Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra
Author(s): Buddhisagar
Publisher: Motichand Maganchand Choksi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090470/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka paJcama gaNabhRchrImatsu carmasvAmipraNItaM kharataragaccha gaganAGgaNa bhAskara pAThakapravarazrImAdhuraGgagaNasaGkalitayA dIpikayA samalaGkRtaM cIrAbdAH 2489 2206 zreSThi- devacandra lAlabhAI - jainapustakodvAre granthAH 910 tathA zrI gacchIyaharSakulagaNiviracitadIpikAyA viziSTabhAgena saMyutam / sampAdaka:--kriyoddhAraka zrI manamohanalAlajI munivaravineya sva0 anuyogAcArya zrImatkezaramunijI gaNivara-bineyo buddhisAgaro gaNiH / prakAzaka : --- susta vAstavya zreSTi devacandra lAlabhAI jainapustakodvArakozasya kAryavAhako motIcaMda maganabhAI cokasI vikramAbdAH 2019 ** zAke 1885 prathamaM saMskaraNam / zrIsUyagaDAGgasUtram / ( dvitIya taskandhAtmako dvitIyo vibhAgaH ) U niSkarya rUpyakazrayam / khristAbda 1962 prataya 500 Ve 1725 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana > * AgamavibhAganA apragaTa prathAnI amArI prakAzana ceAjanAmAM A paMcama prakAzana pragaTa karatAM cAnahada AnaMda prApta thAya che. A graMthanA prathama bhAga vi. sa. 2015 mAM bahAra paDI gayA che. bInta zrutaskaMdharUpa A bIje lAga prasiddha karatAM ame atyaMta AnaMda anubhavIe chIe, A graMthanuM nAma prAkRtamAM sUyagaDIMga ane saMskRtamAM sUtrakRtAMga che. graMtha aMgenI mAhitI prathama vibhAgamAM savistara ApelI che. vivaraNaH-- sUtra uparanI dIpikA' nAma samma" dIpikA paNa che. te sivAya A sUtra upara AcAya zrI hemavimalasUrinA ziSya hakulagaNie sa. 1583 mAM 6600-7000 Aaa pramANa dIpikA racI che, je sihajI taraphathI mudrita thaI che, temAMnA sArabhAga A graMthamAM pAchA ApavAmAM Avela che tema ja mALAvAdha zrI pArzvacaMdrasUrie karela che. bAbu dhanapattaA bradha upara jene prathama bhAga amArA taraphathI bahAra paDI cUkyA che. presake.pI gri zrI buddhimunijI taraphathI amane maLI hatI. ( bALAJadha ) gujarAtI bhASAMtara A. zrI jinamANeka bIjI dIpikA- zrI sAdhuraga upAdhyAya racI che. bAkInA khIje bhAga A graMthamAM prasiddha thAya che. A graMthanI je ame sAbhAra prakAzita karI cUkyA chIe. A sUtranA Ta sUrijI vagere taraphathI prakAzita thayA che. aMgrejImAM humana kebI taraphathI bhASAMtara thayuM che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- * // A madhanI presakApI tayAra karI sodhana karI ApavA mATe gaNivaya zrI addimunijIne ame khAsa upakAra mAnIe chIe. graMthanA prathama bhAganuM saMpAdana paNa teozrIe karyu" hatuM. khIjA bhAganA paNa meDhA bhAganuM soMpAdana teo zrIe karela che. mULa dIpikAnA aMta bhAganuM mudraNakArya cAlu hatu, te arasAmAM teozrInI tabIyata atyaM'ta asvastha banI, AthI soodhananuM kAma 50 kapUca'da NuDadAsa vAAne soMpavAmAM AvyuM. tabIyata asvastha hAvA chatAM pU gaNi zrI chellI prUfA jAte tapAsatA. A rIte teozrI devagata thavAthI hAkInI meTara mATe khIntanI madada levI paDI che. teozrInA AtmAnI A take zAMti icchIe chIe. A graMthanI prastAvanA lakhI ApavA mATe A zrI kRpAcadrasUrijI manA ziSya upA. zrI sukhasAgarajI manA ziSya pR. munirAja zrI ma`galasAgarajI mahArAjazrInA tathA mUla sUtronA tathA subhASita gadya-padya-saMgrahane akArAdi -krama taiyAra karI ApavA khadala gaNiya zrI buddhimunijI mahArAjanA ziSya pUrva muni zrI jayAnaMdamunijI manA AbhAra mAnIe chIe, dRSTidoSa ke mudraNadoSathI je kaI sa. 2019 mauna ekAdazI ( mAgazara suoi 11 skhalanA rahI javA pAmI hAya tenI aMtaHkaraNathI kSamA yAcIe chIe. li mAtIca'da maganalAla cekasI menejIMga TrasTI zeTha devacaMda lAlabhAI pustakAra phaMDa, surata. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana | bharU "3 bhagavAn zrI mahAvIra svAmijI ke mukha se " upane vA " " vigamei vA 2 " " dhuveda vA 3 karake gaNadharoM ne dvAdazAGgI kI racanA karate samaya prathama pavattaNe paDhAe saMsAra aMgAI ekkAisa aNuputra isa prakAra tripadI suNa AdhArAGga sUtra kI racanA kI kAraNa kI "sadhdhesi AyAro dityassa ( khAcA0 ni0 sA. 8 ) tIrthakara bhagavAn apane apane tIrthaM pravartana ke samaya Adi meM AcAra ko hi pradhAnatA dete hai| AtmakalyANArtha jIvoM ke lie to " " caraNa karaNa hI mokSaprApti kA pradhAna sAdhana hai / bha prastuta sUtrakRtAGga dusare nambara kA sUtra hai, sUtrakRtAGga kA AcArAGga sUtra ke sAtha sambaMdha batalAte huve niyuktikAra zrI bhadrabAhusvAmi kahate hai " jIvo chakAya parUvaNAya tesiM baheNa baMdhoti " ( 0 ni0 gA, 35 ) caparokta pAThase spaSTa hai kI AcArAGga sUtra meM batAe hue pRthvIkAya Adi SaT jIva nikAya prANiyoM ke vadhase yAne hiMsI se utpanna hone vAle karmoM kA " baMdha" usako samajhoM aura samajhane ke bAda jJAnapUrvaka kiyA dvArA tyAga karo " bujhijati tiudvijA baMghaNaM parijANiyA " ityAdi uparokta sUtrakavAGga ke Adima sUtra meM ( sU. 1 ) zrI gaNadhara sudharmAsvAmi batalAte hai ki karma 1 bhagavAna mahAvIra ne apanI dIrghakAlika sAdhanA ke bAda jo anubhava ratna prApta kiyA usake eka aMza meM sUcita kiyA gayA hai ki koI bhI puruSa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I bandhanoM kA mUlabhUta kAraNa samaja ke viziSTa saMyama anuSThAna dvArA kiyA karake AtmA ko-karmoM ke bandhana se mukta kro| yahAM para anya darzana vAle koi eka kevala jJAna se mozca mAnate hai / aura dusare darzanAvalambI kevaLa kriyAse hi mokSa mAnate haiN| paraMtu jainadarzana meM to " umAmyAM bAnakiyAmyAmeva muktiH" jJAna aura kriyA dono milane para hI mokSa hai, aisA jhAnapUrvaka kriyA dvArA pratyakSa siddha karate hai| ataH prastuta mRtra-katAba meM vyAnayoga pradhAna hone se naya-nizeSAdika ke svarUpoM kA varNana karate samaya tinaso tresaTha / (363 ) pAkhaNDiyo kA mata kA khaNDana karake, isa aMtha meM aIta bhagavAn ke siddhAnto kA suMdaratApUrvaka pratipAdana kiyA hai / | isa graMtha ke paThapAThana se bhavya jana jainadarzana ke siddhAMtoM (dravyAnuyoga ) kA vistRta rUpa se mAna prApta kara sakate hai| prastuta graMtha mUla-niyuchi-zrIcIlAnAparva kRta TIkA tathA zrIharSakulagaNikRta dI pikAsaha prathama upa cukA hai| zAnI ho to usakA sAra yahI hai ki vaha apane jAtmajJAna ke kAraNa vizvavijJAna kA upabhoga karatA huA kisI kI hiMsA nahIM krnaa| kisI bhI prArgIko na satAtA hai, na mAratA hai aura na duHkha hI detA hai| yahi bahisA siddhAnta hai| isI meM vijJAna antarbhAva ho jAtA hai| evaM khu nANiNo sAraM na hiMsaha kiMcaNa / ahiMsA samaya ceva eyAvantaM viyaapiyaa| sUtrakRtAya / / 14 / 101 bhAdhunika vijJAna aura ahiMsA / lekhaka:-NevAmuni sAthi, sampAdaka:-suni kAntisAgarI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parantu zrIkharataragacchezvara zrImajinadevasUrIdhara ke bhAdeza se pAThaka prabara prIsAdhurAgaNi dvArA saM 1599 varSe saGkalita TH "dIpikA " nAmaka graMthakA prathama pAra hI guNa ho rahA hai / prastuta sUtrakRtAna kI saMkSepAya bodhinI "dIpikA" ke sampAdana meM gaNicarya bhI buddhimunijI mahArAja dvArA sammAna pratiyoM kA paricaya isa prakAra hai| - (1) prati umAzAnabhaMDAra kI thI, bAgamaprabhAkara munivarya zrI pUnyavijayajI mahArAja dvArA milI thI jina kA lekhanakArya isa prakAra hai___ saMvata 1914 varSe jyeSTha zuklA caturdazyAm lipikatA'rtha pustikA upAdhyAya maheracandreNa zrIindoramadhye zrI kesariyAnAthajI prasAdAt // (2) prati pUnA ke bhAnDArakara-prAcya vidyA saMzodhana mandira kI thI patra saMkhyA 213 / isake aMta meM likhanevAle kA nAma | aura saMvatAvi nahIM diye hai, yaha prati zrIyut agaracaMdajI nAhaTTA dvArA prApta huI thii| (3) prati phalodI (rAjasthAna) moTI dharmazAlA meM zrI saMgha ke mAnamavira se prApta kI. patra saMkhyA 114 / isake aMta meM | 1 zrImatuddhimuneranunayA, mudraNA'rtha lipikartA-paNDita-gaurIzaGkara-tanaya-dviveApAhamadanakumAra zammA / phodI (paladi) vaastmH| vaikamAye 2007 tamAye varSe poSa zuka 13 manye ca // zrI garviSTAsAdAcchu mAtu // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IN pallekha isa prakAra hai| sambat 1949 varSe kArtika sudi pUrNimAsI medanIpuravare // (4) prAMta kaccha mADI nagara meM zrI dharmanAthasvAmi prasAdastha zAnabhaMDAra meM surakSita hai, patra saM. 76 paJca pAThI 1 | prAnta meM puSpikA isa prakAra hai___ saMvat 1667 varSa mAgasira mAse zukla pakSe ekAdazyAM tithau guruvAsare zrI jaisalamera durga pravare, rAulazrI bhImajI rAjye, zrI lokA gacche AcArya zrI 6 ratnasIjI paThanArtha, saMvAti tejapAla putra saMghAti nIvA, tataH putra saMghapati kacarA, svahastena likhitA, RSi zrI pRthvImalla RSiratnA, likhA pitA vAcyamAnA zubhaM bhavatu / uparokta pratiyoM ke AdhAra se svargasya munijI gaNi jI ne saMzodhana karane kA prayAsa kiA aura bhavya jIvo ke upakArArya dvitIya dIpikA zrI harSakulagaNi racina bhI isameM saMmilita kI gaI hai, isaliye paDhanevAlo ko bar3I muvidhA rhegii| saMzodhana karate samaya vRhabRtti evaM harSakulagaNi kI dIpikA saMmukha rakhake saMzodhana kiyA hai kisI kisI jagaha para upayogI pATha samaja karake pATho ke TippaNa bhI kie gaye hai| kuchagaNiviracita dIpikA isa pratimeM saMpUrNa nahi chapA hai, isakA mahatvapUrNa bhAga hi isameM diyA hai| pAThakapravara zrI sAdhuraMgamaNi kA vizeSa paricaya nahIM milane se yahAM nahIM de sakatA hUM aura jo paricaya mo isa graMtha ke aMtima prazasti pRSTha-saM. 154 para dI gaI hai. isase unakA paricaya mAluma ho jAtA hai. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM. 1 muulsuutraannaamkaaraaynukrmH| patrAMka m m b aha purise puristha. ahAvare doce puri0 ahAvare to puri0 ahAvare ca utthe puri ahabhikkhu luhe. acamAuso AtA dIhetI. ahAvare do puri paMca0 ahAvare cau0 pu. niyati. ahAvare dAca Ta. ahAvare to daMza ahAvare cau0 daMDa ahAvare paMca0 daMDa. ahAvare chaTTe bhosa0 ahAvare sattame kiriyA ahA. aDhame kiriyA ahA0 navame kiriyA. ahA. isame kiriyA0 m m s m Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka 44 46 ahA. ekArasame kiriyA. ahA. bArasame kiriyA. ahA0 terasame kiriyA0 aduttaraM ca NaM purisa aduA ANugAmie aduvaM vA accharAe mahAvare dobassa ThANaM ahA. tabassa ThANa0 mahA0 paDhamassi) ThANa. ahA0doca. ThANa. dhamma. mahAra tasa. ThANa. bhIsa. avirati pahuca pAle bahAvaraM pukharAya rur ahA. pura0 kammaniyA0 ahA* pura0 rukle0 ahA0 pura0 acAru. ahA0 pura0 puDhavijoNiyA. ahA0 pura0 jApa kamma0 ahA. pura0 kampaniyA. ahA. pura0 udaesu0 ahA. pura0 ceva puDhavi0 ahA. pura. nANavihANa. mahA pura0 jANAvihANaM0 mahA0 pura0 pappatha. ahA0 pura0 gharapari0 ahA. pura0 bhuyapari0 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patraka patrAMka 122 0 00G 128 137 ahA pura0 khahayara0 ahApura. hegatiyA0 bahA0 pura0 sattAnANA. ahA0 pura0 savAudaga. bahA0 pura. udaesuka mahA0 pura0 nANaviha bahA0 pura0 bAukAya. ahA0 pura0 puDhavicAai. ahA. pura0 savve pANA. asaMtaeNa maNe. banna yareNa maNe ahAkammANi muMjati ase saM akkhayaM vA ahiMsayaM savapayANu ahavA vi viduNaH ajoyarUrva i60 avataruvaM purisa abhAikkhaMti khalu A AsadIpaMcamA purisA. AyariyA vege aNAriyA AyA apacakkhANI Avi. AcArya Aha-jahA se AdAya baMbhacerai ca. AgaMtagAre ArAma AraMbhaga ceva parigAha 103 106 2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ uparokta dono TIkAo ke AdhAra para svargastha gaNi zrI buddhimunijI mahArAja ne atyaMta parizrama karake saMpAdana kiyA hai ra asvastha hone para bhI phArama kA khadahI saMzodhana karate the. evaM paMDita kapuracaMdajI vArayA ko bhI tabiH / / yata kI jyAdA asvasthatA ke kAraNa saMzodhana ke lie vie gaye the. jyAdA sAvadhAnI rakhane para bhI yadi koI truTIyAM raha gaI ho so sujJa vAcaka varga sudhAra ke paDhe ehI prArthanA hai. jJAnavRddhi ke hetu se uparoka pratiyo ko pradAna karane meM jIna jIna mahAzayo ne sahAyatA dI hai vaha dhanyavAda ke pAtra hai. zrI devacaMda lAlabhAI TrasTa ke kAryavAhaka zrIyut kezarI caMdajI hIrAcaMdajI ke dvArA prastAvanA Adi likhane kI sUcanA milane para 'nivedana' maiMne likhA hai. evaM gaNi zrI buddhimuni jI mahArAja ke ziSya jayAnaMdamunine bhI mUlastra kI akArAdi pariziSTa | sathA dIpikAgata subhASita gadya padya saMgraha likhane meM bhI prayatna kiyA hai| ataH saMpAdaka mahAzayajI kA parizrama ko graMtha paThanapAThana karake jJAnavRddhi sAtha saphala kare. iti zubhecchA / Thi. mAdhavalAla bAbu nivedaka :dharmazAlA-pAlItANA. upAdhyAya zrI sukhasAgarajI ma. ke ziSya saM. 2018 kArtika zukla 11 muni maGgalamAgara Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka patrAMka muTuM jaheyaM tiriya uI aheyaM vi0vinAyaka eehiM dohi ThANehi 107 etehiM dohiM ThANehiM0 egaMtamevaM aduvAvi0 evaM ga mijati na saMsA evaM mhaM pacakkhaMtANa. 114 129 evaM ege pAgambhitA evaM se bhikkhu pirapa0 ettha vi sivA ettha0 evaM se bhikkhu dhammasthI. evAmeva te isthikAmehiM0 evAmeva samaNugamma0 [evaM] osahINaM bacA evaM khalu bhagavayA0 evaM se miksa cirate. epahiM dohi ThANehi 6mmu WAN kiTTie nAe samaNAso0 kiriyAi vA akiri0 kiriyAsi vA jAva. kallANe pASae vA vi0 ki tesi tahappagA. gaMtA va utthA aduvA. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patraka cogaga:-me kina jamiI orAThamAhAra jeyAvibIodaga bhotika jIvANubhAgaM suviciMta. ne yAvi muMzati tahappa. je garahiyaM ThANamihA0 110 125 japi ya ima samANA0 je khalu gAratyA sAraMbhA0 je [ya] atIyA je ime tamrA thAvarA0 je ime kAmamogA. jaMpi ya imaM saMparA jAdi ya se ambhitariyA. jahA se vahae tassa vA0 je epa sanI vA asanI0 je kei khuDgA pANA No'kAmakicA Na ba. NavaM Na kujjA vihuNe. NegatieuNatiyA 120 tastha khalu magavayA. tatva bhikkhu parakada. tastha NaM [je se ] paDhamassa. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te iNameva jIvitaM taM jahA aaM janakAle 0 tasya NaM egamavi0 deNaM jaragA aMto teNaM tastha devA bhavaMti 0 te srabbe pAvAcyA 0 tasya NaM jIvA itthi 0 te jIvA mADara vyaM0 tastha khalu bhagavayA0 vastha khalu bhagavatA0 tattha khalu bhagava0 duve 0 tastha se apavi[citA tattha khalu bhagava0 chajIva 0 patrAMka : 58 58 59 65 70 73 84 85 87 87 97 100 101 te akramaNa satu taM muMjamANA misiya teNaM kAleNaM teNaM samaya 0 tara paM nAlaMdAeka tasya NaM levarasa gAhA 0 tari ca Na giipade0 tasehi pANehiM nihAya0 tathA viduSaMti tasA 0 tastha AreNaM je tasrA0 sattha ne Are0 jAva khAuM0 tapaNaM se udara peDhAka0 thUlaM caranbhaM ida mAri0 tha patrAMka 117 126 132 133 133 134 139 140 10 151 153 125 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka mAusaMto goyamA0 bAuso goyamA bhAnasaMto ucagA0 134 iha khalu pAiNaM vA0 iha khalu paMca maha iha khalu dhammA purisA0 imaM sa imaM sahita iha khalu duvai purisA0 zete cattAri purisa. iha khalu purise aba iha khAmama ana. ii khalu kAmabhogA. iha khalu mama ama0 iha khalu gArasthA sAramA0 yaha khalu gA0 kAmabhogA. vaha khalu tassa mikkhussa. iha khalu nANapaNNANaM. iyarasa ThANassA ikhepahi vArasahi iti khalu te asaniNo0 iopahi ThANehi imaM vayaM tu tumaM pAra. uggA uggayuttA u8 pAdatalA Ahe. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka patrAMka purisaM ca viddhaNa. puriseti pinati 124 2 natyi siddhI niyaM kA nasthi sAhu asAhu vA. nasthi kallANa pAve vA. na kiMci rUveNa'bhi. niggaMdhadhammami imaM. nannatya abhiogeNaM. 111 111 118 = bAle puNa evaM vippaDi. buddhassa ANAi isaM0 127 puvAmeva tesi jAyaM puDhavI ege mahanbhute paDhame daMDa samAdANe. pure kaDaM adda ! imaM suNeha0 pannaM jahA vaNIe. pinAga piMDImavika bhAmaM upAya suviNaM. bhaNa [ha ] devANuppiyA0 bhUyAbhisaMkAi duguMcha. bhagavaM ca Ne udAhula bha0 ca NaM 90 iha khalu gAhA0 bha0 ca NaM 10 kei kha0 pari0 bha0 ca NaM 10 saMgatiyA. 114 142 143 120 122 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka patrAMka 146 147 148 149 bha0 caNaM u0 saM0 no khalu. bha0 ca NaM 10 saM0 maNussA. bha0 ca NaM u0 saM0 bhavati bhAra0 bha. caNaM 30 saM0 pANA. bha. caNe 20 saM0 pANA bhavaMti0 bha0 caNaM na. saM. samaNare0 bha0 ca NaM udA0 // eya bhUyaM0 bha0 ca NaM udA. usaMto. bha0 ca NaM udA0 te 60 SSC0 loya ca khalu maeka laddhe ( hu ) ache aho. loyaM ajANitiha0 ghora niyamita 150 152 153 153 vijJati tesi parakame0 vitesiNo mehuppasaMpa vAyAbhiozreNa japAva mahayA himavaMtamaLaya. mahandhae paMca aNubbaai0 mehAviNo sikhi 116 surya me AusaMteNe0 se jahAnAmae ke i. sato gasthi viNAso Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka 15 se kiNaM kiNAvemANe. se jahAnAmae gaMDe. se jahAnAmae araI. se jahAnAmae vammie se jahAnAmae rukkhe. sauNIpaMjaraM jahA. se bemi pAiNaM vA04 saMte. se mehAvI jANejjA. se mehAvI jANijjA bAhira se bemi0 pAiNa yA jAda se bemi pAiNaM bA. se bhikkhu jANejA. saMti virati uvasamaM0 -~-NNNNN se bhikkhu dhamma kiTTe samaNeti vA mAhaNeti suyaM me mAusa i0 kha0 kiriyA se jahAnAmae kei0 se jahAnAmara ke purika kacchaM. se jahAnAmae ke0 pucha sAlINi. se jahAnAmae ke0 pu0 gAvaghA0 se jahAnAmae ke. pu0 aMcosale. se egaio AyaIuM0 se egatio ANugA0 se egaio udacara0 se egaio pADipahiyA se egatie sapicche Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thArakAyAo vipa0 dehAcue kammamiti 0 dosei vA paisei maya 0 dIsaMti samiyAcArA0 dakSiNAe paDibho0 dayAvaraM dhamma durgucha0 duhavo vidhammaMpi dhammaM katara 0 no iNama sama nasthi loe aloe vA0 2 da bha na patrAMka 141 43 63 113 113 128 128 115 97 107 nasthi jIvA ajIvA vA0 namme ahamme vA0 natthi baMdhe va mukkhe 610 natthi putre va pAve bA0 natthi Asave saMvare vA0 natthi veyaNA nijarA vA0 natthi kiriyA akiri0 natthi kohena mANe vADha natthi mAyA va lobhe vA0 nasthi pejje va dose vA0 nasthi cAuraMte saMdhAre0 natthi devA va devI bA natthi siddhI asiddhI pA0 ! patrAMka 107 107 108 108 108 108 109 109 109 109 110 110 110 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lik patrAMka patrAMka 131 135 166 sambajoNiyA vi khalu0 samucchihiMti satyAro sAujIviyA paTuSitA samica loyaM tasa pAva sIzrodarI sevau pIya sIodarga vA taha bIya. siyA ya bIodagai samArabhate vaNiyA0 siNAyagANaM tu duve siSNAyagANaM tu duce. samyesi jIvANa dayaTaka siNAyagANaM tu duve siNAyagANaM tu duve saMvacchareNAvi ya ega0 saMvacchareNAvi ya eca. saMvacchareNAvi ya ega saMbacchareNAvi ya ega. savAya bhagavaM goyame saMsAriyA khalu pANA. savAyaM udaye peDhAla. savAyaM udaye peDhAla. saMsAriyA khalu pANA. savAyaM bhagavaM goyame 136 137 137 141 121 123 125 126 127 127 haNa chidamida vigatamA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM. 2 dIpikAgata-subhASita-gahA-gadya-saMgrahasyAkArAdyanukramaNikA / patrAMka patrAMka aTTha guNANaM majhe, ikeNa guNeNa saMghapacaktraM / amUrtazcetano bhogI, nityaH srvgto'kriyH| titthunnayaM kuNato, jugapavaro so 36 neo| | akartA nirguNaH sUkSma, AsmA kapiladarzane || . apattiyaM jega siyA, Asu kuppeja vA pro| anbhaMgeNa va sagaDaM na tarai vigaI viNA - jo sAhU / savvaso ta na mAsijA, mAsaM ahiyagAmiti / / so rAgadosarahio, mattAe~ vihIi seve| 32 amatthavisohie, jIvanikAehi saMgha (De) holoe| AyA ceva ahiMsA, AyA hiMsatti niccha bho| desiyamasiyataM, jiNehiM telokaraMsIhi // 105 | eso johoI appamatto, ahiMsayo hiMsao isaro, 105 annANaniraMtaratimira pUrapUriyaMmi bhvbhvnne|| ko pahA? payatthe, jai gurudIvAna viSati / / 111 / isIpabhArAe, uri khalu bhoyagaMmi jo koso| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ korasa ca chanmAra, siddhANogAiNA bhaNiyA || u ucAlimi pAe, iriyAsamiyarasa saMkramadvAe / vAvajjeja kuliMgI, marija tajjogamAsajja || e ekasya janmamaraNe, gatayazca zubhAzubhA bhavAvaceM / likamekAma // eraNDaphala bIjAde - caindhacchedAdyathA gatiH / karmabandhana vicchezana, siddhasyApi tathA bhavet // ka kusumapurole bIje, mathurAyAM nAraH samudbhavati / yatraiva tasya bIjaM tatraivotpadyate prasavaH // ko duHkhaM pAvinA ? kasla va sukkhe hi vimyo hujjA 1 patrAMka 111 ko va na lahijja ? mukkhaM, rAgadosA jai na huA || kulAlacakradoSa, mukhyANAM hi yathA gatiH / pUrvaprayogataH siddhA, siddhasyoGkhagatistathA // 105 kevalamaNo hi caudasa-dasanatraputravIhi saMpayaM rahie / suddhamasuddha caraNa ko jANaI ? kajjabhAva va // kAlAi dosao, kavi dIsaMti tArikhA na jai / santrastavanasthiti, netra kujjA aNAsA || kAlociyajayagAe maccararahiyANa ujjamaMtANaM 1 jaNajattArahiyAgaM, hoi jaittaM jaI sayA || kevaiyaM kAlaM tu devApiyANaM tisthe aNusajjikhai ! goyamA ! ikkIsavAsa saharasAI mama titthe aNusajjirasaha tityaM pupa cAvaNyo samANasaMgho samaNA samaNIo khAvayA sAviyAo // 25 77 patrAMka 109 111 111 111 111 111 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se egatie gaMThicche. se egatie uramiya. se egatie soyariya. se egaio vAguri0 se egaio sAuNi. se egailo macchiya0 se egaio gopAya. se egatio gopAla se egatio sovaNi se egatio soya. paDika saMgatiyA maNussA. se egaio keNavi0 se ega0 keza AyANeNe. se egatilo keNai AdA. se egatio keNai AyA. se egaio keNai AdA0 se egaio no citi se egaio No0 vi0 gAhAva se egati o samaNaM se jahAnAmae kei. se jahAnAmae (ke) kakkhe0 se jahAnAmae aNagArA0 se jahAnAmae samago. suyaM me AusaM0 i0 sva. AhAra. surya me AusaM0 i0 kha0 paJcakhA. se kitaM asinnidiTTate. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka patrAMka saNasaMthAramisano'vi, munivarI bhttttraagmymoho| | no kiNhe no nIle no lohie no hAlihe no mukile jaM pAvaI mutisuI, kato? taM kavaTIvi // | no surabhigaMdhe no durabhimaMdhe no tite no kadae no kasAe no aMbile no mahure ( no lavaNe) no paTTe no naya tarasa tannimitto, baMdho sahamo videsio samae / saMse no caraMse no parimaMDale no dIhe no hasse no aNavajje ya paoge, Na satrabhAveNa so jamhA // 105 gurue no lahue no sIe no upahe no kakkhaDe mo manae nANI kammarasa khayaha-muTThio no Thio ya hiMsAe / no itthI ko purise no anahA || jabai asaDhaM ahiMsa(stha )-muTTio abahiyo soca / / 105 | na ya himAmittaNaM, sAvajjeNAvi hiMsao hoii| prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati suddhassa ya saMpattI, aphalA maNiyA jiNavarehiM / / nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi na cAdho gauravAbhAvA-na tiryak prerakaM vinA / yatne nAmAvyaM bhavati na mAvino'sti naashH| na ca dharmAstikAyasyAbhAvAllokopari brajet // paJcendriyANi vividhaM balaM ca, ucchAma nizvAsa. nRlokatulyaviSkambhA, sitacchatranimA shubhaa| mathAnyadAyuH / prAgA dazate amadbhiratA-steSAM uddhe tasyAH kSiteH siddhA. lokAnte samavasthitAH / / 111 / viyojIkaraNaM tu hiMsA / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka patrAMka pratyakSa evaM vizve'smim prapazcaH puNyapApayo: pUrvasaGgavinirmokSA-tathA siddhigatiH smRtaa|| dvibhima(hi) jagatsarva, sukhaduHkhavyavasthayA / / 108 manozA surabhistanvI, puNyA prmbhaasuraa| pUrvaprayogato'sA-bhASAbandhavimokSataH / svabhAva- prAgUbhArA nAma vasudhA, lokamUni vyavasthitA // pariNAmAca, siddhasyoyagatirbhavet // palae mahAguNANa, havaMci saMvArihA lahuguNA vi| yathA'dhastiyaMgUddha ca, loSTavAyagnivIcayaH / atyamie diNanAi, ahilasai jaNo paivaM pi|| . 111 / 11 svabhAvataH pravartante, tathordhagatirAtmanaH / / 111 brahmA lUnazirA harihazi saraka vyAluptazizno hara:, sUryo'pyullikhito'nalo'yakhilabhuk somaH kalakA rato vA muDho bA, jo paGajA pog| hiMsA vi kitaH / svAtho'pi visaMsthulaH khalu vapuH saMsthairUpasyaiH tattha jAyai, tamhA so hiMsao vutto / / kRtaH, sanmArgaskhalanAdbhavanti vipadaH prAyaH prabhUNAmapi // 118 rAgadveSo vinirjitya, kimaraNye kariSyasi / patra no nirjitAveto, kimaraNye kariSyasi !" PAL mRllepasahanirmokSA-dyathA dRSTA''zvalAbumaH / rAjAnaM nRNatulyameva manute za'pi nevAdara, vico ma Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanarakSaNavyayakRtaH prApnoti no bedanAH / saMcA svarayaMtIha labhate zaM muSabhirbhayA, saMtoSAtparuSo'mRtamacirAdhAyAsurendrArcitaH // patrAMka 127 sa sadhyatma saMjasaM jamAo adhyAnameva rakkhi / subaha ivAyAo, puNo Ti srohI na ( sa ) yA (?) virahai // 106 saMdharaNamiama, dumha vigatayaNahi 877 raviveNaM, saMveSa diye asaMcaraNe || disatyaM jujato sumahaM dosoM (pa)asara imaro / moya poso, jogatimisaM va bile ! Liu ayaM mImA ma lokAnyaM vatraiSa samaye trajet / siddhaparyAyaH parameSThI sanAtanaH // patrAMka 106 105 110 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThi-devabandra sAlabhAI jaimapustakojAre dhanyAka 109 anumAna OM namaH OM namo mAlazvAmine 4 paramasuvihitazrImahara laragacchavi bhUSaNa mahopAdhyAya zrImatsAdhuraGgagaNivaryagumphitayA vIpikayA sama sUyagaDAGgasUtram / tasya dvitIyAtmako dvitIyo vibhAgastatrArtha pauNDarIkAdhyayanaM / suyaM me AThasaMteNa bhagavayA evamavakhAyaM - iha khalu poMDarIe nAma'jjhayaNe, sassa NaM athamaTThe pana se jahA nAmae pukkhariNI sithA bahuudagA bahuleyA bahupukkhalA lakhaTTA puMDarIkaNI pAsAdIyA darilaNijjA abhiruvA paDirUvA / tIse NaM pukkhariNIe tattha tastha dese dese tahiM tahi bahave paumavarapuMDarIyA bujhyA | aNupuSiTTiyA kAsiyA ruilA vaNNamaMtA gaMdhamaMtA rasamaMtA phAsamaMtA pAsAdiyA darisaNiJjA abhiruvA paDirUvA / sIse NaM pukkhariNIe bahumajjhadesa bhAge I Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egema patrarapuMDarI buddapa, aNupuviTTie Usite ruile vaNNamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMta pAsAdIe jAna paDirUve / saGghAvarti ca NaM tIse ya pukAriNIe tastha tattha dese tahiM hi bahave paumavarapuMDariyA bujhatA, aNupuviTThitA jAva paDirUvA [ savArticaNaM sIse NaM pukkhariNIpa P sabhAe ege mahaM paumarapuMDarIe buie aNupuviTTie jAna paDive ( sU0 1 ) ] // arrer - zrutaM mayA AyuSmatA bhagavataivamAkhyAtaM kimAkhyAtaM ? bhagavatA ' iha khalu poMDarI (pa) nAma(Na) - dvitIyA kanye dvitIye 'khala' ko vAkyAlaGkAre, 'puNDarIkeNa pacalakamalenAjoSamA bhaviSyatIti kRtvA'syAdhyayanasya pauNDarIka iti nAma kRtam / tasya cAyamarthaH, Namiti vaakyaalngkaare| 'prasara prarUpitaH ' se aha 'ti tadyathA / nAma ' iti sambhAvane, puSkariNI 'sthAddU' mavedevambhUtA tadyathA bahudA hu jalA tathA 'bA' + bahukaImA 'bahulA' bahusampUrNA pracurodaka [mRtA] bhUtA ' labdhAryA ' yathArthI, yathA nAnA tathA svamAna 'puNDarIkaNI' cetakamalasa hitA- bahuve lpkss| 'pAsAdIcA' nirmalajalapUrNazvAtU ' darzanIyAH' darzana pothyA 'abhirUpA [ Abhimukhyena sadA'vasthitAni ] sacakravAkasArasAdIni jalAntargatAni para karimakarAdIni yasyAM sA abhirUpeti tathA pratirUpaH svacchasvAtsarvatra prativimyAni samupalabhyante / 'tI se NaM purakhariNI' tasyAma puSkariNyaH J 1 + " sIyante SaNyante yamimI seya:--maH, sa []spomA bahuSeyA" iti harSa0 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ statra tatra deze deNe-ekaikapradeze, nAsti sa pradeza pukaarnnyaa| yatra tAni punarIkANi na santi / tatra tatra deze deze pani / pAradhArIkANi 'buiya ti uktAni-pratipAdidAni pi| isavI pU. gajayA kisI yogitAni-jalopari vyavasthitAni tathA 'cirANi ' dIsimanti tathA promanavarNagandharasapazeSanti / amirUpANi ityAdiparmavat / tasyAva pukAraNyAH sarvataH ppaataayaa| ( sarvataH papaveSTitAyAH) mahamadhyadeza mAge eka mahampaaparaDil puNDarIkA kamAnupayeNa pavasthitamuzkRitaM, ruciraM varNagandharasasparzo'petaM / abhirUpaM pratirUpaM prAsAdIya darzanIya pratIka / | zobhAyamAnaM pAvarapuNDarI vidyate // 1 // aha purise purasthimAo disAo AgammataM pukkhariNI, tIse pukkhariNIya tIre TinA pAsati // taM mahaM egaM paumavarapuMDarIyaM, aNupuvidvitaM UsiyaM Apa pddiruuvN| tate NaM se purise evaM byaasii| ahamasi purise kheyanne kusale paMDite viyatte mehAvI abAle maggasthe maggaviU maggassa gati19 parakamannU , ahameyaM paumavarapuMDarIyaM unnikkhissAmi tti kA iti buccA se purise abhikkameti taM | pukkhariNI, jAvaM jAvaM ca NaM abhikamei sAvaM tAvaM Sa NaM mahaMte udae mahaMte see, pahINe sIraM, + yadyapi - viyate / ispezasyevArthoM ' vyakta' iti likhitastathApi mULe ' meyo' iti pAThaH sAsvapi dIpikApratiSu / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane paumarapuMDarI, no ivAe no pArAe aMtarA pukkhariNIya seyaMsi vi[na] sanne, paDhane purisajAe ( sU0 2 ) // athAnantaramevambhUtaSkariNyAH pUrvasthA dizaH kacidekaH puruSaH samAgatya tAM puSkariNIM tasyAma ( puSkariNyAH ) 'tIre saTe sthitvA saMdevat (pazyati, tatastat ) padmaM pUrvoktavizeSaNa kalApopetaM sa puruSaH pUrvadig mAgadhya sthita ' evaM ' vakSyamApanasthA 'vadet' dhAtU - ahamaMsi 'ti ahamasmi puruSaH kimbhUtaH 1 ('khevazo' mano'bhilaSita kAryakaraNa kAlamAviparizrama ) 'kuzala' caturo - nipuNaH, tathA 'paNDita' dharmo dezakAlakSetraH / 'vyaktI' bAlamAvAciSkrAntApariNatabuddhiH meghAvI ' plavanotplavana thoka pAyazaH + tathA 'abAlo' madhyamavayAH povaparivarttI ' mArgasthaH sadbhizIrNamavasthito mArgastathA mArgasya yA 'gati 'gamanaM varttate, tayA catparAkramaNaM - vivakSita dezagamanaM, vajAnAtIti parAkramazo, yadi 'parAkramaH' sAmadhye to'hamAtmajJa ityarthaH, tadevambhUto'hametatpadmavarapuNDarIkaM puSkariNI madhyadezapathasthitasyAmi niSkAsayiSyAmIti kasnehAgatA, ityuktvA'sau puruSastA puSkariNImabhimukhaM krAme cadabhimukhaM gacchet / ta [] sa tadavataraNAbhiprAyeNAbhimukha kAme sAma[sAna] 'Na' miti vAkyAlaGkAre, tasyAH puSkariNyA mahatyayAdhe jale kaImeja magnaH / tatrA''kaNThaM nimagnatvAdasyAkulIbhUtaH prahINa' svarAdAtmAnaM uddhartumasamartho vidhi padmana spuNDa 4 + manonmajjanayorvidhiH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakramaprAptastasmAca tIrAvapi prabhraSTA, tIpamayosntarAla svAvaziSThati / ya evaM avo 'mohabvAe' nAziTavarpa so mavati 'no pArAe 'tti na pAragamanAya saparthoM bhavati / evamacAbhayamabhraSTo'jani, ispayaM prathamaH puruSajAtaH // 2 // atha prathamapuruSAnantare didIpapuruSasvarUpAcyate--- ___ ahAyare doce parisajAe-a parise vikhaNAo disAo Agamma taM pukravariNI, tIse puzkhAreNIe tIre ThiccA pAsati taM mahaM egaM paumavarapuMDarIyaM, aNuvihitaM jAva paDirUvaM, taM ca / | erathaM ega purisajAtaM pAsati pahINatIraM apasapaumavarapuMDarIyaM no havAe no pArAe aMtarA | pukkhariNIe seyaMsi nisanna / tae NaM se purise taM purisaM evaM bayAsI-Aho!! gaM ime purise akheyanne akusale apaMDie aviyatte amehAvI vAle No maggat No maggaviU No magarasa gati- | parakamanna , jannaM esa purise [manne]-ahaM NaM kheyane ahaM kusale jAva paumavarapuMDarIyaM uni vikhassAmi, No[ya] khala evaM paumavarapuMDarIyaM evaM unnikleyavaM, jahANaM esa purise mane, ahamasi / purise kheyamne kusale padie viyace mehAtI abAle maggatthe maggaviU maggassa gatiparakamannU, | VI ahameyaM paumavarapuMDarIyaM unnikkhissAmi[ ti kaTu ] iti vuccA se purise abhikame taM pukkhariNI, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvaM jAvaM ca NaM abhikamei tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see pahINe tIraM apatte paumavapuMDarIyaM No dabAe jo zarAba [ aMtarA hariNI ] gAMrI vi[ni] sanne, doce purisajAe ( sU0 3 ) | vyAkhyA - atha (aparo dvitIyaH ) kacitpuruSo dakSiNadigbhAgAdAgatya tAM puSkariNIM tasyAzca puSkariNyAstIre sthitvA tatrasthazca pazyati mahadekaM padmavarapuNDarIkamAnupUryeNa vyavasthitaM prAsAdIyaM yAvatpratirUpaM, tatastIre vyavasthitaH taM ca pUrvavyavasthitaM caikaM puruSaM pazyati kimbhUtaM ! tIrAtparibhraSTaM aprApta [padma]varapuNDarIkamubhayamraSTuM antarAla evAvasIdantaM dRSTvA dvitIyaH puruSastaM prAktanaM puruSamevaM vadet-aho ! yo'sau karddamanimagnaH puruSaH so'khedazo'kuzalo'paNDito'medhAvI bAlo na mArgastho no mArgyo no mArgasya gatiparAkramajJaH, akuzalatvAdike kAraNamAha-- yadyasmAdeSa puruSa etatkRtavAn tadyathA - ahaM khedahraH kuzala ityAdi maNivA pacavarapuNDarIkamutkSepsyAmItyevaM pratijJAtavAn / na caitatpadyavarapuNDarIkamevamutkSemadhye, rusotprabhaM tato'hamevAsyotkSepaNe kuzala iti darzayitumAha ahamaMsI 'tyAdi, bahaM khedazaH kuzalaH paNDito meghASI, ahametatpacavara puNDarIkamuddhariSyAmi ityuktvA'sAvapi dvitIyaH puruSaH puSkariNImabhimukhaM vrajet, pAnI kame ca magnaH tIrAddhaSTo dvitIyatIraM ca na prAptaH, umaya bhraSTo'bhUt paJcamapi nodadhe antarAla eva vyavasthitaH ityAdi / evaM dvitIyo'pi puruSaH // 3 // ahAvare tace purisajAe - aha purise paJcatthimAo disAo Agamma taM pukkhariNIM, tIse Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pukkhariNIe tIre ThicA pAsati taM mahaM ega euAdara jarI apAhidvitaM jAva paDirUvaM, te tattha / N donni purisajAte pAsati pahINe tIraM apatte paumavarapuMDarIyaM, jo havAe No pArAe jAva sesi IN nisne| tate NaM se purise evaM vadAsI-aho!! gaM ime purisA akheyannA akusalA apaMDiyA avi- | yattA amehAvI bAlA No maggasthA No maggaviU No maggassa gatiparakamannU / jannaM ete purisA evaM manne--amhe etaM paumavarapuMDarIyaM unnikkhissAmo, no [ya] khala eyaM paumavarapuMDarIyaM evaM unikkhetavaM, jahANaM ee purisA manne, ahamasi purise kheyanne kusale paMDie viyatte mehAvI abAle N maggatthe maggaviU maggassa gatiparakkamannU , ahameyaM paumavarapuMDarIyaM unnikkhessAmi [tti kaTu] iti / buccA se purise abhikkame taM pukkhariNiM, jAvaM jAvaM ca NaM abhikkame tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae / mahaMte see jAva aMtarA pukkhariNIe seyaMsi vi[ni]sanne, tacce purisajAe (sU04 ) // __ jyAmyA-atha vatIyaH puruSaH pazcimadigvibhAgAdAgatya puSkariNyAstIre sthitvA prathamapuruSadvitayavat pUrvoktaM vacanaapavaM sapayitvA kamalodArAya praviSTaH / kamalamurjumasamartha antarAla eva kardame mamA, iti tRtIyaH puruSaH // 4 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturthaH puruSaH--- ahAvare cautthe purisajAe - [ aha purise ] uttarAo disAo Agamma taM pukkhariNIM, tIse pukkhariNIe tIre ThiccA pAsati [ taM mahaM ] egaM paumavarapuMDarIyaM [ aNupuviTTiyaM ] jAva paDirUvaM, te tattha tini purisajAte pAsati pahINe tIraM apane jAna seyaMsi vi[ni] sanne / tate NaM se purise evaM vadAsI - aho !! NaM ime purisA akheyannA jAtra No maggassa gatiparakkamannU, janaM ete purisA evaM bhanne- amhe etaM paramavarapuMDarIyaM unnikvissAbho, No ya] khalu eyaM paumacarapuMDarIyaM [ evaM ] unnikveyavaM, jahA NaM ete purisA mane, ahamAMsa purise kheyane jAva maggassa gatiparakamannU, ameyaM paramavarapuMDarIyaM unnikkhissAmi [ti kaTTu iti vuJcA se purise taM khariNIM abhikames, [ jAvaM ] jAvaM caNaM abhikkame tAvaM tavaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see jAva vi[na] sanne, cautthe purisajAe || ( sU0 5 ) vyAkhyA - atha caturthaH puruSa ucarAyA dizaH samAgatya tatpuruSatrikaM dRSTA tathaivoktvA tacaiva payodvaraNAya praviSTA, pUrvapuruSatrikavat pakke nimamaH, evaM catvAro'pi puruSAcaturSu dikSu nimantrAH // 5 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmprataM paJcamaM puruSaM tadvilakSaNamadhikatyAha aha bhikkhU lUhe tIraTThI kheyanne jAva [gati parakkamannU annatarIo disAo vA aNudisAo vA AgambhA taM ekarasAriNI, tI puraniTIe tIre ThiccA pAsati taM mahaM egaM paumavarapuMDarIyaM jAva paDirUvaM, te tattha cattAri purisajAe pAsati pahINe tIraM apatte [paumavarapuMDarIyaM no / havAe no pArAe ] aMtarA pukkhariNIe jAva (1) seyaMsi vini]sanne / tate NaM se bhikkhU evaM vadAsi-aho !! NaM ime purisA akheyannA jAva no maggassa gatiparakkamannU , jannaM ete purisA evaM / manne-amhe [eyaM] paumavarapuMDarIyaM unnikkhissAmo, No[ya] khalu evaM paumavarapuMDarIyaM evaM unikkhetavaM, jahA NaM ete purisA [ manne] / ahamaMsi bhikkhU lUhe tIraTrI kheyanne jAva maggassa | gatiparakamannU , ahameyaM paumavarapuMDarIyaM unnikkhissAmi tti kaD iti vujhA se bhikkhU No abhikame taM pukkhariNI, tIse pukkhariNIe tIre ThiccA sadaM kujjA 'uppayAhi khallu bho paramavarapuMDarIyA! uppayAhi' aha se uppatite paumavarapuMDarIe (suu06)|| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-atha caturthapuruSAdanantaraM pazcamaH puruSastasyAni vizeSaNAni-bhikSuH' pacanapAcanAdisAvayAnuSThAnarahito nirdoSAhAramojI rAgadveparahitaH, ata eva 'lUhe' rUkSA, saMsArAndhestIrArthI tathA khedajJaH, pUrvavyAkhyAtAnyevAmani vizeSaNAni, saca patramA tarako bhikSA, anyatarasyA dizo'nudizo vA''gatya tAM puSkariNI, tasyAzca tIre sthittA samantAdavalokayan bahumabhyadezamAge sanmahadekaM payavarapuNDarIkaM pazyati, tAzca caturaH puruSAn pazyati / kimbhUtAn ? tyaktatIrAn aprAptaparapuNDarIkAn paGkajalAvamagnAn , punastIramapyAgantumazakkAn dRSTvA tato'sau bhikSurevamiti vakSyamANanItyA vadet / tadyathA-aho ! ! ime catvAraH puruSA akhedazA pAcano mArgasya gatiparAkramajJAH / yathaite puruSAH evaM jJAtavanto, yathA-ya puNDarIkasatkSepyAmA-uddhariSyAmaH / na ca tat khala puNDarIkamevamanena prakAreNa utkSeptavya, yathate manyante-cayaM helayaivo. kSepsyAmaH, na tathoddhAro'stha bhaviSyati / paraM ahamasmi rUkSo bhikssuryaavdgtipraakrmshH| etadguNaviziSTo'hametatpuNDarIka'mukSepsyAmi' utkhanidhyAmi-samariSyAmi, 'evamuktvA'sau' nAmikAmeda-tAM puSkariNI na pravizekha, tatrastha evaM tasyAstIre sthitvA tathAvidhaM zandaM kuryAt yathA-'Urddha utpata', utpata svala vAkyAlaGkAre 'he pacavarapuNDarIka ! tasyAH puSkariNyA madhyadezAt khamutpata (kha)mulpata' ityevaM tacchandazravaNAdanantaraM tadutpatitamiti // 5 // etadRSTAntamatha dArzantike yojayati, atha zrImahAvIraH svaziSyAnAhakihie nAe samaNAuso!, adve puNa se jANitatve bhavati / bhaMte ci samaNaM bhagavaM mahAvIraM / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niggaMthA[ya] niggaMdhIo [ya] vaMdati namasaMhi, baMdisA garmasisA evaM bayAsI- phiTTite nAe sama NAuso!, aTuM puNa se Na jaannaamo| samaNAuso!tti samaNe bhagavaM mahAvIre te ya bahave niggaMthe ya zaniggaMdhIo ya AmaMtettA evaM vadAsI-haMta samaNAuso! te AtikkhAmi vibhAvami kimi | pavedemi saaTuM saheuyaM sanimittaM bhujo bhujo uvadaMsami se bemi (suu07)|| ___ vyAkhyA-kIrtite' kathite mayA'smin vAte he zramaNA! AyuSmanto'rthaH punarasya jJAtavyo bhavati bhvdbhiH| etaduktaM | bhavati-nAsyodAharaNasya paramArtha yUyaM jAnItha, ityevamukta bhagavatA te bahavo nigranyA ninthyatha taM zramaNaM bhagavantaM mahAvIra te nirgranthAdayo vandante ( kAyena ), namasyanti-stuvanti / vanditvA [namasyitvA] caivaM vakSyamANaM vadeyA-'kIrtitamudAharaNaM magavatA, artha punarasya samyamna jAnIma, ityevaM pRSTo bhagavAna zramaNo mahAvIrastAviprenthAdInevaM yadeva-[haMteti sampreSaNe, he zramaNA AyuSmanto ! yadbhavanirahaM pRSTastatsopapattikamAkhyAmi-bhavatAM ['vibhAvayAmi'] AvirmAvayAmi- prakaTAI | karomi 'kIrtayAmi' paryApakathanadvAreNa tathA 'pavedemiti pravedayAmi-prakaNa hetudRSTAnteSicasantatAvAropayAmi / katha pratipAdayAmIti darzayati-sAtha-puSkariNIdRSTAntaM sahetukaM pratipAdayiSyAmi, yathA te puruSA aprAsaprArthitArthAH puSkariNIkardame duruttAre nimannA evaM vakSyamANAstIrthikA apAramA saMsArasAgarasya, tatraiva nimaantItyevaMrUpo'rthaH sadRSTAntaH pradarzayiSyate / sanimitta-sakAraNaM dRSTAntArtha bhUyo bhUyo'parairaparahetu dRSTAntarUpadarzayAmi / so'haM sAmpratameva pravImi, bhRzuna yupamiti / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loyaM ca khalu mae appAhaddu samaNAuso ! sA pukkhAraNI buiyA / kammaM ca khalu mae appA samAuso ! se udaya buisa kAmamoge yaha nae appADa samaNAuso ! se see buie / jaNa jANatrayaM ca khalu mae appAhahu samaNAuso ! te bahave paDamavarapuMDarIyA buitA | rAyANaM ca khalu may appAhahu samaNAuso ! se ege mahaM paumavarapuMDarIe buie / annausthiyA khalu mae appA samaNAuso ! te cattAri purisajAyA bur3atA / dhammaM ca khalu maMe appAddusamaNAuso ! [ se ]bhikkhU buie | dhammatitthaM ca khalu mae appAhahu samaNAuso ! se sIre buie | dhammaka ca khalu mae appAhaddu samaNAuso ! se sahe buie / nivANaM ca khalu mae appAda samAuso ! se uppAte bujhe / evameyaM ca khalu mae appAhaddu samaNAuso ! se evameyaM buiyaM (sU08 ) // vyAkhyA ----lokamiti manuSyakSetraM, [ ca zabdaH, samuccaye ] khaluriti vAkyAlaGkAre, mayA loko manuSyAssdhArastamAramanyAhRtya - vyavasthApya ' apAhRtya [ vA' AtmanA vA mayA''hRtya ] na paropadezataH, sA puSkariNI padmAdhArabhUtoktA / tathA karmacASTaprakAraM yaddhalena puruSapuNDarIkANi bhavanti, tadudakaM dRSTAntatvena upanyastaM / kAmabhogAtha mayA kardamo'bhihitaH, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA mahati paGke nimagno duHkhenAtmAnamuddharatyevaM viSayeSvapyAsako nAtmAnamuddhartumalamityetat karddamaviSayayoH sAmyamiti / 'janA: ' sAmAnyalokA: 'jAnapadA' viziSTAryadezotpannAH gRhyante, tA~zca samAzritya mayA dArzantikatvenAGgIkRtya tAni bahUni padmavarapuNDarIkANi dRSTAntatvenAbhihitAni / rAjAnamAtmanyAhRtya tadekaM padma varapuNDarIkaM dRSTAntatvenAbhihitam / tathA'nyatIrthakAn samAzritya te catvAraH puruSajAtA abhihitAsteSAM rAjapuNDarIkoddharaNasAmarthya vaikalyAt / tathA dharma va khallAmanyAhRtya zramaNAyuSman / sa bhikSuH rUkSavRcirabhihitaH, tasyaiva cakravartyAdirAjapadma varapuNDarIkasyoddharaNasAmarthya sadbhAvAda | dharmmatIrthaM ca khalvAzritya mayA tacIramuktam / tathA saddharmadezanAM cAzritya mayA sa bhikSoH sambandhI zabdo'bhihitaH / tathA ' nirmANaM ' mokSagadamazeSa karmakSayarUpasopaskAra mArAkhya bhUbhAgoparyavasthitaM kSetrakhaNDaM cAtmanyAhRtya sa padmavatpuNDarIkasyotyAto'mihitaH / ' evaM ' pUrvoktaprakAreNa [ e ] tallokAdikaM ca khalvAtmanyAhRtya - Azritya mayA zramaNAyuSman ! ' se ' etatpuSkariNyAdikaM dRSTAntatvena kiJcitsAdhamryAdevamuktamiti // 8 // etAvatA sAmAnyena dRSTAntadAntika yojanA kRtA, atha vizeSeNa pradhAnabhUtarAjadArzantikaM taduddharaNArthatvAt sarvaprayAsasyeti darzayitumAha iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegatiyA maNussA bhavati / aNupuNaM lo[ ] gataM (?) uvavannA, taM jahA - AriyA vege aNAriyA vege uccAgoyA vege NIyAgoyA vege kA maMtA vege [ra]hassamaMtA vege suvaNNA vege dubannA vege surUvA vege durUvA vege, tesiM ca Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NaM maNuyANaM ege rAyA bhavati / vyAkhyA -' ii ' manuSyaloke, khalurvAkyAlaGkAre, prAcyAM pratIcyA mudIcyAmapAcyAmanyatarasyAM vA dizi 'santi ' vidyante 'eke' kecana tathAvidhA manuSyA AnupUryeNa imaM lokamAzrityotpannA bhavanti / tAneva darzayati, tadyathA - AryA anAryastathA eke ucairgotrIyA ilAkhA [eka] bIgotISa, e + dIrghakAyAH, eke isvakAyAH, eke suvarNA, eke durvarNAH kRSNarUkSAdivarNAH, eke 'surUpA:' suvibhaktacArudehAH, eke 'duruupaa|' bIbhatsadehAH, eteSAM madhye kazvidevaistathAvidhakarmodayAdrAjA bhavati / sa kITzaH 1 mahayA himavaMta malaya maMdaramahiMdasAre aJcatavisuddharAya kulavaMsappasUpa niraMtara rAyalakkhaNavirAiyaMgamaMge bahujaNavahumANaite savaguNasamiddhe khattie mudite muddhAbhisite mAupiu sujAe dayappie sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare maNuside jaNavayapiyA jaNavayapurohie seukare keukare narapavare purisapavare purisasIde purisaAsIvise purisavarapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDe ditte vitte vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAinne bahujaNabahughaNabahujAyarUvarayae + '" kAyo ' mahAkAyaH prAMzutvaM tadvidyate yeSAM te kAyavantaH " iti bRhadvRttau | Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 AogappaogasaMpautte vicchaDitapaurabhattapANe bahudAsadAsIgomahisagavelagappabhUe [ paDipuNNakosakoTThAgArAuhAgAre balavaM dubballapaJcAmice ohayakaMTayaM nihayakaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM ohayasattU niyasattU maliyasattU uddhiyasattU nijiyasattU parAiyasattU kvagayadunbhi| kkhamAribhayavippamukkaM, rAyavapaNao jahA ubavAIe, jAva pasaMtaDiMbaDamaraM rajjaM pasAhemANe viharati / tassa gaM ranno parisA bhavati / ___ etavyAkhyAnaM aupapAtikopAlA jJAtavyaM, pAvate rAjAna upazAntaDimbaDamaraM* + raja 'ti rAjya prasAdhayanti | tasya caivaMvidhaguNasampadupetasya rAja evaMvidhA parpadavasi / uggA uggaputtA, bhogA bhogaputtA, ikkhAgA ikkhAgapucA, nAyA nAyaputtA, korabA koravaputtA, bhaTTA bhaTTaputtA, mANA mAhaNaputtA, lecchaI lecchaiputtA, pasasthAro pasasthAraputtA, seNAvaI seNAvaIputtA, tesiM ca NaM egatIe saGkI bhavati kAmaM, taM samaNA vA mAhaNA vA saMpahAriMsu gmnnaae| * " Thatra 'Dimma:' parAnIkazrRgAliko 'umaraM ' svarASTrakSobhaH, paryAzai vaitAvatyAdarakhyApanArthamupAttau / " ini 10 / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T tattha annatareNaM dhammeNaM pannattAro bhavaMti, vayaM imeNaM dhammeNaM pannavaislAmo se evamAyANaha bhayaMtAro jahA mae esa dhamme suakkhApa supanante bhavati / taM jahA - vyAkhyA-- ugrA ugraputrAH, evaM mogaputrAdayo'pi draSTavyAH, zeSaM sugamaM yAvatsenApatiputrA iti + / teSAM madhye kazcidevaikaH ' zraddhAvAn ' dharmalipsurbhavati / kAmamityavadhRtArthe / avadhRtametadyathA'yaM dharmmazraddhAluH, avadhArya ca taM dharmaMlipsutayA zramaNA brAhmaNA vA sampradhAritavantaH ' samAlIcitavanto dhammaM pratibodhanimittaM tadantikagamanAya tatra cAnyatareNa dharmeNa svasamayaprasiddhena prajJApayitAro vayamityevaM sampradhArya rAjAntikaM gatvA evamUcustadyathA - etadyathA'haM kathayAmyevamiti vakSyamANanItyA ' bhavanto ' yUyaM jAnIta mayAtrAtAro vA ' yathA ' yena prakAreNa mayaiSa dharmaH svAkhyAtaH suprahato matratItyevaM tIrthikaH svadarzanAnuraJjito'nyasyApi svAbhiprAyeNa rAjAderupadezaM dadAti / tatrAdyapuruSajAtastajIvataccharIravAdI rAjAnamuddizyaivaM dharmadezanAM cakre tadyathA u pAdatalA ahe kesaggamatthayA tiriyaM tayapariyaMte jIve, esa Ayapajjave kasiNe, esa jIve jIvati, esa mae No jIvati, sarIre dharamANe dharati viNaTummi ya No dharati / eyaMta + nagaraM - ' leccha 'si lipsukaH, sa ca vaNigAdistathA ' prazAstAro ' buddhyupajIvino mantripabhRtayaH / iti vRhadvRttau / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va jIvitaM bhvti| AdahaNAe parehiM nijati, agaNijjhAmie sarIre kavotavaNNANi aTThINi bhvNti|| * vyAkhyA-'Urdhva upari pAdatalAdadhazca kezAgramastakAttiryakatvakaparyanto jIva, etAvatA yadevaitaccharIre sa eva || jIvo, naitasmAccharIrAdayatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho'stIti yadevaccharIraM sa evaatmaa| artha kAya eva] tasyAtmanaH paryaya: 'kRtsnaH' sampUrNaH 'paryAyo''vasthAvizeSaH, yAvatkAlamidaM zarIraM jIvati tAvatkAlaM jIvo'pi jIvati, zarIre mRte jIvo'pi mriyate / yAvadidaM zarIraM pazcabhUtAtmaka adhyayaM * gharati tAvadeva jIvo'pIti, tasmiMzca vinaSTe jIvasyApi vinaashH| [tadevaM] yAcadetaccharIraM vAtapittazleSmAdhAraM pUrvasvabhAvAdAcyuta tAvadeva jIvasya jIvitaM bhavati, tasmizca vinaSTe tadAtmAjIvo'pi vinaSTa iti kRtvA AdahanAya mazAnAdau nIyate, tasmiMzca zarIre agninA cyAmi[dhmApi]te kapotavarNAnyasthIni kevalamupalabhyante, paramasthivyatiriktaH kazcidAtmAkhyA padArtho na dRzyate, yena tadastitvapratItirupajAyate, tathA AsaMdIpaMcamA purisA gAmaM paJcAgacchati, evaM asaMte asaMvijamANe, jesiM taM asaMte asaM vijamANe tesiM taM suakkhAyaM bhavati-anno bhavati jIvo annaM sarIraM, tamhA te evaM no vippaDivedeti _ vyAkhyA-tanAndhavA jaghanyato'pi catvAra:-'AsandI' maJcakaH, sa paJcamo yeSAM te AsandIpanamAH puruSAstaM kAyaM 4 agninA bhyAmayitvA punaH svaM grAmaM pratyAgacchanti / padi punastAsmApi zarIrAdvimaH syAtataH zarIrAbhirgacchan *amaGga-makhaNDaM / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRzyeta, na ca dRzyate, sasmAcajIvataccharIramiti sthitam / sadevaM yeSAM mate-asau jIvo'sat avidhamAnA, tatra tiSThan / gacchan nopalabhyate, yeSAmayaM pakSasteSAM tatsvArakhyAtaM bhavati, yeSAM punaranyo jIvo'nyaccharIraM tadRthA, te tu andharUDhayA pravarttamAnA evamiti vakSyamANaM naiva viprativedayanti-na jAnanti, tadevAha-yadyayamAtmA zarIrAdinastarhi kiM svarUpaH ? kiyatpramAgo kA ? -- ayamAuso ! AtA dIheti vA hasseti vA parimaMDalota vA vaddeti vA taMseti vA caurasati vA Ayateti vA chalaMsieti vA aTuMsati vA / kiNheti vA nIleti vA lohieti vA hAlideti vA sukileti vaa| subbhigaMdhei vA dubhigaMdhei vA / titei vA kaDueti vA kasAieti vA aMbileti vA mahureti vA lavaNeti vA / kakkhaDeti vA maueti vA gurueti vA lahueti vA sIeti vA usiNeti vA niddhati vA lukkheti vA ? / evaM asae asaMvijAmANe jesi taM sua. kkhAyaM bhavati-anno jIvo annaM sarIraM, tamhA te no evaM uklabhaMti / ___ vyAkhyA-(AyuSman ! ) yadyayamAtmA zarIrAdbhivastAhi kiM dI? vA isvo vA'sti 1 tathA ayamAtmA kiyatpramANo kA dIrgho isvo vA'SThazyAmAkatandulaparimANo vA, 1 kiM parimaNDalA? kiMvA vRttaH 1 yataH caturanA paDazo cA ( aSTAMgo Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA!) tathA varNataH kiM kiNheti vA nIleti vA lohieti vA hAliddeti vA sukileti vA / tathA gandhataH kiM summigaMdhei vA va Mil dummigaMdheha vA / tathA rasataH kiM tittei vA kaDaeti vA kasAhapati kA aMpileha bA maha vA lavaNera bA / (tathA parvatA) kiM kaksaDeti vA maueti vA gahaeti vA lahueti vA sIeti vA usiNeti vA niddheha bA luskheha vA / evaM asaMvijamANe | jesiM taM suakkhAyaM bhavati-anno jIyo amaM zarIraM, tamhA te no evaM uvalammati / ityAdi-sarva sugamam / ato yeSAM mate kenApi prakAreNAsaMvebamAna:-zarIrAdapRthagbhUta AtmA teSAM satsvAkhyAtaM bhavati, yathA'nyo jIva anyaccharIramityevaM NI ye pratipAdayanti te nAtmAnamupalabhante-te nAtmasvarUpavettArA, ye tu zarIrAtpRthagbhUto jIvAkhyaH padArtha iti svagrantheSu nikSiptavantastaddhA, kathaM ? yathA| se jahA nAmae kei purise kosIo asiM abhinivaTTittANaM uvadaMsejjA-ayamAuso! asI ayaM kosI, evAmeva Nasthi kei purile abhinivaTittANaM uvadaMsettAro-ayamAuso ! AyA imaM || sarIraM / se jahA nAmae kei purise muMjAo isiyaM abhinivadvittANaM ukdaMseti-ayamAuso! / muMjA iyaM isiyA, evAmeva natthi kei purise udaMsecAro-ayamAuso! AyA idaM sarIraM / se jahA nAma kei purise maMsAo ahi~ abhinivaTTittANaM uvadaMsejjA-ayamAuso ! maMse ayaM aTThI, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - evAmeva natthi kei purise uvadaMsettAro-ayamAuso ! AyA idaM sarIraM / se jahA nAmae kei / IN purise karatalAo AmalakaM abhinivadvittANaM uvadaMsejA-ayamAuso! karatale ayaM Amalae, evAmeva Nasthi kei purise upasAro athamAuso ! AyA idaM sarIraM / se jahA nAmae kei || purise dahIo navanIyaM abhinivahittANaM ubadaMsejjA-ayamAuso! navanIyaM ayaM tu dahI, evAmeva nasthi kei purise uvadaMsettAro-ayamAusoM ! AyA idaM sarIraM / se jahA nAmae kei purise | tilahito tellaM abhinivahitANaM ubadaMsejA-ayamAuso! tille ayaM pinAe, evAmeva nasthi kei purise ukdaMsettAro-ayamAuso! AyA idaM sarIraM / se jahA nAmae kei purise ikkhUto ! khotarasaM abhinivahitANaM uvadaMsejjA-ayamAuso! khotarase ayaM choe, evAmeva nasthi kei purise ubadaMsettAro-ayamAuso ! AyA idaM sarIraM / se jahA nAmae kei purise araNIto aggi abhinivadvittANaM uvadaMsejjA-ayamAuso! araNI ayamaggI, evAmeva nasthi kei purise| | uvadaMsettAro-ayamAuso ! AyA idaM sarIraM / evaM asaMte asaMvijamANe jesiM t| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suakkhAyaM havai, taM jahA-anno jIvo annaM sarIraM, tamhA taM micchA / se hatA, taM haNaha khaNaha / chaNaha Dahaha payaha laMNDa AlUpara vilaMpaha sahasallAha viparAmusaha / etAvatA x Nasthi jIve, Nasthi paraloe, te No evaM vippaDivedeti, taM jahA___ vyAkhyA-yathA nAma kazcitpuruSaH 'kozataH' parivAra + dasiM-svagamabhinirya-samAkRSyAnyeSAmupadarzayet , yathA'yamAyuSman ! ' asi' khalaH ayaM ca 'kozaH' parivAraH, evameva jIvazarIsyorapi nAstyupadarzayitA, tadyathA-aya jIva | | idaM ca zarIramiti / na cAstyevamupadarzayitA kazcidato na zarIrAdimo jIva iti / asmiMzcArthe * bahako dRSTAntAH santItyaM. to darzayitumAha, tadyathA-kazcitpuruSo 'muJjA'tRNavizeSAt 'isiyaM' ti tadgarbhabhUtAM zilikAM pRthakkRtya darzayet / tathA mA~sAdasthi, karatalAdAmalakaM, tathA dadhno navanItaM, tilebhyastailaM, tatheyo rasa, tathA'raNito'gni ' abhinirya' pRthakkRtya darzayet , evameva zarIrAdapi jIvamiti / na cAstyevamupadarzayitA, tasmAttanmithyA yatkazciducyate-yathA'styAtmA paralo. kAnuyAyIti / evaM cAkistajIvataccharIvAdI zarIrAdapRthagbhUtamevAtmAnaM manyamAnaH AtmA'bhAvapratipAdako nAstikA | prANAtipAtadoSamavindan prANinAme kendriyAdInAM 'hantA' vyApAdako bhavati / prANAtipAte doSAmAvamabhyupagamyAnyeSA xNatthi'tti zabdo nAstyatra bRhavRtyanvitAsu sasvipi mudrisapratiSu, paramastyastrilAsvapi dIpikApratiSu mUle'totra rakSitaH / + pratyAkArAt / myAna' iti loke / * asmim 'jIvanAstiprarUpaNArthe / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afe prANyupapAtakAriNAmupadezaM dadAti, tadyathA - prANinaH khaGgAdinA ghAtayata pRthivyAdikaM khanatetyAdi sugamam / yAdadetAvAneva - zarIramAtra eva jIvastataH paralokino'mAvAnnAsti paralokastadabhAvAcca yatheSTamAsata khAdata piSata sukhamanubhavata dahata pacava, atra doSo nAsti, jAvasthAbhAvAzca paraloko nApi puNyaM na pApaM, ityevaM lokAyatikAstajIvataccharIrakhA dino naivaitadrakSyamANaM ciprativedayanti-nAbhyupagacchanti / tadyathA kiriyAI vA akiriyAi vA, sukaDei vA dukaDei vA, kallANaeti vA pAvaeti vA, sAhUti vA asAhUti vA, siddhIti vA asiddhIti vA, nirapati vA aniraSTati vA / evaM te virUvarUhiM kammasamAraMbhehiM virUvarUvAI kAmabhogAI samAraMbhaMti bhoyaNAe / vyAkhyA--ye evaM manyante nAsti jIvo nAsti paralokaste naitraM viprativedayanti-nAbhyupagacchanti / kiM nAbhyupagacchanti ? 'kriyA' sadanuSThAnAtmikAM ' akriyAM' jasadanuSThAnarUpaNaM, evaM naiva te viprativedayanti / kRtaH 1 yadyAtmA kriyAvAMstarhi karmabandhaH kriyayA zubhaM karma badhyate akriyayA tvazumaM tatazca ko'pi bhoktA syAt / sa tu paralokagAmI jIva eva, sa tu mUlato'pi nirAkRta eva tata kaH karma badhnAti ? kazca karmaphalamanubhavati 1 jIvAbhAvAt, ataH satkriyAdicintA dUrorasAditaiva, ataH kriyAmakriyAM ca na manyante / tathA sukRtaM vA duSkRtaM vA kalyANamiti pApamiti vA, sAdhukRtamasAdhukRtamityAdikA cintaiva nAsti / tathAhi - ' sukRtAnAM kalyANavipAkinAM sAdhutayA'jasthAnaM ' duSkRtAnAM pAparipAkinAM 1 , Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asAdhutvenAvasthAnaM, etadumayamapi satyAtmani tatphala ji sambhavati, tadabhAvAcca kRto'narthako hitAhitaprAptiparihArI || spAtA ? | tathA azeSakarmakSayarUpAM siddhimapi asiddhimapi nA'bhyupagacchanti, AtmAbhAvAt / tathA duSkRtena-pApAnubandhinA asAdhvanuSThAnena narako'nasko vA tiryagnarAmaragatilakSaNaH syAdityevamAdikA cintaiva na mavet , tadAdhArasyAtmasaddhAvasyAnabhyupagamAditi mAvaH / evaM [te ]nAstikA AtmAmAvaM pratipAya virUparUpaiH pazuSAtamAMsabhakSaNamurApAnanilochanAdibhiH | karmasamArammaiH sAdyAnuSThAnaH RSIcalAnuSThAnAdibhirvirUparUpAn kAmabhogAn samAdadati tadupabhogArthamiti / sAmprataM tajjIvataccharIravAdimatamupasaMharanAi___ evaM ege pAgabhitA Nikkhamma mAmagaM dhamma pannaviti, taM saddahamANA taM pattiyamANA taM roemANA sAhu suakkhAe, samaNeti vA mAhaNetti vA kAmaM khallu Auso ! tumaM yayAmi, 1 taM jahA-asaNeNa vA pANeNa vA khAimeNa vA sAimeNa vA vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA, tatoMge pUyaNAe samAurTisu, tatthege pUyaNAe nikAiMsu / ___ vyAkhyA-['evaM ukta prakAreNa] eke' kecana nAstikAH dhRSTAH santa evaM vadanti-ayamAtmA zarIrAdapRthagbhUto'sti, etAvatA zarIre mRte jIvo'pi mriyate, na paraM zarIrAtpRthammAcaM majate / sa eva jaucastadeva zarIraM, na zarIrArapRthagAtmA, ityevaM P Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gga 51. dhRSTAH santaH pravarttante / svakIyadarzanAnusAreNa pravajyAM pratipadya + madIyo'yameva dharmaH satyo, nADapara iti [ parebhyaH prajJApacanti / tatazcAnye zrotAraH nAstikoktaM dharma viSayiNAmanukUlaM zraddhAnAH pratIyanto manasi rocayantastathA avitathabhAvena gRhNantastatra ruci kurvantastathA 'sAdhu' zomanametadyathA svAkhyAto yathAvasthito matratA dharmo'nyathA hiMsAdidhvavarttamAnAH paralokamayAtsukhasAdhaneSu madyamAMsAdiSu pravRtti akurvANA mAnuSajanmaphalavazcitA mave [yuH, ] tataH zobhanamakAri bhavatA he zramaNa ! brAhmaNa ! yadayaM dharmo'smAkamAveditaH kAmamiSTametadasmAkaM dharmakathanaM / khaluzabdo vAkyAlaGkAre / he AyuSmaMstvayA vayamabhyuddhRtAH, anyathA kApaTikastIrthikairvaJcitA abhUma:, tasmAdupakAriNaM 'sva'bhavantaM pUjayAmi, ahamapi kaJcidAyuSmatobhavataH pratyupakAraM karomi, 'asaNeNa vA pANeNa vA' ityAdi batraM sarva sugamam / tatraike kecana pUjayA pUjAyAM vA 'samAuhiMsu 'ti samAvRttA- pravIbhUtAste rAjAnaH pUjAM prati pravRttAH 'pUyAe nikAiMsa' pUjAyAM 'nikAcitavantaH ' niyamitavantaH bhavadbhistajIva taccharIramityabhyupagantavyaM, anyo jIvo'nyacca zarIramityetacca parityAjyaM, anuSThAnamadhye tadarUpameva vidheyamityeva nikAcitavantaH ke te ? darzaninaH - svadarzanapratipacAn rAjAdIn / puvAmeva tesi NAyaM bhavai- samaNA bhavissAmo aNagArA akiMcaNA aputtA apasU paradattabho + " yadyapi nAstikAnAM nAsti pratrajyA tathApi yauddhA dimate pratrasya pazcAnnAstikIbhUte sambhavati pratrajyA, athavA nIlapaTTAyaGgIkRtaH kazcidastyeva pravrajyAvizeSaH " iti harSa0 / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [iNo]gI bhikkhuNo pAvaM kammaM no karissAmo, samudrAe te appaNo appaDivirayA bhavaMti / / | sathamAiyati annavi AdiyAviti annapi AyayaMtaM samaNujANaMti, evAmeva te ithikAmabhoge| (su)hiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA luddhA rAgadosavasaTTA, te No appANaM samucche- / diti, No paraM samucchediti, No aNNAI pANAI bhUtAI jIvAI sattAI samucchediti / phiinnaa| putvasaMjogaM AriyaM maggaM asaMpattA iti te No havAe No pArAe, aMtarA kAmabhogesu visannA, iti paDhame purisajAte tajIvatassarIraetti Ahie (suu09)|| ___ vyAkhyA-tathA nairdarzanibhiH pravrajyAgrahaNakAla evaitatparijJAtaM bhavati, yathA-vayaM parityaktaputrakalatrAH 'zramaNA' | yatayo bhaviSyAma 'anagArA' gRharahitAstathA niSkAzcanAstathA [aputrA] ' apazayo' gomahiSyAdirahitAH paradattabhojinA, svataH pacanaSAcanAdikriyArahitatvAt / tathA 'bhikSayo' bhikSopajIvinaH, kiyadvakSyate ? anyadapi yatkici'spA' sAvayaM karmA-nuSThAna tatsarve na kariSyA(ma ityevaM )mItyevaM samyagutthAnenotthAya pUrva, pazcAtte-lokAyatikabhAvamupAgatAH 'AtmanaH' svataH pApakarmabhyo'prativiratA bhavanti, viratyabhAve ca yatkurvanti tadarzayati-pUrva sAvadyArambhAnivRtti vidhAya nIlapaTAdikaM vA liGgamAsthAya svayaM sAvadhamanuSThAnaM 'Adadate ' svIkurvantyanyAnapyAdApayanti-prAhayanti anyamapyAda Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rika FIN | dAna-parigrahaM svIkurvantaM samanujAnanti, evameva pUrvoktaprakAreNa strIsambandhiSu kAmabhogeSu mUJchitAH ' gRddhAH ' kAlAvanto | 'grathitAH' avabaddhAH 'adhyupapannA' lubdhAH rAgadveSavazagAH kAmabhogAndhA trA, te evaM kAmabhogeSvavavaddhAH manto nAtmAna saMsArAkarmapAzAdvA samucchedayanti, nApi paraM sadupadezadAnataH karmapAzAvapAzitaM samucchedayanti-karmavandhAtroTayanti, The nApyanyAn prANAn bhUtAn jIvAna saccAn samucchedayanti / te caivavidhAstaJjIvatanchIravAdino lokAyatikAH 'pUrva saMyogA'tputradArAdikAt 'prahINAH' prabhraSTAH, AryamArgamasamprAptAH, aihikA''muSmikalokadvayAt abhraSTAH, antarAla | eva bhogeSu viSaNNAstiSThanti, na vivakSitaM puNDarIkotkSepaNAdikaM kArya prasAdhayanti / ityayaM ca prathamapuruSastajIvataccharIra| bAdI parisamApta iti / iti prathamaH puruSaH / atha dvitIyapuruSajAtamadhikRtyA''ha ahAvare doghe purisajAe paMca mahanbhUtietti Ahijati, iha khalu pAINaM vA dAhiNaM vA paDINaM vA uttaraM vA saMtegatiyA maNussA bhavaMti aNupuveNaM loyaM uvavannA, taMjahA-AriyA vege aNAriyA vege evaM jAva durUvA vege, tesiM ca NaM mahaM ege rAyA bhavati [mahayA0] evaM cetra niravasesaM jaav| / seNAvatiputtA, tesiM ca NaM egatie saDDI bhavati / kAmaM taM samaNA ya mANA ya pahAriMsu gmnnaae| | tattha'nnayareNaM dhammeNaM pannattAro kyamimeNaM dhammeNaM pannavaissAmo, se evamAyANaha bhayaMtAro ! jahA | mae esa dhamme suakkhAe supannatte bhavati / - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-iha khalu dvitIyA puruSajAtaH paJcabhiH [bhUtaiH pRthivyaptejovAbAkAzaizcarati pacabhUtikA, sa ca saoNkhyamatAvalambI / sa prathamapuruSavadyAvadrAjasamAmAgatya svIyaM dharma yayA prakAzayati tathA[ darzayitamAha-- iha khalu paMca mahAbhUtA, jehi no kijjati kiriyAti vA akiriyAti vA, sukaDeti vA dukkaDeti vA, kallANaeti vA pAvaeti vA, sAiti vA asAhati vA, siddhitti vA asiddhitti vA, niraeti vA aniraeti vA, iti [avi] aMtaso taNamAtamavi / taM pihuddeseNaM puDho bhUtasamavAtaM jANejA, taMjahA___ vyAkhyA-'iha ' dvitIya puruSavaktavyAdhikAre, khalu zabdo vAkyAlakAre, pRthimyAdIni paJca mahAbhUtAni vidyante / deSoM pa sarvavyApitayA abhyupagamAnmahavaM, paJcaiva, parasya SaSThasya kriyAkarItvenAnamyupagamAt / paJca bhUtAni kAryakArINi, na ko'pi SaSThaH padArtho'sti / sAGkhacAnAM hi mate paMca mahAbhUtAnyeva sarvakriyAkArINi, na ko'pi SaSThaH AtmAkhyA padArthaH / sa tu kimapi na karoti, yatastanmata-" amUrtazcetano bhogI, nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma, - AtmA kApiladarzane // 15 // " sAGkhayA evaM vadanti-paJcabhUtairabhyupagamyamAnoM-'smAkaM 'kriyA' parispandAmikA ceSTArUpA [akriyA vA-nirvyApAratayA sthitirUpA] kriyate, tathAhi-saoNkhyAnAM darzana saccarajastamorUpA prakRtiH sarvA arthakriyAH karoti, puruSaH kevalamupamuLe, tasyAzca prakRterbhUtAtmikAyAH satvarajastamasAM cayApacayAmyA kriyA'kriye syAtAmiti kRtvA bhUtebhya eva kriyAdIni pravacante, bhUtavyatirekeNAparasyAbhAvAditi bhAvaH / tathA sakRtaM sacaguNAdhikyena mapati Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , duSkRtaM rajastamasorutkaTatayA pravartate, evaM kalyANamiti vA pApakamiti vA, sAdhviti vA asAdhviti vA ityetatsaccAatri guNAnAmutkarSAnutkarSatayA yathAsambhava mAyojanIyaM / tathA siddhirasiddhirvA, tathA 'narakaH pApakarmaNAM yAtanAsthAnaM, anaraka sviryamanuSyAmarAH, etatsarvaM sabhvAdiguNAdhiSThitA bhUtAtmikA prakRtirvidhace, lokAyatikAbhiprAyeNApIhaiva tathAvidhasukhaduHkhAvasthAne svarga narakAviti ityevamantastRNamAtramapi yatkAryaM tadbhUtaireva pradhAnarUpApamaiH kriyate / tadevaM sA~khyAbhiprAyeNAtmanastRNa kubjIkaro'pyasAmarthyAt, lokAyatikAbhiprAyeNa tvAtmana evAbhAvAt bhUtAnyeva sarvakAryakartRNItyevamabhyupagamaH / tAni ca samudAyarUpApamAni nAnAsvabhAvaM kAryaM kurvanti / taM ca teSAM bhUtAnAM samavAyaM pRthagbhUtapadoddezena jaaniiyaat| tathAhi puDhage mahabhUte AU ducce mahabbhUte teU tacce mahabbhUte vAU cautthe mahanbhUte AgAse paMcame mahabhUte, icce paMca mahabbhUyA aNimmiyA aNimmAviyA akaDA No kittimA no kaDagA aNAdiyA aNiNA avaMjhA apurohitA sataMtA sAsatA aaychtttthaa| puNa ege evamAhu vyAkhyA - pRthivyaikA kAThinyalakSaNA mahAbhUtaM tathA ' Apo' dravalakSaNA mahAbhUtaM, tathA 'teja' uSNovudyota lakSaNaM mahAbhUtaM, vAyu (rga ) tikampanalakSaNastathA'vagAhadAnalakSaNaM sarvadravyAdhArabhUtamAkAzamityevaM pRthagbhUto yaH padoddenastena kAyAsskAratayA yasteSAM samavAyaH, sa ekatve'pi lakSyate / na nyUnAni nApyadhikAni vizvavyApitayA mahAnti, trikAlamavAtAni, etAnyeva krameNa vyavasthitAni, apareNa kAlezvarAdinA kenacidapi na nirmitAni - aniSpAditAni, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na PM tathA pareNa anirmApayitavyAni, tathA'kRtAni-na kenacitAni kriyante, abhrendradhanurvadvisApariNAmena niSpamatvAt , tathA na paTavakRtrimANi, karsa karaNavyApArasAcyAni na mavantItyarthaH, tathA paranyApArAmAvatayA 'no' naiva kRtakAni, na || apekSitaparacyApArasvabhAvAni, visApariNAmena niSpanatvAtkRtakanyapadezamAJji na bhavanti / tathA anAdhanidhanAni, aba dhyAni-avazyakAryakArINi, tathA na vidyate 'purohita:' kArya prati praparcayitA yeSAM tAnyapurohitAni, tathA 'svatantrANi' svAdhInAni, tathA 'zAzvatAni ' nityAni, tadevambhUtAni paJca mahAbhUtAnyAtmapaSThAni jJAtavyAni / eke punarevamAhuH sato Nasthi viNAso asato Nasthi saMbhavo / etAvatAva jIvakAe, etAvatAva asthikAe, etAvatAva sabaloe, etaM muhaM logassa karaNayAe / avi aMtaso taNamAyamavi / ___ vyAkhyA tathA sA~khyAbhiprAyeNa 'sato' vidyamAnasya pradhAnAdenAsti vinAza tathA] ' asataH zazaviSANAdernApi / 'sambhavaH' samutpattirasti, ataH sAMkhyA AtmanaH kAryakAritvaM na manyante / yadyAtmA kriyAyAH kartA syAttato'madutpA- | dayati, ata AtmA aphartA nirguNa iti / tataH saoNkhyA evaM vadanti etAvAneva jIvakAyo, yaduta-pazna mahAbhUtAni, tathA / etAvAneva-bhUtAstitvamAtra evAstikAyo, nApaH kazcittIthikAbhipretaH padArtho'sti / etAvAneva sarvalokaH, pazca mahAbhUtAni | lokaniSpattau ' mukhyAni' pradhAnakAraNAnyetAmpeva jAnIhi / bhUtAnyevAntazaraNamAtramapi kArya kurvanti, paJca mahAbhUtebhyaH / parasya kasyApyamAvAditi / atha sa caibAdhekatrAtmano'kiMcitkaratvAdanyatra cAtmano'sacAdasadanuSThAnarapi nAtmA pApakarma Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA 15 bhirvabhya iti darzayitumAha--- se kiNaM kiNAvemANe, haNaM ghAyamANe, payaM payAvemANe, avi aMtaso purisamavi kiNitA ghA[ya] itA itthaMpi jANAhi Nasthittha doso, te No evaM vippaDivediti, taMjahA - kiriyAti vA jAvANerayeti vA / evameva te virUvarUvehiM kamma samAraMbhahiM virUvarUvA kAmabhogAI samArabhAMta bhoya[e] (1), evAmeva te aNAriyA vippaDivannA taM saddahmANA taM pattiyamANA jAva iti / te po havAe No pArAya, aMtarAya kAmabhogesu visannA, docce purisajAe paMcamaha bhUtietti Ahite (sU010) / vyAkhyA -' se 'ci yaH kazvitpuruSaH krayArthI ' krINan ' kiJcit [ vastu ] krayeNa gRha~stathA paraM krApastathA prANino man hiMsaMstathA'parai' tayan vyApAdayan tathA pacan pAcayan krINataH krApayato, mato ghAtayatastathA pacataH pAcayatazcAparAMstathA'pyantazaH puruSamapi pazcendriyaM vikrIya ghAtayitvA api paJcendriyaghAte nAsti doSo'traivaM 'jAnIhi ' avagaccha / kiM punarekendriya vanaspatighAta ityapi zabdArthaH, tatacaivaMvAdinaH sA~khyA bAIspasyA vA 'no' naivaitadrakSyamANaM 'vipratiSedayanti' jAnanti tadyathA- kriyA sAvadyAnuSThAnurUpA, evamakriyA vA sthAnAdilakSaNA yAvadevameva virUparUpai - rucAvacairnAnAprakArairjalasnAnAvagAhanAdikaistathA prANyupamardakAribhiH karma samArambharvirUparUpAn- nAnAprakArAn surApAnamA samakSaNAgamyagamanAdikAn kAmabhogAn samArabhante svataH parAMba prerayanti - nAstyatra doSaM ityevaM pratAryAsatkArya karaNAya prerayanti, * , Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM tenAryA anAryakarmakAritvAdviruddhaM mArgoM vipratipatra ' mANA ' tamAtmIyameva kumataM pazca mahAbhUtAtmaka start stameva ca satyamityevaM ' pratIyantaH pratipadyamAnAstameva svapakSaM rocayantastaddharmasyA''khyAtAraM prazaMsayantaH * svAkhyAto dharmo bhavatA, asmAkamayaM dharmo'tyantamabhipretaH, sAvadhAnuSThAnenApyadharmo na bhavatItyadhyavasAyinaH strIkAmeSu mUrcchitAH ityevaM pUrvavatreyaM yAvadantare kAmabhogeSu viSaNNAH aihikAmuSmiko bhaya kArya bhraSTAH nAtma[naH ] trANAya nApi parepAmiti / evaM dvitIyaH puruSajAtaH paJca mahAbhRtAbhyupagamiko vyAkhyAta iti, sAmprataM tRtIyapuruSaM IzvarakAraNikamadhikRtyAdda ahAvare sacce purisajAe IsarakAraNietti Ahijjati, iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA manussA bhavaMti aNupuveNaM loyaM. uvavannA, taMjahA - AriyA vege, jAba tersi caNaM mahaMte ege rAyA bhavati jAtra seNAvatiputtA, etesiM ca NaM egatIe saDDI bhavati / kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya pahAriMsu gamaNAe jAva jahA mae esa dhamme suakkhAe supannatte bhavati / vyAkhyA -- tadevamIzvarakAraNika AtmAdvaitavAdI vA tRtIyaH puruSajAta AkhyAyate / iha khalu puruSa prastAve skhalu zabdo vAkyAlaGkAre, prAcyAdiSu divanyatarasyAM dizi vyavasthitaH kazvidevaM brUyAt, tadyathA-rAjAnamuddizya tAvadyAvattvAkhyAtaH ityAdi sarve pUrvavadavagantavyaM / atha ca IzvarapraNIta jagadidaM manyate sa kasyApi rAjJaH samIpamAgatya AtmAbhipretaM dharma prarUpayati Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha khalu dhammA purisAdiyA purisottarA purisappaNIyA purisasaMbhUyA purisapajjotitA purisaabhisamannAgatA purisameva abhibhUya ciTuMti / ___ vyAkhyA-'iha ' saMsAre, skhalviti vAkyAlaGkAre, dharmA:-savetanAcetanarUpAH padArthAH puruSAdikAH, puruSa-Izvara | AtmA kA kAraNamAdiryeSAM te puruSAdikA IzvarakAraNikA AtmakAraNikA bA, tathA puruSottarAH, tathA puruSeNa praNItAH, tathA puruSasambhUtAH 'puruSa(pra)dyotitAH' puruSaprakAzitA, pradIpamaNisUryAdibhiryathA ghaTapaTAdayaH padArthAH prakAzyante tathA save'pi padArthAH puruSeNa-izvareNa prakAzitAH, te ca dharmA jIvAnAM janmajarAmaraNavyAdhirogazokasukhaduHkhajIvanAdikAH ajIvadharmAstu mUrtimatAM draSyANAM varNagandharasasparzAH, amUrcimatAM ca dhammAdharmAkAzAnAM gatyAdikA pAH, sarve'pIzvara| kRtAH / sarve'pi puruSamevAbhivyApya tiSThanti / asmiArthe iSTAntamAha __ se jahAnAmae gaMDe siyA sarIre jAte sarIre saMbuDDhe sarIre abhisamannAgate sarIrameva | abhibhUya ciTThati, evAmeva dhammA purisAdiyA, jAva [purisameva] abhibhUya ciTThati / ____ vyAkhyA- se' ti tacchAbdArthe / 'nAma' iti smbhaavnaayo| yathA nAma gaNDaM 'syA 'havet / gaNDaM rogvishessH| sambhAvyate prANinAM gaNDAdisAvaH / tacca zarIre jAtaM, zarIre dimupagataM, zarIre amisamanvAgata-zarIraM vyApya vyava| sthitaM, na vadavayayo'pi zarIrAtpRthagbhUta iti / zarIramami[bhUya-] vyApya (1) pIDapitA tiSThati, na zarIrAbahirmavati, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA tatTikaM zarIraikadezabhUtaM na yuktizlenApi zarIrAtpRthagdarzayituM zakyate, evameva ye dharmAzcetanA vetanarUpAste sarve'pIzvara kartRkAH, na te IzvarAtpRthaka pAryante / punardRSTAntAntaramAha se jahAnAmae araI siyA sarIre jAyA sarIre (abhi X ) saMbuddhA sarIre abhisamannAgayA sarIrameva abhibhUya ciTThai, evAmeva dhammA [vi] purisAiyA jAba purisamevAbhibhUya ciTThati / vyAkhyA - tadyathA nAma 'arati' vicodvegalakSaNA' syAd' bhavet sA ca zarIre jAtetyAdi gaNDavazreyA, dArzantike'pyevameva sarve dharmAH puruSaprabhavA ityAdi pUrvavatreyam / punardRSTAntamAha + se jahAnAmae vammie siyA puDhavijAe puDhavisaMtu abhibhUya ciTTha, evameva dhammA [vi] purisAiyA jAva [ purisameva ] abhibhUya ciTThati / puDhaviabhisamannAgae puDhavimeva vyAkhyA -- yathA 'valmIkaM' pRthvIvikArarUpaM syAttacca pRthivyAM jAtaM pRthivIsambaddham pRthivyabhisamanvAgataM, pRthivIShastra tiSThati evameva yadetacetanAcetanarUpaM tatsarvamIzvarakAraNikamAtmavivarUpaM vA nAtmanaH pRthagma vitumarhati / pRthivyA valmIkavat / tathA X bRhattyAdarzeSu nAstyayaM zabdaH / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se jahAnAmae rukkhe siyA puDhavijAe jAva puDhavisaMbuDe puDhaviabhisamannAgara puDhavimeva abhibhUya ciTThai, evAmeva dhammA vi [ purisAdiyA ]jAva[ purisameva ]abhibhUya ciTTheti / se jahAnAma pukkhariNI siyA* puDhavijAtA jAva puDhatrimeva abhibhUya ciTThati, evAmeva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati, se jahAnAmae udgapukkhale siyA udagajAe [ jAva ] udagameva abhibhUya ciTThati, evAmeva dhammA vi / purisAdiyA jAtra purisameva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae udgabubbue siyA[ udagajAe jAva ] udagameva ( jAvaX ) abhibhUya ciTThai, evAmeva dhammA vipurisA [ diyA ] jAva purisameva abhibhUya ciTThati / vyAkhyA -- etatsarvaM sugamaM pUrvavatretavyAH sarve'pi dRSTAntAH / etAvatA yadIzvarakRtatvenAbhyupagamyate tatsarvaM tathyaM, * " yathA nAma puSkariNIsyAt - taDAgarUpA bhavet " iti vRhadvRttau / X nAstyayaM zabdo'tra bRhadvRttyAdarzeSu / + kevalaM hALApurIyapratikRtAvasya sUtrasya vyAkhyA ' se ' ( tad ) yathA nAma ' udakapuSkalaM ' pracurapAnIyaM - udakaprAcuryaM, aa ' taddharmatvAda' tatsvabhAvatvAdudakamevAmibhUya tiSThati, evaM dArzantike'pi " evambhUtA sthAnAntare likhitA'sti paraM | pAzcAtyena lekhakena kenApi likhitA sambhAvyate, samastAnAM dRSTAntasUtrANAmevambhUtAyA vyAkhyAyA anupalambhAt / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparaM sarva mithyeti tadAvirbhAvayAha jaMpi ya imaM samaNANaM niggaMthANaM uhi paNiyaM viyaMjiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM, taMjahAAyAro sUyagaDo jAva diTTivAo, sabameyaM micchA, Na evaM tahiyaM Na eyaM ahAtahiyaM vyAkhyA - yadapi cedaM pratyakSAsannabhUtaM ' zramaNAnAM sAdhUnAM 'uddiSTaM tadarthaM praNItaM, vyaJjitaM prakaTIkRtam / dvAdazAGgaM gaNipiTakaM, tadyathA - AcArAnaM yAvadRSTivAdaH, sarvametanmithyA, anIzvarapraNItasvAt, yadIzvarapraNItaM tadeva satyamanyatsarva mithyaiva etadapi gaNipiTaka IzvarapraNItaM na bhavati, svecchayA kalpitaM tena mithyA / anayA prarUpaNayA abhUtodbhAvanatvamAveditaM / gaNipiTakaM sarva dRSTivAdaparyantamavadhyamapi tathyatayA pratipAdayanti, acaure cIratvavat asadbhUtArthAzeSaNaM kurvanti jainAH / etAvatA IzvarapraNItameva tathyaM nAparaM kimapi / atha yatsatyatayA manyante tadevAha imaM sa imaM tahitaM imaM ahAtahitaM, [te] evaM sannaM kuvati te evaM sannaM saMThAveMti, te evaM sanaM sovadruvayaMti / tameva te tajAiyaM dukkhaM No tiuhaMti / vyAkhyA - yadIzvarapraNItaM tadeva tathyaM tadeva yathAtathyaM te IzvarakAraNikA evaM saMjJAM kurvanti, svadarzanAnurAgiNaH saMjJAM saMsthApayanti / evambhUtAM saMjJAM vakSyamANanItyA nirmuktikAmapi suSThu sAmIpyena tathA''grahitayA tadabhimukhA yuktIH sthApayanti, tava IzvarapraNItaM sarvaM sacetanAcetanaM jagadityAdiprarUpaNayA tameva tadamyupagamajAtIyaM duHkhahetutvAduHkha-maSTaprakAraM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - karma na troTayanti / asminnarthe dRSTAntamAha sauNIpaMjaraM jahA, te No vippaDivedeti taM jahA-kiriyAvAI vA jAva aNirapati ghA, NevAmeva te virUvarUvehi kammasamAraMbharhi virUvarUvAiM kAmabhogAI samArabhaMti bhoyaNAe, evAmeva te aNAriyA vippaDivannA evaM saddahamANA jAva iti No havAe No pArAe, aMtarA kAmabhogesu | visanetti / tacce purisajAte IsarakAraNietti Ahite (sU0 11) / ___vyAkhyA-yathA 'zakuniH' pakSivizeSaH paJjara nAtivartate, pauna:punyena prAntvA tatraiva varttate, evaM te'pi evambhUtAmyupagamavAdinaH karmavandhanaM 'nAsivartante' na vA troTayanti / te ca svAgrahAbhimAnagrahagrastAnavadvakSyamANaM 'viprativedayanti' na samyag jAnanti, tadyathA-kriyAmakriyAM vA zomanAmazobhanAM vA, yAvadayaM [a]naraka ityevaM sadasadvivekarahitatvAnAva| dhAsyanti / evameva yathA kathazcitte virUparUpaiH karmasamArammai nAnAprakAraiH sAvadyAnuSThAne IvyomarjanopAyabhUtairdravyamupAdAya ra virUparUpA-nuccAvacAna kAmabhogAna samAcaranti[ bhojanAya ], ityevaM te anAryA viruddhaM mAgaM pratipannA na samyagvAdino bhavanti / tadevamIzvarakartRttramAtmAdvaitapakSazca yuktibhirvicAryamANo na sthazcit ghaTAM prAcati / atraitanmatanirAse bahUktamasti / ( tad ) bRhaDDIkAto'vadhAraNIya, atra andhavistarabhayAna likhitamiti / evaM te pratIyantaH zraddadhAnAtha 'no havvAe no pArAe aMtarA kAmabhogesu visanna 'ci ityayaM tRtIyaH puruSajAta IzvarakAraNika iti / asamaJjasamASitayA tyaktvA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvasaMyogamaprApto vivakSitasthAnamantarAla eva kAmabhogeSu mUrchito viSaNNa ityavagantavyamiti tRtIyaH puruSajAtaH samAptaH / atha caturthaM puruSajAtamadhikRtyAha - ahAvare cautthe purisajAe niyativAhapatti Ahijjati - iha khalu pAINaM [ vA 4 taheva jAva seNAvaiputtA vA, tesiM caNaM egatIe saDDI bhavai, kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya saMpahAriMsu gamaNAe jAva mae esa dhamme suakkhAe supanatte bhavai ] / vyAkhyA - atha caturthaH puruSajAto niyativAdika AkhyAyate sa tu niyativAdI, ( evamAha - ) nAtra kazcitkAlezvazadikaM kAraNaM, nApi puruSakAra:, teSAM niyatibalAdevArthasiddhernipatireva kAraNaM, uktaJca " prAptavyo niyatibalAzrayeNa yosrthaH so'vazyaM bhavati tRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi yatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " ityAdi / " iha khalu pAINaM0 " ityAdiko granthaH prAgvatretathyo, yAvadeSa ghammoM niyativAdarUpaH svAkhyAtaH suprajJapto bhavatIti / sa ca niyativAdI svAbhyupagamaM darzayitumAha iha khalu duve purisA bhavaMti - ege purise kiriyamAtikkhati ege purise NokiriyamAtikkhati, je ya purise kiriyamAikkhar3a je ya purise nokiriyamAikkhar3a, doSi te purisA tulA, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egaTThA, [ kAraNamAvannA ] / vyAkhyA - ihAssmin jagati, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, dvau puruSau bhavataH, tatraikaH kriyAmAkhyAti, kriyA hi dezAdezAntarAvAptilakSaNA puruSampa bhavati, na kAlezvarAdinA preritasya ) tA ( 1 ) bhavati, apitu niyatipreritasya evama kriyA'pi, yadivA kriyAtrAdamakriyAvAdaM ca samAzritau tau dvAvapi niyatyadhInatvA sunyau / yadi punastau svatantrau mavatastadA kriyAkriyA medAna tulyau syAtAM ityata ekArthI, ekakAraNApacatvAditi, niyativazena to niyativAdamaniyativAdaM ca samAzritAviti bhAvaH / upalakSaNArthatvAvAsyAnyo'pi yaH kazcit kAlezvarAdikaM pakSAntaramAzrayati so'pi niyatiprerita eva draSTavya iti / bAle puNa evaM vipaDivedeti kAraNamAvanne - ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA, ahameyamakAsi, paro vA jaM dukkhati vA soyati vA jUrati vA tippar3a vA pIDai vA paritappar3a vA, paro evamakAsi, evaM se bAle sakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedeti kAraNamAvanno / mehAvI puNa evaM vippaDivedeti kAraNamAvanno ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritapyAmi vA No ahaM eyama Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsi / paro vA jaM dukkhati vA jAva paritappai vA no paro evamakAsi, evaM se mehAvI sakAraNaM / / vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedeti kAraNamAvanne / vyAkhyA--niyativAdyevaM prarUpayAMta-yo 'bAlo' mUkhAsa evaM jAnAti yatsukhaduHkhAdhutpadyate jantUnAM tatsarva kAlezvarAdikataM jAyate / tadyathA-yo'hamasmi dukha-zArIramAnasamanubhavAmi tathA 'soyAmi' iSTAniSTaviprayoga[saMprayoga]kataM zokamanubhavAmi tathA 'tippAmi' zArIrabalAt kSarAmi tathA 'pIDAmi' sabAhyAbhyantarayA pIDayA pIDAmanumavAmi / tathA 'paritappAmi ' paritApamanumacAmi 'jUzyAmi' anAryakarmaNi pravRttamAtmAnaM garhAmi, anarthAvAtau visUrayAmi | tadevaM yadahaM sukhaduHkhatrokAdikamanubhavAmi tatsarva mayaiva parapIDayAjitaM mamodayamAgatam / tathA paro'pi yatsukhaduHkhAdika. manubhavasi mayi vA''pAdayati tatsvayameva kRtamiti darzayati-'paro ve' tyAdi / tathA paro'pi yanmA duHkhayati zocayati isyAdi prAgvajjeyaM, tatsarvamahamakArSam / bAlo'jJa evaM [viprativedayati-jAnIte / svakAraNaM vA parakAraNaM vA sarva duHkhAdi puruSAkArAdi] katamiti jAnIte, tadevaM niyativAdI puruSAkArakAramavAdino bAlatvamApAca svamatamAha 'mehAvI' tyAdi, 'medhAvI' niyativAdapakSAzrayI evaM viprativedayati-jAnIte / 'kAraNamApana' iti niyatireva kAraNaM sukhaduH]khAyanubhavasya / tadyathA-yo'hamasmi 'duHkhayAmi' zocayAmi tathA 'tippAmi titharAmi pIDAmanubhavAmi paritApamanumavAmi, nAimekamakA duHkhaM, api tu niyatita evaitanmavyAgataM, na puruSAkArAdikataM, yato-nahi kasyacidAtmA aniSTo, yenAniSTA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhotpAdikAH kriyAH samArabhate / niyatyaivAramA anicchApi tatkAryate yena duHkhI bhavet / kAraNamApana iti pare'pyevamAyojana (yA) yam / evaM sa niyativAdI dRSTaM puruSakAraM parityajya [addaSTa] niyatipakSAzrayaNena mahA'vivekI svakAraNaM parakAraNaM ca duHkhazokAdikamanubhavanniyavikRtamityevaM viprativedayati, nAtmanA kRtaM / kAraNaM cAtraikasyA[sadanuSThAnaravasthA ] pi na duHkhamutpadyate parasya tu sadanuSThAyino'pi tadbhavatItyato niyatireva kartrIti niyativAde sthite paramapi yatki[ica]tsarvaM niyatyadhInamiti darzayitumAha se bemi- pAiNaM vA 4 je tasthAvarA pANA te evaM saMghAyamAgacchati, te evaM vipariyAsamAjaMti, te evaM vivegamAgacchati, te evaM vidvANamAgacchaMti, te evaM saMgatiyaMti uvehAe no evaM vippaDivedeti / taM jahA vyAkhyA -soshaM niyativAdI ' travImi ' pratipAdayAmi, ye kevana prAcyAdiSu dikSu zrasAH sthAvarAzca prANinaste sarve'pyevaM niyatita evaudArikAdizarIrasambandhamAgacchanti nAnyena kenacitkarmAdinA zarIraM grAhyante, tathA bAlakumAra-yauvana-sthavira - vRddhAvasthAdikaM vividhaM paryAya niyatita evAnubhavanti, tathA niyatita eva ' vivekaM zarIrAtpRthag bhAvamanubhavanti tathA niyatita eva vividhaM vidhAnaM ' avasthAvizeSaM kunjakANasvaJjavAmana kajarAmaraNaM rogazokAdikaM bIbhatsamAgacchanti / tadevaM te prANinakhasAH sthAvarA ' evaM ' pUrvoktayA nIlyA saGgatiM yAnti-niyatimApasAH nAnAvidha Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAnabhAjo mavanti / tadutprekSayA-niyativAdotprekSayA patkinakAritayA paralokamIrakho naitadviprativedayanti - jAnanti / tadevA'ha kiriyAti vA jAva nirapatti vA aNirayatti vA evaM te virUvarUvehiM kammasamAraMbhehiM virUvarUbAI kAmabhogAI samAraMbhati logaNAe / evAmeva te aNAriyA vipaDivalA taM saddahamANA jAva iti te No dabAe No pArAe aMtarA kAmabhogesu visannA / caDatye purisajAte jiyaivAtie ti Ahi [ e ]jati / vyAkhyA -- te niyativAdino niyatipakSamevAzritAH nAnyatkimapi vidanti-kriyAmakriyAM siddhimasiddhiM cetyAdi na jAnanti / niyatimevAzritya tameva nirmuktikaM niyativAdaM zraddadhAnAstameva pratIyanta ityAdi tAvatreyaM yAvadantarA kAmabhogeSu viSaNNA AtmAnamanyAMcoddhartumazaktAH aihikAmuSmikASTA muktimaprAptA antarAla evaM saMsArapatre magnAH [ padmavara]puNDarIkoddharaNAsamarthAH santa evamevAvatiSThante iti caturthaH puruSajAtaH samApta iti / etAvatA caturthaH puruSo niyatipakSAzrita uktaH / upasaJjighRkSurAha- cAri purisajAtA NANApannA NANAchaMdA NANAsIlA NANAdiTThI NANAruI nANA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raMbhA nANAjjhatrasANa saMjuttA pahINaputra saMjogA AriyaM maggamasaMpattA iti te No habbAe No pArAe, aMtarA kAmabhoge jinnA ( sU0 12) / vyAkhyA -' ityete' pUrvoktAstajIvataccharIra-paJcamahAbhUtezvara karttRtva-niyativAda pazcAzrayiNazvatvAraH puruSAH nAnAprakArA 'prajJA' matiryeSAM te tathA 'nAnAjandA ' nAnA'bhiprAyAH 'nAnAzIlA' nAnA''cArA ityarthaH nAnArUpA 'dRSTi'darzanaM yeSAM te nAnAdRSTayaH / tathA nAnAruSayaH ' nAnA''rambhAH nAnAprakAradhamrmAnuSThAnAH nAnA'dhyavasAyasaMyuktAHdharmArthamudyatAH parityakta pUrvasaMyogAH- mAtRpiya kalatra putrasambandhAH AryamArgamasamprAptAH, iti pUrvoktayA nItyA te catvAro'pi nAstikAdayaH puruSAH 'no havvAe 'si naihikasukhamAjo bhavanti tathA 'no pArAe 'ti asamprAptatvAdAryamArgasya sarvopAvizuddhasya praguNamokSa paddhatirUpasya na saMsArapAragAmino bhavanti / na ca paraloke zubha[ sukha ]mAjo bhavantIti, kintvantarAla eva - gRhavAsArthamAgayormadhyavarttina eva kAmabhogeSu ' viSaNNAH abhyupapannA, duSpArapaGkamanA iva kariNo viSIdantIti sthitam / uktAH paratIrthikAH, sAmprataM lokottaraM rUkSavRtti bhikSu paJcamaM puruSajAtamadhikRtyAha * , se bemi pAINaM vA0 4 saMtegatiyA maNussA bhavati, taM jahA AriyA vege aNAriyA vege uccAgoyA vege nIyAgoyA vege kAya maMtA vege issamaMtA vege durUvA suvannA vege duvannA vege suruvA vege Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vege xtesiM ca NaM khettavatthaNi pariggahiyANi bhavaMti, taM jahA-appayarA vA bhujjayarA vAx, tesi / caNaM aNajANavayAiM pariggahiyAiM bhavaMti, taM jahA-appayarA vA bhujayarA vA, tahappagArohiM kulehiM Agamma abhibhUya ege bhikkhAyariyAe samuTTitA saMto vi ege NAyao [aNAyao] ya uvagaraNaM na viSpajahAya bhikkhAyariyAe samuhitA, asato vA [vi.] NAyao ya aNAyao ya uvagaraNaM | va vippajahAya bhikkhAyariyAe samuTThitA, [je te sato pA asato vA NAyao ya aNAyao ya uvagaraNaM ca vippajahAya bhikkhAyariyAe samuTThitA ] putvameva tehiM NAyaM bhavati, taM jahA vyAkhyA-yAdukAmamogeba(nA)saktaH samantarA nAvasIdati pamavarapuNDarIkoddharaNAya ca samaryo bhavati tadetadahaM bravImiprAcInAdikAmanyatarAM dizamuddizya eke kecana manuSyAH santi, AryA'nAryAH uccairgotrAH nIcaigotrAH * 'kAyavantaH' prAMzavaH 'svAH' vAmanA: suvarNAH durvarNAH surUpAH kurUpAH, eke kecana karmaparavazA bhavanti, teSAM ca kSetrANi vAstUni-[gRhANi] xx nAstyetacinhAntargato mUlapAThaH savattikamudritapratiSu, vRttistu vihitA vRttikRtpUjyaiH / * etacinhAntargato vRttipAThaH " kurUpAH " ityato'nantaramasti sAsvapi dIpikApratiSu, paraM sUtrAnusArato yujyate'traivAto. tra niyojisH| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - .] khAtocchuitA[dI]ni parigRhItAni bhavanti, tAnyeva vizinaSTi-alpatarANi stoka[1 prabhUta ]tarANi vA bhavanti, teSAmeca jana[jAna ]padAH parigRhItA bhavanti, te'pyalpatarAH prabhUtatarA vA bhaveyustathA teSu cA''ryAdivizeSaNaviziSTeSu tathAprakAreSu kuleSvAgamya evambhUtAni gRhANi gatvA,tathAprakAreSu kuleSu vA Agamya-janma lamyA abhibhUya ca viSayakaSAyAdIna parIpahopasargAn vA samyagutthAnenotyAya-pravrajyAM gRhItvA eka kaMcana nathAvivasacavanto mikSAcayA samutthitAstathA 'sato' | vidyamAnAnapi vA 'eke' kepana mahAsacopetAH 'jAtIn ' svajanAn ajJAtIn ' parija ]nAMstathopakaraNaM cakAmabhogAGgaM dhanadhAnyahiraNyAdikaM vividha prakarSaNa 'hitvA tyatvA mikSAcaryAyAM samutthitAH / asato vA bAtI(navAtI). nupakaraNaM ca viprahAya bhikSAcaryAyAmeke kecanApagatasvajanavibhavAH samusthitA, ye te pUrvoktavizeSaNaviziSTA bhikSAcaryAyAmamdhatAH 'pUrvameSa ' pravrajyAgrahaNakAla eva tairetat zAtaM bhavati, tadyathA| iha khalla purise annamannaM mamaTThAe evaM vippaDivedeti, taM jahA-khettaM me vasthU me hiraNaM NI me suvannaM me dhaNaM me dhannaM me kaMsaM me dUsa me, vipuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAla rattarayaNasaMtasArasAvateyaM me, sadA me rUvA me gaMdhA me rasA me phAsA me, ete khalu mama kAmabhogA | ahaM khalu etesi / se mehAvI puvAmeva appaNo evaM samabhijANejA, taM jahA vyAkhyA-vaha jagati, khalu-kyAlakAre, anyadanyadastUhizya mamatahogAya mavipatItyevamasau pravajyA pratipamA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pravijiSurvA ' pravedayati ' jAnAti, yathA-kSetraM 'vAstu' gRhaM hiraNyaM suvarNa dhanaM dhAnyaM kAMsya dRSyaM [tathA] vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazazilApravAlaraktaratnAdikaM satsAraM 'strApateyaM' dravyajAtaM sarva me, tan 'me' mamopamogAya bhaviSyati / tathA zabdAH rUpANi gandhAH rasAH spAH , ete sarve skhalu me kAmamogAya bhaviSyanti, ahamapyeSAM yogakSemArtha pramaviSyAmi, ityevaM sampradhArya pUrvamevAtmAnaM vijAnIyA-devaM paryAlocayenA iha khala mama annayare / dakkhe ] rogAtake samuppajjejjA aNiTe akaMte appie asubhe am| Nunne amaNAme dukkheNo suhe se haMtA, bhayaMtAro ! kAmabhogA! imaM mama annataraM dukkhaM rogAyaka pa riyAiyaha, aNiTuM akaMtaM jAva duSakhaM No suhaM, tA'haM dukkhAmi vA soyAmi vA jurAmi vA / tipyAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA imAo maM annayarAo dukhAo rogAtaMkAo parimoyaha, | aNiTThAo jAva amaNAmAo dukkhAo, No suhAo, evaM no laddhaputvaM bhavati / ___ vyAkhyA-'ha' saMsAre, khvdhaarnne| iha ' manuSyabhave mamAnyavarahuHkha-zirovedanAdikaM 'Atalo' vA AzujIvitavyApahArI zUlAdikaH samutpadyate / kIdRzaH 1 aniSTaH akAntaH apriyaH azubhaH amanozaH avanAmA duHkhA, duHkha hetutvAt 'yo suhe' sukhalezenApyaspRSTaH, evaMvidhaH AtaGka AyAti tadA kAmamogAn pratyevaM vakti, yathA-'iMta' iti khede, mayAtrAtAro yUyaM kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyAdikAH parigrahavizeSAA, tathA zabdAdayo vA viSayAH, he mAMga]vantaH ! Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T kAmamogA: ! yUyaM mayA pAlitAH parigRhItA[2], ato yUyamapIdaM duHkhaM rogAtaDU 'pariyAiyaha 'tti vibhAgazaH parigRhIta / yUyaM, atyantapIDayodvinaH punastadeva duHkhaM rogAtavaM ca vizeSaNadvAreNoccArayati-[aniSTa] akAntamapriyamazubhaM, yAvadamanoja gaja duHkhameva, tato'zubhamisyevambhUtaM mamonyamaM, yUyaM vimajata, ahamatIva 'duHkhAmi' duHkhita ityAdi pUrvavanneyaM, ityato / ['muSmAn] mAmanyatarAduHsvAdrogAdvA pratimocayata | aniSTAdityAdi vizeSaNAni pUrvavavyAkhyevAni, prathamaM prathamAntAni, TV punardvitIyAntAni, sAmprataM pazcamyantAni / evaM tena duHkhodvignena pratipAditaM paraM naitallabdhapUrva bhavati, na hi te kSetrAdayaH paripradavizeSAH nApi zabdAdayaH kAmabhogAstaM du:khitaM duHkhAdvimocayantItyetadeva lezato darzayati iha khallu kAmabhogA no tANAe vA[No]saraNAe vA, purise vA egayA puciM kAmabhoge vippa- 1. jahati, kAmabhogA vA egayA taM purisaM vippajahaMti, anne khallu kAmabhogA anno ahamasi, se kimaMgapuNa vayaM annamannahiM kAmabhogehiM mucchAmo iti saMkhAeNaM vayaM ca kAmabhoge vippjhissaamo| ____ vyAkhyA-iha khalvime kAmamogA atyantamabhyastA na 'vasya' duHkhitasya vANAya zaraNAya[ vA ] bhavanti / sulAlitAnAmapi kAmamogAnAM paryavasAnaM darzayati-'puruSo vA' prANI 'ekadA' rogotpattikAle jagajIrNakAle vA anya sminvA rAjAdyupadrave ' tAn ' kAmabhogAn parityajati sa vA pANI dravyAdhabhAve taiH kAmamogaistyajyate / sa ca prANyevamavadhAsyati-hame kAmabhomA anye tebhyazcAimanyaH, tadevameveSu parabhUteSu kimiti vayaM mUchA kurmaH / evaM kecana mahApuruSAH ka Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parisaMkhyAya ' jJAvA [2] " kAmAgAna [] viprajahiyAma svalyAmaH" ityetramadhyavasAyino bhavanti-te / | mahApuruSA jJeyAH / punaraparaM vairAgyotpattikAraNamAi se mehAvI jANejA bAhiraMgameyaM, iNameva uvaNIyatarAgaM, taM jahA-mAtA me pitA me bhAyA / M me bhaiNI me bhajjA me puttA me dhUyA me pesA me nattA me suNDA me suhI me [piyA me sahA me] sayaNasaMgaMthasaMthuyA me, ete khalu mama nAyao ahamAva etosa / evaM se mehAvI putvAmeva appaNA evaM samabhijANijjA / vyAkhyA-ete khalu kSetravAstuprabhRtayaH parigrahavizeSAH zabdAdayazca viSayAH du:khaparitrANAya na magantItyuktaM, tadete bAhyA vidyante, paramete mAtApitrAdayo jJAtayaH pUrvApasa~stutA ete mamopakArAya maviSyantItyahamapi [e]teSAM snAnabhojanAdi. nopakariSyAmItyevaM sa medhAcI pUrvamevAtmanA evaM samamijAnIyAdityevaM paryAlocayet-kalpitavAniti / etadadhyavasAyI cAsau syAditi darzayitumAha___ iha khallu mama annayare dukkhe rogAyaka samuppajejA aNiDhe jAva dukkhe, No suhe, se haMtA bhayaMtAro ya NAyao ya imaM mama annayaraM dukkhaM rogAyakaM pariyAdiyaha, aNiTuM jAva No suha, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA'haM dukhAmi vA soyAmi vA jAva paritappAmivA,imAo maM annayarAo [dukkhAo] rogAyaMkAo parimoeha aNiTThAo jAva No suhAo, evAmeva no lakhapnuvaM bhavai / tesi vA vi bhayaMtArANaM mama NAyayANaM annayare dukkhe rogAtake samuppajjejjA aNiTe jAva No suhe, se haMtA ahametesiM bhayaMtArANaM al NAyayANaM imaM annayaraM dukkhaM rogamatakaM pariyAiyAmi aNiTuMjAva No suhaM, mA me dukkhaMtu vA [jAva mA me paritappaMtu vA ], imAo[f] annayarAo dukkhAo royAtaMkAo parimoemi aNiTThAo jAva N] No suhAo / evAmeva no laddhaputvaM bhavati-annassa dukkhaM anno no pariyAdiyati anneNa ka(DaM)taM . anno no paDisaMvedeti, patteyaM jAyati patteyaM marati patteyaM cayati patteyaM uvavajjati patteyaM jhaMjhA IN | patteyaM sannA patteyaM mannA, evaM vinna vedaNA, iti khalu nAtisaMjogA No tANAe vA saraNAe vA, | / purise ya egayA puTviM nAtisaMjoe vippajahati nAtisaMjogA vA egayA puviM purisaM vippjhNti| M anne khalu nAtisaMjogA anno ahamaMsi, kimaMga puNa vayaM annamannahiM jAtisaMgahi mucchAmo ? Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti saMkhAe NaM vayaM nAtisaMjogaM viSpajahissAmo iti / ___vyAkhyA-'ha' asmin madhe mama vartamAnasya aniSTAdivizeSaNaviziSTo duHkhAtaGkaH samutpayeta, tato'sau taduHkha. | | duHkhito jJAtInevamabhyarthayet , tadyathA-daM mamAnyataraM duHkhAtarpha samutpanaM parigRhIta yUyaM, ahamanena duHkhAta na pIDito'smi, ato'muSmAnmA parimocayata yUyamiti / na caitatena duHkhitena labdhapUrva bhavati, na hi te jJAtayastaM duHkhAnmocayi. tumalamiti bhAvaH, nApyasau teSAM duHsvamocanAyAlamiti / 'tesiM vA vi bhayaMtArANaM mama nAyayANamityAdi sarva prAgvadyojanIya, yAvadevaM no labdhapUrva mavatIti / kimityevaM no labdhapUrva bhavatItyAha-'annassa dukkhaM no anno pariyAviyA 'ityAdi, sarvasyaiva saMsArodaravivaravartino'sumataH svakRtakammodayAghaduHsvamutpadyate tadanyasya duHkhamanyo mAtApitrAdiko na paryAdatte tasmAtputrAdeHkhenAtyantaM pIDitAH svajanA nApi taduHkhamAtmani kartumalaM / kimityevamAzayAha'atreNa kaDaM anno no.paDisaMvedeti' anyena jantunA mohavazagena yatkRtaM karma tadanyA prANI no pratisaMvedayati-nAnubhavati, tadanubhavane yakRtAgamakRtanAso syAtA, na mau yuktisaMgato, ato yadyena kRtaM tatsa evAnubhavati, yasmAtsvakRtakarmaphalezvarA jantavastasmAt 'patteyaM jAyati patteyaM marati' ityAdi, sarvo'pi prANI pratyekaM jAyate pratyekaM ca niyate, yatA-" ekasya janmamaraNe, gatayazca zubhAzubhA bhavAvarte / tasmAdAkAlikahisa-mekenaivAtmanaH kAryam // 1 // " iti / tathA * mAssyedha zabdo mudrivAmu sandhikapratiSu harSavalIyadIpikAyAmapi / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f pratyekaM [ kSetravAstu ] hiraNyasuvarNAdikaM parigrahaM zabdAdazca viSayAnmAtApitRputra kalatrAdikaM [ca] tyajati / pratyeka mupapadyate, pratyekaM jhaMjhA' kalahaH kaSAyAca pratyekaM manda- tIvratayA samutpadyante / tathA pratyekaM ' saJjJA ' arthaparicchitiH, sA'pi mandamandatarapaTupadutarabhedAtpratyekamupajAyate / sarvajJAdAstastastamayogena matervyavasthitatvAt / tathA pratyekaM ' mananaM ' paryAlocanaM tathA + pratyekameva sukhaduHkhAnubhavaH / upa[saM] jighRkSurAha -' iti khalu nAtisaMjogA no tANAe vA saraNAe vA ' iti pUrvoktaprakAreNa yato nAnyena kRtamanyaH pratisaMvedayate pratyekaM [ ca ] jAtijarAmaraNAdikaM tataH khalbamI jJAtisaMyogAH saMsAre'tyanta pIDitasya taduddharaNe na trANAya nApi zaraNAya / kimiti / yataH puruSa ekadA krodhodayena jJAtisaMyogAn ' viprajahAti ' tyajati svajanA vA tadanAcAradarzanatastaM puruSaM tyajanti / tadevaM vyavasthite evaM mAvayet khalbamI jJAtisaMyogA matto bhinnA, emyazcAhamanyaH / tataH kimanyai][ranyai]rjJAtisaMyogairmUccha kurmaH 1 na teSu mUrcchA kriyamANA nyAyyetyevaM ' saMkhyAya ' jJAkhA vayamutpatravairAbhyA jJAtisaMyogAMstyakSyAma ityevaM ye kRtAghyavasAyinaste ' vijJA: ' paMDitA, te viditavedyA bhavantIti / sAmpratamanyena prakAreNa vairAgyotpattikAraNamAha--- , se mehAvI jANijA bAhiragameyaM, iNameva uvaNIyatarAgaM, taMjahA - hatthA me pAyA me bAhA me UrU me udaraM me sIsaM me sIlaM me AU me balaM me vaSNo me tathA me chAyA me soyaM me cakkhU me ghANaM me + " pratyekameva ' viSNu ti vidvAn, tathA " iti dadau / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jibbhA me phAsA ge samAtiSyasi kyAno pAritAzi, saMjahA-AUo balAo vannAo tayAo chAyAo soyAo jAva phAsAo, susaMdhitA saMdhI visaMdhI hvNti| vali[ya] taraMge gAe bhavati / kiNhA kesA paliyA bhavaMti / taMjahA-jaMpi ya imaM sarIraM urAlaM AhArovaciyaM, eyapi yA aNuputveNaM vippajahiyavaM bhavissati / evaM saMkhAe se bhikkhU bhikkhAyariyAe samuTThie duhao loga jANejA, [taMjahA-] jIvA ceva ajIvA ceva, tasA ceva thAvarA ceva (sU. 13) / ___ vyAkhyA-sa medhAvI etadvakSyamANaM jAnIyAt , tadyathA-vAcatarametajjJAtisambandhanamidaM, idamupanItatara-mAsamavaraM, | zarIrAvayavAnA AsanataratvAta / tadyathA-hastau me pAdau me panagarbhasakamAlo, nAnyasya kasyApIrazAvityAdi / zIrSa me / udaraM me zIlaM me Ayurme varNaSalatvacAchAyAzropracakSurnAsikAjilAsparzanendriyamityAbaMgopAlAH sarve'pi sundaratarAH, ityevaM 'mamAti' mamI karoti, yAha me na tAmanyasyeti bhaavH| etaca hastapAdAdikaM sparzanendriyaparyavasAnaM vayasA pariNAmAtkAlakatAvasthAvizeSAt 'parijarai'ci parijIyate-jIrNA thAti, pratikSaNaM vizarArutAM yAti / tasmiMzva pratikSaNaM vizIryati zarIre pratisamayaM prANyetasmAddhazyate, tadyathA-bAyuSaH pUrvanibaddhAtsamayAdihAnyA apacIyate, AvIcI. maraNena pratisamayaM maraNAbhyupagamAt / tathA palAdapacIyate, tathAhi-yauvanAvasthAyAdhyatramAne zarIrake pratikSaNaM zithilI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , matsu sandhibandhaneSu balAdavazyaM bhrazyate / tathA varNAzvacazchAyAto'pacIyate / atra sanatkumAracakriNo dRSTAnto vAcyaH / tathA jIryati zarIre zrotrAdIndriyANi hIyante / tathA ca vayohAnyA ' susandhitaH subaddhaH 'sandhi' janukUrSarAdiko visandhirbhavati-biga[li]tabandhano jAyate / tathA valitaraGgAkulaM sarvataH zirA ( nAr3I )jAlaveSTitamidaM vapurudvegakRdbhavati / tathA kRSNAH kezAH vayohAnyA ghavalA jAyante / tato vayaHpariNAme sanmatirevaM bhAvayet tathAhi yadapIdaM zarIraM udAratromaM viziSTAhAropacitaM etadapi mamAvazyaM pratikSaNaM vizIryamANamAyuSaH kSaye viprahArAjyaM bhaviSyatItyetadavagabhya - saMkhyAya parityaktasamastagRha prapaJco niSkritApagamya saMyamayAtrA midyAcayAyAM samutthitaH san dvidhA lokaM jAnIyAt / tadeva lokadvaividhyaM darzayati-' jIvA ceva ajIvA ceva, tasA ceva thAvarA zreya' tatra jIvAH prANadhAraNalakSaNAstadviparItA ajIvA dharmAstikAyAdayaH, tatra bhilorahiMsAprasiddhaye jIvAn vibhAgena darzayati-iha khalu jIvA api dvidhA - trasAH sthAvarAya, te'pi sUkSmavAdaraparyAptA paryAptakabhedena bahudhA draSTavyAH / eteSu copari bahudhA vyApAraH pravarttate / atha tadupamardakavyApArakartan darzayitumAha iha khalu gAratthA sAraMbhA sapariggaddA, saMtegatiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA, je ime tasA thAvarA pANA, te sayaM samAraMbhaMti, atreNa vi samAraMbhAviti, annaM pi samAraMbhaMtaM samaNujANaMti / upAkhyA - iha khalu saMsAre gRhasthAH ' sArambhAH ' jIvopamardakAriNo vartante saparigrahAca vartante, na kevalaM gRhasthA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nuSThAnena vA 'anupasthitAH' samyagusthAnamakRtavanto ye'pi kathanidharmakaraNAyosthitAstepyudiSTabhojitvAsAvadyAnuSThAna| paratvAca gRhasthakalpA eveti / [ sAmpratamupasaMharati-] je khallu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA, | duhato pAbAI kuvaMti, iti saMkhAe dohi vi aMtehiM adissamANo iti bhikkhU riiejjaa| vyAkhyA-ye ime gRhasthAdayaste vidhA'pi mArambhasaparigrahattvAmyAmubhAmyAmapi pApAnyupAdadate, yadi vA rAgadveSAbhyAM yadi vA gRhasthapravrajyAparyAyAmyAM umAbhyAM pApAni kurvata ityevaM 'saMkhyAya ' jJAtvA dvayorapyantayo rArambha| parigrahayo rAgadveSayorvA adRzyamAno bhikSuranavayAhArabhojI satsaMyamAnuSThAne 'rIyeta' pravarkheta / se bemi- pAINaM vA 4 jAva evaM se parinnAyakamme, evaM se viyaya[vaveyakamme / evaM se / viyaMtakarae bhavatIti makkhAyaM ( sU. 14) ___ vyAkhyA-'se bemi' tadahamadhikRtamevArtha vizeSitataraM sophpattikaM bravImi-prajJApakApekSayA pracpAdikAyA dizoanyatarasyAH samAyAtA-sa bhikSuIyorapyantayoradRzyamAnatayA satsaMyame rIyamANaH sannevamanantaroktena prakAreNa kSaparikSayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijhayA ca pratyAkhyAya+ karmaNAmantakRdravati / anena prakAreNa saMsArasyApyantakadbhavatItyetattIrtha + "parijAtakarmA bhavati, punarapi eSamiti parijAtakarmatvAvyapetakarmA bhapati-apUrvasyAbandhako bhavatItyarthaH, punarevamitya Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karagaNadharairAkhyAtamiti prANiva pravRttasya na karmApagamo bhavati, yatastatpravRttasyAtmaupamyena prANInAM pIDotpadyate, tathA cakarmabandhA, ityevaM sarva manasyAdhAyAha tattha khalu bhagavayA chajIvanikAyA heU pannatA, taMjahA - puDhavikA [ e ] iyA jAba tasakA [ e ]iyA se jahA nAmae mamaM assAyaM daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUNa vA kavAleNa vA AuDimANassa vA immamANassa vA tajjijjamANassa vA tADijamANassa vA pariyAvijamANassa vA kili[ kilAmi] mANassa vA x uddavijamANassa vA jAva lomukkhaNaNamAttamavi hiMsAkAraNaM duHkhaM bhayaM paDisaMveemi, izvevaM jANaM save jIvA sa bhUyA sabe pANA sabai sattA daMDeNa vA jAva kanAleNa vA AuTTijamANA + vA immamANA vA sajjijamANA vA sAlijamANA vA paritA vijamANA vA kilAbandhakatathA yoganirodhopAyataH x x x vizeSeNa " iti gRhavRttau / asatyA' oDavijya0 ' ityevaM pATho yujyata ityeSa mamAbhiprAyaH / + yadyapyeteSu saptasvapi padeSu ' mANANa vA ' ityevamevopalabhyate pAThaH sarvAzvapi dIpikA pratiSu kintu mudrivAsavRttikapratiSu ' mANA vA' ityevamasti arthasaGgasyA tu ' mANANa yA ' ityetadeva yuktamAbhAti / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mijamANA vA udavijamANA vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAragaM dukkhaM bhayaM paDisaMvedeti, // evaM naccA sopANA na haMtavA na ajjAveyavAna parighettavA na pariyAveyavA na ubaddaveyavA / se bemi-- ___ vyAkhyA-' to 'ti karmabandhaprastAve khalu bhagavatA SaDjIvanikAyA hetutvenopanyastAH, pRthivIkAyo yAvatrasakAya ! iti / teSAM ca pIDyamAnAnAM yathA duHkhamutpadyate tathA svasaMvittisiddhena raSTAntena darzayitumAha-yathA nAma mama 'asAta' duHkhamutpadyate tathA teSAmapIti / tadyathA-daNDena asthanA muSTinA lelunA' loSThena kapAlena ' AkobamAnasya' sajho V! cyamAnasya inyamAnasya taya'mAnasya, tADyamAnasya kulyAdAbhiSAtAdinA, paritApyamAnasya tathA upadrAvyamAnasya' mAryamANasya yAvazlomotkhananamAtramapi hiMsAkaraM duHkhaM bhayaM ca yanmayi kriyate tatsarvamahaM saMvedayAmItyevaM jAnIhi / tathA sarve prANA jIvA bhUtAni saccA, eteSAM daNDAdinA''kudyamAnAnAM yAvallomotkhananamAtramapi duHkhaM hiMsAkaraM bhayaM cotpanna te'pi prANinaH sarve'pi 'pratisaMvedayanti' sAkSAdanubhavantItyevamAtmopamayA pIDyamAnAnAM jantUnAM yato duHkhamutpadyate, ataH sarve'pi prANino na hantavyA na vyApAdayitavyA na AjJApayitaSpA' na balAtkAreNa vyApAre prayoktavyAstathA na pari. prAyA na paritApayitavyAH nApadAvayitavyAH / so'haM bravImi etama svamanISikayA, kintu sarvatIrthakarAjJayeti[darzayati je[ya]atIyA je[ ya ]paDuppannA je[ya]AgamissA arihaMtA bhagavaMto, te save evamAi. kkhati evaM bhAsAMta evaM pannarviti evaM parAvati-satve pANA jAva save sattANa haMtavA jAva Na uvadda. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FM veyavA, esa dhamme dhuve Nitie sAsae sameca logaM kheyannoviM pavedite / | byAkhyA-'je[ya] atIyA' ityAdi sarve sugamaM / navaramayaM dharmaH prANirakSaNalakSaNo dhruvo ' nityaH' avazyaMbhAvI-- zAzvataH / ityeSa cAbhisametya-jJAnenAvalokpa caturdazaratrAtmakaM lokaM kheda 'stIrthakRdbhiH praveditaH / evaM jJAtvA sa mikSurviditavedyo virata: prANAtipAtAyAvatparigrahAditi, etadeva drshyitumaah| evaM se bhikkhU virae pANAtivAyAo jAya virate pariggahAo, no khallu daMtapakkhAlaNeNaM daMte | pakkhAlejANo aMjaNeNaM aMjejjA No kmaNaM No dhUvaNe No taM pariyAviejjA / sebhikkhU akirie alusae akohe amANe amAe alobhe uvasaMte parinivvuDe, no AsaMsaM purao kujA / ___vyAlyA-tathA'parigrahaH sAdhunikiJcanaH san no dantaprakSAlanena dantAn prakSAlayet , no aJjanaM vibhUSArthamakSNorda dhAt , no vamanavirecanAdikAH kriyAH kuryAt , na zarIrasya vastrANAM vA dhUpanaM kuryAt, na kAsAbapanayanAtha dhUmaM yogavartiniSpAditamApibediti / evaM guNavyavasthito bhikSurakriyaH' sAvadhakriyArahitaH saMvRtAtmakatayA sAmparAyikakarmAbandhakA, | kuta evambhUto? yataH prANinA malUSako'hiMsakaH, ekmakrodho'mAno'mAyI alobhaH kaSAyopazamAJcopazcAntaH 'parinizrutaH' samAdhivAn / evamaihikakAmabhogebhyo nivRttaH pAralaukikamyo'pi virata iti darzayati-'no AsaMsaM purao kuJjA'no 4 navAzaMsA-mamAnena tapasA janmAntare kAmabhogAvAptirmaviSyatItyevambhUtAmAzaMsAM na purataH kuryAt / ityetadeva darzayati Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imeNa me didveNa vA suraNa vA maraNa vA vinnAeNa vA imeNa vA sucariyatavaniyamabaMbhaceravAseNaM imeNa vA jAyAmAyAvattieNaM dhammeNaM io cue piccA deve siyA, kAmabhogANa vasavacI siddhe vA adukkhmsubhe| __vyAkhyA---(+etajanmakRtasya tapasaH phalaM AmoSadhyAdilabdhisamprAptyA dRSTaM / ) anena saponiyamabrahmaparyAdi / dharmakaraNIyena to mRto bhavAntare devo bhayAsaM evaMvidhAmAzaMsAM na karoti, azeSakarmaviyuto vA siddha 'adukha azuma' zubhAzubhakarmaprakRtyapekSayA, etAvatA madhyastha: syAmahaM ityevaMvidhAmAzaMsA na karoti / tadakaraNe kAraNamAha ettha vi siyA ettha vi no siyaa|se bhikkhU saddehiM amucchie rUbohi amucchie rasahiM amu + etasminnarddhacandrAkAracinhamadhyavartipAThasyAne nirdekSyamANaH pATho'sti bRhadvattau-" imeNa me-ityAdi, asminneva janmanya. munA viziSTatapazcaraNaphalena dRSTanAmardaSabhyAvinA tathA pAralaukikena ca zrutenAkaghammillabrajhadatAdInAM viziSTatapazcaraNaphalena, sathA 'maeNa va 'tti -- mana jJAne' jAtismaraNAdinA mAnena tathA''cAryAdeH sakAzAdizAtena-avagatena mamApi viziSTaM bhaviSyatItyevaM nAzaMsA vidabhyAt / ** yadyapyetacinhAntargataH sUtrapAThaH savRttikAsu mudritapratiSu "gaMdhehiM amucchie rasehiM anucchie" ityevaM vyatyayenAsti, / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ - chie gaMdhehiM amucchie* phAsehiM amucchie virae kohAo mANAo mAyAo lobhAo pejjAo ! dosAoM kalahAo abhakkhANAo pesunnAo paraparivAyAo aratIo arAti ]ratIo mAyAmosAo micchAdasaNasallAo, iti se mahato AyANAo uvasaMte uvahie paDivirae se bhikkhuu| ____ vyAkhyA anena viziSTatapasA'pi syAt kadAcit siddhiH kadAcina syAdapi / ataH AzaMsAM na kuryAt / tadevamaihikArthamAsuSmikArtha ca kIrtivarNazlokAdyartha ca tapo na vidherya-na kuryAditi / kathambhUto bhikSuH? zabda rUpe se gandhe sparza amRtiH / krodhamAnamAyAlomaM yAvanmithyAdarzanazalyaM, evamaSTAdaza pApasthAnakebhyo virtH| tathA sa bhikSurbhavati yo mahataH karmopAdAnAdupazAntaH san saMyame copasthitaH sarvapApebhyazca virataH prativista iti / karmopAdAnAdviramaNaM sAdhAdarzayati je ime tasA thAvarA pANA bhavaMti te No sayaM samAraMbhAta / nevannahi samAraMbhAveti / anne | samAraMbhaMte vinasamaNujANati, iti se mahato AyANAo uvasaMte ubaTThie paDivirae [se bhikkhU] | vyAkhyA-ityAdi sugamam / evaM mahataH karmopAdAnAdupazAntaH praticirato bhavati bhikSuriti / sAmprataM kAmabhogapara dIpikApratiSu sarvAsvapyetatkrameNaivAsti, vRttikAreNApi " evaM rUparasagandhasparzeSvapi vAcyamitya "nena vAkyenaitadeva kramaH svIkRto'sti / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRcimadhikRtyAha je ime kAmabhogA sacittA vA acittA vA, te No sayaM parigivahati No aneNaM parigihAveti annaM parihitaM na samaNujANa, iti le mahato AyANAo uvasaMta uvaTTie paDivirate se bhikkhU / vyAkhyA - ye kecana kAma ( 1 ) bhogAya te sacittA vA acittA vA maveyustAMzca na svato gRhIyAtrApyanyena prAhayenApyaparaM samanujAnIyAdityevaM kamrmopAdAnAdvirato bhikSurbhavatIti / piya imaM saMparAiyaM kammaM kajjati, no taM sayaM kareti nevanneNaM kAraveti annapi karaMtaM nAzujANati, iti se mahato AdANAo uvasaMte ucaTThie paDivirate ( + bhavati bhikkhU ) / - yena karmaNA saMsAre paryaTanamanantazo jAyate tatsAmparAyikaM karma tatha pradveSaninhava mAtsaryAntarAyAzrAtanopArvadhyate, tatkarma tatkAraNaM vA na kRtakAritAnumatibhiH karoti sa bhikSurabhidhIyate / sAmprataM bhikSAvizuddhimadhikRtyAhase bhikkhU jANejjA asaNaM 4 vA assi X paDiyAe evaM sAimmiyaM samuddissa pANAI bhUtAI jIvAI sattAI samAraMbhaM samuddissa kItaM pAmicaM acchenaM aNisiddhaM abhiharDa AhadduddesiyaM taM ce + nAstyeva cinhAntargataH zabdaH savRttikAsu mudritapratiSu / x AhAradAnapratijJayA yadivA'smin paryAye- sAghupayoMye vyavasthitaM sAdhuM sAdharmikaM samuddizya / iti Ti0 2 / 6 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyaM sitA, taM0 no sayaM bhuMjai nevannaNaM bhuMjAveti annaMpi bhuMjaMtaM no samaNujANai iti se mahato AyANAo uvasaMte uvaTTie paDivirate se bhikkhU / vyAkhyA - sugamam | yo bhikSurevambhUtamAhAraM + dvAcaccAriMzadoSaduSTaM svayaM na gRhNAti na grAhayati gRhantaM na samanujAnAti sa bhavati bhikSuriti / sa bhikSuH punarevaM jAnIyAt vijjati teli parakkame jassaTThAe ceiyaM siyA, taM jahA - appaNo se puttANaM dhUyANaM suhANaM dhAtINaM nAtINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AdesANaM puDho paheNAe sAmAlAe pAtarAsAe sannihisaMnicae kajjati iha megesiM mANavANaM bhoyaNAe / ---- vyAkhyA - vidyate ' teSAM gRhasthAnAM 'parAkramaH sAmadhye AhAra nirvarttanaM pratyArambhaH, tena ca yadAhArajAtaM + " jAnIyAt 'assiM paDiyAe' etatpratijJayA ekaM sAdhusAdharmikaM samuddizya kazcisprakRtibhadrakaH zrAvakaH sAdhvAhAradAnArtha prANinaH samArabhya - prANighAtakamArambhaM kRtvA sattvAn samuddizya tatpIDhAM samyaguddizya krItaM 'prAmityaM' ucchinakaM 'AcchecaM ' anyasmAdAcchiya gRhItaM ' anisRSTaM' pareNAnanumataM ' abhyAhRtaM sAdhusammukhamAnItaM 'AhRtya upetya zAradA sAdhyarthaM kRtamudezikaM, evambhUtamAhAraM sAdhave 'cetitaM ' dattaM syAt sAdhunA vAkAmena gRhItaM syAt, taddoSaduSTaM jJAtvA svayaM na bhuJjIta anyaM na bhojayet na ca sukhAnamanyaM khamanujAnIyAt evaM " iti irSa0 / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zanititaM ' yasya cArthAya ' yatkRte 'cetita' dattaM, niSpAditaM syAnavet / yatkRte niSpAditaM tatsvanAmagrAhamAha, tadyathA 'AtmanaH ' svanimittamAhArAdipAkanirvasanaM kRtamiti / tathA putrA[cax]] ' AdezArtha' prApUrNakAdyartha, tathA pRthakpraheNArtha +viziSTAhAranirvartana kriyate, tathA 'iyAmA' rAtristasyAmazanaM, tadartha yAvatprAtarAnA-pratyayasyeva bhojanaM, tadartha / / sabhidheH sanayA, viziSTAhArasahasya saJcayaH kriyate / anena caitatpratipAditaM bhavati-pAlamlAnAdvAdinimitaM pratyUpAdisamayeSvapi bhikSATanaM kriyate, ataH sanidhisaJcaya ihekeSAM mAnavAnAM bhojanArtha bhavati / tatra bhikSuru-cavavihArI paskRta paraniSThitamudgamotpAdaneSaNAzuddhamAiyAreda, parabhUtamAhA saciAha... tattha bhikkhU parakaDaM paranihitamuggamuppAyaNesaNAsuddhaM satthAIyaM sasthapariNAmitaM AvihisitaM esitaM vesitaM sAmudANiyaM pattamasaNaM kAraNaTThA pamANajuttaM, akkho baMjaNavaNalevaNabhUyaM saMjamajAyA| mAyAvattiyaM bilamiva pannagabhUteNaM appANaNaM AhAraM AhArejjA, annaM annakAle, pANaM pANakAle, IN vatthaM vatthakAle, leNaM leNakAle, sayaNaM sayaNakAle, se bhikkhU mAyanne annayariM disaM vA aNudisaM / vA paDivanne dhamma Aikkhe vibhae kihe uvaTTiesu vA aNuvadvipasu vA sussUsamANesu pavedae / vyAkhyA-sasthAIya' zatramagnyAdikaM, tenAtItaM-prAsukIkRtaM, zatrapariNAmitamiti-zastreNa svakAyaparakAyAdinA x AvizabdaH prakArArthatvAd duhitRsnuSAdhAyAdyartham / + " pa'NayaM-bhojanopAyanamutsanazce"ti dezInAmamAlAvRttau / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjIvIkRtaM varNagandharasAdibhizva pariNAmitaM, hiMsAM prAptaM hiMsitaM virUpaM hiMsitaM vihiMsitaM, na samyanirjIvIkRtamityarthaH, tatpratiSedhAdavihiMsitaM nirjIvamityarthaH / tadapyepiveditaM pivAcapheridita bAI ' hiliyaM vaiSikamiti harya+, tadapi ' sAmudAnikaM ' madhukaravazyAvAptaM sarvatra stokaM stokaM gRhItaM, tadapi gItArthenopAttamAnItaM tadapi vedanA vaiyAvRtyAdi ke kAraNe sati tadapi pramANayuktaM, nA'timAtraM, tadapi na varNabalAdyarthaM kintu yAvanmAtreNA''hAreNa dehaH kriyAsu varttate, yathA'kSasyopAsanaM abhyaGgo vraNasya ' lepanaM ' [ vraNa ] lepastadupamayA AhAramAharet / uktaM ca"abhaMgeNa va sagaDaM, na taraha bigar3aM viNA u jo sAhU / so rAgavosarahio, mattAeN bihIha taM seve // 11 // " etadeva darzayati-saMyamayAtrAyAM mAtrA saMyamayAtrA [ mAtrA ], yAvatyA''hAramAtrayA saMyamayAtrA pravarttate / tathA bilapravezapannagabhUtenAtmanA AhAramAharet, yathA patrago jile pravizestUrNametra pravizati evaM sAdhunApyAhArastatsvAdamanAsvAdayatA zIghraM pravezayitavya iti / tadapi ' annaM annakAle ' sUtrAthapauruSyuttarakA [laM ] le (2) bhikSAkAle prApte, tathA pAnake pAnakakAle* tathA ba bastrakAle gRhIyA - dupabhogaM vA kuryAt / tathA ' layanaM' guddAdikamAzrayastasya varSAsvavazyamupAdAnama nyA tvaniyamaH / tathA zayyAsaMstArakaH, sa ca zayanakAle / tatrApyagItArthAnAM praharadvayaM nidrAvimokSo gItArthAnAntu + " na punarjAsthAyAjIvanato nimittAdinA botpAdita "miti bRhadvRttau / X abhyaGgeneva zakaTaM na zaknoti vikRti vinaiva yaH khAdhuH / sa rAgadveSarahito mAtrayA vidhinA tAM seveta // 1 // *" na tRSito bhuJjIta na bubhukSitaH pAnakaM pibet / " iti harSa0 / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graharamekamiti / tathA sa bhikSurAddAropadhizayanasvAdhyAyAdhyayanAdInAM mAtrAM jAnAvIti tadviSijJaH, anyatarAM dizamanudizaM vA ' pratipadmaH samAzrito dharmamAkhyApayet - pratipAdayet, yadyena [ sAdhunA gRhasthena vA ] vidheyaM tadyathAyogaM vibhajet dharmaphalAni ca kIrttayet / parahitArtha pravRttena sAdhunA samyagupasthiteSu vA [ anupasthiteSu ] kautukAdipravaseSu zuzrUSamANeSu zrotuM pravRteSu svarahitAya ' pravedayet ' kathayet / yatkathayettaddarzayitumAha saMtivirati uvasamaM nivANaM soyaviyaM ajjaviyaM maddaviyaM lAghaviyaM aNativAtiyaM, Hafi pANANaM, sabesi bhUtAnaM jAva savesiM sattANaM aNuvIha kie dhammaM / vyAkhyA -- zAnti - rupazamaH krodhajayaH 'viratiH ' prANAtipAtAdibhyaH zAntiviratistAM kathayeta / tathopazamaM indri yondriyopamarUpaM rAgadveSAbhAva janitaM tathA nirvRti nirvANaM, tathA ' zaucaM ' tadapi mAvazaucaM sarvopAdhivizuddhaM vratAmAlinyaM ' ajjadhiyaM ' ArjavaM mAyArahitatvaM, tathA ' mArdavaM ' mRdubhAvaH akaThoratvaM sarvatra prazrayatvaM vinayanamratA, tathA ' lAghaviyaM ' karmaNAM lAghavApAdanaM / sAmprataM sarvazumAnuSThAnAnAM mUlakAraNamAha 'atipAtaH prApyupamaInaM, tatpratiSevAdanatipAttikastaM sarveSAM prANinAM bhUtAnAM yAvat savAnAM dhamanuvicintya kathayet sarvaprANinAM rakSAnimittabhUtaM dharmma kathayet / , se bhikkhU dhammaM kiDemANe No annassa heDaM dhammamAikkhejA, no pANassa deuM dhammamAikkhejjA, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no vatthassa heDaM dhammamAikvejA, no leNassa heuM [dhammamAikkhejjA,] no sayaNassa he uM[dhammamA ikkhejbA, no annesi virUvarUvANaM kAmabhogANaM he bhampramAilejA, agilAe dhammamAikkhejA, nannattha kammanijaraTTayAe dhmmaaikkhejaa| ____ vyAkhyA-sa bhikSurnAnasya hetomamAyamIzvaro dharmakathAzravaNena viziSTAhArajAtaM dAsyatItyetanimittaM na dharmamAca. dhIta / tathA pAnasya vastralayanazayananimittaM na dharmamAcakSIta / anyeSAM yA 'virUparUpANAM' uccAbacAnAM kAryANAM RAI kAmabhogAnAM vA nimitaM na dharmamAcakSIta / tathA glAnimanupagacchan dharmamAcakSIta / karmanirjarAyAdhAnyatra na dharma kathayet , aparaprayojananirapekSa eva dharma kathayediti / atha dharmakathanaphalampadarzayati iha khalu tassa bhikkhussa aMtie dhamma soccA nisamma samma uTThANeNaM uTThAya vIrA assi dhamme samur3hiyA te evaM sabovagatA, te evaM sabovaratA, te evaM savovasaMtA, te evaM savattAI, parinivvuDetti bemi| ____ vyAkhyA-iha khalu jagati tasya mikSorguNavato'ntika-samIpe dharma zrutvA [nizamya ca] sampagutthAnenotyAya 'vIrA' karmavidAraNasahiSNavo jJAnadarzanacAritrAkhye mokSamArge prAptAH sarvapApasthAnemyo nivRttAH sarvata upavAntAH jitakavAyatayA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItalIbhUtAH, tathA ta evaM ' sarcAsmatayA ' sarvasAmayana sadanuSThAne udyamaM kRtavanto, ye caivambhUtAste azeSakarmakSayaM kRtvA 5. pariniIcAra, azeSakarmakSayaM kRtavanta iti / bravImIti pUrvavat / ayAdhyayanopasaMhArArthamAhasa evaM, se bhikkhU dhammaTThI dhammaviU niyAgapaDivanne, se jaheyaM buiyaM aduvA patte paumavara puMDarIyaM aduvA apatte paumavarapuMDarIyaM / evaM se bhikkhU parikSAyakamme parinnAyasaMge parinAyagihavAse uvasaMte samie sahiye sayA jae, se evaM vaNijne, taM jahA-- ___vyAkhyA-evaM samikSudhArthI yathAvasthitaM paramArthito ] (1) dharma sarvopAdhivizuddhaM jAnAtIti dharmavina , l tathA ' niyAgaH' saMyamo vimokSo vA, taM pratipana:-niyAgapratipannA, sa caivambhUtaH paJcamapuruSajAtaH, taM cA''zrisya tadyathedaM prAka pradarbhitaM, tatsarvamuktaM, sa ca prApto vA syAt palavarapauNDarIkamanuprAyaM puruSavizeSa cakravAdikaM, tatprAptizca paramArthataH kevalajJAnAvAptI satyAM bhavati, sAkSAdyathAvasthitavastusvarUpaparichitteH, aprApto vA syAmmatizrutAvadhimana:| paryAyajJAnairvyastaiH samastairvA samanvitaH / sa caivambhUto bhikSuH paritrAtakA(divizeSaNaviziSTo bhavatItyetadarzayitumAha-) sa caivambhUto bhikSuH parijJAtakarmA' parijJAtakarmasvarUpA, parijJAtasA, parikSAtagRhabAsaH, tathopazAntA, [indriyano] hi indriyopazamAttathA samitibhiH samitaH, tathA sahito jJAnAdimiH sadA yataH' saMyataH, evaMvidhaguNakalApopeta etadvacanIyA-sa IdRzaH kathyate, (tabathA-) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaNeti vA mAhaNeti vA khaMteti vA daMteti vA gutteti vA mutteti vA isIti vA muNIti vA 1) katIti vA vidUti vA bhikkhUti vA lUheti vA tIradveti vA caraNakaraNapAraviutti bemi [sUtra 15] / vitiyassa [suya]kvaMdhassa poMDarIyaM nAma paDhamaM ajjhayaNaM samattaM / ____ vyAkhyA-sa pUrvoktaguNakalApopetaH kinAmA kathyate ? zramaNaH tathA 'mAhaNa 'ci mAhmaNaH, mA prANino vyApAdayeti | mAinaH brahmacArI vA prAmaNaH, kSAntaH kSamopetatvAt , dAntaH indriya[noindriya damanAt , timRmirguptimirguptA, mukta iva / muktA, viziSTatapazcaraNo maharSiH, manute jagatatrikAlAvasthAmiti muniH, kRtamasyAstIti kRtI ' puNyavAn paramArthapaNDito | vA, tathA 'vidvAn ' savi[sadviyopetaH, tathA 'bhikSu niravadyAhAratayA bhikSaNazIlaH, tathA antavAntAhAratvena rUkSA, saMsAratIrabhUto mokSastadarthI, tathA caryata iti caraNaM-mUlaguNA, kriyata iti karaNa-uttaraguNAsteSAM 'pAraM 'tIraM paryantagamanaM, | tadvettIti karaNacaraNapAravit / itizandaHparisamAtyarthe, bravImIti tIthe karavacanAta sudhammasvAmI jamvRsvAminamudizyevaM mnntiiti| iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNapAThakapravarazrImatsAdhuraGgagaNivarasandugdhAyAM zrImatvakatAGgadIpikAyAM samAptaM dvitIyazrutaskandhAbhyayanaM prathamam // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha kriyAsthAnAkhyaM dvitIyamadhyayanam // - - - - sAmprataM dvitIyadhutaskandhe dvitIyaM kriyAdhyayana prAramyate, asya cAyamabhisambandha:-ihAnantarAdhyayane puSkariNI-puNDa|rIkadRSTAntena tIthikAH samyaGamokSopAyAbhAvAtkarmaNAM bandhakAH pratipAditAH satsAghavazva samyagdarzanAdimokSamArgaprAca | tvAt karmaNAM mocakA sadupadezadAnato parevAmapIti, tadihApi yathA karma dvAdazabhiH kriyAsthAnabadhyate yathA ca trayodazena IN pucyate tadetatpUrvoktameva bandhamokSayoH pratipAdanaM kriyate, tathAhi| suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khallu kiriyAThANe nAmaM ajjhayaNe pannatte, tassa ayamaDhe (pannate-) iha khalu saMjUheNaM duve ThANA evamAhiti-dhamme ceva adhamme 2 ceva, uvasaMte ceva aNuvasaMte cev| ra vyAkhyA-sudharmasvAmI jamyUsvAminamuddizyedamAha-zrutaM mayA AyuSmatA bhagavatavamAkhyAtaM-iha khala kriyAsthAnaM te. tasya cAyamarthaH iha khala 'saMjaNaM ti sAmAnyena saMkSepeNa ca dve sthAne bhvtH| ya ete kriyAvantaste sarve'pyanayoH sthAnayorevamAkhyAyante-dhau paika adharme caiva, idamuktaM bhavati-dharmasthAnamadharmasthAnaM ca / kAraNazurakSA ca kAryabhuddhirbhavatItyAha-upazAnvaM yattaddharmasthAnaM anupazAntamadharmasthAnaM / lokastu prAyeNAdharmapravRto bhavati, pazcAtsa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + - dupadezayogyAcAryasaMsargAbhasthAne prati, ataH svamadharmasthAnamAdhavatyAha tattha NaM [je se] paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge, tassa NaM ayamadve [paNNatte]- / - iha khalu pAINaM vA 4 saMtegatiyA maNussA bhavaMti, [taM jahA]INI vyAkhyA-tatra prathamasya adharmapakSasya -- vibhaMgo' vicArastasyAyamartha iti / ' iha jalu' iha asmiJjagati khalu' nizcitaM prAcyAdidikSu madhye anyatarasyAM dizi 'santi' vidyante eke kecana manuSyAste caivambhUtA bhavantItyAha-- __+AyariyA vege aNAriyA vege, uccAgoyA vege NIyAgoyA vege, kAyamaMtA vege hassamaMtA vege, suvannA vege duvvannA vege, surUvA vege durUvA vege, tesiM ca NaM imaM eyArUvaM daMDasamAdANaM sNpehaae| | taM jahA-neraIesuvA]x tirikkhajoNIesu mANusesu devesujeyAvanne tahappagArA pANA cinna[vinnU] / veyaNaM veyaMti, tesi pi ya NaM imAI terasa kiriyAThANAI bhavaMtItimakkhAyaM, taM jahA-aTThAdaMDe 1, IN __ + sarvAsvapi dIpikApratiSu 'AyariyA' iti pATho lekhakapramAdajaH sambhAvyate, mudritAsu savRttikapratiSu 'AriyA' ityevopalabhyate, yo'rthazaSTayA yukta AbhAti |x mudrivAsu pravRttikapratiSveve catvAro'pi padAvA'zabdAntAH santi, paraM dIpikApratiSu yamevaM eSo'pi lekhakadoSa eva sambhAvyate / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNaThAdaMDe 2, hiMsAdaMDe 3, akamhAdaMDe 4, diTThIvipariyAsiyAdaMDe 5, mosavattie 6, adinnAdA|| gavattie 7, * ajjhasthie 8, mANavattie 9, mittadosavattie 10, mAyAvattie 11, lobhavattie 12, iriyAvahie 13 / [ sU0 1] ___vyAkhyA-eke AryA eke anAryAH bhavanti, yAcadrUpAH surUpAzceti / teSAmAryAdInAmidaM-pakSyamANa metadrUpaM | 'daNDa 'pApopAdAnasaGkalpastasya 'samAdAnaM ' grahaNaM 'saMpehAe 'tti samprekSya, tacaturgatikAnAmanyatamasya bhavati, tadyathA-nArakAdidhu, ye cAnye tathAprakArAstabhedavartinaH suvarNadurvarNAdayaH prANino vidvA~so 'vedanA' jJAnaM, tadvedayantyanu bhavanti, yadivA sAtAsAtarUpAM vedanAmanumavantIti, atra catvAro bhakAstadyathA-saMjhino bedanAmanubhavanti vidanti ca 1 | siddhAstu vidanti nAnubhavanti 2, asaMjJino'nubhavanti na vidanti 3, ajIvAstu na vidanti nAnubhavanti / iha punaH prathamastIyAbhyAmaSikAro, dvitIyacaturthAvavastubhUtAviti / teSAM ca' nArakatiryamanuSyadevAnAM tathAvidhavAnavatA 'imAni ' vakSyamANalakSaNAni prayodaza kriyAsthAnAni bhavanti, evamAkhyAtaM vIrthakaragaNagharAdibhiriti / kAni ? puna * yadyapi saTIkamudritapratidhvatra paratra ca sarvatrApi 'ajjhasthavattie' ityekarUpa eva pATho'sti, para dIpikApratiSu samapAsvapyatra 'anjhathie' ityevamupalabhyate, vRttitA'pi 'AtmabhyadhyadhyAtma-tatra bhava AdhyAtmikaH' ityevamoM vihiva ato dIpikApAThaH yukta ityAbhAti / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAnIti darzayati- ' taM jar3e 'tyAdi, tadyathA' AtmArthAya svaprayojanakRte daNDo 'rthadaNDaH--pApopAdAnaM 1, tathA'narthadaNDa pratiniyojanadeva sAyakiyAnuSThAnamanarthadaNDA 2 tathA hiMsA - prANyupamaIrUpA tathA daNDo hiMmAdaNDaH 2, tathASkasmAddaNDaH (1) anupayuktasya [ daNDaH ] akasmAddaNDA, anyasya kriyayA'nyasya vyApAdanam 4 / tathA dRTerviparyAso rajjcAmi sarpabuddhiH, tathA daNDo dRSTiviparyAsadaNDastadyathA-leSThukASThAdibuddhayA zarAdyabhighAtena caTakAdivyApAdanam 5, tathA mRSAvAdapratyayikaH, sa ca sadbhUtanivAsadbhUtAropaNarUpaH 6, tathA adattasya parakIyasya grahaNaM stainyaM tatpratyayiko daNDaH 7, tathA'dhyAtmadaNDo - nirnimittameva durmanA upahatamanaH saMkalpo hRdayena dUyamAnathinyAsAgarAvagADhaH saMtiSThate 8, tathA jAtyAdyaSTamadasthAnopahatamanAH parAvahelArUpastasya mAnapratyayiko daNDo bhavati 9, tathA mitrANAmupatApena doSo mitradoSasvatprasyathiko[daNDo] bhavati 10, tathA 'mAyA' paravazcana buddhistayA daNDo mAyA [pratyayiko] daNDaH 11, tathA lobhapratya frat - lomanimitto daNDa iti 12, tathA paJcasamititriguptibhirupa yukta sye ryA pratyayikA sAmAnyena karmavandho bhavati 13, etacca trayodazaM kriyAsthAnamiti / athAnukrameNa kriyAsthAnAni vyAkhyAnayati -- paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDavantipatti Adiai, ( + taM jahA - ) se jahA nAmae kei purise Aya heuM vA pAiheuM vA agAraheDaM vA parivAraheDaM vA mittaheuM vA nAgaheuM vA bhUyaheuM vA + nAsti bahustrAdarzedhvayaM pAThayodazasvapi kriyAsthAnasUtreSu / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jakkhaheuM vA taM daMDaM tasathAvarehiM pANehiM sayameva nisirati aNNeNa[vi nisirAveti annaM pi || | nisiraMtaM samaNujANati, evaM khalla tassa tappattiyaM sAvajati Ahijjati, paDhame daMDasamAdANe / INaTTAdaMDattie Ahie // [ sU02] ___ vyAkhyA-yatprathama pAttaM daNDasamAdAnamarthAya daNDa ityevamAkhyAyate / tadyathA nAma kazcitpuruSaH, purupagrahappena sarvo'pi | cAturgatikA prANI, AtmanimittaM jhAtinimittaM tathA gRhanimittaM parivAro-dAsIkamakarAdikastabhimitraM, tathA mitranAgabhUtayakSanimisa tathAbhUtaM svaparopaghAta daNDa samAraneSu mAro layameva nivRtrati ' nikSipati-upatApayati prANyupamaIkAriNI kriyAM karoti, tathA'nyena kArayati, tathA paraM daNDaM nisajantaM smnujaaniite| evaM kRtakAritAnumatibhiH karma| sampandho bhavati, tadarthadaNDapratyayikaM prathamaM kriyAsthAnamAkhyAtamiti / ahAvare docce daMDasamAdANe aNaTThAdaMDabattietti Ahijjati / taM jahA se jahA nAmae kei purise je ime tasA pANA bhavati, te No accAe No ajiNAe No maMsAe No soNiyAe, evaM hiyayAe pittAe vasAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe bisANAe daMtAe dADhAe NahAe | pahAruNIe aTThIe aTThimaMjAe No hiMsisu meti No hiMsaMti meti No hiMsissaMti more, No | Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puttaposaNayAe No pasuposaNayAe No agAraparivUhaNatAe no samaNamAhaNavattaNAheuM no tassa sarIrassa kiMci vippariyAdittA bhavaMti / se iMtA letA bhecA laMpaittA vilaMpaicA uddavaittA / ujjhiuM bAle verassa AbhAgI bhavati anntttthaadNdde|| vyAkhyA-athAparaM dvitIyaM[ daNDasamAdAnaM anarthadaNDapratyAyika abhidhIyate / sa yathA nAma kazcitpuruSaH +ye kecana | 'amI' saMsArAntarvartinaH pratyakSAzchAgAdayaHprANinastAMzcAsau hanan 'no' naiva arcAya hinasti, tathA no 'ajinAya' carmaNe, nApi mAMsanoNitahRdayapittaksApicchapucchavAlazRGgaviSANanasvasnAyava[sthya sthimijA ityevamAdikaM kAraNamuddizya, naivAhisighunApi hiMsanti nApi hiMsayiSyanti mAM madIyaM ceti / tathA no putrapoSaNAya-putraM poSayiSyAmItyetadapi kAraNamuddizya na vyApAdayati, tathA nApi pazUnAM poSaNAya, tathA 'agAI' gRhaM, Xna tadartha hinasti, tathA na zramaNabrAhmaNavarsanAhetuM, tathA yacena pAlayitumAragdhaM no tasya zarIrasya kimapi paritrANAya tattrANivyaparopaNaM bhavati, ityevamAdika kAraNamanAdRtyaivAsau krIDayA vyasanena vA prANinAM hantA bhavati daNDAdimiH, chattA bhavati karNanAsikAdivikarttanatA, tathA mecA-zUlAdinA tathA lumpayitA'nyatarAGgAyayavavikatanatastathA vilumpayitA cakSutpATanacarmavikartanakarapAdAdicchedanataH paramASAmikavatprANinAM || + " ninimittameva nirvivekatayA prANino hinasti, tadeva darzayitumAi-" iti vR0 puu0| - " tasya ' parivaDaNA' vRddhiH" | iti hrss| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ninimittameva nAnAvidhopAyaiH pIDotpAdako bhavati, tathA jIvitAdapyapadAvayitA bhavati / sa ca+pAlo'samIkSitakAritayA 5 janmAntarAnubandhivairasyAbhAgI matrati / tadevaM ninimittameva pazcendriyaprANipIsanato yathA'narthadaNDo bhavati tathA pratipAditaM, adhunA sthAvarAnadhikRtyocyate se jahAnAmae kei purise je ime thAvarA pANA bhavati, taM jahA-ikkaDAi vA kaDi(kaDhi)NAi vA jaMtugAi vA paragAi vA mokkhAi vA taNAi vA kusAi vA kucchagAi vA pappa[patra]gAi vA palAlaei vA, te No puttaposaNayAe no pasuposaNayAe no agAraparivUhaNayAe no samaNamAiNaposaNayAe no tassa sarIragassa kiMci vi pariyAittA bhavati / se haMtA chettA bhettA lupaittA vilaMpaittA uddavaittA ujjhiuM bAle verassa AbhAgI bhavati aNaTThAdaMDe / | vyAkhyA--sa yathA nAma kazcitpuruSo nirvivekaH pa[thi]ri( ? )gacchan [ninimitameva] vRkSAdeH pAlavAdikaM daNDAdinA / pradhvaMsayan phalanirapekSasvacchIlatayA vrajati, etadeva darzayati-ye kecanAmI-pratyakSAH sthAvasa vanaspatikAyikAH prANino bhavanti tadyathA-'ikaDA'dayo vanaspativizeSAH sugamArthAH / tadiheyamikaDA, mamAnayA prayojanamityevamami[saM]dhAya na ___ + " sadvirekamu'jjhitvA''tmAnaM vA parityajya ghAlavadvAla" iti vR0 vRttau| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - chinati, kevalaM tatpatrayuSpaphalAdinirapekSastacchIlatayetyetatsarvatrAnuyojanIyamiti / tathA na putrapoSaNAya, na pazupoSaNAya, nAgArakAryAya, na zramaNamAkSaNapravRttaye, nApi zarIrasya kizcitparitrANaM bhaviSya nIti, kevalamevamevAsau vanaspati hantA chettetyAdi yAvaanmAntarAnugandhino vaissyAbhAgI bhavati / ayaM vanaspatyAzrayo'narthadaNDo'mihitA, sAmpratamanyAzritamAha se jahA nAmae kei purise kacchasi vA dahaMsi vA udagaMsi vA daviyaMsi vA valayaMsi vA | namaMsi vA gahaNasi bAgaNavihuyali vA imalidA mAjiduggati hA pavayaMsi vA pavayaviduggaMsi | vA taNAI Usaviya 2 sayameva agaNikAyaM nisirati aNNehi agaNikAyaM nisirAveti annaM pi jAva samaNujANati aNaTAdaMDe, evaM khalu tassa purisassa tappaciyaM sAvarjati Ahijati / dozce daMDasamAdANe aNaTThAdaMDabattietti Ahie [ sU0 3] // dhyArUpAsa yathA nAma kazcita puruSo, nirvivekatayA kacchAdiSu dazasu sthAneSu vanadurgaparyanteSu 'vRNAni' kAI * "kacche nadIjaLaveSTite vRkSAvimati pradeze. have-pratIte, udake-jalAzayamAne, dravike-tRNAdi dravyasamudAye, valaye-vRttAkAra nadhAdijalakuTilagaviyukapradeze, nUme-avatamase gahane vRkSavallIpamudAye, gahane'pi durga-parvataikadezAvasthitavRkSavallosamudAye, vanavidurgenAnAvidhavRkSasamUhe, eteSu" iti harSa / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pikAdIni paunaHpunyainorvAdhAsyAni kRtvA'gnikArya nisRjati ' prakSipatyanyena vA nisarjayati prakSipayatyanyaM ca nisRjantaM samanujAnIte / tadevaM yogatrikeNa tasya yatkiJcanakAriNastatpratyAyaka-davadAnanimittaM 'sAvA kama' mahApAtakamArUpA. pratam / emana dvitIyamanarthadaNDamamAdAnamAkhyAtamiti banIpamadhunA vyAkhyAti ahAvare tacche daMDasamAdANe hiMsAdaMDavattietti Ahijjati / se jahA nAmae kei purise mama | vA mami vA, annaM vA anniM vA, hiMsisu vA hiMsati vA hiMsissati vA, taM daMDaM tasathAvarehi pANehi sayameva nisirati jAva annapi samaNujANati hiMsAdaMDe, evaM khalu tassa tappattiya sAvarjati Ahijati / tacce daMDasamAdANe hiMsAdaMDavattietti Ahite [ sU0 4] // ____ vyAkhyA- ahAvare' iti, athAparaM tRtIyaM daNDasamAdAnaM hiMsAdaNDa pratyayikamAkhyAyate-ma yathA nAma kazcit / 'puruSa' puruSAkAra vahan , svato maraNabhIrutayA kA mAmayaM ghAtayiSyatItyevaM matvA kaMpavadevakIsutAn bhAvato japAna, madIyaM vA pitaramanyaM vA 'mAmaka' mamIkAropetaM parazurAmavat kArtavIrya japAna, anya vA kazcanAyaM sarpasiMhAdivyAMpAdayiSyatIti matyA sAdikaM vyApAdayati, anyadIyasya vA kasyacihiraNyapathAdesyamupadravakArIti kRtvA tatra daNDaM nisajatIti / tadevamayaM mAM mahIpamanyamanyadIya vA hiMsisavAn hinasti hisiSyatItyevaM sammAvite ase sthAvare vA 'tadaNDaM ' prANadhya| paropaNalakSaNaM svayameva nisRjati anyena nisarjayati nisRjantaM vA'nyaM samanujAnIte, ityetasRtIyaM daNDasamAdAnaM hiMsA S Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daNDa pratyAyikamAkhyAtamiti / KM ahAvare cautthe daMDasamAdANe akamhA[akasmAt daMDavattie[ti ] Ahijjati / se jahA M 1 nAmae kei purise kacchasi vA jAva vaNaviduggasi vA miyavittie miyasaMkappe miyapaNihANe | miyavahAe gaMtA, ee mietti kAuM annayarassa miyassa vahAe usu AyAmettA gaM NisirejjA, 41 se miyaM vahissAmIti kaha tittiraM vA vahagaMvA caDagaM cA ]lAvagaM vA kavotagaM vA kaviM vA karvijalaM vA viMdhettA bhavati / iha khalu se annassa aTTAe annaM phusati akamhAdaMDe / ___vyAkhyA-athA'paraM caturtha daNDasamAdAnamakasmAiNDapratyayikamAkhyAyate-tadyathA nAma kazcit puruSo lumghakAdikaH kacche vA yAvadanadurge vA gatvA ' mRgai 'rATavyapazubhirvA vRttiryasya sa mRgarikA, sa caivambhUtastathA mRgasaGkalpaH, bhRgapraNidhAna:-ka mRgAn drakSyAmItyetadadhyavasAyI san mRgavadhArtha kacchAdiSu gantA bhavati, tatra ca gataH san dRSTvA [mRgAnete] mRgA ityevaM kRtvA teSAM madhye anyatarasya mRgasya vadhArtha 'ipuM' zaraM AyAmena samAkRSya mRgadizya nisRjati / sa caive * "iha cAkasmAdityayaM zabdo magadhadeze sarveNApyAbAlagopAlAnAdinA saMskRta evocAryata iti sadihApi tathAbhUta ecoparita iti"0 vRcii| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGkalpo bhavati yathA'haM mRgaM haniSyAmi itIrSu nikSiptavAn sa tena iSuNA tibhirAdipacivizeSaM vyApAdayitA bhavati, tadevaM vacasAvanyasyArthAya nikSipto daNDo yadanyaM ' spRzati ' ghAtayati so'kasmAddaNDa ityucyate / adhunA vanaspatimuddizyA karamAiNDamAha se jahA nAmae kei purise sAlINi vA vahINi vA kohavANi vA kaMgUNi vA paragANi vA lANi vA niti[Nili ]jamANe annayarassa taNassa bar3hAe satthaM nisirejA, se sAmagaM taNagaM mukuMda kumudu]gaM vIhIUsiyaM kalesuyaM taNaM chiMdistA mitti kaTTu sAliM vA vIhiM vA koddavaM vA kaMguM vA paragaM vA rAlagaM vA chiMdittA bhavati, iti khalu se annassa aTThAe annaM phusati akamahAdaNDe, evaM khalu tassa taSpattiyaM sAvajaMti Ahijjati / cautthe daMDasamAdANe akamahAdaMDavattiyatti Ahite // [sU05] vyAkhyA - sa yathA nAma kazcitpuruSaH kRSIvalAdiH zAkyAderdhAnyajAtasya zyAmAdikaM tRNajAtamapanayan dhAnyazuddhiM kurvANaH samanyatarasya tRNajAtasyApanayanAthai zrakhaM dAtrAdikaM nisRjet sa ca zyAmAdikaM tRNaM chetsyAmIti kRtvA akasmAcchAli vAyAvadvAkaM vA chindyAt, rakSaNIyasyaiva dhAnyasya akasmAcchetA matratItyevamanyasyArthAya anyakRte'nyaM vA 'spRzati ' Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chinatti, tadevaM khalu tatkarttustatpratyayika-makasmAddaNDanimithaM ' sAvadyaM pApamAdhIyate sambadhyate taccaturthaM daNDasamAdAnamakasmAddaNDapratyayika mAkhyAtamiti / ahAvare paMcame daMDasamAdANe diTTIvippariyAsiyA daMDavattie Ahijjati / se jahA nAma keha purise mAIhiMvA pIIhiM vA bhAIhiM vA bhaiNIhiM vA bhajjAhiM vA putehiM vA dhUyAhiM vA suhAhiM saddhiM saMvasamANe mittaM amittami [ti]va mannamANe mite hayaputre bhavati diTThIvippariyA siyAdaDe | vyAkhyA -- athA'nantaraM paJcamaM daNDasamAdAnaM dRSTiviparyAsa daNDapratyayikamAkhyAyate tadyathA nAma kazcit puruSazvAramaTAdiko mAtRpitRbhrAtRmaginI ma ( ryAputraputrikAsnupAdibhiH sArddha [saM] vasaMstiSThan jJAtipAlanakRte mitrameva dRSTiviparyAsAdamitro 'yamityevaM manyamAno ' hanyAt ' vyApAdayet tena ca dRSTiviparyAsavatA mitrameva hatapUrvaM bhavatItyato dRSTiviparyAsadaNDo'yam / punaranyathA tamevAha se jahA nAmae kei purise gAmaghAyaMsi vA nagaraghAyaMsi vA kheDa0 kabbaDa0 mabaghAyAMsa vA do muhaghAyaMsi vA paTTaNaghAyAMsa vA X Asama0 sannivesa0 nigama0 rAyahANIghAryasi vA ateNaM * " saMbAhaghAyaMsi vA " iti harSa0 / prAmAdilakSaNaM cedaM 'grAmo vRzvA itaH syAnagaramurucaturgopurodbhAsiyo maM, kheTaM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teNamiti mannamANe ateNe hayaputve bhavati diTrIviSpariyAsiyAdaMDe, evaM khala tassa tappattiyaM IN sAvajaMti aahijjti| paMcame daMDasamAdANe diTTIvippariyAsiyAdaMDavattietti aahie| [suu06|| _vyAkhvA-sa yathA nAma kavitpuruSaH puruSAkArabahan prAmamAyAdi vinaya prAnalA dRSTiviparyAsAdacaurameva cauro'yamityevaM manyamAno vyApAdayet , tadevaM tena bhrAntamanasA vibhramAkulenAcaura eva itapUrvo bhavati, so'yaM dRSTiviparyAsadaNDastadevaM khalu ' tasya' dRSTiviparyAsavatastatpratyAyikaM sAvA karmAdhIyate / tadevaM paJcamaM daNDasamAdAnaM dRssttivipryaasprtyaayikmaakhyaayte*| ahAvare chaTe mosavattie kiriyAThANe + Ahijjati-se jahA nAmae keha purise Ayaha vA nAiheuM vA agAraheDa vA parivAraheDaM vA sayameva musaM vayati aneNaM musaM vayAveti musaM vayaMta nayadriveSTaM parighRtamamitaH karmaTaM parvatena / grAmo yuktaM marambada[1]litadazazataH pacana ratnayoni, droNAkhyaM siMdhuvelAbalayitamatha sambAdhana cAdrizrRGgaH // 1 // ' iti / AzramastApasasthAnaM, saniveza:-sArthakaTakAdivAsaH, nigamo-bahuvaNigvAsaH / rAjadhAnI-rAjakuLasthAnam / " iti hrss| khyAta iti' pr.|' khyAtamiti'. vR. / / + mudritAsu savRttikapratiSu 'char3e kiriyANe mosArasietti' ityevamasti, tatsamIcInaM pratibhAti, dIpikAkAreNApyartha | esarakameNaiva kutatvAt / kiJca-kisyihANe mosAbalie' ityatra 'kiriyAThANe momabattie' iti samyagAmApti / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annaM samaNujANAti, evaM khalu tassa tappatiyaM sAvajjati Ahijati, cha? kiriyAThANe mosava- / ttie[tti ] Ahite [ sU07] // ____ vyAkhyA-athA'paraM SaSThaM kriyAsthAnaM mRpAvAdapratyayikamAkhyAyate, tatra pUrvoktAnAM pazcAnAM kriyAsthAnAnAM satyapi kriyAsthAnatve prAyazaH paropaghAto mavatIti kRtvA daNDasamAdAnasaMjJA katA, SaSThAdiSu ca cAhulyena paravyApAdanaM na | mavatIti kRtvA kriyAsthAnamityeSA saMjJocyate / sa yathA nAma kazcit puruSaH svapakSAvezAdAgRhI AtmanimittaM pAvatparivAranimicaM vA sadbhUtArthaninhavarUpamasabhRtoddhAvanarUpaM vA svayameva mRSAvAdaM vadati, tadyathA-nAI madIyo vA kazcicaurA, sa ca | tathA paramacauraM cauramiti vadati, tathA'nyena mRSAvAda bhANa yati, tathA'nyAMzca mRpAvAda / vadataH samanujAnIte / tadevaM khalu tasya yogatrikakaraNatrikeNa mRSAvAdaM vadatastatpratyayikaM sAvadha karmAdhIyate-sambadhyate / tadetatvaSThaM kriyAsthAnaM mRSAvAdapratyayikamArUyAtamiti / ahAvare sattame kiriyAThANe adinAdANavattie[tti] Ahijjati-se jahA nAmae kei purise / AyaheDaM vA jAva parivAraheDaM vA sayamava adinnaM Adiyati anneNa vi adinnaM AdiyAveti M adinnaM AdiyaMtaM annaM samaNujANati, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijati / sattame M kiriyAThANe AdinnAdANavattietti ahite [ suu08]|| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-athAparaM saptamaM kriyAsthAnamadacAdAnapratyAyikamArUyAyate, etadapi prAgvajjeyam / ma yathA nAma kazcitpuruSa / AtmanimittaM yAvatparivAranimirca [svayameya] paradravyamadatvameva gRhNIyAt aparaM ca grAiyeda gRhantamadhyaparaM samanujAnIyAdityevaM tasyAdasAdAnapratyayikaM karma madhyate / saptamaM kriyAsthAnamAkhyAtamiti / zAyare aTrale kiriyA ajhApayattietti aahijjti| se jahA nAmae kei puriseNasthi NaM keti kiMci visaMvAdeti, sayameva hoNe dINe duDhe dummaNe oyamaNasaMkappe ciMtAsogasAgarasaM. paviDhe karatalapalhatthamuhe ahajjhANovagae bhUmigayadiTThIe jhiyAi, tassa NaM ajjhasthiyA asaMsa| iyA cattAri ThANA evamAhijati, taMjahA-kohe mANe mAyA lohe, ajjhatthameva kohamANamAyAlohe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijjati, aTThame kiriyAThANe ajjhathietti Ahie [suu09]|| ___ vyAkhyA-athAparamaSTamaM kriyAsthAnamAdhyAtmikamityantaHkaraNodbhavamAkhyAyate, maansikmityrthH| tadyathA nAma kazcida puruSazvinotprekSApradhAnastasya ca nAsti kazcidvisaMvAdayitA-na tasya kazcidvisaMvAdena paribhavena vA'saddhRtodbhAvanena vA cittaHstrabhutpAdayati, tathA'pyasau svayameva varNApazadavaddhIno durgatabahIno dRzcittatayA duSTo durmanAstathopahato'svasthatayA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma manAsakalpo yasya sa tathA cintaashoksaagr(sN)prvissttH| tathA karatalaparyastamukhaH, tathA''dhyAnopagato-nirvivekatayA / dharmadhyAnAdaravartI [bhUmigatadRSTiH] nirnimittameva dvandvopahatavaddhyAyati, tasyaivaM cintAzokasAgarAvamADhasya sata ' AdhyA mikAni' antaHkaraNodbhavAni manAsaMzritAnyazaMsayitAni vA-niHzamayAni catvAri vakSyamANAni sthAnAni bhavanti, || tAni cavamAkhyAyante, vadyathA-krodhasthAna mAnasthAnaM mAyAsthAnaM lomasthAnamiti / te ca catvAro'pi kaSAyA AdhyAtmi kA, emirepa sadbhirduSTaM mAno pati, to nasA durmanasodhamAnapAlobharata evamevopahatamanaHsaGkalpasya 'tatpratyayika' | adhyAtmanimittaM sAvadhaM karma AdhIyate-sambayate, tadevamaSTamametat kriyAsthAnamAdhyAtmikAyamAkhyAtamiti / ahAvare navame kiriyAThANe mANavattie[ti] aahijti| se jahA nAmae kei purise jAtimaeNa vA kulamaeNa vA balamaeNa vA rUvamaeNa vA tavamaeNa vA suyamaeNa vA lAbhamaeNa vA IsariyamaeNa vA pannAmaeNa vA annatareNa vA madaTThANeNaM matte samANe paraM hIleti niMdati khiMsati garahati paribhavati avamannati, isarie ayaM, ahaMmaMsi puNa visiTajAikulabalAiV. guNovavee, evamappANaM smukkse| ___vyAkhyA-athAparaM navamaM kriyAsthAnaM mAnapratyayikamAkhyAyate / sa yathA nAma kazcitpuruSo jAtyAdiguNopetaH san jAtikulabalarUpattapaHzrutalAbhaizvarya prazAmadAsthairaSTabhirmadasthAnairanyatareNa vA mattaH paramavamabuddhayA hIlayati tathA nindati Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F2 IN jugupsate garhati paribhavati, etAni kArthikAni / yayA parimavati tathA darzayati-'itaro'yaM' jaghanyo hInajAtikastathA matA kulabalarUpAdimiramapabhraSTaH sarvajanAvagItoxsyAti, ahaM bhUnavizidhAtilAlAdiguNopetA, evamAtmAnaM sAvarSayediti+ / sAmprataM mAnotkarSavipAkamAha dehA cue kammavitie avase payAi, taM jahA-gabmAo gabhaM jammAo jammaM mArAo mAraM naragAo naragaM, caMDe thaddhe cavale mANI Avi bhavati, evaM khalla tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahi. jjati / navame kiriyAThANe mANavattie[tti ] Ahite [ sU0 10] // ___ vyAkhyA-dehA cue'tti, tadevaM jAtyAdimadonmatA samiva loke garhito bhavati, *jAtimadaH kasyacitra kula. mado'parasya kulamadona jAtimadaH, aparasyobhayaM, aparasyAnumayamiti, evaM [padadvayena catvAro bhaGgAH] padakrayeNASTo, catumi : SoDazetyAdi yAvavaSTabhiH padaiH SaTpaJcAzadadhikaM tadvayamiti, sarvatra madAmAvarUpazvaramabhaGgaH zuddha iti / paraloke'pi ca mAnI duHkhabhAgbhavatItyanena pradazyate / svAyuSaH kSaye dehAcyuto bhavAntaraM gacchan zumAzubhakarmadvitIyA karmaparAyattatvAdaza: x nindanIyaH / + vakSyamANaH / tadeva ' mityAditaH zuddha' iti paryantaH pATho'tratya AbhAti / ' paraloke'pI 'ti vAkya camavatI 'ysthaane| iti TippaNaM AgamokSyasamitimadritAsa sattikapratiSu / "atraca jAtyAdipadvayAdisaMyogA praSTavyAta, te baikaM bhavanti / " iti vRttau| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paratantraH prayAti / Tha[ca]thAhi (1) garbhAdramaM pazcendriyApekSaM, tathA garbhAdagarbha vikalendriyApezcaM-vikale[ndriye ]spadyamAnaH punararmA, ekadA meM raca varakarapamarma duHkhApayA abhihitam / utpadyamAnaduHkhApekSayA stridamabhidhIyate - janmanaH ekrasmAdaparajanmAntaraM vrajati, maraNAnmaraNAntaraM vrajati / narakadezyAt zvapAkAdivAsAt mAdikaM narakAntaraM vrajati, yadivA narakAtsImantAdikAdudra siMhamatsvAdAtpadya punarapi tIvrataraM narakAntaraM vrajati / tadevaM naTavaGgabhUmI saMsAra vAle strIpuMnapuMsakAdIni bahutyavasthAntarANyanubhavati / tadevaM mAnI paraparibhave mati ' caNDo' raudro bhatrati parasyApakaroti, tadabhAve hyAsmAnaM vyApAdayati / tathA svabvavapalo yatkiJcanakArI, mAnI san sarvo'pyetadavastho bhavati / tadevaM mAnapratyayikaM sAvadhaM karma baddhayate / navamaM [ e ]takriyAsthAnamAkhyAtamiti / ahAvare dasame kiriyAThANe mittadosavattietti Ahijati / se jahA nAmae kei purise mAhiM vA piIhiM vA bhAIhiM vA bhaiNIhiM vA bhajjAhiM vA dhUyAhiM vA puttehiM vA suhAhiM vA saddhiM saMvasamANe tesiM annayaresiM vA [ annayaraMsi ] addAlaDugAMsa avarAhaMsi sayameva garuyaM daMDaM nivanteti / taM jahA - sIodagaviyasi vA kArya uccholittA bhavati, usiNodagaviyaDeNa vA kArya ussicittA bhavati, agaNikAraNaM vA kArya ubaDahittA bhavai, joteNa vA vetteNa vA ceNa vA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayAi vA kaseNa vA chiyAe vAlayAe vA pAsAI uhAlettA bhavai, DaMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA NI lelUNa vA kavAleNa vA kArya AuhittA bhavati, tahappagAre purisajAte saMvasamANe dummaNA bhavaMti, 7 evaramANe sumaNA bhali, nAhagAde purisajAe daMDapAsI daMDagurue daMDapurakkhaDe ahie imaMsi / logasi ahie paraMsi logasi saMjalaNe kohaNe pidvimAsiyAvi bhavati, evaM khalu tassa tappattiyaM / / sAvajjati Ahijjati, dasame kiriyAThANe mittadosavattietti Ahite // sU0 / 11 // ___ vyAkhyA-athAparaM dazamaM kriyAsthAnaM mitradoSapratyayikamArUyAyate-tadyathA nAma kazcit puruSaH pramukalpo mAtApisAtsvajanAdimiH sArdhaM parivasasteSAM ca mAtApitrAdInAmanyatamenA'nAbhogatayA yathAkathaJcilaghutare'pyaparAdhe vAcike durvacanAdike tathA kASike hastapAdAdisaTTanarUpe kRte sati ' svayameva ' AtmanA krodhAmAto gurutaraM daNDaM duHkhotpAdaka 'nivartayati' karoti / tathA-zItodake sasya' aparAdhakartuH kAyamadho bolayitA bhavati, tathoSNodakavikaTena kArya | siJcayittA bhavati, tatra vikaTagrahaNAduSNatailena kA~jikAdinA vA kAyApatApayitA bhavati, tathA'mikAyenolamukena vAyasA | |vA kAya upa[dAhayitA tApayitA vA (1) mavati, tathA jo[ yo ]treNa vA, vetreNa thA, [ netreNa vA] 'svacA vA' sanAvikamA latayA vA'nyatamena mA davarakeNa tADanAtA 'tasya' asmAparAdhakartuH zarIrapANi 'uddAlayituM ' carmANi / | bampayituM (prastuto) bhavati, tathA daNDAdinA kAyamupatADayitA bhavati, tadevamalpAparAdhinyapi mahAkrodhadaNDavati tathA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAre puruSajAte ekatra vasati sati tatsahavAsino mAtApitrAdayo durmanasastadaniSTAzaGkayA bhavanti tasmi~za dezAntaraM gacchati tatsahavAsinaH sumanaso mavanti / tathAprakAraca puruSajAto'lpe'pyaparAdhe mahAntaM daNDaM kalpayatIti, tadeva darzayatidaNDapArthI svalpe'pyaparAdhe kupyati daNDaM va pAtayati, daNDena guruko bhatrati tathA daNDapuraskRtaH - sadA puraskRtadaNDa ityarthaH / 'slo' miti ahitaH prANinAmahitadaNDApAdanAt tathA parasminnapi janmanyasAbadditaH, yenakenacinimitena kSaNe kSaNe sajjvalatIti sajjvalanaH sa cAtyantakodhano badhabandhavicchedanAdiSu zIghrameva kriyAsu pravarttate, tadabhAve'pyutkaTadveSatayA marmodhanataH pRSThimAsamapi khAdetadasau bruyAdyenAsau paraH sajjvalati, tadevaM tasya mahAdaNDapravarttayitustaddaNDapratyayikaM sAvadhaM karma badhyate, tadetadazamaM kriyAsthAnaM mitradrohapratyayikamAkhyAtamiti / 9 ahAvare ekkArasame kiriyAThANe mAyAvattipatti Ahijjati, je ime bhavaMti gUDhAyArA tamokAsiyA ullUgapattalahuyA pavayaguruA te AriyA vi saMtA aNAriyAo bhAsAo vippauMjaMti, annA saMtA appANaM annA mannaMti, annaM puTThA + annaM vAgAraMti, annaM AikkhiyAM anaM X "anye punaraSTa kriyAsthAnamAtmadoSa pratyayikamAcakSate, natramaM tu paradoSapratyayikaM, dazamaM punaH prANavRttikamiti " harSakulaH / + yadyapi dIpikA prasiSu sarvAsvapi 'anaM puNa kRti anaM0 ' ityevaMrUpaH pATho'sti mUle, paraM sadvRttikamudrita pratiSu 'anaM puTThA anaM0 pratyevambhUto'sti, artho dIpikAyAmapyevaMvidha patra vidita ityayameva mUle nivezitaH / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aikhati / , vyAkhyA - athAparaM ekAdazaM [ mAyApratyadhikaM ] kiyA sthAnamAkhyAyate ye kecanAmI mavanti puruSAH gUDhAcArAH galagranthidAdayaste ca nAnAvidhairupAyairvizrambhamutpAdya pazcAdavakurvanti, pradyotAderabhayakumArAdivat te va mAyAzIlasvenAprakAzacAriNaH / tamaH kASiNaH- parAvijJAtAH kriyAH kurvanti te ca svaceSTayaiva' ulUkapatra trahmaSavaH kauzikapa[ca]so'pi parvatatradgurumAtmAnaM manyante yadivA'kAryapravRteH parvatavana stambhayituM zakyante, te cAryadezotpannAH santaH pUrvaprAthA AtmapracchAdanArtha ma paramayotpAdanArthaM vA anArya bhASAH prayujante, pathyAmodArthaM svamatiparikalpita mASAbhiraparAviditAbhirbhASantaM tathA'nyathA vA vyavasthitamAtmAnamanyathA- sAdhvAkAreNa manyante vyavasthApayanti ca tathA'nyatpRSTA mAtRsthAnato'nyadAcakSate yathA''grAn pRSTAH kovidArakAn + AcakSate, vAdakAle vA kazcinyAyavAditayA vyAkaraNe [pRSTe] pravINa [ pracaNaM ] sva (1)rka mArgamavatArayati tathA'nyasmiMzcArthe kathayitavye'nyamevArthamAcakSate / teSAM ca sarvArthavisaMvAdinAM kapaTaprapaJcacaturANAM vipAkodvAvanAyAntaM darzayitumAha se jahA nAmae kei purise aMtosalle, taM salaM no sayaM NIharati no aneNaM vIirAve no paDividdhaMseti, evameva nipahaveha, aviudyamANe aMto aMto jhi[ ri]yAti, evameva mAI mAyaM ko kovidAze -yugapatra: ' iti hemavacanAMinaspatiH kacanAra 'iti loke / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Aloeti nopaDikamAtino nidaino garihA no viuti no visohei no akaraNayAe abbhudei no ahArihaM tavokammaM pAyacchittaM paDivajjati, mAI astiM loe paJcAyAti mAI paraMsa loe [puNo puNo] paJcAyAti / niMdai garihai pasaMsai Niccarati, No niyaTTati NisiriyaM daMDaM chAeti "IN] mAyI asamAhaDasuhalesse Avi bhavati, evaM khallu tassa tappattiyaM sAvajati Ahijati / ekkAra same kiriyAThANe mAyAvattieti Ahie // sUtra 12 // vyAkhyA-' se jahe 'tyAdi, tadyathA nAma kazcitpuruSaH samAmAdapakrAnto'ntA samasyA, zalya ghaTvanavedanAmIru. kyA tacchazyaM na svato niharati-apanayati noDarati, nApyanyenodAsyati nApi tanchalyaM vaidyopadezenauSadhopacArayogAdimiru pAyaiH pradhvaMsayati, anyena kenacitpRSTho'pRSTho kA tacchalyaM ' evameva niSprayojana metra ninute-apalapati, tena ca zasyenAIN sAyantarsinA 'aviumANe 'tti pIDayamAnaH 'anto anto' madhye madhye pIyamAno'pirIyate ' jati, taskRtA vedanAmadhisahamAnA kriyAsu prvrtte| sAmprataM dArzantikamAha-' evameve 'tyAdi, yathA'sau mannarayo duHkha mAg mavatyeva mevAsau 'mAyI' mAyAzalyavAn yatkRtamakArya tanmAyayA nigRhayanmAyAM kRtvA na tAM mAyAmanyasmai 'Alocayati' kathayati nApi tasmAt sthAnAt pratikAmati-na saMto nivarvate, nApyAtmasAkSikaM tanmAyAzalyaM nindati, tabathAvimApadahamevambhUtamakArya karmodayAtkRtavAn / nApi paramAkSikaM 'gaIti' Alocayati nApi ca jugupsate tathA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |'no viuDaI iti nApi sanmASAzasya vinoTapati, apunaHkaraNatayA na nivrtytiityrthH| +[ nApi tanmApA''dikamakArya / sevitvAzalocanA'rhApA''tmAmaM nivedya tabakAryAkaraNatayA'myuciSThate, prAyazcisaM pratipadyApi noyuktavihArI bhavatItyarthaH / tathA nApi gurcAdimirabhidhIyamAno'pi yathA'ImakArya nirvAhaNayogyaM prAyacitra-zodhayatIti prAyazcinaM tapAkarma viziSTa se cAndrAyaNAdyAsmakaM 'pratipadyate' abhyupagacchati / ] no yathAyogya prAyazcittaM pratipadyate, tadevaM mAyayA satkAryapracchAda. ko'sminneSa loke mAyAvItyevaM sarvakAryeSvevAvizrambhaNatvena 'pratyAyAti' prakhyAni zAni. tathAbhUtazca sarvasyAvizvA[syo]. so (1) bhavati / tathA'timAyAvivAdasau paraloke sarvAdhameSu yAtanAsthAneSu narakatiryagAdiSu paunaHpunyena pratyAyAtibhUyobhUpasteSvevAraghadRSaTInyAyena pratyAgacchati / tathA nAnAvidhaiH apazrvaJcayitvA paraM ' nindati jugupsate, tayathA- | ayamajho mUrkhaH pazukalpo, nAnena kimapi prayojanamityevaM paraM nindati AtmAnaM prazaMsayati, tathA''tmaprazaMsayA | | tumpati, evaM cAso labdhapraparo'dhikaM tathAvidhAnuSThAyI bhavati / nizcarati-tasmAnmAtRsthAnAnna nivartate / tathA'sau mAyapA 11daNDaM' prANghupamardakAriNaM 'nisajya' pAtayitvA pazcAcchAdayati-apalapati anyasya[ vA ] upari prakSipati / sa ca mAyAvo a sarvadA vaJcanaparAyaNaH saMstanmanAH sarvAnuSThAne'pyevambhUto bhavati- asamAhRtA ' anaGgIkRtA zobhanA leNyA yena sa tathA, | AdhyAnopar3atatayA azobhanalezya ityarthaH / tadavamapagatadhammadhyAno'pamAhito'zuddhalezyazcApi bhavati / tadevaM tasya mAyAzaspapratyaSikaM sAvadhaM karmAdhIyate, tadetadekAdazaM kriyAsthAnaM mAyApratyAyika vyAkhyAtam / +[ ] nAstyetavihAntargatapAThaH pratyantareSu / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ahAvare bArasame kiriyAThANe lobhavattieci Ahijati-je ime bhavaMti, [taM jahA-] AraniyA || | AvasahiyA gAmaMtiyA kaNhuI rAhassiyA no bahasaMjayA no bahupaDivirayA sabapANabhUyajIvaIN sattehi, te appaNA saccAmosAiM evaM vi[pAuMjati-ahaMna tabo anne haMtavA, ahaM na ajAyabo anne ajAveyavA, ahaM na parighettayo anne parighettavA, ahaM na paritAveyavo anne paritAveyahA, ahaM na uddaveyavo anne uddaveyabA, evamiva te isthikAmoha mucchiyA giddhA gaDhiyA garahiyA ajjhovavannA | Ava vAsAiM caupaMcamAiM chahasamAI appayaro vA bhujayaro vA bhuMjittu [ bhoga]bhogAI kAlamAse | kAlaM kiccA annayaresu Asuriesu kibbisiesu ThANesu uvavattAro bhavaMti / tato vippamuccamANA 9 bhujo bhujjo elamUyattAe tamUyattAe jAtimUyattAe paJcAyaMti, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijjati, duvAlasame kiriyAThANe lobhavattietti Ahie / icceyAI duvAlasakiriyAThANAI davieNaM samaNeNaM vA mAhaNeNaM vA samma suparijANiyavANi bhavaMti // [ sU. 13 ] // nyAyA-atha dvAdazaM kriyAsthAnaM lomapratyarikamAkhyAyate, [sapathA]-ya ime vakSyamANA-araNye vasantyAraNyakAste Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca kandamUlaphalAhArAH santaH kecana vRkSamUle vasanti kecana ' AvasadheSu ' zUdra ( pUDa ) vA [ uTajA] kAreSu gRheSu tathA'pare grAmAdikamupajIvanto grAmasamIpe vasantIti grAmAntikAH, kaci( kadAcitkArye maNDala pravezAdike rahasyaM yeSAM te rAhasikAste ca' na bahusaMyatAH 'na sarvasAkyAnuSThAnebhyo viratA, etadukkaM bhavati-na bAhulyena praseSu daNDasamArambhaM vidadhati, ekendriyopajIvina sva vigAnena tApamAdayo bhavanti, tathA 'na bahuvistA na sarveSvapi prANAtipAtavizmaNAdivrateSu 'varttante, kintu dravyataH katipayatratavarttino, na bhAvato, tatkAraNasya samyagdarzanasyAbhAvAdityabhiprAyaH / ityetadevavirbhAvarilAi lakSaNe khAdi, vairaNyakAdayaH sarvaprANabhUtajIva saccaimpa' AtmanA ' svato'viratA:- tadupamarda kA dA rambhAdaviratA ityarthaH / te pASaNDikA AtmanA bahUni sa ( tya ) tyAmRSAbhUtAni vAkyAni ' evaM ' vakSyamANanItyA vizeSeNa prayuJjanti, yadivA satyAnyapi tAni prANyupamardakatvena mRSAbhUtAni sa(sya)syAmRpANi, evaM te prayuJjantIti darzayati, tadyathAahaM brAhmaNasvAma hantavyo'nye tu zUdratvAddhantavyAH tathAhi tadvAkyaM -' zUdraM vyApAdya prANAyAmaM +japet kiJcidvA dAt, tathA 'kSudrasapAnAmanasthikAnAM zakaTabharamapi vyApAdya brAhmaNaM bhojaye' dityAdi, aparazcAhaM varNocamapavAsa AjJApatibhyo'nye tu matto'tramAH [ dhamAH samAjJApayitavyAH, tathA nAhaM paritApayitavyaH [ anye tu paritApayitavyAH ], tathA vetanAdinA karmakaraNAya na grAhyaH anye tu zUdrA prAjhA x iti / kimbahuno kena 1 nAhamupadrAvathitaSyo-na jAtiyosnyetva ( tU ) padrAvayitavyA iti / tadevaM parapIDopadezanato'timUDhata yA'sambaddhapralApinAmajJAnAtAnA + zvAsaprazvAsa rocanam / X mUle grahaNasUtrAnanvaraM paritApasUtramasti / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ areeratri fortnAM na prANAtipAtaviratirUpaM vratamasti tathA mRSAvAdAdatAdAnaviramaNA mAvo'yAyojyaH adhunA vanAdibhavAbhyAsAddustyajatvena prAdhAnyAtsUtreNaivAbrahmAdhikRtyA''ha-' evAmeve 'tyAdi, ' evameva ' pUrvoktenaiva kAraNenAtimUDhatayA paramArthama jAnAnAste tIrthikAH strISu kAmeSu ca zabdAdiSu mUrcchitA gRddhA grathitA abhyupapannAH yAvadvarSANi catuSpazca kAna, ayaM ca madhyamaH kAlo gRhItaH, prAyastIrthikA atikrAntavayasa evaM pravrajanti, tatra ca te tyatvA'pi gRhavAsaM vA bhoga bhogAniti te ca kila vayaM prabrajitA iti vadanto'pi na bhogebhyo nivRttAH, yato midhyAdRSTitayA'jJAnAndha tvAtsamyagviratipariNAma rahitAH, te caivambhUtapariNAmAH svAyuSaH zraye kAlamAse kAlaM kRtvA trikRSTatapaso'pi santo'nyatarevAsurikeSu kilviSikasthAneSUtpAdayitA bhavanti te hyajJAnatapasA mRtA api kilbiSakeSu sthAne] putpatsyante tasmAdapi sthAnAdAyuSaH kSapAdvipramucyamAnAH kilbiSama hulAstatkarmazeSeNa elamUka bhAvenotpadyante, yathA eDamUko'vyaktavAgbhavati evamasAvaNya vyakta vAksamutpadyate, tathA 'samUyasAe 'ci tamastvena - atyantAndhatamasatvena jAtyAnvata yAtyantAjJAnavRttayA [SA ] tathA jAtimRkatA-upagatavAca haha pratyAgacchantIti / tadevambhUtaM khalu tIrthikAnAM sAvadhAnuSThAnAdanivRttAnAM tatpratyapikaM sAdhaM karmAdhIyate, tadetaloma pratyayikaM dvAdazaM kriyAsthAnamAkhyAtamiti / ityevamarthadaNDAdIni lobhapratyayika kriyA * sthAnaparyavasAnAni dvAdaza kriyAsthAnAni + ' draviNa ' muktigamanayogyena zramaNena mAhanena etAni 'samyag ' yathAtrasthitasvarUpanirUpaNato mithyAdarzanA''citAni saMsArakAraNAnIti kRtvA jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAna parijJayA pariharttavyAni / + " karmapranthi drAvaNAdravaH- saMyamaH, sa vidyate yasyAsau dravikastena " iti harSa0 / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAvare terasame kiriyAThANe iriyArahietti Ahijjati-iha khalu atattAe saMvuDassa aNagArassa iriyAsamiyassa bhAsAsamiyassa esaNAsamiyassa AyANabhaMDamantanivakhevaNAsami. yassa uccArapAsavaNa khela siMghANajalapAri dvAvaNiyAsamiyassa, maNasamiyarasa vayasAmeyassa kAya samiyarasa, maNaguttassa vayaguttassa kAyaguttassa, guttidiyasla guttabaMbhacArissa, AutaM gaccha mANassa AutaM cidrumANassa AutaM nisiyamANasla AutaM tuyahamANassa AuttaM bhuMjamANassa AuntaM bhAsamANassa AuntaM vatthaM paDiggadaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM gihramANassa vA nikkhivamANassa vA jAva cakkhupaddanivAyamavi asthi vemAtA suhumA kiriyA iriyAvahiyA nAma kajjai, sA paDhamasamae baddhA puTThA, bitiya samae veDyA, taiyasamae nijjipaNA, sA baddhA puTThA udIriyA veiyA nijjipaNA, seyakAle akammae yAvi bhavai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjAMti Ahijjati, terasame kiriyAThANe iriyAvahipatti Ahija [ e ]ti / *terasame kiriyAThANe iriyAvaddietti * etacinhAntargato bhUlapATho nAsti mudritAsu pravRcikapratiSu harSakulIyadIpikAsvapi, parametadIpikA pratiSu sarvAsvapyasti, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] * / se bemi je atIyA je ya paDuppannA je ya AgamissA arahaMtA bhagavaMtA save te eyAI caitra terasa kiriyAThANAI bhAsiMyA mArsiti yA mAsissaMti kA, pannaviMsu vA pannAvita vApanavissati vA, evaM caiva terasamaM kiriyAThANaM servisu vA seviMti vA sevissaMti vA // [sU0 14 // ] vyAkhyA - athAparaM trayodarza kriyAsthAnamIryApathikaM x nAmAkhyAyate -iha khalu prabacane saMyame vA [ Atmano bhAva ] AtmatvaM, tadarthamAtmatvArthaM saMhRtasya anagArasya IryAditamitasya tathA triguptiguptasya guptendriyasya navabrahmacaryamupyupetabrahmacAriNazca sataH, tathopayuktaM gacchatastato nipIdatastvagvartanAM kurvvANasya tathopayuktameva va patadrahaM kambalaM pAdaproSchana kaM vA gRhato nikSipato vA, yAvacakSuHpakSmanipAtamapyupayuktaM kurvataH savo'tyantasyApyasti vidyate vividhA mAtrA [vimAtrA]] tadevaMvidhA sUkSmAkSipakSmamaJcalanarUpAdikeryAvadhikA nAma kriyA kevalinA'pi kriyate, tathAhi sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyekaM nizcala: sthAtuM, agnisAdhyamAnodakavara kArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayame vAste, ketra lino'pi kintu sarveSAmapi kriyAsthAnAnAmupasaMhArasutravadatrApi ' hijjatI 'vyasya sthAne 'hite ' vA ' Ahie ' iti bhavitumaIsItyudboghanArtha lekhakAdibhiH punaruktatayA likhito bhaviSyatIti sambhAvanAyAM na kimapyayuktasvaM pratibhAsate / 4 " IraNaM - IrSyA, tasyAstayA vA panthA IryApathaH sa vidyate yasya tadIryApadhikaM etaca zabdavyutpattinimittaM, pravRttinimittaM tu idaM sarvatropayuktasya niSkaSAyasya samIkSitamanovAkkAya kriyasya yA [] kriyA ] tayA yatkarma tadIyapathikaM saiva vA kriyA IryApathikam" iti harSa0 kula: / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmagAtrasaJcArA mavanti, tayA kriyayA yad badhyate karma tasya ca karmaNo yA avasthAstAH kriyAH, tA eva darzayitumAha'sA paDhanasamaye'tyAdi, yA'sAvakaSAyiNaH kriyA tayA yadvadhyate karma, tatprathamasamaya eca baddhaM spRSTaM ceti kRtvA takriyaiva baddhaspRSTetyuktA, tathA dvitIyasamaye veditA tRtIyasamaye nirjINA, etaduktaM bhavati-karma yoganimittaM badhyate, tat sthitizca kaSAyAyattA tadabhAvAca na tasya sAMparAyikasyeya sthitiH, kintu yogasadbhAvAdvadhyamAnameva 'spRSTatA ' saMzleSa yAti, dvitIyasamaye tvanubhUyate, tacca prakRtitaH sAtAvedanIya sthitito dvisamayasthitika anubhAvataH zubhAnubhAvamanuttaropapAtikadevasukhAtizAyi pradezato bahupradezamasthirabandhaM bahuvyayaM ca / tadevaM sA IpithikA kriyA prathamasamaye baddhaspRSTA dvitIye samaye uditA veditA nirjIrNA bhavati / 'seyakAle prati AgAmini tRtIyasamaye tatkarmApekSayA akarmacApi ca bhavati / evaM tAvadvI. tarAgasyeryApratyayikaM karma AdhIyate' sambadhyate / tadetatrayodazamaM kriyAsthAnaM vyAkhyAtaM, ye punastebhyo'nye prANinasteSAM sAparAyiko bandhaH / teSAM vIryApathavarjANi dvAdazakriyAsthAnAni, tepu( 1 ) vartante, teSAM ca nartinAmasumatAM mithyAvA. viratipramAdakapAyayoganimittaH sAmparAyiko bandho mavati, sa khanekaprakArasthitikaH, tadrahitastu kevalayogapratyAyako dvisamayasthitireveryApratyAyika iti sthitam / etAni trayodazakriyAsthAnAni na barddhamAnasvAminevoktAni, kintvanyairapItye. tadarzayitumAha-' se bemI'tyAdi, so'haM pravImi-yatprAguktaM tanImi iti, tadyathA--yehanto')tikAntAH, ye ca vartamAnAH, ye cAgAmini kAle bhaviSyanti, te sarve'pyecaM +prarUpitavantaH prarUpayanti prarUpayiSyanti, tathaitadeva trayodazaM kriyA- | + abhASiSuH bhASante bhASiSyante ca / tathA tatsvarUpatastadvipAkatazceti vRttau / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zAna savinayantaH sevanne savidhyante ca, yathA hi-jambudvIpe sUryadvayaM tulyaprakAzaM bhana[:]ti yathA vA sahazopakaraNAH pradIpAstutyaprakAzA bhavanya tIrthakRto'pi nirAvaraNatvAtkAlatrayavartino'pi tulyAdezA bhavanti / sAmprataM trayodazasu kriyAsthAneSu yannAbhihitaM pApasthAnaM tadvibhaNipurAha--- __ aduttaraM ca NaM purisvijyvibhNgmaaikkhissaami| vyAkhyA-asmAtrayodazakriyAsthAnapratipAdanAducaraM yadatra na pratipAditaM tadanena sUtrasandarbhama pratiSAcate-puruSavijayaIN vimaGgo ma ca vimaGgavadavadhiviparyayavadvibhaGgo jJAnavizeSastamevambhUtaM jJAnakriyAvizeSamAkhyAsyAmi-pratipAdayiSyAmi / yAdRzAnAM cAsau bhavati tollezataH pratipAdayitumAi iha khalu nANApapaNANaM nANAchaMdANaM nANAsIlANaM nANAdiTThINaM nANAruINaM nANAraMbhANaM nANAjjhavasANasaMjuttANaM nANAvihapAvasuyajjhayaNaM evaM bhavai, taM jahA vyAkhyA--iha khalu jagati nAnAprakArA bicitrakSayopazamAtprajJA yeSAM te nAnAprajJAsteSAM, tathA chando-'bhiprAyA, * " puruSA / vicIyante ' mRgyante-vijJAnadvAreNAnveSyante yena sa puruSavicayaH puruSavijayo vA-keSAzcivalpasatvAnAM tena jJAnalavenAvidhiprayuktanAnAnubandhinA vijayAditi "bRhdvRtau|"vijyo nAmamArgaNA, vividho viziSTo vA vibhAgo-vimaGgaH, saM purisajAtavibhaMga AikkhissAmi" iti cUrNau / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa nAnA yeSAM te tathA teSAM nAnAzzIlAnAM, tathA nAnArUpA dRSTi-rantaHkaraNapravRttiryeSAM te tathA teSAmiti, tathA nAnAruciyeSAM te nAnArucayasteSAM tathAhi AhArazayanAsanAcchAdanA bharaNa yA navAnagItavAdinAdiSu madhye'nyasyAnyA'nyasthAnyA rucirbhavati teSAM nAnArucInAmiti tathA nAnArambhANAmiti kRSipAzupAlyavipaNi zilpakasevAdyanyatamArameNa tathA nAnA'dhyavasAyasaMyutAnAM zubhAzubhAdhyavasAyamAjAmiti, ihalokaprativaddhAnAM paralokaniSpipAsAnAM viSayatRSijAnAmidaM jAnAvi pAti / tadyathA bhomaM uppAyaM suviNaM aMtalikkhaM aMgaM saralakkhaNaM ( lakkhaNaM ) vaMjaNaM itthilakkhaNaM purisalakkhaNaM hayalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakkhaNaM miMDhalakkhaNaM kukkaDalakkhaNaM tittiralakkhaNaM vaTTagalakkhaNaM lAvagalakkhaNaM cakkalakkhaNaM chattalakkhaNaM cammalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaNaM kAgaNikkhaNaM subhagAkaraM dubbhagAkaraM gabhAkaraM mohaNakaraM ANi pAgasAsaNi dabahomaM khatta [ khattiya ] vijjaM caMdacariyaM sUracariyaM sukkacariyaM vahassaticariyaM ukkApAyaM disAdAhaM miyacakaM vAyasa parimaMDalaM paMsuvuTThi kesavuddhiM maMsavuTThi ruhibuddhiM vetAliM addhavetAli osovarNi tAlugvADA sovA [ gaM giNiM sAbariM dAmaliM kAliMgiM goriM gaMdhAri uvarANi uppayaNi jaMbhirNi Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ r, thaMbhaNi lesaNi AmayakaraNiM visallakaraNiM pakkamaNiM aMtaddhANi AyamaNiM, evamAiyAo vijAo annassa heDaM pauMjaMti pANassa heuM pauMjaMti vatthassa0 leNassa0 sayaNassa0 annesiM vA virUvarUvANaM | kAmabhogANaM heuM pauMjaMti, tericchaM te vijaM sevaMti, aNAriyA vippaDivannA kAlamAse kAlaM -TN kiccA, annayarAiM AsuriyAI, kibbisiyAI ThANAiM ubavattAro bhavaMti, +te tato vippamuccamANA bhujo elamUyattAe tamaaMdhayAe paJcAyati / (sU0 15) vyAkhyA-bhUmau bhavaM bhauma-nirghAtabhUkampAdika, utpAta-kapihasitAdikaM, svapna-gajasiMhaSamAdikax aMga-akSi | bAhusphuraNAdikaM, svaralakSaNaM-kAkasvaragambhIrasvarAdikaM, lakSaNaM-yavapanAdikaM, vyaJjanaM-maSatilakAdi, tathA strIlakSaNaM [raktakaracaraNAdikaM, evaM ]puruSalakSaNAdInAM kAkiNIratnaparyantAnAM lakSaNapratipAdakazAkhaparijJAna, tathA mantravizeSarUpA vidyA, tathAhi-saubhAgyakarAM, durbhAgyakarAM, tathA 'garbhakagaM garmAdhAnavidhAyinI, mohakarI-vyAmohotpAdikA, AtharvaNI-sadyo'narthakAriNI, tathA ' pAkazAsanI' indrajAlasaMzikA, tathA nAnAvidhadravyaH kaNavIrapuSpAdibhiHghRtamadhvAdimihavanaM, tathA kSatri-14 yANAM vidyA dhanurvedAdikA( tAM), tathA jyotiSamadhItya vyApAsyanti, 'caMdacariya 'mityAdi, candracaritraM varNasaMsthAna + nAsti etau zabdo savRttikamudritapratiSu I XtathA''ntarIlaM-amodhAdi ' iti bRhaddhRttau / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANapramAnakSatrayoga hugrahaNAdirke, sUryacarita-sUryasya maNDalaparimANarAziparibhogodyotAvakAzarAhUparAgAdikaM, tathA zukracAro vIthItrapapracArAdikaH, tathA bRhaspaticAraH [ udayAstavarSaphalAdi ] zumAzumaphalapradaH saMvatsararAziparibhogAdikaH, tolkA digdAhA pAyAdiSu maNDaleSu mantrAnikSutpIDAvidhAyino bhavanti, tathA mRgazRgAlAdInAM AraNyakajIvAnAM rutadarzanagrAma nagarapravezAdau (yA) zubhAzubhacintA tanmRgacakraM, tathA vAyamAdInAM pakSINAM yatra sthAnadikasvarAzrayaNAt zubhAzubhaphalaM cintyate tadvAyamaparimaNDalaM, tathA pAMzukeza mA~ marudhirAdivRSTayo'niSTaphaladA yatra zAstre cintyate, tathA vidyA nAnAprakArAH kSudrakarmakAriNyastAyemAH - baitAlI nAma vidyA niyatAzcaraprativaddhA, sA ca kila katibhirjApairdaNDamutthApayati tathA'rddhacaitAlI tamevopazamayati, tathAjJasvApinI + pramukhAH sarvA api vidyA jJAtavyAH / tadevamAdikAH prAyAdikAtha gRhyante, etAzca pASaNDikA aviditaparamArthA gRhasthA vA svayudhyA vA dravyaliGgavAriNo'napAnAdyartha prayuJjanti, anyeSAM vA virUparUpANAM kAmabhogAnAM kRtaM prayuJjanti / sAmAnyena vidyAsevanamanarthakArIti darzayitumAha'tairiva 'mityAdi, tirazrInAM sadnuSThAnavighAtinIM te anAryA vipratipannA vidyAM sevante yadyapi te bhASAryAH kSetrAryAstathApyanArya karmakAritvAdanAryAM eva draSTavyAH / te ca svAyuSaHkSaye kAlamAse kAlaM kRtvA yadi kathazcidevalokagAmino bhavanti _daaisatory vaSikAdisthAne pUtpatsyante, tato'pi vipramuktA yadi manuSyeSUtpadyante tatra ca tastrakarmazeSatayA * + " tAlodUghATInI zvapAkI zAbarI drAviDI kAliGgI gaurI gAndhArI avapatanI utpatanI jambhinI stambhinI leSiNI AmayakANI vizalyakAriNI antarddhAnakAriNI " iti irSa0 / . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eDasUkatvenAvyaktabhASiNastamastvenAnyatayA mukatayA vA pratyAgacchanti / tato'pi nAnAprakAreSu yAtanAsthAneSu nArakatiryagAdiSUtpadyante / sAmprataM gRhasthAnuddizyA dharmapakSAsevanamucyate- se egaio AyauM vA NAyaheuM vA, sayaNaheuM vA agAraheDaM vA parivAraheDaM vA nAya[ gaM vA ] ( ? ) sahavAsiyaM vA NissAe / vyAkhyA - sa ekaH kadAcit ko'pi gRhasthaH nistriMzaH sAmpratApekSI apagataparalokamayaH karmaparatantraH sukhamogamicchan AtmanimicaM yAni karkazAni karmANi kurute tAnyAha - ' AyaheuM vA, ' AtmanimittaM, tathA jJAtayaH svajanAstanimitaM, tathA ' agAranimittaM ' gRhasaMskaraNArthaM, sAmAnyena vA kuTumbA'rthaM [vA ] parivAranimittaM dAsIdAsa - karmakarAdikate, tathA jJAta etra ' jJAtakaH paricitastamuddizya 'sahavAsika' prAtivezmikamuddizya, etAni vakSyamANAni kuryAditi sambandhaH / tAni ca darzayitumAha 2 aduvA aNugAmie 1, aduvA uvacarae 2, aduvA pADipahie 3, aduvA saMdhiccheda 4, aduvA gaThiccheda 5, aduvA urabibhae 6, aduvA soyarie 7, aduvA vAgurie 8, aduvA sAuNie 9, aduvA macchie 10, aduvA govAlae 11, aduvA goghAyae 12, aduvA sovaNie 13, aduvA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sotaNiyaMtie 14 / ____ vyAkhyA--athavA 'AnugAmikA' kavitakAryakaraNAya gacchati, tamanugacchati, athavA akAryakaraNAya, athavA'pakArakaryapakArakRte vizvasanAya upacArako mavati, athavA tasya prAtipathiko bhavati, pratipatha' sanmukhamAgacchati, athavA svajanAdyartha sandhicchedako ( granthicchedakazcApi ) bhavati-caurya pratipadyate, tathora! maiMpaizcarati, auradhiko marati, [ athavA || saukarikaH ] athavA zakunibhizcarati zAkuniko bhavati, athavA 'vAgurayA' mRgA'divandhanarakhyA parati rakSakaH | x[cAguri], athavA matsyezvarati mAtsyikAcchikA, athavA gopAlamA pratipadyate, athavA gopAtakaH syAta. athavA | abhizcarati zauvani-gunA paricAlako mAta, athaka mRgaSAM kurvan vabhigaSAtaM karoti / athaitAni caturdazasthAnAni Adito vizNoti-- se egatio ANugAmiyaM bhAvaM paDisaMdhAya tameva aNugAmiyANugAmiyaM haMtA chettA bhattA laMpaittA vilaMpaittA uddavaittA AhAraM AhAreti iti se mahayA pAvahiM kammehiM acANaM uvakkhAittA bhavai // 1 // vyAkhyA-tatraikaH kazcidAtmAartha aparasya nAmAntaraM gacchataH kiJcidvyajAtamavagamya keTa ke gatvA avasaraM labdhvA 4 mUle zAkunikavAgurikayoH sthAne vAgurikazAkunikayoriti vyatyayena nirdezaH / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tadvyaM gRhItumanAH pathikaM [daNDAdibhiH ] hantA mavati, tathA chettA mavati khaGgAdibhiH, tathA bhettA [vajamukhyAdimiH] lampayitA-kezAkarSamAdikadarthanataH, tathA vilumpayitA'tyanta duHkhamutpAdayati, tathA'padrAvayati jIvitAvyaparopayati / / tadevamAdikaM kRtvA''hAramAhArayati, etaduktaM bhavati-galakakaH kazcidanyasya dhanavato'nugAmukamAvaM pratipadya taM bahuvidhairupAyavidhamme pAtayitvA, bhogArthI-mohAndha ihalokArthI tasya dhanakto galakarsanAdikaM kRtvA tasya dravyajAtamAdAyAss. hArAdikAM mogakriyAM vidhatte, ityevamasau 'mahadbhiH' raiH 'kamami snuSThAnamahApAtakabhUtaistIvAnubhAvairAtmAnamupakhyApayitA | mavati / tathAhi-aso mahApApakArIsyevamAtmAnaM khyApayati / tathA loke tadvipAkA''pAditenAvasthAvizeSeNa nAraka- IN tiryagAdigatAvAtmAnamAkhyApayitA bhavati // 1 // se egaio uvacaragabhAvaM paDisaMdhAya tameva uvacaritaM haMtA chettA bhettA jAva AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvehi kammahi attANaM uvaktAittA bhavati // 9 // ___ vyAkhyA--ekaH kazcidakartavyakArI kasyApi dhanavato dhanaM jighRkSuH upacArakabhAva pratisandhAya pazcAtaM nAnAvidhaiV rupAyairupacarati, upacarya ca vizrambhe pAtayitvA tadravyArthI tasya hantA chettA mettA yAvadapadAvayitA bhavatItyevamasau [ AtmAnaM ) mahadbhiH pApaiH karmabhirupAkhyApayitA bhavatIti // 2 // se egaio pADipahiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva pADipahe ThicA haMtA chettA jAva uddavaittA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAraM AhAreti iti se mahayA pAvahiM kammehi attANaM uvakkhAittA bhavati // 3 // ____ vyAkhyA--'athaikaH kazcidAgantukasya pathikAderdhanavataH prAtipathikamA pratipadyate-sammukhaM gatvA pracchanno mArga bavA tiSThati, tataH pratipathe sthitvA tasyArthavato vizrambhato hantA chattA pAvadapadAvayitA bhavatItyevamasAvAtmAnaM pApaiH karmabhiH khyApayatIti // 3 // se egatie saMdhicchedanAcaM paDisaMbApa toSa sathi chettA bhattA jAva iti se mahayA pAvehi | kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavati // 4 // ____ vyAkhyA---ekaH kazcitpuruSo virUpakarmaNA jIvitArthI sandhicchedakabhAvaM' khatrakhananatvaM pratipadyate, tato'sau 'sandhi chindan ' khAtraM khanan prANinAM hantA chettA bhettA bhavatItyetacca kRtvA''hAramAhArayatItyevamasau mahadbhiH pApakarmabhiH saMsAre bhramati // 4 // se egatie gaMThiccheda[ga]bhAvaM paDisaMdhAya tameva gaMThiM chettA bhecA jAva iti se mahayA pAvahiM kammahiM appANaM uvakkhAittA bhavati // 5 // vyAkhyA-atha kazcitpApakarmakArI ghughurAdinA granthicchedakamA pratipadya tameva hantA chettA yAvat paradravyamAdAya bhI karmavandhaM karoti, tataH saMsAre paryaTatIti pUrvavat // 5 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se egatie urabbhiyabhAvaM paDisaMdhAya urabbhaM vA anataraM vA tasaM pANaM tA jAva uvakkhAsar bhavai, eso abhilAvo savattha 6 / vyAkhyA -- kAMdabuciH ' aura akamAvaM auraNikabhAvaM pratipadyate sa ca aura nikastadarNayA tanmAMsAdinA vAtmAnaM varttayati, tadevamasau tadbhAvaM pratiSadha ura vA anyaM vA travA ( 1 ) prANinaM svamA~sapuSpa vyApAdayati, tasya vA hantA chettA bhavatIti zeSaM pUrvavat // 6 // se egatie soyariyabhAvaM paMDisaMdhAya mahisaM vA annayaraM vA tasaM pANaM daMtA jAva uvakkhAitA bhavati // 7 // vyAkhyA - kazcit zau (va) nika+bhAvaM ( zauvanikA ) cANDAlAH vATikAstadbhAvaM pratipadyate, zeSaM pUrvavat // 7 // se egaio bAguriyabhAvaM paDisaMdhAya miyaM vA annayaraM vA tasaM vA pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavati // 8 // vyAkhyA-- kazcitpApAtmA ' vAgurikamAvaM ' lubdhakavaM pratipadya vAgurayA mRgaM anyaM vA asaM prANinaM zazakAdikamAtma+ "atrAntare laukarikapadaM taca khabuddhyA vyAkhyeyaM saukarikA:- zvapacAzcANDAlAH khaTTikA ityarthaH " iti vRttau / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | punartha svajanAdyartha vA sApAdayati, yoga pUrNadat / / . " se egaio sAuNiyabhAvaM paDisaMdhAya sauNiyaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai // 9 // ___ vyAkhyA-kazcidaghamopAyajIvI ' zakunA' lAvakAdayastaizcarati, tatazca tanmAMsAdharthI 'zani' pakSiNaM [anyaM vA] tittirAdikaM vyApAdayati, zeSaM pUrvavat // 9 // se egaio macchiyabhAvaM paDisaMdhAya macchaM vA annayaraM vA tasaM pANaM iMtA jAva ukkkhAittA bhavati // 10 // vyAkhyA-kazcinmAtsyikamAvaM pratipadyate, tadbhAva pratipadya jalacarajIvAn vyApAdayati, zeSaM pUrvavat // 10 // se egaio gopAyagabhAvaM paDisaMdhAya goNaM vA annayaraM vA tasaM pANaM iMtA jAva uvakkhAittA bhavada // 11 // ___ vyAkhyA-yathA kazcitkrUrakarmakArI godhAtakamAvaM pratipadyate, zeSaM pUrvavat // 11 / / se egatio gopAlagabhAvaM paDisaMdhAya tameva goNaM [annayaraM vA tasaM pANaM] parijaviya Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tr- parijaviya haMtA jAva uvakkhAittA bhavati // 12 // ___vyAkhyA-kazcit gopAlakamAvamAdRtya ' goNaM' vRSamaM gokulAhAlayitvA 'parijaviya parijathiya' pRthakRtya | tasya hantA chettA ityAdi pUrvavat / / 12 / / se egatio sovaNiyabhAvaM paDisaMdhAya maNussaM [suNayaM] vA annayAM vA tasaM pANaM haMtA / jAva AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvahiM kammahi attANaM ubakAvAhattA bhavati // 13 // ____ vyAkhyA-kazciJjayanyakarmakArI, sau[ zau ]banikabhAvaM (-pApadimA pratipadyate ), sArameyaM gRhItvA AkheTakakriyA karoti, tena mRgazUkarAdikaM vyApAdayati, zeSaM pUrvavat // 13 // se egatio sovaNi[yaMti]yabhAvaM paDisaMdhAya maNussaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA chettA | jAva AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvahiM kammahi attANaM uvakkhAittA bhavati 14 / [sU0 16] vyAkhyA--athaikA kazcinmahAkrUrakarmakArI pratyantanivAsI krUrasArameyapAlako duSTa sArameyaparigrahaM pratipaya manuSyaM / vA kazcana pathika-amyAgatamanyaM vA mRgazUkarAdikaM trasaMprANinaM hantA bhavati, tadevamasau mahAkrUrakarmabhirAtmAnamupakhyApayitA bhavatIti // 14 || AjIvikArthe pApakarma uktaM, atha kenApi hetunA yatpApaM kriyate tadAha Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtagatiyA maNussA parisAmajjhAo urduttA ahameyaM haNAmi tti kaTu tittiraM vA vagaM vA lAvagaM vA kavotagaM vA kavijala vA annayara vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavati // / __ vyAkhyA-athaikaH kazcinmAMsAdanecchayA vyasanena krIDayA kRSito vA pariSado madhyAdutthAyaivambhUtAM pratijJAM vidadhyAt, yathA'hamenaM vakSyamANaM prANinaM haniSyAmIti pratijJAM kRtvA pazcAttitirAdikaM hantA chetA yAvadAtmAnaM pApena karmaNA khyA. payitA bhavatIti / atra pUrvamanaparAdhakruddhA abhihitAH, sAmpratamaparAdhakruddhAndarzayati___se egaIo keNavi AyANeNaM viruddhe samANe, aduvAkhaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvatINa vA gAhAvatiputtANa vA sayameva agaNikAeNaM sarasAiM jhAmei aneNa vi agaNikAeNaM | sassAI jhAmAvei agaNikAeNaM sassAI jhAmataM pi annaM samaNujANati, iti se mahayA pAvahiM / kammohiM attANaM uvakkhAittA bhavati / vyAkhyA-athakaH kazcit prakRtyA kopanA kenApi hetunA ipitA san parasyApakuryAt , tatra zabdAdAnena kenacidAkruSTo nindito vA virukheta, rUpAdAnena tu bImatsaM kazcana dRSTvA'pazakanAdhyavasAyena kupyeta, gandharasAdikaM tvAdAnaM zaNaina / darzayati-[ athavA ] 'khalasya' kRSitAdiviziSTasya dAnaM skhalake [ skhalasya vAlapadhAnyAdenaM, tena pito'pavA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surAyAH 'sthAla' koramAdi tena vipakSitalAbhAbhAvAt kupito gRhapatpAderetatkRyAdityAha-svayamevAgnikAyenAgninA khalakavIMni "zasyAni' dhAnyAni 'mApayat'dahe indhana vA dAiyehaito vA'nyAnsa manujAnIyAdityevamasau mahApApakarmamigatmAnamuparalyApayitA bhavati / sAmpratamanyena prakAreNa pApopAdAnamAha se egaio keNai AyAgeNaM viruddhe samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvatINa vA gAhAvatiputtANa vA uhANa vA goNANa vA ghoDagANa vA gaddabhANa vA sayameva ghUrAo BI kappeti aneNa vA kappAveti kappaMtaM [ pi ] annaM sasaNujANati, iti se mahayA jAva bhavati / ___vyAkhyA-akaH kazcinnacita khaladAnAdinA''dAnena gRhapatyAdaH kRSitastatsambandhina uSTrAdeH svayamevAtmanA| parthAdinA 'dhUriyA[ ghUrA ]o'ri jaGghAH khalakA vA 'kalpayati' chinatti anyena vA chedayati anyaM vA chindantaM mamanujAnIne, ityevamasAvAtmAnaM pAna karmaNA upakhyApayitA bhavatIti / kizca-- ___ se egatio keNai AdANeNaM viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhA| vatINa vA gAhAvatiputtANa vA usAlAo vA goNasAlAo vA ghoDagasAlAo vA gaddabha * ' Ta()(1) ' iti prtyntre| " nakvAyavayavAn " iti harSa 0 / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlAo vA, kaMTagacoMdiyAhiM paDipihittA sayameva agaNikAeNaM jhAmei atreNa vi jhAmAveti jhAmaMtaM pitaM samajApati, iti se majhyA pAvakammahiM ubakakhAittA bhavati / vyAkhyA - athaikaH kaJcitkenacinimittena gRhapatyAdeH kupitastatsambandhI nAmuSTrAdInAM 'zAlA' gRhANi kaSTakazAkhAbhiH 'vidhAya ' sthagayitvA svayamevAgnikAyena dahet zeSaM pUrvavat / , se egatio kei AyANeNaM triruddhe samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAdhAlaeNaM gAhAvatINa vA gAhAvatiputtANa vA kuMDalaM vA maNiM vA motiyaM vA sayameva avaharati aneNa vi avaharAveti avahataM[ pa ] annaM samaNujANati, iti se mahayA jAva bhavati / vyAkhyA--athaikaH kazcitkenacidAdAnena kupito gRhapatyAdeH sambandhikuNDalAdikaM dravyajAtaM svayamevApaharedavaziSTaM pUrvavat / sAmprataM pApaNDikopari kupitaH san yatkuryAddarzayati se io ke AdANeNaM viruddhe samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAdhAlaeNaM samaNANaM vA mAhANaM vA chattagaM vA daMDagaM vA bhaMDagaM vA mattagaM vA laTThigaM vA bhisigaM vA celagaM vA cilimiligaM vA cammagaM vA cammaccheyaNagaM vA cammakosiyaM vA sayameva avaharati jAva samaNu Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANati, iti se mahayA jAva upakkhAittA bhavati / ___ vyAkhyA-athaikaH kazcitsvadarzanAnurAgeNa vA vAdaparAjito vA['npena ] kenacinimitena vA kRSitaH sabhetaskuryAt- || zramaNAnAM zAkyAdInAM mAhanAnAM vA kenacidAdAnena kupitaH san daNDanchavAdika+ bhupakaraNa jAtamapaharen , anyena vA hArayet anyaM vA haranta samatujAnIyAdityAdi pUrvavat / evaM tAvadvirodhino'mihitAH sAmprataM itare'bhidhIyante se egaio no vitigiMchai [taM jahA-] gAhAvatINa vA gAhAvatiputtANa vA sayameva agaNikAraNaM osahIo jhAmeti jAva annapi jhAmataM samaNujANati, iti[se ]mahayA jAva bhavati / ___vyAkhyA-kazcitpuruSo'tyantamUrkhatayA novitigiMchaina svacetasi vimRzate, yathA'nena kAryeNa kRtena paraloko mahate duHkhAya bhaviSyatIti na mImAMsate'timUrkhatvAca, madIyamidamanuSThAnaM pApAnuvandhItyevaM na paryAlocayati, tatazca paralokavirodhinIkriyAH kuryAt / enadevodezato darzayati, [x tadyathA-gRhapatyAdeninimittameva-tatkopakaraNamantareNaiva 'svayameva' AsmanA ' agnikAyena ' agninA 'auSadhIH' zAlibImAdikAH 'imApayet ' dahettathA'nyena dAhayehAntaM ca samanu + " bhANDaM kinidvastu ' mAtra ' pAtraM 'ladvigaM' yaSTi 'mipigaM' dRSI Amanamiti yAvat 'ceTaka' va 'cilimiliga' | pracchAdanapaTI 'carmaka ' pAdukAdi carmakacheknaka ' zastrAdi carmakozaka' zavakSepakotthalaka svayamapaharet ," iti harSa / x[ ] etacinhAntargata: pATho nAsti sAsvapi dIpikApratidhvato vRttito'novRtaH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaaniiyaadityaadi| ___ [se egaio No vitigichai,] taM jahA-gAhAvaINa vA gAhAvatiputtANa vA udhANa vA goNANa vA ghoDagANa vA gaddabhANa vA sayameva ghUrAo kappeti annaNa vA kappAveti annaM pi kappataM / samaNujANati / / 1 // se egatio No vitirgichati, taM jahA-gAhAvatINa vA gAhAvatiputtANa vA | udRgasAlAo vA jAva gaddabhasAlAovA kaMTagoMdiyA[hiM ]e paDipihittA sayameva agaNikAeNaM / jhAmei jAva samaNujANati ||2||se egatio No vitigichati, taM jahA-gAhAvatINa vA gAhAvati / puttANa vA kuMDalaM vA jAva mottiyaM vA sayameva avaharati jAva samaNujANati // 3 // se egatio jo vitigichati, [taM jahA-] samaNANaM vA mAhaNANaM vA [chattagaMvA] daMDagaM vA jAva cammaccheda / [Na]gaMvA sayameva avaharati jAva samaNujANati // // iti se mahayA jAva uvakkhAittA bhvti|| ___vyAkhyA---ete AlApakAH pUrvapad vyAkhyeyA:, vizeSastvayaM-prAktanevAlApakeSu kenApi kAraNena kRSitaH san pApakriyAH kurute, bAlApakeSu nirarthakaM pApaM gRhAti, ayaM vizeSaH / sAmprataM viparyastadRSTaya AgAdamithyAdRSTayo'mighIyante se egatio samaNaM vA mAhaNaM vA dissA nANAvihahiM pAvakammohiM acANaM uvakkhAittA bhavati / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyarU avaikaH adhimidhyAdRribhadrakaH sAdhu dRSTvA pratyanIkatayA zramaNAdInAM nirgacchatAM pravizatAM svataHca nirgacchan pravizad vA nAnAvidhaiH pAyopAdAnabhUtaiH karmabhirAtmAnamupakhyApayitA bhavatItyetadeva darzayati aduvA NaM accharAe AphAlittA bhavati aduvA NaM pharusaM vAdattA bhavati kAleNa vi se aNuppaviTussa asaNaM vA 4 jAva no davAvittA bhavati, je ime bhavaMti vonnamaMtA bhArukaMtA alasagA valayA kivaNagA samaNagA pavayati / vyAkhyA - athaveti pakSAntaropagrahArthI, kacitsAdhudarzane sati mithyAtvopahatadRSTitayA apazakuno'yamityevaM manyamAnaH san dRSTipAdapasArayan sAdhuddizyAjJayA'sayA- apuTikAyA AsphAlayitA bhavati, athavA tiraskAramApAdayan paruSaM baco brUyAt, tadyathA-odanamuNDa ! nirarthaka kAyakleza parAyaNa ! durbuddhe 1 apasarAprataH, tato'sau bhrukuTiM vidadhyAdasabhyaM vA brUyAda, tathA bhikSAkAlenApi tasya micoranvempo bhizvAnarebhyo'nupazcAtpraviSTasya mato'tidRSTatayA annAdena dApayitA bhavati apara dAnodyataM niSedhayati, taspratyanIkatayA evaM brUte- ye ime pASaNDikA bhavanti te evambhUtA bhavantItyAha-' dona maMta 'ti tRNakASThAdArAdikamadha[ma] ( 1 ) karmma tadvantastathA bhAreNa-kuTumba[mAreNa polikA di]mAreNa vA''kAntAH parAmagnAH sukha lipsavo'laptAH - kramAgataM kuDumbaM pAlayitumasamarthAH, te pASaNDamAzrayanti, tathA ' vasalaga ti ' vRSalA ' aghamaraH zUdrajAtA, tathA 'kRpaNAH' klIvA akiJcitkarAH zramaNA maMtranti, pravajyAM gRhantIti / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te iNameva jIvitaM dhijjIvitaM saMpaDibrUhiMti, nAi te paralogassa aTThAe kiMci vi silI saMti, te dukhati te soyaMti te juni te tippaMti te pihaMti te paritapati te dukkhaNa- soyaNa-jUraNatippaNa-pihRNa-paritappaNa-vaha- baMdhaNa-parikilesAo apaDiviratA bhavati / te mahayA AraMbheNaM te mahayA samAraMbheNaM te mahayA [A]raMbhasamAraMbheNaM virUvarUvehiM pAvakammakicehi orAlAI mANusagAI bhoga bhogAI bhuMjittAro bhavaMti / } vyAkhyA--' te iNameve 'tyAdi, te hi sAdhuvargApavAdinaH sampratyanIkA 'idameva jIvitaM parApavAdonajIvitaM ' vijIvitaM ' sAdhunindAparAyaNaM kutsitajIvitaM [ sampratibRMhanti ]- etadevAmadUtajIvitaM prazaMsantIti, te cehaloke pratibaddhAH sAdhunindAjIvino mohAndhAH sAdhUna vadanti na ca te sAdhUnAmanuSThAnaM strazpamapi 'viSyanti' samAzrayanti, kevalaM te vacobhiH sAn duHkhayanti pIDAmutpAdayanti tathA te'jJAnAndhAstatkurvanti yenAdhikaM zrocante parAnapi zocayanti durbhASitAdibhiH zokazcotpAdayanti tathA te parAn 'jUrayanti' gaInti tathA ' tiSyanti ' sukhAt vyAyayanti AtmAnaM patha, tathA aSTadharmANa: asadanuSThAnaiH svataH pIDyante parA~zca pIDayanti tathA te pApena karmaNA ' paritapyante ' antarda ante patha paritApayanti, tadevaM te sadvRteSvasanto duHkhanazocanAdiklezAdaprativistAH sadA bhavanti, evambhUtAya santaste HarstrmeNa mahatA samArambheNa prANi paritApanarUpeNa tathomAbhyAmapyArambhasamArambhAbhyAM 'virUparUpaizva " nAnAprakAraiH Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadhAnuddAnaiH pApakarmakRtyairudArAnmAnuSyakAn bhogabhomAn [te] sAvadhA'nuSThAyino bhoktAro bhavanti / etadeva darzayati / taM jahA - annaM annakAle pANaM pANakAle vatthaM vatthakAle leNaM leNakAle sayaNaM sayaNakAle, [ sa ] puvAvaraM ca NaM pahAe kayatralikamme kayakouya maMgalapAyacchite sirasA pahAe kaMThe mAlakaDe AviddhamaNisuvaNe kapiyamAlAmaulI paDibaddhasarIre vagvAriya sooNesuttagamalladAmakalAve addatavatthaparihase caMdaNo [kkhisa ] kinnagAyasarIre matimaddAliyAe kUDAgArasAlAe mahati mahAlayaMsi sIhAsAMsi itthIgummasaMparivuDe sabarAieNaM, joiNAya jhiyAyamANeNaM mahayA hayanahagIyavAiyataMtItalatAlatu DitaghaNa muiMgapaDuppavAiyaraveNaM orAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai / upArUSA - tadyathA - amalakAle yathepsitaM tasya pApAnuSThAnAtsampadyate evaM pAnavastrazzayanAsanAdikamapi yathAkAle sarvamapi sampadyate, yadyadA prArdhyate tacadA sampadyate, ityabhilaSitArthaprAptimeva lekhato darzayati, tadyathA-vibhUtyA snAtA tathA kRtaM devatAdinimitaM balikarma yena sa tathA tathA kRtAni kautukAnyavatAraNakAdIni tathA maGgalAni-dadhyakSatacandanAdIni tathA duHsvapnapratighAtakAni prAyazvitAni [ yena sa ] kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH + tathA kalpitamAlA jhuku [TI]Ta (1) prati+ tathA " zirasi snAtaH nAnAvidhavilepanAvalitace "ti bRhadvRttau / atra vRtidabhiprAyeNa mULe katicitpadAnAM prAcA bisvamasti / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paddhazarIraH [ dRDhAvayavA ], tathA 'pAcAriyaM 'ti pralambitaM ' zroNIsUtra' kaTisUtraM malladAmakalApA, 4 tadevaM sa yathoktabhUSaNabhUSitaH 'mahatimahAliyAe 'ti vistIrNAyAM kuTAkArazAlAyAM ' mahatimahAlaye ' vistIrNe siMhAmane samupaviSTaH 'bIgulmena' yuvatijanena sArddhamaparaparivAreNa 'samparizato' veSTitaH, mahatA gItavAdivatanyAdiraveNodArAn mAnuSyakAn bhogamogAna zuAno viharati / tassa NaM egamavi ANavemANassa jAva catAri paMca jaNA avuttA ceva abbhuTuMti / vyAkhyA-tasya va prayojane samutpanne sati ekamapi puruSamAjJApayato yAvaJcatvAraH pana vA puruSAH anuktA eva samupatiSThante, te ca kiM kurvANAH 1 etadgamaNamastAnA ....... bhaNa[6] devANuppiyA! kiM karemo ? kiM Aharemo ? kiM uvaNemo? kiM uvaDhe[AciTThA]mo? kiM bhe hiyaM icchiyaM ? kiM bhe Asagassa sadati ? / tameva pAsittA aNAriyA evaM vadaMti-deve ! khallu ayaM purise devasiNAe khalu ayaM purise devajIvaNijje khalla[ ayaM purise, annavi[ya]NaM | uvajIvaMti, tameva pAsittA AriyA vadati-abhikaMtakUrakamme khalu ayaM purise, atidhUte x"bahataM akhaNDitaM vastraM parihitaM yena sa tathA, candanana utkSiptaM siktaM' gAtraM zarIraM zarIrAvayavA yasya sa tayA, nAnAvidhavilepanAvalita ityrthH|" iti hrss| : Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. patimA M aiyAyarakkhe dAhiNagAmie neraie kahapavikhae AgamissANaM dullahabohiyAe yAvi bhvissi|| gAgA-maNa svAbhimAnApama mAyA maM: yena bhavatA'pyevamAdizyante, kiM kurma ? ityAdi sugama, yAvat hRdayepsita. miti tathA kica'' yuSmAkaM ' Asthakasya' mukhasya ' svada te[athavA] yadeva tvadIyAsyAt 'zravati' nirgacchati tadeva vayaM kurmH| tathA tameva rAjAnaM tathAkIramAna dRSTA'nye'nAryAH evaM vadanti, tadyathA-devaH khalvayaM puruSastathA 'devasnAtako' devazreSTho bahUnAmupajIvyA / tathA tamevAsadanuSThAyinaM dRSTvA ' AryAH' vivekinA-sadAcArA evaM bruvate-amikrAntarakarmA khalvayaM puruSo, hiMsAdipravRtta ityarthaH / tathA'sau dhUyate' reNutradvAyunA saMsAracakravAle | prAmyate yena tadbhutaM-karma aSTaprakAraM yasya so'tidhUtA, tathA atIvAtmanaH pApaiH karmabhiH rakSA yasya sa AtmarakSA, saMsAre | bahubhiH pApakarmamiH bahukAlaM sthAsyatIti bhAvaH, tathA dakSiNadigmAmI, yo hi krUrakarmA sAdhunindAparAyaNaH sAdhudAnaniSedhakaH sa dakSiNadimmAmuko bhavati, dAkSiNAtyeSu narakatiryakamanuSyA'maretpadyate, 'neraie 'tyAdi, narakeSu mavo nArakA, tathA kRSNapAkSikAx, idamuktaM bhavati-prAyeNa dikSu madhye dakSiNA digaprazastA, gatiSu narakagatiH, pakSayoH kRSNapakSaH, tadasya sAdhupradveSamaterdAnAntarAyavidhAyino dimAdikaM sarvamaprazastaM darzitaM, anyadapi yadaprazastaM gatyAdikamabodhilAbhAdikA tadyojanIyamasyeti / etadviparItasya sA zaMsAvata: sadanuSThAnaparasya adakSiNagAmukatvaM sudevavaM zuklapAkSikatvaM samAnuSAyA. tasya sulabhabodhitvamisyevamAdikaM saddharmAnuSThAyino bhavatIti / sAmpratamupasaMjighRkSurAka x" tathA AgAmini kAle narakAduzo durlabhabodhika cAya bAhulyena bhaviSyati" iti vRvRttau / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iccheyassa kaNasa uDiyA se ati, aNuTTiyA vege abhigi [jjhaM]hati, abhijhaMjhAurA abhigi(jjhaM ) iMti, esa ThANe aNArie akevale apaDipunne ayAue asaMsuddhe asalagattaNe asiddhimagge amuttimagge anivANamagge anijAmagge asavadukkhappa hoNa magge / egaMtamicche asAhU, esa khalu paDhama (sla) ThANasla adhammapakkhassa vibhaMge etramAhi [ e ] jAti ( sU0 17 ) vyAkhyA -- ityetasya pUrvoktasya sthAnasyaizvaryalakSaNasya zRGgAramUlakSya sA~sArikasya parityAgabuddhyA 'eke' kecana viparyastamatayaH pApaNDikotthAnenotthitAH paramArthama jAnAnA 'abhibhijnaMti 'ti Abhimukhyena lubhyante - lobhavazagA bhavantItyarthaH / tathA ' eke' kecana sAmpratekSiNastasmAtsthAnAdanupasthitA gRhasthA evaM santaH ' abhizaMsa 'ti, jhaJjhA-tRSNA, tadAturAH santo'rtheSu atyantaM lubhyante, ato ghetatsthAnamanAye mahApuruSairanAcIrNe, tathA ' akebaliye ' azuddhamiti, asmin sthAne na kevalajJAnAvAptiriti mAtraH / tathA'paripUrNamitarapuruSAcIrNatvAttathA sadguNavirahAt tucchaM, tathAnaiyAyika nyAya mArgAdvahi [ asaMzuddhaM samalaM ] tathA ' asalagattaNaM ' ( asalagatvaM - ) indriyAsaMvaraNarUpaM athavA na zalyakarttanaM, na siddhimArgaH, tathA'zeSa karmakSaya lakSaNAyAH mukkena mArgastathA anirvANamArgaH, tathA anirmANamArgastathA na sarvaduHkhAnAM prakSINa mAgI / kuta evambhUtaM tatsthAnaM ? ityAha-sthAnanAmekAntena midhyAstrarUpaM, ata eva sAdhuH asadAcAravAna jhayaM satpuruSasevitaH panthA yenAsminmArgo vipayAnvAH pravartante, evAcavA'yaM prathama[sya ] sthAna Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdharmapakSasya pApopAdAnabhUtasya -- vibhaGgo ' vizeSa svarUpamiti / sAmprataM dvitIya dharmopAdAnabhUtaM pakSamAzrityAha___ ahAvare doccassa ThANasta dhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjati-iha khallu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-AriyA vege aNAriyA vege uccAgoyA vege nIyAgoyA vege kAyamaMtA vegehassamaMtA vege suvannA vege dubannA vege surUvA vege durUvA vege, tesiM caNaM khettavaraNi parigahiyAI bhavaMti, eso AlAkgo jahA puMDarIe tahA neyabo, jAva sabao (vasaMtA)saba(tAe)yAo (1) parinivuDe ti bemi, esa ThANe Arie kevale jAva sabadukkhappahINamagge egaMtasamma sAhU doccassa ThANagassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhite // ( sU0 10) // ___ vyAkhyA-apamAlApakaH sugama eka, yathA puNDarIkAdhyayane tathedApi sarva niravayara bhaNitamyaM, yAvace ' evaM ' | pUrvoktana prakAreNa sarvebhyaH pApasthAnebhya upazAntAH, tathA ata eva sarvAtmatayA pariniItA ityahamevaM bravImi / tadeva- 16 metatsthAna kaivalika pratipUrNa naiyAyikamityAdi prAgvadviparyayeNa neyaM, yAvadvitIyasya sthAnasya dhAmbhikasyaiSa ' vibhAH' svarUpavyAkhyAnamiti / sAmprataM dharmAdharmayuktaM tRtIyasthAnamAzrityAha ahAvare taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijati-je ime bhavaMti AraniyA Ava- 1 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahiyA gAmaNiyaMtiyA koI rAhassiyA, jAva te tao vippamuJcamANA bhujo 2 elamUyacAe [ tamUttAe ] paJcAyati / esa ThANe aNArie akevalie jAva asambadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhU, esa khalu taccassa ThANassa mIsagassa vibhaGge evamAhite // [ sU0 19 ] - vyAkhyA-athAparasya tRtIyasya sthAnakasya mizrAkhyasya vibhaGgaH-svarUpamAkhyAyate, atrAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrAdharmasya prAcaryAdadharmapakSa eva dRSTavyaH, etadaktaM bhavati-yadyapi mithyAdRSTayaH kAzcittathAprakArAM | prANAtipAtAdinivRtti kurvanti tathApyAzayAvizuddhatvAt aminave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnakdaparapradezavRSTivadvivakSitakAryAsAdhakatvAbhirarthakathAsArate, tathA bhidhyAsAnupAnipakSIyadharmapakSa evaavgntvyH| [e]tadeva darzayitumAhaye hame AraNyakA:-kandamUlaphalAzinastApasAH vanavAsino, ye ca AvasathikA:-gRhiNaste ca kuttacitpApasthAnAnivRttA api prabalamithyAtvopahatabuddhayaH, te ca yadhupavAsAdinA mahatA kAyaklezena devagatayaH kecana bhavanti, tathApi te AsurIyeSu sthAneSu kilviSikeSu utpadyante, ityAdi sarva voktaM bhaNanIya, yAvatnataztA manuSyamatra pratyAyAtA elakamUkatvena umo'ndhatayA jAyante, tadevametatsthAnamanArya akevalaM-asampUrNa anaiyAyikamityAdi yAvadekAntamidhyAbhUtaM sarvathaivaitadasAdhviti itIyasthAnasya mizrasyAyaM vibhaGgA-svarUpamAkhyAtamiti / uktAnyadharmadharmamizrasthAnAni, sAmpranaM tadeva vizeSeNa kathayati ahAvare paDhama[ssa] ThANassa ahammapakkhassa vibhaMge evamAhijjati, iha khalu pAiNaM vA 4 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | saMtegatiyA maNussA bhavaMti-gihatyA] mahecchA mahAraMbhA mahAparigahA adhammiyA adhammANu[NNA]yA adhammiTThA ahammakkhAI ahamma[pAyajIviNo]jIvI ahammapaloI ahammapalajjaNA ahammasIlasamudAyArA ahammeNaM ceva vittiM kappemANA viharati / / ___ vyAkhyA-athAparo'nyaH prathamasya sthAnasya adharmapakSasya ' vibhaGgo' vibhAga evamAkhyAyate, iha khalu manuSyA evaMsvabhAvA bhavantIti, ete ca prAyo gRhasthA eva bhavantItyAha 'gihatyA' (ityaadi0)| 'mahecchA' mahatI-jyavibhavaparivArAdikA sarvAtizAyinI 'icchA' manAprapatciryeSAM te mahecchAH, tathA mahArambhA:-kRSikaraNAdibhyo'viratAH, tathA mahApariprahA:-dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdiparigrahopetAH, ata evAdhArmikAH, tathAmiSThA-nisviMzakarmakAritvAdadharmabahulAH, tathA'dhammeM kartavye 'anujJA' anumodanaM yeSAM te adharmAnujJA, evamadharmamAkhyAtuM zIlaM yeSAM te tathA, [ evamadharmaprAyajIvinaH / evamadharmameva pralokituM zIla yeSAM te adharmapralokinaH, tathA'dharmaprAyeSu karmasu prakarSeNa rajyanta ityadharmapraratA, tathA'dharmazIlA-adharmasvabhAvA, tathA'dharmAtmakA samadAcAro-yatkiJcanAnuSThAna yeSAM te adharmazIla. samudAcArAH, tathA 'adharmeNa ' pApena ' vRttini ho yeSAM te tathA, evaMvidhAH viharantaH kAlamatibAhayanti / pApAnu. SThAnameSa lezatI darzayitumAha--- haNa chiMda bhiMda vigattagA lohitapANI caMDA ruddA khuddA sAhastiyA ukuMcaNavaMcaNamAyAniya Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DikUDakavaDasA tisaMpaogabahulA dussIlA dudhatA duSpaDiyANaMdA asAhU sahAo pANAivAyAo appaDivirayA jAvajjIvAe jAna sabAo paritagadAo TekriyA jAvajIvAe, savAo kohAo jAva micchAdaMsaNa sallAo appaDibirayA, savAo pahANumahaNavaNa [ga] gaMdhavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAo appaDiviratA jAvajjIvAe, sabbAo sagaDaraddajANajuggagillithililIyAsaMdamaNiyA saNAsa jANavAhaNabhogabhoyaNapavittharavihIo appaDivirayA jAvajjIvAe, savAo kayavikrayamAsaddhamAsavagasaMvavahArAo appADavirayA [ jAvajIvAe ], sabAo hiraNNasuvapaNadhaNadhannamaNimottiya saMkhasilappavAlAo appaDivirayA [jAvajIvAe ], sabAo kUDatulakUDamAo apaDavirayA [ jAvajjIvAe ], salbAo AraMbhasamAraMbhAo appaDivirayA [ jAvaare ], savAo karaNakArAvaNAo appaDivirayA jAvajjIvAe, sabAo payaNapayAvaNAo appaDiviyA [ jAvajjIvae ], sabAo kuTTaNApihRNatajjaNatADaNabahabaMdha [Na] pariki lekhAo appaDiviratA jAvajjIvAe, jeAvaNe tahaSpagArA sAvajjA abohitA kamrmmatA parANaparitAvaNakarA je Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TE aNAriehiM kajjati, tato vi appaDivirayA jAvajIvAe__vyAkhyA-te anAryAH svata eva hananAdikAH kriyAH kurvANA apareSAmapi evamevopadezaM dadati / tatra hananaM daNDA- | dibhistatkArayanti / tathA chindhi karNAdikaM, bhindi zUlAdinA 'vikakAH ' prANinAM carmApanetAra; ata eva lohitAgAyA, tathA [caNDa / 'raudrA'nistriMzAH, kSudrAH kSudrakarmakAritvAt , tathA sAhasikAH asamIkSitakAritvAt , tathotkRznatrazcana / mAyAnikRtikaTakapaTAdibhiH sahAtisamprayogo-gAya, tena bahulAstaspracugaH, ete cotkazcanAdayo mAyAparyAyA, indrazakA. divat kathazcikriyAbhede'pi draSTavyAH + / tathA duHzIlAzcirampacaritA api kSipraM visaMvadanti, duHkhAnu yadAruNasvabhAvA ityarthaH / tathA duSTayatAH mA~sAbhakSaNavratakAlasamAptau prabhUtavaramayopadhAtena mA~sapradAna, anyadapi naktabhojanAdikaM dRSTayatamiti, tathA duHkhena pratyAnanyante [harSa prApyante] duSpratyAnandA, durArAdhyA ityarthaH, usakAre'pi doSameva gRhNanti, yata evamato'mA. dhavaste, pApakarma kAritvAt , tathA yAvajIvatyA sarvasmAdapi prANAtipAtAdaviratAH, lokanindanIyAt strIhatyAbAlamAhmaNaRSighAtAderapyAviratA, evaM mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobhapremadveSa kalahAbhyAkhyAnapaizUnpaparaparivAdaratya__ + " satra zUlAdhAropaNArthamUla kuJcanamutkula nN| vasanaM-pratAraNaM, yathA'bhayakumAraH pradyotagaNikAbhirdharmatrazcanayA vaddhitaH / mAyA-vacanabuddhiH, prAyo vaNijAmiva / nikRtistu bakavRttyA dezabhASA viviparyaya karaNaM / kuTaM tulAmAnAdenyUnAdhikakaraNaM / kaparayathA''SAbhUtinA veSaparAcyA''cAryopAdhyAyasavATa kAramArtha vAraMvAra modakA labdhAH / " iti harSa / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratimAyAmRSAmithyAdarzanazalyAdibhyo'sadanuSThAnamyo pAvajIcayA'prativistA bhavantIti, tathA sarvasmAt snAnodvartanavarNakavilepanazabdasparzarUparasagandhamAlyA'laGkArAt-kAmAnAn moha janitAdaprativiratA yAvIvayA, tathA sarvataH zakaTasthAdaryAna. vizeSAdikAt pravistaravidheH parikararUpAt parigrahAdaprativiratAH, tadevamanyasmAdapi vastrAdeH parigrahAdupakaraNabhUtAdaviratAstathA ' sarvata: ' sarvasmAt RyavikrayAbhyAM karaNabhUtAbhyAM yo mApakArddhamASakarUpakakAraNAdibhiH paNyavinimamA / tmakaH saMvyavahArastasmAdaviratAH, yAvajIrapati, thA ' 'smAt hiravAdiH pradhAnaparigrahAdaviratAstathA kUTatulaTamAnAdezavistAH, tathA sarvataH kRSiyAzupAlyAdeyat svataH karaNa anyena yatkizcitkAsyanti tasmAdaviratAstathA pacanapAcanatastathA straNDanakuTTanapinatajanatADanabadhabandhanAdinA yaH pariklezaH prANinAM tsmaadvirtaaH| mAmpratamupa. | saMirati-ye cAnye tathAprakArAH parapIDAkAriNaH sAvadyAkambharamArambhAH ' abAdhikAra'bodhilAmavighAtinaH, nathA [paraprANa]paritApanakarAH gogrAhabandIgrahagrAmaghAtAtmakA:, ye anAyaH kriyante, tato'prativiratAH pAvajIvayeti / puna-10 ranyathA bahaprakAramadhAmikapadaM pratiSipAdayiSurAha--- se jahA nAmae kei purise kalamamasUratilamuggamAsaNipphAvakulatthaAlisaMdagapalimaMthaPM gamAdiehiM ayate kUre micchAdaMDaM pauMjaMti, evAmetra tahappagAre purisajAe tittiravahagalAvaga kapotakarvijalamiyamahisavarAhagAhagohakummasirIsivamAdiehi ayate kUre micchAdaMDaM pauMjati, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - jAvi ya se bAhiriyA parisA bhavati, taM jahA vyAkhyA-yathA nAma asmin vicitre saMsAra kecanavambhUtAH puruSAH, ye kalamamatilamugAdiSu pacanapAcanAdikayA IMI kriyayA svaparAthemayatAH karA: mithyAdaNDaM prayuJjanti, niraparAdheSvapi midhyAdaNDaM vidadhati, tathaivameva niSprayojana / Vaa tathAprakArAH puruSA nirdayaha jIpopaghAtanistAstittiravakalAvakAdiSu jIvanapriyeSu prANiSu agatA:-krUrakarmANo narA!, midhyAdaNDaM prayuJjanti, teSAM karatriyAM " yathA rAjA tathA prajA" iti vacanAt parivAro'pi tathAbhUta evaM kuro mavatIti, tathA darzayitumAi-'jAvi ya se' ityAdi, yApi ca teSAM bAhyA parSadbhavati, tadyathA dAsei vA pesei vA bhayaeti vA bhAilleti vA kammakaraeti vA bhogapuriseti vA, tesiM pi ya NaM annayarasi vA ahAlahagaMsi abarAhaMsi sayameva garuyaM daMDaM nivvatteti / taM jahA-ima | | daMDeha imaM muMDeha imaM tajeha imaM tAleha imaM aMDayabaMdhaNaM kareha imaM niyaDabaMdhaNaM kareha imaM haDibaMdhaNaM kareha imaM cAragabaMdhaNaM kareha, imaM niyalajuyalasaMkoDiyamoDiyaM kareha, imaM hattha- 1 chinnayaM kareha imaM pAyachinnayaM kareha imaM kannachinnayaM kareha imaM nakauhasIsamukhachinnayaM kareha, veyagacchahiyaM aMgacchahiyaM papphoDiyapa [ pakkhAphoDi ] yaM kareha imaM nayaNuppADiyaM kareha dasaNavasaNa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinbhuppADiyaM kareha, ullaMbiyaM U[gha]siyaM kareha gholiyaM kareha sUlAiyaM kareha [sUlA ] bhinnayaM khAravattiyaM dabbhavattiyaM kareha sIipucchiyagaM kareha vasahapucchiyagaM kareha davaggidaDa (yaM) gaM kAgiNimaMsakhAviyaM bhattapANaniruddhagaM imaM jAvajjIvaM vahabaMdhaNaM kareha imaM annayareNaM asubheNaM kumAreNaM mAreha vyAkhyA - dAmaH ' preSya! ' preSaNayogyo 'bhRtako ' vetanenodakAdyAnayanavidhAyI, tathA bhAgiko yaH SaSThAMzAdilAbhena kuSyAdau vyApriyate, tathA karmakaraH pratItaH [ tathA nAyakAzritaH kaJciddhogaparaH ], tadevaM te dAmAdayo'nya ( tarasmin 1 ) stha vAyarAdhe zabdAzravaNAdike gurutaraM daNDaM prayuJjanti prayojayanti ca / sa ca nAyakasteSAM dAmAdInAM bAhyavarSatAnAmanya[tara][mApyaparAdhe zabdAzravaNAdike gurutaraM daNDaM prayukte, tadyathA-imaM dAsa sarvastrApahAreNa daNDayata sUpamityAdisUtra siddhaM yAvadimamanyatareNAzubhena kusmitamAreNa vyApAdayata yUyaM / jAviya se abhitariyA parisA bhavati, taM jahA- mAyAti vA pitAti vA bhAyAti vA / bhaiNIti vA bhajjAi vA pustAi vA suNhAi vA dhUyAi vA, tesi pi ya NaM annayaraMsi ahAla hugaMsi avarAhaMsi sayameva garuyaM daMDa nivattei, sIodagaviyaDAMse uccholittA bhavai jahA mittadosavattie Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [jA] ahie, paraMsi logaMsi, te dukhaMti soyaMti jUraMti tiSyaMti pihaMti paritapyaMti, te dukkhaNasoyaNajUraNatipaNApaTTaNa paritAvaNatra baMdhaNaparikilesAo appaDivirayA bhavati / - yA'pi ca krUrakarmavatAmabhyantarA padbhavati, tadyathA - mAtApitrAdikA, mitradoSapratyayika kriyAsthAnavase pAvadahito'[ma]smiloke iti, tathAhi - Atmano'dhyakArI parasmiloke, tadevaM te mAtApitrAdInAM svalpApAdhinAmapi gurutaradaNDApAdanato duHkhamutpAdayanti tathA nAnAvidhairupAyaisteSAM zokamutpAdayantItyevaM prANinAM bahuprakAra pIDotpAdakA yAvadUvadhabandha (na) pariklezAdaprativiratA bhavanti / te ca viSayAsaktatayaitatkurvantItyetadarzayitumAha---- evAmeva te itthikAmehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovatrannA jAva vAsAI caupaMcamAI chasamAI vA appataro vA bhujjataro vA kAlaM bhuMjitu (bhoga) bhogAI parAmu[pavisu ]ittA verAyataNAI saMciNittA bahUiM kUrAI kammAI osannAI saMbhA (rakaDeNa) reNaM kasmeNa se jahA nAmae ayagoleti vA selagoleti vA udagaMAMsi pakhitte samANe udagatalamativaittA ahe dharaNitalapaDDANe bhavai, evameva pagAre purisajAe vajjabahule dhUtabahule paMkabahule verabahule ayasabahule appasiya0 daMbha0 niyaDi0 sAdibahule osannatasapANaghAtI kAlamAse kAlaM kiccA gharaNitalamativattA " Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahe NaragatalapaiTTANe bhavati (sU0 20) // vyAkhyA-evameva pUrvoktasvabhAvA, evaM te niSkRpA niranukrozA bAhyAbhyantaraparSadorapi karNanAzAvikartanAdinA daNDapAtanasvabhAvAH strIpradhAnAH kAmAsteSu mUJchitA gRddhA grathitA adhyupapamAte ca te bhogAsaktA vyapagataparalokamayAH yAvarSANi catuHpazca SaTsapta vA daza vA'lpataraM vA prabhUtataraM vA kAlaM bhuktvA bhogabhogAn tathA parapIDotpAdanato vairA'nubandhAna praviyo-tpAdya tathA RyitvA gahUni jAnakAriNanihAni 'krUrANi' dAruNAni narakAdiSu yAtanA. sthAneSu kraka capATanataptatrapupAnAtmakAni karmANyaSTaprakArANi baddhaspRSTanighattanikAcanAvasthAni vidhAya tena ca sammArakRtena karmaNA preyamANAstatkarmaguravo vA narakatalapratiSThAnA bhavanti / asminnarthe sarvalokapratItaM dRSTAntamAha-' se jahA nAmae ayagole' ityAdi, tadyathA nAma 'ayogolako' lohagolaka [ zilAgolako vRttAzmazakalaM vA ] udake prakSiptaH san salilatalamativA-tilahadhyA'dhodharaNitalapratiSThAno bhavati / atha dArzantikamAha-' evamedhe 'tyAdi, yathA. 'sAvayogolakaH zIghramevAdho yAtyevameva tathAprakAra: puruSajAtaH, tameva leyato darzayani- vajabahalo' bajagadgurutvAkarma, tabahulA, baya mAnakarmaguruH, tathA dhUpata iti [ dhUtaM-] prAgnaddhaM karma, tatpracuraH, tathA 'paGka' pApaM tabahulA, tathA varabahulA, tathA 'appattiyati apratyayabahulaH, tathA 'mAyAvahula:' kapaTabahulaH, tathA nikRti mAyA vebamASAparAvRtticchacanA paradrohabuddhistanmayaH, tathA sAtibahulaH, hInadravyasya sAtizayena dravyeNa saMyojana sAtistadbhahula:-tatkaraNapracura, tathA apazo bahulA, sa evambhUtaH puruSaH kAlamAse kAlaM kRtvA narakatalapratiSThAno bhavati / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha narakasvarUpaM nirUpayati te NaM NaragA aMto vahA vAhi~ caurasA ahe khurappasaMThANasaMThitA nibaMdhakAra tamasA vavagayagahacaMdasUranakkhatta joisappA medavasAmaMsaruhirapUyapaDalacikhilittANulevaNatalA asuI vistA paramadubhigaMdhA kaNhA agaNitravaNAbhA kakkhaDaphAsA duruddiyAsA asubhA NaragA asubhA narasu vedaNAo | no cevaNaM narapasu neraiyA niddAyaMti vA payalAyaMti vA suI vA ratiM vAdhitiM vA mi vA ubalamaMti, te NaM tattha ujjalaM viulaM pagADhaM kaDuyaM kakkasaM caMDaM dukkhaM duggaM tinaM durahiyAsaM niraveyaNaM paJcaNubhavamANA vihati // ( sU0 21 ) vyAkhyA - ' te NaM naragA' ityAdi, te narakAra sImantakAdayaH, bAhulyamaGgIkRtyAntarmadhye vRttA bahiraSi caturasrAH [avazva kSurapra saMsthAna saMsthitAH X ] nityAnya karata masAH - meSacchannAmbaratala kRSNa pakSa rajanIca rAmo bahulA, tathA vyapagatazcandrasUrya nakSatra jyotiSpayo yeSAM te tathA, tathA medavasAmA~sarudhirapUpapaTalA + tathA azucayo visukkaledapradhAnAH, ata eva " etaca saMsthAnaM puSpAvakIrNAnAzrityokaM teSAmeva pracuratvAta, AvalikApraviSTAstu vRttabhyatra caturastra saMsthAnA eka bhavanti " iti vRhadvRttau / + " tairliptAni - picchilIkRtAni ' anulepanataLAni ' anulepanapradhAnAni tAni yeSAM te tathA " iti bRhadvRttau / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vizrAH ' kathitamAmAdikalpakardamaviliptAH, evaM paramadurgandhA:-[ kRthitagomAyu]kalevarAvapyamavagandhAH, tathA kRSNA'gniH / varNAmAH rUpataH, sparzatastu 'karkazaH' kaThino vajakaNTakAdapyadhikatara spardhA yeSAM te tathA]IH, tathA ' dussahAH' atIva duralena adhisahyante, kimiti ! yataste narakA:-pazcAnAma pIndriyArthAnApazomanatvAdazumAH, tatra ca / kAriNAmugradaNDapAtinAM tI vA atiduHsahA vedanAH prAdurbhavanti / te va nArakAstayA vedanayA akSinimeSamAtramapi kAlaM na nidrAyante na acalAyante; * vedanA'bhibhUtatvAtkRtasteSAM nidrAlAbho bhavatIti darzayati, tIvA-mujAlAmityAdivizeSaNa. | viziSTAM yAvad vedanAM vedayantyanubhavanti / punasparaM prazAntamA -- se jahA nAmae (kei) rukkhe siyA pavayagge jAte mUle chinne amge garue jao NinnaM jao visamaM jao duggaM tao pavaDati, evAmeva tahappagAre purisajAte gabbhAto gabhaM jammAto jammaM mArAo mAraM naragAo naragaM dukkhAo dukkhaM dAhiNagAmie neraIe kaNhapakkhie AgamissANaM dullahabohie yAvi bhavati, esa ThANe aNArie akevale jAva [a]sabadukkhappahINamamge egaMtamicche asAhU, paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vihaMge evamAhie // [ sU0 22 ] *" zruti vA rati vA dhRti vA mati vA nopalabhante " iti harSa / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / vyAkhyA-sugamaiva svayamevAmyA + ahAvare doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjati-iha khalu pAINaM vA 4 saMtegatiyA maNussA bhavati, taM jahA-aNAraMbhA apariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA jAva / dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti, susIlA subbayA suppaDiyANaMdA susAhU savAo pANA(ti)yavAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, jAva jeyAvanne tahappagArA sAvajA abohiyA kammaMtA | parapANaparitAvaNakarA kajjati, tao vi paDivirayA jAvajIvAe / ___vyAkhyA-athA'parasya dvitIyasya sthAnasya 'vimaGgo' vibhAgaH svarUpamevaM-vakSyamANanI tyA''khyAyate, tadyathAiha khalu prAcyAdidikSu madhye anyatarasyAM dizi 'santi' vidyante, te caivambhUtA bhavantIti, ta[pa]thA-na vidyate sAvadha __ + "tayathA nAma kazciduznaH parvatAye jAto mUlachinnaH zIghraM yathA nimna patati, evamasAvaNyasAdhukarmakArI tatkarmavAterito bAta preritaH san zIghrameva narake patati, to'pyudatto garbhAdUgarbhamavazyaM yAti, na tasya kinirANaM bhavati, yAvadAgAminyapi kAle'sau durlbhdhrmprtipttirbhvtiiti| sAmpratamupasaMharati-'esa ThANe ityAdi, tadetatsthAnamanAye pApAnuSThAnaparatvAdyAvadekAmtamidhyArUpamasAdhu / | tadevaM prathamasyAdharmapAkSikasya sthAnasya vimaGgo' vibhAgaH svarUpameSa vyaakhyaatH|" iti pratyantare'sya sUtrasya vyAkhyopalabhyate / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | Arambho yeSAM te anArambhAH, tathA ' aparigrahAH ' niSkicanA, dharmeNa carantIti dhAmikA, pAvaddhamrmeNaivAtmano vRtti parikalpayanti, tathA suzIlA subatAH supratyAnandAH sugamatra samAna nAmAninAdAdiratA, palaM gAvatparigrahAdviratA iti, IN | ye cAnye tathAprakArAH sAvadyArambhA yAvadabodhikAriNastebhyaH sarvebhyo'pi viratA iti / punaranyena prakAreNa sAdhuguNAn darzayitumAha se jahA nAmae aNagArA bhagavaMto iriyAsamiyA bhAsAsamiyA esaNAsamiyA AyANa. bhaMDamacanikkhevaNAsamiyA uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapAridvAvaNiyAsamiyA, maNasamiyA vayasamiyA kAyasamiyA, maNaguttA vayayuttA kAyaguttA, guttA pratidiyA guttabaMbhayArI, akohA amANA amAyA alobhA, saMto pasaMtA uvasaMtA parinivvuDA, aNAsavA aggaMthA chinnasoyA niruvalevA, kaMsapAIva mukkatoyA saMkho iva niraMjaNAjIvo iva appaDihayagaI gagaNatalaM piva nirAlaMbaNA | vAuriva appaDibaddhA sAradasalilaM va suddhahiyayA, pukkharapattaM piva niruvalevA kummoiva pratidiyA vihaga iva vippamukkA khaggivisANaM va egajAyA bhAraMDapakkhIva appamattA kuMjaro iva soMDIrA. vasaho iva jAtathAmA sIho iva duddharisA maMdaro iva nippakaMpA sAgaro iva gaMbhIrA caMdo iva Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || somalesA sUro iva dittateyA jaccakaMcaNagaM va jAtarUvA vasuMdharA iva sabaphAsavisahA suhatahuyA- 11 saNo viva teyasA jlNtaa| natthi NaM tesiM bhagavaMtANaM kattha vi paDibaMdhe, se ya paDibaMdhe caubihe pannatte, taM jahA-aMDaeti vA poyaeti vA uggahei vA paggahei vA, jannaM jannaM disa icchaMti tannaM tannaM disaM appaDibaddhA suibhUyA lahubhUyA a[ga]ppagaMthA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA viharati / tesi NaM bhagavaMtANaM imA etArUvA jAyAmAyAvittI hotthA, taM jahA-cautthabhate x" nAsti teSAM kutracitpratibandhaH, sa ca pratibandhazcaturvidhastazcayA-aNDajo haMsAvi. aNDakaM cA mayUrANDa krIDAmayUrA bihetuH, syAcena tatra prtibndhH| potaje hastyAdau povake vA zizusvArapratibandhaH syAt / athavA 'aMDajoDa vA baoNDajohavA' iti pAThAntaraM / aNDaja-saNikA vivastraM, voja-kApasiM valaM, tatra pratibandhaH syAt / 'uggahei kA' avagRhItaM-pariveSaNArthamutpATita bhaktapAnaM, pragRhIta-bhojanArthamutpATitaM tadeva, athavA anavamahikaM vasatipIThaphaLakAdi aupanadika vA daNDakAdhapadhijAtaM, pragrahItaM tu / rajoharaNAcaudhikopavirUpa, vatra pratibandhaH syAt / 'jaSNa 'ti yAM yAM] dizamicchanti vihAM tAMtAM vizaM viharanti / kimbhUtAH ? khapratibaddhAH zucibhUtA-bhAvazuddhimantaH zratibhUtA vA-prAptasiddhAntAH / laghubhUtA-alpopadhayo'gauravAca, analpagranthA-pahAgamA, na vidyate khAtmanaH sambandhI anyo-hiraNyA viryeSoM se'nAtmagranthA iti vA"ivi hrss| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTabhatte aTTamabhatte dasamabhatte duvAlasamabhatte voddasamabhatte, addhamAsie ( bhatte ) mAsie ( bhane) domAsie timAsie caummAsie paMcamAsie chammAsie, aduttaraM caNaM ukhicacaragA (nikkhitacaragA ukkhitta) nikhittacaragA aMtavaragA paMtacaragA lUhacaragA samuyANacaragA saMsadvacaragA asaMsacaragA tajjAtasaMsaTrucaragA, diTThalAbhiyA AdaTThalAbhiyA, yuTThalAbhiyA apuTulAbhiyA, bhikkhalAbhiyA abhikkhalAbhiyA, annAtacaragA * annagilAyacaragA upanihiyA, + saMkhAdattiyA parimiya * nAstyetacihnamadhyagataH pAThaH savRttikamudrita pratiSu / + " saGkhyApravAnA dattayo yeSAM te tathA / parimita-poSAdi(?) ( piNDapAta- AhAra) kAbho yeSAmasti te tathA / 'suddhesaNiyA ' zuddheSaNAH, zuddhasya vA nirvyaJjanasya bhaktAdereSaNA yeSAmasti [ tathA ] | abhvaprAntaM - balacanakAdiH, sa AhAro yeSAM te tathA / virasaM nIrasaM zItalIbhUtaM / rUkSAhArAH / ' aMbaliyA' AcAmlaM-odana kulmASAdi tena caranvIti / nirvikRtikA:ghRtAvivikRtityAginaH / amadyamAMsAzinaH -- madyamAMsaM nAzantIti / 'no niyAga 'ci na nityaM rasa bhojinaH / 'nesajjiyA' niSyAyutAyAM bhUmau upadizanaM, tathA carantIti naiSadhikAH / siMhAsana niviSTazya bhUnyastapAdasya siMhAsanApanode sati yA zamavasthAnaM, tasyAsti sa vIrAsanikaH / daNDasyevAyataM - AyAmo yeSAM te daNDAyatikAH / lagaNDaM vakrakAeM, tadvat zerate ye te gaNDazAyinaH Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piMDavAiyA, suddhesaNiyA aMtAhArA paMtAhArA arasAhArA virasAhArA lUhAhArAtucchAhArA, aMtajIvI | paMtajIvI, AyaMbiliyA puramaDiyA nivigaiyA, amajamaMsAsiNo no nikAma[no niyAga]rasabhoI / / ThANAiyA paDimAThANAiyA ukuDuAsaNiyA nesajiyA vIrAlaNiyA daMDAyatiyA lagaMDasAiNo[AyAvagA] avAuDA agattayA akaMDayA AnihA dhutakesamaMsuromanahA, sabagAyapaDikamma| viSpamukkA ciTThati / [te NaM] eteNaM vihAreNaM viharamANA bahuI vAsAiM sAmanapariyAgaM pAuNati pAuNittA AvAhaMsi uppannaMsi vA aNuppannati vA bahUI bhattAi[paJcakkhaMti],paJcakkhittA bhuuii| bhattAI aNasaNAe chediti, chedittA jassaTTAe kIrai naggabhAve muMDabhAve aNhANa[bhAve]ge adaMtavaNage acchattae aNobAhaNae, bhUmisejA phalagasejA kaTTasejA kesaloe baMbhaceravAse / paragharapavese ladvAvaladdhe mANAvamANAo hIlaNAo niMdaNAo khisaNAo garahaNAo tajjaNAo pAmikA zirazca vA (?) bhUmau lagati tathA zayanaM kurvataH / AtApakA-AtApanAmAhiNaH / 'abAuDA aprAvRtA:-prAvaraNavakAH / / agiTTahA' anissttiivnaa|" iti harSakulIyadIpikAyAm / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlaNAo uccAkyA gAmakaMTagA bAvIsaM parasihovasaggA ahiyAsijjati tamaDheM ArAheMti, ArAhittA caramahiM UsAsanIsAsehi aNaMtaM aNuttaraM nivAghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipugnaM kevala varanANadaMsaNaM samuppADiMti, samuppADittA kAlamAse kAlaM kiccA tato pacchA sijhaMti bujjhati / muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM karaMti / egaccAe puNa ege bhayaMtAro bhavaMti, avare puNa puvakammAvaseseNaM [kAlamAse]kAlaM kiccA annayaresu devalogesu devattAe uvavattAro bhavaMti, saM jahA-mahiDiesu mahajjutiesu mahAparakkamesu mahAjasesu mahAbalekha mahANubhAvesu mahAsukkhesu / ____ vyAkhyA--+ ityAdisAdhuvarNakaH prAktanaH sarvo'pi pAThasiddha eca, sugamatvAt , haTTIkAkAreNa na vyAkhyAto'trA || ___+ ita: prAk pratyantare nimnaprakAreNopalabhyate vRcipAThaH-" sugama eka, navaraM vizeSa:- ukkhittacarae' urikSapta-svaprayojanAya pAkabhAjanAduddhataM, tadarthamabhimahatazcaravi-sadgaveSaNAya gacchatItyukSiptacarakaH |nikkhittcre ti nikSita-pAkamAjanAdanuddhataM / ' ukkhitta-nikvitacarae pati pAkabhAjanAdutkSiptaM tatra pA'nyatra ca sthAne (nikSiptaM ) yasaskSiptanizcitaM / 'saMsaha carae 'tti saMsaSThena-kharaNTitena hastAdinA dIyamAnaM saMsRSTamucyate, tavarati yaH sa thaa| 'asaMsahacarae 'ti [uktaviparItamasamaSTa, tena parati / 'tajAya 'ti] tajAtena deyadravyAvirodhinA yatsaMsRSTaM isvAdi, teca dIyamAnaM yazcarati sa tathA / 'anAyacarae 'tti Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pyata eva na likhitaH / anyacca vizeSArthinA aupapAtikamAcArAGgasambandhiprathamamupAnaM tatra ca sAdhuguNAH prabandhena vyAvarNyante tadihApi tenaiva krameNa draSTamyamiti vA evivAH satvaraH sarvagAtra parikarmmavipramuktA niSpratikarma zarIrAstiSThantIti / tathogravihAriNaH prabrajyAparyAyamanupAlaya AbAdhArUpe rogAta samutpanne anurupako vA maktapratyAkhyAnaM vidadhati / kiM bahunoktena ? yatkRte'yamayogolakaSannirAstrAdaH karavAlapArAmArgavadduradhyavasAyaH zramaNa mAvo'nupAtyate tamartha samyagdarzanajJAna cAritrAkhyamArAdhyA'vyAitamekamanantaM kevalajJAnamavApnuvanti, kevalajJAnAvAplerU sarvaduHkhavimo kSaNalakSaNaM mokSamavApnuvanti / eke punarekayA arcayA- ekrena zarIreNa ekasmAdvA matrAtsidvigatiM gantAro maranti, apare ato-nupadarzitasthAjanyAdibhAvaH saMzvarati yaH sa tathA 'dilAmie 'ci dRSTasyaiva bhaktAdeISTAdvA-pUrvopalabdhadAyakAlAbho yasyAsti sAbhiH / ' adiTThalAbhie ' tatrAdRSTasyApi apavarakAdimadhyAnnirgatasya zrotrAdibhiH kRtopayogasya bhaktAderaSTAdvApUrvamanupalabdhAya kA lAbho yasyAsti sa tathA / ' puDulAbhie 'ti pRSTasyaiva he sAdho ! kiM te dIyate ?' ityAdipramitasya yo lAbho yasyAsti sa tathA / ' aTThalAbhie 'tti [ pRSTalAbhikaviparyayAt / 'bhikkhalAbhie 'ti ] bhikSeva bhikSA- tucchamavajJAtaM vA, tallAmo brAhmatayA yasyAsti sa mizrAlAbhikaH / 'abhikkhalAbhie 'ti uktaviparyayAt / [ ajJAtacarakA - ajJAtagRheSu carantItyabhi bhavantaH ] / ' annagilAyae 'tti annaM bhojanaM vinA glAyati ( yaH sa ) anaglAyakaH, sa cAbhipadavizeSAtprAtareva doSA'prabhugiti / ' uvaniyi'tti upanihitaM [ yathA kathavidAsanIbhUtaM tena carati yaH sa aupanidditakaH ] " ityAdi / * 'ghUtaM' apanItaM kezazmazrulomanakhAdikaM yaiste tathA iti bRhadvRttau / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvazAvidyamamAre sari ghamAvagAH kAlaM kutvA'nyatameSu vaimAnikeSu devepUtpadyante, tatrendrasAmAnikavAyastriMzallokapAlapArSadyA[sma]rakSaprakIrNeSu nAnAvidhasamRddhiSu mavantIti, nasvAbhiyogikakilliSikAdigviti / 'taM jahe'. | tyAdi, tadyathA-mahAdiSu devalokeSatpadhante / te devAstvevambhUtA bhavantIti darzayati te NaM tattha devA bhavaMti-[ mahiDDiyA mahajjuttiyA jAva mahAsukkhA ] hAravirAiyavacchA | kaDagatuDiyarthabhiyabhuyA aMgayakuMDalamaTTagaMDatalakaNNApIDhadhArI vicittavatthAharaNA vicicamAlA maulimauDA kallANagapavaravatthaparihiyA kallANagapavaramallANulevaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA / diveNaM rUtreNaM diveNaM vaSNeNaM diveNaM gaMdheNaM diveNaM phAseNaM diveNaM saMghAeNaM diveNaM saMThANeNaM | divAe iDDIe divAe juttIe divAe pabhAe divAya chAyAe divAe accAe diveNaM teeNaM divaae| lesAe dasadisAo ujjovemANA pabhAsemANA gatikallANA ThiikallANA AgamesibhaddayA yAvi bhavaMti / esa ThANe Ayarie, jAva savvadukkhapahINamagge egaMtasamme susAhU doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhie // su0 23 ] // vyAkhyA-'te Na tastha veSA' ityAdi, te devA nAnAvidhatapazcaraNopAcazumakAyo mahAdiguNopetA bhavantI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAdikaH sAmAnyavarNakastathA hAravirAjitatrakSasa ityAdika AmaraNavastrapuSpavarNakaH / punaravizyApAdanArthaM divyarUpAdipratipAdanaM cikIrSurAha - ' ditrveNaM rUceNaM' divyarUpeNa divyayA dravyazyayopetAH dazApi dizaH samuddyotayanto gatthA zrIrUpayA kalyANAH, tathA sthityotkRSTamadhyamayA kalyANAste bhavanti / tathA''gAmini kAle bhadrakAH zobhana manuSyamatrasampadupetAH tathA saddharmapratipacAraca bhavantIti / tadetatsthAnamA mekAntenaiva samyagbhUtaM susAdhviti / etadvitIya [sya ] sthAnasya dharmapAkSikasya vibhaGga evamAkhyAtaH / ahAvare taccassa ThANassa mIsamasta vinaMge evamAdijAti-iha khalu pAINaM vA 4 saMtegatiyA maNussA bhavati, taM jahA - apicchA [appAraMbhA ] appaparimahA dhammiyA dhammANuyA jAva dhammeNaM caiva vittaM kappemANA viharaMti / susIlA suvayA suppaDiyANaMdA sAhU egaJcAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe egacAo appaDivirayA jAva je yAvannA tahapagArA sAvajA abohiyA kamtA parapANa paritAvaNakarA kajLaMti, tatovi egaccAo appaDivirayA / vyAkhyA - athAparasya tRtIyasya sthAnasya mizrakAkhyasya vibhaGgaH samAkhyAyate etaca yadyapi mizratvAddharmAdharmAmyAmupetaM bhavati [ tathApi ] dharma bhUmiputvAddhArmikapakSe'vatarati, tadyathA - bahuSu guNeSu madhyapatito doSo nAtmAnaM labhate, kalaGka va candrikAyA, tathA bahUdakamadhyapatito mRcchakalAvayavo nodakaM kalpayitumalaM, evamammoM'pi dharmamiti sthitaM / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI asau mizrapakSo'pi dhAmmikapakSe'vatarati / iha khalu jagati prAcyAdidikSu eke' kevana zubhakarmANo manuSyA bhajantIti, IN alpecchA alpaparigrahArambhA, evaMvidhA dhAmikattayaH grAyA sazIlA savatAH supratyAnandA: sAdhavo ekasmAt sthUlAtsaGkalpakanAta pratinitA, ekasmAcca sUkSmAdArambhajAdaprativiratAH, evaM zeSANyaSi vratAni saMyojyAnIti | 'je yAghanne' ye cAnye sAvadyA narakagatihatakA karmamamArambhAstebhya ekasmAdhantrapIDAnilAJchanAdibhyo nivRttA ekasmAca | krayavikrayAderanivRttA iti / tAMzca vizeSato darzayati se jahA nAmae samaNovAsagA bhavaMti-abhigayajIvAjIvA upaladdhapunnapAvA AsaksaMvaraveyaNANijjarAkiriyAhigaraNabaMdhamokkhakusalA asahijA devAsuranAgasuvaNNajakkharakkhasakinnarakipurisagarulagaMdhavamahoragamAiehiM devagaNehiM nigaMthAo pAvayaNAo aNaikamaNijA, niggaMthe / pAvayaNe nissaMkiyA nikAMkhiyA NivitigicchA, laTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTThA abhi gayaTThA aTrimiMjapemANurAgarattA, ayamAuso ! niggaMthe pAyavaNe aDhe ayaM paramaTe sese aNadve, HUsiyaphalihA avaMguyaduvArA aciyattateuraparagharappavesA, cAuddasaTTamuhiTThapuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posaha samma aNupAlemANA, samaNe nimgaMthe phAsuyaesaNijeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vattha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM [osahabhesajeNaM ] pIDhaphalagasihA saMzArae pahilAbhemANA bhuuhiN| sIlavayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAhiM ahApariggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvemANA ETV biharaMti, te gaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA balUI vAsAI samaNovAsagapariyAya pAuNati, pAuNittA AbAhaMsi uppannaMsi vA aNuppannaMsi vA bahaI bhattAI aNasaNAe (paJcakkhAyaMti), IN paccakkhAicA bahUI bhattAI aNasaNAe(chedeti),cchedittA AloiyapaDikattA samAhipattA kAlamAse | kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devatAe uvavattAro bhavati, taM jahA-mahiDiesu maha juiesu jAva mahAsukkhesu, sesaM taheva jAva esa ThANe Arie jAva egaMtasamma sAhU, taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evaM Ahie / ___ vyAkhyA-ayaM zramaNopAsakavarNakA sugama eva, vizeSArSinA vRhaTTIkA vilokanIyA, atra grandhamauravamayAnyAkhyA na likhitA / navaraM-'UsiyaphalihA' ucchuitAni skaTikAnIva sphaTikAnyanta:karaNAni yeSAM te tathA, etaduktaM bhavati21 maunIndradarzanAvAtau satyAM parituSTamAnasA iti / tathA aprAvRtAni dvArANi yaiste tathA, udghATitagRhadvArAstiSThanti, sadarzana lAmena na ka(smAcisyaci()dvi bheti, zomanamArgaparigraheNodghATitaziraso vizrabdhaM-viSThantIti / apara sarva sugamam / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadetat sthAnaM kalyANaM - paramparayA sukhacipAkamiti kRtvA''ryamityevaM vibhaGgastRtIyasya sthAnasya mizrakAkhyasyA''rUyAta iti / uktAH dhArmikA anAmikAca, tadubhayarUpAzcAbhihitAH / sAmpratametadeva sthAnatrikaM saMkSepato vibhaNipurAha - aviratiM pacca vAle Ahijati, triratiM paca paMDie Ahijati, virayAviraI paDucca bAlapaMDie Ahijjati, tattha NaM jA sA sahao aviratI esa ThANe AraMbhaTThANe aNArie jAva asavadukkhappIsa emicche bAhU / tasya maM jA sA savato viratI esa ThANe aNAraMbhaTThANe ( esa ThANe ) Arie jAva savadukkhaSpahINamagge egaMtasamme sAhU / tattha NaM jA sA sabao vizyAvara esa ThANe aNA [AraMbhaNoA] raMbhaTThANe, esa ThANe Arie jAva savadukkhappINamo etasamma sAhU // [sU. 24] // vyAkhyA - yeyamaviratirasaMyamarUpA, samyaktvA mAvAnmithyAdRTerdravyato viratirapyaviratireva tAM 'pratItya ' Azritya bAlo'GgaH, sadasadviveka vikalatvAdityevamAdhIyate - vyavasthApyate AkhyAyate vA, virati pratItya paNDitaH, tathA viratAvirati pratItya vAlapaNDita ityetatprAgvadAyojyamiti / ' tattha Na' mityAdi, tatra pUrvokteSu sthAneSu yeyaM sarvasmAdavirativiratipariNAmAbhAvaH, tadetatsthAnaM sAvadyArammasthAnaM, etadAzritya sarvANi [a] kAryANi kriyante, ata etadanAryasthAnaM, nizaGkatayA parikaJcanakAritvAt yAvadasarvaduHkha prahINa mAggo'yaM ekAntamidhyArUpo'sAdhuriti, tatra ca yeyaM 'viratiH ' Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktvapUrvikAsavidyArammAnivRttiH, sA sthagitAzrava dvAratvAtpApA[ nupAdAnarUpeti ttitvAt (1) / etatsthAna manArambhANI gAtAnAnaM devasthAna mAsthAnaM azeSakamrmazvayamArgaH, tathaikAntasamyagbhUtaH, etadevAhasAdhuriti sAdhubhUtAnuSThAnAt / tatra ceyaM yA viratAviratirabhidhIyate sA mizrasthAnabhUtA, tadetadArambhAnA rammasthAnaM etadapi vidAryameva, pAramparyeNa sarvaduHkhaprakSINa mArgastathaikAnta samyagbhUtaH sAdhuzceti / tadevamanekavidho'yamadharmmapakSo dharmmapekSa mizrapakSaceti saMkSepeNAbhihitaH / mizrapakSo'pyanayorevAntarvarttI bhavatIti darzayati 1 evameva samaNugamamANA + imehiM caiva dohiM ThANehiM samoaraMti, taM jahA-dhamme caiva adhamme ceva uvasaM ceva aNutrasaMte caitra, tattha NaM je se padama [sa] ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge mAhie, tattha NaM imAI tini tebaTTAI pAvADayasayAiM bhavatIti makkhA [] yAiM ] yaM / taM jahA - kiriyAbAINaM akiriyAvAINaM annANiyavAINaM veNaIyavAINaM, tevi [pari ] nivANamAhaMsu, vi palimokkhamAsu, te vi lavaMti sAvagA te vi lavaMti sAvaicAro // [ sU. 25 ] vyAkhyA- 'evamevetyAdi, evametra saMkSepeNa 'samanugamyamAnA vyAkhyAyamAnA 'anayoreva' dharmAdharmasthAnayoranu+ 'samazugijjhamANA' iti pAThAntaraM samyaganugRhyamANaH ' ityarthaca harSa0 / 1 - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patanti kathaM yadupazAntasthAnaM taddharmmapakSasthAna [manupazAntasthAnamadharmapacasthAna ]miti, tatra ca yadadharmmapAkSikaM prathamaM sthAnaM tatrAmUni zrINi tripathyadhikAni prAvAdukazatAnyantarbhavanti, evamAkhyAtaM pUrvAcAryairiti / etAni ca sAmAnyena darzayitumAha-' se jahA ' ityAdi, tatra kriyavAdinaH jJAnarahito kriyAM svargApavargasAdhikAM vadanti te kriyAvAdinaH kriyAta eva mokSaM vadantIti bhAvaH / tatra kriyAvAdinAmazItyuttaraM zataM, akriyAvAdinAM caturazItiH, ajJAnikAnAM saptaSaSTiH, vainayikAnAM dvAtriMzaditi / ete sarve'pi prAvAdukAH mokSamArga kathayanti te'pi prAcAdukAH saMsArabandhanAnmocanAtmakaM mokSamAhuH / te'pi ' tIrthikAH 'lapanti' vadanti mokSaM prati dharmadezanAM vidadhatIti / zRNvantItI zrAvakAH, aho zrAvakA ! evaM gRhNIta yathA devamathApi zrAvayitAraH santaH evaM 'lapanti' bhASante yathA'nenopAyena sva. mokSAvAptiriti tadvacanaM mithyAtvopahatabuddhayo'vitathameva gRhNanti, kUTapaNyadAyinAM viparyastamataya iveti tathA kathamete prAdAdukAH * ahiMsAM pratipAdayanti na ca tAM pradhAna mokSAGgabhUtAM samyaganutiSThanti / tathA sarve prAvAdukAH mokSAGgabhUtAmahiMsA aprAdhAmyena pratipadyante iti darzayitumAha tesa pAvADayA AikarA dhammANaM nANApannA nANAchaMdA nANAsIlA nANAdiTThI nANAruI nANAraMbhA nANA'jjhavasANasaMjuttA egaM mahaM maMDalibaMdhaM kiyA sabe egao citi / purise ya * " midhyAvAdino bhavantIsi 1 atrocyate-- yataste'pi " iti bRhadvRttau / 13 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IT // sAgaNiyANaM iMgAlANaM pAtiM bahupaDi onaM paMDhAsaNaM mahAya te sadhe pAvAue (prAvAdakAn ) Adigare dhammANaM nANApanne (prajJAn ) jAva nANA'jjhavasANasaMjutte evaM vayAsi-haM bho pAvADayA ! 'jAirA bammANaM nAnApannA jAva nANA'jjhavasANasaMjuttA ! imaM tAva tubbhe sAgaNiyANaM iMgalANaM pAI bahupaDinnaM gAya muhuttayaM muhuttayaM pANiNA ghareha no bahusaMDAsagasaMsAriyaM kujA no bahu aggithaMbhaNiyaM kujA no bahusAhammiya* treyAvaDiyaM (vaiyAyaM ) kujA no bahuparadhammiyane yA vaDiyaM kujjA ujjuyA niyAgapaDivannA amAyaM kuvamANA pANiM pasAredda, iti vaccA se purise tesiM pAvAduyANaM taM sAgaNiyANaM iMgAlANaM pAtiM bahupaDipunnaM aomaeNaM saMDAsa eNaM gahAya pArNisu nisi - rati tapa NaM te pAvAduyA AdigarA dhammANaM nANApannA jAva nANAjjhavasANasaMjuttA pArNi DisA * harati (sovayeyuH), tae NaM se purise te sadhe pAvA [ ue [iyANaM Adigare dhammANaM jAva nANAjjhavasANasaMjutte evaM vadAsI-haM bho pAvAduyA ! AdigarA dhammANaM ( NANApanA ) jAva nANA * sAdhakAnAmagnidAhopazamanA'dinopakAraM kuruteti / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jjhavasANasaMjuttA!kamhANaM tumbhe pANi paDisAiraha ? pANI no Dahejja( dayati )dare ki bhavistai ? [dukkhaM] dukkhaMti mannamANA pANiM paDisAharaha, esa tulA esa pamANe esa samosaraNe, patteyaM tulA patteyaM pamANe patteyaM samosaraNe, tattha NaM je tesamaNA mAhaNA evamAikkhaMti jAva pruuviti-|| save pANA jAva save sattA iMtavA ajAyabA parighetavA paritAveyavA kilAmetavA uddaveyavA, te / AgaMtu cheyAe se AgaMtu bhelAe jA se bhAgaMtu aAijarAmaraNajoNijammaNasaMsArapuNabbhavagambhavA- | sabhavapavaMcakalaMkalIbhAgiNo bhavissaMti, te bahaNaM daMDaNANaM bahuNaM muMDaNANaM tajjaNANaM tAlaNANaM aMdubaMdhaNANaM jAva gholaNANaM mAimaraNANaM piimaraNANaM bhAimaraNANaM bhaiNImaraNANaM bhajAmaraNANaM / puttamaraNANaM dhUyAmaraNANaM suNhAmaraNANaM dAridANaM dohaggANaM appiyasaMvAsANaM piyavippaogANaM | yA bahaNaM dukkhadommaNassANaM AbhAgiNo bhavissaMti, aNAdiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurata- | saMsArakaMtAraM bhujo bhujo aNupariyAhassaMti, te No sinjhissaMti no bujhissaMti jAva no sabadukkhANamaMtaM karissaMti, esa tulA esa pamANe esa samosaraNe, patteyaM tulA patteyaM pamANe patteyaM / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smosrnne| tattha NaM je te samaNA mAhaNA evamAikkhaMti jAva parUviti-save pANA jAva save sattA na haMtavA jAva na uddaveyavA, te No AgaMtuM cheyAe No AgaMtuM bheyAe jAva jAijarAmaraNajoNijammaNasaMsArapuNabbhavagambhavAsabhavapavaMcakalaMkalIbhAgiNo No bhavistaMti / te No bahUNaM daMDaNANaM jAva bahUNaM dukkhadommaNassANaM no AbhAgiNo bhavissaMti, aNAdiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM bhujo bhujo no aNupariyahissati (te sinjhissaMti] jAva sabadukkhANamaMtaM karissaMti // [ sU. 26 ] ___ vyAkhyA- te savve ' ityAdi, te sarve prAvAdukAspiSTayuttarazatantrayaparimANA apyAdikarAH yathA svaM dharmANA, tathA 'nAnA' bhinnA 'prajJA' jJAnaM yeSAM te nAnAprajJAH, tathA nAnAchandA-minAbhiprAyA, tathA te naanaa'dhyvsaayaa|, IT te sarve'pi prAbAdukA yathA svaM pakSamAzritAH ekatra pradeze maNDalivandhamAdhAya tiSThanti, teSAM ca vyavasthivAnAmekaH / / kazcinpuruSasteSAM pratiSodhanArya jvalatAmahArANAM pratipUrNI ' pAtrIM' ayomayaM mAjanaM lohamayena mandaMzakena gRhItvA teSAM | daukitavAn , uvAca ca-bhoH prAvAdakAH / idamajArabhRtaM bhAjana ekaikaM mahataM pratyekaM vimRta yUyaM, na cedaM sandaMzakaM sAMsArika nApi cAmnistambhanaM vidhatta nApi sAdhammakAnyadhArmikANAmagnidAhopazamAdinopakAraM kuruteti 'Rjavo' mApAmakurvANA: ja Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANi prasArayata, te'pi ca tathaiva kuyuH, tato'sau puruSastadvAjanaM tatpANau samarpayati, te'pi ca dAhAyA hasta saGkocayeyuriti / tato'sau tAnuvAca-kimiti pANa pratisaMharata ! yUrya, evamAhitAste UcuH-dAhamayAditi / etaduktaM bhavati-avazyamagnidAhamayAnna kazcidagnyabhimukhaM pANiM dadAtItyetatparo'yaM dRssttaantH| [ sa nara prAha-] pANinA dagdhenApi kiM bhavatAM | bhaviSyati / duHkhamiti ceyadyevaM dAhabhIravo yUyaM sukhAbhilASiNaca, tadevaMsati sarve'pi jantavaH saMsArodaravivaravarcina evambhUtA | evetyevamAtmatulayA-''tmaupamyena yathA mama nAbhimataM duHkhamevaM sarvajantUnAmityavagamyAhiMsaiva prAdhAnyenA''zrayaNIyA / | 'tadetatpramANa' saiSA yuktiH "Atmavat sarva bhUtAni, yaH pazyati sa pazyati" tadetat samavasaraNa-sa evaM dharmavicAro yatrAhiMsA sampUrNA, tatraiva paramArthato dharma ityevaM vyavasthite tatra ye kecanAciditaparamArthAH zramaNabAmaNAdayaH 'evaM' vakSya mANamAcakSate-pareSAmevaM bhASante, tathaivaM dhamma ' prajJApayanti ' yatrasthApayanti, tathA'nena prANyupatApakAriNA prakAreNa dhamma prarUpayanti, tathAhi-sarve prANA ityAdi, yAcadantavyA daNDAdibhiH, paritApayitavyAH dharmArthamaraghaTvahanAdibhiH, parimAyAH zrAddhAdaurohitamatsyAdaya iva tathA'padrAvayitavyA devatAyAmAdimimi chAgAdayaH, ityevaM ye zramaNa | kAriNI bhASA bhASante te AgAmini kAle 'aneko' bahuzaH svazarIracchedAya bhedAya ca bhASante, tathA te sAvadha| bhASiNo maviSyati kAle jAtijarAmaraNAni bahUni prApnuvanti / [ yonyAM janma ] yonijanma, tadaneko garbhavyutkrAntajAvasthAyAM prApnuvanti, tathA saMsAraprapatrAntargatAH kalaGkalIbhAvabhAjo bhavanti bahuzzo bhaviSyanti ca, tathA te bahUnAM daNNAdInAM [ zArIrANAM ]duHkhAnAmAtmAnaM mAjanaM kurvanti, tathA te mAnamaraNAdInAM mAnasAnA duHkhAnAM tathA'nyeSAmapriya. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprayogArthanAzAdibhirduHkhadaurmanasyAnAmA bhAgino bhaviSyanti / tathA'nAdyanavada-anAdyanantaM saMsArakAntAraM bhUyo - bhUyaH anuparivartiSyante, araghaTTaghaTInyAyena tatraiva bhramantaH sthAsyanti / tathA te kuprAvacanikAH naiSa setsyanti, naiva te sarvapadArthAn bhotsyante naiva te saMsArAnmokSyante, tathA parinirvRtiH- parinirvANamAnandaM naiva lapsyante / na ca te sarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti evaM svayUthyA api sAvadyopadezatayA na setsyanti / eSA tulA etatsamavasaraNa - mAgamavicAra rUpaM draSTavyamiti / tathA ye punarviditataccA evaM prarUpayanti - sarve'pi jIvA duHkhadviSaH sukhalipsavo'to na hantavyA iti bhASante te pUrvoktaM daNDanAdikaM na prAsyanti, saMsArakAntAramacireNaiva vyatikramiSyantItyAdi sarve pUrvoktaM bhaNanIyamiti / bhaNitAni kriyAsthAnAni, atha pUrvoktameva saMkSepeNa kathayati - sarhiM bArasahiM kiriyAThANehiM vaTTamANA jIvA no siMjjhisu jAva no savadukkhANaM aMta [] vA [ No ] karissaMti vA, eyaMsi caiva terasame kiriyAThANe vaTTamANAM jIvA sijjhi bujhi muciMsu parinivAIsu jAva saGghadukkhANaM aMtaM kariMsu vA kariti vA karissati vA / evaM se bhikkhU AtaTThI ( AtmArthI ) Ayahite Ayagutte Ayajoge Ayaparakkame Arakhie AyANupae AyanippheDae AyANameva paDisAharijjAsi tibemi [sU0 27 ] | arrerita kiriyAThANaM nAma bIyamajjhayaNaM samattaM // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - ityeteSu dvAdaza kriyAsthAneSvadharmapakSaH samavatArthate, tat eteSu vartamAnA jIvA nAtIte kAle siddhA na siddhyanti na setsyanti, tathA na bubudhune buddhyante na bhotsyante tathA na mumucurna muJcanti na ca mokSyante, na nirvRtA na nirvAnti na nirvAsyanti tathA na sarvaduHkhAnAmantaM yathurna ca yAnti na ca yAsyanti / sAmprataM trayodazaM kriyAsthAnaM dharmapAzritaM darzayitumAha-' esi ' ityAdi, etasmitrayodaze kriyAsthAne varttamAnAH jIvAH siddhAH siddhayanti setsyanti yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyantIti sthitam / tadevaM sa bhikSuryaH puNDarIkAdhyayane'bhihito dvAdazakriyAsthAnavarjakA adharmapakSAnupazramaparityAgI dharmapakSe sthita upazAntaH AtmArthyA''tmArthasAdhakaH AtmahitaH AtmaguptaH AtmayogI-sadA dharmadhyAnA vasthita tathA pApeo durgatigamanAdibhyaH AtmA rakSito yena sa AtmarakSI, sAvadyAnuSThAnAnivRtta iti bhAvaH / tathA'smAna manukampate - zubhA'nuSThAnena sadgatigAminaM vidhatte, tathA''tmAnaM [saMyamena] saMsAracArakAnnissAsyati, tathA''tmAnamanarthabhUtebhyo dvAdazakriyAsthAnebhyaH pratisaMharet tathA''tmAnaM sarvAnarthebhyo nivarttayediti / etaca mahApuruSe sambhAvyate / itiH parisamAdhyarthe, bravImIti pUrvavat, zrIsudharmasvAmI jambUsvAminamuddizya bhASate - zrIvarddhamAnasvAmIsamIpe mayaitacchutaM tadbhavato nivedita, na svamanISikayeti samAptaM kriyAsthAnAkhyaM dvitIyamadhyayanamiti / vApi mayA puNyaM, kriyAsthAnaM vivRNvatA / tena puNyena loko'yaM, bhUyAdAnandameduraH || 1 || ********** iti zrIparamasuvihitasvarataragacchavi bhUSaNa pAThaka pravara zrI matsAghuraGgagaNivara kRtAyAM zrImatkRtAGgadI pikAya dvitIyazrutaskanthe dvitIyamadhyayanaM samAptam // mapkin been aloittaa domprarbet Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAraparijJAbhidhaM tRtIyamadhyayanam / atha AhAraparikSAvyaM tRtIyamadhyayana prAramyate / tathAhi suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu AhAraparinnAnAma ajjhayaNaM, tassa NaM | ayamaDhe pannatte, iha khalu pAINaM vA 4 savato savAti ca NaM logaMsi cattAri bIyakAyA eva| mAhijaMti, taM jahA-aggabIyA mUlabIyA porabIyA khaMghabIyA, tesiM caNaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM iha egatiyA sattA puDhavijoNIyA puDhavisaMbhavA puDhavivukamA ya, tajjoNIyA tassaMbhavA taduvakamA | kammovagA kammaniyANeNaM tattha vukamA NANAvihajoNiyAsu puDhavIsu rukkhattAe viudyati / te / jIvA tesiM nANAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM Au- | sarIraM teusarIraM vAusarIraM vaNassaisarIraM, nANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvaMti, parividvatthaM taM sarIraM puvAhAriyaM tayAhAriyaM vipariNAmiyaM sArUvi[ya] kaDaM saMtaM, avare vi ya NaM tesiM puDhavijoNiyANaM rukkhANaM sarIrA nANAvaNNA nANAgaMdhA nANArasA nANAphAsA nANAsaMThANa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMThiyA nANAvihasarIrapuggalaviuvitA te jIvA kammovavannagA bhavaMtIti makkhAyaM // [suu01|| ___vyAkhyA-'suyaM me ' sudharmasvAmI jambUsvAminamuddizyaitadAha, tadyathA-zrutaM mayA AyuSmatA bhagavatedamAkhyAtaM, AhAraparikSedamadhyayanaM, tasya cAyamarthaH-prAcyAdidikSu sarvata' ityUrvAdho vidikSu ca sarvasmilloke catvAro 'bIjakAyA' bIjaprakArAH-samutpattibhedA bhavanti, tadyathA-agre bIje-yeSAM te'gravIjAH talatAlIsahakArAdayaH zAlyAdayo vA, yadi vA aprANyevotpatcI kAraNatA pratipayante yeSAM te koraNTAdayaH / tathA mUlabIjA ArdrakAdayaH, parvabIjA ikSvAdayA, skandhacIjAH sallakyAdayaH, teSAM ca caturvidhAnAmapi vanaspatikAyAnAM yadyasya yoja'mutpatti kAraNa tadyathAcIja, yathA zAsyarasa zAlibIja-mutpattikAraNa, evamanyadapi draSTavyaM, ' yathAvakAzeneti yo yasyAvakAzA-yadhasyotpattisthAnaM, athavA bhUmyambu| kAlAkAzabIjasaMyogA yathAvakAze gRhyante, tadevaM yathAbIjaM yathA'vakAzena cedA'smiJjagati 'eke' kecana sancA ye | tathAvidhakammodayAdvanaspatipitsavaste hi vanaspatAvutpadyamAnA api pRthivIyonikA bhavanti, yathA teSAM vanaspativije| kAraNaM, paramAdhAraM vinotpattirna syAd tena pRthivIyonikA ityucyante, yathA sevAlakaImAnAmutpattI AdhArabhUtamammA, tathA 'pudavisaMbhavA' pRthivyA vanaspatikAyasambhavaH, tathA 'puDhavivukamA' pRthivyAM 'dhyutkramo' vRddhirmavati, [evaM ca te ] tadyoni kAstatsambhavAstavyutkramAH, arthaH pUrvavat / tathA 'kammovagA' te hi tathAvidhena vanaspatikAya- | sammavena karmaNA preryamANAsteSveva vanaspatiyUpa-sAmIpyena tasyAmeva pRthivyAM gacchantIti karmopamA bhaNyante, ve hi karma Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maga vazamA vanaspatikAyAdAgatya teSveSa punarapi vanaspatispadyante, na cA'nyatrotA anyatra bhaviSyanti, yataH "kusuma-Jy purote bIje, mathurAyAM nAGkuraH samudbhavati / yatraiva tasya bIjaM, tatraivotpadyate prasavaH / / 1 / / " tathA te jIvAH | karmanidAnena-kAraNena samAraSyamANAstatra-pRthivyAM vanaspatikAye vA vyutkramAH-samAgatAH santo nAnAvidhayonikAsupRthivImiyanyeSAmapi SaNNa kAyAnAmutpattisthAnabhUtAsa sacittAcittamizrAsu vA shvetkgaadivrnn-tiktaadirs-surmpaadi| gandha-mRddhakarkazAdispazodikarvikalpehuprakArAsu bhUmiSu vRkSatayA vividhaM vartante, te ca tatrotpannAstAsAM ca pRthivInAM | 'sneha' snigdhabhAvamAdadate, sa eva teSAM banaspatijIvAnAmAhAra iti, na ca te pRthivIzarIramAhAsyantaH pRthivyAH pIDAmutpAdayanti / evamakAyatejovAyuvanaspatInAmapyAyojyam / atra ca pIDA'nutpAdane'yaM dRSTAntaH, tadyathAaNDodbhavAdyA jIvA mAturunmaNA vitra mAnA garbhasthA vA udaragatamAhAramAhAsyanto nAtIva pIDAmutpAdayantyevamasAvapi / banaspatikAyikaH pRthivIsnehamAhArayamAtIva tasyAH pIDAmutpAdayati utpadyamAnaH, samutpannazca vRddhimupAgato'savarNarasAdhupetatvAt vAdhAM vidadhyAdapIti / evamakAyasya bhaumasyAntarikSastha vA zarIramAhArapanti / tathA tejaso masmAdika / zarIraM gRhanti, evaM vAyvAderapi draSTavyam / kiM bahUktena ? nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM yaccharIraM tatte samutpadyamAnA acinamiti-svakAyenAvaSTabhya prAsukI kurvanti, yadi vA parivizvastaM pRthivIkAyAdizarIraM kizcitparitApitaM kurvanti te ca vanaspatijIvA eteSAM pRthivIkAyAdInAM taccharIraM 'pUrvamAhArita miti taireva pRthivIkA yAdimirutpattisamaye AhAritamAsIt-svakAyatvena pariNAmitamAsIt , tadadhunApi vanaspati jIvastatrotpadhamAna utpamo vA 'tvacA sparzena AhArayati, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhArya va svAyatvena vipariNAmayati, vipariNAmitaM ca taccharIraM svakAyena [ saha ]svarUpatAM nItaM sattanmayatAM prtipdyte| aparANyapi zarIrANi mUlazAstrApratijJAkhApatra puSpaphalAdIni teSAM pRthivIyonikAnAM vRkSANAM nAnAvarNAni tathAhi skandhrasyAnyathAbhUto varNo mUlasya cAnyAdRza iti evaM yAvannAnAvidhazarIrapudgalavikurvitAste bhavantIti, tathAhi - nAnArasavIryavipAkA nAnAvidhapudgalopaca yAtsurUpakurUpa saMsthAnAstathA DhAlpasaMhananAH kuzasthUlaskandhAtha bhavantyevamAdinAnAvidhasvarUpANi zarIrANi vikurvantIti sthitam / ' te jIvA kammovavannagA ' te ca jIzastatra - vanaspatiSu tathAvidhakarmaNA upapannagAste vedaM ephendriyajAvizyAvarana vanaspatiyogyAyuSkAdikamiti, tatkarmodayena tatrotpannAH- kamrmotpannA ityucyante na punaH kAlezvarAdinA tatrotpAdyante ityevamAkhyAtaM tIrthakarAdibhiriti / evaM pRthivIyonikA [vRkSA] uktAH, sAmprataM tadyonikeSveva vanaspatiSu pare samutpadyante ityetadarzayitumAha ahAvaraM purakhAyaM igatiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhavukkamA tajoNiyA tarasaMbhavA tadukamA kammovagA kammanidANeNaM tattha vukkamA puDhavijoNiehiM rukkhahiM rukkhattAe viuti, te jIvA tesiM puDhavijoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAreMti / te jIvA AhAreti puDhavi sarIraM AuteuvAuvaNassaisarIraM nANAvihANaM tasadhAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuti parividvatthaM taM sarIragaM puvAhAritaM tayAhAriyaM viSpariNayaM sArUvikaDaM saMtaM avare vi ya NaM tesiM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rukkhajoNiyANaM rukkhANaM sarIza nANAvaNNA nANAgaMdhA nANArasA nANAphAsA nANAsaMThANasaMThiyA nANAvihasarIrapoggala viDabbiyA te jIvA kambhogabhayaMtIti khAyaM // [sU0 2 ] - sudharmasvAmI ziSyodezenedamAha - athAparaM etadAkhyAtaM purA tIrthakareNa tadyathA hAsmin jagatyeke kecana tathAvidhakammadavarttinaH 'satrAH ' prANinaH vRkSA evaM yonirutpattisthAnamAzrayo yeSAM te vRyonikAH / iha yat pRthivIyoniSu SvabhihitaM tadeteSvapi vRkSayonikeSu vanaspatiSu tadupacayakartR sarvamAyojyaM yAvadAkhyAtamiti / sAmprataM vanaspatyavayavAnadhikRtyAha ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhabukamA ya tajoNiyA tassaMbhavA taduvakamA kammotragA kammaniyANeNaM tastha vukkamA rukkhA rukkhajogiesu rukhattAe vihRti, te jIvA tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhati, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM AuteuvAuvaNassaisarIraM [ nANAvidvANaM ] tasthAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kurvati, parividdhatthaM taM sarIragaM puvvAhAriyaM tayAhAriyaM vipariNayaM sArUvikaDaM saMtaM avare vi ya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM sarIrA NANAvapaNA jAva te jIvA kammovavannagA bhavatIti makkhAyaM // [ sUtraM 3 ] Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ vyAkhyA-athAparametadAkhyAta, tadarzayati-hAsmiJjagatyeke, na sarve, tathAvidhakammodayavatino vRkSayonikA || / savA mavanti tadavayavAzritAbApare canapatirUpA evaM prANino bhavanti, tathAhi-yo peko vanaspatijIvaH sarvavRkSAvayava myApI bhavati, tasya cApare tadavayaveSu mulakandaskandhatvazAkhApravAlapuSpapatraphalabIjabhUteSu dazasu sthAneSu jIvAH saha spadyante / te ca tatrotpadyamAnA sUkSayonikAH payodbhavAH vRkSavyutkramAyo cyante spadhante (1) iti, zeSaM pUrvavat / ina ca / na sUtrANyAMmAItAni, tadyathA-vanaspatayaH pRthivyAbhitAH bhavantItyeka 1, taccharIramakAyAdi. IN zarIraM vA''hArayantIti dvitIyaM 2, tathA vipadAstadAhAritaM zarIramacittaM viddhastaM ca kRtvA''tmasArakurvantIti tRtIyaM 3, anyAnyapi teSAM pRthivIkAyayonikAnAM vanaspatInAM zarIrANi mUlakandaskandhAdIni nAnAvarNAni mavantIti caturtha , IA evamatrApi vanaspatiyonikAnAM vanaspatInAmevaMvidhArthapratipAdakAni catuSprakArANi sUtrANi draSTavyAni yAvatte jIvA banaspasyaSayavamUlakandAdirUpAH karmopapatramA bhavantItyevamAkhyAtam / / ___ ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhavukamA tajjoNiyA | tassaMbhavA taduvakamA kammovagA kammanidANeNaM tattha vukamA rukkhajoNiesu ruskhesu mUlattAe kaMdacAe khaMdhattAe tayacAe sAlattAe pavAlattAe pattattAe pupphattAe phalasAe bIyattAe viuhati, te jIvA tesiM rUkkhajoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM Au Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA e / 3 // teuvAuvaNassaisarIraM nANAvidvANaM tasthAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuti parividdhatthaM sarIraM jAva sArUvikaDe saMtaM, avare viya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM mUlANaM kaMdANaM khaMdhANaM tayANaM sAlANaM pavAlANaM jAva bIyANaM sarIrA NANAvaNNA nANAgaMdhA jAva nANAviha sarIrapoggalaviuvitA te jIvAnA bharatIti mAvaM // [ sUtraM 4 ] *yAkhyA - ayamAlApako vyAkhyAta evaM prAkharcate, atra tu likhito'sti mayA, (paraM) samyannA'yamato'sti, tena vidvadbhiH samyag vicArya vAcanIyaH + | sAmprataM vRkSoparyupapannAn vRkSAnAzrityAha ahAvaraM purakhAyaM iddegatiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhabukamA tajoNiyA tasaMbhavA tadukamA kammova [vanna]gA kammanidANeNaM tattha vukkamA rukkhajoNiehiM rukkheohiM ajjhArudattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM rukkhajoNiyANaM ajjhAruhA [ rukkhA ]NaM siNeha mAhAriMti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare vi ya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM + " athAparametadAkhyAtaM idde ke sattvA vRkSa yonikAH syuH, tasyaikasya vanaspacermUlArambhakasya upacayakAriNaste vRkSayonikA ukthante, yadi vA mULaskandhAdikAH pUrvokta dazasthAnavarttinaste evamucyante / atrApi sUtracatuSTayaM prAgyat / " iti irSa0 / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajharuhANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM // [ sUtraM 5] - vyAkhyA - mathAparametatpurAsssyAtaM yadvakSyamANamihaike saccA vRkSayonikA bhavanti, tatra ye te pRthivIyonikA steSveva pratipradezatayA ye apare samutpadyante tasyaikasya vanaspatermUlArambhakasyopacayakAriNaste vRkSayonikA ityabhidhIyante, teSu ca vRkSayoniSu vRkSeSu kamrmopAdAnaniSpAditeSu uparyupari adhyArohantItyadhyAruhA-vRkSopari jAtA vRcA ityabhidhIyante / teca lakSAbhidhAnAH kAmavRkSAbhidhAnA vA draSTavyAstadbhAve cApare vanaspatikAyAH samutpadyante vRkSayonikeSu vanaspatiSviti, idaM prathamaM sUtraM / ihApi prAgvacatvAri sUtrANi draSTavyAni tadyathA-vRkSayonikeSu vRkSeStrapare'dhyAruhAH samutpadyante, ve ca tatrotpannAH svayonibhUtaM vanaspatizarIramAhArayanti tathA pRthivyaptejovAyvAdInAM zarIrakamAdArayanti, vaccharIramAdArita sadavicaM viddhastaM vipariNAmitamAtmasAtkRtaM svakAyAvayavatyA vyavasthApayanti, aparANi ca teSAmadhyAruhANAM nAnAvidharUparasagandhasparzopetAni nAnAsa~sthAnAni zarIrANi bhavanti, te jIvAstatra svakRta kammopapatrA bhavantyetadAkhyAtamiti prathamaM sUtram 1 // ahAvaraM purakhAyaM iddegatiyA sattA ajjhAruhajoNiyA ajjhAruhasaMbhavA jAva kammanidANeNaM tastha vukkamA rukkhajoNipasu ajjhAruhesu ajjhArudattAya triudvaMti, te jIvA tersi ajjhAruha[ rukkha ] joNiyANaM ajjhAruhANaM siNehamAhAriMti, te jIvA [ AhAriti ]puDhavisarIraM jAva Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvika saMsaM, avare tri ya NaM tesiM ajjhAruhajoNiyANaM ajjhAruddANaM sarIrA nANAvaNNA jAvakhAyaM // [ sUtraM 6 ] vyAyA-- abhAra purA yonikeSu vRkSeSa abhyArudAH pratipAditAste devApare pratipradezopakarNAro'dhyAruhavanaspatitvenopapadyante te ca jIvA adhyAruhapradezeSUtvamA adhyAruhajIvAsteSAM svayonibhUtAni zarIrA yAhArayanti tatrApazamyapi pRthivyAdIni zarIrANyAhArayanti, aparANi cAdhyAruhasambhavAnA madhyAruha jIvAnAM nAnAvarNakAdIni zarIrANi bhavantyevamAkhyAtamiti dvitIyaM sUtram 2 || ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA ajjhAru joNiyA ajjhAruhasaMbhavA jAva kammanidANeNaM tastha bukamA ajjhAruha ( rukkha ) joNiesu ( ajjhAruhesu ) ajjhAruhattAe biuhaMti, te jIvA tersi ajjhAru joNiyANaM ajjhArudvANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM Au [] sarIraM ] jAva sArUvikaddhaM saMtaM, avare vi ya NaM tersi ajjhAruhajoNiyANaM ajjhAruhANaM sarIrA nANAvannA AvamakkhAyaM // [ sU0 7] vyAkhyA - mathAparaM purA''khyAtamike saccA adhyAruhasammaveSvabhyAruddeSvanyAhahatvenotpadyante ye caivamutpadyante te'bhyA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doe sahayonikAnAmadhyAruhANAM pAni zarIrANi tAnyAhArayanti / dvitIyasUtre prakSayonikAnAmanyArahANAM yAni parIrANi tAni apare'bhyAsahajIvA AhArayanti, tRtIye svadhyAruhayonikAnAmadhyAruhajIvAnAM zarIrANi draSTavyAnIti vizeSaH / idaM tu | caturthaka, tadyathA___ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA ajjhAruhajoNiyA ajjhAruhasaMbhavA jApa kammanidANeNaM tattha vukamA ajjhAruhajoNiesu ajjhAruhesu( ajjhAruhattAe )mUlattAe jAva bIyattAe viudghati, se jIvA tesiM ajjhAruhajoNiyANaM ajjhAruhANaM siNehamAhAriti(te jIvA AhArita puDhavIsarIraM Au0) jAva( sArUvikaDaM saMtaM, )avare vi ya NaM tesiM ajjhAruhajoNiyANaM (ajjhAruhANaM) mUlANaM jAva bIyANaM sarIrA nANAvapaNA jAvamakkhAyaM // [ sU08] ___ vyAkhyA-athAparamidamAkhyAtaM, tadyathA-Ike sattvA adhyAyonikevadhyAruheSu mUlakandaskandhatvazAkhAprAlapatrapuSpaphalacIjamAnotpadyante, te tathAvidhakammopagA bhavantItyetadAkhyAtamiti / zeSaM pUrvavaditi / sAmprataM icavyatirikta zeSavanaspatikAyamAzrityAha ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA puDavijoNiyA puDhavisaMbhavA jAva nANAvihAsu joNiyA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tang Ding Shou T puDha tattApa viuti, te jIvA tesiM nANAviha joNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAriMti jAva te jIvA kammo bhavatIti makkhAyaM 1 [ sU0 9] evaM puDhaviooNiesu taNesu taNattAe viudvaMti, jAva makkhAtaM 2 [ sU0 10 ] evaM taNajoNiesu taNesu taNattAe viuti, taNajoNiyaM taNasarIraM ca AhAriMti jAvamakkhAyaM 3 / evaM taNajoNiSasu taNesu mUlattAe jAva bIyacAe viurhati te jIvA jAva [ eva ] makkhAyaM 4 | vyAkhyA - athAparamidamAkhyAtaM yaduttaratra vakSyate, tadyathA-ike satbA: [ pRthivIyonikAH ] pRthivIsambhavAH [pRthivI-] vyutkramA ityAdayo yathA vRkSeSu catvAryA[catvAra A]lApakAH evaM tRNAnyapyAzritya draSTavyAste cAmI-nAnAvidhAsu pRthivIyoniSu tRNatvenotpadyante pRthivIzarIraM cAhArayanti 1 / dvitIyaM tu pRthivI yonikeSu tRNeSUtpadyante tRNazarIraM bAhArayanti 2 / tRtIyaM tu tRNayonikeSu tRNeSUtpadyante tRNa [ yonikaM ] vRNazarIraM cAhArayanti 3 / caturthaM tRNayonikeSu tRNAvayaveSu mUlAdiSu dazaprakAreSutpadyante tRNazarIraM zrAhArayantItyevaM pAvadAkhyAtamiti 4 / [ evaM ] osahINaM cattAri AlAvagA, evaM hariyANa vi cattAri AlAvagA [ sU0 11] vyAkhyA - evamauSadhyAbhayAzvatvAra AlApakA bhaNanIyAH, navaraM -auSadhIgrahaNaM karttavyaM, evaM haritAzrayAzrasvAraH Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlApakA vAcyAH / kuchaNeSu tveka eva AlApako draSTavyaH, sa cArya - ahAvaraM purasvAyaM igatiyA sattA puDhavijoNiyA puDhavisaMbhavA jAva kammanidANeNaM tattha bukkamA NANAviijoNiyAsu puDhavIsu AyattAe vAyattAe kAyattAe kUddaNattAe, kaMdu[ka]tAe uha[]yattA nihali[Ni] yattAe sacchavAra uttagavAda vAsAzivAya krUratAe viudvaMti, te jIvA tesiM nANAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAraiti, te jIvA AhAriti puDhavI sarIraM jAva saMta, avare viyaNaM tesiM puDhavijoNiyANaM AyattANaM jAva kUrANaM sarIrA nANAvaNNA jAvakakhAyaM / ikko ceva AlAvago, sesA tinni natthi / vyAkhyA--kuchaNeSveka evAlApako jJeyaH zeSAstrayo na santi tadyonikAnAmapareSAmabhAvAditi / iha cAmI vanaspativizeSA lokavyavahArato'vagantavyAH prajJApanAto vA atraseyA iti / sampratama kAyayonikasya vanaspateH svarUpaM darzayitumAhaahAvaraM purakhAyaM iddegatiyA sattA udgajoNiyA udgasaMbhavA jAva kammaniyANeNaM tattha tukamA NANAviha joNiesu udagesu rukkhattAe viuti, te jIvA tersi nANAvihajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya NaM tersi udga Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - joNiyANaM rukkhANaM sarIrA nANAvaNNA jaavmkkhaayN| jahA puDhavijoNiyANaM rukkhANaM cattAri NR gamA ajjhAruhANa vi taheva taNANaM osahINaM [ hariyANaM cattAri AlAvagA bhANiyavA ikkeke / ___ vyAkhyA-athAnantarametadvakSyamANamArUyAta, tadyathA-vahai ke savAstathAvidhakammodayAdudakayonikA udakasambhavA | pAvatkarmanidAnena sandAnitAstadupakramA bhavanti, te ca tatkammavazagA nAnAvidhayonikedakeSu vakSatvena pinakovalAditvena) vRttAmanti' utpadyante | ye ca jIvA udakayonikA vRkSatvenopanAste taccharIra-mudakazarIramAhArayanti, na kevalaM tadeva, anyadapi pRthivIkAyAdikaM zarIramAdArayantIti / zeSa pUrvanA / pathA pRSitironikAnA vRkSANAM catvAra AlApakA pAyA vAdakayonikAnAmapi vRkSANAM bhavantItyevaM draSTavyaM, tadutpamAnAmaparasya prAguktasyavikalpAbhAvAditi / kiM tarhi 1 eka evAlApako bhavati,[e]teSAM hi udakAkRtInAM vanaspatikAyAnAM tathA avakapanakazaivalAdInAmaparasya prAguktasya vikalpa. kA spAmAvAditi, ete codakAzrayA vanaspativizeSAH kalambukAhaDAdayo lokavyavahAratobaseyA iti / ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA udagajoNiyA udagasaMbhavA jAva kammaniyANeNaM tattha bukamA nANAvihajoNiesu udaesu udamattAe avagattAe paNagacAe sevAlattAe kalaMbugatAe | haDatAe kaserugatAe kacchabhANiyattAe uppalattAe paumattAe kumuyattAe naliNasAe subhayacAe patacinhAntargataH pATho sAphadoSajA sammAmyate, vRttiSvanuparammAt | Asana... - Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sogaMdhiyattAe poMDarIya mahApaoNDarAyattAe sayapatattAya sahasapattattAe evaM kalhArakoMkaNattAe araviMdattAe tAmarasattAe bhisabhisamuNAlapukkhalattAe pukkhalacchibhagattAe viDahaMti, te jIvA siM nANAviha joNiyANaM udagANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya NaM tesiM udgajoNiyANaM udagANaM jAva pukkhalacchibhagANaM sarIsa nANAvaNNA jAmakhAyaM / eko caitra AlAvago 3 / [ sU0 12] vyAkhyA--- athAparamanyat sthAnakaM tIrthakarairAkhyAtaM, tadyathA-' iha' jagati eke jIvA udakayonikA nAnA yoni(kA) ke (1) avakapanaka sevAlAH yAvanmRNAlapukkhalAntA utpadyante, te jIvA nAnAvidhayonikodakasnehamAhArayanti ityAdipUrvavat / asthAyameka eva AlApako jJeyaH / ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA tesiM ceva puDhavijoNiehiM rukkherhi rukkhajoNiehiM XhiM, taNajoNiehiM mUlehiM jAva bIehiM + (ruvakhajoNiehiM ajjhAruhehiM, ajjhAruhajoNipi * cinhAta piThasthAne ' rukkhehi rubakhajogiehiM ' ityevaMvidhaH pATho'sti savRttikamudrita pratiSu / + ( ) nAstyeva cinAntargataH pAThaH puNyapacanIya dIpikA pratiSu / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *jAva bIehiM, puDhavi joNiehiM tahiM taNajoNiehiM bhUlehiM jAba bIehiM evaM [ osahIhiM ] samaratha vi sinni AlAvagA, evaM hariehiM ) vi tinni AlAvagA, puravijoNiehiM vi AehiM kAhi jAva kurUpa [ kUre ]hiM udagajoNiehiM rukkhehiM * rukhajoNiehiM mUlehiM jAva bIehi, evaM anAruhiM vitini taNehiM vi tinni AlAvagA, osahIhiM vi tinni iriehiM vitini udgajoNiehiM udagaehiM apaehiM jAva pukkhalacchibhapahiM tasapANattAe viuti 4 / te jIvA tesiM puDhavijoNiyANaM udgajoNiyANaM rukkhajoNiyANaM ajjhAruhajoNiyANaM taNajoNiyANaM osa hijoNiyANaM hariyajoNiyANaM rukkhANaM ajjhAruhANaM taNANaM osahINaM hariyANaM mUlANaM jAva bIyANaM AyANaM kAyANaM jAva kuravA[kUrA]NaM udagANaM avagANaM jAva pukkhalacchibhagANaM siNeha mAhAriti / te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya NaM tesiM rukjoNiyANaM ajjhAruha joNiyANaM taNajoNiyANaM osahijoNiyANaM hariyajoNiyANaM mUlajoNiyANaM kaMda* atraiva cinhasthAneSu " ajvAruhehiM ajjhAruhajoNiehiM mUlehiM " tathA " taNajoNiehiM taddi " vathA 64 joNiehiM rukkheddi " itirUpeNa pAThAdhikyamasti savRttikamudrita pratiSu / rukkha Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joNiyANaM jAva zrIyajoNiyANaM AyajoNiyANaM kAyajoNiyANaM[ jAva kUrajoNiyANaM ]udagajoNiyANaM avagajoNiyANaM jAva pukkhalacchibhagajoNiyANaM tasapANANaM sarIrA nANAvaNNA | jAvamakkhAyaM 1 // [ sU013 ] myAkhyA- vanaspatAvutpamA jIrAH pRthivIyonikAnAM tathodakAnAM vRkSAcyAhataNauSadhiharita yonikAnAM pakSANAM yAvatsnehamAhArayantItyetahArUyAtamiti, tathA tramA prANinAM zarIramAhAsyantItyetadavasAne draSTavyamiti / tadevaM vanaspati. nyAno svarUpamabhihitaM. zeSAH pRthivIkAyAdayazcatvAra ekendriyA uttastra pratipAdayibhyante, sAmprataMtra trasakAyikasyAvasaraH, sa ca nArakatiryaGmanuSyadevabhedaminnaH, tatra nArakA apratyakSatvenAnumAnagrAhyAra, [tathAhi-] dumkuta. karmaphalabhujA kecana santItyevaM te grAjhAH, tadAdvAro'pyekAntenAzumadhugalanivartita ojasA, na prakSapeNeti, devA apyadhunA pAhulyena anumAnagamyA e[va], teSAmanyAhAraH zubha ekAntanojonivarNito, na prakSepakata iti / sa cAbhoganivartito'nA[mogakRtatha, tatrAnA]mogakataH pratisamayabhAvI bAbhogakatazca jaghanyena caturthabhaktAta utkRSTatastu trayastriMzadvarSasahasraniSpAdita iti, zeSAstu tiryamanuSyAsteSAM ca madhye manuSyANAmahitatvAsAne pAka pradardhayitumAha-- ahAvaraM purakkhAyaM nANAvihANaM maNussANaM, taM jahA-kammabhUmigANaM akammabhUmigANaM aMtaradIvagANaM AriyANaM milakkhugANaM, tesiMcaNaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassaya kamma Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaDAe jogie etthaNaM mehuNavattie nAmaM saMjoge samupajAti, te duhao visiNehUM saMciNati / vyAkhyA -- athAnantarameta 'pUrA' pUrvamAkhyAtaM, tadyathA - AryANAmanAryANAM ca karmabhUmi jAkarma bhUmitrAdInAM manuSyANAM nAnAvidhayonikAnAM svarUpaM vakSyamANAnItyA samAkhyAtaM teSAM ca zrIpuMnapuMpaka medabhimAnAM 'yathAbIje ne 'ti yadyaspa bIjaM, satra striyAH savandhi zroNitaM puruSasya zukrametadubhayamapyaviddhastaM, zukrAdhikaM sanmanuSyasya zoNitAdhikaM khiyAstatsamatA napuMsakasya kAraNatAM pratipadyate, tathA ' yathAvakAzene 'ti yo yasyAvakAzo mAturudarakSyAdikaH, tatrApi kila vAmA khiyo dakSiNA kukSiH puruSasyomayA''zritaH SaNDha iti / tatra cAviddhastA yoniraviddhastaM + bIjamiti catvAro maGgakAH, tatrApyAdya eva bhaGgaka utpatteravakAza, na zeSeSu triSviti / atra ca khIpuMsayorvedodaye sati pUrvakarmanivarttitAyAM yonau 'maithunapratyathiko ' ratAbhilASodayajanito'gnikAraNayoraraNikASThayoriva saMyogaH samutpadyate, tatsaMyoge ca tacchukrazoNite samupAdAya tatrotpitsavo jantavastaijasakA rmmaNAmyAM zarIrAbhyAM kammerajjusandAnitAstatrotpadyante / te ca prathamamubhayorapi snehamAcinvantyavistAyAM yo satyAmiti, viddhasyate tu yoniH " paJcapaJcazikA nArI, saptasaptatikaH pumAni" ti, tathA dvAdaza muhUrttAni yAcchukrazoNite aSiddhastayoni ke bhavatastata Urddha samupagacchata iti / tattha NaM jIvA itthittAe purisattAe napuMsagatApa viurhati / + "bIjaM 1, avidhvastA yotirvidhvasvaM bIjaM 2, vizvastA yoniravidhvastaM bIjaM 3, vizvastA yonirvidhvastaM / " iti irSa0 / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSS N vyAkhyA-tatra ca jIvA ubhayorapi snehamA[hArya-AdAya svakarmavipAkena yathAstra strIpuMnapuMsakabhAvena 'viuti'ti / / vivartante-samutpadyante / te jIvA mAuNa uyaM riyaM tu gAya saMzaSTuM kalasaM kivitaM tappaDhamayAe AhAramAha- M riti / tato pacchA jaM se mAtA nANAvihAo rasavaIo AhAramAhareti tato egadeseNaM oyamAhArita, ANupuveNaM vuDA palibAgamaNuppavanA tato kAyAto abhinivaTTamANA iritha vegayA / jaNayaMti purisaM vegayA jaNayaMti NapuMsagaM vegayA jaNayaMti / te jIvA DaharA samANA mAue khIraM / sapi ca AhArita ANuputreNaM vuDDA oyaNaM kummAsaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare viyaNaM tesiM NANAvihANaM maNussANaM kammabhUmigANaM akammabhUmigANaM aMtaradIvagANaM AriyANaM milakkhUNaM sarIrA nANAvaNNA bhavaMtIti makkhAyaM // [sU014] ___vyAkhyA-tataste jIvAstatrotpAH santo mAturAhAramojamA mizreNa vA lomabhirvA''nupUya'gAhArayanti 'yathAkrama' AnupUryeNa vRddhimupagatAH santo 'garmaparipAka' garbhanipacimanuprapannAstato mAtuH kAyAdaminivartamAnA-pRthagbhavantasta| yonenirgacchanti, te ca tathAvidhakodayAdAtmanaH strIbhAvamapyekadA banayanti apare kecana pumbhAvaM napuMsakamAvaM ca, idasataM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavati-strInapuMsakamAvaH prANinAM svakRtakarmanivatito bhavati, na punaryo yAdRgihabhaSe so'sminnapi tAdRgeveti, te cara IN tadaharjAtabAlakAH santaH pUrvamavAbhyAsAdAhArAbhilASiNo mAtuH stanastanyamAhArayanti, [ tadprahAreNa ca pRddhimupagatA staduttarakAlaM navanItadadhyodanAdikaM yAvatkulamASAn bhuJjate, tathA''hAratvenopagatAnasA~sthAvarAMzca prANinaste jIvA AhAra| yanti, tathA nAnAvidhavRthivIzarIraM lavaNAdikaM macetanamacetanaM vA AhArayanti, taccA'hAritamAtmasAtkRtaM sad" rasAsuzmAsamaMdo'sthimAzukANi pAtava " iti saptadhA vyavasthApayanti, aparANyapi teSAM nAnAvidhamanuSyANAM [ nAnAvarNAni ] zarIrANyAvirbhavanti, te ca tadyonikatvAttadAdhArabhUtAni nAnAvarNAni zarIrANyAhArapantItyevamAkhyAtamiti / evaM tAbadgarbhavyutkrAntajamanuSpAH pratipAditAstadanantaraM sammUrchanajAnAmavasaraH, sA~cottastra pratipAdayiSyAmi / sAmprataM tiyamyo. nikAstatrApi jalacarAnuddizyA''ha--- ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM jalacarANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, taM jahA-maccharapaNaM jAva suMsumArANaM tesiM ca NaM ahAvIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassa ya kammakaDAe joNIe taheva, jAva tato egadeseNaM oyamAhAriti ANupuveNaM vuDDA palipAgamaNuppacannA tato kAyAto abhinivaTTamANA. aMDaM vegayA jaNayaMti poyaM e[]gayA jaNayaMti, se aMDe ubhijamANe ittha vegayA jaNayaMti parisaM vegayA jaNayaMti napuMsagaM vegayA jaNayaMti / te jIvA DaharA samANA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AusiNehamAhAriti ANupuveNaM vuDDA vaNassaikAyaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAraiti | puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya NaM tesiM nANAvihANaM jalacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM macchANaM suMsumArANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM / gyArUyA-athA'nantarametadvakSyamANaM pUrvamAkhyAtaM, tadyathA-nAnAvidhajalacarapaJcendrigatiryagyonikAnAM sambandhitaH / kaoNmita svanAmagrAhamAha-" macchANaM jAva suMsumArANaM " teSAM matsya]cchakachapAdInAM yasya yathA yIjaM tena tathA 'yathA'vakAzena ' yo yasyodarAdAvavakAzastena, tripAH puruSasya ca svakarmanipacitAyAM yonAvutpadhante, te ca tatrAbhivyaktA mAturAbAreNa dhuddhimupagatAH strInapuMsakAnAmanyatamatvenotpabante, te ca jIvA jalacarA garbhAvyutkrAntAH santastadanantaraM pAva 'Dahara 'tti laghavastAvadapA~snehamapkAyamevA'hArayanti, AnupUryeNa ca vRddhAH santo vanaspatikArya prasAn sthAvara zAhArayanti / tathA te jIvAH pRthivIzarIraM-kaI masvarUpaM krameNa vRddhimupagatAH santa AhArayanti, tasAhArita satsamAnarUpI. kRtamAtmasAtpariNAmayanti, zeSaM sugamaM, yAvatkarmopagA bhavantItyevamAkhyAtam / sAmprataM sthalacarAnuddizyAha ahAvaraM purakkhAyaM nANAvihANaM cauppayathalacarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaMtiM jahA-] egakhurANaM, dukhurANaM, gaMDIpadANaM, saNaphayANaM, tesiM ca NaM ahAbIpaNaM ahAvagAseNaM itthIe Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisarasa ya kamma0 jAtra mehuNavattie nAmaM saMjoge samutpajjati, te duhao siNehaM saMciNaMti, tattha NaM jIvA itthittAe purisa [ tAe ]jAva viuti / te jIvA mAUe uyaM piusukaM, evaM jahA massANaM jAva ithi gayA jaNayaMti purisaMSi napuMsagaMpi, te jIvA DaharA samANA mAuNo khIraM sappi AhAriti / ANuputreNaM buDhA vaNassatikAyaM tasthAvare ya pANe, te jIvA AdhArita puDhAve - sarIraM jAva saMta, avare vi ya NaM tersi nANAviddANaM cauppayathalacaraparcidiyatirikkhajoNiyANaM egakhurANaM jAva saNaphayANaM sarIrA nANAvapaNA jAvamakkhAyaM / vyAkhyA - athAparametattIrtha karairAkhyAtaM nAnAvidhAnAM catuSpadAnAM tadyathA- ekakhurANAmazvAnAM dvikhurANAM gomahiSyAdInAM gaNDIpadAnAM hastyAdInAM sanakhapadAnAM siMhavyAghrAdInAM teSAM yathAvIjaM yathA'vakAzaM jIvAnAmutpacite buddhimupagatAH santo'pareSAmapi zarIramAhArayantIti zeSaM sugamaM, yAtratkampamA bhavantIti / sAmprataM uraHparisarpAnuddizyAha ahAvaraM purakhAyaM nANAviddANaM uraparisappANaM thalacarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM, taM jar3AahINaM ajagarANaM asAliANaM mahoragANaM, teliM ca NaM [ahAvIeNaM ] ahAvagAseNaM itthIe jAva Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ittha NaM mehuNe, evaM taM ceva, nANa-aMDaM vegayA jaNayaMti poyaM vegayA jaNayAMta, se aMDe ubbhi| jamANe itthaM vegayA jayaMti purisaMpi napuMsagaMpi, te jIvA DaharA samANA vAukAyamAhAreMti, mA ANuputreNaM vuhA vaNassatikAyaM tasathAvare pANe, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMta, avare vi ya tesiM nANAvihANaM uraparisappathalacarapaMciMdiyatirikkha. ahINaM jAva mahoragANaM sarIrA nANAvaNNA [ nANAgaMdhA] jAnasakkhAyaM / / ____X[ vyAkhyA- nAnAvidhAnA ' bahuprakArANAM urasA ye prasarpanti nepA, tadyathA-ahInAmajagarANAmazAlikAnAM | mahoragANAM sthAbIjena yathA'yakAzena cotpasyAsx[]svena potajatvena vA garbhAnirgacchanti, te ca nirgatA mAturUSmANa (bASpagayaM ) vAyuM cAhArapanti, teSAM ca jAtipratyayena tenaivAhAreNa kSIrAdi neva dvirupajAyate, zeSA ] vyAkhyA sugamaica pUrvavat / sAmprataM japarisarpAnuddizyAha ahAvaraM purakkhAyaM nANAvihANaM bhuyaparisappANaM thalacarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM, taM jahAgohANaM naulANaM sIhANaM saraDANaM sallANaM saravANaM kharANaM gharakoilANaM vissaMbharANaM mUsagANaM x nAstyetacinhAntargataH pAThaH pratyantareSu / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IFINI maMgamA SSSSS maMgusANaM payalAtiyANaM birAliyANaM johANaM cauppAiyANaM, tersi ca NaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassa ya, jahA uraparisappANaM tahA bhANiyatvaM, jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare vi ya NaM tasiM nANAvihANaM bhuyaparisappapaMciMdiyathalacaratirikkhANaM gohANaM jAvamakkhAyaM / vyAkhyA-x [ nAnAvidhAnAM bhujAbhyAM ye pra(pari)manti teSAM, tadyathA-godhAnalAdInAM sammopAnena yathAbIjena yathA'vakAzena cotpattirbhavati, te cANDajatvena potajatvena colpanAstadanantaraM mAturUkSmaNA vAyunA cAhAritena vRddhimupayAnti / zeSa ] sagumameva pUrvadan / sAmprataM he carAnuddizyAha -- ahAvaraM purakkhAyaM nANAvihANaM khahacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, taM jahA-cammapakkhINaM lomapakkhINaM samuggapakkhINaM vitatapakkhINaM,tesiM ca NaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe jAva jahA uraparisappANaM, nANa-te jIvA DaharA samANA mAue gAyasiNehaM AhAriti / ANupuveNaM vuhA vaNassaikAyaM, tasa-thAvare ya pANe, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya NaM tesiM nANAvihANaM khahacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM0 cammapakkhINaM jAvamakkhAyaM / [sU0 16] x nAstyetacinhAntarvatripAThaH prtyntressu| . Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - nAnAvidhAnAM khecarANAmutpacirevaM draSTavyA, u [ya]thA-capaciNAM carmakITavalgulIprabhRtInAM tathA lomapaciNAM sArasa- rAjahaMsa - kAka-bakAdInAM tathA samudgapakSi-citapazci bahavartinAM pateSAM yathAvIjena yathA'vakAzena cotpAnAmAhArakriyA evamupajAyate, tadyathA-sA pakSiNI tadaNDakaM strapakSAbhyAmAvRzya tAtrattiSThati yAvattadaNDakaM tad SmaNA''hAritena vRddhimupagataM sat kalalAvasthAM parityajya caJccAdikA navayavAn parisamApayya bhedamupayAti taduttarakAlamapi mAtropanItenAhAreNa vRddhimupayAti zeSaM prAgvat / vyAkhyAtAH pazcendriyA manuSyAstiryazvava teSAM cAddAro dveSA - Abhoganirvarttito'nAbhoga nirvarttitazca tatrA'nAbhoga nirvartitaH pratikSaNabhAvI Abhoganivartitastu yathAsvaM kSudredanIyodaya mAvIti / sAmprataM vikalendriyAnuddizyAha ahAvaraM purakkhAyaM ihegaliyA sattA nANAvihajoNiyA nANAvihasaMbhavA nANAtrihavukamA tajjoNiyA tassaMbhavA tadukkamA kammovagA kammanidANeNaM tattha vukkamA nANAvihANaM tasathAvarANaM pomgalANaM sarIresu vA saccittesu vA acittesu vA aNusUyattAe viuddhati / te jIvA tesiM nANAvihANaM tasthAvarANaM pANANaM siNehamAhAriti / te jIvA AdhArita puDhavisarIraM jAva saMtaM, avaretriya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM aNusUyagANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM / evaM durUvasaMbhavattAe, evaM khuradugattAe / [ sU0 17 ] Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vyAkhyA - athAnantarametadAkhyAtaM ' iha 'asmin saMsAre 'eke 'kecana tathAvidhakamrmodayavazavarttinaH 'satrAH prANino nAnAvidhayonikAH karmanidAnena svakRtakarmmaNA tatrotpattisthAne ' upakrampa' Agatya nAnAvidhatra sasthAvarANAM zarIreSu sacitteSu vA'ciceSu vA 'aNusUyattAe 'ci aparazarIrAbhitatayA paranizrayA 'vivarttante ' samutpadyante, yAvatte ca jIvA vikalendriyAH sacitteSu manuSyAdizarIreSu yUkAlikSAdikatvenotpadyante tathA tatpariyujyamAneSu maJcakAdiSvaciteSu malkuNatvenAvirbhavanti-utpanyante tatha'cittIbhUteSu manuSyAdizarIreSu vikalendriyazarIrakeSu vA te jIvA 'anubhU [1syU ] tatvena' paranizrayA kRmyAdivenotpadyante pare tu sacice tejaskAyAdau mUSakAdikatvenotpadyante yatra cAgnistatra vApurityata - stadudbhavA api draSTavyAH, tathA pRthivImanuzritya kunyupipIlikAdayo varSAdAvuSmA saMsvedajA jAyante tathodake pUtarakA DolluNaka amarikA chedana kAdayaH samutpadyante, tathA vanaspatikAye panakabhramarAdayo jAyante / tadevaM te jIvAstAni svayonizarIrANyAhArayanti ityevamAkhyAtamiti / sAmprataM pazcendriyamUtrapurISodbhavAn prANinaH pratipAdivitumAha ' evaM ' misvAdi, yathA sacicAcicanizrayA vikalendriyAH samutpadyante tathA tatsambhaveSu mUtrapurISavAntAdiSu pare jantavo 'durUvattAe ' durUpAstatsambhavatvena kampAdibhASatvenotpadyante / te ca tatra vivAdau dehAnnirgate anirgate vA samutpadyamAnA utpannAca tadeva viSThAdikaM svayonibhUta [mAhAra] mAhArayanti, zeSaM prAgvad / sAMprataM sacicazarIrA''zrayAJjantUn pravipAdayitumAha khuradugattAe' evamiti yathA mUtrapurISAdAvutpAdastathA tiryakrazarIreSu ' khuradugattAe 'si carmakITatayA samutpadyante, idamuktaM bhavati jIvatAmeva gomahiSyAdinAM carmmaNo'ntaH prANinaH saMmUccharthante, te ca tanmAMsacarmmaNI bhakSayanti, mAyanta evaM 1 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stabarmaNo vivarANi vidhati, galacchoNiteSu vivareSu tiSThantastadeva zoNitamAhAyanti, tathA acittagAdizIre'pi, | tathA sacittA'cittavanaspatizarIre'pi ghuNakITakA: sampUchan, ra sambhU rIramAhArayantIti / sAmprata. | makArya pratiSizadayiSustatkAraNabhUtavAtapratipAdanapUrvakaM pratipAdayamAha--- __ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA nANAvihajoNiyA, +[jAva kamma0 khuradugattAe eva. makkhaMti, ihegaiyA sattA NANAvihajoNiyA] jAba + kammanidANeNaM tattha bukamA nANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA / taM sarIragaM vAyasaMsiddhaM vA vAtasaMga. hitaM vA vAtaparigataM vA uDavAtesu uhabhAgI bhavati ahevAesu ahebhAgI bhavAti tiriyavAtesu tiriyabhAgI bhavati, taM jahA-ussA himae mahiyA karae harataNUe suddhodae, te jIvA tesiM nANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAriti, [te jIvA AhAriti ] puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya gaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM ussANaM jAva suddhodagANaM sarIrA NANA vaNNA / jAvamakkhAyaM / + + nAstyetazcinhamadhyagato mUlapAThaH savRttikamudrivapratiSu, paraM dIpikApratiSu sarvAsvapyasti / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-prazAna-nagotAmA 'purA' pUrvamAkhyAtaM, 'iha' asmiJjagatyeke savAstathAvidhakodayAsAnAvidhakarmodayA-bAnAviSayonikAH santo yAvatkarmanidAnena 'tatra' vAtayonikAyakAye vyutkramya-Agatya nAnAvidhAno darduraprabhRtInAM prANinAM 'sthAvarANAM ca haritalavaNAdInAM sacisAcitta medabhitreSu zarIreSu tada kAyazarIraM vAyunA niSpAdita vAtenaiva sampaggRhItamabhrakaparalAntarnivasaM vAyunaivAnyo'nyAnugataM, tathorddhagateSu vAtepUddha mAgI bhavati, apkAyo hi gamanagatavAtavazAdivi sammUchate jalaM, tathA'dhastAdgateSu tadazAvatyathomAgI aAyaH, evaM tiryammateSu vAteSu tiryambhAgI mavasyapkAyaH, idamuktaM bhavati-bAtayonikatvAdakAyastha yatra yatrAso tathAvidhAriNAmapariNato bhavati tatra tatra tatkAryabhUtaM jalamapi sammurchate, tasya cAbhidhAnapUrvaka darzayitumAha-' osa 'tti avazyAyaH himaM mahikA karakAH 'harataNUe 'ci tRNAgravyavasthitA jalabindavaH, zuddhodakaM pratItamiti, ihodakaprastAve eke sacAsatrotpabante svakarmavazamAstatrotpannAste jIvAsteSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM svosacyAdhArabhUtAnAM snehamAhArayanti, te jIvAstaccharIramAhArayanti, anAhArakA na mavantItyarthaH, zepaM sumatam / tadevaM yAtayoni kamakAyaM pradaryAdhunA'kAyatambhavamevAkArya darzayitumAha ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA udagajoNiyA udagasaMbhavA jAva kammanidANeNaM tastha vukamA tasathAvarajoNiesu udaesu udaganAe viudghati, te jIvA tesiM tasathAvarajoNiyANaM | udagANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM avare vi ya NaM tesiM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasathAvarajoNiyANaM udagANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM / vyAkhyA - athAparamAkhyAtaM idda jagati udakAdhikAre [va] eke saccAstathAvidhammadiyAdvAvasotyabhatra sasthAvarazarIrAdhAramudakaM yoni - rutpattisthAnaM yeSAM te tathA tathodakasambhavA yAvatkarmanidAnena tatrotpitsavamasthAvarayoni ke [SUdake]. parodakatayA 'vinte' samutpadyante, te ca udakajIvAsteSAM zrasasthAvara yonikA nAmudakAnAM nAnAvidhAni zarIrANi vivarttante / etadAkhyAtaM / tadevaM trayasthAvarazarIrasambhavamudakaM yonitvena pradarza adhunA nirvizeSaNamaSkAyasamma mevAkArya darzayitumAha addAvaraM purakhAyaM iddegatiyA sattA udagajoNiyANaM jAva kammaniyANaNaM tattha vukkamA, udgajogiesu udagesu udgattAe viudvaMti, te jIvA tesiM udagajoNiyANaM + jIvANaM udagANaM siNehamAhAriMti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya NaM tesiM udaga + ' snehamAhArayati, anyAnyapi pRthivyAdizarIrANyAhArayanti tacca pRthivyAdizarIramAhAritaM sahasrArUpyamAnIyAtmavA prakurvantyaparANyapi tatra sasthAvarazarIrANi vivartante teSAM codakayonikA nAmudakAnAM ' iti vRttau / + nAstyetacchandaH savRttikamudrita pratiSu / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joNiyANaM udagANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM / vyAkhyA-prathA'parametadAkhyAtaM, ihaike sattA sakatanodayAdadAyoni[kapUra ke]tpabanne, te ca teSAmudakasammavAnAsadakajIvAnAmAtmAdhArabhUtAnAM zarIramAhArayanti, ze sugama, yAbadArUpAtamiti / sAmpratapudakadhArAnAsapUtarakAdikA | strasAn darzayitumAha ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA udagajANiyANaM jAva kammanidANeNaM tattha bukamA udagajoNiesu udaesu tasapANatAe viudvati, te jIvA tesiM udagajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMta, avare vi ya NaM tesi udagajANiyANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM / [ sU018] vyAkhyA-sugamaiva / athA'gnikAyamadhikRtyAha___ ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA nANAvihajoNiyA jAva kammaniyANeNaM tattha vukamA ___x"athAparametadArayAtaM, ihe ke savA usakeSu upayoniSu codakeSu pramANitayA pUtarakAditvena vivartante ' samutpapante, te | popadyamAnAH samupasAmaveSA-murakayoni kAnAmurakAnAM snehamAhArayanti, ze sagamaM, yAvadArUyAtamiti" iti vRttau / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | nANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA agaNikAyattAe / | viudghati, te jIvA tesiM nANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAriti, te jIvA AhAriti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare vi ya gaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM puDhavI( agaNI )NaM sarIrA lANAvaNNA jAdhamalAsA, setA zinni AlAvagA jahA udagANaM / vyAkhyA-athaitadaparamAkhyAtaM, 'ha' saMsAre 'eke' kecana 'satrAH ' prANinastathAvidhakarmodayavarsino . nAnAviSayonayaH prAkamantA-pUrvajanmani tathAvidhaM kamrmopAdAya tatkarmanidAnena nAnAvidhAnA sasthAvarANAM prANinAM | zarIreSu [ sacitteSu] aciceSu vA'gnitvena 'vivartante ' prAdurbhavanti, tathAhi-pazcendriyatirazcAM dantimahiSAdInAM parasparaM yuddhAvasare x viSANasaMha + satyagniruttiSThate, evamacitteSvapi tadasthisaMharSAdagnerutthAnaM, tathA dvIndriyAdizarIreppaSi yathAsambhavamAyojanIya, tathA sthAvareSvapi vanaspatyupalAdiSu sacittAcittevagnijIvAH samutpadyante, ve cAgnijIvAstatrotpannAsteSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM snehamAhArayanti, zeSaM sugamaM, yAvadbhavantItyevamAkhyAtam / apare prayo'pyAlApakAH | dasazayoH parigrahApekSayA sacittAzayaktatvApekSayA vA acittabhedabhinnatA iti TippaNaM svRttikmdvitprtii| + "spardhAyAM tu samaH parau / harSa-gharSoM ca salAma-saGkamau durgasazcare // 87 // " iti zabdaratnAkaraH kAM0 6 / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i ST s / // prAgvadraSTayA iti / sAmprataM vAyukAdizyAha ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA nANAviijoNiyA jAva kammanidANeNaM tattha vukkamA nANAvidvANaM tasthAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu [vA ] acittesu vA vAukAyattAe viuti, jahA agaNINaM tahA bhaNiyavA cattAri gamA [sU0 19] error - ayamAlApako'gnikAya gamena vyAkhyeyaH / sAmpratamazeSajIvAdhAraM pRthivI kAyamadhikRtyAha ahAvaraM purakhAyaM, ihegatiyA sattA nANAvidajoNiyA jAva kammanidANeNaM tattha vukkamA nANAvihANaM tasthAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA puDhavittAe sakkarattAe vAluyattAe, imAo gAhAo aNugaMtacAo-puDhavI sakkarA vAlu-yA ya unale silAya loNUse / aya-tauya taMba - sIsaga - ruppasuvapaNe ya vayare ya // 1 / / hariyAle hiMgullue, maNosilAsAsagaMjaNapavAle, abbhapaDalaSbhavAlaya - bAyarakAe maNiviNe || 2 || gomejjae ya rupae, aMke phalidde ya lohiyakkhe y| maragaya-masAle, bhuyamoyaga-iMdanIle ya // 3 // caMdaNa- geruya haMsagabbha-pulae Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sogaMdhie ya bodhavve | candrapabha-verulie, jalakaMte sUrakaMte ya // 4 // eyAo gAhAo eesa bhaNiyacAo, jAva sUrakatattAe viuti, te jIvA tesiM nANAvihANaM tasthAvarANaM pANANaM siNehamAhAriMti, te jIvA AdhArita puDhavasarIraM jAva saMta, avara vi ya NaM tarsi tasthAvarajoNiyANaM pur3havINaM jAva sUrakaMtANaM sarIrA nANAvaNNA jAvamakkhAyaM, sesA sinni AlAvA jahA udgANaM / [ sU0 20 ] vyAkhyA - athAparametatpUrvamAkhyAtaM, ihaike sacvAH pUrvaM nAnAvidhayonikAH svakRtakarmavazagA nAnAvidhatrasasthAvarANAM zarIreSu saciceSu acitteSu vA pRthivItvenotpadyante, tadyathA - sarpazirastu maNayaH karidanteSu mauktikAni vikalendriyeSvapi zucayAdiSu mauktikAni, sthAvareSvapi ceSvAdiSu tAnyeveti evamaciceSuSarAdiSu lavaNabhAvenotpadyante, evaM pRthivI kAyikA nAnAvidhAsu pRthivISu zarkarA vAlukA- upala-zilA lavaNAdibhAvena tathA gomedakAdiratnabhAvena ca vAdaramaNividhAnatayA samutpadyante, zeSaM sugamaM yAvacatvAro'pyAlApakA udakagamena netavyA iti / sAmprataM sarvopasaMhAradvAreNa sarvajIvAn sAmAnyato vibhaNipurA'ha ahAvaraM purakhAyaM sabe pANA sabai bhUyA save jIvA sabe sattA nANAviddajoNiyA nANAviha Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = kA 10 saMbhavA nANAvihakamA, sarIrajoNiyA sarIrasaMbhavA sarIkhukamA sarIrAhArA kammovagA kammanidAnA kamyagaIyA kammaTTiyA kammaNA caiva vipariyAsamurveti / se evamAyANaha, se eva mAyANittA AhAragutte saddie samie sayA jae tibemi / [sU0 21] ategoridhassa AhAraparinnAnAma taIyamajjhayaNaM samattaM // 3 // vyAkhyA - athAparametadAkhyAtaM - sarve prANAH sarve bhUtAH sarve saccAH sarve jIvAHX nAnAvidhayonikA nAraka - tiryanarA marAdigatiSutpadyante yatra yatrotpadyante tatra tatra taccharIrAhAriNo bhavanti, tadAhAravantazca tatrAguptAstadvArAyAcagA nAzkatiryaddhanarAmaragatiSu jaghanya madhyamotkaSTasthitayo bhavanti, anenedamuktaM bhavati yo yAhamiha bhavet sa tAga mutrA'pi bhavatItyetanirastaM bhavati, api tu kamrmmopagAH karmanidAnAH kamyagatayo bhavanti tathA tenaiva karmaNA sukhalipsavo'pi tadviparyAsaM duHkhamupagacchantIti / sAmpratamadhyayanArthamupasaMjihIrSurAi - ' se evamAyANa he 'tyAdi, yadetanmayA''ditaH prabhRtyuktaM, tadyathA-yo yatrotpadyate sa taccharIrAhArako bhavati, AhArAguptazca karmmAdace, karmaNA ca nAnAvidhAsu yonivaraghaTInyAyena paunaHpunyena paryaTatItyevaM jAnIta yUyaM etadviparyAsaM duHkhamupagacchantIti / etatparijJAya sadasa X jIvasatvayorvyatyayena nirdezo'na / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvivekI AhAraguptaH paJcabhiH samitibhiH samitA sahitojJAnAdimiH 'sadA sarvakAlaM-yAvaducchAsaM tAvadyateta-saMpamAnuSThAne | prayatnavAn mavediti / itiH parisamAptyarthe, abImIti pUrvavat / - - - - - - iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNapAThakapravarazrImatsAghuraGgagaNivaragumphitAyAM zrIsUtrakacAGgadIpikAyAM dvitIye zrutaskandhe samAptamAhAraparivAkhyaM tRtIyamadhyayanamiti / / 3 / / atha pratyAkhyAnakriyAkhyaM caturthamadhyayanam / / atha tRtIyAdhyayanAnantaraM caturthamArabhyate, AhAraparijJAnantaraM pratyAkhyAnakriyAdhyanamAramyate, taccedam ~~ suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu paJcakkhANakiriyAnAma ajjhayaNaM, tassa NaM ayamaddhe pannatte-- ___ vyAkhyA-zrIjamyUsvAminaM prati zrIsudharmasvAmI kathayati-zrutaM mayA [ AyuSmatA] bhagavatedamArUpAta-iha khala pratyAkhyAnakriyAnAmAdhyayanaM, tasyAyamoM vakSyamANalakSaNastathAhi--- AyA apaJcakkhANI Avi bhavati, AyA akiriyAkusale Avi bhavati, AyA micchAsaMThie Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avi bhavati, AyA egaMtadaMDe Avi bhavati, AyA egaMtavAle Avi bhavati, AyA egaMtasutte Avi bhavati, AyA aviyAramaNavayaNakAyavakke Avi bhavati, AyA appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme Avi bhavati, esa khalu bhagavatA akkhAe asaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte se bAle aviyAramaNavayaNakAyavakke suviNamavi Na passati, pAve ya se kamme kajai sU. 1] latya copae panavagaM evaM vadAsi___vyAkhyA--ayamAtmA-jIyaH anAdimithyAtvAciratipramAdakaSAyayogAnugatatayA stramAvata evApratyAkhyAnyapi bhavati, [api zabdAt ] sa eva kRtathimimicAtpratyAkhyAnyapi bhavati, tathA+akriyAkucalo'pi bhavati, tathA''tmA mithyAtvodayasaMsthito'pi bhavati, tathaikAntenAparAnprANino [daNDayatIti ] daNDastadevambhUto bhavati, tathA''smA ekAntamAlaya mavati, 7 tathA''tmA ekAnta suptazca bhavati, yathA dravyamuptaH zabdAdIn viSayAna jAnAti hitAhitaprAptiparihAravikalazca bhavati / tathA''tmA'pi bhAvasupto hitAhita na vetti, tathA''tmA'pratyAkhyAnakriya: san avicAritamanovAkAyavAkyacApi bhavati, IN + " sadanuSThAna kiyA, tasyAM kuzalaH kriyAkuzalastaspratiSedhAt' iti vRha / x"vAggrahaNenaiva vAkyasya gatArthatvAtsunavAkyamahaNaM vAgvyApArasya prAcuryajJApanArtham / " iti hrss| ---- Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA'pratihatApratyAkhyAtapApakarmA manati, evaMvidho jIvo magatratA asaMyata avirata apratihata pratyAkhyAtapApakarmA sakriya asaMvRta ekAntabAla ekAnta supta kathitaH, tadevambhUtaca bAlasuptatayA ' avicArANi ' avicAritaramaNIyAni paramArthavicAraNayA yuktyA vA vighaTamAnAni manovAkkAyavAkyAni yasya sa tathA avicAritamanovAkkAyaH nirvivekatayA paDuvijJAnarahitaH svamapi na pazyati, tasya cAvyaktavijJAnasya svapramapyapazyataH pApaM karma badhyate etAvatA yadvastu svamespi nApAti kadAcidRSTamapi na tasyApi karmavandho lagati, avyaktavijJAnenApi prANinA pApa karma kriyata iti / tatra caivaM vyavasthite paraH prajJApakamevamavAdIt[-atra cAcAryAbhiprAyaM paraH pratiSedhayati - asaMtapaNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtiAe vatIe pAviyAe asaMtapaNaM kAraNaM pAvapUrNa addaNaMtarala amaNa [kha] sa aviyAramaNavayaNakAyavakkasla sumiNamavi appassao pAtre kamme no kajai, kassa NaM taM heuM ? coyage evaM bavIti vyAkhyA - avidyamAnena asatA manasA tathA apravRtenAzobhanena, tathA vAcA kAyena ca pApena asatA, tathA saccAn aninataH, tathA'manaskasyAvicArarmanovAkkAya vAkyastha svamamapyapazyataH evamavyaktavijJAnasya pApaM karma na vapate, evambhUtavijJAnena pApaM karma na kriyata iti, tarhi kathayantu pUjyAH 1 kathaM pApa karma Sajyate ? kena hetunA-kena kAraNena karmmabandhaH syAt ? nAtra kacidavyaktavijJAnatvAt pApakarmma heturiti / atha para eva svAbhiprAyeNa pApakarmabandhahetumAha Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annayareNaM maNeNaM pAvaeNaM maNavattie pAve kamme kajjai, annayarIe vatIe pAviyAe vativattie pAve kamme kajjai, annayareNaM kAraNaM pAvaeNaM kAyavattie pAtre kamme kajjati, [ iNaMtarasa samaNakvassa saviyAramaNavayaNakAyavakkassa sumiNamavi pAsao evaMguNajAtIyassa pAve kamme kajjai / ] puNaravi coge evaM bavIti- tattha NaM je te evamAhaMsu-asaMtapaNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtIyA vatIe pAviyA asaMtaeNaM kAraNaM pAvaeNaM ahaNaMtassa amaNakkhassa aviyAramaNavayaNakAya kassa suviNamavi apassao pAve kamme kajjati, [ tattha NaM ] je [ te ] evamAhaMsu taM micchA | tattha pannava coyagaM evaM vayAsI - [ taM sammaM ]jaM mae puvaM vRttaM asaMtapaNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtiyAe vaIe pAviyAe asaMtapaNaM kAraNaM pAvaeNaM ahaNaMtassa amaNakkhassa aviyAramaNaarratakassa suviNamavi apassao pAve kamme kajai taM sammaM / [ kasla NaM taM heuM ? / ] vyAkhyA - karmAbhavadvArabhUtairmanovAkkAyakarmabhiH karma baddhyata iti darzayati-anyatareNa kliSTena prANAtipAtAdipravRtyA manasA vAcA kAyena ca tatpratyayikaM karma vajyate / tathA matasvAnsamanaskasya savicAra manovAkkAyavAkyasya svamapi pazyataH praspaSTavijJAnasyaitadguNajAtIyasya pApaM karma baddhyate, na punarekendriya vikalendriyAdeH pApakarmasambhava iti teSAM ghAta Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kasya manovAkAyavyApArasyAmAdhAt , arthatanyApAramantareNApi karmabandha iSyate ? evaM ca sati muktAnAmapi karmapandhaH | svAt , na caitadidhyate, tasmAnnaivaM bandhA, tatra yadevambhUtaireva manovAkAyacyApAraiH karmabandho'bhyupagamyate / tadevaM vyavasthite / sati ye te evamuktavantastadyathA-avidyamAnairevAzubhaiyoMgaiH pApa karma kriyate, mithyA te evamuktavanta iti sthitam / tadevaM / ziSyeNAcAryapakSa kSayitvA svapakSe vyavasthApite satyAcArya Aha-taM samma'mityAdi, yadetanmayoktaM prAg yathA'spaSTA- liy dhyaktayogAnAmapi karma badhyate tat 'samyak' zobhanaM yuktisaGgataM iti / evamuktaM para Aha- kasya hetoH?' kena kAraNena ? || tatsamyagiti cedAha tattha khallu bhagavayA chajjIvanikAyA heU pannattA, taM jahA-puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, icchetehiM chahiM jIvanikAehiM AyA appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme nicaM pasaDhaviuvAtacittadaMDe, taM jahA-pANAivAe jAva pariggahe kohe jAva micchAdasaNasalle / ____ vyAkhyA-AcArya Aha-tatra khalu bhagavatA paDjIvanikAyAH karmabandhahetutvenopanyastAstadyathA-pRthivIkAyikA | yAvatrasakAyikA iti / kathamete SaTkAyAH karmavandhasya kAraNamityAha-'iceehiM' ityAdi, ityeteSu pRthivyAdiSu SaD. jIvanikAyeSu apratihatapratyAkhyAtayApakarmA pa AtmA jantuH 'nityaM sarvakAlaM prakarSeNa zaThaH tathA 'vyatipAte' prANidhyaparopaNe cicaM yasya sa vyatipAtavicA, [svaparadaNDahetutvAiNDaH] prazaThazcAsau vyatipAtacittadaNDazceti AtmA, tadyathA-' Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - | | prANAtipAte vidheye prazaTha[vyatipAta ]cittadaNDaH, evaM mRSAvAdAvacAdAnamaithunaparigraheSvapi yAjyaM, yAvanmidhyAdarzana zalyamiti / teSAmihaikendriyavikalendriyAdInAmanivRttavAnmidhyAtvAviratipramAdakapAyayogAnugatatA iti draSTavyaM, sadbhAvAsa | te kathaM prANAtipAtAdi dopavanto na bhavanti ? etAvatA ekendriyavikalendriyAH prANAtipAtAdidopavattayA adhyaktavijJAnA api santo'svapnAdyavasthAyAmapi te karmabandhakA eva, tadevaM vyavasthite yatprAmuktaM pareNa, yathA-avyaktavijJAnAnAmanAmatAM amanaskAnAM na karmabandha ityetanmRSA / sAmpratamAcAryaH svapakSasiddhaye sTAntamAha tattha khalla bhagavatA vahae diTuMte pannatte, se nahA nAma, bahara tikA gAhAvahAra vA gAhAvai / puttassa vA ranno vA rAyapurisasta vA khaNaM nidAya pavisissAmi khaNaM labhRNaM vahissAmiti) pahAremANe se kiM nu hu nAma se vahae tassa gAhAvaissa vA [ tassa ] gAhAvaiputtassa vA tassa vA raNNo tassa vA rAyapurisassa khaNaM nidAya pavisissAmi khaNaM laNaM vahissAmi[ci] pahAremANe | diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUte micchAsaMThite niccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe bhavati ? evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgare coyae-haMtA bhavati / vyAkhyA-tatra khalu bhagavatA vadhakadRSTAntaH prAptastadyathA-vadhakA kazcitsyAditi, kutatrinimittApitaH san / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasyacidvaSapariNataH kazcitpuruSo bhavati, kIyo kA ? ' gAhAvahasse 'tyAdi, gRhapatirgRhapatiputro vA tasyopari kavidvaSakaH saMvRttaH sa ca badhapariNAmapariNato'pi kasmi~zcitkSaNe pApakAriNamenaM dhAtayiSyAmIti / tathA rAjJaH rAjapuruSasya vopari kupita etatkuryAdityAha - ' khaNaM nidAya' ityAdi, kSaNa - matrasaraM 'nivAya'ti prApya labdhvA [ vadhyasya ] pure gRhe vA pravekSyAmIti tadadhyavasAyI bhavati, tathA kSaNamavasaraM chidrAdikaM badha[vadhya ] sya labdhvA taM vacyaM iniSyAmItyeSaM sampra vArayati tathA gRhapate rAjJo vA kacitkAraNa kopAdvaghapariNato'dhyAtmano'vasaraM labdhvA iniSyAmItyavasaraM-chidramapekSa mANastadavasarApekSI, kazcit kAlamudAste, sa ca tatradAsInyaM kutraNaH apareNa kAryAdinA vyapracetAstasminnavasare va[]dhyaM pratyaspaSTavijJAno bhavati sa caivambhUto'pi yathA taM vadhyaM prati nityameva prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavati, evamavidyamAnairavi prajya ke razumairyogaMre kendrithavikalendriyAdayo'spaSTavijJAnA api midhyAtvAviratipramAdakaSAya yogAnugatatvAtprANAtipAtAdidoSavanto bhavantIti na ca te'vasaraM apekSamANA udAsInA api avairiNa iti, evamaspaSTavijJAnA api vairiNo bhavantIti / sAmpratamAcArya evaM svAbhipretamarthaM parapraznapUrvakamAvirbhAvayannAha - ' se kiM nu hu' ityAdi, AcAryaH svato nirNItArtho'sUyayA paraM pRcchati - kimasau badhaka puruSo[hananA ]sasarApekSI chidraM sampradhArayan ' cintayan aharnizaM supto jAgradavastho vA 'tasya' gRhapate rAjJo vA vadhyasyAmitrabhUto vA mithyAsaMsthito nityaM prazaThavyatipAta cittadaNDo bhavati ? AhosvinetyevaM pRSTaH paraH samatayA mAdhyasthyamavalambamAno yathA'vasthitameva vyAgRNIyAt, yathA-inda AcArya ! bhavatyasAvamitrabhUta ityAdi / tadevaM dRSTAntaM pradarzya dArzantikamAha- Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya Aha-ahA se vahae tassa gAhAvaissa[ vA ]tassa gAhAvaiputtassa[ vA ]tassa vA ranno tassa vA rAyapurisassa khaNaM nidAya pavisissAmi khaNaM laTTaNaM vahissAmitti pahAremANe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA AmittabhUte micchAsaMThie nicaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe [bhavai ] ekAmeva vAle vi sanvesiM pANANaM jAva sosi sattANaM diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUte micchAsaThie niccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe [ bhavai ], taM jahApANAtivAe jAva micchAdasaNasalle, evaM khalu bhagavatA akkhAe-asaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte Avi bhavati, se bAle aviyAramaNavayaNakAyavakke suviNamaviNa passati pAve ya se kamme kajati / ___vyAkhyA-'jahA se pahae' ityAdi, yathA'sau vadhaka ityAdinA dRSTAntamanUdha dAntikamartha darzayitumAha evAmeve ityAdi, yathA'sau vaSako'vasarApekSitayA vadhyasya vyApattimakurvANo'pyamitrabhUto bhavatyevamasAvapi vAlo'spaSTavijJAno nivRtteramAvAtsarveSAM prANinAM vyApAdako bhavati yAvanmidhyAdarzanazalyopeto bhavati, pabapyusthAnAdikaM vinaya kRtazvinimicAdasau vidhatte tathApyudAyinUpamArakavadantAITa eveti nityaM pracaThavyatipAtacitradaNDama yathA parazurAmaH Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kRtavIrya vyApAdyApi taduttarakAlaM saptavArAnikSatrAM pRthivIM cakAra, evamasAtramitrabhUto mithyAvinItazca bhavati / evaM IN skhalu bhagavayA' ityAdi, yathA'sau yadhako'vasarApekSI na sAbadghAtayati [atha ca] anivRttatvAdoyaduSTa eva, evamasAvayekendriyAdiko'spaSTavijJAno'pyaviratatvAcathAbhUta eva-aviratApratihatApratyAkhyAtA'sakriyAdidoSaduSTa eveti, zeSa sugama, yAvatpApaM karma kriyata iti / jahA se vahae tassa vA gAhAvaissa vA[ jAva tassa vA rAyapurisassa patteyaM[ patteyaM citta| samAdAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amitabhUte micchAsaMThie[ niccaM pasaDhaviuvAtacittadaMDe bhavati, evAmeva bAle savesi pANANaM jAva sabesi sattANaM patteyaM[ patteyaM cittasamAdAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUte micchAsaMThite nicaM pasaDhaviuvAtacittadaMDe bhavati // [ sU0 2] vyAkhyA-yathA'sau vadhako vadhyasya vinAzaM cintayan animnabapi amitrabhRtaH kathyate, tadanu tasya vadhamakurvato'pi pApakarma jAyate, evaM bAla ekendriyAdirapi sarveSAM prANinAmamitrabhUtaH kathyate, avistatvAt , ekendriyAderapyakurvato'pi bandho bhavati pApakarmaNa iti / evamAcAryeNa pratipAdite sati ziSyaH kathayati Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no iNamaTThe samaTTe [ codakaH ] / iha khalu bahave pANA0 je imeNaM sarIrasa mussaeNaM no diTThA vA suyA vA nAbhimatA vA, vinAyA vA jesiM No patteyaM patteyaM cittasamAyAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUte micchAsaMThite niccaM pasaDhaviuvAtacittadaMDe, taM jahApANAivAe jAva micchAdaMsaNasa // [ sU0 3] vyAkhyA- 'no iNamaGke samaTTe' nAyamarthaH samarthaH yadakuto'JjataH amanaskasyApi pApakarmma lagati, nAyamarthaH samartha:- pratipattuM na yogya iti / tatra ziSyaH kAraNamAha-' iha khalu' caturdazarajjJAtmake loke 'bahavo ''nantAH prANinaH santi dezakAlaviprakRSTAstathAbhUtA bahavaH santi ye anena zarIrasamucchrayeNa na kadAcidRSTAzcakSuSA na zrutAH zravaNAbhyAM vizeSato nAbhimatA - iSTA, na ca vijJAtAH svayamevetyataH kathaM tadviSayastasyAmizrabhAvaH syAt 1, atasteSAM kadAcidapyavijJAna kathaM pratyekaM vadhaM prati cirAsamAdAnaM mavati ? na cAsau tAn prati nityaM prazauvyatipAtacitadaNDo bhavatIti / evaM ca vyavasthite na sarvaviSayaM pratyAkhyAnaM yujyate, ityevaM pratipAdite sati pareNa AcArya Ada tattha khalu bhagavayA duve diTThatA pannattA, taM jahA - sannidite ya asannidiTThate ya, se kiM taM sannidite?, 2 je ime sannipaMciMdiyA pajjattagA, etesi NaM chajjIvanikAe pahuca, taM0 - puDhavikArya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAva tasakArya se egatio [ painnaM kujjA ] puDhavikAeNaM kiccaM karei[vi] kAravei [vi], tassa evaM bhavai - evaM khalu ahaM puDhavikAeNaM kiccaM karemi vi kAravami vi, No cevaNaM se evaM bhavaiimeNa vA [ imeNa vA ], se ya teNaM puDhavikAeNaM kinyaM kareti vikArakheti vi, se NaM tAo puDhavikAyAo assaMjayAvirayaappaDiyapaJcakakhAyapAvakamme yAvi bhavati, evaM jAba tasakAetti bhANiyAM / se egatio chahiM jIvanikAehiM kiccaM kareti vikAraveti vi, tassa NaM evaM bhavatievaM khalu ahaM chajjIvanikAehiM kiccaM karemi ci kAraveAme vi, No ceva gaM se evaM bhavati - imehiM [ imehiM vA seya tehiM chAheM jIvanikAehiM jAva kAravei vi ], se ya tehiM chahiM jIvanikApi asaMjaya aviraya appADiyapaccakkhAya pApakamme, taM jahA - pANAtivAe jAva micchAdaMsaNasa, esa khalu bhagavatA akkhAe - asaMjae avirae appaDiyapaccakhAyapAvakasme suviNamavi apasto pAve ca se kamme kajjati, se taM sannidite / vyAkhyA -- padyapi sarveSu jIveSu dezakAlasvabhAvaviprakRSTeSu badhakacicaM notpadyate tathApyasAvavizavipratyayatvAsedhvamuktavaira Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRY eka kathyate, asya cArthasya sukhapratiSacaye bhagavatA dvau dRSTAntau prajaptau, tadyathA-saMjiSTAnto'saMziSTAntazca / atha ko'yaM | saMjhidRSTAntaH ? ye kecana ime saMjinaH paMcendriyAH paryAptakAH, eSAM ca madhye kazcidekaH SaDjIvanikAyAn pratItyevambhUtAM E-N'pratikSA' niyama kuryAt , yathA'haM SaDjIvanikAyamadhye pRthivIkAyenakena vAlukAzilopalalavaNAdisvarUpeNa 'kutya' | kArya kA~, sacaivaM kRtapratistena tasmiMstasmAcca taM karoti kArayati ca, zeSakAyebhyo'haM vinivRttaH, tasya ca kRtaniyamasyaivambhUto bhavatyacyavasAya:-khalbaI pRthivIkAyena kRtyaM karomi kArayAmi [ca], tasya ca sAmAnya kRtapratijJasya vizeSAmisandhi va bhavati, yathA'haM kRSNana vA zvetena vA pRthivI kAyena kArya karomi [ kArayAmi ca], sAmAnyena vacasA'haM / pRthivI kAyArambha kariSyAmi evaM sa sarvasmAtpRthvIkAyAdaniyatto'pratihatapratyAkhyAtapApakarmA bhavati, tatra sarvatra pRthivIkAye khananasthAnaniSIdanatvagvarsanocAraprazravaNAdi[karaNa ]kriyAsadbhAvAtsarvasmAtpRthivIkAyAdanivRttavAta, evamojovAyuvanaspasiSvapi vAcyaM, tatrApkAyena snAnapAnAvamAhanabhANDopakaraNadhAranAdiSUpayogA, tejaskAyenApi [ pacanapAcanavitApanaprakAzanAdipu, vAyunA'pi ] vyajanatAlavRntotpAditavyApArAdiSu prayojanaM, vanaspabinA'pi-kandamUlaphalapatravazAkhAyupa- yoga, evaM vikalendriya-paJcendriyeSvapyAyojyam / tathaikA kazcit padasvapi jIvanikAyenavirato'saMyatatvAcca tairasau 'kArya' sAvadyAnuSThAnaM svayaM karoti kArayati ca parastasya ca kvacidapi nitterabhAvAdevambhUto'yavasAyo bhavati, tadyathA-evaM svasvahaM pabhirapi jIvanikAyaiH sAmAnyena kRtyaM romi, na punastadvizeSa pratikSeti, sa ca teSu SaTsvapi jIvanikAyeSvasaMyato'prati. / hatapratyA'khyAtapApakarmA bhavati / evamaSTAdazapApasthAnakenvayAyojyam / tadevamasau hiMsAdInyakurvamapi aviratatvAca Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pratyayikaM karma banAti / evaM dezakAlasvabhAvaviprakaSTeSvapi jantuSu aviratatvAdamitrabhUto bhavati tatpraspayikaM ca karmA'ci. noti, so'yaM saMjidRSTAnto bhihitaH, sa ca kadAcidekameva pRthvIkArya nyApAdayati zeSeSu nittaH, kadAcid dvAvevaM trikAdikAH saMyogA bhaNanIyAH, pAvatsarvAnapi vyApAdayatIti / sa sarveSAM vyApAdakatvena vyavasthApyate, sarva viSayArammapravRtaH, yathA kazcidvAmaghAtAya pravRttaH, yadyapi ca tena vivakSitakAle kecana puruSA na zAstathApyaso tato'nivRcatvAttadghAtaka | ityucyate, evaM jIvo'pyaviratatvAt prANAtipAtamRSAvAdAdasamaithunaparigrahakrodhamAnamAgAlomAdikamakurvannapi tatkarmA'cinoti, aSTAdazapApasthAnAnyakurvato'pi karmabandhaH syAdaviratatvAditi bhAvaH / iti saMnidRSTAntaH, adhunA asaMjhidRSTAntaH kathyate-- se kiM taM asannidiete ? je ime asanniNo pANA, taM jahA-puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA chaTThA vegatiyA tasA pANA, jesiM No takAi vA sannAti vA pannAti vA maNeti vA vaIti vA sayaM vA karaNAe annahiM vA kArAvittae karataM vA samaNujANittae, tevi NaM bAlA savvorsi pANANaM jAva sambesi sattANaM diyA vA rAo vA suttA vA jAgaramANA vA amittabhUtA micchAsaMThiyA nicaM pasaDhaviuvAtacittadaMDA, taM0 pANAivAe jAva micchAdasaNasalle / iccevaM [ jaivi] jAva (1) no cevaNaM maNe no ceva gaM dhaI [tahavi ] pANANaM jAva sattANaM dukkhaNayAe soyaNayAe Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jUraNayA tiSpaNayAe piNayAe paritappaNayAe te dukkhaNa- soyaNa jAva paritappaNavahabaMdhaNaparikilesAo appaDiviratA bhavati / vyAkhyA -' se kiM taM asannidite' ityAdi, 'asaMjJino' manotrikalAH susamacamUcchitAdivat, ye hame a saMjJinaH pRthivI kAyikAH yAvadvanaspatikAyikAstathA SaSThA apyeke sAH prANino vikalendriyAH yAvatsammUcchimapaJcendriyAste sarve'pyasaMjJino yeSAM no 'tarkoM' vicAro mImAMsAviziSTavimarzo vidyate, yathA- kasyacitsaMjJino mandamandaprakAze sthANupuruSocite deze kimayaM 1 sthANuruta puruSa ityevamAtmaka Uha-svakI sambhavati naivaM teSAmasaMjJinAM tarkaH sambhavatIti / tathA ' saMjJA ' pUrvopalabdhe'rthe taducarakAlaparyAlocanaM, sA saMjJA yeSAM nAsti, tathA 'prajJA' buddhiH sA'pi nAsti, tathA manastathA vAkvacanaM, sA'pi na vidyate, tathA svayaM karomi anyaiva kArayAmItyevambhUto'dhyavasAyo nAsti te'pyasaMjJino bAlabaddhAlA divA rAtrau [bA] suptA jAgradavasthA vA sarvajIvAnAmamitrabhUtA ucpante, visterabhAvAt / evamaSTAdazapApasthAnakeSvayAyojyante / asaMjJino hi viraterabhAvAdaviratAH, aviratatvAzca karmmaNAM banbakA eveti / yadyapyasaMjhino [ viziSTa ] manovyApArarahitAstathA'pi sarvaprANinAM duHkhotpAdanatayA tathA zocanatayA - zokotpAdanatayA tathA jUraNatayA - vayohA nirUpayA tathA 'tiSpaNayAe ' tribhyo manovAkkAyarUpebhyaH pAvanaM tripAtanaM, vRddhAvastathA, yadi vA 'tippaNayAe'ci paridevanatayA tathA 'piTTaNayAe ' muSTiloSTAdiprahAreNa tathA [ tathAvidha ] paritApanatayA - pahirantatra pIDayA, te cAsaMjJino Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 yadyapi dezakAlasvabhAvaviprakRSTAnA, na sarveSAM duHkhamutpAdayanti tathApi viraterabhAvAcatpratyayikena karmaNA vadhyante, tadevaM / / viprakRSTaviSaye'pi bandhakAH syuravisarakA / athopasaMmihIsA iti iti khalla te asaniNo vi sattA ahonisaM pANAtivAe uvakkhAijaMti, jAva ahonisaM pariggahe ukkhAijati jAva micchAdasaNasalle uvakkhAijjati / ____ vyAkhyA-' iti khalu' iha khalu ye ime pRthivIkAyAdayo'saMjJinaH prANinasteSAM na toM na saMjJA na prajJA na mano 10 na bAk [na] svayaM kattuM nAnyena kArayituM na kurvantamanumantuM vA prattirasti, te cAharnizamamitrabhUtA mithyAsaMsthitA nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDA duHkhotpAdanaM yAvat paritApanapariklezAdaprativiratA, asaMjhino'pi santo'hanizaM prANAtipAte kartavye tadyogyatayA tadasamprAptAvapi prAmaghAtakabadupAkhyAyante-kathayante, yAbanmithyAdarzanamulye upAkhyAyante, etAvatA asaMjhinAmapi prANinAM kimapyakurvatAmapi aviratatvApApakarmabandho jAyata iti bhAvaH / tadevaM dRSTAntavayaM pradarya tatpatibaddhamevA'yazeSa pratipAdayituM ziSyaH praznaM karotikimete sattAH saMjJino'saMjJinazca manyAmadhyattvavAniyatarUpA evAhosthit / / | saMjino bhUtvA asaMjJitvaM pratipadyante asaMjJino'pi saMjJitvamityevaM ziSyeNa pratipAdite satyAhAcArya: sambajoNiyA vi khalla sattA sanniNo hunchA asanniNo huMti asaniNo huncA saniNo iMti / hocA sannI aduvA asnnii| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA yU / vyAkhyA - ye vedAntavAdino vAdinaste evaM pratipAdayanti 'puruSaH puruSatvamevAznute pazurapi pazutvameveti, tadatrApi saMjJinaH saMjJina eva bhaviSyanti asaMjJino'pi asaMjJina iti vAvagacchedArthamAha-' sabbajoNiyA ghI 'tyAdi, yadi vA kiM saMjJino'saMjJikarmasambandhaM prAktane karmaNi satyeva kurvanti 1 kiMvA netyevamasaMjJino'pi saMjJikarmabandhanaM prAktane satyeva kurvantyAhosvinnetyetadAzaGkayAha -- ' savvajoNiyA vI 'tyAdi, sarvA yonayo yeSAM te sarvayonayaH, saMvasatrivRttobhaya-zItoSNobhaya-sacittAcittobhayarUpayonaya ityarthaH / sarva yonayo'pi khalu vaH paryApyapekSayA yAvanmanaHparyAsanaM niSpadyate tAvadasaMjJinaH karaNataH santaH pazcAtsaMjJino bhavanti ekasmimeva janmani, anyajanmApekSayA svakendriyAdayopi santaH pazcAnmanuSyAdayo bhavantIti tathAbhUtakarmapariNAmAt, na punarmavyA bhavyatyavavyavasthAniyamo madhyAmavyatve hiM na karmAyace, ato nAnayorvyabhicAraH / ye punaH karmavazagAste saMjJino bhUtvA'nyatrA saMjhino bhavanti, asaMjJinazca bhUtvA saMjJina iti / vedAntavAdimatasya tu pratyakSeNaiva vyabhicAraH samupalabhyate, tathAhi -saMjJayapi kazvinmRcchayavasthAyAmasaMjJitvaM pratipadyate pagame punaH saMjJitvamiti, janmAntare tu sutarAM vyabhicAraH, tathA prabuddho nidrodayAtsvapiti suptazca pratibudhyate, evaM popAvasthA ekasminneva bhave jIvasya jAyate, evaM saMjJitvamasaMjJitvamapyekasminneva bhave jantoraviruddhamiti / evaM paramave'pi saMzyasaMjJI syAdasaMjJI ca saMjJI syAt / tathA puruSo devatvaM devakha puruSatvamityevaM sarvatra yojyam / tattha se avivi[vi]ttA avidhUNittA asaMmucchittA aNaNutAvittA asannikAyAo [vA] Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ('saMjhikAyAt ) sanikAyaM saMkarmiti ( saMkrAnti ) 1, sannikAyAo [vA ] asannikArya saMkarmiti 2, sanikAyAo [ vA ] sannikAyaM saMkarmiti 3, asanikAyAo [vA ] asannikArya saMkarmiti 4 / ___ vyAkhyA-tatra prAktanaM karma yadudIrNa yacca baddhabhAste, tasmin satyeva tatkarma 'avivicya ' apRthakkRtya tathA'vidhUyA- | 'samucchidyAnanutApya tadevamaparityaktakarmANo'saMjhikAyAtsaMzikAyaM saGkAmanti tathA saMtrikAyAdasaMjJikAyamiti [ saMjJikAyAtsaMjJikArya asaMjhikAyAdasaMjJikAyaM ] / taya]yA nArakA:-sAvazeSakarmANa eva narakAvRtya pratanuvedaneSu tiryakSutpadyante, evaM devA api prAyastarakamazeSatayA zubhasthAneSUtpadyanta ityavamantavyam / atra caturmanikA sUtreNaiva darzitA / je ee sannI vA asannI vA save te micchAyArA niccaM ] pasaDhaviuvAtacittadaMDA, taM jahAWI pANAtivAte vA jAva micchAdasaNasalle / ___ vyAkhyA-sarve'pyete saMjino'saMjhino vA mithyAcArA, apratyAkhyAnivAdityabhiprAyaH, sarvajIveSvapi nityaM prazaTha vyatipAtacittadaNDA bhavantItyevambhUtAzca prANAtipAtAyeSu sarveSvapyAvadvAreSu vartanta iti / tadevaM vyavasthite yaduktaM parema tagrathA-'ihAvidyamAnA'zubhayogasammave kathaM pApakarma badhyate ?' ityetanirastaM, viraterabhAvAdakRrvatAmapi pApa lagatyeveti maavH| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM khalu bhagavayA akkhAe-asaMjae avirae appaDihayapazcakkhAyapAvakamme sakirie asaMkhuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte, se bAle aviyAramaNavayaNakAyavake suviNamavi Na pAsai pAve ya se kamme kajjati / [ sU0 4] yA vyAkhyA evaM 'bhagavatA' tIrthakatA''khyAtamityAdi yatprAkpratijJAtaM tadevAsmin sUtrAlApake darzitaM, vyAkhyAna | prAgvat jJeyamiti, pApaM ca karma lagatyeva / tadevamapratyAkhyAninaH karmasammatrAttatsamma ca nArakatiryanarAmaragatiKI lakSaNaM saMsAramavagamya saMjAtavairAgyaH ziSyaH AcArya prati pravaNacetAH praznayitumAha coyagaH-se kiM kuvaM kiM kAravaM kahaM saMjayavirayapaDiyapaccakkhAyapAvakamme bhavati ? / vyAkhyA-ziSyaH prAha-bhagavan ! kimanuSThAnaM svataH kurvan ? kiM vA paraM kArayan ? kena prakAreNa saMyataviratapatihasapratyAkhyAtapApakarmA janturbhavati ? ityevaM pRSTe satyAcArya Aha tattha khallu bhagavayA chajjIvanikAyA heU pannattA, [taM jahA-] puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, se jahA nAmae mamaM astAtaM daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUeNa vA kavAleNa vA AtAlijjamANassa vA jAva uddavijamANassa vA lomukkhaNaNamAyamAvi hiMsAkAragaM dukkhaM bhayaM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDisaMvedemi, iJcevaM jANa save pANA jAva save sattA daMDeNa vA jAva kavAleNa vA AtADijamANA vA uvahammamANA vA tajijamANA vA tADijamANA jAva ubaddavijamANA vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkArakaM dukkhaM bhayaM paDisaMvediti / evaM nacA save pANA [jAva save sattA] nA iMtavA jAva na uddaveyabA, esa dhamme suddhe dhuve nitie sAsae samica logaM khedannahiM paveie / ____ vyAkhyA-tatra khalu bhagavatA SaDjIvanikAyAH saMyamasadbhAve hetutvenopanyastAra, yathA pratyAkhyAnarahitasya SadjIvanikAyAH saMsAragatinibandhanatvena kathitAH evaM ta evaM pratyAkhyAnino mokSAya bhavantIti, tathA coktam-"xje jattiyA ya heU, bhavassa te ceva tattiyA mokkhe / gaNANAIcA logA, doNhavi puNNA bhave tullA // 1 // " idamuktaM bhavati-yathA''tmano daNDAdyupatrAte duHkhamutpadyate evaM sarveSAmapi prANinAmityAtmopamayA tadupaghAtAbhivarsate, ess| dharmaH sarvApAyatANalakSaNo dhruvo nityaH zAzvataH paraiH kvacidapyaskhalito yuktisaGgatatvAt / ayaM ca dharmaH samyakazuda ( ityavamabhya lokaM caturdazarajjvAtmakaM khedaH prveditH| evaM se bhikkhU virate pANAivAyAo jAva micchAdasaNasallAo, se bhikkhU No daMtapakkhA4 ye yAvantazca hetavo bhavasya te tAvantazcaiva mokSasya / gaNanAtigA lokA dvayorapi pUrNA bhaveyustulyAH // 1 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laNeNaM dete pakkhAlejjA, no aMjaNaM no vamaNaM no dhU[ vaNicaM ]maNattaM pi A[ite datte, se bhikkhU akirie alUsae akohe jAva alobhe upasaMte parinivvuDe, esa khallu bhagavayA akkhAe saMjayavirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakamme, akirie saMbuDe egaMtapaMDie yAvi bhavati civami / [sU0 5] / bIyasuyakkhaMdhassa cautthaM paccakkhANakiriyAnAma ajjhayaNaM, samattaM / . vyAkhyA evaM sa mikSu-nivRttaH sarvAzravadvArebhyo dantaprazAsanAdikAH kriyA akurvan sAvadhakriyAyA abhAvAdakriyo'kriyatvAsa prANinAmakSako'vyApAdako yAvadekAntenaitrAsau paNDito bhavati / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / - iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNa pAThakapravarazrImatsAdhuraGgagaNiraragumphitAyAM zrIsUtrakatAGga dIpikAyAM dvitIyazrutaskandhe samAptaM pratyAkhyAnakriyAkhyaM caturthamadhyayanamiti // 4 // Ratn.svems 0 99999 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamamAcArazrutAdhyayanam sAmprataM pazcamamArabhyate, tatreyamAdigAthA 1 + AdAya baMbhaveraM ca, Asupane imaM vayaM / asti dhamme aNAyAraM, nAyareja kayAi vi // 1 // vyAkhyA --- ' AdAya gRhItvA kiM tad ? brahmacarya - satya-bhUtadayA-tapa-indriyanirodhalakSaNaM etanmaunIndra pravacane brahmacaryamityucyate, tadAdAya 6 'AzuprajJaH sadasadvivekajJaH 'imAM samastAdhyayanenAbhidhIyamAnAM vAcaM[] idaM jagat ] zAzvatamevameva vA ityAdikAM kadAcidapi 'nAcaret ' na kathayet tathA'smindhamrme sarvajJapraNIte vyavasthitaH san anAcAraM - sAtradyAnuSThAnarUpaM na samAcaret ' na vidadhyAt yadi vA kevalipraNIte dharme vyavasthitaH 'ima' vakSyamANa yAca manAcAraM ca kadAcidapi nAcarediti zlokArthaH // 1 // athAcAryo'nAcAraM darzayituM yathAvasthita lokasvarUpaprakaTana pUrvakamAha aNAdIyaM parinnAtha, aNavadaggeti vA puNo / sAsayamasAsae vA, iti diTThi na dhArae // 2 // vyAkhyA - caturdazaraNAtmakaM lokamanAdikamanacada[- anantaM ] parijJAya-aparyavasAnaM ca jJAtvA zAzvatamazAzvataM ityekAntena na vadet, ityevambhUtAM dRSTiM na dhArayet paNDitastvekAntena zAzvatamevAzzAzvatameva lokaM na vadediti gAthA'rthaH // 3 // 18 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimityekAntena na SadedityAha eehiM dohiM ThANehi, vavahAro Na vijii| eehiM dohi ThANohiM, aNAyAraMtu jANae // 3 // vyAkhyA-ayaM loko nitya evAnitya eva bA, athavA sarva vastu nityamevAnityameva vA, etAbhyAM sthAnAmyAmabhyupagamyamAnAbhyA anayorvA pakSayorvyavahAro lokasyai hikAmuSmikayoH kAryayoH pravRcinivRttilakSaNo na vidyate, etAvatA ekAntapakSaM nAzrayet , ekAntapakSAmayaNaM svanAcAra:, syAdvAdapakSAzrayaNaM tvAcAra iti / atra hetuyuktayo vRhaTTIkAto'va. | seyA, atra tu saMkSepeNa sUtrArthasyaiva prakAzanamiti mAthArthaH // 3 // INI tathA'nyamapyanAcAra nipe kAma Aha| samucchihiMti satthAro, savve pANA annelisaa| gaMThigA vA bhavissaMti, sAsayaMti va No vae // 4 // ___vyAkhyA-samyaniravazeSatayA 'ucchetsyanti' ucchedaM yAsyanti-kSayaM yAsyanti yadivocchetsyanti-siddhi yAsyanti, ke te zAstAra-stIrtharAstacchAsanapratipamA vA 'sarca' niravazeSAH siddhigamanayogyA manyAH, tatazcotsababhanyaM jagatsyA diti, atra zuSkatarkAbhimAnagrahagRhItA yukti prakAzayanti-jIvasadbhAve satyapyapUrvotpAdAmAvAt abhavyasya ca sidbhigamanA4 sammavAt kAlasya cAnantyAt nirantaraM siddhigamanasammavena tadadhayopapattepUrvamanyajIvotpatramAvAlyoccheda ityevaM no vadeva , tathA sarve'pi prAginaH ' anIdRzAH' na sAmrAkArAH santItyevamapi no vadet / tathA prandhikAH sacA:-sarve'pi Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prANinaH karmagranthopetA eva bhaviSyantItyevamapi no vadet / idamuktaM bhavati-sarve'pi prANinaH setsyantyeva pharmAtA vA sarve bhaviSyantItyevamekamapi pakSamekAntikaM no vadet / yadi pA 'granthikA' iti adhibhedaM kartumasamarthA bhaviSyantItyevaM / pa no vadeda , tathA zAzvatAH]stAraH sarvakAlasthAyinastIrthakarA bhaviSyanti, nocchenaM yAsyanti ityevamapi no vadet // 4 // tadevaM darzanAcAravAdaniSedhaM vAGmAtreNa pradaryAdhunA yuktiM darzayitumAha-~-- eehi dAhiM ThANehi, dhavahAro Na vijtii| eehiM dohi ThANehiM, aNAyAraM tu jANae // 5 // ___ vyAkhyA-sarve zAstAraH kSayaM yAsyanti zAzvatA vA bhaviSyantIti, yadi vA sarve zAstArastadarzanaapanA kA] se syanti, zAzvatA kA bhaviSyanti, yadi vA sarve prANino visadRzAH sadRzA bA, tathA pranthikasavAstadrahitA vA bhaviSyantI| tyevamanayoyoH sthAnayorvyavahAro na vidyate, tathAhi-' sarve zAstAraH kSayaM yAsvantI'tyetadayuktaM, kSayanivandhanasya karma No'bhAvAt siddhAnAM kSayAmAvaH, [athAmavastha kevalpapekSayA cedabhidhIyate tadapyayuktaM, yato'nAdhanantAnA kevalinA sadbhAvAda , IN marateSu kevalinA virahe mahAvideheSu sarvadA kevalisadbhAvaH / tathA sarve'pi manyAH setsyantItyetadapi na syAt , yataH zrIbhaga| ktyAM jayantIpraznAdhikAre "sabve viNaM bhaMte ! bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti ?" bhagavAnAha -"haMtA jayaMtI ! bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti xxx bhavasiddhiyavirahie loe bhavissahI no iNama sama" ityAdi. bhagavadukkavacanaprAmANyAcyajIvavirahitaM jagama bhaviSyati, yuktizcAtra bhagavatIhattito'naseyA, tathA ca "jAyA hohI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 pucchA, jiNaMdapAmi uttaraM tahayA / ikkassa nigoyassa, anaMtabhAgo ya siddhigao // 1 // " iti vacanAt sarve'pi na setsyanti, na madhyajIvavirahitaM jagadbhaviSyati / na siddhikSetraM pUrNaM bhaviSyati / siddhiM ca nirantarameva prayAsyanti, ato " tameva sa nI saMkaM, jaM jiNehi paveiyaM " iti vacanAdekAntapakSa nAthayet / atha zAzvatatvamapi zAsgAMna prarUpayet yatasteSAmapi sidvigamanasadbhAvAdazAzvavatvamiti, ava ekAntenAzvAzvatatvamapi na zrayet / tathA sarve'pi prANinaH citrakarmasaddhAvAnnAnAgati jAtizarIrAGgopAGgAdibhirbhinnatvAt vizudyAstathopa yogA sakhye yapradezatvAmU rttakhAdidharmaiH kathaJcit sadRzA iti / tathosisadvIryaMta yA kecidbhinnagranthayo'pare ca tathAvidhapariNAmAbhAvAdranthi kasvA eva mavantIsyevaM vyavasthite naikAntapakSI bhavatIti niSiddhaH, tadevametayoreva dvayoH sthAnayoruktanItyA'nAcAraM vijAnIyAditi sthitam / api cAgame'nantAnantAsvapyutsarpiNyavasarpiNISu bhavyAnAmanantabhAga evaM siddhyatItyayamarthaH pratipAdyate yadA caivambhUtaM tadAnantyaM tatkathaM teSAM kSayaH 1 yuktirapyatra - sambandhizabdAvesI, muktiH saMsAraM vinA na bhavati saMsAro'pi na muktimantareNa tatazca macyocchede saMsArasyApyabhAvaH syAdato'bhidhIyate- nAnayorvyavahAro yujyata iti // 5 // adhunA cAritrAcAramaGgIkRtyAha--- je kei khuDDagA pANA, aduvA saMti mahAlayA / sarisaM tehiM veraMti, asarisaMtI ya no vade // 6 // vyAkhyA -- ye kecana kSudrAH prANinaH ekendriyadvIndriyAdayo'zvakAyA vA paJcendriyA, athavA 'mahAlayA ' mahAkAvA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastyazvAdayaH alpakAyAH- kunthvAdayaH teSAM vyApAdane sadRzaM (visadRzaM vA ) vairamiti evaM (ekAntena ) no vadet, yataH bandho'pi adhyavasAyavazAdbhavati, tIvrAdhyavasAyino'lpakA yasa vyApAdane'pi mahAn bandhaH, akAmasya janAbhogAdinA mahAkAya vApAdane'pi svaspamiti gAthArthaH // 6 // ehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijjii| eehiM dohiM ThANehiM, aNAyAraM tu jANa // 7 // vyAkhyA - AbhyAmeva sthAnAbhyAM anayorvA sthAnayormahAkAyAlaya kAyavyApAdane karmabandhaH sadRzaH asadRzo vA etayoH sthAnayorvyavahAro na vidyate, nirmuktikatvAma yujyate / etayoreva sthAnayoH pravRttasthAnAcAraM vijAnIyAt yato nahi jIvavyApatyA hiMsate, jIvasya zAzvatatvena vyApAdayitumazakyatvAt api vindriyAdivyApacyA hiMsA syAt tathA cotaM" paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchAsanizvAsamayAnyadAyuH / prANA vazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 api ca hiMsA caturdhA, ekA dravyato'pi bhAvato'pi 1, ekA dravyato na bhAvataH 2, ekA mAnato hiMsA na dravyataH 3, ekA na dravyato na bhAvanaH 4, ayameko bhaGgaH zuddhaH, avandhakatvAd, dvitIyo maGgaH nAte'pi dravyataH prANivaghe svalpaH karmabandhaH, bhAvataH pariNAmasya zuddhatvAt / bhAvasahitasyaiva kandho'bhihitaH, tathAhivaidyasyAgamAnusAreNa samyakriyAM kurvvato'pi yadhAtuvipattimatrati tathApi na vairAnuSo bhavedopAbhAvAt / apararUpa su sarpa rajjumapi to mAvadoSAt karmabandhaH, yataH -" ucAliyaMmi pAe, hariyAsamiyarasa sNkmtttthaae| bAvajjejja kUliMgI, 97 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . marina tahogamAmaja // 1 // na ya tasma sannimitto, paMdho suhumo vi desio samae | aNabaje ya paoge, |Na sadhabhAveNa so jamhA // 2 // ajjhasthavisohie, jIvanikAehi saMgha(De)Do loe| desiyamahiMsayattaM, jiNehi telokasIhiM // 3 // nANI kammarasa khayaTTha-muTTio noThio ya hiMsAe / jayai asada ahiMsA (stha)-muTTio avahao so u // 4 // tassa asaMcayao saM-cayao(ya) jAI sattAI / jogaM pappa viNassaMti, nathi hiMsAphalaM tassa // 5 // jo dha pamatto puriso, tassa ya jogaM paDDuca je sattA / vAvinaMte niyamA, tesiM so hiMsao hoi // 6 // je vina vAvinaMtI, niyamA tesi pi hiMsao hoI / sAvajo ya paogeNa, savyabhAveNa so jamhA / / 7 // AyA ceva ahiMsA, AyA hiMsatti nicchao eso / jo hoi appamatto, ahiMsao hiMsao iyaro / / 8 // jo gha paogaM jhuMjai, hiMsasthaM jo ya annabhAveNa | amaNoya jo pauMjaha, IN | ittha viseso mahaM butto // 9 // hiMsatdhaM jujato, sumahaM doso a[ppaNattaraM iyro| amaNo ya appadoso, | joganimittaM ca vinneo // 10 // ratto vA mUDho vA, jo pauMjaha paogaM / hiMsA vi tattha jAyai, tamhA IA IN so hiMsao butto / / 11 / / na ya hiMsAmitteNaM, sAvalleNAvi hiMsao hoI / suddhassa ya saMpattI, aphalA NA bhaNiyA jiNavarehiM // 12 // jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijaraphalA, antya visohijuttassa // 13 // " atra pUrvoktacaturbhalikAmadhye prathamatRtIyabhAvazuddhau, zeSau zuddhau, ityalaM vistareNa / etAvatA mahatprANIvace alpakAyasavavyApAdane ca sahayaM vairaM sadRzaH karmabandhaH ityevaM no vadet iti gaathaarthH||7|| ka Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha punarapi cAritramadhikRtyAhAramadhikRtyA cArAnAcArau pratipAdayitukAma Ai ahAkammANi bhuMjaMti, annamanne sakammuNA / uvalitteti jANijA, aNuvalitteti vA puNo // 8 // vyAkhyA -- sAdhumAzritya karmANi - AdhAkamrmANi tAni ca vastrabhojanavasatyAdIni, etAnyASAkarmANi khanteetairupabhogaM ye kurvanti anyo'nyaM parasparaM tAnsvakIyena karmmaNopaliptAn vijAnIyAdityevaM no vadet [ tathA'nupalipsAniti vA no vadet ] / etaduktaM bhavati avAkamrmA'pi zrutopadezena zuddhamiti kRtvA sujAnaH karmaNA nopalipyate tathA zrutopadezamantareNA''hAragRDyA AdhAkamai bhuJjAnasya tanimittakarmmabandhasadbhAvAt, ato'nupaliptAnapi no vadet yathAvasthitamaunIndrAgamajJasya tvevaM yujyate vaktuM -AdhAkammopabhogena syAtkarmmabandhaH syAnneti uktaM ca-" kizcicchuddhaM ka ya-makalpayaM vA syAdakalyyamapi kalpam / piNDaH zayyA vastraM, pAtraM vA bheSajAyaM vA // 1 // " ataH AdhAkarmaNopaliptAn vA anupaliptAn vA ityekAntena no vadet // 8 // kimityevaM syAdvAdaH pratipAdyate : ityAhaete dohiM ThANehiM, vavahAro na vijaI / etehiM dohiM ThANehiM, aNAyAraM tu jANae // 9 // vyAkhyA--AbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayorAdhAkarmopabhogena karmabandha[yAtrA]] bhAvabhUtayorvyavahAro na vidyate, tathAhi zrute hi kadApi kasyAmapyavasthAyAmA pAkarmagrahaNa madhyanujJAtamasti / savvattha saMjamaM saM-jamAo appANameva rakkhilA | mubai avAyAo, puNo vi sohI na(ta) yA (1) viraI // 1 // " tathA " saMdharaNaMmi asu Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. tunhavicatAmaha bAravihaNaM veva hiyaM asaMdharaNe // 2 // tathA ca zrIbhagavatya"tahAvaM bhaMte ! samaNaM yA mAhaNaM vA phAsUyaesaNileNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilA bhe mANasa kiM kajati ? gomA ! egaMtaso nijjarA kajjati / tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsuraNaM asaNaleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM pahilA memANassa kiM kajaha 1 goyamA ! bahutariyA nijjarA kajjaha appatare pAve kamme kajja / " ityAdiprakAreNAvAkamapyanujJAtamasti, ataH AvAkammopabhogena karmaNA lipyate ityekAntena no vadet nApi tadupabhoge karmmabandhAbhAva ityapi vadet, yataH - AvAkarmmaNi niSpAdyamAne SaDjIvanikAyavadhastadvadhe ca pratItaH karmabandha hatya[to']nayoH sthAnayorekAntenAzrIyamANayorvyavahAro na yujyate, tathA''syAmeva sthAnAbhyA mAzritAbhyAM sarvamanAcAraM vijAnIyAditi sthitaM // 9 // punaranyathA darzanaM prati vAganAcAraM darzayitumAha jamidaM orAlamAhAraM, kammagaM ca ta[meva taM ] deva ya / savattha vIriyaM asthi, natthi savattha vIriyaM // 10 // vyAkhyA - audArikaM zarIraM 1, tathA''hArakaM 2, vaikriyaM 3, kANaM 4, taijasaM 5, evaM paJca zarIrANi tatra kazvidevaMjAnAti - yadevaudArikaM tadeva kArmmaNaM taijasaM ca yadeva taijasaM kArmmaNaM tadevaudArikaM tadevAhArakaM tadeva vaikriyaM ca evaM vidhAM saMjJAM na dhArayet eteSAM zarIrANAM aikthaM na gaNayet, tathA mithaH pArthakyamapi na gaNayet, kathaJcidekatropalabdhera medaH kathaca saMjJAbhedAdbheda iti sthitaM tadevamaudArikAdInAM zarIrANAM medAbhedau pradarzya sarvasyaiva dravyasya medAmedau pradarzayitu Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmaH pUrvapakSaM zlokapathAna darzayitumAha-samvattha nIriMga' mizAti'sarvadralAlI sarvadravyeSu vidyate ' ayaM | sA~khyAbhiprAyaH, sA~khyAnA hi sacarajastamorUpasya pradhAnasyaikatvAttasya ca sarvasyaiva kAraNatvAt , ata: ' sarva sarvAtmaka'. mityevaM vyavasthite sarvatra ghaTapaTAdAvaparasya vyaktasya [kAryasya ] 'vIrya' zaktirvidyate, sarvasyaiva hi vyaktasya pradhAnakAryatvAkAryakAraNayocakatvAt , ataH 'sarva sarvAtmaka 'mityevaM saMjJAM no nivezayet , tathA " sarve bhAvAH svabhAvena, svasvabhAve vyavasthitAH", ataH pratiniyatazaktivAna sarvatra sarvasya 'vIrya' zaktirityevamapi saMzA no nivezayet , atraikAntaniSedhena syAdvAdabhASayA vadediti gAthArthaH // 10 // etehiM dohi ThANahiM, vavahAro na vijii| eehiM dohi ThANehi, aNAyAraM tu jANae // 11 // ____ sugamAx, vyAkhyA pUrvavat / tathAnasthi loe aloe vA, nevaM sannaM nivesae / asthi loe aloe vA, evaM sannaM nivesae // 12 // ___vyAkhyA-pazcAstikAyAtmakazcaturdazcaravAtmako vA loko nAsti, evaM saMjJA no nivezayeva-na dhArayet , tathA kevalAkAzAtmako'loko'pi nAstItyevamapi saMjJA na nivezayet-na nivedayet , kintu ' asthi loe' ityAdi, kintu asti lokaH X" dvAbhyAmetAbhyAM zaktirasti nAsti veti, athavA zarIrANAM sarveSAM bhevo'bhedo veti dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate, yuktayo na salagacchanti ityarthaH / etayo: sthAnayoH pravRttasyAnApAra jAnIyAt" iti harSakulIyadIpikAyAM / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | U pastiryagarUpo vaizAkhasthAnasthita kaTinyastakarayugmapuruSasadRzaH pazcAstikAyAtmako vA, yuktizcA'tra-yadi sarva nAsti tataH sarvAntaHpAtitvAlokaniSedhaka purogI mArita, etAvatA lokAbhAve pratiSedhakapuruSAmAvA, puruSAbhAvAtpratiSedhasyApyamAvaH, tadevaM vyavasthite loko'pyasti tatpratipakSabhUtaH aloko'pyasti ityevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 12 // natthi jIvA ajIvA vA, nevaM sannaM nivese| asthi jIvA ajIvA vA, evaM sannaM nivesae // 13 // ___ vyAkhyA--upayogalakSaNA: saMmAriNo muktA vA jIvA na vidyante, tathA ajIvAzca dharmAdharmAkAzakAlapudgalAtmakA gatisthityavagAhadAnachAyAtapoddyotAdivartanAlakSaNA na vidynte| pratyakSeNAnupalampamAnatvAJjIvA na vidyante, kAyAkArapariNatAni bhUtAnyeva dhAvanavalganAdikAM kriyAM kuIntIti / ajIyA api na vidyante, evaMvidhAM saMjJA no nivezayet , nAstivAdI tu sarva nAstIti prarUpayati / ' asthi jIce 'tyAdi, asti jIvaH astyajIvaH evaMvidhAM saMjJAM nivezayet / tasmAnnaikAntena jIvAjIvayorabhAvaH, apitu sarvapadArthAnAM sthAdvAdAzrayaNAjIvAjIvayorastitvaM nAstitvaM ca (syAt ) kenApi prakAreNeti / atra jIvAjIvayorastitve nAstitve ca yuktayoH granthAntarAdava se yA iti gAthArthaH // 13 // naritha dhamme ahamme vA, nevaM sannaM nivesae / asthi dhamme ahamme vA, evaM sannaM nivesae // 14 // ___vyAkhyA-dharmaH zrutacAritrAtmako jIvasyAtmapariNAmo'sti dharma karmakSaya kAraNaM, adharmo'pi mithyAtvAvirati. pramAdakaSAyayogarUpaH karmavandhakArama, dho'pi nAsti adho'pi nAsti naivaM saMvAM nivezayet naivaM prarUpayedityarthaH / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM rUpayet ? asthi dhammetyAdi, asti dharmaH - adhammaudhyasti, yato dhamrmAdharmamantareNa saMsAravaicitryaM na syAt, yataH - " pratyakSa eva vizve'smin prapaJcaH puNyapApayoH / dvibhinnaM (vi) jagatsarva, sukhaduHkhavyavasthayA // 1 // eke dadhati sAmrAjyaM, pare dadhati dAsatAm / " hatyAdivacanAt, ato dharmaH samyagdarzanAdiko'sti adhamrmo'pi mithyAtvAdikossti ityevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 14 // sthibaMdhe va mukkhe vA nevaM sannaM nitresae / asthi baMdhe va sukkhe vA, evaM sannaM nibesa // 15 // vyAkhyA - bandhaH karmaNAM 'nAsti' na vidyate, amUrttatvAdAtmano gaganasyeva na karmaNAM bandhaH ityevaM saMjJAM no nivezayet, tathA bandhAbhAvAcca mokSasyApyabhAtra ityevamapi saMjJAM no nivezayet, kintu 'asthi yaMtre va sukkhe vA' astyAtmano bandhaH karmaNAM amUrtasyApyAtmano mUrttaH karmapudgalaiH saha sambandho bandhaH, sa tu vidyata eva AtmanaH sakriyatvAt, sakriyasya syAdeva bandhaH, yadA khAtmA'kriyastadA na karmmabandhaH, bandhAbhAvAcca mokSa eva, ato bandho'pyasti mokSo'pyastItyevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH || 15 | atha bandhasadbhAve puNyapApayorapi sadbhAtraH / tarhi - I nattha putre va pAve vA nevaM sannaM nivesae / asthi punne va pAve vA, evaM sannaM nivesa // 16 // vyAkhyA -' nAsti ' na vidyate 'puNyaM zubhakarmaprakRtilakSaNaM tathA pApa-mazubhakarmaprakRtilakSaNaM 'nAsti ' na vidyate, ' Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityevaM no saMjJAM nivezayet, pataH - puNyapApayorvinA jagadvaicitryaM na syAt / keSAMcinmate jagadvaicitryaM niyatikrataM, niyatyA jagadvaicitryaM syAt tadapyayuktam, yadi niyatyA svabhAvena vA jagadvaicitryaM syAt tadA sakalakriyAvaiyarthyaM syAt / sakala kriyAta eva sakalakAryotpattiH / yataH - zubhakriyAtaH puNyaM puNyAcca sukhaM azubhakriyAtaH pApaM pApAcca duHkhamityataH 'asthi naM va pAvatyAdi, asti puNyaM pApaM nAti evaM jJaH // 16 // natthi Asave saMvare vA, nevaM sannaM nivesae / asthi Asave saMvare vA, evaM sannaM nivesa // 17 // vyAkhyA - ASatraH prANAtipAtAdirUpaH karmopAdAnakAraNaM, taniSedhaH saMvaraH etau dvAvapi na staH ityevaM saMjJAM na nivezayet kintvastyAtraH saMvastha, ityevaMvidhAM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 17 // + natthi veyaNA nijjarA vA, nevaM sannaM nivesae / asthi veyaNA nijarA vA, evaM sannaM nivesa // 18 // vyAkhyA- 'vedanA' karmAnubhavalakSaNA tathA 'nirjarA' karmapuGgalazATanalakSaNA, ete dve api na vidyete ityevaM saMjJAM no nivezayet, yataH - palyopamasAgaropamazatA'nubhavanIyaM karma antarmuhunenaiva kSayamupayAtItyabhyupagamAttaduktaM - * jaM annANI kammaM vave vayAhiM vAsakoDIhi / taM nANI tihi gutto, khaveda UsAsamitteNaM // 1 // " ityAdi / pakazreNyAM tu jhaTityeva karmaNo bhasmIkaraNAdyathAkramabaddhasya cAnubhavanAmAvena vedanAyA abhAva:, tadabhAvAbhirjazayA adhya * yadajJAnI karma yati bahukAbhivarSa koTIbhiH / rAjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchrAsamAtreNa // 1 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvaH ityevaM saMjJAM no nivezayet / kimiti 1 yataH - kasyacideva karmmaNa evamanantaroktayA nItyA kSapaNAttapasA pradezAnubhavena cAparasya dayodIraNAbhyAmanumavanamityato'sti vedanA, Agamo'dhyevambhUta eva tadyathA-" x puvi ducitrANaMdupaDikaMtANaM vettA mokho, natthi avettA " ityAdi / vedanAsiddhau ca nirjarA'pi siddhaivetyato'sti vedanA nirjarA cetyevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 18 // vedanA nirjarA ca kriyAkriyAyate, tatastadbhAvaM pratipedhapUrvakaM darzayitumAha- natthi kiriyA akiriyA bA, nevaM sannaM nivesae / asthi kiriyA akiriyA vA, evaM sannaM nivesa // 19 // I vyAkhyA- 'kriyA' varispandamA varSa lakriyA ke dve api na sto-na vidyete, ityevaMvidhAM saMjJAM no nivezayet, yataH -- zarIrAtmanordezAdezAntarAvAptinimittA parispandAtmikA kriyA pratyakSeNaivopalabhyate, sarvathA niSkriyatve cAtmano'bhyupagamyamAne gaganasyaiva candhamokSAdyabhAvaH, sa ca dRSTeSTabAdhitaH api caikAntena kriyA'bhAve saMsAramokSAbhAvaH syA divyato'sti kriyA tadvipacabhUtA cAkriyA'pyasti ityevaMvidhAM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 19 // atha sakriye Atmani sati kroSAdisadbhAva ityetaddarzayitumAha--- thi kohe va mANe vA, nevaM sannaM nivesae / asthi kohe va mANe vA, evaM sannaM nivesa // 20 // X pUrvaM dukhIrNAnAM duSpratikrAntAnAM ( karmaNAM ) vedayitvA mokSo, nAstyavedayitvA / 19 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 vyAkhyA - svaparAtmanoraprItilakSaNaH krodhaH sa cAnantAnuvandhya pratyAkhyAna pratyAkhyAnAvaraNasajvalanabhedena catuaissa pate tathaitAdbheda eva ' mAno' garvaH, tau dvAvapi na sto' na vidyete, ityevaM saMjJAM no nivezayet yataHkapAyakammadiyavarttI dauSThaH kRtabhRkuTIko raktakoSAdhmAtaH samupalabhyate, kepAJcinmatena krodho mAnAMza evetyetadapyayuktaM kSapaka zreNyAM tu bhedena zravaNAt kroSakSaye na mAnasya yaH pRthak pRthak kSayo dvayorapi, tadubhayasya ca narasiMhava][] stvantaratvAdityato'sti krodhaH, mAno'pyasti cetyevaM saMjJAM nivezayaditi gAthArthaH // 20 // natha mAyA va lobhe vA, nevaM sannaM nivesae / asthi mAyA va lobhe vA, evaM sannaM nivesa // 21 // vyAkhyA - trApi prAgvanmAyAlo bhayorabhAvavAdinaM nirAkRtyAstitvaM pratipAdanIyamiti // 21 // sAmpratameSAmeva krodhAdInAM samAsenAstitvaM pratipAdayacAha --- nasthi peje va dose vA, nevaM sannaM nivelae / asthi peje va dose vA, evaM sannaM nivesa // 22 // I vyAkhyA -- prItilakSaNaM prema, putrakalatradhanadhAnyAdyAtmIyeSu rAgastadviparItastvAtmIyopraghAtakAriNi dveSastAvetau dvAvapi na vidyete ityevaM saMjJAM no nivezayet / premApyasti dveSo'pyasti yataH " ko duHkhaM pAvijjA ?, kassa va sukkhe hi cimhao huA 1 / ko va na lahijja ? sukkhaM, rAgadosA jar3a na hujA // 1 // to bahuguNanAsANaM, samattacaritaguNaviNAsANaM / nahuSasamAgatavyaM, rAgaddosANa pAvANaM // 2 // " ityAdivacanaprAmANyAtra tadabhAvaH, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NI ataH premApyasti dveSo'pyasti ityevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH / / 22 // x nasthi cAurate saMsAre, nevaM sannaM nivesae / asthi cAurate saMsAre, evaM sannaM nivesae // 23 // ___ThamANa cattAnta gatile gAekArya karA maralakSaNA yasya saMsArasyAsau cAturantaH, saMsAra eva kAntAro mayaikaH / / hetustrAtsa caturvidho na vidyate, api tu sarveSAM saMsRtirUpatvAt karmabandhAtmakatayA ca duHkhaikahetutvAdekavidha eva, athavA [. nArakadevayoranupalabhyamAnatvAtiryamanuSyayoreva sukhaduHkhotkarpatayA taddhyayasthAnAd dvividhaH saMsAraH, paryApanayAzrayaNAve. kavidhaH, atazcAturvidhyaM na kathaJcidghaTata ityevaM no saMjJAM nivezayeta , api tvasti cAturantaH saMsAra ityevaM saMtrA nivezayet / yaduktamekavidhaH saMsArastanna ghaTate, yato'dhyakSeNa tirya manuSyayorbhedaH samupalabhyate, tathA [ sambhavAnumAnena ] nArakadevA nAmapyastitvAbhyupagamAda [vaividhyamapi na vidyate ], evaM cAturgatika eva saMsAra ityevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 23 // 10 naritha devo va devI vA, nevaM sannaM nivesae / asthi devo va devI vA, evaM sannaM nivesae / / 24 // ___vyAkhyA-maznapativyantarajyotiSkavaimAnikA devA na santi tathA devAbhAvAddezyo'pi na santi ityevaM saMjJAM no . ito'nantaraM nimnodhRtaH zlokaH savRttikA samupalabhyate harSakulIyAyAM-" nasthi rAge va dose vA, nevaM satraM nivesae / asthi rAge va dose vA, evaM sannaM nivemae / / 23 // dI-rAgadveSau na staH iti na svIkArya, tau vidyete iti matiH kAyA, yutiH pUrvoktA / (punaruka evAyam ) Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IF nivezayet , kintu devA devyazca santi, aItAM paJcasu kalyANakeSu samAgamanadarzanAt " jiNapaMcasu kallANaesuceva maharisitavANu bhAvAo / jammataranehela ga, AgantI sa ha // 1 // " anyathA nAyAnti, (yata:-) "cattAri paMca joyaNa-savAI gaMdho umnnuyloyss| uDDe vaJcahajeNaM, nahu devA teNa Aviti // 1 // " tathA ca grahagRhItavarapradAnAdinA ca tadastitvamanumAnena mAdhyate, ato devA devyazca santItyevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 24 // - nasthi siddhI asiddhI vA, nevaM sannaM nivesae / asthi siddhI asiddhI vA, evaM sannaM nivesae // 25 // ____ vyAkhyA-azeSakarmakSayalakSaNA siddhistadviparyayabhUtA cAsiddhinAstItyevaM no saMjJAM nivezayet , asti siddhirityevaM / saMjJA nivezayet / samyagjJAnadarzanacAritrAtmakamya mokSamArgasya sadbhAvAt karmakSayamya ca pIDopazamanAdinA pratyakSeNa- 10 darzanAt , ataH kasyacidAtyantikakarmahAnisiddharasti siddhiriti gAthArthaH / / 25 // nasthi siddhI niyaM ThANaM, nevaM sannaM nivesae / asthi siddhI niyaM ThANaM, evaM sannaM nivesae // 26 // vyAkhyA--siddhezzeSakarmakSayalakSaNAyA nijaM sthAnamISatmAgamArAkhyaM vyavahArato, nizcayatastu tadupari yojana[caturtha]| krozaSaDbhAgaH, tatpratipAdakapramANAbhAvAtma nAstItyevaM saMjJAM no nivezayet , kintu siddhAnAmavasthAnasthAnaM siddhAzca santItyevaM saMDA nivezayet , yataH-ayogicaramasamaye trayodaza prakRtIH "kSayaM nItvA sa lokAntaM, tatraiva samaye : Ni vrajet / labdhasiddhatvaparyAyaH, parameSThI sanAtanaH // 1 // pUrvaprayogato'sa-bhAvAndhavimokSataH / svabhAva Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNAmAca, siddhasyodayagatirbhavet // 2 // kulAlacakradoleSu, mukhyANAM hi yathA gtiH| puurvpryogtH| siddhA, siddhasyo gatistathA / / 3 / / mUllepasaGganirmokSA-dyathA dRSTA''zvalAbunaH / pUrvasaGgavinirmokSA-tathA || siddhigatiH smRtA // 4 // eraNDaphalabIjAde-bandhacchedAdhA gtiH| karmavandhanavicchedAt, siddhasyApi tathA bhavet // 5 // yathA'dhastiryagUddhaM ca, loSTavAyvagnipIcayaH / svabhAvataH pravartante, tathorddhagatirAtmanaH // 6 // na cAdho gauravAbhAvA-na tiryak prerakaM yinA / na ca dharmAstri kAyasyA-bhAvAllokopari brajet / | || 7 || manojJA surabhistanvI, puNyA prmbhaasuraa| prAgmArA nAma vasudhA, lokamUni vyavasthitA // 8 // nRlokatulyaviSkambhA, sitacchamranibhAzabhA / U tasyAH kSiteH siddhA. lokAnte smvsthitaaH||9|| isIpambhArAe, uri khala joyaNami jo koso| kosassa ya chanmAe, siddhANogAhaNA bhaNiyA / / 10 // " iti siddhAnAM sthAnam / atha siddhAstu-"no kiNhe nonIle no lohie no hAlidde no sukille no surabhigaMdhe no durabhigaMdhe no titte no kaDue no kasAe no aMSile no mahure (no lavaNe )mo baTTe no taMse no cauraMse - no parimaMDale no vIhe no hasse no gurue no lahue no sIe no uNhe no kakvaDe no maue no itthI no | purise no annahA" evaM siddhAH lokAgrapadasaMsthitAH sadA'vyayAH anantA ajarAmasaH sadAnandamayA abatiSThante / evaM siddhAstathA siddhAnAM ca sthAnaM vidyate, evaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH / / 26 / / nasthi sAha asAha vA, nevaM sannaM nivesae / asthi sAhU asAhU vA, evaM sannaM nivesae // 27 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAkhyA--' nAsti' na vidyate yathoktaguNopetaH sAdhustadabhAvAcca tatpratipakSabhUtasyAsAdhorapyabhAvaH, yataH " kevalamaNohicaudasa-dasanavapulvIhi saMparya rhie| suddhamasuddhaM gharaNaM, ko jANai 1 kababhAvaM ca // 1 // " ityevambhUtA saMjJAM no nivezayet "kAlAidosavasao, kahavi dIsaMti tArisA na jai / savvattha tahavi nasthitti, neva kujjA aNAsAsaM // 1 // kAlociyajayaNAe, macchararahiyANa unamaMtANaM / jaNajattArahiyANaM, hoi jaittaM | jaINa sayA // 2 // anANaniraMtaratimira-pUrapUriyami bhavabhavaNe / ko payaDai ? payanthe, jai gurudIvA na vipaMti // 3 || palae mahAguNANa, jayaMti sevArihA hahazumA ciyalie diNamAhe, ahilasaha jaNo paI pi // 4 // aTTha guNANaM majhe, ikkeNa guNeNa saMghapacakvaM / titthumnayaM kuNato, jugapavaro so ihaM neo // 5 // duppasahaMtaM caraNaM, jaM bhaNiyaM bhagavayA iha khitte / ANAjuttANaM puNa, na hoi ahuNatti vAmoho // 6 // " zrIbhagavatyAM-" kevaiyaM kAlaM tu devANupiyANaM titthe aNusajjissai 1, goyamA! ikavIsavAsa sahassAI mamaM titthe aNusajissai, titthaM puNa cAuvaNNo samaNasaMgho-samaNA samaNIo sAvayA | / sAviyAo" ityAdibhagavadacanaprAmANyAtIrtha yAvat sAdhanaH santi tadviparItAzcAsAdhavo'pi santItyevaM saMjJA nivezayediti gAthArthaH / / 27 // K nasthi kalyANa pAve vA, nevaM sannaM nivesae / asthi kallANa pAve vA, evaM sannaM nivesae // 28 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAlyA-yatheSTArthaphalasamprAptiH kalyANaM tama vidyate tathA pApaM pApavAnvA na kazcividyate, tadevamumayorapyabhAvaH, | ityevaM rUpAM saMjJA nI nivezayada , yataH-kalyANapApayopinA sukhI duHkhI sarogI nirogI surUpaH kurUpo durbhagaH sumago dhanI daridro mUrkhaH paNDito vetyAdiko jagadvaicitrya mAvo'dhyakSasiddho'pi na syAttasmAdasti kalyANaM pApaM cetyevaM saMjJAM nivezayediti gAthArthaH // 28 / / / na caikAntena[ kalyANa ]kalyANameva, yataH kaivalinAM prakSINadhanavAtikarmacatuSTayAnAM sAtAsAtodayasadbhAvAcavA nArakANAmapi paJcendriyasvaviziSTajJAnAdisAvAkAntena te pApabanta iti, tasmAtkathaJcitkalyANaM kathaJcityApamiti | sthitaM / tadevaM kalyANapApayoranekAntarUpatvaM prasAdhya ekAnta dUyitukAma Aha kallANe pAvae vA vi, vavahAro na vijii| jaM varaM taM na jANaMti, samaNA bAlapaMDiyA // 29 // vyAkhyA-sarvathA kalyANavAnevAyaM tathA pApavAnevAyamityevambhUto vyavahAro na vidyate, ekAntasyArthasyAbhAvAta , | anekAntavAdasyaivAzrayaNAtsarvavastUnAmanekAntAzrayaNena[prAka] prasAdhitatvAt , ekAntiko vyavahAro na vidyate kutrApi vastu. viSaye iti maavH| yaH puruSa ekAntena puNyavAn dRzyate so'pyantyAvasthAyAM pariNAmaparAvartAdurgatau prayAti yaH pApI so'pi pariNAmavazAtmugatigAmI spAta , ata ekAntavacanaM na brUyAt / tathA vairaM karmavirodho vA vairaM, tona ca paropa x" tadabhAve kalyANavAMzca na kazcidvidyate" iti bRhadayattiH / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAradizAtAsamAzrayaNe yA mavati, tate 'zramaNA'stIthikAH 'cAlA' rAgadveSakalitAH 'paNDittA' abhimAninaH zuSkatarkadadhmAtA na jAnanti, paramArthabhUtasyAhimAlakSaNasya dharmasthAnekAntapakSasya vA'nAzrayaNAt / yadi vA yadvairaM tatte zramaNA bAlAH paNDitA na jAnantItyevaM vAcaM na nisRjet , tatteSAM koSotpanA, yaccaivambhUtaM vacastanna cAnyaM, yatA"+appattiyaM jeNa siyA, Asu kuppeja vA paro / samvaso taM na bhAsijjA, bhAsaM ahiyagAmiNi // 1 // " iti maathaarthH|| 29 / / aparamapi vAisaMyamamadhikRtyAha--- asesaM akkhayaM vA vi, sabadukkheti vA punno| vajjhA pANA na vajjhatti, iti vAyaM na nIsire // 30 // ___ vyAkhyA-iha jagati sarve'pi ghaTapaTAdayaH padArthA ekAntena nityAH-zAzvatAH, sarva jagadakRtaM nityaM evaM na brUyAt / sarveSAM padArthAnAM pratimamayaM cAnyathA mAvadarzanAt , sarvathA kSaNikamevamapi na brUyAt / tathA sarva jagaduHkhAtmakamevamapi | na vadet , sukhAtmakasyApi samyagdarzanAdibhAvena darzanAva , yataH-" x taNasaMdhAranisanno'vi, muNivaro bhaTTarAgamaya moho / jaM pAvai muttisuhaM, katto ? taM dhakkavaddIvi // 1 // " ityAdi, tathA vadhyAcaurapAradArikAdayo'vadhyA vA, tatkarmAnumatiprasaGgAt , ityevambhUtAM vAcaM svAnuSThAnaparAyaNaH sAdhuH paravyApAranirapekSo na nisRjet / tathAhi-siMhavyAghra | + aprItikaM yayA syAdAzu kuSyedvA paraH / sarvathA to na bhASeta bhASAmahitagAminIm // 1 // 4 tRNasaMstArakaniSaSNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yatprApnoti muktisukhaM kutastabakravartyapi // 1 // * vadhyakathane hiMsAvikameNAmavadhyakathane ca cauryAdikarmaNAm / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArjArAdIna paramatvavyApAdanaparAyaNAn dRSTyA mAdhyasthyamavalambayet / tathA'mI gavAdayo vAyA na vAnA vA tathA'mI pakSAgchedyA achedyA vA ityAdikaM baco na vAcyaM sAdhuneti gAthArthaH // 30 // athAyamaparo bAkasaMyamaprakAro'ntaHkaraNazuddhimAzritaH pradazyate-- dIsaMti samiyAcArA, bhikkhuNo sAhujIviNo / ee micchovajIvitti, iti diDhei na dhArae // 31 // vyAkhyA-jagatyeke dRzyante / samiyAcAra [tti samitAcArAH siddhAntoktAbAre pravarttamAnA bhikSavo doSarahitAhAragaveSiNastathA sAdhunIvinaH, na kasyacidaparAdhavidhAyinaH, vAntA dAntA jitendriyA jitakroSA IzodhakA yugamAtrA ntaradRSTayaH satyasandhA dRDhavratAH paripUtodakapAyino mauninaH sadA tAyino viviktakAntadhyAnAdhyAsinokotkRcyAstAnetrambha tAnavadhAryApi sarAgA apivItarAgA iva ceSTante' iti matA ete mithyopajIvina ityevaM dRSTiM na dhArayet-naivambhUtamadhyavasAyaM kuryAmApyevambhUtAM vAcaM nisRjeta-yathaite mithyopAcArapravRttA mAyAvina iti, chamasthena hyarvAgdarzinA evambhUtasya nizcayampa | kartumazakyavAdityabhiprAyaH, te ca svayUthyA vA bhaveyustIrthAntarIyA bA, tAvubhAvapi na vaktavyau sAdhuneti // 31. / kizva dakkhiNAe paDilaMbho, asthi vA nasthi vA punno| na viyAgareja mehAvI, saMtimaggaM ca vUhae // 32 // ___ vyAkhyA-dAnaM dakSiNA, tasyAH 'pratilammaH' prAptiA, sa dAnalAmo'smAdahasthAdeH sakAzAdasti nAsti vetyevaM | vyAgRNIyAt 'medhAvI' maryAdAvAn svayUthyasya tIrthAntarIyasya vA ekAntena dAna-dAnaniSedhaM vA na kuryAt / tathAhi Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddAnaniSedhe'ntarAyasambhavaH, taddAnAnumatAvapyadhikaraNodbhavaH ityato'sti dAnaM na cetyekAntena na brUyAt / kathaM tarhi brUyAt ? iti darzayati--- zAnti' mokSa[ svasya ] mArgastaM ' upazruMiyet' varddhayet yathA mokSamArgAbhivRddhirbhavati tathA vade dityarthaH / etAvatA yathA sAvadhaM syAttathA na vadediti gAthArthaH // 32 // icce ThANehiM, jiNadiTThehiM sNje| cArayaMte u appArNa, AmakkhAe parivajjAsi tibemi // 33 // sukhaMdhassa aNAyAranAmaM paMcamajjhayaNaM samantaM // 5 // vyAkhyA --- ityete re kAnvaniSedhadvAreNAne kAntavidhAyibhiH sthAnaivaksaMyamapradhAnaiH samasvAdhyayanokaiH rAgadveSarahitairjina: dRSTairupalabdhairna svamativikalpotthApitaiH ' saMgataH saMyamavAnAtmAnaM dhArayan, ebhiH sthAnairAtmAnaM varttayan AmokSAya [a]zeSa karmakSayArthaM 'pari' samantAtsaMyamAnuSThAne 'vrajeH' gacchetvamiti vineyasyopadezaH / itiH parisamAdhyarthe bravImIti pUrvavat / iti zrIparamasuvihitakharataragacchavi bhUSaNa pAThaka pravara zrI matsAdhuraGgamaNirasanndhAyAM zrIpUtrakRtAGgadIpikArya samAptamAcArazrutAkhyaM paJcamamadhyayanamiti / / 5 / / SHAGODA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SaSThamArdrakIyamadhyayanam / 040 ukta pazcamamadhyayanaM sAmprataM SaSThamArabhyate idamAIkakumArAdhyayanam / atra ArdrakakumArotpattiH prAgbhavasvarUpapratimAdarzanotpannajAtismaraNAdikaM sarvaM bRhaTTIkAto'vaseyaM, atra tu sUtrArtha eva pratanyate, tathAhi pure kaDaM adda ! imaM suNeha, egaMtacArI samaNe purAsI / sebhikkhuNo uvaNettA aNege, AikkhatipiMha puDho vitthareNaM // 1 // P vyAkhyA--yathA gozAlakena samaM vAdo'bhUdAIkakumArasya tathA'nenAdhyayanenopadizyate taM ca rAjaputramAIkakumAraM pratyekabuddhaM bhagavatsamIpamAgacchantaM gozAlako'bravId, yathA- mo Ardraka ! yadahaM bravImi tacchRNu, 'purA pUrvaM yadanena bhavatA kRtaM taccedamiti darzayati-purA ekAnta pradezacArI - zramaNaH purA'sIpazvaraNodyuktaH, sAmprataM tUyaistapazcaraNano vihAya devAdimadhyagato'sau dhammaM kathayati / bahUn bhikSUnupanIya-prabhUtaziSyaparivAraM kRtvA mavadvighAnAM mugdha nAnAmidAnIM dharmamAcaSTe pRthak pRthak vistareNeti gAthArthaH // 1 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA''jIviyA pavitA'thireNaM, sabhAgao gaNao bhikkhumajjhe / AikkhamANo bahujannamatthaM na saMghayAtI avareNa puvaM // 2 // = vyAkhyA-yeyaM bahujanamadhyagatena puSmaguruNA dharmadezanA prArabdhA sA AjIvikA prasthApitA, ekAkI viharan pAmaraiH paribhUyata iti matvA mahAn parikaraH kRtaH, tadanena dammapradhAnena AjIvikArthamidamArabdhaM asthireNa, pUrvamayaM mayA sArddhamekAkyanta prAntAzanena zUnyArAmadeva kulAdau vRtiM kalpitavAn na ca tathAbhUtAnaM sikatAkAlavanirAstrAdaM yAvajIvaM kartuma, ato mAM vihAya bahUn ziSyAn pratArya evambhUtena sphaTATopena viharatItyato anavasthitacittaH pUrvacaryAparityA nArAcArasamAzrayaNAt / ' sabhAgataH parSadi vyavasthitaH ' gaNao 'ti ' gaNazo ' bahuzo bhikSUNAM madhyagato ( bahujanyamartha - ) bahujana hitamartha kathayan viharati etaccAsyAnuSThAnaM [ pUrvAparaM na sandadhAti - ] pUrvAparaviruddhaM, yadi sAmpratIyaM vRttaM prAkAratrayasiMhAsanAzokavRkSamAmaNDalachatracAmarAdikaM mokSAGgamabhaviSyattato yA prAktanA caryA klezabahulA'nena kRtA sA klezAya kevalaM, atha nirjarAhetukA paramArthabhUtA tataH sAmpratAvasthA parapratArakatvAddambhakalpA, tataH pUrvottarayoranuSThAnayormaunavratadharmadezanayoH parasparato vizeSa iti gAthArthaH // 2 // api ca- etamevaM aduvA ihi, dopaNamannaM na sameti jamhA / puci ihi ca aNAgayaM ca, egaMtamevaM paDisaMdhayAti // 3 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-yokAnta cAritvameva zlomana, pUrvamAzritatvAttataH sarvadA'nyanirapekSestadeva karttavyaM, atha cedaM mahAparivAravRtaM sAdhutayA manyase tatastadevAdAvayAcaraNIyamAsIt , api ca dve apyete chAyA''tapavadatyantavirodhinI vRtte naikatra samavAyaM gacchataH / tathA yadi maunena dharmastataH kimiyaM mahatA prabandhana dharmadezanA ? athAnayaira dharmastataH kimiti pUrva | mamitratamanenAlalambe / tadeva gozAlakenokta satyAkA zlokapazcArdunottaradAnAyAha- puci ce 'tyAdi, 'pUrva ' pUrva smin kAle canmaunavatikatra yA caikacaryA tacchamasthatvAd ghAtikarmacatuSTa pakSayArtha, sAmprataM yaddharmadezanAdInAM dAnaM nattIrthakaranAmno vedanArthaM " +taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAI hiM" iti vacanAt , aparAmA cocairgotrazubhAyunAmAdInAM zubhaprakRtInAM vedanArthamiti, yadiyA pUrva sAmprataM cAnAgate kAle [ca ] rAgadveSaradvitatvAdekatvamAvanA'nati kramaNAkatvamevAzeSajanahitaM dharma kathayan sandadhAti, na tasya pUrvottasyoravastha porAzaMmArahitatvAdedo'sti / yaducyate* pUrvottarayoravasthayo dastanna kizcit / / 3 // atha dharmadezanapA zrotRNAM kazcidupakAro'pi syAdata Aha samica loyaM tasathAvarANaM, khemaMkare samaNe mAhaNe vA / AikkhamANo vi sahassamajhe, egaMtayaM sArayaI tahacce // 4 // vyAkhyA-' sametya ' jJAtvA lokaM trasasthAvarANAM jantUnAM 'kSema ' zAnti:-rakSA, tatkaraNazIlaH kSemakaraH zramaNo +taca kathaM vedyate / aglAnyA dharmadezanAdibhiH / 2. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAino vA, sa evambhUto nirmamo rAgadveparahitaH prANihitArtha, na lAbhapUjAkhyAtyartha, dharmamAcakSANo'pi prAgvacchamasthAva. sAyAM maunavratika ivotpannadivyajJAno'pi devAsuranaratiryakrasahasramadhye'pi vyavasthitaH pavAdhArapaGkajavattadoSavyAsagA- | (saMyogA bhAvAnmamatvavirahAdAzaMsAdoSavikalavAdekAntameva [ mArayati-] sAdhayati / asya bhagavataH pUrvAvasthAsAmprata. kAlInAvasthayostyintaraM, rAgadveSAbhAvAt / tathA prAvadarcA -lezyA zukladhyAnAkhyA yasya, aSTamahAprAtihAryaH pUjya. mAno'pi nocche[ notse ];-gavaM vidadhAti, jitarAgadvepatyAta / tathA coktaM-" rAgadveSo vinirjitya, kimaraNye | kariSyasi / atha no nirjitAvetI, kimaraNye kariSyasi / / 1 // " tathA bAhyamanaGgamAntaraM kaSAyajayAdikaM | pradhAnaM kAraNamiti gAthArthaH / / 4 // __ atha bhagAvAnane kailoMkaH parivRto'pi gagadveSAmAvAdekAntacAryevAso mantavyaH, nirIhaH man dharma kathayatrApi na doSabhAmiti darzayati dhamma kahatassa u nasthi doso, khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa / bhAsAi dose ya vivajjagassa, guNe ya bhAsAi nisevagasta // 5 // myAkhyA-tasya bhagavato'pagataghanaghAtikalaGkasyotpannamakalapadArthAvi vijJAnasya jagadabhyuddharaNaprAtasyaikAntaparaNI hitakAriNaH svakAryanirapekSasya zAntasya dAntasya jitendriyasya mASAdoSatrivarjakasya karkazAsabhyavacovarjakasya tathA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAyA ye guNA hitamita dezakAlA sandigdhabhASaNAdayastaniSevakasya sato dhammaM kathayato'pi nAsti doSaH chavasthasya hi [bAhulyena ] maunameva zreyaH samutpanna kevalasya hi bhASaNamapi guNAyeti mAthArthaH // 5 // kimbhUtaM dharmamasau kathayatItyAha - mahae paMca aNuvae ya, taheva paMcAsava saMvare ya / triraI islAmaNiyami patre, lavAvasakI samaNe timi / / 6 / / , , vyAkhyA - pazca mahAvratAni tathA paJcavANuvratAni zrAvakAnuddizya prajJApitavAn tathA pazcAzravasaMvaraM ca tathA saptadazaprakAraM saMyamaM ca pratipAditavAn saMgamavato hi virattimaMtratyato viratiM ca pratipAditavAn ca zabdAttatphalabhUtau nirjarA. mokSau ca kathitavAn / kathambhUtaH ? zrAmaNye prAptaH prAjJo vA etatpratipAditavAn kathambhUto ? ' lavAvasakI ' lavaMkarmma, tasmAdavamarpati, evaMvidhaH zramaNastapasvI, svayameva hi bhagavAn paJcamahAvratopapaNa indriyanoindriyagupto vizto ara[ka] sa sanda, tato'nyeSAmapi tathAbhUtamupadezaM dttvaan| tata ArdrakakumAravacanamAkarNya gozAlakastatpratipakSabhUtamadhe vaktukAma idamAha- ityetadvakSyamANaM yadahaM bravImi tacchRNu svamiti gAthArthaH || 6 | athAha gozAlaka :sIodagaM sevara vIkAyaM, ahAyakammaM taha isthiyAo / etacArissiha amda dhamme, tavasNio NAbhisameti pAtraM // 7 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA--- bho ArdrakumAra ! vayA pratipAditaM parArthaM pravRttasyASTamahAprAptiddAdiparigrahastathA ziSyAdiparigraho dharmadezanA ca na doSAya yathA, tathAhi zItodaka 'maprAsukodakaM tatpari bhogena doSastathA bIja kAyaparibhogamA dhAkazrayaNaM strIma ca vidadhAtu, asmadIye dhammai pravRttasya 'ekAntacAriNaH ' ArAmodyAnAdiSvekA kivihArodyatasya tapasvinaH pAeM nAbhimameti na lagatItyarthaH / idamuktaM bhavati-zrItodakakhI prasaGgAdikaM yadyapItkarmmabandhAya tathApi dharmAdhAraM zarIraM pratipAlayata ekAntacAriNastapasvino na bandhAya bhavatIti mAthArthaH // 7 // atha AIka uvAca - sIodagaM vA taha bIkArya, ahAyakammaM taha itthiyAo / eyA jANaM paDisevamANA, agAriNo assamaNA bhavati // 8 // vyAkhyA - bho gozAlaka ! zItodakAdInyetAni prAgupanyastAnyaprA sukodakaparibhogAdIni pratisevantaH ' agAriNo ' gRhasthAste bhavanti, azramaNAtha agravajitAzcetraM svaM jAnIhi yataH - " ahiMsAsatyamasteyaM brahmacaryamalubdhatA " / ityetacchumaNalakSaNaM taccaiSAM zItodakabIjAcAkarmI pariyogakAriNAM nAsti, avaste nAmAkArAbhyAM zramaNAH, na paramArthata iti gAthArthaH // 8 // punarapyArddhaka evaitadapaNApAha - Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siyA ya bIodagaitthiyAo, paDisevamANA samaNA bhavaMti / agAriNo visamaNA bhavaMtu, seveti u tevi tahagAraM // 9 // 'vyAkhyA - aho gozAlaka ! syAdetadbhavadIyaM mataM yathA te ekAntacAriNaH kSutpipAsAdipradhAnatapazcaraNapIDitAya, tatkathaM te na tapasvina iti etadAzaGkayAka Ahe - yadi bojAdyupabhogino'pi zramaNA ityevaM bhavatA'bhyupagamyate evaM tarpa gAriNo'pi gRhasthAH zramaNA bhavantu teSAmapi dezi [pathi] kAvasthAyAmA mAvatAmapi niSkAJcanatayA ekAkI bihAritvaM - kSutpipAsAdipIDanaM ca sambhAvyate (ava) agAriNo'pi zramaNA maMtrantu yataste'pi tathAprakAraM strIparibhogAdikaM sevantyeveti gAthArtha: / / 9 / / nArdrako bIjodakAdibhojinAM dopAdhya--- yAvi bIodagabhoti bhikkhU, bhikkhaM vihiM jAyati jIviyaTThI / te NAtisaMjogamaviSpahAya, kAyotragA gaMDatakarA bhavati // 10 // vyAkhyA- yecApi mitraH prabrajitA bIjodakabhojinaH santo dravyato brahmacAriNo'pi AjIvikA mikSAmanti te hAtisaMyogaM 'vigrahAya ' tyaktvA 'kAyopamAH ' padakAyArambhiNaH saMsArasAgarasya nAntakarA bhavanti te gRhasthakalpA etra te yattu bhikSATanaM tu keSAJcidgRhasthAnAmapi sambhAvyate, netAvatA zramaNabhAva iti gAthArthaH / / 10 / / athaitadAkarNya gozAlako'paramuttaraM dAtumasamartho'bhyatIrthikAn mahAyAn vitrAya solluNThamamAraM vaktukAma Ai Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imaM vayaM tu tumaM pAukuvaM, pAvAiNo garihasi saba eva / pAvAiNo puDho kiyaMtA, sayaM sayaM didi kariti pAu // 11 // vyAkhyA-aho AIkumAra ! hamA' rmona kA 'zAkun ' prakAzayan sarvAn prAvAdakAn gaIsi, yasmAtsarve'pi tIthikA bIjodakAdibhojino'pi saMsArocchedanAya pravasante, te tu bhavatA nAbhyupagamyante, te tu prAvAdakAH pRthaka pRthaka strIyAM strIyAM dRSTiM pratyekaM svadarzanaM kI yantaH 'prAdukurvanti' prakAzayanti, yadivA lokapathArddhamAkakumAra Ai-sarve'pi prAvAdukA yathAvasthitaM svadarzanaM prAduSkurvanti, tatmAmANyAca vayamapi svadarzanAvirbhAvanaM karmaH, tathAhiaprAsukena bIjodakAdiparibhogena karmacandha eva kevalaM, na saMmArocchedaH, itIdamasmadIyaM darzanaM, evaM ca vyavasthite kAtraparanindA 1 ko vA''tmotkarSa ? iti gAthArthaH // 11 / / kiJca te annamannassa tu garahamANA, akkhaMti bho samaNA mAhaNA ya / sato ya asthI asato ya jatthI, garahAmo diTThIM Na garahAmo kiMci // 12 // vyAkhyA-'te' prAvAdakAH * anyonyasya ' paraspareNa tu svadarzanasthApanena pagdarzanaM gahamANAH badarzana guNAn kathayanti, te zramaNA brAhmaNAH svapakSameva samarthayanti parakIyaM ca dUSayanti / tadeva pavArddhana darzayati-svakIye pakSe sthAyamAne'sti puNyaM tatkArya ca svargApavargAdikamasti, 'asthata 'parAbhyupagamAca nAsti puNyAdikabhityevaM ma'pi tIthikAH Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parasparamyAghAtena pravRttAH, ato vayamapi yathAvasthitatacca prarUpaNato yuktivikalatvA dekAntadRSTiM gamo nAparaM kimapi gardAmaH, satye uktena kA'pi gardA X, ekAntavAdaM nizakurmaH, na paravAdino, rAgadveSavirahAtra kamapi gahama iti gAthArthaH // 12 // etadeva spaSTataramAha - na kiMci rUtreNa'bhighArayAmo, sadiTTimamgaM tu karemo pAuM / ime kie riehi, aNuttare sappurisehiM aMjU // 13 // 66 vyAkhyA -- mo gozAlaka ? vayaM na kaJcana bhramaNaM brAhmaNaM vA 'rUpeNa ' jugupitAGgopAGgo banena jAtyAdimamaMtrakAzanena [vA] garhAmaH, kevalaM svadRSTimArga prAduSkarmaH svadarzanaM prakAzayAmaH, athavA'nyadarzanaprarUpitaM mArga darzayAmaH, yathA - brahmA zirA haridRzi saru vyAptazino haraH, sUryo'pyullikhito'nalo'pyakhilabhuk somaH kalaGkAGkitaH / svathopi visaMsthulaH khalu vapuHsaMsthairupasthaiH kRtaH, sanmArgyaskhalanAdbhavanti vipadA prAyaH prabhUNAmapi // 1 // " ityAdi, etaca taireva svAgame paThyate, vayaM tu zrotAraH paraM na kasyApyapavAdaM kurmaH / ayamasmadIyo mArgaH ' anuttaraH ' pradhAnaH 'Aryai: ' sarvatraiH [ kIrttitaH ] prarUpitaH ata evaM aMjU' iti vyakto, nirdoSatvAtprakaTaH + *" netrairnirIkSya bilakaNTakakITasarpAn samyagyathA vrajata tAnparihRtya sarvAn / jJAnakuzrutikumArga kudRSTidoSAn, samyag vicArayata ko'tra parApavAdaH 1 // 1 // " iti harSa 0 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TNI [ajurvA akRtika ini mAnI : 13 : purapi svadharmaprarUpaNAyA ujJa aheyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvara je ya pANA / bhUyAhisaMkAi duguMchamANA, No garahatI busimaM kiMci loe // 14 // vyAkhyA---UrdhvAdhastiryadinu ye tramAH sthAvarAzya ye prANinasteSAM pAlaka: 'bhUtAbhizaGkagA' prANyupamardazakUyA sarva sAyadyamanuSThAnaM jugupyamAnI netrAparaM lokaM kazcana gaIte' nindati, kA! 'busima 'ti saMyamavAniti, tadevaM rAgadveSa- 1 rahitasya vastusvarUpAvirmAtrane na kA'yi gardA bhavati, tatrApi cedgardA sthAna uSNo'gniH zItamudakaM viSaM mAraNAtmakaINI mityevamAdina kinistamvarUpamAvirbhAvanIyamiti gAthArthaH // 14 // sa evaM gozAlakamatAnusArI trairAziko nirAkRto'pi punaranyena prakAreNAha AgaMta'gAre ArAmagAre, samaNe u bhIte Na ubeti vAsaM / dakkhA hu saMtI bahave maNUsA, UNAtirittA ya lavAlavA ya // 15 // vyAkhyA-bho ArdrakumAra ! mavarasambandhI yo'sau tIrthaGkara sa rAgadveSabhayayuktaH, tathAhi-asau mabattIrthakara AgantAghA gAraM-kArpaTikAdInAM sthAnaM dharmazAlA''dikaM, ArAmAmAraM udyAnAdikaM, tatrAsau na vasati-na tatra tiSThati mayena / kiM taka kA bhayakAraNaM / tatra yAgantukAH bahavo 'dakSA' prabhUtazAmavizAradAH manuSyAstiSThanti, tadvIto na tatra cAsaM irute / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / yataste svato'vamA:-hInA jAtyA[di]bhistaH parAjitasya mahAMzchAyAbhraMza iti bhayena na dharmazAlA''diSu vAsaM vidhatte / / | kathambhUtAmte paNDitAH ? lAntIti 'lapAH' vAcAlA ghoSitAnekatarkavicitradaNDakAH, tathA-na[1] lapA-maunavratikA IN niSThitayogAH guTikAdiyuktA cA, yavazAtsaravAdinAmabhidheyaviSayA vAgeva na pravateM, tatastayena yupattIrthakara AgantA| gArAdau na vrajatIti mAthArthaH // 15 // punarapi gozAlaka evAha-- mehAviNo sikhiyabuddhimaMtA, suttehi atyehi ya nicchynnaa| puJchisu mA + aNagAra anne, iti saMkamANo na uveti tattha // 16 // ___ vyAkhyA-bho ArdrakumAra ! bhavatsambandhI tIrthaka evaM jAnAti-yadyahaM dharmazAlAdiSu sthAsyAmi tadA tatra bahavo || vizAradA medhAvino-grahaNadhAraNAmamarthAH, AcAryAdeH samIpe gRhItazikSAH, tathautyayAdicaturvidhayuyupetAH, tathA sUtrArthaviSaye vinizcayajJA:-yathAvasthitasUtrArthavedinaste caivambhUnAH sUtrArthaviSayaM mA praznaM kArparityecaM zaGkamAna-stebhyo vibhyan / dharmazAlAdiSu na tiSThati / ahaM taiH pRSTaH sannuttaraM dAtumamamarthastato mama chAyAnaMzo bhaviSyatI bhiyA na teSu madhye | .aa AyAti, temyodarata evaM tiSThati, ana evAsI na jumArgaH, mayayuktatvAttasya, tathA mlecchavizyaM gatvA na kadAcidamaH / | dezanAM cakAra, Aryadeze'pi na sarvatrApi[ ? apitu ]kutracita , ato viSama dRSTitvAdrAgadveSavarthasau iti // 16 // + Ne' iti pAdapUnavivyayam / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ etad] [] gozAlakamataM parihartukAma Ardraka Aha gokAkaccA Na ya bAlakiJcA, rAyAbhiogeNa kuo bhaeNaM / aerat pariNaM navAri, ma kAmakiNiha AriyANaM // 17 // vyAkhyA-mo gozAlaka sahi bhagavAn prekSApUrvakAritayA nAkAmakRtyo bhavati, etAvatA anicchAkArI na bhavati / kAritA bhavati so'niSTamapi svaparAtmano nirarthakamapi kRtyaM kurvIta, bhagavAMstu sarvajJaH sarvadarzI parahita karataH [ kathaM ] svaparayornirupakArakamevaM kuryAt / tathA na cAsau bAlakRtyaH - bAlavadanAlocitakArI na parA'nurodhAnnA'pi gauravadurmadezanAdikaM vidhatte, apitu yadi kasyacidbhavyatvasyopakArAya tadbhASitaM bhavati tena pravRttirbhavati nAnyathA, tathA na rAjAbhiyogenAsau dharmadezanAdau kathaJcitpravarttate tataH kutastasya bhayena pravRttiH 1 syAdityevaM vyavasthite kenacid kacitsaMzayakRtaM praznaM vyAgRhNIyAd yadi tasyopakAro bhavati, upakAramantareNa na vyAgRhNIyAd, padivA anuttarasurANAM mana:paryayajJAninAM ca dravyamanasaiva tannirNayasammavAdato na vyAgraNIyAdityucyate yadbhavatA kathyate - jItarAgo'sau kimiti dharma karotIti ? cedityAzaGkyAha- 'svakAmakatyena ' svecchA [cAri] kAritayA'sAvapi tIrthakanAmakarmmaNaH kSaraNAya, na yathAkathaJcid asossAvaglAna 'i' asmin saMsAre AyryakSetre copakArayogye AryANAmupakArAya dharmadezanAM vyAgraNIyAdasAviti mAthArthaH || 17 || kizvAnyat -- Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMtA va tasthA aduvA agaMtA, viyAgarejA samiyAsupanne / aNAriyA daMsaNao parittA, iti saMkamANo Na uveti tattha // 18 // vyAkhyA--sa himagavAn parahita karato gatvA'pi vineyAsana, athavA'dhyagatvA yathA yathA madhyasanopakAro bhavati tathA tathA'Into dharmadezanAM vidadhati / upakAre sati gatvA'pi kathayanti, asati tu sthitA api na kathayantyato na teSAM rAgadveSasambhava iti / kevalamAzupajJA samatayA cakravAtaMdranakAdiSu [ pRSTo'jpRSTo vA dhamma myAgRNIyAt / "jahA puNNassa katthahatahA tucchassa katthai" iti vacanAna rAmadveSavAna, yaspanaranAryadezamasau na vrajati tatredamAha-anAryAH / darzanato'pi 'pari' samantAditA' gatAH-prazraSTA iti yAvat , tadevamasau bhagavAn [teSu] sampagdarzanamAtramapi na bhavatItyA. zakamAnastatra na bajatIti / yadivA viparItadarzanAH sAmpratakSiNo banAstei hi vartamAnasukhamevaikamaGgIkRtya pravartante, na pAralokikamaGgIkurvanyataH saddharmaparAGmukheSu teSu bhagavAna yAti, na punastadveSAdibubyeti / yaducyate tvayA-yathA'nekazAstravizAradaguTikAdisiddhavidyAsiddhAditIthikaparAbhavabhayena na tatsamAje gacchattItyetadapi pAlapralapitaprAyaM, pata:-sarvatrasya bhagavataH samastaiH prAcAdurmukhamappavalokayituM na zakyate, vAdastu drotsAdina evetyataH kRtastasparAmavaH ? bhagavAstu kevalAlokena yatraiva svaparopakAraM pazyati tatraiva gatvApi dharmadezanAM vidhate iti gAthArthaH // 18 // punaranyena prakAreNa gozAlaka Aha Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pannaM jahA vaNie udayaTThI, Ayassa heuM pagati saMgaM / saovame samaNe nAyaputte, icceva me hoti matI viyakA // 19 // vyAkhyA-bho ArdrakumAra ! yathA kazcidvaNika ' udayArthI' lAbhArthI 'paNyaM ' vyavahArayogya mANDa karparAgurukastUrikA'mbarAdikaM matvA dezAntaraM vikrINAti, tathA ' Ayasya ' lAbhasya 'hetoH' kAraNAnmahAjanamahaM vidhatte, tadu | pamo'yamapi bhavattIrthakaraH 'zramaNo' jAtaputraH ityevaM meM matirmatrati vitarko-mImAMsA veti gAthArthaH // 19 / / evamukta gozAlakena AIka Aha-- __NavaMNa kujjA vihuNe purANaM, ciccA'maI tA[i]ya i(?)sAha evaM / pa(tA)nnA [eco]trayA baMbhavatitti vuttA, tassodayaTThI samaNe ttivemi // 20 // dhyAkhyA-bho gozAlaka ! yo'yaM vaNigdRSTAnto darzitaH, sa kiM sarvato dezato vA sakSA ? yadi dezavastato na na . NI ( asmAkaM) kSatimAvahati, yato vaNigyatraiva lAbha pazyati tatraiva kriyAM vyApArayati, na yathAkathazciditi, etAvatA | sAdharmyamastyeva / atha marvasAdhayeNa, tanna yujyate, yato bhagavAn viditavedyatayA sAmrAnuSThAnarahito navaM karma na kuryAt , thA nidhUnaya-tyapanayati purAtanaM goSamAhikarma baddhaM, tathA tyaktvA 'amati' vimati prAyo' bhagavAn 'tAyI yA mokSaM prati gamanazIlo bhavatIti, etAvatA ca sandarbhaNa 'brahmaNo' mokSasya vrataM brahmavratamityetaduktaM, tasmiJcokte tadarthe va Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAne kriyamANe tasyodayasvArthI - lAbhArthI bhramaNa iti bravImyahamiti // 20 // na caivambhUtA vaNija iti punarArdrakumAro darzayitumAha--- samArabhate vaNiyA bhUyagAmaM, pariggadaM veva mamAyamANA / te NAtisaMjogamavippahAya, Ayassa heDaM pakareMti saMgaM // 21 // vyAkhyA - te hi vaNijacaturdazaprakAramapi bhUtagrAmaM samArabhante, tadupamardakAH kriyAH pravarttayanti kapavikrayArthaM zakaTamaNDalikA (vAnA) dibhiranuSThAnairiti tathA parigrahaM dvipadacatuSpadAdikaM mamIkurvanti, te hi vaNijo brAtibhiH saha saMyogaM ' aviprahAya ' aparityajya ' Ayasya' lAmasya hetorapareNa sArddha ' saGga sambandhaM kurvanti / bhagavAMstu-pajIvarathAparo'parigraharatyaktasvajanapakSaH sarvatrAprativaddho dharmA''yamanyeSayan gatvA'pi dharmadezanAM viSaye, ato magatrato vaNigmiH sArddhaM na sarvasAdharmyamastIti gAthArtha || 21 || punarapi vaNijAM doSamudbhAvayannAha - vittasiNo mehuNasaMpagADhA, te bhoyaNaTThA vaNiyA vayaMti / vayaM tu kAmedi ajjhovavannA, aNAriyA pemarasesu giddhA // 22 // vyAkhyA --- vaNijo vicaiSiNastathA ' maithune ' zrIsamparke 'sampragADhA' abhyupapannAstathA te bhojanArtha- mAhArArthaM vaNija itazvetaca vrajanti vadanti vA sA~stu vaNijo vayamevaM brUmo - yathaite kAmeSvadhyupapannAH- gRddhAH, anAya rakheSu ca khAtA 21 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - | pautrAdiSu 'gRddhA' mUrSichatA, na svepambhUtA bhamananto'ntaH, kathaM teSAM se saha sAdharmyamiti dUrata eva nirastaiSA katheti / gAthArthaH // 22 // kina-- AraMbhagaM ceva paritagahaM ca, anisAssimA Nimisaga AyaMdaDA / tesiM ca se udae jaM vayAsI, cauraMtaNatAya duhAya ha / / 23 // vyAkhyA-ArambhaM parigrahaM ca 'anyutsRjya ' aparityajya tasmimevArambhe parigrahe ca nizcayena 'mRtA' badAnisvA baNijo bhavanti / tathA AtmadaNDA asadAcArapravRtteriti, bhAvo'pi ca te vaNijAM parigrahArambhavatAM sa 'udayo' | lAbho yadathe te pravRttAra yaM ca tvaM lAbha vadasi, sa teSAM 'caturantA' caturgatiko yaH saMsAro'nantastasmai-tadartha mAtIti, tathA duHkhApa ca bhavati / atastvamahetA paNijo sAmyaM mA kurviti gAthArthaH / / 23 // etadeva darzayitumAha gatie'NazcaMtiya udae se, vayaMti te do vi gunnodymi| se udae sAtimaNaMtapatte, tamudayaM sAhayai tAi NAI // 24 // cyArUyA-aho gozAlaka! sa vaNijA lAmo naikAntikA, lAmA dhAvatAmalAmo'pi sthAt , sa tu lAma Atyantiko'pi na-avazyaM sarvakAlamAvyapi na, kadAcitsyAt kadAciti vyApAravido vadanti / to ca dvAvapi bhAdau IN vigataguNodayau, kimuktaM bhavati / kiM tenodayena-lAbhena ? yo naikAntiko nAtyantikazca anarthAya ca pratyuta syAt / tathA HA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavataH sarvajJasya yo lAmaH sa kevala 1 nirvaeva sa tu sAdhananto lAbha iti, evaMvidhalAmasahito bhagavAn anyeSAmapi tAdRgvidhameva lAbhaM dadAti / kathambhUto bhagavAn ! prAyI, AmamasiddhigamanAnAM trANakaraNAt thA' jJAtI' kSatriyavaMzodbhavaH athavA ' jJAtI' triditasamastavedya ityarthaH / tadevambhUtena bhagavatA teSAM vaNijAM nirvivekinAM kathaM sarvasAdharmya 1 kathaM vA taiH saha bhagavataH upamAnaM dIpata 1 iti gAthArthaH // 24 // sAmprataM devakRta sambaraNa padmA valIdevacchanda kasiMhAsanAdikopabhogaM kurvaapyA dhAkarma kRta va sa viniSevaka prAdhuvatkathaM tadanumati tena karmaNA'sau na lipyata ityevagozAlakamatamAzaGkAi ArdrakumAraH--- ahiMsayaM savapayANukaMpI, dhamme ThitaM kammavivegaheDaM / tamAyadaMDehiM samAyaraMsA, abohIe te paDirUvameyaM // 25 // vyAkhyA -mo gozAlaka ! asau bhagavAn samavasaraNAyupabhogaM kurvanapyahiMsantupabhogaM karoti, etaduktaM bhavati nahi tatra bhagato manApyAzaMsA pratibandho vA vidyate samatRNamaNiloSTukAJcanatayA tadupabhogapravRtedevAH pravacanaprabhAvanA deto| samyaktvanirmalIkaraNArtha mardana kimAvitAH santaH pravarttante, ato'sau bhagavAnapikaH, tathA sarvaprajA'nukampakaH / evambhUtaM bhagavantaM dharme vyavasthitaM karmmavivekahetubhUtaM bhavadvizvA aatmdnnddai| samAcaranta AtmakalpaM kurvanti vaNigAdibhirudAharaNairekhAmoghe - ravijJAnasya pratirUpaM vartate / ekaM tAvadidamajJAnaM yatsvataH kumArgapravartanaM dvitIyaM ca yadbhagavatAmapi jaga Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ danyAnAM sarvAtizayanidhAnabhUtAnAmitaraiH samatvApAdanamiti gAthArthaH // 25 // sAmpratamAIkumArama pahastigozAlakaM tato bhagavadabhimukhaM gacchantaM dRSTvA'pAnyarAle zAkyaputrIyA mizrava idamucuryadeta gozAlokaM tvayA dUSitaM tacchomanaM kRtaM bhavatA yato bAhyamanuSThAnaM zUnyaprAyaM antarakramanuSThAnameva pradhAnaM mokSAnaM jJAtavyam / asmatsiddhAnte'pyevameva vyAvarNyate, mo ArdrakakumAra ! evaM sAvadhAnatayA maduktamavadhArayeti maNizvA ve bhikSuSaH AntarAnuSThAnasamarthakamAtmIya siddhaant| virbhAvanAyedamAhuH / pinAga piMDI mavi viDu sUle, kei papajjA purise imeote / alAuyaM vAvi kumAraetti, sa lippatI pANivaNa ahaM // 26 // vyAkhyA--' piNyAkaH ' khalastasya 'piNDi' bhiSakaM khalaza kalama vetanamapi kApi sthAne patitaM dRSTrA tadupari kenacitrazyatA prAvaraNaM (vastraM ) khalopari prakSitaM taca mlecchena kenApyanveSTuM pravRzena puruSo'yamiti matvA khalapicA saha gRhItaM, raise glenTa sameTiyAM tAM skhalapiSTi puruSA zule protAM pAvake pacet, tathA 'alAbukaM' tumbakaM kumArako'yamiti matvA agnAveva papAca sa caivaM cicasya duSTatvAtprANivadhajanitena pAtakena lipyate, asmatsiddhAnte cicamUlatvAmAmananyasya, azubha pariNAmena bandhaH, azubhacitaprAmANyAdadurvamapi prANAtipAThaM prANighAta phalena yujyata iti gAthArthaH / / 26 / / ameva dRSTAntaM vaiparItye bAha Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahavA vi vibhrUNa milakkhu sUle, pinnAgabudvIi naraM pejaa| kumAragaM vAti AlAugati, nipAi hAziyajheza amhaM // 27 // vyAkhyA-athavA'pi satyapuruSaM khalabuddhyA kazcimlecchaH zUle protamagnau pacet , tathA kumArakamalAbubukhyA'gnAvevaKe pacet , na cAso prANivadhajanitena pAtakena lipyate'smAkamiti gAthArthaH // 27 // kizcAnyat purisaM ca vibhrUNa kumAragaM vA, sUlaMmi kei payae jAyatee / pinnAyapiMDaM satimAruhettA, buddhANa taM kappati pAraNAe // 28 // vyAkhyA-puruSa vA kumAraka vA zUle viddhA kazcitpavet baddhau khalapiNDIyamiti matvA 'satI' zomanA, tadetat | buddhAnAmapi pAraNAya kalpate-yogyaM bhavati, kimutApareSAm ! evaM manamA asaGkalpitaM karma na lagatIti gAthArthaH // 28 // punaH zAkya evaM dAnaphalamadhikRtyAha siNAyagANaM tu duve sahasse, je bhoyae niti[Niya]e bhikkhuyANaM / te punnakhaMdhe sumahAjiNittA, bhavaMti Aropa mahaMtasattA // 29 // vyAkhyA-snAtakA bauddhamate pradhAnA darzaninastepA mikSukANAM sahasradayaM nije ' zAkyaputrIye dharme vyavasthitaH | Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kazcidupAsakA pacanapAcanAdhapi kRtvA mojayet sAMsaguDadADimena iSTena mojanena, te mahAsacAH puruSAH zraddhAlatraH puNyaskandha [sa]mahAntaM samAvartha-arjayitvA tena ca puNyaskandhenA''ropyAkhyA deza bhavanti, sarbocamA devagati gacchantItyarthaH // 29 // ____ tadevaM buddhena dAnamUlA zIlamUlaca dharmaH praveditaH, tadevA-gaccha bauddhasiddhAntaM prapadyasvetyevaM mikSukairabhihitaH samAko'nAkalayA dRSTyA tAn vIkSyocAcedaM vakSpamANamityAha ajogarUvaM iha saMjayANaM, pAvaM tu pANANa pasajjha kAuM / abohie doNha vitaM asAha, vayaMti jeAvi paDissuNaMti // 30 // __ vyAkhyA-aho zAkyaputrIyAH ! 'ha' asmin bhavadIye zAkyamate 'saMyatAna' mithugAM yaduktaM monanaM tadayo[gyarUpa-mayogyaM, tathAhi-ahiMsAthamutthitasya viguptiguptasya pazcasamitisamitasya sataH prabajitasya samyagjJAnapUrvikA kriyAM kurvato mAnazuddhiH phalavatI mAti, tadviparyastamatestvajJAnAmRtasya mahAmohAlIkatAntarAtmatayA khalapuruSaporapi vivekamajJAnataH kutastyA mAva zuddhiH 1 avo'tyantamayuktametaddhamatAnumArigAM yaskhalabuddhyA puruSasya zalapotanapacanAdika, sathA buddhasya cAma[piNyAka]bukhyA pizita(mAMsabhakSaNAnumatyAdikamityetadAha 'prANAnA 'mindriyAdInAmapagamanena tu pApameva kRtvA rasasAvagauravAdigRddhAstadabhAvaM pAvarpayanti, etacca teSAM pApAmAvaSpAvarNanamayodhyai-abodhilAmArtha tayo / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devan poyorityAi ye vadanti piNyAkabuddhyA puruSaSAke'pi pAvakAmAnaM ye ca tebhyaH bhavanti tayordvayorapi vargayorasAdhvetaditi / apica nAjJAnAmRtamUDhajane bhAvazuddhyA zuddhirbhavati, yadi syAtsaMsAramocakAdInAmapi tahiM karmavimokSaH syAt, tathA bhAvazuddhimeva kevalAmabhyupagacchatAM mata zirastuNDamuNDanapiNDapAtAdikaM caityakamrmAdikaM cAnuSThAnamanarthakamApadyate, tasmAcaivaMvidhayA bhAvazuddhayara zuddhiruvajAyata iti sthitamiti gAthArthaH // 30 // athArdraka: strapakSAvirbhAvanAyAha u ayaM tiriyaM disAsu, vinnAya liMgaM tasathAvarANaM / bhUyAbhisaMkAi duchamANe, vade karejA tri kao tritthi // 31 // ,, vyAkhyA -- Urddhamadhastiryak sarvAsu dikSu trayAnAM sthAvarANAM ca liGgaM calanaspandanAGkurodbhavacchedamlAnAdikaM vijJApa bhUtAbhizaGkayA- jIvopamardo'tra bhaviSyatItyevaM buddhyA sarvamanuSThAnaM jugupyamAnastadupamaI pariharan ' vadet ' dharma kathayetkuryA - dapyataH kRto'stAsmi netrambhUte'nuSThAne kriyamANe procyamAne vA'smatpakSe yuSmadApAdito doSa iti gAthA rthaH // 31 // atha khale puruSabuddhayA asambhavameva darzayitumAha puriseti pinnaMti [vinnatti ] na eya asthi, aNArie se purise tahA hu / ko saMbhavo ? pinnagapiMDiyAe, vAyA ki esA bujhyA asaccA // 32 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T vyAkhyA - tasyAM piNyApiNDayAM puruSo'yamityevaM mahAmUrkhasyApi [vizazireva nAsti ] matirIdRzI na jAyate, tathA valespi yaH puruSamati manyate sa anArya evAsau yaH puruSametra skhalo'yamiti matvA ite'pi nAsti doSaH ityevaM vadet, tathAhi kaH sambhavaH ? piNyAkapiNDayAM puruSabuddherityato vAgapIyamasatyA IgbhASAyA bhASako'pi nirviveka azubhaM karma badhnAti anantaM ca saMsAraM rulatIti gAthArthaH / / 32 / / kiJca vAyAbhiopaNa jamAvahejA, No tArisaM vAyamudAharijvA / advANamecaM vayaNaM guNANaM, No dikkhie bUya surAlameyaM // 33 // vyAkhyA - vAcA'bhiyogo - vAgabhiyogastenApi yasmAtpApamAvahet, ato vivekI bhASA guNadoSajJo na tArazIM 'vAcaM ' bhASAmudAharet na vadet / yata evaM tato'sthAnametadvacanaM guNAnAM, ato yaH prabrajitaH [ udAraM- suSThu paristhUraM ] IzamasAraM vacanaM na brUyAt / tadyathA-piNyAko'pi puruSaH puruSo'pi piNyAkaH tathA'lAbukameva bAlako bAlaka ena alAbukamiti gAthArthaH / / 33 / / sAmAIka evaM taM bhikSukaM yuktiparAjitaM santaM solluNThaM vimaNiSugraha la (hu) aTThe aho !! eva tubbhe, jIvANubhAge suvicitie ya / puvaM samudaM avaraM ca puDhaM oloie pANitalaTThie vA // 34 // " Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - aho bhikSavaH / evaMvidhAbhyupagame yuSmAbhiretra labdhaH ' artho' vijJAnaM yathAvasthitaM tatva miti tathAjyagataH sucintito bhavadbhirjIvAnAmanubhAgaH karmavipAkastatpIDA iti, tathA evambhUtena vijJAnena bhavatAM padyaH pUrva samudramaparaM samudraM ca spRSTaM gatamityarthaH tathA bhatradbhirevaM [viSa] vijJAnAvalo kenAvalokitaH pANitalasthita ivAyaM loka iti aho ! matratAM vijJAnAtizayo !! yahuta-piNyAkapuruSayoralA bukavAla kayotra bAte [ pApasya ] karmmaNo bhAvAbhAvaM zrAk kalpitavanto bhavansa vi gAthArthaH // 24 // athArdrakaH parapakSaM dUSayitvA svapakSasthApanAyAha jIvANubhAgaM suviciMtayaMtA, AhAriyA annavihIi sohiM / na viyAgare channapaopajIvI, eso'Nudhammo iha saMjayANaM // 35 // , vyAkhyA - jinazrAyanapratipannAH [ sarvajJoktamArgAnusAriNo ] jIvAnAmanubhAga-matrasthAvizeSaM tadupamarhena pIDAM vA suSThu ' vicintayantaH paryAlocayantaH annavidhau zuddhiM 'AhUtavantaH svIkRtavanto dvicatvAriMzadopahitena zuddhenAhAreNAdAraM kRtavanto, natu yathA matratAM pizitAdyapi pAtrapatitaM na doSAyeti, evaMvidhaM vaco'pi jainA maharSayo na mASante / bhavantaH kIdRzAH ? chamapadopajIvinaH, hiMsAsthAnopajIvina ityarthaH, na tAdRzA jainA munayaH teSAM hi sunInAM nirdoSAhAragrahaNena kAya pratipAlanena tIrthakuzanuyAyI ghammoM jJeya iti gAthArthaH || 35 || punarArdrakumAraH kathayati Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siNA gANaM tu dube sahasse, je bhoyae nii[niya ] e bhikkhuSANaM / asaMjaya lohiyapANi se U, niyacchatI garihamiheva loe // 36 // vyAkhyA--' snAtakAnAM ' bauddhabhikSUNAM nityaM yaH sahasradvayaM bhojayedityuktaM prAk tasya yo lAmaM cakti so'saMyato 'lohitapANiH' rudhirArdrapANiranA iva 'nindAM ' jugupsApadavIM ihaloka eva nizyena gacchati paraloke cAnArthagamyAM gati gacchati, evaM tAvatthAvadyAnuSThAnAnumantRNAmAtra bhUtAnAM dAnaM varakanyAya kevalaM na lAbhAyeti gAthArthaH || 36 // kiJca - thUlaM urabbhaM idda mAriyANaM, uddiTThabhattaM ca pagappaitA | taM loNatelleNa uvakkhADittA, sapippalIyaM pagarAMta maMsaM // 37 // - vyAkhyA - 'sthUla' mahAkAya mupacitamAMsazoNitaM 'urabhraM' UraNakaM 'iha' zAkyazAsane bhikSukasavodezena vyApAyaghAtayitvA yathoddiSTamaktaM ca prakalpayitvA [vikrarthya vA taM ] u tanmAMsaM vA lavaNatailAbhyAmupaskRtya pAcayitvA sapipalI kaM samaricaM aparasa~skArakadravyasamanvitaM prakarSeNa makSaNayogyaM mA~saM kurvantIti gAthArthaH // 37 // sa~skRtya ca yatkurvanti taddarzayitumAha Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taM bhuMjamANA pisita pabhUtaM, no uvalippAmo vayaM raeNaM / iccevamAiMsu aNajadhammA, aNAriyA bAla rasesu giddhA // 38 // vyAkhyA- tat ' pizitaM zukrazoNitasambhUtamanAryA ica bhuAnA A~pa prabhUtaM tadrajamA-pApena karmaNA na vayamupalipyAmahe ityevaM bAyopetAH procuranAryA 'bAlA' vivekarahitAH 'raseSu 'mAMsAdiSu 'gRddhAH' mUJchitAta, ityetaca teSA mahate anAyati gAthArthaH // 38 // etadeva darzayati je yAvi muMjati tahappagAraM, sevaMti te pAvamajANamANA / maNaM na eyaM kusalA karitI, vAyA vi esA buiyA u micchA // 39 // vyAkhyA-ye cApi rasagAravagRkSAH zAkyopadezavartinastathAprakAraM sthUlosbhramambhUtaM ghRtalaraNamaricAdisaMskRtaM pitrita NI suanne pApamajAnAnA nirvivekinaH sevante tadevaM mahAdoSa mAMsa bhakSaNamiti matvA yadvidheyaM tadarzayati-tadevambhUtaM mAmAda * " yadurUM-himAmUlamamedhyamAspadamalaM dhyAnasya gaidrasya ya-zrImatsaM rudhirAvilaM chamigRhaM durgandhipyAvilam / zukrAmukprabhavaM nitAntamalinaM madbhiH sadA ninditaM, ko muLe narakAya rAkSamasamo mAMsaM vdaamguhH|| 1 // tathA-mAMsa makSayitA'mutra, yasya mAMsamihAyaham / etanmAMsasya mAMsatvaM, pravadanti manISiNaH // 2 // (vadhA)-yoni yasya ca mAMsasabhayoH pazyatAntaram | ekasya kSaNikA tRpti-snyaH prAgeviyajyate // 3 // " iti harSa. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAbhilASarUpaM mano 'ntaHkaraNaM ' kuzalA ' nipuNA na kurvanti, mahApApahetutvA [cadabhilASA]nmano nivarttapantI tyarthaHX | bAstAM bhakSaNaM vAgapyeSA " na mAMsa bhakSaNe do+Sa0 " ityAdikA vAjayuktA mahate pAtakAyeti matvA vaco'pi na vAcyamiti gAthArthaH || 39 || na kevalaM mAMsAdanameva tyAjyamanyadapi sumukSUNAM parihartavyamiti darzayitumAha vAe, sAvajjadosaM parivajjayaMtA / tassaMkiNo isiNo nAyaputtA, uddiTThabhattaM parivajjayaMti // 40 // vyAkhyA - sarveSAM jIvAnAM sukhAbhilASiNAM duHkhadviSAM na kevalaM paJcendriyANAmeveti sarva grahaNaM, 'dayArtha ' dayA. nimittaM sAvadyArambhaM mahAsadoSa matvA taM parivarjayantaH [ tacchakino-doSazaGkinaH ] sAdhavo jJAtaputrIyA maharSayaH ' uddiSTaM ' sAdhudAnAya kalpitaM yadbhaktapAnAdikaM tat parivarjayantIti gAzrArthaH // 40 // kizva-bhUyAbhisaMkAi duchamANA, savesi pANANa nihAya daMDaM / tamhA Na bhuMjaMti tahaSpagAra, eso'Nu dhammo iha saMjayANaM // 41 // x" nivRttistu mahAguNAya, yaduktaM zrutvA duHkhaparamparAmattighRNAM mAMsAzina durgaviM, ye kurvanti zubhodayena virati mAMsAdanasyAdarAt / saddIrghAyuradUSitaM gadaruvA sammAnya yAsyanti taM madhyeSUdbhaTabhogadharmamatiSu svargApavargeSu ca // 1 // " iti harSa0 / + "bo, na madhe na ca maithune pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA / / 1 / / " Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 . vyAkhyA-'bhUtAbhizakkayA' bhUtopamaIzaGkayA sAvadhamanuSThAnaM 'jugupmamAnAH' pariharantastathA sarveSAM prANinAM 'daNDaH' samupatApastaM 'ni[dhAya hAya ' tyaktaza sampagusthAnenotthAya satsAdhavo yatayastato na bhuJjante tathAprakAramazuddha| jAtIyamAhAramiti, eSo'nudhammaH iha pravacane saMyatAnAM-yatInAM tIrthaMkarAcaraNAdanu-pazcAdAcayata ityanunA vizeSyate ], yathA tIrthakarainidoSAhAragrahaNaM kuna tathA tadanusAribhiH mAdhumirapi tathaiva vidheyaM, yadvA'Nuriti stokenApyaticAreNa bAdhyate zirISapuSpamiva sukumAro'yaM dharma iti gAthArthaH // 41 // kizcAnyat niggaMthadhammami imaM samAhi, assiM suThiccA aNihe carejjA / buddhe muNI sIlaguNovavee, acaratha ota pAuNatI silogaM // 42 // vyAkhyA-nirgranthadharme-zruta cArigrarUpe kSAntyAdika vA sarvajJoke vyavasthitaH 'ima' pUrvoktaM samAdhimanuprApto'smizvAzuddhAhAraparihArarUpe samAdhau susthi[tvA]: ' aniho' mAyArahito'sneho vA sAdhuH saMyamAnuSThAnaM careta , tathA buddho'vagataco 'muniH ' kAlatrayavedI, tathA zIlena krodhAyupazamarUpeNa guNaizva-mUlInaraguNabhUtairupeno-yuktaH ityevaM guNa kalito'tyartha saMtoSatmikA ' zlAghAM' prazaMsA lo ke lokottare cAvApnoti, taza coktam-" rAjAnaM tRNatulyameva manute zakre'pi naivAdaraH, vittopArjanarakSaNavyayakRtAH prApnoti no vednaaH| saMsArAntaravapIha labhate zaM muktavannibhayaH, santoSAtpuruSo'mRtatvamacirAyAyAtsurendrArcitaH // 1 // " ityAdi / / 42 11 22 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ tadevamAkakumAra nirAkRtagozAlakAjIvakabauddhamatamamisamIkSya sAmprataM dvijAtayaH procustadyathA-bho ArdrakakumAra ! | | zobhanamakAri bhavatA yadete vedabAhye dve api mate niraste, tatsAmpratametadapyAhanaM vedarAma mevAtastadapi nAzrayamAI | bhatradvidhAnAM, tathAhi-bhavAn kSatriyaH, kSatriyANAM ca sarvavarNonamA brAhmaNA evopAsyAH, na zUdrAH, ato yAgAdividhinA va brAhmaNasevaidha yuktimatItyetatpratipAdayannAha siNAyagANaM tu duve sahasse, je bhoyae Ni[yae]lie mAhaNANaM / te punnakhaMdhaM sumaha'jaNittA, bhavaMti devA iti dheyavAo // 43 // __ vyAkhyA-SaTkarmAbhiratAH vedAdhyApakAH zaucAcAraparatathA nityasnAyino brahmacAriNo dvijAH snAtakA ucyante, / teSAM nityaM sahasradvayaM ye bhojayeyuH kAmikAhAreNa, te sApArjitapuNyaskandhAH santo devAH svarganivAsino mavantItyevambhUto vedacAda iti gAthArthaH // 43 // athAIka etadpayitumAha siNAyagANaM tu duve sahasse, je bhoyae Ni[yaetie kulAlayANaM / se gacchati lollayasaMpagADhe, tivAhitAvI NaragAbhisevI // 44 // dhyAkhyA-snAtakAnAM sahasradvayamapi nityaM ye bhojayanti, kimbhUtAnAM ? 'kulAlayA:' mArjAstitsadRzAH dvijA:sAtavyAH, yatA-sAvadyAhAravAJchayA sarvadA sarvagRheSu mArjArA isa bhramanti, evaMvidhAnAM ninyajIvikAjIvanAnAM sahastra Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IN dvayaM yo bhojayetso'saspAtranikSiptadAnastaiH snAtakaibigaH saha narake bahuvedane [gacchati] etAvatA trayastriMzatsAnarAyanArako jAyate iti gAthArthaH // 44 // api ca dayAvaraM dhamma duguMchamANe, vahAvahaM dhamma psNsmaanne|| egaMpi je bhojayati asIlaM, niyo NisaM jAti ko'surehi ? // 45 // vyAkhyA-[dayayA vara]dayAvaraM dharma 'jugupsamAno' nindana tathA 'vadhAtmaka' prANyupamahatmikaM dharma prazaMsan ekamapi ! 'azIla' viratirahitaM paTkAyopamardaina yo bhojayet , ekamapi, kimpunaH prabhRtAn ? 'nRpo' rAjA'nyo vA yaH kazcinmUDhamati rdhArmikamAtmAnaM manyamAnaH, sa varAko nize nityAndhakAra vAbhimA-garakamista thAti, kutastasyAsurevaNyaghamadeveSu / prAptiriti gAthArthaH // 45 / / / . tadevamArdrakumAraM nirAkRtabrAhmaNavAda bhagavadantikaM gacchantaM dRSTvA ekadaNDino'ntarAla evocustadyathA-bho AIkakumAra! | zomanaM kRtaM bhavatA, yadete sarvArambhapravRtA gRhasthAH zabdAdiviSayaparAyaNA mAmAzino rAkSasakalpA dvijAtayo nisakRtAH, sAmpratamasmasiddhAntaM zRNu, zrutvA cAvadhAraya, asmatmiddhAntamavasiddhAntayorna ko'pi bhedo'sti, ityetadarzayitumAi duhao vi dhammami samuTThiyAmo, assi suThiccA taha esakAlaM / AyArasIle buie'ha NANe, Na saMparAyammi visesamasthi // 16 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-yo'yamasmaddhammo matradIyavAhataH sa ubhayarUpo'pi kazcitsadRzaH, yataH yuSmAkaM mate jIvAstitve puNyapApabandhamokSAnAmapi sadbhAvaH, asmAkamapIstha mevA'sti / asmAkamapi pazca yamAH ahiMsAcAH, bhavatAM ca ta eva pazca mahA. vratarUpAH, tathendriyanoindriyanigamo'pyAvayostulya eva, tadevamubhayasminnapi dharme bahumamAne sampagusthAnosthitA yaM | vayaM ca tasmAddhamma suSTu sthitAH, pUrvasminkAle bacaimAne edhye ca yathAgRhItapratijJAniAdvAro, na punaraye, yathAvatezvarayAgavidhAnena pravrajyAM muktavanto muzcanti mokSyanti ceti, tathA''cArapradhAnaM zIlamuktaM yamaniyamalakSaNaM, na phaskalkakuhakAjIvanarUpaM, athAnantaraM jJAnaM ca mokSAGgatayA'bhihitaM, taca zrutajJAnaM kevalArUpaM ca, yathAsvamAtrayodarzane prasiddhaM, tathAprANino patra svakarmabhirdhAmyante ma 'mamparAya: ' saMsArastasmiJcAvayorna vizeSo'stIti gAthArthaH // 46 // punarapyekadaNDinaH procuH avattarUvaM purisaM mahaMta, saNAtaNaM akkhayamavayaM ca / sasu bhUtesu vi sabato so, caMdo va tArAhi samattarUve // 17 // vyAkhyA-'puruSa' jIyaM yathA bhavanto'bhyupagatavantastathA vayamapi, kathambhUtaM jIvaM ? amUrtasvAdabyaktarUpaM karacaraNa-13 zironIvAdyavayavatayA na lakSyate, tathA 'mahAntaM ' lokavyApinaM tathA 'sanAtanaM ' zAzvataM-dradhyArthatayA nityaM, nAnA-14 M] vidhatisammave'pi caitanya lakSaNAtmasvarUpasyApracyutestathA'te' kenacitrapradezAnAM khaNDazaH kartumazakpatvAttathA''nyayaM' - Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G ananta nApi kAle kAlAgi pradezA dhyayAmAvAt , tathA sarveSapi bhUteSu kAyAkArapariNateSu pratizarIraM / sarvataH | sAmastyAbhiraMzatvAdamAvAtmA sambhavati, kimi[? kai ? 'candra ina ' azIva, tArAbhirazvinyAdibhirnakSatrairyadhA 'samasvarUpa:' sampUrNaH sambandhaharayAtyekramamAvaNyAtmA pratyeka zarIraiH saha sampUrNa sambandhapagAti / tadevamekadaNDi | mirdAnasAmyApAdanena sAmavAdapUrvakaM svadarbha nAropaNArtha mAdrekakumAro'bhihito, yatAni sampUrNAni nirUpacaritAni pUrvoktAni vizeSaNAni dharmasaMmArayovidyante sa eva pakSa mazrutikena samAzrayitavyo bhavati, etAni cAsmadIya eva darzane yathoktAni santi, nA''te. atI bhavatApyamadIyameva darzanamabhyupagantavyamiti gAthArthaH // 47 // athAIkakumArastaducaradAnAyAha evaM Na mijjati na saMsarati, na mAhaNA khattiya vesa pesA / kIDA ya pakkhI ya sarIsivA ya, narA ya sabai taha devalogA // 48 // nyArUpA-yadivA prAktanaH zlokaH 'azvattarUvAmityAdiko vedAntavAdyAtmA'dvaitamatena vyAkhyAtavyastathAhi-te ekamevAvyaktaM puruSamAtmAnaM mahAntamA kA zamiva sarvavyApine sanAtana[mananta]makSayamavyayaM sarveSvapi bhUteSu sarvanaH' sarvAtmatayA'sau sthita ityevamabhyupaganayanto, yathA maryAsvapi tAgasveka eva candraH sambandhamupadhAtyevamapAvapIti, atya cocaradAnAyAha-'eva'mityAdi-yathA bhavanAM darzane ekAntenaiva nityo'vikArI cAramA'mpupagamyate ityevaM padArthAH Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarve'pi nityAstathA ca sati kuto bandhamozapadbhAta ! badhAmAvAca na nArakatiryanarAmaralakSaNacaturgatikaH saMsAro, mokSAbhAvAca nirarthaka vratagrahaNaM bharatAM pazcarAtrIpadiSTa yamaniyamapratipattitha, evaM ca yaducyate mAtA-prathA 'Avayostulyo dharma' iti tayuktamuktaM, yato na kathaJcidArayoH sAmya, kizva-sarvavyApitve satyAtmano vikAritve cAtmAdvaite cAmyu:18 pagamyamAne narakatiryanarAmarabhedena bAlakumArasumagadurbhamAcadaridrAdibhedena vA na moyen-na paricchidyesna, nApi sva. | karmapreritA nAnAmatiSu saMmaranti, sarvavyApitvAde katyAdvA, tathA na brAhmagA na kSatriyA na vaizyA na preSyA na zUdrA nApi kITapakSisarIsRpAzca bhaveyuH, tayA rAma sapi devalokAya nAnAmasimena na mioran, ato na sarvavyApyAtmA tathA nApyAtmA'dvaitavAdo jyAyAn , yataH pratyeka sukhaduHkhAnubhavaH sApalamyate, tathA zarIralaparyantamAtra evAtmA, tatratra tadguNavitrAnopalabdheriti sthita, tadevaM vyavasthite yuSmadAgamo yathArthAbhidhAyI na bhavati, asarvatrapraNItatA, asarvatrapraNItatvaM caikAntapazvasamAzrayaNAditi // 48 // evamamarvatrasya mArgo drAvane doSamAvirbhAvayannAi-- loyaM ajANitiha kevaleNaM, kahati je dhmmmjaannmaannaa| NAsaMti appANa paraM ca naTThA, saMsAraghorammi aNorapAre // 19 // vyAkhyA-lokaM caturdazaracanAtmaka gharAcara vA lokamAvA kevalena' divyajJAnAvabhAsena 'i' asmin / jagati ye tIthikA ' ajAnAnA ' avidvAMso dhamma durmatigamanamArgArgalAbhUtaM 'kathayanti ' pratipAdayanti te svato naSTA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAnapi nAzayanti, ka ? 'ghore' bhayAnake saMsArasAgare 'aNorapAre amAnavaramAgavivarjite anAdyanante, ityevambhUte saMsArArNave AtmAnaM prakSipantIti gAthArthaH // 49 // sAmprataM samyagjJAnavatAmupadeSTRNAM guNAnAvirmAviyannAha - loyaM vijANaMti kevaleNaM, puntreNa nANeNa samAhijucA / dhammaM samataM ca kati je u, tAraMti adhyANa paraM ca tiSNA // 50 // vyAkhyA -- lokaM caturdazarajjvAtmakaM ketralAlokena kevalino vividha-sanekaprakAraM jAnanti iha jamati prakarSeNa 'jAnAti prajJaH puNyahetutvAdvA puNyaM tena tathAbhUtena jJAnena samAdhinA ca yuktAH samastaM varma cAritrarUpaM ye tu parahitaiSiNaH ' kapayanti' pratipAdayanti te mahApuruSAH svataH saMsArasAgaraM tIrthAH paraM ca tArayanti sadupadevadAnava iti yathAdezakaH - samyamArga AtmAnaM paraM ca tadupadezavartinaM mahAkAntArAdvivakSita dezaprApaNena nistArayati, evaM kevalino'pyAtmAne paraM ca saMsArakAntArAbhistArayantIti gAdhArthaH // 50 // punarapyArdrakumAra evamAha - je garahiyaM ThANamihAvasaMti, je yAvi loe caraNovaveyA / udAitaM tu samaM matIe, ahAuso viSpariyAsameva // 51 // vyAkhyA- - aparUpaNamevambhUtaM mati, tadyathA- ye kecitsaMsArAntarvarcino'zuma kramaNopapetAH - samanvitAH 'yardita' Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ ninditaM jugupsitaM nirvivekijanAcaritaM sthAnaM karmAnuSThAnarUpaM 'ha' jagati A[vasanti ]sevanti AjIvikA hetumAtrapanti ye ca sadupadezavArjuno'smiloke 'caraNena' viravipariNAmarUpeNopetAH samanvitAsteSAnubhayeSAmapi yadanuSThAnaM [zobhanA ] zobhanarUpamapi sarvajJaiH samaM tulyaM ' udAhRtaM ' upanyastaM ' svamatyA' svAbhiprAyeNa mo ekadaNDin / taM viparItamati [e] jAnIhi samyagmamyadhamrmayoH kathaM sAmyaM syAditi gAthArthaH / / 51 / / tadevamekadaNDino nirAkRtyAkakumArI yAvadbhagavadantikaM vrajati vAvaddhastitApasAH parivRtya tasthuridaM ca procurityAha saMvachareNAtri ya egamegaM, bANeNa mAreDa mahAgayaM tu / sesANa jIvANa dayaTTayAe, vAsaM vayaM vitti pakappayAmo // 52 // vyAkhyA - hastinaM vyApAdyAtmano vRtti kalpayantIti dastitApasAsteSAM madhye kazciddhatama etaduvAca tadyathAbho ArdrakumAra ! sazruti kenAlpabahutvamAlocanIyaM tatra ye'mI tApasAH kandamUlaphalAzinaste bahUnAM saccAnAM sthAvarANAM tadAzritAnAM codumbarAdiSu jaGgamAnAmupaghAte varttante, ye'pi ca bhaikSyeNAtmAnaM varttayanti te'pyAzaMsAzeSadUSitA itatathATAyamAnAH pipIlikAdijantUnAmupaghAte varttante vayaM ca saMvatsareNa apizabdAt SaNmAsena caikaikaM dastinaM mahAkArya bANaprahAreNa vyApAdya zepasaccAnAM dayArthamAtmano vRtti [ varSamekaM yAvat ] kalpayAmaH / tadevaM vayamalpasacyopaghAtena prabhUtatarasAnAM rakSAM kurma iti gAthArthaH // 52 // sAmpratametadAdrakumAro hastitApasataM dUSayitumAha- Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMcchareNAvi ya egamegaM, pANaM haNaMtA aNiattadosA | sesANa jIvANa vaheNa laggA siyA ya thovaM gihiNo vi tamhA // 53 // vyAkhyA--ka zANitaM manyonI jAtivAvAdanivRttadoSAste bhavanti etAvatA dharmabuddhyA zeSajIvarakSArthamekaikaM prANinaM mAmapi prANivadho lagatyeva, AzaMsAdoSazca bhavatAM paJcendriyamahAkAyamutravadhaparAyaNAnAmatidRSTo bhavati, sAdhUna sUryarazmiprakAzitavIthiSu yugamAtradRzvA gacchatAmIryA [ samiti ]pamivAnAM dvicatvAriMzadoSa[ rahita ] mAhAramanveSayatAM lAbhAlAbhasamavRtInAM kRta AzaMsAdopaH 1 pipIlikAdisatropaghAto vA ? tathA ( yadi ) svokasapatropaghAtena doSAbhAvo'bhyupagamyate tadA gRhasthA api AjIvikArthamArambhaM kurvantaH svakSetre ArambhaM kurvanti, na paratra kvApi, te'pi stokajIvavadhakAriNo'para sarva jantUnAM kSetrakAlavyavahitAnAM rakSaNAda gRhiNo'pi nirdoSA eva, stokajIvavadhakAriNaH prabhUtasavarakSakAH, tataste'pi bhavadabhiprAyeNa gRhasthA api doSarahitA eveti gAthArthaH // 53 // sAmpratamArdrakumAro hastitApasAn dUSayitvA tadupadeSTAraM dUSayitumAha saMvacchareNAvi ya egamegaM, pANaM vadaMtA samaNavatesu / AvAhite se purile aNaje, no tArise kevaliNo bhavati // 54 // vyAkhyA - bho hastitApasAH / bhavanmate zramaNavate vyavasthitAH santaH ekaikaM saMvatsareNApi ye manti ye copadizanti Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te nA, asatkarmAnuSThAmilAi tathA AtmanaH pareSAM cAhitAste puruSAH kevalino na bhavanti tathA ekadama prANinaH saMvatsareNApi dhAte ye'nye pizitAzritAstatsaMskAre ca kriyamANe sthAvarajaGgamA vinazyanti te taiH prANighAtopadezakai dRSTA, na ca tairnizvadyopAyo mAdhukaryA vRcyA yo bhavati sa dRSTaH, avaste na kevala malino viziSTavivekarahitAzreti / tadevaM hastitApasAnnirAkRtya bhagavadantikaM gacchantamArdrakumAraM mahatA kalakalena lokenAbhiSTrayamAnaM taM samupalampAbhitra gRhItaH sarvalakSaNasampUrNo vanavastI samutpannatayAvidhaviveko'cintayat, yathA- pravamAkumAro'yAvAzeSa vIrthiko niSpratyUhaM sarvajJapAdapadmAntikaM vandanAya vrajati, tato'hamapi yadyadatAzeSabandhanaH syAM tata enaM mahApuruSamA kumAraM prabudvataskarapaJcazatopetaM tathA prabodhitAnekavAdigaNasamanvitaM paramayA bhakyaitadantikaM gatvA badAmItyevaM yAvadasau hastI kRtamakalpasvAvastradattra (Tadititru) TitasamasvabandhanaH sannArdrakumAraM prati pradaca karNetAlastathorddha prasArita dIrghakaraH pradhAvitaH, tadanantaraM lokena kRtAhAravama kalakalena pUtkRtaM yathA-dhika ! ito'yamAkumArI maharSimahApuruSastadevaM pralayanto lokA ivathetatha prapalAnAH asAvapi vanahastI samAgatyArdrakumArasamIpaM bhaktisammAnatAyatA (mA) gotamAGgo nibhRta karNatAlakhi pradakSiNIkRtya nihitavaraNItaladantAgramAmaH spRSTakazagrataccaraNayugalaH supraNihitamanAH praNipatya maharSi vara bhimukhaM yathAviti / tadevamAkumAra tapo'nubhAvAdbandhanAnmuktaM mahAgajamupalabhya sapaurajAnapadaH zreNikarAjasva mAIkumAraM maharSiM tattapaHprabhAvaM cAminanya abhivandya ca provAca bhagavan / AcaryamidaM yadasau vanaistrI vAghaDo. cchedyAcchRGkhalAbandhanAdyuSmattapaHprabhAvAnmukta ityevadatiduSkaramityevamabhihite ArdrakumAraH pratyAha-yo zreNika mahArAja ! Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitaduSkaraM padasau vanahastI bandhanAnmukta, api tvetaduduSkaraM yatsnehapAzamocanaM / etaca prAgniyuktigAthayA darzitam sAyaM" + na bukaraM SA NarapAsamovaNaM, guyassa mattassa varNami rAyaM / jahA u vattAvalieNa taMtuNA, sudukaraM me feat moyaNaM // 1 // evamAkumArI rAjAnaM pratibodhya bhagavadantikaM gatvA'bhivandya ca bhagavantaM bhakti paranirbhara AsAca ke / bhagavAnapi tAni paJcApi zatAni pramrAjya vacchiSyatvenopaninye iti gAthArthaH // 54 // " sAmprataM samastAdhyayanopasaMhArArthamAha buddhassa ANAi imaM samAhiM, asli suThicA tividdeNa tAI / tariDaM samudaM ca mahAbhavoghaM, AyANa baMdhaM samudAharijA tibemi // 55 // addajaM cha ajjhayaNaM samattaM / vyAkhyA--' buddha ' avatataH sarvajJo varddhamAnasAmI, tasyAjayA-tama mene maM samAdhiM saddhammavilakSaNa mavApyAvimA suSThu sthitvA manovAkkAyaizva praNihitendriyaH sa evambhUtaH AtmanaH pareSAM ca ' trAyI' trANazIlastAyI vA + naramedharapAttavAraNasya vimocanaM vane rAjan ! etattu me pratibhAti duSkaraM yaca catrAditena danturA mama pratimocanamiti "bRhati / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanazIlo mokSaM prati, sa evambhUtastarItumatilaGghaya samudramitra dustara mahAbhavaudha mokSArthamAdIyata ityAdAnaM-sampagdarzanajJAnacAritrarUpaM, vadvidyate yasyAsAvAdAnavAn sAdhuH, sa ca samyagdarzanena satA paratIrthikatapassamRddhidarzanena maunIndradarzanAna pradhyavate, samyagjJAnena tu yathAvasthitavastuprarUpaNataH samastaprAvAdukavAda nirAkaraNenApareSAM yathAsthitamokSamArgamAvirmAvayatIti, samyakacAriza tu mamavatamAmahitavilayaH niru zradvAraH saMstapovizeSAcAnekamayopArjitaM karma nirjarayati svato'nyeSAM caivaM prakArameva dharmamudAharavyAgRNIyAdAvirbhAvayedityarthaH // 55 // itiH parisamAptyarthe, trImIti pUrvavat / MNAKENICKISEMESAPNAXKANKSKARENAWENLAINEESEXKAMACHAR da iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhyaNapAThapravara zrImatsAdhuraGgamaNi sanndhAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM K samAptazcedamAIkamArAdhya yanaM SaSThamiti / RAKARSENIEREITEMIERESTRICIRIKIMEXERESEREAKINEARE Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + aparibhUe / se gaM leve nAma gAhAvaI samaNovAsae Avi hotthA / abhigayajIvAjIve jAva viharai / [niggaMthe pAvayaNe nissaMkie nikaMkhie nivitigicche laTTha gahiyaDhe pucchiyaDhe | viNicchiyaDhe abhigahiyaTTe aTriminApemANugagarane, zarAmAuso / niggaMthe pAvayaNe ayaM adve ENM ayaM paramaTe sese aNaTe, usliyaphalihe appAva(avaMgu)yaduvAre ciyattaMteurappavese caaudds'tttthmu.|| | viThThapuNNamAsINIsu paDipuSaNaM posaha sammaM aNupAlemANe samaNe niggaMthe tahAviheNaM esaNijeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe bahUrhi sIlabayaguNaviramaNapaJcakkhANaposahovavAsahi | appANaM bhAvemANe evaM ca NaM viharai // sU0 2] tassa NaM levassa gAhAvaissa tIe nAlaMdAe bAhiriyAe uttarapuracchime disIbhAe ettha NaM + 'jAba ' ityatra " vicchinnavipUlabhavaNasayaNAsajavAyacAhaNAhaNye bahudhaNabahujAtarUvarajate AogapaogasaMpaune yicchaviyapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisamavelamappabhUte bahujaNassa " iti pAThaH pratyaMtare / x[ ] etacihAntargataH pATho nAsti sarvedhapi dIpikAdazeSu / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NI sesadaviyAnAmaM udagasAlA hotthaa| aNegakhaMbhasayasaMniviTThA pAsAdIyA jAva paDirUbA, tIse gaM | sesadaviyAe udagasAlAe uttarapuracchime disIbhAe estha NaM hasthijAme nAma vaNasaMDe hotthA, kiNhe vaeNao vaNasaMDassa [sU03] ___vyAkhyA-zeSadravyAbhidhAnA-gRhopayukta zeSadravyeNa kRtA, evaMvidhA -- udakazAlA' pAnIyazAlA 'tusya ' lepasya gAthAyaterAsIna / tassi ca NaM gihapadesaMsi bhayavaM goyame viharati, bhagavaM ca NaM ahe ArAmaMsi / ahe NaM udae peDhAlaputte bhagavaM]pAsAvaJcije niyaMThe metajje goteNaM, jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA bhayavaM goyama evaM vayAsI___ vyAkhyA-sugamaiveti / bhagavAn zrIgautamaH sAdhubhiH parivRtastasmin vanapaNDe sthita AsIt / sa udako gautamasvAmisamIpaM samAgatya bhagavantamevamavAdI AusaMto goyamA ! asthi khalu me kei paese pucchiyave, taM ca me Auso! ahAsuyaM ahAdarisiyaM me viyAgarejAhi savAyaM / bhayavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-aviyAI na Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Auso! socA nisamma jANistAmo / savAyaM udae peDhAlaputve bhagavaM goyama evaM vayAsI vyAkhyA-AyuSman gautama ! ' asti' vidyate mama kazripradezA-prabhA pRSTavyaH, tatra sandevAna, taM ca pradeza mama / yathAzrutaM bhavatA yathA ca bhagavatA sandarzitaM tathaiva mama- vyAgRNIhi' pratipAdaya evaM pRthaH, sa cAyaM bhagavAn savAda cA zomanamAratIkaM vA praznaM pRSTastamudakaM peDhAlaputramevamAdIttadyathA-api cAyuSmannudaka / 'zrutvA' bhavadIyaM praznaM nizcamya-pAvadhArya ca guNahopavicAraNataH samyagaI saas| nadunyatAM vizrabdhaM bhavatA svaamipraayH| savAdasuda( ka )ya: peDhAlaputro maMgavantaM gautamamevamavAdIttadyathA--- Auso goyamA! asthi khallu kumAraputtiyA nAma samaNA niggaMthA tumhANaM patrayaNaM pavaNyamANA gAhAvarti samaNovAsagaM upasaMpannaM evaM paJcakkhAriti-NaNNattha abhioeNaM, gAhAvatI coraggahaNavimokkhaNatAe tasehiM pANehi nihAya daMDaM / evaM hUM paJcakkhaMtANaM duppacakkhAyaM bhvi| evaM haM paJcakkhAvemANANaM duppacakkhAviyaM bhavai / evaM te paraM paJcakkhAvemANA atiyaraMti syN| patiNNaM, kassa NaM taM heuM ? / / vyAkhyA-bho gautama ! astIti-vidyante santi kumAraputrA nAma nirganyA yuSmadIyaM pravacanaM pravadantastadyathA-gRhapani Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zramaNopAsakamupasampa-niyamAyosthita mevaM pratyAkhyApayanti' pratyAkhyAnaM kArayanti-sthUleSu prANiSu ' daNDaM ' vinAzaM parityajya prANAtipAtanivRtiM kurvanti etAvatA sthUlaprANAtipAtanivRti kurvanti, anyatra rAjAdyabhiyogena yaH prAbhyupaghAta na tatra nivRttiriti, rAjAdyabhiyogaM trinA sthUlaprANivadhanivRttiH paramanyeSAM sthUlavyatiriktAnAM prANinAM vadhAnumatipratyayo doSaH syAt / etAvatA trasaprANitradhanivRttau kRtAyAmanyeSAM prANinAmanumatidoSo lagatIti bhAvaH, ityAza [kAvAnAda]]GkAM jJAtvA grAha [' gAhAva' ityAdi, ] asya cArthamuttaratrAvirbhAvayiSyAmaH - agre kathayiSyAmaH / evaM hra 'mityAdi, evameva trama prANivizeSaNatvenAparatrasabhUtavizeSaNarahitatvena pratyAkhyAtaM gRhNatAM bhAvakANAM duSpratyAkhyAtaM bhavati, pratyAkhyAnabhaGgapadbhAvAt pratyAkhyApayitAmapi sAdhUnAM duSTaM pratyAkhyAnadAnaM bhavati, kimiti ? ata Aha-- evaM te sAdhavaH pratyA rUpAnaM kArayantaH zrAvakAya pratyAkhyAnaM gRhantaH svAM pratijJAmaticaranti - atilakSyanti, evaM kurvatAmevaM ca kArayatAM pratyAkhyAnaM bhajyate / + kassa NaM taM he ' kena kAraNena pratijJAmavicaranti pratijJAmo bhavati ? uda(ka)ya uvAca saMsAriyA khalu pANA, thAvarA vipANA tasattAe paJcAyati tasA vipANA thAvaracAe paJcAyati, thAvarakAyAo viSpamuccamANA tasakAyAMsa ubavajjaMti tasakAyAo vimuJcamANA thAvara kAryasi uvajjati / tesiM caNaM yAvara kAryasi uvacannANaM ThANameyaM dhattaM / [ sU0 4] Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-sAMsArikAH khalu 'prANA' antaH sthAvarAya pazcApi prANinA santo'pi tathAvidhakarmodayAtrapatayA' asatvena 'pratyApAnti ' utpadyante, tathA prasA api sthAvastayotpadyante, evaM ca parasparagamane vyavasthite satyavazyambhAvI pratijJAvilopastathAhi-nAgariko mayA na hantavya evambhUnA pratitrA yena gRhItA sa yadA bahirArAmAdI vyavasthitaM nAgarika vyApAdayet kimetAvatA tasya na bhavetpratijJAlopaH 1 evamatrApi yena saradhanivRttiH kRtA sa yadA tameva vasaM prANinaM sthAvarakAyasthitaM vyApAdayet kiM tasya na bhavetpratijJAbhAgaH 1 api tu bhavatyevetyarthaH / evamapi sthAvarakAye samutpannAnAM trasAnAM yadi tathAbhUta kizcidasAdhAraNaM liGgaM szatataste pramAH sthAvaratve'pyutpannAH zAnle parihatta, na ca tadastItyetadarzayitumAha- thAyarakAcAo' ityAdi, sthAvara kAyApravimupamAnA:-sthAvarakAyAyugA vigramUktAsta(yogyaitha) aparaiH karmabhiH sarvAtmanA trasakAye samutpadyante, tathA tramakAyAdapi sarvAtmanA vipradhyamAnAH (taskarmabhiH) sthAvarakAye samula. dyante, tatra cotpannAnAM tathAbhUtatrasaliGgAbhAvAtpratijJAlopa ityetatveSa darzayati 'temi ca Na ' mityAdi, teSAM-tramAnAM sthAvaskAye samutpannAnAM gRhItatramaprAgAtirAnavistaH zrAmasyApyAramapravRttatvenaitantramA sthAvarA] khyaM sthAnaM ghAtyaM bhavati, pataH sthAvaravadhAdanivRttavama sthAvarotpanaM ghAtapati, evaM kRtAmAtyArUpAnasya zrAvakasya pratijJAmaGgaH syAt / evaM pahaM paccakhaMtANaM suppacakkhAyaM bhavai, evaM pahaM paJcakkhAvemANANaM suppacakkhAviyaM bhavai, evaM te paraM paJcakkhAvemANA nAiyaraMti sayaM painna / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - nAgarikadRSTAntena trayameva sthAvaratvenAyAtaM vyApAdayato'vazyaM pratijJAmaGgaH, yatastata eva madukkayA [kSyamANa] nItyA pratyAkhyAnaM kurvatAM supratyArUpAnaM bhavati / evameva ca pratyAkhyAyAM suratyAkhyAtaM bhavati, evaM ca pratyAkhyAnaM kurvantaH kArayantazca nAticaranti strIyAM pratijJAmityetadarzayitumAha nannattha abhiogeNaM gAhAvaI voraggahaNavimokSaNayAe talabhUtehiM pANehiM nihAya daMDa, evameva sai bhAsAe parakame bijamANe je te kohA kA lohA vA paraM paJcakakhAviti api no use bhe kiM NeyAue bhavati ? aviyAI Auso goyamA ! tumbhaSi evaM royati ? / [sU0 5 ] vyAkhyA tatra gRhapatiH pratyAkhyAnamevaM gRhNAti tadyathA--tramabhUteSu varttamAnakAle trayatvenotpazreSu ' daNDa: ' prApyu masta nihAya - parityajya pratyAkhyAnaM karoti, vatis bhUtatvavizeSaNAtsyAvara paryAyAnavadhe'pi na pratyAkhyAnamaGgaH, gRhapaticaura vimokSaNanyAyena, etadapi yuktameva sabhyamukaM tadetadapi zramakAye bhUtatvavizeSaNamamyupamampata etadampa game hi pathA kSIravikRtipratyAkhyAyino dAve makSaNe'pi na pratijJAvilopastathA bhUtAH sadA na intavyA ityevaM pratijJAnataH sthAvara hiMsAyAmapi na pratyAkhyAnAsivAH, tadevaM vidyamAne sati bhASAyAH pratyAkhyAnavAcaH ' parAkrame ' bhUtavizeSaNAddoSa parihArasAmadhye evaM pUrvokayA nItyA sati doSapariharaNopAye ye kaMcana krodhAdrA lomAdvA ' paraM zrAvakAdikaM bhUtazabdanirvizeSaNameva pratyAkhyApayanti teSAmevaM pratyAkhyAnaM dadatAM mRSAvAdaze bhavati gRhatAM cAvazyaMbhAvI vratalopa iti, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + > devamapi naH asmadIyopadeApagamoM bhUtatvavizeSaNaviziSTaH pakSaH kiM bhavatAM naiva naiyAyiko nyAyopapaso bhavati / idamuktaM bhavati bhUtatvavizeSaNena hi sthAvarotpannAn hiMsato'pi na pratijJA'ticAra iti / api ca AyuSman gautama ! tumyamapi rocate evametadyathA mayA vyAkhyAtaM / evamabhihito gautamaH sadvAcaM savAda vA tamudakaM peDhAlaputramevaM vakSyamANamavAdIdyathA savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-AusaMto ! udagA ! no khalu ahaM evaM evaM royati, je te samaNA vA mAhanA vA evamAikkhati jAna parurviti, no khalu te samaNA vA niggaMthA vA bhAsaM bhAsAMta, aNutAtriyaM khalu te bhAsaM bhAsati / vyAkhyA -- AyuSman udaka ! no khalu asmabhyametadevaM yadyathA svayocyate, tadrocate, idamuktaM bhavati-yadidaM zramakAyaviratau bhUtatvavizeSaNaM kriyate tanirarthakatayA'smabhyaM na rocata iti / tadevaM vyavasthite bho udaka! ye te zramaNAH vA brAhmaNA vA evaM bhRtazabdavizeSaNatvena pratyAkhyAnamAtracate paraiH pRSTAstathaiva bhASante pratyAkhyAnaM svataH kurvanta statkArayantazcaivamiti savizeSaNaM pratyAkhyAnaM bhASante, evameva sAmAnyena prarUpayanto na khalu te zrapaNA vA nirgranthA vA yathArthI bhASAM bhASante, api tu anuvApikAM mAtrAM bhASante, anyathAprarUpaNe zroturanutApo bhavati, tenAnutAviketyucyate / tathA punarapi teSAM savizeSaNapratyAkhyAnatratAmulvaNa ( prakaTa ) doSapAda - Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambhAikkhaMti khalla te samaNe samaNovAsae vA, jehiM vi annahiM pANehiM bhUtehiM jIvehi | sattehi saMjamayaMti, tANa vi te abbhAikkhati, kassa NaM taM heuM ? / ___ vyAkhyA-tehi savizeSaNapratyAkhyAmavAdino yathAsthitapratyAkhyAnaM dadataH sAdhUna gRhataca zrAvakAn abhyAkhyAnti' abhRtadoSodbhAvanato'bhyAkhyAnaM dadati / kizcAnyat-yepacyanyeSu prANiSu bhUteSu jIveSu sacceSu ye 'saMyamapanti' saMyamaM kurvanti, tadyathA-vAmaNo na mayA hantavya ityukte sa yadA varNAntare tiryakSu vA vyavasthitastadA sadadhe brAhmaNavadha Apadyate, bhUta zabdAvizeSaNAva, evaM te bhUtazabdavizeSaNavAdino'nyAn 'abhyAkhyAnti ' zyanti / 'kassa NaM taM he' kasmAddhetostadasadbhUtaM dUSaNaM bhavati ? yasmAt saMsAriyA khalu pANA, tasA vi pANA thAvarattAe paJcAyati thAvarA vi pANA tasattAe paccAyaMti, tasakAyAo vippamuccamANA thAvarakAyaMsi uvavajjati, thAvarakAyAo viSpamuccamANA tasakAryasi uvavajjati, tesiM ca NaM tasakAyaMsi uvavannANaM ThANameyaM aghattaM / [ sU06] vyAkhyA-sAMsArikAH khalu prANAH parasparaM jAtisaGgamaNamAjo bhavanti, yatanasAH prANAH sthAvaratvena pratyAyAnti sthAvarAca asatveneti, prasakAyA sarvAtmanA vasAyukaM parityajya sthAvarakAye yogyakarmopAdAnAdutpadyante tathAsthAvaskAyAca tadApukAdinA karmaNA vimucyamAnAnasaMkAye samutpadyante, veSAM ca sthAvara[sa] kAye samutpamAnAM syAna Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitatyAmAyA rUpamA pAI mati, yamApana zrAvakega sAnuddizya pratyArUpAnaM kRtamasti, tasya tIbAdhyavasAyo / tpAdakatvAllokArpitatvAceti, tatrAsau sthUlaprANAtipAtAnivRttastanityA ca trasasthAnamadhAtyaM pravartane, sthAvarepavirata | iti, tadyogyatayA tatsthAnaM ghAtyamiti / sthAvarakAye samutpannasya asaprANasya paryAyAntaramApanasya sthAvarakAyavakSe'pi | 1. karma na lagati, na pratyAkhyAna bhaGga iti / tadevaM sa bhavadabhiprAyeNa viziSTasaccoddezenApi prANAtipAtanivRtto kRtAyAmapara paryAyApatraM prANinaM vyApAdayato vratabhaGgo bhavati, tatazca na kasyacitsamyam vratapAlanaM syAt iti / evamabhyAkhyAnamabhUta, doSonAvanaM bhavanto vadanti / yadyapi bhavadbhirvartamAnakAlavizeSaNatvena kilAyaM bhUtazamda upAdIyate'mAvaSi vyAmohAnakevalaM bhrAntireveyaM, tathAhi-bhUnazabdo'yamupamAne'pi vartate, tadyathA devalokabhUtaM namaramidaM, na devaloka epa, tathA'trApi trasabhUtAnAM-trasasaravAnAmeva prANinAM prANAtipAtanivRtiH kRtA sthAta, na tu basAnAmiti / athavA tAdarthe bhUtazabdo'yaM, yathA zIvIbhUtamUdakaM zItamityarthaH, evaM samRtAstrasatvaM prAptAH, tathA ca sati sazabdenaiva gatArthatvAtponarukyaM syAt / athaivamapi sthite bhUtazabdopAdAnaM kripate tannirarthakamatiprasaGgaH syAt / tadevaM niraste bhUtAbde sati udaka Aha __ savAya udae peDhAlaputte bhayavaM goyama evaM vadAsI-kayare khalu te AusaMto goyamA ! tubbhe N| vayaha tasA pANA tasA aha annahA ? savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM kyAsI-Au. 1] saMto udagA ! je tumbhe vayaha tasabhUtA pANA tasA te vayaM vadAmo tasA pANA, je vayaM vadAmo Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasA pANA te tumbhe vayaha tasabhUyA pANA, ete sati duve ThANA tullA enaTThA, kimAuso! ime / bhe ( bhavatA ) suppaNItatarAe bhavati tasabhUtA pANA [tatA], ime me duppaNItatarAe bhavati-tasA pANA [tasA], tato egamAuso! paDikosaha evaM abhiNaMdaha, ayaMpi bhede se No NeyAue bhavati / vyAkhyA---'savAya 'mityAdi, sadvAcaM savAda vA udaka:-peDhAlaputro bhagavantaM gautamamevamavAdIn , tadyathA-he Ayu. man gautama ! katarAn prANino yUyaM vadatha ? vasA eva prANAH-prANinasta eka sAH prANA:-unAnyathetyevaM pRSTo bhagavAn gautamastamudakaM peDhAlaputraM evamavAdI Ayusmannudaka! yAn prAgino yUyaM vadaya trasabhUtAnapatvenAvibhUtAH prANino, nAtItAH nApyeSyAH, kintu vartamAnakAla evaM prasAH prANA iti, taane| vayaM vadAmanasAH-trasatvaM prAptAstatkAlavartina eSa trasAH prANAH 'je vaya' mityAdi, yAn vayaM vadAmanamA eva prAmAkhasAH prApAstAna yUyameyaM vadatha-trAbhUtA evaM prANA, evaM ca vyavasthite kimAyuSman ? yuSmAkamayaM pakSaH suSTu 'praNItataro' yuktiyuktaH pratibhAsate ? tathA sA eva prANAstrapAH | ityayaM tu pazco duSpraNItataro bhavati' pratibhAsate bhavatAM / tadyathA-sabhUtAH prANAstramAH, prasAH prAmAtrasAH, ko'yaM bhedaH / ekAthikA ete, ekAthikatvena bhavatAM ko'yaM vyAmoho? yena zannAmedAvamAdhisya eka pazcamAkrozatha dvitIyaM tvabhinandatha | iti, udayamapi turaye'pyarthe satyekasya pakSasyAkozanamaparaspAminandanamityupadezAmpupagamo bhavatAM no naiyAyiko-nanyAyopapanno bhavati, ubhayorapi pakSayoH samAnatvAt , kevalaM sAvizeSaNapakSe bhUtabdogadAna mohamAvahatIni ! punarpaduktaM bhAvA / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasAnAM vadhanivRttau kAritAyAM sAdhoranumatidoSaH sthAgharapANiviSayo lagati, bhUtasandAkathane'nantarameva saM sthAvaraparyAyApana - vyApAdayato vratabhaGga ityetadapi na kizcit , tatpariharnukAma Aha bhagavaM ca NaM udAhu-saMtegatiyA maNUsA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavati-no khalla vayaM saMcAemo muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaittae, vayaM pahaM aNupuveNaM gottassa lisissAmo, ti evaM saMkhaM sArvati ta evaM saMkha ThavayaMti, nannattha abhioennN| . . ____ vyAkhyA--bhagarAn gautamamvAmI punarAi-santye ke kecana laghukarmANo manuSpAH pratrajyAM kartumamamarthAH pravajyA vinA gharma cikIrSaka: sAdhodhammopadezadAnodyatasyAgrata datapUrva bhavati, tathAhi-bhoH sAdho!na khala vayaM anamo muNDA bhavituM-pravajyAM gRhItuM agArAdanagAratAM-sAdhumAvaM pratipattuM.. vayaM tvA'nupUrpaNa-kramazo ' gotraM ' sAdhutvaM, tasya sAdhubhAvasya ' paryAyeNa ' paripATayAsmAnamanuzleSayiSyAmaH / isamuktaM bhavati-pUrva dezaviratirUpaM zrAvakadharma anupAlayAmastato'nukrameNa pazcAcchumaNadharmamiti / tata evaM te ' saMkhyA' vyavasthA zrAvayanti / evaM vyavasthA pratyAkhyAne kurvantaH / 'sthApayanti prakAzayanti nAnyatra abhiyogena, sa ca "rAyAbhiogo gaNAbhiogo devayAbhiogo balAbhiogo guruniggaho" ityevamAdinA'bhiyogena vyApAdayato'pi vasaM na vratamaGgaH / evaM sAdhUpadezena pratyAkhyAnaM kurvanti / / / gAhAvaicoraggahaNavimokkhaNatAe / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asyApamartha:-ratnapure nagare ratnazekharo nAma rAjA, tena ca parituSTena ratnamAlA'pramahiSI pramukhA'ntaHpurasya kaumudI | mahotsave nagarasyAntaH svecchaaprcaaro'nujnyaatH| tadavagamya nAgaralokenApi rAjA'numatyA svakIyaspa khIvanasya tathaiva / krIDanamanumataM, rAjJA ca nagare saDiDimazabdamAghoSitaM. tadyathA-astamanopari kaumudImahotsave pravRte yaH kazcitpuruSo nagaramadhye sthitaH pracchannamupalabdhazca tadA tasya zarIranigrahaM kariSyAmi na kenApyasminnarthe vijJaptiH kAryA nAhaM taM mokSyAmi, ityevaM vyavasthine satyekasya vaNijaH paTaputrAH, te ca kaumudIdine krayavikrayanyAta yA tAvasthitAH yAvatsUryo'staMgataH, tadanantarameva sthagitAni ca nagaradvArANi, teSAM ca vyagratayA na nirgamanamabhUt / tataste bhayasambhrAntA: nagaramadhpa evA. ''smAnaM mopayitvA sthitAH / tato'tikAnte kaumadIprakAre rAjA''rakSakAH samAhUyAdiSTAH, yathA-sampagnirUpayata yUyamatra kaumudIpracAre nagarAntaH kazcitpuruSo vyavasthita iti / tairapyArakSakaiH samyak nirUpayadbhirUpalampa SaDvaNikpravRttAnto rAje niveditaH / rAjApyAjJAmakRSitana tepo SaNNAmapi vadhaH samAdiSTaH / tatastapitA putravadhasamAkarNanaguruzokavihvalo'. kAlApatitakulakSayoddhAntalocanaH kiMkartavyatAmUDhanayA'gaNitavidheyAdheyavizeSo rAjAnamupasthito'vAdIca gaddayA girA, yathA-mA kRthA deva! kulakSa yamasmAkaM, gRhyatAmidamasmadIyaM kulamAyAta svabhujozarjitaM na prabhUnaM draviNa jAtaM, mucyatA. mamI padaputrAH, kriyatAmayamasmAkamanugrahaH ityevamabhihito rAjA tadvavanamAkaye vizeSa punarapi vadhamAdideza / amAtrapi vaNika sarvaradhAzakI samastamo canAnabhiprAya rAjAnamavetya pazcAnA mocanaM yAcitavAn , tAnadhya mau rAjA na moktumanA | ityevamavagamya caturmocanakate sAdaraM visavAn , sthA'pi rAjA tamanAdRtya RSitavadana. eva sthitaH / tatastrayANAM vimocane Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , kRtAdarastatpitA'bhUtAnapyamuJcantaM rAjAnaM jJAtvA gaNitastrAparAdho dvayortimocanaM pArthivAn tathApyavajJApradhAnaM nRpatibhavagamya tataH pauramaicarasameto rAjAnamevaM vizvAn deva ! asmAkamayaM kulaJcayaH samupasthitaH tasmAca bhavanta eva prANAyAlaM, ataH kriyatAmekaputravimocanena mahAprasAda iti bhaNitvA pAdayoH sapauramacamaH patitaH, uto rAjJAvi saJjAtAnukampena muktastadeko jyeSThaputra iti / tatramasya dRSTAntasya dArzantikayojaneyaM tadyathA-mAdhunA'bhyupagata samyagdarzanamaragamya zrAvakamakhilaprANAtipAta viratigrahaNAyAbhyarthitaH paraM zrAvakaH paTukAyarakSaNe'namaryatayA cadA na sarvaprANAtipAtaviratiM pratipadyate, yathA'sau rAjA vaNijo'tyarthaM vilapato'pi na paDapi putrAn mumukSavinA'pi paJcacatukhidvisaMkhyAniti, tata eka vimokSaNenAtmAnaM kRtArthamitra manyamAnaH sthito'sau evaM sAdhorapi zrAvakasya yathAzakti vataM gRhNanastadanurUpamevAdAnamaviruddhaM yathA ca tasya vaNijo na zeSaputravadhAnumatilezo'pyasti evaM sAdhorapi na zeSa prANidhAnumatipratyayajanitaH karmabandho bhavati, kiM tarhi ? yadeva vrataM gRhItvA yAneva sammAn vAdarAn saGkalpajaprANAtipAtanirupA rakSati tanimittaH kuzalAnubandha evaM ityetatsyeneca darzayitumAha tasehiM pANehiM nihAya daMDaM, taMpi tesiM kusalameva bhavati / [ sU0 7 ] vyAkhyA -- traseSu dvIndriyAdi nihAya ' parityajya zraseSu prANAvipAThaviratiM gRhItvetyarthaH, tadapi vasaprANAtipAtaviramaNavrataM teSAM dezaviratighAriNAM kuzalameva bhavati / paca prAgabhihitaM tadyathA - vameva va sthAnazvaryAbAM ? Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgarikamitra bahiHsthaM vyApAdayato'vazyaM mAtrI vratabhaGga ityetatparihartukAma Ai tasA vi duzcati tasA tasasaMbhArakaDeNaM kammuNA nAmaM ca NaM abbhuvagataM bhavati tasAuyaM ca NaM palikhINaM bhavati, tasakAyadvitIyA te tato AuyaM viSpajahaMti, te tao AuyaM vippajahittA thAvarattAe paccAyati / thAvarA vi vucaMti thAvarA thArasaMsAra kAmu NAmaM ca NaM abbhuvagataM bhavati, thAvaraAuM ca NaM palikhINaM bhavati, thAvarakAyadvitIyA to AugaM viSvajati, tatoAugaM vippajahittA bhujjo pAraloiyattAe paccAyaMti, te pANA vi duccaMti te tasA vi vuJcati, te mahAkAyA ciradvitIyA [sU0 8 ] vyAkhyA- ' sA' dvIndriyAdayo'pi zramA ucyante, te ca trasAsasambhArakatena karmaNA bhavati, sammAro nAma avazyatayA karmaNo vipAkAnubhavena vedanaM, evaM prasanAmakarmmaNA prasA abhidhIyante trasatvena yatpratipadmAyuSkaM tadyadodapaprA bhavati, tadA sasambhArakRtena karmaNA sA iti vyapadizante / yadA [ ca ] zrasAyuH parikSINaM bhavati, trasakAya sthitikaM ca karma yadA parikSINaM bhavati, taca jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTataH sAtirekasAmaropamasahasradvayaparimANaM tadA, tatastra sakAya sthiterabhAvAtcadAyuSkaM te parityajanti, aparAbhyapi tatmaicaritAni karmANi parityajya sthAtraratvena pratyA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | yAnti, sthAvarAdi nAma ca tatrAbhyupagataM bhavati, aparANyAMpa tatsahacaritAni sarvAtmanA satvaM parityajya sthAvaratvenodayaM IA | yAnti iti, evaM vyavasthite kathaM sthAvarakAyaM vyApAdayato gRhItakamakAyaprANAtipAtanivRtteH zrAvakasya vrata bhaGga ? iti / kizcAnyat 'thAcarAuyaM ca Na 'mityAdi, yadA tadapi sthAvagayuSka parikSINaM bhavati [ tathA ] sthAvarakAyasthitica, mA jaghanyato'ntaharca mutkRSTato'nantakAlamasaGkhayeyapudgalapagavA iti, tatastatkAyasthiteramAtrAttadAyaka parityajya bhyaH | pAralaukikatvena sthAvarakAyasthiterabhAvAprasatvena pratyAyAnti / 'se pANA vi bucaMti ' te mamammArakatena karmaNA samutpannAH santaH sAmAnyasaMjJayA prANA apyucyante, tramA apyucyante, te mahAkAyA yojanalakSapramANavArSikuvagAva, tathA | | cirasthitikA apyucyante, bhavasthityapekSayA trayastriMzatsAgaropamAyukasadbhAvAt / tatakhamaparyAyavyavasthitAnA meva pratyAkhyAna - tena gRhIta, na tu sthAvarakAyacyavasthitAnAmapIti, yastu nAgarikadRSTAnto bhavatopanyasto'sAvapi dRssttaantdaantikyo| rasAmyArakevalaM bhavato'nupAsitagurukUlavAsitvamAviSkaroti, tathAhi-nagaradharyukto nAgarikA, sa ca mayA na hantathayaH, iti pratijJA gRhItvA yadA tameva vyApAdayati bahiHsthitaM paryAyApanaM tadA tasya kila vratama iti mavataH paJcaH, sa ca na ghaTate, yato-yo hi nagaradhammarupetaH sa bahiHsthito'pi nAgarika eva, ataH paryAyApama ityetadvizeSaNaM nopapadyate / atha sAmastvena parityajya nagaradhAnasau varcate ? tatastamevetyetadvizeSaNaM nopapadyate, tadevamatra prasaH sarvAtmanA asatvaM / / Nparityajya yadA sthAvaraH samutpadyate tadA pUrvaparyAyaparityAgAdaparaparyAyApanatvAtrasa evAsau na bhavati, [ya]yA-nAgarika M patyo praviSTastaddhammopetattApUrvadharmaparityAgAnAgarika pravAsI na bhavati / punarapyanyathodakA pUrvapakSamAracayitumAha Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davAtya-mapAtAI, tatra viratisadbhAvAt / te ca sA nArakatiryanarAmaragatibhAjaH sAmAnya saMjJayA prANino'pyabhidhIyante | / vizeSasaMjJayA trasA[api abhidhIyanta tathA mahAkAyA, kriyazarorasya yojanalavapramANatvAditi / tathA cirasthitikAtrayaH | viMzatsAgaropamaparimANavAdbharasthite, tathAca] prANino bahutamAH yaiH zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati, sAnuddizya / tena pratyAkhyAnA / mAyo sasthAyarAmA asaravelopatAtaste'lpatarakAH prANino, yaH zrAvakasya apratyAkhyAna bhavati / idamuktaM bhavati-apazabdasyAbhAvAnivAnna santyeva te yevapratyAkhyAnamiti / ityevaM pUrvoktayA nItyA 'se' vasya zramaNopAsakasya mahatavasakAyAdapazAntasyoparatastha prativiratasya sataH supratyArUpAtaM bhavatIti / tadevaM vyavasthite 'Na' miti vAkyAlaGkAre, yadyUyaM vadatha anyo vA kazcit , yathA-nAsti ko'pi paryAyo yatra zrAvasya prANAtipAta. pratyAkhyAnaM bhavati, apamapi bhavatpazo no naiyAyiko-na yukta ityrthH| atha zrIgautamalamAnAM sthAvaraparyAyApamAnAM vyApAdane'pi na vratabhaGgo bhavatItyasyArthasya prasiddhaye dRSTAntatrayamAha bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu pucchiyavA-AusaMto niyaMThA! iha khalu saMtegatiyA maNussA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vRttaputvaM bhavai-je ime muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaiyA, eesi ca NaM AmaraNaMtAe daMDe nikhitte, je ime agAramAvasaMti etesi NaM AmaraNaMtAe daMDe no nikhitte, keI ca NaM ( kecit ) samaNA jAva vAsAI caupaMcamAI chaddasamANi appayaro vA bhujayaro vA de / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAvaravinAze sthAvaramadhye utpamAnA sAnAmapi vinAzo jAyate, evaM kRtasatradhAtyAkhyAnasya zrAvakasya vratamAH syAt / evamuktvA sthitte udake gautamasvAmyAha savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-no khallu Auso! asmAkaM+ vattaba(eNaM)yAe tumbhaM ceva aNuppavAdeNaM asthi NaM se pariyAe jeNaM samaNovAsagassa sabapANehiM sababhUehi / savajIvahiM savvasattehiM daMDe nikhitte [bhavai], kassa NaM taM heuM ? saMsAriyA khalu pANA, tasA vipANA thAvarattAe paJcAyaMti, thAvarA vi pANA tasattAe paJcAyaMti, tetasakAyAo vippamuccamANAsave thAvarakAyaMsi uvavajbaMti, thAvarakAyAo viSpamuccamANAsave tasakAyaMsi upayajati, tesiM caNaM tasakAryasi uvavannANaM ThANameyaM aghataM, te pANA vi vucaMti, te tasA vi vucaMti, te mahAkAyA te] ciradvitIyA, AM te bahataragA pANA jehiM samaNovAsagasta supacakkhAyaM bhavati, te appataragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaJcazvAyaM bhavati, se mahyA tasakAyAo utrasaMtasta ubaTTiyasta paDivirayassa, jannaM tumbhe vA anno vA evaM vadaha-nasthi NaM se keipariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANA-M + asmAkamityetanmagavaze bhAgopAlAnAprasiddha saMskRta mebodhAryate, badizApi tathaivobAritamiti " citrAramimAH / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ivA)e vi daMDe nikkhitte, ayaMpi bhede se no NeAue bhavati / [ sU09] ___ vyAkhyA-gautama udakaM peDhAlaputra pratyavAdI-no khalu AyuSman udaka ! asmAkaM sambandhinA vaktadhena etadasti, M yatsarve'pi prasAH sthAvaratvena pratyAyAnti sthAvarAH sarve'pi trasatvena pratyAyAnti naitadasmadvaktavyatAyAmasti, tathAhi-naitadbhUtaM / na ca bhavati na kadAcidbhaviSyati, yaduna sarve'pi sthAniyatayA mAtra pratipadyante, sthAyarANAmAnantyAmAnAM pA. saMkhyeyatvena tadAdhArasvAnupapattiHx tathA prasA api ma'pi na sthAvaratvaM pratipanA na pratipadyante nApi pratiSatsyante, idamuktaM | bhavati-yadyapi vivakSita kAlavartinakhasAH kAlaparyAyaNa sthAvarakAyatvena yAsyanti tathApyaparAparatrasotpacyA satrAlA tyanucchedAmna kadAcidapi trasakAya zUnyaH saMsAro bhavatIti sarvathA niyuktikaM bhvdvcH| bhavadIyaM pazuM bhavadabhiprAyeNeva 2 nirAkriyate tadeva parAbhiprAyeNa pariharati-astyamA paryAyaH, sa cAya-bhavadabhiprAyeNa yadA sarve'pi sthAvarAnasatvaM prati. padyante yasmin paryAye-vasthAvizere zramaNopAsakasya kutatramANAtipAtanivRtteH satanasatvena [ca] bhavadamyupagamena sarvaprANinAmutpacestaizca sarvaprANibhinasatvena bhau-rutpatraiH karaNabhUtasteSu [vA] viSayabhUteSu daNDo 'nikSiptaH' parityaktaH / idamukta bhavati-yadA sarve'pi sthAvarA bhavadabhiprAyeNa satyenotpadyante nadA sarvaprANaviSayaM pratyAkhyAnaM zramayopAsakasya bhavatIti / etadeva prasarvaka darzayitumAha-kassa NaM taM he ?' ityAdi sugama, yAvattamakAye samutpavAnAM sthAvarANAM sthAna meva - - - - 4 anantAH sthAvarA asaMkhyAtAnAM prasAnAM madhye ka samAnti ! / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dayAtya-mapAtAI, tatra viratisadbhAvAt / te ca sA nArakatiryanarAmaragatibhAjA sAmAnya saMjJayA prANino'pyabhidhIyante / vizeSasaMjJayA trasA[api] amidhIyante tathA] mahAkAyAH, vaikriyabharorasya yojanalakSapramANatvAditi / tathA cirasthitikAlayaviMzatsAgaropamaparimANatvAinasthite, tathA[ca]ne prANino bahatamAH yaH zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati, sAnuddizya tena pratyAkhyAnagrahaNAt / bhavanmate sarvasthAvarANAM trasatvenotpatterataste'starakAH prANino, yaH zrAvakasya apatyAkhyAnaM bhavati / idamuktaM bhavati-apazabdasyAbhAbAcitvAnna santyeva te yeSapratyAkhyAnamiti / ityevaM pUrvoktayA nInyA 'se' tasya zramaNopAsakasya mahatatrasakAyAdupazAntasyoparatasya prativiratasya sataH supratyAkhyAtaM bhavatIti / tadevaM vyavasthita 'Na' miti vAkpAlaGkAre, yadyUyaM vadatha anyo vA kazcit , yathA-nAsti ko'pi paryAyo yatra zrAvasya prANAtipAta. pratyAkhyAnaM bhavati, ayamapi bhavatpakSo no naiyAyiko-na yukta ityarthaH / atha zrIgautamannasAnAM sthAvaraparyAyApamAnAM vyApAdane'pi na vratamaGgo bhavatItyasyArthasya prasiddhaye dRSTAntatrayamAi bhagavaM caNaM udAhu niyaMThA khalla pucchiyavA-AusaMto niyaMThA! iha khallu saMgatiyA maNussA bhavati, tasiM ca NaM evaM vRttapura bhavai-je ime muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaiyA, eesiM | ca NaM AmaraNaMtAe daMDe nikhitte, je ime agAramAvasaMti etesi NaM AmaraNaMtAe daMDe no nikhitte, keI ca NaM ( kecit ) samaNA jAva vAsAiM caupaMcamAiM chahaptamANi appayaro vA bhujayaro vA desaM Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA duijitA agAramAvasejjA ? haMtA vasejA, tassa NaM taM gArasthaM vahamANassa se paccakkhANe bhagge bhavati ? no iNamaTe samaDhe, evAmeva samaNovAsagassa vi tasehiM pANehiM daMDe nikhitte thAvarehiM pANahi daMDe no nikhitte, tassa NaM taM thAvarakAyaM vahamANassa se paccakkhANe no bhagge bhavati / se evamAyANaha ? niyaMThA !, evamAyANiyatvaM / | eko dRSTAntaH, bhagavAn gautamalAmI aparAmapi ta svapisana sAkSinaH kartumidamAha___bho udaka ! nirghandhAH [yuSmatsthavirAH ] khalu pradhyAstadyathA-bho nigranthA ! yuSmAkamapyetadvakSyamANamabhimataM | mAhosvima ? yuSmAkamapyetadabhipretaM yadahaM vacmi, tathAhi-santye ke manuSyAH ye muNDA bhUtvA'gArAva-gRhAnnirgatyAnagAratAM | pratipannAH, pravrajitA ityarthaH, teSApari yAvajImAmaraNAntaM mayA daNDo 'nikSiptaH ' parityakto bhavati, ko'rthaH ? kazcittathAvidho manuSyo yadInuddizya vrataM gRhAti, tadyathA-na mayA yAvajIvaM yatayo hantavyA, etAvatA yArajIvaM yatIna haniSyAmi, gRhasthAnuddizya niyamo nAsti, evaM ca sati kevana manuSyAH pravajyAM gRhItvA zramaNA jAtAH kiyantamapi / kAlaM pravrajyAparyAyaM pratipAlya yAvadvarSANi catvAri pazca vA SaD daza vA alpataraM vA prabhUtataraM vA kAlaM tathA dezaM 'dUijita 'ti vihatya kRtazcit karmodayAttathAvidhapariNateragAra-gRhamAvase yu:-gRhasthA bhaveyustyeivambhUtaH paryAyaH kiM sambhAvyate ? uta neti, ityevaM pRSTA nirmanthAH pratyucuH inta gRhavAsaM bajeyuH, 'taspa ca' zrAvakasya yativadhagRhItavratasya 1 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'taM ' gRhasthaM vyApAdayataH kiM vratamaGgo bhavedruta neti / tataste nirmanthA Ahurna vratamaGga iti / evameva zramaNopAsakasyApi traseSu daNDo nikSipto na sthAvaredhviti, avasrasaM sthAvaraparyAvApanaM vyApAdayatastatpratyAkhyAnamaGgo na bhavatIti / sAmprataM dvitIyaM dRSTAntaM darzayitukAma Aha bhagavaM ca NaM udAhu-niyaMThA khallu pucchiyavA - AusaMto niyaMThA ! [ iha ] khalu gAhAvaI vA gAhAvaiputto vA tahaSpagArehiM kulehiM Agamma dhammasavaNavattiyaM uvasaMkamejjA ? haMtA uvasaMkamejA, tersi caNaM tahaSpagArANaM dhamme Aikkhiyave ? haMtA Aikkhiyave, kiM te tahappagAraM dhammaM socA nisamma evaM vadejA - iNameva niggaMthaM pAvayaNaM saccaM aNuttaraM kevaliyaM paDipuNNaM saMsuddhaM neyAuyaM sallakattaNaM siddhimaggaM muttimagaM nijANamagaM nivANamaggaM avitamasaMdiddhaM sahadukkhapahINamaggaM, itthaM ThiyA jIvA sijyaMti bujjhaMti muccaMti parinivAyaMti saba dukkakhANamaMta kareMti, tamANAe tahA gacchAmo tahA ciTThAmo tahA nisiyAmo tahA tumhAmo tahA bhuMjAmo tahA bhAsAmo tahA abbhumotahA uTThAe uTThemo ti pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM saMjameNaM saMjamAmo ti vadejjA ? haMtA ejjA, kiM te tapagArA kappaMti paJcAvittae ? haMtA kappaMti, kiM te tapagArA kappaMti muMDAvittae ? Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haMtA kappati, kiM te tahappagArA kappati sikkhAvittae ? haMtA kappati, kiM te tahappagArA kampati | ubaTTAvittae ? haMtA kappaMti, teti ca NaM tahappagArANaM sabapANehiM jAva sabasattehiM daMDe nikhite ? haMtA nikhitte, se NaM eyArUbaNa vihAraNaM viharamANA jAva vAsAI caupavamAiM chaddasamANi vA | appataro vA bhujataro vA desaM duijjittA agAraM vaijjA ? haMtA vaejA, tassa NaM sabapANehi jAva, sabasattehiM daMDe nikhitte ? No tiNaTre samaTe, se je se jIve jassa paraNaM sabapANehiM jAva sabasattehiM daMDe no nikhitte, se je se jIve jassa AreNaM sabapANehi jAva savasattehiM daMDe nikhite, se je se jIve jassa idANi savapANehiM jAva sabasattehiM daMDe no nikhitte bhavai, pareNaM ataMjae | AreNaM saMjae, idANiM asaMjae, asaMjayassa NaM sabapANehiM jAva sabasacehiM daMDe no nikhite | bhavati, se evamAyANaha ?, niyaMThA !, se evamAyANiyatvaM / ____ pAkhyA-bhagavAneva gautamastrAmyAi-gRhasthA yatInAmanti ke [mamAgatpa] dharma zrutvA samyaktvaM pratipadya tadattarakAlaM saJjAtavairAgyAH pravrajyA gRhItvA punastathAvivarmodayAtpravajyAM tyajanti, te ca pUrva gRhasthAH sarvAmmapravRttAstadAratA prajitAH santo jIvopamaI parityaktadaNDAH punaH pravrajyAparityAge sati no parityaktadaNDAH, tadeva pratyArUyAtRRNAM yathAva Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAtraye'pyanyathAsvaM bhavatyevaM sasthAvarayorapi draSTavyam / etaca 'bhagavaM ca NaM udAhu' ityAdigranthasya se ekamAyANiyavyaM' ityetatparyavamAnasya tAtparyam , akSaraghaTanA tu sugameti svabuddhayA kAryA / tadevaM dvitIyaM dRSTAntaM pradAdhunA tRtIyaM dRSTAntaM paratIthikodezena darzayitumAha bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu pucchiyabA-AusaMto niyaMThA ! kei khalla parivAyagA [vA] parivAiyAo vA annayarehito titthAyayaNehito Agamma dhammasavANavattiyaM ubasaMkamajjA ? haMtA / upsNkmjjaa| ___ vyAkhyA-magavAn gautamasvAmI kathayati nirdhanthAH pRSTavyAH nimranthAnuddizya pRcchati-bho AyuSmanto nirgranthA ! 1] iha jagati kazcit parivrAjakaH parimrAjikA vA anyatIrthAyatanAdAgatya sAdhusamIpe dharma zrotumupasalamate ? nirgranthA vadanti 1 upasamate, tAdRzasya parivrAjakasya kathyate dharma: 1 hanta kathyate, tamupasthApayituM kalpate ? hanta kalpate / ki tesiM tahappagArANaM dhamme Aikkhiyave ? haMtA Aikkhiyo, taM ceva jAva ubaTTAvittae, 1 [kappati ? haMtA kappati] kiM te tahappagArA kappaMti saMbhaMjittae ? haMtA kappati, teNaM eyArUveNaM || | vihAreNaM viharamANA taM ceva jAva agAraMvaejjA ? haMtA vaejjA, te NaM tahappagArA kappati saMbhuMjittae? | Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tae ? No tiNamaTe samaDhe, se je se jIve je pareNaM no kappai saMbhuMjittae, se je se jIve AreNaM | kappai saMbhuMjittae, se je se jIve je idANiM No kampati saMbhuMjittae, pareNaM assamaNe AreNaM samaNe, idANiM assamaNe, aslamaNeNaM sA no kappati samaNANaM niggaMthANaM saMbhuMjittae, se pavamAyANaha niyaMThA! se evamAyANiyatvaM [sU0 10] vyAkhyA-te parivAjakAH sAdhutvaM prAptAH santaH upavizanti ? hanta upavizanti, ko dopaH 1 punastathAvidhakarmo. dayArasAdhumArga tyaktvA gRhavAsamajhIkurvanti ? hanta kurvanti, tataH maNDalyAmUpavezayituM kalpate ? niryanyA UcuH 'no tiNaDhe samaDhe' ityAdi sarva sugamam / tAtparyArthasvayaM pUrva pariyAjakAdayA santo'sambhogyAH sAdhUnAM gRhItazrAmaNyAzca sAdhUnAM sammogyAH saMkRttAH, punaH pravrajyAtyAgAdasambhogyA ityevaM paryAyAnyathAtvaM prasasthAvarANAmapyAyojanIyamiti / yadA saH sthAvaretpamastadA sthAvara eva, na trasaH, yadA pUrva traso'bhUttadA tasya vadhaH pratyAkhyAto'bhava zrAvakeNa, yadA sa eva saH sthAvaratayotpamastadAna pratyAkhyAnaM sthAvaraghAte, yadA punaH sthAvarakAyAnitya so'jani badA punaH pratyAkhyAnamiti, tadevaM nirdoSAM dezaviratiM prasAdhya punarapi tadgatameva vicAraM kartukAma Aha bhagavaM caNaM udAhu saMtegatiyA samaNovAsagA bhavati, tesiM caNaM evaM vRttapuvaM bhavai no khalu vayaM Pr Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMcAemo muMDA bhavitA agArAo aNagAriyaM pavaittae, vayaM NaM cAudasaTumuddipuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM sammaM aNupAlemANA viharissAmo, thUlagaM pANAivAyaM paJcakkhAissAmo, evaM thUlagaM musAvAyaM thUlagaM adinnAdANaM thUlagaM mehuNaM thUlagaM pariggaha paJcazkhAissAmo, icchAparimANaM karissAmo, duvihaM tiviheNaM, mAkhanubhama aTThAra kiciMvi kareha vA karAveha vA, tattha vi | paccakkhAissAmo, te NaM-abhocA apiccA asiNAittA AsaMdIpeDhiyAo paccoruhitA, te tahA kAlagatA kiM vattavaM siyA ? sammaM kAlagatatti battavaM siyA, te pANA vi buccaMti te tasA vi vuccaMti te mahAkAyA te ciradvitIyA te bahutaragA pANA jahiM samaNovAsagassa suppaccakkhAyaM bhavati, te appataragA pANA jehiM samaNobAsagassa appaccakkhAyaM bhavati, iti se mahapAo jaNNaM tubbhe vadaha taM ceva, jAya ayaMpi bhede se No NeyAue bhavati / __ vyAkhyA-punarapi gautamasvAmyudakaM pratIdamAha, tathAhi-bahubhiH prakArakhasasadbhAvaH sammAvyate, tatazvAzUnyastaiH / / saMsAraH, tadazUnyatve ca [nanirviSayaM zrAvakasya prasavanicirUpaM pratyAkhyAnaM, tadadhunA bahuprakAratrasasambhUtyA'bhUnyatAM | | saMsArasya darzayati, bhagavAnAha-santi eke kecana zramaNopAsakA bhavanti, teyAM cedamuktapUrva bhavavi-sammAmyate zrAvakANA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merambhUtasya bacamA sammava iti, tadyathA-- khalu vayaM asnumaH pravajyAM gRhItuM, kintu vayaM caturdazyaSTamIpUrNamAsISu sampUrNa // layanto vihariSyAmastathA sthalagrANAtipAtamcAvAdAdattamaithanaparigraha pratyAruyAsyAmo dvividha'miti kRtakAritaprakAradvayena, anumateH zrAvasyApratiSiddhatvAcA 'trividhena' manasA vAcA kAyena ca tathA 'mA' iti ripeye, kharu nizi aupaSTapatha pavanapAcanAdikaM mama mA kArTI, tathA pareNa mA kArayata tatrA'numatAvapi sarvathA / yadamammavi tatpratyAkhyAsyAmaH, te evaM kRtapratijJAH santaH zrAvakAH abhuktA apItvA asnAtvA ca pauSadhopetatvAdAsandIpIThikAtaH pratyA'smA'vatIrya sampaka pauSadhaM gRhItvA kAlaM kRtavantaste tathA prakAreNa kRtakAlAH santaH samyakRtakAlA || ucyante ? kiMza asamyak ? kathaM ca vaktavyaM syAt / ityevaM pRSTarnigranthairavazyabhetraM vaktavyaM syAt-samyakAlagatA iti evaM ca || kAlagatAnAmavazyaM bhAvI devalokeSutpAdastadutpannAzca te asA eva, tatazca kathaM nirviSayatA pratyAkhyAnasyopAsakasyeti / / evaM ca bahavo jIvAH yeSAM zrAvakasya pratyAkhyAnaM syAt , te stokA yeSu viSaye na pratyAkhyAnaM, evaM zrAvasya mahatanasa. kAyAdviratirasti, trasarakSaNe mahAn yatnaH zrAvakasya virAdhanAyAzca virtiH| evaMvidhasya zrAvakasya mavadbhirucyate-nAsti ma ko'pi paryAyo yatra zrAvakasya prANAtipAtapratyArUyAnaM syAt, etadbhavadaco na nyAyopapatramiti / punaranpayA thAvakoddezena pratyAkhyAnasya viSayaM pradarzayitumAha-- +" sAhArazarIrasarakAranavaryAbyApArarUpam" iti vRttikaaraaH| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ___ bhagavaM ca NaM udAhu saMtegatiyA samaNovAsagA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vRttaputvaM bhavai no | | khallu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo jAva pavaittae, no khalu vayaM saMcAemo cAuddasaTramuddiTThapuNNamAsiNIsu jAtra aNupAlemANA viharittae, vayaM NaM apacchimamAraNaMtiyasalehaNAjhusaNAjhusiyA bhattapANapaDiyAikkhiyA jAva kAlaM aNavakhamANA viharislAmo, savaM pANAi. vAyaM paJcakkhAissAmo jAva savaM pariggaraM paJcakkhAistAmotivihaM tiviheNaM mA khalu mama aTAe / kiMci vi jAva AsaMdIe peDhiyAo paccoruhitA te tahA kAlagatA kiM vattavaM siyA ? samma kAlagatA iti vattavaM siyA, te pANA vi vuccaMti jAva ayaMpi bhede se No neyAue bhavai / vyAkhyA-gautamasvAmyAha, tadyathA 'santi' vidyante 'eke' kecana zramaNopAsakA, teSAM caitaduktapUrva bhavati, tathAhikhalu na saknumo vayaM pratrajyAM gRhItuM nApi caturdazyAdiSu samyak pauSadhaM pAlayituM, vayaM cApazcimayA saMlekhanAkSapaNayA | kSapitakAyAH santo bhaktapAnaM pratyAranyAya 'kAlaM' dIrghakAlamanavakAlamANA viharibhyAmaH / idamuktapUrva bhavati, tadyathA na khalu vayaM dIrghakAlaM popadhAdikaM vrataM pAlayituM samarthAH, kintu vayaM sarvamapi prANAtipAtAdikaM pratyAkhyAya saMlekhanAsaMli. N khitakAyAzcaturvidhAhAraparityAgena jIvitaM parityaktumalamiti, etatvatreNaiva darzayati-"savvaM pANAivAya 'mityaadi| M Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugamam / yAvate tathAkAlagatAH kiM vaktavyametatsyAt-sabhyara te kAlagatAH ? iti, evaM pRSTA nirganthA etadacuryathA te / sanmanasa:-zomanamanasaste kAlagatA iti. te ca samyaka saMlekhanayA yadA kAlaM kurvanti tadAvazyamanyatameSu devalokadhutpadyante, tatra cotpannA yadyapi cyApAdayituM na zakyante tathApi trasavAtte zrAvakasya[sa] panivRttasya viSayattA pratipadyante / / punarapyanyathA pratyAraNyAnasya viSayamupadarzayitumAha___bhagavaM ca NaM udAhu saMtegatiyA maNussA bhavati taM jahA-mahecchA mahAraMbhA mahApariggahA ahammiyA jAva duppaDiyANadA jAva sabAo pariggahAo apaDiviratA, jAvajIvAe, jehiM samaNo| vAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikhitte, te tato AugaM vippajahaMti, te tao bhujo- || sagamAdAe doggatigAmiNo bhavaMti, te pANA vi vuccaMti te tasA vi vuccati / te mahAkAyA [te] || | ciradvitIyA, te bahutaragA pANA, jAva jaNaM tumbhe vadaha taM ceva, ayaMpi bhede se No neyAue bhvti| vyAkhyA-magavAnAha-' eke' kecana manuSyA evambhUtA bhavanti, tadyathA-mahecchA mahArammA mahAparigrahA ityAdi | sugama, yaryeSu vA zramaNopAsakasya 'AdAnaM ' prathamavatagrahaNaM, tata ArabhyA''maraNAntaM daNDo - nikSiptaH' parityakto / 9 bhavati, te ca tAgvidhAstasmAdbhavAkAlAtyaye svAyuSaM tyajanti, tyaktvA pramajIvitaM te bhUyaH ' svakarma 'svakRtaM kirikhapa- Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdAya gRhItvA durgatigAmino mavanti / etadukaM bhavati mahArathamaparigrahatvA mRtAH punaranyatarapRthivyAM nArakatra satvenospadyante te ca sAmAnyasaMjJayA prANino vizepajJayA zramAH mahAkAyAzcirasthitikA ityAdi pUrvavat, yAtrat 'no A. upatti' / punarapyanyena prakAreNa pratyAkhyAnasya viSayaM darzayitumAha bhagavaM ca NaM udAhu saMgatiyA maNussA bhavati [taM jahA ] aNAraMbhA apariggahA dhammiyA dhammAyA jAva savAo pariggahAo paDivirayA jAvajIvAe, jehiM samaNovAsagassa AyAso AmaraNaMtAe daMDe nikhice, te tao AuyaM vippajaiti, te tao bhujjosagamAdAe soggatigAmiNo bhavati, te pANA vi vucchaMti jAva No NeyAue bhavati / vyAkhyA--~bhagavAnAha santyeke manuSyAH mahArambhaparigrahAdibhyo viparyastAH suzIlAH sutratAH supratyAnandAH sAdhava ityAdi sugamaM yAvat 'no poyAue bhavati ' ete ca sAmAnyayAtrakAste'pi sevevAnyatareSu deveSUtpadyante ato'pi na nirviSayaM pratyAkhyAnamiti / kiJcAnyat -- bhagavaM ca NaM udAhu saMgatiyA maNussA bhavati, taMjA - apicchA appAraMbhA apapariggahA dhammiyA dhamANuyA jAtra egaccAo pariggahAo appaDivirayA, jehiM samaNovAsagassa AyA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TNaso AmaraNaMtAe daMDe nikhitte / te tao Au[ga] vippajahaMti, AuyaM vippajAhittA bhujjosaga mAdAe suggaigAmiNo bhavati, te pANA vi vuccaMti jAva no NeyAue bhavati / ___ vyAkhyA-ete'pi alpalomA alpaparigrahA asArammA dhAmmikAH prANAtipAtAdekasmin pase viratA ekato aviratA ato viratAviratA ubhyante, zramaNopAsakasya yeSAmAmaraNAntAhaNDo nipiddho'sti, te vistAvistAH svamAyustyakvA sadgasigAmino zAyade-deveta yante / ve saMsthAH prAgasiyA mA mahAkAyAcirasthitikAcocyante te tAnapi / na dhvanti / ato yadbhavatocyate nAsti sa ko'pi paryAyo yatra bhAvasya prANAtipAtaviratiH syAtanmRSA / 'ayaM bhedera se no NeyAue'ityAdi sarvatra yojyam / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegatiyA maNussA bhavaMti, AraNiyA AvasahiyA gAmaNiyaMtiyA kaNhuI rahassiyA, jehiM samaNovAsagasla AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikhitte, te no bahusaMjayA no bahupativiratA pANabhUyajIvasattehi avirayA, te appaNA saccAmosAiM evaM vippaDivedeti- ahaM na haMtavbo anne haMtavvA, jAva kAlamAse kAlaM kiccA annayarAiM AsuriyAI kivisiyAiM jAtra utravattAro havaMti, tao vippamuccamANA bhujo elamUyacAe tamorUvattAe paccA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaMti, te pANA vi vucaMti jAva no yAue bhavati / ___ vyArUyA-gautamasvAmmeva pratyAkhyAnasya viSayaM darzayitumAha--' eke 'kecana manuSyAH evambhUtA bhavanti, tadyathA- | AraNyakAstIrthika vizepAstathA AvamadhikAstIrthikavizeSA eva tathA grAmanimantri kAstathA 'karlaI rahassiya' tti kvacitkArye rahasyakAH ete sarve'pi tIthi kavizeSAste ca no bahusaMpatAH hastapAdAdikriyAsu, tathA jAnAvaraNIyAstatvAna bahuvistAH sarvaprANabhUtajIyasatvebhyastatsvarUpApArajAnAttadvadhAdAvaratA ityrthH| te tIrthe kavizeSA bahusaMyatAH svato'viratAH AtmanA satyAmRSANi vAkyAnyevamiti vakSyamANanItyA 'viyuddhanti' prayuJjanti ' evaM vippaDivedeti' + evaM vividha prakAreNa pareSAM prativedayanti-jJApayanti, tAni punarevambhUnAni vAkyAni darzayati, tadyathA-ahaM na hantavyo'nye punarhantavyAstathA'I nAjJApaSitavyo'nye punarAtrApayitamyA ityAdInyupadezavAkyAni dadati, te cetramevopadezadAyinaH strIkAmeSu mUrcchitAH gRddhA yAtradvarSANi catuHpaJcamAni SaDdazamAni cA'to'pyalpataraM vA prabhUtataraM vA kAlaM yuktvA utkaTa[1 bhogA]. mogabhogA[stA~ste tathAbhUtAH kizciAnatapaHkAriNaH kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatareSu AsurIyeSu sthAneSu kisviSikeSasuradevAdhameSUpapattAro bhavanti, yadizA prANyupadhAtopadezadAyino bhogAmilASukAH 'asUyartheSu' nityAndhakArepu kilbiSapradhAneSu narakasthAneSu te samutpadyante, te cadevA nArakA vA prasatvaM na vyabhicaranti, teSu ca yadyapi dUnyaprANAtipAto na / + " kacispATho'syAyamarthaH" itivRttii| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammavati tathApi te bhAvato yaH prANAtipAtastadviraterviSayatA pratipadyante, tato'pi ca devalokAsputA narakAdvA nirgatAH * kliSTapazcendriyatiryakSu tathAvidhamanuSyeSu vA eDamukatayA samutpadhante, tathA 'tamorUvattAe'tti andhavadhiratayA pratyA yAnti, te comyorapyavasthayovasatvaM na vyabhicaranti, ato na nirviSayaM pratyAkhyAnaM eteSu ca dravyato'pi prANAtipAtaH | Hi sambhavatIti / sAmprataM pratyakSasiddhameva virataSiyaM darzayitumAha bhagavaM ca NaM udAha saMtegatiyA pANA dIhAuyA jehiM samaNovAsagassa AyANaso [AmaraNaMtAe ] jAba diMDe] nikkhitte [bhavai ] te puvAmeva kAlaM kariti, karitA pAraloiyatAe paJcAyaMti, te pANA vi buccaMti te tasA vi [buccaMti ] te mahAkAyA te ciradvitiyA te dIhAuyA te bahutaragA jehiM samaNovAsagassa [ supaccakhAyaM bhavai ] jAva No NeyAue bhavati / ____ vyAkhyA-yo hi pratyAkhyAnaM gRhNAti sammAddIrghAyuSkAH 'prANAH' prANinaste ca nArakamanuSpadevA dvitricatu. paJcendriyatiryavazva sampayanti, tataH kathaM nirviSayaM pratyAkhyAnamiti ? zeSa sugamaM yAvat ' No NeyAue bhavai 'ti / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegatiyA pANA bhavaMti samAuyA jehiM samaNovAsagassa AyANaso [AmaraNaMtAe] jAva daMDe nikkhitte bhavai, te (pANA) samameva kAlaM karita karittA pAraloiyattAe Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAyati, te pANA vi [duccaMti] te tasA [vi ducyaMti] te mahAkAyA te samAuyA [te bahutaragA, jehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavati, ] jAva no NeAue bhavati / vyAkhyA--yaH zrAvakakhrasavadhapratyAkhyAnaM gRhanasti te na samAyukkA eke prANinaH santi te samametra kAlaM kurvanti samameva paralokagatayo bhavanti, te samAyuSkA api trasA eva teSAM zrAvakasya pratyArUpAnaM supratyAkhyAnaM bhavati, yaducyate tvayA - nAsti sa ko'pi paryAyo yatra zrAvakasya pratyAkhyAtaM syAdapi muceti api bhede se no Aue / bhagavaM caNaM udAhu saMgatiyA pANA appADagA, jehiM samaNAvAsagassa AyANato AmaraNaMtA daMDe [nikkhite bhavai ], te puvvAkSetra kAlaM kariti, karitA pAraloiyattAe paJcAyati, te pANA te tasA te mahAkAyA te appAuyA te bahutaragA pANA, jehiM samaNovAsagasta supaJcakhAyaM havai te apparagA jehiM samaNovAsagassa dupaccakravAyaM havai iti se mahayA jAtra no vAue bhavai / vyAkhyA -- eke prANinaH alpAyuSaH santi te'pi trasA ucyante, kRtaprasthArUpAnAcchumaNopAsakAtpUrvaM triyante tadviSayaM pratyAkhyAnaM syAt, etAvatA bahutaraprANaviSayaM pratyAkhyAnaM alpataraprANiviSaye apratyAkhyAnaM, athavA yasmAt zrAkkAdalpAyuSaH prANinaH santi te yAvanna triyante tAvatramuviSayaM pratyAkhyAnaM syAt, te tu mRtvA punakhaseSvevotpadyante tadA'bravo'pi Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyAkhyAnaM syAt, ataH zrAvakasya nirviSayaM pratyAkhyAnaM kathaM kathyate / vimedeti / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegatiyA samaNovAlagA bhavati, tesiM ca NaM evaM vuttaputraM bhavai-no khalu vayaM saMcAemo muMDe bhavittA jAva pavaittae, no khalu vayaM saMvAemo cAudasamuddipuNNamAsiNI paDaNaM posahaM aNupAlittae, no khalu vayaM saMcAemo apacchima jAva viharitae, vayaM NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM purasthApAINaM vA paDhINaM vA dAhiNaM vA udINaM vA etAvatA jAva savvapANehiM jAva sabasattehiM daMDe nikhitte, savvapANabhUyajIvasatcehiM khemaMkare ahamaMsi / vyAkhyA - bhagavAnAha ityAdi sugamam / yAvat 'vayaM NaM sAmAiyaM desAvagAsiya' ti dezAtra kA zikaM pUrvagRhItaspa divratasya yojanazatAdikasya ta[ya]pratidinaM saMkSiptataraM yojanaganyUnapacana gRhamaryAdAdikaM parimANaM vidhatte tadezAtra kAzikamisyucyate, tadeva darzayati 'purasthApAINa' mityAdi, prAtareva pratyAkhyAnAtrasare dinAvitamevambhUtaM pratyAkhyAnaM karoti, tathAhi - ' prAcInaM ' pUrvAbhimukhaM prAcyAM dizyetAvanmayA'dya gantavyaM, tathA ' pratIcInaM ' pratIcyAM parasyAM dizi tathA dakSiNAbhimukhaM dakSiNasyAM tathodIcyAmuttarasyAM vA dizyetAvanmayA'dya gantavyamityevambhUtaM sa pratidivaM pratyAkhyAnaM vi tena ca gRhItadezAvakAzikena zravaNa sarvaprANibhyo gRhItaparimANAtpareNa daNDo 'viciptaH ' parityako pati, tavAsauzrAvakA sarvaprANabhUtajIvasacceSu kSemaGkaro'hamasmItyetra madhyavasAyI bhavati / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatya AreNaMje tasA pApaNa jehi samagovA AyogAlo AmaraNatAe daMDe nikhitve, tetato | AuM vippajahaMti vippajahittA tattha AreNaM ceva je tasA pANA jehi samaNovAsagassa, AyANaso (daMDe nikhitte) jAva tesu paccAyaMti, tehi samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavati / te pANA vi buccati te tasA0 mahAkAyA te cirAdvitIyA jAva ayaMpi bhede se no NeyAue // 1 // [sU0 11] ___ vyAkhyA-'tatra' gRhItaparimANe deze ye AreNa trasAH prANA yeSu zramaNopAsakasya AdAna ityAdezaramyA''maraNAnto II daNDo 'nikSiptaH 'parityakto bhavati, te ca trasAH prANA: svAyuSkaM parityajya bhyantara evaM prasAH prANAsteSu pratyAyAnti, idamuktaM bhavati-gRhItaparimANe deze vasAyuSkaM parityajya sevevotpayante, tatazca teSu zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati, ubhayathApi trasatvasadmAvAda, zepaM sugama, yAvat 'no NeAUe bhavatiti evamanyAnyapyaSTau sUtrANi dRSTavyAni, natra prathame sUtre tadeva yad vyAkhyAtaM, takSetrambhUtaM, tadyathA-gRhItaparimANe deze ye vasAste gRhItaparimANadezA[dezasthA]steSveva trasepUtpadyante / athAgretanAni tattha AreNaM je tasA pANA jehiM samaNovAsamassa ApANaso AmaraNaMtAe daMDe nikhitte, te tato AuM vippajaiti te tato AuM vi0 cA tattha AreNa ceva je thArA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aNadvAe daMDe nikhitte tesa pacAyati, tehi samaNovAsagassa advAra daMDe annirikhte| aNaDAe daMDe likhitte, te pANA vi vucaMti te tasA vi0 te ciradviiyA. jAva ayaMpi mere se0 // 2 // ayaM dvitIyo mnkH| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatya je AreNaM tasA pANA jehiM samaNovAsagasta AyANaso AmaraNaMtAe jAva AuM / viSpajahaMti [vippajahitA] tattha pareNaM je tasA-thAvarA pAgA jAha samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikhitte, tesu paJcAyati, tehiM samaNovAsagasla supaccakkhAyaM bhavai / te pANA vi jAva, ayaM pi bhede se No neyAue // 3 // tattha je AreNaM thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso aTAe daMDe aNikkhitte aNaTThAe nikkhitte, te tao AuM vippajahati / / vippajahitA tattha AreNaM ceva je tasA pANA jehiM samaNovAsagasta AyANaso AmaraNaMtAe. / tesu paJcAyati, jehiM [tesu] samaNovAsagassa supaJcakkhAyaM bhavati, te pANA vi vucaMti jAva | api bhede no NeyAue // 4 // tattha je te AreNaM thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe | daMDe aNikkhitte aNaTrAe Nikkhitte te tao AuM vippajahati vippajahittA tattha AreNaM ce je thAvarA pANA, jehi samaNovAsagassa aTTAe daMDe nikhitte tesu paJcAyaMti, tehiM samaNovAIN sagassa xsupaccakkhAyaM bhavati te pANA vi0 jAva ayaMpi bhede se no0 // 5 // tattha NaM je te 4 ecinhAntargata pAThasthAne " aTTAe aNadvAe" ityevaM rUpaH prtyntre| .... Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pareNa thAvarA pANA, jehiM samaNeovAsagassa aTThAe daMDe ANikkhite, aNaTTAe Nikkhitte, te tao AuM viSpajati viSpajAdittA te tattha AreNaM caitra je tasthAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAeM0 tesu paccAyaMti, tehiM samaNovAsagassa supaccatrasvAyaM havai, te pANA vi0 jAtra api bhede se No NeyAue bhavati // 6 // tattha je te pareNaM tasthAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe aTThAe aNaTTAe daMDe nikkhitte havai, te tao AuM viSpajaiMti viSpajahittA tattha AreNaM je tasA pANA jehiM samagotrAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikhitte te paccAyaMti, tehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM havai, te pANA vi0 jAtra api bhede se No NayAue bhavati / / 7 / / tattha je te pareNaM tasthAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe aTThAe aNaTTAe daMDe nikkhite, te tato AuM viSvajati viSpajahittA tattha AreNa je thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikhine aNaDhAe daMDe nikhite tesu pacAyati tehiM samaNovAsagasla supaJcakakhAyaM bhavai, te pANAvi0 jAva ayaMpi Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RI TAM bhede se No NeyAue bhavati / ||8||tty je te pareNaM tasathAvarA pANA, jehiM samaNovAsagasta | AyANalo AmaraNaMtAe aTTAe aNaDhAe daMDe nikkhatte, te tato AuM vippajahaMti vippajahitA / / te tattha pareNaM ceva je tasathAvarA pANA jehi samaNovAsagasta AyANaso AmaraNaMtAe dNdde| nikkhitve tesu paccAyati je(te)hiM samaNovAsagasta supaccakkhAyaM bhavaI, te pANA vi. jAtra ayaMpi bhede se no geyAue bhavati // 9 // ___vyAkhyA--gRhItaparimANe deze ye trasAsne [gRhItaparimANadezasthAzA seveta proprAyante iti prathamo bhaa||1|| dvitIya sUtraM tvArAdezarminalamA ArAdezavAciSu sthAvaretpayante (hati) dvitIyaH // 2 // tRtIye tvArAddezanikhamA gRhItaparimANAdezAdahiye tramA sthAvarAza tepUtpadyante ayaM tRtIyaH // 3 // caturthe vArAddezavartino ye sthAvarAste taddezavartimveva satpadyante ayaM (caturthaH) turyH||4|| panamastu ArAdezatino ye sthAvarAste gRhItaparimANastheSu tadevavartiSu sthAveraputpadyante ayaM pazcamaH / / 5 / / SaSThasUtraM tu paradezavalinI ye sthAvarAste gRhItaparimANasdheSu basasthAvaretpadyante apaM pssttH|| 6 // saptamasUtraM vida- paradezavattino ye prasAH sthAvarAste pArAdevasiMdhu traseppayante ayaM saptamaH // 7 // aSTama| sUtraM tu paradezatino ye asA sthAvaste ArAddezatiSu sthAvaretpadyante aSTamaH // 8 // navamasUtre paradezavartino ye sAH sthAna rAste paradezavartiSveva basasthAvaretpadyante navamo'yam / / 9 / / (evamanayA prakriyayA vApi vANi bhavanIyAni) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra yatra [yatra] mAstatrAdAnazaH Adezaramya zramaNopAsakenAmaraNAnto daNDastyakta hatyevaM yojanIyaM, yatra tu sthAvarAstatrArthAya daNDo na nikSipto-na parityaktaH, anarthAya ca daNDaH parityakta iti / zepAkSaraghaTanA tu svabuddhyA vidheyeti / bhagavaM ca NaM udAhuNA egabhaga hara ahaMA pagaM bhavissaMti japaNaM tasA pANA vocchijihiti thAvarA pANA bhavissaMti, thAvarA pANA [vi] vocchijihiti tasA pANA bhavissaMti, abochinnehiM tasa-thAvarehiM pANahi jaNaM tumbhe vA anno vA evaM vadaha-Nasthi NaM se kei pariyAe jAva no NeAue bhavati / [ sU0 12 ] ___vyAkhyA--bhagavAn gautamasyAmpudakaM pratyetadAha tadyathA-mo udaka ! natadbhUtamanAdika kAle prAgatikrAnte nApyamAmini " D kAle caitadbhaviSyati nApyetadvartamAne kAle bhavati patramAH sarvathA nilepatayA svajAtyucchede no chetsyanti-vicchedaM yAsyanti, sarve sthAvarA eva bhaviSyanti, sthAvarAzca prANinaH kAlatraye'pi na bhaviSyanti-vicchedaM yAsyanti, sarve'pi sA bhaviSyanti / yadyapi teSAM parasparasaGkameNa gamanamasti tathApi na sarvaprakAreNa nirlepata yA prasAH sarve sthAvarA bhavanti sthAvarAzca sarve'pi nirlapatayA asA jAyante, naitadbhavati kadAcidapi, yadata-pratyAkhpAninamekaM vihAya pareSAM nArakANAM dIndriyAdInAM tirathI manuSyadevAnAM ca sarvathA'pyabhAvaH, evaM ca trasaviSayaM pratyAkhyAnaM nirviSayaM bhavati yadi tasya pratyAkhyAnino jIvata eva sarva nArakAdayanasAH samucchidyante, nAyaM bhASaH sambhavati, sthAvarAsvanantA na baseSu sammAnti prasAsvasaMkhyAtAste Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svanantAH anantAH kathamasa kukhyAteSu sammAnti ? supratItamidaM tadevamavyavacchinnaikhasaiH sthAvaraiva prANibhiryadvadata yUgamanyo diti yantrAsau kazcitparyAyo yacchrAjakasyaikatrasaviSayo'pi daNDaH parityakto bhavati, tadetatsarvamapyayuktamiva pratibhAsate / sAmprataM upasaMjighRkSurAda - bhagavaM ca NaM udAhu AusaMto udagA ! je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA paribhAse imitti mannaMti + AgamittA nANaM AgamittA daMsaNaM AgamittA caritaM pAtrANaM kammANaM akaraNayAe se khalu paraloya -- palimaMthanAe ciTThati, je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA no paribhAsai mii manamANe x AgamettA nANaM AgamettA daMsaNaM AgamettA cAritaM pAtrANaM kammANaM akaraNattAe se khalu paraloya visuddhIe ciTThati / vyAkhyA -- zrI gautamasvAmyudakaM pratyuvAca / AyuSmannudaka / khalu zramaNaM vA mAhanaM vA sahrahmacaryopetaM ' paribhASate ' nindati maitrIM manyamAno'pi tathA samyagjJAnamAgamya tathA darzanaM cAritraM ca pApAnAM karmaNAmakaraNAya samutthitaH [ma]khalu laghuprakRtiH paNDitaMmanyaH paralokasya sugatilacaNasya sa [ta]tkAraNasya vA satsaMyamasya vA 'palimanyAya' vidhAtAya tiSThati, yastu punarmahAsacca ratnAkara gambhIro na zramaNAdIn paribhASate teSu ca paramAM maitrIM manyate samyagdarzanajJAnacAritrANyanugamyate + " manamANe " ityarthasaGgatyA yuktamAbhAti | X" mannaMti " iti bahudhyAdarzeSu / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tathA pApAnAM karmaNAM akaraNAya samusthitaH sa khalu paralokavizusa atiSThate, ma paralokasAdhanAya tiSThatIti bhAvaH / etAvatA || yo bahuzrutAn gItArthAn pUrvAcAryAbhindati sa paralokasya saMyamasya virAdhakA yastu tAdRzAnmahAgItArthAn pUrvAdhAryAvara nindati sa paralokasya saMyamasya cArAdhaka iti tacam / mo udaka! iti jJAtvA tayA'pi saMyamasAdhanAya yatno vidheyH||| bhagavaM ca NaM udAhu-tate NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM gotama agADhAyamANe jAmeva disaM pAumbhUte tAmeva disaM saMpahArastha gamaNAe / vyAkhyA-tadevaM yathAvasthitamartha gautamasvAminA'vagamito'pyudakaH pedAlaputro yadA magantaM-mautamamanAdriyamANo / yasyA evaM dizaH prAdurbhUtastAmeva dizaM gamanAya sampradhAritavAn / taM ca gamchannaM dRSTvA bhagavAn gautamasvAmyAha-- AussaMto udagA! je khalu tahAbhUtassa] rUvasta samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie ega. mavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma appaNo ceva suhamAte paDilehAya aNuttaraM joga- | khemapayaM laMbhie samANe sovi tAva taM ADhAti parijANati vaMdati namasati sakAreti sammAti (jAva) kallANaM maGgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsati / vyAkhyA-AyuSmannudaka! yaH khalu tathAbhUtasya zramaNasya brAhmaNasya vA'ntike-samIpe ekapapi yogakSemAya Arya mantra IAL Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArmika tathA zobhanavacanaM zrutvA nizamyA''tmana eva tadanuttaraM yogakSemapadamityevamagamya 'sUkSmayA'-kuzAgrI yayA budadyA 'pratyupekSya'-paryAlocya tadyathA-ahamanenaivambhUtamarthapadaM 'lambhitaH' prApitaH sanapAvapi tAballaukikastamupadezadAtAra* | mAdriyate pUjyo'yamityetvaM jAnAti tathA kalyANaM malaM devatAmitra stauti paryupAste ca yadyapyasau pUjanIyaH kimapi necchati tathApi tena [tasya] paramArthopakAriNo yathAzakti vidheyamiti / tadeva gautamasvAminA'bhihita udaka idamAi tae NaM se udae peDhAlaputte bhayavaM goyamaM evaM kyAsI-etesi NaM bhaMte ! padANaM purvi annANayAe asavaNayAe ahie abhigameNaM adivANaM assuyANaM amuNayANaM avinAyANaM ani- TA gRDhANaM abogaDANaM avocchinnANaM aNisiTThANaM aNivUDhANaM aNuvahAriyANaM eyamaTuM no saddahiyaM | no pattiyaM no roiyaM etesiNaM bhaMte ! padANaM ihi jANayAe savaNayAe bohie jAva uvahAraNayAe eyamadraM saddahAmi pattiyAmi roemi evameva jayaM tubbhe vadaha / taeNaM bhagavaM gotame udayaM / | peDhAlaputtaM evaM vayAsi-sadahAhi NaM ajje ! pattiyAhiNaM ajje ! roehi NaM ajbe ! evameyaM jahA NaM / amhe vadAmo / tae NaM se udae peDhAlaputte bhayavaM goyamaM evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tumbha || aMtie cAUjjAmAo dhammAo paMcamahabaiyaM sapaDikamaNaM ghammaM upasaMpajittANaM vihrite| tae NaM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM gahAya jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchattA tate NaM se udaya peDhAlaputte samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AgrAhiNaM payAhiNaM karei karettA vaMdai namasas, vaMdittA namasittA evaM vayAsI- icchAmi NaM bhaMte ! tu[bbhaM] bhA[tumhA ]NaM aMtie cAujamAo dhammAo paMcamahavaiyaM sapaDikamaNaM dhammaM uvasaMpajittA NaM viharitae / [ taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre udayaM (peDhAlaputtaM) evaM vyAsI--] ahAsuhaM devANuniyA mA pArDabaMdha karehi / tate NaM se udae peDhAlaputre samasta bhaganao mahAvIrassa aMtie cAunAmAo dhammAo paMcamahavaiyaM paDikkamaNaM dhammaM uvasaMpajjittA NaM viharati tti bemi / nAlindijja'jjhayaNaM smttm| vyAkhyA -- idda vyAkhyAnaM sarvaM sugamaM vizeSavastu vRttito'vasegamiti / - samAptA ceyaM dvitIyAGgasya dIpikA | jayati jinazAsanamirda, paratIrthikatimirajAlavattaraNim / bhacajaladhiyAnapAtraM, pAtraM sajjhAnaratnAnAm // 1 // yasya jinendoH zAsana-pAnIyapathAvaratnamAruhya / kuzalena ke na cApu-maMtra jalamuluMDa zivanagaram sa jayati cIra jinendra - tribhuvanacUDAmaNiH kRtodyotaH / kumudollAsaM kurvan madanakhapUryAMzubhirvitataiH // 2 // // 3 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 // 7 // varddhamAnajino jIvA - jagadAnandadAyakaH / dvAdazAGgI vidhAtArI, jayantu va gaNAdhipAH jayantu guravaH pUjyA ye sadA mayi vatsalAH / paropakArapravaNAH, jayantu svajanA api zrI jinadevasUrINA-mAdezena cirAyuSAm / upajIvya bRhadvRtti, kRtvA nAmAntaraM punaH zrI sAghuro dhyAyeM - dvitIyAGgasya dIpikA saMkSeparucijovAnAM hitAya sukhabodhinI lilikhe lUgrAme, nidhi nandaza raika ke (1599) vatsare kArttike mAsi caturmAsikaparvaNi [tribhiH sambandhaH ] / / 8 / / jJAnadarzanacAritra - ratnatritayadIpikA / midhyAtvasyAntavidhvaMsadIpikeyaM samarthitA mano matsaramutsRjyA''hatya sau janyamutamam / vyApAryA vAcanIyA ca vidhAyAnugrahaM mayi likhatA likhitaM kiJcidyadi-nyUnAdhikaM bhavet / viSAya samyak tatsarvaM vAcanIyaM vivekibhiH stokAH karpUravaravaH, stokAya maNibhUmayaH / paropakArapravaNAH stokAH prAyeNa sajjanAH // 9 // na me ko'pyabhimAno'sti na me paNDitamAnitA / na kalA na ca cAturya, mandame vA'smi sarvathA dIpikAyAH svabhAvena, prazastirnirmitA mayA / kSUNaM tadatra no cintyaM nAvamAnyo svayaM janaH na cAtmIyA matiH kApi prayuktAstyatra kevalam / saMkSepya vRtteretrA'yaM sUtrArthI likhito'styaho anyathA'haM jaDaprAyo, vRddhiM kartuM kutaH zramaH / kiMnAma paturAroDhuM zaktaH syAnmerumUrddhani myAkhyAnaM vRttimadhyasthaM, niryukterapasArya ca / mUlasUtreNa saMyuktA, pustake ca nivezitA // 4 // // 5 // // 6 // // 10 // // 11 // // 12 // // 13 // // 14 // // 15 // 16 / / 17 // / / // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TE - mayA sadAcArasAmagena, binA pA srsnem| . yadarji puNyaM sukRtAnugandhi, senAstu loko bimadharmaraktaH // 18 // dhamopadezadAnena, dIpikAlekhanena ca / sukhI bhavatu loko'yaM, tena puNyena bhUyamA yadarjitaM mayA puNyaM, vimalAcalayAtrayA / ujAyante ca zrInemeH, padapaGkajasevayA // 20 // tena puNyena me bhUyA-bodhilAmo bhave bhaye / yataH samyaktvasamprApni-binA puNyene lamyate / // 21 // zrImatkharataragacche, zrImaJjinadevarisAmrAjye / zrI subanasomamadguru-ziSyaiH zrImAdhurAkhyA // 22 // landhopAdhyAyapadaiH, kuzalenAropisA pramANapadam / AcandrA'rka nandata, gItArthAcyamAneyam 23 // (yugmam), pinItavinayeneyaM, dharmasundarasAdhunA / likhitA prathamAdaze, vAcanAya svapustake // 24 // iti prazastiH / zreyo'stu saparivArasya / yAdazaM pustakaM dRSTa, tAdRzaM likhitaM myaa| yadi zumazuddha vA, mA doSo na dIyate // 1 // - - -- Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - itizrI paramasuvihita-kharataragacchavibhUSaNa-pAThakavara-zrImatsAdhuraGgagaNikara-gumphitAyAM zrI strakatA dIpikAyAM samAptamidaM nAlindIyAkhyaM saptamamadhyayanaM tatsamAptau ca samAptamidaM sUtrakatArUyaM dvitIyamaGgAyatraM dIpikAnvitam // // zrIkalyANaM bhUyAt //