________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अरुण
577
अरुणा
जा. अट्ठ.5.378; 2. नाग लोक में खिलने वाला कमल - नागानं पवरं पुष्फ, अरुणं नाम उप्पलं, अप. 2.222; तुल. अमर. 1.5.15; - उतु पु., कर्म. स. [अरुणतु], प्रातःकाल का मौसम, प्रातःकालीन वायु - तुं द्वि. वि., ए. व. - सा मेघउतुञ्च पब्बतउतुञ्च अरुणउतुञ्च गहेत्वा जातत्ता पुत्तस्स उतेनोति नामं अकासि.ध. प. अट्ठ. 1.96; - णग्ग/रुणुग्ग नपुं.. तत्पु. स. [अरुणाग्र], प्रभात की पहली किरण, ऊषाकाल - ग्गं प्र. वि., ए. व. - सूरियस्स, भिक्खवे, उदयतो एतं पुब्बङ्गमं एतं पुब्बनिमित्तं, यदिदं अरुणग्गं, अ. नि. 3(2).203; स. नि. 3(1).27; सूरियपेय्याले अरुणुग्गं विय कल्याणमित्तता, स. नि. अट्ट, 3.169; - निभ त्रि.. ब. स., सूर्य के समान, सूर्य जैसा - भाय स्त्री., तृ. वि., ए. व. - अरुणवण्णाय अरुणनिभाय, अरुणप्पभावण्णायाति अत्थो, विसुद्धि. महाटी. 1.134; - पुर नपुं.. एक नगर का नाम - रे सप्त. वि., ए. व. - तदारुणपुरे रम्मे, ब्राह्मञकुलसम्भवा, अप. 2.283; थेरीगा. अट्ठ 237; - प्पभरञ्जित त्रि., तत्पु. स. [अरुणप्रभारञ्जित. सूर्य की प्रभा से रंगा हुआ या लाल रङ्ग का हो चुका - ते नपुं.. सप्त. वि., ए. व. - ... सुवण्णघटतो निक्खममाना खीरधारा विय अरुणप्पभारजिते गगनतले.... म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).273; अरुणप्पभारजिते गगनप्पदेसे ओसधितारका विय च अतिमनोहराय सिरिया विरोचति, दी. नि. अट्ट 2.38; - वण्ण त्रि., ब. स. [अरुणवर्ण], प्रभातकालीन नभ-लालिमा के समान लाल रङ्ग वाला - ण्णाय स्त्री., तृ. वि., ए. व. - तस्मा .... अरुणवण्णाय मत्तिकाय कसिणं कातब्बं, विसुद्धि. 1.120; - वण्णमत्तिका स्त्री., कर्म. स. [अरुणवर्णमृत्तिका, लालरङ्ग की मिट्टी, ऊबड़-खाबड़ पृथ्वी - कं द्वि. वि., ए. व. - अरुणवण्णमत्तिकं अञ्जनं नागमाहट, दी. वं. 12.3; पारा. अट्ठ. 1.53; हरिचन्दनं अरुणवण्णमत्तिक, अञ्जनं हरीतक, आमलकन्ति, पारा. अट्ठ. 1.53; - सिख स्त्री०, तत्पु. स. [अरुणशिखा], सूर्य की पहली किरण, प्रातःकाल की लालिमा - खाय सप्त. वि., ए. व. - अथ थेरो अरुणसिखाय पञ्जायमानाय महापथविं उन्नादयन्तो अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायि, दी. नि. अट्ठ. 2.128; - णाराम पु., वह आराम, जहां, वेस्सभू-बुद्ध ने प्रथम धर्मोपदेश दिया था - मे सप्त. वि., ए. व. - वत्ति चक्कं महावीरो, अरुणारामे नरुत्तमो, बु. वं. 23.22; - णुग्गमन नपुं.. तत्पु. स. [अरुणोद्गमन], सूर्योदय, ऊषाकाल - नं प्र. वि., ए. व. - इति पयोगासयसुद्धस्स आगमाधिगमसम्पन्नस्स वचनं
अरुणुग्गमनं विय, उदा. अट्ठ. 14; विभाताय पन रत्तिया वलाहकविगमो च अरुणुग्गमनञ्च तस्सा गब्भवुद्वानञ्च एकक्ख णेयेव अहोसि, ध. प. अट्ठ. 1.96; - ना प. वि., ए. व. - ... याव अरुणुग्गमना सयित्वा अरुणुग्गमनवेलाय सत्तिं गहेत्वा निक्खमि, जा. अट्ठ. 2.127; - णुग्गमनकाल पु., तत्पु. स. [अरुणोद्गमनकाल], सूर्योदय का समय - ले सप्त. वि., ए. व. - न्हापेत्वा मण्डेत्वा दिब्बभोजनं भोजेवा दिब्बसयने सयापेत्वा अरुणुग्गमनकाले बद्धाकारेनेव निपज्जापेत्वा अन्तरधायि, जा. अट्ठ. 7.353; - णुग्गमनवेला
स्त्री., तत्पु. स. [अरुणोद्गमनवेला], सूर्योदय का समय - .... याय सब्बो सो ओकासो अरुणग्गमनवेला विय सजातालोको होति, दी. नि. अट्ठ. 2.195. अरुण? पु., व्य. सं., अनेक व्यक्तियों के लिए प्रयुक्त एक नाम, क. अरुणवती के शासक तथा शिखी बुद्ध के पिता का नाम - नगरं अरुणवती नाम, अरुणो नाम खत्तियो, बु. वं. 22.15; तस्स भगवतो अरुणवती नाम नगरं अहोसि, अरुणो नाम खत्तियो पिता, पभावती नाम माता, जा. अट्ठ. 1.52; नगरे अरुणवतिया, अरुणो नाम खत्तियो, थेरीगा. अट्ठ. 72; ख. अस्सक राष्ट्र के शासक का नाम - ... सो हि रज्जे पतिद्वितकाले रहनामवसेन अस्सको नाम जातो, कुलदत्तियं पनस्स नाम अरुणोति, जा. अट्ठ. 3.3. अरुणवत पु., व्य. सं., एक राजा का नाम - रुओ खो पन, भिक्खवे, अरुणवतो अरुणवती नाम राजधानी अहोसि, स. नि. 1(1).182. अरुणवती स्त्री., व्य. सं., राजा अरुणवत की राजधानी का नाम - रो खो पन, भिक्खवे, अरुणवतो अरुणवती नाम राजधानी अहोसि, स. नि. 1(1).182; अरुणवतिनगरे अरुणवतो रो पभावतिया नाम महेसिया कुच्छिस्मि निब्बत्तित्वा ..., अ. नि. अट्ट, 2.199; - सुत्तन्त पु., स. नि. के ब्रह्मसंयुत्त के दूसरे वग्ग के एक सुत्त का शीर्षक, स. नि. 1(1).182-184; अरुणवतिसुत्तन्तो केन कथितोति, अ. नि. अट्ठ. 2.199; - न्ते सप्त. वि., ए. व. - अरुणवतिसुत्तन्ते अत्थुप्पत्तियं आनन्दत्थेरस्स पुच्छाय कथितं, अ. नि. अट्ठ. 2.199; -- विहार पु., एक विहार का नाम - तदा आयस्मा सारिपुत्तत्थेरो तमेव गामं उपनिस्साय अरुणवतीविहारे विहरन्तो, .... पे. व. अट्ठ. 57. अरुणा पु.. अरुण का प्र. वि., ब. व., सदा ब. व. में ही प्राप्त, देवताओं के एक वर्ग का नाम - सुक्का करम्भा अरुणा, आगुं वेघनसा सह, दी. नि. 2.192.
For Private and Personal Use Only