________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
अधोभाग
अधोभाग पु. 1. शरीर का नीचे का भाग, घड़ तं तेसं सकलसरीरं झापेत्वा अधोभागेन निक्खमति, जा. अह 6.132; तं कुच्छिं पविसित्वा ... अधोभागेन निक्खमति, ध. प. अ. 1.73 मत्थकं भिन्दित्वा अधोभागेन निक्खमित्वा घ. प. अ. 1.86 2. भीतरी भाग, अन्तर्भाग दस्सनोसाननिक्खन्ताधोभागेरववधारणे... अभि. प. 1166. अधोभागङ्गमनीय त्रि, अधम अथवा दुख दायक नरक जैसी गतियों पर ले जाने वाला ये केचि अकुसला धम्मा सब्बे ते अधोभागङ्गमनीया, म. नि. 156; विलो. उपरिभागङ्गमनीया. अधोभागिय त्रि. निचले भाग से सम्बन्धित, निम्न कोटिवाला इमे पञ्च अधोभागियसंयोजनानि नाम, अभि. अव.
-
www.kobatirth.org
-
212
-
169.
अघोभाव पु. नीचे के भाग में होने की स्थिति निम्नश्रेणी में होने की अवस्था वियोगे जानने चाधो भावानिच्छयसुद्धिसु ईसदत्थे परिभवे देसव्यापनहानिसु अभि. प. 1173; ततियत्थाघोभावे स्वनुगते हिते अनु, अभि. प. 1174. अधोमुवन नपुं. नागलोक, पृथ्वी के नीचे स्थित पाताल लोक - अधोभुवन-पातालं, नागलोको रसातलं, अभि. प.
...
649.
अधोमग्ग पु०, [अधोमार्ग], शरीर के अधोभाग में स्थित गुदा आदिद्वार, मलद्वार अधोमग्गादीहि पन पविसित्वा मुखादीहि निक्खमन्ति जा. अ. 5.267.
-
अधोमुख त्रि०, ब० स० नीचे की ओर मुखवाला तुम्हीभूतो ... अधोमुखो पज्झायन्तो... स. नि. 1 ( 1 ). 148; निग्रोधो परिब्याजको अधोमुखो निसीदि, दी. नि.
179
3.38.
अधोमुखं अ. नीचे की ओर अधोमुखं ठपित उदकघटा, ध. स. अड. 16, पाठा. अधोमुखठपितउदकघटा. अघोवातं अ.. हवा बहने की दिशा की ओर, वायु-प्रवाह के अनुरूप नस्स चण्डाल, काळकण्णी, अघोवातं याही ति जा. अट्ठ. 3.204.
वत्वा ..... अधोवातपस्स नपुं०, हवा बहने वाली दिशा का पार्श्व या क्षेत्र - महासुभद्दा अधोवातपस्से ठिता.... जा. अट्ठ. 5.34. अघोवाते अ. हवा बहने वाली दिशा की ओर अधोवाते ठत्वा सरीरगन्धं घायित्वा, जा. अट्ट. 3.72: सुपुष्पितपदुमं दिवा अधोवाते ठत्वा उपसिट्टि जा. अड. 269 पब्बतस्स उपरिवाते चोरगामको... अधोवाते अस्समो, जा. अट्ठ. 4.389. अधोविम त्रि, धोविम का निषे, पानी से न धोने योग्य
.... अधोविमं दुस्सयुगं . पारा. अट्ठ. 1.53; अधोविमं
अनक्कमनभाव
वत्थकोटियं दी. वं. 12.2, व्यु के लिए द्रष्ट. स६०
10
3.866.
अघोविरेचन नपुं. गुदा मार्ग से विरेचन, जुलाब, विरेचकऔषधि, वस्तिकर्म - उद्धविरेचनं अधोविरेचनं सीसविरेचनं दी. नि. 1.10 म. नि. 2.189; अधोविरेचनन्ति पन सुद्धिवत्धिकसावत्धिआदिवत्धिकिरियापि अधो दोसानं नीहरणन्ति वुत्तत्ता लीन. (दी.नि.टी.) 1.116 उद्धविरेचनअधोविरेचनादीहि किलमति, ध. स. अट्ठ. 423. अधोसाखं त्रि०, ब० स०, नीचे की ओर लटक रही शाखाओं वाला समूलकम्पितं रुक्खं उप्पाटेत्वा, उद्धंमूलं अधोसाखं कत्वा गच्छति ध. प. अ. 1.45. अधोसिर त्रि. ब. स. [ अधरिशरस् ] नीचे लटक रहे सिर वाला, नीचे की ओर सिर किया हुआ तमेनं निरयपाला उद्धपाद अधोसिर गहेत्वा वासीहि तच्छन्ति म. नि. 3.206 अधोसिरं धारयि कातियानो, जा० अट्ठ. 7.203; यं बलवा पुरिसो उद्धपाद अधोसिरं गत्वा ... अ० नि० 2 (2).262; पादे धोवन्तोपि अघोसिर कत्वा हेद्वामुखोव धोवेच्य न रज्ञो मुखं उल्लोकेय्याति अत्थो, जा. अड. 7.193, अघोसिरं अ०, शिर नीचे करते हुए - धोवे पादे अधोसिरं,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...
***
"
जा. अट्ठ. 7.193. अघोसीस त्रि. ब. स. सिर को नीचे की ओर रखने वाला, वह, जिसका सिर नीचे की ओर लटका हुआ है - पन्नगं सो गहेत्वान, अधोसीसं विहेठयं, अप. 1.39; ... अहं अधोसीसो पतमानोपि न निवत्तिस्सामि जा. अड्ड. 1.228 क क्रि उपरिवत् ते पुन निरयपालेहि विहता. हुत्वा ... अधोसीसका पतन्ति जा. अड्ड 5.268; सो निसिन्नं ब्राह्मणं पादे गहेत्वा पिट्ठियं अधोसीसकं ओलम्बेत्वा पायासि जा. अड. 5.468. अन' स्वरादि पद से पूर्व लगने वाला निषेधार्थसूचक पू. स. अनक्कोसस्सिर्व फलं, अप. 1.284 यदा कदा इसके स्थान पर 'न' का प्रयोग, नेक (नैक).
For Private and Personal Use Only
...
Care
अन धातु श्वांस लेना, प्राण धारण करना अन पाणने, सद्द. 2.399; मान पूजाय वन-सन सम्भमे अन पाणने धा. मं. 144.
अनकामरूप त्रि., अनिच्छा नहीं करने वाला
-
अञ्ञत्र
कण्हा अनकामरूपा, जा. अट्ठ. 4.30, पाठा. नत्थाकामरूपा.
अनक्कमनभाव नपुं..., अनुल्लंघन, ऊपर चढ़कर किसी को रौंदने अथवा कुचलने की स्थिति का अभाव - थेरो वत्थानं अनक्कमनभावं ञत्वा ध. प. अट्ठ. 2.75.