tyAre te rAjAe kahyu ke evA nAzavaMta sukhavALA svarganuM mAre kaMI kAma nathI. tapathI huM A zarIra kRza karIza. vimAna laIne Avyo, tema tuM pAche indra pAse jA. pachI huM indra pAse gayo ane rAjAnuM kaheluM kahI saMbhaLAvyuM. tyAre indre mane pharI AjJA karI ke te rAjAne laIne tuM vAlmIki RSinA Azrame jA, ane vAlmIkijIne te rAjAne tattvanA bodha karavAnI mArI bhalAmaNa jaNAvaje. tethI te rAjAnA mAkSa thaze. te pramANe te rAjAne te RSi pAse laI jaI, indre kahyuM hatuM tema badhuM karyuM. have huM indra pAse jAuM chuM." pachI rAjAe vAlmIki RSine prazna karyo tenA uttaramAM vasiSTha ane rAmanA saMvAdarUpa te rAjAne RSie bAdha karyo. tenuM nAma 'vAsiSTha mahA rAmAyaNa' (yogavAsiSTha) che. nivRtti sthaLa zrI sImaraDAnA nivAsa daramyAna, zrI amRtalAla mA. parIkhe peAtAne hAthe lakheluM "laghuyogavAsiSThasAra" saTIka saMskRta zloko tathA gujarAtI TUMka vivecana sahita mane maLyuM te joI, gujarAtI janatAne padya rUpamAM A pustaka prApta thAya te sAruM evI bhAvanA thaI ane avakAzano yAga paNa hatA. tethI te ja gAmamAM doharArUpe te zlokonA anuvAda thayo. tethI mane potAne saMtoSa na thayo. kAraNa ke mahAtattvavettA zrImad rAjacaMdre mumukSune vAraMvAra 'vairAgya' ane 'mumukSu' e prathamanAM be prakaraNa vairAgya upazama arthe vAMcavA vicAravAnI bhalAmaNa karI che, tenA sAra A layogavAsiSThasAramAM nahIM jevA lAgyo. tethI mukhyatA te prakaraNAnI A granthamAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] rahe te vAcakane AgaLanA bhAga temaja anya siddhAMtika granthA vAMcavAnI yogyatA Ave te lakSa rAkhIne prathamanAM be prakaraNAnA sArane pUrvArdharUpe A grantha sAthe joDavAthI grantha te bevaDo thayA, paNa tenI upayogitA vadhI che ema vAcaka vargane paNa lAgaze. 'laye gavAsiSThasAra'nI racanA karanAre cha prakaraNAmAMthI zloko cUMTI viSayavAra daza prakaraNa karyAM che; te ja prakAre prathamanAM be prakaraNAnA sAra paNa daza prakaraNa dvArA rajU karyo che; te vAcakane rocaka nIvaDaze. zrImad rAjacaMdre aneka mumukSuone "yogavAsiSTha rAmAyaNa vAMcavAnI, khAsa karIne pahelAM be prakaraNAnI bhalAmaNa karI che, te vAcakane upayogI jANI tenA utAro nIce Apyo che : "vizeSe karIne 'vairAgya prakaraNa'mAM zrI rAme je peAtAne vairAgyanAM kAraNeA lAgyAM te jaNAvyAM che, te pharI pharI vicAravA jevAM che." "jyAre jainazAstra vAMcavA jaNAvIe tyAre jainI thavAne nathI jaNAvatA; vedAMtazAstra vAMcavA jaNAvIe tyAre vedAMtI thavA nathI jaNAvatA; tema ja anya zAstra vAMcavA jaNAvIe tyAre anya thavA nathI jaNAvatA; mAtra je jaNAvIe chIe, te tama sarvane upadeza levA arthe jaNAvIe chIe. jainI ane vedAMtI AdinA bheda tyAga karo. AtmA tevA nathI.' saM. 1948 "ApanuM ' yogavAsiSTha'nuM pustaka A sAthe mokaluM chuM. upAdhinA tApa zamAvavAne e zItaLa cAMdana che; Adhi-vyAdhinuM enI vAMcanAmAM Agamana saMbhavatuM nathI." saM. 1946 yogavAsiSTha 'vAMcavAmAM harakata nathI. AtmAne vAraMvAra saMsAranuM svarUpa kArAgRha jevuM kSaNe kSaNe bhAsyA kare e mumukSutAnuM mukhya lakSaNa che. yogavAsiSThAdi je je graMtha te kAraNanAM poSaka che, te vicAravAmAM harakata nathI. mULa vAta te e che ke jIvane vairAgya AvatAM chatAM paNa je tenuM atyaMta zithilapaNu che-DhIlApaNuM che-te TALatAM tene atyaMta vasamuM lAge che, ane game te prakAre paNa e ja prathama TALavA yogya che." saM. 1950 66 6 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] jogavAsiSThAdi granthanI vAMcanA thatI hoya to te hitakArI che. jinAgamamAM pratyeka AtmA mAnI parimANamAM anaMta AtmA kahyA che, ane vedAMtamAM pratyeka kahevAmAM AvI, sarvatra cetanasattA dekhAya che te eka ja AtmAnI che, ane AtmA eka ja che, ema pratipAdana karyuM che; te beya vAta mumukSa jarUra karI vicAravA jevI che, ane yathAprayane te vicArI, nirdhAra karavA yogya che, e vAta ni:saMdeha che. tathApi jyAM sudhI prathama vairAgya ane upazamanuM baLa dRDhapaNe jIvamAM AvyuM na hoya, tyAM sudhI te vicArathI cittanuM samAdhAna thavAne badale caMcaLapaNuM thAya che, ane te vicArano nirdhAra prApta thato nathI; tathA citta vikSepa pAmI yathArthapaNe pachI vairAgya-upazamane dhAraNa karI zakatuM nathI; mATe te praznanuM samAdhAna jJAnI puruSee karyuM che te samajavA A jIvamAM vairAgya-upazama ane satrAMga baLa hAla to vadhAravuM ghaTe che, ema jIvamAM vicArI vairAgyAdi baLa vadhavAnA sAdhana ArAdhavAno nityaprati vizeSa puruSArtha yogya che." saM. 1950 "yogavAsiSThAdi' grantho vAMcavA-vicAravAmAM bIjI aDacaNa nathI. ame AgaLa lakhyuM hatuM ke upadezagrantha samajI evA grantha vicAravAthI jIvane guNa pragaTe che. ghaNuM karI tevA grantha vairAgya ane upazamane artho che. siddhAMta jJAna sapuruSathI jANavA yogya jANIne jIvamAM saraLatA nirahaMtAdi guNo uddabhava thavAne arthe "yogavAsiSTha, 'uttarAdhyayana", "sUtrakRtAMga" Adi vicAravAmAM aDacaNa nathI, eTalI smRti rAkhajo. vedAMta ane jina-siddhAMta e bemAM keTalAka prakAre bheda che. vedAMta eka brahmasvarUpe sarva sthiti kahe che. jinAgamamAM tethI bIjo prakAra kaho che. "samayasAra" vAMcatAM paNa keTalAka jIvone eka brahmanI mAnyatA rUpa siddhAMta thaI jAya che. siddhAMtane vicAra ghaNA satsaMgathI tathA vairAgya ane upazamanuM baLa vizeSapaNe vadhyA pachI kartavya che. jo ema nathI karavAmAM AvatuM to jIva bIjA prakAramAM caDI jaI vairAgya ane upazamathI hIna thAya che. "eka brahmasvarUpa' vicAravAmAM aDacaNa nathI, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9]. athavA "aneka AtmA" vicAravAmAM aDacaNa nathI, mAtra tamane athavA koI mumukSune potAnA svarUpanuM jANavuM e mukhya kartavya che ane te jANavAnA sAdhana zama, saMtoSa, vicAra ane satsaMga che. te sAdhana siddha thaye, vairAgyaupazama vartamAna pariNAmI thaye "eka AtmA che ke aneka AtmA che, e Adi prakAra vicAravA yogya che." saM. 1950 "gavAsiSTa'-jIvamAM jema tyAga, vairAgya ane upazama guNa pragaTe, udaya pAme te prakAra lakSamAM rAkhavAnA khabara lakhyA te patra prApta thayuM che. e guNo jayAM sudhI jIvane viSe sthiratA pAmaze nahIM tyAM sudhI AtmasvarUpane vizeSa vicAra jIvathI yathArthapaNe thavo kaThaNa che. AtmA rUpI che, arUpI che e Adi vikalpa te prathamamAM je vicArAya che te kalpanA jevA che. jIva kaMIka paNa guNa pAmIne jo zItaLa thAya to pachI tene vizeSa vicAra kartavya che. Atma-darzanAdi prasaMga tIvra mumukSapaNuM utpanna thayA pahelAM ghaNuM karIne kalpitapaNe samajAya che, jethI hAla te saMbaMdhI prazna zamAvavA yogya che." saM. 1950 yogavAsiSThAdi je je rUDA puruSonAM vacano che te sau ahaMvRttino pratikAra karavA pratye ja pravarte che. je je prakAre potAnI bhrAMti kalpAI che, te te prakAre te bhrAMti samajI te saMbaMdhI abhimAna nivRtta karavuM, e ja sarva tIrthakarAdi mahAtmAnuM kahevuM che; ane te ja vAkaya upara jIve vizeSa karI sthira thavAnuM che, vizeSa vicAravAnuM che, ane te ja vAkya anuprekSAyogya mukhyapaNe che. te kAryanI siddhine arthe sarva sAdhana kahyAM che. ahaMtAdi vadhavAne mATe, bAhya kriyA, ke matanA Agraha mATe, saMpradAya calAvavA mATe, ke pUjA-zlAghAdi pAmavA arthe, koI mahA puruSano kaMI udeza che nahIM, ane te ja kArya karavAnI sarvathA AjJA jJAnI puruSanI che. potAne viSe utpanna thayo hoya evo mahimAyogya guNa tethI utkarSa pAmavuM ghaTanuM nathI, paNa alpa paNa nijadoSa joIne pharI pharI pazcAttApamAM paDavuM ghaTe che, ane vinA pramAde tethI pAchuM pharavuM ghaTe che; e bhalAmaNa jJAnIpuruSanAM vacanamAM sarvatra rahI che, ane te bhAva Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] AvavA mATe satsaMga, sadUguru ane sanzAstrAdi sAdhana kahyAM che, je ananya nimitta che. te sAdhananI ArAdhanA jIvane nijasvarUpa karavAnA hetupaNe ja che, tathApi jIva jo tyAM paNa vacanAbuddhie pravarte te koI divasa kalyANa thAya nahIM." saM. 1950 "ghaNuM karIne puruSane vacane AdhyAtmika zAstra paNa AtmajJAnano hetu thAya che, kema ke paramArthaAtmA zAstramAM vartata nathI, sapuruSamAM varte che. mumukSue jo koI puruSano Azraya prApta thayo hoya to prAye jJAnanI yAcanA karavI na ghaTe, mAtra tathArUpa vairAgya-upazamAdi prApta karavAnA upAya karavA ghaTe. te yogya prakAre siddha thaye jJAnIne upadeza sulabhapaNe pariName che, ane yathArtha vicAra tathA jJAnane hetu thAya che. 'yogavAsiSThanAM prathamanAM be prakaraNa ane tevA graMthano mumukSue vizeSa karI lakSa karavA yogya che." saM. 1952 " yogavAsiSTha'nAM prathamanAM be prakaraNa, "paMcIkaraNa", "dAsabodha tathA "vicArasAgara' e graMtho tamAre vicAravA yogya che. emane koI grantha tame pUrve vAMcyo hoya te paNa pharI vAMce yogya che, tema ja vicAra yogya che. jenapaddhatinA e grantha nathI ema jANIne te grantho vicAratAM kSobha pAmavo yogya nathI. | lokadRSTimAM je je vAta ke vastuo moTAIvALI manAya che, te te vAto ane vastuo, zobhAyamAna gRhAdi AraMbha, alaMkArAdi parigraha, lokadRSTinuM vicakSaNapaNuM, lokamAnya dharmazraddhAvAnapaNuM pratyakSa jheranuM grahaNa che, ema yathArtha jaNAyA vinA dhAro cho te vRttine lakSa na thAya. prathama te vAto ane vastuo pratye jheradRSTi AvavI kaThaNa dekhI kAyara na thatAM puruSArtha karavA yogya che." saM. 1953 A eka AzcaryakAraka ghaTanA che ke koIe "laghuyogavAsiSThasAra" nAma je granthanuM ApyuM che, teno gurjara anuvAda "zrI laghurAja smAraka granthamALA"nA pAMcamA puSpa tarIke prasiddha thAya che. zrI laghurAja svAmIne zrImad rAcaMdra "yogavAsiSTha rAmAyaNa"ne abhyAsa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] karavAnI AjJA karelI ane tene paramArtha temanA hRdayamAM gurukRpAthI pragaTa thayo hato. saMvata 1975 nI sAlanuM cAturmAsa zrI laghurAja svAmIe zrI sImaraDAmAM karyuM hatuM. e ja gAmamAM A anuvAdanI paNa zarUAta thaI, pUrNAhuti thaI che, te zrI laghurAja svAmInA bhakta Adi vargane apUrva hita prApta thavAmAM nimittarUpa bano e abhyarthanA che. samAdhirAtaka vedAMta saMskRtimAM jema yogavAsiSTha rAmAyaNa' ziSTa grantha che, tema jaina saMskRtimAM prakhyAti pAmelA zrI pUjyapAda svAmIne "samAdhizataka nAme laghu paNa ziSTa graMtha che. prAcIna ane pramANabhUta A grantha ghaNA adhyAtmarasika jIvone mukhapATha thayela hoya che. tethI tenuM vivecana tevA tattvarasika janone priya ane hitakara nIvaDaze. mULa granthakartA zrI pUjyapAda svAmI saMbaMdhI kaMIka mAhitI zrI mehakamalAla jene nIce pramANe hiMdI bhASAmAM prasiddha karelI che : "zrI pUjyapAda svAmI, 11 mA AcAryane saMkSipta paricaya : zrI pUjyapAda svAmI vi. saM. 281 mAM janmyA hatA. pUrvajanmanA zubha saMskArothI temaNe thoDA ja vakhatamAM ghaNAM zAstrono abhyAsa karI lIdho hato. te bALa brahmacArI hatA. 15 varSanI laghu vayamAM temaNe digambara jaina dIkSA laI kaThinamAM kaThina tapazcaryA karI hatI. temane aneka Rddhi, siddhi prApta thaI hatI. te kALamAM temanA tapanI prazaMsA cAre dizAmAM thatI hatI. aneka rAjA mahArAjA temanA parama bhakta thayA hatA. maharSiomAM paNa te sarvoparI ratnatrayadhAraka hatA. temaNe vaidyaka, rasAyaNa, vyAkaraNa, nyAya, siddhAMta Adi aneka viSayo para zAstro racyAM che. te mahAtmA 11 varSa 7 mAsa sAmAnya munipadamAM rahyA ane jeTha suda 14 rAM. 308 zukravAre AcAryapada para birAjyA. temanA AcAryapaNAnA kALamAM hajAro muni, brahmacArI varga Adi saha moTo saMgha dharma ArAdhato hato. aMte AcAryapadane tyAga karI sAmAnya munipada svIkArI, 7 divasanA anazana nAmanA tapane dhAraNa karI, saMnyAsapUrthaka samAdhi-maraNa temaNe karyuM. temanuM pUrNa AyuSya 71 varSa, 6 mAsa, 21 divasanuM hatuM." Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] pUjyapAda svAmInuM bIjuM nAma devAMdI tathA jinendra-buddhi paNa hatuM. temaNe 'zabdArNava', 'jainendra vyAkaraNa', 'iSTApadeza', 'samAdhizataka', 'siddhabhakti', tattvArthasUtranI 'sarvArthasiddhi'nAmanI TIkA ityAdi granthA racelA che. paMDita jugalakizeAra mukhtArapUjyapAda saMbaMdhI nIce pramANe jaNAve che: "pUjyapAda svAmI karNATaka dezanA nivAsI hatA. kannaDa bhASAmAM lakhAyelA 'pUjyapAda cirate' tathA 'rAjAvalIkathe' nAmanA granthomAM temanA pitAnuM nAma mAdhava bhaTTa tathA mAtAnuM nAma zrIdevI jaNAvyuM che. brAhmaNa kulamAM te janmelA che ema lakhyuM che. prasiddha vyAkaraNakAra pANinI temanA mAmA hatA, ema paNa temAM batAvyuM che. paNa samayAdinI dRSTithI te vizvasanIya jaNAtuM nathI. pUjyapAda svAmIe te vakhatanA ghaNuM karI sarva mahattvanA viSayo upara graMthanI racanA karI che. te asAdhAraNa vidrAna hatA. 'vizvavidyAbharaNa' 'jinendrabuddhi' jevAM mahattvapUrNa vizeSaNAthI vidvAnoe temanA ullekha karyo che. sevAparAyaNemAM agragaNya te gaNAyA che; te mahAna dArzanika hatA, adritIya vaiyAkaraNa hatA, apUrva vaidya hatA, dhuraMdhara kavi hatA, bhAre tapasvI hatA, sAtizaya yogI ane pUjya mahAtmA hatA. karNATakanA ghaNA kharA prAcIna kavioe tathA IsvI sananI AThamI, navamI ane dasamI zatAbdInA vidvAnAe potAnA granthAmAM bhAre bhakti zrAddhA sahita temanuM smaraNa karyuM che, tathA mukta kaMThe atyaMta prazaMsA karI che. temanA jIvananI aneka ghaTanA che, jemake 1 videha gamana; 2 ghAra tapazcaryAne lIdhe AMkhonuM teja nAza pAmeluM paNa 'zAnyaSTaka'nA ekaniSThA ane ekAgratApUrvaka pAThathI pharI teja prApta thayuM hatuM; 3 devatAoe temanA caraNanI pUjA karelI tethI pUjyapAda kahevAyA; 4 auSadhiRddhinI prApti; 5 temanA caraNAmRta ( paga dhoyelA pANI )thI lADhAnuM suvarNa thayeluM. AmAM kaMI asaMbhavita nathI. mahA yogIonA saMbaMdhamAM tema banavuM zakaya che." Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] "samAdhizataka' viSe eka mumukSu bahenane zrImad laghurAja svAmIe vAta karelI tenI noMdha vAcakane upayogI hovAthI ahIM utArI lIdhI che : tA. 11-11-1932 "AtmA e ja paramAtmA che, e nizcayanuM tattva-vacana sAMbhaLI, koI potAne paramAtmA mAnI bese che ? te khoTuM che. jyAM sudhI paramAtmAnA guNa na pragaTe, tyAM sudhI mAtra moDhethI kaho kaMI na vaLe. "samAdhi-zataka' jevuM zAstra eTalA mATe mAtra yogyatAvALA jIvane ja vAMcavAnuM che. nahIM to abhimAna jene kADhavAnuM che te ja, vadhI jAya ane taravAne badale bUDe. eTalA sAru mAtra gurUgame ja rasto kahyo che. AtmAnA anaMta guNa pragaTe tema tema tene ahaMbhAva maTI, bhakitathI vinayabhAva pragaTe. mithyAtvI hovAthI potAnA deSa to kSaNe kSaNe aneka thayA kare che, tenI saMguru-bodhe samaja paDe ane avaLe mArgethI vaLI sAcA mA Ave. te sarva mATe dInabhAva, sarvathI vadhu doSavALo to huM chuM; mAtra te doSanuM mane bhAna thayuM nathI, te satvara thAo. ane je sadugurue anaMta dayA karI satya mArga batAvyo tene upakAra janmojanma na bhUluM, sadA temanI bhakita tathA caraNasevA mane maLe e ja mAruM sadbhAgya; tene caraNAnuyoga kahyo. te vagara karUNAnuyoganI zreNI maLe nahIM. mahAvIra prabhu thaI gayA, temaNe mArga prakAzyo. paraMtu temane oLakhAvanAra zrImad rAjaguru che. mATe te saddagurune apAra upakAra che. ane jema temanI bhakti ane AjJA manAze, tema ja mahAvIra prabhunI oLakhANa thaze. AtmAthI darzana thAya tyAre kharuM kahevAya mAtra moDhethI bolya zuM ?" zrImad rAjacaMdrano samAgama zrImadda laghurAja svAmIne saMvata 1949 mAM muMbaImAM thayo; te vakhate temane samAdhi-zatakanA prathama 17 zloko samajAvI, te pustaka svAdhyAya arthe temane samapyuM hatuM. te pustakanA agra pRSTha upara zrImad rAjacaMdra svahaste "Atama bhAvanA bhAvatAM jIva lahe kevaLa jJAna re" lakhI ApyuM hatuM, te lakSa rAkhI zrImad laghurAja svAmIe traNa varSa mauna ArAdhyuM hatuM. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] ' samAdhi-zataka'granthanA saMskRta TIkAkAra zrI prabhAAMdrajI che. temanA saMbaMdhI kaMI vizeSa mAhitI maLI zakI nathI. te TIkAnuM tema ja mULa zlokonuM prathama gurjara bhASAMtara sAkSara maNilAla nabhubhAI dvivedIe saM. 1947 mAM kareluM che. vedAMtI hovA chatAM saMskRtanA jJAnane AdhAre temaNe bhASAMtara jaina granthanuM karyuM che, te stutipAtra che paraMtu jaina tattvanA ajANa hovAthI vAMcaka vargane vizeSa mAhitI yathArthapaNe kaMI ApI zakayA nathI. te khAmI kaMI aMze purAya ane granthakArane Azaya vAcakanA hRdayamAM pragaTe te arthe A alpamatithI prayAsa karyo che te sarva vAcakanI AtmAnnatine arthe thA. ghaNA prAcIna grantha hovAthI, uttama gaNAtA granthakAronA lekhAmAM tenI chAyA sujJa vAMcakone spaSTa jaNAI Ave che. jJAnArNava' granthamAM zrI zubhacaMdrAcArye, dehanI sthUlatA, jIrNatA, raktatA, naSTatA, jaNAvA chatAM AtmA tevA nathI ema jaNAvyuM che. tyAM A granthanA 63, 64, 65 ane 66 zlokanA ja anuvAda, te ja vastranI upamA sahita pradarzita karyA che. zrI hemacaMdrAcArya ane zrI zubhacaMdrAcAryanA granthAmAM samAna zlAko ke kaMIka pheraphAravALA zloko vidvAnAe pragaTa paNa karelA che eTale temanA upara paNa 'samAdhi-zataka'ne prabhAva paDelA che. zrI AnaMdaghanajIe pAMcamA jinezvara zrI sumatinAthanuM stavana gAyuM che temAM---- "trividha sakala tanudharagata AtamA, bahirAtama buri bheda suzAnI" ema kahI traNa bhede AtmAnuM svarUpa prakAzyuM che, te vAMcatAM vicAravAnane 'samAdhizataka'nI cAthI gAthA yAda AvyA vinA rahe tema nathI. zrI yazevijayajIe te doharAmAM 'samAdhi-zataka' utAryuM che. A granthanA trIjA pariziSTamAM te che. Ama jaina granthakAro to A granthanA abhyAsI hoI, tenI chAyA temanA granthAmAM darzita kare te te svAbhAvika che. paraMtu mahAbhAratamAMthI uddhRta zrI bhagavad-gItAmAM paNa tenI chAyA kayAMka kayAMka spaSTa jaNAya che. A uparathI A grantha aneka dharmomAM prasiddhi pAmyA lAge che. uttama puruSa game tyAMthI uttamatA grahaNa kare che. zrI sarvajJa mahAvIranAM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] vacana jema aneka dharmanA mULa granthAmAM jaNAya che, tema temanA nikaTavartI mahApuruSonAM vacanA paNa sarvajJane avalaMbIne nIkaLelAM hovAthI tenI sugaMdhI paNa sarvatra prasarI lAge che. uttamakALanA nikaTavartI duSama kALamAM je vakhate aneka RddhidhArI, adhijJAnI mahAtmAo vicaratA hatA, tema ja temanI AjJAmAM jemaNe jIvana samarpaNa karyuM che evA, saMsArathI viraktacitta, taravAnA kAmI jIvAtmAo A bharata-bhUmine zeAbhAvI rahyA hatAM, tevA vAtAvaraNamAM bAhyatyAgane aMtaga rUpe palaTAvI, paramArthamAM magna rahevAmAM madadarUpa thAya te arthe, bhaviSyamAM paNa mokSamArgamAM dIvA-dAMDIrUpe mArga-darzaka nIvaDe tevA vizALa AzayathI zrI pUjyapAda svAmIe A 'samAdhizataka"nI racanA karI che. te tene svAdhyAya karyA pahelAM vairAdhyanI vRddhi thAya tevuM vAcana jIve karavA yogya che. sAmAnya vairAgya hoya te paNa tenI vRddhine arthe yogavAsiSThanAM prathama be prakaraNa', 'uttarAdhyayana", 'dazavaikAlika', 'bhAvanAbAdha', meAkSamALA', 'pravezikA', 'mAhamugara' Adi grantheAnA vairAgya upazama arthe svAdhyAya karatA rahevAnI ghaNI jarUra che. zrImad rAjacaMdre jaNAvyuM che ke 'meAkSamALA bhAvanAbAdha' lakhatI vakhate amane zrI rAma jevI vairAgya dazA vartatI hatI. te pachInAM temanAM lakhANa "zrImad rAjacaMdra" granthamAM vizeSa vairAgyavALAM chapAyAM che, tene paNa abhyAsa karavA sAthe zrI samAdhizatakanA abhyAsa thaze te vAcakane te vizeSa zeyaskara nIvaDavA saMbhava che. vedAMtanAM pustaka potAnI meLe vAMcI, ke zrI samayasAra vagarayogyatAe vAMcI ghaNA peAtAne paramAtmasvarUpa mAnI 'ate bhraSTa tata bhraSTa' thAya che. tevI bhUlathI bacavA A cetavaNI ApI che ke upadezabodhathI vairAgya upazama rase bhInuM hradaya thayuM haze, te unmattatA koI paNa siddhAMtagranthanA abhyAsathI nahIM Ave. sagranthakAra pratye, sagrantha pratye bhakitabhAva sahita AtmArthe abhyAsa thaze tA hitakara che, nahIM to badhA grantho huM ghoLIne pI gayo chuM, have mAre zAstronI jarUra nathI, huM paramAtmA chuM' evuM abhimAna aparipakava dazAmAM utpanna Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] thavAno saMbhava che, tethI sarva prakAranA mAnane jhera, jhera ane jhera samajI, tethI dUra rahAthI ahaMbhAva TaLe che, saMsArabhAva TaLe che. "mAnAdika zatra mahA, nija chaMde na marAya: jAtAM saddaguru-zaraNamAM, alpa prayAse jAya." zrImad rAjacandrakRta Atmasiddhi A "grantha-yugala'nA lakhANamAM jANe--ajANe vA ayogyatAne laIne koI doSo praveza pAmyA hoya tenI namra bhAve paramAtmA pratye ane vAcaka varga pratye kSamA IcchI, jenA lakSamAM tevA koI doSa jaNAya te jaNAvavA kRpA kare evI vinaMtI sAthe A prastAvanA pUrNa karuM chuM. A pustakanA prakAzana mATe rU. 1001) sva. gAMDAbhAI viThThaladAsa kaDIvALAnA smaraNArthe revAbena taraphathI tathA rU501) zrI matIbahena te phalacaMda chogAlAlanA dharmanI taraphathI maLyA che je mATe teone AbhAra mAnIe chIe. pra. ASADha suda 10, saM. 2006). zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa sTezana. li. brahmacArI gevanadAsa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 1. laghugavAsiSTha-sAra pUrvArdha prakaraNa nAma : viSaya 1 rAmaparicaya AtmadazAvarNana : (1) saMsAranA padArthone vicAra, te pratye vairAgya lakSmI, jIvanadhanyatA ahaMkAra, mananI caMcaLatA AtmadazAvarNana : (2) tRSNA, dehanuM svarUpa dehanI anityatA, caMcaLatA, kRtavratAdi deSa 11, bAhya yauvana, strItana ghaDapaNa AtmadazAvarNanaH (3) saMsAranI asAratA, duSamatA cittanuM dorAmya avivekathI mananI mujhavaNa vivekadurlabhatA saMtasamAgamanI durlabhatA anityatA 5 upadezanI mAgaNI : saMga-nirveda 6 vizvAmitranI vANI 7 vasiSThagurune bedhaH satparuSArthanI preraNuM 8 mekSa-dvArapALa : (1) zama 19, 20 30 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] 9 meAkSa-dvArapALa : (2) vicAra 10 mokSa-dvArapALa : (3) saMteASa (4) satsaMga uttarAdha 3 4 + vairAgya upazama jIvanmuktidAyaka dazA manAlaya vAsanA-upazamana Atma-manana cha Atma-nirUpaNu 8. AtmArcana AtmAnubhava 9 10 nirvANu 2. samAdhizataka-vivecana (1) prAsaMgika 32 35 36 38 41 44 48 51 53 5 cha maMgala gAthA zrImad rAjacaMdra-stavana gAthA 'samAdhizataka'-kartAne namaskAra (2) saMskRta TIkAkAranuM maMgalAcaraNu (3) graMtha-prAraMbha samAdhizataka vivecana 1 zuddha svarUpanA AdarzarUpa siddha bhagavaMtane graMthakAranA namaskAra 75 2. parame pakArI zrI arihaMtane aneka nAme namaskAra 77 3 zAstra racavAnI pratijJA 79 59 63 ? * % B Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 10 [19] traNa bhede AtmAonI avasthAemAM haiyeApAdeyanA Adha 5 AtmAnI traNa dazAnAM lakSaNa 6 paramAtmazAnAM nAmanuM saMkIrtana 7 AtmajJAna-vimukha bahirAtmAnI iMdriya-pratita dehamAM Atmabuddhi 8 ahirAtmAne traNa gatimAM vartatA dehAdhyAsa 9 atyaMta du:khada narakatimAM paNa dehAdhyAsa; peAtAnuM yathArtha svarUpa sva-paranA ajJAnathI pAtAnA dehamAM AtmabuddhinI jema paranA dehamAM parasvarUpanI mAnyatA sva-paramAM dehAtmabuddhithI srIputrAdi sAMsArika bhAveAnI kalpanA vibhrama vibhramathI mehanI hRDhatA thatAM bhavAbhava ahirAtmapaNAnI paraMparA 13 dehamuddhi ane AtmabuddhinAM bhinna pariNAma 99 14 dehabuddhithI saMsArabhAve samasta jagatanI duHkhAte sthiti 11 81 83 85 87 89 91 93 95 101 15 saMsAraduHkhonuM mULa dehAtmabuddhi;te TALavA bhalAmaNu103 16 ahirAtmapaNe viSaya-ramaNutArUpa khedapUrvaka ekarAra bhUlanA 17 paramAtmayAga : vANInA saMyamarUpa mekSamArgaprakAzaka vArtA 602 104 109 18 cittanirodharUpa samAdhinA kAraNarUpa vacana saMyamArthe dravya'STithI vicAraNA, bhAvanA 19 aMtarvAcA rAkavA nirvikalpa svarUpanI bhAvanA 20 potAnA kharA svasaMvedya asaMga svarUpanI smRti 112 111 106 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 126 [20] 21 aMtarAtmAnI AtmabrAntinI vItaka vAta 114 22 AtmabrAMti chUTatAM jIvanapalaTo : dehathI udAsIna paNe svAtmArthe puruSArtha 116 23 svarUpa anubhavAtAM "sa " svarUpanI vicAraNA, bhAvanA 118 mehanidrA TaLatAM aMtarAtmadazArUpa jAgRtimAM anubhavasvarUpa Atmadarzana 120 AtmadarzanathI udbhavatI apUrva vItarAga dRSTi,dazA 122 26 zatrumitrabhAva TALatI dravyadraSTimaya bhAvanA 124 aMtarAmadazAsthitane nivikalpatA dvArA paramAtmadazA upAsavA preraNA AtmasthiratAne upAya : AtmabhAvanArUpa sapuruSArtha 127 AtmasthiratAnA kAraNarUpa satazraddhA dRDha karAvavA nirbhayapadanuM bhAna 129 aMtarAtmAne paramAtmadarzana thavA doravaNI ane aMdhANa 131 paramAtmadarzana pAmela AtmAnI abhedabhAve paramAtmopAsanA 133 saccidAnaMda svarUpanA paramAnaMdanI abhivyakti 136 33 AtmajJAnanuM mAhAsya : paramatapasvIne paNa mikSArthe AtmajJAnanI jarUra 138 34 jJAnAnaMdamastane AtmasthiratAthI vartatuM sukha 140 35 AtmatatvanuM darzanane Atmasukha pAmavAne upAya 142 36 nirvikalapa cittarUpa Atmatatva pAmavA mananI yathArtha oLakhANa 144 30 31 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 1 55 [21] 37 manane AtmasvarUpamAM sthira karavAno upAya 146 38 vikSepI ane avizrepI cittathI pariNAmika bheda 148 39 rAgadveSanA udayamAM zAMti pAmavAne upAya 150 40 dehaprema dUra karavAne upAya 41 sarva duHkhanI nivRttirUpa mekSane upAya 153 42 bahirAtmA ane aMtarAtmAnI pravRttimUlaka icchAdazAne bheda 43 bahirAtmabuddhithI baMdha ane aMtarAtmabuddhithI mikSa, baMdha-mokSanuM kAraNa 1pa7 ajJAnI-jJAnInI kRzya jagata pratyenI samajaNa ane mAnyatA 1pa9 aMtarAtmAne paNa sattAmAM rahelAM pUrva karmanA udayanI asara 46 rAgadveSa tajI madhyastha thavAne upadeza 162 47 traNa AtmadazAomAM grahaNa-tyAganI maryAdA 164 48 Atmanniti sAdhavA manane kema pravartAvavuM? 166 dehAtmavRSTi ane aMtarAtmavRSTine mana jagatanuM svarUpa 168 pa0 satata aMtarmukha upaga rAkhavArUpa cAritra ArAdhanAnI preraNA AtmasthiratA sAdhavAne 169 51 jJAnatimaya AnaMdasvarUpanA anubhavamAM rUci 172 para ArabdhagI ane abhyastagInI vRtti 173 pa3 abhyasta dazA artha jJAnadazA-prAptino puruSArtha 176 54 brAMtadazA ane jJAnadazAmAM vartatI mAnyatAne bheda 177 papa indriyaviSayamAM vartatI lubdhatA TALavA upadeza 179 160 49 deha abhyAsa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] 56 bhavabhavanA huM mAruM rUpa saMskAranI prabaLa asara 182 pa7 dehAtmabuddhirUpa bhUla TALavA, samyagRSTi thavA karavA yogya abhyAsa 184 58-59 vANInA saMyamanAthe vicAraNA, bhAvanA : (58) mUhAtmAne bodhanI niSphaLatA 186 (59) agrAhya anubhavasvarUpa AtmA adhya 188 60 bahirAtmA-aMtarAtmAne bAhyAbhyantara AnaMda 9o 61 bahirAtmAnI dehamUkatA 192 62 deDAtmabuddhithI saMsAra, vivekathI mekSa 195 63-66 mumukSuo dehAtmabuddhi kevA vicArathI choDe che? 197 67 saMsAramAM zAMti kene prApta thAya ? 206 68 anAdikALathI bhrAnti - paribhramaNanuM kAraNa 208 69 dehane AtmA mAnavAnI bhUlanuM pRthakkaraNa 210 70 AtmavarUpane nirNaya kRDha karavA preraNA 212 71 svarUpanirNaya thaye svarUpasthitirUpa dhIrajathI mikSa 215 yegIne prabaLa puruSArthamAM vinnarUpa lekasaMga tyAjya 218 73 AtmajJAnInuM sAcuM nivAsasthAna 221 74 deha paraMparA ane muktinAM bIja 75 paramArthathI AtmA ja AtmAno guru 226 76 bahirAtmAnI maraNakALe bhayagrasta sthiti 77 aMtarAtmAnI maraNa samaye nirbhayatA 231 78 jJAnI-ajJAnInI vyavahAra pratye vartatI dazA 233 bhedajJAnanA abhyAsathI mekSa 80 AtmajJAnIne zarUAte ane abhyAse thatuM 72 yA 223 228 235 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] vizvadarzana : AradhayAgI ane abhyastayeAgInI 237 dRSTie jagata AtmabhAvanAnA abhyAsanI jarUra 81 240 82 bhedavajJAnanI bhAvanAnA abhyAsa karyAM sudhI kartavya? 242 83 mokSArthe puNya -pApanA kAraNarUpa zubhAzubha ane tyAya 84 vratarUpa zubha pravRtti tajavAnA krama duHkhanA mULa vikalpAnA nAzanI preraNA 86 nirvikalpa sahajAtmasvarUpa paramapadanI prAptinA 85 kema 87 vratanA vikalpAnI jema liMga-veSanA vikalpa, pravRtti tyAjya jAti AdinA Agrahu tyAjya jAtiveSanA AgrahI zAstronAM zraddhA, abhini 88 89 veza tyAjya 90 meAhanA udaye thatI jIvanI dazA 91 mithyAtvamAM jIvanI viparIta kRSTi : aMdhabaMdhe 245 247 249 251 253 256 pazunuM dRSTAMta 92 AtmajJAnIne bhedavajJAnathI yathArtha draSTi 93 jJAnabhUmikA ane ajJAnabhUmikavALAnI dRSTie zAmAM vibhrama ke emAnapaNuM ? 94 AtmajJAnathI meAkSa; te vinA sarva zAstrajJAnathI paNa naDI 268 5 sazraddhAnuM mULa, sAmarthya ane phaLa 270 96 hitAhitanI vivekabuddhithI mithyA zraddhAneA nAza 27ra hitakArI samAgamathI paramapadanI prApti 97 275 58 260 262 264 266 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 [24] 98 jJAnamArgathI paNa paramapadanI prApti H nirAlaMba puruSArthanI preraNA 9 paramapadanI bhAvanA niraMtara karavA preraNA 279 100 sahaja svabhAve ke garUpa prayatnathI nirvANa prAptinI preraNA 101 nirvANa prathama dehanAzamAM paNa AtmA avinAzI svapnajAgRtinA draSTAMte 284 102 jJAnanI sthiratA arthe bhedajJAnanI bhAvanA kevA prakAre kartavya? 286 103 AtmAthI bhinna dehanI yaMtrarUpa kiyA 288 14 zarIyaMtramAM Atma-ApaNu ke bhedavijJAnathI mithyA vA yathArtha sukha 29o 105 paramapadanuM varNana, tenAM sAdhana-sAdhanAnuM garbhita sUcana 106 saMskRta TIkAkAranuM aMtya-maMgala 295 upasaMhAra 297 pariziSTa 1 saMskRta samAdhizatava (saLaMga) 298 2 "samAdhizataka'--gujarAtI anuvAda(saLaga) 309 3 zrI yazovijayajIracita "samAdhizataka 320 4 'samAdhizataka'nI varNAnukramaNikA 330 5 "samAdhizataka-bhASAMtaranI varNAnukramaNikA 333 6 traNa AtmadazAnAM graMthamAM jaNAvelAM nAma 336 7 "zrImad rAjacaMdramAMthI uddadhRta gadya avataraNonI varNAnukramaNikA zuddhipatraka 292 338 342 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma vi. saM. 1924 zrImada rAjacandra dehavilaya vi. saM. 1957 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra -pUrvArdha ( upadezavabhAga ) paheluM prakaraNa rAma-paricaya (doharA ) prAsaMgika zrImad rAja-pade namuM, je guru-vacana-pasAya; kharuM svarUpa mAruM pragaTa, darzana mAtra thAya. 1 jJAna mAtrathI mekSa ke kriyA mAtrathI meAkSa ? ke ane AdhArathI ? uttara dyo nirdoSa. 2 AMhi. 3 pakSI banne pAMkhathI, UDe che nabhamAMhi; jJAna, karma e ceAgathI, meAkSa maLe che zI rIte saMsAranAM, baMdhana chUTI kahA "AdyakavirAya, te, jainavuM zIrSa vAlmIki RSi : rAmakathAmAM tattva te, jIvanmukti-upAya; mahAyoga paNa te gaNeA, zAstrasAra darzAya. pa * vAlmIki RSi saMskRtamAM Adyakavi gaNAya che. jAya ? namAya. 4 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha uttara rAmakathA kahI, bharadvAja sanmukha; tenA sAra suNeA, TaLe--sukhaDI-bhUke bhUkha. 6 apAra bhava-jaLamAM maLe, satsAdhana sama nAva; zAka, dInatA nA naDe, sanmukha nijadhara sAva. nIla varNa nabhanA nahIM, bhramathI bhAse tema; dRzya jagatane bhUlatAM, TaLe vAsanA ema. citta-zuddhithI bedhanuM, zravaNAdika je thAya; samULa TaLatI vAsanA, meAkSa-sukha samajAya, malina, zuddha be vAsanA, bhava-ziva-hetu gaNAya; bhavakAraNa tajavA matheA, sevA zuddha sadAya. 10 * * * prAraMbha rAma bhaNI vidyA badhI, yAtrA karavA jAya; saMta-samAgama edhathI, buddhi nirmaLa thAya. 11 - 7 narabhava meAkSArthe maLyA, bhAgAthe vahA~ jAya; e zikSA hRdaye vasI, TALI nahIM TaLAya. 12 seALa varSa pUrAM nathI thayAM, chatAM vairAgya; jAgyA uramAM ekadama, dhanya rAma mahAbhAgya. 13 citrita nara sama zUnya-mana, mauna rahe niSkarma; sevaka vanave tAya te, vIsare daihika dharma. 14 dazaratha rAjA pUchatA, vasiSTha gurune, "kema, rAmadazA AvI thaI ?" uttara Ape ema : 15 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) rAmaparicaya "a85 kAraNe nA thatA, sajajana-citta-vikAra; phaLa uttama te pAmaze. naravara, kheda nivAra." 16 vizvAmitra padhAriyA, rAma-madadane kAja; suNI rAmanI A dazA, vicAratA IlAja. 17 dazaratha teDe rAmane, muni-darzanane kAja; rAmasevake AvatA, vInavavA mahArAja. 18 dazaratha pUche temane, "kema na Ave rAma ? kahe dazA sau rAmanI, e muja AzAdhAma." 19 kheda sahita sevaka kahe, "rAmadeha karamAya; yAtrAthI AvyA pachI, manamAM bahu kacavAya. 20 snAna, dAna, bhejana kare, ghaNuM rvInavatAM mAMDa; ciMtA citte te ghare, zira jANe brahmAMDa. 21 manahara dekhI vastuo, sAthu mane mUMjhAya; nRtya nihALI te vade : strI-tana caMcaLa, hAya ! 22 Apada ke saMpada bhale, gharamAM zuM che sAra ? mithyA mananI kalpanA, AzA sarva asAra." 23 haraNanayana vanavRkSane, AkarSaka nahi jema; AkarSa nahi rAmane, lalanA-nayane tema. 24 vinoda game nA temane, nahi bhege Asakta, kAme citta caLe nahIM, mana viSe te rakta. 25 khAnapAna mAge nahIM, aMtaryAmI rAma; jANe saMnyAsI kharA, seve nirjana dhAma. 26 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha zuM kare, zuMya citave, kayA niyama dharanAra; amane khabara paDe nahIM, uttara nahi denAra. 27 maLe vivekI nehIM ke, detA zikSA Ama; bhavasukha sarasa jaNAya paNa, mAna na te abhirAma. 28 saudarya dekhe maraNa, madhura sUre te gAya : sahaja maLe te pada vinA, gayA varSa asahAya." 29 "nRpati banI meTAM kare, kAma kahe kaI ema tajI abhimAna, hAsyamAM-vade, "gADiye jema." 30 kahyuM keInuM nA gaNe, prAptimAMya ciDAya, nA Azcarya thatuM kadI, rAmataNa manamAMya. 31 kaI kare dhana yAcanA, kaheH "artha ja anartha; Icche zAne duHkha tuM?" kahI de maNi anartha. 32 saMpada ke Apada gaNe, mohe thatA vikalpa evAM gAyana gAya te, "viSaye sukha ati apa." 33 hAya! anAtha, kahe jane, paNa vairAga na thAya; e Azcarya tame gaNe, suNaje sarva sabhA ya. 34 vipra, bhUpa vAte kare, rAja-kAjanI keya; mUrNa gaNuM hasI kADhatA, kAne dhare na seya. 35 prApta padArtha nA ruci, nahi aprApta Aza; Iche nahi ke cIjane, maLI zAMti nA khAsa. 36 nahIM mUDha ke mukta te, amane te saMtApa; jue vATa maravA taNuM, have vicAre Apa. 37 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) rAmaparicaya ciMtA-tama A rAmanuM, haravA kANu samartha; mahAbhAgya nija medhathI, samajAvI paramArtha ? 38 dinakaranAM kiraNA bane, saphaLa hare tama te ja; tema hare je rAmanA - mAha su-saMta kharA ja." 39 vizvAmitra vaDhe have khelAvA raghuvIra; mRga mRga-varane lAvatAM, tema tame sau dhIra.' 40 'layeAgavAsiSTha sAra' -pUrvArdhanuM paheluM 'rAmaparicaya' prakaraNa samApta. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghugavAsiSTha sAra' pUrvArdha bIjuM prakaraNa AtmadazA-varNana (doharA) bhAvamuni sadraza rAmajI, Ave sabhA samakSa gya vinaya saune karI bhUmi para bese dakSa. 1 vizvAmitra vade: "kahe, rAma ! tajI vikSepa zA kAraNa mUMjhAya mana ? citA samaje cepa. 2 pragaTa maratha thAya te, saphaLa thavAne mArga, guru-upadeza vaDe jaDe, zAMti thaze athAga." 3 te suNatAM thaI rAmane, kAryasiddhinI Aza; jema garjatA meghathI, te mera-ullAsa. 4 kheda khaseDI rAma paNa, vadeH "suNe bhagavAna; huM ajJAnI bALa chuM, pUchaye kahuM amAna. 5 vacana mahAtmAnuM nahIM, ullaMghanane yogya tethI anubhava vAta A, kahuM huM yathAyogya. 6 raghukuLamAM janme ane, sAdhI vidyA sarva sadAcAra saha huM rahuM, gRhAzrameya agarva. 7 tIrthayAtrA karI ghaNI, tyAM pragaTyo suviveka, bhavasukha-AsthA UThatAM, bhegecchA gaI cheka. 8 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) AtmadazA-varNana vicAraNA AvI UgI :~ 'saMsAre zuM sukha ? maravA jIvA janmatA, pagale pagale duHkha. mare vaLI te janmavA, jIvana gaNuM asAra; bhAga anitya badhA are! pAparUpa apakAra. 10 puNya lagI dekhAya te, sukha kalpanA dhAra; manane laIne sarve A, meAha tA vistAra. 11 iMdrajALa jevuM ahA ! haiyAphUTyA khAsa; gulAma sama sau veTha A, karatA paNa nA trAsa. 12 lAlacathI khADe paDe- mRga tema meha khADa gaMdhAtI tyAM mUrkha jana, paDatAM bhAMge hADa. 13 dRzya badhuM zuM ? keNu huM ? zA kAraNu saMyoga ? rAjya, bhAga zA kAmanAM ? mithyA bhAse bhega. 14 ema vicAre jAgatI, jaMge aruci sarvatra; marubhUmimAM pathikane, tApe jema a-chatra. 15 pavane giritaru-mULanI, zakti jema vIkharAya; tema bhAga-paricaya thatAM, deha jarjarita thAya. 16 pavane pelA vAMsamAM, zabda veNu sama thAya; tema a-puruSArthI janA, zayaMtra lekhAya. 17 jINuM taru-kATara viSe, agni mUkaye jematape, tema huM paNa tayuM, 'duHkha TaLe A kema ?' 18 vinA azru sAc 2, svajanAdikathI gupta; nIrasa vRtti hRdayanI, mAtra viveke vyakta. 19 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha rAjyasaMpada gaNuM Thage, mujhave mana apAra; guNa-gaNane haranAra te, duHkha ugra denAra. 20 daridrane bahu chokarAM, ciMtA kAraNa jema; tema ja dhana-vaibhava gaNuM, Ape sukha te kema ? 21 gaja gartamAM paDI pachI, dukhe bahu pastAya; tema kSaNika dehAdimAM, durdazA ja dekhAya. 22 catura viSaya-cAre ghaNA, viveka-rala harAya; jJAnIsubhaTa vinA raNe, keNe jItyA jAya ? 23 dIpazikhA sama lakSmI paNa, aDatAM detI duHkha. vinAza kAjaLa ura dhare, mUrNa gaNe tyAM sukha. 24 mUThI dhULa kare malina, uttama rato jema; udAra, zUra, kRtajJane, lakSamI lajave tema. 25 dhanika na niMdApAtra ke, zUra na kare baDAI samartha paNa samadraSTi dhara, durlabha tathA navAI. 26 paradhanathI vRddhi cahe, ciMtA chUpI aneka abhAgaNu e lakSamAM, dekhuM guNa nA eka. 27 puruSArtha thaI zake, pastAvuM nA thAya; jIvanmuti sadhAya te, jIvana dhanya kahAya. 28 taru jIve, mRgalAM jIve, jIve pakSI vyartha, tatvajJAne vaza kare- mana te jIva yathArtha. 29 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) AtmadazA-varNana janmelA narane pharI, janmavuM TaLI jAya; teA jIvyuM tenuM saphaLa, khara sama anya manAya. 30 * mAna. 31 zAstra bhAra avivekIne, bhAra rAgasahu jJAna; deha-vRSTine tana vaLI, azAMtane mana jarA-maraNu-du:kha-mitra je, kALa gaLe AyuSya; suMdara mukha para tAkatA, jevA jAra puruSa. 32 * * * vRthA janmI mAhe vadhuM, vRthA-ripu ahaMkAra; mithyA bhaya muja mana vase, te kAraNa saMsAra. 33 vipada, ciMtA, kriyA adhama, ahaMkArathI thAya; ahaMbhAva sama roga nahi, TaLe kema, RSirAya ? 34 vairI anAdi e gaNI, tajuM khAna ne pAna; kema bhAga te bhAgavuM? rahuM huM sAvadhAna. 35 zAMticaMdranA rAhu e, guNakamaLA para hiMma; AsA samatA meghane, tene tajuM asIma. 36 na rAma huM, vAMchA nathI, game na kai cIja; mArA sama saune gaNI, cahuM eka zAMti ja. 37 ahaMkArathI je thayuM, karyuM bhogavyuM sarva; phAka gaNI te huM rahuM, nirahaMkAra, agarva. 38 na ahaMkAra jinendramAM, banuM huM vItarAga; evI icchA muja mane, rahe sahita vairAgya. 39 1 zaradaRtu, AsA mAsa By Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha ahaMbhAva jyAM thAya che, Aphta pIDA thAya; nirahaMkArapaNe mane, sukha-anubhava vartAya. 40 * * * satkArya, Arya-sevathI, citta rahe jo dUra; caMcaLa mana bhaTake ghaNuM, pavane jevuM 'tUra. 41 bhavAbdhi taravA huM caDuM, rokI rAkhe citta; prabaLa pAja nA~-pUrane, khALe jema khacIta. 42 khaLa dIrgha abhyAsane, taje ramakaDe jema; viSaye taje sukArya mana, dIrgha kALanuM tema. 43 sulabha udadhane pI javA, meru thavA unmUla; agni gna-bhakSaNa paNa sulabha, duSkara TaLavI bhUla. 44 mana vaza karavA A UbhA, tajI rAjayanI Aza; sakaLa guNa tethI kLe, vAdaLa gaye prakAza." 45 'laghuye gavAsiSTha sAra pUrvArdhanuM bIjuM 'AtmadazA-varNana' prakaraNa samAsa tA. 31-1-1950, maMgaLa, saM. 2006, mAgha suda 13 1 tUraAkaDAnA phaLamAMneA tuccha, halako bhAga. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha sAra pUrvArdha trIjuM prakaraNa AtmadazA-varNana (doharo) rAma-- anubhavathI A huM kahuM, tRSNa karatI aMdha; dhIra Dare, AnaMdI paNa, udAsa phare aphaMda. 1 aho! Azcarya, dhI-dhano, viveka khaDrage chedaakATya tRSNA-gAMThane, kare, vakhANe veda. 2 draDha meru sama kaI he, ho jJAne aNamola; zara, dhIra nara he bhale, tRSNAvaza tRNatola. 3 bhAse dehAdhyAsathI, deha mukhya jagamAMya; uttama mukti-sAdhane, adhama kugati de tyAMya. 4 ahaMkAra-ghara deha A, tRSNa nArI tyAMya; rAga-raMgathI zubhatuM, bhale rahe ke jAya. pa cittasevake sAcave, mAyAmaya ghara-chAja; duHkhabALake tyAM raDe, game nahIM, mahArAja. 6 sare zuMya lakSmI vaDe ? rAjya vaDe zuM thAya ? kAyA ke kiyA badhAM, apa kALamAM jAya. 7 rakta-mAMsanuM pUtaLuM, zarIra saLage dekha; pataMga sama nA bhUla tuM, he mana ! taja aviveka. 8 1 buddhimAna 2 sapuruSanAM vacano, zAstra Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha jIva sAthe tana jAya nA, pAchuM pe|pu taiya; kRtannI gaNuM dehane, tenI AsthA hoya ? 9 madonmatta gaja-kAna sama, caMcaLa tana dekhAya; tRNu-aMte jaLabiMdu sama, kSaNabhaMgura lekhAya. 10 te tana tattuM vicArathI, mane taje te mA'ra; mehe mama gA~ nA rahuM, aMdha AThe pahera. 11 enA e anubhava kare, sukha-du:kha vAraMvAra; paNa pAmara lAje nahIM, te tanane dhikkAra ! 12 baLataNuM kAi taNAya khaDu, bhava-jaLa-bharatI mAMya; kArya kASTha 'naradeha'nuM, nAma pAmatAM tyAMya. 13 mAha-madya pI matta jana, kare are ! vizvAsa-jagata deDhune, temane, hA dhikkAra ja khAsa. 14 'huM deha nA,' 'na deha muja,' ema gaNe jana jeha; zAMtacitta e samajathI, uttama samajuM teha. 15 zarIra-vizvAse vase, tene paDateA mAra; mAna, apamAna, lAbhanA, nIca vicAra apAra. 16 dRzya jagatamAM mAla ze ? saghaLuM svasa manAya; ahA ! dehanA kAraNe, leAkeA sarve gAya. 17 deSamUrti A deha paNu, kSaNika zireAmaNi khAsa; jINuM tRNa samA tuccha te, mAnI rahuM udAsa. 18 * * 1 pahelAM. * Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) AtmadazA-varNana 13 bAlya dazA ramaNIya che, mAne mehe tyAM ja; viparItatA gaNe ghaNI, vivekanI tyAM sAMja 19 sarva avasthA lekhatAM, bALa-dazAmAM citta; ciMcaLa dekho daza guNuM, zA mAnya khacIta. 20 jema anya jana vartatA, dhanikane AdhAra; tema adhama ciMtA, vyasana, taNe bAlya che sAra. 21 nirbaLa bALa na meLave, icchita vastu jarAya; te manamAM evuM tape, jANe kapAI jAya. 22 samaje, TALI nA zake- duHkha, vRkSa sama bALa; avivekAdika deSanuM, zaraNa paNa bAlyakALa. 23 naraka-bIja, bhrama-hetu je-. yauvana, vaza nA thAya; te paravaza paDatA nathI, bhale game tyAM jAya. 24 svama-deSa sama satya nahi, paNa yauvana ThaganAra; sarva deSa ziromaNi e, game na mane lagAra. 25 pralayakALa-utpAta sama, samAraMbha duHkhadAya; yauvana vayamAM Upaje, sAvadhAna sukhadAya. 26 vizALa, nirmaLa, pavitra dha, yauvana kare malina; varSAmAM saritA bane, DoLI bhale kulina. 27 ajJAne abhimAnavaza, yauvana samaje sAra; a5 kALamAM te kare, pastA nirdhAra. 28 che kinArAvALI, uttama kuLavaMta Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 layogavAsiSThasAra pUrvArdha yauvana saMkaTa je tare, saheja te nara pUjya; satpuruSa paNa te gaNuM, teNe jANyuM "gujaya. 29 vinayayukta, satsaMga saha, yAdi guNanI khANuM; yauvana durlabha A jage, naMdanavana udyAna. 30 yaMtrayukta piMjara samuM, strI-tana mAMsAkAra; hADa, nasA ne gaMdakI, suMdara zuM tyAM dhAra ? 31 pRthakkaraNa karatAM maLe, vALa, rudhira ne carma; dhRNA ceAgya sau strI-tane, huM mana ! bhUla na dharma. 32 hADa-mAMsa rudhire bharyuM, aMga UMTanuM jemamaraNa pachI vanamAM dIse, strI tana dekhuM tema. 33 madirA, zrI mada--madanathI, de ullAsa apAra; paNa te prere pApamAM, vikAre nahi vicAra. 34 pApa-AganI jhALa sama, strI-zira kAjaLa-keza; sparza ceAgya nahi, khALatI, narakhaDa, suMdara veSa. 35 saMsAre strI staMbhavat, doSa-dAkhaDI rUpa; duHkha-zRMkhalA nA cahuM, jANuM e bhavakUpa. 36 strIvALAne bhAganI, icchA rahe sadAya; tethI tenA tyAgathI, bhava-tyAga, sukha thAya. 37 * * dekhata suMdara bhAga tA, kSaNika, dustara hAya ! jarA rAga maraNe DaruM, mana paramapada * rahasya, tattvasAra, guhyajJAna * cahAya. 38 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) AtmadazA-varNana 15 jarA jIrNa aMga badhAM, zithila, karacalIyukta; tevA narane nArajana, gaNe UMTa, Asakta. 39 ghaDapaNamAM tRSNa vadhe, khAnapAnanI khUba khAI zake nahi, zuM pace ? vRddha hRdaya tapatuM ja. 40 giri-guphA seve vaLI, yuddha hoya ajeya; jarA teneya jItata, paMjhe pakaDI leya. 41 maraNabhUpanI AgaLa, jarAsanya dekhAya, roga udvega pAyadaLa, cAmara zveta jaNAya. kara 'jarA-sudhAnA lepamaya, tana-gharamAM vasanAra; azakti, pIDA, ApadA, rANI traNa dharanAra. 43 ajita jarA niSphaLa kare, sarva manoratha teya; jIve che jIvavA, durAgraha kahevAya." 44 'laghugavAsiSTha-sAra pUrvArdhanuM trIjuM "AtmadazA varNana prakaraNa samAsa. tA. 3-2-1950, zukra, mAgha vada 1, 2006 1, kaLI cUno. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAma 'laghuyAgavAsiSTha-sAra' pUrvAdha ceAthuM prakaraNa AtmadazA-vana (doharA) analpa vikalpa kalpatA, alpabuddhi bakavAda; zatru mitra bhede race, khaMDana khaMDana vAda. 1 viSaya-jALa piMjara samA, aMdhanakAraka deha; temAM vizvAse vase, kema vivekI jeha ? 2 ke asAra saMsAre cahe, tuccha sukha va" keAya; AzAdArI kAtare,~ kALakALa, bhaya hAya. 3 apAra, dAruNu du:kha de, viSayeA ThAmeThAma; acavAnuM maLa jIvamAM, dekhuM nahIM prakAma. 4 kSaNubhaMgura AyuSya che, mRtyu kaThina vizeSa; yauvana te vege vahe, maLye meha azeSa. 5 viSayAnI ciMtA adhe, aMdhava baMdhana rUpa; bhAga rAga sama phAlatA, tRSNA mRgajaLakUpa. 6 iMdriya- gaNumAM zatrutA, nahi jeve paramArtha; peAte peAtAnA ripu, mana sAthe ekArtha. 7 * ahaMkAra karatA milana, na dRDha kriyA duSTa phaLa ApatI, strImAM * niSThA vicAra; vRtti, vikAra. 8 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) AtmadazA-varNana viSayamAM mana rAcatuM, nahIM Atma-mAhAbhya; zAstra upara nA prema e, citta taNuM daurAmya. 9 sAcuM khoTuM lAgatuM, vinAzavaMta padArtha, AtmabhAna nA jIvane, AkuLatAmaya svArtha. 10 rAgaga vadhyA kare, pragaTe nahi vairAgya; savicAra haNAya che, ra-guNe, nA tyAga. 11 moha vadhe, nA sattvaguNa, satya vastu ati dUra; asthira jIvana sarvanuM, maraNa jhajhUme kra. 12 maMda buddhi melI thaI, paricaya pApe thAya; saMta samAgama nA maLe, yauvana vItI jAya. 13 avicaLa sukha dekhAya nA, maLe na paramAnaMda, mana aMdara mUMjhAya che, nahi karuNa-rasa-kaMda. 14 pramodabhAva na Ugate, durjana-saMga sulabhya; durlabha sajajana-saMga te, svasthapaNuMya alabhya. 15 kALabaLe jagajIva sau, taNAya kyAMnA kyAMya; sadupadeza-dAtA nathI, tyAM muja mana mUMjhAya. 16 premapAtra nArI-nayana, vaDe citta vaza thAya; pachI svastha karavA nahIM, viveka paNa sadupAya. 17 jJAnI jana parahita ne, AtmaciMtane zAMta zItaLIbhUta hRdayathI, sukha pAme ekAMta. 18 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha paribhramaNa karatAM jage, jIvana cAlyuM jAya; enAM e karmo karyuM, phaLa anubhava paNa thAya. 19 tRSNA saritA tANatI, vege sarva padArtha; taTa-taru saMteSAddine, ukheDavAya samartha. 20 dehanAva carma maDhI, UchaLe bhavajaLamAMya; viveka nAvika nA maLe, iMdriya kheMce kyAMya, 21 strI-lAlacathI nA caLe, garve nahi chalakAya; ApadamAM ni kheda te, durlabha saMta sadAya. 22 gaja-taraMga raNa-1abdhimAM, tare te na zUravIra; mana-taraMga bhavajaLa tare, te mAnuM raNadhIra. 23 svayaM abhAgI pAmatA, Aphta jagamAM jema; svayaM bhAgyazALI vare, saMpatti paNa tema. 24 * svajana sAyana sama gaNe, bhrAMti vaDe nara teAya; aMtasamaya viSayAdi saha, era samAM sau hoya. 25 zarIra-sukha, dhana-lAlace, dharma dhakele jAya; pravRttimAM bhava gALatAM, kema zAMta mana thAya? 26 satsamAgama sukRtya viSNu, bhamI ghaNuM nara koya; sAMje AvIne sUtAM, UMdha mUrkhane hAya. 27 saghaLe giri patharA sadA, pRthvI mATI rUpa; vRkSa kAmaya, jIva sau, dhare deha svarU5. 28 1. samudra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) AtmadazA-varNana nAma-rUpa-saMketathI, ka9pe nara bahu bheda, svarUpa mULa padArthanuM, bhUlI pAme kheda. 29 gupta camatkAre manana, svane paNa na karAya; katripatanuM mAhAtamya A, lebhe bhava lUMTAya. 30 dehAthe jana vApare, vidyA, vinaya samasta; vananAM suMdara puSpa sama, vyartha udaya ne asta. 31 kAmAsakta sulabha jana, kaLAkuzaLa paNa tema; saMta maLe svaneya nA, jIvana gALuM kema ? 32 sthAvara jaMgama dRzya A, asthira sarva jaNAya; svamasamuM sau lAgatuM, AsthA tyAM zI thAya ? 33 suMdara vastra zubhatuM, Aje A tana te ja kAle dekhuM kALavaza, vanamAM gIdha sameta. 34 siMhAsana para zobhato, narapati saha adhirAja; thoDA dina vItI gaye, bhasma-peja para kAja. 35 bhUta divasa, gata vaMzajo, parAkramo prAcIna; smRti mAtra Aje jue, tema ApaNA dina. 36 Dhera marI mANasa bane, deva bane ya adeva; bane Dhora mANasa marI, sthiti AvaeN nityameva. 37 smaraNa maraNanuM nA thatuM, Take tyAM sudhI meha; vicAravAna na maraNane, vIsare, tajI vimeha. 38 vadhe, ghaTe, palaTe, TaLe, punarjanma paNa thAya nizadina sama pAMceya A, kama jIve vartAya. 39 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha--sAra pUrvArdha kSaNe kSaNe saMsAramAM, udaya asta dekhAya; sthira nahi Apada saMpadA, te paNa mana gabharAya. 40 dekhuM deSa aneka huM, viSaye jagamAM jema; bhega viSe vizvAsa huM, rAkhuM kSaNa paNa kema? 41 ciMtA kAMTAne mugaTa, dharI banuM huM bhUpa; te karatAM ekAgratA, nizcitatA anupa. 42 udyAne AnaMda nahi, strI nA detI sukha; dhana-utkarSa na harSa de, zAMta mane nA dukha. 43 gaja nija padathI chUMdatA, kamaLa kamaLa aneka kAma kAminI-madadathI, kemaLa mana chuMde ja. 44 nirmaLa manathI A vaye, je na karuM sadupaya; avasara anya na Avaze, e ciMtA bahu thAya. 45 viSa na jANuM viSa huM, viSaya-viSamatA viSa; harI zake viSa eka bhava, viSayo bhave azeSa." 46 "laghugavAsiSTha-sAra" pUrvArdhanuM cihyuM "AtmadazA-varNana prakaraNa samAsa mAgha vada 4, sema, saM. 2006 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha pAMcamuM prakaraNa upadezanI mAgaNI (doharA) rAma- sukhaduHkhAdi ThaMdra nA, naDe jJAnIne kAya; jJAnadazA pragaTAvavA, bodha cahuM, SirAya. 1 caMdra vaDe je nA TaLe, tevuM timira ne rAta; tema mahAtmA--saMgame, tritApanI nA visAta. 2 karavata vere deha te, sahI zaku, gaNI vyartha; paNa tRSNanA tApane, sahevA nahIM samartha. 3 A Ayu vAyu sama capaLa, vaibhava vidyuta jema; yauvana jaLarelA samuM, mokSalakSa nahi kema? 4 anartha saMkaTa khADamAM, jagata joI muja citta anukaMpAe kaMpatuM, citA paMke lisa. 5 deva vimAna taje nahIM, tema taje nahi cittabaLAtkAre ya capaLatA, vinA Azraya sutatva. 6 tethI satya yathArtha zuM? janma maraNa nA jyAMya; sarva upAdhi-tyAga kyAM ? sthAna nizcaMta kyAMya? 7 bhayakara bhavamAM Apa sau, rahe mahAtmA nityajIvanmukta, upAya te, kahe mane te satya. 8 bhave vyavahAra sAdhatAM, kamaLa samA nirliparahe, kahe zuM ciMtavI, tajI citta-vikSepa? 9 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha bhavasAgaranA pArane, puruSa pAmiyA jeThu; smaraNa-anusaraNa temanuM, kema karyo bhava cheha ? 10 zuM sAdhana karavuM kahA, kahA prApya phaLa te ja; durghaTa A saMsAramAM, kayuM vartana ghaTe ja? 11 aniyata saMsAre kaDA, rahe trikALe zuMya ? te ja tattvane jANavA, ati utsuka chuM huMya. 12 caMdra samA muja hRdayane, nirmaLa karavA kAja; upAdeya ne heya zuM ? jJeya kahA, RSirAja. 13 capaLa citta girisama bane-sthira,tevA upadeza; bhAre A bhavarAgahara, maMtra kaheA suvizeSa. 14 sutattvavettA ! dyo mane, mane, paripUrNa paripUrNa saMtoSa; zAka karuM huM nA karI, tevA dejo pASa. 15 mAha niraMtara gAjatA, lAla mAra-ullAsa; camake AzA-vIjaLI, bhava-bhaya mujane khAsa. 16 ze| upAya ? suvicAra zA ? kayeA mArga sukhadAya ? Azraya kAne huM lauM ? kaheA mane, RSirAya. 17 traNe leAkamAM tuccha nA, vastu kAI jaNAya; nahIM ane ramaNIya je, maLatAM sAdhu-sahAya. 18 bhava niraMtara de duHkhA, vyAkuLa, nIrasa, duSTa; mUDha janene miSTa paNu, mAne samaju aniSTa. 19 vaibhavabhAge rAga A, rAga-dveSa mahAna; bhavajaLa-yAtrI jana kharca, tevuM zuM, bhagavAna ? 20 1 aMta 2 saMsAra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) upadezanI mAgaNI 1 "vastu vicArata dhyAvate, mana pAve vizrAma; ra viSaya-virecaka khAdha; ', viSayAdhAre mana Take, mana vaza karavA dyo, prabhu, satata have avirodha. 21 zuM karavAthI mana ane, pAvana ne vizrAMta ? pUrve kANe te karyuM ? haro meha, nirbhrAnta ! 22 yukti evI hAya nA, athavA kahA na kAMya; te tenA suvicAra huM, karyA karIza manamAMya, 23 tema chatAM jo nahi maLe, mahA vizrAMti-sukha; te vyavahAra badhA tajI, sahana karIza huM bhUkha. 24 khAna, pAna ne snAnane- tajI, zarIra tajIza; AzaMkA, mamatA tajI, mauna banI besIza. 25 zvAsocchvAsa tajI pachI, bhUlI jaganuM bhAna; anarthamaya A dehane tajIza, huM bhagavAna ! 26 nIM huM keAInA ane, mAruM kAI na thAva; e nizcaya saha tela vaNuM, dIpa sama jIvana jAva." 27 'laghuyeAgavAsiSTha-sAra' pUrvArdhanuM pAMcamuM meAyAcanA' prakaraNa samAsa tA. 8-2-50, budha, mAgha 1. 6, saM. 2006 23 rasasvAdata sukha Upaje, anubhava yAko nAma.'-zrI banArasIdAsa he bhrAMtirahita muni ! Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSTha-sAra' pUrvAdha chaThThuM prakaraNa vizvAmitranI vANI ( doharA ) vizvAmitra "bheAga rAga sama nA game, e ja jaNAya nizAna; zeya vastu manamAM vasI, te samajo nijajJAna. ajJAne baMdhana thatuM, kare draDha bhAga-bhAva; bhAga-bhAvanA maMda jo, zithila thAya te sAva. nirmULa thatAM vAsanA, meAkSa kahe vidvAna; viSaya-vAsanA dRDha thatAM, baMdha race ajJAna. Atma-jJAna uparachaluM, alpa yatnathI thAya; paNa vairAgya sameta te, parizrame pragaTAya. sahaja aruci jene rahe, bhAgA pratye nitya; jIvanmukta dazA kahI, nahi jana-raMjana rIta. parama tattvanA jJAnamAM, yathAnyUnatA hAya; tathA-nyUna vairAgya paNa, aMtaralakSe joya. rAga, rASa, bhaya, mada rahita, mahA puruSane Adha; thaye vizrAMti pAmaze, rAma-citta avirodha. 7 huM vasiSTha muni ! rAmane, jJAna taNA upadeza; karo have e vinatI, mArI Aja vazeSa.' vade vasiSTha : "mahARSi, Apa kaho che satya; vacana ApanuM kema A, utthApAya prazasta ?" 9 su vaktA munie zarU. karyo sumedha agAdha; parama padma upadezavA, sabhA pratye prakhyAta. 10 * laghu cegavAsiSTha sAra '- pUrvArdhanuM chaThThuM 'vizvAmitranI vANI" prakaraNa samAsa tA. 10-2-1950 6 111 8 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghugavAsiSTha-sAra pUrvArdha sAtamuM prakaraNa vasiSThaguruno bodha (doharo) vasiSatraSi "taraMgamaya ke sthira jaLa, jaLapaNa nahIM bheda, jIvamukta videhamukta, bane tema abheda. 1 jIvanmukta A vyAsajI, deharUpa dekhAya, paNa te mithyA kalpanA, bhAve nizcaya thAya. 2 mukta videhI, dehIM ke, bedharUpa nahi bheda, vAyu sthira ke cAlate, vAyurRpe abheda. 3 abodha-tamahara kAnanA, AbhUSaNa sama bodha; zravaNa kare che rAmajI ! karajo aMtara zodha. 4 sadAcAra zAkta te, cittazuddhi denAra; saguruyoge jJAnanI, prApti pachI thanAra. 5 jIvanmukta sukhe rahe, jJAnadaye sadAya jema zazI zItaLa rahe, puruSArtha sau thAya. 6 pUrvakarma puruSArtha gata, pUrNa TaLI paNa jAya; sapuruSArthe A bhave, jIvanmukta ja thAya. 7 1. pUrve karelA puruSArthanA phaLarUpa pUrvakarma ke prArabdha che, tene A bhavanA savaLA prabaLa puruSArtha vaDe kSaya karI jIva jIvanmukta banI zake che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha 1jIrNa ajIrNa thayela te, upavAseAthI jAya; tema pUrvabhava dveSa sau, TaLe karyuM sadupAya. 8 satsaMga tathA satzAsrathI, sadAcAra sevAya; Atmatattvane pAmavA, satpuruSArtha manAya. yuvAnIthI upAsatAM, satsaMga ne suzAstra; ne hitAhita vicArathI, jIva ane satpAtra. 10 ajJAna-janita viSamatA, TaLatAM sukha anaMtapragaTe, te paramArtha che, sevye suzAstra, saMta. 11 satpuruSArtha vaDe thaze, narabhava saphaLa mahAna; AtmAddhAra viSe sadA, rahe sau sAvadhAna. 12 niHspRha uttama guru kane. davA sahaja puruSArtha; laI bhavarAga have hurA, gALeA bhava nA vyartha. 13 vyAdhi rahita alpAdhi sahu, pAmI narabhava ema; kare| Atma-samAdhi sau, TaLe janmavuM jema. 14 mana azubha mArga tajI, satpuruSArthe lInathAya, e ja upadeza muja, sarva zAstra AdhIna. 15 sadguru sau upadezatA, uttama satya yathArtha; svarUpa nitya nija pAmavA, karavA satpuruSArtha. 16 jame te tRpta thAya che, cANye pAme gAma; mele jIbha calAvatA, saphaLa puruSArtha Ama, 17 zubha karyuM ja phaLa zubha thatuM, azubhataNuM paNa tema; vartI rAma, have tame, icchA varte jema. 18 1 ghaNA kALanA ajIrNa roga. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) vasiSTha gurune bodha sumati vaDe satsaMga ne, sazAstra sevAya; satsaMge, sazAstrathI, tattva dha paNa thAya. 19 jema varSA viSe vadhe, jaLa kamaLa saMghAta; tema paraspara bhegathI, guNa vRddhi thatI sAtha. 20 he sadbhAgI rAmajI ! ema kare puruSArtha, jethI taru-sarpAdibhava- TaLI, phaLe AtmArtha. 21 puruSArtha kazuM nA thatuM, te zA mATe badha? zAstro, dharmo sUcave : kara puruSArthe zedha. 22 citta anirvacanIya che, vRtti, vAsanA, karma, mana, mAyA nAme kahe, sarve Atmika dharma. 23 dRDha bhAve yalo kare, phaLa tevuM dekhAya, thAya badhuM puruSArthathI, mithyA daiva manAya. 24 kevaLa cetana rUpa che, rAma! tame nA deha jANe te ja tame gaNe, deha na jANe teha. rapa samatA-sAMtvana ApatAM, mana bALaka nirdoSa vaLe puruSa-prayatathI, mekSa-pathe lahIM piSa. 26 AgrahapUrvaka Adara, draDha abhyAse jeha, siddha thatI te bhAvanA, jANe niHsaMdeha. 27 draDha puruSArtha karI jIte, viSaya-kaSAya sadAya; AtmArthe abhyAsa te, muktidAyaka thAya. 28 sva-rUpana jANyuM jyAM sudhI, suguru, suzAstra-vicAra, nirNayanAM AlaMbane, levAM te niradhAra. 29 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 laghuyogavAsiSThasAra pUrvArdha rAga-rASa maLa TALatAM, Atma-tattva-nirdhAra - thaye to zubha vAsanA, thai nizcita, udAra. 30 Arya-sevita sumArgane, suMdara bhAva, vicAra - anusaratAM vo~tarAga-pada, pAmI sthiratA dhAra. 31 mAre kartavya na thuM, mana rahita vartAya; zAMta, supta manathI vasuM, kriyA mAtra dekhAya. 32 vivekathI bhavaduHkhanA, karI vicAra, vairAgya - pAme, tene mAnaveA, uttama ne sadbhAgya. 33 svIkAro je huM kahuM, pakaDa karo manamAMhi; ema na karavuM hAya te, maphata na pUche kAMi. 34 jANe je nA tattvane grAhya na jenuM vAkya; tene pUche tattva je, te mAnA durbhAgya. 35 AtmajJAnI satya je, tene pUchI tattva; pakaDa karI nA vartatA, adhama gaNA te sattva. 36 zama, vicAra, saMteSa ne, 4satsaMgati e cAra; dvArapALa mAnA ya, yAM- meAkSanagaranAM dvAra. 37 AtmA eka sadA suNA, manana karI sudhyAna; vyartha karma nA Adaro, pAme pada nirvANu. 38 avicchinna abhyAsathI, guru, anubhava ne zAstra; traNenI ekavAkyatA, tyAM AnaMda vilAsa. 39 anAdara zAsra-arthamAM, jJAnI bhaNI abhAva; kare mUDha, sahavAsa te- taje mahAjana sAva. 40 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha (7) vasiSTha gurune bedha bhave sukha tRNa mAtra nahi, saha duHkho anaMta, duHkhamAM sukhamAM vRSTi nA, gho kadIya matimaMta. 41 su-viveke abhyAsa ne, vairAgye tarI jAva, bhavajaLa-saMkaTa, rAmajI, parama sukhI te thAva. 42 AtmavicAra karI juo, vinA parizrama thAya; kaivalya-lAbha niraMtara, sadA sukhI, asahAya. 43 zama, saMteSe mana oNte, anaMta padamAM vAsa, paramAnaMda sadA laha, rAkho dRDha vizvAsa." 44 laghugavAsiSTha-sAra pUrvArdhanuM sAtamuM vasiSTha gurune bodha prakaraNa samApta tA. 14-2-5o Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSTha-sAra 'pUrvAdha AThamuM prakaraNa mokSadrArano drArapALa : (1) zama ( deharA ) vasiSTha RSi :-. 6 "pIDe tRSNA tarasa sama, bhave zamarUpa hAya caMdramA, tyAM zamathI zAbhe sajjanA, sau prANIzuM sneha; parama tattva jhaLake svayaM, vaMdana lAyaka teha. Adhi AdithI trasta mana, tRSNA vaDe taNAya; zama amRta ghaNuM chAMTatAM, samAdhAna vartAya. va-zilAne khANa paNu, vIMdhavA nahi samartha; zama kavacce jo sajja jana, duHkho Ave vyartha. nirmaLa matithI nIrakhatAM, sama jene sarvatra; mAhyAMtara nAAAbha tA, tene zAMti pavitra. utsava,yuddha,maraNa samaya,nirmaLazo~ sama citta; rAgadveSa rahita jo, jANeA te zama-vitta. zItaLIbhUta aMtare, viSaye nahi Asakta; vyavahAre varte chatAM, te jana zAMta, asakta. duraMta Artta AvatAM, dhIraja je dharanAra; nIca valaNa mana nA lahe, te ja zAMti varanAra. trividha che tApa; zItaLatA- vyApa. 3 4 5 7 . Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) meAkSadrAranA dvArapALa H (1) zama vyavahAre varte chatAM, nabha sama nirmaLa je; zama guNu sAdhyA temaNe, zAMta mahAtmA teha. caMdra cAMdanI varasatA, tema guNe zeAbhaMta; zAMta-citta-dhara AtamA, prere paramAnaMda. 10 Arya-surakSita parama zama, amRtasama je ahArye;' siddhi-krama te sAdhavA, rAma ! tamAruM kArya." 11 'laghuyeAgavAsiSTha-sAra' pUrvArdhanuM AThamuM 'zama' prakaraNa samAsa tA. 14-2-1910. mAgha va. 13, 2006, maMgaLa 1 haraNa karI zakAya nahIM tevuM. 31 9 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSTha-sAra' pUrvAdha navamuM prakaraNa mokSa-drArapALa : (2) vicAra (doharA) vasiSThaRSi :-- zAstra-bAdhathI sunirmaLa, karI buddhi he bhavya ! jJAnI guru sAthe satata, nija vicAra kartavya. 1 tIkSNa ane prajJA mahA, sad-vicArane vega; turata parama pada te grahe, TaLe dIrgha bhavarega. aMdhuviraha, saMkaTasamaya, zAMtisamaya nA bhAna; mAha mUMjhave jIvane, vicAra arthe sAna. meha TALavA mArga tA, vinA vicAra na kAya; azubha tajI zubha Adare, vicAravAna je hAya. mUDha janA paNa pAmiyA, kyAreka meAkSa jeha; vicAro~panA tejanuM, uttama phaLa gaNu te. rAjya, samRddhi mahA maLe, bhAga, anadhara meAkSa; e phaLa bese, jo Uge, su-vicAra kalpavRkSa. a-vicAra nidrA gaNAya, kAjaLa jema malina; bhrAMti ke madirA samI, tame to nizadina. 7 kArDo du:khanI duSTa jana, viveka-vicAra hIna; Aphata-velA tyAM Uge, to dUra te krIna. 3 4 ma . Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mekSa dvArapALa = (2) vicAra 33 jIvanmukta vicArathI, dIpe sUrya sama jANa; bhaya-timira TALe daze dizA viSe, sukhakhANa. 9 AtmAkAra dazA thatAM, bhava-viSamatA jAya; sukhamaya, bAdhA-rahita te, viveka-vicAre thAya. 10 vistIrNa caMdra-cAMdanI, zItaLatA de sAra; prabaLa, vistRta vicArathI,sthiti niSkAma thanAra. 11 chAyA jIvanmukta-mana, avalaMbe pada pUrNa rAgAdi vikSepa vinA, zukala dazA, gata-tRSNa. 12 vizva niSpada sama jue, sAkSI peThe jeha; jIvanmukta dazA thaye, viSaya-utsuka na teha. 13 zAMta chatAM na suSupta te, svama sama nahIM maha; mujhavaNa nA jAgrata taNI, lIna na karma droha. 14 zravaNa, mananAdi sevatAM, bhava kone? huM koNa? saMkaTamAMya karyA kare, svayaM vicAre eNuM. 15 divya nayana su-vicAra te, dekhe timira viSe ya; prakAzamAM aMjAya nA, giri baeNmi para lakheya. 16 camatkAra vicAra pheMpa, paramAnaMda su-kaMda; paramAtmAmaya mAnya che, seve satata amaMda. 17 pakava kero saune game, tema mananathI prauDha, vicArazalane saMta paNa, gaNe priya je vi-mUDha. 18 1 A sAla, hamaNAM (4. adhunA) 2 dekhe (vicArathI) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha avicAre vinaSTa mUDha, rAtA saMkaTa joya; vicAravaMta AkRta paDaze, dhare dhairya, nahi roya. 19 anartha-ghara avicAra che, dhikkAre sau saMta; parAkASThA duHsthitinI, ANe| tenA aMta. 20 'huM kANuM ?' 'bhava zAthI thatA ?' e avaleAkana sAra; satzAstra, satsaMgathI, jAge te su-vicAra. 21 1'jyAM pragaTe suvicAraNA, tyAM pragaTe nija jJAna;' te jJAne AtmA re, thAya zAMtinuM bhAna. 22 TaLe duHkha sau zAMtathI, maLe meAkSa niradhAra; viveka-vicAra vaDe thatuM, te na vicAra visAra. 23 saphaLa phaLe puruSArtha sau, uttama gati paNa thAya; sphuTa vicAra-tRSTi thaye, vo vicAradazA ya." 24 'laghuyeAgavAsiSTha-sAra'pUrvAnuM navasu' 'mAkSa-dvArapALa : (2) vicAra' prakaraNa samAsa tA. 17-2-10, zukra. phA. su. 1, 2006. 1 zrImad rAjacaMdra-Atmasiddhi. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSTha-sAra' pUrvAdha dasamuM prakaraNa mokSadrAra-dvArapALa : (3) saMtoSa, (4) satsaMga (doharA) vasiSTha RSi : - "saMteSe sukha parama che, saMtApe che zreya; saMtASe zAMti parama, arihaMtA ! e dhyeya. 1 saMtoSa-paddhithI sukhI, sthira-mana nara cirazAMta; gaNe bhUmaMDaLa-rAjyane, jANe tRNa ke vAMta. 2 zAMtapuruSa saMteASamaya, amRta-pAne dharAya; tene vaibhava vizvanA, viSamaya sarva bhaLAya. nahIM-prAsane nA caDe, prApta aprApta samAna; harSa-zAka tethI nahIM, te saMteSI mAna. zIta zazI-kiraNe kamaLa, ravi-kara aDaye praphula; saMtAthe zata cittamAM, nAnAhvAsa atulya pa malina paNe nA dIse, nija mukha jema yathArtha; atRpta, AzAvaza mane, jJAna jhaLakavuM vyartha. satpuruSAthaeN pAmavI, AtmapUrNatA sAra; AtmatRpti pAmye TaLe, tRSNA sarva asAra. Ave kiMkara nRpa kane, svayaM tema siddhiya; AtmatRpta narane maLe, svayaM sarve nidhiya. - guNI-jana-saMmata je vare, samatA-rANI vIra; preme sura saMtAname, tene huM 1 he ari(zatru)ne haNanAra-ripusUdana ! 2 vamI radhuvIra ! nAkheluM, okeluM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra pUrvArdha (4) satsaMga utAre saMsAra-pAra, upakAraka sarvatra praNamuM te satsaMgane, maLaje atra, paratra. 10 sAdhu-saMga surataru gaNe, viveka acaLa karAyate te Ape mekSasukha- anaMta, aho ! sadAya. 11 saMta-samAgama heya te, ujajaDa vana sukhadAya; naraNa mahotsava je bane, Apada-saMpada thAya. 12 vijayavaMta satsaMga che, Apada-vele hima; pavana mehajhAkaLa bhaNI, satsaMga-baLa *asIma. 13 dazA duHkhadAyI bhale, paravaza ho atyaMta; te paNa tajaze nA kadI- saMta-saMga, matimaMta. 14 satsaMgati gaMgAjaLa, snAna kare je bhavya tene tIrtha-tapAdinuM, rahe nahIM kartavya. 15 jiteMdriya, chinna-saMzayI, dehAdhyAsa rahita, saMta maLe tene pachI, tIrtha-tape nahi citta. 16 saMtasamAgama nA taje, tene banatuM dayeya; nirmaLa-vicAra-sAdhya je, Atma-pada upAdeya. 17 jJAnI, vibhrAnta manahara, bhaktibhAvathI sevya; bhava-samudra jahAja te, narabhava-lA, bhavya. 18 saMta-saMga, saMtoSa ne, vicAra, zama e cAra bhavajaLa taravA bhAva je, mAne sAdhana sAra. 19 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 (10) mokSadgAra-dvArapALa : (3) saMtoSa (4) satsaMga parama lAbha saMtoSa che, uttama gati satsaMga vicAra paramajJAna gaNa, zama sukha parama abhaMga. 20 nirmaLa phaLa denAra e, cAramAMthI eka sAdhya thaye, cAre sadha, TaLe bhava-duHkha cheka. 21 zAMta samudra pharTI zake, nirvigheya vahANa zamavALA manamAM vase, sAdhana cAre jANa. 22 manamAtaga jaitI dhare, eke guNa nA keya; uttama gati te nA vare, puruSArthe sau hoya. 23 dAMta pausI maMDyA rahI, kare eka guNa sAdhya; dRDha Agraha te kAja nA, te bhavaduHkha asAdhya. 24 eka guNe mana jatAM, saphaLa thaye puruSArtha te deze saghaLA TaLe, sadhAya sau AtmArtha. 25 guNa vaLe doSo TaLe, doSa vadhe guNa jAya; asatsaMga Adika taje, te satsaMga sadhAya. 26 mana mehaka vanamAM vahe, nadI vAsanA rUpa; zubha, azubha taTa sparzatI, tene vega anupa. 27 prayatathI taTa te phare, azubha sadAya tajAya; te puruSArtha karyA kare, samajI mekSaupAya." 28 laghugavAsiSTha-sAra" pUrvArdhanuM dasamuM prakaraNa "mokSadvAra-dvArapALa : (3) saMteSa, (4) satsaMga samApta, tA. 19-2-1950 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghugavAsiSTha-sAra uttarArdha paheluM prakaraNa vairAgyo (madhya maMgala) laghutAmAM prabhutA vase, parama kRpAne bhega; parama kRpALu devane, yoge smaruM aga. 1 (granthakAranuM maMgala) amApa dikAlAdithI, anaMta jJAnAkAra; svAnubhavathI ja siddha je, namuM zAMti-karatAra. 2 baMdhAyele jIva je, Irache chUTuM kema? adhikArI A graMthane, jJAnI, ajJa na tema. 3 prabhu kRpA sAkSAt vinA, maLe na sadguru-ga; tema ja sazAstrAdine, rahe sadAya viyega. 4 bhava-sAgara oLagavA, mahApuruSane yegaziva-sAdhana dRDha nAva ne, nAvikano saMga. 5 anAdi A bhavaraganuM, auSadha che su-vicAra, kene bhava ?? ne "keNa ?' vivekathI bhavapAra. 6 kalpavRkSa sama saMta che, phaLa saha, zItaLa chAMya; saMta vinAne deza jyAM, rahe na dina-bhara tyAMya. 7 1 koI dizA vaDe ke kALa vaDe jenuM mApa kADhI zakAya nahIM tevA. 2 AtmAno anubhava e ja eka pramANa jene jANavA arthe che tevA, bhagavAna. 3 mokSanA upAyarUpa phaLa. 4 saMsAratApa TaLe tevI zItaLa chAMya; AnaMdadAyI chAMya. va; Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 (1) vairAgya saMta samAgama te kare, bhale na de upadeza je sAMbhaLavAnuM maLe, te upadeza azeSa. 8 saMta-samAgamathI thatA, akiMcana pUrNa-kAma; maraNa amaratA ApatuM, Apada saMpada-dhAma. 9 Atmasukhe mana lIna, je kare niraMtara saMta, bhava-tApe tapatA jane, kenuM zaraNa lata ? 10 ziSya virAgIne thata, samyaka jyAM upadeza tyAM vijJAna akhaMDa che, zAstra, jJAna azeSa. 11 zuddha bedhanuM bIja te, prajJA ziSyanI mAtra; vyavasthA upadeza-krama, nimitta kAraNa atra. 12 kadI zAstra-guruthI nahIM, paramezvara dekhAya; sAtvika nija buddhi baLe, svayaM svarUpI thAya. 13 nA abhyAse te kaLA- badhI vilaya thaI jAya; jJAnakaLA pragaTyA pachI, dina dina caDhatI thAya. 14 nija kaThe kaMThI chatAM, kheALe AkhuM gAma; brAMti TaLatAM te maLe, guru-vacane he rAma! 15 abhAgiye jIva ajJa je, viSayamAM harakhAya; viSa-mizrita kherAka sama, aMte duHkhI thAya. 16 kaTutA ati veThI chatAM, vaLI vaLI viSaye vAsa; te nahi nara paNa mUDha te, khara sama samaje khAsa. 17 jaga-saMkalpa jIvane, duHkhe derI jAya; nirvikapatA pAmatAM, akSaya sukha UbharAya. 18 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha alapakALanA svamamAM, se varSo dekhAya tema ja jAgrata kALamAM, brAMta dazA parakhAya. 19 sAkSIbhAve sau jue, rAgAdi taOM jeha zItaLa zAMti aMtare, suMdara jIvana teha. 20 mana, iMdriya sau retAM, ISTa-aniSTa tajAya; paramAtmA samajAya tyAM, suMdara jIvana thAya. 21 deha-nAzane zAca ze ? saMge vIkharAya; mULa tatvane nAza nahi, AtmA nitya sadAya. 22 ghaTa phUTathe AkAzane, nAza kadI na manAya; tema ja deha-vinAzathI, Atma-vinAza na thAya. 23 AtmA janme nA kadI, nAza na tene thAya; paribhramaNa paNa thAya che, azuddha nija paryAya. 24 anaMta nAdi je grahe, nitya arUpI, zuddha te nA janma ke mare, ziva-svarUpe buddha. 25 nija AtmAne eka jo, asaMga, zAMta, amApa; nirvikalpatA AdarI, TALe rAma ! saMtApa. 26 grahI bhikhArI-DIMka, bhalI mAgavI bhIkhanIca kane; paNa mUkhanuM, jIvana ajJa, aThIka. 27 vyAdhi, viSa ke ApadA, duHkha na evuM kaya; ajJAne je janmatuM, bahirAtmAne heya. 28 laghugavAsiSTha-sAra' uttarArdhanuM prathama vairAgya prakaraNa samApta, piSa suda 14, saM. 2006, maMgalavAra. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghugavAsiSTha sAra-uttarArdha bIjuM prakaraNa upazama (doharA) zAMta thate kSIradadhi, maMthana paDatAM zAMta; manameruM dhaira thAya jyAM, saMyama TALe bhrAMta 1 bhava-uMdaya-kSaya citta vaza, reka vAsanA-prANa; avikSita mana thAya te, puruSArtha ja jANa. 2 UThe Atma-vikalpathI, samasta A saMsAra; vikalpa-kSayathI te TaLe : kalpitamAM zuM sAra? 3 citra sarSanuM dekhatAM, bhacathI kaMpe bALa; bhava-bhaya te ajJane. jJAne bhrama, bhaya TALa. 4 nija mana-meha-taraMgathI, kalpita A saMsAra; preta same pIDe ghaNe, TaLe vicAre, dhAra, 5 akaLa mAyA svabhAva je, nIrakhe ke laya thAya; nAza thatAM AnaMda de, sUkSma vicAra upAya. 6 mAyA aho ! vicitra A, vizva-vimehika khela; svarUpa jIva jANe nahIM, sarvAge vyApela. 7 mRgajaLa ke gaMdharva-pura, jevuM jaga dekhAya; dhruva tene na mAnavuM, saMtajana-abhiprAya. 8 1. mananuM niyamana, "sarvabhAvathI virAma pAmavArUpa saMyama." -zrImad rAjacaMdra 2. saMsAra-bhrama, moha-vikalpo. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha samIpa paNa dekhAya nA avinAzI nija rUpa, traNe kALa TakanAra te, AtmA tatva anupa. 9 taTa-taru nirmaLa sara viSe, AbehUba jaNAya jaga tevuM dekhAya che, jJAna arIsA mAMya. 10 derI sarpa samI bane, bhramathI sAMje jema; jJAna thatAM te bhrama TaLe, bhava-bhramaNa paNa tema. 11 bhega-vAsanAthI thate, prabaLa nakAmo baMdha, upazama bhAve te TaLe, Ave bhavano aMta. 12 gaMbhaura udadhimAM UThe, taraMgamALA jema; asaMga AtmAmAM aho! mana-kallole tema. 13 saMtata saMkalpa karI, mana racatuM jaga-jALa; svama same saMsAra A, jJAna-draSTie bhALa. 14 mUDhamatine jaga-duHkhane, Ave kadI na aMta, bhUta bALane pIDatuM, jema jIvana paryaMta. 15 kanaka-kaDAmAM ajJane, dRzya-draSTine bhAsa; nAma-rUpamAM lIna te, hema na dekhe khAsa. 16 tema ja aNasamajuM jane, nagara-ghara-draSTivaMta; dravya-kRSTi pAme nahIM, te paramArthe aMdha. 17 ghora duHkhamaya ajJane, vizva sarva dekhAya, jJAnIne AnaMdamaya, sRSTi dRSTi-maya thAya. 18 ghanathI nabha gherAya je, vaLI vilaya jhaTa thAya; tema vikalpa jIvane- ghere paNa kharA. 19 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) upazama ja ghaTa-jJAna te jJAnamaya, jaga-jJAna paNa tema; ravi-kiraNo ravirUpa che, trileka-vaibhava ema. 20 taMtuthI paTa bhinna nA, pratibiMbita Adarza, AtmajJAna vicAratAM, AtmA jaga-niSkarSa. 21 caitanyajaladhimAM lase, vizva taraMga-vilAsa nija mana laya thAtAM nahIM, vikalpane AbhAsa. rara phINa, vIci, jaLa, bApha sau, jaLanAM judAM nAma; vizvAbhAsa vikalpanuM, AtmA jANe dhAma. 23 jaLa Urmi, kanake kaDuM, ghaTa mATImAM mAya; tema ja AtmAmAM, khare! vizva-vilAsa samAya. 24 Atma-ajJAnathI Take, jJAne jaga laya thAya; derInA ajJAnathI, sarpa samajatAM jAya. 25 arUpI Atma- ajJatA, vaDe Take jaga-bhAva; sarpa doMse dorI viSe, e bhrama-prabhAva. 26 svapradazA nahi jAgatAM, nA jAgrata smRtimAMya; janma maraNa na, mRtyumAM-janma kalpanA neya. ra7 satu-asat taNuM kalpanA, bhrAMti viSe kapAya; mULa tatva anubhava thatAM, mithyAbhAva vilAya. 28 laghugavAsiSTha-sAra uttarArdhanuM bAhodRSTinA saMyamarUpa upazama nAmanuM bIjuM prakaraNa samAsa - 1 traNe lekanA sArarUpa; AtmAmAM bhAsyamAna jaga-jJAna te AtmAthI bhinna nathI. 2 nAza pAme. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSThasAra' uttarAdha trIjuM prakaraNa jIvanmukitadAyaka dazA (doharA) sau AzA-tRNu khALatA, Atma-bedha dhRvasAra; tenuM nAma samAdhi che, Asana, mauna asAra. cidAkAra jaga bhAvatAM, upazama bhAve sthita; sadA sukhI jana te rahe, brahma-vaca rakSita. sarvottama pada AzrayI, zIsama zItala citta; sadA sAdhatA yAga A, paramezvara ja khacIta. aMtara AtmA je thaI, bhAve zAstra-rahasya; taje rAgane dveSa te, saMsAre aspRzya. 4 pazu-pakSI tyAM nA jatAM, parvata maLatA jyAMya; tema na de|So sparzatA, brahmajJAne kyAMya. 5 a-sajjanA sama khIjave, parane kAi saMta; kSamA hRdayamAM rAkhatAM, pUrva karma para khaMta. 6 darzanamaha gayA chatAM, mAhu-kArya sarpa-bhrama TaLavA chatAM, kaMpa hajI sphaTika raMga-saMge rahe, paNa nA te raMgAya; jJAnI kaya viSe- dIse, nA raMjAya. 1 lIluM sUkuM badhuM bALI nAkhe tevA prabaLa agni. dekhAya; vartAya. 2 3 7 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 (3) jIvanmukitadAyaka dazA aMtavRtti dharI kare, jJAnI sau vyavahAra thAkelAvat kAmamAM,-kAM khAte dhAra. 9 svama samA jaga-kAjamAM, jJAnI varte mAMDa, hadaya svarUpe rAcatuM, kIDI sama jyAM khAMDa. 10 kATa kanakane nA caDha, kalpa sudhI he paka tema maraNa paryata che, jJAnI jana a-kalaMka. 11 tIrtha viSe dehAMta ho, ke harijanane ghera, pUrNa jJAnI mukta che, jJAna thaye ziva le'ra. 12 nirmohI nara pRthvIne, 1 pada jANe, suNa, vyomamudrikA, methaDa, atrileka-patitA tRNa 13 pajJAnImAM jaga-zUnyatA, nabhaghaTa zUnyAkAra; jJAna-pUrNatA pUrNa ghaTa, sAgara-jaLamAM dhAra. 14 1 gAyanuM pagaluM kAdavamAM paDyuM hoya teTalI jamIna samAna AkhI pRthvInA dAnane nirmohI jana mAne che. 2 AkhA AkAzane vIMTInA polANa jeTaluM tuccha samaje che. 3 meruparvata lAkha yojananI UMcAIna ane sAva sonAne gaNAya che te paNa jhADanA thaDa samAna ni:spRhI puruSane lAge che. 4 traNa loka rAjya paNa nirmohIne taraNA tulya bhAse che. 5 bAhyAbhyAMtara granthi rahita nirgathajJAnI paravastuthI zUnya-rahita che, jema khAlI UMdho ghaDe AkAzamAM hoya tema jJAnathI kevaLajJAnI vizvavyApI che; bAhya ane atyaMtara sarvatra jJAne karI vyApta che. sAgaramAM ghaDe DUbelo hoya tenI aMdara jaLa che ane bahAra paNa jaLa che, tema jJAnI bAhya ane aMtaramAM jJAnapUrNa che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 laghuyogavAsiSTha-sAra urArdha jaga jotAM jene nahIM, ISTa-aniSTa jaNAya; jANe UMgha, jAgata- te nara mukta manAya. 15 niHzaMkita nigraMtha je, deha chatAM nirvANa, citra-dIpa sama zAMta te, jIvana-mukta vakhANa. 16 ahaMkAramaya vAsanA sahaja tajI kRtakRtya, sthira svarUpe je rahe, jIvanmukta te marya. 17 taje aMdha sama baMdhuo, saMga bhujaMga samAna; bhega roga sama jANatA, strImAM dhRNA pramANa. 18 mitra-zatru sama mAnatA, te jananuM kalyANaA bhava parabhavamAM thatuM, satya vacana A jANa. 19 drazya jagata manathI tajI, aMtara bhAve zAMta nirmaLa nabha sama kSebha nA, te paramezvara kAMta. 20 kare samAdhi ke nahIM, upAdhi samAdhi mAna aMtarathI tRSNa taje, te nara siddha samAna. 21 dehAdimAM svabuddhithI, baMdha jIvane thAya; baMdha taNe kSaya mekSa che, AtmA zuddha sadAya. 22 drazya thakI mana mAMjIne, kare adrazya sudrazya; nara nirvANa samIpa te, guru-gama lahI avazya. 23 nabha-aMte nA mekSa ke, nA bhUtaLa, pAtALa; mana-laya tRSNA nAzathI, tyAM ja mokSa tuM bhALa. 24 1. manuSya Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) jIvanmuktidAyaka dazA : mana-layanI saMpUrNatA, vilaya thatAM AbhAsa; pUrNa tatva prakAzatI, aDela dave khAsa. 25 spaMdana mananuM baMdha che, mananA layathI mekSa nirmaLa nija svabhAvamAM, nahIM saMbhave deSa. 26 laghugavAsiSTha-sAra uttarArdhanuM jIvanmuktidAyaka dazA' nAmanuM trIjuM prakaraNa samApta, 1 "anaMte cidghanAnaMde nirvikalpaika rUpiNi / udeti niSkalaM tattvaM nirvAta-sthi ra-dIpavat // zrI hemacaMdra nirvikalpa samAdhimAM, anaMta cidUghana saukhya; asaMga eka dazA vize, baMdhana-mukti amukhya. zrI hemacaMdrAcAryanA zloka uparathI. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSThe-sAra' uttarAdha cAthuM prakaraNa manolaya (doharA) saMta-samAgama-AdhamAM, sarve icche jema rasAyana zakti de, de tevA game jyAM, tyAM ja doDatuM, AvuM mana baMdhana kare, vAsa; ullAsa. pAMkha; AtmA manarUpe rame, racI kalpanA svacchaMde pAte bhame, jANe mIMcI AMkha 2 aciMtya zakti mahAna je, vaibhAvika vakhaNAya; vizva-vibhAge| te race, jema udhi lahurAya. 3 jvALA patrane Upaje, pavane te elAya; saMkalpe bhava Upaje, saMkalpe ja zamAya. dhana, viSayAdi vikalpathI, bhava-paraMparA thAya; Atma-vicAre mana rahe, teA bhava UThI jAya. avicAre mana kalpanA, UThe sahuja apAra; svama-maraNa sama te TaLe, jAgye AtmavicAra. 6 dehArdimAM svabuddhi te, mithyAdarzana mAna; sAra gaNe saMsAramAM, markaTa mana te jANu. 7 paramAM huM' mAruM' kare, mana je te ajJAna; 'huM-mAruM' TALe tadA, su-vicAre te jJAna. aniSTa tajavA jAya; su-vicAre laya thAya. 1 4 5 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) malaya 49 bhava UbhA karanAra mana, manasama puruSa vakhANa mane karyuM te kRtya che, na deha taNuM pramANa. 10 manane laIne A badhuM, tethI vizva jaNAya; mana vaza karavA bodha lya, dhyAne mana-laya thAya. 11 mane vAsanA baMdha che, nirmohI mana makSa viveka ne vairAgyathI, TALa vAsanA-doSa. 12 vAdaLa DhAMke caMdrane, dhUmra cUnAne lepa; aMtara duSTa are ! kare, AzAne vikSepa. 13 aMtarmukha--jJAnAgnimAM, trileka tRNa homAya; bhrAMti tyAM aTakI jatI, pratyAhAra pamAya. 14 ISTa aniSTa padArthanI, smRti saMpUrNa bhulAya; nirvikalpa samAdhimAM, mana-laya yathArtha thAya. 15 jAgRtimAM mana duHkha de, svane mUDha samAna suSuptimAM maDadAla mana, turyAmAM mRta mAna. 16 paMka kataphaLa TALatAM, jaLa ogaLI jAya; tema azuddhi TaLI jatAM, mana AtmAmaya thAya. 17 kalezita mana saMsAra che, te ja baMdhamaya mAnaka citta calAve dehane, tarune vAyu samAna. 18 bAMye bAMya caDhAvIne, dAMte pasI dAMta; aMge aMga aphALIne, prathama kare mana zAMta. 19 1 kAdava, kacaro Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5O laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha svacchaghe mana vartatuM, ke je nA mUDha lajjA pAme kema nA, vadatAM vAte gUDha ? 20 madevane sAdhatAM, sarve artha sadhAya; tenA jaya vaNa sAdhane, kalezada, niSphaLa thAya. 21 anudega de saMpadA, anuddegathI mekSa, trilokajaya tRNavat gaNe, mana-jaya vinA sadoSa. 22 "satsaMga, nAza Azane, adhyAtma-zAstra-vicAra; *bhAva prANAyAma e, mana-jaya upAya cAra. 23 pagarakhAM paherelane carma bhUmi maDhAya; tema tRpti mananI thatAM, jagata amRtamaya thAya. 24 anAtmabhAve baMdha che, AtmabhAvathI mokSa; baMdha-mekSanAM kAraNe, mana sadoSa-nirdoSa. 25 mana-jayathI bhava-nAza che, vItarAgatA thAya; zAMta, pUrNa sukharUpa A, AtmA mukta sadAya. 26 Atma-bhAva-saMpUrNatA, paramAnaMde pUrNa anupama avasthA pUrNanI, upamA sarva apUrNa. 27 laghugavAsiSTha-sAra uttarArdhanuM cothuM "manAlaya prakaraNa samAsa, poSa vada 9, saM. 2006, tA. 12-1-1950 ('i , Tya Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSDa-sAra' uttarAdha pAMcamuM prakaraNa vAsanA-upazamana ( doharA ) 4 'huM kANu ?' e smRti rahe, evA svAtma-vicAra; agni gaNA viSa-taru rUpa, 'manIjane dahanAra. 1 citra-latAne nA naDe, vAyu pramaLa lagAra; vicAra-mukure dhIra-dhI, Adhi vaza na thanAra. 2 adhyAtma-zAstra-vicAraja-jJAna, zrutimAM ema :jJeya dIse che jJAnamAM, dUdhe mIMThAza jema. 3 Atma-vicAre sunAne, ziva, brahmAdika raMka, pragaTa Atma-svabhAvanA, mahimAnA nahiM aMka. 4 'vizva badhuM zuM?' 'keNu huM?' e ja vicAre lIna; kalpita samajAze asat- jagata, thaze svAdhIna, pa Atma-bhAvanAthI thayA, mUDha dazAneA nAza; tenI TaLatI vAsanA, mRgajaLanI zI Aza 6 bhAva-prANAyAmathI, thaze vAsanA-nAza; vAsanA-kSaya thatAM thaze, mana ananya prakAza. 7 tatpara thA hai sanmati ! su-saMga AgamamAMya; AtmaniSThA upArjaze, nyUna mAsa-dina jyAMya. 8 1 vAsanA 2 darpaNa; ArasI 3 "iMdriyArthAgata buddhi chejI, jJAna che Agamaheta" --zrI yazovijayajI 4 Agama, satzAstra; pratyakSa puruSanAM vacana Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para. laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha satsaMga, vyavahAra sat, udAsIna bhava-bhAva; deha vinazvara' bhAvanA, haNe vAsanA sAva. Atma-bhAva dRDha bhAvatAM, mUDha janA ya abhAgya; amRta rUpa AtmA kare, vaibhava viSa vairAgya 10 Atma-vRSTi dehe thatAM, vapu-paraMparA hoya; anAtma-bhAva zarIramAM, thaye videhI jAya. 11 sukha-zayyA-gata svapramAM, je dehe bhaTakAya; atyAre te dehu kyAM ? samajI sujJa zamAya. 12 dehu huM' ema sarvathA, dehAMte ya na dhAra; jema sadAcArI na le, mAMsa taNeA AhAra, 13 ahaMbhAva sahaje jaze, guru bhajatAM adrohu; Atma-bhAvamAM lIna je, zAMta sukhI niha 14 aMtaramAM zItaLa rahe, AtmadRSTi nirmaLa nA sama te rahe, svarUpane aMtara zItaLatA vaDe, jaga zItaLa samajAya; aMtara-tApe jo maLe, jaga dhruva sama dekhAya. 16 'laghuyeAgavA isanna-sAra' uttarArdhanuM pAMcamuM leAkavAsanA-upazamana' prakaNa samApta, peASa vaDha 11, saMkrAMti. tA. 14--1-10. dharanAra; bhajanAra 15 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha chaThTha prakaraNa Atma-manana (doharA) sthiramanavALA bhaktajana, samajAvI narasiMhaparamAnaMde lIna te, sadguru namuM nirI. 1 zuddha niraMjana huM sadA, jJAnI, karmAtIta, anya deha sama deha A, dekhuM jJAna-rahita. 2 mana, buddhi, iMdriye badhAM, svAnubhave nahi hoya; ajJAne je bhAsatAM, mArAM gaNuM na keya 3 AphatamAM mana che acala, saMpadamAM jaga-mitra, dvadvAtIta dazA dharI, jIvuM duHkha - rahita. 4 nirIha ane nirAza huM, nirmala nabha sama nitya; nispRha, zAMta, arUpa chuM, aDela ne kRtakRtya. 5 sthAvara jIvanasaMzrita che, paMca bhUta sarvatra; cinmaya leka baMdha, khare! paNa cinmaya atra. 6 dRzyAtIta rahela huM, nabha sama vyApI jJAna taraeNpa mArA bhAvanuM, varNana ananya mAna. 7 kevalajJAnedadhi viSe, jIva vIci sama jANa; utpAda Adi anubhave, e Azcarya pramANa. 8 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha kevalajJAna mahedadhi, vizva vIci kalpAya; utpAdAdi thayA kare. hAni-vRddhi nahi thAya. 9 svAnubhavanA abhAvathI, dRzya mAnate bhajya; satya, apakSa darzane, pApe nija sAmrAjya. 10 sarvavyApI, jJAnamaya, nitya-mukta muja rUpa; pratyaka-cetana sarva sama, namuM svarUpa anupa. 11 laghugavAsiSTha-sAra uttarArdhanuM chaThuM "Atma manana prakaraNa samAsa piSa vada 12, 2006. tA. 15-1- 2 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghugavAsiSTha-sAra uttarArdha sAtamuM prakaraNa Atma-nirUpaNa (doharA) kRtrima vartana bAhya he, aMtar - tyAge vAsa; rtA dekhe leka te, ure akartA khAsa. 1 AzA tyAgI aMtare, vItarAga, 1nirvAsa varte vyavahAre tame, rAghava ! rahI udAsa. 2 aMtara-tyAge zobhatI, dRSTi pUrNa dharanAra; jIvanmukta banI kare, svasthapaNe vyavahAra 3 zuddha, buddha, huM eka chuM, e nizcayamaya Aga; draDha sakala vana bALatI, de sukhamaya vairAgya. 4 dehAbhimAna pAzathI, draDha rIte baMdhAya; jJAna-bhAva asi tuM grahI, cheda baMdha, sukha thAya. 5 anAsakta dehAdimAM, Atma-niSTha ananya sacit AnaMde rahe, te jIvana A dhanya! 6 svama, nIMda, jAgRta dazA- rahita, sanAtana rUpa; zuddha sacetana bhAvamAM, sadA rahe tadrupa. 7 grAhya grAhaka bhAva taja, taja saghaLA parabhAva; svAtma-svarUpa oLakhI, che te thA sAva. 8 1. vAsanA rahita Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha uThAva nahi saMkalpa tuM, haNa mana thaI nirvAsa, svAtmAmAM sthira tuM rahe, duSkara e nahi khAsa. 9 jaDa maDaduM A deha te, tAre zo saMbaMdha ? sukha-duHkha tene kAraNe paravaza, rAma ! lahaMta. 10 mAMsa, rudhira A dehamAM, tuM caitanya zarIra, taja dehe tuM AtmadhI, samaja, samaja, raghuvIra. 11 deha kASTa, tRNa tulya che, paramAtmA avazeSa; bhrAMti Ama sahaje TaLe, duHkha rahe nahi leza. 12 svAtmA satya visariye, jagamAM e ja vicitra asatya avidyA priya thaI, gaNe zatrune mitra. 13 svAtma-dhana nA kheLatA, jagajana e Azcarya mithyA mamatA sAdhatA, visArI brahmacarya. 14 jaga vIsarI AtmA juo, e uttama che dayeya Ape mukti sahaja te, paryAyadRSTi heya. 15 laghugavAsiSTha-sAra uttarArdhanuM sAtamuM "Atma-nirUpaNa prakaraNa samApta, tA. 16-1-1950. pioSa vada 13, 2006 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSThasAra' uttarAdha AThamuM prakaraNu AtmArcana (doharA) bhUlI dehadhArIpaNuM, caitanya vizrAMta; tRSNuvat jagane dekhatAM, turata ja khanaze! zAMta jethI sarve jaNAya che, temAM mana jo jAya; pragaTarUpa caitanyamaya, jJAnadIpa dekhAya. zabda, rUpa, rasa, gaMdhane, je jANe che, rAma ! te AtmAne jANa tuM- paramezvara, sukha-dhAma. jyAM jhaLake che vizva A, utpAdArdika thAya; te AtmA AtmArUpe-- jANA, rAma ! sadAya. 1 C A je zeya jaNAya te 'neta' 'neti' kara khAda; vivekathI aMte rahe, AtmA avyAkhAya. mAtra caitanya rUpa te, AtmA nija samajAya; tenI kara tuM bhAvanA, vAraMvAra sadAya. jJAna na tArAthI juduM jJAna vinA zuM joya ? anAtmA sarva visAratAM, Atma-lInatA hAya. 7 sthiti, utpAda, vinAzamAM, kAraNa keAI na mAna; AtmA eka vicAravA, AtmA prabhu pramANa. 4 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ladhuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha < prabhu prabhu'jayAM laya lAgatI,avinAzI ziva thAya; jIva-jagata-bhAvA TaLe, eka asaMga bhaLAya. * cinmaya eka, akhaMDa huM, aDAla, pUrNa, amApa,' AtmabhAvanA A kA, eka lakSathI Apa. 10 ahaMbhAva sau DhALa tuM, paramAnaMde pUrNa; anudvegatA dhAra tuM, upAsatAM paripUrNa. 11 grAhya-grAhaka bhAva teA, prAkRta jana sAmAnya; sAvadhAna AtmA viSe, yAgI arcana mAna. 12 layeAgavAsiSTha-sAra' uttarArdhanuM AThamu' Atma-arcana prakaraNa samApta. tA. 17-1-1950 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSTha-sAra' uttarAdha navamuM prakaraNa AtmAnubhava (doharA) dehandriyA i yAgamAM, 'A huM' evA bhAvasphure sahaja tene kahyo, jaiva saMsArI sAva, dRDha nizcaya caitanyanA, sthira thai zuddhi thAya; te niHsneha DhauMvA rakhujhe, tevI zAMti sadAya. avagaNatA sva-mahattva kA, durvAsI bhU-deva; ane zuddha nIca sevatAM, temaja jIva deva. paLa paLa palaTe deha te, satya gaNe che jIva; mithyA bhUta gaNI Dare, bALaka jema atIva. kAdavanA gaja para kare, khALa savArI jema; ArApe dehAdimAM-- AtmA ajJa ja tema. sarpa citrita jANatAM, sarpa taNeAyara jAya; tema jIva ziva jANatAM, du:khe du:kha na thAya. mALAmAM bhrama sarpanA, mALA jANye jAya; dehe Atma-bhrAMti te, jJAna thatAM laya thAya. kaMkaNu Adi aneka paNa, kanaka sarvemAM eka; aneka deha dhare chatAM, jIva na palaTe cheka. 1 ra 3 * pa 1 tela vinAnA 2 olavAI jAya 3 duSTa vAsanAvALA 4 phUlanA hAra. 7 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-sAra uttarArdha maNi, pANI, ghI, kAcamAM, vividhapaNe mukha joya; vividha zarIre tema je, jIva-bhinnatA hoya. 9 deha eka avayava ghaNA, mATI eka bahu ThAma, tema ja traNa sthAvara bhave, eka jIva bahu nAma. hya dhULa, dhUmra, vAdaLa vaDe, vyoma malina lekhAya, tema karma - prakArathI jIva - bheda dekhAya. 10 agni-saMgathI leha paNa, agni rUpe jAya; AtmagathI iMdriye, AtmArUpa manAya. 11 zazI grahaNa kALe dase rAhu jema adrazya tema deha saha anubhavI, yege AtmA vRzya. 12 aho ! saMgane raMga A, jaDanA saMge dekha; jaDatA bhAse jIvamAM, jaLe uSNatA pakha. 13 agni mahAjaLamAM taje, uSNa, ugra svarUpa tema vikalpa cittanA, TaLe munivara bhUpa. 14 dravya cittanuM kAma je, saMkalpa sahakAra zukaladhyAne chedatAM, zivapada te denAra, 15 ghI gauthI, agni kAthI, talathI tela pamAya; Atma-lAbha nara-dehathI, je je sadupAya. 16 achidra sphaTike vasatuM, vyoma jema dekhAya; tema jaNAvatA, jJAnapUrNa ziva-rAya. 17 phAnasanI aMdara tathA, bahira prakAzaka dIva; temaja aMtaHkaraNane, jagata prakAze jIva. 18 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) AtmAnubhava 61 darpaNamAM ravibiMba je, prasarAvatuM prakAza; temaja nirmaLa hRdayamAM, AtmajJAna vikAsa. 19 jagatsauMdarya jhaLakatuM, ajJAne matimAMya; sarSAropa samAna te, derImAM bhrama jyAMya. 20 sadguru-badhe bhrama TaLe, te AtmA tyAM nitya, mithyAbhAsa bhUlI rahe, svarUpa sadA-udita. 21 Adi, aMta nA dravyathI, AtmA nirvikala5 adhikAna che jJAna je, paryAye savikalpa. 22 svayaMprakAzI ravi same, AtmA zuddha sadAya kevaLajJAna vikAra-vaNa, vizva sakaLa jyAM mAya. 23 AtmA anubhava mAtra che, je jAye sarvajJaka ananya je caitanyamaya, agni te je uSNa. 24 citta-rahita, cinmAtra je. paramAtmAmaya Apa; akhaMDa, dRDha AdhAra te, adhiSThAna gata pApa. 25 svaccha, buddha, caitanyamaya, nirmaLa, anya-asaMga; grAhya-heya-vaNa AtamA, svabhAva mULa abhaMga. 26 vAyu sarvatra vizvamAM, vyApe teya asaMga; tema dehamAM vyApate. AtmA atanu, abhaMga. 27 cidaMbara sarvamAM rahe, samAna nizcaya jANa hAthI ke kIDI viSe, pradeza asaMkhya pramANa. 28 baMdha - mekSanI kalapanA, eka-aneka na kAMya; anaMta-jJAna-vilAsamaya, cetana camake jyAMya. 29 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 laghuyogavAsiSThasAra uttarArdha AtmatRSTine jJAna ke, vizva, jIvanAM sthAna; 'huM tuM', zatru-sahAya ke, khAMdhava Atma-samAna. 30 jJAna-jJeyanI kalpanA baMdhahetu jyAM jAya; meAkSa anaMtara mAna, tyAM- sau siddhAMta samAya. 31 sat, cit, cinmAtra, cinmaya, huM-tuM,cetana sarva, AtmadRSTie dekhatAM, cetana bhUle garyuM. 32 je che, jJAne jANiye, AtmA te avinAza; para rUpe nAstitvamaya, sva-saMvedane bhAsa. 33 sarva siddhAMta-sAra A, tajavA citta-vikalpa; AtmAmaya nija zuddhatA,e meAkSa-sukha ana95. 34 laghuyogavAsiSTha-sAra' uttarArdhanuM navamuM 'AtmAnubhava prakaraNa samApta, tA. 20-1-1950. mahA suda 2, 2006, zukra. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'laghuyAgavAsiSTha-sAra' uttarAdha dazamuM prakaraNa nirvANa (doharA) iMdriya viSaya thakI thatuM, sukha nA parama gaNAya; AtmA huM' e jJAnathI. sarva vikalpa haNAya. viSaye sukhanI vAsanA, baMdha-hetu pramANu; viSaya-sukhe zraddhA gaye, mukti-hetu tuM jANu. bhAva zubhAzubhathI rahita, pada zuddhAtma vasaMta; tene avalaMkhI tarA, tyAgAdithI na aMta. anekAMta paramArtha sat, gurugamathI avadhAra; hRdayAkAze sthira karI, ArAdhdhe bhava-pAra. draSTA dRzyuM rAcatAM, kare aMdha, dRzya rAga thate haNe mukAya te draSTA, darzana, hRzya e, traNe tajI nirvAsa; prathamAbhAsa *sudarzane, AtmA samaja, upAsa. asti-nAstitA je dhare, kare samasta prakAza; tevA AtmAne sadA, upAsaje tuM khAsa. siddhAMta; ekAMta. 1 2 3 * darzana upayAga, eka jJeya tajI anya jJeyanA grahaNa pahelAMnI nirvikalpa sthiti. jaM sAmaNNaM gahaNaM, bhAvANaM Neva kaTTumAyAraM / avisesiNa aTThe, daMsaNamidi bhaNNae samaye // 44 // - dravyasaMgraha ma Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 layeAgavAsiSTha--sAra uttarArdha nahi nidrAnI mUDhatA, jAgrata bhAna aciMta; dazA alaukika bhAvatAM, pAme sukha atyaMta. turIyAvasthAmAM nahIM, jAgrata, svagna, suSuma; nirvikalpaka dazA kahI, caitanya--mUrti gupta. jaDatA-rahita zilA samI, uttama dazA sadAya; maneAvikalpa tajI bhajo, tanmaya thaI, raghurAya. 10 dehastha. 11 mRtyAtrAmAM mRttikA, je tanmaya ..vaMtra; temaja jo caitanya tuM, ciTThAnaMda kevaLa jJAna-mahAddhi, prasare nabhe sarva dizA bharapUra te, cinmaya akhaMDa avinAzIpaNe, nabha ne kevaLajJAna; vibhu, sarakhAM banne chatAM, jaDa nabhamAM ajJAna. 13 akSubdha, gaMbhIra, madhura, Atma-sudhArNava jANu; apAra, ghana AnaMdamaya, akalita-kaLA pramANu, 14 akhaMDa AtmA nizcaye, eka ane sukharUpa; 'huM' 'mAruM' mAnI nahIM, khaMDita karA, arUpa. 15 AtmA jANyA zuddha tA, meAha-vikalpa zamAya; sau saMsAra visAratAM, jIva zivarUpa thAya. 16 Atma-bhAvamAM masta te, bhUle vizva vizALa; kANu amRta pInAra nA, amara ane, gatakALa? 17 anaMta; jJAnAnaMda. 12 1 'aba hama amara bhaye, na mareMge,...sA hama kALa hare ge'-- zrI AnaMdaghanajI. 2 maraNanA bhaya vinAnA. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) nirvANa b bhavya jIva je hAya te, lahe suNI A sarva; nahi te nizcaya nA lauM, dhare UlaTo garva. 18 pAtra-dyAna ziva-hetu che, bannene upakAra; apAtrane upakAra ze! ! bhasma viSe ghI-dhAra. 19 tattva-vedI ca sarvadA, kare tattva-abhyAsa; mAtra kataka-phaLa oLakhyuM, nIra na nirmaLa khAsa 20 kRSNArdike kahela je, zuddha Atma svarUpa; mAnI avyaya mekSa le, nahi teA k bhava kUpa. 21 neti neti" karatAM kharce, parama Atmapada e ja; akhAdhya anubhava bhAvatAM, sukhI rahuM chuM sheja. 22 satata eka huM zuddha chuM, bhAva niraMtara ema; dhyAtA dhyeya gaNI judA, akhaMDa khaMDe kema? 23 moDaa' ciMtana mAtra je, AtmAnuM te dhyAna; dhyAna taNI vismRti te, samAdhi samyak jANa, 24 jJAnAbhyAsa vadhAratAM, ahaMkAra kara ; saM prajJAta samAdhi te bharapUra. 25 mana-rahita AtmA taNI, hAni thatI na jarAya; pralaya-vAyu-ravi-jaLa vaDe, nirvikalpa dazAya. 26 brahma-bhAva 5 mANa, 27 utpatti-vyaya sarvanAM, sAkSI rUpe jANu; pUrNAnaMdamayI sadA, apUrvA e sacarAcara A dRzya te, manane laIne mAna; unmanIbhAva AvatAM, AtmA-aikyanuM bhAna. 28 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuyogavAsiSTha-bhAra uttarArdha acaLa, zAMta, ziva AtamAM, jemAM sarva jaNAya; spadAspada vilAsamaya, cinmaya, eka gaNAya. 29 sarpa kAMcaLI nA taje, tyAM lagI gaNe svarUpa taje pachI nA nija gaNe, samaja deha bhavarUpa. 30 avrata taje, vrate bhaje, jJAnI udayAdhIna; zubhAzubha bhava-bhAvamAM, bALa sama udAsIna. 31 kevaLajJAne vizva A. darpaNamAM pratibiMba svabhAvamaya jANe sadA, gaNo na tethI nidya. 32 sphaTika thAMbhale pUtaLI, aNakerI samajAya; pUtaLI vinAne nathI- taMbha, e Atama chAMya. 33 svaccha jaLe ja dIse, ati-nAsti samajAya; kevaLajJAne vizva paNa, zUnya-anya manAya. 34 'laghugavAsiSTha-sAra uttarArdhanuM dasamuM 'nirvANa prakaraNa samApta Wan Wan E Wan Lu Duan A 'laghuyogavAsiSTha-sAra' - samAsa - Yuan Lu %Chang E Zong Zong Jian Bian Fu Ting Ting Ting Si Kai Qie Ting Yuan Zong Zong Zong Chang Jian Ting Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama kRpALu devane namonamaH samAdhizataka-vivecana (1) prAsaMgika anuSTup-namo'stu pUjyapAdAya samAdhisvAmine tridhA / rAjacaMdrAya yAce'haM, samAdhibodhi-sAdhanam / / 1 / / doharo_dhi-samAdhi ja yAcata, praNamuM zrI gururAja, pUjyapAda-zaraNe phaLe, saphaLa jIvana muja kAja. 1 bhAvArtha -"jenA vacanabaLe jIva nirvANamArgane pAme che, evI sajIvana mUrti rUpa, parama pUjya jenA caraNAraviMda che, sahaja samAdhine je varyA che, tathA sahaja samAdhinuM jeNe dAna dIdhuM che evA paramopakArI parama guru zrImad rAjacaMdra devane mana, vacana, kAyAnA ge namaskAra he ! tana, mana, vacana ane AtmAthI apazubuddhi" karI, samAdhi-maraNanA sAdhanarUpa samAdhi-badhimaya pAtheya (bhAthuM) mekSa prApta thatAM sudhI cAle tevI yAcanA gurjara anuvAdake maMgala gAthAmAM pradarzita karI che. bodhi eTale samyagdarzana, samyajJAna ane samyakacAritra e traNe Atma-svabhAvanI ekatA ane te dvArA AtmapariNAmanI TakI rahetI svasthatAne samAdhi kahI che. e dazA jemane sahaja svarUpe rahyA kare che evA maMgalamUrti pUjya guruvarya zrImad rAjacaMdranA punita caraNAraviMdamAM vaMdana karI te ja dazAnI prApti IrachI che, te ja jIvananI saphaLatA mAnI che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthayugala tenI (saduupadezana) niSkAraNa karuNAne nitya pratye niratara stavavAmAM paNa AtmasvabhAva pragaTe che." -zrImad rAjacaMdra e lakSe sadgurunI niSkAraNa karuNAnA stavanArUpa nIceno zleka anuvAdaka jaNAve che - kalikAlAnale dagdhAna jIvAMstra tuM samudyataH / rAjacaMdra sudhAsidhunamastasmai smarAmyaham / 2 / / doharo-kaLiyuga-jhALe dAjhatA, jIva bacAvA kAja; sudadhi sama rAjacaMdra, namuM, smaruM, sukha-sAja. 2 bhAvArtha :-"zAstrone viSe A kALane anukrame kSINapaNAgya kahyo che, ane te prakAre anukrame thayA kare che. e kSINapaNuM mukhya karIne paramArtha saMbaMdhInuM kahyuM che. je kALamAM atyaMta durlabha paNe paramArthanI prApti thAya te kALa duSama kahevA gya che. jo ke sarva kALane viSe paramArthaprApti jenAthI thAya che, evA puruSone jega durlabha ja che, tathApi AvA kALane viSe te atyaMta durlabha hoya che. jInI paramArthavRtti kSINa pariNAmane pAmatI jatI hovAthI te pratye jJAnI puruSanA upadezanuM baLa ochuM thAya che, ane tethI paraMparAe te upadeza paNa kSINapaNAne pAme che, eTale paramArthamArga anukrame vyavacacheda thavA jega kALa Ave che. A kALane viSe ane temAM paNa hamaNA lagabhaganA seMkaDAthI manuSyanI paramArthavRtti bahu kSINapaNane pAmI che, ane e vAta pratyakSa che. sahajAnaMda svAmInA vakhata sudhI manuSyamAM je saraLavRtti hatI, te ane AjanI saraLavRtti Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 69 emAM moTo taphAvata thaI gayuM che. tyAM sudhI manuSyanI vRttine viSe kaMI kaMI AjJAMkitapaNuM, paramArthanI irachA, ane te saMbaMdhI nizcayamAM dRDhatA e jevAM hatAM tevAM Aje nathI; tethI te Aje ghaNuM kSINapaNuM thayuM che, jo ke haju A kALamAM paramArthavRtti kevaLa vyavacachedaprApta thaI nathI, tema sapuruSa-rahita bhUmi thaI nathI, topaNa kALa te karatAM vadhAre viSama che, bahu viSama che, ema jANIe chIe. AvuM kALanuM svarUpa joIne moTI anukaMpA hRdayane viSe akhaMDapaNe varte che. jIvanane viSe koI paNa prakAre atyaMta duHkhanI nivRttine upAya e je sarvottama paramArtha, te saMbaMdhI vRtti kaMI paNa vardhamAna paNAne prApta thAya, te ja tene puruSanuM oLakhANa thAya che, nahIM te thatuM nathI. te vRtti sajIvana thAya ane koI paNa jIvane-ghaNA jIvane- paramArtha saMbaMdhI je mArga, te prApta thAya tevI anukaMpA akhaMDapaNe rahyA kare che, tathApi tema thavuM bahu durlabha jANIe chIe. ane tenAM kAraNe paNa upara jaNAvyAM che. je puruSanuM durlabhapaNuM cethA kALane viSe hatuM, tevA puruSano jaga A kALamAM thAya ema thayuM che, tathApi paramArtha saMbaMdhI ciMtA jIne atyaMta kSINa thaI gaI che. eTale te puruSanuM oLakhANa thavuM atyaMta vikaTa che. temAM paNa je gRhavAsAdi prasaMgamAM te puruSanI sthiti che, te joI jIvane pratIti AvavI durlabha che, atyaMta durlabha che, ane kadApi pratIti AvI te temane je prArabdha-prakAra hAla varte che, te joI nizcaya rahe durlabha che, ane kadApi nizcaya thAya to paNa tene satsaMga rahe durlabha che, ane je paramArthanuM mukhya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O grantha-yugala kAraNa, te te te che. te AvI sthitimAM joi upara jaNAvyAM che je kAraNeA, tene vadhAre baLavAnapaNe dekhIe chIe, ane e vAta joi phrI phrI anukaMpA utpanna thAya che. 'IzvarecchAthI'je kAI paNa jIvAnuM kalyANa vartamAnamAM paNa thavuM sarjita haze te te tema thaze, ane te bIjethI nahIM paNa ama thakI, ema paNa atra mAnIe chIe." zrImad rAjacaMdra. zrAvaNa vada 14, saM. 1948 upara pramANe A kALanA jIvane paramArthanI prAptinA ananya upAyarUpa niSkAraNakaruNAsiMdhu evA zrImad rAjacaMdra, kaLikALarUpa dAvAnalathI maLatA jIvAne parama zAMti arpanAra amRta-sAgara samAna che; namaskAra karavA yAgya ane smaraNa karavA yogya che. kaLikALanuM bhayaMkara svarUpa jJAnI bhagavaMtAe bhALyuM che. zrI padmanaMdI muni duSkALanI upamA ApI varNave che ke jyAM moTAM sarovara sukAi jAya ane khAeAciyAM anI jAya, tyAM matsya Adi prANIone trAsanA pAra na heAya tevA A kALa che, temAM vaLI meATI cAMcAvALA bagalA matsyane pakaDavA pANI na hAle tema dhyAna dharI UbhA hAya, tema mahApuruSonA samAgama Adi satsaMga-sAmagrI sukAI jatI hAya ane mumukSu jIvA mUMjhAtA hAya, te vakhate aneka matamatAMtara peASatA DhAMgI kugurue pAtAnI kumatirUpI lAMbI cAMcathI adheAgatimAM jIvAne lai javAnI taiyArI karI temanA prANa lUMTI rahyA che te joI keAI rahyAkhaDyA zrImad rAjacaMdra jevA dayALu puruSA A kALamAM AvI paDyA hAya temane karuNA Upaje, joi." Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 71 eka vakhate zrImad rAjacaMdra mahAtmA gAMdhIjIne kaheluM ke koI mane cAre bAjuthI barachIe bheMke to te duHkha sahana karuM paNa A kuguruonA paMjAmAM sapaDAyelA jIvane joIne thatuM duHkha sahana thatuM nathI. zrI "Atmasiddhi zAstramAM teozrIe zarUAtamAM ja jaNAvyuM che : "vartamAna A kALamAM, mokSamArga bahu lepa; vicAravA AtmArthIne, bhAkhyo atra agokha. koI kriyAjaDa thaI rahyA, zuSka-jJAnamAM koI; mAne mAraga mokSane, karuNA Upaje joI." eka sthAnakavAsI sAdhu zrI lallujI (zrImad laghurAja svAmI) zrImad rAjacaMdranA samAgamamAM AvelA, temane samAgama vizeSa thAya te arthe saMvata 1949mAM te muMbaImAM cAturmAsa rahelA. temanI gyatA jANI zrImad rAjacandra temane "samAdhizataka zAstranuM gujarAtI bhASAMtara sAkSara maNilAla nabhubhAI dvArA thayeluM, abhyAsa karavA arthe bheTa ApyuM hatuM. te pustakanA mukhapRSTha upara svahaste lakhI ApeluM : "AtamabhAvanA bhAvatAM, jIva lahe kevaLajJAna re." traNa varSa sudhI mukhyapaNe mauna sevI te pustakane zrI laghurAja svAmIjIe abhyAsa karI, te bhAve pacAvyA; aneka pariSahanA prasaMgamAM te adhyAtmabhAva TakAvI Atmasiddhine pAmyA Ama aneka jIvane kaLikALanI jhALathI bacAvavA jemanuM hRdaya sadAya tatpara hatuM evA e adhyAtmavIrane namaskAra karI, smaraNa aMjali apI, A "samAdhi zataka"nI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala saraLa TIkAno prAraMbha karatAM pahelAM samAdhizatakanA kartAne anuvAdaka namaskAra kare che : namo'stu pUjyapAdAya, samAdhisvAmine sadA / samAdhitaMtrakartAraM, namAmi samatAdharam // 3 // doharo-pUjyapAda prabhune namuM, Atma-svarUpa mahaMta, varI samatA svAmI thayA, samAdhimaya bhagavaMta. 3 bhAvArtha - zrI samAdhi-zatakarUpa sanzAstranA racanAra munivara zrI devasena athavA pUjyapAda svAmIne upakAra jaNAvI namaskAra karuM chuM. jemanA caraNakamaLa pUjavAyogya che evA pUjyapAda bhagavAnane pUjuM , kAraNa ke mahA apUrva AtmasvarUpanI temaNe prApti karI che. temaNe jevuM svarUpa pragaTa karyuM che, tevuM ja yathArtha svarUpa mAruM hevAthI, huM te svarUpa pratye AkarSAI tanmaya thavAnI bhAvanAe namaskAra karuM chuM. "sakala siddhatA tAharI re, mAhare sAdhanarUpa, jinavara pUjo; ekavAra prabhu vaMdanA re, Agama rIte thAya; jinavara pUjo; kAraNa satye kAryanI re, siddhi pratIta karAya; jinavara pUjo." -zrI devacandrajIta zrI saMbhavajistuti samatArUpI suMdarI varIne te svAmI thayA vA samAdhi pAmyA; vItarAga thayA. temaNe cittavikSepa ke AtmabrAMtinAM kAraNa ahaMbhAva, mamatvabhAva tethI nivRtta thaIne A samAdhizAstra racyuM. have saMskRta TIkAnA kartA nitya, niraMjana, nirAkAra paramapadanI prAptinA arthI hovAthI siddha bhagavaMtane tathA jinendra bhagavaMtane samAdhi-zatakanI zarUAtamAM namaskAra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 93 (2) saMskRta TIkAkAranuM maMgalAcaraNa vasaMtatilakA-siddhaM jinendramalamapratimaprabodhaM, nirvANamArgamamalaM vibudhendra vaMdyam / sasArasAgarasamuttaraNaprapotam vakSye samAdhi-zatakaM praNipatya vIram // harigIta paripUrNa, siddha, jidra anupama jJAnati jhaLahaLe, nirvANa-mArga samAna nirmaLa, jyAM surendra-zire DhaLe; saMsArasAgara tAravA sapharI jahAja samAna che, vyAkhyA samAdhi-zataknI karuM vIra gurune praNamIne. bhAvArtha-zrI prabhAcaMdra nAmanA saMskRta TIkAkAra zarUAtamAM zrI mahAvIra bhagavaMtane namaskAra karIne A "samAdhizataka saMbaMdhI kahIza evI pratijJA kare che. zrI vIra bhagavAna kevA che, te jaNAvavA je je vizeSaNo TIkAkAra je che, te evAM che ke "samAdhi-zataka zAstrane paNa te lAgu paDe che. prathama bhagavAna potAnI sAdhanA pUrNa karI "siddha svarUpa banyA che, tema ja sazAstra paNa prasiddha che tathA je samAdhi saMbaMdhI temAM kaheluM che, te sAdhanA karI siddha kareluM ja kaheluM che. vaLI pUjyapAda svAmIe prathama zlekamAM siddha bhagavaMtane ISTadevarUpe prathama namaskAra karI maMgalAcaraNamAM alaukitA dAkhavI che, "sAdhune siddha dazA samuM" zrI yazavijayajIe "gadraSTimAM jaNAvyuM che, tema TIkAkAre tenuM anukaraNa karI siddha ane "jinendra bane parameSThIrUpa zrI vIrane namaskAra karyo che. karmamalane nAza karavAthI bhagavAna amala" eTale nirdoSa che, tema A zAstra paNa vyAkaraNa, Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 granthayugala kAvya, siddhAMta AdinA doSothI rahita che. "apratima prabaMdha eTale sAtizaya divya vanithI kharatA sarvottama bedhavALA vIra bhagavaMta che; A zAstramAM paNa ajoDa uttama bodha che. nirmaLa mekSamArgarUpa vIra bhagavaMta che; temaja A zAstra paNa nirmaLa mokSamArga jemAM saMgrahele che evuM pavitra che. devane vaMdya bhagavAna che, tema A zAstra paNa deve tema ja vidvAnone mAnya che. saMsAra-sAgara taravAmAM utkRSTa vahANa samAna vIra bhagavAna che, tema A zAstra paNa saMsAra-sAgara taravAmAM vahANa samAna AdhArarUpa che. Ama bhagavaMtanA vinaya sAthe sAthe bhagavAnanI vANI pratye bahumAna bhakti TIkAkAre darzAvI che, kAraNa ke jIvane upakArakAraka te sadbhuta che, tethI darzana meharUpa maLa dUra thaI samyagdarzananI prApti thAya che, pachI samyagdarzananA prabhAve cAritraha paNa prakSINa thAya che? "darzanameha vyatIta thaI Upajyo bodha je, deha bhina kevaLa racaitanyanuM jJAna jo; tethI prakSINa cAritramoha vilokiye, varte evuM zuddha svarUpanuM dhyAna jo. apUrva avasara evo kayAre Avaze ?" -zrImad rAjacaMdra karma mehanIya bheda be, darzana, cAritra nAma; | haNe bodha, vItarAgatA, acUka upAya Ama." zrImad rAjacaMdra-racita AtmasidizAstra. have graMthakartA nitya, niraMjana, nirAkAra paramapadanI prAptinA dhyAnamAM rahetA hovAthI siddha bhagavaMtane prathama smarIne A samAdhi-zatakanI zarUAta kare che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) graMtha prAraMbha samAdhizataka-vivecana : yenAtmA'baddhyatAtmaiva paratvenaiva cAparam / akSayAnaMtabodhAya tasmai siddhAtmane namaH // 1 // anuSTrapa jeNe jANe kharo AtmA-AtmAne, anya anyane; akSaya-pUrNa jJAnI te, siddhane dhanya, dhanya che. 1 | bhAvArtha -sarva karmathI rahita, akSaya eTale jene kadI nAza thavAno nathI evuM apratipAtI jJAna tathA je jJAnane keI sImA nathI ke ATalI hadathI AgaLa na jANI zake evA kevaLajJAnasvarUpa siddha paramAtmAne parama AzcaryabhAvathI pUjyapAda svAmI namaskAra kare che. temaNe evuM AzcaryakArI zuM jANyuM ke tame temane namaskAra kare che? ema kaI pUche te pahelAM ja kahe che : jagatamAM jANavA gya te eka AtmA ja che, tene jeNe anaMta kalpanAo TALIne mAtra yathArtha AtmArUpe ja jAye, te mahattA alaukika che. dehAdika anya padArthonA mehamAM anAdikALathI AtmA AtmArUpe jaNAtuM nahatuM, tethI parane paranA ja svarUpe jeNe jANyuM ane AtmAne AtmasvarUpe ja jANe e viveka jene prathama pragaTa thaye ane tenA phaLarUpe jJAna Adi anaMta AtmaguNo upara je karmarUpe AvaraNa hatAM te sarva jeNe TALyAM te siddha bhagavaMta ApaNuM zuddha svarUpanA Adarza hovAthI temane namaskAra karyo che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala mekSaprAptinA upAya prathama paMktimAM jaNAvyo ke :"che dehAdithI bhinna AtamA re, upayogI sadA avinAza; ema jANe sadguru-upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa. mULa mAraga sAMbhaLeA jinanA re." --zrImad rAjacandra bIjI paMktimAM te jJAnanI pUrNatArUpa mekSasvarUpa darzAvyuM. AtmA ane anAtmAnuM cathArtha svarUpa jaNAvavA vaDe vizvanuM svarUpa je kevaLajJAnathI jaNAya che te paNa pragaTa kahyuM; tathA jIva ajIvanA jJAna dvArA nava tattva, cha dravya Adi paNa sUcavyAM. eka AtmAne jANatAM sarve jaNAya che, ema paNa sAbita karyuM. jene jANavA mATe badhAM zAstro che evA AtmA jeNe AtmArUpe ja jANyA te siddhapada pAmaze evI paNa AzIrvAda-ukti prathama zlokamAM garbhita che. AtmAne AtmArUpe ja jANe ane parane pararUpe ja jANe te vacamAM mehane sthAna maLatuM nathI; tethI nirmohI dazAnuM paNa prathama paMktimAM sUcavana che. 30 koI zaMkA kare ke paca parameSThImaMtramAM te arihaMta deva prathama che, te temane khale siddha bhagavAnane prathama kema namaskAra karyAM ? tenA uttaramAM saMskRta TIkAkAra jaNAve che ke jema dhanurvidyA zIkhanAra dhanurvedamAM pravINa hAya tene namaskAra kare che, tema graMthakartA, TIkAkartA, zreAtA ane artha samajIne te pramANe pravartanAra e sarvane siddhasvarUpa prApta karavuM che, tethI siddha bhagavaMtane prathama namaskAra karyA che; athavA siddha zabdathI arhatAdinuM svarUpa grahaNa karavuM, kAraNake aMze te sarva paNa avinAzI, siddhasvarUpadhArI che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 77 aMze hoya IhAM avinAzI, pugalajAla tamAsI re; cidAnandaghana suyaza vilAsI, kema hoya jagano AzIree guNa vIrataNo na visAru, saMbhAruM dinarAta re." - zrI yazovijayajI kRta ATha dRSTinI sakjhAya. have deha sahita, parama upakArakAraka zrI arihaMta bhagavAnane aneka nAme namaskAra graMthakartA kare che - vaMzasthachaMdaH jayanti yasyAvadato'pi bhAratIvibhUtayasta rthakRto'pyanIhituH / zivAya dhAtre sugatAya viSNave, jinAya tasmai sakalAtmane namaH rA. na belatA teya suNAya bhAratIvibhUti niHspRha ahe! sadehanI; manAya brahmA, ziva, buddha, viSNu ke, jinendra rUpe sarakhA bhajuM bhale. 2 bhAvArtha - bhagavAna tIrthaMkare kevaLajJAna pAmI aneka dharmacachaka jIvane dharmabedha divyadhvanithI kare che. pUrva karmanA udaye vacana vargaNA aneka atizayayukta AtmAnA sakaLa pradezathI khare che. sakaLa hAjara rahelA che te sAMbhaLe che, samaje che, ane ullAsa pAmI Atmonnati sAdhe che. chatAM zrI tIrthakarane mehane kSaya thayela hovAthI bolavAnI IcchA sarakhI hotI nathI, tethI temane nahIM bolatA chatAM temanI vANIvibhUti jayavaMta varte che, ema kahyuM che. vacanatizaya uparAMta jJAnAtizaya, apAyaapagama atizaya ane pUjA atizaya Adi aneka AzcaryakArI guNe tIrthaMkaranAmakarmanA udaye virAjamAna hovAthI vibhUti zabdamAM te sarvane samAveza Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 grantha-yugala thAya che. aneka sArthaka nAmathI graMthakartA pitAne adveSabhAva anya dharmo pratye paNa vyakta kare che. jeNe rAga, dveSa ane meha Adi samasta aMtaraMga zatruone jItyA che evA dehadhArI jina bhagavaMtane namaskAra karatAM te kahe che ke kalyANa (ziva)mUrti mahAdeva je mekSasvarUpa che, tene paNa namaskAra ho! je mekSadarzaka ane mokSanA sAdhanarUpa sazAstranA mULa utpAdaka che, te vedanA racanAra brahmArUpa sadehI bhagavAnane paNa namaskAra karavA gya che. tathAgata tathA sarvajJane nAme prasiddha buddha bhagavAna paNa dehadhArI tIrthaMkararUpe hovAthI jenAM cAra karmo kSaya thayAM che ane akSaya, anaMta jJAna pAmyA che, te ja sAcA tathAgata che ane namaskAra karavA gya che. viSNu eTale sarva-vyApI, jenuM jJAna kalekamAM vyApta che evA tIrthaMkara bhagavAna ja sAcA viSNu tathA namaskAra karavA gya dehadhArI vidyamAna mUrti che. bolatA nathI chatAM jemanI vANuM-vibhUti jyavaMta varte che tathA niHspRha chatAM tIrthanA sthApanAra che. AvA varNanathI kAvyamAM virodhAlaMkAra nAmanI camatkRti graMthakAre darzAvI che. tIrthaMkara thayA te pahelAMnA trIje bhave atyaMta karuNAnA AvezamAM AvI, "savi jIva karuM zAsana-rasI" evI prabaLa bhAvanA bhAvI, aneka jIvonA uddhAramAM prabaLa nimittabhUta jina-nAmakarma temaNe bAMdheluM hovAthI, te puNya vibhUtinA udaya vakhate A bhavamAM te IcchA sarakhI jenA aMtaramAM praveza karI zakatI nathI evI saMpUrNa dazA pAmyA che, chatAM temanI vidyamAnatAmAM aneka jIvanuM anekavidha kalyANa ApoApa thayA kare che; evA AzcaryamUrti tIrthaMkara bhagavAna Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana parama vItarAga ane meAkSamArgadarzaka parama upakArI hAvAthI te dehadhArI bhagavaMtane paNa graMthakAra namaskAra kare che. huve te zAstra racavAnI pratijJA kare cheH upendravajrA zrutena liMgena yathAtmazakti samAhitAMtaHkaraNena samyak / samIkSya kevalyasukhaspRhANAM viviktamAtmAnamathAbhidhAsye ||3|| upajAti zakti pramANe anumAna, zAstra, samyak prakAre sthiratA svarUpeanubhavIne kahuM sajjanAne, svarUpa je zuddha, jijJAsuone. 3 79 bhAvArtha :--kAi paNa zAstra lakhanAre lakSamAM rAkhavA yeAgya traNa prakAra, graMthanI racanAnI satyatAmAM pramANabhUta hAya che, te jaNAve che. eka tA zruta eTale sarvajJa bhagavAne kevaLajJAnathI vizvanuM svarUpa jANI zabdo dvArA kahI zakAya te prakAre pradarzita karyuM che te satprata che; tene AdhAra graMthane pramANabhUta banAve che; tethI viparItapaNe kalpanA karanAra, nathI peAtAnuM hita karI zakatA ke nathI khIjAne satya mArga darzAvI zakatA. khIjuM anumAnazAstra paNa buddhipUrvaka satyanI tulanA karanAra che; jemAM pUrvApara virodha na Ave tevuM vacana anumAnazAstranI kasoTIe pramANabhUta manAya che. trIjuM yathAzakti zAMta aMtaHkaraNe je anubhavamAM AvyuM hAya te paNa satya saMbhave che. chellI kaseATI anubhavanI che. sAstra ane nirdoSa anumAnathI nakkI karelA pAtAnA samAdhidazAne anubhava zuddha AtmAnA vyAkhyAnamAM parama Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 granthayugala pramANabhUta samajI, graMthakAra kahe che. jene zuddha AtmAnA sukhano anubhava karavAnI garaja jAgI che, tevA jijJAsu jIne sazAstranA AdhAre, anumAnazAstranA avalaMbane, bIjAnI buddhimAM avirodhapaNe satya samajAya tema, mane samAdhipUrvaka zuddha AtmAnuM svarUpa samyaka prakAre anubhavamAM AvyuM che tene vicAra A zAstramAM kahIza. kartAnI yogyatA, sAMbhaLanAra ke abhyAsa karanAranI yegyatA tathA je kahevAnuM che tenI satyatA saMbaMdhI A zlekamAM spaSTa varNana che. anuSTup "ego me samsado appA, NANadaMsaNalakkhaNo / sesA me bAharA bhAvA savve saMjogalakkhaNA // " dehara AtmA jJAna darzana guNI, mAro eka ja nitya; zeSa bAhya bhAvo badhA, saMyogI ja anitya. e Adi zAstra pramANa, pANIne guNa zItaLatA che, agnine guNa uSNatA cheAma bhinna lakSaNathI oLakhAtA padArtha bhinna hoya che, tethI pANI ane agni bane padArtha spaSTa bhinna che, tema deha rUpa, rasa, gaMdha, sparza lakSaNavaMta che ane dehamAM rahele AtmA jJAnalakSaNavALo che, mATe deha ane AtmA ane bhinna padArtho che, e Adi anumAna pramANa che. sadgurunA bedhathI pitAne pitAnuM svarUpa samajAye, pitAmAM potAnI sthiratA thatAM spaSTa parama AnaMdarUpa pitAnuM svarUpa anubhavAya che. e traNe prakAre zAstrakartAe potAnI gyatA jaNAvI che. pAMca iMdrinAM sukha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana nAzavaMta, parAdhIna, karmabaMdhanAM kAraNa ane viSamabhAva preranAra jANI, mohAsaktithI mUjhAyele janma-maraNathI trAsa pAmelo mumukSu AtmAnA anaMta sukhanI spRhAvALe banyA hoya te A graMthane abhyAsa karavAne gya adhikArI gaNe che. seLa varSanI nAnI vayathI digaMbara munipaNamAM jeNe ghaNAM varSo gALI, sadguruge sazAstrane dIrgha paricaya sAdhI, AtmazAMti pite anubhavI dravyAnuyeganA sArarUpa A samAdhizataka zAstra jemaNe jagatajInA kalyANa arthe niSkAraNa karuNAthI racyuM che te sarva prakAre pramANabhUta che. have traNa bhede AtmAnI avasthAonuM nirUpaNa graMthakAra kare che - bahirantaH parazceti tridhA''tmA sarvadehiSu / upeyAttatra paramaM madhyopAyAd bahistyajet // 4 // bAhya, aMtara, parAtmA e, tribhede sarva jIva che; taje bAhya banI aMtara, paramAtmA thavuM have. 4 bhAvArtha - sarva prANIomAM bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA ema traNa prakAre dehathI bhinna e AtmA hoya che. temAM aMtarAtmA vaDe paramAtmAne prApta kara, tathA aMtarAtmA thaIne bahirAtmAne taja. zrI AnaMdaghanajI mahArAje paNa zrI sumatinAtha bhagavAnanI stutimAM A ja vAta gAi che - "trividha sakala tanudharagata AtamA, bahirAtama dhurI bheda, sujJAnI; bIjo aMtara Atama, tIsaro, paramAtama aviccheda, sujJAnI. 2 Atamabuddha ho kAyAdike rahyo, bahirAtama agharUpa, sujJAnI; kAyAdikanI ho sAkhIdhara rahyo, aMtara AtamarUpa, sujJAnI 3 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 grantha-yugala jJAnAnaMde ho pUraNa pAvano, varjita sakaLa upAdhi, sujJAnI; atIndriya guNagaNamaNi Agaru, ema paramAtama sAdha, sujJAnI. 4 bahirAtaHma tajI aMtara AtamA-rUpa thaI thira bhAva, sujJAnI; paramAtamanuM hai| Atama bhAvavuM, Atama arpaNa dAva, sujJAnI.'pa keAine zaMkA thavAnA saMbhava che ke abhanya jIvAmAM te ahirAtmA ja hoya, traNe AtmadazA kema ghaTe ? uttara HdravyarUpe traNe che. nahIM to jJAnAvaraNIya karma tene pAMca bhede na hAya. kevaLajJAnAvaraNIya karmanuM prayAjana kevaLajJAnane AvaraNa karavAnuM che, te paramAtmapaNuM jene mudde na hoya to pachI kevaLajJAnAvaraNa karma niSphaLa Thare, kevaLajJAnAdi pragaTe tevI sAmagrI. bhAva AdinI tene kadI prApti thavAnI nathI, tethI tene abhavya kahyo che; paraMtu kevaLajJAnane yAgya dravyanA abhAva che ema nathI. Asannabhavya, dUbhavya, krUtarabhavya ane abhaya e sarvamAM traNa bhede AtmA che. vaLI sarvajJamAM paramAtmA ja hAvAthI mahirAtmA ane aMtarAtmA nathI, ema keAI TAMkA kare tene uttara de che bhUtaprajJApana nayanI apekSAe te viredha TaLI jAya che. sarvajJa pahelAM te bahirAtmA tathA aMtarAtmA paNa hatA; tethI ghInA ghaDAnI peThe ghI bhareluM na hoya tApaNu ghInA ghaDo kahevAya che, tema ja sarvajJa ke aMtarAtmAne ahirAtmA kahevAya. tema ja bhAviprajJApana nayanI apekSAe, paramAtmA thanAra che tethI aMtarAtmAmAM paramAtmApaNuM paNa kahevAya. A prakAre sarva prANIomAM traNa prakAre AtmA kahI zakAya che. ----- AkhA graMthamAM traNa bhede AtmAnuM svarUpa varNavyuM che. paNa kuzaLa kArIgaranI peThe ahirAtmAnA varNana vakhate anya zaktirUpe rahyA che te lakSa rAkhI, tathA abhyAsa karanArane Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 83 paNa tene lakSa na cukAya tevI bhegI bhegI sUcanA maLatI rahe tema varNana karyuM che. paramAtmasvarUpa ke aMtarAtmasvarUpanA varNanamAM paNa te ja lakSa vAMcanArane rahe ane pUrvanA doSathI ke pramAdathI aMtarAtmApaNuM chUTI jaI bahirAtmapaNuM jIva pAmI jAya te saMbhava jaNAvI graMthakAra abhyAsIne cetAvatA rahe che. have AtmAna traNe dazAnAM lakSaNa graMthakAra prakAze che - bahirAtmA zarIrAdau jAtAtmabhrAntirAntaraH / cittadoSAtmavibhrAntiH paramAtmA'tinirmalaH / / 5 / / bahirAtmA gaNe AtmA, dehAdine ja bhrAMtithI; aMtarAtmA taje bhrAMti, citta doSa svarUpanI. " bhAvArtha - anAdikALathI jIvane karmane saMbaMdha che, karmanA bhege dehane saMbaMdha prApta thAya che, deha iMdriya sahita hoya che, tathA aihika sukhaduHkha bhegavavAnuM te sAdhana che. deha Adi rUpI padArtha hovAthI, indriya dvArA pragaTa thatA hovAthI, jIva te rUpa pitAne anAdikALathI mAnato Avyo che. zrImad rAjacaMdra jaNAve che : "paNa svamadazAmAM jema na banavA yogya evuM potAnuM mRtyu paNa jIva jue che, tema ajJAnadazArUpa svarUpa yoge A jIva pitAne, potAnAM nahIM evAM bIjAM dravyane viSe svapaNe mAne che ane e ja mAnyatA te saMsAra che, te ja ajJAna che, nAdi gatine hetu te ja che, te ja janma che, maraNa che, ane te ja deha che, dehanA vikAra che, te ja putra, te ja pitA, te ja zatru, te ja mitrAdi bhAvakalpanAnA hetu che, ane tenI nivRtti thaI tyAM sahaja mekSa che, ane e ja nivRttine Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala arthe satsaMga, sapuruSAdi sAdhana kahyAM che, ane te sAdhana paNa jIva je potAnA puruSArthane temAM gopavyA sivAya pravartAve te ja siddha che. vadhAre zuM kahIe? ATale ja saMkSepa jIvamAM pariNAma pAme che te sarva vrata, yama, niyama, japa, yAtrA, bhakti, zAstrajJAna Adi karI chUTyo emAM kaMI saMzaya nathI." Ama zarIrAdine potAnuM svarUpa mAnavAnI bhrAMti jyAM sudhI jIvamAM varte che, tyAM sudhI te bahirAtmadazAvALa jIva gaNAya che. "AtmabhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidya sujANa; guru-AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna, -zrImad rAjacaMdra saddaguruge mumukSu jIvana para vastune potAnuM svarUpa mAnavArUpa bhUla, ghaNuM bedhanA prabhAve, samajAya che. sAthe sAthe atIndriya AtmA(potAnA svarUpa)ne bedha sAMbhaLavAne maLe che, tethI AtmA viSenI brAMti TaLI jAya che, dehane para mAne che, vacanane IndriyathI grAhya paradravya mAne che, Indriyene ane manane paNa para vastunA pariNAmarUpa mAne che; rAgadveSa Adi karmapariNAmane pararUpa, deSarUpa jANe che, Ama parathI bhinna potAnuM zuddha svarUpa sadgurubedhathI samajI, te svIkAre che ane sadguru badhe jevuM zuddhasvarUpa samajAyuM, tenI bhAvanA karatAM te anubhavamAM Ave che, tyAre jIvane aMtarAtma-dazA pragaTe che ane bahirAtmadazA chUTe che. "darzanameha vyatIta thaI Upajyo bodha je, deha bhinna kevaLa caitanyanuM jJAna jo; Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana tethI prakSaNa cAritra moha vilekiye, varte evuM zuddha svarUpanuM dhyAna jo. apUrva avasara evo kayAre Avaze?" -zrImad rAjacaMdra aMtarAtmA krodha, mAna mAyA, lebharUpa kaSAya nivAravAne puruSArtha kare che ane zuddha svarUpanA dhyAnanA baLe cAra ghAtakarmone kSaya karI te kevaLI bhagavAna atyaMta nirmaLa bane che. te sadehI paramAtmA kahevAya che ane AyuSya pUrNa thaye bAkInAM cAra karmo chUTI jatAM videhI, siddha paramAtmA mekSamAM virAje che. Ama traNe AtmAnI dazAo varNavI, AgaLanI gAthAmAM paramAtmadazAnA nAmanuM kIrtana kare che :- nirmalaH kevalaH zuddho viviktaH prabhuravyayaH / parameSThI parAtmeti paramAtmezvaro jinaH / / 6 / / paramAtmA, prabhu zuddha, nirmala kevala vaLI; vivikta avyaya jina, parAtmA paramezvarI. 6 bhAvArtha - jenA aMtaraMgamalarUpa krodha, mAna, mAyA, lebha, mithyAtva, rati, arati, avirati Adi dUra thayAM che, tathA karma, deha Adi bAhyamala TaLyA che evA bhagavAna nirmaLa kahevAya che. mAtra AtmasvarUpe rahelA. paradravya ane parabhAvathI bhinna ekalA sva-svarUpamAM akhaMDapaNe ramaNa karatA bhagavAna kaivalya dazAvALA kevaLI gaNAya che. A vibhAvarUpI azuddhatA jenI TaLI che; dravyakarma, bhAvakarma ane karmathI rahita thayA che te parama zuddha che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthayugala anAdi karmanA saMyeAga jenA TaLI gayo che, zarIrathI paNa je bhinna, asaMga svarUpe meAkSamAM birAje che evA vivikta bhagavaMta che. (6 prabhu eTale sAmarthyavALA, iMdrAdinA svAmI, saMsAradazAmAM je cAra gati UbhI karatA hatA, te have sarva zakti peAtAmAM zamAvI, kevaLa jJAna, kevaLa darzana, anaMta sukha, anaMta vIrya Adi sAmarthyanA svAmI anyA che. anyaya eTale avinAzI; anaMta guNNA jenA pragaTa thayA che te tema ja traNe kALa rahevAnA hovAthI te saMpUrNa pada avyaya rUpa gaNAya che. zarIra Adi nAzavaMta vastuonA AtyaMtika viyega thayele! hAvAthI vyavahAre paNa te nAza pAmavAnA nathI; janma, jarA, maraNanI dazA huve temane nahIM hAvAthI avyaya ke akSaya bhagavaMta te gaNAya che. paramapada je mekSa temAM jenI sthiti thaI che te parameSThI bhagavaMta che; kharI rIte tA siddha bhagavAna ja parameSThI che, chatAM arihaMta Adi je mekSa-mArgamAM UbhelA che, te bhAva-apekSAe parameSThI vyavahArathI kahevAya che. parAtmA eTale utkRSTa AtmA; ahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA e traNe dazAomAM paramAtmadazA uttama che. paramAtmA saMsArI sarva jIvAthI je uttama AtmA anyA che; jethI khIjI keAI uttama dazA nathI evI parama dazAne pAmelA AtmA paramAtmA che. iMdra ke ahumindro karatAM jenuM aizvarya sarvoparI che; jenAthI caDhiyAtA kAI nathI evA aizvaryanA dhArI saMpUrNa dazAnA bhAktA Izvara che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana sarva karmarUpa zatruone je jIte te jina : "sarva zatrukSaya sarva vyAdhilaya, pUraNa sarva samIhAjI, sarva aratha yoge sukha tehathI, anaMta guNa nirIhAjI." yogadRSTi AThamI, zrI yazevijayajI A prakAre eka blekathI siddha-bhakti karI, bahirAtma dazA mukhyapaNe daza zloka dvArA varNave che :-- - bahirAtmendriyadvArairAtmajJAna - parAGmukhaH / sphuritazcAtmano dehamAtmatvenAdhyavasyati // 7 // iMdriyAthI pravarte A, peAtAne deha te ja huM; mahirAtmA gaNe evuM, AtmajJAna na te kahyuM. 7 bhAvArtha ahirAtmA AtmajJAnathI vimukha hAya che. "huM kANu chuM ?" evA vicAra jIvane AtmajJAnanI sanmukha kare che. paraMtu jene anAdi viparyAsamuddhine lIdhe zeAdhakavRtti rahI nathI, paNa viparIta nizcaya thaI gayA che ke jJAnanAM sAdhana je iMdriyadvAra, tethI pravartatA peAtAnA deha te ja huM chuM. ema dehane ja peAtAnuM svarUpa mAnI dehane arthe jIve che te ahirAtmA che. bhaveAbhavanI A bhUla, bhUlarUpe samajAtI nathI; tethI te bhUla jemanI TaLI che, tathA te bhUla TALe tevA upadeza jenA dvArA prApta thaI zake ema che, evA satpuruSanI tene garaja nathI, tenI zodha karatA nathI, pUrvapuNye vakhate ceAga thAya te te pratye anAdarabuddhivALA rahe che. A bhUlanuM ja poSaNa karanAra ahirAtmAnuM svarUpa graMthakAra varNave che. kAraNa ke te dayALu hAvAthI, jIva je je dehArthe puruSArtha kare che, tethI daihika sukhAnI icchA rAkhe che, paraMtu cathArthatAnuM bhAna nahIM haiAvAthI, nathI te daihika sukhAnI paraMparA pAmI -: 62 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala zakato ke nathI Atmika sukha tarapha tenI draSTi paNa thatI; te joI niSkAraNa karUNAzIla graMthakAra tenI (bahirAtmAnI) samakSa tenI dazA varNave che. jema keI kuzaLa vaidya daradIne dekhatAM tenuM darada parakhI laI tene kahe ke jene tAva Avato hoya tenuM zarIra phATe, kamara duHkhe, mAthuM dukhe, azakti rahyA kare, khorAka upara ruci thAya nahIM, Adi sAMbhaLatAM daradIne thAya ke mane A kahe che tevuM thayA kare che tethI vaidyo jene tAva kahe che tevuM darada mane che, te mAre tevA kuzaLa vaidyanI davA levI ghaTe che. tema A graMthamAM prathama bahirAtmadazA graMthakAra pote varNave che. te sAMbhaLI vicAravAnane lAge ke A lakSaNo te mArAmAM varte che, tethI AtmAnI traNa dazAmAMthI adhama dazAmAM huM chuM te mAre te dazA tajI uparanI dazA prApta karavA che. Ama Annatino mArga batAvanArI A kaDIne vicAra potAne mATe karavA yaMgya che, ane pote brAMta dazAmAM hoya te te dazA zAthI maTe e vicAra jAgRta karI, sadgurunI zodha karI tenI AjJA ArAdhI vicAradazA pragaTAvavA gya che. Atma-bhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidya sujANa; guru-AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna." -zrImad rAjacaMdra-kRta Atmasiddhi "bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; paNa te banne bhinna che, pragaTa lakSaNe bhAna. bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; paNa te banne bhinna che, jema asi ne myAna." -zrImad rAjacaMdrakRta Atmasiddhi Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana dehane ja potAnuM svarUpa mAnavArUpa dehAdhyAsa spaSTa karavA graMthakAra AgaLanI gAthAmAM jaNAve che ke je je gatine deha jIvane prApta thayuM hoya che te rUpa ja pite che, tema mAne che - naradehasthamAtmAnamavidvAn manyate naram / tiryaJca tiryagaGgasthaM surAGgasthaM suraM tathA / / 8 / / naradehe rahe che te, AtmAne nara mAnate; tiryaMcadehamAM hera, devAMge sura jANane. 8 bhAvArtha-je gAmamAM janme tene vatanI jIva potAne mAne che, tema naradehamAM rahele bahirAtmA pitAne nara ke manuSya mAne che; narane badale khara kahe te tene be TuM lAge che, khara ke gadheDAnA ghaNA bhava jIve karyo che, paNa je deha maLe te ja rUpe pitAne mAnavAnI bhUla jIvanI nahIM TaLe tyAM sudhI khare kahetAM khoTuM lAge che, te paNa tevA bhava hajI ghaNI vAra dhavA paDaze ane duHkhane pAra Avaze nahIM. AnuM kAraNa ajJAna, avidvattA ke bahirAtmapaNuM che. tiryaMca eTale manuSya, deva ke nArakI sivAyanA jaLacara, sthaLacara, nabhacara prANIo; te gatimAM kIDI, makeDI, kAgaDA, kUtarA, sApa, de Adi skUla, sUkSama dehadhArI jIvo potAne te deharUpa ja mAne che. temAMnAM meTI saMkhyAvALAM prANuo te mana vagaranAM ja hoya che. eTale mAtra pUrvanA saMskArane laIne sukha dukha vedatAM dehamAM ja potApaNAnA bhAva rAkhyA kare che ane te ja bhAva laIne bIjI gatimAM paNa jAya che. jemane mana hoya che, temanAmAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 grantha-yugala manane prAye te vikAsa nathI hotuM ke manuSyanI peThe duHkhanAM kAraNe zodhI tene dUra karavAnA aneka upAye yeje, tathA bIjA pAsethI bedha pAmavAne zedha karI, tene vicArI anAdinI bhUla TALI AtmabhAnamAM Ave. tethI tiryaMca dehamAM rahele bahirAtmA pitAne tiryaMcarUpa ja mAne che ema kahyuM. naradehadhArI ke tiryaMcadehadhArI jIvone zubha vAtAvaraNa ane sArA saMskArane cega banatAM puNya upArjana thAya te dharma ke paropakArane prasaMga banatAM tathA ghaNAM duHkha bhegavatAM akAma nirjarA thaye paNa deva-gati prApta thAya te tyAM paNa bahirAtmA devanA dehane ja potAnuM svarUpa mAne che. suMdara kAMti, kaLA, rU5 Adi pitAnuM svarUpa mAnI jIva dehabhAvamAM ja magna rahe che. devane deha prApta thaye Rddhi-siddhi prApta thAya che paNa anAdinI bhUla je dehane AtmA mAnavAnI, te te AtmajJAnI gurunI upAsanA vinA tyAM paNa TaLatI nathI. e bhUla na TaLe tyAM sudhI janma-maraNa paNa TaLe nahIM. tethI cakranI vATanI peThe UMcI gati palaTAI, pAchuM nIcI gatimAM paribhramaNa thayA kare che. puNyane laIne devagati ucca kahevAya che, paraMtu mekSamArganI apekSAe manuSyagati uttama che. kAraNa ke manuSyadeha prApta karI ekSa-mArganuM ArAdhana karanAra ja mokSa prApta karI zake che, bIjI koI gatithI bArebAra mokSe javAtuM nathI. manuSya thaIne ja mekSe javAya che, te jene manuSyabhava maLe che, teNe mekSa prApta karavAnuM ja mukhya kArya ArAdhavA gya che. bIjI gatimAM mokSa-prApti thaze nahIM, ema vicArI, apramattapaNe prApta saMgone uttama upayoga kartavya che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 91 have atyaMta du:kha denAra naraka gatinA deha maLatAM paNa dehane ja jIva peAtAnuM svarUpa mAne che, paNa peAtAnuM svarUpa kevuM che te viSe graMthakAra jaNAve che : nArakaM nArakAGgasthaM na svayaM tattvatastathA / anantAnantadhIzaktiH svasaMvedyo'calasthitiH // // nArakI narake jANe- ajJAnI, tema te nathI; anaMta jJAna-zaktimAna, svagamya, acalasthiti. 9 bhAvArtha: AtmajJAna prApta karavAnI jene jijJAsA che, tene tyAga-vairAgyanI bhAvanA jarUranI che. zrImad rAjacaMdre zrI 'Atmasiddhi' zAstramAM jaNAvyuM che ke-- "tyAga-virAga na cittamAM, thAya ne tene jJAna; aTake tyAga-virAgamAM, te bhUle nija bhAna." 11 cAre gatimAM duHkha che, duHkhanuM kAraNa ajJAna che, ema jANyA vinA AtmajJAna pratye jIva vaLatA nathI; te jaNAvavA graMthakAre cAre gatimAM dehAdhyAsa jIva peASe che e batAvavA bahirAtma-dazAnuM varNana karatAM naradeha, tiryaMcadeha ane devanA dehane peAtAnuM svarUpa mAnI jIva duHkhI thAya che ema varNavyuM. have cAre gatimAM jyAM ghaNuM duHkha AkhA bhava bhAgavavuM paDe tevI naraka gati che, tyAM je deha prApta thAya che te vaikriya deha kahevAya che, eTale devanI peThe dehane aneka AkAre palaTAvI zake; paraMtu narakamAM azubha vikriyA ja mane che, kAraNa ke tyAM mAtra pApanA ja uddaya mukhyapaNe hAya che. eTale peAtAnI zakti bIjAne duHkha devAmAM ja vApare che; devAnI peThe AtmAthI pratyakSapaNe amuka maryAdAmAM bhUta, bhAvi ane vartamAna jANavAnI zakti Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala rUpa kuavadhijJAna (vibhaMga) badhA bahirAtmAone tyAM hoya che, te paNa potAnA pUrvanA zatruone zodhI kADhI vaira levAmAM ja vaparAya che. Ama badhA ja AvI bhAvanAvALA hevAthI koIne tyAM sukha saMbhavatuM nathI. AvI duHkhada dazAmAM paNa jIvane "deha te ja huM chuM, ane bIjAne deha dekhAya che, te ja enuM svarUpa che evI bhrAMti kAyama rahe che. keIka bhAgyazALI jIvane ja, tevA vibhaMga jJAnane prabhAve potAnA pUrvabhava sAMbharatAM, vAsudeva Adi padavInI prApti karI mAtra bega bhegavavAmAM ja AyuSya vyatIta karyuM ane AtmAnuM kalyANa na karyuM te AvA duHkhada deha ane sthAnanI prApti thaI che evA pazcAttApe pote dehathI bhinna che evuM mahApuruSee upadezeluM yAda AvatAM brAMti TaLI AtmajJAnanI prApti naraka jevA sthAnamAM paNa thAya che. tyAre tene dehathI bhinna potAnuM kharuM svarUpa zuM che tenA vicAre saMpUrNa padanuM smaraNa thAya che. anaMtAnaMta jJAna, darzana, sukha, vIrya Adi guNasaMpanna, potAne potAne anubhava thAya che tathA saMpUrNapaNe sarva kALa rahI zake te acaLa AtmA pote che, chatAM bahirAtmadazAmAM tene AtmAnuM mAhAtmya kaMI bhAsatuM nathI. deha ja keI apUrva vastu lAgavAthI mUDhapaNe tenI saMbhALa Ape bhava jIva karyA kare che, chatAM te nAkhI daI ekalA javuM paDe che tenuM tene sacoTa bhAna thatuM nathI. aMdhakArane DAMga mAravAthI, vALI kADhavAthI ke tevA ayathArtha upAyathI dUra karAtA nathI; mAtra prakAzathI ja te dUra thAya che, tema dehAdhyAsa TALavA mATe mAtra sadgurune yega, tene nizcaya ane tenA mArganuM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 93 ArAdhana e ja eka upAya che, te mUkIne bIjA upAya karatAM te puSTa thayA kare che. potAnA dehane potAnuM svarUpa mAnavAnI bhUlanA pariNAme, anya sAthe vartatAM anyanuM svarUpa nathI samajAtuM paNa anyane deha te ja anyanuM svarUpa manAya che, tenuM varNana graMthakAra have AgaLanI gAthAmAM pradarzita kare che athavA dehAdhyAsane AdhAra sva ane paranA svarUpanI mAnyatAmAM thatI bhUla che, te ja bahirAtmapaNuM che, te jaNAvavA have graMthakAra vistAra kare che : svadehasadRzaM dRSTavA paradehamacetanam / parAtmAdhiSThitaM mUDhaH paratvenAdhyavasyati // 10 // mUha svadeha za dekhI, paranA jaDa dehane, para AtmA judo toye, deharUpe para gaNe. 10 bhAvArtha - saMsAranuM svarUpa "huM" ane "tenI kalpanAnuM phaLa che. "huM keNa chuM ? ene yathArtha nirNaya na hovAthI "deha te huM evI bhUla cAlatI AvI che te jaNAvI, have jene jIva tuM kahe che ke "bIje ke "sAme mANasa mAne che tenA svarUpamAM te ja bhUlane vistAra pote kare che, te A zlekamAM graMthakAra kahe che. potAne deha te ja huM ema bahirAtmAnI mAnyatA hevAthI, bIjA koIne jue che, tyAre bIjAnA AtmAne rahevAnuM je acetana sthAna e tene deha te ja bIjAnuM svarUpa che, e bahirAtmA nirNaya kare che, mAne che. AvuM mAnanArane mUDha kahyo che, kAraNa ke darzanameha nAmanI madirA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 granthayugala te AtmAe pIdhI che tenA kephathI bIjAnA AtmAne bhUlI tenA dehane ja bIjAnuM svarUpa kapI, tema ja bake che. jema keI strIne tenA patine zatru marI gayele bhUta thaIne vaLage, tyAre tene kaI pUche ke "tuM keNa che? te te bAI bole ke "huM phalANuM chuM." "kyAM rahe che ema pUche che ke "pIMpaLe." tenA patine batAvIne pUche ke "A koNa che ? te kahe ke "e mAre zatru che." Ama dehabhAvarUpa zatru A jIvane vaLage che. tethI dehane huM mAne che, anyanA dehane anyanuM svarUpa mAne che, kahe che ane pravarte che. paNa A mUDha dazA che ema graMthakAra kahe che. te unmatta dazA tajI jJAnI puruSoe je AtmAnuM yathArtha svarUpa jANyuM che, anubhavyuM che ane niSkAraNa karuNAthI prakAryuM che, te jANavA, mAnavA ane pitAnuM svarUpa anubhavI anAdikALanI bhUlathI rahita thaI, sukhI thavA graMthakAra upadeza kare che. "jyArathI ema samajAyuM ke bhrAMtimAM ja paribhramaNa karyuM, tyArathI have ghaNuM thaI, are ! jIva, have thaMbha, e nirveda.' -zrImad rAjacaMdra Ama pitAne samajAvI, bahirAtmapaNAnuM phaLa paribhramaNa, janmamaraNarUpa saMsAra che ema nirNaya karI, jIve pAchuM haThavuM ghaTe che. "mAhAsya jenuM parama che, evA niHspRhI puruSanAM vacanamAM ja tallInatA te zraddhA-AsthA." -zrImad rAjacaMdra AvI "parama durlabha zraddhA jIvane prApta thaye bahirAtmadazA TaLe che ane pote potAnA bhAnamAM Ave che, tyAre Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana dehane deharUpe jANe che ane peAtAnA AtmAne peAtAnuM svarUpa mAne che; tethI paranA dehane paNa acetana deharUpe mAne che ane paranA AtmAne ja tenA AtmArUpe svIkAre che. bhUlanI gaMbhIratA ane tenuM bhayaMkara svarUpa na samajAya tyAM sudhI jAne cIle ja pravartatAM jIva AnaMda mAne che. paNa satpuruSa ane tenAM vacaneAmAM zraddhA AvatAM bhUla ke ahirAtmapaNuM tene bhayaMkara bhAse che, pachI tene tyAga karavA te prerAya che. e ja bhUlanA vistArane gAMDapaNurUpe graMthakAra varNave che :deheSvaviditAtmanAm / svaparAdhyavasAyena vartate vibhramaH puMsAM putrabhAryAdigocaraH // 11 // sva-para--dehamAM AtmA, ajJAnI Ama mAnate; paDI vibhramamAM pAte, putra bhAryAdi bhAvatA. 11 bhAvArtha :~ AtmAnuM jemane jJAna, oLakhANu nathI thayuM, tevA bahirAtmA peAtAnA dehane peAtAnuM svarUpa mAne che ane paranA dehane paranuM svarUpa mAne che; Ane AdhAre tenI badhI pravRtti che. A mAnyatAne graMthakAra vibhrama kahe che eTale te viparIta nizcaya, asatya nizcaya athavA avidyA ke gAMDapaNu gaNAya che. 95 jema koI puruSanuM citta parastrImAM cAMTayuM hAya to te anyAya, durAcArane ja sukharUpa uttama mArga, kartavyarUpa samaje che, tenuM samarthana paNa kare che; leAkeAnI niMdAne gaNe nahIM, niMDhanArane duzmana gaNe; paNa peAtAnuM vartana kharAba che, ema rAvaNanI peThe tene samajAtuM nathI. AvI dazAne vibhrama, unmattapaNuM ke viparItapaNuM kahe che. jJAnI puruSanI Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthayugala kRSimAM dehane peAtAnuM svarUpa, ke paranA dehane paranuM svarUpa mAnanAra badhA rAvaNurUpa che; ahirAtmA che. 96 e vibhrama kyAM varte che ? to kahe putra, strI, pitA ADhi kalpanA pratye pravarte che. putranA dehane tenuM svarUpa mAnavAthI jIva putraneA deha joIne prasanna thAya che, tene ramADe che, tene mATe ghareNAM, kapaDAM, ramakaDAM AdinI ciMtA kare che, tenA rAganI davA vagere kare che, tenA duHkhe duHkhI thAya che, tenA viyeAge ati duHkhI thAya che. tene mATe ghara, vepAra, paisA ke sagapaNunA vicAra kare che, paNa tene meAkSamArganI prApti thAya ke tenAM janmamaraNa maTe tenA vicAra tene nathI AvatA; kAraNa ke AtmAnA astitvanI pratIti nahIM hAvAthI AtmA saMbaMdhI vicAra AvavA muzkela che. zrImad rAjacaMdra eka patramAM A viSe jaNAve che:-- putrAdi saMpattimAM je prakAre A jIvane meAha thAya che te prakAra kevaLa nIrasa ane niMdavA yeAgya che. jIvajo jarAya vicAra kare te spaSTa dekhAya evuM che ke, keAIne viSe putrapaNuM bhAvI A jIve mAThuM ryAmAM mA rAkhI nathI, ane keAIne viSe pitApaNuM mAnIne paNa tema ja karyuM che, ane koI jIva haju sudhI te pitAputra thaI zakyA dIThA nathI. sau kahetA Ave che ke AnA A putra athavA Ane A pitA, paNa vicAratAM A vAta keI paNa kALe na banI zake tevI spaSTa lAge che. anutpanna evA A jIva tene putrapaNe gaNavA, ke gaNAvavAnuM citta rahevuM, e sau jIvanI mUDhatA che, ane te mUDhatA koI paNa prakAre satsaMganI icchAvALA jIvane ghaTatI nathI." asADa suda 6, ravi, sa`, 1950 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana putranI peThe strI, pitA, mAtA Adi sarva para dehane dekhI bahirAtmA rAga-dveSa karI karma bAMdhe che tathA navA deha dhAraNa karavAnAM kAraNo seve che. A vibhramathI avidyArUpa saMskAra baLavAna banI parabhavamAM paNa sAthe jAya che ane bahirAmapaNuM bhabhava jIva anubhave che te vAta AgaLanI gAthAmAM graMthakAra mahAtmA pragaTa kare che - avidyAsaMjJitastasmAtsaMskAro jAyate dRDhaH / yana loko'Ggameva svaM punarapyabhimanyate / / 12 / avidyArUpa saMskAra, tethI te draDha jAmata tethI punarbhave jIva, potAne deha mAnate. 12 bhAvArtha:- A drazya jagatamAM ahaMbhAva, mamatvabhAvarUpa vizvama bahirAtma-jIvane varte che; jagatanI mahattA teNe sAMbhaLI che, vicArI che, mAnI che ane anyane tevI ja preraNA karI che, A vibhramanA saMskAro jIva parabhavathI lAvyo che, ahIM poSe che eTale parabhavamAM pAchA baLavAna paNe kurI Ave tevA gADha kare che, putra, strI, dhana, dhAnyAdi potAnAM che, deharUpa potAne upakArI che, ema mAnI temanA samAgamamAM sukhanI kalpanA dRDha kare che, saMtoSa pAme che, temanA viyegamAM mahA saMtApa pAme che, asahya viga thaI paDe tyAre AtmaghAta paNa Adare che. AvI vicAraNAmAM jIvanArane draDha saMskAra eTale avicaLa vAsanA jAme che, tenuM nAma avidyA zAstrakAroe pADayuM che. tenA prabhAve jIva anAtmA evA dehane ja AtmA mAne Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 granthayugala che, pitAnAM nahIM evAM bIjAM dravyone-putra, mitra, kalatra, dhana, dhAnyAdine potAnAM mAne che, tathA maLamUtrathI bharelA vAsaNa jevA sva ane panA dehAdi azuci padArthone zuci, prIti karavA lAyaka, prApta karavA gya mAne che; svama jevA thoDI mudata TakanAra A anitya saMgone sadAya Ama ne Ama rahenAra ke sAthe AvanAra nityarUpe mAne che, je nAza pAmanAra che ke ApaNe tene mUkIne cAlyA javAnuM che te tene meha karI mUMjhavaNa zA mATe UbhI karavI e vicAra avidyAne lIdhe AvatA nathI ke Tako nathI; paNa mamatA vadhyA ja kare che. anitya padArtho pratyenA mehane lIdhe jIvane sAce vicAra jAgatuM nathI, keI jJAnI puruSanAM vacane sAMbhaLe, ke vAMce to tethI jevI joIe tevI jAgRti pragaTatI nathI, pitAnI bhUla samajAtI nathI; dehamAM vicAra karanAra vase che, tene vicAra Avato nathI. "zuM karavAthI je te sukhI ? zuM karavAthI pote duHkhI ? pote zuM ? kyAMthI che Apa ? eno mAgo zIdhra javA. jyAM zaMkA tyAM gaNa saMtApa, jJAna tahAM zaMkA nahi sthApa; prabhubhakti tyAM uttama jJAna, prabhu meLavavA guru bhagavAna. guru oLakhavA ghaTa vairAgya, te UpajavA pUrvika bhAgya, tema nahIM to kaMI satsaMga, tema nahIM to kaMI du:kharaMga." --zrImad rAjacaMdra durlabha manuSyabhava maLe che, temAM Atmahita sAdhI zakAya, avidyA chedI AtmajJAna prApta karI zakAya tema che; tyAM paNa jIva je nahIM cete te A deha tajI jIva jyAM jaze, ane je deha prApta karaze tyAM pAchA dehane ja potAnuM Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana svarUpa mAnI anAdine viparIta mArga ArAdhI duHkhI, duHkhI rahyA karaze, mATe A ja bhavamAM cetavA gya che ema karuNa karI graMthakAra upadeze che. dehabuddhi ane AtmabuddhinAM pariNAma kevAM bhinna Ave che te have graMthakAra jaNAve che - dehe svabuddhirAtmAnaM yunaktyetena nizcayAt / svAtmanyevAtmadhIstasmAdviyojayati dehinam // 13 // dehAtmabuddhi dehonAM kAraNe meLave nakI; AtmAmAM AtmabuddhimAna, dehanI keda de mUkI. 13 bhAvArtha - deha te ja huM chuM evI dehAtmabuddhi janmamaraNanuM kAraNa che, mATe tajavA gya che, nahIM te parabhavamAM paNa te sAthe jAya che ane dIrgha saMsAranuM kAraNa thAya che ema jaNAvI, have A bhavanI pravRtti paNa kevA kAraNane AdhAre varte che te graMthakAra kahe che. jene dehamAM prIti varte che te dehanA vicAra kare che, dehane poSavAne, suMdara banAvavAne, lekamAM deha prazaMsApAtra bane te arthe pravarte che. parabhavanA kadI vicAra Ave te deva Adine deha maLe ke rAjakuTuMbamAM janma thAya ane tyAM vizeva daihika sukha maLe te arthe dAna, puNya, tapa AdimAM pravarte che. jevI jenI mAnyatA te AdhAre A bhavanI pravRtti paNa thAya che. mATe yama, niyama, japa, tapa Adi prayatna karyA karavA karatAM prathama yathArtha mAnyatA thAya te arthe jIve satsaMga, sanzAstra ane savicAra dvArA laukika bhAve dUra karI, alaukika bhAva samajavAnuM ane svIkAravAne puruSArtha kartavya che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 grantha-yugala deha deharUpe traNe kALa rahI zake tema nathI kAraNake te saMgI padArtha che. sarva saMyogone viyega nizcaye thavAno che. te anitya evA dehane meha yathArtha nathI, ema vicArI, AtmA AtmArUpe traNe kALa rahI zake teva, vizvanI zAzvata vastuomAMne eka padArtha che, tene satsaMga, salphAstranA AdhAre vicAra karI, nirNaya karI tenuM saMpUrNa svarUpe pragaTa karI, paramapadanI prApti karavI ghaTe che. ane ajJAnadazA ke bahirAtmapaNAne lIdhe janma-maraNa Adi anaMta duHkhe anaMtakALathI bhegavatA A jIvanI dayA lAvI, tene anaMta sukhane bhaktA sarva kALa mATe karI, kRtakRtya thavA gya che. Ama A dehadevaLamAM rahele AtmA te huM chuM evI Atmabuddhi jene pragaTe che, tene pharI deha dhAraNa kare na paDe; dehAdi saMgone AtyaMtika abhAva ke mikSa thAya te arthe A bhavamAM satya puruSArtha te satata kare che. zrImad rAjacaMdra dvAdazAMgInuM saLaMga sUtra nIce pramANe pragaTa kare che -"sarva duHkhathI mukta thavAne abhiprAya jene thaye hoya te puruSe AtmAne gaveSa ane AtmA veSa hoya teNe yama, niyamAdika sarva sAdhanane Agraha apradhAna karI satsaMgane gaveSa, tema ja upAsa. satsaMganI upAsanA karavI hoya teNe saMsArane upAsavAne AtmabhAva sarvathA tyAga potAnA sarva abhiprAyane tyAga karI, pitAnI sarva zaktie te satsaMganI AjJAne upAsavI. tIrthakara ema kahe che ke je kaI te AjJA upase che te avazya satsaMgane upAse che; ema je satsaMgane upAse che te avazya AtmAne Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana upAse che, ane AtmAne upAsanAra sarva du:khathI mukta thAya che." ahirAtmadazAthI saMsAramAM jIvanI je duHkhada dazA thaI paDI che te joi A graMthakArane kheda thAya che te havenA AAkamAM varNave che : 101 deheSvAtmadhiyA jAtA: putrabhAryAdikalpanAH / saMpattimAtmanastAbhirmanyate hA hataM jagat // 14 // dehamAM AtmabuddhithI, putrAdi nija kalpate; mahattA mAnI potAnI temAM, hA ! jaga-hANu je. 14 bhAvArtha :-- dehane ja AtmA mAnavAnI kuTeva paDI gayelI hAvAthI ahirAtmA putranA dehane ja putra, patnInA dehane ja patnI, pitAnA dehane ja pitA, mAtAnA dehane ja mAtA kalpI, huM putravALA chuM, patnIvALA chuM, huM mAbApavALA chuM, moTA kuTuMbavALA chuM, sa-khAMdhava chuM, ema mAnI kalpanAne saMpatti mAne che ane jyAre te te kalpita saMbaMdha maraNa, aNubanAva vagere prasaMge chUTe che tyAre kalpAMta kare che. putra uparanA mAhane laIne tenA janmathI ja prasanna khatI rAgabhAvanI vRddhi kare che ane saMsAranA kAraNarUpa karma kamAvAnA dhaMdhA calAvyA kare che. tenA zarIrane anukULa khAna, pAna, vastra, alaMkAra Adi ekatra kare che, tenI ciMtA kare che; tene rAga thAya teA kheda kare che, ene badale mane duHkha AvyuM hAta te sAruM ema icche che, davA AdinI gAThavaNa, kharca vagere vaDe tene roga TALavA Atura rahe che te ciDAya, pajave, du:kha de tene te gaNatA nathI, mAre te mAra paNa Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha yugala sahana kare ane putrane ucheravAnA lahAvA maLyA mAne che. ghaNI vAra te putranAM apalakSaNane, bIjAne mAravAnI, apazabdothI apamAna karavAnI, cArI karavAnI Adi devAne lADamAM pASe che, nizALamAM javAnuM tene na game ke zikSakano trAsa lAge te tene abhaNa paNu rAkhe che; Ave AMdhaLeA meha putranuM ahita ane pAtAnuM ahita sAdhe che. putranA dehane ja putra mAnelA heAvAthI tene sAruM sAruM khAvApIvAnuM ApI gadheDAnI peThe jADA karavA icche che; pace, na pace tepaNa bhAre khArAka khavArI khavArI mAMDhA paNa kare che. mATe thAya tyAre tene paraNAvava nA lahAvA levA icche che ane paraNAvIne ghaNI vAra tA pastAya ja che, kalezanAM kAraNeA UbhAM thAya che ke mAbApa uparanA putranA bhAva palaTAI abhAva pragaTavA lAge che. A badhA prasaMge du:khanA hovA chatAM putrane potAnI saMpatti mAnI bahurAtmA potAne bhAgyazALI mAne che. AchuM AyuSya hAya teA putranA maraNanuM duHkha akathya thaI paDe che. jo putra sArA, kamAtA, ane leAkeAmAM vakhaNAtA hoya te tA tenA maraNathI du:khaneA pAra rahetA nathI. eka putrasaMpattinI kalpanAthI keTalAM karma AMdhI ahirAtmA jIva bhAre karmI bane che te jaNAvavA ATaluM lakhyuM te uparathI anya saMbaMdhA ane saMyAgAnA vicAra karatAM saMsAramAM jIvanA duHkhane pAra nathI ema AcAryane lAgatAM, AkhuM jagata ahirAtmabhAvathI haNAI rahyuM che ema lAgI AvatAM, A AAkamAM tene mATe kheda pradarzita karyAM che-- te evA bhAvathI ke bicArA jIvAnAM AvAM du:khA temane bahirAtmaDhazA chUTa2e ja maTe tema che. tethI saMsAradazAmAM je je duHkhA che tenuM 102 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 103 mULa zodhI kADhI, te ukheDI nAkhavA AcArya, atyaMta duHkhI bahirAtmAone, bhalAmaNa AgaLanA glaeNkamAM kare che : mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tyaktvanAM pravizedaMtarbahiravyApRtendriyaH // 15 // mULa saMsAra-duHkhanuM dehamAM Atmabuddhi tetajI iMdriya vyApAra- bAhya, aMtara pesaje. 15 bhAvArtha - saMsAracaka kema pravarte che teno khyAla ApavA jJAnI graMthakAra jaNAve che ke "deha e ja huM chuM AvI buddhi bahirAtmAnI hovAthI tene dehadRSTi kahevAya che. pUrvanAM bAMdhelAM karma bhegavavA A deha dhare paDyo. dehanI sAthe ja iMdriyanI racanA karmAnusAra thAya che ane te iMdriye bAhya padArthonA rUpa, rasa, gaMdha, zabda, sparza grahaNa karavAnI zaktivALI hovAthI, bAhya padArthomAM pravarte che. te nimitte mana ISTa-aniSTapaNuM, sukha-duHkhanI kalpanA karI karma bAMdhe che. Ama Idriya ane mananI madadathI nave deha prApta thAya tevA karmo jIva kamAya che. tenA phaLarUpe A deha chUTe eTale saMcita karmo bhegavAya te deha jyAM prApta thAya tevI anukULatA hoya, tyAM jIva jAya che, tyAM dehanI racanA karI te dehane pitAnuM svarUpa mAne che, je iMdriyanI racanA karI tethI bAhya jagatane jANI sukha-duHkha, ISTaaniSTanI kalpanA karI pharI karma bAMdhe che. tenA phaLarUpe vaLI bIje deha dhAraNa kare paDe che, tyAM paNa saMsAracaka akhaMDitapaNe calAvyA kare che. A dhaMdhe bahirAtmAne iDhiyenI bAhya viSamAM pravRtti thatAM cAlyA kare che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 grantha-yugala Ama AcAryane samajAyAthI niSkAraNa karUNAzIla svabhAvavALA bhagavaMta AcArya bahirAtmadazAvALA jIvane samajAve che : "he jIva ! Ama te ghaNI thaI, have bha. deha te ja huM evI buddhi A badhAM saMsAranAM duHkhanuM mULa che, mATe te buddhi have bhale thaIne cheDa eTale bahirAtmapaNuM paNa chUTaze. have aMtaramAM praveza kare; A dehamAM vicAra karanAra beThe che, te dehathI bhinna che, ema mAna; te sukhI che ke duHkhI teno vicAra, sadgurune upadeza prApta karI, kare. vicAra karatAM te duHkhI che ema samajAze. duHkhanuM kAraNa huM deha chuMe buddhi pratIta thaze. te tajI dehathI huM bhinna chuM ane iMdriyanI pravRtti karanAra huM chuM ema tane samajAze. iMdriyenI bAhya pravRtti ochI karI, deDa ane idrinA svAmIrUpa potAnA svarUpa tarapha aMtaramAM vRtti vAraMvAra vALavA puruSArtha kara." AvA bhAvArthane upadeza, ATale upadeza dhyAnapUrvaka sAMbhaLanAra bahirAtmA pratye, dayALu AcArya kare che. te upadeza potAne kare che, dehane to upadeza, AcArya jevA jJAnI puruSa kare nahIM, kemake deha te jaDa che, dehamAM jANanAra te huM chuM; mATe mAre mAre vicAra have kare, ema bahirAtmAne AcAryanA upadezathI jANe lAgyuM hoya tema pitAne potAnuM oLakhANa ATalA kALa sudhI na thayuM tene kheda Azcarya sahita bahirAtmAne thAya che, te jaNAvavA, bahirAtmAnA mukhamAM pitAnI bhUla darzAvatAM vacane graMthakAra mattazcyutvendriyadvAraH patito viSayeSvaham / tAnprapadyAhamiti mAM purA-veda na tattvataH // 16 / / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 samAdhizataka-vivecana iMdriyadvArathI cUkI, paDyo huM viSa viSe bhego pAmI na meM pUrve- jANyuM rUpa yathArtha je. 16 bhAvArtha -- jJAnI puruSa ATale badho upadeza mArA hitane arthe kare che ema jANa, bahirAtmAne je pAMca IndriyenA viSayamAM pitAnI ramaNatA varte che, te ja pitAne AvaraNarUpa che ema samajAtAM te belI UThyo : aho! A indirUpI bArIomAM rahI viSayenI ramatamAM huM eTale badhe rAcI rahyo ke ATale badho lAMbe kALa, anaMta bhavanAM paribhramaNamAM meM mAruM yathArtha svarUpa na oLakhyuM; pote pitAne bhUlIne ja meM mAtra bahirAtmapaNe viSamAM ja ramaNatA karI ! jema koI bALaka bArImAM besIne joyA kare, te tene dUradUranAM khetara, rastA, nadI, taLAva, pazu, pakSI, mANaso jatAM AvatAM najare caDhe, temanAM kapaDAM, ceSTA Adi dekhAvamAM citta rAkhe te bArInI najIka beThelA tenA mitrane paNa te joI na zake. ghaNI vakhata rAha joI jyAre te bALakane lAve, tene pakaDIne haDhoLe, tyAre te tenI bAhya nATaka jovA jevI najara pheravI tenA mitrane dekhe, tyAre tene upakAra mAne ke meM keTalAya kalAka A bArImAM gALyA ane hajI te ja jevAmAM khoTI thayA karata, paNa tame mane jagADyo tyAre ja ATale badhe vakhata huM nakAme khATI thayo ema mane lAgyuM tema bahirAtmA sadgurunA bedhathI pitAnI bhUla kabUla kare che ke (mattaH) mArA svarUpathI huM ikriyA dvArA cUkyo athavA ikiyenA viSanA mohathI unmatta thayele huM () unmatta pAMca iMdranA viSaya je zabda, sparza, rasa, gaMdha ane Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 grantha-yugala rUpamAM paDyo paDyo "huM keNa chuM ?' tene vicAra karI meM mAruM oLakhANa na karyuM. potAnuM svarUpa jeNe jANavuM hoya, bahirAbhapaNuM tyAgavuM hoya teNe pAMca iMdriyadvArA bhagavAtA bhege pratye anAsaktirUpa vairAgyane abhyAsa prathama kartavya che. bhegenI je mIThAza jIvane varte che, te TALavA mATe saddagurune bedha, sanzAstranuM zravaNa, vAcana, vicAra, satsaMga Adi sAmagrI meLavavI. viSayathI janmatI parAdhInatA, tenI kSaNiktA, tRSNA utpanna karAvI jIvane duHkhasamudramAM gabaDAvI pADavAnI zakti, karmabaMdha karAvI janmamaraNa UbhA thavAnuM kAraNa tathA sarvathI moTI hAni potAne vicAra ja na thavA de tevI viSayenI navI navI ramata che. A badhAne vicAra, carcA aneka vAra thatAM jIvane pacendriyanA viSaye apriya, bAdhartA, Atmaredhaka samajAya che, tyAre te pratye abhAva thaI, viSayanA AnaMdane badale satsaMga, satparuSa, salphAstra, savicAra e AnaMdanAM sAdhana samajAya che, tenI rUci, prIti, utsukatA jAge che. satsaMge AjJA ke satsAdhananI prApti thAya, tenI upAsanAmAM jIvane AnaMda Ave che. Ama bahirAtmatA TaLI, aMtarAtmadazAne prabhAtakALa pragaTe che, tyAre paramAtmadazA pragaTAvavAnI jIvane maherachA Uge che, te saMtoSavA saddaguru aMtarAtmAne yegamArga ke mekSamArga prakAzaka vArtA kahe che : evaM tyaktvA bahirvAcaM tyajedantarazaMSataH / eSa yogaH samAsena pradIpaH paramAtmanaH / / 17 / / bAhya vANI tajI AvI, aMtarvAcA tane pUrI; samAse ga-vArtA A, paramAtmA prakAzatI. 17 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 107 bhAvArtha - idriyaviSayanA bhege pratye jene vairAgya jAge che, tevA mumukSu jIvane graMthakAra AgaLanI taiyArI darzAvavA have kahe cheH iMdriyanA saMyama sAthe vANunA saMyamanI paNa jarUra che. te vANuM be prakAranI che. eka te bIjAne samajAvavA mATe vAjyAdine uccAra thAya che te athavA bIjA ApaNane samajAvavA je zabdo uccAre che te Ane bAhya vANI kahevAya che. A vANanA kAraNarUpa mananI vacanaracanArUpe pravRtti keIne kahetA pahelAM A vAta karavI che, AvI rIte karavI che, Ama zaMkA kare te tene A uttara Apa; AvI aMtara gaDamathala aMtarvAcArUpe gaNAya che. zAMta ekalA besIne koI pATha bolIe, vicArIe temAM je vANInI pravRtti aMtaramAM thAya che, te paNa aMtarvAcA che. bAhya vAcA karatAM aMtarvAcAnI pravRtti lAMbI hoya che. bAhya balavAnA prasaMge zeDa hoya che, paNa aMtaraMga kalpanAjalapanA te nadInA pravAhanI peThe cAlyA ja kare che. jahAM kalapanA-jalapanA, tahAM mAnuM duHkha chAMI; miTe kalapanA-jalapanA, taba vastu tina pAI." -zrImad rAjacaMdra Ama bAhya vAcA tathA aMtarvAcA saMpUrNa tajavI te paramAtmapadarUpI do pragaTAvavAne TUMke raste che. A paramAtmaganI jhAMkhI karAvI. viSayabhegenuM bahirAtmAne AkarSaNa che, teTaluM ja ke tethI vizeSa vacanacAturIne meha jIvane varte che. zrImad rAjacaMdra prabhuprArthanAmAM jaNAvyuM che: tuja viyoga sarato nathI, vacana-nayana-cama nAMhi; nahi udAsa anabhakatathI, tema gRhAdika mAMhi." Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthayugala eka mahAtmAe vacanathI pApaTa pAMjare purAya che, ane sazikSA prApta thaye mukta thAya che te jaNAvavA kathA kahI che : eka jJAnIpuruSanA yoge sarvasaMga parityAga karI bALa ziSya temanI sevAmAM rahetA hatA. vihAra karatAM eka gAmaDAmAM banne jaI caDhyA. dharmazALAmAM UtaryA. paMthanA zrama gurune lAgelA dUra karavA gheADI sevA karI. geAcarInA vakhata thatAM vastImAM javA ziSye AjJA mAgI. gurunI rajA maLatAM bhikSAe javAnI taiyArI karI eka lattAmAM ziSya jatA hatA, tyAre pAMjarAmAM rahelA eka pApaTe kahyuM : "mahArAja, padhAre." ziSyane navAI lAgI, pAMjarA pAse gayA; tyAM pApaTe kahyuM : "mAjI, mahArAja vaheAravA padhAryAM che." tyAM te gharamAMthI eka vRddha bAI ane be traNa okarAM bahAra AvyAM, vinaya sahu mahArAjane bhikSA levA aMdara laI gayAM. mahArAja joitI yAgya bhikSA laI bahAra AvyA, tyAre popaTe pUchyuM : "mahArAja, tamArI sAthe kei meTA sAdhu che ?" ziSye kahyuM : "hA, mArA gurujI che.'' pApaTe pUchyuM : "te mArI eka vAta temane pUchI kAle javAma mane jaNAvazeA ? " ziSye hA pADI eTale popaTe kahyuM : "huM A pAMjarAmAMthI kevI rIte mukta thAuM ? eTaluM pUchI lAvajo." bIjethI gheADI thADI bhikSA lai ziSya guru pAse gayA tyAM teNe popaTanI vAta tathA prazna gurune jaNAvyAM. jJAnI guru ekadama jamIna para gabaDI paDyA. theADI vAra hAthapaga halAvI, mukhathI kaMI avAja karI, zAMta pA kalAka paDI rahyA. ziSya gabharAye zIta upacAra karavA lAgyA pachI bhAnamAM AvyA hAya tema beThA thayA. annee leAjana karyuM. bIje divase gAcarIne 108 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 109 vakhata thaye tyAre ziSya gurunI AjJA laI bhikSA mATe vastImAM gaye; popaTane badhI bInA kahI. popaTa samajI gayo. mahArAja gayA pachI "cIM cI" zabda karI, pAMkho phaphaDAvI, te saLiyA parathI pAMjarAmAM paDI gayuM. chekayAM AvIne jue te popaTa bebhAna jaNAye, tethI pAMjaruM choDI agAzImAM vAvAza khulluM karIne badhAM jamavA gayAM. popaTa pAMjarAmAMthI nIkaLI UDI gaye. A rahasyamaya kathA bahu vicAravA yogya che, temAM muktimArga darzAvyo che. vacanasaMyama kevA vicAre sAdhya thAya te jaNAvavA graMthakAra mULa dravyonuM svarUpa samajAvatAM kahe che : yanmayA dRzyate rUpaM tanna jAnAti sarvathA / jAnana dRzyate rUpaM tata. kena bravImyaham / 18 // je mane rUpa dekhAya, te te jANe na sarvathA; jANe te te na dekhAya, tenI sAthe karuM kathA ? 18 bhAvArtha:- bAhya vANI ane aMtarjalparUpa aMtarvAcA saMpUrNapaNe tajavIte cittanirodharUpa samAdhi ke svasvarUpe sthiti karavArUpa ga jaNAvI, tenA sAdhanarUpa upadeza pradarzita kare che ke je je rUpI padArtho, deDAdi zabdothI oLakhAtA mane najare caDhe che, te kaI jANavAnI zaktivALA nathI. jema bhIMta samajI zakatI nathI, tenI sAthe kaI vAta karatuM nathI, tema dehAdi dRzya jagata te kaMI jANatuM nathI. te kenI sAthe vAta karavI ? je jANe tenI sAthe vacana vaDe vyavahAra kare ghaTe. Ama rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabda guNo je padArthamAM hoya che te pudgala ke rUpI padArtha kahevAya che. te 1 rahasyArthI mATe juo patrasudhA patra naM. 235 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 grantha-yugala padArthamAM jANavA, samajavAne, sukhaduHkha davAne dharma nathI; ema vicArI drazya jagatathI udAsIna vRtti karI aMtaramAM vRtti vALavI ghaTe che. game tevI suMdara raI hoya te ema samajatI nathI ke IcchatI nathI ke mane kaI khAya, mArI vAta kare, mArI mAgaNuM kare, game tevAM suMdara vastraalaMkAra hoya te paNa ajIva hovAthI mArA tarapha kaI jue, mane bhagave ke mArAM vakhANa kare ema kahetAM, samajatAM nathI, te mAre zA mATe temAM citta devuM? zA mATe te viSe zabda vAparI mAruM svarUpa bhUlI, pArakI paMcAtamAM paDavuM ? Ama vAraMvAra indriyanA viSaye viSe vacanapravRtti karatAM pahelAM vicAravuM tethI indriyajaya ane vacanasaMyama sadhAze. kaI prazna kare ke jaDapadArtho sAthe kaI vAta karatuM nathI paNa cetana sAMbhaLe che ema mAnIne kahIe chIe pUchIe chIe. tenA uttaramAM zlekanI bIjI lITIthI graMthakAra darzAve che ke je jANanAra che te te dekhAto nathI, te arUpI padArtha hevAthI Indriya vaDe te grahaNa thAya tevuM nathI. te dekhAya nahIM tenI sAthe vAta zI karavI? sAme dekhAya tene belAvIe; paNa dekhAya nahIM, to te che ke nahIM ? ema paNa khabara na paDe te tenI sAthe vAta karavI e gAMDa mANasanI ceSTA jevuM che. AkAzanI sAthe kaI vAta karatuM nathI, tema AkAza jevA arUpI jIva sAthe zI vAta karavI ? temAM zuM rasa Ave? ema vicArI levAnI vRtti zamAvI devI. bolavAnI vRtti nahIM thAya to cittane zAMti thaze, vikalapanAM meja maTatAM jaze ane mana varUpamAM zamAze, Ama rUpI pudgalanA dharma vicArI tathA arUpI caitanyanA guNo vicArI, AtmA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 111 AtmArUpe rahe te parapadArthone meha maTI, svarUpasukha pragaTe e A nivikalpa dazA sAdhavAne vega kahyo. bAhya vANI rekavAne a5 vicAra A plekamAM mukhyapaNe kahyo che. have dharma saMbaMdhI, bedha viSe UThatA vikalpo zamAvI, aMtarvAcA revAne upAya darzAvatAM jJAnI mahAtmA jaNAve che: yatparaiH pratipAdyo'haM yatparAn pratipAdaye / unmattaSTitaM tanme yadahaM nirvikalpakaH // 19 / / svarUpa samajAvuM huM," "mane he upadezaka, unmatta mata e mAre, AtmA to nivikalpaka. 19 bhAvArtha - je jIvane sadguruge tenA badhe A saMsAra asAra samajAve che, janma-maraNAdi kalezavALA saMsArane tyAgavAnI bhAvanA jAgI che, anityabhAvanA jenA hRdayamAM rahyA kare che, mAtApitA Adine moha macyo che, temanA svArtharUpa saMbaMdha pratye udAsInatA rahyA kare che, trividha tApanAM duHkha jene asahya thaI paDyAM che, parigraha, AraMbha ane sarva saMga jene mahA AsavarUpa samajAyA che evA jIvane upadezabaMdha pariNamya gaNAya. tene siddhAMtabodhanI yegyatA AvI gaNAya. sadgurukRpAthI vastusvarUpa yathArtha samajAya, tyAre te svarUpamAM sthiti thavAne arthe bAhya ane aMtarvAcAne tyAga upade che. te je jIvane yathArtha na samajAya te prathamathI ja sadguru-ga ane tenI AjJA vinA ekAMtamAM vANI tajavA prayatna kare tethI jIvanA svarUpanuM bhAna thavuM ja azakya che te sthiratA te kyAMthI prApta thAya ? jIvane rakhaDI maravAnuM thAya, tema na bane mATe ATalI cetavaNI ApI che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. granthayugala jene have upadezabodhanI jarUra nathI; vANIne vikSepa TALatAM paramAtmapada pragaTe evI jenI ucca AtmabhUmikA banI che, tema chatAM upadezacaM ke upadezakanA upadeze sAMbhaLavAnI vRtti kaMI rahyA karatI hoya temane graMthakAra upadeze che ke, koI mahAtmA mane AtmasvarUpanuM pratipAdana kare ane huM te upadeza ekAgrabhAve sAMbhaLyA karuM evI aMtaraMgamAM bhAvanArUpa vANInI pravRtti paNa egya nathI, tema ja jagatanA jIvanuM ajJAna dUra thAya te arthe temane AtmAnuM svarUpa samajAvI temane anaMta sukhanA mArge caDhAvuM evI bhAvanArUpa aMtarvAcA paNa rekavI ghaTe che, kemake zubhabhAva paNa puNyabaMdhanuM kAraNa tathA zAMta pariNAmamAM vikSeparUpa che. kAraNake aMtarAtmAe ema vicAravuM ghaTe che ke AtmA te nirvikalparUpa che te mArA nirvikalpa svarUpamAM dharmane nAme bedha maLe" ke "bodha dau evA vicAre karyA karuM te eka prakAranuM gAMDapaNa che. je bhUmikAmAM je na ghaTe te karyA karavuM te yathArtha samaja nathI, paNa unmattatA che. AvI samajaNa rAkhI aMtarvAcA paNa reke te zrI AnaMdaghanajInA zrI mahAvIra stavanamAM chevaTe jaNAvI che te dazA pragaTe. "AlaMbana sAdhana je tyAge, paraMpariNatine bhAge re, akSaya darzana jJAna vairAgya, AnaMdadhana prabhu jAge re. vIrajIne caraNe lAguM, vIrapaNuM te mAguM re" pitAnuM kharuM svarUpa zuM che, tenI smRti ApavA graMthakAre aMtarAtmAnA mukhamAM nIcenI gAthA mUke che - yadagrAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muJcati / jAnAti sarvathA sarva tatsvasaMvedyamasmyaham / / 20 / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 samAdhizataka-vivecana - agrAhyane grahe nA je, graheluM mUkate nathI; sarvathA sarvane jANe, te sva-saMvedya huM nakI. 20 bhAvArtha -"zuM svarUpa che mAruM kharuM ?" zrImad rAjacaMdra-"amUlya tatvavicAra." - siddhAMtabodhanA sArarUpa A nirNaya aMtarAtmA hRdayamAM lakhI rAkhe che ke AtmA artA che. parapadArthone, parapadArthanA guNone, parapadArtha saMbaMdhI vikalpane ke potA viSenA vikalpone paNa zuddha AtmA grahaNa karatuM nathI, kAraNake te agrAhya eTale grahaNa karavAne agya che. zuddha AtmAne te grahaNa karavAthI kaMI lAbha nathI, te tene svabhAva paNa nathI. paraMtu para viSe vikalpamAM paDatAM pitAnI zuddhatA gumAve che. mATe jJAnI akartavya kema Acare ? - te kaI pUche ke jJAnI nispRha hovAthI grahaNa na kare, paNa tyAga kare ke nahIM ? tene uttara : tyAga karavAnI buddhi paNa jJAnIne nathI. jeNe parane potAnuM mAnyuM ja nathI, te te parane tyAgI paNa kema zake ? parane levAne vikapa jema vikSeparUpa che, tema ja paranA tyAgane vikalpa paNa vikSepa vA bhrAMtirUpa che. para te pararUpa jenI samajaNamAM draDha thayuM che, tene parene sahaja tyAga ja varte che. levA-devAnA vikalpathI te mukta che. - samyakdarzana, samyaphajJAna, samyakracAritra Adi svabhAvane te tyAga thaI zake tema nathI. tethI AtmaguNe gRhIta che, tene AtmA tajato nathI. je AtmA agrAhyane grahate nathI, gRhItane mUkate nathI, te te zuM kare che? tene uttara graMthakartA de cheH AtmA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 granthayugala sarva prakAre sarvane jANe che e ja enI kriyA che. AvuM potAne potAnuM svarUpa anubhavamAM Ave tevuM che. bIjAnA kahyAthI ke dekhADyAthI te dekhAya tevuM nathI. huM sva-saMvedya chuM ema aMtarAtmA mAne che. zrI banArasIdAsa A ja addabhuta dazAnI vAta zrI samayasAra nATakamAM jaNAve che - 1"jabahIteM cetana vibhAvasoM ulaTi Apu, samai pAI apano subhAva gahi lIno hai; tabahIteM jo jo lenejoga so so saba lIno, jo jo tyAgajoga so so saba chAMDI dIno hai. levekoM na rahI Thora, tyAgIvekoM nAhIM aura, bAkI kahA ubaryo ju, kAraja navIna hai, saMgatyAgI, aMgatyAgI, vacana-taraMgatyAgI, manatyAgI, buddhityAgI, ApA zuddha kIno hai." aMtarAtmA, pitAnI bhrAMti TaLI te pahelAM kevI rIte pravartate hato te draSTAMtapUrvaka vitaka vArtA jaNAve che : utpannapuruSabhrAnteH sthANau yadviceSTitam / tadvanme ceSTitaM pUrva dehAdiSvAtmavibhramAt // 21 // dUThAne bhUlathI mAnI- manuSya, jema vartate pratye tema pUrve huM, dehAdi nija mAnate. 21 1 artha : jyArathI cetana, e koI joga prApta thaye, vibhAvathI vimukha thaI potAnA svabhAvamAM AvI gayo, tyArathI teNe je je levAyogya hatuM te sarva laI lIdhuM. je je tajavAyogya hatuM te badhuM tyAgI dIdhuM have kyAMyathI kaMI levA yogya rahyuM nathI, ane tajavAyogya paNa kaMI rahyuM nathI, to have zuM bAkI rahyuM ke kaMI navuM kare? saMga, aMga ke vacanavilAsa, mana, buddhi Adino tyAgI banIne pote zuddha AtmA thayo che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 115 bhAvArtha - karamasada gAmanA koI eka gRhastha gaMbhIra gAme javA pAse paisA laI traNa-cAra vAgye rAtre nIkaLelA. thoDe dUra gayA pachI temane vADamAM koI chupAI rahyuM hoya tema lAgyuM. manamAM vahema paDyo ke koIne bAtamI maLI hoya ke A rAtre pisA laIne javAnA che, tethI te rAha joIne chupAI rahyo lAge che. tethI mAre paNa tene khabara paDe te pahelAM saMtAI javuM ThIka che, ema jANI, te eka bAju jhADavAmAM lapAI rahyA ane nirNaya karyo ke te dekhAtuM baMdha thAya eTale thAkIne jate rahe, tyAra pachI AgaLa javuM ema karatAM savAra thayuM. tyAre prakAzamAM jaNAyuM ke tyAM koI mANasa nahatuM paNa hirerAnuM thaDa dhALuM mANasa jevuM aMdhArAmAM lAgatuM hatuM thaDa che ema nirNaya thaye nahote tyAM sudhI aneka vikalpa UThatA ke je have na khase te pAchA jaI pilIsane khabara ApI tene pakaDAva, ke bIjA gAma upara thaI lAMbe raste javuM te ekadama deDI Ave ke bIjA mANasone laIne Ave te zuM karavuM Adi aneka bhaya ane bacAvanA vikapa te karatA hatA. A banelA banAva jevuM graMthakAre dRSTAMta ApyuM che ke jhADanA ThUMThAne puruSa mAnavArUpa bra ti jene utpanna thaI che te jema aneka vikala karI zatru-mitra Adi tarIke tene mAne che, tethI tene jItavAnI ke prasanna Adi karavAnI phikara ryA kare che, tema bahirAtmA thaDa jevA A dehane potAnuM svarUpa mAnavAnI bhrAMtimAM paDyo hato, tyAre dehane upakAraka je je sAmagrI maLe te pratye rAga karate, tevI tevI sAmagrI meLavavA mathata, kaSTa veThate, kharca karate dehane pratikULa jaNAya te pratye dveSa karate, tenuM apamAna karate, yuddha karate Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 granthayugala ane te TALavA icchA rAkhatA, puruSArtha karatA ane duHkhI paNa thatA. anaMta kALathI jIvanI A prakAranI ceSTA hatI; tethI jIva duHkhI duHkhI thaI rahyo hatA. " je svarUpa samajyA vinA, pAmyA du:kha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta --zrImad rAjacandra Atmasiddhi naLa rAjAnA virahathI unmatta thayelI damayaMtI satI jema jhADanA ThUMThAne naLa rAjA mAnIne premapUrvaka tenA tarapha jatI hatI, tema AtmabrAMtithI dehane peAtAnuM svarUpa jANI A ajJAnI jIve ratnaciMtAmaNi jevA A durlabha mAnavabhava atyAra sudhI dehane arthe vRthA parizrama karavAmAM gALyA, ema AtmajJAna thAya tyAre aMtarAtmAne samajAya che. hirAtmadazA chUTatAM jIvanapalaTa thAya che ane mokSamArgamAM pravRtti thAya che tathA mAnavadehane meAkSanA sAdhanarUpe vApare che. tenuM te dRSTAMta lakhAvI hUDAne puruSa mAnavAnI bhrAMti TaLavAthI kevI ceSTA thAya che te graMthakAra AgaLanI gAthAmAM gAya che: : yathA'sau ceSTate sthANau nivRtte puruSAgrahe / tathA ceSTo'smi dehAdau vinivRttAtmavibhramaH // 22 // manuSya-mAnyatA TALI, hUDA pratye pravartatA; tema bhrAnti TaLI tyAre, dehAdi bhinna mAnatA. 22 "" - bhAvArtha H-- paMdaramI gAthAmAM deha te huM chuM" e mAnyatA saMsAranuM mULa che ema jaNAvyuM hatuM, te mAnyatA tajavAne upadeza ApyA hatA. A gAthAmAM paNa dRSTAMtapUrvaka e ja vAta spaSTa karI che ke dehane AtmA mAnavAnA Agraha Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 117 anAdi kALathI jIvane have te saddagurunA upadeze duHkharUpa mAnavAthI bahirAtmAe mUkI dIdho. tenuM phaLa zuM AvyuM te viSe kahe che. TUMThAne puruSa mAnI tethI bhaya pAmate hate ke mane lUMTI leze, te bhaya jema dUra thavAthI te nirbhaya bane che, tema AtmA niHzaMkapaNe sat che, paramAnaMdarUpa che e nizcaya thatAM dehane AdhAre duHkhI ke sukhI thavAnI kalpanA chUTI javAthI AkhA saMsAranI upAdhi tenA manamAMthI khasI jAya che. pUrvanA prArabdhakarmavege saMsAramAM pravartavuM paDe, paNa tene je tenA mana upara rahetuM nathI. potApaNuM TaLI javAthI zeThanI dukAna calAvanAra nekarane naphA-teTAnA vikalpo nathI rahetA tema badhAM kAma karavA chatAM, tene mArApaNane je nathI hoto. dehanI mAtA, dehanA pitA, dehane putra, deha, dehanAM sagAM-saMbaMdhI, dehane nAme milakta, vepAra, AbarU, mAnaapamAna, oLakhANa-pichAna, dehane deza, dehanAM sukha, dehanAM duHkha, dehane saMsAra ane dehanA kaleze manAtAM, te badhA pratye udAsInatA, vairAgya varte che te pravRtti TALI AtmahitanAM sAdhana, satadeva, saguru, sadUdharma, satsaMga, savAcana, vicAra, AtmabhAvanA, Atmazuddhi, sarvasaMgaparityAga, mahApuruSenI AcaraNA, mekSamArgamAM prayANa A potAnAM lAge che, tene zedhe che, tene arthe puruSArtha kare che, ane temAM tanmaya bane che. - prathama dehane arthe je Icchato, grahaNa karate, saMtoSa pAmate tene badale AtmArthI thavAthI tenI IcchA, tene puruSArtha, pravartana ane sukhanI mAnyatAne dhyeya zuddha AtmA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 grantha-yugala bane che. TUMkAmAM te mokSamArgI bane che, AtmabhAve saMsArane upAsate nathI, paNa saMsAraparibhramaNa pUruM karI, anaMta kALa mATe AtmAnA anaMta sukhamAM birAjamAna thavA tatpara bane che. "pANI mAtranA caT, fidrarmavati tANI' jevI jenI bhAvanA hoya tevI tene siddhi prApta thAya che te pramANe AtmabhAvanA jenI sadAya rahe che tene AtmasvarUpanI prApti thAya che. dehane arthe jIvanArane anya deha jarUra prApta thAya che. dehane potAnuM svarUpa mAnyuM hatuM tyAre deha ja AtmAne svAmI banI, tenI pAse dehanAM kAma karAvate; have AtmAne potAnuM svarUpa mAnanAra aMtarAtmA AtmAnAM kAma arthe dehane vApare che; jarUra paDaye AhAra-pANI, davA, vagere vaDe saMbhALa dehanI kare che, paNa tene mekSanA sAdhanamAM upayogI mAnI kare che. - have potAnuM svarUpa anubhavAyAthI aMtarAtmA "voTTa svarUpa vicAre che - yenAtmanA'nubhUye'hamAtmanaivAtmanA''tmani / so'haM na tanna sA nAsau naiko na dvau na vA bahuH // 23 / / AtmA je AtmabhAve huM, AtmAnaMda anubhavuM, te huM, nA strI napuMsaka, nA nara, eka ke bahu. 23 bhAvArtha :- "chUTe dehAdhyAsa to, nahi kartA nuM karma; nahi bhoktA nuM tehane,e ja dharmane marma." -zrImad rAjacaMdra aMtarAtmAne dehane AtmA mAnavAnI bhrAMti chUTI gaI hovAthI, sadguru-upadezathI upaga svarUpa avinAzI AtmAne AtmA mAne che ane upaga pratye upagane vALIne Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana potAnA anubhava kare che te dazAnI smRti lAvI aMtarAtmA jaNAve che ke je upaye gasvarUpa AtmAthI mane mAre AtmA anubhavAya che, sAkSAt bhAse che, temAM AtmA ja sAdhanarUpa che, tathA AtmAmAM ja AtmAnA AdhAre anubhava thAya che; 'A huM' ema dehathI bhinna potAnuM svarUpa spaSTa anubhavAya che. " vastu vicArata dhyAvateM, mana pAvai vizrAma, rasa svAdata sukha upajeM, anubhava yAko nAma. " --zrI banArasIdAsa dehabhAvathI bhinna, nirvikalpa, avAcca anubhavadazA te huM chuM ( soDhama ). dehane AdhAre strIjAti, narajAti ke nAnyatarajAti kahevAya che, te huM nathI; eka, be ke mahu vacanane AdhAre jenI gaNatarI karAya che tevA padArtha huM nathI. vANIthI jenuM varNana thAya tevuM anubhava-svarUpa nathI. 119 bAhya ane aMtarvAcA rekAyA pachI je anubhava thAya te vAcAgAcara nathI ema jaNAvavA mATe kahyuM ke huM strI nathI, puruSa nathI ke napuMsaka nathI. dehabhAva chUTyA vinA Atma-anubhava thAya nahIM, te arthe sadguru vAraMvAra A ghaNA bhavanA Agraha mukAvavA upadeze che ke tuM brAhmaNa nathI, vANiyA nathI, kSatriya nathI, pATIdAra nathI, sevaka nathI, svAmI nathI, sAdhu nathI, gRhastha nathI, strI nathI, puruSa nathI, napuMsaka nathI, deha nathI, kALA nathI, rUpALA nathI, garIba nathI, dhanavAna nathI, tuM zvetAMbara nathI, digaMbara nathI, raktAMbara nathI, pItAMkhara nathI, vaiSNava nathI, vedAMtI nathI, zaiva nathI, sthAnakavAsI nathI, derAvAsI nathI, terApaMthI nathI, vIsapathI nathI, mULasaMdhI nathI, kASThasaMghI nathI, hiMdu nathI, Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 grantha-yugala musalamAna nathI, dAdupathI nathI, kabIrapathI nathI, nAnakathI nathI, Ama aneka veSa ane paMthanI jALamAM phasAI tuM tane je mAne che te tuM nathI. paraMtu sadgurue jANe che, anubhavyo che ane vANIthI bane teTale tene prakAza karyo che te te che. Ama vAraMvAra niSedhAtmaka tema ja vidhirUpe samyadarzana, samyakajJAna, samyakracAritra ane anaMta sukhasvarUpa AtmA che evI sadgurunA upadezane anusAre nirAgrahapaNe jIvane mAnyatA thAya te Agraha bhulAtAM pratyakSapaNe sadgurukRpAe pitAnuM svarUpa anubhavAya tevuM che. mATe jenI (sata) prApta karavAnI draDha mati thaI che teNe pote kaMI ja jANatuM nathI e dRDha nizcayavALe prathama vicAra kare ane pachI "sanI prApti mATe jJAnIne zaraNe javuM, te jarUrI mArganI prApti thAya." -zrImad rAjacaMdra pitAnA svarUpane nirNaya aMtarAtmA vizeSa spaSTapaNe darzAve che - yadabhAve suSupto'haM yadbhAve vyutthitaH punaH / atIndriyamanirdezya tatsvasaMvedyamasmyaham // 24 / / je vinA nIMdamAM DUbe, jo je rUpa jANIne, atIMdriya, akathya huM, svasaMvedana sAdhya te. 24 bhAvArtha - je nidrAmAM svapna paNa na Ave tene suSupti kahe che. tyAM pitAnuM bhAna hotuM nathI. AtmAnI ghaNuMkharI zakti avarAI jAya che. bahirAtmadazAmAM paNa jIvane huM koNa chuM?" tene yathArtha nirNaya hete nathI bebhAna avasthA te kahevA yogya che. tethI aMtarAtmA pitAnI vItelI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 121 bahirAtmadazAne suSupti sAthe sarakhAvatAM kahe che ke AtmabhAna vinA huM bahirAtmadazAmAM UMghate hate, AtmabhAna thatAM huM jAgyo. zrImad rAjacaMdra "puSpamALAnA prathama puSpamAM A vAta suMdara rIte darzAve che ? "rAtri vyatikamI gaI, prabhAta thayuM, nidrAthI mukta thayA. bhAvanidrA TALavAne prayatna karaje." jenA abhAve huM UMghato hatuM, je thavAthI huM jAgI UDyo, te AtmabhAna kevuM che, tenuM varNana glaeNkanI bIjI paMktimAM karyuM che. "oDanuM varNana gayA plekamAM hatuM te ja, AmAM UMghanuM draSTAMta ApI aMtarAtmadazArUpa jAgRti jaNAvI che. jAgIne jotAM huM atIndriya svarUpa chuM ema mane anubhavAyuM. game teTalA kALa sudhI, aneka zodha-kheLanA AdhAre, AtmAne nirNaya Indri dvArA karavA dhAruM, te te sarva prayatna niSphaLa nIvaDe evuM mAruM svarUpa che, ema mane nizcitapaNe anubhavAyuM. kAraNa ke indriye, pudgala dravyanA guNo je rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabda che, tene ja grahaNa karavAnI zakti dharAve che. paNa arUpI padArtha IndriyethI grahaNa thaI zakatA nathI. ane AtmA caitanya lakSaNavALA arUpI padArtha che, te indriyane viSaya nathI, mATe indri dvArA AtmAnI zodha karavA iche te niSphaLa ja nIvaDe. . gAya pAse koIne laI jaI, tenuM ziMgaDuM pakaDI "A gAya" ema batAvI oLakhAvIe, tema tIrthakara jevA sarvalabdhidhArI jJAnI paNa AtmAne "A AtmA ema batAvI zakyA nathI, tethI AtmA anirdezya che eTale AtmA batAvI zakAya te padArtha nathI. tethI AtmA batAvavAne Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 grantha-yugala daMbha karanArA mithyAtvI ane mAyAvI kare che. tevI vAjALamAM mumukSu jIve na phasAvuM. te keIne pUchavAnuM mana thAya ke AtmAne anubhava kema thatuM haze? tene uttara, "huM sva-saMvedyasvarUpa chuM" ema, aMtarAtmA Ape che. pitAne potAne anubhava thaI zake che, anubhavakALamAM niHzaMkapaNe "A huM ema bhAse che; tethI AtmAne "svayaMti ' vizeSaNa paNa apAya che. bIjAnA prakAzathI AtmA prakAze te padArtha nathI. zrImad rAjacaMdra lakhe che - spaSTa prakAzapaNuM, anaMta anaMta keTI tejasvI dIpaka, maNi, caMdra, sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pragaTavA samartha nathI, arthAt te sarva pote potAne jaNAvavA athavA jANavA gya nathI. je padArthanA prakAzane viSe caitanyapaNAthI te padArtho jANyA jAya che, te padArtho prakAza pAme che, spaSTa bhAse che, te padArtha je kaI che te jIva che. arthAt te lakSaNa pragaTapaNe spaSTa prakAzamAna, acaLa evuM nirAbAdha prakAzyamAna caitanya, te jIvanuM te jIva pratye upaga vALatAM pragaTa dekhAya che." AtmAne dekhanArane zuM lAbha thAya che, te AgaLanA zlekamAM graMthakAra have kahe che - . kSIyante'traiva rAgAdyAstattvato mAM prapazyataH / bodhAtmAnaM tataH kazcinna me zatrurna ca priyaH // 25 // rAgAdi A bhave jAye, oLakhe tatvathI mane, jJAnarUpe mane jANya, zatru-mitra na ke bane. 25 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 123 bhAvArtha - varasAdanuM pANI jema zeraDIne cheDa pIe te te gaLyuM bane che, lImaDAnA jhADamAM jatAM te kaDavuM bane che, AMbalInA jhADamAM jaI khATuM bane che, chatAM paNa te pANIrUpe ja rahe che, tema AtmA vividha karmanA yoge aneka vicitratA dhAraNa kare che, chatAM AtmA te AtmArUpe ja che. AvI draSTi aMtarAtmAnI hovAthI te dareka AtmAne tenA mULa svarUpe jovAnI Teva pADe che. " sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; saddaguru AjJA, jinadazA, nimitta kAraNamAMya. " -zrImad rAjacaMdrata Atmasiddhi AtmadraSTithI jonArane keI zatru ke mitra jaNAya nahIM. karmanA udaye kedhAdine vaza thaI zatrune AkAre kaI bhAse ke prema-AdhIna keI mitrAdi saMbaMdhe varte te paNa koI pratye rAga-dveSa aMtarAtmA karatuM nathI. aMtarAtmA jJAnasvarUpa che, te yathArtha tatvane dekhanAra e (soma) tene A bhavamAM ja rAgadveSane kSaya thaI kevaLajJAna pragaTe che. pachI tene koI zatru ke mitra rahetuM nathI. zatrutA ke mitratAnuM kAraNa te rAgadveSa bhAve ja che. jenA rAgadveSane kSaya thaye tene sarva pratye samabhAva sadAya rahe che. zrI pArzvanAtha prabhu dhyAnamAM hatA te vakhate kamaThanA jIve deva-avasthAmAM, dhyAnamUrti zrI pArzvanAthane dekhyA ke tarata ja pUrvanA saMskAre vairabhAva pragaTa thaye. aneka upasargo karI duHkha dIdhuM, Akhare DubADI devA bhAre vRSTi varasAvI, nAkamAM pAchuM pesI jAya tevuM pUra caDhayuM; tevAmAM dharaNendra avadhijJAna, bhagavAnane upasarga thAya che ema jANuM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala ke tarata te iMdrANI sahita AvI pahoMcyA ane dhyAnastha bhagavAnane pANIthI UMce laI temanI bhakti karavA lAgyA. Ama eka deva zatrupaNuM darzAve che, eka daiva mitrapaNuM Acare che, paraMtu zrI pArzvanAtha prabhunAM pariNAma ane pratye ekadhArAM samabhAvanAM vartatAM hatAM. yathArtha svarUpanA darzananuM A phaLa che ke A bhavamAM ja tenA rAgadveSa kSaya thAya che, tethI keAIne zatru-mitra vRSTithI te dekhatA nathI; eTale karma baMdhAtAM nathI, tethI te bhogavavA pharI janmavuM paNa paDatuM nathI. 124 AvA camatkAra AtmadRSTinA che, tethI te ja prApta karI janmamaraNanAM asahya du:khAthI khiAtA A AtmAnA uddhAra karavAnA nirNaya karI satpuruSArthamAM niraMtara vartavA ceAgya che. e ja vAta eTale zatru-mitratA TaLI jAya che te alaMkArita kAvyathI graMthakAra vizeSa spaSTa kare che :~ mAmapazyannayaM loko na me zatrurna ca priyaH / mAM prapazyantrayaM loko na me zatrurna ca priyaH ||26|| mane nA dekhatA leAkeA, zatru-mitra na thAya, jo; mane je dekhanArA te, zatru-mitra na thAya keA. 26 bhAvArtha :- aMtarAtmA jaNAve che ke huM dehasvarUpa nathI, je leAkeA mArA AtmAne jANatA nathI ke dekhatA nathI, te mArA AtmAnA zatru ke mitra kyAMthI thAya ? jene oLakhatA ja na hoIe te viSe A zatru che' evI kalpanA kema karI thAya ? eTale prathama jene dekhIe tenI sAthe manAva aNumanAva thatAM mitra ke zatrunI kalpanA thAya che, tethI mane na dekhanArA mArA zatru ke mitra banavAno saMbhava ja. nathI. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana temaja huM te| AtmA chuM, tethI je mane AtmArUpe dekhe che te te AtmajJAnI hAvA joie. eTale AtmajJAnI te zatru-mitranI kalpanA karatA nathI; bAhya ceSTAnuM tene mahattva nathI. AtmAthI sau hIna' ema mAnanArA mArA pratye zatrupaNuM ke mitrapaNuM rAkhatA nathI. karmabaMdhathI chUTI mekSa prApta karavAnI bhAvanAvALA AtmajJAnI rAgadveSa karI, zatru-mitratA je saMsAranuM kAraNa che, te ArAdhavA icchatA nathI. ajJAnI jIva dehane dekhatA hAvAthI mane dekhatA nathI. tethI dehanA zatru-mitra gaNAya; paNa mArA AtmAne jANatA na hAvAthI te mArA AtmAnA zatru-mitra nathI. 125 jJAnI mahAtmAnA rAga-dveSa TaLelA heAvAthI te mArA AtmAne dekhe che, chatAM rAgadveSa na heAvAthI zatru-mitranI kalpanA temane thatI nathI. tethI jJAnI ke ajJAnI keAI A jagatamAM mArA zatru-mitra nathI. aMtarAtmA thavAthI Ama jIvane aMtati rahe che. sabhyaSTi aMtarAtmAne vItarAgatA pragaTI che, tethI zatru-mitra bhAveA tene hAtA nathI; bhUtakALanI vAtAnuM smaraNa karIne paNa vaira vadhAratA nathI paNa bhUlI jAya che; bhaviSyamAM Ama karI tenuM bhUMDuM karuM evuM tene UgatuM nathI; tathA niHspRhatA heAvAthI khIjAne rAjI karavA ke khIjAthI rAjI thavA arthe rAgabhAva poSatA nathI. AvI alaukika dazA pAmelA aMtarAtmA paramAtmadazA sAdhavAnA puruSArthamAM ja pravarte che; kaSAya ghaTADavA mathe che. aMtarAtmA paramAtmadazAnI upAsanA kevI rIte kare che, te darzAvavA AgaLanI gAthA graMthakAra prakAze cheH Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala tyaktvaivaM bahirAtmAnamantarAtmavyavasthitaH / bhAvayetparamAtmAnaM sarvasaGkalpavarjitam // 27 // mahirAtmA tajI Ama, aMtarAtmA banI ahA ! sarve saMkalpathI mukta, paramAtmApaNuM laheA. 27 bhAvArtha : gAthA 15 thI 26 sudhI aMtarAtmAne ahirAtmadazAthI cetatA rahevAnI, tevA bhAvamAM taNAI na javAya tenI bhalAmaNa karI che. have hirAtmA tajI aMtarAtmAmAM sthiratA karanAra sarva saMkalpo tajI, nirvikalpa paramAtmAnI bhAvanA kare, evA upadeza kare che. 126 indriyanA viSaye, bAhya-aMtarvAcA, dehAdhyAsa, rAgadveSa ane zatru-mitrapaNuM A badhAM mahiAtmadazAne poSanArAM kAraNA varNavI, aMtarAtmA tethI rahita thAya che ema jaNAvI, AtmAnA anubhava dvArA AtmAmAM AtmabhAvanA karavI ema jaNAvyuM. have te dazAnI vRddhi karavA saMpUrNa pada paramAtmadazA je nirvikalpa che tenA avalaMbane saMkalpa-vikalparUpa aMdhana dUra karavA aMtarAtmAne graMthakAra preraNA kare che. mahirAtmA bAhya upAdhi, zarIra, dhana-dhAnyAdi pratyakSa dekhAya tevA padArthonA mAhAtmyane lIdhe potAnA vicAra karI zakatA naheAte. sadgurucAge, satya medhanA pratApe tathA satzAstranA sadvicAre khAdya bhAve asAra lAgavAthI, baMdhanakAraka bhAsavAthI, potAne potAnuM bhAna nathI te mahAanarthaMkAraka bhUla che ema samajAvAthI, AtmavicAra jAgyA, tyAre potAnuM svarUpa dehAdithI bhinna bhAsyuM, te ja avinAzI, paramAnaMdarUpa ane upAsavA yogya lAgavAthI Atmaruci vardhamAna thaI. potAne hAnikAraka kharA zatru kANu che te Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana samajAyuM ke parane potAnuM mAnavAnA meha, dehane AtmA mAnavAnI bhUla, krodha, mAna, mAyA, lela A badhAnA jaya karI temane nirmULa karyA vinA parama zAMti prApta thAya tema nathI. temAM madada karanAra bhedajJAna ke vivekajJAna ane paramapada ke paramAtmasvarUpanI upAsanA e e sAdhanA che, ema lAgavAthI bIjA bhAveA tajI, potAnuM kharuM svarUpa te paramAtmapaNuM ja che mATe tanA abhyAsa karavA ema aMtarAtmAne khAtarI thaye, te ja mukhya lakSa rAkhI, te arthe have puruSArtha kare che. jevA thavuM hAya tenI bhAvanA niraMtara kartavya che. AtmA advaitapada vicAre te atyaMta thAya. siddhapada vicAre tA siddha thAya. AcAryapada vicAre te AcArya thAya. upAdhyAyanA vicAra kare teA upAdhyAya thAya. strIrUpa vicAre te AtmA strI, arthAt je svarUpane vicAre te rUpa bhAvAtmA thAya.'' zrImad rAjacaMdra-upadezachAyA.' have AtmAmAM sthiratA kema thAya tenA mArge graMthakAra che H --- darzAve 127 so'hamityAttasaMskArastasmin bhAvanayA punaH / tatraiva dRDhasaMskArAllabhate hyAtmani sthitim // 28 // 'norDjha' saMskAra pAmIne, bhAvanA karavI ati; dRDha saMskAra jAmIne, AtmAmAM sthiratA thatI. 28 bhAvArtha H-- game te kriyA, japa, tapa ke zAstravAMcana karIne paNa eka ja kArya siddha karavAnuM che; te e ke jagatanI vismRti karavI ane sanA caraNamAM rahevuM.' zrImad rAjacaMdra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 grantha-yugala paramAtmasvarUpa ke sat e pitAnuM yathArtha svarUpa che, tenI jene mAnyatA thaI che evA saMskArI aMtarAtmAe te te pUrNapadanI vAraMvAra bhAvanA karI te paramAtmapadanA saMskAra acaLa karavA gya che. tethI Atma-sthiratA ke samyakacAritra prApta thAya che. "jema AvI pratIti jIvanI re, jANo sathI bhinna asaMga mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, tevo sthira svabhAva te Upaje re, nAma cAritra te aNaliMga-mULa0" - zrImad rAjacaMdra AgaLa 27 mA plekamAM kahyuM tema sarva saMkalpa tajavAthI paramAtmapadanI bhAvanA thAya che. A drazya jagatanuM vismaraNa thayA vinA saMkalpa-vikalapi TaLe nahIM. te arthe bhaktimArga e TU ke raste che. bhaktithI vika, vikSepa maTe che. "sapuruSamAM ja paramezvarabuddhi ane jJAnIoe parama dharma kahyo che ane e buddhi parama dainyatva sUcave che jethI sarva prANu viSe potAnuM dAsatva manAya che ane parama zyatAnI prApti heya che." -zrImad rAjacaMdra prathama bhaktinI zarUAtamAM krAso' huM puruSarUpa paramAtmAne dAsa chuM, e bhAvanA rahe che, pachI paramezvara te ja huM chuM--"phoDaDyuM e bIjI bhUmikA ke "madhyapAtra mahAbhAgya'-dazA che "ka" e parAbhakti, paramAtmA sAthe abhedadazA-sUcaka che, te uttama bhUmikA che. te ja AtmasthiratA ke sthitaprajJadazA che. - sadgurunA zuddha svarUpane hRdayamAM sthira sthApI upAsanA karavAne krama sUcavatI upaniSadUmAM eka kathA cheH Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 129 eka vRkSa upara be pakSIo vase che. eka nirlepa, asaMga-svarUpa che; bIjuM pakSI vRkSanAM phaLa khAya che, A DALathI A DALa jAya che. gAya che, ane kalela kare che, paNa prathama pakSI tarapha tene lakSa, dRSTi rahe che. Ama jIva athavA aMtarAtmA zivapadanI bhAvanA bhAvatAM dehAdi kriyAomAM pravarte che te bhAvanA tenA bhavane nAza karanAra bane che. "AtamabhAvanA bhAvamAM jIva lahe kevaLa jJAnare." -zrImad rAjacaMdra mekSamArgamAM AtmabhAvanA e ja satya puruSArtha che. tethI ja A amUlya avasara, mokSa meLavavAnI mosama, saphaLa thAya tema che. sarva bIjI bAbate gauNa karI eka AtmabhAvanA piSAya tema vartanAra parama puruSArthI, parama pUjya, anukaraNIya che. ruci anuyAyI vIrya, caraNa dhArA sadha." -Imad devacaMdrajI cAritra ke AtmasthiratAnuM kAraNa satuzraddhA che. tethI graMthakAra bahirAtmAne vizvAsa bhayakara samajAvI, tene nirbhayapada darzAvavA AgaLanI gAthA prakAze che - mUDhAtmA yatra vizvastastato nAnyadbhaya spadam / yato bhItastato nAnyadabhayasthAnamAtmanaH // 26 // mUDha vizvAsa rAkhe te-vastuthI vadhu bhIti kyAM? Dare jethI, vadhu nA ke, abhaya sthAna AtmanAM 29 bhAvArtha --paramAtmapadanI bhAvanAmAM saMkalpa-vikalpa vidharUpa che ane saMka9pa-vikalpanuM kAraNa bAhA jagatanuM mAhAsya ke teno vizvAsa e che. te vizvAsa ke bhayakara Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 granthayugala che te jaNAvavA graMthakAra kahe che ke jyAM jyAM A ajJAnI jIve vizvAsa rAkhyA che, prema karyo che, te ja tene parizramaNanAM kAraNurUpa karmanA hetu che. vAgha, siMha, sApa, zatru, zastra, viSa Adi padArthone ajJAnI jIve| mahAbhayanAM kAraNa mAne che, paNa te te kAraNavazAt hAnikAraka bane, nahIM to na paNa ane; jaMgalamAM kedUra hAya tyAre tene te maraNanAM ke du:khanAM kAraNa anatAM nathI. paraMtu putra, mitra, strI, mAtA, pitA, dhana, vaibhava Adi vagara kAraNe sadA karmabaMdhanAM kAraNeA ane che, tethI janmamaraNa UbhAM thAya che; temanA saMyeAgamAM ke viyeAgamAM paNa karma baMdhAya tevA bhAva te nimitte jIva karyAM kare che. tethI ajJAnI jIve jyAM jyAM vizvAsa, prema, mAhAtmya hRdayamAM rAkhela che tethI vizeSa bhayanAM sthAna khIjAM kAI nathI. te ja pramANe jIve nirbhaya manavuM hAya tA bhayanAM sthAnakathI mana udAsa karyAM vinA nirbhaya kema banAya ? jJAnI puruSA nirbhaya thayA che, nirbhayatAnA mArga batAve che; bhayanAM nimittothI bacavAnA upadeza Ape che. paraMtu ajJAnane kAraNe hirAtmadazAmAM jIva jJAnI ane jJAnInA upadezathI ja DaratA rahe che. temanuM kaheluM karIzuM to te bhIkha mAgatA karaze; parigraha, priyajanA Ardine tajavAnuM kaheze; bhAgeA cheDAvaze, vrata niyama paLAvaze, AvA Dara jIvane aMtaramAM UMDA rahyA kare che. tethI jJAnI pAse jAya, upadeza sAMbhaLe te paNa e te saMtamahAtmAonuM kAma, ApaNAthI na ane, kahI te upadezane nathI vicAratA ke nathI AcAramAM mUkatA. meAkSa mane maLe te sAruM ema ajJAnI jIvA paNa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 131 kahe che. paraMtu tenuM hRdaya tapAsIe te saMsAramAM, tathA saMsAranA kAraNeAmAM tene prIti che, tyAM sudhI meAkSa pratye dveSa ke bhaya ja varte che, ema kahevuM yAgya che. zrI bhatRrie e ja bhAva nIcenA zlAkamAM pragaTa karyAM cheH "bhoge rogabhayaM, kule cyutibhayaM vitte nRpAlAdbhayam mAne dainyabhayaM bale ripu-bhayaM rUpe taruNyA bhayam / zAstre vAdabhayaM, guNe khalabhayaM, kAye kRtAMtAdbhayam sarvaM vastu bhayAnvitaM bhuvi nRNAM vairAgyamevAbhayam // bhAvArtha :-- bhAgamAM rAgane bhaya che; kuLane paDavAnA bhaya che; lakSmImAM rAjAnA bhaya che; mAnamAM dInatAnA bhaya che; khaLamAM zatrune bhaya che; rUpathI strIne bhaya che; zAstramAM vAdanA bhaya che; guNamAM khaLanA bhaya che; ane kAyA para kALanA bhaya che; ema sarva vastu bhayavALI che; mAtra eka vairAgya ja abhaya che !' --bhAvanAbAdha aMtarAtmAne paramAtmatattva eLakhAvavA have graMthakAra AgaLanI gAthA prakAze che: : sarvendriyANi saMyamya stimitenAMtarAtmanA / yat kSaNaM pazyato bhAti tattattvaM paramAtmanaH // 30 // indriyA sarva rokIne, karIne sthira cittane; jotAM je kSaNamAM bhAse, paramAtmasvarUpa te. 30 bhAvArthaH--jene saMsAra pratye vairAgya jAgyA che ane dehAdi padArtho pratyethI sukhabuddhi dUra thaI zuddha caitanya svarUpa ane te pragaTa thavAnAM kAraNA pratye vizvAsa pragaTyo che evA aMtarAtmAne graMthakAra tattvajJAnanI UMDI guphAnAM darzana karavA prere che. 1 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 grantha-yugala iMdriyanA viSayo pratye vairAgyavALA AtmAne iMdrine saMyama sulabha che, tathA aMtarAtmA ke mane jagatanA saMkalpa-vikalapone asAra jANe AtmA bhaNuM vaLyuM che tathA AtmA paramAnaMdarUpa pratIta thayela che tene jagatanuM vismaraNa thavuM sulabha che. AvI aMtarAtmAnI yegyatA AvatAM, jJAnI sadguru pitAnI samakSa tene samajAve che ke siddha samAna paramAtmasvarUpa e ja tAruM kharuM svarUpa che, tethI have sarva iMdriyamAMthI upaga pAcho vALI aMtarmukha upayoga kara ane jagata je idri dvArA AtmAne bahirmukha banAve che te bhUlI jA. bAraNAM vAsavAthI bahArane kelAhala baMdha thAya che, tema tuM upagane Idri tarapha DhaLavA na de, eTale zAMta thaIza. upaga zuddha karavA A jagatanA saMkalpa-vikalpane bhUlI jaje, pAzvanAthAdika gIzvaranI dazAnI smRti karaje." -zrImad rAjacaMdra have manamAM UDatAM saMkalpavikapane zamAvavA ne viskRta karavA tatpara thA. Ama karatAM karatAM sarva iMdriye akiya bane, ane mane vizrAma pAme, te kSaNe upayogasvarUpa eTale jANanAra dekhanAra evuM tAruM pitAnuM svarUpa asaMgapaNe bhAsaze, te ja paramAtmatattva che. Ama 17mI gAthAmAM paramAtmadarzaka ganI prastAvanA karI ziSyane megyatA arthe je AzA ApI hatI, te paramAtma-darzananI saphaLatA thAya tevI gupta vAta A 30 mI gAthAmAM gurue gurugamarUpe suziSyane samajAvI. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 133 A upadezane anusarIne iMdriya ane manane vaza karIza te jarUra tane paramAtmadarzana thaze, evI vizvAsapAtra ziSyane sadgurue deravaNuM A gAthAmAM ApI che. - zrImad rAjacaMdra manane vaza karavAne sarvathI mukhya upAya darzAvatAM lakhe che : manane laIne A badhuM che e je atyAra sudhIne thayele nirNaya lakhe, te sAmAnya prakAre te yathAtathya che. tathApi "mana", "tene laIne", ane "A badhuM, ane tene nirNaya', evA je cAra bhAga e vAkyanA thAya che, te ghaNuM kALanA badhe jema che tema samajAya ema jANIe chIe. jene te samajAya che tene mana vaza varte che varte che, e vAta nizcayarUpa che, tathApi na vartatuM hoya te paNa te AtmasvarUpane viSe ja varte che. e mana vaza thavAne uttara upara lakhyuM che, te sarvathI mukhya e lakhe che. je vAya lakhavAmAM AvyAM che te ghaNA prakAre vicAravAne che." have jene paramAtmadarzana thayuM che teNe te paramAtmasvarUpanI abhedabhAve upAsanA karavI ema upadeza graMthakAra kare cheH yaH parAtmA sa evAhaM yo'haM sa paramastataH / ahameva mayopAsyo nAnyaH kazciditi sthitiH // 31 // huM parAtmArUM chuM ke, parAtmA te ja huM nakI; tethI upAsanA mArI, mAre kartavya, e sthiti. 31 bhAvArtha - sazurunI upAsanA karI, sadgurukRpArUpa chevaTanI paramAtmadazA prApta karavAnI kucI jeNe prApta karI tathA tene AdhAre paramAtmadarzana prApta karyuM, tene have Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 grantha-yugala Iii je su ha parama* kAraNa ke svAvalaMbanathI AgaLa vadhavAne mArga ke paramAtmapadamAM abhedabhAvanI upAsanA kema karavI te kahe che. - sadgurunI AjJA ArAdhatAM ArAdhatAM ATalI hada sudhI je suziSya Avyo che te ja paramAtmA sAthe abheda bhAva ArAdhe che, "huM paramAtmA chuM' ema mAnavAmAM, prakAza vAmAM tene mAnanI preraNA nathI. kAraNa ke bhakti-mArga mAna mUkavAne mArga che, tyAM ahaMbhAvanuM darzana thatuM nathI paNa sAcA svarUpanuM ja darzana aTaLa rahe che. je paramAtmA che te ja huM chuM ane je huM chuM te ja paramAtmA che. have mAre mArI ja upAsanA kartavya che. bIjAnI upAsanAnI jarUra nathI. AvI sthiti ke dazA je mahAtmAnI pragaTa thaI che te vaMdanIya che, satkAravA yaMgya che, bhakti karavA yogya che. zrImad rAjacaMdra, saM. 1952 caitra suda trayodazI zrI mahAvIra jayaMtIne divase aMgata lekhamAM lakhe che - "jenI mekSa sivAya kaI paNa vastunI IcchA ke spRhA nahatI ane akhaMDa svarUpamAM ramaNatA thavAthI mekSanI IcchA paNa nivRtta thaI che, tene he nAtha ! tuM tuSTamAna thaIne paNa bIjuM zuM ApavAnuM hatuM? he kRpALu ! tArA abheda svarUpamAM ja mAre nivAsa che tyAM have te levA devAnI paNa kaDAkUTathI chUTA thayA chIe ane e ja amAre paramAnaMda che. kalyANanA mArgane ane paramArtha svarUpane yathArtha rIte nahIM samajanArA ajJAnI jIve, pitAnI mati kalpanAthI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 135 mokSamArgane kabhI, vividha upAyamAM pravartana karatA chatAM makSa pAmavAne badale saMsAra-paribhramaNa karatA jANe niSkAraNa karuNAzIla evuM amAruM hRdaya raDe che. vartamAna vidyamAna varane bhUlI jaI, bhUtakALanI bhramaNAmAM vIrane zodhavA mATe athaDAtA jIne zrI mahAvIranuM darzana kyAMthI thAya? e duSama kALanA durbhAgI jI ! bhUtakALanI bhramaNane choDIne vartamAna vidyamAna evA mahAvIrane zaraNe Ave eTale tamAruM zreya ja che. saMsAranA tApathI trAsa pAmelA ane karmabaMdhanathI mukta thavA IcchatA paramArtha premI jijJAsu jIvenI trividha tApAgnine zAMta karavAne ame amRtasAgara chIe. mumukSu jIvenuM kalyANa karavAne mATe ame kalpavRkSa ja chIe. vadhAre zuM kahevuM ? A viSama kALamAM parama zAMtinA dhAmarUpa ame bIjA zrI rAma athavA zrI mahAvIra ja chIe, kemake ame paramAtmasvarUpa thayA chIe. A aMtaraanubhava paramAtmapaNunI mAnyatAnA abhimAnathI udbhavele lakhyuM nathI, paNa karmabaMdhanathI duHkhI thatA jagatanA jInI parama kAruNyavRtti thavAthI temanuM kalyANa karavAnI tathA temane uddhAra karavAnI niSkAraNa karuNA e ja A hRdayacitAra pradarzita karavAnI preraNuM kare che. zrI mahAvIra." have jJAnasvarUpanI prAptithI parama AnaMda thaye te ullAsapUrvaka paramAtmadazA prApta karela AtmA pradarzita kare che - Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 grantha-yugala pracyAvya viSayebhyo'haM mAM mayaiva mayi sthitam / bodhAtmAnaM prapanno'smi paramAnandanirvRtam // 32 // viSayAthI karI mukta, mane meM AtmabhAvathI; paramAnaMdathI pUrNa-- edha rUpe karI sthiti. 3ra bhAvArtha :-- zrI zukadevajInI kathA evI saMbhaLAya che ke te saMskArI jIva Ajanma vairAgI hatA. vicAraNA jAgatAM temane AtmanirNaya thayA ane sarvottama vastu AtmA che ema samajAtAM, temaNe AtmA viSe temanA pitA vedavyAsajIne prazna karyA. zrI vyAsajIe AtmAnuM svarUpa samajAvyuM. te sAMbhaLI zukadevajIne lAgyuM ke A te huM jANatA hatA. tethI temane sAmAnyapaNuM lAgyuM, kaMI edha sAMbhaLI prakrudvitatA thaI jaNAI nahIM. tethI zrI vyAsajI samajI gayA ane zukadevajIne kahyuM ke zrI janaka videhI vizeSa jJAnI che temanI upAsanA karavAthI tamane saMtASa thaze. te sAMbhaLI zukadevajI mithilA nagarI pahoMcyA. zrI janaka videhIne khabara paDI ke zukadevajI AtmajJAna arthe AvyA che. paNa temane levA te sAmA gayA nahIM. dvArapALa dvArA zukadevajIe zrI janaka rAjAne maLavA vinaMtI karI, tyAre temaNe kahevarAvyuM ke ceAkhkhA thaIne Ave. zukadevajI snAna karIne AvyA ane pharI khabara mAkalAvI, te paNa tenA te uttara pharI maLye, tethI te pharI nAhI AvyA; paraMtu trIjI vakhata paNa cokhkhA thaIne AvavA zrI janake jaNAvyuM. tethI te vicAramAM paDI gayA ke zuM karavAthI cAkhkhA thavAtuM haze ? UMDA UtarI vicAratAM temane samajAyuM ke AtmajJAna arthe huM Avyo chuM ane dehane pavitra karavA nAhI Avyo e mane Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 137 gya ja nahotuM. AtmAne malina karanAra te pAMca iMdriyanA viSaye che, AtmA sivAya bIje mana bhaTake che ane malinatAne saMcaya karyA kare che. saddagurunA bedhathI A malinatA TaLaze ema emane samajAyuM, tethI zAMta vRtti karI tyAM ja ekAgra citte UbhA rahyA. zrI janaka rAjAne samajAyuM ke te upadezane yegya have thayA che eTale temane belAvI, temanI pUjA karI, temanI sAthe premathI vAta karI. zrI vyAsajI saMbaMdhI samAcAra pUchayA. zrI vyAsajInA kahevAthI AtmajJAna arthe ApanI pAse Avyo chuM ema zukadevajIe kahyuM eTale temane kahyuM ke tame je nirNaya AtmA saMbaMdhI karyo che te yathArtha che. zrI vyAsajIe temane kahyuM hatuM, te ja mane paNa temaNe jaNAvyuM hatuM, tenI upAsanA karavAthI mane jJAna pragaTyuM che. tame tyAgI che, mArAthI te tyAga banI zakatA nathI, paNa bhAva te vanamAM rahevAnA ja rahe che. tamArI dazA bahu sArI che. have niHzaMka thaI, pAMca idri rekI AtmAmAM sthira thaze te AnaMdapUrNa banaze. te jANI zrI zukadevajI paramapreme AtmadhyAna karavA cAlyA gayA. A marma A gAthAmAM che. 31 mI gAthAmAM je mArga sagurue darzAvyo te suziSya kevI rIte ArALe te viSe pite ja ArAdhaka kahe che - meM mArA AtmAne, pAMca idrinA viSamAM ramaNa karavAnI Teva hatI, tethI cheDAvI tene mArAmAM ja (AtmAmAM ja) AtmavIrya vaDe sthira karyo ke jJAnasvarUpa parama AnaMdathI bharapUra huM banyA. jIva pitAne bhUlI gayA che ane tethI sasukhane tene viga che, ema sarvadharmasammata kahyuM che." zrImad rAjacaMdra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 grantha-yugala have jJAna sivAya utkRSTa tapa karanArane paNa mokSa thatuM nathI ema graMthakAra pragaTa kare che - yo na vetti paraM dehAdevamAtmAnamavyayam / labhate na sa nirvANaM taptvA'pi paramaM tapaH // 33 / / dehathI bhinna ne nitya, AtmA Ama na jANatAM bhAre tapa tape toye, mekSa-sukha na mANatAM. 33 bhAvArtha - bAhya ane atyaMtara ema be prakAranAM tapa che. bAhya tapa leka jANe tevuM hoya che. tethI dharma ArAdhana karavAnI jene jijJAsA jAge che te potAnI AjubAjunA loke je prakAre japa, tapa, dAnAdi karatA heya te karavA maMDI paDe che. paNa huM keNa chuM? deha Adi sAthe mAre zuM saMbaMdha che? kevI rIte jIvana gALuM te janmamaraNa TaLe ? e vicAre satsaMga, sadgurunA vega vinA UgavA mukela che. te pega na maLe ane pUrvanA saMskAre vairAgyavRttine udbhava thaye heya, te lokomAM moTA manAtA tapasvI, jegI thaI pUjAvAnI vRtti jIvane rahyA kare che. mAna mUkavAthI kharuM atyaMtara tapa thAya che, tene badale bAhya tapathI mAnanI vRddhi karavA jIva mehane preryo mathe che. zrI RSabhadevanA baLavAna putra bAhubalIjIe bharata cakravatIne mAravA muSTi ugAmI hatI, tyAM vicAra Avyo ke A a5 jIvananAM alpa sukha arthe AvuM ghara kRtya kartavya nathI; AnuM pariNAma bahu dukhadAyaka che. bhale bharatezvara rAjya bhega. A muSTi mAravI gya nathI; tema ugAmI te have pAchI vALavI paNa egya nathI. ema vicArI teNe paMcamuSTi keza-luMcana karyuM ane munitva bhAve zrI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 139 bASabhadevane zaraNe javA prayANa karyuM rastAmAM vaLI vicAra Avyo ke zrI RSabhadeva bhagavAna pAse mArA nAnA bhAIe munipaNe rahyA che, temane mAre vaMdana karavuM paDaze; je kevaLajJAna pragaTAvI tyAM jAuM, te vaMdana karavuM paDe nahIM, ema vicArI vanamAM ja kAryotsarga dhyAne te UbhA rahyA. ziyALAnI sakhata ThaMDI nagna dehe sahana karI, unALAne sakhata tApa te ja jagAe UbhA UbhA sahana karyo, jemAsAne dhodhamAra varasAda, sakhata zaradI thAya tevAM jhApaTAM zarIra halAvyA vinA sAM, bAra mAsa bhUkhe peTe eka Asane UbhA UbhA zarIranI kaMI kALajI rAkhyA vinA aneka prANuMenA upasarga sahana karyA, AvuM utkRSTa bAhya tapa karyo chatAM mAnathI thatI malinatA TaLI nahIM, kevaLajJAna pragaTa thayuM nahIM. lekamAM muni bhAre tapa kare che ema prasiddhi thaI. zrI rASabhadevajIne bAhubalIjInAM bahena zrI brAhmI ane zrI suMdarI AryAoe pUchayuM ke zrI bAhubalI munine kevaLajJAna kyAre pragaTaze ? bhagavAne kahyuM ke jyAre tame jaIne kaheze ke "vIrA mArA, gaja thakI heThe Utare tyAre pitAnI bhUla joI te TALaze, pachI kevaLajJAna pragaTaze. banee zrI bAhubalIjI pAse jaI tema kahyuM eTale te vicAramAM paDI gayA ke meM te rAjyapATa taryuM che ane A AryAe gajathI UtaravAnuM kahe che. te jUThuM bole nahIM. tyAM vicAra spharyo ke huM bhagavAna pAse kema na gaye ? mAnane lIdhe, ema uttara maLatAM te mAnazatrune haNavA bAhubalIjIe vicAryuM. jaIne nAnA bhAIone paNa vaMdana karuM ema dhArI paga upADe che, tyAM kevaLajJAna pragaTayuM ! Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 granthayugala Ama satsaMga ke satsaMge thayelI AjJA upAsyA vinA deSa TaLatA nathI; mekSa thato nathI. tethI gAthAmAM kahyuM ke dehathI bhinna, avinAzI, upagasvarUpa paramAnaMdamaya AtmAne, idri ane manane rekIne, jANa nathI, te game tevAM bhAre tapa tape tepaNa mokSa pAme nahIM. - have AtmajJAnI bhAre tapa tape to paNa kheda kema pAmatA nathI te viSe kahe che - AtmadehAntarajJAnajanitAlAdanirvRtaH / tapasA duSkRtaM ghoraM bhujAno'pi na khidyate // 34 / / dehathI bhinna AtmAnA, jJAnAnaMde pUMre sukhI; tapa-tApa dahe pApa- ugra, teye na te duHkhI. 34 bhAvArtha - paramAtmasvarUpanAM jene darzana thayAM che, tene AnaMda jeNe anubhavyo che, tene traNe lekanuM rAjya paNa jIrNa tRNa tulya lAge che. jagatanA jIvanI peThe te dehanA duHkhe duHkhI ane dehanA sukhe sukhI pitAne mAnatuM nathI. sukhaduHkhanI samajaNa tenI judI jAtanI hoya che. paramAtmatattva paramAnaMdathI bharapUra che e apakSa anubhava jene thayA che, tene sukha-duHkhane AdhAra paravastu lAgatI nathI. AtmAne sukha guNa viparItapaNe pariName che te ja duHkha che, eTale satsukhanI oLakhANa jene thaI che te tapane dukhanuM kAraNa kadI kape nahIM "saghaLuM paravaza te duHkhalakSaNa, nijavaza te sukha lahiye; e dRSTa Atama-guNa pragaTe, kaho sukha te kuNa kahiye re bhavikA, vIra-vacana citta dhariye." -zrI azevijayajIkRta ATha dRSTi " " "S. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 141 A bhAva A gAthAmAM graMthakAra pragaTa kare che ke je mahA munine AtmA ane deha bhinna che evA vivekasAnathI paramAnaMdamaya sukha pragaTyuM che, temane pUrvanAM pApanI udIraNa tapa dvArA thaye asahya duHkha utpanna thayeluM bIjA jIve jue che, paraMtu te mahA muninA aMtaramAM, tapathI mane duHkha AvI paDayuM ema mAnI keI prakAre kheda thatuM nathI. paramAnaMda jyAM vedato hoya, tyAM bedane saMbhava nathI. tapa e aicchika pravRtti che. yathAzakti tapa karavAnuM bhagavAne kahela che. tema chatAM ajJAna dazAmAM tapa mArga pravartanArA jIve, pUrvanAM pApa yathAkALa pahelAM udIraNA pAmI vahelAM udayamAM tapa nimitte Ave tethI duHkha thAya tene tapanuM phaLa mAnI tapa pratye udAsa thAya che, kheda kare che, te mArge bIjA pravarte te duHkhI thaze ema mAnI tevI viparIta vAte paNa lokamAM kare che. AMbela karavAthI leka mAMdA paDe che, garama pANI pIvAthI garamI vadhe che -AvI vAto karanArA tapanuM svarUpa ke puNya-pApanuM svarUpa kaMI paNa samajatA nathI. mAtra nimitane ja vaLagI paDe che. keI thApaNa mUkI gayuM hoya te paisA mAge tene duzmana je gaNe tenA jevI A vAta che. zrI gajasukumAra smazAnamAM paramakRpALu zrI neminAtha bhagavAnanI AjJA laI mekSa arthe kAryotsarga-dhyAnamAM UbhA che, te vakhate semala brAhmaNane vaira vALavAnuM sUjhI AvyuM. tethI teNe pAsenI taLAvaDImAMthI kAdava lAvI zrI gajasukumArane mAthe sagaDI jevI pALa bAMdhI. maDaduM baLatuM hatuM tenI citAmAMthI aMgArA laI zrI gajasukumArane mAthe bharyA. topaNa te seLa varSanA mahAmuni pitAnA dhyAnamAMthI caLyA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 grantha-yugala nahIM. AtmAnA paramAnaMdane tajI dehanI saMbhALa levAne vikalpa temane Ugye ja nahIM. dehamAM vRtti hoya te duHkha lAgyA vinA rahe nahIM, duHkha mAne te ArtadhyAna jarUra thAya, ArtadhyAna thAya tyAM dharmadhyAna ke zukladhyAna heya nahIM, zukaladhyAna na hoya te kevaLajJAna thAya nahIM, kevaLajJAna na thAya te mekSa thAya nahIM. paNa temane mekSa thaye ema zrI neminAthe kahyuM che, te temane duHkha nahotuM, kheda nahote e sAva spaSTa samajAya tema che. e ja vAta vizeSa spaSTa karavA graMthakAra kahe che ke rAga dveSa na thAya te Atmatatva tathA Atmasukhano anubhava thAya che - rAgadveSAdikallolairalolaM yanmanojalam / sa pazyatyAtmanastattvaM tattattvaM netaro janaH // 35 // rAga-dveSAdi mejathI, hAle je nA mane jaLa te Atmatattva te dekhe, te tatve anya niSphaLa. 35 bhAvArtha - kaI mANasane majA vagarane dariye jevAnI IcchA thAya ane dariyA kinAre jaIne UbhuM rahe, te tene kaI divasa mojAM vagarane dariye jevAne prasaMga prApta thavAno saMbhava nathI. kemake pavana, bharatI, oTa Adi kAraNe dariye DoghaNe te UchaLatuM ja rahe che. evuM ja saMsAranuM svarUpa che. rAga-dveSanAM nimittothI saMsAra bharapUra che. tyAM vItarAgatAnuM darzana durlabha che. tethI jeNe rAga-dveSa jItyA che tenA bedhathI, saMgathI, tenI AjJA upAsavAthI jIva rAga-dveSa rahita thaI potAnuM svarUpa anubhavI zake. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 143 jyAM sudhI rAgadveSarUpe pavanathI jIvanuM manarUpI sarevara mojAM uchALI rahyuM che, tyAM sudhI AtmAnA yathArtha svarUpanuM darzana pitAne thatuM nathI; jenuM manarUpI sarevara rAgadveSathI thatAM mejathI aDola rahe che, nizcaLa bane che, te ja AtmasAkSAtkAra karI zake che, bIjAnuM gajuM nathI ke te Atmadarzana pAme. A dRzya jagatanuM mAhAsya jenA hRdayamAM raheluM che, tene nimitte jIvane rAgadveSarUpa bhAve khure che, iSTa aniSTapaNuM thayA kare che, te AsavanuM, eTale karmavargaNAene AvavAnuM, kAraNa che; baMdhanuM kAraNa che. Ama AtmAne AvaraNa thayA kare tyAM potAnuM bhAna pragaTavuM durlabha che. - tethI jene Atma-darzananI prabaLa abhilASA hoya, teNe A drazya jagatane vizvAsa, saddagurunA badhe satsaMgasanzAstra dvArA suvicAraNA pragaTAvI, ghaTADa, maTADe ghaTe che. laukika mAhAtmya tajI, jJAnInuM, jJAnInA bodhanuM, AtmAnuM, AtmaguNenuM mAhAsya jyAre jAgaze tyAre AtmadraSTi, Atma-vizvAsane yogya jIva thaze. karma ane karmanI racanArUpa deha, strI, putra, dhana, vaibhava, sukha-sAmagrI ke duHkhanAM nimittone janArane rAga-dveSa thayA vinA rahe nahIM, lIlathI DhaMkAI gayeluM, gaMdhAtuM taLAva jenArane tyAM kapaDAM dhavA javAnuM mana na thAya; paNa jene jarA UMDI draSTi che ke lIla AghI pAchI karavAthI pANI jaNAze, te te pANIthI kapaDAMne mela dUra karaze, te kapaDAM dhoI Avaze; tema karmathI bhinna AtmA che, e vizvAsa jene saddaguru yege Ave che, te AtmA jete thAya che, tenA rAga-dveSa TaLe che (juo gAthA 25 mI). Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala "jagata. AtmarUpa mAnavAmAM Ave; je thAya te yogya ja mAnavAmAM Ave; paranA doSa jovAmAM na Ave; peAtAnA guNanuM utkRSTapaNuM sahana karavAmAM Ave te ja A saMsAramAM rahevuM yeAgya che,bIjI rIte na+." -zrImad rAjacaMdra have mana rAga dveSathI kSeAbha na pAme tevI dazA karavA graMthakAra bhalAmaNa kare cheH-- avikSiptaM manastattvaM vikSiptaM bhrAntirAtmanaH / dhArayettadavikSiptaM vikSiptaM nAzrayettataH // 36 // bhAvArtha avikSepI mana AtmA, vikSepI AtmazrAMti o; avikSepI karI citta, tethI vikSepI nA rahe, 36 AtmatattvanI vyAkhyA. graMthakAra prathama jaNAve che. AtmA ane mana e e tattvA judAM che ema ghaNA darzanakAro jaNAve che, te bhrAMti dUra karavA anubhavI yAgI zrI pUjyapAda svAmI darzAve che ke zAMta eTale rAga-dveSanAM mAjAM ke saMkalpavikA jemAMthI dUra thaI gayA che evuM mana te ja Atmatattva che. jyAre rAga-dveSane nimitte AtmAmAM saMkalpa vikalpe UThe che, tyAre tene vikSepavALuM mana ke AtmAnI bhrAMti kahI che; AtmAnuM zuddha upayAgamaya svarUpa, saMkalpa-vikalpa dazAmAM, dekhAtuM nathI, paNa jagatanA saMkalpa-vikA rUpe AtmA dekhAya che te ja bhrAMti che. 144 -: AtmAnA upayAga manana kare te mana che. vaLagaNA che tethI mana juduM kahevAya. saMkalpa-vikalpa mUkI devA te upayAga' (zuddha AtmA)." --zrImad rAjacaMdra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 145 AMkha e pudgala-vaNAthI banelI bAho idriya che, temAM AtmAne upaga jevAnuM kAma kare che te aMtaraMga ke bhAva iMdriya che, tema ja mana paNa neiMdriya che (aMtaHkaraNa) te pudgala-vargaNAnI madadathI manana eTale vicAra karavAnuM, saMkalpa-vikalapa karavAnuM kAma kare che. AtmAne upaga, je pudgala vargaNAonI madadathI manana karavAnuM kAma kare che, te dravya mana kahevAya che, ane AtmAne manana karanAra upaga te bhAvamana kahevAya che. saMkalpa-vikalpanuM kAma na kare te vakhate AtmAne upaga, upaga svarUpe pitA svarUpe rahe che, te Atmatattva che. pudgala-vaLagaNa e jaDa che tethI dravya manane jaDa paNa kahevAya che. paNa te dvArA pravartate AtmAne upaga cetana rUpa che. "bhAvakarma nija kalpanA, mATe cetanarUpa" -zrImad rAjacaMdra mATe AtmArthI jIve manane vikSepa rahita karavuM eTale jagatanA saMkalpa-vika9pa zamAvI devA; paraMtu jagatanA saMkalpavikalpavALA manane Azraya kare nahIM. bhaktimArgamAM A rahasya nIce pramANe darzAvyuM che ? mATe jJAnI puruSane Azraya karavA rUpa bhaktimArga jine nirUpaNa karyo che, ke je mArga ArAdhavAthI sulabhapaNe jJAnadazA utpanna thAya che. jJAnI puruSanA caraNane viSe mana sthApyA vinA e bhaktimArga siddha thatuM nathI, jethI pharI pharI jJAnInI AjJA ArAdhavAnuM jinAgamamAM ThekANe ThekANe kathana karyuM che. 10 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 grantha-yugala jJAnI puruSanA caraNamAM mananuM sthApana thavuM prathama kaThaNa paDe che, paNa vacananI apUrvatAthI, te vacanane vicAra karavAthI, tathA jJAnI pratye apUrva dRSTie jovAthI, mananuM sthApana thavuM sulabha thAya che." -zrImad rAjacaMdra anAdikALathI mithyAtvanA saMskAre jIve grahelA hovAthI mana vikSepa ke saMkalpavikalpamAM taNAI jAya che, tene Atma svarUpamAM sthira karavAne upAya graMthakAra have darzAve che - avidyAbhyAsasaMskAraravazaM kSipyate manaH / tadeva jJAnasaMskAraiH svatastattve'vatiSThate // 37 // avidyA bahu abhyAsI, te saMskAre mana caLe, jJAnasaMskArathI citta, Atma-tatve svayaM vaLe. 37 bhAvArtha - avidyA eTale jaDa evA dehane cetana evA pitAnA svarUpa je gaNave, dehAdi anitya padArthomAM nitya buddhi thavI, azuciya ane azuci (malina) bhAvanAM kAraNa deha, dhana, strI-putrAdine pavitra, grahaNa karavA gya mAnavAMAvI viparIta samajaNane ajJAna ke avidyA kahe che. tevA saMskArane dIrgha kALathI paricaya hovAthI mana rAgadveSa karI vikSepa pAme che. te ja mana jyAre jJAnI puruSanA bedhane vicAra kare che, dehanuM svarUpa pudgala paramANunA saMgarUpa, jaDa ane drazya mAne che tathA AtmA asaMgI, avinAzI, caitanyamaya ane draSTArUpe dehathI bhinna samajAya che, tathA vAraMvAra tevI bhAvanA bhAvavAthI pitAnA zuddha svarUpanA saMskAre jAgrata thAya che, samyaka darzana, samyak jJAna, samyapha cAritramaya potAnA svarUpamAM vRtti karavAthI AtmA AtmArUpe varte che tyAre rAgadveSa dUra thAya che, "AtmAthI sau hIna" Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana samajAya che; tethI bAhya AkarSaNa dUra thatAM svabhAvasthiti thAya che. mAruM kharuM ? paraharuM ? jo karyA; anubhavyAM. "huM koNa chuM ? kayAMthI thayo ? zuM svarUpa che konA saMbaMdhe vaLagaNA che ? rAkhuM ke e enA vicAra vivekapUrvaka zAMta bhAve te sarva Atmika jJAnanAM siddhAMtatattva te prApta karavA vacana konuM satya kevaLa mAnavuM ? nirdoSa naranuM kathana mAnA'teha'jeNe anubhavyuM. re ! Atma tAro ! Atma tAro ! zIghra ene oLakhA; sarvAtmamAM samadRSTi gho, A vacanane hradaye lakhA." -~'amUlya tattvavicAra' zrImad rAjacaMdra "jinapada nipada ekatA, bhedabhAva nahi kAMI; lakSa thavAne tehanA, kahyAM zAstra sukhadAI." 147 --zrImad rAjacaMdra AvAM jJAnI puruSAnAM uttama Atmapreraka vacanenA vicAra, saMskAra citta-vikSepa TALI, AtmazAMti arpe che. mAna-apamAnanA prasaMgeAmAM paravazapaNe citta taNAI jAya che, tene pAchuM vALatAM vALatAM, vaLI pAchuM tenA te pravAheAmAM vAraMvAra UchaLyA kare che. tene prasaMge mahApuruSoe upasarga-pariSahanA prasaMgeAmAM je dehAdithI bhinna nija svarUpanA akhaMDa nizcaya TakAvI rAkhyA che, tenI smRti paNa jIvane baLavAna manAve che. hRdayane viSe vAraMvAra AtmAne nitya, achedya, abhedya jarAmaraNAdi dharmathI rahita vicAratAM, bhAvatAM AtmA vikSepa tajI sva-svabhAvane bhaje che. khAra bhAvanAonA vicAro paNa potAnA svarUpamAM AvavA arthe karavAnA che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha yugala have vikSepavALuM ane vikSepa vagaranuM citta kevuM phaLa de che, te viSe graMthakAra kahe che :~ 148 apamAnAdayastasya vikSepo yasya cetasaH / nApamAnAdayastasya na kSepo yasya cetasaH ||38|| apamAnAdi te mAne, vikSepI mana jemanuM; apamAnAdeinA lekhe, akSubdha mana jemanuM. 38 bhAvArtha :-- jagatanA saMkalpa-vikAthI jenuM mana bharapUra che, je dehane ja AtmA mAnyA kare che, bIjAnA dehane ja bIjAnuM svarUpa mAne che, dehane anukULa thanArane mitra mAne che, deha pratye pratikULa vartanArane zatru mAne che, je mAna, apamAna, tiraskAra, garva, IrSA, khuzAmata, sAhasa, yuddha, utsava Adi bhAvAmAM taNAya che, te ahirAtmA che; kAraNake tenuM mana ajJAna ke avidyAnA saMskArAthI vikSepavALuM che. vikSepane vaza thai vaira-virodha, zatru-mitra AdinAM phaLa je karma, tenA kartA banI jIva cAre gatimAM paribhramaNa karyA kare che. sadguru-yAge jIvanI devRSTi TaLI AtmavRSTi thAya, te te zatru mitra, mAna-apamAna, lAbha-alAbha Adi sAMsArika bhAveAthI vikSepa pAmanA nathI. kAraNa ke AtmAne hAni karanAra bhAvAne oLakhI, tethI dUra rahevAnA puruSArtha kare che. potAne dehathI bhinna jJAtA, draSTA, avinAzI, asaMga svarUpe je mAne che, tene dehanAM sagAM, zatru, mitra AdinuM mAhAtmya manamAM rahetuM nathI; te game tema ele ke varte te pratye te AkarSAte nathI, apamAna mAnatA nathI, ahaMkAra karatA nathI, kIrtinI madhalAlasAmAM lapaTAto nathI, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 149 kAraNa ke jenuM mAhAtamya manamAMthI TaLI gayuM, tene mATe te AtmAne kalezita karavA IcchatuM nathI. saMsArI padArthone viSe jIvane tIvra sneha vinA evAM kedha, mAna, mAyA ane lebha hoya nahIM, ke je kAraNe tene anaMta saMsArane anubaMdha thAya. je jIvane saMsArI padArtho viSe tIvra sneha vartate heya tene kaI prasaMge paNa anaMtAnubaMdhI catuSkamAMthI koI paNa udaya thavA saMbhave che, ane jyAM sudhI tIvra sneha te padArthomAM hoya tyAM sudhI avazya paramArthamArgavALe jIva te na heya. paramArthamArganuM lakSaNa e che ke aparamArthane bhajatAM jIva badhA prakAre kAyara thayA kare, sukhe athavA dukhe. duHkhamAM kAyarapaNuM kadApi bIjA jIvonuM paNa saMbhave che, paNa saMsArasukhanI prAptimAM paNa kAyarapaNuM, te sukhanuM aNagamavApaNuM, nIrasapaNuM, paramArthamAgI puruSane hoya che. tevuM nIrasapaNuM jIvana paramArthajJAne athavA paramArthajJAnI puruSanA nizcaye thavuM saMbhave che; bIjA prakAre thavuM saMbhavatuM nathI. paramArthajJAne aparamArtharUpa e A saMsAra jANuM pachI te pratye tIvra evo krodha, mAna, mAyA ke lebha keNa kare ? ke kyAMthI thAya ? je vastunuM mAhAtmya draSTimAMthI gayuM te vastune arthe atyaMta kaleza thato nathI. saMsArane viSe brAMtipaNe jANeluM sukha, te paramArthajJAne bhrAMti ja bhAse che, ane jene bhrAMti bhAsI che tene pachI tenuM mAhAo lAge ? evI mAhAsyavRSTi paramArthajJAnI puruSanA nizcayavALA jIvane hoya che, tenuM kAraNa paNa e ja che. kaI jJAnanA AvaraNane kAraNe jIvane vyavacchedaka jJAna thAya Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 granthayugala nahIM, tathApi sAmAnya evuM jJAna, jJAnIpuruSanI zraddhArUpe thAya che. vaDanAM bIjanI peThe paramArtha vaDanuM bIja e che." --zrImad rAjacaMdra have karmanA udaye rAgadveSa thai Ave tyAre AtmAthIe kema vartavuM te darzAvavA graMthakAra zAMtinA upAya darzAve cheHydaa mohAtprajAyete rAgadveSau tapasvinaH / tadeva bhAvayetsvasthamAtmAnaM zAmyataH kSaNAt // 36 // tapasvIne kI mehe, rAgadveSa jaNAya jo; bhAvajo svastha AtmA tA, kSaNamAM zAMti pAmaze. 39 bhAvArtha :-- badhA tapasvI ke muni AtmajJAnI hAtA nathI. paraMtu tyAgadazA nivRttimaya hovAthI, satsaMga-satpuruSanA yega te dazAmAM sulabha heAvAthI, satzAstra Adine paricaya vizeSapaNe saMbhavata jANI graMthakAra bhalAmaNa kare che ke tapasvI vA tyAgIne mAhanA udaye rAga-dveSa kure ke tarata jo svastha AtmA athavA sthitaprajJa dazAnI bhAvanA te kare, to kSaNavAramAM rAga-dveSa zamAi jAya che evA anubhava graMthakAra pragaTa kare che. je je samajyA, teNe teNe 'mAruM tAruM' e Adi ahaMtva, mamatva zamAvI dIdhuM; kemake keAi paNa nija svabhAva tevA dIThA nahIM; ane nija svabhAva te aciMtya atyAkhAdhasvarUpa, kevaLa nyArA joyA eTale temAM ja samAveza pAmI gayA. AtmA sivAya anyamAM svamAnyatA hatI te TALI paramArthe mauna thayA; vANIe karI A AnuM che' e Aphri kahevAnuM anavArUpa vyavahAra, vacanAdi yAga sudhI kvacit Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 151 rahyo, tathApi AtmAthI "A mAruM che' e vikalpa kevaLa samAI gaye; jema che tema aciMtya svAnubhavagecara padamAM lInatA thaI.... anaMta kALathI yama, niyama, zAstrAvalekanAdi kArya karyA chatAM, samajAvuM ane zamAvuM e prakAra AtmAmAM Avyo nahIM, ane tethI paribhramaNanivRtti na thaI. samajAvA ane zamAvAnuM je kaI aikya kare, te svAnubhava-padamAM varte tenuM paribhramaNa nivRtta thAya. sadgurunI AjJA vicAryA vinA jIve te paramArtha ja nahIM, jANa vAne pratibaMdhaka asatsaMga, svachaMda ane avicAra tene rodha karyo nahIM jethI samajAvuM ane zamAvuM tathA beyanuM aikya na banyuM e nizcaya prasiddha che. atrethI AraMbhI upara uparanI bhUmikA upAse te jIva samajIne zamAya, e niHsaMdeha che. anaMta jJAnI puruSa anubhava karele e A zAzvata sugama mokSamArga jIvane lakSamAM nathI Avato, ethI utpanna thayeluM kheda sahita Azcarya te paNa atre zamAvIe chIe. satsaMga, saddavicArathI zamAvA sudhInAM sarva pada atyaMta sAcAM che, sugama che, sugocara che, sahaja che ane niHsaMdeha che." -zrImad rAjacaMdra munine deha pratye prema vartate hoya te kema dUra thAya, tene upAya anubhavI yegI puruSa pradarzita kare che - yatra kAye muneH prema tataH pracyAvya dehinam / buddhyA taduttame kArya yojayetprema nazyati // 40 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 grantha-yugala jyAM dehe prema munine tyAMthI citta khaseDane; buddhithI bedhamUrtimAM, bAMdhatAM prema jAya te. 10 bhAvArtha - deha ane AtmA bhinna che ema vAraMvAra upadezamAM sAMbhaLyA chatAM, zAstra dvArA bhaNyA chatAM, vicAryA chatAM, upadeza ApyA chatAM tathA AcArya thaI ziSyAne dehathI AtmA bhinna che' ema ThasAvavA prayatnapUrvaka dekhADyA chatAM deha uparane prema hRdayamAMthI khasa atyaMta vikaTa che. anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebharUpa Adya kaSAya tathA darzanamehanIyarUpI karmagraMthi aMtarathI bhedAya nahIM tyAM sudhI dehAdhyAsa TaLato nathI; satraddhA ke samyaphadarzana pragaTe nahIM, mekSamArga hAtha lAge nahIM. je dazAmAM (muni manAtA) jIvane deha upara vahAlapa varyA kare che te dazAthI, jIvane sadhathI jAgelI buddhi vaDe samajAvI, cheDAvIne, te ja prema paramAtmasvarUpa. jJAnamUrti evA sadgurunA AtmA pratye keLave egya che te ja potAnA deha uparane meha TaLe ema graMthakAra potAnA anubhavane AdhAre pradarzita kare che, te satya che. e ja mArga mahApurUSoe lIdhe che ane upade che. "je satparuSee saddagurunI bhakti nirUpaNa karI che, te bhakti mAtra ziSyanA kalyANane arthe kahI che. je vyaktine prApta thavAthI sadgurunA AtmAnI ceSTAne viSe vRtti rahe, apUrva guNa draSTigocara thaI anya svachaMda mATe, ane saheje AtmabaMdha thAya ema jANIne je bhaktinuM nirUpaNa karyuM che, te bhaktine ane te puruSane pharI pharI trikALa namaskAra ha!" he jIva! sthira dRSTithI karIne te aMtaraMgamAM je, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 153 te sarva paradravyathI mukta evuM tAruM svarUpa tane parama prasiddha anubhavAze. | he jIva ! asamyaphadarzanane lIdhe te svarUpa tane bhAsatuM nathI. te svarUpamAM tane zaMkA che, tyAmaha ane bhaya che. samyakdarzanane cega prApta karavAthI te abhAsanAdinI nivRtti thaze. he samyakadarzanI ! sacAritra ja samyakdarzananuM phaLa ghaTe che, mATe temAM apramatta thA. je pramatta bhAva utpanna kare che te karmabaMdhanI tene supratIti hetu che. he samyakacAritrI! have zithilapaNuM ghaTatuM nathI. ghaNe aMtarAya hate te nivRtta thaye, te have niraMtarAya padamAM zithilatA zA mATe kare che?" - zrImad rAjacaMdra 33 mI gAthAmAM dehathI bhinna ane nitya AtmA na jANe te bhAre tapa paNa mokSa daI zake nahIM ema kahyuM hatuM, have nidAnapUrvaka duHkha TALavAne upAya AtmajJAna che, mAtra tapa nathI te pharI spaSTapaNe graMthakAra prakAze che - AtmavibhramajaM duHkhamAtmajJAnAtprazAmyati / nAyatAstatra nirvAnti kRtvA'pi paramaM tapaH // 41 / / AtmabrAMti jaNe duHkhe, AtmajJAna haNe, ahA ! jJAna arthe mathe nA te, mekSa de nA tapo mahA. 41 bhAvArtha - buddhadharmamAM cAra Arya satya kahevAya cheH duHkha, duHkhanAM kAraNa, sukha, sukhanAM kAraNa. te ja vicAraNuM preratI A gAthA che. duHkha zuM? ema keI pUche Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 granthayugala tA graMthakAra kahe che ke Atma-abhAna athavA AtmA saMbaMdhI ayathArtha 5nA ke bhrAMti. "AtmabhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidya sujANa; guru-AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna." --zrImad rAjaca'dra jJAna vinA tapa Adi anyathA upAya karavAthI AtmaabhAna ke bhrAMtirUpa rAga, duHkha TaLe tema nathI. je deSathI rAga utpanna thAya te doSa samajAya nahIM tyAM sudhInA badhA upAyA vyartha thAya che, tema duHkhanI utpattinuM kAraNa AtmabhrAMti che ema samajAya, te tethI chUTI sukha ke meAkSanI bhAvanA thAya ane meAkSanA upAyarUpa davA paNa thAya. karmabhAva ajJAna che, meAkSabhAva nijavAsa; aMdhakAra ajJAna sama, nAze jJAna 66 prakAza. --zrImad rAjacaMdra Atma-bhrAMtithI utpanna thayeluM duHkha tIvra tapathI paNa na jAya, paNa AtmajJAnarUpa acUka upAyathI te TaLe che. #6 kaleze. vAsita mana saMsAra, kaleza rahita mana te bhavapAra." -zrI cazeAvijayajI '' " sarva lezathI ane sarva duHkhathI mukta thavAnA upAya eka AtmajJAna che. vicAra vinA AtmajJAna thAya nahIM, ane asatsaMga tathA asatprasaMgathI jIvanuM vicArabaLa pravartatuM nathI, emAM kiMcitmAtra saMzaya nathI. AraMbha-parigrahanuM alpatva karavAthI asatprasaMganuM maLa ghaTe che; satsaMganA AzrayathI asatsaMganuM khaLa ghaTe che. asatsaMganuM khaLa ghaTavAthI AtmavicAra thavAnA avakAza prApta thAya che. AtmavicAra thavAthI AtmajJAna thAya che; Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 155 ane AtmajJAnathI nijasvabhAvasvarUpa, sarva kaleza ane sarva duHkhathI rahita e mokSa thAya che, e vAta kevaLa satya che.. jeTaluM AtmajJAna thAya teTalI AtmasamAdhi pragaTe. koI paNa tathArUpa jene pAmIne jIvane eka kSaNa paNa aMtarmadajAgRti thAya te tene mekSa vizeSa dUra nathI. anya pariNAmamAM jeTalI tAdAmyavRtti che, eTale jIvathI mokSa dUra che. je kaI Atmajoga bane te A manuSyapaNAnuM mUlya kaI rIte na thaI zake tevuM che. prAce manuSyadeha vinA Atmajoga banatuM nathI ema jANuM, atyaMta nizcaya karI, A ja dehamAM Atmajoga utpanna kare ghaTe. vicAranI nirmaLatAe karI je A jIva anya paricayathI pAchuM vaLe, te sahajamAM hamaNAM ja tene Atmajoga pragaTe." -zrImad rAjacaMdra have bahirAtmA ane aMtarAtmA zuM zuM Icche che te jaNAve che - zubhaM zarIraM divyAMzca viSayAnabhivAMcchati / utpannAtmamatidehe tattvajJAnI tatazcyutim / / 42 // dehAtmabuddhinI IcchA, divya dehasubheganI; tatvajJAnI taNI IcchA, dehabhega-viyeganI. 42 bhAvArtha :- AgaLanI gAthAmAM parama tapa tapavA chatAM bahirAtmA, AtmajJAna nahIM hovAthI, sarva duHkhanA AtyaMtika viyegarUpa mekSa pAmI zakatuM nathI ema kahyuM. te tevA jIve tapa karIne zuM IcchatA haze, ema prazna keIne thAya tene uttara A gAthAmAM graMthakAra jaNAve che ke bahirAtmAne Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 grantha-yugala dehamAM ja Atmabuddhi hovAthI te devanAM zubha zarIra ane divya viSaya-bhegone niraMtara bhegavavA icche che. dharma ArAdhIne, tapa karIne paNa laukika draSTi havAthI laukika sukhanI kalpanA tene chUTatI nathI. mekSane arthe huM tapa karyuM chuM ema meDhe bele chatAM tenA hRdayamAMthI viSayabhegonI priyatA ochI thaI hotI nathI. mekSamAM anaMta, apAra sukha che ema zravaNa thavAthI pite mAneluM sukha akhUTapaNe maLe te arthe ahIMnAM sukha, rAjapATa, vaibhavavilAsa cheDe che. paNa kiI vepAramAM paisA rokavAthI ke bIjAne dhIravAthI dhananI vRddhi thAya che ema mAnI hAla hAthamAM paisA che, te tyAge che paNa tenI vRddhine I che che, evI rIte mekSamArgane paNa vepArarUpa bahirAtmA banAve che. - have tattvajJAnI paNa tapa Adi pravRtti kare che, paNa teNe AtmAne AtmArUpe oLakhe che ane dehAdi parapadArthane pararUpe jANela che; tethI pArakI mAgI ANelI vastune zAhukAra te pAchI meMpI devAne ja Icche che, tema aMtarAtmAne niSkAMkSita aMga pragaTa thayeluM hovAthI jagatanA sukhanI tene AkAMkSA ke mahattA hotI nathI, tethI te dharma ke tapa karIne devaleka AdinA bhegane IcchatA nathI, paNa prazasta rAgathI puNya baMdhAyuM hoya tenA phaLarUpe tevI sukhasAmagrI maLI hoya te tene gamatI paNa nathI. zrI yazovijyajI draSTinI sakjhAyamAM lakhe che: "zItaLa caMdanathI paNa upanyo, agni dahe jema vanane re, dharma-janita paNa bhoga IhAM tema, lAge aniSTa te manane re e guNa vIra taNo na visAruM, saMbhAruM dinarAta re." Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157. samAdhizataka-vivecana bahirAtmA dharmanA phaLarUpe je je Icche che, te sarvane aMtarAtmA tajavA Icche che kAraNa ke yathArtha mekSa te Atmazuddhi ja che te arthe, nirjarA thAya te lakSa, aMtarAtmA tapa-dharmanuM ArAdhana kare che. aMtarAtmAne IcchAne nirodha hevAthI karmanI nirjarA thAya tevuM, saMvara sahita tapa thAya che ane bahirAtmAnuM tapa hastisnAnava malinatAnuM kAraNa che. bahirAtmA baMdhAya che ane aMtarAtmA chUTe che e vAta vizeSa spaSTa graMthakAra have kare che - paratrAhamatiH svasmAccyuto badhnAtyasaMzayam / / svasminnahamatizcyutvA parasmAnmucyate budhaH // 43 // pitAne paramAM mAnI, baMdhAya svacUkI nakI, AtmAmAM AtmabuddhimAna, mukAya parane mUkI. 43 bhAvArtha -paradravyamAM ke paraguNamAM ahaMbhAva jene varte che, tenI draSTi AtmA pratye hatI ja nathI, tethI te bahirAtmA che. pitAnuM bhAna nahIM hovAthI ke potAnuM bhAna cUkI javAthI, paranuM mAhAmya jIvane lAge che ane deha, dhana Adi paramAM mAhAsya jene hoya, te tevA padArtho artha ArtadhyAna ke raudradhyAna karI karma bAMdhyA kare che. dharmanuM bhAna na hovAthI dharmadhyAna to tenAthI kayAMthI thAya? dharma kare te paNa sAMsArika vAsanA hRdayamAM rAkhIne kare che, tethI avazya karmabaMdha thayA ja kare che. deha te huM e bhAva chUTyA vinA karmavRddhi kema aTake ? saMsAra-paribhramaNa kema maTe? AtmA tarapha vRtti kyAMthI vaLe? A dehamAM vicAra karanAra beThe che, te dehathI bhinna che, arUpI, avinAzI, ajara, amara, parama AnaMdasvarUpa Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 grantha-yugala che evI jenI draDha mAnyatA thaI che evo aMtarAtmA "AtmAthI sau hIna mAnate hevAthI parathI AtmAne mukta karavA prayatna kare che. deha pratye tene vairAgya vartate heya che. saMsAra-paribhramaNathI te thAkele hevAthI pharI AvA kalezamaya saMsAramAM janmavuM na paDe tevo mArga te ArAdhe che, iMdrinA viSayoga tene eMThavADA jevA arucikara lAge che, tethI tenI vAsanA tenA hRdayamAMthI nIkaLI gaI hoya che. pitAnA ke paranA dehamAM Asakti karavAthI karma baMdhAya che, ema aMtarAtmA jANa hovAthI tenI draSTi deha uparathI UThI jAya che. saddaguru-badhe suvicAraNuM pragaTelI hevAthI AtmA tathA tenA guNa upara dRSTi rAkhI je dehAdi dekhAya che tene adrazya kare che, ane AtmA arUpI hevAthI indriyethI na dekhAya tema chatAM jJAnavRSTithI, sadgurunA badhathI ane sanzAstranA avalaMbane AtmabhAvamAM vRtti rAkhI, tenA mAtA mya AgaLa A saMsAra svama jevo vicArI, siddha samAna samRddhinI smRti karI, adrazyane drazya kare che-e kaI aMtarAtmAnuM alaukika sAmarthya che. Ama aMtarAtmA sadgurunA yegane ane bodhane saphaLa kare che, karmabaMdhanAM kAraNethI dUra rahe che, udAsa rahe che ke AtmabhAvamAM tallIna banI jagatanuM vismaraNa kare che. tenA prabhAve te jJAnI mahAtmA parathI chUTe che ane AtmAne mukta kare che. sukhakI sahelI hai akelI udAsInatA; adhyAtmanI jananI te udAsInatA." -zrImad rAjacaMdra have ajJAnI ane jJAnInI A drazya jagata pratye kevI samajaNa, mAnyatA hoya che te viSe graMthakAra kahe che - ca AgaLa karI, ane te aMtarA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 samAdhizataka-vivecana dRzyamAnamidaM mUDhastriliGgamavabudhyate / idamityavabuddhastu niSpannaM zabdavajitam // 44 // triliMga dRzya kAyA huM, eTaluM mUDha mAnata; anAdisiddha, avAcya, AtmA, je mata jJAnIne. 44 bhAvArthaH- jene A drazya jagatanI ja zraddhA che, atIndriya jJAna ke atIndriya sukhanA astitvanI jene zraddhA ja nathI evA mUDha athavA bahirAtmAne idrithI jaNAtuM jagata traNa liMga rUpe jaNAya che, eTale narajAti, nArIjAti ane nAnyatara jAti rUpe jenuM varNana thAya che, ane bhAse che te sivAya jagatamAM kAMI nathI ema ene lAge che. aMtarAtmA jene AtmAnubhava thaye che, tene niHzaMkapaNe draDha thayuM che ke A AtmasvarUpa che te svabhAvasiddha che, zabdarahita eTale avAcya che, svAnubhavagamya che. zabda e AtmAne guNa nathI, paraMtu pudgalane guNa che ane puduMgalanA eka paramANamAM te hoto nathI, tethI pudgalanA skaMdhathI utpanna thanAra zabda vaibhAvika guNa che. AtmA mULa dravyarUpe svabhAvasiddha che. tethI jJAnI puruSane, pite kaheluM bIje na mAne te, kheTuM na lAge, kAraNa ke zabdane para rUpe jANela hovAthI, mArApaNAne Agraha nahIM hovAthI, zabda manAya ke na manAya te saMbaMdhI kaleza thatuM nathI. keI stuti kare ke niMdA kare te paNa tene harSa-zakanuM kAraNa thatuM nathI. mArI stuti ke mArI niMdA, mAruM vacana ke mArI AjJA ema tene bhAsatuM ja nathI. tethI mULa dravya tarapha aMtarAtmAno lakSa rahe che ane paryAvRSTi tenI gauNa thaI gaI hoya che. e ja zAMti ane sukhanuM kAraNa tene thayuM che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 grantha-yugala dehathI bhinna svaparaprakAzaka parama tisvarUpa evo A AtmA, temAM nimagna thAo. he Aryajano ! aMtarmukha thaI, sthira thaI, te AtmAmAM ja raho te anaMta apAra AnaMda anubhavaze. sarva jagatanA jIve kaMI ne kaMI meLavIne sukha prApta karavA Icche che, mATe cakravartI rAjA te paNa vadhatA vaibhava, parigrahanA saMkalpamAM prayatnavAna che ane meLavavAmAM sukha mAne che, paNa aho ! jJAnIoe te tethI viparIta ja sukhane mArga niNata karyo ke kiMcitmAtra paNa caDavuM e ja sukhane nAza che. viSayathI jenI indriya Arta che, tene zItaLa evuM Atmasukha, Atmatatva kyAMthI pratItimAM Ave ?? -zrImad rAjacaMdra have aMtarAtmAne pUrvakarma sattAmAM paDyAM hoya che te udaya AvatAM zI dazA thAya che tenuM varNana graMthakAra kare che - jAnannapyAtmanastattvaM viviktaM bhAvayannapi / pUrvavibhramasaMskArAd bhrAntiM bhUyo'pi gacchati // 45 / / Atmatattva pichAnIne, bhinna bhAvI rahyA chatAM, bhrAMtinA pUrvasaMskAre, bhrAMtimAM pharI ke jatAM. 45 bhAvArtha - dehathI Atma bhinna che, rAga-dveSa AtmAne svabhAva nathI, rAga-dveSathI karmabaMdha thAya che, mATe rAga-dveSa, zatrumitra bhAve tajI, AtmAne AtmabhAvamAM sthira kara, kaSAya dUra karavA e Atmahita che, ema jANatAM chatAM, tevI bhAvanA karatA rahevAne abhyAsa pADavAnA puru Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana SArthamAM rahevA chatAM, avidyAnA anAdinA abhyAsa hAvAthI tevAM tevAM nimitto pAmIne pAchA ahirAtmabhAvA jIvane sphurI AvavAne bhaya rahe che, ema graMthakAra jaNAve che. aMtarAtmapaNuM ke samyakdarzana heAya tyAre jIvane samyakdarzananAM ATha aMga pragaTa heAya che. niHzaMkitapaNuM, niSkAkSitapaNuM, nirvicikitsA, amUtRSTi, upagrahana, sthitikaraNa, vAtsalya ane prabhAvanA : A AThe samyakdarzananAM aMga che. mithyAtva ke bhrAMtinA udaya thatAM e AThe guNA para AvaraNa Ave che. eTale jANe te mULa mANasa ja na heAya evuM banI jAya che. 'sAkSarA viparItA rAkSasAmati' eTale 'sAkSarA' e traNa akSare avaLA vAMcavAthI 'rAkSasA' vaMcAya che tema mANasanuM hRdaya palaTAtAM te mokSamArga mUkI daI saMsAra vadhAre tevuM vartana karI dIrdhasaMsArI bane che. AveA mithyAtyanA prabhAva che. 161 pUrvanI bhrAMti ke vibhramanA saMskArAmAM cAritramADunA udaya paNa hAya che. eTale keAI jIvane mithyAtvanA udaya na hAya ane pratyAkhyAnI ke apratyAkhyAnI kaSAyanA ke nAkaSAyane udaya paNa hoya teA samyagdarzana rahe ane sAdhupaNuM ke zrAvakapaNuM bhAvamAMthI cAlyuM jAya. AvA pazu karmanA udaya hAya che. AcaraNa paNa palaTAI jAya che. Ama ghaNI vakhata bane che. mATe cetatA rahevA jJAnIpuruSA upadeza kare che. nimittAdhIna jIva jyAM sudhI che, tyAM sudhI uttama nimittAnA cega meLavavA jJAnIpuruSo vAraMvAra bhalAmaNa kare che. nimitte karIne jene harSa thAya che, nimitte karIne jene zAka thAya che, nimitte karIne jene iMdriyajanya viSaya 11 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 grantha yugala pratye AkarSaNa thAya che, nimitte karIne jene iMdriyane pratikULa evA prakArAne viSe dveSa thAya che, nimitte karIne jene utkarSa Ave che, nimitte karIne jene kaSAya udbhave che, evA jIvane jeTalA mane teTalA te te nimittavAsI jIveAnA saMga tyAgavA dhaTe che; ane nitya pratye satsaMga karavA ghaTe che. satsaMganA ayeAge tathAprakAranA nimittathI dUra rahevuM ghaTe che. kSaNe kSaNe, prasaMge prasaMge ane nimitte nimitte svadazA pratye upayAga devA ghaTe che.'' --zrImad rAjacaMdra rAga-dveSa tajI madhyastha thavAnA upadeza have graMthakAra pradarzita kare che H acetanamidaM vRzyamadRzyaM cetanaM aa: 1 kva ruSyAmi kva tuSyAmi madhyastho'haM bhavAmyata // 46 // | dRzya tA huM jaDa jANuM, AtmA adRzya mAnatA; karuM kyAM roSa ke teASa ? rahuM madhyastha tethI tA. 46 bhAvArtha :---- pAMca iMdriyAthI jaNAtuM A dRzya jagata tA acetana che. kAraNa ke iMdriyA, pudgalanA sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda, e pAMca guNAne grahaNa karI zake che. pudgalamAM jANavAnI zakti ja nathI teA je jANe nahIM, sAmeA javAba de nahIM, tenA pratye rAga ke dveSa kANu rAkhe ? A vAraMvAra vicArI hRdayagata kare tene rAga-dveSa maMda thaI dUra thavAnuM kAraNa ane tema che. ApaNe bIjA upara rAga karIe te evI AzAthI karIe chIe ke jenA upara rAga karIe chIe tene te sAruM lAgaze, prasanna thaze ane ApaNA upara badalAmAM rAga karaze. paraMtu ApaNA premanA pratyuttara na maLe te pratye prAye rAga thavA ke vadhavA saMbhavatA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana nathI. mATe acetana evA A dRzya jagatamAM kyAMya rAga ke dveSa vicAravAna jIve karavA ghaTatA nathI. kAI kahe ke bhale acetana padArthA pratye prema ke dveSa na thAya, paNa cetana AtmAe pratye te rAgadveSa thaveA saMbhave che. tene graMthakAra yuktipUrvaka aMtarAtmAnA mukhe khelAve che ke cetana te arUpI padArtha che. jema AkAza dekhAtuM nathI te tenI sAthe vAtacIta ke rAga-dveSa karavA keAI jatuM nathI. tema AtmA teA iMdriyAthI jAya tevA padArtha nathI. je jaNAya nahIM tenI sAthe zuM vAta karavI, kevI rIte prIti mAMdhavI ke zA arthe dveSa karavA ? 163 kAI kAI sthaLAmAM pavana jozathI cAle tyAre avAja thAya che, paNa tyAM keAI tenA pratye rAga karavA ke lahu karavA jatuM nathI. temaja koi ALakane bhUtanA vaLagADa hAya tyAre hase ke gALA de, paNa bhUta dekhAtuM nathI tenA pratye kArya rAga-dveSa karatuM nathI. je dekhAya nahIM, eLakhAya nahIM tenA pratye paNa rAga-dveSa karavA ghaTatA nathI. mATe aMtarAtmA kahe che ke A dRzya jagata jJAnazUnya (acetana) che tethI tenA pratye rAgadveSa karavA mane ghaTato nathI. tathA cetana te arUpI dravya che. mane alaiMdriya jJAna nathI, tethI arUpI cetana dRzya teA che nahIM, te tenA pratye rAgadveSa kyAMthI thAya? mATe huM te madhyastha rahuM chuM eTale jaDa ke cetana keAI pratye rAga ke dveSanI vRtti thatI nathI. gAthA 18mImAM khelavA saMbaMdhI mauna thavA arthe vivecana karyuM che tevuM ja A gAthAmAM rAga-dveSane kyAMya, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 grantha yugala jaDa ke cetanamAM, sthAna maLe tema nathI evI vicAraNA pradarzita karI madhyastha ke samabhAvanI pradhAnatA darzAvI che. have traNa AtmadazAomAM grahaNa tyAganI maryAdA graMthakAra prarUpe che : tyAgAdAne bahirmUDhaH karotyadhyAtmamAtmavid / nAntarbahirupAdAnaM na tyAgo niSThitAtmanaH // 47 // bAhya tyAge, grahe mUDha, jJAnInI gupta vartanA; niStiAtmA na tyAge ke, grahe bAhyAntare jarA. 47 bhAvArtha : ahirAtmAne iMdriyathI jaNAtA dRzya jagatanuM mAhAtmya hAvAthI, tathA tenA jevA ghaNA bahirAtmAo khAdya kriyA dAna, pUjA, bhakti, upavAsa Adine dharma mAnanArA heAvAthI, te pravAhamAM ja dharmapravRtti bahirAtmAnI thAya che. pAte bAhya dharmakriyAo dekhe che, bIjA paNa tene prazaMse che, tethI aMtaraMga dharma je samyakdarzanAdi tathA tenAM lakSaNa zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, AsthA Adi tarak tenI draSTi vaLatI nathI. peAte je kare che temAM saMteSa mAnI, tenuM mAhAtmya gAyA kare che, tethI satsaMga AdinuM mAhAtmya lAgatuM nathI, ke tevA yoga puNyanA udaye maLI Ave, te tenI dRSTi bAhya bhAvAmAM ja ramyA kare che ane satsaMganA lAbha tene prApta thavA durlabha thaI paDe che. laukika vyavahAramAM bahirAtmAnI jema paisA, lAgavaga, meTAi vagere tarapha draSTi rahe che tema dharmanI bAbatamAM paNa moTA gaNAvAnI, vrata niyamenI, dAna-pUjA AdinI mahattA jIvane vaLagelI hAvAthI paramArthanI jijJAsA jAgavI tene durlabha thaI paDe che. zAstro vAMcyA chatAM, mATI meATI vAtA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 165 mukhathI ryA chatAM jIvane jagatanA sukhanI vAsanA hRdayamAMthI khasavI durlabha thaI paDe che. AtmAne satsukhanI prApti thaI nathI, tenuM duHkha bahirAtmAne lAgatuM nathI, samajAtuM paNa nathI. AtmaguNa pragaTAvavAnI draSTi tene thatI nathI. tevI AtmahitanI vAtamAM rasa paNa AvatuM nathI. mAtra puNyabaMdhanI kriyAomAM bAhyadraSTithI dharma mAnI temAM bahirAtmA magna rahe che, tethI satya dharmathI te dUra ne dUra rahe che. AtmajJAnI mahAtmA AtmaguNa sAdhavA puruSArtha kare che. mithyAtvane poSe te saMga, tevI kiyA, tevAM zAstrothI ceta rahe che; kaSAyanAM kAraNothI dUra rahe che; satsaMga, sAstra ane savicAra dvArA pitAnI yegyatA vadhAravAnI ciMtA tene hoya che. prApta dazAthI saMtoSa nahIM mAnatAM, kaSAyane maMda karI vrata AdithI te AtmAne ujajavaLa kare che, pramAda, viSaya-vAsanA Adi zatruone jaya karavAnI bhAvanA niraMtara rAkhe che. AtmanirmaLatA e ja pitAnI saMpatti samajI karma dUra karI saMpUrNa zuddhatAnA lakSe tene puruSArtha hoya che. bAramA guNasthAna sudhI aMtarAmadazA che. te vibhAva tajI, svabhAvane bhaje che. paramAtmadazA terame guNasthAnake ane caudame guNasthAnake hoya che. temane grahaNa-tyAganI buddhipUrvaka kaMI pravRtti hotI nathI, mehane kSaya karI anaMta sukhamAM birAje che. te paramAtmAne karmanA udaya-ge dehane saMga hoya, topaNa niHsaMga AtmabhAva temane haNAtuM nathI. have manane kema pravartAvavAthI jIva unnati sAdhI zake te viSe graMthakAra darzAve che : Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 grantha-yugala yuJjIta manasA''tmAnaM vAkkAyAbhyAM viyojayet / manasA vyavahAraM tu tyajedvAkkAyayojitam // 48 // je AtmA mana sAthe, vANuM-kAyAthau choDIne, manathI vANa-kAyAne vartana vRtti cheDI de. 48 bhAvArtha-36mI gAthAmAM mana viSe jaNAveluM che ke AtmA ja manana karavAnuM kAma kare tyAre tenuM nAma mana paDe che. "deha na jANe tehane, jANe na iMdrI, prANa; AtmAnI sattA vaDe, teha pravarte jANa." -zrImad rAjacaMdra Ama mana ane Idriye AtmAnI sattAthI pravarte che. upaniSamAM eka kathA Ave che, temAM Atmazaktio kalaha kare che, sarva pitApitAnI sattA sarvoparI sAbita karavA mathe che. pachI evA nirNaya upara Ave che ke jenA gayA chatAM paNa cAle te sarvoparI nathI ema jANavuM. te sAbita karavA eka pachI eka cAlI nIkaLe che. dehanA hAtha, paga kAma na kare to paNa cAlyuM, jIbha kAma na kare to paNa cAlyuM, nAka kAma na kare to paNa cAlyuM, kAna kAma na kare to paNa cAlyuM, AMkha kAma na kare to paNa cAlyuM, mana kAma na kare to paNa cAlyuM, prANu kAma na kare topaNa cAlyuM; paNa AtmA nIkaLI gaye eTale maDaduM paDayuM rahyuM. ema darzAvI "AtmAthI sau hIna sAbita karyuM che. e ja bhAva A gALAmAM saMkSepe kahyo che ke AtmAne mana sAthe je eTale bhAva-AtmA ane mana judAM nathI. AtmAne oLakhavo hoya te vacana ane kAyAthI pAchA haThe, tene Agraha, tenI mamatA mUko, vacana ane kAyAmAM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 167 Atma-bhAva na rAkho. ATalA ejo e thaze te mana halakuM phUla jevuM thaze ane AtmavicArane yogya banaze. dehAdhyAsanA AdhAra vacana ane kAyA che. "chUTe dehAdhyAsa to, nahi kartA nuM karma; nahi bheAtAnuM tehanA, e ja dharmano marma." --zrImad rAjacaMdra vANI ane kAyAnI pravRtti pUrvakarmanA baLe thAya te potAnI nathI ema manathI vicAravuM. pugalanI pravRtti vacana ane kAyA dvArA thAya che, te pudgalanI mAnI mana dvArA tenA saMbaMdha cheDavA ema gAthAnA uttarArdhamAM jaNAvyuM. vacanathI ke kAyAthI je thAya te meM karyuM,' 'kevuM sAruM karyuM,' leAkeA tethI mane vakhANaze ke vakhoDaze' Adi vikalpo, manane AtmA bhaNI vALI, tajI devA ke bhUlI javA ceAgya che. pudgalanA dharma ke puddagalathI thatI kriyA para mAnI pArakI paMcAtamAMthI mana ke AtmAne pAchA vALavA e zAMtinA mArga che. mana ane AtmAnuM aikya sAdhI, vacana ane kAyAnI mamatA tathA temanI pravRtti pratyenI vRtti manane (AtmAne) samajAvIne mUkI devI; te rAga-dveSa TaLaze. "AtmAne ATaluM ja pUchavAnI jarUra che, ke jo muktine icche che teA saMkalpa-vikalpa, rAga-dveSane mUka ane te mUkavAmAM tane kaMI khAdhA hoya to te kahe. te tenI meLe mAnI jaze ane te tenI meLe mUkI deze. jyAM tyAMthI rAga-dveSa rahita thavuM e ja mAro dharma che.'zrImad rAjacandra have dehune AtmA mAnanArane jagata kevuM bhAse che ane AtmAmAM Atma-sRSTi jenI thai che tene jagata kevuM lAge che te viSe graMthakAra jaNAve che : Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala jagaddehAtmadRSTInAM vizvAsyaM ramyameva vA / AtmanyevAtmadRSTInAM kva vizvAsaH kvaM vA ratiH // 49 // dehAtmatRSTine bhAse- vizvAsya, ramya A badhAM; svAtmAmAM AtmadRSTine, bhave vizvAsa, rAga kyAM? 49 bhAvArtha : jenI jevI draSTi, tenI tevI sRSTi' ema dRSTivAda viSe kahevAya che. jeNe lAla cazmAM paheryAM hAya tene badhuM lAla dekhAya, jeNe kALA cazmAM paheryAM hAya tene badhuM kahyuM bhAse che. tema jenuM aMtaraMga ke mAnyatA ema che ke dehu che te ja huM chuM, tene iMdriyA dvArA jaNAtuM A dRzya jagata vizvAsa karavA yAgya ane suMdara bhAse che. 168 nadI kinAre UbhA rahIne pANI joI rahyA hoIe teTalAmAM te keTalAya maNa pANI cAlI gayuM hAya, thADI vAra pahelAM joyelA pANImAMnuM eka paNa TIpuM ApaNI najare caDhatuM na heAya, topaNa yathArtha vicAra vinA ApaNane tenI te ja nadI bhAse che. vaLI dIvAnI jyeAta tarapha joie, te tene te ja dIve bhAse che. paNa sUkSma vicAre vicArI joIe, te je prakAzita paramANuo, maLatA gaeNsarUpe prakAzatAM hatAM te dhUNI thaIne UDI gayAM, telamAMthI gaeNsarUpa banI jayAtamAM AvI navAM keTalAMya dAkhala thaI prakAzavA lAgyAM, vaLI te dhUNIrUpe cAlyAM gayAM, chatAM mUDhatAne laIne jIvane lAge che ke mArA karelA suMdara dIve prakAzI rahyo che, jene suMdara mAne che, mAruM mAne che, te tA dhumADA thaI, zAbhA tajI tenA gharane paNa tajIne cAlI jAya che, chatAM tenI jagA lenAra anyane jIva mAruM ne sAruM mAnyA ja kare che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 169 tevuM ja A dehanuM svarUpa che. janmatI vakhate hatA te avayanuM eka paNa paramANu atyAre nathI chatAM mAre deha ane sAre deha ema jIvane lAgyA ja kare che, te avicAranuM phaLa che. AvuM ja AkhA jagatanuM svarUpa palaTAtuM chatAM vicAra vinA jIvane samajAtuM nathI, tethI dekhAya che tenA upara vizvAsa rAkhavA yogya ane sAruM, ramya, hitakArIrUpa mAnyatA rahe che. AtmA AtmArUpe traNe kALa rahe evo asaMgI, avinAzI, svAbhAvika padArtha che; tathA deha pudgalanA saMgathI utpanna thayele, kSaNe kSaNe palaTAte, drazya ane jaDa padArtha che tene vizvAsa karavAgya nathI, Ama jene satsaMga, saddaguruge samajAyuM che, manAyuM che evA aMtarAtmAne jagata pratye vizvAsa vartatA nathI, kAraNa ke te ekarUpe traNe kALa rahenAra nathI, mAyAvInA khela jevuM camatkArI dekhAtuM chatAM nAzavaMta, mehaka ane pitAne bhulAvI paribhramaNa karAvanAra samajAya che. jagatamAM kyAMya prema ke vizvAsa karavA jevuM vicAravAnane lAgatuM nathI, paraMtu jagata ane jagatanAM kAraNothI dUra rahI, tene vizvAsa tajI, AtmA ja anaMta sukhanuM dhAma che evI mAnyatA AtmavRSTivaMta jIvanI hoya che. have graMthanA madhyabhAgamAM graMthakAra sArabhUta vastune vaLagI rahevA kevA bhAve jIvavuM tene upAya darzAve che - AtmajJAnAtparaM kArya na buddhau dhArayecciram / kuryAdarthavazAtkiJcid vAkkAyAbhyAmatatparaH // 50 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 granthayugala AtmajJAna vinA kyAMya, citta ze cirakALa nA AtmArthe vANuM-kAyAthI, varte tanmayatA vinA. 50 bhAvArtha - kabhI gAthAmAM vacana ane kAyAne para jANI manane AtmA sAthe javuM ema kahyuM, paNa teTalAthI pate tema nahIM lAgavAthI graMthakAra manane mukhya kAma sepe che. kAraNake kahelI zikhAmaNa abhyAsa vinA phaLIbhUta thatI nathI. AtmajJAna sivAya bIjuM kaI kArya manamAM ghaNuM vakhata sudhI dhAraNa karavA yogya nathI. kAraNa ke dareka kArya, vicAra potAnA saMskAra pAchaLa mUkIne jAya che. mATe mekSe javuM hoya teNe AtmA sivAya bIjI bAbatanuM mAhAsya manamAM rAkhavuM ghaTatuM nathI, tevI kriyA kAraNasara karavI paDe, kAyA, vacana vaDe pravRtti karavI paDe te paNa temAM tanmaya thavuM ghaTatuM nathI. dehAdi dharmanAM sAdhane TakAvavA pUratI kriyAomAM pravartatAM paNa AtmAne lakSa na cukAya tevI sAvadhAnI rAkhavA graMthakAra preraNa kare che. jApAnI kahevAmAM eka evI kahevata che ke pakSIo mAthA upara thaIne bhale UDatAM, paNa mAthAmAM mALo karI na bese tevI sAvadhAnI rAkhavI ghaTe che. tema manamAM vicAre AvI cAlyA jAya te bahu hAni nahIM kare, paraMtu te ne te ja prakAranA vicArone pravAha amuka kALa sudhI cAlu rahyo te te manamAM ghara karI besaze. pachI te vicAre dUra karavA mAgaze topaNa sahelAIthI dUra nahIM thAya. mATe prathamathI ja cetatA rahevuM ke pakSIo mAthAmAM mALe na ghAle. vANI ane kAyAnAM kAryo potAnAM mAnavAne abhyAsa dUra karavA mATe AtmAne jANa, saMbhAra, vicAra, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 171 sAMbhaLa, carca, iccha, bhAva; A kAma kALajIpUrvaka karavAmAM Ave te paravastumAM vacana, kAyA dvArA mana prerAya che te pravRtti aTake ane AtmapariNati pratye vRtti Take. "AtamabhAvanA bhAvatAM, jIva lahe kevaLajJAna re" -- zrImad rAjacaMdra jene AtmajJAna thayuM che. AtmAnI pratIti AvI che, teNe te have AtmasthiratA sAdhavA satata aMtarmukha upaga rAkhavArUpa cAritranI ArAdhanA kartavya che - satata aMtarmukha upage sthiti e ja nigraMthane parama dharma che. eka samaya paNa upaga bahirmukha kare nahIM e nigraMthane mukhya mArga che, paNa te saMyamAthuM dehAdi sAdhana che tenA nirvAhane arthe sahaja paNa pravRtti thavA gya che. kaMI paNa tevI pravRtti karatAM upaga bahirmukha thavAnuM nimitta che, tethI te pravRtti aMtarmukha upaga pratye rahyA kare evA prakAramAM grahaNa karAvI che, kevaLa ane sahaja aMtarmukha upaga te mukhyatAe kevaLa bhUmikA nAme terame guNasthAnake hoya che. ane nirmaLa vicAradhArAnA baLavAnapaNu sahita aMtarmukha upaga sAtame guNasthAnake hoya che. pramAdathI te upaga khalita thAya che, ane kaMIka vizeSa aMzamAM khalita thAya te vizeSa bahirmukha upaga thaI bhAva-asaMyamapaNe upayoganI pravRtti thAya che. te na thavA devAne ane dehAdi sAdhananA nirvAhanI pravRtti paNa na choDI zakAya evI hovAthI te pravRtti aMtarmukha upage thaI zake evI adbhuta saMkaLanAthI upadezI che, jene pAMca samiti kahevAya che." -zrImad rAjacaMdra hoya che te paNa tevI aMta kevaLa * Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala have tevA abhyAsa bAhya dRzya jagatathI vairAgya, ane aMtaramAM AnaMda Ave te ja thAya te arthe AgaLanI gAthA graMthakAra prakAze che H-- yatpazyAmIndriyaistanme nAsti yanniyatendriyaH / jyotiruttamam // 51 // antaH pazyAmi sAnandaM tadastu je dekhuM iMdriyAthI te, mAruM nA, muja rUpa keiMdriyA rArkI aMtaramAM, dekhuM sAnaMda dvIpa hA. 51 172 bhAvArtha :-- 16 mI gAthAmAM mahirAtmAne peAtAnI bhUla, paribhramaNanuM kAraNa zeAdhatAM, samajAi, tyAre te khelI UThyo ke iMdriyarUpI dvArA mAraphate upayoga hirmukha thatAM sparza, rasa, gaMdha Adi viSayAnA AkarSaNathI huM svarUpathI bhraSTa thaye ane ATaleA lAMkhA kALa bhaTakavA chatAM meM mAruM svarUpa na jANyuM. te ja bhAva A gAthAnA pUrvArdhamAM aMtarAtmA jaNAve che ke iMdriyAthI je je huM jouM chuM, temAMna kAI padArtha mAro TharyA nahIM. kAraNa ke pudgalanA vizeSa guNaiA sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda tene ja jANavAnI iMdriyAmAM zakti che. tethI je jaNAya te pudgala dravya che. AtmA teA iMdriyathI grAhya nathI. tethI indriyAne AdhAre anaMta kALathI pudgalanA guNAnA paricaya jIvane thayA che, tenA ja saMskAra jIva upara paDyA che; tethI je kaMI iMdriya dvArA jANe te pratye iSTa-aniSTa buddhi dehidane dheAraNe jIva karyAM kare che; tethI karma baMdhAya che, te bhAgavavA bhava dhAraNa karavA paDe che. Ama jANI iMdriyanA viSayeA aMtarAtmAne priya lAgatA nathI. saMsAranAM sukha paNa aniSTa lAge che, tethI vairAgya sadAya rahyA kare che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 173 "zItala cAMdanathI paNa upanyo, agni dahe jema vanane re, dharma-janita paNa bhoga ihAM tema, lAge aniSTa te manane re- e guNa vIra taNo na visAruM, saMbhAruM dinarAta re." -zrI cavijayajI iMdriyenuM AkarSaNa aMtarAtmAne maTavAthI, IdriyasaMyama prApta thAya che. iMdriye rekI aMtaramAM jouM chuM, te AnaMdasvarUpa, jJAnajyotimaya, uttama AtmasvarUpa jaNAya che te mAruM svarUpa che, ema gAthAnA uttarArdhamAM aMtarAtmA kahe che. 30 mI gAthAmAM aMtarAtmAne je paramAtmasvarUpane anubhava karavA jaNAvyuM hatuM. tene kama Ama jaNAvyo : 48 mI gAthAmAM mana ane AtmAnuM artha samajAvI, vacana ane kAyAnI pravRttithI vimukha karavA kahyuM hatuM. have A gAthAmAM iMdriyethI vimukha karI upayoga upaga pratye vaLe tyAM potAnuM uttama jJAna-timaya AnaMdasvarUpa pitAne bhAsyuM tene anubhava aMtarAtmAe gAye che. "saddagurunA upadezathI, AvyuM apUrva bhAna; nijapada nijamAMhIM lahyuM, dUra thayuM ajJAna. bhAsyuM nijasvarUpa te, zuddha cetanArUpa; ajara, amara, avinAzI ne, dehAtIta svarUpa." -zrImad rAjacaMdra je abhyAsanA baLe paramAtmasvarUpa pamAya che, tenI zarUAtamAM aMtarAtmAne kema lAge che ane abhyAsadazAmAM kevA bhAva rahe che tene pitAne thayela anubhava graMthakAra mahAtmA have prakAze che : sukhamArabdhayogasya bahirduHkhamathAtmani / bahirevAsukhaM saukhyamadhyAtma bhAvitAtmanaH / .52 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 grantha-yugala yegAraMbhe sUjhe sukha- bAhyamAM, duHkha aMtare, abhyastAtmA sukhI aMtara, dukhI bAhya sukhe, are! para bhAvArtha - anAdi kALathI jIvane Idriya-vananAM viSayavRnI zobhAmAM lahera karavAnI Teva paDI che. te pratye arUci, vairAgya jAgyA chatAM, hRdayathI te TevanA saMskAra ekadama jatA nathI. tethI mokSamArgane jene vega thaye che evA aMtarAtmArUpa Arabdha-gIne IdriyanA viSayanI ramata kAya tyAre eka prakAre zarUAtamAM duHkha lAge che ane dhyAna, vicAraNA pUrI thaye drazya jagatamAM vRtti vaLe, tyAre prasannatA, pUrvanA saMskArane lIdhe, lAge che. zarUAtamAM vidyArthIne nizALamAM goMdhAI rahevuM agharuM lAge che, ane zALAne vakhata pUro thaye ke chUTI maLatAM sukha bhAse che, tema paramArthamArganA abhyAsInA cittamAM zarUAtamAM iMdriya ane manane rokavAmAM parizrama veThave paDe che, te kaSTamaya lAge che ane iMdriya dvArA drazya jagatamAM upaga jatAM ArAma ke sukha bhAse che. paraMtu abhyAsamAM rasa paDavA lAge, pAsa thavAnI, UMce naMbara prApta karavAnI garaja jAge, tyAre vidyArthIne rajAne divasa paNa gamatuM nathI, tema paramArthamArgamAM AgaLa vadhelA aMtarAtmAne apramatta yoga sAdhavAnI utkaMThA jAgyA pachI, karmanA udaye eTale cAritramehanA baLe dhyAnamAMthI vRtti, AhAra Adi bAhya jarUri. yAtemAM vaLe, te paNa te abhyasta yegIne duHkharUpa lAge che. te ja bhave tIrthaMkara thavAnA hoya tevA muni mahAtmAne paNuM cAritrameha nAmanA karmane udaya apramatta dazAmAM aMtarmuhUrtathI vizeSa TakavA deto nathI. paraMtu te pAchA aMta Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 175 muhUrtamAM te apramatta dazA pharI prApta kare che, vaLI karmane humale haThAvI de tyAre pramatta dazAmAM aMtarmuhUrta rahI pharI apramatta dazA prApta kare che. Ama rAtadivasa te puruSArtha karI karma khapAvI zreNI para caDhI kevaLajJAna prApta kare che. Ama sADAbAra varSathI adhika kALa sudhI zrI mahAvIra bhagavAnane paNa niraMtara mathavuM paDyuM hatuM. uttama aMtarAtmAne bAhya vRtti ke pravRtti duHkharUpa lAge che, tethI temane bedha nivRttine arthe ja hoya che (nArA chanda) anaMta saukhya nAma du:kha tyAM rahI na mitratA ! anaMta duHkha nAma saukhya prema tyAM, vicitratA !! ughADa nyAya-netra ne nihALa re ! nihALa tuM; nivRtti zIghrameva dhArI te pravRtti bALa tuM. vizeSArtha - jemAM ekAMta ane anaMta sukhanA taraMga UchaLe che tevAM zIla, jJAnane mAtra nAmanA duHkhathI kaMTALI jaIne mitrarUpe na mAnatAM temAM abhAva kare che, ane kevaLa anaMta duHkhamaya evAM je saMsAranAM nAmamAtra sukha temAM tAre paripUrNa prema che e kevI vicitratA che ! aho cetana ! have tuM tArA nyAyarUpI netrane ughADIne nihALa re! nihALa!!! nihALIne zIghrameva nivRtti eTale mahA vairAgyane dhAraNa kara, ane mithyA kAma-bheganI pravRttine bALI de !' bhAvanAbodha-zrImad rAjacaMdra have te abhyasta dazA, jJAnadazA prApta thayA pachI prApta thAya che, mATe jJAnadazA pAmavA kevA prakAre pravartavuM te viSe graMthakAra purUSArtha preraka zabdamAM jaNAve che : Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 grantha-yugala - tabrUyAttatparAnpRcchettadicchettatparo bhavet / yenAvidyAmayaM rUpaM tyaktvA vidyAmayaM vrajet // 53 / / te kaho, te pUche saune, te che, tanmaya rahe; jethI mithyAtva mUkIne, jJAnAvasthA tame grahe. 53 bhAvArtha - eka zrImaMta zeTha hatA. tene sarva prakAranuM sAMsArika sukha hatuM. mAtra eka putranI khAmI hatI. vRddhAvasthA prApta thavA AvI; ghaNuM davAo, bAdhAo, sAdhanA karyA chatAM putranI prApti na thaI. prArabdhane vRddhAvasthAmAM tene putra thavAthI sAMsArika sukhanI pUrNatA tene bhAsavA lAgI. putrane ucheravAne, bhaNAvavAne, saMskArI banAvavAne teNe uttama janA bhAre kharca karIne karI. putra paNa pUrvanA saMskAre sadguNI, vidvAna, yuvAna ane rUpAdi guNe pradhAna bane. vairAgI hovA chatAM tenA pitAe AgrahathI sulakSaNI kanyA sAthe vivAha karyo. ekAeka vairAgyadhAra vadhatAM te zeThano saddaguNa yuvaka putra kyAMya rAtre cAlyo gaye savAre khabara maLatAM zeTha khedakhinna, mahA duHkhI banI zekasAgaramAM DUbI gayA. theDI vAre cAre bAju tapAsa karAvI paNa patto lAgyuM nahIM. gAmanA leke, paragAmanA leke je je temane maLavA Ave temane putranAM vakhANanI vAte zeTha kare, koIne paradezathI Avele sAMbhaLe te pitAnA putranI bhALa mATe pUche, kyAre pAcho Avaze tenI IcchA kare, ekAMtamAM beThA hoya to paNa patramAM ja zeThanuM mana rekAyeluM hoya. keI paNa prakAre putranAM darzana thAya te ja tenI pravRtti hatI. Ama vicAravAna jIve te vRddha zeThanI peThe AtmA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 samAdhizataka-vivecana viSe ja vAta karavI ghaTe che ke arUpI evA AtmA mATe meTA cakravartI jevA sukhI jIvee sarvasva tyAga karI eka Atma-unnati arthe athAga zrama uThAvyo che ane kevaLajJAna prApta karI te paripUrNa sukhI thayA che. bIjAne kaMI pUchavAne prasaMga Ave te tevA jANakAra jJAnI puruSa AgaLa AtmaprAptinA upAya viSe ja prazna karavA gya che tathA mokSamArga viSe niHzaMka thavA gya che. samasta jagatathI udAsa thaI eka zuddha AtmasvarUpanI ja bhAvanA karavA yogya che, tenA kAraNa rUpa parama jJAnI puruSanA yeganI, tenA uttama upadezanI ane te mahApuruSanA caraNakamaLanI niraMtara bhAvanA kartavya che - Ama uttama bhAvanA dvArA AtmaparAyaNa, tanmaya banavuM ghaTe che. AvA puruSArthathI anAdi ajJAnabhAve TaLI samyaphajJAna bhAvene udaya thAya che. (harigIta) baLavuM bhaluM agni vize, ke jhera pI maravuM bhaluM, ke DUbavuM dariye bhaluM, vA siMhasaMge ekaluMvasavuM vane te to bhaluM; paNa seva kusaMga nA, saMkaTa naDe sau eka bhava, mithyAtva naDatuM bhava ghaNA." (prajJAvabodha-puruSa 9, 15mI kaDI) avidyA TALI jJAnasvarUpa AtmA prApta karavAne puruSArtha pa3mI gAthAmAM kahyo. have brAMtadazA ke avidyAmAM ane abrAMta dazA ke jJAnadazAmAM je bheda che te jaNAvavA graMthakAra kahe che - zarIre vAci cAtmAnaM saMdhatte vAkzarIrayoH / bhrAnto'bhrAntaH punastattvaM pRthageSAM vibuddhyate // 54 // 12 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 grantha-yugala brAMtithI vANuM-kAyAmAM, AtmA ajJAnI mAnate bhrAMtimukta kharuM jANe, traNenuM tattva bhinna te. 54 bhAvArtha - avidyA ke bhrAMti vartatI hoya che tyAre bahirAtmA zarIrane ja AtmA athavA potAnuM svarUpa mAne che. zarIranA sukhe sukhI, zarIranA duHkhe duHkhI pitAne mAne che. zarIranI zebhAne pitAnI zobhA, zarIranAM vakhANane potAnAM vakhANa, zarIranAM sagAM, mitra, zatru, sahAyaka te potAnAM manAya che. zarIrane anukULa pratikULa je je jaNAya te pratye rAga-dveSa te dazAmAM thayA kare che. tema ja vacana paNa potAnuM mAnI, te mAnanAra pratye rAga, utthApanAra pratye dveSa bahirAtmA rAkhe che. potAnI AjJA manAvavA cakavatI jevA aneka yuddha Adare che. vacananA AgrahathI matamatAMtare ane dharmanA jhaghaDA UbhA thAya che. mAruM tAruM, khaMDana-maMDana, mAna-apamAna, kIrtiapakIrti Adi jagata-vyavahAramAM moTe bhAge vacanane potAnuM mAna bahirAtmA pravarte che. Ama bahirAtmA zarIra ane vANImAM potApaNAnI bhrAMti rAkhIne bhUle paDyo che. te bhUlanuM bhAna tene potAne na thAya tyAM sudhI rAga-dveSa karI saMsAraparibhramaNa karyA kare che. pUrvanA zubha saMskArathI, sadgurunA upadezathI, satsaMgathI ke sazAstranA yathArtha vicArathI te bhUla samajAya che, tyAre te Ama belI UThe che - "he bhagavAna! huM bahu bhUlI gaye, meM tamArAM amUlya vacanane lakSamAM lIdhAM nahIM. tamArAM kahelAM anupama tattvane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 179 meM vicAra karyo nahIM. tamArI prIta karelAM uttama zIlane sevyuM nahIM. tamArAM kahelAM dayA, zAMti, kSamA ane pavitratA meM oLakhyAM nahIM. he bhagavan ! huM bhUlya, AthaDyo, rajhaLe ane anaMta saMsAranI viTaMbanAmAM paDyo chuM. huM pApI chuM huM bahu madanmatta ane karmarajathI karIne malina chuM. he paramAtmA ! tamArAM kahelAM tattva vinA mAre mekSa nathI. huM niraMtara prapaMcamAM paDyo chuM, ajJAnathI aMdha thayo chuM, mArAmAM vivekazakti nathI ane huM mUhuM chuM. huM nirAzrita chuM, anAtha chuM. nIrAgI paramAtmA ! huM have tamAruM, tamArA dharmanuM ane tamArA muninuM zaraNa grahuM chuM. mArA aparAdha kSaya thaI huM te sarva pApathI mukta thavuM e mArI abhilASA che." mokSamALA-zrImad rAjacaMdra Ama aMtarAtmA zarIra ane vANImAM potApaNAnI bhUlane jANe che, ane TALe che. tethI zarIra ane vANI pudgala paramANunAM banelA hovAthI AtmAthI bhinna che ema jANe che ane mAne che. temAMthI pitApaNuM TaLI gayuM eTale zarIra ane vANIne Agraha rahetuM nathI, paNa te pratye udAsInatA janme che, ane vardhamAna thAya che, te ja vItarAgatAnuM kAraNe thAya che, ane mekSarUpa phaLa pragaTAve che. - have IdrinA viSayamAM bahirAtmAnI lubdhatA hoya che te cheDAvavA graMthakAra sakAraNa upadeza de che - _ na tadastIndriyArtheSu yatkSemaGkaramAtmanaH / tathA'pi ramate bAlastatraivAjJAnabhAvanAt / / 55 / / iMdriya-viSamAM zuM, AtmAne hitakArI che? bAla temAM ja rAce hA ! mAtra ajJAnatAvaze. 55 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha yugala bhAvArtha :-- vicAravAna jIvane, meAkSanI abhilASA utpanna thaye, viveka nAmanA guNa pragaTe che. te vaDe te dareka padArtho, sAdhanA meAkSamArgamAM keTalAM upayogI che ane keTalAM vizvakara che, tenA vicAra kare che; hitakArI sAdhanAnI upAsanA kare che ane viAkara samajAya tethI dUra rahe che, tenA tyAga kare che. 180 pAMca iMdriyAnA pAMca viSayA, pudgalanA guNuArUpa cheH sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda. sparza Adi guNAna jIvananAM ATalAM varSo sudhI jIve upabhAga karyA, tethI AtmAnuM hita zuM sadhAyuM ? evA vicAravAna vicAra kare che. graMthakAra gAthAnA prathamArdhamAM tenA uttara peAtAnA anubhavane AdhAre Ape che ke AtmAne hitakara nIvaDe evuM kaMI iMdriyAnA viSayabhAgomAM rahyuM nathI. te pachI koIne prazna karavAnuM mana thAya ke eka, be, pAMca vyaktie nahIM, paNa jagatajIvAnA moTA bhAga viSaya-bhAgomAM kema vaLagI rahyo che? tenA uttara graMthakAra gAthAnA uttarArdhathI Ape che: viSaya-bhAgomAM keI prakAranuM Atmahita samAyeluM nathI, tepaNu pAtAnA svarUpanuM ajJAna heAvAthI, dehane ja potAnuM svarUpa mAnanAra, jagatanA moTA bhAga, bALa jIvAnA heAvAthI, iMdriyaviSayanA bhAgomAM ja temanI ramaNatA dekhAya che. dehathI AtmA bhinna che, dehanA nAza thavA chatAM avinAzI AtmA potAnAM karmane anusarI anya gatimAM jAya che, tyAM karelAM karmonuM phaLa bhogave che. jo AtmAnuM jJAna thAya, AtmAne hitakArI meAkSamArganuM ArAdhana thAya teA karmanA kSaya thaye AtmAne janmamaraNanAM du:kha sadAne mATe TaLe che ane Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 181 anaMta sat sukhamAM anaMtakALa sudhI AtmA mekSamAM birAjamAna rahI zake che-AvA alabhya lAbhanuM bhAna nahIM hovAthI, khAkharanI khisakelI sAkarane svAda nahIM jANavAthI khAkharamAM bhamyA kare che, tema bALa jIve ajJAnanA prabhAve tuccha viSaya-bhegomAM mahattA mAnI karma bAMdhI saMsAraparibhramaNanA duHkhane beje vahyA kare che. zrI kuMdakuMdAcArya "pravacanasAra' graMthanI 76mI gAthAmAM iMdriyathI prApta thatA sukhabhegane duHkharUpe varNave che - "parayukata, bAdhA sahita, khaMDita, baMdha-kAraNa, viSama che; je iMdriyothI labdha sukha te, gaNa yathArtha dukha ja kha." bhAvArtha - puNyanA udaye iMdriya-sukha prApta thatuM hevAthI eka to parAdhIna che, tethI "saghaLuM paravaza te duHkha lakSaNa, te duHkha che. bIjuM bAdhA sahita hoya che eTale jamatI vakhate jIbha cavAya, kAMkarI Ave, tRSNA vadhe, regAdi bAdhA naDe evAM iMdriyasukhe che. trIjuM iMdriyasukha kSaNika che, vIjaLInA jhabakArAnI peThe nAzavaMta che; kAM te pote badhAM sukha pUrAM thayA pahelAM AyuSya pUruM thatAM vahyo jAya che. ethuM rAga bhAva vinA IdrinA bhego ghaNuM karI bhogavAtA nathI. rAga bhAva baMdhanuM kAraNa che, tethI te sukha karmabaMdhanAM kAraNa che. pAMcamuM te iMdriyasukhe ekadhArAM bhegavAtAM nathI; ekasarakhuM sukha maLyA karatuM nathI. kAM te iMdriye thAkI jAya, acAnaka viDyo naDe; tathA samatAne TakavA na de mATe paNa viSama che. A prakAre iMdriyasukha AtmavicArathI AtmAne ahitakara samajAya che, chatAM avicArane laIne Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala tAtkALika mIThAza jIvane bhUlave che ane ahitakarane hitakara manAve che. saMskAra A bhAve| bhavobhava jIve karyAM che, te sahita manuSya bhavamAM jIva Ave che, te paNa paramAM ja 'huM ne mAruM' karyAM kare che. te viSe have graMthakAra jaNAve che: ciraM suSuptAstamasi mUDhAtmAnaH kuyoniSu / anAtmIyAtmabhUteSu mamAhamiti jAgrati // 56 // . 182 aMdhAre bahu UMdhyA je, mUDhAtmAe kuyeAnimAM; 'huM' 'mAruM' mAnatA jAge, dehAdi anya bhAvamAM, 56 bhAvArtha : jhADa, pahADa, kIDI, makeADI, kAgaDA, kUtarA, pazu, pakSI, deva, manuSya, naraka, nigeAda Adi ceArAzI lAkha jIvayeAnimAM jIva bhaTakyA kare che; janme che, meTo thAya na thAya ne marI jAya che, vaLI garbhanAM, janmanAM, jarAnAM, maraNanAM duHkha uparAuparI sahana karyA ja kare che. Ama ajJAnarUpa aMdhakAramAM mahirAtmAe pApanI pramaLatAthI kuyeAniemAM anaMtakALathI bebhAna hoya tema UMdhe che eTale janmamaraNanAM duHkha TaLe ane mekSa thAya, tevA puruSArtha na thai zake tevA bhava dhAraNa karyA kare che. zrImad rAjacaMdra 'puSpamALA'nA prathama puSpamAM jaNAve che : rAtri vyatikramI gaI, prabhAta thayuM, nidrAthI mukta thayA. bhAvanidrA TaLavAnA prayatna karajo." manuSyabhava maLyA te prabhAta thayuM. pAMca iMdriya ane mana tathA mAkSamArga samajavA yeAgya kSaye pazamarUpa sAmagrI maLI te UMghamAMthI jAgavA kharAkhara che. te paNa anAdi kALanA saMskArane AdhIna mUDha jIva Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 183 dhana, dehAdi para jaDa dravyamAM hajI mamatA karyA kare che ane pote cetana chatAM acetana evA dehane huM karIne mAne che. A ajJAna-saMskAra te ja bhAvanidrA che. pazupaNA AdimAM je bhAvo vartatA hatA, tenA te ja bhAvo manuSyapaNAmAM paNa draSTigocara thAya che. pazune koI pajave te sAmuM thAya, mAre, ke nAsI jAya; tema zreSa, kedha, bhaya, maithuna, AhAralubdhatA, asaMyama, moha, mamatA Adi bhAva manuSyapaNAmAM hajI rAjya kare che, te pazupaNuM aMtaraMgamAM varte che ema jANo. jJAnI puruSe ajJAnane AdhIna vartatA manuSyane haratAMpharatAM maDadAM kahe che. dArU pIne bebhAna jIva pharyA kare te pitAne kartavyanuM bhAna cUkI jAya che, tema meha-madirAthI unmatta ane jJAnI puruSe dayA AvavAthI dharUpa hAMka mArI te bhAvanidrAmAMthI mukta karavA, jAgrata karavA aneka upAye je che, upadeza kare che, kathAo kahe che, zA zIkhave che, yAtrAomAM phare che, durvyasana choDAve che, samyaka AcAra paLAve che. dAna, tapa AdimAM je che. ema karatAM karatAM jJAnI puruSanA bedhe AtmavicAra jIvane jAge che, tyAre te potAnA bhAnamAM Ave che, tyAre AtmAne yathArtha rIte AtmArUpe jANe che ane parane pararUpe oLakhe che, idrinAM sukhane paNa duHkharUpa mAne che, AtmAnA zuddhabhAvane satsukharUpe zraddhe che. potAnA dehamAM potAnuM svarUpa mAnate hate te bhUla hatI ema tene samajAya che ane paranA dehane paranuM svarUpa mAnate hate te bhUla paNa samajAtAM TaLI jAya che, tyAre samyaphaSTi te jIva bane che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 grantha-yugala Ama thavA ke abhyAsa kare ghaTe che te viSe graMthakAra AgaLanI gAthAmAM varNana kare che - pazyaniraMtaraM dehamAtmano'nAtmacetasA / aparAtmadhiya''nyeSAmAtmatattve vyavasthitaH / .57 / / anAtma-draSTie dekhe, deha nija niraMtara ajIva anya dehe je, AtmAmAM he sadA sthira. 57 bhAvArtha - dazamI gAthAmAM pitAnA jaDa dehane potAnuM svarUpa ane paranA acetana dehane paranuM svarUpa mUDha jIve mAnI bhUla kare che ema jaNAvyuM hatuM, te bhUla kema TALavI tene upAya A gAthAmAM graMthakAra darzAve che. pitAnA svarUpanA nirNayamAM bhUla hovAne lIdhe bIjAnA svarUpane nirNaya bhUlabharI draSTie ja thatuM hovAthI te bhUla bevaDAya che. te TALavA prathama gAthArdhamAM, pitAne deha acetana che ema niraMtara jue, ema kahyuM. jema kapaDAM kALAM paheranAra pite kALe che ema mAnatuM nathI, tathA jADAM kapaDAM paheranAra huM jADo thaye ema mAnatA nathI, tema deha e pudgala paramANuonA sAgarUpe hovAthI jaDa che ema jeNe sadguruge nirNaya karyo che, te dehanA raMgane kALe, gore jANuM, huM kALe ke gore chuM evI mAnyatA karatuM nathI, tathA deha jADe ke pAtaLA thAya tethI huM jADu thaye ke pAtaLo paDI gaye ema mAnatuM nathI. jaDane jaDa jANe te tenI na joItI phikaraciMtA ke abhimAna Adi dezomAM AtmA taNAya nahIM. Ave niraMtara abhyAsa rAkhavAnI bhalAmaNa graMthakAra kare che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 185 kema ke anAdi kALathI dehane ja pAtAnuM svarUpa mAnI tenI ja kALajI, saMbhALa, abhimAna Adi bhAvA karavAthI jIve dehAdhyAsa pAkhyA che, ema gaI gAthAmAM varNavyuM che. te dehAdhyAsa vistRta thAya te arthe deha acetana che evA abhyAsa niraMtara kartavya che. peAtAnA dehane peAtAnuM svarUpa mAnavAnI A prathama bhUla TaLaze te bIjAnA dehane khIjAnA AtmA mAnavAnI bhUla saheje TaLaze. kema ke prathama bhUlane AdhAre khIjI bhUla thAya che. tethI prathama bhUla TaLye, bIjI bhUla ApoApa TaLaze. paraMtu tene mATe paNa niraMtara abhyAsanI jarUra che. eTale ja gAthAnA uttarArdhamAM, anyanA dehamAM bIjAnA AtmA na mAnatAM, anyanA deha paNa acetana che ema jue, evI graMthakAra bhalAmaNa kare che. A abhyAsa karanArane AtmatattvanA nirNaya thayA hoya te ja dehabhAvamAM na taNAtAM, sva ane paranA dehane acetana joI zake; tethI AtmatattvamAM jenI dRDhatA thaI che te AvA abhyAsa karavAne ceAgya che, ema graMthakAranuM mAnavuM che. mAtra sAMbhaLI levAthI, vAMcI levAthI ke mAtra mAnI levAthI jaDa ane cetananI spaSTatA thatI nathI. paraMtu niraMtara sadguruAjJAe abhyAsa pADavAthI ane dravyo sAva spaSTa tenA jJAnamAM varte che. zrI seAbhAgyabhAi zrImad rAjacaMdranA nikaTaparicayI hatA. zrImadnI kRpAdRSTithI temane AtmajJAna thayuM tyAre te zrImad rAjacaMdrane eka patramAM lakhe che :-"have A pAmara sevaka upara badhI rIte Apa kRpAdRSTi rAkhaze. ane deha ne AtmA judA che; deha jaDa che, AtmA caitanya che. te caitanyanA bhAga pratyakSa jude samajamAM AvatA nahAtA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 grantha yugala paNa dina ATha thayAM ApanI kRpAthI, anubhava-geAcarathI ekTa judA dekhAya che; ane rAtadivasa A caitanya ane A deha judA ema ApanI kRpAdRSTithI sahaja thai gayuM che; te Apane sahaja jaNAvavA lakhyuM che." saMvata 1953 jeTa have mUDha jIvAne upadeza devA chatAM jANe upadeza maLyA ja nathI, tevA rahe che. temane arthe vyartha zrama levA ghaTatA nathI ema graMthakAra kahe che:-- ajJApitaM na jAnaMti yathA mAM jJApitaM tathA / mUDhAtmAnastatasteSAM vRthA me jJApana zramaH ||58 || svarUpa upadezyuM te, mUDhAtmA jANatA nathI; jANe kahyuM nathI kAMI, vaLe zuM upadezathI ? 58 bhAvArtha :-- 19mI gAthAmAM parane huM AtmasvarUpa samajAvuM" evA vikalpa te paNa unmattapaNuM che, ema jaNAvI maunapaNAnI preraNA karI hatI, te ja bhAva pharI spaSTatAthI A gAthAmAM jaNAve che. tathA AvatI 59 mI gAthAmAM te ja bhAvanA vistAra karelA che. kAraNa ke jIvane AtmasvarUpanuM mAhAtmya lAge che, tyAre te bIjAne jaNAvavAnI svAbhAvika icchA thAya che. potAne jema ajJAnapaNAmAM ghaNAM duHkha sahana karavAM paDyAM, tema bIjA je te duHkha sahana kare che temanI dayA AvavAthI ane potAnI dazA hajI mahu makkama thayelI nahIM haiAvAthI, parane sukhI karavAnI sAthe parane prasanna karavAnI anAdinI bahirmukha vRttinI Teva che, tene jIva samajaNu pAmyA pachI paNa dharmane nAme poSavA lalacAya che; tene jJAnI puruSA vAcALapaNuM jANI, te rokAya Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 187 te te potAnI unnati tvarAthI sAdhe, mATe evA vikalpo dUra karavA vAraMvAra upadeza de che. "nahi de tuM upadezakuM, prathama lehi upadeza; sabase nyArA agama hai, vo jJAnIkA deza." -zrImad rAjacaMdra "vANInuM saMyamana zreyarUpa che, tathApi vyavahArane saMbaMdha evA prakArane varte che ke, kevaLa tevuM saMyamana rAkhe prasaMgamAM AvatA jIvone kalezane hetu thAya; mATe bahu karI saprayeAjana sivAyamAM saMyamana rAkhavuM thAya, te tenuM pariNAma kaI prakAre zreyarUpa thavuM saMbhave che..... jIvanuM mUDhapaNuM pharI pharI, kSaNe kSaNe, prasaMge prasaMge vicAravAmAM je sacetapaNuM na rAkhavAmAM AvyuM. te A jema bane te paNa vRthA che." -zrImad rAjacaMdra zrImad rAjacaMdra eka munine vyAkhyAna vakhate kevA bhAva rAkhavA te viSe nIce pramANe bhalAmaNa karI che - "sAdhuoe svAdhyAya kare joIe; svAdhyAya, dhyAna vinA muni kALa vyatIta kare nahIM. jyAre vyAkhyAna samaya hoya, tyAre ema vicAravuM ke mAre svAdhyAya kare che, mATe moTethI uccAra karI, anya sAMbhaLe evA avAjathI svAdhyAya karuM chuM, evI bhAvanA karavI. kaMI AhAra AdinI paNa temanI pAsethI kAmanA rAkhavI nahIM; niSkAma bhAve vyAkhyAna vakhate svAdhyAya kare." zrImad rAjacandra-jIvanakaLA A gAthAmAM graMthakAra jaNAve che ke AtmasvarUpa mUDha AtmAone upadezyA chatAM, jANe kaMI sAMbhaLyuM ja na hoya tevA ne tevA ja te rahe che, tethI temane upadeza karavAne zrama vyartha che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 grantha-yugala Ama vAraMvAra vicAravAthI mananI doDa, bIjAne upadeza karavAnI, maMda thaI AtmAnnati tarapha vaLaze; bIjAne zikhAmaNa ApavAnI vRtti TaLI peAtAnuM hita thAya tevI bhAvanA raheze. bhUkha paNa je pravRtti kare che tenA phaLanI kaMI icchA rAkhe che, vyartha zrama veThatA nathI, te vicAravAna jIve tA upara jaNAvI tevI vyartha zrama levAnI pravRtti tajI peAtAnI sudhAraNAmAM mana parovavuM ghaTe che. mUDha jIvAe mUDhapaNuM tyAgavuM ghaTe che ane vicAravAna jIvAe vicAranI vRddhi karavI ghaTe che, niSphaLa prayatnathI aTakavuM ghaTe che, evA gAthAnA paramArtha che. have anyane medha ApavA kema niSphaLa che tenuM bIjuM kAraNu graMthakAra mahAzaya darzAve che : yad bodhayitumicchAmi tannAhaM yadahaM punaH / grAhyaM tadapi nAnyasya tatkimanyasya bodhaye // 59 // je upadezavA icchuM, te huM nA, muja rUpa jete te nA anyathI grAhya, AdhuM huM kema anyane ? 59 bhAvArtha :---jagatamAM aneka jIvAne aneka jIvo upadeza kare che, temAM mukhyapaNe te A dRzya jagatanI vastu saMbaMdhI upadeza hAya che. AtmA saMbaMdhI upadeza karanArAomAM paNa jIvanI ceAgyatA vadhe ane sadgurunA yege jIvanuM kalyANa thAya evA upadeza karanArAe paNa hAya che. sattAdhanA pratye jIvanI ruci vadhe, pApamArgathI pAchA haThe, dRzya jagatanuM mAhAtmya ghaTe, vaira virAdha TaLe evA vairAgyaupazamane upadeza karanArA saMte ghaNA hAya che Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 189 paraMtu jene "prabhu, prabhu laya lAgI che, "hi, tuhi pokAre che, "brAhmI vedanA vede che, evA prabaLa puruSAthI saMtone jIvane vega thavo atyaMta atyaMta durlabha che. tene bedha hRdayamAM seMsaro UtarI jAya te heAya che. paNa mahApuNyane yoge tevA saMte pratye jIvane zraddhA jAge che, ane tenA apUrvadhane avadhAravAne vega paNa prabaLa puNya prApta thAya che. "paTa sthAnaka samajAvIne, bhinna batAvyo Apa; mAna thakI taravAravatu, e upakAra amApa." -zrImad rAjacaMdra Ama myAnathI taravAra bhinna che, ema spaSTa bhinna AtmA samajAvanArA viralA mahApuruSe vicare che. temane upadeza devAnI icchA paNa hotI nathI; svAbhAvika pUrva karmanA udayapaNe temanI vartane hoya che. "jema pUrve jIve yathArtha vicAra vinA tema (niSphaLapaNe . siddhapada sudhIne upadeza) karyuM che, temaja te dazA (yathArtha vicAra dazA) vinA vartamAne tema kare che. pitAnA bedhanuM baLa jIvane bhAnamAM Avaze nahIM tyAM sudhI have pachI paNa te varyA karaze. keI paNa mahApuNyane yoge jIva eAsarIne tathA tevA mithyA-upadezanA pravartanathI pitAnuM bedhabaLa AvaraNane pAmyuM che, ema jANI tene viSe sAvadhAna thaI nirAvaraNa thavAne vicAra karaze tyAre tevo upadeza karatAM, bIjAne preratAM, Agraha kahetAM aTakaze. vadhAre zuM kahIe? eka akSara bolatAM atizaya-atizaya evI preraNue paNa vANI maunapaNAne prApta thaze ane te maunapaNuM prApta thayA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 grantha-yugala pahelAM jIvane eka akSara satya khAlAya ema banavuM azakya che; A vAta koI paNa prakAre traNe kALane viSe saMdehapAtra nathI. tIrthaMkare paNa ema ja kahyuM che; ane te tenA AgamamAM paNa hAla che, ema jANavAmAM che. kadApi Agamane viSe ema kahevAyeleA artha rahyo hAta nahIM, tepaNa upara jaNAvyA che te zabdo Agama ja che, jinAgama ja che. rAga, dveSa ane ajJAna e traNe kAraNathI rahitapaNe e zabdo pragaTa lekhapaNuM pAmyA che; mATe sevanIya che." -zrImad rAjacaMdra upara jaNAveluM maunapaNuM pASanArI A gAthA che. temAM aMtarAtmAnA mukhamAM zabdo mukAyA che ke AtmasvarUpane je zabdo dvArA medha karavA huM icchuM chuM, te vacanerUpa huM nathI; huM te zuddha caitanya svarUpa chuM; te bIjAnA anubhavamAM Ave ke grahaNa thAya tema nathI, teA huM bIjAne ze! edha karuM ? ahirAtmAne ja khAdya vacanavilAsa AdimAM prasannatA thAya che, aMtarAtmAne aMtaraMga AnaMda hAya che te vAta have graMthakAra dazAve che H-- bahistuSyati mUDhAtmA pihitajyotirantare / tuSyatyantaH prabuddhAtmA bahirvyAvRttakautukaH ||60 // AvarI aMtare jyeAti, bAhyAtmA khAdya rAcatA; aMtaHsaMtAI jJAnI tA, khAdya kautuka TALatA. 60 bhAvArtha :-- jyAM jenI ruci hAya che, tyAM mana sahaja jAya che; te viSe vicAra Ave che, laMkhAya che ane temAM rasa Ave che. ahirAtmAne pAMca indriyAthI jaNAtuM jagata rucikara Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 samAdhizataka-vivecana lAge che. tethI te drazya padArthomAM tenuM mana vAraMvAra bhaTakyA kare che, temAM ja AnaMda ane saMtoSa mAne che. kAraNake AtmA atIMdiya hevAthI tyAM te draSTi jatI nathI, tenI zraddhA thaI nathI, te dizA tene mATe khUlI nathI. bAhya vastuonuM mAhAmya lAgeluM hovAthI tathA tenI ja mIThAza vartatI hovAthI te mUkI AtmAne vicAra kare, temAM rasa le te bahirAtmAne agharuM kAma lAge che, pArakuM kAma hoya tema lAge che. aMtarAtmAne bAhya jagatanAM sukhe pariNAme duHkha denArAM samajAya che, tethI te bAhya padArthonI gaDamathala ke ramatamAM khetI thatI nathI, paraMtu AtmAnI apUrvatA lAgI che ane Atma-upAsanAnuM phaLa, sarva duHkhathI mukti tathA anaMta sukhanI prApti, sarva kALa mATe che, evI zraddhA thaI che tethI jJAnI AtmAnA sasukhathI saMtuSTa rahe che, iMdriyanA viSaya-bhegone hitakara nahIM mAnate hevAthI Icchate paNa nathI. pUrva puNyathI prApta thayela bhegamAM, vairAgyabhAvanA jAgrata hevAthI, udAsInapaNe varte che. aMtarAtmA niraMtara kaSAyAdi nivAravA puruSArtha kare che." -zrImad rAjacaMdra kaSAya AtmAne kaleza upajAve che, te maMda paDe ke dUra thAya teTalI AtmAmAM zAMti ke sukhanI chAyA varte che. parigraha tathA te vaDe prApta thatA viSaya-bhego e jIvane saMtApanuM kAraNa che, phikara, parAdhInatA ane bhaviSyanA vicAromAM tANuM jaI azAMtine poSe che; vairAgyane maMda kare che ke dUra kare che ane navA bhava UbhA thAya tevAM kAraNe UbhAM kare che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala mATe vairAgya ane upazamanI vRddhi thAya tathA parigrahathI mukta thaI AtmabhAva niraMtara ujjavaLa rahyA kare tevI aMtarAtmAnI pravRtti hAya che. dRzya jagatathI udAsIna thayela hAvAthI aMtarAtmA kutUDalavRttithI paNa viSaye pratye dRSTi karatA nathI, paraMtu tene tyAgavA pratye vRtti rAkhe che; ane te tyAge che; vRttinA kSaya karavA te prayatnazIla che. 192 zabdAdi pAMca viSayanI prAptinI icchAe karI jenAM citta atyaMta vyAkuLapaNe varte che evA jIveAnuM jyAM vizeSapaNe dekhAvuM che, evA je kALa te A dusama kaLiyuga' nAmanA kALa che. tene viSe vihvaLapaNuM jene paramArthane viSe nathI thayuM, citta vikSepa pAmyuM nathI, saMge karI pravartanabheda pAmyuM nathI, bIjI prItinA prasaMge jenuM citta AvRtta thayuM nathI, khIjAM je kAraNA tene viSe jene vizvAsa vartatA nathI, evo jo keAI hAya to te A kALane viSe bIjo zrI rAma' che." --zrImad rAjacaMdra have acetana evA deha pratye ahirAtmAnI vRtti hAvAthI dehanA pASaNa ke zeSaNamAM tenI buddhi rahyA kare che te viSe graMthakAra kahe che : na jAnaMti zarIrANi sukhaduHkhAnyabuddhayaH / nigrahAnugrahadhiyaM tathA'pyatraiva te // zarIra sukha-duHkhAne, jANe nA tAya mUDha AlAlane, pIDane buddhi, rAkhe dehe tathApi hA ! 61 bhAvArtha :-- samyak samajaNa jenI thaI nathI tevA ahirAtmA peAtAnA dehane peAtAnuM svarUpa jANe che, bIjAnA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 193 dehane bIjAnuM svarUpa jANe che, tethI tenI pravRttimAM te ja lakSa rahe che; dehane anukULa havA, khArAka, ghara, rAca-racIlAM, kapaDAM, AbhUSaNa, neAkara-cAkara, strI-putra Adi vartatAM hAya tyAM tene sukhanI kalpanA thAya che; tethI tevI anukULatA arthe puruSArtha kare che, kharca kare che, khuzAmata kare che ke dAsatva kare che. tevI ja rIte jenA upara prIti hAya, tenA dehane anukULatA Upaje, tenA dehanI sukhAkArI rahe, tenA dehanI puSTi thAya, suAAbhita mane, tene arthe kapaDAM, zaNagAra, davA, khorAka, nAra-cAkara, meATara, ghara, dhana Adi saMgharI tene sukhI karavA icche che, tene te dvArA prasanna karI, peAtAnuM mAneluM sukha ApI, tenI pAtAnA dehu pratye prIti thAya, TakI rahe tevI kALajI, ciMtA, sevA karyAM kare che. jevI rIte rAganI preraNAthI Ama dehasRSTi svaparanA deha pratye varte che, tema jenA pratye dveSa thAya, tenA dehanI anukULatAe dUra thAya, pratikULatA UbhI thAya tevuM manavacana-kAyAthI vartana rAkhe che. peAtAnuM kahyuM na mAne tenA khArAka baMdha kare, nokarI Aphri AjIvikAnAM sAdhanA chUTI jAya tevI tajavIja kare, tene zArIrika zikSA kare, AkarAM majUrInAM kAma karAve, zastrAdi vaDe mAre ke ghAta kare, Ama zarIra pratye dveSa thAya che, zarIrane pIDA vagere thAya tevI pravRtti kare che. dharma karavAne bahAne paNa bahirAtmA zarIrane kaSTa paDe tevAM kAyalezAdi bAhatapamAM vizeSa pravarte che. jema zarIranuM lAlana-pAlana saMsAra avasthAmAM bahirAtmA karatA hatA, 13 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 grantha-yugala tema muni thayA pachI kAyAne upavAsa, AtApanA, leca, Asana ke kAyakaleza tapathI sUkavI nAkhI dharma sAdhana karuM chuM ema mAne che. eTale zarIra e ja bahirAtmAnuM dhoraNa che tene AdhAre sukha, duHkha ke dharmanuM mApa kADhe che. paraMtu A gAthAmAM jJAnI mahAtmA kahe che ke zarIra te acetana che, tethI tene sukha-duHkhanI khabara paDatI nathI. tenuM lAlana-poSaNa karavAthI te prasanna thAya tema nathI ke tene zikSA karavAthI, pharI deSamAM have huM nahIM pravatuM ema zarIrane thavAnuM nathI. te paNa dehadRSTi jIne dehanuM lAlanapAlana karatA ane dehanuM damana karatA dekhIe chIe. eka gRhastha mAMkaDe pALyuM hatuM, tene gaLe kAMDale bAMdhI deraDIthI eka khUNAmAM bAMdhI rAkhata. ramADe hoya tyAre tene mAthe thaI kAMThale kADhI nAkhI, chUTo karI ramADate. tene tyAM eka bekaDe paNa pALela hatuM; gAya, bheMse paNa hatI. valeNuvAre mAkhaNa thAya te kaThalAmAM mUkI bAI pANI bharavA jAya, te mAMkaDo joyA kare. eka divase mAkhaNa keThalAmAM mUkI bAI pANI bharavA gaI. mAMkaDe gaLethI kAMThale kADhI kaThale ughADI mAkhaNa khAdhuM, pAchuM vAsaNa aMdara mUkI, hAtha mAkhaNavALA hatA te bekaDAne meDhe lUchI, kAMThale paherI zAMta besI rahyo. bAI mAkhaNa tAvavA vAsaNa levA jAya te aMdara mAkhaNa na maLe teNe tapAsa karI te bekaDAnuM meM mAkhaNavA dIThuM, tethI tene mAravA lAgI. pADozI AvIne pUchavA lAgyA, bAI, bekaDAne zA mATe mAre che?'' te kahe, "mAruM mAkhaNa kaThalAmAMthI khAI gaye." leke kahe "tema bane nahIM. bIjI vakhate ame tapAsa karIzuM." bIjA valeNuvAre ' Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 195 temane sana 1 bAI te ja prakAre pANI bharavA gaI, tyAre pADozIoe chupAIne joyuM te mAMkaDo mAkhaNa khAI bekaDAne meDhe hAtha lUchatA temaNe dIThe. tethI bAI AvI tyAre kahyuM ke mAkhaNa khAya mAMkaDo ne mAra khAya bokaDo. mATe have bAkaDAne mArIza nahIM. tema deSa thAya manathI ane zikSA thAya zarIrane, A rasto sAce nathI. mana sudhare tema pravartavuM ghaTe che. have mana, vacana, kAyAmAM AtmabuddhithI saMsAra ane temane AtmAthI bhinna gaNavAthI mela thAya che, te viSe graMthakAra kahe che - svabuddhyA yAvadgRhNIyAt kAyavAkcetasAM trayam / saMpArastAvadeteSAM bhedAbhyAse tu nirvRtiH / / 62 / / kAyA, vANI, mana mAne, jyAM sudhI jIva ApaNuM tyAM sudhI heya saMsAra, mekSa le bhinna bhAvatAM. dara bhAvArtha - zarIra, vANI ane mana e traNa ganI pravRttimAM mamatArUpa saMsAra jIva anubhave che, Asava tathA karmabaMdhanAM kAraNe paNa e traNa ganI pravRtti che. kAyAne pitAnuM svarUpa mAnavAno Agraha jIvane anAdi kALathI che. vacananI pravRtti paNa ajJAna dazAmAM ghaNuM karmabaMdhanuM kAraNa thAya che. "mane belavA nA dIdhe", "huM kevuM sarasa belyo', huM sAruM gAI jANuM chuM", "mAruM bhASaNa sAMbhaLavA dUra dUrathI leka Ave che AvA bhAve jIvane saMsAramAM atyaMta Asakta karI, mekSamArgathI dUra rAkhe che. vacanathI vera baMdhAya che, usUtraprarUpaNa thAya te anaMta saMsAranI vRddhi thAya che. A vacana-AgrahanuM kAraNa, vacana ane AtmAmAM abhedabuddhi Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 grantha-yugala jIvane thaI gaI che, te che keInuM vacana sAMbhaLI, eTaluM badhuM koIne lAgI Ave che ke ApaghAta karI bese che. kAyA ane vacananI pravRtti vakhate mananI pravRtti paNa sAthe hoya che. paNa manayoga judo gaNe che. kAraNa ke kAyA ane vacananI pravRtti baMdha hoya te paNa ekalA mana vaDe vikalpo, vicAra, harSa, zekanI pravRtti thaI zake che. pUrve je karma bAMdhyAM che tenA phaLarUpe pugalanI racanA rUpa kAyA, vANI ane mananI sAmagrIne saMbaMdha jIvane thaye che. te yugalanA skaMdhane potAnuM svarUpa mAnavuM e mithyA ke viparIta mAnyatA che. A gAthAnA pUrvArdhamAM saMsAra kyAM sudhI jIvane che te kahyuM, ke jyAM sudhI jIva kAyA, vANI ane manamAM Atmabuddhi mAne che, tyAM sudhI. te traNe AtmAthI bhinnasvarUpa, pudgalamaya che ema abhyAsa thatAM mekSa thAya che, ema gAthAnA uttarArdhamAM jaNAvyuM che. ahIM keIne prazna thAya ke AgaLa gAthA 48 mI varNavI temAM te mana sAthe AtmAne ja ema kahyuM hatuM ane ahIM te manane pitAnuM svarUpa mAne tyAM sudhI saMsAra kahyo, te kharuM zuM mAnavuM ? tenuM samAdhAna ema che ke 48 mI gAthAnA vivecanamAM mana be prakAranuM varNavI, dravyamana pudgalamaya che ema kahyuM che. tethI pudgalane te AtmA kadI mAnI zakAya nahIM. paNa AtmAne je upaga manana karavAnuM kAma kare che, te vibhAvadazA AtmAnI che, te palaTAtAM svabhAvadazAmAM jIva Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 197 Ave che. A bhAva 30 mI gAthAmAM paNa che. mana ane Indriye rekAya tyAre AtmA zuddha bhAvamAM ke paramAtmadazAnA bhAnamAM Ave che. parane pitAnuM mAne tyAM sudhI pitAnuM bhAna thavuM azakya che. kAraNake paranuM mAhAsya lAgavAthI potAnuM svarUpa AvaraNamAM rahyA kare che. jyAM arIsAmAM bIje padArtha dekhAya che, tyAM arIse dekhAto nathI, tema parapadArtha potAnA rUpe manAya tyAM sudhI, pote pitArUpe manAya nahIM. "mana, vacana, kAyAthI huM bhinna chuM, e abhyAsa jayavaMta thaye, AtmA AtmArUpe zuddhapaNe agI dazAmAM, mekSaavasthAmAM svAbhAvika rahI zake che. "dehAdi svarUpa nathI, ane deha strI putrAdi kaI paNa mArAM nathI, zuddha caitanyasvarUpa avinAzI e huM AtmA chuM, ema AtmabhAvanA karatAM rAgadveSane kSaya thAya" -zrImad rAjacaMdra dehabhAva kevI rIte mumukSu jIve cheDe che te viSe cAra gAthAo graMthakAra have darzAve che : ghane vastre yathA''tmAnaM na ghanaM manyate tathA / ghane svadehe'pyAtmAnaM na ghanaM manyate budhaH // 63 / / jADAM vacce na potAne, jADo jANe vivekI ke, jADe deha thatAM tema, AtmA jADa na mAna. 63 bhAvArtha - deha e ja huM, evuM bahirAtmAnuM lakSaNa 13, 14, 15 mI gAthAo dvArA graMthakAre AgaLa varNavyuM che; te dehAdhyAsane lIdhe "paheluM sukha te jAte naryA" evI kahevata thaI paDI che. keInuM zarIra jADuM jANuM, te sukhI haze Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 grantha-yugala evuM anumAna bahirAtmA kare che. pite zarIre jADo thAya te harakhAya che, zarIra jADuM karavA ziyALAmAM vasANa, pAka karAvIne khAya che, kherAka pacAvavAnI davAo khAya che, divasamAM vAraMvAra pacyA vinA paNa badAma, pakavAna, mIThAI khA khA kare che. A prakAranI brAMti TALavA ke dekhAdekhI tevA prakAramAM vivekI puruSo na taNAI jAya te arthe niSkAraNa karUNAzIla graMthakta, jJAnI puruSanI mAnyatA deha viSe kevI hoya che, te dRSTAMtapUrvaka varNave che. jADAM kapaDAM paheravAthI zarIra jADuM bIjAne dekhAya, paNa kapaDAM paheranAra pitAne jADo mAnatA nathI; kapaDAMne bharAve zarIrathI judo che, ema kapaDAM paheranArane bhAna che, tema aMtarAtmA, jJAnI puruSa jANe che ke deha te AtmAthI bhinna che, jema kapaDAM zarIrathI bhinna che tema. tethI pitAne deha puSTa thate dekhIne paNa jJAnI puruSane, huM jADo have thayo, ema thatuM nathI, tethI harSa thatA nathI. je te bhAva AvI jAya te vicAravAnane kheda thAya ke hajI dehAdhyAsanuM rAjya varte che. mATe mAre vizeSa AtmabhAva dRDha karavAne che. maraNaprasaMge A bhAva varte te mAruM samAdhimaraNa thatuM aTake ane samyakradarzana paNa cAlyuM jAya e vicAra vicAravAnane varte che. zarIra sukAI jAya, kALuM paDI jAya, phIkuM paDI jAya, azakta thaI jAya, phera caDha, rega thAya, vedanA thAya e badhA dehanA dharme jANI te pratye vRtti jatI rekI, AtmA ajara, amara, avinAzI, paramAnaMdarUpa che e AtmabhAvanAthI zuddha bhAvane draDha kare. paramAtmapada visarAya nahIM tevA abhyAsanI jarUra che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 199 "deha pratye jevA vastranA saMbaMdha che, teve AtmA pratye jeNe kehanA saMbaMdha yathAtathya dvIThA che; myAna pratye taravAranA jevA saMbaMdha che tevA deha pratye jeNe AtmAne saMbaMdha dIThA che, amRddha spaSTa AtmA jeNe anubhavyo che, te mahatpuruSone jIvana ane maraNu anne samAna che.'' te cittamAM dehAdi bhayanA vikSepa paNa karavA cegya nathI. dehAdi saMbaMdhI je puruSA harSa ivaSAda karatA nathI te puruSa pUrNa dvAdazAMgane saMkSepamAM samajyA che, ema samajo. e ja dRSTi kartavya che." zrImad rAjacaMdra seAjo ke theAthara caDavAthI zarIra jADuM thAya te te roga manAya che, jADuM zarIra dekhAvA chatAM zakti hAtI nathI, eTale te jADApaNuM harSanuM kAraNa bahirAtmAne paNa thatuM nathI; tema vicAravAnane deha ane dehanI avasthAethI AtmA ane AtmAnI avasthAe sAva spaSTa judAM sad vicAre samajAyAM che, tethI dehamAM thatI mamatA dUra karavA jJAnI puruSa tapa AdithI zarIra kRza karI, AtmAnAM jJAna darzana cAritrane ujjavaLa kare che. have jarA avasthA paNa zarIranI che, AtmA gharaDa thatA nathI te viSe graMthakAra kahe cheH-- jIrNe vastre yathAsstmAnaM na jINaM manyate tathA / jIrNe svadehe'pyAtmAnaM na jINaM manyate budhaH // 64 // jIrNa vacce na peAtAne, jIrNa jANe vivekI kA, jIrNa deha thatAM tema, AtmA jINuM na mAnavA. 64 bhAvArtha :-- jUnAM kapaDAM kAI suMdara rUpavaMtI khAIne Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 grantha-yugala paherAvyAM hoya, te tenuM rUpa kayAMya jatuM rahetuM nathI, ke AbhUSaNa, TApaTIpa rahita avasthAmAM paNa zarIra tenuM te ja che, tema zarIra vRddha thavAthI, nirbaLa ke kAMtirahita thavAthI jJAnI puruSo potAne vRddha, nirbaLa ke nisteja mAnatA nathI. bahirAtmAnI bAhyadraSTi hovAthI zarIrane ja te pitAnuM sarvasva mAne che, yuvAvasthAmAM pite suMdara, sazakta, AkarSaka ane uttama potAne mAne che, te vakhate paisA kharcIne paNa pitAnuM zarIra suMdara banAve che, sagAM priyajanenA zarIremAM, kapaDAMmAM, alaMkAre ane vaibhavemAM Asakta bane che. paraMtu vRddhAvasthAmAM, mAMdagImAM ke kaI kAraNe kadarUpuM zarIra thaI jatAM zoka kare che, priyajanenuM zarIra sukAI jAya, vRddha thAya, kadarUpuM banI jAya te kheda kare che, temanA uparathI tene meha ghaTI jAya che, ghaNuM te pharI paraNe che ane prathamanI patnIne tyAga kare che. A badhe bAhyane meha alpa kALamAM palaTAI jAya che, kAraNake kaI vastu tevI ne tevI rahI zakatI nathI. je jJAnI puruSanA hRdayamAM jJAnati pragaTa, jAgrata che, te nAzavaMta padArthomAM meha karatA nathI, ajara, amara ane avinAzI evuM AtmasvarUpa te pitAnuM che ema jJAnIe jANeluM hovAthI, dehAdi bAhya padArtho bagaDI jAya temAM pitAnuM kaMI bagaDatuM nathI, e akhaMDa nizcaya vivekI puruSone palaTAtA nathI. zrI yazovijayajI upAdhyAya zrI anaMtanAtha jinezvaranA stavanamAM gAya che :sAce jaMga te dharmane, sAhelaDiyAM, bIjo raMga pataMga re, guNavelaDiyAM, dharmaraMga jIraNa nahIM, sAhelaDiyAM, deha te jIraNa thAya re, guNa0 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana udaka-biMdu sAyara bhaLyo, sA jima hAya akSaya abhaMga re, guNa vAcaka yaza kahe prabhuguNe, sA0 tima muja prema-prasaMga re, guNa" Apane vijJApana che ke vRddhamAMthI yuvAna thavuM. ane A alakha vArtAnA agresara AgaLa agresara thavuM. theADuM lakhyuM ghaNuM karI jANaze.'' --zrImad rAjacaMdra Ama dehadRSTi TaLe te vRddhAvasthAmAM huM vRddha thayA chuM ema na lAge, paNa AtmA te sadAya anaMta vIryanA dhaNI che tethI meAkSa prApta karI zake che. 201 zrI gautamasvAmIne vRddha avasthAmAM zrI mahAvIra bhagavAnanA ceAga thayA; paNa vRddha te zarIra che, AtmAnuM sAmarthya anaMta che, ema vicArI vIyaeN pheAravI, te prathama gaNadhara banI, dvAdazAMgI racI, aneka ziSyAne te zIkhavI, ane sakaLa saMghanA nAyaka manI mAkSe gayA. have deha nAzavaMta che, paNa AtmA dehanA nAzathI nAza pAmatA nathI, zAzvata che e viSe graMthakAra jaNAve cheH---- naSTe vastre yathAsstmAnaM na naSTaM manyate tathA / naSTe svadehe'pyAtmAnaM na naSTaM manyate budhaH // 65 // vastranA nAzathI jema, dehanA nAza nA gaNe; dehanA nAzathI jJAnI AtmAnA nAza nA bhaNe. 65 bhAvArtha :~ keAIe kiMmatI vastra ke alaMkAra dhAraNa karyAM hoya te bagaDI jAya, nAza pAme, luTAI jAya, tethI jema te pote nAza pAmyA ema nathI mAnatA, tema jJAnI puruSa zarIrane nAza thaye potAnA (AtmAnA) nAza thayA ema mAnatA nathI. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 granthayugala je vastu utpanna thaI che, tene nAza thAya che. anya padArthonA saMyAgAthI je je vastuo utpanna thAya che, te te saMcAgA vIkharAI jatAM te vastuone nAza thatA dekhIe chIe, paraMtu AtmA kArTa dravyonA saMyogathI utpanna thAya tevA padArtha nathI. mATe asaMyegI hovAthI avinAzI che. " jema ghaTapaTa ijaDa vastuo che, tema AtmA jJAnasvarUpa vastu che. ghaTapaTADhi anitya che, trikALa eka svarUpe sthiti karI rahI zake evAM nathI. AtmA eka svarUpe trikALa sthiti karI zake evA nitya padArtha che. je padArthanI utpatti kAi paNa saMcAgeAthI thai zakI na hAya, te padArtha nitya haiAya che. AtmA kAi paNa saMgAthI banI zake ema jaNAtuM nathI; kemake jaDanA hajAregame saMyeAgA karIe, teA paNa tethI cetananI utpatti nahIM thaI zakavA ceAgya che. je dharma je padArthamAM heAya nIM, tevA ghaNA padArtha bheLA karavAthI paNa temAM je dharma nathI, te utpanna thaI zake nahIM, evA saune anubhava thaI zake ema che. je ghaTapaTAda padArtho che tene viSe jJAnasvarUpatA tevAmAM AvatI nathI. tevA padArthonA piraNAmAMtara karI, saMcAga karyo hAya athavA thayA hAya tApaNu te tevI ja jAtinA thAya, arthAt jaDasvarUpa thAya, paNa jJAnasvarUpa na thAya. te pachI tevA padArthanA saMyeAge AtmA ke jene jJAnIpuruSA mukhya jJAnasvarUpa lakSaNa. vALA kahe che te tevA ( ghaTapaTAdi, pRthvI, jaLa, vAyu, AkAza) padArthathI, utpanna koI rIte thaI zakavA yegya nathI. jJAnasvarUpapaNuM e AtmAnuM mukhya lakSaNa che, ane tenA abhAvavALuM mukhya lakSaNa jaDanuM che. te bannenA anAdi Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 203 sahaja svabhAva che. A tathA bIjAM tevAM sahasragame pramANA AtmAne nitya pratipAdana karI zake che tema ja tenA vizeSa vicAra karyuM sahajasvarUpa nityapaNe AtmA anubhavavAmAM paNa Ave che. jethI sukha-duHkhAdi bhAgavanAra, tethI nivartanAra, vicAranAra, preraNA karanAra e Adi bhAveA jenA vidyamAnapaNAthI anubhavamAM Ave che, te AtmA mukhya cetana (jJAna) lakSaNavALA che; ane te bhAve (sthitie) karI te sarve kALa rahI zake evA nitya padArtha che, ema mAnavAmAM kaMI paNa doSa ke khAdha jaNAtA nathI, paNa satyane svIkAra thayArUpa guNa thAya che." --zrImad rAjacaMdra vastranI peThe deha nAzavaMta che, paNa dehamAM rahelA AtmA avinAzI che. naTa jema vastrA badalI veSa judA judA dhAraNa kare che, tema jIva navA navA deha dhAraNa kare che, tyAM sudhI te saMsArI che; paNa te nitya, achedya, abhedya, jarAmaraNAdi dharmathI rahita che. have dehanI ArAgyatA ke rUpa kapaDAMnA raMganI peThe AtmAthI bhinna che; ema ThasAvavA graMthakAra e ja bhAvanA zlAka krI kahevAnI kRpA kare che H-- rakte vastre yathA''tmAnaM na raktaM manyate tathA / rakte svadehe'pyAtmAnaM na raktaM manyate budhaH // 66 // lAla vacce na peAtAne, lAla jANe viveauM kA; lAla deha thatAM tema, AtmA lAla na mAnavo. 66 bhAvArtha :- vRddhAvasthAmAM dehanI krAMti jhAMkhI paDI jAya che; azakti Ave che, rUpanA nAza thAya che, te vakhate te kArTanI zikhAmaNu, satzAstranuM vAcana ke peAtAne nAzavaMta Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala padArthanA thayelA anubhavathI kaMika kahetAkahetI samajaNu paNu Ave, maraNanA Dara rahe; paNa juvAnImAM teA nA keAInI zikhAmaNa sAMbhaLe, na satzAstra vicAravAnI tene ruci thAya, vAMce te samajAvuM paNa muzkela; kAraNa ke cittanuM AkarSaNa khAdya padArtho pratye prAye vizeSa hAvAthI tathA Arogya, rUpa, maLa, meAhanI vizeSatA heAvAthI e avasthA keAIkane ja sanmArga bhaNI vaLavA de che. graMthakAra evI avasthAmAM vartatA jIvone paNa zikhAmaNa de che, ke rAtuM, gulAkhI vastra paheravAthI DAhyo mANasa ema na mAne ke huM rAte ke gulAkhI chuM; tema jJAnI puruSa, zarIranI ArogyatAmAM ke juvAnImAM lAla raMga ke gulAkhI raMganA caherA ke hAtha-paga jaNAya te tethI AtmA (peAte) lAla ke gulAkhI che ema mAnatA nathI kAraNa ke AtmA te arUpI che, caitanya svarUpa che, jJAtA-draSTA che ane avinAzI che, AvA potAnA guNAne jANanAra zarIrane rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabda guNAvALuM jANI, zarIranA rUpAdi guNA potAnA mAnI Asakta, harSita ke garvita thatA nathI. 204 paraMtu zarIra e pudgala paramANuonA samUha che. rUpAde guNA, vedanA, roga Adi avasthAe zarIranAM che; zarIra kaMI jANe nahIM, keAI jANanAra (cetana) hAya te te jaNAI zake; saDI javuM, paDI javuM, vinAza pAmavuM, e zarIranA svabhAva che--ema vicArI jJAnIne potAnA ane paranA zarIra pratye vairAgya varte che. 6 eka bhAjanamAM leAhI, mAMsa, hADakAM, cAmaDuM, vIrya, maLa, mUtra e sAta dhAtu paDI hAya, ane tenA pratye kArya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 205 jovAnuM kahe te tenA upara aruci thAya ne ghUMkavA paNa jAya nahIM. tevI ja rIte strI-puruSanAM zarIranI racanA che, paNa uparanI ramaNIyatA joI jIva meha pAme che ane temAM tRSNApUrvaka derAya che." "deha ke che? retInA ghara je, masANanI maDhI je. parvatanI guphAnI mAphaka dehamAM aMdhAruM che. cAmaDIne lIdhe deha uparathI rUpALe lAge che. deha avaguNanI oraDI, mAyA ane melane rahevAnuM ThekANuM che. dehamAM prema rAkhavAthI jIva rakhaDyo che. te deha anitya che. badaphelanI khANa che. temAM meha rAkhavAthI jIva cAre gatimAM rajhaLe che. kevA rajhaLe che ? ghANInA baLadanI mAphaka. AMkhe pATA bAMdhe che; tene cAlavAnA mArgamAM saMkaDAI rahevuM paDe che; lAkaDIne mAra khAya che, cAre bAju pharyA karavuM paDe che; chUTavAnuM mana thAya paNa chUTI zakAya nahIM, bhUkhyAtarasyAnuM kahevAya nahIM zvAsevAsa nirAMte levAya nahIM tenI peThe jIva parAdhIna che. je saMsAramAM prIti kare che te AvA prakAranuM duHkha sahana kare che. dhumADA jevAM lUgaDAM paherI teo ADabara kare che, paNa te dhumADAnI mAphaka nAza pAmavA yogya che. AtmAnuM jJAna mAyAne laIne dabAI rahe che." zAstra zravaNa karI rAja sAMbhaLyuM che ke deha AtmAthI jude che, kSaNabhaMgura che, paNa dehane vedanA AvyuM te rAgadveSa pariNAma karI bUma pADe che. deha kSaNabhaMgura che evuM tame zAstramAM sAMbhaLavA zuM karavA jAo che ? deha te tamArI pAse che te anubhava kare. deha pragaTa mATI je che; sAcavyo sacavAya nahIM, rAkhe rakhAya nahIM. vedanA vedatAM Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 granthayugala upAya cAle nahIM. tyAre zuM sAcave ? kaMI paNa banI zakatuM nathI. AvA dehanA pratyakSa anubhava thAya che, teA tenI mamatA karI karavuM zuM ? dehane pragaTa anubhava karI zAstramAM kahyuM ke te anitya che, asAra che, mATe dehamAM mUrchA karyA jevuM nathI.' --zrImad rAjacaMdra have A saMsAramAM zAMti kAne prApta thaI zake te viSe graMthakAra kahe che :-~~ yasya saspandamAbhAti niHspaMdena samaM jagat aprajJamakriyAbhogaM sa zamaM yAti netaraH ||67 || jene sakriya saMsAra, bhAse niSkriya kASTha ze; a-prajJa, bhAga-ceSTAthI- rahita zama pAmatA. 17 bhAvArtha :- prIti, IcchA ke dveSa utpanna thavAnuM kAraNa te te vRttiene anukULa, pratikULa vartana thatuM jaNAya, anu mAna thAya ke kapAya te che. lAkaDAnI ke rabaranI pUtaLI pratye bALaka ke bhramita vinA keAI rAgadveSa karavAne icchatuM nathI. paraMtu moTA mANasane nAnAM bALaka ramADavAnuM, rAjI karavAnuM ke khIjavavAnuM mana thAya che, tenuM kAraNa te kaMi samaje che, rAjI thAya che ke khijAya che ema te samaje che. bhIMtane kaMI jJAna nathI, te kaMi kriyA karI zakatI nathI ke bhogavI zakatI nathI; tethI bhIMta sAthe vAta karavAnuM, tene prasanna karavAnuM ke khIjavIne rAjI thavA keI icchatuM nathI. tema ja je jJAnI puruSone A jagata bhIMta jevuM sthira, kaMI na jANI zake tevuM, vicAra vagaranuM, kaMI ceSTA--hAvabhAva pradarzita na karI zake "6 1 nIrakhIne navayauvanA, leza na viSayanidAna; gaNe kASThanI pUtaLI, te bhagavAna samAna.'' Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 207 tevuM, tathA kaMI jogavI na zake tevuM, bhogathI prasanna na thAya tevuM lAge che, te ja vItarAgatA ke zAMti pAmI zake che, bIjA ke jenuM kalpanAne vaza citta che, te vItarAgapaNuM ke nirvikalpa samAdhi sAdhI zakatA nathI, samajI zaktA nathI. svapramAM jema A jAgrata dazAnuM jagata bhUlI javAya che, tema jagatanuM mAhAsya ane tenI vismRti thayA vinA vikapanI nivRtti ane AtmadhyAna thavuM muzkela che. zUnya samAdhi ke nirvikalpa dazA e adhyAtmapremIenuM dhyeya hoya che. te puruSanA avalaMbane bhaktimArgathI sugamapaNe sAdhI zakAya che. me te kriyA, japa, tapa ke zAstravacana karIne paNa eka ja kArya siddha karavAnuM che, te e ke jagatanI vismRti karavI ane sanA caraNamAM rahevuM. ane e eka ja lakSa upara pravRtti karavAthI jIvane . pitAne zuM karavuM yaMgya che, ane zuM karavuM agya che te samajAya che, samajAtuM jAya che. e lakSa AgaLa thayA vinA japa, tapa, dhyAna ke dAna keInI yathAgya siddhi nathI, ane tyAM sudhI dhyAnAdika nahIM jevAM kAmanAM che." kSaNe kSaNe palaTAtI svabhAvavRtti nathI joItI. amuka kALa sudhI zUnya sivAya kaMI nathI joItuM, te na hoya te amuka kALa sudhI saMta sivAya kaMI nathI joItuM, te na hoya te amuka kALa sudhI satsaMga sivAya kaMI nathI joItuM te na hoya te AryAcaraNa (Arya puruSoe karelAM AcaraNa) sivAya kaMI nathI joItuM te na hoya te jinabhaktimAM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 grantha-yugala ati zuddha bhAve lInatA sivAya kaMI nathI joIta, te na hoya te pachI mAgavAnI IcchA paNa nathI." -zrImad rAjacaMdra zamabhAva, vItarAgabhAva, upazamabhAva, zAMti ke samabhAva e badhA eka ja bhAva darzAvatA zabdo che. tenI prApti AtmajJAna thaye thAya che, te AtmajJAna vinA jIve anAdikALathI paribhramaNa karyuM che te viSe graMthakAra have AgaLanI gAthAmAM darzAve che : zarIrakaMcukenAtmA saMvRto jJAnavigrahaH / nAtmAnaM buddhyate tasmAd bhramatyaticiraM bhave // 68 / / jJAnamUrti prabhu oDhI, dehakAMcaLa, je me; potAne jANa bhUlI, ghaNe kALa bhave bhame. 68 bhAvArtha - jJAna e ja AtmAnuM lakSaNa che, tethI AtmA oLakhAya che. jenAmAM jANavAnI zakti hoya, te cetana ke AtmA che. je jJAna karIne jANiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta mULa mAraga sAMbhaLo jinano re; kahAM bhagavaMte darzana tehane re, jenuM bIjuM nAma samakita mULa mAraga sAMbhaLo jinano re." -zrImad rAjacaMdra jema sAmAnya mANaso dehathI, tenI mukhamudrAdithI mANasane oLakhe che ane dehane ja tenuM svarUpa mukhyapaNe mAne che, tema jJAnathI AtmA oLakhAto hovAthI jJAnane AtmAne deha gAthAmAM varNavela che. jJAna jenuM zarIra che e AtmA zarIrarUpI kAMcaLIthI ke kapaDAthI DhaMkAyele che, tethI AtmAnuM bhAna, suvicAraNA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 209 pragaTyA vanA thatuM nathI. te kAraNathI ja (Atma amAnathI) jIvanuM anAdi kALathI bhavaparibhramaNa maTatuM nathI. "jaise kaMcuka tyAgase, vinasata nahIM bhujaMga; A deha tyAgase jIva puni, taise rahata abhaMga." -zrI cidAnaMda "jema kAMcaLIne tyAga karavAthI sarpa nAza pAmate nathI tema dehane tyAga karavAthI jIva paNa abhaMga rahe che eTale nAza pAmatuM nathI. ahIM dehathI jIva bhinna che, ema siddhatA karelI che. - keTalAka AtmAo te deha ane jIvanI bhinnatA nathI, dehane nAza thavAthI jIvane paNa nAza thAya che ema kahe che, te mAtra vikalparUpa che paNa pramANabhUta nathI, kemake teo kAMcaLInA nAzathI sapane paNa nAza thayele samaje che ane e vAta te pratyakSa che ke sarpane nAza kAMcaLInA tyAgathI nathI, tema ja jIvane mATe che. deha che te jIvanI kAMcaLI mAtra che. kAMcaLI jyAM sudhI sarpanA saMbaMdhamAM che, tyAM sudhI jema sarSa cAle che, tema te tenI sAthe cAle che, tenI peThe vaLe che, ane tenI sarva kriyAo sarpanI kriyAne AdhIna che. sarve tene tyAga karyo ke tyAra pachI temAMnI eke kriyA kAMcaLI karI zakatI nathI; je kiyAmAM prathama te vartatI hatI, te sarva kriyAo mAtra sarSanI hatI. emAM kAMcaLI mAtra saMbaMdharUpa hatI, ema ja deha paNa jema jIva karmAnusAra kiyA kare che tema varte che, cAle che, bese che, UThe che, e badhuM jIvarUpa prerakathI che, tene viyAga thayA pachI kAMI nathI." --zrImad rAjacaMdra 14 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 granthayugala aMdhakAramAM keI vastu paDI hoya ke mUDImAM gupta rAkhI hAya te| jema dekhAya nahIM, tema A dehamAM AtmA guptapaNe rahelA che ane arUpI heAvAthI iMdriyagrAhya nathI, paraMtu je je jANavAnI, sAMbhaLavAnI, samajavAnI, vicAravAnI, yAda rAkhavAnI kriyA thAya che, te AtmAnA astitvamAM ja mane che. AtmA dehamAMthI cAlyA gayA, te pachI kaMI paNa anatuM nathI. tethI jene laIne jJAna-kriyA thAya che, te AtmAnuM te jJAna te meAkSamArgamAM prathama pagathiyuM che. tene jANyA vinA janma-maraNa TaLe nahIM. dehane AtmA mAnavAnI bhUla kevA prakAre thAya che tenuM pRthakkaraNa graMthakartA AgalI gAthAmAM pragaTa kare che -- pravizadgalatAM vyUhe dehe'NUnAM samAkRtau / sthitibhrAntyA prapadyante tamAtmAnamabuddhayaH // 66 // | aNu rAzi khase, pese, A AtmAkAra dehamAM; samAna sthiti-bhrAMtithI, mUDha te nija mAnatAM. 69 bhAvArtha :-- ajJAnI ke bahirAtmA dehane khALaavasthAmAMthI yuvAvasthAmAM pravezatA tathA yuvAvasthAmAMthI vRddhAvasthAmAM palaTAtA dekhe che, paraMtu tenAM kAraNunA vicAra nathI AvyA tethI peAtAne deharUpa mAnI, huM bALaka chuM, huM yuvAna thayA, huM vRddha thayA ema mAnyA kare che. vicAra kare te samajAya ema che ke bALaavasthAmAM dUdhane AdhAre zarIra vadhatuM hatuM, anAja AdinA khArAka levA mAMDyo tyArathI, khArAkanAM tattvAthI zarIra puSTa thavA lAgyuM. zarIranA saMcA narama paDavAthI khorAkanI pAcanazakti maMda paDatAM peASaka tattvA AchAM maLavA lAgyAM, zarIra ghasAvA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 211 lAgyuM, zakti ghaTavA lAgI eTale vRddhAvasthAnuM AkramaNa thayuM. A paNa skUla dRSTie vicAra karyo che. sUkSma dRSTie vicAra karIe te samaye samaye zarIramAM pheraphAra thayA kare che, te jyAre vizeSa spaSTa bane, tyAre zUlapaNe jaNAya ke A deha jADa thayo ke kRza thaye. jema dIvAmAM ti hoya che te samaye samaye telamAMthI poSaNa pAme che; keTalAMya paramANu te dIvAnI jyotimAM samaye samaye telamAMthI garama thaI gesa rUpe prakAze che; samaye samaye keTalAMya paramANu prakAzita gesanuM rUpa tajI, zyAma dhumADA rUpe zagamAM thaI cAlyAM jAya che, tema zarIra e dIvAnI jota jevuM ja che. temAM keTalAMya paramANu samaye samaye navAM praveza pAme che, keTalAMya paramANu samaye samaye chUTatAM jAya che, paraMtu te kiyA ApaNI skUla draSTithI dekhI zakAya tema nathI, eTale moTA pheraphAre ja ApaNuM najare caDhe che. eka samayanuM zarIra ane bIjA samayanuM zarIra dIvAnI jyati jevuM juduM ja hoya che, chatAM avicArathI TakatI bhrAMtine laIne enuM e ja zarIra che ema lAge che. paNa ApaNe janmyA hatA te vakhatanuM eka paNa paramANu atyAre ApaNA zarIramAM nathI, chatAM evA ne evA AkAra ke ghATamAM navAM paramANuo goThavAI jatAM hovAthI bhrAMtivaza jIva tene te ja deha che ema mAne che. vicAra karatAM A vAta spaSTa samajAya tevI che bhrAMtine lIdhe dehane ja bahirAtmA potAnuM svarUpa mAne che; paNa kherAka Adi para, jaDa dravyathI je puSTa thAya che, te na maLe te je sukAI jAya che, jenAmAM potAne Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 grantha-yugala ke parane jANavAnI zakti nathI, e deha te potAnuM svarUpa kyAMthI hoI zake ? mATe paramANunA paMjarUpa kSaNe kSaNe anya rUpa dhAraNa karatuM A zarIra cetanathI bhinna mAtra saMgasaMbaMdhe jIvanI sAthe raheluM che ema nizcaya karavA gya che. bAgamAM savAre kaLI rUpa dekhAtI racanA, madhyAhe khIlelA puSparUpe suMdaratA, sugaMdha ane maneharatA dhAraNa kare che, vaLI sAMje karamAI kharI paDe che. te jhADanI sAthe saMgasaMbaMdha dharAve che, tema A deha paNa garbhamAM utpanna thata, yuvAvasthAmAM suMdaratA dhAraNa karato ane maraNa vakhate AtmAthI kharI paDate, bhinna thato dekhAya che, te AtmArUpa nathI paNa AtmAthI bhinna che, e nirdhAra kartavya che. bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; paNa te banne bhinna che, pragaTa lakSaNe bhAna. bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; paNa te bane bhinna che, jema asi ne mAna." -zrImad rAjacaMdra have dehane tenAM lakSaNethI bhinna jANuM AtmA jJAnasvarUpa, nitya che ema nirNaya karavA graMthakAra preraNA kare che - gauraH sthUlaH kRzo vA'hamityaGganAvizeSayan / AtmAnaM dhArayennityaM kevalajJaptivigraham // 70 // jADA vA sUkalA, gerA, deha-dharmothI bhinna je kevalajJAnamUti A, AtmAne nitya bhAvaje. 70 bhAvArtha - koI paNa vastunuM jJAna tenAM lakSaNa dvArA thAya che tethI deha ane AtmAnuM yathArtha oLakhANa karavA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 213 te darekanAM lakSaNA jANavAM joie. jo tema na karavAmAM Ave teA ekane badale bIjuM grahaNa thAya, manAya. mIThAnA gAMgaDA ane sAkaranA gAMgaDA maLatA AkAranA dekhI bhUla thavA saMbhava che. paNa tenA svAdamAM bheda che. te dvArA parIkSA karatAM bhUla TaLI jAya che. tema ja deha e pudgala paramANuonA saMyAga rUpa che, tethI pudgalanA guNNA varSe, rasa, gaMdha, sparza Adi jyAM jAya tyAM arUpI, asaMyeAgI evA AtmA na heAya ema parIkSA karavAthI deha te deharUpe jaNAya ane AtmAnuM lakSaNa jJAna che, te jyAM haiAya tyAM AtmA mAnavA e rIte mAnyatA karavAthI viparIta mAnyatArUpa bhUla TaLe che. keAIne milArI kAcanA kaTakA jaDyo hAya tene ratna jANI tene sAnAnI vIMTImAM maDhAvI, kiMmatI mAnI, tenI bahu saMbhALa karatA hAya, tene keAi jhaverI mitra maLe te kahe ke A te kAcaneA kaTakA che, tenI ATalI badhI saMbhALa ghaTatI nathI; tethI tArI vIMTI zeAbhatI nathI, paraMtu seAnAmAM maDhavA lAyaka nahIM chatAM te maDhela kAcane lIdhe suvarNane pItaLa kAI mAne, mATe A kAca teA seAnAnI vIMTImAM kalaMkarUpa che A vAta sAMbhaLI kAca uparanA tene meAhu UtarI jAya che, tenI phikara karavI tajI de che, ane seAnAnI saMbhALa rAkhe che. tevI rIte A prApta thayelA deha te kAca jevA mer3aka dekhAtA chatAM kSaNamAM phUTI jAya teve che. tene uttama mAnI, tenI saMbhALa jIva rAkhe che, tenI phikara kare che, temAM ne temAM ja vRtti rAkhIne jIve che. paraMtu sadgururUpa jhaverI mitra maLe ane tenI zikhAmaNa jIva lakSamAM le ke A deha tA pragaTa mATI che, kSaNamAM vinAza pAme pachI tenI kaMI kiMmata nathI, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 - grantha-yugala lAkaDAM bhege bALI devA je e padArtha che, tene koI pachI saMgharI rAkhatuM nathI, te atyAre paNa dehanI te kaMI kiMmata nathI. AtmA anupama padArtha che, te zAzvata che, tenI saMbhALa levAthI kevaLajJAna, anaMta vIrya, anaMta sukha Adi Atmika guNo pragaTe che ane anaMta kALa sudhI anaMta sukhamAM jIva rahI zake tema che; A deha te kalaMkarUpa che, tenI tuM le che teTalI te zuM paNa tenA anaMta bhAga jeTalI paNa saMbhALa levI ghaTatI nathI; pUrva prArabdhane AdhAre tenuM TakavuM che, game teTalI saMbhALa lIdhA chatAM vRddhAvasthA aTakAvI zakAtI nathI; reganuM ghara hovAthI te tadddha nIgI banI zake tema nathI; te na joItI dehanI phikara karavI tajI daI, ratnanI dAbaDImAM ratna hoya tenI saMbhALa jhaverI rAkhe che tema, A dehamAM rahelA AtmAnA guNa saMpUrNa pragaTe te puruSArtha saddagurunI AjJAe kara te tethI tAruM kalyANa thaze ane A manuSyabhava saphaLa thaze. Ama sadgurunI zikhAmaNurUpa A lekamAM jaNAvyuM che ke huM goro chuM, huM jADo chuM huM pAtaLuM chuM evA dehanA guNe vaDe AtmAnuM eLakhANa na karavuM te AtmA na mAnatAM, AtmAnA svarUpane e nirdhAra kare ke AtmA nitya padArtha che, dehane nAza thavA chatAM, viyega thavA chatAM AtmA traNe kALe AtmArUpe rahI zake te padArtha che, kevaLajJAnarUpa zarIre AtmAnuM avinAzI che, darzanamohane laIne deha ane dehanA gaura Adi guNe potAnA hoya tema bhAse che, te saddagurunA badhe sAcI zraddhA thatAM deha ane dehanA guNe bhinna, tuccha ane vinAzI WWW Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 samAdhizataka-vivecana samajAya che, tathA AtmA ane AtmAnA kevaLajJAnAdi guNe potAnA svarUpe bhAse che, temAM ja tRpti thavAthI pudgalanAM, dehanAM vividha sukhanI vAsanA hRdayamAMthI dUra thAya che. Ama AtmAne AtmA mAnavAthI pArakI paMcAta chUTI jAya che ane potAnuM zAzvata sata-sukha pragaTe che tethI A leka, paralekanAM sukhanI a5 paNa IcchA aMtaramAM rahetI nathI. keI garIbanA gharamAM dhanabhaMDAra hoya, tenI tene khabara na hoya, paNa tenA hitaiSI mitre tene te bhaMDAra batAvyo te te daridra dazA tajI dhanika bane che, pachI te jhUMpaDI ane phATyAMtUTyAM kapaDAMnI phikara tajI parama sukhI rahe che, tema AtmAnuM bhAna thayA pachI jhUMpaDI jevA dehanI darakAra tajI kevaLajJAnanA vaibhavane potAne mAnI aMtarAtmA sadA sukhI rahe che, e A gAthAne paramArtha che. have aMtarAtmAne AtmAne nirNaya thayele hevAthI, tenuM mAhAsya samajAyeluM hovAthI tenI svarUpamAM sthitirUpa dhIraja TakI rahe che, tenA phaLarUpe te mokSane megya bane che e bhAva AgaLanI gAthAmAM graMthartA pragaTa kare che - muktirekAntikI tasya cittaM yasyAcalA dhRtiH / / tasya naikAntiko muktiryasya nAstyacalA dhRtiH // 71 / / avazya mukti pAme che, acala dhAraNa mane, avazya mukti nA pAme, jenI nA bhAvanA Take. 71 bhAvArtha - mumukSu jIvane mekSa sivAya bIjI koI abhilASA heya nahIM. mokSane acUka upAya sAMbhaLI tene prada thAya che, te dizAmAM banatA prayatna puruSArtha karI mokSaprApti sAdhe che. potAne mAnI banI darakAra taja he che, e Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 granthayugala A gAthAmAM tenI avazya mukti thAya che te viSe jaNAve che ke jenA aMtaHkaraNamAM zuddha svarUpanI avicaLa sthiti rahyA kare che tene jarUra mekSa thAya che. yathArtha AtmasvarUpanI dhAraNuM sthira thavA aMtarAtmA kaSAya nivAravAne niraMtara puruSArtha kare che. anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebha te bahirAtmadazA chUTatAM ja dUra thAya che. pachI apratyAkhyAnAvaraNarUpa kaSAya TaLatAM dezavirati Avye zrAvakapaNAnA guNa pragaTe che ane sAmAyika Adi vrata dvArA te samabhAvanI vRddhi kare che. alpakALa dharma-ArAdhana gRhasthadazAmAM thatuM jANuM, teTalAthI te mumukSu jIvane saMtoSa thato nathI, tethI pratyA khyAnAvaraNa kaSAyane dUra karI mahAvratadhArI muni te bane che. ahorAtra dharma-ArAdhana karI, saMjavalana kaSAyane kSaya karI, kevaLajJAna pragaTAvavAne puruSArtha te parameSThI bhagavaMta kare che. apramattapaNe AtmabhAvamAM ekAgra, aMtarmuhUrta karatA vadhAre, te karmavege rahI zakatA nathI, tyAM sudhI vAraMvAra puruSArtha karI pramattadazAmAMthI aMtarmuhUrtamAM te apramattadazAmAM AvI jAya che. vaLI karmanA baLe pramatta bhAvane udaya thatAM AhAra, nidrA, svAdhyAyAdimAM te kALa gALatAM apramatta dazAnI prApti pharI aMtarmuhUrtamAM te karI le che, Ama satata prayatna karatAM saMjavalana kaSAyanI ghaNuM maMdatA thatAM sAtizaya apramattadazAe te mahAmuni caDhe che. upazama ke kSapaka zreNa mAMDI kaSAyane upazama ke kSaya kare che. upazama zreNIthI patana thAya te pharI kSepaka zreNIne udyama Adare che tathA mehanIya karmane kSaya karyA vinA japIne besatA nathI. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 samAdhizataka-vivecana - A prabaLa puruSAthI parameSThI bhagavaMta kevaLajJAna varI, aneka jIne aneka prakAre AtmannitinA nimitta vANu dvArA banI, trigathI rahita thaI, niraMjana, zuddha caitanyamUrtirUpa aDelapaNe mukta avasthAmAM anaMtakALa virAjamAna rahe che. A uttama dazAnuM kAraNa svarUpamAM ekAgrapaNe sthiti karavAne puruSArtha che. jenI evI avicaLa svarUpasthiti ke te satata puruSArtha nathI, tene avazya mokSaprApti thaze ema kahI na zakAya. kAraNa patana thavAnAM aneka kAraNe hAya che temAM taNAI jAya, svarUpasthiti sAcavI na zake tene kyAre mekSa thaze, e cakakasa kahI zakAya nahIM. jyAM sudhI mithyAtvane kSaya thayuM nathI tyAM sudhI tene game tyAre udaya the saMbhave che ane dIrgha saMsAraparibhramaNane bhaya paNa Ubhe che. - "mumukSu jIvana eTale vicAravAna jIvane A saMsArane viSe ajJAna sivAya bIjo keI bhaya hAya nahIM. eka ajJAnanI nivRtti IcchavI e rUpa je IcchA, te sivAya vicAravAna jIvane bIjI IcchA hoya nahIM, ane pUrva karmanA baLe te keI udaya hoya te paNa vicAravAnanA cittamAM saMsAra kArAgRha che, samasta leka duHkhe karI Arta che, bhayAkuLa che, rAgadveSanAM prApta phaLathI baLate che, evo vicAra nizcayarUpa ja varte che, ane jJAnaprAptine kaMI aMtarAya che, mATe te kArAgRharUpa saMsAra mane bhayane hetu che ane lekane prasaMga karavA egya nathI, e ja eka bhaya vicAravAnane ghaTe che." je jJAnI puruSanA dRDha AzrayathI sarvotkRSTa evuM mekSapada sulabha che, te pachI kSaNe kSaNe Atmapayega sthira Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 grantha yugala karavA ghaTe evA RNa mArga te jJAnIpuruSanA hRDha Azraye prApta thave kema sulabha nahAya ? kemake te upayeAganA ekAgrapA vinA te meAkSapadanI utpatti che nahIM. jJAnI puruSanA vacananA vRddha Azraya jene thAya, tene sarva sAdhana sulabha thAya evo akhaMDa nizcaya satpuruSoe karyo che; te pachI ame kahIe chIe ke A vRttienA jaya karavo ghaTe che, te vRttione jaya kema na thai zake ? ATaluM satya che ke A duSama kALane viSe satsaMganI samIpatA ke hRDha Azraya vizeSa joIe ane asatsaMgathI atyaMta nivRtti joIe; tApaNa mumukSune te ema ja ghaTe che ke kaThaNumAM kaheNu AtmasAdhana heAya tenI prathama icchA karavI, ke jethI sarva sAdhana alpa kALamAM phaLIbhUta thAya.'' --zrImad rAjacaMdra yogIne prakhaLa puruSArthamAM vinna karanAra leAka-prasaMga che tene tyAga karavAnI bhalAmaNu jJAnI mahAtmA AgaLanI gAthAmAM sUcave che H janebhyo vAk tataH spando manasazcittavibhramaH / bhavanti tasmAtsaMsarga janaryogI tatastyajet // 72 // lAka-yeAge vahe vANI, tethI citta caLe, bhrame; leAka-saMsargane Ave, jANI yegI bhale vame. 72 nimitta jevAM maLI Ave tevI vRtti bhAvArtha : thaI jAya tevI dazA jIvanI hAya, tyAM sudhI azubha nimittothI dUra rahevuM ghaTe che; sArAM nimitto meLavavA puruSArtha karavo ghaTe ane tevA yoga meLavI, paramArtha-jijJAsA khaLavAna ane tema pravartavuM yogya che. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana nimitte karIne jene harSe thAya che, nimitte karIne jene zAka thAya che, nimitte karIne jene iMdriyajanya viSaya pratye AkarSaNa thAya che, nimitte karIne jene iMdriyane pratikULa evA prakArone viSe dveSa thAya che, nimitte karIne jene utkarSa Ave che, nimitte karIne jene kaSAya udbhave che, evA jIvane jeTalA ane teTale te te nimittavAsI jIvone saMga tyAgavo ghaTe che; ane nityapratye satsaMga karavo ghaTe che. satsaMganA ayeAge tathA prakAranA nimittathI dUra rahevuM ghaTe che. kSaNe kSaNe, prasaMge prasaMge ane nimitte nimitte svadazA pratye upayAga devo ghaTe che.' --zrImad rAjacaMdra A A bhAve lakSamAM rAkhIne gAthAmAM graMthakAra jaNAve che ke leAkeAnA prasaMge vANI sAMbhaLavAnuM tathA khAlavAnuM mane che, tethI mana acaLa kRti tajI caMcaLa ane che, gauNa karelI paryAyasRSTi khaDI thAya che tethI rAgadveSathI vikSepavALuM, aneka prakAranA vikalpeArUpa vRtti tathA pravRttivALuM citta thAya che, te vibhrama ke bhrAMti che. mATe ceAgI svarUpamAM ekAgra mana karavA icche teA teNe leAkeAnA saMga tajavA joIe. 219 - paramAtmAmAM parama sneha game tevI thatA hAya tApaNu karavA yAgya ja che. chatAM upAdhinA kAraNathI tanmayabhakti ekatAra sneha UbharAtA nathI. AthI kheda rahyA kare che ane vAraMvAra vanavAsanI IcchA thayA kare che. joke vairAgya te evA rahe che ke ghara ane vanamAM ghaNuM karIne AtmAne bheda rahyo nathI, paraMtu upAdhinA prasaMgane lIdhe temAM upayoga rAkhavAnI vikaTa vATethI saraLa vATa maLyA rahetI nathI, ane Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 granthayugala vAraMvAra jarUra rahyA kare che, ke jethI parama sneha para te veLA AvaraNa ANavuM paDe ane evI parama snehatA ane ananya prema-bhakti AvyA vinA dehatyAga karavAnI IcchA thatI nathI. ane vAraMvAra e ja raTanA rahevAthI "vanamAM jaIe vanamAM jaIe, ema thaI Ave che. Apane niraMtara satsaMga heya te amane ghara paNa vanavAsa ja che...... bharatajIne haraNanA saMgathI janmanI vRddhi thaI hatI ane tethI jaDabharatanA bhavamAM asaMga rahyA hatA. evAM kAraNathI mane paNa asaMgatA bahu ja sAMbharI Ave che, ane keTalIka vakhata te evuM thaI jAya che ke te asaMgatA vinA parama duHkha thAya che. yama aMtakALe prANune duHkhadAyaka nahIM lAgatuM hoya, paNa amane saMga duHkhadAyaka lAge che. ema aMtattio ghaNI che ke je eka ja pravAhanI che. lakhI jatI nathI rahyuM jatuM nathI, ane Apane viga rahyA kare che. sugama upAya kaI jaDatuM nathI. udayakarma bhegavatAM dInapaNuM anukULa nathI bhaviSyanI eka kSaNane ghaNuM karIne vicAra paNa rahetuM nathI." -zrImad rAjacaMdra koI zaMkA kare ke vanavAsathI kalyANa thatuM hoya te 1 zrImad bhAgavatamAM kathA che ke bhArata rAjA vairAgya jAgatAM bharatakhaMDanuM rAjya tajI tapasvI banI, jaMgalamAM ja rahetA. tyAM nadIe snAna karavA gayA. te vakhate taratanuM jameluM muga-zizu pANImAM taNAtuM hatuM, tene kADhI potAnI jhUMpaDImAM laI gayA, tene ucheryuM. paNa tenI mamatAthI maratI vakhate mRgamAM vRtti rahevAthI mRgano eka bhava karI brAhmaNane tyAM jamyA. jAtismaraNajJAna thatAM, te mUDhanI peThe rahevA lAgyA. gharamAMthI kADhI mUkyA, tyAre vanamAM vasI mahAtmA banyA hatA, tyAM rahUgaNa rAjAne temaNe AtmAno upadeza ApI AtmajJAna karAvyuM hatuM. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 221 jhADa, pahADa, pazu, pakSI, bhIla, Adi jaMgalamAM ja vase che, te temane uttama kema gayAM nathI ? tenA uttaramAM graMthakAra, svAduvAda poSatI AgaLanI gAthAmAM, zuddha AtmAmAM nizcala vAsa e ja kalyANanuM mukhya kAraNa che ema darzAve che. grAmo'raNyamiti dvedhA nivAso'nAtmazinAm / dRSTAtmanAM nivAsastu viviktAtmaiva nizcalaH // 73 / / vanavAsa janavAsa, banne anAtmadazInA; dRSTAtmAne karyo vAsa ? zuddha nizcala AtamA. 73 bhAvArtha - kalyANanuM kAraNa AtmAnI zuddha pariNati che. jene AtmAnuM bhAna nathI athavA jeNe AtmAnA AnaMdane svAda cAkhyuM nathI, tene ekAMtavAsa, vanavAsa e kedakhAnA samAna samajAya che. nepoliyana benApArTa jevA buddhizALI ane zUravIrane Akhara vakhate nirjana TApumAM rAkhavAmAM Avyo hate, te tene parAdhInatA ane maraNanuM kAraNa banyuM hatuM vaLI bharata cakravartI jevA jJAnI narendrane pUrva prArabdhakarmane laIne rAjadhAnImAM aneka rANIo, putra, pautrAdi parivAra tathA daivI vaibhavanI vacamAM vasavuM paDeluM, paraMtu tenI bhAvanA ora ja rAtadina rahetI hatI. vanamAM jema hAthI, gheDA, phaLa, phUla Adi sAmagrI hoya che, tevI ja tene rAjadhAnImAM hAthI, gheDA Adi aneka prANuothI bharapUra ane bAgabagIcAyukta sAmagrI lAgatI hatI. tethI udAsInatA tyAgI-mahAtmA karatAM UtaratI nahatI. bhava-bhaya tene niraMtara tenI najara sAme khaDe lAgata. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 grantha-yugala paramakRpALu zrI RSabhadeva ja eka zaraNa ane gati tene samajAyAM hatAM, navayauvana manahara rANae tene narake javAnI nisaraNa tulya samajAI hatI. zaNagAra rAja rAjezvarane chAjato dhAraNa karavA chatAM hRdayamAM nigraMthabhAva pragaTa jhaLahaLate hate Akhare te vaibhavanA AvaraNane ukheDI nAkhI arIsAbhavanamAM AvirbhAva pAmyA. te bharatezvare zreNI mAMDI ane kevaLajJAna pragaTAvyuM. Ama cha khaMDanA adhipatipaNAnI meha-jALa paNa, jenA aMtaramAM AtmA pragaTa-prabhAvI puruSArthavaMta jhaLahaLate hatuM, tene vanavAsa tulya hatI; ane jene jagatanuM adhipatipaNuM priya hatuM tevA nepoliyanane vanavAsa, ekAMtavAsa paNa, aMtaranI gaDamathala ane mUMjhavaNa AgaLa, rAjadhAnIthI vizeSa bejArUpa lAgatuM hatuM. A svAduvAda samajAvavA graMthakAra pitAne abhiprAya vanavAsa saMbaMdhI jaNAve che ke jemane AtmapratIti pragaTI nathI, tevA ajJAnI jIvone bAhya vastuonuM mAhAtamya bahu lAge che ane te pitAne AbunA mahAtmA ke himAlayanA yegI gaNAvI jagatanA jIvene bheLave che. kamaThano jIva vanavAsI mahAtmA ke jaMgalane jogI banI kAzInA udyAnamAM AvI paMcAgni dhUNIo pragaTAvI AtApanA-tapa tapato hate. tene zrI pArzvanAtha rAjakumAre kahyuM ke he mahAtmA ! tamane evA kevA guru maLyA che ke jemaNe tamane dayAne badale bAhya tapa tapavAmAM kalyANa samajAvyuM ? temane te bhegIe uttara dIdhe, "ame te dharmane avAja jagatane saMbhaLAvanArA, vanamAM vasanArA yegI chIe, dharmanuM svarUpa tame zuM jANe? Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana tame rAjakumAra gheADA khelAvI jANA." dhUNInAM lAkaDAmAM peThelA sApane lAkaDuM cirAvI pragaTa batAvyo tyAre leAkeAne paNa khakhara paDI ke A yogI dayA-dharma kaMI jANatA nathI, mAtra kriyAjaDa che. gAmamAM vAsa ke vanamAM vAsa e ajJAnI jIvAnI mAtra kalpanA che. paNa AtmajJAnI puruSo te zuddha nizcala AtmAmAM ja potAnA vAsa mAne che. AtmAnA asaMkhya pradezeA che te ja AtmAnuM peAtAnuM kSetra che. deha paNa AtmAnA kharA vAsa nathI. te teA chUTI jAya che, to te tenA vAsa kema hAya ? potAnuM kSetra sadAya jyAM pAte hAya tyAM hAya ja. mATe AtmatyanA asaMkhyAta pradeza ja tene paramArthe vAsa ke kSetra che, ajJAnI jIvAne saMyeAga saMbaMdhe parakSetramAM vasavuM thAya tene ja potAnuM kSetra ke vAsa mAnavAnI mithyA Teva paDI che, te tajavAthI potAnuM bhAna pragaTe che. have A mithyA mAnyatAnuM phaLa deha-paraMparA che ane AtmAmAM Atma-bhAvanAnuM phaLa mekSa che te viSe graMthakAra potAnA abhiprAya pragaTa kare che :~ 223 dehAntaragateboMjaM dehe'sminnAtmabhAvanA / bIjaM videhaniSpatterAtmanyevAtmabhAvanA // 74 // bIjA dehAtaNuM khIja, A dehuM AtmabhAvanA; videha-muktinuM bIja, AtmAmAM AtmabhAvanA. 74 bhAvArtha :--paMdaramI gAthAmAM, deha e AtmA che evI buddhine ja saMsAra-duHkhanuM mULa kahyuM hatuM. te ja bhAva pharI jaNAvI, meAkSanuM mULa AtmAmAM AtmabhAvanA jaNAvavA A gAthA graMthakAre lakhI che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 grantha-yugala pUrve jIve dehamAM ja Atmabuddhi rAkhelI ane karmo bAMdhelAM te bhegavavA A deha dhAraNa kare paDyo che. ane A manuSyabhavamAM paNa je mekSamArganI prApti jIvane na thaI, to pharI navAM karmo bAMdhI te bhegavavA bIje deha dhAraNa karavuM paDaze. A janma-maraNathI jIvane bhegavavAM paDatAM duHkhenuM varNana vAraMvAra jJAnI puruSo eTalA mATe kare che, ke koI bhavya puruSane A Atmika dukhenI pratIti Ave, vairAgyanI utpatti thAya ane mekSamArga prApta karI, vikaTa puruSArtha karI jIva sadAne mATe duHkhamukta thAya. "punarapi jananaM, punarapi maraNaM, punarapi jananI-jaThare zayanam'' -zrI zaMkarAI "viSama ane bhayaMkara A saMsAranuM svarUpa joI tenI nivRtti viSe amane baMdha thaye. je bedha vaDe jIvamAM zAMti AvI, samAdhidazA thaI, te badha A jagatamAM keI anaMta puNyage jIvane prApta thAya che, ema mahAtmA puruSo pharI pharI kahI gayA che. A duSama kALane viSe aMdhakAra pragaTI bedhanA mArgane AvaraNa prApta thayA jevuM thayuM che, te kALamAM amane deha joga banyuM, te kaI rIte kheda thAya che, tathApi paramArthathI te kheda paNa samAdhAna rAkhyA karyo che, paNa te dehagamAM kaI kaI vakhata koI mumukSu pratye vakhate lekamArgane pratikAra pharI pharI kahevAnuM thAya che, je jogamAne joga tamArA ane zrI devakaraNajI saMbaMdhamAM saheje banyuM che; paNa tethI tame amAruM kahevuM mAnya kare evA Agraha mATe kaMI paNa nathI kahevAnuM thatuM mAtra hitakArI jANuM te Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 225 vAtane Agraha thaye hoya che ke thAya che, eTale lakSa rahe te saMganuM phaLa kaI rIte thavuM saMbhave che." pitAnuM athavA pArakuM jene kaMI rahyuM nathI evI koI dazA tenI prApti have samIpa ja che, (A dehe che), ane tene lIdhe pachAthI vatIe chIe. pUrve je je vidyA, bedha, jJAna, kriyAnI prApti thaI gaI che te te saghaLAM A dehe ja vimaraNa karI nirvikalpa thayA vinA chUTako nathI; ane tene lIdhe ja Ama vartIe chIe. tathApi ApanI adhika AkuLatA joI kaMI kaMI Apane uttara Apa paDyo che te paNa svecchAthI nathI." -zrImad rAjacaMdra A dehamAM AtmabhAvanA e anya dehamAM praveza karavAnuM kAraNa che ane AtmAmAM ja AtmabhAvanA te azarIrI (siddha) banavAnuM bIja che. A gAthAno A bhAva spaSTa karatA hoya tema zrImad rAjacaMdra lakhe cheH "zrI saddagurue kahyo che evA nigraMtha mArgane sadAya Azraya rahe. huM dehAdi svarUpa nathI, ane deha strI putrAdi kaI paNa mArAM nathI, zuddha caitanyasvarUpa avinAzI e huM AtmA chuM, ema AtmabhAvanA karatAM rAgadveSane kSaya thAya." "amane kaI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI; kaMI prApta karavAnI IcchA thatI nathI; vyavahAra kema cAle che enuM bhAna nathI; jagata zuM sthitimAM che tenI smRti rahetI nathI; koI zatru-mitramAM bhedabhAva rahyo nathI, keNa zatru che ane keNu mitra che, enI khabara rakhAtI nathI, ame dehadhArI chIe ke kema, te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe chIe; 15 WWW. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 granthayugala amAre zuM karavAnuM che te keIthI kaLAya tevuM nathI, ame badhAya padArthathI udAsa thaI javAthI game tema vartIe chIe." --zrImad rAjacandra paramArthathI AtmA ja AtmAne guru ke mokSamArga deranAra che, te viSe have graMthakAra AgaLanI gAthA kahe che - nayatyAtmAnamAtmaiva janmanirvANameva vA / guru gatmA''tmanastasmAnnAnyo'sti paramArthataH // 75 // AtmAne mikSa-saMsAre, AtmA pite laI jate; nizcaye svaguru AtmA, anya nA guru AtmAne. 75 bhAvArtha - vyavahAra naya ane nizcaya naya, ema nanuM mukhyapaNe varNana be prakAre svAvAdamAM prasiddha che. vyavahAra naya vastunuM para apekSApaNe ke bheda pADI bIjAne kaI rIte vastu samajAya tevuM varNana kare che, jemake AtmAne manuSya, pazu, pakSI, deva ke nArakI rUpe varNana karI deha tarapha dRSTi karAvI, dehamAM rahelA camatkArI gupta tattvanuM jIvane mAhAtmya lAge tevA prayatna vyavahAra naya kare che, tethI sAmAnya jIvane arUpI padArthanI upekSA thayelI hovAthI, rUpI tarapha draSTi karI arUpI padArthane jANavAnI utkaMThA Upaje che. ATalA sudhI AvelA jIvene tethI AgaLa draSTi karAvI mULa vastunuM akhaMDa, zuddha caitanya svarUpa, parama zAMtinuM kAraNa che, te ja zAzvata nija svarUpa che, tenuM bhAna karAvanAra nizcaya naya che. ekalI vyavahAradraSTi sevanAra paramArtha pAmI zakatA nathI, paraMtu sUkSma dRSTi karAvanAra jJAnIne ga thaye jJAnInAM vacanene Azaya nizcayanayanA avalaMbane hRdayagata thAya che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana "seve sadguru-caraNane, tyAgI daI nijapakSa; pAme te paramArthane, nipadanA le lakSa.' ~~~zrImad rAjacandra ekAMte nizcayanayanuM avalaMbana lenAra, vyavahAranayanuM tenA kSetra pUratuM paNa sthAna nahIM svIkAranAra vastusvarUpa samajI zakatA nathI, jyAM che tyAMthI AgaLanI vikAsabhUmimAM AvI zakatA nathI; mAtra zuSkajJAnI anI je nIcenI bhUmikAmAM upakArI sAdhanA ke sarvyavahArarUpa puruSArtha che tenA utthApanAra anI mehamAM vartyA kare che, bIjAne meAhanA mArgamAM doranAra kuguru banI mahApApI utsUtra-prarUpaNA karanAra bane che. "baMdha mekSa che kalpanA, bhAkhe vANI mAMhIM; varSe mAhAvezamAM, zuSkajJAnI te ahIM.'' -zrImad rAjacaMdra nizcayanaya dhyeyane lakSa karAve che, vyavahAranaya te dhyeya sudhI pahAMcavAnA puruSArthanAM pagathiyAM batAve che. mATe mumukSu jIve te hitakArI pravartana kartavya che. "jyAM jyAM je je yeAgya che, tahAM samajavuM teha; tyAM tyAM te te Acare, AtmArthI jana eha. nizcayavANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM 'ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM sAya." ---zrImad rAjadra vyavahArathI sadgurunuM lakSaNa A pramANe che :-- "AtmajJAna, samadarzitA, vicare udayaprayoga; apUrvavANI, paramazruta, sadguru lakSaNa yogya." zrImad rAjacaMdra AvA AtmAnubhavI sadgurunA yAga jIvane mahad bhAgye thAya, teA tenAmAM paramArthe pAmavAnI sAcI yAgyatA 227 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 grantha-yugala Ave che. tenI AjJA upAsavAthI vastusvabhAvarUpa dharma tene pragaTe che; keAI ekAMta pakSamAM taNAI jaI te AtmArthathI vaMcita thatA nathI. A gAthAmAM tevI yAgyatA pAmelA mumukSune aMtaraMga puruSArtha jagADavA upadeza graMthakAre karyA che ke AtmA ja, jevI samajaNu tenI pAse che tene anusarIne, peAtAne cAra gatirUpa saMsAramAM derI janAra che ke sAcI samajaNu pAmI peAtAne mAkSe laI janAra che; tethI nizcaya nayathI AtmA ja AtmAnA guru eTale mArgadarzaka che. anAdi kALathI kururUpe rahIne pote peAtAne saMsAra-paribhramaNa AtmAe ja karAvyuM che; suguru banIne meAkSamArga samajI, satpuruSArtha karAvanAra paNa AtmA ja che. "mana eva manuSyANAM kAraNaM baMdhamokSayoH / " manuSyAne pAtAnuM mana ja aMdha vA mAnuM kAraNa che. -zrImad bhagavadUgItA have bahirAtmAnI dazA maraNa vakhate kevI hAya che, tenuM bhayaMkara varNana graMthakAra darzAve che H---- dRDhAtmabuddhirdehAdAvutpazyannAzamAtmanaH / mitrAdibhirviyogaM ca bibheti maraNAd bhRzam // 76 // nRta-dehAtmabuddhi je, AtmAnA nAza mAnatA; mitrAdinA viSege ne, mRtyuthI bahu te tA. 76 bhAvArtha ; -- deha te ja huM evI jenI vRddha buddhi che evA bahirAtmAne gAthA 49 mI viSe jaNAvyA pramANe jagata ramaNIya, vizvAsa karavA ceAgya, sukhamaya bhrAMtithI bhAse huM Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 229 che, paraMtu nAzavaMta jenA svabhAva che evA A deha ane dehanA saMbaMdheA AyuSyane aMte ahirAtmAne paNa du:khadAyI lAge che; huM have marI jaIza evA bhaya tene satAve che. AtmA utpanna paNa thayA nathI ane nAza paNa pAmI zake nahIM tevA padArtha che; chatAM aNusamajaNune laine dehanA dharmane peAtAnA dharma samajanAra mUDha jIva dehanA nAzane peAtAnA nAza mAnI gabharAya che, tenI mUMjhavaNunA pAra nathI rahetA. vaLI strI, putra, mitrAdi saMbaMdhIe tathA dhanavaibhava Adine zarIranA sukhanAM kAraNeA mAnI temanI sAthe gADha vizvAsathI saMbaMdha bAMdhelA, tenA viyeAga maraNa vakhate ahu sAle che. maraNa vakhate pradeze pradeze thatI akathya, asahya vedanA paNa jIvane mUMjhave che; bhaviSyanA bhayanA vicAreA paNa mUMjhavaNamAM vadhAro kare che. sikaMdara bAdazAha (Alexander the great) pUrve puNyanA udaye nAnI vayamAM rAjA banyA, ghaNAM yuddhomAM vijaya meLavI mahAna gaNAyA; hindustAna Adi deze lUMTI ghaNAM ratno, dhana AdithI bhaMDAra paNa bharyAM; paNa nAnI uMmaramAM ja asAdhya roga thayA. AkhA yuropamAMthI uttama gaNAtA DokaTaro ekaThA karyA, paNa koI jivADavAnI hiMmata batAvI na zakyo. daradIne paNa lAgyuM ke have A phAnI duniyA tajI agamya sthAne javuM paDaze. tene vicAra Avyo ke ATalI TUMkI muddata ahIM rahevAnuM hatuM chatAM jANe sadAya ahIM rahIzuM ane rAjya karIzuM ema bhUlathI bhAsatuM, tethI game teTalAM pApa thAya te paNa yuddho karI rAjyavistAra vadhAre, dhana Adi lAMkhI muddata sudhI khUTe nahIM mATe bhaMDAra paNa pUNaeN Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 grantha yugala bharyAM. have A badhuM acAnaka cheDIne ajANyA sthaLamAM cAlyA ja javAnuM ? tene priya ratnA hatAM tene bhaMDAramAMthI kaDhAvI DhagalA karyA, alaMkAra Adi eka bAju geAThavyA, sAnuM cAMdI paNa bahAra kaDhAvyAM; te badhAMne joI AMkhamAM AMsu sAthe vicAra Avyo ke jemane mATe aneka talavAronA ghA sahana karyA hatA, te choDIne khAlI hAthe javAnA vakhata Avyo ! sagAMsaMbaMdhIone chevaTanI salAma karI. pachI tene vicAra sphuryAM ke A maraNanI vAtanI pahelAM mane je keIe zikhAmaNa ApI hAta te A nAzavaMta vastuo mATe ATale parizrama na karata. paNa thayuM te thayuM. keI paNa mArA jIvanamAMthI zikhAmaNa le tevuM bhAvi jamAnA mATe mAre kaMI karavuM ema nizcaya karI teNe AjJA karI ke A dehane kamaramAM dATavA laI jAo te vakhate A ratna, alaMkAra, seAnuM, caDhI, vagerenA DhagalA AgaLa kADho, vaLI zakhane A meTA DokTarAne khabhe levarAvo, tathA lAva-lazkara zamanI pAchaLa sazastra cAle tevI gAThavaNu karajo. e badhuM thayuM, paNa mahAna sikaMdarane keAI bacAvI na zakyuM; evI zikhAmaNa laI peAtAnA AtmAne janma-maraNathI mukta karavAnA puruSArtha karanAra e anArya dezamAM keAI na nIkaLyuM ! ahirAtmAnA upadeza peAtAne bahu asara karatA nathI, teA khIjAne zuM karI zake ? zrI tIrthaMkaranI uttama dazA tathA upadezathI aneka jIve! saMsArathI bhaya pAmI temAM phrI na janmavA mATe puruSArtha karI mekSe gayA che. jeNe peAtAnuM maraNa sudhAravuM hAya teNe maraNu AvatAM pahelAM satpuruSanuM zaraNa svIkArI samyaktva prApta karavuM ghaTe che. maraNa vakhate kaMI banI zakaze Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 231 nahIM, mATe pahelethI cetI levAnI zikhAmaNa grahaNa karaze te jIvana saphaLa karaze. have aMtarAtmA maraNa vakhate ke nirbhaya hoya che tenuM dRSTAMta sahita varNana graMthakAra kare che - AtmanyevAtmadhIranyAM zarIragatimAtmanaH / manyate nirbhayaM tyaktvA vastraM vastrAntaragraham / / 77 / / AtmAmAM AtmabuddhimAna, mAne deha-gati judI jUnuM vastra taje tema, taje deha tajI bhauti. 77 bhAvArtha - AtmA ane pudgala-vargaNa bane dravyo bhinna jene spaSTa samajAyAM che, manAyAM che, anubhavAyAM che; evA aMtarAtmAne AtmAmAM ja Atmabuddhi rahe che ane pudgala-vargaNAnuM baneluM zarIra te saDavA, paDavAnA svabhAvavALuM acetana hovAthI saMga-saMbaMdhe sAthenuM sAthe hovA chatAM AtmAthI bhinna ne bhinna ja bhAse che. jema rAta-divasa zarIra sAthe kapaDAMne saMbaMdha rahevA chatAM keI vakhate kapaDAne zarIrarUpa samajaNa mANasa mAnatAM nathI, tema zarIrane saMbaMdha ghaNe nikaTa rahevA chatAM aMtarAtmAne pitAnuM caitanya svarUpa kadI zarIrarUpa lAgatuM nathI. AvI sAcI zraddhA jene pragaTI che tevA jJAnI puruSe maraNa kALe paNa nirbhaya rahe che. kAraNa ke je caitanya padArtha kadI utpanna thaye nathI, vizvanAM mUla avinAzI temAMnuM eka avinAzI tatva che, tene nAza kaI rIte thaI zake ema nathI; te AtmAne nAza thaze, huM marI jaIza evI kalpanA tene saMbhavatI ja nathI. tethI jUnuM kapaDuM kADhI nAkhI navuM kapaDuM panna thAya che, tene huM marI ja Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 grantha yugala paheratAM jema koI prakAranA bhaya saMbhavatA nathI, tema jJAnI puruSane deha tajatAM bhayanuM kArya kAraNa samajAtuM nathI. deha pratye jevA vastranA saMbaMdha che, tevA AtmA pratye jeNe dehanA saMbaMdha yathAtathya dIThA che, myAna pratye taravAranA jevA saMbaMdha che tevA deha pratye jeNe AtmAne saMbaMdha dIThA che, akharlR spaSTa AtmA jeNe anubhavyo che, te mahatpuruSane jIvana ane maraNu banne samAna che.... caMdra bhUmine prakAze che, tenA kiraNanI krAMtinA prabhAvathI samasta bhUmi zveta thaI jAya che, paNa kaMI caMdra bhUmirUpa keAI kALe tema thatA nathI, ema samasta vizvane prakAzaka evA A AtmA te kyAre paNa vizvarUpa thato nathI, sadAsarvadA caitanyasvarUpa ja rahe che. vizvamAM jIva abhedyatA mAne che e ja bhrAMti che. jema AkAzamAM vizvanA praveza nathI, sarva bhAvanI vAsanAthI AkAza rahita ja che, tema samyavRSTi puruSoe pratyakSa, sarve dravyathI bhinna, sarva anya paryAyathI rahita ja AtmA dIThA che. jenI utpatti kAI paNa anya dravyathI thatI nathI, tevA AtmAnA nAza paNa kyAMthI hoya ? ajJAnathI ane svasvarUpa pratyenA pramAdathI AtmAne mAtra mRtyunI bhrAMti che. te ja bhrAMti nivRtta karI zuddha caitanya nijaanubhavapramANusvarUpamAM parama jAgRta thaI jJAnI sadAya nirbhaya che. e ja svarUpanA lakSathI sarve jIva pratye sAmyabhAva utpanna thAya che. sarve paradravyathI vRtti vyAvRtta karI AtmA akSeza samAdhine pAme che." ----zrImad rAjacaMdra Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 233 bahirAtmAnuM kumaraNa thAya che ema 76 mI gAthAmAM pragaTa karyuM ane A gAthAmAM jJAnI samAdhi-maraNa nirbhayapaNe kare che, ema graMthakAre pitAne abhiprAya pragaTa karyo che. - have jIvana-kALamAM jJAnI puruSane vyavahAra pratye udAsInatA hoya che ane ajJAnI vyavahAramagna rahe che te bhAva jaNAvavA graMthakAra AgaLanI gAthA kahe che : vyavahAre suSupto yaH sa jAgAtmagocare / jAgarti vyavahAre'smin suSuptazcAtmagocare // 7 // vyavahAra sUte mUke, te jAge Atma-kAryamAM citave vyavahAre je, te UMghe Atma-kAryamAM. 78 bhAvArtha - anAdikALathI jIvane A drazya jagatanI pravRttimAM rasa che, te pratye udAsavRtti thayA vinA AtmadRSTi thavI durlabha che. "pudagala khANo, pudgala pINo, pudgala hAMti kAya; pudgalako saba leNa deNo, pudgalameM hI jAya- saMto dekhIe be, paragaTa pudgala jAla tamAsA." -zrI cidAnaMdajI dArU pIvAnuM jene vyasana paDI gayuM hoya che, te chUTavuM jIne atyaMta duSkara thaI paDe che, te je najare sukhakArI dekhAya, puSTikAraka lAge, jethI lekemAM mAna-mahattA vadhe ane dAnAdi vaDe jethI dharma thate paNa jaNAya tevA dhanavaibhava Adi jagatanA padArtho pratye udAsInatA janmavI e mahAduSkara che. tema chatAM vicAravAnuM ke jJAnI puruSane, puNyanA udaye, jega thAya, tenA satsaMga, bedhane lAbha jIvane maLyA kare, vizALa buddhi thaI jIvane su-vicAraNa, viveka Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 grantha yugala jAge, teA peAtAne ja lAge ke upara uparathI suMdara bhAsatA bhAgA rAgonuM ghara che, dhana te nidhananuM kAraNa che, meha te mUDhatA vadhAranAra che, have chekaravAda cheDI, mahApuruSe nirNIta karelA mArge AtmakalyANa karavA kamara kasIne maMDI paDavA jevuM che; avicAra ane ajJAna dazArUpa UMghamAM ghaNA kALa vyatIta thayA, te bhayaMkara bhUla thaI che; have Atma-vicAre karI jAgrata thaI, satata jAgrata rahevuM ghaTe che. vyavahAranAM kAryo ke AraMbha-parigrahamAM lIna heAya tene pUrvanA saMskAre vairAgya jAgyA hAya te paNa tenA nAza thatAM vAra lAgatI nathI; te AtmajJAnanI to vAta ja zI karavI ? AraMbha-parigrahanuM apatra karavAthI asatprasaMganuM maLa ghaTe che; satsaMganA AzrayathI asatsaMganuM baLa ghaTe che. asatsaMganuM baLa ghaTavAthI AtmavicAra thavAnA avakAza prApta thAya che. AtmavicAra thavAthI AtmajJAna thAya che; ane AtmajJAnathI nijasvabhAvasvarUpa, sarve kleza ane sarva duHkhathI rahita evA meAkSa thAya che; e vAta kevaLa satya che, je jIve! mehanidrAmAM sUtA che te amuni che; niraMtara AtmavicAre karI muni te jAgRta rahe; pramAdIne sarvathA bhaya che, apramAdIne kaI rIte bhaya nathI, ema zrI jine kahyuM che... koI paNa tathArUpa jogane pAmIne jIvane eka kSaNa paNa aMtarbhadajAgRti thAya te tene mekSa vizeSa dUra nathI. vicAranI nirmaLatAe karI jo A jIva anya paricayathI pAcho vaLe te sahajamAM hamaNAM ja tene Atma Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 samAdhizataka-vivecana jega pragaTe. asatsaMga-prasaMgane gherA vizeSa che, ane A jIva tethI anAdikALane hInasatva thayo hovAthI tethI avakAza prApta karavA athavA tenI nivRtti karavA jema bane tema satsaMgano Azraya kare te koI rIte puruSArtha gya thaI vicAradazAne pAme. je prakAre anityapaNuM, asArapaNuM A saMsAranuM atyaMtapaNe bhAse te prakAre karI AtmavicAra utpanna thAya. have A upAdhikAryathI chUTavAnI vizeSa vizeSa Arti thayA kare che, ane chUTavA vinA je kaMI paNa kALa jAya che te, A jIvanuM zithilapaNuM ja che, ema lAge che, athavA e nizcaya rahe che." -zrImad rAjacaMdra 1"yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI / yasyAM jAgrati bhUtAni sA nizA pazyato muneH // " zrImad bhagavadgItA, adhyAya 2 have bheda jJAnanA abhyAsathI mokSa thAya che te viSe graMthakAra AgaLanI gAthA prakAze che - AtmAnamaMtare dRSTvA dRSTvA dehAdikaM bahiH / tayorantaravijJAnAdabhyAsAdacyuto bhavet // 7 // AtmAne aMtare dekhI, dekhe dehAdika judA banenA bhedavijJAne, abhyAse mukti saMpadA. 79 bhAvArtha - AtmA A dehamAM svapara-prakAzapaNe rahyo che tene aMtaramAM upaga lakSaNe oLakhI aMtaramAM 1. artha : je sarva prANIonI rAtri che, temAM saMyamI puruSa jAge che; ane je(ajJAna rAtri)mAM (ajJAnI) prANIo jAge che, te Atmadarza muninI rAtri che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 grantha-yugala jANanArane jANyA karavAne abhyAsa yathAzakti kartavya che. bAhya drazya jagata jenAra paNa te ja che, drazya jagata paNa tene hAjarInI sAbitI Ape che ema mAnya karI, dehAdika drazya jagata bAhyA che, AtmAmAM AbhAsa mAtra che, te AtmAnuM nirmaLapaNuM hovAthI pratibhAse che, paraMtu te pratibhAsa AtmasvarUpa ja che. bAhya jagata te tene ThekANe che; paNa AtmAmAM je jJAnAkAre jaNAya che, te bAhya jagata nathI. Ama bheda vijJAnathI AtmAne AtmArUpe jANavAnuM ane acetana dRzya jagatane pararUpe jANI tenuM mAhAsya hRdayathI dUra karI nivikalpapaNe pariNamavAnuM phaLa paramAtmapaNuM che. jema keI mANasa makAnanI pAMca-cha bArIomAM vArApharatI jaI joyA kare te tene bAhya vastuo ja draSTigocara thayA kare, paNa gharamAM rahenArane vaibhava tene lakSamAM Ave nahIM, tema je AtmAnI zakti pAMca iMdriya ane manadvArA bAhya dehAdi jagatane jovAmAM ja pravarte che, tene AtmAnI aciMtya zaktino khyAla AvatuM nathI, mAtra pudgalanA zabda, sparza, rasa, gaMdha ane varNarUpa acetana guNone paricaya thAya che, ke paravastuonA vikalapamAM harSa-zekanI pravRtti thAya che. paNa je sarva bArIo baMdha karI aMdara gharanA mAlikane maLe te tenuM oLakhANa thAya, tenI sarva samRddhinuM bhAna pragaTe, ane sukhI thAya, tema AtmAnI jeTalI zaktio atyAre kSapazama pramANe pragaTI che te badhI zaktie je aMtaramAM pravRtti thAya te te zaktio dina dina AvaraNa pAmatI jAya che tene badale surakSita ane samRddha banI, AtmAnI zuddhinA dhyeyathI abhyAsa karatAM kevaLajJAna svarUpa Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 237 e sahaja AtmA saMpUrNapaNe pragaTe ane avinAzI padanI sadAne mATe prApti thAya. "sarva anya bhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che te mukta che. bIjAM sarva dravyathI asaMgapaNuM, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te "mukta" che. aTala anubhava svarUpa AtmA sarva dravyathI pratyakSa judo bhAsa tyAMthI muktadazA varte che. te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nirvikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che. jeNe traNe kALane viSe dehAdithI pitAne kaMI paNa saMbaMdha nahote evI asaMga dazA utpanna karI te bhagavAnane rUpa satparune namaskAra che." --zrImad rAjacaMdra AtmajJAnanI zarUAtamAM jagata jJAnIne kevuM bhAse che tathA Atma-abhyAsa barAbara thayA pachI jagata kevuM bhAse che te viSe have graMthakAra varNana kare che - pUrva dRSTAtmatattvasya vibhAtyunmattavajjagat / svabhyastAtmadhiyaH pazcAtkASThapASANarUpavat // 80 / / AtmajJAnI zarUAte, dekhe unmattavat jagat; abhyAse AtmajJAnIne, bhAse A jaga kASThavat . 80 - bhAvArtha - gAthA "paramImAM AtmajJAnanI zarUAta ke yoganI prAraMbha dazAmAM potAne aMtaramAM vRtti TakAvavAmAM joItuM vIrya nathI hotuM te parizrama jevuM lAge che. ane Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 grantha-yugala bAhyamAM anAdi abhyAsanA saMskAre sukha bhAse che te viSayane prasaMga cale che. paraMtu A gAthAmAM jagatanA vikalpa jyAM sudhI jJAnI puruSane Ave che tyAM sudhI dayA bhAvanI phuraNAthI jagata duHkhI, bebhAna ane vyartha pravRttimAM magna lAge che. te duHkhanuM kAraNa ajJAna che, ema temane samajAya che ane te ajJAna jagata jIvanuM dUra thAya te arthe bodha Adi pravRttinA bhAva paNa spharavAno saMbhava che. tyAM sudhI vItarAgatAnI pUrNatA nathI ema A gAthAmAM graMthakAra darzAve che. vItarAgatA, AtmadraSTinA atyaMta sevanathI, pUrNa paNe pragaTatAM keI paNa vikalpa jagata saMbaMdhI pachIthI temane spharate nathI. kASTha ke paththarane jema duHkha, sukhanuM bhAna nathI, tethI sAmAnya jIvone tenI dayA AvatI nathI, ke tene sukhI karavA koI icchatuM nathI, tema saMpUrNa vItarAgane A duHkhI che, tethI tene sukhI karavA kaMI karavuM, kahevuM ke preravuM ema thatuM nathI. anyanAM sukha-duHkha jANavA chatAM nirvikalpa jJAna hovAthI mehanA vikalpa paramArthane nAme paNa udbhavatA nathI. kAraNa ke mohanIya karmane temaNe kSaya karela che, eTale sattAmAM ja je karma nathI, tene udaya kyAMthI thAya ? "nAnI vaye mArgane uddhAra karavA saMbaMdhI jijJAsA vartatI hatI, tyAra pachI jJAnadazA Avya karma karIne te upazama jevI thaI; paNa koI koI leke paricayamAM AvelA, temane keTalIka vizeSatA bhAsavAthI kaMIka mULamArga para lakSa Avele, ane A bAju te saMkaDo athavA hajAro mANaso prasaMgamAM AvelA, jemAMthI kaMIka samajaNavALA tathA upadezaka Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizatakavavecana 239 pratye AsthAvALA evA eka mANasa nIkaLe. e uparathI ema jovAmAM AvyuM ke loke taravAnA kAmI vizeSa che, paNa temane te pega bAjhatuM nathI. je kharekhara upadezaka puruSane joga bane te ghaNuM jIva mULamArga pAme tevuM che, ane dayA Adine vizeSa udyota thAya evuM che. ema dekhAvAthI kaMIka cittamAM Ave che ke A kArya kaI kare te ghaNuM sAruM, paNa dRSTi karatAM te puruSa dhyAnamAM Avate nathI, eTale kaMIka lakhanAra pratye ja dRSTi Ave che, paNa lakhanArane janmathI lakSa e che ke e jevuM ekake jokhamavALuM pada nathI, ane potAnI te kAryanI yathAyegyatA jyAM sudhI na varte tyAM sudhI tenI icchA mAtra paNa na karavI, ane ghaNuM karIne haju sudhI tema vartavAmAM AvyuM che." aneka jIvanI ajJAna dazA joI, vaLI te jIve kalyANa karIe chIe athavA ApaNuM kalyANa thaze, evI bhAvanAe ke IcchAe ajJAnamArga pAmatAM joI te mATe atyaMta karuNa chUTe che, ane kaI paNa prakAre A maTADavA gya che ema thaI Ave che athavA te bhAva cittamAM ema ne ema rahyA kare che, tathApi te thavAyegya haze te prakAre thaze, ane je samaya para te prakAra havAgyA haze te samaye thaze, e paNa prakAra cittamAM rahe che, kema ke te karuNAbhAva ciMtavatAM ciMtavatAM AtmA bAhyA mAhAtmyane bhaje ema thavA devA gya nathI, ane haju kaMIka te bhaya rAkha egya lAge che.' -zrImad rAjacaMdra kaI kahe ke AtmabuddhinA abhyAsanI zI jarUra che? zarIrathI bhinna AtmA che ema AtmasvarUpane jANanAra Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 granthayugala jJAnI pAsethI zravaNa karavAthI athavA bIjAne AtmasvarUpa samajAvavAthI mekSa thAya ema kahenArane graMthakAra AgaLanI gAthAmAM uttara Ape che - zRNvannapyanyataH kAmaM vadannapi kalevarAt / nAtmAnaM bhAvayedbhinnaM yAvattAvanna mokSabhAk // 81 // anya pAse suNa bedha, ghaNe dIdhA tathApi je, dehathI bhinna nA bhAvyo,- AtmA, te na mukAya ke. 81 bhAvArtha - keI mANasanA pagamAM lekhaMDanI beDI nAkhI kedanAM pUryo hoya, te vAraMvAra anya mANase dvArA sAMbhaLe ke A beDI teDI nAkhavAmAM Ave te A kedI kedakhAnAmAMthI mukta thAya ema che, je je kedakhAnAne tapAsavA Ave te badhA evuM kahetA hoya te paNa tevuM sAMbhaLanAra beDIthI mukta thato nathI. te kedI potAnI meLe, je je maLe tene kahetA hoya ke A beDI tUTe eTale huM mukta ja chuM; ema anyane vAraMvAra kahevA chatAM te mukata thatuM nathI, paraMtu chINuM laI beDI toDI nAkhe che tyAre ja te mukta thAya che. tema ja mumukSu jIvane satsaMgane vega jyAre jyAre maLe tyAre tyAre te puSkaLa vivecana sahita sAMbhaLe che ke AtmA dehathI bhinna che; tene bIjAne samajAvavAne jyAre jyAre prasaMga Ave tyAre tyAre pote paNa vAraMvAra vivecana kare che ke dehathI AtmA taddana bhinna che; paraMtu jyAM sudhI dehathI AtmA bhinna che, evI bhAvanA kAryo karyo, prasaMge prasaMge ane kSaNe kSaNe karavAne abhyAsa dRDha na kare tyAM sudhI jIva mokSane lAyaka banatuM nathI. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 241 "mAtra baMdhadazA te baMdha che, mekSadazA te mekSa che, kSAyikadazA te Ayika che, anyadazA te anya che, zravaNa te zravaNu che, manana te manana che, pariNAma te piraNAma che, prApti te prApti che, ema satpuruSanA nizcaya che. aMdha te mekSa nathI, meAkSa te aMdha nathI, je je che te te che, je je sthitimAM che, te te sthitimAM che; baMdhabuddhi TaLI nathI, ane meAkSa--jIvanmuktatA--mAnavAmAM Ave to te jema saphaLa nathI, tema akSAyikadazAe jJAyika mAnavAmAM Ave te te paNa saphaLa nathI. mAnavAnuM phaLa nathI, paNa dazAnuM phaLa che." "jene lAgI che tene ja lAgI che ane teNe ja jANI che; te ja piyu piyuTa pAkAre che. e brAhmI vedanA kahI kema jAya ? ke jyAM vANInA praveza nathI, vadhAre zuM kahevuM ? lAgI che tene ja lAgI che. tenA ja caraNusaMgathI lAge che; ane lAge che tyAre ja chUTakA haiAya che. e vinA bIjo sugama meAkSamArga che ja nahIM. tathApi kAI prayatna karatuM nathI ! meAhu baLavAna che !" parabrahma-vicAra tA ema ne ema rahyA ja kare che; kyAreka te te mATe AnaMdakiraNa bahu sphurI nIkaLe che, ane kaMInI kaMI (abheda) vAta samajAya che; paNa koIne kahI zakAtI nathI; amArI e vedanA athAga che. vedanAne vakhate zAtA pUchanAra joie, evA vyavahAramArga che; paNa amane A paramArthamArgamAM zAtA pUchanAra maLatA nathI; ane je che tenAthI viyeAga rahe che.' atre AtmAkAratA varte che, AtmAnuM AtmasvarUpa rUpe pariNAmanuM hAvApaNuM te AtmAkAratA kahIe chIe." 16 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-yugala "je kaMi udaya Ave te avisaMvAda pariNAme vedavuM evuM je jJAnInuM kheAdhana che, te amAre viSe nizcaLa che, eTale te prakAre vedIe chIe." --zrImad rAjacaMdra 242 have AtmAne dehathI bhinna kyAM sudhI bhAvavA te viSe graMthakAra kahe che : tathaiva bhAvayeddehAd vyAvRtyAtmAnamAtmani / yathA na punarAtmAnaM dehe svapne'pi yojayet // 82 // dehathI bhinna bhAvIne - AtmAne, AtmabhAvanA- dRDha evI karA, nA hA, svapne ya deha-yeAjanA. 82 bhAvArtha :-- deha e aneka aMgeAnA samUha che, pudgala paramANuonA saMcAga che, temAM brAMtithI jIvane aNue aNue mamatA thaI rahI che. tenA vAraMvAra vicAra karI jIvane tethI vyAvRtta karavA graMthakAra preraNA kare che. dehanA raMga te AtmAnA raMga nathI; huM geArA chuM, rUpALA chuM, UMcA chuM, pAtaLA chuM, haSTa puSTa chuM Adi pudgalanA guNAmAM jIvane tanmayatA thai rahI che. tenA vicAra karI tethI bhinna guNavALA AtmA jJAna, darzana, sukha, vIrya, Adi guNavALA, arUpI che, tene ane A dehane levA devA nathI. mAtra karma saMyeAge sahavAsa thayA che, te karme amuka muddate bhAgavAi jatAM jarUra deha tajI cAlyA javAnuM che. jene viyeAga thAya te ApaNI vastu hAI zake nahIM, ema vicArI AtmAne dehanI ciMtAthI mukta karavo ghaTe che. dehanAM kAma pArakAM lAge ane Atma-vicAra, AtmAnaMda, AtmatRpti peAtAnAM lAge ane temAM ja vAraMvAra Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 243 vRttinI lInatA thAya tevA abhyAsanI jarUra che. tene bhedajJAnano abhyAsa kahevAya che. e abhyAsa eTale badhe thaI ja joIe ke pitAne deha te potAnuM svarUpa bhUlathI paNa na manAya, bIjAne deha dekhI tethI tenuM svarUpa bhinna zuddha caitanya svarUpa che ema sahaja bhAse tathA svamamAM paNa dehane pitAnuM svarUpa na manAya, ke parane deha svapramAM jaI te jaDa bhAse paNa vikAra na thAya. zrI samayasAranI TIkAmAM zrI amRtacaMdrAcArya jaNAve che? "bhAvayebhedavijJAnamidamacchinnadhArayA / tAvad dhyAyan paraM dhutvA jJAnaM jJAne pratiSThate // " bhAvArtha - jJAna jJAnamAM sthita thAya, parathI chUTe, tyAM sudhI A bheda-vijJAna akhaMDa dhArAe niraMtara bhAvavuM. pUrve dehAdi pararUpa pitAne jIva jANatuM hatuM, paNa dehAdithI potAne bhinna jANavA, bheda-vijJAnanI bhAvanA tyAM sudhI karavAnI che ke jyAM sudhI jJAna, para rUpane bhinna jANuM, pitAne jJAnasvarUpa viSe sthiti kare. pachI bheda-vijJAna karavAnuM prayeAjana rahetuM nathI. ApoApa para pararUpe ane pote potAne rUpe jaNAyA kare che. paNa para dravyanuM jaNAvuM maTI jAya che ema nathI. para dravyane paNa vItarAgapaNe jAyA kare che, tyAM vikalpa nathI. pratyeke pratyeka padArthane atyaMta viveka karI A jIvane tenAthI vyAvRtta karavo ema nigraMtha kahe che." -hAthanoMdha-zrImad rAjacaMdra "e kAyA mArI na thaI ane nahIM thAya, tyAre huM ene mArI mAnuM chuM ke mAnuM e kevaLa mUkhatA che. jene Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 grantha-yugala eka kALe viga thavAnuM che, ane je kevaLa anyatvabhAva dharAve che temAM mamatvapaNe zuM rAkhavuM ? e jyAre mArI thatI nathI, tyAre mAre enuM thavuM zuM ucita che ? nahIM nahIM, e jyAre mArI nahIM tyAre huM ene nahIM, ema vicAruM, draDha karuM, ane pravartana karuM, ema vivekabuddhinuM tAtparya che. A AkhI sRSTi anaMta cIjathI ane anaMta padArthothI bharI che, te saghaLA padArtha karatAM jenA jeTalI keI paNa vastu para mArI priyatA nathI, te vastu te mArI na thaI, te pachI bIjI kaI vastu mArI hoya ? aho ! huM bahu bhUlI gaye. mithyA mehamAM lathaDI paDyo. te navayauvanAo, te mAnelA kuLadIpaka putro, te aDhaLaka lakSmI, te cha khaMDanuM mahAna rAja, e mArAM nathI. emAMnuM lezamAtra paNa mAruM nathI. emAM mAre kiMcit bhAga nathI. je kAyAthI huM e saghaLI vastuone upaga lauM chuM, te bhagya vastu jyAre mArI na thaI tyAre bIjI mArI mAnela vastu -snehI, kuTuMbI ItyAdika--mArAM zuM thanAra hatAM ? nahIM, kaMI ja nahIM. e mamatvabhAva mAre joIta nathI ! e putra, e mitra, e kalatra, e vaibhava ane e lakSmIne mAre mArAM mAnavAM ja nathI ! huM ene nahIM ne e mArAM nahIM !... vairAgyanuM rAjarAjezvara bharatanA aMtaHkaraNamAM AvuM citra paDyuM ke timirapaTa TaLI gayuM. zukla-dhyAna prApta thayuM." bhAvanAbodha. -zrImad rAjacaMdra - je je jIve mokSe gayA che te sarva bhedajJAnanA prabhAvathI gayA che. te bhedajJAnanuM phaLa darzAvavA graMthakAra have AgaLanI gAthAmAM jaNAve che ke puNya pApane kSaya Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 245 karavA tenAM kAraNeA rUpa zubha azubha pravRttinA paNa tyAga karavA ghaTe che : ~ apuNyamavrataiH puNyaM vratairmokSastayorvyayaH / avratAnIva mokSArthI vratAnyapi tatastyajet // 83 // apuNya ate, puNya, -vrata, meAkSa dvaya-ye; tratA ya atratA peThe, mUke meAkSAzayI thaye. 83 bhAvArtha :-- A saMsAra duHkhanA dirayA che, evA aneka jJAnI, vicAravAna jIveAnA abhiprAya che. duHkhanuM kAraNa mukhyapaNe pApa che. pApa eTale zubha ke puNyamArganA mATe bhAge tyAga che. ajJAna ke mithyAtva jevuM eke pApa nathI. ajANyA ane AMdhaLe kharAbara che ema kahevAya che, tenuM kAraNa paNa e ja che ke mithyAtvarUpI madirAnA chAthI jIva unmatta banyA hAya, tyAre kayuM pApa na kare ? ajJAna dazAmAM jIvane viparIta ruci DAya che. tethI peAtAnA hitanA mArga tene sUjhatA nathI ke gamatA paNa nathI, pApamArgamAM tene prIti thAya che. tenuM zuM phaLa Avaze tenA vicAra, mithyAtvanA baLa AgaLa, AvatA nathI. Ama pApa-pravRtti mATe bhAge saMsAramAM hoya che. zubha pravRtti dekhAya che tyAM paNa aMtaramAM vAsanA ke lakSa te| azubhanI priyatAnA hAya che; tethI je puNyanA uya dekhAya che, te mATe bhAge papAnubaMdhI puNyanA ja hoya che. tethI puSyanA udayamAM paNa pApa baMdhAya tevI jIvanI ruci ane pravRtti jovAmAM Ave che. te joI jJAnI puruSA bhavathI kheda pAme che ane phrI AvA saMsAramAM janmavuM ja na paDe te arthe meAkSamArgamAM pravRtti kare che. A jJAnI puruSonA saMmata Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha yugala kareleA mAkSa-mArga ja saMmata karavA yAgya che. sAmAnya rIte viparIta buddhine Azraye vartatA jIvA hiMsA, jUTha, cArI, maithuna ane parigraha A pAMca pApane AdhAre pravartatA jaNAya che; nIti ke dharmanA niyame temane, te mArge pravartatAM mAnelAM sukhAmAM, baMdhanakAraka lAge che tethI niyamita jIvana temane pAte pelAM sukhAne lUMTI lenAra samajAya che. tethI te pAMca pApAne rokanAra tratA levAnI, saMsAraleAlupI jIvAne vRtti nathI. tenuM phaLa jagatamAM du:kha, duHkha ane duHkhanuM ja darzana che. 246 vrata, niyama, tapa AdimAM vartatA jIvA pApanAM kAraNeA rekI zubhabhAvamAM pravarte che, tyAre puNya bAMdhe che. tenA phaLarUpe devagati, bhAgabhUmimAM janma, ke rAjA, zeTha zAhukAra Aphri vaibhava-saMpanna kuLeAmAM utpatti thAya che. AtmajJAnI puruSe jagatamAM jIvAne paraMparA paNa Atmahita thAya e abhiprAye niSkAraNu karuNAthI sanmArganI prarUpaNA karI hAya che, tenuM jANatAM ajANatAM paNa AcaraNa thavAthI jIva zubhabhAvamAM pravarte tyAre puNya bAMdhe che, tenAM phaLarUpe A zAtA, dhana, vaibhava AdinI prApti thaI che. paNa tenuM mULa kAraNa satpuruSa che ema jIvane bhAna nathI. mAtra bhaNyA ke vepAra karyo tethI huM kamAuM chuM ema mAne che. AkhuM jagata du:khathI bharapUra che, temAM samudramAM meTAM mojAM upara phINu zveta varNathI zAle tema kyAMka jagatamAM ramaNIyatA bhAse che, te puNyanA udaye che. nyAya, nIti, saccAI, paropakAra, pramANikatA jagatamAM na heAya te tenuM svarUpa bhayaMkara naraka tulya ane. tema chatAM puNya paNa eka prakAranA baMdha che, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 247 mekSamArgamAM vigharU5 che, ema jJAnI puruSoe dIThuM che. te yathArtha che. jema avata dazAmAM azubha vikalapethI jIva gherAyeluM rahe che, tema vratadhArI dazAmAM zubha vikalpono saMbhava gaNuM, vikalpone be dUra karavA A gAthAmAM bhalAmaNa karI che ke sahaja svabhAva AtmAne che, tene niyama-vatanA vikapamAM derI, sahaja svabhAve pariNamatA AtmAmAM zubha bhAvenuM mAhAsya TakAvI rAkhavAnI jarUra nathI. azubha vikalape TALavA. zubhanI madada lIdhI che. paNa AtmAne vikalpI rAkha nathI. tethI nivikalapa dazAmAM TakI zakAya te arthe zubha vikalpane jatA karavA ghaTe che. have vrate tajavAne krama darzAvatA graMthakAra AgaLanI gAthA varNave che - avatAni parityajya vrateSu pariniSThitaH / tyajettAnyapi saMprApya paramaM padamAtmanaH / / 84 / / adyate ta mekSArthI, vatemAM sthiratA bhaje, parama pada AtmAnuM, pAmI dravya vrata taje. 84 bhAvArtha - anAdi kALanI pApa dvArA paNa viSayabhega prApta karavAnI pravRtti anyAyI, durAcArabharI ane duHkhadAyI lAge, tyAre jIva tene niyamapUrvaka tyAga kare che. azubha pravRtti tajI zubhamAM pravRtti karavA chatAM manane jUnA saMskAre hajI pajave che. pravRtti niyamapUrvaka tajI dIdhA chatAM vRtti pApa tarapha paNa vaLI jAya che. te vRttinA doSe tapAsI pApabhAvane niMdI, te pratye tiraskAra karI, jIva pAcho zubha bhAve pratye baLapUrvaka pravarte che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 granthayugala kheda nahIM karatAM zUravIrapaNuM grahane jJAnIne mArge cAlatAM mokSapATaNa sulabha ja che. viSaya kaSAyAdi vizeSa vikAra karI jAya te vakhate vicAravAnane pitAnuM nivacaMpaNuM joIne ghaNuM ja kheda thAya che, ane AtmAne vAraMvAra nide che, pharI pharIne tiraskAranI vRttithI joI, pharI mahaMta puruSanA caritra ane vAkyanuM avalaMbana jhaDaNa karI, AtmAne zaurya upajAvI, te viSayAdi sAme ati haTha karIne tene halAve che tyAM sudhI nIce mane besatA nathI, tema eka kheda karIne aTakI rahetA nathI. e ja vRttinuM avalaMbana AtmAthI jIvee lIdhuM che. ane tethI ja aMte jya pAmyA che. A vAta sarva mumukSuoe mukhe karI hRdayamAM sthira karavA gya che." -zrImad rAjacaMdra Ama puruSArtha karyA karatAM kadI paNa aticAra lAgyA vinA pAMca mahAvate tathA uttara guNonuM uttama rIte pAlana sahaja svabhAve thayA kare tevI jIvanI vartana-bhUmikA prApta thaye AtmA paramAtmadazA pAme che. pachI pAMca mahAvratAdinA vikalpa rahetA nathI. ApoApa vratanA vikalpa paNa chUTI jAya che, ane paramAtma-dazA ke nirvikalpa dazAmAM apramattapaNe pote rahyA kare che. jema te grahaNa karI azubha vikalpone rokavAne prayatna karyA chatAM pUrva abhyAsane laIne azubha vikalpo zarUAtamAM phurI Ave che, tema jJAnadazA prApta thaye azubha vikapa te TaLI ja jAya che, paNa zubha vikalpa vratamAM aticAra Adi na lAgI jAya tevI saMbhALa levAnI, zarUAtamAM rahyA kare che, te paNa apramatta dazAmAM TALavAnA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 samAdhizataka-vivecana che. nahIM to vikapa phuratAM apramattadazA chUTI pramattabhAvamAM jIva AvI jAya che. te kAraNe graMthakAra bhalAmaNa kare che ke apramatta dazAmAM AtmAnI paramapadamAM lInatA thAya tevA avasare Avazyaka AdinA vikalpa paNa tajI devA gyA che. zubha pravRttinA vikalpa paNa AtmAne sahaja svabhAve pariNamavA detA nathI, tethI nirvikalpa dazAmAM upayogane zubha bhAve pratye paNa bhamAva yegya nathI. e dazAmAM jagatanuM, paryAvRSTinuM vismaraNa karI svabhAvamAM ekAgratA karavAnI hoya che, ke svAbhAvika rIte te dazA prApta thaI hoya che. "huM sAdhu chuM, "mAre pratikramaNane, gocarI javAne ke vyAkhyAnane vakhata thayela che,' Adi vikalapo paryAyavRSTine mukhya karI, pramatta dazAmAM kheMcI lAvanAra che. have viko e ja AtmAne duHkhanAM mULa rUpa che, tene nAza karavA graMthakAra upadeza de che - yadantarjalpasaMpRktamutprekSAjAlamAtmanaH / mUlaM duHkhasya tannAze ziSTamiSTaM paraM padam // 85 / / aMtarvAcA vikalpanI - jALa je duHkha-mULa te; ukheDI AtmazAMti lyo, uttama, anukULa e. 85 bhAvArtha - aMtaramAM vANI rUpe skuratA khyAla, taraMge te aMtarjalpa che, jemake koI AvIne AtmA saMbaMdhI pUche, te tene A pramANe, AvAM draSTAMta ApIne, saMteSakAraka uttara Apa; athavA AkAzagAminI labdhi pragaTe te meru parvata upara ke kailAsa parvata upara javuM, AkAzamAM rahI nIce nadI, parvata, nagare, lazkara vagere nihALatA jatAM parizrama vinA jAtrA thAya. AvA taraMge sahita kAlpanika Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 grantha-yugala sRSTi racAya ? jANe ke AkAzamAM vAdaLAMnI ghanaghora ghaTA chavAI gaI che. IMdra-dhanuSyathI pUrva dizA zebhe che, pazcimamAM sUrya vAdaLAM najIka tApa rahita prakAze che ane AkAzamAM halakA phUla pare UDIe chIe, AvI kalpanAo uprekSA kahevAya che. AvI kalpanAo ke uparAuparI taraMge UThe tene uAkSAjALa kahevAya che. te AtmAne AtmabhAve pariNamavA na de, paNa icchAo, saMkalpa AtmAne vyAkuLa kare che, te AtmAnA duHkhanAM mULa che ema graMthakAra kahe che te yathArtha che. "kyA icchata? khovata sabe ! he icchA du:kha-mUla; jaba IcchAkA nAza taba, miTe anAdi bhUla." te jina-vardhamAnAdi satparuSe kevA mahAna maneyI hatA! tene mauna rahevuM-amauna rahevuM ane sulabha hatuM, tene sarve anukULa pratikULa divasa sarakhA hatA tene lAbha hAni sarakhI hatI, tene kema mAtra AtmasamatArthe hate. kevuM AzcaryakAraka ke, eka kalpanAne jaya eka kape thavA durlabha, tevI temaNe anaMta kalpanAo kalpanA anaMtamA bhAge zamAvI dIdhI !" -zrImad rAjacaMdra nAnapaNanI nAnI samajaNamAM keNa jANe kyAMthIe meTI kalpanAo AvatI. sukhanI jijJAsA paNa ochI nahotI ane sukhamAM paNa mahAlaya, bAgabagIcA, lADIvADInAM kaMIka mAnyAM hatAM; meTI kalpanA te A badhuM zuM che tenI hatI. te kalpanAnuM eka vAra evuM rUpa dIThuM punarjanma nathI, pApa nathI, puNe nathI, sukhe rahevuM ane saMsAra bhegava e ja kRtakRtyatA che. emAMthI bIjI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 251 paMcAtamAM nahIM paDatAM, dharmanI vAsanAe kADhI nAkhI. keAI dharma mATe nyUnAdhika ke zraddhA-bhAvapaNuM rahyuM nahIM. theADA vakhata gayA pachI emAMthI era ja thayuM. je thavAnuM meM kapyuM nahAtuM, tema te mATe mArA khyAlamAM hAya evuM kaMI mAruM prayatna paNa nahetuM, chatAM acAnaka pheraphAra thayA; kAI Ara anubhava thayA, ane je anubhava prAthe zAstramAM lekhita na heAya, jaDavAdIonI kalpanAmAM paNa nathI, teve hatA. te krame karIne vadhyA; vadhIne atyAre eka 'tui tuhi'nA jApa kare che." -zrImad rAjacaMdra "jahAM kalapanA----jalapanA, tahAM mAnuM du:kha chAMI; miTe klapanA-jalapanA, taba vastu tina pAI." --zrImad rAjacaMdra AtmAnI capaLatA TaLI, svasthatA pragaTe e ja AtmAnuM sahaja svarUpa che. kalpanAja5nA TaLatAM zeSa svarUpa rahe che te ja peAtAnuM paramapada che ema graMthakAra kahe che. e paramapadanI prAptinA krama graMthakAra have jaNAve che :avratI vratamAdAya vratI jJAnaparAyaNaH / parAtmajJAnasaMpannaH svayameva paro bhavet // 86 // a-vatI vrata dhArIne, jJAnAbhyAsI vratI rahe; kevalajJAnathI pAta paramAtmadazA grahe. 86 bhAvArtha : -- gAthA 84 mImAM vrata tyAganA krama jaNAvyo che, te ja krama paramapadanI prAptinA che; paraMtu tyAM vikalpa-tyAganA mukhya lakSa che. ahIM paramapada prAptinA lakSa che. paramapada sukha-svarUpa che ema jyArathI jIvathI manAya che, tyArathI ja te paramapadanA kramamAM rucivaMta thAya -: Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 grantha-yugala che. pitAnI zakti vrata, niyama, sadAcAra pALavA jeTalI na dekhe te utAvaLa karI vrata laI lekamAM dharmAtmA manAva vAnI lAlacamAM te lalacAto nathI; tathA vrata, niyama laI teDavA te paramapadanA kramane lajajAspada tathA pitAnA manane nirbaLa karanAra mAne che, tethI tenI zakti pitAnI na jaNAya tyAM sudhI te samyapha dRSTi mahAtmA avirati gRhastha peThe varte che paraMtu aMtaraMgamAM nigraMtha dazA vadhatI jAya, vrata niyamane yogya sahanazIlatA, niSkaSAyatAnI zaktino saMcaya thatuM jAya, tevA abhyAsamAM yathAzakti pravarte che. dezavirati ke sarvavirati egya zakti pragaTa thatAM aNu ke mahAvrata samyaka draSTi jIva Adare che. anaMtAnubaMdhI ane apratyAkhyAna kaSAnA abhAve dezavirati AdarelI hovAthI te maMdakaSAyI jIvane pApanA vikalpa pajavatA nathI ke sakuratA ja nathI. potAnI bhUmikAne gya zAMti te anubhave che ane Amennati arthe pratyAkhyAnAvaraNa kaSAye maMda paDe te arthe satkRtanA abhyAsa dvArA dharmadhyAna ane vitarAgatAnI vRddhi thAya tema nidabhapaNe ane makkamapaNe te pravarte che. Ama jJAnaparAyaNa dezavratI ke mahAvratI aMtarAtmA paramAtmapadanI bhAvanAmAM kaSAya nivAratAM pravarte che. jyAre saMjavalana kaSAyanI maMdatA apramatta dazAmAM vizeSa thAya che, tyAre te mahAtmA zreNI mAMDI sarva kaSAya, ne-kaSAyane kSaya karI kSINahI bane che. pachI aMtarmuhUrtamAM paramAtmA banI jIvanmukta rUpe sarva jIvane hitakara, svAbhAvika upadeza detA vicAre che. A kRtakRtya mahAtmA mAnava samAjanA mukuTaziromaNi che. temane laIne A avanI paNa pAvana Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 253 bane che, temanA pratyakSa samAgamamAM AvelA yaMgya bhavya jIne paramapadanI parama pratIti parama pragaTapaNe thAya che. temanAM niSkaSAyI, parama jJAnathI pragaTelAM uttama vacanAmRte, te mahAbhAgya zrotAonA hRdayamAM seMsarAM UtarI jAya che, ane paramapadanA kAmamAM temane saheje tvarAthI AgaLa vadhavAnI preraNA karyA kare che, vIrya zaktine pragaTAve che; ane alpakALamAM jemanAM vacanAmRta te pIe che, temanA jevA ja teo banI jAya che. bhAva apratibaddhatAthI niraMtara vicare che evA jJAnI puruSanAM caraNAraviMda, te pratye acaLa prema thayA vinA ane sabhyapratIti AvyA vinA svarUpanI prApti thatI nathI, ane AbethI avazya te mumukSu jenAM caraNAraviMda teNe sevyAM che, tenI dazAne pAme che. A mArga sarva jJAnIoe sevyo che, seve che, ane sevaze. jJAnaprApti ethI amane thaI hatI, vartamAne e ja mArgathI thAya che ane anAgata kALe paNa jJAnaprAptine e ja mArga che. sarva zAne baMdha lakSa jevA jatAM e ja che." -zrImad rAjacaMdra jevI rIte vratanA vikalpa mokSanuM kAraNa nathI, tema liMga eTale veSanA vikalpa paNa mekSanA hetu nathI. tethI tevA Agraha tyAgavA graMthakAra AgaLa kahe che - liGga dehAzritaM dRSTaM deha evAtmano bhavaH / na mucyante bhavAttasmAtte ye liGgakRtAgrahAH // 87 // veSa je dehane dharma, deha saMsAra jIvane tare saMsArathI te nA, veSa-Agraha jemane. 87 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 granthayugala bhAvArtha - AtmA ane zarIra e banenI jAti judI che. eka cetana che, bIjuM jaDa che. AtmAne Azrita Atma-dharmo che, zarIrane Azrita zArIrika dharmo che; jJAnAdi Atma-dharmo che, rUpa, rasa, gaMdha, sparzAdi zarIranA dharmo che; jJAnAdinI vRddhi e AtmonnatinuM kAraNa che, rUpAdinI zabhA, veSa-vyavahAra vagere daihika dharmonuM mAhAsya saMsAravRddhinuM kAraNa che. AtmAthI bhinna dehane AdhAre veSa-vyavahAra havAthI, dehane AdhAre je saMsAra che, te saMsArabhAnI vRddhinuM kAraNa veSAdinA Agraha bane che. Ama veSamAM Agraha karanArane mokSa thatuM nathI. kAraNa ke tene deha saMbaMdhI bAbatane Agraha hovAthI, deha-bhAvanAnA phaLarUpa pharI deha dhAraNa kare paDe che. gAthA 74 mI deha-bhAvanA viSe jaNAvI che, te pramANe veSanA AgrahavALA jIvone dehabhAvanA rahyA kare che, tethI pharI pharI deha dhAraNa karI te saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. keI koI matavALA gRhasthaveSa(liMga)nuM vizeSa mahatva gaNe che ane tene AdhAre tyAgI-varga paNa jIvI zake che ema mAne che. temanA bhagavAnanuM varNana paNa gRhastha-veSe vaibhavayukta kareluM hoya che. te te alpa vicAre paNa ayukta lAge tevuM che. kAraNa ke sarva zAne lakSa meha tyAgavAne che, paraMtu gRha veSamAM mehathI alipta rahevuM ati ati duSkara che ema anubhavI janenuM vAraMvAra kathana che. darekane anubhava temAM sAkSI pUre tema che. tyAga mArga e mekSane rAjamArga che. sarva pradhAna dharmomAM tenI mukhyatA varNavI che te dvArA upAdhi chUTe che, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 255 parAdhInatA TaLe che, anAtha maTI jIva sanAtha thAya che. bAhya tyAgamAM dhyeyane prApta karavAmAM anukULatAo vizeSa che. paNa aMtaryAga e mokSanuM mULa che. tenA vinA anaMta vAra bAhya tyAga upAsyA chatAM jIvanI mukti na thaI ema mahApuruSe pikArI pikArIne kahI gayA che. atyaMta jJAna hoya tyAM atyaMta tyAga saMbhave che. atyaMta tyAga pragaTyA vinA atyaMta jJAna na hoya ema zrI tIrthaMkare svIkAryuM che. AtmapariNAmathI jeTale anya padArthane tAdAmyaadhyAsa nivarsa tene zrI jina tyAga kahe che. - te tAdAbhyaadhyAyanivRttirUpa tyAga thavA arthe A bAhya prasaMgane tyAga paNa upakArI che, kAryakArI che. bAhA prasaMganA tyAgane arthe aMtaryAga kahyo nathI, ema che, te paNa A jIve aMtarbhAgane arthe bAhA prasaMganI nivRttine kaMI paNa upakArI mAnavI egya che." "pariNAmamAM te je amRta ja che, paNa prathama dazAe kALakTa viSanI peThe mujhave che, evA zrI saMyamane namaskAra." "zarIrAdi baLa ghaTavAthI sarva manuSyathI mAtra digaMbaravRttie vartIne cAritrane nirvAha na thaI zake, tethI jJAnIe upadezelI maryAdApUrvaka zvetAMbarapaNethI vartamAna kALa jevA kALamAM cAritrane nirvAha karavAne arthe pravRtti che, te niSedha karavA yogya nathI. tema ja vastrane Agraha karI digaMbaravRttine ekAMta niSedha karI vastra-mUchadi kAraNathI cAritramAM zithilapaNuM paNa kartavya nathI. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 grantha-yugala digaMbara ane zvetAMbarapaNuM deza, kALa, adhikArIne upakArane hetu che. eTale jyAM jJAnIe jema upadezya tema pravartatAM AtmArtha ja che." -zrImad rAjacaMdra veSanA AgrahamAM kalyANa nathI ema graMthakArane Azaya che tema ja uttama jAti Adine Agraha paNa mekSanuM kAraNa nathI te jaNAvavA AgaLa gAthA kahe che - jAtidehAzritA dRSTA deha evAtmano bhavaH / na mucyante bhavAttasmAtte ye jAtikRtAgrahAH // 88 // jAti je dehane dharma, deha saMsAra jIvane; tare saMsArathI te nA, jAti-Agraha jemane. 88 bhAvArtha - veSane AdhAra jema deha che temaja jAti paNa dehane Azrita che. jyAM A dehane janma thaye hiya te jAtithI te oLakhAya che. amuka jAtimAM amuka jJAna Adi Atmika guNa hoya ja evo niyama nathI. tethI jAtinI uttamatAthI AtmAnI uttamatA TharatI nathI. tethI jAti e mekSamArgamAM kAraNa gaNavuM gya nathI. prazna :- "kaI jAtimAM mokSa che? kyA veSamAM mokSa? ene nizcaya nA bane, ghaNA bheda e doSa." uttara :- "jAti, veSano bheda nahi, kahyo mArga jo hoya; sAdhe te mukita lahe, emAM bheda na koya." zrI AtmasiddhizAstra : zrImad rAjacaMdra laukika dharmomAM lekamAnya brAhmaNAdi jAtine mukhya gaNI che, ane laukika prabhAva tethI sacavAya che. paNa alagraMka mokSamArga te bhAvane AdhAre pravarte che. deha, jAti ke veSa Adi bAhA kAraNenI temAM mukhyatA nathI. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana jo icchA paramArthatA,karo satya puruSArtha; bhavasthiti Adi nAma laI, chedo nahi AtmArtha." ----zrImad rAjacaMdra saMsArathI taravuM hAya teNe laukika AlaMbanAnuM mAhAtmya gAyA karavuM ghaTatuM nathI. jAtinA AdhAra dehu che ane deha e ja AtmAne saMsAraparibhramaNanA hetu che. tethI jAtinA Agraha karanArA saMsAraparibhramaNathI chUTatA nathI; Ama graMthakAra nyAyapUrvaka sAbita kare che. " yathAtathya kalyANuM samajAyuM nathI tenuM kAraNa vacanane AvaraNa karanAra durAgrahabhAva, kaSAya rahyA che. durAgrahabhAvane lIdhe mithyAtva zuM che te samajAya nahIM; durAgrahane mUke ke mithyAtva dUra khasavA mAMDe. kalyANane akalyANa ane akalyANune klyANu samaje te mithyAtva. durAgrahAdi bhAvane lIdhe jIvane kalyANanuM svarUpa batAvyA chatAM samajAya nahIM. kaSAya, durAgrahAdimukAya nahIM te pachI te vizeSa prakAre pIDe che." 257 "je kAMI kahyuM che te kadAgraha karavAne kahyuM nathI. AtmAnI zuddhithI jeTaluM karaze| teTaluM hitakArI che. azuddhithI karaze| teTaluM ahiMtakArI che; mATe zuddhatApUrvaka sata sevavAM. amane to brAhmaNu, vaiSNava game te samAna che. jaina kahevAtA hAya, ane matavALA hoya te te arhitakArI che; matarahita hitakArI che." upadezachAyA : zrImad rAjacaMdra "jyAM sudhI ane tyAM sudhI jJAnI puruSanAM vacanane laukika AzayamAM na utAravAM; athavA alaukika dRSTie vicAravAM ceAgya che; ane jyAM sudhI ane tyAM sudhI laukika 17 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 grantha-yugala praznottaramAM paNa vizeSa upakAra vinA paDavuM na ghaTe; tevA prasaMgethI keTalIka vAra paramArthadraSTi kSebha pamADavA jevuM pariNAma Ave che." -zrImad rAjacaMdra have, veSa vA jAtine AgaDa jemanAM zAmAM hoya tenI zraddhA karanAra paNa paramapadane prApta karI na zake evo abhiprAya jaNAvavA graMthakAra AgaLanI gAthA kahe che - jAtiliGgavikalpena yeSAM ca samayAgrahaH / / te'pi na prApnuvantyeva paramaM padamAtmanaH / / 89 / / jAtiveza-vikalpane, zAstra-Agraha je grahe, te ya pAme na AtmAnuM, paramapada mokSa je. 89 bhAvArtha - deva, guru ane zAstranI zraddhAne AdhAre mokSamArga pratIta karI jIvo mokSane arthe puruSArtha kare che. zAstrane AdhAre A kALamAM deva, gurunA svarUpane nirNaya thAya che. salphAstrane badale kuzAstrane Agama mAnI je pravarte tene sabhraddhA hoI zake nahIM tevA jIvane mekSa paNa thAya nahIM. "satyArtha zAstranuM svarUpa - zAstra te che ke je sarvajJa vItarAganuM bedheluM hoya, keI vAdI prativAdI jenuM ullaMghana karI zake nahIM evuM hoya, pratyakSa ane anumAna pramANathI jemAM virodha na Ave tevuM heya, vastunuM svarUpa jevuM hoya te upadeza jemAM hoya, sarva jIvene hitakArI hoya tathA kumArgane niSedha karanAra heya. A cha vizeSaNeyukta hoya te sAcAM zAstra che." paramAgamanA abhyAsa vinA je kALa jAya che, te vyartha vahyo jAya che. svAdhyAya vinA zubha dhyAna thatuM nathI, Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 259 svAdhyAya vinA pApathI chuTAtuM nathI, kaSAyanI maMdatA thatI nathI. sazAstranA sevana vinA saMsAra, deha, bhego uparathI vairAgya UpajatuM nathI. sarva vyavahAranI ujajavaLatA, paramArthanA vicAra AgamanA sevanathI ja thAya che. zratanA sevanathI jagatamAM mAnyatA, uccatA, ujajavaLa yaza, Adara- satkAra pamAya che." samAdhi-sapAna jIvanane unnata banAvavAmAM Ama Agama upakArI che. mATe sadeSa Agamane sazAstra mAnavAnI bhUla jIva kare, te te paramapadanI prAptine cUkI jAya evuM jokhama temAM che te jaNAvavA A gAthA graMthakAre prakAzI che. vedAMtamAM paNa brAhmaNane ja saMnyAsa-dIkSA ApavAmAM Ave che eTale jAtinI mukhyatA gaNAya che. amuka jAtinA brAhmaNone paNa saMnyAsa dIkSA apAtI nathI. amuka jJAtione vedanuM vAMcana-zikSaNa paNa niSedhavAmAM AvyuM che. te pramANe jaina Agamano abhyAsa gRhasthane niSedha che, ema rUDhi thaI paDI che. amuka jJAtione jainadIkSA na maLe ema jainamArgamAM paNa rUDha thatuM jAya che. amuka liMga vinA mekSa na thAya ema paNa mAnyatA jainadharmamAM thaI paDI che. te saghaLAne virodha karatI A prAcIna gAthA bahu vicAraNIya che. - je AgamamAM jAti ane veSane Agraha hoya te Agamane mAnya karanArane paramapadanI prApti thatI nathI. AvuM spaSTa A gAthAmAM zrI pUjyapAda svAmIe, te vakhatanI mAnyatAo viruddha pitAne sudhAre rajU karavA, lakhyuM jaNAya che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 grantha-yugala have mehanA udaye jIvanI zI dazA thAya che te varNavavA graMthakAra AgaLanI gAthA kahe che - __yatyAgAya nivartante bhogebhyo yadavAptaye / - prIti tatraiva kurvanti dveSamanyatra mohinaH // 9 // deha-prIti javA tyAgyA- bhega, nispRhatA thavA; tyAM ja mehadhanI prIti, Icche vairAgya tyAgavA. 90 bhAvArtha - ucca jAtinA jIva uttama liMgarUpa dIkSA le che, bhegone tyAga kare che, tapa Adi leze sahana kare che. te dvArA dehAdhyAsa, sukumAratA, zAtAzIliyuM vartana tajavA Icche che, tyAganI mUrtine dekhAva paNa kare che, tema chatAM jAti, veSanA ke kuzAstranA abhinivezane kAraNe mithyAtva mehane udaya thatAM tyAga, sahanazIlatA, jiteMdriyatA Adino lakSa maMda paDI jAya che, tyAre dehAdhyAsa pratye prIti thAya che, bhoga, mahattA, aizvarya priya lAge che ane vItarAgatA, mekSa, tapa Adi sAdhane pratye aruci thatI jAya che. aDhAra dUSaNa rahita vItarAga deva, nigraMtha samyaka draSTi guru ane kevaLI bhagavaMta zrI tIrthaMkare prarUpe dharma mAnanAra, tyAga-vairAgyamAM vartatA jIne paNa mithyAtvamehanIya karmanA udaye viparIta samajaNa thAya che, vartana paNa viparIta karatA jovAmAM Ave che. jainamaMdiramAM zrI vItarAga bhagavaMtanAM pavitra darzana, pUjana, vaMdana nimitte jAya te paNa sarAga devadevIo pratye vizeSa mAnyatA rAkhatA, bhAvathI darzana-stavana karatA jevAmAM Ave che. kAraNa ke vItarAga bhagavAna pAsethI te Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 261 dhana, putrAdinI IcachA rAkhavI vyartha mAnI, A devadevIonuM mAhAsya ghaNuM jaina derAsaremAM vadhatuM jAya che te mehanuM ja mAhAbhya che. vaLI A kALamAM mokSa na thAya evI vizeSa carcA thaI paDyAthI devalekanAM sukhanI prApti karavAnI, dharma ArAdhatA jIvanI abhilASA rahyA kare che, te A lekanA sukhanI AzA to rahe ja emAM navAI jevuM nathI. - "ajJAnIo Aja kevaLajJAna nathI, "mokSa nathI evI hanapuruSArthanI vAto kare che. jJAnInuM vacana puruSArtha prere tevuM hoya. ajJAnI zithila che tethI evAM hIna puruSArthanAM vacane kahe che. pacamakALanI, bhavasthitinI, dehadurbaLatAnI ke AyuSyanI vAta kyAreya paNa manamAM lAvavI nahIM; ane kema thAya evI vANuM paNa sAMbhaLavI nahIM." jJAnI puruSanAM vacanonuM avalaMbana levAthI jANapaNuM thAya. sAdhana che te upakAranA hetuo che. jevA jevA adhikArI tevuM tevuM tenuM phaLa. satparuSanA Azraye le te sAdhano upakAranA hetuo che. puruSanI draSTie cAlavAthI jJAna thAya che. puruSonAM vacano AtmAmAM pariNAma pAmya mithyAtva, atrata, pramAda azubhaga vagere badhA doSe anukrame meLA paDe. AtmajJAna vicAravAthI doSa nAza thAya che. puruSo pikArI pikArIne kahI gayA che, paNa jIvane lekamArgamAM paDI rahevuM che ane lokettara kahevarAvavuM che ne deSa kema jatA nathI ema mAtra kahyA karavuM che. lekano bhaya mUkI sapuruSonAM vacane AtmAmAM pariNamAve te sarva deSa Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 grantha-yugala jAya. jIve mArApaNuM lAvavuM nahIM. moTAI ne mahattA mUkyA vagara samyakatvano mArga AtmAmAM pariNAma pAmavo kaThaNa che." upadezachAyA-zrImad rAjacaMdra have mithyAtvamAM je viparIta draSTi jIvanI hoya tenuM vRSTAMta sahita varNana graMthakAra muni mahArAja kare che - anantarajJaH sandhatte dRSTi paGgoryathA'ndhake / saMyogAd dRSTimaGge'pi saMdhatte tadvadAtmanaH // 91 // pAMgaLa aMdha-baMdhe tyAM, paMgunI draSTi aMdhamAM- Aropa mUDha, te rIte AtmAnI dRSTi aMgamAM. 91 bhAvArtha-eka vanamAM AMdhaLo mANasa ekale jaI caDhele. vanamAM dAvAnala lAge, tene garama pavana tene lAge, bhaDakAnA avAja ane pazu daDadaDa karatAM tene avAjathI tene paNa bhaya lAgyuM ke have ahIM baLI marAze, keI bacAve te sAruM ema vicArI teNe bUma pADI ke huM AMdhaLo chuM, mane koI bacAvo, bacAve. te ja vanamAM thoDe dUra kaI bhUle mANasa parANe parANe tyAM AvI caDhelo, teNe paNa jhapATAbaMdha Aga prasaratI joI; cAre bAju agni pharI vaLaze te baLI maravuM paDaze evA bhayamAM te hatuM, tevAmAM AMdhaLAnI bUma teNe sAMbhaLI, tethI te mATe sAde belavA lAgyuM ke bhAI, A bAju huM beluM chuM tene AdhAre tuM Ava. ahIM haju Aga AvI lAgI nathI. ema kahI te tenA tarapha parANe parANe khasavA lAgyuM ane tene hoMkArAthI belAvavA lAge. hAthamAM lAkaDI ane gabharAyele te AMdhaLe pAMgaLA pAse AvI pahoMce. bannee TharAva karyo ke AMdhaLAne khabhe Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana pAMgaLe esavuM ane pAMgaLA je dizAmAM javAnuM DAbA jamaNI kahe tema AMdhaLe cAlavuM. Ama karatAM te vana oLaMgIne vastIvALA pradezamAM sahIsalAmata AvI pahoMcyA. dUrathI jonArane koI eka mANasa lAkaDI laIne cAlatA Ave che ema lAgatuM, paNa pAse Ave tyAre jonArane khabara paDe ke cAlanAra AMdhaLA che ane dekhatA mANusa pAMgaLA che, te tene kahe te pramANe AMdhaLA cAle che, AMdhaLAnA paga kAma kare che, ane dekhatAnI AMkhA tathA avAja AMdhaLAne cAlavAmAM madadarUpa thAya che. 263 A pRSTAMta lakSamAM laIne graMthakAra kahe che ke dUrathI jonAra e jaNa Ave che ema jANatA nathI, tethI te bannenA saMyAgane lIdhe ajANyA mANasa pAMgaLAnI dRSTinA aMdhamAM AreApa kare che eTale cAle che te ja jue che ema mAne che; tevI ja rIte AtmA ane dehanA saMyeAgane je, e dravyo bhinna che ema, jANatA nathI, te AtmAnI hRSTinA dehamAM Aropa kare che; eTale deha paNa dekhe che ema ajANyA, vijJAnarahita jIva jANe che, mAne che. "je draSTA che dRSTinA, je jANe che rUpa; abAdhya anubhava je rahe, te che jIvasvarUpa.' "deha mAtra yeAga che, vaLI jaDa, rUpI, dRzya; cetananAM utpatti laya, konA anubhava vazya ' --zrImad rAjazcaMdra anaMta vAra dehane arthe AtmA gALyA che. je de AtmAne arthe gaLAthe te dehe AtmavicAra janma pAmavA yeAgya jANI, sarve dehArthanI kalpanA cheDI daI, eka mAtra Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 grantha yugala AtmArthamAM ja tenA upayoga karavA, evA mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe." have AMdhaLA ane pAMgaLA ke deha ane AtmA bhinna jANe che te mithyA AreApanI bhUla nathI karatA paNa jema che tema jue che, e viSe graMthakAra AgaLa gAthA kahe che H-- dRSTabhedo yathA dRSTi paGgorandhe na yojayet / tathA na yojayeddehe dRSTAtmA dRSTimAtmanaH // 92 // bheda-jJAnI na raMgunI, vRSTi aMdha viSe lahe; jJAnI tema na AtmAnI, dRSTi deha viSe grahe. 92 bhAvArtha :- dehatRSTi jenI TaLI che ane dehathI bhinna, jANanAra aMtaramAM keAI vase che tene jene nirNaya thayA che evA aMtarAtmA (aMtarajJa) ke bheda jANanAra jJAnI puruSa bhUlathI ekane bIjA rUpe ke ekanA guNune khIjAnA guNa rUpe mAnate nathI. gayA zleAkamAM dRSTAMta ApyuM che te AMdhaLAne, bheda jANanAra AMdhaLA jANe che ane pAMgaLAne pAMgaLA jANe che; AMdhaLAmAM cAlavA Adi kriyA karavAnI zakti che ane pAMgaLAmAM jovAnI, mArga batAvavAnI zakti che; ema jema che tema, aMtara jenuM bhedAyuM che te jANe che. tethI pAMgaLAnI hRSTinA AMdhaLAmAM te Aropa karatA nathI, tathA eka ja mANasa Ave che ema te jANatA nathI. bannene mannenA yathArtha rUpe jANe che. temaja aMtarbheda jANanAra jJAnI puruSa dehane jaDa, rUpI, dRzya, pugalanA saMyAgarUpa jANe che. te dehamAM jANavAnI Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 samAdhizataka-vivecana zakti nathI, koI calAve te cAlavAnI zakti che. A mane anukULa che, pathya che, ISTa che ema dehane khabara paDe evuM koI kALe bane tema nathI. "deha na jANe tehane, jANe na IndrI, prANa; AtmAnI satta vaDe, teha pravarte jANa. sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya; "pragaTarUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya." -zrImad rAjacaMdra tethI jJAnI jaDa evA dehanI kriyAne AtmAne dharma mAnatA nathI, rega Adi zArIrika dharmothI AtmahAni thatI mAnatA nathI, tathA zarIra puSTa thAya tene AtmAnI puSTi lekhatA nathI. temaja AMkha dekhe che, kAna sAMbhaLe che, hAtha pUjA kare che ke paga yAtrA kare che ema jJAnI mAnatA nathI. jANavAnI, samajavAnI, zubhAzubha bhAva karavAnI zakti dehamAM nathI, AtmAmAM che. cetana pitAnA bhAve oLakhI zuddha svabhAvamAM pariName te AtmAne AnaMda pAme ane putra galamAM sukha zodhavAnI kuTeva bhUlI jAya, pariNAme mukta thAya. "cetana je nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma prabhAva" -zrImad rAjacaMdra kUtarAM sUkAM hADakAM cAve che, te tALavAmAM vAgatAM lehI nIkaLe tyAre hADakAMmAMthI rasa jhare che ema bhUlathI mAne che, tema IcchelI vastu maLatAM IcchAnI zAMtithI sukha jIvane samajAya che, te cAmaDAnA dehathI maLyuM ema ajJAnI mAne che, tethI dehadRSTi chUTatI nathI. paraMtu jJAnI puruSe Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 grantha-yugala te AtmAne anaMta sukhanuM dhAma mAne che, tethI temAM vRtti niraMtara rAkhe che. "sukhadhAma anaMta susaMta cahI, dinarAtra rahe tadUdhyAnamahIM; parazAMti anaMta sudhAmaya je, praNamuM pada te vara te jaya te." - zrImad rAjacandra have jJAnabhUmikA ane ajJAnabhUmikAvALA zAne vibhrama ke bebhAnapaNuM mAne che te viSe graMthakAra kahe che - suptonmattAdyavasthaiva vibhramo'nAtmadarzinAm / vibhramo'kSINadoSasya sarvAvasthA''tmadarzinaH // 93 / / UMgha, unmattatAdi ya, bhrAMti nA Atma-darzInAM; mehAdhIna badhe varte, ahaMbhAve ja bhrAMtimAM. 93 bhAvArtha - jeNe dehathI bhinna evA AtmAne mAnya nathI evA anAtmadazI ke dehadRSTi jIvane UMgha ke unmatta dazA Adi ja bebhAna avasthA samajAya che. kAraNake UMghamAM jIvane potAnI pathArI pAse rahelA zatru-mitranuM paNa bhAna nathI; AkhuM jagata tene zUnya samAna lAge che. tema ja svamamAM tene navI sRSTi dekhAya che, je kaMI che ja nahIM. AvI viparItatA UMghamAM hoya che, tene vizvama ke bhrAMti kahe che. unmatta dazAmAM paNa jIvane A mAruM ke A pAraku, A hitakArI ke ahitakArI evuM kaMI bhAna hetuM nathI; vagara kAraNe hase che, keIne mAre che, cerI kare che, mAra khAtAM paNa hase che. gAMDapaNanI AvI viparItatAne paNa vizvama kahevAya che. vyasana AdinI parAdhInatAmAM vartatA jIve paNa jANe che ke mArI apakIrti thAya che, dhana harAI jAya che, je thI bhinna e daza A anAtmadazI Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 267 utpanna thAya che, maraNa sudhInuM jokhama temAM raheluM che, chatAM vyasananAM kalpita sukhamAM aMdha banI khuvArIne raste ja vegabhera doDyo jAya che. A paNa gAMDapaNu ke bebhAnapaNuM che. A badhI laukika draSTi che, tarata samajAya tema che. paraMtu jJAnI puruSanI samajaNa tethI judI ja che. jeNe dehathI bhinna, sAva spaSTa AtmA jANe che, mAnya che, evA AtmadraSTi aMtarAtmAne te jenA mithyAtva Adi deSane abhAva thayo nathI evA bahirAtmAnI sarva avasthAsvama, jAgRta ke unmatta Adi-vibhramarUpa, gAMDapaNa jevI che. ajJAnI ahaMtanI pUjA karate heya, Agama bhaNata hoya ke jJAnInAM vacano bIjAne kahI saMbhaLAvate heAya, te paNa mithyAtvane tene udaya che tethI tenuM kareluM keI kArya mokSamArgane sAdhanAnuM nathI, tethI tenI badhI avasthA jJAnIne brAMtimaya lAge che. ajJAnIne niraMtara bhrAMti varte che, tevI ja rIte darzanamehane jene abhAva thaye che, evA jJAnI puruSanI sarva avasthA--UMgha unmattatA Adi paNa-mithyAtvapariNAma rahita hovAthI samyaka gaNAya che; te unmatta Adi dazAmAM Atmadarzanane pratibaMdha nathI, svarUpasaMvedanA ke AtmajJAna jatuM rahetuM nathI iDhiye UMghane laIne potapitAnA viSayamAM pravartatI nathI tethI svapradazA kahevAya che. samakita nAmanA AtmaguNanuM pariNamana nidrAmAM paNa samyaka prakAre thAya che. regathI mUcha, gAMDapaNa jaNAya te paNa samyaphadraSTinI samajaNa, bhAvanA, ruci, vAsanA palaTAI jatAM nathI. mAtra mithyAtvanA udaye ja samyaphabhAva, AtmajJAnane abhAva thAya che. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e karI umara jevA veda che, 268 granthayugala "je AtmAne aMtaryApAra (aMtarpariNAmanI dhArA) te, baMdha ane mokSanI (karmathI AtmAnuM baMdhAvuM ane tethI AtmAnuM chUTavuM) vyavasthAne hetu che mAtra zarIraceSTA baMdhamekSanI vyavasthAne hetu nathI. vizeSa gAdi vege jJAnI puruSanA dehane viSe paNa nirbaLapaNuM, maMdapaNuM, slAnatA, kaMpa, da, mUccha, bAhya vizvamAdi draSTa thAya che, tathApi jeTaluM jJAne karIne, badhe karIne, vairAgye karIne AtmAnuM nirmaLapaNuM thayuM che, teTalA nirmaLapaNue karI te rogane aMta pariNAme jJAnI vede che, ane vedatAM kadApi bAhya sthiti unmatta jovAmAM Ave te paNa aMtarpariNAma pramANe karmabaMdha athavA nivRtti thAya che. zrImad rAjacaMdra kaI prazna kare ke zAstrAbhyAsa ane tenA parAvartanamAM rAtadivasa rahenAra ajJAnIne mikSa thAya ke nahIM ? tenA uttaramAM AgaLanI gAthA graMthakAra darzAve che - vivitAkAtroDa ira nAkara murA dehAtmadRSTiAtAtmA suptonmatto'pi mucyate // 94 / / ajJAnI jANa sau zAstro, jAge te ya mukAya nA jJAnI gAMDa, sUtA teye - mukAya, muni bhAkhatA. 94 bhAvArtha - zA e jJAnI puruSee jIvane upakAra thavA arthe kahelAM che, tethI jIvane yegyatA prApta thAya che. paraMtu paramArtha AtmA zAstramAM vartatA nathI, tethI jJAnI puruSa dvArA zAstrone paramArtha samajavA yaMgya che. zama, saMvegAdi guNe utpanna thaye, athavA vairAgyavizeSa, niSpakSapAtatA thaye, kaSAyAdi pAtaLAM paDa tathA kaMI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 269 paNa prajJAvizeSathI samajyAnI gyatA thaye je saragame samajavA yogya adhyAtmagraMthe, tyAM sudhI ghaNuM karI zastra jevA che, te potAnI kalpanAe jema tema vAMcI laI, nirdhArI laI, te aMtarmada thayA vinA athavA dazA pharyA vinA, vibhAva gayA vinA pitAne viSe jJAna kare che, ane kiyA tathA zuddhavyavahArarahita thaI varte che, e trIje prakAra zuSkaadhyAtmIne che. ThAma ThAma jIvane AvA pega bAjhe tevuM rahyuM che. ' -zrImad rAcaMdra athavA te zAmAM badhuM ya che. zAstrathI bIjuM jJAnI zuM kahevAnA che? zAstrathI viruddha kahe te mAnavA gya nathI; Ama vagara samaye zAstrane abhiniveza karanArA paNa ghaNuM hoya che. AtmArtha sivAya, zAstranI je je prakAre jIve mAnyatA karI kRtArthatA mAnI che, te sarva "zAstrIya abhiniveza" che. svachaMdatA TaLI nathI, ane satsamAgamane cuMga prApta thaye che, te ge paNa svacchedanA nirvAhane arthe zAstranA keI eka vacanane bahu vacana jevuM jaNAvI, che mukhya sAdhana evA satsamAgama tene samAna ke tethI vizeSa bhAra zAstra pratye mUke che, te jIvane paNa "aprazasta zAstrIya abhiniveza" che. AtmA samajavA arthe zAre upakArI che, ane te paNa svacachadarahita puruSane eTale lakSa rAkhI sakzAstra vicArAya te te "zAstrIya abhiniveza gaNavA yogya nathI. saMkSepathI lakhyuM che" , "AtmasvabhAvanI nirmaLatA thavAne mATe mumukSu jIve be sAdhana avazya karIne sevavA yogya che, saMskRta ane sat Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 grantha-yugala samAgama. pratyakSa satpuruSonA samAgama kavacit kavacit jIvane prApta thAya che, paNa jo jIva sadRSTivAna hoya te sadbhutanA ghaNA kALanA sevanathI thatA lAbha pratyakSa satpuruSanA samAgamathI bahu alpakALamAM prApta karI zake che; kemake pratyakSa guNAtizayavAna nirmaLa cetananA prabhAvavALAM vacana ane vRttikriyAceSTitapaNuM che. jIvane tevA samAgamayeAga prApta thAya evuM vizeSa prayatna karttavya che. tevA yAganA abhAve satkrutanA paricaya avazya karIne karavA ceAgya che. zAMtarasanuM jemAM mukhyapaNuM che, zAMtarasanA hetue jenA samasta upadeza che, sarve rasa zAMtarasagarbhita jemAM varNavyAM che, evAM zAstrane paricaya te sazrutanA paricaya che.'' --zrImad rAjacaMdra je jIva ekalAM zAstrAnA rAta-divasa paricaya kare paNa dehAdhyAsa na taje, tenA meAkSa thatA nathI ema A gAthAmAM kahyuM che, paNa jJAnI puruSa UMgha ke unmatta dazAmAM paNa nirjarA akhaMDapaNe karatA hAvAthI te mukta thAya che e bhAva gAthAnA uttarArdhamAM jaNAvyo che. tethI muktinI icchA jeNe karavI teNe te mekSamArge pravartatA mahApuruSanI AjJAe vartavuM e ja sugama upAya che. have Atmahita karavAnI icchA che ane te icchA kyAM yathArtha thaze te jeNe jANyuM che tene zraddhA Adi atmaguNA pragaTI dhyAna-lInatA prApta thAya chete viSe gAthA kahe che :-- yatravAhitadhIH puMsaH zraddhA tatraiva jAyate / yatraiva jAyate zraddhA cittaM tatraiva lIyate / / 95 / / buddhine hita jyAM lAge, zraddhA temAM ja cAhatI; zraddhA jyAM cATatI tyAM ja, cittanI lInatA thatI. 95 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 271 - - bhAvArtha :-- svama avasthAmAM dekhAtA dehane viSe paNa Atmabuddhi na thAya evA bhedajJAnane abhyAsa karavA 82 mI gAthAmAM bhalAmaNa graMthakAre karI che. 93 mI gAthAmAM tathA 94 mI gAthAmAM jJAnIpuruSane abhyAsanA phaLarUpe UMghamAM, svapnAdi avasthAmAM paNa AtmasvarUpanuM saMvedana atUTaka rahe che ema darzAvyuM che. tenuM mULa zuM che te have darzAve che. je viSayamAM buddhi prathama prerAya che eTale A peAtAne hitakArI che ema lakSa thAya che, tyAM ja jIvane ruci, prIti, bhAva, zraddhA pragaTe che. jyAM zraddhA thaI te ja vRttinA visAmArUpa TakavAnuM sthAna bane che; tyAM ja vAraMvAra vRtti kheMcAya che ane temAM ja Asakti thAya che, tyAM ja citta cATe che ane lIna thAya che. mAnasazAstra ke keLavaNInA A siddhAMta che ke je kAma cittane pasaMda paDe che, game che, te zIkhatAM vAra lAgatI nathI; tethI je abhyAsa bALakane karAvavA hAya temAM tenI ruci utpanna thAya tevA prayatna karavAthI vagara mahenate ApAApa bALaka te abhyAsamAM joDAI jAya che. tevI ja rIte vairAgyabharelAM mahApuruSonAM caritro, maraNAdi prasaMgeA ane jagatanAM duHkhAnI vAtA sAMbhaLavAnI, carcavAnI, vAMcavAnI jogavAi mumukSu jIvane prApta thAya te meAkSa pratye ruci vadhe che, te pratye puruSArtha saheje saheje thAya che. evI ruci jene pragaTI che, tenuM citta saMsAra pratye udAsInatA dharAve che ane vAraMvAra AtmasvarUpamAM rAcatuM thaI, lIna thAya che. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 OM namaH "sarva jIva sukhane icche che. duHkha sarvane apriya che. duHkhathI mukta thavA sarva jIva icche che. vAstavika tenuM svarUpa na samajAvAthI te duHkha maTatuM nathI. te duHkhanA AtyaMtika abhAvanuM nAma mekSa kahIe chIe. atyaMta vItarAga thayA vinA AtyaMtika meAkSa hAya nahIM. sabhyajJAna vinA vItarAga thaI zakAya nahIM. granthayugala samyagdarzana vinA jJAna asamyak kahevAya che. vastunI je svabhAve sthiti che, te svabhAve te vastunI sthiti samajAvI tene samyagnAna kahIe chIe. samyajJAnadarzanathI pratIta thayelA AtmabhAve vartavuM te cAritra che. e traNenI ekatAthI mAkSa thAya." lAkavRSTi ane jJAnInI dRSTine pazcima pUrva jeTale taphAvata che. jJAnInI dRSTi prathama nirAlaMbana che, ruci utpanna karatI nathI, jIvanI prakRtine maLatI AvatI nathI; tethI jIva te dRSTimAM rucivAna thatA nathI, paNa je jIvAe pariSaddha veThIne thADA kALa sudhI te dRSTinuM ArAdhana karyuM che, te sarva duHkhanA kSayarUpa nirvANane pAmyA che; tenA upAyane pAmyA che. jIvane pramAdamAM anAthI rita che, paNa temAM ti karavA yeAgya kAMI dekhAtuM nathI.'' --zrImad rAjacaMdra have zraddhAthI viparIta, ahitabuddhi jaNAya tyAM mana cATatuM nathI te viSe graMthakAra kahe che H---- - yatraivAhitadhIH puMsaH zraddhA tasmAnnivartate / yasmAnnivartate zraddhA kutazcittasya tallayaH // 96 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 samAdhizataka-vivecana buddhi ahita jyAM jANe, ke zraddhA tyAMrtho UThatI; zraddhA UThI gaI te tyAM, tallInatAnI vAta zI? 96 bhAvArtha - jyAre jIvane ema jaNAya che ke A mane ahitakartA che, vidharUpa che, ke kaMI kAmanuM nathI, tyAre te pratye anAdara thAya che, zraddhA hoya te paNa UThI jAya che, tyAM citta TharatuM nathI; Ama jyAM citta ceTe nahIM, ruci rahe nahIM, tyAM citta ekAgra thavAnI te vAta ja zI karavI ? AvI dazAmAM mana bhaTakatuM rahe che. bAhya kriyA karavA chatAM temAM cittavRtti cATatI nathI, ekAgratA ke ullAsa jaNAtAM nathI. jIvane mAMhIthI ajIrNa maTe tyAre amRta bhAve, te ja rIte bhrAMtirUpI ajIrNa maTaye kalyANa thAya, paNa jIvane ajJAnI gurue bhaDakAvI mAryA che eTale bhrAMtirUpa ajIrNa kema maTe ? ajJAnI guruo jJAnane badale tapa batAve; tapamAM jJAna batAve, AvI rIte avaLuM avaLuM batAve tethI jIvane taravuM bahu musIbatavALuM che. ahaMkArAdirahitapaNe tapAdi karavAM. karAgraha mUkIne jIva vicAre, te mArga te judo che. samakita sulabha che, pratyakSa che, saheluM che. jIva gAma mUkI A gaye che te pAchA phare tyAre gAma Ave. puruSanAM vacananuM AsthA sahita zravaNamanana kare te samyakatva Ave. te AvyA pachI vratapaccakhANa Ave, tyAra pachI pAMcamuM guNasthAnaka prApta thAya. - sAcuM samajAI tenI AsthA thaI te ja samyakatva che. 18 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 grantha-yugala jene kharA-khATAnI kiMmata thaI che, te bheda jene madhyo che tene samyaktva prApta thAya. asadguruthI sat samajAya nahIM, samakita thaze nahIM. DhayA, satya, adatta na levuM e Adi sadAcAra e sat puruSanI samIpa AvavAnAM sattAdhana che. satpuruSA je kahe che te sUtranA, siddhAMtanA paramArtha che. sUtra siddhAMta te kAgaLa che. ame anubhavathI kahIe chIe, anubhavathI zaMkA maTADavAnuM kahI zakIe chIe. anubhava pragaTa dIvA che; ne sUtra kAgaLamAM lakhela dIvA che." -zrImad rAjacaMdra eka vAta samajAya nahIM tyAM sudhI bIjI vAta sAMbhaLavI zuM kAmanI ? eka vAra sAMbhaLyuM te samajAya nahIM tyAM sudhI bIjI vAra sAMbhaLavuM nahIM. sAMbhaLeluM bhUlavuM nahIM,eka vAra jamyA te pacyA vagara khIjuM khAvuM nahIM tenI peThe. tapa vagere karavAM te kAMI mahAbhArata vAta nathI; mATe tapa karanAre ahaMkAra karavA nahIM. tapa e nAnAmAM nAnA bhAga che. bhUkhe maravuM ne upavAsa karavA tenuM nAma tapa nathI. mAMhIthI zuddha aMtaHkaraNa thAya tyAre tapa kahevAya; ane te meAkSagati thAya.'' --zrImad rAjacaMdra asatsaMga, asatprasaMga, AraMbha-parigraha e vairAgya, upazamanA kALa samAna che, tethI sAcI zraddhA thavI ke TakavI muzkela che. jyAM paramArthanI carcA thatI hAya, saMsAranI asAratA samajAtI hAya, svadoSa dekhavAnI preraNA thatI hAya, zAstrAnA suMdara prazno thatA hoya, jJAnadhyAnanI suthA thatI hAya, jyAM satpuruSonAM caritra para vicAraNA thatI hAya, tattvajJAnanA taraMganI laharI chUTatI haiAya tevA Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 275 satsaMga jIvane hitakArI che; tethI sazraddhA pragaTe che ane tyAM vRtti rekAI tahInatA thavAnuM kAraNa ane che. have tevA hitakArI samAgamathI paramapada pamAya che, te vAta graMthakAra kahe che:-- bhinnAtmAnamupAsyAtmA paro bhavati tAdRzaH / vatidapaM yathopAsya bhinnA bhavati tAdRzI // 67 // jJAnandvanA pAya seve te, pAme che tenI ja dazA; jyAtine sparzatAM khattI, dIve dIvA ja, jo prathA. 97 bhAvArtha :-bhAva apratidvaitAthI niraMtara vicare che evA jJAnI puruSanAM caraNAraviMda, te pratye acaLa prema thayA vinA ane samyapratIti AvyA vinA satsvarUpanI prApti thatI nathI, ane AvyethI avazya te mumukSu jenAM caraNAraviMda teNe sevyAM che, tenI dazAne pAme che. A mArga sarva jJAnIoe sevyo che, seve che, ane sevaze. jJAnaprApti ethI amane thaI hatI, vartamAne e ja mArgathI thAya che ane anAgata kALe paNa jJAnaprAptinA e ja mArga che. sarva zAstrAnA Adha lakSa jovA jatAM e ja che. ane je kAI paNa prANI chUTavA icche che teNe akhaMDa vRttithI e ja mArgane ArAdhavA e mArga ArAdhyA vinA jIve anAdi kALathI paribhramaNa karyuM che. jyAM sudhI jIvane svacchaMdarUpI aMdhatva che, tyAM sudhI e mArganuM darzana thatuM nathI. (aMdhatva TaLavA mATe) jIve e mArgane vicAra karavA; dRDha meAkSecchA karavI; e vicAramAM apramatta rahevuM, te mArganI prApti thaI aMdhatva TaLe che, e niHzaMka mAno. anAdi kALathI jIva avaLe mArge cAlyA che. joke teNe japa, tapa, zAsrA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 grantha-yugala yayana vagere anaMta vAra karyuM che, tathApi je kaMI paNa avazya karavA egya hatuM te teNe karyuM nathI, je ke ame prathama ja jaNAvyuM che. sUyagaDAMgasUtramAM RSabhadevajI bhagavAne jyAM aThThANuM putrane upadezyA che, mokSamArge caDhAvyA che tyAM e ja upadeza karyo che - he AyuSyamane! A jIve sarve karyuM che. eka A vinA, te zuM ? te ke nizcaya kahIe chIe ke satparuSanuM kaheluM vacana, tene upadeza te sAMbhaLyAM nathI, athavA rUDe prakAre karI te uThAvyAM nathI. ane ene ja ame munionuM sAmAyika (AtmasvarUpanI prApti) kahyuM che." -zrImad rAjacaMdra patramAM jaNAvyA pramANe jJAnI puruSanAM caraNAraviMda acaLa preme ane samyaka pratIti saha sevanArane jJAnaprApti thAya che te vAta A gAthAmAM prathama mahAtmA pUjyapAdasvAmI jaNAvI uttarArdhamAM tenuM draSTAMta Ape che ke baLatA dIvAnI jyoti sAthe dIvelanI bhInI battIne sparza thatAM te ja bIje dI pragaTe che. acaLa sneha ane samyaka pratIti e dIvela ane keDiyuM che. battI che te jIvanI paramArtha-jijJAsA che. te badhI sAmagrI saphaLa thavAnuM kAraNa AtmajJAnI puruSane pratyakSa kega ane upAsanA che. jJAnamArga durArAdhya che, paramAvagADhadazA pAmyA pahelAM te mArga paDavAnAM ghaNuM sthAnaka che. saMdeha, vikalpa, svachaMdatA, atipariNAmIpaNuM e Adi kAraNe vAraMvAra jIvane te mArge paDavAnA hetuo thAya che, athavA UrvabhUmikA prApta thavA detAM nathI. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 samAdhizataka-vivecana kriyAmArge asaduabhimAna, vyavahAraAgraha, siddhimeha, pUjAsatkArAdi vega, ane daihikakriyAmAM AtmaniSThAdi dene saMbhava rahyo che. kaIka mahAtmAne bAda karatAM ghaNAM vicAravAna jIe bhaktimArgane te ja kAraNathI Azraya karyo che, ane AjJAzritapaNuM athavA paramapurUSa sadUgurUne viSe sarvopaNa svAdhInapaNuM zirasAvaMdya dIThuM che, ane tema ja varyA che, tathApi te yuga prApta thave joIe; nahIM te citAmaNi je jeno eka samaya che e manuSyadeha UlaTa paribramaNa-vRddhine hetu thAya." -zrImad rAjacaMdra have jJAnamArgathI paNa paramapadanI prApti thAya che te vRSTAMta saha graMthakAra jaNAve che - kapAtharamArAmAM jJAAre varanoDAvA . mathitvA''tmAnamAtmaiva jAyate'gniryathA taruH // 98 // nijAtmAne upAsI vA, paramAtmA thayA, khare! taruM DALa ghasAvAthI, agni jema svayaM jhare. 98 bhAvArtha -AtmAne AtmArUpe oLakhI, je Atmazakti pragaTa thaI che, te AtmabhAvamAM ramaNa karavAthI AtmavikAsa thayA kare che. jema jema Atmazakti vizeSa vizeSa pragaTe che, tema tema vizeSa vizeSa bhAve AtmasAdhanA karatA rahevAthI, saMpUrNa dazA pragaTe che. A jJAnamArga che. temAM paranuM avalaMbana nathI. potAnA ja guNe puruSArthabaLe pragaTyA che, tene ja sAdhanarUpa banAvI vizeSa vizeSa AtmasamRddhi pragaTAvI, te samRddha sAdhanathI vaLI vizeSa puruSArtha karI Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 grantha-yugala pUrNatA pAmavAno e mArga che. paNa e mArga vikaTa hovAthI, anyanA avalaMbananuM ke satsaMganuM baLa nahIM havAthI, atyaMta sAvadhAnI temAM rAkhavI paDe che. tethI kaI pUrvanA ArAdhaka mahApuruSane bAda karatAM sAmAnya mumukSuvarga te tevA svabuddha puruSanA avalaMbane sahelAIthI dayeyanI prApti bhaktimArga dvArA sAdhe che. tatvajJAnanI UMDI guphAnuM darzana karavA jaIe te, tyAM nepathyamAMthI e dhvani ja nIkaLaze ke, tame koNa che? kyAMthI AvyA che? kema AvyA che? tamArI samIpa A saghaLuM zuM che? tamArI tamane pratIti che? tame vinAzI, avinAzI vA keI trirAzI che? evA aneka prazno hadayamAM te dhvanithI praveza karaze ane e praznothI jyAM AtmA gherAya tyAM pachI bIjA vicArone bahu ja thoDe avakAza raheze; yadi e vicArathI ja chevaTe siddhi che e ja vicAronA vivekathI je avyAbAdha sukhanI IcchA che, tenI prApti thAya che, e ja vicArenA mananathI anaMta kALanuM mUjhana TaLavAnuM che, tathApi te sarvane mATe nathI. vAstavika draSTithI jotAM tene chevaTa sudhI pAmanArAM pAtronI nyUnatA bahu che; kALa pharI gayuM che, e vastune adhIrAI athavA azaucatAthI aMta levA jatAM jhera nIkaLe che ane bhAgyahIna apAtra ane lekathI bhraSTa thAya che, eTalA mATe amuka saMtene apavAdarUpa mAnI bAkInAone te kramamAM AvavA, te guphAnuM darzana karavA ghaNA vakhata sudhI abhyAsanI jarUra che, kadApi te guphAdarzananI tenI IcchA na hoya te paNa pitAnAM A bhavanAM sukhane arthe paNa jamyA tathA mUAnI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana vaccenA bhAga kai rIte gALavA mATe paNa e abhyAsanI khacIta jarUra che. e kathana anubhavagamya che, ghaNAne te anubhavamAM AvyuM che. ghaNA Arya satpuruSo te mATe vicAra karI gayA che; teoe te para adhikAdhika manana karyuM che. AtmAne zeAdhI, tenA apAra mArgamAMthI thayelI prAptinA ghaNAne bhAgyazALI thavAne mATe, aneka krama bAMdhyA che; te mahAtmA jayavAna hA! ane tene trikALa namaskAra hA !" --zrImad rAjacaMdra jJAnamArganuM dRSTAMta graMthakAra Ape che ke jema araNInAM lAkaDAMne mathavAthI (athavA jaMgalamAM jhADanA eka DALa sAthe khIjuM DALa niraMtara ghasAvAthI) agni pragaTe che; tema ja AtmA AtmAne (peAtAne) upAsIne paNa paramAtmA ane che. A mArge paNa jIvA paramapada pAmyA che. pUrva bhavanA dharmaArAdhaka jIvAne mArganI mAhitI hAvAthI te peAtAnI meLe ja dharma ArAdhI vinA avalaMbane paNa mekSe jAya che. 'guru vinA jJAna thAya nahIM" e kahevata sAmAnya jIveAnI apekSAe satya che. chevaTe te pAte peAtAnA guru anI, peAtAnI saMpatti saMpUNaeN pragaTAvavAnI che. zarUAtamAM avalaMbana hitakArI che. have A banne mArga darzAvI, graMthakAra paramapadanI bhAvanA niraMtara karavA mumukSuvargane preratAM AgaLanI gAthA darzAve che . -: -- F 279 itIdaM bhAvayennityamavAcAgocaraM padam / svata eva tadApnoti yato nAvartate punaH // 99 // // ema AtmA sadA bhAvA, avAcya pada pAmaze; enI meLe maLe mekSa, jethI nA pharI janmaze. 99 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 grantha-yugala bhAvArtha - upara jaNAvyA pramANe jJAnI puruSa je bhinna AtmA che, tenI niraMtara upAsanA karavAthI athavA pitAnuM svarUpa je abhinna che, tenI niraMtara upAsanA karavAthI, bhAvanA karavAthI ApoApa paramapada prApta thAya che. te pada vacanAtIta hevAthI, vANI tyAM pahoMcatI nahIM hevAthI, vANI vaDe te padanuM varNana karavuM azakya che. parama pada pAmanAra janma-maraNanA pherAthI chUTe che. azarIrI pada pAmyA pachI kadI zarIra dhAraNa karavuM paDatuM nathI. tethI cAra gati ane rAzI lAkha jIvaninAM paribhramaNathI chUTI aciMtya, avyAbAdha, anaMta Atmika sukhamAM sadAne mATe sthirapaNe te mekSamAM virAje che. bhinna upAsanAthI ke abhinna upAsanAthI AtmaramaNatA thAya che, te mahAna tapa che ane utkRSTa nirjarAnuM kAraNa che. je AtmAo Ama AtmaramaNatA kare che, temanAM saMpUrNa karmane kSaya thaye mokSa prApti sahaja thAya che. je svarUpajijJAsu puruSe che, te pUrNa zuddha svarUpane pAmyA che evA bhagavAnanA svarUpamAM potAnI vRtti tanmaya kare che, jethI potAnI svarUpadazA jAgrata thatI jAya che ane sarvotkRSTa yathAkhyAtacAritrane prApta thAya che. jevuM bhagavAnanuM svarUpa che, tevuM ja zuddhanayanI draSTithI AtmAnuM svarUpa che. A AtmA ane siddha bhagavAnanA svarUpamAM pAdhika bheda che. svAbhAvika svarUpathI joIe te AtmA siddha bhagavAnanI tulya ja che. siddha bhagavAnanuM svarUpa nirAvaraNa che, ane vartamAnamAM A AtmAnuM svarUpa AvaraNasahita che, ane Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 281 e ja bheda che; vastutAe bheda nathI. te AvaraNa kSINa thavAthI AtmAnuM svAbhAvika siddha svarUpa pragaTe che. ane jyAM sudhI tevuM svAbhAvika siddha svarUpe pragaTya nathI, tyAM sudhI svAbhAvika zuddha svarUpane pAmyA che evA siddha bhagavAnanI upAsanA kartavya che, tema ja ahaMta bhagavAnanI upAsanA paNa kartavya che, kemake te bhagavAna sagIsiddha che. sagarUpa prArabdhane laIne teo dehadhArI che; paNa te bhagavAna svarUpasamavasthita che. siddha bhagavAna ane temanA jJAnamAM, darzanamAM, cAritramAM ke vIryamAM kaMI paNa bheda nathI; eTale ahaMta bhagavAnanI upAsanAthI paNa A AtmA svarUpalayane pAmI zake che........ tema ja zrI devacaMdra svAmIe zrI vAsupUjyanA stavanamAM kahyuM che ke "jinapUjA re te nija pUjanA.' yathArtha mULadraSTithI joIe te jinanI pUjA te AmasvarUpanuM ja pUjana che. svarUpa-AkAMkSI mahAtmAoe ema jina bhagavAnanI tathA siddha bhagavAnanI upAsanA svarUpa prAptine hetu jAye che. kSINameha guNasthAnaparyata te svarUpacitavanA jIvane prabaLa avalaMbana che. vaLI mAtra ekaluM adhyAtmasvarUpaciMtavana jIvane vyAha upajAve che. ghaNA jIvane zuSkatA prApta karAve che, athavA svecchAcArIpaNuM utpanna kare che, athavA unmattapratApadazA utpanna kare che. bhagavAnanA svarUpanA dhyAnAlaMbanathI bhaktipradhAna dRSTi thAya che, ane adhyAtmadraSTi gauNa thAya che. jethI zuSkatA, svecchAcArIpaNuM ane unmattapralApatA thatAM nathI. AtmadazA baLavAna thavAthI svAbhAvika Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 grantha-yugala adhyAtmapradhAnatA thAya che. AtmA svAbhAvika ucca guNAne bhaje che, eTale zuSkatAdi dASA utpanna thatA nathI; ane bhaktimArga pratye paNa gupsita. thatA nathI. svAbhAvika AtmadazA svarUpalInatA pAmatI jAya che." -zrImad rAjgadra have sahaja svabhAve temaja yeAgarUpa prayatnathI nirvANanI prAptinI preraNA graMthakAra mahAtmA kare che H ayatnasAdhyaM nirvANaM cittattvaM bhUtajaM yadi / anyathA yogatastasmAnna duHkhaM yoginAM kvacit // 100 // AtmA bhUtaja vA zuddha, te meAkSa-yata nA ghaTe; nahIM teA yAgathI meAkSa; kadI duHkha na ceArgone 100 bhAvArtha: -- je mahAtmAe kSapaka zreNI mAMDI mehunA kSaya karI, temaja anya traNa ghAtI karmonA paNa kSaya karI kevaLajJAna sahajAtmasvarUpa pragaTapaNe pAmyA che, temane have kaMI kartavya rahyuM nathI, te kRtakRtya thayA che; bAkInAM cAra aghAtIkama~ sahaja svabhAve udbhayamAM AvI sthiti pUrI thaye ApeAApa cAlyAM javAnAM che. evI sahaja dazA jemane prApta thaI che, temane vagara prayatne mekSa ke nirvANa thAya che nUtana' zabda gAthAmAM che, tenA artha upara jaNAvyA pramANe sahaja thAya che. jenuM citta sahaja, svAbhAvika dazAmAM rahyA kare che, tene vagara prayatne mekSa thAya che. khIjo artha paMcabhUtathI AtmA nAmanA padArtha utpanna thAya che, ema cArvAka matavAdI mAne che, te pramANe paMcabhUtathI utpanna thatA (bhUta) AtmA jemaNe mAnyA che temane mAkSa mATe yatna karavA ghaTatA nathI; kAraNu ke utpanna thayelA evA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 283 AtmA paMcabhUtamAM maLI jatAM nAza pAme te mokSane prayatna kene mATe karavAne rahe ? cArvAka mata pramANe prayatna karIne mokSa sAdhavAnI jarUra nathI, kAraNa AtmA sadA rahevAno nathI. , sAMkhyamatavAdI paNa AtmAne sadA mukta ja mAne che, tethI temanA abhiprAya pramANe paNa nitya mukta AtmA hevAthI nirvANa arthe prayatna kare ghaTatuM nathI. Ama na mAnIe te hAla AtmA azuddha avasthAmAM che, tenI zuddhine arthe puruSane vega prApta karI, tenI AjJAne ArAdhavA rUpa pega upAsave ghaTe che. ganI zarUAtamAM citta tatva sahaja hotuM nathI, tethI cittavRttine rekavA rUpa yegane abhyAsa kartavya che. - koI kahe ke e citta-nirodhane mArga te duHkharUpa che, tene graMthakAra uttara Ape che. te mArgathI dUra che evA jI kalpanA karI mokSamArga duHkharUpa kape che. paraMtu gIene kyAMya paNa duHkha hetuM nathI. mekSa sukhasvarUpa che, te tene mArga paNa sukharUpa have ghaTe che. jema lahamImAM jIve sukha kapyuM che, te tene meLavavA ke paradeza veThe che, maraNanAM duHkha paNa gaNatA nathI, tema anaMta sukhanA dhAmarUpa mekSane arthe puruSArtha karanAra a5 duHkha dekhAya tene gaNatA nathI. vaLI mahA upasarganAM duHkha paNa temane jaNAtAM nathI, kAraNake paramAnaMdasvarUpa AtmAmAM lInatA vakhate je sukha vedAya che te vakhate, zarIramAM thatAM kone jIva vedata nathI. eka samaye be sthaLe upayoga pravartI zake nahIM. Atmasukha anubhave tyAre duHkhanuM vadana heya nahIM. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 grantha-yugala "anaMta saukhya nAma du:kha tyAM rahI na mitratA! anaMta du:kha nAma saukhya prema tyAM, vicitratA !! ughADa nyAya-netra ne nihALa re ! nihALa tuM, nivRtti zIdhrameva dhArI te pravRtti bALa tuM." -zrImad rAjacaMdra have dehane nAza thAya te paNa AtmAne nAza thata nathI te vAta nyAyapUrvaka graMthakAra sAbita kare che - svapne dRSTe vinaSTe'pi na nAzo'sti yathA''tmanaH / tathA jAgaradRSTe'pi viparyAsAvizeSata: // 101 / svapane dehAdi dIThelAM, vinaDye AtmanAza kyAM ? jAgatAM tema dIThelAM - jAya, je bhrAMti beyamAM. 101 bhAvArtha - AtmAne nitya nahIM mAnanAra dehanA viga vakhate AtmAne paNa nAza mAne che, te bhrAMti che; ema graMthakAra draSTAMta ApI sAbita kare che. svama Ave tyAre ghara, nagara, zarIra Adi pratyakSa dekhAya che, jyAre jAge tyAre te ghara, te nagara ke te zarIra Adi jaNAtAM nathI, nAza pAmI jAya che, te paNa svama avasthA jenAra ane jAgrata avasthA jenArane nAza thato nathI, ema te sarva jANe che. je svama jonAra jAgrata avasthAmAM paNa tene te na hoya te mane svama AvyuM hatuM ema keNa jANe vA kahe? tethI te te dazAone jANanAre AtmA nAza pAmatA nathI. tevI ja rIte A jAgatAM je ghara, nagara, dhana Adi padArtho dekhAya che, te paNa pAMca-pacAsa varSanA lAMbA svama samAna che, A deha AyuSya pUrNa thaye chUTI jaze, A ghara, che navA. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 285 nagara, dhana, vagerene saMbaMdha paNa te vakhate chUTI jaze, paNa te badhAne jenAra AtmAne nAza thatuM nathI. keI zaMkA kare ke svamaavasthAmAM dIThelI vastuone tathA pitAne nAza bhrAMtine lIdhe lAge che, tyAM te kaMI hetuM ja nathI ane nAza paNa pAmatuM nathI. tene graMthakAra uttara Ape che ke jAgrata avasthAmAM AtmAne nAza thaye ema mAnanArA paNa bhrAMtivALA che, vicAravAnuM che te dehanA nAzathI AtmAne nAza thaye ema mAnatA ja nathI. tethI bane avasthAomAM AtmAne nAza a-siddha che; jema svama avasthAmAM pate hayAta hovA chatAM, nAza nahIM thayA chatAM vinAza bhAse che, te vipasa ke bhrAMti che, temaja jAgrata avasthAmAM paNa samajavuM. bIjuM pada - "AtmA nitya che." ghaTapaTaAdi padArtho amuka kALavatI che. AtmA trikALavartI che. ghaTapaTAdi saMge karI padArtha che. AtmA svabhAve karIne padArtha che, kema ke tenI utpatti mATe koI paNa saMge anubhavayegya thatA nathI. keI paNa saMyegI dravyathI cetanasattA pragaTa thavA yogya nathI, mATe anutpanna che. asaMgI hovAthI avinAzI che, kemake jenI koI saMgathI utpatti na hoya, tene keIne viSe laya paNa hoya nahIM." "jIvanA astitvapaNAne te kaI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. jIvanAM nityapaNuMne, trikALa hevApaNane kaI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 grantha-yugala thAya." jIvanAM caitanyapaNane, trikALa hevApaNane keI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. tene kaI paNa prakAre baMdhadazA varte che e vAtane keI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. te baMdhanI nivRtti keI paNa prakAre niHsaMzaya ghaTe che, e vAtane keI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. " ekSapada che e vAtane kaI paNa kALe saMzaya nahIM hAthoMdha-zrImad rAjacaMdra have jJAnanI sthiratA arthe duHkha sahita bheda-jJAnanI bhAvanA karavA graMthakAra preraNA kare che - aduHkhabhAvitaM jJAnaM kSIyate duHkhasannidhau / tasmAdyathAbalaM duHkhairAtmAnaM bhAvayenmuniH // 102 / / aduHkhe jJAna bhAveluM, duHkha dekhI jaze khasI tethI AtmA muni bhAve, yathAzakti dukhe vasI. 102 bhAvArtha - keIne ema vicAra Ave ke amara AtmA che, paramAnaMdasvarUpa che, jJAtA-draSTA svabhAvavALe che evI jJAna-bhAvanAthI ja mukti maLe; AkarI, kAya-phleza Adi kiyAnA abhyAsarUpa munipaNanI zI jarUra che? tene graMthakAra A gAthAmAM uttara Ape che - kAya-kaleza Adi kaSTa sahyA vinA sukumArapaNe zAtAzIliyA avasthAmAM "dehAdithI AtmA bhinna che, zArIrika vedanA dehane dharma che, AtmAne je bhAvamAM rahevuM hoya te pramANe te bhAva palaTAvI zake che ema mana dvArA vAraMvAra ekAgrapaNe ciMtana kareluM AtmasvarUpanuM jJAna, duHkha AvI paDe tyAre, khasI jAya che. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 287 - tethI yathAzakti agavaDaleca, vihAra, mauna, Asana, rAta-divasa svAdhyAya-dhyAna, TADha, tApa, upavAsa Adi kalezakArI kriyAothI thatAM kaSTo sahana karatAM karatAM AtmasvarUpanI bhAvanA muni bhAve, te upasarga ke maraNanI kaThaNAI samabhAve sahana thaI zake, ane aMte samAdhimaraNa thAya. "je jIva pitAne mumukSu mAnate hoya, taravAne kAmI mAnate hoya, samaju chuM ema mAnatA hoya teNe dehane viSe rega thatI vakhata AkuLavyAkuLapaNuM thayuM hoya te te vakhata vicAravuM ke tAruM mumukSupaNuM, DahApaNa, kyAM gayAM? te vakhate vicAra kema nahIM karate heya? je taravAne kAmI hoya to te dehane asAra jANe che, dehane AtmAthI judo jANe che, tene AkuLatA AvavI joIe nahIM. deha sAcavyo sacavAtuM nathI, kemake te kSaNamAM bhAMgI jAya che, kSaNamAM roga, kSaNamAM vedanA thAya. dehanA saMge deha duHkha Ape che mATe AkuLa-vyAkuLapaNuM thAya che te ja ajJAna che. zAstra zravaNa karI re ja sAMbhaLyuM che ke deha AtmAthI judo che, kSaNabhaMgura che; paNa dehane vedanA AvyuM te rAgadveSa pariNAma karI bUma pADe che. deha kSaNabhaMgura che evuM tame zAstramAM sAMbhaLavA zuM karavA jAo che ? deha te tamArI pAse che te anubhava kare. deha pragaTa mATI jevuM che, sAcavyo sacavAya nahIM, rAkhe rakhAya nahIM. vedanA vedatAM upAya cAle nahIM. tyAre zuM sAcave? kaMI paNa banI zakatuM nathI. A dehane pratyakSa anubhava thAya che, te tenI mamatA karI karavuM zuM? dehane pragaTa anubhava karI zAstramAM kahyuM ke te anitya che, asAra che, mATe dehamAM mUcha karyA jevuM nathI." Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. grantha-yugala "bIjAM uyamAM AvelAM karmAnuM AtmA game tema samAdhAna karI zake, paNa vedanIyakarmamAM tema thaI zake nahIM; ne te Atmapradeze vedavuM ja joie; ne te veDhatAM muzkelInA pUrNa anubhava thAya che. tyAM jo bhedajJAna saMpUrNa pragaTa thayuM na hAya teA AtmA dehAkAre pariName, eTale deha peAtAnA mAnI laI vede che, ane tene laIne AtmAnI zAMtinA bhaMga thAya che. AvA prasaMge jemane bhedajJAna saMpUrNa thayuM che evA jJAnIone azAtAvedanI vedatAM nirjarA thAya che, ne tyAM jJAnInI kaseATI thAya che. eTale bIjAM darzanavALA tyAM te pramANe TakI zaktA nathI, ne jJAnI evI rIte mAnIne TakI zake che." --zrImad rAjacaMdra deha AtmAthI bhinna yaMtrarUpa che, te kevI rIte pravarte che tenA khulAsA graMthakAra have kAraNa ApIne kare che: prayatnAdAtmano vAyuricchAdveSapravartitAt / vAyoH zarIrayaMtrANi vartante sveSu karmasu // 103 // icchA-dveSe pravartelA, Atma yatnathI vAyu o; vAyuthI deha-yaMtro sau, svakAryo karatAM, ahA ! 103 bhAvArtha:--bhAvakarma nija kalpanA, mATe cetanarUpa; jIvavIryanI sphuraNA, grahaNa kare jadhUpa." --zrImad rAjacaMdra jaDa vastuonI mukhya traNa avasthAe hoya che: ghana (baraphanA DhephA samAna), pravAhI (pANInA relA samAna), dhUpa (gaeNsa, vAyurUpa : varALa samAna). AMkhathI na dekhAya tevI dhUpa ke vAyu dazA che, te jaDa(pudgala)nuM sUkSma svarUpa che. AkhA jagatamAM A sUkSma pudgugala vaLagaNAo vAyunI Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 289 peThe bharelI che. bArI khelIe te prakAza ke pavana jema gharamAM praveza kare che, tema jIva rAga ke dveSa rUpa vibhAva pariNAma kare (tenuM nAma bhAvakarma paNa che) ke tarata ja sUma pudgala vaLagaNuone pravAha Atma-pradeza tarapha vahe che ane baMdha rUpe AtmapradezamAM sthAna pAme che, tenuM nAma karmabaMdha kahevAya che. AmAnI IcchA ke rAga-dveSa pariNamene AdhIna jIvanuM vIrya jeTaluM pragaTa che, te pravarte che. belavAnI IcchA thAya te vibhAvapariNAma che, te bhAva thavAnI sAthe cetananuM je vIrya che te uccAra thAya teve te sthaLe phure che; spaMdanakriyA kaMTha, haTha, jIbha, phephasAM Adi sthaLe thatAM, tyAM rahelA vAyu Adine vega maLe che tethI pugalanI vaLagaNAo athaDAtAM avAja utpanna thAya che, te jIbha, haTha AdinI madada vaDe yegya akSaronA uccAra rUpe bahAra Ave che. Ama badhI dehanI kriyAonuM kAraNa AtmAnA rAga-dveSa rUpa pariNAma (vibhAva) tathA vIryarUpa prayatnanI preraNuM che. tene madada karanAra pudgalanI vAyurUpa sUkSma avasthA che; tethI zarIranA hAtha, paga Adi sthUla avaya pravarte che. AtmAnA bhAva ane pugalanI vAyurUpa skUla avasthA e be dravyonuM bheda-jJAna na hovAthI sAmAnyapaNe leke ema mAne che ke huM be, meM lakhyuM, huM cAlyuM, meM rasAI karI, meM ghaDe , meM ghara karyuM, e Adi pravRttimAM keTale bhAga AtmapariNAma bhajave che, ane keTalI mAtra pudgala dravyanI pravRtti che, te lakSa temane rahetuM nathI. tene kAraNe abhimAna mamatva Adi saMsAranAM mULa SiAyA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 grantha-yugala A lakSa rAkhIne graMthakAra gAthAmAM kahe che ke AtmAnA (icchA) rAga-dveSathI pravartelA prayatnathI vAyu pravarte che, vAyuthI zarIra yaMtro (avayavo) pitapatAnAM kAmamAM pravarte che. "keInuM dIdhuM devAtuM nathI; koInuM lIdhuM levAtuM nathI, jIva phekaTa kalpanA karI rajhaLe che. je pramANe karma upArjana karelAM hoya te pramANe lAbha, alAbha, AyuSa, zAtA, azAtA maLe che. pitAthI kAMI apAtuM levAtuM nathI. ahekAre karI "meM Ane sukha ApyuM, "meM duHkha ApyuM; "meM anna ApyuM," evI mithyA bhAvanA kare che, ne tene laIne karma upArjana kare che. mithyAtve karI khoTo dharma upArjana kare che. jagatamAM Ane A pitA, Ane A putra ema kahevAya che, paNa keI keInuM nathI. pUrvanA karmanA udaye saghaLuM banyuM che. ahaMkAre karI je AvI miththAbuddhi kare che te bhUlyA che. cAra gatimAM rajhaLe che, ane duHkha bhegave -zrImad rAjacaMdra lAkaDAM ke patarAMnAM banAvelAM siMha, vAnara, uMdara vagere yaMtro jema potAne gya kriyA paranI preraNAthI kare che, tema zarIre paNa sarva kriyAmAM AtmAnI preraNAthI pravarte che. te zarIra-yaMtre tathA indriyanI kiyAne AtmAmAM ApatA ajJAnI tathA te Aropane tajatA vivekI jane zuM kare che, te viSe graMthakAra AgaLanI gAthAmAM kahe che - tAnyAtmani samAropya sAkSANyAste sukhaM jaDaH / tyaktvA''ropaM punarvidvAn prApnoti paramaM padam / / 104 // dehAdikArya AtmAmAM, ApI mUDha sukha le, tajI Apa jJAnI te, paramapada bhagave. 104 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 291 bhAvArtha - zrI samAdhizataka graMthane upasaMhAra karatAM jJAnI graMthakAra mahAtmA paramapadanI prApti-aprAptinuM kAraNa darzAve che. brAMti athavA viparIta buddhi e saMsAra-paribhramaNanuM kAraNa che e A graMthamAM vAraMvAra darzAvyuM che, chatAM karuNALu vidvAna graMthakAra pharI paNa, saMsAramAM ame sukhI chIe ema bhUlabharI mAnyatAvALAonI mazkarI karatA hoya tema te buddhi tyAgavAnI marmamAM Takera kare che. vAyuthI pravartatA zarIra-avayanI kriyAne tathA iDhiyenI pravRttine AtmAmAM Aropa karanAra jaDa (vivekahIna) jIva sukhe saMsAramAM rahe che. mahAtmA zrI kabIrajIe paNa gAyuM che : "sukhiyA saba saMsAra, khAve aura save; dukhiyA dAsa kabIra, jAge aura rove." ziyALAnI kaDakaDatI ThaMDImAM TUMTiyAM vALI TADhathI bacavA oDhIne sUvA chatAM TharI jatA mANasanuM ghara lAge tyAre kaMI garama pavana AvavAthI ArAma lAge ane sukhe sUI rahe, tema paranI kiyAne AtmAmAM AropI sukhe besI rahenAra jIvane saMsAra-vRddhi thAya che tene bhaya nathI te mAtra mUDhatA che. upahAsamAM tene sukhI kahyo che. paraMtu vidvAna eTale bhedajJAnI jIva te Aropane saMsAranuM kAraNa jANI, bhava-bhIru banI, jJAnAdi AtmAnI kiyAne ja AtmabhAva mAne che ane dehAdi jaDanI pravRttine parabhAva jANuM tethI rahita thAya che. tethI te brAMti athavA Apane tajI paramapadane pAme che, mukta thAya che. sarva anyabhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che te "mukta" che. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 granthayugala bIjAM sarva dravyathI asaMgapaNuM, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te "mukta che. aTaLa anubhavasvarUpa AtmA sarva dravyathI pratyakSa jude bhAsa tyAMthI muktadazA varte che. te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nivikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che. jeNe traNe kALane viSe dehAdithI potAne kaMI paNa saMbaMdha nahote evI asaMgadazA utpanna karI te bhagavAnarUpa sapuruSone namaskAra che." "chUTe dehAdhyAsa to, nahi kartA tuM karma; nahi bheMkatA tuM tehane, e ja dharmano marma. e ja dharmathI mokSa che, tuM cho mokSa svarUpa; anaMta darzana jJAna tuM, avyAbAdha svarUpa. zuddha buddha ramaitanyaghana, svayaMti sukhadhAma; bIjAM kahIe keTaluM ? kara vicAra to pAma." -zrImad rAjacaMdra have brAMti TaLavAthI, mokSamArga maLavAthI samAdhizataka dvArA je parama pada prApta thAya che, tenuM kaLaza rUpe graMthakAra suMdara varNana kare che : (vasaMtatisaT) muktvA paratra parabuddhimahaMdhiyaM ca saMsAraduHkhajananI jnnaadvimuktH| jyotirmayaM sukhamupaiti parAtmaniSThastanmArgametadadhigamya samAdhitaMtram // 105 / / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana ra93 293 (vasaMtatilakA) mithyA mati svaparanI samaje hatI, hA ! TALI, ukheDI bhava-vela, thayA a-janmA; jJAnAtma-sukha paramAtma-dazAthI bhege, sanmArga A graha, upArsI samAdhi-yoge. 105 bhAvArtha - avidyA ke bhrAMti e saMsAra-duHkhane jaNanArI janetA samAna che tenuM svarUpa TUMkAmAM graMthakAre dvi-arthI zabdomAM prathama darzAvyuM che. vatra eTale paramAM, paravuddhi eTale parama mAhAsyavALI buddhi, jemake "paise mAro paramezvara athavA dharma ArAdhanAmAM "sapuruSamAM ja paramezvarabuddhi, ene jJAnIe parama dharma kahyo che." -zrImad rAjacandra Ama zarUAtamAM draDha bhAve lIdheluM avalaMbana, pitAnAmAM paramAtmadazA pragaTatAM saheje chUTI jAya che. athavA te na chUTe tyAM sudhI kevaLajJAna pragaTatuM nathI. zrI gautama svAmIne paramakRpALu mahAvIra bhagavaMtanA dehanI hayAtI sudhI avalaMbana na chUTayuM, tyAM sudhI kevaLajJAna na thayuM. zrI AnaMdaghanajI paNa gAI gayA che : AlaMbanasAdhana je tyAge, parapariNatine bhAge re; akSaya darzana-jJAna-vairAgya AnaMdaghana prabhu jAge re. vIrajIne caraNe lAguM, vIrapaNuM te mAguM re." AtmA ne sadUguru eka ja samajavA. A vAta vicArathI grahaNa thAya che. te vicAra e ke deha nahIM athavA dehane lagatA bIjA bhAva nahIM, paNa sadgurune AtmA e sadaguru che. jeNe AtmasvarUpa lakSaNathI, guNathI ane vedanathI Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 grantha-yugala pragaTa anubhavyuM che ane te ja pariNAma jenA AtmAnuM thayuM che te AtmA ane sadguru eka ja ema samajavAnuM che. pUrve je ajJAna bheLuM karyuM che te khase te jJAnInI apUrva vANI samajAya." zrImad rAjacaMdra : upadezachAyA A graMthanI 1, 10, 11, 12 gAthAe tathA tevA bhAvanI khIjI gAthAene anusarI vicAra karatAM, varatra' eTale 'anyatra' athavA viparItapaNe evA artha grahaNa karavA yathArtha lAge che; jyAM para nathI tyAM paranI mAnyatA karavI, jyAM pAte nathI tyAM 'huM chuM" ema mAnavuM enuM nAma avidyA che. e avidyA saMsAraduHkhane janma ApanArI mAtA samAna che. tenA tyAga karIne jIva janmamaraNathI mukta thAya che; te paramAtmapadamAM sthiratA karanAra mahAtmA Atmasukhane pAme che. te meAkSamArga darzAvanAra A samAdhizataka graMtha che, te pAmI jIva AtmazuddhirUpa mekSa ke paramapada pAme che. "anAdi svadazAne lIdhe utpanna thayelA evA jIvane ahaMbhAva, mamatvabhAva te nivRtta thavAne arthe A cha padanI jJAnIpuruSoe dezanA prakAzI che. te svadazAthI rahita mAtra peAtAnuM svarUpa che, ema je jIva pariNAma kare, to sahaja mAtramAM te jAgRta thaI samyakdarzanane prApta thAya; samyakdarzanane prApta thaI sva-svabhAvarUpa mekSane pAme." have saMskRta-TIkAkAra aMtaHmaMgaLarUpe jaNAve che : 1. AtmA che, 4. AtmA bheAkatA che, ~~~zrImad rAjacaMdra namaskAra gAthA 2. AtmA nitya che, 3. AtmA kartA che, pa. meAkSapada che, ne 6. mokSanA upAya che. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana 295. ( vIDita ) yenAtmA bahirantaruttamabhidA tredhA vivRtyodito mokSo'naMta catuSTayAmalavapuH saddhyAnataH kIrtitaH / jIyAtso'tra jinaH samastaviSayaH zrIpUjyapAdo'malo bhavyAnaMdakaraH samAdhizatakaH zrImatprabhenduH prbhuH||106|| (harigIta) ajJAnI, aMtaryAma, kevalajJAna e traNa bhedathI, AtmA "samAdhizatakamAM gAye ghaNA vistArathI, AnaMdadAyI bhavya jIvane pUjyapAda pavitra te, jyavaMta anaMta catuSTayI sadhyAnathI ja jaNAya che. 106 bhAvArtha-je paramapakArI, bhavyane AnaMda ApanAra, samAdhizataka pariNAmarUpa AtmaprabhAnA caMdra (zrI prabhAcaMdra, saMskRta TIkAkAra), nirmaLa, jemanA caraNa pUjya che (zrI pUjyapAda, samAdhizatakartA), jemaNe karmazatrune jItelA che (jina), mikSa svarUpa (jIvanmukta) je che, anaMta catuSTaya (anaMta jJAna-darzana-sukha-vIrya) rUpa nirmaLa dehadhArI, jemanI sarva viSaya-vAsanA asta pAmI che, uttama dhyAna vaDe jemanuM kIrtana thAya che, jemaNe AtmAne bahirAtmArUpe, aMtarAtmArUpe tathA paramAtmArUpe-ema traNa bhedathI varNavyo che te bhagavAna jayavaMta varte ! pitAnI zakti pramANe zuddha svarUpanuM, zuddha svarUpavaMta dehadhArI arihaMta Adi jJAnI puruSanuM, temanA kahelA dharmanuM, zAstra-siddhAMtanuM bahumAnapaNuM, kIrtana, stavana, bhajana, manana, nididhyAsana je jIve karaze te zuddha svarUpamaya mokSamArga pratye vaLaze, mekSamArga pAmaze ane pUrNa padamAM birAjamAna thaze. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 granthayugala jJAnI puruSanI avajJA belavI tathA tevA prakAranA prasaMgamAM ujamALa thavuM, e jIvanuM anaMta saMsAra vadhavAnuM kAraNa che, ema tIrthaMkara kahe che. te puruSanA guNagrAma karavA, te prasaMgamAM ujamALa thavuM, ane tenI AjJAmAM saraLa pariNAme, parama upagadraSTie vartavuM, e anaMtasaMsArane nAza karanAruM tIrthakara kahe che, ane te vAkyo jinAgamane viSe che. ghaNuM che te vAkyo zravaNa karatA haze, tathApi prathama vAkyane aphaLa ane bIjA vAkyane saphaLa karyuM hoya evA jIve te kavacit jovAmAM Ave che; prathama vAkyane saphaLa ane bIjI vAkyane aphaLa ema jIve anaMta vAra karyuM che. tenAM pariNAmamAM AvatAM tene vakhata lAgate nathI, kAraNa ke anAdikALathI meha nAmane madirA tenA AtmAmAM pariNAma pAme che, mATe vAraMvAra vicArI tevA tevA prasaMgamAM yathAzakti, yathAbaLavIrthe upara darzita karyA che je prakAra, te prakAre vartavuM yaMgya che." "jene viSe sasvarUpe varte che evA je jJAnI tene viSe leka-pRhAdine tyAga karI, bhAve paNa je AzritapaNe varte che, te nikaTapaNe kalyANane pAme che ema jANIe chIe." -zrImad rAjacandra "AtmApaNe kevaLa AtmA varte ema je ciMtavana rAkhavuM te lakSa che, zAstranA paramArtharUpa che." -zrImad rAjacaMdra - have anuvAdaka tathA vivecaka graMthane upasaMhAra karatAM lakhe che : Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhizataka-vivecana upasaMhAra (doharA) aNiyALI kAMTA samI, DAMgara dekha kameda; bharaDI, cheDAM-kuzakI, UpI cAkhA zeSa. 1 jaLathI zuddha karI kare, kameAda kerA bhAta; upAdeya bhAjana ane, hRSTAMte dRSTAMte siddhAMta. 2 mAhyAtmA khaMjuLoM ne, kAMTA samI kameda; DAMgara bharaDI dekhatA, cAkhA aMta ta. 3 zuddha vizeSa kriyA karyuM, ane bhAta taiyAra. tema kriyA samyaktvanI, Ape siddhi sAra. 4 traNa bhede AtmAtaNI, vAta alaukika AMhi; pUjyapAda prabhue racI, samAdhi-mALA mAMhi 5 maMda matithI je banyuM, samaya-zakti anusAra; phUla nahi--phUlanI pAMkhaDI, prabhu caraNe dharI, tAra. 6 dravye, * bhAve raNanA, parIkSaka gururAja; rAjacaMdra, rabhAkare miMduM sama muja kAja. 7 samAsa 297 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 samAdhizataka (1) prAsaMgika (anuSTupa ) namo'stu pUjyapAdAya samAdhisvAmine tridhA / rAjacaMdrAya yAce'haM samAdhibodhisAdhanam // 1 // kalikAlAnale dagdhAn jIvAMstrAtuM samudyataH / rAjacandrasudhAsiMdhurnamastasmai smarAmyaham // 2 // namo'stu pUjyapAdAya samAdhisvAmine sadA / samAdhitaMtra kartAraM namAmi samatAdharam // 3 // (2) saMskRta - TIkAkArakA maMgalAcaraNa (vasaMtatilakA) siddhaM jinendra malamapratimaprabodhaM nirvANamArgamamalaM vibudhendravandyam / saMsArasAgarasamuttaraNaprapotaM vakSye samAdhizatakaM praNipatya vIram // 4 // (3) grantha- prAraMbha ( zloka : ) yenAtmA'buddhyatAtmaiva paratvenaiva cAparam / akSayAnantabodhAya tasmai siddhAtmane namaH // 1 // (vaMzasya chaMdaH) jayanti yasyAvadato'pi bhAratIvibhUtayastIrthakRto'pyanIhituH / zivAya dhAtre sugatAya viSNave jinAya tasmai sakalAtmane namaH ||2|| Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 298 (upendravajrA) zrutena liGgena yathAtmazakti samAhitAntaHkaraNena samyak / samIkSya kaivalyasukhaspRhANAM viviktamAtmAnamathAbhidhAsye // 3 // ___ (anuSTupa) bahirantaH parazceti tridhA''tmA sarvadehiSu / upeyAttatra paramaM madhyopAyAd bahistyajet // 4 // bahirAtmA zarIrAdI jAtAtmabhrAntirAntaraH / cittadoSAtmavibhrAntiH paramAtmA'tinirmalaH // 5 // nimalaH kevala: zuddho viviktaH prabhuravyayaH / parameSThI parAtmeti paramAtmezvaro jinaH // 6 // bahirAtmendriyadvArairAtmajJAnaparAGmukhaH / sphuritazcAtmano dehamAtmatvenAdhyavasyati // 7 // naradehasthamAtmAnamavidvAn manyate naram / tiryaJca tiryagaGgasthaM surAGgasthaM suraM tathA // 8 // nArakaM nArakAGgasthaM na svayaM tattvatastathA / anantAnantadhIzaktiH svasaMvedyo'calasthitiH // 6 // svadehasadRzaM dRSTvA paradehamacetanam / parAtmAdhiSThitaM mUDhaH paratvenAdhyavasyati // 10 // svaparAdhyavasAyena deheSvaviditAtmanAm / vartate vibhramaH puMsAM putrabhAryAdigocaraH // 11 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 granthayugala avidyAsaMjJitastasmAtsaMskAro jAyate dRDhaH / yena loko'Ggameva svaM punarapyabhimanyate // 12 // dehe svabuddhirAtmAnaM yunaktyetena nizcayAt / svAtmanyevAtmadhIstasmAdviyojayati dehinam // 13 // deheSvAtmadhiyA jAtAH putrabhAryAdikalpanAH / sampattimAtmanastAbhirmanyate hA hataM jagat // 14 // mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tyaktvainAM pravizedantarbahiravyApRtendriyaH // 15 // mattazcyutvendriyadvAraiH patito viSayeSvaham / tAprapadyAhamiti mAM purA veda na tattvataH // 16 // evaM tyaktvA bahirvAcaM tyajedantarazeSataH / eSa yogaH samAsena pradIpaH paramAtmanaH // 17 // yanmayA dRzyate rUpaM tanna jAnAti sarvathA / jAnanna dRzyate rUpaM tataH kena bravImyaham // 18 // yatparaiH pratipAdyo'haM yatparAn pratipAdaye / unmattaceSTitaM tanme yadahaM nirvikalpakaH // 19 // yadagrAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muJcati / jAnAti sarvathA sarva tatsvasaMvedyamasmyaham // 20 // utpannapuruSabhrAnteH sthANau yadvadviceSTitam / tadvanme ceSTitaM pUrva dehAdiSvAtmavibhramAt // 21 / / yathA'sau ceSTate sthANI nivRtte puruSAgrahe / tathA ceSTo'smi dehAdI vinivRttAtmavibhramaH // 22 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 yenAtmanA'nubhUye'hamAtmanaivAtmanAtmani / so'haM na tanna sA nAsau naiko na dvo na vA bahuH ||23|| yadabhAve suSupto'haM yadbhAve vyutthitaH punaH / atIndriyamanirdezyaM tatsvasaMvedyamasmyaham ||24|| kSIyante'traiva rAgAdyAstattvato mAM prapazyataH / bodhAtmAnaM tataH kazcina me zatrurna ca priyaH ||25|| mAmapazyannayaM loko na me zatrurna ca priyaH / mAM prapazyannayaM loko na me zatrurna ca priyaH ||26|| 301 tyaktvaivaM bahirAtmAnamantarAtmavyavasthitaH / bhAvayetparamAtmAnaM sarvasaGkalpavarjitam ||27|| so'hamityAttasaMskArastasmin bhAvanayA punaH / tatraiva dRDhasaMskArAllabhate hyAtmani sthitim // 28 // mUDhAtmA yatra vizvastastato nAnyadbhayAspadam / yato bhItastato nAnyadabhayasthAnamAtmanaH ||29 // sarvendriyANi saMyamya stimitenAntarAtmanA / yatkSaNaM pazyato bhAti tattattvaM paramAtmanaH ||30|| yaH parAtmA sa evAhaM yo'haM sa paramastataH / ahameva mayopAsyo nAnyaH kazciditi sthitiH ||31|| pracyAvya viSayebhyo'haM mAM mayaiva mayi sthitam / bodhAtmAnaM prapanno'smi paramAnandanirvRtam ||32|| yo na vetti paraM dehAdevamAtmAnamavyayam / labhate na sa nirvANaM taptvA'pi paramaM tapaH ||33|| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 grantha-yugala AtmadehAntarajJAnajanitAlAdanirvRtaH / tapasA duSkRtaM ghoraM bhujAno'pi na khidyate // 34 / / rAgadveSAdikallolairalolaM yanmanojalam / sa pazyatyAtmanastattvaM tattattvaM netaro janaH // 35 // avikSiptaM manastattvaM vikSiptaM bhrAntirAtmanaH / dhArayettadavikSiptaM vikSiptaM nAzrayettataH // 36 // avidyAbhyAsasaMskArairavazaM kSipyate manaH / tadeva jJAnasaMskAraiH svatastattve'vatiSThate // 37 // apamAnAdayastasya vikSepo. yasya cetasaH / nApamAnAdayastasya na kSepo yasya cetasaH // 38 / / yadA mohAtprajAyate rAgadveSau tapasvinaH / tadaiva bhAvayetsvasthamAtmAnaM zAmyataH kSaNAt // 36 / / yatra kAye muneH prema tataH pracyAvya dehinam / buddhyA taduttame kArya yojayetprema nazyati // 40 // AtmavibhramajaM duHkhamAtmajJAnAtprazAmyati / nAyatAstatra nirvAnti kRtvA'pi paramaM tapaH // 41 / / zubhaM zarIraM divyAMzca viSayAnabhivAJcchati / utpannAtmamatidehe tattvajJAnI tatazcyutim // 42 // paratrAhaMmatiH svasmAccyuto badhnAtyasaMzayam / svasminnahamatizcyutvA parasmAnmucyate budhaH / / 43 // dRzyamAnamidaM mUDhastriliGgamavabudhyate / idamityavabuddhastu niSpannaM zabdavarjitam // 44 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 303 jAnanapyAtmanastattvaM viviktaM bhAvayannapi / pUrvavibhramasaMskArAd bhrAnti bhUyo'pi gacchati // 45 // acetanamidaM dRzyamadRzyaM cetanaM tataH / kva ruSyAmi kva tuSyAmi madhyastho'haM bhavAmyataH / / 46 // tyAgAdAne bahirmuDhaH karotyadhyAtmamAtmavid / nAntarbahirupAdAnaM na tyAgo niSThitAtmanaH // 47 // yuJjIta manasA''tmAnaM vAkkAyAbhyAM viyojayet / manasA vyavahAraM tu tyajedvAkkAyayojitam // 48 // jagaddehAtmadRSTInAM vizvAsyaM ramyameva vA / AtmanyevAtmadRSTInAM kva vizvAsaH kva vA ratiH // 49 / / AtmajJAnAtparaM kArya na buddhau dhArayecciram / kuryAdarthavazAkiJcid vAkkAyAbhyAmatatparaH // 50 / / yatpazyAmIndriyaistanme nAsti yaniyatendriyaH / antaH pazyAmi sAnandaM tadastu jyotiruttamam // 51 // sukhamArabdhayogasya bahirduHkhamathAtmani / bahirevAsukhaM saukhyamadhyAtma bhAvitAtmanaH // 52 / / tadvyAttatparAnpRcchettadicchettatparo bhavet / yenAvidyAmayaM rUpaM tyaktvA vidyAmayaM vrajet // 53 // zarIre vAci cAtmAnaM saMdhatte vAkzarIrayoH / bhrAnto'bhrAntaH punastattvaM pRthageSAM vibudhyate // 54 / / na tadastIndriyArtheSu yat kSemaGkaramAtmanaH / tathA'pi ramate bAlastatraivAjJAnabhAvanAt // 5 // ___ Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 grantha yugala ciraM suSuptAstamasi mUDhAtmAnaH kuyoniSu / anAtmIyAtmabhUteSu mamAmiti jAgrati // 56 // pazyennirantaraM dehamAtmano'nAtmacetasA / aparAtmadhiyA'nyeSAmAtmatattve vyavasthitaH / / 57 / / ajJApitaM na jAnanti yathA mAM jJApitaM tathA / mUDhAtmAnastatasteSAM vRthA me jJApana zramaH // 58 // yadbodhayitumicchAmi tannAhaM yadahaM punaH / grAhyaM tadapi nAnyasya tatkimanyasya bodhaye / / 59 / / bahistuSyati mUDhAtmA tuSyatyantaH prabuddhAtmA pihitajyotirantare / vahirvyAvRttakautukaH ||6|| ||60 // na jAnanti zarIrANi sukhaduHkhAnyabuddhayaH / nigrahAnugrahaddhiyaM tathA'pyatraiva kurvate // 61 // svabuddhyA yAvadgRhNIyAt kAyavAkcetasAM trayam / saMsArastAvadeteSAM bhedAbhyAse tu nirvRtiH // 62 // ghane vastre yathAsstmAnaM na ghanaM manyate tathA / ghane svadehe'pyAtmAnaM na ghanaM manyate budhaH ||63 || jIrNe vastre yathAsstmAnaM na jINaM manyate tathA / jIrNe svadehe'pyAtmAnaM na jINaM manyate budhaH || 64 || naSTe vastre yathAtmAnaM na naSTaM manyate tathA / naSTe svadehe'pyAtmAnaM na naSTaM manyate budhaH ||65 || rakte vastre yathA''tmAnaM na raktaM manyate tathA / rakte svadehe'pyAtmAnaM na raktaM manyate budhaH ||66 || Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 304 yasya saspandamAbhAti niHspandena samaM jagat / aprajJamakriyAbhogaM sa zamaM yAti netaraH // 67 // zarIrakaJcukenAtmA saMvRto jJAnavigrahaH / nAtmAnaM buddhyate tasmAd bhramatyaticiraM bhave // 68 // pravizadgalatAM vyUhe dehe'NUnAM samAkRtI / sthitibhrAntyA prapadyante tamAtmAnamabuddhayaH // 69 / / gauraH sthUlaH kRzo vA'hamityaGgenAvizeSayan / AtmAnaM dhArayennityaM kevalajJaptivigraham // 7 // muktirekAntiko tasya citte yasyAcalA dhRtiH / tasya naikAntikI muktiryasya nAstyacalA dhRtiH / / 71 / / janebhyo vAka tataH spando mnsshcittvibhrmaaH| bhavanti tasmAtsaMsarga janaryogI tatastyajet // 72 // grAmo'raNya miti dvedhA nivAso'nAtmadarzinAm / dRSTAtmanAM nivAsastu viviktAtmaiva nizcalaH // 73 // dehAntaragatebIja dehe'sminnAtmabhAvanA / bIjaM videhaniSpattarAtmanyevAtmabhAvanA // 74 / / nayatyAtmAnamAtmaiva janmanirvANameva vA / gururAtmA''tmanastasmAnnAnyo'sti paramArthataH // 7 // dRDhAtmabuddhihAdAvutpazyannAzamAtmanaH / mitrAdibhirviyogaM ca bibheti maraNAd bhRzam // 76 // AtmanyevAtmadhIranyAM zarIragatimAtmanaH / manyate nirbhayaM tyaktvA vastraM vastrAntaragraham / / 77 // 20 ___ Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 grantha yugala vyavahAre suSupto yaH sa jAgatyatmigocare / jAgarti vyavahAre'smin suSuptazcAtmagocare // 78 // AtmAnamantare dRSTvA dRSTvA dehAdikaM bahiH / tayorantaravijJAnAdabhyAsAdacyuto bhavet // 76 // pUrva duSTAtmatattvasya vibhAtyunmattavajjagat / svabhyastAtmadhiyaH pazcAt kASThapASANarUpavat ||80|| zRNvannapyanyataH kAmaM vadannapi kalevarAt / nAtmAnaM bhAvayedbhinnaM yAvattAvanna mokSabhAk // 81 // tathaiva bhAvayeddehAd vyAvRtyAtmAnamAtmani / yathA na punarAtmAnaM dehe svapne'pi yojayet // 82 // apuNyamavrataiH puNyaM vratairmokSastayorvyayaH / avratAnIva mokSArthI vratAnyapi tatastyajet // 83 // avratAni parityajya vrateSu pariniSThita: / tyajettAnyapi saMprApya paramaM padamAtmanaH // 84 // yadantarjalpasaMpRktamutprekSAjAlamAtmanaH / mUlaM du:khasya tannAze ziSTamiSTaM paraM padam // 85 // avratI vratamAdAya vratI jJAnaparAyaNaH / parAtmajJAnasampannaH svayameva paro bhavet // 86 // liGgaM dehAzritaM dRSTaM deha evAtmano bhavaH / na mucyante bhavAttasmAtte ye liGgakRtAgrahAH // 87 // jAtirdehAzritA dRSTA deha evAtmano bhavaH / na mucyante bhavAttasmAtte ye jAtikRtAgrahAH // 88 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 jAtiliGgavikalpena yeSAM ca te'pi na prApnuvantyeva paramaM 309 samayAgrahaH / padamAtmanaH // 89 // yattyAgAya nivartante bhogebhyo yadavAptaye / prIti tatraiva kurvanti dveSamanyatra mohinaH // 90 // anantarajJaH saMdhatte dRSTi paGgoryathA'ndhake / saMyogAd dRSTimaGge'pi saMdhatte tadvadAtmanaH // 91 // dRSTabhedo yathA dRSTi paGgorandhe na yojayet / tathA na yojayeddehe dRSTAtmA dRSTimAtmanaH // 92 // suptonmattAdyavasthaiva vibhramo'nAtmadarzinAm / vibhramo'kSINadoSasya sarvAvasthA''tmadarzinaH ||93 // viditA zeSazAstro'pi na jAgradapi mucyate / dehAtmadRSTirjJAtAtmA suptonmatto'pi mucyate || 14 || yatraivAhitadhIH puMsaH zraddhA tatraiva jAyate / yatraiva jAyate zraddhA cittaM tatraiva lIyate // 95|| yatraivAhitadhIH puMsaH zraddhA tasmAnnivartate / yasmannivartate zraddhA kutazcittasya tallayaH ||96 || bhinnAtmAnamupAsyAtmA paro bhavati tAdRzaH / vartirdIpaM yathopAsya bhinnA bhavati tAdRzI // 97 // upAsyAtmAnamevAtmA jAyate paramo'thavA / mathitvA''tmAnamAtmaiva jAyate'gniryathA taruH || 98 || itIdaM bhAvayennityamavAcAgocaraM padam / svata eva tadApnoti yato nAvartate punaH // 99 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 grantha yugala ayatnasAdhyaM nirvANaM cittattvaM bhUtajaM yadi / anyathA yogatastasmAnna duHkhaM yoginAM kvacit // 100 // svapne dRSTe vinaSTe'pi na nAzo'sti yathA''tmanaH / tathA jAgaradRSTe'pi viparyAsAvizeSataH // 101 // aduHkhabhAvitaM jJAnaM kSIyate duHkhasannidhau / tasmAdyathAbalaM duHkhairAtmAnaM bhAvayenmuniH // 102 // prayatnAdAtmano vAyuricchAdveSapravartitAt / vAyoH zarIrayaMtrANi vartante sveSu karmasu // 103 // tAnyAtmani samAropya sAkSANyAste sukhaM jaDaH / tyaktvA''ropaM punarvidvAn prApnoti paramaM padam // 104 // (vasaMtatilakA) muktvA paratra parabuddhimahaMdhiyaM ca saMsAraduHkhajananIM jananAdvimuktaH / jyotirmayaM sukhamupaiti parAtmaniSThastanmArgametadadhigamya samAdhitaMtram // 105 // saMskRta TIkAkArakA aMtamaMgala ( zArdUlavikrIDita ) yenAtmA bahirantaruttamabhidA tredhA vivRtyodito mokSo'nantacatuSTayAmalavapuH saddhyAnataH kIrtitaH / jIyAtso'tra jinaH samastaviSayaH zrIpUjyapAdo'malo bhavyAnandakaraH samAdhizatakaH zrImatprabhenduH prabhuH || 106 || Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 samAdhizataka (gujarAtI anuvAda) (1) prAsaMgika (doharA) badhi-samAdhi ja yAcate, praNamuM zrI gururAja; pUjyapAda zaraNe phaLe, saphaLa rjIvana muja kAja. 1 kaLiyuga-jhALe dAjhatA jIva bacAvA kAja; sudhadadhi sama rAjacaMdra, namuM, smaruM sukha-sAja. 2 pUjyapAda prabhune namuM AtmasvarUpa mahaMta; varI samatA svAmI thayA, samAdhimaya bhagavaMta. 3 (2) saMskRta-TIkAkAranuM maMgalAcaraNa (harigIta) paripUrNa, siddha, jinendra, anupama jJAna-ti jhaLahaLe, nirvANa mArga samAna nirmaLa, jyAM surendra-zire DhaLe; saMsArasAgara tAravA sapharI jahAja samAna che, vyAkhyA samAdhi-zatakanI karuM vira gurune praNane. 4 (3) graMtha-prAraMbha (anuSTra) jeNe jANe khare AtmA-AtmAne, anya anyane akSayapUrNa-jJAnI te, siddhane dhanya, dhanya che ! 1 (vaMzastha) na belatA teya suNAya bhAratI, - vibhUti niHspRha ahe! sadehanI manAya brahmA, ziva, buddha, viSNu ke, jinendra rUpe sarakhA bhajuM bhale. 2 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 grantha-yugala (upajAti) zakti pramANe, anumAna, zAse, samyapha prakAre sthiratA svarUpe- anubhavIne kahyuM sajjanane, svarUpa je zuddha, jijJAsuone. 3 (anuSTra5) bAhA, aMtara, parAtmA e, tribhede sarva jIva che; taje bAhya banI aMtara, paramAtmA thavuM have. 4 bahirAtmA gaNe AtmA, dehAdine ja bhrAMtithI, aMtarAtmA taje brAMti, cittadoSa svarUpanI. 5 paramAtmA, prabhu, zuddha, nirmala, kevala vaLI; vivikta, avyaya, jina, parAtmA, paramezvarI. 6 IndriyathI pravarte A, pitAne deha te ja huM, bahirAtmA gaNe evuM, AtmajJAna na te kahyuM. 7 naradeha rahe te te, AtmAne nara mAnate; tiryadehamAM hera, devAMge sura jANatA. 8 nArakI narake jANe - ajJAnI, tema te nathI; anaMta-jJAna-zaktimAna, svagamya, acalasthiti. 9 mUha svadeha za dekhI, paranA jaDa dehane, para AtmA judo teye, deharUpe para gaNe. 10 sva-para-dehamAM AtmA, ajJAnI Ama mAnate paDI vibhramamAM pita, putra bhAryAdi bhAva. 11 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 avidyArUpa saMskAra, tethI tA draDha tethI punarbhave jIva, peAtAne deha dehAtmabuddhi dehAnAM, kAraNA meLave nakI; AtmAmAM AtmabuddhimAna, dehanI keda de mUkI. 13 dehamAM AtmabuddhithI, putrAdi nija kalpate; mahattA mAnI peAtAnI--temAM, hA ! jaga-hANu, jo. 14 mULa saMsAra-duHkhAnuM, dehamAM Atmabuddhi te; tajI indriyavyApAra - khAdya, aMtara pesa. 15 indriyadvArathI cUkI, paDyo huM viSayA viSe; bhegA pAmI na meM pUrve,jANyuM rUpa yathArtha je. 16 bAhya vANI tajI AvI, aMtarvAcA to samAse ceAga-vArtA A, paramAtmA 311 jAmatA; mAnatA. 12 je mane rUpa dekhAya, te te jANe na sarvathA; jANe te te na dekhAya, keAnI pUrI; prakAzatI. 17 sAthe karuM kathA ? 18 hA AtmA te 'svarUpa samajAvuM chuM', 'mane unmatta mata e mAro, agrAhyane grahe nA je, graheluM mUktA nathI; sarvathA sarvene jANe, te sva-saMvedya huM nakI. 20 hUMDAne bhUlathI mAnI-- manuSya, jema vartatA; pravarto tema pUrve huM, dehArdi nija mAnatA. 21 manuSya-mAnyatA TALI, hUDA pratye pravartatA tema bhrAMti TaLI tyAre, dehArdika bhinna mAnatA. 22 upadezaka', nirvikalpaka. 19 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 granthayugala AtmA je AtmabhAve huM, AtmAnaMda anubhavuM; te huM, nA strI-napuMsaka, nA nara, eka ke bahu 23 je vinA nIMdamAM DUkhe, jA je rUpa jANuMne, atIndriya, akathya huM, sva-saMvedanasAdhya te. 24 rAgAdi A bhave jAye, oLakhe tatvathI mane, jJAnarUpe mane jANya, zatru-mitra na ke bane. 25 mane na dekhatA leke, zatru-mitra na thAya je mane je dekhanArA te, zatru-mitra na thAya ke. 26 bahirAtmA tajI Ama, aMtarAtmA banI aho sarva saMka9pathI mukta, paramAtmApaNuM lahe. 27 loDaDyuM saMskAra pAmIne, bhAvanA karavI ati draDha saMskAra jAmIne, AtmAmAM sthiratA thatI. 28 mUDha vizvAsa rAkhe te-vastuthI vadhu bhIti kyAM? Dare jethI, vadhu ne ke, abhaya sthAna AtmanAM. 29 iMdriya sarva rekIne, karIne sthira cittane; jotAM je kSaNamAM bhAse, paramAtma-svarUpa che. 30 huM parAtmArUM chuM , parAtmA te ja huM nakI; tethI upAsanA mArI, mAre kartavya, e sthiti. 31 viSayethI karI mukta, mane meM AtmabhAvathI, paramAnaMdathI pUrNa-bedharUpe karI sthita. 32 dehathI bhinna ne nitya, AtmA Ama na jANatAM bhAre tapa tape toye, mokSa-sukha na mANatAM. 33 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 313 dehathI bhinna AtmAnA, jJAnAnaMde pUrA sukhI; tapa-tApa dahe pApa--ugra, teye na te dukhI. 34 rAga-dveSAdi mejathI, hAle je nA mane jaLa; te Atmatatva te dekhe, te ta anya niSphaLa. 35 avikSepI mana AtmA, vikSepI AtmabrAMti je, avikSepa kare citta, tethI vikSepa na raho. 36 avidyA bahu abhyAsI, te saMskAre mana caLe, jJAnasaMskArathI citta, Atma-tatve svayaM vaLe. 37 apamAnAdi te mAne, vikSepI mana jemanuM apamAnAdi nA lekhe, akSubdha mana jemanuM. 38 tapasvIne kadI moha, rAgadveSa jaNAya che, bhAvaje svastha AtmA te, kSaNamAM zAMti pAmaze. 39 jyAM dehe prema munine, tyAMthI citta khaseDIne, buddhithI bodha-mUrtimAM, bAMdhatAM prema jAya te. 40 AtmabrAMti jaNe duHkha, AtmajJAna haNe, ahA !' jJAna arthe mathe nA te, mekSa de nA tape mahA. 41 dehAtmabuddhinI icchA, divya deha-suganI; tattvajJAnI taNI IcchA, deha-bhoga-viyAganI. 42 pitAne paramAM mAnI, baMdhAya sva cUkI nakI; AtmAmAM AtmabuddhimAna, mukAya parane mUkI. 43 triliMga zya kAyA huM, eTaluM mUDha mAna anAdisiddha, avAcya, AtmA, je mata jJAnIne. 44 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 grantha-yugala Atmatatva pichAnIne, bhinna bhAvI rahyA chatAM; bhrAMtinA pUrvasaMskAre, bhrAMtimAM pharI ke jatAM. 45 dRzya te huM jaDa jANuM, AtmA adrazya mAnate, karuM kyAM roSa ke teSa ? rahuM madhyastha tethI te. 46 bAhya tyAge, he mUDha, jJAnanI gupta vartana niSThitAtmA na tyAge ke, grahe bAhyAMtare jarA. 47 je AtmA mana sAthe, vANu-kAyAthI cheDIne; manathI vANuM-kAyAnA, vartana vRtti choDa . 48 dehAtmadraSTine bhAse, vizvAsya, ramya A badhAM; svAtmAmAM AtmadraSTine, bhave vizvAsa, rAga kyAM? 49 AtmajJAna vinA kyAMya, citta gho cirakALa nA AtmArthe vANuM-kAyAthI, varte tanmayatA vinA. 50 je dekhuM indriyethI te, mAruM nA, muja rUpa keiMdriye rekI aMtamAM, dekhuM sAnaMda dIpa he. 21 yegAraMbhe sUjhe sukha,- bAhyamAM, duHkha aMtare; abhyastatmA sukhI aMtar, duHkhI bAhya sukhe, are ! para te kahe, te pUche saune, te Icche, tanmaya rahe; jethI mithyAtva mUkIne, jJAnAvasthA tame grahe. pa3 bhrAMtithI vANa-kAyAmAM, AtmA ajJAna mAnatA brAMti-mukta kharuM jANe, traNenuM tatva bhinna che. 54 iMdriya viSayamAM zuM, AtmAne hitakArI che ? bAla temAM ja rAce hA ! mAtra ajJAnatAvaze. papa Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 315 aMdhAre bahu UMdhyA je, mUhAtmAo kunimAM huM, "mAruM mAnatA jAge, dehAdi anya bhAvamAM. 16 anAtmadraSTie dekhe, deha nija niraMtara ajIva anya dehe je, AtmAmAM he sadA sthira. 57 svarUpa upadezya te, mUhAtmA jANatA nathI, jANe kahyuM nathI kAMI, vaLe zuM upadezathI ? 58 je upadezavA icchuM, te huM nA, muja rUpa jete te nA anyathI grAhya, badhuM huM kema anyane ? 59 AvarI aMtare ti, bAhAtmA bAhya rAcate aMtaHsaMtoSa jJAnI te, bAhya kautuka TALate. 60 zarIre sukha-duHkhane, jANe nA, teya mUTha AlAlane, pIDane buddhi, rAkhe dehe tathApi hA ! 61 kAyA, vANuM, mana mAne, jyAM sudhI jIva ApaNuM tyAM sudhI heya saMsAra, mekSa le bhinna bhAvatAM. 62 jADAM vacce na pitAne, jADe jANe vivekI ke jADe deha thatAM tema, AtmA jADa na mAna. 63 jIrNa vacce na pitAne, jIrNa jANe viveka ke jIrNa deha thatAM tema, AtmA jIrNa na mAna. 64 vastranA nAzathI jema, dehane nAza nA gaNe; dehanA nAzathI jJAnI - AtmAne nAza na bhaNe 65 lAla vacce na pitAne, lAla jANe viveka ke lAla deha thatAM tema, AtmA lAla na mAna. 66 www Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 grantha-yugala jene sakriya saMsAra, bhAse niSkriya * kASTa ze; aprajJa, bhega-ceSTAthI, - rahita, zama pAmate. 67 jJAnamUrti prabhu oDhI - dehakAMcaLa, je rame, pitAne jANa bhUlI, ghaNe kALa bhave bhame. 68 ANuM-rAzi khase, pise, A AtmAkAra dehamAM; samAna-sthiti-bhrAMtithI, mUDha te nija mAnatAM. 69 jADA vA sUkalA, gorA, dehadharmothI bhinna je, kevalajJAna-mUrti A, AtmAne nitya bhAvaje. 70 avazya mukti pAme che, acala dhAraNA mane, avazya mukti nA pAme, jenI na bhAvanA Take. 71 leka-yege vahe vANuM, tethI citta caLe, bhrame; leka-saMsargane Ave, jANI yegI bhale vage. 72 vanavAsa janavAsa, bane anAtmadarzanA; dRSTAtmAne karyo vAsa ? zuddha nizcala AtamA. 73 bIjA dehataNuM bIja, A dehe Atma-bhAvanA; videha-muktinuM bIja, AtmAmAM Atma-bhAvanA. 74 AtmAne mekSa-saMsAre, AtmA pote laI jate; nizcaye sva-guru AtmA, anya nA guru Atmane. 75 dRDha dehAtmabuddhi je, AtmAne nAza mAna; mitrAdinA viyoge ne, mRtyuthI bahu te bata. 76 jha "nIrakhIne navayauvanA, leza na viSayanidAna; gaNe kASThanI pUtaLI, te bhagavAna samAna." -zrImad rAjacaMdra Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 317 AtmAmAM AtmabuddhimAna, mAne deha-gati judI jUnuM vastra taje tema, taje deha tajI bhauti. 77 vyavahAra sUte mUke, te jAge Atma-kAryamAM ciMtave vyavahAre je, te UMghe Atma-kAryamAM. 78 AtmAne aMtare dekhI, dekhe dehAdika judA bannenA bhedavijJAne, abhyAse mukti saMpadA. 79 AtmajJAnI zarUAta, dekhe unmattavat jagat ; abhyAse AtmajJAnIne, bhAse A jaga kASThavatuM. 80 anya pAse suNa bedha, ghaNe dIdhe tathApi je dehathI bhinna nA bhAvyo - AtmA, to na mukAya ke. 81 dehathI bhinna bhAvIne - AtmAne, AtmabhAvanAdRDha evI kare, nA ho-svane ya deha-janA. 82 apuNya avata, puNya - vate, mokSa dvaya-kSaye, vrate ya avate peThe, mUke mekSAzayI thaye. 83 atra tarjI mokSArthI, vratamAM sthiratA bhaje, parama pada AtmAnuM, pAmI dravya vrate taje. 84 aMtarvAcA vikalpanI - jALa je, duHkha-mULa te, ukheDI Atma-zAMti , uttama anukULa e. 85 avatI vrata dhArIne, jJAnAbhyAsI vatI rahe kevalajJAnathI pote, paramAtma-dazA grahe. 86 veza je dehane dharma, deha saMsAra jIvane tare saMsArathI te nA, veza - Agraha jemane. 87 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 granthayugala jAti jo dehanA dharma, deha saMsAra jIvanA; tare saMsArathI te nA, jAti-Agraha jemaneA. 88 jAti-veza-vikalpAnA, zAstra-Agraha je grahe; te ya pAme na AtmAnuM, parama pada meAkSa je. 89 dehaprIti javA yAgyA-- bhAga, niHspRhatA thavA; tyAM ja mAhAMdhanI prIti, icche vairAgya tyAgavA. 90 pAMgaLA aMdha-baMdhe tyAM, paMgunI draSTi aMdhamAMArope mUDha, te rIte AtmAnI sRSTi aMgamAM. 91 bheda-jJAnI na paMgunI, dRSTi aMdha viSe lahe; jJAnI tema na AtmAnI, vRSTi deha viSe grahe. 92 UMgha, unmattatAdi ya, bhrAMti nA Atma-darzInAM; mAhAdhIna badhe varte, ahaMbhAve ja bhrAMtimAM, 93 ajJAnI jANI sau zAztrA, jAge te ya mukAya nA; nAnI gAMDA, sUtA tAye mukAya, muni bhAkhatA. 94 buddhine hita jyAM lAge, zraddhA temAM ja cATatI; zraddhA jyAM cATatI tyAM ja, cittanI lInatA thatI. 95 buddhi ahita jyAM jANuM, ke zraddhA tyAMthI UThatI; zraddhA UThI gaI tA tyAM, taddInatAnI vAta zI ? 96 jJAnInA pAya seve te, pAme che tenI ja dazA; jyAtine sparzatAM mattI, Ive DhIvA ja, jo prathA. 97 niAtmAne upAsI vA, paramAtmA thayA, khare ! taDALa ghasAvAthI, agni jema svayaM are, 98 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 319 ema AtmA sadA bhAva, avAcya pada pAmaze, enI meLe maLe mekSa, jethI nA pharI janmaze. 9 AtmA bhUtaja vA zuddha, te kSayatna nA ghaTe; nahIM te yaMgathI mekSa, kadI duHkha nAgIne. 100 svapna dehAdi dIThelAM--vinazya AtmanAza kyAM ? jAgatAM tema dIThelAM - jAya, je bhrAMti beyamAM. 101 aduHkhe jJAna bhAveluM, duHkha dekhI jaze khasI; tethI AtmA muni bhAve, yathAzakti dukhe vasI. 102 icchA-dveSe pravartelA, AtmayatnathI vAyu je; vAyuthI deha-yaMtre sau, svakAryo karatAM, ahe ! 103 dehAdi-kArya AtmAmAM, AropI mUDha sukha le; tajI Aropa jJAnI te, paramapada bhegave. 104 (vasaMtatilakA) mithyA mati svaparanI samaje hatI, hA ! TALI ukheDI bhavavela, thayA a-janmA; jJAnAtma-sukha paramAtma - dazAthI bhoge; sanmArga A graha, upAsI samAdhi-yege. 105 saMskRta-TIkAkAranuM aMtamaMgala * (harigIta) ajJAna, aMtaryAmo, kevalajJAnI e traNa bhedathI, AtmA "samAdhizatakamAM gAya ghaNA vistArathI; AnaMdadAyI bhavya jaivane pUjyapAda pavitra te, jayavaMta anaMta catuSTayI sadhyAnathI ja jaNAya che. 106 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 zrI yazovijayajI upAdhyAya racita samAdhizataka samarI bhagavatI bhAratI, praNamI jina jagabaMdhu kevaLa Atamabodhaka, karasuM sarasa prabaMdha. 1 kevaLa Atamabedha che, paramAratha zivapaMtha; tameM jinake maganatA, seI bhAva nigraMtha. 2 bhegana kyuM balake, bAhya jJAnakI daura taruNa-bhega anubhava jisya, maganabhAva kachu aura. 3 AtamajJAne magana je, se saba pudgala khelaIndrajAla kara lekhave, mile na tahaM mana-mela. 4 jJAna vinA vyavahAraka, kahA banAvata nAca; ratna kahe ke kAcake, anta kAca se kAca. 5 rAce sAce dhyAnameM, sAce viSaya na keI; nAce, mAce mugati-rasa, AtamajJAnI seI. 6 bAhira, aMtara, parama e, Atama pariNati tIna dehAdika-Atama-bharama, bahirAtama bahu dIna. 7 cittadoSAtma-vizvAti, aMtara Atama khela; ati nirmala paramAtamA, nAMhi karmaka bhela. 8 naradehAdika dekhakara, ' AtamajJAne hIna, iMdriya-bala bahirAtamA, ahaMkAra mana lIna. 9 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 alakha, niraMjana, akala-gati, vyApI rahyo zarIra; lakha sujJAne AtamA, khIra lIna jyuM nIra. 10 ari, putrAdika kalpanA, dehArdika abhimAna; nija para tanu saMbaMdha-mati, tAkeluM heta nidAna. 11 dehArdika AtamabhramI, kalpe niz2apara bhAva; AtamajJAnI janma laDuM, kevala zuddha svabhAva. 12 sva-para-vikalpe vAsanA, hAta avidyArUpa; tAteM bahuri vikalpamaya, bharama-jAla aMdhakUpa. 13 putrAdikakI kalpanA, dehAtama bhramamUla; tArka jaDa saMpatti kahe, hA ! hA ! moDhu pratikUla. 14 cA bhramamati ama chAMDa de, dekhA aMtara dRSTi; mAha dRSTi jo cheDiye, pragaTe nijaguNu sRSTi. 15 kahAvana phUTa; rUpArdikakA dekhI vA, kana iMdriya jogAdika khale, " ye sama lUTAlUTa 16 parapada Atama, dravya, kahana sunana cidAnaMda ghanakhela hiM, nijapada te 321 kachu nAMhi; nijamAMhi. 17 prakAzI tenDu. 68 grahaNa ayeAgya grahe nahi, grahyo na chaMDe jeha, jANe sarva svabhAvane, sva-para rUpeke bhrama sImeM, jyuM jaDa kare prayAsa; dehAtama-bhramata bhayeA, huM tuja phUTa abhyAsa. 19 miTe rajatabhrama sIpameM, janapravRtti jima nAMhi; na rameM Atamabhrama miTe, tyuM dehArdika mAMhi. 20 21 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 grantha-yugala phire adhe kaMThagata-cAmIkarake nyAya, jJAna-prakAze mugati tuja, sahaja siddha nirupAya. 21 yA bina tu sUte sadA, ge bhege jeNi rUpa atIndriya tU chad, kahI zake kahu keNi ? 22 dekhe bhAkhe au kare, jJAnI sabahi acaMbha; vyavahAre vyavahAra sU, nizcayameM thira thaMbha. 23 jaga jANe unmatta e, e jANe jaga aMdha; jJAnIku jagameM rahya, yuM nahi keI saMbaMdha. 24 yA parachAhI jJAnakI, vyavahAre jI kahAI nirvikalpa tuja rUpameM, dvidhA bhAva na suhAI. 25 yU bahirAtama chAMDike, aMtara Atama hoI paramAtama-mati bhAviye, jahAM vikalpa na keI. 26 mai yA draDha vAsanA, paramAtama pada heta; IlikA bhamarI dhyAnagata jinamati jinapada heta. 27 bhAre bhayapada sehi hai, jaheM jaDakuM visavAsa; jinasuM e Darate phire, sei abhayapada tAsa. 28 iMdriya vRtti nirodha karI, je khinuM galitavibhAva, dekhe aMtara AtamA, se paramAtama bhAva. 29 dehAdikarte bhinna meM bese tyAre teha; paramAtama-pada dIpikA, zuddha bhAvanA ehu 30 kiyA kaSTa bhI naha lahe, bhedajJAna sukhavaMta; yAbina bahu vidhi tapa kare, te bhI nahi bhava-aMta. 31 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 323 abhiniveza pudgala viSaya, jJAnIkuM kaDuM heta; guNake bhI mada miTa gaye, pragaTa sahaja udyota. 32 dharma kSamAdika bhI miTe, pragaTata dharma saMnyAsa te kalpita bhava-bhAvameM, kyuM nahi heta udAsa? 33 raju avidyAjanita ahi, miTe rajajuke jJAna AtamajJAne tyuM miTe, bhAva abedha nidAna. 34 dharma arUpI dravya ke, nahi rUpI para heta; aparama guna rAce nahIM, yU jJAnI mati deta. 35 nagama nakI kalpanA, aparama bhAva vizeSa; parama bhAvameM maganatA, ati vizuddha naya rekha. 36 rAgAdika jaba pariharI, kare sahaja guNa kheja; ghaTameM bhI pragaTe tadA, cidAnaMdakI meja. 37 rAgAdika pariNAma-cuta, mana hi anaMta saMsAra; tehija rAgAdi rahita, jAni paramapada sAra. 38 bhava-prapaMca mana jAlakI, bAjI jUThI mUla; cArapAMca dina sukha lage, aMta dhUlakI dhUla. 39 meha-bagurI-jAla mana, tAme mRgamata heuM; thAme je muni nahi pare, tArka asukha na kau. 40 jaba nija mana sanmukha hue, citte na para guNadeSa; taba bahurAI lagAIye, jJAna dhyAna rasa piSa. 41 ahaMkAra parameM dharata, na lahe nija guNagaMdha; ahaMkAra nija guNa lage, chUTe para hi saMbaMdha. 4ra Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 grantha-yugala artha triliMgI pada lauM, so nahi AtamarUpa, to pada karI karyuM pAIye, anubhava-gamya svarUpa. 43 AtamaguNa anubhava tabhI, dehAdikate bhinna; bhUle vibhramavAsanA, je vahi phire na khinna, 44 dakhe se cetana nahIM, cetana nahi dekhAya; reSa taSa kinasuM kare, Apahi Apa bujhAya. 45 tyAga grahaNa bAhira kare mUDha, kuzaLa aMtaraMga; bAhira aMtara siddhakuM, nahi tyAga au saMga. 46. Atama- dhyAne mana dhare, vacana-kAya-rati choDI; te pragaTe zubha vAsanA, guNa anubhavakI jeDI. 47 yegAraMbha asukha - aMtara, bAhira sukha, siddhagaNuM sukha hai - aMtara, bAhira duHkha. 48 se kahiye so pUchiye, tAme dhariye raMga; yAte miTe adhatA, bodharUpa che caMga. 49 nahi kachu IndriyaviSayame, rotanaE hitakAra; lebI jana tAme rame, aMdhe maha-aMdhAra. 10 mUMDha Atama, sUte prabala, mohe cheDI zuddhi; jAgata hai mamatA bhare, pudgalameM nijabuddhi. 11 tAke bedhana-zrama aphala, jAkuM nahi zubha ga; Apa Apake bujha, nizcaya anubhava bhega. para parake kizo bujhAvane, tU paragrahaNa na lAga; cAhe jene bujhavyo, se nahi tuja guNabhAga. 53 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 jakhaleluM prAnI nijamateM, Dai vacana, mana, kAya; takhale hai saMsArathira, bhedyajJAna miTa jAya. 54 sUkhama, ghana, jIrana, navaiyuM kare huM deha; tAte budha mAne nahIM, apanI pariNati teha. papa jaise nAza na ApakeA, hAta vastrakA nAza; taise tanuke nAzase, Atama acala anAza. pad 325 jaMgama jaga thAvara pare, jAkuM bhAse nitta; sA cAkhe samatA sudhA, avara nahIM jaDa-citta. 57 mugati dUra tAkuM nahIM, jAkuM thira saMteASa; dUra mugati tAkU sadA, jAkuM avirati-pASa. 58 hAta vacana-mana-capaLatA, janake saMga-nimitta; jana-saMgI hAvai nahIM, tAteM muni jaga-mitta. 19 vAsa nagara vanake viSe, mAne duvidha ayuddha; AtamadarazI kUM khasatI, kevaLa Atama zuddha. 60 Apa-bhAvanA dehameM, dehaMtara gati-hata; Apa-buddhi jo ApameM, sA videha pada deta. 61 bhavi zivapada de Apa, ApahI sanmukha hAi; tAteM guru hai AtamA, apanA aura na phAI. 62 sAvata hai nija bhAvameM, jAge je vyavahAra; sUtA je vyavahArameM, sadA svarUpa AdhAra. 13 aMtaracetana dekhIke, mAhira deha svabhAva; tAkA aMtara-jJAnateM, hArda acala dRDha bhAva. 64 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 grantha-yugala bhAse Atma jJAne dhUri, jaga unmatta samAna; Age dRDha abhyAsate, patthara tRNa, anumAna 65 bhinna dehate bhAviye, huM ApahImeM A nyuM svapnameM nahIM hue, dehatama bhramatApa. 66 puNya-pApa vrataavrata, mugati douke tyAga; atrata pacai vrata bhI taje, tAte dhari zivarAga. 27 paramabhAva prApti lage, vrata dhari, avrata cheDI; paramabhAva-rati pAyake, vrata bhI inameM jeDI. 68 dahana samai kyuM tRNa dahI, huM vrata, avrata chedI, kriyA-zakti inameM nahIM, jAgati nizcaya bhedI. 69 vrata guNa dhArata avatI, ghatI jJAna guNa daI paramAtamake jJAnate, paramAtamapada heI. 70 liMga deha-Azrita rahe, bhAvake kAraNa deha; tAte bhava chede nahIM, liMga-pakSarata jeha. 71 jAti deha-Azrita rahe, bhavane kAraNa deha tAte bhava chede nahIM, jAti-pakSarata jeha. 72 jAti liMga ke pakSameM, jinake hai rAga; meha jAlameM se parai, na lahe zivasukha bhAga. 73 liMga dravya guNa Adare, nizcaya sukha vyavahAra bAhya liMga haTha naya-gati, kare mUDha avicAra. 74 bhAvaliMga jAteM bhaye, siddha pannarasa bheda, tAteM AtamakuM nahIM - liMga, na jAti, na veda. 75 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 327 pagudRSTi kyuM aMdharma, dRSTibheda nahu deta, AtamavRSTi zarIrame, huM na dhare guNa heta. 76 svapna vikalatAdika dazA, bhrama mAne vyavahAra; nizcaya nayameM deSa kSaya, binA sadA bramacAra. 77 chUTe nahi bahirAtamA, jAgata bhI paDhi graMtha; chUTe bhavathe anubhavI, supana, vikala nigraMtha. 78 paDhI pAra kahuM pAvana, micyo na manake cAra; nyuM kaulake baeNla, gharahI kesa hajAra. 79 jihAM buddhi thira puruSakI, huM ruci tahaM mana lIna; Atama-mati, Atama-ruci, kahe kauna AdhIna ? 80 sevata para paramAtamA, lahe bhavika tasarUpa battiyAM sevata tika, hevata ti sarUpa. 81 Apa ApameM sthita hae, taruthe agni-utA sevata Apa hi ApakuM, tyuM paramAtama heta. 82 ehi paramapada bhAviye, vacana-agecara sAra; sahaja ti te pAIye, phira nahi bhava-avatAra. 83 jJAnIkuM duHkha kachu nahi, sahaja siddha nirvANa sukha-prakAza anubhava bhaye, sabahi Thaura kalyANa. 84 supanadRSTi sukha nAzate, kyuM duHkha na lahe leka; jAgara-draSTi vina9meMhuM budhayuM nahi zeka. 85 sukha-bhAvita duHkha pAyake, kSaya pAve jaga jJAna na rahe se bahu tApame, kemala phUla samAna. 86 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 granthayugala duHkha paritApe navi gale, duHkha-bhAvita munijJAna, vaja gale nahi dahanameM, kaMcanake anumAna. 87 tAteM duHkhasuM bhAviye, Apa zakti anusAra, tau drutara huI ullaze, jJAna caraNa AcAra 88 raname bharate subhaTa nyuM, gine na bAna prahAra prabhu raMjanake heta DhuM, jJAnI asukha pracAra. 89 vyApArI vyApArame, sukha kari mAne duHkha; kiyA-kaSTa sukhameM gine, huM vaMchita muni sukha. 90 kriyA yoga abhyAsa che, phala hai jJAna abaMdha nukU jJAnI bhaje, eka mati te aMdha. 91 icchA, zAstra, samarthanA, trividha yoga hai sAra; icachA nija zakti karI, vila yoga vyavahAra. 92 zAstraga guNaThANuke, pUrana vidhi AcAra; pada atIta anubhava kahyo, ega tRtIya vicAra. 93 rahe yathAbala game, grahe sakla nayasAra, bhAvajainatA se lahe, cahe na mithyAcAra. 94 mAraga anusArI kriyA, chede se matihIna, kapaTa-kriyA-ela jaga Thage, se bhI bhavajala-mIna. 5 nija nija matameM lari pare, nayavAdI bahuraMga; udAsInatA pariNarma, jJAnIkuM saravaMga. 96 dou la tihAM eka pare, dekhanameM duHkha nahi; udAsInatA sukha-sadana, para-pravRtti duHkha-chAMhi. 97 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 329 udAsInatA sura-latA, samatA-rasa-phaLa cAkhe; pa-pekhanameM mata pare, nija meM nija guNa rAkhe. 98 udAsInatA jJAnaphaLa, parapravRtti hai meha, zubha jAne se Adare, udita viveka praha. 9 dedhika-zatake uddharyuM, taMtra samAdhi-vicAra dhare eha budha kaMThameM, bhAva ratanake hAra. 100 jJAna vimAna, cAritra pavi, naMdana sahaja samAdhi muni surapati, samatA zacI, raMge rame agAdha. 101 kavi jazavijaye e race, dedhika-zataka pramANu eha bhAva je mana ghare, se pA kalyANa. 102 - : ' N' . Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 'samAdhizataka'nI varNAnukramaNikA zloka pRSTha zloka pRSTha acetanamidaM 46 162 | evaM tyaktvA 17 106 ajJApitaM 58 186 kalikAlAnale Extra 68 aduHkhabhAvitaM 102 286 kSIyante'traiva 25 122 anantarajJaH 61 262 gauraH sthUlaH 70 212 apamAnAdayastasya 38 148 grAmo'raNyamiti 73 221 apuNyamavataiH 83 245 ghane vastre 63 167 ayatnasAdhyaM 100 282 ciraM suSuptAstamasi 56 182 avikSiptaM 36 144 jagaddehAtmadRSTInAM 49 168 avidyAbhyAsa 37 146 janebhyovAk 72 218 avidyAsaMjJitaH 12 97 jayanti 2 77 avratAni parityajya 84 247 jAtidehAzritA 88 256 avatI 86 251 jAtiliGgavikalpena86 258 AtmajJAnAt 50 169 jAnannapyAtmanaH 45 160 AtmadehAntarajJAna 34 140 jIrNe vastre AtmanyevAtmadhI 77 231 tathaiva bhAvayet 82 242 AtmavibhramajaM 41 153 tabrUyAt 53 176 AtmAnamaMtare 76 235 tAnyAtmani 104 290 itIdaM bhAvayennityam99 276 tyaktvaivaM 27 126 utpannapuruSabhrAnteH 21 114 tyAgAdAne 47 164 upAsyAtmAnam 68 277 / dRDhAtmabuddhiH 76 228 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-4 331 zloka pRSTha zloka pRSTha dRzyamAnamidaM 44 159 / bahistuSyati 60 190 dRSTabhedo 62 264 / bhinnAtmAnam 97 275 dehAntaragate/jaM 74 223 mattazcyutveMdriyadvAraiH 16 104 deheSvAtmadhiyA 14 101 mAmapazyannayaM 26 124 dehesvabuddhirAtmAnaM 13 66 muktirekAntikI 71 215 na jAnanti 61 162 muktvA paratra 105 262 na tadastIndriyArtheSu 55 179 mUDhAtmA 26 126 namo'stu...sAdhanamExtra 67 mUlaM saMsAraduHkhasya 15 103 namo'stu...dharam Extra 72 yattyAgAya 60 260 nayatyAtmAnam 75 226 yatparaiH 16 111 naradehasthamAtmAnam 8 89 yatpazyAmIndriyaiH 51 172 naSTe vastre 65 201 yatra kAye 40 151 nArakaM yatraivAhitadhIH 95 270 nirmalaH kevalaH 6 85 yatraivAhitadhIH 66 272 paratrAhaMmatiH 43 157 yathA'sau 22 116 pazyenniraMtaraM 57 184 yadagrAhya 20 112 pUrva dRSTAtmatattvasya80 237 yadantarjalpa 85 246 pracyAvya 32 136 yadabhAve 24 120 prayatnAdAtmano 103 288 yadA mohAt 36 150 pravizadgalatAM 69 210 yadbodhayituM 56 188 bahirantaH yanmayA dRzyate 18 106 bahirAtmA 5 yasya saspandamAbhAti 67 206 bahirAtmendriyadvArai 7 87 | yaH parAtmA 31 133 83 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 granthayugala zloka pRSTha zloka pRSTha yuJjIta manasAtmAnaM48 166 / zubhaM zarIraM 42 155 yenAtmanA 23 118 zRNvannapyanyataH 81 240 yenAtmA bahirantaH zrutena liGgena 3 76 (TIkAkAra) 265 sarvendriyANi 30 131 yenAtmA buddhyatAtmaiva 1 75 siddhaM jinendram yo na vetti 33 138 (TIkAkAra) 73 rakte vastre 66 203 sukhamArabdhayogasya 52 173 rAgadveSAdi 35 142 suptonmattAdi 93 266 liGga dehAzritaM 87 253 so'hamityAtta 28 127 viditAzeSa zAstro 64 268 svadehasadRzaM 10 93 vyavahAre 78 233 svaparAdhyavasAyena 11 65 zarIrakaJcukenAtmA68 208 svapne dRSTa 101 284 zarIre vAci 54 177 / svabuddhyA yAvad 62 165 w Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 5 'samAdhizataka'-bhASAMtaranI varNAnukramaNikA zloka pRSTha 20 113 agrAhyane ajJAnI, aMtaryAmI (TIkAkAra) 295 ajJAnI jANI 94 268 aNurAzi 69 210 102 286 aduHkhe jJAna anAtmadRSTie anya pAse 17 184 81 240 apamAnAdi 38 148 83 245 apuNya atrate avazya mukti 71 215 avikSepI 36 144 37 146 avidyA bahu avidyArUpa avatI vrata 12 97 86 251 84 247 atrate tajI aMtarvAcA 85 249 aMdhAre 56 182 AtmajJAna vinA 50 170 AtmajJAnI 80 237 Atmatattva AtmabrAnti 45 160 41 153 23 118 AtmA je AtmAne aMtare 79 235 AtmAne meAkSa- 75 226 100 282 AtmA bhUtaja AtmAmAM Atma- 77 231 AvarI aMtare 60 190 103 288 16 105 15 179 7 87 30 131 93 266 99 279 Extra 68 icchA-dveSe iMdriyadvArathI iMdriyaviSayAmAM iMdriyAthI pravarte indriyA sarva bleka pRSTha UMgha ema AtmA kaLiyuga jhALe kAyA, vANI jADA vA jADAM vacce jAti jo 62 195 70 212 63 197 88 256 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 zlAka pRSTha 89 258 64 199 59 188 1 75 51 172 jene sakriya 67 206 je mane rUpa 18 109 je vinA nIMdamAM 24 120 68 208 97 275 40 152 21 114 39 150 13 176 te kahA triliMga dRzya vRddha dehAtmabuddhi 76 228 44 159 dRzya te jAti veza jIrNa vacce je upadezavA jeNe jANya je dekhuM jJAnamUrti jJAnInA pAya jyAM huM hUMDAne bhUlathI tapasvIne 46 162 dehathIbhinnaAtmAnA34 140 dehathI bhinna ne nitya33 138 dehathI bhinna bhAvIne 82 242 dehaprIti javA 90 260 dehamAM Atmabuddhi 14 101 dehAtmatRSTine 49 168 grantha-yugala zlAka pRSTha dehAtmabuddhidehAnAM13 99 dehAtmabuddhinI 42 155 dehAdi kArya 104 290 na khelatA tAya 2 77 naradehe rahe . 69 nArakI narake 9 91 nijAtmAne upAsI 98 277 paramAtmA, prabhu 6 85 paripUrNa, siddha, jinendra (TIkAkAra) 73 pAMgaLA-aMdha-baMdhe 91 262 pUjyapAda prabhune Extra 72 peAtAne paramAM 43 157 5 83 27 126 bAhya, aMtara 4 81 bAhya tyAge, grahe 47 164 17 106 74 223 ahirAtmA gaNe ahirAtmA tajI mAhya vANI 96 273 bIjA dehAtaNuM buddhi ahita buddhine hita jyAM 5 270 Adhi-samAdhi Extra 67 bheTTha jJAnI na 92 264 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-pa zlAka pRSTha 54 178 22 116 bhrAntithI vANI manuSya mAnyatA mane nA dekhatA 26 124 105 293 mithyA mati mUDha vizvAsa 29 129 mUDha svadeha zeA 10 93 mULa saMsAraduHkhAnuM 15 103 yeAgAraMbhe sUjhe 52 174 48 166 yeAjo AtmA rAgadveSAdi 35 142 25 122 rAgAdi A bhave lAla vacce 66 203 leyeAge vahe 72 218 zlAka pRSTha vanavAsa janavAsa 73 221 65 201 vastranA nAzathI viSayAthI karI 32 136 87 253 78 233 3 79 61 192 28 127 veSa jo dehanA vyavahAra sUta zakti pramANe zarIro 'soDaham' saMskAra sva-para-dehamAM svapne dehAdi svarUpa upadezyuM svarUpa samajAvuM huM parAtmArUpe 335 11 95 101 284 58 186 19 111 31 133 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 6 traNa AtmadazAnAM granthamAM jaNAvelAM nAma (1) bahirAbhadazAnAM Atmagocare suSuptiH 78 nAma zloka mohI 90 bahiH 4 anantarajJaH 91 bahirAtmA 5, 7, 27 akSINadoSaH 93 zarIrAdau jAtAtmabhrAntiH 5 | sarvAvasthA''tmadarzI 63 AtmajJAnaparAGmukhaH 7 jaDaH 104 avidvAn 8 (2) aMtarAtmazAnAM mUDhaH 10, 44, 47 nAma zloka aviditAtmA 11 AntaH 4, 15, 60 dehe svabuddhiH 13 AntaraH 5 mUDhAtmA 29, 56, 68, 60 cittadoSA'tmavibhrAntiH 5 utpannAtmamatidehe 42 svAtmanyevAtmadhIH 13 paratrAhamatiH 43 bahiravyApatendriyaH 16 dehAtmadRSTi 46, 94 dehAdauvinivRttAtmavibhramaH 22 avidyAmayarUpaH 53 antarAtmA 27, 30 vAkzarIrayoH bhrAntaH 54 tattvajJAnI 42 bAla: 55 svasminnahamatiH 43 pihitajyotiH 60 budhaH 43, 63, 66 abuddhiH 61, 66 AtmadehAntarajJAnajanitAhAdazarIrakaMcukena saMvRtajJAna nirvRtaH 34 vigrahaH 68 avabuddhaH 44 anAtmadarzI 73, 63 Atmavit 47 dRDhAtmabuddhirdehAdau 76 svAtmanyevAtmadRSTiH 46 ___ Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-6 niyatendriyaH 51 ArabdhayogaH, bhAvitAtmA 52 vAkzarIrayorabhrAntaH 54 Atmatattve vyavasthitaH 57 prabuddhAtmA 60 bahirvyAvRttakautukaH 60 dRSTAtmA 73, 92 AtmanyevAtmadhIH 77 vyavahAre suSuptaH 78 dRSTAtmatattvaH svabhyastAtmadhIH 80 mokSArthI 83 yogI 86, 100 (3) paramAtmadRzAnAM zloka nAma akSayAnantabodhaH 1 siddhAramA 1 anIhitA-tIrthakRt 2 zivaH, dhAtA, sugataH, viSNuH 2 jinaH 2, 6 viviktAtmA 3, 73 paraH 4, 86, 97 paramaH 4, 31, 68 paramAtmA 5, 6, 17, 27, 30 22 339 atinirmalaH 5 nirmalaH kevalaH zuddhaH viviktaH prabhuH, parameSThI, parAtmA, paramAtmA, IzvaraH 6 avyayaH 6, 33 anantAnantadhIzaktiH, acalasthiti: & svasaMvedyaH 9, 20, 24 nirvikalpakaH 16 atIndriyaH, anirdezyaH 22 bodhAtmA 32 sarvasaMkalpavarjitaH 27 paramAnaMdanirvRtaH 32 svasthAtmA 39 uttamaH kAyaH 40 niSThitAtmA 47 sAnaMdajyotiruttamaH 51 vidyAmayarUpaH 53 kevalajJaptivigrahaH 70 acyutaH 76 paramapadamAtmanaH 84, 86, 104 paraM padaM 85 parAtmajJAnasampannaH 86 avAcAgocarapadaM 99 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 7 "zrImad rAjacaMdra"mAMthI uddhRta gadya-avataraNonI *varNAnukramaNikA avataraNa-prAraMbha ajJAnI Aja upR atyaMta jJAna hoya 703 569 aMtarAtmA niraMtara 30 pR0 713 412 493 para3 719 255 atre AtmAkAratA anAdi svapnadazAne aneka jIvAnI ajJAnadA anaMtavAra dehane arthe amane koI padArthamAM AtmA ahaMtapada vicAre kramAMka 30 pR0 715 661 AtmArtha sivAya zAstranI AtmAne ATaluM ja pUchavAnI 37 AtmA ne sadguru eka ja : 30 50 718 AtmApaNe kevaLa AtmA 432 AtmasvabhAvanI nirmaLatA 825 avataraNa-prAraMbha Apane vijJApana che ke yuddhamAMthI AraMbha-parigrahanuM alpatva upayoga zuddha karavA 37 eka bhAjanamAM lAhI u050 700 eka vAta samajAya nahIM kramAMka OM kheda nahIM karatAM koInuM dIdhuM devAtuM nathI 170 569 0 pu 717 819 30 50 728 128 299 kSaNe kSaNe palaTAtI game te kriyA, japa cittamAM dehAdi bhayane jagata AtmArUpa mAnavAmAM 301 jIvanA astitvapaNAne 843 hA. nA. pu. 790 * je kramAMka ApavAmAM AvyA che te saM. 2007nI AvRtti pramANe samajavAM. je avataraNA upadezachAyA (u pu), vyAkhyAnasAra (vyA0 pR0) ke hAthanoMdha (hA0 0 pu)mAMthI lIdhA che, tyAM kramAMka na ApatAM, "zrImad rAjacaMdra"nI saM. 2007nI AvRtti pramANe pRSTha naMbara Apela che. mokSamALA ane bhAvanAbeAdhamAMnA avataraNA A sUcImAM lIdhAM nathI. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-7 avataraNa-prAraMbha jIvane mAMhIthI ajIrNa 30 50 733 jIva potAne bhUlI gayA che 200 je AtmAne aMtarvyApAra 167 je kaMI udaya Ave che 414 je kAMI kahyuM che te kadAgraha 30 50 702 je jIva potAne mumukSu kramAMka 0 pR0 731 651 680 241 376 22 530 397 jema ghaTapaTAdi jaDa jema pUrve jIve yathArtha je satpuruSoe sadgurunI 493 je svarUpajijJAsu puruSo jo jJAnIpuruSanA dRDha AzrayathI 753 je je samajyA teNe jenI meAkSa sivAya jene lAgI che tene ja jene viSe satsvarUpa varte jema kAMcaLIne tyAga 560 135 703 693 jyArathI ema samajAyuM jyAM sudhI bane tyAM jJAnamArga durArAdhya che jJAnIpuruSanAM vacanAnuM avalaMbana 30 pR0712 avataraNa-prAraMbha jJAnIpuruSanI avajJA tattvajJAnanI UMDI guphAnuM te jina vardhamAnAdi kramAMka 397 83 81 deha kevA che? 30 50 728 dehathI bhinna, svapara prakAzaka 832 deha pratye jevA vastranA 833 nAnapaNanI nAnI samajaNamAM 82 nAnI vaye mArgane uddhAra 708 nimitte karIne jene harSa 636 paNa svapnadazAmAM 537 paramAtmAmAM parama sneha 217 parabrahma-vicAra te 244 808 pariNAmamAM te je amRta putrAdi saMpattimAM je peAtAnuM athavA pAraku jene 234 510 pratyeke pratyeka padArthanA 339 hA. ne. pR. 789 bIjAM udayamAM AvelA karmAnuM vyA pR0 773 bIjuM pada AtmA nitya che 493 bhAva apratibaddhatAthI 194 manane laIne A badhuM che 373 211 mATe jenI prApta karavAnI mATe jJAnI puruSane AzrAya 572 mAtra baMdhadA te baMdha che 397 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 avataraNa-prAraMbha mAhAtmya jenuM parama che mumukSu jIvane eTale vicAravAna jIvane yathAtathya kalyANa samajAyuM nathI 30 pR0 688 lAkadRSTi ane jJAnInI dRSTine 810 vANInuM saMyamana TroyarUpa viSama ane bhayaMkara A 479 saMsAranuM zabdAdi pAMca viSayanI kramAMka 135 537 500 384 422 807 zama saMvegAdi guNA zarIrAdi baLa ghaTavAthI zAstra zravaNa karI roja sAMbhaLyuM 30 pu zAstrone viSe 732 398 granthayugala 767 avataraNa-prAraMbha satata aMtarmukha upayoge sthiti satpuruSamAM ja paramezvarabuddhi 254 sarva anya bhAvathI AtmA 779 sarva kalezathI ane sarva du:khathI 569 mukata thavAno sarva jIva sukhane icche che hA. nA. pR. 826 sarva du:khathI mukta thavAnA 491 saMsArI padArthone viSaeN jIvane tIvra sneha vinA spaSTa prakAzapaNuM huM dehAdi svarUpa nathI he jIva! sthira dRSTithI kramAMka hA. nA. pu. 459 438 692 819 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra mumukSumaMDaLanAM prakAzano (zrI laghurAja smAraka graMthamALA) puSpa 1 pravezikA (meAkSamALA-pustaka paheluM) 2 strInItikhAdhaka garabAvaLI [aprApya]* 3 nityakrama (gujarAtI) ' ,, "" "" "" "" 33 "" "" 4 zrImad rAjacaMdra ardhazatAbdI smAraka graMtha x 5 graMtha-yugala (laghuyogavAsiSTha-sAra ane samAdhizataka-vivecana) 6 nityakrama (bAlabAdha lipi) 7 prajJAbeAdha (mAkSamALA--pustaka ceAthuM) 8 meAdhAmRta--prathama vibhAga ,, 10 medhAmRta--tRtIya vibhAga (patrasudhA) ,, 11 meAkSamALA-vivecana 12 tattvArthasAra 13 ,, 9 kheAdhAmRta--dvitIya vibhAga (vacanAmRta-vivecana) Self-Realization zrImad rAjacaMdra Azrama prakAzita 'subAdhasaMgraha'mAM x chapAya che. A chapAyela che. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha pRSTha lITI zuddhipatraka azuddha naraNa ALagavA 36 maraNa oLaMgavA 38 55 57 57. 64 tRSNavatuM nota rvatra vilekiye vatateM 85 tata 109 116 120 tRNavat neti sarvatra vilokiyuM vartate tata: damayaMtI ...niSe bhayaMkara iMdriyono ahameva niSkAMkSita aparAtmadhiyA saMsAra buddhyate vinA vadhAryo 129 damayatI . .unA bhayakara iMdriyone ahamava nikakSita aparAtmadhiya saMmAra buddhyata vanI vadhAyo kedanAM levAnI alauka 132 133 161 184 195 208 209 229 240 248 256 kedamAM levAnA alaukika Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________