________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनत्त
186
अनत्त
लोके अनत्तगरही, सु. नि. 919; अनत्तगरहीति कताकतवसेन अत्तानं अगरहन्तो, सु. नि. अट्ठ. 2.253; - धम्म पु., कर्म. स. [अनात्मधर्म], वह धर्म, जो आत्मा नहीं है, रूप, वेदना, संज्ञा, संस्कार और विज्ञान नामक पांच स्कन्ध, जिनमें आत्मा जैसा कोई भी धर्म प्राप्त नहीं होता है, अनात्म-स्वभाव वाले धर्म - रूपं ... अनत्तधम्मो, वेदना अनत्तधम्मो, सा अनत्तधम्मो, सवारा अनत्तधम्मो, विज्ञआणं अनत्तधम्मो, स. नि. 2(1).182; - निय त्रि., अत्तनिय का निषे., तत्पु., [अनात्मीय], वह रूप, वेदना, संज्ञा, संस्कार एवं विज्ञान धर्म, जो आत्मा के साथ जुड़ा हुआ न हो- रूपं ... वेदना ... सञआ ... सङ्घारा ... विज्ञआणं अनत्तनियं, तत्र ते मे छन्दो पहातब्बो, स. नि. 2(1).73; अनत्तनियन्ति न अत्तनो । सन्तकं, अत्तनो परिक्खारभावेन सञतन्ति अत्थो, स. नि. अट्ठ. 2.249; - न्तप त्रि., अत्तन्तप का निषे., स्वयं को पीड़ित न करने वाला- सो अनत्तन्तपो अपरन्तपो दिद्वेव धम्मे ... निब्बुतो..., म. नि. 2.3; 2.81; अ. नि. 1(2).237; - मन त्रि., ब. स. [अनाप्तमनस/अनात्तमनस्], असन्तुष्ट, अप्रसन्न मन वाला, क्रोधित, तिरस्कृत - तत्र चे तुम्हे अस्सथ कुपिता वा अनत्तमना वा..., दी. नि. 1.3; कुपितो अनत्तमनो भगवन्तं अभिवादेत्वा .... चूळव. 326; ... कुपिता अनत्तमना भाकुटि अकासिं.म. नि. 1.177; - मनता स्त्री.. अनत्तमन से व्यु. भाव., अप्रसन्न मन की दशा, दौर्मनस्यता - ... तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं..., स. नि. 3(2).415; न च तेन देवताय अनत्तमनता वा अनभिनन्दि वा करणीया, अ. नि. 2(2).82; यो तस्मिं समये दोसो ... विरोधो ... अनत्तमनता चित्तस्स- अयं ... दोसो होति, ध. स. 418; - मनधातुक त्रि., असन्तुष्ट अथवा अप्रसन्न । प्रकृति वाला, चिन्तातुर - ... इदानि अनत्तमनधातुकोसि ...., ध. प. अट्ठ. 1.52; - मनवाचा स्त्री., मन की अप्रसन्नता
को प्रकट कर रही वाणी - ... अनत्तमनवाचं अनिच्छारेत्वा ..... दी. नि. 1.47; म. नि. 1.178; अनत्तमनो समानो
अनत्तमनवाचं मं सो भिक्खु अवच, अ. नि. 1(1).71; पाठा. अनत्तमनवचनं; - लक्खण नपुं.. कर्म. स. [अनात्मलक्षण], धर्मों के अनात्म होने का लक्षण, तीन लक्षणों में से एक लक्षण - अवसवत्तनतो अनत्ताति अनत्तलक्खणं आरोपेति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).79; अनिच्चलक्ख णे हि दिद्वे अनत्तलक्खणं दिट्ठमेव होति, उदा. अट्ठ. 191; ... अत्तपटिक्खेपेन भणन्तो अत्तसआधनपटिच्छन्नं अनत्तलक्षणं दीपेति, सु. नि. अट्ठ. 1.208; - लक्खणवत्थु नपुं.. अनात्म-
लक्षण पर प्रकाश डालने वाला बुद्धवचन, एक सुत्त का शीर्षक, ध. प. अट्ठ. 2.234; - लक्खणसुत्तन्त पु., अनात्मलक्षण से सम्बन्धित सूत्र या धर्मोपदेश, महाव. के एक उपदेश अनत्तपरियाय का दूसरा नाम, महाव. 17-19; स. नि. 2(1).61-63; अनत्तलक्खणसुत्तं कथेत्वा, जा. अट्ठ. 4.161; अनत्तलक्खणसुत्तन्तं देसेसि, जा. अट्ट, 1.91; - सा स्त्री., [अनात्मसंज्ञा], सारहीन, शून्य एवं तुच्छ धर्मों में अनात्म की अनुपश्यना - भावेय्य च अनिच्चन्ति, अनत्तसञ्ज असुभसञञ्च, थेरगा. 594; अनिच्चसजिनो हि, मेघिय, अनत्तसा सण्ठाति, उदा. 110; असारकतो अवसवत्तनतो परतो रित्ततो तुच्छतो सुञतो च सब्बे धम्मा अनत्ताति एवं पवत्ता अनत्तानुपस्सनासङ्घाता अनत्तसञआ, उदा. अट्ठ. 191; - सजी त्रि., तुच्छ, शून्य एवं सारहीन रूप, वेदना, संज्ञा, संस्कार एवं विज्ञान धर्मों में अनात्म की अनुपश्यना करने वाला-... अनत्तसजी अस्मिमानसमुग्घातं पापुणाति दिद्वेव धम्मे निब्बानन्ति, उदा. 110; ... दुक्खे अनत्तसञ्जी पहानसञी विरागसञी निरोधसञी, स. नि. 3(2)413; - सुत्त नपुं.. महाव. तथा स. नि. में संगृहीत अनात्मलक्षणसम्बन्धी एक उपदेश का शीर्षक, द्रष्ट. 'अनत्तलक्खणसुत्तन्त' (ऊपर); - त्ताकार पु., [अनात्माकार], अनात्मलक्षण का आकार अथवा स्वरूप, स्वयं अपने वश में न होने का लक्षण, विपश्यना-ध्यान का एक निमित्त - ... अत्तनो आणचरितस्स भगवा ... आचिक्खति विपस्सनानिमित्तं, अनिच्चाकारं दुक्खाकारं, अनत्ताकारं महानि. 264; अनत्ताकारन्ति अवसवत्तनाकारं महानि. अट्ठ. 312; - त्ताधीन त्रि., अत्ताधीन का निषे. [अनात्माधीन]. दूसरों के अधीन, परतन्त्र, दास - ... दासो अस्स अनत्ताधीनो पराधीनो न येनकामंगमो, दी. नि. 1.64; अनत्ताधीनोति न अत्तनि अधीनो, अत्तनो रुचिया किञ्चि कातं न लभति, दी. नि. अट्ठ. 1.172; - त्तानत्तनीय त्रि., अनत्ता + अनत्तनीय [अनात्मा अनात्मीय]. न ही आत्मा, न आत्मीय, (पांच स्कन्ध जिनमें से किसी में भी आत्मा एवं आत्मीय जैसा कोई भी सत्य नहीं रहता) - तं ... वत्थुभूतं खन्धपञ्चकं अञ्जथा अनत्तानत्तनियमेव होति, उदा. अट्ठ. 169; - त्तानुपस्सना स्त्री., अनत्त + अनुपस्सना [अनात्मानुपश्यना], पांच स्कन्धों आदि सभी धर्मों में अनात्मभाव की अनुपश्यना - ... असारकतो, अवसवत्तनतो ... सुजतो च सब्बे धम्मा अनत्ताति एवं पवत्ता अनत्तानुपस्सनासङ्घाता अनत्तसआ चित्ते सण्ठहति, उदा. अट्ठ. 191; अनत्तानुपस्सना अभिनेय्या, पटि. म. 19;
For Private and Personal Use Only