________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अभिञट्ठ
473
अभिज्ञा
अभिजड पु. [अभिज्ञार्थ], अलौकिक ज्ञान का अर्थ, लोकोत्तर ज्ञान या अभिज्ञा ज्ञान का तात्पर्य-ट्ठो प्र. वि., ए. व. - अभिज्ञाय अभिजट्ठो आतो दिट्ठो... पाय, पटि. म. 330. अभिज्ञतर त्रि., [अभिज्ञतर], अतीव बुद्धिमान, पूर्ण रूप से प्रज्ञावान् - रो पु.. प्र. वि., ए. व. - भगवता भिय्योभिजतरो यदिदं सम्बोधियान्ति, दी. नि. 2.64. अमिञत्थ त्रि.. [अभिज्ञार्थ]. अभिज्ञा के लिए उपयोगी, पूर्ण ज्ञान के लिये अनिवार्य - त्था पु., प्र. वि., ब. व. - अभिञ्जत्था परिञत्था पहानत्था ति, म. नि. 1.373; - त्थं नपुं., वि. वि., ए. व. - अभिज्ञत्थं परिञत्थं, ब्रह्मचरियं अनीतिह, इतिवु. 23; अभिञ्जत्थन्ति कुसलादिविभागेन खन्धादिविभागेन च सब्बधम्मे... जाननत्थं इतिवु. अट्ठ. 98. अभिचप्पत्त त्रि., [अभिज्ञाप्राप्त], वह, जिसने अभिज्ञा अर्थात् पूर्णज्ञान को पा लिया है, अलौकिक ज्ञान या सर्वोच्च ज्ञान को प्राप्त - तेन पु., तृ. वि., ए. व. - अभिआप्पत्तेन एकेन रूपावचरकिरियेनाति .... ध. स. अट्ठ. 356. अभिज्ञा स्त्री.. अभि + Vञा का क्रि. ना. [अभिज्ञा], उच्चतम ज्ञान, अलौकिक ज्ञान, लोकोत्तर ज्ञान; 1. उपचार समाधि की अवस्था से लेकर अर्पणा समाधि की अवस्था तक सक्रिय प्रज्ञा, इद्धिविध, दिव्यस्रोत, परचित्त विजानन, पूर्वजन्मों का अनुस्मरण, दिव्यचक्षु या प्राणियों के मरने एवं जन्म लेने का ज्ञान, ये पांच प्रकार के विशिष्ट आन्तरिकज्ञान - ञा प्र. वि., ए. व. - उपचारतो पट्ठाय याव अप्पना ताव पवत्ता पञ्जा अभिजाति वुच्चति, ध. स. अट्ठ. 227; - जे द्वि. वि., ए. व. - अरहतो अभिञ्ज उप्पादेन्तस्स समापत्ति ..., विभ. 369; - य च. वि., ए. व. - एकन्तनिबिदाय.... अभिज्ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तति? म. नि. 2.279; - हि तृ. वि., ब. व. - अरहत्तं पापुणि .... चेव अभिजाहि च, ध. प. अट्ठ. 1.277; - यो द्वि. वि.. ब. व. - पञ्चाभिजायो निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसी ति. मि. प. 208; - सु सप्त. वि., ब. व. - ... आसवानं खये जाणं इमा छसु अभिज्ञासु पञ्जा, विभ. 382; स. उ. प. के रूप में द्रष्ट. आसवक्खया., क्रिया., छळ., झाना., पञ्चा.. मग्गफलविज्जा.. मग्गा., मुण्डाकथा., रूपारूपभवा., लोकिका., लोकियपञ्चा., सब्बाभिज्ञाबलप्पत्त इत्यादि के अन्त.; ख. अभिप्राय, इच्छा या रुचि केवल स. उ. प. के रूप में प्राप्त - यथाभिचं करिस्सतीति, जा. अट्ठ. 5.360; यथाभिञ्जन्ति यथाधिप्पाययथारुचिं. तदे; ग. नाम, संज्ञा, अभिधान, चिह्न, केवल स. उ. प. के रूप में प्राप्त, द्रष्ट. किमभिञ के
अन्त; जा. अट्ट, 6.151; - कथा स्त्री., [अभिज्ञाकथा], अभिज्ञा के विषय में उपदेश - थं द्वि. वि., ए. व. - तस्मा अभिआकथं ताव आरभिस्साम, विसुद्धि. 2.1; - कुसल नपुं., अभिज्ञा से युक्त कुशल चित्त - पञ्चमज्झानसङ्घातं अभिआकुसलञ्चेति, अभि. ध. स. 22; - चक्खु नपुं., [अभिज्ञाचक्षु], दिव्यचक्षु, पाँच प्रकार के अभिज्ञाबलों में से पांचवीं अभिज्ञा - क्खं द्वि. वि., ए. व. - अभिआचऱ्या तादिसन्ति दिब्बं वियाति दिब्बं, उदा. अट्ठ. 58; - चित्त नपुं.. [अभिज्ञाचित्त], अभिज्ञा-ज्ञान के साथ कार्यरत महग्गतभूमि का चित्त, इद्धिविध आदि पांच प्रकार की लौकिक अभिज्ञाओं से युक्त चित्त - त्तं प्र. वि., ए. व. - चत्तारो आणसंयुत्ताभिज्ञाचित्तञ्च पुञतो, अभि. अव. 54; - तेन तृ. वि., ए. व. - कामावचरेहि अभिज्ञाचित्तेन चाति नवहि कसुलचित्तेहि, ध. स. अट्ठ. 356; - चित्तज त्रि., [अभिज्ञाचित्तज], अभिज्ञा-युक्त महग्गत चित्त से उत्पन्न, दिव्यचित्त से उत्पन्न - जा स्त्री॰, प्र. वि., ए. व. - अभिज्ञाचित्तजा पञ्जा, दिब्बचक्खुन्ति वुच्चति, अभि. अव. 82; - चेतना स्त्री., [अभिज्ञाचेतना], अभिज्ञा ज्ञान अथवा पांच प्रकार के लौकिक अभिज्ञाबलों से युक्त चित्त की चेतना, प्र. वि., ए. व. - यथा च अभिआचेतना, एवं उद्धच्चचेतनापि न होति, विभ. अट्ठ. 136; यदि हि अभिजाचेतना विपाकं उप्पादेय्य ..., अभि. अव., अभि. टी. 2.67; - जाण नपुं.. [अभिज्ञाज्ञान], अभिज्ञा का ज्ञान या बोध, विशिष्ट आन्तरिक ज्ञान, इद्धिविध आदि पांच या छ प्रकार का विशिष्ट ज्ञान - णेन तृ. वि., ए. व. - पञ्चाभिजात्राणेन वा तण्हाबन्धुं वा दिद्विबन्धुं ..., महानि. 241; - णानं ष. वि., ब. व. - छन्नं अभिजात्राणानं. पटि. म. 364; - द्वय नपुं., दो प्रकार का अभिज्ञा ज्ञान - यं प्र. वि., ए. व. - तथाभिञाद्वयञ्चेव क्रियावोहब्बनम्पि च, अभि. अव. 52; - द्वयचित्त नपुं., दो प्रकार की अभिज्ञा से युक्त चित्त - त्तस्स ष. वि., ए. व. - अभिञाद्वयचित्तस्स, कामपाकक्रियस्स च, अभि. अव. 56; - निद्देस पु., अभि. अव. के सोलहवें परिच्छेद तथा विसुद्धि के एक भाग का शीर्षक, अभि. अव. 134-140; विसुद्धि. 2.35-62; -
ञानिसंस त्रि., ब. स. [अभिज्ञानिशंस], अभिज्ञा-नामक विशिष्ट ज्ञान के उत्तम लाभ-वाला - सा स्त्री., प्र. वि., ए. व. - ... अप्पनासमाधिभावना अभिज्ञानिसंसा होति. विसुद्धि. 1.363; - जानुयोग पु., कथा. के एक स्थल का शीर्षक, जिसमें अभिज्ञा ज्ञान के विषय में विरोधी का प्रश्न
For Private and Personal Use Only