________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अविज्जा
631
अविज्जा
- इदं वुच्चति अविज्जानीवरणं, ध. स. 1168; छ नीवरणा - कामच्छन्दनीवरणं ... अविज्जानीवरणं ध. स. 1158; अविज्जापरियुट्ठानं अविज्जासंयोजनं अविज्जानीवरणं, कथा. 148; - ज्जानुसय पु., तत्पु. स. [बौ. सं. अविद्यानुशय], अचेतन चित्त में विद्यमान अनुशय के रूप में अविद्या, सात अनुशयों में से एक - यो प्र. वि., ए. व. - अविज्जोघो अविज्जायोगो अविज्जानुसयो ... अकुसलमूलं,ध. स. 390; द्रष्ट. अनुसय; - पच्चय पु., कर्म. स. [अविद्याप्रत्यय], अविद्या-रूपी कारण - यो प्र. वि., ए. व. - अविज्जा च सा पच्चयो चाति अविज्जापच्चयो, विसुद्धि. 2.156; - या ब. व. - अविज्जापच्चया, भिक्खवे, सङ्घारा, सङ्घारपच्चया विज्ञाणं, स. नि. 1(2).2; - पटलुद्धार त्रि., स. प. के अन्त. प्राप्त, अज्ञान-रूपी मोतियाबिन्द या दृष्टिबाधा को हटाने वाला - अविज्जापटलुद्धारविज्जानेत्तोसधं वरं ना. रू. प. 1126; - पटिच्छन्न त्रि., तत्पु. स. [अविद्याप्रतिच्छन्न], अज्ञान के द्वारा ढका हुआ या आच्छादित, अज्ञानग्रस्त - न्ना पु.. प्र. वि., ब. व. - अविज्जानिवुटाति अविज्जापटिच्छन्ना, चूळव. अट्ठ. 134; - पद नपुं., तत्पु. स. [अविद्यापद], अविद्याशब्द । - दं प्र. वि., ए. व. - जरामरणा पवाय याव मूलभूतं अविज्जापदं स. नि. अट्ठ. 2.10; - पभेद पु., तत्पु. स. [अविद्याप्रभेद], अज्ञान का विघटन, अविद्या का उच्छेद - दं द्वि. वि., ए. व. - सो अविज्जाप्पभेदं मनसि करोति, अ. नि. 1(2).192; अविज्जाप्पभेदं मनसि करोतीति अट्ठस ठानेस अजाणभूताय गणबहलमहाअविज्जाय पभेदसवातं अरहत्तं मनसि करोति, अ. नि. अट्ठ. 2.351; - परियुट्ठान नपुं.. तत्पु. स. [अविद्यापर्यवस्थान], अविद्या द्वारा अभिभूत हो जाना, अविद्या से पीड़ित होना या ग्रस्त होना - नं प्र. वि., ए. व. - अविज्जानुसयो अविज्जापरियुट्टानं अविज्जालङ्गी मोहो अकुसलमूल, ध. स. 390; विज्जाय पटिपक्खभावतो न विज्जाति अविज्जा ... चित्तं परियट्ठाति, अभिभवतीति परियुट्ठान, ध. स. अट्ठ. 294; - पळिघ पु., तत्पु. स. [अविद्यापरिघ]. अविद्या-रूपी अर्गला, अविद्या की बाधा, विघ्न या रुकावट - घस्स ष. वि., ए. व. - इदं सब्बम्पि छिन्दित्वा ठितं अविज्जापलिघस्स अक्खित्तत्ता उक्खित्तपलिघं ..... सु. नि. अट्ठ. 2.170; - पहान नपुं.. तत्पु. स. [अविद्याप्रहाण], अविद्या से छुटकारा, अविद्या का उच्छेद - नं प्र. वि., ए. व. - अविज्जापहानं भावितं बहुलीकतं पञआधिट्टानं परिपूरेति, नेत्ति. 99; - बन्धन नपुं.. तत्पु. स. [अविद्याबन्धन], अविद्या का बन्धन - ना प. वि., ए. व.
एवं किर सम्मा बन्धना विप्पमोक्खो होति, यदिदं अविज्जाबन्धना. म. नि. 2.245; - भवतण्हामयनाभि त्रि., ब. स., अविद्या एवं भवतृष्णा-रूपी नाभि वाला (संसारचक्र) - यञ्चेतं अविज्जाभवतण्हामयनाभि पुञआदिअभिसङ्घारारं ..... विसुद्धि. 1.190; - भाग पु., तत्पु. स. [अविद्याभाग]. अविद्या का भाग या हिस्सा - गे सप्त. वि., ए. व. - अविज्जाभागे अविज्जाकोट्ठासे वत्तन्तीतिपि अविज्जाभागिनो, ध. स. अट्ठ. 97; - भागी त्रि., अविद्या के साथ जुड़ा हुआ - गिनो पु., प्र. वि., ब. व. - सम्पयोगवसेनेव अविज्जं भजन्तीति अविज्जाभागिनो, ध. स. अट्ठ. 97; - भाव पु.. तत्पु. स. [अविद्याभाव], अविद्या का अभाव, अज्ञान का अन्त - वे सप्त. वि., ए. व. - अविज्जाभावे भावतो, विसुद्धि. 2.160; --भिभूत त्रि., तत्पु. स. [अविद्याभिभूत], अविद्या द्वारा ग्रस्त, अज्ञान के वश में आया हुआ - तो पु., प्र. वि., ए. व. - यस्मा अविज्जाभिभूतो पुथुज्जनो, विसुद्धि. 2.155; -स्स ष. वि., ए. व. - अविज्जाभिभूतस्स च दन्धा अभिञा होति, ध. स. अट्ठ. 228; - मूलक त्रि., [अविद्यामूलक]. ऐसा धर्म, जिसका मूल या जिसकी जड़ अविद्या में हो - का पु., प्र. वि., ब. व. - ये केचि अकुसला धम्मा सब्बे ते अविज्जामूलका अविज्जासमोसरणा अविज्जासमुग्घाता, स. नि. 1(2).240; - के सप्त. वि., ए. व. - तत्थ यदेतं सब्बपठमे अविज्जामूलके नये पच्चयचतुक्क विभ. अट्ठ. 191; - योग पु., तत्पु. स. [अविद्यायोग], अविद्या का (संसार के साथ) जोड़ने वाला बन्धन, भवबन्धन के रूप में अविद्या - अविज्जा अविज्जोघो अविज्जायोगो अविज्जानुसयो, .... अकुसलमूलं, ध. स. 390; - योगविसंयोग पु., तत्पु. स. [अविद्यायोगविसंयोग], अविद्या द्वारा बनाए गए बन्धन का खुल जाना या छूट जाना - गो प्र. वि., ए. व. - चत्तारो मे भिक्खवे, विसंयोगा, ... कामयोगविसंयोगो ... अविज्जायोगविसंयोगो, अ. नि. 1(2).12; - विनय त्रि., ब. स., अविद्या पर नियन्त्रण हो जाने वाली स्थिति से सम्बद्ध, अविद्या को हटा देने वाली अर्हत्व की अवस्था से सम्बन्धित - ये पु., सप्त. वि., ए. व. - सा तथागतेन अविज्जाविनये धम्मे देसियमाने ... चित्तं उपट्टपेति, अ. नि. 1(2).150; अविज्जाविनयेति अविज्जाविनयो वच्चति अरहत्तं, तंनिस्सिते धम्मे देसियमानेति अत्थो, अ. नि. अट्ठ. 2.330; - विराग पु., तत्पु. स. [अविद्याविराग]. अविद्या से छुटकारा, अविद्या का बिलगाव - गा प्र. वि., ए. व. - ... सो अविज्जाविरागा विज्जुप्पादा नेव कामुपदानं उपादियति, म. नि. 1.98; -
For Private and Personal Use Only