________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अरियपरिहार
570
अरियभाव
अरियपरिहार पु., तत्पु. स., आर्यजनों को प्राप्त विशेष सुविधा या सम्मान, आर्यजन की विशेष देखभाल - रेन तृ. वि., ए. व. - एकपस्से अरियपरिहारेन पठमतरं न्हायित्वा पच्चुत्तरित्वा ठितो, म. नि. अट्ठ. (म.प.) 2.199; अरियपरिहारेनाति अरियानं परिहारेन अनागामीनं न्हानकाले अत्तनो कायस्स परिहारनियामेनाति अत्थो, म. नि. टी. (म.प.) 2.135. अरियपवेणी स्त्री., तत्पु. स. [आर्यप्रवेणी], आर्य-वंश, आर्यों की कुल परम्परा - णी प्र. वि., ए. व. - एवं अयम्पि अट्ठमो अरियवंसो अरियतन्ति अरियपवेणी नाम होति, दी. नि. अट्ठ 3.173; अ. नि. अट्ठ. 2.268; -णियो ब. व. - इमे चत्तारो अरियवंसा अरियतन्तियो अरियपवेणियो अरियजसा, अ. नि. अट्ट, 2.279. अरियपुग्गल पु., कर्म. स. [आर्यपुद्गल]. उत्तम प्रकृति का व्यक्ति, बुद्ध के लोकोत्तर मार्ग में प्रविष्ट तथा फलस्थ स्रोतापन्न, सकृदागामी, अनागामी और अर्हत् - ला प्र. वि., ब. व. - कतमो च पुग्गलो अरियो? अट्ठ अरियपुग्गला अरिया, पु. प. 120; सब्बेपि अरियपुग्गला अरिये विमोक्खे असमया विमुत्ता, पु. प. 17; द्वे पुग्गला अभब्बा सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जितु-भिक्खू च भिक्खुनियो च अरियपुग्गला, परि. 239; - लेन तृ. वि., ए. व. - येन अरियपुग्गलेन अरियमग्गसेतुना सब्बो दिट्ठिपङ्को संसारपङ्को .... उदा. अट्ठ. 144; - लानं ष. वि., ब. व. - पाणं घातेस्सामी ति अरियपुग्गलानं चित्तम्पि नुप्पज्जतीति, ध. स. अट्ठ. 149; - विभाग पु., तत्पु. स. [आर्यपुद्गलविभाग], श्रद्धानुसारी, श्रद्धाविमुक्त कायसाक्षी, उभतः भागविमुक्त, धर्मानुसारी, दृष्टिप्राप्त तथा प्रज्ञाविमुक्त इन सात शीर्षकों में आर्यपुद्गलों का विभाजन - यं पन वुत्तं सत्तअरियपुग्गलविभागाय पच्चयो होती ति, तत्थ सद्धानुसारी, सद्धाविमुत्तो कायसक्खि .... इमे ताव सत्त अरियपुग्गला ..., विसुद्धि. 2.295-96. अरियपुथुज्जन पु.. द्व. स. [आर्यपृथग्जन], ज्ञानसम्पन्न । स्रोतापन्न से अनागामि तक आर्यजन तथा अविद्या से ग्रस्त साधारण जन - ना प्र. वि., ब. व. - गणनावीतिवत्ता ते संसारियपुथुज्जना, म. वं. 5.113; - नेहि तृ. वि., ब. व. - सब्बेहि पि अरियपुथुज्जनेहि भिक्खूहि उपसम्पदमालके आदितो व चत्तारि अकरणीयानि आचिक्खितब्बानीति .... सा.व. 143. अरियप्पत्त त्रि., तत्पु. स., पृथग्जन की अवस्था से ऊपर उठकर स्रोतापत्ति आदि आर्यजनों की अवस्था को प्राप्त
व्यक्ति - त्ता प्र. वि., ब. व. - भिक्खू इमस्मिं भिक्खुसङ्के अरियप्पत्ता विहरन्ति, अ. नि. 1(2).212; अरियप्पत्ताति पृथुज्जनभावं अतिक्कम अरियभावं पत्ता, अ. नि. अट्ठ. 2.361. अरियप्पवेदित त्रि., तत्पु. स. [आर्यप्रवेदित], आर्यजनों द्वारा सिखलाया गया या ज्ञान कराया गया - ते पु., सप्त. वि., ए. व. - अरियप्पवेदिते धम्मे, सदा रमति पण्डितो, ध. प. 79; धम्मे च ये अरियप्पवेदिते रता, अनुत्तरा ते वचसा मनसा कम्मुना च, जा. अट्ठ. 3.390. अरियफल नपुं. तत्पु. स. [आर्यफल]. स्रोतापत्ति, सकृदागामी, अनागामी एवं अर्हत् मार्ग पर स्थित आर्यजन द्वारा प्राप्त स्रोतापत्तिफल, सकृदागामिफल, अनागामिफल एवं अर्हत्वफल, श्रमणजीवन के चार लोकोत्तर फल - लं प्र. वि., ए. व. - अरियफलन्ति हि सोतापत्तिफलादि सामञफलं वच्चति, विसुद्धि. 2.339; - लेन तृ. वि., ए. व. - अरियफलेन निब्बानं सच्छिकरोन्तो धीरा पण्डिता ताय विपाकफुसनाय फुसन्ति, ध. प. अट्ट, 1.131; आभिसमाचारिकवत्तन्हि पूरेन्तोयेव अरियफलादीनि सच्छिकरोति, ध. प. अट्ठ. 2.90; -- पटिलाभकरत्त नपुं., भाव. [आर्यफलप्रतिलाभकरत्व], आर्यफलों अथवा स्रोतापत्ति आदि श्रामण्यफलों का प्रतिलाभ कराने वाला होना-त्ता प. वि., ए. व. - अरियो अट्ठङ्गिको मग्गोति तंतमग्गवज्झकिलेसहि आरकत्ता अरियभावकरत्ता अरियफलपटिलाभकरता च अरियो, उदा. अट्ट. 249; - रसानुभवन नपुं, तत्पु. स. [आर्यफलरसानुभवन], आर्यफलों के रस का अनुभव करना - वं प्र. वि., ए. व. -- अरियफलरसानुभवनन्ति न केवलञ्च किलेसविद्धसनओव, अरियफलरसानुभवनम्पि पञ्जाभावनाय आनिसंसो, विसुद्धि. 2.339. अरियभाव पु., तत्पु. स. [आर्यभाव]. स्रोतापन्न, सकृदागामी, अनागामी एवं अर्हत्व की अवस्था - वं द्वि. वि., ए. व. - अरियप्पत्ताति पुथुज्जनभावं अतिक्कम्म अरियभावं पत्ता, अ. नि. अट्ठ. 2.361; --वाय च. वि., ए. व. - ... अरियभावाय समत्थोति वुत्तं होति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).334; - वे सप्त. वि., ए. व. - न अलमरियाति अरियभावे असमत्था. दी. नि. अट्ठ. 3.42; - कर त्रि., [आर्यभावकर], आर्यभाव अथवा स्रोतापत्ति आदि की अवस्था को उत्पन्न करने वाला - रानि नपुं., प्र. वि., ब. व. - अरियसच्चानीति अरियभावकरानि, अरियपटिविद्धानि वा सच्चानि, अ. नि. अट्ठ. 2.158; अवितथभावेन सच्चानि चाति अरियं सच्चानि,
For Private and Personal Use Only