________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अपापेस्सं
395
अपाय
अपारनेय्यन्ति वायामेन मत्थकं अपापेतब्ब, जा. अट्ठ 6.43. अपापेस्सं प+ आप के प्रेर. के काला. का उ. पु., ए. व., यदि मैं प्राप्त कराऊं- ... इधेवं तं जीवितक्खयं अपापेस्सं. इदानि ... डंसितुं, जा. अट्ट. 2.10. अपाभत त्रि., अप + आ + vभर का भू. क. कृ. [अपाहृत]. दूर ले जाया गया, दूर से ले आया गया - दुस्स में खेत्तपालस्स, रत्तिभत्तं अपाभतं, जा. अट्ट. 3.46; चरिया. अट्ट, 102; अपाभतन्ति आभतं आनीतं, जा. अट्ट. 3.463; रत्तिभत्तं अपाभतन्ति रत्तिभोजनतो अपनीतं. चरिया. अट्ट. 102. अपामग्ग पु., अप + आ + Vमज से व्यु. [अपामार्ग], चिड़चिड़ी नामक एक औषधीय पौधा -- अपामग्गो सेखरिको,
अभि. प. 583. अपाय पु., अप + Vइ से व्यु., अथवा अप + पय से व्यु. अथवा पाय का निषे. [अपाय]. शा. अ. दूर चला जाना, अधोगमन, बाहर की ओर निकास, ला. अ. पतन, हास, अवनति, संपत्ति या शील की क्षति, भवचक्र में संसरण करने के क्रम में उपस्थित दुखदायक गति, नरक; - यो प्र. वि., ए. व. - एत्थ अपायोति नत्थि पायो वृद्धि एत्थ ति अपायो, सद्द. 2.403; 421; अपायोति अवुद्धि, दी. नि. अट्ठ. 3.169; - या ब. व. - निरयादयो हि वड्डिसङ्घाततो अयतो अपेतत्ता अपाया, दी. नि. अट्ट. 2.120; - येसु सप्त. वि., ब. व. - अनुप्पियञ्च यो आह, अपायेसु च यो सखा, दी. नि. 3.142; - यं द्वि. वि., ए. व. - ते कायस्स भेदा पर मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपन्ना पारा. 53; अपायन्ति एवमादि सब्बं निरयवेवचनं, पारा. अट्ट, 1.125; . .. अपायं दुग्गतिं विनिपातं संसारं नातिवत्तति, दी. नि. 243; तत्थ अपायोति निरयतिरच्छानयोनिपेत्तिविसयअसुरकाया, दी. नि. अट्ठ. 2.77; तत्थ चत्तारो अपाया नाम निरयतिरच्छानपेत्तिविसयअसुरकाया, खु. पा. अट्ठ. 150; पमत्तस्स हि चत्तारो अपाया सकघरसदिसा, ध. प. अठ्ठ. 1.148; - ये द्वि. वि., ब. व. - मतमता चत्तारो अपाये पूरेन्ति, जा. अट्ठ. 2.118; - येहि तृ. वि., ब. व. - चतूहापायेहि च विप्पमुत्तो, छच्चाभिठानानि अभब्ब कातुं सु. नि. 234; .... तप्पहाना तस्सापि पहानं दीपेन्तो आह चतूहपायेहि च विप्पमुत्तोति. सु. नि. अट्ठ. 1.250; - कुसल त्रि., तत्पु. स. [अपायकुशल]. मन में अनुत्पन्न अकुशल धर्मों को मन में उत्पन्न न होने देने में कुशल, चार प्रकार
की कुशलताओं में से एक से सम्पन्न - आयकुसलो अपायकुसलो उपायकुसलो महता कोसल्लेन समन्नागतोति, नेत्ति. 19; - कोसल्ल नपुं., तत्पु. स. [अपायकौशल्य], अकुशल धर्मों को मन से दूर ले जाने की कुशलता - तीणि कोसल्लानि-आयकोसल्लं, अपायकोसल्लं, उपायकोसल्लं. दी. नि. 3.176; तत्थ कतम अपायं कोसल्लं? इमे धम्मे मनसिकरोति अनुप्पन्ना चेव कुसला धम्मा न उप्पज्जन्ति ... इदं वुच्चति अपायकोसल्लं, दी. नि. अट्ठ, 3.170; विभ. 371; एवं अपायकोसल्लम्पि पञ्जा एवाति वेदितब्बं विभ. अट्ठ. 392; -- गत त्रि., तत्पु. स. [अपायगत], नरक आदि दुखदायक गतियों में गया हुआ, दुर्गति को प्राप्त, विपत्तिग्रस्त - भूमिं गतो भूमिगतो, सब्बरत्तिं सोभनो सब्बरत्तिसोभनो अपायं गतो अपायगतो इस्सरेन कतं इस्सरकतं, क. व्या. 329; समासे ताव-भूमिगतो, अपायगतो, इस्सरकतं, सल्लविद्धो, कठिनदुस्स, चोरभयं, धारासि, संसारदुक्खं पुब्बा च अपरा च पुब्बापरं क. व्या. 573; - गमनीय त्रि., तत्पु. स. [अपायगमनीय], दुखद अवस्था की ओर ले जाने वाला, नरक आदि दुख भरी योनियों में जन्म दिलाने वाला - यो पु.. प्र. वि., ए. व. - सोतापत्तिमग्गेन अनवसेसो दिवासवा खीयति, अपायगमनीयो कामासवो खीयति, अपायगमनीयो भवासवो खीयती, अपायगमनीयो अविज्जासवो खीयति, पटि. म. 87; स्वाहं कत्थचि असन्तुट्टो लोभमेव वडमि, लोभो च नामेस अपायगमनीयो धम्मो, सु. नि. अट्ठ. 1.90; - यं द्वि. वि., ए. व. - सीलब्बतपरामासं, अपायगमनीयं राग अपायगमनीयं दोसं, अपायगमनीयं मोह, अ. नि. 2(2). 138; अभूतं वितथं अलिक विरुद्ध विपरीतं दुक्खदायक दुक्खविपाकं अपायगमनीयन्ति, मि. प. 110; सचाहं गन्त्वा न ओवादेय्य, माता मे अपायगमणीयं अपुझं विचिनित्वा चतूसु अपायेसु उप्पज्जेय्या ति, सा. वं. 34(ना.); कामुपादानं अपायगमनीयं पठमेन कामरागभूतं बहलं दुतियेन, सुखुमं ततियेन, उदा. अट्ट, 173; - गामी त्रि., [अपायगामिन्]. नरक आदि दुखदायक गतियों में जाने वाला - यो तं दानं देति, सो अपायगामी होति, मि. प. 259; - नो प्र. वि., ब. व. - पब्बजितुकामापि न पब्बजिस्सन्ति, वचनं च मे न सद्दहिस्सन्ति, असद्दहन्ता ते मनुस्सा अपायगामिनो भविस्सन्ति, मि. प. 254; तथा मरणजालेन ओत्थटेसु सत्तेसु बहू अपायगामिनो होन्ति, ध. प. अट्ट. 2.100; - दुक्ख नपुं.. तत्पु. स. [अपायदुःख], नरक आदि की कष्टदायिनी योनियों में प्राप्त होने वाला दुख - अथ दिद्वधम्मे
For Private and Personal Use Only