________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अविक्खेप
626
अविगत
अविक्खेप पु., विक्खेप का निषे०, तत्पु. स. [अविक्षेप]. चित्त में अशान्ति या बेचैनी का न होना, चित्त में चञ्चलता का अभाव, चित्त की शान्त अवस्था, एकाग्रता - पो पु., प्र. वि., ए. व. - एकग्गता तु समथो अविक्खेपो समाधि च, अभि. प. 155; नेक्खम्मवसेन चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि, पटि. म. 87; चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपोति एकग्गस्स भावो एकग्गता, नानारम्मणे न विक्खिपति तेन चित्तन्ति अविक्खेपो, चित्तस्स एकग्गतासङ्घातो अविक्खेपोति अत्थो, पटि. म. अट्ठ. 1.253; - पं द्वि. वि., ए. व. - चित्तस्स एकग्गतं अविक्पं पजानतो उप्पज्जति पीति पामोज्जं पटि. म. 178; - पेन तृ. वि., ए. व. - अविक्खेपेन उद्धच्च हिरीयतीति - हिरिबलं, पटि. म. 344; - खन्ति स्त्री., तत्पु. स. [अविक्षेपक्षान्ति], चित्त की एकाग्रता से प्राप्त क्षान्ति या शान्त अवस्था -- अविक्खेपखन्ति उद्धच्चेन सुआ, पटि. म. 358; - पट्ठ पु.. तत्पु. स. [अविक्षेपार्थ]. अविक्षिप्तता का अर्थ, एकाग्रता का आशय - @ो पु.. प्र. वि., ए. व. - समाधिन्द्रियस्स अविक्खेपट्ठो अभिनेय्यो, पटि. म. 15; - द्वेन तृ. वि., ए. व. - अविक्खेपद्वेन सम्मासमाधि रूपरागा अरूपरागा, पटि. म. 64; तेनायं विहारो समाधीति वृत्तो, न अविक्खेपद्वेन, उदा. अट्ठ 158; - पटिलाभ पु.. तत्पु. स. [अविक्षेपप्रतिलाभ], चित्त की एकाग्रता का लाभ - भो प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपपटिलाभो उद्धच्चेन सुञो, पटि. म. 357; - पटिवेध पु., तत्पु. स. [अविक्षेपप्रतिवेध]. चित्त की एकाग्रता का ध्यान-भावना द्वारा व्यावहारिक अनुभव - धो प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपप्पटिवेधो उद्धच्चेन सुओ, पटि. म. 357; - परिग्गह पु., तत्पु. स. [अविक्षेपपरिग्रह], चित्त की स्थिरता या एकाग्रता की प्राप्ति - हो प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपपरिग्गहो उद्धच्चेन सओ, पटि. म. 357; - परियोगाहन नपुं.. तत्पु. स. [अविक्षेपपर्यवगाहन], एकाग्रता में पूरी तरह डूब जाना, एकाग्रता की आन्तरिक एवं प्रत्यक्ष अनुभूति - णं प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपपरियोगाहणं उद्धच्चेन सुझं पटि. म. 358; - परिसुद्धत्त नपुं॰, भाव., एकाग्रता से सम्बद्ध पूर्ण शुद्धि, एकाग्रता द्वारा पूर्ण रूप से विशुद्ध हो जाना - त्ता प. वि., ए. व. - अविक्खेपपरिसुद्धत्ता आसवसमुच्छेदे पा आनन्तरिकसमाधिम्हि आणं, पटि. म. 87; - मण्ड पु., तत्पु. स. [अविक्षेपमण्ड], चित्त की शान्ति या एकाग्रतारूपी मांड - ण्डं द्वि. वि., ए. व. - उद्धच्चं कसट छड्डेत्वा समाधिन्द्रियस्स अविक्षेपमण्ड पिवतीति-मण्डपेय्यं, पटि.
म. 268-69; - लक्खण 1. नपुं., तत्पु. स., एकाग्रता या चित्त की शान्ति वाला लक्षण - णं प्र. वि., ए. व. - चित्तेकग्गताय अविक्खेपलक्खणं, दी. नि. अट्ठ. 1.60; - णेन तृ. वि., ए. व. - कतिविधो समाधीति अविक्खेपलक्खणेन ताव एकविधो, विसुद्धि. 1.84; 2. अविक्षेप या चित्त-उपशम के लक्षण वाला - णो पु., प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपलक्खणो समाधि, विसुद्धि. 1.83; - णा स्त्री., प्र. वि., ए. व. - ... अविक्खेपलक्खणा चित्तेकग्गताति इमे पञ्च धम्मा वत्तन्ति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).243; - विमुत्ति स्त्री., ब. स., चित्त के उपशम या एकाग्रता द्वारा प्राप्त विमुक्ति, एकाग्रता या समाधि के द्वारा प्राप्त विमुक्ति - अविक्खेपविमुत्ति सम्मासमाधि, पटि. म. 319; - विराग त्रि., ब. स., समाधि या चित्त की एकाग्रता को रागमुक्ति के उपाय के रूप में ग्रहण करने वाला - गो पु., प्र. वि., ए. व. - अविक्षेपविरागो समाधिसम्बोज्झङ्गोपटि. म. 317; - सीस त्रि., अविक्षेप या चित्त की एकाग्रता की मुख्यता या प्रधानता वाला -- सं पु., प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपसीसञ्च समाधि, पटि. म. 94; - पाधिट्ठान नपुं.. तत्पु. स. [अविक्षेपाधिष्ठान], चित्त की एकाग्रता या समाधि के लिए दृढ़ संकल्प - नं प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपाधिट्टान उद्धच्चेन सुझं पटि. म. 358; - काभिसमय पु., तत्पु. स. [अविक्षेपाभिसमय], चित्त की एकाग्रता एवं उपशम की प्राप्ति - यो प्र. वि., ए. व. - अविक्खेपाभिसमयो सम्मासमाधि, पटि. म. 385; - पेसना स्त्री., तत्पु. स., चित्त की एकाग्रता के लिए प्रयास - ना प्र. वि., ए. व. -
अविक्खेपेसना उद्धच्चेन सुआ. पटि. म. 357. अविगत त्रि., वि+गम के भू. क. कृ. का निषे. [अविगत]. शा. अ. दूर नहीं गया हुआ, नष्ट नहीं हो चुका, ला. अ. आवश्यक अङ्ग से युक्त - तो पु., प्र. वि., ए. व. - अनओ अविगतो सन्धावतीति, कथा. 36; अविगतो एकेनापि आकारेन अविगतोति अत्थो, कथा. अट्ठ. 123; - तेन पु.. तृ. वि., ए. व. - अविगतेनाति वा पाठो, तस्सत्थो कदाचि अविच्छन्तेनाति, अ. नि. टी. 1.195; - ते पु., सप्त. वि., ए. व. - चक्खुपथे अन्धकारे अविगतेयेव हेट्ठामञ्चकतो निक्खमित्वा .... ध. प. अट्ठ. 1.277; - छन्द त्रि., ब. स. [अविगतछन्द]. तृष्णा से मुक्ति नहीं पाया हुआ, इच्छाओं या आसक्तियों से मुक्त न होने वाला - न्दो पु., प्र. वि., ए. व. - भिक्खु कामेसु अवीतरागो होति अविगतच्छन्दो अविगतपेमो, दी. नि. 3. 190; म. नि. 1.146; - तोह त्रि., ब. स. [अविगततृष्णा].
For Private and Personal Use Only