________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
582
अलि
अलं/हलं अलि बन्धन अर्थ वाली एक धातु - अलि बंधने धा. मं. 66.. आदिमाह, दी. नि. अट्ठ. 2.161; अलन्ति पटिक्खेपत्थे अळ/अल नपुं./पु. [अल]. केकड़ें के पजे का शिरा, निपातो, तदे. 3. तृ. वि. में अन्त होने वाले नामों बिच्छू की पूंछ पर लगा डंक - ळं द्वि. वि., ए. व. - तथा पू. का. कृ. के साथ अन्वित रहने पर प्रायः यदेव हि सो, भन्ते, कक्कटको अळ अभिनिन्नामेय्य तं बस, बेकार, जैसे अर्थों का सङ्केतक - होतु, भन्ते, तदेव ते कुमारका वा कुमारिका वा .... म. नि. 1.300; एवं अलं एत्तकेनाति, मि. प. 16; “अलं मे बुद्धन, अलं मे अळं सिथिलं करिस्सामि, काकं पन नेव विस्सज्जेस्सामीति, धम्मेन, अलं मे सङ्केनाति वदेही तिध. प. अट्ठ. 1.269; - जा. अट्ठ. 3.260; - ळेहि तृ. वि., ब. व. - उप्पलमकुळ मत्थ/मत्त त्रि., ब. स., उपयोगी, अत्यधिक लाभप्रद, विय अळेहि उभिन्नम्पि सीसं कप्पेत्वा जीवितक्खयं पापेसि, क्षमता या सामर्थ्य से युक्त - ... त्वं वीसतिवस्सुद्देसिकोपि. जा. अट्ठ. 3.260-261; सचाहं अळेहि तव गीवं गहेतु .. उरुबली बाहुबली अलमत्तो सङ्गामावचरो, म. नि. 2.266. लभिस्सामि, जा. अट्ठ. 1.219; - च्छिन्न त्रि., ब. स., क. - कम्मनीय त्रि.. पूर्णरूप से उपयुक्त - ... उपसङ्कमित्वा पंजे या डंक से रहित; वह, जिसका डंक या पंजा गिर चुका तस्सा कुमारिकाय सद्धिं एको एकाय रहो पटिच्छन्ने आसने है - न्नो पु.. प्र. वि., ए. व. - उद्धटदाठो विय सप्पो, अलंकम्मनीये निसज्जं कप्पेसि.... पारा. 292; - वचनीय अळछिन्नो विय कक्कटको, छिन्नविसाणो विय च उसभो त्रि., तिरस्कार या अवमानना के साथ सम्बोधित किये जाने अहोसि, जा. अट्ट, 1.481; ख. कटे हुए अंगूठों वाला - न्नो। योग्य, अपमान-प्रकाशक शब्दों से सम्बोधित - यं पु., द्वि. पु., प्र. वि.. ए. व. - अळछिन्नोति यस्स चतूसु अङ्गुटकेसु वि., ए. व. - परिसमज्झे अलंवचनीयं कत्वा मा पुन गेहं अङ्गुलियं वुत्तनयेनेव एको वा वहू वा अङ्कुट्टका छिन्ना होन्ति, पाविसी ति विस्सज्जेसि. म. नि. अट्ठ. (उप.प.) 3.8; - या महाव. अट्ठ. 292; - न्नं पु., द्वि. वि., ए. व. - अलच्छिन्नं । स्त्री., प्र. वि., ए. व., किसी एक के प्रति समर्पित, परित्यक्ता पब्बाजेन्ति, महाव. 115; हत्थच्छिन्नमळच्छिन्नं, पादछिन्नञ्च नारी, गर्हित स्त्री - तस्स कुकुच्च अहोसि..पे... अलंवचनीया, पुग्गलं, विन. वि. 2486.
भिक्खूति?, पारा. 223; नालंवचनीयाति न परिच्चत्ताति अलं/हलं अ., निपा., वै. अरं का रूपान्तरण [अलं], अनेक अत्थो, या हि यथा यथा येसु येसु जनपदेसु परिच्चत्ता प्रकार के आशयों में प्रयोग, क पर्याप्त, यथेष्ट, काफी, परिच्चत्ताव होति, भरियाभावं अतिक्कमति, अयं युक्त, उपयुक्त, सक्षम, तुल्य (प्रायः निमि. कृ. अथवा च. अलंवचनीया ति, तुच्चति, पारा. अट्ठ.2.134; - वचनीयत्त वि. में अन्त होने वाले नामों के साथ प्रयुक्त)- निपातभूतो नपुं.. भाव., अपमानजनक शब्दों से सम्बोधित होना - त्तं पन अयं सद्दो परियत्तिनिवारणत्थवाचको दिस्सति, अलं एतं । द्वि. वि., ए. व. - अलंवचनीयत्तं वा, पण्णत्तिं वा अजानतो. सब्ब.... सद्द. 2.434. अलञ्च पन ते पटिसेवतो अन्तरायाय, विन. वि. 376; - समक्खाता पु.. किसी बात को पर्याप्त म. नि. 1.183; अलं ते अविष्पटिसाराय, चूळव. 411; रूप से प्रकाशित करने वाला, सक्षम शिक्षक - तारो प्र. अलमेव सद्धेन कुलपुत्तेन दस्सनाय उपसमितुं अपि वि.. ब. व. - ओवादका विञआपका सन्दरसका समादपका पुटोसेना ति. दी. नि. 1.103; तत्थ अलमेवाति युत्तमेव, दी. समुत्तेजका सम्पहंसका अलंसमक्खातारो सद्धम्मस्स दस्सम्पहं नि. अट्ठ. 1.232; ख. निषेध या वर्जन के अर्थ का सङ्केतक, इतिवु. 76; अलंसमक्खातारोति अलं परियत्तं यथावृत्तं बस, व्यर्थ, हो चुका, रहने भी दो, बेकार - निसेधे न अ नो अपरिहापेत्वा सम्मदेव अनुग्गहाधिपायेन अक्खातारो, इतिवु. माल नहि, चे तु सचे यदि, अभि. प. 1147; न नो मा अ अट्ठ. 288; - समुग्गह त्रि.. ब. स., भिक्षुसङ्घ के दूत आदि अलं हलं इच्चेते पटिसेधनत्थे. सद्द. 3.889. अनेक रूपों में के कर्मों को अपने हाथ में लेने में सक्षम - ग्गहो पु., प्र. प्रयोग, 1. निमि. कृ. के साथ अन्वित - तस्मा हि यागुं वि., ए. व. - दूतेय्यकम्मेसु अलं समुग्गहो, सङ्घस्स किच्चेसु अलमेव दातुं निच्चं मनुस्सेन सुखत्थिकेन, महाव. 2973; च आहु नं यथा, महाव. 484: दूतेय्यकम्मेसु अलन्ति अहि पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो सद्धिविहारिको अलं दूतनेहि समन्नागतता सङ्घस्स दूतेय्यकम्मेसु समत्थो, सुद्ध पणामेतुं, महाव. 61; 2. संबो. के साथ अन्वित रहने उग्गण्हातीति समुग्गहो, महाव. अट्ठ. 411; - साकच्छ त्रि०, पर चेतावनी या प्रतिक्षेप अर्थ का सङ्केतक - अलं किसी सार्थक संभाषण में संलाप करने में सक्षम- च्छो प.. देवदत्त! मा ते रुच्चि सडभेदो, चूळव. 337; सुत्वा च पन प्र. वि., ए. व. - पञ्चहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो सुभहस्सेव अत्थाय महता उस्साहेन आगतत्ता अलं आनन्दाति भिक्खु अलंसाकच्छो सब्रह्मचारीनं, अ. नि. 2(1).75; पञ्चमे
For Private and Personal Use Only