Book Title: Shatkhandagama Pustak 04
Author(s): Pushpadant, Bhutbali, Hiralal Jain, Fulchandra Jain Shastri, Devkinandan, A N Upadhye
Publisher: Jain Sahityoddharak Fund Karyalay Amravati
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001398/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhavalA-TIkA-samanvitaH hAlaya SaTkhaMDAgamaH jIvasthAna-kSetra-sparzana-kAlAnugama khaMDa 1 bhAga 3, 4, 5. pustaka 4 sampAdaka hIrAlAla jaina Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhagavat-puSpadanta-bhUtabali-praNItaH SaTakhaMDAgamaH zrIvIrasenAcArya viracita-dhavalA-TIkA-samanvitaH / tasya prathama-khaMDe jIvasthAne hindIbhASAnuvAda-tulanAtmakaTippaNa-gaNitodAharaNa-prastAvanAnekapariziSTaiH sampAditAH kSetra-sparzana-kAlAnugamAH 4 500000000000 sampAdakaH amarAvatIstha-kiMgaeDavarDakAleja-saMskRtAdhyApakaH, em. e., el el. bI., ityupAdhidhArI hIrAlAlo jainaH sahasampAdakaH paM. hIrAlAlaH siddhAntazAstrI, nyAyatIrthaH saMzodhane sahAyako vyA. vA., sA. sU., paM devakInandanaH * DA. neminAtha-tanaya-AdinAtha: siddhAntazAstrI upAdhyAyaH, em. e., DI. liTa. prakAzaka: zrImanta seTha zitAvarAya lakSmIcandra jaina-sAhityoddhAraka-phaMDa-kAryAlayaH amarAvatI ( barAra ) vi. saM. 1998 ] [ I. sa. 1942 vIra-nirvANa-saMvat 2468 mUlyaM rUpyaka-dazakam Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakaH zrImanta seTha zitAbarAya lakSmIcandra, jaina - sAhityoddhAraka - phaMDa-kAryAlaya amarAvatI ( barAra ) mudraka- TI. em. pATIla, maeNnejara, sarasvatI priMTiMga presa, amarAvatI (barAra ) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE SATKHANDAGAMA OF PUSPADANTA AND BHUTABALI WITH THE COMMENTARY DHAVALA OF VIRASENA VOL. IV KSETRA-SPARSANA-KALANUGAMA Edited with introduction, translation, notes, and indexes BY HIRALAL JAIN, M. A., LL. B., C. P. Educational Service, King Edward College, Amraoti. ASSISTED BY Pandit Hiralal Sidhanta Shastri, Nyayatirtha. With the cooperation of Pandit Devakinandana Sidhanta Shastri Dr. A. N. Upadhye, M. A., D. Litt. Publish by Shrimanta Seth Shitabrai Laxmichandra, Jaina Sahitya Udharaka Fund Karyalaya. AMRAOTI [ Berar ). 1942 Price rupees ten only. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published byShrimant Seth Shitabrai Laxmichandra, Jaina Sahitya Uddlaraka Fund Karyalaya, AMRAOTI ( Berar ). Printed by T. M. Patil, Manager, Saraswati Printing Press, AMRAOTI (Berar,). Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAkara ThokakA sAmAnya dRzya. A.naM. 9 (pR. 12) A. naM. 4 A.naM. 2 mRdaMgAkAra loka kA 1* - 2- *1 3 sR. lo. kA tala vinyAsa. (pR. 12 ) A.naM.2. yathAdarzana citra. (pR. 12 ) 22 adholoka kA sUpakAra vinyAsa. (pR. 13) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tue A. naM. 5 3.28 a.lI. sUryAkAra vinyAsa kA - 9-41* yathAdarzana citra. (pR. 13) A.naM. 7 3 adholoka sUryAkArakA uparitama dRzya. (pR. 13 ) A.naM. 9 * khaMDa naM. 2 aura 5 kA yathA darzana citra. (pR. 14 ) A.naM. 11. khaMDa naM. 1-3-6-7 ke. yathAdarzana citrame trikoNAkAra aura caturaskAra saMda. (pR. 14 ) 7-6 A.naM. 6. adholoka sUpakAra vinyAsa. ( samIkRta ) (pR. 13) -3-28 a.lo. sUpakAravinyAsa kA khaMDa darzanacitra 1 3 A. naM. 104 khaMDanaM. 2-5 2. AnaM.Ta. (pR. 13-14) 9-41* 2 kA eka para eka rakhaneyara dRzya. (pR. 14 ) A.naM. 12 . -7- madhyakhaMDa naM. 4 kA yathAvadarzana citra. (pR. 13 ) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A.naM.15: -- --+ 5 + A.naM. - - - - 7 raskAralokakA pUrvapazcima dRzya ---- (pR. 19-20) ------ caturarathAkAralokakA yathAvanicibhara (pR. 19-20) A.naM.15 A.naM.9. | -2 -2- 1-*-- caturastrAkAralokakA talavinyAsa. (pR. 19-20) (pR. 34) A.naM.18. A.naM.17 16- zaMkha. (pR. 34) (pR. 35) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmatsya mahAtama prabhA ratnaprabhA zarkarA prabhA bAlukA prabhA paMka prabhA dhUmaprabhA tamaprabhA 4 (pR. 36 ) 15 16 13 14 11 12 9 10 8 7 5 6 3 4 ra *N *"*" .. - A.naM. 19 (180000 yojana (32000 yojana 28000 yojana 24000 yojana lokAkAzameM svarga-naraka vibhAga, (1977..20.) (pR. 88-99 ) 20000 yojana 16000 yojana 8000 yojana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAk kathana 1 prastAvanA Introduction i-iv Mathematics of Dhavala i-xxiv ( with index ) ( by Dr. A. N. Singh ) adhikAra 1 siddhAnta aura unake adhyayanakA 2 zaMkA-samAdhAna 3 viSaya - paricaya 4 viSaya-sUcI viSaya sUcI pRSTha 1-4 1 mRdaMgAkAra lokakA sAmAnya dRzya 2 mRdaMgAkAra leAkakA yathAdarzana citra 1 .16 3 mRdaMgAkAra leAkakA talavinyAsa 4 adholokakA sUrpAkAra vinyAsa 5 adholoka sUrpAkAra vinyAsakA yathAdarzana citra 6 adholoka sUrpAkAra vinyAsakA (samIkRta) citra "" mukha pRSTha .....23 ....30 5 zuddhipatra ....59 4 graMthollekha 6 kSetra-sparzana-kAlapramANadarzaka cArTa 29 a A 5 pAribhASika zabdasUcI citra sUcI " "" "" " kA uparitana dRzya 7 "" " 8 adholoka sUrpAkAra vinyAsakA khaMDa darzana citra 9 khaMDa naM. 2 aura 5 kA yathAdarzana citra, " 10 khaMDa naM. 2 aura 5 kA ekapara eka rakha nepara dRzya "" "" mUla, anuvAda aura TippaNa kSetrAnugama sparzanAnugama kAlAnugama "" 1 kSetraprarUpaNA sUtrapATha sparzanaprarUpaNA sUtrapATha kAlaprarUpaNA sUtrapATha 2 avataraNa-gAthAsUcI 3 nyAyoktiyAM "" .... ,, citra 3 pariziSTa "" .... " 33 11 khaMDa naM. 1, 3, 6 va 7 ke yathAdarzana citra meM trikoNAkAra aura caturasrAkAra 33 .... khaMDa 12 madhyakhaMDa naM. 4 kA yathAdarzana citra | 13 caturasrAkAra lokakA pUrva-pazcima dRzya yathAdarzana citra kA talavinyAsa 14 15 16 bhramara 17 gomhI 18 zaMkha 19 mahAmatsya 20 lokAkAzameM svarga-naraka vibhAga "" 1-488 1-138 ...139-309 ...311- 488 1-42 1 5 pRSTha 13 26 27 28 30-42 .... www. mukha pRSTha "" 33 22 "" "" "" "" "" "" "2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAkU kathana pakhaMDAgamakA tIsarA bhAga aprela 1941 meM prakAzita huA thaa| varSa pUrA hote hote usakA cauthA bhAga bhI taiyAra hokara pAThakoMke hAthameM pahuMca rahA hai| ina siddhAnta granthoMkA samAjameM Adara aura pracAra dekhakara hameM apane dhyeyakI saphalatAkA saMtoSa hai| vidvatsamAja aba isa ora kitanA utsuka aura tatpara ho uThA hai isakA anumAna isIse kiyA jA sakatA hai ki isI alpakAlameM hameM isa siddhAntoddhArake kAryameM paMDitAcAryavarya bhaTTAraka cArukIrtijI svAmI tathA paMcoMkI kRpAse mUDabidrI saMsthAnakA pUrNa sahayoga prApta ho gayA hai, jisase aba siddhAntagraMthakA mUla pATha vahAMkI tAr3apatrIya pratiyoMke milAna parase hI nizcita kiyA jAtA hai| isa kAraNa aba itara pratiyoMke milAna prakAzita karanekI AvazyakatA nahIM rhii| isI bIca dvitIya siddhAntagraMtha kaSAyaprAbhRta aura usakI TIkA jayadhavalAke prakAzanake liye bhI eka nahIM aneka saMsthAeM utsuka ho uThI haiM, aura jainasaMgha, mathurA, ne usa ora kArya prAraMbha bhI kara diyA hai| udhara zolApuravAle khargIya seTha rAvajI sakhArAmajI dozIke saMrakSaNameM jo siddhAntoddhArasaMbaMdhI phaMDa thA, usakI unake suyogya uttarAdhikArI seTha gulAbacaMdrajIne suvyavasthA karake mahAdhavalake nimitta eka samiti susaMgaThita kara dI hai| yahI nahIM, zrIyukta maMjaiyAjI hegaDene tInoM siddhAntoMke mUlapAThako tAr3apatrIya pratiyoMke anusAra prakAzita karAnekI bhI eka skIma prastuta kI hai| sAhityoddhArake mahattva aura usakI AvazyakatAko anubhava karake zolApurake atyanta dharmAnurAgI brahmacArI jIvarAja gautamacaMdajI dozIne gambhIra vicAra aura vidvatparAmarzake pazcAt -- jaina saMskRti saMrakSaka saMgha' kA Ayojana kiyA hai, aura usake liye apanI orase tIsa hajArakA dAna bhI de diyA hai / isa saMghakA dhyeya bahuta vizAla aura sarvAMgavyApI hai, jisakI pUrti dhIre dhIre hI ho sakatI hai tathA samAjake sahayogapara avalambita hai| kintu usake antargata jo eka 'jIvarAja jaina graMthamAlA' ke saMcAlanakA nizcaya kiyA gayA thA, usakA mere priyamitra DaoN0 AdinAtha neminAtha upAdhyAya aura mere sampAdakatvameM kArya prAraMbha hogayA hai, aura usa mAlAkA prathama puSpa, ukta siddhAntagraMthoMkI hI koTikA prAcIna prAmANika graMtha 'tiloyapaNNatti' (trilokaprajJapti) mudraNAdhIna hai| isa prakAra yaha siddhAntoddhArakA atyanta mahatvapUrNa kArya aba aneka kaMdhoMdvArA samhAlA jA rahA hai, jisase hameM aba apanA bojha kucha halakA huA pratIta hone lagA hai / isakI hameM prasannatA hai / kintu gatike sAtha gati-avarodhoMke prayatnoMkA bhI sarvathA abhAva nahIM hai| prakAzita siddhAnta granthoMkI dhArmika jJAnavRddhimeM bar3I bhArI upayogitAkA anubhava karake baMbaIkI mANikacaMdra jaina parIkSAlaya samitine apanI gata baiThakameM dhavalasiddhAntake prathama bhAga satprarUpaNAko apanI sarvocca zAstrI parIkSAke pAThyakramameM sammilita karanA Avazyaka samajhA / isakA adhikAMza pAThakoM aura vidyAthiyoMne bar3A harSa mnaayaa| kintu, morenA jaina siddhAnta vidyAlayake pradhAna adhyApaka paM makkhanalAlajI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAk kathana zAstrIne isakA ghora virodha prAraMbha kara diyA hai| unhoMne ' siddhAntazAstra aura unake adhyayanakA adhikAra' zIrSaka eka pustikA likhI hai jisameM unhoMne yaha batalAnakA prayatna kiyA hai ki gRhastha jainiyoMko ina siddhAntagraMthoMke par3hanekA bilakula adhikAra nahIM hai aura isaliye inakA par3hanA par3hAnA va chapAnA ekadama baMda kara denA cAhiye / isa pustikAke AdhArase jaina pAThazAlAoMke adhyApakoMke aise mata saMgraha karanekA bhI prayatna kiyA jA rahA hai ki ve dhavala, jayadhavala, mahAdhavala, ina siddhAnta graMthoMkA paThana-pAThana nahIM kreNge| apanI apanI samajha aura vivekake anusAra to pratyekako apanA mata banAne aura usakA pracAra karanekA adhikAra hai, kintu ukta pustikAmeM jo isa matake liye prAcIna pramANa diye gaye haiM, unase sAdhAraNa pAThakoMko eka bhrama paidA ho jAnekI saMbhAvanA hai / ataeva hamane yaha Avazyaka samajhA ki hama apane pAThakoMke liye una prAcIna pramANoMkI jAMca par3atAla karake apanA niSkarSa unake sanmukha rakha deM, tAki ve ukta matakI sArahInatAko samajha jaaveN| hamAre isa vivecanako pAThaka prastuta bhAgakI prastAvanAmeM 'siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra' zIrSaka lekhameM dekheMge jisase unheM patA cala jAyagA ki kuMdakuMda, samantabhadra Adi jaise atyanta prAcIna aura prAmANika AcAryoMne gRhasthoMko siddhAnta zAstra par3hanakA pratiSedha nahIM kiyA, kintu khUba upadeza diyA hai / tathA siddhAnta adhyayanakA pratiSedha karanevAle jo graMtha haiM ve bahuta pIcheke 12 havIM zatAbdi aura usake pazcAtke atyanta sAdhAraNa lekhakoM dvArA race gaye haiM; aura unhoMne bhI yaha kahIM nahIM kahA ki dhavala-jayavavala graMtha hI siddhAnta graMtha haiM, va gommaTasArAdi siddhAnta graMtha nahIM haiM / yaha saba ukta pustikAke lekhakakI hI maulika kalpanA hai jisakA yathArtha marma ve hI jAneM / svayaM dhavalAdi siddhAnta graMthoMmeM bAra bAra yaha kahA gayA hai ki ina granthoMkI racanA, sarva prANiyoMke hitake liye, manuSyamAtrake upayogake liye, mUrkhase mUrkha aura buddhimAn se buddhimAn puruSoMke upakArArtha huI hai / ataeva unake paThana-pAThanakA sabhIko pUrA adhikAra hai / pUrva-prakAzita dravyapramANAnugamameM jo gaNita AyA hai, aura usake saMbaMdhameM hameM jo kucha sahAyatA lakhanaU vizvavidyAlayake gaNitAdhyApaka DaoN. avadheza nArAyaNa siMha jIse milI thI usakA hama usI bhAgameM ullekha kara Aye haiM / vahAM hamAre aMgrejI noTameM hamane yaha bhI kahA thA ki DaoN. sAhaba usa gaNitakA vizeSa adhyayana kara rahe haiN| hameM bar3A harSa hai ki DaoN. siMhajIne aba apane adhyayanakA phala isa bhAgameM pAThakoMke sanmukha upasthita kara diyA hai| unhoMne usa bhAgakI gaNita para aMgrejImeM eka vidvattApUrNa lekha likhakara hameM bhejA hai jo isa bhAgameM prakaTa ho rahA hai| usase pAThaka samajha sakeMge ki jainiyoMke dvArA bhAratIya gaNitazAstrameM kitanI unnati huI hai, aura dhavalAke antargata gaNitazAstra kisa koTikA hai| agale bhAgameM hama isa lekhakA pUrA hindI anuvAda bhI apane pAThakoMko bheMTa kareMge, aura usameM prastuta bhAgake kSetramiti saMbaMdhI gaNita para bhI aisA hI vidvattApUrNa lekha sammilita kareMge / isa sahayogake liye hama DaoN. siMhake bahuta RNI haiN| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAM kathana 3 prastuta khaMDAMza meM jIvaTTANakI tIna prarUpaNAeM AIM haiM-- kSetra, sparzana aura kAla / inameM kramazaH 92, 185 aura 342 sUtra pAye jAte haiM / inakI TIkAmeM kramazaH lagabhaga 109, 124 aura 115 zaMkA-samAdhAna Aye haiM / hindI anuvAda meM arthako spaSTa karane ke liye kramazaH 35, 17 aura 8 vizeSArtha, tathA 27 aura 25 gaNitake udAharaNa jor3e gaye haiM / tulanAtmaka va pATha-bheda saMbaMdhI TippaNiyoMkI saMkhyA kramazaH 197, 148 aura 276 hai / isa prakAra isa graMthabhAgameM lagabhaga 340 zaMkA-samAdhAna, 60 vizeSArtha, 52 gaNitodAharaNa, tathA 621 TippaNa pAye jAyeMge / inameM aura vizeSataH prathama I do prarUpaNaoMmeM dravyapramANaprarUpaNAke sadRza bahutasA gaNita bhAga AyA hai / vizeSatA yaha hai ki yahAMkA gaNita prAya: kSetramiti [ Geometry ] se saMbaMdha rakhatA hai, jaba ki dravyapramANakA gaNita aMkagaNitasaMbaMdhI thA / lokake AkArasaMbaMdhI mAnyatAoMmeM matabheda aura unameM tathyAtathya nirNaya ke liye unake ghanapramANa lAne kI prakriyAeM jaina karaNAnuyogakI bilakula naI cIjeM haiM / usI prakAra zaMkhakSetra, gojhIkSetra, bhramarakSetra va matsyakSetra ke ghanaphalakI prakriyAeM bhI dhyAna dene yogya haiM / sparzanaprarUpaNA meM dvIpasAgaroM ke vistAra aura tatsaMbaMdhI caMdroMke pramANakA gaNita bhI bar3A sUkSma hai aura aneka gaNitasUtroM se saMbaMdha rakhatA hai / 1 isa satra gaNitako vidhivat samajhane va samajhAne meM hameM punaH hamAre kAlejake gaNita adhyApaka prophesara kAzIdattajI pAMDe se bahuta sahAyatA milI hai / jaise parizrama se unhoMne dravyapramANake gaNitako vyavasthita karA diyA thA, vaise hI unhoMne yahAM bhI bar3A yoga diyA / lokAkAra saMbaMdhI matabheda va pramANake gaNita ko samajhane ke liye hameM usa usa AkAra ke kASThAdarzoM ( wooden models ) kI AvazyakatA par3I jo hamAre priyamitra, zraddheya paM. sUrajabhAnujI vakIlake suputra, kulavaMtarAyajI jainI ke parizramase taiyAra ho gaye / unhoMne unake kucha citrAdi banAkara bhI diye jinase viSaya ke spaSTIkaraNa meM hameM bar3I sahAyatA milii| unhIM kASThAdarzoM va citroMke AdhArase tathA anya gaNita parase hamAre nagarake 'nyU hAiskUla' ke DrAiMga mAsTara zrIyukta esa. vAya. patakI, DI. TI. sI, ne hameM ve vIsa citra banAkara diye jinake blAka isa bhAga meM prakaTa kiye jA rahe haiM, tathA jinakI sahAyatA se tatsaMbaMdhI gaNita hamAre pAThakoM ko bhI sugrAhya ho sakegA / isa saba sahAyatA ke liye hama ukta sajjanoMke bahuta kRtajJa haiM / hamArI pratiyoM kI sAdhana-sAmagrI pUrvavat kAyama hai jisake liye hama amarAvatI jaina maMdira, siddhAntabhavana ArA, tathA kAraMjA brahmacaryAzramake anugRhIta haiM / hamAre saMzodhana sahAyaka bhI pUrvavat sthira haiM / gata bhAgakI prastAvanA ke bhItara hamane eka zaMkA samAdhAnakA stambha bhI rakhA thA jisameM usa samaya taka AI huI cauvIsa zaMkAoM ke uttara diye gaye the / samAlocakoMne isa stambha para Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prAkkathana prakaTa kiyA, aura Age bhI use niyata rakhanekI preraNA kI / kintu isa bAra hamAre pAsa koI vizeSa zaMkAeM nahIM aaiiN| taba hamane isake liye patroMmeM eka sUcanA nikAlI, jisake phalasvarUpa jo zaMkAeM hamAre pAsa AIM unakA hamane pUrA upayoga kiyA hai, aura prastuta bhAgakI prastAvanA ke antargata zaMkA-samAdhAna, evaM zuddhipatra meM pUrvabhAgoM ke pAThakA saMzodhana usAkI supariNAma hai / isa ora vizeSarUpa se ruci dikhalAne ke liye zrIyukta nAnakacaMdajI, khataulI, zrIyukta ratanacaMdajI mukhtAra, sahAnapura, aura zrIyukta nemicaMdajI vakIla, sahAranapura, ko hama dhanyavAda dete haiM / yadi unakI bhejI gaI koI zaMkAeM yA zuddhiyAM, yahAM sammilita nahIM kI gaIM haiM to samajhanA cAhiye ki unakA saMkalana pUrvabhAgoM meM ho cukA hai jinakA pAThakoMko sadaiva dhyAna rakhanA cAhiye | kabhI kabhI zaMkAkAra hamase aisA prazna bhI kara baiThate haiM ki amuka bAta amuka prakAra se kyoM nahI kahIM yA amuka bAta kyoM nahIM jor3I gaI ? isake uttara meM hama apane pAThakoM kA dhyAna kevala hamAre isa Adarza kI ora AkarSita karate haiM ki nAmUlaM likhyate kiJcit, nAnapekSitamucyate ' isa mahAn kAryameM hameM aba uttarottara kaThinAiyoM kA anubhava ho rahA hai| jaisA ki hama pUrva bhAgameM prakaTa kara cuke haiM, hamAre eka sahayogI paM. phUlacaMdrajI zAstrI usa bhAga ke sampUrNa ho sakane ke pUrva hI Akasmika vipatti ke kAraNa yahAMse cale gaye the| tabase ve phira vApisa nahIM Asake / ataeva isa bhAgakA saMpUrNa kArya kevala paM. hIrAlAlajI siddhAntazAstrIkI sahAyatAse huA hai / prUpha aura prati milAna meM tiloyapaNNatti-vibhAga ke kAryakartA paM. bAlacandrajI zAstrIkA sAhAyya rahA hai / idhara yUropIya yuddhake kAraNa kAgaja AdikA bhAva behada bar3hatA gayA / yatheSTa kAgaja ThIka samaya para milanA bhI azakya ho gayA / itane para amarAvatI nagarameM sAmpradAyika jhagar3ene kucha samaya ke liye aisA bhISaNarUpa dhAraNa kiyA ki Aphisa aura presakA kArya baMda rakhanA par3A / pustakoMkI bikrI bhI itanI nahIM horahI jisase AgekA kArya calatA jaave| isase hamArA phaMDa bhI kucha kucha kama hotA jA rahA hai / ina siddhAnta graMthoMke pracArako rokane kA bhI jo prayatna ho rahA hai usakA hama Upara ullekha kara hI Aye haiM / kintu ina saba kaThinAiyoM ke hote hue bhI kisI ajJAta zaktike prabhAvase kArya agrasara hotA hI gyaa| hama kahAM taka apane Adarzako sthira rakha sake haiM, isakA nirNaya karanA hamAre marmajJa pAThakoMke adhikArameM hai / kiMga eDavarDa kAleja, amarAvatI 15-12041 hIrAlAla jaina Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTORY The present volume contains three prarupanas, namely, Kshetra, Sparsana and Kala, out of the eight prarupanas of Jivatthana, of which two, namely, Sat and Dravya-pramana have already been published in the previous three volumes, while the last three, namely, Antara, Bhava and Alpa-bahutva are going to be included in the next volume. The Kshetra prarupana contains 92 Sutras and concerns itself with the determination of the volume of space that living beings occupy under the various conditions of life and existence. The Sutras confine themselves to the treatment of the subject under the usual fourteen spiritual stages (Gunasthanas) and the fourteen soul-quests (Margana-sthanas ). But the commentator introduces ten other conditions of life which have to be taken into consideration. These fall under three main classes, namely, the place of habitation of the beings (Svasthana), their expansion (Samudghata) and their journey for rebirth (Upapada). The first of these includes the usual place of habitation (Svasthana-svasthana) and places of occasional visits (Viharavat-svasthana). The expansion of the soul-substance beyond its usual volume (Samudghata) may be due to pain (Vedana), or passion (Kashaya), or for a temporary transformation of personality(Vikriya), or for a visit to the next place of birth just before death (Maranantika), or by effulgence of lustre for evil or good (Taijasa), or for reaching a learned person for the removal of a doubt in knowledge in the case of saints (Aharaka), or for getting rid of the remnant karmic bonds in the case of an all-knowing saint (Kevali-samudghata ). Thus, the commentator calcu. lates the volume of space occupied by the living beings in these ten different conditions under the different spiritual stages and soul-quests. The spatial units adopted for these measurements are five, namely, (1) the entire universe (Sarva-loka), (2) the lower universe (Adholoka), (3) the upper universe (Urdhva-loka), (4) the middle world (Madhyaloka), and (5) the human world (Manusa-loka ). To make these standards definite and precise, the commentator divides the limitless space into two, namely, the Alokakasa which is pure void and limitless, and the Lokakasa which is situated in the middle of the former, where life and matter subsist and which is limited. It is this Lokakasa which has been adopted as the largest measure in the treatment of volumes. As regards the shape and Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ volume of this universe, the commentator is confronted with two divergent views. According to one view it is in the form of three conical frusta with a common cricular section in the middle; while according to the other view it is in the form of three frusta of pyramids with a common rectangular base in the middle. Virasena with his philosophic insight, discriminating genius and mathematical skill ultimately rejects the former view and adopts the latter. His conclusions are that the entire universe ( Lokakasa ) has a total height of 14 rajjus and is in its volume 79=343 cubic rajjus, consisting of the lower universe which is 196 cubic rajjus and the upper universe which is 147 cubic rajjus. Between the lower and the upper universe is the rectangular section calied the middle world which is 1x7=7 square rajjus, and which contains in its middle the human world which is a circular area of 45 lakhs of yojanas in diameter. The rajju is thus the standard unit of this spatial measurement and it is only determined as innumerable yojanas long, equal to the smaller side, and of the larger side of the rectangular middle world, of the height of the lower or upper world and of the total height of the entire universe. This discussion as well as similar others bring to light several geometrical problems that confronted our ancient thinkers, and their solutions throw a considerable light upon the evolution of mathematical processes and theories in this country. We have tried to illustrate some of these by twenty diagrams in addition to a large number of examples, Under the Sparsana-prarupana wich contains 185 Sutras, we find the volumes of space similarly considered from the point of view of the past as well as the future status of those beings, in addition to the present to which Kshetra-prarupana confines itself. The question here is the volume of space which beings of different spiritual stages and soul-quests ever happen to touch under one of the ten conditions mentioned above. In this connection the determination of the number of heavenly luminaries shining above the innumerable islands and seas gives rise to a number of interesting mathematical excercises, ( see pp 150-161 of the text ). ! In the Kala-prarupana which contains 342 Sutras, the consideration is of the minimum and maximum periods of time spent by the souls, singly or in aggregates, in the various spiritual stages and soul-quests, The smallest period of time comprehended is an instant (Samaya ) of which innumerable are included in an avali and a breath (Prana ) which is equal to 18 of a second ( see Vol. III, Introduction p. 34). The series Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ of periods of time rises on to a Muhurta ( 48 Minutes), a day, a fortnight, a month, a year, a Yuga a Purvanga, a Purva, and so on to a Palyopama and a Sagaropama and ultimately to an Utsarpini and Avasarpini which constitute a Kalpa. The longest period of timo conceived and denominated is a Pudgala-parivartana (for which see p. 330 text and explanatory note). In interpreting the mathematical part of these texts I again received very valuable assistance from my colleague Mr. K. D. Panday, professor of mathematics in King Edward College, Amraoti. Without his help here, as in the previous volume, it would have been almost an impossible task for me to explain adequately the mathematical portions. As I mentioned in the previous volume, Dr. Avadhesh Narain singh, professor of Mathematics in the Lucknow University and author of the History of Hindu Mathematics, has taken a keen interest in the mathematical contents of these texts. He has now studied the mathematical portions of the III volume and has obliged me by writing out a dissertation on the mathema. tical contents of that volume. The same is being published hore under the caption " Mathematics of Dhavala." It is expected that he would continue his valuable study of these texts and the readers might look forward to a very interesting note on the geometrics of the present volume in the volume to be issued next. Another topic dealt with in the Hindi Introduction of this volurne is an answer to the objection raised in a certain quarter that Jaina traditions prohibit the study of these Sacred Texts by layinen, and therefore these texts should neither be published in a printed form, nor should they be taught in Jaina Pathasalas, nor should they be allowed to be read anywhere by any body except by the Jaina ascetics. A critical examination of all the traditions bearing on this subject shows that an injunction against the study of Siddhanta by the laymer is found in a few books dealing with the duties of Jaina house-holders. But all these books are found to have been written by a few obscure and insignificant writers belonging to a period subsequent to the 12th century A. D. Again, they either do not make clear what is meant by Siddhanta, or explain it in a manner so as to make the present texts, as well as all other available books, fall outside the sphere of Siddhanta. The injunction is, moreover, in direct conflict with the statements of the most ancient and authoritative Jaina writers who have strongly recommended the study of the Jaina texts of the highest kind by all, laymen as well as ascetics. The author of the Dhavala himself lays down in clear and unmistakable terms at every step of his commentary that the Sutras as well as the commentary are so designed Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ir as to be useful to all mankind, dull as well as intelligent. The tradition is thus found to be a very late one invented by some man of narrow outlook and small brain during the age of decadence, and it is altogether incompatible with the whole spirit and idealogy of Jainism and with the clear and definite recommendations of all other writers of far greater importance and authority, A number of queries concerning the meaning and significance of certain statements in the previous volumes have also been answered in the Hindi Introduction. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MATHEMATICS OF DHAVALA Introductory Remarks It has been known that in India the study of Ganita - arithmetic, algebra. mensuration etc -was carried on at a very early date. It is also well known that the ancient Indian mathematicians made substantial and solid contributions to mathematics. In fact they were the originators of modern arithmetic and algebra We have been accustomed to think that amongst the vast population of India only the Hindus studied mathematics and were interested in the subject, and that the other sections of the population of India, e.g the Bhuddhists and the Jainas, did not pay much attention to it. This view has been held by scholars because mathematical works written by Buddhist or Jaina mathematicians had been unknown until quite recently. A study of the Jaina canonical works, however, reveals that mathematics was held in high esteem by the Jainas. In fact the knowledge of mathematics and astronomy was considered to be one of the principal accomplishments of the Jaina ascetics.1 We know now that the Jainas had a school of mathematics in South India, and at least one work-the Ganita-sara-samgraha by Mahaviracarya-of this school was in many ways superior to any other existing work of that time. Mahaviracarya wrote in 850 A. D. and his work although similar in general outline to the works of the Hindu mathematicians like Brahmagupta, Sridharacarya, Bhaskara and others, is entirely different in details, e. g., the problems in the Ganita-sara-samgraha ure almost all different from those in the other works, From the mathematical literature available at present we can say that important schools of mathematics flourished at Pataliputra ( Patna ), Ujjain, Mysore, Malabar, and probably also at Benares, Taxila and some other places. Until further evidence is available, it is not possible to say precisely what the relation between these schools was. At the same time we find that works coming from the different schools resemble each other in their general outline, although they differ in details. This shows that there was intercommunication between the various schools-that scholars and students travelled from one school to another, and that discoveries made at one place were soon communicated throughout the length and breadth of India. It seems that the spread of Buddhism and Jainism gave an impetus to the study of the various sciences and arts. The religious literature of India in general and of Buddhism and Jainism in particular is full of big numbers. The use of big numbers necessitated the development of a simple symbolism for writing those numbers, and 1. Cf. Bhagavati-sutra with the commentary of Abhayadeva Suri edited by Agamodayasamiti of Mehesana, 1919, Sutra 90; English translation by Jacobi of the Uttaradhyayana-sutra, Oxford, 1895, Ch. 7, 8, 38. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ii has been responsible for the invention of the decimal place value notation. It is now established beyond doubt that the place value system of notation was invented in India about the beginning of the Christian Era - the brightest period of Buddhism and Jainism. The new notation was an instrument of great power and accelerated the development of mathematics from the crude Vedic stage - as found in the Sulba sutras to the finished stage of the fifth century-as found in the works of Aryabhata and Varahamihira. One very significant fact which has escaped the notice of historians of mathematics is the following: whilst the general literature of the Hindus, the Buddhists, and the Jainas is continuous from the third or the fourth century B. C. right up to the middle ages, in the sense that works representing each century are found, there is a gap in the mathematical literature. In fact there is hardly any mathematical text earlier than the Aryabhatiya which was composed in 499 A. D. The only exception is a fragmentary manuscript known as the Bakhshali manuscript, which probably belongs to the second or the third century A. D. This manuscript, however, fails to give us any detailed information regarding the state of mathematical knowledge at the time of its composition for the reason that is not strictly speaking a Mathematical text as the treatises of Aryabhata, Brahmagupta or Sridhara etc. It is of the nature of notes on some selected mathematical problems. All that we can infer from the manuscript is that the piace value numerals as well as the fundamental operations of arithmetic with them were well known, and that some types of problems treated by later mathematicians were also known. It has already been pointed out that mathematics as found in the Aryabhatiya is highly developed, for we find in it a treatment of the entire elementary arithmetic of today including the rules of proportion, interest, barter and exchange, and of algebra up to the solution of the simple and the quadratic equations, simple. indeterminate equations etc. The question arises: Did Aryabhata borrow from some foreign source or is the material contained in the Aryabhatiya indigenous and of Indian origin? Aryabhata writes: Having paid reverence to Brahman, the Earth, the Moon, Mercury, Venus, the Sun, Mars, Jupiter, Saturn, and the asterisms, Aryabhata sets forth the science which is honoured here at Kusumapura "1 This shows that he did not borrow from a foreign source. The study of the history of mathematics in other countries leads to the same conclusion, for the mathematics of the Aryabhatiya was far in advance of what was known at that time in any other country of the world. The possibility of borrowing from some foreign source having been ruled out, the question arises: How is it that practically no mathematical work anterior to that of Aryabhata is available? The explanation is simple enough. The place value system of notation was invented some time about the beginning of the Christian Era. It must have taken four or five hundred years to come into general use. Aryabhata's work seems to be the first good text book employing the new arithmetic of the place value numerals. Works anterior 1. Aryabhatiya, ii, 1. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iii to Aryabhata's either used the old type of numerals or were not good enough to stand the test of time. I think that Aryabhata's great popularity as a mathematician was, in a great measure, due to his being the first to write a good text book employing the place value numerals. Aryabhata was responsible for driving out and killing all previous text books. This explains why we get a series of works from 499 A. D. onwards while no works belonging to earlier times are available. Thus we have practically no material to trace the development and growth of mathematies in India before 500 A. D. It becomes a question of paramount importance to hunt and trace out works which may give information regarding the knowledge of mathematics in India anterior to Aryabhata. Mathematical works having been lost, we have to scan and analyse Hindu, Buddhist and Jaina literatures in general, and their religious literatures in particular, to find what material we can in order to reconstruct the history of mathematics in India before 500 A. D. In several of the Puranas we have portions dealing with mathematics and astronomy. Likewise in most of the Jains canonical works there is to be found some mathematical or astronomical material. This material represents the traditional mathematics of India, and such material is generally about three to four centuries older than the age of the work in which it is contained. Thus if we examine a religious or philosophical work written in the period 400 to 800 A. D., its mathematical content will belong to O. A. D. to 400 A. D. It is in the light of the above remarks that we regard the discovery of the Dhavala, a commentary on the Satchandagama, written in the beginning of the ninth century as very important. Mr. H. L. Jaina has placed scholars under a permanent debt of gratitude by editing the work and getting it published. The Jaina school of mathematics. Since the discovery and publication of the Ganita-sara samgraha by Rangacarya, in 1912, scholars have suspected the existence of a school of mathematics run exclusively by Jaina scholars. A recent study of some of the Jaina canonical works has brought to light vering references to Jains mathematicians and mathematical works. The religious literature of the Jainas is classified into four groups, called anuyoga, meaning " the exposition of the principles (of Jainism )." One of them is called karananuyoga or ganitanuyoga, i. e. the exposition of the principles dependent upon mathematics. This shows the high position accorded to mathematics in Jaina religion and philosophy. Although the names of several Jaina mathematicians are known, their works have been lost. The earliest among them is Bhadrabahu who died in 278 B. C. He is known to be the author of two astronomical works: (i) a commentary on the See the Introduction by D. E. Smith to the Ganita-sara-samgrahs ed. by Rangacarya Madras, 1912. 2. B. Datta: The Jaina school of Mathematics, Bulletin, Cal. Math. Soc., Vol. XXI (1929), pp. 115-145. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . iv Suryaprajnapti and (ii) an original work called the Bhadrabahavi Samhita. He is mentioned by Malayagiri (c. 1150) in his commentary on the Suryaprajnapti, and has been quoted by Bhattotpala ( 966 )! Another Jaina astronomer of the name of Siddhasena has been quoteri by Varahamihira (505) and Bhattotpala. Mathematical quotations in Ardha-magadhi and Prakrit are met with in several works. The Dhavala contains a large number of such quotations. These quotations will be considered at their proper places, but it must be noted here that they prove beyond doubt the existence of mathematical works written by Jaina scholars which are now lost. Works written by Jaina scholars under the litle of Ksetra-sa masa and Karana-bhavana dealt with mathematics, but no such works are available to us now. Our knowledge of Jaina mathematics which is of an extremely fragmentary character is gleaned from a few non-mathematical works such as Sthananga-sutra, Tattvarthadhigamasutra-bhasya of Umasvati, Suryaprajnapti, Anuyogadvara-sutra, Triloka Prajnapti, Trilokasara, etc. To these may now be added the Dhavala. The importance of the Dhavala. The Dhavala was written by Virasena in the beginning of the ninthcentury. Virasena was a philosopher and religious divine. He certainly was not & mathematician. The mathematical material contained in the Dhavala may therefore be attributed to previous writers, especially to the previous commentators of whom five have been mentioned by ludranandi in the Srutavatara. These commentators were Kundakunda, Shamakunda, Tumbulura, Samantabhadra and Bappadeva, of whom the first flourished about 200 A. D. and the last about 600 A. D. Most of the mathematical material in the Dhavala may therefore be taken to belong to the period 200 to 600 A, D. Thus the Dhavala becomes a work of first rate importance to the historian of Indian mathematics, as it supplies information about the darkest period of the history of Indian Mathematics--the period preceding the fifth century A. D. The view that the mathematical material in the Dhavala belongs to the period before 500 A. D. is corroborated by detailed study. For instance, many of the processes described in the Dhavala are not be found in any known mathematical work. Furthermore, there is a certain imperfection which, one acquainted with the later Indian mathematical works, can easily discern. The mathematics in the Dhavala lacks the finish and the refinement of the Aryabhatiya and later works. Mathematical Content of the Dhavala Numbers and Notation-The author of the Dhavala is fully conversant with the place value system of notation. Evidence of this is to be found everywhere: We quote some methods of expressing numbers taken from quotations given in the Dhavala 1. 2. Brhat Samhita, ed. by S. Dvivedi, Benares, 18.5, p. 226. Silanka in his commentary on the Sutrakrtanga Sutra, smnyadhyayana, Sanuyogndvara, verse 28, quotes three rules regarding permutations and combinations. These rules are apparently taken from some Jaina mathematical work. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (i) 79999998 is expressed as a number which has 7 in the beginning, 8 at the end, and 9 repeated six times in between1. (ii) 46666664 is expressed as sixty-four, six hundreds, sixty-six thousands sixty-six hundred-thousands, and four kotis2. (iii) 22799498 is expressed as two kotis, twenty-seven, ninety-nine thousands four and ninety-eight". The method used in (i) is found elsewhere also in Jaina literature and at : some places in the Ganita-sara-samgraha. It shows familiarity with the place In (ii) the smaller denominations are expressed first. This is not in accordance with the general practice current in Sanskrit literature. Likewise, the scale of notation is hundred and not ten as is generally found in Sanskrit literature,5 In Pali and Prakrit, however, the scale of hundred is generally used. In (iii) the highest denomination is expressed first. Quotations (ii) and (iii) are evidently from different sources. Big numbers-It is well known that big numbers occur frequently in Jaina literature. In the Dhavala also the various kinds of jiva-rasi, dravya-pramana etc. are discussed. The biggest number that is definitely stated is the number of developable human souls. In the Dhavala" it is stated to lie between the sixth-square of two and the seventh square of two; or to be more precise, between koti-koti-koti and kotikoti-koti-koti, i. e., 6 2 2 between and 2 and more definitely, between (1,00,00,000 )3 and (1,00,00,000) The actual number of such souls known from other works? is 79,22,81,62,51,42,64,33,75 93,54,39,50,336. This number occupies twety-nine notational places. It has the same, number of notational places as (1,00,00,000 )4 but is greater. This is known to the author of Dhavala who calculates the area of the world inhabited by men and shows that the larger number of men can not be contained in it, and hence that view was wrong. The Fundamental Operations-Mention is found of all the fundamental operations addition, subtraction, division, multiplication, the extraction of square and cube-roots, the raising of numbers to given powers, etc. These operations are mentioned 6. Dhavala III, p. 253. 7. el Gommatasara, Jivakanda S. B. J. Series, p. 104. 7 1. Dhavala III, p. 98, quoted verse 51. cf. Gommata-sara, Jiva kanda, p. 633. 2. Dhavala III, p. 99, quoted verse 52. 3. Dhavala III, p. 100, quoted verse 53. 4. of Ganita-sara-samgraha. i, 27. See also History of Hindu Mathematics by Datta and Singh, Vol. I, Lahore, 1935, p. 16. 5. Datta and Singh, 1, c, p. 14. 2 1 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi both with respect to integers and fractions. The theory of indices as described in the Dhavala is somewhat different from what is found in the mathematical works. This theory is certainly primitive and is earlier than 500 A. D. The fundamental ideas seem to be those of (i) the square, (ii) the cube, (iii) the successive square, (iv) the successive cube ( v ) the raising of a number to its own power, (vi) the squareroot (vii) the oube:root (viii) the successive square-root, (ix) the successive cuberoot, etc. All other powers are expressed in terms of the above. For example, 83/3 is expressed as the first square-root of the cube of a; 89 is expressed as the cube of the cube of a; a6 is expressed as the square of the cube or the cube of the square of a; ebo. The successive squares and square-foots are as below lat square of a means 2nd equare, of & means ord square of a means (al )2 = af = 22 nth square of a means Similarly a 1/2 1st square-roof of a means 2nd square-root of a means 3rd square-root of a means a 1/2 alla ........ nth square-root of a means al Vargita-samvargita-The technical term vargita-samvargita has been used for the raising of a number to its own power. For instance, ma is the vargitasamvargita of n. In connection with this the Dhavata mentions an operation called Viralana-deya-" spread and give ". The Viralana (spreading) of a number means the separating of the number into its unities, i. e, the viralana of n is 11111 ......n times. Deya ( giving ) means the substitution of n in the place of 1 everywhere in the above. The vargita-samvargita of n is obtained by multiplying together the n's obtained by the viralana-deya. The result is the first vargita-samvargita of n, i.e., lat wargita-samvargita af n is na The application of the process of viralana-deya once again, i. e., to ng gives the Ind vargita-samvargita of n (n ) . A further application of the same procedure gives the 1. Dhavala Vol. III, p. 53. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3rd vargita-samvargita of n (na) The Dhavala does not contemplate the application of the above more than thrice. The third vargita-samvargita has been used very often! in connection with the theory of very large or infinite numbers. That the process yields very big numbers can be soon from the fact that the 3rd vargita-samvargita of 2 is 256266, (el apo apo (ii) aman (iii) (am vii The laws of indices-From the above description it is obvious that the author of the Dhavala was fully conversant with the laws of indices, viz., 7 6 23 / 22 = 22 nn 22o. am+n am -D amn Instances of the use of the above laws are numerous. To quote one interesting case, it is stated that the 7th varga of 2 divided by the 6th varga of 2 gives the 6th varga of 2. That is nn {} i na "The operations of duplation and mediation were considered important when the place value numerals were unknown. There is no trace of these operations in the Indian mathematical works. But these processes were considered to be important by the Egyptians and the Greeks and were recognised as such in their works on arithmetic. The Dhavala contains traces of these operations. The consideration of the successive squares of 2 or other numbers was certainly inspired by the operation of duplation. which must have been current in India before the advent of the place value numerals. Similarly, there are traces of the method of mediation. In the Dhavala we find generalisation of this operation into a theory of logarithms to the base 2, 3, 4, etc. Logarithms-The following terms have been defined in the Dhavala3: (i) Ardhaccheda of a number is equal to the number of times that it can be halved, Thus the ardhaceheds of 2mm. Denoting ardhaecheda by the abbreviation Ac, we can write in modern notation Ac of x (or Ac x) = log x, where the logarithm is to the base 2. (ii) Vargasalaka of a number is the ardhsccheda of the ardhaccheda of that number, i. e., Vargasalaka of x = Vax Ac Aex log log x, where the logarithm is to the base two. (iii) Frkaccheda of a number is equal to the number of times that it can be divided by 3. Thus 1. Dhavala III, p. 20 H. 2. ibid p. 253 ft. 3. ibid p. 21. 4. ikid p. 56. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viji Trkaccheda of x = Tex = log 3x, where the logarithm is to the base 3. (iv) Caturthaccheda of a number is the number of times that it can be divided by 4. Thus Caturtha-ccheda of s = Ce x = Log 45, where the logarithm is to the base 4. The following results regarding logarithms have been used in the Dhavala: (1) Log (min) = log m - log n. (2) Log (m. n ) = log m + log n. ( 3 )3 2log m = m, where the logarithm is to the base 2. ( 4 )4 Log ( ** )2 = 2x log x. (5)5 Log log ( x ) = log x + 1 + log log , ( for the left side = log ( 2x log x) = log x + log 2 + log log x = log x + 1 + log log x. as log 2 to the base 2 is 1 ). ( 6 )6 Log ( x* )** = x* log xx (7) Let a be any number, then 1st vargita-samvargita of a = 24 = B say] 2nd vargita-samvargita of a = BB = y say ) 3rd vargita-samvargita of a = yy =D [ eay ) The Dhavala gives the following results7 -- (i) Log B = a log a (ii) Log log B = log a + log log a. (iii) log y = Blog B (iv) log log y = log B + log log B = log a + log log a + a log a. (v) log D = y log y (vi) log log D = log y + log log y. and so on. ( 8 )8 Log log D < B2 This inequality gives the inequality Blog B + log B + log log B < B2 1. ibid p. 56. 2. ibid p. 60. 3, ibid p. 55. 4. ibid p. 21 ff. 5. 1. e. . 6. 1. c. It should be mentioned here that now here in the text are these logarithms restricted to be integral. The number x is any number. xx is the first vargita-samvargita rasi. and ( xx ** is the second vargita-samvargita rasi. 7. Dhavala III, p. 21-24. i . . 8. ibid p. 24. : Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ix Fractions- Besides the fundamental arithmetical operations with fractions, knowledge of which has been assumed in the Dhavala, we find a number of interesting formulae relating to fractions, which are not found in any known mathematical work. Amongst these may be mentioned the following: - [1]1 + [2] Let a number m be divided by the divisors d and d', and let q and q' be the quotients (or the fractions). The following formula gives the result when. m is divided by d d' [3] If [4] I and n2 n(n/p) [ 5 ] If and [6] If m d+ d or 8 b & b = P d (q-q) + m' A a b+ b 8 b a b 8 b+c q, then n b n -C q' (979)+-1 q 1 (9/9) and q, 1. Dhavala p. 46. 3. ibid p. 47, quoted verse 27. 4. ibid p. 46, quoted verse 24. 5. ibid p. 46, quoted verse 24. 6. ibid p. 46, quoted verse 25. = = q = = 9, and . - q', then = = m. then 9+ q n P1 q+ & b' q n+1 q n-1 b C = q + q b ; ; 1 q+c, then 2. ibid p. 46. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o q+1 and if a olo = q - e, then-- b b + [7.J! If = O - If o = 4, and + is another fraction, then = gribe 4, and 6+ x = q - c, then [ 8 ] + olo te ole me ole ole ole bc 9-C [ 9 ]3 = q, and his = q + c, then-- 1 bc q + c [10 * If 5 = 4 and 5+ 6 = , then- [11] If = , and be = g', then, Q = q + 626 The above results are all found in quotations given in the Dhavala. They are not found in any known mathematical work. The quotations are from Ardha-Magadhi or Prakrit works. The presumption is that they are taken from Jaina works on mathematics or from previous commentaries. They do not represent any essential arithmetical operation. They are relics of an age when division was considered & difficult and tedious operation. These rules certainly belong to an age when the placevalue notation was not in common use for arithmetical operations. The rule of three-The rule of three is mentioned and used at several 1. ibid p 46, quoted verse 28. 2. ibid p 48, quoted verse 29. 3. ibid p. 49, quoted verse 30. 4, ibid p, 49, quoted verse 31. 5. ibid p. 49, quoted verse 32. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ places, The technical terms in connection with the process are phala, iccha and pramana, the same as found in the known mathematical works. This suggests that the rule of three was known and used in India even before the invention of the place-value notation. The Infinite. Use of big numbers-The word infinite used in various senses is found in the literature of all ancient peoples. A correct definition and appreciation of the idea, however, came much later. It is natural that the correct definition was evolved by people who used big numbers, or were accustomed to such numbers in their philosophy. The following will show that in India the Jaina philosophers succeeded in classifying the various notions connected with the term infinite, and in evolving the correct definition of the numerical infinite. The evolution of suitable notation for expressing big numbers as well as of the idea of the infinite arise when abstract reasoning and thinking reach a certain high standard. In Europe, Archimedes tried to estimate the number of sand particles on the sea-shore and the Greek philosophers speculated about the infinite and the limit. They, however, did not possess suitable symbols for the expression of big numbers. In India, the Hindu, Jaina and Buddhist philosophers used very big numbers and evolved suitable symbolism for the purpose. In particular, the Jainas tried to form an estimate of all living beings in the Universe, of time instants, of locations I points or places ] in the Universe and so on. Three methods of expressing big numbers were employed: (1) The place-value notation using the scale of ten. In this connection it may be noted that number-names based on the scale of ten2 were coined to express numbers as large as 10140. xi (2) The law of indices (varga-samvarga) was employed to give compact -expressions for big numbers, e. g. (1) (2") = 4, (i) (2,29 = 4 = 256, 22 {(2) **} 2.2 {(2 256 256 (iii) is called the third Vargila-samvargita of 2. This number is greater than the number of protons and electrons in the Universe. 1. See, for example, Dhavala III, p. 69 and 100 etc. 2. For details of big numbers and numerical denominations, see Datta and Singh, History of Hindu Mathematics ( Published by Motilal Banarsi Dass, Lahore) Part 1, pp. 11 f. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) The logarithm ( ardhaccheda ) or the logarithm of & logarithm ( ardhaccheda-salaka ) was used to reduce the consideration of big numbers to those of smaller ones, e. g. (i) Logg 2 = 2 (ii) Log, log, 44 = 3, (iii) Log, log, 256256 = 11. It is no wonder to find that today we take recourse to one or the other of the above three methods of expressing numbers. The decimal place-value notation has become the common property of all nations. Logarithms are used whenever cal. culations with big numbers have to be made. Instances of the use of the law of indices to express magnitudes in modern physics is common. For instance, the number of protons in the Universe has been calculated and expressed as 136.2256 And Skewes' number which gives information regarding the distribution of primes is expressed in the form-- All the above methods of expressing numbers have been used in the Dhavala. It follows that the methods were commonly knowa before the seventh century A. D. in India. ........ 1. The number 136. 2256 expressed in the decimal notation is 15,747,724,136,275,002,577 605,653,961,181,555.468,044,717,914, 572,116,709,366,231,425,076,185,631,031,296. It will be observed that the third vargita-samvargita of 2, i. e., 256256 is greater than the number of protons in the Universe. If we imagine the entire Universe as a chess-board, and the protons in it as chessmen, and if we agree to call any interchange in the position of two protons a' move' in this cosmic game, then the total number of possible moves would be the number - 84 10 10 10 This number is also connected with the theory of the distribution of primes. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xiii Classification of the infinite. The Dhavala gives a classification of the infinite. The term infinity has been used in literature in several senses. The Jaina classification takes into account all these. According to it there are eleven kinds of infinity as follows: (1) Namananta - Infinite in name. An aggregate of objects which may or may not really be infinite might be called as such in ordinary conversation, or by or for ignorant persons, or in literature to denote greatness. In such a context the term infinite means infinite in name only, i. e., Namananta. (2) Sthapanananta-Attributed, or associated infinity. This too is not the real infinite. The term is used in case infinity is attributed to or associated with some object. (3) Dravyananta-Infinite in relation to knowledge which is not used. This term is used for persons who have knowledge of the infinite, but do not for the time being use that knowledge. (4) Gananananta-The numerical infinite. This term is used for the actual infinite as used in mathematica. (5) Apradesik ananta-Dimensionless, i. e., infinitely small. (6) Ekananta-One directional infinity. It is the infinite as observed by looking in one direction along a straight line. (7) Ubhayananta-Two directional infinite. This is illustrated by a line continued to infinity in both directions. (8) Vistarananta--Two dimensional or superficial infinity. This means an infinite plane area. (9) Sarvananta-Spatial infinity. This signifies the three dimensional infinity, i. e. the infinite space. (10) Bhavananta-Infinite in relation to knowledge which is utilised. This term is used for a person who has knowledge of the infinite, and who uses that knowledge. (11) Saswatananta-Everlasting or indestructible. The above classification is a comprehensive one, including all senses in which the term ananta is used in Jaina literaturel. Gananananta (numerical infinite ) The Dhavala clearly lays down that, in the subject-matter under discussion, by the term ananta ( infinite ) we always mean the numerical infinite, and not any 1. 2. Dhavala III, p. 11-16. ibid p. 16. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xiv of the other infinities enumerated above. For, in the other kinds of infinity " the idea of enumeration is not found "l. It has also been stated that the numerical infinite is describable at great length and is simpler". This statement probably means that in Jaina literature ananta (infinite ) was defined more thoroughly by different writers and had become commonly used and understood. The Dhavala, however, does not contain a definition of ananta. On the other hand, operations on and with the ananta are frequently mentioned along with numbers called samkhyata and asamkhyata. The number samkhyata, asamkhyata and ananta have been used in Jaina literature from the earliest known times, but it seems that they did not always carry the same meaning. In the earlier works ananta was certainly used in the sense of infinity as we define it now, but in the later works anantananta, takes the place of ananta. For example, according to the Trilokasara, & work written in the 10th century by Nemicandra, Parita-ananta, Yuktananta and even Jaghanya-anantananta is a very big number, but is finite. According to this work, numbers may be divided into three broad classes: (i) Samkbyata, which we shall denote by- s; (ii) Asamkhyata, which we shall denote by- a; (iii) Ananta, which we shall denote by- A. The above three kinds of numbers are further sub-divided into three classes as below:1. Samkhyata (numerable ) numbers are of three kinds: (i) Jaghanya-samkhyata (smallest numerable ) which we shall denote by sj; (ii) Madhyama-samkhyata (intermediate numerables ) which we shall depote by-sm; (iii) Utkrsta-samkhyata ( the highest numerable ) which we shall denote by-su. II. Asamkhyata (un-numerable ) numbers are divided into three classeg:(i) Parita-asamkhyata ( first order unnumerable ) which we shall denote by- ap; (ii) Yukta-asamkhyata (medium unnumerable ) which we shall denote by- ay; (iii) Asamkhyata-asamkhyata (unnumerably-unnumerable ) which we shall denote by-aa. Each of the above three classes is further sub-divided into three classes, viz. Jaghanya ( smallest ), Madhyama (intermediate ) and Utkrsta (highest). Thus we 1. ibid p. 17. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XV have the following numbers included under Asamkhyata: 1. Jaghanya-parita-asamkhyata 2. Madhyama-parita-asamkhyata 3. Utkrsta-parita-asamkhyata api apin ara Api Jaghanya-yukta-asa mkhyata ayj 2. Madhyama-yukta-asamkhyata aym 3. Utkrsta-yukta-asamkhyata ayu 1. Jaghanya-asam khyata-asamkhyata aaj 2. Madhyama-asamkhyata-asamkhyata aam 3. Utkrsta-asamkhyata-asamkhyata aau III, Ananta, which we denote by A, is divided in to three classes (i) Parita-Ananta ( first order infinite ) which we shall denote by- Ap; (ii) Yukta--Ananta (medium infinite ) which we shall denote- Ay; (iii) Ananta-Ananta (infinitely infinite ) which we shall depote by- AA. As in the case of the asamkhyata numbers, each of these is further subdivided into three classes- Jaghanya, Madhyama and Utkrsta- so that we have the following numbers in the Ananta class: 1. Jaghanya-parita-ananta 2. Madhyama-parita-ananta Apm 3. Utkrsta-parita-ananta Apu 1. Jaghanya-yukta-ananta Ayj 2. Madhyama-yukta-ananta Aym 3. Utkrsta-yukta-ananta Ayu 1. Jaghanya-ananta-ananta AAj 2. Madhyama-anantil-ananta A Am 3. Utkrsta-ananta-ananta A Au Numerical value of the Samkhyata ---According to all Jaina authorities, the Jaghanga-samkhyata is the number 2. being, according to them, the smallest number that represents multiplicity. Unity was not counted as a member of the aggregate of Samkhyata numbers. The Madhayama-samkhyata includes all numbers between 2 and the Utkrsta-samkhyata ( the highest numerable ) su, which itself is the number immediately preceding the Jaghanya-parita-asimkhyata apj, i, e., su = apj - 1. And apj is defined in the Trilokasara as follows: According to Jaina cosmology the Universe is composed of alternate rings of land and water whose boundaries are concentric circles with increasing radii. 1. See, Trilokn-sara, 35. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xvi The width of any ring, whether land or water, is double that of the preceding ring.. The central core (i. e., the initial circle) is of 100,000 yojanas in diameter and is called Jambudvipa. Consider four cylindrical pits each of 100,000 yojanas in diameter and 1,000 yojanas deep. Call these A, B, C, and D. Imagine that A, is filled with rape-seedsand further rape-seeds are piled over it in the form of a conical heap, the topmost. layer consisting of one seed. The total number of seeds required for the operation is-For the cylinder: 19791209299968. 101 For the superincumbent cone: 1790200845451636363636363636363636363636363636. The totel numbar of seeds is 1997112938451316363636363636363636363636363636. We shall call the process described above by the term "overfilling" a cylinder with rape-seeds. Now, take the seeds from the above over-filled pit and drop them, beginning from Jambudvipa, one on each concentric ring of land or water of the Universe. The number of seeds being even, the last seed would fall on a ring of water. Let one rapeseed be put in B, to denote the end of this operation. Now, imagine a cylinder with the diameter of the boundary of the ring of 1 water into which the last rape-seed was dropped in the above operation, and 1000yojanas deep. Call this cylinder A. Imagine A, to be overfilled with rape-seeds. Drop the seeds, beginning after the last ring of watar attained in the previous operation, successively on the rings of land and water. This second dropping of seeds will lead toa ring of water on which the last seed is dropped. Place one more seed in B, to denote the end of this operation. Imagine now a cylinder with diameter that of the last ring of water attained above, and 1000 yojanas deep. Call this cylinder As. Let As be over-filled with. rape seeds and let these seeds be dropped on the rings of land and water as before, and let at the end of the process a seed be dropped in Bi. Imagine the above process continued tiil B1 is overfilled. The above process leads to cylinders of increasing volumes: A1, A2, ......... .... Let A' be the last cylinder obtained when B, is over-full. Now, begin with A' as the first over-full pit and continue the above process dropping one rape-seed on each ring of land and water, beginning after the water ring into which the last seed in the previous operation was dropped. Then drop one seed in C. Continue the process till C, is over-filled. Let A" be the last cylinder obtained by the above process. Then begin with with A" and proceeding as before over-fill D. Let A" be the last pit obtained at the termination of this operation. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Then, the Jaghanya-parita-asamkhyata, apj, is equal to the number of rapeseeds contained in A". And Utkrsta-samkhyata = su = apj - 1. xvii Remarks:-The central iden in dividing numbers into three classes seems to be this:-The extent to which numeration, i. e., counting, can proceed depends on the number-names available in the language or on other methods of expressing numbers. In order, therefore, to extend the bound of numbers which may be counted or expressed in speech, a long series of names of numerical denominations, based primarily on the scale of ten, was coined in India. The Hindus contented themselves with eighteen denominations by the help of which numbers up to 1017 could be expressed in speech. Numbers greater than 1017 could be expressed by repetition, as we do now when we say million million, etc. But it was realised that repetition was cumbersome. The Buddhists and the Jainas who needed numbers much bigger than1017 in their philosophy and cosmology coined denominational names for still greater numbers. We do not possess Jaina denominational names, but the following series of denominational names which is of 1 The Jainas prossess in their old literature a list of names denoting long periods of time with the year as the unit. The series is as follows: 1 Varsa (q) = 1 Year 2 Yuga () = 5 Years 3 Purvanga (a) = 84 Lakhs of years 4 Purva (q) = 84 Lakhs of Purvangas 18 Atata () = 84 Lakhs of Atatangas 19 Amamanga (T) = 84 Atatas 20 Amama (3H) = 84 Lakhs of Amamangas 21 Hahanga (reter) =84 Amamas 5 Nayutanga (agat) = 84 Purvas 22 Haha () = 84 Lakhs of Hahangas 6 Nayata (g)= 84 Lakhs of Nayutangas 23 Huhanga (ET) = 84 Hahas 7 Kumudanga (F) 84 Nayutas 8 Kumud () = 84 Lakhs of Kumudangas 9 Padmanga (T) = 84 Kumudas 24 Hoha ()= 84 Lakhs of Hohangas 25 Latanga () = 84 Huhus 10 Padma (44) = 84 Lakhs of Padmangas 11 Nalinanga (fat)= 84 Padmas 26 Lata () = 84 Lakhs of Lalitangas 27 Mahalatanga (great) = 84 Latas 12 Nalina () 84 Lakhs of Nalinangas 28 Mahalata(g)-84 Lakhs of Mahalatangas 18 Kamalanga ()=84 Nalinas 29 S'rikalpa (a) = 84 14 Kamala () = 84 Lakhs of kamalangas 30 Hastaprahelita (fa) 15 Trutitanga (fat)= 84 Kamalas Mahalatas 84 Lakhs of Srikalpa 16 Trutita (f) = 84 Lakhs of Trutitanga 31 Acalapra () = 84 Lakhs of 17 Atatanga (j) = 84 Trutitas Hastaprahelita This list is found in the Triloka-prajnapti [4th-6th cent], Harivansa-purana (8th cent.) and Rajavartlika [ 8th cent ], with a few variations in the names only. According to a statement found in Triloka-prajnapti, the value of Acalapra is obtainable by multiplying 31 times 84 i e. 39 Acalapra 8431, and that the value will lead us to 90 decimal places. According to Logarithmic tables, however, 8431 gives us only sixty decimal places of notation. (See Dhavala III, introduction and footnote, p. 34). Editor. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Buddhist origin is interesting = 1 H 1 Eka 2 dasa 3 sata 4 sahassa 5 dasu sahassa 6 sata sahassa 7 dasa-sata-sahassa 8 koti 9 pakoti 10 kotippakoti 11 nahuta 12 13 14 bindu ninnahuta akhobhini 1,000,000 10,000,000 (10,000,000 2 (10,000,000)8 (10,000,000) (10,000,000 y (10,000,000 )6 26 mahakathana = (10,000,000 )10 (10,000,000 )7 27 asamkhyeya = (10,000,000 )20 It will be observed that in the above series asamkhyeya is the last denomination. This probably implies that numbers beyond the asamkhyeya are beyond numeration, i. e, unnumerable. where = 100,000 where 10 100 1,000 10,000 = = Jaghanya-parita-asamkhyata Madhyama-parita-asamkhyata Utkrsta-parita-asamkhyata xviii Let Jaghanya-yukta-asamkhyata Madhyama-yukta-asamkhyata Utkrsta-yukta-asamkhyata 15 abbuda 16 nirabbuda 17 ahaha 18 ababa 19 atata 20 sogandhika 21 uppala 22 kumuda The value of asamkhyeya must have varied from time to time. Nemicandra's asamkhyata is certainly different from the asamkhyeya difined above, which is 10140, Asamkhyata-As already mentioned, the asamkhyata numbers are divided into three broad classes, and each of these again into three sub-classes. Using the notation given above, we have, according to Nemieandra 23 pundarika 24 paduma 25 kathana [aaj] (apj) is (apm) (apu) [aaj] {[anj] *=[] [" [anj] B (ayj) (aym) is (ayu) (10,000,000)8 ( 10,000,000 )9 (10,000,000, 10 (10,000 000 11 (10,000,000 12 (10,000,000 13 (10,000,000 14 (10,000,000 )15 = (10,000,000 )16 (10,000,000 )17 (10,000,000 18 [{ [naj] = = Jaghanya-asamkhynta-asamkhyata (naj) Madhyama-samkhyata-asamkhyata (aam) is > anj, but apj. but Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Let CB six dravyas1. Let D = Then, where where Jaghanya parita-ananta [ Apj ] = Madhyama-parita-ananta [Apm ] is > Apj, but Apu; Utkrsta-parita-ananta [ Apu ] Ayj 1; where >> y {(0deg,0deg {(0deg "} {{ cdeg 0deg } xix + [ Ayj ] Jaghanya-yukta-ananta (apj)(api) Madhyama-yukta-ananta [Aym] is > Ayj, but << Ayu; Utkrsta-yukta-ananta [ Ayu ] AAj 1; four aggregates. {000,00 % 100000} =-[{(AAS) ANS | |CAA; AND AAj } {(++)+*} = {(x*)**} = Jaghanya-ananta-ananta [AAj] (Ayj)2 Madhyama-ananta-ananta [AAm] is > AAj, but < AAu; = = AAu stands for Utkrsta-ananta-ananta, which. according to Nemicandra, is obtained as follows: Let - = AAAA 11] [{CANDANS} {CANJANS}] + six rasis3; ( ] hzh + two rasist; 1. The six dravyas are the spatial points of: (1) Dharma, (2) Adharma, (3) one Jiva (4) Lokakasa, (5) apratisthita (vegetable souls) and (6) Pratisthita (vegetable souls ). 2. The four aggregates are: (1) instants of a kalpa, (2) spatial units of the Universe, (3) anubhagabandha-adhyavasaya-sthana, and (4) avibhaga praticcheda of Yoga. 3. These are: (1) siddha, (2) sadharana-vanaspati-nigoda, (3) vanaspati, (4) pudgala (5) vyavahara kala, and (6) alokakasa. 4. These are: (1) Dharma dravya, (2) adharma dravya, (aguru-laghu-guna-avibhaga praticcheda of both, ) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = {(x))"} XX M {(x)} Now, the aggregate known as kevalajnana is greater than a, and- AAu Kevalajnana - z + z Kevalajnana Remarks-From the above it follows that [i] Jaghanya-parita-ananta [api] is not infinite unless one or more of the six dravyas or the one of the four aggregates, which have been added to obtain it, is infinite. [ii] Utkrsta-ananta-ananta [ AAu ] is equivalent to the aggregate called Kevalajnana. The description above seems to imply that the utkrsta-ananta-onanta can not be reached by any arithmetical operation, however far it may be carried. In fact it is greater than any number z which can be reached by arithmetical operations. It seems to me, therefore, that Kevalajnana is infinite, and hence that utkrsta-ananta-ananta is infinite. Thus, the description found in the Trilokasara leaves us in doubt as to whether any of the three classes of parita-ananta and the three classes of yukta-ananta and the jaghanya-ananta-anants is actually infinity or not, in as much as they are all said to be the multiples of asamkhyata and even the aggregates that have been added are also asamkhyata only. But the Ananta of the Dhavala is actual infinity, for it is clearly stated that "a number which can be exhausted by subtraction cannot be called ananta." It is further stated in the Dhavala that by ananta-ananta is always meant the madhyama-ananta-anaata. So the madhyama-ananta-ananta, according to the Dhavala, is infinite. The following method of comparing two aggregates given in the Dhavala is very interesting. Place on one side the aggregate of all the past Avasarpinis and Utsarpinis (ie, the time-instants in a kalpa, which are supposed to form a coutinuum and are consequently infinite) and on the other the aggregate of Mithyadrsli jiva-rasi. Then taking one element of the one aggregate and a corresponding element from the other, discard them both, Proceeding in this manner the first aggregate is exhausted, whilst the other is not 3 The Dhavala, therefore, concludes that the aggregate of mithyadrsti-rasi is greater than that of all the past time-instants. The above is nothing but the method of one-to-one correspondence which forms the basis of the modern theory of infinite cardinals. It may be argued that the method is applicable to the comparison of finite cardinals also, and so was taken recourse to for comparing two very big finite aggregates, so big that their elements 1. Dhavala III, p. 25. 2. ibid p. 28. 3. ibid p. 28, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxi could not be counted in terms of any known numerical denomination. This view-point is further supported by the fact that the Jains works fix the duration of a time-instant, and so the number of time-instants in a Kalpa (Avasarpini and Utsarpini) must be finite, as the Kalpa itself is not an infinite interval of time. According to this latter view the Jaghanya-parita-ananta (which according to definition is greater than the aggregate of time instants) is finite. As already pointed out, the method of one-to-one correspondence has proved to be the most powerful tool for the study of infinite cardinals, and the discovery and first use of the principle must be ascribed to the Jainas. In the above classification of numbers I see a primitive attempt to evolve a theory of infinite cardinal numbers. But there are some serious defects in the theory. These defects would lead to contradictions. One of these is the assumption of the existence of the number c1, where c is infinite and a limiting number of a class. On the other hand, the Jaina conception that the vargita-samvargita of a cardinale (i. e., edeg) would lead to a new number is justifiable. If it be true that the Utkrsta-asamkhyata of the early Jains literature corresponds to infinity, then the creation of the numbers of the ananta class anticipated to some extent the modern theory of infinite cardinals. Any such attempt at such an early age and stage in the growth of mathematics was bound to be a failure. The wonder is that the attempt was made at all. The existence of several kinds of infinity was first demonstrated by George Cantor about the middle of the nineteenth century. He gave a theory of transfinite numbers. Cantor's researches in the domain of infinite aggregates, have provided a sound basis for mathematics, a powerful tool for research, and a language for correctly expressing the most abstruse mathematical ideas. The theory of transfinite numbers however, is at present in an elementary stage. We do not as yet possess a calculus of these numbers, and so have not been able to bring them effectively in mathematical analysis. A. N. Singh, D. Sc., Lucknow University. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INDEX (Owing to deficiency of types, proper diacritical marks could not be used in the Mathematics of Dhavala'. The following index will be helpful in reading the Sanskrit and Prakrit technical terms correctly. ) Ababa ( 3779 ) xviii Bhadrabahu (madrabAhu ) iii Abbuda ( abbuda, sk. arbuda) xviii Bhagavati-sutra (vaatus ) i fo Abhayadeva Suri ( abhayadevasUri) ifn Bhaskara (bhAskara)i Acalapra ( 37701 ) xvii fn Bhattotpala (bhaTTotpala ) iv Adharma ( 39 ) xix fn Bhavananta ( HITEC) xiii Agamodaya samiti ( THIGH Aa ) i fn Bindu (fr) xviii Aguru-laghu-guna ( 317 T) xix fa Brahmagupta (TT) iii. Ahaha ( 3767 ) xviii Brhat Samhita ( ar) iv fn Akhobhini ( akhobhinI, sk. akSohiNI) xviii Caturthachheda ( area ) viii Alokakasa ( 370 FIT ) xix fa Dasa ( dasa, sk daza) xviii Amama ( H ) xvii fa Deya ( at ) vi Ama manga (374#**T ) xvii fn Dharma ( T ) xix fo Ananta ( arta ) xiv,xv etc. Dhavala ( 1 ) ,iv, etc. Anantananta ( 3 ) xiv etc. Dravyananta ( dravyAnanta )xili Anubhagabandha-adhyasaya-sthana Dravya pramana ( TTT) v ( THTTIT-3747741TETT) xix fn Eka ( 57 ) xviii Anuyoga ( anuyoga) iii Ekananta ( ekAnanta ) xiii Anuyogadvar&-sutra ( 37TTEET ) iv Ganita ( pora) i Apradesik ananta ( 379afe tra ) xiii Gananananta (gaNanAnanta ) xiii Apratisthita (water) xix fn Ganitanuyoga ( gaNitAnuyoga ) iii Arddhaccheda ( 37efesa ) vii, xii Gauita-sara-samgraha (TOAT-HAT ) Arddhaccheda-salaka ( 378TSUS(+7) xii iiii,v, Ardha-magadhi ( 37 HTTERT) iv,x Gommatasara (gommaTasAra) v fn Aryabhata ( BIRTHS ) ii, iii Haha (IEU) xvii fn Aryabhatiya ( AryabhaTIya ) ii,iv Hahapga ( CIENT ) xvii fn Asamkhyata ( The ) xfv,xvii Harivamsa purana (tratar ) xvii fn Asamkhyeya ( asaMkhyeya ) xviii Hastaprahelita ( m ) xvii fa Atata ( 3722 ) xvii fn, xviji Huhanga ( FIT) xyii fn Atatanga ( BEZIT xvii fa Huhu (B) xvii fn A vibhaga-pratichheda ( 31TITIT Ichha ( 57 ) xi o ) xix fn Indranandi ( 1 ) iv Avasarpini ( 31 iuft) xx, xxi Jaghanyao (To) xiv, xv, xvii Bappadeva (bappadeva ) iv Jaghanya-anantananta ( 79-4T-BTTTTTT) Benares ( banArasa )i xiv, xv,xix Bhadrabahavi Samhita (bhadrabAhavI Jaghanya-asankhyata.asamkhyata Afeat ) iv (3774-3 -ronta ) xv,xviii etc. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxiii Jaghanya-parita-ananta 59-T-377-7 Madhyama yukta-asamkhyata (HT Xv,xviii etc. TTT-BTTTT) xv, xviii etc. Jaghanya-parita.asamkhyata (5797-na- Mahakathana ( HET FATA ) xviii BeTa ) xv,xviii etc. Mahalata ( ESAT ) xvii fo Jaghanya-yukta-ananta (TT--3277) Mahalatanga (HaiSain) xvii fn XV,xix Mahaviracarya ( HEITTTTTT) i Jaghanya-yukta-asamkhyata (577-47- Malabar ( part ) i HETIT ) Xv, xviii etc. Malayagiri ( START ) iv Jambudvipa ( FATT) xvi Mithyadrsti Jiva-rasi (PETE GEIT ) Jiva (ofta ) xix fn XX Jivakanda (jIvakANDa ) v fn Mysore (maisUra )i Jiva-rasi ( a ) v Nahuta ( 7 ) xviii Kalpa ( 739 ) xix fo, xx, xxi Nalina ( ) xvii fn Kamala (FH) xvii fn Nalinanga ( fait ) xvii fn Kamalanga ( FHOTT ) xvii fn Namananta ( nAmAnanta)xiii Karana-bhavana ( FTTHICET ) ir Nayuta ( a ) xvii fn Karanar uyoga ( FATTITAIT ) iii Nayutanga ( tatt ) xvii fn Kathana ( 74 ) xviii Nemicandra ( 1199-5 ) xiv, xviii, xix Kevala-jnana ( ) xx Ninnahuta (ninnahuta, sk nirNahuta ) xviii Koti ( #72 ) v, xviii Nirabbuda (nirabbuda, sk nirarbuda) xviii Kotippakoti (Fifft ) xviii Padma (CET) xpii fn Ksetra-samasa (ATH) iv Padmanga (EIT ) xpii fo Kumuda (945 ) xvii fn, xviii Paduma (paduma, sk padma)xviii Kumudanga ( GIT xvii fn Pakoti (pakoTi, sk prakoTi) xviii Kundakunda ( kuMdakuMda ) iv Pali (pAlI) Parita-angnta (ga-37777 ) xiv Kusumapura ( kusumapura) ii Lata (al ) xvii fn Pataliputra ( pATaliputra )i Latanga ( SAT) xvii fn Phala ( 45 ) xi Prakrit (1 ) iv, v, X Lokakasa ( lokAkAza ) xix fn Pramana (pramANa)xi Madhyama-ananta-ananta ( T-TE -P Pratisthita (spaigaxix 34 ) xv, xix Pudgala (55) xix fn Madhyama-asamkhyata-asa mkhyata Pundarika ( gusti) xviii (74-BESTIA-EITT ) xv, xviii etc. Pura18 ( g Tur) iii. Madhyama-parita-ananta ( T-a-lo Purya (e) xpii fn _ ananta) xv, xix Puryanga ( EN ) xyii fn Madhyama-parita-asamkhyata (HETH-Rajavarttika (Taifa) xyii fo qfia-piena) xy, xviii etc. Rangacarya( raMgAcArya ) iii Madhyama-yukta-ananta ( 84H-GER-Sadharana-vanaspati-nigoda (HTETE FT) xv, xix fa laita xix in Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sahassa ( sahassa, sk sahastra ) xviii Samantabhadra ( samantabhadra ) iv Samkhyata () iv, V Sarvananta ( sarvAnanta ) xiii Saswatananta ( zAzvatAnanta ) xiii Sata ( sata, sk zata ) xviii Satkhandagama ( STkhaMDAgama ) iii Shamakunda ( zAmakuMda ) iv Siddha (f ) xix fn Siddhasena ( siddhasena ) iv Silanka ( zIlAMka ) iv fn Sogandhika ( sogaMdhika, sk saundhika ) xviii Smayadhyayana ( smayAdhyayana ) iv fn Sridharacarya () i, ii Srikalpa ( zrIkalpa ) xvii fn Srutsvatara ( zrutAvatAra ) iv Sthananga-sutra (i) iv Sthapanananta ( sthApanAnanta ) xii Sulbasutra (sulbasUtra ) ii Suryaprajnapti ( sUrya prajJapti ) iv Sutrakitanga sutra (i) iv fn Tathvarthadhigama-sutra-bhasya Taxila ( takSazilA ) i Triloka-prajnapti (triloka- prajJapti ) xxiv ( tattvArthAdhigamasUtrabhASya ) iv iv, xvii fn Trilokasara (fr) iv, xiv, XV, XX Trika chheda (trikacheda ) vii Trutita (a) xvii fn Trutitanga (at) xvii fn Tumbulura (tumbura ) iv Ubhayananta ( ubhayAnanta ) xili Ujjain ( ujjaina ) i Umasvati ( umAsvAti ) iv Uppala ( uppala, sk utpala ) xviii Utkrsta ananta ananta ( utkRSTa - ananta - ananta xv, xix Utkrsta asamkhyata- asamkhyata ( utkRSTa asaMkhyAta asaMkhyAta ) xv, xviii etc. Utkrsta-parita-ananta ( utkRSTa parIta- ananta ) xv, xix Utkrsta-parita-asamkhyata (-- X, xviii etc. Utkrsta-yukta-ananta-F) XV, xix Utkrsta-yukta-asamkhyata (-- xviii etc. Utsarpini ( utsarpiNI ) xx, xxi | Uttaradhyayana sutra ( uttarAdhyayanasUtra ) i fn. Vanaspati ( vanaspati ) xix fn Varahamihira ( varAhamihira ) ii, iv Varga (af) vi Varga-samvarga (af-af ) xi Varga-salaka (-a) vii Vargita samvargita (afia-afia) vi, vii, viii, xi, xii fn, xxi Varsa (af) xvii fn Viralana (fra) vi Viralana.deya (-) vi Virasena (af) iv | Vistarananta ( vistArAnanta ) xiii Vyavaharakala () xix fn. Yoga () xix fn Yojana () V Yuga () xvii fa Yuka (g)xiv, xv Yuktananta (a) xiv Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra jainadharma jJAna aura viveka pradhAna hai| yahAM manuSya ke pratyeka kAryakI acchAI aura burAIkA nirNaya vastusvarUpake vicAra aura bhAvoMkI zuddhi yA azuddhike anusAra kiyA gayA hai | jJAnakA sthAna yahAM bahuta UMcA hai| mokSakA mArga jo ratnatrayarUpa kahA gayA hai usameM jJAnakA sthAna cAritra pUrva rakhA hai| jaba kucha jJAna ho jAyagA tabhI to cAritra sudhara sakegA, aura jitanI mAtrA meM jJAna vizuddha hotA jAyagA utanI mAtrA meM hI cAritra nirmala hone kI sambhAvanA ho sakatI hai / isIliye jainI devake sAtha hI zAstrakI bhI pUjA karate haiM / dainika Avazyaka kriyAoM meM zAstra-svAdhyAyakA sthAna vizeSa rUpase hai / cAra prakArake dAnoM meM zAstradAnakI bhI bar3I mahimA hai / jaina AcAryoMko jJAta thA ki dharmakA pracAra aura paripAlana zAstroM ke AdhArase hI ho sakatA hai, ataH unhoMne samaya samaya para sabhI sthAnoM aura pradezoMkI bhASAoM meM graMtha racakara unakA pracAra va paThana-pAThana bar3hAne kA prayatna kiyA / svayaM tIrthaMkara bhagavAn kI divyavANIkI yaha eka vizeSatA kahI jAtI hai ki use saba prANI suna aura samajha sakate tathA usase lAbha uThA sakate haiN| prAcIna kAlakI ziSTa bhASA kahalAnevAlI saMskRta ko chor3akara jaina siddhAntako prAkRta bhASA - nibaddha karane meM yaha bhI eka hetu kahA jAtA hai ki jisase bAla, strI, manda, mUrkha sabhI cAritra sudhArane kI vAMchA rakhanevAle usase lAbha uThA sakeM / kintu dharmakA udAtta dhyeya aura strarUpa sadaiva ekasA niyata nahIM rahane pAtA / jyoM hI usameM guru kahalAne kI abhilASA rakhanevAle vyaktiyoMkI vRddhi huI, aura jJAnakI hInatA hote hu bhI ve maryAdAse bAhara kI bAteM kahane sunane lage, tyoM hI usameM aneka vivekahIna aura tarkazUnya bAteM va vizvAsa bhI A ghusate haiM, jo bholI samAjameM ghara karake kabhI kabhI bar3e anartha ke kAraNa bana jAte haiM / jainazAstra-svAdhyAya ke sambandhameM bhI aisI hI eka bAta utpanna huI hai jisakA hameM yahAM 1 vicAra karanA hai / SaTkhaMDAgamakI isase pUrva tIna jilheM prakAzita ho cukI haiM aura aba cauthI jilda pAThakoM ke hAthameM pahuMca rahI hai / ina siddhAnta graMthoMkA samAjameM Adara aura pracAra dekhakara hameM apane dhyeyakI saphalatAkA saMtoSa ho rahA hai / isa ora samAjake autsukya aura tatparatA kA anumAna isIse ho sakatA hai ki itane alpa kAlameM hameM siddhAntoddhAra ke kArya meM mUDabidrI saMsthAnakA pUrNa sahayoga prApta ho gayA hai, jayadhavala ke prakAzana ke liye bhI aneka saMsthAeM utsuka ho uThIM aura jaina saMgha, + 1 devapUjA gurUpAstiH svAdhyAyaH saMyamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM SaT karmANi dine dine || 2 auSadhidAna, zAstradAna, abhayadAna aura AhAradAna / 3 bAlastrI maMdamUrkhANAM nRNAM cAritrakAMkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtaH // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) khaMDAgamakI prastAvanA mathurA, kI orase usakA kArya bhI prArambha ho gayA, tathA seTha gulAbacaMdajI zolApurakI sadbhAvanAse mahAdhavalake sambandhameM bhI eka samiti susaMgaThita ho gaI hai| zrIyukta maMjaiyAjI hegaDene tInoM siddhAntoM ke mUlapAThako tAr3apatrIya pratiyoMke AdhArase prakAzita karanekI skIma bhI prastuta kI hai / prakAzita siddhAntakA svAdhyAya bhI aneka maMdiroM aura zAstrabhaMDAroM va gRhoM meM ho rahA hai| yahI nahIM, bambaIkI mANikacaMda jaina parIkSAlaya samitine apanI gata baiThaka meM dhavalasiddhAntaka prathama bhAga satprarUpaNAko apanI sarvocca zAstrI parIkSAke pAThyakrama meM sammilita kara ina siddhAntoMke samayocita paThana-pAThana kA mArga bhI khola diyA hai / isa saba pragatise vidvatsaMsAra ko bar3A harSa hai / kintu ekAdha vidvAn abhI aise bhI haiM jinheM ina siddhAntoM kA yaha uddhAra pracAra ucita nahI jaMcatA / unake vicArase na to ina graMthoMkA mudraNa honA cAhiye, aura na inheM vidyAlayoMneM adhyayana-adhyApanakA viSaya banAnA cAhiye / yahAM taka ki gRhasthamAtrako inake paDhanekA niSedha kara denA cAhiye / unakA yaha viveka nimnalikhita Agama aura yukti para nirbhara hai ( 1 ) aneka prAcIna graMthoM meM yaha upadeza pAyA jAtA hai ki gRhasthoMko siddhAntoMke zravaNa, paThana yA adhyayanakA adhikAra nahIM hai / ( 2 ) siddhAntagrantha do hI haiM jo ki dhavala, jayadhavala, mahAdhavala ke rUpameM TIkA dvArA upalabdha haiM, bAkI sabhI zAstra siddhAntagraMtha nahIM haiM / prathama bAta kI puSTimeM nimna likhita graMthoMke avataraNa diye gaye haiM-- ( 1 ) vasunandi zrAvakAcAra, (2) zrutasAgarakRta SaTprAbhRtaTIkA, (3) vAmadevakRta bhAvasaMgraha, (4) medhAvIkRta dharmasaMgraha zrAvakAcAra ( 5 ) dharmopadezapIyUSavarSAkara zrAvakAcAra, * dekho paM. makkhanalAla zAstrI likhita 'siddhAntazAstra aura unake adhyayanakA adhikAra', morenA, vI. saM. 2468. 1 dipaDima vIracariyA tiyAlajogesu Natthi ahiyAro / siddhaMta-rahassANa vi akSayaNaM desAvaradANaM // 312 // ( vasunandi- zrAvakAcAra ) 2 vIracaryA ca sUryapratimA traikAlyayoganiyamazca / siddhAntarahasyAdiSvadhyayanaM nAsti dezaviratAnAm // ( zrutasAgara-SaTprAbhRtaTIkA ) 3 nAsti trikAlayogo'sya pratimA cArkasammukhA / rahasyagraMtha siddhAntazravaNe nAdhikAritA // 547 // ( vAmadeva - bhAvasaMgraha ) 4 kalpyante vIracaryAhaH pratimAtApanAdayaH / na zrAvakasya siddhAntarahasyAdhyayanAdikam // 74 // (medhAvI - dharma saMgrahazrAvakAcAra ) 5 trikAlayoganiyamo vIracaryA ca sarvathA / siddhAntAdhyayanaM sUryapratimA nAsti tasya vai // ( dharmopadezapIyUSavarSAkara-zrAvakAcAra ) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra (6) indranandikRta nItisAra aura ( 7 ) AzAdharakRta sAgAradharmAmRta / ina saba graMthoMmeM kevala eka hI arthakA aura prAyaH unhIM zabdoM meM eka hI padya pAyA jAtA hai jisameM kahA gayA hai ki dezavirata zrAvaka yA gRhasthako vIracaryA, sUryapratimA, trikAla - yoga aura siddhAntarahasyake adhyayana karanekA adhikAra nahIM hai / jina sAta graMthoMmeMse gRhasthako siddhAnta - adhyayanakA niSedha karanevAlA padya uddhRta kiyA gayA hai unameM se naM. 5 aura 6 ko chor3akara zeSa pAMca graMtha isa samaya hamAre sanmukha upasthita haiM / vasunandikRta zrAvakAcArakA samaya nirNIta nahIM hai to bhI cUMki AzAdharake graMthoM meM unake avataraNa pAye jAte haiM aura unake svayaM graMthoMmeM amitagatike avataraNa Aye haiM, ataH ve ina donoMke bIca arthAt vikramakI 12 vIM 13 havIM zabdAdimeM hue hoMge / unake graMthakI koI TIkA bhI upalabdha nahIM hai, jisase lekhakakA ThIka abhiprAya samajhameM A sktaa| unakI gAthAkI prathama paMktimeM kahA gayA hai ki dinapratimA, vIracaryA aura trikAlayoga inameM ( dezaviratoMkA ) adhikAra nahIM hai / dUsarI paMkti haiM ' siddhaMtarahassANa vi ajjhayaNaM desaviradANaM ' / yathArthataH isa paMktikI prathama paMktike ' Natthi ahiyAro' se saMgati nahIM baiThatI, jaba taka ki isake pAThameM kucha parivartanAdi na kiyA jAya / ' siddhaMtarahaslANa ' kA artha hindI anuvAdakane ' siddhAntake rahasyakA par3hanA ' aisA kiyA hai, jo AzAdharajIke kiye gaye artha se bhinna hai / graMthakArakA abhiprAya samajhane ke liye jaba Age pIcheke patre ulaTate haiM to samyaktvake lakSaNa meM dekhate haiM attAgamataccANaM jaM sahaNaM suNimmalaM hodi / saMkAidosarahiyaM taM sammattaM muNeyavvaM / / 6 / / arthAt, jaba Apta Agama aura tattvoM meM nirmala zraddhA ho jAya aura zaMkA Adika koI doSa nahIM raheM taba samyaktva huA samajhanA cAhiye / aba kyA siddhAnta graMtha Agamase bAhara haiM, jo unakA adhyayana na kiyA jAya ? yA zaMkAdi saba doSoMkA parihAra hokara nirmala zraddhA unheM binA par3he hI utpanna ho jAnA cAhiye ! AgamakI pahicAna ke liye AgekI gAthAmeM kahA gayA haiattA dosavimuko puvvAparadosavajjiyaM vayaNaM / ( 3 ) arthAt, jisameM koI doSa nahIM vaha Apta hai, aura jisameM pUrvApara virodharUpI doSa na ho vaha vacana Agama hai / taba kyA Agamako binA dekhe hI usake pUrvApara-virodha rAhityako svIkAra kara niHzaMka, nirmala zraddhAna kara lenekA yahAM upadeza diyA gayA hai ? jaisA hama dekheMge, Agama aura siddhAnta eka hI artha dyotaka paryAyavAcI zabda haiM / kahIM inameM bheda nahIM kiyA gayA / Age dezavirata ke kartavyoM meM kahA gayA hai- 6 AryikANAM gRhasthAnAM ziSyANAmalpamedhasAm / na vAcanIyaM purataH siddhAntAcArapustakam // ( indranaMdinItisAra ) 7 zrAvako vIracaryAHpratimAtApanAdiSu / syAnnAdhikArI siddhAntarahasyAdhyayane'pi ca // 7, 50 // (AzAdhara - sAgAradharmAmRta ) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTakhaMDAgamakI prastAvanA NANe NANuvayaraNe NANavaMtAmma taha ya bhattIya / jaM paDiyaraNaM kIrai NiccaM taM NANaviNao // 322 / / arthAt , jJAna, jJAnake upakaraNa arthAt zAstra, aura jJAnavAnkI nitya bhakti karanA hI jJAnavinaya hai / aura bhI-- hiyamiyapijjaM suttANuvaci apharasamakakkasaM vynn| sajamijagammi je cADubhAsaNaM vAcio viNao // 327 / / arthAt , hita, mita, priya aura sUtrake anusAra vacana bolanA.... Adi vacanavinaya hai| ina gAthAoMmeM jo jJAna, jJAnopakaraNa aura jJAnI kA alaga alaga ullekha kara unake vinayakA upadeza diyA gayA hai, tathA jo sUtrake anusAra vacana bolane kA Adeza hai, kyA isa vinaya aura anusaraNameM siddhAnta garmita nahIM hai ? kyA sUtrakA artha siddhAnta vAkya nahIM hai ? hama Age calakara dekheMge ki sUtrakA artha sAkSAt jina bhagavAn kI dvAdazAMga vANI hai / taba phira dvAdazAMgase sambandha rakhanevAle siddhAnta graMthoMke paThanakA gRhasthako niSedha kisa prakAra kiyA jA sakatA hai ? / aba zrutasAgarajIkI SaTprAbhRtaTIkAko lIjiye / kuMdakuMdAcAryakRta sUtrapAhuDakI 21 vIM gAthA hai duiyaM ca vuttaliMga ukkiMTra avara sAvayANaM ca / bhikkhaM bhamei patto samidImAseNa moNeNa // __ isa gAthAmeM AcAryane gyArahavIM pratimAdhArI utkRSTa zrAvakake lakSaNa batalAye haiM ki vaha bhASAsamitikA pAlana karatA huA yA maunasahita bhikSAke liye bhramaNa karanekA pAtra hai / isI gAthAkI TIkA samApta ho jAne ke pazcAt 'uktaM ca samantabhadreNa mahAkavinA' kahake cAra AryAeM uddhRta kI gaI haiM, jinameM cauthI gAthA hai -- vIryacaryA ca sUryapratimA-' Adi / yahAM na to isakA koI prasaMga hai aura na pAhuDagAthAmeM usake liye koI AdhAra hai / yaha bhI patA nahIM calatA ki kaunase samantabhadra mahAkavikI racanAmeMse ye padya uddhRta kiye gaye haiN| jainasAhityameM jo samantabhadra suprasiddha haiM unakI utkRSTa aura prasiddha racanAoMmeM ye padya nahIM pAye jAte / pratyuta isake unake racita zrAvakAcArameM jaisA hama Age calakara dekheMge, zrAvakoM para aisA koI niyaMtraNa nahIM lagAyA gayA / ataeva vaha avataraNa kahAM taka prAmANika mAnA jA sakatA hai yaha zaMkAspada hI hai| svayaM kuMdakuMdAcAryakI itanI vistRta racanAoMmeM kahIM bhI isa prakArakA koI niyaMtraNa nahIM hai| isI sUtrapAhuDakI gAthA 5 aura 7 ko dekhiye / vahAM kahA gayA hai suttasthaM jiNabhaNiyaM jIvAjIvAdibahuvihaM asthaM / heyAheyaM ca tahA jo jANai so hu saddiTTI // 5 // suttatthapayavigaTTho micchAdiTThI hu so muNeyavyo // 7 // arthAt , jo koI jinabhagavAnke kahe hue sUtroMmeM sthita jIva, ajIva Adi sambandhI nAnA prakArake arthako tathA heya aura aheyako jAnatA hai vahI samyagdRSTi hai / sUtroM ke arthase aSTa huA manuSya mithyAdRSTi hai| yahAM zrutasAgarajI apanI TIkAmeM kahate haiM 'sUtrasyArtha jinena Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra bhaNitaM pratipAditaM ... yaH pumAn jAnAti vetti sa pumAn sphuTaM samyagdRSTirbhavati / ... mithyAdRSTiriti jJAtavyaH | ' yahA~ zrutasAgarajI svayaM jinoka sUtroM ke arthake jJAnako samyagdarzanakA atyanta Avazyaka aMga mAna rahe haiM, aura usa jJAnake binA manuSya mithyAdRSTi rahatA hai yaha bhI svIkAra kara rahe haiM / ve ' pumAn ' zabda ke upayoga se yaha bhI spaSTa batalA rahe haiM ki jinokta sUtroMkA artha samajhanA kevala munirAjoMke liye hI nahIM, kintu manuSyamAtra ke liye Avazyaka hai / aisI avasthAmeM ve siddhAnta graMthoMko jinokta sUtroMse bAhara samajhakara zrAvakoM ko unheM par3hanekA niSedha karate haiM, yA zrAvakako midhyAdRSTi banAnA cAhate ha, yaha unakI svayaM paraspara virodhI bAtoMse kucha samajha meM nahIM AtA / isase spaSTa hai ki usa niSedhavAlI bAtakA na to bhagavAn kuMdakuMdAcArya ke vAkyoMse sAmaJjasya baiThatA hai, aura na svayaM TIkAkArake hI pUrva kathanoM se mela khAtA hai / zrutasAgarajIkA samaya vikramakI solahavIM zatAbdi siddha hotA hai ' / zrutasAgarajI kaise lekhaka the aura unakI paTUpAhuDa kaisI kaisI racanA hai isake viSaya meM eka vidvAn samAlocakakA mata dekhiye / 1 "ve ( zrutasAgarajI ) kaTTara to the hI, asahiSNu bhI bahuta jyAdA the / anya matakA khaMDana aura virodha to auroMne bhI kiyA hai, parantu inhoMne to khaNDanake sAtha burI taraha gAliyA~ bhI dI haiM / sabase jyAdA AkramaNa inhone mUrtipUjA na karanevAle loMkAgaccha ( DhUMDhiyoM ) para kiyA hai / jarUrata gairajarUrata jahAM bhI inakI icchA huI hai, ye unapara TUTa par3e haiM / isake liye unhoMne prasaMgakI bhI paravA nahIM kI / udAharaNa ke taurapara hama unakI SaTpAhuDaTIkA ko peza kara sakate haiM / SaTpAhuDa bhagavatkuMdakuMdakA graMtha hai, jo eka paramasahiSNu, zAntipriya aura AdhyAtmika vicAraka the / unake graMthoM meM isa tarahake prasaMga prAyaH haiM hI nahIM ki unakI TIkAmeM dUsaroM para AkramaNa kiye jA sakeM, paraMtu jo pahalese hI bharA baiThA ho, vaha to koI na koI bahAnA DhUMDha hI letA hai | darzanapAhuDakI maMgalAcaraNake bAda kI pahalI hI gAthA hai ---- (5) sUtrArthapada vinaSTaH pumAn daMsaNamUlo dhammo uvahaTTho jiNavarehiM sissANaM / soUNa sakaNNe daMsaNahINo Na vaMdinvo // isakA sIdhA artha hai ki jinadevane ziSyoMko upadeza diyA hai ki dharma darzanamUlaka hai, isaliye jo samyagdarzanase rahita hai usakI vaMdanA nahIM karanI cAhiye / arthAt, cAritra tabhI vandanIya hai jaba vaha samyagdarzana se yukta ho / isa sarvathA nirupadrava gAthAkI TIkAmeM kalikAlasarvajJa sthAnakavAsiyoMpara burI taraha barasa par3ate haiM aura kahate haiM 1 SaTprAbhRtAdisaMgraha ( mA. aM, mA.) bhUmikA pR. 7. 2 jainasAhila aura itihAsa, paM. nAthUrAmapremI kRta pU. 407-408. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTkhaMDAgamakI prastAvanA . Paisa darzanahIna iti cet tIrthaMkaraparamadevapratimAMna mAnayanti na puSpAdinA pUjayanti ...... yadi jinasUtramulaMghaMte tadA''stikairyuktivacanena niSedhanIyAH / tathApi yadi kakSagrahaM na muJcanti tadA samarthairAsti kairupAnadbhiH gUthAliptAbhirmukhe tADanIyAH, tatra pApaM nAsti' / ( 6 ) arthAt, darzanahIna kauna hai, jo tIrthaMkarapratimA nahIM mAnate, use puSpAdise nahIM pUjate...... jaba ye jinasUtrakA ullaMghana kareM tatra AstikoMko cAhie ki yuktiyukta vacanoMse unakA niSedha kareM, phira bhI yadi ve kadAgraha na chor3eM to samartha Astika unake mu~hapara viSTAse lipaTe hue jUte mAreM, isameM jarA bhI pApa nahIM / " yaha hai zrutasAgarajI kI bhASAsamiti aura unakI AptatA / aise dveSapUrNa azlIla vAkya eka prAmANika vidvAn to kyA sAdhAraNa ziSTa vyaktike mukhase bhI na nikala sakeMge / aba vAmadevajIke bhAva saMgrahako lIjiye jisake 547 veM zloka ' nAsti trikAlayogo' AdimeM gyArahavIM pratimAke dhArI zrAvakako ' siddhAnta zravaNa ' ke adhikArase varjita kiyA gayA hai| vAmadevajIkA kAla vikramakI 15 havI yA 16 havIM zatAbdi anumAna kiyA gayA hai, ' / unakI graMtharacanA maulika nahIM hai, kintu 10 vIM zatAbdi ke devasenAcArya ke prAkRta bhAvasaMgrahakA kucha parivardhita saMskRta rUpAntara hai / unakI isa kRtike viSayameM usa graMthakI bhUmikA meM kahA gayA haiyaha bhAvasaMgraha prAyaH prAkRta bhAvasaMgrahakA hI saMskRta anuvAda hai, donoM graMthoMko Amane sAmane rakhakara par3hane se yaha bAta acchI taraha samajhameM A jAtI hai / yadyapi paM. vAmadevajIne isameM jagaha jagaha aneka parivartana, parivardhana aura saMzodhana Adi kiye haiM, phira bhI yaha nahIM kahA jA sakatA ki yaha svataMtra graMtha hai / ziSTatAkI dRSTise acchA hotA, yadi paM. vAmadevajIne apane graMtha meM yaha bAta svIkAra kara lI hotI / " 66 ' isa parase jAnA jA sakatA hai ki vAmadevajI kisa darjeke lekhaka aura vidvAn the / eka prAcIna aura prAmANika AcAryakI racanAkA usakA nAma liye vinA hI cupacApa usakA rUpAntara karake unhoMne graMthakAra banane kA yaza lUTA hai / usameM yadi unhoMne kucha parivardhana kiyA hai to vaha usI prakArakA hai jisakA eka udAharaNa hamAre sanmukha hai / unase koI chahasau varSa prAcIna ukta prAkRta bhAvasaMgraha meM aise niSedhakA nAma nizAna taka nahIM hai / ataeva spaSTa hai ki vAmadevajIne 16 vIM zatAbdike lagabhaga kahIMse yaha bAta jor3I hai / aba indranandike nItisArAntargata upadezako lIjiye / isameM ukta niSedhane aura bhI bar3A ugrarUpa dhAraNa kiyA hai / yahAM kahA gayA hai ki --- AryikANAM gRhasthAnAM ziSyANAmalpamedhasAm / na vAcanIyaM purataH siddhAntAcArapustakam // arthAt, " AryikAoMke sAmane, gRhasthoMke sAmane aura thor3I buddhivAle ziSya muniyoMke 1 bhAvasaMgrahAdi ( mA. di. jai. maM. ) bhUmikA pU. 3 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra sAmane bhI siddhAnta zAstra nahIM paDhane cAhiye / " isake anusAra gRhastha hI nahIM, kintu maMdabuddhi muni aura samasta arjikAeM bhI niSedhake lapeTemeM Agaye / isakA uttara hama svayaM siddhAnta-graMthakAroM ke zabdoMmeM hI denA cAhate haiM / pAThaka satprarUpaNAke sUtra 5 aura usakI dhavalA TIkAko dekheM / sUtra hai edesiM ceva coddasaNhaM jIvasamAsANaM parUvaNadAe tattha imANi aTTha aNiyogaddArANi NAyavANi bhavati // 5 // isakI TIkA hai 'tattha imANi aTTa aNiyogaddArANi ' etadevAlaM, zeSasya nAntarIyakatvAditi cennaiSa doSaH, mandabuddhisattvAnugrahArthasvAt / ___arthAt , 'tattha iAmaNi aTTha aNiyogahArANi' itane mAtra sUtrase kAma cala sakatA thA, zeSa zabdoMkI sUtrameM AvazyakatA hI nahIM thI, unakA artha vahIM garbhita ho sakatA thA ? isa zaMkAkA dhavalAkAra uttara dete haiM ki nahIM, yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, sUtrakArakA abhiprAya mandabuddhi jIvoMkA upakAra karanA rahA hai / arthAt, jisa prakArase mandabuddhi prANimAtra sUtrakA artha samajha sakeM usa prakAra spaSTatAse sUtra-racanA kI gaI hai| yahAM do bAteM dhyAna dene yogya haiM / dhavalAkArake spaSTa matAnusAra eka to sUtrakArakA abhiprAya apanA graMtha kevala muniyoMko nahIM, kintu sattvamAtra, puruSa strI, muni, gRhastha Adi sabhIko grAhya banAnekA rahA hai, aura dUsare unhoMne kevala pratibhAzAlI buddhimAnoMkA hI nahIM, kintu mandabuddhiyoM, alpamedhAviyoMkA bhI pUrA dhyAna rakhA hai| aisI bAta AcAryajIne kevala yahIM kaha dI ho, so bAta bhI nahIM hai| AgekA nauvAM sUtra dekhiye jo isa prakAra ha 'ogheNa asthi micchaaditttthii|' yahAM dhavalAkAra punaH kahate haiM ki yathoddezastathA nirdeza iti nyAyAt oghAbhidhAnamantareNApi ogho'vagamyate, tasyehapunarucAraNamanarthakamiti na, tasya durmedhojanAnugrahArthatvAt / sarvasattvAnugrahakAriNo hi jinAH, nIrAgatvAt / ___ arthAt , jisa prakAra uddeza hotA hai, usI prakAra nirdeza kiyA jAtA hai, isa niyamake anusAra to ' ogha' zabdako sUtrameM na rakhakara bhI usakA artha samajhA jA sakatA thA, phira usakA yahAM punaruccAraNa anarthaka huA ! isa zaMkAkA AcArya uttara dete haiM ki nahIM, durbhadha, arthAt atyanta mandabuddhivAle logoMke anugrahake dhyAnase usakA sUtrameM punaruccAraNa kara diyA gayA hai / jinadeva to nIrAga hote haiM, arthAt kisIse bhI rAgadveSa nahIM rakhate, aura isa kAraNa ve sabhI prANiyoMkA upakAra karanA cAhate haiM kevala muniyoM yA buddhimAnoMkA hI nhiiN| (satpra. 1, pR. 162) aura Age cliye| satpra. sUtra 30 meM kahA gayA hai ki saMjJI paMcendriya mithyAdRSTise lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka tiryaca mizra hote haiM / isa sUtrakI TIkA karate hue AcArya prazna uThAte haiM ki 'gatimArgaNAkI prarUpaNA karane para isa gatimeM itane guNasthAna hote haiM, aura itane nahIM' isa prakArake nirUpaNase hI yaha jAnA jAtA hai ki isa gatikI isa gatike sAtha guNasthAnoMkI apekSA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ). SaTkhaMDAgamakI prastAvanA samAnatA hai, isakI isake sAtha nahIM / ataH phirase isakA kathana karanA niSphala hai / isa praznakA AcArya samAdhAna karate haiM ki ' na, tasya durmedhasAmapi spaSTIkaraNArthatvAt / pratipAdyasya bubhutsitArthaviSayanirNayeotpAdanaM vaktRvacasaH phalam iti nyAyAt / arthAt, pUrvokta zaMkA ThIka nahIM, kyoMki, durmedha logoMko usakA bhAva spaSTa ho jAne, ya usakA prayojana hai / nyAya yahI kahatA hai ki jijJAsita arthakA nirNaya karA denA hI vaktA ke vacanoMkA phala hai / isI prakAra pR. 275 para kahA hai ki -- anavagatasya vismRtasya vA ziSyasya praznavazAdasya sUtrasyAvatArAt ' arthAt use jisa bAtakA abhI taka jJAna nahIM hai, athavA hokara vismRta ho gayA hai, aise ziSya ke prazna vaza isa sUtrakA avatAra huA hai / pR. 322 para kahA hai ' dravyArthikanayAt sattvAnugrahArthaM tatpravRtteH / ... buddhInAM vaicitryAt / ... asyArSasya trikAla gocarAnantaprANyapekSayA pravRttatvAt / arthAt ukta nirUpaNa dravyArthika nayAnusAra samasta prANiyoM ke anugraha ke liye pravRtta huA hai / bhinna bhinna manuSyoMkI bhinna bhinna prakArakI buddhi hotI hai / aura isa ArSa-prathakI pravRtti to trikAlavartI ananta prANiyoM kI apekSAse hI huI hai / pR. 323 para kahA hai ki ' jAtArekasya bhavyasyArekAnirasanArthamAha ' arthAt, amuka bAta kisI bhI bhavya jIvakI zaMkA ke nivAraNArtha kahI gaI hai / pU. 370 para kahA hai- nizitabuddhijanAnugrahArthaM dravyArthikanayA dezanA, mandadhiyAmanugrahArthaM paryAyArthikanaya | dezanA / arthAt, tIkSNa buddhivAle manuSyoMke liye dravyArthikanayakA upadeza diyA gayA hai, aura manda buddhibAloMke liye paryAyArthikanayakA / tRtIya bhAga pR. 277 para kahA hai punaruttadoso vi jiNatrayaNe saMbhavai, maMdabuddhisattANuggahaTThadAe tassa sAphallAdo / arthAt, jina bhagavAn ke vacanoMmeM punarukta doSakI saMbhAvanA bhI nahIM karanA cAhiye, kyoMki, maMdabuddhi jIvoMkA usase upakAra hotA hai, yahI usakA sAphalya hai / pR. 453 para kahA haisuhumaparUvaNameva kiNNa vuzcade ? Na, mehAvi- maMdAimaMdamehAvijaNANuggahakAraNeNa tahovaesA | arthAt, amuka bAtakA sUkSma prarUpaNamAtra kyoM nahIM kara diyA, vistAra kyoM kiyA ? isakA uttara hai ki medhAvI, maMdabuddhi aura atyaMta maMdabuddhi, ina sabhI prakAra ke logoM kA anugraha karane ke liye usa prakAra upadeza kiyA gayA hai / isI caturthabhAgake pR. 9 para kahA hai kimamubhayathA Niddeso kIrade ? na, ubhayanayAva sthita saccAnugrahArthatvAt / Na taio NidesA asthi, NayaddayasaMTThiyajIvavadirittasodArANaM asaMbhavAdo / arthAt, prazna hotA hai ki ogha aura Adeza, aisA do prakArase hI kyoM nirdeza kiyA gayA hai ? Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra isakA uttara hai ki donoM nayoMvAle nahIM hai, kyoMki, ukta do nayoM meM hai / punaH pU. 115 para kahA hai jIvoMke upakArake liye / tIsare prakArakA koI nirdeza hI : sthita jIvoMke atirikta tIsare prakArake zrotA honA asaMbhava edeNa daSvapajjaghaTThiyaNayapajjAyapariNadajIvANuggahakAriNo jiNA idi jANAvidaM / arthAt, amuka prakAra kathanase yaha jJAta karAyA gayA hai ki jina bhagavAn dravyArthika aura paryAyArthika, ina donoM nayavartI jIvoMkA anugraha karanevAle hote haiM / pU. 120 para kahA hai- " 'kimaGkaM edesu tIsu suttesu pajjayaNayadesaNA' bahUNaM jIvANamaNuggahaGkaM / saMgaharuddajIvohito bahUNaM vitthararuijIvANamuvalaMbhAdo / arthAt, ina tIna sUtroMmeM paryAyArthikanayase kyoM upadeza diyA gayA hai ? isakA uttara hai ki jisase adhika jIvoMkA anugraha ho sake / saMkSeparucivAle jIvoMse vistArarucivAle jIva bahuta pAye jAte haiM / pR. 246 para pAyA jAtA hai uttameva kimidi puNo vi uccade phalAbhAvA ? Na, maMdabuddhibhaviyajaNasaMbhAlaNaduvAreNa phalovalaM bhAdo / arthAt, eka bAra kahI huI bAta yahAM punaH kyoM duharAI jA rahI hai, isakA to koI phala nahIM hai ? isakA uttara AcArya dete haiM- nahIM, maMdabuddhi bhavyajanoMke saMbhAladvArA usakA phala pAyA jAtA hai / ye thor3e se avataraNa dhavala siddhAntake prakAzita aMzoMmeMseM diye gaye haiM / samasta dhavala aura jayadhavalameMse do cAra nahIM, saikaDoM avataraNa isa prakArake diye jA sakate haiM jahAM svayaM dhavalAke racayitA vIrasenasvAmIne yaha spaSTataH vinA kisI bhrAntike prakaTa kiyA hai ki yaha sUtra -racanA aura unakI TIkA prANimAtrake upayogake liye, samasta bhavyajanoMke hita ke liye, manda se manda buddhivAle aura mahAmedhAvI ziSyoMke samAdhAnake liye huI hai, aura unameM jo punarukti va vistAra pAyA jAtA hai vaha isI udAra dhyeyakI pUrti ke liye hai / svayaM dhavalAkAra ke aise suspaSTa Adezake prakAzameM indranandi Adi lekhakoMkA AryikAoM, gRhasthoM aura alpamedhAvI ziSyoM ko siddhAntapustakoM ke na par3hanekA Adeza ArSa yA Agamokta hai, yA anyathA, yaha pAThaka svayaM vicAra kara dekha sakate haiM / aba hamAre sanmukha raha jAtA hai paMDitapravara AzAdharajIkA vAkya, jo vikramakI 13 havIM zatAbdikA hai / unakA vaha niSedhAtmaka zloka sAgAradharmAmRtake saptama adhyAyakA 50 vAM padma hai / isase pUrva ke 49 veM zloka meM ailakakI svapANipAtrAdi kriyAoM kA vidhAnAtmaka ullekha hai / tathA Age ke 51 ve zloka meM zrAvakoMko dAna, zIla, upavAsAdikA vidhAnAtmaka upadeza diyA gayA haiM / ina donoM ke bIca kevala vahI eka zloka niSedhAtmaka diyA gayA hai / saubhAgyase AzAdharajIne Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) pakhaMDAgamakI prastAvanA apane zlokoMpara svayaM TIkA bhI likha dI hai jisase unakA lokagata abhiprAya khUba suspaSTa ho jAya / unhoMne apane 'syAnAdhikArI siddhAntarahasyAdhyayane'pi ca' kA artha kiyA hai 'siddhAntasya paramAgamasya sUtra. rUpasya rahasyasya ca prAyazcittazAstrasya adhyayane pAThe zrAvako nAdhikArI syAditi sNbNdhH| arthAt, sUtrarUpa paramAgamake adhyayanakA adhikAra zrAvakako nahIM hai| aba prazna yaha upasthita hotA hai ki sUtrarUpa paramAgama kise kahanA cAhiye / kyA vIrasena-jinasena racita dhavalA jayadhavalA TIkAeM sUtrarUpa paramAgama haiM, yA yativRSabhake cUrNisUtra paramAgama haiM, yA bhagavat puSpadanta aura bhUtabali tathA guNadhara AcAryoMke race karmaprAbhRta aura kaSAyaprAbhRtake sUtra va sUtra-gAyAeM sUtrarUpa paramAgama haiM ? yA ye sabhI sUtrarUpa paramAgama haiM ! sUtrakI sAmAnya paribhASA to yaha hai alpAkSaramasaMdigdhaM sAravad gUDhanirNayam / astobhamanavadhaM ca sUtraM sUtravido viduH|| isake anusAra to pANinike vyAkaraNasUtra aura vAtsyAyanake kAmasUtra bhI sUtra haiM, aura puSpadanta-bhUtabalikRta karmaprAbhUta yA SaTkhaMDAgama aura umAsvAti ke tatvArthasUtra Adi graMtha sabhI sUtra kahe jAte haiM / kintu yadi jaina AgamAnusAra sUtrakA vizeSa artha yahAM apekSita hai to usakI eka paribhASA hameM zivakoTi AcAryake bhagavatI ArAdhanAmeM milatI hai jahAM kahA gayA hai kisuttaM gaNaharakahiya taheva patteyabuddhakahiyaM ca / sudakevaliNA kahiya abhiNNadasapuvikahiyaM ca // 34 // isa gAthAkI TIkA vijayodayAmeM kahA hai ki tIrthaMkaroMke kahe hue arthako jo prathita karate haiM ve gaNadhara haiM, jinheM vinA paropadezake svayaM jJAna utpanna ho jAya, ve svayaMbuddha haiM, samasta zrutAMgake dhAraka zrutakevalI haiM aura jinhoMne dazapUtroM kA adhyayana kara liyA hai aura vidhAoMse calAyamAna nahIM hote, ve abhinnadazapUrvI haiM / inameM se kisIke dvArA bhI prathita prathako sUtra kahate haiM / aba yadi hama isa kasoTI para SaTakhaMDAgama siddhAntako yA anya upalabdha graMthoMko kase to ye graMtha 'sUtra' siddha nahIM hote, kyoMki, na to inake racayitA tIrthaMkara haiM, na pratyekabuddha, na zrutakevalI aura na abhinnadazapUrvI haiN| dharasenAcAryako to kevala aMga-pUrvokA ekadeza jJAna AcAryaparamparAse milA thaa| vaha unhoMne graMthavicchedake bhayase puSpadanta aura bhUtabali AcAyoMko sikhA diyA aura usake AdhAra para kucha graMtharacanA puSpadantane aura kucha bhUtabaline kI, jo SaTkhaMDAgamake nAmase upalabdha hai aura jisa para vikramakI nauvIM zatAbdimeM vIrasenAcAryane dhavalA TIkA likhI / isa prakAra yadi hama AzAdharajI dvArA ukta sUtrako sAmAnya arthameM lete haiM to SaTkhaMDAgama sUtroMke anusAra tattvArthAdhigamasUtra bhI sUtra haiM, sarvArthasiddhi bhI sUtra hI ThaharatA hai, kyoMki, isameM SaTakhaMDAgamake sUtroMkA saMskRta rUpAntara pAyA jAtA hai, gommaTasAra bhI sUtra hai, kyoMki, isameM bhI SaTakhaMDAgamake prameyAMzakA saMgraha, arthAt sUtrarUpase samuddhAra kiyA gayA hai, ityAdi / para yadi hama sUtrakA artha bhagavatI ArAdhanAkI paribhASAnusAra leM, to ye koI bhI anya sUtra nahIM siddha hote / isa sthiti se bacanekA koI upAya upalabdha nahIM hai| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra ( 11 ) aba inhIM AzAdharajIke isI sAgAradharmAmRta ke prathama adhyAyake 10 veM zloka aura unhIM ke : dvArA likhI gaI usakI TIkAko dekhiye - zalAkayevAptagirAptasUtrapravezamArgo maNivacca yaH syAt / no'pi rucyA rucimatsu tadvad bhAyAdasau sAMvyavahArikANAm // arthAt, jisa prakAra eka motI jo ki kAMti-rahita hai, usameM bhI yadi salAIke dvArA chidra kara sUta ( DorA ) pirone yogya mArga kara diyA jAya aura use kAMtivAle motiyoMkI mAlA meM piro diyA jAya to vaha kAMti-rahita motI bhI kAMtivAle motiyoMke sAtha vaisA hI, arthAt kAMtisahita hI suzobhita hotA hai / isI prakAra jo puruSa samyagdRSTi nahIM hai vaha bhI yadi sadguruke vacanoM ke dvArA araMhatadeva ke kahe huye sUtroMmeM praveza karanekA mArga prApta kara le, to vaha samyaktva - rahita hokara bhI samyagdRSTiyoM meM nayoMke jAnanevAle vyavahArI logoMko samyagdRSTi ke samAna hI suzobhita hotA / sAgAradharmAmRtI TIkA bhI svayaM AzAdharajIkI banAI huI hai / usa lokakI TIkA sUtrakA artha paramAgama aura pravezamArgakA artha ' antastatraparicchedanopAya ' kiyA gayA hai, jisase spaSTa hai ki AzAvarajIke hI matAnusAra aviratasamyagdRSTikI to bAta kyA, samyaktvarahita vyaktiko bhI paramAgama ke antastatrajJAna karanekA pUrNa adhikAra hai / aura bhI sAgAradharmAmRta dUsare adhyAyake 21 veM zlokameM AzAdharajI kahate haiM tastrArthaM pratipadya tIrthakathanAdAdAya dezavataM tadIkSAgranRtA parAjitamahAmantro'stadurdaivataH / AMgaM paurvamathArthasaMgrahamadhItyAdhItazAstrAntaraH parvAnte pratimAsamAdhimupayandhanyo nihantyaMhasI // arthAt, tIrtha yAne dharmAcArya va gRhasthAcArya ke kathanase jIvAdika padArthoM ko nizcita karake, eka dezavratako dharake, dIkSA se pUrva aparAjita mahAmantrakA dhArI aura mithyA devatAoMkA tyAgI tathA aMgoM (dvAdazAMga) va pUtra ( caudaha pUtra ) ke arthasaMgrahakA adhyayana karake anya zAstroMkA bhI adhItA parva antameM pratimAyogako dhAraNa karanevAlA puNyAtmA jIva pApoMko naSTa karatA hai / isa padyameM AzAdharajIne ajainase jaina banane ke ATha saMskAroM, arthAt avatAra, vRttalAbha, sthAnalAbha, gaNagraha, pUjArAdhya, puNyayajJa, dRDhacaryA aura upayogitAkA saMkSepa meM nirUpaNa kiyA hai, jisameM unhoMne jaina banane se pUrva hI arthAt apanI ajaina avasthA meM hI jaina zrutAMgoM arthAt bAraha aMga aura caudaha pUrvake 'arthasaMgraha ' ke adhyayana kara lenekA upadeza diyA hai / pUjArAdhya, puNyayajJa aura caryA kriyAoM kA svarUpa svayaM vIrasenasvAma ke ziSya tathA jayadhavalA ke uttarabhAga ke racayitA jinasena svAmIne mahApurANa meM bhI isa prakAra batalAyA hai pUjArAdhyAkhyayAkhyAtA kriyA'sya syAdataH parA / pUjopavAsasampattyA gRhato'GgArthasaMgraham // tato'nyA puNyayajJAkhyA kriyA puNyAnubandhinI / zRNvataH pUrvavidyAnAmarthaM sabrahmacAriNaH // tadAsya caryAkhyA kriyA svasamaye zrutam / niSThApya zRNvato graMthAmbAyAnanyazca kazcana // yahAM bhI jaina honese pUrva hI gRhasthako aMgoM ke arthasaMgrahakA tathA pUrvokI vidyAoMko suna chenekA pUrA adhikAra diyA gayA haiM / yadyapi medhAvIkRta dharmasaMprahazrAvakAcAra isa samaya hamAre sanmukha nahIM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA hai tathApi yaha to suvidita hai ki paM. medhAvI yA mIhA jinacandrabhaTTArakake ziSya the aura unhoMne apanA yaha grantha vi. saM, 1541 meM hisAra (paMjAba) nagarameM vasunandi, AzAdhara aura samantabhadraka pranyoMke AdhArase banAyA thA / dharmopadezapIyUSavarSAkara zrAvakAcArakA to hamane nAma hI isI samaya prathama vAra dekhA hai, aura yahAM bhI na to usake kartAkA koI nAma-dhAma batalAyA gayA aura na usakI kisI prati mudrita yA hastalikhitakA ullekha kiyA gayA / ataeva isa ajJAta kula-zIla "graMthakI hama parIkSA kyA kareM ! yaha koI prAcIna prAmANika graMtha to jJAta nahIM hotaa| lekhakane eka vartamAna racayitA muni sudharmasAgarajIke likhe hue 'sudharmazrAvakAcAra ' kA mata bhI uddhRta 'kiyA hai| kintu prAcIna pramANoMkI UhApohameM use lenA hamane ucita nahIM samajhA / vaha to pUrvokta graMthoMke Azrayase hI AjakA unakA mata hai| . . isa prakAra hama dekhate haiM ki gRhasthako siddhAnta-graMthoMkA niSedha karanevAle graMthoMmeM jina racanAoMkA samaya nizcayataH jJAta hai ve 13 havIM zatAbdise pUrvakI nahIM haiN| unameM siddhAntakA artha bhI spaSTa nahIM kiyA gayA aura jahAM kiyA gayA hai vahAM pUrvApara-virodha pAyA jAtA hai| koI ucita yukti yA tarka bhI unameM nahIM pAyA jAtA / yaha to sujJAta hI hai ki jina graMthoMmeM pUrvApara-virodha yA viveka vaiparItya pAyA jAve ve prAmANika Agama nahIM kahe jA sakate / indranandike vAkyoMkA to sIdhe siddhAnta graMthoMke hI vAkyoMse virodha pAyA jAtA hai, ataH vaha prAmANika kisa prakAra ginA jA sakatA hai ? yathArthataH prAmANika jaina zAstroMkI racanA aura zAsanake pravartanakA caramonnata kAla to ukta samasta graMthoM kI racanAse pUrvavartI hI hai / taba kyA kAraNa hai ki isase pUrvake graMthoM meM hameM gRhastha ke siddhAnta graMthoMke adhyayanake sambandhameM kisI niyaMtraNakA ullekha nahIM milatA ! zrAvakAcArakA sabase pradhAna, prAcIna, utama aura suprasiddha graMtha svAmI samantabhadrakRta ratnakaraNDazrAvakAcAra hai, jise vAdirAjasUrine -- akSayasukhAvaha ' aura prabhAcandrane ' akhila sAgAramArgako prakAzita karanevAlA nirmala sUrya' kahA hai| isa graMthameM zrAvakoMke adhyayanapara koI niyaMtraNa nahIM lagAyA gayA, kintu isake viparIta samyagdarzana, jJAna aura cAritrako sampAdana karanA hI gRhasthakA saccA dharma kahA hai, tathA jJAna-paricchedameM, prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga aura dravyAnuyogasambandhI samasa AgamakA svarUpa dikhAkara yaha spaSTa kara diyA hai ki inakA adhyayana gRhasthake liye hitakArI hai| dravyAnuyogakA artha bhI vahAM TIkAkAra prabhAcandrajIne ' dravyAnuyoga siddhAntasUtra' ' kiyA hai, jisase spaSTa hai ki gRhastha ke siddhAntAdhyayanameM unheM kisI prakArakI kaida abhISTa nahIM hai / isa zrAvakAcArameM upavAsake dina gRhasthako jJAna-dhyAna parAyaNa' honekA vizeSarUpase upadeza hai, tathA utkRSTa zrAvakake liye samaya yA AgamakA jJAna atyanta Avazyaka batalAyA hai-samayaM yadi jAnIte, zreyo jJAtA dhruvaM bhavati // 5, 27. ' yadi samayaM Aga jAnIte, AgamajJo yadi bhavati, tadA dhruvaM nizcayena zreyo jJAtA sa bhavati' (prabhAcaMdrakRta TIkA) ...... 1 ratnakaraNDazrAvakAcAra ( mA. meM, mA.) 1, 5. 2 ratnakaraNDAvAkacAra (mA. aM. mA.) 4, 18. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra (13) dharmaparIkSAdi granthoM ke vidvAn kartA amitagati AcArya vikramakI 11 havIM zatAbdimeM hue haiM / inakA banAyA huA zrAvakAcAra bhI khUtra suvistRta graMtha hai / isa graMtha meM unhoMne ' jinapravacanakA abhijJa' honA uttama zrAvakakA Avazyaka lakSaNa mAnA hai / yathA- RjubhUtamanobuddhirguruzuzrUSaNodyataH / jinapravacanAbhijJaH zrAvakaH saptadhottamaH // 13, 2. Age calakara unhoMne gRhasthako AgamakA adhyayana karanA bhI Avazyaka batalAyA haiAgamAdhyayanaM kAryaM kRtakAlAdizuddhinA / vinayArUDhacittena bahumAnavidhAyinA // 13, 10. gRhasthako svAdhyAyake upadezameM svAdhyAyake pAMca prakAroMmeM vAcanA, AmnAya aura anuprekSAkA bhI vidhAna hai / yathA-- vAcanA pRcchanA''mnAyAnuprekSA dharmadezanA / svAdhyAyaH paMcadhA kRtyaH paMcamIM gatimicchatA / / 13, 81 gRhasthoMko jahAM taka ho sake svayaM jinabhagavAn ke vacanoM kA paThana aura jJAna prApta karanA cAhiye, kyoMki, unake vinA ve kRtyAkRtya - vivekakI prApti, va Atma ahitakA tyAga nahIM kara sakate / jAnAtyakRtyaM na jano na kRtyaM jainezvaraM vAkyamabuddhamAnaH / karotyakRtyaM vijahAti kRtyaM tatastato gacchati duHkhamugram // 63, 89 anAtmanInaM parihartukAmA grahItukAmAH punarAtmanInam / paThanti zazvajjinanAthavAkyaM samastakalyANavidhAyi saMtaH // 13, 90 yathArthataH ve mUDha haiM jo svayaM jinabhagavAn ke kahe hue sUtroMko chor3akara dUsaroMke vacanoMkA Azraya lete haiM / jinabhagavAn ke vAkyake samAna dUsarA amRta nahIM hai-- sukhAya ye sUtramapAsya jainaM mUDhAH zrayaMte vacanaM pareSAm / 13,91 vihAya vAkyaM jinacandradRSTaM paraM na pIyUSamihAsti kiMcit // 13, 92 ityAdi yazaH kIrtikRta prabodhasAra bhI zrAvakAcArakA uttama graMtha hai / isameM gRhasthoMko upadeza diyA gayA hai ki zrutake abhAva meM to samasta zAsanakA nAza ho jAyagA, ataH saba prayatna karake zrutake sArakA uddhAra karanA cAhiye / zrutase hI tattvoM kA parAmarza hotA hai aura zrutase hI zAsana kI vRddhi hotI hai / tIrthaMkaroMke abhAva meM zAsana zrutake hI AdhIna hai, ityAdi. nazyatyeva dhruvaM sarva zrutAbhAve'tra zAsanam / tasmAtsarvaprayatnena zrutasAraM samuddharet // zrutAttatvaparAmarzaH zrutAtsamayavarddhanam / tIrthezAbhAvataH sarvaM zrutAdhInaM hi zAsanam / / 3, 63-64. isa prakAra prAcIna zrAvakAcAra-graMthoMne gRhasthoMke liye na kevala siddhAntAdhyayanakA niSedha nahIM kiyA, kintu prabalatAse usakA upadeza diyA hai / hama Upara batalA hI Aye haiM ki svayaM bhagavAn kuMdakuMdAcArya apane sUtrapAhuDameM jinabhagavAn ke kahe hue sUtrake artha ke jJAnako samyagdarzanakA atyanta Avazyaka aMga kahate haiM, aura sUtrArthase jo cyuta huA use ve midhyAdRSTi samajhate haiM / siddhAnta kise kahanA cAhiye, isa bAtakI puSTimeM kevala idranaMndi aura vibudhazrIdharakRta 1 sakhArAma nemacaMda graMthamAlA, solApura, 19282 anantakIrti jainagraMthamAlA, bambaI, 1979. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) SaTkhaMDAgamako prastAvanA zrutAvatAroMke aise avataraNa diye gaye haiM, jinameM karmaprAmRta aura kaSAyaprAbhRtako 'siddhAnta ' kahA gayA hai, tathA apabhraMza kavi puSpadantakA vaha avataraNa diyA hai jahAM unhoMne dhavala aura jayadhavalako siddhAnta kahA hai| kintu ina granthoMke siddhAnta kahe jAnese anya graMtha siddhAnta nahIM rahe, yaha kaunase tarkase siddha huA, yaha samajhameM nahIM AtA / isa silasilemeM gommaTasArako asiddhAnta siddha karaneke liye gommaTasArakI TIkAke ve aMza uddhRta kiye gaye haiM jinameM kahA gayA hai ki SaTkhaMDAgamakA nirakzeSa prameyAMza lekara gommaTasArakI racanA kI gaI hai / lekhakake anusAra " isa kathanase yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki gommaTasAra siddhAntagraMtha nahIM hai, kintu siddhAntagraMthoMse sAre lekara banAyA gayA hai| siddhAnta graMtha do hI haiM, yaha bAta bhI ina paMktiyoMse siddha ho jAtI hai|" kintu una paMktiyoMmeM hameM aisA vyavacchedaka bhAva jarA bhI dRSTigocara nahIM hotA / na to lekhaka siddhAntakI koI paribhASA de sake, jisase kevala ukta do hI siddhAnta-graMtha Thahara jAyeM aura anya gommaTasArAdi graMtha siddhAntazreNI ke bAhara par3a jAyeM / aura na koI aisA prAcIna ullekha hI batA sake, jahAM kahA gayA ho ki siddhAnta-graMtha kevala do hI haiM, anya nahIM / yathArtha bAta to yaha hai ki siddhAnta, Agama, pravacana ye saba zabda eka hI arthake paryAyavAcI zabda haiM / svayaM dhavalAkArane kahA hai-'bhAgamo siddhaMto pavayaNamidi eyaTTho ' ( satpra. 1 pR. 20) . arthAt , Agama, siddhAnta, pravacana, ye saba eka hI arthake bodhaka zabda haiM / lekhakane bhI Agama aura siddhAntako ekArthavAcI svIkAra kiyA hai| yahI nahIM, kintu gRhasthoMko siddhAntAdhyayanakA niSedha karanevAle pUrvokta sAdhAraNa paraspara-virodhI kathana karanevAle aura yukti-hIna vAkyoMko bhI ve 'Agama' karake mAnate haiM / kintu siddhAntoMke niravazeSa prameyAMzakA samudvAra karanevAle gommaTasArako siddhAnta mAnanemeM unheM aitarAja hai / SaTkhaMDAgama bhI to mahAkarmaprakRtipAhuDakA saMkSipta samuddhAra hai / phira yaha kaise siddhAnta banA rahatA hai, aura gommaTasAra kaise siddhAnta-bAhya: ho jAtA hai; yaha yukti samajhameM nahIM AtI / yadi kisIke kinhIM graMthoMko siddhAnta kahanese hI anya dUsare graMtha asiddhAnta ho jAte hoM, to gommaTasArAdi graMthoMke bhI siddhAntarUpase ullikhita kiye jAneke pramANa diye jA sakate haiN| udAharaNArtha, rAjamallakRta lATIsaMhitA nAmaka zrAvakAcAra graMthameM ullekha haitaduktaM gommaTasAre siddhAnte siddhasAdhane / tatsUtraM ca yathAmnAyAt pratItya vahima sAmpratam // 5, 135. isa prakArake ullekhoMse kyA gommaTasAra siddhAnta graMtha siddha nahIM hotA ! aura kyA usake siddhAnta graMtha siddha ho jAnese zeSa graMtha siddhAntabAhya siddha ho jAte haiM ? yadi vicAra pUrvaka dekhA jAya to samasta jainadharma aura siddhAntakA dhyeya jinokta vAkyoMko sarvavyApI banAnekA rahA hai / vayaM tIrthaMkarake samavasaraNameM manuSyamAtra hI nahIM, pazu-pakSI Adi taka sammilita hote the, jo sabhI bhagavAnke upadezako suna samajha sakate the| jaba dvAdazAMga vANIkI AdhArabhUta divyapvani takako sunanekA adhikAra samasta prANiyoMko hai, taba usa vANIke sArAMzako prathita karane Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta aura unake adhyayanakA adhikAra vAle koI bhI siddhAnta graMtha zrAvakoMke liye kyoM niSiddha kiye jAyaMge, yaha samajhameM nahIM AtA / samyagdarzanako nirmala banAneke liye siddhAntakA Azraya atyaMta vAMchanIya hai| samasta zaMkAoMkA nivAraNa hokara niHzaMkiTa-aMgakI upalabdhikA siddhAntAdhyayanase bar3hakara dUsarA upAya nhiiN| jina saiddhAntika bAtoMke tarka-vitarkameM vidvAnoMkA aura jijJAsuoMkA na jAne kitanA bahumUlya samaya vyaya huA karatA hai aura phira bhI ve ThIka nirNaya para nahIM pahuMca pAte, aisI aneka gutthiyAM ina siddhAnta graMthoMmeM sulajhI huI paDI haiM / unase apane jJAnako nirmala aura vikasita banAnekA sIdhA mArga gRhastha jijJAsuoM aura vidyArthiyoMko kyoM na batAyA jAya ? svayaM dhavalasiddhAntameM kahIM bhI aisA niyaMtraNa nahIM lagAyA gayA ki ye graMtha muniyoMko hI par3hanA cAhiye, gRhasthoMko nhiiN| balki, jaisA hama Upara dekha cuke haiM, jagaha jagaha hameM AcAryakA yahI saMketa milatA hai ki unhoMne manuSyamAtrakA khyAla rakhakara vyAkhyAna kiyA hai| unhoMne jagaha jagaha kahA hai ki 'jina bhagavAn sarvasattvopakArI hote haiM, aura isaliye sabakI samajhadArIke liye amuka bAta amuka rItise kahI gaI hai / yadi siddhAntoMko par3hanekA niSedha hai, to vaha artha yA viSaya kI dRSTise hai ki bhASAkI dRSTise, yaha bhI vicAra kara lenA cAhie / dhavalAdi siddhAntagraMthokI bhASA vahI hai jo kuMdakuMdAcAryAdi prAkRta graMthakAroMkI racanAoMma pAI jAtI hai, jisake aneka vyAkaraNa Adi bhI haiM / ataeva bhASAkI dRSTise niyaMtraNa lagAnekA koI kAraNa nahIM dikhtaa| yadi viSayakI dRSTise dekhA jAya to yahAMkI tatvacarcA bhI vahI hai jo hameM tattvArthasUtra, sarvArthasiddhi, rAjavArtika, gommaTasAra Adi graMthoMmeM milatI hai| phira usI carcAko gRhastha ina graMthoMmeM par3ha sakatA hai, lekina una graMthoMmeM nahIM, yaha kaisI bAta hai ? yadi siddhAnta-paThanakA niSedha hai to ye saba graMtha bhI usa niSedha-koTimeM aaveNge| jaba siddhAntAdhyayanake niSedhavAle uparyukta atyaMta Adhunika pustakoMko siddhAntake paryAyavAcI zabda Agamase ullikhita kiyA jA sakatA hai, taba eka atyanta hIna dalIlake poSaNa-nimitta gommaTasAra va sarvArthasiddhi jaise graMthoMko siddhAntabAhya kaha denA caramasImAkA sAhasa aura bhArI avinaya hai| yathArthataH sarvArthasiddhimeM to karmaprAbhRtake hI sUtroMkA akSarazaH usI kramase saMskRta rUpAntara pAyA jAtA hai, jaisA ki dhavalAke prakAzita bhAgoMke sUtroM aura unake nIce TippaNoMmeM diye gaye sarvArthasiddhike avataraNoMmeM sahaja hI dekha sakate haiN| rAjavArtika Adi graMthoMko dhavalAkArane svayaM bar3e Adarase apane matoMkI puSTimeM prastuta kiyA hai| gommaTasAra to dhavalAdikA sArabhUta graMtha hI hai, jisakI gAthAeM kI gAthAeM sIdhI vahAMse lI gaI haiN| usake siddhAntarUpase ullekha kiye jAnekA eka pramANa bhI Upara diyA jA cukA hai| aisI avasthAmeM ina pUjya graMthoMko ' siddhAnta nahIM hai ' aisA kahanA bar3A hI anucita hai| ___ maiM isa viSayako vizeSa bar3hAnA anAvazyaka samajhatA hUM, kyoMki, ukta niSedhake pakSameM na prAcIna graMthoMkA bala hai aura na sAmAnya yukti yA tarkakA / jAna par3atA hai, jisa prakAra vaidika dharmake itihAsameM eka samaya vedake adhyayanakA dvijoMke atirikta dUsaroMko niSedha kiyA gayA zrA, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA usI prakAra jaina samAjake giratIke samayameM kisI -- guru ' ne apane ajJAnako chupAneke liye yaha sAra-hIna aura jaina udAra-nItike viparIta bAta calA dI, jisakI gatAnugatika thor3IsA paramparA calakara Aja taka sadjJAnake pracArameM bAdhA utpanna kara rahI hai| siddhAntacakravartI nemicandra aura cAmuNDarAyajI ke viSayameM jo kathA kahI jAtI hai vaha prAcIna kisI bhI graMthameM nahIM pAI jAtI aura pIchekI nirAdhAra nirI kalpanA pratIta hotI hai| aisI hI nirAdhAra kalpanAoMkA yaha pariNAma huA ki gata saikar3oM varSoM meM ina uttamottama siddhAnta graMthoMkA paThana-pAThana nahIM huA aura unakA jaina sAhityake nirmANameM jaba jitanA upayoga honA cAhiye thA, nahIM huaa| yahI nahIM, inakI eka mAtra avaziSTa pratiyAM bhI dhIre dhIre vinaSTa hone lagI thiiN| mahAdhavalakI pratimeMse kitane hI patra aprApya haiM aura kitane hI chidrita Adi ho jAnese unameM pATha-skhalana utpanna ho gaye haiN| yaha jo likhA hai ki ina siddhAnta graMthoMkI kApiyAM karA karAke jagaha jagaha virAjamAna karA dI jAnI cAhie, so ye kApiyA~ kauna karegA? zrAvaka hI to? yA munijanoMko diyA jAyagA, so bhI alpabuddhi nahIM, vidvAn muniyoMko ? yathArthataH gRhasthoM dvArA hI to unakI pratilipiyAM kI gaIM, aura kI jA sakatI haiM, tathA gRhasthoM dvArA hI unakA jo kucha uddhAra saMbhava hai, kiyA jA rahA hai| isameM na to koI dUSaNa hai, na bigAr3a / aba to jaina siddhAntako samasta saMsArameM ghoSita karanekA yahI upAya hai / hAtha kaMkanako ArasI kyA ? 2. zaMkA-samAdhAna pustaka 1, pRSTha 234 1. zaMkA-'tadbhramaNamaMtareNAzubhramajjIvAnAM bhramadbhUmyAdidarzanAnupapatteH iti' / isa vAkyakA artha mujhe spaSTa nahIM ho skaa| usameM pRthvIke paribhramaNakA ullekhasA pratIta hotA hai / usakA artha kholakara samajhAne kI kRpA kIjiye / (nemIcaMdajI vakIla, sahAranapura, patra 24-11-41) samAdhAna-prastuta prakaraNameM zaMkA yaha uThAI gaI hai ki dravyendriyapramANa jIva-pradezoMkA bhramaNa nahIM hotA, aisA kyoM na mAna liyA jAya, kyoMki, sarva jIva-pradezoMke bhramaNa mAnanepara unake zarIrake sAtha sambandha vicchedakA prasaMga AtA hai ? isa zaMkAkA uttara AcArya isa prakAra dete haiM ki 'yadi dravyendriyapramANa jIva-pradezoMkA bhramaNa nahIM mAnA jAve, to atyanta drutagatise bhramaNa karate hue jIvoMko bhramaNa karatI huI pRthivI AdikA jJAna nahIM ho sakatA hai|' isakA abhiprAya yaha hai ki jaba koI vyakti zIghratAse cakkara letA hai to use kucha kSaNake liye apane Asa pAsa cAroM bhorakA samasta bhUmaMDala pRthivI, parvata, vRkSa, gRhAdi ghUmatA huA dikhAI detA hai / isakA kAraNa uparyukta samAdhAnameM yaha sUcita kiyA gayA hai, ki usa vyaktika zIghratAse cakkara lenekI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA-samAdhAna (17) avasthAmeM usake jIvapradeza bhI zarIrake bhItara hI bhItara zIghratAse bhramaNa karane lagate haiM, jisake kAraNa use pRthivI Adi saba ghUmate hue dikhAI dene lagate haiN| yadi dravyendriyapramANa jIvapradezoMko sthira mAnA jAya to ukta avasthAmeM bhUmaMDalAdike ghUmate hue dikhanekA koI kAraNa nahIM raha jAtA / isaliye AcArya kahate haiM ki 'AtmapradezoMke bhramaNa karate samaya dravyendriyapramANa AtmapradezoMkA bhI bhramaNa svIkAra kara lenA cAhiye / Adhunika mAnyatAsambandhI bhUbhramaNakA to darzana kisIko kisI avasthAmeM bhI hotA nahIM hai| isaliye yahAM usa bhUmibhramaNakA koI ullekha nahIM pratIta hotA / pustaka 2, pR. 423. 2 zaMkA- nakazA naM. 2 meM prANake khAnemeM sayogikevalIkI apekSA 2 prANa bhI honA cAhiye ? (ratanacaMdajI mukhtAra, sahAranapura. patra, 3-4-41.) samAdhAna-prastuta prakaraNameM aparyApta jIvoMke sAmAnya AlApa batalAe gae haiM, jinameM kramazaH saMjJI paMcendriyase lagAkara ekendriya takake samasta jIvoMkI vivakSA hai, kevalisamuddhAta jaisI vizeSa avasthAoMkI yahAM vivakSA nahIM hai| isI kAraNa zaMkAkAra dvArA batalAye gaye 2 prANa na mUla TIkAmeM kahe gaye, na anuvAdameM liye gaye, aura na ukta nakazemeM dikhAye gaye / kintu pRSTha naM. 444 nakazA naM. 25 para jahAM sayogikevalIke hI AlApa batalAye gaye haiM, vahAMpara sAdhAraNa avasthAmeM honevAle cAra prANoMkA aura vizeSa avasthAmeM honevAle ukta do prANoMkA ullekha kiyA hI gayA hai| pustaka 2, pR. 432-435 3 zaMkA-arthameM tathA nakazA naM. 14, 15, 16 aura 17 meM vedake AlApameM jo tIna veda kahe haiM so vahAM 3 bhAva veda kahanA cAhiye / ( nAnakacaMdajI, khataulI, patra tA. 10-11-41. samAdhAna-nakazA naM. 14, 15, 16, 17 saMbaMdhI AlApoMmeM tathA isase Age pIcheke sabhI AlApoMmeM bhAvavedakI hI vivakSA kI gaI hai| dhavalAkArane lezyA AlApameM jaise dravyalezyA aura bhAvalezyAkA vibhAga kara pRthak pRthak varNana kiyA hai, vaisA veda AlApameM dravyaveda aura bhAvavedakA vibhAga kara mUlameM kahIM varNana nahIM kiyA hai / ataH ukta nakazoMmeM bhI bhAvaveda likhanekI AvazyakatA nahIM samajhI, yadyapi tAtparya yahAM tathA anyatra bhAvavedase hI hai| pustaka 2, pR. 434 / / 4 zaMkA-pRSTha 433 para jo pramattasaMyata paryApta tathA aparyAptakA kathana hai, unake yaMtra kyoM nahIM banAe gae ? __ (nAnakacaMdajI, khataulI, patra tA. 10-11-41) ___ samAdhAna-prastuta graMthabhAgameM unhIM yaMtroMko banAyA gayA hai, jinakA varNana dhavalA TIkAmeM pAyA jAtA hai / pramattasaMyata paryApta tathA aparyAptake AlApoMkA dhavalA TIkAmeM kathana nahIM hai, ataH unake pRthak yaMtra bhI nahIM banAye gaye / to bhI viSayake prasaMgavaza vizeSArthake antargata sarva sAdhAraNa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA pAThakoMke parijJAnArtha pR. 433 para unakA kathana kiyA gayA hai / pustaka 2, pR. 451 . 5 zaMkA-pR. 451, yaMtra 31, meM prANameM a, likhA hai so nahIM honA cAhiye ! ( nAnakacaMdajI khataulI, patra 10-11-41) samAdhAna-jina guNasthAnoM yA jIvasamAsoMmeM paryApta aura aparyApta kAlasambandhI AlApa sambhava haiM, unake sAmAnya AlApa kahate samaya pAThakoMko bhrama na ho, isalie paryApta kAlameM sambhava prANoM ke Age pa likhA gayA hai / tathA aparyApta kAlameM sambhavita prANoM ke Age a likhA gayA hai| isI niyamake anusAra prastuta yaMtra naM. 31 meM nAraka sAmAnya mithyAdRSTiyoMke AlApa prakaTa karate samaya paryApta avasthAmeM honevAle 10 prANoMke nIce pa aura aparyApta avasthAmeM sambhava 7 prANoMke Age a likhA gayA hai| pustaka 2, pR. 623 6 zaMkA-pR. 623 ke vizeSArthameM yaha aura honA cAhie ki caudahaveM guNasthAnameM paryAptakA udaya rahatA hai, lekina nokarmavargaNA nahIM AtI ? (ratanacaMdajI mukhtAra, sahAranapura, patra 3-4-41) __ samAdhAna-ukta vizeSArthameM jo bAta sayogikevalIke liye kahI gaI hai, vaha ayogikevala ke liye bhI upayukta hotI hai / ataeva vahAM ukta bhAvArthako lenemeM koI Apatti nhiiN| pustaka 2, pR. 638 7 zaMkA-yaMtra naM. 253 ke prANake khAnemeM 3, 2 bhI honA cAhie, kyoMki, yogake khAnemeM 6 yoga likhe haiM ? ( ratanacaMdajI mukhtAra, sahAranapura, patra 3-4-41) samAdhAna-yogake khAnemeM 6 yoga likhe jAnese 3 aura 2 prANa aura bhI kahanekI AvazyakatA pratIta honA svAbhAvika hI hai| kintu, yahAMpara 6 yogoMkA ullekha vivakSAbhedase hI kiyA gayA hai, jaisA ki mUlake ' athavA tIna yoga ' isa kathana se spaSTa hai, aura jisakA ki abhiprAya vahIM para vizeSArthameM spaSTa kara diyA gayA hai ( dekho pR. 638 ) / isI kAraNa prANoMke khAnemeM 3 aura 2 prANoMkA ullekha nahIM kiyA gayA hai| pustaka 2, pR. 648 8 zaMkA-pR. 648 para kAyayogI apramattasaMyata jIvoMke AlApameM veda likhA hai so yahAM bhAvaveda honA cAhie ! ( nAnakacaMdajI khataulI, patra 10-11-41) samAdhAna- isakA uttara zaMkA naM. 3 meM de diyA gayA hai| pustaka 2, pR. 654, 660 9 zaMkA-pRSTha 654 para samAdhAna jo pahalA kiyA gayA hai, usameM likhA hai ki 'aparyApta yogameM vartamAna kapATasamuddhAtagata sayogakevalIkA pahaleke zarIrake sAtha sambandha nahIM Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA-samAdhAna ( 19 ) rahatA hai / yahI pRSTha 660 para samAdhAna karate hue likhA hai / yaha kisa apekSAse kahA hai ! kyA samuddhAta pUrva mUlazarIra se sambandha chUTa jAtA hai ? ( nAnakacaMdajI, khataulI, patra 10-11-41 ) samAdhAna - aparyApta yogameM vartamAna kapATasamudghAtagata sayogakevalIkA pahale ke zarIra ke sAtha sambandha nahIM rahatA, ' isakA abhiprAya yaha lenA cAhiye ki ukta avasthAmeM jo Atmapradeza zarIra se bAhara phaila gae haiM, unakA zarIrake sAtha sambandha nahIM rahatA hai / AtmapradezoM ke bAhara nikalanepara bhI yadi zarIra ke sAtha sambandha mAnA jAyagA, to jisa parimANa meM jIva- pradeza phaile haiM, utane parimANavAlA hI audArikazarIrako honA par3egA / kintu aisA honA sambhava nahIM, ataH yaha kahA gayA hai ki kapATasamudghAtagata sayogakevalIkA pahale ke zarIra ke sAtha sambandha nahIM rahatA / kintu jo Atmapradeza usa samaya zarIra ke bhItara haiM, unase to sambandha banA hI rahatA hai / isI prakAra kisI bhI samuddhAtakI dazA meM pUrva mUlazarIrase sambandha nahIM chUTatA hai / samuddhAta ke lakSaNameM spaSTa hI kahA gayA hai ki mUlazarIrako na chor3akara jIvake pradezoM ke bAhara nikalaneko samudghAta kahate haiM / pustaka 2, pR. 808 10 zaMkA - pR. 808 paMkti 12 meM sAta prANake Age do prANa aura honA cAhie, kyoMki, sayogIke aparyApta avasthAmeM do prANa hote haiM / ( ratanacaMdajI mukhtAra, sahAranapura, patra 34-4-1 ) yaMtra naM. 477 meM prANameM 4-1 prANa aura likhanA cAhie ( nAnakacaMdajI, khataulI, patra 10-11-41 ) samAdhAna - isakA uttara vahI hai jo ki zaMkA naM. 2 meM diyA gayA hai pustaka 3, pR. 23 2 a 11 zaMkA - 2 kI vargazalAkA a hogI yaha zuddha jJAta nahIM hotA, kyoMki = 256 hotA hai, aura 256 kI vargazalAkA 3 hai, 4 nahIM ? ( nemIcaMdajI vakIla, sahAranapura, patra 24 -11--41 ) kA artha hai 2 kA 2 ke pramANa varga / atra yadi hama a ko 4 ke 2 a - 2 2 a 24 98 samAdhAna barAbara mAna leM to. 2 = 2= 2 = 256 x 256 = 65536, jisakI vargazalAkA 4 hogI / zaMkAkArane bhUla yaha kI -- 2a 2 a hai ki 2 = ( 2 ) mAna liyA hai / kintu (a) a = 2 hotA hai / ataeva anuvAda meM udAharaNa aisA nahIM hai / pracalita paddhatike anusAra 2 rUpase jo bAta kahI gaI hai usameM koI doSa nahIM hai / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTkhaMDAgamakI prastAvanA 1 pustaka 3, pR. 30 rAzigata alpabahutva nirUpaNa meM jo abhavyoMse siddhakAlakA guNakAra chaha mahinoMke aSTama bhAgameM eka milA dene para utpanna huI samaya- saMkhyAse bhAjita atIta kAlakA anantavAM bhAga kahA hai vaha azuddha pratIta hotA hai / merI rAya meM atIta kAlako chaha mAha ATha samaya se bhAga denepara jo labdha Ave usako 608 se guNA karanepara utpanna huI rAzikA anantavAM bhAga guNakAra honA cAhiye ! ( nemIcaMdajI vakIla, sahAranapura, patra 24-11-41 ) samAdhAna - ukta zaMkA meM zaMkAkArakI dRSTi usa pracalita mAnyatA para hai jisake anusAra pratyeka chaha mAha ATha samayameM 608 jIva mokSa jAte haiM / kintu dhavalA meM ukta sthalapara diye gaye alpabahutvameM ukta pATha dvArA usakI siddhi nahIM hotI, jaba taka ki usa pAThako vizeSarUpa se parivartita na kiyA jAya / ukta sthalakA artha karate samaya hamArI bhI dRSTi isa bAtapara thI / kintu upalabdha pATha vaisA hone tathA mUDabidrIkI tAr3apatrIya pratiyoMke milAnase bhI usa pAThameM koI parivartana prApta na honese hama usa pAThako badalane yA mUlako chor3akara artha karane meM asamartha rahe / yathArthataH ukta pAThase Age jo siddhoM kA guNakAra hamane ' rUpazata pRthaktva ' grahaNa kara liyA thA vaha uparyukta dRSTi hI kevala eka pratike AdhAra para kiyA thA / kintu do pratiyoM meM usake sthAnapara 'rUpadazapRthaktva ' pATha thA, aura mUDabidrIke prati- milAna se bhI isI pAThakI puSTi huI hai / ataH isase vaha saMdarbha aura bhI zaMkAspada aura vicAraNIya ho gayA hai / ataeva jaba taka koI spaSTa pramANa isa sambandhakA na mila jAve taba taka usa sambandhameM nirNayAtmaka kucha nahIM kahA jA sakatA / 1 ( 20 ) 12 zaMkA - yahAM solaha - pustaka 3, pR. 35 13 zaMkA-" rajjuke ardhaccheda uttarottara eka eka dvIpa aura eka eka samudra meM par3ate haiM, kintu lavaNasamudrameM do ardhaccheda par3eMge / " yaha bAta samajhameM nahIM AtI / jaba dhAtakI - khaMDameM eka ardhaccheda par3egA, aura lavaNasamudra usakA AdhA hai, taba usameM do ardhaccheda kaise par3a jAyage ! ( nemIcaMdajI vakIla, sahAranapura, patra 23-11-41.) samAdhAna- uparyukta zaMkAkA samAdhAna rajjuke ardhacchedoM kI vyavasthAko spaSTataH samajha lenese sahaja hI ho jAtA hai / samasta tiryagloka eka rajjupramANa hai / ataH rajjuko prathama vAra AdhA karane se prathama ardhaccheda jambUdvIpa ke madhya meM merupara par3A / dUsarI bAra jaba hama rajjuko AdhA kareMge to yaha dUsarA ardhaccheda svayaMbhUramaNadvapikI paridhise kucha Age calakara svayaMbhUramaNasamudra meM par3egA, kyoMki, ukta samudrakA vistAra bhItara ke samasta dvIpa - samudroMke sammilita vistArase kucha adhika hai / isI prakAra rajjuko tIsarI vAra AdhA karanepara tIsarA ardhaccheda svayaMbhUramaNadvIpameM usakI prArambhika sImAse kucha aura vizeSa Age calakara par3egA / isa prakAra rajju uttarottara choTA hotA jAvegA aura uttarottara ardhaccheda pratyeka dvIpa - samudra meM par3ate jAyeMge, kintu unakA sthAna Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA-samAdhAna ( 21 ) usa usa dvIpa samudrakI bhItarI paridhise uttarottara Ageko bar3hatA jAvegA / isa prakAra hote hote antima samudra lavaNasAgarameM eka ardhaccheda usakI bAhya sImAke samIpa aura dUsarA usakI bhItarI sImA samIpa par3a jAvegA / yahI bAta nimna citrase aura bhI spaSTa ho jAvegI / mAna lo ki svayaMbhUramaNa samudra jambUdvIpase Age tIsare valayapara hai, aura usIkI bAhya sImApara rajjukA anta hotA hai / rajjukA prathama ardhaccheda to jambUdvIpa ke madhya meM merupara par3egA hI / aba vahAMse AgekA vistAra pacAsa hajAra yojanako 1 mAna lenapara kevala 1+4+8+ 16 =29 yojana rahA / jaM. dvI. m ta mama t v 5 ar 20 9 Zhi 9 / / 11 dvI. 13 }," k r 17 21 I svayaMbhUramaNa samudra z ataeva rajjukA dUsarA arthaccheda 143 yojana para svayaMbhUramaNasamudra meM, tIsarA arthaccheda 74 yojana para usase pUrvavartI dvIpameM, cauthA ardhaccheda 31/2 yojana para lavaNasamudrakI bAhya sImAke samIpa, tathA pAMcavAM ardhaccheda 1 yojana para lavaNasamudra kI AbhyaMtara sImA ke samIpa par3egA / isa prakAra hama kitane hI dvIpa samudra Age Age mAna leM to bhI lavaNasamudra meM antataH do hI arthaccheda par3eMge / yahI bAta trilokasAra kI gAthA naM. 352 - 358 meM kahI gaI hai / 25 1111 29 pustaka 3, pR. 44 14 zaMkA - pustaka 3 ke pU. 44 para kSetrAkArake dvArA jo yaha samajhAyA gayA hai ki saMpUrNa jIvarAzike vargako dUsare bhAga adhika jIvarAzile bhAjita karanepara tIsarA bhAgahIna jIvarAzi prApta hotI hai, so yaha bAta vahAM diye gaye AkArase samajha nahIM AtI / kRpayA samajhAiye ? (nemIcaMdajI vakIla, sahAranapura, patra 24-11-41 ) samAdhAna - mAna lIjiye, sarva jIvarAzi 16 hai, isakA varga huA 16x16 = 256. aba yadi hama isa jIvarAzike varga ( 256 ) meM jIvarAzi (16 ) kA bhAga dete haiM to 25 = 16 arthAt jIvarAzi pramANa hI labdhaAtA hai / aura yadi usI jIvarAzike varga meM dvibhAga adhika jIvarAzi ( 16 + 8 = 24 ) kA bhAga dete hai to tribhAgahIna jIvarAzipramANa, arthAt 16 - 16 = 10 De AtA hai; jaise 2 = 10. isI bAta ko dhavalAkArane kSetramiti dvArA bhI samajhAyA hai jisakA ki anubAdake sAtha citra bhI diyA gayA hai / isa citrameM saDa jIvarAzi ( mAnalo 16 ) hai, usako sa Da' (16) vargita karanepara pratarAkAra kSetra sa Da sa Da' bana jAtA hai jisameM aMkapramANa dikhAne ke liye Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA yahAM 16412-256 khaMDa kiye jAte haiN| isa vargakSetrameM jaba hama saDa ke 16 khaMDAko bhAjaka / / / / / / / / ------- / / / / / / / / / / / mAnate haiM to saDa' rUpa 16 khaMDa labdha rahate haiN| para yadi hama saDa ko do bhAga adhika arthAt 'sa' Devar3hA ( 24 khaMDa pramANa) kara deM, to usI vargarAzi pramANa kSetraphalako niyata rakhaneke liye hameM saDa' ko tribhAgahIna arthAta 103 khaMDapramANa kara lenA par3egA, jo jIvararAzikA tribhAgahIna (16-16) bhAga hai / yahI AcArya dvArA samajhAye gaye aura citra dvArA dikhAye gaye siddhAntakA abhiprAya hai| pustaka 3, pR. 278-279 15 zaMkA-yahA~ jo nArakI ve svargavAsiyoMkI rAziyAM lAne ke liye viSkaMbhasUciyAM va avahArakAla batalAye gaye haiM ve khuddAbaMdha aura jIvahANameM nyUnAdhika kyoM kahe gaye haiM ? unameM samAnatA mAnane meM kyA doSa AtA hai, so samajha nahIM pdd'taa| spaSTa kIjiye? (nemIcaMdajI, vakIla, sahAranapura, patra 24.11-41) samAdhAna- khudAbaMdhameM jo nArakI va devoMkA pramANa lAneke liye viSkaMbhasUciyAM va avahArakAla kahe gaye hai ve una una jIvarAziyoMmeM guNasthAnakA bheda na karake sAmAnyarAzike liye upayukta hote haiN| kintu yahA~ jIvasthAnameM guNasthAnakI vivakSA hai, aura prastutameM anya guNasthAnoMko chor3akara kevala mithyAdRSTiyoMkA pramANa kahA jA rahA hai jo sAmAnyarAzise kucha nyUna hogA hii| ataH isa nyUna rAziko batalAneke liye jIvANameM usakI viSkaMbhasUcI bhI khuddAbaMdhameM kathita viSkabhasUcIse kucha nyUna, tathA avahArakAla usase adhika kahA jAnA Avazyaka hai / yadi hama khuddAbaMdhameM batalAye gaye sAmAnyarAzikI viSkaMbhasUcIko hI jIvaTThANameM mithyAdRSTirAzikI viSkamasUcI mAna leM to usa samasta sAmAnya jIvarAzikA mithyAdRSTiyoMmeM hI samAveza hokara zeSa guNasthAnoMke ukta devoM va nArakiyoMmeM abhAvakA prasaMga A jaaygaa| khudAbaMdha aura yahAM jIvaTThANameM viSkaMbhasUcI aura avahArakAlako samAna mAna lenemeM yahI doSa utpanna hotA hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. viSaya-paricaya jIvasthAnakI pUrva prakAzita do prarUpaNAoM- satprarUpaNA aura dravyapramANAnugamameM kramazaH jIvakA svarUpa, guNasthAna va mArgaNAsthAnAnusAra bheda, tathA pratyeka guNasthAna va mArgaNAsthAnasaMbaMdhI jIvoMkA pramANa va saMkhyA batalAI jA cukI hai / atra prastuta bhAgameM jIvasthAnasaMbaMdhI AgekI tIna prarUpaNAeM prakAzita kI jA rahI haiM- kSetrAnugama, sparzanAnugama aura kAlAnugama / 1 kSetrAnugama kSetrAnugamameM jIvoM ke nivAsa va vihArAdisaMbaMdhI kSetrakA parimANa batalAyA gayA hai / isa saMbaMdha meM prathama prazna yaha uThatA hai ki yaha kSetra hai kahAM ? isake uttarameM ananta AkAza ke do vibhAga kiye gaye haiM / eka lokAkAza aura dUsarA alokAkAza / lokAkAza samasta AkAzake madhya meM sthita hai, parimita hai aura jIvAdi pAMca dravyoMkA AdhAra hai / usake cAroM tarapha zeSa samasta ananta AkAza alokAkAza hai / ukta lokAkAzake svarUpa aura pramANake saMbaMdha meM do mata haiM / eka matake anusAra yaha lokAkAza apane talabhAga meM sAtarAju vyAsavAlA golAkAra hai / punaH Uparako kramase ghaTatA huA apanI AdhI uMcAI arthAt sAta rAjupara eka rAju vyAsavAlA raha jAtA hai / vahAMse punaH Uparako kramase bar3hatA huA sAr3he tIna rAju Upara jAkara pAMca rAju vyAsapramANa ho jAtA hai aura vahAM se punaH sAr3he tIna rAju ghaTatA huA apane sarvopari ucca bhAgapara eka rAju vyAsavAlA raha jAtA hai / isa mata ke anusAra lokakA AkAra ThIka adhobhAgameM, vetrAsana, madhyameM jhallarI ora UrdhvabhAga meM mRdaMgake samAna ho jAtA hai / kintu dhavalAkArane isa matako svIkAra nahIM kiyA hai, kyoMki, aise lokameM jo pramANaleAkakA ghanaphala jagazreNI arthAt sAta rAju ke ghanapramANa kahA hai, vaha prApta nahIM hotA / yaha bAta spaSTataH dikhalAne ke liye unhoMne apane samayake gaNitajJAnakI vividha aura pUrva prakriyAoM dvArA isa prakArake lokake adhobhAga va urdhvabhAgakA ghanaphala nikAlA hai jo kula 164,36 ghanarAju honese zreNIke ghana arthAt 343 ghanarAjuse bahuta hIna raha jAtA hai / isaliye unhoMne lokakA AkAra pUrva-pazcima do dizAoM meM to Upara kI ora pUrvoka kramase ghaTatA bar3hatA huA, kintu uttara-dakSiNa do dizAoM meM sarvatra sAta rAju hI mAnA hai / isa prakAra yaha loka golAkAra na hokara samacaturasrAkAra ho jAtA hai aura do dizAoMse usakA AkAra vetrAsana, jhallarI aura mRdaMga ke sadRza bhI dikhAI de jAtA hai / aise lokakA pramANa ThIka zreNIkA ghana 7 = 7 x 7 x 7 = 343 ghanarAju ho jAtA hai / yahI loka jIvAdi pAMcoM dravyoMkA kSetra hai / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA yahAM prazna yaha upasthita hotA hai ki ukta 343 ghanarAjupramANa kevala asaMkhyAta pradezAtmaka atyanta parimita kSetrameM ananta jIva va ananta pudgala paramANu kaise raha sakate haiM ! isakA uttara yaha hai ki jIvoM aura pudgala - paramANuoM meM apratighAtarUpase anyonyAvagAhana zakti vidyamAna hai jisake kAraNa aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga meM bhI anantAnanta jIvoMkA aura jIvake bhI pratyeka pradezapara ananta audArikAdi pudgala paramANuoMkA astitva bana jAtA hai / ogha arthAt guNasthAnoMkI apekSA jIvoMkA kSetra 4 sUtroM meM batalA diyA gayA hai ki mithyAdRSTI jIva sarvaloka meM va ayogikavalI aura zeSa sAsAdanasamyagdRSTi Adi samasta bAraha guNasthAnoMmeMse pratyeka guNasthAnavartI jIva lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM, aura sayogikevalI lokake asaMkhyAtaveM bhAga, asaMkhyAta bahu bhAgoMmeM, tathA sarvaloka meM rahate haiM / dhavalAkArane ina sUtra - vacanoMko eka ora atrina nAnA avasthAoMkA vicAra karake, aura dUsarI ora sUkSmatara kSetramAnake liye lokako pAMca vibhAgoM meM bAMTakara bar3e vistAra se samajhAyA hai / kSetrAvagAhanAkI apekSAse jIvoMkI tIna avasthAeM ho sakatI hai ( 1 ) svasthAna (2) samudvAta aura (3) upapAda / svasthAna bhI do prakArakA hai - apane sthAyI nivAsake kSetrako svasthAnasvasthAna, aura apane vihArake kSetrako vihAravatsvasthAna kahate haiM / jIvake pradezoMkA unake svAbhAvika saMgaThana se adhika phailanA samuddhAta kahalAtA hai / vedanA aura pIr3Ake kAraNa jIva- pradezoM ke phailaneko vedanAsamudbAta kahate haiM / krodhAdi kaSAyoM ke kAraNa jIva- pradezoMke vistArako kaSAyasamudghAta kahate haiM / isI prakAra apane svAbhAvika zarIrake AkArako chor3akara anya zarIrAkAra parivartanako vaikriyikasamuddhAta, marane ke samaya apane pUrva zarIrako na chor3akara navIna utpattisthAna taka jIvapradezoMke vistArako mAraNAntika, taijasazarIrako aprazasta va prazasta vikriyAko taijasamudghAta, RddhiprApta muniyoMke zaMkA nivAraNArtha jIvapradezoMke prastArako AhArakasamudvAta, aura sarvajJatAprApta kevalakei pradezoMkA zeSa karmakSaya-nimitta daMDAkAra, kapATAkAra, pratarAkAra, va lokapUraNarUpa prastArako kevalisamuddhAta kahate haiM- jIvakA apanI pUrva paryAyako chor3akara tIrake samAna sIdhe, va eka, do tIna mor3e lekara anya paryAyake grahaNakSetra taka gamana karaneko upapAda kahate haiM / inhIM daza - arthAt (1) svasthAnasvasthAna ( 2 ) vihAravatsvasthAna ( 3 ) vedanAsamuddhAta (4) kaSAyasamuddhAta (5) vaikrayikasamuddhAta (6) mAraNAntikasamuddhAta (7) taijasasamuddhAta (8) AhArakasamuddhAta (9) kevali - samuddhAta aura (10) upapAda avasthAoM kI apekSAse yathAsambhava jIvake bhinna bhinna guNasthAnoM aura mArgaNAsthAnoMkA kSetrapramANa isa kSetrarUpaNA meM batalAyA gayA hai / sUkSma, sUkSmatara aura sUkSmatama kSetramAnake liye dhavalAkArane pAMca prakArase lokakA grahaNa kiyA hai (1) samasta lokaM yA sAmAnya loka jo 7 rAjukA ghanapramANa hai; (2) adholoka jo 196 ghanarAjupramANa hai, (3) Urdhvaloka jo 147 ghanarAjupramANa hai ( 4 ) tiryakloka yA madhyaloka Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-paricaya (25) jo 1 rAjuke pratara yA vargapramANa hai; aura (5) manuSyaloka jo aDhAI dvIpapramANa, arthAt 45 lAkha vyAsavAlA vartulAkAra kSetra hai| kisI bhI eka prakArake jIvoMkA kSetramAna batalAneke liye dhavalAkArane usa usa jAtivizeSavAlI pradhAna rAziko lekara usake kSetrAvagAhanakA vicAra kiyA hai| udAharaNArtha-vihAravatsvasthAnavAle mithyAdRSTiyoMke kSetrakA vicAra karate samaya unhoMne trasaparyAptarAziko hI vihAra karanekI yogyatA rakhanevAlI mAnakara pahale yaha nirdiSTa kara diyA ki kisI bhI samayameM isa rAzikA saMkhyAtavAM bhAga hI vihAra kregaa| phira unhoMne isa vihAra karanevAlI rAzimeM svayaMprabhanAgendra parvatake parabhAgavartI bar3e bar3e trasa jIvoMkA vicAra kiyA, jinameM dvIndriya jIva zaMkha bAraha yojanakA, trIndriya gomhI tIna kosakI, caturindriya bhramara eka yojanakA aura paMcendriya maccha eka hajAra yojanakA hotA hai / ataeva aise pratyeka jIvakA unhoMne kSetramitike sUtra va vidhAna dekara pramANAMguloMmeM ghanaphala nikAlA, aura phira isa utkRSTa avagAhanAmeM jaghanya avagAhanAkA aMgulakA asaMkhyAtavAM bhAga jor3akara usakA AdhA kiyA jisase usa rAzike eka jIvakI madhyama arthAt ausata avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula AgaI / samasta trasa paryAptarAzi pratarAMgulake saMkhyAtaveM bhAgase bhAjita jagapratarapramANa hai aura isakA kevala saMkhyAtavAM bhAga vihAra karatA hai| ataH isa saMkhyAtaveM bhAgako pUrvokta ghanaphalase guNA karane para vihAravatsvasthAna mithyAdRSTirAzikA kSetra saMkhyAta sUcyaMgulaguNita jagapratarapramANa hotA hai, jo lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, aura usI prakAra adholoka aura UrdhvalokakA bhI asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSyaloka yA ar3hAIdvIpase asaMkhyAta guNA hogaa| 2 sparzanAnugama sparzanaprarUpaNAmeM yaha batalAyA gayA hai ki bhinna bhinna guNasthAnavAle jIva, tathA gati Adi bhinna bhinna mArgaNAsthAnavAle jIva tInoM kAloMmeM pUrvokta daza avasthAdvArA kitanA kSetra sparza kara pAte haiM / isase spaSTa hai ki kSetra aura sparzana prarUpaNAoMmeM vizeSatA itanI hI hai ki kSetraprarUpaNA to kevala vartamAnakAlakI hI apekSA rakhatI hai, kintu sparzanaprarUpaNAmeM atIta aura anAgatakAlakA bhI, arthAt tInoM kAloMkA kSetramAna grahaNa kiyA jAtA hai / udAharaNArtha-kSetraprarUpaNAmeM sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kSetra lokakA asaMkhyAtavAM bhAga batAyA gayA hai| yaha kSetra vartamAnakAlase hI sambandha rakhatA hai, arthAt vartamAnameM isa samaya svasthAnAdi yathAsaMbhava padoMko prApta sAsAdanasamyagdRSTi jIva lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrako vyApta karake vidyamAna haiN| yahI bAta sparzanaprarUpaNAmeM vartamAnakAlika sparzanako batAte samaya kahI hai| usake pazcAt dUsare sUtrameM atItakAlasambandhI sparzanakSetra batalAyA gayA hai ki sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atItakAlameM dezona ATha baTe caudaha ( ) aura bAraha baTe caudaha (13) bhAga sparza kie haiM / isakA abhiprAya jAna lenA Avazyaka hai| tInasau tetAlIsa ghanarAjupramita isa lokAkAzake ThIka madhya bhAgameM vRkSameM sArake samAna eka rAju lambI caur3I aura Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA / jAveM to caudaha bhAga hote haiM 1 / usakA utanA hI sparzanakSetra 12 ki caudaha rAju UMcI lokanAlI avasthita hai / ise sAlI bhI kahate hai, kyoMki, trasajIvoMkA saMcAra isake hI bhItara hotA hai / kevala kucha apavAda haiM, jinameM ki isake bhI bAhara trasa - jIvoMkA pAyA jAnA saMbhava hai isa trasanAlIke eka eka rAju lambe, caur3e aura moTe bhAga banAe unameM se jo jIva jitane ghanarAjupramANa kSetrako sparza karatA hai, mAnA jAtA hai / jaise prakRta meM sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA sparzanakSetra ATha baTe ( 4 ) yA bAraha baTe caudaha ( 27 ) bhAga batAyA gayA hai| inameMse vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamudghAtagata sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne ukta trasanAla ke caudaha bhAgoMmeMse ATha bhAgoMko sparza kiyA hai, arthAt ATha ghanarAjupramANa trasanAlI ke bhItara aisA eka bhI pradeza nahIM hai jise atItakAlameM sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne ( deva, manuSya, tiryaMca aura nArakI, ina sabhIne milakara ) sparza na kiyA ho / yaha ATha ghanarAjupramANa kSetra trasanAlIke bhItara jahAM kahIM nahIM lenA cAhie, kintu nIce tIsarI vAlukA pRthiva lekara Upara solahaveM acyutakalpa taka lenA cAhiye / isakA kAraNa yaha hai ki bhavanavAsI deva svataH nIce tIsarI pRthivI taka vihAra karate haiM, aura Upara saudharma vimAna ke zikharadhvajadaMDa taka / kintu uparima devoMke prayogase Upara acyutakalpa taka bhI vihAra kara sakate haiM [ dekho. pR. 229 ] / unake itane kSetrameM vihAra karaneke kAraNa ukta kSetrakA madhyavartI eka bhI AkAzapradeza aisA nahIM bacA hai ki jise atIta kAlameM ukta guNasthAnavartI devoMne sparza na kiyA ho / isa prakAra isa sparza kiye gaye kSetrako lokanAlIke caudaha bhAgoMmeMse ATha bhAgapramANa sparzanakSetra kahate hai / mAraNAntikasamudghAtakI apekSA ukta guNasthAnavartI jIvoMne lokanAlIke caudaha bhAgoM meM se bAraha bhAga sparza kiye haiM / isakA abhiprAya yaha hai ki chaThI pRthivIke sAsAdanaguNasthAnavartI nArakI madhyaloka taka mAraNAntikasamuddhAta kara sakate haiM, aura sAsAdanasamyagdRSTi bhavanavAsI Adi deva AThavIM pRthivIke Upara vidyamAna pRthirvAkAyika jIvoMmeM mAraNAntikasamuddhAta kara sakate haiM, yA karate haiM / isa prakAra merutalase chaThI pRthivI takake 5 rAju, aura Upara lokAnta takake 7 rAju, donoM milAkara 12 rAju ho jAte haiM / yahI bAraha ghanarAjupramANa kSetra trsanAlIke bAraha baTe caudaha (1) bhAga, athavA trasanAlIke caudaha bhAgoMmeMse bAraha bhAgapramANa sparzanakSetra kahA jAtA hai / isa ukta prakArase batAlAe gae sparzana kSetrako yathAsaMbhava jAna lenA caahie| dhyAna rakhane kI bAta kevala itanI hI hai ki vartamAnakAlika sparzanakSetra to lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hI hotA hai, kintu atItakAlika sparzanakSetra trasanAlIke caudaha bhAgoMmeMse yathAsaMbhava 4, 14, ko Adi lekara taka hotA hai / tathA mithyAdRSTi jIvoMkA mAraNAntika, vedanA, kaSAyasamuddhAta AdikI apekSA sarva loka sparzanakSetra hotA hai, kyoMki, sAre lokameM sarvatra hI ekendriya jIva ThasAThasa bhare hue haiM aura gamanAgamana kara rahe haiM, ataeva unake dvArA samasta lokAkAza vartamAnameM bhI sparza ho rahA hai aura atItakAla meM bhI sparza kiyA jA cukA hai / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-paricaya (27) . ina ekendriya mithyAdRSTi jIvoMke atirikta sayogikevalI bhagavAn bhI pratarasamudghAtake samaya lokake asaMkhyAta bahu bhAgoMko aura lokapUraNasamuddhAtake samaya sarva lokAkAzako sparza karate haiM / tathA upapAda aura mAraNAntikasamuddhAtavAle trasajIvoMkA bhI trasanAlIke bAhara astitva pAyA jAtA hai / vaha isa prakArase ki lokake antima vAtavalayameM sthita koI jIva maraNa karake vigrahagatidvArA trasanAlIke antaHsthita trasaparyAyameM utpanna honevAlA hai vaha jIva jisa samaya maraNa karake prathama mor3A letA hai, usa samaya trasaparyAyako dhAraNa karane para bhI vaha trasanAlIke bAhara hai, ataeva upapAdakI apekSA trasajIva trasanAlIke bAhara rahatA hai / isI prakAra trasanAlImeM sthita kisI aise trasajIvane jise ki trasanAlIke bAhara marakara utpanna honA hai, mAraNAntikasamuddhAtake dvArA trasanAlIke bAharake AkAza-pradezoMkA sparza kiyA, to usa samaya bhI trasajIvakA astitva trasanAlIke bAhara pAyA jAtA hai, (dekho. pR. 212) / ukta tIna avasthAoMko chor3akara zeSa trasajIva trasanAlIke bAhara kabhI nahIM rahate haiN| isa prakAra caudaha guNasthAnoM aura caudaha mArgaNAsthAnoMmeM ukta svasthAnAdi daza padoMko prApta jIvoMkA sparzanakSetra isa sparzanaprarUpaNAmeM batalAyA gayA hai| sparzanaprarUpaNAkI kucha vizeSa bAteM sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kSetra nikAlate hue prasaMgavaza asaMkhyAta dvIpa-samudroMke Upara AkAzameM sthita samasta caMdroMke pramANako bhI gaNitazAstra ke aneka adRSTapUrva karaNasUtroMke dvArA nikAlA gayA hai aura sAtha hI yaha batalAyA gayA hai ki eka caMdrake parivAra meM eka sUrya, aThAsI graha, aTThAIsa nakSatra aura chayAsaTha hajAra nausau pacahattara koDAkoDI ( 6697500000000000000) tAre hote haiM / isa cAroM prakArake parivArake pramANase candrabimboMkI saMkhyAko guNA kara denepara samasta jyotiSka devoMkA pramANa nikala AtA hai| ____ isI bIcameM dhavalAkArane jyotiSka devoMke bhAgahArako utpanna karanevAle sUtrase avalambita yuktike balase yaha siddha kiyA hai ki cUMki-svayaMbhUramaNasamudrake parabhAgameM bhI rAjuke ardhaccheda pAye jAte haiM, isalie svayaMbhUramaNasamudrake parabhAgameM bhI asaMkhyAta dvIpa-samudroMke vyAsa-ruddha yojanoMse saMkhyAta hajAra gune yojana Age jAkara tiryaglokakI samApti hotI hai, arthAt svayaMbhUramaNasamudrakI bAhyavedikAke pare bhI pRthivIkA astitva hai; vahAM bhI rAjuke ardhaccheda upalabdha hote haiM; kintu vahAMpara jyotiSI devoMke vimAna nahIM haiN| (dekho pR. 150-160) isI prakaraNameM unhoMne apanI ukta bAtakI puSTi karate hue jo udAharaNa die haiM, unase ekadama tIna aisI bAtoMpara prakAza par3atA hai, jinase patA calatA hai ki ve bAteM vIrasenAcAryake pUrvavartI digambara sAhityameM pratiSThita nahIM thIM aura sarva prathama inhIMne unakI pratiSThA kI hai / be nadhIna pratiSThita tInoM bAteM isa prakAra haiM(1) 'saMkhyAta AvaliyoMkA eka antarmuhUrta hotA hai| isa pracalita aura sarvamAnya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA mAnyatA ko bhI ' edehi palidovamamavahiradi aMtomuhutteNa kAlena ' ( dravyapra. sU 6 ) isa sUtrake AdhArase ' antarmuhUrta' isa padameM par3e hue antar zabdako sAmIpyArthaka mAnakara yaha siddha kiyA hai ki antarmuhUrta kA abhiprAya muhUrtase adhika kAlakA bhI ho sakatA hai / (2) dUsarI bAta Ayatacaturasra loka-saMsthAnake upadezakI hai, jisakA abhiprAya samajhane ke liye isI bhAgake pR. 11 se 22 takakA aMza dekhie / usase jJAta hotA hai ki dhavalAkAra ke sAmane vidyamAna karaNAnuyogasambandhI sAhitya meM lokake AyatacaturasrAkAra honekA vidhAna yA pratiSedha kucha bhI nahIM mila rahA thA, to bhI unhoMne pratarasamudvAtagata kevalIke kSetrake sAdhanArtha kahI gaIM do gAthAoMke ( dekho isI bhAgake pR. 20-21 ) AdhArapara yahI siddha kiyA hai ki lokakA AkAra AyatacatuSkoNa hai, na ki anya AcAryoMse prarUpita 164,3356 ghanarAju pramANa mRdaMgake AkAra / sAtha hI unakA dAvA hai ki yadi aisA na mAnA jAyagA to ukta donoM gAthAoMko apramANatA aura lokameM 343 ghanarAjuoM kA abhAva prApta hogA / isalie lokakA AkAra Ayatacaturasra hI mAnanA cAhie / ( 3 ) tIsarI bAta svayaMbhUramaNasamudra ke parabhAgameM pRthirvAke astitva siddha karanekI hai jisakA ullekha Upara kiyA jA cukA hai / ( dekho pR. 155-158 taka ) isa prakAra bar3e joradAra zabdoM meM ukta tInoM bAtoMkA samarthana karaneke pazcAt bhI unakI niSpakSatA darzanIya hai / ve likhate haiM- ' yaha aisA hI hai ' isa prakAra ekAnta haTha pakar3a karake asad Agraha nahIM karanA cAhie, kyoMki, paramaguruoMkI paramparAse Ae hue upadezako yuktike, balase ayathArtha siddha karanA azakya hai, tathA atIndriya padArthoM meM chadmastha jIvoMke dvArA uThAe gae vikalpoMke avisaMvAdI honekA niyama nahIM hai / ata eva purAtana AcAryoMke vyAkhyAnakA parityAga na karake hetuvAda (tarkavAda) ke anusaraNa karanevAle vyutpanna ziSyoM ke anurodhase tathA avyutpanna ziSyajanoM ke vyutpAdana ke liye yaha dizA bhI dikhAnA cAhie / ( dekho. pU. 157-158 ) tiryaMcoMke svasthAnasvasthAnakSetrakA nikAlate hue dvIpa aura samudroMkA kSetraphala aneka karaNasUtroM dvArA pRthak pRthak aura sammilita nikAlane kI prakriyAeM dI gaI haiM, aura sAtha hI yaha bhI siddha kiyA gayA hai ki isa madhyaloka meM kitanA bhAga samudrase rukA huA hai / (dekho. pU. 194-203) kAyamArgaNA meM bAdara pRthivIkAyika jIvoMke sparzana- kSetrako batalAte hue ratnaprabhAdi sAtoM pRthiviyoMkI lambAI caur3AIkA bhI pramANa batalAyA gayA hai / 3. kAlAnugama ukta prarUpaNAoMke samAna kAlaprarUpaNA meM bhI ogha aura AdezakI apekSA kAlakA nirNaya kiyA gayA hai, arthAt yaha batalAyA gayA hai ki yaha jIva kisa guNasthAna yA mArgaNAsthAna meM kamase kama kitane kAla taka rahatA hai, aura adhikase adhika kitane kAla rahatA hai / udAharaNArtha - mithyAdRSTi jIva midhyAtvaguNasthAnameM kitane kAla taka rahate haiM ? isa praznake Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna 1 midhyAdRSTi 2 sAsAdanasamyagdRSTi 3 samyagmithyAdRSTi 4 asaMyata samyagdRSTi 5 saMyatAsaMyata 6 pramattasaMyata 7 apramattasaMyata 8 apUrvakaraNa 9 anivRttikaraNa 10 sUkSmasAmparAya 11 upazAntakaSAya 12 kSINamoha 13 sayogikevalI 14 ayogikevalI sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 33 " 33 "" " "" lokakA asaMkhyAtavAM mAga asaMkhyAta bahu" sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga vartamAnakAlika sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 33 "3 guNasthAnoMkI apekSA jIvoMke kSetra, sparzana aura kAlakA pramANa sparzana " 33 lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarvaloka saMkhyAta bahu, lokakA asaMkhyAtavAM bhAga atIta anAgatakAlika sarvaloka dezona 64 aura 13 rAu "3 23 33 rAja " " lokakA asaMkhyAtavAM bhAga "" lokakA asaMkhyAtavAM bhAga " asaMkhyAta bahu " sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga nAnAjIyoMkI apekSA sarvakAla jaghanya utkRSTa eksamaya palyo. asaM bhAga antarmuhUrta jaghanya sarvakAla "" u* kuSTa upa0 ekasamaya antarmuhUrta kSapaka antarmuhUrta upa0 eksamaya kSapaka antarmuhUrta upa* ekasamaya kSapaka antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta sarvakAla " "" "" 33 23 antarmuhUrta antarmuhUrta kAla jaghanyakAla (sA.so.mi.) antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta "" ekasamaya ekasamaya antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta ( pu. 4 prastA. pR. 29 a ) ekajIvakI apekSA utkRSTakAla dona ardhapudralaparivartana chaha AvalI antarmuhUrta sAdhika tetIsa sAgaropama dezona pUrva koTI varSa antarmuhUrta " 39 ,, 33 "1 dezona pUrvakoTI varSa antarmuhUrta Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgaNAsthAnoMkI apekSA jIvoMke kSetra, sparzana aura kAlakA pramANa, kAla mArgaNAke sparzana nAnAjIbA~kI apekSA ekajIvakI apekSA mArgaNA avAntara bheda atIta anAgatakAlika jaghanyakAla antarmuhUrta utkRSTakAla tetIsa sAgaropama anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana sarvakAla narakagati | tiryacagati dezonarAju ( utkRSTa) sarvaloka vartamAnakAlika lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarvaloka (lokakA " " ra , asaMkhyAta bahu, (sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM , gatimArgaNA ra lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarvaloka | lokakA , " " asaMkhyAta bahu, (sarvaloka lokakA asaMkhyAtA , tIna palyopama aura pUrvakoTIpRthakva manuSyagati ( devagati dezona aura rAju (utkRSTa) tetIsa sAgaropama anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana saMkhyAta hajAra varSa sarvaloka lokakA asaMkhyAtA bhAga sarvaloka [ ekendriya vikalatraya 2 indriyamArgaNAra paMcendriya sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga / antarmuhUrta - eka hajAra sAgaropama pUrvakoTIpRthaktrase Adheka __, asaMkhyAta bahu, (sarvaloka " asaMkhyAta bahu, sarvaloka dezonarAju, sarvaloka kSutrabhavagrahaNa anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana (pAMca sthAvarakAyika sarvaloka antarmuhUrta - do hajAra sAgaropama pUrva koTIpRthaktvase adhika 3 kAyamArgaNA sarvaloka (lokakA asaMkhyAtavA bhAga ra , asaMkhyAta bahu" (sarvaloka sarvaloka (lokakA asaMkhyAtavAM bhAga ____, asaMkhyAta bahu, (sarvaloka (sakAyika dezAna rAja, sarvaloka ekasamaya / antarmuhUrta lokakA asaMkhyAtavAM bhAga lokakA asaMkhyAtA bhAga [ manoyogI vacanayogI anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana 4 yogamArgaNA kAyayogI , asaMkhyAta bahu, (sarvalAka ,, asaMkhyAta bahu, (sarvaloka sarvaloka antarmuhUrta | palyopamazatapRthakva sAgaropamazatapRthaktva lokakA asaMkhyAtavAM bhAga lokakA asaMkhyAtavAM bhAga | dezona aura rAja sarvaloka (sIvedI | puruSavedI napuMsakavedI anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana 5 vedamArgaNA antarmuharta dezona pUrvakoTI varSa "sarvaloka " asaMkhyAtavAM bhAga " asaMkhyAta bahu, (sarvaloka sarvaloka (, asaMkhyAtavAM bhAga | lokakA asaMkhyAtA bhAga 1 , asaMkhyAta bahu, " asaMkhyAta bahu, (sarvaloka jaghanya (ekasamaya antarmuhUrta ntameMhUte kAla / apagatavedI sarvaloka 'sarva kAlasa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pu. 1 prastA. pR. 29 A) sparzana kAla mArgaNA mArgaNAke avAntara bheda nAnAjIvoMkI apekSA ekajIvakI apekSA utkRSTakAla || krodhAdicatuSkaSAyI jaghanyakAla ekasamaya sarvakAla / antarmuhUrta 6 kaSAyamArgaNA vartamAnakAlika sarvaloka (lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 1" asaMkhyAta bahu " (sarvaloka sarvaloka (lokakA asaMkhyAtavA bhAra , asaMkhyAta bahu, sarvaloka atIta anAgatakAlika sarvaloka (lokakA asaMkhyAtAM bhAga ra , asaMkhyAta bahu, sarvaloka akaSAyI antarmuhUrta aura sarvakAla | ekasamaya, antarmuhUrta sarvakAla antarmuhUrta kumati-kubhutajJAnI vimaMgavAnA antarmuhUrta, aura dezona pUrvakoTI varSe dezona ardhapudgalaparivartana " tetIsa sAgaropama lokakA asaMkhyAtavA . lokakA asaMkhyAtA " 7sAnamArgaNA mati-vata avadhi. manaHparyayajJAnI " (dezonarADa sarvaloka dezona rAja lokakA asaMkhyAtavAM bhAga " " " " asaMkhyAta bahu" sarvaloka sAdhika " dezona pUrvakoTI varSa | kevalajJAnI " asaMkhyAta bahu" (sarvaloka " asaMkhyAta bahu" sarvaloka (sAmAyika Adi | cAra saMyamI lokakA asaMkhyAtavAM bhAga lokakA asaMkhyAtavAM bhAga lokakA asaMkhyAtavAM bhAga jaghanya ekasamaya , utkRSTa antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta 8 saMyamamArgaNA ra yathAkhyAtasaMyamI antarmuhUrta 1 " asaMkhyAta bahu" (sarvaloka lokakA asaMkhyAtavA bhAga dezona pUrvakoTI varSa sarvaloka saMyamAsaMyamI (asaMyamI , asaMkhyAta bahu" 1 , asaMkhyAta bahu, (sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga dezAnarAja sarvaloka sarvaloka sarvaloka sarvakAla | acakSudarzanI cakSudarzanI lokakA asaMkhyAtavAM bhAga dezona pUrvakoTI varSa " ardhapudgalaparivartana anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana do hajAra sAgarIpama sAdhika tetIsa , 9darzanamArgaNA lokakA asaMkhyAtavAM bhAga | dezona rAju avadhidarzanI kevaladarzanI | 2 " asaMkhyAta bahu" sarvalAka " " lokakA asaMkhyAtavAM bhAga " asaMkhyAta bahu , 2 " asaMkhyAta bahu" (sarvaloka sarvaloka dezona pUrvakoTI varSa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education I mArgaNA 11 bhavyamArgaNA 12 samyaktvamArga 0. mArgaNA avAntara bheda 10 lezyAmArgaNA 2 teja 13 saMzimArgaNA th w zl, sky / nIla kApota zurU ( alezya | bhavya abhavya 'aupazamikasamyaktva kSAyopazamika, kSAyika samyagmiyyAdRSTi sAsAdana samyagdRSTi mithyAdRSTi saMjJI asaMhI 14 AhAramArgaNA AhAraka anAhAraka "" sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 64 { kSetra "3 lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 23 33 "7 33 sarvaloka 33 33 39 asaMkhyAta bahu" sarvaloka lokakA asaMkhyAta " 33 33 " asaMkhyAta bahu, sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga "3 "3 " asaMkhyAta bahu, sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 33 lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarvaloka vartamAnakAlika sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga "" 2 33 lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarvaloka "" 64 " sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM " " asaMkhyAta bahu" 33 asaMkhyAta bahu" 39 sarvaloka :::: "" lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 37 33 "" ," asaMkhyAta bahu sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga 2 " lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarva loka sparzana atIta anAgatakAlika sarvaloka dezIna rAja sarvaloka | dezona rAja sarvaloka (dezona "3 "" 33 14 lokakA asaMkhyAtavAM bhAga asaMkhyAta bahu " sarvaloka lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sarvaloka rAju aura rAju "" " asaMkhyAta bahu" "" dezona rAja rAja 33 37 22 lokakA asaMkhyAtavAM bhAga "" sarvaloka " asaMkhyAta bahu" sarvaloka dezona rAja aura se dezona rAja sarvaloka 33 33 rAju nAnAjI apekSA sarvakAla antarmuhUrta 13 "" "" sarvakA la antarmuhUrta parala ekasamaya sarvaka antamuhUrta antarmuhUrta pa ekasamaya sarvaka 37 po. asaM bhAga 33 " jaghanyakAla antarmuhUrta 73 "" " yo. asaM. bhAga antarmuhUrta ekasamaya antarmuhUrta " ekasamaya "" 33 antarmuhUrta 33 x ekasamaya antarmuhUrta kAla kSudrabhavapraNa antarmuhUrta ekasamaya 23 sAdhika tetIsa sAgaropama "" "7 " ekajIvakI apekSA utkRSTakAla sataraha 23 antarmuhurta sAta do aThAraha " tetIsa 77 39 " "3 dezona ardhapudgalaparivartana anAdi ananta antarmuhUrta sAdhika chyAsaTha sAgaropama tetIsa "" antarmuhUrta dezona ardhapudgalaparivartana sAgaropama zatapRthaktva anantakAla asaMkhyAta pudgalaparivartana { asaMkhyAtAsaMkhyAta utsarpiNI 'avasarpiNI tIna samaya, antarmuhUrta Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-paricaya (29) uttarameM batalAyA gayA hai ki nAnA jIvoMkI apekSA to mithyAdRSTi jIva sarvakAla hI mithyAtva guNasthAnameM rahate haiM, arthAt tInoM kAloMmeM aisA eka bhI samaya nahIM hai, jaba ki mithyAdRSTi jIva na pAye jAte hoN| kintu, eka jIvakI apekSA mithyAtvakA kAla tIna prakArakA hotA hai-anAdiananta, anAdi-sAnta aura sAdi-sAnta / jo abhavya jIva haiM, arthAt trikAlameM bhI jinako samyaktvakI prApti nahIM honA hai, aise jIvoMke mithyAtvakA kAla anAdi-ananta hotA hai, kyoMki, unake mithyAtvakA na kabhI Adi haiM, na anta / jo anAdimithyAdRSTi bhavya jIva haiM, unake mithyAtvakA kAla anAdi-sAnta hai, arthAt anAdi kAlase Aja taka samyaktvakI prApti na honese to unakA mithyAtva anAdi hai, kintu Age jAkara samyaktvakI prApti aura mithyAtvakA anta ho jAnese vaha mithyAtva sAnta hai| dhavalAkArane isa prakArake jIvoMmeMse varddhanakumArakA dRSTAnta diyA hai, jo ki usa paryAyameM sarva prathama samyaktvI hue the| isa prakAra sarva prathama samyaktvako utpanna karanevAle jIvoMke samyaktvaprAptike pUrva samaya taka unake mithyAtvakA kAla anAdi-sAnta samajhanA caahie| jina jIvoMne eka bAra samyaktvako prApta kara liyA, tathApi pariNAmoMke saMklezAdi nimittase jo phira bhI mithyAtvako prApta ho jAte haiM, unake mithyAtvakA kAla sAdi-sAnta mAnA jAtA hai, kyoMki, unake mithyAtvakA Adi aura anta, ye donoM pAye jAte haiN| isa prakArake jIvoMmeM bhI zrIkRSNakA dRSTAnta dhavalAkArane diyA hai| __ prakRtameM anAdi-ananta aura anAdi-sAnta mithyAtvake kAlako chor3akara sAdi-sAnta mithyAtvakAlakI hI vivakSA kI gaI hai, aura usIkI apekSA mithyAdRSTi guNasthAnakA jaghanya aura utkRSTa - kAla batalAyA gayA hai| mithyAdRSTi guNasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta batalAyA gayA hai, jisakA abhiprAya yaha hai ki yadi koI samyagmithyAdRSTi, yA asaMyatasamyagdRSTi yA saMyatAsaMyata yA pramattasaMyata jIva pariNAmoMke nimittase mithyAtvako prApta huA aura mithyAtvadazAmeM sabase choTe antarmuhUrtakAla taka rahakara punaH samyagmithyAtvako, yA asaMyatasamyaktvako, yA saMyamAsaMyama athavA apramattasaMyamako prApta ho gayA, to aise jIvake mithyAtvakA jaghanyakAla antarmuhUrtapramANa pAyA jAtA hai / aise mithyAtvako sAdi-sAnta kahate haiM, kyoMki, usakA Adi aura anta, donoM pAye jAte haiN| isI sAdi-sAnta mithyAtvakA utkRSTa kAla kucha kama ardhapudgalaparivartanapramANa hai| isakA abhiprAya yaha hai ki jaba koI jIva prathama vAra samyaktvI hokara punaH mithyAtvI ho jAtA hai to vaha adhikase adhika ardhapudgalaparivartanakAlake bhItara avazya hI punaH samyaktva prAptakara, mokSa calA jAtA hai| (ardhapudgalaparivartanakAlake liye dekhiye pR. 325-332) isI prakAra zeSa guNasthAnoMke bhI jaghanya aura utkRSTa kAla batalAye gaye haiN| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha naM. 18-19 19-20 20-21 22-24 24-25 4 kSetrAnugama-viSaya-sUcI krama naM. viSaya pRSTha naM krama naM. viSaya |11 mRdaMgAkAra loka ghanalokake viSayakI utthAnikA 1-9 saMkhyAtaveM bhAga hai, yaha batalAkara ghanalokako hI pramANaloka yA 1 dhavalAkArakA maMgalAcaraNa aura pratijJA dravyaloka mAnane meM yukti 12 lokakA AyAma,viSkambha aura 2 kSetrAnugamakI apekSA nirdeza bheda-kathana utsedhakA nirUpaNa 3 kSetrAnuyogadvArake avatArakI 13 lokakA tInasau tetAlIsa ghanaupayogitA rAju na mAnane para do sUtragAthA oMke apramANatAkA aniSTA4nikSepakI upayogitA, usakA pAdana svarUpa aura bheda, tathA nikSe. poMkA nayoM meM antarbhAva 14 asaMkhyAtapradezI lokameM ananta jIva kaise raha sakate haiM, isa 5 kSetrazabdakI nirukti, ekArtha AzaMkAkA parihAra vAcaka nAma, tathA nirdezAdi 15 AkAzakI avagAhanA zaktikA chaha anuyogadvAroMse kSetrapadArtha kA nirNaya 6 lokazabdakI nirukti, bheda aura jIvoMkI svasthAna, samuddhAta usakA svarUpa aura upapAda, ina tIna avasthA7 kSetrAnugamakA artha tathA nirdeza oke bheda va svarUpakA varNana kA svarUpa 17 svasthAnasvasthAna, vihArava. svasthAna, sAta samuddhAta aura upapAda, ina daza avasthAoM ke oghase kSetrAnugamanirdeza 10.56 dvArA yathAsaMbhava mithyAdRSTi 8 mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra Adi caudaha jIvasamAsoMke nirUpaNa 10 kSetra-nirUpaNakI pratijJA, tathA 9 loka padase ghanalokakA hI svasthAnasvasthAna Adi rAziabhiprAya hai, isa bAtakA zaMkA yokA pramANa-nirUpaNa samAdhAnapUrvaka samarthana 10-11 18 adholoka aura UrdhvalokakA 10 anya-AcArya-prarUpita mRdaMgA pramANa kAra lokake pramANakA nirUpaNa 19 trasakAyika paryAptarAzike aura satsambandhI ghanaphala saMNyAtaveM bhAga-pramANa vihAra. nikAlaneke lie sUrpAkAra, ghatsvasthAnarAzikA guNakAra bhAyatacaturasra, trikoNa Adi saMkhyAta ghanAMgrala kaise jAnA? bhaneka AkArokI kalpanA tathA isa zaMkAkA samAdhAna unake pramANakA nirNaya Adi 12-1820 bhramarakSetrake nikAlanekA vidhAna 7-8, nirUpaNa 26-30 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) kSetrAnugama-viSaya-sUcI krama naM. viSaya pRSTha naM. krama naM. viSaya pRSTha naM. 21 gomhikSetrake nikAlanekA vidhAna 22 zaMkhakSetrake nikAlanekA vidhAna 35/ Adezase kSetrapramANanirdeza 56-138 23 mahAmatsyakSetrake nikAlanekA vidhAna 1 gatimArgaNA 56-81 24 tiryaglokakA svarUpa (narakagati) 56-66 25 vaikriyikasamuddhAtagata mithyA 39 sAmAnya nArakiyoMkA kSetra dRSTi jIvoMkA kSetra nirUpaNa 40 nArakiyoMkI avagAhanA 26 deva apane avadhijJAnake kSetra 41 prathama pRthivIke terahoM paTaloMke pramANa vikriyA karate haiM, aisA nArakoMkI UMcAI kahanevAle AcAryoMke kathanakA |42 dvitIya pRthivIke gyArahoM paTanirAkaraNa / loke nArakoMkI UMcAI 27 sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnase 43 tRtIya pRthivIke nau paTaloMke lekara ayogikevalI guNasthAna nArakoMkI UMcAI taka pratyeka guNasthAnavartI 44 caturtha pRthivIke sAtoM paTaloMke jIvoMke kSetrakA varNana 39-47 - nArakoMkI UMcAI 28 deva, manuSya aura nArakiyoMkA 45 paMcama pRthivIke pAMcoM paTaloke utsedha kramazaHdaza, nau aura ATha ___ nArakoMkI UMcAI tAlake pramANase kahA gayA hai, 46 chaThI pRthivIke tInoM paTaloMke isa bAtakA nirUpaNa nArakoMkI UMcAI 29 Urdhvaloka, adholoka aura 47 sAtavIM pRthivIke nArakokI tiryaglokakA pramANa-varNana UMcAI 30sUkSmaparidhi nikAlanekA karaNa 48 nArakiyoMke kSetrako nikAlane ke lie arthapadakA nirUpaNa 31 bharata, airAvata aura videha 49 sAtoM pRthiviyoMke nArakiyoMkA sambandhI pramattasaMyatAdi saMyamI jIvoMkI jaghanya aura utkRSTa kSetravarNana avagAhanAke pramANakA nirUpaNa tiryacagati 66-73 32 taijasasamuddhAta kSetrakA pramANa 50 tiryaMca mithyAdRSTi jIvokA kSetra 33 sayogikevalIke kSetrakA nirUpaNa 4851 sAsAdanaguNasthAnase lekara 34 daMDasamuddhAtagata kevalIkA kSetra saMyatAsaMyata guNasthAna takake 35 kapATasamuddhAtagata kevalIkA pratyeka guNasthAnavartI tiryacaukA kSetra 49 kSetrapramANa 36 pratarasamuddhAtagata kevalIkA kSetra 50 52 paMcendriyatiryaMca, paMcendriya 37 lokake cAroM ora sthita tiryaMcaparyApta aura paMcendriya tInoM vAtavalayoMke kSetraphalakA tiryaMca yonimatI jIvoMkA nirUpaNa 51-55 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara 38 lokapUraNasamuddhAtagata kevalIkA saMyatAsaMyata guNasthAna takake kSetra 56] kSetrakA nirUpaNa sUtra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThanaM. kSetra (32) SaTkhaMDAgamako prastAvanA krama naM. viSaya pRSTha naM. krama naM. pRSTha 53 labdhyaparyAptapaMcendriyatiryacaukA 65 paMcendriya aura paMcendriyaparyApta 73) koMke sabhI guNasthAnoMkA kSetra( manuSyagati) 73-77 nirUpaNa 54 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara 66 labdhyaparyAptaka paMcendriya jIvoMke kSetrakA varNana ayogikevalI guNasthAna takake manuSya, manuSyaparyApta aura 3 kAyamArgaNA 87-102 manuSyaniyoMke kSetrakA varNana 67 pRthivIkAyika, apakAyika, 55 sayogikevalIkA kSetra tejaskAyika, vAyukAyika, tathA 56 labdhyaparyAptaka manuSyoMkA kSetra 76 bAdarapRthivIkAyika, bAdara(devagati) 77-81 apkAyika, bAdaratejaskAyika, 57 mithyAdRSTi Adi cAroM guNa. bAdaravAyukAyika, bAdaravanasthAnavartI sAmAnyadevokA kSetra spatikAyikapratyekazarIra aura 58 bhavanavAsI devoMse lekara nava ina pAMca bAdaroMke aparyApta, ___ aveyaka takake cAroM guNasthAna sUkSmapRthivIkAyika, sUkSma - vartI devoMkA kSetra apkAyika, sUkSmatejaskAyika, 59 bhavanavAsI, vyantara sUkSmavAyukAyika, tathA ina aura jyotiSka devoMke zarIrakI cAra sUkSmoMke paryApta aura UMcAIkA varNana aparyAptaka jIvoMke kSetrakA nirUpaNa 60 nava anudiza aura pAMca anuttara 68 ratnaprabhAdi sAtoM adhastana tathA vimAnavAsI devoMkA kSetra uparitana ISatprAgbhAra, ina AThoM 2 indriyamArgaNA pRthiviyoMke AyAma, viSkambha 61 sAmAnya ekendriya, bAdara eke aura bAhalyakA varNana ndriya, sUkSma ekendriya aura ina 69 prathiviyoM meM sarvatra jala nahIM tInoMke paryApta tathA aparyAptaka pAyA jAtA hai isa lie jalajIvoMke kSetroMkA varNana kAyika jIvoMkA sarvatra pRthivi62 vaikriyikasamuddhAtagata ekendriya yoMmeM rahanA saMbhava nahIM hai, isa jIvoMkA pramANa, tathA unakA zaMkAkA samAdhAna kSetranirUpaNa 82 70 bAdara pRthivIkAyika, bAdara 63 svasthAnasvasthAna, vedanAsamu apakAyika, bAdara tejaskAyika ddhAta aura kaSAyasamuddhAtagata aura bAdara vanaspatikAyika bAdaraekendriya aura bAdaraeke pratyekazarIraparyAptaka jIvoMkA ndriyaparyApta jIvoMke kSetrakA kSetra-varNana nirUpaNa 83 71 vanaspatikAyika pratyekazarIra 64 sAmAnya, paryApta aura aparyApta paryAptakI jaghanya avagAhanAse vikalatraya jIvoMke svasthAnAdi dvIndriyaparyAptakI jaghanya avagAkSetroMkA nirNaya 85, hanA asaMkhyAtaguNI hai, isa 81-87 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya bAtakI siddhike lie vedanAkSetravidhAna meM kahe gaye avagAhanA-daMDakakA avataraNa krama naM. paryApta 72 bAdaranigodapratiSThita jIvoMke sUtra meM nahIM kahanekA kAraNa paryApta 74 bAdara, sUkSma tathA paryAptaka aura aparyAptaka vanaspatikAyika vA nigoda jIvoMke kSetrakA nirUpaNa 73 bAdaravAyukAyika jIvoMke kSetrakA nirNaya 75 mithyAdRSTyAdi ayogikevalyanta sakAyika aura trasakAyika paryApta jIvoMkA kSetra - varNana 76 labdhyaparyAptaka sajIvoMkA kSetra - varNana 4 yogamArgaNA 77 mithyAdRSTi guNasthAna se lekara sayogikevalI guNasthAna taka pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI jIvoMke kSetrakA nirUpaNa mAra tathA 78 vaikriyikasamuddhAtagata, NAntikasamuddhatigata, mUcchita jIvoM ke manoyoga aura vacanayoga kaise saMbhava haiM ? ina zaMkAoMkA samAdhAna 79 kAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra 80 sAsAdana guNasthAna se lekara taka ke kSINakaSAyaguNasthAna kAyayogI jIvoM kA kSetra 81 kAyayogI sayogikevalIkA kSetra 82 audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM kA kSetra kSetrAnugama-viSaya-sUcI pR. naM. 1 krama naM. 94-98 99 33 102-111 100 101 "" 33 viSaya 83 trasaparyApta rAzikA kitanA bhAga saMcAra karatA hai, isa bAtakA nirUpaNa "" 104 lekara | 84 sAsAdana guNasthAnase sayogikevalI taka ke audArikakAyayogI jIvoMkA kSetra "" 85 audArikamizrakAyayogI mithyAdRSTiyoM kA kSetra 86 audArikamizrakA vaikriyikasamudvAta Adi padoM ke sAtha bheda pAye jAnese sUtroktaM oghanirdeza ghaTita nahIM hotA hai, isa zaMkAkA samAdhAna 87 audArika samAdhAna 102 89 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna vaikriyikakAyayogI mizrakAyayogI sAsAdana samyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura sayogikevalIkA kSetra-nirUpaNa taka jIvoMkA kSetra 90 vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi javikA kSetra 103 91 AhArakakAyayogI aura AhAraka mizrakAyayogI pramattasaMyatakA kSetra 88 audArikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoM ke upapAda pada kyoM nahIM kahA, isa zaMkAkA | 92 kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura sayogi kevalIkA kSetra ( 33 ) pU. naM. 39 105 5:5 39 106 "" 107 108 109 110-111 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) krama naM. viSaya 5 vedamArgaNA 93 mithyAdRSTi guNasthAna se lekara anivRttikaraNa taka ke strIvedI aura puruSavedI jIvoMkA kSetra, tathA tatsambandhI vizeSatAoMkA varNana SaTkhaMDAgamakI prastAvanA pR. naM. / krama naM. 111-113 7 jJAnamArgaNA 94 mithyAdRSTyAdi nau guNasthAnavartI napuMsakavedI jIvoMkA kSetra, tathA tatsambandhI vizeSatAoM kA varNana 95 apagatavedI jIvoMkA kSetra 6 kaSAyamArgaNA 96 krodha, mAna, mAyA aura lobhakaSAyI mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra 97 sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka ke krodha, mAna, mAyA aura lobhakaSAyI jIvoMkA kSetra 98 sUtra meM oghapada kyoM nahIM kahA, isa zaMkAkA samAdhAna 99 'lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM ' itanA hI pada sUtrameM kahane se prakRta meM 'mAnuSakSetra ke bhI asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM ' yaha artha kyoM nahIM lenA cAhie, isa zaMkAkA, tathA isIke antargata eka aura bhI zaMkAkA samAdhAna 100 lobhakaSAyI sUkSmasAmparAyika zuddhisaMyatakA kSetra 101. akaSAyI jIvoMkA kSetra 102 upazAntakaSAyI jIvako akapAya kaise kahA, isa zaMkAkA tathA isIke antargata kucha anya bhI zaMkAoMkA samAdhAna 111 113-117 113 samAdhAna 112 113 106 vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi aura sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA kSetra, tathA svasthAnAdi padagata vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi jIva tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura manuSya lokase asaMkhyAtaguNe kSetra meM hI kyoM rahate haiM, isa zaMkAkA samAdhAna | 107 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka mati, zruta aura avadhijJAnI jIvoMkA kSetra 114 33 116 . 117 viSaya 103 matyajJAnI aura zrutAzAnI mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra 104 matyajJAnI aura zrutAzAnI sAsAdana samyagdRSTiyoMkA kSetra | 105 acetana aura kSaNakSayI zabda kI avinaSTarUpa se anuvRtti kaise ho sakatI hai, isa zaMkAkA 115 110 kevalajJAnI pra. naM. 117-121 | 108 pramattasaMyata se lekara kSINakaSAyAnta mana:paryayajJAnI jIvoMkA kSetra 109 paryAyArthika aura dravyArthikanayI dezanAoMke kahanekA prayojana sayogikevalI aura ayogikevalI jinoMkA kSetra 111 svasthAnasvasthAna padakA svarUpa batalAkara kSINamohI ayogikevalI meM usakI asaMbhavatAkA ApAdana aura samAdhAna 117 118 "" "2 119 120 121 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya viSaya kSetrAnugama-viSaya-sUcI pR. naM. 1 krama naM. 121-125 123 udhyaparyAptaka jIvoM meM cakSudarzana pAyA jAtA hai, yA nahIM, isa zaMkAkA samAdhAna | 124 acakSudarzanI jIvoM meM mithyAdRSTise lekara kSINakaSAya guNasthAna takakA kSetra- nirUpaNa | 125 avadhidarzanI aura kevaladarzanI jIvoMkA kSetra 8 saMyamamArgaNA 112 saMyamI jIvoMmeM pramattasaMyata guNasthAna se lekara ayogikevalI guNasthAna taka ke jIvoMkA kSetra 193 dravyArthika nayadezanAkA prayojana 114 sayogikevalIkA kSetra aura pRthak sUtra nirmANakA prayojana 115 sAmAyika aura chedopasthApanA saMyatoM meM pramattasaMyata guNasthAna se lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka ke saMyata jIvoMkA kSetra 116 parihAravizuddhisaMyata, sAmAyika aura chedopasthApanA zuddhisaMyatoM se pRthagbhUta kyoM nahIM, isa zaMkAkA samAdhAna 117 parihAravizuddhisaMyamI pramattaaura apramatta saMyatakA kSetra 118 sUkSmasAmparAya saMyamavAle upazAmaka aura kSapaka jIvoMkA kSetra 119 yathAkhyAtasaMyamI, saMyamAsaMyamI aura asaMyamI mithyAdRSTi jIvoMkA pRthak pRthak kSetra - nirUpaNa 120 oghaprarUpaNA ke bheda - prabheda aura prakRtameM kisa oghase prayojana hai, yaha batAkara tatsambandhI zaMkA-samAdhAna 121 asaMyamI sAsAdana samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA kSetra 9 darzanamArgaNA 122 cakSudarzanI jIvoM meM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAya guNasthAna taka kSetra-nirUpaNa 121 122 " 122-123 35 55 124 129 vaikriyika, mAraNAntika aura upapAdapadgata padmalezyAvAle jIvoM meM kaunasI rAzi pradhAna hai, isa bAtakA nirUpaNa | 130 zuklezyAvAle jIvoM meM mithyAtva guNasthAna se lekara kSINakaSAya taka ke jIvoMkA kSetra 125 131 zuklalezyAvAle sayogikevalI kA kSetra aura alezya jIvoMkA kSetra nahIM kahanekA kAraNa 11 bhavyamArgaNA 132 bhavyasiddhika jIvoM meM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAna meM jIvoMkA kSetra 39 126-128 10 zyAmArgaNA 126 kRSNa, nIla aura kApota lezyAvAle mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi jIvoMkA pRthak pRthak kSetravarNana | 127 teja aura padmalezyAvAloM meM mithyAdRSTile lekara apramattasaMyata taka ke jIvoMkA kSetra 128 mAraNAntika samuddhAta gata tejolezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMke kSetra meM vizeSatA kA varNana 126 ( 35 ) pU. naM. 126 127 "S 128-131 Dha 129 130 99 131 131-133 131 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 135 (36) SaTakhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR, naM. krama naM. viSaya 133 abhavyasiddhika mithyAdRSTi 141 upazama zreNIse utarakara jIvoMkA kSetra maranevAle upazamasamyaktvI 134 vihAravatsvasthAna aura vaikri jIvoMke sivAya anya upazamayikasamuddhAtagata abhavya jIva samyaktvI jIvoMkA maraNa kyoM sAmAnyaloka Adi cAra nahIM hotA, isa zaMkAkA lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM samAdhAna aura manuSyalokase asaMkhyAta sAsAdanasamyagdRSTi, samyaguNe,kSetrameM rahate haiM, isa bAtakA mithyAdRSTi aura mithyAdRSTi sapramANa nirUpaNa jIvoMkA pRthak pRthak kSetra135 sAdibaMdha karanevAle jIva nirUpaNa palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga 13 saMjJImArgaNA mAtra hote haiM, isa bAtakA 143 saMzI jIvoM meM mithyAdRSTi guNasayuktika varNana 132-133 sthAnase lekara kSINakaSAya 136 ekendriyoM meM saMcita ananta guNasthAna takake jIvoMkA kSetra sAdibaMdhakoMmeMse jagapratarake 144 asaMhI jIvoMkA kSetra asaMkhyAtaveM bhAgapramANa sAdibaMdhaka jIva trasoM meM kyoM nahIM 14 AhAramArgaNA 137-138 utpanna hote, isa zaMkAkA 145 AhAraka jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara sayogi12 samyaktvamArgaNA 133-136 kevalI guNasthAna takake 137 sAmAnya samyagdRSTi aura jIvoMkA kSetra-nirUpaNa 137 kSAyikasamyagdRSTi jIvoM meM 146 anAhAraka mithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase jIvoMkA kSetra lekara ayogikevalIguNasthAna 147 anAhAraka sAsAdanasamya. taka pratyeka guNasthAnavartI gdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura jIvoMkA kSetra ayogikevalIkA kSetra 138 vedakasamyagdRSTi jIvoM meM asaM 148 anAhAraka sayogikevalIkA yata guNasthAnase lekara kSetra apramattaguNasthAna taka pratyeka sparzanAnugama - guNasthAnavI jIvoMkA kSetra 139 upazamasamyagdRSTi jIvoMmeM asaMyataguNasthAnase lekara viSayakI utthAnikA 141-145 upazAntakaSAya guNasthAna 1 dhavalAkArakA maMgalAcaraNa aura . takake jIvoMkA kSetra pratijJA 140 mAraNAntikasamuddhAta aura upa- | 2 sparzanAnugamakI apekSA nirdezapAdapadagata asaMyata upazama bheda-kathana samyagdRSTi jIvoM kI saMkhyAkA 3 nAmasparzana, sthApanAsparzana, nirUpaNa 135/ dravyasparzana, kSetrasparzana, kAla. - samAdhAna 133 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya sparzana aura bhAvasparzana, ina chaha prakArake sparzanoMkA sabheda svarUpa aura nayoM meM antarbhAva 4 sparzanazabda kI nikti, oghazabdake ekArthaka nAma aura pramANavAkya ke abhAvakI AzaMkAkA samAdhAna 6 sparzanAnuyogadvAra ke avatArakI AvazyakatAkA pratipAdana 7 lokakA pramANa-nirUpaNa 8 sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA vartamAnakAlika sparzanakSetra 9 sAsAdana samyagdRSTi atItakAlika sparzanakSetra 10 sAsAdanasamyagdRSTi tiryecoMkA svasthAnasvasthAnakSetra jIvoMkA 11 sAsAdana samyagdRSTi jyotiSka devoMkA svasthAnakSetra kSetrAnugama-viSaya-sUcI pR. naM. krama naM. 2 oghase sparzanAnugamanirdeza 145 - 173 5 mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra nirUpaNa 12 eka candrake parivArakA pramANa 13 jyotiSkadevoMke sarva vimAnoM kA 141-144 144-145 pramANa 14 svayambhUramaNa samudra ke parabhAgameM rAju ardhacchedoM ke astitvakI siddhi tathA parikarmasUtra ke sAtha usakA virodha udbhAvana kara usakA parihAra 15 rAju ardhaccheda sarva dvIpasAgaroM ke pramANase tatprAyogya saMkhyAta rUpAdhika haiM, yaha kathana kevala trilokaprajJaptisUtra ke anusAra hai, yaha batalAte hue asaMkhyAta AvaliyoMke avahArakAlake tathA Ayataca turasra lokasaMsthAna ke upadezakA ullekha aura 148 vyantara 145 | 18 sAsAdana samyagdRSTi devoMkA svasthAnakSetra-nirUpaNa 145 - 146 19 sAsAdana samyagdRSTi jIva eke146-147 ndriyoM meM utpanna hote haiM, yA kevala mAraNAntikasamuddhAta karate haiM, isa bAtakA sapramANa nirNaya 149-165 | 20 jabaki sAsAdana lamyagdRSTi deva ekendriyoM meM mAraNAntikasamuddhAta karate haiM, to phira sarvalokavartI ekendriyoMmeM kyoM nahIM karate, isa zaMkAkA sayuktika samAdhAna 149 150-160 151-152 viSaya svakIya niSpakSa manovRttikA paricaya 152 16 candrabimbazalAkAoM kI utpatti 17 jyotiSI devoMke vimAnoMkA pramANa utsedhAMgulase hI lenA cAhiye, pramANAMgulase nahIM, anyathA jambUdvIpa-sambandhI tAre jambUdvIpa meM samA nahIM sakate, isa bAtakA pakSAntara svIkAra ke sAtha ullekha | 21 sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA bAraha baTe caudaha bhAgapramANa sparzana kSetra kaise ghaTita hotA hai, ve vAyukAyika jIva meM mAraNAntikasamuddhAta kyoM nahIM karate, ina zaMkAoMkA samAdhAna 155-156 22 upapAdagata sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM ke dezona gyAraha baTe caudaha bhAgapramANa sparzana kSetrakI siddhi | 23 jina AcAryoMkA yaha abhimata hai ki deva niyamase mUlazarIra meM praviSTa hokara hI maraNa karate haiM, aura isI apekSA upapAdgata sAsAdana samyagdRSTi devoMkA ( 37 ) pra. naM. 157 - 158 159 160 161 162-163 164 "" 165 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 (38) SaTkhaMDAgamako prastAvanA kama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya pR.naM. sparzanakSetra dezona daza baTe mithyAdRSTiyoMkA sparzanakSetra caudaha bhAgapramANa kahate haiM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAga unake kathanakA sapramANa virodha pramANa kyoM nahIM, isa zaMkAkA nirUpaNa tathA isIke antargata aura bhI 24 samyagmidhyAdRSTi aura asaMyata aneko zaMkAoMkA samAdhAna / 174 samyagdRSTi jIvoMkA vartamAna 31 vigrahagatimeM jIvoMke vigraha aura atItakAlika sparzanakSetra sahetuka hote haiM, yA ahetuka, 25 saMyatAsaMyata jIvoMkA vartamAna isa bAtakA nirNaya karate hue __ aura atItakAlika sparzanakSetra 167-168 naraka, tiryaca, manuSya aura deva26 svayambhUramaNasamudra aura svaya gati prAyogyAnupUrvI nAmakarmakI mbhaparvatake parabhAgavartI kSetrakA prakRtiyoMke bhedoMkA nirUpaNa aura unake kSetra-vipAkitvakI viSkambha batalAte hue saMyatA siddhi 175-176 saMyata jIvoMke svasthAnakSetrakI .32 sAsAdanasamyagdRSTinArakiyoMkA sapramANa siddhi . 168-169/ vartamAna aura atItakAlika 27 pramattasaMyata guNasthAnase lekara sparzanakSetra ayogikevalI guNasthAna takake 33 nArakAvAsoMke AkAroMkA,tathA jIbokA sparzanakSetra, tathA vartamAnakAlameM nArakiyoMse vikriyAdi Rddhisampanna RSi roke hue kSetrakA varNana yoMne sarva manuSyakSetrakA sparza 34 samyagmiyAdRSTi aura asaMyatakiyA hai, yA nahIM, kyA meru samyagdRSTi nArakiyokA sparzanazikhara taka jAne AnevAle RSi kSetra batalAte hue eka nArakAmanuSyakSetra meM sarvatra nahIM jA A vAsakA kSetraphala, tathA mAraNAsakate; kyA tiryaMcoMkA bhI eka ntika samuddhAtagata asaMyatalAkha yojana Upara taka jAnA samyagdRSTi nArakiyoMkA sparzanasambhava nahIM hai, ityAdi aneka kSetra manuSyalokase asaMkhyAtazaMkAoMkA samAdhAna 170-172 guNA kyoM hai, isa bAtakA 28 sayogikevalIkA sparzanakSetra aneka yuktiyoM ke sAtha samarthana 172-182 35 prathama pRthivIke mithyAdRSTi Adi Adezase sparzanakSetra-nirdeza 173-309 cAroM guNasthAnavartI svasthAnAdi padagata nArakiyoMke sparzana1 gatimArgaNA ,, -240 kSetrakI sayuktika siddhi karate (narakagati) , -192 hue prasaMgAgata mRdaMgAkAra lokake 29 nArakI mithyAiSThi jIvoMkA anusAra eka lAkha yojana vartamAna aura atItakAlika bAhalya aura eka rAju gola sparzanakSetra tiryaglokake pramANakA,jagazreNI 30 matItakAlakI apekSA vihArava jagapratara, ghanalokakA parikarmake svasthAnAdi padagata nArakI avataraNa pUrvaka svarUpa-nirUpaNa " 17F Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189-10.07 svayapaNa : mithyA sparzanAnugama-viSaya-sUcI krama naM. viSaya pR.naM. krama naM. viSaya karate hue aneka yuktiyoM aura kAra zalAkAoMkA nirUpaNa pramANoMse khaMDana 182-187| aura unase vivakSita dvIpa aura 36 dvitIya pRthivIse lekara chaThI samudrake kSetraphala nikAlanekA pRthivI takake mithyAdRSTi aura vidhAna sAsAdanasamyagdRSTinArakiyokA 45 svayambhUramaNa samudrake kSetraphala vartamAna aura atItakAlika nikAlanekA vidhAna sparzanakSetra 188-189 46 sarva samudroMke kSetraphalakA saMka37 ukta pRthiviyoMke samyAgmathyA lana-nirUpaNa 199-201 dRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi 47 svayambhUramaNa samudrake atinArakiyoMkA sparzanakSetra rikta zeSa sarva samadroke kSetra 38 sAtavIM pRthivIke mithyAdRSTi phalako nikAlanekA vidhAna 202-203 nArakiyoMkA vartamAna aura 48 sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca meru. atItakAlika sparzanakSetra tathA mUlase nIce mAraNAntikasamudezona kSetrakA spaSTIkaraNa 190-191 ddhAta kyoM nahIM karate haiM. unakI 39 sAtavIM pRthivIke sAsAdana bhavanavAsI devoM meM utpatti hotI samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi hai, ki nahIM; ityAdi aneka aura asaMyatasamyagdRSTi nAraki zaMkAoMkA samAdhAna 204-206 yoMkA sparzanakSetra 191-192/49 samyagmithyAdRSTi tiryacaukA (tiyecagati) 192-2.16 sparzanakSetra 40 tiryaMca mithyAdRSTi jIvoMkA 50 asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatA saMyata tiryacoMkA vartamAna aura sparzanakSetra, tathA trasajIvarahita atItakAlika sparzanakSetra 207-211 asaMkhyAta dvIpa aura samudroM meM 51 navagraiveyakoMmeM yadi mithyASTi vihAravatsvasthAna padapariNata manuSya utpanna hote haiM to asaM. tiryaMcoMkA honA kaise saMbhava hai, yatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata isa zaMkAkA samAdhAna karate tiryacoMkI utpatti kyoM nahIM hue atItakAla meM vihAra kara honA cAhiye ? yadi kahA jAya nevAle tiryaMcoMse sparza kiye ki mithyASTi manuSya dravyagaye kSetrake nikAlanekA liMgase utpanna hote haiM, to ye vidhAna 192-193 bhI dravyaliMgase hI utpanna hove! 41 sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMcoMkA isa zaMkAkA samAdhAna 208 vartamAna aura atItakAlika 52 upapAdapariNata asaMyatasamyasparzanakSetra 193-206] ghaSTi tiryaMcoMke sparzanakSetrake 42 jambUdvIpakA kSetraphala karaNasUtra dvArA nikAlanekA 43 laghaNasamudrakA kSetraphala vidhAna 209-10 44 dhAtakIkhaMDa Adi dvIpoM aura 53 vihAravatsvasthAnAdi padaparikAlodaka Adi samudroMke kSetra Nata saMyatAsaMyata tiryaMcoMkA phalake nikAlaneke lie guNa sparzanakSetra 210029 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / (40) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya pR. naM. 54 mithyAdRSTi paMcendriya, paMcedriya kulAcala Adike kSetrakI 'manuSya paryApta aura yonimatI tirya kSetra' yaha saMjJA kaise hai, isa coMkA vartamAna aura atIta zaMkAkA samAdhAna 218 kAlika sparzanakSetra, 211-212 64 manuSyoM meM utpanna honevAle 55 trasanAlIke bAhira trasakAyika nArakI sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA jIvoMke abhAva honese mAra sparzanakSetra tiryaglokakA saMkhyANAntika aura upapAdagata ukta tavAM bhAga nahIM ho sakatA, isa tiryaMcatrikoMkA sparzanakSetra sarva bAtakA sayuktika AkSepa aura loka kaise sambhava hai, isa parihAra 218-220 zaMkAkA samAdhAna 65 samyagmithyAdRSTi guNasthAnase 56 sAsAdanaguNasthAnase lekara lekara ayogikevalI guNasthAna saMyatAsaMyata guNasthAna taka ukta takake manuSyoMkA sparzanakSetra 220-223 paMcendriyatrikoMkA sparzanakSetra 213/66 mAraNAntika samuddhAtagata asaM57 paMcendriya labdhyaparyAptaka tirya yatasamyagdRSTi manuSyone tirya glokakA saMkhyAtavAM bhAga kaise coMkA vartamAnakAlika sparzana sparza kiyA, isa zaMkAkA kSetra samAdhAna 221 58 paMcendriya labdhyaparyAptaka tirya 67 baddhAyuSka asaMyatasamyagdRSTi coMkA atItakAlika sparzanakSetra manuSyoM ke upapAdakSetrake nikAlatathA usakenikAlanekA vidhAna nekA vidhAna 221-222 59 aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra 68 sUkSmase bhI sUkSma paridhikSetrake avagAhanAvAle labdhyaparyApta nikAlanekA karaNasUtra jIvoMke saMkhyAta aMgulapramANa |69 sayogikevalI jinoMkA sparzanautsedha kaise saMbhava hai, isa 223 zaMkAkA samAdhAna "70 labdhyaparyApta manuSyoMkA varta. 60 mahAmacchakI avagAhanAmeM eka J mAnakAlika sparzanakSetra bandhanase baddha SaTakAyika jIvoMkA |71 labdhyaparyApta manuSyoMkA atItaastitva kaise jAnA jAtA hai, ___kAlika sparzanakSetra 224 isa zaMkAkA samAdhAna (devagati) 224-240 (manuSyagati) 216-22472 mithyAdRSTi aura sAsAdana61 manuSya, manuSyaparyApta aura manu- __ samyagdRSTi devoMkA vartamAnaSyanI mithyAdRSTi jIvoMkA varta___ kAlika sparzanakSetra 224 mAna aura atItakAlika sparzana 73 ukta devoMkA atIta aura anAkSetra 216-217 gatakAlasambandhI sparzanakSetrakA 62 ukta tInoM prakArake sAsAdana sopapattika nirUpaNa 225 samyagdRSTi manuSyoMkA vartamAna 74 dizA aura vidizAkA svarUpa, aura atItakAlika sparzanakSetra 217-220 tathA SaTApakramaniyamake hone meM 63 manuSyoMse agamya pradezavAle / yukti kSetra " 226 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sparzanAnugama-viSaya-sUcI krama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya pR. naM. 75 bhavanavAsiyoM meM utpanna honevAle | 85 saudharma aura IzAnakalpavAsI tiryacoMkA upapAda sambandhI devoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase sparzanakSatra sAdhika pAMca rAju lekara asaMyatasamyagdRSTi guNakyoM nahIM hotA, isa zaMkAkA sthAna taka pratyeka guNasthAnavartI samAdhAna 226-227 / devoMkA sparzanakSetra 76 samyagmithyAdRSTi aura asaMyata. 234-236 samyagdRSTi devoMke vartamAna tathA 86 indraka, zreNIbaddha aura prakIrNaka vimAnoMke vistArakA nirUpaNa atItakAlika sparzanakSetrakA 234 87 saudharmAdi sarva kalpoMke vimAsopapattika nirUpaNa / noMkI saMkhyAkA nirUpaNa 235-236 77 mithyAdRSTi aura sAsAdana 88 saudharmakalpavAsI devoMkA samyagdRSTi bhavanatrika devoke sparzanakSetra devoMke oghasparzanake vartamAnakAlika sparzanakSetrakA samAna kyoM hai, isakA sopasayuktika nirUpaNa 228-229 pattika nirUpaNa 78 ukta devoMke atItakAlika 236 89 sanatkumArakalpase lekara sahasparzanakSetrakA sopapattika nArakalpa takake mithyAdRSTi nirUpaNa 229-232 79 upapAdapadagata mithyAdRSTibhavana Adi cAroM guNasthAnavartI vAsI devoMke sparzanakSetrasambandhI devoMkA vartamAna aura atItaaneka apUrva zaMkAoMkA samAdhAna 230 kAlika sparzanakSetra 237-238 80 mithyAdRSTi aura sAsAdana 90 Anatakalpase lekara acyutasamyagdRSTi vyantaradevoMke svasthA kalpa takake mithyAdRSTi Adi . nAdi padoMke sparzanakSetrakA sopa cAroM guNasthAnavartI devoMke varta. pattika nirUpaNa 230-231 mAna aura atItakAlika sparzana kSetrakA sopapattika nirUpaNa 238-239. 81 upapAdakI apekSA tiryaglokase 1navauveyakoMke mithyAdRSTi Adi asaMkhyAtaguNA kSetra vartamAnakAlameM vyApta karake sthita cAroM guNasthAnavartI devoMkA vyantaradeva atItakAlameM kaise vartamAna aura atItakAlika tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgako sparzanakSetra sparza karate haiM, isa zaMkAkA 92 nava anudiza aura pAMca anu ttara vimAnavAsI asaMyatasamya, sayuktika samAdhAna 82 vyantaroMke prasaMgopAtta AvAsa gdRSTi devoMkA sparzanakSetra / 240 sthAnoMkA nirUpaNa 232 2 (indriyamArgaNA) 240-246 83 upapAdagata jyotiSka devoMkA 93 bAdara, sUkSma aura paryApta apasparzanakSetra 232-233, ryApta ekendriya jIvoMkA sparzana84 samyagmithyAdaSTi aura asaMyata kSetra 240-242 "samyagdRSTi bhavanatrika devoMkA 94 bAdara ekendriya aura bAdara vartamAna aura atItakAlika ekendriya paryApta jIvoMkA sparzanakSetra .. ...... 233-234 -sparzanakSetra sAmAnya loka Adi . .... 239 AvAsa nirUpaNa 63 upapA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR.naM. krama naM. viSaya tIna lokoMke saMkhyAtaveM bhAga 102 bAdara tejaskAyika aura vAyu kyoM hai, isa zaMkAkA samAdhAna 241 kAyika jIvoMke vaikriyika95 sAmAnya evaM paryApta aura apa samuddhAtasambandhI sparzanaryApta vikalatraya jIvoMkA varta kSetrakA sopapattika varNana 249-250 mAnakAlika sparzanakSetra 242 103 bAdara pRthivIkAyika, jala96 ukta tInoM prakArake vikalatraya kAyika, agnikAyika aura jIvoMke atItakAlika sparzana vanaspatikAyikapratyekazarIra kSetrakA sopapattika nirUpaNa 243 paryApta jIvoMke vartamAna aura 97 paMcendriya aura paMcendriyaparyApta atItakAlika sparzanakSetrakA mithyAdRSTi jIvoMke vartamAna tathA tadantargata zaMkA-samAtathA atItakAlika sparzana dhAnoMkA sapramANa varNana 250-252 kSetrakA sopapattika nirUpaNa 244104 bAdara vAyukAyikaparyApta 98 sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase jIvoMkA vartamAna tathA atItalekara ayogikevalI guNasthAna kAlika sparzanakSetra 252-253 taka pratyeka guNasthAnavartI 105 vanaspatikAyika, nigoda, tathA paMcendriya aura paMcendriya unake bAdara, sUkSma aura paryApta jIvoMkA sparzanakSetra paryApta-aparyApta jIvoMkA sparzana99 labdhyaparyApta paMcendriya jIvoMkA kSetra 253-254 vartamAna aura atItakAlika 106 trasakAyika aura trasakAyika paryApta jIvoMke mithyAdRSTi sparzanakSetra 246 __ Adi caudahoM guNasthAnoM 3 (kAyamArgaNA) 247-255 sambandhI sparzanakSetrakA nirUpaNa 254 100 sAmAnya tathA bAdara pRthivI- 107 trasakAyika labdhyaparyApta kAyika, jalakAyika, agni jIvoMkA sparzanakSetra 254-255 kAyika, vAyukAyika aura 4 yogamArgaNA 255-271 bAdaravanaspatikAyika pratyeka 108 pAMcoM manoyogI aura pAMcoM zarIra, tathA inhIMke aparyApta vacanayogI mithyAdRSTi jIvoMkA jIva, sUkSma pRthivIkAyika, vartamAna aura atItakAlika sUkSmajalakAyika, sUkSmaAgni sparzanakSetra 255-256 kAyika,sUkSmavAyukAAyaka aura 109 sAsAdanasamyagdRSTi guNainhIMke paryApta tathA aparyApta sthAnase lekara sayogikevalI jIvoMkA sparzanakSetra 247 guNasthAna taka pratyeka guNa101 ukta jIvoMne tiryaglokase sthAnavartI pAMcoM manoyogI saMkhyAtaguNA kSetra kaise sparza aura pAMcoM vacanayogI jIvoMkA kiyA hai, yaha batalAte hue sparzanakSetra 256-257 AThoM pRthiviyoMkI lambAI 110 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara caur3AI aura moTAIkA nirUpaNa 247-248/ kSINakaSAyaguNasthAna taka Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra sparzanAnugama-viSaya-sUcI krama naM. viSaya pR.naM. krama naM. viSaya pR.naM. kAyayogI jIvoMkA sparzanakSetra 258 120 vaikriyikamiTakAyayogI mithyA111 kAyayogI sayogikevalIkA dRSTi, sAsAdagasamyagdRSTi aura sparzanakSetra, tathA pRthaka sUtra. asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA dvArA batalAnekA sayuktika sparzanakSetra 268-269 kAraNa-nirUpaNa 258-259/121 AhArakakAyayogI aura AhA112 audArikakAyayogI mithyA rakamizrakAyayogI pramattasaMyadRSTi jIvoMkA sparzanakSetra 259.260 toMkA sparzanakSetra 113 audArikakAyayogI sAsAdana 122 kArmaNakAyayogI mithyASTi samyagdRSTi jIvoMkA vartamAna | jIvoMkA sparzanakSetra 269-270 aura atItakAlika sparzana 123 kArmaNakAyayogI sAsAdana260.261 samyagdRSTi aura asaMyatasamya114 audArikakAyayogI samya gdRSTi jIvoMkA vartamAna tathA gmithyAdRSTi, asaMyatasamya atItakAlika sparzanakSetra 270-271 gdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoMkA 124 kArmaNakAyayogI sayogivartamAna aura atItakAlika kevalIkA sparzanakSetra 271 sparzanakSetra 261-262 5 vedamArgaNA 271-279 115 pramattasaMyata guNasthAnase 125 strIvedI aura puruSavedI mithyAlekara sayogikevalI guNasthAna dRSTi jIvoMke vartamAna aura takake audArikakAyayogI atItakAlika sparzanakSetrakA jIvoMkA sparzanakSetra 262-263 sayuktika nirUpaNa 271-272 116 audArikamizrakAyayogI mila |126 strI aura puruSavedI sAsAdanathyAdRSTi jIvoMkA sparzana samyagdRSTi jIvoMke vartamAna kSetra 263-264 aura atItakAlika sparzana117 audArikamizrakAyayogI sA kSetrakA tadantargata zaMkA-samAsAdanasamyagdRSTi, asaMyata dhAnake sAtha nirUpaNa 272-274 samyagdRSTi aura sayogikevalI 127 strIvedI aura puruSavedI samyajIvoMke sparzanakSetrakA tada gmithyAdRSTi tathA asaMyatantargata zaMkA- samAdhAna pUrvaka samyagdRSTi jIvoMkA vartamAna sopapattika nirUpaNa 264-265 aura atItakAlika sparzana118 vaikriyikakAyayogI mithyA kSetra 274 dRSTi jIvoMke vartamAna aura | 128 strI aura puruSavedI saMyatA. atItakAlika sparzanakSetrakA saMyatoMkA vartamAna aura atItasopapattika nirUpaNa kAlika sparzanakSetra 274-275 119 vaikriyikakAyayogI sAsAdana- | 129 pramattasaMyata guNasthAnase lekara samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi anivRttikaraNa upazAmaka aura aura asaMyatasamyagdRSTi kSapaka guNasthAna taka strI aura jIvoMkA sparzanakSetra 267-268 puruSavedI jIvoMkA tadantargata __ 266 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 8 saMyamamA SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR.naM. krama naM. viSaya pR. naM. vizeSatAoMke sAtha sparzana- |139 asaMyata lamyagdRSTiguNasthAnase kSetrakA varNana 275-276 lekara kSINakaSAyaguNasthAna 130 napuMsakavedI mithyAdRSTi jIvoMke takake mati, zuta aura avadhi. tadantargata zaMkA-samAdhAnake jJAnI jIvoMke sparzanakSetrakA sAtha sparzanakSetrakA nirUpaNa 276 tadantargata zaMkA-samAdhAnapUrvaka 131 napuMsakavedI sAsAdanasamya nirUpaNa 283-284 ..gdRSTi jIvoMkA vartamAna aura |140 pramattasaMyata guNasthAnase lekara atItakAlika sparzanakSetra 276-277/ kSINa kaSAya guNasthAna takake 132 samyagmithyAdRSTi guNasthAnase manaHparyayajJAnI jIvoMkA lekara anivRttikaraNa guNasthAna sparzanakSetra 284 takake napuMsakavedI jIvoMkA 141 kevalajJAnI sayogikevalI vartamAna aura atItakAlika sparzanakSetra aura ayogikevalI jinakA 277-279 sparzanakSetra 284-285 133 apagatavedI jIvoMka kSetra 8 saMyamamArgaNA 285-288 . 6 (kapAyamArgaNA) 280-281 142 pramattasaMyata guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna takake 134 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara saMyata jIvoMkA sparzanakSetra anivRttikaraNa guNasthAna 285-286 takake cAroM kaSAyavAle 143 pramattasaMyata guNasthAnase lekara jIvoMkA sparzanakSetra 280 anivRttikaraNa guNasthAna takake 135 lobhakaSAyavAle sUkSmasAmpa. sAmAyika aura chedopasthApanA rAyaguNasthAnavartI upazAmaka saMyamI jIvoMkA sparzanakSetra aura kSapaka jIvoMkA sparzana 144 pramatta aura apramattalaMyata gaNa sthAnavartI parihAravizuddhi136 upazAntakaSAya Adi antima saMyatoMkA sparzanakSetra cAraguNasthAnavAle akaSAyI |145 upazAmaka aura kSapaka sUkSmajIvoMkA sparzanakSetra 280-281 sAmparAyasaMyamI jIvoMkA 7 (jJAnamArgaNA) 281-285 sparzanakSetra 137 mithyAdRSTi aura sAsAdana 146 antima cAra guNasthAnavartI - samyagdRSTi matyajJAnI tathA yathAkhyAtasaMyamI jIvoMkA zrutAjJAnI jIvoMke sparzana sparzanakSetra kSetrakA tadantargata zaMkA-samA- 147 saMyamAsaMyamavAle jIvoMkA tadadhAnapUrvaka nirUpaNa 281-282 ntargata zaMkA-samAdhAnake sAtha vibhaMgajJAnI mithyADaSTi aura sparzanakSetra-nirUpaNa sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke 148 mithyAdRSTi Adi cAra guNasparzanakSetrakAtadantargata zaMkA sthAnavartI asaMyata jIvoMkA samAdhAnapUrvaka nirUpaNa 282-283 sparzanakSetra 286 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya 9 darzanamArgaNA 149 cabhrudarzanI mithyAdRSTi jIvoMkA vartamAna aura atItakAlika sparzanakSetra 150 sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAya guNasthAna taka ke cakSudarzanI jIvoMkA sparzanakSetra 151 mithyAdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAya guNasthAna taka ke avakSudarzanI jIvoMkA sparzanakSetra 152 avadhidarzanI jIvoM kA sparzanakSetra 153 kevaladarzanI jIvoMkA sparzanakSetra 10 lezyAmArgaNA 154 kRSNa, nIla aura kApotalezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMkA sopapattika sparzanakSetra 155 ukta tInoM azubhalezyAvAle sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA vartamAna aura atItakAlika sparzana kSetra 156 devoMse ekendriyoMme mAraNAntika samuddhAta karanevAle sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA tInoM azubha lezyA sambandhI sparzanakSetra yathAkramase bAraha baTe caudaha bhAga, gyAraha baTe caudaha bhAga aura nau baTe caudaha bhAgapramANa kyoM nahIM pAyA jAtA, isa zaMkAkA Dong sparzanAnugama-viSaya-sUcI pra. naM. krama naM. 288-290 samAdhAna 157 kRSNa, nIla aura kApota lezyA vAle tathA ekendriyoM meM mAra zAntika samuddhAta karanevAle 288 289 33 290 290-301 290 291-293 292 viSaya sAsAdana samyagdRSTi tiryaca aura manuSyoMkA sparzanakSetra kramazaH bAraha baTe caudaha, gyAraha baTe caudaha aura nau baTe caudaha bhAgapramANa kyoM nahIM pAyA jAtA, isa zaMkAkA samAdhAna kramazaH 158 tiryacagati meM utpanna honevAle devoMke tInoM azubhalezyAoM kA upapAdapadasambandhI gyAraha baTe caudaha, daza baTe caudaha aura ATha baTe caudaha bhAgapramANa kSetra kyoM nahIM pAyA jAtA, isa zaMkAkA samAdhAna 159 ukta tInoM azubhalezyAvAle samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA sayuktika sparzanakSetra mithyAdRSTi 160 tejolezyAvAle aura sAsAdana samyagdaSTi jIvoM kA vartamAna aura atItakAlika sparzana kSetra 161 tejolezyAvAle samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA vartamAna aura atItakAlika sparzanakSetra | 162 tejolezyAvAle saMyatAsaMyata jIvoMkA vartamAna aura atItakAlika sparzanakSetra 163 tejolezyAvAle pramatta aura apramatta saMyatoM kA sparzanakSetra 164 mithyAdRSTi guNasthAna se lekara asaMyata samyagdRSTi guNasthAna taka padmalezyAvAle jIvoMkA vartamAna aura atItakAlika sparzanakSetra (84) pR. naM. 292 292 293 294 294-295 295-296 296-297 297 297-298 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. pR. naM. krama naM. viSaya pR.naM. 165 padmalezyAvAle saMyatAsaMyata vartI kSAyikasamyaktvI jIvoM kA jIvoMkA vartamAna aura atIta sparzanakSetra 302 anAgatakAlasaMbaMdhI sparzanakSetra 175 upapAdapadagata asaMyata kSAyika166 padmalezyAvAle pramatta aura samyagdRSTi jIvoMkA sparzanaapramattasaMyatoMkA sparzanakSetra kSetra tiryaglokake saMkhyAtaveM 167 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara bhAgapramANa kaise hai, isa saMyatAsaMyata guNasthAna takake zaMkAkA samAdhAna 302-303 zuklalezyAvAle jIvoMkA varta 176 saMyatAsaMyata guNasthAnase mAna aura atIta-anAgatakAla lekara ayogikevalI guNasthAna saMbaMdhI sparzanakSetra 299-300 takake kSAyikasamyaktvI 168 zuklalezyAvAle tiryaMca, zukla jIvoMkA sopapattika sparzanalezyAvAle devoMmeM kyoM nahIM kSetra-varNana 303-304 177 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase utpanna hote haiM, isa zaMkAkA lekara apramattasaMyata guNasthAna samAdhAna 300 takake vedakasamyagdRSTi jIvoMkA 169 upapAdapadapariNata zuklalezyA sparzanakSetra 304 vAle asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke 178 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnatathA mAraNAntikapadapariNata vartI aupazamikasamyaktvI zuklalezyAvAle saMyatAsaMyata jIvakA sparzanakSetra, tathA jIvoMke dezona chaha baTe usake oghake samAna kahane meM caudaha bhAgapramANa sparzana upasthita ApattikA parihAra 304-305 kSetrakA sopapattika nirUpaNa "179 saMyatAsaMyata guNasthAnase 170 pramattasaMyata guNasthAnase lekara lekara upazAntakaSAya guNasayogikevalI guNasthAna takake sthAna takake upazamasamyazuklalezyAvAle jIvoMkA gdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra sparzanakSetra 300-301 * sAsAdanasamyagdRSTi, samya11 bhavyamArgaNA mithyAdRSTi aura mithyAdRSTi 171 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara jIvoMkA pRthak pRthak ayogikevalI guNasthAna takake sparzanakSetra 306 bhavyajIvoMkA sparzanakSetra 13 saMjJimArgaNA 306-307 172 abhavya jIvoMkA sparzanakSetra , 181 saMhI mithyAdRSTi jIvoMkA 12 samyaktvamArgaNA 302-306 vartamAna aura atItakAlika 173 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase sparzanakSetra 306-307 lekara ayogikevalI guNasthAna 182 sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnatakake samyaktvI jIvoMkA se lekara kSINakaSAya guNa. sparzanakSetra 302) sthAna takake saMjJI jIvoMkA 174 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna sparzanakSetra 307 601 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) kSetra kAlAnugama-viSaya-sUcI krama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya 183 asaMzI jIvoMkA sparzanakSetra 307 7 vyavahArakAlake astitvakI 14 AhAramArgaNA 308-309/ puSTimeM paMcAstikAyaprAbhRtakI gAthAoMkA ullekha 317 184 AhAraka mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra 308 8 prakRtameM noAgamabhAvakAlakA 185 AhAramArgaNAkI apekSA upa prayojana aura usake samaya, pAdapadakA rAjupramANa AyAma AvalI, muhUrta, varSa Adi nahIM pAyA jAtA, ataHsarvaloka svarUpa honekA nirUpaNa pramANa sparzanakSetrake abhAva 9 kAlazabdakI nirukti aura honese oghapanA nahIM banatA usake paryAyavAcI nAmAkA hai, isa zaMkAkA samAdhAna nirUpaNa 317-318 186 sAsAdanasamyagdRSTi guNa |10 samaya,AvalI, uzvAsaniHzvAsa sthAnase lekara sayogikevalI stoka, lava, nAlI, muhUrta aura guNasthAna takakA sparzanakSetra divasake kAlapramANakA sapra187 anAhAraka jIvoMkA sparzana mANa nirUpaNa 318 309 11 dina aura rAtrisambandhI tIsa kAlAnugama muhUtoMke nAma 318-319 12 pakSakA pramANa aura divasoMke nAma viSayakI utthAnikA 313-323 319 13 mAsa, varSa aura yuga AdikA 1 dhavalAkArakA maMgalAcaraNa aura svarUpa 320 pratijJA 2 kAlAnugamakI apekSA nirdeza 313 14 nirdeza, svAmitva Adi prasiddha bheda-nirUpaNa chaha anuyogadvAroMse kAlakA 3 nAmakAla, sthApanAkAla, dravya svarUpa-nirUpaNa 320-322 kAla aura bhAvakAla, ina cAra |15 yadi kAla ekamAtra manuSyakSetrake prakArake kAlanikSepoMkA sabheda sUryamaMDala meM hI avasthita hai,to svarUpa-nirUpaNa 313-317 usake dvArA chaha dravyoMke pari. 4 tadvyatirikta noAgamadravya NAma kaise prakAzita kiye jA kAlakA svarUpa aura usakI sakate haiM, isa zaMkAkA samAdhAna 320 puSTimeM paMcAstikAyaprAbhRta, jIva- 16 devalokameM to dina-rAtrirUpa samAsa aura AcArAMgakI gAthA kAlakA abhAva hai, phira vahAM okA ullekha 314-316 para kAlakA vyavahAra kaise hotA 5 dravyakAlake astitvako sama hai, ityAdi kAlasambandhI anekoM rthana karate hue tattvArthasUtrakA zaMkAoMke apUrva samAdhAna 321 sUtrapramANa-nirUpaNa 316/17 nirdezake paryAyavAcI nAma batalA 6 prakRta jIvasthAna AdimeM dravya kara donoM prakArake nirdezoMkI kAlake na kahanekA kAraNa sArthakatAkA nirUpaNa 322-323 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR.naM. 324 (48) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR. naM. " naM. viSaya 26 pudgalaparivartanake svarUpakA oghase kAlAnugamanirdeza 323-357 bodhaka yaMtra 330 18 mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA 27 agRhIta, mizra aura gRhIta jIvoM kI apekSA kAlanirUpaNa 323, ___ saMbaMdhI tInoM prakArake kAloMkA 19 eka jIvakI apekSA kAlake ___ sakAraNa alpabahutva-nirUpaNa 331 tIna bhedoMkA sadRSTAnta ullekha, 28 nokarmapudgala parivartanake samAna hI aura prakRtameM sAdi-sAnta karma pudgalaparivartanake svarUpakA kAlakI apekSA jaghanyakAlakA ullekha aura tatsambandhI nirUpaNa vizeSatAoMkA nirUpaNa 332 20 sAsAdanasamyagdRSTi jIvako bhI 29 kSetra, kAla, bhava aura bhAvamithyAtva guNasthAnameM pahuMcA pudgalaparivartanoMkA sUtragAthAoM kara usakA jaghanyakAla kyoM dvArA svarUpa-nirUpaNa 333.334 nahIM batalAyA, isa zaMkAkA 30 eka jIvakI apekSA pAMcoM pari- samAdhAna 325 vartanavAroMkA alpabahutva 21 eka jIvakI apekSA utkRSTa 31 pAMcoM parivartanoMkA kAlasaMbaMdhI . sAdi-sAnta mithyAtvakAlakA alpabahutva nirUpaNa |32 sAdi-sAnta mithyAtvake kucha 22 ardhapudgalaparivartanakA svarUpa kama ardhapudgalaparivartana kAlakA batalAte hue pAMca prakArake nidarzana 335 parivartanoMkA nAmollekha kara 33 samyaktvakI utpatti aura mithyAdravyaparivartanakA vizada svarUpa tvakA vinAza, ina donoM vibhinna nirUpaNa 325-336 kAryoMkA eka samaya kaise ho 23 yadi jIvane Aja taka bhI sakatA hai; isa zaMkAkA samAdhAna samasta pudgala bhogakara nahIM 34 mithyAtva nAma paryAyakA hai, vaha chor3e haiM, to ' savve vi poggalA khalu' paryAya utpAda vinAzAtmaka hai, ityAdi sUtra-gAthAke sAtha kyoMki, usameM sthitikA abhAva virodha kyoM nahIM hogA, isa hai| aura yadi usakI sthiti zaMkAkA samAdhAna bhI mAnate haiM, to mithyAtvake 24 prathama samayameM gRhIta pudgala-puMja dravyapanA prApta hotA hai, isa dvitIya samayameM nirjINa ho, zaMkAkA samAdhAna akarmarUpa avasthAko dhAraNa kara, 35 anantakA svarUpa aura usake punaH tRtIya samayameM usI jIvameM pramANameM ArSagAthAkA ullekha __338 nokarmaparyAyase pariNata ho 36 vyayasahita ardhapudgalaparivartana jAtA hai, yaha kaise jAnA, isa Adi rAziyoMke anantapanA zaMkAkA samAdhAna 327 kisa apekSAse hai, isakA spaSTI. 25 pudgalaparivartanakAlake tIna karaNa -prakrAroMkA svarUpa ............. 328/37 akSaya ananta rAzikA vivecana .. 339 326 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya 38 sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM kA nAnAjIvoM kI apekSA sopapattika jaghanya kAlanirUpaNa 39 ukta jIvoMke utkRSTa kAlakA sayuktika kAlavarNana 40 eka jIvakI apekSA sAsAdanasamyagdRSTiyoMke jaghanya kAlakA nirUpaNa 41 upazamasamyaktvakAla ke adhika mAnanemeM kyA doSa hai, isa zaMkAkA samAdhAna karate hue sAsAdana guNasthAna ke kAlakA sapramANa nirUpaNa 42 ekajIva kI apekSA sAsAdanasamyagdRSTiyoM ke utkRSTa kAlakA sapramANa nirUpaNa 43 samyagmithyAdRSTi jIvoMkA nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla 44 apramattasaMyata jIva samyagmithyAtva guNasthAnako kyoM nahIM prApta hote, isa zaMkAkA samAdhAna 45 samyagmithyAdRSTi jIva apanA kAla pUrA kara pIche saMyamako, athavA saMyamAsaMyamako kyoM nahIM prApta hotA, isa zaMkAkA samAdhAna 46 nAnA jIvoM kI apekSA samyamithyAdRSTiyoMkA utkRSTa kAla 47 eka jIvakI apekSA samyagmithyAdRSTiyoM ke jaghanya kAlakA tadantargata zaMkA-samAdhAnapUrvaka nirUpaNa 48 eka jIvakI apekSA samyagmithyAdRSTiyoMke utkRSTa kAlakA sopapattika pratipAdana 49 asaMyatasamyagdRSTiyoMkA nAnA jIvoM kI apekSA kAla, tathA kAlAnugama-viSaya-sUcI pR. naM. krama naM. 339 50 eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTiyoM ke jaghanya kAlakA sanidarzana nirUpaNa 340 341 93 342 342-343 343 viSaya tatsambandhI anekoM zaMkAoMkA samAdhAna 39 | 56 pramatta aura apramattasaMyatoM kA nAnA jIvoMkI apekSA kAlanirUpaNa 57 eka jIvakI apekSA pramatta aura apramattasaMyatoM ke jaghanya kAlakA sopapattika nirUpaNa nAmA 24 58 eka jIvakI apekSA pramatta aura apramattasaMyatoM kA utkRSTa kAla 59 cAroM upazAmaka kA jIvoMkI jaghanya kAla 60 apramattasaMyatako apUrvakaraNa guNasthAna meM le jAkara aura dvitIya samaya meM maraNa karAke apUrvakaraNa guNasthAnake eka samayakI prarUpaNA kyoM nahIM kI, isa zaMkAkA samAdhAna 345 61 nAnA jIvoMkI apekSA cAroM upazAmakoM ke utkRSTa kAlakA sopapattika nirUpaNa 93 51 eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTiyoM ke jaghanya kAlakA tadantargata zaMkA-samAdhAnapUrvaka sopapattika nirUpaNa 52 saMyatAsaMyata jIvoMkA nAnA jIvoM kI apekSA kAla 53 eka jIvakI apekSA saMyatAsaMyatoMkA jaghanya kAla 54 samyagmithyAdRSTi jIva saMyamAsaMyamako kyoM nahIM prApta hotA, isa zaMkAkA samAdhAna 55 eka jIvakI apekSA saMyatAsaMyatoMkA utkRSTa kAla ( 49 ) pra. naM. 345-346 346-347 347-348 348 349 33 350 350 350-351 351 352 "" 352-353 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) krama naM. viSaya 62 eka jIvakI apekSA cAroM upazAmakoM kA jaghanya kAla 63 eka jIvakI apekSA cAroM upazAmakoMkA utkRSTa kAla 64 cAroM kSapaka aura ayogikevalIkA nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya tathA utkRSTa kAla 65 ukta jIvoMkA eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 66 sayogikevalI jinakA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla nirUpaNa ( narakagati ) 67 nArakI mithyAdRSTi jIvoMkA nAnAjIvoM kI apekSA kAla nirUpaNa 68 eka jIvakI apekSA nArakI mithyAdRSTiyoMkA jaghanya aura utkRSTa kAla 69 sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi nArakiyoMkA kAla varNana SaTkhaMDAgamakI prastAvanA pR. naM. krama naM. 353-354 Adeza se kAla pramANa-nirdeza 1 gatimArgaNA 354 354-355 355 356-357 357-363 357 357-358 70 asaMyatasamyagdRSTi nArakiyoM kA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla nirUpaNa 358-359 71 sAtoM pRthiviyoMke nArakiyoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA pratipAdana 72 sAtoM pRthiviyoMke sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi mArakiyoMkA kAla varNana 73 sAtoM pRthiviyoMke asaMyatasamyagdRSTi nArakiyoMkA nAnA viSaya aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAloM kA sopapattika nirUpaNa 360-361 ( tiryaMcagati ) 74 tiryaca mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA jIvoMkI apekSA kAla varNana 75 eka jIvakI apekSA tiryaca mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya aura utkRSTa kAla 76 'asaMkhyAta pugalapIrarvatana' isa vacanase anantatAkI upalabdhi hotI hai, ataH sUtrameMse ananta pada kyoM na nikAla diyA jAya, isa zaMkAkA samAdhAna 77 sAsAdanasamyagdRSTi aura samyamithyAdRSTi tiryacoMkA kAla pramANa 78 asaMyata samyagdRSTi tiryacoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 79 saMyatAsaMyata tiryacoMkA nAnA aura ekajIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 35880 paMcendriya, paMcendriyaparyApta aura yonimatI mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 81 paMcAnave pUrvakoTiyoM kI pUrvakoTIpRthaktvasaMjJA kaise ho sakatI hai, isa zaMkAkA samAdhAna 82 labdhyaparyAptakoM meM strIveda kI saMbhavatA-asaMbhavatAkA vicAra 361 | 83 ukta tInoM prakArake sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi tiryacoMkA kAla varNana pra. naM. 361-363 363-72 363-364 363 364 33 365-366 366 367-369 368 369 13 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya 84 ukta tInoM prakAra ke asaMyatasamyagdaSTi tiryacoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sopapattika jaghanya aura utkRSTa kAla 85 ukta tInoM prakAra ke saMyatAsaMyata tiryacoMkA kAla 86 paMcendriya labdhyaparyAptaka tiryacoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 371-372 ( manuSyagati ) 372-380 87 manuSya, manuSyaparyApta aura manuSyanI mithyAdRSTi jIvoMke nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA sopapattika nirUpaNa 88 ukta tInoM prakAra ke sAsAdanasamyagdRSTi manuSyoMkA nAnA eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 89 ukta tInoM prakAra ke samyagmithyAdRSTi manuSyoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 90 ukta tInoM prakAra ke asaMyatasamyagdRSTi manuSyoM kA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 91 ukta tInoM prakAra ke manuSyoMkA saMyatAsaMyata guNasthAna se lekara ayogikevalI taka kAla nirUpaNa 92 labdhyaparyAptaka manuSyoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla kAlAnugama-viSaya-sUcI pra. naM. krama naM. ( devagati ) 93 mithyAdRSTi devoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura aura utkRSTa kAla viSaya 94 sAsAdana aura asaMyata samyagdRSTi devoMkA kAla 95 asaMyata samyagdRSTi devoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kala 371 96 bhavanavAsiyoM se lagAkara zatAra sahasrArakalpa takake mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 369-371 372-373 374-375 375-376 376-378 378 379-380 380-387 380 97 ghAtAyuSka samyagdRSTi aura devoM ke kAla meM mithyAdRSTi vizeSatA | 98 ukta devoMkI sthiti batalAnevAle kAlasUtrakA aura triloka prajJaptisUtrakA virodha udbhAvana kara usakA parihAra 99 bhavanavAsiyoM se lekara sahasrArakalpa takake sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi devoMkA ( 51 ) pra. naM. 381 39 382-384 383 384 kAla 100 Anatakalpase lekara navagraive yakoM taka ke mithyAdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi devoMkA nAnA aura eka jIva kI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA nirUpaNa 385-386 101 nau anudiza aura vijayAdi cAra anuttara vimAnoMke asaMyatasamyagdRSTi devoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla | 102 sarvArthasiddhi vimAnavAsI asaMyata samyagdRSTi devoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA kAla nirUpaNa 2 indriyamArgaNA 103 ekendriya jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 385 386-387 387 388-401 388 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama naM. SaTakhaMDAgamakI prastAvanA viSaya pR.naM. krama naM. viSaya pR.naM. 104 bAdara ekendriya jIvoMkA nAnA jIvakI apekSA jaghanya aura aura eka jIvakI apekSA utkRSTa kAla 393-394 jaghanya aura utkRSTa kAla 388-389/112 sUkSma ekendriya jIvoMkA nAnA 105 'karmasthitiko AvalIke asaM aura eka jIvakI apekSA khyAtaveM bhAgase guNA karane jaghanya aura utkRSTa kAla 394 para bAdarasthiti hotI hai," |113 sUkSma ekendriya paryAptaka isa parikarma-vacanake sAtha jIvoMkA nAnA aura eka batalAye gaye bAdara ekendriyoM jIvakI apekSA jaghanya aura ke eka jIvagata utkRSTa kAlakA utkRSTa kAlakA tadantargata zaMkAvirodha kyoM nahIM hogA, isa samAdhAna pUrvaka nirUpaNa 394-395 zaMkAkA samAdhAna 390.114 jaba ki eka sUkSma ekendriya 106 bAdara ekendriya paryAtaka jIvake AyukarmakI sthiti jIvoMkAnAnA aura ekajIvakI saMkhyAta AvalI pramANa hotI apekSA jaghanya aura utkRSTa hai, taba saMkhyAta vAra unameM hI kAla punaH punaH utpanna honevAle 107 kSudrabhavagrahaNakA kAla saMkhyAta jIvake divasa, pakSa, mAsa AvalIpramANa hotA hai, isa Adi pramANa sthitikAla kyoM bAtakA sapramANa nirUpaNa 390-394 nahIM pAyA jAtA, isa zaMkAkA 108 antarmuhUrta bhI saMkhyAta AvalI samAdhAna pramANa hotA hai, ataH anta 125 sUkSma ekendriya labdhyaparyAptaka muhUrta aura kSudrabhavake kAlameM jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI koI bheda nahIM mAnanA cAhie, apekSA jaghanya aura utkRSTa isa zaMkAkA samAdhAna kAlakA tadantargata anekoM zaMkA109 bAdara ekendriya paryAptaka samAdhAnoMke sAtha nirUpaNa 396-397 jIvoMkI bhavasthiti asaMkhyAta 6 sAmAnya vikalatraya aura paryAvarSapramANa kyoM nahIM hotI hai, taka vikalatraya jIvoMke eka isa zaMkAkA samAdhAna 392 aura nAnA jIvoMkI apekSA 110 yadi koI jIva bAdara ekendri jaghanya aura utkRSTa kAloMkA yoMmeM utkRSTa saMkhyAta vAra yA tatsaMbaMdhI aneka zaMkA-samAusake saMkhyAtaveM bhAgapramANa dhAnoMke sAtha nirUpaNa 397-398 vAra utpanna ho, to asaMkhyAta 117 labdhyaparyAptaka vikalatraya varSapramANa bAdara ekendriya jIvoMkA nAnA aura eka paryAptaka jIvoMkI utkRSTa bhava jIvakI apekSA jaghanya aura sthiti kyoM nahIM ho jAyagI, utkRSTa kAla, vA tatsambandhI isa zaMkAkA samAdhAna zaMkA-samAdhAna 398-399 111 bAdara ekendriya labdhyaparyAptaka 118 paMcendriya aura paMcendriyaparyApta jIvoMkA nAnA aura eka mithyAvRSTi jIvoMkA nAnA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnugama-viSaya-sUcI pra. naM.] krama naM. krama naM. viSaya aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 119 sAsAdanasamyagdRSTise lekara ayogikevalI guNasthAna taka donoM prakArake paMcendriya jIvoMkA kAlavarNana 120 paMcendriya labdhyaparyAptaka jIvoMkA kAla 13 kAya mArgaNA 121 pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika aura vAyukAyika jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA nirUpaNa 122 bAdarapRthivIkAyika, bAdarajalakAyika, bAdara agnikAyika bAdaravAyukAyika aura bAdaravanaspatikAyika pratyekazarIra jIvoMkA nAnA aura eka jIva kI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 123 karmasthiti se kisa karmakI sthitikA abhiprAya hai, darzanamohanIya karma kI sthitiko pradhAnatA kyoM hai, ina zaMkAoMkA samAdhAna 124 ukta pAMcoM prakAra ke paryApta sthAvara jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA pRthak pRthak nirUpaNa 125 ukta pAMcoM prakArake labdhyaparyApta sthAvara jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 126 sUkSma tathA paryAptaka aura aparyAptaka pAMcoM sthAvara 399-400 400 kAla 400.401 128 nigodiyA jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 129 bAdaranigoda jIvoMkA kAla 401-409 | 130 trasakAyika aura trasakAyika paryApta mithyAdRSTi jIvoMke nAnA aura eka jIva kI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlokA tatsambandhI zaMkA-samAdhAnapUrvaka nirUpaNa 131 sAsAdana samyagdRSTi guNasthAnase lagAkara ayogikevalI guNasthAna takake sakAyika aura trasakAyika paryApta jIvAMkA kAla 132 sakAyika labdhyaparyAptaka jIvoMkA kAla 4 yogamArgaNA 401-402 402-403 403 403-404 viSaya kAyika jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA kAla 127 vanaspatikAyika jIvakA 405 (53) pU. naM. | 133 pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata aura sayogikevalI guNasthAnavartI jIvoMkA nAnA jIvoM kI apekSA kAla nirUpaNa 134 eka jIvakI apekSA ukta jIvoMke jaghanya kAlakA yogaparivartana, guNasthAna parivartana maraNa aura vyAghAta, ina cArake dvArA sodAharaNa kAla nirUpaNa 135 ukta jIvoMke utkRSTa kAlakA varNana 405-406 406 406-407 407 407-408 408 408-409 409-437 409 409-412 412 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) krama naM. viSaya 136 pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA kAla 137 ukta yogavAle samyagmithyAdRSTi jIvoMkA nAnA jIva aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 138 pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI cAroM upazAmakoM aura cAroM kSapakoMkA nAnA jIva aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 139 eka samaya sambandhI vikalpoMkA gAthAsUtradvArA nirUpaNa 140 kAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIva kI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 141 sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka kAyayogI jIvoMkA kAla 142 audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAla 143 sAsAdana samyagdRSTi guNasthAna se lekara sayogikevalI guNasthAna taka ke audArikakAyayogI jIvoMkA kAla 144 audArikamizrakAyayogI mi. thyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 145 audArikamizrakAyayogI sAsA - danasamyagdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTha kAla SaTkhaMDAgamakI prastAvanA pU. naM / krama naM. 412-413 413-414 414-415 415 415-417 417-418 418 417 150 vaikriyikamizrakAyayogI mi 418-419 420-421 viSaya 146 audArikAmizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA sodAharaNa nirUpaNa 147 audArikamizrakAyayogI sayogikevalI nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA tatsambandhI anekoM zaMkAoMke samAdhAnapUrvaka nirUpaNa 148 vaikiyiyakAyayogI mithyAdRSTi pra. naM. aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 425-426 149 vaikriyikakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIvoMkA pRthak pRthak kAla nirUpaNa 153 AhArakamizrakAyayogI pramattasaMyatoMkA nAnA aura eka 421-423 423-424 yAdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi jIvoMke nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA sodAharaNa tadantargata zaMkA-samAdhAnapUrvaka nirUpaNa 426-429 151 vaikriyikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlakA sodAharaNa nirUpaNa 152 AhAraka kAyayogI pramatta saMyatoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 431-432 426 429-430 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 154 kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 155 tIna vigrahavAlI gati kina jIvoMke hotI hai, yaha batalAkara tIna vigraha karanekI dizAkA nirUpaNa 156 kArmaNakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyadRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 157 kArmaNakA yogI sayogikevalIkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 5 vedamArgaNA 158 strIvedI midhyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 159 strIvedI sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIvoM kA pRthak pRthak kAla-nirUpaNa 160 strIvedI asaMyata samyagdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 161 saMyatAsaMyata guNasthAna se lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka strIvedI jIvoMkA sodAharaNa kAla 162 puruSavedI mithyAdRSTi jIvakA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla kAlAnugama-viSaya-sUcI pU. naM. ] krama naM. 432-433 433-435 434-435 jaghanya | 166 napuMsakavedI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa aura utkRSTa kAla 167 saMyatAsaMyata guNasthAna se lekara anivRttikaraNa guNasthAna takake napuMsakavedI jIvoMkA kAla 168 apagatavedI jIvoMkA kAla 6 kaSAyamArgaNA 169 mithyAdRSTi guNasthAna se lekara apramatta saMyata guNasthAna takake cAroM kaSAyavAle jIvoMke kAlakA kaSAyaparivartana, guNasthAna parivartana aura maraNakI apekSA nirUpaNa 435-436 436-437 437-444 437 438 438-439 439-440 viSaya 163 sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka ke puruSavedI jIvoMkA kAla 164 napuMsaka vedI mithyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla 165 napuMsakavedI sAsAdanasamyadRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIvoMkA pRthak pRthak kAla nirUpaNa 440-441 / | 170 kisa kaSAyase marA huA jIva kisa gatimeM utpanna hotA hai, isa bAtakA vivecana 171 krodha, mAna aura mAyA, ina tIna kaSAyavAle AThaveM aura narve guNasthAnavartI upazAmakoM tathA lobhakaSAyavAle AThaveM, naveM aura dazarve guNasthAnavartI upazAmaka nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla kA; (55) pra. naM. 441 441-442 442 442-443 443 444 444-448 444-445 445 446-447 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " kAla SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya 172 ukta kaSAya tathA ukta guNa |183 parihAravizuddhisaMyamI pramatta sthAnavAle kSapaka jIvoMkAnAnA aura apramattasaMyatoMkA kAla 452 aura eka jIvakI apekSA jaghanya 184 sUkSmasAmparAAyaka zuddhisaMyatoM.. aura utkRSTa kAla 447-448 kA kAla 173 kaSAyarahita jIvoMkA kAla 185 antima cAra guNasthAnavartI nirUpaNa 448 yathAkhyAtavihAravizuddhisaMyatoM7 jJAnamArgaNA 448-451 kA kAla 453 174 matyajJAnI aura zrutAjJAnI 186 saMyatAsaMyata jIvoMkA kAla mithyAdRSTi tathA sAsAdana 187 asaMyata jIvoMkA kAla samyagdRSTi jIvoMkA kAla 448-449 9darzanamArgaNA 453-455 175 vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi jIvoM- |188 cakSudarzanI mithyAdRSTi jIvoMkA kA nAnA aura eka jIvakI nAnA aura eka jIvakI apekSA apekSA jaghanya aura utkRSTa jaghanya aura utkRSTa kAla 453-454 449-450 189 nirvRtyaparyAptakoMke samAna 176 vibhaMgajha nI sAsAdanasamya labdhyaparyAptakoMmeM cakSudarzana gdRSTiyoMkA kAla kyoM nahIM hotA, isa zaMkAkA 177 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase samAdhAna lekara kSINakaSAya guNasthAna 190 sAsAdanasamyagdRSTi guNatakake matijJAnI, zrutajJAnI sthAnase lekara kSINakaSAya aura avadhijJAnI jIvoMkA gaNasthAna takake cakSudarzanI kAla 450-451 jIvoMkA kAla 178 avadhijJAnI saMyatAsaMyatoMke 191 mithyAdRSTi guNasthAnase lekara eka jIvasambandhI utkRSTa | kSINakaSAya guNasthAna takake kAlakI vizeSatAkA nirUpaNa acakSudarzanI jIvoMkA kAla 179 pramattasaMyata guNasthAnase lekara |192 avadhidarzanI jIvoMkA kAla kSINakaSAya guNasthAna takake 193 kevaladarzanI jIvoMkA kAla manaHparyayajJAnI jIvoMkA kAla / 10 lezyAmArgaNA 455-476 180 kevalajJAniyoMkA kAla nirUpaNa " 194 kRSNa, nIla aura kApotalezyA8 sayamamAgeNA 451-453 vAle mithyAdRSTi jIvoMkA 181 pramattasaMyata guNasthAnase lekara nAnA aura eka jIvakI apekSA ayogikevalIguNasthAna takake sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa saMyatoMkA kAla 451-452 kAla nirUpaNa, tathA tatsa182 pramattasaMyata guNasthAnase lekara mbandhI zaMkAoMkA sayaktika anivRttikaraNa guNasthAna taka samAdhAna 455-458 sAmAyika aura chedopasthApanA 195 tInoM azubhalezyAvAle sAsA. zuddhisaMyatoMkA kAla chasayatAkA kAla ..... 452 . danasamyagdRSTi jIvAkA kAla 458 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnugama-viSaya-sUcI (57) krama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya pR.naM. 196 tInoM azubha lezyAvAle samya sthAnoMke teja aura panalezyAgmithyAdRSTi jIvoMkA kAla vAle jIvoMkI lezyA aura 197 tInoM azubha lezyAvAle asaM guNasthAnaparivartanakI apekSA eka samayakI prarUpaNA kyoM yatasamyagdRSTi jIvoMkA nAnA nahIM kahI, isa zaMkAkA aura eka jIvakI apekSA samAdhAna 467-468 sodAharaNa jaghanya aura utkRSTa kAla-nirUpaNa, tathA tadantargata 205 teja aura padmalezyAke samAna anekoM zaMkAoMkA sapramANa kApota aura nIla lezyAoMkA samAdhAna 459-462 bhI eka samaya pAyA jAtA hai, 198 tejolezyA aura padmalezyA phira use kyoM nahIM kahA, isa vAle mithyAdRSTi tathA asaMyata zaMkAkA samAdhAna 468 samyagdRSTi jIvoMkA nAnA aura 206 teja yA padmalezyAke kAlameM eka jIvakI apekSA sodA eka samaya zeSa rahanepara jaise haraNa jaghanya aura utkRSTa kAla 462-465 nIceke guNasthAnavAle saMyamA199 mithyAdRSTi jIvake tejo saMyamako prApta hote haiM, usI lezyAkI utkRSTa sthiti prakArase pramattasaMyata bhI antarmuhUrtase kama ar3hAI sAga saMyamAsaMyama guNasthAnako kyoM ropama pramANa kyoM nahIM hotI, nahIM prApta hotA, isa zaMkAkA isa zaMkAkA, tathA isIse samAdhAna 470 sambandhita anya kaI zaMkAoMkA apUrva samAdhAna 463.465 207 padmalezyAke kAla meM vidyamAna 200 tejolezyA aura padmalezyA koI pramattasaMyata usa lezyAke vAle sAsAdanasamyagdRSTi kAlakSayase tejolezyAse parijIvoMkA kAla Nata hokara dUsare samayameM 201 ukta donoM lezyAvAle samya apramattasaMyata kyoM nahIM hotA, mithyAdRSTi jIvoMkA kAla 465-466 isa zaMkAkA samAdhAna 469-470 202 ukta donoM lezyAvAle saMyatA 208 ukta prakArakA jIva mithyAtva saMyata, pramattasaMyata aura apra Adika nIceke guNasthAnoMko mattasaMyata jIvoMkA nAnA kyoM nahIM prApta ho jAtA, isa jIvoMkI apekSA kAla zaMkAkA samAdhAna 470 203 ukta jIvoMke eka jIvakI 209 teja aura padmalezyAvAle apekSA lezyAparivartana, guNa saMyatAsaMyatAdi tIna guNasthAnasthAnaparivartana aura maraNa, vAle jIvoMkA utkRSTa kAla 471 ina tInake dvArA jaghanya 210 zuklalezyAvAle mithyAdRSTi kAlakA nirUpaNa 466-471 aura eka jIvakI 204 mithyAdRSTi aura asaMyata apekSA sodAharaNa jaghanya aura samyagdRSTi, ina do guNa utkRSTa kAlakA nirUpaNa 471-472 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) SaTkhaMDAgamakI prastAvanA krama naM. viSaya pR. naM. krama naM. viSaya pR. naM. 211 zuklalezyAvAle sAsAdanasamya kevalIguNasthAna takake bhavya gdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura jIvoMkA kAla 480 asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA 219 abhavya jIvoMkA nAnA aura pRthak pRthak kAla nirUpaNa 472-473 eka jIvakI apekSA kAla 212 zuklalezyAvAle saMyatAsaMgata, nirUpaNa pramattasaMyata aura apramatta 12 samyaktvamArgaNA 481-485 saMyatoMke nAnA aura eka 220 sAmAnya samyagdRSTi aura jIvakI apekSAlezyAparivartana, guNasthAnaparivartana aura maraNa kSAyikasamyagdRSTi jIvoM meM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase kI apekSA jaghanya aura utkRSTa lekara ayogikevalI guNasthAna kAlakA nirUpaNa 473-475 takake jIvoMkA kAla 213 teja, padma aura zukla lezyA 221 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase sambandhI eka eka samayake lekara apramattasaMyata guNasthAna bhaMgoMkA nirUpaNa takake vedakasamyagdRei jIvoMkA 214 zukla lezyAvAle cAroM upa kAla zAmaka, cAroM kSapaka aura sayogikevalIkA kAla varNana 47/222 asaMyata aura saMyatAsaMyata guNasthAnavartI asaMyatasamya11 bhavyamArgaNA 476-480 gdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoM215 bhanyasiddhika mithyAdRSTi kA nAnA jIvoMkI apekSA jIvoMkA nAnA aura eka jaghanya aura utkRSTa kAla 482 jIvakI apekSA sodAharaNa 223 ukta samyagdRSTi jIvoMkA eka jaghanya aura utkRSTa kAla jIvakI apekSA sodAharaNa 216 mithyAtvake anAdi aura akR jaghanya aura utkRSTa kAla 483 trima honese usakA vinAza nahIM honA cAhie; kAraNa 224 pramattasaMyata guNasthAnase lekara upazAntakaSAya guNasthAna rahita vastukA vinAza nahIM takake upazamasamyagdRSTi jIvoMhotA. ataH ajJAna yA karma ke nAnA aura eka jIvakI bandhakA vinAza nahIM honA apekSA jaghanya aura utkRSTa cAhie, ityAdi aneka apUrva zaMkAAkAadvitIya samAdhAna kAlokA sodAharaNa nirUpaNa 483-484 225 sAsAdanasamyagdRSTi, samya217 mokSako jAneke kAraNa nirantara gmithyAdRSTi aura mithyAdRSTi vyayazIla bhavya rAzikA viccheda kyoM nahIM hotA, isa jIvoMkA pRthak pRthak kAlavarNana 484.485 zaMkAkA samAdhAna 478 13 saMjJimArgaNA 218 sAsAdanasamyagdASTa guNa 485-486 sthAnase lekara ayogi 226 saMjJI mithyAdaSTi jIvoMkA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama naM. viSaya nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 227 sAsAdana guNasthAnase lekara kSINakaSAya guNasthAna takake saMzI jIvokA kAla 228 asaMjJI jIvoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 14 AhAramArgaNA 229 AhAraka mithyAdRSTi jIvoMkA zuddhipatra (59) pR. naM krama naM. viSaya pR. naM. nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla 486-487 230 sAsAdana guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna takake AhAraka jIvoMkA kAla 487 231 anAhAraka mithyAdRSTi, sAsA danasamyagdRSTi, asaMyatasamya gdRSTi aura sayogikevalI 486 jIvoMkA kAla 487-488 232 anAhAraka ayogikevalIkA kAla 488 " zuddhipatra (pustaka 1) pRSTha paMkti azuddha haai (hiMdI) 63 7 jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ke jJAnAvaraNAdi cAra ghAtiyA kauke 264 16 kAryamArgaNA kAyamArgaNA 376 14 chedopasthApanA sUkSmasAmparAya 384 , avadhijJAna avadhidarzana (pustaka 2) 447 12 kSINa, saMjJA kSINasaMjJA, 151 20 aura kArmaNakAyayoga aura vaikriyikakAyayoga 473 1 samyaktva, chaha samyaktva, 481 8 AhAraka, anAhAraka, AhAraka, 488 14 dravyase kApota Adike do darzana, dravyase kApota-- 540 10 samyagmithyAdRSTi devoMke aparyApta samyagmithyAdRSTi devoMke AlApa kAlasambandhI AlApa Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) SaTkhaMDAgamaMkI prastAvanA pRSTha paMkti azuddha zuddha 577 6 saMjJika, asaMjJika, 630 8 eka mithyAdRSTi guNasthAna, eka samyagmithyAdRSTi guNasthAna, 648 6 saMjJika, aupazamika Adi tIna samyaktva, saMjJika, 715 3 Adike tIna darzana Adike do darzana, 729 13 tathA akaSAyasthAna bhI hai, tathA akAyasthAna bhI hai, 4 egAraha joga, egAraha joga, ajogo vi atthiA " 15 gyAraha; gyAraha yoga aura ayogarUpa bhI sthAna hai; (AlApoMkA) pRSTha yaMtra naM. khAnA nAma azuddha zuddha, yA jo honA cAhie 4211 saMjJA kSINasaMjJA yoga ayogI, lezyA alezya saMjJi0 10 AhA0 mum x x x x anubhaya 429 : sm sm 1 manuSyagati 1 lobha 0 kSINasaMjJA 1 sa. pa. bhA0 1 kApota 1 sa. a. bhA. 3 azu. lezyA jJAna 21 gati kaSAya 447 saMjJA 452 32 jIva0 456 458 44 paryApti 503 101 yoga 514 114 569 183 saMjJi0 572 187 kAya " " saMjJi0 584 203 prANa 612 214 yoga 6 apa0 ayoga 1 saM0 187 saMjJi0 1 trasa vinA. 1 saM0 1 asaM0 5 trasa vinA. 1 asaM0 7, 7, 2. ayoga Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zuddhipatra paMkti yaMtra naM. khAnA nAma azuddha 617 228 darzana 1 cakSu acakSu0 622 235 AhA0 1 AhA0 2 AhA. anA0 623 236 , 2 AhA0 anA0 anu0 2 AhA0 anA. 631 245 darzana 2 cakSu0 2 cakSu0 acakSu0 634 249 saMjJA kSINasaMjJA 640 255 upayo0 2sAkA0 anA0 yu0 u0 2 sAkA0 anA0 655 274 , 2 sAkA0 anA0 2sAkA0 anA0 yu0 u0 719 358 jIva. 5 a0 6a0 735 377 yoga ayoga 743 387 guNa 12 754 400 gati 808 477 prANa 10, 4,1 saMyama0 4 asaM0 sAmA0 chedo0 pari 4 asaM0 sAmA0 chedo0 yathA0 834 514 bhavya0 1 bha0 2 bha0 a0 " , saMjJi0 1 asaM0 835 516 " 851 539 prANa atItaprANa (pustaka 3) pRSTha paMkti azuddha zuddha 49 3 (kha-ka) (ka-kha) 109 antima 33461 153 12 128 raMTa " " " 277 2 -NuggahaTTadA edassa -guggahadAe tassa 278 8 sUcyaMgulake prathama vargamUlako dvitIya sUcyaMgulako usake prathama vargamUlase vargamUlase 2984 apratta apramatta saM0 20496 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) paMkti 4 29 34 42 55 63 5 vihAradi 78 6 tadavAsA 5 logANA 8 ajogikevalI 29 302 303 309 320 321 328 360 364 88 106 137 157 3 -suttANusArI jodiliya 159 3 sakalaNANaM 176 191 4 - pavesAdo 18 yojana usa "2 114 456 461 463 pRSTha azuddha 3 viSaya hai / 4 veubviyao 8 tIna bhAgoMmeMse ATha bhAga 7 vyAsaM triguNitasahita 21 244 + 244 + 16 22 16 saMjJI jIva 20 bana jAnA 3 AhArapasu 1-2 vaSairyugaH 7, esa doso, 2 agahidgahaNaddhA 2 NANajIvaM 17 isa prakAra se 391 2 jihvAe 392 9 supasiddha 17 AkAzake pradezake 2 sajogivala 26 suprasiddha 21 aura kSapaka 6 - maMtomacchiya SaTkhaMDAgamakI prastAvanA ( pustaka 4 ) 12 prastArake 21 udvartanAghAta 11 yA munijanoMko 1 16 x 12 = zuddha viSaya hai / ( 2 ) vio ATha bhAgAmeMse tIna bhAga vyAsatriguNitasahitaM 353 + 343 + vihAravAdatadAvAsA logANa sajogakevalI AhAraka jIva - suttANusArijodisiya saMkalaNANaM AkAzake pradeza pavehade ! yojana pravedha usa ayogikevala bana jAtA aNAhAraesu varSairyugaH Na esa doso, ( taM ) agahida gaddaNaddhA NANAjIvaM isa prakAra jinmAe suttasiddha sUtrasiddha aura cAroM kSapaka maMtomuttamacchiya prastAra meM apavartanAghAta ( prastAvanA ) thA yaha kArya munijanoM ko 16 x 16 = Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khettANugamo Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mammirha siri-bhagavaMta-pupphadaMta-bhUdabali-paNIdo chakkhaMDAgamo siri-vIraseNAiriya-viraiya-dhavalA-TIkA-samaNNido tassa paDhamakhaMDe jIvaTThANe khettANugamo loyAloyapayAsaM godamatheraM puNo jiNaM vIraM / NamiUNa' khettasuttaM jahovaesaM payAsemo // kevalajJAnarUpa sUryase loka aura alokake prakAzaka arthAt sarvajJa, gotama arthAt uttamavANIke sthavira' arthAt vidhAtA (divyadhvanike praNetA), aura jina arthAt vItarAga, aise trividha vizeSaNaviziSTa zrIvIra bhagavAnko; athavA, dvAdazAMga grantha-racanAse prakAzita kiyA hai loka aura alokako jinhoMne aise, tathA jina arthAt kAma krodhAdi bhAva zatruoMke jItanevAle, aura vIra arthAt vizeSarUpase jo prANiyoMko mokSake lie preraNA karate haiM,yA mokSamArgakI bhora calAte haiM, aise gautamasthavira zrIindrabhUti gaNadharako namaskAra karake kSetrasUtrako arthAt kSetrAnuyogadvArasambandhI sUtroMke arthako jaisA upadeza artharUpase divyadhvanike dvArA zrIvIra bhagavAnne diyA aura grantharUpase zrI gautama gaNadharane diyA, usIke anusAra hama (vIrasena) bhI prakAzita karate haiN| 1 ma 1 pratau ' NamiyUNa ' iti paatthH| 2 . thero vihI viriMco' pA. la. nA. 2. thero ke, thero brahmA. de. nA. mA. 5, 29. sthavira:...... dhAtA vidhAtA. hai. ko. 2, 125-126. 3 vizeSeNa Irayati mokSaM prati prerayati gamayati vA prANina iti vIraH / ( ami. rA. vIra.) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 1. khettANugameNa duviho Nideso, ogheNa AdeseNa yaM // 1 // kiMphalo khettANiogaddArassa avayAro ? uccade / taM jahA~- saMtANiogaddArAdo atthitteNAvagayANaM davANiogaddAre avagayapamANANaM coddasajIvasamAsANaM khettapamANAvagamaphalo / adhavA aNaMto jIvarAsI asaMkhejjapaesie logAgAse kiM sammAdi, Na sammAdi tti saMdeheNa ghulaMtassa sissassa saMdehaviNAsaNaTTho vA khettANiogaddArassa avayAro / ettha khettaM NikkhividavvaM / Nikkhevo ti kiM ? saMzaye viparyaye anadhyavasAye vA sthitaM tebhyo'pasArya nizcaye kSipatIti nikSepaH / athavA bAhyArthavikalpo nikssepH| aprakRtanirAkaraNadvAreNa prakRtaprarUpako vA / uktaM ca apagayaNivAraNahU~ payadassa parUvaNANimittaM ca / saMsayaviNAsaNaTaM taccatthavadhAraNahU~ ca // 1 // kSetrAnugamakI apekSA nirdeza do prakArakA hai, oghanirdeza aura Adezanirdeza // 1 // zaMkA-yahAM kSetrAnuyogadvArake avatArakA kyA phala hai ? samAdhAna-ukta zaMkAkA uttara dete haiN| vaha isa prakAra hai-satprarUpaNA nAmake anuyogadvArase jinakA astitva jAna liyA hai, tathA dravyAnuyogadvArameM jinakA saMkhyArUpa pramANa jAnA hai, aise caudaha jIvasamAsoMke (guNasthAnoMke) kSetrasaMbaMdhI pramANakA jAnanA hI kSetrAnu. yogadvArake avatArakA phala hai| athavA, asaMkhyAta pradezavAle lokAkAzameM ananta pramANavAlI jIvarAzi kyA samAtI hai, yA nahIM samAtI hai, isa prakArake saMdehase ghulanevAle ziSyake saMdehake vinAza karaneke lie isa kSetrAnuyogadvArakA avatAra huA hai| isa kSetrAnuyogadvArake prArambhameM kSetrakA nikSepa karanA cAhiye / zaMkA-nikSepa kise kahate haiM ? . samAdhAna-saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAyameM avasthita vastuko unase nikAla. kara jo nizcayameM kSepaNa karatA hai, use nikSepa kahate haiM / athavA, bAharI padArthake vikalpako nikSepa kahate haiM, athavA, aprakRtakA nirAkaraNa karake prakRtakA prarUpaNa karanevAlA nikSepa hai| kahA bhI hai aprakRtake nivAraNa karaneke liye, prakRtake prarUpaNa karaneke liye, aura tattvArthaka avadhAraNa karaneke liye nikSepa kiyA jAtA hai // 1 // 1 kSetramucyate, tat dvividham / sAmAnyena vizeSeNa ca // sa. si. 1, 8. 2 ma 2 prato 'jathA' iti paatthH| 3 upAyo nyAsa iSyate / laghIya. 3, 52. tadadhigatAnI vAcyatAmApannAnI vAcakeSu bhedopanyAsonyAsaH / lIya. 3, 74. vivRttiH| 4 sa kimarthaH .? aprakRtanirAkaraNAya prakRtanirUpaNAya ca / sa. si. 1, 5. aprastutArthApAkaraNAta prastutArthavyAkaraNAcca nikSepaH phalavAn / laghIya. svo. vi. pR. 26. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 1.] khettANugame NidesaparUvaNaM so ca ettha cauviho Nikkhevo' NAma-DhavaNA-davya-bhAvakhettabheeNa / kadha Nikkhevassa caubihattaM ? dvvtttthiy-pjjvttttiynnyaavlNbivynnvaavaaraado| uttaM ca NAmaM ThavaNA daviyaM ti esa davvaDiyassa Nikkhevo / bhAvo du pajjavaDhiyaparUvaNA esa paramattho // 2 // jIvAjIvubhayakAraNaNiravekkho appANamhi payaho' khettasaddo NAmakhetaM / so ca NAmaNikkhevo vayaNa-vattavvaNiccajjhavasAyamaMtareNa Na hodi ti, tabbhava-sarisasAmaNNaNibaMdhaNo tti vA, vAcya-vAcakazaktidvayAtmakaikazabdasya paryAyArthikanaye asaMbhavAdvA davvAdiya paha nikSepa yahAM para nAmakSetra, sthApanAkSetra, dravyakSetra aura bhASakSetrake bhedase cAra prakArakA hai| zaMkA-nikSepa cAra prakArakA kaise hai? samAdhAna-dravyArthika aura paryAyArthika nayake Azraya karanevAle pacoMke vyApArakI apekSAse nikSepa cAra prakArakA hotA hai| kahA bhI hai ___ nAma, sthApanA aura dravya, ye tIna nikSepa dravyArthikanayakI prarUpaNAke viSaya hai aura bhAvanikSepa paryAyArthikanayakI prarUpaNAkA viSaya hai| yahI paramArtha satya hai // 2 // jIva, ajIva aura ubhayarUpa kAraNoM kI apekSAse rahita hokara apane ApameM pravRtta humA 'kSetra' yaha zabda nAmakSetranikSepa hai| vaha nAmanikSepa, vacana aura vAcyake nitya adhya ya arthAta vAcya-vAcaka-sambandhake sArvakAlika nizcayake vinA nahIM hotA hai isaliye. athavA tadbhava-sAmAnya nibandhanaka aura sAdRzya-sAmAnya-nimittaka hotA hai isaliye, athaSA, pAcya-vAcakarUpa do zaktiyoMvAlA eka zabda paryAyArthika nayameM asaMbhava hai isaliye, dravyA. rthikanayakA viSaya hai, aisA kahA jAtA hai| vizeSArtha-yahAM para nAmanikSepako dravyArthikanayakA viSaya batalAneke lie tIna hetu diye haiM, jinakA abhiprAya kramazaH isa prakAra hai / (1) nAmanikSepa vacana aura vAcyake nitya adhyavasAyake vinA nahIM hotA hai, isalie yaha dravyArthikanayakA viSaya hai, arthAt, "isa zabdase yaha padArtha jAnanA cAhie' isa prakArakA saMketa kiye jAnese zabda apane vAcyakA vAcaka hotA hai| yadi yaha saMketa yA vAcya-vAcakakA sambandha nitya na mAnA jAya, to bhinna deza yA bhinna kAlameM usa zabdase usake vAcyarUpa arthakA jJAna nahIM ho sakatA hai| kintu 'devadatta' Adi jo nAma kisI vyaktike bAlyAvasthAmeM rakhe gaye the, vaha Aja vRddhAvasthA meM bhI samAnarUpase usa vyaktike vAcaka dekhe jAte haiM, isase siddha hotA hai ki vacana aura vAcyake madhyameM jo sambandha hai, vaha nitya hai / aura nityatAkA drabyake atirikta anyatra pAyA 1ma1pratau so ca'tyadhikaH paatthH| 2 sa.ta. 1,6. 3 pratiSu payaTTho' iti paatthH| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ] chapakhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 1. yassetti vuccade | kaTTa- daMta - silAdINi sanbhAvAsanbhAvasarUvANi buddhIe icchidakhe teNeyatamuvagayANi vaNA NAma / sambhAvAsabbhAvasarUveNa savvadavvavAviti vA, padhANApadhANa jAnA asaMbhava hai, isase siddha hotA hai ki nAmanikSepa dravyArthikanayakA viSaya hai / nAmanikSepako tadbhavasAmAnya aura sAdRzyasAmAnya-nimittaka kahA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki, vivakSita suvarNAdi vastuke pUrvApara kAlabhAvI kaTaka, keyUrAdi paryAyoM meM vibhinnatA rahate hue bhI unameM eka hI suvarNa samAnarUpase sadA vidyamAna rahatA hai, isalie isa prakAra kI samAnatAko tadbhavasAmAnya kahate haiM / tathA, kisI bhI eka vivakSita kAlameM vidyamAna, kintu vibhinna prakArake suvarNoMse nirmita kaTaka, kuNDala, keyUrAdi paryAyoMmeM 'yaha bhI suvarNa hai, yaha bhI suvarNa hai, ' ityAdi rUpase sadRzatA-bodhaka jo samAnatA hai, use sAdRzya- sAmAnya kahate haiM / isI prakArale nAmanikSeparUpa zabda bhI pUrvApara- kAlabhAvI ' kSetra, kSetra ' ityAdi zabdoM meM samAna pratItikA utpAdaka honese tadbhavasAmAnyakA nimitta hai / tathA, vivakSita kisI bhI eka kAla meM vibhinna dezavartI mathurA, kAzI ityAdi kSetroM meM 'yaha bhI kSetra hai, yaha bhI kSetra hai' ityAdi rUpale uccAraNa kiye jAnevAlA zabda sadRza-pratyayakA utpAdaka honese sAdRzyasAmAnyakA bhI nimitta hotA hai / aura sAmAnyako viSaya karanA hI dravyArthikanayakA viSaya hai; isalie nAmanikSepako dravyArthikanayakA viSaya kahanA yukti-saMgata hI hai / ( 3 ) nAmanikSepako dravyArthikanayakA viSaya batAneke lie tIsarI yukti yaha dI hai ki vAcya vAcakarUpa do zaktiyoMvAlA eka zabda paryAyArthikanayameM asaMbhava hai, arthAt paryAyArthikanayakA viSaya nahIM ho sakatA / isakA abhiprAya yaha hai ki zabda meM vAcya vAcakarUpa do zaktiyAM eka sAtha hI pAI jAtI haiM; arthAt zabda apane vAcyarUpa arthakA pratipAdaka hotA hai, isalie to usameM sadA vAcakazakti vidyamAna hai / aura svayaM bhI apane svarUpakA viSaya hotA hai, isalie vAcyazakti bhI usameM sarvadA pAI jAtI hai / isa prakAra kisI bhI vivakSita samaya meM vaha ukta donoM arthAt vAcyavAcakarUpa zaktiyoMse yukta rhegaa| aura isI kAraNa se vaha paryAyArthikanayakA viSaya nahIM ho sakatA, kyoMki, yadyapi AgamameM zabdako pudgaladravyakI paryAya kahA hai tathApi jaba vahI zabda vAcya vAcakarUpa do zaktiyoMvAlA vivakSita kiyA jAtA hai, taba vaha dravya kahalAne lagatA hai / cUMki zakti, guNa yA dharmako kahate haiM, isalie 'guNasamudAyo davvaM' ke niyamAnusAra zaktiyoMvAleko dravya hI kahA jAyagA, paryAya nahIM / isa prakAra jaba zabda pudgaladravya siddha ho jAtA hai, taba vaha dravyArthikanayakA hI viSaya ho sakatA hai, paryAyArthikanayakA nahIM / isalie bhI nAmanikSepako dravyArthikanayakA viSaya kahanA sarvathA yuktiyukta hI hai / buddhike dvArA icchita kSetrake sAtha ekatvako prApta hue, arthAt jinameM buddhike dvArA icchita kSetrakI sthApanA kI gaI hai aise sadbhAva aura asadbhAva svarUpa kASTha, danta aura zilA Adi sthApanAkSetranikSepa hai / yaha sthApanAnikSepa, tAkAra aura atadAkAra svarUpase sarva Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 1. ] khettAgame NidesaparUvaNaM [ 5 davvANamegattaNibaMdhaNetti vA duvaNANikkhevo davvaTThiyaNayavallINo / davvakhettaM duvihaM Agamado goAgamado ya / tattha Agamado khettapAhuDajANao aNuvajutto / kadhamedassa jIvadaviyasa sudaNANAvaraNIyakkhaovasamavisissa davtra - bhAvakhettAgamavadirittassa Agamadavvakhettavavaeso ? Na esa doso, AdhAre AdheyovayAreNa kAraNe kajjuvayAreNa dravyoMmeM vyApta honeke kAraNa, athavA, pradhAna aura apradhAna dravyoMkI ekatAkA kAraNa honese dravyArthikanaya ke antargata hai, aisA samajhanA cAhie / vizeSArtha - sthApanAnikSepako dravyArthikanayakA viSaya siddha karaneke lie do hetu diye gaye haiM, jinakA abhiprAya kramazaH isaprakAra hai / ( 1 ) sthApanAnikSepa sadbhAva aura asadbhAvarUpase sarva dravyoMmeM vyApta hai, isakA artha yaha hai ki trilokavartI sabhI dravya yadyapi svataMtra evaM nizcita AkAravAle haiM; tathApi vyavahArake yogya evaM vizeSa apekSAse viziSTa AkAra se parikalpita dravyako sAkAra, sadbhAvarUpa yA tadAkAra kahA jAtA hai, aura usase bhinna AkAravAlI vastuko anAkAra, asadbhAva yA atadAkAra kahA jAtA hai / kASTha yA dAMta vagairaha yadyapi apane svataMtra AkAravAle haiM, tathApi unhIMko hAthI, ghor3A Adi kisI eka vivakSita yA nizcita AkArase ghaTita kara diye jAne para unheM tadAkAra kahA jAtA hai, aura nizcita AkArase ghaTita nahIM hone para bhI jo saMketadvArA kisI vastusvarUpakI parikalpanAkI jAtI hai, use atadAkAra kahate haiM / isaprakAra yaha sthApanAkA vyavahAra tadAkAra aura atadAkArarUpase sarva dravyoMmeM pAyA jAtA hai, arthAt sabhI dravyoM meM donoM prakArakA sthApanAnikSepa kiyA jA sakatA hai, jo ki kSetrabheda yA kAlabheda hone para bhI tadavastha rahatA hai| isa kAraNa se sthApanAnikSepako dravyArthikanayakA viSaya kahA hai / ( 2 ) pradhAna aura apradhAna dravyoMkI ekatAkA kAraNa kahanekA abhiprAya yaha hai ki jisa vastukI sthApanA kI jAtI hai, vaha pradhAna dravya, tathA jisa vastumeM sthApanA kI jAtI hai, vaha apradhAna dravya kahalAtA hai / 'yaha siMha hai ' isa prakAra se sthApanAnikSepa asalI siMharUpa pradhAnadravya aura maTTI Adike khilaunemeM sthApita siMharUpa AkAravAle apradhAna dravyameM ekatAkA kAraNa arthAt ekatvapratItikA nimitta hotA hai, isalie bhI sthApanAnikSepa dravyArthikanayakA viSaya hai / " AgamadravyakSetra aura noAgamadravya kSetra ke bhedase dravyakSetra do prakArakA hai| unameM se kSetraviSayaka zAstrakA jJAtA, kintu vartamAnameM usake upayogase rahita jIva Agamadravya kSetra nikSepa hai / zaMkA- zrutajJAnAvaraNIya karmake kSayopazama se viziSTa, tathA dravya aura bhAvarUpa kSetrAgamase rahita isa jIvadravya ke AgamadravyakSetrarUpa saMjJA kaise prApta ho sakatI hai ? samAdhAna- yaha koI doSa nahIM hai; kyoMki, AdhArarUpa AtmAmeM AdheyabhUta kSayopazamasvarUpa Agamake upacArase, athavA, kAraNarUpa AtmAmeM kAryarUpa kSayopazamake upacAra se, 1 ma 2 pratau NavamINo ' iti pAThaH / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ] chakkhaDAgame jIvANaM [ 1, 3, 1. laddhAgamavavae sakhaovasamavisiTrujIvadavvAvalaMbaNeNa vA tassa tadavirohA | NoAgamado davvakkhetaM tivihaM, jANugasarIraM bhaviyaM tavvadirittaM cedi / tattha jANugasarIraM tivihaM, bhaviyaM vaTTamANaM samujjhAdamidi / samujjhAdaM pi tivihaM cudaM cahadaM cattadehamidi / bhavadu puvvillassa davvakhettAgamattAdo khettavavaeso, edassa puNa sarIrassa aNAgamassa khettavanaeso NaM ghaDadi ti ? ettha parihAro buccade / taM jadhA - kSiyatyakSaiSItkSeSyatyasmin dravyAgamo bhAvAgamo veti trividhamapi zarIraM kSetram, AdhAre AdheyopacArAdvA / tattha bhaviyaM khetapAhuDajANagabhAvI jIvo Nihissade / kathaM jIvassa khettAgamakhaovasa marahidattAdo aNAgamassa khettavavaeso 1 na, kSeSyatyasmin bhAvakSetrAgama iti jIvadravyasya puraiva kSetratvasiddheH / jANugasarIra bhaviyavadirittadavvakhettaM duvihaM, kammadavvakhettaM NokammadavvakhettaM cedi / tattha kammadavvakkhettaM NANAvaraNAdiaTThavihakammadavvaM / kadhaM kammassa khettavavaeso ? athavA, prApta huI hai AgamasaMjJA jisako aise kSayopazamase yukta jIvadravyake avalambanase jIvake Agamadravya kSetrarUpa saMzAke hone meM koI virodha nahIM AtA hai / zAyaka zarIra, bhavya aura tadvyatiriktake bheda se noAgamadravyakSetra tIna prakArakA hai / unameM se zAyakazarIra tIna prakArakA hai| bhAvI jJAyakazarIra, vartamAna jJAyakazarIra aura atIta zAyakazarIra / inameM se atIta jJAyakazarIra bhI cyuta, vyAvita aura tyaktake bhedale tIna prakArakA hai / zaMkA- dravyakSetrAgama ke nimittase pUrvake zarIra ko kSetrasaMjJA bhale hI rahI Ave, kintu isa anAgamazarIrake kSetrasaMjJA ghaTita nahIM hotI hai ? samAdhAna - ukta zaMkAkA yahAM parihAra kahate haiM / vaha isa prakAra hai - jisameM dravyarUpa Agama athavA bhAvarUpa Agama vartamAnakAlameM nivAsa karatA hai, bhUtakAlameM nivAsa karatA thA, aura AgAmI kAlameM nivAsa karegA; isa apekSA tInoM hI prakArakA zarIra kSetra kahalAtA hai / athavA, AdhArarUpa zarIra meM AdheyarUpa kSetrAgamakA upacAra karanese bhI kSetrasaMjJA bana jAtI hai / noAgama dravyakSetra ke tIna bhedoMmeMse jo AgAmI kAlameM kSetraviSayaka zAstrako jAnegA, aise jIvako bhAvI noAgamadravyakSetra kahate haiM / zaMkA - jo jIva kSetrAgamarUpa kSayopazama se rahita honeke kAraNa anAgama hai, usa jIvake kSetrasaMjJA kaise bana sakatI hai ? samAdhAna- -nahIM; kyoMki, 'bhAvakSetrarUpa Agama jisameM nivAsa karegA ' isa prakAra kI niruktike bala se jIvadravyake kSetrAgamarUpa kSayopazama hone ke pUrva hI kSetrapanA siddha hai / zAyakazarIra aura bhAvIse bhinna jo tadvyatirikta noAgamadravyakSetra hai, vaha karmadravyakSetra aura nokarmadravyakSetrake bhedase do prakArakA hai / unameMse jJAnAvaraNAdi ATha prakAra ke karmadravyako karmadravyakSetra kahate haiM / zaMkA - karmadravyako kSetrasaMjJA kaise prApta huI ? Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 1. ] khettANugame NiddesaparUvaNaM [ na, kSiyanti' nivasantyasmin jIvA iti karmaNAM kSetratvasiddheH / ( jaM ) NokammadavvakhettaM taM duvihaM, ovayAriyaM pAramatthiyaM cedi / tattha ovayAriyaM NokammadavvakhettaM logapasiddhaM sAlikhettaM bIhikhettamevamAdi / pAramatthiyaM NokammadavvakhettaM AgAsadavtraM / uttaM cakhettaM khalu AgAsaM tavtradirittaM ca hodi NokhettaM / jIvA ya poggalA vi ya dhammAtrammatthiyA kAlo // 3 // AgAsaM sapadesaM tu uDDAdhA tirio vi ya / khettalogaM triyANAhi anaMta jiNa desidaM // 4 // so viNikkhevo davvaTTiyassa, davveNa viNA edassa saMbhavAbhAvAdo / jaM taM bhAvakhettaM taM duvihaM, Agamado NoAgamado bhAvakhettaM cedi / Agamado bhAvakhettaM khetapAhuDajANugo uvajutto / goAgamado bhAvakhettaM AgameNa viNA atthovajutto odaiyAdi samAdhAna- nahIM; kyoMki, jisameM jIva ' kSiyanti ' arthAt nivAsa karate haiM, isa prakArakI nirukti ke balase karmoke kSetrapanA siddha hai / tadvyatirikta noAgamadravyakA dUsarA bheda jo nokarmadravyakSetra hai, vaha aupacArika aura pAramArthika bhedase do prakArakA hai / unameMse lokameM prasiddha zAlikSetra, grIhi - ( dhAnya- ) kSetra ityAdi aupacArika nokarmatadvyatirikta noAgamadravyakSetra kahalAtA hai| AkAzadravya pAramArthika nokarmatadvyatirikta noAgamadravyakSetra hai / kahA bhI hai AkAzadravya niyamase tadvyatirikta noAgamadravyakSetra hai, aura AkAza dravya ke atirikta jIva, pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya tathA kAladravya nokSetra kahalAte haiM // 3 // AkAza sapradezI hai aura vaha Upara, nIce aura tirache sarvatra phailA huA hai / use hI kSetraloka jAnanA cAhie / use jina bhagavAnne ananta kahA hai // 4 // yaha Agama aura noAgama bhedarUpa dravyakSetranikSepa bhI dravyArthikanayakA viSaya hai| kyoMki, dravya arthAt sAmAnyake vinA yaha nikSepa saMbhava nahIM hai / jo bhAvarUpa kSetranikSepa hai, vaha AgamabhAvakSetra aura nobhAgamabhAvakSetra ke bhedase do prakArakA hai ! kSetraviSayaka prAbhRtake jJAtA aura vartamAnakAlameM upayukta jIvako AgamabhAvakSetranikSepa kahate haiM / jo Agamake arthAt kSetraviSayaka zAstra ke upayoga ke vinA anya padArtha meM upayukta ho usa jIvako; athavA, audayika Adi pAMca prakArake bhAvoMko nobhAgamabhAvakSetranikSepa kahate haiM / I 1 kSi nivAsagatyoH / 2 AgAsassa paesA uDUM ca ahe ya tiriyaloe ya / jANAhi khittalogaM anaMta jiNadesiaM samma // 197 // ( abhi. rA. loka.) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 1. paMcavidhabhAvo vA / edesu khettesu keNa kheteNa payadaM ? goAgamado davvakhetteNa payadaM / NoAgamado davvakhettaM NAma kiM ? AgAsaM gagaNaM devapathaM gojjhagAcaridaM avagAhaNalakkhaNaM AdheyaM viyApagamAdhAro bhUmi tti eyo / kassa khettaM 1 suNNoyaM bhaMgo / keNa khettaM ? pAriNAmiNa bhAveNa / kamhi khetaM ? appANamhi ceva / kadhamegattha AdhArAdheyabhAvo ? Na, sAre tthaMbha idi ettha vi AdhArAdheyabhAvadaMsaNAdo / kevaciraM khettaM 1 aNAdiyamapajjavasidaM / kadividhaM khettaM 1 davvaDiyaNayaM ca paDucca egavidhaM / athavA paojaNamabhi zaMkA- - Upara batalAye gaye ina kSetroMmeMse yahAM para kaunase kSetrale prayojana hai ? samAdhAna- yahAM para noAgamadravyakSetra se prayojana hai / zaMkA - noAgamadravyakSetra kise kahate haiM ? samAdhAna - AkAza, gagana, devapatha, guhyakAcarita ( yakSoMke vicaraNakA sthAna ) avagAhanalakSaNa, Adheya, vyApaka, AdhAra aura bhUmi, ye saba nobhAgamadravyakSetra ke ekArthaka nAma haiM / vizeSArtha- - aba dhavalAkAra kSetrakA vicAra, nirdeza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti aura vidhAna, ina prasiddha chadda anuyogadvAroMse kramazaH karate haiN| inameMse Upara jo nikSepa yA ekArtha dvArA kSetrakA vicAra kiyA gayA hai, vaha saba nirdeza ke antargata samajhanA cAhie / zaMkA- kSetra kisakA hai, arthAt isakA svAmI kauna hai ? samAdhAna - yaha bhaMga zUnya hai, arthAt kSetrakA svAmI koI nahIM hai / zaMkA- kisase kSetra hotA hai, arthAt kSetrakA sAdhana yA karaNa kyA hai ? samAdhAna - pAriNAmika bhAvase kSetra hotA hai, arthAt kSetrakI utpatti meM koI dUsarA nimitta na hokara vaha svabhAvase hai / zaMkA- kisameM kSetra rahatA hai, arthAt isakA adhikaraNa kyA hai ? samAdhAna zaMkA- eka hI AkAzameM AdhAra-Adheya bhAva kaise saMbhava hai ? --- - apane ApameM hI yaha rahatA hai, arthAt kSetrakA adhikaraNa kSetra hI hai / samAdhAna -- nahIM; kyoMki, 'sArameM stambha hai' isa prakAra eka vastumeM bhI AdhAra AdheyabhAva dekhA jAtA hai / zaMkA- kitane kAlaparyanta kSetra rahatA hai, arthAt kSetrakI sthiti kitanI hai ? -kSetra anAdi aura ananta hai / samAdhAna 1 odaie ovasamie khaie a tahA khaovasamie a / pariNAmi sannivAe a chavviho bhAvalogo Da // 200 // ( abhi. rA. loka. ) 22 pratau' sAratthaMbha ' iti pAThaH / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 1.] khettANugame NidesaparUvaNaM [9 samiJca davihaM, logAgAsamalogAgAsaM cedi| lokyanta upalabhyante yasmina jIvAdidravyANi sa lokaH / tdvipriito'lokH| adhavA desabheeNa tiviho, maMdaracUliyAdo uvarimuDDhalogo, maMdaramUlAdo heTThA adhologo, maMdaraparicchiNNo majjhalogo' tti / jadhA davyANi dvidANi tadhAvabodho annugmo| khettassa aNugamo khettANugamo, teNa khettANugameNa sarIrasseva duviho Niddeso / Nideso paduppAyaNaM kahaNamidi eyttttho| ogheNa dravyArthikanayAvalambanena, AdeseNa paryAyArthikanayAvalambanena cedi dvividho nirdeshH| kimahamubhayathA Nideso kIrade ? na, ubhayanayAvasthitasattvAnugrahArthatvAt / Na taio Nideso atthi, NayaddayasaMTThiyajIvavadirittasodArANaM asNbhvaado| zaMkA-kSetra kitane prakArakA hai ? samAdhAna- dravyArthikanayakI apekSA kSetra eka prakArakA hai| athavA, prayojanake Azrayase kSetra do prakArakA hai, lokAkAza aura alokAkAza / jisameM jIvAdi dravya avalokana kiye jAte hai, pAye jAte haiM, use loka kahate haiN| isake viparIta jahAM jIvAdi dravya nahIM dekhe jAte haiM, use aloka kahate haiM / athavA, dezake bhedase kSetra tIna prakArakA hai / maMdarAcala (sumeruparvata) kI cUlikAse UparakA kSetra Urdhvaloka hai| maMdarAcalake mUlase nIcekA kSetra adholoka hai| maMdarAcalase paricchinna arthAt tatpramANa madhyaloka hai| jisa prakArase dravya avasthita haiM, usa prakArase unako jAnanA anugama kahalAtA hai| kSetrake anugamako kSetrAnugama kahate haiN| usase arthAt kSetrAnugamase zarIrake (zarIra sAmAnya aura mukhAdi aMgopAMga vizeSa ) nirdezake samAna do prakArakA nirdeza kiyA gayA hai| nirdeza, pratipAdana aura kathana, ye saba ekArthaka haiN| oghase arthAt dravyArthikanayake avalambanase, aura Adezase arthAt paryAyArthikanayake avalambanase nirdeza do prakArakA hai| zaMkA-donoM nayoMkI apekSAse nirdeza kisaliye kiyA jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, dravyArthikanayameM avasthita ziSyoMke anugrahake liye oghanirdeza kiyA gayA hai| tathA paryAyArthikanayameM avasthita ziSyoMke anugrahake liye Adezanirdeza kiyA gayA hai| ina donoM nirdezoMke atirikta aura koI tIsarA nirdeza nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, donoM prakArake nayoM meM avasthita jIvoMke atirikta anya prakArake zrotAoMkA abhAva hai, ataeva donoM hI prakArase nirdeza kiyA gayA hai| 1 merurayaM trayANAM lokAnAM mAnadaMDaH / asyAdhastalAdadholokaH / cUlikAmUlAdUrdhvamUrdhvalokaH / madhyamapramANastiya vistIrNastiryaglokaH / ta. rA. vA. 3, 10. iha ca bahusamabhUmibhAge ratnapramAmAge merumadhye aSTapradezo rucako bhavati, tasyoparitanaprastarasyopariSTAnnava yojanazatAni yAvajjotizcakrasyoparitalastAvat tiryaglokastataH parata UrddhabhAgasthitatvAt Urdhvaloko dezonasaptarajjupramANo rucakasyAdhastanaprastarasyAdho nava yojanazatAni yAvacAvattiryaglokaH, tataH parato'dhobhAgasthitatvAdadholokaH sAtirekasaptarajjupramANaH, adholokopralokayormadhye aSTAdazayojanazatapramANastiryagbhAgasthitatvAt tiryagloka iti / sthAnAM, 3, 2. TIkA. va Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 2. " jahA uddeso tahA Niddeso ' tti kaTTu oghaNisaTTamuttaramuttaM bhaNadiogheNa micchAiTThI kevaDi khette, savvaloge // 2 // edasya suttassa attho buccade / taM jahA - oghaNiso AdesavudAsaTTho / micchAso saguNadvANapaDiseho / kevaDi khete idi pucchA suttassa pamANattappadupAyaNaphalA' / savvaloge idi khettapamANaNiddeso / ettha loge tti vRtte sattarajjUMrNa ghaNo ghetavvo / kudo ? ettha khepamANAdhiyAre - 10] 'jisa prakAra se uddeza kiyA jAtA hai, usI prakAra se nirdeza hotA hai ' isa nyAyake anusAra oghanirdezake liye uttara sUtra kahate haiM pallo sAyara sUI padaro ya ghaNaMgulo ya jagaseTI / loyapadaro ya logo aTTha du mANA muNeyavvA // 5 // oghanirdezakI apekSA midhyAdRSTi jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sarva loka meM rahate haiM // 2 // isa sUtra kA artha kahate haiM / vaha isaprakAra hai- sUtrameM ' ogha' isa padakA nirdeza, Adeza prarUpaNA ke nirAkaraNa ke lie hai / 'mithyAdRSTi ' isa padakA nirdeza, zeSa guNasthAnoMke pratiSedhake lie hai / ' kitane kSetrameM rahate haiM ' isa pRcchAkA phala sUtrakI pramANatA pratipAdana karanA hai / ' sarvalokameM ' isa pada se kSetra ke pramANakA nirdeza kiyA hai / yahAM sUtrameM 'loka aisA sAmAnya pada kahanepara sAta rAjuoMkA ghanAtmaka loka grahaNa karanA caahie| kyoMki, yahAM kSetrapramANAdhikAra meM ----- palyopama, sAgaropama, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagazreNI, lokapratara aura loka, ye ATha mAna jAnanA cAhie // 5 // pa. 1, zalAkA 1 vivakSita... jIvairvartamAnakAle vivakSitapadaviziSTatvenAvaSTavyAkAzaH kSetraM / go. jI. jI. pra. TI. 543. 2 sAmAnyena tAvat mithyAdRSTInAM sarvalokaH / sa. si. 1, 8. micchA u savvaloe // paJcasaM. 2, 26. 3 pratiSu kebaDiyA ' iti pAThaH / 4 ma pratyoH 'suttasupamANataM paduppAyaNa ' iti pAThaH ; 'a-A-ka' pratiSu ' suttassa pamANacaM paduppAyaNa ' iti pAThaH / 5 jagaseTIe sattamabhAgo rajjU pabhAsate / ti. pa. 1,132. 6 jagaseDhighaNapamANo loyAyAsI sapaMcadavvaTThido / ti pa 1, 91. caudasa rajjU loo buddhikao hoi satarajjughaNo / karma. 5 karma. 97. 93 - 130; viralIkRtya 3 7 ti. pa. 1, 93. tri. sA. 92. palyApamasya sAgaropamasya ca svarUpaM ti. sa. si. 3, 38; ta. rA. vA. 30, 38. addhApalyasyArdhacchedena pratyeka maddhApalyapradAnaM kRtvA anyonyaguNite yAvaMtazchedAstAvadbhirAkAzapradezairmuktAvalI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khettANugame logapamANaparUvaNaM idi ettha vutta logaggahaNAdo / jadi eso logo gheppadi, to paMcadavvAhAraAgAsassa gaNaM Na pAvade / kudo ? tamhi sattarajjughaNapamANamettakhettassAbhAvA' / bhAve vA - heTThA majjhe uvariM vettAsaNa-jhallarI- muiMgaNiho / majjhimavitthAreNa ya codasaguNamAyado logoM // 6 // logo akaTTimo khalu aNAiNihaNo sahAvaNivvatto / jIvAjIvehi phuDo Nicco talarukkhasaMThANo // 7 // loyasya vikkhaMbho cauppayAro ya hoi NAyavvo / sattekkago ya paMcekkago ya rajjU muNeyavtrA // 8 // isa gAthAmeM jo lokakA grahaNa kiyA gayA hai usase jAnA jAtA hai ki yahAMpara sAta rAjuke ghanapramANa lokakA grahaNa abhISTa hai / vizeSArtha - eka pradezavAlI sAta rAju lambI AkAza-pradezapaMktiko jagazreNI ka haiM | tathA jagazreNI ke vargako jagapratara aura ghanako ghanaloka kahate haiM / gAthA meM isI krama se jagazreNI, jagapratara aura loka padakA grahaNa kiyA hai / isase yaha jJAta hotA hai ki yahAMpara lokase ghanalokakA abhiprAya hai / zaMkA - yadi yahAM para isI ghanalokakA grahaNa kiyA jAtA hai, to pAMca dravyoM ke AdhArabhUta AkAzakA grahaNa nahIM prApta hotA hai; kyoMki, usa loka meM sAta rAjuke ghanapramANavAle kSetrakA abhAva hai / aura, yadi sadbhAva mAnA jAve to nIce vetrAsana (beMtake mUMDhA) ke samAna, madhya meM jhallarIke samAna, aura Upara mRdaMgake samAna AkAravAlA tathA madhyamavistAra se arthAt eka rAjule caudaha guNA Ayata (lambA ) loka hai // 6 // yaha loka nizcayataH akRtrima hai, anAdi-nidhana hai, svabhAvase nirmita hai, jIva aura ajIva dravyoMse vyApta hai, nitya hai, tathA tAlavRkSa ke AkAravAlA hai // 7 // lokakA viSkambha (vistAra) cAra prakArakA hai, aisA jAnanA caahiye| jisameMse adholokake anta meM sAta rAju, madhyamalokake pAsa eka rAju, brahmaloka ke pAsa pAMca rAju aura Urdhvaloka ke anta meM eka rAju vistAra jAnanA cAhiye // 8 // [ 11 kRtA sUcyaM gulamityucyate / tadavAparaNa sUcyaMgulena guNitaM pratara gulaM / tatvatarAMgulamapareNa sUcyaMgulenAbhyastaM ghanagulaM / asaMkhyeyAnAM varSANAM yAvaMtaH samayAstAvatkhaMDamaddhApalyaM kRtaM, tato'saMkhyeyAn khaMDAnapanIyAsaMkhyeyamekaM bhAgaM buddhayA viralIkRtya ekekasmin ghanAMgulaM datvA paraspareNa guNitA jagacchreNI / sA aparayA jagacchreNyAmyastA prataralokaH / sa evAparayA jagacchreNyA saMvargito ghanalokaH / ta. rA. vA. 3, 30. 1 pratiSu ' khettarasabhAvA' iti pAThaH / 2 jaMbU. pa. 11, 3 tri. sA. 4 tatra caturthacaraNe 'sambAgAsAvayavo Nicco ' iti pAThaH / 106. 4 jaMbU.pa. 11, 107. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 2. edAo suttagAhAo appamANattaM pAveMti ti ? ettha parihAro vuccade / ettha loge tti vutte paMcadavyAhAraAgAsasseva gahaNaM, Na aNNassa / ' logapUraNagado kevalI kevaDi khette, savvaloge' idi vayaNAdo / jadi logo sattarajjughaNapamANo Na' hodi to ' logapUraNagado kevalI logassa saMkhejadi bhAge' idi bhnnej| Na ca aNNAiriyaparUvidamudiMgAyAralogassa pamANagaM pekkhiUNa saMkhejjadibhAgattamasiddhaM, gaNijjamANe tahovalaMbhAdo / taM jahA- mudiMgAyAraloyassa sUI coddasarajjuAyadaM egarajjuvikkhaMbhaM varlDa logAdo avaNiya pudha huvedavyaM / evaM Thaviya tassa phalANayaNavihANaM bhaNissAmo / taM jahA-edassa muhatiriyavadRssa egAgAsapadesabAhallassa pariThao ettio hodi 343 / imamaddheUNa vikkhaMbhartaNa guNide ettiyaM hodi 53 / adhologabhAgamicchAmo tti sattahi rajjUhi guNide khAyaphalamettiyaM hodi 5333 / puNo NissaIkhettaM coddasarajjuAyadaM do khaMDANi kariya tattha hehimakhaMDaM ghettUNa uTThe pATiya pasAride ye Upara kahI gaI sUtragAthAeM apramANatAko prApta hotI haiM ? samAdhAna-aba yahAM UparakI zaMkAkA parihAra kahate haiN| isa prakRta sUtrameM 'loka' aisA pada kahanepara pAMca dravyoMke AdhArabhUta AkAzakA hI grahaNa kiyA hai, anyakA nahIM, kyoMki, 'lokapUraNasamuddhAtagata kevalI kitane kSetrameM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiN| isaprakArakA sUtravacana hai| yadi loka sAta rAjuke ghanapramANa nahIM hai, to 'lokapUraNasamuddhAtagata kevalI lokake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM' isaprakAra kahanA caahiye| aura anya AcAryoM ke dvArA prarUpita mRdaMgAkAra lokake pramANako dekhakara arthAt usakI apekSAse, lokapUraNa samuddhAtagata kevalIkA ghanalokake saMkhyAtaveM bhAgameM rahanA asiddha bhI nahIM hai, kyoMki, gaNanA karanepara mRdaMgAkAra lokakA pramANa ghanalokake saMkhyAtaveM bhAga pAyA jAtA hai| vaha isaprakAra hai-caudaha rAjupramANa Ayata, eka rAjupramANa vistRta aura gola AkAravAlI, aisI mRdaMgAkAra lokakI sUcIko lokake madhyase nikAla karake pRthak sthApana karanA cAhiye / isaprakArase sthApita karake aba usake phala arthAt ghanaphalako nikAlanekA vidhAna kahate haiN| vaha isaprakAra hai-mukhameM tiryapase gola aura AkAzake eka pradezapramANa bAhalyavAlI isa pUrvokta sUcIkI paridhi 311 itanI hotI hai| (dekho Age gAthA naM. 14) isa paridhike pramANako AdhA karake, punaH use eka rAjuviSkambhake Adhese guNA karanepara, usake kSetraphala kA pramANa 353 itanA hotA hai| aba hameM lokake adhobhAgakA ghanaphala lAnA iSTa hai, isaliye usa kSetraphalako sAta rAjuoMse guNA karane para sAta rAjupramANa lambI aura eka rAjupramANa caur3I ukta golasUcIkA ghanaphala 5435 itanA hotA hai| phira sUcIrahita caudaha rAju lambe lokarUpa kSetrake madhyalokake pAsase do khaMDa karake unameMse nIce ke arthAt adholokasambandhI 1 pratiSu ' pamANeNa ' iti pAThaH / 2ma pratyoH 'DhavayavvaM' iti paatthH| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2.] khettANugame logapamANaparUvaNaM [13 suppakhettaM hoUNa cedi / tassa muhavitthAro ettio hodi' 313 / talavitthAro ettio hodi 22.15 / ettha muhavitthAreNa sattarajjuAyAmeNa chidide do tikoNa khettANi eyamAyadacaurassakhettaM ca hoi| tattha tAva majjhimakhettaphalamANijade / edassa usseho satta rjjuuo| vikkhaMbho puNa ettio hodi 313 / muhammi egAgAsapadesabAhallaM, talammi tiNNi rajjubAhallo tti sattahi rajjUhi muhavitthAraM guNiya talabAhalladdheNa guNide majjhimakhettaphalamettiyaM hoi 34336 / saMpahi sesadokhettANi sattarajjuavalaMbayANi terasuttarasadeNa khaMDako grahaNa kara use (eka orase ) Uparase (lagAkara nIcetaka ) kATakara pasArane para sUrNa (sUpA) ke AkAravAlA kSetra ho jAtA hai| vizeSArtha-yahAMpara zaMkAkAra, anya AcAryoMse prarUpita jisa, mRdaMgAkAra lokako dRSTimeM rakhakara yaha kathana kara rahA hai, usakA bhAva yaha hai ki kitane hI AcArya adholokakA AkAra cAroM orase gola aise vetrAsanake samAna mAnate haiM / jo nIce gola AkAravAlA tathA sAta rAju caur3A hai, aura Upara kramazaH ghaTatA huA madhyalokameM gola AkAravAlA tathA eka rAju caur3A hai| isake ThIka madhyameM Uparase nIcetaka sthita sAta rAju lambI eka rAju caur3I gola AkAravAlI trasanAlI hai| usako yadi vetrAsanAkAra adholokake bIca meM se nikAlakara bace hue adholokako eka orase Uparase nIcetaka kATakara pasAra diyA jAya, to usakA AkAra ThIka sUpAke samAna ho jAtA hai| isa sUrpAkAra kSetrake mukhakA vistAra 311 itanA hai, aura talakA vistAra 22413 rAjupramANa hai / ise mukhavistArase ( arthAt mukhavistArake antase lagAkara donoM ora ) sAta rAju lambA nIcekI ora chedanepara do trikoNa kSetra aura eka AyatacaturasrakSetra, isaprakAra tIna kSetra ho jAte haiN| ukta prakArase bane hue ina tIna kSetroMmeMse pahale Ayatacaturanna AkAravAle madhyavartI kSetrakA ghanaphala nikAlate haiM / isa Ayataca turasra kSetrakA utsedha ( UMcAI ) sAta rAju hai / aura viSkambha 313 itane rAju hai / mukha meM eka pradeza-pramANa bAhalya ( moTAI ) hai aura talabhAgameM tani rAjupramANa bAhalya hai, isalie utsedhakA pramANa jo sAta rAju hai usase mukhake pramANako guNA karake talabhAgakA vAhalya jo tIna rAju hai usake Adhese arthAt Der3ha rAjuse guNA karane para madhyama kSetrakA arthAt Ayatacaturasra kSetrakA ghanaphala 351414334326 itanA hotA hai| aba zeSa jo do trikoNa kSetra hai ve sAta rAju lambe haiM, aura ekasau terahase eka rAjuko khaMDita kara unase ar3atAlIsa khaMDa adhika nau rAju bhujAvAle haiM arthAt unakA 1 a-ka pratyoH 'etio hodi ' iti pATho nAsti / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 2. egarajju khaMDiya tattha advaitAlIsakhaMDamahiya-NavarajjubhujANi bhujakoDipAoggakaNNANi kaNNabhUmIe Alihiya dosu vi disAsu majjhammi phAlide tiNNi tiNNi khettANi hoti / tattha do khettANi addhaTTharajjussehANi chabbIsuttara-vesadehi egarajju khaMDiya tattha egaTTikhaMDabbhahiyakhaMDasadeNa sAdireyacattArirajjuvikkhaMbhANi dakSiNa-vAmaheTThimakoNe tiNNi rajjubAhallANi, dakSiNa-vAmakoNesu jahAkameNa uvarima-heTimesu divaDDarajjuvAhallANi, avasesadokoNesu egAgAsabAhallANi, aNNattha kama-vaDDigadavAhallANi ghettUNa tattha egakhettassuvari vidiyakhette vivajjAsaM kAUNa dRvide savvattha tiNNi rajjubAhallakhettaM hoi / edassa vitthAramusseheNa guNiya veheNa guNide khAyaphalamettiyaM hoi 49113 / avasesacattAri khettANi adbhuTTharajjussehANi chavvIsuttaravesadehi egarajju khaMDiya tattha egaTTiadhovistAra 943 hai| isI vistArako yahAM trikoNa kSetrakI apekSAse 'bhujA' kahA hai| tathA una donoM trikoNa kSetroMkA bhujA aura koTike yathAyogya saMbhavita karNakA pramANa hai| ina donoM trikoNa kSetroMko karNabhUmise lekara donoM hI dizAoM meM bIca meMse kATanepara tIna tIna kSetra ho jAte haiN| vizeSArtha-- yahAM para trikoNa kSetrake bhujA aura koTikA pramANa to diyA hai, para karNakA pramANa nahIM diyA hai| usake nikAlanekI prakriyA yaha hai ki bhujAke pramANakA varga aura koTike pramANakA varga jitanA ho, unheM jor3akara usakA vargamUla nikAlanA cAhiye, jo vargamUlakA pramANa Ave, vahI karNarekhAkA pramANa samajhanA caahie| ukta prakArase utpanna hue ina tIna tIna kSetroM meM eka eka AyatacaturastrakSetra aura do do trikoNakSetra jAnanA caahiye| unameM sAta rAju utsedhavAle Ayatacaturasra kSetrake dAyeM bAyeM donoM ora jo do AyatacaturasrakSetra haiM, unameM pratyekakA sAr3he tIna rAju utsedha hai / tathA do sau chabbIsase eka rAjuko khaMDita kara unameM ekaptau ikasaTha khaMDoMse adhika cAra rAju arthAt 4361 pramANa viSkambha hai / tathA dakSiNa aura vAma (dAyeM bAyeM) adhastana kona para tIna rAju bAhalya hai| anya dakSiNa vAmakoNoMpara yathAkramase Upara aura nIce Der3ha rAju bAhalya hai| avaziSTa do konoMpara eka AkAzapradeza-pramANa bAhalya hai| aura anyatra arthAt bIcameM kaMmase vRddhiko prApta bAhalya hai / isaprakArake ina donoM Ayatacaturasra kSetroM ko lekara (uThAkara) unameM eka kSetrake Upara dUsare kSetrako viparyAsa arthAta ulaTA karake sthApita karanepara sarvatra tIna rAju bAhalyavAlA kSetra ho jAtA hai| isake vistArako utledhase guNAkara punaH vedha (moTAI ) se guNA karane para ghanaphala 4361 x 33 x 3 = 49115 itanA ho jAtA hai / aba avaziSTa jo cAra trikoNa kSetra haiM, ve sAr3he tIna rAju utsedhavAle haiM, tathA dosau chabbIsase eka rAjuko khaMDitakara unameMse ekasau ikasaTha khaMDoMse adhika cAra rAju arthAt 1 pratiSu ' kamma- ' iti paatthH|| 2iSTo bAhuryaHsyAt tatspardhinyA dizItaro bAhaH / dhyase caturase vA sA koTiH kIrtitA tjjaiH|| tatkRtyoyogapadaM krnnH| lIlAvatI kSetravya. 1. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khettAgame logapamANaparUvaNaM [ 15 sadakhaMDehi sAdireyacattArirajjubhujANi kaNNakkhette Alihiya dosu vi pAsesu majjhammi chiNNesu cattAri AyadacauraMsakhettANi aTTa tikoNakhettANi ca hoMti / ettha caduNhamAyadacauraMsakhettANaM phalaM puccilladokhettaphalassa caubhAgamettaM hodi / cadusu vikhette bAhallAviroheNa egaThThe kadesu tiNirajjubAhallaM, puvvillakheta vikkhabhAyAmehiMto addhamettavikkhaMbhAyAmapamANakhettuvalaMbhAdo / kimaGkaM caduNhaM pi milidANaM tiNi rajjubAhallattaM ? pubvillakhettavAhallAdo saMpahiyakhettA maddhameta bAhallaM hodUNa tadussehaM pekkhidga addha sehada sAdo | saMpahi sesaaTThakhettANi putraM va khaMDiya tattha solasa tikoNakhettANi atarAdIdakhe tANamussehAdo vikkhabhAdo bAhallAdo ca addhamettANi avaNiya aTTaha mAyadacauraMsakhettANaM phalamaNaM tarAikaMtacadukhe taphalassa cauMbhAgamettaM hodi / evaM solasabattIsa-causaTiAdikameNa AyadacauraMsakhettANi puccillakhettaphalAdo caubbhAgamettaphalANi hodUNa gacchaMti jAva avibhAgapalicchedaM pattaM ti / evamuppaNNA se sakhe ttaphalamelA rAju pramANa bhujAvAle haiN| unheM karNakSetra se lagAkara donoM hI pArzvabhAgoM meM bIcase chinna karanepara cAra AyatacaturasrakSetra aura ATha trikoNakSetra ho jAte haiM / yahAM para cAroM hI Ayatacaturasra kSetroM kA ghanaphala pahale ke donoM Ayatacaturasra kSetroM ke ghanaphalake caturthabhAga mAtra hotA hai, kyoMki, cAroM hI kSetroMko bAlyake avirodhase ikaTThA karanepara arthAt yathAkrama se viparyAsa kara ulaTA rakhane para tIna rAju bAddalya aura pahale ke kSetra ke viSkambha aura AyAma se ardhamAtra viSkambha aura AyAma pramANavAlA kSetra pAyA jAtA hai / zaMkA - ina cAra Ayatacaturasra kSetroMke milAne para tIna rAju bAhulya kaise hotA hai ? samAdhAna kyoMki, pahale batAye huye Ayatacaturasra kSetrake bAddalya se isa samaya ke Ayatacaturasra kSetroMkA bAhalya AdhA hI hai / aura pahale ke unake utsedhakI apekSA abake inakA utsedha bhI AdhA hI dikhAI detA hai / aba zeSa rahe ATha trikoNa kSetroMko pUrvake samAna hI khaMDita karanepara unameM solaha trikoNakSetra aura ATha AyatacaturasrakSetra ho jAte hai / pahale batAye gaye cAra Ayatacaturasra kSetroM kA utsedhase, viSkambhase aura bAhUlya se ardhapramANa nikAlakara AThoM hI Ayatacaturasra kSetroMkA ghanaphala abhI batAye gaye cAra Ayatacaturasra kSetroM ke ghanaphalake caturtha bhAgamAtra hotA hai / isIprakAra solaha, battIsa, causaTha Adikrama se AyatacaturasrakSetra pahale pahale ke AyatacaturasrakSetra ke ghanaphaloMke caturtha bhAgamAtra ghanaphalavAle hote hue taba taka cale jAyeMge jabataka ki avibhAgapraticcheda arthAt eka paramANu ( pradeza ) nahIM prApta ho jAyagA / isaprakAra se utpanna hue samasta kSetroMke ghanaphaloMke jor3anekA 1 pratiSu ' kamma ' iti pAThaH / 2 a-A-ka pratiSu ' cauttha ' iti pAThaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 2. vaNavihANaM vuccade / taM jahA- savyakhettaphalANi cauguNakameNa avaTThidANi ti kAdUNa tattha aMtimakhettaphalaM cauhi' guNiya rUvRNaM kAUNa tiguNidachedeNa ovaTTide ettiya hoi 651336 / adhologassa savvakhettaphalasamAso 1063366 / saMpahi uDDalogakhettaphalamANemo / tattha sUIkhettaphalaM puvvavihANeNa ANide ettiyaM hoi 5335 / saMpahi uvarimamaddhaM paMcarajjuvikkhaMbhuddese khaMDiya' tattha egakhaMDaM pudha chaviya majjhammi sesakhaMDaM uDuM phAliya pasAride suppakhettaM hodi / tassa muhavitthAro ettio hodi 313 / talavitthAro ettio hodi 156 16 / muhammi egAgAsabAhallaM', talammi muhappamANamajjhammi verajjubAhallaM, puNo kamahANIe gaMtUga heDimadokoNesu egAgAsavAhallaM hodi / edammi khette muhavitthAravikkhaMbheNa khaMDide doNi tikoNakhettANi egamAyada vidhAna kahate haiN| vaha isaprakAra hai-sabhI kSetroMkA ghanaphala caturguNitakamase avasthita hai, isalie unameM antima kSetraphalako cArase guNA karake aura cArameMse eka kama arthAt tInase bhAga dene para ghanaphala 651326 itanA hotA hai / aura adholokake sabhI kSetroMkA ghanaphala 106366 hotA hai| aba cAroM orase mRdaMgAkAra UrdhvalokarUpa kSetrakA ghanaphala nikAlate haiN| usameM eka rAju caur3e, sAta rAju lambe aura gola AkAravAle sUcIrUpa kSetrakA ghanaphala pahale adholokameM kahe gaye vidhAnase nikAlanepara 5335 rAju itanA hotA hai| (isa sUcIko urdhvalokake madhyabhAgase nikAlakara pRthak sthApana kara denA cAhiye / ) aba, lokako madhyalokase kATanepara jo do bhAga pahale hue the usameMke UparI ardha bhAgako, pAMca rAju hai viSkambha jahAMpara aise brahmalokake antasthita pradezapara bIcase khaMDitakara usameMsa eka khaMDako pRthaka sthApanakara bace hue khaMDako madhyameM Uparase nIcetaka phAr3akara pasAranese sUpAke AkAravAlA kSetra ho jAtA hai| usake mukhakA vistAra 33 itanA hotA hai| tathA talavistAra 1596 itanA hotA hai / isa sUrpakSetrake mukha meM moTAI AkAzake eka pradeza pramANa hai, aura talake mukha-pramANa madhyabhAgameM do rAju moTAI hai, punaH kramase hAniko prApta hotI huI arthAt kama hotI huI isI talabhAgake donoM konoM para AkAzake eka pradeza pramANa moTAI hai| isa sUrpakSetrako, mukhavistAra-pramANa viSkambhase khaMDita karanepara do trikoNa kSetra aura eka Ayatacaturasra 1 ma pratau ' cau' ityapi pAThaH / 2 ma pratyoH uvarimadhammaddhapaMca-'. ' uvarimadhamma paMca-'; a-A-ka pratiSu ' uvarimamaddhapaMca-' iti paatthH| 3 ma 2 pratauH 'khaMDiyaM' iti pAThaH / 4 ma pratyoH 'bAhilla' iti pAThaH / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khettAgame logapamANaparUvaNaM cauraMsakhettaM ca hoI / Ayadaca uraMsakhettassa adbhuTTharajjudIhassa sAdireyatiNNirajjuvikkhabhassa talammi ve rajju muhammi egAgAsabAhallassa phalamANemo / taM jahA - vikkhaMbheNusseha guNa overajjuNA guNide majjhillakhettaphalaM hoi / tassa pamANamedaM 11333 / sesado- tikoNakhettANi adbhuDarajjussehANi egarajjuM teramuttarasadeNa khaMDiya tattha battIsa khaMDanbhahiyacharajjuvikvabhANi putraM va majjhammi khaMDiya tatthuppaNNANi cattAri tikoNa khettANi osAriya doNhamAyadacauraMsakhettANaM pAUNadorajjussehANaM terasuttarasadeNa egarajjuM khaMDiya tattha solasakhaMDabbhahiya tiNirajju vikkhaMbhANaM do-eka suNNekarajjubAhallANaM phalamANemo / taM jahA - egakhettassuvari vidiyakhettaM vivajjAsaM kAUNa Truvide verajjubAhallamegaM khettaM hoi / puNo vikkhaMbhussehAgaM saMvaraNaM kAUNa oveheNa guNide khettaphalaM hodi / tassa kSetra ho jAte haiM / unameMse pahale Ayatacaturasra kSetrakA jo sAr3he tIna rAju lambA hai, tIna rAjuse kucha adhika arthAt 33 rAju caur3A hai, talameM do rAju aura mukhameM eka AkAza pradeza pramANa moTA hai, aise usa Ayatacaturasra kSetrakA ghanaphala nikAlate haiM / vaha isaprakAra hai-- viSkambha se utsedha ko guNAkara punaH use moTAIke pramANa eka rAjuse guNA karane para madhyama arthAt Ayatacaturasra kSetrakA ghanaphala A jAtA hai / usakA pramANa 2 x 2 x 1 = 11336 itanA hotA hai| zeSa jo do trikoNa kSetra haiM, jo ki sAr3he tIna rAju UMce tathA eka rAjuko eka sau teraha se khaMDita kara unameM battIsa khaMDase adhika chaha rAju arthAt 63 rAju caur3e haiM, unheM pahale ke samAna hI madhyameMse khaMDita kara unameM utpanna hue cAra trikoNa kSetroM ko dUra rakha kara donoM Ayatacaturasra kSetroMkA, jo ki paune do rAju UMcAIvAle, tathA ekasau teraha se eka rAjuko khaMDita kara unameM solaha khaMDoMse adhika tIna rAju arthAt rAju pramANa caur3e, tathA kramazaH do, eka, zUnya aura eka rAju moTe haiM, unake ghanaphalako nikAlate haiM / vizeSArtha - yahAM para jo AyatacaturasrakSetrakI moTAI kramazaH do, eka, zUnya aura eka rAju pramANa kahI hai, usakA abhiprAya yaha hai ki brahmaloka ke pAsavAle bhItarI bhAgakI moTAI do rAju hai / usIke bAharI bhAga kI moTAI eka rAju hai / karNarekhAvAle kSetrakI moTAI zUnya yA eka pradeza hai aura koTirekhA ke bhAgavAle UparI kSetrakI moTAI eka rAju hai / vaha isaprakAra hai- eka AyatacaturasrakSetra ke Upara dUsare AyatacaturasrakSetrako ulaTA karake rakhane para do rAjukI moTAIvAlA eka kSetra ho jAtA hai / punaH viSkambha aura utsedhakA saMvarga arthAt paraspara guNana karake vedhase guNA karane para ukta kSetrakA ghanaphala hotA hai, 11 1 ma pratyoH 111 iti pAThaH / 326 2 pratiSu tatthuppaNNA ' iti pAThaH / 1 [ 17 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 2. pamANamedaM 10333 / puNo sesacauNhaM khettANaM phalamedassa caumbhAgamettaM hodi / kAraNaM sugama, adhologaparUvaNAe prvidttaado| jeNevaM sabakhattaphalANi aNaMtarAikaMtakhettaphalAdo caubbhAgakameNAvahidANi, teNa tesiM phale ettha melAvide ettiyaM hodi 14444 / uDalogakhettassa sadhaphalasamAso ettio hoi 58365 / ' uDDAdhologakhettaphalasamAso ettio hodi 16433I / tado siddhaM ghaNalogassa khejjadibhAgattaM / Na ca edavyadirittamaNNaM sattarajjughaNapamANaM logasaNNidaM khettamatthi, jeNa pamANalogo chadavyasamudayalagAdo aNNo hoja ? Na ca logAlogesu dosu vi dvisattarajjughaNamettAgAsapadesANaM pamANaghaNalogavavaeso, logasaNNAe jaadicchiyttppsNgaa| hodu ce Na, savyAgAsa-seDhi-padara ghaNANaM jisakA pramANa 4351 x = 10325 itanA hotA hai| punaH jo zeSa cAra trikoNa kSetra haiM, unakA ghanaphala isa AyatacaturanakSatrake caturthabhAgamAtra hotA hai| isakA kAraNa sugama hai, kyoMki, adholokakI prarUpaNAmeM kaha Aye haiM (pR. 16) / cUMki isaprakAra sarva trikoNa kSetroMke ghanaphala anantara atikrAnta arthAt abhI pahale batAye gaye kSetroMka ghanaphalase caturbhAgake kramase avasthita haiM, isalie unake ghanaphalako yahAM arthat 10336 meM milAnepara 14674 itanA pramANa ho jAtA hai / upralokakA samatta ghanaphala 583656 itanA hotA hai| vizeSArtha- UrdhvalokakA yaha ghanaphala isaprakAra AtA hai- Upara jo pramANa batalAyA gayA hai, vaha pramANa Urdhvalokake vibhakta kiye gaye do bhAgoM meM se eka bhAgakA hai, isalira donoM khaMDoM kA ghanaphala lAne ke lie AyatacaturasrakSetraka ghanapha Thako nA kiyA, taba 11311 4 3 = 22323 huaa| tathA trikoNakSetroMkA bhI ghanaphala dUnA kiyA, taya 141464 3 = 20398 huaa| isaprakAra UrdhvalokakI sUcIkA, Ayatacaturasra aura trikoNa-kSetroMkA samasta ghAphala jor3a dene para 5333 + 22323 + 29674 = 58,356 hotA hai| Upraloka aura adholokakA ghanaphala jor3a denepara 106.364+18165 =164328 itanA pramANa hotA hai| isalie anya AcAryoMke dvArA mAnA huA loka ghanalokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa siddha huaa| aura, isa lokake atirikta sAta rAjuke ghanapramANa lokasaMjJaka anya koI kSetra hai nahIM, jisase ki pramANaloka chaha dravyoMke samudAyarUpalokale bhinna mAnA jaave| aura na lokAkAza tathA alaMkAkAza, ina donoMmeM hI sthita sAta rAjuke ghanamAtra AkAzapradezoMke pramANakI ghanalokasaMjJA hai, kyoMki, aisA mAnanepara lokasaMjJAke yAdRcchikapanekA prasaMga prApta hotA hai| zaMkA- yadi lokasaMjJAko yAdRcchikapanekA prasaMga prApta hotA hai to ho jAo? samAdhAna-nahIM, kyoMki, saMpUrNa AkAza, jagazreNI, jagapratara aura ghanaloka, ina 1366 1 ma 1 pratau 77 ma 2 pratau 67 iti pAThaH / 1356 2 bhAgattaM / Na ca ' iti sthAne ka pratau ' bhAgataM gaNayavae', A pratau 'mAgataM gaNiya', ma pratyoH '-mAgataNaM va ' iti paatthH| , Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] tAgame logapamANaparUvaNaM [ 19 pi jAdicchiyasaNNApasaMgAdo / kiM ca ' padaragado kevalI kevaDi khete, loge asaMkhejjadibhAgUNe / uDDalogeNa duve uDDalogA uDDalogassa tibhAgeNa desUNeNa sAdiregA ' iccedassa sAdireyadguNattassa uDalogAdo kahaNaNNahANuvavattIdo siddhaM donhaM logANa megattamidi / tamhA pamANalogo chadavtrasamudayalogAdo AgAsapadesagaNaNAe samANo tti ghettavvo / kadhaM logo piMDijamANo sattarajjughaNapamANo hoja ? vuccade- logo NAma savvAgAsamajjhattho codasarajjuAyAmo dosu vi disAsu mUladdha-tiSNi-caunbhAga - carimesu sattekkapaMcekkarajjuruMdo savvattha sattarajjubAhallo vaDDi-hANIhi TThidadoperaMto, coisarajjuAyada sabhI saMjJAoM ko bhI yAdRcchikapanekA prasaMga AjAyagA / dUsarI bAta yaha hai ki ' pratarasamuddhAtagata kevalI kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgale nyUna sarva lokameM rahate haiM / lokake asaMkhyAtaveM bhAgase nyUna sarva lokakA pramANa Urdhvalokake kucha kama tIsare bhAgase adhika do UrdhvalokapramANa hai|' isaprakAra UrdhvalokakI apekSA isa sAdhika duguNatAkA kathana anyathA bana nahIM sakatA thA, ataeva pramANaloka aura dravyaloka ina donoM lokoMkA ekatva siddha huA / vizeSArtha - yahAM para pratarasamuddhAtagata kevalIke kSetrakA pramANa jo UrdhvalokakI apekSA do Urdhvaloka aura usIke kucha kama tIsare bhAgase adhika batAyA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki UrdhvalokakA pramANa 147 ghanarAju hai, ise dunA karanepara 294 ghanarAju hue / isameM 147 kA tribhAga 49 ghanarAjuke jor3a denepara 343 ghanarAju hote haiM jo ki ghanalokakA pramANa hai / pratarasamuddhAtagata kevalI lokAntameM sthita vAtavalayoMse ruddha kSetrako chor3akara zeSa saMpUrNa kSetrako vyApta kara lete haiM, isaliye 343 ghanarAjumeMse vAtavalayoMse ruddha kSetrako kama kara denA cAhiye / yahI yahAM para dezona kSetrakA abhiprAya hai / isaliye, uktaprakArase pramANaloka aura dravyalokake eka siddha ho jAnepara, pramANaloka chaha dravyoMke samudAyavAle lokase AkAzake pradezagaNanAkI apekSA samAna hai, aisA artha svIkAra karanA cAhiye / zaMkA - piMDarUpase ekatrita karanepara, arthAt ghanarUpa kiyA gayA, yaha loka sAta rAju ghanapramANa kaise ho jAtA hai ? samAdhAna- ukta zaMkAkA uttara kahate haiM- jo sarva AkAzake madhya bhAgameM sthita hai, caudaha rAju AyAmavAlA hai, donoM dizAoMke arthAt pUrva aura pazcima dizA ke mUla, ardhabhAga, tricaturbhAga aura caramabhAgameM yathAkramase sAta, eka, pAMca aura eka rAju vistAravAlA hai, tathA sarvatra sAta rAju moTA hai, vRddhi aura hAnika dvArA jisake donoM prAntabhAga 1 ma pratyoH ' logo asaMkheja dimAgUNo ' iti pAThaH / 2 udayadalaM AyAma vAsa puvvAreNa bhUmimuhe / rucakapaMca eka ya rajjU majjhamhi hANicayaM // tri. sA. 1930 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 2. rajjuvaggamuhalogaNAligambho / eso piMDijamANo sattarajjughaNapamANo hodi| jadi logo eriso Na gheppadi to padaragadakevalikhettamAhaNaTuM vutta do-gAhAo NirasthiyAo hoja, tattha vuttaphalassa aNNahA saMbhavAbhAvA / kAo tAo do gAhAo ti vutte vuccade muha-talasamAsa-addhaM vussedhaguNaM guNaM ca vedheNa / ghaNagaNidaM jANejjo vettAsaNasaMThiye khette // 9 // sthita hai, caudaha rAju lambI eka rAjuke vargapramANa mukhavAlI lokanAlI jisake garbha meM hai, aisA paha piMDarUpa kiyA gayA loka sAta rAjuke ghanapramANa arthAt 74 747 = 343 rAju hai| vizeSArtha-lokakA uparyukta vistAra ilaprakAra hai- loka sarva AkAzake madhyameM sthita hai| usakA AyAma caudaha rAju hai| pUrva-pazcima talabhAga sAta rAju, lokake Adhe bharthAt sAta rAju Upara ja kara madhyalokameM eka rAju, lokake paunabhAga arthAt sAr3he dasa rAju Upara jAkara brahmalokameM pAMca rAju, aura pUre caudaha rAju Upara jAkara lokake antima bhAgameM eka rAju vistAra hai / lokakA uttara-dakSiNa vistAra sarvatra sAta rAju hai / isaprakArake lokake bIca eka rAju caur3I catuSkoNa aura caudaha rAju UMvI trasanAr3I hai / pUrva-pazcima bhAgameM loka ghaTa-bar3a vistAravAlA hai / isaprakAra loka sAta rAjuke ghanapramANa hotA hai| yadi isaprakArakA loka grahaNa nahIM kiyA jAyagA, to pratarasamuddhAtagata kevalIke kSetrake sAdhanArtha kahI gaI do gAthAeM nirarthaka ho jAyeMgI, kyoMki, una gAthAoM meM kahA gayA manaphala lokako anya prakArase mAnanepara saMbhava nahIM hai| zaMkA-ghe donoM gAthAeM kaunasI haiM ? samAdhAna-aisI zaMkA karanepara kahate haiM mukhabhAga aura talabhAgake pramANako jor3akara AdhA karo, punaH use utsedhase guNA karo, punaH moTAIse guNA kro| aisA karanepara vetrAsana AkArase sthita adholokarUpa kSetrakA panaphala jAnanA cAhiye // 9 // vizeSArtha-trAsana AkAravAle adholokake mukhavistArakA pramANa eka rAju hai aura malavistArakA pramANa sAta rAja hai| ina donoMko jor3anepara ATha hue| use AdhA kara adholokakI UMcAIke pramANa sAta rAjuse guNA karanepara aTThAIsa hue| isa saMkhyAko madholokakI uttara-dakSiNa dizAkI moTAI sAta gajuse guNA karanepara ekasau chyAnave rAja hue| yahI adholokakA ghanaphala hai| jaise-7+1% 81 82 = 4, 4x7 = 28, 2847% 196 ghanarAju / 1 loyabahumajjhadese rukkhe sArava rjjupdrjudaa| coddasarajjuttuMgA tasaNAlI hodi guNaNAmA | tri. sA 143. 2 savvAgAsamaNaMtaM tassa ya bahumajjhadesabhAgamhi / logo'saMkhapadeso jagadighaNappamANo hu|| tri.sA. 3. 3 ti. pa. 1, 165. jaMbU. pa. 11, 108. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21 1, 3, 2.] khettANugame logapamANaparUvaNaM mUlaM majheNa guNaM hasahidaddhamussedhakadiguNidaM / ghaNagaNidaM jANejjo muiMgasaMThANakhettamhi // 10 // Na ca edassa logassa paDhamagAhAe saha viroho, egadisAe vettaasnn-mudiNgsNtthaanndsnnaado| Na ca ettha jhallarIsaMThANaM Nasthi, majjhamhi sayaMbhuramaNodahiparikkhittadeseNa caMdamaMDalamiva samaMtado asaMkhejjajoyaNarudeNa joyaNalakkhabAhalleNa jhllriismaannttaadoN| Na ca diTuMto dAridrutieNa savvahA samANo, doNhaM pi abhAvappasaMgAdo / Na ca tAlarukkhasaMThANamettha Na saMbhavai, egadisAe tAlarukkhasaMThANadaMsaNAdo / Na ca taiyAe gAhAe mUla ke pramANako madhyake pramANase guNA karo, punaH mukhasahita ardha bhAgako utsedhakI kRti arthAt vargase guNA kro| aisA karane para mRdaMgake AkAravAle kSetrameM prApta ghanaphala jAnanA cahiye // 10 // vizeSArtha-- Urdhvaloka, bIca meM moTA aura Upara nIce sakar3A honese mRdaMgAkArakSetra kahalAtA hai| isa mRdaMgAkAra UrdhvalokakA mUlabhAgasambandhI vistAra eka rAjuse madhyabhAgake vistAra pAMca rAjuko guNA karanepara 145 = 5 hue / usameM mukhavistAra eka rAjuko jor3akara 5+ 1 = 6 AdhA karanepara 6 2 = 3 rhe| ise UMcAI sAtake vargale 747 = 49 guNA karanepara 49 x 3 = 147 hue / yahI ekasau seMtAlIsa rAju UrdhvalokakA ghanaphala hai| isaprakAra adholoka aura Urdhvalokake ghanaphaloMko jor3a denepara 196 + 147 = 343 tInasau tetAlIsa rAju sarva lokakA ghanaphala hotA hai| aura, ukta prakArake isa lokakA 'heTThA majjhe uriM vettAsaNa-jhallarI-muiMgaNibho' ityAdi isa prathama gAthAke sAtha bhI virodha nahIM hai, kyoMki, eka dizAmeM vetrAsana aura mRdaMga kA AkAra dikhAI detA hai| yadi kahA jAya ki abhI batAye gae lokameM (madhya bhAgapara) jhallarIkA AkAra nahIM hai, so bhI nahIM, kyoMki, madhyalokameM svayambhUramaNasamudrase parikSipta, tathA cAroM orase asaMkhyAta yojana vistAravAlA aura eka lAkha yojana moTAI vAlA yaha madhyavartI pradeza candramaMDala kI taraha jhallarIke samAna dikhAI detA hai| aura dRSTAnta sarvathA dAntike samAna nahIM hotA hai, anyathA donoMke hI abhAvakA prasaMga A jaaygaa| yadi kahA jAya ki Upara batAye gae isa lokake AkArameM tAlavRkSake samAna AkAra saMbhava nahIM hai, so bhI nahIM, kyoMki, eka dizAse dekhane para tAlavRkSake samAna saMsthAna dikhAI detA hai| aura 'loyassa ya visvambho cauppayAro ya hoi NAyavyo' ityAdi isa 1 jaMbU. pa. 11, 110. 1 puSvAvareNa logo mUle mAjhe taheva uvarimmi / varavettAsaNa zahari-mudiMgasaMThANapariNAmo // uttara dakSiNapAse saMThANo TaMkachiNNagirisa riso| ahavA kulagirisa riso Ayadaca uraMsadaraNamio || jabU. pa 4, 4-5. 3 ma pratyoH 'sassahA' iti pAThaH / 4 pratiSu / -meta 'iti paatthH| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 2. saha viroho, ettha vi dosu disAsu cudhihvikkhNbhdNsnnaado| Na ca sattarajjubAhallaM karaNANiogasuttaviruddhaM, tassa tattha vidhippaDisedhAbhAvAdo / tamhA eriso ceva logo tti ghettavyo / ettha codago bhaNadi- kadhamaNaMtA jIvA asaMkhejjapadesie loe acchati / jadi ekkamhi AgAsapadese ekko ceva jIvo acchadi to asaMkhejjajIvANaM thattI hodUNa avaresiM jIvANamaloge acchaNaM pAvedi, tesimabhAvo vaa| Na ca tesimabhAvo atthi, 'aNaMtA jIvA' tti aNeNa sutteNa saha virodhA / Na ca alogAgAse vi sesANamacchaNamatthi, logAlogavihAyassa abhAvAvattIdo / Na ca egAgAsapadase ego jIvo acchadi, 'egajIvassa jahaNNogAhaNA vi aMgulassa asaMkhejjadibhAgamettA' ti cedaNAkhettavidhANe parUvidattAdo / tamhA logamajjhamhi jadi ti, to logassa asaMkhejjadibhAgamettehi ceva jIvahi hodadhamidi ? ...... ettha parihAro vuccade- NedaM ghaDade, poggalANaM pi asaMkhejjattappasaMgAdo / kadhaM ? tIsarI gAthAke sAtha bhI virodha nahIM AtA hai, kyoMki, yahAMpara bhI pUrva aura pazcima ina donoM hI dizAoM meM gAthokta cAroM hI prakArake viSkambha dekhe jAte haiN| tathA lokake uttara. dakSiNabhAgameM sarvatra sAta rAjukA bAhalya bhI karaNAnuyogasUtrake viruddha nahIM hai, kyoMki, karaNAnuyogasUtrameM sAta rAjuke bAhalyake vidhAna va pratiSedhakA abhAva hai| isalie abhI kahe gae AkAravAlA hI loka hai, aisA svIkAra karanA caahie| zaMkA-yahAMpara zaMkAkAra kahatA hai ki asaMkhyAta pradezavAle lokameM ananta saMkhyAvAle jIva kaise raha sakate haiM? yadi eka AkAzake pradezameM eka hI jIva rahe, to bhI sarva lokameM asakhyAta jIvoMkI sthiti hokara avaziSTa anya jIvoMkA alokAkAzameM rahanA prApta hotA hai, athavA una zeSa jIvoMkA abhAva prApta hotA hai| kintu unakA abhAva hai nahIM, kyoMki, ukta kathanakA 'jIva ananta haiM ' isa sUtrake sAtha virodha AtA hai| aura na alokA. kAzameM bhI zeSa jIvoMkA rahanA banatA hai, kyoMki aisA mAnanepara, loka aura alokake vibhAgakA abhAva prApta hotA hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki AkAzake eka pradezameM eka jIva rahatA bhI nahIM hai, kyoMki, 'eka jIvakI jaghanya avagAhanA bhI aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotI hai ' aisA vedanAkhaMDake vedanAkSetravidhAna nAmaka anuyogadvArameM pratipAdana kiyA gayA hai| isaliye yadi lokaka madhyameM jIva rahate haiM, to ve lokake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI honA cAhie? samAdhAna- aba yahAMpara isa zaMkAkA parihAra kahate haiM- zaMkAkArakA ukta kathana ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, ukta kathanake mAna lenepara pudgaloMke bhI asaMkhyAtapanekA prasaMga bhA jAtA hai| zaMkA-padgaloMke asaMkhyAta hone kA prasaMga kaise A jAvegA? 1 ma pratA' chattI', a pratI * battI', ka pratau ' vatI' iti pAThaH / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khettAgame logAvagAhaNasattiparUvaNaM [ 23 egegalomAgAsapade me ekkekko jadi paramANU acchadi, to logamettA paramANU bhavati, sesapoggalANamabhAvo ceva, aNavagAsANamatthittavirodhA / Na ca tehi logamaMttaparamANUhi kamma-sarIra-ghaDa-paDa-tthaMbhAdisu ego vi NiSpajjade, aNaMtANaMtaparamANusamudayasamAgameNa viNA ekkisse asaNNAsaNNiyAe' vi saMbhavAbhAvA / hodu ce Na, sayala poggaladavyassa aNuvaladdhippa saMgAdo, saccajIvANamakkameNa kevalaNANuSpattippasaMgAdo ca / evamaippasaMgo mA hodi ti avagejjhamANajIvAjIvasattaSNahANuvavattIdo avagAhaNadhammio logAgAsoti samAdhAna - isa zaMkAkA parihAra isaprakAra hai- lokAkAzake eka eka pradeza meM yadi eka eka hI paramANu rahe, to lokAkAzake pradezapramANa hI paramANu hoMge, aura zeSa pugaloMkA abhAva ho jAyagA, kyoMki, jina pugaloMko avakAza nahIM milA, unakA astitva mAnane meM virodha AtA hai| tathA una lokamAtra paramANuoMke dvArA karma, zarIra, ghaTa, paTa aura stambha AdikoM meM se eka bhI vastu niSpanna nahIM ho sakatI hai, kyoMki, anantAnanta paramANuoM ke samudAyakA samAgama hue vinA eka avasannAsanna saMjJaka bhI skaMdhakA honA saMbhava nahIM hai / zaMkA- eka bhI vastu niSpanna nahIM hove, to bhI kyA hAni hai ? samAdhAna - nahIM, kyoMki, aisA mAnanepara samasta pudgala dravyakI anupalabdhikA prasaMga AtA hai, tathA sarva jIvoMke eka sAtha hI kevalajJAnakI utpattikA bhI prasaMga prApta hotA hai / vizeSArtha -- yahAMpara samasta pudgaladravya kI anupalabdhikA jo dUSaNa diyA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki ghaTa, paTAdi kAryoM ke dekhanese hI kAraNarUpa pudgala paramANuoM ke astitvakA anumAna hotA hai / zaMkAkArake kathanAnusAra jaba kisI bhI vastukI niSpatti na hogI, to una kAryoMke niSpAdaka kAraNadharmavAle paramANu haiM, yaha kaise jAnA jA sakegA ? ataeva ghaTa, paTAdi kAryoMkI niSpattike abhAva meM pudgaladravyake abhAvakA prasaMga AtA hai| tathA, sarva jIvoM ke eka sAtha kevalajJAnakI utpattike prasaMga prApta honekA jo dUSaNa diyA gayA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki jaba lokAkAzake pradeza pramANa asaMkhyAta hI paramANu hoMge, to unase prathama to eka kArmaNazarIrakI utpatti hI nahIM hogI / yadi thor3I dera ke lie yaha kalpanA kara bhI lI jAya ki asaMkhyAta paramANuoMse eka kArmaNazarIra yA karmapiMDa bana bhI jAtA ho, jo ki jIvaka jJAnAdika guNoMke AvaraNa karanemeM samartha hai, to bhI vaha kisI eka hI jIvake guNoMkA AvaraNa kara sakegA, ananta jIvoMkA nahIM / isa prakAra se bhI sabhI jIvoMke Avaraka karmakA abhAva honese kevalajJAnakI utpattikA prasaMga prApta hotA hai / athavA, kisI eka jIvake dvArA usa kArmaNazarIrakA zukladhyAnAgnise vinAza kiye jAnepara samasta hI jIvoMke kevalajJAnakI utpatti kA prasaMga AtA hai / isa prakAra kA atiprasaMga doSa na hove, isa lie avagAdyamAna jIva aura ajIva 1 paramANuhi anaMtANaMtahi bahuvihehiM davjehiM / osaNNAsaNNo ci // ti. pa. 1, 102. anantAnantaparamANusaMghAta parimANAdAvirbhUtA utsaMjJAsaMjJakA / ta. rA. vA. 3, 38. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 2. icchidavyo khIrakumbhassa madhukuMbho vya / __ tamhA ogAhaNalakkhaNeNa siddha logAgAsassa ogAhaNamAhappamAiriyaparaMparAgadovadeseNa bhaNissAmo / taM jahA- ussehaghaNaMgulassa asaMkhejadibhAgamette khette suhumaNigodajIvassa jahaNNogAhaNA bhavadi / tamhi dvidaghaNalogamettajIvapadesesu paDipadesamabhavasiddhiehi aNaMtaguNA, siddhANamaNaMtabhAgamettA hodaNa dvidaorAliyasarIraparamANUNaM taM ceva khettamogAsaM jAdi / puNo orAliyasarIraparamANUhito aNaMtaguNANaM tejaiyasarIraparamANUNaM pi tamhi ceva khette augAhaNA bhavadi / punamaNidatejaiyaparamANUhiMto aNaMtaguNA kammaiyaparamANU teNeva jIveNa micchattAdikAraNehi saMcidA paDipadesamabhavasiddhiehi aNaMtaguNA siddhANamaNaMtabhAgamettA tattha bhavaMti', tesi pi tamhi ceva khette ogAhaNA bhavIda / puNo dravyoMkI sattA anyathA na bana sakanese kSIrakuMbhakA madhukuMbhake samAna avagAhana dharmavAlA lokAkAza hai, aisA mAna lenA caahie| vizeSArtha--jaise kSIrakumbhakA madhukumbhameM avagAhana ho jAtA hai, arthAt madhuse bhare hue kalazameM tatpramANavAle dhase bhare hue kalazakA yadi dUdha DAla diyA jAya, to samasta dadha usI meM samA jAtA hai, aisI avagAhana zakti dekhI jAtI hai / usIke samAna AkAzakI bhI aisI avagAhanA zakti hai ki asaMkhya pradezI hote hue bhI usameM ananta jIva aura anantAnanta pudgaloMkA avagAhana ho jAtA hai| __isalie aba hama avagAhana lakSaNase prasiddha lokAkAzake avagAhana mAhAtmyako mAcArya-paramparAgata upadezake anusAra kahate haiN| vaha isa prakAra hai- utsedhadhanAMgulake asaMkhyAta mAga mAtra kSatrameM sUkSma nigAdiyA jIvakI jaghanya avagAhanA hai| usa kSetrameM sthita ghanaloka mAtra jIvake pradezoM se pratyeka pradezapara abhavyasiddhoMse anantaguNe aura siddhoMke anantaveM bhAgamAtra hokarake sthita audArikazarIrake paramANuoMkA vahI kSetra avakAzapaneko prApta hotA hai / punaH audArikazarIrake paramANuoMse anantaguNe taijaskazarIrake paramANuoMkI bhI usI hI kSetrameM avagAhanA hotI hai / tathA pUrvameM kahe gae taijasa paramANuoMse anantaguNe, usI hI jIvake dvArA mithyAtva, avirati bhAdi kAraNoMse saMcita aura pratyeka pradezapara abhavyasiddhoMse amanta guNe tathA siddhoMke anantaveM bhAga mAtra karmaparamANu usa kSetrameM rahate haiM, isalie una karmaparamANuoMkI bhI usI hI kSetrameM 1 suhamaNigodaapajjattayassa jAdassa tadiyasamayamhi / aMgula asaMkhabhAgaM jahaNNayaM / go. jI. 95. 2 pratiSu jadi ' iti pAThaH / 3 pradezato'saMkhyeyaguNaM prAktaijasAt / anantaguNe pre| ta. sU. 2, 38-39 / paramANUhi aNaMtAhiM vaggaNasapaNAhu hodi sakA hu| tAhi aNaMtahiM NiyamA samayapabaddho have eko // tANaM samayapabaddhA settiasNkhejjbhaaggaannidkmaa| NateNa ya tejadugA paraM paraM hodi mUhumaM khu // go. jI. 245, 246. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khettAnugame logAvagAhaNasattiparUvaNaM [ 25 orAliya-tejA- kammaiyavissasovacayANaM pAdekaM savvajIvehi anaMtaguNANaM paDiparamANumhi tattiyamettANaM tamhi ceva khette ogAhaNA bhavadi / evamegajIveNacchida aMgulassa asaMkhejadibhAgamette jahaNakhettamhi samANo gANo hodUna vidio jIvo tatthaiva acchadi / evamaNaMtANaMtANaM samANogAhaNANaM jIvANaM tamhi ceva khette ogAhaNA bhavadi / tado avaro jIvo hi ceva majjhimapadesamaMtimaM kAUNa uvavaNNo / edassa vi ogAhaNAe anaMtApaMtajIvA samANogAhaNA acchaMti tti puvvaM va parUvedavvaM / evamegegapadesA savvadisAsu caDhAvedavvA jAva logo AvuNNo ti / ettha ekkekogAhaNAe ThidajIvANamappA bahugaM bhaNissAma / taM jahA -- teukkAiyA jIvA asaMkhejA logA / tatto puDhavikAiyA visesAhiyA / AukAiyA jIvA visesAhiyA / vAukkAiyA jIvA visesAhiyA / tatto vaNaphadikAiyA aNaMtaguNA ti / aNeNa payAreNa savvajIvarAsiNA logo AvuNNo tti dahedavvaM, aNNA puvyuttadosappasaMgAdo / avagAhanA hotI hai / punaH audArikazarIra, taijaskazarIra aura kArmaNazarIra ke visrasopacayakA, jo ki pratyeka sarva jIvoMse anantaguNe haiM, aura pratyeka paramANupara utane hI pramANa haiM, unakI bhI usI hI kSetra meM avagAhanA hotI hai / isaprakAra eka jIvase vyApta aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra usI jaghanya kSetra meM samAna avagAhanAvAlA hokarake dUsarA jIva bhI rahatA hai / isIprakAra samAna avagAhana vAle anantAnanta jIvoMkI usI hI kSetra meM avagAhanA hotI hai / tatpazcAt dUsarA koI jIva, usI hI kSetrameM usake madhyavartI pradezako apanI avagAhanAkA antima pradeza karake utpanna huA / isa jIvakI bhI avagAhanAmeM, samAna avagAhanAvAle anantAnanta jIva rahate haiM, isaprakAra yahAM bhI pUrvake samAna prarUpaNa karanA cAhiye / arthAt, usa kSetra meM sthita ghanalokamAtra jIvake pradezoM meM se pratyeka pradezapara ananta audArikazarIrake paramANu, audArikazarIra se anantaguNe taijaskazarIra ke aura isase anantaguNe kArmaNazarIra ke paramANu bhI haiN| punaH ina tInoM zarIroMke sarva jIvoMse ananta guNita vitrasopacaya bhI usI pradezapara vidyamAna haiN| isaprakAra samAna avagAhanAvAle anantAnanta jIva usI kSetra meM rahate haiM / isaprakAra se lokake paripUrNa honetaka sabhI dizAoM meM lokakA eka eka pradeza bar3hAte jAnA cAhiye | aba yahAM para utsedha ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa eka eka avagAhanAmeM sthita jIvoMkA alpabahutva kahate haiM / vaha isaprakAra hai- taijaskAyika jIva asaMkhyAta lokapramANa haiM / taijaskAyika jIvoMse pRthivIkAyika jIva vizeSa adhika haiN| pRthivIkAyika jIvoMse jalakAyika jIva vizeSa adhika haiM / jalakAyika jIvoMse vAyukAyika jIva vizeSa adhika haiM / vAyukAyika jIvoMse vanaspatikAyika jIva anantaguNe haiM / isaprakAra se sarva jIvarAzike dvArA yaha lokAkAza paripUrNa hai, aisA zraddhAna karanA cAhie, anyathA pUrvokta doSoMkA prasaMga prApta hotA hai / 1 jIvAdI NaMtaguNA paDiparamANumhi vissaseovacayA / jIveNa ya samavedA ekkekaM paDi sabhANA hu // go. jI. 249. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 2. savvajIvANamavatthA tivihA bhavadi, satthANa-samugghAduvavAdabhedeNa / tattha satthANaM duvihaM, satthANasatthANaM vihAravadisatthANaM cedi / tattha satthANasatthANaM NAma appaNo uppaNNagAme gayare raNe vA sayaNa-NisIyaNa-caMkamaNAdivAvArajutteNacchaNaM / vihAravadisatthANaM NAma appaNo uppaNNagAma-Nayara-raNNAdINi chaDDiya aNNattha synn-nnisiiynncNkmnnaadivaavaarnncchnnN'| samugghAdo sattavidho, vedaNasamugdhAdo kasAyasamugghAdo veuvviyasamugdhAdo mAraNaMtiyasamugdhAdo tejAsarIrasamugghAdo AhArasamugghAdo kevalisamugdhAdo 'cedi / tattha vedaNasamugghAdo NAma akkhi-siro-vedaNAdIhi jIvANamukkasseNa sarIratiguNavipphujaNaM' / kasAyasamugghAdo NAma kodha-bhayAdIhi sarIratiguNavipphujaNaM / veuvviyasamugghAdo NAma deva-NeraiyANa veuvviyasarIrodaillANaM sAbhAviyamAgAraM chaDDiya aNNAgAreNacchaNaM / mAraNaMtiyasamugdhAdo NAma appaNo vaTTamANasarIramachaDDiya rijugaIe viggahagaIe .......... ................ __ svasthAna, samuddhAta aura upapAdake bhedase sarva jIvoMkI avasthA tIna prakArakI hai| unameM svasthAna do prakArakA hai- svasthAnasvasthAna aura vihAravatsvasthAna / unameMse apane utpanna honeke grAmameM, nagarameM athavA araNyameM sonA, baiThanA, calanA Adi vyApArase yukta hokara rahane kA nAma svasthAnasvasthAna hai| apane utpanna honeke grAma, nagara athavA araNya Adiko chor3akara anyatra zayana, niSIdana aura paribhramaNa Adi vyApArase yukta hokara rahanekA nAma vihAravatsvasthAna hai| samuddhAta sAta prakArakA hai- 1 vedanAsamuddhAta, 2 kaSAyasamuddhAta, 3 vaikriyikasamuddhAta, 4 mAraNAntikasamuddhAta, 5 tejaskazarIrasamuddhAta, 6 AhArakazarIrasamuddhAta, aura 7 kevalisamuddhAta / unameMse netravedanA, zirovedanA Adike dvArA jIvoMke pradezoMkA utkRSTataH zarIrase tiguNe pramANa visarpaNakA nAma vedanAsamuddhAta hai| krodha, bhaya Adike dvArA jIvake pradezoMkA zarIrase tiguNe pramANa prasarpaNakA nAma kaSAyasamuddhAta hai| vaikriyikazarIrake udayavAle deva aura nArakI jIvoMkA apane svAbhAvika AkArako chor3akara anya AkArase rahanekA nAma vaikriyikasamuddhAta hai / apane vartamAnazarIrako nahIM chor3akara 1tatra tAvat utpannapuragrAmAdikSetraM tat svasthAnasvasthAnam / go jI. jI. pra. 543. 2 vivakSitaparyAyapariNatena paribhramitumucitakSetraM tadvihAravatsvasthAnamiti / go. jI. jI. pra. 543. 3 haMtegamikriyAtvAtsaMbhUyAtmapradezAnA bahirudramanaM samuddhAtaH / sa saptavidhaH / ta. rA. vA. 1,20. mUlasarIramachaMDiya uttaradehassa jIvapiMDassa / NiggamaNaM dehAdo hodi samugdhAdaNAmaM tu // go. jI. 668. vedanAdivazena nijazarIrAjjIvapradezAnA bahiHpradeze tatprAyogyavisarpaNaM samudrAtaH / go. jI. jI. pra. 543.. 4 tatra vAtikAdirogaviSAdidravyasaMbaMdhaH saMtApApAditavedanAkRto vedanAsamuddhAtaH / ta. rA. vA. 1, 20. 5 dvitayapratyayaprakarSotpAditakrodhAdikRtaH kssaaysmuddhaatH| ta. rA. vA. 1, 2.. 6 ekatvapRthaktvanAnAvidhavikriyazarIravAkpracArapraharaNAdivikriyAprayojano vaikriyikasamuddhAtaH / ta. rA. vA. 1, 2.. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khettANugame samugdhAdaparUvaNaM [ 27 vA jAvuSpajamANakhettaM tAva gaMtUNa sarIratiguNabAhalleNa aNNA vA aMtomuhuttamacchaNaM / vedaNa-kasAyasamugdhAdA mAraNaMtiya samugdhAde kiraNa padaMti tti vRtte Na padaMti / mAraNaMtiyasamugdhAdo nAma baddhaparabhaviyAuANaM ceva hodi / vedaNa-kasAyasamugdhAdA puNa baddhAuANamabaddhAuANaM ca hoMti / mAraNaMtiyasamugdhAdo NicchaeNa uppajjamANadisA himuho hodi, Na cearANa megadisAe gamaNaNiyamo, dasasu vi disAsu gamaNe paDibaddhattAdo' | mAraNaMtiyasamugdhAdassa AyAmo ukasseNa appaNo uppajja mANakhe tapajavasANo, Na cearANamesa moti / tejAsarIrasamugdhAdo NAma tejaiyasarIraviubvaNaM / taM duvihaM NissaraNaparyaM aNissaraNappayaM cedi / tattha jaM taM NissaraNappagaM tejaiyasarIraviuctraNaM taM pi duvihaM, RjugatidvArA athavA vigrahagatidvArA Age jisameM utpanna honA hai aise kSetrataka jAkara, zarIra se tiguNe vistAra se athavA anyaprakAra se antarmuhUrta taka rahanekA nAma mAraNAntika samuddhAta hai / zaMkA-vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAta ye donoM mAraNAntikasamuddhAta meM antarbhUta kyoM nahIM hote haiM ? samAdhAna - vedanAsa muddhAta aura kaSAyasamuddhAtakA mAraNAntikasamuddhAta meM anta. bhava nahIM hotA hai, kyoMki, jinhoMne parabhavakI Ayu bAMdha lI hai, aise jIvoMke hI mAraNAntikasamuddhAta hotA hai / kintu vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAta, baddhAyuSka jIvoMke bhI hote haiM aura abaddhAyuSka jIvoMke bhI hote haiM / mAraNAntikasamuddhAta nizcayale Age jahAM utpanna honA hai aise kSetrakI dizA ke abhimukha hotA hai / kintu anya samuddhAtoMke isa prakAra eka dizAmeM gamanakA niyama nahIM hai, kyoMki, unakA dazoM dizAoMmeM bhI gamana pAyA jAtA hai / mAraNAntikasamuddhAtakI lambAI utkRSTataH apane utpadyamAna kSetra ke anta taka hai, kintu itara samuddhAtoM kA yaha niyama nahIM hai / tejaskazarIra ke visarpaNakA nAma taijaskazarIrasamuddhAta hai / vaha do prakArakA hotA hai, nissaraNAtmaka aura anissaraNAtmaka | unameM jo nissaraNAtmaka taijaskazarIravisarpaNa hai vaha 1 aupakrami kAnupakramAyuHkSayAvirbhUtamaraNati prayojano mAraNAntikasamuddhatiH / ta. rA. vA. 1, 20. 2 AhArakamAraNAMtika muddhAta ve kavikau x x zeSAH paMca samuddhAtAH SadikAH / ta. rA. vA. 1, 200 AhAramAraNaMtiyadugaM pi niyameNa egadisigaM tu / dasa disigadA hu sesA paMca samugdhAdayA hoMti // go. jI. 669. 3 jIvAnuprahopaghAta pravaNatejaH zarIranirvarta nArthastejaH samuddhAtaH / ta. rA. vA. 1, 200 4 tad dvividhaM niHsaraNAtmakamitarazca / audArikavaikriyikAhArakadehAbhyaMtarasthaM dehasya dIptiheturaniHsaraNAtmakaM / yaterupracAritrasyAtikraddhasya jIvapradezasaMpRktaM bahirmiSkramya dAjhaM parivRtyAvatiSThamAnaM niSpAvakaharitaparipUrNasthAlIma ziriva pacati paktvA ca nivartate / atha ciramavatiSThate abhisaddArtho bhavati tadetanniHsaraNAtmakaM / ta. rA. vA. 2, 49. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 2. satthamappasatthaM cedi / tattha appasatthaM bArahajoyaNAyAmaM NavajoyaNavitthAraM sUciaMgulassa saMkheja dimAgabAhalaM jAsavaNa kusumasaMkAsaM bhUmipavvadAdidahaNakkhamaM, paDivakkhara hiyaM siMghaNaM vAmaMppabhavaM icchiyakhettamettavisappaNaM / jaM taM pasatthaM taM pi erisaM ceba, Navari haMsadhavalaM dakkhiNaM sasaMbhavaM aNukaMpANimittaM mAri - rogAdipasamaNakkhamaM / jaM tamaNissaraNappayaM tejaiyasarIraM teNettha aNadhiyAro / AhArasamugdhAdo NAmapattiDDINaM mahArisINaM hodi / taM ca hatthussedhaM haMsadhavalaM savvaMgasuMdaraM khaNametteNa aNeyajoyaNalakkhagamaNakkhamaM appa DahayagamaNaM uttamaMgasaMbhava, ANAkaNiTThadAe asaMjamabahuladAe ca laddhappasarUvaM / kevalisamugdhAdo NAma daMDa-kavADa - padara - logapUraNabheeNa cauvviho / tattha samugdhAdo nAma puvvasarIrabAhalleNa tattiguNabAhalleNa vA savikkhaMbhAdo sAdireyatiguNapariTThaeNa kevalijIvapadesANaM daMDAgAreNa desUNacodasarajjuvisappaNaM / kavADa samugdhAdo nAma daMDa bhI do prakArakA hai, prazastataijasa aura aprazastataijasa / unameM aprazastanissaraNAtmaka taijaskazarIrasamuddhAta, bAraha yojana lambA, nau yojana vistAravAlA, sUcyaMgula ke saMkhyAtaveM bhAga moTAIvAlA, japAkusumake sadRza lAlavarNavAlA, bhUmi aura parvatAdike jalAne meM samartha, pratipakSarahita, roSarUpa indhanavAlA, bAyeM kaMdhe se utpanna honevAlA aura icchita kSetrapramANa visarpaNa karanevAlA hotA hai tathA jo prazastanissaraNAtmaka taijaskazarIrasamuddhAta hai, vaha bhI vistAra Adi meM to aprazasta taijasake hI samAna hai, kintu itanI vizeSatA hai ki vaha haMsake samAna dhavalavarNavAlA hai, dAhine kaMdhe se utpanna hotA hai prANiyoMkI anukampAke nimittase utpanna hotA hai aura mArI, roga Adike prazamana karanemeM samartha hotA hai / inameMse jo anissaraNAtmaka taijasazarIrasamuddhAta hai, usakA yaddAMpara adhikAra nahIM hai / jinako Rddhi prApta nahIM huI haiM, aise maharSiyoMke AhArakasamuddhAta hotA hai / vaha eka hAtha UMcA, haMsake samAna dhavala varNavAlA, sarvAMgasundara, kSaNamAtrameM kaI lAkha yojana gamana karane meM samartha, apratihata gamanavAlA, uttamAMga arthAt mastakase utpanna honevAlA tathA jo AjJAkI arthAt zrutajJAnakI kaniSThatA arthAt hInatA ke honepara aura asaMyamakI bahulatA ke hone para jisane apanA svarUpa prApta kiyA hai, aisA hai / daMDa, kapATa, pratara aura lokapUraNake bhedase kevalisamuddhAta cAra prakArakA hai / unameM jisakI apane viSkaMbhase kucha adhika tigunI paridhi hai aise pUrvazarIra ke bAhalyarUpa athavA pUrvazarIra se tigune bAhalyarUpa daMDAkAra se kevalIke jIvapradezoMkA kucha kama caudaha rAju 1 saM. pa. sUtra 59 ( pra. bhAga. pR. 2976 tR. bhAga prastAvanA zaMkA 18, pR. 27. 2 athoktavidhinA'lpasAvadyasUkSmArthamaNaprayojanA''hAra kazarIra nirvatyartha AhArakasamuddhAtaH / ta. rA. vA. 1, 20. go. jI. 236, 237. 3 vedanIyasya bahutvAdalpatvAzcAyuSo'nAbhoga pUrvakamAyuH samakaraNArthaM dRSyasvabhAvatvAt surAdravyasya phenavegabudabudAvirbhAvopazamadehasthAtmapradezAnAM bahiHsamuddhAtanaM kevalisamuddhAtaH / ta. rA. vA. 1, 20 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2.] khettANugame uvavAdaparUvaNaM (29 pubbillabAhallAyAmeNa vAdavalayavadirittasacakhettAvUraNaM / padarasamugdhAdo NAma kevalijIvapadesANaM vAdavalayaruddhalogakhettaM mottUNa sabalogAvUraNaM / logapUraNasamugdhAdo NAma kevalijIvapadesANaM ghaNalogamettANaM sabalogAvUraNaM / vuttaM ca - vedaNa-kasAya-veuvviyao ya maraNaMtio samugdhAdo / tejAhAro chaTo sattamao kevalINaM tu // 11 // uvavAdo eyaviho / so vi uppaNNapaDhamasamae ceva hodi / tattha ujjuvagadIe uppaNNANaM khettaM bahuvaM Na labbhadi, saMkocidAsesajIvapadesAdo / viggaho tiviho, pANimuddA lAMgalio gomuttio cedi / tattha pANimuddA egaviggahA / viggaho vakko kuTilo phailanekA nAma daMDasamuddhAta hai| daMDasamuddhAtameM batAye gaye bAhalya aura AyAmake dvArA vAtavalayase rahita saMpUrNa kSetrake vyApta karanekA nAma kapATasamuddhAta hai| kevalI bhagavAnke jIvapradezoMkA vAtavalayase ruke hue lokakSetrako chor3akara saMpUrNa lokameM vyApta honekA nAma pratarasamuddhAta hai| ghanalokapramANa kevalI bhagavAna ke jIvapradezoMkA sarva lokake vyApta karaneko kevalisa muddhAta kahate haiN| kahA bhI hai vizeSArtha - pUrvazarIrake bAhalyarUpa athavA pUrvazarIrase tigune bAhalyarUpa daMDAkArase, aisA kahanekA abhiprAya yaha hai ki jaba khagAsanase virAjamAna kevalI bhagavAn samuddhAta karate haiM usa avasthAmeM pUrvazarIra ke bAhalyase kucha adhika tigunI paridhivAle daMDAkAra Atmapradeza hote haiN| tathA jaba padmAsanastha kevalI bhagavAn samuddhAta karate haiM, taba pUrvazarIrase tigune bAhalyakI kucha adhika tigunI paridhivAle daMDAkAra Atmapradeza nikalate haiM, isalie dhavalAkArane 'puvasarIravAhalleNa tattiguNabAhalleNa vA' aisA vizeSaNa diyA hai| vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta, taijasasamuddhAta, chaThA AhArakasamuddhAta aura sAtavAM kevalisamuddhAta isaprakAra samuddhAta sAta prakArakA hai // 11 // upapAda ekaprakArakA hai aura vaha bhI utpanna honeke pahale samayameM hI hotA hai| upapAdameM Rjugatise utpanna hue jIvoMkA kSetra bahuta nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, isameM jIvake samasta pradezoMkA saMkoca ho jAtA hai / vigraha tIna prakArakA hai, pANimuktA, lAMgalika aura gomUtrika / inamese pANimuktA gati eka vigrahavAlI hotI hai / vipraha, vakra aura kuTila, ye saba ekArtha 1 go. jI. 667. 2 parityaktapUrvamavasya uttaramavaprathamasamaye pravartanamupapAdaH / go. jI. jI. pra. 543. 3 ekavigrahA gatiH pANimuktA / ta. rA. vA. 2, 28. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 2. tti egtttthoN| lAMgalio duviggo / gomuttio tiviggahoM / tattha mAraNaMtieNa viNA viggahagadIe uppaNNANaM ujugadIe uppaNapaDhamasamayaogAhaNAe samANA ceva ogAhaNA bhavadi / Navari doNhamogAhaNANaM saMThANe samANattaNiyamo Natthi / kudo ? ANupunvisaMThANaNAmakammehi jnnidsNtthaannaannmegttvirodhaa| viggahagadIe mAraNaMtiyaM kAdRNuppaNNANaM paDhamasamae asaMkhejjajoyaNamettA ogAhaNA hodi, puvvaM pasAridaega-do-tidaMDANaM paDhamasamae uvsNghaaraabhaavaado| vAcI nAma haiM / lAMgalikA gati do vigrahavAlI hotI hai| aura gomUtrikA gati tIna vigrahaghAlI hotI hai| inameMse mAraNAMtika samuddhAtake vinA vigrahagatise utpanna hue jIvoMke Rjugatise utpanna jIvoMke prathama samayameM honevAlI avagAhanAke samAna hI avagAhanA hotI hai| vizeSatA kevala itanI hai ki donoM avagAhanAoMke AkArameM samAnatA kA niyama nahIM hai, kyoMki, AnupUrvI nAmakarmake udayase utpanna honevAle aura saMsthAna nAmakarmake udayase utpanna honevAle saMsthAnoMke ekatvakA virodha hai| vizeSArtha-yahAMpara jo AnupUrvI aura saMsthAna nAmakarmase janita AkAroM meM ekatvakA virodha batAyA hai usakA abhiprAya yaha hai ki vigrahagatimeM jIvakA AkAra AnupUrvI mAmakarmake udayase hotA hai, kyoMki, vahAMpara saMsthAnanAmakarmakA udaya nahIM hotA haiN| kintu RjugatimeM AnupUrvI nAmakarmakA udaya nahIM hai, kyoMki, AnupUrvI nAmakarmakA udaya kArmaNakAyayogavAlI vigrahagatimeM hI hotA hai| RjugatimeM to kArmaNakAyayoga na hokara audArikamizra yA vaikriyikamizrakAyayoga hI hotA hai aura go. karmakAMDa AdimeM ina donoM mizrayogoM meM saMsthAna nAmakarmakA udaya batAyA gayA hai, AnupUrvIkA nhiiN| isase siddha hai ki Rjugatise utpanna honevAle jIvake prathama samayameM hI vivakSita kSetrameM utpatti ho jAnese saMsthAna nAmakarmakA udaya ho jAtA hai / isalie AnupUrvI aura saMsthAna nAmakarmoMse utpanna honevAle AkAra bhinna hI hoMge, ekase nhiiN| vigrahagatimeM AnupUrvI ke udayase jIvake pUrva zarIrakA AkAra rahatA hai, kintu saMsthAnanAmakarmake udayase vartamAna paryAyakA AkAra ho jAtA hai| mAraNAMtika samaddhAta karake vigrahagatise utpanna hue jIvoMke pahale samaya meM asaMkhyAta yojanapramANa avagAhanA hotI hai, kyoMki, pahale phailAye gaye eka, do aura tIna daMDoMkA prathama samayameM saMkoca nahIM hotA hai| 1 vigraho vyAghAtaH kauttilymityrthH| sa.si. 2, 27. vigraho vyAghAtaH kauTilyamityanantaram ta. rA. vA. 2, 27. 2ma pratyoH lalio' iti pAThaH / 3 dvivigrahA gatiloMgalikA / ta. rA. vA. 2, 28. 4 trivigrahA gatirgomUtrikA / ta. rA. vA. 2, 28. 5 ogha kamme saragavipatteyAhArurAladuga missaM / uvaSAdapaNaviguvvaduthINati-saMThANasaMhadI gAthi // gI. ka. 11. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2.] khettANugame micchAiTikhettaparUvaNaM [11 edehi dasahi visesaNehi jahAsaMbhavaM visesidamicchAidviAdi-codasajIvasamAsANaM khettaparUvarNa' kassAmo / satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdehi micchAiTThI kevaDi khette, savvaloge / kudo ? jeNa savvajIvarAsissa saMkhejadibhAgeNUNo savvo jIvapuMjo satthANasatthANarAsI vade / vedaNa-kasAyasamugdhAdagadajIvA vi savvajIvarAsissa saMkhejadibhAgamettA / mAraNaMtiyasamugghAdagadajIvA vi savvajIvarAsissa saMkhejadibhAgamettA / kudo ? edesi tiNhaM rAsINaM appaNo jIvidassa saMkhejadibhAgamettasamugghAdakAlattAdo / uvavAdarAsI puNa savvajIvarAsissa asaMkhejadibhAgo', egsmysNcyaado| teNede paMca vi rAsiNo aNaMtA, tado savvaloge bhavaMti / vihAravadisatthANanicchAdiTThI kevaDi khette, logassa isaprakAra svasthAnake do bheda, samuddhAtake sAta bheda aura eka upapAda, ina daza vizeSaNoMse yathAsaMbhava vizeSatAko prApta mithyAdRSTi Adi caudaha guNasthAnoMke kSetrakA nirUpaNa karate haiM / svasthAnasvasthAna, ghedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta, aura upapAdakI apekSA mithyAdRSTi jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiN| zaMkA - kisa kAraNase ? samAdhAna- cUMki, sarva jIvarAzike saMkhyAtaveM bhAgase nyUna zeSa sarva jIvasamUha svasthAnasvasthAna rAzirUpa rahatA hai| tathA vedanAlamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtako prApta hue jIva bhI sarva jIvarAzike saMkhyAtaveM bhAgapramANa haiN| mAraNAntikasamuddhAtako prapta hue jIva bhI sarva jIvarAzike saMkhyAtaveM bhAgapramANa haiM, kyoMki, ukta tIna rAziyoMke samuddhAtakA kAla apane jIvanakAlake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| upapAdarAzi to sarva jIvarAzike asaMkhyAtaveM bhAga hai, kyoMki, upapAdarAzikA saMcaya eka samayameM hotA hai| ataH svasthAnasvasthAna Adi ukta pAMcoM jIvarAziyAM ananta haiM, aura isIliye ve sarva lokameM pAI jAtI haiN| vizeSArtha-Age mithyAdRSTayAdi caudaha guNasthAnoMse tathA mArgaNAsthAnoMse jIvoMka, kSetra sAmAnyaloka, adholoka, Urdhvaloka, tiryakloka aura manuSyaloka, ina pAMca prakArake lokoMkI apekSA batalAyA gayA hai / tInasau tetAlAsa dhanarAjupramANa sarvalokako sAmAnyaloka kahate haiN| ekasau cyAnave dhanarAjupramANa yA cAra rAju moTe jagapratarapramANa lokake adhobhAgako adholoka kahate haiN| ekasau seMtAlIsa ghanarAju yA tIna rAju moTe jagapratarapramANa lokake UrdhvabhAgako Urdhvaloka kahate haiN| Urdhvaloka aura adholokake madhyameM sthita, pUrvapazcima dizAmeM eka rAju caur3e, uttara-dakSiNa dizAmeM sAta rAju lambe aura eka lAkha yojana UMce kSetrako tiryakloka yA madhyaloka kahate haiN| r3hAI dvIpapramANa vistRta arthAt paiMtAlIsa 1 sAmAnyAdhaUrdhvatiryagmanuSyalokAn paMca saMsthApyAlApaH kriyate / go. jI. jI. pra. TI. 543 2 maradi asaMkheja dimaM tassAsaMkhA ya vimgahe hoti / tassAsaMkhaM dUre uvavAde tassa khu asakhaM // go. nI. 544. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 2. asaMkhejadibhAge / kudo ? Na tAva tasaapajattarAsI viharadi, tattha vihAya gadiNAmakammassa udyAbhAvA / tasapajjattarAsissa vi saMkhejadibhAgo ceva viharamANarAsI hodi / kudo ? mamedaM buddhIe paDigahidakhettaM satthANaM NAma / tatto vAhiM gaMtUNacchaNaM vihArakha disatthANaM / tatthacchaNakAlA sagAvAse avaTThANakAlassa saMkhejjadibhAgo ti / dohaM logANamasaMkhejjadibhAge / kudo ? cattAri rajjubAhallaM jagapadaraM adhologapamANaM hodi / tiSNi rajjubAhalaM jagapadaramuDulogapamANaM hodi / ede doNi vi loge tasapajjattarA sissa saMkhejjadibhAgeNa saMkhejjaghaNaMgulaguNideNa ovaTTide seDhIe asaMkhejjadibhAgo Agacchaditi / saMkhejja lAkha yojana caur3e aura ekalAkha yojana UMce kSetrako manuSyaloka kahate haiN| eka lokasAmAnya ke pAMca bheda karanekA abhiprAya yaha hai ki vivakSita jIvake batAye gae kSetrakA ThIka parimANa samajha meM aajaave| jahAM jina jIvoM kA kSetra sarvaloka batAyA jAye, vahAM sAmAnyalokakA grahaNa karanA caahie| jahAM 'do lokoMkA nirdeza kiyA jAve vahAM adholoka aura Urdhvaloka ina do lokoMkA grahaNa karanA, jahAM tIna lokoMkA nirdeza kiyA jAya, vahAM adholoka, Urdhvaloka aura tiryaklokakA grahaNa karanA, tathA, jahAM cAra lokakA nirdeza kiyA jAya, vahAM manuSyalokako chor3akara zeSa cAroM lokoMkA grahaNa karanA cAhie / vihAravatsvasthAna mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM / cUMki trasakAyika aparyAptarAzi to vihAra karatI nahIM haiM, kyoMki, trasa kAyika aparyAptoM meM vidvAyogati nAmakarmakA udaya nahIM hotA hai / trasakAyika paryAptakoM ke bhI saMkhyAtaveM bhAgapramANa rAzi hI vihAra karanevAlI hotI hai, kyoMki, 'yaha merA hai' isaprakAra kI buddhise svIkAra kiyA gayA kSetra svasthAna hai / aura usase bAhara jAkara rahane kA nAma vihAravatsvasthAna hai / usa vihAravatsvasthAna kSetra meM rahanekA kAla apane AvAsa meM ( svasthAna meM ) rahane ke kAlake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai, isaliye vihAravatsvasthAna mithyA dRSTi jIva donoM lokoMke arthAt adholoka aura Urdhvalokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM / isakA kAraNa yaha hai ki adholokakA pramANa cAra rAju moTA jagapratara hai aura UrdhvalokakA pramANa tIna rAju moTA jagapratara hai / saMkhyAta ghanAMgulaguNita trasakAyika paryAptarAzike saMkhyAtaveM bhAgase ina donoM hI lokoMke bhAjita karane para jagazreNIkA asaMkhyAtavAM bhAga labdha AtA hai| vizeSArtha - - trasakAyika paryAptaka javA~kA pramANa kSetrako apekSA sUcyaMgulake saMkhyAtaveM bhAga ke vargarUpa bhAgahArase bhAjita jagapratara pramANa batAyA gayA hai / isa pramANavAlI paryApta rAzi bhI saMkhyAtaveM bhAga pramANa hI vihArakaranevAlI rAzi hotI hai / aba yadi eka paryApta jIvakI madhyama avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula pramANa mAnakara usase vihAra karane vAlI rAzike pramANako guNita bhI kiyA jAya, to bhI usakA jagazreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahanA siddha hotA hai, isalie yaha siddha hotA hai ki vihArakaranevAlI trasarAzi Urdhvaloka aura adholokake bhasaMkhyAtaveM bhAgameM rahatI hai, kyoMki, ina donoM lokoMkA pramANa jagacchreNI ke vargase bhI bahuta adhika hai / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2.] khettANugame jIvamahallogAiNAparavaNaM ghaNaMgulaguNagAro kadhamavagammade 1 vuccade- sayaMpahagiMdapavyayaparabhAgaviyatasapajattarAsI pahANo iyagkammabhUmijIvahiMto dIhAuvo mahallogAhaNo y| bhogabhUmIsu puNa vigaliMdiyA Natthi / paMciMdiyA vi tattha suTTa thovA, suhakammAhiyajIvANaM bahuvANamasaMbhavAdo / sayaMpahapavvayaparabhAgaTThiyajIvANamogAhaNA mahalletti jANAvaNasuttamedaM saMo puNa bAraha joyaNANi gomhI bhava tikosaM tu / / ___ maro joyaNamegaM mAcho puNa joyaNasahasso // 12 // edAo ogAhaNAo ghaNaMgulapamANeNa kIramANe saMkhejjANi ghaNaMgulANi havaMti, teNa saMkhejjaghaNaMgulaguNagAro vihAravadisatthANarAsissa Thavido / sayaMpahaNagiMdapavvadassa parado jahaNNogAhaNA vi jIvA atthi tti ce Na, mUlaggasamAsaM kAUNa addhaM kade vi saMkhejjaghaNaMguladasaNAdo / taM kadhaM ? tattha tAva bhamarakhettANayaNavidhANaM bhaNNissAmo / zaMkA-prasakAyika paryAptagazike saMkhyAtaveM bhAgapramANa vihAravatsvasthAna rAzikA guNakAra saMkhyAta ghanAMgula hai, yaha kaise jAnA jAtA hai? samAdhAna- prakRtameM svayaM prabhanagendra parvatake parabhAgameM sthita trasakAyika paryApta jIvarAzi pradhAna hai, kyoMki, yaha rAzi itara karmabhUmija jIvoM kI apekSA dIrghAyu aura bar3I avagAhanAvAlI hai / bhogabhUmi meM to vikalendriya jIva nahIM hote haiM aura vahAMpara paMcendriya jIpa bhI svalpa hote haiM, kyoMki, zubha karmake udayakI adhikatAvAle bahuta jIvoMkA honA asaMbhava hai| svayaMprabha parvatake parabhAgameM sthita jIvoMkI avagAhanA sabase bar3I hotI hai, isa bAtakA zAna karAne ke liye yaha gAthAsUtra hai zaMkha nAmaka dvIndriya jIva bAraha yojanakI lambI avagAhanAvAlA hotA hai| gomhI nAmaka trIndriya jIva tIna kosakI lambI avagAhanAvAlA hotA hai| bhramara nAmaka caturindriya jIva eka yojanakI lambI avagAhanAvAlA hotA hai, aura mahAmatsya nAmaka paMcandriya jIva eka hajAra yojanakI lambI avagAhanAvalA hotA hai| 12 // yojanoM aura kosoM meM kahI gaI ina avagAhanAoMko ghanAMgulapramANase karanepara saMkhyAta ghanAMgula hote haiM, isaliye vihAravatsvasthAnarAzikA guNakAra saMkhyAta ghanAMgula sthApita kiyA haiN| zaMkA-svayaMprabhanagendra parvatake usa ora jaghanya avagAhanAvAle bhI jIva pAye jAte hai? samAdhAna-nahIM, kyoMki, jaghanya avagAhanArUpa mUla arthAt Adi aura utkRSTa avagAhanArUpa anta, ina donoMko jor3akara AdhA karanepara bhI saMkhyAta dhanAMgula dekhe jAte haiN| utkRSTa aura jaghanya avagAhanAoMko jor3akara AdhA karane para saMkhyAta ghanAMgula kaise Ate haiM. age isakA spaSTIkaraNa karaneke liye una dvIndriyAdikoMkI avagAhanAoM meM se pahale bhramara. kSetrake ghanaphalake nikAlane kA vidhAna kahate haiM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 2. bhamarakhettaM' puNa joyaNAyAmaM addhajoyaNussehaM joyaNaddhaparihivikkhabhaM Thaviya vikkhaMbhaddhamussahaguNamAyA meNa guNide ussehajoyaNassa tiSNi - arddhabhAgA bhavaMti / te ghaNagulANi kIramANe paNNa rahasada - chattIsarUvehi ghaNIkadehi tiNNisaya-vAsaTThikoDIhi aTTahattarisahassAhiya-aTThattIsalakkhehi chassada chappaNNehi ya ussedhaghaNajoyaNANi guNide pamANaghaNaMgulANi havaMti / gomhi AyAmo ussedhajoyaNatiSNi caubbhAgo, tadaTThabhAgo vikkhaMbho, eka yojana lambe, Adhe yojana UMce aura Adhe yojanakI paridhipramANa viSkaMbhavAle bhramarakSetrako sthApita karake, viSkaMbhake Adheko utsedhase guNA karake, jo labdha Ave use AyAmase guNita karanepara eka yojanake tIna bhAgoM meM se ATha bhAga labdha Ate haiN| aura yahI bhramarakSetrakA ghanaphala hai / udAharaNa - bhramarakA AyAma 1 yojana, utsedha 3 yojana, viSkaMbha yojanakI paridhipramANa / I yojanakI sthUla paridhi 13 yojana / 3 / 2 = ; x 2 = 2 ; 2 x 1= 2 bhramara kSetrakA yojanoMmeM ghanaphala / bhramara kSetra ke yojana meM Aye hue ghanaphalake ghanAMgula karanepara Aye hue ghanaphalako pandrahasau chattIsake ghana tInasau bAsaTha karor3a, hajAra, chahasau chappanase guNita karanepara pramANaghanAMgula hote haiM / udAharaNa - bhramara kSetrakA utsedha ghanayojana meM ghanaphala ; eka utsedha ghanayojana ke pramANa ghanAMgula 1536 = 3623878656 pramANa ghanAMguloMmeM bhramarakSetrakA ghanaphala / 43623878656=1358954496 vizeSArtha - eka utsedha yojanameM sAta lAkha aDasaTha hajAra utsedhasUcyaMgula hote haiM / isa niyamase eka utsedhaghanayojanake ghanAMgula karanepara usameM sAta lAkha aDasaTha hajAra ko tInavAra rakhakara paraspara guNA karanese jitanA labdha AyagA utane utsedhaghanAMgula hoMge / utsedhayeAjanase pramANayojana pAMcasau guNA bar3A hotA hai, ataeva ina utsedhaghanAMguloM ke pramANaghanAMgula karaneke liye ukta aMguloMke pramANa meM pAMcasauke ghanakA bhAga dene para 3623878656 ghanAMgula A jAte haiM, aura vaha rAzi 1536 ke ghanapramANa par3atI hai / gohIkA AyAma utsedhayojanake cAra bhAgoM meM se tIna bhAga pramANa hai / viSkaMbha utsedhake AThaveM bhAgapramANa hai, aura bAilya viSkaMbhase AdhA hai / gomhI kSetrakA ghanaphala 1 sayaMpahAcalaparabhAgaTTiyakhette uppaNNabhamarassa ukkarasogAhaNaM XXX joyaNAyAmaM addhajoyaNusse hUM joyaNaddha parihivikkhaMbhaM Thaviya vivakhaMbhaddhamussehaguNamAyAmeNa guNide ussehajoyaNassa tiSNiaTThabhAgA bhavati / taM vedaM / te pamANaghaNaMgulA kIramANe ekasayapaMcatIsakoDIe uNaNaudilakkha cauvaNNasahassa causaya-kRNNaudirUhi guNighaNaM gulANi havaMti / taM cedaM 1358954496 / ti. pa. pa. 195 2 ma pratyoH ' a ' iti pAThaH / isa utsedha ghanayojana meM ar3atIsa lAkha, aThahattara Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2. ] khaittANugame jIvamahallo gAhaNAparUvaNaM [ 35 vikkhaMbhaddhaM bAhallaM' / ede tiNi vi paropparaM guNide ussedhajoyaNaghaNassa saMkhejjadibhAgo Agacchadi / taM paNNa rahasada chattIsa rUvehi ghaNIkadehi guNide pamANaghaNaMgulANi hoti / bAraha joyaNAyAma-cadujoyaNamuha saMkhakhettaphalaM - deNa sutteNa ANiya muhahINusse isa hidussehacadubbhAgeNa guNiya ussehaghaNajoyaNANi ANi puvyuttaguNagAreNa guNide pamANaghaNaMgulANi hoti' / joyaNasahastAyAma vyAsaM tAvatkRtvA vadanadalonaM mukhArdhavargayutam / dviguNaM caturvibhaktaM sanAbhike'smin gaNitamAhuH // 13 // lAne ke liye ina tInoMke paraspara guNita karanepara utsedhayojanake ghanakA saMkhyAtaSAM bhAga labdha AtA hai / ise pandrahasau chattIsa ke ghanase guNita karanepara gomhIke ghanarUpa kSetrake pramANagula A jAte haiM / udAharaNa - gohIkA AyAma reTa X = 12 x 3623878656 X bAraha yojana AyAmavAle aura cAra yojana mukhavAle zaMkhakSetrakA kSetraphala - vyAsako utanI hI bAra karake arthAt vyAsakA jitanA pramANa hai utanIvAra vyAsako rakhakara jor3ane para jo labdha Ave usameM se mukhake Adhe pramANako ghaTAkara, mukhake Adhe pramANake bargako jor3a de / isaprakAra jo saMkhyA Ave use dviguNita karake pazcAt cArakA bhAga de / isaprakAra jo labdha Ave, use zaMkhakA kSetraphala kahate haiM // 13 // = yojana; viSkaMbhare yojana; bAhalya yojana; ra utsedha ghanayojanameM gomhI kSetrakA ghanaphala / 11943936 pramANa ghanAMguloM meM gomhakSetrakA ghanaphala | isa sUtra se lAkara usa kSetraphalako mukhase hIna utsedhasahita utsedhake cauthe bhAgase guNita karake utsedha ghanayojana lAkara aura pUrvokta guNakAra se guNita karanepara ghanarUpa kSetra ke pramANaghanAMgula ho jAte haiM / 1 sapahAcala parabhAgaTTiyakhece uppaNNagohIe upakarasogAhaNaM X x ussehajoyaNassa tiSNicaumbhAgo AyAmo, tadaTTabhAgo vikkhamo, vikkhamaddhaM bAhalaM / ede tiNNi vi paropparaM guNiya pamANaghaNaMgule kade ekke koDIe uNavIsa lakkhA teSAlasa hastaNavasa yaka tIsa rUvehi guNidaghaNaMgulA hoMti / 11943936 / ti. pa. pa. 195. 2 AyAmakadI muhadalahINA muhabAsa addhatraggajudA / biguNA veheNa hadA saMkhAvattassa khettaphalaM // tri. sA. 327. 3 sarva'pahAcalaparabhAgaTTiyakhette uppaNNavIiMdiyassa ukkarasogANA X x vArasajoyaNAyAma caujoyaNamuhasaMkhakhecaphalaM vyAsaM tAvatkRtvA vadanadalonaM mukhArthavargayutaM / dviguNaM caturvibhaktaM sanAbhikesmin gaNitamAhuH // ede sutte khesaphalamANide tehattari ussehajoyaNANi bhavaMti 73 / AyAme muhaM sohiya puNaravi AyAmasahidamuhabhajiyaM bAhaDhaM NAyantraM saMkhAyAraTThiye khete // edeNa suteNa nAhaDhaM ANide paMca joyaNapamANaM hodi 5 / putramANida Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 1, 3, 2. chakkhaMDAgame jIvANaM 36]. paMcasa dusseha-tadaddhavitthAra- mahAmacchakhettaM pi saMkhejjANi pamANaghaNaMgulANi hoti' / ettha ghaNaMgulassa saMkhejjadibhAgaM pakkhiviya adveNa chiNNe vi saMkhejjANi pamANaghaNaMgulANi hoMti tti siddhN| kiM ca vihAravadisatthANe Na tirikkhakhettassa pamANattaM, kiMtu devakhettasseva, padaraMgulassa saMkhejje dibhAgamettamuheNa saMkhejjajoyaNasahassaM viharamANa devogAhaNAra saMkhejja - ghaNaMgulatuvalabhAdo | teNa saMkhejjaghaNaMgulogAhaNAe guNeyavvamidi / asaMkhejjajoyaNANi udAharaNa - zaMkhakSetrakA AyAma 12 yojana; mukha 4 yojana | 12 x 12 = 144; 144 3 = 142; 146x2 = 292; 292 / 4 = 73; 12 - 4 = 8; 12 +8 = 201 20 : 4 = 5; utsedha ghanayojanoM meM zaMkhakSetrakA ghanaphala | 365 x 3623878656 pramANa ghanAMguloM meM zaMkhakSetrakA ghanaphala / eka hajAra yojana AyAma, pAMcasau yojana utsedha aura utsedhake Adhe arthAt DhAIsau yojana vistAravAle mahAmatsyakA kSetra bhI ghanaphalarUpa karanepara saMkhyAta pramANaghanAMgula hotA hai / - 142 + ( 3 ) = 142 + 4 = 146; = udAharaNa - mahAmatsyakA AyAma 1000 yojana; utsedha 500 yojana; viSkaMbha 250 / 1000 x 500 = 500000, 500000 4250 = 125000000 yojanoM meM ghanaphala / 125000000 x 3623878656 = 452984832000000000 pramANa ghanAMguloM meM mahAmatsyakA ghanaphala / isaprakAra utkRSTa avagAhanArUpase Aye hue ina pramANaghanAMguloM meM ghanAMgula ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa jaghanya avagAhanAko prakSipta karake jo jor3a ho use Adhese china karanepara bhI saMkhyAta pramANa ghanAMgula hI rahate haiM, yaha siddha huA / dUsarI bAta yaha hai ki vihAravatsvasthAnameM tiryacoMke kSetrakI pramANatA (pradhAnatA ) nahIM hai, kintu devakSetrakI hI pradhAnatA hai, kyoMki, pratarAMgula ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa mukharUpase arthAt viSkaMbha aura utsedharUpa se vihAra karanevAle devoMkI saMkhyAta hajAra yojana pramANa avagAhanAmeM ghanaphalarUpase saMkhyAta ghanAMgula pAye jAte haiM, isaliye vihAravatsvasthAna rAziko saMkhyAta ghanAMgularUpa avagAhanAse guNita karanA cAhiye / 73 x 5 = 365 1322715709440 tehasaribhUdakhe saphalaM paMcajoyaNabahalleNa guNide ghaNajogaNANi tiSNisayapaNNaTThI hoMti 365 / edaM ghaNapamAnaMgulANi kade ekala kkha battIsasa issa- doNNisaya ekkai sari korDAo sattAvaNNa lakkhaNavasa issaca usa yacAlIsa rUhi guNidaghaNaMgulametta hodi / taM cedaM 1322715709440 / ti. pa. pa. 195 1 sayaMpahAcala parabhAgaTTiyakhette uppaNNasammucchimamahAmacchassa savvukkarasogANA xx ussehajoyaNeNa eksa hastAyAmaM paMcasadatrikkhamaM tadaddhaussehaM taM pamANaMgule kIramANe causa issa - paMcasaya euNatIsakoDIo culasIdilakkha-tesIdisa issa- dusayakAMDirUvehi guNidapamANavaNaMgulANi bhavaMti / taM cedaM 452984832000000000 | vi. pa. pa. 196. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 2.] khettANugame tiriyalogapamANaparUvaNaM [ 37 viharaMtA vi devA asthi tti ce Na, tesiM devANamamaMkhejjadibhAgatteNa phaannttaabhaavaado| taM kudo Navvade ? 'tiriyalogassa saMkhejjadibhAe' tti vakkhANAdo / tiriyalogasma saMkhaJjadi. bhAgataM kadhaM ? tiriyalogo NAma joyaNalakkhasattabhAgamettasUciaMgulabAhallajagapadarametto / taM pubillavihAravadisatthANakhetteNovaTTide saMkhejjarUvANi labbhaMti / teNa tiriyalogassa saMkhejjadibhAge tti vuttaM / aDDAijakhettAdo vihAravadisatthANajIvakhettamasaMkhejaguNaM / kudo? zaMkA- asaMkhyAta yojanapramANa vihAra karanevAle bhI deva hote haiM ? samAdhAna-nahIM, kyoM ke, asaMkhyAta yojanapramANa vihAra karanevAle deva sarva deSarAzike asaMkhyAtaveM bhAgamAtra haiM, ataH unakI yahAMpara pradhAnatA nahIM hai| zaMkA-yaha kisa pramANase jAnA jAtA hai ? samAdhAna-mithyAdRSTivihAravatsvasthAna rAzi 'tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahatI hai| isaprakArake vyAkhyAnase ukta bAta jAnI jAtI hai| zaMkA-mithyAdRSTivihAra vatsvasthAna rAzike rahanekA kSetra tiryaglokake saMkhyAta bhAgamAtra kaise hai? samAdhAna- eka lAkha yojanameM sAtakA bhAga denese jitane sUcyaMgula labdha Adhe tatpramANa ba halyarUpa jagapratarapramANa tiryagloka hai / ise pUrvokta vihAravatsvasthAnarUpa kSetrase bhAjita karanepara saMdhyAta rUpa labdha Ate haiM, isIliye tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM mithyAdRSTi vihAravatsvasthAnarAzi rahatI hai, aisA kahA hai| vizeSArtha-tiryagloka pUrva-pazcima eka rAju caur3A, uttara dakSiNa sAta rAju lambA, aura eka lAkha yojana UMcA hai| ise jagapratararUpase karane ke liye eka lAkha yojanameM sAtakA bhAga denA cAhiye, kyoMki, tiryagloka bhI uttara dakSiNa sAta rAju to hai hI, kintu pUrva-pazcima jo eka rAjumAtra hai use sAta rAjupramANa prakalpita karane ke liye utsedhameM sAtakA bhAga denese utsedha eka lAkha yojanakA sAtavAM bhAga raha jAtA hai, aura pUrva-pazcimameM sAta gaju. pramANa kSe kSetra ho jAtA hai| isaprakAra eka lAkha yojanake sAtaveM bhAgame jitane sUcyaMgala hoMge tatpramANa bAhalyarUpa jagapratarapramANa tiryagloka A jAtA hai| eka yojanameM 768000 sUcyaMgula hote haiM, isaliye eka lAkha yojanake sAtaveM bhAgameM 109714285713 sUcyaMgula hoNge| ataeva 109714285713 sUkhyaMgulapramANa jagapratara tiryagloka jAnanA cAhiye / pratarAMgulake saMkhyAtaveM bhAgakA jagapratarameM bhAga denese asaparyAptagazikA pramANa AtA hai, aura isake saMkhyAta eka bhAgapramANa vihAravatsvasthAnarAzi hai| vihAravatsvasthAnarAzimeM eka jIvakI madhyama avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula hai to uparyukta rAzikA kitanA kSetra hogA, isaprakAra trairAzika karanepara vihAravatsvasthAnarAzikA kSetra saMkhyAta sUcyaMgula guNita jagapratarapramANa bhA jAtA hai jo tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| vihArapatsvasthAna jIvoMkA kSetra DhAI dvIpase asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki, ar3hAI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38) chakkhaMDAgame jIvahANaM [1, 3, 2. aDDAijammi sNkhejpmaannghnnNguldNsnnaado| veubviyasamugdhAdagadamicchAiTThI kevaDi khette, logassa asaMkhejadi bhAge, doNhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / ettha puvvaM va ovaTTaNA kAyavvA / Navari veubviyasamugghAdassa jodisiyarAsI sattadaMDusseho pahANo, teNa joisiyadevANaM saMkhejjadibhAgassa saMkhejjaghaNaMgulANi guNagAro Thaveyavyo / kudo ? saMkhejjajoyaNasahassaM viuvyamANadevANamuvalaMbhAdo / asaMkhejjajoyaNANi jiraMmiya viuvvaMtA devA atthi ti ce Na, tesiM devANamasaMkhejjadibhAgattAdo / sagohikhettamettaM savve devA viuvvaMti tti ke vi bhaNaMti', taM Na ghaDade, 'tiriyalogassa saMkhejjadibhAge' tti vakkhANAdo / micchAiTThissa sesa-tiNi vise saNANi Na saMbhavaMti, takkAraNasaMjamAdiguNANamabhAvAdo / micchAiTThissa satthANAdI satta visesA sutteNa aNuddiTThA dvIpameM saMkhyAta pramANa ghanAMgula hI dekhe jAte haiN| vaikriyikasamuddhAtako prApta hue mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM? sarva lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, Urdhvaloka aura adholokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, tirya. glokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM tathA ar3hAI dvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAM para apavartanA pahaleke samAna kara lenA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki vaikriyikasamuddhAtameM sAta dhanuSa utsedharUpa avagAhanAse yukta jyotiSkadevarAzi pradhAna hai, isaliye jyotiSka devoMke saMkhyAtaveM bhAgapramANa vaikriyikasamuddhAtayukta rAzikA kSetra lAne ke liye saMkhyAta ghanAMgula guNakAra sthApita karanA cAhiye, kyoMki, saMkhyAta hajAra yojanapramANa vikriyA karanevAle deva pAye jAte haiN| zaMkA- asaMkhyAta yojana kSetrako rokakara vikriyA karanevAle bhI deva pAye jAte haiM ? . samAdhAna-nahIM, kyoMki, asaMkhyAta yojanapramANa bikriyA karanevAle deva sAmAnya devoMke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI hote haiN| kitane hI AcArya aisA kahate haiM ki sabhI deva apane avadhijJAna ke kSetrapramANa vikriyA karate haiM / parantu unakA yaha kathana ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, vaikriyikasamuddhAtako prApta huI rAzi 'tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahatI hai| aisA vyAkhyAna dekhA jAtA hai| . mithyAdRSTi jIvarAzike zeSa tIna vizeSaNa arthAt AhArakasamuddhAta, taijasasamuddhAta aura kevalisamuddhAta saMbhava nahIM haiM, kyoMki, inake kAraNabhUta saMyamAdi guNoMkA mithyASTike bhabhAva hai| zaMkA- svasthAnAdi sAta vizeSaNa sUtrameM nahIM kahe gaye haiM, phira bhI ve mithyAdRSTi 1 NiyaNiyaohikkhetaM gANArUvANi taha vikudhvNtaa| pUrati asurapahudI bhASaNadevA dasa viyappA // ti.pa.3.182. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 3.] khettANugame sAsaNAdikhettaparUvaNaM asthi tti kadhaM Navyade ? aairiyprNpggduvdesaado| kiM ca 'micchAdiTThI' idi sAmaNNavayaNeNa ede satta vi micchAi TThivisesA sUcidA ceva, edavvadirittamicchAiTThINama bhAvAdo / mesa cattAri vi lAgA suneNa sUcidA cetra, sesacaduNhaM logANaM logapudhabhUdANamaNuvalaMbhAdo / tamhA suttasaMbaddhamavedaM vakkhANamidi / / sAsaNasammAiTippahuDi jAva ajogikevali tti kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAeM // 3 // ___edassa suttassa atthaM bhnnissaamo| jadi vi savvaguNaTThANANaM pahuDisadassa vavatthAvAissa saMgahaNamaMbhavo atthi, to vi sajogiguNaTThANaM No geNhadi / kudo ? purado bhaNNamANabAdhagasuttadaMsaNAdo / sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuvviyasamugdhAdapariNadA kevaDi khette, logassa asaMkhejadibhAge, tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe jIvake pAye jAte haiM, yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna - mithyAdRSTi jIvake svasthAna Adi sAta vizeSaNa pAye jAte haiM, yaha bAta AcAryaparaMparAse Aye hue upadezase jAnI jAtI hai| dUsarI yaha bAta hai ki sUtrameM Aye hue 'mithyAdRSTi' isa sAmAnya vacanase svasthAna Adi sAta vizeSaNa bhI mithyAdRSTike vizeSa haiM, yaha sUcita ho hI jAtA hai, kyoMki, inako chor3akara mithyAdRSTi jIca nahIM pAye jAte haiN| isIprakAra ghanalokake atirikta Urdhvaloka, adholoka, tiryagloka aura aDhAI dvIpasambandhI loka, ye cAra loka bhI sUtrase sUcita ho hI jAte haiM, kyoMki, ghanalokase pRthagbhUta uparyukta zeSa cAra loka nahIM pAye jAte haiN| isaliye svasthAnasvasthAnarAzi AdikA vyAkhyAna sUtrase saMbaddha hI hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAnataka pratyeka guNasthAnake jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate aba isa sUtrakA artha kahate haiN| yadyapi vyavasthAvAcI prabhRti zabdake balase sabhI guNasthAnoMkA saMgraha saMbhava hai , to bhI yahAMpara sayogikevalI guNasthAnakA grahaNa nahIM karanA cAhiye, kyoMki, Age kahA jAnevAlA isakA bAdhaka sUtra dekhA jAtA hai / svasthAnasvasthAna, vihAravasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasa muddhAta aura vaikriyikasamuddhAtarUpase pariNata hue sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, Urdhvaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa 1 sAsAdanasamyagdRSTayAdInAmayogakevalyantAnI loksyaasNkhyeybhaagH| sa. si. 1, 8. sAsAyaNAi savve loyassa asaMkhayammi bhAgammi / pazcasa. 2, 26. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 3. acchaMti / taM kathaM ? edesiM tigRhaM guNaTThAgANaM sodhammIsANarAsI pahANo / tesimogAhaNA satta hatthussehA, aMgulagaNaNAe aTThasaTThisadussedhaMgulapamANA, edassa dasa bhAgavikkhaMbhA / kudo ? jado deva maNussa- NeraiyANamussedho dasa- Nava - aTThatAlapamANeNa bhaNido / puNo vAsarddha vaggiya viguNiya aTThasaTThimadussedhaMgulehi guNiya ghaNIkada paMcasadaMgule hi ohade pANaghaNaM gulassa saMkhejjadibhAgo Agacchadi / edeNa tinhaM guNadvANANaM satthAnAdirAsiM ogharAsissa saMkhejabhAgaM saMkhejadibhAgaM ca guNide tinhaM guNaGkANANaM satthANAdikhettANi hoMti / kSetra meM aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / zaMkA- -yaha kaise ? samAdhAna- ina tIna guNasthAnoM meM saudharma aura aizAnakalpa saMbandhI devarAzi pradhAna hai / unakI avagAhanA sAta hAtha utsedharUpa hai, aura aMgulakI apekSA gaNanA karanepara ekasau ar3asaTha aMgula pramANa hai| isake dazave bhAgapramANa usa avagAhanAkA viSkaMbha hai / zaMkA- yahAMpara utsedhake dazave bhAgapramANa viSkaMbha kyoM liyA hai ? samAdhAna - cUMki deva, manuSya aura nArakiyoMkA utsedha daza, nau aura ATha tAlake pramANase kahA gayA hai, isaliye yahAMpara utsedhake dazaveM bhAgapramANa viSkaMbha liyA hai / punaH vyAsake AdhekA varga karake aura use dUnA karake anantara ekasau aDasaTha utsedhake aMguloM se guNita karake pAMcasau aMguloMke ghanase apavartita karanepara pramANa ghanAMgulakA saMkhyAtavAM bhAga labdha AtA hai / isase sAsAdanasamyagdRSTi Adi tIna guNasthAnoM kI svasthAnastrasthAna Adi rAziyAM jo ki sAsAdanasamyagdRSTi Adi ogharAzike uttarottara saMkhyAtaveM saMkhyAtaveM bhAgapramANa haiM, unheM guNita karanepara tIna guNasthAnoM kI svasthAnasvasthAna Adi rAziyoMke kSetra ho jAte haiM / vizeSArtha - yahAM svasthAnAdi padapariNata sAsAdanAdi tIna guNasthAnavartI jIvoM ke ar3hAI dvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahanekI upapatti batalAI gaI hai / prakRtameM saudharma- pezAna devarAzi pradhAna hai / ina svargauke eka devakI avagAhanA 7 hAtha = 168 utsedhaaMgula UMcI tathA isake dazamAMza viSkambharUpa hotI hai| tadanusAra eka devakI avagAhanAkA ghana phala isaprakAra AtA hai utsedha 168 aMgula, viSkambha aMgula / (+)' 168 10 x 2 x 168 eka devakI avagAhanAke utsedha ghanAMgula / 1 pratiSu pahANA' iti pAThaH / 3 A pratau ' saMkhejjamAgamasaMkhejjadibhAgaM ca ' iti pAThaH / 2 pratiSu vAsavvaM ' iti pAThaH / " Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 3.] khettANugame sAsaNAdikhettaparUvaNaM [11 Navari vedaNa-kasAyakhettANi Navahi guNeyavANi, sarIratiguNavikkhaMbhAdo / vihAraveubbiyapadANaM saMkhejjANi ghaNaMgulANi / adhavA vedaNAdiNA sarIratiguNasamugdhAdaM kareMtA suTu thovA tti majjhimaguNagAro NavaddharUvapamANo hodi tti / edehi loge bhAge hide laddhaM viraledUNa ekekassa rUvassa logaM samakhaMDaM kAdUNa diNNe egabhAgo edehi ruddhakhettaM hodi / uDDalogapamANaM tiNNi rajjubAhallaM jagapadaraM / ettha vi ovaTTaNA putvaM va kAdavvA / adhologapamANaM cattAri rajjubAhallaM jagapadara / tadhA' ceva ovaTTaNA / tiriyalogapamANaM joyaNalakkha-sattabhAgabAhallaM jagapadaraM / ettha vi ovaTTaNA puvvaM va kAyavvA / ettha tiriyalogapamANe ANijjamANe vikkhaMbhAyAmehi egarajjupamANameva tiNhaM logANama isake pramANAMgula hue 50 24 168 9483264 9261 500 50000000000- 1953125 yaha rAzi pramANaghanAMgulake saMkhyAtaveM bhAga huii| ise saudharma IzAna svargoMkI sAsAdanAdi tIna guNasthAnavartI rAziyoMse guNA karanepara tInoM guNasthAnoMke svasthAnAdi padoMke kSetroMkA pramANa AtA hai, jo tInoM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga tathA ar3hAI dvIpase bhasaMkhyAta. guNA hotA hai| itanI vizeSatA hai ki vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtakA kSetra lAneke liye mUla avagAhanAko nause guNita karanA cAhiye, kyoMki, vedanA aura kaSAya samuddhAtameM utkRSTarUpase zarIrase tigunA vistAra pAyA jAtA hai| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAtakA kSetra lAneke liye saMkhyAta ghanAMgula guNakAra hote haiN| athavA, vedanAsamuddhAta Adike dvArA zarIrase tigune samuddhAtako karanevAle jIva svalpa haiM, isaliye madhyama guNakAra nauke AdherUpa arthAt sAr3he cAra hotA hai| ina uparyukta guNakAroMse lokake bhAjita karanepara jo labdha Ave use viralita karake aura usa viralita rAzike pratyeka ekake prati lokako samAna khaMDa karake deyarUpase de denepara pratyeka viralanake prati jo eka bhAga prApta hotA hai utanA ina guNakAroMse ruddha kSetra hotA hai| tIna rAjubAhalyase yukta jagapratarapramANa Urdhvaloka hai| yahAMpara bhI apa vartanA pahaleke samAna karanA cAhiye / cAra rAju moTA aura jagapratarapramANa laMbA caur3A adholoka hai| yahAMpara bhI pUrvake samAna apavartanA karanA cAhiye / eka lAkha yojanameM sAtakA bhAga denese jitanA labdha Ave utanA moTA aura jagapratarapramANa laMbA cauDA tiryagloka hai| yahAMpara bhI apavartanA pahaleke samAna karanA caahiye| yahAM tiryaglokakA pramANa lAnepara viSkaMbha aura AyAmase eka rAjupramANa hote hue bhI ghanaloka, Urdhvaloka aura 1 a-ka-pratyoH 'tatthA' A pratau 'tattha ' iti pAThaH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 3. saMkhejjadibhAge tiriyalogo hodi tti ke vi AiriyA bhaNaMti, taM // ghaDade, puvvanbhuvagameNa saha virodhA / ko so puvvabbhuvagamo ? cattAri-tiNNi-rajjubAhallajagapadarapamANA adha-uDDalogA, sattarajjubAhallajagapadarapamANo savvalogo tti / mANusalogapamANaM paNadAlIsajAyaNasadasahassavikkhaMbhaM joyaNasadasahassussedhaM / puNo vikkhaMbhussedhe aMgulANi kariya vyAsaM SoDazaguNitaM SoDazasahitaM trirUparUpairbhaktam / vyAsaM triguNitasahitaM sUkSmAdapi tadbhavetsUkSmam // 15 // ................................... adholoka, ina tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM tiryagloka hai, aisA kitane hI AcArya kahate haiM, paraMtu unakA isaprakArakA kathana ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, isa kathanakA pUrva meM svIkAra kiye gaye kathanake sAtha virodha AtA hai| zaMkA- vaha pahale svIkAra kiyA gayA kathana kaunasA hai ? samAdhAna-cAra rAju moTA aura jagapratarapramANa laMbA caur3A adholoka hai| tIna rAju moTA aura jagapratarapramANa laMbA caur3A Urdhvaloka hai / sAta rAju moTA aura jagapratarapramANa lambA caur3A sarvaloka hai, yahI vaha pUrva svIkAra kiyA gayA kathana hai|| paitAlIsa lAkha yojana viSkabharUpa aura eka lAkha yojana UMcA mAnuSaloka hai / punaH pUrvokta guNakArarUpa kSetrasaMbandhI viSkambha aura utsedhake aMgula karake vyAsako solahase guNA kare, punaHsolaha jor3e, punaH tIna eka aura eka arthAt ekasau terahakA bhAga deve aura vyAsakA tigunA jor3a deve, to sUkSmase bhI sUkSma paridhikA pramANa A jAtA hai|| 14 // vizeSArtha--yahAMpara maMDalAkAra kSetrakI paridhikA pramANa lAnekI prakriyA batalAI gaI hai| sthUla mAnase to paridhikA vistAra vyAsase tiguNA le liyA jAtA hai, yathA-vAso tiguNo parihI (tri. sA. 17) isase bhI sUkSmapramANa dazakA vargamUla batalAyA gayA hai| yathA-vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hodi (tri. sA 96) / kintu prastuta gAthAmeM isa sUkSmapramANase bhI sUkSmatara pramANa nikAlane kI prakriyA batalAI gaI hai, jo isaprakAra haiudAharaNa-1 rAju vyAsake vRttakSetrakI paridhikA pramANa nimna prakArase hogA 14 16 + 16.143 = 371 : 113 1 11 usIprakAra 7 rAju vRttakSetrakI paridhikA pramANa isaprakAra hogA 74.16 16+743- 2501 = 2215 rAju / 113 32 1 tasaNAlIbahumajjhe cittAya khidIya uvarime bhaage| aivaTTo maNuvajagI joynnpnndaallkkhvikkhmo| ti.pa. 4, 6. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 3.] khettANugame sAsaNAdikhettaparUvaNaM [13 edeNa sutteNa pariThThayaM kAdUNa vikkhaMbhacaubbhAgeNa guNide jAdANi padaraMgulANi / puNaravi ussedheNa guNide saMkhejjANi ghaNaMgulANi jAdANi / puvvaM va ovaTTaNA ettha kAyavvA / mAraNaMtiya-uvavAdagada-sAsaNasammAdidi-asaMjadasammAdiTThINamevaM ceva vattavvaM / Navari ogharAsimAvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa khaMDedUNegabhAgo uvavAdaM karedi / tassa vi asaMkhejA bhAgA viggahagadIe uvavAdaM kareMti tti ogharAsissa do AvaliyAe asaMkhejadibhAgA bhAgahAraM ThavedavyA / puNo rUvUNAvaliyAe asaMkhejadibhAgo uvari guNagAro Thavedavyo / seDhIe saMkhejadibhAgAyAmavidiyadaMDaTThiyajIve icchiya avaro AvaliyAe asaMkhejadibhAgo bhAgahAro Thaveyavyo / uvari ghaNaMgulassa saMkhejadibhAgamavaNiya padaraMgulassa saMkhejadibhAgaM saMkhejapadaraMgulANi ca guNagAraM Thaviya kiMcUNadivaDDarajjUhi guNiya ovaTTeyavvaM / mAraNaMtiyassa evaM ceva vattavvaM / Navari appaNo rAsissa asaMkhejadibhAgo mAraNatiyaM karedi / mAraNaMtiyakAlAdo guNakAlassa saMkhejaguNattAdo mAraNaMtiyajIvA sagasavvajIvehito saMkhejjaguNahINA kiNNa hoMti ? Na, maraMtadevajIvahiMto tamhi ceva bhave micchattaM isa sUtrake niyamAnusAra paridhi karake vyAsake cauthe bhAgase guNita karanepara pratarAMgula ho jAte haiN| punaH ina pratarAMguloMko utsedhase guNita karanepara saMkhyAta ghanAMgula ho jAte haiM / yahAMpara bhI pahaleke samAna apavartanA karanA caahiye| arthAt ina dhanAMguloMke pramANaghanAMgula karaneke liye pAMcasauke ghanakA bhAga denA caahiye| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi. yoMkA isIprakAra kathana karanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki ogha sAsAdanasamyagdRSTi aura bhasaMyatasamyagdRSTi rAziko AvalIke asaMkhyAtave bhAgase khaMDita karake jo eka bhAga labdha Ave utanI rAzi upapAda karatI hai / tathA isa upapAdarAzike asaMkhyAta bahubhAga pramANa jIva vigrahagatise upapAda karate haiM, isaliye do vAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa ogharAzikA bhAgahAra sthApita karanA cAhiye / tathA eka kama AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa Upara guNakAra sthApita karanA cAhiye / jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAga laMbe dUsare daMDameM sthita jIvoMkI apekSA phira bhI AvalIkA asaMkhyAtavAM bhAga bhAgahAra sthApita kare aura Upara ghanAMgulake saMkhyAtaveM bhAgako nikAlakara usake sthAnameM pratarAMgulake saMkhyAtaveM bhAgapramANa aura saMkhyAta pratarAMgulapramANa guNakArako sthApita karake, kucha kama Der3ha rAjuse guNita karake apavartita karanA cAhiye, kyoMki, madhyalokase saudharmakalpa Der3ha rAju UMcA hai / mAraNAntikasamuddhAtakA bhI isIprakAra kathana karanA caahiye| itanI vizeSatA hai ki apane apane guNasthAnasaMbandhI rAzike asaMkhyAtaveM bhAgapramANa rAzi mAraNAntikasamuddhAta karatI hai| - zaMkA-mAraNAntikasamuddhAtake kAlase guNasthAnakA kAla saMkhyAtaguNA hai, isalie mAraNAntikajIva apane apane guNasthAnake sarva jIvoMse saMkhyAtaguNe hIna kyoM nahIM hote haiM ? Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 3, 3. paDivajjamANajIvANamasaMkhejjaguNattAdo, uvasamasammattaddhAvasese Aue uvasamasammattaguNaM paDivajjaMtANa bahuvANamabhAvAdo, tatto tassa saMkhejjaguNaNiyamAbhAvAdo ca / ettha uvarimarAsissa guNagAro puvvutto ceva hodi, devarAsissa phaannttaado| uvavAde puNa tirikkharAsI phaanno| Navari asaMjadasammAiTThi-uvavAde devA pahANA, mAraNaMtie tirikkhA phaannaa| sammAmicchAiDissa mAraNaMtiya-uvavAdA Natthi, tagguNassa tduhyvirohittaado| evaM saMjadAsaMjadANaM / Navari uvavAdo patthi, apajjattakAle saMjamAsaMjamaguNasta abhaavaado| saMjadAsaMjadANamogAhaNaguNagAro ghaNaMgulaM / mAraNaMtie padaraMgulaM dAdavyaM / vegubbiyapadeNa sagarAsissa asaMkhejjadibhAgo AvaliyAe asaMkhejjadibhAgapaDibhAgeNa / saMjadAsaMjadANaM kadhaM veuvviyasamugdhAdassa saMbhavo ? Na, orAliyasarIrassa viuvvaNappayassa viNhukumArAdisu daMsaNAdo / saMjadAsaMjadesu vi mAraNaMtiyarAsI ogharAsissa asaMkhejjadi samAdhAna-nahIM, kyoMki, maraNa karanevAle devagatisaMbandhI jIvoMse usI bhayameM mithyAtvako prApta honevAle jIva asaMkhyAtaguNe hote haiN| athavA, upazamasamyaktvake kAlapramANa Ayuke avaziSTa rahanepara upazamasamyaktva guNako prApta honevAle bahuta jIva nahIM pAye jAte haiN| aura mAraNAntikasamuddhAtake kAlase guNasthAnakA kAla saMkhyAtaguNA hotA hai, aisA koI niyama nahIM hai| yahAMpara uparima rAzikA guNakAra pUrvokta hI hai, kyoMki, yahAM devarAzikI pradhAnatA hai| upapAdameM to tiryaMcarAzi pradhAna hai| itanI vizeSatA hai ki asaMyatasamya. gdRSTi guNasthAnasaMbandhI upapAdameM deva pradhAna haiN| tathA asaMyataguNasthAnasabandhI mAraNAntika samuddhAtameM tiryaMca pradhAna haiM / samyagmithyAdRSTi guNasthAnameM mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda nahIM hote haiM, kyoMki, isa guNasthAnakA ina donoM prakArakI avasthAoMke sAtha virodha hai| isIprakAra saMyatAsaMyatoMkA kSetra jAnanA cAhiye / itanA vizeSa hai ki saMyatAsaMyatoMke upapAda nahIM hotA hai, kyoMki, aparyApta kAlameM saMyamAsaMyama guNasthAna nahIM pAyA jAtA haisaMyatAsaMyatoMkI avagAhanAkA guNakAra ghanAMgula hai| mAraNAntikasamaddhAtameM pratagaMgalarUpa guNakAra denA cAhiye / vaikriyikapadase AklIke asaMkhyAtaveM bhAgarUpa pratibhAgake dvArA bhapanI rAzikA asaMkhyAtavAM bhAga lenA caahiye| zaMkA-saMyatAsaMyatoMke vaikriyikasamuddhAta kaise saMbhava hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, viSNukumAra AdimeM vikriyAtmaka audArikazarIra dekhA 1 Aha cedekaH jIvasthAne yogabhaMge saptavidhakAyayogasvAmiprarUpaNAyAmaudArikakAyayogaH audArikamiakAyayogazca tiryaGmanuSyANA, vaikriyika kAyayogo vaikriyikamizrakAyayogazca devanArakANAmuktaH, iha tiryaGmanuSyANA. mapItyucyate, tadidamArSaviruddhaM, ityatrocyate-na, anyatropadezAt / vyAkhyAprajJaptidaMDakeSu zarIrabhaMge vAyoraudArikavaikriyikataijasakArmaNAni catvAri zarIrANyuktAni, manuSyANAM ca / evamapyArSayostayAvirodhaH? na virodha; AbhiprAyakatvAt / mIvasthAne sarvadevanArakANAM sarvakAlavaikriyikadarzanAt tdyogvidhirityaabhipraayH| naivaM tiryaGmanubhyANAM labdhipratyaya maukiyika sarveSAM sarvakAlamasti kAdAcitkatvAd vyAkhyAprAptidaMDake vastitvamAtramabhipretyoktaM / ta. rA. vA. 2, 49. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 3.] khettANugame pamattasaMjadAdikhettaparUvaNaM [15 bhAgo / kAraNaM puvvaM parUvidaM / / pamattasaMjadappahuDi jAva ajogikevali tti jahaNNiyA ogAhaNA AhuharayaNIo', ukkassiyA paMcasada-paNavIsuttaradhaNUNi' / edAo do vi ogAhaNAo bharaha-irAvaesu ceva hoti, Na videhesu, tattha pNcdhnnussdussedhnniymaa| tatto thovaNussedho vA videhasaMjadarAsI jado savvukkasso hodi, so padhANo, pNcdhnnussdussehaavinnaabhaavittaado| ettha aMgulANi kade ussehaNavamabhAgo vikkhaMbho tti kaha pariTThayamaddhaM kariya vikkhaMbhadreNa guNiya usse heNa guNide saMkhenjANi ghaNaMgulANi jAdANi / edehi saMkhejaghaNaMgulehi appappaNo rAsiM guNide icchidakhetaM hodi / Navari AhArasarIrassa ussedho eyA rayaNI, ussehadasamabhAgo tassa vikkhabho, divvattAdo / vihAre satthANasamANogAhaNamuhamacchiNNapaumaNAlasuttasaMtANaM va mUlAhArasarIrANamaMtare jiivpdesaannmvaannaado| Na ca sarIrAdo-gadajIvapadesANaM puNo tattha pavesAbhAvo, samugdhAdagadakevalijIva jAtA hai| ""saMyatAsaMyatoMmeM bhI mAraNAntikasamuddhAtako prApta jIvarAzi oghasaMyatAsaMyata rAzike asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotI hai| isake kAraNakA prarUpaNa pahale kara Aye haiN| pramattasaMyata guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka jIvoMkI jaghanya avagAhanA sAr3he tIna ratnipramANa hai aura utkRSTa avagAhanA pAMcasau paccIsa dhanuSa hai / ye donoM hI avagAhanAeM bharata aura airAvata kSetra meM hI hotI haiM, videhameM nahIM, kyoMki, videhameM pAMcasau dhanuSake utsedhakA niyama hai| ataH pAMcasau paccIla dhanuSase kucha kama utsedhavAlI videhakSetrastha saMyatarAzi cUMki sabase adhika hotI hai, isaliye yahAMpara vaha rAzi pradhAna hai, kyoMki, videhastha saMyatarAzikA pAMcasau dhanuSakI UMcAIke sAtha avinAmAvasaMbandha pAyA jAtA hai| yahAMpara aMguloMmeM ghanaphala lAneke liye manuSyoMke utsedhakA nauvAM bhAga viSkaMbha hotA hai, aisA samajhakara viSkaMbhakI paridhiko AdhA karake aura viSkaMbhake Adhese guNita karake utsedhase guNita karanepara saMkhyAta ghanAMgula ho jAte haiN| ina saMkhyAta ghanAMguloMse apanI apanI rAzike guNita karane para icchita guNasthAnasaMbandhI kSetra hotA hai| itanI vizeSatA hai ki AhArakazarIrakA utsedha eka ratnipramANa hai| tathA utsedhake dazaveM bhAgapramANa usakA viSkaMbha hai, kyoMki, yaha zarIra divyasvarUpa hai / vihAra meM isa zarIrakA mukha arthAt viSkama aura utsedha svasthAnasvasthAnake samAna avagAhanApramANa hai, kyoMki, mUla aura AhAraka zarIrake antarAlameM padmanAlake acchinna sUtrasaMtAna ke samAna jIvapradezoMkA avasthAna pAyA jAtA hai| zarIrase nikale hue jIvapradezoMkA phirase zarIra meM praveza nahIM hotA hai, so bhI 1 madhyAMgulIkUrparayormadhye prAmANika: karaH / baddhamuSTikarI raniraniH sa kaniSThikA / halAyu. koSa. 2 AhuTThahatyapahudI paNuvIsabhahiyapaNasayadhaNUNi // ti. pa. 1, 22. - 3 paMcasayacAvatuMgA xxti. pa. 4, 58. 4 pratiSu 'jadA' iti paatthH| 5 pratiSu 'aMgulakada' iti paatthH| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [1, 3, 3. padesehi viyahiyArAdo / edANi khettANi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo tti pamattAdao caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge acchaMti, mANusakhettassa sNkhejdibhaage| mAraNaMtiyassa sattarajjUhi saMkhejapadaraMgulaguNidaicchidasaMjadarAsI guNedavyo / teNa mAraNaMtiyasamugghAdagadasaMjadA mANusalogAdo asaMkhejaguNe khette acchaMti / evaM satthANasatthANa-vihAravadisatthANa bAta nahIM hai, kyoMki, aisA mAnanepara samuddhAtagata kevaloke jIvapradezoMke sAtha vyabhicAra A jAtA hai| ye saba kSetra sAmAnya Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa haiM, isaliye pramattasaMyata Adi rAziyAM cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga kSetra meM rahatI hai, tathA mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahatI haiN| mAraNAntikasamuddhAtakA kSetra lAneke liye jisa abhISTa saMyatarAzikA kSetra lAnA ho use saMkhyAta pratarAMguloMse guNita karake jo labdha Ave use sAta rAjuoMse guNita karanA caahiye| isa kAraNa mAraNAntikasamuddhAtako prApta hue saMyatajIva mAnuSalokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| vizeSArtha- yahAM pramattasaMyatAdi guNasthAnavartI jIvoMkA mAraNAntikasamuddhAtasambandhI kSetra lAne ke lie abhISTa rAziko saMkhyAta pratarAMguloMse guNita karake punaH sAta rAjuoMse guNita karanekA vidhAna kahA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki saMyata jIva saudharmakalpase lekara sarvArthasiddhi paryanta utpanna hote haiM, aura isIlie ve vahAMtaka mAraNAntikasamuddhAta bhI kara sakate haiM / sarvArthasiddhi madhyalokase lagAkara kucha kama 7 rAju UMcI hai| tathA eka saMyatakI utkRSTa avagAhanA bhI saMkhyAta pratarAMgula pramANa hI hotI hai| ataH utkRSTa mAraNAntikasamu. dAtakSetrakI apekSA sAta rAjuoMse saMkhyAta pratarAMguloMke guNita karanekA vidhAna kiyA gayA hai| eka saMyatakI utkRSTa avagAhanAke pratarAMgula nimna prakAra Ate haiM utsedha 500 dhanuSa; viSkambha 500 dhanuSa; kSetraphala 177644 dhanuSa / - 36612 paridhi 94 16 + 16 . 500 1 1017 88812000 1017 ___88812000 , 96 - 8525952000 prtraaNgul| / 36612 1 36612 pratarAMgula / sarva saMyatarAzikA pramANa 89999997 itanA hai| isameMse pramattAdi guNasthAnoMkI yathAyogya rAzike saMkhyAtaveM bhAgapramANa rAzi hI mAraNAntikasamuddhAta karatI hai| ataeva usase Upara nikAle gaye eka avagAhanAke pratarAMguloMse guNita karanepara bhI saMkhyAta pratarAMgula hI hote haiM / isa prakAra mAraNAntikasamuddhAtako prApta samasta saMyatoMkA kSetra saMkhyAta Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khettAgame pamattasaMjadAdikhettaparUvaNaM [ 47 vedNa-kasAya-veubviyAhAra-mAraNaMtiya samugdhAdANaM uttaM / Navari tejAsamugdhAdassa vikkhaMbhA - yA va bAraha jo pamANe kadaMgule aNNoNaM guNiya bAhalleNa guNide tejAsamugdhAdakhettaM hodi / edaM tappA oggasaMkhejarUvehi guNide savvakhettasamAso hodi / ovaTTaNA puvvaM va / appamatta saMjadA satthANasatthANa-vihArava disatthANatthA kevaDi khete, caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / mAraNaMtiya- appamattANaM pamatta saMjadabhaMgo / appamatte sesapadA Natthi / caduNhamuvasamA satthANasatthANa- mAraNaMtiyapadesu pamatasamA / caduhaM khavagANaM ajogikevalINaM ca satthANasatthANaM pamattasamaM / khavaguvasAmagANaM Natthi vRttasesa padANi / khavaguvasAmagANaM mamedabhAvavirahidANaM kadhaM satthANasatthANapadasta saMbhavo ? Na esa doso, mamedabhAvasamaNidaguNesu tahA ghnnaado| ettha puNa avadvANametta gahaNAdo / 1, 3, 3. pratarAMgula guNita sAta rAju hotA hai, jaba ki tiryakloka eka lAkha yojanake sAtaveM bhAgapramANa moTe jagapratarapramANa hai / ataH ukta mAraNAntika samuddhAtakA kSetra cAroM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotA haiM / tathA manuSyaloka 45 lAkha caur3A aura 1 lAkha yojana hI UMcA hai / ataH saMyatoMkA mAraNAntikakSetra manuSyalokase asaMkhyAta guNA siddha hotA hai / isaprakAra ukta kSetra svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika, AhAraka aura mAraNAntikasamuddhAtavAle jIvoMkA kahA / itanI vizeSatA hai ki taijasasamudvAtake nau yojanapramANa viSkaMbha aura bAraha yojanapramANa AyAma kSetrake kiye hue aMguloMkA paraspara guNA karake sUcyaMgulake saMkhyAtaveM bhAgapramANa bAhalyase guNita karanepara taijasasamudvAtakA kSetra hotA hai / ise isake yogya saMkhyAtase guNita karanepara taijasasamuddhAta ke sarvakSetrakA jor3a hotA hai / yahAMpara apavartanA pahale ke samAna jAnanA cAhiye / svasthAnasvasthAna aura vihAravatsvasthAnarUpase pariNata apramattasaMyata jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, aura mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM / mAraNAntikasamudghAtako prApta hue apramattasaMyatakA kSetra mAraNAntika samuddhAtako prApta hue pramatta saMyatoMke kSetrake samAna hotA hai / apramatasaMyata guNasthAnameM ukta tIna sthAnoMko chor3akara zeSa sthAna nahIM hote haiM / upazamazreNI ke cAroM guNasthAnavartI upazAmaka jIva svasthAna svasthAna aura mAraNAntikasamuddhAta, ina donoM padoMmeM svasthAnasvasthAna aura mAraNAntikasamuddhAtagata pramattasaMyatoMke samAna hote haiN| kSapakazreNake cAra guNasthAnavartI kSapaka aura ayogikevalI jIvoMkA svasthAnasvasthAna pramattasaMyatoMke svasthAnasvasthAnake samAna hotA hai / kSapaka aura upazAmaka jIvoMke ukta sthAnoMke atirikta zeSa sthAna nahIM hote haiN| zaMkA- -yaha merA hai, isaprakAra ke bhAvase rahita kSapaka aura upazAmaka jIvoMke svasthAnasvasthAna nAmakA pada kaise saMbhava hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, jina guNasthAnoM meM ' yaha merA hai ' Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 4. sajogikevalI kevaDa khette, logassa asaMkhejjAdibhAge, asaMkhejesu vA bhAgeSu, savvaloge vA // 4 // 48 ] ettha sajogikevalassa satyANa satyANa-vihArava disatthANANaM pmttbhNgo| daMDagado kevalI kevaDi khette, caunhaM logAna masaMkhejjadibhAge, aDDAijAdo asaMkhejjaguNe / taM kathaM ? aTTuttarasadapamAnaMgulANi ussedho ukkarasogAhaNa kevalI ho / tassa NavamabhAgo vikkhaMbho 12 ettio hodi / tassa pariTThao sattatIsa aMgulANi paMcANaudi - terasa sadabhAgA 37913 / imaM vikkhaMbhacaunbhAgeNa guNide muhapadaraMgulANi hoMti / edANi desUNacodasarajjUhi guNide daMDakhecaM hodi / edaM saMkhejarUvaguNaM terAsiyakameNa caduhi logehi isaprakArakA bhAva pAyA jAtA hai vahAM vaisA grahaNa kiyA hai / parantu yahAMpara arthAt kSapaka aura upazAmaka guNasthAnoM meM avasthAnamAtrakA grahaNa kiyA gayA hai / sayogikevalI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM, athavA lokake asaMkhyAta bahubhAgapramANa kSetra meM, athavA sarvalokameM rahate haiM || 4 || yahAM para sayogikevalIkA svasthAnasvasthAna aura vihAravatsvasthAna kSetra pramattasaMyatoMke svasthAnasvasthAna aura vihAravatsvasthAna kSetrake samAna hotA hai / daMDasamudvAtako prApta hue kevalI jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAI dvIpasaMbandhI lokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM 1 zaMkA - daMDasamuddhAtako prApta hue kevaliyoMkA ukta kSetra kaise saMbhava hai ? samAdhAna - utkRSTa avagAhanAse yukta kevaliyoMkA utsedha ekasau ATha pramANAMgula hotA hai, aura usakA nauMvA bhAga arthAt bAraha 12 pramANAMgula viSkaMbha hotA hai / isakI paridhi saiMtIsa aMgula aura eka aMgulake ekasau teraha bhAgoM meM se paMcAnave bhAga pramANa 37 113 hotI hai / ise viSkaMbha bAraha aMgulake cauthe bhAga tIna aMguloMse guNita karane para mukharUpa bAraha aMgula laMbe aura bAraha aMgula cauDe gola kSetrake pratarAMgula hote haiM / inheM kucha kama caudaha rAjuoM se guNita karanepara daMDakSetrakA pramANa AtA hai / yaha eka kevalIke daMDakSetrakA / pramANa huA / pramANa kSetraphala 36 + udAharaNa - vyAsa 12 aMgulaH 12x16 + 16 113 4276 12 X 113 4 1 ataeva daMDasamuddhAtagata kevalIkA kSetrapramANa ataeva gAthA naM. 14 ke anusAra usakI paridhikA 4276 113 95 = 37 aMgula / 113. = ( vyAsakA caturthAMza ) = 12828 113 12828 113 pratarAMgula / x dezona 14 rAju | I Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 4. ] khettAgame sayogikevalikhettaparUvaNaM [ 49 bhAge hide tesiM logANamasaMkhejjadibhAgo Agacchadi / mANusalogeNa bhAge hide asaMkhejjANi mANusakhettANi AgacchaMti / Navari paliyaMkeNa daMDasa mugdhAdagada kevalissa vikkhaMbho puvvavikkhabhAdo tiguNo hodi / tassa pamANamedaM 36 / edassa pario terahuttarasadaMgulANi sattAvIsa-terahuttarasadabhAgA 1133 / sesaM putraM va / kavADa do kevalI vaDi khette, tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, (tiriyalogassa saMkhejadibhAge) aDDAijAdo asaMkheJjaguNe / ettha kavADa gadakevalissa khettANayaNavihANaM buccade vizeSArtha - yahAM para daMDasamuddhAta kSetrakA pramANa kevalIkI utkRSTa avagAhanA 108 pramANAMgula lekara batalAyA hai / kintu isase pUrva hI kevalI kI utkRSTa avagAhanA 525 dhanuSa pramANa kahI gaI hai / cUMki utsedhAMgulase pramANAMgula 500 guNA hotA hai, isalie 525 100 hote haiM / vartamAna prakaraNa meM videhakSetrakI 4 525x96 500 dhanuSa ke pramANAMgula saMyatarAzi pradhAna hai / ataeva yadi videhasambandhI avagAhanA lI jAya, to vaha 108 + 500 = 96 pramANAMgula hI hotI hai / 108 pramANAMgulake dhanuSa 562 1 hote haiM jo ukta 525 dhanuSa ke pramANase bar3ha jAte haiN| isa vaiSamyakA kAraNa vicAraNIya hai / 500x96 500 96 eka sAtha samuddhAta karanevAle saMkhyAta kevaliyoMke daMDakSetrakA pramANa lAne ke liye ise saMkhyAta se guNita kare / isaprakAra jo kSetra utpanna ho use trairAzika ke kramase sAmAnyaloka Adi cAra lokoMse bhAjita karanepara una cAra lokoM meM se pratyeka lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa daMDakSetra AtA hai / tathA ukta daMDakSetrako mAnuSalokase bhAjita karane para asaMkhyAta mAnuSakSetra labdha Ate haiM / itanI vizeSatA hai ki palyaMkAsana se daMDasamudghAtako prApta hue kevalIkA viSkaMbha pahale kahe hue bAraha aMgulapramANa viSkaMbhase tigunA hotA hai / usakA pramANa 36 aMgula hai / isakI paridhi ekasau teraha aMgula aura eka aMgulake ekalau teraha bhAgoMmeMse sattAIsa bhAgapramANa 113 hai / udAharaNa - vyAsa 36, ataeva gAthA naM. 14 ke anusAra paridhikA pramANa 36 x 16 + 16 108 113 + = 113 1 zeSa kathana pUrvake samAna hai / kapATasamuddhAtako prApta hue kevalI kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpa se saMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / aba yahAMpara kapATasamuddhAtako prApta hue kevalIkA kSetra lAnekA vidhAna kahate hai = 5 27 113 = Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 4. kevalI putrAhimuha vA uttarAhimuho vA samugdhAdaM kareMto jadi paliyaMkeNa samugdhAdaM karedi, to kavADa halaM chattIsaMgulANi hoMti / aha jai kAussaggeNa kavADaM karedi, to vArahaMgulabAhalaM kavADaM hodi / tattha tAva puntrAhimuhakevalissa kavADakhettANayaNaM bhaNNamANe codasarajjuAyAmaM sattarajjuvikkhaMbhaM chattIsaMgulabAhalaM khettaM Thaviya majjhe chenUNa ekakhettasvari vidiyakhettaM Thavide bAhattariaMgula bAhalaM jagapadaraM hodi / kAussaggeNa dvidakevalikavADa khettaM cauvvIsaMgulabAhallaM hodi / uttarAhimuho hotRRNa paliyaMkeNa samugdhAdagada keva likavADa khettaM chattIsaMgulabAhallaM jagapadaraM hodi / iyarassa 12 bArahaMgula bAhallaM, veyaNAra viNA tiguNattAbhAvA / edaM khettaM terAsiyakameNa tinhaM logANaM pamANeNa kIramANe tesiM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa puNa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNaM hodi / padaragado kevalI kevaDi khete, logassa asaMkhejjesu bhAgesu / logassa asaMkhejadibhAgaM vAdavalayaruddha khettaM mottUNa sesabahubhAgesu acchaditti jaM vuttaM hodi / ghaNalogapamANaM tedAlIsuttaratisada 343 ghaNarajjUo / adhologapamANaM chaSNavudisadaghaNarajjUo kevalI jina pUrvAbhimukha athavA uttarAbhimukha hokara samuddhatiko karate hue yadi palyaMkAsana se samuddhAtako karate haiM to kapATakSetrakA bAhalya chattIsa aMgula hotA hai / aura yadi kAyotsargale kapATasamuddhAta karate haiM to bAraha aMgulapramANa vADhalyavAlA kapATasamuddhAta hotA hai / inameM se pahale pUrvAbhimukha kevalIke kapATakSetra ke lAne kI vidhikA kathana karanepara caudaha rAju laMbe, sAta rAju caur3e aura chattIsa aMgula moTe kSetrako sthApita karake use caudaha rAju laMbAImeMse bIcameM sAta rAjuke Upara chinna karake eka kSetrake Upara dUsare kSetrako sthApita kara dene para bahattara aMgula moTA jagapratara ho jAtA hai / aura kAyotsarga se pUrvAbhimukha sthita hue kevalIkA kapATakSetra cauvIsa aMgula moTA jagapratara hotA hai / uttarAbhimukha hokara palyaMkAsana se samuddhAtako prApta hue kevalIkA kapATakSetra chattIsa aMgula moTA jagapratarapramANa hotA hai| tathA itarakA arthAt uttarAbhimukha hokara kAyotsargase samuddhAtako karanevAle kevalIkA kapATakSetra bAraha aMgula moTA jagapratarapramANa laMbA cauDA hotA hai, kyoMki, vedanAsamudghAtako chor3akara jIvake pradeza tigune nahIM hote haiM / yaha uparyukta kapATasamuddhAtagata kevalakA kSetra trairAzikakramase sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke pramANarUpa se karanepara na tIna lokoM se pratyeka lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA hai / pratarasamudvAtako prApta hue kevalI jina kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAta bahubhAgapramANa kSetra meM rahate haiM / lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa vAtavalaya se ruke hue kSetrako chor3akara lokake zeSa bahubhAgoM meM rahate haiM, yaha isa kathanakA abhiprAya hai / ghanalokakA pramANa tIna sau tetAlIsa 343 ghanarAju hai / adholokakA pramANa ekasau chyAnnave 196 ghanarAju hai / 1 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 4. ] khettAgame sayogikevalikhettaparUvaNaM [ 51 196 / uDDalogapamANaM sattettAlIsa sadaghaNarajjUo 147 / uDDalogapamANANayaNe suttagAhAmUlaM majjheNa guNaM muhasahidaddhamutsedhakadiguNidaM / ghaNagaNidaM jAjjo mudiMgasaMThANakhettamhi // 15 // edisse gAhAe attho buccade - mUlaM mudiMgakhettassa buMdhavitthAraM, majjheNa mudiMgamajjhapaMcarajjUhi saha, guNaM judaM kAdavvaM / muhaM mudiMgamuharUMdhapamANaM, sahidaM mudiMgamajjheNa judaM kADhUNa, addhaM addhaM kariya samIkadaM, ussedhakadiguNidaM ussedhavaggeNa guNide kade, mudiMgakhettaphalaM hodi / edIe gAhAe adhologaghaNagaNidamANejjo / 'saMpadi logaparaMtadivAdavalaya ruddha khettANayaNavidhANaM vuccade- logassa tale tinha vAdANaM bAlaM pAdekaM vIsasahassajoyaNamettaM / taM savyamegaGkaM kade sahijoyaNasahassabAhalaM muha talasamAsaaddhaM ussedhaguNaM guNaM ca veheNa / ghaNagaNi' jANejjA vettAsaNasaMThie khette // 16 // UrdhvalokakA pramANa ekasau saiMtAlIsa 147 ghanarAju hai / aba Urdhvalokake pramANako lAne ke liye nIce sUtragAthA dI jAtI hai mUlake pramANako madhyake pramANase guNita karake jo labdha Ave usameM mukhakA pramANa jor3akara AdhA karo / punaH ise utsedhake vargase guNita karo / yaha mRdaMgAkAra kSetrameM ghanaphala lAnekA gaNita jAnanA cAhiye // 15 // aba isa gAthAkA artha kahate haiM-mUla arthAt mRdaMgakSetra ke bubhavistArako mRdaMgakSetrake madhyavistAra pAMca rAjuoMke sAtha guNita karake jor3a de / isakA tAtparya yaha huA ki mukhako arthAt mRdagAkAra kSetra ke mukhavistAra ke pramANako mRdaMgake madhyavistAra pAMca rAjuoM se sahita arthAt yukta karake, AdhA AdhA karake samIkaraNa kara le / anantara use utsedhake vargase guNita karane para mRdaMgakSetrakA ghanaphala hotA hai / (dekho vizeSArtha pRSTha 21 ) mukhake pramANa aura talabhAgake pramANako jor3akara AdhA kare / punaH ise utsedhase guNita karake vedhase guNita kre| yaha vetrAsanake AkAravAle kSetra meM ghanaphala lAnekI prakriyA jAnanA cAhiye // 16 // isa gAthAle adholokakA dhamagaNita le AnA cAhiye / aba lokake paryanta bhAgameM sthita vAtavalaya se ruke hue kSetrake lAnekI vidhiko batalAte haiM- lokake talabhAgameM tInoM vAyuoMmeMse pratyeka vAyukA bAhalya vIsa hajAra yojana samAnaH / 1 pratipu ' guNidaM ' iti pAThaH / 2 ita AramyApretano vAtavalayaprarUpakaH prabandhastrilokaprajJapteH prathamAdhikAragatena anena prakaraNena zabdazaH Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 4. jagapadaraM hoi'| Navari dosu vi aMtesu sATThisahassajoyaNussehaparihANikhetteNa UNaM edamajoedUNa sadvisahassavAhallaM jagapadaramidi saMkappiya tacchedUNa pudha dvavedavvaM 60000 / puNo egarajjussedheNa sattarajjuAyAmeNa sahijoyaNasahassabAhalleNa dosu vi pAsesu TThidavAdakhettaM buddhIe pudha kariya jagapadarapamANeNAbaddhe vIsasahassAhiyajoyaNalakkhassa sattabhAgacAhallaM jagapadaraM hodi 120000 / ' taM pubillakhettassuvari duvide cAlIsajoyaNasahassA pramANa hai / usa saba bAhalyako ekatrita karanepara sATha hajAra yojana bAhalyapramANa jagapratara hotA hai| itanI vizeSatA hai ki pUrva aura pazcimake donoM hI pArzvabhAgoM meM sATha hajAra yojana UMcAItaka hAnirUpa kSetrakI apekSA uparyukta kSetra hAnirUpa hai| phira bhI isa Una kSetrakI gaNanA na karake aura use sATha hajAra yojana moTA jagapratarapramANa saMkalpa kara use chinna karake pRthak sthApita kara denA caahiye| udAharaNa-adholokakA talabhAga 7 rAju lambA aura 7 rAju caur3A hai, ataeva usakA kSetraphala jagapratarapramANa hogaa| talabhAgameM pratyeka vAtavalaya 20000 hajAra yojana moTA hai, isaliye tInoM vAtavalayoMkI moTAI 60000 yojana hotI hai| ise jagapratarase guNita kara denepara sATha hajAra yojanoMke jitane pradeza hoMge utane jagapratara labdha Ate haiN| yahI talabhAgake vAtaruddha kSetrakA ghanaphala hai| punaH eka rAju utsedharUpa, sAta rAju AyAmarUpa aura sATha hajAra yojana bAhalya. rUpase uttara aura dakSiNasambandhI donoM hI pArzvabhAgoM meM sthita vAtakSetrako buddhise pRthak karake use jagapratarapramANase karanepara eka lAkha vIsa hajAra yojanoMke sAtaveM bhAga bAhalyapramANa jagapratara hotA hai| udAharaNa-adholokake talabhAgase Upara eka rAjupramANa bAtaSalayase ruke hue kSetrakA ghanaphala-uttara aura dakSiNameM pUrvase pazcimataka pratyeka dizAmeM jagazreNIpramANa laMbA; 1 rAju UMcA; tInoM vAtavalayAkA bAhalya 60000 yojana; donoM dizAoMke vAyuruddha kSetra 120000 yojanoMke pramANameM sAtakA bhAga denepara 171426 yojana labdha Ate haiM, aura UMcAI meM rAjuke sthAnameM jagazreNIkA pramANa ho jAtA hai| ataeva 171426 yojanoMke jitane pradeza ho utane jagapratarapramANa uttara aura dakSiNa meM adholokake talabhAgase eka rAju UMce kSetrataka vAtavalayaruddha kSetrakA ghanaphala hotA hai| 1 loyatale vAdataye bAhalalaM sahijoyaNasahassaM / seDhi bhujakohiguNidaM kiMcUrNa vAukhetta phalaM // tri. sA. 127. 2 kiMcUNarajjuvAso jagase dIdIharaM have veho / joyaNa saSThisahassaM sattamakhidipuSva avare ya // jagapadarasattabhAgaM sadvisahassehi joyaNehi guNaM / vigaguNidamubhayapAse vAdaphalaM pubdha avare ya // tri. sA. 128, 129. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 ] khettANugame sayogikevalikhettaparUvaNaM [1, 3, 4. hiya paMcaNhaM lakkhANaM sattabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi 540000 / puNo avarAsu dosu disAsu egarajjussedheNa tale sattarajjuAyAmeNa muhe sattabhAgAhiyacharajjuruMdatteNa sahijoyaNasahassabAhalleNa TThidavAdavalayakhette jagapadarapamANeNa kade vIsajoyaNasahassAhiyapaMcavaMcAsajIyaNalakkhANaM tedAlIsa-tisadabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi 5520000 / ' evaM pucillakhettassuvari pakkhitte egUNavIsalakkha-asIdisahassajoyaNAhiya-tiNhaM koDINaM tedAlIsa-tisadabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi 31980000 / ' puNo sattarajjuvikhaMbha-teraha 343 isa ghanaphalako pahale talabhAgake ghanaphalarUpase Aye hue kSetrameM milA denepara pAMca lAkha cAlIsa hajAra yojanoMke sAtaveM bhAgapramANa bAhalyarUpa jagapratara hotA hai| 120000 _ 540000 yojana moTA jagapratara / udAharaNa-60000 - punaH dusarI do arthAt pUrva aura pazcima dizAoM meM talabhAgase eka rAju UMce, talabhAgameM sAta rAju laMbe, eka rAju Upara Akara mukhameM eka rAjuke sAtaveM bhAga adhika chaha rAju laMbe, aura sATha hajAra yojana bAhalyarUpase sthita vAtavalayakSetrako jagapratarapramANase karanepara pacavana lAkha vIsa hajAra yojanoMke tInasau tetAlIsaveM bhAgapramANa bAhalyarUpa jagapratara hotA hai| udAharaNa- 49 + 43 = 92 , 92 2 2 - 14 , 14 4 3 - 92 , 12 x 60000 = 1520000- / ise jagapratarapramANase karaneke lie 49 kA bhAga denepara 5520000 yojanoM ke jitane pradeza hoMge utane jagapratara labdha A jAte haiN| pUrva aura 343 pazcimameM talabhAgase eka rAjutaka vAtaruddha kSetrakA yahI ghanaphala hai| ise pUrvokta ghanaphalarUpase Aye hue kSetra meM milA denepara tIna karor3a unnIsa lAkha assI hajAra yojanoMke tInasau tetAlIsaveM bhAgapramANa vAhalyarUpa jagapratara hotA hai| udAharaNa 540000 / 5520000 31980000 . 10 yojana moTA jagapratara / 7 343 343 7 1 udayamahabhUmiveho rajjusasattamarajuseDhI ya / joyaNasahisahassaM sattamakhididakkhiNuttarado // tassa phalaM jagapadaro sahisahasse hi joyaNehi hado / vANa udiguNo sagaghaNasaMbhajide ubhayapAsa mhi // tri. sA. 130, 131. - 2 seDhI charajju coddasajAyaNamAyAmavAsamusse haiM / puvagharapAsa jugale sattamado tiriyalogo tti // tavvAdaruddhakhesa joyaNaca uvIsaguNidajagapadaraM / ubhayadisAsaMjaNidaM NAdavvaM gaNidakusalehiM // tri. sA. 132, 133. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 4. rajjuAyAma-solahavAraha-solahavArahajoyaNavAhalleNa dosu vi pAsesu dvidavAdakhette jaga padarapamANeNa kade causadvisadajoyaNUNa-aTThArahasahassajoyaNANaM tedAlIsa-tisadabhAgavAhallaM jagapadaraM uppajjadi 15436 / puNo sattabhAgAhiya-charajjumUlavikkhaMbheNa charajjuussedheNa egarajjumuheNa solaha-vArahajoyaNabAhalleNa dosu vi pAsesu dvidavAdakhettaM jagapadarapamANeNa kade vAdAlIsajoyaNasadassa tedAlIsa-tisadabhAgabAhallaM jagapadaraM hodi 4211 / ' puNo egapaMca-egarajjuvikkhaMbheNa sattarajjuussedheNa vAraha-solaha-vArahajoyaNabAhalleNa uvarimadosu punaH uttara aura dakSiNameM pUrva se pazcimataka sAta rAju viSkaMbharUpase, sAtavIM pRthivIke talabhAgase lokAntataka teraha rAju AyAmarUpase aura adholokakI apekSA solaha, bAraha aura UrdhvalokakI apekSA solaha bAraha yojana bAhalyarUpase donoM hI pArzvabhAgoMmeM sthita vAtakSetrako jagapratararUpase karanepara ekasau causaTha yojana kama aThAraha hajAra yojanoMke tInasau tetAlIsaveM bhAgapramANa bAhalyarUpa jagapratara hotA hai| udAharaNa-13 47 = 91, 91 x 14 = 1274 1274 4 2 = 2548 / ise jagapratararUpase karaneke liye sAtase guNA kare aura tIna sau tetAlIsa kA bhAga de, taba 17836 . yojana moTA jagapratara AtA hai| yaha uttara aura dakSiNameM sAtavIM pRthivIse 343 lekara lokAntataka vAtaruddha kSetrakA ghanaphala hotA hai| punaH pUrva aura pazcima dizAmeM sAtavIM pRthivIke pAsa eka rAjuke sAtaveM bhAga adhika chaha rAjupramANa mUlameM viSkabharUpase chaha rAju utsedharUpase, madhyalokake pAsa ekarAju mukharUpa se aura solaha, bAraha yojanapramANa bAhalyarUpase donoM hI pAzcoM meM sthita vAta. kSetrako jagapratarapramANase karanepara vyAlIsasau yojanoMke tInasau tetAlIsaveM bhAgapramANa vAhalyarUpa jagapratara hotA hai| udAharaNa- 43 + 5 - 50 , 50 . 2 - 50, 50 , 2 . 50 . 50 x 14 = 700 , 00 x 6 = 4200 , ise jagAtararUpase karanepara 49 kA bhAga denese 4200 yojanoMke jitane pradeza ho utane jagapratara labdha A jAte haiN| pUrva aura pazcimameM sAtavIM pRthivIse madhyalokataka vAyuruddha kSetrakA yahI ghanaphala hai| punaH madhyalokake pAsa ekarAju / brahmalokake pAsa pAMcarAju aura lokAnta meM eka rAju viSkaMbharUpase, sAta rAju utsedharUpase tathA, bAraha, solaha aura bAraha yojanapramANa bAhalya 343 1 udayaM bhUmuha beho charaju sattamacharajja rajjU ya / joyaNa codasa sattamatiriyo ti hu dakkhiNuttarado // tasthANilakhetaphalaM ubhaye pAsammi hoi jagapadaraM / chassayajoyaNaguNadaM pavibhattaM sattavagge ga tri. sA. 134, 135. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 4. ] khettAgame sayogikevalikhettaparUvaNaM [ 55 vi pAsesa dvidavAdakhettaM jagapadarapamANeNa kade aTThAsIdisa mahiya - paMcajoyaNasadANaM egUNavaMcAsabhAgabAhallaM jagapadaraM hodi / uvari rajjuvikkhaMbheNa sattarajjuAyAmeNa kiMcUNajoyaNabAhalleNa divAdakhettaM jagapadarapamANeNa kade ti uttara- tisadANaM vesahassavisada - cAlIsa bhAga bAhallaM jagapadaraM hodi / edaM savvamettha melAvide cauvIsakoDisamahiyasahassakoDIo egUNa vIsa lakkha-tesIdisahassa-cadusada- sattAsIdijoyaNANaM Navasahasma-sattasaya-saTTirUvAhiyalakkhAe avahidegabhAgavA hallaM jaga padaraM hodi 10241983487 / 109760 rUpa se Urdhvaloka ke pUrva aura pazcima donoM hI pAiyoMmeM sthita vAtakSetrako jagapratara pramANase karane para pAMcasau aThAsI yojanoMke unacAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratara hotA hai / 588 udAharaNa - 5 + 1 = 6; 6 / 2 = 3; 3 x 7 = 21: 21 x 2 = 42; 42 x 14 = 588 ise jagapratarapramANase karane para 49 kA bhAga dene se yojanoMke jitane pradeza hoM utane jagapratara labdha Ate haiM / yahI Urdhvalokake pUrva aura pazcima do dizAoM ke vAtaruddha kSetrakA ghanaphala hai / 49 lokake uparima bhAgameM eka rAju viSkaMbharUpase, sAta rAju AyAmarUpase, kucha kama eka yojana vAlyarUpase sthita vAtakSetrako jagapratarapramANase karane para tInasau tIna yojanoMke do hajAra do sau cAlIsaveM bhAgapramANa bAhalyarUpa jagapratara hotA hai / udAharaNa- - 1 x 7 x 3 / = yahI lokake agrabhAgake vAtaruddhakSetrakA 2240 ghanaphala 1 isa sarva ghanaphalako ekatrita karanepara eka hajAra caubIsa karor3a, unnIsa lAkha terAsI hajAra cArasau sattAsI yojanoMmeM eka lAkha nau hajAra sAtasau sAThakA bhAga dene para jo eka bhAga labdha Ave utane yojanapramANa bAhalyarUpa jagapratara hotA hai / 303 udAharaNa-' 31980000 17836 4200 588 + + + 344 344 343 49 2240 yojana bAhalyarUpa jagapratara lokake cAroM ora vAtaruddhakSetrakA ghanaphala hotA hai / + = 1 AuDDarajjuseDhI joyaNa codasa ya vAsabhujaveho / bamho ti puvtra- avare phalamedaM caduguNaM savvaM // paMcAhuTThirajjU bhUtuMga visattajoyaNayaM / veho taM cauguNidaM khettaphalaM dakkhiNuttarado // tri. sA. 136, 137. 10241983487 109760 2 vAsudayabhujaM rajjU igijoyaNavIsa tisadakhaMDesu / satitisadaM seDhI phalamIsipamAruvarei daMDavAUNaM // tri. sA. 138. 3 sattAsIdica dussadasahassatesIdilakkhauNavIsaM / cauvIsahiyaM koDisa hassaguNiyaM tu jagapadaraM // saTThIsatasaehi Navayasahasse galakkhabhajiyaM tu / savvaM vAdAruddha gaNiyaM bhaNiyaM samAseNa // tri. sA. 139 - 140. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 5. edaM vAdaruddhakkhettaM ghaNalogamhi avaNide padaragadakevalikhettaM desUNalogo hodi / edaM padaragadakevalikhettamadhologapamANeNa kade ve adhologA adhologassa cadubbhAgeNa sAdiregeNa UNayA / uDDalogapamANeNa kade duve uDDalogA uDDhalogassa tibhAgeNa desaNeNa sAdireyA / logapUraNagado kevalI kevaDi khette, sabaloge / AdeseNa gadiyANuvAdeNa NirayagadIe Neraiesu micchAiTThiH ppahuDi jAva asaMjadasammAiTTi tti kevaDi khette, logassa asaMkhejadibhAge // 5 // isa bAtaruddhakSetrako ghanalokase ghaTA denepara pratarasamuddhAtako prApta kevalIkA kSetra kucha kama loka pramANa hotA hai| pratarasamuddhAtako prApta kevalIkA yaha kSetra adholokake pramANarUpase karanepara kucha adhika adholokake cauthe bhAgase kama do adholokapramANa hotA hai| tathA ise hI upralokake pramANarUpase karanepara upralokake kucha kama tIsare bhAgase adhika do upralokapramANa hotA hai| vizeSArtha-jagazreNIke jitane pradeza hoM utane jagapratarapramANa sarva loka hai| isameMse 10241983487 yojanapramANa jagaprataroMke ghaTA denepara pratarasamuddhAtako prApta kevalIkA kSetra hotA hai| adholokakA pramANa 196 ghanarAju hai, isaliye yadi ise adholokake pramANarUpase kiyA jAya to do adholokoMke pramANa 392 ghanarAjuoMmeMse 10 241983487 yojanapramANa jagapratara adhika adholokake cauthe bhAgapramANa 49 ghanarAju ghaTA denepara pratarasamuddhAtako prApta kevalIkA kSetra A jAtA hai / urdhvalokakA pramANa 147 ghanarAju hai, isaliye yadi isa kSetrako Urdhvalokake pramANarUpase kiyA jAya to Urdhvalokake eka tihAI ghanarAju 49 meMse 1024 198348" yojanapramANa jagaprataroMko ghaTAkara jitanA zeSa rahe use do Urdhvalokake pramANa 295 ghanarAjuoMmeM jor3a denepara pratarasamuddhAtako prApta kevalIkA kSetra A jAtA hai| lokapUraNasamuddhAtako prApta kevalI bhagavAn kitane kSetrameM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiN| AdezakI apekSA gatyanuvAdase narakagatimeM nArakiyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnataka pratyeka guNasthAnake jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM // 5 // 100760 1gatyanuvAdena narakagatau sarvAsu pRthivI nArakANAM caturpu guNasthAneSu lokasyAsaMkhyeyabhAgaHsa. si. 1, 8. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 5.] khettANugame NeraiyakhettaparUvaNaM ettha ' AdeseNa ' gahaNaM oghapaDisedhaphalaM / gadigahaNamiMdiyAdipaDisehaphalaM / aNuvAdagahaNaM suttassa akaTivuttaparUvaNaphalaM / NirayagadiNideso devgdiyaadipddisedhphlo| Neraiesu tti vayaNaM tatthataNapuDhavikAiyAdipaDisedhaphalaM / logassa asaMkhejjadibhAge idi vune sesalogANaM kadhaM gahaNaM hodi ? Na, khetta-phosaNasuttANaM desaamaasigttaado| saMpadi satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-ubbiyasamugdhAdagada-micchAiTThI kevaDi khette, caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / edassa atthaparUvaNaTThametthogAhaNA vuccade / taM jahA- paDhamAe puDhavIe paDhamapatthaDamhi NeraiyANamussedho tiNi hatthA / terahamapatthaDe satta dhaNU tiNNi hatthA cha aMgulANi NeraiyANamussedho hodi / muha-bhUmivisesamhi du ucchehabhajidamhi sA have vddii| vaDI icchAguNidA muhasahidA sA phalaM hodi // 17 // isa sUtrameM Adeza padake grahaNa karanekA phala oghakA pratiSedha karanA hai| gati padake grahaNa karanekA phala indriyAdikA pratiSedha karanA hai| anuvAda padake grahaNa karanekA phala sUtrake akartRkatvakA prarUpaNa karanA hai| narakagati padake nirdeza karanekA phala devagati AdikA pratiSedha karanA hai / nArakiyoM meM isaprakArake vacanake denekA phala vahAMke kSetrameM rahanevAle pRthivIkAyika AdikA pratiSedha karanA hai| zaMkA-lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM, kevala itanA kahanepara zeSa lokoMkA grahaNa kaise ho sakatA hai? __ samAdhAna nahIM, kyoMki, kSetra aura sparzana anuyogadvArake sUtra dezAmarzaka haiM, isaliye 'lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| itane padake kahanese zeSa lokoMkA bhI grahaNa ho jAtA hai| aba vizeSa padoMkI apekSA mithyAdRSTi nArakiyoMkA kSetra kahate haiM- svasthAnakhasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtako prApta hue mithyAdRSTi nArakI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtace bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM aura ar3hAIdvIpapramANa mAnuSalokase saMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| aba isake arthake prarUpaNa karaneke liye yahAMpara nArakiyoMkI avagAhanA kahate haiM / vaha isaprakAra hai-- pahalI pRthivIke pahale pAthar3emeM nArakiyoMkA utsedha tIna hAtha hai| terahaveM pAthar3emeM sAta dhanuSa, tIna hAtha aura chaha aMgula nArakiyoMkA utsedha hai| bhUmimeMse mukhako ghaTAkara utsedhakA bhAga denepara jo labdha Ave vaha vRddhikA pramANa hotA hai / aba jisa paTalake nArakiyoMke utsedhakA pramANa lAnA ho use icchA mAnakara usase - 1satta-tti-chadaMDa-hatthaMgulANi kamaso havaMti ghmmaae| carimiMdayammi udo| ti.pa.2,217. rayaNappabhAe neraiyANaM xx sarIrogAhaNA xxx ukAseNaM satta dhaNUI tiNi rayaNIo chacca aNgulaaii| jIvAbhi.3, 2, 12. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 5. rate gAhAe sesaekkArasapatthaDaNeraiyANa mussedhA ANeyavvA / tesiM pamANamedaM 'prastAra 1 2 3 5 7 8 9 10 11 dhanuSa 0 1 1 4 4 5 6 7 hasta 1 2 2 1 3 1 0 2 0 3 aMgula 0 83 17 13 10 183 3 113 20 43 | 13 | 213 6 58 ] 4 2 6 3 0 2 vRddhi guNita kara do, aura mukhakA pramANa jor3a do| isakA jo phala hogA vahI icchita pAthar3eke nArakiyoM kA utsedha samajhanA cAhiye // 17 // vizeSArtha - yadyapi dvitIyAdi narakoM meM prathamAdi narakoMke antima paTalake nArakiyoMkA utsedha mukha ho jAtA hai, parantu prathama naraka meM pahale pAthar3eke hI nArakiyoMkA utsedha mukha rahegA / ataeva ukta gAthAke niyamAnusAra pahale narakake pahale pAthar3eke nArakiyoMkA utsedha nahIM nikAlA jA sakatA hai / pahale naraka meM padakA pramANa 12 aura zeSa narakoMmeM jahAM jitane pAthar3e hoMge vahAM utanA padakA pramANa rhegaa| pahale naraka meM dUsarA pAthar3A pahalA aura antima pAthar3A bArahavAM ginA jAyagA / 12 13 7 udAharaNa -- prathama narakameM mukhakA pramANa 3 hAtha aura bhUmikA pramANa 7 dhanuSa 3 hAtha, 6 aMgula hotA hai / eka dhanuSameM 4 hAtha, aura 1 hAthameM 24 aMgula hote haiN| isa pramANake anusAra mukhake aMgula 3x24 = 72 tathA bhUmike aMgula 7x4+3x24+6= 750 13 72 = 65 = 563 aM. hue / ukta gAthAnusAra isakI prakriyA karanepara 750 2 hAtha 83 aMgula hote haiM, yaha prathama pRthivIke prati paTala meM vRddhikA pramANa hai / = 1 aba yadi hameM prathama narakake pAMcaveM paTalakA utsedhapramANa nikAlanA hai to pUrvokta niyamAnusAra 563 aMgulako 4 se guNitakara prathama paTalake utsedhakA pramANa usameM jor3a denA cAhiye / 133 x 4 + 72 = 226 + 72 = 298 aM. = 12 hA. 10 aM. = 3 dha 10 aM. yahI prathama pRthivIke pAMcaveM paTalake nArakiyoMke utsedhakA pramANa hai / isa uparyukta gAthA ke niyamAnusAra pahale narakake pahale aura terahaveM pAthar3eke atirikta zeSa gyAraha pAthar3eke nArakiyoMkA utsedha le AnA caahiye| una avagAhanAoMkA pramANa yaha hai- (dekho mUlakA nakazA ) / = 1 pratiSu kevalamaGkA eva nihitAH na prastArAdipadAni / tAni tu subodhArthamasmAbhiH sarvatra yojitAni / 2 rayaNaSpahapurtyAe udao sImaMtaNAmapaDalAmma | jIvANaM itthatiyaM sesesuM hANivaDIo || AdI aMte sohiya rUUNaddhAhidammi hANicayA / muhasahide khidieddhe niyaNiyapadaresu ucchedo // hANicayANa pamANaM ghammAe hoti doNi itthAI / aTThagulANi aMgula bhAgo dohiM vitto ya // ekadhaNumekkahattho sattarasaMguladalaM ca Nirayammi | igidaMDotiyahattho sattarasaM aMgulANi rorugae // do daMDA do hatthA maMtammi divaDUmaMgulaM hodi / unmaMte daMDatiyaM dahaMgulANi ca ucche ho // tiya daMDA do hatthA aTThAraha aMgulANi pavvaddhaM / saMbhaMtaNAmaIMdaya ucche ho paDhamapuDhavIe // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 5.] khettANugame NeraiyakhettaparUvaNaM [59 vidiyapuDhaviekkArasapatthaDe NeraiyANamussedho paNNaraha dhaNUNi ve hatthA vAraha aMgulANi / sesadasapatthaDaNeraiyANamussedho pubillagAhAe aannedvyo| tesiM pamANamedaMprastAra | 1 2 3 4 5 6 / 7 8 9 10 | 11| dhanuSa | 8 9 9 10 11 12 12 | 13 | 14 / 14 / 1 hasta - 2 0 3 2 1 0 3 | | aMgula |22226 186 1431019719 3323319121533 / 12 dUsarI pRthivIke gyArahaveM pAthar3e meM nArakiyoMkA utsedha pandraha dhanuSa, do hAtha, bAraha aMgula hai| prathamAdi zeSa daza pAthar3oMke nArakiyoMkA utsedha pUrvokta gAthAke niyamAnusAra le AnA cAhiye / una avagAhanAoMkA pramANa yaha hai-(dekho mUlakA nkshaa)| vizeSArtha-isa dUsarI pRthivImeM mukhakA pramANa 7 dhanuSa, 3 hAtha, 6 aMgula aura bhUmikA pramANa 15 dhanuSa, 2 hAtha, 12 aMgula hai| tathA, pratipaTala vRddhikA pramANa 2 hAtha, 202 aMgula hai| cattAro cAvANi sattAvIsaM ca aMgulANi pi / hodi asaMbhaMti diya udao paDhamAi puDhavIe // cattAro kodaMDA tiya hatthA aMgulANi tevIsaM / dalidANi hodi udao vibhatayaNAmi paDalammi // paMca cciya kodaMDA eko hattho ya vIsa pavvANi / tadiyammi udao paNNatto pddhmkhonniie|| cha cciya kodaMDANi cattAro aMgulANi pavvaddhaM / uccheho NAdavo paDalammi ya tasidaNAmammi || vANAsaNANi cha ciya do hatthA terasaMgulANi pi| vakaMtaNAmapaDale ucchehI padamapadavIe // satta ya sarAsaNANi aMgulayA ekavIsa pabaddhaM / paDalammi ya uccheho hodi avakaMtaNAmammi // satta visikhAsaNANi hatthAI tiNi chacca aMgulayaM / caramidayammi udao vikate paDhamapuDhavIe // ti.pa. 2,218-230. 1 doccAe xx ukoseNaM paNNarasa dhaNUI aDDAijAto rayaNI bho / jIvAbhi. 3, 2, 12. 2 do hatthA vIsaMgula ekArasabhajida do vi pavvAI / eyAI vaDIo muhasahide hoti uccheho // aTTha vi. sihAsaNANi do hatthA aMgulANi cauvIsaM / ekArasabhajidAI udavo puNa vidiyvsuhaae||nnv daMDA bAvIsaMgulANi ekkArasammi caupavvaM / bhajidAo so bhAgo vidie vasuhAya uccheho // Nava daMDA tiya hatthaM cauruttaradosayANi pavvANi / ekArasabhajidAI udao maNaiMdayammi jIvANaM // dasa daMDA do hatthA coddasa pavvANi aTTha mAgA ya / ekArasehiM majidA udao taNagiMdayammi bidiyAe // ekkArasa cAvANiM eko hattho dasaMgulANi pi / ekArasahidadasaMsA udao dhAdiMdayammi bidiyAe // bArasa sarAsaNANi pavANiM aTThahattarI hoti / ekkArasa bhajidANiM saMghAde NArayANa uccheho // bArasa sarAsaNANi tiya hatthA tiNNi aMgulANi ca / ekArasahiyatibhAyA udao jibhidaammi vidiyAe // tevaNNANa ya hatthA tevIsA aMgulANi paNabhAgA / ekArasehiM majidA jibbhagapaDalammi uccheho / coddasa daMDA solasajuttANi dosayANi pavvANi / ekArasabhajidAhiM lolayaNAmAmma uccheho|| ekoNasahi hatthA paNarasa aMgulANi Nava bhAgA / ekkArasehiM bhajidA lola yaNAmammi uccheho // paNNarasaM kodaMDA do hatthA bArasaMgulANi ca / aMtimapaDale thaNalolagAmmi vidiyAya uccheho // ti. pa. 2, 231-242. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 3, 5. tadiyapuDhaviNavamapatthaDamhi NeraiyANamussedho ekattIsa dhaNUNi ego hattho y| sesahapatthaDaNeraiyANamussedho puvillagAhAe ANedavyo / Navari ettha ekattIsa dhaNUNi sahatthANi bhUmI hodi / paNNarasa dhaNUNi ve hatthA vAraha aMgulANi muhaM hodi / bhUmIdo muhaM sohiya ussedheNa Navahi bhAge hide vaDDI hodi / taM vaDhei Navasu ThANesu Thaviya egAdiegucarehi guNagArehi guNiya muhammi pakkhitte icchidaussedho hodi / tassa pamANameda | prastAra 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 7 / 8 9 dhanuSa | 17 | 19 | 20 | 22 | 24 | 26 | 27 / 29 31 hasta | 1 0 3 | 2 1 0 3 2 1 | aMgula 103 93863 | 53 | 4 | 23 |13/0 cautthapuDhavisattamapatthaDaNeraiyANamussedho vAsaTThI dhaNUNi ve hatthA y'| edaM bhUmi tIsarI pRthivIke nauveM pAthar3emeM nArakiyoMkA utsedha ikatIsa dhanuSa aura eka hAtha hai|shess ATha pAthar3oMke nArakiyoMkA utledha pUrva gAthAke niyamAnusAra le AnA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki yahAMpara ikatIsa dhanuSa aura eka hAtha bhUmi hai| pandraha dhanuSa, do hAtha aura bAraha aMgula mukha hai| bhUmimeMse mukhako ghaTAkara utsedha (pad) nau kA bhAga denepara vRddhikA pramANa AtA hai / (tIsarI pRthivImeM pratipaTala vRddhikA pramANa 1 dhanuSa, 2 hAtha aura 223 aMgula hai|) isa vRddhiko nau sthAnoM meM sthApita karake eka Adi ekottara guNakAroMse guNita karake mukhameM milA denepara icchita pAthar3eke nArakiyoM kA utsedha AtA hai| usakA pramANa yaha hai-(dekho mUlakA nkshaa)| __cauthI pRthivIke sAtaveM pAthar3e nArakiyoMkA utsedha vAsaTha dhanuSa aura do hAtha hai| 1 taccAexxukoseNaM ekkatIsa dhaNUI ekkA rayaNI / jIvAmi. 3, 2, 12. 2 ekka dhaNU do hatthA bAvIsa aMgulANi do bhAgA / tiyabhajidaM NAyavvA meghAe hANivur3Io // sattarasaM cAvANi cocIsaM aMgulANi do bhAgA / tiyabhajidA mevAe udao tattidayammi jIvANaM // ekakoNAsa daMDA a saMgulANi tihidANi / tasidiMdayammi tadiyakkhoNIe NArayANa uccheho|| vIsassa daMDasahiyaM sIdIe aMgulANi hodi tadA / tadiyaM ciya puTavIe tavANiMdayaNArayammi uccheho ||nnudipmaannaa hatthA siyavihattANi vIsa pavva taMvarNidayaThidANa jIvANa uccheho // sattANaudI hatthA solasa pavvANi tiyavihavANi / udao NidAghaNAmAe paDale NArayA jIvA // chabbIsaM cAvANiM cattArI aMgulANi meghaae| pajalivaNAmapaDale ThidANa jIvANa uccheho // sattAvIsaM daMDA tiya itthA aTTha aMgulANi ca / tiyabhajidAI udao ujjalide NArayANa nnaadvo|| ekoNatIsa daMDA do hatyA aMgulANi cattAri / tiyabhajidAI udao saMjalide tadiyapuTavIe // ikartAsaM daMDAe ekko ittho a tadiya. puravIe / saMpajjalide carimiMdayaNArayANa hodi uccheho // ti. pa. 2, 243-252, 3cautthIe 4 vAsaTThI dhaNUI dopaNa rynniio| jIvAbhi. 3, 2, 12. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 5. ] tAgame raiyakhettaparUvaNaM kariya sesa-cha- patthaDaNeraiyANamussedho ANadavvo / tassa pamANamedaM 3 4 5 44 49 53 prastAra 1 dhanuSa 35 hasta ra aMgula 204 2 40 0 17 2 0 134 10 6 dhanuSa 75 hasta 0 87 2 0 paMcamapuDhavipaMcama patthaDaNeraiyANamussedho paNuvIsuttarasadadhaNUNi / edaM bhUmiM kariya sesacaduNhaM patthaDANamussedho ANadavvo / tesiM pamANamedaM prastAra 1 2 3 100 4 112 - 6 58 0 37 5 125 7 62 0 [ 61 ise bhUmirUpa se sthApita karake zeSa chaha pAthar3oM meM nArakiyoMkA utsedha le AnA cAhiye / usakA pramANa yaha hai- ( dekho mUlakA nakazA ) / vizeSArtha - - isa pRthivI meM mukha kA pramANa 31 dhanuSa, 1 hAtha aura bhUmikA pramANa 62 dhanuSa, 2 hAtha hai / tathA, pratipaTala vRddhikA pramANa 4 dhanuSa, 1 hAtha aura 204 aMgula hai / pAMcavIM pRthivIke pAMcaveM pAthar3e meM nArakiyoMkA utsedha ekasau paccIsa dhanuSa hai 1 ise bhUmirUpase sthApita karake zeSa cAra pAthar3oMke nArakiyoM kA utsedha le AnA cAhiye / usakA pramANa yaha hai- ( dekho mUlakA nakazA ) / vizeSArtha - pAMcavIM pRthivImeM mukhakA pramANa 62 dhanuSa, 2 hAtha aura bhUmikA pramANa 125 dhanuSa hai / tathA pratipaTala vRddhikA pramANa 12 dhanuSa aura 2 hAtha hai / 1 ca daMDA igi hattho patrANi vasa saca pAhatA / cau bhAgA turimAe puDhavI hANivaDIo // paNatIsa daMDAe hatthAI doNi vIsa pavvANi / sattAhidA caubhAgA udao AraTTidANa jIvANaM // cAlIsaM kodaMDA bIsammahiaM sayaM ca padhvANi / saptaddidaM ucche ho turimAe mArapaDalajIvANaM / caudAla cAvANiM do hatthA aMgulANi paNaudI / satahido uccheho tAriMdayasaMThidANa jIvANaM || ekkoNavaNNa daMDA bAhattari aMgulA ya satahidA / caccidayammi tumakkhoNIe NArayANa ucchedo || tevaNNA cAvANiM do itthA aTThatAla pavtrANi / satahidANiM udao damargidayasaMThiyANa jIvANaM || aTThAvaNNA daMDA sattahidA aMgulA ya cauvIsaM / ghArdidayammi turimakkhoNIe NArayANa ucchehA // bAsaTThI kodaMDA hatthAI doNi turimapuDhavIe / carimiMdayammi khalakhalaNAmAe NArayANa uccheddo // ti. pa. 2,253-260 2 paMcamI paNavIsaM dhaNusayaM / jIvAmi 3.2, 12. 3 bArasa sarAsaNANiM do hatthA paMcamIya puDhavIe / khayavaDDIe pamANaM NiddiThaM vIyarAehiM | paNadatvariparimANA kodaMDA paMcamI puDhavIe / paDharmidayammi udao tamaNAme saMThidANa jIvANaM || sattAsIdI daMDA do hatthA paMcamIe khoNI | paDalammiya bhamaNAme NArayajIvANa uccheho || ekkaM kodaMDagaM jhasaNAme NArayANa ucche ho / cAvANi Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 5. chaTThI puDhavI tadiyapatthaDaNeraiyANamussedho aDDAijjasadadhaNUNi / edaM bhUmiM kariya sesadohaM patthaDANamussedho ANadavvo / tassa pamANamedaM -- 2 3 250 tesiM pamANamedaM prastAra dhanuSa hasta aMgula dhanuSa 1 166 2 16 sattamA puDhavIe raiyANamussedho paMcasadadhaNUNi / 208 1 8 prastAra 1 dhanuSa ettha raie usse aTTamabhAga vikkhaMbho tti kaTTu pariTThayamaddhaM kariya vikkhaMbhadveNa guNiyusseheNa guNide NeraiyANamogAhaNA hodi / ogAhaNaM paDi sattamapuDhavI 0 0 chaThavIM pRthivIke tIsare pAthar3e meM nArakiyoM kA utsedha DhAIsau dhanuSa hai| ise bhUmirUpase sthApita karake zeSa do pAthar3oMke nArakiyoMkA utsedha le AnA cAhiye / usakA pramANa yaha hai- (dekho mUlakA nakazA hai vizeSArtha -- chaThI pRthivI meM mukhakA pramANa 125 dhanuSa aura bhUmikA pramANa 250 / tathA pratipaTala vRddhikA pramANa 41 dhanuSa, 2 hAtha aura 16 aMgula hai / sAtavIM pRthivIke nArakiyoMkA utsedha pAMcasau dhanuSa hai / usakA pramANa yaha hai( dekho mUlakA nakzA ) / yahAM nArakiyoM meM utsedhake AThaveM bhAgapramANa viSkambha hotA hai. aisA samajhakara, viSkambhakI paridhiko AdhA karake, aura viSkambhake Adhese guNita karake utsedhase guNita karane para nArakiyoMkI avagAhanA hotI hai / avagAhanAkI apekSA sAtavIM pRthivI pradhAna hai, 500 bAramuttarasayamekkaM aMdhayammi do hatthA | ekkaM kodaMDasayaM ammahiyaM paMcavIsarUvehiM / dhUmappahAe carimiMdayammi timisamma ucche ho / ti pa. 2, 261-265. 1 chaTThIe X aDDAijjAI ghaNusayAI / jIvAmi 3, 2, 12. 2 ekkattAlaM daMDA hatthAI doNi solasaMgulayA / chaTTIe va sahAe parimANaM hANivaDDIe // chAsaTThI adhiyasayaM kodaMDA doNNi hoMti hatthA ya / solasa pavvA ya puDhaM himapaDalagadANa ucchedo || doNi sayANi aDDA utta daMDANi aMgulANaM ca / battIsaM chaTThIe vaMdalaThidajIva ucche ho // paNNAsammahiyANiM doNi sayANi sarAsaNANi ca / lallaMkaNAmaiMdayaThidANa jIvANa ucche ho / ti pa. 2, 266-269. 3 sattamAe X paMcadhaNusayA / jIvAmi 3.2, 12. 4 paMcasayAI ghaNUNi sattama avaNIi avadhiThANammi / savvesiM NirayANaM kA ucche ho jiNAdesI // ti. pa. 2, 270. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [63 1, 3, 5.] khettANugame NeraiyakhettaparUvaNaM padhANA, paDhamapuDhaviogAhaNAdo sattamapuDhaviogAhaNAe sNkhejjgunnttuvlNbhaado| davyaM paDi paDhamapuDhavI pahANA, sesapuDhavidavvAdo paDhamapuDhavidavvasma asaMkhejjaguNattuvalaMbhAdo / ogAhaNaguNagArAdo davvaguNagAro bahugo tti paDhamapuDhavI pahANA kAyavvA / sAmaNNeNa ettha atthapadaM vuccade / satthANasatthANarAsI mUlarAsissa saMkhejjA bhAgA hodi / vihAradisatthANa-vedaNa-kasAya-veviyasamugdhAdarAsIo mUlarAsissa sNkhejdibhaago| edamatthapadaM savvattha jojedavyaM / pugo appappago rAsIo Thaviya aMgulassa saMkhejadibhAgamettogAhaNAe guNiya caduhi logehi ovahide caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo Agacchadi / mANumakhetteNovaTTide asaMkhejjANi mANusakhettANi hoti / Navari veyaNa-kasAyesu NavaguNA', veuvyiyasamugghAde saMkhejjaguNA ogAhaNA savvattha kAyavvA / evaM mAraNaMtiyapadassa / Navari ovaTTaNaM ThavijjamANe paDhamapuDhavidavvaM pahANaM kAyavvaM / kudo ? mAraMNatiehi pariNadajIvassa tattha viggahagaIe rajjuasaMkhejjadibhAgamettadIhattassa vi kyoMki, pahalI pRthivIkI avagAhanAse sAtavIM pRthivIkI avagAhanA saMkhyAtaguNI pAI jAtI hai| tathA, dravyapramANakI apekSA pahalI prathivI pradhAna hai, kyoMki, dvitIyAdi zaSa chaha pRthiviyoMke dravyapramANase pahalI pRthivIkA dravya asaMkhyAtaguNA pAyA jAtA hai| isaprakAra sAtavIM pRthivIke avagAhanAke guNakArase pahalI pRthivIke dravyapramANakA guNakAra bahuta bar3A hai, isaliye yahAMpara pahalI pRthivIko pradhAna karanA caahiye| aba sAmAnyarUpase yahAMpara arthapadakA nirUpaNa karate haiM- svasthAnasvasthAnarAzi mUla nArakarAzike saMkhyAta bahubhAgapramANa hai| vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, aura vaikriyikasamuddhAtako prApta rAziyAM mUlarAzike saMkhyAtaveM bhAgapramANa haiN| yaha arthapada sarvatra jor3a lenA caahiye| punaH apanI apanI rAziyoMko sthApita karake, unheM aMgulake saMkhyAtaveM bhAgapramANa avagAhanAse guNita karake jo labdha Ave use sAmAnya Adi cAra lokoMse pRthak pRthak bhAjita karanepara, arthAt sAmAnya Adi cAra lokoMke, tatpramANa khaMDa karanepara, cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga labdha AtA hai / tathA ukta pramANako mAnuSalokase apavartita karanepara arthAt ukta pramANake mAnuSakSetrapramANa khaMDa karanepara asaMkhyAta mAnuSakSetra Ate haiN| itanI vizeSatA hai ki vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamu. ddhAtameM sarvatra avagAhanAko nauguNI aura vaikriyikasamuddhAtameM avagAhanAko sarvatra saMkhyAtaguNI kara lenA cAhiye / mAraNAntikasamuddhAtakA kathana isIprakAra jAnanA caahiye| itanI vizeSatA hai ki apavartanAke sthApita karanepara pahalI pRthivIke dravyako pradhAna karanA cAhiye, kyoMki, mAraNAntika samuddhAtase pariNata hue jIvake yahAM vigrahagatimeM rAjuke 1 vedaNAsamugghAeNaM samohate xx sarIrappamANamette vikkhaMbhatrAhalleNaM niyamA chadisi xx prajJA. 36, 17. evaM kasAyasamugghAtovi bhANitabo / prajJA. 36, 18. - 2 veuvviyasamugghAeNaM samohate xx sarIrappamANamette vikkhaMbhabAhalleNaM, AyAmeNaM jahaNNaNaM aMgulassa sakhejjatibhAgaM ukkoseNaM saMkhijjAti joyaNAti egadisiM vidisiM vA evaie khitte xx prajJA. 36, 19. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 5. uvalaMbhAdo | teNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettapaDhamapuDhaviukkamaNakAleNa ovaDDiya laddhassa asaMkhejjA bhAgA viggahaM kareMti / tesiM pi asaMkhejjA bhAgA mAraNaMtiyaM kareMti tti / puNo tamAvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettamAraNaMtiyauvakkamaNakAleNa guNide mAraNaMtiyarAsI Agacchadi / puNo NeraiyamuhavitthAreNa NavaguNarajju asaMkhejjadibhAgeNa mAraNaMtiyarAsiM guNide takkhetaM hodi / uvavAdassovaTTaNaM ThavijjamANe palidovamassa asaMkhejjadibhAgeNa vidiyaDhavidavve bhAge hide tirikkhehiMto vidiyapuDhavI uppajjamANamicchAti / avaregaM palidovamassa asaMkhejjadibhAgaM bhAgahAraM Thaviya rUvUNeNa guNi vihagaI mAraNaMtieNa uppajjamAnatirikkhamicchAiTTiNo hoMti / puNo avaregaM palidovamassa asaMkhejjadibhAgaM bhAgahAraM Thavide tirikkhehiMto viggahagadIe rajjupaDi - bhAgeNa mAraNaMtiyaM kariya uppajjamAnatirikkhamicchAiTTiNo hoMti tti vattavyaM / savvattha rajjumettAyAmavidiya daMDuvalaMbhAdo / puNo edaM davyaM tirikkho gAhaNamuhavitthAreNa NavarajjuguNideNa guNedavtraM / ovaTTaNA puvtraM va kAdavyA / evaM sAsaNassa | Navari uvavAdo Natthi / asaMkhyAtaveM bhAgapramANa dIrghatA bhI pAI jAtI hai / isaliye AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa pahalI pRthivIke upakramaNakAla se pratisamaya meM maranevAlI rAziko bhAjita karake jo labdha Ave usake asaMkhyAta bahubhAgapramANa jIva vigrahako karate haiN| tathA inake bhI asaMkhyAta bahubhAgapramANa jIva prati samayameM mAraNAntikasamuddhAtako karate haiM / punaH ise AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra mAraNAntikasamudvAtake upakramaNakAlase guNita karanepara mAraNAntika samudvAtarAzi hotI hai / punaH nArakiyoMke mukhavistAra se nau guNe rAjuke asaMkhyAtaveM bhAgale mAraNAntikarAziko guNita karanepara mAraNAntikasamudghAtakSetra hotA hai / upapAdakI apavartanAke sthApita karanepara palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase dUsarI pRthivIsaMbandhI dravyake bhAjita karanepara tiryacoMmeMse dUsarI pRthivImeM utpanna honevAle mithyAdRSTi jIva hote haiM / punaH palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgarUpa eka dUsarA bhAgaddAra sthApita karake eka kamase guNita karane para vigrahagatimeM mAraNAntikasamuddhAtase utpanna honevAle tiryaMca mithyA dRSTi jIva hote haiM / punaH eka dUsare palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgako bhAgahArarUpase sthApita karanepara tiryacoM meM se vigrahagatimeM rAju ke pratibhAgarUpase mAraNAntika samuddhAta karake utpanna honevAle tiryaca mithyAdRSTi jIva hote haiM, aisA kathana karanA cAhiye, kyoMki, sarvatra rAjumAtra AyAmase yukta dUsarA daMDa pAyA jAtA hai / punaH isa dravyako nau guNI rAjuse guNita tiryacoMkI avagAhanAke mukhavistArase karanA cAhiye / yahAM para apavartanA pahale ke samAna karanA cAhiye / isIprakAra sAsAdanasamyagdRSTi nArakiyoMke bhI svasthAnasvasthAna Adi samajhanA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 6. khettANugame NeraiyakhettaparUSaNaM [15 mAraNaMtiyarAsimicchiya do AvaliyAe asaMkhejjadibhAge aNNoNNaguNe kariya puvvarAsissa bhAgahAraM Thaviya tappAoggeNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide mAraNaMtiyarAsI hodi / sesavidhI puvvaM va / evaM sammAmicchAiTissa / Navari mAraNaMtiyaM pi Natthi / asaMjadasammAiTThissa sAsaNabhaMgo / Navari uvavAdo atthi / mAraNaMtiya-uvavAdesu NeraiyA sammAiTThiNo saMkhejjA ceva hoti / sesaM jANiya vattavyaM / evaM sattasu puDhavIsu NeraiyA // 6 // davvaTThiyaNayamavalaMbiya suttaM jado dvidaM tado sattaNDaM puDhavINaM parUvaNA oghaparUvaNAe tulletti ghaDade / pajjavaTThiyaNae puNa avalaMbijamANe paDhamapuDhaviparUvaNA oghaparUvaNAe tullA, savvaguNANaM savvapadehi sarisattuvalaMbhAdo / Na vidiyAdipaMcapuDhavINaM parUvaNA oghaparUvaNAe padaM paDi tullA, tattha asaMjadasammAiTThINaM uvavAdAbhAvAdo / Na sattamapuDhaviparUvaNA vi NiraoghaparUvaNAe tullA, sAsaNasammAiTThimAraNaMtiyapadassa asaM cAhiye / itanI vizeSatA hai ki unake upapAda nahIM pAyA jAtA hai| jaba mAraNAntika samuddhAtako prApta rAzike lAne kI icchA ho taba do vAra AvalAke asaMkhyAtaveM bhAgako paraspara guNita karake aura use pUrvarAzikA bhAgahAra sthApita karake usake yogya AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita karanepara mAraNAntikasamuddhAtako prApta rAzi hotI hai| zeSa vidhi pahaleke samAna hai| isIprakAra samyagmithyAdRSTi nArakiyoM ke bhI svasthAnasvasthAna Adi jAnanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki inake mAraNAntikasamuddhAta bhI nahIM hotA hai| asaM samyagdRSTi nArakiyoMke svasthAnasvasthAna Adi sAsAdanasamyagdRSTi nArakiyoMke svasthAnasvasthAna Adike samAna hai / itanI vizeSatA hai ki inake upapAda pAyA jAtA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdameM samyagdRSTi nArakI saMkhyAta hI pAye jAte haiN| zeSa kathana jAnakara karanA caahiye| isIprakAra sAtoM pRthiviyoMmeM nArakI jIva lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 6 // cUMki yaha sUtra dravyArthika nayakA avalaMbana lekara sthita hai, isaliye sAto pRthiviyoMkI prarUpaNA oghaprarUpaNAke tulya hai, yaha kathana ghaTita ho jAtA hai| paryAyArthika nayakA avalambana karanepara to pahalI pRthivIkI prarUpaNA oghaprarUpaNAke tulya hai, kyoMki, pahalI pRthivImeM sAmAnyaprarUpaNAse sarva guNasthAnoMkI sarvapadoMkI apekSA samAnatA pAI jAtI hai| kiMtu svasthAnasvasthAna Adi padoMkI apekSA dvitIyAdi pAMca pRthiviyoMkI prarUpaNA ogha. prarUpaNAke samAna nahIM hai, kyoMki, una pRthiviyoM meM asaMyatasamyagdRSTiyoMkA upapAda nahIM hotA hai| isIprakAra sAtavIM pRthivIkI prarUpaNA bhI nAraka sAmAnyaprarUpaNAke tulya nahIM hai, kyoMki, sAtavIM pRthivA meM sAsAdanasamyagdRSTisaMbandhI mAraNAntikapadakA aura asaMyatasamya 1 pratiSu * jado dvidaM tado dvidaM ' iti pAThaH / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 3, 7. jadasammAiTThimAraNaMtiya-uvavAdapadANaM ca tattha abhAvAdo / sattaNDaM puDhavINaM ogAhaNAbhedo mAraNaMtiya-uvavAdANaM ThavijamANarajjubhedo davvaviseso ca vattavyo / paDhamapuDhavimicchAiTTi. mAraNaMtiyakhettaM tiriyalogAdo asaMkhejaguNaM / kudo ? padaraMgulassa saMkheJjadibhAgaguNidataddavve seDhIe saMkhejadibhAgeNa guNide tiriyalogAdo asaMkhejaguNattuvalaMbhAdo tti' egapadesamAdiM kAdUga jA ukasseNa saguppattipadeso ti maarnnNtiykhettaayaamssuvlNbhaado| Na cedamasiddhaM, mhaamcchkhetttttthaannpruuvnnnnnnhaannuvvttiido| tattha jeNa seDhIe asaMkhejadibhAgAyAmaNa mAraNaMtiyaM kariya maraMtA bahuvA, teNa tiriyalogassa asaMkhejadibhAgataM ghddde| tirikkhagadIe tirikkhesu micchAdiTThI kevaDi khette, savva. loe // 7 // edassa suttassa parUvaNA oghamicchAdiTiparUvaNAe tullA / Navari veubdhiyasamugdhAdagadajIvA tiriyalogassa asaMkhejjadibhAge, tirikkhesu viuvvamANarAsI pali gdRSTisaMbandhI mAraNAntika aura upapAda padakA abhAva hai| yahAMpara sAtoM pRthiviyoMkI ava. gAhanAkA bheda, aura mAraNAntika tathA upapAdakA sthApita honevAlA rAjubheda aura dravyavizeSakA kathana karanA caahiye| pahalI pRthivIke mithyAdRSTiyoMkA mAraNAntikakSetra tiryaglokase asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki, mAraNAntikasamuddhAtako prApta rAziko pratarAMgulake saMkhyAtaveM bhAgase guNita karake punaH jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAgase guNita karanepara tiryaglokase asaMkhyAtaguNA kSetra pAyA jAtA hai| tathA ekapradezase lekara utkRSTarUpase apanI utpattike pradezataka mAraNAntikakSetrakA AyAma pAyA jAtA hai, isaliye bhI pahalI pRthivIke mithyAdRSTiyoMkA mAraNAntikakSetra tiryaglokase asaMkhyAtaguNA hai| aura yaha kathana asiddha bhI nahIM hai| kyoMki, mahAmatsyake kSetrasthAnakI prarUpaNA anyathA bana nahIM sakatI hai| vahAMpara cUMki jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAga AyAmarUpase mAraNAntikasamuddhAtako karake maranevAle jIva bahuta haiM, isaliye tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga bana jAtA hai| tiryaMcagatimeM tiryaMcoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiM // 7 // isa sUtrakI prarUpaNA oghamithyAdRSTi prarUpaNAke samAna hai| itanI vizeSatA hai ki vaikriyikasamuddhAtako prApta tiryaMca jIva tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM, kyoMki, tiryaMcoMmeM vikriyA karanevAlI rAzi palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra ghanAMguloMse 1 pratiSu 'ti Na ' iti paatthH| 2 mAraNaMtiyasamugghAteNaM xx sarIrappamANamette vikkhambhabAhalleNaM, AyAmeNaM jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjatimAgaM ukkoseNaM asaMkhejjAti joyaNAti egadisiM evatite khette xx prajJA. 36, 18. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 8.] khettANugame tirikkhakhettaparUvarNa [67 dovamassa asaMkhejjadibhAgamettaghaNaMgulehi guNidaseDhimetto tti gurUvadesAdo / ___ sAsaNasammAiTTippahuDi jAva saMjadAsajadA ti kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 8 // ___edeNa desAmAsiyasutteNa sUcida-attho vuccade- satthANasatthANa-vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veudhiehi pariNadasAsaNasammAdiTThI kevaDi khete ? caduNDaM logANamasaMkhejjadimAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / rAsipamANaM bhaNNamANe satthANasatthANarAsI mUlarAsissa saMkhejjA bhaagaa| sesarAsIo mUlarAsissa sNkhejjdibhaagmetiio| Navari veuvyiyasa mugdhAdarAsI mUlarAsissa asaMkhejjadibhAgo / kudo ? tirikkhesu viuvvamANajIvANaM pauraM sNbhvaabhaavaado| ettha ogAhaNaguNagAro saMkhejjaghaNaMgulametto, egaghaNaMgulaM vaa| guNita jagazreNIpramANa hai, aisA gurukA upadeza hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara saMyatAsaMyata guNasthAnatakake tiyaMca jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM // 8 // aba isa dezAmarzaka sUtrase sUcita arthako kahate haiM-svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtarUpase pariNata sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| svasthAnasvasthAna Adi ukta rAziyoM ke pramANakA kathana karane para svasthAnasvasthAna jIvarAzi mUlarazike saMkhyAta bahubhAgapramANa hai| tathA zeSa rAziyAM mUlarAzike saMkhyAtaveM bhAga mAtra haiN| itanI vizeSatA hai ki vaikriyikasamuddhAtako prApta rAzi mUlarAzike asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai, kyoMki, tiryacoM meM vikriyA karanevAle jIva pracura saMbhava nahIM haiN| yahAM para avagAhanAkA guNakAra saMkhyAta ghanAMgulapramANa athavA eka dhanAMgula hai| vizeSArtha-yahAM para avagAhanAkA guNakAra jo saMkhyAta ghanAMgula athavA eka ghanAMgula kahA hai usakA yaha bhAva pratIta hotA hai ki paMcendriyaparyApta tiryaMcoMkI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula pramANa hotI hai, ataH usakA ghanaphala lAneke lie avagAhanakA guNakAra bhI saMkhyAta ghanAMgula hI hogaa| kintu prasaparyApta tiryaMcoMkI jaghanya avagAhanA ghanAMgulake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hI hai| yadyapi inakI lambAI, caur3AI aura UMcAIkA pRthak pRthak upadeza Aja nahIM pAyA jAtA hai, aisA spaSTa ullekha gommaTasArakI jI. pra. TIkAkArane 1 bAdarapuNNA teU sagarAsIe asaMkhabhAgamidA / vikkiriyasa sijuttA pallAsaMkhejjayA vAU // pallAsaMkhejjAhayavidaMgulaguNidasetimecA hu / vegudhviyapaMcakkhA bhogabhumA puha vigubvati go. jI. 258-259. go. jI. 96. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .68 ] chakkhaDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 8. evaM sammAmicchAiTThi-asaMjadasammAiTThi-saMjadAsaMjadANaM / mAraNaMtiyasamugdhAdagadasAsa sammAdiTThI kevaDa khette ? caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / ogharA simAvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa bhAge hide marata sAsaNasammAisI hodi / puNeo vi AvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa hariya rUvUNa guNide mAraNaMtiyasamugdhAdagadarAsI hodi / puNo vi AvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa bhAge hide rajjumettAyAmeNa mAraNaMtiyasa mugdhAdagada egasamayasaMcidarAsI hodi / tamAvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa guNide takkAlasaMcidarAsI hodi / edaM saMkhejjapadaraMgulaguNidarajjUe guNide mAraNaMtiyakhettaM hodi / evamasaMjada - saMjadAsaMjadANaM / sammAmicchAiTThINaM mAraNaMtiyaM Natthi / uvavAdagada sAsaNasammAiTThI kevaDi khette, caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / ettha rAsipamANamANijjamANe mUlarAsimAvaliyAe asaMkhejjadi kiyA hai, to bhI unake ghanAMgulakA pramANa uttarottara saMkhyAtaguNA kahA hai| vahAMpara paMcendriya paryAptajIvoM kI jaghanya avagAhanA ekavAra saMkhyAtase bhAjita ghanAMgula pramANa kahI hai| saMbhavataH dhavalAkArane usI jaghanya avagAhanA ke ghanaphalako dRSTimeM rakhakara eka ghanAMgula guNAkArakA pramANa kahA hai| 6 " isIprakAra samyagmithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata tiryacoM ke bhI svasthAnasvasthAna Adike viSaya meM samajhanA caahiye| mAraNAntikasamuddhatiko prApta hue sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| ogharAziko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karane para maranevAlI sAsAdanasamyagdRSTi tiryacarAzi hotI hai / phira bhI AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karake eka kama usase guNita karane para mAraNAntikasamuddhAtako prApta rAzi hotI hai / phira bhI AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga bhAjita karane para rajjumAtra AyAmakI apekSA mAraNAntikasamuddhAtako prApta eka samaya meM saMcita jIvarAzi hotI hai / ise AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita karane para mAraNAntika samudvAtake kAla meM saMcita huI rAzi hotI hai / ise saMkhyAta pratarAMguloMse guNita rAjuse guNA karane para mAraNAntikakSetra hotA hai / isIprakAra asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata tiryecoM ke mAraNAntikasamuddhAta ke viSaya meM kahanA cAhiye / samyagmithyAdRSTiyoM ke mAraNAntikasamuddhAta nahIM hotA hai / upapAdako prApta sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| yahAM para sAsAdanasamyagdRSTi tiryacaukI upapAdarAzikA pramANa lAne para mUlarAziko 1 pratiSu ' bhAgaM ' iti pAThaH / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [69 1, 3, 9.] khettANugame tirikkhakhettaparUvaNaM bhAeNa bhAge hide uppajjamANasAsaNasammAidvirAsI hodi / pugo avareNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa bhAge hide rUvUNeNa guNide viggahagaIe mAraNaMtieNa uppajjamANarAsI hodi / saMkhejjA bhAgA mAraNaMtiyaM kAdaNuppajjati tti ke vi bhaNaMti, edaM jANiya vattavyaM / Natthi ettha majjhaNiyamo / tamAvaliyAe asaMkhejjadimAgeNa mAge hide ujjudo AgacchamANarAsI hodi / edassa padaraMgulassa saMkhejjadibhAeNa guNidarajju guNagAraM Thavide uvavAdakhettaM hodi / ettha ovaTTaNA puvvaM ca / evmsNjdsmmaadihiss| Navari uvavAde saMkhejjA hoti, puvvaM baddhAyugamaNussasammAdiTThIhi viNA aNNesiM tattha uvvaadaabhaavaado| ogAhaNaguNagAro vi saMkhejjapadaraMgulamattA, egapadaraMgulametto vA / sammAmicchAiTThi-saMjadAsaMjadANaM uvavAdaM Natthi / / paMciMdiyatirikkha-paMciMdiyatirikkhapajjatta-paMciMdiyatirikkhajoNiNIsu micchAiTippahuDi jAva saMjadAsaMjadA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 9 // AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karane para utpanna honevAlI sAsAdanasamyagdRSTi rAzi hotI hai / punaH eka dUsare AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karanepara aura eka kama ukta bhAgahArase guNita karane para vigrahagatimeM mAraNAntikasamuddhAtase utpanna honevAlI jIvarAzi hai| utpanna honevAlI rAzike saMkhyAta bahubhAga pramANa jIva mAraNAntikasamuddhAta karake utpanna hote haiM, aisA kitane hI AcArya kahate haiM, isaliye isako jAnakara kathana karanA cAhiye / kintu isa viSayameM koI madhyama niyama nahIM hai| ise AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karane para Rjugatise AnevAlI rAzikA pramANa hotA hai| pratarAMgulake saMkhyAtaveM bhAgase rAjuko guNita karake jo labdha Ave use isa rAzikA guNakAra sthApita karane para upapAdakSetra hotA hai| yahAM para apavartanA pahale ke samAna jAnanA caahiye| isIprakAra asaMyatasamyagdRSTi tiryaMcoMkA upapAda jAnanA caahiye| itanI vizeSatA hai ki upapAdameM asaM yatasamyagdRSTi tithaMca saMkhya.ta hI hote haiM, kyoMki, jina manuSyoMne samyagdarzanake pahale tiryaMcAyukA baMdha kara liyA hai aise manuSya samyagdRSTiyoMke vinA dUsare samyagdRSTiyoMkA tiryacoM meM upapAda nahIM hotA hai| inakI avagAhanAkA guNakAra bhI saMkhyAta pratarAMgulapramANa athavA eka pratarAMgulamAtra hai| samyagmithyAdRSTi aura saMyatAsaMyata tithaMcoMke upapAda nahIM hotA hai| paMcendriyatiyaMca, paMcendriyatithaMca paryApta aura paMcendriyatithaMca yonimatI jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnake tiryaca kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 9 // 1 pratiSu 'rajjudo ' iti pAThaH / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 9. edaM' pi desAmAsiyaM suttameva, saMgahidANegasuttatthAdo / taM jahA- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyasamugdhAdagadapaMciMdiyatirikkhamicchAiTThI kevaDi khette ? tiNhaM logANamasaMkhejjadimAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / ettha paMciMdiyatirikkhaapajjattarAsiM monUNa paMciMdiyatirikkhapajjattarAsI ceva ghettavyo, apajjattogAhaNAdo pajjattogAhaNAe asaMkhejjaguNattuvalaMbhAdo / ettha satthANasatthANarAsI mUlarAsissa saMkhejjabhAgamettA hodi / sesarAsIo tassa sNkhejjdibhaagmetiio| ettha ogAhaNaguNagAro sNkhejjghnnNgulmetto| ovaTTaNaM jANidaNa kAdavyaM / evaM paMciMdiyatirikkhapajjatta-joNiNImicchAdiTThINaM / veubdhiyasamugghAdagadamicchAdiTThI kevaDi khette ? caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / evaM paMcidiyatirikkhapajjatta-joNiNImicchAiTThINaM / mAraNaMtiyasamugdhAdagadapaMciMdiyatirikkhamicchAiTThI kevaDi khette ? tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge / kudo ? paMciMdiyatirikkhapajjattarAsissa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettabhAgahArassa ___ yaha bhI sUtra dezAmarzaka hI hai, kyoMki, isameM aneka sUtroMkA artha saMgrahIta hai usakA spaSTIkaraNa isaprakAra hai-svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, ghedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtako prApta paMcendriyatiyaMca mithyAdRSTi jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka, Urdhvaloka aura adholoka, ina tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara paMcendriya tiryaMca aparyApta jIvarAziko chor3akara paMcandriya tiryaMca paryApta rAzikA hI grahaNa karanA cAhiye, kyoMki, aparyAptoMkI avagAhanAse paryAptokI avagAhanA pAtaguNI pAI jAtI hai| yahAMpara svasthAnasvasthAnarAzi mUlarAzike saMkhyAta bahubhAgapramANa hotI hai| zeSa rAziyAM mularAzike saMkhyAtaveM bhAgamAtra hotI haiN| yahAMpara avagAhanAkA guNakAra saMkhyAta ghanAMgulapramANa hai| apavartanAkA kathana jAnakara karanA caahiye| isIprakAra paMcendriya tiryaMca paryApta tathA yonimatI tithaMca mithyAdRSTiyoMkI svasthAnasvasthAnarAzi Adi samajhanA cAhiye / paikiyikasamuddhAtako prApta paMcendriya tithaMca mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / isIprakAra paMcendriya tiryaMca paryApta tathA yonimatI tiryaMca mithyAdRSTiyoMkA vaikriyikasamuddhAtagata kSetra jAnanA cAhiye / mAraNAMtikasamuddhAtako prApta paMcendriya tiryaMca paryApta mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnya loka, Urbaloka aura adholoka ina tIna lokoMke asaMkhyAta bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM, kyoMki, paMcendriyatiryaMca paryAptarAzikA bhAgahAra palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra pAyA jAtA hai| 1mapratI evaM 'iti pATha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 9.] khettANugame tirikkhakhettaparUvaNaM [71 sttaado| taM kadhaM ? saMkhejjavassAuatirikkhovakkamaNakAleNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa terAsiyakameNa bhAge hide maraMtapaMciMdiyatirikkhamicchAidvipamANaM hodi / ettha uvakkamaNakAlAgamaNavidhI cuccade- saMkhejjAvaliyAsu jadi AvaliyAe asaMkhejjadibhAgo NiraMtaruvakkamaNakAlo labmadi, to uvakkamaNANuvakkamaNappayammi Ayuhidimhi kettiyamuvakkamaNakAlaM labhAmo tti pamANeNa phalaguNidamiccha movahide AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettuvakkamaNakAlo labbhadi / evaM saMkhejjavassAuarAsINaM sAMtarANamuvakkamaNakAlo aNNesi pi ANedavyo / puNo mAraNaMtiyarAsimicchiya avaraM palidovamassa asaMkhejjIdabhAga bhAgahAraM Thaviya rUvUNeNa guNiya rajjuAyAmeNa dvidarAsimicchiya aNNeNa palidovamassa asaMkhejjadimAgeNa bhAgahAro Thaveyavyo / puNo etthataNasaMcayamicchiya mAraNaMtiyauvakkamaNakAleNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNiya puNo edaM rajjuguNidasaMkhejjapadaraMgulehi guNide mAraNaMtiyakhettaM hodi / edeNa tiNi vi loge bhAge hide zaMkA- yaha kaise ? samAdhAna -saMkhyAta varSakI AyuvAle tiryaMcoMke upakramaNakAlarUpa AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase trairAzika kramase bhAjita karane para pratyeka samayameM maranevAle paMcendriya tiryaMca mithyAdRSTiyoMkA pramANa hotA hai| __aba yahAM para upakramaNakAlake lAnekI vidhiko kahate haiM-saMkhyAta AvaliyoMke bhItara yadi AvalIkA asaMkhyAtavAM bhAgapramANa nirantara upakramaNakAla prApta hotA hai, to upakramaNa aura anupakramaNarUpa AyukI sthitike bhItara kitane upakramaNakAla prApta hoMge, isaprakAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa phalarAzise upakramaNa aura anupakramaNAtmaka AyukI sthitirUpa icchArAziko guNita karake aura saMkhyAta AvalIpramANa pramANarAzikA bhAga dene para AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra upakramaNakAla prApta hotA hai| isIprakAra saMkhyAta varSakI AyuvAlI anya sAntara rAziyoMkA bhI upakramaNakAla le AnA cAhiye / punaH yahAM mAraNAntika rAzikA pramANa lAnA hai, isaliye eka dUsarA palyApamake asaMkhyAta bhAgapramANa bhAgahAra sthApita karake aura eka kama usIse guNita karake rAjupramANa AyAmakI apekSA sthita rAzi lAnA icchita hai, isaliye eka dUsare palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgarUpase bhAgahAra sthApita karanA cAhiye / punaH yahAMpara mAraNAntikasamuddhAtako prApta jIvarAzikA saMcaya icchita hai, isaliye mAraNAntikasaMbandhI upakramaNakAla AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita karake punaH kSetra lAne ke liye isa rAziko rAjuse guNita saMkhyAta pratarAMguloMse guNita karane para mAraNAntikakSetrakA pramANa hotA hai| isa kSetrake pramANase sAmAnyaloka Adi - 1 sovakamANuvakamakAlo saMkhejjavAsahidivANe / AvaliasaMkhabhAgo saMkhejjAvalipamA kamaso // go. jI. 265 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 9. palidovamassa asaMkhejjadibhAgo Agacchadi tti tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge acchaMtii siddhaM / tiriya-Nara logehiMto asaMkhejjaguNe / evaM paMcidiyatirikkhapajjatta- joNiNINaM vattacvaM / uvavAdagadapaMcidiyatirivakhamicchAiTThI kevaDi khette ? tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge / ettha uvavAda khettamANijjamANe mAraNaMtiyabhaMgo / Navari paDhamaM uvasaMhariya vidiyadaMDaTThiyajIve icchiya aNNego palidovamassa asaMkhejjadibhAgo bhAgahAro Thavedavvo, asaMkhejjajoyaNavidiyadaMDAyAmajIvANaM bahUNamaNuvalaMbhAdo / eso egasamayasaMcido tti AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNagAre avaNide rajjuguNidasaMkhejjapadaraMgulANi guNagAro hodi / evaM paMciMdiyatirikkhapajjatta- joNiNINaM vattavvaM / sesa guNaTThANANaM tirikkhoghabhaMgo / vari jogiNI asaMjadasammAiTTINaM uvavAdo Natthi / tInoM hI lokoMke bhAjita karane para palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga AtA hai, isaliye sAmAnya loka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM mAraNAntikaru muddhAtagata paMcendriya tiryatra paryApta jIva rahate haiM, yaha bAta siddha huI / tathA mAraNAntikasamudvAtagata paMcendriya tiryeca paryApta jIva tiryagloka aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / isIprakAra mAraNAntikasamuddhAtako prApta paMcendriya tiryaca paryApta aura yonimatiyoM kA kathana karanA cAhiye / upapAdako prApta hue paMcendriya tiryaca mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi tIma lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiN| yahAM para upapAdakSetra ke lAte samaya mAraNAntikakSetra ke samAna kathana karanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki prathama daMDakA upasaMhAra karake dUsare daMDameM sthita jIvoMkA pramANa lAnA icchita hai, isaliye palyApama ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa eka dUsarA bhAgahAra sthApita karanA cAhiye, kyoMki, asaMkhyAta yojana AyAmavAle dUsare daMDa meM sthita jIva bahuta nahIM pAye jAte haiN| yaha eka samaya meM saMcita jIvarAzi huI, isaliye AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNakArake apanIta karane para rAju guNita saMkhyAta pratarAMgula guNakAra hotA hai| isIprakAra upapAdako prApta paMcendriya tiryaca paryApta aura yonimatiyoM kA kathana karanA cAhiye / upapAdakI apekSA zeSa guNasthAnoMkA kathana tiryaMca odhake kathana ke samAna jAnanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki yonimatI tiryacoM meM asaMyatasamyagdRSTiyoMkA upapAda nahIM hotA hai / vizeSArtha - yahAMpara jo prathama daMDa AdikA kathana kiyA gayA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki vigrahagatimeM maraNakSetra se lagAkara prathama mor3e taka jIvakA jo sIdhA gamana hotA hai vaha prathama daMDa hai / tathA prathama mor3ese lagAkara dvitIya mor3e taka jIvakA jo sIdhA gamana hotA hai vaha dvitIya daMDa hai / isIprakAra se tIsarA daMDa bhI samajhanA cAhie / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 11.] khettANugame maNussakhettaparUvaNaM [73 paMciMdiyatirikkhaapajjattA kevaDi khette, logassa asaMkhejadibhAge // 10 // edassa desAmAsiyasuttassa attho vuccade- satthANa-vedaNa-kasAyasamugdhAdagadA kevaDi khette ? caduphaM legANamasaMkhejjadibhAge / kudo ? ussedhaghaNaMgulaM palidovamassa asaMkhejjadimAgeNa khaMDidamettogAhaNattAdo / aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / vihAravadisatthANaM veubdhiyasamugdhAdo ya Natthi / mAraNaMtiya-uvavAdagadA kevaDi khette ? tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge / kudo ? rAsissa bhAgahArabhUdA hodaNa jahAkameNa doNNi tiNNi palidovamassa asaMkhejjadibhAgA labbhaMti tti / tiriya-mANusalogAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / sugamamedaM / maNusagadIe maNusa-maNusapajjatta-maNusiNIsu micchAiTippahuDi jAva ajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 11 // paMcendriya tiryaMca aparyApta jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 10 // aba isa dezAmarzaka sUtrakA artha kahate haiM- svasthAna svasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtako prApta hue paMcendriya tiryaMca aparyApta jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, kyoMki, utsedha ghanAMgulako palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase khaMDita karake jo eka bhAga labdha Ave tatpramANa paMcendriya tithaMca aparyApta jIvakI avagAhanA hai / tathA paMcendriya tiryaMca aparyApta jIva ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| paMcendriya tiryaMca aparyApta jIvoMke vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAta nahIM pAyA jAtA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue paMcendriya tiryaca aparyApta jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, kyoMki, rAzike bhAgahArarUpa hokara yathAkramase arthAt mAraNAntikasamuddhAtakI apekSA do vAra palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga aura upapAdakI apekSA tIna vAra palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga pAyA jAtA hai| tathA tiryagloka aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdake prApta paMcendriya tiryaMca aparyApta jIva rahate haiM / isaprakAra isakA vyAkhyAna sugama hai| manuSyagatimeM manuSya, manuSyaparyApta aura manuSyaniyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnameM jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM // 11 // 1 manuSyagatau manuSyANAM mithyAdRSTayAdyayogakevalyantAnA loksyaasNkhyeybhaagH| sa. si. 1,8. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 11. edassa suttassa attho buccade- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyaveubbiyasamugghAdagadamicchAiTThI kevaDi khette ? caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / kudo ? mnnuspjjttmicchaaiddikhettgghnnaado| seDhIe asaMkhejjadibhAgamettamaNusaapajjattANaM khettassa gahaNaM kiNNa kIrade ? Na, tassa aMgulassa saMkhejjadibhAge saMkhejjaMgulesu vA avtttthaannaado| mAraNaMtiya uvavAdagadamicchAiTThI kevaDi khette 1 tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriya-Naralorohito asaMkhejjaguNe / kudo? pahANIkadamaNusaapajjanarAsIdo / evamuvavAdassa vi / Navari ego AvaliyAe asaMkhejjadibhAgo doNNi palidovamassa asaMkhejjadibhAgA ca maNusaapajjattarAsissa bhAgahArA havedavyA / sAsaNasammAiTThI asaMjadasammAiTThI satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya. veuvviyasamugghAdehi pariNadA kevaDi khette ? caduNhaM logANamasaMkhejadimAge, mANusakhettassa sNkhejdibhaage| mAraNaMtiya-uvavAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, aDDAijAdo aba isa sUtrakA artha kahate haiM- svasthAnakhasthAna, vihAra vatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtako prApta hue manuSya, paryApta manuSya aura yonimatI mithyAdRSTi manuSya kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura manuSyakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, kyoMki, yahAMpara manuSya paryApta mithyASTiyoMke kSetrakA grahaNa kiyA hai| zaMkA-aparyApta manuSya jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa haiM, ataeva yahAM unake kSetrakA grahaNa kyoM nahIM kiyA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, paryApta manuSyakA avasthAna aMgulake saMkhyAtaveM bhAgameM athavA saMkhyAta aMguloMmeM pAyA jAtA hai, isaliye yahAMpara aparyApta manuSyoMke kSetrakA grahaNa nahIM kiyA hai| ___ mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue manuSya, paryApta manuSya aura yonimatI mithyAdRSTi manuSya kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura tiryagloka tathA manuSyalokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, kyoMki, yahAMpara manuSya aparyAptarAzikI pradhAnatA hai| isIprakAra upapAdakA bhI kathana karanA caahiye| itanI vizeSatA hai ki manuSya aparyAptarAzike ekavAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa aura do vAra palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa bhAgahAra sthApita karanA caahiye| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtase pariNata hue sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi manuSya kitane kSetrameM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 12. ] khettAgame maNussakhettaparUvaNaM asaMkhejaguNe / sammAmicchAiTThI satthANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya-veucciyasamugdhAdapariNadA kevaDa khette ? caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, mANusakhettassa saMkhejadibhAge / saMjadAsaMjadA satthANasatthANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya - veDavviyasamugdhAdapariNadA kevaDa khete ? caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejadibhAge / mAraNaMtiya samugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / pamattasaMjada pahuDi jAva ajogikevalitti mUloghabhaMgo / evaM maNusapaattasiNI / vari micchAiTThINaM sAsaNasammAiTTibhaMgo | maNusiNIsu asaMjadasammAdiDaNaM uvavAdo Natthi / patte tejAhArasamugdhAdA Natthi / [ 75 sajogikevalI kevaDa khette, oghaM // 12 // edassa suttassa attho mUloghamavadhAriya logassa asaMkhejadibhAge, asaMkhejesa vA bhAge, savvaloge vA tti vattavyo / sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi manuSya sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaM. khyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| svasthAna svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtarUpase pariNata hue samyagmithyAdRSTi manuSya kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM aura manuSyakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM / svasthAna svasthAna vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAta ina padoMse pariNata hue saMyatAsaMyata manuSya kitane kSetra meM rahate haiM ? sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM aura manuSyakSetra ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM / mAraNAntikasamudvAtako prApta hue saMyatAsaMyata manuSya sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / pramattasaMyata guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka manuSyoM ke yathAsaMbhava svasthAnasvasthAna Adi padakA kSetra mUloghaprarUpaNA ke samAna jAnanA cAhiye / isIprakAra manuSya paryApta aura manuSyaniyoM meM samajhanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki mithyAdRSTiyoMke sAsAdana samyagdRSTiyoMke samAna kathana hai | manuSyaniyoMmeM asaMyatasamyagdRSTiyoM ke upapAda nahIM pAyA jAtA hai / isIprakAra unhIM ke pramattasaMyata guNasthAna meM taijasasamuddhAta aura AhArakasamuddhAta nahIM pAyA jAtA hai / sayogikevalI bhagavAn kitane kSetrameM rahate haiM ? oghaprarUpaNA meM sayogijinoM kA jo kSetra kaha Aye haiM, tatpramANa kSetra meM rahate haiM // 12 // isa sUtra kA artha, mUlogha sUtrakA nizcaya karake sayogikevalI jIva lokake asaMkhyAtaveM bhAga kSetrameM, lokake asaMkhyAta bahubhAgapramANa kSetra meM athavA sarva loka meM rahate haiM, isaprakAra kahanA cAhiye / 1 sayogikavalinA sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 8. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 13. maNusaapajjattA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 13 // satthANa-vedaNa-kasAyasamugdhAdehi pariNadA caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, mANusakhettassa saMkhejadibhAge NicidakameNa / viNNAsakameNa puNa asaMkhenjANi mANusakhettANi / mAraNaMtiyasamugghAdo mANusopatullo / mAraNaMtiyakhettaM ThavijamANe sUciaMgulapaDhama-tadiyavaggamUle guNedUNa seDhimhi bhAge hide davvaM hodi / tamhi AvaliyAe asaMkhejadibhAgametta-uvakkamaNakAleNa bhAge hide egasamayamhi maraMtarAsI hodi / taM palidovamassa asaMkhejadibhAgeNa ovaTTiya rUvUNeNa guNide egasamayasaMcidamAraNaMtiyarAsI hodi / puNo tamAvaliyAe asaMkhejadibhAeNa mAraNaMtiya uvakkamaNakAleNa guNide mAraNaMtiyakAlabhatare saMcidarAsI hodi / puNo avareNa palidovamassa asaMkhejadibhAgeNa bhAge hide rajjuAyAmeNa mukkamAraNaMtiyarAsI hodi / rajjuAyadassa vikkhaMbho padaraMgule palidovamassa asaMkheadibhAgeNa ovaTTide hodi / evamuvavAdassa vi / Nabari egasamayasaMcido tti AvaliyAe asaMkhejadibhAeNa guNagAro avaNedavyo / vidiyadaMDe seDhIe saMkhejadibhAgAyAmeNa mukka labdhyaparyApta manuSya kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 13 // svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtase pariNata hue labdhyaparyApta manuSya nicitakramase sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura manuSyakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM / vinyAsakramale to asaMkhyAta manuSyakSetra labdhyaparyApta manuSyoMkA kSetra hai / mAraNAntikasamuddhAtako prApta hue landhyaparyApta manuSyoM kA kSetra oghamanuSyaprarUpaNAke samAna hai / mAraNAntikakSatra sthApita karanepara sUcyaMgulake prathama aura tRtIya vargamUlako paraspara guNita karake jo rAzi Ave usakA jagazreNImeM bhAga denepara labdhyaparyApta manuSyoMkA dravyapramANa hotA hai / isameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra upakramaNakAlakA bhAga denepara eka samayameM maranevAle labdhyaparyApta manuSyoMkI rAzikA pramANa hotA hai / ise palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karake aura eka kama palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgale guNita karanepara eka samayameM saMcita huI mAraNAntikasamuddhAtako prApta labdhyaparyApta manuSyarAzi hotI hai| punaH isa rAziko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa mAraNAntika upakramaNakAlase guNita karanepara mAraNAntikakAlake bhItara sacita jIvarAzikA pramANa hotA hai| puna: ise eka dUsare palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karanepara rAjapramANa AyAmarUpase kiyA hai mAraNAntikasamaddhAta jinhoMne, aise labdhyaparyApta manuSyoMkI rAzi hotI hai| pratarAMgulako palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karanepara rAjupramANa AyatakSetrakA vistAra hotA hai isIprakAra upapAdakA bhI kSetra samajhanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki upapAdararAzi eka samayameM saMcita hotI hai, isaliye Upara jo ApalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa guNakAra kaha Aye haiM vaha nikAla denA caahiye| aba dUsare daMDameM jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAga AyAmarUpase kiyA hai mAraNAntikasamuddhAta jinhoMne, aise Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khettAgame davakhettaparUvaNaM [ 77 1, 3, 15. ] mAraNaMtiyajIve icchAmo tti aNNego palidovamassa asaMkhejjadibhAgo bhAgahAro vedavvo / devagadI devesu micchAdiTTi pahUDi jAva asaMjadasammAdiTTitti kevaDa khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 14 // satthANasatthANa-vihAravadi satthANa- vedaNa-kasAya - veucciya samugdhAdagada devamicchAdiTThI tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyaloyassa saMkhejjadibhAge, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNe / kudo ? padhANIkadajoisiyarAsittAdo | mAraNaMtiya uvava / dapariNadamicchAdiTThI tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge Nara- tiriyalogehiMto asaMkhejaguNe / ettha khettapamANaM jANiya veda | saguNadvANANamoghabhaMgo / evaM bhavaNavAsiya pahADa jAva uvarima uvarimagevajjavimANavAsiyadevAti // 15 // edeNa desa mAsiyasutteNa sUcida-attho vuccade / taM jahA - satthANasatthANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya - veubviya uvavAdapariNadabhavaNavAsiyamicchAdiTThI caduNhaM logA jIvoM ko lAnA iTa hai, isaliye eka dUsarA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga bhAgahAra sthApita karanA cAhiye / devagati meM devoM meM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnake deva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM / / 14 / svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsa muddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhatiko prApta hue deva mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura mAnuSakSetra se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki, yahAMpara jyotiSka devarAzi pradhAna hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdarUpale pariNata hue mithyAdRSTi deva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura manuSyaloka tathA tiryaglokale asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / yahAMpara kSetra ke pramANako jAnakara sthApita karanA cAhiye / devoMke zeSa guNasthAnoMkI prarUpaNA ogha prarUpaNA ke samAna hai / bhavanavAsI devoMse lekara uparima-uparima graiveyaka ke vimAnavAsI devoM takakA kSetra isIprakAra hotA hai // 15 // aba isa dezAmarzaka sUtrase sUcita hue arthako kahate haiM / vaha isaprakAra hai-svasthAna svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamudvAta aura upapAdarUpase pariNata hue bhavanavAsI midhyAdRSTi deva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke 1 devagatau devAnAM sarveSAM caturSu guNasthAneSu lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 180 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] chakkhaDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 15. NamasaMkhejadibhAge, aDDA ijAdo asaMkhejaguNe / tirikkha- maNusamicchAdiTTiNo kaNNAgAreNa TThidabhavaNavAsiyakhettesu uppajamANA ve viggahe kAdUga seDhIe saMkhejadibhAgAyAmeNa uppajjatA saMbhavati, tado tiriyalogAdo asaMkhejjaguNeNa uvavAdakheteNa hodavyamidi ? saccamedaM jai seThIe saMkhejjadibhAgamettAyAmo uvavAdakhettassa labbhai / kiMtu saMkhejja - sUciaMgulametto ceva / etto saMkhejjajoyaNANi heTThA gaMtUNa bhavaNavAsiyavimANANamavANAvalaMbhAdo | Na ca tiriyaloge savtrattha tadavAsA, tiriyalogassa majjhimAsaMkhejjadibhAge ceva simatthittadaMsaNAdo / Na ca uvarimadeve suppajja mANatirikkhANaM va bhavaNavAsiesupajja mANatirikkha- maNussANaM saguppattidisaM muccA tiriccheNa gamaNamatthi, kaMDujjuvAe vaNavAsiyajagapaNidhimAgaMtUna heDAvalie bhavagavAsiesuppattidaMsaNAdo | edaM kudo vade ? bhavaNavAsiyANamuvavAda khettassa tiriyalogAsaMkhejjadibhAgattaSNahANuvavattado / sacchidaTThANAdo heTThA oyariya bhavaNavAsie suSpajjamANANamuvavAdakhe tAyAmo seTIe saMkhejjadibhAgo labbhadi tti taggahaNaM juttaM, tahA tatthuSpajjamANANaM suDDu tthovattAdo | eM asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / zaMkA - karNarekhA ke AkArase sthita bhavanavAsiyoM ke kSetroMmeM utpanna honevAle tiryaMca aura manuSya mithyAdRSTi jIva do vigraha karake jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAgapramANa AyAmarUpase utpanna hote hue pAye jAtA saMbhava hai, isaliye bhavanavAsiyoMkA upapAdakSetra tiryaglokase asaMkhyAta guNA honA cAhie ? samAdhAna - yadi upapAdakSetrakA AyAma jagazreNI ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa pAyA jAtA, to yaha ukta kathana satya hotA / kintu, upapAdakSetrakA AyAma saMkhyAta sUcayaMgulamAtra hI haiM, kyoMki, isase saMkhyAta yojana nIce jAkara bhavanavAsiyoMke vimAnoMkA avasthAna nahIM pAyA jAtA hai, tathA tiryagloka meM bhI sarvatra bhavanavAsiyoMke AvAsa nahIM haiM, kyoMki, tiryagloka ke madhyavartI asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM hI bhavanavAsI devoMkA astitva dekhA jAtA hai / dUsare, uparima devoMmeM utpanna honevAle tirthacoke samAna bhavanavAsiyoMmeM utpanna honevAle tiryaMca aura manuSyoMkA apanI utpattikI dizAko chor3akara tirachA gamana hotA ho, aisA bhI nahIM hai, kyoMki, manuSya aura tiryacoMkI bANake samAna sIdhI gati se bhavanavAsI lokake samIpa Akara adhastanazreNImeM sthita bhavanavAsI devoM meM utpatti dekhI jAtI hai / zaMkA- yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna - - bhavanavAsiyoMkA upapAdakSetra tiryagloka ke asaMkhyAtaveM anyathA na nahIM sakatA hai, isase ukta kathana jAnA jAtA hai / apane rahane ke sthAna se nIce jAkara bhavanavAsI devoM meM utpanna honevAle manuSya tiryacoM ke upapAdakSetrakA AyAma jagazreNI ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa pAyA jAtA hai, isaliye usakA grahaNa upayukta hai, kintu ukta prakArase una meM utpanna honevAle jIva svarUpa hote haiM / bhAgapramANa Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 15. khettANugame devakhettaparUvaNaM kudo vade ? tiriyalogassA saMkhejjadibhAge tti vakkhANAdo | mAraNaMtiyasamugdhAdagadamicchAiTThI tinhaM logAna masaMkhejjadibhAge tiriyalogAdo asaMkhejjaguNe, aDDAijjAdo vi asaMkhejjaguNe / sesamoghaM / Navari asaMjadasamma iTThINaM uvavAdo Natthi / vANaveMtara- joisiyANaM devoghbhNgo| Navara asaMjadasammAiTThINaM uvavAdo Natthi / pazucIsaM asurANaM sesakumArANa dasa ghaNU ceya | veMtara - jodisiyANaM dasa satta vaNU muNeyavvA // 18 // mhAdo ussehAdo ettha ogAhaNakhettamANedavvaM / sodhammIsANe satthAna satthANavihArava disatthANa- vedaNa- kasAya- veucciyasamugdhAdgadamicchAdiTThI caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge mANusakhettAdo asaMkhejjaguNe / ettha sagalakhetta parikkhA bhavaNavAsiya maMgo | appaNo ohikhettamettaM devA viuvvaMti tti jaM AiriyavayaNaM taNNa ghaDade, logassa asaM [ 79 zaMkA- yaha kisa pramANase jAnA ? samAdhAna - upapAdapariNata bhavanavAsI deva tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, isaprakAra ke vyAkhyAna se ukta kathana jAnA jAtA hai / mAraNAntikasamuddhAtako prApta hue mithyAdRSTi bhavanavAsI deva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM, tiryagloka se asaMkhyAtaguNe kSetrameM aura ar3hAIdvIpa se bhI asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / zeSa kathana oghaprarUpaNA ke samAna hai / itanI vizeSatA hai ki asaMyatasamyagdRSTiyoMkA bhavanavAsiyoM meM upapAda nahIM hotA hai / vAnavyantara aura jyotiSI devoMkA kSetra devasAmAnya ke kSetra ke samAna hai| itanI vizeSatA hai ki asaMyata samyagdRSTiyoMkA vAnavyantara aura jyotiSiyoMmeM upapAda nahIM hotA hai / bhavanavAsiyoMke daza bhedoM meM se prathama bheda asurakumAroM ke zarIra kI uMcAI paccIsa dhanuSa' aura zeSa nau kumAroMke zarIrakI UMcAI daza dhanuSa hai / tathA vyantara devoM ke zarIra kI UMcAI daza dhanuSa aura jyotiSI devoMke zarIrakI UMcAI sAta dhanuSa jAnanA cAhiye // 18 // isa uparyukta utsedhase yahAM avagAhanAkSetra le AnA cAhiye / saudharma aura IzAna kalpa meM svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhatiko prApta hue mithyAdRSTi deva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM aura mAnuSakSetra se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| yahAMpara sarva padagata kSetroM kI parIkSA bhavanavAsiyoMke kSetra ke samAna karanA cAhiye / deva apane apane avadhijJAna ke kSetrapramANa vikriyA karate haiM, isaprakAra jo anya AcAryoMkA vacana hai vaha ghaTita nahIM hotA hai, 1 tri. sA. 249. tatra caturthacaraNe ' dasa satta sarIraudao du' iti pAThaH / 2 sesA veMtaradevANiya-Niya-ohINa jeciyaM khettaM / prati teciyaM pi hu pattekaM vikaraNabaleNa / ti.pa. 5,96. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 15. khejjadibhAgamettaveubbiyakhettassappasaMgAdo / mAraNaMtiya-uvavAdANaM devodhabhaMgo / uvavAdakhetaM ThavijjamANe vikkhaMbhasUcIguNidaseTiM Thaviya palidovamasta asaMkhejjadibhAeNa sohammIsANauvakkamaNakAleNa ovahide uppajjamANajIvA hoMti / asaMkhejjajoyaNavidiyadaMDeNa uppajjamANajIve icchiya avaro palidomamassa asaMkhejjadibhAgo bhAgahAro tthvedvyo| ekkapadaraMgulavikkhaMbheNa seDhIe saMkhejjadibhAgAyAmeNa khettaM pusaMti tti padaraMgulaguNidaseDhIe saMkhejjadibhAgo guNagAro Thavedavyo / samvattha ujugadIe uppajjamANajIve hito viggahagadIe uppajjamANajIvA asNkhejjgunnaa| kudo ? seDhIdo usseDhIe bahuttuvalaMbhAdo / bhavaNavAsiyauvavAdakhettaM va tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgo kiM Na hodi ti vutte Na hodi, pabhApatthaDe uppajjamANANaM tirikkhANaM savyesi pi seDhIe saMkhejjadibhAgAyAmo vidiyadaMDassa labbhade, teNedamuvavAdakhettaM tiriyalogAdo asaMkhejjaguNaM ti| sesaguNaTThANANaM devabhaMgo / saNakkumArappahuDi jAva uvarima-uvarimagevajjo tti micchAdiTThI oghabhago / kyoMki, aisA mAnanepara lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa vaikriyikasamuddhAtagata kSetrake mAnanekA prasaMga A jAtA hai| saudharma aura IzAnakalapameM devamithyAdRSTiyoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdasambandhI kSetra devasAmAnyake mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagatakaM samAna jAnanA caahiye| upapAdakSetrake sthApita karate samaya saudharma-aizAna devamithyAdRSTiyoMkI viSkambhasUcIse guNita jagazreNIko sthApita karake palyopamake asaMkhyAta bhAgarUpa saudharma aura aizAnasambandhI upakramaNakAlase apavartita karanepara utpanna honevAle jIvoMkA pramANa hotA hai| punaH asaMkhyAta yojanarUpa dUsare daMDase utpanna honevAle jIvoMko lAnA iSTa hai, aisA samajhakara palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa eka dUsarA bhAgahAra sthApita karanA caahiye| tathA eka pratarAMgula. pramANa viSkambhase aura jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAgapramANa AyAmase kSetrake sparza karate haiM, isaliye pratarAMgulaguNita jagazreNIkA saMkhyAtavAM bhAgapramANa guNakAra sthApita karanA cAhiye / sarvatra Rjugatise utpanna honevAle jIvoMkI apekSA vigrahagatise utpanna honevAle jIva asaMkhyAtaguNe hote haiM, kyoMki, zreNIkI apekSA ucchoNiyAM bahuta pAI jAtI haiN| zaMkA-saudharma aura IzAna kalpake devoMkA upapAdakSetra bhavanavAsI devoMke upapAdakSetrake samAna tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, saudharma IzAna kalAke ikatIsaveM prabhApaTalameM utpanna honevAle sabhI tiryaMcoMke dUsare daMDakA AyAma jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAgapramANa pAyA jAtA hai| isaliye saudharma aura IzAnakalAke devoMkA upapAdakSetra tiryaglokase asaMkhyAtaguNA hotA hai, yaha siddha huaa| saudharma aura IzAnakalpake devoMke zeSa guNasthAnoMke svasthAnakhasthAna kSetrakA kathana devasAmAnyake svasthAnasvasthAna kSetrake samAna jAnanA cAhiye / sanatkumArakalpase lekara uparima-uparimauveyaka taka mithyAdRSTi devoMkA svasthAnasvasthAna Adi kSetra ogha mithyAdRSTike svasthAnasvasthAna Adi kSetrake samAna hai / tathA unhIMke sAsAdana Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 17. ] khettAgame eiMdiyakhettaparUvaNaM sAsaNasammAdiTThi sammAmicchAdiTThi - asaMjadasammAdiTThINaM oghamaMgo / aNudisAdi jAva savvaTTasiddhivimANavAsiyadevA asaMjadasammAdiTTI kevaDa khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 16 // satthANasatyANa-vihArava disatthANa - vedaNa-kasAya-veubviya-mAraNaMtiya-uvavAdagadaasaMjadasammAiTTiNo caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti tti vattavvaM / Navari savvaDe satthANasatthANa-vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya - veubviyapadesu mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / kathaM 1 savvaTThe vedaNa-kasAyasamugdhAdANaM tehiMto samupajja mANathovaviSphujjaNaM paDucca tadhovadesAdo, kAraNe kajjAvayArAdo vA / evaM gadimaggaNA samattA / iMdiyANuvAdeNa eiMdiyA bAdarA suhumA pajjattA apajjattA kevADa khette, savvalogeM // 17 // [ 81 samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTiyoMke svasthAnasvasthAna Adi kSetra oghasAsAdanasamyagdRSTi Adike svasthAnasvasthAna Adi kSetroMke samAna hote haiM / nau anudizoMse lekara sarvArthasiddhivimAna takake asaMyatasamyagdRSTi deva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM / / 16 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue ukta asaMyatasamyagdRSTi deva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAI I / pase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, aisA yahAM kathana karanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki sarvArthasiddhimeM svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAMsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAta ina sthAnoM meM deva mAnuSakSetra ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM, kyoMki, sarvArthasiddhi meM vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtagata devoMke unake nimittase utpanna honevAlA stoka visphUrjana hotA hai, arthAt ukta donoM samuddhAtoM meM AtmapradezoMkA bAhya vistAra bahuta kama hotA hai, isa apekSA ukta prakArakA upadeza diyA hai / athavA, kAraNameM kAryake upacAra se ukta prakArakA upadeza diyA hai / isa prakAra gatimArgaNA samApta huI / indriyamArgaNA ke anuvAdase ekendriyajIva, bAdara ekendriyajIva, sUkSma ekendriyajIva, bAdara ekendriya paryApta jIva, bAdara ekendriya aparyApta jIva, sUkSma ekendriya paryApta jIva aura sUkSma ekendriya aparyApta jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiM // 17 // 1 indriyAnuvAdena ekendriyANAM kSetraM sarvalokaH / sa. si. 1, 8, Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 17. ettha logaNideseNa paMcaNhaM logANaM gahaNaM, dezAmarzakatvAllokasya / bAdara-suhumAdivayaNeNa satthANasatthANa-veyaNa-kasAya veuvviya mAraNaMtiya-uvavAdapariNadajIvANaM gahaNaM, chavihAvatthAvadirittabAdarAdINamabhAvAdo / tado savvasuttANi desAmAsigANi ceva ? Na esa Niyamo vi, ubhayaguNovalaMbhA / satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA eiMdiyA kevaDi khete ? svvloge| veubdhiyasamugdhAdagadA caduNhaM logANa masaMkhejjadibhAge / mANusakhettaM Na viNNAyade, saMpahiyakAle visivaesAbhAvA / taM jahA- veuvviyamuTThAveMtarAsI palidovamassa asNkhejjdibhaago| ahavA tassa ogAhaNA ussehaghaNaMgulassa asNkhejjdibhaago| tassa ko paDibhAgo ? palidovamassa asNkhejjdibhaago| viubamANa-eI isa sUtra meM loka padake nirdezase pAMcoM lokoMkA grahaNa kiyA hai, kyoMki, yahAM loka padakA nirdeza dezAmarzaka hai| sUtrameM bAdara aura sUkSma Adi vacanase svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadase pariNata hue jIvoMkA grahaNa kiyA hai, kyoMki, ukta chaha prakAra kI avasthAoke atirikta bAdara Adi jIva nahIM pAye jAte haiN| zaMkA-yadi aisA hai, to sarva sUtra dezAmarzaka hI haiM ? samAdhAna - sarva sUtra dezAmarzaka hI hai, yaha niyama bhI nahIM hai, kyoMki, sUtroMmeM donoM prakArake dharma pAye jAte haiM / arthAt kucha sUtra dezAmarzaka haiM aura kucha nahIM, isaliye sabhI sUtra dezAmarzaka hI haiM, yaha niyama nahIM kiyA jA sakatA hai| svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasa muddhAta, mAraNAntikasamuddhAta, aura upapAdako prApta hue ekendriya jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiN| vaikriyikasamuddhAtako prApta hue ekendriya jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAta bhAgapramANa kSetrameM rahate hai| kintu mAnuSakSetrake sambandhameM nahIM jAnA jAtA hai ki usake kitane bhAgameM rahate haiM, kyoMki, vartamAnakAlameM isaprakArakA viziSTa upadeza nahIM pAyA jAtA hai| Age isI viSayakA spaSTIkaraNa karate haiM-vikriyAko utpanna karanevAlI ekendriya jIvarAzi palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / athavA, vikriyAtmaka ekendriya jIvoMke zarIrakI avagAhanA utsedhadhanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotI hai| zaMkA-utsedhadhanAMgulameM jisakA bhAga denese utsedhaghanAMgulakA asaMkhyAtavAM bhAga labdha AtA hai, usa asaMkhyAtaveM bhAgakA pratibhAga kyA hai ? samAdhAna-palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga pratibhAga hai, arthAt patyopamake asaMkhyAtaveM bhAgakA utsadhaghanAMgulameM bhAga denese utsedhadhanAMgulakA asaMkhyAtavAM bhAga labdha AtA hai jo vikriyAtmaka ekendriya jIvake zarIrakI avagAhanA hai| Upara vikriyA karanevAlI ekendriya jIvarAzi bhI palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 17.] khettANugame eiMdiyakhettaparUvaNaM (83 diyarAsIdo ghaNaMgulassa bhAgahAro kimappo bahugo samo vA idi Na Nayade ? jadi veubdhiyarAsIdo ghaNaMgulabhAgahAro saMkhejjaguNo hodi, to mANusakhettasta saMkhejjadibhAge / aha asaMkhejjaguNo, to asaMkhejjadibhAge / aha sariso, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / Na ca ettha evaM ceva hodi tti Nicchao atthi, tado mANusakhettaM Na Nayadi tti siddhaM / bAdareiMdiya-bAdareiMdiyapajjattA satthANa-vedaNa-kasAyasamugghAdagadA tiNhaM logANaM saMkhejjadibhAge, Nara-tiriyaloehito asaMkhejjaguNe / taM jahA- maMdaramUlAdo uvari jAva sadara-sahassArakappo tti paMcarajju-ussedheNa logaNAlI samacauraMsA vAdeNa AuNNA, taM jagapadaraM kassAmo / ekkuNavaMcAsarajjupadarANaM jadi egaM jagapadaraM labbhadi, to paMcarajjupadarANaM kiM labhAmo ti phalaguNidamicchaM pamANeNovaTTideM ve paMcabhAgUNa-egUNasattarirUvehi pramANa batalAI hai aura utsedhaghanAMgulakA bhAgahAra bhI palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa batalAyA hai, isaliye vikriyA karanevAlI ekendriya jIvarAzise utsedhadhanAMgulakA bhAgahAra kyA choTA hai, yA bar3A hai, yA samAna hai, yaha kucha nahIM jAnA jAtA hai| aba yadi ekendriya vaikriyikarAzise utsedhaghanAMgulakA bhAgahAra saMkhyAtaguNA hai, aisA lete haiM to vikriyA karanevAlI ekendriya jIvarAzi mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahatI hai, aisA abhiprAya nikalatA hai / athavA, vikriyA karanevAlI ekendriya jIvarAzise utsedhaghanAMgulakA bhAgahAra asaMkhyAtaguNA lete haiM to vaha rAzi mAnuSakSetrake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahatI hai, yaha abhiprAya hotA hai / aura yadi vikriyA karanevAlI ekendriya jIvarAzise utsedhadhanAMgulakA bhAgahAra samAna hai, aisA lete haiM to vaha rAzi mAnuSakSetrake saMkhyAtave bhAgapramANa kSetrameM rahatI hai yaha abhiprAya hotA hai| paraMtu yahAMpara mAnuSakSetrakA itanA hI bhAga liyA gayA hai, aisA kucha bhI nizcaya nahIM hai, isaliye mAnuSakSetrake sambandhameM kucha bhI nahIM jAnA jAtA hai ki vikriyA karanevAlI ekendriya jIvarAzi usake kitane bhAgameM rahatI hai, yaha siddha huaa| svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyalamuddhAtako prApta hue bAdara ekendriya aura bAdara ekendriya paryApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoM ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM tathA manuSyaloka aura tiryaglokale asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| isakA spaSTIkaraNa isaprakAra hai-mandarAcala ke mUla bhAgase lekara Upara zatAra aura sahasrArakalpa taka pAMca rAju utsedharUpase samacaturasra lokanAlI vAyuse paripUrNa hai| aba use jagapratarake pramANasvarUpa karate haiM- yadi unavAsa pratararAjuoMke eka paTala kA eka jagapratara prApta hotA hai, to pAMca pratararAja aukA kyA prApta hogA, isaprakAra trairAzika karake eka jagapratarapramANa phalarAzise pAMca pratararAjupramANa icchArAziko guNita karake unaMcAsa pratararAjupramANa pramANa 1 pratiSu 'Na' iti pAThI nAsti / 2 pratiSu ' -do ce' iti paatthH| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 18. ghaNaloge bhAge hide egabhAgo Agacchadi / logaperaMtavAdakhettaM saMkhejjajoyaNabAhallaM jagapadaraM puvvaparUvidamANedUNa ettheva pakkhiviya aTThapuDhavikhettaM tesiM heTThA dvidavAdajagapadaraM saMkhejjajoyaNabAhallamANedUNa pakkhitte jeNa logassa saMkhejjadibhAgamettaM bAdareiMdiyabAdareiMdiyapajjattANaM khettaM jAdaM, teNa bAdareiMdiya-bAdareiMdiyapajjattA' logassa saMkhejjadibhAge hoti tti siddhaM / veubdhiyasamugdhAdagadANaM eiNdioghbhNgo| mAraNaMtiya-uvavAdagadA sabaloge / bAdareiMdiyaapajjattANaM bAdareiMdiyabhaMgo / Navari veuvyiyapadaM Natthi / suhume. iMdiyA tesiM ceva pajjattApajjattA ya satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA sabaloge, suhumANaM savvattha acchaNaM paDi virohAbhAvAdo / vIiMdiya-tIiMdiya-cauridiyA tasseva pajjattA apajjattA ya kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 18 // rAzise bhAjita karanepara, do vaTe pAMca kama unahattarase ghanalokake bhAjita karanepara jo eka bhAga hotA hai utanA labdha AtA hai, jo ki 5 ghanarAju pramANa hai| udAharaNa-145= 5, 5 49 = 2 jagapratara / cUMki yaha vAtaparipUrNa kSetra 1rAju moTA hai, ataeva 5 ghanarAju huA,jo ki 343683=53 ghanaloka pramANa hotA hai| tathA pahale prarUpita kiye gaye lokake cAroM ora prAntabhAgameM saMkhyAta yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa vAtakSetrako lAkara isI pUrvokta vAtakSetrameM milAkara tathA AThoM pRthiviyoMke kSetra aura unake nIce sthita vAyukSetra, jo ki saMkhyAta yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa haiM, unako usI pUrvokta kSetrameM milA denepara caMki lokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa bAdara ekendriya aura bAdara ekendriya paryApta jIvoMkA kSetra hotA hai, isaliye bAdara ekendriya aura bAdara ekendriya paryApta jIva lokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, yaha siddha huaa| vaikriyikasamuddhAtako prApta hue bAdara ekendriya aura bAdara ekendriya paryApta jIvoMkA kSetra vaikriyikasamuddhAtagata sAmAnya ekendriyoMke kSetrake samAna hotA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue bAdara ekendriya aura bAdara ekendriya paryApta jIva sarva lokameM rahate haiN| bAdara ekendriya aparyAptoM kA kSetra bAdara ekendriyoM ke samAna hotA hai| itanI vizeSatA hai ki bAdara ekendriya aparyAptoMke vaikriyikasamuddhAtapada nahIM hotA hai / svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue sUkSma ekendriya jIva aura unhIMke paryApta aparyApta jIva sarva lokameM rahate haiM, kyoMki, sUkSma jIvoMke sarva lokameM pAye jAne meM koI virodha nahIM hai| dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIva aura unhIMke paryApta tathA aparyApta jIva 1 pratiSu ' bAdareiMdiya0 khettaM jAdaM / teNa bAdareiMdiyapajjattANaM ' iti pAThaH / 2 vikalendriyANAM loksyaasNkhyeymaagH| sa. si. 1,8. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 18.] khettANugame vigaliMdiyakhettaparUvaNaM [85 ___edassa attho vuccade-- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyasamugghAdapariNadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjagaNe / Navari tiNhamapajjattA caduNDaM logANamasaMkhejjadibhAge / mAraNaMtiyauvavAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalogAdo asaMkhejjaguNe, aDDAijjAdo vi asaMkhejjaguNe / ettha mAraNaMtiyakhettamANijjamANe bIiMdiya-tIiMdiya-caduriMdiyA tesiM pajjatta-apajjattadavvaM Thaviya AvaliyAe asaMkhejjadibhAgametta-uvakkamaNakAleNa khaMDiya tassa asaMkhejjadibhAgo vA saMkhejjadibhAgo vA mAraNaMtieNa viNA maradi tti edassa asaMkhejjA bhAgA saMkhejjA bhAgA' vA ghettUNa mAraNaMtiya-uvakkamaNakAleNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide mAraNaMtiyarAsI hodi / rajjumettAyAmeNa vidarAsimicchAmo tti palidovamassa asaMkhejjadibhAgaM bhAgahAraM Thaviya appappaNo vikkhaMbhavaggaguNidarajjUe guNide mAraNaMtiyakhettaM hodi / uvavAdakhetaM ThavijjamANe evaM ceva Thaviya mAraNaMtiya-uvakkamaNa kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 18 // aba isa sUtrakA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAta, ina padose pariNata hue ukta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, tiryagloka saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvapise asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / itanI vizeSatA hai ki tInoM hI vikalendriyoM ke aparyApta jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiN| mAraNAtikasamuddha ta aura upapAdako prApta hue tInoM vikalendriya aura unake paryApta tathA aparyApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM, tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM tathA ar3hAIdvIpase bhI asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / yahAMpara mAraNAntikakSetrake lAte samaya dvIndriya, trIndriya, caturindriya tathA unakI paryApta aura aparyApta jIvarAziko sthApita kara use AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra upakramaNakAlase khaMDita karake usakA jo asaMkhyAtavAM ga athavA saMkhyAtavAM bhAga labdha Ave, utanI rAzi mAraNAntikasamudghAtake vinA maraNa karatI hai| isaliye isa rAzike asaMkhyAta bahubhAga athavA saMkhyAta bahubhAgapramANa rAziko grahaNa karake use mAraNAntikasamuddhAtake upakramaNa kAlarUpa AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita karane para mAraNAntika jIvarAzi hotI hai| yahAM eka rAjumAtra AyAmase sthita mAraNAntika jIvarAzi icchita hai, isaliye ukta rAzike nIce bhAgahArake sthAnameM palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra bhAgahArako sthApita karake aura apane apane viSkabhake vargase guNita rAjuse ukta rAzike guNita karane para mAraNAntikasamudghAtagata vikalatraya aura unake paryApta tathA aparyApta jIvoMkA mAraNAntikakSetra hotA hai| upapAdakSetrake lAte samaya isI mAraNAntika jIvarAziko sthApita karake aura usameMse mAraNA 1 pratiSu ' asaMkhejjA bhAga saMkhejjA bhArga' iti pAThaH / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 19. kAlaguNagAramavaNide egaptamayasaMcido mAraNaMtiyarAsI hodi / tassa asaMkhejjA bhAgA viggahagadIe uppajjati tti tassa asaMkhejje bhAge ghettUNa palidovamassa asaMkhejjadimAgeNa ovaTTide seDhIe saMkhejjadibhAgAyAmeNa vidiyadaMDahidarAsI hodi / paMciMdiya-paciMdiyapajjattaesu micchAiTippahuDi jAva ajogikevali tti kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 19 // edassa attho-satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-beubdhiyasamugdhAdagadapaMciMdiyamicchAiTThI tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge tiriyalogassa saMkhejjadimAge aDDAijjAdo asaMkhejaguNe / mAraNatiya uvavAdagadamicchAiTThI tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, Nara-tiriyalogehiMto asaMkhejaguNe / edANaM khettANamANayaNaM puvyaM va kAdavyaM / sAsaNAdINamoghabhaMgo / evaM pajjattANaM pi vattavyaM / sajogikevalI oghaM // 20 // ntika upakramaNakAlake guNakArako nikAla lene para eka samayameM saMcita huI mAraNAntika jIvarAzi hotI hai| eka samaya meM saMcita huI isa mAraNAntika jIvarAzike asaMkhyAta bahubhAga jIva vigrahagatise utpanna hote haiM, isaliye usake asaMkhyAta bhAgako grahaNa karake palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karane para jagazreNIke saMkhyAtaveM bhAga AyAmarUpase dUsare daMDameM sthita jIvarAzi hotI hai| paMcendriya aura paMcendriya paryApta jIvoM meM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnake jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 19 // aba isa sUtrakA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtako prApta hue paMcendriya mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue paMcendriya mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura manuSyaloka tathA tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| ina kSetroMko pahaleke samAna le AnA caahiye| sAsAdanasamyagdRSTi AdikA svasthAnasvasthAna Adi padagata kSetra oghasAsAdanasamyagdRSTi Adike svasthAnasvasthAna Adi padagata kSetrake samAna jAnanA caahiye| isIprakAra paryAptoMke kSetrakA bhI kathana karanA caahiye| sayogikevaliyoMkA kSetra sAmAnyaprarUpaNAke samAna hai // 20 // 1paMcendriyANAM manuSyavat / sa. si. 1,8. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 22. ] khettAgame puDha vikAiyAdikhettaparUvaNaM edassa suttassa attho puNyaM paruvido tti Na vuccade | paMciMdiyaapajjattA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 21 // satthANa- vedaNa-kasAyasamugdhAdagadapaMcidiyaapajattA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge aDDAijjAdo asaMkhe jaguNe / kudo ? aMgulassa asaMkhejadibhAgametta - ogaahnnaado| mAraNaMtiyauvavAdagadA tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, Nara- tiriyaloge hiMto asaMkhejjaguNe / evamiMdiyamaggaNA gadA / [ 87 kAyAvAdeNa puDhavikAiyA AukAiyA teukAiyA vAukAiyA, bAdarapuDhavikAiyA bAdaraAukAiyA bAdarateukAiyA bAdaravAGakAiyA bAdaravaNaphadikAiyapatte yasarIrA tasseva apajjattA, suhumapuDhavikAiyA suhuma AukAiyA suhumate ukAiyA suhumavAukAiyA tasseva pajjattA apajjattA ya kevADa khette, savvaloge // 22 // isa sUtra ke arthakI prarUpaNA pahale kara Aye haiM, isaliye yahAM para punaH usakA kathana nahIM karate haiM / labdhyaparyApta paMcendriya jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiM // 21 // svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamudghAtako prApta hue labdhyaparyApta paMcendriya jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bha.gapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, kyoMki, labdhyaparyApta paMcendriyoMkI avagAhanA aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hai / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue labdhyaparyApta paMcendriya jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM tathA manuSyaloka aura tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / isa prakAra indriyamArgaNA samApta huI / kAya mArgaNAke anuvAda se pRthivIkAyika, aSkAyika, taijaskAyika vAyukAyika jIva tathA bAdara pRthivIkAyika, bAdara aSkAyika, bAdara taijaskAyika, bAdara vAyukAyika aura bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra jIva tathA inhIM pAMca bAdara kAyasambandhI aparyApta jIva, sUkSma pRthivIkAyika, sUkSma aSkAyika, sUkSma taijaskAyika, sUkSma vAyukAyika aura inhIM sUkSmoMke paryApta aura aparyApta jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sarva loka meM rahate haiM // 22 // 1 kAyAnuvAdena pRthivI kA yA divanaspatikA yi kAntAnAM sarvalokaH / sa. si. 1, 8, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 22. edassa suttassa attho vuccde| taM jahA- puDhavikAiyA suhumapuDhavikAiyA tesiM pajjattA apajjattA, AukAiyA suhumaAukAiyA tasseva pajattA apajjattA, teukAiyA suhumateukAiyA tasseva pajjattA apajjattA, vAukAiyA suhumavAukAiyA tasseva pajjattA apajjattA ca satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA savvaloe, asaMkhejjalogamettaparimANAdo / Navari teukAiyA veubviyasamugghAdagadA paMcaNhaM logANAmasaMkhejjadibhAge, vAukAiyA veuvviyasamugghAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge / mANusakhettaM Na Navvade / bAdarapuDhavikAiyA tesiM ceva apajjattA satthANa-vedaNa kasAyasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogAdo saMkhejjaguNe', aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / taM jahAjeNa bAdarapuDhavikAiyA sApajjattA puDhavIo ceva assidRNa acchaMti, teNa puDhavIo jagapadarapamANeNa kassAmo / 'tattha paDhamapuDhavI egarajjuvikkhaMbhA sattarajjudIhA vIsasaharasUNa-ve-joyaNalakkhabAhallA, esA appaNo vAhallassa sattamabhAgabAhallaM jagapadaraM hodi / ........ aba isa sUtrakA artha kahate haiN| vaha isaprakAra hai--svasthAnasvasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura upapAdako prApta hue pRthivIkAyika aura sUkSma pRthivIkAyika tathA unhIMke paryApta aura aparyApta jIva, apkAyika aura sUkSma apka yika tathA unhIMke paryApta aura aparyApta jIva, tejaskAyika aura sUkSma taijaskAyika tathA unhIMke paryApta aura aparyApta jIva, vAyukAyika aura sUkSma vAyukAyika tathA unhIMke paryApta aura aparyApta jIva sarva lokameM rahate haiM, kyoMki, ukta rAziyoMkA parimANa asaMkhyAta lokapramANa hai| itanI vizeSatA hai ki vaikriyikasamudghAtako prApta huI taijaskAyikarAzi pAMcoM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahatI hai / vaikriyikasamudghAtako prApta huI vAyukAyikarAzi sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahatI hai| vaikriyikasamudghAtako prApta huI vAyukAyikarAzi mAnuSakSetrakI apekSA kitane kSetra meM rahatI hai, yaha nahIM jAnA jAtA hai / svasthAnasvasthAna, vedanAsamudghAta aura kaSAyasamudghAtako prApta hue bAdara pRthivIkAyika aura unhIMke aparyApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga tiryaglokase saMkhyAtaguNe kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| isakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai-cUMki bAdara pRthivIkAyika jIva aura unhIMke aparyApta jIva pRthivIkA Azraya lekara hI rahate haiM, isaliye pRthiviyoMko jagapratarake pramANase karate haiM / unameMse eka rAju caur3I, sAta rAju lambI aura bIsa hajAra yojana kama do lAkha yojanA moTI pahalI pRthivI hai| yaha ghanaphalakI apekSA apane bAhalyake arthAt eka lAkha assI hajAra yojanake sAtaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| 1 pratiSu ' asaMkhejaguNe ' iti paatthH| 2 ita ArabhyASTapRthivIprarUpako'dhastano gadyabhAgastrilokaprajJapteH prathamAdhikArasyAntimabhAgena saha zabdazaH samAnaH / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 89 1, 3, 22.] khettANugame puDhavikAiyAdikhettaparUvaNaM vidiyapuDhavI sattamabhAgUNa-ve-rajjuvikkhaMbhA sattarajjuAyadA battIsajoyaNasahassabAhallA solahasahassAhiyacaduNhaM lakkhANaM eguNavaMcAsabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / tadiyapuDhavI ve-sattabhAgahINa-tiNNirajjuvikkhaMbhA sattarajjuAyadA aTThAvIsajoyaNasahassavAhallA battIsasahassAhiyaM paMcalakkhajoyaNANaM egUNavaMcAsabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / cautthapuDhavI tiNNi-sattabhAgUNa-cattArirajjuvikkhaMbhA sattarajjuAyadA cauvIsajoyaNasahassabAhallA chajoyaNalakkhANamegUNavaMcAsabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / paMcamapuDhavI udAharaNa-pahalI pRthivI uttarase dakSiNataka sAta rAju, pUrvase pazcimataka eka rAju aura eka lAkha assI hajAra yojana moTI hai, ataeva 180000 yojanoMke pramANameM 7 kA bhAga denese 257143 yojana labdha Ate haiM aura eka rAjuke sthAnameM jagazreNIkA pramANa ho jAtA hai / isaprakAra 257146 yojanoMke jitane pradeza ho utane jagapratarapramANa pahalI pRthivIkA ghanaphala hotA hai| / dUsarI pRthivI eka rAjuke sAta bhAgoMmeMse eka bhAga kama do rAju caur3I, sAta rAju lambI aura battIsa hajAra yojana moTI hai / yaha ghanaphalakI apekSA cAra lAkha solaha hajAra yojanoMke unacAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| udAharaNa-dUsarI pRthivI uttarase dakSiNataka sAta rAju; pUrva se pazcimataka 17 rAju aura 32000 yojana moTI; yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa. tIsarI pRthivI eka rAjuke sAta bhAgoM se do bhAga kama tIna rAju caur3I, sAta rAju lambI aura aTThAIsa hajAra yojana moTI hai / yaha ghanaphalakI apekSA pAMca lAkha battIsa hajAra yojanoMke unaMcAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| udAharaNa- tIsarI pRthivI uttarase dakSiNataka 7 rAju lambI, pUrva se pazcimataka. rAju caur3I; aura 28000 yojana moTI hai| .7 _ 19. 19, 28000 -532000, 532000 : 49 = 532 yojana bAhalyarUpa jagapratara. cauthI pRthivI eka rAjuke sAta bhAgoMmeMse tIna bhAga kama cAra rAju caur3I, sAta rAju lambI aura cauvIsa hajAra yojana moTI hai| yaha ghanaphalakI apekSA chaha lAkha yojanoMke unacAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| udAharaNa-cauthI pRthivI uttarase dakSiNataka sAta rAju, pUrva se pazcimataka 25 rAju Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 22. cattAri satnabhAgUNapaMcarajjuvikkhaMbhA sattarajjuAyadA vIsajoyaNasahassavAhallA vIsasahassAhiyachaNhaM lakkhANamegUNavaMcAsabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / chaTThapuDhavI paMca-sattabhAgUNa-charajjuvikkhaMbhA sattarajjuAyadA solahajoyaNasahassabAhallA vANaudisahassAhiyapaMcaNhaM lakkhANamegUNavaMcAsabhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / sattamapuDhavI cha-sattabhAgUNa-sattarajjuvikkhaMbhA sattarajjuAyadA aTThajoyaNasahassavAhallA caudAlasahassAhiyatiNhaM lakkhANamegUNavaMcAsabhAgabAhallaM jagapadaraM hodi / aTThamapuDhavI sattarajjuAyadA egarajju. aura moTI 24000 yojana hai| yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa. pAMcavI pRthivI eka rAjuke sAta bhAgoM se cAra bhAga kama pAMca rAju caur3I, sAta rAju lambI aura bIsa hajAra yojana moTI hai| yaha ghanaphalakI apekSA chaha lAkha bIsa hajAra yojanoMke unacAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| udAharaNa--pAMcavI pRthivI uttarase dakSiNataka sAta rAju; pUrvase pazcimataka 1 rAju aura moTI 20000 yojana hai| 31.7 31 31.20000.620000. 620000.49-62000. yojana pAhalyarUpa jagapratarapramANa. __ chaThI pRthivI eka rAjuke sAta bhAgoMmeMse pAMca bhAga kama chaha rAju caur3I, sAta rAju lambI aura solaha hajAra yojana moTI hai| yaha ghanaphalakI apekSA pAMca lAkha bAnave hajAra yojanoMke unaMcAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| udAharaNa-chaThI pRthivI uttarase dakSiNa taka sAta rAju; pUrva se pazcima taka " rAju aura moTI 16000 yojana hai| 37. 7 -37 37.16000 592000. 592000.49 592000 - x 7 yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa. sAtavIM pRthivI eka rAjuke sAta bhAgoM se chaha bhAga kama sAta rAju caur3I, sAta rAju lambI aura ATha hajAra yojana moTI hai| yaha ghanaphalakI apekSA tIna lAkha cavAlIsa hajAra yojanoMke unacAsaveM bhAga bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai| udAharaNa-sAtavIM pRthivI uttarase dakSiNa taka sAta rAju, pUrva se pazcima taka rAju aura moTI 8000 yojana hai| www.jainelibrary Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khettAgame puDhavikAiyA dikhettaparUvaNaM [ 91 1, 3, 22. ] ruMdA aTThajoyaNabAhallA sattamabhAgAhiya ekajoyaNabAhallaM jagapadaraM hodi / edANi savvANi egaTThe kade tiriyaloga bAhallAdo saMkhejjaguNabA hallaM jagapadaraM hodi / ettha asaMkhejA logamettA puDhavikAiyA ciTThati, teNa tiriyalogAdo saMkhejjaguNo tti siddhaM / edehi dehi logassa asaMkhejjadibhAge ciTThatA bAdarapuDhavikAiyA suttreNa savvaleoge ciTThati tti vuttA, taM kathaM ghaDade ? Na, mAraNaMtiya uvavAdapade paDucca tathovadesAdo | mAraNaMtiya uvavAdagadA sancaloge / evaM bAdaraAukAiyANaM tesimapajjattANaM ca / puDhavIsu savvattha Na jalamuvalaM 7 43 43 8000 344000 x = X 1 1 1 = ; 344000 1 / yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa. AThavIM pRthivI sAta rAju lambI, eka rAju caur3I aura ATha ghanaphalakI apekSA eka yojanake sAta bhAga karanepara unameM se sAtavAM adhika eka yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa hai / 49 1 344000 49 udAharaNa -- AThavIM pRthivI uttara se dakSiNa taka sAta rAju: pUrva se pazcima taka eka rAju aura ATha yojana moTI hai / yojana moTI hai / yaha bhAga arthAt eka bhAga 1 x 7 = 7; 8 / 7 = yojana bAhalyarUpa jagapratarapramANa. ina sabako ekatrita karanepara tiryaglokake bAhalyase saMkhyAtaguNe bAhalyarUpa jagapratara hotA hai / ina pRthiviyoM meM asaMkhyAta lokapramANa pRthivIkAyika jIva rahate haiM, isaliye ve tiryagloka se saMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, yaha siddha huA / vizeSArtha - tiryaglokakA pramANa ghanaphalakI apekSA 142857 yojana bAhalyarUpa jagapratara hai aura AThoM pRthiviyoM kA ghanaphala 6234364 yojana bAhalyarUpa jagapratara hai / isase spaSTa ho jAtA hai ki tiryagloka ke pramANase AThoM pRthiviyoMkA kSetra saMkhyAtaguNA hai / bAdara pRthivIkAyika jIva ina AThoM pRthiviyoM meM sarvatra pAye jAte haiM, isaliye ve tiryaglokale saMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, yaha siddha ho jAtA hai / zaMkA - uparyukta svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAta, ina padoMkI apekSA bAdara pRthivIkAyika jIva jaba ki lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM, to ve ' sarva loka meM rahate haiM' aisA jo sUtradvArA kahA gayA hai vaha kaise ghaTita hotA hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdakI apekSA ' pRthivIkAyika jIva sarva loka meM rahate haiM, ' isaprakArakA upadeza diyA gayA hai / bAdara mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue bAdara pRthivIkAyika aura bAdara pRthivIkAyika aparyApta jIva sarva lokameM rahate haiM / isIprakAra bAdara aSkAyika aura unhIM ke aparyApta jIvoM kA bhI kathana karanA cAhiye / arthAt pRthivIkAyika aura aparyApta pRthivI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3,22. bhadi tti AukAiyA savvattha puDhavIsu Na hoti ti NAsaMkaNijjaM, bAdarakammodaeNa bAdarattamuvagayANaM aNuvalaM mamANANaM pi savvapuDhAsu atthittvirodhaabhaavaad|| evaM bAdarateukAiyANaM tasseva apajjattANaM ca / Navari veubdhiyapadamatthi, te ca paMcaNhaM logANamasaMkhejadibhAge / teukAiyA bAdarA sayapuDhavIsu hA~ti tti kathaM Navyade ? AgamAdo / evaM bAdaravAukAiyANaM tesimapajjattANaM ca / Navari satthANa-veyaNa-kasAya-samugghAdagadA tiNhaM logANaM saMkhejadibhAge, do logehiMto asaMkhejjaguNe / ve ubiyasamugghAdagadA caduNhaM logANamasaMkheJjadibhAge / mANusakhettaM Na viNNAyade / sabaapajjattesu veuviyapadaM Natthi / ......... kAyika jIvoMke samAna svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAya samuddhAtako prApta hue bAdarajalakAyika aura bAdarajalakAyika aparyApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAta bhAgameM, tiryaglokase saMkhyAtaguNe kSetra meM, tathA mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue bAdara jala kAyika aura unhIMke aparyApta jIva sarva loka meM rahate haiN| zaMkA-pRthiviyoMmeM sarvatra jala nahIM pAyA jAtA hai, isaliye jala kAyika jIva pRthiviyoM meM sarvatra nahIM rahate haiM ? samAdhAna- aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye, kyoMki, bAdaranAmaka nAmakarmake udayase bAdaratvako prApta hue jala kAyika jIva yadyapi pRthiviyoM meM sarvatra nahIM pAye jAte haiM, to bhI unakA sarva pRthiciyoM meM astitva hone meM koI virodha nahIM AtA hai| ___isIprakAra arthAt bAdara jalakAyika aura unhIMke aparyApta jIvoMke samAna bAdara taijaskAyika aura unhIMke aparyApta jIvoMkA svasthAnasvasthAna Adi pUrvokta padoMmeM kathana karanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki bAdara tejaskAyika jIvoMke caikriyikasamuddhAtapada bhI hotA hai aura ve pAMcoM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiN| zaMkA-bAdara tejaskAyika jIva sarva pRthiviyoM meM hote haiM, yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-Agamase yaha jAnA jAtA hai ki bAdara taijaskAyika jIva sarva pRthivi. yoM meM rahate haiN| isIprakAra bAdara vAyukAyika aura unhIMke aparyApta jIvoMke padoMkA kathana karanA cAhiye / itanI vizeSatA hai ki svasthAna, vedanAsamuddhAta, aura kaSAyasamuddhAtako prApta hue bAdara vAyukAyika aura bAdara vAyukAyika aparyApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM aura tiryagloka tathA manuSyaloka ina do lokoMse asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| vaikriyikasamuddhAtako prApta hue bAdara vAyukAyika jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM / kintu yahAM manuSyakSetra nahIM jAnA jAtA hai ki usake kitane bhAgameM rahate haiN| sabhI aparyApta jIvoM meM cakriyikasamuddhAtapada nahIM hotA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 23.] khettANugame puDhavikAiyAdikhettaparUvaNaM [93 bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIrA tasseva apajjattA bAdaraNigodapadidvidA tasseva apajjatA ca bAdarapuDhavitullA / bAdarapuDhavikAiyA bAdaraAukAiyA bAdarateukAiyA bAdaravaNaphadikAiyapatteyasarIrA pajjattA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 23 // edassa suttassa attho buccde| taM jahA- bAdarapuDhavipajjattA satthANa-vedaNakasAyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejaguNe / ettha ovaTTaNaM Thaviya joedavyaM / mAraNaMtiya-uvavAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, paratiriyalorohito asaMkhejjaguNe / evaM bAdaraAukAiyapajjattA / bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIra-bAdaraNigodapadidvidapajjattANamevaM ceva / Navari bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIrapajattA vedaNa-kasAya-satthANesu tiriyalogassa saMkhejjadibhAge / edesiM rAsINaM palidovamassa asaMkhejadibhAgamettA jagapadarANi padaraMguleNa khaMDideyakhaMDamettapamANaM hodi / ogAhaNA puNa hai| bAdara vanaspatikAyika pratyeka zarIra aura unhIke aparyApta jIva tathA bAdara nigodapratiSThita aura unhIMke aparyApta jIva, bAdara pRthivIkAyika jIvoM ke samAna haiN| bAdara pRthivIkAyika paryApta jIva, bAdara apkAyika paryApta jIva, bAdara tejaskAyika paryApta jIva aura bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra paryApta jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrameM rahate haiM // 23 // aba isa sUtrakA artha kahate haiN| vaha isaprakAra hai- svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtako prApta hue bAdara pRthivIkAyika paryApta jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtave bhAgapramANa kSetrameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara apavartanAkI sthApanA karake yojanA kara lenA caahiye| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta hue bAdara pRthivIkAyika paryApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM, tathA manuSya aura tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| bAdara a'kAyika paryApta jIva bhI svasthAnasvasthAna Adi padoM meM isIprakAra rahate haiN| bAdara vanaspatikAyika pratyeka zarIra paryApta aura bAdara nigoda pratiSThita paryApta jIvoMke padoMkA isIprakAra kathana karanA caahiye| itanI vizeSatA hai ki vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura svasthAna padagata bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra paryApta jIva tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra meM rahate haiN| palyopamake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa jagaprataroMko pratarAMgulase khaMDita karake jo eka bhAga labdha Ave utanA ina rAziyoMkA pramANa hai| tathA avagAhanA dhanAMgulake Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 23. ghaNaMgulassa asaMkhejadibhAgo / tassa ko paDibhAgo ! palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / bAdaravaNaphadikAiyapatteyasarIrapajjattaogAhaNA vi ghaNaMgulassa asaMkhejjadibhAgamettA, aNNA tado bIiMdiyapajjattaogAhaNA asaMkhejjaguNA Na hojja / tado patteyasarIrapajjatarAsI tiriyalogassa saMkhejjadibhAgeNa hoja ! Na esa doso, ghaNaMgulabhAgahAro padaraMgulabhAgahArAdo saMkhejjaguNo ti / patteyasarIrapajjattajahaNNogAhaNAdo bIiMdiyapajjatajahaNNogAhaNA asaMkhejjaguNA tti kudo Navtrade ? vedaNAkhettavihANamhi vuttavogAhaNadaMDayAdo / taM jahA - sanvatthovA suhumaNigodajIva apajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA suhumavAukAiyaapajattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA / suhumateukAiya apajatayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / suhumaAukAiyaapajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA | suhuma puDhavikAiya apajattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / bAdara asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / zaMkA-usakA kyA pratibhAga hai, arthAt jisakA bhAga ghanAMgulameM denese usakA vivakSita asaMkhyAtavAM bhAga AtA hai, vaha pratibhAga kyA hai ? samAdhAna - palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga pratibhAga hai / zaMkA- bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra paryApta jIvakI avagAhanA bhI ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai, yadi aisA na mAnA jAve to isase dvIndriya paryApta jIvoM kI avagAhanA asaMkhyAtaguNI nahIM ho sakatI hai, isaliye pratyekazarIra paryApta rAzi tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa honA cAhiye ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, ghanAMgulakA bhAgaddAra pratarAMgulake bhAgaddArase saMkhyAtaguNA hai / zaMkA - vanaspatikAyika pratyekazarIra paryAptakI jaghanya avagAhanAse dvIndriya paryAptakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai, yaha kisa pramANase jAnA jAtA hai ? samAdhAna -- vedanA kSetravidhAna meM kahe gaye avagAhanA daMDakase yaha jAnA jAtA hai ki pratyekazarIrakI jaghanya avagAhanAse dvIndriya paryAptakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| Age isIkA spaSTIkaraNa karate haiM-sUkSma nigoda aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA sabase stoka hai / isase sUkSma vAyukAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase sUkSma taijaskAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase sUkSma jalakAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase sUkSma pRthivIkAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase bAdara Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 23. ] khettAgame ogAhaNAdaMDayaparUvaNaM [ 95 vAukAiyaapajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA / bAdarate ukAiyaa paJjattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA / bAdaraAukAiyaapajattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkheJjaguNA / bAdarapuDhavikAiyaapajattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA / bAdaraNigodajIva apaJjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / Nigodapadidiapajattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkheJjaguNA / bAdaravaNapphaikAiyapatteya sarIraapajattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / veiMdiyaapajattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA / teiMdiyaapajattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / caurirdiyaapajattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / paMcidiyaapajjatayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / suhumaNigodajIvaNivyattipajjattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / suhumavAukAiyaNivyattipajjattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva apajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva pajjatayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / suhumateukAiyANivvattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva apa vAyukAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase bAdara taijaskAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase bAdara jalakAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase bAdara pRthivIkAyika aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase bAdara nigoda aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase nigoda pratiSThita aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase dvIndriya aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase zrIndriya aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase caturindriya aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase paMcendriya aparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase sUkSma nigoda paryApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase sUkSma nigoda nirvRttya paryApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / isase sUkSma nigoda nirvRttiparyAptarka utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / isase sUkSma vAyukAyika nivRttiparyApta jIvakI jaghanyA avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase sUkSma vAyukAyika aparyApta jIvako utkRSTa avagAhana vizeSa adhika hai| isase sUkSma vAyukAyika paryApta jIvakI utkRSTa bhavagAhanA vizeSa adhika hai / isase sUkSma taijaskAyika nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 23. jjattayassa ukkassiyA ogAhaNA vise sAhiyA / tasseva pajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / suhumaAukAiyaNivyattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesaahiyaa| tasseva Nivyatti pajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesaahiyaa| suhamapuDhavikAiyaNivvattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivyattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / bAdaravAukAiyaNivyattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivyattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / bAdarateukAiyaNivvattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / bAdaraAukAiyaNivyattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asNkhejjgunnaa| tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / bAdarapuDhavikAiyaNivvattipajjattayassa isase sUkSma tejaskAyika aparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma taijaskAyika paryApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma apkAyika nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase sUkSma apkAyika nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / isase sUkSma apkAyika nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma pRthivIkAyika nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase sUkSma pRthivIkAyika nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma pRthivIkAyika nivRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara vAyakAyaka nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase bAdara vAyukAyika nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara vAyukAyika nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara tejaskAyika nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase bAdara taijaskAyika nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara taijaskAyika nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara akAyika nirvRttiparyApta jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase bAdara apkAyika nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara apkAyika nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara pRthivIkAyika nirvRttiparyApta Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 23. ] khetAnugame ogAhaNAdaMDayakhettaparUSaNaM [ 97 jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhA visesAhiyA / tasseva Nivvattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / bAdaraNigodaNivvattipajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivvattipajattayassa ukkassiyA ogAhaNA vise sAhiyA / (Ni godapadiTThidapajjatayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / tasseva Nivvatipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA visesAhiyA / ) ' bAdaravaNapphaikAiyapatteyasarariNivvacipaMjjattayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / veiMdiyaNivyattipajjatayassa jahaNNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA / teiMdiyaNivvattipajjattayasya jahaNiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / cauriMdiyaNivvattipajjattayassa jahaNNiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / paMcidiyaNivvattipajjatayassa jahaNiyA ogAhaNA saMkheJjaguNA / teiMdiyaNivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / cauridiyaNivyattiapajattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / veiMdiyaNivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejaguNA / bAdaravaNa phaikAiyapatteya sarIraNivvattiapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| isase bAdara pRthivIkAyika nirvRtyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara pRthivIkAyika nirvRttya paryApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase bAdara nigoda nirvRttiparyApta jIvakI jaMghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase bAdara nigoda nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / isase bAdara nigoda nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / ( isase nigodapratiSThita paryApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta - guNI hai| isase nigodapratiSThita nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / isase nigodapratiSThita nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / ) isase bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase dvIndriya nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / isase zrIndriya nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA saMkhyAtaguNI hai / isase caturindriya nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase paMcendriya nirvRttiparyApta jIvakI jaghanya avagAhanA saMkhyAtaguNI hai / isase trIndriya nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai / isase caturindriya nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai / isase dvIndriya nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai / isase bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa 1 pratiSTha koSTakAntargata pATho nAsti, vedanAkhaMDAdatra yojitaH / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1,3, 23. paMciMdiyaNivaciapajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / teiMdiyaNivvatipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / cauridiyaNivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNAH saMkhejjaguNA / veiMdiyaNivyattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejaguNA / bAdaravaNapphaipatteyasarIraNivvattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / paMciMdiyaNivvattipajjattayassa ukkassiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA / suhumAdo suhumassa ogAhaNAguNagAro AvaliyAe asaMkhejjadimAgo / suhumAdo bAdarassa ogAhaNAguNagAro palidovamassa asNkhejjdibhaago| bAdarAdo suhamassa ogAhaNAguNagAro AvaliyAe asNkhejjdibhaago| bAdarAdo bAdarassa ogAhaNAguNagAro palidovamassa asNkhejjdibhaago| bAdarAdo bAdarasta ogAhaNAguNagAro saMkhejjA samayA / ettha bAdaravaNapphaikAiyapatteyasarIrapajjattayassa jahaNiyA ogAhaNA ghaNaMgulassa asaMkhejjadibhAgo idi vutte hodu NAmedaM, padaraMgulabhAgahArAdo ghaNaMgulabhAgahAro saMkhejjaguNo ti kudo Navvade ? tiriyalogassa saMkhejjadibhAge tti gurUvaesAdo / edamhAdo ceva edisse ogA avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase. paMcendriya nirvRttyaparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase trIndriya nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase caturindriya nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase dIndriya nirvRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra nirvRttiparyApta jIvako utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase paMcendriya nivRttiparyApta jIvakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| eka sUkSmajavise dasare sUkSmajIvakI avagAhanAkA guNakAra AvalIkA asaMkhyAtavAM bhAga hai| sUkSmajavise bAdara jIvakI avagAhanAkA guNakAra palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga hai| bAdarajIvase sUkSmajIvakI avagAhanAkA guNakAra AvalIkA asaMkhyAtavAM bhAga hai| bAdarajIvase anya bAdarajIvakrI avagAhanAkA guNakAra palyopamakA asaMkhyAtayAM bhAga hai| bAdarase bAdarakI avagAhanAkA guNakAra saMkhyAta samaya hai, arthAt bAdara paryApta dvIndriya jIvakI jaghanya avagAhanAse bAdara paryApta trIndriya Adi jIvoMkI avagAhanAkA guNakAra saMcyAta samaya hai| zaMkA-yahAM para bAdara vanaspatikAyika pratyekazarIra paryAptakI jaghanya avagAhanA panAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga kahI hai, so vaha bhale hI rahI Ave, kintu pratarAMgulake bhAgahArase ghanAMgulakA bhAgahAra saMkhyAtaguNA hotA hai, yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-bAdaravanaspatikAyika pratyekazarIra paryApta jIva vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura svasthAnapadoMkI apekSA. 'tiryaklokake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| isa prakArake gurupadezase jAnA jAtA hai ki pratarAMgulake bhAgahArase ghanAMgulakA bhAgahAra saMkhyAtaguNA hai| 1 sahamedaraguNagAro AvalipaDA asaMkhabhAgo du / go. jI. 1.1. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 24. ] khettAgame puDha vikAiyAdikhai ta parUvaNaM [ 19 ture jIvabahuttaM ca NAyavvaM / bAdaraNigodapadiTThidapajjattA kimidi suttamhi Na vRttA 1 Na, tesiM patteyasarIresu aMtabhAvAdo / bAdarateukAiyapaMjjattA satthANa - vedaNa-kasAya-veDebbiyasamugvAdagadA paMcanhaM logANamasaMkhejjadibhAge / mAraNaMtiya uvavAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusa khettAdo asaMkhejjaguNe / bAdaravA ukAiyapajjattA kevaDi khette logassa saMkhejjadibhAge // 24 // edassa suttassa attho vuccade - satthANa- vedaNa-kasAya mAraNaMtiya uvavAdagadA bAdaravAupajjattA tinhaM logANaM saMkheadibhAge, dologerhito asaMkhejjaguNe | bAdarabAupajjatarAsI logassa saMkhejjadibhAgametto mAraNaMtiya uvavAdagado savvaloge kiNNa hodi tti vRtte Na hodi, rajjupadaramuheNa paMcarajjuAyAmeNa dvidakhette cetra pAeNa tesimuppattI do / tathA, ukta isI gurUpadeza se bAdaravanaspatikAyika pratyeka zarIra kI avagAhanAmeM jIvoMkI adhikatA bhI jAnanA cAhie / zaMkA- sUtra meM bAdaranigodapratiSThita paryApta jIva kyoM nahIM kahe ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, bAdaranigodapratiSThita paryApta jIvoMkA pratyekazarIra paryApta vanaspatikAyika jIvoM meM antarbhAva ho jAtA hai / svasthAnasvasthAna, vedanAsamudrAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtagata bAdarataijaskAyika paryApta jIva pAMcoM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata ve hI bAdara taijaskAyika jIva cAroM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM * aura manuSyaloka se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / bAda vAyukAyika paryApta jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 24 // isa sUtra kA artha kahate haiM - svasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamudvAta aura upapAda padagata bAdaravAyukAyika paryApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna loka saMkhyAtaveM bhAga meM aura tiryagloka tathA manuSyaloka ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / zaMkA-bAdara vAyukAyika paryAptarAzi lokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai, jaba vaha mAraNAntikasamudvAta aura upapAda padako prApta ho taba vaha sarva lokameM kyoM nahIM rahatI hai ? samAdhAna- nahIM rahatI hai, kyoMki, rAjupratarapramANa mukhase aura pAMca rAju AyAmase sthita kSetra meM hI prAyaH karake una bAdara vAyukAyika paryApta jIvoMkI utpatti hotI hai / 1 bAdaravAtakAyikAmA vikurvaNAda rajjuvyAsAyAma- paMcarajjUdaya kSetraphalaM lokasaMkhyAtamAgamAtraM bhavati / go. jI. jI. pra. gA. 545. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.] chakkhaMDAgame jIvahANaM [ 1, 3, 25. aNNakhettaraM gaMtUNuppajjamANajIvANamaithovattaM kadhamavagammade ? cAdaravAukkAiyapajjattA logassa saMkhejjadibhAge idi suttaado| aNNahA suttassa pudha AraMbho Niratthao hojja, bAdaravAuapajjattesu aNtbbhaavaado| veubviyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge / aDDAijja Na viNNAyade / vaNa'phadikAiya-NigodajIvA bAdarA suhumA pajjattApajjattA kevaDi khette, savvaloge // 25 // __ satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA vaNapphadikAiyA suhumavaNapphaikAiyA tesiM pajjattA apajjattA ca satthANa-vedaNasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge.tiriyalogAdo saMkhejjaguNe, mANusakhettAdo asNkhejjgunne| mAraNaMtiya-uvavAdagadA svvloe| bAdarA puDhavIo ceva assidUNa acchaMti ti logassa asaMkhejjadibhAge hoti / zaMkA- anya kSetrAntarako jAkara utpanna honevAle bAdara vAyukAyika paryApta jIva bhatyanta thor3e haiM, yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-'bAdara vAyukAyika paryApta jIva lokake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM,' isa sUtrase jAnA jAtA hai ki rAjupratarapramANa mukhavAle aura pAMca rAju AyAmavAle kSetrake atirikta anya kSetrameM jAkara utpanna honevAle bAdara vAyukAyika paryApta jIva bahuta kama hote haiM / yadi aisA na mAnA jAve, to isa sUtrakA pRthak AraMbha nirarthaka ho jAyagA, kyoMki, phira to unakA bAdara vAyukAyika aparyAptoMmeM antarbhAva ho jaaygaa| vaikriyikasamuddhAtagata vAdara vAyukAyika paryApta jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| ar3hAIdvIpase adhika kSetrameM rahate haiM yA kamameM, yaha jAnA nahIM jaataa| vanaspatikAyika jIva, nigoda jIva, vanaspatikAyika bAdara jIva, vanaspatikAyika sUkSma jIva, vanaspatikAyika bAdara paryApta jIva, vanaspatikAyika bAdara aparyApta jIva, vanaspatikAyika sUkSma paryApta jIva, vanaspatikAyika sUkSma aparyApta jIva, nigoda bAdara paryApta jIva, nigoda bAdara aparyApta jIva, nigoda sUkSma paryApta jIva aura nigoda sUkSma aparyApta jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiM // 25 // svasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata ghanaspatikAyika, svasthAna aura vedanAsamuddhAtagata sUkSma vanaspatikAyika tathA unake paryApta aura aparyApta jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokase saMkhyAtaguNe aura mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdgata uparyukta jIva sarva lokameM rahate haiN| bAdara vanaspatikAyika jIva pRthiviyoMkA hI Azraya lekara rahate haiM, isaliye ve lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| 1 AdhAre thUlA o / go. jI. 184. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 28.] khetANugame tasakAiyakhettaparUvaNaM [101 evaM kadhaM Navvade ? gurUvaesAdo / tasakAiya-tasakAiyapajjattaesu micchAiTTippahuDi jAva ajogikevali tti kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 26 // tasakAiya-tasakAiyapajjattamicchAiTTI satthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubiyasamugdhAdagadA tiNDaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDvAijAdo asaMkhejjaguNe / mAraNaMtiya-uvavAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, Nara-tiriyalogehito asaMkhejaguNe / ettha ovaTTaNA jANiya kaayvyaa| sesaguNaTThANANaM pNciNdiybhNgo| sajogikevalI oghaM // 27 // . sugamamedaM / tasakAiyaapajjattA paMciMdiyaapajjattANaM bhaMgo // 28 // zaMkA-yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-guruke upadezase jAnA jAtA hai ki bAdara vanaspatikAyika jIva pRthiviyoMke hI Azrayase rahate haiN| trasakAyika aura trasakAyika paryApta jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 26 // ___ svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAya samuddhAta aura vaikri muddhAtagata trasakAyika aura trasakAyika paryApta mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata prasakAyika aura sakAyika paryApta mithyAdRSTi jIva tInoM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM tathA manuSyaloka aura tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara apavartanA jAnakarake karanA caahiye| sAsAdanAdi zeSa guNasthAnavartI trasakAyika aura trasakAyika paryApta jIvoMkA kSetra paMcendriya jIvoMke kSetroMke samAna jAnanA caahie| sayogikevalIkA kSetra oghanirUpita sayogikevaloke kSetrake samAna hai // 27 // yaha sUtra sugama hai| trasakAyika labdhyaparyApta jIvoMkA kSetra paMcendriya labdhyaparyAptakoMke kSetrake samAna hai // 28 // 1 sakAyikAnAM paJcendriyavat / sa. si. 1, . Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 29. . edaM pi suna sugama, purva pvidttaado| evaM kAyamaggaNA samattA / jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogIsu micchAdiTippahuDi jAva sajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejadibhAge // 29 // edassa suttassa attho vuccade- paMcamaNajogi-paMcavacijogimicchAdiTThI satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubviyasamugdhAdagadA sihaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / veudhiyasamugghAdagadANaM kadhaM maNajoga-vacijogANaM saMbhavo ? Na, tesi pi NippaNNuttarasarIrANaM maNajogavacijogANaM praavttisNbhvaado| mAraNaMtiyasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, gara-tiriyalogeMhiMto asaMkhejjaguNe / mAraNaMtiyasamugghAdagadANaM asaMkhejjajoyaNAyAmeNa ThidANaM mucchidANaM kadhaM maNa-vacijogasaMbhavo ? Na, vAraNAmAvAdo avattANaM Nimbharasuta yaha sUtra bhI sugama hai, kyoMki, isakA pahale prarUpaNa kiyA jA cukA hai| isaprakAra kAyamArgaNA samApta huii| yogamArgaNAke anuvAdase pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogiyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 29 // isa sUtrakA artha kahate haiM-svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSIyasamuddhAta aura vaikiyikasamuddhAtagata pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAvRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| zaMkA-vaikriyikasamuddhAtako prApta jIvoMke manoyoga aura vacanayoga kaise saMbhava hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, niSpanna huA hai vikriyAtmaka uttarazarIra jinake, aise jIbIke manoyoga aura vacanayogoMkA parivartana saMbhava hai| mAraNAntikasamuddhAtagata pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyASTi jIva loka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga, manuSyaloka aura tiryalokase asaMkyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| zaMko-mAraNAntikasamuddhAtako prApta, asaMkhyAta yojana AyAmase sthita aura mUchita hue saMzI jIvoMke manoyoga aura vacanayoga kaise saMbhava haiM ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, bAdhaka kAraNake abhAva honese nirbhara (bharapUra) sote 1 yogAnuvAdena vAGmAnasayoginA mipyAdRSTayAksiyogakevalyantAnA lokasyAsaMkhyemAgaH / sa. si. 1, 8. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 31.] khettANugame jogamaggaNAkhettaparUvaNaM [103 jIvANaM va tesiM tattha saMbhavaM paDi virohaabhaavaado| maNa-vacijogesu ukvAdo. Nasthi / sAsaNasammAiTTippahuDi jAva asamugdhAdasajogikevali tti mUloghabhaMgo / pAvari sAsaNaasaMjadasammAiTThINaM uvavAdo patthi / kAyajogIsu micchAiTThI oghaM // 30 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA kAyajogimicchAiTTI savva. loe / vihAravadisatthANa-veubdhiyasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / ettha ovaTTaNA jANiya kaayvaaH| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khette, logassa asaMkhejadibhAge // 31 // jogAbhAvAdo ettha ajogINamaggahaNaM / sesaM sugamaM / hue jIvoke samAna avyakta manoyoga aura vacanayoga mAraNAntikasamudAtagata mUJchitaavasthAmeM bhI saMbhava hai, isameM koI virodha nahIM hai| ___ manoyogI aura vacanayogI jIvoM meM upapAdapada nahIM hotA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara samuddhAtarahita sayogikevalI guNasthAnataka pratyeka guNasthAnavI manoyogI aura vacanayogI jIvoMkA kSetra mUlogha kSetrake samAna hai| vizeSa bAta yaha hai ki sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi manoyogI aura vacanayogI jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai| kAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra oghake samAna sarvaloka hai // 30 // svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta bhaura upapAdagata kAyayogI mithyAdRSTi jIva sarva lokameM rahate haiN| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAtagata kAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAta bhAgameM,tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara apavartanA jAna karake karanA caahie| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachamastha. guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI kAyayogI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 31 // yogakA abhAva honese isa sUtrameM ayogikevaliyoMkA grahaNa nahIM kiyA gayA hai| zeSa sUtrakA artha sugama hai| 1 kAyayoginA miNyAdRSTayAdisayogakevalyantAnAmayogakevalinI ca sAmAnyoktaM kSetram / sa.si. 1, 8. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] chakkhaMDAgame jIvadvANaM sajogikevalI oghaM // 32 // saraso kiNNa kado ? Na, sajogimhi logassa asaMkhejjesu bhAgesu savvaloge vA idi visesubalaM bhAdo / orAliyakAyajeogIsu micchAiTThI oghaM // 33 // [ 1, 3, 32. de satthANa- vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya samugdhAdagadA savvaloe, suhumapajattANaM savvalogakhette saMbhavAdo' / uvavAdo Natthi, NirudvorAliyakAya jogAdo / vihArava disatthANagadA tinhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, tasapajata sissa saMkhe dibhAgassa saMcAro hodi ti guruvaesAdo / aDDA ijAdo asaMkhe jaguNe / veuctriyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, aDDAijAdo asaMkhe jaguNe, orAliyakAyajoge Nirudve veubviyakAya jogi sahagada veuctriyasamugdhAdassa asaMbhavAdo / kAyayogavAle sayogikevalIkA kSetra oghasayogikevalIke kSetra ke samAna hai // 32 // zaMkA - sAsAdanAdi guNasthAnapratipanna sabhI jIvoMkA eka yoga kyoM nahIM kiyA ? arthAt pUrvokta ' sAsaNasammAdiTTippAhuDi ' ityAdi sUtrakA aura isa 'sajogikevalI oghaM' sUtrakA eka samAsa kyoM nahIM kiyA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, sayogikevalIke kSetra meM, 'sayogikevalI lokake asaMkhyAta bahubhAgoM meM aura sarva loka meM rahate haiM ' isa prakArakA vizeSa kathana pAyA jAtA hai, isalie ukta donoM sUtroMkA eka yoga nahIM kiyA / audArikakAya yogiyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra ogha ke samAna sarva loka hai ||33|| svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura mAraNAntikasamuddhAtagata ye audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIva sarva lokameM rahate haiM, kyoMki, sUkSma paryApta ekendriya jIva sarva lokavartI kSetroM meM saMbhava haiM / kintu ukta jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai, kyoMki, yahAM para audArikakAyayogase niruddha jIvoMkA kSetra batAyA jA rahA hai / vihAravatsvasthAnavAle audArikakAyayogI jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, aura tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM, kyoMki, samasta trasaparyAyarAzike saMkhyAtaveM bhAgakA hI saMcAra (vihAra) hotA hai, aisA gurukA upadeza hai / ukta audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIva aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| vaikriyikasamuddhAtagata audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, kyoMki, audArikakAyayogase niruddha kSetrakA varNana karate samaya vaikriyikakAyayogI jIvoMke honevAlA vaikriyikasamuddhAta asaMbhava hai / vizeSArtha - isa ukta kathanakA abhiprAya yaha hai ki abhI Upara vaikriyikasamu 1 savvattha niraMtara suhumA / go. jI. 184. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 35.] khettANugame jogamaggaNAkhettaparUvaNaM [105 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva sajogikevalI logassa asaMkhejjadibhAge // 34 // kadhaM sajogikevalI logassa asaMkhejjadibhAge ? Na esa doso, orAliyakAyajoge Niruddhe orAliyamissa-kammaiyakAyajogasahagadakavADa-padara-logapUraNANamasaMbhavAdo / sAsaNasammAdihi-asaMjadasammAdiTThINamuvavAdo nntthi| pamatte AhArasamugghAdo Natthi / sesaM jANiya vattavvaM / __ orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTThI oghaM // 35 // ddhAtako prApta audArikakAyayogI jIvoMkA kSetra tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga batAyA hai, taba zaMkA kI jA sakatI hai ki vaikriyikazarIravAle jIveMke vaikriyikasamuddhAtakA kSetra to tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga batalAyA gayA hai, phira yahAM usakA kSetra tiryaglokakA asaM. khyAtavAM bhAga kyoM kahA? isa AzaMkAkA samAdhAna karate hue dhavalAkAra kahate haiM ki yahAM para audArikakAyayogakA prakaraNa hai, ataeva audArikazarIravAle manuSya aura tiryaMcoMke jo vaikriyikasamuddhAta hotA hai, usakA kSetra tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hI ho sakatA hai, adhika nhiiN| hAM, caikriyikazarIravAle devAdikoMke jo vaikriyikasamuddhAta hotA hai usakA kSetra avazya tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| kintu usakA yahAM prakaraNa nahIM hai, kyoMki, audArikakAyayogakA kSetra-kathana karate samaya vaikriyikakAyayogisahagata vaikriyika samuddhAtakA kSetra kahanA asaMbhava hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI audArikakAyayogI jIva lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 34 // zaMkA-sayogikevalI bhagavAn lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM, itanA hI kyoM kahA? samAdhAna- yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, audArikakAyayogase niruddha kSetrakA varNana karate samaya audArikamizrakAyayoga aura kArmaNakAyayogake sAthameM honevAle kapATa, pratara aura lokapUraNa samuddhAtoMkA honA saMbhava nahIM hai| isalie audArikakAyayogI sayogi kevalI lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM, aisA kahA hai| sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi audArikakAyayogI jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai / pramattaguNasthAnameM AhArakasamuddhAtapada bhI nahIM hai, kyoMki, yahAMpara audArikakAyayogiyoMkA kSetra batAyA jA rahA hai| zeSa guNasthAnoM meM yathAsaMbhava pada jAnakara kahanA caahie| - audArikamizrakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIva oghake samAna sarvalokameM rahate Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 36. bahu kadhamegavayaNaNiso ? Na esa doso, bahUNaM pi jAdIe egattuvalaMbhAdo / athavA micchAiTThI idi eso bahuvayaNaNiddeso ceva / kadhaM puNa ettha vihattI govalabbhade ! 'Ai-majjhatavaNNasaralovo' idi vihattilovAdo / satthANa - vedaNa- kasAya mAraNaMtiya-uvavAdagadA orAliya missakAyajogimicchAiTThI savvaloge / vihAravadisatthANa - ve uvviyasamugdhAdA Natthi teNa tesiM virohAdo / orAliyamissassa veubviyAdipadehi bhedasaMbhavAdo oghaNiso Na ghaDade ? Na esa dosro, ettha vijjamAnapadANaM parUvaNA oghaparUvaNAe tulleti oghattavirodhAbhAvAdo / sAsaNasammAdiTTI asaMjadasammAdiTTI ajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 36 // ettha punvasutAdo orAliyamissakAyajogo aNuvaTTade | teNevaM saMbaMdho bhavadi zaMkA - mithyAdRSTiyoM ke bahuta hone para bhI yahAM sUtrameM eka vacanakA nirdeza kaise kiyA gayA ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki saMkhyA kI apekSA bahutase bhI jIvoM ke jAtikI vivakSAse ekatva pAyA jAtA hai / athavA, 'micchAiTThI ' yaha pada bahuvacanakA hI nirdeza samajhanA cAhie / zaMkA- to phira yahAM bahuvacanakI vibhAkta kyoM nahIM pAI jAtI hai ? samAdhAna - 'Adi, madhya aura antake varNa aura svarakA lopa ho jAtA hai, ' isa prAkRtavyAkaraNake sUtrAnusAra bahuvacanakI vibhaktikA lopa ho gayA hai| svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata audArikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIva sarva lokameM rahate haiN| yahAMpara vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAta ye do pada nahIM hote haiM, kyoMki, audArikamizrakAyayogake sAtha ina donoM padoMkA virodha hai / zaMkA - audArikamizrakAyayogakA vaikriAryakasamuddhAta Adi padoM ke sAtha bheda pAyA pAyA jAtA hai, ataeva sUtra meM 'ogha' padakA nirdeza ghaTita nahIM hotA hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, yahAM audArikamizrakAyayogameM vidyamAna svasthAna Adi padoMkI prarUpaNA oghaprarUpaNA ke tulya hai, isalie oghapanA virodhako prApta nahIM hotA hai| audArikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura sayogikevala kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM // 36 // isa sUtra meM pUrva sUtra se ' audArikamizrakAyayoga' isa padakI anuvRtti hotI hai / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 36. ] khettANugame jogamaggaNAkhaittaparUvaNaM [107 orAliyamissakAyajogIsu sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI sajogikevalI kevaDi khette idi| sAsaNasammAdiTThI satthANa-vedaNa-kasAyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / kudo ? orAliyamissamhi palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettasAsaNasammAdidvirAsissa sNbhvaado| ettha sesapadANi Natthi, teNa tesiM tattha virodhAdo / asaMjadasammAiTThI satthANa-vedaNa-kasAyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge mANusakhettassa saMkhejjadibhAge, saMkhejjaparimANAdo / sAsaNasammAdiTThi-asaMjadasammAdiTThINamuvavAdo kimaTuM Na utto ? Na, orAliyamissamhi dvidANamorAliyamissakAyajogesu uvavAdAbhAvAdo / adhavA uvavAdo atthi, guNeNa saha akkameNa upAttabhavasarIrapaDhamasamae uvalaMbhAdo, paMcAvatthAvadirittaorAliyamissajIvANamabhAvAdo ca / sajogi isalie sUtrake arthakA isaprakAra sambandha hotA hai- audArikamizrakAyayogiyoMmeM sAsAdana. samyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura sayogikevalI kitane kSetra meM rahate haiM ? svasthAnasvasthAna, vedanAsamudrAta aura kaSAyasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki, audArikamizrakAyayogameM palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa sAsAdanasamyagdRSTiyoMkI rAzikA pAyA jAnA saMbhava hai| yahAM para zeSa vihAravatsvasthAna Adi pada nahIM hote haiM, kyoMki, sAsAdana guNasthAnake sAtha una padoMkA yahAMpara virodha hai| svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtagata audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura manuSyakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM, kyoMki, ve saMkhyAta rAzipramANa hote haiN| zaMkA-audArikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke upapAdapada kyoM nahIM kahA ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, audArikamizrakAyayogameM sthita jIvoMkA punaH audArikamizrakAyayogiyoM meM upapAda nahIM hotA hai| athavA, upapAda hotA hai, kyoMki, sAsAdana aura asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnake sAtha akramase upAtta bhava-zarIrake prathama samayameM usakA sadbhAva pAyA jAtA hai| dUsarI bAta yaha hai ki svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, kevalisamuddhAta aura upapAda ina pAMca avasthAoMke atirikta audArikamizrakAyayogI jIvoMkA abhAva hai| vizeSArtha-yahAMpara prathama to audArikamizrakAyayogiyoMkA audArikamizrakAyayogiyoM meM upapAdakA abhAva batalAyA gyaa| punaH, athavA karake audArikamizrakAyayogiyoMmeM upapAdakA sadbhAva bhI batalA diyA gyaa| ye donoM bAteM paraspara viruddha sI pratIta hotI haiM / kintu yathArthataH unameM koI virodha nahIM hai| bheda kevala kathana-zailIkA hai| jisakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai-prathama jo audArikamizrakAyayogiyoMkA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -108 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 3, 37. kevalI kavADagado tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijAdA asaMkhejjaguNe / vevviyakAyajogIsu micchAiTTi pahuDi jAva asaMjadasammAdiTTI kevaDa khette, logassa asaMkhejjadibhAge || 37 // edassattho - satthANasatyANa-vihAra va disatthANa- vedaNa-kasAya veDavviyasamugdhAdagadA micchAdiTThI tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo audArika mizrakAyayogiyoM meM upapAdakA abhAva batalAyA, usakA abhiprAya yaha hai ki audArikamizrakAyayoga tiryaca aura manuSyoMkI aparyApta dazAmeM hI hotA hai / aura, aparyAptadazAko prApta sAsAdanasamyagdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi jIva maraNako prApta nahIM hotA hai, jisase ki vaha punaH audArikAmizrakAyayogI sAsAdana samyagdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi tiryaca yA manuSyoM meM utpanna ho sake / ataeva usameM sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi audArikamizrakAyayogI jIvoMke upapAdakA abhAva batalAnA sarvathA yuktisaMgata hI hai / punaH, athavA karake jo audArikamizrakAyayogiyoM meM unake upapAdakA sadbhAva batalAyA gayA, usakA abhiprAya yaha hai ki pUrvabhavake zarIrako chor3akara uttarabhavake prathama samaya meM pravartanako upapAda kahA gayA hai / vaha upapAda utpanna honeke prathama samaya meM hI hotA hai, ataeva yadi koI audArikakAyayogI yA vaikrithikakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi jIva bharakara manuSya tiryacoM meM utpanna hotA hai, to usake utpattike prathama samaya meM audArika mizrakAyayogakA sadbhAva pAyA jAyagA / isIlie kahA gayA hai ki sAsAdanasamyagdRSTi yA asaMyata samyagdRSTi guNasthAnake sAtha yugapat dhAraNa kiye gaye AgAmI bhavasambandhI zarIra ke prathama samaya meM audArikAmizra kAyayogiyoMke upapAdakA sadbhAva pAyA jAtA hai / isa prakAra yaha spaSTa hai ki ukta donoM kathanoM meM koI pArasparika virodha nahIM hai, bheda kevala kathana-zailI va vivakSAkA hI hai / kapATasamudvAtagata audArikamizrakAyayogI sayogikevalI bhagavAn sAmAnya loka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAI dvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / vaikriyikamizrakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyata samyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / / 37 // isa sUtra kA artha kahate haiM-- svasthAna svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta ora vaikriyikasamuddhAtagata vaikriyikakAyayogI midhyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpase Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 39. ] khettAgame jogamaggaNAkhettaparUvaNaM [ 109 asaMkhejjaguNe, pahANIkaya joisiyarAsittAdo / mAraNaMtiya samugdhAdagaMdA tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, Nara - tiriyalogehiMto asaMkhejjaguNe / ettha ovaTTiya daTThavvaM / sAsaNAdiparUvaNA oghaparUvaNAe tullA, Navari savvattha uvavAdo Natthi / veDavviyamissakAyajogIsu micchAdiTThI sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTTI kevasi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 38 // edassattho - veuvjiyamissakAyajogI micchAdiTThI satyANa- vedaNa kasAyasamugvAdagadA tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge aDDAijjAdo asaMkhejaguNe | sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAiTThI satyANa- vedaNa-kasAyasamugdhAdagadA cadunhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / AhArakAyajogI AhAramissa kAyajogInu pamattasaMjadA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 39 // asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki, yahAM vaikriyikakAyayoga ke prakaraNameM jyotiSka devarAzikI pradhAnatA hai / mAraNAntikasamudvAtagata vaikriyikakAyayogI midhyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura naraloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoM se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| yahAMpara apavartanA svayaM jAna lenA caahie| sAsAdanasamyagdRSTi Adi zeSa tIna guNasthAnavartI vaikriyikakAyayogI jIvoMke svasthAnAdi padoMkI kSetraprarUpaNA oghakSetra prarUpaNA ke tulya hai / vizeSatA kevala yaha hai ki ina sabhI guNasthAnoM meM upapAdapada nahIM hotA hai / vaikriyikamizrakAyayogiyoMme midhyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyaguNasthAnavartI va kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM // 38 // isa sUtra kA artha kahate haiM-- svasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamudghAtagata vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / svasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhatigata sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| AhArakAyayogiyoMmeM aura AhAramizrakAyayogiyoMmeM pramattasaMyata guNasthAnavata jIva kitane kSetrameM rahate haiM ! lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / / 39 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANa 110 ] [ 1, 3, 40. dasta attho - satyANa-vihAravadi satthANapariNadapamatasaMjadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / mAraNaMtiya samugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / sesapadANi Natthi / AhAramissakAyajogiNo pamattasaMjadA satthANagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / kammaiyakAyajogIsu micchAiTThI oghaM // 40 // satthANa- vedaNa-kasAya-uvavAdagadA kammaiyakAyajogimicchAdiTTiNo jeNa sanvattha savvaddhaM hoMti, teNa savvaloge buttA / sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAiTThI oghaM // 41 // ede do virAsIo jeNa caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkheaguNe khette acchaMti, teNa sutte oghamidi vRttaM / isa sUtra kA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna aura vihAravatsvasthAna ina donoM padoMse pariNata AhArakAyayogI pramattasaMyata sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / mAraNAntikasamuddhAtagata AdhAra kAyayogI sAmAnyaloka Adi bAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / AhArakAyayogI pramattasaMyatake ukta tIna padoMke sivAya zeSa sAta pada nahIM hote haiM / svasthAnagata AhArakamizrakAyayogI pramattasaMyata sAmAnyaloka Adi cAroM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura mAnuSakSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / kArmaNakA yogiyoMmeM midhyAdRSTi jIva oghamithyAdRSTi ke samAna sarva lokameM rahate haiM // 40 // svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura upapAda, ina padoMko prApta kArmaNa'kAyayogI mithyAdRSTi jIva cUMki sarvatra sarvakAlameM pAye jAte haiM, isalie ve sarvaloka meM rahate hai, aisA kahA gayA hai / kArmaNakA yogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva oghake samAna ates asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / / 41 // ina donoM guNasthAnoM ko prApta kArmaNakAyayogI rAziyAM cUMki sAmAnyaloka Adi cAroM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahatI hai, isalie sUtrameM 'ogha' aisA pada kahA gayA hai / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 43.] khettANugame vedamaggaNAkhettaparUvaNaM [111 sajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjesu bhAgesu savvaloge vA // 42 // sugamamedaM sutaM / ___ evaM jogamagaNA smttaa| vedANuvAdeNa itthiveda-purisavedesu micchAiTTippahuDi jAva aNiyaTTI kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 43 // edassa attho- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubviyasamugdhAdagadA itthivedamicchAiTThI tiNhaM logANamasaMkhejjadimAge, tiriyalogassa saMkhenjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe, pahANIkadadevitthivedarAsittAdo / mAraNaMtiya-uvavAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge Nara-tiriyalogehiMto asaMkhejjaguNe / ettha ovaTTaNA devopatullA / sAsaNasammAiTippahuDi jAva aNiyadi tti oghmNgo| Navari asaMjadasammAdivimhi uvavAdo patthi / pamattasaMjade Na hoMti tejAhArA / satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya kArmaNakAyayogI sayogikevalI bhagavAn kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAta bahu bhAgoMmeM aura sarvalokameM rahate haiM // 42 // yaha sUtra sugama hai| isaprakAra yogamArgaNA samApta huii| vedamArgaNAke anuvAdase strIvedI aura puruSavediyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara anivRttiguNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / / 43 // ___ isa sUtrakA artha kahate haiM--svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura vaikriyikasamudghAtagata strIvedI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, kyoMki, yahAMpara devagatisambandhI strIvedarAzikI pradhAnatA hai| mAraNAntikasamudghAta aura upapAdagata strIvedI mithyAdRSTi sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura naraloka tathA tiryagloka, ina donoM lose asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara apavartanA devoMke oghakSetrake samAna hai / sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAnatakake strIvedI jIvoMkA kSetra odhake samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai / vizeSa bAta yaha hai ki asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnameM strIvediyoMke upapAdapada nahIM hotA hai| tathA pramattasaMyata guNasthAnameM 1 vedAnuvAdena khI'vedAnI miyAdRSTayAyanivRttivAdarAntAnAM lokasyAsaMkhyeyamAgaH / sa. si. 18. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 44. veniyasamugdhAdagadA purisaveda-micchAdiTThI tiNhaM logANamasaMkhejjadimAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe khette acchaMti / mAraNaMtiya-uvavAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadimAge, Nara-tiriyalogehito asaMkhejaguNe / sAsaNasammAdihippahuDi jAva aNiyaTTi uvasAmaga-khavagA tti oghbhNgo| Naqsayavedesu micchAdiTippahuDi jAva ANiyaTTi tti oghaM // 44 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNatiya-uvavAdagadaNaqsayavedamicchAdiTThI savvaloe / vihAravadisatthANa-veubdhiyasamugdhAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalogassa saMkhejadibhAge / Navari veuvviyasamugdhAdagadA tiriyalogassa asNkhejdibhaage| aDhAijjAdo asaMkhejjaguNe khette jeNa acchaMti teNa oghamidi ghaDade / sAsaNasammAdiTippahuDi jAva ANiyaTTI tti edesi pi parUvaNA oghatullA ti odhamidi vuttaM / taijasasamuddhAta aura AhArakasamuddhAta nahIM hote haiN| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtako prApta hue puruSavedI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdako prApta puruSavedI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM.. aura tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa upazAmaka aura anivRttikaraNa kSapaka guNasthAna taka puruSavedI jIvoMke svasthAnAdi padoMkA kSetra oghakSetrake samAna hai| napuMsakavedI jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA kSetra oghakSetrake samAna hai // 44 // svasthAnasvasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura upapAda, ina padoko prApta napuMsakavedI mithyAdRSTi jIva sarva lokameM rahate haiN| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamudghAtagata ve hI jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / vizeSa bAta yaha hai ki vaikriyikasamudghAta gata napuMsakavedI mithyAdRSTi jIva tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| tathA ukta donoM padoko prApta napuMsakavedI mithyAdRSTi jIva, cUMki ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, isalie sUtrameM kahA gayA 'ogha ' yaha pada ghaTita ho jAtA hai / sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka bhI ina napuMsakavedI jIvoMkI kSetraprarUpaNA odhavarNita kSetraprarUpaNAke tulya hai, isase bhI sUtrameM 'ogha' aisA pada kahA gayA hai| 1 napuMsakavedAnA mithyAdRSTayAdyanivRttibAdarAntAnatxx sAmAnyoktaM kSetram |s. si. 1,8. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 47.] khettANugame kasAyamaggaNAkhettaparUvaNaM [ 113 Navari pamatte tejAhArapadaM Natthi / __ apagadavedaesu aNiyaTTippahuDi jAva ajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 45 // ___edassa attho- caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge satthANatthA acchaMti / mAraNaMtiyasamugghAdagadA uvasAmagA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti tti vuttaM hodi / sajogikevalI oghaM // 46 // puvvaM parUvidatthamidaM suttamidi ettha edassa attho Na vuccade / evaM vedamaggaNA samattA / kasAyANuvAdeNa kodhakasAi-mANakasAi-mAyakasAi-lobhakasAIsu micchAdiTThI oghaM // 47 // cadukasAimicchAiTThiNo satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNatiya-uvavAdagadA ogha vizeSa bAta yaha hai ki pramattasaMyata guNasthAnameM napuMsakavediyoMke taijasasamudghAta aura AhArakasamudghAta, ye do pada nahIM hote haiN| apagatavedI jIvoMmeM anivRttikaraNa guNasthAnake avedabhAgase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 45 // isa sUtrakA artha kahate haiM- svasthAnapadagata apagatavedI jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtave bhAgameM aura mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / mAraNAntikasamuddhAtako prApta upazAmaka jIva sAmAnyaloka Adi cAroM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, aisA kahA gayA hai| apagatavedI sayogikevalIkA kSetra oghake samAna hai // 46 // isa sUtrakA artha pahale kahA jA cukA hai, isalie yahAM para isakA artha punaH nahIM kahA jAtA hai| isa prakAra vedamArgaNA samApta huii| kaSAyamArgaNAke anuvAdase krodhakaSAyI, mAnakaSAyI, mAyAkaSAyI aura lobhakaSAyI jIvoMmeM mithyAdRSTiyoMkA kSetra oghake samAna sarvaloka hai // 47 // svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda 144 apagatavedAnAM ca sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 3, 48. micchAdiTThIhi satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadehi sabalogamhi acchaNeNa aNuharaMti / vihAravadisatthANa-gheuvyiyasamugdhAdagadA vi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe khette acchaNaM paDi aNuharati / tado cadukasAyamicchAdiTThiNo dayaTThiyaNaeNa oghattamuvalabhaMte / sAsaNasammAdiTTippahuDi jAva aNiyaTTi tti kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 48 // __ ettha sutte oghamidi kiNNa vuttaM ? Na esa doso, davyaTThiyaNayAvalaMbaNAbhAvAdo / so vi kimidi NAvalaMbido ? pajjavaTThiyasissANuggahaTuM / jadi evaM, to dayaTThiyasissA aNaNuggahidA hoti ? Na, puvvuttasutteNa micchAdihipaDibaddheNa davaTThiyasissANamaNu. padagata cAroM kaSAyavAle mithyAdRSTi jIva, svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata oghamithyAdRSTiyoMke sAtha sarva loka avasthAnake dvArA anukaraNa karate haiN| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamaddhAtagata cAroM kaSAyavAle mithyAdRSTi jIva bhI sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahanekI apekSA, vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAtagata oghamithyAdRSTiyoMke kSetrakA anukaraNa karate haiM, isalie cAroM kaSAyavAle mithyAdRSTi jIva dravyArthikanayakI apekSA oghakSetratAko prApta hote haiN| __ sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI cAroM kaSAyavAle jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 48 // zaMkA-isa sUtrameM 'lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM' itane ke sthAnapara 'ogha' itanA hI pada kyoM nahIM kahA? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, yahAMpara dravyArthikanayakA avalambana nahIM kiyA gayA hai| zaMkA-usa dravyArthikanayakA avalambana kyoM nahIM kiyA gayA ? samAdhAna-paryAyArthikanayI ziSyoMkA anugraha karane ke lie yahAM dravyArthikanayakA grahaNa nahIM kiyA gyaa| __ zaMkA-yadi aisA hai, to dravyArthikanayI ziSya isa sUtrase anugRhIta nahIM kiye gaye haiM ? samAdhAna -nahIM, kyoMki, mithyAdRSTiyoMke kSetrase pratibaddha pUrvokta sUtrase dravyArthika 1 kaSAyAnuvAdena krodhamAnamAyAkaSAyANA lobhakaSAyANAM ca mithyAdRSTayAdhanivRttivAdarAntAnat xx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1.8. www.jainelibrary. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 48.] khettANugame kasAyamaggaNAkhettaparUvaNaM [115 ggahakaraNA / edeNa davya-pajjavaTThiyaNayapajjAyapariNadajIvANuggahakAriNo jiNA idi jANAvidaM / satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuviya-mAraNaMtiya-uvavAdagadasAsaNasammAdiTThi-asaMjadasammAihiNo caduNhaM logANamasaMkhejadibhAge, aDDAijAdo asaMkhejaguNe khette acchaMti / ' logassa asaMkhejadibhAge' idi sutte vuttaM, teNa mANusakhettassa vi asaMkhejjadibhAge edehi hodavyaM, logattaM paDi visesAbhAvAdo ? Na esa doso| hodi esa doso, jadi pajjavaDiyamassidUNa esa logasaddo hido| kiMtu davyaTThiyaNayamavalaMbiUNa dvidattAdo sabalogasamUhassa akhaMDassa vAcago, teNa -- logasta asaMkhejadibhAge' idi suttavayaNaM Na virujjhade / jadi evaM, to pajjavaTThiyaNayamavalaMbiUNa dvivakkhANavayaNaM sutteNa asaMbaddhaM hodi tti ? Na, visesavadirittajAdIe abhaavaado| visesAliMgidasAmaNNalogo jeNa suttammi vutto teNa logassa avayavabhUdacattAri loge assidaga jaM vakkhANaM taNNa suttavirujjhamidi / evaM sammAmicchAiTThINaM / Navari mAraNaMtiya-uvavAdapadaM Natthi / nayI ziSyoM kA anugraha kara hI diyA gayA hai| isa vivecanase yaha bAta batalAI gaI ki jina bhagavAn dravyArthika aura paryAyArthaka, ina donoM nayasvarUpa paryAyoMse pariNata jIvoMke anugraha karanevAle hote haiN| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina padoMko prApta cAroM kaSAyavAle sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| zaMkA -' lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM' itanA hI pada sUtra meM kahA hai, isalie 'mAnuSakSetrake bhI asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM' aisA artha honA cAhie, kyoMki, lokatvakI apekSA sAmAnyaloka, Urdhvaloka, adholoka, tiryagloka aura manuSyaloka, ina pAMcoM hI lokoM meM vizeSatAkA abhAva hai, arthAt samAnatA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM hai| yaha doSa hotA, yadi kevala paryAyAthikanayakA hI Azraya lekara yaha lokazabda sthita hotaa| kintu yaha lokazabda dravyArthikanayakA ava. lambana karake sthita hai, ataeva akhaMDa sarvalokake samUhakA vAcaka hai, isalie 'lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM' isa prakArakA yaha sUtra-vacana virodhako prApta nahIM hotA hai| zaMkA-yadi aisA hai, to paryAyArthikanayakA avalambana karake sthita vyAkhyAna-vacana sUtrake sAtha asaMbaddha hogA? samAdhAna nahIM, kyoMki, vizeSase vyAtirikta jAtikA abhAva pAyA jAtA hai| cUMki, vizeSase AliMgita sAmAnyaloka sUtra meM kahA hai, isalie lokake avayavabhUta Urdhvaloka Adi cAra lokoMkA Azraya karake jo vyAkhyAna kiyA gayA hai, vaha sUtrase viruddha nahIM hai, api tu saMbaddha hai| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 49. evaM saMjadAsaMjadANaM / Navari uvavAdapadaM Natthi / sesaguNahANANi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / Navari mAraNaMtiyasamugghAdagadA mANusakhettAdo asaMkhejjaguNe hoti / lobhakasAyavisesa paduppAyaNaTThamuttarasuttaM bhaNadi Navari viseso, lobhakasAIsu suhumasAMparAiyasuddhisaMjadA uvasamA khavA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 49 // edassa suttassa attho sugmo|| akasAIsu caduTTANamoghaM // 50 // ettha hANasado guNaTThANavAcago, 'avayaveSu pravRttAH zabdAH samudAyeSapi vartante' iti nyAyAt / yathA satyabhAmA bhAmA, baladevo devaH, bhImasenaH sena iti / kadhamuvasaMta. isIprakArase cAroM kaSAyavAle samyagmithyAdRSTiyoMkA kSetra jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki yahAMpara mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| isI prakAra cAroM kaSAyavAle saMyatAsaMyatoMkA kSetra hotA hai / vizeSatA yaha hai ki inake upapAda pada nahIM hai| zeSa guNasthAnavI cAroM kaSAyavAle jIva sAmAnyaloka Adi cAra asaMkhyAtaveM bhAgameM aura mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| vizeSatA yaha hai ki mAraNAntikasamuddhAtagata cAroM kaSAyavAle saMyata jIva mAnuSakSetrale asaMkhyAtaguNe kSetrameM aba lobhakaSAyakI vizeSatA batalAneke lie uttara sUtra kahate haiM vizeSa bAta yaha hai ki lobhakaSAyI jIvoMmeM sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyata upazamaka aura kSapaka jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 49 // isa sUtrakA artha sugama hai| akaSAyI jIvoMmeM upazAntakaSAya Adi cAroM guNasthAnoMkA kSetra ogha-kSetrake samAna hai // 50 // yahAMpara 'sthAna' zabda guNasthAnakA vAcaka hai, kyoMki, 'avayavoM meM pravRtta hue zabda samudAyoM meM bhI rahate haiM' aisA nyAya hai| jaise 'bhAmA' kahanese satyabhAmA, 'deva' kahanese baladeva aura 'sena' kahanese bhImasenakA jJAna hotA hai, isI prakAra yahAM bhI 'sthAna' zabdase guNasthAnakA bodha hotA hai| zaMkA-jahAM kaSAyoMkA upazamana hI hai, aise upazAntakaSAya guNasthAnako aka 1xx sUkSmasAmparAyANAM sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. 2xx akaSAyANAM ca sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 51. ] khettAgame NANamaggaNAkhettaparUvaNaM [ 117 kasAo akasAo ? Na, bhAvakasAyAbhAvaM pekkhidUNa tassa vi akasAyattasiddhIdo / bahubbIhisamAsaM kAdUga 'akasAesu' ti Niddeso kiNNa kado ? Na, pajjayapaDisedhe kade kasAyavirahidathaMbhAdINaM pi aksaayttppsNgaado| davtrapaDisehe kade so doso Na pAvade, edeNa NAvaeNa osAridapasajjapaDisehattAdo / kassa Nayassa esa vavahAro ? saddaTThasaMbaMdhassa NiccattamicchaMtasaddaNayassa | ' avagadaveda esu ' ci davtraNideso vi evaM caiva vakkhANedavyo / sesaM sugamaM / pANAvA deNa micchAdiTThI esA NiddhAraNe sattamI, madi-sudaaNNANINaM micchAdidvivadirittANaM sAsaNANaM pi oghaM // 51 // evaM kasAyamaggaNA samattA / madiaNNANi-sudaaNNANIsu pAya kaise kahA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, yahAMpara bhAvakaSAyake abhAva kI vivakSA se upazAntakaSAya guNasthAnake bhI akaSAyapanekI siddhi ho jAtI hai / zaMkA- 'nahIM haiM kaSAya jinake' aisA bahubrIhi samAsa karake 'akaSAyoMmeM ' isa prakArakA nirdeza kyoM nahIM kiyA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, paryAyake pratiSedha kara denepara kaSAyase virahita stabhmAdikoMke bhI anyathA akaSAyatAkA prasaMga prApta ho jAyagA / kintu, dravyake pratiSedha karanepara vaha atiprasaMga doSa nahIM prApta hotA hai, kyoMki, isI jJApaka ( nyAya) ke dvArA Ae hue doSaprasaMgakA pratiSedha kara diyA gayA / zaMkA- yaha ukta vyavahAra kisa nayakA hai ? samAdhAna - zabda aura arthake vAcyavAcakasambandhako nitya mAnanevAle zabdanayakA yaha vyavahAra hai / vedamArgaNA ke anta meM diye hue ( naM. 45 veM ) sUtrake ' apagatavediyoM meM isa pada ke dravyanirdezakA bhI isI prakArase vyAkhyAna karanA caahie| zeSa kathana sugama hai / isa prakAra kaSAyamArgaNA samApta huI / jJAnamArgaNA anuvAdase matyajJAnI aura zrutAjJAniyoMmeM mithyAdRSTiyoMkA kSetra oghake samAna sarvaloka hai // 51 // yahAM para 'matyajJAnI aura zrutAjJAniyoM meM ' yaha saptamI vibhakti nirddhAraNake artha meM hai, kyoMki, mithyAdRSTi guNasthAna se vyatirikta sAsAdanaguNasthAnavartI bhI matyajJAnI aura 1 jJAnAnuvAdena matyajJAni zrutAjJAninAM mithyAdRSTisAsAdana samyagdRSTInI sAmAnyakti kSetram / sa. si. 1,8, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 52. saMbhavAdo / sesaM puvvaM paduppAdidamidi puvvuttaTThAvadhAridasissANuroheNa Na vuccade / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 52 // ettha punasuttAdo madi-sudaaNNANIsu tti aNuvaTTade ? kadhaM NicceyaNassa khaNakhaiNo sadassa aviNaharUveNa aNuvattI ? Na esa doso, edasta sunassa avayavabhAveNa dvidaaNNasahassa puvasadeNa samANattamavekkhiya so caiva eso idi paccayahiNNANapaccayaNimittassa annuvttivirohaabhaavaado| seso gadahyo / vibhaMgaNNANIsu micchAdiTThI sAsaNasammAdiTThI kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 53 // edassattho- vibhaMgagANI micchAiTThI satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-veyaNakasAya-veubviyasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / kudo edaM ? phaanniikdpjjttdevraasittaado| mAraNaMtiya tAjJAnI pAye jAte haiN| zeSa vyAkhyAna pahale kara Ae haiM, ataH pUrvokta artha ke avadhAraNa karanevAle ziSyoM ke anurodhase punaH nahIM kahate haiN| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnavartI matyajJAnI aura zrutAjJAniyoMkA kSetra oghasAsAdanasamyagdRSTike samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai // 52 // yahAM para pUrvasUtrase ' mati-zrutAzAniyoMmeM ' itane padakI anuvRtti hotI hai| zaMkA- acetana aura kSaNa-kSayI zabdakI avinaSTarUpase anuvRtti kaise ho sakatI hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, isa sUtrake avayavarUpase sthita anya zabdakI pUrva zabdake sAtha samAnatA dekhakara 'yaha vahI hai' isa prakArake pratyabhijJAnakI pratItike nimittabhUta zabdakI anuvRtti hone meM koI virodha nahIM hai| zeSa sUtrakA artha pahale kiyA jA cukA hai| vibhaMgajJAniyoMmeM mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnavI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 53 // isa sUtrakA artha kahate haiM-svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtako prApta vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpale asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| zaMkA-svasthAnAdi padagata vibhaMgavAnI mithyAdRSTi tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM kyoM rahate haiM ? 1 vibhaGgalAninA mithyASTisAsAdanasamyagdaSTinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,8. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 55. ] khettANugame NANamaggaNAkhettaparUvaNaM samugghAdagadA evaM ceva / Navari tiriyalogAdo asaMkhejjaguNe tti vattavyaM / uvavAdapadaM Natthi / sAsaNasammAdihI savdhehi vi padehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijAdo asaMkhejjaguNe / ettha vi uvavAdo Nasthi / AbhiANabohiya-suda-ohiNANIsu asaMjadasammAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khette, logassa asaMkhejadi. bhAge // 54 // edaM suttaM vuttatthamidi puNo Na edassa attho vuccde| maNapajjavaNANIsu pamattasaMjadappahADi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA logassa asaMkhejjadibhAge // 55 // samAdhAna-cUMki, yahAM para paryApta devarAzikI pradhAnatA hai, isalie svasthAnAdi padoMko prApta ve deva tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNe kSetrame rahate haiN| mAraNAntikasamuddhAtagata vibhaMgajJAniyoMkA kSetra bhI isI prakAra hI hai| vizeSatA kevala itanI kahanA cAhie ki ve tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai, (kyoMki, paryAptAvasthAmeM hI vibhaMgajJAna utpanna hotA hai) / vibhaMgazAnI sAsAdanasamyagdRSTi jIva svasthAnAdi sabhI saMbhava padoMkI apekSA sAmAnyaloka Adi cAroM lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara bhI upapAda pada nahIM hai / (kAraNa bhI uparyukta hI samajhanA caahie)| __ AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAniyoM meM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 54 // isa sUtrakA artha pahale kaha diyA gayA hai, isalie punaH isakA artha nahIM kahate haiN| __ manaHparyayajJAniyoMmeM pramattasaMyata guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachamastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 55 // 1 AbhinibodhikazrutAvadhijJAninAmasaMyatasamyagdRSTayArdAnA kSINakaSAyAntAnAM xxx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. 2xx manaHparya yajJAninAM ca pramacAdInAM kSINakaSAyAntAnaxx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 56, kimahaM edesu tIsu suttesu paJjayaNayadesaNA ? bahUrNa jIvANamaNuggahaDhe / davvaDhi--- ehito pajjavalliyajIvANaM bahuttaM kadhamavagammade ? Na, saMgaharuijIhito bahUNaM vitthararuijIvANamuvalaMbhAdo / sesamavagadahU~ / kevalaNANIsu sajogikevalI oghaM // 56 // ettha kimaha davvaTThiyaNao avalaMvido? Na, pajjavaDiyaNayAvalaMbaNe kAraNAbhAvA / pajjavaTThiyaNao avalaMbiJjade visesapaduppAyaNaTuM, Na ca ettha ko vi viseso asthi / Na ca puvvasuttehi viyahicAro, pAdekaM guNahANesu tattha NANabhedovalaMbhAdo / sesaM sugama / / ajogikevalI oghaM // 57 // eso Navasu padesu kattha vaDhade ? sesapadasaMbhavAbhAvAdo satthANe pade / zaMkA-ina abhI kahe gae tInoM sUtroMmeM paryAyArthikanayakA upadeza kisa lie diyA gayA hai? samAdhAna - bahutase jIvoM ke anugraha karane ke lie paryAyArthikanayakA upadeza diyA gayA hai| zaMkA-dravyArthikanayI jIvoMse paryAyArthiMkanayaghAle jIva bahuta haiM, yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, saMkSeparuciyAle jIvoMse vistArarucivAle jIva bahuta pAye jAte haiN| zeSa sUtrakA artha to avagata hI hai| kevalajJAniyoMmeM sayogikevalIkA kSetra oghakSetrake samAna hai // 56 // zaMkA- isa sUtrameM kisalie dravyArthikanayakA avalambana kiyA gayA hai ! samAdhAna - nahIM, kyoMki, paryAyArthikanayake avalambana karanekA yahAM koI kAraNa nahIM hai| paryAyArthikanayakA avalambana vizeSa pratipAdanake lie kiyA jAtA hai| kintu mahAMpara koI bhI vizeSatA nahIM hai, (jisake ki batalAneke lie paryAyArthikanayakA ayalambana kiyA jaay)| aura na yahAMpara pUrva sUtrase (jA ki paryAyAthikanayI hai) vyabhicAra doSa hI AtA hai, kyoMki, ina guNasthAnoM se pratyeka guNasthAnameM zAnabheda pAyA jAtA hai| zeSa sUtrakA artha sugama hai| ayogikevalI bhagavAn oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 57 // zaMkA-ye ayogikevalI bhagavAn svasthAnAdi nau padoMmeMse kisa padameM rahate haiM ? samAdhAna-ayogikevalIke vihAravatsvasthAnAdi zeSa azeSa pada saMbhava na honese ghe svasthAnasvasthAna padameM rahate haiN| 1xx kevalajJAninA sayogAnA - sAmAnyokta kSetram / sa. si. 1, 8. 2xx kevalazAninI x ayogAnAM ca sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,9. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 58.] khettANugame saMjamamaggaNAkhettaparUvaNaM [ 121 uppaNNapadeso gharaM gAmo deso vA satthANaM, tassa vi uvyaardsnnaado| Na ca mamedaMbuddhIe paDigahidapadeso satthANaM, ajogimhi khINamohamhi mamedaMbuddhIe abhAvAdo ti ? Na esa doso, vIdarAgANaM appaNo acchidapadesasseva satthANavavaesAdo / Na sarAgANamesa jAo, tattha mamedaMbhAvasaMbhavAdo / adhavA esa ceva NAo savvattha gheppau, virohAbhAvAdo / jadi evaM satthANassa attho vuccadi, to sAsaNasatthANaphosaNassa aTTha coddasabhAgA pAvaMti tti ce Na, phosaNe mamedaMbuddhipaDigahidassa sassAmisaMbaMdheNa vAridassa ceva stthaannvvdesaado| sesaM sugamaM / ___ evaM NANamaggaNNA smttaa| saMjamANuvAdeNa saMjadesu pamattasaMjadappahuDi jAva ajogikevalI oghaM // 58 // __ zaMkA-apane utpanna honeke pradeza, ghara, grAma athavA dezako svasthAna kahate haiN| isa prakArakA yaha svasthAnapada bhI ayogikevalImeM kevala upacArase hI dekhA jAtA hai, (na ki ythaarthtH)| tathA 'yaha merA hai' isa prakArakI buddhise pratigRhIta pradezako svasthAna kahate haiM, kintu kSINamohI ayogI bhagavAnmeM mamedabuddhikA abhAva hai, isalie (kisI bhI prakArase) ayogikevalIke svasthAnapada nahIM banatA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, vItarAgiyoMke apane rahaneke pradezako hI svasthAna nAmase kahA gayA hai| kintu sarAgiyoMke lie yaha nyAya nahIM hai, kyoMki, inameM mamedabhAva saMbhava hai| athavA, 'apane rahaneke pradezako svasthAna kahate haiN| yahI nyAya sarvatra grahaNa karanA cAhie, kyoMki, usake mAnane meM koI virodha nahIM hai| zaMkA- yadi isa prakAra svasthAnakA artha kahate haiM, to sAsAdanasamyagdRSTi jIvake svasthAnasvasthAnapadake sparzanakA kSetra ATha baTe caudaha ra rAju pramANa prApta hotA hai, (jo ki Age sparzanAnuyogadvAra meM batAyA nahIM gayA hai ) ? ___ samAdhAna-nahIM, kyoMki, sparzanAnuyogadvArameM, mamedabuddhise pratigRhIta aura apane svAmitvake sambandhase roke hue kSetrako hI svasthAna saMjJA prApta hai| zeSa sUtrakA artha sugama hI hai| isa prakAra zAnamArgaNA samApta huii| saMyamamArgaNAke anuvAdase saMyatoMmeM pramattasaMyata guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI saMyata jIva oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 58 // 1 saMyamAnuvAdena xxx saMyatAnAM sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 8. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 3, 59. ettha kimahaM davvaNiyadekhaNA kIrade ? Na, saMjamasAmaNNe pahANIkade oghaM paDi visesAbhAvAdo / pajjavaTThiyaNayaparUvaNA ettha jANiya vattavvA / sajogikevalI oghaM // 59 // egajogo kiNNa kado ? Na, khettaM paDi sesaguNaTThANehiMto sajogissa vise sovalaMbhAdo / jadi evaM, to saguNadvANANaM pi NANAvihabheyabhiNNANaM pudha pudha suttakaraNaM pAvedi tice Na, tesiM phaanniikykhettjnnidvisesaabhaavaado| ettha sesA pajjavaDiyaNayaparUvaNA savvA vattavyA / sAmAiyacchedovaDAvaNasuddhisaMjadesu pamatta saMjada pahuDi jAva ANiyahi tti oghaM // 60 // zaMkA- isa sUtra meM dravyArthikanayakI dezanA kisa lie jA rahI hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, saMyamasAmAnyake pradhAna karanepara oprakSetraprarUpaNAkI apekSA saMyamamArgaNAke anuvAdase kSetraprarUpaNA meM koI vizeSatA nahIM hai / ive paryAyArthikanayakI prarUpaNA jAna karake karanA cAhie / sayogikevalI bhagavAn oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM, lokake asaMkhyAta bahubhAgoM meM aura sarvalokameM rahate haiM // 59 // zaMkA- ina donoM sUtroMkA eka samAsa kyoM nahIM kiyA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, kSetrakI apekSA zeSa guNasthAnoMse sayogikevalI ke kSetra meM vizeSatA pAI jAtI hai / zaMkA- yadi aisA hai, to nAnA prakArake bhedoMse bhinnatAko prApta zeSa guNasthAnoM ke bhI pRthak pRthak sUtroM kI racanA prApta hotI hai ? - samAdhAna - nahIM, kyoMki, zeSa guNasthAnoMkI pRthak pRthak pradhAnatA karanepara bhI kSetra-janita vizeSatAkA abhAva hai, isalie pRthak pRthak sUtra - racanAkA prasaMga nahIM prApta hotA hai / yahAMpara sabhI guNasthAnasambandhI zeSa sarva paryAyArthikanayakI kSetraprarUpaNA kahanA cAhie / sAmAyika aura chedopasthApanAzuddhisaMyatoM meM pramattasaMyata guNasthAna se lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI sAmAyika aura chedopasthApanAzuddhisaMyata oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM // 60 // 1 x sAmAyikacchedopasthApanAzuddhisaMyatAnAM caturNAM x x x sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 8. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 62.] khettANugame saMjamamaggaNAkhettaparUvaNaM [123 oghapamattAdirAsIdo sAmAiya-chedovaTThAvaNasuddhisaMjadapamattAdao samANA ti edesi parUvaNA oghaM bhavadi / Na ca sAmAiya-chedovaTThAvaNasuddhisaMjadehito pudhabhAvabhUdA parihArasuddhisaMjadA asthi, jeNa tado bhedo hojja / kimidi pudhabhUdA Natthi ? dunnyvdirittchdumtthjiivaabhaavaado| sesaM sugamaM / - parihArasuddhisaMjadesu pamatta-appamattasaMjadA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 61 // edassa vi suttassa attho puvaM parUvido tti saMpahi Na vuccade / Navari pamattasaMjade tejAhAraM Natthi / suhumasAMparAiyasuddhisaMjadesu suhumasAMparAiyasuddhisaMjadauvasamA khavagA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 62 // oghameM kahI gaI pramattasaMyatAdirAzise sAmAyika aura chedopasthApanAzuddhisaMyamavAle pramattasaMyatAdika samAna haiM, isalie inake kSetrakI prarUpaNA oghokta kSetrake samAna bana jAtI hai / aura, sAmAyika tathA chedoparathApanAzuddhisaMyatoMse parihAravizuddhisaMyata pRthagbhAvarUpa hai nahIM, jisase ki unase unakA bheda ho jAya / zaMkA-parihAravizuddhisaMyata, sAmAyika aura chedopasthApanAzuddhisaMyatoMse pRthagbhUta kyoM nahIM hai ? samAdhAna- kyoMki, dravyArthika aura paryAyArthika ina donoM nayoMse bhinna chamastha jIvoMkA abhAva hai| zeSa sUtrakA artha sugama hai| parihAravizuddhisaMyatoMmeM pramattasaMyata aura apramattasaMyata jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 61 // isa sUtrakA bhI artha pahale kahA jA cukA hai, isalie aba nahIM kahate haiN| vizeSa bAta yaha hai ki pramattasaMyata guNasthAnavartI parihAravizuddhisaMyatake taijasasamuddhAta aura bhAhArakasamuddhAta ye do pada nahIM hote haiN| sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyatoMmeM sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyata upazamaka aura kSapaka jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 2 // 1 pratiSu 'duNNaya' iti pATha: 1xxxparihAravizuddhisaMyatAno pramatApramattAnatxxx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 3xxx sUkSmasAmparAyazuddhisaMyatAnAMxxx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] chakhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 63. - suhumasAMparAiyasuddhisaMjadesu tti AdhAraNideso / tattha suhumasAMparAiyasuddhisaMjadA duvidhA hoMti uvasAmagA khavagA cedi / te appaNo padesu vaTTamANA caduNhaM logANama saMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge hoti / Navari mAraNaMtiyapade mANusakhettAdo asaMkhejjaguNe hoti / jahAkkhAdavihArasuddhisaMjadesu caduTThANamoghaM // 63 // ettha ThANasaddo puvvuttaNAeNa guNaTThANavAcI / caduNhaM ThANANaM samAhAro caduTThANI, sA oghaM hodi / uvasaMtakasAya-khINakasAya-sajogi-ajogijiNANaM jahAkkhAdavihArasuddhisaMjadANaM appaNo oghaparUvaNaM hodi tti jaM vuttaM hodi / saMjadAsajadA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 64 // edassa attho puvvaM parUvido / asaMjadesu micchAdiTThI oghaM // 65 // 'sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyatoMmeM' isa padase AdhArakA nirdeza kiyA gayA / isa guNasthAnameM sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyata do prakArake hote haiM, upazAmaka aura kSapaka / ve donoM hI prakArake sUkSmasAmparAyikasaMyata apane yathAsaMbhava padoM meM rahate hue sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura mAnuSakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| vizeSa bAta yaha hai ki mAraNAntikasamuddhAtapadameM upazAmaka jIva mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| ___ yathAkhyAtavihArazuddhisaMyatoMmeM upazAntakapAya guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka cAroM guNasthAnavAle saMyatoMkA kSetra oghake samAna hai // 63 // isa sUtra meM AyA huA 'sthAna' zabda pUrvokta nyAyase guNasthAnakA vAcaka hai| cAra guNasthAnoMke samudAyako 'catu:sthAnI' kahate haiN| unakA kSetra oghake samAna hai / arthAt , upazAntakaSAya, kSINakaSAya, sayogijina aura ayogijina guNasthAnavartI yathAkhyAtavihAravizuddhisaMyatoMkA kSetra apane oghakSetrake samAna hotA hai, aisA artha kahA gayA samajhanA caahie| saMyatAsaMyata jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 64 // isa sUtrakA artha pahale kahA jA cukA hai| asaMyatoMmeM mithyAdRSTi jIva oghake samAna sarva lokameM rahate haiM // 65 // 1xxx yathAkhyAtavihArazuddhisaMyatAnAM catuparNA xx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 8. 2xxx saMyatAsaMyatAnA xx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 8. 3xx asaMyatAnAM ca caturNA sAmAnyoktaM kSetram / sa si. 1, 8. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 66.] khettANugame saMjamamaggaNAkhettaparUvaNaM [125 oghaparUNA guNaTThANANamabhedeNa bhedeNa ca jA kadA, sA atthogha-Adesodhehi duvidhA hodi / Adesogho vi guNaTThANabhedeNa codasaviho hodi / ettha oghamidi vutte kadamassa oghassa gahaNaM? Adesodhassa avayavabhUdamicchAdiTThINamoghasta / kadhamedaM labbhade ? paccAsattIdo / aNNehi vi oghehi saha kathaMci paccAsattI atthi tti bhaNide Na, aNNehi saha micchAdiTThIhi jema payariseNa paccAsattIe abhaavaado| edamatthapadaM savvattha jojeyavvaM / asaMjadacaduguNahANANamegajogo kiNNa kado ? Na, micchAdiTThINaM sesaguNaTTANehi saha khetteNa payarisapaccAsattIe abhAvAdo / sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI oghaM // 66 // edesiM tiNhaM guNaTTANANaM caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgattaNeNa mANusakhettAdo asaMkhejaguNattaNeNa paccAsattI atthi tti egajogo kado / evaM saMjamamaggaNA samattA / zaMkA-oghaprarUpaNA guNasthAnoMke abhedase aura bhedase jo kI gaI hai, vaha arthaogha aura Adeza-oghake bhedase do prakArakI hotI hai| Adeza-ogha bhI guNasthAnoMke bhedase cauna prakArakA hotA hai| so yahAM ' ogha' aisA sAmAnyapada kahanepara kisa oghakA grahaNa kiyA gayA hai? samAdhAna - Adeza-oghake avayavabhUta mithyASTiyoMke oghakA grahaNa kiyA gayA hai| zaMkA- yaha artha kaise prApta hotA hai ? samAdhAna-pratyAsattise, arthAt sAmIpyase, Adeza-oghakA grahaNa kiyA gayA hai, yaha jAnA jAtA hai| zaMkA-pratyAsatti to kathaMcit anya bhI oghoMke sAtha ho sakatI hai ? samAdhAna-aisI zaMkApara uttara dete haiM ki nahIM, kyoMki, anya oghoMke sAtha mithyAdRSTiyoMke samAna prakarSatAse pratyAsattikA abhAva hai| yaha arthapada sarvatra lagAnA caahie| zaMkA-asaMyata cAroM guNasthAnoMkA eka yoga (samAsa) kyoM nahIM kiyA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, mithyAdRSTiyoMkI zeSa sAsa.danasamyagdRSTi Adi guNasthAnoMke sAtha kSetrakI apekSA prakarSatama pratyAsattikA abhAva hai| ataMyatoMmeM sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 66 // ina sUtrokta tInoM hI guNasthAnoMkA sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgake sAtha aura mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNe kSetrake sAtha pratyAsatti pAI jAtI hai, isalie ukta tInoM guNasthAnoMkA eka yoga isa sUtrameM kiyA gayA hai| isa prakAra saMyamamArgaNA samApta huii| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 67. dasaNANuvAdeNa cakkhudaMsaNIsu micchAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage||67|| satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-veyaNa-kasAya-veubiyasamugghAdagadA cakkhudasaNI micchAdiTThI tiNhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalogassa saMkhejadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / ettha ovaTTaNA jANiya kAdavyA / evaM mAraNaMtiyasamugvAdagadA / Navari tiriyalogAdo asaMkhejaguNe tti vattavvaM / evaM ceva uvavAdagadANaM pi vattavyaM / apajattakAle cakkhudaMsaNAbhAvAdo uvavAdo Natthi tti NAsaMkaNijjaM, apajjattakAle vi khaovasama paDucca cakkhudaMsaNuvalaMbhAdo / jadi evaM, to laddhiapajjattANaM pi cakkhudaMsaNittaM pasajjade / taM ca Natthi, cakkhudaMsaNiavahArakAlassa padaraMgulassa asaMkhejjadibhAgamettapamANappasaMgAdo ? Na esa doso, NivyattiapajjattANaM cakkhudaMsaNamatthi; uttarakAle NicchaeNa cakkhudaMsaNovajogasamuppattIe aviNAbhAvicakkhudaMsaNakhaovasamadaMsaNAdo / cauridiya darzanamArgaNAke anuvAdase cakSudarzaniyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachamastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnI jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 67 // svasthAnasvasthAna vihAravatsvasthAna vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtagata cakSudarzanI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| yahAMpara apavartanA jAnakara karanA caahie| isI prakAra mAraNAntikasamuddhAtagata cakSudarzaniyoMkA kSetra hai| vizeSa bAta yaha hai ki mAraNAntikasamuddhAtagata cakSudarzanI jIva tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, aisA kahanA cAhie / isI prakArase upapAdagata cakSudarzaniyoMkA bhI kSetra kahanA caahie| aparyAptakAlameM cakSudarzanakA abhAva honese yahAMpara upapAdapada nahIM hai, aisI AzaMkA nahIM karanA cAhie, kyoMki, aparyAptakAlameM bhI kSayopazamakI apekSA cakSudarzana pAyA jAtA hai| zaMkA-yadi aisA hai, to labdhyaparyApta jIvoMke bhI cakSudarzanIpanekA prasaMga prApta hotA hai| kintu labdhyaparyApta jIvoMke cakSudarzana hotA nahIM hai / yadi labdhyaparyApta jIvoMke bhI cakSudarzanakA sadbhAva mAnA jAyagA, to cakSudarzanI jIvoMke avahArakAlako pratarAMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra pramANapanekA prasaMga prApta hogA? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, nivRttyaparyApta jIvoMke cakSudarzana hotA hai, isakA kAraNa yaha hai ki uttarakAlameM, arthAt aparyAptakAla samApta honeke pazcAt nizcayase cakSudarzanopayogakI samutpattikA avinAbhAvI cakSudarzanakA kSayopazama dekhA jAtA 1 darzanAnuvAdena cakSurdaninA midhyAdRSTayAdikSINakaSAyAntAnA lokasya saMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,8. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 71.] khettANugame daMsaNamaggaNAkhettaparUvaNaM [127 paMciMdiyaladdhiapajjattANaM cakkhudaMsaNaM Natthi, tattha cakkhudaMsaNovaogasamuppattIe avinnaabhaavickkhudNsnnkkhovsmaabhaavaado| sesaguNaTThANANaM pajjavaTThiyaparUvaNA jANiya vttvyaa| acakkhudaMsaNIsu micchAdiTThI oghaM // 68 // sugamamedaM suttaM / sAsaNasammAdiTTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 69 // edesimaNaMtaradosuttANamegattaM kiNNa kadaM ? Na, micchAdiTThIhi sesaguNaTThANANaM paccAsattIe abhaavaado| ohidaMsaNI ohiNANibhaMgoM // 70 // kevaladasaNI kevalaNANibhaMgo // 71 // hai| hAM, caturindriya aura paMcendriya ladhyaparyApta jIvoMke cakSudarzana nahIM hotA hai, kyoMki, unameM cakSudarzanopayogakI samutpattikA avinAbhAvI cakSudarzanAvaraNakarmake kSayopazamakA abhAva hai| isI prakAra sAsAdanasamyagdRSTi Adi zeSa guNasthAnoMkI paryAyArthikanayasambandhI prarUpaNA jAna karake kahanA cAhie / acakSudarzaniyoMmeM mithyAdRSTi jIva oghake samAna sarvalokameM rahate haiM / 68 // yaha sUtra sugama hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakapAyavItarAgachamastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI acakSudarzanI jIva oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 69 // zaMkA-ina anantarokta donoM sUtroMkA ekatva kyoM nahIM kiyA, arthAt eka sUtra kyoM nahIM banAyA? samAdhAna-nahIM, kyoMki, mithyAdRSTi acakSudarzanI jIvoMke sAtha zeSa guNasthAnavartI acakSudarzanI jIvoMkI pratyAsattikA abhAva hai| avadhidarzanI jIvoMkA kSetra avadhijJAniyoMke samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai // 70 // kevaladarzanI jIvoMkA kSetra kevalajJAniyoMke samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, lokakA asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka hai / / 71 // 1 acakSurdarzaninA mithyAdRSTayAdikSINakaSAyAntAnA sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1. 8. 2 avadhidarzaninAmavadhijJAnivat / sa. si. 1, 8. 3 kevaladarzaninA kevalajJAnivat / sa. si. 1, 8. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 1 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 3, 72. edANi do vi suttANi sugamANi tti pajjavaTThiyaparUvaNA Na kiirde| - evaM daMsaNamaggaNA samattA / lessANuvAdeNa kiNhalessiya-NIlalessiya-kAulessiesu micchAdiTThI oghaM // 72 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya mAraNaMtiya-uvavAdapadehi savvalogacchaNeNa, vihAravadisatthANa veubdhiyapadehi tiNhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalogassa saMkhejadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe khette acchaNeNa ca sarisattamatthi tti oghamidi bhaNidaM / Navari veuvviyasamugdhAdagadA tiriyalogassa asaMkhejjadibhAge / sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTTI asaMjadasammAdiTThI oghaM // 73 // caduNDaM logANamasaMkhejjadibhAgattaNeNa mANusakhettAdo asaMkhejjaguNattaNeNa ca ye donoM hI sUtra sugama hai, isalie paryAyArthikanayakI prarUpaNA nahIM kI jAtI hai / isa prakAra darzanamArgaNA samApta huii| lezyAmArgaNAke anuvAdase kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle aura kApotalezyAvAle jIvoMmeM mithyA dRSTi jIva oSake samAna sarvalokameM rahate haiM // 72 // ravasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina padoMkI apekSA sarvalokameM rahanese, vihAravatsvasthAna aura vaikriyikapadakI apekSA sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahane kI apekSA tInoM azubha lezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMke kSetrake sadRzatA hai, isalie sUtrameM 'ogha' yaha pada khaa| vizeSa bAta yaha hai ki vaikriyikasamuddhAtagata tInoM azubhalezyAvAle mithyAdRSTi jIva tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| tInoM azubhalezyAvAle sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyata. samyagdRSTi jIva oghake samAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / / 73 // tInoM azubhalezyAvAle ukta tInoM guNasthAnavI jIvoMke svasaMbhava padoMkI apekSA sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM rahanese aura mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNe .................. ....................... 1 lezyAnuvAdena kRSNanIlakApotalezyAnAM mithyAdRSTayAyasaMyatasamyagdRSTayantAnAM sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 129 1, 3, 74.] khettANugame lessAmagaNAkhettaparUvaNaM sarisattuvalaMbhAdo siddhamoghattaM / visesado puNa mAraNaMtiya-uvavAdagadA kiNha-NIla-kAulessiyaasaMjadasammAdiviNo saMkhejjA vi hodUNa mANusakhetAdo asaMkhejjaguNe khetteacchati, asNkhejjjoynnaayaamttaado| - teulessiya-pammalessiesu micchAiTippahuDi jAva appamattasaMjadA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 74 // teulessiyamicchAdiTThI satthANasasthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuvviyasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / mAraNaMtiyasamugdhAdagadA evaM ceva / Navari tiriyalogAdo asaMkhejaguNe tti vanavvaM / evaM ceva uvavAdagadANaM / ettha ovaTTaNaM ThavijjamANe sudhammarAsiM Thaviya appaNo uvakkamaNakAleNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgeNa bhAge hide egasamaeNa tatthuvavajjamANajIvA haoNti / puNo avaramegaM palidovamassa asaMkhejjadibhAgaM bhAgahArasarUveNa dRvide rajjuAyAmeNa uvavAdagadarAsI hodi / puNo saMkhejjapadaraMgulamecarajjUhi kSetrameM rahanese sadRzatA pAI jAtI hai, isalie unake kSetrake oghapanA siddha huaa| kintu vizeSa bAta yaha hai ki mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata kRSNa, nIla aura kApotalezyAvAle asaMyatasamyagdRSTi saMkhyAta hokarake bhI mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, kyoMki, unake mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata daMDakA AyAma asaMkhyAta yojana pAyA jAtA hai| tejolezyAvAle aura padmalezyAvAle jIvoMmeM mithyAvRSTi guNasthAnase lekara apramattasaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 74 // ___svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtagata tejolezyAvAle mithyAdRSTi jIva sAmAnya loka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / mAraNAntikasamuddhAtagata tejolezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra bhI isI prakAra hai| vizeSa vAta yaha kahanA cAhie ki ve tiryaglokase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| isI prakAra upapAda padagata tejolezyAvAle mithyAdRSTi jIvokA kSetra jAnanA caahie| yahAMpara apavartanAke sthApita karate samaya saudharmakalpakI jIvarAziko sthApita kara palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa apane upakramaNakAlase bhAga denepara eka samayameM unameM utpanna honevAle jIva hote hai| punaH eka dUsarA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga bhAgahArasvarUpase sthApita kara eka rAjupramANa AyAmavAlI upapAdapadako prApta jIvarAzikA pramANa hotA 1 tejaHpadmalezyAnA mithyAdRSTayAdyapramattAntAnAM loksyaasNkhyeybhaagH| sa. si. 1,8. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 75. guNide uvavAdakhettaM hodi| ovaTTaNA jANiya kAyavvA / teulessiyaguNapaDivaNNANaM oghbhNgo| pammalessiyamicchAdiTThI satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyasamu. gghAdagadA tihaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti, pahANIbhUdatirikkharAsittAdo / veubdhiya mAraNaMtiya-uvavAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijAdo asaMkhejjaguNe, padhANIkadasaNakkumAra-mAhidarAsIdo / sAsaNAdiguNapaDivaNNANaM appamattasaMjadaMtANaM oghbhNgaa| sukkalessiesu micchAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 75 // sukkalessiyamicchAidviNo jeNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA, teNa satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiya-uvavAdapadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / sesaguNaTThANANamoghabhaMgo / Navari hai| punaH saMkhyAta pratarAMgulapramANa rAjuoMse guNita karanepara upapAdakSetrakA pramANa hotA hai| yahAMpara apavartanA jAna karake karanA cAhie / guNasthAnapratipanna tejolezyAvAle jIvoMkA kSetra oghakSetrake samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta aura kaSAyasamuddhAtagata padmalezyAvAle mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtave bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki, yahAMpara tiryaMcarAzikI pradhAnatA hai / vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadako prApta pAlezyAvAle mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM, kyoMki, yahAMpara sAnatkumAra-mAhendra devarAzikI pradhAnatA hai / sAsAdanasamyagdRSTi Adi guNasthAnapratipanna jIvoMse lekara apramattasaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI padmalezyAvAle jIvoMkA kSetra oghake samAna hai| zuklalezyAvAle jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachavastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI zuklalezyAvAle jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 75 // cUMki, zuklalezyAvAle mithyAdRSTi jIva palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa haiM, isalie ve svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadakI apekSA sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke masaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| sAsAdanasamyagdRSTi Adi zeSa guNasthAnavartI zuklalezyAvAle jIvoMkA kSetra oghake samAna hai| vizeSa bAta yaha hai 1 zuklalezyAnA mithyAdRSTayAdikSINakaSAyAntAna loksyaasNkhyeybhaagH| sa. si. 1,8. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 77.] khetANugame bhatriyamaggaNAkhettapatvagaM [11 micchAdiTippahuDi savvaguNaTThANesu mAraNaMtiya-uvavAdapadesu jIvA saMkhejA ceva / sajogikevalI oghaM // 76 // edaM suttaM sugamaM / jadhA kasAyamaggaNAe akasAiyA vuttA, tadhA ettha lessAmaggaNAe alessiyA kiNNa vuttA tti bhaNide vuccade- jattha davvaM pahANIbhUdaM, tattha bhaNidaM hodi / jattha puNa pajjavo pahANo, tattha Na hodi| lessAmaggaNA puNa pajayapahANA ettha kadA, teNa alessiyA Na parUvidA / evaM lessAmaggaNA samattA / bhaviyANuvAdeNa bhavasiddhiesu micchAdiTippahuDi jAva ajogi: kevalI oghaM // 77 // ___edaM suttaM savvaM pi mUloghAdo avisiddhamidi mUlodhapajjavaTTiyaparUvaNaM lamade / ki mithyAdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAya guNasthAna taka zeSa sabhI guNasthAnoM meM mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina donoM padoM meM zuklalezyAvAle jIva saMkhyAta hI hote haiN| zuklalezyAvAle sayogikevalIkA kSetra oghake samAna hai // 76 // yaha sUtra sugama hai| zaMkA-jisa prakAra kaSAyamArgaNAmeM akaSAyI jIvoMkA kSetra batalAyA gayA, usI prakAra yahAM lezyAmArgaNAmeM alezya jIvoMkA kSetra kyoM nahIM kahA ? samAdhAna-aisI AzaMkA karane para kahate haiM-jisa mArgaNAmeM dravya pradhAnatAse prahaNa kiyA gayA hai, usa mArgaNa meM to pratipakSI ' akaSAyI' AdikA kSetra Adi kahA gayA hai| kintu jisa mArgaNAmeM paryAya pradhAna hai, usa mArgaNAmeM pratipakSI 'alezya' AdikA kSetra nirUpaNa nahIM kiyA gayA hai| yahAM para lezyAmArgaNA paryAya-pradhAna kahI gaI hai, isalie alezya jIvoM kA kSetra nahIM kahA gayA hai| isa prakAra lezyAmArgaNA samApta huI / ___ bhavyamArgaNAke anuvAdase bhavyasiddhika jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara ayogikavalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA kSetra oghakSetrake samAna hai|| 77 // __ yaha sampUrNa hI sUtra mUla-oghase aviziSTa hai, isalie mUla-ogha-paryAyArthikanayakI prarUpaNAko prApta hotA hai, arthAt , bhavyajIvoMkA kSetra oghameM kahe gaye kSetrake samAna hI hai / -- 1 sayogakevalinAmalezyAnAM ca sAmAnyoktaM kSetram / sa si. 1, 8. bhavyAnuSAdena bhavyAnAM caturdazAnA sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,6. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 chakkhaMDAgame jIvaTThANa [1, 3, 78. abhavasiddhiesu micchAdiTThI kevaDi khette, sabaloe // 78 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA abhavasiddhiyA savvaloge / vihAravadisatthANa-veubiyapadavidA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / kudo? tasarAsimassidUNa vuttabaMdhappAbahugasuttAdo nnjjde| taM jadhA- sabathovA dhuvbNdhgaa| sAdiyabaMdhagA asaMkhejjaguNA / aNAdiyabaMdhagA asaMkhejjaguNA | addhavabaMdhagA visesAhiyA / kettiyametteNa ? dhuvabaMdhageNUNasAdiyabaMdhagametteNa / tasesu palidovamassa asaMkhejjadimAgamettA ceva abhavasiddhiyA hoMti tti evaM kudo gavyade ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettasAdiyabaMdhagehito asaMkhejjaguNahINataNahANuvavattIdo / sAdiyabaMdhagA palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA tti kudo Nacade ? juttiido| kA juttI ? buccade abhavyasiddhika jIvoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? sarva lokameM rahate haiM // 78 // - svasthAnasvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddha ta aura upapAda padako prApta abhavyasiddhika jIva sarva lokameM rahate haiN| vihArayatsvasthAna aura vaikriyika padasthita abhavyasiddhika jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / . . . zaMkA-yaha kaise jAnA ki vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAtagata abhadhyajIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM ? samAdhAna-sarAzikA Azraya karake kahe gaye baMdhasambandhI alpabahutvAnuyogadvArake sUtroMse yaha jAnA jAtA hai| vaha isa prakAra hai-'dhruvabaMdhaka sabase kama haiN| dhruvayaMdhakoMse sAdibaMdhaka asaMkhyAtaguNe haiN| sAdibaMdhakoMse anAdibaMdhaka asaMkhyAtaguNe haiM / anAdibaMdhakoMse adhuvabaMdhaka vizeSa adhika haiN| kitane mAtra vizeSase adhika haiM ? dhruva. paMdhakoMse hIna sAdibaMdhakoMkI rAzike pramANase adhika haiN| zaMkA-trasajIvoM meM palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI abhavyAsiddhika jIva hote haiM, yaha kaise jAnA jAtA hai ? ' samAdhAna-palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra sAdibaMdhakoMse dhuvabaMdhakoMke asaM. khyAtaguNahInatA anyathA bana nahIM sakatI hai, isa anyathAnupapattise jAnA jAtA hai ki asarAzimeM abhavyasiddhika jIva palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI hote haiN| zaMkA-sAdibaMdha karanevAle jIva palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hote haiM, yaha kaise jAnA? 1 abhavyAnAM sarvalokaH / sa. si. 1,.. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 79.] khettANugame sammattamAgaNAkhettaparUvaNaM [ 133 tasesu palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA sAdiyabaMdhagA vAsapudhattaMtareNa tasahidIe palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettuvakakamaNakAluvalaM bhAdo / eiMdiesu saMcidaaNaMtasAdiyabaMdhagehiMto padarassa asaMkhejjadimAgamettA sAdiyabaMdhagA tasesu kiNNa uppajjaMti ? Na, sadhaguNa-maggaNaTThANesu AyANusAri-vaovalaMbhAdo / jeNa eiMdiesu Ao saMkhejjo, teNa tesiM vaeNa vi tattieNa ceva hodavyaM / tado siddhaM sAdiyabaMdhagA palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA tti / evaM bhaviyamaggaNA smttaa| sammattANuvAdeNa sammAdiTTi-khaiyasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTTippahuDi jAva ajogikevalI oghaM // 79 // dayaTThiyaparUvaNaM paDi viseso Natthi tti oghamidi vuttaM / pajjavaTThiyaparUvaNAe vi Natthi koi viseso / Nabari khaiyasammAdiTThIsu saMjadAsaMjadANaM maNusapajjattasaMjadA samAdhAna -yuktise| zaMkA- vaha yukti kaunasI hai ? samAdhAna-vaha yukti isa prakAra hai- trasajIvoM meM palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra sAdibaMdhaka jIva hote haiM, kyoMki, varSapRthaktvake antarase trasakAyakI sthitikA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra upakramaNakAla pAyA jAtA hai| zaMkA-ekendriya jIvoM meM saMcayako prApta ananta sAdibaMdhakoMmeMse jagapratarake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa sAdibaMdhaka javi trasajIvoM meM kyoM nahIM utpanna hote haiM ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, sabhI guNasthAna aura mArgaNAsthAnoMmeM Ayake anusAra hI vyaya pAyA jAtA hai| cUMki, ekendriyoMmeM AyakA pramANa saMkhyAta hI hai, isalie unakA vyaya bhI utanA arthAt saMkhyAta hI honA cAhie / isalie siddha huA ki prasarAzimeM sAdivaMdhaka jIva palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI hote haiN| isa prakAra bhavyamArgaNA samApta huii| samyaktvamArgaNAke anuvAdase samyagdRSTi aura kSAyikasamyagdRSTi jIvoMmeM asaM. yatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI samyagdRSTi aura kSAyikasamyagdRSTi jIvoMkA kSetra oghake samAna hai // 79 // . dravyArthikanayake prarUpaNa kI apekSA sUtra-pratipAdita jIvoM ke kSetra meM koI vizeSatA nahIM hai. isalie sUtrameM 'ogha' aisA pada kahA hai| paryAyArthikanayakI prarUpaNAmeM bhI koI vizeSatA nahIM hai| kevala kSAyikasamyagdRSTiyoM meM saMyata saMyata guNasthAnavI jIvoMke manuSya . 1 samyaktvAnuvAdena kSAyikasamyagdRSTInAmasaMyatasamyagdRSTayAyayogakevalyantAnaxxx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,.. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 3, 8.. saMjadapAvaNA kAdavyA / asaMjadasammAdiTThI vi mAraNaMtiya-uvavAdapadesu vaTTamANA sNkhejaa| sesaM sugamaM / sajogikevalI oghaM // 80 // pughillehi saha khettaM paDi payarisega paccAsattIe abhAvAdo pudha suttAraMbho / sesaM sugama / vedagasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTippahuDi jAva apamattasaMjadA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge / / 81 // ___ettha oghapajjavaTThiyaparUvaNA NiravayavA sancaguNaTThANesu parUvedavyA, visesaabhaavaado| uvasamasammAdiTThIsu asaMjadasammAdihippahuDi jAva uvasaMtakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge / / 82 // paryApta saMyatAsaMyatoMmeM saMbhava padoM kI apekSA hI kSetraprarUpaNA karanA cAhie / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina do padoM meM vartamAna asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnavartI kSAyikasamyagdRSTi jIva saMkhyAta hI hote haiN| zeSa sUtrakA artha sugama hai| sayogikevalI bhagavAnkA kSetra ogha-kathita kSetrake samAna hai / / 8. // sayogikevalI guNasthAnakI pUrvavartI guNasthAnoMke sAtha kSetrakI apekSA prakarSatAse pratyAsattikA abhAva hai, isalie yaha pRthak sUtra banAyA gayA hai| zeSa sUtrakA artha sugama hai| vedakasamyagdRSTiyoM meM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara apramattasaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI vedakasamyagdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / / 81 // ___ yahAMpara oghameM kahI gaI paryAyArthikanayasambandhI kSetrarUpaNA sampUrNa padoMkI apekSA sarva guNasthAnoM meM prarUpaNa karanA cAhie, kyoMki, usase isameM koI vizeSatA nahIM hai| upazamasamyagdRSTi jIvoMmeM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara upazAntakaSAyavItarAgachamastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI upazamasamyagdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM / / 82 / / 1kSAyopatramikasamyagdRSTInAmasaMyatasamyagdRSTayAcapramattAntAnat xxxsAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1,8. aupazamikasamyaSTInAmasaMyatasamyagdaSTazAyupazAntakaSAyAntAnA xx sAmAnyoktaM kSetram / sa. si. 1, 6. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 85. ] khettAgame sammattamaggaNAkhe taparUvaNaM [ 135 asaMjada satthANasatyANa-vihAra va disatthANa- vedaNa-kasAya- veubviyasamugdhAdagadA sammAiTThI caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / mAraNaMtiya uvavAdapadesu eso ceva AlAvA / Navari tesu padesu' dvidajIvA saMkhejjA cetra hoMti, uvasama seDhado oriya uvasamasammateNa saha asaMjamaM paDivaNNajIvANaM saMkhejjatuvalaMbhAdo / sesa va samasammAdiduNiM kiSNa maraNamatthi tti vRte sabhAvado / evaM saMjadAsaMjadANaM piM / vari uvavAdapadaM Natthi / sesANamoghaM / vari pamattasaMjadassa uvasamasammatteNa tejA - hAraM Natthi / sAsa sammAdiTTI oghaM // 83 // sammAmicchAdiTTI oghaM // 84 // micchAdiTThI oghaM // 85 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsa muddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamudghAtako prApta asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnavartI upazamasamyagdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura mAnuSakSetra se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda ina donoM padoM meM bhI yahI ukta kSetra-AlApa jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki una donoM padoM meM vartamAna jIva saMkhyAta hI hote haiM, kyoMki, upazamazreNise utara kara upazamasamyaktvake sAtha asaMyamabhAvako prApta honevAle jIvoMkI saMkhyA saMkhyAta hI pAI jAtI hai / zaMkA-upazamazreNI se utara kara maranevAle upazamasamyagdRSTi jIvoMke atirikta zeSa anya upazamasamyagdRSTi jIvoMkA maraNa kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna - svabhAvase hI nahIM hotA hai | isI prakAra se saMyatAsaMyata guNasthAnavartI upazamasamyagdRSTi jIvoMkA kSetra bhI jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha ki unake upapAdapada nahIM hotA hai / zeSa guNasthAnavartI upazamasamyagdRSTi jIvoMkA kSetra ogha varNita kSetra ke samAna hai| vizeSatA kevala itanI hai ki pramattasaMyatake upazamasamyaktvake sAtha taijasasamuddhAta aura AhArakasamuddhAta nahIM hote haiM / sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA kSetra oghake samAna hai // 83 // samyagmithyAdRSTi jIvoMkA kSetra oghake samAna hai // 84 // mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra ogha ke samAna hai / / 85 / / 1 pratiSu 'padesesu ' iti pAThaH / 2 pratiSu ' hi' iti pAThaH / 3 Xxx sAsAdanasamyagdRSTani samya mithyAdRSTInAM mithyAdRSTInAM ca sAmAnyoktaM kSetram | sa. si. 1,8. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chavakhaMDAgame jIvANaM dANi tiNi vittANi sugamANi tti edesi parUvaNA Na kIrade / evaM sammattamaggaNA samattA / saNiyANuvAdeNa saNIsu micchAdiTTi pahuDi jAva khINakasAyavIdarA gachadumatthA kevaDa khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 86 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya- ve uvviyasamugdhAda gadA saNNimicchAdiTThI tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchaMti / evaM mAraNaMtiya uvavAdapadesu vi vattavyaM / Navari tiriyalogAdo asaMkhejjaguNe idi bhANidavvaM / sesaguNadvANANamoghabhaMgo, tado visesAbhAvAdo / asaNNI kevaDa khette, savvaloge // 87 // 136 ] edassa sutasa attho sugamo / evaM saNimangaNA samattA / ye ukta tInoM hI sUtra sugama hai, isalie unakI prarUpaNA nahIM kI jAtI hai / isa prakAra samyaktvamArgaNA samApta huI / saMjJimArgaNA ke anuvAda se saMjJI jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI saMjJI jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM // 86 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamudrAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamudrAta, ina pAMca padoMko prApta saMkSI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgameM aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiM / isIprakAra mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina do padoMmeM vartamAna saMjJI mithyAdRSTi jIvoM kA bhI kSetra kahanA cAhie / kevala itanI bAta vizeSa kahanA cAhie ki ye tiryaglokale asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / sAsAdanAdi zeSa guNasthAnavartI jIvoMkA kSetra ogha kSetra ke samAna hai, kyoMki, oghake kSetra se sAsAdanAdi guNasthAnoMke saMjJI jIvoM ke kSetra meM koI vizeSatA nahIM hai / asaMjJI jIva kitane isa sUtra kA artha [ 1, 3, 86. kSetrameM rahate hai ? sarva loka meM rahate haiM // 87 // sugama hai / isa prakAra saMzimArgaNA samApta huI / 1 saMjJAnuvAdena saMjJina cakSurdarzanivat / sa. si. 1,8. 2 asaMjJinA sarvalokaH / sa. si. 1,8. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 3, 90.] khettANugame AhAramaggaNAkhettaparUvaNaM [130 AhArANuvAdeNa AhAraesu micchAdiTThI oghaM // 88 // savapadehi oghaparUvaNAdo viseso Nasthi tti oghattaM jujjade / sAsaNasammAdiTippahuDi jAva sajogikevalI kevaDi khete, logassa asaMkhejjadibhAge // 89 // edassa suttassa pajjavaTTiyaparUvaNA oghaparUvaNAe tullA / Navari uvavAdo sarIragahidapaDhamasamae vattavyo / sajogikevalissa vi padara-logapUraNasamugghAdA vi Nasthi, aahaarittaabhaavaado| aNAhAraesu micchAdiTThI oghaM // 90 // davvaTThiyaparUvaNAe oghaM hodi / pajjavaTThiyaparUvaNAe puNa uvavAdapadamekkaM ceva asthi / sesaM Nasthi / sesaM sugamaM / __ AhAramArgaNAke anuvAdase AhAraka jIvoMmeM mithyAdRSTiyoMkA kSetra oSake samAna sarva loka hai / / 88 // mithyAdRSTi jIvoMke svasthAna Adi sabhI padoMke sAtha kSetrasambandhI oghanarUpaNAse vizeSatA nahIM hai, isalie unake kSetrake oghapanA bana jAtA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI saMjJI jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN|| 89 / / isa sUtrakI paryAyArthikanayasambandhI kSetraprarUpaNA oghakSetraprarUpaNAke samAna hai| vizeSa bAta yaha hai ki AhAraka jIvoMke upapAdapada zarIra grahaNa karane ke prathama samayameM kahanA cAhie, (kyoMki, tabhI jIva AhAraka hotA hai)| AhAraka sayogikevalIke bhI pratara aura lokapUraNasamuddhAta nahIM hote haiM, kyoMki, ina donoM avasthAoM meM kevalIke AhArakapanekA abhAva hai, arthAt pratara aura lokapUraNasamuddhAtakI avasthAmeM sayogikevalI bhagavAn anAhAraka rahate haiN| . anAhArakoMmeM midhyAdRSTi jIvoMkA kSetra oghake samAna sarvaloka hai / / 90 // dravyArthikanayakI prarUpaNAse anAhAraka mithyAdRSTi jIvoMkA kSetra oghake samAna hotA hai / kintu paryAyArthikanayakI prarUpaNAkI apekSA to eka upapAdapada hI hotA hai| zeSa pada nahIM hote haiM, (kyoMki, anAhAraka mithyAdRSTi jIvoM meM svasthAnAdi zeSa sabhI pada masaMbhava haiN)| zeSa sUtrakA artha sugama hai| - 1 AhArAnuvAdena AhArakANAM mizyAdRSTavAdikSINakaSAyAntAnA sAmAnyoktaM kSetram / sabogakevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1, 8. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ worm............. 138] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 3, 91. sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI ajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge // 91 // - pajjavaTThiyaNaeNa uvavAdagadA sAsaNasammAdiTThI caduNDaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe acchati / asaMjadasammAdiTThINaM parUvaNA evaM ceva / ajogi. kevalI caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa sNkhejjdimaage| sajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjesu vA bhAgesu, savvaloge vA // 92 // padaragado sajogikevalI logassa asaMkhejjesu bhAgesu vA hodi, logaperaMtaDidavAdavalayavadirittasayalalogakhettaM samAvUriya dvidcaado| logapUraNe puNa savvaloge bhavadi, sabalogamAvUriya dvidttaado| ( evaM AhAramaggaNA samattA) evaM khettANiogaddAraM samatta / anAhAraka sAsAdanasamyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura ayogikevalI kitane kSetrameM rahate haiM ? lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiM // 91 // paryAyArthikanayasambandhI kSetraprarUpaNAkI apekSA upapAdako prApta anAhAraka sAsAdanasamyagdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNe kSetrameM rahate haiN| anAhAraka asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkI kSetraprarUpaNA bhI isI prakAra jAnanA caahie| anAhAraka ayogikevalI bhagavAn sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgameM aura manuSyakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN| anAhAraka sayogikavalI bhagavAn kitane kSetra meM rahate haiM ? lokake asaMkhyAta bahubhAgoMmeM aura sarvalokameM rahate haiM / 92 // pratarasamuddhAtagata sayogikevalI jina lokake asaMkhyAta bahubhAgoM meM rahate haiM, kyoMki, ve lokake cAroM ora sthita vAtavalaya-vyatirikta sakala lokake kSetrako samApUrita karake sthita hote haiN| punaH lokapUraNasamuddhAtameM ve hI sayogikevalI jina sarva lokameM rahate haiM, kyoMki, usa samaya ve sarva lokako ApUraNa karake sthita hote haiN| (isa prakAra AhAramArgaNA samApta huii|) isa prakAra kSetrAnuyogadvAra samApta huaa| 1 anAhArakANAM mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTayasaMyatasamyagdRSTaghayogakevalinA sAmAnyoktaM kSetram / sa si.1,8. ..., 2 sayogikevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgAH sarvaloko vA / sa. si. 1, 8. 3 kSetra nirNayaH kRtH| sa. si. 1,8. - Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ___phosaNANugamo Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri-bhagavaMta-pupphadaMta-bhUdabali-paNIdo chakkhaMDAgamo siri-vIraseNAiriya-viraiya-dhavalA-TIkA-samaNNido tassa paDhamakhaMDe jIvahANe phosaNANugamo gamiUNelAirie tihuvaNabhavaNekkamaMgalappaIve / kalikalusaphusaNavasaNe suttaM phosAsiyaM vocchaM / posaNANugameNa duviho Niddeso, ogheNa AdeseNa ya // 1 // NAmaphosaNaM ThavaNaphosaNaM davyaphosaNaM khettaphosaNaM kAlaphosaNaM bhAvaphosaNaM cedi chavvihaM phosaNaM / tattha NAmaphosaNaM phosaNa sdd|| eso dabaTTiyassa Nikkhevo, dhuvatveNa tribhuvanarUpI bhavanake prakAzita karaneke lie advitIya maMgalapradIpa, aura kalikAlakI kaluSatAke saMmArjanake lie vastrasvarUpa zrI elAcAryako namaskAra karake sparzanAnugamAzrita sUtroM ke arthako kahatA hUM // ___sparzanAnugamakI apekSA nirdeza do prakArakA hai, oghanirdeza aura Adezanirdeza // 1 // ___nAmasparzana, sthApanAsparzana, dravyasparzana, kSetrasparzana kAlasparzana aura bhAvasparzanake bhedase sparzana chaha prakArakA hai| unameM 'sparzana' yaha zabda nAmasparzana nikSepa hai / yaha nikSepa dravyArthikanayakA viSaya hai, kyoMki, dhruvapaneke vinA vAcya-vAcakabhAvarUpa sambandha 1 sparzanamucyate-tad dvividham / sAmAnyena vizeSeNa ca // sa. si. 1, 8. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] chakkhaMDAgamai jIvahANaM [1, 5, 1. viNA vAciya-vAcayabhAvANuvavattIdo / soyamidi buddhIe aNNadavveNa aNNadabassa eyattakaraNaM ThavaNaphosaNaM NAma / jahA, ghaDa-piDharAdisu eso usaho ajIvo ahiNaMdaNo ti / eso vi davvaTThiyassa Nikkhevo, doNhameyatta-dhuvattehi viNA ThavaNApavuttIe asaMbhavAdo / Agama-NoAgamamedeNa duvihaM davyaphosaNaM / tattha phosaNapAhuDajANago aNuvajuto khaovasamasahio Agamado davvaphosaNaM NAma / NoAgamadavyaphosaNaM jANugasarIra-bhaviya-tavvadirittadavyaphosaNabheeNa tivihaM / tattha jANugasarIradavvaphosaNaM bhaviya-vaTTamANa-samujjhAdabheeNa tivihaM / kadhamedassa tivihasarIrassa phosaNavavadeso ? pheosaNapAhuDasahacArAdo / jahA, asisahacarido asI, dhaNusahacarido dhnnuhmidi| bhaviyadavyaphosaNaM bhavissakAle phosnnpaahuddjaanno| kadhamedassa davyaphosaNavavaeso ? puvuttarAvatthANaM davveNa egttaado| jahA, iMdahamANidakaTThassa iMdo tti vavadeso / tavvadirittadavyaphosaNaM sacitta-acitta nahIM bana sakatA hai| yaha vahI hai ' isa prakArakI buddhise anya dravyake sAtha anya dravyakA ekatva sthApita karanA sthApanA nikSepa hai| jaise, ghaTa, piThara (pAtravizeSa) AdikameM 'yaha RSabha hai, yaha ajIva hai, yaha abhinandana hai' ityAdi / yaha sthApanAnikSepa bhI dradhyArthikanayakA viSaya hai, kyoMki, do padArthoM kI ekatA aura dhruvatAke vinA sthApanAnikSepakI pravRtti asaMbhava hai| Agama aura noAgamake bhedase dravyasparzananikSepa do prakArakA hai| unameM sparzanaviSayaka zAstrakA jJAyaka, kintu vartamAnameM anupayogI aura kSayopazamasahita jIva bhAgamadravyasparzananikSepa hai| noAgamadravyasparzananikSepa zAyakazarIra, bhavya aura tadvyatiriktadravyasparzanake bhedase tIna prakArakA hai| unameM zAyakazarIra dravyasparzana bhAvI, vartamAna aura samujjhita (tyakta) ke bhedase tIna prakArakA hai| zaMkA-isa tIna prakArake zarIrako 'sparzana' yaha vyapadeza (saMjJA) kaise prApta ho sakatA hai? samAdhAna-sparzanaprAbhUtake sAhacaryase ukta tIna prakArake zarIrako bhI sparzanasaMkSA prApta ho jAtI hai| jaise, asi (talabAra) se sahadharita puruSako asi aura dhanuSase sahavarita puruSako dhanuSa saMkSA prApta ho jAtI hai| bhaviSyakAlameM sparzanaviSayaka zAstra ke jJAyakako bhavyadravyasparzana kahate haiN| zaMkA-isa bhavyazarIrapAleke 'dravyasparzana ' yaha saMkSA kaise hai ? samAdhAna-vivakSita dravyakI pUrSa avasthA aura uttara avasthAkA usa vyake sAtha ekatva pAyA jAtA hai| jaise, indra banAneke liye lAe gae kASThakI 'indra' yaha saMkSA dekhI jAtI hai| Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 1.] phosaNANugame NidesaparUvaNaM [153 missayabhedeNa tivihaM / sacittANaM davyANaM jo saMjoo so sacittadavbaphosaNaM / acittANaM davyANaM jo aNNoNNeNa saMjoo so acittadabaphosaNaM / missayadavyaphosaNaM chaNhaM davvANaM saMjoeNa egUNasaTThibheyabhiNaM / sesadavyANamAgAseNa saha saMjoo khettaphosaNaM / amutteNa AgAseNa saha sesadavyANaM muttANamamuttANaM vA kadhaM poso ? Na esa doso, avagejjhAva tadvayatiriktadravyasparzana sacitta, acitta aura mizrake bhedase tIna prakArakA hai / jo sacitta dravyoMkA saMyoga hotA hai, vaha sacittadravyasparzana kahalAtA hai / acitta dravyoMkA jo parasparameM saMyoga hotA hai, vaha acittadravyasparzana kahalAtA hai| mizradravyasparzana cetanaacetanasvarUpa chahoM dravyoMke saMyogase unasaTha bhedavAlA hotA hai| vizeSArtha-kisI vivakSita rAzike dvisaMyogI, trisaMyogI Adi bhaMga nikAlane ke lie vivakSita rAzipramANase lekara eka eka kama karate hue ekake aMka taka aMka sthApita karanA cAhie / punaH dUsarI paMktimeM unake nIce ekase lekara vivakSita rAzi taka aMka likhanA caahie| pahalI paMktike aMkoMko aMza yA bhAjya aura dUsarI paMktike aMkoMko hAra yA bhAgahAra kahate haiN| yahAM pahale bhAjyoMke sAtha agale bhAjyoMkA aura pahale bhAgahAroMke sAtha agale bhAgahAroMkA guNA karanA caahie| punaH bhAjyoMke guNanaphalameM bhAgahAroMke guNanaphalakA bhAga denA cAhie jo isa prakAra pramANa Ave, utane hI vivakSita sthAnake bhaMga samajhanA caahie| isa karaNasUtra (go. karmakAMDa gAthA naM. 799) ke niyamAnusAra chaha dravyoMke saMyogI bhaMga isa prakAra hoMge-dvisaMyogI-645 = 15 / trisaMyogI 100 = 20 / catuHsaMyogI5454443 = 15 / paMcasaMyogI xxx 342= 142434445 gIxxx20 21 ina saba saMyogIbhaMgokA yoga 15+20+15+6+2=57 pasa1424344:546 sattAvana hotA hai| ina 57 bhaMgoMke atirikta jIvakA jIvake sAtha, tathA pudgala kA pudgala ke sAtha, isa prakAra do bhaMga aura bhI saMbhaya haiM, jinheM milAkara 59 saMyogI bhaMga ho jAte haiM / dharmAstikAya Adi zeSa cAra dravya akhaMDa eka eka hI hote haiM, ataH unake isa prakArake eka hI dravyake bhItara saMyogI bhaMga saMbhava nahIM haiN| jIva Adi chahoM dravyoMke pRthak pRthak chaha bhaMga aura hote haiM, jo asaMyogI (eka saMyogI) honese yahAM grahaNa nahIM kiye gaye / . zeSa dravyoMkA AkAzadravyake sAtha jo saMyoga hai, vaha kSetrasparzana kahalAtA hai| zaMkA- amUrsa AkAzake sAtha zeSa amUrta aura mUrta dravyoMkA sparza kaise saMbhava hai ? 142 64544 - SaTasa Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] chatrakhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 1. gAgabhAvasva uvayAreNa phAMsavavaesAdo, satta-pameyattAdiNA aNNoSNasamANattaNeNa vA / kAlavyasta aNNadavvehi jo saMjoo so kAlaphosaNaM NAma / ettha amutteNa kAlavtreNa savvANaM jadivi pAso Natthi, pariNAmijjamANANi sesadavvANi pariNAmatteNa kAlena pusidANitti uvayAreNa kAlaphosaNaM buccade / khetta kAlaposaNANi davphosaNamhi kiNNa padaMti citte Na padaMti, davvAdo dabbegadesassa kathaMci bheduvalaMbhAdo | bhAvaphosaNaM duvihaM Agama-NoAgamabheeNa / phosaNapAhuDajANao ubajutto Agamado bhAvaphosaNaM / pAsaguNapariNadapoggaladavvaM goAgamabhAva kosaNaM / edesu phosaNesu jIvakhettaphosaNeNa payadaM / asparziM spRzyata iti sparzanam / phosaNassa aNugamo phosaNANugamo, teNa phosaNANugameNa / Nideso kahaNaM vakkhANamidi eDo / so duviho, jahA payaI / oveNa piMDeNa abhedeNetti eyaTTho / AdeseNa bhedeNa samAdhAna- yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, avagAhya avagAhakabhAvako hI upacAra se sparzasaMjJA prApta hai, athavA, sattva, prameyatva Adike dvArA mUrtta dravyake sAtha amUrta dravyoMkI paraspara samAnatA honese bhI sparzakA vyavahAra bana jAtA hai / kAladravyakA anya dravyoMke sAtha jo saMyoga hai, usakA nAma kAlasparzana hai / yahAM yadyapi amUrtta kAladravya ke sAtha zeSa dravyoMkA sparzana nahIM hai, tathApi pariNamita hone vAle zeSa dravya pariNAmatvakI apekSA kAlase sparzita haiM, isa prakAra ke upacAra se kAlasparzana kahA jAtA hai / zaMkA- kSetrasparzana aura kAlasparzana ye donoM sparzana, dravyasparzanameM kyoM nahIM antarbhUta hote haiM ? samAdhAna - aisI zaMkApara uttara dete haiM ki kSetrasparzana aura kAlasparzana dravyasparzana meM antarbhUta nahIM hote haiM, kyoMki, dravyase dravyake eka dezakA kathaMcit bheda pAyA jAtA hai / bhAvasparzana Agama aura noAgamake bheda se do prakArakA hai| sparzanaviSayaka zAstra ke zAyaka aura vartamAna meM usameM upayukta jIvako AgamabhAvasparzana kahate haiM / sparzaguNase pariNata puladravya ko noAgamabhAvasparzana kahate haiM / ina ukta chaha prakArake sparzanoM se yahAMpara jIvadravyasambandhI kSetrasparzana se prayojana hai / jo bhUtakAla meM sparza kiyA gayA aura vartamAna meM sparza kiyA jA rahA hai, vaha sparzana kahalAtA hai / sparzana ke anugamako sparzanAnugama kahate haiM, usase, arthAt sparzanAnugamase / nirdeza, kathana aura vyAkhyAna, ye tInoM ekArthaka nAma haiN| vaha nirdeza prakRtike nirdeza ke samAna do prakArakA hotA hai / ogha, piMDa aura abheda, ye saba ekArthaka nAma hai| Adeza, bheda Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 2.] phosaNANugame micchAiDiphosaNaparUvaNaM [145 viseseNetti samANaTTho / oghaNiddeso AdesaNideso tti duviho ceva Nideso hodi, dabbapajjavaTThiyaNae aNavalaMbiya khnnovaayaabhaavaado| jadi evaM, to pamANavakkassa abhAvo pasajjade idi vutte, hodu NAma abhAvo, guNappahANabhAvamaMtareNa kahaNovAyAbhAvAdo / adhavA, pamANuppAidaM vayaNaM pamANavakkamuvayAreNa vuccade / ogheNa micchAdiTTIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, savvalogoM // 2 // 'jahA uddeso tahA Nideso ' tti NAyAdo tAva ogheNetti vayaNaM / sesaguNaTThANapaDisehaDhe micchAdiTThIhiM tti vayaNaM / kevaDiyaM khettaM phosidamidi pucchAsuttaM satthassa pamANattapaduppAyaNaphalaM / khettANiogaddAre savvamaggaNaTThANANi assidUNa savvaguNaTThANANaM vaTTamANakAlavisiTuM khettaM paduppAdidaM, saMpadi posaNANiogaddAreNa kiM parUvijjade ? codasa maggaNaTThANANi assidNa savvaguNaTThANANaM adIdakAlavisesidakhettaM phosaNaM vuccade / ettha aura vizeSa ye saba samAnArthaka nAma haiN| oghanirdeza aura Adezanirdeza isa prakArase nirdeza do hI prakArakA hotA hai, kyoMki, dravyArthika aura paryAyArthikanayoMke avalambana kiye vinA vastusvarUpake kathana karane ke upAyakA abhAva hai| zaMkA-yadi aisA hai to pramANavAkyakA abhAva prApta hotA hai ? samAdhAna - ukta zaMkApara dhavalAkAra kahate haiM ki bhale hI pramANavAkyakA abhAva ho jAve, kyoMki, gauNatA aura pradhAnatAke vinA vastusvarUpake kathana karaneke upAyakA bhI abhAva hai| athavA, pramANase utpAdita vacanako upacArase pramANavAkya kahate haiN| oghase mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? sarvaloka sparza kiyA hai // 2 // ... 'jisa prakArase uddeza hotA hai, usI prakArase nirdeza hotA hai' isa nyAyake anusAra sUtrameM pahale 'oghase' aisA vacana khaa| sAsAdanAdi zeSa guNasthAnoM ke pratiSedha karaneke lie 'mithyAdRSTiyoMke dvArA' yaha vacana khaa| 'kitanA kSetra sparza kiyA hai' yaha pRcchAsUtra zAstrake pramANatA-pratipAdana karaneke lie kahA gayA hai| zaMkA-kSetrAnuyogadvArameM sarva mArgaNAsthAnoMkA Azraya lekara sabhI guNasthAnoMke vartamAnakAlaviziSTa kSetrakA pratipAdana kara diyA gayA hai / aba punaH isa sparzanAnuyogadvArase kyA prarUpaNa kiyA jAtA hai ? - samAdhAna-caudaha mArgaNAsthAnoMkA Azraya lekarake sabhI guNasthAnoMke atIta (bhUta) kAla viziSTa kSetrako sparzana kahA gayA hai| (ataeva yahAM usIkA prarUpaNa kiyA jAtA hai|) .... sAmAnyena tAvata mithyAdRSTimiH sarvalokaH spRssttH| sa. si. 1.8, 2 pratiSu 'tAva ovaM ca NAmitti ti oSeNeti' iti pAra Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 2. vahamANakhettaparUvaNaM pi suttaNibaddhameva dIsadi / tado Na posaNamadIdakAlavisiTThakhetta. paduppAiyaM, kiMtu vaTTamANAdIdakAlavisesidakhettapaduppAiyamidi ? ettha Na khettaparUvaNaM, taM taM puvvaM khettANiogaddAraparUvidavaTTamANakhettaM saMbharAviya adIdakAlavisiTThakhettapaduppAyaNaTuM tassuvAdANA / tado phosaNamadIdakAlavisesidakhette paduppAiyamevetti siddhaM / savvalogo, savvo logo micchAdiTThIhi cchutto tti jaM vuttaM hodi / ettha logapamANaM putvaM va ANedavvaM / adhavA muhasahidamUlamaddhaM chettUNaddheNa sattabaggeNa / haMtUNegaTThakade ghaNarajjU hoMti logamhi // 1 // edIe gAhAe aannedvyo| adhavA sattarajjuvikkhaMbha-coddasarajjuAyadakhettaM Thaviya zaMkA-yahAM sparzanAnuyogadvArameM vartamAnakAlasambandhI kSetrakI prarUpaNA bhI sUtratibaddha hI dekhI jAtI hai, isalie sparzana atItakAlaviziSTa kSetrakA pratipAdana karanevAlA nahIM hai, kintu vartamAna aura atItakAlase viziSTa kSetrakA pratipAdana karanevAlA hai ? samAdhAna-yahAM sparzanAnuyogadvArameM vartamAnakSetrako prarUpaNA nahIM kI jA rahI hai, kintu, pahale kSetrAnuyogadvArameM prarUpita usa usa vartamAnakSetrako smaraNa karAkara atItakAlaviziSTa kSetrake pratipAdanArtha usakA grahaNa kiyA gayA hai / ataeva sparzanAnuyogadvAra atItakAlase viziSTa kSetrakA hI pratipAdana karanevAlA hai, yaha siddha huaa| - 'sarvaloka' arthAt sampUrNa loka mithyAdRSTi jIvoMke dvArA sparza kiyA gayA hai, aisA kahA gayA hai| yahAMpara lokakA pramANa pahale kSetraprarUpaNAmeM batAye gaye niyamake anusAra nikAla lenA cAhie / athavA lokako ardhabhAgase chedakara arthAt madhyalokase do vibhAga kara, donoM vibhAgoMke pRthak pRthak mukhasahita mUlake vistArako AdhA karake, punaHsAtake vargase guNA karake, una donoM rAziyoMko jor3a denepara, lokasambandhI ghanarAju utpanna hote haiM // 1 // ___ isa gAthAke anusAra lokakA pramANa nikAlanA caahie| vizeSArtha-lokako madhyase vibhakta karanepara do bhAga ho jAte haiM, Urdhvaloka aura adholok| inameMse adholokakA mukha 1 rAju aura mUla 7 rAjupramANa hai| ataeva ina donoMkA yoga 8 rAju huaa| isake Adhe 4 ko 7 ke varga (7 x 7 = 49) se guNA karanepara (4449% ) 196 rAju Ate haiN| yahI adholokake ghanarAjuoMkA pramANa hai| isI prakArase UrdhvalokakA mukha 1 rAju aura mUla 5 rAjupramANa hai, donokA yoga 6 rAju huaa| isake Adhe 3 ko 7 ke vargase guNA karanepara (3449 =) 147 rAju Ate haiN| yahI Urdhvalokake dhanarAjuokA pramANa hai| ukta donoM pramANoMko ekatrita karanepara (196 + 147 = ) 343 lokasambandhI ghanarAjuoMkA pramANa hotA hai| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 2. ] phosaNAgame micchAiphosaNa parUvarNa [ 147 AyAmaM codasakhaMDAI kADhUNa vikkhaMbheNa satta khaMDe kariya logapamANAdA adhiyakhettaM phusiya phelide sagala - vigalAvayavasahida loga khettaM pariSphuDaM hodUga dIsadi / tattha dvidasuttavaseNa savvANi khettakhaMDANi ANiya melAvide vi taM caiva logapamANaM hodi / athavA, sAta rAjupramANa caur3e aura caudaha rAjupramANa lambe kSetrako sthApana karake AyAmakI apekSA caudaha khaMDa karake aura viSkambhakI apekSA sAta khaMDa karake, punaH lokake pramANameM se adhika kSetrako lekara rAjuke pramANase khaMDita karanepara, apane sakala aura vikala avayavoMse sahita lokarUpa kSetra pariskuTa hokara dikhAI detA hai / punaH vahAMpara batAye gae sUtra ke anusAra samasta kSetrakhaMDoM ko nikAla karake milAnepara bhI vahI tIna sau tetAlIsa ghanarAju lokakA pramANa ho jAtA hai / - vizeSArtha - ukta kathanakA abhiprAya yaha hai ki puruSAkAra lokake AkAra meM trasanAlI tathA usake Age pIche trasanAlIke samAna hI jo kSetra hai vaha saba pUrva-pazcima eka rAju caur3A, uttara-dakSiNa sAta rAju moTA aura Upara-nIce caudaha rAju lambA hai| isa kapATAkAra Ayata-caturasra kSetrako lambAIkI orase eka eka rAju pramANase khaMDita karake punaH moTAIkI orase bhI eka rAjupramANase khaMDita karanA cAhie / isa prakArale ukta kapATAkAra AyatacaturasrakSetra ke eka rAjupramANa lambe, caur3e aura moTe arthAt ghanAtmaka khaMDa 14 x 7 = 98 ) aThyAnave hote haiN| punaH lokapramANa meMse isa kSetrake ( ina khaMDoM ke ) atirikta jo avaziSTa kSetra bacA hai, use lekara sama vibhAgoMko Upara-nIce sthApanakara pUrvokta pramANase hI eka eka rAjupramANake khaMDa karanA cAhie, jisakA krama isa prakAra hai- madhyaloka se nIce adhobhAgake jo zeSa donoM pArzvavartI do bhAga haiM, unheM ekake Upara dUsareko viparyAsakramase rakhanA caahie| aisA karane para vaha sAta rAjupramANa lambA, caur3A samacaturasra kSetra bana jAtA hai, jisakI ki moTAI sarvatra tIna rAjupramANa ho jAtI hai| isake bhI eka eka ghanarAjupramANa baMDa karane para (7 x 7 x 3 = 147 ) ekasau saiMtAlIsa khaMDa hote haiM / isI prakAra se Urdhvalokake avaziSTa kSetrako brahmaleokake pAsa se chinna kara denepara samAna mApavAle cAra bhAga ho jAte haiN| inheM kramazaH viparyAsakrama se sthApita karane para sAta rAju lambe, sAr3he tIna rAju caur3e aura do rAju moTe, aise do Ayata-caturasra kSetra ho jAte haiN| yadi ina donoM bhAga ko bhI caur3AIkI orase milA diyA jAya, to sAta rAjupramANa lambA-caur3A eka samacaturasra kSetra bana jAtA hai, jisakI ki moTAI sarvatra do rAju hogI / isake bhI eka eka ghanarAjupramANa khaMDa karane para (7 x 7 x = 98 ) aThyAnave khaMDa hote haiM / isa prakArase utpanna hue ina samasta khaMDoM ko jor3a dene para (98 + 147 + 98 = 343 ) tIna sauM tetAlIsa khaMDa ho jAte haiM, jo ki pratyeka eka eka ghanarAjupramANa haiM / ataeva isa prakAra se bhI DhokakA pramANa 343 ghanarAju nikala AtA hai / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] chakkhaMDAgame jIvANa [ 1, 4, 3. ettha pajjavaTThiyaparUvaNA gccade / satthANasatthAna- vedaNa-kasAya-mAraNaMtiyauvavAdagadamicchAdiTThIhi adIdeNa vaTTamANeNa ca savvalogo phosido / vihArava disatthANavimugdhAdagadehi vaTTamANe kAle tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo phosido | aDDAijjAdo asaMkhejjaguNaM khettaM phosidaM / ettha ovaTTaNAe khettabhaMgo | adIdeNa aTTha codasabhAgA dekhaNA / taM jadhA - logaNAliM codasa khaMDe kariya merumUlAdo heDima do- khaMDANi uvarima-cha-khaMDANi ca egaTThe kade aTTha coddasa bhAgA hoMti / te ca mijoyaNasahasseNUNA hoMti / sAsa sammAdihiM kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 3 // edaM sutaM maMdabuddhisissa saMbhAlaNaGkaM khettANi o gaddAre uttameva puNaravi uttaM, adIdANAgadavamANakAlavisiTThakhettesu codasaguNaTThA gaNitra dvesu pucchidesu tassissa saMdehaviNAsaGkaM vA du-kAlavisiThThakhettaparUvaNaM kIrade / satthANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNa aba yahAM para paryAyArthika nayasambandhI prarUpaNA kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vedanAsamudvAta, kaSAyasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata mithyAdRSTi jIvoMne atItakAla aura vartamAnakAlakI apekSA sarva loka sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamudvAtagata midhyAdRSTi jIvoMne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai; tathA aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para apavartanA kSetraprarUpaNA ke samAna jAnanA cAhie / vihAravatsva sthAna aura vaikriyikasamuddhAtagata mithyAdRSTi jIvoMne atItakAlakI apekSA dezona (kucha kama ) ATha baTe caudaha (14) rAju kSetra sparza kiyA hai, vaha isa prakAra se hai -- lokanAlI ke caudaha khaMDa karake meruparvatake mUlabhAgase nIce ke do khaMDoM ko aura Upara ke chaha khaMDAMko ekatrita karane para ATha baTe caudaha ( ) bhAga ho jAte haiN| ye ATha baTe caudaha rAju tIsarI pRthirvAke nIce eka hajAra yojanoMse hIna pramANa hote haiM, isIlie inheM 'dezona' kahA hai / sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 3 // kSetrAnuyogadvAra meM kahA gayA hI yaha sUtra maMdabuddhi ziSyoM ke saMbhAlane ke lie phira bhI kahA gayA hai / athavA, bhUtakAla, bhaviSyakAla aura vartamAnakAla viziSTha tathA caudaha guNasthAnoMsambandhI kSetroMke pUchane para usa ziSya ke saMdeha - vinAzanArtha bhUtakAla aura bhaviSyakAla, ina do kAloMse viziSTa vartamAnakSetrakI prarUpaNA kI jA rahI hai / svasthAnasvasthAna, vihAra1 sAsAdana samyagdRSTi mirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau dvAdaza vA caturdazabhAgA dezonAH / sa. si. 1, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 4.] phosaNANugame sAsaNasammAdihiphosaNaparUvaNaM kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiya-uvavAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo phosido / mANusakhettAdo asaMkhejjaguNaM khettaM phosidaM / ettha kAraNaM puvvaM va vattavyaM / aTTa vAraha codasabhAgA vA desUNA // 4 // sAsaNasammAdiTThIhiM ti puvvasuttAdo aNuvadRde / adIdakAlakhettapaduppAyaNamidaM suttamAgadaM / taM kadhaM Navvade ? aTTha vAraha coddsbhaagnnnnhaannuvvttiido| jeNedaM desAmAsigasuttaM, teNedassa pajjavaTThiyaparUvaNA pajjavaTThiyajaNANuggahaDhaM kIrade / taM jahA- satthANasatthANagadehiM tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo phosido / aDDAijjAdo asaMkhejjaguNaM / adIdasatthANakhettassANayaNavidhANaM vuccade / taM jadhA- tattha tAva tirikkhasAsaNasatthANakhettaM bhnnissaamo| tasajIvA logaNAlIe abhaMtare ceva hoMti, No bahiddhA / taM kudo gavyade ? ' aTTha codasabhAgA desUNA' ti vynnaado| tado rajju vatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina padoMko prApta sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / tathA mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yahAMpara kAraNa pUrvake samAna hI kahanA caahie| sAsAdanaptamyagdRSTi jIvoMne atItakAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha mAga tathA kucha kama bAraha baTe caudaha bhAga pramANa kSetra sparza kiyA hai // 4 // isa sUtrameM 'sAsAdanasamyagdRSTiyoMne ' isa padakI pUrva sUtrase anuvRtti hotI hai| yaha sUtra atItakAlasambandhI kSetrake pratipAdana karaneke lie AyA hai| zaMkA- yaha sUtra atItakAlasambandhI kSetrakI prarUpaNAke lie AyA hai, yaha kaise jAnA? samAdhAna-ATha baTe caudaha aura bAraha SaTe caudaha bhAgoMkI prarUpaNA anyathA bana bana nahIM sakatI hai, ataH isa anyathAnupapattise jAnA jAtA hai ki yahAM para atItakAlasambandhI kSetrakA pratipAdana karanA abhISTa hai| cUMki yaha sUtra dezAmarzaka hai, isalie isakI paryAyAthikanayasambandhI prarUpaNA paryAyAthikanayavAle ziSyoM ke anugrahake lie kI jAtI hai| vaha isa prakAra haisvasthAnasvasthAnapadako prApta sAsAdanasamyagdRSTiyoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai, tathA ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| aba atItakAlasambandhI svasthAnasvasthAnakSetrake nikAlanekA vidhAna kahate haiN| vaha isa prakAra hai-usameMse pahale tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTiyoMke svasthAnasvasthAnakSetrako kahate haiN| trasajIva lokanAlIke bhItara hI hote haiM, bAhara nhiiN| zaMkA-yaha kaise jAnA ? 1 pratiSu -- bahimA' iti pAThaH / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15.1 chakkhaMDAgame jIvahANaM [1, 1, 5. padarambhaMtare savvattha sAsaNA saMbhavaMti / tasajIvavirahidesu asaMkhejjesu samuddesu Navari sAsaNA Natthi' / veriyaveMtaradevehi ghittANamatthi saMbhavo, Navari te satthANatthA' Na hoti, vihAreNa prinndttaado| taM khettaM tiriyalogapamANeNa kIramANe egaM jagapadaraM purado bhaNNamANapamANehi saMkhejjarUvehi khaMDiya laddhaM rajjUpadaramhi avaNiya saMkhejjaMgulehi guNide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgaM hodUNa saMkhejjaMgulabAhallaM jagapadaraM hodi / saMpahi joisiyasAsaNasammAidvisatthANakhettaM bhnnissaamo| taM jahA- jaMbUdIve ve caMdA, ve sUrA / lavaNasamudde cattAri caMdA, cattAri sUrA / dhAdaikhaMDe pudha pudha vAraha caMdAiccA / kAlodayasamudde bAdAla cNdaaiccaa| pokkharadIvaddhe bAhattari caMdAiccA' / mANusottaraselAdo bAhirapaMtIe codAlasadamettA / tado cattAri rUvapakkhevaM kAdga NedavvaM ........................................ samAdhAna- 'sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atItakAla meM dezona ATha baTe caudaha bhAgapramANa kSetra sparza kiyA hai| isa sUtra-vacanase jAnA jAtA hai ki trasajIva lokanAlIke bhItara hI rahate haiM, bAhara nhiiN| isalie rAjupratarake bhItara sarvatra sAsAdanasamyagdRSTi jIva saMbhava hai| vizeSatA kevala yaha hai ki trasajIvoMse virahita (mAnuSottara aura svayaMprabha parvatake madhyavartI) asaM. khyAta samudroMmeM sAsAdanasamyagdRSTi jIva nahIM hote haiM / yadyapi vairabhAva rakhanevAle vyantara devoMke dvArA haraNa karake le jAye gaye jIvoMkI vahAM saMbhAvanA hai, kintu ve vahAMpara svasthAnasvasthAnastha nahIM kahalAte haiM, kyoMki, usa samaya ve vihArarUpase pariNata ho rahe haiN| isa kSetrako tiryaglokake pramANase pharanepara, eka jagapratarako Age kahe jAnevAle saMkhyAtarUpa pramANase khaMDita karake jo labdha Ave, use rAjupratarameMse nikAla karake punaH saMkhyAta aMgu lose guNA karanepara tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hokara saMkhyAta aMgula bAhalyavAlA agapratara hotA hai| aba sAsAdanasamyagdRSTi jyotiSI devoMke svasthAnasvasthAnakSetrako kahate haiM / vaha isa prakAra hai- jambUdvIpameM do candra aura do sUrya haiN| lavaNasamudra meM cAra candra aura cAra sUrya haiM / ghAtakIkhaMDameM pRthak pRthak bAraha candra aura bAraha sUrya haiN| kAlodakasamudra meM byAlIsa candra aura byAlIsa sUrya haiN| puSkaradvIpArdhameM bahattara candra aura bahattara sUrya haiM / mAnuSottara 1lavaNode kAlode jIvA aNtimsyNbhurmnnmmi| kammamahIsaMbaddhe jalayarayA hoti Na hu sese // ti.pa. 5, 31. jalayarIvA lavaNe kAle yatimasayaMbhuramaNe ya / kammamahapiDibaddha na hi sese jalayarA jIvA // tri.sA. 320. 1 pratiSu savvANavA',ma pratI savvANatthA' iti paatthH| cittAro lavaNeja dhAdAdIvammi vArasa miyNkaa| vAdAla kAlasalile bAhattari pukkharakhammi / ti. pa. patra 251-122. do dovagaM vArasa nAdAla bhttriNduinnsNkhaa| pukkharadalo ti parado avaTiyA snbjognnaa| tri.sA. 346. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 1.] phosaNANugame sAsaNasammAditiphosaNaparUvaNaM [151 jAva bAhiramaTTha paMtIo gadAo ti / tado samuddabhatarapaDhamapaMtIe vesada-aTThAsIdimesA / tado cadurUvabbhahiyaM kAdUNa NedavvaM jAva etthataNanAhirapaMti ti / evaM NedavvaM jAva sayaMbhUramaNasamuddo tti / vuttaM ca caMdAicca-gahehiM cevaM Nakkhatta-tArarUvehiM / duguNa-duguNehiM NAraMtarehi duvaggo tiriyalogo' // 2 // edANi savvavimANANi melAvide saMkhejjapadaraMgulehi jagapadaramhi bhAge hide egabhAgamettANi vimANANi hoti / puNo tANi zailase bAhirI paMkti (valaya) meM ekasau cavAlIsa candra aura itane hI sUrya haiN| isase Age cAra saMkhyAko prakSepa karake, arthAt cAra cAra bar3hAte hue bAharI AThavIM paMkti Ane taka le jAnA caahie| vizeSArtha-puSkarArdhadvIpase 50 hajAra yojana Age jAkara jyotirmaDalakI prathama paMkti yA valaya hai, vahAMpara candra aura sUrya kI saMkhyA 144, 144 hai| usase Age eka eka lAkha yojana Age Age jAkara sAta valaya aura haiM, jinapara ki candra aura sUryokI saMkhyA 4,4 bar3hatI jAtI hai, arthAt vahAMpara kramazaH 148, 152, 156, 160, 164, 168, 172 candra thA itane hI sUryokI saMkhyA ho jAtI hai / isa prakArake valaya svayambhUramaNasamudra taka avasthita haiN| isase Ageke samudra kI bhItarI paMkti meM do sau aThAsI candra vA itane hI sUrya haiN| isase Age pratyeka valayapara cAra cAra candra aura sUryakI saMkhyA yahAMkI bAharI paMkti mAne taka bar3hAte hue le jAnA caahie| isa prakArase svayambhUramaNasamudra taka candra aura sUryakI saMkhyA bar3hAte hue le jAnA cAhie / kahA bhI hai candra, bhAditya (sUrya), graha, nakSatra aura tArAoMkI dUnI dUnI saMkhyAoMse nirantara tiryagloka dvivargAtmaka hai||2|| ye sarva (candra yA sUrya) vimAna ekaTe milAne para saMkhyAta pratarAMguloMse jagapratarameM bhAga dene para eka bhAgapramANa vimAna hote haiN| punaH ve saba 1maNusuttaragiriMdAdo paNNAsasahassajoyaNANaM gaMtUNa padamavalayaM hodi / taco para pattakamekalakkhajoyaNANi gaMtUNa vidiyAdivalayAo hoti nAva sayaMbhuramaNasamuddo tti / Navari sayaMbhuramaNasamudassa vedIe paNNAsasahassanoyaNANimapAviya tammi padese carimavalayaM hodi / ti.pa.patra 224. maNusuttaraselAdo vediyamUlAdu dIvauvahINaM / paNNAsasahassehi ya lakkhe lakkhe tado valayaM // dIvaddhapaDhamavalaye ca udAlasayaM tu valayavalayesu / cau AdIdo duguNaduguNakamA / tri. sA 341.350. 2 dravyapra. pR. 36. 3 aTTa cau duti ti sattA sata ya ThANesu Navasu suNNANi / chattIsa satta du Nava aTThA ticaukkA haoNti aMkakamA / edehi guNisaMkhejjarUvapadaraMgulehiM majidAe / seThikadIe ladaM mANaM caMdANa joisiMdAgaM / ti. pa. 7, 11, 12. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 1. (aTThAsItiM ca gahA aTThAvIsaM tu huMti nakkhattA / / egasasIparivAro itto tArANa vocchAmi // ) chAvaThiM ca sahassaM NavayasadaM paMcasattari ya hoti / eyasasIparivAro tArANaM koDikoDIo // 3 // edAhi tArAhi caMdAicca gaha-Nakkhattehi ya paMcaTThANahidaM parivADIe guNiya melAvide jodisiyasavvavimANANi hoti| tiriyalogAvaTThidasayalacaMdANaM saparivArANamANayaNavihANaM vttissaamo| taM jahA- jaMbUdIvAdipaMcadIvasamudde mottUNa tadiyasamuddamAdi kAdUNa jAva sayaMbhUramaNasamuddo ni edAsimANayaNakiriyA tAva uccade- tadiyasa muddammi - (eka candrake parivArameM (eka sUryake atirikta) aThAsI graha aura aTThAIsa nakSatra hote haiM, tathA tAroMkA parimANa Age kahate haiM // ) eka candrake parivAra meM chayAsaTha hajAra nau sau pacahattara koDAkor3I 6697500000000000000 tAre hote haiM // 3 // ina tArAoMse, tathA candra, sUrya, graha aura nakSatroMse pAMca sthAnapara avasthita uparyukta candra vimAnasaMkhyAko paripATI-kramase guNitakara milA denepara jyotiSI devoMke sarva vimAna ho jAte haiN| vizeSArtha-abhI Upara jo candra-bimboMkI saMkhyA nikAla Ae haiM, use pAMca sthAnopara sthApita karanA cAhie / punaH cUMki eka candra ke parivAra meM eka sUrya, aThAsI graha, aTThAIsa nakSatra aura Upara batAye gae pramANavAle tAre hote haiM, isalie inase kramazaH pAMca sthAnoMpara avasthita candra-saMkhyAko guNita karanepara unakA pramANa isa prakAra A jAtA hai candrasaMkhyA, sUryasaMkhyA, grahasaMkhyA, nakSatrasaMkhyA, tArAsaMkhyA ca x 1; ca x 16 ca 88; ca x 28; ca 6697500000000000000 ___ aba tiryaglokameM avasthita saparivAra sakala candroMke pramANako nikAlane kA vidhAna kahate haiM / vaha isa prakAra hai- jambUdvIpAdi tIna dvIpa aura lavaNasamudrAdi do samudra, ina pAMca dvIpa samudroMko chor3akara tRtIya samudrako Adi karake svayambhUramaNasamudra Ane taka 1 gAtheyaM pratiSu nopalabhyate, kintRttaragAthayA sahAsyA avinAmAvitvAdatrodRtA / iyaM gAthottaragAthayA saha sUryaprasaptAvupalabhyate / ( ami. rA. koSa, candrazabde ) 2 aDasIdaTThAvIsA gaharikkhA tAra koDakoDINaM / cha.vaTTi sahassANi ya Navasa yapaNNattiiga caMde // tri sA. 362. 3 ANiya guNasaMkalidaM kiMcUNaM paMcaThANasaM ThavidaM / caMdAdiguNaM milide joisa biMbANi savvANi // tri. sA. 361 4 ita ArabhyAtanaH saMdarbhaH agratana-rUponamAdisa guNetyAdi AryAsUtrakhaMDAtaprAk tiloyapaNNati jyotilokAdhikAragatenAnena prakaraNena prAyaH zabdazaH samAnaH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 1.] phosaNANugame sAsaNasammAdihiphosaNaparUvaNaM [153 gaccho battIsa, cautthadIve gaccho causaTThI, uparimasamudde gaccho aTThAvIsuttarasayaM / evaM duguNakameNa gacchA gacchaMti jAva sayaMbhUramaNasamudaM ti / saMpahi edehiM gacchehiM pudha guNijamANarAsiparUvaNA kIrade / tadiyasamudde vesadamaTThAsIdaM, uvarimadIve tatto duguNaM / evaM duguNa duguNakameNa guNijjamANarAsIo gacchaMti jAva sayaMbhUramaNasamudaM pattAo ti / saMpahi aTThAsIdi-visadehi savvaguNijjamANarAsIo ovaTTiya laddheNa saga-sagagacche guNiya aTThAsIdi-vesadameva savyagacchANaM guNijjamANaM kAyavyaM / evaM kade sabagacchA aNNoNNaM pakkhidUNa cadugguNakameNa avaDidA jaadaa| saMpahi cattArimAdi kAdUNa caduruttarakameNa gadasaMkalaNAe ANayaNe kIramANe pubillagacchehito saMpahiyagacchA rUUNA hoti, duguNajAdaTThANe cattArirUvabaDDIe abhAvAdo / edehi gacchehi guNijjamANamajjhimadhaNANi causadvimAdi kAUNa duguNa-duguNakameNa gacchaMti jAva sayaMbhUramaNasamudaM ti / puNo gacchasamI inake vimAnoMkI saMkhyA nikAlaneko prakriyA pahale kahate haiM- tRtIya samudra meM gacchakA pramANa battIsa, caturtha dvIpameM gacchakA pramANa cauMsaTha, isase Ageke samudra meM gacchakA pramANa ekasau aTThAIsa hotA hai| isa prakAra dUne dUne kramase gaccha svayambhUramaNasamudra taka bar3hate hue cale jAte haiN| aba ina gacchoMse pRthak pRthak guNyamAna (guNA kI jAnevAlI) rAziyoMkI prarUpaNA karate haiN| tRtIya samudra meM guNyamAnarAzi do sau aThAsI hai, usase uparima dvIpameM guNyamAnarAzi isase dUnI (2884 2=576) hai| isa prakAra dUne dUne kramase guNyamAna rAziyAM svayambhUramaNasamud prApta hone taka dUnI hotI huI calI jAtI haiN| udAharaNa-288, 576, 1152, 2304, 4608, 9216, 18432 ityAdi / (guNyamAnarAziyAM) aba do sau aThAsIse sabhI guNyamAna rAzioMko apavartitakara labdharAzise apane apane gacchoMko guNita karake do sau aThAsIko hI sarva gacchoMkI guNyamAnarAzi karanA cAhie / aisA karanepara sarva gaccha parasparakI apekSAse caturguNa-kramase avasthita ho jAte haiN| udAharaNa-(1) 228 = 1, 14 32 = 32, (2) 178 = 2, 24 64 = 128, ityAdi / yahAMpara prathama gaccha 32 se dvitIya gaccha 128 cauguNA ho gayA hai| aba cArako Adi karake cAra cArake uttarakramase vRddhiMgata saMkalanake nikAlanepara pahale ke gacchoMse isa samayake gaccha eka kama hote haiM, kyoMki, duguNe hue sthAnapara cAra rUpakI vRddhikA abhAva hai| ina gacchoM se guNA kiye jAnevAle madhyamadhana, cauMsaThako Adi karake duguNa duguNakramase svayambhUramaNasamudra taka bar3hate hue cale jAte haiN| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 4, 4. karaNaGkaM savvagacchesa egegarUvapakkhUNo' kAyavvo / evaM kADhUNa causadvirUvehiM majjhimadhANi oDiyaladveNa saga-sagagacche guNiya savvagacchANaM causaTThiruvANi guNijjamANattaNeNa vedavvANi / evaM kade vaDDidezasissa pamANaM vuccade - egarUtramAdi kADhUNa gacchaM paDi duguNa- duguNakameNa sayaMbhUramaNasamuddo tti gaccharAsI vaDDhido hodi / saMpahi vizeSArtha -- gacchakI madhyasaMkhyApara jo vRddhikA pramANa AtA hai, use madhyamadhana kahate haiM / yaha dhana uttarottara duguNarUpase bar3hanevAle gacchoM meM duguNA hotA jAtA hai| tRtIya samudrakA gaccha 32 hai / prathama sthAnapara to cArakI vRddhi hotI nahIM hai, ataeva use chor3akara jo zeSa 31 sthAna bacate haiM, unameM solahavAM sthAna madhyama rahatA hai aura usakI vRddhikA pramANa 64 hotA hai / jaise 4, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 52, 56, 60, 124, 120, 116, 112, 108, 104, 100, 96, 92, 88, 84, 80, 76, 72, 68, 31, 30, 29, 28, 27, 26, 25, 24, 23, 22, 21, 20, 19, 18, 17, isa kramale gacchake madhyavartI solahaveM sthAnapara vRddhikA pramANa 64 AtA hai / isalie tRtIya samudrasambandhI madhyamadhana 64 hai / isI prakAra Age ke dvIpakA gaccha 64 honese usakA madhyamadhana 128 hogA, jo apane pUrvavartI madhyamadhana 64 ke pramANase duguNA hotA hai / isa prakAra Age Age dvIpa aura samudroMkA madhyamadhana duguNa-pramANase bar3hatA jAtA hai / punaH gacchoMke samIkaraNake lie sabhI gacchoMmeM eka eka rUpakI hAni ( kamI ) karanA caahie| aisA karake cauMsaTha rUpoMse madhyama dhanako apavartita kara labdharAzise apane apane gacchoMko guNA karake cauMsaTha saMkhyAko sarva gacchoMkI guNyamAna rAzirUpase sthApita karanA caahie| aisA karane para bar3hI huI rAzikA pramANa kahate haiM- eka rUpako Adi karake, eka eka gacchapara duguNa duguNa-krama se svayambhUramaNasamudra taka gaccharAzi bar3hatI huI calI jAtI hai| udAharaNa - madhyamadhana 64, (1) LL x 31 x 64 = 1984 uttaradhana, arthAt kula vRddhikA pramANa / isa uttaradhanako 288 x 32 = 9216 meM milA dene se tRtIya samudrasambandhI samasta candroM kA pramANa ho jAtA hai11200 sarvadhana ) ( 9216 + 1984 = 1 pratiSu ' pakkheNa ' iti pAThaH / 2 trilokaprajJaptau atra agrato'pi ca ' vaDida ' sthAne ' riNa ' iti pAThaH / 16 64 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 5.1 phausaNANugame sAsaNasammAdiTThiphosaNaparUvarNa [155 evaM dvidasaMkalaNANamANayaNaM buccade- charUvAhiyajaMbUdIvachedaNaehi parihINarajjucchedaNAo gacchaM kAdaNa jadi saMkalaNA ANijjadi to jodisiyajIvarAsI Na uppajjadi, jagapadarassa vechappaNNaMgulasadavaggabhAgahArANuvavattIdo / teNa rajjucchedaNAsu aNNesi pi tappAoggANaM saMkhejjarUvANaM hANi kAUga gaccho Thavedavyo / evaM kade tadiyasamuddo AdI Na hodi tti NAsaMkaNijjaM; so ceva AdI hodi, sayaMbhUramaNasamudassa prbhaagsmuppnnnnrjjuchednnyslaagaannmaagynnkaarnnaado| sayaMbhramaNasamudassa parado rajjucchedaNayA atthi tti kudo NavvadeH1 vechappaNNaM (2) 1944 63 x 64 = 8064 uttaradhana / isa uttaradhanako 5764 64 = 36864 meM milA denese caturtha dvIpasambandhI samasta candroMkA pramANa ho jAtA hai (36864 + 8064 = 44928 sarvadhana) (3) 156 x 1274 64 = 32512 uttaradhana / isa uttaradhanako 11524128147456 meM milA denese caturtha samudrasambandhI samasta candroMkA pramANa ho jAtA hai (147556 + 32512 = 179968 sarvadhana) isI kramase Ageke pratyeka dvIpa aura samudrakA svayaMbhUramaNasamudra taka uttaradhana evaM sarvadhana nikAlate jAnA cAhie / __ aba isa prakArase avasthita saMkalanoMke nikAlaneke prakArako kahate haiM-chaha rUpa adhika jambUdvIpake ardhacchedoMse parihIna rAjuke ardhacchedoMko gaccharAzi banA karake yadi saMkalanarAzi nikAlI jAtI hai, to jyotika jIvarAzi nahIM utpanna hotI hai, kyoMki aisA karanepara jagapratarakA do sau chappana sUcyaMguloMke vargapramANa bhAgahAra nahIM utpanna hotA hai| isalie rAjuke ardhacchedoM meM tatprAyogya anya bhI saMkhyAta rUpoMkI hAni (kamI) karake gaccha sthApita karanA caahie| aisA karane para tRtIya samudra Adi nahIM hotA hai, aisI AzaMkA nahIM karanA cAhie, kintu vahI, arthAt tRtIya samuda hI, Adi hotA hai, kyoMki, isakA kAraNa svayambhUramaNasamudra ke parabhAgameM utpanna honevAle rAjuke ardhacchedasambandhI zalAkAoMkA AnA hai| zaMkA-svayambhUramaNa samudake parabhAga, rAjuke ardhaccheda hote haiM, yaha kaise jAnA ? samAdhAna-jyotiSkadevoMkA pramANa nikAlane ke lie do sau chappana sUcyaMgulake 1 lavaNe du paDidekka bUMe daijjamAdimA paMca / doudahI merusalA payaduvajogI NaM kacce te // tiyahINa roTichedaNametto rajjucchidI have gaccho / jaMbUdIvacchidiNA charUvajutteNa parihINA // tri. sA. 358-359. 2ma pratI 'salAgANamaraNavayaNakAraNAdo' anyapratighu 'salAgANamaraNakkaraNAdo' iti paatthH| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakhaMDAgamai jIvaTThANaM [1, 4, 4. gulsdvggsuttaado| 'jattiyANi dIva-sAgararUvANi jaMbUdIvachedaNANi ca rUvAhiyANi tattiyANi rajjuchedaNANi' tti pariyammeNa evaM vakkhANaM kiNNa virujjhade ? edeNa saha virujjhadi, kiMtu sutteNa saha Na virujjhadi / teNedassa vakkhANassa gahaNaM kAyavyaM, Na pariyammassa; tassa suttaviruddhattAdo / Na suttaviruddhaM vakkhANaM hodi, aippasaMgAdo / tattha -......................................... vargapramANa jagapratarakA bhAgahAra batAnevAle sUtrase jAnA jAtA hai ki svayambhUramaNasamudrake parabhAgameM bhI rAjuke arthaccheda hote haiN| zaMkA-'jitanI dvIpa aura sAgaroMkI saMkhyA hai, tathA jitane jambUdvIpake ardhaccheda hote haiM, eka adhika utane hI rAjuke ardhaccheda hote haiN| isa prakAra ke parikarma-sUtra ke sAtha yaha uparyukta vyAkhyAna kyoM nahIM virodhako prApta hogA? samAdhAna-bhale hI parikarbha-sUtrake sAtha ukta vyAkhyAna virodhako prApta hove, kintu prastuta sUtrake sAtha to virodhako prApta nahIM hotA hai| isalie isa granthake vyAkhyAnako grahaNa karanA cAhie, parikarmake vyAkhyAnako nahIM, kyoMki, vaha vyAkhyAna sUtrase viruddha hai| aura, jo sUtra viruddha ho, use vyAkhyAna nahIM mAnA jA sakatA hai, anyathA atiprasaMga doSa prApta hotA hai| vizeSArtha-prakRtameM jyotiSI devoMkI saMkhyA nikAlaneke lie dvIpa-sAgaroM kI saMkhyA zAta karanA dhavalAkArako Avazyaka pratIta huaa| dvIpa-sAgaroMkI saMkhyA anya AcAryoke upadezAnusAra rAjuke ardhacchedoMmele 6 tathA jambUdvIpake ardhaccheda kama karane se prApta hotI hai, meru va jambUdvIpa Adi prathama pAMca dvIpa-samadroM meM jo rAjuke chaha ardhaccheda par3ate hai ve yahAM sammilita nahIM kiye gaye, kyoMki, ina dvIpa-samudokI candragaNanA pRthak kI gaI hai| kintu dhavalAkArakA mata hai ki yadi itanA hI dvIpa-sAgaroMkA pramANa liyA jAve, to usake AdhArase nikAlI huI jyotiSI devoMkI saMkhyA 256 ke bhAgahArase nikAlI huI saMkhyAse viSama par3atI hai / usake vaiSamya ko dUra karane ke lie dhavalAkArako yaha Avazyaka pratIta huA ki dvIpa-sAgaroMkI saMkhyA nikAlaneke lie rAjuke ardhacchedoMmeMse jambUdvIpake ardhacchedoMke atirikta 6 hI nahIM, kintu chahase adhika saMkhyAta aMka aura kama karanA caahie| isaparase jJAta hotA hai ki kevala 6 aMka kama karanese dvIpa-sAgaroMkI saMkhyAdvArA jyotiSIdevoMkA jo pramANa nikalegA, vaha 256 ke bhAgahAradvArA prApta saMkhyAse bar3ha jAtA hai| chahase adhika saMkhyAta aMkoM ke kama karane meM dhavalAkArane hetu yaha diyA hai ki svayambhUramaNasamudrase pare jo pRthivI hai, vahAM bhI rAjuke ardhaccheda par3ate haiM, kintu vahAM jyotiSI deva nahIM hai| isalie vahAMke saMkhyAta ardhaccheda bhI ukta gaNanAmeM kama karanA 1 kheteNa padarassa vechappaNaMgulasa yavaggapaDimAgeNa / jI. da. sU. 55, majidammi sedivagge besa yamapaNa. aMgulakadIe / jaladdhaM so rAsI jodisiya surANa sampANaM // ti. pa. 7, 10. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 4.] phosaNANugame sAsaNasammAdihiphosaNaparUvaNaM [ 157 joisiyA Natthi tti kudo Navyade ? edamhAdo ceva suttaado| esA tappAoggasaMkhejjarUvAhiyajaMbUdIvachedaNayasahidadIvasAyararUvamettarajjucchedapamANaparikkhAvihI Na aNNAiriovadesaparaMparANusAriNI, kevalaM tu tiloyapaNattisuttANusArI jodisiyadevabhAgahArapadu. ppAiyasuttAvalaMbijuttivale ga payadagacchamAhaNahamamhehi parUvidA, pratiniyatamUtrAvaSTambhavala. vijUMbhitaguNapratipanna pratibaddhAsaMkhyeyAvalikAvahArakAlopadezarat AyatacaturasralokasaMsthAnopadezavadvA / tado Na ettha idamitthamevetti eyaMtapariggaNa asaggAho kAyayo, paramaguru. Avazyaka hai| isa vidhAnase parikarmake 'jattiyANi dIvasAgararUvANi' Adi kathanameM jo virodha par3atA hai, usake viSaya meM dhavalAkArane yahAM spaSTa kahA hai ki ukta kathana sUtra-viruddha honese grAhya nahIM hai| kintu dravyapramANAnugamameM usa virodhakA bhI eka prakArase parihAra kiyA hai / (dekho tR. bhAga, sUtra 4, pR. 33-36) zaMkA - vahAM, arthAt svayambhUramaNasamudake parabhAgameM jyotiSka deva nahIM hai, yaha kaise jAnA ? samAdhAna-isI sUtrase jAnA jAtA hai| yaha tatprAyogya saMkhyAta rUpAdhika jampUchIpake ardhacchedoMse sahita dvIpa-sAgaroMke rUpapramANa rAjusambandhI ardhacchedoM ke pramANa kI parIkSA-vidhi anya AcAryoMkI upadezaparamArAkI anusaraNa karanevAlI nahIM hai, kintu kevala trilokaprajJaptisUtrakA anusaraNa karanevAlI hai, jo ki jyotiSaka devoM ke bhAgahArako utpanna karanevAle sUtrase avalambita yuktike balase prakRta gacchake sAdhanArtha, pratiniyata sUtrake avaSTambha-valase vijRmbhita arthAt tatpratipAdaka sUtrake Azrayale guNasthAna-pratipanna sAsAdanasamyagdATa Adi jIvoM se pratibaddha asaMkhyAta AvaliyoMke avahArakAlake upadezake samAna, tathA Ayata-catuSkoNa puruSAkAra loka-saMsthAnake upadezake samAna hamane nirUpaNa kI hai| vizeSArtha-yahAM dhavalAkArane dRSTAntapUrvaka dAntiko siddha karane ke lie jina vizeSatAoMkA ullekha kiyA hai, unake kahane kA abhiprAya kramazaH nimna prakAra hai (1) pahalA dRSTAnta pratiniyata sUtrAzrayase sAsAdanAdi guNasthAnavI jIvoMke asaMkhyAta AvalikAtmaka antarmuhUrtapramANa bhAgahArake upadezakA diyA hai, jisakA abhiprAya samajhane ke lie dravyapramANAnugata tRtIya bhAga pR. 69 ke mUla pATha aura vizeSArthako dekhie| yahAMpara ullekha karane kA prayojana yaha hai ki 'saMkhyAta AvaliyoMkA eka atamuhUrta hotA hai| isa pracalita evaM sarva-mAnya mAnyatAko bhI 'edehi palidovamamavahiradi aMtomuhutteNa kAleNa' (dravyapra. sU. 6) isa sUtrake AdhArase 'antarmuhUrta' isa padameM par3e hue 'antara' zabdako sAmIpyArthaka mAnakara yaha siddha kiyA hai ki antarmuhUrtakA abhiprAya muhUrtase adhika kAlakA bhI ho sakatA hai, aura isalie prakRtameM 'antarmuhUrta' kA artha muhUrtase adhika kAlakA hI lenA caahie| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 1. paraMparAgaovaesassa juttivaleNa vidadhAvedumasakiyattAdo, adidiesu padatthesu chadumatthaviyappANamavisaMvAdaNiyamAbhAvAdo / tamhA ciraMtaNAiriyavakkhANApariccAraNa esA vi disA heduvAMdANusAriuppaNNasissANuroheNa auppaNNajaNa uppAyaNaTuM ca darisedavyA / tado Na ettha saMpadAyavirohAsaMkA kAyayA tti / ........................ (2) dUsarA dRSTAnta Ayata-caturasra lokasaMsthAnake upadezakA diyA hai, jisakA abhiprAya samajhane ke lie kSetrAnugama (isI caturtha bhAga) ke pRSTha 11 se 22 takakA aMza dekhie / yahAMpara ullekha karanekA prayojana yaha hai ki dhavalAkArake sAmane vidyamAna karaNAnuyogasambandhI sAhityameM Ayata-caturasra lokake AkArakA vidhAna yA pratiSedha kucha bhI nahIM mila rahA thA, to bhI unhoMne pratarasamuddhAtagata kevalIke kSetrake sAdhanArtha kahI gaI do gAthAoMke (dekho kSetrapra. pRSTha 20, 21) AdhArapara yaha siddha kiyA hai ki lokakA AkAra Ayata-catuSkoNa hai, na ki anya AcAryoMse prarUpita 164336 ghanarAjupramANa mRdaMgake samAna / yadi aisA na mAnA jAyagA, to ukta donoM gAthAoMko apramANatA aura lokameM 343 ghanarAjuoMkA abhAva prApta hogaa| isalie lokakA AkAra Ayata-caturasra hI mAnanA caahie| (3) dhavalAkArane jisa prakAra ukta donoM bAtoMko tAtkAlika karaNAnuyogasambandhI zAstroM meM ullekha athavA, AcAryoMkI upadeza-paramparAke nahIM milane para bhI ukta prakArakI sUtrAvalambita yuktiyoM ke balase unheM siddha kiyA hai, usI prakArase yahAM para bhI karaNAnuyogake granthoM meM yA AvArya upadezaparamparAmeM upalabdha nahIM hone para bhI pratiniyata sUtrAzrita tarkake balase ve yaha siddha kara rahe haiM ki svayambhUramaNasamudra ke parabha ga meM bhI asaMkhyAta dvIpa-samudroMke vyAsa-ruddha yojanoMse saMkhyAta hajAragune yojana Age jAkara tiryaglokakI samApti hotI hai, arthAt svayambhUramaNasamudrakI bAhyavedikAke pare bhI pRthivIkA astitva hai| vahAM bhI gajuke ardhaccheda upalabdha hote haiM, kintu vahAMpara jyotiSI devoM ke vimAna nahIM haiN| isalie yahAMpara 'yaha aisA hI hai| isa prakAra ekAnta haTha pakar3a karake asad Agraha nahIM karanA cAhie, kyoMki, parama guruoMkI paramparAse Aye hue upadezako yuktike balase bhayathArtha siddha karanA azakya hai, tathA atIndriya padArthoMmeM chadmastha jIvoMke dvArA uThAye gae vikalpoMke avisaMvAdI honekA niyama nahIM hai| ataeva purAtana AcAryoMke vyAkhyAnakA parityAga na karake yaha bhI dizA hetuvAda (tarkavAda) ke anusaraNa karanevAle vyutpanna ziSyoM ke bhanurodhase tathA avyutpanna ziSya janoMke vyutpAdanake lie dikhAnA cAhie / isalie yahAMpara sampradAyake virodhakI AzaMkA nahIM karanA caahie| 1 pratiSu * vihadAvid ', ma pratau -- vihadAveduH' iti pAThaH / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 1.] phosaNANugame sAsaNasammAdihiphosaNaparUvaNaM [159 edeNa vihANeNa parUvidagacchaM viraliya rUvaM paDi cattAri ruvANi dAdaNa aNNoNNabbhatthaM kariya rUponamAdisaMguNamekonaguNonmathitamicchA'' edeNa gAhAkhaMDeNa saMkalaNAo ANiya dohaM sakalaNANaM dhaNaM kAdUga tadiyasaMkalaNe avaNide caMdaviMcasalAgAo uppajjati / tAo aTThArasasayasamahiyatArAhi guNide jodisiyANaM sayalabiMtrasalAgAo hoti / tAo saMkhejjaghaNaMgulehi guNidAo satthANakhettaM hodi / satthANakhettaM Upara batAye gae isa vidhAnase prarUpita gacchako viralana karake pratyeka ekake Upara cAra cArako deyarUpase dekara parassara guNA karake 'unameM se eka kama kare, punaH Adidhanase saMguNita kare, punaH eka kama guNakArakA bhAga de, taba icchita rAzi utpanna hotI hai| isa gAthAkhaMDarUpa sUtrase saMkalanarAziyoM ko nikAlakara donoM saMkalanarAziyoMkA dhana (jor3a) karake isa rAzimeMse tIsarI saMkalanarAziko ghaTA dene para candrabimbakI zalAkAeM utpanna ho jAtI haiN| udAharaNa-gaccha 32, Adidhana 11200 (tRtIya samudrakA sarvasaMkalana ), sarva dvIpasamudroM kI saMkhyA asaMkhyAta = 3 (kaalpnik)| 63411200 prathama saMkalana-1414 1 = 64, 64 - 1 = 63, 63 =235200 / 4-1 dvitIya saMkalana-4-1-1 = 64, 64 - 1 = 63, 63 4-1 7564 tRtIya saMkalana -2x2x2-8, 8- 1 = 7, , 2- prathama saMkalana dvitIya saMkalana tRtIya saMkalana samasta candra-zalAkAeM / 235200 + 1344 236096 isa pramANameM pahale batAI huI prathama pAMca-dvIpa samudrosaMbandhI caMdroMkI saMkhyA sammilita nahIM hai| ThIka yahI saMkhyA prathama pAMca dvIpa-samudroMko chor3akara Ageke tIna samudra vA chIpoMke pRthak pRthak nikAle hue caMdroMkI saMkhyAke yogase AtI hai 127 = 1344 / = 448 / 11200+44928+179968 = 236096 (dekho pra.154-155.) ukta prakArase utpanna huI candrabimbakI zalAkAoMko eka sau aThArahase adhika tArAoMke pramANase guNA kara denepara jyotiSka devoMke sakala bimboMkI zalAkAeM utpanna ho jAtI haiN| vizeSArtha-abhI pahale jo eka candrakA parivAra batAyA gayA hai, usameMse eka candra, eka sUrya, aThyAsI graha aura aTThAIsa nakSatra, inako jor3a denepara (1+1+88+28=118) - 1 padamatte guNayAre aNNoNaM guNiya rUvaparihINe / rUUNaguNeNahie muheNa guNiyammi guNagaNiyaM // tri. sA 231. 2 ti. pa. patra 226. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 4. saMkhejjahiM guNiya saMkhejjaghaNaMgulehi ovaTTide joisiyarAsI hodi / edANi jodisiyadevassedha guNidavimANa maMtara padaraMgulehi guNide joisiyasatthANakhettaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettaM hodi / Navari devassedha guNidavimANa aMtara padaraMgulANi ussehaMgulANi kaDa pamANaMgulANi kAyavyANi / ussehaMgulANi tti kathaM paccade ? aNNahA jaMbUdIvabhatare jaMbUdIvatArANa mogAsAbhAvAdo / athavA edANi pamANaMgulANi caiva / kadhaM puNa sammati ? Na, jaMbUdIva lavaNasamuddedi ve assidUga avadvANAdo eka sau aThAraha hote haiN| isameM tArAoMkA pramANa jor3akara utpanna huI rAzikA candrabimbakI zalAkAoM se guNA kara denepara samasta jyotiSI devoMke vimAnoMkI zalAkAeM nikala AtI hai / unheM saMkhyAta ghanAMguloMse guNita karanepara sarva jyotiSI devoMke vimAnoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai / svasthAnakSetrako saMkhyAtarUpoMse guNA karake saMkhyAta ghanAMguloMse apavartita karanepara jyotiSka devoM kI rAzi ho jAtI hai| isa rAziko jyotiSka devoMke zarIrotsedhase guNita vimAnoMke bhItarI pratarAMguloMse guNA karanepara jyotiSka devoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai, jo ki tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgamAtra hotA hai / vizeSa bAta yaha hai ki devoMke zarIra ke utsedhase guNita vimAnoMke bhItarI pratarAMgula, utsedhAMgula haiM, aisA samajha karake unake pramANAMgula karanA cAhie / zaMkA- ve pratarAMgula utsedhAMgula haiM, yaha kaise jAnA ? samAdhAna - yadi una pratara guloMko utsedhAMgula na mAnA jAyagA, to jambUdIpake bhItara jambUdvIpastha tArAgaNoM ke rahaneko avakAza na mila sakegA / athavA, ye pratarAMgula pramANAMgula hI haiM / zaMkA- to phira ye jambUdvIpa meM kaise samAte haiM ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, jambUdvIpa aura lavaNasamudra, ina donoM ko hI Azraya karake ve jyotiSka vimAna avasthita haiM / arthAt, jambUdvIpa aura lavaNasamudra, ina donoM kSetroM meM jambUdvIpasambandhI jyotiSka- vimAna rahate haiM / vizeSArtha -- jambUdvIpasambandhI donoM candroMke parivAra meM tAroMkI saMkhyA eka lAkha tetIsa hajAra nau sau pacAsa kor3Akor3I hai / eka tArekA jaghanya viSkaMbha kozakA aura utkRSTa 1 kozakA kahA gayA hai, tathA utsedha viSkaMbhase AdhA tathA AkAra uttAna golArdha sadRza hai / (trilokasAra gAthA 337, 338 ) / tadanusAra madhyama viSkaMbha re koza lekara eka 1 pratiSu 'samudehi vi' iti pAThaH / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 1.] phosaNANugame sAsaNasammAiTThiphosaNapavaNaM [161 veMtaradevasAsaNasammAidvisatthANakhetaM pi tiriyalogassa saMkhejjadimAgamettaM hodi / taM kadhaM ? vetaradevarAsiM dRviya eke kamhi veMtarAvAse saMkhejjA ceva veMtaradevA hoti ti tArekA sthUla ghanaphala-243434 2 = 2.; tathA jambUdvIpake samasta tAroMkA ghanaphala sthUla rUpase 13395 4 10 x 2 = 9922 koTTAkor3I ghanakoza huaa| 40 tArAgaNa pRthivIse 790 yojana Uparase lagAkara 900 yojana taka arthAt 110 yojana-bAhalya AkAzameM rahate haiM / (dekho trilokasAra gAthA 332-334) / ataH eka lAkha yojana vyAsavAle jambUdvIpake Upara 110 yojana kSetrakA ghanaphala nikAlanese124 1041054440 = 528 x 1011 ghanakoza hue / isa prakAra tAroMke dhanaphalameM 18 aMka hai, kintu jambUdvIpasambandhI ukta kSetrameM kevala 14 aMka Ate haiN| isa prakAra ve saba tAre ukta kSetra meM nahIM samA skte| kintu yadi tAroM meM utsedhAMguloMkA pramANa svIkAra kiyA jAya aura ukta kSetrameM pramANAMguloMkA, to ukta kSetrake pramANako 500 se guNA kara dene para vaha kSetra 528 x 1254101 = 66 4 1020 arthAt 22 aMka pramANa ho jAtA hai, jisase ukta tAroMko usa kSetrake bhItara sAvakAza rahane ke lie sthAna mila jAtA hai| isIliye dhavalAkArane kahA hai ki vimAnoMke pramANa meM utsedhAMgula hI grahaNa karanA cAhie, aura yahI bAta trilokaprazAnti Adi graMthoMse bhI siddha hai| dhavalAkArane jo dUsare prakArase ukta vaiSamyakA samAdhAna kiyA hai ki vimAnoMke pramANameM pramANAMgula grahaNa karake bhI ja.buddhIpa aura lavaNasamudra, donoMke Azrayase una vimAnoMke avasthAnake yogya kSetra bana jAtA hai, so yaha bAta gaNitameM ThIka nahIM utaratI, kyoMki, jambUdvIpa aura lavaNasamudra donoMke UparakA 110 yojana-bAhalya kSetra kevala64 10 x 5 x 104440 = 132 - 1013 ghanakoza AtA hai| yaha kSetra kevala 16 aMkapramANa honese kevala jambUdvIpake tAroMke lie bhI paryApta avakAza nahIM pradAna kara sakatA / tisapara lavaNasamudrasambandhI cAra candroMke parivArake tAroM ko bhI vahAM avakAza prApta honA hai| isa prakAra tAroM ke vimAnoMko pramANAMguloMke mApameM lekara dhavalAkArane unako kisa prakAra avakAza prApta karAyA hai, yaha samajhameM nahIM aataa| sAsAdanasamyagdRSTi vyantara devoMkA svasthAnakSetra bhI tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAgamAtra hotA hai| zaMkA-vaha kaise? samAdhAna-vyantara devoMkI rAziko sthApita karake eka eka vyantarAvAsameM saMkhyAta Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 1. saMkhejjarUvehi bhAge hide veMtarAvAsA hoti / Na esa kamo bhavaNavAsiya-sodhammAdINaM, tattha saMkhejjesu bhavaNavimANesu asaMkhejjajoyaNAyAmesu asaMkhejjA devA devIo hoti / kudo ? tesimsNkhejjttnnnnhaannuvvttiido| puNo veMtarAvAse appaNo vimANabhaMtarasaMkhejjaghaNaMgulehi guNide veMtaradevasAsaNasammAiTisasthANakhattaM hodi / edANi tiNi vi khettANi egaTTha melide tiriyalogassa saMkhejadibhAgo hodi| vihAravadisatthANa-vedaNa kasAya-veuviyasamugdhAdagadehi aTTha coddasabhAgA desUNA phosidA / kettiyametteNUNA ? tadiyapuDhavIe heDillajoyaNasahasseNa / mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi bAraha coddasabhAgA desUNA phosidA / taM jahA- merumUlAdo uvari jAvIsipabbhArapuDhavi tti satta rajjU, heTThA jAva chaTThI puDhavi tti paMca rajjU / edAo melide sAsaNamAraNaMtiyakhecAyAmo hodi / Navari hehimajoyaNasahasseNa UNo tti vattavyo / jadi sAsaNA eiMdiesu uppajjaMti, to tattha do guNaTThANANi hI vyantara deva hote haiM, isalie saMkhyAta rUpoMse bhAga dene para vyantara devoMke AvAsoMkI saMkhyA ho jAtI hai| kintu yaha krama bhavanavAsI aura saudharmAdi kalpavAsI devoMke nahIM haiM, kyoMki, unameM asaMkhyAta yojana AyAmavAle saMkhyAta bhavanoM aura vimAnoMmeM asaMkhyAta deva aura deviyAM rahatI haiN| kAraNa, yadi aisA na mAnA jAya, to unakI rAzike asaMkhyAtapanA nahIM bana sakatA hai| punaH vyantaroMke AvAsakSetrako apane vimAnoMke bhItarI saMkhyAta ghanAMguloMse guNita karanepara sAsAdanasamyagdRSTi vyantara devoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai| ina tInoM hI kSetroMko arthAt sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMcoMke svasthAnakSetrako, sAsAdanasamyagdRSTi jyotiSka devoMke svasthAnakSetrako aura sAsAdanasamyagdRSTi vyantara devoMke svasthAnakSetrako ikaDe milAnepara tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga hotA hai| vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne lokanAlIke caudaha bhAgoM se dezona ATha bhAgapramANa kSetrako sparza kiyA hai| zaMkA-yahAM dezonase tAtparya kitane pramANa kSetrase nyUna hai ? samAdhAna-tIsarI pRthivIke nIceke eka hajAra yojanapramANa kSetrase nyUna kSetra dezonase abhISTa hai| mAraNAntikasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTiyoMne lokanAlIke caudaha rAjuoMmese dezona bAraha bhAgapramANa kSetrako sparza kiyA hai| vaha isa prakAra se jAnanA cAhiesumeruparvatake mUlabhAgase lekara Upara ISatprAgbhArapRthivI taka sAta rAju hote hai, aura nIce chaThI pRthivI taka pAMca rAju hote haiN| ina donoM ko milA denepara sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke mAraNAntikakSetrakI lambAI ho jAtI hai| vizeSa bAta yaha hai ki chaThI pRthivIke nIceke eka hajAra yojanase nyUna kSetra yahAMpara bhI kahanA caahie| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 4.] phosaNANugame sAsaNasammAiDiphosaNaparUvaNaM [163 hoti / Na ca evaM, saMtANiogaddAre tattha ekamicchAdidviguNappaduppAyaNAdo' davvANiogaddAre vi tattha egaguNaTThANadavyassa pamANaparUvaNAdo c| ko evaM bhaNadi jadhA sAsaNA eiMdiesuppajjati ti / kiMtu te tattha mAraNaMtiyaM mellaMti tti amhANaM Niccha o| Na puNa te tattha uppajjaMti tti, chiNNAuakAle tattha sAsaNaguNANuvalaMbhAdo / jattha sAsaNANamuvavAdo Natthi, tattha vi jadi sAsaNA mAraNaMtiyaM mellaMti, to sattamapuDhaviNeraiyA vi sAsaNaguNeNa saha paMciMdiyatirikkhesu mAraNaMtiyaM mellaMtu, sAsaNataM paDi visesAbhAvAdo? Na esa doso, minnnnjaadittaado| ede sattamapuDhaviNeraiyA paMciMdiyatirikkhesu gambhovakkaMtiesu ceva uppajjaNasahAvA, te puNa devA paMciMdiesu eiMdiesu ya uppajjaNasahAvA, tado Na samANajAdIyA / jaM jAe jAdIe paDivaNaM, taM tAe ceva jAdIe hodi tti paDivajjedavvaM, aNNahA annvtthaapsNgaado| tamhA sattamapaDhaviNeraiyA sAsaNaguNeNa saha devA iva mAraNaMtiyaM zaMkA-yadi sAsAdanasamyagdRSTi jIva ekendriyoM meM utpanna hote haiM to unameM (vahAMpara) do guNasthAna prApta hote haiN| kintu aisA nahIM hai, kyoMki, satprarUpaNA anuyogadvArameM, ekendriyoM meM eka mithyAdRSTi guNasthAna hI batAyA gayA hai, tathA drabyAnuyogadvArameM bhI unameM eka hI guNasthAnake dravyakA pramANa-prarUpaNa kiyA gayA hai| samAdhAna-kauna aisA kahatA hai ki sAsAdanasamyagdRSTi jIva ekendriyoM meM utpA hote haiM ? kintu ve usa guNasthAnameM mAraNAntikasamuddhAtako karate haiM, aisA hamArA nizcaya hai| na ki ve usa guNasthAnameM, arthAt sAsAdanasamyagdRSTiyoM meM utpanna hote haiN| kyoMki, unameM AyuSyake chinna hone ke samaya sAsAdanaguNasthAna nahIM pAyA jAtA hai| ___ zaMkA-jahAM para sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA utpAda nahIM hai, vahAM para bhI yadi sAsAdanasamyagdRSTi jIva mAraNAntikasamuddhAtako karate haiM, to sAtavIM pRthivIke nArakiyoMko sAsAdanaguNasthAnake sAtha paMcendriya tiryacoM meM mAraNAntikasamuddhAta karanA cAhie, kyoMki, sAsAdana guNasthAnatvakI apekSA donoMmeM koI vizeSatA nahIM hai, arthAt samAnatA hai ? ___ samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, deva aura nArakI ina donoM kI bhinna jAti hai| ye sAtavIM pRthivIke nArakI garbhajanmavAle paMcedriyoM meM hI upajaneke svabhAvavAle hai, aura ve deva paMcendriyoM meM tathA ekendriyoM meM utpanna honerUpa svabhAvavAle haiM, isalie donoM samAna jAtIya nahIM haiN| jo jisa jAtimeM pratipanna hai, arthAt svIkRta hai, vaha usI hI jAtikA mAnA jAtA hai, aisA svIkAra karanA cAhie, anyathA anavasthAdoSakA prasaMga A jAyagA / isalie sAtavIM pRthivIke nArakI sAsAdanaguNasthAnake sAtha devoMke samAna mAra 1 eiMdiyA bIiMdiyA tIiMdiyA cauridiyA asapiNapaciMdiyA ekkammi ceva micchAiviTANe / jI.saM. sU. 36. 2 jI. da. sU. 74-76. 3 pratiSu / mellaMti ' iti pAThaH / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 4. Na kareMti tti siddhaM / devasAsaNA eiMdiesu mAraNaMtiyaM karemANA sabalogeiMdiesu kiNNa mAraNaMtiyaM kareMti ti ? Na, tesiM sAsaNaguNapAhammeNa logaNAlIe bAhiramuppajjaNasahAvAbhAvAdo / logaNAlIe abhaMtare mAraNaMtiyaM kareMtA vi bhavaNavAsiyajagamUlAdovari ceva deva-tirikkhasAsaNasammAdiTThiNo mAraNaMtiyaM kareMti, No heTThA / kudo ? sAsaNaguNapAhammAdo ceva / rajjupadaramettapuDhavI uvari Natthi / devA vi suhumeiMdiesu Na uppajjaMti / Na ca bAdareiMdiyA vAukkAiyavadirittA puDhavIe viNA aNNattha acchaMti / tado sAsaNamAraNaMtiyakhettassa vAraha codasabhAgovadeso Na ghaDadi tti ? Na esa doso, IsipabbhArapuDhavIdo uvari sAsaNANamAukAiesu mAraNaMtiyasaMbhavAdo, aTThamapuDhavIe egarajjupadarabhaMtaraM sabamAvariya dvidAe tesiM mAraNaMtiyakaraNaM paDi virohAbhAvAdo c| cAukAiesu sAsaNA mAraNaMtiyaM kiNNa kareMti ? Na, sayalasAsaNANaM devANaM va teu-vAukAiesu mAraNaMtiyAbhAvAdo, NAntikasamuddhAta nahIM karate haiM, yaha bAta siddha huii| zaMkA-sAsAdanasamyagdRSTi deva, jabaki ekendriyoM meM mAraNAntikasamuddhAta karate hue pAe jAte haiM, to phira sarvalokavartI ekendriyoM meM kyoM nahIM mAraNAntikasamuddhAta karate haiM ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, unake sAsAdanaguNasthAnakI pradhAnatAse lokanAlIke bAhara utpanna honeke svabhAvakA abhAva hai| aura lokanAlIke bhItara mAraNAntikasamuddhAtako karate hue bhI bhavanavAsI lokake mUlabhAgase Upara hI deva yA tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTi jIva mAraNAntikasamuddhAtako karate haiM, usase nIce nahIM, kyoMki, unameM sAsAdanaguNasthAnakI hI pradhAnatA hai| zaMkA-rAjupratarapramANa pRthivI Upara nahIM hai| deva bhI sUkSma ekendriya jIvoM meM nahIM utpanna hote haiM, aura bAdara ekendriya jIva vAcukAyika jIvoMko chor3akara pRthivIke pinA anyatra rahate nahIM haiN| isalie sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke mAraNAntikakSetrakA bAraha baTe caudaha (14) bhAgakA upadeza ghaTita nahIM hotA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, ISatprAgbhAra pRthivIse Upara sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA apkAyika jIvoM meM mAraNAntikasamuddhAta saMbhava hai, tathA eka rAjupratarake bhItara sarvakSetrako vyApta karake sthita AThavIM pRthivImeM una jIvoMke mAraNAntikasamuddhAta karaneke prati koI virodha bhI nahIM hai / zaMkA-sAsAdanasamyagdRSTi jIva, vAyukAyika jIvoM meM mAraNAntikasamuddhAtako kyoM mahIM karate haiM? samAdhAna-nahIM, kyoMki, sakala sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA devoMke samAna Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 4.] phosaNANugame sAsaNasammAiDiphosaNaparUvaNaM puDhavipariNAma-vimANa-tala-silA-thaMbha-thUbhetala-ubbhasAlahaMjiyA-kuDDa-toraNAdaNaM taduppatti. jogANaM daMsaNAdo ca / uvavAdagadehi desUNekkAraha codasabhAgA phosidA / taM jahA- heTThA jAva chaTThI puDhavi tti paMca rajjU , uvari jAva AraNa-accudakappo tti cha rajjU, AyAmo vitthAro ca egarajjU , edaM uvavAdakhettapamANaM / ke vi AiriyA 'devA NiyameNa mUlasarIraM pavisiya maraMti' ti bhaNati, tesimabhippAraNa dasa-codasabhAgA desUNA / edaM vakkhANamettheva kammaiyasarIrasAsaNauvavAdaphosaNassa ekkAraha-coddasabhAgaparUvayasutteNa viruddhaM ti Na ghettavyaM / je puNa devasAsaNA eiMdiesuppajjaMti tti bhaNati, tesimabhippAraNa vAraha codasabhAgA desUNA uvavAdaphosaNaM hodi', evaM pi vakkhANaM saMta-davyasuttaviruddhaM ti Na ghettavyaM / taijasakAyika aura vAyukAyika jIvoM meM mAraNAntikasamuddhAtakA abhAva mAnA gayA hai / aura pRthivIke vikArarUpa vimAna, zayyA, zilA, stambha aura stUpa, inake talabhAga, tathA khar3I huI zAlabhaMjikA (miTTI AdikI putalI) bhitti aura toraNAdika unakI utpattike yogya dekhe jAte haiN| upapAdgata sAtAdanasamyagdRSTi jIvoMne lokake kucha kama gyAraha baTe caudaha bhAga (14) sparza kie hai| vaha isaprakAra haiM-merutalase nIce chaThI pRthivI taka pAMca rAju hote haiM, Upara AraNa-avyutakalpa taka chaha rAju hote haiM aura AyAma tathA vistAra eka rAju hai| isa prakAra gyAraha rAju upapAdakSetrakA pramANa hai| kitane hI AcArya aisA kahate haiM ki deva niyamase mUlazarIrameM praveza karake hI marate haiN| unake abhiprAyase sAsAdanaguNasthAnavartI devoMkA upapAdasambandhI sparzanakSetra kucha kama dasa baTe caudaha bhAga (14) pramANa hotA hai| kintu yaha vyAkhyAna yahIM para vigrahagatiko prApta kArmaNazarIravAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke upapAda-sparzanake gyAraha baTe caudaha (14) bhAgake prarUpaka sUtrake sAtha virodhako prApta hotA hai, isalie use nahIM grahaNa karanA caahie| aura jo aisA kahate haiM ki sAsAdanasamyagdRSTi deva, ekendriyoM meM utpanna hote haiM, unake abhiprAyase kucha kama bAraha baTe caudaha (14 ) bhAga upapAdapadakA sparzana hotA hai / kintu yaha bhI vyAkhyAna satprarUpaNA aura dravyAnuyogadvArake sUtroMke viruddha par3atA hai, isalie use nahIM grahaNa karanA caahie| 1 pratiSu 'thUlatalaMubha' iti paatthH|| 2 athavA yeSAM mate sAsAdana ekendriyeSu notpadyate tanmatApekSayA dvAdaza bhAgA ma dttaaH| 3jI. saM. sU. 36. / jI. 6. sU. 74.76. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 4, 5. sammAmicchAiTTi* asaMjadasammAiTThIhi kevaDiyaM khettaM posirda, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 5 // edassa suttassa attho buccade | sammAmicchAiTThIhi satthANasatthANa-vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya- ve ucciyasamugdhAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo phosido / mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo / kAraNaM khetta maMgo / asaMjadasammAiDINaM satthANasatthANavihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya yeucciya-mAraNaMtiya uvavAdgadANa khettamhi vuttattho saMbhafor anoar | 166 ] aTTa cohasabhAgA vA desUNA // 6 // putrasutAdo sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidamidi aNude / adIdakAleNeti vayaNassa ajjhAhAro kAyavvo / kudo 1 edesiM donha guNaNaM maNakAlavisikhettassa putraM paruvidattAdo / sammAmiccha / diTThIhi satthANa tinhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijA do asaMkhejaguNo phosido, tiriyalogassa samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 5 // isa sUtra kA artha kahate haiM - svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtagata samyagmithyAdRSTi jIvane sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / isakA kAraNa kSetraprarUpaNAke samAna hI jAnanA cAhie / svasthAnasthAna, vidvAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadako prApta asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA sparzana kSetraprarUpaNA meM kahe gaye arthako smaraNa karake kahanA cAhie / samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne atItakAlakI apekSA kucha kama ATha vaTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 6 // yahAM pUrvasUtra se 'samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ' itane padakI anuvRtti hotI hai / tathA 'atItakAlase' isa vacana kA bhI adhyAhAra karanA cAhie, kyoMki, donoM guNasthAnoMke vartamAnakAlaviziSTa kSetrakA pahale prarUpaNa kiyA jA cukA hai / samyagmithyAdRSTi jIvane svasthAnakI apekSA sAmAnya loka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA tathA tiryaglokakA 1 samyagmithyAdRSTayasaMyatasamyagdRSTi mirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau vA caturdazabhAgA dezonAH / sa. si. 1, 80 2 pratiSu ' saMmaniya ' iti pAThaH / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 7.] phosaNANugame saMjadAsaMjadaphosaNaparUvaNaM [167 sNkhejdibhaago| ettha satthANakhettamelAvaNavihANaM puvaM va kAyavvaM / vihAravadisatthANa. vedaNa-kasAya-veubviyasamugdhAdagadehi aTTha coddasabhAgA desUNA phosidA / ettha desUNa vidhANaM puvvaM va vattavyaM / asaMjadasammAiTThIhi satthANeNa tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo phosido, tiriyalogassa sNkhejdibhaago| tiriyalogassa saMkhejadibhAgakhettuppAyaNe sAsaNabhaMgo / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veubviya-mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi aTTha coddasabhAgA desUNA phosidA, uvari cha rajjU, heTThA do rajju ti / uvavAdagadehi cha coddasabhAgA desUNA phosidA, heTThA asaMjadasammAiTThINaM uvvaadkhettaannuvlNbhaado|| saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejadibhAgoM // 7 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-beuvviya-mAraNaMtiyapadANaM pajava saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| yahAMpara svarathAnakSetrake milAne kA vidhAna pUrvavat hI karanA cAhie / vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAtagata samyagmithyAdRSTi jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiN| yahAMpara dezonakA vidhAna pUrvake samAna hI kahanA cAhie / ___asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne svasthAnakI apekSA sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgarUpa kSetrake utpanna karane meM sAsAdanaguNasthAnake sparzanake samAna hI varNana jAnanA cAhie / vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta aura mAraNAntikasamuddhAtagata unhIM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiM, jo ki meruke mUlase Upara chaha rAju aura nIce do rAjupramANa haiN| upapAdapadako prApta unhIM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha (i) bhAga sparza kiye haiM; kyoMki, isase nIce asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA upapAdakSetra nahIM pAyA jAtA hai| ___ saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 7 // ___ svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamudAta, vaikriyikasamuddhAta aura mAraNAntikasamuddhAta padagata saMyatAsaMyatoMkI paryAyArthikanayasambandhI sparzana 1 saMyatAsaMyatailokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si. 1, .. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.68 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 8. TThiyaparUvaNA khetttullaa| ... cha codasabhAgA vA desUNA // 8 // puvvaM vaTTamANakAlavisiTThakhettaM parUvidamidi kuTu idaM suttamadIdakAlasaMbaMdhIdi avagammade / aNAgadakAlasaMbaMdhI Na hodi, teNa vvhaaraabhaavaado| adhavA adIdANAgadakAlavisiTTakhettANaM parUvayANi pacchimasavyasuttANi tti Nicchao kAyavyo, ubhayattha visesAmAvAdo / satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veuvviyasamugghAdagadehi saMjadAsaMjadehi tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo phosido / ettha satthANasatthANakhettANayaNavidhANaM vuccade sayaMbharamaNasamuddavikkhaMbho dohi vi pAsehi sAdiregamegarajjuaddhapamANaM hodi / sayaMpahapavvadaparabhAgakhettaM pi dohi vi pAsehi egarajju-aTThamabhAgametavikkhaMbho hodi / te do vi melide paMcaTThabhAgA hoti / ede rajjuvikkhaMbhamhi avaNide tiNNi aTThabhAgA hoti / edamhi khette sujamaMDalAgAreNa saMhide bhogabhUmipaDibhAge Natthi sNjdaasNjdaa| bAhi prarUpaNA kSetraprarUpaNAke tulya hai| saMyatAsaMyata jIvoMne atItakAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 8 // pUrva meM vartamAnakAlaviziSTa kSetrakA prarUpaNa kiyA jA cukA hai, isalie yaha sUtra atItakAlasambandhI hai, yaha bAta jAnI jAtI hai| kintu yaha anAgata (bhaviSya ) kAla sambandhI nahIM hai, kyoMki, usake sAtha vyavahArakA abhAva hai| athavA, pIcheke sabhI sUtra ati aura anAgatakAla viziSTa kSetroMkI prarUpaNA karanevAle haiM, aisA nizcaya karanA cAhie, kyoMki, bhUtakAla aura bhaviSyakAlameM sparzanakI apekSA koI vizeSatA nahIM hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAlamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamuddhAta yatAsaMyatoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAI dvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| aba yahAMpara saMyatAsaMyata jIvoMke svasthAnasvasthAnakSetrake nikAlanekA vidhAna haiM--- _svayambhUramaNasamudrakA viSkambha donoM hI pArzva bhAgoMse sAdhika eka rAjuke ardhapramANa hai| svayaMprabhaparvatakA parabhAgavartI kSetra bhI donoM hI pArzva bhAgoMkI apekSA eka rAjuke aSTamabhAgamAtra viSkambhavAlA hai| ye donoM hI viSkambha milA denepara eka rAjuke ATha bhAgoMmeMse pAMca bhAga pramANa (1) kSetra ho jAtA hai| ye pAMca baTe ATha (1) bhAga rAjuke viSkambhameMse nikAla denepara tIna baTe ATha (3) bhAga avaziSTa rahate haiM / isa tIna baTe ATha (1) bhAgavAle sUryamaMDalake AkArase saMsthita aura bhogabhUmiple pratibaddha kSetrameM saMyatAsaMyata jIva nahIM hote haiN| kintu bAharI pAMca baTe ATha (1) bhAgoMmeM jambUdvIpa Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 1, 8.] phosaNANugame saMjadAsaMjadaphosaNaparUvaNaM [169 rillaesu paMcasu aTThabhAgesu aDDAijadIvesu dosu samuddesu' ca asthi, kmmbhuumittaado| 'vyAsArdhakRtitrikaM samastaphalitamiti' edeNa sutteNa majjhillakhettaphalamANide solasasattAvIsabhAgambhahiyacadusaTThi-cadusadarUvehi jagapadare bhAge hide egabhAgo Agacchadi / taM rajjupadaramhi avaNiya saMkhejjaMgulehi guNide saMjadAsaMjadasatthANakhettaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettaM hodi / sesapadANaM khettamANijjamANe egaM jagapadaraM Thaviya saMkhejjasUciaMgulehi saMjadAsaMjadaussedhassa egUNavaMcAsabhAgamettehi guNide tiriyalogassa saMkhejadimAgametakhettaM hodi / kadhaM saMjadAsaMjadANaM sesadIva-samuddesu saMbhavo ? Na, punvaveriyadevehi tattha pittANaM saMbhavaM paDi virodhAbhAvA / kadhameso attho sutteNa akahido avagammade ? Na esa doso, suttaTTieNa 'vA' saddeNa avuttasamuccayaTeNa suucidttaado| dhAtakIkhaMDa aura puSkarAdha ina ar3hAI dvIpoMmeM aura lavaNodadhi vA kAlodadhi ina do samudroM meM saMyatAsaMyata jIva rahate haiN| kyoMki, vahAM para karmabhUmi hai| 'vyAsake AdhekA varga karake usakA tigunA kara denese vivakSita kSetrakA samasta kSetraphala nikala AtA hai' isa karaNa vartI arthAt bhogabhUmi-pratibaddha kSetrakA kSetraphala nikAlane para jo pramANa AtA hai yaha solaha baTe sattAIsa bhAgase adhika vArasau causaTha (46437) rUpoMse jagapratarameM bhAga denepara upalabdha eka bhAgake barAbara hotA hai| udAharaNa-madhyama kSetraphalakA vyAsa hai| 3 (x) = yA 72 1323 27 va 46436 -12544-256 yaha svayaMprabhAcalake Abhyantara bhAgavartI madhyamakSetrakA kSetraphala hai| ise eka rAjupratarameMse nikAlakara saMkhyAta aMguloMse guNA karanepara tiryaglokake saMkhyAta bhAgapramANa saMyatAsaMyatoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai| vihAravatsvasthAnAdi zeSa padoMkA kSetra nikAlanepara-eka jagapratarako sthApita karake saMyatAsaMyata jIvoMke zarIrakI UMcAIke unacAsa bhAgamAtra saMkhyAta sUcyaMguloMse guNA karanepara tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgamAtra kSetra hotA hai| zaMkA-mAnuSottaraparvatase parabhAgavartI aura svayaMprabhAcalase pUrvabhAgavartI zeSa dvIpa-samudroM meM saMyatAsaMyata jIvoMkI saMbhAvanA kaise hai ? samAdhAna nahIM, kyoMki, pUrvabhavake vairI devoMke dvArA yahAM le jAye gaye tiryaca saMyatAsaMyata jIvoMkI saMbhAvanAkI apekSA koI virodha nahIM hai| zaMkA-sUtrase nahIM kahA gayA yaha artha kaise jAnA jAtA hai ! samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, sUtrameM sthita aura anuktakA arthAt nahIM kahe gaye arthakA samuccaya karanevAle 'vA' zabdase ukta akathita artha sUcita kiyA gayA hai| Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 9. mAraNaMtiya samugdhAdgadehiM cha codasabhAgA deNA posidA / kudo ? savvattha logaNAlIe antare acchiya mAraNaMtiyakaraNaM paDi virohAbhAvAdo / keNa UNA cha cohasabhAgA ? DimeNa joyaNasahasseNa AraNaccadavimANANamuvarimabhAgeNa ca / pattasaMjada pahuDi jAva ajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 9 // davyaTThiyaNayamassidUNa bhaNNamANe adIda- vaTTamANakAlesu 'logassa asaMkhejjadibhAgo' idi hodi / pajjavadviyaNae puNa avalaMbijjamANe asthi viseso / vaTTamANakAlamassidUNa pajjavaTTiyaNayaparUvaNAe khettabhaMgo / saMpadi adIdakAlamassidUNa pajjavaTThiyaparUvaNA kIrade / taM jadhA - satthANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya- ve ucciyate jAhArasamugdhAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo posido mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo / viuvvaNAdiiDDittehi mANusakhettantare appaDihayagamaNehi risIhi adIdakAle savvaM pi mANusakhettaM pusijjaditti ' mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo ' idi vayaNaM Na ghaDade ? Na mAraNAntikasamuddhAtagata saMyatAsaMyata jIvoMne kucha kama chaha vaTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM; kyoMki, lokanAlIke bhItara sarvatra rahakara mAraNAntikasamuddhAta karaneke prati koI virodha nahIM hai / zaMkA- yahAM para yaha chaha baTe caudaha ( ) bhAga kisa kSetra se kama karanA cAhie ? samAdhAna- sumeruse nIce ke eka hajAra yojanase aura AraNa-acyuta vimAnoMke uparima bhAgase kama karanA cAhie / pramattasaMyata guNasthAna se lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 9 // dravyArthikanayakA Azraya lekara sparzanakSetrake kahanepara atIta aura vartamAnakAla meM lokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hI sparzanakA kSetra hotA hai / kintu paryAyArthikanayake avalambana karanepara kucha vizeSatA hai / usameMse vartamAnakAlakA Azraya karake paryAyArthikanayasambandhI sparzanaprarUpaNA karanepara kSetraprarUpaNA ke samAna hI sparzanakA kSetra hai / aba atItakAlakA Azraya lekara paryAyArthikanaya sambandhI sparzanakI prarUpaNA kI jAtI hai / vaha isa prakAra hai- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta, taijasasamuddhAta aura AhArakasamuddhAtagata pramattasaMyatAdi guNasthAnavartI jIvane sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / zaMkA - vikriyAdi RddhiprApta aura mAnuSakSetra ke bhItara apratihata gamanazIla RSiyoMne atItakAlameM sampUrNa mAnuSakSetra sparza kiyA hai, isalie 'manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai' yaha vacana ghaTita nahIM hotA hai ? 1 pramattasaMyatAdInAmayoga kevalyantAnA kSetravatsparzanam / sa. si. 1, 8. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 9.) phosaNANugame pamattasaMjadAdiphosaNaparUvaNaM esa doso, uvari joyaNalakkhuppAyaNeNa joyaNalakkhamettagamaNe sNbhvaabhaavaado| merumatthayacaDhaNasamatthANamisINaM kimidi joyaNalakkhuppAyaNe Na saMbhavo ? hodu NAma merupavvaduddese sA sattI, Na savvattha, 'mANusakhettassa saMkhejjadibhAge / idi AiriyavayaNaNNahANuvavattIdo / adhavA adIdakAle laddhisaMpaNNamuNivarehiM savvaM pi mANusakhettaM pusijjadi, tassa maannuskhettvvesnnnnhaannuvvttiido| satthANe puNa mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo ceva posido / jadi evaM, to paMciMdiyatirikkhANaM pi puvvaveriyadevANaM payogAdo joyaNalakkhuppAyaNaM pAvadi ? hodu, Na ko vidoso / mAraNaMtiyasamugghAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo posido, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo / mAraNaMtiyakhettaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, tadA saMkhejjaguNamasaMkhejjaguNaM vA kiNNa hodi tti vutte Na hodi / Na samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, eka lAkha yojana Upara ur3anekI apekSA eka lAkha yojana pramANa gamana karanekI unameM saMbhAvanA nahIM hai| zaMkA-sumeruparvatake mastaka (zikhara) para car3hane meM samartha RSiyoMke kyA eka lAkha yojana Upara ur3akara gamana karane kI saMbhAvanA nahIM hai ? samAdhAna-bhale hI sumeruparvatake UrdhvapradezameM RSiyoMke gamana karanekI zakti rahI Ave, kintu mAnuSakSetrake Upara eka lAkha yojana ur3akara sarvatra gamana karanekI zakti nahIM hai, anyathA 'manuSyakSetrake saMkhyAtaveM bhAgameM' aisA AcAryoMkA vacana nahIM bana sakatA hai| ___ athavA, atItakAlameM vikriyAdi labdhisampanna munivaroMne sarva hI manuSyakSetra sparza kiyA hai, anyathA usakA 'manuSyakSetra' yaha nAma nahIM bana sakatA hai| svasthAnasvasthAnakI apekSA ukta pramattAdi saMyatoMne manuSyakSetrakA saMkhyAto bhAga hI sparza kiyA hai| zaMkA-yadi aisA hai, to paMcendriya tiryaMcoMkA bhI pUrvabhavake vairI devoMke prayogase eka lAkha yojana Upara taka jAnA prApta hotA hai ? samAdhAna -yadi tiryoMkA Upara eka lAkha yojana taka jAnA prApta hotA hai, to hove, usameM bhI koI doSa nahIM hai| mAraNAntikasamuddhAtagata unhIM pramattasaMyatAdikoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| zaMkA-~mAraNAntikasamuddhAtako prApta pramattasaMyatAdi guNasthAnavI jIvoMkA mAraNAntika kSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokase saMkhyAtaguNA athavA asaMkhyAtaguNA kyoM nahIM hotA hai? ma 1 pratI ' -duddhasaNasattI', ma 2 pratI anyapratiSu ca' -buddhase sA sattI' iti paatthaa| 1 ma pratI ko ki', anya pratiSu ' ko sthi' iti paatthH| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 10. tAva uDDavaTTANaM' paNadAlIsajoyaNalakkhavikkhaMbhANaM' samaparimaMDalasaMvidANaM' sattarajjuAyadANaM khetaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo hodi, sNkhejjpdrNgulmettseddhipmaannttaado| Na ca paNadAlIsajoyaNalakkhavikkhaMbhasaMkhejjaMgulabAhallaM saMkhejjarajjuAyadakappavAsiyavimANamettatiricchavahANaM khettaM pi tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo hodi, edassa punvakhettAdo saMkhejjaguNahINassa tiriyalogasa sNkhejjdibhaagttvirodhaa| vimANappaDidvidaasaMkhejjuvavAdabhavaNasammuhavaTTakhettesu samudidesu kiNNa taM hoi ? Na, seDhIe asaMkhejjadibhAgAsaMkhejjajoyaNarUMdaryakhettesu gahidesu vi tdsNbhvaado| sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjA vA bhAgA, savvalogo vA // 10 // edassa muttassa vaTTamANakAlamassidaNa pajjavaTThiyaparUvaNAe khettabhaMgo / adIda samAdhAna nahIM hotA hai, kyoMki, UparakI ora pravartamAna, paiMtAlIsa lAkha yojana viSkambhavAle, samaparimaMDala AkArase saMsthita, aura sAta rAju Ayata, aise mAraNAntikasamuddhAta karanevAle pramattasaMyatAdi jIvoMkA kSetra tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga nahIM hotA hai, kyoMki, vaha kSetra saMkhyAta pratarAMgulamAtra jagazreNIke pramANa hI hotA hai / aura na saMkhyAta rAju Ayata, tathA kalpavAsI vimAnoM ke pramANa tiryagrUpase pravartamAna ukta jIvoMkA paiMtAlIsa lAkha yojana vistAra aura saMkhyAta aMgula bAhalyavAlA mAraNAntikakSetra bhI tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hotA hai, kyoMki, pUrvokta kSetrase saMkhyAtaguNe hIna isa kSetrako tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga mAnane meM virodha AtA hai| zaMkA-vimAnoM meM pratiSTita asaMkhyAta upapAdazayyAvAle bhavanoMke sammukha pravartamAna ukta jIvoMke samasta mAraNAntikakSetra saMyukta karane para tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga kyoM nahIM ho jAtA hai ? samAdhAna -nahIM, kyoMki, zreNIke asaMkhyAtaveM bhAga tathA asaMkhyAta yojana vistRta kSetroMke grahaNa karane para bhI tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga prApta honA asaMbhava hai| sayogikevalI bhagavantoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 10 // isa sUtrakI vartamAnakAlako Azraya karake paryAyArthikanayasambandhI sparzanakI prarUpaNA kSetrake samAna hai| atItakAlako Azraya karake paryAyArthikanayasambandhI prarUpaNA bhI kSetrake samAna hI hai| vizeSa bAta yaha hai ki kapATasamuddhAtagata kevalIkA sparzanakSetra 1 pratiSu / ' sthAne 'e' iti paatthH| 1 pratiSu vaMdapaMtha 'iti paatthH| ...................................... Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 12. ] phosaNAnugame raiyapha saNaparUvaNa [ 173 kAlamassidUNa pajjavaTThiyaparUvaNAe khettabhaMgo ceva / Navari kavADagadassa paNadAlIsajoyaNa sadasahassabAhallaM jagapadaramegaM kavADakhetaM hodi / avaraM NavadijoyaNa sadasahassabAllaM jagapadaraM hodi / evaM doNi kavADakhettANi melide tiriyalogAdo saMkhejjaguNANi / ( evamoghaparUvaNA samattA ) AdeseNa gadiyANuvAdeNa NirayagadIe Neraiesu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 11 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa- vedaNa - kasAya - veubviya - mAraNaM tiya-uvavAdagadehi micchAdiTThIhi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo vaTTamANakAle posidA, mANusakhecAdo asaMkhejjaguNo / sesaM khettabhaMgo / cha coisa bhAgA vA desUNA // 12 // satthANasatthANa-vihAravadi satyANa- vedaNa-kasAya - ve ubviyasamugdhAdagadehi micchAdiTThIhi adIdakAle raiehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejja - guNa phosido / so attho sutte abutto kathaM parUvijjade ? Na, suttattheNa ' vA ' saddeNa paitAlIsa lAkha yojana vAhalyavAlA eka jagapratarapramANa kapATakSetra hotA hai| (yaha kAyotsargastha harini apekSA jAnanA ) / aura dUsarA arthAt samupaviSTa kevalI ke kapATasamuddhAtakA kSetra navvai lAkha yojana bAhalyavAle jagapratarapramANa kapATasamuddhAtasambandhI sparzanakSetra hotA hai / isa prakAra donoM kapATakSetroMko milA denepara tiryaglokale saMkhyAtaguNA kSetra ho jAtA hai / ( isa prakAra oghaprarUpaNA samApta huI / ) Adeza se gatimArgaNAke anuvAdase narakagatimeM nArakiyoM meM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 11 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, vaikriyikasamuddhAta mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadagata mithyAdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra vartamAnakAla meM sparza kiyA hai / zeSa kathana kSetraprarUpaNA ke samAna jAnanA cAhie / nArakI mithyAdRSTi jIvoMne atItakAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 12 // svasthAnasvasthAna, vihAraSatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta aura vaikriyikasamudvAtagata mithyAdRSTi nArakI jIvane atItakAla meM sAmAnyaleoka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / zaMkA - sUtra meM nahIM kahA gayA yaha artha kaise kahA jA rahA hai ? 1 vizeSeNa gamanuvAdena narakagatau prathamAya pRthivyAM nArakaizcaturguNasthAnai loM kasyAsaMkhyeyabhAgaH spRhaH / sa. si. 1, 8. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 1, 12. samuccayaTeNa sUcidattAdo / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veubdhiya-khettANi adIdakAle tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettANi kiNNa hoMti tti vutte Na hoti, iMdaya-seDhIbaddhapaiNNaehi ruddhasavvakhettassa tiriyalogassa asNkhejjdibhaagttaado| iMdayaM-seDhIbaddha-paiNNaesu saMcaraMtehiM NeraiyamicchAiTThIhi tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo kiNNa pusijjadi tti vutte Na pusijadi, NeraiyANaM parakhettagamaNAbhAvAdo / parakhettagamaNAbhAve vihAravadisatthANassa abhAvo pasajadi tti vutte Na pasijade, ekkamhi iMdae seDhIbaddha-paiNNae ca saMvidagAmAgArabahuvidhabilagamaNasaMbhavAdo / asaMkhejajoyaNamettAyAmaseDhIbaddha-paiNNayA atthi tti tiriyalogasa saMkhenjadibhAgo hodi tti NAsaMkaNijaM, asaMkhejajoyaNAyAmaseDhIbaddha paiNNayANaM pi tiriyalogassa asNkhejdimaagttaado| mAraNaMtiya-uvavAdapadehi NeraiyamicchAdiTThIhi samAdhAna nahIM, kyoMki, sUtra meM sthita aura samuccayArthaka 'vA' zabdase ukta artha sUcita kiyA gayA hai| zaMkA- atItakAla kI apekSA nArakI mithyA dRSTiyoMke bihAravatsvasthAna, vedanAsamadaghAta, kaSAyasamudghAta aura vaikriyikasamudghAtasambandhI kSetra tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgamAtra kyoM nahIM hote haiM ? samAdhAna nahIM hote haiM, kyoMki, indraka, zreNIbaddha aura prakIrNaka narakabilAse ruddha bhI sarvakSetra tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAgamAtra hI hotA hai| zaMkA-indraka, zreNIbaddha aura prakIrNaka narakoM meM saMcAra karanevAle nArakI mithyAdRSTiyoMne tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga kyoM nahIM sparza kiyA ? samAdhAna nahIM sparza kiyA hai, kyoMki, nArakiyoM kA svakSetrako chor3akara parakSetrameM gamana nahIM hotA hai| zaMkA-parakSetrameM gamanakA abhAva mAnanepara vihAravatsvasthAnakA abhAva prApta hotA hai ? samAdhAna-vihAravatsvasthAnakA abhAva nahIM prApta hotA hai, kyoMki, eka hI indraka, zreNIbaddha yA prakIrNaka narakameM vidyamAna grAma, ghara aura bahuta prakArake biloMmeM gamana sambhava honese vihArayatsvasthAnapada bana jAtA hai| zaMkA-asaMkhyAta yojanapramANa AyAmavAle zreNIbaddha aura prakIrNaka naraka hote haiM, isalie tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga vihAravatsvasthAnakA kSetra bana jAtA hai ? samAdhAna-aisI bhI AzaMkA nahIM karanA cAhie, kyoMki, asaMkhyAta yojana AyAmavAle zreNIbaddha aura prakIrNaka naraka bhI tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI hote haiM / mAraNAntikasamudghAta aura upapAdapadvAle nArakI mithyAdRSTiyoMne atItakAlameM 1 pratiSu ' iMdiya ' iti paatthH| Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 12.] phosaNANugame NeraiyaphosaNaparUvaNaM [175 adIdakAle cha coddasabhAgA desUNA posidA / UNapamANaM desUNatiNNijoyaNasahassaM / tirikkhaNeraiyANaM savvadisAsu gamaNAgamaNasaMbhavo atthi tti cha coddasabhAgA hoti, kadhaM dekhUNattaM ? vuccade-viggaho jIvANa kiM saheuo, Aho ahe uo tti ? Na tAva ahe uo, NikAraNakajANuvalaMbhAdo / vidiye kAraNaM vattavyamidi / kammaM takkAraNaM, saMsArijIvasavvAvatthANaM kammavAdarittakAraNANuvalaMbhAdo / tattha vi ANupubdhiNAmaM ceva kAraNaM, aNNAsiM saba. payaDINaM pudha pudha kajANamuvalaMbhAdo, puvvuttarasarIrANamaMtarAlakhette ANupubIe vivAgo hodi tti gurUvadesAdo vA / ANupuviudayAbhAve vi mukkamAraNaMtiyajIvANaM vakkatuvalaMbhAdo NANupuvyiphalaM viggaho tti NAsaMkaNijjaM, tassa titthayarasseva paccAsaNNavivAgANupubdhiphalattAdo / aMgulassa asaMkhejadibhAgamettavAhallatiriyapadaramhi seDhIe asaMkhejjadibhAgamettaogAhaNaviyappehi guNide tattha jattio rAsI tattiyamettAo NirayagaipAoggANupuvIe kucha kama chaha vaTe caudaha (F) bhAga sparza kiye haiN| yahAMpara kucha kamakA pramANa dezona tIna hajAra yojana hai| zaMkA-tiryaMca aura nArakiyoM kA sarva dizAoMmeM gamanAgamana sambhava hai, isalie pUre chaha baTe caudaha (6) bhAga hI sparzana kSetra honA cAhie, phira kucha kama kaise kahA ? samAdhAna-vigrahagatimeM jIvoMke vigraha kyA sahetuka hote haiM, athavA ahetuka ? ahetuka to mAne nahIM jA sakate haiM, kyoMki, vinA kAraNake kArya pAyA nahIM jAtA / yadi dUsarA pakSa grahaNa kiyA jAtA hai, arthAt vigraha sahetuka hote haiM, to usameM kAraNa kahanA cAhie ? vigrahakA kAraNa karma hai, kyoMki, saMsArI jIvoMkI sarva avasthAoMkA karmako chor3akara aura koI kAraNa pAyA nahIM jAtA hai| usameM bhI AnupUrvInAmaka nAmakarma hI vigrahakA kAraNa hai; kyoMki, anya sabhI prakRtiyoMke pRthak pRthak kArya pAye jAte haiM, tathA pUrvazarIrako chor3aneke pazcAt aura uttarazarIrako grahaNa karane ke pUrva antarAlavartI kSetrameM AnupUrvInAmakarmakA vipAka ( udaya) hotA hai, aisA gurukA upadeza hai| __ zaMkA-AnupUrvInAmakarmake udayake nahIM honepara bhI mAraNAntikasamudghAta karanevAle jIvoMke vigraha pAye jAte haiM, isalie vigraha AnupUrvInAmakarmakA phala hai, aisA nahIM mAnA jA sakatA hai ? samAdhAna-aisI AzaMkA nahIM karanA cAhie, koMki, vaha vigraha tIrthaMkaraprakRtike samAna nikaTa bhaviSyameM udaya honevAle AnupUrvInAmakarmakA phala hai| zaMkA--sUcyaMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra bAhalyavAle tiryagpratarameM arthAt rAjuke vargameM jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhanAke vikalpoMse guNA karanepara vahAM jo rAzi arthAt AkAza pradezoMkI saMkhyA AtI hai utane pramANa narakagati prAyogyAnupUrvIkI prakRtiyAM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 12. payaDIo / loge seDhIe asaMkhejadibhAgamettaogAhaNaviyappehi guNide tirikkhagaipA oggANupubIe payaDiviyappA hati / paNadAlIsajoyaNalakkhabAhalle tiriyapadare uDDe kavADachedaNayaNippaNNe seDhIe asaMkhejjadibhAgamettaogAhaNaviyappehi guNide maNusagadipAoggANupuvIe payaDi viyappA hoMti / NavajoyaNasadabAhallatiriyapadare seDhIe asaMkhejjadibhAgamettaogAhaNaviyappehi guNide devagadipAoggANupubIe payaDiviyappA hoti ti vaggaNasuttAdo ANupugviNAma saMDANavivAI cevetti NAsaMkaNijjaM, tisse khetta-saMhANesu vAvAdAe ekattheva vAvAravirohAdo / te ca AgAsapadesA ettha ceva acchaMti hotI haiM / ghanalokameM jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhanAke vikalpoMse guNA karanepara tiryaggatiprAyogyAnupUrvIke prakRti-vikalpa hote haiN| paiMtAlIsa lAkha yojana bAhalyavAle tiryagpratarameM UrdhvakapATake chedanese niSpanna kSetrako jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhana-vikalpoMse guNA karane para manuSyagati-prAyogyAnupUrvIke prakRti-vikalpa hote haiN| nau sau yojana bAhalyavAle tiryagpratarameM jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhana-vikalpoMse guNA karanepara devagatiprAyogyAnupUrvIke prakRti-vikalpa hote haiN| ina vargaNAkhaMDake sUtroM ke anusAra AnupUrvInAmA nAmakarmakI prakRti saMsthAna arthAt pudgala vipAkI hI hai| samAdhAna -aisI bhI AzaMkA nahIM karanI cAhie, kyoMki, kSetra aura saMsthAnoM meM vyApRta arthAt kSetravipAkI aura pudgalavipAkI hote hue bhI usa AnupUrvIprakRtikA eka hI arthameM vyApAra mAna lene meM virodha hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki ve AkAzake pradezake isI 1 edANi paNadAlIsajoyaNasadasahassabAhallANi tiriyapadarANi kadhapuppaNNANi tti bhaNide vuccade- ur3eM kavADacchedamaNippaNNANi tti idarenimANupubdhikammANaM tiriyapadarANaM ghaNalogassa ya uppattimaparUviya edesiM ceva tiriyapadarANamuppattI kimaTuM parUvijjade ? logasaMThANaparUvaNaTuM / ur3akavADamidi edeNa logo nniddittttho| kadhamesA logassa saNNA ? vuccade- Urdhva ca tat kapATaM ca UrdhvakapATamiva lokH| UrdhvakapATaM jeNa logo coddasarajjuusse ho sattarajjuruMdo majjhe uvarimaperaMto ca egarajjubAhalo uvari bahmaloguddese paMcarajjubAhallo mUle sattarajjubAhallo; aNNastha ahANuvaDI bAhallo / teNa uSTiyakavADovamo / uDakavADarasa chedaNaM ur3akavADa chedaNaM teNa uDakavADachedaNeNa NippaNNANi edApi paNadAlIsajoyaNasadasahassabAhallAtariyapadarANi / saMpahi ettha ur3akavADachedaNavihANaM vuccade / taM jahAsattarajaruMdattammi dosu vi pAsesu tiNNi tiNNirajjuAyAmeNa egarajjuvikkhaMbheNa ur3akavADaM chettavvaM / puNo paNadAlIsajoyaNakkhussehaM mottaNa heTThA uri ca majjhimapadese muha 1 bhUmi 5 visesA 4 uccheda 1 majido vaDipamANaM hodi / edIe vaDIe paNadAlIsajoyaNalakkhesu vaDidakhettaM domu vi pAsesu avaNedavvaM / evamuDakavADa chedaNeNa paNadAlIsajoyaNasadasahassabAhallANi tiriyapadarANa NipphaNANi / dhavalA a. pra. patra 1206 (vargaNAkhaMDa) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 14.] phosaNANugame NeraDyaphosaNaparUvaNaM [177 tti Na Niyamo atthi, samayAviroheNa tesimvtttthaannaado| tado ANupuvivivAgApAoggakhetta avaTThANaM uppaNNapaDhama vidiya-tadiyavaMkesu Natthi tti desUNataM ghaDade / eso attho uvari savvattha jahAvasaraM pruuvedvyo|| sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo // 13 // edassa suttassa attho khettANiogaddAre jo vutto, so vattavyo / paMca codasabhAgA vA desUNA // 14 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veuvviyasamugghAdagadehi sAsaNasammAdiTThIhi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo / taM jadhANeraiyANaM bilANi saMkhejajoyaNavitthaDANi vi atthi, asaMkhejjajoyaNavitthaDANi vi / tattha jadi vi cadurAsIdilakkhaNeraiyAvAsA asaMkhejjajoyaNavitthaDA hoMti, to vi savvakhettasamAso tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgo ceva jadhA hodi, tadhA vattaissAmo sthAna vizeSapara hI rahate haiM, aisA niyama nahIM hai; kyoMki, unakA avasthAna paramAgamake avirodhase mAnA gayA hai| isalie anupUrvInAmakarmake udayake aprAyogya kSetrameM avasthAna utpanna honeke prathama, dvitIya aura tRtIya vigrahoM meM nahIM hai, ataH dezonatA ghaTita ho jAtI hai| yaha artha Upara bhI sarvatra yathAvasara prarUpaNa karanA caahie| sAsAdanasamyagdRSTi nArakiyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 13 // isa sUtrakA artha jo kSetrAnuyogadvAra meM kahA hai vahI yahAMpara kahanA cAhie / unhIM sAsAdanasamyagdRSTi nArakiyoMne atItakAlakI apekSA kucha kama pAMca baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 14 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kaSAyasamuddhAta, aura vaikriyikasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTi nArakiyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavA bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vaha isa prakArase hainArakiyoMke bila saMkhyAta yojana vistRta bhI haiM aura asaMkhyAta yojana vistRta bhI haiN| unameM yadyapi caurAsI lAkha nArakiyoMke AvAsa asaMkhyAta yojana vistRta hote haiM, to bhI una samasta nArakAvAsakA kSetra-samAsa arthAt kSetroMkA jor3a tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga jisa prakArase hotA hai, usa prakArase kahate haiM Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 15. NirayAvAsA ke vi parimaMDalAyArA, ke vi taMsA, ke vi cauraMsA, ke vi paMcaMsA, ke vi chaMsA / ede savve vi samIkaraNe kade cauraMsA asaMkhejjajoyaNavitthaDA hoti / sayalaparaiyarAsiNA ghaNaMgulassa saMkhejjadibhAge guNide vaTTamANakAle Neraiehi ruddhakhettaM hodi / vaTTamANe NeraiyaruddhaNirayabilabhAgAdo aruddha bhAgo saMkhejjaguNo tti saMkhejjarUvehi guNide NeraiyANamadIdasatthANakhettaM hodi / teNa tiriyalomassa asaMkhejjadibhAgataM Na virujjhade / evaM 'vA' saddasUcidassa atthassa parUvaNA kadA hodi / sAsaNassa NirayagadIe uvavAdo Natthi, suttADisiddhattAdo / mAraNaMtiyasamugvAdagadehi paMca codasabhAgA posidA / kudo ? sattamapuDhavIdo sAsagANaM mAraNaMtiyakaraNasaMbhavAbhAvA / taM kudo Navvade ? edamhAdo cetra suttAdo nnvyde| sammAmicchAdiTTi asaMjadasammAdiTTIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejjdibhaago|| 15 // nArakiyoMke AvAsa kitane hI to gola AkAravAle hote haiM, kitane hI trikoNa, kitane hI catuSkoNa, kitane hI paMcakoNa aura kitane hI nArakAvAsa SaTkoNa hote haiM / ina sabhI AkAroMvAle nArakAvAsoMke samIkaraNa karanepara ve caturasra aura asaMkhyAta yojana vistRta ho jAte hai / sampUrNa nArakarAzise ghanAMgula ke saMkhyAta bhAgako guNA vartamAnakAlameM nArakiyoMse ruddha-kSetra hotA hai / vartamAnakAlameM nArakoMdvArA roke hue narakoMke bila-bhAgase aruddhabhAga saMkhyAtaguNA hotA hai, isalie saMkhyAta rUpoMse guNA karanepara nAra. koMkA atItakAlasambandhI svasthAnakSetrakA pramANa ho jAtA hai| ataH tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga (jo Upara sparzana-kSetra batAyA gayA hai, vaha ) virodhako nahIM prApta hotA hai| isa prakAra 'vA' zabdase sUcita arthakI prarUpaNA kI gaI hai| ___ sAsAdanasamyagdRSTi jIvakA narakagatimeM upapAda nahIM hotA hai, kyoMki, usakA sUtra meM pratiSedha kiyA gayA hai| mAraNAntikasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTiyoMne pAMca baTe caudaha (58) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, sAtavIM pRthivIse sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA mAraNAntikasamuddhAta karanA saMbhava nahIM hai| zaMkA-yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-isI hI sUtrase jAnA jAtA hai ki sAtavIM pRthivIke sAsAdanasamyagdRSTi nArakI mAraNAntikasamuddhAta nahIM krte| (yadi karate hote, to sUtrameM chaha baTe caudaha (6) bhAgake sparzakA ullekha hotaa)| samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 15 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 15. ] phosaNANugame NairaiyaphausaNaM parUvaNaM [ 179 satthANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya - veucciya samugdhAdgadehi sammAmicchAdiTThi-asaMjada sammAdiTThIhi vaTTamANakAle caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, mANUsado saMkhejaNa posido / kAraNaM khettasiddhaM / adIdakAle vi edehi dohi viguNahi dehi dehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo cetra posido, 'asaMkhejjajoya vitthaDA raiyasavvAvAsA ' idi maNeNa saMkappiya egAvAsakhettaphalaM caurAsIdilakkharUvehi guNide tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgamettakhettaphalovalaMbhAdo / sammAmicchAiTThIgaM mAraNaMtiya-uvavAdapadA Natthi / asajada sammAiTThIhi mAraNaMtiya uvavAdgadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo vaTTamANakAle posido / kAraNaM khettasiddhaM / adIdakAle mAraNaMtiya samugdhAdagadehi asaMjadasammAdiTThIhi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANUsakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / kudo ? savvajIvANaM avakkamachakkaNiyamadaMsaNAdo, uDDa gaccha mANajIvANaM pi appaNo uppattikhettamapAvedUNa aMtarakAle ceva disa-vidisANaM gaNAbhAvAda / Naca uppattikhettasamANakhettaMtaraTThiyANaM pi jIvANamaNiyadgamaNa matthi, svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamuddhAta, kapAyasamuddhAta aura vaiki kisamudghAtagata samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoM ne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / isakA kAraNa kSetraprarUpaNA se siddha hai / atItakAla meM bhI ina donoM hI guNasthAnavartI nArakI jIvoMne inhIM donoM padoMkI apekSA sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga hI sparza kiyA hai, kyoMki, ' asaMkhyAta yojana vistRta nArakiyoM ke sarva AvAsa hote haiM ' isa prakAra manase saMkalpa karake eka nArakAvAsakA kSetraphala caurAsI lAkha rUpoM se guNA karanepara tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAgamAtra kSetraphala pAyA jAtA hai / sabhya gmithyAdRSTi nArakiyoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiM / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata asaMyatasamyagdRSTi nArakoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokakA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra vartamAnakAla meM sparza kiyA hai / isakA kAraNa kSetraprarUpaNAse siddha hai / atItakAla meM mAraNAntikasamuddhAtagata asaMyata samyagdRSTiyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, sarva jIvoM ke apakramaSaTukA niyama dekhA jAtA hai (dekho prathama bhA. pR. 100 ) / tathA Upara jAne vAle jIvoMke bhI apane utpatti kSetrako nahIM prApta karake aMtarAlakAlameM hI nizcita dizAko chor3akara anya dizA yA vidizAmeM gamana karanekA abhAva hai / aura na utpattikSetra ke samAna arthAt samatala anya kSetra para sthita jIvoMke bhI aniyata gamana hotA haiM, kyoMki Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 4, 15. egadisAe NiyadagamaNAdo; tiricchaM gacchamANANaM pi jIvANamappaNo uppajjamANadisaM mottUNa aNNadisANaM gamaNAbhAvAdo, uppajjamANadisaM gacchaMtANaM pi jIvANaM appaNo uppajjamANakhettasamANaTThANamapAvedUNa aMtarAle savattha ujuvlnnaabhaavaado| tado savvaNirayAvAsehiMto mANusakhetamAgacchaMtANaM sammAdiTThINaM NirayAvAsappaDihidapaDiNiyadavaTTANaM posaNaM caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo ceva / adhavA NeraiyasammAdiTThINaM tatthataNamicchAiTThINaM (va) ghaNarajjupadarasabAgAsapadesehito (Na) NiggamaNamatthi, maNusovavAdiyattAdo, NeraiyapaDibaddhANaM maNusagaipAoggANupuvINaM tirikkhagaipAoggANupuvINaM va paDibaddhAgAsapadesANaM rajjupadaramhi svvtthaabhaavaado| kiM tadabhAvaliMgama ? edaM ceva posaNasutaM / samIkaraNe kade jadi ekkaNeraiyAvAsavikkhaMbho egaseDhiM seDhividiyavaggamUleNa khaMDiyametto hodi, to tassa khettaphalaM jagapadaraM seDhipaDhamavaggamUleNa khaMDiyamettaM hodi / puNo adIdakAle tattha vAidUNa uDDhe mAraNaMtiyaM mellaMtANaM evaM khetaphalaM muhaM hodi, saMkhajjarajju unakA gamana eka dizAmeM hI, arthAt utpattikSetrakI ora hI, niyata ho cukA hai| tirache gamana karanevAle bhI jIvoMke apanI utpanna honevAlI dizAko chor3akara anya dizAko gamana nahIM hotA hai| utpanna hone kI dizAko jAte hue bhI jIvoMke apane utpanna hone ke kSetrake samAna anya sthAnako nahIM prApta karake antarAlameM sarvatra Rjuvalana arthAt saralagatise vakragati honekA abhAva hai| isalie sabhI nArakAvAsoMse manuSyakSetrako AnevAle aura nArakAvAsameM pratiSThita hote hue niyata kSetrakI ora pravartamAna samyagdRSTi jIvoMkA sparzana sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga hI hai| athavA, manuSyoM meM utpanna hone ke kAraNa nArakI samyagdaSTiyoMkA vahAMke mithyAdRSTiyoMke samAna dhanarAjupratarake sarva AkAzapradezoMse nirgamana nahIM hotA hai, kyoMki, narakagatise pratibaddha manuSyagatiprAyogyAnupUrvIvAle jIvoMke tiryaggatiprAyogyAnupUrvIvAle jIvoMke samAna pratibaddha AkAza-pradezoMkA rAjupratara meM sarvatra abhAva hai| zaMkA-isa sarvatra abhAvakA liMga kyA hai, arthAt yaha kisa AdhArase jAnA ? samAdhAna--ukta bAtakA batAnevAlA yahI sparzana-sUtra hai| samIkaraNa karanepara yadi eka nArakAvAsakA viSkambha eka jagazreNIko jagazreNIke dvitIya vargamUlase khaMDita karanepara eka khaMDa mAtra hotA hai, to usakA kSetraphala jagazreNIke prathama vargamUlase jagapratarako khaMDita karanepara eka khaMDa mAtra hotA hai| punaH atItakAla meM ghahAM rahakara UparakI ora mAraNAntikasamuddhAta karanevAloMkA yaha kSetraphala mukharUpa ho jAtA hai aura saMkhyAta rAjupramANa AyAma hotA hai| 1 pratidhu ' ukubalaNA' ma. pratau pulekamA' iti pAThaH / 2 preti koSThakAntargatapAThI nAsti / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 15. 1 phosaNAgame raiphosaNaparUvaNaM [ 181 AyAmo hodi / ettha ussedheNa khettaphalaM guNide tiriyalogAdo asaMkhejjaguNaM mAraNaMtiyakhettaM hoditi vutte Na hodi, NirayAvAso Na ekko vi erisavikkhaMbhasahio asthi / kadhamedaM paricchijjade ? ' NeraDyA asaMjadasammAdiTThI saccapadehi adIdakAle tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgaM pusaMti ' tti suttatrayaNAdo / kettio puNa NeraiyAvAsANaM vikkhaMbho hoditti vRtte asaMkhejjajoyaNametto hodi / taM jahA - saga-sagasatthANakhettaM TThaviya sagasagabila-saMkhAe oTTide egavileNa rudvakhe tamasaMkhejjajoyaNavikkhaMbhAyAmaM hodi / taM saMkhejjarajjUhi guNade egavilamassidUNa mAraNaMtiyakhettaM hodi / edaM bilasaMkhAe guNide sayalaM mAraNaMtiyakhettaM hodi / edaM tiriyalogassa asaMkhejjadibhArga hodi / savvaNirayAvAsANaM khAdaphalamasaMkhejjajoyaNametaM ho dUga egarajjupadarassa asaMkhejjadibhAgamettaM caiva hodi / kudo ? ' asaMjadasammAdiTThi mAraNaMtiya posaNaM tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgo' tti vAdo / jadi kahiM pi ekassa bilassa khettaphalaM rajjupadarassa saMkhejadibhAgametaM hodi, zaMkA- yahAM para arthAt ukta kSetrameM utsedhase kSetraphalako guNA karane para to tiryagloka se asaMkhyAtaguNA mAraNAntikakSetra ho jAtA hai ? samAdhAna- nahIM hotA hai, kyoMki, isa prakAra ke viSkambha se sahita eka bhI nArakAvAsa nahIM hai / zaMkA- yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna - ' nArakI asaMyatasamyagdRSTi sarvapadoMkI apekSA atItakAla meM tiryagloka ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kSetrako sparza karate haiM' isa prakAra ke sUtra vacanase ukta bAta jAnI jAtI hai| zaMkA- nArakoMke AvAsoMkA viSkambha kitanA hotA hai ? samAdhAna - asaMkhyAta yojana pramANa hotA hai / vaha isa prakAra se hai- apanA apanA svasthAnakSetra sthApita karake apane apane biloMkI saMkhyAoMse apavartana karanepara eka bilase ruddhakSetra asaMkhyAta yojana viSkambha aura AyAmavAlA ho jAtA hai / use saMkhyAta rAjuoMse guNA karanepara eka bilakA Azraya karake mAraNAntikasamuddhAtagata kSetra ho jAtA hai / isa pramANako biloMkI saMkhyAse guNA karanepara sakala mAraNAntikakSetra ho jAtA hai / yaha mAraNAntikakSetra tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotA hai / sarva narakAvAsakA ghanaphala asaMkhyAta yojanapramANa hokara bhI eka rAjupratarakA asaMkhyAtavAM bhAgamAtra hI hotA hai, kyoMki, ' asaMyatasamyagdaSTiM nArakoMkA mAraNAntikasparzana tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAga hotA hai ' aisA sUtra vacana hai| yadi kahIM bhI eka bilakA kSetraphala rAjupratarake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hotA, to asaMyata samyagdRSTi nArakoM kA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] chakkhaDAgame jIvANaM [ 1, 4, 16. to asaMjadasammAdiTThimAraNaMtiyaposaNaM tiriyalogAdo asaMkhejjaguNaM hoi, tiriyapadarabAhallAdo mAraNaMtiyakhettabAhallassa asaMkheJjaguNattAdo / paDhamapuDhavisatthANakhette seDhIe saMkhejadibhAgeNa guNide asaMjadasamma diTThimAraNaMtiyaposaNaM tiriyalogAdo asaMkheJjaguNaM hoditti ke vi paJcavaTThANaM kuNaMti / taNNa ghaDade, satthANakhetaM bilasalAgAhi ovaTTiya lassa vaggamUlavikrameNa addharajjuAyAmaposaNakhe tuvalaMmAdo / Na uDuM gaMtUga tiricchaM gacchaMtANaM bahuposaNaM, tiricchaM gaMtUga uDDuM gacchaMtANaM va, puvyutteNeva vikkhaMbheNa gamaNuvalaMbhAdo / evamuvavAdassa vi vattavyaM / paDhamAe puDhavIe raiesu micchAiTTipahuDi jAva asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 16 // satthANasatthANa-vihAravadi satyANa- vedaNa kasAya - veucciya- mAraNaMtiya-uvavAdagadamicchAdiTThINaM parUvaNA vaTTamANakAle khettasamANA / satthANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNakasAya- ve uvviyasamugdhAdagadehi micchAdiTThIhi adIdakAle caduNhaM logANama saMkheja dibhAgo, mAraNAntika sparzanakSetra tiryaglokase asaMkhyAtaguNA hotA, kyoMki, tiryakpratara ke bAddalya se mAraNAntikakSetrakA bAddalya asaMkhyAtaguNA hai / prathama pRthivIke svasthAnakSetra meM jagazreNI ke saMkhyAtaveM bhAgase guNA karanepara asaMyatasamyagdRSTi nArakoM kA mAraNAntikasparzanakSetra tiryaglokase asaMkhyAtaguNA hotA hai, aisA kitane hI AcArya samAdhAna karate haiM / kintu vaha ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, svasthAnakSetrako bilazalAkAoMse apavartitakara labdharAzike vargamUlapramANa viSkambha se ardharAju AyAmapramANa sparzanakSetra pAyA jAtA hai / tathA, Upara jAkara tirache gamana karanevAle jIvoMkA sparzanakSetra bahuta nahIM hai, jaisA ki tirache jAkara Upara jAne vAloMkA sparzanakSetra bahuta nahIM hai; kyoMki, pUrvokta hI viSkambhadvArA gamana pAyA jAtA hai / isI prakAra samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nArakoMke upapAdakSetrakA bhI kathana karanA cAhie / prathama pRthivI meM nArakiyoMmeM midhyAdRSTi guNasthAna se lekara asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 16 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kapAya, vaikiyika aura mAraNAntika samuddhAta tathA upapAdagata mithyAdRSTi nArakoMkI vartamAnakAlika sparzana prarUpaNA kSetra prarUpaNA ke samAna hai / svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA kaSAya, aura vaikriyikasamuddhAtagata mithyAti nArakoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 16 ] phosaNANugame NeraDyaphosaNaparUvaNaM [ 183 aDDAijAdo asaMkhejaguNo phosido| kudo ? asaMkhejjajoyaNavikkhaMbhaNirayAvAsakhAdaphalaM Thaviya tappAoggasaMkhejabilasalAgAhi guNide tiriyalogassa asaMkhejadibhAgametakhettuvalaMbhAdo / mAraNaMtiya-uvavAdagadehi micchAdiTThIhi adIdakAle tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo phosido| kadhaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgataM ? vuccade- asIdisahassAhiyajoyaNalakkhapaDhamapuDhavIbAhallammi heTThimajoyaNasahassaM Neraiehi savyakAlaM Na chuppadi tti kaTTa joyagasahassamavaNiya sesabAhallaM rajjupadaraM Thaviya ussedheNa egUNavaMcAsamettakhaMDANi kAdaNa padarAgAreNa Thaide tiriyalogasta saMkhejjadibhAgo hodi, ' egarajjuruMdo sattarajjuAyado joyaNalakkha. bAhallo tiriyalogo' tti uvadesAdo / je puNa joyaNalakkhabAhallarajjubaTTa tiriyalogapamANaM bhaNaMti tesimuvadeseNa tiriyalogAdo sAdireyaM mAraNaMtiya-uvavAdakhetaM hodi / aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki asaMkhyAta yojana viSkambhavAle nArakAvAsoMke ghanaphalako sthApita karake tatprAyogya saMkhyAta bilazalAkAoMse guNA karanepara tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra upalabdha hotA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata mithyAdRSTi nArakoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaM. khyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| zaMkA- yahAMpara tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga kaise kahA ? samAdhAna- eka lAkha assI hajAra yojana prathama pRthivIke bAhalyameMse nIcekA eka hajAra yojanapramANa kSetra nArakiyoMne kisI bhI samaya nahIM chuA hai, aisA karake ukta pramANameMse eka hajAra yojana nikAlakara zeSa eka lAkha unyAsI hajAra bAhalyavAle rAjupratarako sthApita karake utsedhake unacAsa khaMDa karake pratarAkArase sthApita karanepara kA saMkhyAtavAM bhAga ho jAtA hai, kyoMki, 'eka rAju ruMdavAlA, sAta rAju lambA aura eka lAkha yojana bAhalyavAlA tiryagloka hai' aisA upadeza hai| kintu jo AcArya eka lAkha yojana bAhalyavAlA aura eka rAju golAIvAlA tiryaglokakA pramANa kahate haiM, unake upadezAnusAra tiryaglokase sAdhika mAraNAntika aura upapAda kSetra hotA hai| vizeSArtha-- yahAM para prathama narakake mithyAdRSTi jIvoMkA mAraNAntika aura upapAda kSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga isa prakAra siddha kiyA gayA hai-yadi hama tiryaglokake eka rAju lambe caur3e va moTAIke saptamAMza pramANa moTe khaMDa kareM to 142855 yojana moTAI. vAle 49 khaMDa hote haiN| aba yadi eka lAkha assI hajAra yojana moTI aura eka rAju lambI caur3I prathama pRthvIke pramANameMse nArakiyoMse sadaiva aspRSTa eka hajAra yojana moTA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM / [1, 4, 16. Na ca edaM ghaDade, edamhi uvadese paDiggahide logamhi tiNNisada-tedAlamettaghaNarajjUNamaNuppattIdo, 'rajjU sattaguNidA jagaseDhI, sA vaggidA jagapadaraM, seDhIe guNidajagapadaraM ghaNalogo hodi ' tti pariyammasutteNa savvAiriyasammadeNa virohappasaMgAdo ca / kadajummehi adhastana bhAga pRthak karake zeSa 179000 yojanake eka rAju lambe caur3e 49 khaMDa kareM to pratyeka khaMDa kI moTAI 365346 yojana pramANa hogI jo pUrvokta tiryaglokake khaMDoMkI moTAIse lagabhaga caturthAMza par3atI hai / isa prakAra yaha samasta kSetra tiryalokakA saMkhyAtavAM bhAga siddha ho jAtA hai| kintu loka kI mRdaMgAkAra mAnyatA ke anusAra ukta kSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga nahIM, kintu tiryaglokase bhI adhika par3a jAtA hai, kyoMki, yadi eka rAju vyAsavAle gola tathA eka lAkha yojana moTAIvAle tiryaglokake pUrvaprakAra 42. khaMDa kareM to pratyeka khaMDa eka rAju vyAsavAlA gola tathA 204049 yojana noTA hogaa| isI prakAra vartulAkAra lokakI mAnyatAse ukta mAraNAntikakSetrake khaMDa bhI eka rAju vyAsavAle gola tathA 3653.33 yojana moTe hoMge aura unakA samasta ghanaphala vartulAkAra tiryaglokake ghanaphalase hIna na rahakara adhika ho jaaygaa| rA. rA. = udAharaNa (1) Ayata caturana tiryagloka 1xx 600000 yo. = 1 x 100000 4 49 (2) ukta mAraNAntikakSetra 14 14 179000 = 14 179.000 (3) vartulAkAra tiryagloka 143 x 1 x 100000 = 3 4 100000 - 49 (4) vartulAkAra lokakI mAnyatAse ukta mAraNAntikakSetra 3.179000.49 x 4 491 isa prakArake ukta kSetroM meM prathama dUsarese 179 = 3163 = kucha kama caugunA arthAt saMkhyAtaguNA siddha hotA hai| tathA, cauthA tIsarese kucha kama duguNA arthAt sAtireka siddha hotA hai| kintu yaha ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, isa upadezake svIkAra karanepara lokAkAzameM tInasau tetAlIsa dhanarAjuoMkI utpatti nahIM hotI hai / dUsare, 'rAjuko sAtase guNA karane para jagazreNI hotI hai, jagazreNIko jagazreNIse guNA karane para jagapratara hotA hai, aura jagapratarako jagazreNIse guNA karane para ghanaloka hotA hai' isa sarva AcAryoMse sammata parikarma sUtrase virodha bhI prApta hotA hai / paMcendriyatiryaMca, paMcendriyatiya vaparyApta, Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 16.] phosaNANugame NeraiyaphosaNaparUvaNaM [185 paMciMdiyatirikkha-pajjatta-joNiNi-jodisiya-veMtaradeva-avahArakAlehi khuddAbaMdhasuttasiddhehi akadajummajagapadare bhAge hide edAo rAsIo sachedAo hojja ? Na ca evaM, jIvANaM chedAbhAvA / kiM ca davvANiyogadAravakkhANamhi vuttaheTThima-uvarimaviyappA abhAvamuva DhukaMte, avaggasamuTThidalogattAdo / tiSNisadatedAlaghaNarajjupamANo uvamAloo NAma / edamhAdA aNNo paMcadavvAhAralogo, tado savvamedaM ghaDadi tti vutte Na, uvameyAbhAve uvamAe aNNattha annuvlNbhaado| tamhA uvameyesu usseha-pamANaMgulapalidovama sAgarovamasaNNidesu khetta-kAlesu saMtesu uvamAbhUdausseha-pamANaMgula-palla-sAgarANamatthittamuvalammade / tamhA ettha vi uvameeNa logeNa pamANado uvamAlogANusAriNA paMcadavyAhAreNa hodavvaM, aNNahA edassa uvamAlogattANuvavattIdo / paMcendriyatiryaMcayonimatI, jyotiSka aura vyantaradevoMke khuddAbaMdhasUtra-siddha, kRtayugmarAzivAle avahArakAlose akRtayugma jagapratarameM bhAga dene para ye ukta rAziyAM sacheda ho jAyeMgI, kintu aisA hai nahIM, kyoMki, una jIvoMke chedakA abhAva hai| (kRtayugma Adi rAziyoMke liye dekho tIsarA bhAga, pR. 249) / dUsarI bAta yaha hai ki dravyAnuyogadvArake vyAkhyAnameM kahe gaye adhastana aura uparima vikalpa abhAvako prApta hote haiM. kyoMki, ukta prakArase loka vargavihInarAzise samutpanna hotA hai| zaMkA-tIna sau tetAlIsa ghanarAjupramANa lokakA nAma upamAloka hai / isase anya pAMca dravyoMkA AdhArabhUta loka bhinna hai| yadi aisA mAnA jAya, to yaha saba uparyukta kathana ghaTita ho sakatA hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, upameyake abhAvameM upamAkI anyatra upalabdhi nahIM hotI hai / arthAt yadi upamAke yogya kisI padArthakA astitva na mAnA jAyagA, to phira upamAkI sArthakatA kahAM para hogI? isalie utsedhAMgula aura pramANAMgula saMjJika kSetrarUpa upameyoMke tathA palyopama aura sAgaropama saMjJika kAlarUpa upameyoMke vidyamAna hone para upamArUpa utsedhAMgula, pramANAMgula, palya aura sAgarakA astitva pAyA jAtA hai| ataeva yahAM para bhI upameyarUpa lokake sAtha pramANakI apekSA upamAlokakA anusaraNa karanevAlA pAMca dravyoMkA AdhArabhUta loka honA cAhie, anyathA isakA nAma upamAloka ho nahIM sktaa| 1khetteNa paMciMdiyatirikkha-paMciMdiyatirikkhapajjatta-paMciMdiyatirikkhajoNiNi-paMciMdiyatirikkhaapajjattaehi padaramavahirAdi devaavahArakAlAdo asaMkhejjaguNahINeNa kAleNa saMkhejjaguNahINa kAleNa saMkhejjaguNeNa kAleNa asaMnejaguNahINeNa kAleNa // khudAbaMdhasuttaM, a. pra. pa. 519. ede avahArakAle jahAkameNa salagabhUde Thaviya paMciMdiyatirikkhapaMciMdiyatirikkhapajjatta-paMci diyatirikkhajoNiNi-paMciMdiyatirikkha apajjattapamANeNa jagapadare avahirinjamANe salA gAo jagapadaraM ca jugavaM samappaMti / dhavalA. a. pra. pa. 519. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] kkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 16. sAsa sammAiTThi-satthANa satthANa-vihAravadisatthANa- vedaNa - kasAya veucciya-mAraNaMtiya samugdhAdagada khetta parUvaNA vaTTamANakAle khettasamANA / satthANasatthANa-vihAravAdasatthANavedaNa-kasAya - veuvviyasamugdhAdagadehi sAsaNasammAdiTThIhi adIdakAle' caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo phosido / ettha pajjavaTTiyaparUvaNA micchA vizeSArtha - yahAM dhavalAkArane lokakI vartulAkAra mAnyatA ke viruddha pAMca hetu diye haiN| jo isa prakAra haiM (1) prathama pRthivIke mithyAdRSTi jIvoMkA mAraNAntikakSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga kahA gayA hai / kintu yadi lokako Ayatacaturasra na mAnakara vartulAkAra mAnA jAve to vaha kSetra tiryaglokase chIna nahIM kintu sAdhika ho jAtA hai / (dekho pR. 184 ) (2) parikarma meM rAju, jagazreNI, jagapratara aura lokakA sambandha batalAkara ghanalokako 343 rAjupramANa siddha kiyA hai| yaha pramANa va vyavasthA vartulAkAra lokameM nahIM pAI jAtI / (3) khudAbaMdha meM paMcendriyatiryaMca, paMcendriyatiryaMcaparyApta, paMcendriyatiryeca yonimatI, jyotiSI aura vyaMtara devoMke avahArakAloMko kRtayugmarAzi arthAt cArase pUrNataH bhAjita honevAlA kahA hai, aura inase jagapratara niravazeSa bhAjita ho jAtA hai, jisase jagapratara bhI kRtayugmarAzi siddha huA / kintu vartulAkAra lokakI mAnyatA meM jagapratara akRtayugmarUpa par3egA jisase ukta avahArakAladvArA vaha pUrNataH bhAjita nahIM honese ve paMcendriya tiryaca, paryApta, yonimatI Adi rAziyAM sacheda ho jAtI haiN| (4) dravyAnuyogadvAra ke vyAkhyAnameM guNasthAnoM va mArgaNAsthAnoMke bhItara jIvoMkA pramANa uparimavikalpa aura adhastanavikalpoM dvArA bhI samajhAyA gayA hai| kintu yadi lokako ukta prakAra vartulAkAra mAna liyA jAya to usameM varga va vargamUla pramANa nahIM prApta honese ve vikalpa bana hI nahIM sakeMge / (dekho tIsarA bhAga, prastAvanA pR. 48 ) (5) yadi yaha kahA jAya ki tIna sau tetAlIsa rAjupramANavAle lokako dravyAdhAra loka na mAnakara kevala kalpita upamAloka hI mAnA jAya, to yaha bhI ThIka nahIM hai, kyoMki, upameyake abhAva meM upamAkA astitva hI nahIM rahatA hai / tathA aMgula, palyopama, sAgaropama Adi jo anya upamApramANa mAne gaye haiM una sabake AdhArarUpa upameya prApta haiM / ataH pramANa lokako bhI kAlpanika na mAnakara sopameya hI svIkAra karanA Avazyaka hai / svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikasamudghAtagata sAsAdanasamyagdRSTi nArakI jIvoMke vartamAnakAlika sparzanakSetrakI prarUpaNA kSetraprarUpaNA ke samAna hai / svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikikisa muddhAtagata sAsAdana samyagdRSTi nArakI jIvoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yahAM para 1 a-ka pratyoH ' adIdakAle ' iti pATho nAsti / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 16.] phosaNANugame NeraiyaphosaNaparUvaNaM [187 didvismaannaa| mAraNaMtiyasamugghAdagadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo phosido / ettha kAraNaM micchAiTThINaM va vattavyaM / sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThINaM appaNo savyapadANaM padmANakAle khettabhaMgo / edehi dohi guNaTThANehi adIdakAle satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNakasAya-veuvviyasamugdhAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo phosido, egaNirayAvAsassa asaMkhejaghaNaMgulANi Thaviya tappAoggAhi saMkhejjabilasalAgAhi guNide tiriyalogassa asaMkhejadibhAgamettadaMsaNAdo / mAraNaMtiya-uvavAdagadehi asaMjadasammAdiTThIhi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido| kudo ? sadukkhaMbhaduvAhANaM khAdaphalassa tiriyalogasta asaMkhejjadibhAgattuvalaMbhAdo / jadi vi ur3e gaMtUNa sagabilabaggamUlavikkhaMbheNa maNusagaI gacchaMti, to vi tiriyalogassAsaMkhejjadibhAgo, tiriccheNa laddhakhettassa bilakhettavaggamUlaguNidaseDhIe saMkhejjadimAgapamANattAdo / edamatthapadaM savvattha jahAsaMbhavaM jANiUNa jojeyavyaM / paryAyArthikanayasambadhI sparzanakSetrakI prarUpaNA mithyAdRSTiguNasthAnake samAna hai| mAraNAntikasamuddhAtagata nArakI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atItakAlakI sapekSA sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para kAraNa mithyAvaSTiyoM ke samAna kahanA caahie| samyagmithyADaSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMke apane sarvapadoMkI sparzanaprarUpaNA vartamAnakAlameM kSetraprarUpaNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtagata ukta donoM hI guNasthAnavAle jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, eka nArakAvAsake asaMkhyAta ghanAMguloMko sthApana karake tatprAyogya saMkhyAta bila zalAkAoMse guNA karane para tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAgamAtra kSetra dekhA jAtA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, (asaMkhyAta yojana vistRta zreNIbaddhAdi biloMke mAraNAntika va upapAdagata ukta nArakiyoMkA ) apane donoM orake daMDAkAra va bhujAkAra kSetroMkA ghanaphala tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga pAyA jAtA hai| yadyapi Upara jAkara apane bila ke vargamUla pramANa viSkambhase nArakI manuSyagatiko jAte haiM, to bhI tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga hI sparzanakSetra rahatA hai, kyoMki, tiraLerUpase labdha usa kSetrakA pramANa, bilasambandhI kSetrake vargamUlase guNita jagazreNIkA saMkhyAtavAM bhAga hI hotA hai / yaha arthapada sarvatra yathAsaMbhava jAna karake jor3anA caahie| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] chakkhaMDAgame jIvaTThANa [ 1, 4, 17. vidiyAdi jAva chaTThIe puDhavIe Neraiesu micchAdiTTi-sAsaNasammAdiTTIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM,logassa asaMkhejjadibhAgo // 17 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiya-uvavAdagadamicchAdiTThINaM uvavAdavirahidasesapadahidasAsagasammAdiTThINaM ca parUvaNAra khettabhaMgo, vttttmaannkaalpddibddhttaado| ega ve tiNNi cattAri paMca codasabhAgA vA desUNA // 18 // ettha 'vA' saddasUcidatthaM tAva vattaissAmo / satthANasatthANa-vihAravadisatthANabedaNa-kasAya-veuvviyasamugghAdagadehi vidiyAdi paMcapuDhavimicchAdiTThi-sAsaNasammAdiTThIhi ghaduNDaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo adIdakAle phosido / ettha kAraNaM puvvaM va vattavyaM / mAraNaMtiya-uvavAdagadehi micchAdiTThIhi adIdakAle ego cauddasa : bhAgo vidiyAe puDhavIe phosido| tadiyAe ve codasabhAgA, cautthIe tiNNi codasabhAgA, dvitIya pRthivIse lekara chaThI pRthivI taka pratyeka pRthivIke nArakiyoMmeM mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 17 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikasamuddhAta tathA upapAdapadako prApta mithyAdRSTi nArakI jIvoMkI tathA upapAdavirahita aura zeSa padapratiSThita sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkI sparzanasambandhI kSetraprarUpaNA vartamAnakAlase pratibaddha honese kSetraprarUpaNAke samAna hai| ukta jIvoMne atikAlakI apekSA caudaha bhAgomeMse kucha kama eka, do, tIna, cAra aura pAMca bhAga sparza kiye haiM // 18 // ki yahAMpara pahale 'vA' zabdase sUcita arthako kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamaddhAtagata dvitIyAdi pAMca pRthiviyoMke mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi nArakiyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra atItakAlameM sparza kiyA hai| yahAMpara kAraNa pUrvake samAna hI kahanA caahie| dUsarI pRthivImeM mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata mithyAdRSTi nArakI jIvoMne atItakAla meM eka baTe caudaha ( Ta ) bhAga sparza kiyA hai| tIsarI pRthivIke nArakI jIvoMne do baTe caudaha (2) bhAga, cauthI pRthivIke nArakiyoMne 1 dviHyAdiSu prAksAtamyA mithyASTibhiH sAsAdanasamyagdRSTi milokasyAsaMkhyeyabhAgaH, ekaH dvau trayaH svArapaMca caturdazabhAgA nA dezonAH / sa. si. 1,8. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 19.] phosaNANugame NeraiyaphosaNaparUvaNaM [ 189 paMcamAe cattAri coddasabhAgA, chaDIe paMca codasabhAgA savyatya raiyANamagammakheteNUgA tti vattavyaM / evaM sAsaNasammAdiTThINaM pi vattamaM / Navari uvavAdo Natthi / kimadrumedesi. madIdakAle ettiyaM khettaM hodi ? Niggamaga-pavesaNaM paDi sammAdiTThINaM va NiyamAbhAvA / bhogabhUmisaMTANasaMThidA asaMkhejjadIva samudA Neraiehi kathaM pusijjaMti ? Na, tattha vi NeraDyANaM jiggabhaNa-pasa pachi virohAbhAvAdo / ___ sammAmicchAdihi-asaMjadasammAdihIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 19 // edesiM doNhaM guNaTThAgANaM vahamAgakAle satyANAdipaMcapadaviyAgaM mAraNaMtiyapadaTTiyaasaMjadasammAdiTThINaM ca parUvagAe khetabhaMgo / edehi ceva adIdakAle satthANAdipaMcapada tIna baTe caudaha ( 3 ) bhAga, pAMcavIM pRthivIke nArakiyoMne cAra vaTe caudaha (14 , bhAga aura chaThI pRthivIke nArakiyoMne pAMca baTe caudaha (1) bhAga pramAgakSetra sparza kiyA hai| ina sabhI pRthiciyoM ke nArakiyokA dezona kSetra nArakiyoMke agamyakSetrase kama kahanA caahie| isI prakAra se ukta pRthiviyoMke sarva padagata sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM kA bhI sparzanakSetra kaddanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki unake upapAdapada nahIM hotA hai| zaMkA- ukta nArakiyoMkA atItakAla meM itanA (sUtrokta) sparzanakSetra kyoM hotA hai ? samAdhAna-itanA adhika sparzanakSetra isalie hotA hai ki ukta pRthiviyoM meM nirgamana aura pravezana ke prati arthAt jAne aura Ane kI apekSA samyagdRSTi jIvoMke samAna mithyA dRSTi jIvoMkA niyama nahIM hai| zaMkA-bhogabhUmikI racanAse saMsthita asaMkhyAta dvIpa-samudra nArakiyoMne kaise sparza kiye haiM ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, vahAMpara bhI nArakiyoMkA nirgamana aura pradheza hone meM koI virodha nahIM hai / arthAt mAraNAntikasamuddhAtakI apekSA nArakI jIvoMkA ukta kSetrameM pradeza aura nirgamana bana jAtA hai| dvitIya pRthivIse lekara chaThI pRthivI taka pratyeka pRthivIke samyagmiyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza kiyA hai // 19 // sabhyarimathyAdRSTi aura asaM yatasamyagdRSTi ina donoM guNasthAnoMke svasthAnasvasthAna, vihAravarasvasthAna, vedanA, kapAya aura caikriyi kasamuddhAta, ina pAMca padoMpara sthita nArakI jIvoMkI tathA mAraNAstikapadasthita asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkI vartamAnakAlameM sparzanakI prarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| dvitIya pRthivIse lekara chaThI pRthivI takake ukta guNa ........... 1 sambaGmiyAdRSTayasaM yatasamyagdRSTimilokasyAsaMkhyeyamAgaH / sa. si. 1,.. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 4, 20. videha mAraNaMtiyapadaDida asaM jadasammAdiThThIhi ya vidiyAdi-chaTTiDhavivisihi cadu logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / kAraNaM puvvaM va vattavyaM / vidiyAdi chasu puDhavI asaMjadasammAdiTThIvAda panthi / sattamA puDhavIe raiesa micchAdiDIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 20 // edaM sutaM vaTTamANakhettaparUvayaM, uvarimasudeNa adIdANAgadakAlavisikhe taparuvado / edasta parUvaNAe khetta bhaMgo / cha coisa bhAgA vA deNA // 21 // satthANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya-ve ucciyasamugvAda gadehi micchAdiTThIhi tIdAgAgada kAlesu cadunhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido | ettha kAraNaM puvvaM va vattavyaM / eso 'vA' sahattho / mAraNaMtiya uvavAdagadehi micchAdiDDIhi tIdANAgadakAlesu cha codasa bhAgA citAe joyaNasahasseNUNa he Disacaduhi sthAnavartI svasthAnAdi pAMca padasthita jIvane aura mAraNAntikadasthita asaMyata samyagdRSTi jIvane atItakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / isakA kAraNa pUrvake samAna hI kahanA cAhie / dvitIyAdi chaha pRthiviyoM meM asaMyata samyagdRSTi jIvoMkA upapAda nahIM hotA hai / sAtavIM pRthivI meM nArakiyoM meM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 20 // yaha sUtra vartamAnakAlika kSetrakI prarUpaNA karanevAlA hai, kyoMki, Ageke sUtradvArA atIta anAgata kAlaviziSTa kSetrakI prarUpaNA kI gaI hai / isakI arthAt vartamAnakAla ke sanakSetrakI prarUpaNA kSetrake samAna hai / sAtavIM pRthivIke mithyAdRSTi nArakiyoMne atItakAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 21 // svastha nasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kapAya aura vaivikisamuddhatagata mithyAhATa nArakI jIvoMne atIta aura anAgata kAlameM sAmAnyaloka Adi cAra lokakA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIipise asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para bhI kAraNa pUrvake samAna kahanA cAhie / yahI 'vA' zabdakA artha hai / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata mithyA truTi nArakI jIvoMne atIta aura anAgatakAlameM citrA pRthivIke eka 1 saptamyAM pRthivyA midhyAdRSTibhilokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si. 1,8. 3 pratiSu paruveyaM ' iti pAThaH / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 22.] phosaNANugame NeraDyaphosaNaparUvaNaM [191 sahassehi UNA phosidA / Na kevalaM heDillajoyaNehi cetra UNA, kiMtu aNNo vi deso logaNAlIe abbhatare Neraiehi acchutto asthi / taM kathaM Navyade ? 'vidiyAe puDhavIe ego coddasabhAgo desUNo' idi suttavayaNAdo / aNNahA edassa demUNataM piMDidUNa saM puNNo ego coddasabhAgo hojja, cittAe joynnshsspvesaadoN| ettha pugo keNa khetteNUNo ego coddasabhAgo tti vutte vuccade-girayagaipAoggANupuddhi-paMciMdiyatirikkhagaipAoggANupubIhi paDibaddhakhettaM mottUNa aNNavetteNUgo / vAdaruddhasavyakhetteNUgattaM kiNNa buccade ? Na, tattha vi ANupuvivivAgapAoggakhettANaM saMbhavaM paDi virohAbhAvAdo / sAsaNasammAdihi-sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTTIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 22 // hajAra yojanase kama aura adhastana cAra pRthiviyoMsambandhI cAra hajAra yojanoMse kama chaha baTe caudaha () bhAga pramANa kSetra sparza kiyA hai| yahAM para kevala pRthiviyoMke adhastana eka eka hattAra yojanoMse hI kama kSetra nahIM samajhanA, kintu anya bhI deza (kSetra ) lokanAlIke bhItara nArakiyoMse acchatA ( aspRSTa) hai| zaMkA--yaha kaise jAnA ? samAdhAna-'dvitIya pRthivIkA sparzala dezona eka vaTe caudaha bhAga hai ' isa sUtra vacanase ukta bAta jAnI jAtI hai| yadi aisA na mAnA jApa, to isa pRthivIkA dezo na kSetra piMDita arthAt ekatrita hokara sampUrNa eka baTe caudaha (14) bhAga ho jAyagA, kyoMki citrA pRthivIkA eka hajAra yojana usa eka rAjumeM hI praviSTa hai| zaMkA - yahAM para eka baTe caudaha bhAga kisa kSetrase kama kahA hai ? samAdhAna-aisI AzaMkA karanepara uttara dete haiM ki narakagatiprAyogyAnupUrvI aura paMcendriyatiryaggatiprAyogya nupUrvI, ina donoMse pratibaddha kSetrako chor3akara anya zeSa kSetrase kama kahA hai| zaMkA-vAyuse ruke hue sarvakSetrase kama ukta kSetra trayoM nahIM kahe ? samAdhAna -nahIM, kyoMki, vahAM para bhI AnupUrvInAmakarmake vipAkake prAyogyakSetrake saMbhava hone meM koI virodha nahIM hai| sAtavIM pRthivIke sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyA dRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nArakiyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 22 // 1ma pratau pavehado ' iti paatthH| 2 zeSaisvimilaukasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,8. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 23. edesi tihaM guNaTThANANaM sattamAe puDhavIe mAraNaMtiya-uvavAdapadA Nasthi / sesapaMca. padaTTiehi tiNNiguNaTThANajIvehi tIdANAgadavaTTamANakAlesu caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo phosido / kAraNaM puvaM va vattavvaM / tirikkhagadIe tirikkhesu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, oghaM // 23 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadehi micchAdiTThIhi tIdANAgadavaTTamANakAlesu savvalogo phosido| vihAravadisatthANapariNadehi tIdANAgadavaTTamANakAlesu tiShaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo phosido / asaMkhejjesu samuddesu tasajIvavirahidesu kadhaM vihAravadisatthANapariNadANaM tirikkhANaM saMbhavo ? Na tattha pubaveriyadevANaM payogado vihaarvirohaabhaavaado| adIdakAle viharaMtatirikkhehi chuttakhettAyaNavihANaM vuccade-pubaveriyadevapayogAdo uvari joyaNalakkhaM ina tInoM hI guNasthAnavartI jIvoMke sAtavIM pRthivImeM mAraNAntika aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| zeSa svasthAnAdi pAMca padoMpara vidyamAna ukta tIna guNasthAnavartI pratIta anAgata aura vartamAna, ina tInoM kAlAma sAmAnyaloka Adi cAra lokAkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isakA kAraNa pUrvake samAna hI kahanA caahie| tiyaMcagatimeM tiyaMcoMmeM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? oSake samAna sarvaloka sparza kiyA hai // 23 // svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata mithyASTi tiryaMca jIvoMne bhUta, bhaviSya aura vartamAna, ina tInoM kAloMmeM sarvaloka sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAnase pariNata tithaMca mithyAdRSTi jIvoMne atIta, anAgata aura vartamAna ina tInoM kAloMmeM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtava bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| __ zaMkA- trasa jIvoMse virahita asaMkhyAta samudroM meM vihAravatsvasthAnase pariNata hue tiryacoMkA astitva kaise saMbhava hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, pUrvabhavake vairI devoMke prayogase vihAra hone meM koI virodha nahIM hai| aura isalie vahAM para unakA astitva bhI saMbhava hai| ___aba atItakAlameM vihAra karanevAle tiryacoMse sparza kiye gae kSetrake nikAlaneke vidhAnako kahate haiM-pUrvabhavake vairI devoMke prayogase citrA pRthivIse Upara eka lAkha yojana 1 tiryaggatau tirazca tiryagmidhyAdRSTibhiH sarvalokaH spRSTaH / sa. si. 1,8. 2 A pratau' khutta ' iti paatthH| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25.] phosaNANugame tirikkhaphosaNaparUvaNaM [191 citameru-kulasela kuMDala-rujaga-mANasuttara-NagiMdavarapabadAdiruddhakhettaM motUNa savvaM phusaMti tti lakkhajoyaNabAhalaM rajjupadaraM Thaviya uDDamegUNavaMcAsakhaMDANi kariya padarAgAreNa Thaide tiriyalogassa saMkhejadibhAgametakhettaM hodi / veuvviyasamugdhAdagadANaM vaTTamANakAle khetabhaMgo / tIdANAgadakAlesu tiNhaM logANaM saMkhejadibhAgo, dohi logehiMto asaMkhejjaguNo phosido / kAraNaM, vAukAiyajIvA palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA viuThavaNakkhamA vaTTamANakAle hoti', te rajjupadaraM paMcarajjubAhallaM adIdakAle phusaMti tti / sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM phosidaM, logassa asNkhejdibhaago|| 24 // edassa suttassa attho khettamhi parUvido / satta codasabhAgA vA desUNA // 25 // ettha 'vA' saTTho buccade- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyaveubdhiyasamugghAdagadasAsaNasammAdiTThIhiM tIdANAgadakAlesu tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, merupramANa, tathA kulAcala, kuMDalagiri, rucakagiri, mAnuSottara aura nagendravara parvatAdikoMse ruddha kSetrako chor3akara sabhI tiryaca sarva dvIpa aura samudroMkA sparza karate haiN| isalie eka lAkha yojana bAhalyavAle rAjupratarako sthApana kara UparakI orase unacAsa khaMDa karake pratarAkArase sthApita karanepara tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetra ho jAtA hai| vaiki yikasamuddhAtagata tiryaMcoMkA sparzana vartamAnakAlameM kSetraprarUpaNAke samAna hai| atIta anAgatakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura tiryagloka tathA manuSyaloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki palyopamake asaMkhyAtave bhAgamAtra vAyukAyika jIva vartamAnakAlameM vikriyA karanemeM samartha hote haiM, aura ve pAMca rAju bAhalyavAle eka rAjupratarapramANa kSetrako atItakAlameM sparza karate haiN| sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga spaze kiyA hai // 24 // isa sUtrakA artha kSetraprarUpaNAmeM kahA jA cukA hai| sAsAdanasamyagdRSTi tiyaMcoMne bhUta aura bhaviSyakAlakI apekSA kucha kama sAta baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 25 // isa sUtra meM sthita 'vA' zabda kA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atIta aura . 1 go. jI. 258. 2 pratiSu / phosidaM ' iti pATho nAsti / 3 sAsAdanasamyagdRSTimiloMkasyAsaMkhyeyabhAgaH sapta caturdazabhAgA vA dezonAH / sa.si. 1,8, Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1941 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 250 tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo phosido / ettha tAva tirikkhasAsaNasatthANasatthANakhettANayaNavidhANaM cuccade- lavaNa-kAlodaga-saMyabhuramaNasamudde mottUNa sesasamuddesu Natthi satthANasatthANasAsaNA, ttthuppnnnntsjiivaannmbhaavaado| savvesu dIvesu asthi satthANasatthANasAsaNA, tattha tsjiivaannmuppttidNsnnaado| satthANasatthANasAsaNehi savve dIvA tiNNi samuddA tIdakAle pusijjati tti tesimANayaNaTThamimA parUvaNA kIrade / jaMbUdIvo khettaguNideNa satta Nava suNNa paMca ya chaNNava cadu eka vaMca suNNaM ca / jaMbUdIvassedaM gaNidaphalaM hoi NAyavvaM // 4 // .......................................... anAgatakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / aba yahAMpara tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke svasthAnasvasthAna kSetrake nikAlaneke vidhAnako kahate haiM . lavaNasamudra, kAlodakasamudra aura svayambhUramaNasamudrako chor3akara zeSa samudroM meM svasthAnasvasthAna pavAle sAsAdanasamyagdRSTi jIva nahIM hote haiM, kyoMki, vahAMpara utpanna honevAle trasa jIvoMkA abhAva hai| hAM, sarvadvIpoMmeM svasthAnasvasthAna padavAle sAsAdanasamyagdRSTi jIva hote haiM, kyoMki, vahAMpara trasajIvoMkI utpatti dekhI jAtI hai| svasthAnasvasthAnapadasthita sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca jIvoMne sarvadvIpa aura tIna samudra atItakAlameM sparza kiye haiM, isalie unakA sparzanakSetra lAnekelie yaha prarUpaNA kI jAtI hai / jambUdvIpake kSetrakA gaNita karanepara--- sAta, nau, zUnya, pAMca, chaha, nau, cAra, eka, pAMca aura zUnya arthAt 7905694150 bargayojana pramANa jambUdvIpakA kSetraphala hotA hai, aisA jAnanA cAhie // 4 // 1 aMbarapaMcekacauNava cha paNa suNNa Navaya satto va / aMkakame joyaNayA jaMbUdIvassa khettaphalaM // 58 // 7905694150 / ekko koso daMDA sahassamekka huvedi paMca syaa| tevaNNAe sahidA kiMkU hatthe sasuNNAiM // 59 // ko. 1 daMDa 155310101 ekko hodi vihatthI suNNaM pAdammi aMgulaM eka / java cha tiya jUvA likkhAu tiNi bhAdavA // 60 // 06 / 3 / kammakkhoNIe duve vAlaggA avrbhogbhuumiie| satta huvaMte majjhimabhogakhidIe vi tiNi puDhe // 61 // 217.3 satta ya saNNAsaNNA osaNNAsaNNayA tahA ekko / paramANUNa aNaMtANatA saMkhA imA hodi // 62 // 1 / aDatAlasahassAI paNabaNNuttara ca ussayA aMsA / hAro eka lakkhaM paMca sahassANi cau sayA NavayaM // 63 // 18455 ti. pa. maannusloyaa.| paNNAsamekadAlaM Nava chappaNAsa muNNa Nava sadarI | sAhiyakosaM ca have maMdIvassa sahumaphalaM // 313 // tri. sA. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25.] phosaNANugame tirikkhaphosaNaparUvaNaM [195 edassa eyA salAgA hodi 1 / edeNa pamANeNa lavaNasamudde kIramANe so jaMbUdIvAdo khettaguNideNa cauvIsaguNo hodi / vuttaM ca bAhirasUIvaggo abbhNtrsuuivggprihiinno| jaMbUdIvapamANA khaMDA te hoMti cauvIsA // 5 // edIe gAhAe savvesi dIva-samuddANaM pudha pudha khettaphalasalAgAo ANedavAo / tattha aTThaNhaM khettaphalasalAgAo edaao|1|24 | 194 672 2880 | 11904 | 48384 195072 | lavaNasamudakhettaphalavuppaNNo pamANeNa egaM hodi| lavaNasamuddapamANeNa dhAdaisaMDamhi kIramANe chagguNo hodi / kAlodayasamuddo aTThAvIsaguNo hodi / pokkharadIvo vIsuttarasadaguNo hodi / pokkharasamuddo cadusadachaNNaudiguNo hodi / evaM lavaNasamuddajaMbUdIva isakI arthAt jambUdvIpake ukta kSetraphalako eka zalAkA (1) hotI hai| isa pramANase lavaNasamudrakA mApa karanepara vaha jambUdvIpake kSetraphalase caubIsa guNA hotA hai| kahA bhI hai lavaNasamudrakI bAhyasUcIke vargako usIkI Abhyantara sUcIke vargake pramANase kama karanepara jambUdvIpake kSetraphalapramANa usake caubIsa khaMDa hote haiM // 5 // isa gAthAke anusAra samasta dvIpa aura samudroMkI pRthak pRthak kSetraphala zalAkAeM le AnA caahie| unameMse ATha dvIpa-samudroMkI kSetraphala zalAkAeM isa prakAra hotI haiM1, 24, 144, 672, 2880, 11904, 48384, 195072. . udAharaNa-(1) lavaNasamudra-bAhyasUcI 5 lAkha , AbhyantarasUcI 1 lAkha yojanA 5-1% 25-1% 24. (2) dhAtakIkhaMDadvIpa-bAhyasUcI 13 lAkha, AbhyantarasUcI 5 lAkha yojana. 13.-5 - 169-25 = 144. (3) kAlodadhi-bAhyasUcI 29 lAstra, AbhyantarasUcI 13 lAkha yojana. 29' - 13 = 841 - 169 % 672 / ityAdi / / lavaNasamudrakA utpanna huA kSetraphala apane pramANakI apekSA eka hotA hai| lavaNasamudra ke pramANase dhAtakIkhaMDakA pramANa karane para dhAtakIkhaMDa chaha guNA hotA hai| kAlodadhisamudra aThAIsaguNA hai / puSkaravaradvIpa eka sau bIsaguNA hai| puSkaravarasamudra cArasau chyAnave guNA hai| isa prakArase laSaNasamudrakI jambUdvIpapramANazalAkAoMse dvIpa aura sAgarosambandhI - 1 bAhirasUIvaggo abhNtrsuuivgprihiinno| lakkhassa kadimmi hide igchiyadIvadvikhaMDapamANaM // ti.pa. 5, 16. bAhirasUIvaggaM abhaMtarasUravaggaparihINaM / jaMbUvAsa vimate tattiyamenANi khaMDANi / tri. sA. 316 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 25. salAgAhi dIva- sAyarajaMbUdIvasalAgAau ovaTTiya guNagArA uppAdedavtrA 1 / 6 / 28 / 120|496 / 2016 / 8128 / evaM ThavidaguNagArasalAgAhi lavaNasamuddajaMbUdIvasa lAgAo guNiya jaMbUdIvajoyaNapadarANi guNide icchidadIva - sAyarANaM khettaphalaM hodi / saMpahi samuddANaM zveva khettaphalamANedumicchAmo tti appaNo icchida - icchidasamuddANaM lavaNasamuddaguNagArasalAgANayaNavidhANaM buccade - lavaNodayasamuddAdo kAlodayasamuddo khettaphaleNa aTThAvIsa guNo / tahi uppAijjamANe do rUve Thaviya paDhamassa vaDDI Natthi tti egarUvamavaNiya sesegarUvaM viraliya solasa dAdUNa aNNoSNa mAse kade solasa hoMti / te duguNiya cattAri avaNide kAlodayasamuddassa aTThAvIsa guNagArasalAgA uppajjeti / tehiM lavaNodayasamuddassa jambUdvIpapramANa zalAkAeM apavartitakara guNakAra utpanna karanA cAhie jo isa prakAra Ate haiM- 1, 6, 28, 120, 496, 2016, 8178 / udAharaNa - (1) lavaNasamudrakI jambUdvIpazalAkAeM 24 / la. sa. kI dvIpa sA. sambandhI zalAkAeM 24 | 34 = 1 lavaNasamudrakI guNakArazalAkA / (2) dhAtakI khaMDadvIpakI pramANazalAkA 144 / 4= 6 guNakArazalAkAeM / (3) kAlodakasamudrakI pramANazalAkA 672 / 62 = 28 guNakArazalAkA / ityAdi / isa prakAra sthApana kI gaI guNakArazalAkAoMse lavaNasamudrakI jambUdvIpapramANa zalAkAoMko guNita karanepara punaH use jambUdvIpake pratarAtmaka yojanoMse guNA karanepara icchita dvIpa aura sAgaroMkA kSetraphala AtA hai / udAharaNa -- (1) ghAtakI dvIpa - guNakArazalAkA 6 / 6 x 24 x 7905694150 ghAtakIdvIpakA kSetraphala / (2) kAlodadhi - guNakArazalAkA 28 28 x 24 x 7905694150 kAlodadhikA kSetraphala | (3) puSkaradvIpa - guNakArazalAkA 120 1 120 x 24 x 7905694150 puSkara dvIpakA kSetraphala / ityAdi / aba kevala samudroM kA hI kSetraphala nikAlanA cAhate haiM, isalie apane apane iSTa samudroMkI lavaNasamudrapramANa guNakArazalAkAoMke nikAlane kA vidhAna kahate haiM lavaNodakasamudra se kAlodakasamudra kSetraphalakI apekSA aTThAIsa guNA hai / use utpanna karane ke lie do rUpako sthApanakara prathamasamudrakI vRddhi nahIM hai, isalie eka rUpa kamakara zeSa eka rUpako viralana kara usake Upara solaha dekara paraspara meM guNita karanepara solaha hI hote haiM / unheM dUnA kara unameMse cAra kama kara dene para kAlodakasamudrakI aTThAIsa guNakArazalAkAeM utpanna hotI hai / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25.] phosaNANugame tirikkhaphosaNaparUvaNaM [197 khettaphale guNide kAlodayasamudassa khetaphalaM hodi / lavaNasamuddAdo pokkharasamuho khettaguNideNa cattArisadachaNNaudimettaguNo hodi / tamhi guNagAre ANijjamANe tiNi samuddA tti kaTTa rUvUNaM kariya viraliya rUvaM paDi solasa dAdga aNNoNNambhAse kade vesadachappaNNA haoNti / te duguNiya pudha duviya puNo pubillaviralagameva viraliya rUvaM paDi cattAri dAdUga aNNoNNaguNaM kariya uppaNNarAsiM duguNarAsIdo avaNide pokkharasamudassa guNagArasalAgA hoti / tehi lavaNasamudakhettaphale guNide pokkharasamuddaspta khettaphalaM hodi / puNo cautthasamuddo lavaNasamudaM daTTaNaTThAvIsasadAhiya aTThasahassaguNo hodi / edassa guNagArassa uppattI vuccade- cattAri rUvaNe kariya vira. liya rUvaM paDi solasa dAdaNa aNNoNNaguNe kade chaNNaudirUvAhiyacattArisahassANi hoti / te duguNiya pudha dRviya pubillaviralaNarAsi viraliya rUvaM paDi cattAri dAdaNa aNNoNa 16 udAharaNa-kAlodadhi lavaNasamudrase dUsarA samudra hai, ataH kramazalAkA 2. 2-1 = 1, 1-16, 1642-4 = 28. kAlodakasamudrakI guNakArazalAkA. kAlodakasamudrakI guNakArazalAkAoM dvArA lavaNasamudrake kSetraphalako guNA karane para kAlodakasamudrakA kSetraphala ho jAtA hai / lavaNasamudakI apekSA puSkarasamudra kSetraphalakI apekSA cArasau chayAnave guNA hai| usakA guNakAra nikAlane ke lie puSkarasamudra tIsarA hai, isalie tInameMse eka kama karake zeSa bace dokA viralanakara eka eka rUpake prati solaha dekara parasparameM guNA karane para do sau chappana hote haiM / unheM duguNA karake pRthak sthApita kara punaH pahileke viralanako hI viralita kara pratyeka rUpake prati cAra dekara aura parasparameM guNA karane para jo rAzi utpanna ho use usIkI dUnI rAzimele ghaTAne para puSkarasamudrakI guNakArazalAkAeM hotI hai| udAharaNa-puSkarasamudrakI kramazalAkA 3. 16416 3-1-2, 1% 256, 25642=512. 444 ghiralanarAzi 2, 1 1 16, 512 - 16% 496 puSkarasamudrakI guNakArazalAkA. ina guNakArazalAkAoMse lavaNasamudra ke kSetraphalako guNA karane para puSkarasamudrakA kSetraphala ho jAtA hai / punaH cauthA samudra lavaNasamudrako dekhate hue ATha hajAra eka sau aTThAIsa guNA hai / isa guNakArakI utpatti kahate haiM ___ cAramele eka kama karake zeSako viralanakara aura pratyeka rUpake prati solaha dekara paraspara guNA karanepara cAra hajAra chayAnavai hote haiN| unheM duguNAkara pRthak sthApanakara pahalekI viraLanarAziko viralita kara sapake prati cAra dekara paraspara guNA karanepara Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 5, 25. guNe kade causaTThI uppajjadi / puNo pucilladuguNidarAsimhi edamavaNide cautthasamudassa guNagArasalAgA hoti / edAhi lavaNasamudakhettaphale gugide cautthasamudakhettaphalaM hodi / evamaNeNa bIjapadeNa savvasamudANaM khettaphalamANedavyaM / tattha savapacchimassa sayaMbhuramaNasamudassa khettaphalAgayaNaM bhaNNade- dIva-sAgararUvANi addhide samuddasaMkhA hodi / tAo samudasalAgAo rUvUNAoM kariya viraliya rUvaM paDi solasa dAdUNa aNNoNNabhatthe kade joyaNalakkhavaggeNa chattIsasadarUvAhiyatisahassapaduppaNNeNa jagapadaramhi bhAge hide egabhAgo Agacchadi / puNo evaM duguNiya pudha dRviya pughillaviralaNaM viraliya rUvaM paDi cattAri dAdUNa aNNoNNabhatthe kade chappaNNajoyaNalakkhAe seTiM khaMDedUga egavaMDamAgacchadi / taM pughilladuguNidarAsimhi avaNide sayaMbhUramaNasamussadda guNagArasalAgA hA~ti / edAhi lavaNasamudakhettaphale guNide cauMsaTha saMkhyA utpanna hotI hai| punaH pahale kI duguNita rAzi se isa rAziko kamA denepara cauthe samudrakI guNakArazalAkAeM ho jAtI haiN| udAharaNa-caturthasamudrakI mazalAkA 4; 4 - 1 = 3, 164 164 16 = 4096, 4096 42 = 86926 sxsxs = 64, 8192-- 64 = 8128 caturtha samudrakI guNakArazalAkA. ina guNakArazalAkAoMse lavaNasamudra ke kSetraphalako guNA karanepara cauthe samudrakA kSetraphala ho jAtA hai| isa prakAra isa ukta bIjapadase sabhI samudroMkA kSetraphala nikAlanA caahie| unameM sabase antima jo svayambhUramaNa samudra hai, usake kSetraphalako nikAlane kA vidhAna kahate haiM-sarvadvIpa aura samudA~kI jitanI saMkhyA hai, use AdhA karane para sarva samudroM kI saMkhyA ho jAtI hai / una sapudrazalAkAoM ko eka kama karake viralanakara aura pratyeka rUpake prati solaha dekara ApasameM guNA karane para tIna hajAra eka sau chattIsase. guNita eka lAkha yojanake vargale jagapratarameM bhAga dene para eka bhAga AtA hai / punaH ise dUnA karake pRthak sthApita kara pahaleke viralanako viralitakara pratyeka rUpake prati cAra dekara ApasameM guNA karane para chappana lAkha yojanake pramANase jagazreNIko khaMDita karanepara eka khaMDa A jAtA hai| use pahale dUnI kI gaI rAzimeMse ghaTA denepara svayaMbhUramaNa samudrakI guNakArazalAkAeM ho jAtI haiN| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25.] phosaNANugame tirikkhaphosaNaparUvaNaM sayaMbhuramaNasamudassa khettaphalaM jagapadarassa vAsIdibhAgo sAdirego hodi / ettha karaNagAhA solaha solasahiM guNe rUvUNovahisalAgasaMkhA tti / duguNamhi tamhi sohe caukkapahadaM caukkaM tu // 6 // saMpadi savvasamuddANaM khettaphalasaMkalaNA vuccade-lavaNasamudassa egA guNagArasalAgA, kAlodayasamuddassa aTThAvIsa / edesi saMkalaNamANijjamANe 'rUponamAdisaMguNamekonaguNonmathitamicchA' edeNa ajjAkhaMDeNa ANedavvaM / egamAdi kAdUNa solasaguNakameNa gadA tti ina zalAkAoMse lavaNasamudra ke kSetraphalako guNita karanepara svayambhUramaNasamudrakA kSetraphala jagapratarakA sAdhika vyAsIvAM bhAga AtA hai| isa viSayameM karaNagAthA isaprakAra hai vivakSita samudrakI kramazalAkAkI saMkhyA se eka kama karake zeSa saMkhyAke pramANa solahako solahase guNAkara upalabdha rAziko dUnA kara de aura viralana rAzipramANa cArako cArase guNAkara labdhako usa dviguNita rAzimese ghaTA dene para vivakSita samudrakI guNakArazalAkAeM A jAtI haiM // 6 // udAharaNa- sarvadvIpa-samudroMkI saMkhyA = 2a; sarvasamudroMkI saMkhyA = a - 1 = ra72 (jagapratara) - = ba; ba42-2ba 100000deg43136 4 - 1. ra7 * - - - = sa; 2ba-sa = svayaMbhUramaNasamudra kI guNakArazalAkA (2va - sa) x la. kA kSetraphala = svayaMbhUramaNasamudrakA kSetraphala = ra 82 aba sarva samudroMke kSetraphalakA saMkalana kahate haiM-lavaNasamudrakI guNakArazalAkA eka hai, kAlodakasamudrakI guNakArazalAkAeM aTThAIsa hai / inakA saMkalana lAneke lie ukta prakArase prApta zalAkAoMmele 'eka kama karake zeSako Adise guNA kare aura punaH eka kama guNakArazalAkAkA bhAga denese icchita rAzi utpanna ho jAtI hai| isa AryAkhaMDase icchita saMkalana le AnA caahie| cUMki ekako Adi lekara solaha guNitakramase rAzi bar3hI hai, isalie do - 1 sayaMbhuramaNasamuddassa khettaphalaM jagaseDhIe vagaM NavarUvehi guNiya sattasadacausIdirUvehiM bhajidametaM puNo ekkalakkha bArasasahassapaMcasayajoyaNehiM guNidarajjUe amahiyaM hodi / ti. pa. patra 171. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 25. ka do rUve Thaviya' addhiya pudha Thaviya uvari egarUvaM dAdavvaM / puNo taM solase hi guNiya 'rUpeSu guNamartheSu vargaNaM' edeNa ajjAkhaMDeNa laddhavisadachappaNNesu rUvUNesu Adi - saMguNesu rUvUNaguNagAreNa bhajidesu jaM laddhaM taM duguNiya paMca avaNide pakkhe salAgasaMkalaNA hodi / kadhaM paMca samuppaNNA 9 puvtrapakkhittaegAdicaduguNakameNa gadAsi melAvide avaNayaNarAsI Agacchadi / edAhi pucvutta saMkalaNa salAgAhi lavaNasamuddakhettaphalaM guNide lavaNa- kAlodayasamuddANaM khettaphalaM hodi / tinhaM samuddANaM khettaphalasaMkalaNA buccade - tisu rUve egarUvamavaNiya pudha duviya sesamaddhiya ruvassuvari vaggaNaM Thaviya tassuvari rUvaM Thaviya heTThima uvarimaruvANi solasehi guNiya 'rUpeSu guNamartheSu vargaNaM' edeNa ajjA rUpoMko sthApitakara AdhA karake pRthak sthApitakara Upara eka rUpa de denA cAhie / punaH use solaha se guNitakara 'rUpoMmeM guNA aura arthoM meM vargaNA' isa AryAkhaMDa se prApta dosau chappana rUpoM meM se eka kama kara Adile saMguNita karanepara tathA eka kama guNakArase bhAga dene para jo rAzi labdha ho use dugunAkara usameMse pAMca ghaTA denepara eka pakSameM arthAt kevala samudrasambandhI zalAkAoM kI saMkalanA ho jAtI hai| udAharaNa -- lavaNodaka aura kAlodakakI guNakArazalAkA oMkA saMkalana - kAlodakakI zalAkA 23 1 x 16, 1x 16; 16 x 16 = 2566 / 256 - = 17; 17 x 2 = 34; 34 - 5 = 29 2) - 1 255 15 zaMkA-yAMpara pAMca kaise utpanna hue ? samAdhAna - pU ekako Adi lekara caturguNitakramase vRddhiMgata rAziko milA dene para apanayanarAzi A jAtI hai / udAharaNa - pAMcakI utpatti - 1+4 =5 apanayanarAzi ( do samudroM kI apanayanazalAkA, 1 ina pUrvokta saMkalanazalAkAoM se lavaNasamudrasambandhI kSetraphalako guNita karane para lavaNasamudra aura kAlodakasamudra, ina donoMkA kSetraphala ho jAtA hai / udAharaNa - lavaNasamudrakA kSetraphala - 7905694150 x 24; lavaNodaka aura kAlodakakI saMkalita guNakArazalAkA 29; 7905694150 x 24 X 29 lavaNodaka aura kAlodakakA saMkalita kSetraphala. aba tIna samudroMke kSetraphalakA saMkalana kahate haiM- tIna rUpoM meM se eka rUpako ghaTAkara use pRthak sthApita kare / punaH zeSako AdhA kara rUpake Upara vargaNarAziko sthApitakara aura usake Upara rUpako sthApitakara adhastana aura uparima rUpoMko solaha se guNAkara 1 pratiSu ' viya' iti pAThaH / 2 pratiSu suSNaM ' iti pAThaH / * Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25 ] phosaNANugame tirikkhaphosaNaparUvaNaM [201 khaMDeNa laddhA cAri sahassA chnnnnudii| rUponamAdisaMguNamekonaguNonmathitamicchA' edeNa ajjAkhaMDeNa laddhANi ve sadANi tehattarANi, edANi duguNiya ekkAvIsamavaNide guNagArasalAgAsaMkalaNA hodi / kathamekavI lassa uppattI ? eNarUvaM viraliya cattAri dAdaNa aNNoNNabbhatthaM kariya paMcahi guNiya egAdicadugguNasaMkalaNaM pakkhitte avaNayaNasalAgapamANaM ekkAvIsa hodi / ettha karaNagAhA -- iTThasalAgAkhutto cattAri paroppareNa saMguNiya / paMcaguNe khittavvA egAdicaduguNA saMkalaNA // 7 // ettha savvattha durUvUNagacchaM viraledavyaM 5 / 21 / 85 / 341 / 1365 / 5461 / edAo avaNayaNadhuvarAsIo aNaMtaraheTThimaM caduhi guNiya rUvaM pakkhitte uppajjaMti jAva 'rUpoM meM guNA aura arthoM meM vargaNA' isa AryAkhaMDase cAra hajAra chayAnavai (4096) saMkhyA prApta hotI hai / punaH ukta prakArase prApta zalAkAoMmeMse 'eka kama karake zeSako Adise guNA kare, punaH eka kama guNakArazalAkAkA bhAga de, to iSTarAzi utpanna ho jAtI hai' isa AryAkhaMDake anusAra do sau tehattara (273) saMkhyA prApta hotI hai| isa saMkhyAko hunAkara usameMse ikkIsa ghaTA denepara guNa kArazalAkAoMkA saMkalana ho jAtA hai / udAharaNa-prathama tIna samudroMkA saMkalana- zalAkA 3; 16416416 = 4096; 4096 - 1.4095 -- 273; 27342%546: 546-21 % 525 tIna samudroMkI saMkalita gunnkaarshlaakaa|| zaMkA-yahAMpara ghaTAI jAnevAlI ikkIsa saMkhyAko utpatti kaise huI ? samAdhAna- ekarUpako viralita kara usake Upara cArako deyarUpase dekara anyonyA bhyAsa karake use pAMcase guNAkara eka Adi caturguNasaMkalanako prakSepa karane para apanayanazalAkAkA pramANa ikkIsa ho jAtA hai| udAharaNa-21 kI utpatti-3 - 2 = 1, 1 - 4, 445 - 20; 20 + 1 = 21 tIna samudroMkI apanayanazalAkA. isa viSaya meM yaha karaNagAthA hai iSTa zalAkArAzikA jo pramANa ho utane vAra cArako rakhakara parasparameM guNA kare, punaH use pAMcase guNA kare aura phira eka Adi caturguNasaMkalanarAziko prakSepa karanA caahie| aisA karanepara apanayanarAzikA pramANa A jAtA hai // 7 // - yahAMpara sarvatra do rUpa kama gaccharAzikA viralana karanA cAhie / 5, 21, 85, 341, 1365, 5461, ye ghaTAI jAne vAlI dhruvarAziyAM anantara adhastana rAziko cArase guNAkara Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.2] - chakkhaMDAgame jIvaTThANaM / [1, 1, 25. saMyaMbhuramaNasamuddo tti / saMpadi sayaMbhuramaNasamuddavirahidasavvasamuddakhetaphalANayaNavidhANaM buccade- dIva-sAyararUvANaM addhaM rUvUNaM viraliya rUvaM paDi veNNi dAdaNa aNNoNgambhAse kade codasaguNidajoyaNalakkhamUleNa khaMDidaseDhIe vaggamUlassa addhamAgacchadi / adha putvaviralaNAe rUvaM paDi jadi cattAri ruvANi dAdUga aNNoNNabbhAso kIrade, to coddasaguNajoyaNalakkheNa khaMDide seDhIe cadubhAgo Agacchadi / adha rUvaM paDi solasa dAdaNa aNNoNNambhAso kIradi, to joyaNalakkhavaggeNa tisahassachattIsasadarUvaguNideNa jagapadaramhi bhAge hide egabhAgo Agacchadi / puNo taM rUvUNaM kariya egeNa AdiNA guNiya paNNArasa aura unameM eka prakSepa karanepara utpanna hotI haiM, aura isI kramase svayambhUramaNasamudra taka utpanna hotI huI calI jAtI haiN| 444 = 16, 1645+5= 85 cAra sa. udAharaNa-(1) 4 - 2 = 2; 1 1 44444 64, 6445+ 21 = 341 pAMca sa. xexxx4-256, 25645+85=1365 chaha sa. (3) 6-2 - 4; 11 11 ___4xxxxxxx4=1024; 102445+341=5461 sAta sa. (4) 7-2=51 1 1 1 1 ityAdi. aba svayambhUramaNasamudrako chor3akara zeSa sarva samudroMke kSetraphala nikAlanekA vidhAna kahate haiM-dvIpa aura samudroMkI jitanI saMkhyA hai use AdhAkara usameMse eka ghaTAve / punaH zeSa rAzikA viralanakara pratyeka rUpake prati deyarUpase do ko dekara paraspara guNA karanepara caturdaza-guNita lakSa yojanake vargamUlase khaMDita jagazreNIke vargamUlakA AdhA pramANa AtA hai| aba yadi pUrva viralanarAzimeM pratyeka rUpake prati cAra rUpoMko deyarUpase dekara paraspara guNA kiyA jAtA hai, to caturdaza guNita lakSa yojanase khaMDita jagazreNIkA cauthA bhAga AtA hai| aura yadi usI viralanarAzimeM pratyeka rUpake prati solahako deyarUpase dekara paraspara guNA kiyA jAtA hai to tIna hajAra eka sau chattIsa (3136) rUpoMse guNita lakSa yojanake vargase bhAjita jagapratarakA eka bhAga AtA hai| udAharaNa-(1) 21 = a, 21-1 = /1400000 yo. (2) a-1 - 140000.yo. (3) 16-1 1000001 4 3136 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25.1 phosaNANugame tirikkhaphAsaNaparUvaNaM (203 svehi bhAge hide joyaNalakkhavaggeNa cAlIsAhiyasattetAlasahassarUvaguNideNa jagapadaramhi bhAge hide egabhAgo Agacchadi / edaM duguNiya seDhiasaMkhejjadibhAgamettamavaNayaNarAsi pubillakaraNagAhAe ANidamavaNiya lavaNasamudakhettaphaleNa guNide sayaMbhUramaNavirahida. samuddANaM khettaphalaM hodi / taM kettiyamidi bhaNide egUNacAlIsAhiyavArasasadarUvehi jagapadaramhi bhAge hide egabhAgapamANaM hodi / tattha mUlilladosamudakhettaphalaM saMkhejjajoyaNapadaramettamavaNiya rajjupadaramhi avaNide ekavaMcAsarUvehi sAdiregehi jagapadaramhi khaMDide egakhaMDo Agacchadi / taM saMkhejjasUciaMgulehi guNide tiriyalogassa saMkhejjadi punaH use, arthAt 16 ke guNitakramase upalabdha rAziko, eka kama karake Adi sthAnavartI ekase guNitakara, pandraha rUpoMse bhAga denepara cAlIsa adhika saiMtAlIsa hajAra arthAt saiMtAlIsa hajAra cAlIsa (47040) rUpoMse guNita lakSa yojanake vargase bhAjita jagapratarakA eka bhAga AtA hai| udAharaNa-1 ( 27 00000.4313 100000x47030 isa pramANako duguNAkara usameM se pUrvokta karaNagAthAse nikAlI huI jagazreNIke bhasaMkhyAtaveM bhAgapramANa apanayanarAziko ghaTAkara lavaNasamudrake kSetraphalase guNA karanepara svayambhUramaNasamudrase rahita zeSa samasta samudroMkA kSetraphala ho jAtA hai| yaha kSetraphala kitanA hotA hai, aisA pUchanepara uttara dete haiM ki vaha unatAlIsa adhika bAraha sau arthAt bArahasau unatAlIsa (1239) rUpoMse bhAjita jagapratarakA eka bhAga pramANa hotA hai| udAharaNa- 2 (0.... 4.)- } x la - 2239 svayambhUramaNako chor3a zeSa samudrAkA kSetraphala. (isI pramANako utpanna karane kI prakriyAke vistArake liye dekho gommaTasAra jIvakAMDa saM. TIkA va hindI anuvAda gAthA 547, pR. 964 Adi.) svayambhUramaNasamudrase rahita zeSa samudroMke ukta kSetraphalamese mUla arthAt Adike lavaNodadhi aura kAlodadhi ina do samudroMke pratarAtmaka saMkhyAta yojanapramANa kSetraphalako ghaTAkara punaH zeSa rAziko pratarAtmaka rAjuke pramANase ghaTA denepara sAdhika ikAvana rUpoMse jagapratarake khaMDita karanepara eka khaMDa A jAtA hai| udAharaNa-ra'-(27 - 29 la)- adhika tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga tiryaMca sAsAdana jIvoMkA svasthAnakSetra. www.jainelibrary Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 25. bhAgametaM tirikkhasAsaNasatthANakhettaM hodi / sesapadasAsaNasammAdiTThIhi savve dIva-samuddA pucaveriyadevasaMbaMdheNa pusijjati tti kaTTa joyaNalakkhabAhallaM tappAoggavAhallaM vA rajjupadaramuDDhamegUNavaMcAsakhaMDANi kariya padarAgAreNa dRide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo hodi| 'vA' sadassa attho gado / __ mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi satta coddasabhAgA desUNA posidA / tirikkhasAsaNA merumUlAdo heTThA kiNNa mAraNatiyaM kareMti tti vutte Neraiesu kiNNa uppajjaMti ? sbhaavdo| jadi evaM, to heTThA sabhAvado cetra mAraNaMtiyaM Na melaMti tti kiNNa gheppade ? jadi sAsaNasammAdidviNo heTThA Na mAraNaMtiyaM melaMti, to tesiM bhavaNavAsiyadevesu merutalAdo heTThA videsu uppattI Na pAvadi tti vutte Na esa doso, merutalAdo heTThA sAsaNasammAdiTThINaM mAraNaMtiyaM Natthi tti evaM sAmaNNavayaNaM / visesado puNa bhaNNamANe Neraiesu heTThima ukta eka khaMDako tiyaMcoMke avagAhanAsambandhI saMkhyAta sUcyaMguloMse guNA karanepara tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai| cUMki, vihAravatsvasthAnAdi zeSa padasthita tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTiyoMke dvArA samasta dvIpa aura samudra pUrvabhavake vairI devoMke sambandhase sparza kiye gaye haiM, isalie lakSa yojana bAhalyavAle athavA tatprAyogya bAhalyavAle rAjupratarake Upara kI orase unacAsa khaMDa karake pratarAkArase sthApita karanepara tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga ho jAtA hai / isaprakArase yaha sUtrapaThita 'vA' zabda kA artha huaa| mAraNAntikasamuddhAtako prApta tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTiyoMne kucha kama sAta bare caudaha (4) bhAga sparza kiye haiN| zaMkA-tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTi jIva sumeruparvatake mUlabhAgase nIce mAraNAntikasamuddhAta kyoM nahIM karate haiM ? pratizaMkA-yadi aisI zaMkA karate haiM, to Apa hI batAie ki tiyaMca sAsAdanasamyagdRSTi jIva nArakiyoM meM kyoM nahIM utpanna hote haiM ? samAdhAna-ve nArakiyoM meM svabhAvase hI utpanna nahIM hote haiN| pratisamAdhAna- yadi aisA hai to sumeruparvatake mUlabhAgase nIce bhI ve svabhAvase mAraNAntikasamuddhAta nahIM karate haiM, aisA kyoM nahIM svIkAra kara lete haiM ? zaMkA-yadi sAsAdanasamyagdRSTi jIva merutalase nIce mAraNAntikasamuddhAta nahIM karate haiM to merutalase nIce sthita bhavanavAsI devoMmeM unakI utpatti bhI nahIM prApta hotI hai ? samAdhAna-ukta zaMkApara dhavalAkAra uttara dete haiM ki, yaha koI doSa nahIM, kyoMki, 'merutalase nIce sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA mAraNAntikasamuddhAta nahIM hotA hai| maha sAmAnya arthAt dravyArthikanayakA vacana hai| kintu vizeSa arthAt paryAyArthikanayakI Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 25. ] phosaNANugame tirikkhako saNa parUvaNaM [205 edie vANa mAraNaMtiyaM melati tti esa paramattho / kadhamettha desUNataM ? Na tAva heTThimajoyaNasahasseNa UNA satta cohasabhAgA, tirikkhasAsaNehi bhavaNavAsiesa mAraNaMtiyaM melamANehi tassa vichuvaNasaMbhavovalaMbhAdo / merumUlAdo heTThA desUNajoyaNalakkhaM phusaMtANaM sAsAdaNANaM satta- codasa bhAgehi sAdiregehi hodavyamidi / Na esa doso, chamaggaM payadehi paDiNiya upapattiTThANehi tasajIvehi niraMtaraM Na satta rajjU phusijjati, tathA saMbhavAsaMbhavA / so vi kathaM vade ? desUNavayaNaNNahANuvavattado / uvavAdassa ekkAraha codasabhAgA posidA tti vattavyaM / sute auttaM kadhamedaM Navvade ? kammaiyakAya jogisAsaNANamekkAraha-coddasa vivakSAse kathana karane para to ve nArakiyoM meM athavA merutalase adhobha. gavartI ekendriyajIvoM meM mAraNAntikasamuddhAta nahIM karate haiM, yahI paramArtha hai / zaMkA-yAMpara arthAt mAraNAntikasamuddha/tagata sAsAdana samyagdRSTiyoM ke kSetrameM dezonatA arthAt kucha kama sAta baTe caudaha bhAgakA kathana kaise kiyA, kyoMki, medatalake adhobhAgavartI eka hajAra yojanase kama sAta baTe caudaha ( 4 ) bhAga to mAne nahIM jA sakate / isakA kAraNa yaha hai ki bhavanavAsiyoM meM mAraNAntikasamuddhAtako karanevAle tica sAsAdanasamyagdRSTiyoM ke dvArA usake bhI chue jAnekI saMbhAvanA pAI jAtI hai / isalie merutalase nIce kucha kama eka lakSa yojana pramANa kSetrako sparza karanevAle tiryaca sAsAdanasamyagdRSTiyoM kA mAraNAntika sparzanakSetra sAdhika sAta baDhe caudaha ( ) bhAga honA cAhie, na ki dezona sAta baTe caudaha bhAga 1 samAdhAna - yaha koI doSa nahIM / isakA kAraNa yaha hai ki chaddoM mArgoMko pravRtta, arthAt pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, Urdhva aura adhodizA sambandhI chahoM mArgoM se jAnevAle, evaM pratiniyata utpatti sthAnavAle sajIvoMke dvArA nirantara sAta rAju sparza nahIM kiye jAte haiM, kyoMki, usa prakArakI saMbhAvanAkA abhAva hai / zaMkA- yaha bhI kaise jAnA ? samAdhAna - ' dezona' vacanakI anyathA anupapattise / arthAt yadi mAraNAntikasamudrAta karanevAle sajIvoMke dvArA nirantara sAta rAju pramANa kSetra sparza kiyA jAtA, to sUtra' dezona' yaha vacana nahIM diyA jAtA / isa anyathAnupapattise jAnA jAtA hai ki mAraNAntikasamuddhAta karanevAle trasajIvoMke dvArA sAta rAjuke sparza kiye jAnekI nirantara saMbhAvanA nahIM hai / upapadapadako prApta tiryaca sAsAdanasamyagdRSTiyoMne gyAraha baTe caudaha ( 1 ) bhAga sparza kiye haiM, aisA kahanA cAhie / zaMkA-sUtra meM nahIM kahI gaI yaha bAta kaise jAnI jAtI hai ? Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 5, 26. bhAgaposagaparUvayasuttAdo', khuddAbaMdhammi uvavAdapariNayasAsaNANamekkAraha-coisabhAgaposaNaparUvayasuttAdo ca Nabade / ettha mahaMte uvavAdaposaNakhette saMte mAraNaMtiyaphosaNameva kimag parUvidaM ? Na', ettha uvavAdavivakkhAe abhAvAdo / tadavivakkhA kiNibaMdhaNA', sAsaNANameiMdiesu aNuppajjamANANaM tattha mAraNaMtiyavihANaNibaMdhaNA / teNa uvavAdassa ekkAraha coddasabhAgA phosaNamuvalabbhade / ___ sammAmicchAdiDIhi kevaDiyaM khetaM phosidaM, logassa asaMkhe. jjadibhAgoM // 26 // edassa suttassa vaTTamANakAle savyapadaparUvaNAe khettbhNgo| satthANasatthANavihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubdhiyapadahidasammAmicchAdiTThIhi tIdANAgadakAlesu tiNhaM samAdhAna-kArmaNakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke gyAraha vaTe caudaha (11) bhAgapramANa sparzanakSetrake prarUpaka Age kahe jAnevAle isI sparzanaprarUpaNAke sUtrase, tathA khudAbaMdhameM kahe gaye upapAdapariNata sAsAdanasamyagdRSTiyoMke gyAraha baTe caudaha (11) bhAgapramANa sparzana karanekI prarUpaNA karanevAle sUtrale jAnA jAtA hai ki upapAdapadako prApta tiryaca sAsAdanasamyagdRSTiyAne gyAraha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiN| zaMkA-ukta prakArase itanA adhika upapAdapadakA sparzanakSetra hote hue bhI yahAM para mAraNAntika sparzanakSetra hI kisaliye prarUpaNa kiyA? samAdhAna-nahIM, kyoMki yahAM para upapAdapadakI vivakSAkA abhAva hai| zaMkA-upapAdapadakI vivakSA na honekA kyA kAraNa hai ? samAdhAna-upapAdapadakI vivakSA na hone kA kAraNa ekendriyoM meM nahIM utpanna hone cAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA unameM mAraNAntikasamuddhAtakA vidhAna hai| arthAt sAsAdanasamyagdRSTi jIva ekendriyoM meM utpanna nahIM hote haiM, phira bhI ve unameM mAraNAntikasamuddhAta karate haiN| isalie yahAM para upapAdakI vivakSA nahIM kI gaI, aura isIlie upapAdapadakA gyAraha baTe caudaha (11) bhAga pramANa sparzanakSetra prApta ho jAtA hai| samyagmithyAvRSTi tiyaMcoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 26 // isa sUtrakI vartamAnakAlameM svasthAnAdi sarva padasambandhI sarzanaprarUpaNA kSetraprarU. paNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kayAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina pAMca padoMvAle samyagmithyAdRSTi tiryaMcoMne bhUta aura bhaviSya ina donoM kAloM meM sAmAnyaloka mAdi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase 1 kammaiyakAyajogIsuxx sAsaNasammAdidyahi xx ekAraha codasamAgA desUNA / jI. pho. 96.98. 2 ma pratI ' Na 'iti pATho nAsti / 3 pratiSu ' kiNNabaMdhaNA' iti paatthH| 4smbgminnyaaddssttimiloNksyaasNkhyeybhaagH| sa.si. 1, ' Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 28. ] phosaNAgame tirikkhaphosaNa parUvaNaM | 207 logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAhajjAdo asaMkhejjaguNo / ettha pajjavaTThiyaparUvaNA sAsaNaparUvaNAe tullA / asaMjadasammAdiTThi-saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 27 // tirikkhagadIe tirikkhesu tti mahAdhikAro aNuvaTTade / edaM sutaM vaTTamANakAlavisiDa asajada sammAdiTThi-saMjadAsaMjadakhettaM jado paruvedi, tado edassa parUvaNAe kheta maMgo / cha coisabhAgA vA deNA // 28 // asajada sammAdiTThIhi satthANapade vaTTamANehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo adIdakAle posido / ede asaMjadasammAdiTTiNo satthANapade savvadIvesu hoMti, lavaNa-kAlodaya-sayaMbhUramaNasamuddesu ca / tamhA sesasamuddakhe tU garajjupadaraM ettha satthANakhetaM hodi / edassANAyaNavidhANaM putraM va kAdavyaM / vihAra-vedaNa-kasAya - veuctriyapadesu varddhatA adIdakAle tinhaM logANamasaMkhejjadi asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para paryAyArthikanayakI sparzanaprarUpaNA sAsAdanaguNasthAnakI sparzanaprarUpaNA ke tulya jAnanA cAhie / asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata guNasthAnavartI tiryaMcoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 27 / / 'tiryaMcagatimeM tiryacoMmeM' isa mahAdhikAra kI yahAMpara anuvRtti hotI hai / cUMki yaha sUtra vartamAnakAlaviziSTa asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata tiryacoM ke sparzana kSetrakA prarUpaNa karatA hai, isalie isakI prarUpaNA kSetrake samAna hI hai / ukta donoM guNasthAnavartI tiryaMca jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM || 28 // svasthAnapadapara vartamAna asaMyatasamyagdRSTi tiryacoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAI dvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra atItakAla meM sparza kiyA hai / ye asaMyatasamyagdRSTi tiryaca svasthAnasvasthAnapadapara sarva dvIpoM meM hote haiM, tathA lavaNasamudra, kAlodakasamudra aura svayambhUramaNasamudra meM bhI hote haiM / isalie zeSa samudroMke kSetrase hIna rAjupratara yahAMpara svasthAnakSetra hotA hai / isake nikAlane kA vidhAna pUrvake samAna hI karanA cAhie / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikrayikasamuddhAta, ina padoMpara vartamAna jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna 1 asaMyata samyagdRSTibhiH saMyatAsaMyatairlokasyA saMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si. 1,7. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 28. bhAgaM, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgaM, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNaM phusNti| kudo ? puvvaveriyadevapayogado joyaNalakkhabAhallaM saMkhejjajoyaNabAhallaM vA rajjupadaraM sayamadIdakAle phusaMti tti / mAraNaMtiyapade vaTTamANehi cha codasabhAgA desUNA posidA / kudo ? accudakappAdo uvari tesimuppattIe abhAvAdo tattha gamaNAbhAvA / Na ca uppattikhettamullaMghiya gamaNaM saMbhavadi, aippsNgaa| uvari Navagevajjesu micchAdidviNo jadi uppajjaMti, to asaMjadasammAdiTThINaM saMjadAsaMjadANaM ca uppattI kimidi Na hojja ? micchAdiTTiNo davyaliMgeNa uppajjati ce, ede vi dayaliMgeNa ceva uppajjaMtu, Na kovi doso| uppajjaMtu ce, Na, khettassa desUNasatta-codasabhAgattappasaMgAdo ? Na esa doso, jadi vi Navagevajjesu davyaliMgiNo asaMjadasammAdiTThI saMjadAsajadA ca uppajjati', to vi satta codasabhAgA Na hoti, mANusakhettAdo ceva ttthuppttiido| uvavAdagadehi adIdakAle tiNhaM logANama lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, pUrvabhavake vairI devoMke prayogase eka lAkha yojana bAhalyavAlA athavA saMkhyAta yojana bAhalyavAlA rAjupratararUpa sarvakSetra atItakAla meM sparza kiyA hai| mAraNAntikasamaddhAtapadapara vartamAna jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha bhAga (6) sparza kiye haiM, kyoMki, acyutakalpase Upara unakI utpattikA abhAva honese vahAMpara gamanakA abhAva hai / aura, utpattikSetrako ullaMghana karake gamana saMbhava nahIM hai, anyathA atiprasaMga doSa prApta ho jaaygaa| zaMkA- acyutakalpase Upara yadi navanaveyakoMmeM mithyAdRSTi manuSya utpanna hote haiM, to asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata tiryaMcoMkI utpatti kyoM nahIM honA cAhie? yadi kahA jAya ki mithyAdRSTi manuSya dravyAliMgase utpanna hote haiM, to ye bhI dravyaliMgase hI utpanna hoveM, isameM koI doSa nahIM hai| yadi kahA jAya ki ve navauveyakoMmeM utpanna hoveM, so aisA bhI nahIM kahA jA sakatA hai, kyoMki, phira sparzanakSetrake dezona sAta baTe caudaha ( Ta ) bhAga pramANa hone kA prasaMga prApta hogA ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, yadyapi navauveyakoM meM dravyaliMgI mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIva utpanna hote haiM, to bhI sAta baTe caudaha (4) bhAgapramANa sparzanakSetra nahIM prApta hotA hai, kyoMki, una navagraiveyakoMmeM manuSyakSetrase hI utpatti hotI hai| arthAt unameM manuSya hI utpanna hote haiM, tiryaMca nhiiN| upapAdagata asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnavartI tiryaMca jIvoMne atatikAlameM sAmAnya 1 pratiSu ' tassa ' iti paatthH| 2 Naratiriya desa-ayadA ukkasseNaccudo ti nnimgNthaa| Nara ayada-desa-micchA gevejjato ti gacchati // tri. sA. 545. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 28.] phosaNANugame tirikkhaphAsaNaparUvaNaM saMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / taM jahA-tirikkhesu tirikkha-deva-NeraiyasammAdiTThiNo Na uppajjati ti| kudo? shaavaado| maNusakhaiyasammAdiTTiNo ceva uppajjati, puvvaM micchattasaMsidehi baddhatirikkhAuattAdo / te vi bhogabhUmIsu ceva uppajjati, dANAdisayaladasadhamme vijjmaannaannumodaado| teNa sayaMpahapavvadovarimabhAgo savvo ceva uvavAdapariNadasammAdiTThIhi pusajjadi tti tassANayaNavidhANa vuccade- sayaMpahapavvadAdo parabhAgo dohi vi pAsehi rajjupaMcaTThabhAgo rajjUe tappAoggA saMkhejjA bhAgA vA hoti / tesu rajjuvikkhaMbhamhi pheDidesu avasesA tiNNi aTThabhAgA rajjUe saMkhejjadibhAgo vA hodi / edeNa vikkhaMbhAyAmeNa hidasammAdiTThiuvavAdakhettaM vikkhaMbhavaggadasaguNakaraNI vaTTassa pariTThao hodi / vikkhaMbhacaubbhAgo pariThayaguNido have gaNidaM // 8 // edIe gAhAe padarAgAreNa kade jagapadaraM aTThasattAvaNNabhAgabbhahiyacAlIsottaracaduhi sadehi khaMDida-eyabhAgo sAdirego Agacchadi, tappAoggasaMkhejjarUvehi chiNNega loka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vaha isa prakArase hai-tiryaMcoM meM tiryaMca, deva athavA nArakI samyagdRSTi jIva nahIM utpanna hote haiM, kyoMki, aisA svabhAva hI hai| kevala kSAyikasamyagdRSTi manuSya hI utpanna hote haiM, kyoMki, unhoMne pUrva meM mithyAtvase saMsikta pariNAmoMke dvArA tiryaca Ayuko bAMdha liyA hai| so ve bhI jIva bhogabhUmike tiryaMcoM meM hI utpanna hote haiM, kyoMki, samyagdRSTiyoMkI dAna Adi samasta daza dharmoM meM anumodanA vidyamAna rahatI hI hai| isalie svayaMprabha parvatakA uparima sarva bhAga upapAdapariNata asaMyatasamyagdRSTi tiryaca jIvoMke dvArA sparza kiyA gayA hai, ataH usake nikAlaneke vidhAnako kahate haiM svayaMprabha parvatase parabhAgavartI kSetra donoM hI pAzcoMse rAjuke pAMca baTe ATha (4) bhAga athavA rAjuke tatprAyogya saMkhyAta bahubhAga pramANa hotA hai / una bhAgoMko rAjuke viSkambhamese ghaTA dene para tIna baTe ATha (1) bhAga avazeSa kSetra athavA rAjukA saMkhyAtayAM bhAgapramANa hotA hai / isa viSkambha aura AyAmase sthita samyagdRSTike upapAdakSetrako viSkambhakA vargakara use dazase guNA karake usakA vargamUla nikAle, vahI vRtta arthAt golAkRti kSetrakI paridhikA pramANa ho jAtA hai| punaH viSkambhake caturbhAgase paridhiko guNA karane para kSetraphala ho jAtA hai // 8 // isa gAthAsUtrake anusAra pratarAkArase karanepara ATha baTe sattAvana bhAgase adhika cAra sau cAlIsa (4405) bhAgoMse khaMDita sAtireka eka bhAgapramANa jagapratara hotA hai| 1 tri. sA. 93. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 28. bhAgo vA / taM ussedhasaMkhejjaMgulehi guNide tirikkhasammAdiTThiuvavAdakhettaM hodi / saMjadAsaMjadehi satthANapadaTThiehi tinhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriya logassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdA asaMkhejjaguNo / ettha satthANakhettamANijjamANe tirikSasammAdihiuvavAdapadarakheca mussedhaguNagAravajjidaM rajjupadaramhi avaNide jagapadaraM sAdireya paMca paMcAsarUhi bhajiegabhAgo Agacchadi / taM saMkhejjussedhaMgulehi guNidaM saMjadAsaMjadasatthANakhetaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettaM hodi / vihAravAdasatthANa- vedaNa-kasAya veDavviyapariNadehi saMjadAsaMjadehi tinhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAi udAharaNa- viSkambha hai| = 19 3 1 57 X X = 16 32 49 - 25088 440 N 3 3 10 3 1 N90 3 1 8 8 1 3249 x X X x X X 64 32 49 3x12x12 tiryaca samyagdRSTiyoM ke 440 upapAdakA kSetraphala. vizeSArtha - yahAM upalabdha bhAgapramANako sAtireka kahanekA abhiprAya yaha hai ki jo 6 kA vargamUla 16 le liyA gayA hai vaha yathArtha vargamUlase kucha adhika ho gayA hai jisase bhAgaddAra kucha bar3ha gayA hai / pahale isI viSkambhako lekara paridhike bhinna pramANa dvArA bhinna kSetraphala nikAlA gayA hai / (dekho pR. 169. ) athavA tatprAyogya saMkhyAta rUpoMse bhAjita jagapratarakA eka bhAga AtA hai / use saMkhyAta utsedhAMguloMse guNA karanepara tiryeca samyagdRSTi jIvoMkA upapAdakSetra ho jAtA hai / svasthAnasvasthAnapada sthita saMyatAsaMyata tirthacoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yahAM svasthAnasvasthAnakSetrako nikAlanepara utsedhaguNakAra se rahita tiryaca asaMyatasamyagdRSTiyoM ke upapAda pratarakSetrako rAjupratara meM se ghaTA denepara sAdhika pacapana rUpase bhAjita eka bhAga jagapratara AtA hai / udAharaNa - tiryaca samyagdRSTiyoMkA upapAdapratarakSetra : 1 ra7 8 57 = ra72 57x49 25088 8 57 6 1 = 57x49 455 25088 = use saMkhyAta utsedhAMguloMse guNA karanepara tiryeca saMyatAsaMyatoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai, jo ki tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAgamAtra hotA hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoMse pariNata tiryaca saMyatAsaMyata jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA 512 5565 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 30. ] phausaNANugame tirikkhaphosaNa parUvaNaM [211 jAdo asaMkhejjaguNo adIdakAle phosido / kudo ? saMjadAsaMjadANaM veriyadevasaMbaMdheNa joyaNalakkhabAllaM tiriyapadarassa adIdakAle poso asthi ti / mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi saMjadAsaMjadehi cha codasabhAgA desUNA phosidA, tirikkha saMjadAsaMjadANamaccadakappo ci mAraNaMtieNa gamaNasaMbhavAdo / paMciMdiyatirikkha-paMciMdiyatirikkhapajjatta joNiNIsu micchAdihIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 29 // edaM sutaM vaTTamANakAla saMbaMdhi tti edassa parUvaNAe khetta bhaMgo / savvalogo vA // 30 // 4 parisesAdo edaM sutaM tIdANAgadakAlasaMbaMdhI / ettha tAva vA ' saddaTTho uccadeti-visesaNavisisatthANatirikkhamicchAdiTThIhi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / edaM khettamANijjamA asaMkhejje samuddesu bhogabhUmipaDi bhAgadIvANa maMtareSu dvidesu satthANapadadvidativihA tirikkhA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra atItakAla meM sparza kiyA hai, kyoMki, saMyatAsaMyata tiryacoMkA vairI devoMke haraNasambandhase eka lAkha yojana bAhalyavAle tiryakpratarakA atItakAla meM sparza kiyA gayA hai| mAraNAntikasamuddhAtagata tiryaca saMyatAsaMyatoMne kucha kama chaha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, tiryaca saMyatAsaMyatoM kA acyutakalpa taka mAraNAntikasamuddhAta se gamana saMbhava hai / paMcendriyatiryaca, paMcendriyatiryaMca paryApta aura paMcendriyatiyaMca yonimatiyoM meM midhyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 29 / / yaha sUtra vartamAnakAlasambandhI hai, isalie isakI sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNA ke samAna jAnanA cAhie / ukta tInoM prakArake siyaMca jIvoMne atIta aura anAgata kAlameM sarvaloka sparza kiyA hai / / 30 / / " pArizeSanyAya se yaha sUtra bhUta aura bhaviSyakAlasambandhI hai| yahAMpara pahale 'vA'' zabdakA artha kahate hai-paMcendriyatiryaca, paMcedriyatiryacaparyApta aura yonimatI ina tIna vize. kSaNoM se viziSTa svasthAnapadasthita tiryeca mithyAdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtaSAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isa kSetrako nikAlane para asaMkhyAta samudroM meM aura bhogabhUmike pratibhAgarUpa dvIpoMke antarAloM meM sthita kSetroM meM svasthAnapada sthita ukta tIna prakArake tiryaca nahIM haiM, isalie isa Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212.1 chakkhaDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 30. Natthi tti edaM khettaM puvvavidhANeNANiya rajjupadaramhi avaNiya saMkhejjasUciaMgulehi guNide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettaM paMciMdiyatirikkhatigamicchAdidvisatthANakhettaM hodi / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubbiyapadapariNadativihamicchAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogasta saMkhejjadibhAgo aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido| kudo ? mitAmittadevavaseNa savvadIva-sAgaresu saMcaraNaM paDi virohAbhAvAdo / teNettha saMkhejagulavAhallaM tiriyapadaramuDDamegUNavaMcAsakhaMDANi kariya padarAgAreNa Thaide paMciMdiyatirikkhatigamicchAdiTTivihAravadisatthANAdikhetaM tiriyalogassa saMkhejadibhAgamettaM hodi| 'vA' saTTo gdo| mAraNaMtiya-uvavAdagadapaMciMdiyatirikkhatigamicchAdiTThIhi sabalogo posido / logaNAlIe bAhiM tasakAiyANamasaMbhavAdo savvalogo tti vayaNaM kadhaM ghaDade ? Na esa doso, mAraNaMtiya-uvavAdavidatasajIve mottUNa sesatasANaM bAhire atthittppddisehaado| kSetrako pUrvavidhAnase lAkara aura rAjuprataramese ghaTAkara saMkhyAta sUcyaMguloMse guNA karanepara tiryaglokakA saMkhyAtaveM bhAgapramANa paMcendriyatiryaMca, paMcendriyatiryaMcaparyApta aura yonimatI ina tIna prakArake mithyAdRSTi tiryaMcoMkA svasthAnakSetra ho jAtA hai / vihAravatasvasthAna, vedanA kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoMse pariNata ukta tIna prakArake mithyAdRSTi tiryaMcoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAla vAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, pUrvabhavake mitra yA zatrurUpa devoM ke ghazase sarva dvIpa aura sarva samudroMmeM saMcAra (vihAra) karane ke prati koI virodha nahIM hai| isalie yahAMpara saMkhyAta aMgula bAhalyavAle tiryakpratarako Uparase unacAsa khaMDa karake pratarAkArase sthApita karanepara paMcendriya tiryaMca Adi tIna prakArake mithyAdRSTi tiryaca jIvosambandhI vihAravatsvasthAna AdikA kSetra ho jAtA hai, jo ki tiryaglokakA saMkhyAtakA bhAgamAtra hotA hai / isa prakArase 'vA' zabdakA artha huaa| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadagana paMcendriya tiryaca Adi tIna prakArake mithyAdRSTi tiryaMca jIvAne sarvaloka sparza kiyA hai| hai zaMkA- lokanAlIke bAhira trasakAyika jIvoMke asaMbhava honese sarvaloka sparza kiyA hai ' yaha vacana kaise ghaTita hotA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapakSasthita sajIvoM ko chor3akara zeSa sajIvoMkA sanAlI bAhira astitvakA pratiSedha kiyA gayA hai| 1 uvavAda-mAraNaMtiyapariNadatasamujhiuNa sesa tasA / tasaNAli bAhiramhi ya Nasthi vijiNehiM NidiI / / go. jI. 199. For Private & Personal use only www.jainelibrary Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 32.] phosaNANugame tiArakkhaphosaNaparUvaNaM [213 sesANaM tirikkhagadINaM bhaMgo // 31 // sesANamidi utte sAsaNasammAdihi-sammAmicchAdihi-asaMjadasammAdidvi-saMjadAsaMjadA ghettavvA, aNNesimasaMbhavAdo / ekkisse tirikkhagadIe tirikkhagadINamidi bahuttaNiddeso kadhaM ghaDade ? Na esa doso, ekisse vi tirikkhagadIe guNaTThANAdibheeNa bhuttvirohaabhaavaado| edesi caduNhaM guNahANANaM parUvaNA vaTTamANakAle khettasamANA / adIdakAle edesi tirikkhoghaparUvaNAe tullaa| Navari joNiNIsu asaMjadasammAdiTThINaM uvavAdo Natthi, ettio ceva viseso / paMciMdiyatirikkhaapajjattaehi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 32 // vaTTamANakAle satthANa-vedaNa-kasAyapade vaTTamANapaMciMdiyatirikkhaapajjattaehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / mAraNatiyauvavAdapadehi tiNDaM logANamasaMkhejjadibhAgo Nara-tiriyalogehiMto asaMkhejjaguNo / zeSa tiyaMcagatike jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 31 / / 'zeSa' aisA pada kahane para sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata tiryaMcoMko grahaNa karanA cAhie, kyoMki, inake atirikta anya tiryacoMkA grahaNa karanA asaMbhava hai| zaMkA---eka hI tiryaMcagatike hone para 'tirikkhagadINaM' yaha bahuvacanakA nirdeza kaise ghaTita hotA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, eka tiryaMcagatisAmAnyake hone para bhI guNasthAna bhAdike bhedase bahutvake hone meM koI virodha nahIM hai| ina ukta cAroM guNasthAnoMkI sparzanaprarUpaNA vartamAnakAlameM kSetrake samAna hai aura inhIM cAra guNasthAnavartI tiryacaukI atItakAlika sparzanaprarUpaNA tiryaMcoMkI oSa sparzanaprarUpaNAke tulya hai| kintu yonimatiyoM meM bhasaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA upapAda nahIM hotA hai, itanI mAtra hI vizeSatA hai| paMcendriyAtiyaMca labdhyaparyApta jIvoMne kitanAkSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaM. khyAtavA bhAga sparza kiyA hai // 32 // vartamAnakAla meM svasthAna svasthAma, ghedamA, aura kaSAyasamuddhAta, ina padoMpara vartamAna paMcodriyatithaMca aparyAtakoMne sAmAnyaloka Adi bAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura bhar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padavAle paMcendriya labdhyaparyApta tiryaMcoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA masaMkhyAtayAM bhAga aura manuSyaloka tathA tiyaraloka, ina donoM lokose asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 33. savvalogo vA // 33 // paMciMdiyatirikkhaapajjattetti aNuvaTTade / ettha tAva 'vA' sahavo uccadesatthANa-vedaNa-kasAyapadagadehi paMciMdiyatirikkhaapajjattaehi tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / kudo ? aDDAijjadIva-samuddesu kammabhUmipaDibhAge sayaMpahapavyadaparabhAge ca tesiM saMbhavAdo / adIdakAle sayaMpahapadhadaparabhAgaM savvaM te pusaMti tti tiriyalogassa saMkhejadibhAgameta khetaM hodi / tassANayaNavidhANaM vuccade--sayaMpahapavyadabhaMtarakhettaM jagapadarasta saMkhejadibhAgaM rajjupadarAmhi avaNide sesaM jagapadarassa saMkhejjadibhAgo hodi / taM saMkhejasUciaMgulehi guNide' tiriyalogassa saMkhejadibhAgo hodi / apajjattANamaMgulAsaMkhejjadibhAgogAhaNANaM kadhaM saMkhejjaMgulussedho labbhade ? Na, muapaMciMdiyAditasakalevaresu aMgulassa saMkhejadibhAgamAdi kAdaNa jAva saMkhejjajoyaNANi tti kamavaDDIe hidesu uppaJjamANANamayaJjattANaM saMkhejjaMgulussedhaM paDi virohaabhaavaado| adhavA savvesu dIva-samuddesu paMciMdiyatirikkha paMcendriyatithaMca labdhyaparyApta jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai // 33 // isa sUtrameM 'paMcendriyatiryacaaparyApta' isa padakI anuvRtti hotI hai| aba yahAMpara 'ghA' zabdakA artha kahate haiM- svasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAta, ina padoMko prApta paMcendriya tiryaca aparyApta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtaghAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, bhaDhAIdvIpa aura do samudroMmeM, tathA karmabhUmike pratibhAgavAle ravayaMprabhaparvatake parabhAgameM paMce. ndriyatithaMca lamadhyaparyApta jIvoMkA honA sambhava hai| atItakAlameM svayaMprabhapavartake sampUrNa parabhAgako ghe jIva sparza karate haiM, isalie vaha kSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAgamAtra hotA hai| aba usa kSetrake nikAlaneke vidhAnako kahate haiM- svayaMprabhapavartakA Abhyantara kSetra jagapratarake saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| use rAjupratarameMse ghaTA denepara zeSa kSetra jagapratarakA saMkhyAtamA bhAga hotA hai| use saMkhyAta sUvyaMgulole guNA karanepara tiryaglokakA saMNyAtavAM bhAga ho jAtA hai| - zaMkA- aMgulake asaMkhyAtave mAgamAtra avagAhanavAle ladhyaparyAptaka jIvoMke saMsthAta bhaMgulapramANa utsedha kaise pAyA jA sakatA hai? samAdhAna -nahIM, kyoMki, mRta paMcendriyAdi sajIyoMke aMguplake saMkhyAsave bhAgako Adi karake saMspAta yojanoM taka kramavRddhise sthita zarIroM meM utpanna honevAle layaparyApta mIvoMke saMkhyAta aMgula utsedhake prati koI virodha nahIM hai| athavA, sabhI dvIpa aura samudroMmeM paMcendriya tiryaMca ladhyaparyApta jIva hote haiM, kyoMki 1 pratiSu ' gaNidehi ' iti pAThaH / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 33.] phosaNANugame tirikkhaphosaNaparUvaNaM [215 apajjattA asthi / kudo, puvvaveriyadevasaMbaMdheNa egabaMdhaNabaddhachajjIvaNikAogADhakammabhUmipaDibhAguppaNNaorAliyadehamacchAdINaM sabadIva-samuddesu saMbhavovalaMbhAdo / mahAmacchogAhaNamhi egabaMdhaNabaddhachajjIvaNikAyANamatthittaM kadhaM Navvade ? vaggaNamhi utta. appAbahugAdo / taM jahA- 'savvatthovA mahAmacchasarIre padarassa asaMkhejjadibhAgamettA tasakAiyajIvA / teukAiyA jIvA asaMkhejjaguNA / ko guNagAro ? asaMkhejjA logaa| puDhavikAiyA jIvA visesAhiyA / kettiyametto viseso ? asaMkhejjalogametto / tesiM paDibhAgo vi asaMkhejjalAgametto / evaM AukAiyA visesAhiyA / vAukAiyA visesAhiyA / vaNapphaikAiyA aNaMtaguNA tti' / Na ca savve te pajjattA ceva, tasaapajjattANaM pi' teu. kAiyANaM ca sNbhvaado| Na ca mudasarIre ceva paMciMdiyaapajjattANaM saMbhavo ti vottuM juttaM, tassa vidhAyayasuttAbhAvA / mahAmacchAdidehe tesimatthittassa sUcagaM puNa idamappAbahugasuttaM hodi / tasapajjattarAsIdo tasaapajjattarAsI asaMkhejjaguNo / teNa jattha tasajIvANaM pUrvabhavake vairI devoMke sambandhale eka baMdhana meM baddha SaTkAyika jIvoMke samUhase vyApta aura karmabhUmike pratibhAgameM utpanna hue audArikadehavAle mahAmacchAdikoMkI sarvadvIpa aura samudroM meM saMbhAvanA pAI jAtI hai| zaMkA-mahAmacchakI avagAhanAmeM eka bandhanase baddha SaTkAyika jIvoMkA astitva kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-vargaNAkhaMDameM kahe gaye alpabahutvAnuyogadvArase jAnA jAtA hai / vaha isa prakAra hai- 'mahAmatsyake zarIrameM sabase kama jagapratarake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra trasakAyika jIva hote haiM / una lakAyika jIvoMse tejaskAyika jIva asaMkhyAtaguNe hote haiN| guNakAra kyA hai ? asaMkhyAta loka guNakAra hai| tejaskAyika jIvoMse pRthivIkAyika jIva vizeSa adhika hote haiN| kitane pramANa vizeSale adhika hote haiM ? asaMkhyAta lokamAtra vizeSase adhika hote haiN| unakA pratibhAga bhI asaMkhyAta lokamAtra hotA hai| isI prakArase pRthivIkArika jIvoMse apkAyika jIva vizeSa adhika hote haiM / apkayika jIvose vAyukAyika jIva vizeSa adhika hote haiM aura vAyukAAyaka jIvoMse vanaspatikAyika jIva anantaguNe hote haiN|' ___ mahAmacchake zarIrameM Upara kahe gaye ye saba jIva kevala paryApta hI nahIM hote haiM, kintu usake zarIrameM trasakAyika labdhyaparyApta jIva aura tejaskAyika jIvoMkA bhI honA saMbhava hai| tathA mRta zarIra meM hI paMcendriya labdhyaparyApta jIva saMbhava haiM aisA bhI kahanA yukta nahIM hai, kyoMki, isa bAtake vidhAyaka sUtrakA abhAva hai| kintu mahAmacchAdike dehameM unake astitvakA sUcaka yahI ukta alpabahutvasUtra hai| trasaparyAptarAzise trasaaparyAptarAzi asaMkhyAtaguNI hotI hai, isalie jahAM para trasajIvoMkI 1 pratiSu vI hi ' iti paatthH| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 34 saMbhavo hodi, tattha savvattha vi pajjattehiMto apajjattA asaMkhajjaguNA hoti / tamhA saMkhejjaMgulabAhallaM tiriyapadaramegUNavaMcAsakhaMDANi kariya padarAgAreNa Thaide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgametaM paMciMdiyatirikkhaapajjattasatthANa-vedaNa-kasAyakhettaM hodi / 'vA' saTTho gado / mAraNaMtiya-uvavAdagadehi sabalogo posido, savvattha gamaNAgamaNa paDi virohAbhAvA / maNusagadIe maNusa-maNusapajjatta-maNusiNIsu micchAdiTThIhi keva DiyaM khetta posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 34 // edassa suttassa attho khettANiogaddAre parUvido tti Neha parUvijjade / savvalogo vA // 35 // ettha tAva 'vA' saddaTTho uccade- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyaveuvyiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo posido, tIdANAgadakAlesu veriyadevasaMbaMdheNa vi mANusottaraselAdo parado gamaNAbhAvA / mANusakhettassa puNa saMkhejjadibhAgo saMbhAvanA hotI hai vahAM para sarvatra hI paryApta jIvoMse aparyApta jIva asaMkhyAtaguNe hote haiN| ataeva saMkhyAta aMgula bAilyavAle tiryakapratarake unacAsa khaMDa karake pratarAkArase sthApita karane para tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgamAtra paMcendriya tiryaMca labdhyaparyApta jIvoMkA svasthAna vedanA aura kaSAyasamuddhAtagata kSetra hotA hai| isa prakArase 'vA' zabdakA artha samApta huaa| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata paMcendriyatithaMca labdhyaparyApta jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, unake sarva lokameM gamanAgamanake prati virodhakA abhAva hai| manuSyagatimeM manuSya, manuSyaparyApta aura manuSyaniyoM meM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 34 // isa sUtrakA artha kSetrAnuyogadvArameM prarUpaNa kiyA jA cukA hai, isalie yahAMpara punaH prarUpaNa nahIM kiyA jAtA hai| mithyAdRSTi manuSya, manuSyaparyApta aura manuSyaniyoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai // 35 // aba yahAMpara pahile 'vA' zabdakA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtase pariNata uparyukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai, kyoMki, atIta aura anAgatakAlameM vairI devoMke sambandhase bhI mAnuSottara zailase pare manuSyoM ke gamanakA abhAva hai| kintu manuSyakSetrakA 1 manuSyagatau manuSyarmiyAdRSTimirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH sarvaloko vA spRssttH| sa. si. 1,8. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 37 ] phosaNANugame maNussaphosaNaparUvaNaM __ . [ 217 micchAdiTThINaM AgAsagamaNAdivisattivirahidANaM joyaNalakSavAhalleNa phaasaabhaavaado.| adhavA savvapadehi mANusalogo desUNo posido, puvvaveriyadevasaMbaMdheNa uDDUM desUNajoyaNalakkhuppAyaNasaMbhavAdo / eso 'vA' sddttttho| mAraNaMtiya-uvavAdagadehi savvalogo posido, sabaloge gamaNAgamaNe virohaabhaavaado| ___sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM,logassa asaMkhejjadibhAgoM // 36 // edassa suttassa attho puvvaM pruuvido|| satta codasabhAgA vA desUNA // 37 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa vedaNa-kasAya-ubbiyasamugghAdagadehi sAsaNasammAdiTThIhi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo posido| mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo posido / adhavA vihArAdi-uvarimapadehi mANusakhettaM desUrNa posidaM / keNa UNaM ? citta ....... saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai, kyoMki, AkAzagamanAdi viziSTa zaktise virahita mithyAdRSTi jIvoMke eka lAkha yojanake bAhalyase sarvatra sparzakA abhAva hai| athavA, sarva padoMkI apekSA mithyAdRSTi manuSyoMne dezona manuSyalokakA sparza kiyA hai, kyoMki, pUrvabhavake vairI devoMke sambandhase Upara kucha kama eka lAkha yojana taka unakA jAnA AnA saMbhava hai| isa prakAra yaha 'vA' zabdakA artha samApta huaa| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadagata ukta tInoM prakArake manuSya mithyASTi jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, ina donoM padoMkI apekSA sarvalokake bhItara jAne Ane meM koI virodha nahIM hai| manuSya, manuSyaparyApta aura manuSpanI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 36 // isa sUtrakA artha pahale kahA jA cukA hai| manuSya, manuSyaparyApta aura manuSyanI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA kucha kama sAta baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 37 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtagata sAsA' danasamyagdRSTi manuSyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai, tathA mAnuSakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| athavA, vihAravatsvasthAnAdi Uparake padoMkI apekSA dezona manuSyakSetrako sparza kiyA hai| zaMkA-yahAM dezona padase kitanA kama kSetra vivakSita hai ? 1 sAsAdanasamyagdRSTimilokasyAsaMkhyeyabhAgaH sapta caturdazamAgA vA dezonAH / sa. si. 1, 8. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] chakkhaMDAgame jIvahANaM [1, 1, 37. kulasela-merupavvada-joisAvAsAdiNA / mANusehi agammapadesassa tassa kadhaM mANusakhettavavaeso 1 Na, laddhisaMpaNNamuNINamagammapadesAbhAvA / mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi satta coddasabhAgA desUNA posidA / kiM kAraNaM ? sAsaNANaM mAraNaMtieNa bhavaNavAsiyalogAdo heTThA gamaNAbhAvAdo, uvari savvattha mAraNaMtieNa gamaNasaMbhavAdo / uvavAdagadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo posido; tiriyalogassa saMkhejadibhAgo posido / Na tAva Neraiya sAsaNANaM maNusesuppajjamANANaM posaNaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo hodi, dukkhaMbhadubAhukhettaphalassa geraiyaasaMjadasammAdiTThimAraNaMtiyakhettaphalasseva tiriyalogAsaMkhejjadi. bhAgattuvalaMbhAdo / NAdIdakAle aTTharajjumAUriya hidadevasAsaNANaM maNussesuppajjamANANamuvavAdaposaNaM tiriyalogasta saMkhejjadibhAgo hodi, chakAvakkamaNiyamabaleNa paNadAlIsa samAdhAna-citrApRthivI, kulAcala, meruparvata aura jyotiSka AvAsa Adise hIna pradeza vivakSita hai| zaMkA-manuSyoMse agamya pradezavAle isa kulAcala Adike kSetrako 'manuSyakSetra' yaha saMjJA kaise prApta hai ? . samAdhAna-nahIM, kyoMki, labdhisampanna muniyoM ke lie (manuSyalokake bhItara) agazya pradezakA abhAva hai| mAraNAntikasamuddhAtagata sAsAdanasamyagdRSTi manupyoMne kucha kama sAta baTe caudaha (15) bhAga sparza kiye haiN| isakA kAraNa yaha hai ki sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA mAraNAntikasamuddhAtake dvArA bhavanavAsiyoM ke nivAsalokase nIce gamana nahIM hotA hai / kintu Upara sarvatra mAraNAntikasamuddhAtake dvArA gamana saMbhava hai| upapAdagata ukta tInoM prakArake sAsAdanasamyagdRSTi manuSyoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| __ zaMkA- manuSyoM meM utpanna honevAle nArakI sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA sparzanakSetra bhI tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga nahIM hotA, kyoMki, (asaMkhyAta yojana vistRta zreNIbaddhAdi biloMke) apane donoM orake daMDAkAra va bhujAkAra kSetroMkA kSetraphala', nArakI asaMyatasamyagdRSTi AntikakSetraphalake samAna, tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa pAyA jAtA hai| aura na atItakAla meM hI ATha rAjupramANa kSetrako vyApta karake sthita aura manuSyoM meM utpanna hone vAle sAsAdanasamyagdRSTi devoMkA upapAdasambandhI sparzanakSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM 1'dukkhaMbhadubAhukhettaphalassa' isa padakA artha bahuta spaSTa nahIM huaa| prAyaH yahI pada pahale bhI A cukA hai / (dekho pR, 187.) isa padakI yathAzakya sArthakatA nikAlakara artha kara diyA gayA hai / saMbhava hai ye ukta narakake bar3e se bar3e biloM ke nAma ho / trilokaprajJaptimeM biloM ke nAma isa prakArake milate haiM, kintu ye nAma hameM abhI taka nahIM mile / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 37 ] phausaNANugame maNussaphosaNaparUvaNaM joyaNalakkhavikkhaMbha-aTTharajjussehacadupANAlIsu maNualogamAgacchaMtANamuvavAdakhettaphalassa tiriyalogAdo sNkhejjgunnttuvlNbhaado| Na tirikkhehiMto maNussesuppajjamANasAsaNANamuvavAdakhettaM pi tiriyalogassa saMkhejadibhAgo hodi, tattha vi caduhi ceva paMthehi AgamaNadaMsaNAdo tti ? ettha parihAro uccade-Na tAva NeraiyasAsaNe assidUNa uttadoso, taNNibaMdhaNuvavAdaphosaNabaleNa tiriyalogassa saMkhejjadibhAgattANabhuvagamAdo / Na devasAsaNe assidUNa uttadoso vi, aTTharajjussehalogaNAlIe samacaurassAe aMtohidadevasAsaNANaM heTThima-uvarimANaM ca kaMDujjuvAe gaIe caDhaNoyaraNavAvAreNa maNuvalogapaNidhimArgadUga ega-doviggahaM kariya maNusesupajjamANANaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettaphosaNassuvalaMbhAdo / tiricchaM gaMtUga viggahaM kariya devasAsaNA maNusesu kiNNa uppajaMti ? maNusagaivirahiyadisAe sahAvado ceva tesiM gmnnaabhaavaado| Na ca maNusagaisaMmuhamAgaMtUNa viggahaM kariya maNussesuppaNNANaM khettaM bahuamuvalabbhai, takkhettassa tiriyaloyassa saMkhe bhAga hotA hai, kyoMki, bhavAntarameM saMkramaNake samaya pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, Upara aura nIce, isaprakAra chaha dizAoMmeM gamanAgamanarUpa SaT apakrama-niyamake balase paiMtAlIsa lAkha yojana viSkambhavAle va ATha rAju utsedhavAle kSetrameM cAroM orase manuSyalokako AnevAle auSoMkA upapAdasambandhI kSetraphala, tiryaglokase saMkhyAtaguNA pAyA jAtA hai| aura na tiryaMcoMse manuSyoM meM utpanna honevAle sAsAdanasamyagdRSTiyokA upapAdakSetra bhI tiryaglokakA saMkhyAtA bhAga hotA hai, kyoMki, vahAM para bhI cAroM hI dizAoMke mArgause Agamana dekhA AtA hai? samAdhAna-aba uparyukta AzaMkAkA parihAra karate hai-na to nArakI sAsAdana, samyAdhiyoM ko Azraya karake ukta doSa prApta hotA hai, kyoMki, tanimittaka upapAdasambandhI sparzanake balase tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga nahIM svIkAra kiyA gayA hai| aura na dekha sAsAdanasamyaghaSTiyoMkA Azraya karake bhI ukta doSa prApta hotA hai, kyoMki, ATha rAju utsedhavAlI samacaturastra lokanAlIke antaHsthita deva sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA aura adhastana tathA uparima jIvoMkA bhI bANakI taraha sIdhI gatise car3hane aura utaranerUpa vyApArase manuSyalokakI praNidhi (taTa) ko Akara aura eka yA do vigraha karake manuSyAmeM utpanna honevAle jIvoMkA tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgamAtra sparzana pAyA jAtA hai| kA-tirache jAkara panaH vigraha karake sAsAdanasamyagdRSTideva, manuSyoM meM kyoM nahIM utpanna hote haiM ? samAdhAna-manuSyagatise rahita dizAmeM svabhAvase hI unakA gamana nahIM hotA hai| -- tathA, manuSyagati ke sammukha Akara aura vigraha karake manuSyoM meM utpanna honevAle jIvoMkA bhI kSetra bahuta nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, usa kSetrake tiryaglokake saMkhyAtaveM Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] chakkhaDAgame jIvANaM [ 1, 4, 38. jjadibhAga pahANattAdo / tamhA evaMvihaNiyamavaseNa talaphosaNamettasseva saMgaho kAyantro / sovavAdiNo devasAsaNA mUlasarIraM pavisiya kAlaM kareMti tti bhaNatANamabhippAyeNa tiriyaloyassa saMkhejjadibhAgamettamedaM phosaNaM samatthedavvaM / tirikkhasAsaNesu maNusme supajja mANesu vitiriyalogassa saMkhejjadibhAgo phosaNamuvalabbhai, tirikkhasAsaNasammAiTThI cauggaIsuppajjamANANaM tirikkha bhavAbhimuhasesa gaijIvANaM ca tiricchaM gaMtUga viggahaM kariya utpattidaMsaNAdo / ataeva ca ' tiro'JcantIti tiryaJcaH ' / edesimevaMvihA gaI asthi ti kudo vade ? devasAsaNovavAdassa paMca- coisa bhAgaposaNa parUvaNaSNahANutravatI do / tadA Na puvvattadosappasaMgo ti saddayavvaM / sammAmicchAiTTi pahuDi jAva ajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM logassa asaMkhejjadibhAgoM // 38 // " sammAmicchAdvINaM vaTTamANakAle sagasanpadehi khettamaMgo / satthANapada TThiehi canhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo posido / vihAravadi bhAgakI hI pradhAnatA hai| isalie isaprakAra ke niyamake vazase meruke talabhAga ke sparzanamAtrakA hI saMgraha karanA caahie| manuSyoM meM utpanna honevAle deva sAsAdanasamyagdRSTi jIva mUlazarIra meM praveza karake maraNa karate haiM, aisA kahane vAle AcAryoMke abhiprAya se tiryaglokakA saMkhyAta bhAgamAtra sparzana hotA hai, aisA samarthana karanA caahie| tathA tiryaca sAsAdanasamyagdRSTiyoM meM aura manuSyoM meM bhI utpanna hone vAle jIvoMmeM tiryagloka saMkhyAtaveM bhAgapramANa sparzanakSetra pAyA jAtA hai, kyoMki, cAroM gatiyoM meM utpanna hone vAle tiryaca sAsAdanasamyagdRSTiyoM ke aura tiryacabhava ke abhimukha zeSa gatike jIvoMke tirache jAkara aura vigraha karake utpatti dekhI jAtI hai / aura isIlie ve ' tirache jAte haiM ataeva tiryaca haiM' aisI vyutpatti kI gaI hai / zaMkA- ina tiryacaukI isa prakArakI tirachI gati hotI hai, yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna - anyathA deva sAsanasamyagdRSTiyoMke upapAdasambandhI pAMca baTe caudaha ( ) bhAgapramANa sparzanakSetra kI prarUpaNA nahIM ho sakatI thI / isalie pUrvokta doSa nahIM prApta hotA hai, aisA zraddhAna karanA cAhie / manuSyoM meM samyagmithyAdRSTi guNasthAna se lekara ayogikevalI guNastha na taka pratyeka guNasthAnavartI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 38 // samyagmithyAdRSTi manuSyoM kA vartamAnakAlameM sparzanakSetra apane sarva padoMkI apekSA kSetraprarUpaNA ke samAna hai / svasthAnasvasthAna padasthita ukta guNasthAnavartI manuSyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza 1. samyagmithyAdRSTyAdInAmayoga kevalyantAnA kSetravatsparzanam / sa. si. 1,80 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 38. ] phosaNAgame maNusphosaNaparUvarNa [ 221 satthA-veda kasAya - ubviyapadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhenassa saMkhejjadibhAga posido / adIdANAgadavadyamANakAlesu maNusa asaMjadasammAdiDINaM maNusasamAmicchAdibhiMgo / vari mAraNaMtiya samugdhAdagadehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadi bhAgo posido / taM kathaM / maNusasammAdiTThidevesu mAraNaMtiyaM kareMtA saMkhejjapaMtha-saMkhejjavimANesu ceva mAraNaMtiyaM kareMti, vANaveMtara- jodisiesa simuppattIe abhAvAda / tattha ekekisse vahAe jadivi asaMkhejjajoyaNalakkhabAhallaM hodi, to vi tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgamettaM caiva khettaM phosidaM hoja / teNedamappadhANaM / maNumA putraM tirikkhe baddhAyugA pacchA sammattaM ghettUNa tirikkhesu uppajaMti, edaM khettaM padhANaM / kaghamedamANiJjade ? sayaMpahapavvadAdo uvarimakhettavikkhabhaM Thaviya -- vyAsaM SoDazaguNitaM SoDazasahitaM trirUparUpahRtaM / vyAsatriguNitasahitaM sUkSmAdapi tadbhavetsUkSmam // 9 // kiyA hai | vidvAravatsvasthAna, vedanA, kAya aura vaikriyikasamudvAta, ina padoMkI apekSA manuSyAne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyalokako saMkhyAta bhAga sparza kiyA hai| atIta, anAgata aura vartamAna, ina tInoM kAloM meM manuSya asaMyatasamyagdRSTiyoMkI sparzanaprarUpaNA manuSya samyagmithyAdRSTiyoMke samAna hai / vizeSa bAta yaha hai ki mAraNAntikasamudvAtagata alaMyata manuSyoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bha ga aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / zaMkA- mAraNAntikasamuddhatigata asaMyata samyagdRSTi manuSyoMne tiryaglokakA saMsthAtavAM bhAga kaise sparza kriyA 1 samAdhAna - devoM meM mAraNAntikasamuddhAta karane vAle samyagdRSTi manuSya saMkhyAta mArga vAle saMkhyAta vimAnoMmeM hI mAraNAntikasamuddhAta karate hai, kyoMki, unakI vAnavyantara aura jyotiSka devoM meM utpatti nahIM hotI hai| unameM eka eka mAraNAntikalamukhAtake mArgakA yadyapi asaMkhyAta lAkha yojana bAhalya hotA hai, to bhI vaha kSetra ( saba milakara ) tirya gloka asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI sparza kiyA gayA hogaa| isalie yaha kSetra yahAM para apradhAna hai| pahale tiryoMmeM jinhoMne Ayu bAMdha lI hai aise manuSya pIche samyaktvako grahaNa karake tiryoM meM utpanna hote haiM, yaha kSetra yahAM para pradhAna hai / zaMkA- baddhAyuSka manuSyoMkA yaha upapAdakSetra kaise nikAlA jAtA hai ? samAdhAna - svayaMprabha parvatale uparima kSetrake viSkambhako sthApita karake -- vyAsako solaha se guNA kare, punaH solaha jor3e, punaH tIna, eka aura eka arthAt ekasau teraha (113 ) kA bhAga deve / punaH vyAsakA tigunA jor3a deve, to sUkSma se bhI sUkSma paridhikA pramANa A jAtA hai // 9 // 1 bhA.ka patyo bhAgo saMkhejamAgo vA' iti pa / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 38. rate gAhAe paridhinANIya vikkhabhaca unbhAgega guNiya saMkhejjaMgulehi guNide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo mAraNaMtiyakhettaM hodi / aDDAhajjAdo asaMkhejjaguNaM / uvavAda dehi asaMjada sammAdiTThIhi tinhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhedimAgI / taM jahA - jadi vi aTTharajjukhettaM rajjuvikkhaMbhamadadikAle cautrihA devA AUriya vidA asaMjadasammAdiTTiNo maNusesu uppajjaMti, to vi tiriyaloyassa saMkhejadibhAgo posaNaM, devasAsaNANaM va tatthataNa asaMjadasammAdiTThINaM maNuse suppajamANANamAgamaNiyamovalaM bhAdo / eso attho aNNattha vi vattavyo / aDDA ijAdo asaMkhejaguNo posido | saMjadAsaMjadANaM vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgo / satthANasatthANeNa adIdakAle saMjadAsaMjadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgA, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo posido / vihAravadi satyANa- vedaNa-kasAya ve ucciya samugvAdagadehi caduNhaM logANamasaMkheja dibhAgo, isa gAthA ke anusAra paridhiko nikAlakara aura viSkambhake caturbhAgale guNAkara punaH saMkhyAta aMguloMse guNA karane para tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa mAraNAntikakSetra ho jAtA hai / vaha kSetra aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA hotA hai / udAharaNa - svayaMprabha parvata se uparima bhAga arthAt bhItarI kSetrakA viSkambha - 5 3 3 1616 X + 8 1 1 9 3 3579 x 113 32 29056 1 - B rAju prasara, yaha mAraNAntikasamuddhAtagata asaMyatasamyagdRSTi manuSyoMkA kSetra hai jo rAjupratara ke amAMzase kucha adhika honeke kAraNa tiryagloka arthAt 7 x 1 rAjukA saMkhyAtavAM bhAga tathA paitAlIsa lAkha yojana viSkambha vAle aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA bar3A hai / gha upapAdapadagata asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA anaMkhyAtavAM bhAga aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / vaha isaprakAra hai - yadyapi atItakAla meM ATha rAju Ayata aura eka rAju vistRta kSetrako vyApta karake sthita cAroM prakArake asaMyatasamyagdRSTi deva, manuSyoMmeM utpanna hote haiM to bhI vaha sparzanakSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hI hotA hai, kyoMki, sAsAdana samyagdRSTi devoMke samAna vahAMke manuSyoM meM utpanna hone vAle asaMyatasamyagdRSTiyoM ke AgamanakA niyama pAyA jAtA hai / yaha artha anyatra bhI kahanA caahie| unhIM jIvoMne aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / saMyatAsaMyata manuSyoMkI vartamAnakAlika sparzanakI prarUpaNA kSetra ke samAna hai / svasthAnasvasthAnapadakI apekSA saMyatAsaMyata manuSyoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / bihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtagata manuSya saMyatAsaMyatoMne sAmAnya Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 40. ] phosaNANugame maNusphosaNaparUvaNaM | 223 mANusakhettassa saMkhejadibhAgo, saMkhejA bhAgA vA posidA / mAraNaMtiya samugvAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / kAraNaM ciMtiya vattavyaM / pabhattasaMjada pahuDi jAva ajogikevalitti oghaM / sajogikevalI hi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjA vA bhAgA, savvalogo vA // 39 // I / edasya suttassa attho puvvaM uttoti saMpadi Na uccade / evaM pajjattamaNusa - maNusiNIsu / vari maNusiNIsu asaMjadasammAdiTThINaM unavAdI gatthi / pamatte te jAhAraM Natthi maNusaapajjatehi kevaDiyaM khettaM posidaM logassa asaMkhejjadibhAgo // 40 // satthANa- vedaNa-kasAyasamugvAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANUsakhettassa saMkhejjadibhAgo posido / mAraNaMtiya uvavAdgadehiM tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, dologehiMto asaMkhejjaguNo posido / loka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga athavA saMkhyAta bahubhAgapramANa kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAtagata saMyatAsaMyata manuSyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isakA kAraNa vicAra kara kahanA cAhie / pramattasaMgata guNasthAna se lagAkara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnava manuSyoMkA sparzanakSetra oghaprarUpaNA ke samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai / sayogikevalI jinoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 39 // isa sUtra kA artha pahale kaha Aye haiM, isalie aba nahIM kahate haiM / isI prakAra se paryAptamanuSya aura manuSyaniyoMkA sparzanakSetra janAnA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki manuSyaniyoM meM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA upapAda nahIM hotA hai, aura pramattasaMyata guNasthAna meM taijasa evaM AhArakasamuddhAta nahIM hote haiM / labdhyaparyApta manuSyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 40 // svasthAna svasthAna, vedanA aura kaSAyasamudvAtagata labdhyaparyApta manuSyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| mAraNAntikasamudvAta aura upapAdapadagata ukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSya tathA tiryaglokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22.4 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 41. savvalogo vA // 41 // satthANa vedaNa-kasAyasamugdhAdagadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, mANusakhe tassa saMkhejadibhAgo, saMkhenjA bhAgA vA adIdakAle posidA / mAraNaMtiya-upavAdagadehi sabalogo posido, savvattha gamaNAgamaNe virohAbhAvA / devagadIe devesu micchAdidi-sAsaNasammAdidhIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 42 // ___ ettha tAva micchAdiTThINaM uccade- satthANasatthANapariNadehiM tiNhaM logANamasaMkhejjadimAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / evaM vihAravadisatthANa-vedaNa kasAya-veubiyapadANaM pi vattavyaM / mAraNaMtiya-uvavAdagadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, Nara-tiriyalogehiMto asaMkhejjaguNo posido / sAsaNasammAdihissa sasthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veuvviyapadANaM khetoghaM / mAraNaMtiya lamdhyaparyApta manuSyoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai // 41 // svasthAnasvasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAtagata labdhyaparyApta manuSyoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga athavA saMkhyAta bahubhAga atItakAlameM sparza kiyA hai / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdagata manuSyoMne sarvaloka sparza kiyA hai kyoMki, unake sarvatra gamanAnAgamana meM koI virodha nhiiN| devagatimeM devoMmeM mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 42 // yahAMpara pahale mithyAdRSTi devoM kA raparzanakSetra kahate haiM-svasthAnasvasthAnapadase pariNata midhyAdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isI prakArase vihArava. svasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoko prApta devoMkA bhI parzanakSetra vahanA cAhie / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadava.le mithyAdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryaglokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura caikriyikapadavAle sAsAdanasamyagdRSTi devoMkA sparzanakSetra oghaztrakI prarUpaNAke samAna hai| mAraNAntika / devagatau devamiNyArASTisAsAdanasamyagdRSTi miloka syAsaMkhyeyamAgaH aSTI nava caturdazamAgA vA deshonaaH| ta. si. 1,8. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 43. ] phosaNA game devakosaNa parUvaNaM [ 225 uvavAdagadANaM pi khetoghameva hodi / esA vaTTamANapamANaparUvaNA / adIdANAgadaparUvaNamAha aTTha va codasabhAgA vA desUNA // 43 // satthANasatthANamicchAdiTThIhi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / ettha oghakAraNaM vattavyaM / sAsaNasammAdiTThIhi satthANasatthANapariNadehi tinhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjaMdibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posidoM / ettha vi oghakAraNaM vattantraM / vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya-veuctriyapariNadehi doguNaTThANajIvehi adIdakAle aDDa cohasabhAgA deNA posidA / keNa UNA ? tadiya puDha viheTThimatalasaha ssajoyaNehi aNNehi vi devANamagammapadesehi / mAraNaMtiya samugdhAdagadehi micchAdihi- sAsaNasammAdiTThIhi Nava cohasamAgA desUNA posidA, heDDA do rajjU, uvari satta rajju ti / uvavAdagadehi samuddhAta aura upapAdapadavAle jIvoM kA bhI sparzanakSetra ogha kSetraprarUpaNA ke samAna hI hotA hai / isaprakAra yaha vartamAnakAlika sparzanakSetra ke pramANakI prarUpaNA samApta huI / aba atIta aura anAgata kAlasambandhI sparzanakSetra ke prarUpaNa karaneke lie AgekA sUtra kahate hai midhyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi devoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga aura kucha kama nau baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 43 // svasthAnasvasthAna padavAle mithyAdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai | yahAMpara kAraNa oghake samAna kahanA cAhie / svasthAnasvasthAnapadapariNata sAsAdana samyagdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAI dvIpale asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yahAMpara bhI kAraNa oghake samAna hI kahanA cAhie / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoM pariNata mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi, ina do guNasthAnata devoMne atItakAla meM kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiM / zaMkA- yahAM ATha baDhe caudaha bhAga kisa kSetra se kama haiM ? samAdhAna-tRtIya pRthivI ke adhastana talasambandhI eka hajAra yojanoMse, tathA anya bhI devoMke agamya pradezoMse, kama haiM / mAraNAntikasamuddhAtagata mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi devoMne maMdarAcalase nIce do rAju aura Upara sAta rAju, isa prakAra kucha kama nau baDhe caudaha (14) bhAga sparza Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 43. micchAdidvi-sAsaNasammAdiTThIhi paMca codasabhAgA desUNA posidA, sahassArakappAdo uvarimedesimuvavAdAbhAvA / chakkApakkamaNiyame saMte paMcacoddasabhAgaphosaNaM Na jujadi tti NAsaMkaNija, caduNDaM disANaM heDhuvarimadisANaM ca gacchaMtehi tadA mAraNaM paDi virohaabhaavaado| kA disA mAma ? sagaTThANAdo kaMDujjuvA disA NAma / tAo chacceva, aNNesimasaMbhavAdo / kA vidisA NAma ? sagaTThANAdo kaNNAyAreNa dvidakhettaM vidisaa| jeNa savve jIvA kaNNAyAreNa Na jAMti teNa chakkAvakkamaNiyamo juJjade / Na ca egadaMDeNeva uppattiTThANeNa uvari sarisA hoti tti Niyamo, egaMgulAdiviyappehi tirikkheNa AyadaM paDhamadaMDaM kAUNa tirikkha-maNusANaM vidiyadaMDeNa saguppattiTThANapAvaNe virohaabhaavaado| bhavaNavAsiesu uppajjamANatirikkhuvavAdakhette gahide paMca rajjU sAdireyA kiNNa hoti tti utte Na hoti, kiye haiM / upapAdapadagata mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi devoMne kucha kama pAMca baTe caudaha (5) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, sahasrArakalpase Upara ina donoM guNasthAnavI jIvoMkA upapAda nahIM hotA hai| zaMkA-chahoM dizAoM meM jAne AnekA niyama honepara sAsAdanaguNasthAnavartI devoMkA sparzanakSetra pAMca baTe caudaha bhAgapramANa nahIM banatA hai ? samAdhAna-aisI AzaMkA nahIM karanA cAhie, kyoMki, cAroM dizAoMko aura Upara tathA nIcekI dizAoMko gamana karanevAle jIvoMke mAraNAntikasamuddhAtake prati koI virodha nahIM hai| zaMkA-dizA kise kahate haiM ? samAdhAna- apane sthAnase bANakI taraha sIdhe kSetrako dizA kahate haiN| ve dizAeM chaha hI hotI hai, kyoMki, anya dizAoMkA honA asaMbhava hai| zaMkA-vidizA kise kahate haiM ? samAdhAna-apane sthAnase karNarekhAke AkArase sthita kSetrako vidizA kahate haiN| cUMki mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda padagata sabhI jIva karNarekhAke AkArase arthAt tirache mArgase nahIM jAte haiM, isalie chaha dizAoMke apakrama arthAt gamanAgamanakA niyama bana jAtA hai| tathA, eka daMDake dvArA hI saba jIva Upara utpattisthAnakI apekSA samatalastha ho jAte haiM, aisA niyama bhI nahIM hai, kyoMki, eka aMgula Adike vikalpase tirache rUpase Ayata prathama daMDako karake tiryaMca aura manuSyoMkA dvitIya daMDake dvArA apane utpattisthAnako pAne meM koI virodha nahIM hai| zaMkA-bhavanavAsiyoMmeM utpanna hone vAle tiryaMcoMke upapAdakSetrako grahaNa karane para sAdhika pAMca rAju sparzanakSetra kyoM nahIM hotA hai ? Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 55.] phosaNANugame deSaphosaNaparUvarNa [227 ahiyakhettAdo Ugakhettassa bhuttuvdesaa| taM kadhaM Nabade ? heTThA daMDAyAreNa oyariya viggahaM kAUNa bhavaNavAsiesuppaNNANaM paDhama-vidiyadaMDehi adIdakAle ruddhakhettAdo sahassAruvavAdasejAe uvarimabhAgassa saMkhejjaguNattA / vimANasiharamussehajoyaNapamANaM tti Na thovo uvarimabhAgo, sahassArukharimapajjavasANassa lakkhapamANajoyaNehiMto bhuattaado| taM kudo Nabade ? desUNapaMca-coisamAgaphosaNaNNahANuvavattIdo / sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM kheta posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 44 // edassa suttassa attho khettaparUvaNAe utto tti iha Na uccade / aTTa codasabhAgA vA desUNA // 45 // samAdhAna-aisI zaMkA karane para uttara dete haiM ki nahIM hotA hai, kyoMki, adhika kSetrakI apekSA kama kSetrakI adhikatAkA upadeza pAyA jAtA hai| zaMkA-yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-nIce daMDAkAra Atmapradezase utarakara aura vigraha karake bhavanavAsiyoMmeM utpanna honevAle jIvoM ke prathama aura dvitIya daMDoMke dvArA atItakAlameM ruddhakSetrase sahasrAra kalpakI upapAdazayyAkA uparima bhAga saMkhyAtaguNA hai, isalie jAnA jAtA hai ki nIceke adhika kSetrakI apekSA UparakA hIna kSetra pradhAnatayA vivakSita hai| devoM ke vimAnoMkA mApa utsedhayojanake pramANase hai, isalie upapAdazayyAse UparI bhAga arthAt vimAnazikharase lekara usI kalpake anta takakA kSetra stoka arthAt alpa nahIM hai, kyoMki, merutalase nIceke eka lAkha pramANayojanoMkI apekSA sahasrArakalpake vimAnazikharase UparI paryantabhAgakA . pramANa bahuta hai| zaMkA-yaha kaise jAnA? samAdhAna - anyathA sAsAvanasamyagdRSTi devokA dezona pAMca baDhe khauvaha (34) bhAga sparzanakSetra bana nahIM sakatA hai, isa anyathAnupapattise jAnA jAtA hai ki bhavanavAsI devoMke kSetrakI apekSA Uparake vimAnavAsI devokA kSetra yahAM para pradhAnatAse grahaNa kiyA gayA hai| samyagmidhyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 44 // isa sUtrakA artha kSetraprarUpaNAmeM kahA gayA hai, isalie yahAM para nahIM kahA jAtA hai| sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMne atIta aura anAgatakAlameM kucha kama ATha ghaTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 45 // 1 samyagmidhyAdRSTaSasaMyatasamyaSTibhilokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA beshomaaH| sa. si. 1, Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298] chakkhaMDAgame jIvaTThANa [1, 4, 46. . satthANasatthANapariNadehi sammAmicchAdiTi-asaMjadasammAdiTThIhi tiNhaM logANamasakhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / eso 'vA' saddaTTho / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya uvyiya-mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi asaMjadasammAdiTThIhi aTTha coddasabhAgA desUNA posidA / uvavAdagadehi cha coddasabhAgA posidA, accudakappAdo uvari maNusavadirittANamuvavAdAbhAvA / evaM sammAmicchadiTThINaM pi / Navari mAraNaMtiya-uvavAdagadA Natthi / bhavaNavAsiya-vANaveMtara-jodisiyadevesu micchAdiTTi-sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo // 46 // vANaveMtara-jodisiyamicchAdihi-sAsaNasammAdiTThINaM khettabhaMgo / bhavaNavAsiya. micchAdiTThIhi satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuvviyasamugdhAdagadehi vaTTamANakAle caduhaM logANamasaMkhejadibhAgo posido| aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / uvavAdapariNadANaM pi evaM ceva vattavyaM / jadi vi edaM vaTTamasaMkhejjase DhImetaM, to vi tiriya _svasthAnasvasthAnapadapariNata samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMne sAmAnyaloka bhAdi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase bhasaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yaha 'vA' zabdakA artha hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikasamuddhAtagata asaMyatasamyagdRSTi devoMne kucha kama ATha baTe dhaudaha (8) bhAga sparza kiye haiN| upapAdapadagata asaMyatasamyagdRSTi devoMne chaha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, acyutakalpase Upara manuSyoMko chor3akara anya jIvoMke utpanna honekA abhAva hai| isI prakAra samyagmidhyAdRSTi devoMkA bhI sparzana jAnanA cAhie, vizeSa bAta yaha hai ki inake mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| . bhavanavAsI, vAnavyantara aura jyotiSka devoMmeM mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai||46|| . vAnapyantara aura jyotiSka mithyAdRSTi tathA sAsAdanasamyagdRSTi devoMkA sparzana kSetraprarUpaNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikiyikasamudAtagata bhavanavAsI mithyAdRSTi devoMne vartamAnakAlameM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| tathA manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| upapAdapadapariNata ukta devoMkA bhI isI prakArase sparzanakSetra kahanA cAhie / yadyapi yaha upapAdakSetrasambandhI mArga asaMkhyAta zreNIpramANa hotA hai, tathApi tiryaglokake asaMkhyA 1 pratiSu 'babba-' iti paatthH| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 47. ] phosaNAgame deva phosaNa parUvaNaM [ 129 logassa asaMkhejjadibhAgaM ceva uvavAdeNa vaTTamANakAle phusadi, tiriyaloga majjhammi tadasaMkhejjadibhAge caiva bhavaNAvAsANamavANAdo, tadavaTThidadisaM mottUNaNNadisAe gamaNAbhAvAdo, heTThA oyariya uppajjamANANaM suDDu thovattAdo | mAraNaMtiyasamugvAdagadehi tiha logANamasaMkhejjadibhAgo, Nara- tiriyalogehiMto asaMkhejjaguNo / bhavaNavAsiya sAsaNa sammAdiTThINaM khettamaMgo | aTTAvA, aTu Nava codasabhAgA vA desUNA // 47 // bhavaNavAsiyamicchAdiTThIhi satthANasatthANapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / vihArakha disatthANa- vedaNa- kasAya- veucciyapadehi adbhuTThA vA aTTha coisa bhAgA vA dekhaNA / adbhuTTharajjU sayameva viharati / katramAhuDurajjU jAdA ? maMdaratalAdo heDDA doNi, uvari jAva sodhammavimANasiharadhajadaMDoti divarajjU / uvarimadevapayogeNa aDDa rajjU | mAraNaMtiya samugdhAdagadehi Nava codasabhAgA taveM bhAgapramANa kSetra hI upapAdake dvArA vartamAnakAla meM sparza kiyA jAtA hai, kyoMki, tiryagloka ke madhya bhAga meM aura usake bhI asaMkhyAtaveM bhAga meM hI bhavanavAsI devoMke AvAsoMkA avasthAna hai / tathA, jisa dizA meM vimAna avasthita haiM usa dizAko chor3akara anyadizA meM gamana karane kA abhAva hai, tathA, nIce utarakara utpanna honevAle jIvoMkA pramANa bahuta kama hai / mAraNAntikasamudghAtagata ukta devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyaloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / bhavanavAlI sAsAdanasamyagdRSTi devoMkA sparzanakSetra kSetraprarUpaNA ke samAna hai / midhyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi bhavanatrika devoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA lokanAlI ke caudaha bhAgoM meM se kucha kama sAr3he tIna bhAga, ATha bhAga aura nau bhAga sparza kiye haiM // 47 // svasthAnasvasthAnapariNata bhavanavAsI mithyAdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaiRiyikasamuddhAtapadavAle ukta devoMne caudaha bhAgoM meM se dezona sAr3he tIna bhAga, (4) athavA ATha bhAga ( 4 ) pramANa kSetra sarza kiyA hai / bhavanabAsI deva sAr3he tIna rAju svayaM hI vihAra karate haiM / zaMkA- sAr3he tIna rAju kaise hue ? samAdhAna - maMdarAcalake talabhAgase nIce tIsarI pRthivI taka do rAju aura Upara saudharmakalpa ke vimAna ke zikhara para sthita dhvajAdaMDa taka Der3ha rAju, isa prakAra milAkara sAr3he tIna rAju hue| upari arthAt parake AraNa-acyuta kalpavAsI devoMke prayogase ADha rAjupramANa Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 chakkhaMDAgamai jIvaTThANaM [1, 4, 47. desUNA posidA / uvari satta, heTThA doNNi, evaM Nava rajjU / uvavAdapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / joyaNalakkhabAhallaM tiriyapadaramadIdakAle kiNNa pusijadi ? Na, tiriccheNa bhavaNahidapadesaM gaMtUNa heTThA mukkamAraNaMtiyANamuvavAdeNa heduvrimaaseskhettphusnnaabhaavaado| puNo kadhaM tiriyalogasta saMkhejadibhAgataM jujjade ? sagAvahidapadesAdo heTThA gaMtUga tiriccheNa pallaTTiya sagabhavaNesuppaNNANaM tiriyalogassa saMkhejadibhAgo uvavAdaphosaNaM hodi| aNNahA kiNNa hodi ? bhavaNavAsiyapAoggANupubdhipaDibaddhAgAsapadesANamavaTThANavaseNa mAraNatiyasaMbhavAdo / bhavaNavAsiyasAsaNasammAdihisavvapadANaM bhvnnvaasiymicchaadibhiNgo| vANaveMtaramicchAiTThi-sAsaNasammAdiTThIhi satthANeNa tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa vihAra karate haiN| mAraNAntikasamuddhAtagata unhIM bhavanavAsI devoMne nau baTe caudaha (24) bhAga sparza kiye haiN| maMdarAcalase Upara lokake anta taka sAta rAju aura nIce tIsarI pRthivI taka do rAju, isa prakAra nau rAju hote haiM / upapAdapariNata ukta devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| zaMkA-bhavanavAsI mithyAdRSTi devoMne atItakAlameM eka lAkha yojana bAhalyavAlA tiryakpratarapramANa kSetra kyoM nahIM sparza kiyA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, tiryagrUpase bhavanasthita pradezako jAkara nIce mAraNAntikasamuddhAtako karanevAle jIvoMke upapAdapadakI apekSA nIce aura Uparake samasta kSetrako sparzana karanekA abhAva hai| zaMkA-to phira bhavanavAsI deboMke upapAdapadakI apekSA tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparzanakSetra kaise bana sakatA hai? samAdhAna- apane rahaneke sthAnase nIce jAkara punaH tirache rUpase palaTa karake apane bhavanoM meM utpanna hone vAle jIvoMkA tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa upapAdapadasambandhI sparzanakSetra ho jAtA hai| * zaMkA-yaha sparzanakSetra anya prakArase kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna-kyoMki, bhavanavAsI deSoM ke yogya AnupUrvInAmakarmale pratibaddha bhAkAza. pradezoM ke avasthAnake vazase mAraNAntikasamudAta hotA hai, isalie ukta sparzanakSetra anya prakArase nahIM bana sakatA hai| bhavanavAsI sAsAdanasamyagdRSTi devoMke svasthAnAdi sabhI padoM kA sparzanakSetra bhavanavAsI mithyAhA devoMke samAna hai / mithyAdRSTi aura sAlAdanasamyagdRSTi vAnavyantara devoMne svasthAmasvasthAnakI apekSA sAmAnyaloka bhAdi tani kokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tirya. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 47.] phosaNAgame devakosaNaparUvaNaM [ 231 saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / taM jahA - egaM jagapadaraM Thaviya tappA oggasaMkhejjapada raMgulehi bhAge hide veMtarAvAsANa pamANaM hodi / tamegAvAso gAhaNAe saMkhejjaghaNaMgulapaNAe guNide saMkheaMgulANi bAhalaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamettaM jagapadaraM hodi| asaMkhejjajoyaNavitthaDA caitarAvAsA appadhANA cikaTTu idaM bhaNidaM / aha jaha te ceya pahANA, jagapadarassa asaMkhejjANi padaraMgulANi bhAgahAraM Thaviya asaMkhejjaghaNaMgulehi gAvApaNehi guNide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo hodi / vihAravadisatthANaveda- kasAya- ubviyapada pariNadamicchAdiDDi-sAsaNasammAdiTThIhi sagapaccaeNa AhuDacodabhAgA dekhaNA posidA / parapaccaeNa aTTha codasabhAgA deNA posidA / mAraNaMtiyasamugdhAdagadehi Nava codasabhAgA posidA / uvavAdeNa tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / uvavAdeNa tiriyalogAdo asaMkhejjaguNaM khetaM vaTTamANakAle avaruMbhiya dvidaveMtarA adIdakAle kadhaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgaM puti tti utte Na esa doso, khetaM NAma sancajIvANa glokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vaha isa prakAra hai- eka jagapratarako sthApita karake tatprAyogya saMkhyAta pratarAMguloMse bhAga dene para saMkhyAta ghanAMgulapramANa vyantara devoMke AvAsoMkA pramANa ho jAtA hai| use saMkhyAta aMgulapramANa eka AvAsakI avagAhanA se guNA karanepara saMkhyAta ghanAMtula bAhalyavAlA aura tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAga pramANa jagapratara hotA hai / yadyapi asaMkhyAta yojana vistAravAle bhI vyantaroMke AvAsa hote haiM, kintu ve yahAMpara pradhAnarUpase vivazcita nahIM haiM, isa apekSAse yaha ukta sparzanakSetra kahA hai / aura yadi ve hI arthAt asaMkhyAta yojana vistAra vAle vimAnoMko hI pradhAna mAnA jAya, to jagapratarakA asaMkhyAta pratarAMgulapramANa bhAgahAra sthApita karake eka AvAsake kSetraphalako apekSA utpanna hone vAle asaMkhyAta ghanAMguloM se guNA karane para tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga ho jAtA hai / / viddAravatsvasthAna, vedanA, kapAya aura vaikriyikapadapariNata mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi bhavanavAsI devoMne svapratyayase arthAt apane Apa kucha kama sAr3he tIna baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM / kintu parapratyayase arthAt anya devoMke prayogale kucha kama ATha vaTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM / mAraNAntikasamudghAtagata ukta donoM guNasthAnavartI vyantara devoMne nau baTe caudaha ( 2 ) bhAga sparza kiye haiM / upapAdakI apekSA ukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / zaMkA-upapAdakI apekSA tiryaglokase asaMkhyAtaguNA kSetra vartamAnakAla meM vyApta karake sthita vyantara deva atItakAla meM kaise tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgako sparza karate haiM ? Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 47. mogAhaNAo uvavAda visiTThAo egaDhe kariya gahide hodi / teNa tiriyalogAdA veMtaramicchAdiTTi-uvavAdakhettamasaMkhejjaguNaM jAdaM / posaNamhi puNa jIvappaDidvidaogAhaNAo Na gheppaMti, kiMtu tIdakAle uvavAdapariNadamicchAdihi-sAsaNasammAdihiveMtarehi cchittakhettameva gheppadi, utaresu vi Na devA jeraiyA vA uppajjati, Na ca eiMdiyA vigaliMdiyA, kiMtu saNNi-asaNNipaMciMdiyatirikkha-maNusA cetra / Na ca utarANamAvAsA sodhammAdisu tiriyalogavAhiresu kappesu atthi, tadhovadesAbhAvA / Na ca lakkhajoyaNabAhallatiriyapadaramhi savvattha veMtarAvAsA ceva, jodisiyavAsANaM velaMdharapaNNagAdiAvAsANaM ca abhaavppsNgaa| Na ca bhUmIe ceva veMtarAvAsA hoti tti Niyamo atthi, AgAsapIdaTThiyANaM pi veMtarAvAsANaM sNbhvaado| Na ca tiriyaloge ceva veMtarAvAsANamatthittaNiyamo, hehA paMkabahulapuDhavIe vi bhUta-rakkhasAvAsANamuvalaMbhAdo / tamhA kiMcUNamajoedaNa velakkhabAhallatiriyapadaraM Thaviya sattakadIe ovaTTiya padarAgAreNa Thaide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / evaM ceva jodisiyANaM pi vattavyaM, Navari uvavAdakhette samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, sarva jIvoMkI upapAdaviziSTa avagAhanAoMko ekaTTA karake grahaNa karane para kSetra' yaha nAma hotA hai, isalie mithyAdRSTi vyantaradevoMkA upapAdakSetra tiryaglokase asaMkhyAta guNA ho jAtA hai / para sparzanameM jIvoMse pratiSThita avagAhanAeM nahIM grahaNa kI jAtI haiM, kintu atItakAlameM upapAdapariNata mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi vyantara devoMse sparzita kSetra hI grahaNa kiyA jAtA hai| vyantaroMmeM bhI na to deva athavA nArakI jIva utpanna hote haiM aura na ekendriya va vikalendriya jIva hI, vahAM kevala saMjJI va asaMhI paMcendriyatithaMca aura manuSya hI utpanna hote haiM / tathA tiryaglokase bAhira sthita saudharmAdi kalpoM meM bhI vyantara devoMke AvAsa nahIM hote haiM, kyoMki, usa prakArake upadezakA abhAva hai| aura na lAkha yojana bAhalyavAle tiryakapratara hI sarvatra vyantara devoMke AvAsa hote haiM, anyathA candra, sUryAdi jyotiSka devoM ke AvAsoMkA aura velaMdhara, pannaga Adi bhavanavAsI devAMke AvAsoMke abhAvakA prasaMga prApta ho jaaygaa| tathA bhUmi meM hI vyantara devoMke AvAsa hote haiM, aisA bhI niyama nahIM hai, kyoMki, AkAza meM pratiSThita vyantaroMke AvAsa sambhava haiN| aura na tiryaglokameM hI vyantara devoMke AvAsoMke astitvakA niyama hai, kyoMki, nIce ratraprabhA pRthivIke paMkabahula bhAgameM bhI bhUta aura rAkSasa nAmake vyantara devoMke AvAsa pAye jAte haiN| isalie kucha kama kSetrako nahIM jor3akara do lAkha yojana bAhalyavAle tiryakpratarako sthApita karake sAtakI kRti arthAt vargase apavartitakara pratarAkArase sthApita karane para tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa bAhalyavAlA jagapratara ho jAtA hai| isI prakArase hI jyotiSka devoMkA bhI sparzanakSetra kahanA cAhie / vizeSa bAta yaha 1 ranjukadI guNidavA NavaNa udisahassA adhiyalakkheNa / tammajhe tiviyapA veMta devANa hoMti puraa|| bhavaNaM bhavaNapugaNiM AvAsA iya bhavati tiviyappA / jiNa muhakamalaviNigadaveMtarapaNNattiNAmAe // rayaNappahapuTavIe bhavaNANi dIva-uvAhiuvarimmi / bhavaNapurANiM dahagiripahudINaM uvari AvAsA // ti. pa. patra 196. ...................... Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 49.] phosaNANugame devaphosaNaparUvaNaM [ 251 ANijjamANe NavajoyaNasadabAhallaM tiriyapadaraM sattakadIe khaMDide padarAgAreNa tuide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgavAhallaM jagapadaraM hodi / sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 48 // edassa suttassa attho- satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veunviyamAraNaMtiyapadapariNadehi sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi bhavaNavAsiya-veMtara-jodisiehi caduNDaM logANamasaMkhejjadimAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / addhaTThA vA aTTha codasabhAgA vA desUNA // 49 // satthANasatthANabhavaNavAsiya-vANatara-jodisiya-sammAmicchAdidvi-asaMjadasammAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / Navari bhavaNavAsiesu caduhaM logANamasaMkhejjadibhAgo posido tti vattavyaM / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiyapadapariNadehi sammA hai ki unake upapAdakSetrako lAte samaya nau sau yojana bAhalyavAle tiryakpratarako sAtake vargadvArA khaMDitakara pratarAkArase sthApita karanepara tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa bAhalya. vAlA jagapratara hotA hai| samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi bhavanatrika devoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 48 // aba isa sUtrakA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, ghedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikasamuddhAta, ina padoMse pariNata samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSka devoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi bhavanatrika devoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama sAde tIna bhAga aura kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 49 // svasthAnasvasthAnapadavAle bhavanavAsI, vAnavyantara aura jyotiSka samyagmithyASTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vizeSa bAta yaha hai ki bhavanavAsiyoM meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai, aisA kahanA cAhie / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNA - 1 rajjukadI guNidavvaM ekasayadasutarehiM joynne| tassi agammadesaM sodhiya sesammi jodisiyaa| ti.pa. 7,5. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 50. micchAdidvi-asaMjadasammAdiTThIhi adbhuTThA coddasabhAgA desUNA sagapaJcaeNa; parapaccaeNa aTTha caurdesabhAgA desUNA posidA / Navari sammAmicchAdiTThINaM mAraNaMtiyapadaM gasthi / sodhammIsANakappavAsiyadevesu micchAdiTippahuDi jAva asaMjadasammAdiTTi tti devoghaM // 50 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veuvyiyapadapariNadehi micchAdiTThIhi vaTTamANakAle caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo posido| mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, Nara-tiriyalogehito asaMkhejjaguNo posido / sesaguNaTThANajIvahi appappaNo padesu vaTTamANehi caduNDaM logANamasaMkheadibhAmo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / tIde kAle sodhammIsANakappavAsiyamicchAdihi-sAsaNasammAdihIhi satthANasatthANapadapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / taM jahA- savve iMdayA saMkhejajoyaNavitthaDA, seDhIbaddhA asaMkhejjajoyaNavitthaDA, paiNNayavA missaa| ettha jadi vi savva ntikasamuddhAta, ina padoMse pariNata samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi bhavanatrika devoMne svapratyayase kucha kama sAr3he tIna baTe caudaha (24) bhAga sparza kiye haiM; tathA parapratyayase kucha kama ATha baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiM / vizeSa bAta yaha hai ki samyagmithyAdRSTi devoMke mAraNAntikapada nahIM hotA hai| saudharma aura IzAna kalpavAsI devoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI devoMkA sparzanakSetra devoMke oghasparzanake samAna hai // 5 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata mithyAdRSTi devoMne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadase pariNata saudharma-aizAna devoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tathA naraloka aura tiryagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sarza kiyA hai| svasthAnasvasthAna Adi apane apane padoMmeM vartamAna sAlAdanAdi zeSa guNasthAnavartI devoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvApase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| atItakAlameM saudharma aura IzAna kalpavAsI svasthAnasvasthAnapadapAraNata mithyASTi bhaura sAsAdanasamyagdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura mar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vaha isa prakAra hai-sabhI indrakavimAna saMkhyAta yojana vistAravAle hote haiM, zreNIbaddhavimAna asaMkhyAta yojana vistRta aura 1iMdayaseTIbaddhappaNNayANaM kameNa vitthaaraa| saMkhejjamasaMkhejjaM ubhayaM ca ya joyaNANa hve| tri.sA.168, Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 5..] phosaNANugame devaphAsaNaparUvarNa [ 235 vimANANi asaMkhejjajoyaNavitthaDANi ti gheppaMti, to vi samvavimANakhettaphalasamAso tiriyalogassa asaMkhejadibhAgo ceva hodi / taM jahA- egavimANAyAmo asaMkhejajoyaNametto tti kA asaMkhejjajoyaNavikkhaMbheNAyAma guNiya vimANussehasaMkhejjaMgulehi guNide tiriyalogassa asaMkheJjadibhAgo hodi, ekkekkavimANAyAma-vikkhaMbhANaM seDhipaDhamavaggamUlAdo asNkhejjgunnpmaannttaado| taM sodhammIsANavimANasaMkhAe guNide vi tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgo hodi tti / ettha sabakappANaM kameNa vimANasaMkhAparUvayagAhAo vattIsaM sohamme aTThAvIsaM taheva IsANe / / vAraha sagakkumAre aDeva ya heti mAhiMde // 10 // bamhe kappe bamhottare ya cattAri sayasahassAI / chasu kappesu ya eyaM caurAsIdI sayasahassA // 11 // paNNAsaM tu sahassA laMtaya-kAviTThaesu kappesu / mukka-mahAsukkesu ya cattAlIsaM sahassAI // 12 // prakIrNakavimAna mizra arthAt saMkhyAta aura asaMkhyAta yojana vistAravAle hote haiM / yahAMpara yadi sabhI vimAna asaMkhyAta yojana vistAravAle haiM, aisA samajhakara grahaNa karate haiM to bhI sabhI vimAnoMke kSetraphalakA jor3a tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hI hotA hai| vaha isa prakArase hai- eka vimAnakA AyAma asaMkhyAta yojanapramANa hotA hai| isalie asaMkhyAta yojana viSkambhale AyAmako guNA karake vimAnake utsedhasambandhI saMkhyAta aMguloMse guNA karanepara tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga hI hotA hai, kyoMki, eka eka vimAnakA AyAma aura viSkambha jagazreNIke prathama vargamUlase asaMkhyAtaguNita (hIna) pramANa hotA hai| use saudharma IzAmakarupakI vimAnasaMkhyAse guNA karanepara bhI tiryaglokakA asaMkhyAtavAM bhAga hI rahatA hai| yahAMpara sabhI kalpoMke vimAnoMkI kramase saMkhyAoMkI prarUpaNA karanevAlI gAthAeM isa prakAra haiM saudharmakalpameM battIsa lAkha vimAna hai, usI prakArase IzAnakalpameM aTThAIsa lAkha, sanatkumArakalpameM bAraha lAkha tathA mAhendrakalpameM ATha lAkha vimAna hote haiM / 10 brahma aura brahmottara kalpameM donoM kalpoMke milAkara cAra lAkha vimAna haiN| isa prakAra ina Upara batAe gaye chaha kalpoM meM vimAnoM kI saMkhyA caurAsI lAla hotI hai // 11 // jaise- 3200000 + 2800000 + 1200000 + 800000 + 400000 = 4400000 saudharmAdi chaha svargoMkI vimAnasaMkhyA. lAntatra aura kApi ina donoM kalpoM meM pacAsa hajAra vimAna hote haiN| zukra aura mahAzupha kalpameM cAlIsa hajAra vimAna haiM // 12 // 1 . asaMkhejjaguNahINapamANatAdo' iti pAThaH pratibhAti / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] chakkhaMDAgame jIvadvANe chacceva sahassAiM sayArakappe tahA sahassAre / satteva vimANasayA AraNakappaccu ceya // 13 // ekkAsa tiTThamesu tisu majjhamesu sattahiyaM / ekkANa udivimANAtisu gevajjesutrarimesu // 14 // gevajjAvarimayA Nava ceva aNuddisA vimANA te / taha ya aNuttaraNamA paMceva havaMti saMkhAe // 15 // vihAra- vedaNa-kasAya - veubviyapadehi aTTha coisabhAgA deNA posidA / mAraNaMtiyapariNadehi micchAdiTThi-sAsaNehi Nava cohasabhAgA posidA / uvavAdapariNadehi divaDacodasa bhAgA posidA / sodhammakappo dharaNItalAdo divaDurajjumossariya vidotti sammAmicchAdiTThIhi satthANasatthANapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya- veuvviyapadapariNadehi aTTha codasabhAgA deNA posidA / evaM asaMjadasammAdiTThINaM pi / Navari mAraNaMtieNa aDDa coddasabhAgA, uvavAdeNa divaDa - coisabhAgA dekhaNA posidA / jeNevaM devoghAdo sodhammakappe Na [ 1, 4, 50. zatAra aura sahasrAra kalpameM chaha hajAra vimAna hote haiN| Anata, prANata, AraNa aura acyuta, ina cAra kalpoM meM milAkara sAtasau vimAna hote haiM // 13 // adhastana tIna praiveyakoM meM eka sau gyAraha vimAna, madhyama tIna graiveyakoMmeM eka sau sAta vimAna aura uparima tIna graiveyakoMmeM ikyAnaveM vimAna hote haiM // 14 // nava graiveyakoMke Upara anudiza saMjJAvAle nau vimAna hote haiN| unake Upara anutara saMjJAbAle pAMca vimAna hote haiM // 15 // vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta ina padoM ko prApta saudharmaIzAna kalpake mithyAdRSTi aura sAsAdanaguNasthAnavartI devoMne kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiM / mAraNAntika padale pariNata ukta midhyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi devoMne nau vaTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM / upapAdapadapariNata unhIM jIvoMne Der3ha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, saudharmakalpa dharaNatilase Der3ha rAju Upara jAkara sthita hai / svasthAna svasthAnapadapariNata samyagmithyAdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aura aDhAIdvapise asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoMse pariNata ukta devoMne kucha kama ATha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM / isI prakAra se asaMyatasamyagdRSTi devoMkA bhI sparzanakSetra jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki asaMyatasamyagdRSTi devoMne mAraNAntikasamuddhAtakI apekSA kucha kama ATha () bhAga aura upapAdakI apekSA kucha kama Der3ha baDhe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 52. ] phosaNA game devaphosaNaparUvaNaM viseso atthi teNa devoghamidi sutnavayaNaM suTTu sughaDamidi / saNa kumAra pahUDi jAva sadAra - sahassArakappavAsiyadevesu micchAdiTTi pahuDa jAva asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 51 // edesiM paMca kappANaM caduguNaTThANajIvehi jahAsaMbhavaM satthANasatyANa-vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya veucciya-mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi cadunhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / esA vaTTamANaparUvaNA / a coisabhAgA vA desUNA // 52 // [ 237 paMcakaSpavAsiyacaduguNaTTANajIvehi satyANa satthANapadapariNadehi adIdakAle caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDhA ijAdo asaMkhejjaguNo posido / vihArava disatthANa- vedaNakasAya-utriya- mAraNaMtiya-padapariNadehi aTTha coisa bhAgA dekhaNA posidA / uvavAdapariNadehi saNakkumAra- mAhiMdadevehiM tiSNi coddasa bhAgA dekhaNA posidA / bamha-bamhuttara cUMki devoMke oghasparzana se saudharmakalpa meM koI vizeSatA nahIM hai, isalie 'devogha' yaha sUtra vacana bhale prakAra sughaTita hotA hai / sanatkumArakalpase lekara zatAra sahasrArakalpa taka ke devoMmeM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI devoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 51 // svasthAnasvasthAna, vidvAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina padoMse yathAsaMbhava pariNata ukta pAMcoM kalpoMke cAroM guNasthAnoM meM rahaneghAle devoMne sAmAnyaloka Adi bAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yaha vartamAnakAlika sparzanake kSetrakI prarUpaNA hai / sanatkumArakalpase lekara sahasrArakalpa takake midhyAdRSTi Adi cAroM guNasthAnavartI devoMne atIta aura anAgata kAlameM kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / / 52 / / sanatkumArAdi pAMca kalpoMke cAroM guNasthAnaghartI svasthAnasvasthAna padapariNata devoMne bhatItakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, baiaukrayika aura mAra NAntikasamudrAta, ina padoMse pAraNata ukta devoMne kucha kama ATha baDhe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiM / upapAdapariNata sanatkumAra aura mAhendra kalpavAsI devoMne kucha kama tIna baDhe daha () bhAga sparza kiye haiM / brahma aura brahmottara kalpavAsI devoMne kucha kama sAr3he Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238] ' chakkhaMDAgame jIvaDANaM [1, 1, 53. kappavAsiyadevehi AhuTTha-codasabhAgA desUNA posidaa| laMtaya-kAviTThadevehi cattAri cohasabhAgA desUNA posidA / sukka mahAsukadevehi addhapaMcama-codasabhAgA desUNA posidA / sadara-sahassArakappavAsiyadevehi paMca cohasabhAgA dekhUNA posidA / Navari sammAmicchAiTThINaM mAraNaMtiya-uvavAdA Natthi / __ ANada jAva AraNaccudakappavAsiyadevesu micchAiTTippahuDi jAva asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 53 // edassa suttassa vaTTamANakhettaparUvayassa attho pubvaM parUvido tti puNo Na uccde| cha codasabhAgA vA desUNA posidA // 54 // micchAdidvi-sAsaNasammAdivi-sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi satthANasatthANapadapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido| eso 'vA' sddttttho| vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-ubbiya-mAraNaMtiyapariNadehi cha coddasa tIna baTe caudaha (24) bhAga sparza kiye haiN| lAntava aura kApiSTha kalpavAsI devoMne kucha kama cAra baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiN| zukra aura mahAzukra kalpavAsI devoMne kucha kama sAr3he cAra baTe caudaha (3) bhAga sparza kiye haiN| zatAra aura sahasrAra kaspavAsI devoMne kucha kama pAMca baTe caudaha (35) bhAga sparza kiye haiN| vizeSa bAta yaha hai ki samya. mithyAraSTi devoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| - Anatakalpase lekara AraNa-acyuta taka kalpavAsI devoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI devoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 53 // vartamAnakAlika sparzanakSetrake prarUpaka isa sUtrakA artha pahale kahA jA cukA hai, isalie puna: nahIM kahA jAtA hai| - cAroM guNasthAnavartI AnatAdi cAra kalpavAsI devoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiN| 54 / / svasthAnasvasthAnapadapariNata mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAhATa aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtayAM bhAga aura manuSya lokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yaha 'dhA' zabdakA artha huA / vihAravatsvasthAna, bepanA, kapAya, vaikiyika aura mAraNAntikasamuddhAta, ina padoMse pariNata ukta jIvoMne kucha kama Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 55.] phosaNANugame devaphosaNaparUvaNaM [239 bhAgA desUNA posidA, cittAe uvarimatalAdo heTThA edesi gmnnaabhaavaado| micchAdihisAsaNasammAdiTThINaM uvavAdo caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkheja. guNo / kudo ? egapaNadAlIsajoyaNalakkhavikkhaMbha saMkhejjarajjuAyadamuvavAdakhettaM tiriyalogassa asaMkhejjadibhAgaM Na pAvedi tti / sammAmicchAiTThINaM mAraNaMtiya-uvavAdapadaM Nasthi / asaMjadesammAiTThIhi uvavAdapariNadehi addhachakka coddasabhAgA desUNA posidA / AraNaccudakappe cha coddasabhAgA desUNA posidA / kiM kAraNaM ? tirikkhaasaMjadasammAdidi-saMjadAsaMjadANaM veriyadevasaMbaMdheNa sambadIva-sAyaresu dvidANaM ttthuvvaadovlNbhaado| ___NavagevajjavimANavAsiyadevesu micchAdiTippahuDi jAva asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM,logassa asNkhejjdibhaago||55|| ___ edassa suttassa vaddamANaparUvaNA khettabhaMgo / adIdaparUvagA vi khettabhaMgo ceya / kudo ? caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgatteNa, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNatteNa ca samANattuvalaMbhAdo / chaha baTe caudaha () bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, citrA pRthivIke uparima talase nIce inake gamanakA abhAva hai| ukta mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi devoMkA upapAdakI apekSA sparzanakSetra sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki, paiMtAlIsa lAkha yojana viSkambhavAlA aura saMkhyAta rAjupramANa bhAyata ukta devoMkA upapAdakSetra bhI tiryaglokake saMga gataveM bhAgako nahIM prApta hotA hai| samyagmithyAdRSTi devoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapada nahIM hote haiN| Anata-prANata kalpake upapAdapariNata asaMyatasamyagdRSTi devoMne kucha kama sAr3he pAMca baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiN| AraNa aura acyutakalpameM ukta padapariNata jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM / isakA kAraNa yaha hai ki vairI devoMke sambandhase sarva dvIpa aura sAgaroM meM vidyamAna tiryaMca asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyatoMkA AraNa-acyutakalpameM upapAda pAyA jAtA hai| navauveyaka vimAnavAsI devoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka vimAnake guNasthAnavartI devoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 55 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna jAnanA caahie| tathA atItakAlika sparzanaprarUpaNA bhI kSetraprarUpaNAke samAna hI hai, kyoMki, sAmAnyaloka Adi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAgase tathA manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNita kSetrakI apekSA samAnatA pAI jAtI hai| Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTTAgaM [ 1, 4, 56. aNuddisa jAva savvasiddhivimANavAsiya devesu asaMjadasammAdIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 56 // edesu diasaMjadasammAdiTThIhi satthANasatthANa-vihAra va disatthANa- vedaNa-kasAyaveucciya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhe tAdo asaMkheJjaguNo, NavagevajjAdiuvarimadevANaM tirikkhesu cayaNovavAdAbhAvAdo / vari paMcapadapariNadehi savyasiddhidevehi mANusalogassa saMkhejjadibhAgo posido / evaM gadimaggaNA samattA / 240 ] iMdiyAvAde eiMdiya-vAdara-su huma-pajjattApajjatta ehi kevaDiyaM khettaM phosidaM savvalogoM // 57 // " eiMdiehi satthANasatthANa- vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi tIda- vaTTamANakAlesu savvalogo phosido / veubviyapariNadehi vaTTamANakAle caduNhaM logANamasaMkheja di nava anudiza vimAnoMse lekara sarvArthasiddhi taka vimAnavAsI devoM meM asaMyatasamyadRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 56 // ina nava anudiza aura pAMca anuttara vimAnoM meM rahane vAle svasthAnasvasthAna, vihAravatstrasthAna, vedanA, kapAya, vaikriyika, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapariNata asaMyatasamyagdRSTi devoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetra se asaMkhyAta guNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, navamaitreyakAdi uparima kalpavAsI devoMkA cyavana hokara tiryacoM meM upapAda hone kA abhAva hai / vizeSa bAta yaha hai ki svasthAnAdi pAMca padoM pariNata sarvArthasiddhike devAne manuSyalokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / isa prakAra gatimArgaNA samApta huI / indriyamANA ke anuvAda se ekendriya, ekendriyaparyApta, ekendriyaaparyApta; bAdara ekendriya, bAdara ekendriyaparyApta, bAdara ekendriya aparyApta sUkSma ekendriya, sUkSma kendriyaparyApta aura sUkSma ekendriyaaparyApta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? sarvaloka sparza kiyA hai / / 57 / / svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina padoMse pariNata ekendriya jIvoMne atIta aura vartamAnakAla meM sarvaloka sparza kiyA hai / vaikiyikapadapariNata ekendriya jIvane vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM 1 indriyAnuvAdena ekendriyaiH sarvalokaH spRSTaH / sa. si. 1, 8. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 57.] phosaNANugame eiMdiyaphosaNaparUvaNaM [241 bhAgo posido / mANusakhettaM Na Navvade / adIdakAle tihaM logANamasaMkheJjadibhAgo, paratiriyalogehito asaMkhejaguNo posido / adIdakAle paMcarajjubAhallaM tiriyapadaraM viuvvamANA vAukAiyA phusaMti tti / bAdareiMdiya-bAdareiMdiyapajjattehi satthANa-vedaNa-kasAya' pariNadehi vaTTamANakAle tiNhaM logANaM saMkhejadibhAgo, dologehito asaMkhejjaguNo phosido / kiM kAraNaM ? jeNa paMcarajjuvAhallaM rajjupadaraM vAukAiyajIvAvUridaM bAdaraeiMdiyajIvAvUridaaTThapuDhavIo ca, tesiM puDhavINaM heTThA dvidavIsAvIsajoyaNasahassabAhallaM tiNNi tiNNi vAdavalae logaMtaTThidavAukAiyakhettaM ca egaha kade logasta saMkhejjadimAgo hodi ci / edehi adIdakAle vi ettiyaM ceva khettaM posidaM, vivakkhidapadapariNadANamedesi savvaddhamaNNatthacchaNAbhAvAdo / veuvviyapadapariNadehi vaTTamANakAle caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, mANusakhettAdo amuNidaviseso phosido / tIde kAle tiNDaM logANaM saMkhejjadibhAgo, dologehiMto asaMkhejjaguNo phosido| mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi tIda-vaTTamANakAlesu bhAga sparza kiyA hai| isa viSayameM manuSyakSetrakA pramANa jJAta nahIM hai| unhIM jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryaglokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, atItakAla meM pAMca rAju bAhalyapramANa tiryapratarako vikriyA karanevAle vAyukAyika jIva nirantara sparza karate haiN| svasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAta, ina padoMse pariNata bAdara ekendriya aura bAdara ekendriyaparyApta jIvoMne vartamAnakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryagloka, ina donoM lokose asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| zaMkA-cAdara ekendriya aura bAdara ekendriyaparyApta jIvoMkA sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke saMkhyAtaveM bhAga sparzanakSetra honekA kyA kAraNa hai ? samAdhAna-isakA kAraNa yaha hai ki pAMca rAju bAhalyavAlA rAjupratarapramANa kSetra vAyukAyika jIvoMse paripUrNa hai aura bAdara ekendriya jIvoMse AThoM pRthiviyAM vyApta haiN| una pRthiviyoMke nIce sthita bIsa bIsa hajAra yojana bAhalyavAle tIna dIna vAtayalayoMko aura lokAntameM sthita vAyukAyika jIvoMke kSetrako ekatrita karanepara sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga ho jAtA hai| inhIM ukta jIvoMne atItakAla meM bhI itanA hI kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, vivakSita padapariNata ina ukta jIvoMke sabhI kAloM meM anyatra rahanekA abhAva hai| vaikriyikasamuddhAtase pariNata bAdaraekendriya aura bAdaraekendriyaparyApta jIvoMne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetrase ajJAtavizeSa pramANakSetra sparza kiyA hai / atItakAlameM unhIM jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura maraloka tathA tirthagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIveM ne atIta aura vartamAnakAlameM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 4, 50. savvalogo posido | evaM bAdareiMdiyaapajjattANaM pi vRttavvaM / vari veuvviyaM Natthi / muhumeiMdiya- suhume iMdiyapajjattApajjattaehi satthANasatthANa- vedaNa- kasAya mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi tisu vi kAlesu saccalogo posido, 'suhumA jala-thalAgAse savvattha hoMti ti vayaNAdo / 7 bIiMdiya* tIiMdiya- cauriMdiya-tasseva pajjatta-apajjattaehi kevaDiyaM khettaM phosidaM logassa asaMkhejjadibhAgoM // 58 // edassattho - veiMdiya-teiMdiya - cauridiehi tesiM pabjatehi ya satthANasatyANavihAravadisatthANa- vedaNa - kasAya pariNadehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido | mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi tiha logANamasaMkhejjadibhAgo, dologe hiMto asaMkhejjaguNo posido / tesiM ceva apajattehi: saMsthANasatthANa-vedaNa-kasAyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo sarvaloka sparza kiyA hai| isI prakArale bAdara ekendriya aparyApta jIvoMkA bhI sparzanakSetra kahanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki unake vaikriyikasamuddhAta nahIM hotA hai / svasthAna svasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapariNata sUkSma ekendriya, sUkSma ekendriyaparyApta aura sUkSma ekendriyaaparyApta jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, 'sUkSmakAyikajIva jala, sthala aura AkAza meM sarvatra hote haiM' aisA AgamakA vacana hai / dvIndriya dvIndriyaparyApta, dvIndriya aparyApta trIndriya, trIndriyaparyApta, zrIndriyaaparyApta; caturindriya, caturindriyaparyApta aura caturindriyaaparyApta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 58 // isa sUtra kA artha kahate haiM - svasthAnasvasthAna, vihArapatsvasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAta se pariNata dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura unake paryApta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvoMne 'sAmAnyaloka Adi tIna lokokA asaMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / svasthAnasvasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAtapariNata unhIM dvIndriya, trIndriya aura caturindriya aparyApta jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yaha 1 vikalendriyairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH sarvaloko vA / sa. si. 1, 8. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 59. ] * phosaNAnugame vigaliMdiyaphosaNa parUvaNaM asaMkhe guNo phosido / aisA vAparUvaNA puvyuttara saMbhAlaNaNimittaM kadA | rAvalogo vA // 59 // ettha cAva 6 vA ' saddaTTo uccade- cIiMdiya-tIiMdiya- cauridiehi tesiM ceva paJjatehi ya sat dhANasatyANa-vihArava disatthANa- vedaNa-kasAya pariNadehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiri phlogassa saMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo adIdakAle posido / vigaliMdi yarUtthApatthA sayaM paha pavtradassa parabhAge cetra hoMti tti to parabhAge puvtraM va padarAgAreNa har3dai vigaliMdiyasatthANasatthANakhettaM tiriyalogassa saMkhejjadimAgamettaM hodi | sesapadehi vairi prabaMdhe vigaliMdiyAM manyattha tiriyapadararUbhaMtare hoMti tti padarAgAreNa ide evaM vikhettaM viriyalogassa saMkhejja" dibhAgamettaM caiva heodi / mAraNaMtiyajatehi satthANa- vedaNa-kasAyauvavAdapariNadehi savvalogoM pAsido / tesiM cetra apa dibhAgo, aDDAijjAdo pariNadehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejja. asaMkhejjaguNo posido | mAraNaMtitha uvavAda pariNadehiM savvalogo posa / paMcidiya [ 243 vartamAnakAlika sparzanakSetrakI prarUpaNA pUrva aura uttara arthake arthAt atIta aura ati kAlasambandhI sparzanazletra ke saMbhAlane ke lie kI gaI hai / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIva tathA unhIMke paryApta aura aparyApta jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai // 59 // yahAM para pahale 'vA' zabdakA artha kahate haiM -- svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA aura kaSAyasamudrAtapariNata dvIndriya, zrIndriya, caturindriya aura unake hI paryApta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetra se asaMkhyAttaguNA kSetra atItakAla meM sparza kiyA hai / svasthAnasvasthAnastha vikalendriya jIva svayamprabhaparvatake parabhAgameM hI hote haiM, isalie parabhAgavartI kSetrako pUrvake samAna pratarAkArase sthApita karanepara vikalendriya jIvoMkA svasthAnasvasthAnakSetra tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgamAtra hotA hai| zeSa padoMkI apekSA vairI jIvoMke sambandhase vikalendriya jIva sarvatra tiryakpratara ke bhItara hI hote haiM, isalie pratarAkAra se sthApita karanepara yaha kSetra bhI tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgamAtra hI hotA hai / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapariNata ukta jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai| unhIM jIvoM meM se svasthAna svasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAtapariNata aparyApta jIvoMne sAmAnya loka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga tathA aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta tathA upapAdapadapariNata vikalendriya aparyApta jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai| paMcendriyatiryaca aparyApta jIvoMkA sparzanakSetra Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 chakkhaMDAgame jIvaTThANa [1, 4, 50. tirikkhaapajjattANaM jadhA kAraNa uttaM, tadhA ettha vi pudha pudha vigaliMdiyaapajjattANaM vattavyaM / ___paMciMdiya-paMciMdiyapajjattaesumicchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejjdibhaagoN||60|| edassa suttassa parUvaNA khettapaMciMdiyadugaparUvaNAe tullA, ubhayattha vaTTamANakAlAvalaMbaNaM paDi saadhmmaado| aTTha codasabhAgA desUNA, sabalogo vA // 61 // .. duvidhapaMciMdiyamicchAdiTThIhi satthANapariNadehi tiNDaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asNkhejjgunno| ettha puvvaM va jodisiyabeMtarAvAsaruddhakhettaM adIdakAle paMciMdiyatirikkhehi satthANIkayakhettaM ca ghettUNa tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo darisedavyo / eso 'vA' saddasUcidattho / vihAravadisatthANa-vedaNakasAya-veuviyapariNadehi aTTa codasabhAgA posidA, merumUlAdo uvari cha, heTThA do rajju batalAte samaya jisa prakAra ( ukta kSetra hone kA jo) kAraNa kahA hai, usI prakArase yahAMpara bhI pRthak pRthak dvIndriyAdi vikalendriya aparyApta jIvoMkA kSetra batalAte hue usI kAraNako kahanA cAhie / paMcendriya aura paMcendriyaparyAptoM meM midhyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 60 // isa sUtrakI prarUpaNA paMcendriya aura paMcendriyaparyApta, ina donoMkI kSetraprarUpaNAke samAna hai, kyoMki, donoM hI sthAnoMpara vartamAnakAlake avalambanake prati samAnatA hai| paMcendriya aura paMcendriyaparyApta jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 61 // ., svasthAnasvasthAnapadapariNata paMcendriya aura paMcendriyaparyApta, ina donoM hI prakArake paMcendriya mithyAvaSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAMpara pUrvake samAna hI jyotiSka aura vyantara devoMke AvAseMse rudva kSetrako tathA atItakAla meM paMcendriya tiryacoMke dvArA svasthAnIkRta arthAt svasthAnasvasthAnarUpase pariNata kSetrako lekara tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga dikhAnA caahie| yaha 'vA' zabdase sUcita artha hai| bihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtapariNata ukta donoM prakArake paMcendriya jIvoMne ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, meruparvatake mUlabhAgase Upara chaha rAju aura nIce do rAju, isa prakAra ATha rAju kSetrake bhItara sarvatra pUrvapadapariNata 15ndriyeSu mithyA milopharayAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA yA deshom|| sarvaloko vaa| s.si.1|| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 63. ] phosaNANugame paMcidiyau saNa parUvaNaM [ 245 khetta maMtare savvattha puvvapadapariNada duviha paMciMdiyANamuvalaMbhA / mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi sabalogo posido, vivakkhidAdIda kAlattAdo / sAsaNasammAdiTTi pahuDi jAva ajogikevali ti oghaM // 62 // edesiM guNaTThANANaM vaTTamANakAlavisikhettaparUvaNA edesiM ceva khettANiogaddAroghamhi uttaparUvaNAe tullA / kudro ? sAsaNappahuDi jAva saMjadAsaMjado tti savvapadANaM cadunhaM logANamasaMkheja dimAgatteNa, mANusakhettAdo asaMkhejaguNatteNa ca edesiM ceva khettANiogaddArauttapadehi sAdhammuvalaMbhAdo / saguNaDDANANaM pi savvapadehi sarisattadaMsa NAdo ca / adIdakAlamassidUNa parUvaNaM kIramANe vi Natthi bhedo, paMcidiyavadirittaguNapaDivaNNANamabhAvA / sajogi kevala oghaM // 63 // ettha vitividhaM kAlamassidUNa oghaparUvaNA caitra kAdavyA, ubhayattha paMcidiyattaM paDi bhedAbhAvA / donoM prakArake paMcendriya jIva pAye jAte haiM / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta donoM prakArake jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, atItakAlakI yahAM para vivakSA kI gaI hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI paMcendriya aura paMcendriyaparyApta jIvoMkA sparzan2akSetra ogha ke samAna hai // 62 // ina guNasthAnoMkI vartamAnakAlaviziSTa sparzana kI prarUpaNA, inhIM jIvoMke kSetrAnuyogadvArake ogha meM kahI gaI kSetraprarUpaNA tulya hai, kyoMki, sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka sarva padakA sparzana sAmAnyaloka Adi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAgase aura mAnuSakSetrale asaMkhyAtaguNe kSetrale inhIM pUrvokta jIvoMke kSetrAnuyogadvAra meM kahe gaye padoM ke sAtha sAdharmya pAyA jAtA hai; tathA pramattasaMyatAdi zeSa guNasthAnavartI jIvoM ke bhI sarvapadoMke sAtha sadRzatA dekhI jAtI hai / atItakAlakA Azraya lekarake sparzanaprarUpaNA ke karane para bhI koI bheda nahIM hai, kyoMki, paMcendriya jIvoMko chor3akara guNasthAnako prApta hue jIvoMkA abhAva hai / sayogikevalI jIvoMkA sparzanakSetra ogha ke samAna hai // 63 // yahAM para bhI tInoM kAloMko Azraya lekara ogha sparzanaprarUpaNA hI karanA cAhie, kyoMki, donoM hI sthAnoM para paMcendriyatA ke prati bhedakA abhAva hai / 1 zeSANA sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, 8. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 chakkhaDAgame jIvANa [1, 4, 64. paciMdiyaapajjattaehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo // 61 // edassa suttassa parUbaNA khettbhNgaa| uttameva kimidi puNo vi uccade, phalAbhAvA ? Na, maMdabuddhibhaviyajaNasaMbhAlaNaduvAreNa phlovlNbhaado| savvalogo vA // 65 // satthANa-vedaNa-kasAyapariNadehi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / ettha paMciMdiyatirikkhaapajjattANaM va tiriyalogassa saMkhejadibhAgattaM darisedavyaM / eso 'vA' saddasUcidattho / mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi sabalogo phosido, sabalogamhi edehi padehi saha savyaapajjattANaM gamaNAgamaNapaDisehAbhASA / evamiMdiyamaggaNA smttaa| landhyaparyApta paMcendriya jIvoMne kitanA kSetra parza kiyA hai ? lokakA asaM. khyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 64 // isa sUtrako sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| zaMkA-kahI gaI bAta hI punaH kyoM kahI jAtI hai, kyoMki, kahe hueke punaH kahane meM koI phala nahIM hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, maMdabuddhi bhavyajanoMke saMbhAlanekI apekSA punaH kathana karane kA phala pAyA jAtA hai|| labdhyaparyApta paMcendriya jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai // 65 // svasthAnasvasthAna, yedanA aura kaSAyasamuddhAtapariNata ukta labdhyaparyApta paMcendriya jIvoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokokA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtayAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yahAM para labdhyaparyApta paMcendriya tiryaMca jIvoMke samAna hI tiryaglokakA saMkhzatavAM bhAga dikhAnA cAhie / yaha sUtrokta 'yA' zabdase sUcita artha hai / pAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapariNata labdhyaparyApta paMcendriya jIvoMne sarghaloka sparza kiyA hai, kyoMki, sampUrNa lokameM ina donoM padoMke sAtha sabhI paMcendriya labdhyaparyApta jIvoMke gamana aura Agamanake pratiSedhakA abhAva hai| isamajhAra indriyamANA samApta huii| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 66. phosaNANugame thAvarakAiyaphosaNaparUvarNa [247 sAyAvAdeNa puravikAiya-AukAiya-teukAiya vAukAiyabAdarapuDhavikAitha -bAdaraAukAiya-bAdarateukAiya-vAdaravAukAiyabAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIra-tassevaapajjatta-suhumapuDhavikAiya-suhumaAukAiya-suhumateukAiya-suhamavAukAiya tassevapajjatta--apajjattaehi kevaDiyaM khettaM posidaM, sabalogo // 66 // puDhavikAiya-AukAiya tesiM cetra saJcasuhumehi satthANasatthANa-vedaNa-kasAyamAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi tisu vi kAlesu savvalogo posido| bAdarapuDhavikAiyabAdaraAukAiya-tesiM ceva apajjata bAdarateukAiya-tasseva apajjattavaNaphadikAiyapatteyasarIrabAdaraNigAdapadiTThida-tesiM ceva apajjattaehi ya satthANa-vedaNa-kasAyapariNadehi tIdANAgadavaTTamANakAlesu tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogAdo saMkhejjaguNo, mANusakhetAdo asaMkhejjaguNo posido| tiriyalogAdo saMkhejjaguNataM kadhaM Nabade ? ___ kAyamArgaNAke anuvAdase pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika jIva tathA bAdara pRthivIkAyika, bAdara jalakAyika, bAdara anikAyika, bAdara vAyukAyika aura bAdara vanaspatikAyikapratyekazarIra jIva tathA inhIM pAMcoMke bAdara kAyasambandhI aparyApta jIva; sUkSma pRthivIkAyika, sUkSma jalakAyika, sUkSma agnikAyika, sUkSma vAyukAyika aura inhIM sUkSma jIvoMke paryApta aura aparyApta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? sarvaloka sparma kiyA hai / / 66 // ___ svasthAna svasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata pRthivIkAyika aura jalakAyika jIva aura unhIke sarva sUkSmakAyika jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sarvaloka sparza kiyA hai| svasthAna, vedanA aura kaSAyapadaparigata bAdara pRthivIkAyika, bAdara jalakAyika aura unhIMke aparyApta jIvoMne, bAdara agnikAyika aura unhIMke aparyApta jIvoMne, vanaspatikAyikapratyekazarIra bAdAnimodapratiSThita aura unhIMke aparyApta jIvoMne atIta, anAgata aura vartamAna, ina tInoM kAloMmeM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokase saMkhyAtaguNA tathA manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| zaMkA - ukta jIvoMne tiryaglokase saMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, yaha kaise jAnA ? 1 kAyAnuvAdena sthAvarakAyikaiH sarvalokaH spRSTaH / sa, si. 1, 8. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 66. uccade - ede puDhavIo ceva assidUga acchaMti / saJcapuDhavIo ca sattarajjuAyadAo, paDhamapuDhacI sAdirega egarajjuruMdA | 1|| vidiya puDhavI chahi sattabhAgehi samahiya egarajjuruMda | 1|| diDhavI paMca sattabhAgAhiya ve rajjuruMdA | 2 | | cautthapuDhavI cattAri - satta bhAgAhiya- tiNNirajjuruMdA 3 | | paMcamapuDhavI tiSNisatta bhAgAhiya cattArirajjuruMdA 4 / chaTThapuDhavI ve sattabhAgAhiya paMca rajjuruMdA | 5|| sattamapuDhavI ega-satta bhAgAhiyacharajjudA | 6 | | aTThamapuDhavI sAdireyaegarajjuruMdA / paDhamapuDhavivAhalaM asIdisahassAhiyajoyaNalakkhamANaM hodi 180000 / vidiyapuDhavI vattIsajoyaNasahassacA hallA 32000 | tadiyapuDhavI aTThAvIsajoyaNasahassacAhallA 28000 / cautthapuDhavI cauvIsajoyaNasahassabAhallA 24000 | paMcamaDhavI vIsajoyaNasahassabAhallA 20000 / chapuDhavI solasajoyaNasahassabAhallA 16000 | sattamapuDhavI aTThajoyaNasahassabAhallA 8000 | aTTamaDhavI aTThajoyaNabAhallA 8 / edAo aTThapuDhavIo padarAgAreNa Thaide tiriyaloga bAhallAdo saMkhejaguNabAhallaM jagapadaraM hodi / mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi samAdhAna - ye bAdara pRthivIkAyika Adi jIva pRthiviyoM kA hI Azraya lekarake rahate haiM / aura sabhI pRthiviyAM sAta rAjupramANa Ayata haiM / prathama pRthivI sAdhika eka rAju caur3I hai (1) / dvitIya pRthivI char3a baTe sAta bhAgoM se adhika eka rAju caur3I hai ( 1 ) / tRtIya pRthivI pAMca baTe sAta bhAgase adhika do rAju caur3I hai (23) / cauthI pRthivI cAra baTe sAta bhAgoM se adhika tIna rAju caur3I hai ( 3 ) / pAMcavI pRthivI tIna baTe sAta bhAgoM se adhika cAra rAju caur3I hai (4) / chaThI pRthivI do baTe sAta bhAgoMle adhika pAMca rAju caur3I hai ( 53 ) / sAtavIM pRthivI eka baTe sAta bhAgase adhika chaha rAju caur3I hai ( 6 ) / AThavIM pRthivI kucha adhika eka rAju caur3I hai (1) / prathama pRthivIkI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana pramANa hai / 180000 ) / dvitIya pRthivI battIsa hajAra yojana moTI hai (32000) / tRtIya pRthivI aTThAIsa hajAra yojana moTI hai (28000) / cauthI pRthivI caubIsa - hajAra yojana moTI hai (24000 ) / pAMcavIM pRthivI bIsa hajAra yojana moTI hai (20000) / chaThIM pRthivI solaha hajAra yojana moTI hai ( 16000 ) / sAtavIM pRthivI ATha hajAra yojana moTI hai ( 8000 ) / AThavIM pRthivI ATha yojana moTI hai ( 8 ) / ina AThoM pRthiviyoMko pratarAkAra se sthApita karaneera tiryaglokake bAhalyase saMkhyAtaguNA bAhalyapramANa jagapratara hotA hai (dekho pR. 91 ) / isalie ukta jIvoMkA sparzanakSetra tiryagloka se saMkhyAtaguNA hai, yaha jAnA jAtA hai / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvoMne bhUta, bhaviSya aura vartamAna Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 66. ] phosaNA me thArakAiyaphosaNaparUvaNaM [ 249 tIdANA gavaTTamANakAlesu savvalogo posido / kudo ? tassahAvattAdo / teUNaM puDhavibhaMgo vari ubviya pariNadehi vaTTamANakAle paMcanhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tIde tihUM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo / taM jadhA - teukkAiyA pajjattA ceva vevviyasarIraM uTThAveMti, apajattesu tadabhAvA / te ca paJjatA kammabhUmIsu caiva hoti tti / sayaMpahapavtradaparabhAgakhettaM jagapadare baddhe tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo hoditi / adhavA bAdara te ukAiyapattA kammabhUmI uppaNNA vAusaMbaMdheNa saMkhejjajoyaNabAhallaM tiriyapadaraM adIdakAle savvamAvRriya viuvvaMti ci gahide tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo ceva hodi / bAdaratekAiyA bAdarapuDhavibhaMgo, bAdarapuDhavikAiyA iva bAdarateukAiyA vi savvapuDhavIsu acchaMti tti / vari veuvviyapadassa teukAiyaveucviyapadabhaMgo / vAukAiyANaM tIdANAgadakAle ukAiyANaM bhaMgo / Navari veuvviyassa vaTTamANakAle mANusakhettagadaviseso Na jAjida | adIkAle veubviyapariNadehi vAukkAiehi tinhaM logANaM saMkhejjadibhAgo, dologerhito asaMkhejjaguNo posido / satthANa- vedaNa-kasAya pariNadehi bAdaravAukAie hi ina tInoM kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, unakA yaha sparzanakSetra svabhAva se hI hai / agnikAyika jIvoMkA sparzanakSetra pRthivIkAyika jIvoM ke samAna jAnanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki vaikisamuddhAtapadapariNata agnikAyika jIvoMne vartamAnakAlameM pAMcoM prakAra ke lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga tathA bhUtakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / vaha isa prakAra se hai tejaskAyika paryApta jIva hI vaikriyikazarIrako utpanna karate haiM, kyoMki, aparyApta jIvoM meM vaikriyikazarIra ke utpanna karanekI zaktikA abhAva hai / aura ve paryApta jIva karmabhUmimeM hI hote haiM, isalie svayamprabhaparvatake parabhAgavartI kSetrako jagapratararUpase karanepara tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hotA hai / athavA karmabhUmi meM utpanna hue bAdara tejaskAyika paryApta jIva vAyu ke sambandha se atItakAla meM saMkhyAta yojana bAhalyavAle sarva tiryak-pratarako vyApta karake vikriyA karate haiM, aisA artha grahaNa karanepara tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hI hotA hai / bAdara tejaskAyika jIvoMkA sparzanakSetra bAdara pRthivIkAyika jIvoMke sparzanakSetrake samAna hai, kyoMki, bAdara pRthivIkAyika jIvoMke samAna bAdara tejaskAyika jIva bhI sabhI pRthiviyoM meM rahate haiM / vizeSa bAta yaha hai ki vaikriyikapadakA sparzana tejaskAyika jIvoMke vaikriyikapadake samAna jAnanA cAhie / vAyukAyika jIvoMkA sparzanakSetra atIta aura anAgatakAlameM tejaskAyika jIvoMke samAna hai| vizeSa bAta yaha hai ki vartamAnakAlameM vaikriyikapadakI manuSyakSetragata vizeSatA nahIM jAnI jAtI hai / atItakAla meM vaikriyikapadapariNata vAyukAyika jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSyaloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| svasthAna* svasthAna, vedanA aura kaSAyasamudvAsapariNata bAdaravAyukAyika jIvoMne atIta, anAgata aura - Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 chakkhaMDAgame jIvahANaM [1, 1, 67. tIdANAgadavaTTamANakAlesu tiNhaM logANaM saMkhejjadibhAgo dologehito asaMkhejjaguNo phosido / veuviyapadassa vaTTamANakAle khettbhNgo| tIde kAle veuviyapadassa vAukAiyaveuvyiyabhaMgo / mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi bAdaravAukkAiehi savvalogo posido| evaM bAdaravAukkAiyaapajjattANaM / Navari veuvviyapadaM Natthi / suhumateukkAiya suhumavAukkAiyA tesiM pajjatta-apajjattaehi ya satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi tIdANAgadavaTThamANakAlesu sabalogo posido| bAdarapuDhavikAiya-bAdaraAukAiya-bAdarateukAiya-bAdaravaNaphadi. kAiyapatteyasarIrapajjattaehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhe. jjadibhAgo // 67 // edassa suttassa attho jadhA khettANiogaddAre utto tadhA vttvyo| savvalogo vA // 68 // ettha tAva 'vA' saddaTTho buccade-bAdarapuDhavikAiyapajjatta-bAdaraAukAiyapajattabAdaraNigodapadihidapajjattaehi ya satthANa-vedaNa-kasAyapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhe vartamAna, ina tInoM kAloMmeM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSyaloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vaikriyikasamuddhAtapadakA sparzanakSetra vartamAnakAlameM kSetraprarUpaNAke samAna hai| atItakAlameM vaikriyikasamu. dvAtapadakA sparzanakSetra vAyukAyika jIvoMke vaikriyikapadake sparzanake samAna hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata bAdaravAyukAyika jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai / isI prakArase bAdaravAyukAyika aparyApta jIvoMkA sparzana jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki inake vakriyikasamuddhAtapada nahIM hotA hai| svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata sUkSma tejaskAyika, sUkSma vAyukAyika aura unake paryApta tathA aparyApta jIvoMne atIta, anAgata aura vartamAna, ina tInoM kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai| bAdara pRthivIkAyika, bAdara apkAyika, bAdara tejaskAyika aura bAdara vanaspatikAyikapratyekazarIra paryApta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 67 // isa sUtrakA artha jaisA kSetrAnuyogadvArameM kahA gayA hai, usI prakArase kahanA caahie| ukta jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai||68|| yahAMpara 'vA' zabdakA artha kahate haiM- svasthAnasvasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAtapariNata bAdara pRthivIkAyika paryApta, bAdara jalakAyika paryApta aura bAdaranigodapratiSThita Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4. 18.] phosaNANugame thAvarakAiyaphosaNaparUvaNaM [ 251 adibhAgo, tiriyalogAdo saMkhejaguNo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido| mAraNaMtiyauvavAdapariNadehi sabalogo posido / bAdaravaNapphaikAiyapatteyasarIrapajattaehi ya satthANavedaNa-kasAyapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa sNkhejdibhaago| kiM kAraNaM ? savvapuDhavIsu bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIrapajjattA Natthi, 'cittAe uvarimabhAge ceva atthi' tti AiriyavayaNAdo / adhavA, patteyasarIrapajjattA tiriyalogAdo saMkhejjaguNaM khettaM pusaMti / kudo ? bAdaraNigodapadidvidapajjattANaM tiriyalogAdo sNkhejjgunnposnnkhettbhuvgmaado| Na ca patteyasarIrapajjattavadirittabAdaraNigodapadiTTidapajjattA asthi / bAdaraNigodapadividA savve patteyasarIrA cevetti kadhaM Nayade ? __ bIje joNIbhUde jIvo vakkamai so va aNNo vA / je vi ya mUlAdIyA te patteyA pddhmdaae||16|| idi suttavayaNAdo nnvyde| paryApta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokase saMkhyAtaguNA aura mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata jIvoMne sarva loka sparza kiyA hai| svasthAnasvasthAna, vedanA aura kaSAya muddhAtapadapariNata bAdara vanaspatikAyikapratyekazarIra paryApta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| zaMkA-bAdara vanaspatikAyikapratyekazarIra paryApta jIvoMke tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgamAtra sparzanakSetra honekA kyA kAraNa hai ? samAdhAna-sarva pRthiviyoM meM bAdaravanaspatikAyikapratyekazarIra paryApta jIva nahIM hote haiM, kyoMki, 'citrApRthivIke uparima bhAgameM hI bAdaravanaspatikAyikapratyekazarIra paryApta jIva hote hai' isa prakAra AcAryokA vacana hai| athavApratyekazarIra paryApta jIva tiryaglokase saMkhyAtaguNe kSetrako sparza karate haiM, kyoMki, bAdaranigodapratiSThita paryApta jIvoMkA tiryaglokase saMkhyAtaguNA sparzanakSetra svIkAra kiyA gayA hai| tathA pratyekazarIra paryApta jIvoMko chor3akara vAdaranigodapratiSThita paryApta nAmake koI anya jIva nahIM hote haiN| isalie unakA sparzanakSetra tiryaglokase saMkhyAtaguNA bana jAtA hai| zaMkA-bAdaranigodapratiSThita jIva sabhI pratyeka zarIrI hI hote haiM, yaha kaise jAnA ? samAdhAna-'yonIbhUta bIjameM vahI pUrva paryAyavAlA jIva athavA anya dUsarA bhI jIva caMkramaNa karatA hai| aura jo bIja mUlAdika bAdAnigodapratiSThita vanaspatikAyika bhI ve saba prathama avasthAmeM pratyekazarIra hI hote haiN||16|| - isa sUtravacanase jAnA jAtA hai ki bAdaranigodapratiSThita jIva sabhI pratyeka zarIrI hI hote haiN| Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 4, 69. bAdaraNigodapadidvidapajattA savvAsu puDhavIsu asthi ti kadhaM Nabade ? savvapuDhavIsu vijjamANa puDhavikAiyapajjattaposaNeNa saha egatteNuvadiTThaasaMkhejjANi tiriyapadarANi tti vakkhANavayaNAdo nnvvde| tamhA patteyasarIrapajjattehi posidakhetteNa tiriyalogAdo saMkhejaguNeNa hodavvamidi / jadhA patteyasarIravaNapphadikAiyapajjattA savvAsu puDhavIsu hoMti, tadhA bAdaraAukAiyapajjattehi vi savvAsu puDhavIsu hodavyaM / adhavA bAdaraNigodapadidvidapajjattapattegasarIrA ceva savvapuDhavIsu hoti / bAdaraNigodANamajoNIbhUdapatteyasarIra* pajjattA cittAe uvarimabhAge ceva hoMti ti kaTTa bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIrapaJjatte pAdaraNigodANamajoNIbhUde ceva ghettUNa tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo tti ghettavyaM / mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi savvalogo posido| evaM bAdarateukAiyapajjattANaM pi vattavyaM / Navari veuvviyassa tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo vttvyo| . bAdaravAupajattaehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa sNkhejjdibhaago|| 69 // ii...... zaMkA-bAdaranigodapratiSThita paryApta jIva sarva pRthiviyoM meM hote haiM, yaha kaise jAnA ? samAdhAna-'sarva pRthiviyoM meM vidyamAna pRthivIkAyika paryApta jIvoMke sparzanake sAtha ekatvase upadiSTa asaMkhyAta tiryak pratarapramANa sparzanakSetra hotA hai| isa prakArake vyAkhyAnavacanale jAnA jAtA hai ki bAdaranigodapratiSThita paryApta jIva sarva pRthiviyoM meM hote haiN| isalie pratyekazarIra paryApta jIvose spRSTa kSetra tiryaglokase saMkhyAtaguNA honA caahie| jisa prakArase pratyekazarIra vanaspatikAyika paryApta jIva sabhI pRthiviyoM meM hote haiM, usI prakArase bAdara jalakAyika paryApta jIva bhI sabhI pRthiviyoM meM honA cAhie / athavA, bAdaranigodapratiSThita paryApta pratyekazarIravAle jIva hI sarva pRthiviyoM meM hote haiN| bAdaranigodake ayonIbhUta pratyeka zarIra paryApta jIva citrA pRthivIke uparima bhAgameM hI hote haiM, isalie bAdara nigodoMke ayonIbhUta bAdaravanaspatikAyikapratyekazarIra jIva hI grahaNa karake arthAt unakI apekSA 'tirthaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hotA hai| aisA artha grahaNa karanA caahie| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata jIvoMne sarva loka sparza kiyA hai| isI prakArase bAdara tejaskAyika paryApta jIvoMkA bhI sparzanakSetra kahanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki tejaskAyika jIvoMke vaikriyikasamuddhAta padakA sparzanakSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga hotA hai, aisA kahanA caahie| bAdaravAyukAyika paryApta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai||| 69 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 71. ] phosaNAnugamai thArakAiyaphA saNa parUvaNaM [253 edasta suttassa attho jadhA khettANiogaddAre utto tathA vattacco, vaTTamANakAla - maNi dvidattAdo | savvalogo vA // 70 // satthANasatthANa- vedaNa-kasAya - veuvtriyapariNadehi tinhaM logANaM saMkhejjadibhAgo, dologerhito asaMkhejjaguNo posido / mAraNaMtiya-uvavAdapadapariNadehi savvalogo phosido / vaNadikAiyaNigodajIva bAdara suhuma-pajjata - apajjattaehi keva DiyaM khettaM posidaM savvalogo // 71 // vaNaphadikAiyaNi godajIvasu humapajatta - apajattaehi satthANa- vedaNa- kasAya-mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi tisu vi kAlesu savvalogo posido / bAdaravaNaphadikAiyabAdaraNigoda-tesiM paJjatta - apajattaehiM satthANa- vedaNa-kasAyapariNadehi tisu vi kAlesu isa sUtra kA artha jaisA kSetrAnuyogadvAra meM kahA hai, usI prakAra se yahAM para kahanA cAhie, kyoMki, vartamAnakAlako Azraya karake yaha sUtra sthita hai arthAt kahA gayA hai / bAda vAyukAyika paryApta jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA sarvaloka sparza kiyA hai // 70 // svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta pariNata ukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSyaloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoMse asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvane sarvaloka sparza kiyA hai / vanaspatikAyika jIva, nigoda jIva, vanaspatikAyika bAdara jIva, vanaspatikAyika sUkSma jIva, vanaspatikAyika bAdara paryApta jIva, vanaspatikAyika bAdara aparyApta jIva, vanaspatikAyika sUkSma paryApta jIva, vanaspatikAyika sUkSma aparyApta jIva, nigoda bAdara paryApta jIva, nigoda bAdara aparyApta jIva, nigoda sUkSma paryApta jIva aura nigoda sUkSma aparyApta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai 1 sarvaloka sparza kiyA hai / / 71 / / svasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina padoMse pariNata vanaspatikAyika nigoda jIva aura unake sUkSma tathA paryApta aura aparyApta jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sarvaloka sparza kiyA hai / svasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAtapadapariNata bAdara banaspatikAyika, bAdara nigoda unake paryApta tathA aparyApta jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sAmAnya Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 72. tiNhaM logANamasaMkheJjadibhAgo, tiriyalogAdo saMkhejaguNo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi tisu vi kAlesu savvalogo posido| tasakAiya-tasakAiyapajjattaesu micchAdiTippahuDi jAva ajogikevali ti ogha // 72 // vaTTamANakAlamadIdakAlaM ca assidUNa jadhA oghamhi sAsaNAdiguNANaM parUvaNA kadA, tadhA ettha vi kAdavvA / Navari micchAiTThINaM paMciMdiyamicchAdiTThibhaMgo, mAraNaMtiyauvavAdapadaM mottUNa aNNattha savvalogattAbhAvA / tasakAiyaapajjattANaM paMciMdiyaapajjattANaM bhaMgo // 73 // vaTTamANakAlamassidUNa jadhA paMciMdiyaapajjattANaM parUvaNA kadA, tadhA ettha vi vamANakAlamassidaNa parUvaNA kAdavvA / jadhA adIdakAlamassidaNa satthANa-vedaNakasAyapadehi tihaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo loka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokase saMkhyAtaguNA aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvoMne tInoM hI kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai| trasakAyika aura trasakAyika paryApta jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna dhartamAnakAla aura atItakAlako Azraya karake jaisI ogha sparzanaprarUpaNAmeM sAsAdana Adi guNasthAnoMkI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAMpara bhI karanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki usakAyika aura trasakAyika paryApta mithyAdRSTi jIvoMkI sparzanaprarUpaNA paMcendriyamithyAdRSTi jIvoMke samAna jAnanA cAhie, kyoMki, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadako chor3akara anyatra arthAt zeSa padoMmeM sarvalokapramANa sparzanakSetrakA abhAva hai| trasakAyika labdhyaparyApta jIvoMkA sparzanakSetra paMcendriyalabdhyaparyApta jIvoMke samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai // 73 // / vartamAnakAlakA Azraya karake jisa prakArase paMcendriya labdhyaparyApta jIvoMkI sparzanaprarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAMpara bhI vartamAnakAlakA Azraya karake sparzanaprarUpaNA karanA caahie| tathA jaise atItakAlakA Azraya karake svasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAta. pariNata jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtA - trasakAyikAnA paMcendriyavatsparzanam / sa. si. 1, Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 75.] phosaNANugame jogamaggaNAphosaNaparUvaNaM [255 asaMkhejjaguNo, mAraNaMtiya-uvavAdapadehi sabalogo posido tti paMciMdiyaapajjattANaM parUvaNA kadA, tadhA ettha vi kAyavvA / evaM kAyamaggaNA samattA / jogANuvAdeNa paMcamaNajogi paMcavacijogIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 74 // evaM suttaM vaTTamANakAlamassidUNa dvidamidi edassa parUvaNaM kIramANe jadhA khecANiogaddAre paMcamaNa-vacijogimicchAdiTThINaM parUvaNA kadA, tathA ettha vi maMdabuddhisissasaMbhAlaNaTuM parUvaNA kAdayA / aha codasabhAgA desUNA, savvalogo vA // 75 // paMcamaNa-paMcavacijogimicchAdiTThIhi satthANasatthANapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / ettha satthANakhettANayaNavidhANaM jANiya kAdavyaM / eso ' vA ' saddasUcidattho / vihAra bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, tathA mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai, isaprakArase jaisI paMcendriyalabdhyaparyApta jIvoMkI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAMpara bhI sparzanaprarUpaNA karanA caahie| isaprakAra kAyamAgeNA samApta huii| yogamArgaNAke anuvAdase pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 7 // yaha sUtra vartamAnakAlakA Azraya karake sthita hai, isalie isakI prarUpaNA karanepara jaisI kSetrAnuyogadvArameM pAMvoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi jIvoMkI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAM para bhI maMdabuddhi ziSyoMke saMbhAlane ke lie sparzanaprarUpaNa karanA caahie| pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 75 // svasthAnasvasthAnapadapariNata pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyASTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokokA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para svasthAnasvasthAna kSetrake nikAlanekA vidhAna jAna karake karanA cAhie / yaha 'cA' zabdase sUcita artha hai / vihAra - 1 yogAnuvAdena vAGmAnasayogimimiyAdRSTimilokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH sarvaloko vA / sa. si. 1,8. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 76. vedaNa-kasAya-veuvviyapariNadehi aTTha coddasabhAgA desUNA posidA / ghaNalogamaTThabhAgUNatedAlIsarUvehi chiNNegabhAgo, adhologaM sAddhacauvvIsarUvehi chiNNegabhAgo, uDDalogamaTThabhAgUNasATThArasa rUvehi chiNNegabhAgo, Nara-tiriyalogehito asaMkhejjaguNo posido tti jaM uttaM hodi / mAraNaMtiyapadeNa sabalogo posido / sAsaNasammAdiTippahuDi jAva saMjadAsaMjadA oghaM // 76 // vaTTamANakAlamassidUNa jadhA khettANiogaddArassa oghamhi edesiM caduNDaM guNaTThANANaM khettaparUvaNA kadA, tadhA ettha vi sissasaMbhAlaNaTuM parUvaNA kAdavyA; Natthi koi viseso / adIdakAlamassidUNa jadhA posaNANiogaddArassa oghamhi tIdANAgadakAlesu vatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaiphriyikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha ( 4 ) bhAga sparza kiye haiM, jo ki ghanAkAra lokako AThaveM bhAgase kama tetAlIsa (424) rUpoMse vibhakta karane para eka bhAga, athavA adholokako sAr3he cauvIsa (243) rUpose vibhakta karane para eka bhAga, athavA Urdhvalokako AThaveM bhAgase kama sAr3he aThAraha (181) rUpoMse vibhakta karane para eka bhAga pramANa hotA hai| arthAt ukta tInoM hI paddhatiyoMse kSetra nikAlane para vahI dezona ATha rAju pramANa A jAtA hai|| udAharaNa-(1) ghanaloka-343 : 343 = 8 rAju. (2) adholoka- 1966 49 = 8 rAju. (3) Urdhvaloka-147 147 = 8 rAju. isaprakAra sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryaglokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikapadapariNata jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavatI pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna ___ vartamAnakAlakA Azraya karake jaisI kSetrAnuyogadvArake oghameM ina cAroM guNasthAnoMkI kSetraprarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAM para bhI ziSyoMke saMbhAlaneke lie sparzanaprarUpaNA karanA cAhie / isake atirikta anya koI vizeSatA nahIM hai| atItakAlakA Azraya karake jaisI sparzanAnuyogadvArake oghameM atIta aura anAgata kAloM kI apekSA ina cAra guNasthAna 1sAsAdanasamyagdRSTayAdInAM kSaNikaSAyAntAnAM sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1,8. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 77.] phosaNANugame maNa-vacijogiphosaNaparUvaNaM [250 edehi caduguNaTThANajIvehi chuttakhettaparUvaNA kadA, tadhA ettha vi kAdavA, visesaabhaavaa| Navari sAsaNasammAdiTThi--asaMjadasammAdiTThAsu uvavAdo patthi, uvAdeNa paMcamaga-vaci. jogANaM shagvtttthaannlkkhnnviraahaa| pamatasaMjadappahuDi jAva sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 77 // edesimaTThaNhaM guNaTThANANaM jadhA posaNANiogaddArassa oghamhi tiNNi kAle assidUNa parUvaNA kadA, tadhA ettha vi kAdayA / jadi evaM, to sutte oghamidi kiNNa parUvidaM ? Na, tadhA parUvaNAe kAyajogAviNAbhAvisajogicaubihasamugdhAdakhettapaDisehaphalattAdo / vartI jIvore, sparzita kSetrakI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAM para bhI karanA cAhie, kyoMki, usameM koI vizeSatA nahIM hai| vizeSa bAta yaha hai ki sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTiyoM meM upapAdapada nahIM hotA hai, kyoMki, upapAdake sAtha pAMcoM manoyoga aura pAMcoM vacanayogoMkA sahAnavasthAnalakSaNa virodha hai, arthAt upapAdameM ukta yoga saMbhava nahIM haiN| pramanasaMyata guNasthAnase lekara sonikAlI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI ukta jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 77 // ina AThoM guNasthAnoMkI sparzanAnuyogadvArake oghameM tInoM kAlokA Azraya karake jaisI sparzanaprarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAM para bhI karanA caahie| zaMkA-yadi aisA hai, to sUtrameM 'ogha' aisA pada kyoM nahIM kahA ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, usa prakArakI prarUpaNA kAyayogake avinAbhAvI sayogikevaloke cAroM prakArake samuddhAtakSetrake pratiSedha karaneke lie hai| vizeSArtha-yadi sUtrameM 'asaMkhejjadibhAgo' padake sthAna para 'oghaM' aisA pada diyA jAtA to kevala manoyogI aura vacanayogiyoMkA sparzanakSetra batAte samaya, jo kevala kAyayogake nimittase hI kevaloke samuddhAta hotA hai jisakA ki sparzanakSetra lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka hai, usakA pratiSedha nahIM ho pAtA, arthAt aniSTa prasaMga upasthita ho jaataa| usI aniSTApattike pratiSedhake lie sUtrameM 'oghaM' pada na dekara ' asaMkhejjadibhAgo' pada diyA hai| 1 sayogakevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1, 8. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] chakkhaMDAgame jIvANaM kAyajogIsu micchAdiTTI oghaM // 78 // satthANasatthANa--vedaNa-kasAya - veuvtriya-mAraNaMtiya uvavAdapariNadakAyajogimicchAdiTThINaM tisu vi kAlesu savvalogattuvalaMmAdo, vihAravadisatthANa - veubviyapadehi vaTTamANakAle tinhaM logANamasaMkhe AdibhAgatteNa, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgatteNa, mANusakhettAdo asaMkhejjadiguNatteNa; adIdakAle aDDa- cohasabhAgatteNa ca tullattuvalaMbhAdo, sutteNa oghamidi uttaM / sAsaNasammAdiTThipahuDi jAva [ 1, 4, 78. khINakasAyavIdarAgachadumatthA oghaM // 79 // edesimekkArasahaM guNaGkANANa tivihaM kAlamassidUga satthANAdipadANaM parUvaNA kIramANe posaNANiogaddAroghamhi jadhA tivihakAlamassidUNa ekkArasahaM guNaTThANANaM saMsthANAdiparUvaNA kadA, tathA kAdavvA Natthi ettha kovi viseso / sajogikevalI oSaM // 80 // kAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra ogha ke samAna sarvaloka hai ||78 || svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata kAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra tInoM hI kAloM meM sarvaloka pAyA jAtA hai / vihAravatsvasthAna aura vaikriyikapadapariNata ukta jIvoMne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgase, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgase, aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNe kSetrakI apekSA, tathA atItakAlameM ATha baTe caudaha ( ) bhAgapramANa sparzana se tulyatA pAI jAtI hai, isalie sUtrameM 'ogha' aisA pada kahA hai / sAsAdana samyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI kAyayogI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 79 // ina gyAraha guNasthAnoM kI tInoM kAloMko Azraya karake svasthAnAdi pardoM kI prarUpaNA karane para sparzanAnuyogadvArake oghameM jisa prakArase tInoM kAloMkA Azraya lekara gyAraha guNasthAnoMkI svasthAnAdi padasambandhI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakArase yahAM para bhI karanA cAhie, kyoMki, yahAM para koI vizeSatA nahIM hai / kAyayogI sayogikevalIkA sparzanakSetra oghake samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka hai // 80 // 1 kAyayoginAM mithyAdRSTyAdInAM sayoga kevalyantAnAmayogakevalinAM ca sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1,8, Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 81. 1 phausaNAMNugame kAyajogiphosaNaparUvaNaM [259 edassa suttassa pudhAraMbho kiMphalo ? Na, sajogikevali - cattArisamugdhAdA kAyajogaviNAbhAviNoti maMdamehAvijaNAvabohaNaphalattAdo / egajogaM kADhUNa oghamidi utte vi oghattaNNahANuvavattIdo kAyajogI vi caduNhaM samugdhAdANamatthittaM paricchijjade ce, Na esa doso, oghamidi utte imANi padANi atthi, imANi ca Natthi tti (Na) gavvade / jANi saMbhavaMti padANi tesiM parUvaNAo oghaparUvaNAe tullA ti ettiyamettaM ceva Navvade / teNa pudha suttAraMbho kAyajeogimhi cauvvihasamugdhAdANamatthittapaduppAyaNaphalo tti / orAliyakA yajogIsu micchAdiTTI oghaM // 81 // davvaTThiyaparUvaNAe oghattaM jujjade / pajjavaTThiyaparUvaNAe puNa oghattaM Natthi, orAliyajoge Niruddhe vihAra - veucviyapadANamaTTha- coddasa bhAgattANuvalaMbhAdo / tado ettha bhedaparUvaNA karade - satthANasatthANa- vedaNa-kasAya mAraNaMtiya pariNadehi tisu vi kAlesa savvalogo posido / uvavAdo Natthi, donhaM sahANavaTThANalakkhaNavirohA / vaTTamANakAle zaMkA- isa sUtra ke pRthak Arambha karanekA kyA phala hai ? samAdhAna - aisA nahIM kahanA, kyoMki, sayogikevalImeM daMDa, kapATAdi cAroM samu dAta kAyayogake avinAbhASI hote haiM, isa bAtakA maMdamedhAvI janoMko jJAna karAneke lie isa sUtra kA pRthak nirmANa kiyA gayA hai, aura yahI sUtrake pRthak nirmANakA phala hai| zaMkA- pUrvasUtra aura isa sUtrakA eka yoga arthAt eka samAsa karake ' ogha ' aisA kahane para bhI oghatva - anyathAnupapattise kAyayogI sayogikevalI meM daMDa-kapATAdi cAroM samuddhArtokA astitva jAnA jAtA hai, phira pRthak sUtra-nirmANakI kyA upayogitA hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, 'ogha' aisA kahanepara bhI ye amuka vivakSita pada hote haiM, aura ye amuka pada nahIM hote haiM, aisA vizeSa nahIM jAnA jAtA hai| kintu jo pada saMbhava haiM unakI prarUpaNAeM oghaprarUpaNA ke sAtha samAna hotI hai, itanAmAtra hI jAnA jAtA hai / isalie pRthaka sUtrakA AraMbha kAyayogI sayogikevalImeM cAroM prakAra ke samuddhAtoMkA astitva pratipAdana karanerUpa phalake lie hai / audArikakAyayogI jIvoMmeM mithyAdRSTiyoM kA sparzanakSetra ogha ke samAna sarva loka hai / / 81 // dravyArthikanakI prarUpaNA meM to oghapanA ghaTita hotA hai, kintu paryAyArthikanayakI prarUpaNA oghapanA ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, bhArikakAyayogake niruddha karanepara vihAravatsvasthAna aura vaikriyika pake sparzanakA kSetra ATha baTe caudaha ( ) bhAga nahIM pAyA jAtA hai / isase yahAMpara bhedaprarUpaNA kI jAtI hai / svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya aura mAraNAntikapadapariNata audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sarvaloka sparza kiyA hai| yahAMpara upapAdapada nahIM hai, kyoMki, audArikakAyayoga aura upapAdapada, ina donoMkA sahAnavasthAnalakSaNa virodha hai / vartamAnakAla meM vaikriyikapadapariNata Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 82. 260 ] veuvvayapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / tIdANAgadesu tinhaM logANaM saMkhejjadibhAgo, dologehiMto asaMkhejjaguNo, vAukkAiyadophosaNasa pAghaNNavivakkhAe / vihArapariNadehi orAliyakAya jogimicchAdi / hi baTTamANakAle tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / tIdANAgadakAlesu tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posidA / sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 82 // edassa vaTTamANakAla saMbaMdhisuttassa khettANiogaddAre orAliyakAyajogisa saNasuttasseva parUvaNA kAdavvA / satta coisabhAgA vA desUNA // 83 // satthANasatyANa-vihArakha disatthANa - vedaNa-kasAya- veuctriyapariNadehi sAsaNasammA rakta jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aura manuSyakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / atIta aura anAgata, ina donoM kAloM meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA saMkhyAtavAM bhAga, aura naraloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoM se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, yahAM para vAyukAyika jIvoMke vaikriyikapadasambandhI sparzanakSetrakI pradhAnatAse vivakSA kI gaI hai / vihAravatsvasthAnapada se pariNata audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura adAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| unhIM jIvoMne atItakAra aura anAgatakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / audArikakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 82 // isa vartamAnakAlasambandhI sUtrakI kSetrAnuyogadvAra meM kahe gaye audArikakAyayogI sAsAdanyagdRSTiyoMkI kSetraprarUpaNA karanevAle sUtrake samAna sparzanaprarUpaNA karanA cAhie / ukta jIvoMne ati aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama sAta baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 83 // svasthAna svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikrimikapadapariNata Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [269 1, 4, 85.] phosaNANugame kAyajogiphosaNaparUvaNaM diTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / uvavAdo Natthi / mAraNaMtiyapariNadehi satta codasamAgA deraNA posidA / keNa UNA ? isipabbhArapuDhavIe uvarimabAhalleNa / sammAmicchAdiTTIhi kevaDiyaM khettaM posidaM,logassa asaMkhejjadibhAgo // 84 // edassa suttassa parUvaNA khettANiogaddArorAliyakAyajogasammAmicchAdiTThisuttaparUvaNAe tullA / satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubiyapariNadehi orAliyasammAmicchAdiTThIhi tIdANAgadakAlesu tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / mAraNaMtiya-uvavAdA Natthi / __ asaMjadasammAdiTThIhi saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 85 // -........................... sAsAdanasamyagdRSTiyoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| ina jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai| mAraNAntikapadayariNata ukta jIvoMne kucha kama sAta baTe caudaha () bhAga sparza kiye haiN| zaMkA-yahAMpara kucha kamase kitanA kama kSetra samajhanA cAhie ? samAdhAna-ISatprAgbhAra pRthivIke uparima bhAgake bAhalyapramANase kucha kama kSetra samajhanA caahie| audArikakAyayogI samyagmithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 84 // isa sUtrakI prarUpaNA kSetrAnuyogadvArameM varNita audArikakAyayogI samyagmithyAdhiyoke kSetrakA varNana karanevAle sUtrakI prarUpaNAke tulya hai| svasthAnasvasthAna,vihAravatsvasthAna, ghedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata audArikakAyayogI samyagmithyAdRSTi jIvoMne bhatIta aura anAgatakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvApase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| audArikakAyayogI samyagmidhyAdRSTi jIvoM ke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| __ audArikakAyayogI, asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 85 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 86. satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veundhiya-mAraNaMtiyapariNadehi asaMjadasammAdiTThIhi saMjadAsaMjadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejaguNo vaTTamANaddhAe phosido| ... cha codasabhAgA vA desUNA // 86 // ___ satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubbiyapariNadehi asaMjadasammAdiTThIhi saMjadAsaMjadehi tihaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asNkhejjgunno| eso 'vA' saddasUcidattho / mAraNaMtiya (-uvavAda-) pariNadehi cha coddasabhAgA desUNA posidA, accudakappAdo uvari asaMjadasammAdidvisaMjadAsaMjadANamuvavAdAbhAvAdo / pamattasaMjadappahuDi jAva sajogikevalIhi kevaDiyaM khetaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 87 // edesimaTTaNhaM guNaTThANANaM tiNNi vi kAle assidga parUvaNaM kIramANe khetta svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikasamudrAtapadapariNata asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra vartamAnakAlameM sparza kiyA hai| audArikakAyayogI ukta donoM guNasthAnavI jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA kucha kama chaha paTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 86 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoMse pariNata audArikakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyatoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokokA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / yaha 'vA' zabdase sUcita artha hai / mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha (8) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, acyutakalpase Upara asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoMkA upapAda nahIM hotA hai| pramattasaMyata guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI baudArikakAyayogI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM mAga sparza kiyA hai // 87 // ina AThoM guNasthAnoMkI tInoM hI kAloMkA Azraya karake sparzanaprarUpaNA karanepara Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 88.] phosaNANugame kAyajogiphosaNapakhavaNaM posaNANaM mUloghapamattAdiparUvaNAe samANA parUvaNA kAdavA / Navari sajogikevalimhi kavADa-padara-logapUraNANi Nasthi' / taM kadhaM Navvade ? sajogikevalIhi logassa asaMkhejjA bhAgA savvalogo vA phosido tti sutteNa aNiddidvattAdo / orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTTI oghaM // 88 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi orAliyamissakAyajogimicchAdiTThIhi tisu vi kAlemu jeNa savvalogo phosido, teNa oghattamedesi Na virujjhade / vihAravadisatthANa-veuviyapadANametthAbhAvA NodhattaM jujjade ? hodu NAma kSetra aura sparzana anuyogadvArake mUlogha pramattAdi guNasthAnoMkI prarUpaNAke samAna prarUpaNA karanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki sayogikevalI guNasthAnameM kapATa, pratara aura lokapUraNasamuddhAta nahIM hote haiM, (kyoMki, audArikakAyayogakI avasthAmeM kevala eka daMDasamuddhAta hI hotA hai|) zaMkA-yaha kaise jAnate haiM ki audArikakAyayogI sayogikevalIke kapATa Adi tIna samuddhAta nahIM hote haiM ? samAdhAna-'yaha bAta sayogikevaliyoMne lokakA asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai| isa sUtrase nirdiSTa nahIM kI gaI hai| ( ataH hama jAnate haiM ki audArikakAyayogI sayogijinameM kapATAdi tIna samuddhAta nahIM hote haiN|) vizeSArtha-audArikakAyayogakI avasthAmeM kevala eka daMDasamuddhAta hI hotA hai| kapATasamuddhAta Adi nahIM / isakA kAraNa yaha hai ki kapATasamuddhAtameM audArikamizrakAyayoga, aura pratara tathA lokapUraNasamuddhAtameM kArmaNakAyayoga hotA hai, aisA niyama hai| isalie yahAM, audArikakAyayogakI prarUpaNA karate samaya sayogikevalImeM kapATa, pratara aura lokapUraNasamuddhAta nahIM hote haiM, aisA kahA hai| audArikamizrakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oSake samAna sarvaloka hai // 88 // svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata audArikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMne tInoM hI kAloMmeM cUMki sarvaloka sparza kiyA hai, isalie oghapanA ina padovAle jIvoMse virodhako prApta nahIM hotA hai| zaMkA-audArikamizrakAyayogI jIvoM meM vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamudAta,ina do padokA abhAva honese oghapanA nahIM banatA hai, isalie sUtra meM ogha' pada nahIM denA cAhie? samAdhAna-audArikamizrakAyayogI jIvoMke vihAravatvasthAna aura vaikriyikasamu va 1 orAlaM daMDaduge kavADajugale ya tassa missaM tu / padare ya logapUre kammeva ya hodi NAyavyo / mo.ka. 587. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 89. edesi doNhaM pi padANamabhAvo, tadhAvi padasaMkhAvivakkhAbhAvA vijjamANapadANaM phosaNassa oghapadaphosaNeNa tullattamatthi tti oghattaM Na virujjhade / / ___ sAsaNasammAiTi-asaMjadasammAiTThi-sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 89 / / edesiM tiNhaM guNaTThANANaM vaTTamANaparUvaNA khettbhNgo| satthANasatthANa-vedaNa kasAyauvavAdapariNadaorAliyomassasAsaNasammAdiTThIhi adIdakAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asNkhejjgunno| kadhaM tiriyalogasta sakhejjadimAgattaM ? deva-NeraiyamaNussa-tirikkhasAsaNasammAdiTThIhi tirikkhamaNussesuppanjiya sarIraM ghettUNa orAliyamissakAyajogeNa saha sAsaNaguNamuvyahaMtehi adIdakAle saMkhejaMgulapAhallarajjupadaraM majjhillasamuddavajja savvaM jeNa phusijadi teNa tiriyalogassa sakhejjadibhAgo tti vayaNaM juJjade / ettha vihAra-ceubdhiya-mAraNaMtiya-padANi Natthi, edesimorAliya. missakAyajogeNa sahaavaTThANavirohA / ubavAdo puNa atthi, sAsaNaguNeNa saha akkameNa khAta, ina do padoMkA abhAva bhale hI rahA Ave, tathApi padoMkI saMkhyAkI vivakSA na karanese unameM vidyamAna padoMke sparzanakI oghapadake sparzanake sAtha tulyatA hai hI, isalie oghapanA virodhako prApta nahIM hotA hai| __ audArikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura sayogikevalI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai|| 89 // ina tInoM hI guNasthAnoMke sparzanakI vartamAnakAlika prarUpaNA kSetrake samAna hai| svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAyasamuddhAta aura upapAdapadapariNata audArikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| zaMkA-tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga kaise kahA ? samAdhAna-cUMki deva, nArakI, manuSya aura tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne (yathAsaMbhava ) tiryaMca aura manuSyoMmeM utpanna hokara zarIrako grahaNa karake audArikamizrakAyayogake sAtha sAsAdanaguNasthAnako dhAraNa karate hue atItakAlameM bIcake samudra ko chor3akara saMkhyAta aMgula bAhalyavAle sampUrNa rAjupratararUpa kSetrakA sparza kiyA hai, isalie 'tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga' yaha vacana yuktiyukta hai| yahAM para vihAravatsvasthAna, vaikriyika aura mAraNAntika pada nahIM hote haiM, kyoMki, ina padoMkA audArikamizrakAyayogake sAtha avasthAnakA virodha hai / kintu upapAdapada hotA hai, kyoMki, sAsAdanaguNasthAnake sAtha akramase (yugapat) upAtta bhavazarIrake prathama samayameM Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 89. ] phosaNANugame kAyajogi phosaNaparUvaNaM [ 265 uvAttamavasarIrapaDhamasamae uvavAdovalaMbhA / micchAdiTThINaM puNa mAraNaMtiya-uvavAdapadANi labbhaMti, aNaMto orAliya misse iMdiyaapajjattarAsI saTTANe paraTThANe ca vakamaNovakamaNaM karemANo labbhaditi / satthANasatthANa- vedaNa-kasAya-uvavAdapariNadehi asaMjadasammAdiTThIhi orAli missa kAya jogIhi tIde kAle tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / kathaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgattaM ? Na, puvtraM tirikkha- maNussesu AuaM baMdhiya pacchA sammattaM ghettUNa daMsaNamohaNIyaM khaviya bAuvaseNa bhogabhUmisaMThANaasaMkhejjadIvesu uppaNNehi bhavasarIraggahaNapaDhamasamae vaTTamAhi orAliya missakAyajogaasaMjadasammAdiTThIhi adIdakAle posidatiriya logassa saMkhejjadibhAgavalaMbhA | kavADagadehi sajogikevalIhi orAliyamissakAyajoge vaTTamANehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; adIdeNa tiriyalogAdo saMkhejjaguNo posido / ettha kavADakhettAdo jagapadaruppA, vidhANaM jANiya vattavvaM / upapAda pAyA jAtA hai| mithyAdRSTi jIvoM ke bhI mAraNAntika aura upapAdapada pAye jAte haiM, kyoMki, anantasaMkhyaka audArikamizrakAyayogI ekendriya aparyApta rAzi, svasthAna aura parasthAna meM apakramaNa aura upakramaNa karatI huI, arthAt jAtI AtI, pAI jAtI hai / svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAyasamuddhAta aura upapAdapadapariNata audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / zaMkA - audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTiyoM ke upapAdakSetrako tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga kaise kahA ? samAdhAna - nahIM, kyoMki, pUrvameM tiryaca aura manuSyoM meM Ayuko bAMdhakara pIche samyaktako grahaNa kara, aura darzanamohanIyakA kSaya karake bAMdhI huI Ayuke vazase bhogabhUmikI racanAvAle asaMkhyAta dvIpoMmeM utpanna hue, tathA, bhava-zarIra ke grahaNa karaneke prathama samaya meM vartamAna, aise audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke dvArA atItakAlameM sparza kiyA gayA kSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga pAyA jAtA hai / kapATasamuddhAtako prApta, audArikamizrakAyayogameM vartamAna sayogikevaliyoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / atItakAlakI apekSAse tiryaglokase saMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para kapATasamudghAtagata kSetrakI apekSAse sparzanakSetrasambandhI jagapratarake utpAdanakA vidhAna jAna karake kahanA cAhie / ( isake lie dekho kSetraprarUpaNA pR. 49 Adi ) / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 4, 90. - veuvviyakAyajogIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 90 // evaM suttaM jeNa vaTTamANakAle paDibaddhaM teNedasta vakkhANe kIramANe jadhA khettANiogaddAre veuvviyakAyajogimicchAiTippahuDi-baddhasuttassa vakkhANaM kadaM, tadhA ettha vi kAyavvaM / aTTha teraha codasabhAgA vA desUNA / / 91 // ___ satthANasatthANapariNada-veuvviyamicchAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veuviyapariNadehi aTTa coddasabhAgA phosidA / uvavAdo Natthi / mAraNatiya. pariNadehi teraha codasabhAgA phosidA, heTThA cha, uvari satta rajjU / ghaNalogamegarUvassa aTThaterasabhAgUNa-sattAvIsarUvehi khaMDidaegakhaMDaM phosati tti vuttaM hoi / . vaikriyikakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 90 // . cUMki yaha sUtra vartamAnakAlase sambaddha hai, isalie isakA vyAkhyAna karane para jisa prakArase kSetrAnuyogadvArameM vaikriyikakAyayogI mithyAdRSTi Adika jIvoMse pratibaddha sUtrakA vyAkhyAna kiyA hai, usI prakArase yahAM para bhI karanA caahie| ... vaikriyikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMne tInoM kAloMkI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha, aura kucha kama teraha baTe caudaha bhAga sparza kiye hai // 91 // svasthAnasvasthAnapadapariNata vaikriyikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, aura vaikriyikasamuddhAtapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (2) bhAga sparza kiye haiN| yahAM para upapAdapada nahIM hotA hai, (kyoMki, mizrayoga aura kArmaNakAyayogake sivAya anya yogoMke sAtha upapAdapadakA sahAnavasthAnalakSaNa virodha hai)| mAraNAntikasamuddhAtapadapariNata ukta jIvoMne (kucha kama) teraha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM, jo ki merutalase nIce chaha rAju aura Upara sAta rAju jAnanA cAhie / ghanAkAralokako eka rUpake ATha baTe teraha (I) bhAgase kama sattAisa (265) rUpoMse khaMDita (vibhakta) karane para eka khaMDa pramANa kSetrakA sparza karate haiM, aisA artha kahA gayA samajhanA caahie| . . Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 93.] phosaNANugame kAyajogiphosaNaparUvaNaM [267 sAsaNasammAdiTThI oghaM // 92 // edassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgo| satthANasatthANapariNadaveuvviyakAyajogisAsaNasammAdiTThIhi tiNDaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / ettha tiriyaloyassa saMkhejjadibhAgaparUvaNaM puvvaM va vattavyaM / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-beuvviyapariNadehi aTTha coddasabhAgA phosidA / uvavAdo Natthi / mAraNaMtiyapariNadehi bAraha codasabhAgA phosidA / teNoghamidi juJjade / sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI oghaM // 93 // jeNedesiM vaddamANaparUvaNA khettoghaparUvaNAe tullA, teNoghaM hodi / adIdaparUvaNA vi phosaNogheNa tullA / taM jahA- satthANasatthANapariNadehi tihaM logANamasaMkhejjadimAgo, tiriyalogasta saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiyapariNadehi aTTha coddasabhAgA desUNA phosidA / asaMjada vaikriyikakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghasparzanake samAna hai // 92 // isa sUtrakI vartamAna sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai / svasthAnasvasthAna. padapariNata vaikriyikakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokokA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgakI prarUpaNA pUrvake samAna hI karanA caahie| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoMse pariNata vaikriyikakAyayogI jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiN| inake upapAdapada nahIM hotA hai / mAraNAntikasamuddhAtapadase pariNata ukta jIvoMne bAraha baTe caudaha (13) bhAga sparza kiye haiN| isalie sUtrameM diyA gayA 'ogha ' yaha pada yuktisaMgata hai| vaikriyikakAyayogI samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA sparzana oghake samAna hai // 93 // cUMki ina donoM guNasthAnavI jIvoMkI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetrasambandhI oghaprarUpaNAke tulya hai, isalie unakI sparzanaprarUpaNA oghake tulya hotI hai| atIta. kAlika sparzanaprarUpaNA bhI oghasparzanaprarUpaNAke samAna hai| vaha isa prakArase hai-svasthAnasvasthAnapadapariNata baikriyikakAyayogI samyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvAne sAmAnyaloka lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiN| Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 94. sammAdissi uvavAdo Natthi / sammAmicchAdiTThissa mAraNaMtiya uvavAdo Natthi / teNettha vi oghattamedersi juJjade / veDavviyamissakAyajogIsu micchAdiTTi sAsaNasammAdiTTi asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM logassa asaMkhejjadibhAgo // 94 // " edasya suttassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgo / satthANasatthANa- vedaNa-kasAya uvavAdapariNadaveucciyamissakAyajogimicchAdiTThIhi adIdakAle tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / vihArava disatthANave uvviya-mAraNaMtiya padANi Natthi / sAsaNasammAdiTThissa vi evaM caiva vattavyaM, vANaveMtarajodisi yadevANamasaMkhejjAvAsesu tiriyalogassa saMkhejjadibhAga moTThahiya TThide sAsaNANamupapattidaMsaNAdo | asaMjadasammAiTThIhi satthANasatthANa vedaNa-kasAya-uvavAda pariNadehi caunhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido, vANaveMtara- jodi siya vaikriyikakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai / vaikriyikakAyayogI samyagmithyAdRSTi jIvoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| isalie yahAM para bhI oghapanA bana jAtA hai / vaikriyikamizrakAyayogI jIvoMmeM mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 94 // isa sUtra kI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetrake samAna hai / svasthAnasvasthAna, bedanA, kaSAya aura upapAdapadapariNata vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMne atItakAlameM sAmAnya loka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vaikriyikamizrakAyayogI jIvoMke vihAravatsvasthAna, vaikriyika aura mAraNAntikasamuddhAta, ye pada nahIM hote haiN| sAsAdanasamyadRSTi guNasthAnakI bhI sparzanaprarUpaNA isI prakAra se kahanA cAhie / tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgako vyApta karake sthita vAnavyantara aura jyotiSka devoMke asaMkhyAta AvAsoMmeM sAsAvanasamyagdRSTi jIvoM kI utpatti dekhI jAtI hai / svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya aura upapAdapadapariNata vaikriyikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 96.] phosaNANugame kAyajogiphosaNaparUvaNaM [269 bhavaNavAsiesu edesimuvavAdAbhAvA; sammAdihiuvavAdapAoggasodhammAdiuvarimavimANANaM tiriyalogassa asaMkhenadibhAge ceva avaTThANAdo / AhArakAyajogi-AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 95 // ___edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgA / satthANasatthANa-vihAravadisatthANavedaNa-kasAyapariNadehi AhArakAyajogipamattasaMjadehi tIde kAle caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejadibhAgo phosido / uvavAda veudhiyaM Nasthi / mAraNaMtiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, mANusakhetAdo asNkhejjgunno| AhAramissakAyajogipamattasaMjadehi satthANa-vedaNa-kasAyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejadibhAgo phosido| kammaiyakAyajogIsu micchAdiTThI oghaM // 96 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-uvavAdapariNadehi micchAdiTThIhi tisu vi kAlesu pAnavyantara, jyotiSka aura bhavanavAsI devoM meM inakA, arthAt vaikriyikamizrakAyayogI jIvoMkA, upapAda nahIM hotA hai| samyagdRSTi jIvoMke upapAdake prAyogya saudharmAdi uparima vimAnoMkA tiryaglokake asaMkhyAtaveM bhAgameM hI avasthAna dekhA jAtA hai / AhArakakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogI jIvoMmeM pramattasaMyatoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 95 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAtapariNata AhArakakAyayogI pramattasaMyata jIvoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aura manuSya kSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| AhArakakAyayogiyoMke upapAda aura vaikriyikapada nahIM hote haiM / mAraNAntikapadapariNata AhArakakAyayogI jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| svasthAna, vedanA aura kaSAyasamuddhAta, ina padoMse pariNata AhArakamizrakAyayogI pramatsasaMyatoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| kArmaNakAyayogI jIvoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkI sparzanaprarUpaNA odhake samAna svasthAnasvasthAna, vedamA, kaSAya aura upapAdapadapariNata kArmaNakAyayogI mithyA. ravi jIvoMne tInoMhI kAloMmeM cUMki sarpaloga sparza kiyA hai, isalie sUtrameM 'bho aisA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 97. jeNa savvalogo phosido, teNa sutte oghamidi vRttaM / ettha vihAravadi satthANa-veubviyamAraNaMtiyapadANi Natthi / sAsaNasammAdiDIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejadi. bhAgo // 97 // edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgA / ekkAraha coisabhAgA deNA // 98 // ettha uvavAdavadiritta sesapadANi Natthi, kammaiyakAyajogavivakkhAdo / uvavAde vaTTamANA sAsaNA heTThA paMca, uvari cha rajjUo phusati ti ekkAraha codasabhAgA phosidakhettaM hodi / asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 99 // edassa parUvaNA khettabhaMgo, vaTTamANakAlapaDibaddhatAdo | cha cosabhAgA deNA // 100 // pada kahA hai| yahAM, arthAt kArmaNakAthayogI mithyAdRSTiyoMke, vihAravatsvasthAna, vaikriyika aura mAraNAntikasamudvAta, itane pada nahIM hote haiN| kArmaNa kAyayogI sAsAdanasamyagdRSTiyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 97 / isa sUtra kI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetrake samAna hai / kArmaNa kAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne tInoM kAloMkI apekSA kucha kama gyAraha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / / 18 / / sipara upapAdapadako chor3akara zeSa pada nahIM haiM, kyoMki, kArmaNakAyayogakI vivakSA kI gaI hai / upapAdapada meM vartamAna sAsAdanasamyagdRSTi jIva meruke mUlabhAgase nIce pAMca rAju aura Upara acyutakalpataka chaha rAju pramANa kSetrakA sparzana karate haiM, isalie gyAraha baTe caudaha (14) bhAga pramANa sparza kiyA huA kSetra ho jAtA hai / kArmaNakA yogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 99 // vartamAna kAlase prati saMbaddha honese isa sUtra kI sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNA ke samAna hai / kArmaNakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne tInoM kAloMkI apekSAse kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / / 100 / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 1, 102.] phosaNANugame vedamagagNAphosaNaparUvaNaM [ 271 ettha vi uvavAdapadamekkaM ceva / tirikkhAsaMjadasammAiviNo jeNuvari cha rajjUo gaMtUNuppajjati, teNa phosaNakhattaparUvaNaM cha-coddasabhAgamettaM hodi / heTThA phosaNaM paMcarajjupamANaM Na labbhade, NeraiyAsaMjadasammAdiTThINaM tirikkhesuvavAdAbhAvA / sajogikevalIhi kevaDiyaM khetaM phosidaM, logassa asaMkhejjA bhAgA savvalogo vA // 101 // padaragadakevalIhi logassa asaMkhejjA bhAgA phosidA, logaperaMtaTThidavAdavalaesu apvitttthjiivpdesttaado| logapUraNe savvalogo phosido, vAdavalaesu vi pvitttthjiivpdesttaado| evaM jogamaggaNA samattA / vedANuvAdeNa ithiveda-purisavedaesu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 102 // edassa suttassa parUvaNA khettabhaMgo, vaTTamANakAlapaDibaddhattAdo / ............ yahAM para bhI kevala upapAdapadahI hotA hai| tiryaca asaMyatasamyagdRSTi jIva cUMki merutalase Upara chaha rAju jAkarake utpanna hote haiM, isalie sparzanakSetrakI prarUpaNA chaha baTe caudaha 6 bhAga pramANa hotI hai / merUtalase nIce pAMca rAju pramANa sparzanakSetra nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, nArakI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA tiryaMcoM meM upapAda nahIM hotA hai| kArmaNakAyayogI sayogikevaliyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 101 // __ pratarasamuddhAtako prApta kevaliyoMne lokake asaMkhyAta bahubhAga sparza kiye haiM, kyoMki, lokaparyaMta sthita vAtavalayoMmeM kevalI bhagavAnke Atmapradeza pratarasamuddhAtameM praveza nahIM karate haiN| lokapUraNasamuddhAtameM sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, lokake cAroM ora vyApta vAtavalayoMmeM bhI kevalI bhagavAnake Atmapradeza praviSTa ho jAte haiN| isaprakAra yogamArgaNA samApta huii| vedamArgaNAke anuvAdase strIvedI aura puruSavedI jIvoMmeM mithyAdRSTiyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 102 // . vartamAnakAlase sambaddha honeke kAraNa isa sUtrakI prarUpaNA kSetrake samAna hai| . 1 vedAnuvAdena-strIpuMvedaibhidhyAdRSTimilokasyAsaMkhyeyabhAgaH spRSTaH aSTau nava caturdazabhAgA vA dezonAH sarvaloko vA / sa. si. 1,8. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 103. aTTacodasabhAgA desUNA, savvalogo vA // 103 // -- satthANatthehi micchAdiTThIhi adIdakAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido| ettha vANaveMtara-jodisiyAvAse sakhejajoyaNabAhallaM rajjupadaraM ca ghettUNa tiriyalogassa saMkhejadibhAgo saahedvvo| vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuvviyapariNadehi aTTha codasabhAgA phosidA, aTTharajju. baahll-rjjupdrpribhmnnsttijuttdevitthi-purisvedmicchaaditttthiinnmuvlNbhaado| mAraNaMtiyauvavAda-pariNadehi savvalogo phosido, dupdprinndmicchaaditttthiinnmgmmpdesaabhaavaado| - sAsaNasammAdihIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejadibhAgoM // 104 // edassa suttassa parUvaNA khettabhaMgo, vttttmaannkaalpddibddhttaado| aTTha Nava codasabhAgA desUNA // 105 // strIvedI aura puruSavedI mithyAdRSTi jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga tathA sarvaloka sparza kiyA hai // 103 // svasthAnastha strIvedI aura puruSavedI mithyAdRSTi jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahAM para vAnavyantara aura jyotiSka devoMke AvAsoMko, tathA saMkhyAta yojana pramANa bAhalyavAle rAjupratarako grahaNa karake tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sAdhalenA caahie| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtapariNata ukta jIvoMne ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, ATha rAju bAhalyavAle rAjupratarapramANa kSetrameM paribhramaNakI zaktise yukta deva strI aura puruSavedI mithyAdRSTi jIva pAye jAte haiN| mAraNontikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai, kyoMki, mAraNAntika aura upapAda, ina donoM padoMse pariNata strI aura puruSavedI mithyAdRSTi jIvoMke ayamyapradezakA abhAva hai| strI aura puruSavedI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 104 // dhartamAnakAlase sambaddha hone ke kAraNa isa sUtrakI prarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| strI aura puruSavedI sAsAdanasamyagdRSTiyoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha tathA nau baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 105 // 1sAsAdanasamyagdRSTimirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau nava caturdazabhAgA vA deshonaaH| sa. si. 1,8. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 105. ] phosaNANugame itthi - purisavedaya phosaNaparUvaNaM [ 273 , satthANatthehi sAsaNasammAdiTThIhi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido, adIdakAlavivakkhAdo | ettha vi puvvaM va tiNi khettANi ghettUNa tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo darisedavvo / eso 'vA saddaTTho / vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAyapariNadehi aTTha cohasabhAgA desUNA phosidA, aTTharajjubAhallarajjupadarabbhaMtare devitthi - purisasAsaNANaM gamaNAgamaNaM paDi paDisehAbhAvA / mAraNaMtiyapariNadehi Nava codasabhAgA desUNA phosidA / heTThA paMca rajjU phosaNaM kiNNa labbhade ! Na, raiehiMto itthi - purisavede sAsaNANaM tirikkha-maNussesu mAraNaMtiyamellamANANamabhAvAdo, tirirakkhitthi - purisavedasAsaNANaM NirayagadiM mAraNaMtiyaM mellamANANamabhAvAdo ca / uvavAdapariNadehi ekkAraha cohasabhAgA dekhaNA phosidA / sutte uvavAdaphosaNaM kiNNa vRttaM ? Na, phosaNasutte uvavAdavivakkhAbhAvA / NirayAdo AgacchaMtehi paMca ukta donoM vedavAle svasthAnastha sAsAdana samyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai; kyoMki, yahAMpara atItakAlakI vivakSA hai| yahAMpara bhI pUrvake samAna tInoM kSetroMko grahaNa karake tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga darzAnA cAhie / yahI sUtrapaThita 'vA' zabdakA artha hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAtapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM; kyoMki, ADa rAju bAhalvAle rAjupratara ke bhItara deva strI aura puruSavedI sAsAdana samyagdRSTi jIvoMke gamanAgamanake prati pratiSedhakA abhAva hai / mAraNAntikasamuddhAta pariNata ukta jIvoMne kucha kama nau baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM / zaMkA - merutalase nIce pAMca rAjupramANa sparzanakSetra kyoM nahIM pAyA jAtA hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, nArakiyoMse strI aura puruSavedI tiryacoM aura manuSyoM meM mAraNAntikasamuddhAta karanevAle sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA abhAva hai; tathA narakagatike prati mAraNAntikasamuddhAta karanevAle strI aura puruSavedI tiryaca sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA bhI abhAva hai / upapAdapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama gyAraha baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiM / zaMkA - sUtra meM upapAdapadasambandhI sparzanakA pramANa kyoM nahIM kahA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, sparzanAnugama sambandhI sUtrameM upapAdapadakI vivakSAkA abhAva hai| narakagati se AnevAle jIvoMkI apekSA pAMca rAju, aura devagatise AnevAle jIvoMkI Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] kkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 4, 106. rajjU, devehiMto AgacchaMtehi cha rajjU phosidA ti ekkAraha codasabhAgA phosaNakhettaM hodi / sammAmicchAdiTTi asaMjadasammAdiTTIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 106 // edasya suttassa parUvaNA khettabhaMgo, vaTTamANakAlavivakkhAdo / aTTa cohasabhAgA vA dekhaNA phosidA // 107 // - satthANatthehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido, tIdakAlavivakkhAdo / vihAravadi satthANa vedaNakasAya - deucciya-mAraNaMtiya pariNadehi aTTha cohasabhAgA deNA phosidA / gavari sammA micchAiTThINaM mAraNaMtiyaM Natthi / uvavAdapariNadehi cha codasabhAgA deNA phosidA / Navari sammAmicchAdiTThINaM uvavAdo Natthi / itthivedesu asaMjadasammAdiTThINaM uvavAdo Natthi / saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 108 // apakSA chaha rAju sparza kiye gaye haiM / isa prakAra gyAraha baTe caudaha ( 11 ) bhAga upapAdakA sparzanakSetra hai / veda aura puruSavedI samyagmithyAdRSTi tathA asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai || 106 // vartamAnakAlakI vivakSA honese isa sUtra kI prarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna jAnanA cAhie / ukta jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 107 // svasthAnastha strIvedI aura puruSavedI tRtIya va caturtha guNasthAnavartI jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai; kyoMki, yahAM para atItakAlakI vivakSA kI gaI hai / vidvAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha ( 4 ) bhAga sparza kiye haiM / vizeSa bAta yaha hai ki samyagmithyAdRSTi jIvoMke mAraNAntikasamuddhAtapada nahIM hotA hai / upapAdapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM / vizeSatA yaha hai ki samyagmithyAdRSTi jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai | strIvedI jIvoM meM asaMyatasamyagdRSTiyoMkA upapAda nahIM hotA hai / / veda aura puruSavedI saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 108 // 1 asaMyata samyagdRSTibhiH saMyatAsaMyateloM kasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si, 1, 8. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 110.] phosaNANugame itthi-purisavedayaphosaNaparUvarNa .[275 edassa suttassa parUvaNA khettabhaMgo, vivakkhidavaTTamANakAlattAdo / cha codasabhAgA desUNA // 109 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-beubdhiyapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido, vivkkhidaatiidkaalttaado| mAraNaMtiyapariNadehi cha codasabhAgA desUNA phosidA, accudakappAdo uvari tirikkhasaMjadAsaMjadANamuvavAdAbhAvA / pamattasaMjadappahuDi jAva aNiyaTTiuvasAmaga-khavaehi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 110 // edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgaa| adIdakAle edehi satthANa-vihAravedaNa-kasAya-veudhiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo phosido| pamattasaMjade tejAhArapadANaM vi evaM ceva vattavyaM / Navari isthivede tejAhAra vartamAnakAlakI vivakSA honese isa sUtrakI sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna jAnanA caahie| strIvedI aura puruSavedI saMyatAsaMyata jIvoMne atIta aura anAgataka lakI vivakSAse kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 1.9 // ___ svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikiyikapadapariNata strIvedI aura puruSavedI saMyatAsaMyata jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai kyoMki, yahAMpara atItakAlakI vivakSA kI gaI hai| mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, acyutakalpase Upara tiryaMca saMyatAsaMyata jIvoMkA upapAda nahIM hotA hai| strIvedI aura puruSavediyoM meM pramattasaMyata guNasthAnase lekara anivRttikaraNa upazAmaka aura kSapaka guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 110 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| atItakAla meM svasthAnasvasthAna. vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura kriyikasamuddhAtapariNata inhIM ukta jIvAne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| pramattasaMyata guNasthAnameM taijasasamuddhAta aura AhArakasamuddhAta, ina donoM hI padoMmeM isI prakArase sparzanakSetra kahanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai.ki-strIvedameM 1 pramattAyanivRttivAvarAntAnAM sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, 8. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.5 chakkhaMDAgame jIvaTThANa [1, 1, 111. Natthi / mAraNaMtiya-pariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido| . NauMsayavedaesu micchAdiTThI oghaM // 111 // satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadaNaqsayavedamicchAdiTThIhi tisu vi kAlesu jeNa savvalogo phosido; vihArapariNadehi tisu vi kAlesu tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido ti; teNa oghattaM jujjade / kiMtu veubdhiyapadassa oghabhaMgo Na hodi, tattha veubbiyapadaM vaTTamANakAle tiriyalogassa saMkhejadibhAgamettamadIdakAle ubhayattha vi aha paMca cohasabhAgA ti? Na, padavisesavivakkhAmAveNa oghaNiddesassa virohAbhAvA / / sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asNkhejjdibhaago|| 112 // tejasa aura AhArakasamuddhAta, ye donoM pada nahIM hote haiN| mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| napuMsakavedI jIvoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oSake samAna sarvaloka hai||111|| zaMkA-svasthAnakhasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntika aura upapAda, ina padoMse pariNata napuMsakavedI mithyAdRSTi jIvoMne tInoM hI kAloMmeM cUMki sarvaloka sparza kiyA hai| tathA vihAravatsvasthAnapadapariNata ukta jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA bhasaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isalie sUtrameM kahA gayA oghapanA ghaTita ho jAtA hai| kintu vaikriyikapadakA sparzanakSetra oghake samAna ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, vahAM para, arthAt oghaprarUpaNAmeM (dekho pR. 148), vaikriyikapadakA vartamAnakAlameM tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAgamAtra, aura bhaMtItakAlameM donoM hI sthalopara, arthAt oghaprarUpaNAmeM aura AdezaprarUpaNAke antargata, vedaprarUpaNAmeM mATha baTe caudaha (4) tathA pAMca baTe caudaha (15) bhAgapramANa sparzanakSetra kahA hai? samAdhAna nahIM, kyoMki, padavizeSakI vivakSAkA abhAva honese sUtrameM oghapadakA nirdeza virodhako prApta nahIM hotA hai| napuMsakavedI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 112 // 1 napuMsakavedeSu mithyAdRSTInA sAsAdanasamyagdRSTInA va sAmAnyokta sparzanam / sa. si. 1, 8. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 114.] phosaNANugame NasayavedayakosaNaparUvaNaM (377 edassa vaTTamANaparUvaNA khettmNgo| bAraha codasabhAgA vA desUNA // 113 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubbiyapariNadehi NaqsayasAsaNehi tIdANAgadakAlesu tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo phosido, phaanniikdtirikkhsaasnnraasittaado| uvavAdapariNadehi ekkA. raha codasabhAgA desUNA phosidA, NaqsagavedatirikkhasAsaNesuppajjamANadeva-NeraiyANaM ch-pNcrjjubaahlltiriypdrphosnnovlNbhaado| mAraNaMtiya-pariNadehi bAraha cohasabhAgA phosidA, Neraiya-tirikkhANaM pNc-sttrjjuvaahllrjjupdrphosnnovlNbhaado| ___ sammAmicchAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 114 / / ____edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgo / satthANasatthANa-vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veubbiyapariNadehi NaqsayavedasammAmicchAdiTThIhi tIde kAle tiNhaM logANama isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| napuMsakavedI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA kucha kama bAraha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 113 // __ svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata napuM. sakavedI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atIta aura anAgatakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtayAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asakhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, yahAM para tiryaMca sAsAdana jIvarAzikI pradhAnatA hai| upapAdapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama gyAraha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiN| kyoMki, napuMsakavedI tiryaya sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM meM utpanna honevAle devoMkI apekSA chaha rAju, aura nArakiyoMkI apekSA pAMca rAju, isaprakAra milakara gyAraha rAju bAhalyavAle tiryapratarapramANa sparzanakSetra pAyA jAtA hai| mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne bAraha baTe caudaha (13) bhAga sparza kiye haiN| kyoMki, nArakiyoMke pAMca rAju aura tiryacoMke sAta rAju, isaprakAra bAraha rAju bAhalyavAlA rAjupratarapramANa sparzanakSetra pAyA jAtA hai| . napuMsakavedI sabhyagmithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 114 // isa satrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetrake samAna hai| svasthAnasvasthAna, bihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata napuMsakavedI samyagmidhyAhRSTi jIboMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA 1 samyagmibhyAraSTimilokaspAsaMkhyeyabhAgaH spRSTaH / sa. si. 1, 6. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278] chakkhaMDagime jIvaTThANaM saMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo, tiriyarAsissa pAdhaNNAdo / mAraNaMtiya-uvavAdA Nasthi / asaMjadasammAdihi-saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa . asaMkhejjadibhAgo // 115 // edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgA / cha codasabhAgA desUNA // 116 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya veubiyapariNadehi Naqsagaveda-asaMjadasammAdiTThi-saMjadAsaMjadehi tiNDaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / eso 'vA' saddavo / mAraNaMtiyapariNadehi cha codasabhAgA desUNA phosidA, accudakappAdo uvari tirikkhAsaMjadasammAiTThi-saMjadAsaMjadANaM gamaNAbhAvA / uvavAdapadaM nntthi| Navari asaMjadasammAdiTThIhi uvavAdapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asNkhejjgunno|| pamattasaMjadappahuDi jAva aNiyaTTi tti oghaM // 117 // saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| kyoMki, yahAMpara tiryaca. rAzikI pradhAnatA hai / yahAMpara mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| napuMsakavedI asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 115 / / isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| ukta jIvoMne atIta aura anAgatakAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 116 // . ... svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata napuMsakavedI asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMNyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yaha 'pA' zabdakA artha hai / mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiM; kyoMki, acyutakalpase Upara asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata tiryaMcoMke gamanakA abhAva hai| yahAMpara upapAdapada nahIM hotA hai / vizeSa bAta yaha hai ki upapAdapadapariNata asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtayAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAta guNA kSetra sparza kiyA hai| ___ ukta napuMsakavedI jIvoM meM pramattasaMyata guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai // 117 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 119.] phosaNANugame NaQsayavedayaphosaNaparUvaNaM [279 pamatte tejAhArAbhAvAdo oghattaM Na jujjade ? Na, sutte padavivakkhAe viNA sAma* NNaNidesAdo / sesaM ciMtiya vattavyaM / ___ apagadavedaesu aNiyaTTippahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 118 // edassa suttassa vaTTamANAdIdakAlaparUvaNA oghAdo Na bhijjadi ti sutte oghamidi bhaNidaM / sajogikevalI oghaM // 119 // egajogo kiNNa kado ? Na, puvyakhetteNa sajogikhettassa adIda-vaTTamANakAlesu tullattAbhAvAdo egajogattANuvavattIe / edassa vi suttassa attho sugamo ti Na kiMci buccde| evaM vedamaggaNA samattA / zaMkA-pramatta guNasthAnameM napuMsakavedI jIvoMke taijasa aura AhArakasamuddhAtakA abhAva honese sUtrokta oghapanA nahIM ghaTita hotA hai ? samAdhAna - nahIM, kyoMki, sUtrameM ukta donoM padavizeSoMkI vivakSAke vinA sAmAnya nirdeza kiyA gayA hai| zeSa padoMkA sparzanakSetra vicAra karake kahanA caahie| apagatavedI jIvoMmeM anivRttikaraNa guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 118 // ___ isa sUtrakI vartamAna aura atItakAlasambandhI sparzanaprarUpaNA oghasparzanaprarUpaNAse bhinna nahIM hai, isalie sUtra meM 'ogha' yaha pada kahA hai| apagatavedI sayogakevalI jinoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 119 // zaMkA-Uparake sUtrakA aura isa sUtrakA, arthAt donoM sUtroMkA, eka yoga (samAsa) kyoM nahIM kiyA ? ___ samAdhAna nahIM, kyoMki, pramattasaMyatAdike kSetrase sayogikevaloke kSetrake atIta aura vartamAnakAlameM samAnatAkA abhAva honese ekayogapanA nahIM bana sakatA hai| .. isa sUtrakA bhI artha sugama hai, isalie vizeSa kucha bhI nahIM kahA jAtA hai| .. isaprakArase vedamArgaNA samApta huii| 1 apagatavedAnAM ca sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, 8. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280) ' chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 120. . kasAyANuvAdeNa kodhakasAi-mANakasAi-mAyakasAi-lobhakasAIsu micchAdiTippahuDi jAva aNiyaTTi ti oghaM // 120 // . edassa suttassa adIda-vaTTamANakAle assidUNa parUvaNe kIramANe phosaNamUloghAdo Na keNa vi aseNa bhijjadi ti oghamidi suttavayaNaM suTTha saMbaddhaM / tado mUloghaparUvaNaM suDDa saMbhAliya ettha sissANaM paDiboho kAyavyo / lohagayavisesAvavohaNaTThamuttarasuttaM bhaNNadeNavari lobhakasAIsu suhumasAMparAiyauvasamA khavA oghaM // 121 // kudo ? oghasuhumasAMparAiyauvasama-khavagehiMto edesiM visesAbhAvA / so ca visesAbhAvo sissANaM snnnnidriseyvyo| akasAIsu caduTThANamoghaM // 122 // kaSAyamArgaNAke anuvAdase krodhakaSAyI, mAnakaSAyI, mAyAkaSAyI aura lomakaSAyI jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 120 // __isa sUtrakI atIta aura vartamAnakAlako Azraya karake prarUpaNA karanepara sparzanAnuyogadvArakI mUla oghaprarUpaNAle kisI bhI aMzase bheda nahIM hai, isalie 'ogha' aisA sUtravacana susambaddha hai| ataeva mUla oghaprarUpaNAko bhaleprakAra saMbhAla karake yahAMpara ziSyoMko pratibodhita karanA caahie| aba lobhakaSAyagata vizeSatAke avabodhanArtha uttara sUtra kahate haiM vizeSa bAta yaha hai ki lomakaSAyI jIvoMmeM sUkSmasAmparAyaguNasthAnavatI upa. zamaka aura kSapaka jIvoMkA kSetra oghake samAna hai // 121 // kyoMki, oghanirUpita sUkSmasAmparAyaguNasthAnavI upazamaka aura kSapakoMse kaSAyamArgaNAkI dRSTise prarUpita ina jIvoMke koI vizeSatA nahIM hai| vaha vizeSatAkA abhAva ziSyoM ke lie bhalIbhAMti dikhAnA caahie| akaSAyI jIvoMmeM upazAntakaSAya Adi cAra guNasthAnavAloMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 122 // 1 kaSAyAnubAdena catuSkaSAyANAM sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1,8. 2 akaSAyANAM ca sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, 8, Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 121.] phosaNANugame madi-sudaaNNANiphosaNaparUvaNaM [281 NAmegadesaggahaNe vi NAmillasaMpaccao hodi tti caduTThANasaheNa vIdarAgANaM caduNhaM guNaTThANANaM gahaNaM hodi / tesiM parUvaNA sugamA, oghsmaannttaado| __ evaM kasAyamaggaNA smttaa|| NANANuvAdeNa madiaNNANi-sudaaNNANIsu micchAdiTThI oghaM // 123 // jeNa satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadamadi-sudaaNNANimicchAdiTThIhi tisu vi kAlesu sabalogo, vihAra-veubbiyapariNadehi aTTha coddasabhAgA phosidA, teNa oghamidi jujjade / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 124 // ogho jeNa aNeyapayAro micchAdiDioghAdibhedeNa, teNa kassodhassa ettha gahaNaM hodi ti Na Navvade 1 jeNogheNa sAsaNasammAdiTThINaM pagariseNa paJcAsattI atthi, tasseva "kisI bhI nAmake eka dezake grahaNa karanepara bhI nAmavAloMkA sampratyaya ho jAtA hai' isa nyAyake anusAra 'catuHsthAna' zabdase upazAntakaSAya Adi vItarAgI cAroM guNasthAnoMkA grahaNa ho jAtA hai / unake sparzanakI prarUpaNA oghake samAna honese sugama hai| isaprakAra kaSAyamArgaNA samApta huii| jJAnamArgaNAke anuvAdase matyajJAnI aura zrutAjJAniyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 123 // cUMki svasthAnakhasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata matyazAnI tathA zrutAzAnI mithyAdRSTi jIvoMne tInoM hI kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai, tathA vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAtapadapariNata jIvoMne ATha baTe caudaha (Ta) bhAga sparza kiye haiM, isalie sUtrokta 'ogha' yaha vacana ghaTita ho jAtA hai|| ___ukta donoM prakArake ajJAnI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra odhake samAna hai // 124 // zaMkA-cUMki, mithyAdRSTi-ogha, sAsAdanasamyagdRSTi-ogha, Adike bhedase mogha aneka prakArakA hai, isalie yahAMpara kisa oghakA grahaNa kiyA jA rahA hai, yaha nahIM jAnA jAtA hai ? samAdhAna -jisa oghake sAtha sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkI prakarSatAse pratyAsatti hai, usakA hI grahaNa yahAMpara kiyA jA rahA hai| 1jJAnAnuvAdena matyajJAnizrutAjJAninA mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTInA sAmAnyoktaM sprshnm| sa.si. 1,5. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282) chakkhaMDAgame jIvahANaM [1, 4, 125. gahaNaM / keNa saha ettha puNa pagariseNa paJcAsattI vijjade ? sAsaNasammAdidvissa ogheNa / vaTTamANakAle caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo sagasavvapadakhetuvalaMbhAdo / tIde kAle vi satthANeNa tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgassa, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgassa, aDDAijAdo asaMkhejjaguNassa; vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuviyapadesu aTTha codasabhAgamettassa, mAraNaMtiya-uvavAdapadesu vArasekkArasa-coddasabhAgakhettassuvalaMbhAdo / edamatthapadaM savvattha vattavyaM / .. vibhaMgaNANIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 125 // edassa suttassa parUvaNA khettabhaMgA, vttttmaannkaalsNbNdhittaado| aTTa codasabhAgA desUNA savvalogo vA // 126 // - satthANapariNadehi vibhaMgaNANamicchAdiTThIhi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido| eso 'vA' . zaMkA-to yahAMpara kisa oghake sAtha prakarSatAse pratyAsatti hai ? ' samAdhAna-sAsAdanaguNasthAnake oghake sAtha prakarSatAse pratyAsatti hai, kyoMki, ghartamAnakAlameM sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA apane sarvapadoMkA sparzanakSetra pAyA jAtA hai| atItakAlameM bhI svasthAnapadakI apekSA sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA, tathA vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadoM meM ATha baTe caudaha (4) bhAgamAtra; tathA mAraNAntika aura upapAda, ina do padoM meM kramazaH bAraha baTe caudaha (13) aura gyAraha baTe caudaha (14) bhAgapramANa sparzanakA kSetra pAyA jAtA hai / yaha arthapada sarvatra kahanA caahie| vibhaMgajJAniyoM meM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 125 // vartamAnakAlase sambandha hone ke kAraNa isa sUtrakI sparzanaprarUpaNA kSetrake samAna hai| vibhaMgajJAnI jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA ATha baTe caudaha bhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 126 // svasthAnasvasthAnapadase pariNata vibhaMgavAnI mithyAdRSTi jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yaha 'vA' zabdakA artha hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, 1 vibhaMgajJAninA mithyAdRSTInA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH, sarvaloko vA / sa. si. 1,. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 128.] phosaNANugame madi-suda-auSiNANiphosaNaparUvaNe (283 saddaTTho / vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubdhiyapariNadehi aTTha coddasabhAgA dekhaNA; mAraNatiyapariNadehi savvalogo phosido / sesaM sugamaM / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 127 // kudo ? vaTTamANakAle sagasavvapadANaM caduNhaM logANamasakhejadibhAgatteNa, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNatteNa; tode kAle satthANassa tiNhaM logANamasaMkhejjadimAgatteNa, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgatteNa, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNatteNa; vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veuvviyapadANaM desUNa-aTTha-coddasabhAgatteNa mAraNaMtiyassa desUNa-vAraha-codasabhAgatteNa, oghasAsaNasammAdiTThikhetteNa sristtuvlNbhaado| kadhaM sAricche egattaM ? Na, dayaTThiyaNayaNibaMdhaNavavahArANaM sarise vi egattAlaMbaNANamuvalaMbhA / / AbhiNivohiya-suda-audhiNANIsu asaMjadasammAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 128 // kaSAya, aura vaikriyikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiN| mAraNAntikasamuddhAtapadapariNata ukta jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai / zeSa artha sugama hai| vibhaMgajJAnI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 127 // vibhaMgazAnI sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA sparzanakSetra oghake samAna honekA kAraNa yaha hai ki vartamAnakAlameM svakIya sarvapadoMke sparzanakSetrakI sAmAnyaloka Adi cAra lokoMke asaM. khyAtaveM bhAgase, tathA ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNitakSetrale atItakAlameM svasthAnasvasthAnapadakA sAmAnyaloka Adi tIna lokoMke asaMkhyAtaveM bhAgase, tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgase, tathA ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNita kSetrase, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamuddhAta, ina padoMkA kucha kama ATha baTe caudaha (4) bhAgase, aura mAraNAntikasamuddhAtakA kucha kama bAraha baTe caudaha (11) bhAgakI apekSA, oghaprarUpita sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnake sparzanakSetrake sAtha sadRzatA pAI jAtI hai| zaMkA-sAdRzyamAtra honepara sUtroMmeM 'ogha' pada dvArA ekatva kaise kahA jA samAdhAna-nahIM, kyoMki, dravyArthikanayaniyandhanaka vyavahAroMkI sadRzatA honepara bhI ekatvAvalambI vyavahAra pAye jAte haiN| AminibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAniyoMmeM asaMyatasabhyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgacha pastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra odhake samAna hai // 128 // 1 sAsAdanasamyagdRSTInA sAmAnyokta sparzanam / sa, si. 1,8. 1 AminibodhikazrutAvadhimanaHparyayakevalajJAninA sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, .. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28.] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 129. .. edassa suttassa attho sugamo, mUloghamhi vitthareNa parUvidattAdo / tattha NANavisesaNeNa viNA sAmaNNeNa parUvidamidi ce Na, sAmaNNeNa parUvide vi sA madi-sudaNANaparUvaNA ceya, madi-sudaNANavadirittachadumatthasammAdiTThINamaNuvalaMbhA / odhiNANavirahidasammAdiTThINamuvalaMbhA odhiNANassa oghataM Na juJjade ce Na, ettha davyapamANeNa ahiyArAbhAvA / oghaasaMjadasammAdidviAdiphosaNehi odhiNANaasaMjadasammAdidviAdiphosaNANaM sarisattuvalaMbhAdo odhiNANassa oghattaM jujade ceya / / maNapajjavaNANIsu pamattasaMjadappahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 129 // adIda-vaTTamANakAle savyapadANamoghasavvapadehi sarisattuvalaMbhAdo ettha vi oghataM jujjde| kevalaNANIsu sajogikevalI oghaM // 130 // isa sUtrakA artha sugama hai, kyoMki, mUloghameM vistArase prarUpaNa kiyA jA cukA hai| zaMkA-usa mUlodha sparzanaprarUpaNAmeM to zAnamArgaNArUpa vizeSaNake vinA sAmAmyase hI kathana kiyA gayA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, sAmAnyase prarUpita hone para bhI vaha matijJAna aura zrutabhAnakI hI prarUpaNA hai, kyoMki, matijJAna aura zrutajhAnase rahita chamastha samyagdRSTi jIva nahIM pAye jAte haiN| zaMkA-avadhijJAnase rahita samyagdRSTi jIva to pAye jAte haiM, isalie avadhijJAnake bhoghapanA nahIM ghaTita hotA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, yahAM para dravyapramANake adhikAra yA prakaraNakA abhAva hai| ogha asaMyatasamyagdRSTi Adi jIvoMke sparzanakSetrake sAtha avadhijJAnI asaMyatasamya. gdRSTi AdikoMke sparzanasambandhI kSetroMkI sadRzatA pAye jAnese avadhijJAnake oghapanA ghaTita ho hI jAtA hai| ___ manaHparyayajJAniyoMmeM pramattasaMyataguNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachaprastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oSake samAna hai // 129 // atIta aura vartamAnakAlameM manaHparyayajJAniyoM meM saMbhavita sarvapadoMke sparzanakI ogha. dharNita sarvapadoMke sparzanake sAtha sadRzatA pAI jAnese yahAM para bhI oghapanA yuktisaMgata hai| kevalajJAniyoMmeM sayogikevalI jinoMkA sparzanakSetra oSake samAna hai||130|| Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 1, 133. phosaNANugame saMjadaphosaNaparUvaNaM [285 edassa attho sugamo, oghamhi parUvidattAdo, kevalaNANavadirittasajogikevalINamabhAvA oghasajogiparUvaNANaM paDi sAmaNNA / ajogikevalI oghaM // 131 // edassa vi attho sugamo, oghamhi parUvidattAdo / pudha suttAraMbho kimaho ? Na, sajogi-ajogikevalINaM vaTTamANAdIdakAleNa paccAsatIe abhAvAdo egajogattANuvavacIe / evaM NANamaggaNA samattA / saMjamANuvAdeNa saMjadesu pamattasaMjadappahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 132 / / ettha oghaparUvaNAdo Na ko vi' bhedo asthi, vivakkhidasaMjamasAmaNNAdo / Na ca saMjamasAmaNNavirahidA saMjadA asthi, tesimasaMjadattappasaMgAdo / sajogikevalI oghaM // 133 // __ isa sUtrakA artha sugama hai, kyoMki, oghameM prarUpaNa kiyA jA cukA hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki kevala mAnase rahita sayogikevaliyoMke abhAva honese oghavarNita sayogijinoMkI prarUpaNAoM ke prati samAnatA hai| kevalajJAniyoM meM ayogikevalI jinoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 131 // oghameM prarUpita honese isa sUtrakA bhI artha sugama hai| zaMkA-to phira pRthak sUtrakA AraMbha kisalie kiyA gayA hai? samAdhAna-nahIM, kyoMki, sayogI aura ayogikevaliyoMke vartamAna aura atIta. kAlake sAtha pratyAsattikA abhAva honese eka yogapanA bana nahIM sakatA thA, ataH pRthak sUtrAraMbha kiyA gayA hai| isaprakAra jJAnamArgaNA samApta huii| saMyamamArgaNAke anuvAdase saMyatoMmeM pramattasaMyata guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai||132|| yahAMpara oghaprarUpaNAse koI bhI bheda nahIM hai, kyoMki, saMyamasAmAnyakI vivakSA hai| bhaura saMyamasAmAnyase rahita saMyata hote nahIM haiN| yadi saMyamake vinA bhI saMyamI hone lage; to phira asaMyatapanekA prasaMga prApta ho jaaygaa| saMyatoMmeM sayogikevalIkA sparzanakSetra oSake samAna hai // 133 / / 1 saMyamAnuvAdena saMyatAnA sarveSa x x sAmAnyokta sparzanam / sa. si. 1, 8. pratiSu * ko sthi' ma pratau ko chi' iti paatthH| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 134. - pudha suttAraMbho kimaTTho ? Na, pubillehi saha phosaNeNa paccAsattiabhAvappadaMsaNaphalattAdo / sesaM sugamaM / sAmAiyacchedovaTThAvaNasuddhisaMjadesu pamattasaMjadappahuDi jAva aNiyaTTi tti oghaM // 134 // edaM pi suttaM sugamamidi Na ettha kiMci vattavyamasthi / - parihArasuddhisaMjadesu pamatta-apamattasaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo // 135 // . edassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgA / satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNakasAya-veubbiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejadibhAgo; mAraNaMtiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo tIde kAle phosido / pamatte tejAhAraM Natthi, laddhIe uvari laddhINamabhAvA / zaMkA-to phira pRthak sUtrakA AraMbha kisalie kiyA gayA hai ? ___ samAdhAna-nahIM, kyoMki, pUrvokta jIvoMke sparzanake sAtha sayogikevalIke sparzanase pratyAsattike abhAvakA pradarzana karanA hI pRthak sUtrakA phala hai| zeSa artha sugama hai| - sAmAyika aura chedopasthApanAzuddhisaMyatoMmeM pramattasaMyata guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 134 // ___ yaha sUtra bhI sugama hai, isalie yahAMpara kucha bhI vaktavya nahIM hai| . parihAravizuddhisaMyatoMmeM amana aura apramattasaMyatoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza kiyA hai // 135 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, ghedanA, kaSAya aura vaikriyikapada pariNata ukta jIdhoMne sAmAnyaloka Adi dhAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga tathA mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi bAra lokoMkA asaMNyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNA kSetra atItakAla meM sparza kiyA hai| vizeSa bAta yaha hai ki pramattaguNasthAnameM taijasasamuddhAta aura AhArakasamudAta, ye do pada nahIM hote haiM, kyoMki, labdhike Upara dUsarI kabdhiyAM nahIM hotI haiN| Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 138.] phosaNANugame saMjada-saMjadAsajadaphosaNaparUvaNaM [287 suhumasAMparAiyamuddhisaMjadesu muhumasAMparAiya uvasamA khavA oghaM // 136 // edassa suttassa atyo sugamo, oghamhi parUvidattAdo / jahAkkhAdavihArasuddhisaMjadesu caduTTANI oghaM // 137 // caduNDaM TANANaM samAhAro caduTThANI; sA oghaM bhavadi, jahAkkhAdasaMjadacaduguNaTThANANaM parUvaNA oghasarisA ti jaM vuttaM hodi / saMjadAsaMjadA oghaM // 138 // ___ saMjamANuvAdeNa saMjamAsaMjama-asaMjamANaM kadhaM gahaNaM hodi ? eso saMjamANuvAdo Na saMjamameva parUvedi, kiMtu saMjamaM saMjamAsaMjamamasaMjamaM ca / teNedesi pi gahaNaM hodi / jadi evaM, to edisse maggaNAe saMjamANuvAdavavadeso Na, jujade ? Na, aMba-NibavaNaM va pAdhaNNapadamAseja saMjamANuvAdavavadesajuttIe / sesaM sugamaM / sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyatoMmeM sUkSmasAmparAyika upazamaka aura kSapaka jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 136 // __ oghameM prarUpita honese isa sUtrakA artha sugama hai| yathAkhyAtavihAravizuddhisaMyatoMmeM antima cAra guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai / / 137 // cAra sthAnoMke samAhArako catuHsthAnI kahate haiN| una cAroM guNasthAnoMkI sparzanaprarUpaNA oghake samAna hotI hai / arthAt, yathAkhyAtasaMyamavAle antima cAra guNasthAnoMkI prarUpaNA oghake sadRza hotI hai, aisA kahA gayA samajhanA caahie| saMyatAsaMyata jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 138 // zaMkA-saMyamamArgaNAke anuvAdase saMyamAsaMyama aura asaMyama, ina donoMkA grahaNa kaise hotA hai? samAdhAna-saMyamamArgaNAke anuvAdase na kevala saMyamakA hI grahaNa hotA hai, kintu saMyama, saMyamAsaMyama aura asaMyamakA bhI grahaNa hotA hai| zaMkA-yadi aisA hai to isa mArgaNAko saMyamAnuvAdakA nAma denA yukta nahIM hai ? samAdhAna nahIM, kyoMki, 'Amravana' vA 'nimbavana' ke samAna prAdhAnyapadakA Azraya lekara 'saMyamAnuvAdase ' yaha vyapadeza karanA yuktiyukta ho jAtA hai| zeSa sUtrakA artha sugama hI hai| 1xx saMyatAsaMyatAnA xx sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1,8, .......... Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] chakkhaMDAgame jIvANaM asaMjadesu micchAdiTTippahuDi jAva oghaM // 139 // edaM pi sutaM sugamaM, ogha hi micchAdiDiAdica duguNadvANaparUtraNANa paruvidattAdo / evaM saMjamamaggaNA samattA / [ 1, 4, 139. asaMjadasammAdiTTitti daMsaNANuvAdeNa cakkhudaMsaNIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 140 // edaM sutaM sugamaM khettANiogaddAre uttaTThAdo | a codabhAgA deNA savvalogo vA // 141 // satthANatthehi cakkhudaMsaNimicchAdiTThIhi tinhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; vihAra-vedaNa-kasAya- veuntriya - pariNadehi desUNa codasabhAgA; mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi savvalogo posido / asaMyata jIvoM meM mithyAdRSTiguNasthAna se lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI asaMyata jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 139 // yaha sUtra bhI sugama hai, kyoMki, ogha meM midhyAdRSTi Adi cAraguNasthAnoM kI prarUpaNAoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai / isa prakAra saMyamamArgaNA samApta huI / darzanamArgaNA ke anuvAda se cakSudarzaniyoM meM mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 140 // yaha sUtra sugama hai, kyoMki, kSetrAnuyogadvAra meM isakA artha kahA jA cukA hai / cakSu darzanI mithyAdRSTi jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 141 // svasthAnastha cakSudarzanI mithyAdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai | viddAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata ukta jIvoMne sarvaloka sparza kiyA hai / 1 xx asaMyatAnAM ca sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, 8. 2 darzanAnuvAdena cakSurdarzaninAM mithyAdRSTayA dikSINakaSAyAntAnAM paMcendriyavat / sa si. 1, 8, Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 144.] phosaNANugame cakkhu-acakkhu-odhidaMsaNiphAsaNaparUvaNaM [289 . sAsaNasammAdiDippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 142 // ___ oghasAsaNasammAdidviAdisayalaguNaSTThANehiMto cakkhudaMsaNisAsaNasammAdidviAdi- . guNaTThANANaM Na kovi bhedo, ckkhudNsnnvdirittsaasnnaadigunntttthaannaannmbhaavaado| teNa oghamidi suTu jujjde| acakkhudaMsaNIsu micchAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA ti ogha / / 143 // evaM pi suttaM sugama, oghamhi vitthareNa parUvidattAdo / Na ca oghaparUvidamicchAdidviAdikhINakasAyapajaMtaguNaTThANANi acakkhudaMsaNavirahidANi atthi, tadhANuvalaMbhAdo / teNedesi savvesi pi oghattaM jujjade / odhidasaNI odhiNANibhaMgo // 144 // sugamamedaM suttN| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakapAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI cakSudarzanI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai / / 142 // ogha sAsAdanasamyagdRSTi Adi sakala guNasthAnoMle cakSudarzanI sAsAdanasamyagdRSTi Adi samasta guNasthAnoMke sparzanasambandhI kSetroMkA koI bheda nahIM hai, kyoMki, cakSu: darzanase rahita sAsAdanAdi guNasthAnoMkA abhAva hai / isalie 'ogha' yaha pada bhalI bhAMti ghaTita ho jAtA hai| acakSudarzaniyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI acakSudarzanI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna yaha sUtra bhI sugama hai, kyoMki, oghaprarUpaNAmeM vistArase prarUpaNa kiyA jA cukA hai / aura oghaprarUpita mithyAdRSTi Adi kSINakaSAyaparyaMta guNasthAna acakSudarzanase virahita haiM nahIM; kyoMki, aisA dekhane meM nahIM AtA / isalie ina sabhI guNasthAnoMke oghapanA yuktisaMgata hai| avadhidarzanI jIvoMkA sparzanakSetra avadhijJAniyoMke samAna hai // 144 // yaha sUtra sugama hai| 1 pratiSu 'kottha ' iti paatthH| - 2 acakSurdazaninA mithyAdRSTayAdikSINakaSAyAntAnatxx sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1,8. 3 avadhi-kevaladarza ninau ca sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1,8... Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 145. kevaladasaNI kevalaNANibhaMgo // 145 // edaM pi sugamaM / evaM daMsaNamaggaNA samattA / lessANuvAdeNa kiNhalessiya-NIlalessiya-kAulessiyamicchAdiTThI oghaM // 146 // jeNa satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi kiNhaNIla-kAulessiyamicchAdiTThIhi tisu vi kAlesu savvalogo, vihArapariNadehi adIda-vaTTamANeNa tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo; vaTTamANakAle veubbiyapariNadehi ( tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, ) tiriyaloyassa saMkheja dibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; adIde paMca codasabhAgA posidA; teNa oghattaM juJjade / vihAra-veubbiyapadesu desUNaTTha-codasabhAgaposaNakhettAbhAvA oghattaM Na ghaDade idi paccavaTThANaM Na kAyavvaM, sutte padavisesAbhAvA / sabalogattametteNa sarisattamAloviya oghattuvavattIe / kevaladarzanI jIvoMkA sparzanakSetra kevalajJAniyoM ke samAna hai // 145 // yaha sUtra bhI sugama hai| ___ isa prakAra darzanamArgaNA samApta huii| lezyAmArgaNAke anuvAdase kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 146 // cUMki svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata kRSNa, nIla aura kApotalezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMne tInoM hI kAloMmeM sarva loka sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAnapadapariNata ukta jIvoMne atIta aura vartamAnakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaM. khyAtarANA kSetra sparza kiyA hai, tathA vartamAnakAlameM vaikriyikapadapariNata ukta jIvoMne (sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, ) tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai tathA atItakAlameM ukta jIvoMne pAMca baTe caudaha (5) bhAga sparza kiye haiM; isalie oghapanA bana jAtA hai| zaMkA-vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamuddhAta, ina do padoMmeM dezona ATha baTe caudaha (14) bhAgapramANa sparzanakSetrake abhAva honese oghapanA ghaTita nahIM hotA hai ? samAdhAna-aisI zaMkA nahIM karanI cAhie, kyoMki, sUtra meM padavizeSakI vivakSAkA abhAva hai| sarvalokapramANa kSetrakI sadRzatAko dekhate hue oghapanA bana jAtA hai / 1 lezyAnuvAdena kRSNanIlakApotalezyairmidhyAdRSTibhiH sarvalokaH spRSTaH / sa. si. 1, 8, phAsaM savaM loyaM tihANe asuilessANaM / go. jI. 545. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 148.] phosaNANugame kiNha-NIla-kAulessiyaphosaNaparUvaNaM [291 ...sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejdibhaago|| 147 // edasta suttassa parUvaNA khettabhaMgo, allINavaTTamANattAdo / paMca cattAri ve codasabhAgA vA desUNA // 148 // satthANasatthANa-vihAra-vedaNa-kasAya-veubiyapariNadehi kiNha-NIla-kAulessiyasAsaNehi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejjaguNo posido / deve mottUNa Neraiya-apajjattabhavaNavAsiya-vANa-tara-jodisiya-tiriyatirikkhasu ceva edassa khattassuvalaMbhAdo tiriyalogassa saMkhejadibhAgattamuvavaNaM / mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi kiNha-NIla-kAulessiyasAsaNehi jahAkameNa desUNA paMca cattAri ve coddasabhAgA posidA / Neraiehito tirikkhesu uppajjamANasAsaNe pekkhidUNa esA phosaNaparUvaNA kadA / devehiMto eiMdiesu mAraNaMtiyaM mellamANasAsaNakhette gahide ukta tInoM azubhalezyAoMvAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 147 // vartamAnakAlako vyApta karanese isa sUtrakI prarUpaNA kSetrake samAna hai / tInoM azubhalezyAoMvAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama pAMca baTe caudaha, cAra baTe caudaha aura do baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 148 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata kRSNa, nIla aura kApotalezyAvAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAsavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAI dvIpase asaMkhyAta. guNA kSetra sparza kiyA hai / kalpavAsI devoMko chor3akara nArakI, aparyApta bhavanavAsI, vAnavyaMtara aura jyotiSkadeva tathA tiryaglokavartI tiryaMcoM meM hI yaha ukta kSetra pAyA jAnese tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kSetrakA kathana yuktisaMgata hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata chaThI pRthivIke nArakI sAsAdanasamyagdRSTi kRSNalezyAvAle jIvoMne kucha -kama pAMca baTe caudaha (24) bhAga, nIlalezyAvAle pAMcavIM pRthivIke nArakI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kucha kama cAra baTe caudaha (11) bhAga, aura kApotalezyAvAle tIsarI pRthivIke nArakI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kucha kama do baTe caudaha (3) bhAga sparza kiye haiN| nArakiyose tiryaMcoMmeM utpanna honevAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMko dekhakara arthAt unakI apekSAse yaha sparzanaprarUpaNA kI gaI hai| - 1 sAtAdanasamyagdRSTimilokasyAsaMkhyeyabhAgaH paMca catvAro dvau caturdazabhAgA kA dezonAH / sa. si, 1, 8 1 ka pratau / tiriya ' iti pATho nAsti / . Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 148. pucillakheteNa saha jahAkameNa vArasa-ekkArasa-Nava-caudasabhAgamettakhettaM kiNNa labbhadi tti utte Na labbhadi, devANamappaNo Auvacarimasamao ti pubillateu-pamma-sukkalessANaM viNAsAbhAvA / kiNha-NIla-kAulessiyatirikkha-maNusasAsaNANameiMdiesu mAraNaMtiyaM mellamANANaM satta coddasabhAgA uvari lambhaMti tti heDillakhettehi saha vArasekkArasa-Nava-codasabhAgamettakhettaM kiNNa labbhade ? Na, tirikkha-maNusauvasamasammAiTThINaM uvasamasammattakAlabhaMtare suTTa saMkiliTThANaM pi saMjadAsaMjadANaM va kiNha-NIla-kAulessAo Na hoti ti gurUvadesaMtarajANAvaNahU~ tahANuvadesAdo / devesu tirikkhagaIe ubavaNNesu uvavAdasta ekArasa-dasaaTTa-coddasabhAgamettakhettaM kiNNa labbhade ? Na, kiNha-NIla-kAulessAhi saha acchiUNa pacchA tAhi saha uvavAdAbhAvAdo / Na ca lessA uvavAdasamANakAlabhAviNI maggaNA hoi, zaMkA-devoMse ekendriyoMmeM mAraNAntikasamuddhAta karanevAle jIvoMke sAsAdana guNasthAnasambandhI kSetrake grahaNa karanepara pUrvokta kSetrake sAtha yathAkramase bAraha baTe caudaha (14) bhAga, gyAraha baTe caudaha (1) bhAga, aura nau baTe caudaha (24) bhAgapramANa sparzanakSetra kyoM nahIM pAyA jAtA hai ? samAdhAna-aisI zaMkA para uttara dete haiM ki nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, devoMke apanI Ayuke antima samaya paryanta apanI pUrvavartI teja, padma aura zukla lezyAoMkA vinAza nahIM hotA hai, isalie ukta prakArakA kSetra nahIM kahA gyaa| __zaMkA-kRSNa, nIla aura kApota lejhyAvAle tathA ekendriyoM meM mAraNAntikasamuddhAta karanevAle sAsAdanasamyagdRSTi tiryaMca aura manuSyoMke sAta baTe caudaha (4) bhAga to Upara sparzanakSetra pAyA jAtA hai, isalie use adhastana ukta kSetroMke sAtha grahaNa karane para bAraha baTe caudaha (13) bhAga, gyAraha baTe caudaha (14) bhAga aura nau baTe caudaha (14) bhAgapramANa kSetra kyoM nahIM pAyA jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, upazamasamyaktvakAlake bhItara atyanta saMklezako prApta hue bhI tiryaMca aura manuSya upazamasamyagdRSTi jIvoMke saMyatAsaMyatoMke samAna kRSNa, nIla aura kApota lezyAeM nahIM hotI haiM, isa prakArakA eka dUsarA gurukA upadeza hai, yaha bAta batalAne ke lie vaisA upadeza nahIM diyA hai| zaMkA-tiryaMcagatimeM utpanna hone vAle devoM meM upapAdapadakA gyAraha baTe caudaha, daza baTe caudaha aura ATha baTe caudaha bhAgapramANa kSetra kyoM nahIM pAyA jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, kRSNa, nIla aura kApota lezyAoMke sAtha rahakara pIche unhIMke sAtha upapAda nahIM pAyA jAtA hai| vizeSArtha-devoM meM tInoM azubhalezyAeM aparyAptakAla meM hI hotI haiN| pIche niyamase Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 149.] phosaNANugame kiNha-NIla-kAulessiyaphosaNaparUvaNaM [293 AdheyapuvvuttarakAlesu asatIe aahaarttvirohaado| tamhA suttuttameva hodu, girvjttaado| sammAmicchAdidvi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 149 // edassa vadRmANaparUvaNA khettbhNgo| satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa kasAya zubhalezyA ho jAtI hai / ataeva kRSNa, nIla aura kApotalejhyAke sAtha rahanevAle devoMke upapAda kA abhAva batalAyA, kyoMki, devoMkA maraNa na to aparyAptakAla meM hI hotA hai aura na pUrI Ayuke samApta hue vinA hii| ataH yaha kahanA yuktisaMgata hI hai ki kRSNa, nIla aura kApota lezyAoMke sAtha rahakara pIche upapAda nahIM hotA hai| dUsarI bAta yaha hai ki lezyAmArgaNA upapAda-samAna-kAlabhAvinI nahIM hai, kyoMki, AdheyarUpa pUrva aura uttara kAloM meM avidyamAna lezyAke AdhArapanekA virodha hai| isalie sUtrokta hI sparzanakSetrakA pramANa honA cAhie, kyoMki, vahI pramANa nirdoSa pAyA jAtA hai| vizeSArtha- yahAMpara lezyAmArgaNA upapAda-samAnakAla-bhAvinI nahIM hai, aisA kahanekA yaha abhiprAya hai ki jisa prakArase vivakSita jIvake pUrva bhavako chor3aneke pazcAt uttara bhavako grahaNa karane ke sAtha hI gati, yoga, AhAra Adi yathAsaMbhava kitanI hI mArgaNAeM parivartita ho jAtI haiM, usa prakAra lezyAmArgaNA parivartita nahIM hotI hai / isakA kAraNa yaha hai ki jIva jisa lezyAse maraNa karatA hai usI lezyAse hI utpanna hotA hai, aisA ekAnta niyama hai| aura isI niyamake kAraNa bhavanatrika devoMke aparyAptakAlameM tIna azubha lezyAoMkA astitva mAnA gayA hai| isI bAtako siddha karane ke lie jo hetu diyA gayA hai, usakA bhI abhiprAya yahI hai ki yadi upapAda hone ke sAtha hI lezyAke parivartanakA niyama avazyaMbhAvI hotA, to maraNa karane ke pUrvakAlameM aura uttarakAla meM vivakSita lezyAke parivartita ho jAnese AdhAra-AdheyapanA bana jAtA, arthAt , maraNakAla aura upapAdakAlarUpa pUrvottarakAla Adheya bana jAte aura unameM honevAlI lezyA AdhAra bana jAtI / kintu bhavaparivartanake ho jAne para bhI lezyAparivartana hotA nahIM hai, isalie kahA gayA hai ki AdheyarUpa pUrva aura uttara kAloMmeM vivakSita lejhyAkA parivartana na honese AdhArapanA nahIM bana sakatA hai| ukta tInoM azubhalezyAvAle samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 149 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, bihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata tInoM azubhalezyAvAle 1 samyamiNyAdRSTayasaMyatasamyagdaSTi milokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1, 6. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 4, 150. veubbiyapariNadehi tilessiyasammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, ( tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, ) aDDAijjAdo asNkhejjgunno| kudo ? pahANIkayatirikkharAsittAdo / mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi kiNha-NIlalessiyaasaMjadasammAdiTThIhi caduNDaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo, chaTTa-paMcamapuDhavIhito mANusesu AgacchamANaasaMjadasammAdiTThINaM paNadAlIsajAyaNalakkhavikkhaMbhapaMca-cattArirajjuAyadakhecavalaMbhAdo / mAraNaMtiya-uvavAdapariNadakAulessiyaasaMjadasammAdiTTIhiM tiNDaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo, kAulessAe saha asaMkhejesu dIvesu paDhamapuDhavIe ca uppjjmaannkhiysmmaadihichuttkhettrghnnaado| ___ teulessiesu micchAdiTThi-sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 150 / / edassa parUvaNA khettabhaMgA, allINavadRmANattAdo / samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, (tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga,) aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, yahAMpara tiryaMca rAzikI pradhAnatA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda. padapariNata kRSNa aura nIlalezyAvAle asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpale asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai, kyoMki, chaThI aura pAMcavIM pRthivIse manuSyoM meM AnevAle kramazaH kRSNa aura nIla lezyAke dhAraka asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke paiMtAlIsa lAkha yojanapramANa viSkambhavAlA, chaThI pRthivIkI apekSA pAMca rAju aura pAMcavIM pRthivIkI apekSA cAra rAju Ayata (lambA) sparzanakSetra pAyA jAtA hai| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata kApotalezyAvAle asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki yahAMpara kApotalezyAke sAtha asaMkhyAta dvIpoMmeM aura prathama pRthivImeM utpanna hone vAle kSAyikasamyagdRSTi jIvoMse sparzita kSetrakA grahaNa kiyA gayA hai| tejolezyAvAloMmeM mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 150 // vartamAnakAlako grahaNa karanese isa sUtrakI prarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| 1 ma pratINIla-kAu' iti paatthH| tejolezyairmidhyAdRSTisAsAcanasamyagdRSTibhilokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau nava caturdazabhAgA vA deshonaa| sa. si. 1, 8. www.jainelibrary.on Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 153.] phosaNANugame teulessiyaphosaNaparUvaNaM [295 aTTa Nava codasabhAgA vA desUNA // 151 // satthANapadapariNadehi teulessiyamicchAdidvi-sAsaNasammAdiTThIhi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido| eso 'vA' sddttttho| vihAra-vedaNa-kasAya--veubbiyapariNadehi aTTha-codasabhAgA, mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi Nava divaGka-caudasabhAgA posidA / sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 152 // edassa parUvaNA khettbhNgaa| aTTha codasabhAgA vA desUNA // 153 // satthANapariNadehi doguNaTThANajIvehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriya tejolezyAvAle mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha aura kucha kama nau baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 151 // svasthAnasvasthAnapadapariNata tejolezyAvAle mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yaha 'vA' zabdakA artha hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadase pariNata jIvoMne ATha baTe caudaha (4) bhAga, mAraNAntikasamuddhAtapariNata ukta jIvoMne nau baTe caudaha (24) bhAga aura upapAdapadapariNata unhIM jIvoMne Der3ha baTe caudaha (34) bhAga sparza kiye haiN| tejolezyAvAle samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 152 // isa sUtrakI prruupnn| kSetraprarUpaNAke samAna hai| ukta jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 153 // svasthAnapadapariNata samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi, ina donoM guNasthAnavartI tejolezyAvAle jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA ................... 1 te ussa ya saTThANe logassa asaMkhabhAgametaM tu / aDacodasabhAgA vA desUNA hoti NiyameNa // go. jI. 546 . 2 evaM tu samugghAde Nava coddasabhAgayaM ca kiMcUrNa / uvavAde paDhamapadaM divaDacoddasa ya kiMcUrNa // go. jI. 547. 3 samyagmithyAdRSTayasaMyatasamyagdRSTimilokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si. 1, 8. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [1, 4, 1540 logassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / vihAra vedaNa-kasAya-ubdhiyamAraNaMtiyapariNadehi desUNa-aTThacoddasa bhaagaa| uvavAdapariNadedi divaDDa-coddasabhAgA desUNA posidA / Navari sammAmicchAdihissa mAraNaMtiya-uvavAdA nntthi| saNakkumAra-mAhiMde teulessA atthi tti uvavAdassa desUNa-tiNNi-caudasabhAgA kiNNa hoti ? Na, sodhammIsANAdo saMkhejjANi ceva joyaNANi gaMtUga saNakkumAra-mAhiMdakappapAraMbho hodUNa divaDDarajjumhi prismttiido| tassuparimaperate teulessiyA kiNNa hoMti ? Na, tassa heDimavimANe ceva teulessAsaMbhavovadesA / saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 15 // edassa parUvaNA khettabhaMgA, vaTTamANakAlasaMbaMdhAdo / divaDDa codasabhAgA vA desUNA // 155 // saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha (6) bhAga sparza kiye haiN| upapAdapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama Der3ha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiN| vizeSa bAta yaha hai ki samyagmithyAdRSTi jIvoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| __ zaMkA-sAnatkumAra aura mAhendrakalpameM tejolezyA hotI hai, isalie upapAdakA dezona tIna baTe caudaha ( bhAgapramANa sparzanakSetra kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna nahIM, kyoMki, saudharma aura IzAnakalpase saMkhyAta yojana hI Upara jAkara sAnatkumAra aura mAhendrakalpa prArambha hokara Der3ha rAjupara samApta ho jAtA hai| zaMkA-sAnatkumAra-mAhendrakalpake uparima vimAnake antataka tejolezyAvAle jIva kyoM nahIM hote haiM ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, usa kalpake adhastana vimAnoMmeM hI tejolezyAke honekA upadeza pAyA jAtA hai| tejolezyAvAle saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 154 // vartamAnakAlase sambaddha honese isa sUtrakI prarUpaNA kSetrake samAna hai| tejolezyAvAle saMyatAsaMyata jIvoMne kucha kama Der3ha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 155 // 1 saMyatAsaMyatailokasyAsaMkhyeyamAgaH adhyardhacaturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si. 1, 8. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ........................." 1, 4, 158.] phosaNANugame pammalessiyaphosaNaparUvaNaM [297 satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubiyapariNadateulessiyasaMjadAsaMjadehi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejjaguNo posido| mAraNaMtiyapariNadehi divaDDa-codasabhAgA posidaa| uvavAdo Natthi / pamatta-appamattasaMjadA oghaM // 156 // evaM suttaM sugama, oghamhi parUvidattAdo / pammalessiesu micchAdiTTippahuDi jAva asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgoM // 157 // sugamamedaM suttaM, khettamhi uttatthAdo / aTTa codasabhAgA vA desUNA // 158 // satthANapariNadapammalessiyamicchAdiTThi-sAsaNasammAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejjadimAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaM svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata tejolezyAvAle saMyatAsaMyata jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikasamuddhAtapadapariNata ukta jIvoMne (kucha kama) Der3ha baTe caudaha (34) bhAga sparza kiye haiM / ina jIvoMke upapAdapada nahIM hotA hai| tejolezyAvAle pramattasaMyata aura apramattasaMyata jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 156 // oghameM prarUpita honese yaha sUtra sugama hai / padmalezyAvAloMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 157 // kSetraprarUpaNAmeM kahe jAneke kAraNa yaha sUtra sugama hai| padmalezyAvAle ukta guNasthAnavI jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga spaze kiye haiM // 158 // svasthAnapadapariNata padmalezyAvAle mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, 1 pramattApramattailokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1, 8. - 2 padmalezyaimithyAdRSTa yAdyasaMyatasamyagdRSTayantairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH sa. si. 1,8. Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 159. khejjaguNo; vihAra-vedaNa-kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiyapariNadehi desUNa? coddasabhAgA posidaa| uvavAdapariNadehi desUNapaMca codasabhAgA posidaa| Navari sammAmicchAdihissa mAraNaMtiyauvavAdA Natthi / saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejjdibhaago|| 159 // - edaM pi suttaM sugama. khettANiogaddAre utttthaado| uttameva kimidi puNo uccade ? Na, maMdabuddhisissassa saMbhAlaNaTuM tppruuvnnaado| paMca codasabhAgA vA desUNA // 160 // satthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veuvviyapariNadehi pammalessiyasaMjadAsaMjadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDhAijjAdo asaMkhejjaguNo; mAraNaMtiyapariNadehi desUNA paMca codasabhAgA posidA / tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikapadapariNata padmalezyAvAle ukta jIvoMne kucha kama ATha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiN| upapAdapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama pAMca baTe caudaha (54) bhAga sparza kiye haiN| vizeSa bAta yaha hai ki samyagmithyAdRSTi jIvoMke mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| pAlezyAvAle saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 151 // yaha sUtra bhI sugama hai, kyoMki, kSetrAnuyogadvArameM isakA artha kahA jA cukA hai| zaMkA- pahale kahI gaI bAta hI punaH kyoM kahI jAtI hai ! samAdhAna nahIM, kyoMki, maMdabuddhi ziSyoMke saMbhAlane ke lie punaH usakA prarUpaNa kiyA gayA hai| pAlezyAvAle saMyatAsaMyata jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama pAMca baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM // 16 // svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata pana. lezyAvAle saMyatAsaMyatoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / mAraNAntikasamuddhAtapadapariNata ukta jIvoMne kucha kama pAMca baTe caudaha (54) bhAga sparza kiye haiN| 1 pammassa ya saTThANasamugghAdadugesu hodi padamapadaM / aDacodasabhAgA vA desUNA hoti NiyameNa // go. jI. 548. 2 uvavAde paDhamapadaM paNa coddasa bhAgayaM ca desUrNa / go. jI. 549. 3 sNytaasNytailoksyaasNkhyeybhaagH paMca caturdazabhAgA vA dezonAH / sa. si. 1, 8. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 163. ] phosaNAgame sukkalessiya phosaNaparUvaNaM pamatta - appamattasajadA oghaM // 169 // sugamamedaM sutaM / sukale ssie khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 162 // edaM suttaM sugamaM, khettANiogaddAre uttatthAdo / [ 299 micchAdiTTippahuDi jAva saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM cha codda sabhAgA vA deNA // 163 // satthANapariNada sukkalessiyamicchAdiTThi-sAsaNasammAdiTThi sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkheJjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; vihAra-vedaNa-kasAya- veucciya-mAraNaMtiya pariNadehi cha codabhAgA deNA posidA / uvavAdapariNadasukkale ssiyamicchAdiTThIhi sAsaNasammAdiTThIhi ya caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDA ijAdo asaMkhejjaguNo posido; tirikkhamicchAdiDDi-sAsaNa padmAvAle pramatta aura apramattasaMyata jIvoMkA sparzanakSetra oke samAna hai // 161 // yaha sUtra sugama hai / zuklalezyAvAloMmeM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 162 // yaha sUtra sugama hai, kyoMki, kSetrAnuyogadvAra meM isakA artha kaha diyA gayA hai / zuklalezyAvAle ukta jIvoMne atIta aura anAgata kAlakI apekSA kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / / 163 // svasthAnapadapariNata zuklalezyAvAle midhyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikapadapariNata jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiM / upapAdapadapariNata zukulezyAvAle mithyAdRSTi aura sAsAdana samyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / isakA kAraNa yaha hai ki tiryaca mithyAdRSTi aura sAsAdana samyagdRSTi jIvoMkA zuklalezyA ke sAtha devoM meM upapAda nahIM hotA hai / paiMtAlIsa 1 pramattApramattairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,8. 1 zuklalezyairmithyAdRSTyAdisaMyata / saMyatAntairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA va dezAnAH / sa. si. 1,80 3 sukarasa ya tikANe padamo chodasA hINA // go. jI. 549.. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 1, 164. sammAdiTThINaM sukkalessAe saha devesu uvavAdabhAvA / paNadAlIsalakkhajoyaNavikkhaMbheNa paMcarajjuAyAmeNa dvidakhettamAUriya sukkalessiyamicchAdihi-sAsaNasammAdiTThimaNusANaM ceva sukkalessiyadevesuvavAduvalaMbhA / te tattha Na uppajjati tti kadhaM Navvade ? paMca codasabhAguvadesAbhAvAdo / uvavAdapariNadaasaMjadasammAdiTThIhi cha codasabhAgA phosidA, tirikkhaasaMjadasammAdiTThINaM sukkalessAe saha devesuvavAduvalaMbhA / satthANa-vihAra-vedaNa-kasAyaveubbiyapariNadasukkalessiyasaMjadAsaMjadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; mAraNaMtiyapariNadehi cha codasabhAgA phosidA, tirikkhasaMjadAsaMjadANaM sukkalessAe saha accudakappe uvavAduvalaMbhA / sammAmicchAdidvissa mAraNaMtiya-uvavAdA Natthi / pamattasaMjadappahuDi jAva sajogikevali tti oghaM // 164 // lAkha yojana viSkambhase aura pAMca rAju AyAmase sthita kSetrako vyApta karake zuklalezyAvAle mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi manuSyoMkA hI zuklalezyAvAle devoM meM upapAda pAyA jAtA hai| zaMkA-zuklalezyAvAle tiryaMca, zuklalezyAvAle devoM meM nahIM utpanna hote haiM, yaha kaise AnA? samAdhAna-cUMki, pAMca baTe caudaha bhAgapramANa sparzanakSetrake upadezakA abhAva hai, isase jAnA jAtA hai ki zuklalezyAvAle tiryaMca jIva marakara zuklalezyAvAle devoM meM nahIM utpanna hote hai| upapAdapadapariNata zuklalezyAvAle asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne kucha kama chaha baTe caudaha bhAga (4) sparza kiye haiM, kyoMki, tiryaMca asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA zuklalezyAke sAtha devoM meM upapAda pAyA jAtA hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata zuklalezyAvAle saMyatAsaMyatoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne chaha baTe caudaha (4) bhAga sparza kiye haiM, kyoMki, tiryaca saMyatAsaMyatoMkA zakalezyAke sAtha acyatakalpameM upapAda pAyA jAtA hai| samyagmithyADaSTi zuklalezyAvAloMke mAraNAntika aura upapAda, ye do pada nahIM hote haiN| pramattasaMyata guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI zuklalezyAvAle jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 164 // 1 Navari samugdhAdammi ya saMkhAtIdA havaMti bhAgA vA / sabo vA khalu logo phAso hodi ti Nidivo // go.mI. 550 // 2 pramattAdisayogakevalyantAnI alezyAnAM ca sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si. 1, , Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 166. phosaNANugame bhaviya-abhaviyaphosaNaparUvaNaM [ 301 evaM suttaM sugama, tado Na kiMci vattavyamasthi / __evaM lessAmaggaNA samattA / bhaviyANuvAdeNa bhavasiddhiesa micchAdiTippahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 165 // edaM suttaM sugamaM, vaTTamANAdIdakAle assidUNa oghamhi parUvidattAdo / abhavasiddhiehiM kevaDiyaM khettaM posidaM, savvalogoM // 166 // satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi tisu vi kAlesu sabalogo posido / vihAra veuvyiyapariNadehi vaTTamANakAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo; asaMkhejjarAsIsu tesimasaMkhejjadibhAgametto tattha tattha abhavvarAsi tti uvadesAdo / adIdeNa aTTa codasabhAgA posidA / evaM bhaviyamaggaNA smttaa| yaha sUtra sugama hai, isalie kucha bhI anya vaktavya nahIM hai| isaprakAra lezyAmArgaNA samApta huii| bhavyamArgaNAke anuvAdase bhavyasiddhika jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna yaha sUtra sugama hai, kyoMki, vartamAna aura atItakAlako Azraya karake oghameM isakA prarUpaNa ho cukA hai| amavyasiddhika jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? sarvaloka sparza kiyA svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata abhavyasiddhika jIvoMne tInoM hI kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikapadapariNata abhavyasiddhika jIvoMne vartamAnakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| kyoMki, asaMkhyAta pramANavAlI paMcendriyAdi rAzioMmeM una unake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa vahAM yahAM para arthAt una una vivakSita rAzioMmeM abhavyarAzi hotI hai, isa prakAra AcAryoMkA upadeza pAyA jAtA hai| ukta jIvoMne atItakAlameM ATha baTe caudaha (I) bhAga sparza kiye haiN| ___ isaprakAra bhavyamArgaNA samApta huii| 1 bhaSyAnuvAdena bhanyAno mipyAdRSTayAdhayogakevalyantAna sAmAnyoktaM sparzanam / sa. si.1, 2 amanyaiH sarvalokaH spRSTaH / sa. si. 1, 6. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301) chaikkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 167. sammattANuvAdeNa sammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTTippahuDi jAva sajogikevali tti oghaM // 167 // edaM sutvaM sugama, oghamhi tiNi vi kAle assidUNa parUvidattAdo / khaDyasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTThI oghaM // 168 // edassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgaa| satthANapariNadehi khaiyaasaMjadasammAdiTThIhi tihaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyaloyassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; vihAra-vedaNa-kasAya-veubdhiya-mAraNaMtiyapariNadehi aTTa coddasabhAgA phosidA / uvavAdapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejaguNo, tiriyalogassa sNkhejdimaago| taM kadhaM labbhade ? baddhAuamaNusakhaiyasammAhidIsu tirikkhesuppajjamANesu asaMkhejadIvesu acchiya sodhammIsANakappesu uppajjamANakhaiyasammAdidvichattakhettaM samyaktvamArgaNAke anuvAdase samyagdRSTiyoMmeM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 167 // yaha sUtra sugama hai, kyoMki, tInoM hI kAloMkA Azraya karake oghameM prarUpaNa kiyA jA cukA hai| ___ kSAyikasamyagdRSTiyoMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 168 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetrake samAna hai| svasthAnasvasthAnapadapariNata asaMyata kSAyikasamyagdRSTiyoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtA bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vihArabatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntikapadapariNata ukta jIvoMne ATha baTe caudaha (1) bhAga sparza kiye haiN| upapAdapadapariNata asaMyata kSAyikasamyagdRSTiyoMne sAmAnya. loka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA aura tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| zaMkA-upapAdagata asaMyata kSAyikasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa kaise pAyA jAtA hai ? samAdhAna-tiryoM meM utpanna honevAle baddhAyuSka kSAyikasamyagdRSTi manuSyoM ke bhasaMkhyAta dvIpoMmeM raha karake punaH maraNakara saudharma aura IzAnakalpoMmeM utpanna honevAle 1 samyaksvAnuvAdena kSAyikasamyaSTImAmasaMyatasamyaSTayAghayogakevalyantAmA sAmAnyoktam / kintu saMyatA. saMbasAnA lokasyAsaMkhyeSamAgaH / sa. si. 1. 8. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 169.] phosaNA game khaiyasammAdiviphosaNaparUvaNaM [ 303 maNussesuppajjamANakhaiyasammAdiDiposidakhettaM ca gheNa labbhade / edammi khete ANimANe deNajoyalakkhacAhallaM rajjupadaraM uDDuM sattavaggeNa chiMdiya padarAgAreNa Thaide tiriyalogassa bAhallAdo saMkhejjadibhAgabAhallaM jagapadaraM hodi / evaM saMjAde oghattaM kathaM jujjade ? Na, uvavAdavirahida se sapada khette hi tullattamAvekkhiya oghatvavattIe / saMjadAsaMjada pahuDi jAva ajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo // 169 // edassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgaa| satthANa-vihAra- vedaNa-kasAya-veubviya pariNadehi khaiyasammAdiTThisaMjadAsaMjadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo, saMkhejA bhAgA vA, posidA; khaiyasammAdiTThisaMjadAsaMjadANaM tirikkhesu asaMbhavAdo / mAraNaMtiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejaguNo tIde kAle posido, paNadAlIsajoyaNalakkhavikkhaMbheNa saMkhejarajjuAyadaposaNakhetuvalaM bhAdo / kSAyika samyagdRSTiyoMse sparzita kSetrako, tathA vahAMse cayakara manuSyoM meM utpanna honevAle kSAyika samyagdRSTiyoM se sparzita kSetrako grahaNa karake tiryaglokake saMkhyAtaveM bhAgapramANa sparzanakSetra pAyA jAtA hai / isa ukta kSetrake nikAlanepara kucha kama eka lAkha yojana bAhalyavAle rAjupratarako Upara se sAta varga (49) dvArA chedakara pratarAkAra se sthApita karane para tiryagloka ke bAhalyase saMkhyAtaveM bhAga bAhalyavAlA jagapratara hotA hai / zaMkA- aisA hone para sUtrokta oghapanA kaise ghaTita hogA ? samAdhAna - nahIM, kyoMki, upapAdapadako chor3a zeSa padoMke kSetroMke sAtha samAnatA dekhakara oghapanA bana jAnA hai / kSAyika samyagdRSTiyoM meM saMyatAsaMyata guNasthAna se lekara ayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 169 // isa sUtra kI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata kSAyikasamyagdRSTi saMyatAsaMyatoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrakA saMkhyAtavAM bhAga, athavA saMkhyAta bahubhAga sparza kiye haiM, kyoMki, kSAyikasamyagdRSTi saMyatAsaMyata jIvoMkA tiryacoM meM honA asaMbhava hai| mAraNAntikapadapariNata kSAyikasamyagdRSTi saMyatAsaMyatoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra atItakAla meM sparza kiyA hai, kyoMki, paiMtAlIsa lAkha yojana viSkambhake sAtha saMkhyAta rAjupramANa Ayata sparzanakSetra pAyA jAtA hai / pramattAdi guNasthAnoMkI sparzana Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] - chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 170. pamattAdiguNaTThANANaM oghabhaMgo, visesAbhAvA / / sajogikevalI oghaM // 170 // edaM suttaM sugama, oghamhi parUvidattAdo / vedagasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTippahuDi jAva appamattasaMjadA tti oghaM // 171 // edassa suttassa jeNa adIda-vaTTamANaparUvaNA mUloghamhi uttacaduguNaTThANa-adIdavadRmANaparUvaNAe tullA, teNa oghattaM juJjade / uvasamasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTThI oghaM / / 172 // vaTTamANaparUvaNAe savvapadANaM oghattaM hodu NAma, visesAbhAvA / adIda-parUvaNAe vi satthANassa tiriyalogassa sNkhejdibhaagmettkhettuvlNbhaado| vihAra-vedaNa-kasAya-ubdhiyapadANaM ya desUNa Tu-coddasabhAgamettakhettuvalaMbhAdo oghattaM jujjade / kiMtu mAraNaMtiya-uvavAda prarUpaNA oghake samAna hai, kyoMki, usameM koI vizeSatA nahIM hai| sayogikevalI jinoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 170 // yaha sUtra sugama hai, kyoMki, oghameM isakA prarUpaNa kiyA jA cukA hai| vedakasamyagdRSTi jIvoMmeM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara apramattasaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 171 // cUMki, isa sUtrakI atIta aura vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA mUloghameM kahI gaI ukta cAroM guNasthAnoMkI atIta aura vartamAnakAlika prarUpaNAke samAna hai, isalie oghapanA bana jAtA hai| aupazamikasamyagdRSTiyoMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai / / 172 // zaMkA-vartamAnakAlika sparzanakI prarUpaNAmeM sarva padoMke oghapanA bhale hI rahA bhAve kyoMki, usameM koI vizeSatA nahIM hai| atItakAlika prarUpaNAmeM bhI sarva padoMke oghapanA rahA bhAve; kyoMki, atItaprarUpaNAmeM bhI svasthAnapadakA sparzanakSetra tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAgamAtra pAyA jAtA hai / tathA, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, aura vaikriyikapadoMkA sparzanakSetra kucha kama ATha baTe caudaha () bhAgapramANa pAye jAnese oghapanA bana jAtA hai| 1 kSAyopazamikasamyagdRSTInA sAmAnyoktam / sa. si. 1, 8. 2 aupazamikasamyaktvAnAmasaMyatasamyagdRSTInAM sAmAnyoktam / sa, si. 1, 8. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 173.] phosaNANugame uvasamasammAdiTTiphosaNaparUvaNaM [305 pariNadANamoghattaM Natthi, oghamhi uttaM aTTha-coddasabhAgakhettaM motUNa caduNhaM loNANamasaMkhejadibhAgo, mANusakhettAdo asNkhejjgunnmettposnnkhettuvlNbhaa| kudo ? maNusagadi mottUNa aNNattha uvasamasammatteNa saha maraNANuvalaMbhA ? Na esa doso, mAraNaMtiya-uvavAde mottUNa sesapadehi sarisattamatthi tti oghattuvavattIdo / saMjadAsaMjadappahuDi jAva uvasaMtakasAyavIdarAgachadumatthehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 173 // edassa suttassa vaTTamANapatraNA khettbhNgaa| satthANa-vihAra-vedaNa-kasAya-veubviyapariNadauvasamasammAdihi-saMjadAsaMjadehi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido| mAraNaMtiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido, maNusagadIe ceva mAraNaMtiyadasaNAdo / sesasavvaguNaTThANANamoghabhaMgo / kintu mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata jIvoMke oghapanA nahIM banatA hai, kyoMki, oghameM kahA gayA ATha baTe caudaha (1) bhAgapramANa kSetra chor3akara sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase asaMkhyAtaguNe pramANavAlA sparzanakSetra pAyA jAtA hai| aura isakA kAraNa yaha hai ki manuSyagatiko chor3akara anyatra upazamasamyaktvake sAtha maraNa nahIM pAyA jAtA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, mAraNAntikasamuddhAta aura upapAda, ina donoM padoMko chor3akara zeSa padoM ke sAtha sadRzatA hai, isalie oghapanA bana jAtA hai| saMyatAsaMyata guNasthAnase lekara upazAntakaSAyavItarAgachayastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI upazamasamyagdRSTiyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 173 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai / svasthAna svasthAna, vihAravatkhasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata upazamasamyagdRSTi saMyatAsaMyata jIvoMne atItakAlameM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / mAraNAntikasamuddhAtapadapariNata ukta jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki manuSyagatimeM hI upazamasamyagdRSTi jIvoMke mAraNAntikasamuddhAta dekhA jAtA hai| zeSa sarva guNasthAnoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai| 1 zeSANAM loksyaasNkhyeybhaagH| sa. si. 1,8. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 4, 174. sAsaNasammAdiTThI oghN|| 174 // sammAmicchAdiTThI oghaM // 175 // micchAdiTThI oghaM // 176 // edANi tiNi vi suttANi agadatyANi, oghamhi parUvidattAdo / td| edesi parUvaNA Na kIrade / evaM sammattamaggaNA smttaa| saNNiyANuvAdeNa saNNIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 177 // edassa suttassa parUvaNA khettabhaMgA, samallINavaTTamANakAlattAdo / aTTha codasabhAgA desUNA, savvalogo vA // 178 // satthANapariNadehi saNimicchAdiTThIhi tIde kAle tihaM logANamasaMkhejjadibhAgo, sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 174 // samyagmithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 175 // mithyAdRSTi jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 176 // ye ukta tInoM hI sUtra oghameM prarUpita honese avagatArtha hai, arthAt inakA artha jAnA huA hai / isalie inakI prarUpaNA nahIM kI jAtI hai| isa prakAra samyaktvamArgaNA samApta huii| saMjJImArgaNAke anuvAdase saMjJI jIvoMmeM mithyAdRSTiyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai // 177 // vartamAnakAlako Azraya karanese isa sUtrakI sparzanaprarUpaNA kSetraprarUpaNAke samAna hai| saMjJI jIvoMne atIta aura vartamAnakAlakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai // 17 // svasthAnasvasthAnapariNata saMzI mithyAdRSTi jIvoMne atItakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAta 1 sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTimithyAdRSTInA sAmAnyoktam / sa. si. 1,8. 2 saMjJAnuvAdena saMjhinA cakSurdarzanivat / sa. si. 1, 8. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 180.] phosaNANugame saNNi-asaNNiphosaNaparUvaNe [ 307 tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejjaguNo posido / vihAra-vedaNa-kasAyaveuviyapariNadehi aTTha coddasabhAgA, mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi savvalogo posido / sAsaNasammAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA oghaM // 179 // edesimoghAdo Na ko vi' bhedo atthi, saNNirahidasAsaNAdINamabhAvA / asaNNAhi kevaDiyaM khettaM posidaM, savvalogoM // 180 // satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdapariNadehi asaNNIhi tisu vi addhAsu sabalogo posido / vihArapariNadehi tiNDaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo tisu vi kAlesu posido| veubbiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo vaTTamANe posido / tIde paMca codasabhAgA tti vattavyaM / evaM saNimaggaNA samattA / guNA kSetra sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, aura caikriyikapadapariNata saMzI mithyADaSTi jIvoMne ATha baTe caudaha (8) bhAga sparza kiye haiN| mAraNAntikasamuddhAta aura upapAdapadapariNata saMzI jIvAne sarvaloka sparza kiyA hai| saMjJI jIvoMmeM sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 179 / / ina guNasthAnoMkI sparzanaprarUpaNAkA oghasparzanaprarUpaNAse koI bheda nahIM hai, kyoMki, saMkSitvase rahita sAsAdanAdi guNasthAnoMkA abhAva hai| asaMhI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? sarvaloka sparza kiyA hai // 18 // svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntika aura upapAdapadapariNata asaMhI jIvoMne tInoM hI kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAnapadapariNata jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga, aura manuSyalokase asaMkhyAtaguNA kSetra tInoM hI kAloM meM sparza kiyA hai| vaikriyikapadapariNata asaMhI jIvoMne sAmAnyaloka Adi cAra lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyakSetrase bhasaMkhyAtaguNA kSetra vartamAnakAlameM sparza kiyA hai| atItakAlameM pAMca baTe caudaha (24) bhAga sparza kiye haiM. aisA kahanA cAhie / isa prakAra saMjhImArgaNA samApta huii| 1 pratiSu * koritha' iti pAThaH, ma pratau ko chi' iti paatthH| 5 asaMkSibhiH sarvalokaH spRSTaH / sa. si. 1,8. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM. 1, 4, 181. AhArANuvAdeNa AhAraesu micchAdiTThI oghaM // 181 // - uvavAdassa rajjuAyAmo AhAraNiruddha Na labbhadi, teNa sabalogo posaNAbhAvA NottaM jujjade ? Na, sarIragahidapaDhamasamae vaTTamANajIvehi AUridasavvaloguvalaMbhAdo / sesaM sugamaM / sAsaNasammAdiTTippahuDi jAva saMjadAsaMjadA oghaM // 182 // edassa vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgA / tIdakAlaparUvaNaM bhaNNamANe posaNoghamhi caduNhaM guNaTThANANaM jahA uttaM tadhA vattavyaM / Navari sAsaNasammAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi uvavAdapariNadehi tiNhaM logANamasaMkhejadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo paasido| pamattasaMjadappahuDi jAva sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 183 // AhAramArgaNAke anuvAdase AhAraka jIvoMmeM mithyAdRSTiyoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 181 // zaMkA-AhAramArgaNAkI apekSA kathana karanepara upapAdapadakA rAjupramANa AyAma nahIM pAyA jAtA hai, isalie sarvalokapramANa kSetrake sparzanakA abhAva honese oghapanA nahIM banatA hai ? samAdhAna nahIM, kyoMki, zarIra grahaNa karane ke prathama samayameM vartamAna jIghoMse vyAta sarvalokake pAye jAnese oghapanA bana jAtA hai / zeSa artha sugama hI hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI AhAraka jIvoMkA sparzanakSetra oghake samAna hai // 182 // isa sUtrakI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetrake samAna hai| atItakAlakI prarUpaNA kahanepara sparzanake oghameM jaisA ki ina cAroM guNasthAnoMkA sparzanakSetra kahA hai, usI prakArase kahanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki upapAdapariNata sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMne sAmAnyaloka Adi tIna lokoMkA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryaglokakA saMkhyAtavAM bhAga aura ar3hAIdvIpase asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / ... AhAraka jIvoMmeM pramattasaMyata guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 183 // 1 AhArAnuvAdena AhArakANAM mithyAdRSTayAdikSINakaSAyAntAna sAmAnyoktam / sa.si. 1,8. 2 sayogakevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH | sa. si. 1, 8. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 4, 185. ] phausaNAnugame aNAdAriphosaNaparUvaNaM [ 309 edasta suttassa parUvaNA adIda- vaTTamANehi oghatullA / Navari sajogakevalI padara- loga pUraNapadA Natthi / AhAraesa kammaiyakAyajogibhaMgo // 184 // kudo ? kammaiyakAyajogIsu savtresu aNAhArinuvalaMbhAdo / ajogiaNAhAriparUvaNaTThamuttaramuttaM bhaNadi varivisesA, ajeogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgoM // 185 // edaM sutaM sugamaM / ( evaM AhAramaggaNA samattA ) evaM phosaNANugamo tti sammattamaNiogaddAraM / isa sUtra kI prarUpaNA atIta aura vartamAna ina donoM kAloM kI apekSA oghaprarUpaNA ke samAna hai / vizeSa bAta yaha hai ki sayogikevalIke pratara aura lokapUraNasamudvAsa, ye do pada nahIM hote haiM / anAhAraka jIvoMmeM saMbhavita guNasthAnavartI jIvoMkA sparzanakSetra kArmaNakAyayogiyoMke kSetra ke samAna hai / / 184 // isakA kAraNa yaha hai ki sabhI kArmaNakAyayogiyoMke anAhArakapanA pAyA jAtA hai / anAhArI ayogijinake sparzanakSetra ke prarUpaNa karaneke lie uttara sUtra kahate haiMvizeSa bAta yaha hai ki ayogikevaliyoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / / 185 // yaha sUtra sugama hai | ( isa prakAra AhAramArgaNA samApta huI / ) isa prakAra sparzanAnugama nAmaka anuyogadvAra samApta huA / 1 anAhArakeSu mithyAdRSTibhiH sarvalokaH spRSTaH / sAsAdanasamyagdRSTi mirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH ekAdaza caturdazabhAgA vA dezonAH / sayogikevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH sarvaloko vA / sa. si. 1, 8. 2 ayogakevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1, 8. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlANugamo Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri-bhagavaMta-puSpadaMta-bhUdavali-paNIdo chakkhaMDAgamo siri-vIraseNAiriya-viraiya-dhavalA-TIkA-samaNNido tassa paDhamakhaMDe jIvaTThANe kAlANugamo kammakalaMkuttiNNaM' vibuddhasavvatthamuttavatthamaNaM / NamiUNa usahaseNaM kAlaNiogaM bhaNissAmo // kAlANugameNa duviho Nideso, ogheNa AdeseNa ya // 1 // NAmakAlo ThavaNakAlo vakAlo bhAvakAlo cedi kAlo cauvviho / tattha NAmakAlo NAma kAlasaho / kadhaM saddo appANaM paDivajjAdi ce, Na esa doso; sa-parappayAsamayapamANa ........ .................... karmarUpa kalaMkase uttIrNa, sarva arthoke jAnanevAle, aura asta rahita arthAt sadA udita, aise vRSabhasena gaNadharako namaskAra karake aba kAlAnuyogadvArako kahate haiN| kAlAnugamase do prakArakA nirdeza hai, oghanirdeza aura Adezanirdeza // 1 // nAmakAla, sthApanAkAla, dravyakAla, aura bhAvakAla, isa prakArase kAla cAra prakArakA hai| unameMse 'kAla' isa prakArakA zabda nAmakAla kahalAtA hai| zaMkA-zabda kaise apane Apako pratipAdita karatA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, zabdake sva-paraprakAzAtmaka pramANake - 1 a-A-ka-pratiSu tammakulaMkuDhaNaM ' iti pAThaH / 2 ma sa pratyoH ' muttha '; a-ApratyoH ' muddha'; ka pratau * maddha' iti paatthH| * 3 kAla: prastUyate / sa dvividhaH sAmAnyena vizeSeNa ca / sa. si. 1, 8. 4 pratiSu sahassa sa-para ' iti pAThaH / ma pratau tu ' sadassa ' iti pATho nopalabhyate / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 5, 1. paDivAdIrNamuvalaMbhA / so eso idi aNNamhi buddhIe aNNArovaNaM ThavaNA NAma / sA duvihA, sabbhAvAsambhAvabhedeNa / aNuharaMtara aNuharaMtassa aNNassa buddhIe samArovA sambhAvavaNA / tavvadirittA asambhAvaDavaNA / tattha sambhAvaDhavaNA kAlo NAma' pallaviyaMkuriya-kulida-karalida-phulida-mabulida-kalakoila puNNAlAvavaNasaM DujjoiyacittAli hiya va saMto / asambhAvavaNakAlo NAma maNibheda' - gerua-maTTI- ThikkarAdisu vasaMto tti buddhibale Thavido | davvakAlo duviho, Agamado NoAgamado ya / Agamado kAlapAhuDajANago aNuvajutto / Agamado davvakAlo jANugasarIra bhaviya - tavvadirittabhedeNa tiviho / tattha jANugasarIraAgamadavvakAlo bhaviya vaTTamANa samujjhAdabhedeNa tiviho / so vi bahuso putraM paruvido ci Neha vuccade / bhaviyaNoAgamadavvakAlo bhavissakAle kAlapAhuDajANao jIvo / vavagadadogaMdha- paMcarasa TThapAsa-paMcavaNNo kuMbhAracakka heTThimasilavva vattaNAlakkhaNo logAgAsapamANo pratipAdaka zabda pAye jAte haiM / 'vaha yahI hai' isaprakAra se anya vastumeM buddhike dvArA anyakA AropaNa karanA sthApanA hai / vaha sthApanA sadbhAva aura asadbhAvake bhedase do prakArakI hai / anukaraNa karanevAlI vastumeM anukaraNa karanevAle anya padArthakA buddhike dvArA samAropa karanA sadbhAvasthApanA hai | usase bhinna yA viparIta asadbhAvasthApanA hotI hai / unameMse pallavita, aMkurita, kulita, karalita, puSpita, mukulita, tathA koyalake kalakala AlApase paripUrNa vanakhaMDase udyotita, citralikhita vasantakAlako sadbhAvasthApanAkAlanikSepa kahate haiM / maNivizeSa, gairuka, maTTI, ThIkarA ityAdikameM 'yaha vasaMta hai' isaprakAra buddhike balase sthApanA karaneko asadbhAvasthApanAkAla kahate haiM / Agama aura noAgamake bhedase dravyakAla do prakArakA hai / kAlaviSayaka prAbhRtakA zAyaka kintu vartamAnameM usake upayogase rahita jIva AgamadravyakAla hai| zAyakazarIra, bhavya aura tadvyatiriktake bhedase noAgamadravyakAla tIna prakAra hai / unameM jJAyakazarIra noAgamadravyakAla bhAvI, vartamAna aura vyaktake bhedase tIna prakArakA hai| vaha bhI pahale bahuta vAra prarUpaNa kiyA jA cukA hai, isalie yahAMpara punaH nahIM kahate haiM / bhaviSyakAlameM jo jIva kAlaprAbhRtakA jJAyaka hogA, use bhAvInoAgamadravyakAla kahate haiM / jo do prakArake gaMdha, pAMca prakArake rasa, ATha prakArake sparza aura pAMca prakArake varNase rahita hai, kumbhakArake cakrakI adhastana zilA yA kIlake samAna hai, vartanA hI jisakA 1 bhA pratau ' paIDivAdINa ; ka pratau 'pavAdINa ' iti pAThaH / 2 a-ka pratyoH ' sanbhAvaTuvaNA varNasaMsthAnAdinAnukurvataH citrAdAvAropitaM kAlo NAma' iti pAThaH / atra saMskRtavAkyAMzaH kevalaM sadbhAvasthApanAyAH svarUpabodhakaM TippaNakaM pratibhAti, na tu mUlagraMthAMzaH / ka pratau sanmAda - zabde TippaNasUcakaM = iti cinhamupalabhyate / tena asyaivAnumAnasya puSTirjAyate / A pratau sa saMskRtavAkyAMzo nopalabhyate / 3 pratiSu ' maNibhedaH gerua- ' iti pAThaH / ma pratau ' maNibhedaH ' iti pATho nopalabhyate / Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 1.] kAlANugame NisaparUvaNa atyo tabadirittaNoAgamadavvakAlo' NAma / vuttaM ca paMcatthipAhuDe kAlo tti ya vavaeso sabbhAvaparUvao havai nnicco| uppaNNappaddhaMsI avaro dIhaMtarahAI // 1 // kAlo pariNAmabhavo pariNAmo davvakAlasaMbhUo / doNhaM esa sahAo kAlo khaNabhaMguro Niyado' // 2 // Na ya pariNamai sayaM so Na ya pariNAmei aNNamaNNehiM / vivihapariNAmiyANaM havai suheU saMyaM kAlo // 3 // loyAyAsapadese ekkakke je TThiyA du ekkekkA / rayaNANaM rAsI iva te kAlANa muNeyavvA // 4 // jIvasamAsAe vi uttaM chappaMcaNavavihANaM atyANaM jiNavaroSaiTThANaM / ANAe ahigameNa ya sadahaNaM hoi sammattaM // 5 // lakSaNa hai, aura jo lokAkAzapramANa hai, aise padArthako tadvyatirikkanoAgamadravyakAla kahate haiN| paMcAstikAyaprAbhRtameM kahA bhI hai 'kAla' isa prakArakA yaha nAma sattArUpa nizcayakAlakA prarUpaka hai, aura yaha nizcayakAladravya avinAzI hotA hai| dUsarA vyavahArakAla utpanna aura pradhvaMsa honevAlA hai| tathA AvalI, palya, sAgara Adike rUpase dIrghakAla taka sthAyI hai // 1 // vyavahArakAla pudgaloMke pariNamanase utpanna hotA hai, aura pudgalAdikA pariNamana dravyakAlake dvArA hotA hai| donoMkA aisA svabhAva hai| yaha vyavahArakAla kSaNabhaMgura hai, parantu nizcayakAla niyata arthAt avinAzI hai // 2 // vaha kAlanAmaka padArtha na to svayaM pariNamita hotA hai, aura na anyako anyarUpase pariNamAtA hai| kintu svataH nAnA prakArake pariNAmoMko prApta honevAle padArthoMkA kAla svayaM suhetu hotA hai||3|| - lokAkAzake eka eka pradezapara ratnoMkI rAzike samAna jo eka eka rUpase sthita haiM, ve kAlANu jAnanA cAhie // 4 // jIvasamAsameM bhI kahA hai jinavarake dvArA upadiSTa chaha dravya, athavA paMca astikAya, athavA nava padAkA AvAse aura adhigamase zraddhAna karanA samyaktva hai // 5 // 1 bagadapaNavaNNaraso kvagadadogaMdha ahaphAso ya / agurulahugo amuco vaTTaNalakkho ya kAlo ti // paMcAsti. gA. 14. 2 paMcAsti. gA. 108. 3 paMcAsti. gA.1.7. 4 go. jI. 508. 5 go. nI. 560, Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 1. taha AyAraMge vi vuttaM paMcatthiyA ya chajjIvaNikAyakAladavyamaNNe ya / ANAgejjhe bhAve ANAvicaeNa viciNAdi // 6 // taha giddhapichAiriyappayAsidataccatthasutte vi 'vartanApariNAmakriyA paratvAparatve ca kAlasya / idi davvakAlo parUvido / jIvaTThANAdisu davvakAlo Na vutto ti tassAbhAvo Na vottuM sakijjade, ettha chadavyapaduppAyaNe ahiyArAbhAvA / tamhA davyakAlo atthi tti ghettavyo / jIvAjIvAdiabhaMgadavyaM vA NoAgamadavyakAlo / bhAvakAlo duviho, AgamaNoAgamabhedA / kAlapAhuDajANao uvajutto jIvo AgamabhAvakAlo / davvakAlajaNidapariNAmo NoAgamabhAvakAlo bhaNNadi / poggalAdipariNAmassa kadhaM kAlavavaeso? Na esa usI prakArase AcArAMgameM bhI kahA hai paMca astikAya, SaTjIvanikAya, kAladravya tathA anya jo padArtha kevala AjJA arthAt jinendra ke upadezase hI grAhya haiM, unheM yaha samyaktvI jIva AjJAvicaya dharmadhyAnase saMcaya karatA hai, arthAt zraddhAna karatA hai // 6 // tathA gRddhapicchAcAryadvArA prakAzita tattvArthasUtrameM bhI 'vartanA, pariNAma, kriyA, paratva aura aparatva, ye kAla dravyake upakAra haiM' isa prakArase dravyakAla prarUpita hai| jIvasthAna Adi graMthoMmeM dravyakAla nahIM kahA gayA hai, isalie usakA abhAva nahIM kaha sakate haiM, kyoMki, yahAM jIvasthAnameM chaha dravyoMke pratipAdanakA adhikAra nahIM hai| isalie 'dravyakAla hai' aisA svIkAra karanA caahie| . athavA, jIva aura ajIva Adike yogase bane hue ATha bhaMgarUpa dravyako noAgamadravyakAla kahate haiN| vizeSArtha-jIva aura ajIvadravyake saMyogase kAlake ATha bhaMga isa prakAra hote haiM-1 eka jIvakAla, 2 eka ajIvakAla, 3 aneka jIvakAla, 4 aneka ajIvakAla, 5 eka jIva eka ajIvakAla, 6 aneka jIva eka ajIvakAla, 7 eka jIva aneka ajIvakAla 8 aura aneka jIva aneka ajIvakAla / (dekho maMgalasambandhI ATha AdhAra, satpra. 1, pR. 19) kAlake nimittase honevAle eka jIvasambandhI parivartanako eka jIvakAla kahate haiM / kAlake nimittase honevAle eka ajIvasambandhI kAlako eka ajIvakAla kahate haiN| isa prakArase bhAThoM bhaMgoMkA svarUpa jAna lenA caahie| __ Agama aura noAgamake bhedase bhAvakAla do prakArakA hai| kAla-viSayaka prAbhRtakA zAyaka aura vartamAnameM upayukta jIva Agama bhAvakAla hai| dravyakAlase janita pariNAma yA pariNamana noAgamabhAvakAla kahA jAtA hai| 1 mUlAcA. 399. 2 tatvA . sU. 5, 22, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 1.] kAlANugame NidesaparUvaNaM [ 317 doso, kajje kAraNovayAraNibaMdhaNattAdo / vuttaM ca paMcatthipAhuDe vavahArakAlassa atthittaM / te jahA sabbhAvasahAvANaM jIvANaM taha ya poggalANaM ca / pariyaTTaNasaMbhUo kAlo NiyameNa paNNatto // 7 // samao Nimiso kaTThA kalA ya NAlI tado divArattI / mAsa uDu ayaNa saMvaccharo tti kAlo parAyatto // 8 // Nasthi ciraM vA khippaM vuttArahidaM tu sA vi khalu vuttaa| poggaladavveNa viNA tamhA kAlo paDucca bhavo // 9 // idi / ettha keNa kAleNa payadaM ? NoAgamado bhAvakAleNa / tassa samaya-Avaliya-khaNalava-muhutta-divasa-pakkha-mAsa-uDu-ayaNa-saMvacchara-juga-puvva-pavya-palidovama-sAgarovamAdirUvattAdo / kadhamedassa kAlavavaeso ? Na, kalyante saMkhyAyante karma-bhava-kAyAyusthitayo' zaMkA-pudgala Adi dravyoMke pariNAmake 'kAla' yaha saMzA kaise saMbhava hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, kArya meM kAraNake upacArake nibaMdhanase pudgalAdi dravyoMke pariNAmake bhI 'kAla' saMjJAkA vyavahAra ho sakatA hai| paMcAstikAyaprAbhRtameM vyavahArakAlakA astitva kahA bhI gayA hai sattAsvarUpa svabhAvavAle jIvoMke, tathaiva pudgaloMke aura 'ca' zabdase dharmadravya, adharmadravya aura AkAzadravyake parivartana meM jo nimittakAraNa ho, vaha niyamase kAladravya kahA gayA hai // 7 // samaya nimiSa, kATA, kalA, nAlI, tathA dina aura rAtri, mAsa, Rtu, ayana aura saMvatsara, ityAdi kAla parAyatta hai; arthAt jIva, pudgala evaM dharmAdika dravyoMke parivartanAdhIna vartanArahita cira athavA kSiprakI, arthAt paratva aura aparatvakI, koI sattA nahIM hai / vaha vartanA bhI pudgaladravyake binA nahIM hotI hai, isalie kAladravya pudgalake nimittase huA kahA jAtA hai // 9 // zaMkA-Upara varNita aneka prakArake kAloM se yahAMpara kisa kAlase prayojana hai? samAdhAna-noAgamabhAvakAlase prayojana hai / vaha kAla-samaya, AvalI, kSaNa, lava, muhUrta, divasa, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, saMSatsara, yuga, pUrva, parva, palyopama, sAgaropama Adi rUpa hai| zaMkA-to phira isake 'kAla' aisA vyapadeza kaise huA ? . 1 paMcAsti. gA. 23. 3 pratiSu ' uttA' iti paatthH| 2paMcAsti. gA. 25. 4 paMcAsti0 gA.26. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] chakkhaDAgame jIvadvANaM [ 1, 5, 1. neneti kAlazabdavyutpatteH / kAlaH samaya addhA ityeko'rthaH / samayAdINamattho buccadeaNoraNvaMtaravyatikramakAlaH samayaH / coisarajjuAgAsa pade sakramaNamettakAleNa jo cohasarajjukamaNakkhamo paramANU tassa egaparamANukkamaNakAlo samao NAma / asaMkhejjasama ghetU yA AvaliyA hodi / tappAoggasaMkhejjAvaliyAhi ego ussAsaNissAso hodi / sattahi ussA sehi ego thovasaNNido kAlo hodi / satahi thovehi lavo NAma kAlo hodi| sAddha-aTThattIsalavehi NAlI NAma kAlo hodi / vehi gAliyAhi muhutto hodi / ucchvAsAnAM sahasrANi trINi sapta zatAni ca / trisaptatiH punasteSAM muhUrto hyeka iSyate ( 3773) // 10 // nimeSANAM sahasrANi paMca bhUyaH zataM tathA / daza caiva nimeSAH syurmuhUrte gaNitAH budhaiH (5110 ) // 11 // triMzanmuhUrtI divasaH / muhUrtAnAM nAmAni - raudraH zvetazca maitrazca tataH sArabhaTo'pi ca / daityo vairocanazcAnyo vaizvadevo'bhijittathA // 12 // rohaNo balanAmA ca vijayo naiRto'pi c| vAruNazcAryamA ca syurbhAgyaH paMcadazo dine ( 15 ) // 13 // samAdhAna- nahIM, kyoMki, 'jisake dvArA karma, bhava, kAya aura AyukI sthitiyAM kalpita yA saMkhyAta kI jAtI haiM, arthAt kahI jAtI haiM, use kAla kahate haiM ' isa prakAra kI kAla zabdakI vyutpatti hai / kAla, samaya aura addhA, ye saba ekArthavAcI nAma hai / samaya AdikA artha kahate haiM / eka paramANukA dUsare paramANuke vyatikrama karanemeM jitanA kAla lagatA hai, use samaya kahate haiM / arthAt, caudaha rAju AkAzapradezoMke atikramaNamAtra kAlase jo caudaha rAju atikramaNa karanemeM samartha paramANu hai, usake eka paramANu atikramaNa karaneke kAlakA nAma samaya hai / asaMkhyAta samayoMko grahaNa karake eka AvalI hotI hai / tatprAyogya saMkhyAta AvaliyoMse eka uzvAsa-niHzvAsa niSpanna hotA hai / sAta uzvAsoMse eka stokasaMzika kAla niSpanna hotA hai / sAta stokoMse eka lava nAmakA kAla niSpanna hotA hai / sAr3he ar3atIsa lavoMse eka nAlI nAmakA kAla niSpanna hotA hai / do nAlikAoMse eka muhUrta hotA hai| una tIna hajAra sAta sau tehattara (3773) ucchrAsaukA eka muhUrta kahA jAtA hai // 10 // vidvAnoMne eka muhUrta meM pAMca hajAra eka sau daza (5110) nimeSa gine haiM // 11 // tIsa muhUrtIkA eka dina arthAt ahorAtra hotA hai / muhUrtoMke nAma isa prakAra haiM 1 raudra, 2 zveta, 3 maitra 4 sArabhaTa, 5 daitya, 6 vairocana, 7 vaizvadeva, 8 abhijit, Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 1.] kAlANugame NidesaparUvaNaM [319. sAvitro dhuryasaMjJazca dAtrako yama eva ca / vAyu tAzano bhAnujayanto'STamo nizi // 14 // siddhArthaH siddhasenazca vikSobho yogya eva ca / puSpadantaH sugandharvo muhUrto'nyo'ruNo mataH ( 15) // 15 // samayo rAtridinayormuhUrttAzca samA smRtAH / SaNmuhUrttA dinaM yAnti kadAcicca punarnizA // 16 // paMcadaza divasAH pkssH| divasAnAM nAmAni nandA bhadrA jayA riktA pUrNA ca tithayaH kramAt / devatAzcandrasUryendrA AkAzo dharma eva ca // 17 // 9 rohaNa, 10 bala, 11 vijaya, 12 naiRtya, 13 vAruNa, 14 aryaman aura 15 bhAgya / ye paMdraha muhUrta dinameM hote haiM / 12-13 // 1 sAvitra, 2 dhurya, 3 dAtraka, 4 yama, 5 vAyu, 6 hutAzana, 7 bhAnu, 8 vaijayanta, 9 siddhArtha, 10 siddhasena, 11 vikSobha, 12 yogya, 13 puSpadanta, 14 sugandharva aura 15 aruNa / ye pandraha muhUrta rAtrimeM hote haiM, aisA mAnA gayA hai // 14-15 // rAtri aura dinakA samaya tathA muhUrta samAna kahe gaye haiN| hAM, kabhI dinako chaha muhUrta jAte haiM, aura kabhI rAtriko chaha muhUrta jAte haiM // 16 // vizeSArtha-samAna dina aura rAtrikI apekSA to pandraha muhUrtakA dina aura itane hI muhUtaukI eka rAtri hotI hai / kintu sUryake uttarAyaNakAlameM aThAraha muhUrtakA dina aura bAraha muhUrtakI rAtri ho jAtI hai| tathA sUryake dakSiNAyanakAlameM bAraha muhUrtakA dina aura aThAraha muhUrtakI rAtri ho jAtI hai| isalie zlokameM kahA hai ki chaha muhUrta kabhI dinako aura kabhI rAtriko prApta hote haiN| arthAt dinake tIna aura rAtrike tIna, isa prakAra chaha muhUrta kabhI dinase rAtrimeM aura kabhI rAtrise dinakI ginatI meM Ate jAte rahate haiN| pandraha dinoMkA eka pakSa hotA hai / dinoMke nAma isa prakAra haiM naMdA, bhadrA, jayA, riktA aura pUrNA, isa prakAra kramase pAMca tithiyAM hotI haiM / inake devatA kramase candra, sUrya, indra, AkAza aura dharma hote haiM // 17 // vizeSArtha-nandA Adi tithiyoMke nAma pratipadAse prAraMbha karanA cAhie, arthAt pratipadAkA nAma nandAtithi hai / dvitIyAkA nAma bhadrAtithi hai| tRtIyAkA nAma jayAtithi hai| caturthIkA nAma riktAtithi hai| paMcamIkA nAma pUrNAtithi hai| punaH SaSThIkA nAma nandAtithi hai, ityAdi / isa prakArase pratipadA, SaSThI aura ekAdazIkA nAma nandAtithi hai| dvitIyA saptamI aura dvAdazIkA nAma bhadrAtithi hai| tRtIyA, aSTamI aura trayodazIkA nAma jayAtithi hai| caturthI, navamI aura caturdazIkA nAma riktAtithi hai| paMcamI, dazamI tathA pUrNimAkA nAma pUrNAtithi hai| isI kramase inake devatA bhI samajha lenA cAhie / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 1. dvau pakSau mAsaH / te ca zrAvaNAdayaH prasiddhAH / dvAdazamAsaM varSam / paMcabhirvaSairyugaH / evamuvari vittavyaM jAva kappo tti / eso kAlo NAma / kassa imo kAlo ? jIva- poggalANaM / kudo? tpprinnaamttaado| adhavA imo rAjamaMDalassa pariyadRNalakkhaNassa, tadudayatthamaNehiMto divasAdINamuppattIe / keNa kAlo kIradi ? paramakAle / kattha kAlo ? mANusakhette kasujjamaMDale tiyAlagoyarANaMtapajjAehi AvRride' / jadi mANusakhettekkasujjamaMDale kAlo dvido hodi, kathaM tega savyapoggalANamaNaMtaguNeNa padIvo v saparappayAsakAraNeNa javarAsi vva samayabhAveNAvaTThideNa chaddavva pariNAmA payAsijjate ? Na esa dosro, miNijjamANadavvehiMto pudhabhUdeNa mAgahapattheNeva mavaNavirohAbhAvA / Na cANavatthA, paIveNa viuccArA | devaloge kAlAbhAve tattha kathaM kAlavavahAro ! Na, ihattheNeca do pakSoMkA eka mAsa hotA hai / ve mAsa zrAvaNa Adika ke nAmase prasiddha haiM / bAraha mAsa kA eka varSa hotA hai| pAMca varSoMkA eka yuga hotA hai| isa prakAra Upara Upara bhI kalpa utpanna hone taka kahate jAnA caahie| yaha saba kAla kahalAtA hai / zaMkA- yaha kAla kisakA hai, arthAt kAlakA svAmI kauna hai ? samAdhAna - -jIva aura pudgaloMkA, arthAt ye donoM kAlake svAmI haiM; kyoMki, kAla tatpariNAmAtmaka hai / athavA, parivartana yA pradakSiNA lakSaNavAle isa sUryamaMDala ke udaya aura asta hone se dina aura rAtri AdikI utpatti hotI hai / zaMkA - kAla kisase kiyA jAtA hai, arthAt kAlakA sAdhana kyA hai ? samAdhAna - paramArthakAlase kAla, arthAt vyavahArakAla, niSpanna hotA hai / zaMkA- - kAla kahAM para hai, arthAt kAlakA adhikaraNa kyA hai ? samAdhAna -- trikAlagocara ananta paryAyoMse paripUrita ekamAtra mAnuSakSetrasambandhI sUryamaMDala meM hI kAla hai; arthAt kAlakA AdhAra manuSyakSetrasambandhI sUryamaMDala hai / zaMkA - yadi ekamAtra manuSyakSetra ke sUryamaMDala meM hI kAla avasthita hai, to sarva pudgaloMse anantaguNe tathA pradIpake samAna sva para prakAzanake kAraNarUpa, aura yavarAzike samAna samayarUpase avasthita usa kAlake dvArA chaha dravyoMke pariNAma kaise prakAzita kiye jAte haiM ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, mApe jAnevAle dravyoMse pRthagbhUta mAgadha (dezIya) prastha ke samAna mApane meM koI virodha nahIM hai / na isameM koI anavasthA doSa hI AtA hai, kyoMki, pradIpa ke sAtha vyabhicAra AtA hai / arthAt jaise dIpaka, ghaTa, paTa Adi anya padArthoMkA prakAzaka honepara bhI svayaM apane ApakA prakAzaka hotA hai, use prakAzita 1 merupradakSiNA nityagatayo nRloke / tatkRtaH kAlavibhAgaH / tattvA. sU. 4, 13-14. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 1. ] kAlA game NiddesaparUvaNaM [ 321 kAle tesiM vavahArAdo / jadi jIva- poggalapariNAmo kAlo hodi, to savdhesu jIva- poggalesu saMThieNa kAlena hodavtraM tado mANusakhette kasujjamaMDalaTThido kAlo ci Na ghaDade ? Na esa doso, NiravattAdo / kiMtu Na tahA loge samae vA saMvavahAro asthi; aNAiNihaNarUveNa sujjamaMDalakiriyApariNAmesu ceva kAlasaMvavahAro payaTTo / tamhA edasseva gahaNaM kAyantraM / kevaciraM kAlo ? aNAdio apajjavasido / kAlassa kAlo kiM tatto pudhabhUdo aNNo vA ? tava putrabhUdo atthi, aNavaTThANappasaMgA / NANaNNo vi, kAlassa kAlAbhAvapasaMgA / tado kAlassa kAle giddeso Na ghaDade ? Na, esa doso, Na tAva pudha karaneke lie anya dIpakakI AvazyakatA nahIM huA karatI hai, isI prakArase kAladravya bhI anya jIva pudgala, Adi dravyoMke parivartanakA nimittakAraNa hotA huA bhI apane ApakA parivartana svayaM hI karatA hai, usake lie kisI anya dravyakI AvazyakatA nahIM par3atI hai / isIlie anavasthA doSa bhI nahIM AtA hai / zaMkA - devaloka meM to dina-rAtrirUpa kAlakA abhAva hai, phira vahAM para kAlakA vyavahAra kaise hotA hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, yahAM ke kAlase hI devaloka meM kAlakA vyavahAra hotA hai / zaMkA- yadi jIva aura pudgaloMkA pariNAma hI kAla hai, to sabhI jIva aura puloMmeM kAlako saMsthita honA cAhie / taba aisI dazA meM ' manuSyakSetra ke eka sUryamaMDala meM hI kAla sthita hai' yaha bAta ghaTita nahIM hotI hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, ukta kathana niravadya ( nirdoSa ) hai / kintu lokameM yA zAstra meM usa prakAra se saMvyavahAra nahIM hai, para anAdinidhanasvarUpase sUryamaMDalakI kriyA - pariNAmoMmeM hI kAlakA saMvyavahAra pravRtta hai / isalie isakA hI grahaNa karanA cAhie | zaMkA- - kAla kitane samaya taka rahatA hai ? samAdhAna - kAla anAdi aura aparyavasita hai / arthAt kAlakA na Adi hai, na anta hai / zaMkA-kAlakA pariNamana karanevAlA kAla kyA usase pRthagbhUta hai, athavA ananya ( apRthagbhUta) 1 pRthagbhUta to kahA nahIM jA sakatA hai, anyathA anavasthAdoSakA prasaMga prApta hogA / aura na ananya ( apRthagbhUta) hI, kyoMki, kAlake kAlakA abhAva-prasaMga AtA hai / isalie kAlakA kAlase nirdeza ghaTita nahIM hotA hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM / isakA kAraNa yaha hai ki pRthak pakSameM kahA gayA Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 1. pakkhuttadoso saMbhavadi, aNabbhuvagamA / NANaNNa pakkhadoso vi, idvttaado| Na ca kAlassa kAleNa Niddeso Natthi, sujjamaMDalaMtaraTThiyakAleNa tatto pudhbhuudsujjmNddltttthiykaalnnisaado| adhavA, jadhA ghaDassa bhAvo, silAvuttayassa sarIramiccAdisu ekkamhi vi bhedavavahAro, tahA ettha vi ekkamhi kAle bhedeNa' vavahAro jujjade / kadividho kAlo ? sAmaNNeNa eyaviho / tIdo aNAgado vadRmANo tti tiviho / adhavA guNadvidikAlo bhavadvidikAlo kammaTThidikAlo kAyaTThidikAlo uvavAdakAlo bhAvaTThidikAlotti chavdhiho / ahavA aNeyaviho pariNAmehiMto pudhabhUdakAlAbhAvA, pariNAmANaM ca aanntiovlNbhaa| jahatthamavaboho aNugamo / kAlassa aNugamo kAlANugamo, teNa kAlANugameNa / Niddeso kahaNaM payAsaNaM ahivyattijaNaNamidi eyaTTho / so ca duviho, ogheNa AdeseNa cedi / tattha oghaNiddeso davvadviyaNayapaduppAyaNo, saMgahidatthAdo / AdesaNideso pajjavaTThiyaNayapaduppAyaNo, atthabhedA doSa to saMbhava hai nahIM, kyoMki, hama kAlake kAlako kAlase bhinna mAnate hI nahIM hai / aura na ananya yA abhinna pakSameM diyA gayA doSa hI prApta hotA hai, kyoMki, vaha to hameM iSTa hI hai, (aura iSTa vastu usIke lie doSadAyI nahIM huA karatI hai)| tathA, kAlakA kAlase nirdeza nahIM hotA ho, aisI bhI bAta nahIM hai, kyoMki, anya sUryamaMDala meM sthita kAladvArA usase pRthagbhUta sUryamaMDalameM sthita kAlakA nirdeza pAyA jAtA hai / athavA, jaise ghaTakA bhAva zilAputrakakA (pASANamUrtikA) zarIra, ityAdi lokoktiyoM meM eka yA abhinna meM bhI bheda vyavahAra hotA hai, usI prakArase yahAM para bhI eka yA abhinna kAlameM bhI bhedarUpase vyavahAra bana jAtA hai| zaMkA-kAla kitane prakArakA hotA hai ? samAdhAna-sAmAnyase eka prakArakA kAla hotA hai| atIta, anAgata aura vartamAnakI apekSA tIna prakArakA hotA hai| athavA, guNasthitikAla, bhavasthitikAla, karmasthitikAla, kAyasthitikAla, upapAdakAla aura bhAvasthitikAla, isa prakAra kAlake chaha bheda haiN| athavA kAla aneka prakArakA hai, kyoMki, pariNAmoMse pRthagbhUta kAlakA abhAva hai, tathA pariNAma ananta pAye jAte haiN| yathArtha avabodhako anugama kahate haiM, kAlake anugamako kAlAnugama kahate haiM / usa kAlAnugamase / nirdeza, kathana, prakAzana, abhivyaktijanana, ye saba ekArthaka nAma hai| vaha nirdeza do prakArakA hai, oghanirdeza aura Adezanirdeza / ukta donoM prakArake nirdezoM meM se oghanirdeza dravyArthikanayakA pratipAdana karanevAlA hai, kyoMki, usameM samasta artha saMgRhIta haiN| Adezanirdeza paryAyArthikanayakA pratipAdana karanevAlA hai, kyoMki, usameM arthabhe 1 apratau kAlabhadeNa' iti paatthH| 2 go. jI. 557. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 2.] kAlANugame micchAdiTTikAlaparUvaNaM [ 323 valaMbaNAdo / kimarse duviho Niddeso usahaseNAdigaNaharadevehi kIrade ? Na esa doso, uhayaNayamavalaMbiya TThidasattANuggahaDhe tadhovadesAdo / __ ogheNa micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 2 // 'jahA uddeso tahA Nideso hodi' tti jANAvaNaTuM oghaNiddeso kdo| sesaguNahANapaDisehaphalo micchAiTThiNiddeso / kAlAdo kAleNa NihAlijjamANe kevaciraM hoti ti pucchA jiNapaNNattatthamidaM suttamidi paduppAyaNaphalA / bahusu NANAjIvamidi egavayaNaNideso jAdiNibaMdhaNo ti Na dosayaro / savyaddhA idi kaalvisitttthbhujiivnnideso| kudo? savyA addhA kAlo jesiM jIvANamidi va-samAsavaseNa bajjhaTTappavuttIe / adhavA, savvaddhA idi kaalnniddelo| kathaM ? micchAdiTThINaM kAlattaNaNNapariNAmiNo pariNAmehiMto kathaMci abhedamAseja micchAdiTThINaM kAlattAvirohA / savyakAlaM NANAjIve paDucca micchAdiTThINaM vocchedo Natthi tti bhaNidaM hodi / avalaMbana kiyA gayA hai| zaMkA - vRSabhasenAdi gaNadharadevoMne do prakArakA nirdeza kisalie kiyA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, dravyArthika aura paryAyArthika, ina donoM nayoMko avalambana karake sthita prANiyoMke anugrahake lie do prakArake nirdezakA upadeza kiyA hai| oghase mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiM // 2 // _ jisa prakArase uddeza hotA hai, usI prakArase nirdeza kiyA jAtA hai| yaha bAta jata. lAne ke lie sUtrame 'ogha' padakA nirdeza kiyaa| 'mithyAdRSTi' padakA nirdeza, zeSa guNasthAnoMke pratiSedhake lie hai| 'kAlase' arthAt kAlakI apekSA jIvoMke saMbhAlane para 'kitane kAla taka hote haiN| isa prakArakI yaha pRcchA 'yaha sUtra jinaprazapta hai' isa bAtake batAne ke lie hai| jIvoMke bahuta honepara bhI 'nAnA jIva' isa prakArakA yaha eka vacanakA nirdeza jAtinibaMdhanaka hai, isalie koI doSotpAdaka nahIM hai / 'sarvAddhA' yaha pada kAlaviziSTa bahutale jIvoMkA nirdeza karanevAlA hai, kyoMki, sarva addhA arthAt kAla jina jIvoMke hotA hai, isa prakArase 'va' samAsa arthAt bahuvrIhisamAsake vazase bAhya arthakI pravRtti hotI hai| athavA 'sarvAddhA' isa padase kAlakA nirdeza jAnanA cAhie, kyoMki, mithyAdRSTiyoMke kAlatvale abhinna NAmIke pariNAmoMse kathaMcit abhedakA Azraya karake mithyAdRSTiyoM ke kAlatvakA koI bheda nahIM hai| arthAt nAnA jIvoMkI apekSA mithyAdRSTi jIvoMkA sarvakAla vyuccheda nahIM hotA hai, yaha kahA gayA hai| 1mithyAdRSTe nAnIvArekSayA sarvaH kAlaH | sa. si. 1.8 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 5, 3. " egajIvaM paca aNAdio apajjavasido aNAdio sapajjavasido, sAdio sapajjavasido / jo so sAdio sapajjavasido tassa imo Niso / jahaNeNa aMta muhuttaM // 3 // abhavasiddhiyajIvamicchattaM paDucca aNAdiapajjavasidamidi bhaNidaM, abhavyamicchattassa AdimajjhatAbhAvAda / bhavasiddhiyamicchattakAlo aNAdio sapajjavasido | jahA baddhaNakumArassa micchattakAlo / aNNego bhavasiddhiyamicchattakAlo sAdio sapajjasido / jahA kaNhAdimicchattakAlo / tattha jo so sAdio sapajjavasido micchatta kAlo, tassa imo Niso / so duviho, jahaNNo ukasso cedi / tattha jahaNNakAlaparUvaNAjANAvaGkaM jahaNeNetti vRttaM / muhuttassaMto aMtomuhuttaM, eso micchattajahaNNakAlaNiddeso / taM jadhA - sammAmicchAdiTThI vA asaMjadasammAdiTThI vA saMjadAsaMjado vA pamattasaMjado vA pariNAmapaccaeNa micchattaM gado / savvajahaNamaMtomuhuttaM acchiya puNaravi sammAmicchattaM vA asaMjameNa saha sammataM vA saMjamAsaMjamaM vA appamattabhAveNa saMjamaM vA paDivaNNassa eka jIvakI apekSA kAla tIna prakAra hai, anAdi - ananta, anAdi-sAnta aura sAdi- sAnta / inameM jo sAdi aura sAnta kAla hai, usakA nirdeza isa prakAra hai- eka jIvakI apekSA mithyAdRSTi jIvoMkA sAdi-sAntakAla jaghanyase antarmuhUrta hai // 3 // abhavyasiddhika jIvoMke midhyAtvakI apekSA 'kAla anAdi-ananta hai' aisA kahA gayA hai, kyoMki, abhavyake midhyAtvakA Adi, madhya aura anta nahIM hotA hai / bhavyasiddhika jIvake mithyAtvakA kAla eka to anAdi aura sAnta hotA jaisA ki varddhanakumArakA mithyAtvakAla | tathA eka aura prakArakA bhavyasiddhika jIvoMkA midhyAtvakAla hai, jo ki sAdi aura sAnta hotA hai, jaise kRSNa AdikA mithyAtvakAla / unameM se jo sAdi aura sAnta mithyAtvakAla hotA hai usakA yaha nirdeza hai / vaha do prakArakA hai, jaghanyakAla aura utkRSTakAla | unameM se jaghanyakAlakI prarUpaNA kI jAtI hai, yaha batalAne ke lie 'jaghanyase ' aisA pada kahA | muhUrta ke bhItara jo kAla hotA hai, use antarmuhUrtakAla kahate haiM / isa pada se mithyAtvake jaghanyakAlakA nirdeza kahA gayA hai, jo ki isa prakAra hai koI samyagmithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata jIva, pariNAmoMke nimittase midhyAtvako prApta huA / sarva jaghanya antarmuhUrtakAla radda karake, phira bhI samyagmithyAtvako, athavA asaMyamake sAtha samyaktvako, athavA saMyamAsaMyamako, athavA apramattabhAva ke sAtha saMyamako prApta huaa| isa prakAra se prApta honevAle jIvake 1 ekajIvApekSayA trayo maGgAH - anAdiraparyavasAnaH anAdisaparyavasAnaH sAdisaparyavasAnaceti / tatra sAdiH saparyavasAno jaghanyenAntarmuhUrttaH / sa. si. 1,8. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4.] kAlANugame micchAdihikAlaparUvaNaM [ 325 savvajahaNNo micchattakAlo hodi / sAsaNasammAdiTThI micchattaM kiNNa paDivajAvido 1 Na, sAsaNasammattapacchAyadamicchAdihissa aitivvasaMkiliTThassa micchattatamhA viNaDiassa savvajahaNNakAleNa guNaMtarasaMkamaNAbhAvA / ukkassakAlapaduppAyaNamuttarasuttaM bhaNadi ukkasseNa addhapoggalapariyaTTe desUNaM // 4 // addhapoggalapariyaTR NAma kiM? vuccade- aNAisaMsAre hiMDaMtANaM jIvANaM davvapariyaTTaNaM khettapariyaTTaNaM kAlapariyaTTaNaM bhavapariyaTTaNaM bhAvapariyaTTaNamidi paMca pariyaTTaNANi hoti / jaM taM davyapariyaTTaNaM taM duvihaM, NokammapoggalapariyaNaM kammapoggalapariyaTTaNaM cedi / tattha NokammapoggalapariyaTTa vattaissAmo / taM jahA- jadi vi poggalANaM gamaNAgamaNaM paDi mithyAtvakA sarvajaghanya kAla hotA hai| zaMkA-sAsAdanasamyagdRSTi jIva mithyAtvako kyoM nahIM prApta karAyA gayA ? arthAt sAsAdanasamyagdRSTiko bhI mithyAtva guNasthAnameM pahuMcAkara usakA jaghanyakAla kyoM nahIM batalAyA? samAdhAna-nahIM, kyoMki, sAsAdanasamyaktvase pIche AnevAle, atitIvra saMklezavAle mithyAtvarUpI andhakArase viDambita mithyAdRSTi jIvake sarva jaghanyakAlase guNAntarasaMkramaNakA abhAva hai, arthAt guNasthAna-parivartana nahIM ho sakatA hai| aba mithyAtvake utkRSTakAlake batalAne ke lie uttarasUtra kahate haiM eka jIvakI apekSA sAdi-sAnta mithyAtvakA utkRSTakAla kucha kama ardhapudgalaparivartana hai // 4 // zaMkA-ardhapudgalaparivartana kise kahate haiM ? __ samAdhAna-isa anAdi saMsArameM bhramaNa karate hue jIvoMke dravyaparivartana, kSetraparivartana, kAla parivartana, bhavaparivartana aura bhAvaparivartana, isa prakAra pAMca parivartana hote rahate haiN| isameMse jo dravyaparivartana hai, vaha do prakArakA hai- nokarmapudgalaparivartana aura karmapudgalaparivartana / unameMse pahale nokarmapudgalaparivartanako kahate haiN| vaha isa prakAra hai yadyapi pudgaloMke gamanAgamanake prati koI virodha nahIM hai, to bhI buddhise (kisI 1 pratiSu * viNadiassa ' iti paatthH| 2 utkarSeNArthapudgalaparivatoM dezonaH / sa. si. 1, 8. tatra nokarmadravyaparivartanaM nAma trayANAM zarIrANAM SaNNAM paryAptInA yogyA ye puralA ekena jIvena ekasmin samaye gRhItAH snigdharUkSavarNagandhAdimiratIvamandamadhyamamAvena ca yathAvasthitA dvitIyAdiSu samayera nijI agRhItAnanantavArAnatItya mizrakazciAnantavArAnatIya madhye gRhItAzvAnantavArAnatIvya ta eva tenaiva prakAreNa tasyaiva jIvasya nokarmabhAvamApadyante yAvattAvatsamuditaM nokarmadravyaparivartanam / sa. si. 2, 10. go. jI, jI. pra. 560, Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 5, 4. viroho Natthi, to vi buddhIe Adi kADhUNa Nokamprapoggala pariyaTTe bhaNNamANe appidapoggala pariyadRbbhaMtare savvayoggalAsimhi ekko vi paramANU Na bhuttotti savyapoggalANamagahidasaNNA poggala pariyaTTapaDhamasamae kAdavyA / adIdakAle vi savvajIvehi savvapoggalANamaNaMtima bhAgo savvajIvarAsIdo anaMtaguNo, savvajIvarAsiuvarimavaggAdo anaMtaguNahINa poggalapuMjo bhutujjhido / kudo ? abhavasiddhiehi anaMtaguNeNa siddhANamagaMtimabhAgeNa guNidAdIdakAla me ttasavya jIvarAsisamANa bhuttu jjhidapoggala parimANovalaMbhA / savve vipoggalA khalu ege' bhuttajjhidA hu jIvaNa / asaI anaMtakhutto poggala pariyaTTasaMsAre // 18 // edI sutta gAhAe saha viroho kiNNa hoditti bhaNide Na hodi, savvegade samhi gAhatya savvasaddaSpavRttI do / Na ca savtramhi payaTTamANassa sadasya egadesapauttI asiddhA, gAmo daddho, pado daddho, iccAdisu gAma-padANa me gadesa paya hasavalaM bhAdo / teNa poggala vivakSita pugalaparamANupuMjako ) Adi karake nokarmapuGgaparivartana ke kahanepara vivakSita pulaparivartana ke bhItara sarvapudgalarAzimeMse eka bhI paramANu nahIM bhogA hai, aisA samajhakara pulaparivartana ke prathama samaya meM sarva pugaloMkI agRhItasaMjJA karanA caahie| atItakAla meM bhI sarva jIvoMke dvArA sarvapudgaloMkA anantavAM bhAga, sarvajIvarAzise anantaguNA, aura sarvajIvarAzike uparima vargale anantaguNahIna pramANavAlA pudgalapuMja bhogakara chor3A gayA hai / isakA kAraNa yaha hai ki abhavyasiddha jIvoMse anantaguNe aura siddhoM ke anantaveM bhAgase guNita atItakAlapramANa sarvajIvarAzike samAna bhoga karake chor3e gaye puloMkA parimANa pAyA jAtA hai / zaMkA- yadi jIvane Aja taka bhI samasta pudgala bhogakara nahIM chor3e haiM, toisa pulaparivartanarUpa saMsAra meM samasta pudgala isa jIvane eka eka karake punaH punaH anantavAra bhoga karake chor3e haiM // 18 // isa sUtragAthA ke sAtha virodha kyoM nahIM hogA ? samAdhAna - ukta sUtragAthA ke sAtha virodha prApta nahIM hotA hai, kyoMki, gAthA meM sthita sarva zabdakI pravRtti sarva ke eka bhAga meM kI gaI hai / tathA, sarvake artha meM pravartita honevAle zabdakI ekadezameM pravRtti honA asiddha bhI nahIM haiM, kyoMki, grAma jala gayA, pada (janapada) jala gayA, ityAdika vAkyoM meM ukta zabda grAma aura padoMke eka dezameM pravRtta hue bhI pAye 1 pratiSu ' ego ' iti pAThaH / 2 sa. si. 2, 10. go. jI., jI. pra. 560. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4.] kAlANugame micchAdiTTikAlaparUvaNaM [327 pariyaTTAdisamae agahidasaNNide ceva poggale tiNhamekkadarasarIraNippAyaNaTThamabhavasiddhiehi aNaMtaguNe siddhANamaNaMtimabhAgamette geNhadi / te ca geNhato appaNo ogADhakhettaTThide ceya gehadi, No pudha khettaTThide / vuttaM ca eyakkhettogADhaM savvapadesehi kammaNo joggaM / baMdhai jahuttahedU sAdiyamadha NAdiyaM cAvi // 19 // vidiyasamae vi appidapoggalapariyabhaMtare agahide ceva gehadi / evamukkasseNa aNaMtakAlamagahide ceva geNhadi / jahaNNeNa do-samaesu ceva agahide geNhadi, paDhamasamayagahidapoggalANaM vidiyasamae Nijariya akammabhAvaM gadANaM pugo tadiyasamae tamhi ceva jIve NokammapajjAeNa paridANamuvalaMbhAdo / taM kadhaM Navvade ? Nokammassa AvAdhAe viNA udayAdiNiseguvadesA / eso poggalapariyaTTakAlo tiviho hodi, agahidagahaNaddhA ataeva pudgala parivartanake Adi samayameM audArika Adi tIna zarIroM se kisI eka zarIrake niSpAdana karane ke lie jIva abhavyasiddhoMse anantaguNe aura siddhoMke anantaveM bhAgamAtra agRhIta saMjJAvAle pudgaloMko hI grahaNa karatA hai| una pudgaloMko grahaNa karatA huA bhI apane Azrita kSetrameM sthita pudgaloko hI grahaNa karatA hai, kintu pRthak kSetra meM sthita pudgaloMko nahIM grahaNa karatA hai / kahA bhI hai yaha jIva eka kSetrameM avagADharUpase sthita, aura karmarUpa pariNamanake yogya pudgalaparamANuoMko yathokta (Agamokta mithyAtva Adi) hetuoMse sarva pradezoMke dvArA bAMdhatA hai| ve pudgalaparamANu sAdi bhI hote haiM, anAdi bhI hote haiM, aura ubhayarUpa bhI hote haiM // 19 // dvitIya samayameM bhI vivakSita pudgalaparivartanake bhItara agRhIta pudgaloMko hI grahaNa karatA hai| isa prakAra utkRSTakAlakI apekSA anantakAla taka agRhIta pudgaloMko hI grahaNa karatA hai| kintu jaghanyakAlakI apekSA do samayoMmeM hI agRhIta pudgaloMko grahaNa karatA hai, kyoMki, prathama samayameM grahaNa kiye gaye pudgaloMkI dvitIya samayameM nirjarA karake akarmabhAva (karmarahita avasthA) ko prApta hue ve hI pudgala punaH tRtIya samayameM usI hI jIvameM nokarma paryAyase pariNata hue pAye jAte haiN| zaMkA-prathama samayameM gRhIta pudgalapuMja dvitIya samayameM nirjIrNa ho, akarmarUpa avasthAko dhAraNa kara, punaH tRtIya samayameM usI hI jIvameM nokarmaparyAyase pariNata ho jAtA hai, yaha kaise jAnA? samAdhAna - kyoMki, AbAdhAkAlake vinA hI nokarmake udaya Adike niSekoMkA upadeza pAyA jAtA hai| yaha pudgala parivartanakAla tIna prakArakA hotA hai-agRhItagrahaNakAla, gRhItagrahaNakAla 1 pratiSu 'guNo' iti paatthH| 2 go. ka. 185. paraM tatra 'jahuttahedU' iti sthAne 'sagahedUhi ya iti paatthH| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ) .. chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 1. gahidagahaNaddhA missayagahaNaddhA cedi / appidapoggalapariyadRbbhaMtare jaM agahidapoggalagahaNakAlo agahidagahaNaddhA NAma / appidapoggalapariyabhaMtare gahidapoggalANaM ceya gahaNakAlo gahidagahaNaddhA NAma / appidapoggalapariyaTTamaMtare gahidAgahidapoggalANamakkameNa gahaNakAlo missayagahaNaddhA NAma / evaM tIhi payArahi poggalapariyaTTakAlo jIvassa gacchadi / ettha tiNhamaddhANaM pariyaTTaNakamo vuccade / taM jahA-poggalapariyaTTAdisamayappahuDi aNaMtakAlo agahidagahaNaddhA bhavadi, tattha sesadopayArAbhAvA / puNo agahidagahaNaddhAvasANe saI missayagahaNaddhA hodi / puNo vi vidiyavAre agahidagahaNaddhAe aNaMtakAlaM gaMtUNa saI missayaddhA hodi / evaM tadiyavAre vi agahidagahaNaddhAe aNaMtakAlaM gamiya saiM missayaddhAe pariNamadi / edeNa payAreNa missayaddhAo vi aNaMtAo jaadaao| puNo NaMtakAlaM agahidagahaNaddhAe gamiya saI gahidagahaNaddhAe prinnmdi| edeNa kameNa aNato kAlo gacchadi jAva gahidagahaNaddhasalAgAo vi aNaMtattaM pattAo tti| puNo uvari aura mizragrahaNakAla / vivakSita pudgalaparivartanake bhItara jo agRhIta pudgaloMke grahaNa karanekA kAla hai use agRhItagrahaNakAla kahate haiN| vivakSita pudgalaparivartanake bhItara gRhIta pudgaloMke hI grahaNa karaneke kAlako gRhItagrahaNakAla kahate haiN| tathA vivakSita pudgala parivartanake bhItara gRhIta aura agRhIta, ina donoM prakArake pudgaloMke akramase arthAt eka sAtha grahaNa karaneke kAlako mizragrahaNakAla kahate haiM / isa taraha ukta tInoM prakArose jIvakA pudgalaparivartanakAla vyatIta hotA hai| vizeSArtha-jina pudgalaparamANuoMke samudAyarUpa samayaprabaddha meM kevala pahale grahaNa kiye hue paramANu hI hoM, usa pudgalapuMjako gRhIta kahate haiN| jisa samayaprabaddhameM aise paramANu ho ki jinakA jIvane pahile kabhI grahaNa nahIM kiyA ho usa pudgalapuMjako agRhAta kahate haiN| jisa samayaprabaddhameM donoM prakArake paramANu hoM usa pudgalapuMjako mizra kahate haiN| aba yahAMpara ukta tInoM prakArake kAloMke parivartanakA krama kahate haiM / vaha isa prakAra hai-- pudgala parivartanake Adi samayase lekara anantakAla taka agRhItagrahaNakA kAla hotA hai, kyoMki, usameM zeSa do prakArake kAloMkA abhAva hai / punaH agRhItagrahaNakAlake antameM eka vAra mizrapudgalapuMjake grahaNa karanekA kAla AtA hai| phira bhI dvitIyavAra agRhItagrahaNakAlake dvArA anantakAla jAkara ekavAra mizrapudgalapaMjake grahaNa karanekA kAla AtA hai| isI prakAra tRtIyavAra bhI agrahItagrahaNakAlake dvArA anantakAla jAkara eka vAra mizragrahaNakAlarUpase pariNamana hotA hai| isa prakArase mizragrahaNakAlakI bhI zalAkAeM ananta ho jAtI haiM / punaH anantakAla agRhItagrahaNakAlake dvArA bitA kara ekavAra gRhItagrahaNakAlarUpase pariNamana hotA hai| isa kramase anantakAla vyatIta hotA huA taba taka calA jAtA hai jaba taka ki gRhItagrahaNakAla kI zalAkAeM bhI 1 pratiSu 'jaMgahida-' iti pAThaH / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4.] kAlANugame micchAdihikAlaparUvaNaM [329 aNaMtaM kAlaM missayagahaNaddhAe gamedUrga' saI agahidagahaNaddhA pariNamadi / evamedAhi dAhi addhAhi aNaMtakAlaM gamiya saI gahidagahaNaddhA bhavadi / evamedeNa payAreNa jIvassa kAlo gacchadi jAva etthataNagahidagahaNaddhAsalAgAo aNaMtataM pattAo tti / evaM do pariyadRNavArA gadA / puNo NataM kAlaM missayaddhAe gamiya saI gahidagahaNaddhAe pariNamadi / edeNa payAreNa gahidagahaNaddhAsalAgAo aNaMtattaM pttaao| tado saimagahidagahaNaddhAe pariNamadi / edeNa vi payAreNa aNaMto kAlo gacchadi jAva etthataNaagahidagahaNaddhAsalAgAo aNaMtattaM pattAo tti / eso tadiyo priytttto| saMpadi cautthapariyaTTa bhaNissAmo / taM jadhA- aNaMtakAlaM gahidagahaNaddhAe gamedUNa saI missayagahaNaddhAe prinnmdi| evamedAhi dohi addhAhi aNaMtakAlaM gamedi jAva etthataNamissayagahagaddhAsalAgAo aNaMtattaM pattAo tti / tado saimagahidagahaNaddhAe pariNamadi / puNo uvari edeNa ceva kameNa kAlo gacchadi jAva poggalapariyaTTacarimasamao tti' / poggalapariyaTTaAdimasamae je anantatvako prApta ho jAtI hai (isa prakAra prathama parivartanavAra vyatIta huaa)| punaH isake Upara anantakAla mizragrahaNakAlakI apekSA bitAkara ekavAra agRhItagrahaNakAla pariNata hotA hai| isa prakAra ina donoM prakArake kAlose anantakAla bitAkara ekavAra gRhItagrahaNakAla hotA hai / isa taraha ukta prakArase jIvakA kAla taba taka vyatIta hotA huA calA jAtA hai jaba taka ki yahAMkI gRhItagrahaNakAlasambandhI zalAkAeM bhI anantatAko prApta ho jAtI haiN| isa prakAra do parivartanavAra vyatIta hue / punaH anantakAla mizragrahaNakAlake dvArA bitAkara ekavAra gRhItagrahaNakAlakA pariNamana hotA hai| isa prakArase gRhItagrahaNakAlakI zalAkAeM anantatAko prApta ho jAtI haiN| tatpazcAt ekavAra agRhItagrahaNakAlarUpase pariNamana hotA hai| punaH isa prakArase bhI anantakAla taba taka vyatIta hotA hai jaba taka ki yahAM para bhI agRhItagrahaNakAlasambandhI zalAkAeM anantatAko prApta hotI haiN| yaha tIsarA parivartana hai| aba caturtha parivartanako kahate haiN| vaha isa prakAra hai-anantakAla gRhItagrahaNakAlasambandhI bitAkara ekavAra mizragrahaNakAlakA parivartana hotA hai| isa prakAra ina donoM prakArake kAlodvArA anantakAla bitAtA hai jaba taka ki yahAMkI mizragrahaNakAlasambandhI zalAkAeM anantatAko prApta hotI haiN| isake pazcAt ekavAra agRhItagrahaNakAlarUpase pariNamita hotA hai / isake pazcAt phira bhI isake Age isa hI kramase pudgalaparivartanake antima samaya taka kAla vyatIta hotA jAtA hai| (isa caturtha parivartanake samApta ho jAnepara) nokarmapudgalaparivartanake 1 pratiSu 'gamedUNa Na saI' iti pAThaH / 2 agahidamissaM gahidaM missamagahidaM taheva gahidaM ca / missaM gahidamagahidaM gahidaM missaM ca agadidaM c|| go. jI. jI. pra.560. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1, 5, 4. 330 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM jIveNa NokammasarUveNa gahidA poggalA te vidiyAdisamaesu akammabhAvaM gaMtUNa jamhi kAle te ceva suddhA AgacchaMti so kAlo poggalapariyatti bhaNNadi / Adima samayameM jIvake dvArA nokarmasvarUpase jo pudgala grahaNa kiye the ve hI pudgala dvitIyAdi samayoMmeM akarmabhAvako prApta hokarake jisa kAlameM ve hI zuddha pudgala Ane lagate haiM, vaha kAla 'pudgalaparivartana' isa nAmase kahA jAtA hai| vizeSArtha- parivartana pAMca prakArakA hai-dravyaparivartana, kSetraparivartana, kAlaparivartana, bhavaparivartana aura bhAvaparivartana / inameM se dravyaparivartanake do bheda haiM-nokarmadravyaparivartana aura karmadravyaparivartana / yahAM nokarmadravyaparivartanakA svarUpa batalAyA gayA hai| usI svarUpake samajhAneke lie mUlameM saMdRSTi dI gaI hai.| jisameM agRhItasUcaka zUnya (0) punaH mizrasUcaka haMsapada (+) aura gRhItasUcaka ekakA aMka (1) diyA gayA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki anantavAra agRhIta paramANupuMjake grahaNa karaneke bAda eka vAra mizra paramANupuMjakA grahaNa hotA hai / punaH anantavAra ukta kramase mizragrahaNa karaneke bAda eka dhAra gRhIta paramANupuMjakA prahaNa hotA hai| isa prakAra anantavAra gRhItagrahaNa ho jAne para nokarmapudgalaparivartanakA prathama bheda samApta hotA hai / yaha saMdRSTikI prathama koSThaka-paMktikA artha hai| tatpazcAt anantavAra mizrakA grahaNa hone para ekavAra agRhItakA grahaNa hotA hai| aura anantavAra agRhItakA prahaNa ho jAne para ekavAra gRhItakA grahaNa hotA hai| isa prakArase anantavAra gRhItakA grahaNa ho jAne para nokarmapudgalaparivartanakA dUsarA bheda samApta hotA hai| yahI dUsarI koSThaka paMktikA abhiprAya hai / punaH anantavAra mizrakA grahaNa ho jAne para ekavAra gRhItakA, aura anantavAra gRhItakA grahaNa ho jAne para ekavAra agRhItakA grahaNa hotA hai / isa prakAra anantadhAra agRhItagrahaNa hone para nokarmapudgalakA tIsarA bheda samApta hotA hai| yahI tIsarI koSThaka-paMktikA artha hai| punaH anantavAra gRhItakA grahaNa honeke pazcAt ekavAra mizrakA aura anantavAra mizrakA grahaNa hone para ekavAra agRhItakA brahaNa hotA hai| isa prakArase anantavAra agRhItakA grahaNa ho jAne para nokarma pudgalaparivartanakA cauthA bheda samApta hotA hai| isa sabake samudAyako nokarmadravyaparivartana kahate haiN| tathA isameM jitanA samaya lagatA hai usako nokarmadravyaparivartanakA kAla kahate haiN| 1 pratiSu +1 / 1 + + iti paatthH| +|. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4. ] kAlAnugame micchAdikAla parUvaNaM [ 331 ettha appA bahugaM / savvatthovA agahidagahaNaddhA / missayagahaNaddhA anaMtaguNAo / jahaNiyA gahidagahaNaddhA anaMtaguNA / jahaNNao poragalapariyo visesAhio / ukkassiyA gahidagahaNaddhA anaMtaguNA / ukkassao poggalapariyadvo visesAhio / kiM kAraNamagahida gaNaddhA thovA jAdA ? buccade je NokammapajjAeNa pariNamiya akammabhAvaM gaMtUNa teNa akammabhAveNa je thovakAlamacchiyA te bahuvAramAgacchaMti, aviNaTucauvvihapAogAdo' / je puNa appidapoggala pariyadRbhaMtare Na gahidA te cireNa AgacchaMti, akammabhAvaM gatUNa tattha cirakAlAvaTThANeNa viNaTTacauccihapAoggattAdo / bhaNidaM ca--- maTThadisaMttaM AsaNaM kammaNirAmukkaM / pAraNa edi gahaNaM davtramaNiddiTTasaMThANaM // 20 // aba ukta agRhIta, mizra aura gRhItasaMbandhI tInoM prakArake kAlokA alpabahutva kahate haiM - sabase kama agRhItagrahaNakA kAla hai / agRhItagrahaNake kAla se mizragrahaNakA kAla anantaguNA hai / mizragrahaNa ke kAlase jaghanya gRhItagrahaNakA kAla anantaguNA hai / jaghanya gRhItagrahaNa kAlase jaghanya pudgalaparivartanakA kAla vizeSa adhika hai / jaghanya pudgalaparivartana ke kAla se utkRSTa gRhItagrahaNakA kAla anantaguNA hai / aura utkRSTa gRhItagrahaNake kAlase utkRSTa pulaparivartanakA kAla vizeSa adhika hai / zaMkA - agRhItagrahaNakAlake sabase kama honekA kAraNa kyA hai ? samAdhAna - jo pudgala nokarmaparyAya se pariNamita hokara punaH akarmabhAva ko prApta ho, usa akarmabhAva se alpakAla taka rahate haiM ve pugala to bahutavAra Ate haiM; kyoMki, unakI dravya, kSetra, kAla aura bhAvarUpa cAra prakArakI yogyatA naSTa nahIM hotI hai| kintu jo pudgala vivakSita pulaparivartana ke bhItara nahIM grahaNa kiye gaye haiM, ve cirakAlake bAda Ate haiM, kyoMki, akarmabhAvako prApta hokara usa avasthAmeM cirakAla taka rahane se dravya, kSetra, kAla, bhAvarUpa saMskArakA vinAza ho jAtA hai / kahA bhI hai jo karmapula pahale baddhAvasthAmeM sUkSma arthAt alpa sthiti se saMyukta the, ataeva nirjarA dvArA karmarUpa avasthA se mukta arthAt rahita hue, kintu Asanna arthAt jIvake pradezoM ke sAtha jinakA ekakSetrAvagAha hai, tathA jinakA AkAra anirdiSTa arthAt kahA nahIM jA sakatA hai, isa prakArakA pula dravya bahulatAse grahaNako prApta hotA hai // 20 // I 1 atragRhItagrahaNakAla : ananto'pi sarvataH stokaH / kutaH, vinaSTadravyakSetrakAlabhAvasaMskArapudgalAnI bahuvArahNAghaTanAt / anena vivakSitapudgalaparivartanamadhye bahuvAragrahaNaM saMbhavatItyuktaM bhavati / go. jI. jI. pra. 560. 2 alpasthitisaMyuktaM jIvapradezeSu sthitaM nirjarayA vimocitakarmasvarUpaM pudgaladravyaM anirdiSTasaMsthAnaM vivakSita parAvartana prathamasamayoktasvarUparahitaM jIvena pracuratyA svIkriyate / kutaH ? dravyAdicaturvidhasaMskAra saMpannatvAt / go. jI. jI. pra. 560. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 4. edeNa kAraNeNa agahidagahaNaddhA thovA jAdA / eso NokammapoggalapariyaTTo NAma / jadhA NokammapoggalapariyaTTo vutto, tadhA ceva kammapoggalapariyaTTo' vattavyo / Navari viseso NokammapoggalA AhAravaggaNAdo AgacchaMti / kammapoggalA puNa kammaiyavaggaNAdo / NokammapoggalANaM tadiyasamae ceva missayagahaNaddhA hodi / kammapoggalANaM puNa tisamayAhiyAvaliyAe / kudo ? baMdhAvaliyAdIdANaM samayAhiyAvaliyAe okaDDaNavaseNa pattodayANaM dusamayAhiyAvaliyAe akammabhAvaM gadANaM kammapoggalANaM tisamayAhiyAvaliyAe kammapajjAeNa pariNamiya aNNapoggalehi saha jIve baMdhaM gadANamuvalaMbhA / Navari dosu vi poggalapariyaTTesu suhumaNigodajIvaapajjattaeNa paDhamasamayatambhavattheNa paDhamasamayaAhAraeNa jahaNNuvavAdajogeNa gahidakamma-NokammadavyaM ghettUNa AdI kAyavvA / ettha uvaujjaMtI gAhA gahaNasamayamhi jIvo uppAdedi hu guNaMsapaJcayado / jIvehi aNaMtaguNaM kamma padesesu savvesu // 21 // isa sUtrokta kAraNase agRhItagrahaNakA kAla alpa hotA hai| isa prakAra isa sabakA nAma nokarmapudgalaparivartana hai| jisa prakArase nokarma punalaparivartana kahA hai, usI prakArase karma pudgalaparivartana bhI kahanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki nokarmapudgala AhAravargaNAse Ate hai / kintu karmapudgala kArmaNavargaNAse Ate haiN| nokarmapudgaloMke mizragrahaNakA kAla tRtIya samayameM hI hotA hai| kintu karmapudgaloMke mizragrahaNakA kAla tIna samaya adhika AvalIpramANa kAlake vyatIta hone para hotA hai, kyoMki, jo bandhAvalIse atIta haiM, eka samaya adhika AvalIke dvArA apakarSaNake vazase jo udayako prApta hue haiM, aura do samaya adhika AvalIke rahanepara jo akarmabhAvako prApta hue haiM, aise karma pudgaloMkA tIna samaya adhika AvalIke dvArA karmaparyAyase pariNamana hokara anya pudgaloMke sAtha jIvameM baMdhako prApta honA pAyA jAtA hai| vizeSa bAta yaha hai ki donoM hI pudgalaparivartanoM meM prathama samayameM tadbhavastha arthAt utpanna hue, tathA prathama samayameM hI AhAraka hue sUkSma nigodiyA labdhyaparyApta jIvake dvArA jaghanya upapAdayogase gRhIta karma aura nokarmadravyako grahaNa karake Adi arthAt parivartanakA prAraMbha karanA caahie| yahAM para upayukta gAthA isa prakAra hai __ karmagrahaNake samayameM jIva apane guNAMza pratyayoMse, arthAt svayogya baMdhakAraNoMse, jIvoMse anantaguNe karmoMko apane sarva pradezoM meM utpAdana karatA hai // 21 // 1 karmadravyaparivartanamucyate-ekasmin samaye ekena jIvanASTavidhakarmabhAvama pudgalA ye gRhItAH samayAdhikAmAvalikAmatItya dvitIyAdiSu samayeSu nirjINA: pUrvottenaiva krameNa ta eva tenaiva prakAreNa tasya jIvasya karmabhAvamApadyante yAMvatAvatkarmadravyaparivartanam / sa. si. 2, 10. 2 pratiSu ' pariya?' iti pAThaH / Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4.] kAlANugame micchAdivikAlaparUvaNaM [333 __ evaM davyapoggalapariyaTTaNaM garda / kheta-kAla-bhava-bhAvayoggalapariyaDA bhANivaNa gahidavvA / tesiM gAhAo savve vi poggalA khalu ege bhuttajjhidA hu jIveNa / asaI aNaMtakhuto poggalapariyadRsaMsAre // 22 // savvamhi logakhette kamaso taNNatthi jaNNa occhuNNaM / ogAhaNao bahuso hiMDate khettasaMsAre // 23 // osappiNNi-ussappiNi-samayAvaliyA NiraMtarA savvA / jAdo mudo ya bahuso hiMDato kAlasaMsAre // 24 // "NiraAuA jahaNNA jAva du uvarillao du gevajjo / jIvo micchattavasA bhavadvidi hiMDido bahuso // 25 // ___ isa prakAra dravyapudgalaparivartana samApta huA / kSetra, kAla, bhava aura bhAvapulaparivartanoMko kahalAkara grahaNa karA denA cAhie / una parivartanoMkI (saMkSepase artha-pratipAdaka) gAthAeM isa prakAra haiM isa jIvane isa pulaparivartanarUpa saMsArameM eka eka karake punaH punaH anantavAra sampUrNa pudgala bhoga karake chor3e haiM // 22 // isa samasta lokarUpa kSetra meM eka pradeza bhI aisA nahIM hai jise ki kSetraparivartanarUpa saMsArameM kramazaH bhramaNa karate hue bahutavAra nAnA avagAhanAoMse isa jIvane na chuA ho // 23 // kAlaparivartanarUpa saMsArameM bhramaNa karatA huA yaha jIva utsarpiNI aura avasarpiNI kAlake sarva samayoMkI AvaliyoM meM niraMtara bahutavAra utpanna huA aura marA hai // 24 // bhavaparivartanarUpa saMsArameM bhramaNa karatA huA yaha jIva mithyAtvake vazase jaghanya nArakAyuse lagAkara (tiryaMca, manuSya aura) uparima praiveyaka takakI bhavasthitiko bahutavAra prApta ho cukA hai // 25 // 1 sa. si. 2, 10. paraM tatra 'ege' iti sthAne 'kamaso' iti pAThaH / sarve'pi pudgalAH khalu ekanAtojhitAca jIvena / hyasakRsvanaMtakRtvaH pudgalaparivartasaMsAre // go. jI. jI. pra. 560. 2sa. si. 2,10. paraM tatra 'occhaNNaM' iti sthAne ' uppaNaM' iti pAThaH / sarvatra jagarakSetre dezona asti jaMtunA'kSuNNaH / avagAhanAni bahuzo baMbhramatA kSetrasaMsAre // go. jI. jI. pra. 560. sa.si 2.10. paraMtatra dvitIya caraNe 'samayAvaliyAsu NiravasesAmu' iti paatth|| utsarpaNAvasarpaNasamayAvalikAsu niravazeSAsu / jAto mRtazca bahuzaH paribhraman kAlasaMsAre // go. jI. jI. pra. 560. 4 pratiSu gAtheyaM 26 tamAMkitagAthAyAH pazcAdupalabhyate / 5 NisyAdijahaNAdisu jAva du uvarillayA du gevejjA / micchattasasideNa hu bahuso vi bhavadvidI bhamidA // sa. si. 1, 10. narakajaghanyAyuSyAzuparimaveyakAvasAne / mithyAtvasaMzritena hi bhavasthitirbhAvitA bhshaa|| go. bI. jI. pra. 56.. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgamai jIvaTThANaM [1, 5, 4. savvAsiM pagadINaM aNubhAga-padesaMbaMdhaThANANi / jIvo micchattavasA paribhamido bhAvasaMsAre // 26 // pariyaTTidANi bahuso paMca vi pariyaTTaNANi jIveNa / jiNavayaNamalabhamANeNa dIdakAle aNaMtANi // 27 // jaha geNhai pariyaTTa puriso acchAdaNassa vivihassa / taha poggalapariyaTTe geNDai jIvo sarIrANi // 28 // adIdakAle egassa jIvassa savvatthovA bhAvapariyaTTavArA / bhavapariyaDavArA aNataguNA / kAlapariyaTTavArA aNaMtaguNA / khettapariyaTTavArA aNaMtaguNA / poggalapariyaDvArA aNaMtaguNA / savvatthovo poggalapariyaTTakAlo / khettapariyaTTakAlo agNtgunno| kAlapariyakAlo aNaMtaguNo / bhavapariyaTTakAlo annNtgunno| bhAvapariyaTTakAlo aNaMtaguNo' / yaha jIva mithyAtvake vazIbhUta hokara bhAvaparivartanarUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA huA sampUrNa prakRtiyoM ke prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza baMdhasthAnoMko anekavAra prApta huA hai||26|| jina-vacanoMko nahIM pA karake isa jIvane atItakAlameM pAMcoM hI parivartana punaH punaH karake anantavAra parivartita kiye haiM // 27 // jisa prakAra koI puruSa nAnA prakArake vastroM ke parivartanako grahaNa karatA hai, arthAt hatAratA hai aura pahanatA hai, usI prakArase yaha jIva bhI pudalaparivartanakAlameM nAnA zarIroMko chor3atA aura grahaNa karatA hai // 28 // atItakAla meM eka jIvake sabase kama bhAvaparivartanake vAra hai| bhavaparivartana ke vAra bhAvaparivartanake vAroMse anantaguNe haiN| kAlaparivartanake vAra bhavaparivartanake vAroMse anantaguNe haiN| kSetraparivartanake vAra kAlaparivartanake vAroMse anantaguNe haiN| pudgalaparivartanake vAra kSetraparivartanake vAroMse anantaguNe haiN| pudgalaparivartanakA kAla sabase kama hai| kSetraparivartanakA kAla pudgalaparivartanake kAlase anantaguNA hai| kAlaparivartanakA kAla kSetraparivartanake kAlase anantaguNA hai| bhavaparivartanakA kAla kAlaparivartanake kAlase anantaguNA hai / bhAvaparivartanakA kAla bhavaparivartanake kAlase anantaguNA hai| (ina parivartanoMkI vizeSa jAnakArIke liye dekho sarvArthasiddhi 2, 10, va gommaTasAra jIvakAMDa gAthA 560 ttiikaa)| ............................. 1 savvA payaDividio aNubhAgapadesabaMdhaThANANi / micchattasAsavaNa ya mamidA puNa mAvasaMsAre / sa. si. 1,10. sarvaprakRtisthityanubhAgapradezabaMdhayogyAni / sthAnAnyanubhUtAni bhramatA bhuvi bhAvasaMsAre // go. jI. jI.pra.560. 2paMcavidhe saMsAre karmavazAgjainadarzitaM mukteH| mArgamapazyan prANI mAnAduHkhAkule bhramati / go. jI. 3 go. jI. jI. pra. 56.. Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4.] kAlANugame micchAdihikAlaparUvaNaM [335 edesu pariyaDesu poggalapariyaTTeNa payadaM / kamma-NokammabhedeNa duviho poggalapariyaTTo, tattha keNa payada ? dohi vi payadaM, doNhaM kAlabhedAbhAvA / so vi kudo avagammade ? poggalapariyaTTappAbahuge do vi poggalapariyaTTe ekkaTTha kAdUNa kaalppaabhugvidhaannaado| edassa poggalapariyaTTakAlassa addhaM desUrNa sAdi-saNihaNamicchattassa kAlo hodi / taM kadhaM? ego aNAdiyamicchAdiTThI aparittasaMsAro adhApavattakaraNaM apudhakaraNaM aNiyaTTikaraNamidi edANi tiNi karaNANi kAdUga sammattaMgahidapaDhamasamae ceva sammattaguNeNa pucillo aparitto saMsAro ohaTTidNa paritto poggalapariyadRssa addhametto hodUga ukkaseNa citttthdi| jahaNNeNa aMtomuhuttametto / ettha puNa jahaNNakAleNa Natthi kajjaM, ukkasseNa adhiyaaraado| sammattaMgahidapaDhamasamae NaTTho micchttpjjaao| kadhamuppatti-viNAsANamekko samao ? .......................................... ina Upara batalAye gaye pAMcoM parivartanoM se yahAM para pudgalaparivartanase prayojana hai| zaMkA-karma aura nokarmake bhedase pudgalaparivartana do prakArakA hai, unameMse yahAMpara kisase prayojana hai ? samAdhAna-yahAM donoM hI pudgalaparivartanoMse prayojana hai, kyoMki, donoMke kAla meM bheda nahIM hai| zaMkA- yaha bhI kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-pudgalaparivartanakAlake alpabahutya batAte samaya donoM hI pudgalaparivartanoMko ikaTThA karake kAlakA alpabahutvavidhAna kiyA gayA hai / isase jAnA jAtA hai ki donoM pudgalaparivartanoMke kAla meM bheda nahIM hai| isa pudgalaparivartanakAlakA kucha kama ardhabhAga sAdi-sAnta mithyAtvakA kAla hotA hai| zaMkA-sAdi-sAnta mithyAtvakA kAla kucha kama ardhapudgalaparivartana kaise hotA hai ? samAdhAna-eka anAdi mithyAdRSTi aparItasaMsArI (jisakA saMsAra bahuta zeSa hai aisA ) jIva, adhaHpravRttakaraNa, apUrvakaraNa, aura anivRttikaraNa, isa prakAra ina tInoM hI karaNoM ko karake samyaktva grahaNake prathama samayameM hI samyaktvaguNake dvArA pUrvavartI aparIta saMsArIpanA haTAkara va parItasaMsArI ho karake adhikase adhika pudgalaparivartanake Adhe kAla pramANa hI saMsArameM ThaharatA hai / tathA, sAdi-sAnta mithyAtvakA kAla kama se kama antarmuhUrtamAtra hai| kintu yahAM para jaghanyakAlase prayojana nahIM hai, kyoMki, utkRSTa kAlakA adhikAra hai / samyaktvake grahaNa karaneke prathama samayameM hI mithyAtva paryAya naSTa ho jAtI hai| __ zaMkA-samyaktvakI utpatti aura mithyAtvakA vinAza ina donoM vibhinna kAryoMkA eka samaya kaise ho sakatA hai? Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 1. Na, ekkamhi samae piMDAgAreNa vinn?-ghddaakaarennuppnnnn-mttttiydvvssuvlNbhaa| savvajahaNNamaMtAmuhuttamuvasamasammattaddhAe acchidUNa micchattaM gdo| tado micchatteNa sAdio jAdo, viNaTTho sammattapajjAeNa / tado micchattapajjAeNa ubaDDapoggalapariyaE pariyaTTidaNa apacchime bhavaggahaNe maNussesu uvavaNNo / puNo aMtomuhuttAvasese saMsAre tiNNi vi karaNANi kAdUNa paDhamasammattaM paDivaNNo (2) / tado vedagasammAdiTThI jAdo (3) / aMto. muhutteNa aNaMtANubaMdhiM visaMjoedUNa (4) tado daMsaNamohaNIyaM khavedUga (5) puNo appamatto jAdo (6) / pamattApamattaparAvattasahassaM kAdUNa (7) khavagaseDhimAruhamANo appamattasaMjadaTThANe adhApavattavisAhIe visujjhidUNa (8) apudhakaraNakhavago (9) aNiyaTTikhavago (10) suhumakhavago (11) khINakasAo (12) sajogI (13) ajogI hodaNa siddho jAdo (14) / evamedehi cohasehi aMtomuhuttehi UNamaddhapoggalapariyaha sAdisapajjavasidamicchattakAlo hodi / micchattaM NAma pajjAo / so ca uppAda-viNAsalakkhaNo, dvidIe abhaavaado| aha jai tassa hidI vi icchijjadi, to micchattassa davyattaM pasajjade; 'uppAda-hidi-bhaMgA haMdi samAdhAna-nahIM, kyoMki, jaise eka hI samayameM piNDarUpa AkArase vinaSTa huA aura ghaTarUpa AkArase utpanna huA mRttikArUpa dravya pAyA jAtA hai; usI prakAra koI jIva sabase kama antarmuhUrtapramANa upazamasamyaktvake kAlameM rahakara mithyAtvako prApta huaa| isa. lie mithyAtvase vaha Adi sahita utpanna huA aura samyaktvaparyAyase vinaSTa huaa| tatpazcAt mithyAtvaparyAyase kucha kama ardhapudalaparivartanapramANa saMsArameM paribhramaNa kara, antima bhavake grahaNa karane para manuSyoM meM utpanna huaa| punaH antarmuhUrtakAla saMsArake avazeSa raha jAne para tInoM hI karaNoMko karake prathamopazamasamyaktvako prApta huA (2) / punaH vedakasamyagdRSTi huA (3) / punaH antarmuhUrtakAladvArA anaMtAnubaMdhI kaSAyakA visaMyojana karake (4), usake bAda darzanamohanIyakA kSaya karake (5), punaH apramattasaMyata huA (6) / phira pramatta aura apramatta, ina donoM guNasthAnIsambandhI sahasroM parivartanoMko karake (7), kSapakazreNIpara car3hatA huA apramattasaMyataguNasthAnameM adhaHpravRttakaraNIvazuddhise zuddha hokara (8), apUrvakaraNa kSapaka (9), anivRttikaraNa kSapaka (10), sUkSmasAmparAya kSapaka (11), kSINakaSAyavItarAgachannastha (12), sayogikevalI (13). aura ayogikevalI hotA huA siddha ho gayA (14) / isa prakAra ina caudaha antarmuhUtoMse kama ardhapudgalaparivartanapramANa sAdi aura sAnta mithyAtvakA kAla hotA hai| zaMkA-mithyAtva nAma paryAyakA hai| vaha paryAya utpAda aura vinAza lakSaNavAlA hai, kyoMki, usameM sthitikA abhAva hai| aura yadi usakI sthiti bhI mAnate haiM, to mithyAtvake dravyapanA prApta hotA hai, kyoMki, 'utpAda, sthiti aura bhaMga, arthAt vyaya, hI dravyakA lakSaNa hai' 1 desUNamaddhapoggalapariyaTTamuvaDapoggalapariyamidi maNNade / jayadha. 6 / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 4.] kAlANugame micchAdiTThikAlaparUvaNaM [337 daviyalakkhaNaM'' iccArisAdo tti ? Na esa doso, jamakkameNa tilakkhaNaM taM davvaM jaM puNa kameNa uppAda-dvidi-bhaMgillaM so pajjAo tti jiNovadesAdoM / jadi evaM, to puDhavi-Auteu-vAUNaM pi pajjAyattaM pasajjadi tti vutte, hodu tesiM pajjAyattaM, ittAdo / tesu davvavavahAro vi loe dissadIdi ce Na, tassa dunnynnibNdhnnnnegmnnynnibNdhnnttaado| suddhe davvaTThiyaNae avalaMbide chacceya davvANi asuddhe davyaTThiyaNae avalaMbide puDhaviAdINi aNeyANi davvANi hoti tti vaMjaNapajjAyassa dvyttbbhuvgmaado| suddhe pajjAyaNae appide pajjAyassa uppAda-viNAsA do ceva lakkhaNANi / asuddhe asside kameNa tiNNi vi lakkhaNANi, uppaNNapajjayassa vajjasilAthaMbhAdisu vaMjaNasaNNidassa avaTThANuvalaMbhAdo / micchattaM pi vaMjaNapajjAo, tamhA edassa uppAda-Didi-bhaMgA kameNa tiNNi vi aviruddhA tti ghettavyaM / uppajjati viyaMti ya bhAvA NiyameNa pjjvnnyss| davvaTThiyassa savvaM sadA aNuppaNNamaviNa // 29 // isa prakAra ArSa vacana hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, jo akramase (yugapat ) utpAda, vyaya aura dhrauvya, ina tInoM lakSaNoMvAlA hotA hai, vaha dravya hai / aura jo kramase utpAda, sthiti aura vyayavAlA hotA hai vaha paryAya hai| isa prakArase jinendrakA upadeza hai| zaMkA-yadi aisA hai to pRthivI, jala, teja aura vAyuke paryAyapanA prasakta hotA hai? samAdhAna - bhale hI unake paryAyapanA prApta ho jAve, kyoMki, vaha hameM iSTa hai / zaMkA-kintu una pRthivI AdikoMmeM to dravyakA vyavahAra lokameM dikhAI detA hai ? samAdhAna- nahIM, vaha vyavahAra zuddhAzuddhAtmaka saMgraha-vyavahArarUpa nayadvaya nibaMdhanaka naigamanayake nimittase hotA hai| zuddha dravyArthikanayake avalaMbana karane para chahoM hI dravya haiN| aura azuddha dravyArthikanayake avalambana karane para pRthivI, jala Adika aneka dravya hote haiM, kyoMki, vyaMjanaparyAyake dravyapanA mAnA gayA hai| kintu zuddha paryAyArthikanayakI vivakSA karane para paryAyake utpAda aura vinAza, ye do hI lakSaNa hote haiN| azuddha paryAyArthikanayake Azraya karane para kramase tInoM hI paryAyake lakSaNa hote haiM, kyoMki, vajrazilA, stambhAdimeM vyaMjanasaMkSika utpanna huI paryAyakA avasthAna pAyA jAtA hai| mithyAtva bhI vyaMjanaparyAya isalie isake utpAda, sthiti aura bhaMga, ye tInoM hI lakSaNa kramase aviruddha haiM. aisA jAnanA caahie| paryAyanayake niyamase padArtha utpanna bhI hote haiM aura vyayako bhI prApta hote haiN| kintu dravyArthikanayake niyamase sarva vastu sadA anutpanna aura avinaSTa hai, arthAt dhrauvyAtmaka hai // 29 // _ 1 davaM pajjavaviuyaM davaviuttA ya pajjavA Nasthi / uppAya-TThii-bhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // sa. ta. 1, 12. - 2 uppAdadvidibhaMgA vijjaMte pajjaema pjjaayaa| davvamhi saMti NiyadaM tamhA davvaM havadi savvaM // prava. sA. 2,9. 3 sa. ta.1, 11. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1,5, 4. idi esA vi gAhA Na virujjhade, suddhadava-pajjavaDiyaNae avalaMbiya dvidattAdo / 'bhaviyA siddhI jesiM jIvANaM te havaMti bhavasiddhA'' idi vayaNAdo savvesiM bhavvajIvANaM vocchedeNa hodavyaM, aNNahA tllkkhnnvirohaado| Na ca sabao Na NihAdi, aNNattha tahANuvalaMbhAdo tti ? Na esa doso, tssaannNtiyaado| so aNaMto vuccadi, jo saMkhejjAsaMkhejjarAsibbae saMte arNateNa vi kAleNa Na NiTThadi / vuttaM ca saMte vae Na NihAdi kAleNANataeNa vi / jo rAsI so aNato tti viNihiTTho mahesiNA // 30 // jadi evaM, to addhapoggalapariyaTTAdirAsINaM savvayANamaNaMtattaM phidRdi tti vutte phiTTadu NAma, ko doso ? tesu aNaMtavavahAro suttAiriyavakkhANapasiddho upalabbhade ce Na, tassa uvayAraNibaMdhaNattAdo / taM jahA- paccakkheNa pamANeNa uvaladdho jo thaMbho so jahA yaha ukta gAthA bhI virodhako nahIM prApta hotI hai, kyoMki, isameM kiyA gayA vyAkhyAna zuddha dravyArthikanaya aura zuddha paryAyArthikanayako avalambana karake sthita hai| zaMkA-'jina jIvoMkI siddhi bhaviSyakAla meM honevAlI hai, ve jIva bhavyasiddha kahalAte haiM ', isa vacanake anusAra sarva bhavya jIvoMkA vyuccheda honA cAhie, anyathA bhavyasiddhoMke lakSaNa meM virodha AtA hai| tathA, jo rAzi vyayasahita hotI hai, vaha kabhI naSTa nahIM hotI hai, aisA mAnA nahIM jA sakatA hai, kyoMki, anyatra vaisA pAyA nahIM jAtA; arthAt savyaya rAzikA avasthAna dekhA nahIM jAtA hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, bhavyasiddha jIvoMkA pramANa ananta hai| aura ananta vahI kahalAtA hai jo saMkhyAta yA asaMkhyAtapramANa rAzike vyaya hone para bhI bhanantakAlase bhI nahIM samApta hotA hai| kahA bhI hai: vyayake hote rahane para bhI anantakAlake dvArA bhI jo rAzi samApta nahIM hotI hai, use maharSiyoMne 'ananta' isa nAmase vinirdiSTa kiyA hai // 30 // zaMkA-yadi aisA hai, to vyayasahita ardhapudgalaparivartana Adi rAziyoM kA anantatva naSTa ho jAtA hai ? samAdhAna -- unakA anantapanA naSTa ho jAya, isameM kyA doSa hai ? zaMkA-kintu una ardhapudgalaparivartana AdikoM meM anantakA vyavahAra sUtra tathA AcAryoMke vyAkhyAnase prasiddha huA pAyA jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, una pudgalaparivartana AdimeM anantatvakA vyavahAra upacAranibandhanaka hai| aba isI upacAranibandhanatAko spaSTa karate haiM- jo pASANAdikA stambha 1 go. jI. 557. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 5.] kAlANugame sAsaNasammAdihikAlaparUvaNaM uvayAreNa paccakkho tti loe buccade, tahA ohiNANavisayamulaMghiya dvidarAsIo kevalassa aNaMtassa visao tti uvayAreNa tAo aNaMtAo tti vuccaMti / tamhA tesu suttAiriyavakkhANapasiddheNa aNaMtavavahAreNa NedaM vakkhANaM virujjhde| ahavA vae saMte vi akkhayo ko vi rAsI asthi, sabyassa spddivkkhssevuvlNbhaado| eso vi bhavdharAsI aNato, tamhA saMte vi vae aNaMteNa vi kAleNa Na giTThissai tti siddhaM / sAsaNasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao // 5 // edassa suttasta avayavattho puvaM parUvido tti Neha vuccade, puNaruttamayA / ettha egasamayanirUvaNA kIrade / taM jathA- do vA tiNi vA eguttaravaDDIe jAva palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA vA uvasamasammAdiviNo uvasamasammattaddhAe ego samao atthi ti sAsaNattaM paDivaNNA egasamayaM viTThA / vidiyasamaye savye vi micchattaM gadA, tisu vi loesu sAsaNANamabhAvo jAdo tti laddho egsmo| pratyakSa pramANake dvArA upalabdha hai, vaha jisa prakAra upacArase 'pratyakSa hai' aisA lokameM kahA jAtA hai, usI prakArase avadhijJAnake viSayakA ullaMghana karake jo rAziyAM sthita haiM, ve saba ananta pramANavAle kevalajJAnake viSaya haiM, isalie upacArase 'ananta haiM ' isa prakArase kahI jAtI haiN| ataeva sUtra aura AcAryoMke vyAkhyAnase prasiddha anantake vyavahArase yaha vyAkhyAna virodhako prApta nahIM hotA hai| athavA, vyayake hote rahane para bhI sadA akSaya rahanevAlI koI rAzi hai jo ki kSaya honevAlI sabhI rAziyoM ke pratipakSake samAna pAI jAtI hai| isI prakAra yaha bhavyarAzi bhI ananta hai, isalie vyayake hote rahanepara bhI anantakAladvArA bhI yaha nahIM samApta hogI, yaha bAta siddha huii| sAsAdanasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya taka hote haiM // 5 // isa sUtrakA avayavArtha pahale kahA jA cukA hai, isalie punarukta doSake bhayase yahAM para nahIM kahate haiN| aba yahAM para eka samayakI prarUpaNA kI jAtI hai| vaha isa prakArase haido athavA tIna, isa prakAra eka adhika vRddhise bar3hate hue palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra zamasamyagdA jAva upazamasamyaktvaka kAlameM eka samayamAtra kAla avaziSTa raha jAne para eka sAtha sAsAdana guNasthAnako prAta hue eka samayameM dikhAI diye| dUsare samayameM sabake saba mithyAtvako prApta ho gaye / usa samaya tInoM hI lokoMmeM sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA abhAva ho gyaa| isa prakAra eka samayapramANa sAsAdanaguNasthAnakA nAnA jIvoMkI apekSA kAla prApta huaa| 1 sAsAdanasamyagdaSTe nAjIvApekSayA jaghanthenaikaH samayaH / sa. si. 1,8. Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340] chakkhaMDAMgame jIvaTThANaM ... ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgoM // 6 // doNi vA tiNNi vA evaM eguttaravaDDIe jAva palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA vA uvasamasammAdiTThiNo egasamayamAdi kAdUNa jAvukkasseNa cha AvaliyAo uvasamasammattaddhAe atthi tti sAsaNattaM pddivnnnnaa| jAva te micchattaM Na gacchaMti tAva aNNe vi aNNe vi uvasamasammAdidviNo sAsaNataM paDivajjati / evaM gimhakAlarukkhachAhIva ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettaM kAlaM jIvehi asuNNaM hodUNa sAsaNaguNaTThANa labbhadi / kevaDio so puNa kAlo ? sagarAsIdo asaMkhejjaguNo / taM jahA- sAsaNaguNassa NiraMtaruvakkamaNakAlo AvaliyAe asaMkhejjadibhAgametto / sAMtaruvakkamaNavArA puNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA / evaM hoti tti kaTTa sAsaNukkassakAluppattivihANaM vuccade / taM jadhA- egassa sAsaNaguNaTThANuvakkamaNavArassa jadi majjhimapaDivattIe AvaliyAe asaMkhejjadibhAgametto sAsaNaguNakAlo labbhadi, saMkhejjAvaliyametto vA, AvaliyAe saMkhejjadibhAgametto vA, to palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettauvakkamaNavArANaM sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA nAnA jIvoMkI apekSA utkRSTakAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai // 6 // do, athavA tIna, athavA cAra, isa prakAra eka eka adhika vRddhidvArA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra taka upazamasamyagdRSTi jIva eka samayako Adi karake utkarSase chaha AdhaliyAM upazamasamyaktvake kAlameM avaziSTa rahanepara sAsAdanaguNasthAnako prApta hue / ve jaba taka mithyAtvako prApta nahIM hote haiM, tabataka anya anya bhI upazamasamyagdRSTi jIva sAsAdanaguNasthAnako prApta hote rahate haiN| isa prakArase grISmakAla ke vRkSakI chAyAke samAna utkarSase palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kAlataka jIvoMse azUnya (paripUrNa ) hokara, sAsAdanaguNasthAna pAyA jAtA hai| zaMkA-so vaha kAla kitanA hai ? samAdhAna-apanI, arthAt sAsAdanaguNasthAnavI, rAzise asaMkhyAtaguNA hai| vaha isa prakAra hai-- sAsAdanaguNasthAna ke nirantara upakramaNakA kAla AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hai| kintu sAntara upakramaNake vAra to palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra haiN| ye vAra isa prakAra hote haiM, aisA mAnakara sAsAdanaguNasthAnake utkRSTakAlakI utpattikA vidhAna kahate haiM / vaha isa prakAra hai ___ eka jIvake sAsAdanaguNasthAnake upakramaNavArakA yadi madhyama pratipattise AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra sAsAdanaguNasthAnakA kAla pAyA jAtA hai, athavA, saMkhyAta AvalI mAtra, athavA AvalIke saMkhyAtaveM bhAgamAtra kAla pAyA jAtA hai; to palyopamake asaMkhyAtaveM 1 utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1, 4. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 7.] kAlANugame sAsaNasammAdihikAlaparUvaNaM [342 kettiyaM kAlaM labhAmo tti icchAguNidaphalamhi pamANeNovaTTide sagarAsIdo asaMkhejjaguNo sAsaNakAlo hodi tti ghettavyaM / jadi vi ettha suttaM Natthi, to vi edaM vakkhANaM suttaM va sa dahedavyaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao // 7 // edassattho- ekko uvasamasammAdiTThI uvasamasammattaddhAe egasamao atthi tti sAsaNaM gado / jadi uvasamasammattaddhA mahaMtI hodi, to ko doso ? Na, sAsaNaguNaddhAe bahuttappasaMgA / jettiyAe uvasamasammattaddhAe sesAe jIvo sAsaNaM paDivajjadi, tettio ceva sAsaNaguNakAlo hodi tti AiriyaparaMparAgaduvadesA / vuttaM ca - uvasamasammattaddhA jattiyamettA hu hoi avasiTTA / paDivajjaMtA sANaM tattiyamettA ya tassaddhA // 31 // bhAgamAtra upakramaNa vAroMkA kitanA kAla prApta hogA? isa prakAra icchArAzise guNita phalarAziko pramANarAzise apavartita karanepara apanI rAzise asaMkhyAtaguNA sAsAdanaguNasthAnakA kAla hotA hai, aisA grahaNa karanA caahie| yadyapi isa viSaya meM koI sUtrapramANa upalabdha nahIM hai, to bhI yaha vyAkhyAna sUtrake samAna zraddhAna karane yogya hai| eka jIvakI apekSA sAsAdanasamyagdRSTikA jaghanyakAla eka samaya hai // 7 // aba isa sUtrakA artha kahate haiM- eka upazamasamyagdRSTi jIva upazamasamyaktva kAlameM eka samaya avaziSTa rahanepara sAsAdanaguNasthAnako prApta huaa| zaMkA-yadi upazamasamyaktvakA kAla adhika ho, to kyA doSa hai ? samAdhAna -nahIM, kyoMki, upazamasamyaktvakA kAla adhika mAnanepara sAsAdanaguNasthAnakAlake bhI bahutvakA prasaMga prApta hotA hai, arthAt sAsAdanaguNasthAnakA kAla bahuta mAnanA pdd'egaa| isakA kAraNa yaha hai ki jitane upazamasamyaktvakAlake zeSa rahanepara jIva sAsAdanaguNasthAnako prApta hotA hai, utanA hI sAsAdanaguNasthAnakA kAla hotA hai, aisA AcArya-paramparAgata upadeza hai / kahA bhI hai jitane pramANa upazamasamyaktvakA kAla avaziSTa rahatA hai, usa samaya sAsAdanathAnako prApta honevAle jIvoMkA bhI utane pramANa hI usakA, arthAt sAsAdana guNasthAnakA, kAla hotA hai // 31 // 1 ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, .. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 8. egasamayaM sAsANaguNeNa saha dvido, vidiyasamae micchattaM gdo| evaM sAsaNaguNassa laddho egsmo| ukkasseNa cha AvaliAoM // 8 // ___edassa attho vuccade- ekko uvasamasammAiTThI uvasamasammattaddhAe cha AvaliyAo atthi tti sAsaNaM gdo| tattha sAsaNaguNamhi cha AvaliyAo acchidga micchattaM gado / kudo ? sAhiyAsu chasu AvaliyAsu sesAsu sAsagaguNapaDivajjaNAbhAvA / vuttaM ca-- uvasamasammattaddhA jai chAvaliyA havejja avasiTThA / to sAsaNaM pavajjai No hettkkttkaalesu|| 32 // sammAmicchAiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 9 // isa Upara batalAe hue prakArase ukta jIva eka samaya mAtra sAsAdana guNasthAnake sAtha, arthAt usa guNasthAnameM, dikhAI diyA, aura dvitIya samayameM mithyAtvako prApta ho gyaa| isa prakAra sAsAdanaguNasthAnakA eka jIvakI apekSA jaghanyakAla eka samayapramANa upalabdha huaa| eka jIvakI apekSA sAsAdanasamyagdRSTikA utkRSTakAla chaha AvalIpramANa hai|||8|| aba isa sUtrakA artha kahate haiM- eka upazamasamyagdRSTi jIva upazamasamyaktvake kAlameM chaha AvaliyoMke zeSa rahanepara sAsAdanaguNasthAnameM gyaa| usa sAsAdanaguNasthAnameM chaha AvalI raha karake mithyAtvameM gayA, kyoMki, sAdhika chaha AvaliyoMke zeSa rahanepara sAsAinaguNasthAnako prApta honekA abhAva hai| kahA bhI hai yadi upazamasamyaktvakA kAla chaha AvalIpramANa avaziSTa hove, to jIva sAsAdana guNasthAnako prApta hotA hai| yadi isase adhika kAla avaziSTa rahe, to sAsAdanaguNasthAnako nahIM prApta hotA hai // 32 // (isa prakAra eka jIva kI apekSA chaha AvalIpramANa hI sAsAdanaguNasthAnakA utkRSTakAla hai|) samyagmithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta taka hote haiM // 9 // 1 utkarSeNa SaDAvalikAH / sa. si. 1,8. 2 uvasamasammattadA chAvalimetto du samayametto ti / avasiDhe AsANo aNaaNNadarudayado hodi // kandhi , 1... 3 samyagminyAdRSTe nAjIvApekSayA jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 9. ] kAlA game sammAmicchAdiTTikAla parUvaNaM dasa attho - aTThAvIsa saMta kammiyamicchAdiTThI vedagasammattasahidaasaMjada-saMjadAsaMjada- pamatta saMjadA sattaTTha jaNA vA, AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettA vA, palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA vA pariNAmapaccaeNa sammAmicchattaM gadA / tattha savvalahumato muhuttamacchidUNa micchattaM vA asaMjameNa saha sammattaM vA paDivaNNA / gaThThe sammAmicchattaM / evaM sammAmicchattassa aMtomuhuttakAlo siddho / appamatta saMjado kimidi sammAmicchattaM Na do ? Na, tassa saMkilesa - visohI hi saha pamattApuvtraguNe mottUNa guNaMtaragamaNAbhAvA / madarasa vi asaMjadasammAdiTThivadirittaguNaMtaragamagAbhAvA / pacchA sammAmicchAdiTThI saMjamaM saMjamA saMjamaM vA kiNNa NIdo ? Na, tassa micchatta-sammattasa hidAsaMjadaguNe mottUNa guNaMtaragaNAbhAvA / kiM kAraNaM ? sahAvado ceya / Na hi sahAo parapajjaNiogAruho, virohA / isa sUtra kA artha kahate haiM - mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAle mithyAdRSTi, athavA vedakasamyaktvasahita asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata tathA pramattasaMyata guNasthAnavAle sAta ATha jana, athavA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra jIva, athavA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra jIva, pariNAmoMke nimittase samyagmithyAtvaguNasthAnako prApta hue | vahAM para sabase kama antarmuhUrtakAlapramANa raha karake mithyAtvako, athavA asaMyamake sAtha samyaktvako prApta hue / taba samyagmithyAtva naSTa ho gyaa| isa prakAra samyagmithyAtvakA antarmuhUrta pramANa kAla siddha huA / zaMkA- yahAM para apramattasaMyata jIva, samyagmithyAtvaguNasthAnako kyoM nahIM prApta karAyA ? [ 343 samAdhAna - nahIM, kyoMki, yadi apramattasaMyata jIvake saMklezakI vRddhi ho, to pramattasaMyataguNasthAnako, aura yadi vizuddhi kI vRddhi ho, to apUrvakaraNa guNasthAnako chor3akara dUsare guNasthAnoM meM gamana kA abhAva hai / yadi apramattasaMyata jIvakA maraNa bhI ho, to asaMyatasamyadRSTi guNasthAnako chor3akara dUsare guNasthAnoMmeM gamana nahIM hotA hai / zaMkA - samyagmithyAdRSTi jIva apanA kAla pUrA kara pIche saMyamako athavA saMyamAsaMyamako kyoM nahIM prApta karAyA gayA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, usa samyagmithyAdRSTi jIvakA mithyAtvasahita mithyAdRSTiguNasthAnako, athavA samyaktvasahita asaMyataguNasthAnako chor3akara dUsare guNasthAnoM meM gamanakA abhAva hai / zaMkA- - anya guNasthAnoM meM nahIM jAnekA kyA kAraNa hai ? 1 samAdhAna - aisA svabhAva hI hai / aura svabhAva dUsare ke praznake yogya nahIM huA karatA hai, kyoMki, usameM virodha AtA hai / Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 10. ___ ukasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo // 10 // edassa attho vuccade-puvvuttajIvA sammAmicchattaM gaMtUNa tatthaMtomuhuttamacchiya jAva te micchattaM vA sAsaMjamasammattaM vA Na paDivajjaMti, tAva aNNe vi aNNe vi puvvuttajIvA sammAmicchattaM paDivajjAvedavyA jAva savvukkasso NANAjIvAvekkho palidovamassa asaMkhejadibhAgamettakAlo jAdo tti / so puNa sagarAsIdo asaMkhejjaguNo / edassa vi kAraNaM puvvaM va vattavyaM / tado NiyameNa aMtaraM hodi / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuttaM // 11 // ___ edassattho vuccade-ekko micchAdiTTI visujjhamANo sammAmicchattaM paDivaNNo / savvalahumaMtomuhuttakAlamacchidaNa visujjhamANo ceva sAsaMjamaM sammattaM paDivaNNo / saMkilesaM pUriya micchattaM kiNNa gado ? Na, visodhiaddhaM saMpuNNamacchiya saMkilesaM pUriya micchattaM gacchamANasammAmicchattakAlassa bhuttppsNgaa| ekkisse visohIe kAlAdo saMkilesa nAnA jIvoMkI apekSA samyagmithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTakAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai // 10 // isa sUtrakA artha kahate haiM- pUrvokta guNasthAnavI jIva samyagmithyAtvako prApta hokara aura vahAMpara antarmuhUrtakAla taka rahakara jabataka ve mithyAtvako athavA asaMyamasahita samyaktvako nahIM prApta hote haiM, tabataka anya anya bhI pUrvokta guNasthAnavI hI jIva samya. gmithyAtvako prApta karAte jAnA cAhie, jabataka ki sarvotkRSTa nAnA jIvoM kI apekSA rakhanevAlA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAgamAtra kAla pUrA ho| vaha kAla apane guNasthAna vartI jIvarAzise asaMkhyAtaguNA hotA hai| isakA bhI kAraNa pUrvake samAna hI kahanA cAhie / usake pazcAt niyamase antara ho jAtA hai| eka jIvakI apekSA samyagmithyAdRSTi jIvakA jaghanyakAla antarmuhUrta hai // 11 // isa sUtrakA artha kahate haiM-eka mithyAdRSTi jIva vizuddha hotA huA samyagmithyAtvako prApta huaa| punaH sarvalaghu antarmuhUrtakAla raha kara vizuddha hotA huA hI asaMyamasahita samyaktvako prApta huaa| zaMkA-saMklezako pUrita karake, arthAt saMklezapariNAmI hokara, samyagmithyAdRSTi jIva mithyAtvako kyoM nahIM prApta huA ? samAdhAna - nahIM, kyoMki, vizuddhike saMpUrNa kAla taka apane guNasthAnameM raha karake aura saMklezako dhAraNa karake mithyAtvako jAnevAle jIvake samyagmithyAtvasaMbaMdhI kAlake bahutvakA prasaMga ho jaaygaa| isakA kAraNa yaha hai ki eka bhI vizuddhike kAlase saMkleza 1 utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,8. 2 ekajIvaM prati jaghanyaH utkRssttvaantrmuhrtH| sa. si. 1,8. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 13. ] kAlAnugame asaMjada sammAdiTTikAlaparUvaNaM [ 3.55 visohINaM donhaM pi kAlo donhaM viccAle dipaDibhaggakAlasahido NiccharaNa saMkheaguNo ti ahippAraNa micchattaM Na NIdo / athavA vedagasammAdiTThI saMkilissamANago sammAmicchattaM gado, savvalahumaMtomuhuttakAlamacchidUNa aviNaTThasaMkileso micchattaM gdo| ettha vi kAraNaM putraM va vatavvaM / evaM dohi payArehi sammAmicchattassa jahaNNakAlaparUvaNA gadA / ukkaraNa aMtomuttaM // 12 // taM kathaM ? ekko visujjhamANo micchAdiTThI sammAmicchattaM gado, savvukkassaaMtomuhuttamacchidUNa saMkiliTTho ho dUNa micchattaM gado / puvvillajahaNNakAlAdo eso ukkarasakAlo saMkhejjaguNo, sabbukkassatikAlasamUhattAdo | adhavA vedagasammAdiTThI saMkilissamANago sammAmicchattaM gado / savvukkassamaMtomuhuttakAlamacchidUNa asaMjadasammAdiTThI jaado| ettha vi kAraNaM puvvaM va vattavvaM / asaMjada sammAdiTTI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA' // 13 // aura vizuddhi, ina donoMkA hI kAla, donoM ke antarAlameM sthita pratibhAga kAlasahita nizcaya se saMkhyAtaguNA hotA hai, isa prakArake abhiprAyase vaha vardhamAna vizuddhivAlA samyamithyAdRSTi jIva mithyAtvako nahIM prApta karAyA gayA / athavA, saMkkezako prApta honevAlA vedakasamyagdRSTi jIva samyagmithyAtva guNasthAnako prApta huA, aura vahAM para sarvalaghu antarmuhUrtakAla raha karake avinaSTasaMklezI huA hI mithyAtvako calA gyaa| yahAM para bhI kAraNa pUrvake samAna hI kahanA caahie| isa taraha do prakAroMse samyagmithyAtvake jaghanyakAlakI prarUpaNA samApta huI / eka jIvakI apekSA samyagmidhyAdRSTi javikA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 12 // vaha isa prakAra hai- eka vizuddhiko prApta honevAlA mithyAdRSTi jIva samyagmithyAtva ko prApta huaa| vahAM para sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla rahakara aura saMklezayukta ho karake mithyAtva ko prApta huaa| pahale batalAye gae isI guNasthAnake jaghanya kAlase yaha utkRSTa kAla saMkhyAtaguNA hai, kyoMki, vaha sarvotkRSTa trikAlake samUhAtmaka hai / athavA, saMklezako prApta hone vAlA vedakasamyagdRSTi jIva samyagmithyAtvako prApta huaa| vahAMpara sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla radda karake asaMyatasamyagdRSTi ho gyaa| yahAM para bhI kAraNa pUrvake samAna hI kahanA cAhie / asaMyata samyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 13 // 1 asaMyatasamyagdaSTenAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 14. adIdANAmada-vaTTamANakAlesu asaMjadasammAdiDivocchedo nntthi| kudo ? shaavdo| eso sahAo asaMjadasammAdihirAsissatthi tti kadhaM Navvade ? svvddhaa-vynnaado| kathaM pakkho ceva sAhaNattaM paDivajjade ? Na, ubhayapakkhattisaTijuttassa jiNavayaNassa ekkassa vi pakkhasAhaNatte virohaabhaavaa| divAyaro suo udedi tti vayaNasseva kiriyAvisesaNattAdo sabaddhamidi pAvedi ? Na, tahA vivakkhAbhAvA / puNo kadhamatthataNavivakkhA ? buccadesanvA addhA jesiM te savvaddhA, savvakAlasaMbaMdhiNo tti vuttaM hodi|| egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 14 // taM kadhaM ? aTThAvIsasaMvakammiyamicchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA saMjadAsajado vA pamattasaMjado vA purva sAsaMjamasammatte bahuvAraM pariyaTTato acchido asaMjado jAdo / isakA kAraNa yaha hai ki atIta, anAgata aura vartamAna, ina tInoM hI kAloMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA vyuccheda nahIM hai| zaMkA-trikAlameM bhI asaMyatasamyagdRSTi rAzikA vyuccheda kyoM nahIM hotA! samAdhAna-aisA svabhAva hI hai| zaMkA-asaMyatasamyagdRSTi rAzikA aisA svabhAva hai, yaha kaise jAnA ? samAdhAna-sUtra-paThita 'sarvAddhA' arthAt sarvakAla rahate haiM, isa vacanale jaanaa| zaMkA-vivAdastha pakSa hI hetupaneko kaise prApta ho jAyagA? samAdhAna nahIM, kyoMki, ubhaya pakSake atizaya yukta arthAt, ubhayapakSAtIta, eka bhI jinavacanake pakSa aura sAdhanake hone meM koI virodha nahIM aataa| zaMkA-'divAkara svataH udita hotA hai| isa vacanake samAna kriyAvizeSaNa honese 'savvaddhaM' aisA pATha honA cAhie ? samAdhAma-nahIM, kyoMki, usa prakArakI vivakSAkA abhAva hai| zaMkA-to yahAM para kisa prakArakI vivakSA hai ? samAdhAna-vaha vivakSA isa prakArakI hai- sarva kAla jina jIvoMke hotA hai, ve sa_ddhA kahalAte haiM, arthAt 'sarvakAlasambandhI jIva' yaha 'sarvAddhA' padakA artha hai| eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTi jIvakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 14 // zaMkA-yaha kAla kaise saMbhava hai ? samAdhAna-jisane pahale asaMyamasahita samyaktvameM bahutavAra parivartana kiyA hai, aisA koI eka mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAlA mithyAdRSTi jIva, athavA samyagmithyAdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata jIva asaMyatasamyagdRSTi huaa| 1 ekajIva prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 15.] kAlANugame asaMjadasammAdihikAlaparUvaNaM [347 savvalahumatomuhuttaddhamacchiya micchattaM vA sammAmicchattaM vA saMjamAsaMjamaM vA appamattabhAveNa saMjamaM vA paDivaNNo / uvarimaguNahANehito saMkileseNa je asaMjadasammattaM paDivaNNA, te aviNadveNa teNa saMkileseNa saha micchattaM sammAmicchattaM vA NedavvA / je heTThimaguNaTThANehiMto visohIe sAsaMjama sammattaM paDivaNNA, te tAe ceva visohIe aviNadvAe saha saMjamAsaMjamaM appamattabhAveNa saMjamaM vA NedavyA, aNNahA jahaNNakAlANuvavattIdo / ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi sAdireyANi // 15 // taM kadhaM ? ekako pamatto appamatto vA caduNhamuvasAmagANamekkadaro vA samaUNatettIsasAgarovamAuTThidiesu aNuttaravimANavAsiyadevesu uvavaNNo / sAsaMjamasammattassa AdI jAdo / tado cudo puvvakoDAuesu maNusesu uvvnnnno| tattha asaMjadasammAdiTThI hodUNa tAva dvido jAva aMtomuhuttamettAuaM sesaM ti / tado appamattabhAveNa saMjamaM paDivaNNo (1) / tado pamattApamattaparAvattasahassaM kAdUNa (2) khavagaseDhipAoggavisohIe visuddho appamatto jAdo (3) / apuvvakhavago (4) aNiyaTTikhavago (5) suhumakhavago (6) khINakasAo (7) sajogI (8) ajogI (9) hodaNa siddho jAdo / phira vaha sarvalaghu antarmuhUrta kAla raha karake mithyAtvako, athavA samyagmithyAtvako, athavA saMyamAsaMyamako, athavA apramattabhAvake sAtha saMyamako prApta huaa| Uparake guNasthAnoMse saMklezake sAtha jo asaMyatasamyaktvako prApta hue haiM ve jIva usI. adhinaSTasaklezake sAtha mithyAtva athavA samyagmithyAtvako prApta karAnA caahie| jo adhastana guNasthAnoMse vizuddhike sAtha asaMyamasahita samyaktvako prApta hue haiM, ve jIva usI avinaSTavizuddhike sAtha saMyamAsaMyamako, athavA apramattabhAvake sAtha saMyamako le jAnA cAhie, anyathA asaMyatasamyaktvakA jaghanya kAla nahIM bana sakatA hai| asaMyatasamyagdRSTi jIvakA utkRSTa kAla sAtireka tetIsa sAgaropama hai // 15 // zaMkA-yaha sAtireka tetIsa sAgaropamakAla kaise saMbhava hai ? samAdhAna-eka pramattasaMyata, athavA apramattasaMyata, athavA cAroM upazAmakoM se koI eka upazAmaka jIva eka samaya kama tetIsa sAgaropama AyukarmakI sthitivAle anuttaravimAnavAsI devA meM utpanna huA, aura isa prakAra asaMyamasahita samyaktvakI Adi huii| isake pazcAt vahAM se cyuta hokara pUrvakoTivarSakI AyuvAle manuSyoM meM utpanna huaa| vahAMpara vaha antarmuhUrtapramANa Ayuke zeSa raha jAnetaka asaMyatasamyagdRSTi hokara rhaa| tatpazcAt apramattabhAvase saMyamako prApta huA (1) / punaH pramatta aura apramattaguNasthAnameM sahasroM parivartana karake (2), kSapakazreNIka prAyogya vizuddhile vizuddha ho, apramattasaMyata huA (3) / puna: apUrvakaraNakSapaka (4), anivRttikaraNakSapaka (5), sUkSmasAmparAyakSapaka (6), kSINakaSAyavItarAgachadmastha (7), sayogikevalI (8), aura ayogikevalI (9) hokarake siddha ho gyaa| 1 utkarSeNa prayAstriMzatsAgaropamANi sAtirekANi | sa. si. 1,8. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348] chakkhaMDAgame jIvaDANaM [1, 5, 16. edehi Navahi aMtomuhuttehi UNapuvvakoDIe adirittANi samaUNatettIsasAgarovamANi asaMjadasammAdihissa ukkassakAlo hodi / kimarse samaUNatettIsasAgarovamAuThidiesu devesuppAdido ? Na, aNNahA asaMjadaddhAe dIhattANuvalaMbhA / kudo ? jadi tettIsasAgarovamAudvidiesu devesu uppAdijjadi, to vAsapudhattAvasese Aue NicchaeNa saMjamaM paDivajjadi / jo puNa samaUNatettIsasAgarovamAuTThidiesu devesuvavanjiya maNusesu uvavaNNo, so aMtomuhuttUNapuvvakoDimasaMjameNa saha acchiya puNo NicchaeNa saMjado hodi, teNa samaUNatettIsasAgarovamAuchidiesu devesuppAdido / saMjadAsaMjadA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 16 // edassa suttassa atyo sugamo, asaMjadasammAdivimhi parUvidattAdo / ina nau antarmuhUtause kama pUrvakoTi kAlase atirikta tetIsa sAgaropama asaMyatasamyagdRSTikA utkRSTa kAla hotA hai| zaMkA-Upara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnakA utkRSTa kAla batalAte hue ukta jIvako eka samaya kama tetIsa sAgaropama AyukI sthitivAle devoMmeM hI kisalie utpanna karAyA gayA hai? samAdhAna-nahIM, anyathA, arthAt eka samaya kama tetIsaM sAgaropamakI sthitivAle devoM meM yadi utpanna na karAyA jAya to, asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnake kAla meM dIrghatA nahIM pAI jA sakatI hai, kyoMki, yadi pUre tetIsa sAgaropama AyukI sthitivAle devoMmeM utpanna karAyA jAyagA to, varSapRthaktvapramANa Ayuke avazeSa rahane para nizcayase vaha saMyamako prApta ho jAyagA / kintu jo eka samaya kama tetIsa sAgaropama AyukI sthitivAle devoMmeM utpanna hokara manuSyoM meM utpanna hogA, vaha antarmuhUrta kama pUrvakoTi pramANakAla asaMyamake sAtha raha kara puna: nizcayase saMyata hogaa| isalie, arthAt, asaMyatasamyaktvake kAlakI dIrghatA batAneke lie, eka samaya kama tetIsa sAgaropama AyukI sthitivAle anuttaravimAnavAsI devoMmeM utpanna karAyA gayA hai| saMyatAsaMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 16 // isa sUtrakA artha sugama hai, kyoMki, asaMyatasamyagdRSTiguNasthAnake kAlameM usakA prarUpaNa kiyA jA cukA hai| 1saMyatAsaMyatasya nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1.8. ation International Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnugame saMjadAsaMjadakAlaparUvaNaM egajIvaM paDucca jahaNeNaMta muhuttaM // 17 // taM kathaM ? ekko aTThAvIsa saMtakammiyamicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI pamatta saMjado vA putraM pi bahuso saMjamA saMjamaguNaTThANe pariyaTTido pariNAmapaccaeNa saMjamA saMjamaM paDavaNNo / savvalahumaMtomuhuttaddhamacchidUNa pamattasaMjadacaro micchattaM vA sammAmicchattaM vA asaMjadasammattaM vA paDivaNNo / pacchAkadamicchattA sAsaMjamasammattA ca appamattabhAveNa saMjamaM paDivaNNA / kudo ? aNNahA saMjadAsaMjadaddhAe jahaNNattANuvavattIe / kimahaM sammAmicchAdiTThI saMjamA saMjamaM guNaM Na, NIdo ! Na, tassa desaviradipajjAeNa pariNamaNasatIe asaMbhavA / vRttaM ca 1, 5, 17. ] Naya marai va saMjamamutrei taha desasaMjamaM vAvi / sammAmicchAdi / Na u maraNaMtaM samugghAoM // 33 // eka jIvakI apekSA saMyatAsaMyatakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 17 // vaha kAla isa prakAra saMbhava hai - jisane pahale bhI bahutavAra saMyamAsaMyama guNasthAna meM parivartana kiyA hai aisA koI eka mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAlA mithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA pramattasaMyata jIva punaH pariNAmoMke nimittase saMyamAsaMyama guNasthAnako prApta huaa| vahAMpara sabase kama antarmuhUrta kAla radda karake vaha yadi pramattasaMyatacara hai, arthAt pramattasaMyataguNasthAna se saMyatAsaMyata guNasthAnako prApta huA hai, to mithyAtvako, athavA samyagmithyAtvako, athavA asaMyatasamyaktvako prApta huA / athavA, yadi mithyAtva yA pazcAtkRta asaMyamasamyaktvavAle haiM, arthAt saMyatAsaMyata hone ke pUrva mithyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi rahe haiM, to apramattabhAva ke sAtha saMyamako prApta hue, kyoMki, yadi aisA na mAnA jAya to saMyatAsaMyata guNasthAnakA jaghanya kAla nahIM bana sakatA / zaMkA - samyagmithyAdRSTi jIva saMyamAsaMyama guNasthAnako kisalie nahIM prApta karAyA gayA ? [ 349 samAdhAna- nahIM, kyoMki, samyagmithyAdRSTi jIvake dezaviratirUpa paryAya se parimanakI zaktikA honA asaMbhava hai / kahA bhI hai samyagmithyAdRSTi jIva na to maratA hai, na saMyamako prApta hotA hai, na dezasaMyamako bhI prApta hotA hai / tathA usake mAraNAntikasamuddhAta bhI nahIM hotA hai // 33 // 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8, 2 so saMjaNa gidi desajamaM vA Na baMdhade AuM / samma vA micche vA paDivajjiya maradi niyameNa // sammattamiccha pariNAmesu jahi~ AugaM purA baddhaM / tahiM maraNaM maraNaMtasamugdhAdo vi ya Na missammi | go. jI. 23-24 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] __ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 18. ukkasseNa purakoDI desUNA // 18 // taM kadhaM ? ekko tirikkho maNussA vA aTThAvIsasaMtakammigo micchAiTThI saNNipaMciMdiyatirikkhasamucchimapajjattaesu maccha-kacchava-maMDUkAdisu uvavaNNo / sabalahueNa aMtomuhuttakAleNa savvAhi pajjattIhi pajjattayado jAdo (1) / vissaMto (2) visuddho (3) hodUNa saMjamAsaMjamaM pddivnnnno| pucakoDikAlaM saMjamAsaMjamamaNupAlidUNa mado sodhammAdi-AraNaccudaMtesu devesu uvavaNNo / NaTTho saMjamAsaMjamo / evamAdillehi tIhi aMtomuhuttehi UNA pucakoDI saMjamAsaMjamakAlo hodi / pamatta-appamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 19 // jeNa tisu vi kAlesu pamattApamattasaMjadehi virahido ego vi samao Natthi, teNa sambaddhaM havaMti / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 20 // saMyatAsaMyata jIvakA utkRSTa kAla kucha kama pUrvakoTi varSapramANa hai // 18 // vaha kAla isa prakAra saMbhava hai-mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAlA eka tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIva, saMjJI paMcendriya aura paryAptaka, aise saMmUrchana tiryaMca maccha, kacchapa, meMDakAdikoM meM utpanna huA, salaghu antarmuhUrtakAla dvArA sarva paryAptiyoMse paryAptapaneko prApta huA (1) / punaH vizrAma letA huA (2), vizuddha ho karake (3), saMyamAsaMyamako prApta huaa| vahAM para pUrvakoTI kAla taka saMyamAsaMyamako pAlana karake marA aura saudharmakalpako Adi lekara AraNa acyutAnta kalpoMke devoMmeM utpanna huaa| taba saMyamAsaMyama naSTa ho gyaa| isa prakAra Adike tIna antarmuhUtoMse kama pUrvakoTipramANa saMyamAsaMyamakA kAla hotA hai| pramatta aura apramattasaMyata kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 11 // cUMki, tInoM hI kAloMmeM pramatta aura apramattasaMyatoMse virahita eka bhI samaya nahIM hai, isalie ve sarvakAla hote haiN| eka jIvakI apekSA pramatta aura apramattasaMyatakA jaghanya kAla eka samaya hai // 20 // 1 utkarSeNa pUrvakoTI dezonA / sa. si. 1,8. 2 pramatApramacayonInAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1,8. 3 ekajIva prati jaghanyenaika: smyH| sa. si. 1,8. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 21.] kAlANugame pamattApamattasaMjadakAlaparUvaNaM [ 351 taM jadhA- pamattassa tAva egasamao vuccade / ekko appamatto appamattaddhAe khINAe egasamayaM jIvidamatthi tti pamatto jAdo / pamattaguNeNa egasamayaM diTTho vidiyasamae mado devo jAdo / NaTTho pmaadvisitttthsNjmo| evaM pamattassa egasamayaparUvaNA gdaa| appamattassa vuccade- ekko pamatto pamattaddhAe khINAe egasamayaM jIviyamatthi tti appamatto jAdo / appamattaguNeNa egasamayaM diTTho vidiyasamae mado devo jaado| NaTThamappamattaguNahANaM / adhavA uvasamaseDhIdo odaramANo apuvyakaraNo egasamayaM jIvidamatthi tti appamatto jAdo, vidiyasamae mado devesuvavaNNo / evaM dohi payArehi appamattassa egasamayaparUvaNA kdaa| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 21 // pamattassa tAva vuccade- ekko appamatto pamattapajjAeNa pariNamiya savvukkassamaMtomuhuttamacchiya micchattaM gado / evaM pamattassa ukkassakAlaparUvaNA gadA / appamattassa vuccade- ekko pamatto appamatto hodUNa savvukkassamaMtomuhuttamacchiya pamatto jAdo / esA appamattassa bukkassakAlaparUvaNA / ............ ___ vaha isa prakAra hai- pahale pramattasaMyatakA eka samaya kahate haiN| eka apramattasaMyata jIva, apramattakAlake kSINa ho jAne para tathA eka samayamAtra jIvita zeSa rahanepara ho gyaa| pramattaguNasthAnake sAtha eka samaya dikhA, aura dUsare samayameM marakara deva utpanna ho gyaa| taba pramAdaviziSTa saMyama naSTa ho gyaa| isa prakArase pramattasaMyatake eka samayakI prarUpaNA huI / aba apramattasaMyatake eka samayakI prarUpaNA karate haiM- eka pramattasaMyata jIva pramattakAlake kSINa ho jAne para, tathA eka samayamAtra jIvanake zeSa raha jAne para apramattasaMyata ho gyaa| taba apramattaguNasthAnake sAtha eka samaya dikhA, aura dUsare samayameM marakara deva ho gyaa| punaH apramattaguNasthAna naSTa ho gyaa| athavA, upazamazreNIse utaratA huA apUrvakaraNasaMyata eka samayamAtra jIvanake zeSa rahanepara apramatta huA, aura dvitIya samayameM marakara devoM meM utpanna ho gyaa| isa taraha donoM prakAroMse apramattasaMyatake eka samayakI prarUpaNA kI gii| pramatta aura apramattasaMyatakA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 21 // pahale pramattasaMyatakA utkRSTa kAla kahate haiM- eka apramattasaMyata,pramattasaMyataparyAyase pariNata hokara aura sarvotkRSTa antarmuhUrta kAlapramANa raha karake mithyAtvako prApta huaa| isa prakAra pramattasaMyatake utkRSTa kAlakI prarUpaNA huii| aba apramattasaMyatakA utkRSTa kAla kahate haiM- eka pramattasaMyatajIva, apramattasaMyata hokara, vahAMpara sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla taka raha karake pramattasaMyata ho gyaa| yaha apramattasaMyatake utkRSTa kAlakI prarUpaNA hai| 1 utkrssennaantrmuhuurtH| sa. si. 1, 8. .............. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 22. cauNhaM uvasamA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 22 // taM kadhaM ? do vA tiNNi vA aNiyaTTiuvasAmagA seDhIdo odaramANA egasamayaM jIvidamatthi ti apurakaraNauvasAmagA jAdA / egasamayamapudhakaraNeNa saha diTThA vidiyasamae madA devA jAdA / evamapuvakaraNassa egasamayaparUvaNA kdaa| appamattamapuvakaraNaM kariya vidiyasamae kAlaM karAviya apuvvakaraNassa egasamayaparUvaNA kiNNa kadetti vutte Na, apuvakaraNapaDhamasamayAdo jAva NiddA-payalANaM baMdho Na vocchijjadi tAva apuvvakaraNANaM maraNAbhAvA / evaM ceva tiNhamuvasAmagANamegasamayaparUvaNA jANAjIce assidUNa kAyayA / Navari aNiyaTTi-suhumauvasAmagANaM caDhaMta-odaraMtajIve assidUNa dohi payArehi egasamayaparUvaNA kAdabA / uvasaMtakasAyassa caDhaMtajIve ceya assidUNa egasamayaparUvaNA kAdavvA / ukasseNa aMtomuhuttaM // 23 // cAroM upazAmaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 22 // vaha isa prakAra hai- upazamazreNIse utaranevAle do, athavA tIna anivRttikaraNa upa. zAmaka jIva eka samayamAtra jIvanake zeSa rahanepara apUrvakaraNa guNasthAnavartI upazAmaka hue| taba eka samayamAtra apUrvakaraNaguNasthAnake sAtha dikhe / punaH dvitIya samayameM mare, aura deva ho gaye / isa prakAra apUrvakaraNa upazAmakake eka samayakI prarUpaNA kii| zaMkA-apramattasaMyatako apUrvakaraNaguNasthAnameM le jA karake aura dvitIya samayameM maraNa karAke apUrvakaraNaguNasthAnake eka samayakI prarUpaNA kyoM nahIM kI ? samAdhAna-isalie nahIM kI, ki apUrvakaraNaguNasthAnake prathama samayase lekara jaba taka nidrA aura pracalA, ina do prakRtiyoMkA baMdha vyucchinna nahIM ho jAtA hai, taba taka apUrvakaraNaguNasthAnavartI saMyatoMkA maraNa nahIM hotA hai| __isI prakAra zeSa tIna upazAmakoMke eka samayakI prarUpaNA nAnA jIvoMkA Azraya karake karanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya guNasthAnavartI upazAmaka jIvoM ke eka samayakI prarUpaNA upazamazreNI car3hate hue aura utarate hue jIvoMko Azraya karake donoM prakAroMse karanA caahie| kintu upazAntakaSAya upazAmakake eka samayakI prarUpaNA car3hate hue jIvoMko hI Azraya karake karanA caahie| cAroM upazAmakoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 23 // 1 caturNAnupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1. 8. 2 utkarSeNAntarmuhUrtaH / sa. si. 1. 8. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 21.] kAlANugame uvasAmagakAlaparUvaNaM taM kadhaM ? sattaha vA cauvaNNA vA appamattA apuvvakaraNauvasAmagA jAdA jAva te aNiyaTThiANaM Na pAveMti tAva aNNe vi aNNe vi appamattA apuvyakaraNaguNaTThANaM paDivajjAvedavvA / oyaramANaaNiyaTTiNo vi apuvyakaraNaM paDivajjAvedavyA / evaM caDhaMtaoyaraMtajIvehi asuNNaM hodaNa apuvyakaraNaguNaTThANaM acchadi jAva tapAoggaukkassaMtomuhuttaM ti / tado NicchaeNa viraho / evaM ceva tiNhamuvasAmagANamukkassakAlaparUvaNA kAdavvA / Navari uvasaMtakasAyasta ukkassakAle bhaNNamANe ego uvasaMtakasAo caDiya jAva Noaradi tAva aNNe suhumasAMparAiyA uvasaMtakasAyaguNaTThANaM caDAvedavyA / evaM puNo saMkhejjavAraM caDAviya uvasaMtakAlo vaDDhAvedavyo jAva tappAoggukkassaaMtomuhuttaM patto ti| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 24 // taM kadhaM ? ekko aNiyaTTiuvasAmago egasamayaM jIvidamatthi tti apuvbauvasAmago jAdo egasamayaM diTTho vidiyasamae mado layasattamo devo jaado| evaM tiNhamuvasAmagANamegasamayaparUvaNA vattavvA / Navari aNiyaTTi-suhumauvasAmagANaM caDhaNoyaraNavihANeNa vehi ___ vaha isa prakAra hai- sAta AThase lekara caupana taka apramattasaMyata jIva ekasAtha apUrvakaraNaguNasthAnI upazAmaka hue| jaba taka ve anivRttikaraNaguNasthAnako nahIM prApta hote haiM, taba taka anya anya bhI apramattasaMyata jIva apUrvakaraNaguNasthAnako prApta karanA cAhie / isI prakArase upazamazreNIse utaranevAle anivRttikaraNaguNasthAnI upazAmaka bhI apUrvakaraNaguNasthAnako prApta karAnA caahie| isa prakAra car3hate aura utarate hue jIvoMse azUnya (paripUrNa) hokara apUrvakaraNaguNasthAna usake yogya utkRSTa antarmuhUrtakAla pUrA hone taka rahatA hai| isake pazcAt nizcayase viraha (antarAla) ho jAtA hai| isI prakArase tInoM hI upazAmakoMke utkRSTa kAlakI prarUpaNA karanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki upazAntakaSAya upazAmakake utkRSTa kAlako kahanepara eka upazAntakaSAya jIva car3ha karake jaba taka nahIM utaratA hai, taba taka anya anya sUkSmasAmparAyika saMyata upazAntakaSAyaguNasthAnako car3hAnA caahie| isa prakArase punaH saMkhyAtavAra jIvoM ko car3hAkara upazAntakAla usake yogya utkRSTa antarmuhUrta prApta hone taka bar3hAnA caahie| eka jIvakI apekSA cAroM upazAmakoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 24 // vaha isa prakAra hai-eka anivRttikaraNa upazAmaka jIva eka samayamAtra jIvana zeSa rahane para apUrvakaraNa upazAmaka huA, eka samaya dikhA, aura dvitIya samayameM maraNako prApta huA, tathA uttama jAtikA anuttaravimAnavAsI deva ho gyaa| isI prakAra zeSa tInoM upazAmakoM ke eka samayakI prarUpaNA karanA caahie| vizeSa bAta yaha hai ki anivRttikaraNa 1 ekajIvApekSayA ca jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, 8. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 25. payArehi, caDhaNamassidUNa uvasaMtakasAyassa egapayAreNa egasamayaparUvaNA kAyavvA / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 25 // taM jahA- ekko appamatto apugdhauvasAmago jAdo / tattha savvukkassamatomuhuttamAcchaya aNiyaTTiTThANaM paDivaNNo / evaM tiNhamuvasAmagANaM vattavyaM / caduNhaM khavagA ajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 26 // taM kadhaM ? sattaDa jaNA aTTattarasadaM vA appamattA appamattaddhAe khINAe apuvvakaraNakhavagA jAdA / aMtomuhuttamacchiya aNiyaTTiDhANaM gadA / evaM ceva caduNhaM khavagANaM jANidUNa bhANidavvaM / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 27 // taM jadhA- sattaTTa jaNA vA bahugA vA appamattasaMjadA apurakhavagA jaadaa| te tattha aura sUkSmasAmparAya guNasthAnI upazAmakoM ke car3hane aura utaraneke vidhAnakI apekSA donoM prakAroMse tathA ArohaNakA Azraya karake upazAntakaSAya upazAmakakI eka prakArase eka samayakI prarUpaNA karanA caahie| eka jIvakI apekSA cAroM upazAmakoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 25 // vaha isa prakAra hai- eka apramattasaMyata jIva apUrvakaraNa guNasthAnI upazAmaka huaa| vahAM para sarvotkRSTa antarmuhUrta rahakara anivRttikaraNa guNasthAnako prApta huA / isI prakArase tInoM upazAmakoMke eka samayakI prarUpaNA kahanA cAhie / apUrvakaraNa Adi cAroM kSapaka aura ayogikevalI kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta taka hote haiM // 26 // vaha isa prakAra hai- sAta ATha jana, athavA adhikase adhika eka sau ATha, apramattasaMyata jIva, apramattakAlake kSINa ho jAne para, apUrvakaraNa guNasthAnavartI kSapaka hue / vahAM para antarmuhUrta kAla raha karake anivRttikaraNa guNasthAnako prApta hue / isI prakArase anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAya, kSINakaSAyavItarAgachadmastha aura ayogikevalI, ina cAroM kSapakoMke jaghanya kAlakI prarUpaNA jAna karake kahalAnA caahie| cAroM kSapakoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 27 // vaha isa prakAra hai - sAta ATha jana athavA bahutase apramattasaMyata jIva apUrvakaraNa 1 utkrssennaantrmuhuurtH| sa. si. 1,8. 2 caturNA kSapakANAmayogakevalinAM ca nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyazcotkRSTazcAntarmuhUrtaH / sa.si. 1,8. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 29.] kAlANugame khavaga-ajogikevalikAlaparUvaNaM aMtomuhuttamacchiya aNiyaTTiNo jAdA / tamhi ceva samae aNNe appamattA apuvvakhavagA jAdA / evaM puNo puNo saMkhejjavAraM caDhaNakiriyAe kadAe NANAjIve assidaNa apuvvakaraNukkassakAlo hodi / evaM ceva caduNhaM khavagANaM jANidUNa vattavyaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 28 // taM jahA-eko appamatto apuvyakaraNo jAdo aMtomuhuttamacchidUNa aNiyaTTikhavago jAdo / evaM ceva caduNhaM khavagANaM jahaNNakAlaparUvaNA kAdavyA / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 29 // eko appamatto apuvvakhavago jAdo / tattha savvukassamatomuhuttamacchidUNa aNiyaTviguNaTThANaM pddivnnnno| egajIvamassidUNa apurakaraNukassakAlo jAdo / evaM ceva caduNhaM khavagANaM jANidUNa vattavyaM / ettha jahaNNukkassakAlA ve vi sarisA, apuvvAdipariNAmANamaNukaTTIe abhAvAdo / guNasthAnI kSapaka hue| ve vahAM para antarmuhUrta raha karake anivRttikaraNa guNasthAnI ho gye| usI hI samayameM anya apramattasaMyata jIva apUrvakaraNa kSapaka hue / isa prakAra punaH punaH tavAra ArohaNakriyAke karane para nAnA jIvAkA Azraya karake apUrvakaraNa kSapakakA utkRSTha kAla hotA hai / isI prakArase cAroM kSapakoM kA kAla jAna karake kahanA cAhie / eka jIvakI apekSA cAroM kSapakoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 28 // vaha isa prakAra hai - eka apramattasaMyata jIva apUrvakaraNa guNasthAnI kSapaka huA aura antamahata raha karake anivRttikaraNa kSapaka huA / isI prakArase cAroM kSapakoMke jaghanya kAlakI prarUpaNA karanA caahie| eka jIvakI apekSA cAroM kSapakoMkA utkRSTa kAla antamuhate hai // 29 // eka apramattasaMyata jIva apUrvakaraNa kSapaka huaa| vahAM para sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla taka raha karake anivRttikaraNa guNasthAnako prApta huaa| yaha eka jIvako Azraya karake apUrvakaraNakA utkRSTa kAla huaa| isI prakArase cAroM kSapakoMkA kAla jAna karake kahanA cAhie / yahAM para jaghanya aura utkRSTa, ye donoM hI kAla sahaza haiM, kyoMki, apUrvakaraNa Adike pariNAmoMkI anukRSTikA abhAva hotA hai| vizeSArtha-yahAM para apUrvakaraNa Adike pariNAmoM kI anukRSTike abhAva kahanekA 1 aMtomuhuttamette paDisamayamasaMkhalogapariNAmA / kamaumApuvvaguNe aNukahI Nasthi NiyameNa // go. jI. 53, amhA uvarimabhAvA heDimabhAvehiM sarisagA Nathi / tamhA vidiyaM karaNaM apuvakaraNaM ti Nidihra // labdhi. 51. tatra anukRSTi ma adhastanasamayapariNAmakhaMDAnA uparitanasamayapariNAmakheDaiH sAdRzyaM bhavati / go. jI, jI. pra. 49. apUrvakaraNaguNasthAne niyamena avazyaMbhAvena anukRSTi sti, tata evaM pratisamayapariNAmAmA bahukhaMDavidhAnAmAvaH / go. jI. ma.pra. 53. * Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] chaDAgame jIvadvANaM [ 1, 5, 30 sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 30 // tisu vi kAlesu jeNa ekko vi samao sajogivirahido Natthi teNa savvaddhattaNaM jujjade | egajIvaM paDuca jahaNNeNa aMtomuhutaM // 31 // taM kathaM ? ekko khINakasAo sajogI hodUNa aMta muhuttamacchiya samugdhAdaM kariya pacchA jogaNirohaM kiccA ajogI jAdo / evaM sajogissa jahaNNakAlaparUvaNA egajIvamallINA gadA / ukkasseNa puvvakoDI deNA // 32 // abhiprAya isa prakAra hai- vivakSita samaya meM vidyamAna jIvake adhastana samayavartI jIvoMke pariNAmoMke sAtha sadRzatA honeko anukRSTi kahate haiM / adhaHpravRttakaraNa meM bhinna samayavartI jIvoM ke pariNAmoM meM sadRzatA pAI jAtI hai, isalie vahAM para anukRSTi racanA batalAI gaI hai / kintu apUrvakaraNa AdimeM uparitana samayavartI jIvoM ke pariNAmoMkI adhastana samayavartI jIvoM ke pariNAmoMke sAtha sadRzatA nahIM pAI jAtI hai, isalie apUrvakaraNa AdimeM anukRSTi racanAkA abhAva hotA hai| isI kAraNa apUrvakaraNa Adi guNasthAnoMke jaghanya kAla aura utkRSTa kAla, sadRza batalAye gaye haiM / sayogikevalI jina kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 30 // cUMki, tInoM hI kAloM meM eka bhI samaya sayogikevalI bhagavAn se virahita nahIM hai, isalie sarva kAlapanA bana jAtA hai / eka jIvakI apekSA sayogikevalIkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 31 // vaha isa prakAra hai eka kSINakaSAyavItarAgachadmastha saMyata jIva sayogakevalI ho, antarmuhUrta kAla raha, samuddhAta kara, pIche yoganirodha karake ayogikevalI huA / isa prakAra sayogijinake jaghanya kAlakI prarUpaNA eka jIvakA Azraya karake kahI gaI / eka jIvakI apekSA sayogikevalIkA utkRSTa kAla kucha kama pUrvakoTI hai // 32 // 1 sayogakevalimA nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 2 ekajIvaM prati jaghanyemAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. utkarSeNa pUrvakoTI dezonA | sa. si. 1,8. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 34.] kAlANugame NeraiyakAlaparUvaNaM taM jadhA- eko khaiyasammATThiI devo vA Neraio vA puvakoDAuesu maNusesu uvavaNNo / satta mAse ganbhe acchidUNa gabbhapavesaNajammeNa aTThavassio jAdo (8) / appamattabhAveNa saMjamaM paDivaNNo (1) / puNo pamattApamattaparAvattasahassaM kAdUga (2) appamattaTThANe adhApamattakaraNaM kAdUNa (3) apuvakaraNo (4) aNiyaTTikaraNo (5) suhumakhavago (6) khINakasAo (7) hodUNa sajogI jAdo / aTThahi vassehi sattahi aMtomuhuttehi UNapurakoDikAlaM viharittA ajogI jAdo (8) / evaM aTThahi vassehi aTThahi aMtomuhuttehi ya UNapuvyakoDI sajogikevalikAlo hodi / ( oghaparUvaNA smttaa)| AdeseNa gadiyANuvAdeNa NirayagadIe Neraiesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 33 // kudo ? Nirayagadimhi savvakAlaM micchaadiddivocchedaabhaavaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 34 // ghaha isa prakAra hai - eka kSAyikasamyagdRSTi deva athavA nArakI jIva pUrvakoTIkI AyuvAle manuSyoM meM utpanna huA / sAta mAsa garbhameM raha karake garbha meM praveza karanevAle janmadinase ATha varSakA huA (8) / ATha varSakA hone para apramattabhAvase saMyamako prApta huA (1) / punaH pramatta aura apramattasaMyataguNasthAna sambandhI sahasroM parivartanoMko karake (2) apramattasaMyata guNasthAnameM adhaHpravRttakaraNako karake (3) kramazaH apUrvakaraNa (4) anivRttikaraNa (5) sUkSmasAmparAya kSapaka (6), aura kSINakaSAyavItarAgachadmastha hokara (7), sayogikevalI haa| panaH vahAM para ukta ATha varSa aura sAta antamahAse kama parvakoTI kAlapramANa vihAra karake ayogikevalI huA (8) / isa prakAra ATha varSa aura ATha antarmuhUrtoMse kama pUrvakoTi varSapramANa sayogikevalIkA kAla hotA hai| (isa prakAra ogha prarUpaNA samApta huii)| AdezakI apekSA gatimArgaNAke anuvAdase narakagatimeM nArakiyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 33 // kyoMki, narakagatimeM sarvakAla mithyAdRSTiyoMke vyucchedakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA nArakI mithyAdRSTikA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 34 // 1 vizeSeNa gatlanuvAdena narakagatau nArapheSu saptasu pRthivISu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 1 ekajIva prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa.si. 18 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 35. taM jadhA- eko sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI vA puvvaM pi bahuvArapariNamidamicchatto saMkilesa pUredUga micchAdiTThI jAdo / sabajahaNNamaMtomuhuttakAlamacchiya visuddho hodUNa sammattaM sammAmicchattaM vA pddivnnnno| evaM micchAdihissa jahaNNakAlaparUvaNA gdaa| ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi / / 35 // taM jahA- eko tirikkho maNuso vA sattamAe puDhavIe ukvnnnno| tattha micchatteNa saha tettIsaM sAgarovamANi acchiya uvATTido / laddhANi NeraiyamicchAdihissa tettIsaM sAgarovamANi / sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI oghaM // 36 // kudo ? Nirayagadimhi edesiM doNhaM guNaTThANANaM gANegajIvajahaNNukkassaparUvaNANaM edesiM ceva oghaNANegajIvajahaNNukassaparUvaNAhiMto bhedAbhAvA / asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 37 // .............................. yaha isa prakAra hai - eka samyagmithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi jIva, jo ki pahale bhI bahuta bAra mithyAtvako pariNata ho cukA hai, saMklezako pUrita karake mithyA dRSTi ho gyaa| vahAM para sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha kara, vizuddha hokara, samyaktvako athavA samyagmithyAtvako prApta huaa| isa prakArase mithyAdRSTike jaghanya kAlakI prarUpaNA huii| eka jIvakI apekSA nArakI mithyAdRSTikA utkRSTa kAla tetIsa sAgaropama hai // 35 // vaha isa prakAra hai - eka tiryaMca athavA manuSya sAtavIM pRthivImeM utpanna huaa| vahAM para mithyAtvake sAtha tetIsa sAgaropama kAla raha kara bAhara niklaa| isa prakAra nArakI mithyAdRSTike tetIsa sAgaropama upalabdha hue| sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi nArakI jIvoMkA eka aura nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla oghake samAna hai // 36 // kyoMki, narakagatimeM ina donoM guNasthAnoMke nAnA jIva aura eka jIvasambandhI jaghanya kAla aura utkRSTa kAlakI prarUpaNAoMkA inhIM donoM guNasthAnoMkI oghagata nAnA jIva aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAlakI prarUpaNAoMse bheda nahIM hai| asaMyatasamyagdRSTi nArakI kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 37 / / 1 sAsAdanasamyagdRSTe: samyagmidhyAdRSTezva sAmAnyoktaH kAla / sa. si.,.. 2 asaMyatasamyagdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAkaH / sa. si. 1, Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 39.] kAlANugame NeraiyakAlaparUvaNaM [359 kudo ? Nirayagadimhi asaMjadasammAdiTThivirahidakAlAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 38 // taM jahA- ego micchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA sammatte bahuvAraM puvvaM pariyaTTidUga acchido visuddho hodUNa sammattaM paDivaNNo / tattha savvalahumaMtomuhunamacchiya sammAmicchattaM micchattaM vA gado / evaM NirayagadiasaMjadasammAdihissa jahaNNakAlaparUvaNA gadA / ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi desUNANi // 39 // taM jadhA-eko tirikkho maNusso vA aTThAvIsasaMtakammio micchAdiTThI sattamAe puDhavIe uvavaNNo / chahi pajjattIhi pajjattayado (1) vissaMto (2) visuddho (3) vedagasammattaM paDivaNNo / puNo aMtomuhuttAvasesaAudvidIe micchattaM gado (4) / AugaM baMdhidaNa (5) aMtomuhutaM vissamiya (6) uvttttido| evaM chahi aMtomuhu tehi UNANi tettIsa sAgarovamANi asaMjadasammAdidvissa ukkassakAlo / kyoMki, narakagatimeM asaMyatasamyagdRSTi jIvose virahita kAlakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTi nArakIkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai / / 38 // vaha isa prakAra hai- eka mithyAdRSTi, athavA samyagmithyAdRSTi jIva, jo ki samya. ktvameM pahale bahutavAra parivartana kara cukA hai, punaH vizuddha ho karake samyaktvako prApta huaa| vahAM para sarvalaghu antarmuharta kAla raha karake samyagmithyAtvako, athavA mithyAtvako prApta huA / isa prakArase narakagatimeM asaMyatasamyagdRSTike jaghanya kAla kI prarUpaNA huii| asaMyatasamyagdRSTi nArakIkA utkRSTa kAla kucha kama tetIsa sAgaropama hai // 39 // vaha isa prakAra hai - mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoM kI sattA rakhane vAlA eka tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIva sAtavIM pRthivImeM utpanna huaa| punaH chahoM paryAptiyoMse paryApta ho (1), vizrAma letA huA (2), vizuddha hokara (3), vedakasamyaktvako prApta huaa| punaH antarmuhUrta kAlapramANa AyukarmakI sthitike avazeSa rahane para mithyAtvako prApta huA (4) / vahAM AgAmI bhavakI Ayuko bAMdhakara (5), antarmuhUrta kAla vizrAma lekara (6), niklaa| isa prakAra chaha antamuhUtAsa kama tetIsa sAgarApama pramANa asaMyatasamyagdRSTikA utkRSTa kAla hotA hai| 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmurtaH / sa. si. 1,8. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 40. paDhamAe jAva sattamAe puDhavIe gairaiesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANajIvaM paDucca savvaddhA // 40 // kudo ? micchAdivivirahidasattaNDaM puDhavINaM sabaddhA abhaavaado| egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 41 // taM jahA- appappaNo puDhavIsu dvidaasaMjadasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI vA bahuso micchattacaro pariNAmapaccaeNa micchattaM gado / savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya puvvillaguNesu aNNadaraguNaM gado / evaM sattaNhaM puDhavINaM micchAdiTThipAdekamaMtomuhuttaparUvaNA kadA / ukkasseNa sAgarovamaM tiNi satta dasa sattArasa vAvIsa tettIsaM sAgarovamANi // 42 // ___ paDhamAe puDhavIe ekaM sAgarovamaM, vidiyAe puDhavIe tiNi sAgarovama, tadiyAe puDhavAe satta sAgarovamANi, cautthIe puDhavIe dasa sAgarovamANi, paMcamIe puDhavAe sattArasa sAgarovamANi, chaTThIe puDhavIe vAvIsa sAgarovamANi, sattamIe puDhavIe tettIsa prathama pRthivIse lekara sAtavIM pRthivI taka nArakiyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 40 // kyoMki, mithyAdRSTi jIvoMse rahita sAtoM pRthiviyoMke nArakiyoMkA sarvakAla abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta pRthiviyoMke nArakI mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 11 // vaha isa prakAra hai - apanI apanI pRthiviyoM meM sthita, tathA jisane pahale bhI bahutavAra mithyAtvako prApta kiyA hai aisA koI asaMyatasamyagdRSTi athavA samyAgmithyAdRSTi jIva, pariNAmoMke nimittase mithyAtvako prApta huA / vahAM para sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha karake pUrvokta donoM guNasthAnoM se kisI eka guNasthAnako prApta huA / isa prakArase sAtoM pRthiviyoMke pratyeka mithyAdRSTi jIvake antarmuhUrta kAlakI prarUpaNA kI gii| ukta sAtoM pRthiviyoMke mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla kramazaH eka sAgaropama, tIna, sAta, dasa, sattaraha, bAIsa aura tetIsa sAgaropamapramANa hai / / 42 // prathama pRthivImeM eka sAgaropama, dvitIya pRthivImeM tIna sAgaropama, tRtIya pRthivImeM sAta sAgaropama, cauthI pRthivImeM daza sAgaropama, pAMcavIM pRthivImeM sattaraha sAgaropama, chaThI pRthivImeM bAIsa sAgaropama, aura sAtavIM pRthivImeM tetIsa sAgaropama mithyAdRSTi nArakoMkA 1 teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH / tattvArthasU . 3, 6. utkarSeNa yathAsaMkhyaM eka-tri-sapta-daza-saptadaza- dvAviMzati-trayastriMzat sAgaropamANi / sa. si. 1,8. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ 1, 5, 44.] kAlANugame NeraiyakAlaparUvaNaM [361 sAgarovamANi micchAdihissa ukksskaalo| kudo ? edehito adhigabaMdhAbhAvA / taM pi kudo Navvade? ekaM tiya' satta dasa taha sattAraha du-tihadekkaadhiya dasa / uvahI ukkassahidI sattaNhaM hoi puDhavINaM // 34 // idi nniryaaubNdhsuttaado| sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI oghaM // 43 // kudo ? doNhaM guNaTThANANaM NANAjIve paDucca jahaNNeNa egasamao, aMtomuhuttaM / ukkasseNa doNhaM pi palidovamassa asNkhejjdibhaago| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, aMtomuhuttaM / ukkasseNa cha AvaliyAo aMtomuhuttamevamAdiNA bhedAbhAvA / asaMjadasammAdiTTI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 44 // taM jahA- sattaNDaM puDhavINaM asaMjadasammAdidvivirahidANaM sabaddhANuvalaMbhAdo / utkRSTa kAla hai, kyoMki, inase adhika AyubaMdhakA abhAva hai| zaMkA- yaha kaise jAnA jAtA hai ki sUtrokta kAlase adhika nArakAyuke baMdhakA abhAva hai ? samAdhAna-eka, tIna, sAta, daza, tathA sattaraha sAgaropama, tathA dose guNita eka adhika daza (2411=22) arthAt bAIsa sAgaropama, tathA tInase guNita gyAraha ( 3411=33) arthAt tetIla sAgaropama, isa prakAra sAtoM pRthiviyoMkI utkRSTa sthiti hotI hai // 34 // isa nArakAyuke baMdhapradarzaka sUtrase jAnA jAtA hai ki sUtrokta kAlase adhika nArakAyuke baMdhakA abhAva hai| sAtoM pRthiviyoMke sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIvoMkA nAnA aura eka javi sambandhI jaghanya aura utkRSTa kAla oghake samAna hai // 43 // kyoMki, ukta donoM guNasthAnoMkA nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla kramazaH eka samaya aura antarmuhUrta hai / tathA utkRSTa kAla donoM guNasthAnoMkA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga hai| eka jIvakI apekSA donoM guNasthAnoMkA kramazaH jaghanya kAla eka samaya aura antarmuhUrta hai| tathA utkRSTa kAla chaha AvaliyAM aura antarmuhUrta hai / ityAdi rUpase koI bheda nahIM hai sAtoM pRthiviyoMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote haiM // 44 // vaha kAla isa prakAra saMbhava hai -ki sAtoM pRthiviyAM kisI bhI kAlameM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMse rahita nahIM pAI jAtI haiN| 1 A ka pratyoH eka vidA' apratau 'ekaTriya ' iti pAThaH / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] chakkhaMDAgame jIvahANaM [1, 5, 45. egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 45 // taM jahA-sattasu puDhavIsu TThidabahuso sammattacaraaTThAvIsasaMtakammiyamicchAdiTThI sammAmicchAdiTThI vA sammattaM paDibajjiya aMtomuhuttamacchiya micchattaM sammAmicchattaM vA paDivaNNo / eso sattasu puDhavIsu asaMjadasammAdiTThijahaNNakAlo parUvido / ukkassaM sAgaropamaM tiNi satta dasa sattArasa vAvIsa tettIsaM sAgarovamANi desUNANi // 46 // taM jadhA--eko tirikkho maNuso vA aTThAvIsasaMtakammio micchAdiTThI paDhamAe puDhavAe vA evaM jAva sattamIe vA uvavaNNo / chahi pajjattIhi pajjattayado (1) vissaMto (2) visuddho (3) vedagasammattaM paDivaNNo (4) / sammatteNa appappaNo ukkassAudvidimacchiya NipphiDidUNa maNusesu uvvnnnno| evaM tIhi aMtomuhuttehi UNA appappaNo ukkassAudvidI asaMjadasammAdihiukkassakAlo hodi / Navari sattamAe chahi aMtomuhuttehi UNA ukkassahidi tti vattavvaM, tattha micchattaguNeNa viNA NiggamAbhAvA / eka jIvakI apekSA sAtoM pRthiviyoMke asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMkA jaghanya kAla antamuhUte hai // 45 // vaha isa prakAra hai- sAtoM hI pRthiviyoM meM sthita pUrva meM anekavAra samyaktvako prApta huA mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA mithyAdRSTi athavA samyagdRSTi jIva samyaktvako prApta ho kara aura antarmuhUrta kAla raha kara punaH mithyAtvako athavA samyagmithyAtvako prApta huaa| yaha sAtoM hI pRthiviyoM meM asaMyatasamyagdRSTikA jaghanya kAla prarUpaNa kiyA gyaa| sAtoM pRthiviyoMke asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIvoMkA utkRSTa kAla kramazaH kucha kama eka sAgaropama, tIna, sAta, daza, sattaraha, bAIsa aura tetIsa sAgaropama hai // 46 // vaha isa prakAra hai- mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhane vAlA eka tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIva pahalI pRthivImeM, athavA dUsarI pRthivImeM, isa prakArase lagA kara sAtavIM pRthivImeM utpanna huA / chahoM paryAptiyoMse paryApta ho (1), vizrAma letA huA (2), vizuddha hokara (3), vedakasamyaktvako prApta huA (4), samyaktvake sAtha apanI apanI pRthivIkI utkRSTa AyukarmakI sthitipramANa raha karake vahAMse nikalakara manuSyoM meM utpanna huA / isa prakArase tIna antarmuhUrtoMse kama apanI apanI pRthivIkI utkRSTa Ayusthiti hI usa usa pRthivIke asaMyatasamyagdRSTikA utkRSTa kAla hotA hai / vizeSa bAta yaha hai ki sAtavIM pRthivImeM chaha antarmuhUtoMse kama utkRSTa sthiti hotI hai, aisA kahanA cAhie, kyoMki, vahAMse mithyAtvaguNasthAnake vinA nirgamanakA abhAva hai, arthAt mithyAtvake atirikta anya guNasthA' Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 48.] kAlANugame tirikkhakAlaparUvaNaM [363 asaMjadasammAdivimmi AuaM baMdhiya vissaMto hodUNa micchattaM gaMtUNa sattamapuDhavIdo Nissaride sammattakAlo bahugo labbhadi tti vutte Na, sattamapuDhaviNeraiyANaM maNusesuvavAdAbhAvA / asaMjadasammAdiTThINaM pi NirayatirikkhAubaMdhAbhAvA / jeNa guNeNa AuabaMdhassa saMbhavo atthi, teNeva guNeNa NiggamAdo ca / / tirikkhagadIe tirikkhesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 47 // kudo 1 micchAdiTThIhi viNA savvaddhA tirikkhagadIe aNuvalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 48 // taM jahA- ekko sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsajado vA bahuso micchattacaro micchattaM paDivaNNo / savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya puvvuttaguNesu aNNadaraguNaM noMse nikalanA nahIM ho sakatA hai| zaMkA- asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnameM AgAmI bhavakI Ayuko bAMdhakara vizrAnta hotA huA mithyAtvako prApta hokara sAtavIM pRthivIse nikalane para samyakramakA kAla bahuta prApta hotA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, sAtavIM pRthivIke nArakokA manuSyoM meM upapAda nahIM hotA hai / tathA, asaMyatasamyagdRSTiyoMke bhI nAraka aura tiryaMca Ayuke baMdhakA abhAva hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki jisa guNasthAnase AyukA baMdha saMbhava hai, usa hI guNasthAnase usakA nirgamana bhI hotA hai| tiryaMcagatimeM, tiyaMcoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 47 // kyoMki, mithyAdRSTi jIvoMke binA kisI bhI kAla meM tiryaMcagati nahIM pAI jAtI hai| eka jIvakI apekSA tithaMca mithyAdRSTi jIvakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 48 // ___ vaha isa prakAra hai- pahale bahutavAra mithyAtvameM bhramaNa kiyA huA eka samya. gmithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata jIva mithyAtvako prApta huaa| vahAM para sabase jaghanya antarmuhUrta kAlaM raha karake pUrvokta guNasthAnoM meM se kisI eka guNa * 1 tiryagatau tirazca mithyAdRSTInA nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 ekajIvaM prati jghnyenaantrmuhrtH| sa. si. 1,8 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 - chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 49. gado / evaM jahaNNakAlaparUvaNA gadA / ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjA poggalapariya, // 49 // . eko maNuso devo Neraio vA aNAdiyachavvIsasaMtakammio micchAdiTThI tirikkhesu uvavaNNo / AvaliyAe asaMkhejadibhAgamettANi poggalapariyaTTANi pariyaTTidUNa aNNagardi gado / asaMkhejjapoggalapariyaTTANi tti vayaNAdo aNaMtovaladdhI hodi tti aNaMtaggahaNaM kiNNAvaNijjade ? Na, aNaMtaggahaNamaMtareNa poggalapariyaTTassa aNaMtattuvaladdhIe uvAyAbhAvAdo / poggalapariyaTTANi AvaliyAe asaMkhejadimAgamettANi cevetti kadhaM Navvade ? AiriyaparaMparAgadavakkhANA tadavagadIe / sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI oghaM // 50 // kudo ? NANegajIvajahaNNukkassaparUvaNAhi visesAbhAvA / sthAnako prApta huaa| isa prakArase tiryaMca mithyAdRSTike jaghanya kAlakI prarUpaNA huii| eka jIvakI apekSA tiyeca mithyAdRSTi jIvakA utkRSTa kAla ananta kAlapramANa asaMkhyAta pudgalaparivartana hai // 49 // mohakarmakI chavIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA eka manuSya, deva athavA mArakI anAdi. mithyAdRSTi jIva tiryaMcoMmeM utpanna huaa| vahAMpara AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra pudgalaparibartanoMko parivartita karake anya gatiko calA gyaa| zaMkA- ' asaMkhyAta pudgalaparivartana ' isa prakArase vacanase anantatAkI upalabdhi hotI hai, isaliye sUtramese 'ananta' padakA grahaNa kyoM nahIM nikAla diyA jAya ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, anantapadake grahaNa kie binA pudgalaparivartanake anantatAkI upalabdhikA aura koI upAya nahIM hai| zaMkA- tiryaMca mithyAdRSTike batAye gaye ukta pudgalaparivartana, 'AvalIke asaMkhyA. taveM bhAgamAtra hI hote haiM, ' yaha kaise jAnA ? samAdhAna nahIM, kyoMki, AcArya-paramparAgata vyAkhyAnase ukta bAtakA jJAna hotA hai| sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi tiryacoMkA kAla oSake samAna hai // 50 // kyoMki, nAnA aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAlakI prarUpaNAoMke sAtha ina donoMkI kAlaprarUpaNAoMmeM koI vizeSatA nahIM hai / 1 utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudglprivrtaaH| sa. si. 1,.. 2 sAsAdanasamyagdRSTisamyagmidhyAhASTasaMyatAsaMyatAnA sAmAnyoktaH kaalH| sa. si. 1,8. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 53.] kAlANugame tirikkhakAlaparUvaNaM [ 365 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 51 // kudo ? tIdANAgada-vaTTamANakAlesu asaMjadasammAdidvivirahidatirikkhagadIe abhaavaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 52 // taM jadhA--ekko micchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA saMjadAsajado vA pariNAmapaccaeNa asaMjadasammAdiTThI jaado| sabalahumaMtomuhuttamacchiya visohIe dukkao saMjamAsaMjamaM gado, saMkilesaNa Dhukkao micchattaM sammAmicchattaM vA gado / evaM jahaNNakAlaparUvaNA gdaa| ukasseNa tiNNi palidovamANi // 53 // taM jadhA- ekko maNusso baddhatirikkhAuo sammattaM ghetUNa daMsaNamohaNIyaM khaviya devuttarakurutirikkhesu uvvnnnno| tiNi palidovamANi tattha sammatteNa saha acchiya mado asaMyatasamyagdRSTi tiryaMca jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 51 // __ kyoMki, atIta, anAgata aura vartamAna, ina tInoM hI kAloMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMse rahita tiryaMcagati nahIM pAI jAtI hai| eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTi tiyaMcoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 52 // vaha isa prakAra hai- eka mithyAdRSTi, athavA samyagmithyAdRSTi, athavA saMyatAsaMyata tithaMca jIva pariNAmoM ke nimittase asaMyatasamyagdRSTi huaa| vahAM sarvalaghu antarmuhUrta kAla raha karake vizuddhise bar3hatA huA saMyamAsaMyamako prApta ho gyaa| punaH saMklezase bar3hatA huA mithyAtvako athavA samyagmithyAtvako prApta huaa| isa prakAra jaghanya kAla kI prarUpaNA huii| asaMyatasamyagdRSTi tiryaMcakA utkRSTa kAla tIna palyopama hai // 53 // vaha isa prakAra hai- baddhatiryagAyuSka eka manuSya samyaktvako grahaNa karake, aura darzanamohanIyakA kSaya kara, devakuru yA uttarakuruke tiryacoM meM utpanna huaa| yahAM para tIna palyopama kAlapramANa samyaktvake sAtha raha kara marA, aura deva ho gyaa| isa prakArase 1 asaMyatasamyagdRSTenAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1,8. 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. 3 utkarSeNa trINi pakSyopamANi / sa. si. 1, 8. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 54. devo jAdo / evaM tirikkhesu asaMjadasammAdihissa ukkassakAlo pruuvido| saMjadAsajadA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 54 // kudo ? tisu vi kAlesu saMjadAsajadavirahidatirikkhAbhAvA / / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 55 // taM jahA- aTThAvIsasaMtakammiyamicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI vA pariNAmapaccaeNa saMjamAsaMjamaM gado / sabalahumaMtomuhuttamacchiya puvvuttANamekkadaraM gado / ukkasseNa puvvakoDI desUNA // 56 // ekko tirikkho maNusso vA micchAdiTThI aTThAvIsasaMtakammio saNNipaMciMdiyatirikkhasaMmucchimapajjattamaMDUka-kaccha-macchavAdIsu ubavaNNo / chahi pajjattIhi pajjattayado (1) vissaMto (2) visuddho (3) saMjamAsaMjamaM paDivaNNo / edehi tIhi aMtomuhuttehi UNapuvakoDikAlaM saMjamAsaMjamamaNupAlidUNa mado devo jAdo / tiryaMcoMmeM asaMyatasamyagdRSTikA utkRSTa kAla kahA / __ saMyatAsaMyata tithaMca kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 54 // kyoMki, tInoM hI kAloMmeM saMyatAsaMyatoMse rahita tiryaMcoMkA abhAva hai| eka jIvakI apekSA saMyatAsaMyata tiyaMcakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 55 // vaha isa prakAra hai- mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA mithyAdRSTi, athavA bhasaMyatasamyagdRSTi jIva pariNAmoM ke nimittase saMyamAsaMyamako prApta huaa| vahAM para sarvalaghu antarmuhUrta kAla raha karake pUrvokta guNasthAnoMmeMse kisI eka guNasthAnako prApta ho gayA / (isa prakAra antarmuhUrta kAla siddha huaa|) ___eka jIvakI apekSA saMyatAsaMyata tiryacakA utkRSTa kAla kucha kama pUrvakoTi varSapramANa hai / / 56 // ____mohakarmakI aTThAIsa karmaprakRtiyoMkI sattAvAlA eka tiryaMca yA manuSya mithyAdRSTi, saMkSI paMcendriya sammUJchima paryApta maMDUka, kacchapa Adi tiryaMcoM meM utpanna huaa| chahoM paryAptiyose paryApta hotA huA (1), vizrAma lekara (2), aura vizuddha hokara (3), saMyamAsaMyamako prApta huaa| ina tIna antarmuhUrtoMse kama pUrvakoTi kAlapramANa saMyamAsaMyamako paripAlana karake marA aura deva ho gayA / (isa prakAra sUtrokta kAla siddha huaa|) Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 59. ] kAlA game tirikhakAlaparUvaNaM paMciMdiyatirikkha-paMciMdiyatirikkhapajjatta - paMciMdiyatirikkhajogiNIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvadA // 57 // [ 367 kudo ? ti vikAle paMcidiyatirikkhatiyamicchAdiTThivirahidapaMcidiyatirikkhatiyANuvalaMbhA / egajIvaM paDuca jahaNeNa aMtomuhuttaM // 58 // ekko sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsaMjado vA diTThamaggo micchattaM paDivaNNo / sabvalahumaMto muhuttamacchiya puvvuttANamaNNadaraM guNaM gado / teNa aMtomuhuttamida vRttaM / ukassaM tiNNi palidovamANi puvvakoDipudhatteNa anbhahiyANi / / 59 / / taMjadhA- ekko devo Neraio maNusso vA appidapaMciMdiyatirikkhavadirittatirikkho vA appidapaMciMdiyatirikkhesu uvavaNNo / saNNi- itthi- purisa- vuM sagavedesu U paMcendriya tiryaMca, paMcendriya tiryaMca paryApta aura paMcendriya tiryaca yonimatiyoM meM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 57 // kyoMki, tInoM hI kAloMmeM tInoM prakArake paMcendriya tiryaca mithyAdRSTiyoMse rahita ukta tInoM prakAra ke paMcendriya tiryaca nahIM pAye jAte haiM / eka jIvakI apekSA ukta tInoM prakArake tiryaMca mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai || 58 // jisane mithyAtvakA mArga pahale kaI bAra dekhA hai aisA eka samyagmithyAdRSTi athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata tiryaca mithyAtvako prApta huaa| vahAM para sarvalaghu antarmuhUrta kAla radda kara pUrvokta guNasthAnoM meM se kisI eka guNasthAnako prApta huA / isa lie sUtra meM ' antarmuhUrtakAla ' aisA kahA hai / ukta paMcendriya tiryaMcoMkA utkRSTa kAla pUrvakoTipRthaktva se adhika tIna palyopama hai // 59 // jaise, eka deva, nArakI, manuSya, athavA vivakSita paMcendriya tiryacase vibhinna anya tiryaca jIva, vivakSita paMcendriya tiryacoMmeM utpanna huaa| vahAM para saMjJI strI, puruSa aura Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 59. kameNa apuvakoDIo hiMDidaNa asaNNi-itthi-purisa-Naqsayavedesu vi evaM ceva aTThapucakoDIo paribhamiya tado paMciMdiyatirikkhaapajjattaesu uvavaNNo / tattha aMtomuhuttamacchiya puNo paMciMdiyatirikkhaasaNNipajjattaesu uvavajjiya tatthataNaitthipurisa-Naqsayavedaesu puNo vi aTThaTTapuvyakoDIo paribhamiya pacchA saNipaMciMdiyatirikkhapajjattaitthi-Naqsagavedesu aTThaTThapucakoDIo purisavedesu satta puvakoDIo hiMDidUNa tado deva-uttarakurutirikkhesu pudhillAuvaseNa itthitredesu vA purisavedesu vA uvavaNNo / tattha tiNNi palidovamANi jIvidUNa mado devo jAdo / edAo paMcANaudi pucakoDIo pudhakoDivArasapudhattasaNNidAo tti edAsiM pucakoDi pudhattavavadeso suttaNihiTTho Na jujjade ? Na esa doso, tassa vaiullavAittAdo / vArasaNhaM punakoDi pudhattANaM kadhamegattaM ? Na, jAimuheNa sahassANa vi egattavirohAbhAvA / Navari paMciMdiyatirikkhapajattaesu sattetAlIsapucakoDIo hiMDAviya pacchA tipalidovamiesu tirikkhesu uppAdedavyo / napuMsaka vedoM meM kramale ATha ATha pUrvakoTi kAlapramANa bhramaNa karake, asaMhI strI, puruSa aura napuMsaka vedoM meM bhI isI prakArase ATha ATha pUrvakoTi kAlapramANa paribhramaNa karake, isake pazcAt paMcendriya tiryaMca labdhyaparyAptakoM meM utpanna huaa| vahAM para antarmuhUrta raha kara, punaH paMcendriya tiryaMca asaMjhI paryAtakoM meM utpanna hokara, unameMke strI, puruSa aura napuMsaka vedI jIvoM meM phira bhI ATha ATha pUrvakoTiyoM taka paribhramaNa karake, pIche saMjJI paMcendriya tiryaMca paryAptaka strI aura napuMsaka vediyoM meM ATha ATha pUrvakoTiyAM, tathA puruSavadiyoM meM sAta pUrvakoTiyAM bhramaNa karake usake pazcAt devakuru athavA uttarakuruke tiryacoM meM pUrvalI Ayuke yazase strIvediyoM meM athavA puruSavediyoM meM utpanna huaa| vahAM para tIna palyopama taka jIvita raha kara marA aura deva ho gyaa| zaMkA-ye Upara kahI gaI paMcAnave pUrvakoTiyAM pUrvakoTidvAdazapRthaktva saMjJArUpa haiM; isalie, inakI sUtranirdiSTa pUrvakoTipRthaktva aisI saMjJA nahIM banatI hai ? ___ samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, yaha pRthaktva zabda vaipulyavAcI hai, (isa. lie koTipRthaktvase yathAsaMbhava vivakSita aneka koTiyAM grahaNa kI jA sakatI haiN|) zaMkA-bAraha pUrvakoTipRthaktvoMmeM ekapanA kaise bana sakatA hai ? . samAdhAna -nahIM, kyoMki, jAtike mukhase, arthAt jAtikI apekSA, sahasroM ke bhI ekatva hone meM virodhakA abhAva hai| vizeSa bAta yaha hai ki paMcandriya tiryaMcaparyAptakoM meM saMtAlIsa pUrvakoTiyoM taka bhramaNa karAke pIche tIna palyopamavAle tiryaMcoMmeM utpanna karAnA cAhie; kyoMki, aparyAptakatAke 1 pratiSu * dasaputta' iti pAThaH / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 61.] kAlANugame tirikkhakAlaparUvaNaM [369 kudo ? apajjattatteNa edesimapariNadANaM pacchA sesapubakoDIo paribbhamaNe saMbhavAbhAvA / apajjattaesu kadhamitthivedasta saMbhavo ? Na, apajjattitthivedANamaNNoNNavirohAbhAvA / paMciMdiyatirikkhajoNiNIsu paNNArasa puyakoDIo mamAviya pacchA devuttarakuravesu uppAdedavyo / kudo ? vedaMtarasaMkaMtIe abhAvAdo / Natthi aNNo koi viseso / sAsaNasammAdiTTI sammAmicchAdiTThI oghaM // 60 // kudo ? tisu vi paMciMdiyatirikkhesu vidadoguNahANANaM NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, aMtomuhutaM / ukkasseNa palidovamassa asNkhejdibhaago| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, aMtomuhuttaM / ukkasseNa chAvaliyAo aMtomuhuttamidi edehi visesAbhAvA / asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 61 // ____ kudo ? tisu vi paMciMdiyatirikkhesu asaMjadasammAdivivirahidakAlAbhAvA / sAtha apariNata hue, arthAt labdhyaparyAptaka hue vinA, ukta jIvoMke pazcAt zeSa pUrvakoTiyAM paribhramaNa karanA saMbhava nahIM hai / zaMkA- labdhyaparyAptakoM meM strIveda kaise saMbhava hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, labdhyaparyApta aura strIveda, ina donoM avasthAoMmeM paraspara koI virodha nahIM hai| - paMcendriya tiyaca yonimatiyoM meM pandraha pUrvakoTiyoM taka bhramaNa karAke pazcAt devakuru aura uttarakaru meM utpanna karAnA cAhie, kyoMki, bhogabhUmimeM veda-parivartanakA abhAva hai| isake sivAya anya koI vizeSatA nahIM hai| ukta tInoM prakArake tiryaMca sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 60 // kyoMki, tInoM hI paMcendriya tiryaMcoM meM sthita ukta donoM guNasthAnoMkA nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla eka samaya aura antamaharta hai| tathA utkRSTa kAla palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga hai / eka jIvakI apekSA jaghanya kAla eka samaya aura antarmuhUrta, tathA utkRSTa kAla chaha AvaliyAM aura antarmuhUrta hai| isa prakAra ina donoM guNasthAnoMse ukta tInoM paMcendriya jIvoMke kAloMmeM koI vizeSatA nahIM hai| ukta tInoM prakArake tiryaMca asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote haiM // 61 // kyoMki, tInoM hI prakArake paMcendriya tiryaMcoMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIvose rahita kAlakA abhAva hai| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 62. egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 62 // kudo ? micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI saMjadAsajado vA visohi-saMkilesavaseNa asaMjadasammAdiTThI hodga sadhajahaNNamaMtomuhuttamacchiya aviNaTThasaMkilesa-visohIhi paDivaNNaguNatarassa aNtomuhuttmettkaaluvlNbhaado|| __ukkasseNa tiNNi palidovamANi, tiNNi palidovamANi, tiNNi palidovamANi desUNANi // 63 // paMciMdiyatirikkha-paMciMdiyatirikkhapajjattANaM saMpuNNANi tiNNi palidovamANi / kudo ? maNussassa baddhatirikkhAuassa sammattaM ghettUNa daMsaNamohaNIyaM khaviya devuttarakurupaMciMdiyatirikkhesuvavajjiya appaNo AuhidimaNupAliya devesuppaNNassa saMpuNNatiNNipalidovamamettasAsaMjamasammattakAluvalaMbhAdo / paMciMdiyatirikkhajoNiNIsu desUNatiNNipalidovamANi / kudo ? tirikkhassa maNussassa vA aTThAvIsasaMtakammiyamicchAdihissa devuttarakurupaMciMdiyatirikkhajoNiNIsu uppajjiya ve mAse gabbhe acchi dUNa NikkhaMtassa muhuttapudhatteNa visuddho hodUNa vedagasammattaM paDivajjiya muhuttapudhattabbhahiya-ve-mAsUNatiNNi eka jIvakI apekSA ukta tInoM prakArake paMcendriya tiryaca asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 62 // ___ kyoMki, koI mithyAdRSTi, athavA samyagmithyAdRSTi, athavA saMyatAsaMyata tiryaMca yathAkramase vizuddhi, athavA saMklezake vazase asaMyatasamyagdRSTi hokara sabase kama antarmuhUrta kAla raha kara, avinaSTa saMkleza aura vizuddhike sAtha yathAkramase dUsare guNasthAnako prApta huA, aise jIvake antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| ukta tInoM paMcendriya tiryaMca asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA eka jIvakI apekSA utkRSTa kAla yathAkramase tIna palyopama, tIna palyopama aura kucha kama tIna palyopama hai|| 63 // paMcendriya tiryaMca aura paMcendriya tiryaMca paryAptakoMkA sampUrNa tIna palyopama utkRSTa kAla hai, kyoMki, baddhatiryagAyuSka manuSyake, samyaktvako grahaNa karake, darzanamohanIyakA kSapaNa kara, devakuru yA uttarakuruke paMcendriya tiryacoMmeM utpanna hokara, apanI Ayusthitiko paripAlana kara, devoM meM utpanna honevAle jIvake to sampUrNa tIna palyopamamAtra asaMyamasahita samyaktvakA kAla pAyA jAtA hai| paMcendriya tiryaMca yonimatiyoM meM kucha kama tIna palyopama kAla hai / kyoMki, mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattAvAle tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIvake devakuru athavA uttarakuruke paMcendriya tiryaMca yonimatiyoM meM utpanna hokara, aura do mAsa garbhameM rahakara, janma lenevAle, aura muhUrtapRthaktvase vizuddha hokara vedakasamyaktvako Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 66.] kAlANugame tirikkhakAlaparUvaNaM [ 371 palidovamANi sammattamaNupAliya devesuvavaNNassa desuunntinnnniplidovmmettsmmttkaaluvlNbhaado| saMjadAsaMjadA oghaM // 64 // kudo ? tisu vi paMciMdiyatirikkhesu NANAjIva paDucca sayaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa pudhakoDI desUNA, iccAiNA bhedAbhAvA / Navari joNiNIsu ve mAse aMtomuhuttehi UNiyA tti vattavyaM / ___paMciMdiyatirikkhaapajattA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa|| 65 // kudo ? paMciMdiyatirikkhaapajjattavirahidakAlANuvalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 66 // kudo ? eiMdiya-veiMdiya-teiMdiya-cauridiyapajjatta-apajjatta-paMcidiyatirikkhapajatta maNusapajjattApajjattaesu aNNadarassa khuddAbhavaggahaNAvuTTidapaMciMdiyatirikkhaapajjattaesu prApta karake muhUrtapRthaktvase adhika do mAsa kama tIna palyopama taka samyaktvako anupAlana karake devoM meM utpanna hone vAle jIvake kucha kama tIna palyopamapramANa samyaktvakA kAla pAyA jAtA hai| ukta tInoM prakArake paMcendriya saMyatAsaMyata tiyaMcoMkA kAla oghake samAna hai // 64 // kyoMki, tInoM hI prakArake paMcendriya tiryoM meM nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla antarmuhUrta, aura utkRSTa kAla kucha kama pUrvakoTipramANa hotA hai, ityAdi rUpase bhedakA abhAva hai| vizeSa bAta yaha hai ki yonimatiyoM meM do mAsa aura kucha antarmuhUse kama, arthAt janma se lekara zIghrAtizIghra saMyamAsaMyamako grahaNa karane takake kAlase hIna, aisA kAla kahanA caahie| paMcendriya labdhyaparyAptaka tiryaMca kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 65 // kyoMki, paMcendriya labdhyaparyAptaka tiryaMca jIvoMse rahita koI bhI kAla nahIM pAyA jaataa| eka jIvakI apekSA paMcendriya labdhyaparyApta tiyacoMkA jaghanya kAla kSudrabhavaprahaNapramANa hai // 66 // kyoMki, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya paryAptaka aura aparyAptaka, paMcendriya tiryaMca paryAptaka, tathA manuSya paryAptaka aura aparyAptakoMmeMse kisI eka jIvake kSudrabhavagrahaNakI AyusthitivAle paMcendriya tiryaMca labdhyaparyAptaka jIvoM meM utpanna hokara, Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 67. uvavajjiya savvajahaNNakAlamacchiya puvvuttANamaNNadaraM gadasta khuddaabhvgghnnmttapjjttkaaluvlNbhaa| ukasseNa aMtomuhuttaM / / 67 // kudo 1 puvvuttANamaNNadarassa paMciMdiyatirikkhaapajjattaesu uvavajjiya saNNiasaNNi-apajjattaesu aTThaTThavAramuppajjiya hissaridUNa puvuttANamaNNadaraM gadassa aMtomuhuttamettukkassakAluvalaMbhA / maNusagadIe maNusa-maNusapajjatta-maNusiNIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 68 // kudo ? tividhesu vi maNussesu micchAdiTThi-virahidakAlANuvalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 69 // kudo ? sammAmicchAdivissa asaMjadasammAdiTThissa saMjadAsaMjadassa vA saMkilesa aura vahAM para sarva jaghanya kAla raha kara, pUrvokta ekendriyAdikoM se kisI eka ko prApta hue jIvake kSudrabhavagrahaNamAtra aparyAptakAla pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA paMcendriya labdhyaparyAptaka tiryaMcakA utkRSTa kAla antarmuhUrta kyoMki, pUrvameM kahe gaye ekendriyAdikoM se kisI ekake paMcendriyatiryaMca labdhya. paryAptakoMmeM utpanna hokara, saMkSI aura asaMjJI labdhyaparyAptakoMmeM ATha ATha vAra utpanna hokara, aura unameMse nikalakara, pUrvokta jIvoM meM se kisI eka jIvakI paryAyako prApta hue jIvake antarmuhUrtapramANa utkRSTa kAla pAyA jAtA hai / ___manuSyagatimeM, manuSya, manuSyaparyApta aura manuSyaniyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 68 // ___ kyoMki, tInoM hI prakArake manuSyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMse rahita koI kAla nahIM pAyA jAtA hai| ___eka jIvakI apekSA ukta tInoM prakArake mithyAdRSTi manuSyoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 69 // kyoMki, samyagmithyAdRSTike, athavA asaMyatasamyagdRSTike, athavA saMyatAsaMyatake 1 manuSyagatau manuSyesu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 70. .] kAlAnugame maNussakAlaparUvaNaM [ 373 vaseNa micchattaM gaMtUga savvajahaNamaMtomuhuttamacchiya puvvuttANamaNNadaraM gadassa tisu vi maNusse aMtomuhuttametamicchattakAluvalabhA / ukkasseNa tiSNi palidovamANi puvvakoDipudhatteNa bhahiyANi 11:00 11 kudo ? aNavidajIvassa appidamaNuse suvavajjiya itthi - purisa NavuMsayavedemu aTThaTThapuvvakoDIo paribhamiya apajjattae suvavajjiya tattha aMtomuhuttamacchiya puNo itthiNavuMsayavedesu aTTaTThapuvyakoDIo, purisavedeSu satta putrakoDIo hiMDiya devuttarakurave su tiNi palidovamANi acchiya devesuvavaNNassa putrako Diputra ttanbhahiyatiSNipalidovamamulaMbhA / Navari maNusamicchAdiTThissa ceya sattettAlIsaputra koDIo ahiyA hoMti, Na sesANaM / pajjattamicchAdiTThIgaM tevIsaputrako DIo, maNusaapajjattaesu tesimuppattIe abhAvAdo / maNusiNImicchAdivasi sattapuJcakoDIo ahiyAo, vedaMtara saMkaMtIe abhAvAdo / saMklezake vazase mithyAtvako prApta hokara, sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha kara, pUrvokta guNasthAnoM meM se kisI eka guNasthAnako prApta hue jIvake tInoM hI prakArake manuSyoM meM antarmuhUrta - mAtra mithyAtvA kAla pAyA jAtA hai / eka jIvakI apekSA tInoM prakAra ke mithyAdRSTi manuSyoMkA utkRSTa kAla pUrvakoTipRthaktvavarSa se adhika tIna palyopamapramANa hai // 70 // kyoMki, avivakSita jIvake vivakSita manuSyoM meM utpanna hokara, strI, puruSa aura napuMsakavediyoM meM kramazaH ATha ATha pUrvakoTiyoM taka paribhramaNa karake, labdhyaparyAptakoM meM utpanna hokara, vahAM para antarmuhUrta kAla raha karake, punaH strI aura napuMsaka vediyoM meM ATha ATha pUrvakoTiyAM tathA puruSavediyoM meM sAta pUrvakoTiyAM bhramaNa karake, devakuru athavA uttarakurumeM tIna tIna palyopamoM taka raha karake, devoMmeM utpanna honevAle jIvake pUrvakoTipRthaktvase adhika tIna popa pAye jAte haiM / vizeSa bAta yaha hai ki manuSya mithyAdRSTike hI tIna palyopamase adhika saiMtAlIsa pUrvakoTiyAM hotI haiM; zeSa manuSyoMke nahIM / paryApta mithyAdRSTi manuSyoM ke teIsa pUrvakoTiyAM adhika hotI hai, kyoMki, manuSyalabdhyaparyAptakoM meM unakI utpatti nahIM. hotI hai / manuSyanI mithyAdRSTiyoM meM sAta pUrtakoTiyAM adhika hotI hai; kyoMki, unake vedaparivartana nahIM hotA / 1 utkarSeNa trINi pazyopamAni pUrvakoTI pRthaktvairabhyadhikAni / sa. si. 1, 8, Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 71. sAsaNasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM // 71 // kudo ? uvasamasammAdiTThINaM sattaTThajaNANaM uvasamasammattaddhAe egasamao atthi tti sAsaNaguNaM' gadANaM tatyegasamayamacchiya micchataM paDivaNNANamegasamaovalaMbhAdo / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 72 // kado ? saMkhejjANaM uvasamasammAdiTThINamuvasamasammattaddhAe egasamayamAdi kAdaNa jAvukkasseNa cha AvaliyAo atthi ti sAsaNaM paDivaNNANaM sNkhejjvaaraannusNcidsaasnnddhaannmNtomuhuttttuvlNbhaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 73 // kudo ? uvasamasammAiTThissa uvasamasammattaddhAe egasamao atthi tti sAsaNaM paDivajjiya vidiyasamae ceva micchattaM paDivaNNasAsaNassa egsmydsnnaado| ukta tInoM prakArake manuSyoMmeM sAsAdanasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 71 // kyoMki, upazamasamyagdRSTi sAta ATha janoMke upazamasamyaktvake kAla meM eka samaya zeSa rahane para sAsAdanaguNasthAnako prApta hue, tathA vahAM para eka samaya raha kara mithyAtvako prApta honevAle jIvoMke eka samayapramANa kAla pAyA jAtA hai| ukta tInoM prakArake manuSyoMmeM sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA nAnA jIvoMkI apekSA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 72 // kyoMki, saMkhyAta upazamasamyagdRSTiyoMke upazamasamyaktvake kAlameM eka samayako bhAdi karake utkarSase cha AvaliyAM zeSa rahane para sAsAdanaguNasthAnako prApta hue jIvoMke saMkhyAta vAroMse anusaMcita sAsAdanaguNasthAnakA kAla antarmuhUrta pAyA jAtA hai / ukta tInoM prakArake sAsAdanasamyagdRSTi manuSyoMkA eka jIvakI apekSA jaghanyakAla eka samaya hai // 73 // kyoMki, upazamasamyagdRSTi jIvake upazamasamyaktvake kAla meM eka samaya zeSa rahane para sAsAdanaguNasthAnako prApta hokara, dUsare samayameM hI mithyAtvaguNasthAnako prApta hue sAsAdanasamyagdRSTi jIvake eka samayapramANa kAla dekhA jAtA hai| 1 sAsAdanasamyagdRSTena nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, 4. 2 pratiSu 'sAsaNANaM' iti paatthH| 3 utkrssennaantrmuhuurtH| sa. si. 1,8. 4 ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 76.] kAlANugame maNussakAlaparUvaNaM [ 375 ukkassaM cha AvaliyAoM // 74 // kudo ? uvasamasammAdihissa uvasamasammattaddhAe cha AvaliyAo asthi tti sAsaNaM paDivajjiya cha AvaliyAo tattha gamiya micchattaM paDivaNNassa cha-AvaliovalaMbhA / sammAmicchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 75 // pamattasaMjada-saMjadAsaMjada-aTThAvIsamohasaMtakammiyamicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThipacchAyadANaM saMkhejjasammAmicchAdiTThINaM savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya visohi-saMkilesavaseNa sammatta-micchattANi uvagadANaM savvajahaNNaMtomuhuttuvalaMbhA / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 76 // sammAmicchAdiTThINaM savvukkassasammAmicchattaddhANaM micchAiTThi-asaMjadasammAiTThi ukta tInoM prakArake sAsAdanasamyagdRSTi manuSyoMkA eka jIvakI apekSA utkRSTa kAla chaha AvalIpramANa hai // 74 // kyoMki, upazamasamyagdRSTi jIvake upazamasamyaktvake kAlameM chaha AvaliyAM zeSa rahane para sAsAdanaguNasthAnako prApta hokara chaha AvalIpramANa kAla vahAM para bitAkara mithyAtvaguNasthAnako prApta honevAle jIvake chaha AvalIpramANa kAla pAyA jAtA hai| ukta tInoM prakArake samyAgmathyAdRSTi manuSya kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta taka hote haiM // 75 // kyoMki, pramattasaMyata, athavA saMyatAsaMyata, athavA mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAle mithyAdRSTi athavA asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase pIche Aye hue saMkhyAta samyagmithyAdRSTi jIvoMke sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha karake vizuddhi aura saMklezake vazase yathAkramase samyaktva athavA mithyAtvako prApta hue jIvoMke sarva jaghanya antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| ___ukta tInoM prakArake samyagmithyAdRSTi manuSyoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 73 // mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura pramattasaMyata jIvoMse saMkhyAta pArameM 1 utkarSeNa SaDAvalikAH / sa. si. 1, 8. 2 samyagmithyAdRSTe nAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyazcotkRSTazcAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, .. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 77. saMjadAsaMjada-pamattasaMjadehi sNkhejjvaarmnnusNcidddhaannmNtomuhuttuvlNbhaa| ... egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 77 // . sammAmicchAdihissa diTThamaggassa puvutta caduguNaTThANesu egajIvaNNadaraguNapacchAyadassa savyajahaNNaddhamacchidga saMkilesa visohivaseNa micchAdiTThi-asaMjadasammAdidviguNe paDivaNNassa savajahaNaMtomuhuttamettakAlubalabhA / ukkasseNa aMtomuhattaM // 78 // puvvuttacaduguNaTThANesu adiTThamaggegajIvaNNadaraguNapacchAyadasammAmicchAdihissa dIhaddhamacchiya desa-sayalasaMjamavirahidadoguNaTThANe gadassa svvukssNtomuhuttuvlNbhaa| asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa|| 79 // kudo ? asaMjadasammAdivivirahidamaNussANaM savvakAlamaNuvalaMbhA / saMcita hue samyagmithyAdRSTi jIvoMke sarvotkRSTa samyagmithyAtvakA kAla antarmuhUrta pAyA jAtA hai| ukta tInoM prakArake samyagmithyAdRSTi manuSyoMkA eka jIvakI apekSA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 77 // kyoMki, jisane pUrvameM mArga dekhA hai, aise pUrvokta cAra guNasthAnoM se kisI eka guNasthAna se pIche Aye hue sampagmithyAdRSTike sarva jaghanya kAla raha kara saMkleza aura vizuddhike vazase mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnako prApta hue jIvake sarva jaghanya antamuhUrta kAla pAyA jAtA hai ukta tInoM prakArake samyagdRSTi manuSyoMkA eka jIvakI apekSA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 78 // - kyoMki, pUrvokta cAra guNasthAnoM se nahIM dekhA hai mArga ko jisane, aise jIvake kisI eka guNasthAnase pIche Aye hue samyagmithyAdRSTike dIrgha kAla taka raha karake dezasaMyama aura sakalasaMyamase rahita do guNasthAnoMmeM, arthAt mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnoMmeM gaye hue jIvake sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| ukta tInoM prakArake asaMyatasamyagdRSTi manuSya kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 79 // kyoMki, asaMyatasamyagdRSTiyoMse rahita manuSyoMkA koI bhI kAla nahIM pAyA jaataa| 1 asaMyatasamyagdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 81.] kAlANugame maNussakAlaparUvaNaM egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM // 80 // diTThamaggamicchAdihi-sammAmicchAdihi-saMjadAsaMjada-pamattasaMjadaguNahANehito Agadassa savvajahaNNamaMtomuhuttaddhamacchiya jahaNNakAlAviroheNa guNaMtaraM gadassa jahaNaMtomuhuta. mettakAluvalaMbhA / ukkasseNa tiNi palidovamANi, tiNi palidovamANi sAdireyANi, tiNNi palidovamANi desUNANi // 81 // ettha sAdireyasaddo dosu vi tipalidovamesu saMbaMdhaNijjo, doNhaM paccAsattivaseNa egattamuvagayANaM visesaNarUveNa payattAdo / tamhA maNusa-maNusapajjattaesu sAdireyANi tiNNi palidovamANi, aNNattha desUNANi / kudo ? 'jahA uddeso tahA Niddeso' tti NAyAdo / kadhaM sAdireyattaM ? aTThAvIsasaMtakammiyamicchAdihissa puvakoDitihAe sese baddhamaNusAuassa tado aMtomuhuttaM gaMtUNa sammattaM ghettUNa daMsaNamohaNIyaM khaviya sammatteNa eka jIvakI apekSA tInoM prakArake asaMyatasamyagdRSTi manuSyoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 8 // kyoMki, dekhA hai mArgako jisane aise, mithyASTi, athavA samyagmithyAdRSTi athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata guNasthAnoMse Aye hue, tathA sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha karake jaghanya kAlake avirodhase guNasthAnAntarako prApta hue jIvake jaghanya antarmuhUrtapramANa kAla pAyA jAtA hai| tInoM prakArake asaMyatasamyagdRSTi manuSyoMkA yathAkramase utkRSTa kAla tIna palyopama, tIna palyopama sAtireka, aura dezona tIna palyopama hai / / 81 // yahAM para sAtireka zabda donoM hI tripalyopamoM para saMbaddha karanA cAhie, kyoMki pratyAsattike vazase ekatvako prApta hue donoM padoMke vizeSaNarUpase yaha zabda pravRtta huA hai. isaliye manuSya aura manuSyaparyAptakoMmeM to sAdhika tIna palyopama utkRSTa kAla hai| aura anyatra arthAt manuSyaniyoM meM, dezona tIna palyopama utkRSTa kAla hai| kyoMki, 'jisa prakArase uddeza hotA hai, usI prakArase nirdeza hotA hai ' aisA nyAya hai| zaMkA- tIna palyopamase sAtireka arthAt adhika kAla kaise saMbhava hai ? ... samAdhAna- mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAle tathA pUrvakoTIke tribhAga zeSa rahane para bAMdhI hai manuSya Ayuko jisane aise mithyAdRSTi manuSyake tatpazcAt antamuhUrta jAkara samyaktvako grahaNa karake darzanamohanIyakA kSapaNa kara samyaktvake sAtha dezona 1 eka jIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. 2 utkarSeNa vaNi palyopamAni sAtirekANi / sa. si. 1, 8. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 82. saha desUNapuvvakoDitibhAgaM gamiya tipalidovamAuTThidideuttarakuravesuppajjiya appaNo AudvidimaNupAliya devesuppaNNassa tiNNipalidovamANamuvari dekhaNapuvvakoDitibhAgu. valaMbhA / maNusiNIsu desUNatiNNi palidovamANi, aNNadaraaTThAvIsasaMtakammiyamicchAdidvissa tipalidovamiesu maNusesuvavajjiya Nava mAse ganbhe acchidUNa NikkhaMtassa uttANasejjAe aMguliAhAreNa satta divase, raMgato satta divase, athiragamaNeNa satta divase, thiragamaNeNa satta divase, kalAsu satta divase, guNesu satta divase, aNNe vi satta divase gamiya visuddho hodUNa sammattaM paDivajjiya appaNo AuTThidiM jIvidUNa devesu uvavaNNassa egUNavaNNadivasehi ahiyaNavamAsUNatiNipalidovamuvalaMbhA / / saMjadAsaMjadappahuDi jAva ajogikevali ti oghaM // 82 // kudo ? oghAdo bhedAbhAvA / Navari saMjadAsaMjadANaM sabalahuM joNiNikkhamaNajammaNubbhavaTThavassehi UNA puvvakoDI saMjamAsaMjamakAlo vattavyo, tirikkhANaM va maNussANaM aMtomuhuttakAleNa aNuvvayagahaNAbhAvA / pUrvakoTIkA tribhAga bitAkara tIna palyopamapramANa AyukarmakI sthitivAle devakuru aura uttarakuruoM meM utpanna hokara, apanI Ayusthitiko anupAlana karake devoM meM utpanna hue jIvake tIna palyopoMke Upara dezona pUrvakoTIkA tribhAga adhika pAyA jAtA hai| manuSyaniyoM meM dezona tIna palyopama utkRSTa kAla hai / vaha isa prakArase hai-mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAlA koI eka mithyAdRSTi manuSya tIna palyopamakI AyuvAle bhogabhUmiyAM manuSyoMmeM utpanna hokara aura nau mAsa garbhameM raha kara nikalatA huA uttAnazayyA para aMguSTha cUsanerUpa AhArase sAta dina, reMgate hue sAta dina, asthira gamanase sAta dina, sthira gamanase sAta dina, kalAoMmeM sAta dina, guNoMmeM sAta dina, tathA anya bhI sAta dina bitAkara, vizuddha hokarake samyaktvako prApta ho, apanI Ayusthiti pramANa jIvita raha kara devoMmeM utpanna hue jIvake unacAsa divasoMse adhika nava mAsoMse kama tIna palyopama kAla pAyA jAtA hai| saMyatAsaMyata guNasthAnase lekara ayogikevalI taka tInoM prakArake manuSyoMkA utkRSTa vA jaghanya kAla oghake samAna hai // 82 // ___ kyoMki, oghavarNita kAlase inameM koI bheda nahIM hai| vizeSa bAta yaha hai ki saMyatAsaMyatoMke sarcalaghu yoni-niSkramaNarUpa janmase utpanna hue jIvake ATha varSAMse kama pUrvakoTipramANa saMyamAsaMyamakA kAla kahanA cAhie, kyoMki, tiryaMcoM ke samAna manuSyoMke janma leneke pazcAt antarmuhUrta kAlase hI aNuvratoMke grahaNa karanekA abhAva hai| 1 zeSANAM sAmAnyoktaH kaalH| sa.si. 1,8. | Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 86. ] kAlAnugame maNusa apajjattakAla parUvaNaM [ 379 maNusa apajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 83 // eiMdiyabAdara - suhuma-vi-ti- cauriMdiya-saNNi-asaNNipaMcidiyapajattApajattANaM maNusapajjattANaM vA maNusaapajjattaesa uvavajjiya khuddAbhavaggahaNamecAudvidiM gamiya pujIvepaNANaM takAluvalaMbhA / ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo // 84 // puvyuppaNNa maNusa apajjataesu gadesu takkAle ceva aNNapaNe jIve maNusaapajjattesupapAdi upAdiya aNusaMdhijjamANe palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettaaNusaMdhAnavArasalAgucalaMbhAdo / egajIvaM paDucca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 85 // puNvuttajIvehiMto AgaMtUNa maNusaapajjasaesu uvavaNNassa khuddAbhavaggahaNamecajahaNNA uDidikAladaMsaNAdo / ukkasseNa aMtomuhuttaM || 86 // labdhyaparyApta manuSya kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya se kSudrabhavagrahaNapramANa kAla taka hote haiM // 83 // kyoMki, ekendriya, bAdara aura sUkSma, tathA dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMgI aura saMjJI paMcendriya paryAptaka aura aparyAptakoMke, athavA manuSyaparyAptaka jIvoMke, labdhyaparyAptaka manuSyoM meM utpanna hokara kSudrabhavagrahaNamAtra Ayusthitiko bitAkara pUrvokta jIvoM meM utpanna honevAle jIvoMke ukta kAla, arthAt kSudrabhavagrahaNapramANa kAla pAyA jAtA hai / paryAptaka manuSyoMkA utkRSTa kAla palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga 11 28 11 kyoMki, pUrvotpanna labdhyaparyAptaka manuSyoM meM cale jAne para usI kAlameM hI anya anya jIvako labdhyaparyAptaka manuSyoM meM utpanna karA karAke anusaMdhAna karane para palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra anusaMdhAnavAroMkI zalAkAeM pAI jAtI haiM / labdhyaparyAptaka manuSyoMkA eka jIvakI apekSA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 85 // kyoMki, pUrvokta ekendriyAdi jIvoMse Akara labdhyaparyAptaka manuSyoM meM utpanna hone bAle jIvake kSudrabhavagrahaNamAtra jaghanya AyusthitikAla dekhA jAtA hai / ukta labdhyaparyAptaka manuSyoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 86 // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 chakkhaMDAgame jIvahANa [ 1, 5, 87. . puvvuttajIvehito AgaMtUNa maNusaapajjattaesu uppaNNassa aMtomuhuttAdo urvarimakAlaviyappANamukkassAuhidiapajjattassa vi aNuvalaMbhA / devagadIe devesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 87 // devamicchAdiTThivirahidakAlAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM // 88 // asaMjadasammAdihissa sammAmicchAdihissa vA saMkileseNa micchattaM gaMtUNa savvajahaNNakAlamacchiya puvyuttadoguNaTThANANamaNNadaraM gadassa aMtomuhuttamettakAluvalaMbhA / ukkasseNa ekkattIsaM sAgarovamANi // 89 // maNusamicchAdihissa davvasaMjamabaleNa ekkattIsasAgarovamAudvididevesuppajjiya micchatteNa saha appaNo AuTThidimaNupAliya maNusesuvavaNNassa ekkttiissaagrovmmettdevmicchaaNdidvikaaldsnnaado| kyoMki, pUrvokta jIvoMse Akara labdhyaparyAptaka manuSyoM meM utpanna hue jIvake antamuhUrta kAla pAyA jAtA hai, tathA antarmuhUrtase uparima kAlake vikalpa utkRSTa AyusthitivAle labdhyaparyAptaka jIvake bhI nahIM pAye jaate| devagatimeM, devoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 87 // kyoMki, devoM meM mithyAdRSTiyoMse rahita koI kAla nahIM pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA mithyAdRSTi devoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 88 // asaMyatasamyagdRSTike, athavA samyagmithyAdRSTi devake, saMklezase mithyAtvako prApta hokara, vahAM para sarva jaghanya kAla raha kara pUrvokta do guNasthAnoM se kisI ekako prApta hue jIvake antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA mithyAdRSTi devoMkA utkRSTa kAla ikatIsa sAgaropama hai||89|| mithyAdRSTi manuSyake dravyasaMyamake balase ikatIsa sAgaropamakI AyusthitivAle devoMmeM utpanna hokara mithyAtvake sAtha apanI Ayusthitiko anupAlana karake manuSyoM meM utpanna honevAle jIvake ikatIsa sAgaropamapramANa devoM ke mithyAdRSTi guNasthAnakA kAla, dekhA jAtA hai| 1devagatau deveSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarva kAla: / sa. si. 1,8. 2 ekajIvaM prati jghnyenaantrmuhuurtH| sa. si. 1. 8. 3 utkarSeNaikatriMzatsAgarovamANi / sa. si. 1,8 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 93.] kAlANugame devakAlaparUvaNaM [381 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI oghaM // 90 // savvapayAreNa oghAdo bhedAbhAvA / asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 91 // devesu asaMjadasammAdivivirahidakAlAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM // 92 // micchAdihissa sammAmicchAdihissa vA visohivaseNa sammattaM paDivajjiya sabajahaNNasammattaddhamacchiya micchatta-sammAmicchattANamaNNadaraM gadassa aNtomuhuttkaaldsnnaado| ukkassaM tettIsaM sAgarovamANi / / 93 // ukkassAudvididevesuppaNNasaMjadassa muMjamANAuassa ghAdAbhAvAdo appaNo ukkassahidi jIviya maNusesu uppaNNadevaasaMjadasammAdihissa tettIsaM saagrovmmetkaaluvlddhiie| sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi devoMkA kAla oghake samAna hai // 9 // kyoMki, sarva prakArase, arthAt eka aura nAnA jIvoMkI apekSA, jaghanya aura utkRSTa kAlase oghaprarUpaNAke sAtha koI bheda nahIM hai| asaMyatasamyagdRSTi deva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 91 // kyoMki, devoMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMse rahita kAlakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTi devoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 12 // kyoMki, mithyAiSTi, athavA samyagmithyAdRSTi devake vizuddhike vazase samyaktvako prApta hokara, vahAM sarva jaghanya samyaktvake kAlapramANa raha karake, pazcAt mithyAtva athavA samyagmithyAtvameMse kisI eka guNasthAnako prApta honevAle jIvake antarmuhUrta kAla dekhA jAtA hai| eka jIvakI apekSA asaMyatasamyagdRSTi devoMkA utkRSTa kAla tetIsa sAgaropama hai // 93 // utkRSTa AyukI sthitidhAraka devoM meM utpanna hue saMyatake bhujyamAna Ayuke ghAtakA abhAva honese apanI utkRSTa sthitipramANa jIvita raha kara, manuSyoM meM utpanna honevAle asaMyatasamyagdRSTi devake tetIsa sAgaropamamAtra kAla pAyA AtA hai| 1 sAsAdanasamyagdRSTeH samyagmidhyAdRSTazca sAmAnyoktaH kaalH| sa. si. 1,8. 2 asaMyatasamyagdRSTenAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH | sa. si. 1, 8. 3 ekajIva prati jghnyenaantrmuhuurtH| sa. si. 1, 8. 4 utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi / sa. si. 1,8. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382] 'chakkhaMDAgame jIvaTThANaM ___ [1, 5, 94. bhavaNavAsiyappahuDi jAva sadAra-sahassArakappavAsiyadevesu micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 94 // tihaM pi kAlANa devamicchAdihi-asaMjadasammAdiTThivirahidANamabhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 95 // edassa attho jadhA devodhamhi edesiM doNhaM guNaTThANANaM jahaNNakAlaparUvaNA vuttA, tahA bhavaNavAsiyappahuDi jAva sadAra-sahassArakappo tti micchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThINaM jahaNNakAlaparUvaNA kAdavyA / ukkasseNa sAgarovamaM palidovamaM sAdireyaM ve satta dasa codasa solasa aTThArasa sAgarovamANi sAdireyANi // 96 // edassudAharaNaM- ekko tirikkho maNusso vA micchAdiTThI bhavaNavAsiyadevesu uvavaNNo / palidovamassa asaMkhejjadibhAgabbhahiyaM sAgarovamaM jIvidUNa micchatteNeva uva - bhavanavAsI devoMse lekara zatAra sahasrAra kalpavAsI devoM taka mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi deva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 94 // . kyoMki, mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMse virahita tInoM hI kAloMkA bhabhAva hai| ___eka jIvakI apekSA ukta mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMkA jaghanya. kAla antarmuhUrta hai // 95 // - isa sUtrakA artha, jaisA devoMke oghameM ina donoM guNasthAnoMkI jaghanya kAlaprarUpaNA kahI hai usI prakArase bhavanavAsIko Adi lekara zatAra sahasrArakalpa takake mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMkI bhI jaghanya kAlakI prarUpaNA karanA caahie| ___ukta mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi devoMkA utkRSTa kAla sAdhika sAgaropama, sAdhika palyopama, sAdhika do sAgaropama, sAdhika sAta sAgaropama, sAdhika daza sAgaropama, sAdhika caudaha sAgaropama, sAdhika solaha sAgaropama aura sAdhika aThAraha sAgaropama hai // 96 // isakA udAharaNa- eka tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIva bhavanavAsI devomai utpanna shubhaa| vahAM para palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika eka sAgaropamataka jIvita raha kara Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 96.] kAlANugame devakAlaparUvaNaM [ 383 TTido / eso micchAdihiNo baddhaAuaghAdaM paDucca kAlo vutto| adhavA, aMtomuhuttUNaaddhasAgarovameNa sAdiregaM sAgarovamaM jIvidUNa uvyaTTido / eso sammAdiviNo baddhaAuaghAdaM paDucca utto / eso bhavaNavAsiyamicchAdihi-ukkassakAlo / ekko virAhiyasaMjado vemANiyadevesu AuaM baMdhidUga tamovaTTaNAghAdeNa ghAdiya bhavaNavAsiyadevesu uvvnnnno| chahi pajjattIhi pajjattayado (1) vissaMto (2) visuddho (3) sammattaM paDivaNNo / aMtomuhuttUNasAgarovamaddheNa ahiyaM sAgarovamaM tIhi aMtomuhuttehi UNayaM sammatteNa saha jIvidaNa uvyaTTiya maNuso jaado| eso bhavaNavAsiyaasaMjadasammADidissa ukkassakAlo / vANaveMtara-jodisiyANaM pi evaM ceva vattavyaM / Navari aMtomuhuttUNapalidovamaddheNa ahiyaM palidovamaM micchattukkassakAlo hodi / eso ceva kAlo tIhi aMto. muhuttehi UNao asaMjadasammAdihissa ukkassakAlo hodi| sodhammIsANe micchAdihissa ukkassakAlo ve sAgarovamANi palidovamassa asaMkhejjadibhAgeNa anbhahiyANi / eso micchAdiTThiNo baddhAuassa ghAdaM paDucca kAlo vutto / sammAdiTThiNo baddhadevAuaghAdaM par3acca aMtomuhurNaaddhasAgarovameNa abbhahiyANi ve sAgarovamANi micchattukkassakAlo mithyAtvake sAtha hI paryAyase cyuta huaa| yaha mithyAdRSTi jIvakA baca AyuSkaghAtakI apekSA kAla khaa| athavA antarmuhUrta kama Adhe sAgaropamase adhika eka sAgaropama taka jIvita raha kara paryAyase cyuta huaa| yaha samyagdRSTi jIvakA baddhAyuSkaghAtakI apekSA kAla khaa| isa prakAra yaha bhavanavAsI mithyAdRSTi devoMkA utkRSTa kAla hai| virAdhanA kI hai saMyamakI jisane aisA koI saMyata manuSya vaimAnika devoM meM Ayuko bAMdha karake use udvartanAghAtase ghAta karake bhavanavAsI devoM meM utpanna huaa| aura chahoM paryAptiyoM se paryApta hotA huA (1). vizrAnta ho (2), vizuddha hokara (3), samyaktvako prApta huaa| punaH antarmuhUrta kama Adhe sAgaropamase adhika tathA tIna antarmuhUse kama eka sAgaropama kAla samyaktvake sAtha jIvita raha kara paryAyase cyuta ho manuSya huaa| yaha bhavanavAsI asaMyatasamyagdRSTikA utkRSTa kAla hai| vAnavyantara aura jyotiSka devoMkA bhI isI prakArase kAla kahanA caahie| vizeSatA yaha hai ki eka antarmuhUrtase kama Adhe palyopamase adhika eka palyopama vyantara aura jyotiSaka devoM meM mithyAtvakA utkRSTa kAla hotA hai| yaha uparyata kAla hI tIna antarmahause ma karane para asaMyatasamyagdRSTi vyantara aura jyotiSka devoMkA utkRSTa kAla ho jAtA hai / saudharma aura IzAnakarUpameM mithyAdRSTi devakA utkRSTa kAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika do sAmaropama hai| yaha mithyAdRSTi ke baddhAyuke ghAtakI apekSA kAla khaa| samyagdRSTi jIvake baddhadevAyuke ghAtakI apekSA antarmuhUrta kama Adhe sAgaropamase adhika do sAgaropama mithyAtvakA utkRSTa kAla hotA hai| 1 uvahidalaM pahaddhaM bhavaNe vitarage kameNahiyaM / samme micche ghAde pallAsakhaM tu savvattha // tri. sA. 541. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 ] kkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 5, 96. hodi / ' ve satta dasa' codasa solasaGkArasa ya vIsa vAvIsA' edIe gAhAe saha edassa suttassa kiNNa viroho hodi ? Na hodi viroho, bhiNNavisayattAdo / taM jahA- butaM sutaM vaMdha paDibarddha, kAlasutaM puNa saMtamapekkhiya TThidamidi' | saNakkumAra- mAhiMde satta sAgarovamANi sAdireyANi / bamha-bamhuttarakappe dasa sAgarovamANi sAdireyANi / laMtava-kAviTThakappe codasa sAgarovamANi sAdireyANi / sukka- mahAsukkesu solasa sAgarovamANi sAdire - yANi / sadara - sahassArakappesu aTThArasa sAgarovamANi sAdireyANi / jadhA dohi payArehi sodhammIsANe sAdireyattaM parUvidaM, tathA ettha vi vattavvaM / sodhammAdi jAva sahassAro ti asajada sammAdiTThissa ukkassakAlo ve satta dasa codasa solasa aTThArasa sAgarovamANi aMto muhuttUNa addhasAgarovameNa sAdireyANi hoti, edassa heTThado sammAdiTTissuvavAdAbhAvA / " zaMkA- -' saudharma IzAna kalpase lagAkara AraNa acyuta kalpa taka kramazaH do, sAta, daza, caudaha, solaha, aThAraha, vIsa aura bAIsa sAgaropamakI sthiti hotI hai' isa gAthA ke sAtha, isa ukta sUtrakA virodha kyoM nahIM hogA ? samAdhAna - virodha nahIM hogA, bhinna hai / vaha isa prakArase hai ki ukta vidyamAna AyukI apekSA sthita hai / kyoMki, sUtra aura gAthA, ina donoMkA viSaya bhinna gAthAsUtra to baMdhakI apekSA hai, kintu kAlasUtra sAnatkumAra mAhendra kalpameM kucha adhika sAta sAgaropama, brahma brahmottara kalpameM sAdhika daza sAgaropama, lAntava-kApiSTha kalpa meM sAdhika caudaha sAgaropama, zukra-mahAzukra kalpameM sAdhika solaha sAgaropama, aura zatAra - sahasrAra kalpameM sAdhika aThAraha sAgaropama mithyAdRSTiyoM kA utkRSTa kAla hai / jisa taraha donoM prakAroMse saudharma aura IzAna kalpameM AyukI sAdhikatA prarUpaNa kI hai, usI prakAra yahAM para bhI kahanA cAhie / saudharma kalpako Adi lekara sahasrAra kalpa taka asaMyatasamyagdRSTi devoMkA utkRSTa kAla kramazaH eka antamuhUrta kama Adhe sAgaropamase adhika do sAgaropama, sAta sAgaropama, daza sAgaropama, caudaha sAgaropama, solaha sAgaropama aura aThAraha sAgaropama pramANa hotA hai, kyoMki, isa kAlake nIce samyagdRSTi jIvake upapAdakA abhAva hai / 1 pratiSu ' dasa ' iti pATho nAsti / 2 paDhame bidie jugale bamhAdisu causu ANadadugammi | AraNaduge sudaMsaNapahudisu ekkAratesu kame // duga satta dasaM caudasa solasa aTTharasa vIsa vAvIsA / tato ekkekajudA ukassAU samudauvamANA // ti. pa. 8, 458-459. 3 baddhAuM paDi bhaNidaM ukkastaM majjhimaM jahaNNANi / ghAdAunamA sejjaM aNNasarUvaM parUvemo // ti.pa. 8, 491. 4 samme vAdeUNaM sAyaradalamahiyamA sahassArA / jalahidalamuDuvarAU paDalaM paDi jAna hANicayaM / tri. sA. 533. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 99.] kAlANugame devakAlaparUvaNaM sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI oghaM // 97 // edassa suttassa atyo sugamo, bahuso parUvidattAdo / ANada jAva NavagevajjavimANavAsiyadevesu micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo haoNti, NANAjIvaM paDucca sambaddhA // 98 // kudo ? edesu micchAdiTThi-asaMjadasammAdiDivirahidakAlAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 99 // vizeSArtha-yahAM para jo baddha-AyughAtakI apekSA samyagdRSTi aura mithyAdRSTi devoMke do prakArake kAlakI prarUpaNA kI hai, usakA abhiprAya yaha hai ki kisI manuSyane apanI saMyama-avasthAmeM devAyukA baMdha kiyaa| pIche usane saMkleza parimANoM ke nimittase saMyamakI virAdhanA kara dI aura isIlie apavartanAghAtake dvArA AyukA ghAta bhI kara diyaa| saMyamakI virAdhanA kara dene para bhI yadi vaha samyagdRSTi hai, to mara kara jisa kalpameM utpanna hogA, vahAMkI sAdhAraNataH nizcita Ayase antarmaharta kama ardha sAgaropamapramANa adhika AyukA dhAraka hogaa| kalpanA kIjie- kisI manuSyane saMyata avasthAmeM acyutakalpameM saMbhava bAIsa sAgarapramANa AyukA baMdha kiyaa| pIche saMyamakI virAdhanA aura bAMdhI huI mAyukI apavartanA kara asaMyatasamyagdRSTi ho gyaa| pIche maraNa kara yadi sahasrArakalpameM utpanna huA, to vahAMkI sAdhAraNa Ayu jo aThAraha sAgarakI hai, usase ghAtAyuSka samyagdRSTi devakI Ayu antarmuhUrta kama AdhA sAgara adhika hogii| yadi vahI puruSa saMyamakI virA. dhanAke sAtha hI samyaktvakI bhI virAdhanA kara mithyAdRSTi ho jAtA hai aura pIche maraNa kara usI sahasrArakalpameM utpanna hotA hai, to usakI Ayu vahAM kI nizcita aThAraha sAgarakI Ayuse palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika hogii| aise jIvako ghAtAyuSka mithyAdRSTi kahate haiN| _bhavanavAsIse lekara sahasrArakalpa takake sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi devoMkA kAla oghake samAna hai // 97 // Anata-prANatakalpase lekara nava graiveyaka vimAnavAsI devoMmeM mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi deva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 98 // kyoMki, ina kalpoMmeM mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMse rahita kAlakA abhAva hai| . eka jIvakI apekSA ukta donoM guNasthAnavatI devoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 99 // Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 ] chakkhaMDAgame jIvANaM dasta suttassa attho sugamo, bahuso paruvidattAdo / ukkasseNa vIsaM vAvIsaM tevIsaM cauvIsaM paNavIsaM chabvIsaM sattAvIsaM aTThAvIsaM egUNatIsaM tIsaM ekkattIsaM sAgarovamANi // 100 // edesu ekkArasasu ukkassAuaM baMdhiya aSpaSpaNo devesuppajjiya AuTThadimaNupAliya maNuse suppaNNamicchAdiTThi asaMjadasamma diDINamadhpaSpaNo vuttukkassakAluvalaMbhA / sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTTI oghaM // 101 // oghAdo NANegajIvaM paDucca bhedAbhAvA / aNuddisa - aNuttaravijaya- vaijayaMta jayaMta avarAjidavimANavAsiya devasu asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / / 102 // kuda : asaMjadasammAdiTThivirahidaterasahaM vimANANaM savvakAlamaNuvalaMbhA / egajIvaM pahuca jahaNeNa ekkattIsaM, battIsaM sAgarovamANi sAdirayANi // 103 // [ 1, 5, 1000 isa sUtra kA artha sugama hai, kyoMki, bahutavAra pahale prarUpaNa kiyA jA cukA hai / ukta kalpavAsI devoMkA utkRSTa kAla yathAkramase bIsa, vAIsa, teIsa, caubIsa, paccIsa, chabbIsa, sattAIsa, aTThAIsa, unatIsa, tIsa aura ikatIsa sAgaropama hai // 100 // ina sUtrokta AraNa-acyutAdi gyAraha kalpoMmeM utkRSTa Ayuko bAMdhakara aura devoM meM utpanna hokara, apanI apanI Ayusthitiko paripAlana karake manuSyoM meM utpanna honevAle mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke apane apane kalpakA kahA gayA utkRSTa kAla pAyA jAtA hai / ukta gyAraha kalpoM meM sAsAdanasamyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi devoMkA kAla oke samAna hai // 101 // kyoMki, oghase nAnA jIva aura eka jIvakI apekSA inake kAla meM koI bheda nahIM hai / anudiza vimAnavAsI devoMmeM tathA anuttaranAmaka vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita vimAnavAsI devoMmeM asaMyatasamyagdRSTi deva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote haiM // 102 // kyoMki, asaMyatasamyagdRSTi jIvoMse virahita ukta teraha vimAna kisI bhI kAlameM nahIM pAye jAte haiM / nau anudiza vimAnoMmeM eka jIvakI apekSA jaghanya kAla sAtireka ikatIsa sAgaropama aura cAra anuttara vimAnoM meM sAdhika battIsa sAgaropama hai // 103 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 106.] kAlANugame devakAlaparUvaNaM [387 kudo ? guNaMtaraM saMkaMtIe abhAvAdo / ettha sAdireyapamANamego samao, heDillukissahidI samayAhiyA uvarillANaM jahaNNahidI hodi tti aairiyprNpraagduvdesaado| ukasseNa vattIsa, tettIsa sAgarovamANi // 104 // __Navasu hedvimesu aNudisavimANesu vattI sAgarovamANi / cadusu aNuttaravimANesu tettIsaM sAgarovamANi saMpuNNANi, sutte hi UNAhiyavayaNAbhAvA / savvaTThasiddhivimANavAsiyadevesu asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 105 // tisu vi kAlesu tattha asaMjadasammAdivivirahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi // 106 // pudha suttAraMbhAdo ceva Navyade sabaTThasiddhimhi jahaNNukkassahidI sarisA ti / puNo jahaNNukkassagahaNaM kimahU~ kIrade ? Na tassa maMdabuddhijaNANuggahadvattAdo / evaM gadimaggaNA samattA / kyoMki, ina vimAnoMmeM anya guNasthAnake saMkramaNakA abhAva hai| yahAM para sAtireka (sAdhika) kA pramANa eka samaya hai, kyoMki, eka samaya adhika nIce ke vimAnakI utkRSTa sthiti hI Uparake vimAnakI jaghanya sthiti hotI hai, aisA AcArya-paramparAgata upadezase jAnA jAtA hai| ukta vimAnoMmeM utkRSTa kAla yathAkramase battIsa sAgaropama aura tetIsa sAgaropama hai // 104 // adhastana nau anudiza vimAnoM meM pUre battIsa sAgaropamapramANa utkRSTa kAla hai| cAroM anusaravimAnoMmeM pUre tettIsa sAgaropamapramANa utkRSTa kAla hai, kyoMki, sUtra meM hIna aura adhikatAke pratipAdaka vacanakA abhAva hai| ___ sarvArthasiddhivimAnavAsI devoMmeM asaMyatasamyagdRSTi deva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 105 // kyoMki, tInoM hI kAloMmeM vahAM, arthAt sarvArthasiddhi meM, asaMyatasamyagdRSTi devoMke virahakA abhAva hai| sarvArthasiddhi meM eka jIvakI apekSA jaghanya tathA utkRSTa kAla tetIsa sAgaropama hai // 106 // zaMkA-pRthak sUtrake Arambhase hI jAnA jAtA hai ki sarvArthasiddhi meM jaghanya aura utkRSTa sthiti sadRza hai| phira bhI sUtrameM jaghanya aura utkRSTa padakA grahaNa kisa lie kiyA ? samAdhAna -nahIM, kyoMki, usa padakA grahaNa mandabuddhi janoMke anugrahake lie kiyA gayA hai| isa prakAra gatimArgaNA samApta huI / 1 a-kapatyoH maMdabuddhijahaNNANu-' iti paatthH| Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 107. iMdiyANuvAdeNa eiMdiyA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 107 // tisu vi kAlesu eiMdiyANaM virahAbhAvAdo / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 108 // aNeiMdiyassa eiMdiesuppaJjiya savvajahaNNameiMdiyaddhamacchiya aNeiMdie uppaNNassa khuddAbhavaggahaNamettaeiMdiyakAluvalaMbhA / ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejapoggalapariyaDheM // 109 // aNeiMdio eiMdiesuppajjiya adibahuaM kAlaM jIda acchadi to AvaliyAe asaMkhejadibhAgamettANi ceva poggalapariyaTTANi acchadi / kudo ? edamhAdo uvari acchaNasattIe abhAvA / indriyamArgaNAke anuvAdase ekendriya jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 107 // kyoMki, tInoM hI kAloMmeM ekendriya jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ekendriya jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai|| 108 // kyoMki, ekendriyase rahita anya dvIndriyAdika jIvakA ekendriyoM meM utpanna hokara, sarvajaghanya ekendriya jIvakI Ayuke kAlapramANa raha karake, punaH ekendriyoMse bhinna anya grIndriyAdi jIvoMmeM utpanna honevAle jIvake kSudrabhavagrahaNapramANa ekendriya jIvakA kAla pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA ekendriya jIvoMkA utkRSTa kAla anantakAlAtmaka asaMkhyAta pudgalaparivartana hai|| 109 // ekendriyoMse bhinna anya koI jIva ekendriyoM meM utpanna hokara yadi atyadhika kAla rahatA hai, to AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hI pudgalaparivartana rahatA hai, kyoMki, isa ukta kAlase Upara ekendriyoM meM rahanekI zaktikA abhAva hai| 1 indriyAnuvAdena ekendriyANAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa.si. 1,.. 2 ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / sa. si. 1, 8, utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyA: pudlprivrtaaH| sa. si. 1,8. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 112. ] kAlAnugame eiMdiyakAlaparUvaNaM [ 389 bAdaraeiMdiyA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 110 // bAdareiMdiyavirahidakAlAbhAvAdo / kimahaM tesiM Natthi viraho ? sahAvado / egajIvaM pahucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 111 // iMdiyasa humediyassa vA bAdareiMdiesu savvajahaNNAuvaesuppajjiya aNidiyaM gadasta khuddAbhavaggahaNa mettabAdare iMdiyabhavadvidIe uvalaMbhA / ukkasseNa aMgulassa asaMkhejjadibhAgo asaMkhejjAsaMkhejjAo osapiNi ussappiNIo // 112 // aMgulassa asaMkhejjadibhAgo aNeyaviyappo ti kaTTu padarAvaliyAM diTThimaviyapANaM paDisehaM kADhUNa uvarimaviyappagahaNaGkaM asaMkhejjAsaMkhejjANi ti Niddeso kado padara - pallAdiuvarimaviyappapaDisehahuM osappiNi-ussappiNiNiddeso kado / aNeiMdio suhumeiMdio vA bAdareIdieMsu upajjiya tattha jadi suTTu mahallaM kAlamacchadi to asaMkhejjA 1 bAdara ekendriya jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiM // 110 // kyoMki, bAdara ekendriya ovoMse rahita kAlakA abhAva hai / zaMkA- unakA viraha kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna - kyoMki, aisA svabhAva hai / eka jIvakI apekSA bAdara ekendriya jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhava grahaNapramANa hai // 111 // kyoMki, kisI anya dvIndriyAdi jIvakA, athavA sUkSma ekendriya jIvakA sarva jaghanya AyuvAle bAdara ekendriyoMmeM utpanna hokara punaH anya dvIndriyAdimeM utpanna hue jIvake kSudrabhavagrahaNapramANa bAdara ekendriya jIvoMkI bhavasthiti pAI jAtI hai / eka jIvakI apekSA bAdara ekendriya jIvoMkA utkRSTa kAla aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa asaMkhyAtA saMkhyAta avasarpiNI aura utsarpiNI pramANa hai / / 112 // aMgulakA asaMkhyAtavAM bhAga aneka vikalparUpa hai, isalie pratarAvalI Adi adhastana vikalpoMkA pratiSedha karake upArama vikalpoMke grahaNa karaneke lie sUtra meM ' asaM kyAtA saMkhyAta ' aisA nirdeza kiyA / pratara, palya Adi uparima 'vikalpoM ke pratiSedha karaneke lie avasarpiNI aura utsarpiNI' isa padakA nirdeza kiyA hai| anya dvIndriyAdi athavA sUkSma ekendriya koI jIva bAdara ekendriyoMmeM utpanna hokara vahAM para yadi ati dIrghakAla 1 pratiSTha 'padarAvaliyAo ' iti pAThaH / Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 113. saMkhejjAo osappiNi-ussappiNIo acchadi / puNo NicchaeNa aNNattha gacchadi tti jaM vuttaM hodi / kammadvidimAvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa guNide bAdaradvidI jAdA ti pariyammavayaNeNa saha evaM suttaM virujjhadi tti dassa okkhattaM, suttANusAri pariyammavayaNaM Na hodi tti tasseva okkhttppsNgaa| bAdareiMdiyapajjatA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 113 // kudo ? bAdareiMdiyapajjattANaM tisu vi kAlesu virahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM // 114 // khuddAbhavaggahaNaM saMkhejjAvaliyametaM, egaM muhutaM chAsaTThisahassa-tisada-chattIsarUvamettakhaMDANi kAdUNa egakhaMDamettattAdo / edaM pi kadhaM Navyade ? tiNi sayA chattIsA chAvahi sahassa ceva maraNAI / aMtomuhuttakAle tAvadiyA hoMti khuddabhavA // 35 // taka rahatA hai, to asaMkhyAtAsaMkhyAta avasarpiNI aura utsarpiNI taka rahatA hai| punaH nizcayase anyatra calA jAtA hai, aisA artha kahA gayA samajhanA caahie| zaMkA-'karmasthitiko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgale guNA karane para bAdara sthiti hotI hai| isa prakArake parikarma-vacanake sAtha yaha sUtra virodhako prApta hotA hai ? samAdhAna-parikarma ke sAtha virodha honese isa sUtrake avakSiptatA (viruddhatA) nahIM prApta hotI hai, kintu parikarmakA ukta vacana sUtrakA anusaraNa karanevAlA nahIM hai, isalie usake hI avakSitatAkA prasaMga AtA hai| bAdara ekendriya paryAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 113 // kyoMki, bAdara ekendriya paryAptakoMkA tInoM hI kAloM meM viraha nahIM hotA hai| ___ eka jIvakI apekSA bAdara ekendriya paryAptaka jIvoMkA jaghanya kAla antarmuharta hai // 114 // kSudrabhavagrahaNakA kAla saMkhyAta AvalIpramANa hotA hai, kyoMki, eka muhUrtake chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa rUpapramANa khaMDa karane para eka khaMDapramANa kSudrabhavakA kAla hotA hai| zaMkA-yaha bhI kaise jAnA! samAdhAna- eka antarmuhUrta kAlameM chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa maraNa hote haiM, aura itane hI kSudrabhava hote haiM // 35 // 1 chattIsaM tiNi sayA gavadvisahassavAramaraNANi / aMto hutamajhe pattosi NigoyavAsammi // bhAvapA. 18. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 114. ] kAlAnugame eiMdiyakAlaparUvaNaM ti gAhAsuttAdo | muhussa evadiyabhAgo saMkhejjAvaliyametto tti kathaM navvade 1 Avaliya aNagAre cakkhidiya - soda - ghANa - jihvAe / maNa vayaNa kAyaphAse avAya - IhAsudussA // 36 // kevaladaMsaNa- NANe kasAyasukkkae pudhatte ya / paDivAduvasAtaya khaveMtae saMparAe ya // 37 // mANaddhA kodhaddhA mAyaddhA taha ceva lobhaddhA / khudabhavaggaNaM puNa kiTTIkaraNaM ca boddhavvaM // 38 // isa gAthAsUtra se jAnA jAtA hai ki kSudrabhavakA kAla antarmuhUrtakA chyAsaTha hajAra tIna sau chattIsavAM bhAga hai / [ 391 zaMkA- muhUrtakA chyAsaTha hajAra tIna sau chattIsavAM bhAga saMkhyAta AvalIpramANa hotA hai, yaha kaise jAnA ? samAdhAna - anAkAra darzanopayogakA jaghanya kAla Age kahe jAnevAle sabhI padoMkI apekSA sabase kama hai / ( tathApi vaha saMkhyAta AvalIpramANa hai / ) isase cakSurindriyasambandhI avagraddajJAnakA jaghanya kAla vizeSa adhika hai / isase, zrotrendriyajanita avagrahazAna, isase ghrANendriyajanita avagrahajJAna, isase jihvendriyajanita avagrahajJAna, isase manoyoga, isase vacanayoga, isase kAyayoga, isase sparzanendriyajanita avagrahajJAna, isase avAyajJAna, isase IhAjJAna, isase zrutajJAna aura isase ucchvAsa, ina sabakA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa vizeSa adhika hai // 36 // tadbhavastha kevalIke kevalajJAna aura kevaladarzana, tathA sakaSAya jIvake zuklalezyA, ina tInoMkA jaghanya kAla ( paraspara sadRza hote hue bhI) ucchrAsake jaghanya kAla se vizeSa adhika hai| isase ekatvavitarkaavIcArazukladhyAna, isase pRthaktvavitarkavIcArazukladhyAna, isase upazamazreNIle giranevAle sUkSmasAmparAyasaMyata, isase upazamazreNIpara car3hanevAle sUkSmasAmparAyasaMyata, aura isase kSapakazreNIpara car3hanevAle sUkSmasAmparAyasaMyata, ina sabakA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa vizeSa adhika hai // 37 // kSapaka sUkSmasAmparAyake jaghanya kAlase mAnakaSAya, isase krodhakaSAya, isase mAyAkaSAya, isase lobhakaSAya aura isase labdhyaparyApta jIvake kSudrabhavagrahaNakA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa vizeSa adhika hai / kSudrabhavagrahaNake jaghanya kAlase kuSTIkaraNakA jaghanya kAla vizeSa adhika hai, aisA jAnanA cAhie // 38 // 1 kasAyapAhuDe addhAparimANAdhikAre 1-3. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 115. idi gaahaasuttaado| aMtomuhuttaM pi saMkhejAvaliyamettaM ceva, tado edesiM doNhaM viseso Natthi tti aMtomuhuttavayaNaM suttatthaM saMdehamuppAdedi tti' vutte Natthi saMdeho, khuddAbhavaggahaNamabhaNiya aMtomuhuttamidi bhaNidajiNANAdo tANaM viseso atthi tti avagammade / ghAdakhuddAbhavaggahaNAdo bAdareiMdiyapajjattajahaNNAuaM saMkhejjaguNamidi bhaNidaveaNakAlavidhANaappAbahugAdo ya / bAdareiMdiyapajjattavadiritto sadhajahaNNAuavAdareiMdiyapajjattaesu uppajjiya aNNattha gade bAdareiMdiyapajjattassa jahaNNakAlo labbhadi ti bhaNidaM hodi / ukkasseNa saMkhejjANi vAsasahassANi // 115 // puDhavikAiesu vAvAsa vAsasahassANi ukkassAuaM suppasiddhamatthi / bAdareiMdiyapajjattabhavahidI asaMkhejjavAsamettA kiNNa hodi ti dhutte Na hodi, tatthAsaMkhejjavAra ina gAthAsUtroMse jAnA jAtA hai ki kSudrabhavakA kAla bhI saMkhyAta AvalIpramANa hotA hai| zaMkA-antarmuhUrta bhI to saMkhyAta AvalIpramANa hI hotA hai, isalie antarmuhUrta bhaura kSudrabhavagrahaNa kAla, ina donoM meM koI bheda nahIM hai| ataeva yaha antarmuhUrtakA vacanarUpa sUtrArtha sandehako utpanna karatA hai? samAdhAna- isameM koI sandeha nahIM hai, kyoMki, sUtra meM 'kSudrabhavagrahaNa' aisA pATha na karake 'antarmuhUrta' aisA vacana kahanevAlI jina-AjJAse una donoM meM bheda jAnA jAtA hai| tathA, 'ghAtakSudrabhavagrahaNakAlase bAdara ekendriya paryAptaka jIvakI jaghanya Ayu saMkhyAtaguNI hai' isa prakArake kahe gaye vedanAkAlavidhAnasambandhI alpabahutvadvArase bhI jAnA jAtA hai| bAdara ekendriya paryAptakase vyatirikta kisI jIvake sarva jaghanya AyuvAle bAdara ekendriya paryAptakoMmeM utpanna hokara, punaH anya paryAyameM cale jAne para, bAdara ekendriya paryAptakA jaghanya kAla pAyA jAtA hai, aisA artha kahA gayA samajhanA cAhie / eka jIvakI apekSA bAdara ekendriya paryAptaka jIvoMkA utkRSTa kAla saMkhyAta hajAra varSe hai // 115 // pRthivIkAyika jIvoM meM bAIsa hajAra varSakI utkRSTa Ayu suprasiddha hai| zaMkA-bAdara ekendriya paryAptaka jIvoMkI bhavasthiti asaMkhyAta varSapramANa kyoM nahIM hotI hai ? samAdhAna nahIM hotI hai, kyoMki, unameM asaMkhyAtavAra eka jIvakI utpatti 1 pratiSu 'muppAdetti ' iti paatthH| 2 pratiSu jahaNNAua.' iti paatthH| 3 pratiSu muttasiddha-' iti paatthH| Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 118.] kAlANugame eIdiyakAlaparUvaNaM [ 391 megajIvassa uppattIe asaMbhavA / ukkassasaMkhenjametaM tassa saMkhejjabhAgamettaM vA vAraM jadi uppajjadi to vi asaMkhejjANi vassANi hoti tti vutte Na hoti, saMkhejjANi vAsasahassANi tti suttaNNahANuvavattIdo tappAoggasaMkhejjavAruppattisiddhIe / aNappido bAdareiMdiyapajjattaesu saMkhejjANi vAsasahassANi ukasseNa tattha paribhamiya puNo aNapidesu NicchaeNa uppajjadi tti bhaNidaM hodi / bAdareiMdiyaapajjattA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 116 // kudo ? edesi savvaddhAsu virhaabhaavaado| egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 117 // kudo ? apajjattaesu jahaNiyAe AudvidIe tattiyamettAe' uvlNbhaa| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 118 // kudo ? aNappididio bAdareiMdiyaapajattaesu uppajjiya jadi vi saMkhejja asaMbhava hai| zaMkA-yadi koI jIva bAdara ekendriyoM meM utkRSTa saMkhyAtapramANa vAra, athavA usake saMkhyAtaveM bhAgapramANa vAra utpanna hotA hai, to bhI asaMkhyAta varSa to ho hI jAte haiM ? samAdhAna nahIM hote haiM, kyoMki, yadi aisA na mAnA jAya, to bAdara ekendriya . jIvoMkA utkRSTa kAla 'saMkhyAta hajAra varSapramANa hai' yaha sUtra-vacana nahIM bana sakatA hai| isalie tatprAyogya saMkhyAtavAra hI bAdara ekendriyoMkI utpatti siddha hotI hai| avivakSita koI jIva bAdara ekendriya paryAptakoMmeM utpanna hokara saMkhyAtasahana varSapramANa adhikase adhika kAla taka unameM paribhramaNa karake punaH avivakSita jIvoMmeM nizvayase utpanna hotA hai, yaha artha kahA gayA samajhanA cAhie / bAdara ekendriya landhyaparyAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 116 // kyoMki, sabhI kAloM meM ina jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 117 // kyoMki, labdhyaparyAptaka jIvoMmeM jaghanya AyukI sthiti utanemAtra arthAt kSudrabhava. grahaNapramANa hI pAI jAtI hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 118 // kyoMki, avivakSita indriyavAlA koI jIva bAdara ekendriya labdhyaparyAptakoMmeM 1 pratiSu / tattiyamesA' iti paatthH| Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 119. sahassavAraM tatthaiva tattheva uppajjadi, to vi tesu sambesu aMtomuhuttemu egaTTha kadesu vi egamuhuttapamANAbhAvA / suhumaeiMdiyA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 119 // kudo ? sabaddhA suhumeiMdiyavirahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khudAbhavaggahaNaM // 120 // aNappididiyassa suhumeiMdiyaapajattaesu sabajahaNNakAlamacchiya aNappididiyaM gadassa khuddaabhvgghnnuvlNbhaa| ukkasseNa asaMkhejjA logA // 121 // taM jahA- aNidiehito AgaMtUNa suhumeiMdiesuppajjiya asaMkhejjalogamettaM tesimukkassabhavahidi tattha gamiya aNidiyaM gacchadi / kudo ? he usruuvjinnvynnovlNbhaado| suhumeiMdiyapajjattA kevaciraM kAlAdo haoNti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 122 // utpanna hokara yadyapi saMkhyAta sahasravAra una unameM hI utpanna hotA hai, tathApi una sabhI antarmuhUtauke ekatrita karane para bhI eka muhUrtapramANakA abhAva hai, arthAt phira bhI pUrA eka muhUrta nahIM hotA hai| sUkSma ekendriya jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 119 // kyoMki, sabhI kAloM meM sUkSma ekendriya jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 120 // kyoMki, avivakSita indriyavAle jIvake sUkSma ekendriya labdhyaparyAptakoMmeM sarva jaghanya kAla raha karake avivakSita indriyavAle jIvoM meM gaye hue jIvake zrudrabhavagrahaNapramANa jaghanya kAla pAyA jAtA hai / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla asaMkhyAta lokake jitane pradeza haiM, tatpramANa hai // 121 // jaise, avivakSita anya indriyavAle jIvoMse Akara, sUkSma ekendriyoM meM utpanna hokara koI jIva asaMkhyAta lokapramANa unakI utkRSTa bhavasthitiko vahAM para bitAkara anya indriyavAle jIvoM meM calA jAtA hai, kyoMki, isa prakArake hetusvarUpa jina-vacana pAye jAte haiN| sUkSma ekendriyaparyAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 122 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 124.] kAlANugame eiMdiyakAlaparUvaNaM __[395 savvaddhAsu virahAbhAvA / so vi kadhaM Nabade ? annnnhaannuvvttiheulkkhnnovlkkhiyjinnvynnaado| egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM // 123 // kemmahataM ? tesiM jahaNNAuTThidimettaM / ettha khuddAbhavaggahaNaM kiNNa labbhade ? Na, apajjatte mottUNa aNNattha tassa saMbhavAbhAvA / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 124 // egAudvidI saMkhejjAvaliyamettA tti kaTu saMkhejjavAraM vA tattheva puNo puNo uppajjamANassa divasa-pakkha-mAsa-uDu-ayaNa-saMvaccharAdikAlo kiNNa labbhade ? Na, tettiya. vAraM tatthuppattIe asaMbhavA / so vi kadhaM Navvade ? aMtomuhuttavayaNaNNahANuvavattIdo / kathaM kyoMki, sabhI kAloMmeM sUkSma ekendriya paryAptaka jIvoMke virahakA abhAva hai| zaMkA- yaha bhI kaise jAnA ? samAdhAna- anyathAnupapattisvarUpa hetuke lakSaNase upalakSita jina-vacanase jAnA jAtA hai ki sUkSma ekendriya paryAptaka jIva sarvadA rahate haiN| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 123 // zaMkA-yaha antarmuhUrta kAla kitanA bar3A lenA cAhie ? samAdhAna-unakI, arthAt sUkSma ekendriya paryAptaka jIvoMkI jaghanya Ayuke kAlapramANa lenA caahie| zaMkA-isa sUtrameM 'antarmuhUrta' ke sthAnapara 'kSudrabhavagrahaNa' isa padakA upAdAna kyoM nahIM kiyA gayA? samAdhAna- nahIM, kyoMki, labdhyaparyAptaka jIvoM ko chor3akara anyatra usakA, arthAt kSudrabhavakA honA saMbhava nahIM hai| sUkSma ekendriyaparyAptaka jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 124 // zaMkA-jaba ki eka AyukarmakI sthiti saMkhyAta AvalIpramANa hai, taba saMkhyAtapAra vahAM para hI punaH punaH utpanna honevAle jIvake divasa, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, athavA saMvatsara Adi pramANa sthitikAla kyoM nahIM pAyA jAtA hai ? . samAdhAna nahIM, kyoMki, utane vAra usa paryAya meM utpatti honA asaMbhava hai, jitane vArameM ki mAsa, varSa Adi pramANa sthitikAla pAyA jA ske| zakA-yaha bhI kaise jAnA? . samAdhAna-anyathA, sUtrameM 'antarmuhUrta' aisA vacana nahIM ho sakatA thA, isa bhanyathAnupapattile jaanaa| Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 ] chakkhaMDAgame jIvANa [ 1, 5, 125. sajjha-sAhaNANameyattaM ? Na, pamANeNANeyaMtA / kiMtu egajIvajahaNNaAuTThadikAlAdo tasse bukkassabhavaTTidikAlo saMkhejjaguNo NANA AuTThidisamUhaNiSphaNNattAdo / suhumeiMdiya apajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / / 125 // sugamamedaM suttaM, bahuso paruvidattAdo / kadhamega bahuvayaNANa megamahiyaraNaM ? Na esa doso, savvattha doNhamaNNoSNAviNAbhAvavalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 126 // asaMjada sammAdiTThINamavahArakAlo AvaliyAe asaMkhejjadibhAgametto vi hoto aMtomuhuttamidi sutte NiddiTTho / eseo apajjattAudI jahaNiyA saMkhejjAvaliyamettA aMtamuttamadi sutte kiNNa vRttA ? Na esa doso, pajjattAuAdo apajjattajahaNNAuaM saMkhejjaguNahINamidi paduppAyaNaGkaM khuddAbhavaggahaNassuvadesA / zaMkA - sAdhya aura sAdhana, ina donoMke ekatva kaise ho sakatA hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki, ukta kathana meM pramANase anekAnta hai, arthAt, pramANa svayaM sAdhya hote hue bhI anyakA sAdhaka hotA hai / kintu yathArtha bAta yaha hai ki eka jIvakI jaghanya Ayusthitike kAlase usIkI utkRSTa bhavasthitikA kAla saMkhyAtaguNA hotA hai, kyoMki, vaha nAnA AyusthitiyoMke samUha se niSpanna hotA hai / sUkSma ekendriya labdhyaparyAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 125 // yaha sUtra sugama hai, kyoMki, pahale bahutavAra prarUpaNa kiyA gayA hai / zaikA - ekavacana aura bahuvacana, ina donoMkA eka adhikaraNa kaise ho sakatA hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, sarvatra hI ekavacana aura bahuvacana, ina donoMkA avinAbhAvasambandha pAyA jAtA hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 126 // zaMkA- asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA avahArakAla AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotA huA bhI ' antarmuhUrta hai' aisA sUtrameM nirdeza kiyA gayA hai / phira yaha labdhyaparyAptaka jIvoM kI jaghanya Ayusthiti saMkhyAta AvalIpramANa hote hue bhI ' antarmuhUrtapramANa hai' aisA sUtrameM kyoM nahIM kahA ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, paryAtaka jIvoMkI ( jaghanya ) Ayuse labdhyaparyAptaka jIvoMkI jaghanya Ayu saMkhyAtaguNI hIna hotI hai, yaha batalAneke lie sUtra meM kSudrabhavagrahaNakA upadeza diyA gayA hai / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 130. ] kAlA vigalidiyakAlaparUvaNaM ukkasseNa aMtomuhuttaM / / 127 // sugamamedaM sutaM, bahuso paruvidattAdo / bIiMdiyA tIiMdiyA cauriMdiyA bIiMdiya-tI iMdiya - cauriMdiyapajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 128 // uvadeseNa viNA jANijjadi ci sugamamedaM suttaM / 4 egajIvaM paDucca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM, aMtomuhuttaM // 129 // jahA uddemo tahA Niddeso ' tti NAyAdo vi-ti- cauriMdiyANaM jahaNNakAlo khuddAbhavaggahaNaM, tattha apajjattANaM saMbhavA / pajjattANaM aMtomuhuttaM, tattha khuddA bhavaggahaNassa saMbhavAbhAvA / ukkasseNa saMkhejjANi vAsasahasvANi // 130 // tIiMdiyANa me gUNavaNNadivasA ukkassAuDidipamANaM, cauriMdiyANaM chammAsA, bIiMdi ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / / 127 // pahale bahutavAra prarUpaNa kiye jAne se yaha sUtra sugama hai / dvandriya, trIndriya aura caturindriya jIva tathA dvIndriyaparyAptaka, trIndriyaparyApsika aura caturindriyaparyAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 128 // upadezake binA hI jAnA jAtA hai ki yaha sUtra sugama hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kramazaH kSudrabhavagrahaNa aura antarmuhUrtapramANa hai / / 129 // ' jaisA uddeza hotA hai, vaisA hI nirdeza hotA hai' isa vyAyase sAmAnya dvIndriya, zrIndriya aura caturindriya jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai, kyoMki, unameM labdhyaparyApta jIvoMkI saMbhAvanA hai| kintu paryAptaka jIvoMkA kAla antarmuhUrta hai, kyoMki, unameM kSudragrahaNakI saMbhAvanA nahIM hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA utkRSTa kAla saMkhyAta hajAra varSa hai // 130 // zrIndriya jIvoMkI umaMcAsa divasa utkRSTa AyusthitikA pramANa hai, caturindriya 1 vikalendriyANAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 ekajIva prati jaghanyena kSudrabhavagrahNam / sa. si. 1,80 3 utkarSeNa saMkhyeyAni varSasahasrANi / sa. si. 1,8. [ 397 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 ] kkhaDAgame jIvANaM [ 1, 5, 131. yA vArasa vaasaa| jado evaM, tado saMkhejANi vAsasahassANi ttiNa ghaDade ? Na esa dosro, dAo gAuTThadIo / edAhi Na ettha kajjamatthi, bhavadvidIe ahiyArAdo / kA bhavaTThidI NAma ? AuDidisamUho / jadi evaM, to asaMkhejjANi vAsasahassANi bhavadvidI kiNNa hodi ? Na esa doso, asaMkhejjavAraM saMkhejjavAsasahassavirohi saMkhejjavAraM vA tatthupattIe saMbhavAbhAvA / aNapididiehiMto AgaMtUga appididiesu upajjiya saMkhejjANi caiva hiMDadi, asaMkhejjANi Na paribhramaditti vRttaM hodi / bIiMdiya - tIiMdiya - cauriMdiyA apajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIva paDucca savvaddhA // 131 // uvadeseNa viNA edassa suttassa attho Navvade | egajIvaM pacca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 132 // sugamamedaM sutaM / jIvoMkI chaha mAsa aura dvIndriya jIvoMkI bAraha varSa utkRSTa Ayusthiti hotI hai / zaMkA- yadi aisA hai, to sUtra meM kahI gaI saMkhyAta hajAra varSoM kI sthiti nahIM ghaTita hotI hai samAdhAna- - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, batalAI gaI sthitiyAM eka AyusambandhI haiM, inase yahAM para koI kArya nahIM hai / kintu yahAM para bhavasthitikA adhikAra hai / zaMkA - bhavasthiti kise kahate hai ? samAdhAna - aneka AyusthitiyoMke samUhako bhavasthiti kahate haiM / zaMkA- yadi aisA hai, to asaMkhyAta hajAra varSapramANa bhavasthiti kyoM nahIM hotI hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM, kyoMki, asaMkhyAtavAra, athavA saMkhyAta varSasahasrake virodhI saMkhyAtavAra bhI unameM utpatti honekI saMbhAvanAkA abhAva hai / avivakSita indriyavAle jIvoMse A karake vivakSita indriyavAle jIvoM meM utpanna hokara, saMkhyAtasahasra varSa hI bhramaNa karatA hai, asaMkhyAtavarSa bhramaNa nahIM karatA hai, aisA artha kahA huA samajhanA cAhie / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya labdhyaparyAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 131 // upadezake vinA hI isa sUtrakA artha jJAta hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 132 // yaha sUtra sugama hai| Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 135.] kAlANugame paMciMdiyakAlaparUvaNaM [329 ukkasseNa aMtomuhuttaM // 133 // edaM pi sugama ceva / Navari vIiMdiya-tIiMdiya-cauridiyaapajjattANaM jahAkameNa aMtaravirahiyA asIdi-sadvi-cAlIsaapajjattabhavA / jadi vi ettiyavAramego jIvo tatthataNukkassahidIe uppajjadi, to vi tabbhavadvidikAlasamAso aMtomuhuttametto ceva / kadhamedaM Navvade ? aNtomuhunnuvdesnnnnhaannuvvttiido| paMciMdiya-paMciMdiyapajjattaesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 134 // sugamamedaM suttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 135 // edassa suttassa attho jadhA mUloghamhi micchattassa jahaNNakAlaparUvaNAsuttassa vutto tadhA vattavyo / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 133 // yaha sUtra bhI sugama hI hai| vizeSa bAta yaha hai ki dvIndriya, zrIndriya aura caturindriya labdhyaparyAptaka jIvoMke yathAkramase antararahita hokara assI, sATha aura cAlIsa labdhyaparyAptaka bhava hote haiM / yadyapi itane bAra eka jIva unakI utkRSTa sthiti utpanna, hotA hai, to bhI unakI bhavasthitike kAlakA jor3a antarmuhUrtamAtra hI hotA hai| zaMkA-yaha kaise jAnate hai ? samAdhAna- anyathA, sUtrameM antarmuhUrtakA upadeza ho nahIM sakatA thaa| isa anyathAnupapattise jAnate haiM ki una bhavoMkA jor3a antarmuhUrtamAtra hI hotA hai| paMcendriya aura paMcendriya paryAptakoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 134 // ... yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrtapramANa hai // 136 // isa sUtrakA artha jaisA kAlaprarUpaNAke mUloghameM mithyAtvake jaghanya kAlakI prarUpaNA karanevAle sUtrakA kahA hai, vaisA hI yahAM kahanA cAhie / 1 pratiSu 'vIo' iti paatthH| 2 paMcendriyeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kaalH| sa. si. 1,8. 3 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, .. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40.] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 139. ___ ukkasseNa sAgarovamasahassANi puvakoDipudhatteNabbhahiyANi, sAgarovamasadapudhataM // 136 // 'jahA uddeso tahA Nideso' tti NAyAdo paMciMdiyANaM puvakoDipudhatteNabbhahiyANi sAgarovamasahassANi, paMciMdiyapajjattANaM sAgarovamasadapudhattaM / edassudAharaNaM-ekko eIdiyAdo vigaliMdiyAdo vA AgaMtUNa paMciMdiya-paMciMdiyapajjattaesu uvavaJjiya sagahidi. macchiya aNidiyaM gado / ekasseva sAgarovamasahassassa suvatanbhUdabahuttamavekkhiya sAgarovamasahassANi ti sutte bahuvayaNaNiddeso kdo|| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva ajogikevali tti ogha // 137 // kudo ? oghAdo NANegajIvasAsaNAdikAlANaM bhedAbhAvA / paMciMdiyaapajjatA bIiMdiyaapajjattabhaMgo // 138 // ukta jIvoMkA utkRSTa kAla pUrvakoTIpRthaktvase adhika sAgaropamasahasra aura sAgaropamazatapRthaktvapramANa hai // 136 // 'jaisA uddeza hotA hai, tathaiva nirdeza hotA hai| isa nyAyase sAmAnya paMcendriya jIvoMkA utkRSTa kAla pUrvakoTIpRthaktvase adhika sAgaropamasahasra hai, tathA paMcendriya paryAptaka jIvoMkA utkRSTa kAla sAgaropamazatapRthaktva hai| aba ina donoM kAloMkA udAharaNa kahate haiM- koI eka jIva ekendriya yA vikalendriyase Akara paMcendriya aura paMcendriya paryAptakoM meM utpanna hokara, apanI sthiti taka raha kara, anya indriyako calA gyaa| yahAM para eka hI sAgaropamasahasrake, apane antargata bahutvako dekhakara 'sAgaropamasahasra' aisA sUtrameM bahuvacanakA nirdeza kiyA gayA hai| __sAsAdanasamyagdRSTi se lekara ayogikevalI guNasthAna takake jIvoMkA kAla oSake samAna hai // 137 // kyoMki, oghaprarUpaNAse nAnA aura eka jIvasambandhI sAsAdanAdi guNasthAnoMke kAloMmeM bhedakA abhAva hai| paMcendriya labdhyaparyAptaka jIvoMkA kAla dvIndriya lamdhyaparyAptaka jIvoMke kAlake samAna hai // 138 // 1 utkarSeNa sAgaropamasahasraM pUrvakoTIpRthaktvairabhyAdhikam / sa. si. 1, 8. 1zeSANa sAmAnyoktaH kaalH| sa. si. 1,8, Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101 1, 5, 151.] kAlANugame thAvarakAiyakAlaparUvaNaM NANAjIvaM paDucca savvaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM, ukkasseNa aMtomuhuttamiccAiNA bhedAbhAvA / Navari paMciMdiyaapajattaesu NiraMtaruppajjaNabhavavArA cauvIsa hoti / evamiMdiyamaggaNA samattA / __ kAyANuvAdeNa puDhavikAiyA AukAiyA teukAiyA vAukAiyA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 139 // kudo ? savvaddhAsu edesiM saMtANassa vicchedAbhAvA / / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 140 // edassudAharaNaM- ego aNappidakAio jIvo appidakAiesu uppajjiya sambajahaNaM kAlamacchiya aNappidakAiyaM gado / laddho jahaNNeNa khuddaabhvggnnkaalo| ukkasseNa asaMkhejjA logA // 141 // nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai, utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, ityAdika rUpase koI bheda nahIM hai| vizeSa bAta yaha hai ki paMcendriya labdhyaparyAptaka jIvoM meM lagAtAra nirantara utpanna honeke bhavavAra cauvIsa hote haiM / isa prakAra indriyamArgaNA samApta huii| kAyamArgaNAke anuvAdase pRthivIkAyika, jalakAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote hai // 139 // kyoMki, sabhI kAloMmeM ina pRthivIkAyikAdikoMkI saMtAna-paramparAkA viccheda nahIM hotA hai| .. eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 14 // __isakA udAharaNa-avivakSita kAyavAlA koI eka jIva vivakSita kAyavAle jIvoM meM utpanna hokara sarva jaghanya kAla raha kara avivakSita kAyako prApta huaa| taba kSudrabhavagrahaNapramANa jaghanya kAla upalabdha huaa| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA utkRSTa kAla asaMkhyAta lokapramANa hai // 141 // 1 kAyAnuvAdena pRthivyaptejovAyukAyikAnA nAnAjIvApekSayA sarvaH kaalH| sa. si. 1, 8. 2 ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / sa. si.1, 8. 3 utkarSeNAsaMkhyeyaH kAlaH / sa. si. 1,8. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 142. edassudAharaNaM- ego aNappidakAio appidakAiesu uppajjiya savvukkassiyaM appidakAiyavidimasaMkhejjalogamettaM paribhamiya aNappidakAyaM gdo|| bAdarapuDhavikAiyA bAdaraAukAiyA bAdarateukAiyA bAdaravAukAiyA bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIrA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 142 // kudo ? savvakAlamaNucchiNNasaMtANattAdo / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 143 // edassudAharaNaM- ego aNappidakAio appidakAiyaapajattaesu uvavajjiya savvajahaNNamAudvidi gamiya aNappidakAiesu uvvnnnno| laddho jahaNNeNa khuddaabhvgghnnkaalo| ukkasseNa kammaTTidI // 144 // kammaTThidi tti vutte kiM savvesi kammANaM dvidIo gheppaMti, Aho ekkassa ceya didI gheppadi tti ? savvakammANaM vidIo Na gheppaMti, kiMtu ekkasseva kammadvidI gheppadi / isakA udAharaNa-avivakSita kAyavAlA koI eka jIva vivakSita pRthivIkAyika Adi jIvoMmeM utpanna hokara vivakSita kAyakI asaMkhyAta lokapramANa sarvotkRSTa sthiti taka paribhramaNa karake punaH avivakSita kAyako prApta ho gyaa| bAdarapRthivIkAyika, bAdarajalakAyika, bAdaratejaskAyika, bAdaravAyukAyika aura bAdaravanaspatikAyikapratyekazarIra jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 142 // kyoMki, ina sUtrokta jIvoMkI sarvakAla avicchinna saMtAna pAI jAtI hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai / / 143 // isakA udAharaNa-avivakSita kAyavAlA koI eka jIva vivakSita kAyake labdhyaparyAptaka jIvoM meM utpanna hokara vahAM kI sarva jaghanya Ayusthitiko bitAkara punaH avivakSitakAyikoMmeM utpanna ho gayA, taba kSudrabhavagrahaNapramANa jaghanya kAla upalabdha huaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla karmasthitipramANa hai // 144 // zaMkA-'karmasthiti' isa prakAra kahane para kyA sarva karmoMkI sthitiyAM grahaNa kI jA rahI haiM, athavA, eka hI karmakI sthiti grahaNa kI jA rahI hai ? samAdhAna-sarva karmoM kI sthitiyAM nahIM grahaNa kI jA rahI haiM, kintu eka mohakarmakI hI sthiti yahAM para 'karmasthiti' zabdase grahaNa kI jA rahI hai, kyoMki, isa prakArakA Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 145. ] kAlA game thAvara kAiyakAlaparUvaNaM [ 403 kudo 1 guruvadesAdo / tattha vi daMsaNamohaNIyassa ceya ukkassaTThidIe sattarisAgarovamakoDA koDimettAe gahaNaM kAdavvaM, pAhaNNiyAdo / kudo pahANattaM ? saMgahidAsesakammasir | AiriyA kammaTThidIdo bAdaraTThidI pariyamme uppaNNA tti kajje kAraNovayAramavalaMbiya bAdaraTThidIe ceya kammaTTidisaNNamicchaMti, tanna ghaTate, 'gauNa-mukhyayormukhye saMpratyaya ' iti nyAyAt / Na ca bAdarANaM sAmaNNeNa vRttakAlo bAdaregadesANaM bAdarapuDhavikAiyANaM pi so ceva hodi tti, virohA / sAmaNNabAdaraTThidimaNNapayAreNa parUviya saMpi bAdarapuDhaviTThidi bhaNNamANe uvayArAvalaMbaNe paojaNAbhAvA ca / edassudAharaNaM - aNapibAdarakAio appida bAdarakAiesa uppajjiya tattha sattarisAgarovamakoDA koDimettakAlamacchiya aNappidabAdarakAiyaM gado / bAdarapuDhavikAiya- bAdara AukAiya - bAdarate ukAiya- bAdaravAukAiya-cAdaravaNa'phadikAiyapatteyasarIrapajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 145 // gurukA upadeza hai / usameM bhI kevala darzanamohanIya karmakI hI sattara kor3Akor3I sAgaropama pramANa utkRSTa sthitikA grahaNa karanA cAhie, kyoMki, vahI pradhAna hai / zaMkA - darzana mohanIyakarmakI sthitiko pradhAnatA kaise hai ? samAdhAna -- kyoMki, usameM sarva karmoM kI sthiti saMgrahIta hai / kitane hI AcArya 'karmasthiti se bAdara sthiti parikarmameM utpanna hai' isaliye kArya meM kAraNake upacArakA avalambana karake bAdarasthitikI hI 'karmasthiti' yaha saMjJA mAnate haiM, kintu vaha kathana ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki, 'gauNa aura mukhya meM vivAda hone para mukhyameM hI saMpratyaya hotA hai' aisA nyAya hai / dUsarI bAta yaha hai ki vAdarakAyika jIvoMkA sAmAnya se kahA huA kAla, bAdarakAyika jIvoMke ekadezabhUta bAdara pRthivIkAyikoM kA bhI vahI hI nahIM ho sakatA hai, kyoMki, isameM virodha AtA hai / tathA, sAmAnya bAdarakAyika sthitiko anya prakAra se prarUpaNa karake aba bAdarapRthivIkAyikakI sthitiko kahane para upacArake AlambanameM koI prayojana bhI nahIM hai / aba ukta karmasthitipramANa kAlakA udAharaNa kahate haiM- avivakSita bAdarakAyavAlA koI jIva vivakSita bAdarakAyikoM meM utpanna hokara vahAM para sattara kor3Akor3I sAgaropamapramANa kAla taka raha karake avivakSita bAdarakAyikameM calA gayA / yAdarapRthivIkAyikaparyApta, bAdarajalakAyikaparyApta, bAdaratejaskAyikaparyApta, bAdaravAyukAyikaparyApta aura bAdaravanaspatikAyika pratyekazarIraparyApta jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 145 / / Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 5, 145. savvaddhAsu edesiM virahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhRttaM // 146 // edassudAharaNaM-ego aNappidakAio appidakAiesu uppajjiya savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya aNappidakAyaM gdo| ukasseNa saMkhejjANi vAsasahassANi // 147 // suddhapuDhavijIvANamAudvidipamANaM vAraha vassasahassA (12000), kharapuDhavikAiyANaM vAvIsa vassasahassA (22000), AukAiyapajjattANaM satta vAsasahassA (7000), teukAiyapajjattANaM tiNNi divasA (3), vAukAiyapajjattANaM tiNi vAsasahassANi (3000), vaNapphaikAiyapajjattANaM dasa vAsasahassANi ( 10000 ) ukkassAuhidipamANaM hodi / edAsu AudvidIsu saMkhejjasahastavAramuppaNNe saMkhejjANi vAsasahassANi hoti / udAharaNaM- ego aNappidakAiyo, appidakAiyapajjattaesu uvavaNNo / puNo tamhi ceva saMkhejANi vAsasahassANi acchiya aNappidakAiyaM gado / kyoMki, sabhI kAloMmeM ina jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 146 // isakA udAharaNa-eka avivakSitakAyika koI jIva vivakSita kAyavAle jIvoM meM utpanna hokara sarva jaghanya antarmuhUrtakAla raha karake avivakSita kAyako prApta huaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla saMkhyAta hajAra varSa hai // 147 // zuddhapIthavIkAAyaka paryAptaka jIvoMkI AyusthitikA pramANa bAraha hajAra (12000) varSa hai| kharapRthivIkAyikaparyAptaka jIvoMkI sthitikA pramANa bAIsa hajAra (22000) varSa hai| jalakAyikaparyAptaka jIvoMkI sthitikA pramANa sAta hajAra (7000) varSa hai| teja. skAyikaparyAptaka jIvoMkI sthitikA pramANa tIna (3) divasa hai| vAyukAyikaparyAptaka jIvoMkI sthitikA pramANa tIna hajAra (3000) varSa hai| vanaspatikAyikaparyAptaka jIvoMkI sthitikA pramANa daza hajAra (1000) varSa hai| ina AyusthitiyoM meM saMkhyAta hajAra vAra utpanna honepara saMkhyAta sahasra varSa ho jAte haiN| isakA udAharaNa-eka avivakSita kAyavAlA koI jIva vivakSita kAyavAle paryAtakoM meM utpanna huaa| punaH usI hI kAyameM saMkhyAta sahasra varSa raha karake avivakSita kAyako prApta ho gyaa| 1pRthivIkAyikAH dvividhAH zuddhapRthivIkAyikAH kharapRthivIkAyikAceti / tatra zuddhapRthivIkAyikAnI utkRSTA sthitidiza varSasahasrANi / kharapRthivIkAyikAnA dvAviMzativarSasahasrANi / vanaspatikAyikAnAM daza varSasahasrANi / apkAyikAnAM saptavarSasahasrANi / vAyukAyikAnA trINi varSasahasrANi / tejaHkAyikAnAM trINi rAtriMdivAni / ta. rA. vA. 3, 39. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 151. ] kAlAnugame thAvarakAiyakAla parUvaNaM [ 405 bAdarapuDhavikAiya- bAdara AukAiya - cAdarate ukAzya- bAdaravAukAya vAdaravaNaphadikAiyapatteyasarIra apajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIva paDucca savvaddhA // 148 // sugamamedaM sutaM / egajIvaM paDuca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 149 // udAharaNaM - ego aNapidakAio appidakAiya apajattaesu uvavaNNo / tattha khuddAbhavaggahaNamacchiyUNa aNappidaM kAiyaM gado / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 150 // udAharaNaM - ego agaSpidakAio appidakAiesa upajjiya sabbukkassamaMtomuhuttakAlaM tattha paribhamiya aNNakArya gado / sahamapuDhavikAiyA suhuma AukAiyA sahumate ukAiyA suhumavAukAiyA suhumavaNaphadikAiyA suhumaNigodajIvA tasseva pajjattApajjattA suhume iMdiyapajjatta apajjattANaM bhaMgo // 151 // bAdarapRthivIkAyikalabdhyaparyAptaka, bAdarajalakAyikalabdhyaparyAptaka, bAdaratejaskAyikalabdhyaparyAptaka, bAdaravAyukAyikalabdhyaparyAptaka aura bAdaravanaspatikAyikapratyekazarIralabdhyaparyAptaka jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvAMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 148 // yaha sUtra sugama hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 149 // udAharaNa - eka avivakSita kAyavAlA koI jIva vivakSita kAyavAle labdhyaparyAptaka jIvoM meM utpanna huA / vahAM para kSudrabhavagrahaNakAlapramANa radda karake punaH avivakSita kAyako prApta ho gayA / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 150 // udAharaNa -- eka avivakSita kAyika jIva vivakSita kAyika jIvoMmeM utpanna hokara sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla taka unameM paribhramaNa karake punaH anya kAyameM calA gayA / sUkSmapRthivIkAyika, sUkSmajalakAyika, sUkSmatejaskAyika, sUkSmavAyukAyika, sUkSmavanaspatikAyika, sUkSmanigoda jIva aura unake hI paryApta tathA aparyApta jIvoMkA kAla sUkSma ekendriyaparyAptaka aura aparyAptakoMke kAlake samAna hai / / 151 // Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 152. kudo ? NANAjIvaM paDucca savvaddhA, egajIvaM paDucca jahaNeNa khuddAbhavaggahaNaM aMtomuhuttaM, ukkasseNa asaMkhejjA logaa| pajjattANamapajjattANaM ca aMtomuhuttamiccedehi suhumeiMdiyapajjattApajjattehi visesAbhAvA / vaNapphadikAiyANaM eiMdiyANaM bhaMgoM // 152 / / kudo ? NANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM, ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjapoggalapariyaTTamiccedeNa eiMdiehiMto vaNapphadikAiyANaM bhedAbhAvA / NigodajIvA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 153 // sugamamedaM suttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 154 // edaM pi suttaM sugamaM ceya / ukkasseNa aDDAijAdo poggalapariyaDheM // 155 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla, kSudrabhavagrahaNapramANa aura antarmuhUrta, tathA utkRSTa kAla asaMkhyAta loka hai / paryAptaka aura aparyAptaka jIvoMkA kAla antarmuhUrta hai, ityAdi rUpase sUkSma ekendriya paryAptaka aura aparyAptaka jIvoMke sAtha sUkSmapRthivIkAyikAdikake kAlameM vizeSatAkA abhAva hai| vanaspatikAyika jIvoMkA kAla ekendriya jIvoMke kAlake samAna hai // 152 // / kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla kSudrabhavaprahaNa aura utkRSTa kAla anantakAlAtmaka asaMkhyAta pudgalaparivartana hai, isa rUpase ekendriyoMse ghanaspatikAyika jIvoMke kAlakA koI bheda nahIM hai| nigoda jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 153 // yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA nigoda jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai|| 154 // yaha bhI sUtra sugama hI hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla ar3hAI pudgalaparivartanapramANa hai // 155 / / 1 vanaspatikAyikAnAmekendriyavat / sa. si. 1, 4. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 158. ] kAlAnugame tasakAiyakAlaparUvaNaM [ 407 taM jadhA - ego aNNakAyAdo AgaMtUNa NigodesuvavaSNo / tattha aDDAijjA poggala pariyANi pariyaTTidUNa aNNakArya gado / bAdaraNigodajIvANaM bAdarapuDhavikAiyANaM bhaMgo // 156 // kudo ? NANAjIva paDucca savvaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM, ukkasseNa kammaTThidI icceeNa bAdaraNigodANaM bAdarapuDhavikAiehiMto bhedAbhAvA / tasakAiya-tasakAiyapajjattaesu micchAdiTTI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvA // 157 // sugamamedaM sutaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 158 // tasakAiyANaM tesiM pattANaM ca jahaNNakAlo aMtomuhuttaM / tasakAiyANamaMtomuDuttamidi abhaNiya khuddAbhavaggahaNaM ti kiNNa vRttaM ? Na, khuddAbhavaggahaNaM pekkhidUNa jahaNNamicchattakAlassa thovattAdo / sesaM mugamaM / jaise - koI eka jIva anya kAyase A karake nigodiyA jIvoMmeM utpanna huaa| vahAM para ar3hAI pudgalaparivartana kAla taka paribhramaNa karake anya kAyako prApta ho gayA / bAdaranigoda jIvoMkA kAla bAdarapRthivIkAyika jIvoMke samAna hai / / 156 // kyoMki, nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa aura utkRSTa kAla karmasthitipramANa hai, isa rUpase bAdaranigodiyA jIvoMke kAlakA bAdarapRthivIkAyika jIvoMke kAla se koI bheda nahIM hai / sakAyika aura trasakAyikaparyAptakoM meM midhyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 157 // yaha sUtra sugama hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 158 // sakAyika aura unake paryAptakoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai / zaMkA- 'sakAyika jIvoMkA antarmuhUrta kAla hai, aisA na kaha kara grahaNapramANa kAla hai, ' aisA kyoM nahIM kahA ? kSudrabhava samAdhAna- nahIM, kyoMki, kSudrabhavagrahaNake kAlako dekhakara arthAt usakI apekSA jaghanya mithyAtvakA kAla aura bhI choTA hai / zeSa sUtrArtha sugama hai / 1 trasakAyikeSu mithyAdRSTena nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 eka jIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 80 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukkhaMDAgama jIvANaM 408] [1, 5, 159. ukkasseNa ve sAgarovamasahassANi puvvakoDipudhatteNabbhahiyANi, ve sAgarovamasahassANi // 159 // taM jadhA- do jIvA thAvarakAyAdo AgaMtUNa ego tasakAiesu, aNNego tasakAiyapajattaemu uvvnnnno| tattha jo so tasakAiesu uvavaNNo so puvakoDipudhattambhahiya. ve-sAgarovamasahassANi tattha paribhamiya thAvarakAyaM gdo| idaro vi ve sAgarovamasahassaM paribhamiya thAvaraM gado, etto uvari tatthacchaNasaMbhavAbhAvA / / sAsaNasammAdiTippahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 160 // kudo ? oghasAsaNAdisayalaguNahANANaM NANegajIvajahaNNukassakAlahito tasakAiyatasakAiyapajjattasAsaNAdisayalaguNaTThANaNANegajIvajahaNNukkassakAlANaM bhedaabhaavaado| tasakAiyaapajjattANaM paMciMdiyaapajjattabhaMgo / / 161 // kudo 1 NANAjIvaM paDucca savvaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM, trasakAyika jIvoMkA utkRSTa kAla pUrvakoTIpRthaktvase adhika do hajAra sAgaropama aura trasakAyika paryAptaka jIvoMkA utkRSTa kAla pUre do hajAra sAgaropamapramANa hai // 159 // jaise- do jIva eka sAtha sthAvarakAyase Akara eka to sAmAnya trasakAyika jIvoM meM aura dUsarA trasakAyika paryAptakoMmeM utpanna huaa| unameMse jo sAmAnya prasakAyika jIvoMmeM utpanna huA, vaha jIva pUrvakoTIpRthaktvase Adhika do hajAra sAgaropama kAla unameM paribhramaNa karake sthAvarakAyako prApta huA / tathA dUsarA jIva bhI do hajAra sAgaropamapramANa unameM paribhramaNa karake sthAvarakAyameM calA gayA, kyoMki, isake Upara trasakAyameM rahanA saMbhava nahIM hai| sAsAdanasamyagdRSTi se lekara ayogikevalIguNasthAna takakA kAla oghake samAna hai // 160 // ___ kyoMki, oghake sAsAdanAdi sakala guNasthAnoMke nAnA aura eka jIvake jaghanya aura utkRSTa kAloMse trasakAyika tathA trasakAyikaparyAptakoMke sAsAdanAdi sakala guNasthAnoMke nAnA aura eka jIvake jaghanya aura utkRSTa kAlokA koI bheda nahIM hai| trasakAyikalabdhyapayoptakoMkA kAla paMcendriyalabdhyaparyAptakoMke samAna hai // 161 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla kSudrabhava1 utkarSeNa dve sAgaropamasahasra pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhike / sa. si. 1, 8. 2 zeSANAM paMcendriyavat / sa. si. 1, 8. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 163.] kAlANugame maNa-vacijogikAlaparUvaNaM [109 ukkasseNa bIiMdiya-tIiMdiya-cauridiya-paMciMdiyaapajjattaesu jahAkameNa asIdi-saTTicAlIsa-caduvIsa-aNubaddhabhavesu bahusadavArapariyaTTaNasaMbhUdaaMtomuhuttakAlo iccedehi visesAbhAvA / evaM kAyamaggaNA samattA / jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogIsu micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsaMjadA pamattasaMjadA appamattasaMjadA sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 162 // kudo? maNajoga-vacijogehi pariNamaNakAlAdo taduvakkamaNakAlaMtarassa thovttaado| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 163 // edassa suttassa atthaNicchayasamuppAyaNaha~ micchAdiTThiAdiguNaTThANANi assidaNa egasamayaparUvaNA kIrade / ettha tAva jogaparAvatti-guNaparAvatti-maraNa-vAghAdehi micchattaguNaTThANassa egasamao parUvijjade / taM jadhA- ekko sAsaNo sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsaMjado pamattasaMjado vA maNajogeNa acchido / egasamao maNagrahaNa, utkRSTa kAla, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya labdhyaparyAptakoMmeM yathAkramase assI, sATha, cAlIsa aura caubIsa kSudrabhavoM meM kaI sau vAra parivartanase utpanna huA antarmuhUrtakAla hotA hai, isa prakArase koI vizeSatA nahIM hai| isa prakAra kAyamArgaNA samApta huI / yogamArgaNAke anuvAdase pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI jIvoM meM mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata aura sayogikevalI kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 162 // kyoMki, manoyoga aura vacanayogake dvArA honevAle pariNamana kAlase unake upakramaNakAlakA antara alpa pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 163 // isa sUtrake artha-nizcayake samutpAdanArtha mithyAdRSTi Adi guNasthAnoMko Azraya karake eka samayakI prarUpaNA kI jAtI hai-unameMse pahale yogaparivartana, guNasthAnaparivartana maraNa aura vyAghAta, ina cAroMke dvArA mithyAtvaguNasthAnakA eka samaya prarUpaNa kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra hai-sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata athavA pramattasaMyata guNasthAnavartI koI eka jIva manoyogake sAtha vidyamAna thaa| 1 yogAnuvAdena vAGmAnasayogiSu mithyAdRSTayasa yatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatapramattApramatsayogakevalinA nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 ekajIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1.8. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 163. jogaddhAe asthi tti micchattaM gado / egasamayaM maNajogeNa saha micchattaM diTTha / vidiyasamae micchAdiTThI ceva, kiMtu vacijogI kAyajogI vA jAdo / evaM jogaparAvattIe paMcavihA eyasamayaparUvaNA kadA / kadhaM samayabhedo ? sAsaNAdiguNaTThANapacchAkadhatteNa / guNaparAvattIe egasamao cuccade / taM jahA- ekko micchAdiTThI vacijogeNa kAyajogeNa vA acchido / tassa vacijogaddhAsu kAyajogaddhAsu khINAsu maNajogo aagdo| maNajogeNa saha egasamaye micchattaM diTuM / vidiyasamae vi maNajogI ceva / kiMtu sammAmicchattaM vA asaMjameNa saha sammattaM vA saMjamAsaMjamaM vA apamattabhAveNa saMjamaM vA pddivnnnno| evaM guNaparAvattIe cauvvihA egasamayaparUvaNA kadA / kadhamettha samayabhedo ? paDivajjamANaguNameeNa / puvvillapaMcasu samaesu saMpahiladdhacadusamae pakkhitte Nava bhaMgA hoti (9) / ekko micchAdiTThI vacijogeNa kAyajogeNa vA acchido| tesiM khaeNa maNajogo aagdo| egasamayaM maNajogeNa saha micchattaM diTuM / vidiyasamae mado / jadi tirikkhesu vA maNu ............................. manoyogake kAlameM eka samaya avaziSTa rahane para vaha mithyAtvako prApta huaa| vahAM para eka samayamAtra manoyogake sAtha mithyAtva dikhAI diyaa| dvitIya samayameM bhI vaha jIva mithyAdRSTi hI rahA, kintu manoyogIse vaha vacanayogI athavA kAyayogI ho gyaa| isa prakAra yogaparivartanake sAtha pAMca prakArase eka samayakI prarUpaNA kI gii| zaMkA-yahAM para samayameM bheda kaise huA? samAdhAna-sAsAdanAdi guNasthAnoMko pIche karanese, arthAt unameM punaH vApisa Anese, samaya-bheda ho jAtA hai| __ aba guNasthAnaparivartanake dvArA eka samayakI prarUpaNA kahate haiN| vaha isa prakAra haikoI eka mithyAdRSTi jIva vacanayogase athavA kAyayogase vidyamAna thaa| usake vacanayoga athavA kAyayogakA kAla kSINa hone para manoyoga AgayA aura manoyogake sAtha eka samayameM mithyAtva dRSTigocara huaa| pazcAt dvitIya samayameM bhI vaha jIva yadyapi manoyogI hI hai, kintu samyagmithyAtvako, athavA asaMyamake sAtha samyaktvako, athavA saMyamAsaMyamako, athavA apramattabhAvake sAtha saMyamako prApta huaa| isa prakArase guNasthAnake parivartanadvArA cAra prakArase eka samayakI prarUpaNA kI gii| zaMkA-yahAM para samaya-bheda kaise huA ? samAdhAna-Age prApta honevAle guNasthAnake bhedase samayameM bheda huaa| pUrvokta yogaparivartanasambandhI pAMca samayoM meM sAmpratika labdha guNasthAnasambandhI cAra samayoMko prakSipta karane para nau (9) bhaMga ho jAte haiN| koI eka mithyAdRSTi jIva bacanayogase athavA kAyayogase vidyamAna thaa| punaH yogasambandhI kAlake kSaya ho jAne para usake manoyoga A gyaa| taba eka samaya manoyogake sAtha mithyAtva dikhAI diyA aura Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 163. ] kAlAnugame maNa- vacijogi kAla parUvarNa [ 411 sesu vA uppaNNo, to kammaiyakAyajogI orAliya missakAyajogI vA / adha deva Neraiesu jaha ubavaNNo to kammaiyakAyajogI veuvviyamissakAyajogI vA jAdo / evaM maraNeNa laddhaegabhaMge puvvillaNavabhaMgesu pakkhitte dasa bhaMgA hoMti ( 10 ) / vAghAdeNa ekko micchAdiTThI vacijogeNa kAyajogeNa vA acchido / tesiM vaci kAyajogANaM khaeNa tassa jogo Ago / egasamayaM maNajogeNa micchattaM diTThe / vidiyasamae vAghAdido kAyajogI jAdo / laddha egasamao / edaM puvvilladasabhaMgesu pakkhitte ekkArasa bhaMgA (11) / ettha uvavajjaMtI' gAhA guNa- jogaparAvatI vAghAdo maraNamidi hu cattAri / joge hoMti Na varaM pacchilladguNakA joge // 39 // edamhi guNaTThANe dijIvA imaM guNaTThANaM paDivajjaMti, Na paDivajjaMti tti NAdUNa guNapaDavaNNA vi imaM guNadvANaM gacchaMti, Na gacchaMti tti ciMtiya asaMjadasammAdiTThisaMjadAsaMjada - pamatta saMjANaM ca cauvvihA egasamayaparUvaNA parUvidavvA / evamappamattaMsaMjadANaM / Navari vAghAdeNa viNA tividhA egasamayaparUvaNA kAdavvA / kimahaM vAghAdo dUsare samaya meM marA | so yadi vaha tiryacoM meM yA manuSyoM meM utpanna huA to kArmaNakAyayogI, athavA audArika mizrakAyayogI ho gayA / athavA, yadi deva yA nArakiyoM meM utpanna huA to kArmaNakAyayogI athavA vaikriyikamizrakAyayogI ho gyaa| isa prakAra maraNase prApta eka bhaMgako pUrvokta nau bhaMgoM meM prakSipta karane para daza bhaMga ho jAte haiM (10) / aba vyAghAta se labdha honevAle eka bhaMgakI prarUpaNA karate haiM- koI eka mithyAdRSTi jIva vacanayogase athavA kAyayoga se vidyamAna thA / so una vacanayoga athavA kAyayogake kSaya ho jAne para usake manoyoga A gyaa| taba eka samaya manoyoga ke sAtha mithyAtva dRSTa huA aura dvitIya samaya meM vaha vyAghAtako prApta hotA huA kAyayogI ho gayA / isa prakArase eka samaya labdha huA / pUrvokta daza bhaMgoM meM isa eka bhaMgake prakSipta karane para gyAraha bhaMga hote haiM (11) / isa viSaya meM upayukta gAthA isa prakAra hai guNasthAna parivartana, yogaparivartana, vyAghAta aura maraNa, ye cAroM bAteM yogoM meM arthAt tInoM yogoM ke hone para hotI haiM / kintu sayogikevalI ke pichale do, arthAt maraNa aura vyAghAta, tathA guNasthAnaparivartana nahIM hote haiM // 39 // isa vivakSita guNasthAnameM vidyamAna jIva isa avivakSita guNasthAnako prApta hote haiM, yA nahIM, aisA jAna karake, guNasthAnoMko prApta jIva bhI isa vivakSita guNasthAnako jAte haiM, athavA nahIM, aisA cintavana karake asaMyata samyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura pramattasaMyatoMkI cAra prakAra se eka samayakI prarUpaNA karanA cAhie / isI prakAra se apramattasaMyatoMkI bhI prarUpaNA hotI hai, kintu vizeSa bAta yaha hai ki unake vyAghAta ke vinA tIna prakAra se eka samayakI prarUpaNA karanA cAhie / 1 A-pratau ' uvaujjetI ' ka-pratau ' uvavajrjjatI ' iti pAThaH / Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 164. Natthi ? appamAda-vAghAdANaM sahaaNavaTThANalakkhaNavirohA / sajogikevalissa egasamayaparUvaNA kIrade / taM jadhA-ekko khINakasAo maNajogeNa acchido maNajogaddhAe ego samao atthi tti sajogI jAdo / egasamayaM maNajogeNa divo sajogikevalI vidiyasamae vacijogI vA jAdo / evaM cadusu maNajogesu paMcasu vacijogesu puvyuttaguNaTThANANaM egasamayaparUvaNA kAdavvA / ukkasseNa aMtomuhattaM // 164 // taM jadhA- micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsajado pamattasaMjado ( appamattasaMjado) sajogikevalI vA aNappidajoge dvido addhAkkhaeNa appidajogaM gado / tattha tappAoggukkassamatomuhuttamacchiya aNappidajogaM gado / sAsaNasammAdiTThI oghaM / / 165 / / zaMkA-apramattasaMyatake vyAghAta kisa lie nahIM hai ? samAdhAna-kyoMki, apramAda aura vyAghAta, ina donoMkA sahAnavasthAnalakSaNa birodha hai| __ aba sayogikevalIke eka samayakI prarUpaNA kI jAtI hai| vaha isa prakAra haieka kSINakaSAyavItarAgachadmastha jIva manoyogake sAtha vidyamAna thaa| jaba manoyogake kAla meM eka samaya avaziSTa rahA, taba vaha sayogikevalI ho gayA aura eka samaya manoyogake sAtha dRSTigocara huaa| vaha sayogikevalI dvitIya samayameM vacanayogI ho gyaa| isa prakArase cAroM manoyogoM meM aura pAMcoM vacanayogoM meM pUrvokta guNasthAnoMkI eka samayasambandhI prarUpaNA karanA caahie| ukta pAMcoM manoyogI tathA pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata aura sayogikevalIkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 164 // jaise- avivakSita yogameM vidyamAna mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, (apramattasaMyata) aura sayogikevalI usa yogasambandhI kAlake kSaya ho jAnese vivakSita yogako prApta hue| vahAM para tatprAyogya utkRSTa antarmuhUrtakAla taka raha karake punaH avivakSita yogako cale gye| __ pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA kAla oSake samAna hai // 165 // 1 utkarSeNAntarmuhartaH / sa. si. 1, 8. 2 sAsAdamasamyagdRSTeH sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 167. ] kAlANugame maNa-vacijogikAlaparUvaNaM [113 ___ kudo ? NANAjIva paDucca jahaNNaNa ego samao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo; egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa cha AvaliyAo; iccedehi paMcamaNa-vacijogasAsaNANaM oghasAsaNehiMto bhedAbhAvA / ettha vi joga-guNaparAvatti-maraNavAghAdehi samayAviroheNa egasamayaparUvaNA kAyayA / sammAmicchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 166 // udAharaNaM- sataha jaNA bahugA vA micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsajadA pamattasaMjadA vA appidamaNa-vacijogesu dvidA appidajogaddhAe egasamao atthi tti sammAmicchattaM gadA / egasamayamappidajogeNa saha diTThA, vidiyasamae savye aNappidajogaM gadA / evaM maraNeNa viNA joga-guNaparAvatti-vAghAdehi egasamayaparUvaNA ciMtiya vttvyaa| ukasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo // 167 // kudo ? appidajogeNa sahidasammAmicchAdiTThINaM pavAhassa acchiNNarUvassa palidovamassa asNkhejjdibhaagaayaamssuvlNbhaa| kyoMki, nAnA jIvoM kI apekSA jaghanyase eka samaya, utkarSase palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga, eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase chaha AvaliyAM, isa rUpase pAMco manoyogI aura pAMcoM vacanayogI sAsAdanasamyagdRSTiyoMke kAlakA oghasambandhI sAsAdanoMke kAlase koI bheda nahIM hai| yahAM para bhI yogaparAvartana, guNasthAnaparAvartana, maraNa aura vyAghAtake dvArA Agamake avirodhase eka samayakI prarUpaNA karanA caahie| pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI samyagmithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA eka samaya hote haiM // 166 // udAharaNa-vivakSita manoyoga athavA vacanayogameM sthita sAta ATha jana, athavA bahutase mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata athavA pramattasaMyata jIva usa vivakSita yogake kAlameM eka samaya avaziSTa raha jAne para samyagmithyAtvako prApta hue aura eka samayamAtra vivakSita yogake sAtha dRSTigocara hue| dvitIya samayameM sabhIke sabhI avivakSita yogako cale gye| isI prakAra maraNake vinA zeSa yogaparAvartana, guNasthAnaparAvartana aura vyAghAta, ina tInoMkI apekSA eka samayakI prarUpaNA ciMtana karake karanA cAhie / ___ samyagmithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga hai // 16 // kyoMki, vivakSita yogase sahita samyagmithyAdRSTi jIvoMkA avicchinnarUpa pravAha palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga lambe kAla taka pAyA jAtA hai| 1 samyagmipyAdRSTe nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, .. 2 utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,.. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414] chakkhaMDAgame jIvahANaM [ 1, 5, 168. egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 168 // ettha vi maraNeNa viNA guNa-jogaparAvatti-vAghAde assidUNa egasamayaparUvaNA jANiya vattavvA / ukkasseNa aMtomuhattaM // 169 // udAharaNaM-ekko sammAmicchAdiTThI aNappidajoge dvido appidajogaM paDivaNNo / tattha tappAoggukkassamaMtomuhuttamacchiya aNappidajogaM gado / laddhamaMtomuhuttaM / caduNhamuvasamA caduNhaM khavagA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 170 // uvasAmagANaM vAghAdeNa viNA joga-guNaparAvatti-maraNehi NANAjIve assidga egasamayaparUvaNA kAdavyA / khavagANaM maraNa-vAghAdehi viNA joga-guNaparAvattIo do ceva assidUNa egasamayaparUvaNA parUvedavyA / eka jIvakI apekSA ukta samyagmithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 168 // yahAM para bhI maraNake vinA guNasthAnaparAvartana, yogaparAvartana aura vyAghAta, ina tInoMkA Azraya karake eka samayakI prarUpaNA jAna karake kahanA caahie| eka jIvakI apekSA ukta samyagmithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 169 // udAharaNa-avivakSita yogameM vidyamAna koI eka samyagmithyAdRSTi jIva vivakSita yogako prApta huaa| vahAM para apane yogake prAyogya utkRSTa antarmuhUrta kAla taka raha karake avivakSita yogako calA gyaa| isa prakArase eka antarmuhUrta kAla prApta ho gyaa| pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI cAroM upazAmaka aura kSapaka kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 170 // upazAmaka jIvoMke vyAghAtake vinA yogaparivartana, guNasthAnaparivartana aura maraNake dvArA nAnA jIvoMkA Azraya karake eka samayakI prarUpaNA karanA caahie| kSapaka jIvoMkI maraNa aura vyAghAtake vinA yogaparivartana aura guNasthAnaparivartana, ina donoMkA Azraya lekara hI eka samayakI prarUpaNA kahanA caahie| 1 eka jIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / sa, si. 1, 8. 2 utkrssennaantrmuhuurtH| sa. si. 1, 8. 3 caturNAmupazamakAnAM kSapakANAM ca nAnAjIvApekSayA ekajIvApezcayA ca jaghanyenaikaH smyH| sa.si.1, Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 174.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [115. ukkasseNa aMtomuhattaM // 171 // taM jadhA-cattAri uvasAmagA cattAri khavagA ca aNappidajoge dvidA addhAkkha. eNa appidajogaM gdaa| tattha aMtomuhuttamacchiya puNo vi aNappidajogaM paDivaNNA / laddhamaMtomuhuttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 172 // ettha egasamayaparUvaNA khavaguvasAmagANaM dohi tIhi payArehi jANiya vattavyA / ukasseNa aMtomuhuttaM // 173 // ettha aMtomuhuttaparUvaNA jANiya vattavvA / ettha egasamayaviyappaparUvaNa8 gAhA ekkArasa cha satta ya ekkArasa dasa ya Nava ya aDhe vA / ___ paNa paMca paMca tiNNi ya du du du du ego ya samayagaNA // 41 // 11, 6, 7, 11, 10, 9, 8, 5, 5, 5, 3, 2, 2, 2, 2, 1 / kAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 174 // ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 171 // vaha isa prakAra hai-avivakSita yogameM sthita cAroM upazAmaka aura kSapaka jIva usa yogake kAlakSayase vivakSita yogako prApta hue| vahAM para antarmuhUrta taka raha karake punarapi avivakSita yogako prApta ho gae / isa prakArase antarmuhUrta kAla prApta ho gyaa| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 172 / / yahAM para eka samayakI prarUpaNA kSapakoMke yogaparAvartana aura guNasthAnaparAvartanakI apekSA do prakArase aura upazAmakoMkI vyAghAtake vinA zeSa tIna prakAroMse jAna karake kahanA caahie| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 173 // yahAM antarmuhUrtakI prarUpaNA jAna karake kahanA caahie| yahAM para eka samayasambandhI vikalpoMke prarUpaNa karane ke lie yaha gAthA hai mithyAdRSTayAdi guNasthAnoMmeM kramazaH gyAraha, chaha, sAta, gyAraha, daza, nau, ATha, pAMca, pAMca, pAMca, tIna, do, do, do, do aura eka, itane eka samayasambandhI prarUpaNAke vikalpa hote haiM / 11, 6, 7, 11, 10, 9, 8, 5, 5, 5, 3, 2, 2, 2, 2, 1 // 40 // kAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 174 // 1 utkrssennaantrmuhuurtH| sa. si. 1, 8. 2 kAyayogiSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 175. kudo ? savbaddhAsu kAyajogimicchAdiTThINaM virahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM // 175 // taM jadhA- ego sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsaMjado pamattasaMjado vA kAyajogaddhAe acchido / tisse egasamayAvasese micchAdiTThI jAdo / kAyajogeNa egasamayaM micchattaM diTuM / vidiyasamae aNNajogaM gado / adhavA maNavacijogesu acchidassa micchAdihissa tesimaddhAkkhaeNa kAyajogo Agado / egasamayaM kAyajogeNa saha micchattaM diTuM / vidiyasamae sammAmicchattaM vA asaMjameNa saha sammattaM vA saMjamAsaMjamaM appamattabhAveNa saMjamaM vA pddivnnnno| laddho egsmo| ettha maraNa-vAghAdehi egasamaoM Natthi / kudo ? mude vAghAdide vi kAyajogaM mottUNa aNNajogAbhAvA / ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjA poggalapariya, // 176 // taM jadhA--ego micchAdiTThI maNa-vacijogesu acchido addhAkhaeNa kAyajogI kyoMki, sabhI kAloMmeM kAyayogI mithyAdRSTi jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA kAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 175 // jaise-eka sAsAdanasamyagdRSTi, athavA samyagmithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata jIva kAyayogake kAlameM vidyamAna thaa| usa yogake kAla meM eka samaya avazeSa rahane para vaha mithyAdRSTi ho gayA / taba kAyayogake sAtha eka samaya mithyAtva dRSTigocara huaa| punaH dvitIya samayameM vaha anya yogako calA gyaa| athavA, manoyoga aura vacanayogameM vidyamAna mithyAdRSTi jIvake una yogoMke kAlakSayase kAyayoga A gyaa| taba eka samaya kAyayogake sAtha mithyAtva dRSTigocara huaa| punaH dvitIya samayameM samyagmithyAtvako, athavA asaMyamake sAtha samyaktvako, athavA saMyamAsaMyamako, athavA apramattabhAvake sAtha saMyamako prApta huaa| isa prakAra eka samaya labdha ho gyaa| yahAM para maraNa athavA vyAghAtakI apekSA eka samaya nahIM hai, kyoMki, maraNa hone para athavA vyAghAta hone para bhI kAyayAgakA chAr3akara anya yAgakA abhAva hai| ____eka jIvakI apekSA kAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla anantakAlAtmaka asaMkhyAta pudgalaparivartana hai // 176 // jaise-- manoyoga athavA vacanayogameM vidyamAna eka mithyAdRSTi jIva, usa yogake 1 eka jIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, 8. 2 pratiSu * sagasamao' iti paatthH| 3 utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudgalaparivartAH / sa. si. 1, 8. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 178.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [415 jAdo, savvukassamaMtomuttamacchidaNa eiMdiesu uppaNNo / tattha aNaMtakAlamasaMkhejjapoggalapariyaTTU kAyajogeNa saha pariyaTTidUNa AvaliyAe asaMkhejadibhAgamettapoggalapariyaDesuppaNNesu tasesu AgaMtUNa savvukkassamaMtomuhuttamacchiya vacijogI jAdo / laddho kAyajogassa ukksskaalo| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva sajogikevali tti maNajogibhaMgo // 177 // edaM suttaM sugama, maNajoge Niruddhe pavaMceNa parUvidattAdo / Navari maraNa-vAghAdA sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThINaM Natthi / sAsaNasammAdihi-saMjadAsajada-pamattasaMjadANaM vAghAdeNa egasamao Natthi, maraNeNa puNa asthi / orAliyakAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 178 // kudo ? orAliyakAyajogimicchAdiTThisaMtANassa savvaddhAsu vocchedAbhAvA / kAlakSaya ho jAnese kAyayogI ho gyaa| vahAM para sarvotkRSTa antarmuhUrtakAla taka raha karake ekendriyoM meM utpanna huaa| vahAM para anantakAlapramANa asaMkhyAta pudgalaparivartana kAyayogake sAtha parivartana karake AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra pudgalaparivartanoMke zeSa rahane para prasajIvoM meM Akara aura sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla raha karake vacanayogI ho gyaa| isa prakArase kAyayogakA utkRSTa kAla prApta huaa| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna taka kAyayogiyoMkA kAla manoyogiyoMke kAlake samAna hai // 177 // yaha sUtra sugama hai, kyoMki, manoyogake niruddha karanepara pahale prapaMcase (vistArase) / prarUpaNa kiyA jA cukA hai| vizeSa bAta yaha hai ki kAyayogI samyagmithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTiyoMke maraNa aura vyAghAta nahIM hote haiN| tathA kAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura pramattasaMyatoMke vyAghAtakI apekSA eka samaya nahIM hotA hai, kintu maraNakI apekSA eka samaya hotA hai| __ audArikakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 178 // - kyoMki, audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkI paramparAke sabhI kAloMmeM vicchedakA abhAva hai| Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 5, 179. egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 179 // ettha maraNa-guNa-jogaparAvattIhi egasamayo parUvedavyo / vAghAdeNa egasamao Na labbhadi, tassa kAyajogAviNAbhAvittAdo / ukkasseNa vAvIsaM vAsasahassANi desUNANi // 180 // taM jadhA- ego tirikkho maNusso devo vA vAvIsasahassavAsAudvidiesu eidiesu uvvnnnno| savvajahaNNeNa aMtomuhuttakAleNa pajjattiM gdo| orAliyaapajjattakAleNUNavAvIsavAsasahassANi orAliyakAyajogeNa acchiya aNNajogaM gado / evaM desUNavAvIsavAsasahassANi jAdANi / adhavA devo Na uppAdedavyo, tassa jhnnnnapjttkaalaannuvlNbhaa| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva sajogikevali tti maNajogibhaMgo // 181 // edassa suttassa attho sugamo, puvvaM parUvidattAdo / Navari vAghAdeNa ettha egasamayaparUvaNA parUvedavvA / eka jIvakI apekSA audArikakAyayogI mithyAdRSTiyoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 179 // yahAM para maraNa, guNasthAnaparAvartana aura yogaparAvartanakI apekSA eka samayakI prarUpaNA karanI cAhie | kintu yahAM para vyAghAtakI apekSA eka samaya nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, vaha kAyayogakA avinAbhAvI hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla kucha kama bAIsa hajAra varSa hai // 180 // jaise-eka tiryaMca, manuSya, athavA deva, bAIsa hajAra varSakI AyusthitivAle ekendriyoM meM utpanna huaa| sarvajaghanya antarmuhUrtakAlase paryAptapaneko prApta huaa| punaH isa audArikazarIrake aparyAptakAlase kama bAIsa hajAra varSa audArikakAyayogake sAtha raha karake punaH anya yogako prApta huaa| isa prakArase kucha kama bAIsa hajAra varSa ho jAte haiN| athavA, yahAM para deva nahIM utpanna karAnA cAhie, kyoMki, devoMse Akara ekendriyoM meM utpanna honevAle jIvake jaghanya aparyAptakAla nahIM pAyA jAtA hai| sAsAdanasamyagdRSTi se lekara sayogikevalI guNasthAna taka audArikakAyayogiyoMkA kAla manoyogiyoMke kAlake samAna hai // 181 // isa sUtrakA artha sugama hai, kyoMki, pUrvameM kahA jA cukA hai| vizeSa bAta yaha hai ki yahAM para vyAghAtakI apekSA eka samayakI prarUpaNA karanA cAhie / Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 184.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [ 119 orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 182 // kudo ? orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTThisaMtANavocchedassa savvaddhAsu amaavaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM tisamajaNaM // 183 // taM jahA- ego eiMdio muhumavAukAiesu adhologate TThiesu khuddAbhavaggahaNAudvidiesu tiNNi viggahe kAUNa uvavaNNo / tattha tisamaUNakhuddAbhavaggahaNamapajjatto hodaNa jIviya mado, viggahaM kAdaNa kammaiyakAyajogI jAdo / evaM tisamaUNakhuddAbhavaggahaNamorAliyamissajahaNNakAlo jAdo / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 184 // taM jadhA- apaJjattaesu uvavajjiya saMkhejjANi bhavaggahaNANi tattha pariyaDiya puNo pajattaesu uvavajjiya orAliyakAyajogI jAdo / edAo saMkhejjabhavaggahaNaddhAo milidAo vi muhuttassaMto ceva hoti / audArikamizrakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ! nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 182 // kyoMki, audArikamizrakAyayogiyoM meM mithyAdRSTiyoMkI paramparAke vicchedakA sarvakAloM meM abhAva hai| eka jIvakI apekSA audArikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 183 // jaise- ekendriya jIva adholokake antameM sthita aura kSudrabhavagrahaNapramANa Ayu. sthitivAle sUkSmavAyukAyikoMmeM tIna vigraha karake utpanna huaa| vahAM para tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNakAla taka labdhyaparyApta ho, jIvita raha kara marA / punaH vigraha karake kArmaNakAyayogI ho gyaa| isa prakArase tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNapramANa audArikamizrakAya. yogakA jaghanya kAla siddha huaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 184 // jaise- koI eka jIva labdhyaparyAptakoMmeM utpanna hokara saMkhyAta bhavagrahaNapramANa unameM parivartana karake punaH paryAptakoMmeM utpanna hokara audArikakAyayogI ho gyaa| ina saba saMNyAta bhavoMke grahaNa karanekA kAla mila karake bhI muhUrtake antargata hI rahatA hai, adhika mahIM hotA hai| Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] chaikkhaMDAgame jIvahANaM 1, 5, 185. sAsaNasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 185 // taM jadhA- sattaTTha jaNA bahuA vA sAsaNA sagaddhAe egasamao atthi ti orA. liyamissakAyajogiNo jAdA / egasamayamacchidUNa vidiyasamae micchattaM gadA / laddho orAliyamisseNa saasnnaannmegsmo| ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo // 186 // taM jadhA- sattaTTha jaNA bahuA vA sAsaNA orAliyamissakAyajogiNo jAdA / sAsaNaguNeNa aMtomuhuttamacchiya te micchattaM gadA / tassamae ceya aNNe sAsaNA orAliyamissakAyajogiNo jAdA / evameka-do-tiNi Adi kAdUNa jAva ukasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettavAraM sAsaNA orAliyamissakAyajogaM paDivajjAvedavvA / tado NiyamA aMtaraM hodi / evamesa kAlo melAvido palidovamassa asaMkhejjadibhAgo hodi / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao // 187 // audArikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 185 // jaise-sAta ATha jana, athavA bahutase sAsAdanasamyagdRSTi jIva, apane yogake kAlameM eka samaya avazeSa rahane para audArikamizrakAyayogI ho gye| usameM eka samaya raha karake dvitIya samayameM mithyAtvako prApta hue / isa prakArase audArikamizrakAyayogake sAtha sAsAdanasamyagdRSTiyoMkA eka samaya labdha huaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai // 186 // jaise- sAta ATha jana, athavA bahutase sAsAdanasamyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayogI hue| sAsAdanaguNasthAnake sAtha antarmuhUrta kAla raha karake pIche ve mithyAtvako prApta hue / usI samaya meM hI anya dUsare sAsAdanasamyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayogI hue / isa prakArase eka, do, tInako Adi karake utkarSase palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra vAra sAsAdanasamyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayogako prApta karAnA cAhie / isake pazcAt niyamase antara ho jAtA hai| isa prakArase yaha saba milAyA gayA kAla pasyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotA hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 187 // Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 190.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [121 taM jadhA- eko sAsaNo sagaddhAe egasamao atthi tti orAliyamissakAyajogI jAdo / vidiyasamae micchattaM gado / laddho egasamao / ukkasseNa cha AvaliyAo samaUNAo // 188 // taM jadhA- devo vA Neraio vA uvasamasammAdiTThI uvasamasammattaddhAe cha AvaliyAo atthi tti sAsaNaM gado / egasamayamacchiya kAlaM kariya tirikkha-maNussesu ujugadIe uvavajjiya orAliyamissakAyajogI jAdo / samaUNa-cha-AvaliyAo acchiya micchattaM gdo| ___ asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM // 189 // taM jadhA- sattaTTa jaNA bahugA vA asaMjadasammAdidviNo NeraiyA orAliyamissakAyajogiNo jAdA / savvalahuM pajjattiM gadA, bahusAgarovamANi puvvaM dukkheNa saha dvidttaado| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 190 // ..................... jaise- eka sAsAdanasamyagdRSTi jIva apane kAlameM eka samaya avaziSTa rahane para audArikamizrakAyayogI ho gayA aura dvitIya samayameM mithyAtvako prApta huaa| isa prakAra eka samaya prApta ho gyaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla eka samaya kama chaha AvalIpramANa hai // 188 // jaise- koI eka deva athavA nArakI upazamasamyagdRSTi jIva, upazamasamyaktvake kAlameM chaha AvalI kAlake zeSa rahane para sAsAdanaguNasthAnako prApta huaa| vahAM para eka samaya raha karake maraNa kara tiryaMca aura manuSyoMmeM Rjagatise utpanna hokara audArikamizra payogI ho gyaa| vahAM para eka samaya kama chaha AvalI taka raha karake mithyAtvako prApta huaa| audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antamuhUte kAla taka hote haiM // 189 // jaise-sAta ATha jana. athavA bahatase asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIva audArikamizrakAyayogI hue / aura bahutase sAgaropama kAla taka pahale duHkhoMke sAtha rahe hue honese sarvalaghu kAlase paryAptiyoM ko prApta hue| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 190 // Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 191. - taM jadhA- deva-NeraiyA maNussA sattaTTha jaNA bahuA vA sammAdiTThiNo orAliyamissakAyajogiNo jAdA / te pajjattiM gadA / tassamae ceva aNNe asaMjadasammAdiTTiNo orAliyamissakAyajogiNo jAdA / evameka-do-tiNNi jAvukkasseNa saMkhejjavArA tti / edAhi saMkhejjasalAgAhi egamapajjattaddhaM guNide egamuhuttassa aMto ceva jeNa hodi, teNa aMtomuhuttamidi vuttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 191 // taM jadhA-eko sammAdiTThI vAvIsa sAgarovamANi dukkhekkaraso hodUNa jIvido / chaTThIdo uvvaTTiya maNusesu uppaNNo / viggahagadIe tassa sammattamAhappeNa uvavajidapuNNapoggalassa orAliyaNAmakammodaeNa suaMdha-surasa-suvaNNa-suhapAsaparamANupoggalabahulA AgacchaMti', tassa jogbhuttdNsnnaado| edassa jahaNiyA orAliyamissakAyajogassa addhA hodi| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 192 // jaise-deva, nArakI, athavA manuSya sAta ATha jana, athavA bahutase samyagdRSTi jIva, audArikamizrakAyayogI hue| ve saba paryAptapaneko prApta hue| usI samayameM hI anya asaMyatasamyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayogI hue / isa prakAra eka, do, tIna ityAdi kramase utkRSTa saMkhyAtavAra taka anya anya asaMyatasamyagdRSTi jIva mizrakAyayogI hote gye| ina saMkhyAta zalAkAoMse eka aparyAptakAlako guNita karane para vaha saba kAla cUMki eka muhUrtake antargata hI hotA hai, isalie sUtrakArane antarmuhUrta kAla kahA hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 191 // jaise- chaThI pRthivIkA koI eka samyagdRSTi nArakI bAIsa sAgara taka dukhoMse eka rasa arthAt atyanta pIr3ita hokara jItA rhaa| punaH chaThI pRthivIse nikalakara manuSyoM meM utpanna huaa| vigrahagatimeM, samyaktvake mAhAtmyase udayameM Aye haiM puNyaprakRtike pudgalaparamANu jisake aise usa jIvake audArikanAmakarmake udayase sugandhita, surasa, suvarNa aura zubha sparzavAle pudgalaparamANu bahulatAse Ate haiM, kyoMki, usa samaya usake yogakI bahulatA dekhI AtI hai| aise jIvake audArikamizrakAyayogakA jaghanya kAla hotA hai| eka jIvakI apekSA audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTiyoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 192 // 1 A pratau 'bahu Agacchati ' iti pATha / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 193.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [123 edaM kassa hodi ? savvaTThasiddhivimANavAsiyadevassa tettIsa sAgarovamANi suhalAliyassa pamuTThadukkhassa mANusagabbhe gRha-muttaMta-pitta-kharisa-vasa-seMbha-lohi-sukkAmATThide aiduggaMdhe dUrase duvvaNNe duppAse camArakuMDopame uppaNNassa, tattha maMdo jogo hodi tti AiriyaparaMparAgaduvadesA / maMdajogeNa thove poggale geNhaMtassa orAliyamissaddhA dIhA hodi tti uttaM hodi / adhavA jogo ettha mahallo ceva hodu, jogavaseNa bahuA poggalA AgacchaMtu, to vi edassa dIhA apajjattaddhA hodi, vilisAe dUsiyassa lahuM pajjattisamANaNe' asaamtthiyaado| sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahapaNeNa egasamayaM // 193 // eso egasamao kassa hodi ? sattaTThajaNANaM daMDAdo kavADaM gaMtUNa tattha egasamayamacchiya rujagaM gadANaM, rujagAdo kavADaM gaMtUNa egasamayamacchiya daMDaM gadakevalINaM vA / zaMkA-yaha utkRSTa kAla kisa vike hotA hai ? samAdhAna-tetIsa sAgaropamakAla taka sukhase lAlita pAlita hue tathA duHkhoMse rahita sarvArthasiddhivimAnavAsI devake viSTA, mUtra, AMtaDI, pitta, kharisa (kapha) carvI, nAsikAmala, lohU zukra aura Amase vyApta, ati durgandhita, kutsitarasa, durvarNa aura duSTa sparzavAle camArake kuMDake sadRza manuSyake garbha meM utpanna hue jIvake audArikamizrakAyayogakA utkRSTa kAla hotA hai, kyoMki, usake vigrahagatimeM tathA usake pazcAt bhI maMdayoga hotA hai, isa prakArakA AcAryaparamparAgata upadeza hai| maMdayogase alpa pudgaloMko grahaNa karanevAle jIvake audArikamizrakAyayogakA kAla dIrgha hotA hai, yaha artha kahA gayA hai| athavA, yahAM para cAhe yogakAla bar3A hI rahA Ave, aura yogake vazase pudgala bhI bahutase Ate raheM, to bhI ukta prakArake jIvake aparyAptakAla bar3A hI hotA hai, kyoMki, vilAsase kSita jIvake zIghratApUrvaka paryAptiyoMke sampUrNa karanemeM asAmarthya hai| audArikamizrakAyayogI sayogikevalI kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 193 // zaMkA-yaha eka samaya kisake hotA hai ? samAdhAna-daMDasamuddhAtase kapATasamuddhAtako prApta hokara aura vahAM eka samaya raha kara pratarasamuddhAtako prApta hue sAta ATha kevaliyoMke yaha eka samaya hotA hai| athavA, rucakasamuddhAtase kapATasamuddhAtako prApta hokara aura eka samaya raha karake daMDasamuddhAtako prApta honevAle kevaliyoMke yaha eka samaya hotA hai| 1 A patau pajjatti samANo' iti paatthH| Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 194. ukkasseNa saMkhejjasamayaM // 194 // ede saMkhejasamayA kamhi hoMti ? kavADe caDaNa-oyaraNakiriyAvAvadadaMDa-padarapajjAyapariNadasaMkhejjakevalIhi saMkhejjasamayapaMtIe dvidehi adhiuttehi / egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa egasamao // 195 // eso kamhi hodi ? kavADagadakevalimhi caDaNodaraNakiriyAvAvadadaMDa-padarapajjayapariNadakevalIhito Agadamhi / bahuA samayA kiNNa hoMti ? Na, kavADamhi egasamayaM mottUNa bahusamayamacchaNAbhAvA / kadhamekkasseva jahaNNukkassavavaeso ? Na esa doso, kaNiTTho vi jeTTho vi eso ceva mama putto tti loge vvhaaruvlNbhaa| audArikamizrakAyayogI sayogikevalI jinoMkA utkRSTa kAla saMkhyAta samaya hai // 194 // zaMkA-ye saMkhyAta samaya kisameM hote haiM ? samAdhAna-kapATasamuddhAtakI ArohaNa aura avataraNarUpa kriyAmeM lage hue kramazaH daMDasamuddhAta aura pratarasamuddhAtarUpa paryAyase pariNata saMkhyAta samayoMkI paMkti meM sthita, aise saMkhyAta kevaliyoMke dvArA adhikRta avasthAmeM ukta saMkhyAta samaya pAye jAte haiN| eka jIvakI apekSA audArikamizrakAyayogI sayogikevalI jinoMkA jaghanya aura utkRSTa kAla eka samaya hai // 195 // zaMkA-yaha eka samaya kahAM para hotA hai ? samAdhAna- ArohaNa aura avataraNarUpa kriyAmeM vyApRta, aise daMDasamuddhAta aura pratarasamuddhAtarUpa paryAyase kramazaH pariNata ho ukta samuddhAta kevalI avasthAse Aye hue kapATasamuddhAtagata kevalIke yaha eka samaya pAyA jAtA hai| zaMkA-ukta prakArake jIvoMke bahuta samaya kyoM nahIM pAye jAte haiM ? samAdhAna nahIM, kyoMki, kapATasamuddhAtameM eka samayako chor3akara bahuta samaya taka rahanekA abhAva hai| zaMkA-to phira eka hI samayake jaghanya aura utkRSTakA vyapadeza kaise kiyA ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM, kyoMki, kaniSTha bhI aura jyeSTha bhI 'yahI hamArA putra hai' isa prakArakA lokameM vyavahAra pAyA jAtA hai, isalie ekameM bhI jaghanya aura utkRSTakA vyapadeza ho sakatA hai| Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 125 1, 5, 198.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM veubviyakAyajogIsu micchAdiTTI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 196 // kudo ? savvaddhAsu veuniyakAyajogimicchAdiTThi-asaMjadasammAdivisaMtANavocchedAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao // 197 // taM jadhA- ego micchAdiTThI maNa-vacijogesu acchido addhAkhaeNa veuviyakAyajogI jAdo / egasamayaM veubdhiyakAyajogeNa dittttho| vidiyasamae mado aNNajogaM gado / maraNeNa viNA sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTTI vA jAdo / adhavA sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI vA veubbiyakAyajogaddhAe ego samao atthi tti micchAdiTThI jAdo / vidiyasamae aNNajogaM gdo| vAghAdeNa egasamao Natthi, NiruddhakAyajogAdo / evamasaMjadasammAdihissa vi egasamayaparUvaNA tIhi payArehi kaayvyaa| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 198 // vaikriyikakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 196 // kyoMki, sabhI kAloMmeM vaikriyikakAyayogavAle mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkI paramparAke vicchedakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 197 // jaise-- koI eka mithyAdRSTi jIva, manoyoga athavA vacanayogameM vidyamAna thaa| vaha usa yogake kAlake kSaya ho jAnese vaikriyikakAyayogI ho gyaa| taba vaha eka samaya vaikriyikakAyayogake sAtha dRSTigocara huA! dvitIya samayameM marA aura anya yogako prApta ho gayA / athavA, maraNake vinA samyagmithyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi ho gyaa| athavA, sAsAdanasamyagdRSTi yA samyagmithyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi koI jIva, vaikriyikakAyayogake kAla meM eka samaya avazeSa rahane para, mithyA dRSTi ho gayA aura dvitIya samayameM anya yogako prApta huaa| isa prakArase eka samaya labdha hotA hai| yahAM para vyAghAtakI apekSA eka samaya nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, kAyayogakI apekSA kathana ho rahA hai| (vyAghAta to mana yA vacanayogameM pAyA jAtA hai|) isI prakAra asaMyatasamyagdRSTi jIvake bhI eka samayakI prarUpaNA tIna prakArase karanA caahie| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 19 // Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM taM jadhA- micchAdiTThi-asaMjadasammAdiviNo devA jeraiyA vA maNa-vacijogesu dvidA kAyajogiNo jAdA / savvukkassamatomuhuttamacchiya aNNajogiNo jAdA / laddhamaMtomuhuttaM / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 199 // NANAjIvaM paDDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa cha AvaliyAo, iccedehi oghasAsaNAdo bhedAbhAvA / sammAmicchAdiTThINaM maNajogibhaMgo // 200 // NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa eyasamao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNeNa ego samao, ukkasseNa aMtomuhuttamiceeNa maNajogisammAmicchAdiTThIhiMto veuvviyakAyajogisammAmicchAdiTThINaM visesAbhAvA / veunviyamissakAyajogIsu micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 201 / / jaise- manoyoga yA vacanayogameM sthita mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi koI deva athavA nArakI jIva vaikriyikakAyayogI hue aura usameM sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla raha karake anya yogavAle ho gaye / isa prakArase utkRSTa kAlarUpa antarmuhUrta prApta ho gyaa| vaikriyikakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai||199|| nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya, utkarSase palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga, tathA eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase chaha AvalI, isa rUpase oghavarNita sAsAdanaguNasthAnake kAlase isameM koI bheda nahIM hai| vaikriyikakAyayogI samyagmithyAdRSTi jIvoMkA kAla manoyogiyoMke samAna hai // 20 // nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla eka samaya, tathA utkRSTa kAla palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga hai| eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase antarmuhUrta hai| isa prakArase manoyogI samyagmithyAdRSTi jIvoMse vaikriyikakAyayogI samyagmithyAdRSTiyoMke kAla meM koI vizeSatA nahIM hai| __ vaikriyikamizrakAyayogI jIvoM meM mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta kAla taka hote haiM // 201 // Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 202.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [127 ettha tAva micchAdihissa jahaNNakAlo vuccade- sattaTTha jaNA bahuA vA davvaliMgiNo uvarimagevajjesu uvavaNNA savvalahumaMtomuhutteNa pajjattiM gdaa| saMpahi sammAdiTThINaM vuccadesaMkhejjA saMjadA sabaTThadevesu do viggahaM kAdUNa pajjattiM gadA / kimaTuM do viggahe karAvidA ? bahapoggalaggahaNaTuM / taM pi kimahU~ ? thovakAleNa pjjttismaannhuuN| micchAdihI do viggahe kiNNa karAvido ? Na, tattha vi paDisehAbhAvA / ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo // 202 // sattaTTha jaNA ukkasseNa asaMkhejjase DhimettA vA micchAdiviNo deva-gairaiesu uvavanjiya veuvviyamissakAyajogiNo jAdA, aMtomuhutteNa pajjattiM gadA / tassamae ceva aNNe micchAdiviNo veubdhiyamissakAyajogiNo jAdA / evamekka-do-tiNNi ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettAo salAgAoM labbhaMti / edAhi veubdhiyamissaddhaM yahAM para pahale mithyASTikA jaghanya kAla kahate hai- sAta ATha jana, athavA bahutase dravyaliMgI jIva uparima aveyakoMmeM utpanna hue aura sarvalaghu antarmuhUrtakAlase paryAptakapaneko prApta hue| aba samyagdRSTikA jaghanya kAla kahate haiM- saMkhyAta saMyata do vigraha karake sarvArthasiddhivimAnavAsI devoM meM paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta hue| zaMkA-do vigraha kisa lie karAye gaye haiM ? samAdhAna-bahutasI pudgalavargaNAoM ke grahaNa karaneke lie do vigraha karAye gaye haiM ? zaMkA-bahutase pudgalokA grahaNa bhI kisalie karAyA gayA ? samAdhAna-alpakAlake dvArA paryAptiyoMke sampanna karaneke lie bahutase pugalokA prahaNa Avazyaka hai| zaMkA-mithyAdRSTi jIvake do vigraha kyoM nahIM karAye gaye? samAdhAna-nahIM, kyoMki, unameM bhI pratiSedhakA abhAva hai, arthAt mithyASTi jIva bhI do vigraha kara sakate haiN| vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla pasyopamake asaMkhyAtaveM bhAga hai // 202 // ___ sAta ATha jana, athavA utkarSase asaMkhyAtazreNimAtra mithyAdRSTi jIva deva, athavA nArakiyoMmeM utpanna hokara vaikriyikamizrakAyayogI hue, aura antarmuhUrtase paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta hue| usI samayameM hI anya mithyAdRSTi jIva vaikriyikamizrakAyayogI hue / isa prakArase eka, do, tInako Adi lekara palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra 1 a-A-ka pratiSu ' saMkhejjAsaMkhejjA saMjadA'; ma 2 pratau tu svIkRtaH pAThaH / 2 a-A-ka pratiSu 'salAgAo' iti pATho nAsti / ma 2 pratau tu asti / Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 203. guNide palidokmassa asaMkhejadimAgametto veubdhiyamissakAlo hodi / asaMjadasammAdihINaM pi evaM ceva vattavyaM / Navari ede egasamaeNa palidovamassa asaMkhejjAdabhAgametto ukkasseNa uppajjaMti, rAsIdo veuvviyamissakAlo asNkhejjgunno| taM kadhaM Navvade? AiriyaparaMparAgaduvadesAdo / devaloe uppajjamANasammAdiTThIhiMto deva-Neraiesu uppajjamANamicchAdiTThI asaMkhejjaseDhiguNidamettA hoti tti kAlo vi tAvadiguNo kiNNa hodi tti vutte, Na hodi, uhayattha veubbiyamissaddhAsalAgANaM palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettuvadesA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuttaM // 203 // taM jadhA-ekko davvaliMgI uvarimagevejjesu do viggahe kAdRNa ubavaNNo, sabalahumaMtomuhutteNa pajjattiM gado / sammAdiTThI eko saMjado sabaTTadevesu do viggahe kAdUNa uvavaNNo, savvalahumaMtomuhutteNa pajattiM gado / vaikriyikamizrakAyayogI jIvoMkI zalAkAeM pAI jAtI haiM / inase vaikriyikamizrakAyayogake kAlako guNA karane para patyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa vaikriyikamizrakAyayogakA kAla hotA hai| asaMyatasamyagdRSTiyoMkA bhI kAla isI prakArase kahanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki ye asaMyatasamyagdRSTi jIva eka samaya meM palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga. mAtra utkRSTarUpase utpanna hote haiM, kyoMki, isa utpanna honevAlI rAzise vaikriyikAmizrakAyayogakA kAla asaMkhyAtaguNA hai| zaMkA-yaha kaise jAnA? samAdhAna-AcAryaparamparAgata upadezase jAnA jAtA hai ki eka samayameM utpanna honevAlI asaMyatasamyagdRSTirAzise ukta kAla asaMkhyAtaguNA hai| zaMkA-devalokameM utpanna honevAle samyagdRSTiyoMse deva yA nArakiyoM meM utpanna honevAle mithyAdRSTi jIva asaMkhyAta zreNiyoM se guNitapramANa hote haiN| isalie vaikriyikamizrakA kAla bhI asaMkhyAta zreNiguNita kyoM nahIM hotA hai ? / samAdhAna-aisI AzaMkA para uttara dete hai ki nahIM hotA hai, kyoMki, donoM hI sthAnoM para, arthAt mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi vaikriyikamizrakAyayogiyoM meM, vaiki. yikamizrakAlakI zalAkAoMke palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hone kA upadeza hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai / / 203 // eka dravyaliMgI sAdhu uparima praiveyakoM meM do vigraha karake utpanna huA aura sarvalaghu antarmuhUrtake dvArA paryAptapaneko prApta huaa| eka samyagdRSTi bhAvaliMgI saMyata sarvArthasiddhivimAnavAsI devoM meM do vigraha karake utpanna huA aura sarvalaghu antarmuhUrtakAlase paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta huaa| Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 206.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvarNa [429 ukkasseNa aMtomuhuttaM / / 204 // taM jadhA- eko tirikkho maNusso vA micchAdiTThI sattamapuDhaviNeraiesu uvavaNNo savacireNa aMtomuhutteNa pajjattiM gado / sammAdihissa- ekko baddhaNirayAuo sammattaM paDivajjiya daMsaNamohaNIyaM khaviya paDhamapuDhaviNeraiesu uvavajjiya savacireNa aMtomuhutteNa pajjattiM gdo| doNhaM jahaNNakAlehiMto ukkassakAlA do vi saMkhejjaguNA / kadhamedaM Navvade? guruubdesaado| sAsaNasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 205 // taM jadhA- sattaTTha jaNA bahuA vA sAsaNasammAdihigo sagaddhAe ego samao asthi tti devesu upavaNNA / vidiyasamara savye micchattaM' gadA / laddho egasamao / ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo // 206 // eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 204 // jaise-koI eka tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIva sAtavIM pRthivIke nArakiyoMmeM utpanna huA aura sabase bar3e antarmuhUrtakAlase paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta huaa| aba asaMyatasamyagdRSTikI kAlaprarUpaNA karate haiM-koI eka baddhanarakAyuSka jIva samyaktvako prApta hokara darzanamohanIyakA kSapaNa karake aura prathama pRthivIke nArakiyoM meM utpanna hokara sabase bar3e antarmuhartakAlase paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta huaa| donoMke jaghanya kAloMse donoM hI utkRSTa kAla saMkhyAtaguNe haiN| zaMkA-yaha kaise jAnA? samAdhAna-guruke upadezase jAnA ki vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi eka jIva kI apekSA batalAe gae jaghanya kAloMse unhIM ke utkRSTa kAla antarmuhUrtapramANa hote hue bhI saMkhyAtaguNita haiN| vaikriyikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM / 205 // jaise- sAta ATha jana, athavA bahutase sAsAdanasamyagdRSTi jIva apane guNasthAnake kAla meM eka samaya avazeSa rahane para devoMmeM utpanna hue aura dvitIya samayameM sabake saba mithyAtvako prApta hue / isa prakAra eka samaya prApta ho gyaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai // 206 // 1 pratiSu ' samvamicchattaM ' iti pAThaH / Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 207. taM jahA- sattaTTha jaNA jAvukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA vA ekave-tiNNi samae Adi kAdUNa jAva ukkasseNa samaUNa-cha-AvaliyAo sAsaNaddhA atthi tti devesu ubavaNNA / te savve kameNa micchataM gadA / tassamae ceva puvaM va sAsaNA devesuvavaNNA / evaM NiraMtaraM NANAjIve assidUga sAsaNaddhA palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA sagarAsIdo asaMkhejjaguNA jAdA tti / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 207 // taM jadhA- ekko sAsaNo sagaddhAe egasamao asthi tti devesuvavaNNo, vidiyasamae micchattaM gado / laddho egasamao / ukkassaNa cha AvaliyAo samaUNAo // 208 // taM jadhA- ekko tirikkho maNusso vA uvasamasammattaddhAe cha AvaliyAo atthi ti AsANaM gaMtUNa egasamayamacchiya ujugadIe devesuvavajjiya samaUNa-cha-Ava. liyAo AsANeNacchiya micchattaM gado / jaise-sAta ATha jana, athavA utkarSase palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra jIva, eka, do athavA tIna samayako Adi karake utkarSase eka samaya kama chaha AvalIpramANa sAsAdanakAlake avazeSa rahane para ve sabake saba devoMmeM utpanna hue| punaH ve saba kramase mithyAtvako prApta hue| usI samayameM hI pUrvake samAna anya sAsAdanasamyagdRSTi jIva devoM meM utpanna hue / isa prakAra nirantara nAnA jIvoMkA Azraya karake sAsAdanaguNasthAnakA kAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra aura apanI rAzise asaMkhyAtaguNA ho jAtA hai / - eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 207 // jaise-koI eka sAsAdanasamyagdRSTi jIva apane guNasthAnake kAlameM eka samaya avaziSTa rahane para devoMmeM utpanna huA aura dvitIya samayameM hI mithyAtvako prApta ho gyaa| isa prakArase eka samayapramANa kAla upalabdha ho gyaa| vaikriyikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTikA utkRSTa kAla eka samaya kama chaha AvalIpramANa hai // 208 // _jaise koI eka tiryaMca athavA manuSya upazamasamyaktvake kAla meM chaha AvaliyAM avaziSTa rahane para sAsAdanaguNasthAnako prApta hokara aura eka samaya vahAM para rahakara Rjugatise devoM meM utpanna hokara eka samaya kama chaiha AvalIpramANa kAla taka sAsAdanaguNa. sthAnake sAtha raha kara mithyAtvako prApta huaa| Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 211.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [131 AhArakAyajogIsu pamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 209 // taM jahA- sattaTTha jaNA pamattasaMjadA maNajogeNa vacijogeNa vA acchidA sagaddhAe khINAe AhArakAyajogiNo jAdA / vidiyasamae mudA, mUlasarIraM vA pvitttthaa| laddho egasamao / ettha vAghAda-guNaparAvattIhi ego samao Na lanbhadi / / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 210 // taM jahA- AhArasarIramuTThAvidapamattasaMjadA maNa-vacijogadvidA AhArakAyajogiNo jAdA / jAdhe te jogataraM gadA, tAdhe ceva aNNe AhArakAyajogaM paDivaNNA / evamegAdi eguttaravaDDIe saMkhejjasalAgAo labhaMti / edAhi egaM kAyajogaddhaM guNide aahaarkaayjogddh| ukkassiyA aMtomuhuttapamANA hodi / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao // 211 // AhArakakAyayogiyoMmeM pramattasaMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 209 // ___ jaise-sAta ATha pramattasaMyata manoyoga athavA vacanayogake sAtha vartamAna the| ve apane yogakAlake kSINa ho jAne para AhArakakAyayogI hue / dvitIya samayameM mare athavA mUla audArikazarIrameM praviSTa hue / isa prakArase eka samayakA kAla upalabdha ho gyaa| yahAM para vyAghAta athavA guNasthAnaparivartanake dvArA eka samaya nahIM prApta hotA hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antamuhate hai|| 210 // jaise- AhArakazarIrako utpanna karanevAle, manoyoga athavA vacanayogameM vidyamAna pramattasaMyata jIva AhArakakAyayogI hur| jaba ve kisI dUsare yogako prApta hue usI samayameM hI anya pramattasaMyata AhArakakAyayogako prApta hue| isa prakAra ekako Adi lekara ekottara vRddhise saMkhyAta zalAkAeM prApta hotI haiM / ina zalAkAoMse eka kAyayogake kAlako guNA karane para utkRSTa AhArakakAyayogakA kAla antarmuhUrtapramANa ho jAtA hai| eka jIvakI apekSA AhArakakAyayogI jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 211 // 1 pratiSu 'paviTTho' iti pAThaH / 2 pratiSu 'jAde' iti paatthH| Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 212. jadhA-eko pamattasaMjado maNajoge vacijoge vA acchido AhArakAyajogaM gado / vidiyasamae mado, mUlasarIraM vA paviTTho / ukasseNa aMtomahattaM // 212 / / taM jadhA-maNajoge vacijoge vA dvidapamattasaMjado AhArakAyajogaM gado', savvukkassamaMtomuhuttamAcchiya aNNajogaM gado / AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 213 // taM jadhA- sattaTTha jaNA pamattasaMjadA diTThamaggA AhAramissajogiNo jAdA, sabalahumaMtomuhutteNa pajjattiM gadA / evaM jahaNNakAlo parUvido / ukkasseNa aMtomuhuttaM // 214 // taM jadhA-sattaTTha jaNA pamattasaMjadA didvamaggA adiTThamaggA vA AhAramissakAyajogiNo jAdA, aMtomuhuteNa pajjattiM gdaa| tassamae ceva aNNe AhAramissakAyajogiNo jAdA / evameka-do-tiNNi jAva saMkhejjasalAgA jAdA ti kAdavvaM / puNo jaise-manoyoga yA vacanayogameM vidyamAna koI eka pramattasaMyata jIva AhArakakAyayogako prApta huA aura dvitIya samayameM marA, athavA mUla zarIrameM praviSTa hogayA / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / / 212 // jaise-manoyoga yA vacanayogameM vidyamAna koI eka pramattasaMyata jIva AhArakakAyayogako prApta huaa| vahAM para sarvotkRSTa antarmuhUrtakAla raha karake anya yogako prApta huaa| AhArakamizrakAyayogiyoMmeM pramattasaMyatajIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrtakAla hote haiM // 213 // jaise- dekhA hai mArgako jinhoMne aise sAta ATha pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI hue aura sarvalaghu antarmuhUrtase paryAptapaneko prApta hue| isa prakAra jaghanya kAla khaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 214 // jaise- dekhA hai mArgako jinhoMne aise, athavA adRSTamArgI sAta ATha pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI hue aura antarmuhUrtase paryAptiyoM kI pUrNatAko prApta hue| usI samayameM hI anya bhI pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI hue| isa prakArase eka, do, tInako Adi lekara jaba taka saMkhyAta zalAkAeM pUrI hoM, taba taka saMkhyA bar3hAte jAnA 1 a-A pratyoH atra - vidiyasamae mado' ityadhikaH pAThaH; ka pratau ma-pratyostu tatpATho nopalabhyate / Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 218.] kAlANugame kAyajogikAlaparUvaNaM [433 edAhi salAgAhi AhAramissakAyajogaddhaM guNide AhAramissakAyajogassa ukassakAlo aMtomuhuttametto hodi / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 215 // taM jadhA- eko pamattasaMjado puvvamaNegavAramuTThAvidaAhArasarIro AhAramissakAyajogI jAdo, savvala humaMtomuhutteNa pajjattiM gado / laddho jhnnnnkaalo| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 216 // taM jadhA- ekko pamattasaMjado adiTThamaggo AhAramisso jAdo / savvacireNa aMtomuhutteNa jahaNNakAlAdo saMkhejjaguNeNa pajjattiM gdo| kammaiyakAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 217 // kudo ? viggahagadIe vaTTamANajIvANaM savvaddhAsu virahAbhAvAdo / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 218 // cAhie / punaH ina zalAkAoMse AhArakamizrakAyayogake kAlako guNA karane para AhArakamithakAyayogakA antarmuhUrtapramANa utkRSTa kAla hotA hai| ___ eka jIvakI apekSA AhArakamizrakAyayogI jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 215 // jaise- pUrvameM jisane aneka vAra AhArakazarIrako utpanna kiyA hai aisA koI eka pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI huA aura sabase laghu antarmuhUrtase paryAptakapaneko prApta huA / isa prakArase jaghanya kAla prApta ho gyaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 216 // jaise- nahIM dekhA hai mArgako jisane aisA koI eka pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI huA, aura jaghanya kAlase saMkhyAtaguNe sabase bar3e antarmuhUrtadvArA paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta huaa| kArmaNakAyayogiyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 217 // kyoMki, sabhI kAloM meM vigrahagatimeM vidyamAna jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakrI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai / / 218 // Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 219. taM jahA- ego micchAdiTThI viggahagadiNAmakammavaseNa egaviggahe mAraNatiyaM gado / puNo aMtomuhutteNa chiNNAuo hodUNa baddhAuvaseNa uppaNNapaDhamasamae kammaiyakAyajogI jAdo / vidiyasamae orAliyamissaM veubviyamissaM vA gado / laddho egasamao / ukkasseNa tiNi samayA / / 219 // taM jadhA- ego suhumeiMdiyo aho suhumavAukAiesu tiNNi viggahaM mAraNaMtiyaM gado / aMtomuhutteNa chiNNAuo hodUNa uppaNNapaDhamasamayappahuDi tisu viggahesu tiNNi samaya kammaiyajogI hodUNa cautthasamae orAliyamissaM gdo| suhumeiMdiyANaM suhumeiMdiesu uppajjamANANaM tiNi viggahA hoti tti Niyamo kadhaM Navvade ? Natthi ettha Niyamo, kiMtu saMbhavaM paDucca suhumeiMdiyaggahaNaM kadaM / bAdareiMdiyA suhameiMdiyA tasakAyA vA suhumeiMdiesu uvavajjamANA tiNNi viggahe kareMti tti esa Niyamo ghettavyo, aairiyprNpraagdttaado| tiNNiviggahAkaraNadisA buccade- bamhalogudese vAmadisAlogaperaMtAdo jaise- eka mithyAdRSTi jIva, vigrahagatinAmakarmake vazase eka vigrahavAle mAraNAntikasamuddhAtako prApta huaa| punaH antarmuhUrtase chinnAyuSka hokara bAMdhI huI Ayuke vazase utpanna honeke prathama samayameM kArmaNakAyayogI huaa| punaH dvitIya samayameM audArikamizrakAyayogako, athavA vaikriyikamizrakAyayogako prApta huaa| isa prakArase eka samaya upalabdha huaa| eka jIvakI apekSA kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla tIna samaya hai // 219 // jaise-eka sUkSma ekendriya jIva adhastana sUkSmavAyukAyikoMmeM tIna vigrahavAle mAraNAntikasamuddhAtako prApta huaa| punaH antarmuhUrtase chinnAyuSka hokara utpanna honeke prathama samayase lagAkara tIna vigrahoMmeM tIna samaya taka kArmaNakAyayogI hokara cauthe samayameM audArikamizrakAyayogako prApta ho gyaa| zaMkA-sUkSma ekendriyoM meM utpanna honevAle sUkSma ekendriya jIvake tIna vigraha hote haiM, yaha niyama kaise jAnA ? samAdhAna- yadyapi isa viSayameM koI niyama nahIM hai, to bhI saMbhAvanAkI apekSA yahAM para sUkSma ekendriyoMkA grahaNa kiyA hai| ataeva sUkSma ekendriyoM meM utpanna honevAle bAdara ekendriya yA sUkSma ekendriya athavA trasakAyika jIva hI tIna vigraha karate haiM, yaha niyama grahaNa karanA cAhie, kyoMki, yahI upadeza AcAryaparamparAse AyA huA hai| aba tIna vigraha karanekI dizAko kahate haiM- brahmalokavartI pradezapara vAmadizA Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 221. ] kAlAnugame kAyajogikAlaparUvaNaM [ 435 tiriccheNa dakkhiNaM tiNNi rajjumetaM gaMtUNa tado sAddhadasarajjUNi adho kaMDujjuvaM gaMtUNa tado saMmuhaM cadurajjumetaM AgaMtUNa koNadisAThidaloga paraMtasu huma vA ukAiesa upajamANassa' tiSNi viggahA hoMti / sAsaNasammAdiTTI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 220 // taM jadhA - sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI egaviggahaM kAdUNuppaNNapaDhamasamae egasamao kammaiya kAyajogeNa labbhadi / ukkasse AvaliyAe asaMkhejjadibhAgo // 222 // taM jadhAsAsa sammAdiTThi asaM jadasammAdiDiNo doNNi viggahaM kADhUNa baddhAuvaseNupajjiya doNi samae acchiya orAliyamissaM veDavviyamissaM vA gadA / tassamae caitra aN kammaiyakAyajogiNo jAdA / evamegaM kaMDayaM kADhUNa erisANi' AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettaM kaMDayANi hoMti / edANaM salAgAhi doNNi samae guNide AvaliyAe asaMkhejjabhAgametto kammaiyakAyajogassa ukkassakAlo hodi / sambandhI lokake paryanta bhAgale tirache dakSiNakI ora tIna rAjupramANa jAkara punaH sAr3he daza rAju nIce kI ora vANake samAna sIdhI gati se jAkara pazcAt sAmane kI ora cAra rAjupramANa Akara koNavartI dizAmeM sthita lokake antavartI sUkSma vAyukAyikoM meM samutpanna honevAle jIvake tIna vigraha hote haiM / kArmaNakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 220 // jaise - koI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva eka vigraha karake utpanna hone ke prathama samaya meM eka samaya kArmaNakAyayogake sAtha pAyA jAtA hai / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai || 221 // jaise -- pUrva paryAyako chor3aneke pazcAt kitane hI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jI bAMdhI huI Ayuke vazase utpanna hokara vigrahagati meM do vigraha karake, do samaya radda kara, punaH audArika mizrakAyayogako athavA vaikriyikamizrakAyayogako prApta hue / usI samaya meM hI dUsare bhI jIva kArmaNakAyayogI hue / isa prakAra ise eka kAMDaka karake, isI prakAra ke anya anya AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kAMDaka hote haiM / ina kAMDakoM kI zalAkAoM se donoM samayoMko guNA karane para AvalIkA asaMkhyAtavAM bhAgamAtra kArmaNakAyayogakA utkRSTa kAla hotA hai / 1 akaM pratyoH ' kAdaMyAe samuppajjamANassa ; A pratau kAiyAesaM uppajjamANassa ' iti pAThaH / 2 pratiSu 'erisANe ' iti pAThaH / Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 2220 egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 222 // sugamamedaM suttaM / ukkasseNa ve samayaM // 223 // kudo ? edesiM suhumeiMdiesu uppattIe abhAvA, vaDDi-hANikameNa dvidalogaMte uppattIe abhAvAdo c| sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa tiNNi samayaM // 224 // ___taM jahA- sattaTTha jaNA vA sajogiNo samagaM kavADaM gadA, padara-logapUraNaM gaMtUNa bhUo padaraM gaMtUNa tiNNi samayaM kammaiyakAyajogiNo hodUNa kavADaM gadA / ukasseNa saMkhejjasamayaM // 225 // kudo ? tiNNi samaiyaM kaMDayaM kAUNa sNkhejjkNddyaannmuvlNbhaa| egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa tiNi samayaM // 226 // eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 222 // yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA utkRSTa kAla do samaya hai / / 223 // kyoMki, ina sAsAdana yA asaMyataguNasthAnavI jIvoMkI sUkSma ekendriyoM meM utpattikA abhAva hai| tathA vRddhi aura hAnike kramase vidyamAna lokake antameM bhI unakI utpattikA abhAva hai| kArmaNakAyayogI sayogikevalI kitane samaya taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase tIna samaya hote haiM // 224 // jaise-- sAta athavA ATha sayogijina eka sAtha hI kapATasamuddhAtako prApta hue, aura pratara tathA lokapUraNasamuddhAtako prApta hokara punaH pratarasamuddhAtako prApta ho, tIna samaya taka kArmaNakAyayogI raha karake kapATasamuddhAtako prApta hue| kArmaNakAyayogI sayogijinoMkA nAnA jIvoMkI apekSA utkRSTa kAla saMkhyAta samaya hai // 225 // kyoMki, tIna samayavAle kAMDakako karake unake saMkhyAta kAMDaka pAye jAte haiN| eka jIvakI apekSA kArmaNakAyayogI sayogijinoMkA jaghanya aura utkRSTa kAla zrIna samaya hai // 226 // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 229.] kAlANugame itthivedikAlaparUvaNaM (117 kudo ? padarAdo logapUraNAdo vA kavADassa gamaNAmAvA / evaM jogamaggaNA smttaa| vedANuvAdeNa ithivedesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca sabbaddhA // 227 // kudo ? savvaddhAsu itthivedamicchAdiTThINaM virahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 228 // taM jadhA- eko ithivedago sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsajado pamattasaMjado vA pariNAmapaccaeNa micchattaM gaMtUNa savvajahaNNakAlamacchiya aNNaguNaM gdo| ukkasseNa palidovamasadapudhattaM // 229 // taM jadhA- ekko aNappidavedo itthivedesu uvavaNNo / puNo tattha itthivedeNa palidovamasadapudhattaM pariyaTTiya aNappidavedaM gado / kyoMki, kArmaNakAyayogI sayogijinakA pratara aura lokapUraNasamuddhAtase lauTakara kapATasamuddhAtameM jAnekA abhAva hai| isa prakAra yogamArgaNA samApta huii| vedamArgaNAke anuvAdase strIvediyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 227 // kyoMki, sabhI kAloMmeM strIvedavAle mithyAdRSTi jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 228 // jaise- koI eka strIvedI samyagmithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata jIva pariNAmoMke nimittase mithyAtyako prApta hokara sabase jaghanya antarmuhUrta kAlapramANa raha karake anya guNasthAnako calA gyaa| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla palyopamazatapRthaktva hai // 229 // jaise-- avivakSita vedavAlA koI eka jIva strIvediyoMmeM utpanna huaa| punaH vahAM para strIvedake sAtha palyopamazatapRthaktva kAla taka parivartana karake avivakSita vedako calA gyaa| 1 sIvedeSu mipyAdRSThernAnAjInApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, .. 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. 3 utkarSeNa palyopamazatapRthaktvam / sa. si. 1,8. Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 - hakkhaMDAgame jIvahANaM [ 1, 5, 230. sAsaNasammAdiTThI oghaM // 230 // NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa rAsIdo asaMkhejjaguNo, palidovamassa asaMkhejjadibhAgo; egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasteNa cha AvaliyAo, icceeNa oghAdo visesAbhAvA oghamidi vuttaM / sammAmicchAdiTThI oghaM // 231 // kudo ? NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa sagarAsIdo asaMkhejaguNo palidovamassa asaMkhejjadibhAgo; egajIvaM paDucca jahaNNukasseNa aMtomuhattaM, iccedeNa oghAdo bhedAbhAvA / asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca smvddhaa|| 232 // kudo ? itthivedamhi asaMjadasammAdiTThivirahidakAlANuvalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 233 // strIvedI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 230 // mAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya, utkarSase apanI rAzise asaMkhyAtaguNA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga, eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase chaha AvalIpramANa kAla hai, isa prakAra oghake kAlase koI vizeSatA nahIM hai, ataeva ogha yaha pada sUtrameM khaa| strIvedI samyagmithyAdRSTiyoMkA kAla oghake samAna hai // 231 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla antamuhUrta, aura utkRSTa kAla apanI rAzise asaMkhyAtaguNita palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga hai; tathA eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, isa prakAra oghake kAlase koI bheda nahIM hai| strIvediyoMmeM asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 232 // .. kyoMki, strIvediyoM meM asaMyatasamyagdRSTi jIvoMse virahita koI kAla nahIM pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 233 // 1 sAsAdanasamyamhaSTa pAnivRttibAdarAntAnAM sAmAgyoktaH kAlaH | sa. si. 1, 8. kiMtu asaMyatasamyagdaSTe nAjIvApekSayA sarvaH kaalH| sa. si. 1, 8. 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 235.] kAlANugame isthivedikAlaparUvaNaM [439 taM jadhA- ego micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI saMjadAsaMjado pamattasaMjado vA itthivedago pariNAmapaccaeNa asaMjadasammAdiTThI hodUNa savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya jahaNNa. kAlAviroheNa guNaMtaraM gado / laddho jhnnnnkaalo|| ukkasseNa paNavaNNapalidovamANi desUNANi // 234 // kudo ? aNappidavedassa paNavaNNapalidovamAuTThididevIsu uvavanjiya cha pajjattIo samANiya aMtomuhattaM vissamiya puNo aMtomuhuttaM visuddho hodaNa vedagasammattaM paDivajiya sammatteNa AuTThidimaNupAliya kAlaM kAdUga purisavedaM paDivaNNassa tIhiM' aMtomuhuttehi uunnpnnvnnnnplidovmuvlNbhaa| saMjadAsaMjadappahuDi jAva aNiyaTTi ti oghaM // 235 // kudo ? oghaM pekkhidUNa uttaguNaTThANANaM bhedAbhAvA / Navari saMjadAsajadaukkassakAlamhi asthi viseso / taM jadhA- eko avIsasaMtakammio tthIvedesu kukkuDa jaise-- eka mithyAdRSTi, yA samyagmithyAdRSTi, yA saMyatAsaMyata athavA pramattasaMyata strIvedI jIva pariNAmoMke nimittase asaMyatasamyagdRSTi hokara aura sarvajaghanya antarmuhUrta raha karake jaghanya kAlake avirodhase kisI dUsare guNasthAnako calA gyaa| isa prakAra jaghanya kAla labdha huaa| eka jIvakI apekSA strIvedI asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla kucha kama pacavana palyopama hai // 234 // kyoMki, kisI avivakSita anya vedavAle jIvake pacavana palyopamakI AyusthitivAlI deviyoM meM utpanna ho, chahoM paryAptiyoMko sampanna kara, antarmuhUrta vizrAma karake, punaH antamuhUrta meM vizuddha hokara vedakasamyaktvako prApta kara samyaktvake sAtha apanI Ayusthitiko paripAlana kara, maraNako karake puruSavedako prApta hue jIvake tIna antarmuhUtause kama pacavana palyopamapramANa kAla pAyA jAtA hai| saMyatAsaMyata guNasthAnase lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka strIvedI jIvoMkA kAla Apake samAna hai // 235 // kyoMki, oghake kAlako dekhate hue sUtrokta guNasthAnoMke kAloMmeM koI bheda nahIM hai| kevala saMyatAsaMyatake utkRSTa kAlameM vizeSatA hai| vaha isa prakAra hai-mohakarmakI aTThAIsa 1 utkarSeNa paMcapaMcAzatpalyopamAni dezonAni / sa. si. 1. 2 ka pratau' vihi' iti pATha / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 chakkhaMDAgame jISaTThANaM [1, 5, 236. makaDAdisu uvavajjiya ve mAse gambhe acchidUNa NipphiDiya muhurtapudhattassuvari sammattaM saMjamAsaMjamaM ca jugavaM ghettUNa vemAsamuhutta puttUNapuvbakoDiM saMjamAsaMjamamaNupAliya mado devo jAdo ti / oghamhi puNa aMtomuhuttUNapuvvakoDisaMjadAsaMjadaukkassakAlo saNNisammucchimapajjattamaccha-kacchava-maMDUkAdisu laddho, ettha so Na labbhadi, sammucchimesu itthivedaamaavaa| - purisavedaesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 236 // tisu vi addhAsu purisavedamicchAdiTThINaM virahAsaMbhavA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomahattaM // 237 // kudo ? asaMjadasammAdihissa sammAmicchAdihissa saMjadAsaMjadassa pamattasaMjadassa vA diTThamaggassa micchAdiTThI hoNa savajahaNNamacchiya guNaMtaraM paDivaNNassa aMtomuhuttuvalaMbhA / prakRtiyoMkI sattAvAlA koI eka jIva strIvedI kukkuTa, markaTa AdimeM utpanna hokara, aura do mAsa garbha meM raha, nikala karake muhUrtapRthaktvake Upara samyaktva aura saMyamAsaMyamako yugapat grahaNa karake do mAsa aura muhUrtapRthaktvase kama pUrvakoTIvarSapramANa saMyamAsaMyamako paripAlana karake marA aura deva ho gyaa| kintu oghakAlaprarUpaNAmeM jo antarmuhUrta kama pUrvakoTI varSa saMyatAsaMyatakA utkRSTa kAla kahA hai vaha saMzI sammUrcchima paryApta maccha, kacchA maMDUkAdikoMmeM hI pAyA jAtA hai, vaha yahAM para nahIM pAyA jAtA hai| kyoMki, sammUchima jIvoM meM strIvedakA abhAva hai| puruSavediyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 236 // .. kyoMki, tInoM hI kAloMmeM puruSavedI mithyAdRSTi jIvoMkA viraha asaMbhava hai| eka jIvakI apekSA jaghanya kAla antarmuhUrta hai|| 237 // kyoMki, dekhA hai mArgako jisane, aise asaMyatasamyagdRSTi, athavA samyagmithyAdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyatake, mithyAdRSTi hokara aura sarvajaghanya kAla raha karake anya guNasthAnako prApta honevAle jIvake antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| 1 a pratau 'Niphiliya muhuttaM'; A pratau / NipphiDiyamaMtomuhuttaM '; ka pratau / NiphiDiliya muhuttaM'; ma pratau 'Nipphaliya muhutta-' iti paatthH| 2 pratiSu 'dugadaM ' iti pAThaH / 3 pratiSu 'kacchamadi-' iti paatthH| 4 purvedeSu mithyAdRSTernAnAjIvA kSapAThaHkAlaH / sa. si. 1,8. 5 eka jIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa, si. 1, 8. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 240.] kAlANugame NayusayavedikAlaparavaNaM ukkasseNa sAgarovamasadapudhattaM // 238 // . edassudAharaNaM-eko sthI-NaQsayavedesu bahuvAraM pariyaTTidajIvo purisadesu unvaNNo / purisavedo hodUNa sAgarovamasadapudhattaM paribhamiya aNappidavedaM' gdo| tisadamAdi kariya jAva NavasadaM ti edisse saMkhAe sadapudhattamidi saNNA / sAsaNasammAdiTTippahuDi jAva aNiyaTTi ti oghaM // 239 // kudo ? edesi uttaguNaTThANANaM NANegajIvaM paDucca jahaNNukkassakAlehi opAdo bhedAbhAvA / Navari sNjdaasNjdaannmitthivedbhNgo| __NavaMsayavedesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 240 // kudo ? savvaddhAsu edesiM virahAbhAvA / / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla sAgaropamazatapRthaktva hai // 238 // isakA udAharaNa- strI aura napuMsakavedI jIvoMmeM bahuta vAra paribhramaNa kiyA humA koI eka jIva puruSavediyoM meM utpanna huaa| puruSavedI hokara sAgaropamazatapRthaktva kAla taka paribhramaNa karake avivakSita vedako calA gyaa| tIna sau ko Adi karake nau sau takAkI saMkhyAkI 'zatapRthaktva' yaha saMzA hai| . sAsAdanasamyagdRSTi se lekara anivRttikaraNa guNasthAna taka pratyeka guNasAnavI puruSavedI jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 239 // . kyoMki, ina sUtrokta guNasthAnoMkA nAnA jIva aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlake sAtha oghase koI bheda nahIM hai| vizeSa bAta yaha hai ki puruSavedI saMyatAsaMyatoMkA kAla strIvedI saMyatAsaMyatoMke samAna hai| napuMsakavediyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote haiM // 240 // kyoMki, sabhI kAloMmeM ina jIvoMke virahakA abhAva hai| 1 utkaNa sAgaropamazatapRthaktvam / sa. si. 1, 8. 2 a-A-ka pratiSu * appidavedaM' iti pAThaH ma pratau tu sviikRtpaatthH| 3 sAsAdanasamyagdRSTayAenivRttibAdarAntAnAM sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. 4 napuMsakavedeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa.si. 1,8. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvadvANaM egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuttaM // 249 // kudo ? sammAmicchAdiTThissa asaMjadasammAdiTThissa saMjadAsaMjadassa saMjadassa vA micchataM gaMtUNa savvajahaNNaddhamacchiya guNaMtaraM gadassa aMtomuhuttuvalaMbhA / ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjapoggalapariyaGkaM // 242 // edassudAharaNaM - ekko paribhamidatthI - purisavedaTThidigo vuMsayavedaM paDivajjiya tamacchato AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettapoggalapariyaTTANi paribhamiya aNNavedaM gado / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 243 // sammAmicchAdiTThI oghaM // 244 // dANi do vittANi sugamANi / asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 245 // 442 ] eka jIvakI apekSA napuMsakavedI mithyAdRSTiyoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 241 // kyoMki, samyagmithyAdRSTi, yA asaMyatasamyagdRSTi yA saMyatAsaMyata, athavA saMyaMta jIvake mithyAtvako prApta hokara aura vahAM para sarva jaghanya kAla raha karake anya guNasthAnako prApta honevAle jIvake antarmuhUrtakAla pAyA jAtA hai / ukta jIvoMkA utkRSTa kAla anantakAlAtmaka asaMkhyAta pulaparivartanapramANa hai // 242 // isakA udAharaNa - jisane puruSaveda aura strIvedakI sthitipramANa paribhramaNa kiyA hai, aisA koI eka jIva napuMsakavedako prApta hokara, use nahIM chor3atA huA AvalIke asaMkyAtaveM bhAgamAtra pugalaparivartanoMtaka paribhramaNa karake anya vedako prApta huA / sAsAdanasamyagdRSTi napuMsakavedI jIvoMkA kAla oghake samAna hai || 243 // samyagmithyAdRSTi napuMsakavedI jIvoMkA kAla oghake samAna hai / / 244 // ye donoM hI sUtra sugama haiM / asaMyatasamyagdRSTi napuMsakavedI jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 245 // 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. 2 utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudgalaparivartAH / sa. si. 1, 8. [ 1, 5, 241. 3 sAsAdanasamyagdRSTayAdyanivRttibAdarAntAnAM sAmAnyavat / sa. si. 1, 8. 4 kintvasaMyata samyagvaSTenInAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 248.] kAlANugame NavaMsayavedikAlaparUvaNaM sugamamedaM suttaM / egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhuttaM // 246 // kudo ? micchAdihissa saMjadAsaMjadassa vA diTThamaggassa asaMjadasammattaM paDivajiya savvajahaNNaddhamacchiya guNaMtaraM gadassaMtomuhuttuvalaMbhA / ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi desUNANi // 247 // kudo ? aTThAvIsasaMtakammigassa sattamapuDhavIe' uppajjiya cha pajjattIo samANiya vissamiya visuddho hodUNa sammattaM paDivajjiya aMtomuhuttAvasese Aue micchataM gaMtUNa AuaMbaMdhiya aMtomuhuttaM vissamiya Niggadassa chahi aMtomuhuttehi UNatettIsa. saagrovlNbhaa| saMjadAsaMjadappahuDi jAva aNiyaTTi ci oghaM // 248 // kudo ? NANegajIvajahaNNukkassakAlehi oghAdo visesAbhAvA / yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoM kA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 246 // kyoMki, dRSTamArgI mithyAdRSTi yA saMyatAsaMyata jIvake asaMyatasamyaktvako prApta hokara sarvajaghanya kAla raha karake anya guNasthAnako prApta hone para antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla kucha kama tetIsa sAgaropama hai // 247 // kyoMki, mohakarmakI aTThAvIsa prakRtiyoMkI sattAvAle kisI jIvake sAtavIM pRthivImeM utpanna hokara, chaha paryAptiyoM ko sampanna karake, vizrAma kara aura vizuddha hokara, tathA samyaktvako prApta hokara, Ayuke antarmuhUrta avazeSa rahane para, mithyAtvako jAkara, AgAmI bhavasambandhI Ayuko bAMdhakara, antarmuhUrta vizrAma karake nikalanevAle jIvake chaha antarmuhUrtIse kama tetIsa sAgaropama kAla pAyA jAtA hai| saMyatAsaMyatase lekara. anivRttikaraNa guNasthAna taka napuMsakavedI jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 248 // kyoMki, nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlake sAtha moSase koI vizeSatA nahIM hai| 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. 2utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANa dezonAni | sa. si. 1, 3 pratiSu 'satpuDhavIe' iti paatthH| Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 249. apagadavedaesu aNiyaTTippahuDi jAva ajogikevali ti oghaM // 249 // . kuMdo ? NANegajIvajahaNNukkassakAlehi oghAdo visesAbhAvA / __ evaM vedamaggaNA samattA / kasAyANuvAdeNa kohakasAi-mANakasAi-mAyakasAi-lobhakasAIsu micchAdiTippahuDi jAva appamattasaMjadA tti maNajogibhaMgoM // 250 // kudo ? davvaTThiyaNayAvalaMbaNeNa / pajjavaTThiyaNae avalaMbijjamANe asthi viseso| taM vattaissAmo / taM jadhA- kodhakasAI micchAdiTThI egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / ettha kasAya-guNaparAvatti-maraNehi egasamao vattavyo / vAghAdeNa egasamao Na labbhadi, kodhasseva ttthuppttiido| taM jadhA-eko sAsaNo sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsaMjado pamattasaMjado vA kodhakasAI egasamayaM kodhakasAyaddhA atthi tti micchattaM gado / egasamayaM kodheNa micchattaM diTuM / vidiyasamae aNNakasAyaM gado / esA kasAyaparAvattI / apagatavedI jIvoMmeM anivRttikaraNa guNasthAnake avedabhAgase lekara ayogiphevalI guNasthAna takake jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 249 / / / kyoMki, nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAlake sAtha oghase koI vizeSatA nahIM hai| ___ isa prakAra ghedamArgaNA samApta huI / __kaSAyamAgaNAke anuvAdase krodhakaSAyI, mAnakaSAyI, mAyAkaSAyI aura lobhakarAyI jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara apramattasaMyata takakA kAla manoyogiyoMke samAna hai / / 250 // ... kyoMki, sUtra meM dravyArthikanayakA avalambana kiyA gayA hai| kintu paryAyArthikanayake avalambana karane para vizeSatA hai| use kahate haiN| jaise- krodhakaSAyI mithyAdRSTi jIvakA eka jIvakI apekSA jaghanya kAla eka samaya hai| yahAM para kaSAyaparivartana, guNasthAnaparivartana maura maraNake dvArA eka samayakI prarUpaNA kahanA cAhie / vyAghAtakI apekSA eka samaya nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, vyAghAtake hone para to krodhakI hI utpatti hotI hai| maise-koI sAsAdanasamyagdRSTi yA samyagmithyAdRSTi, yA asaMyatasamyagdRSTi, yA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata krodhakaSAyI jIva krodhakaSAyake kAlameM eka samaya avazeSa rahane para mithyAtvako prApta huaa| eka samaya krodhake sAtha mithyAtva dRSTigocara huA, maura dvitIya samayameM kisI aura kaSAyako prApta ho gayA / yaha kaSAyaparivartanasambandhI eka 1 apagatavedAnAM sAmAnyavat / sa. si. 1,8. pAyAnuvAdena catuSkaSAyANAM mithyAdRSTayAcapramattAntAnA manoyogivat / sa. si. 1,8. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 250.] kAlANugame cadukasAikAlaparUvaNaM [45 eko micchAdiTThI aNNakasAeNacchido, tassa addhAkkhaeNa kodhakasAo Agado, egasamayaM koheNa saha diTTho / vidiyasamae sammAmicchattaM asaMjadasammattaM saMjamAsaMjamaM appamattabhAveNa saMjamaM vA paDivaNNo / esA guNaparAvatI / eko micchAdiTThI aNNakasAeNacchido, tassaddhAkkhaeNa kohakasAI jAdo / egasamayaM koheNa saha diho / vidiyasamae mado aNNakasAesu uvavaNNo / eso maraNeNa egasamao / koheNa mado NirayagadIeNa uppAdedavyo, tatthuppaNNajIvANaM paDhamaM kodhodayassuvalaMbhA / mANeNa mado maNusagadIeNa uppAdedavyo, tatthuppaNNANaM paDhamasamae mANodayaNiyamovadesA / mAyAe mado tirikkhagaIeNa uppAdedayo, tatthuppaNNANaM paDhamasamae mAodayaNiyamovadesA / lobheNa mado devagadIeNa uppAdedavyo, tatthuppaNNANaM paDhamaM ceya lohodao hodi ti AiriyaparaMparAgaduvadesA' / evaM sesaguNaTThANANaM pi NAdaNa vattavyaM / evaM mANa-mAyA lobhANaM vattavyaM / Navari kasAya-guNaparAvatti-maraNa-vAghAdehi cauhi vi egasamayaparUvaNA vattanvA / samayakI prarUpaNA hai / eka mithyAdRSTi jIva jo ki anya kaSAyameM vartamAna thA, usa kaSAyake kAlakSayase krodhakaSAyako prApta huaa| eka samaya vaha krodhakaSAyake sAtha hASTigocara huA aura dvitIya samayameM samyagmithyAtvako athavA asaMyatasamyaktvako, athavA saMyamAsaMyamako, athavA apramattabhAvake sAtha saMyamako prApta huaa| yaha guNasthAnaparivartana hai| eka mithyAdRSTi jIva anya kaSAyameM vidyamAna thaa| usa kaSAyake kAlakSayase vaha krodhakaSAyI ho gyaa| eka samaya krodhakaSAyake sAtha dRSTigocara huaa| punaH dvitIya samayameM marA aura anya kaSAyoMmeM utpanna huA / yaha maraNakI apekSA eka samaya huaa| krodhakaSAyake sAtha marA huA jIva narakagatimeM utpanna karAnA cAhie, kyoMki, narakoM meM utpanna honevAle jIvoMke sarva prathama krodhakaSAyakA udaya pAyA jAtA hai| mAnakaSAyase marA huA jIva manuSyagatimeM utpanna karAnA cAhie, kyoMki, manuSyoM meM utpanna hue jIvoMke prathama samayameM mAnakaSAyake udayake niyamakA upadeza dekhA jAtA hai| mAyAkaSAyase marA huA jIva tiryaggati meM utpanna karAnA cAhie, kyoMki, tiryaMcoMke utpanna honeke prathama samayameM mAyAkaSAyake udayakA niyama dekhA jAtA hai / lobha kaSAyase marA huA jIva devagatimeM utpanna karAnA cAhie, kyoMki, unameM utpanna honevAle jIvoMke sarva prathama lobhakaSAyakA udaya hotA hai| aisA AcAryaparamparAgata upadeza hai| isI prakArase zeSa guNasthAnoMkA bhI kAla jAna kara kahanA cAhie / isI prakAra mAnakaSAya, mAyAkaSAya aura lobhakaSAyoMke kAloMkI prarUpaNA karanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki kaSAyaparivartana, guNaparivartana, maraNa aura vyAghAta, ina cAroMke dvArA eka samayakI prarUpaNA kahanA caahie| 1 NArayatirikSaNarasuragaIsu uppaNNapadamakAlamhi / koho mAyA mANo lohudao aNiyamo vApi // go.gI. 280. www.jainelibrary Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 251. doNNi tiNNi uvasamA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 251 // tisu vi kasAesu dohi uvasAmagA, aNiyaTTIdo uvari tihaM kasAyANamabhAvA / lobhakasAe tiNNi uvasAmagA, upasaMtakasAe lobhodayAbhAvA / edesiM kasAyaparAvattiguNaparAvatti-vAghAdehi egasamao Natthi / kudo ? tahAvihuvaesAbhAvA / kiMtu aNiyaTTisuhumasAMparAiyANaM caDhaMta-oyarata-paDhamasamae madANaM egasamao labbhai / apuvvassa puNa oyaraMtassa paDhamasamae ceva / kudo ? caDhamANaapuvassa paDhamasamae maraNAbhAvA / ukkasseNa aMtomuhattaM // 252 // kudo ? caDhaMta-oyaraMtapajjayapariNadajIvehi aMtomuhuttakAlaM edesiM guNaTThANANamasuNNattuvalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 253 // krodha, mAna aura mAyA, ina tInoM kaSAyoMkI apekSA do upazAmaka arthAt AThaveM aura naveM guNasthAnavartI upazAmaka jIva, aura lobhakaSAyakI apekSA tIna upazAmaka arthAt AThaveM, naveM aura dazaveM guNasthAnavartI upazamazreNyArohaka jIva, kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM // 251 // krodhAdi tInoM hI kaSAyoMmeM apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa, ye do guNasthAnaghartI upazAmaka jIva hote haiN| kyoMki, anivRttikaraNase Upara tInoM kaSAyoMkA abhAva hai| lobhakaSAyameM apUrvakaraNa, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya, ye tIna guNasthAnavartI upazAmaka jIva hote hai, kyoMki, upazAntakaSAya guNasthAnameM lobhakaSAyake udayakA abhAva hai| ina uparyukta do aura tIna guNasthAnavartI upazAmakoMmeM kaSAyaparivartana, guNasthAnaparivartana aura vyAghAta, ina tInoM kI apekSA eka samayakI prarUpaNA nahIM hai, kyoMki, usa prakArakA upadeza nahIM pAyA jAtA hai| kintu, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyika jIvoMke car3hane yA utaraneke prathama samayameM mare hue jIvoMke eka samaya pAyA jAtA hai| apUrvakaraNa guNasthAnake utaraneke prathama samayameM hI eka samaya pAyA jAtA hai, kyoMki, upazamazreNI para car3hanevAle apUrvakaraNa guNasthAnavI jIvake prathama samayameM maraNakA abhAva hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 252 // kyoMki, upazamazreNI para car3hatI aura utaratI huI paryAyase pariNata jIvoMkI apekSA bhantarmuhUrta kAla ina guNasthAnoMke azUnya arthAt paripUrNa rUpase pAyA jAtA hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 253 / / dvayopazamakayoH xx kevalalobhasya ca xx sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [147 1, 5, 255.] kAlANugame cadukasAikAlaparUvaNaM kudo ? tiNhamuvasAmagANaM maraNeNa egsmovlNbhaa| ..... ukkasseNa aMtomuhuttaM // 254 // kudo ? kasAyANamudayassa aMtomuhuttAdo uvari NicchaeNa viNAso hodi ti guruvadesA / doNNi tiNNi khavA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhattaM // 255 // ettha egasamao kiNNa labbhade ? uccade- Na tAva kasAyaparAvattIe egasamao labbhadi, khavaguvasAmage sakasAyudayassa jahaNNakAlassa vi aMtomuhuttaparimANuvadesA / Na guNaparAvattIe vi egasamao, egasamaiyassa kasAyudayassa khavaguvasamaseDhIsu abhAvA / Na vAghAdeNa, khavaguvasamaseDhIsu vAghAdassa paDisedhA / Na maraNeNa vi, khavagesu maraNAbhAvA / tado jahaNNakAleNa NicchaeNa aMtomuhutteNa hodadhamidi / kyoMki, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya, ina tInoM upazAmaka jIvoMke maraNake sAtha eka samaya pAyA jAtA hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 254 // kyoMki, kaSAyoMke udayakA antarmuhUrta kAlale Upara nizcayase vinAza hotA hai, isa prakAra gurukA upadeza hai| apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa, ye do guNasthAnavartI kSapaka tathA apUrvakaraNa anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya, ye tIna guNasthAnavartI kSapaka kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta taka hote haiM // 255 // . zaMkA-ina sUtrokta kSapaka jIvoMke eka samayapramANa kAla kyoM nahIM pAyA jAtA hai? samAdhAna-ukta AzaMkApara uttara kahate haiM ki ukta donoM yA tInoM guNasthAnoM meM na to kaSAyaparivartanase eka samaya pAyA jAtA hai, kyoMki, kSapaka yA upazAmakoM meM apanI udayAgata kaSAyake udayakA jaghanya kAla bhI antarmuhUrtapramANa hI hotA hai, aisA AcArya paramparAkA upadeza hai| aura na guNaparivartanake dvArA hI eka samayapramANa kAla pAyA jAtA hai, kyoMki, eka samayavAle kaSAyake udayakA kSapaka aura upazama zreNiyoM meM abhAva hai / na vyAghAtake dvArA hI eka samaya pAyA jAtA hai, kyoMki, kSapaka aura upazamazreNiyoM meM vyAghAtakA pratiSedha pAyA jAtA hai| aura na maraNake dvArA hI eka samaya pAyA jAtA hai, kyoMki, kSapakoM meM maraNakA abhAva hai| isalie yahAM para kaSAyoMkA jaghanya kAla nizcayase antarmuhUrta hI honA caahie| - 1xx dvayoH kSapakayoH kevalalobhasya ca 4 sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, .. . Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 25.. ukasseNa aMtomuhuttaM // 256 // kameNa aMtomuhurtatareNa khavagaseDhiM caDamANabahujIve assidUNa jahaNNakAlAdo sNkhejgunnkaaluvlNbhaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 257 // edassa attho sugmo| ukkasseNa aMtomuhuttaM // 258 // evaM pi sugamaM / akasAIsu caduTThANI oghaM // 259 // kudo ? saveNa vi payAreNa NANegajIvajahaNNukkassakAlagadavisesAbhAvA / ___ evaM kasAyamaggaNA smttaa| NANANuvAdeNa madiaNNANi-sudaaNNANIsu micchAdiTThI othaM // 260 // ukta jIvoMke ukta kaSAyoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 256 // kyoMki, kramazaH antarmuhUrtake antarase kSapakazreNI para car3hanevAle bahuta jIvoMkI apekSA jaghanya kAlase utkRSTa kAla saMkhyAtaguNA pAyA jAtA hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 257 // isa sUtrakA artha sugama hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 258 // yaha sUtra bhI sugama hai| akaSAyI jIvoMmeM antima caturguNasthAnI jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 259 // kyoMki, sarva hI prakArase nAnA jIva aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTha kAlayata koI vizeSatA nahIM hai| isa prakAra kaSAyamArgaNA samApta huii| jJAnamArgaNAkI apekSA matyajJAnI aura zrutAjJAniyoMmeM mithyAdRSTi jIvoMkA kAla oSake samAna hai // 260 // xxx akaSAyANAM ca sAmAnyoktaH kaalH| sa. si. 1,8. 2mAnAnuvAdena mayazAnizrutAjJAniSu mithyASTisAsAdanasamyagdRSTayoH sAmAnyavat / sa. si. 1, 8. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 264.] kAlANugame vibhaMgaNANikAlaparUvaNaM [119 kudo ? NANAjIvaM paDucca sambaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa addhapoggalapariyaTTa desUNamicceeNa oghAdo bhedAbhAvA / aNAdiaNihaNa-aNAdisaNiNaaNNANesu madi-sudaaNNANI vi atthi, kiMtu tehi ettha aNahiyAro / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 261 // kudo ? madi-sudaaNNANavirahidasAsaNANamabhAvA / vibhaMgaNANIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 262 // kudo ? vibhaMgaNANimicchAdiTThINaM tisu vi kAlesu saMtANavocchedAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhuttaM // 263 // kudo ? asaMjadasammAdidvissa saMjadAsaMjadassa vA diTThamaggassa micchattaM paDivajiya savajahaNNaddhamacchiya guNaMtaraM gadassa aMtomuhuttamettavibhaMgaNANakAluvalaMmA / ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi desUNANi // 264 // ................ kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla antamuhUrta aura utkRSTa kAla kucha kama ardhapudgalaparivartana hai| isa prakArase oghake kAlase koI bheda nahIM hai| yadyapi anAdi-ananta aura anAdi-sAnta ajJAnoMmeM matyajJAnI aura zrutAzAnI bhI jIva haiM, kintu unakA yahAM para adhikAra nahIM hai| mati-zrutAjJAnI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 261 // kyoMki, matyajJAna aura zrutAjJAnase rahita sAsAdanaguNasthAnI jIvoMkA abhAva hai| vibhaMgajJAniyoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 262 // kyoMki, tInoM hI kAloMmeM vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi jIvoMkI paramparAke vyucchedakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 263 // kyoMki, dRSTamArgI asaMyatasamyagdRSTi yA saMyatAsaMyatake mithyAtva guNasthAnako prApta hokara aura sarva jaghanya kAla taka vahAM raha kara guNasthAnAntarako gaye hue jIvake antarmuhUrtapramANa vibhaMgajJAnakA kAla pAyA jAtA hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla kucha kama tetIsa sAgaropama hai // 264 // ra vibhaMgajJAniSu mithyAdRSTenInAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 ekajIvaM prati jghnyenaantrmuhuurtH| sa. si. 1, 8. 3 utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi dezonAni / sa. si. 1,8. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 5, 265. udAharaNaM - ekko micchAdiTThI sattamAe puDhavIe uvavajjiya cha pajjatIo samAniya vibhaMgaNANI jAdo / appaNo AuTThidimaNupAliya kAlaM kAUNa Niggayassa hUM vibhaMgaNANaM, apajjataddhAe tassa virohA / evamaMto muhuttUNa tettIsa sAgarovamANi vibhaMgaNANassa ukkassakAlo hodi / sAsa sammAdiTTI oghaM // 265 // NANAjIva paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa sagarAsIdo asaMkhejjaguNo, egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa cha AvaliyAo, iccepaNa oghAdo bhedAbhAvAdo / AbhiNibohiyaNANi-sudaNANi odhiNANI asaMjadasammAdiTThapahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 266 // kudo ? NANegajIvajahaNNukkassakAlehi edesi oghAdo visesAbhAvA / Navari odhiNANi saMjadAsaMjadegajIvukkassakAlamhi asthi viseso / taM jahA- ekko aTThAvIsa udAharaNa - eka mithyAdRSTi jIva sAtavIM pRthivI meM utpanna hokara aura chahoM paryAptiyoMko sampanna karake vibhaMgajJAnI huA / apanI Ayusthitiko paripAlana kara aura maraNa karake nikalA / taba usakA vibhaMgajJAna naSTa ho gayA, kyoMki, aparyAptakAlameM vibhaMgajJAna ke honekA virodha hai / isa prakAra antarmuhUrta kama tetIsa sAgaropama vibhaMgajJAnakA utkRSTa kAla hotA hai / vibhaMgajJAnI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai / / 265 // kyoMki, nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya kAla eka samaya, utkRSTa kAla apanI rAzi se asaMkhyAtaguNA, tathA eka jIvakI apekSA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla chaha AvalipramANa, isa prakAra ogha kAla se koI bheda nahIM hai / AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI jIvoMmeM asaMyata samyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka jIvoMkA kAla oghake samAna hai / / 266 / / kyoMki, nAnA aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAlakI apekSA ina sUtrokta jIvoMke kAla meM oghase koI vizeSatA nahIM hai / kevala, avadhijJAnI saMyatAsaMyata guNasthAnasambandhI eka jIvake utkRSTa kAlameM vizeSatA hai / vaha isa prakAra hai- mohakarma kI 1 sAsAdanasamyagdRSTeH sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. 2 Amini bodhika zrutAvadhimanaH paryaya kevalajJAninAM sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. 3 pratiSu ' asthi ci visesA ' iti pAThaH / Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 269.] kAlANugame saMjadakAlaparUvarNa [451 saMtakammio saNNisammucchimapajjattaesu uvavaNNo / chahi pajjattIhi pajjattayado vissaMto visuddho saMjamAsaMjama paDivajjiya madi-sudaNANI jAdo / tado aMtomuhuttaM gaMtUNa odhiNANamuppAdedi / ettio ceva viseso, Natthi aNattha kattha vi / / maNapajjavaNANIsu pamattasaMjada pahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 267 // kudo ? pamattApamattasaMjadANamuvasAmagANaM khavagANaM ca NANegajIvajahaNNukkassakAlehi oghAdo bhedAbhAvA / kevalaNANIsu sajogikevalI ajogikevalI oghaM // 268 // kudo ? kevalaNANavirahidasajogi-ajogikevalINamabhAvA / evaM NANamaggaNA smttaa| saMjamANuvAdeNa saMjadesu pamattasaMjadappahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 269 // aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA rakhanevAlA koI eka jIva saMjhI, sammUchima, paryAptakoM meM utpanna huA aura chahoM paryAptiyoM se paryApta ho, vizrAma karatA huA, vizuddha hokara, saMyamAsaMyamako prApta kara, mati zrutajJAnI ho gyaa| punaH antarmuhUrtake pazcAt avadhijJAnako utpanna karatA hai| itanI mAtra hI vizeSatA hai aura kahIM bhI koI vizeSatA nahIM hai| manaHparyayajJAniyoM meM pramattasaMyatase lekara kSINakaSAyavItarAgachamastha guNasthAna taka jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 267 // kyoMki, pramatta aura apramattasaMyatoMkA tathA upazAmaka aura kSapakoMkA nAnA jIva aura eka jIvake jaghanya aura utkRSTa kAloMke sAtha oghaprarUpaNAse koI bheda nahIM hai| kevalajJAniyoMmeM sayogikevalI aura ayogikevalI jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 26 // kyoMki, kevalajJAnase rahita sayogikevalI aura ayogikevaliyoMkA abhAva hai| isa prakAra jJAnamArgaNA samApta huii| saMyamamArgaNAke anuvAdase saMyatoMmeM pramattasaMyatase lekara ayogikevalI taka jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 269 // . 1 pratiSu odhiNANImuppAdedi' iti pAThaH / 2 saMyamAnuvAvena sAmAyika cchedopasthApanaparihAravizuddhisUkSmasAmparAyayathAkhyAta zuddhisaMyatAnA xx mAmA. nyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 5, 270. sAmaNNasaMjame avalaMbide visesANuvaladdhIdo / sAmAiya-cchedovaTThAvaNasuddhisaMjadesu pamattasaMjadappahuDi jAva aNiyaTTi tti oghaM // 270 // kudo ? pamattApamattANaM NANAjIvaM paDucca savvaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa ego samao, ukasseNa aMtomuhuttaM / doNhamuvasAmagANaM jahaNNeNa NANegajIvaM paDucca ego samao, ukasseNa aMtomuhuttaM, doNhaM khavagANaM NANegajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aMtomuhuttamicceeNa oghAdo bhedAbhAvA / parihArasuddhisaMjadesu pamatta-appamattasaMjadA oghaM / / 271 / / kudo ? NANAjIvaM paDucca sambaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa egasamao, aMtomuhuttamiccedehi visesAbhAvA / suhumasAMparAiyasuddhisaMjadesu suhumasAMparAiyasuddhisaMjadA uvasamA khavA oghaM // 272 // kudo ? suhumasAMparAiyasuddhisaMjadANamubhayastha saMjamabhedAbhAvA / kyoMki, saMyamasAmAnyake avalaMbana karane para oghake kAlase koI bheda nahIM pAyA jaataa| sAmAyika aura chedopasthApanAzuddhisaMyatoMmeM pramattasaMyata guNasthAnase lekara anivRttikaraNa takake jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 270 // kyoMki, pramattasaMyata aura apramattasaMyatoMkA nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hai| eka jIvakI apekSA jaghanya kAla eka samaya hai aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| AThaveM aura naveM guNasthAnavartI donoM upazAmakoMkA nAnA aura eka jIvakI apekSA jaghanya kAla eka samaya hai, tathA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| AThaveM aura nave guNasthAnavartI donoM kSapakoMkA nAnA jIva aura eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, isa prakAra oghake kAlase koI bheda nahIM hai| parihAravizuddhisaMyatoMmeM pramattasaMyata aura apramattasaMyatoMkA kAla oghake samAna hai // 271 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla, eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla eka samaya aura antarmuhUrta hai, isa prakAra oghake kAlase koI vizeSatA nahIM hai| ___ sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyatoMmeM sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyata upazAmaka aura kSapakoMkA kAla oghake samAna hai // 272 // phyoMki, sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyatoMke donoM zreNiyoM meM saMyamake bhedakA abhAva hai| Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 276.] kAlANugama cakkhudaMsaNikAlaparUvaNaM [153 jahAkkhAdavihArasuddhisaMjadesu caduvANI oghaM // 273 // kudo ? oghAdesesu caduNhaM guNaTThANANaM sNjmbhedaannuvlNbhaa| saMjadAsaMjadA oghaM // 274 // sugamo edassa attho| asaMjadesu micchAdiTippahuDi jAva asaMjadasammAdihi ti oghaM // 275 // edassa vi attho avadhArioghaddhANaM sugamo / evaM saMjamamaggaNA samattA / daMsaNANuvAdeNa cakkhudaMsaNIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca sambaddhA // 276 // kudo ? cakkhudaMsaNimicchAdiTThivirahidakAlAbhAvA / ___ yathAkhyAtavihArazuddhisaMyatoMmeM antima cAra guNasthAnavAle jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 273 // ___kyoMki, ogha aura AdezameM cAroM guNasthAnoMke saMyamoMmeM koI bheda nahIM pAyA jAtA hai| saMyatAsaMyatoMkA kAla oSake samAna hai // 274 // isa sUtrakA artha sugama hai| asaMyata jIvoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna taka asaMyatoMkA kAla oghake samAna hai // 275 // jinhoMne oghasambandhI kAlako bhalIbhAMti avadhAraNa kiyA hai, aise ziSyoM ke lie isa sUtrakA artha sugama hai| __isa prakAra saMyamamArgaNA samApta huii| darzanamArgaNAke anuvAdase cakSudarzanI jIvoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 276 // kyoMki, cakSudarzanI mithyAdRSTi jIvoMse rahita kAlakA abhAva hai| 1xxx saMyatAsaMyatAnatxx sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. 2xxx asaMyatAnAM ca sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. 3 darzanAnuvAdena cakSurdazaniSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kaalH| sa. si. 1,8 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454] chakkhaMDAgame jIvaTTANaM [ 1, 5, 277. egajIvaM paDDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 277 // kudo ? sammAmicchAdihissa asaMjadasammAdihissa saMjadAsaMjadassa saMjadassa vA diTThamaggassa micchattaM gaMtUNa savvajahaNNaddhamacchiya guNaMtaraM gadassa aNtomuhuttkaaluvlNbhaa| ukasseNa ve sAgarovamasahassANi // 278 // udAharaNaM- ego acakkhudaMsaNI micchAdiTThI cakkhudaMsaNIsu uvvnnnno| cakkhudasaNI hodUNa ve sAgarovamasahassANi paribhamiya acakkhudaMsaNaM gado / laddhiapajjattesu cakkhudaMsaNaM NivvattiapajjattANaM va kiNNa uccade ? Na, tamhi bhave tattha cakkhudaMsaNuvajogAbhAvA / NivyattiapajjattANaM tamhi bhave NiyameNa cakkhudaMsaNuva joguvalaMbhA / sAsaNasammAdiDhippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 279 // kudo ? cakkhudasaNavirahidasAsaNAdINamabhAvA / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 277 // kyoMki, dRSTamArgI samyAgmithyAdRSTi, yA asaMyatasamyagdRSTi, yA saMyatAsaMyata, yA saMyatake mithyAtvako prApta hokara vahAM para sarva jaghanya kAla raha karake anya guNasthAnako prApta honevAle jIvake antarmuhUrta kAla pAyA jAtA hai| cakSudarzanI mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla do hajAra sAgaropama hai // 278 // udAharaNa- koI eka avakSudarzanI mithyAdRSTi jIva cakSudarzaniyoMmeM utpanna huA, aura cakSudarzanI hokara do hajAra sAgaropama kAla taka paribhramaNa karake acakSudarzanako prApta ho gyaa| (isa prakAra sUtrokta kAla siddha huaa|) zaMkA-nirvRttyaparyAptakoMke samAna labdhya paryAptakoMmeM cakSudarzana kyoM nahIM kahA? samAdhAna- nahIM, kyoMki, labdhyaparyAptakoMke usI bhavameM cakSudarzanopayogakA abhAva pAyA jAtA hai| kintu nirvRttyaparyAptakoMke to usI bhavameM niyamase hI cakSudarzanopayoga pAyA jAtA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachastha guNasthAna taka cakSudarzanI jIvoMkA kAla oSake samAna hai / / 271 / / kyoMki, cakSudarzanase rahita sAsAdanAdi guNasthAna nahIM pAye jAte haiM / 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa.si. 1,8. 2 utkarSeNa dve sAgaropamasahase / sa. si. 1,.. 3 sAsAdanasamyagdRSTayAdInAM kSINakaSAyAntAnI sAmAnyoktaH kaalH| sa. si. 1,8. Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 284.] kAlANugame asuha-ti-lessiyakAlaparUvaNaM [ 455 acakkhudasaNIsu micchAdiTTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA ti oghaM // 280 // kudo ? ackkhudNsnnvirhidsaavrnnjiivaannuvlNbhaa| odhidaMsaNI odhiNANibhaMgoM // 281 // kevaladasaNI kevalaNANibhaMgo // 282 // edANi dovi suttANi avahAridaNANANuvAdANaM sugamANi / evaM daMsaNamaggaNA samattA / lessANuvAdeNa kiNhalessiya-NIlalessiya-kAulessiesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 283 // kudo ? savvakAlaM tilessiyamicchAdiTThIgaM virahAbhAvA / egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhuttaM // 284 // acakSudarzaniyoMmeM mithyAdRSTi guNasthAnase lekara kSINakaSAyavItarAgachamastha guNasthAna takakA kAla oghake samAna hai // 280 // kyoMki, acakSudarzanase rahita sAvaraNa jIva nahIM pAye jAte haiM / avadhidarzanI jIvoMkA kAla avadhijJAniyoMke samAna hai // 281 // kevaladarzanI jIvoMkA kAla kevalajJAniyoMke samAna hai // 282 // jJAnamArgaNAke kAlAnuvAdakA avadhAraNa karanevAle ziSyoMke lie ye donoM hI sUtra sugama haiN| isa prakAra darzanamArgaNA samApta huii| lezyAmArgaNAke anuvAdase kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyAvAle jIvoM meM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 23 // kyoMki, sarvakAla hI tInoM azubha lezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMke virahakA abhAva hai| eka jIvakI apekSA tInoM azubha lezyAvAle jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 284 // 1 acakSurdazanighu mithyAdRSTayAdikSINa kaSAyAntAnA sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 avadhi-kevaladarzaninoravAdhi-kevalajJAnivat / sa. si. 1, 8. 3 lezyAnuvAdena kRSNanIlakApotalezyAma mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 4 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 284. ... kiNhalessAe tAva aMtomuhuttaparUvarNa kIrade / taM jadhA-NIlalessAe acchidassa tisse addhAkhaeNa kiNhalessA jAdA / savvalahumaMtomuhuttamacchidUNa NIlalessio jAdo / / kAulessio kiNNa hodi ? Na, kiNhalessAe pariNadassa jIvassa aNaMtarameva kAulessApariNamaNasattIe asaMbhavA / / ____NIlalessAe uccade- hIyamANa-vaDDamANakiNhalessAe kAulessAe vA acchidassa NIlalessA AgadA / savvajahaNNamaMtomAcchiya jahaNNakAlAviroheNa kAulessaM kiNhalessaM vA gado, aNNalessAgamaNAsaMbhavA / ke vi AiriyA hIyamANalessAe ceva jahaNNakAlo hodi tti bhaNaMti / kAulessAe vi uccade- hAyamANaNIlalessAe teulessAe vA acchidassa kAulessA aagdaa| tattha savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya jadi teulessAdo Agado, to NIlalessaM nnedvyo| aha NIlalessAdo Agado to teulessAe Nedavvo, aNNahA saMkilesa-visohIo AuraMtassa jahaNNakAlANuvavattIdo / ettha jogasseva egasamao jahaNNa pahale kRSNalezyAke antarmuhUrta kAlakI prarUpaNA kI jAtI hai| vaha isa prakAra hainIlalezyAmeM vartamAna kisI jIvake usa lezyAke kAla kSaya ho jAnese kRSNalezyA ho gaI, aura vaha usameM sarvalaghu antarmuhUrta kAla raha karake nIlalezyAvAlA ho gyaa| zaMkA-kRSNalezyAke pazcAt kApotalezyAvAlA kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, kRSNalejhyAse pariNata jIvake tadanantara hI kApotalezyArUpa pariNamana zaktikA honA asaMbhava hai| aba nIlalezyAke antarmuhUrta kAlakI prarUpaNA karate haiM- hIyamAna kRSNalezyAmeM athavA vardhamAna kApotalezyAmeM vidyamAna kisI jIvake nIlalezyA aagii| taba vaha jIva usameM sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha karake jaghanya kAlake avirodhase yathAsaMbhava kApotalezyAko athavA kRSNalezyAko prApta huA, kyoMki, ina donoM lezyAoMke sivAya usake anya kisI lezyAkA Agamana asaMbhava hai| kitane hI AcArya, hIyamAna lezyAma hI jaghanya kAla hotA hai, aisA kahate haiN| __aba kApotalezyAke jaghanya kAlako kahate haiM- hAyamAna nIlalezyAmeM athavA tejolezyAmeM vidyamAna jIvake kApotalezyA aagii| vaha jIva usa lezyAma sarvajaghanya antarmuhUrta kAla raha karake, yadi tejolezyAse AyA hai to nIlalezyAmeM le jAnA cAhie; aura yadi nIlalezyAse AyA hai to tejolezyAmeM le jAnA cAhie / anyathA saMkleza aura vizuddhiko ApUraNa karanevAle jIvake jaghanya kAla nahIM bana sakatA hai| zaMkA-yahAM para yogaparAvartanake samAna eka samayarUpa jaghanya kAla kyoM nahIM 1 ma-pratau ' hAyamANa ' ityapi paatthH| Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 285.] kAlANugame kiNha-NIla-kAulessiyakAlaparUvaNaM kAlo kiNNa labbhade ? Na, joga-kasAyANaM va lessAe tissA parAvattIe guNaparAvattIe maraNeNa vAghAdeNa vA egasamayakAlassAsaMbhavA / Na tAva lessAparAvattIe egasamao labbhadi, appidalessAe pariNamidavidiyasamae tisse viNAsAbhAvA, guNaMtaraM gadassa vidiyasamae lessaMtaragamaNAbhAvAdo ca / Na guNaparAvattIe, appidalessAe pariNadavidiyasamae guNaMtaragamaNAbhAvA / Na ca vAghAdeNa, tisse vaaghaadaabhaavaa| Na ca maraNeNa, appidalessAe pariNadavidiyasamae maraNAbhAvA / ukkasseNa tettIsa sattArasa satta sAgarovamANi sAdirayANi // 285 // edesimudAharaNANi / taM jadhA- NIlalespAe acchidassa kiNhalessA AgadA / tattha savvukkassamatomuhuttamacchiya adho sattamIe puDhavIe uvavaNNo / tattha tettIsaM sAgarovamANi gamiya uvaTTido / pacchA vi aMtomuhuttakAlaM bhAvaNavaseNa sA ceva lessA hodi / evaM dohi aMtomuhuttehi sAdireyANi tettIsa sAgarovamANi kiNhalessAe ukkassakAlo hodi / pAyA jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, yoga aura kaSAyoMke samAna lezyAmeM lezyAkA parivartana, athavA guNasthAnakA parivartana, athavA maraNa aura vyAghAtase eka samaya kAlakA pAyA jAnA asaMbhava hai / isakA kAraNa yaha hai ki na to lezyAparivartanake dvArA eka samaya pAyA jAtA hai, kyoMki, vivakSita lezyAse pariNata hue jIvake dvitIya samayameM usa lezyAke vinAzakA abhAva hai| tathA isI prakArase anya guNasthAnako gaye hue jIvake dvitIya samayameM anya lezyAmeM jAnekA bhI abhAva hai / na guNasthAnaparivartanakI apekSA eka samaya saMbhava hai, kyoMki, vivakSita lezyAse pariNata hue jIvake dvitIya samayameM anya guNasthAnake gamanakA abhAva hai / na vyAghAtakI apekSA hI eka samaya saMbhava hai, kyoMki, vartamAnalezyAke vyAghAtakA abhAva hai| aura na maraNakI apekSA hI eka samaya saMbhava hai, kyoMki, vivakSita lezyAse pariNata hue jIvake dvitIya samayameM maraNakA abhAva hai| ukta tInoM azubha lezyAoMkA utkRSTa kAla kramazaH sAdhika tetIsa sAgaropama, sAdhika sattaraha sAgaropama aura sAdhika sAta sAgaropama pramANa hai // 285 // inake udAharaNa isa prakAra haiM-- nIlalezyAmeM vidyamAna kisI jIvake kRSNalezyA AgaI / usameM vaha sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla raha karake maraNa kara nIce sAtavIM pRthivImeM utpanna huaa| vahAM vaha tetIsa sAgaropama kAla bitAkara niklaa| so pIche bhI antarmuhUrta kAla taka bhAvanAke vazase vahI hI lezyA hotI hai| isa prakAra do antarmuhUrtoMse adhika tetIsa sAgaropama kRSNalezyAkA utkRSTa kAla hotA hai| 1 utkarSeNa trayastriMzatsaptadazasaptasAgaropamANi sAtirekANi / sa. si. 1, 8. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 286. ___NIlalessAe uccade- kAulessAe acchidassa NIlalessA AgadA / tattha dIhamaMtomuhuttamacchidUNa paMcamIe puDhavIe uvvnnnno| tattha sattArasa sAgarovamANi tAe lessAe gamiya uvavaTTido / uvavaTTidassa vi aMtomuhuttaM sA ceva lessA hodi / evaM dohi aMtomuhuttehi sAdireyANi sattArasa sAgarovamANi NIlalessAe ukkassakAlo hodi / / ___ kAulessAe uccade- teulessAe acchidassa sagaddhAe khINAe kAulestA AgadA / tattha dIhamaMtomuhuttamacchiya tadiyAe puDhavIe uvavaNNo / tIe lessAe satta sAgarovamANi tattha gamiya uvvhido| uvavaTTidassa vi sA ceva lessA aMtomuhuttaM hodi / evaM dohi aMtomuhuttehi sAdireyANi satta sAgarovamANi kAulessAe ukkassakAlo hodi| sAsaNasammAdiTThI oghaM // 286 // __ kudo ? NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa ego samao, ukkassaNa rAsIdo asaMkhejja. guNo palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNeNa ego samao, ukkasseNa cha AvaliyAo, edehi tilessAgadasAsaNANaM tado bhedAbhAvA / aba nIlalezyAkA kAla kahate haiM- kApotalezyAmeM vartamAna jIvake nIlalezyA A gaI / usameM utkRSTa antarmuhUrta raha karake vaha jIva pAMcavIM pRthivImeM utpanna huaa| vahAM para sattaraha sAgaropama kAla usa lezyAke sAtha bitAkara niklaa| nikalane para bhI antarmuhUrta taka vahI hI lezyA hotI hai| isa prakAra do antarmuhUtause adhika sattaraha sAgaropama nIlalezyAkA utkRSTa kAla hotA hai| ___ aba kApotalezyAkA utkRSTa kAla kahate haiM- tejolezyAmeM vidyamAna kisI jIvake usa lezyAke kAlake kSINa ho jAne para kApotalezyA aagii| usameM utkRSTa antarmuhUrta kAla raha kara maraNa karake tRtIya pRthivImeM utpanna huaa| vahAM para usI lezyAke sAtha sAta sAgaropama kAla bitAkara niklaa| nikalane ke pazcAt bhI vahI lezyA antarmuhUrta taka rahatI hai| isa prakAra do antarmuhUrtoMse adhika sAta sAgaropama kApotalezyAkA utkRSTa kAla hotA hai| ukta tInoM azubha lezyAvAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 286 // __kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya, utkarSase apanI rAzise asaMkhyAtaguNA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga kAla hai| eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase chaha AvalIpramANa kAla hai| isa prakArase tInoM azubha lezyAoMko prApta hue sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke kAlakA oghase koI bheda nahIM hai| 1 sAsAdanasamyagdRSTi-samyagmiNyAdRSTayoH sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 289.] kAlANugame kiNha-NIla-kAulessiyakAlaparUvaNe [459 sammAmicchAdiTThI oghaM // 287 // kudo ? NANAjIva paDucca jahaNgeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa sagarAsIdo asaMkhejjaguNo palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNukasseNa aMtomuhuttamiccedehi tado bhedAbhAvA / asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 288 // sugamamedaM sutaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 289 // taM jahA- ego asaMjadasammAdiTThI vaDDamAgaNIlalessAe acchido kiNhalesaM gdo| tattha sadhajahaNNamaMtomuhuttamacchiya puNo nniillessaamaagdo| NIlalessAe uccade- hAyamANakiNhalessio NIlalessI jaado| tAe sabajahaNNamaMtomuhuttamacchiya kAulessaM gado / kAulessAe uccade- ego sammAdiTThI hAyamANaNIlalessio kAlalessaM gado / tattha ukta tInoM azubha lezyAvAle samyagmiyAdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 287 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla antarmuhUrta, utkRSTa kAla apanI rAzise asaMNyAtaguNA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga hai| eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, isa prakAra inakA oghakAlase koI bheda nahIM hai| ukta tInoM azuma lezyAvAle asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 288 // yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 289 / / jaise- vardhamAna nIlalezyAmeM vidyamAna koI eka asaMyatasamyagdRSTi jIva kRSNalezyAko prApta huaa| vahAM para sarvajaghanya antarmuhUrta kAla raha karake punaH nIlalezyAmeM aagyaa| aba nIlalezyAkA kAla kahate haiM- hAyamAna kRSNalezyAvAlA koI eka jIva nIlalezyAvAlA hogyaa| usa lezyAmeM sarvajaghanya antarmuhUrta kAla taka rahakara kApota. lejhyAko prApta hogyaa| aba kApotalezyAkA kAla kahate haiM- hAyamAna nIlalezyAvAlA 1 asaMyatasamyagdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160] chakkhaMDAgame jIvANaM [1, 5, 290. savajahaNNamaMtomuhuttamacchiya teulessio jAdo / puvvaM hAyamANa-vaDDamANateu-kAulessAhiMto kAu-NIlalessANamAgadANa jahaNNakAlo utto, so saMpahi ettha kiNNa uccade ? Na, pAeNa tassuvaesAbhAvA / ukkasseNa tettIsa sattArasa satta sAgarovamANi desUNANi // 290 // kiNhalessAe desUNANi tettIsaM sAgarovamANi, NIlalessAe desUNasattArasa sAgarobamANi, kAulessiyAe desUNasatta sAgarovamANi / 'jahA uddeso tahA Nideso ' tti NAyAdo udAharaNANi uddesaparivADIe NidisaMte / taM jahA- eko aTThAvIsasaMtakammio micchAdiTThI sattamAe puDhavIe kiNhalessAe saha uvavaNNo / chahi pajjatIhi pajjattayado vissaMto visuddho hodUNa sammattaM pddivnnnno| aMtomuhuttUNatettasiM sAgarovamANi bhavasaMbaMdheNa avadvidAe kiNhalessAe gamiya aMtomuhuttAvasese micchattaM gaMtUNa AuaMbaMdhiya vissamiya mado, tirikkho jaado| evaM chahi aMtomuhuttehi UNANi tettIsaM sAgarovamANi kiNhalessAe ukkassakAlo hodi / eka asaMyatasamyagdRSTi jIva kApotalezyAko prApta huaa| usameM sarvajaghanya antarmuhUrta kAla raha karake tejolezyAko prApta huaa| . zaMkA-pahale hAyamAna tejolezyA aura vardhamAna kApotalezyAse kramazaH kApota aura nIlalezyAmeM Aye hue jIvoMkA jaghanya kAla kahA hai, so vaha aba yahAM para kyoM nahIM kahate haiM ? samAdhAna nahIM, kyoMki, prAyaH Ajakala usa prakArake upadezakA abhAva hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla kucha kama tetIsa sAgaropama, sattaraha sAgaropama aura sAta sAgaropama hai // 290 // kRSNalezyAmeM kucha kama tetIsa sAgaropama, nIlalezyAmeM kucha kama sattaraha sAgaropama bhaura kApotalezyAmeM kucha kama sAta sAgaropama kAla hai| so jaisA uddeza hotA hai, usI prakArase nirdeza hotA hai' isa nyAyAnusAra inake udAharaNa bhI uddezakI paripATIse nirdiSTa kiye jAte haiN| ve isa prakArase haiM- mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA koI eka mithyAdRSTi jIva sAtavIM pRthivImeM kRSNalezyAke sAtha utpanna huaa| chahoM paryAptiyoMse paryApta hokara, vizrAma le tathA vizuddha hokara samyaktvako prApta huaa| samyaktvake sAtha antarmuhUrta kama tetIsa sAgaropama bhavasambandhase avasthita kRSNalezyAke sAtha bitAkara, antarmuhUrta kAlake avaziSTa rahane para mithyAtvako jAkara parabhavakI Ayu bAMdhakara, vizrAma lekara marA aura tiryaMca huA / isa prakAra chaha antarmuhUtoMse kama tetIsa sAgaropama kRSNalezyAkA utkRSTa kAla hotA hai| 1 utkaSaNa trayastriMzatsaptadazasaptasAgaropamANi dezonAni / sa. si. 1,8. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 290. ] kAlAnugame kiNha - nIla- kAulessiyakAlaparUvaNa [ 461 ego aTThAvIsa saMtakammio nIlalessAe paMcamapuDhavIe heDimapatthaDe ukassAuTThidio hoNa uvavaNNo / tattha jahaNiyA kiNhalessA ce Na, savdhesiM raiyANaM tatthataNANaM tI caiva lessAe abhAvA / ekkamhi patthaDe bhiNNalessANaM kathaM saMbhavo 1 virohAbhAvA / eso attho savvattha jANidavvo / chahi pajjattIhi pajjattayado vissaMto visuddho hodUna sammattaM paDivaNNo / AuTThadimaNupAliya mudo maNusso jAdo / tattha vi aMtomuhuttaM tIe ceva lessAe acchidUNa lessaMtaraM gado / pacchillamaM to muhuttaM puvvillatisu aMtomuhuttesu sohiya suddha seseNaM UNANi sattArasa sAgarovamANi asaMjadasammAdiTThissa gIlalessAe ukkassakAlo hodi / ego micchAdiTThI tadiyAe puDhavIe ukkassAuTTidio kAulessAo hodUNa uvavaNNo / chahi pajjattIhi pajjattayado vissaMto visuddha hodUga sammattaM paDivajjiya AuTThidimaNupAlaya maNuso jAdo / pacchA vi aMtomuhutaM sA ceva lessA hodi / pacchillaM mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA koI eka jIva nIlalezyA ke sAtha pAMcavIM pRthivIke adhastana prastArake utkRSTa AyukarmakI sthitivAlA ho karake utpanna huA / zaMkA- pAMcavIM pRthivIke adhastana prastAra meM to jaghanya kRSNalezyA hotI hai ? - samAdhAna - nahIM, pAMcavIM pRthivIke adhastana prastAra ke samasta nArakiyoMke usI hI lezyA kA abhAva hai| zaMkA - eka hI prastAra meM do bhinna bhinna lezyAoMkA honA kaise saMbhava hai ? samAdhAna - eka hI prastAra meM bhinna bhinna jIvoMke bhinna bhinna lezyAoMke hone meM koI virodha nahIM hai / ( arthAt kucha nArakiyoMke utkRSTa nIlalezyA hI hotI hai, aura kuchake jaghanya kRSNalezyA hotI hai / ) yahI artha sarvatra jAnanA cAhie / isa prakAra pAMcavIM pRthivImeM utpanna huA vaha jIva chahoM paryAptiyoM se paryApta ho, vizrAma lekara tathA vizuddha hokara samyaktvako prApta huaa| vahAM apanI AyusthitikA paripAlana karake marA aura manuSya huaa| vahAM para bhI antarmuhUrta taka usI pUrvalezyA ke sAtha raha kara anya lezyAko prApta huaa| isa prakAra pichale antarmuhUrtako pUrvake tIna antarmuhUtause kama karake bace hue antarmuhUtA~se kama sattaraha sAgaropama asaMyatasamyagdRSTike nIlalezyA kA utkRSTa kAla hotA hai / eka mithyAdRSTi jIva tIsarI pRthivImeM vahAM kI utkRSTa Ayukarma kI sthitivAlA tathA kApotalezyAvAlA hokarake utpanna huA, aura chahoM paryAptiyoMse paryApta ho, vizrAma le, vizuddha hokara samyaktvako prApta karake aura apanI AyukarmakI sthitiko bhoga karake manuSya huA / pIche bhI antarmuhUrta taka vahI hI lezyA hotI hai / isa pichale antarmuhUrtako Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462] kkhaDAgame jIvANaM [ 1, 5, 291. aMtomuhuttaM puvvillatisu' aMtomuhuttesu sohiya suddhaseseNa UNANi satta sAgarovamANi kAulessAe ukkassakAlo hodi / teulessiya- pammalessiesa micchAdiTTI asaMjadasammAdiDI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 299 // sugamamedaM sutaM / egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhuttaM // 292 // taM jadhA - hAyamANapamma lessAe acchidassa sagaddhAkhaeNa teulessA AgadA / tattha savvajahaNNamaMte|muhuttamacchiya kAulessaM gado / evamasaMjadasammAdissi vi teulessAe jahaNNakAlo vattavtro | pammalessAe uccade- ekko sukkalessAe hAyamANAe acchido micchAdiTThI tisse addhAkharaNa pammalessio jAdo / savvajahaNamaMta muhuttamacchidUNa teulessaM gado | evaM jahaNeNa aMtomuhuttaM micchAdiTThI pammalessAe / evamasaMjada sammAdiDissa vi jahaNakAlo vatavvo / pahale ke tIna antarmuhUtoMmeMse ghaTA kara zeSa bace hue antarmuhUtoMse kama sAta sAgaropama kApotalezyAkA utkRSTa kAla hotA hai / tejolezyA aura padmalezyAvAloMmeM midhyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 291 // yaha sUtra sugama hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai / / 292 // jaise- hAyamAna padmalezyA meM vidyamAna kisI mithyAdRSTi jIvake apanI lezyAke kAla kSaya ho jAne se tejolezyA AgaI / usameM sarvajadhanya antarmuhUrta kAla raha karake vaha kApotalezyAko prApta ho gyaa| isa prakAra asaMyatasamyagdRSTi jIvake bhI tejolezyAkA jaghanya kAla kahanA cAhie / aba padmazyAkA jaghanya kAla kahate haiM-- koI eka mithyAdRSTi jIva hAyamAna zuklezyA meM vidyamAna thA / usa lezyA ke kAlake kSaya ho jAnese vaha padmalezyAvAlA ho gyaa| vahAM sarvajaghanya antarmuhUrta kAla raha karake tejolezyAko prApta huA / isa prakAra aghanyase antarmuhUrta kAla taka vaha midhyAdRSTi jIva padmalezyA meM rahA / isI prakAra se asaMyatasamyagdRSTi jIvakA bhI jaghanya kAla kahanA cAhie / 1 pratiSu aMtoSaM sA ceva lessA puvvilaMtisu ' iti pAThaH / 2 tejaH padmalezya yormithyAdRSTaya saMyata samyagdRSTayornAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 180 3 ekajIvaM prati jaghamyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 293.] kAlANugame teu-pammalessiyakAlaparUvaNaM [ 463 ukkasseNa ve aTThArasa sAgarovamANi sAdireyANi // 293 // taM jadhA-eko micchAdiTThI kAulessAe acchido| tisse addhAkhaeNa teulessio jaado| tattha aMtomuhuttamacchidga mado sohamme uvvnnnno| ve sAgarovamANi palidovamassa asaMkhejadibhAgeNabbhahiyANi jIvidUNa cudo NaTThalessio jAdo / laddhA sagadvidI pucillaMtomuhutteNa abbhdhiyaa| aMtomuhuttUNaaDDAijjasAgarovamamettA dvidI kiNNa labmade ? Na, micchAdihi-sammAdiTTIhi uvarimadevesu baddhamAuamovaTTaNAghAdeNa dhAdiya micchAdiTThI jadi suTTha mahaMtaM karedi, to palidovamassa asaMkhejjadibhAgeNabbhadhiyavesAgarovamANi karedi, sohamme uppajamANamicchAdiTThINaM edamhAdo ahiyAuTThavaNe sattIe abhaavaa| aDDAijasAgarovamadvidIe uppaNNasammAdiDhi micchattaM NedUNa ukkassakAlaM bhaNissAmo ? Na, aMtomuhulUNaDDAijjasAgarovamesu uppaNNasammAdihissa sohammaNivAsissa micchattagamaNe saMbhavAbhAvA / tejolezyAkA utkRSTa kAla sAtireka do sAgaropama aura padmalezyAkA utkRSTa kAla sAtireka aThAraha sAgaropama hai // 293 // jaise-eka mithyAdRSTi jIva kApotalezyAmeM vidyamAna thaa| usa lezyAke kAlakSayase vaha tejolesyAvAlA ho gyaa| usameM antarmuhUrta rahakara marA aura saudharmakalpameM utpanna huaa| vahAM para palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika do sAgaropama kAla taka jIvita raha kara cyuta huA aura usakI tejolezyA naSTa ho gii| isa prakAra pUrvake antarmuhUrtase adhika do sAgaropama saudharmakalpakI mithyAdRSTisambandhI utkRSTa sthiti tejolezyAko prApta ho gii| zaMkA-mithyAdRSTi jIvake tejolezyAkI utkRSTa sthiti antarmuhUrtase kama ar3hAI sAgaropamapramANa kyoM nahIM pAI jAtI hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, mithyAdRSTi yA samyagdRSTi jIvoMke dvArA uparima devoM meM bAMdhI huI Ayuko udvartanAghAtase ghAta karake mithyAdRSTi jIva yadi acchI taraha khUba bar3I bhI sthiti kare, to palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase abhyadhika do sAgaropama karatA hai, kyoMki, saudharmakalpameM utpanna honevAle mithyAdRSTi jIvoMke isa utkRSTa sthitise adhika AyukI sthiti sthApana karanekI zaktikA abhAva hai| zaMkA-yadi hama ar3hAI sAgaropama sthitivAle devoMmeM utpanna hue samyagdRSTiko mithyAtvameM le jAkara tejolezyAkA utkRSTa kAla kaheM to? samAdhAna-nahIM, kyoMki, antarmuhUrta kama ar3hAI sAgaropamakI sthitivAle devoM meM utpanna hue saudharmanivAsI samyagdRSTi devake mithyAtvameM jAnekI saMbhAvanAkA abhAva hai| 1 utkarSeNa dve sAgaropame aSTAdaza ca sAgaropamANi sAtirekANi / sa. si. 1, 8.. . Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 ] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 293. taM pi kadhaM Nabade ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgabbhAhayavesAgarovamamettA sohammIsANe micchAiTThi-AuTThidI hodi ti AiriyaparaMparAgadovadesA / adhavA aNNeNuvaeseNa aDDAijjasAgarovamANi dekhaNANi micchAdihissa vi saMbhavaMti, bhavaNAdisahassAraMtadevesu micchAidvissa duvihAuTThidiparUvaNaNNahANuvavattIdo / asaMjadasammAdihissa uccade- ekko asaMjado sohammIsANadevesu ve sAgarovamANi aMtomuhuttUNaM sAgarovamassa addhaM ca AuvaM kariya aMtomuhuttaM teulessI hodaNa kameNa kAlaM kariya sohamme uvavaNNo / sagaDhidimacchiya puNo maNusesuvavanjiya aMtomuhuttaM tIe ceva lessAe pariNamiya pammalessaM kAulessaM vA gado / laddhANi aMtomuhuttaNaaDDAijasAgarovamANi saMpuNNANi / ahiyANi vA kiNNa hoti tti utte Na, puvAvarakAlamhi laddhaaMtomuhuttAdo addhasAgarovamamhi paDidaMtomuhuttassa bhuttuvdesaa| __pammalessAe uccade- eko micchAdiTThI vaDDamANateulessio sagaddhAe khINAe zaMkA-yaha bhI kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika do sAgaropamapramANa saudharmaIzAnakalpameM mithyAdRSTikI Ayusthiti hotI hai| isa prakArakA AcAryaparamparAgata upadeza hai athavA anya upadezase kucha kama ar3hAI sAgaropamakAla saudharma-IzAnakalpavAsI mithyAdRSTi devake bhI saMbhava hai, anyathA, bhavanavAsiyoMse lagAkara sahasrArakalpa takake devoM meM mithyAdRSTi jIvake do prakArakI AyusthitikI prarUpaNA ho nahIM sakatI thii| _aba asaMyatasamyagdRSTike utkRSTa tejolezyAke kAlako kahate haiM- eka asaMyatasamyagdRSTi jIva saudharma aizAna devoMmeM do sAgaropama aura antarmuhUrta kama sAgaropamake argha bhAgapramANa Ayuko bAMdha karake eka antarmuhUrta tejolezyAvAlA ho karake aura kramase mara kara saudharmakalpameM utpanna huaa| punaH apanI Ayusthiti taka vahAM raha kara aura manuSyoM meM utpanna hokara antarmuhUrta taka usI hI lezyAse pariNata ho, padmalezyA yA kApotalezyAko prApta huA / isa prakArase antarmuhUrta kama pUrA aDhAI sAgaropamakAla prApta ho gyaa| zaMkA-antarmuhUrtase kama ar3hAI sAgaropamakAlase adhika kAla kyoM nahIM hotA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, ar3hAI sAgaropamakAlake Adi aura antameM labdha honevAle antarmuhUrtase ardha sAgaropama kAlameM patita antarmuhUrtake bahutyakA upadeza pAyA jAtA hai| aba padmalezyAke utkRSTa kAlako kahate haiM-- vardhamAna tejolezyAvAlA koI eka 1 pratiSu * devIm ' iti pAThaH / Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1,5, 295. ] kAlAnugame teu - pammalessiyakAlaparUvaNaM [ 465 pammalessio jAdo / dIhamaMtomuhuttamacchiya sadAra- sahassArakappavAsiya devesu uvavaNNo / tattha aTThAraha sAgarovamANi palidovamassa asaMkhejjadibhAgeNa bhahiyANi jIvidUNa cudassa TThA pammalessA | asaMjadasammAdiTThissa uccade - eko saMjado pammalessAe aMta muhutamacchido sadAra-saharasA devesu aTThArasa sAgarovamANi aMtomuhuttUNamaddhasAgaraM ca AuaM kariya kameNa kAlaM kariya sahassAradevesu uvavajjiya sagaTThidimacchiya cudo maNuso jAdo / tattha vi aMtomuhuttaM pammalessAe acchiya sukalessaM teulessaM vA gado / laddhANi aMtImuttUddhasAgarovameNa ahiyANi aTThArasa sAgarovamANi / sAsaNasammAdiTTI oghaM // 294 // kudo ? NANAjIva paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa sagarAsIdo asaMkhejjaguNo palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa cha AvaliyAo, iccedehi teu - pammalessiyasAsaNANaM tatto bhedAbhAvA / sammAmicchAdiTTI oghaM // 295 // mithyAdRSTi jIva apane kAlake kSINa hone para padmalezyAvAlA ho gayA / aura vahAM usa lezyA meM utkRSTa antarmuhUrta kAla taka raha karake zatAra - sahasrArakalpavAsI devoMmeM utpanna huaa| vahAM para palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika aThAraha sAgaropama kAla taka jIvita raha kara cyuta huA, taba usake padmalezyA naSTa ho gaI / aba asaMyatasamyagdRSTi jIvake padmalezyAkA utkRSTa kAla kahate haiM - eka saMyata padmazyAmeM antarmuhUrta kAla taka rahA aura zatAra- sahasrAra devoM meM aThAraha sAgaropama aura antarmuhUrta kama ardha sAgaropamakI Ayuko bAMdha kara, kramase maraNa kara, sahasrArakalpa ke devoMmeM utpanna hokara aura apanI sthitipramANa vahAM radda karake cyuta ho manuSya hogayA / vahAM para bhI antarmuhUrta taka padmalezyA meM raha karake zuklalezyAko yA tejolezyAko prApta huA / isa prakAra antarmuhUrta kama Adhe sAgaropama kAlase adhika aThAraha sAgaropama prApta hue / tejolezyA aura padmalezyAvAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 294 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase apanI rAzile asaMkhyAtaguNA palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga kAla hai| eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSa se chaha AvalipramANa kAla hai / isa rUpase tejolezyA aura padmalezyAvAle: sAsAdanasamyagdRSTiyoMke kAlakA oghaprarUpaNA se koI bheda nahIM hai / ukta donoM lezyAvAle samyagmithyAdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 295 // 1 sAsAdanasamyagdRSTi samyagmithyAdRSTayoH sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,80 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 ] chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1, 5, 296. kudo ? NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aMtomuhurttamicceehi teu - pamma lessiyasammAmicchAdiTThINaM tatto bhedAbhAvA / saMjadAsaMjada- pamatta - appamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 296 // sugamamedaM sutaM / egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamayaM / / 297 // tattha tAtra saMjadAsaMjadANamegasamayaparUtraNA kIrade- ekako micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI vA vaDDhamANateulessio egasamao teulessAe asthi tti saMjamA saMjama paDivaNNo / egasamayaM saMjamAsaMjamaM teulessAe saha dihaM / vidiyasamae saMjadAsaMjado pammalessaM gado | esA lessAparAvatI ( 1 ) | athavA ekko saMjadAsaMjado hAyamANapammalessio pammalessaddhAe khINAe egasamayaM saMjamAsaMjamaguNo asthi ti teulessio jAdo | teulessAe saha saMjamAsaMjamo egasamayaM diDo / vidiyasamae tIe lessAe saha kyoMki, nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAgapramANa hai / eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / isa prakAra se tejolezyA aura padmalezyAvAle samyagmithyAdRSTi jIvoM kA oghaprarUpaNAse koI bheda nahIM hai / ukta donoM lezyAvAle saMyatAsaMyata, pramattasaMyata aura apramattasaMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 296 // yaha sUtra sugama hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai / / 297 // inameM se pahale saMyatAsaMyatoMke lezyAsambandhI eka samayakI prarUpaNA kI jAtI haivardhamAna tejolezyAvAlA eka mithyAdRSTi athavA asaMyatasamyagdRSTi jIva tejolezyA ke kAlameM eka samaya avazeSa raha jAne para saMyamAsaMyamako prApta huA / eka samaya saMyamAsaMyama tejolezyAke sAtha dRSTigocara huaa| dUsare samaya vaha saMyatAsaMyata padmalezyAko prApta ho gayA / yaha lezyA parivartanasambandhI eka samayakI prarUpaNA hai (1) / athavA, hAyamAna padmalezyAvAlA eka saMyatAsaMyata padmalezyAke kAlake kSINa ho jAne para eka samaya saMyamAsaMyama guNasthAnakA avazeSa rahane para tejolezyAvAlA ho gayA / tejolezyA ke sAtha saMyamAsaMyama eka samaya dRSTa 2 pratiSu micchAdiTThINaM ' iti pAThaH / 3 saMyatAsaMyata pramattApramattAnAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 4 ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, 8. 1 pratiSu ' aMtomuhuco muhuta-' iti pAThaH / Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 297.] kAlANugame teu-pammalessiyakAlaparUvaNaM [165 asaMjadasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI sAsaNasammAdiTThI micchAdiTThI vA jaado| esA guNaparAvattI (2) / maraNa-vAghAdehi egasamao Na labbhadi / saMpadi pammalessAe uccade / taM jadhA- ego micchAdiTThI asaMjadasammAdiTTI vA vaDDamANapammalessio pammalessaddhAe ego samao atthi tti saMjamAsaMjamaM paDivaNNo / vidiyasamae saMjamAsaMjameNa saha sukkalessaM gado / esA lesssAparAvatI (3) / adhavA vaDDamANateulessio saMjadAsaMjado teulessaddhAe khaeNa pammalessio jAdo / egasamayaM pammalessAe saha saMjamAsaMjamaM diTuM, vidiyasamae appamatto jaado| esA gunnpraavttii| adhavA saMjadAsajadA hAyamANasukkalessio sukkalessaddhAkhaeNa pammalessio jAdo / vidiyasamae pammalessio ceva, kiMtu asaMjadasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI sAsaNasammAdiTThI micchAdiTThI vA jAdo / esA guNaparA. vattI (4) / micchAdihi-asaMjadasammAdidviguNaTThANesu teu-pammalessANaM lessA-guNaparAvattIo assidUNa egasamao kiNNa uccade ? Na, tattha egasamayasaMbhavAbhAvA / vaDDamANateulessAdo huaa| dvitIya samayameM usI lezyAke sAtha asaMyatasamyagdRSTi, yA samyagmithyASTi, yA sAsAdanasamyagdRSTi athavA mithyAdRSTi ho gyaa| yaha guNasthAnaparivartanake dvArA eka samayakI prarUpaNA huI (2) / yahAM para maraNa aura vyAghAtake dvArA eka samaya nahIM pAyA AtA hai| aba padmalezyAke eka samayakI prarUpaNA kahate haiN| jaise- vardhamAna padmalezyAvAlA koI eka mithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi jIva, padmalezyAke kAla meM eka samaya avazeSa rahane para saMyamAsaMyamako prApta huaa| dvitIya samayameM saMyamAsaMyamake sAtha hI zuklalezyAko prApta huaa| yaha lezyAparAvartanasambandhI eka samayakI prarUpaNA huI (3) / athavA, vardhamAna tejolezyAvAlA koI saMyatAsaMyata tejolezyAke kAlake kSaya ho jAnese padmalezyAvAlA ho gayA / eka samaya panalezyAke sAtha saMyamAsaMyama dRSTigocara huaa| aura vaha dvitIya samayameM apramattasaMyata ho gyaa| yaha guNasthAnaparivartanakI apekSA eka samayakI prarUpaNA huii| athavA, hAyamAna zuklalezyAvAlA koI saMyatAsaMyata jIva zuklalezyAke kAlake pUre ho jAne para padmalezyAvAlA ho gyaa| dvitIya samayameM vaha padmalezyAvAlA hI hai, kintu asaMyatasamyagdRSTi, athavA samyagmithyAdRSTi, athavA sAsAdanasamyagdRSTi, athavA mithyAdRSTi ho gyaa| yaha guNasthAnaparivartanakI apekSA eka samayakI prarUpaNA huI (4) / zaMkA-mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi, ina do guNasthAnoMmeM teja aura pana. lezyAvAle jIvoMkI lezyA aura guNasthAnasambandhI parivartanoMko Azraya karake eka samayakI prarUpaNA kyoM nahIM kahI? ___ samAdhAna nahIM, kyoMki, ina guNasthAnoMmeM eka samayakI prarupaNAkA honA saMbhava nahIM hai| Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] chakkhaMDAgame jIvaTThANa [1, 5, 297. pammalessaM gaMtUNa vidiyasamae uvarimaguNaTThANaM gacchaMtANaM micchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThINaM pammalessAe egasamao labbhadi / hAyamANateulessAe egasamao atthi tti micchAdiTThiasaMjadasammAdidviguNaTThANe paDivaNNANaM teulessAe egasamao labbhadi / evaM kAu-NIlalessANaM pi egasamao labbhadi tti utte Na labbhadi, jado micchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThINa egasamayaM lessAe pariNamiya vidiyasamae aNNaguNaM lessaMtaraM vA Na gacchaMti / edANi guNaTThANANi paDivajjaMtA vi lessAe ego samao atthi tti Na paDivajjaMti / kudo ? sbhaavdo| heTThimaguNaTThANANi lessAe ego samao atthi tti jahA saMjamAsaMjamaguNadvANaM paDivajjaMti, pamattasaMjado tahA saMjamAsaMjamaguNaTThANaM kiNNa paDivajjade ? sahAvado / adhavA Natthi ettha paDiseho / pamattassa uccade- ekko pamatto hAyamANa-pammalessAe acchido / tisse addhAkhaeNa pamattaddhAe ego samao atthi tti teulessio jAdo egasamao dittttho| vidiya vardhamAna tejolezyAse pAlezyAko jAkara dvitIya samayameM uparima guNasthAnoMko jAne vAle mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoMke padmalezyAke sAtha eka samaya pAyA jAtA hai| isI prakAra hAyamAna tejolezyAmeM eka samaya avazeSa rahane para mithyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnako prApta honevAle jIvoMke tejolezyAke sAtha eka samaya pAyA jAtA hai| - zaMkA-teja aura padmalezyAke samAna hI kApota aura nIlalezyAoMkA bhI eka samaya pAyA jAtA hai, (phira use kyoM nahIM kahA ) ? samAdhAna-kApota aura nIlalezyAke sAtha eka samaya nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, mithyAdRSTi athavA asaMyatasamyagdRSTi jIva eka samayameM vivakSita lezyAke dvArA pariNata hokara dvitIya samayameM anya guNasthAnako, athavA anya lezyAko nahIM jAte haiN| tathA ina guNasthAnoMko prApta honevAle bhI jIva vivakSita dhAraNa kI gaI lezyAke kAlameM eka samaya avaziSTa rahane para una una guNasthAnoM ko nahIM prApta hote haiM, kyoMki, aisA svabhAva hI hai| zaMkA-apanI lezyAmeM eka samaya rahane para jaise nIceke guNasthAnavAle saMyamAsaMyama guNasthAnako prApta hote haiM, usI prakArase pramattasaMyata bhI saMyamAsaMyama guNasthAnako kyoM nahIM prApta hotA hai ? samAdhAna-aisA svabhAva hI hai / athavA, isa viSayameM koI pratiSedha nahIM hai| aba pramattasaMyatakA kAla kahate haiM- eka pramattasaMyata hAyamAna padmalezyAmeM vidyamAna thaa| usa lezyAke kAlakSayase tathA pramattasaMyata guNasthAnake kAla meM eka samaya avazeSa rahane para vaha tejolezyAvAlA hogyaa| eka samaya vaha tejolezyAke sAtha pramattasaMyatake Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 297. ] kAlAnugame teu-pammalessiyakAlaparUvaNaM [ 469 samae teulessA ceva, kiMtu saMjamAsaMjamaM asaMjameNa saha sammattaM sammAmicchattaM sAsaNasammattaM micchattaM vA gado / esA guNaparAvattI (1) / adhavA, appamatto teulessAe acchido / tisse appamatadvA khaeNa pamatto jAdo / pamatto teulessAe saha egasamayaM diTTho / vidiyasamae mado devo jAdo | evaM maraNeNa (2) / pamatta saMjado teulessAe pariNamiya vidiyasamae jeNa lessaMtaraM Na gacchadi, pamattaguNaM paDivajjamANo vi teulessaddhAra samao asthi ttiNa paDivajjadi, teNa lessAparAvattI Natthi / appamatto hAyamANapammalessio pammalessAe ego samao asthi tti pamatto jAdo / vidiyasamara vi pamatto ceva, kiMtu teulessio jAho / esA lessAparAvatI (3) / adhavA pamatto teulessAe acchido / tisse addhAkkharaNa pammalessA AgadA / pammalessAe saha pamatto egasamayaM di / vidiyasamae pammalessio ceva, kiMtu appamatto jAdo / esA guNaparAvatI / pammalessAe acchido pamatto tisse addhAkhaeNa teulessAe pariNamiya vidiyasamae appamatta kiSNa kIrade ? Na, hIyamANalessAe appamattaguNaggahaNAbhAvA / micchattAdiguNaM rUpameM dRSTigocara huA / pazcAt dvitIya samaya meM tejolezyA hI rahI, kintu vaha saMyamAsaMyamako, athavA asaMyama ke sAtha samyaktvako, athavA samyagmithyAtvako, athavA sAsAdanaguNasthAnako, athavA mithyAtvaguNasthAnako prApta hogayA / yaha eka samayarUpa guNasthAnaparivartana hai (1) / athavA, koI eka apramattasaMyata tejolezyA meM vartamAna thaa| usI lezyA meM rahate hue hI apramattaguNasthAna ke kAlakSayase vaha pramattasaMyata ho gayA / vaha pramattasaMyata tejolezyA ke sAtha eka samaya dRSTigocara huA / dvitIya samaya meM marA aura deva hogayA / isa prakAra maraNakI apekSA eka samaya upalabdha huA (2) / pramattasaMyata tejolezyA ke sAtha pariNamita hokara dvitIya samayameM cUMki, dUsarI anya lezyAko nahIM prApta hotA hai, aura pramattasaMyata guNasthAnako prApta hotA huA bhI tejolezyA ke kAla meM eka samaya zeSa rahatA hai, isI lie vaha lezyAntarako nahIM prApta hotA hai / isa kAraNa se yahAM para lezyAkA parivartana nahIM hai | hAyamAna padmalezyAvAlA koI apramattasaMyata, padmalezyA ke kAlameM eka samaya avaziSTa rahane para pramattasaMyata ho gayA / dvitIya samaya meM bhI vaha pramattasaMyata hI rahA, kintu tejolezyAvAlA hogayA / yaha lezyAsambandhI parivartana hai (3) / athavA, koI pramattasaMyata tejolezyA meM vidyamAna thA / usake usa tejolezyA ke kAlakSaya se padmalezyA AgaI / padmalezyA ke sAtha vaha pramattasaMyata eka samaya dRSTigocara huA / dvitIya samaya meM vaha padmalezyAvAlA hI rahA, kintu asaMyata ho gayA / yaha guNasthAnaparivartana huA / zaMkA- padmalezyA ke kAlameM vidyamAna koI pramattasaMyata usa levA ke kAlakSaya se tejolezyA se pariNamita hokara dvitIya samaya meM apramattasaMyata kyoM nahIM ho jAtA ? Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 297. kiNNa paDivajjadi ? Na, teulessAe paDiya aMtomuhuttamaNacchiya heTThimaguNaggahaNAbhAvA / adhavA appamatto pammalessAe acchido appamattaddhAkhaeNa pamatto jaado| vidiyasamae mado devattaM gdo| - appamattasaMjadassa uccade-micchAdiTThI asaMjadasammAdiTTI saMjadAsaMjado pamattasaMjado vA vaDDamANateulessio teulessaddhAe ego samao atthi tti appamatto jaado| teulessAe saha egasamayaM appamatto diTTho / vidiyasamae pammalessigo jaado| esA lessAparAvattI (1) / adhavA pamatto hAyamANapammalessigo egasamayamappamattaddhA atthi tti pammalessaddhAe khaeNa teulessigo jaado| vidiyasamae pamattaguNaM paDivaNNo / esA guNaparAvattI (2) / adhavA pamatto vaDDamANateulessio appamatto jAdo / vidiyasamae mado devattaM gado / evaM maraNeNa (3) / pamatto vaDDamANapammalessigo pammalessaddhAe egasamao asthi samAdhAna- nahIM, kyoMki, hIyamAna lezyAke sAtha apramattaguNasthAnake grahaNa karanekA abhAva hai| - zaMkA-to ukta prakArakA jIva mithyAtva Adika nIceke guNasthAnako kyoM nahIM prApta ho jAtA hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, tejolezyAmeM gira karake antarmuhUrta rahe vinA nIceke guNasthAnoMke grahaNa karanekA abhAva hai| athavA, koI apramattasaMyata padmalezyAmeM vidyamAna thaa| vaha apramattasaMyataguNasthAnake kAlakSayase pramattasaMyata ho gyaa| vaha dvitIya samayameM marA aura devatvako prApta huaa| ___ aba apramattasaMyatake eka samayasambandhI lezyAdiparivartanako kahate haiM- vardhamAna tejolezyAvAlA koI mithyAdRSTi, athavA asaMyatasamyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata jIva, tejolezyAke kAlameM eka samaya avazeSa rahane para apramattasaMyata ho gyaa| vaha tejolezyAke sAtha eka samaya apramattasaMyatarUpase dRSTigocara huA, aura dvitIya samayameM padmalezyAvAlA ho gyaa| yaha lezyAparivartana hai (1) / athavA, hAyamAna padmalezyA. vAlA koI pramattasaMyata, eka samaya apramattasaMyata kAlake avazeSa rahane para padmalezyAke kAla kSayase tejolezyAvAlA ho gayA, aura dvitIya samayameM pramattasaMyata guNasthAnako prApta huaa| yaha guNasthAnaparivartana hai (2) / athavA, vardhamAna tejolezyAvAlA koI pramattasaMyata jIva apramattasaMyata ho gyaa| vaha dvitIya samayameM marA aura devatvako prApta huaa| isa prakAra maraNase eka samaya labdha huA (3) / koI vardhamAna padmalezyAvAlA pramattasaMyata, padmalezyAke Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 299.] kAlANugame sukkalessiyakAlaparUvaNaM [471 tti appamatto jAdo / vidiyasamae appamatto ceva, kiMtu sukkalessaM gado / esA lessAparAvattI (1) / adhavA appamatto hAyamANasukkalestigo sukkalessaddhAkhaeNa pammalessigo jAdo / vidiyasamae pammalessAe saha pamattaguNaM paDivaNNo / esA guNaparAvattI (2) / adhavA pamatto pammalessAe acchido pamattaddhAe khINAe egasamayaM jIvidamatthi tti appamatto jAdo / vidiyasamae mado devattaM gado / evaM maraNeNa (3) / ukkassamaMtomuttaM // 298 // taM jadhA-saMjadAsaMjado pamattasaMjado appamattasaMjado vA teu-pammalessAsu appidalessAe pariNamiya savvukkassamaMtomuhuttamacchiya aNappidalessaM gdo| sukkalessiesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 299 // kudo ? tisu vi kAlesu sukkalessiyamicchAdiThINaM virahAbhAvA / kAlameM eka samaya avazeSa rahane para apramattasaMyata ho gyaa| vaha dvitIya samayameM apramattasaMyata hI rahA, kintu zuklalezyAko prApta ho gyaa| isa prakAra yaha lezyAparivartana huA (1) / athavA, hAyamAna zuklalezyAvAlA koI apramattasaMyata jIva zuklalezyAke kAlakSayase padmalezyAvAlA ho gyaa| dvitIya samayameM padmalezyAke sAtha pramattaguNasthAnako prApta huaa| yaha guNasthAnaparivartanasambandhI eka samayakI prarUpaNA huI (2) / ___athavA, koI pramattasaMyata padmalezyAmeM vidyamAna thaa| vaha pramattakAlake kSINa ho jAne para, tathA eka samayapramANa jIvanake zeSa rahane para apramattasaMyata ho gayA, dUsare samaya meM marA aura devatvako prApta ho gayA / yaha maraNake sAtha eka samayakI prarUpaNA huI (3) / tejolezyA aura padmalezyAvAle saMyatAsaMyata, pramattasaMyata aura apramattasaMyatoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 298 // jaise-koI saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata, athavA apramattasaMyata jIva tejolezyA aura padmalezyAoM se vivakSita kisI eka lezyAmeM pariNata hokara aura sarvotkRSTa antarmuhUrtakAla raha karake avivakSita lezyAko prApta ho gyaa| ___ zuklalezyAmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote haiM // 299 // kyoMki, tInoM hI kAloMmeM zuklalezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMke virahakA abhAva hai| 1 utkarSeNAntamuhUrtaH / sa. si. 1, 8. 2 zuklalezyAnAM mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1,8. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 300. - egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 300 // taM jadhA- eko micchAdiTThI vaDDamANapammalessio sagaddhAe khaeNa sukkalessio jAdo / savvajahaNNamaMtomuhuttamacchiya pammalessaM gado, aNNalessAgamaNe saMbhavAbhAvA / ukkasseNa ekkattIsaM sAgarovamANi sAdireyANi // 301 // taM jadhA-ekko davaliMgI davyasaMjamamAhappeNa uparimagavajesu AuaM baMdhiya pammalessAe acchidassa tisse addhAkhaeNa sukkalassA AgadA / tattha aMtomuhuttamacchiya kAlaM kariya uvarimagevejjesu uvavaJjiya sagahidi gamiya cudo takkhaNe ceva NaTThalessio jaado| evaM paDhamillaMtomuhutteNa sAdiregaekkattIsa sAgarovamametto tti micchattasahidasukkalassukkassakAlo hodi / / sAsaNasammAdiTThI oghaM // 302 // sukkalassetti annuvttttde| kudo oghattaM ? NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa ego eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 300 // jaise- vardhamAna padmalezyAvAlA koI mithyAdRSTi jIva apanI lezyAkA kAla samApta ho jAnese zuklalezyAvAlA ho gyaa| vaha usameM sarva jaghanya antarmuhUrta kAla raha karake padmalezyAko prApta huA, kyoMki, usakA padmalezyAke sivAya anya kisI lezyAmeM jAnA saMbhava hI nahIM hai| __ zuklalezyAvAle mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla sAdhika ikatIsa sAgaropama hai // 301 // jaise-eka dravyaliMgI sAdhu dravyasaMyamake mAhAtmyase uparima aveyakoM meM Ayuko bAMdhakara panalezyAmeM vidyamAna thaa| usake usa lezyAke kAlakSayase zuklalezyA aagii| usameM antarmuhUrta kAla raha kara, kAlako karake, uparima praiveyakoMmeM utpanna hokara, apanI sthitiko bitAkara cyuta huA aura usI kSaNameM hI naSTalezyAvAlA hogyaa| isa prakAra prathama antamuhUrta ke sAtha sAdhika ikatIsa sAgaropamapramANa mithyAtvasahita zuklalezyAkA utkRSTa kAla hotA hai| zuklalezyAvAle sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 302 // yahAM para 'zuklalezyA' isa padakI anuvRtti hotI hai| zaMkA-sUtrokta oghapanA kaise saMbhava hai? samAdhAna-nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya kAla eka samaya, aura utkRSTa kAla 1 ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. 2 utkarSeNaikatriMzatsAgaropamANi sAtirekANi / sa. si. 1,8. 3 sAsAdanasamyagdRSTadhAdisayogakevalyantAnaxx sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1,5, 305. ] kAlAnugame sukalessiyakAla parUvaNaM [ 473 samao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa cha AvaliyAo, iccedehi tado bhedAbhAvA / sammAmicchAdiTThI oghaM // 303 // kudo! NANegajIvajahaNNukkassakAlehi saha oghasammAmicchAdiTThIhiMto bhedAbhAvA / asaMjadasammAdiTTI oghaM // 304 // kudo ? NANAjIvaM paDucca savvaddhA, egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa tettIsa sAgarovamANi sAdireyANi, iccedehi visesAbhAvA / Navari pajjavaTThiyaNae avalaMbijjamANe atthi viseso ettha / kudo ? pacchimamaNusa sahagada aMto muhutteNa sAdiregattu valaMbhA / ohi deNaputra ko DIe sAdiregattadaMsaNAdo | saMjadAsaMjadA pamatta - appamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 305 // sugamamedaM sutaM / palyopamakA asaMkhyAtavAM bhAga hai| eka jIvakI apekSA jaghanya kAla eka samaya, aura utkRSTa kAla chaha AvalipramANa hai / isa prakAra oghase isake kAlameM koI bheda nahIM hone se oghapanA bana jAtA hai / zukkalezyAvAle samyagmithyAdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 303 // kyoMki, nAnA jIva aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAloMke sAtha bhoghasamyagmidhyAdRSTi jIvoMse koI bheda nahIM hai / zuklalezyAvAle asaMyatasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai || 304 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hai, eka jIvakI apekSA jaghanya kAla antamuhUrta hai, utkRSTa kAla sAdhika tetIsa sAgaropama hai, isa prakArase koI vizeSatA nahIM hai / kintu kevala paryAyArthikanayake avalambana karane para yahAM vizeSatA hai / vaha isa prakAra hai- pichale manuSyabhava meM honevAlI zuklalezyAke eka antarmuhUrta ke sAtha ukta kAlakI sAtirekatA pAI jAtI hai / kintu ogha meM dezona pUrvakoTIke sAtha ukta kAlakI sAtirekatA dekhI jAtI hai / zuklezyAvAle saMyatAsaMyata, pramattasaMyata aura apramattasaMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM / / 305 // yaha sUtra sugama hai / 1 x x saMyatAsaMyatasya nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 j chakkhaMDAgame jISaTThANaM [1, 5, 306. . egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 306 // taM jadhA-eko pamattasaMjado hAyamANasukkalessigo ego samao sukalessAe asthi ti saMjadAsaMjado jAdo / vidiyasamae saMjadAsaMjado ceva, kiMtu pammalessaM gado / esA lessAparAvatI (1) / sesaguNahANehiMto saMjamAsaMjamaM paDivajjaMtANaM sukkalessAe egasamao Na labbhadi / kudo ? vaDDamANasukkalessAe saMjamAsaMjamaM paDivaNNANaM vidiyasamae pammalessAe gamaNAbhAvA / adhavA saMjadAsajado vaDDamANapammalessigo tisse addhAkhaeNa saMjamA saMjamaddhAe ego samao asthi ti sukkalessio jAdo / vidiyasamae sukkalessio ceva, kiMtu appamattabhAveNa saMjamaM paDivaNNo / esA guNaparAvatI (2) / pamattassa uccade- ekko appamatto hAyamANasukkalessigo sukkalessaddhAe ego samao asthi ti pamatto jaado| vidiyasamae pamatto ceva, kiMtu lessA parAvattidA / esA lessAparAvatI (1) / adhavA ekko pamatto vaDDamANapammalessigo pammalessaddhAe khaeNa sukkalessigo jaado| vidiyasamae ( sukkalessigo) ceva, kiMtu appamatto jaado| eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 306 // jaise- hAyamAna zuklalezyAvAlA eka pramattasaMyata jIva, zuklalezyAke kAlameM eka samaya zeSa rahane para saMyatAsaMyata huaa| dvitIya samayameM vaha saMyatAsaMyata hI hai, kintu papalezyAko prApta ho gyaa| yaha lezyAkA eka samayasambandhI parivartana hai (1) / zeSa guNasthAnoMse saMyamAsaMyamako prApta honevAle jIvoMke zuklalezyAkA eka samaya nahIM pAyA jAtA hai| kyoMki, vardhamAna zuklalezyAke sAtha saMyamAsaMyamako prApta honevAle jIvoMke dvitIya samayameM padmalezyAmeM gamanakA abhAva hai| athavA koI saMyatAsaMyata vardhamAna panalezyAvAlA hai| usa lezyAke kAlakSayase aura saMyamAsaMyamake kAlameM eka samaya avazeSa rahane para vaha zuklalezyAvAlA ho gyaa| dvitIya samayameM vaha zuklalezyAvAlA hI hai, kintu apramattabhAvake sAtha saMyamako prApta huaa| yaha guNasthAnaparivartanasambandhI eka samayakI prarUpaNA hai (2) / aba pramattasaMyatake eka samayakI prarUpaNA karate haiM- hAyamAna zuklalezyAvAlA koI eka apramattasaMyata zuklalezyAke kAlameM eka samaya avazeSa rahane para pramattasaMyata ho gayA / dvitIya samayameM vaha pramattasaMyata hI rahA, kintu lezyA parivartita ho gaI / yaha lezyAparivartanasambandhI eka samayakI prarUpaNA huI (1) / athavA, vardhamAna panalezyAvAlA koI eka pramattasaMyata jIva, pAlezyAke kAlakSayase zuklalezyAvAlA ho gayA / dvitIya samayameM vaha (zuklalezyAvAlA) hI 1 ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, 8. Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 307.] kAlANugame sukkalessiyakAlaparUvaNe (155 esA guNaparAvatI (2) / adhavA appamatto hAyamANasukkalessigo sukkalessaddhAe saha pamatto jAdo / vidiyasamae mado devattaM gado (3) / appamattassa uccade- eko pamatto sukkalessAe acchido, sukkalessAe saha appamatto jAdo / vidiyasamae mado devattaM gado (1) / adhavA apuvvakaraNo odaraMto sukkalessigo appamatto hodUNa mado devo jAdo (2) / ettha egasamayamaMgaparUvaNagAhA ___ do do ya tiNi teU tiNi tiyA hoti pammalessAe / do tiga dugaM ca samayA boddhavvA sukkalessAe // 41 // ukkasseNa aMtomuhuttaM // 307 // kudo ? sukkalessAe pariNamiya ukkassamatomuhuttamacchiya pammalessaM gdaannmukksskaaluvlNbhaa| hai, kintu apramattasaMyata ho gyaa| yaha guNasthAnasambandhI parivartana hai (2) / athavA, hAyamAna zuklalezyAvAlA koI apramattasaMyata, zuklalezyAke hI kAlake sAtha pramattasaMyata ho gyaa| puna: dUsare samayameM marA aura devatvako prApta huA (3) / aba apramattasaMyatake eka samayakI prarUpaNA karate haiM-zuklale zyAma vidyamAna koI eka pramattasaMyata jIva zuklalezyAke sAtha hI apramattasaMyata ho gyaa| vaha dvitIya samayameM marA aura devatvako prApta huA (1) / athavA, zuklalezyAvAlA zreNIse utaratA huA koI apUrvakaraNasaMyata apramattasaMyata hokara marA aura deva ho gayA (2) / yahAM para eka samayake bhaMgoMkI prarUpaNA karanevAlI gAthA isa prakAra hai tejolezyAke do, do aura tIna samayabhaMga hote haiN| panalezyAke tIna trika arthAt tIna, tIna aura tIna samayabhaMga hote haiN| tathA, zuklalezyAke do, tIna aura do samayabhaMga hote haiM, aisA jAnanA cAhie // 41 // vizeSArtha-Upara jo ekasamayasambandhI aneka vikalpa batAye gaye haiM, unakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai-tejolezyAsambandhI dezasaMyatake do bhaMga, pramattasaMyatake do bhaMga, aura apramattasaMyatake tIna bhaMga, isa prakAra kula (2+2+37) sAta bhaMga hote haiN| panalezyAsambandhI dezasaMyatake tIna bhaMga, pramattasaMyatake tIna bhaMga aura apramattasaMyatake tIna bhaMga, isa prakAra kala (3+3+3 =9)nau bhaMga hote haiN| zakalezyAsambandhI dezasaMyatake dobhaMga.pramatta. saMyatake tIna bhaMga aura apramattasaMyatake do bhaMga, isa prakAra kula (2+3+2 = ) sAta bhaMga jAnanA caahie| ukta tInoM guNasthAnoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 307 // kyoMki, zuklalezyAse pariNata hokara utkRSTa antarmuhUrta raha kara pAlezyAko prApta hue jIvoMke utkRSTa kAla pAyA jAtA hai| 1 utkaNAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, .. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvadvANaM [ 1,5, 308. caduNhamuvasamA caduNhaM khavagA sajogikevalI oghaM // 308 // kudo ! esimoghe va sukkalessaM mottUNa aNNalessAbhAvA / evaM lessAmaggaNA samattA / bhaviyANuvAdeNa bhavasiddhiesu micchA diTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM pahuca savvaddhA // 309 // 476 ] sugamamedaM sutaM / egajIvaM paDucca aNAdio sapajjavasido sAdio sapajjavasido // 310 // taM jahA- bhaviyattaM duvihaM, aNAdisapajjavasidaM sAdisapajjavasidamidi / puvtrama - laddhasammattassa aNAdisapajjavasidaM / sammattaM lahiUNa micchattaM gadassa sAdisapajjavasidaM / aNAdittAdo akaTTimassa Na viNAso ce Na, aNNANassa kammabaMdhassa ya aNAdisva zukkalezyAtrAle cAroM upazAmaka, cAroM kSapaka aura sayogikevalIkA kAla oghake samAna hai || 308 // kyoMki, ina guNasthAnavAloMke ogha meM bhI zuklalezyAko chor3akara anya lezyAkA abhAva hai / isa prakAra leiyAmArgaNA samApta huI / bhavya mArgaNA ke anuvAdase bhavyasiddhika jIvoM meM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 309 // yaha sUtra sugama hai / eka jIvakI apekSA anAdi- sAnta aura sAdi- sAnta kAla hai / / 310 // jaise - bhavyatva do prakArakA hai, anAdi-sAnta aura sAdi- sAnta / pUrvameM nahIM prApta huA hai samyaktva jisako, aise jIvake anAdi- sAnta bhavyatva hotA hai / samyaktvako prApta karake mithyAtvako gaye hue jIvake sAdi- sAnta bhavyatva hotA hai / zaMkA- jo vastu anAdi hai, vaha akRtrima hotI hai aura usakA vinAza nahIM hotA / (isalie mithyAtvako anAdi honese akRtrimatA siddha hai, phira usakA vinAza nahIM honA cAhie ? ) samAdhAna- nahIM, kyoMki, ajJAnakA aura karmabandhakA, unake anAdi hote hue bhI, 1 bhavyAnuvAdena bhavyeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 1 ekajIvApekSayA dvau bhaMgau, anAdiH saparyavasAnaH, sAdiH saparyavasAnazca / sa. si. 1,8, Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 310.] kAlANugame bhaviyakAlaparUvaNaM [477 viNAsuvalaMbhA / akAraNattAdo Na tassa viNAso ce Na, aNAdibaMdhanabaddhakammakAraNattAdo / siddhANaM micchattAsaMjamakasAyajogakammAsavavirahiyANaM Na saMsAre padaNamatthi, tado Na sAdi bhaviyattaM / Na paDivaNNasammattassa vi sAdi bhaviyattaM hodi, puvvaM pi tattha bhaviyattuvalaMbhA ? ettha parihAro vuccade- Na saMsAre Nivadidasiddhe assidUNa bhaviyattaM sAdi uccade / Na ca te saMsAre NivadaMti, nntttthaasvttaado| kiMtu gahidasammattajIvassa bhaviyattaM sAdi uccade / Na ca taM puvamatthi, sAdisAMtassedassa pucillaNa aNAdi-aNaMteNa saha eyattavirohA / puvillamavi bhaviyattaM sAMtaM ce Na, sattiM paDucca tassa sAMtattuvaesA / Na vattiM paDucca sammattagahaNeNa viNA aNaMtasaMsArassa jIvassa sAMtaM bhaviyattaM, virohA / aNAdi-aNaMteNa vi bhaviyatteNa hodavvaM, aNNahA bhavyajIvavocchedappasaMgAdo / asthi aNaMtA jIvA jehi Na patto tasANa pariNAmo / bhAvakalaMkaipaurA NigodavAsaM Na muMcaMti // 42 / / vinAza pAyA jAtA hai| zaMkA-kAraNarahita vastukA vinAza nahIM hotA hai, isalie ajJAna yA karmabandhakA bhI vinAza nahIM honA cAhie ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, ajJAna yA karmabandhakA kAraNa anAdibandhanabaddha karma hI hai| zaMkA-mithyAtva, asaMyama, kaSAya aura yogake dvArA karmAnavase virahita siddha jIvoMkA punaH saMsArameM patana nahIM hotA hai, isalie bhavyatva sAdi-sAnta nahIM hai / aura na pratipannasamyaktvI jIvake bhI bhavyatva sAdi hotA hai, kyoMki, samyaktvakI prAptike pUrva bhI usa jIvameM bhavyatva pAyA jAtA hai ? samAdhAna -aba ukta AzaMkAkA parihAra kahate haiM- saMsArameM punaH lauTakara AnevAle siddha jIvoMkI apekSAse bhavyatvako sAdi nahIM kaha sakate, kyoMki, karmAnavoMke naSTa ho jAnese ve saMsArameM puna: lauTakara nahIM aate| kintu grahaNa kiyA hai samyaktvako jisane, aise jIvake bhanyatvako sAdi kahate haiM tathA, vaha pUrva meM bhI nahIM hai, kyoMki, isa sAdi-sAnta bhavyatvake pUrvavartI usa anAdi-ananta bhavyatvake sAtha ekatvakA virodha hai| zaMkA-pahaleke bhavyatvako bhI yadi sAnta mAna liyA jAya, to kyA hAni hai ? samAdhAna-nahIM, kyoMki, zaktikI apekSAse usake sAntatAkA upadeza kiyA gayA hai| vyaktikI apekSA samyaktvagrahaNake vinA ananta saMsArI jIvake sAnta bha mAnA jA sakatA, kyoMki, aisA mAnane meM virodha AtA hai| arthAt, phira to bhavyatvako anAdi-ananta bhI honA par3egA, anyathA, bhavya jIvoMke vicchedakA prasaMga prApta hogaa| tathA aise anantAnanta jIva haiM ki jinhoMne soMkI paryAya abhI taka nahIM pAI hai, aura jo dUSita bhAvoMkI ati pracuratAke kAraNa kabhI bhI nigodake vAsako nahIM chor3ate haiM // 42 // 1 go. jI. 19. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :478) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 311. eyaNigodasarIre jIvA davvappamANado divA / siddhehi aNaMtaguNA savveNa vitIdakAleNa' / / 43 // iccAdisuttadaMsaNAdo ya / Na ca mokkhamagacchaMtANaM bhaviyattaM Natthi tti vottuM juttaM, mokkhagamaNasattisabmAvaM paDucca tesiM bhaviyattuvadesA' (3) / Na ca sattimaMtANaM savvesi pi vattIe hodavvamidi Niyamo asthi savvassa vi hemapAsANassa hemapajjAeNa prinnmnnppsNgaa| Na ca evaM, aNuvalaMbhA / NivvuI gacchamANo vi Na vocchijjadi bhavvarAsi ti kadhamedaM Navvade ? tassANaMtiyAdo / so rAsI aNaMto uccai, jo saMte vi vae Na NihAdi, aNNahA agaMtavavaeso aNatthao hojja / tamhA tiviheNa bhaviyatteNa hodavvamidi / Na ca sutteNa saha viroho, sattiM paDucca sune aNAdisAMtattuvaesA / jo so sAdio sapajjavasido tassa imo NidesoM // 311 // eka nigodazarIrameM dravyapramANase jIva siddhoMse tathA samasta atIta kAlake samayoMse anantaguNe dekhe gaye haiM // 43 // ityAdi sUtroMke dekhe jAnese bhI bhavya jIvoMke vicchedakA abhAva siddha hai| tathA, mokSako nahIM jAnevAle jIvoMke bhavyapanA nahIM hotA hai, aisA bhI kahanA yukta nahIM hai, kyoMki, mokSagamanakI zaktike sadbhAvakI apekSA unake bhavyatvake pAye jAnekA upadeza hai| tathA yaha bhI koI niyama nahIM hai ki bhavyatvakI zakti rakhanevAle sabhI jIvoMke usakI vyakti honA hI cAhie, anyathA, sabhI svarNapASANake svarNaparyAyase pariNamanakA prasaMga prApta hogA ? kintu isa prakArase dekhA nahIM jAtA hai| zaMkA-nivRti (mokSa) ko jAneke kAraNa nityavyayAtmaka bhavyarAzi vicchedako prApta nahIM hogI, yaha kaise jAnA ? samAdhAna-kyoMki, yaha rAzi ananta hai| aura yahI rAzi ananta kahI jAtI hai, jo vyayake hote rahane para bhI samApta nahIM hotI hai| anyathA, phira usa rAzikI ananta saMzA anarthaka ho jaaygii| isalie bhavyatva tIna prakArakA hI honA cAhie / tathA sUtrake sAtha bhI koI virodha nahIM AtA hai, kyoMki, zaktikI apekSA sUtra meM bhavyatvake anAdisAntatAkA upadeza diyA gayA hai| ukta tIna prakAroM se jo bhavyatva sAdi aura sAnta hai usakA nirdeza isa prakAra hai // 311 // . .go.jI. 196. 2 apratI maviyattuvalaMmadesA' iti paatthH| '3 mavvattaNasa joggA je jIvA te havaMti bhvsiddhaa| Na hu malavigame NiyamA tANaM knnovlaannmin| go. nI. 558. 4 tatra sAdiH saparyavasAno jghnyenaantrmuhrtH| sa. si. 1... Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 313. ] kAlA game bhaviyakAlaparUvaNaM [ 2 tinhaM bhaviyANaM majjhe jo sAdisapajjavasido bhavio tassa imo Niddeso parUvaNA paNNavaNAti uttaM hodi / adhavA bhaviyANaM jaM micchattaM taM duvihaM, aNAdisapajjavasidaM sAdisapajjavasidamidi / tattha jo so sAdio sapajjavasido micchAdiTThI tassa imo giddeso ti vattavvaM / puvvillamhi puNa atthe jo sAdio sapajjavasido bhavio tassa micchatassa imo Niddeso parUvedavvo / jahaNeNa aMtomuttaM // 312 // taM jadhAsammAdiTThI diTThamaggo micchattaM gatUNa savvajahaNamaMta muhuttamacchiya aNaguNaM gado / ukkasseNa addhapoggalapariyaTTaM desUNaM // 313 // taM jahA - eko aNAdiyamicchAdiTThI tiNNi karaNANi kariya sammataM paDivaNNo / teNa sammatteNa uppajjamANeNa aNaMto saMsAro chiNNo saMto addhapoggalapariyametto kado / uvasamasammatteNa jahaNNamaMtomuhuttamacchiya uvasamasammattaddhAe chAvaliyasesAe AsANaM gaMtUNa micchattaM Nedavvo / ahavA uvasamasammAdiTThI ceva micchattaM gaMtUNa addhapoggalapariya tIna prakArake bhavyoM ke madhya meM jo sAdi- sAnta bhavya hai, usakA yaha nirdeza haiM, arthAt usakI yaha prarUpaNA yA prajJApanA kI jAtI hai| athavA, bhavya jIvoMke jo mithyAtva hai, vaha do prakArakA hotA hai- (1) anAdi- sAnta, aura (2) sAdi- sAnta / unameMse jo sAdi aura sAnta midhyAdRSTi hai, usakA yaha nirdeza hai, aisA kahanA caahie| tathA pahale ke artha meM jo sAdi- sAnta bhavya kahA hai, usake mithyAtvakA yaha nirdeza hai, aisA prarUpaNa karanA cAhie / sAdi-sAnta mithyAtvakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 312 // jaise- dRSTamArgI koI samyagdRSTi jIva mithyAtvako prApta hokara sarvajaghanya antamuhUrta kAla raha karake anya guNasthAnako calA gayA / sAdi-sAnta mithyAtvakA utkRSTa kAla dezona ardhapudgalaparivartana hai || 313 // jaise- koI eka anAdi mithyAdRSTi jIva tInoM karaNoMko karake samyaktvako prApta huA | utpanna hone ke sAtha hI usa samyaktva se ananta saMsAra chinna hotA huA ardhapuGgalaparivartana kAlamAtra kara diyA gayA / upazamasamyaktva ke sAtha sarvajaghanya antarmuhUrta kAla raha kara upazamasamyaktvake kAlameM chaha AvaliyAM zeSa raha jAne para usI jIvako sAsAdanaguNasthAnameM le jAkara mithyAtva meM le jAnA caahie| athavA, upazamasamyagdRSTi jIva hI mithyAtvako jAkara dezona ardhapudgalaparivartana kAla midhyAtvake sAtha paribhramaNa karake 1 utkarSeNApudgalapavita dezonaH / sa. si. 1, 8. 2 pratiSu ' kudo' iti pAThaH / Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1, 5, 314. desUNaM micchatteNa pariyaTTiya aMtomuhuttAvasese saMsAre sammattaM ghettUNa aNaMtANubaMdhI visaMjoiya vissamiya daMsaNamohaM khaviya pamattApamattaparAvattasahassaM kariya adhApamattakaraNaM kAUNa apuro aNiyaTTI suhumo khINo sajogI ajogI hodaNa siddho jaado| jAdaM desUNamaddhapoggalapariyaDheM / sAsaNasammAdidvippahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 31 // kudo ? sAsaNAdINaM bhaviyattaM mottUNa aNNassAsaMbhavA / abhavasiddhiyA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 315 // kudo ? avvayattAdo / egajIvaM paDucca aNAdio apjjvsidoN|| 316 // kudo ? micchattaM mottUNa tassa guNaMtaragamaNAbhAvA / evaM bhaviyamaggaNA smttaa| antarmuhUrtamAtra saMsArake zeSa rahane para samyaktvako grahaNa karake, punaH anantAnubandhI kaSAyakA visaMyojana karake, pazcAt vizrAma le, darzanamohako kSapaNa kara, pramatta aura apramatta guNasthAnasambandhI sahasroM parivartanoMko karake, adhaHpravRttakaraNa kara, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya, kSINakaSAya, sayogI aura ayogI ho karake siddha hogyaa| isa prakArase dezona ardhapudgalaparivartana kAla siddha huaa| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI takakA kAla oghake samAna hai // 314 // kyoMki, sAsAdanAdi guNasthAnavI jIvoMke bhavyatvako chor3akara anyakA honA, arthAt abhavyapanA, asaMbhava hai| abhavyasiddha jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 315 // kyoMki, abhavya jIvoMkA vyaya hI nahIM hotaa| eka jIvakI apekSA abhavyoMkA anAdi aura ananta kAla hai / / 316 // kyoMki, mithyAtvako chor3akara abhavyake anya guNasthAnameM jAnekA abhAva hai| . isa prakAra bhavyamArgaNA samApta huI / 1sAsAdanasamyagdRSTayAdyayogakevalyantAna sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. 2 abhavyAnAmanAdyaparyavasAnaH / sa. si. 1, 8. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 318.] kAlANugame sammAdihikAlaparUvaNaM [ 181 sammattANuvAdeNa sammAdidvi-khaiyasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTTippahuDi jAva ajogikevali tti oghaM // 317 // kudo? savvaguNaTThANANamappaNo NANegajIvajahaNNukkassakAle assidaNa bhedaabhaavaa| Navari khaiyasammAdiTThi-saMjadAsaMjadesu atthi bhedo| taM bhaNissAmo / Na ceso bhedo sutteNa aparUvido, sagaMhidavisesasAmaNNamavalaMbiya oghamidi nnidesaado| taM jahA- ego devo meraio vA sammAdiTThI maNusesuvajiya aMtomuhuttabhahiyagambhAdiaTThavasse gamiya saMjamAsaMjamaM paDivajjiya aMtomuhuttaM vistamiya aMtomuhutteNa daMsaNamohaNIyaM khaviya khaiyasammAdiTThI jaado| caduhi aMtomuhuttehi abbhahiyaaTThavassehi UNiyaM puvyakoDisaMjamAsaMjamamaNupAliya mado devo jAdo / ettheva viseso, Natthi aNNattha kattha vi / vedagasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTippahuDi jAva appamattasaMjadA tti oghaM // 318 // kudo? NANegajIvajahaNNukkassakAlehi savvaguNaTThANANaM oghaguNaTThANehito bhedaabhaavaa| samyaktvamArgaNAke anuvAdase samyagdRSTi aura kSAyikasamyagdRSTiyoM meM asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnase lekara ayogikevalI guNasthAna takakA kAla oghake samAna hai // 317 // kyoMki, cauthe guNasthAnase lekara Uparake sabhI guNasthAnoMkA apane apane nAnA jIva aura eka jIvake jaghanya aura utkRSTa kAlakA Azraya karake samyagdRSTi jIvoMke sAtha koI bheda nahIM hai| vizeSa bAta yaha hai ki kSAyikasamyagdRSTi saMyatAsaMyatoMke kAlameM bheda hai, use kahate haiM / yaha kahA jAnevAlA bheda sUtrake dvArA na kahA gayA ho, aisI bAta nahIM hai, kyoMki, saMgRhIta haiM sAmAnya aura vizeSa jisameM, aise dravyArthikanayakA avalambana karake 'ogha' aisA pada sUtra meM nirdiSTa kiyA gayA hai| aba ukta kAlakA spaSTIkaraNa karate haiM- koI eka deva, athavA nArakI samyagdRSTi jIva manuSyoM meM utpanna hokara, antarmuhUrta adhika, garbhako Adi lekara ATha varSa bitAkara, saMyamAsaMyamako prApta hokara aura antarmuhUrta vizrAma karake, eka antarmuhUrtase darzanamohanIyakA kSapaNa kara, kSAyikasamyagdRSTi ho gyaa| ina cAra antarmuhUtause adhika ATha varSoMse kama pUrvakoTi varSapramANa saMyamAsaMyamako paripAlana karake marA aura deva huA / yahAM para hI itanI vizeSatA hai, aura kahIM kucha bhI vizeSatA nahIM hai| vedakasamyagdRSTiyoMmeM asaMyatasamyagdRSTi se lekara apramattasaMyata guNasthAna takakA kAla oghake samAna hai // 318 // __ kyoMki, nAnA jIva aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAloMkI apekSA sUtrokta sarva guNasthAnoMke kAlakA ogha guNasthAnoMke kAlase koI bheda nahIM hai| 1 samyaktvAnuvAdena kSAyikasamyagdRSTInAmasaMyatasamyagdRSTayAghayogakevalyantAnAM sAmAnyoktaH kAlaH / B. si. 1,8. 2 kSAyopazamikasamyagdRSTInA caturNA sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, 8. Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 ] hakkhaMDAgame jIvaTThANaM [ 1, 5, 319. .. uvasamasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTThI saMjadAsajadA kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM / / 319 // taM jahA- sattaTTa jaNA bahuA vA micchAdiTThiNo uvasamasammattaM paDivaNNA / uvasamasammattaddhAe chAvaliyasesAe savve AsANaM gadA / aMtaraM gadaM / / ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgoM / / 320 // taM jahA- sattaTu jaNA bahuA vA micchAdiTTiNo uvasamasammattaM paDivaNNA / tattha aMtomuhuttamacchiya vedagasammattaM sammAmicchattaM sAsaNasammattaM micchattaM vA gadA / edassa egA salAgA NikkhividavyA / tassamae ceva aNNe micchAdiTTiNo uvasamasammattaM paDivajjiya tattha aMtomuhuttamacchiya caduNhaM guNaTThANANamaNNadaraM gadA / vidiyasalAgA laddhA hodi / evaM tiSNi cattAri Adi gaMtUNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettAo salAgAo labbhaMti / taM kadhaM Navvade ? aairiyprNpraagduvdesaado| edAhi salAgAhi uvasamasammattaddhaM guNide sagarAsIdo asaMkhejjaguNo aNaMtarakAlo hodi / ___ upazamasamyagdRSTi jIvoMmeM asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta kAla hote haiM // 319 // jaise- sAta ATha jana, yA bahuta se mithyAdRSTi jIva upazamasamyaktvako prApta hue, aura upazamasamyaktvake kAlameM chaha AvalIpramANa kAlake avaziSTa rahane para sabhIke sabhI sAsAdanaguNasthAnako prApta ho gaye aura puna: antarako prApta hue| upazamasamyagdRSTi asaMyata aura saMyatAsaMyatoMkA nAnA jIvoMkI apekSA utkRSTa kAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga hai / / 320 // jaise-sAta ATha jana, athavA bahutase mithyAdRSTi jIva upazamasamyaktvako prApta hue| usameM antarmuhUrta raha karake ve sava vedakasamyaktvako, yA samyagmithyAtvako, yA sAsAdanasamyaktvako, athavA mithyAtvako prApta hue / isakI eka zalAkA sthApita karanA cAhie / usI samayameM hI anya bhI mithyAdRSTi jIva upazamasamyaktvako prApta hokara, usameM antarmuhUrta raha kara, pUrvokta cAra guNasthAnoM se kisI eka guNasthAnako prApta hue| yaha dUsarI zalAkA prApta huii| isa prakArase tIna cArako Adi lekara palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra zalAkAeM prApta hotI haiN| zaMkA-yaha kaise jAnA jAtA hai ki upazamasamyaktvakI zalAkAeM palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotI haiM ? samAdhAna-AcAryaparamparAgata upadezale yaha jAnA jAtA hai| ina labdha zalAkAoMse upazamasamyaktvake kAlako guNA karane para apanI rAzise asaMkhyAtaguNA antararahita upazamasamyaktvakA kAla hotA hai / 1 aupazamikasamyaktveSu asaMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatayo nAjIvApekSayA jghnyenaantrmuhrtH| sa. si. 1,8 2 utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / sa. si. 1,8. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnugame sammAdiTTikAlaparUvaNaM egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 329 // taM jahA - eko micchAdiTThI uvasamasammattaM paDivaNNo, avaro desasaMjameNa saha taM ceva paDivaNNo, savvajahaNNamaddhamacchiya uvasamasammattaddhAe chAvaliyAvasesAe AsANaM gadA / eso dohaM pi jahaNNakAlo / 1, 5, 323. ] ukkaraNa aMtomuhuttaM // 322 // taM jahA- do micchAdiTTiyo / tattha ego uvasamasammattaM, avaro desasaMjama paDivaNNo / savvukkassamaMtomuhuttamacchiya doNi vi tinhamaNNadaraM gadA / [ 483 pattasaMjada pahuDi jAva uvasaMtakasAyavIdarAgachadumatthA tti keva ciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM // 323 // taM jahA - pamatta appamattANaM tAva uccade / sattaTTha jaNA bahuA vA uvasamasammA diTThiNo. usama se dI do odariya pamattApamattA hotRRNa egasamayamacchiya kAlaM kariya devA jAdA / aputrakaraNassa odaramANehi, aNiyaTTi suhumasAM parAiyANaM caDhaNoyaraNakikriyAvAva dehi, uvasaMtassa caDhatehi appidaguNapaDivaNNaividiyasamae madehi jIvehi egasamao vattavvo / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai || 321 // jaise - eka mithyAdRSTi jIva upazamasamyaktvako prApta huaa| dUsarA dezasaMyamake sAtha usI upazamasamyaktvako prApta huA / donoM hI jIva sarvajaghanya kAla apane apane guNasthAnoM meM raha karake upazamasamyaktvake kAlameM chaha AvaliyAM avazeSa raha jAne para sAsAdanaguNasthAnako prApta hue / yaha donoM guNasthAnoMkA jaghanya kAla hai / eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / / 322 // jaise- do mithyAdRSTi jIva haiM / unameMse eka upazamasamyaktva ko aura dUsarA dezasaMyamako prApta huaa| vahAM ve donoM hI jIva sarvotkRSTa antarmuhUrtakAla raha karake samyamithyAtva, mithyAtva, athavA vedakasamyaktva, ina tInoM meM se kisI eka ko prApta hue / pramattasaMyata se lekara upazAntakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka upazamasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoM kI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM / / 323|| vaha isa prakAra hai- unameM se pahale pramatta aura apramattasaMyatoM kI eka samayakI prarUpaNA karate hai- sAta ATha jana, athavA bahutase upazamasamyagdRSTi jIva, upazamazreNI se utara kara pramattasaMyata aura apramattasaMyata hokara, vahAM para eka samaya raha karake, maraNa kara, deva hue | apUrvakaraNa guNasthAnavAleke utarate hue, ativRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyika guNasthAnavAla ArohaNa aura avataraNa, ina donoM hI kriyAoM meM lage hue, tathA upazAntakaSAyake car3hate hue vivakSita guNasthAnako prApta hokara dvitIya samayameM mare hue jIvoMke dvArA eka samayakI prarUpaNA karanA cAhie / 1 ekajIvaM prati jaghanyazcotkRSTaJcAntarmuhUrtaH / sa. si. 1,8. 2 pramattApramattayozraturNAmupazamakAnAM ca nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA va jaghanyenaikaH samayaH / sa. si. 1, 8. 3 pratiSu ' appidaguNapaDivaNNaM ' iti pAThaH / Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chakkhaMDAgame jIvadvANaM ukkasseNa aMtomuhuttaM // 324 // pamattApamattANaM tAva uccade - sattadru jaNA bahuA vA daMsaNamohaNIyauvasAmagA cAritta mohaNIyauvasAmagA vA pamattApamattaguNe paDivaNNA / tesu aMtomuhuttamacchiya aNNaguNaM gadA / tahi ceva samae aNNe uvasamasammAdiTThiNo pamattApamattaguNe paDivaNNA / evamettha saMkhejjasa lAgA labdhaMti / edAhi pamattApamattaddhaM guNide vi aMtomuhuttaM ceva hodi / kudo ? aMta muhuttamidi sutte udditttthttaado| evaM caiva caduNhamuvasAmagANaM vi vattaM / egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamayaM // 325 // ukkasseNa aMtomuhattaM // 326 // dANi do vittANi sugamANi, NANAjIvajahaNNukkassakAlaparUvaNAe parU 484 ] vidattAdo | sAsa sammAdiTThI oghaM // 327 // sammAmicchAdiTThI oghaM // 328 // micchAdiTTI oghaM // 329 // ukta guNasthAnavartI upazamasamyagdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai // 324 // unameM se pahale pramatta aura apramattasaMyatoMkA kAla kahate haiM- sAta ATha jIva athavA bahutase jIva, cAhe ve darzanamohanIyakarmake upazAmaka hoM, athavA cAhe cAritramohanIyakarmake upazamana karanevAle hoM, pramatta aura apramattaguNasthAnako prApta hue | una donoM guNasthAnoM meM antarmuhUrta kAla radda karake anya guNasthAnako prApta hue| usI hI samaya meM anya bhI upazamasamyagdRSTi jIva pramatta aura apramattasaMyata guNasthAnako prApta hue / isa prakAra se yahAM para saMkhyAta zalAkAeM prApta hotI haiM / ina zalAkAoM se pramattasaMyata aura apramattasaMyatake kAlako guNA karane para bhI antarmuhUrta hI hotA hai, kyoMki, sUtra meM ' antarmuhUrta ' aisA pada kahA gayA hai| isI prakAra se cAroM upazAmakoMkA bhI kAla kahanA cAhie / [ 1, 5, 324. eka jIvakI apekSA ukta jIvoMkA jaghanya kAla eka samaya hai // 325 // ukta jIvoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai || 326 // ye donoM hI sUtra sugama haiM, kyoMki, inakA artha nAnA jIvoMke jaghanya aura utkRSTa kAlakI prarUpaNA meM prarUpaNa kiyA jA cukA hai / sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 327 // samyagmithyAdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 328 // mithyAdRSTi jIvoMkA kAla oghake samAna hai // 329 // 1 utkarSeNAntarmuhUrtaH / sa. si. 1, 8. 2 sAsAdanasamyagdRSTi samyagmidhyAdRSTi - midhyAdRSTInI sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, 80 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 333.] kAlANugame saNNikAlaparUvaNaM [485 oghamhi uttasAsaNAdINaM sammattANuvAdamhi uttasAsaNAditiNhaM guNaTThANANaM ca bhedAbhAvA / evaM sammattamaggaNA smttaa| saNiyANuvAdeNa saNNIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa|| 330 // sugamamedaM suttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 331 // evaM pi suttaM sugamaM ceya, bahuso pruuvidttaado| ukkasseNa sAgarovamasadapudhattaM // 332 // taM jadhA- ego asaNNI saNNIsu uvavaNNo sAgarovamasadapudhattaM tattheva bhamiya puNo asaNNittaM gdo| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti oghaM // 333 // oghameM kahe gaye sAsAdanasamyagdRSTi Adi tIna guNasthAnoMkI kAlaprarUpaNAkA aura samyaktvamArgaNAke anuvAdameM kahe gaye sAsAdanasamyagdRSTi Adi tIna guNasthAnoMkI kAla. prarUpaNAkA parasparameM koI bheda nahIM hai| isa prakAra samyaktvamArgaNA samApta huii| saMjJAmArgaNAke anuvAdase saMjJI jIvoM meM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarva kAla hote haiM // 330 // yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA saMjJI mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 331 // yaha sUtra bhI sugama hI hai, kyoMki, pahale bahuta vAra prarUpaNa kiyA jA cukA hai| eka jIvakI apekSA saMjJI mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla sAgaropamazatapRthaktva hai // 332 // jaise- koI eka asaMhI jIva saMziyoM meM utpanna huA aura sAgaropamazatapRthaktvake bhanta taka vaha saMziyoM meM hI bhramaNa karake puna: asaMzitvako prApta huaa| . sAsAdanasamyagdRSTi se lekara kSINakaSAyavItarAgachamastha guNasthAna taka saMjhiyoMkI kAlaprarUpaNA oghake samAna hai // 333 // 1 saMjJAnuvAdena saMziSu mithyAdRSTayAca nivRttibAdarAntAnAM puMvedavat / sa. si. 1,.. . 1zeSANAM sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1,8. Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486) chakkhaMDAgame jIvaTThANaM [1,5, 334. saNNisAsaNAdINaM oghasAsaNAdINaM ca saNitaM paDi bhedAbhAvA / asaNNI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA // 334 // sugamamedaM suttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM // 335 // taM jahA- ego saNI asaNIsu uppajjiya khuddAbhavaggahaNamettakAlamacchiya saNNittaM gdo| ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjapoggalapariyaTTa // 336 // taM jadhA- ego saNNI micchAdiTThI asaNNI hodUNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettapoggalapariyaTTI tattha pariyaTTiNa saNNittaM gdo| evaM saNNimaggaNA samattA / AhArANuvAdeNa AhAraetu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca sambaddhA // 337 // kyoMki, saMzI sAsAdanAdikoMkA aura ogha sAsAdanAdikoMkA saMzitvake prati koI bheda nahIM hai| asaMjJI jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 334 // ___yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA asaMjJI jIvoMkA jaghanya kAla kSudrabhavagrahaNapramANa hai // 335 // jaise-koI eka saMzI jIva asaMziyoM meM utpanna hokara kSudrabhavagrahaNamAtra kAla raha karake saMkSitvako prApta ho gyaa| eka jIvakI apekSA asaMjJiyoMkA utkRSTa kAla anantakAlAtmaka asaMkhyAta pudgalaparivartanapramANa hai // 336 // jaise- koI eka saMjJI mithyAdRSTi jIva asaMhI hokara, AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra pudgalaparivartanAtaka unhIM meM paribhramaNa karake saMjJitvako prApta huaa| isa prakAra saMjJImArgaNA samApta huii| AhAramArgaNAke anuvAdase AhArakoMmeM mithyAdRSTi jIva kitane kAla taka hote haiM ? nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM // 337 // 1 asalinA miSyAdRSTena nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1, .. 2 ekajIvaM prati jaghanyena zudabhavagrahaNam | sa. si. 1,8, 3 utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudgalaparivartAH / sa. si. 1,8. 4 AhArAnuvAdena AhArakeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / sa. si. 1,8. Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 5, 341.] kAlANugame AhAri-aNAhArikAlaparUvaNaM [ sugamamedaM suttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM // 338 // edaM pi suttaM sugamaM ceya, oghamhi uttatthAdo / ukkasseNa aMgulassa asaMkhejjadibhAgo asaMkhejjAsaMkhejjAo osappiNi-ussappiNI // 339 // taM jahA- eko micchAdiTThI viggahaM kAdUNa uvavaNNo / aMgulassa asaMkhejadimAga asaMkhejjAsaMkhejA osappiNi-ussapiNIpamANaM tattha paribhamiya AhArago jAdo / puNo avasANe viggahaM kariya aNAhAritaM gado / evamAhArimicchAdihissa ukkassakAlo siddho hodi / sAsaNasammAdiTTippaDi jAva sajogikevali tti oghaM // 340 // kudo? NANegajIvajahaNNukassakAlehi AhArisAsaNAdINaM oghasAsaNAdIhi bhedaabhaavaa| aNAhAraesu kammaiyakAyajogibhaMgoM // 341 // yaha sUtra sugama hai| eka jIvakI apekSA AhAraka mithyAdRSTi jIvoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta hai // 338 // yaha sUtra bhI sugama hI hai, kyoMki, oghameM isakA artha kaha diyA gayA hai| ukta jIvoMkA utkRSTa kAla aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa asaMkhyAtAsaMkhyAta avasarpiNI aura utsarpiNI hai // 339 // jaise- eka mithyAdRSTi jIva vigraha karake (AhAraka mithyA dRSTiyoM meM) utpanna huaa| aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa asaMkhyAtAsaMkhyAta avasarpiNI aura utsarpiNI taka unameM paribhramaNa karatA huA AhAraka rahA / punaH antameM vigraha karake anAhArakapaneko prApta huaa| isa prakArase AhAraka mithyAdRSTi jIvoMkA utkRSTa kAla siddha ho jAtA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNasthAna takake AhArakoMkA kAla oSake samAna hai // 340 // kyoMki, nAnA aura eka jIvasambandhI jaghanya aura utkRSTa kAlakI apekSA AhAraka sAsAdanasamyagdRSTi Adi guNasthAnoMkA ogha sAsAdanAdi guNasthAnoMke kAlake sAtha koI bheda nahIM hai| anAhAraka jIvoMkA kAla kArmaNakAyayogiyoMke samAna hai // 341 // .. 1 ekajIvaM prati jghnyenaantrmuhuurtH| sa. vi. 1, 8. 2 utkarSeNIgulAsaMkhyeyabhAgA asaMkhyeyAsaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNyaH / sa. si.1, 3 zeSANAM sAmAnyoktaH kAlaH | sa. si. 1, 8. 4 anAhArakeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kaalH| ekajIvaM prati jaghanyenaika: smyH| utkabaiNa trayaH Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 ] chakkhaMDAgame jIvANaM [ 1, 5, 342. kudo ! micchAdiDI NANAjIvaM paDucca savvarddha hoMti, egajIvaM paDucca jahaNeNa ego samao, ukkasseNa tiNNi samayA; sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI NANAjIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa ve samayA; sayogikevalINaM NANAjIvaM paDucca jahaNeNa tiNNi samayA, ukkasseNa saMkhejasamayA, ekajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa tiNNi samayA ehi aNAhAramicchAdiTThiAdINaM kammaiya kAya jogimicchAdiTThi AdIhiMto visesAbhAvA / ajogakevalI oghaM // 342 // kudo ? NANAjIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aMtomuhuttaM, egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa paMcaharassakkharuccAraNakAlo iccedehi bhedAbhAvA / ( evaM AhAramaggaNA samattA / ) evaM kAlANio gaddAraM sammataM / kyoMki, anAhAraka mithyAdRSTi nAnA jIvoMkI apekSA sarvakAla hote haiM, eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya hote haiM, aura utkarSa se tIna samaya hote haiM; anAhAraka sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi nAnA jIvoM kI apekSA jaghanyase eka samaya, utkarSa se AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga, eka jIvakI apekSA jaghanyase eka samaya aura utkarSase do samaya taka hote haiM; sayogikevalIkA kAla nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase tIna samaya aura utkarSa se saMkhyAta samaya hai, tathA eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla tIna samaya hai; isa prakArale anAhAraka mithyAdRSTi Adi jIvoMkA kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi Adi se vizeSatAkA abhAva hai / anAhAraka ayogikevalIkA kAla oghake samAna hai // 342 // kyoMki, nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai; eka jIvakI apekSA jaghanya aura utkRSTa kAla pAMca hasva akSaroMke uccAraNa kAlake samAna hai, isa prakAra oghaprarUpaNA se koI bheda nahIM hai / ( isa prakAra AhAramArgaNA samApta huI / ) isa prakAra kAlAnuyogadvAra samApta huA / samayAH / sAsAdanasamyagdRSTatha saMyata samyagdRSTayornAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAvalikAyA asaMkhyeyamAgaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa dvau samayau / sayogakevalino nAnAjIvApekSayA apanyena trayaH samayAH / utkarSeNa saMkhyeyAH samayAH / ekajIvaM prati jaghanyazcotkRSTazca trayaH samayAH / sa. si. 1, 8. 1 ayogakevalinI sAmAnyoktaH kAlaH / sa. si. 1, 8. 2 kAlo varNitaH / sa. si. 1, 8. Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 khettaparUvaNAsuttANi / sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 1 khettANugameNa duviho Nideso, ogheNa 10 paMciMdiyatirikkhaapajjattA kevaDi AdeseNa ya / 2 khette, logassa asaMkhejadibhAge / 73 2 ogheNa micchAiTThI kevaDi khete, 11 maNusagadIe mnnus-mnnuspjjttsbloge| 10 maNusiNIsu micchAiTTippahuDi jAva 3sAsaNasammAiTrippahaDi jAva ajogi- ajogikevalI kevaDi khete, logassa kevali ti kevaDi khette, logassa / asNkhejjdibhaage| 73 asaMkhejjadibhAe / 3912 sajogikevalI kevaDi khette, oghaM / 75 4 sajogikevalI kevaDi khette, logassa 13 maNusaapajattA kevaDi khette, asaMkhejjadibhAge, asaMkhejjesu vA / logassa asaMkhejjadibhAge / 76 bhAgesu, savvaloge vA / 4814 devagadIe devesu micchAdiTTippahuDi 5 AdeseNa gadiyANuvAdeNa NirayagadIe raiesu micchAiTippahuDi khette, logassa asaMkhejadibhAge / 77 jAva asaMjadasammAiTTi tti kevaDi15 evaM bhavaNavAsiyappahuDi jAva khette, logassa asaMkhejjadibhAge / 56 uvarima--uvarimagevajjavimANa6 evaM sattasu puDhavIsu NeraiyA / 65 vAsiyadevA tti / 7 tirikkhagadIe tirikkhesu micchA- 16 aNudisAdi jAva sabaTThasiddhi diTThI kevaDi khette, svvloe| 66 vimANavAsiyadevA asaMjadasammA8 sAsaNasammAiTippahuDi jAva saMjadA- diTThI kevaDi khette, logassa asaMkhe__saMjadA ti kevaDi khete, logassa ! jjadimAge / asNkhejjdibhaage| 67/17 iMdiyANuvAdeNa eiMdiyA bAdarA 9 paMciMdiyatirikkha-paMciMdiyatirikkha- / suhumA pajjattA apajjattA kevaDi pajjatta-paMciMdiyatirikkhajoNiNIsu khete, savvaloge / micchAiTippahuDi jAva saMjadA- 18 vIiMdiya-tIiMdiya-cauridiyA tasseva saMjadA kevaDi khette, logassa asaM- / pajjatA apajjattA ya kevaDi khette, khejjdimaage| 69 logassa asNkhejjdibhaage| 84 77 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) pariziSTa sUtra sUtra saMkhyA pRSTha sUtra saMkhyA sUtra pRSTha 19 paMciMdiya-paMciMdiyapaJjattaesu micchA- 27 sajogikevalI oghaM / iTippahuDi jAva ajogikevali tti 28 tasakAiyaapajjattA paMciMdiyaapakevaDi khette, logassa asaMkhejadi- jjattANaM bhNgo| 101 bhaage| 8629 jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMca20 saMjoMmikevalI oghaM / 86 vacijogIsu micchAdiDhippahuDi 21 paMciMdiyaapajjattA kevaDi khette, jAva sajogikevalI kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| . 87, logassa asNkhejjdibhaage| 102 22 kAyANuvAdeNa puDhavikAiyA Au- 30 kAyajogIsu micchAiTThI ogha / 103 kAiyA teukAiyA vAukAiyA, 31 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva khINabAdarapuDhavikAiyA bAdaraAukAiyA kasAyavIdarAgachadumatthA kevddi| bAdarateukAiyA bAdaravAukAiyA khette, logassa asNkhejjdibhaage| 103 bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIrA ta- 32 sajogikavalI oghaM / 104 sseva apaattA, suhumapuDhacikAiyA 33 orAliyakAyajogIsu micchAiTThI suhumaAukAiyA suhumateukAiyA oghN| 104 suhumavAukAiyA tasseva pajjattA 34 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva apajjattA ya kevaDi khette, savva- sajogikevalI logassa asNkhejdiloge| 87/ bhaage| 105 23 bAdarapuDhavikAiyA bAdaraAukAiyA 35 orAliyamissakAyajogIsu mibAdarateukAiyA bAdaravaNapphadi- cchAdiTThI oghaM / 105 kAiyapatteyasarIrA pajjattA kevaDi36 sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammA khette, logassa asNkhejjdibhaage| 93 diTThI sajogikevalI kevaDi khette, 24 bAdazvAukkAiyapajjattA kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| 106 __ logassa saMkhejjadibhAge / 99 37 veubdhiyakAyajogIsu micchAiTThi25 vaNapphadikAiyaNigodajIvA bAdarA pahuDi jAva asaMjadasammAdiTThI suhumA pajjattApajjattA kevaDi kevaDi khette, logassa asaMkhejadikhette, sbloge| 100 bhaage| 108 26 tasakAiya-tasakAiyapajjattaesu mi- 38 veuvviyAmissakAyajogAsu micchA cchAiTippahuDi jAva ajogi- diTThI sAsaNasammAdihI asaMjadakevali ti kevaDi khette, logassa sammAdiTThI kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| 101 asNkhejjdibhaage| 109 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khettaparUvaNAsuttANi (1) sUtra saMkhyA sUtra __ pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 39 AhArakAyajogIsu AhAramissa- 51 NANANuvAdeNa madiaNNANi-suda kAyajAgasui pamattasaMjadA kevaDi / aNNANIsu micchAdiTTI oghaM / 117 khette, logassa asNkhejdibhaage| 10952 sAsaNasammAdiTThI oghN| 118 40 kammaiyakAyajogIsu micchAiTTI53 vibhaMgaNNANIsu micchAdiTThI sAsaNaoghaM / 110 sammAdiTThI kevaDi khette, logassa 41 sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammA- asNkhejjdimaage| iTThI oghN| 11054 AbhiNibohiya suda-ohiNANIsu 42 sajogikevalI kevaDi khete, logassa asaMjadasammAdihippahuDi jAva asaMkhejjesu bhAgesu sabaloge vaa| 111 khINakasAyavIdarAgachadumatthA ke. 43 vedANuvAdeNa itthiveda-purisavedesu vaDi khette, logasta asaMkhejjadimicchAiTippahuDi jAva aNiyaTTI bhAge / 119 kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| 55 maNapajjavaNANIsu pamattasaMjada 1110 44 Naqsayavedesu micchAdidvippahuDi pahuDi jAva khINakasAyavIdarAga. jAva aNiyaTTi tti oghaM / 112 chadumatthA logassa asaMkhejadi45 apagadavedaesu aNiyaTTippahuDi ___ jAva ajogikevalI kevaDi khete. 56 kevalaNANIsu sajogikevalI ogha / 120 logassa asNkhejjdibhaage| 113 57 ajogikevalI oghaM / 120 46 sajogikevalI oghaM / 11358 saMjamANuvAdeNa saMjadesu pamatta47 kasAyANuvAdeNa kodhakasAi-mANa- saMjadappahuDi jAva ajogikevalI kasAi-mAyakasAi--lobhakasAIsu / oghN| 121 micchAdiTThI oghaM / 113/59 sajogikevalI oghN| 122 48 sAsaNasammAdiDhippahuDi jAva60 sAmAiya-cchedovaThThAvaNasuddhisaMjadesu / aNiyaTTitti kevaDi khette, logassa pamattasaMjadappahuDi jAva aNiyaTTi asNkhejjdibhaage| 114 tti auSaM / 49 Navari viseso, lobhakasAIsu61 parihArasuddhisaMjadesu pamatta-appa suhumasAMparAiyasuddhisaMjadA uva- mattasaMjadA kevaDi khete, logassa samA khavA kevaDi khette, logassa ! asNkhejjdibhaage| asaMkhejjadibhAge / 116 62 suhumasAMparAiyasuddhisaMjadesu suhuma50 akasAIsa caduTThANamoghaM / 116 sAMparAiyasuddhisaMjada uvasamA khabagA bhaage| 123 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) sUtra saMkhyA sUtra har khette, logassa asaMkhejadi bhAge / 63 jahAkkhAdavihAramuddhisaMjadesu cadu pariziSTa pRSTha sUtra saMkhyA 123 124 64 saMjadAsaMjadA kevaDa khete, logassa asaMkhejjadibhAge / 65 asaMjadesu micchAdiTThI oghaM / 66 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI oghaM / 67 daMsaNANuvAdeNa cakkhudaMsaNIsu micchAdiTTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khete, logassa asaMkhejjadibhAge / 126 68 acakkhudaMsaNIsu micchAdiTThI oghaM / 69 sAsaNasammAdiTThippa huDi jAva khINaka sAyavIdarA gachadumatthA ti oghaM / 70 ohidaMsaNI ohiNANibhaMgo / 71 kevalasaNI kevalaNANibhaMgo / 72 lessANuvAdeNa kiNhalessiya-pIlalessiya kAulessiesu micchAdiTThI oghaM / 73 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI oghaM / 74 teulessiya pamma lessiesu micchAipiDi jAva appamatta saMjadA Phas khette, logassa asaMkhejjadibhAge / sUtra | 75 sukkale ssiesu micchAdiTThippa huDi jAva khINa kasAyavIdarAgachadumatthA kevaDa khette, logassa asaMkhejjadibhAge / 127 76 sajogikevalI oghaM / 124 125 micchAdiTThI 124 77 bhaviyANuvAdeNa bhavasiddhiesa micchAdiTThippa huDi jAva ajogikevala oghaM / 78 abhavasiddhiesu has khette, savvaloe / | 79 sammattANuvAdeNa sammAdiTThi khaiyasammAdiTThI asaMjada sammAdiTThipahuDi jAva ajogikevalI oghaM / 133 80 sajogikevalI oghaM / 134 81 vedagasammAdiTThI asaMjadasammAdiTTi pahuDi jAva apamatta saMjadA kevaDa khette, logassa asaMkheja di bhAge / pRSTha 130 131 131 132 134 127 127 127 | 82 uvasamasammAdiTThI asaMjadasammAdiTTi pahuDi jAva uvasaMtakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDa khette, logassa asaMkhejjadibhAge / 83 sAsaNasammAdiTThI oghaM / 128 84 sammAmicchAdiTThI oghaM / | 85 micchAdiTThI oghaM / 128 86 saNiyANuvAdeNa saNNIsu micchAdiTTi pahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA keDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge / 12987 asaNNI kevaDi khette, savvaloe / 136 136 134 135 135 135 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha phosaNaparUvaNAsuttANi (5) sUtra saMkhyA pRSTha sUtra saMkhyA 88 AhArANuvAdeNa AhAraesumicchA- 91 sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI oghaM / 137 diTThI ajogikevalI kevaDi khette, 89 sAsaNasammAdihippahuDi jAva logassa asNkhejjdibhaage| 138 sajogikevalI kevaDi khette, 92 sajogikevalI kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| 137 logassa asaMkhejjesu vA bhAgesu, 90 aNAhAraesu micchAdiTThI odhaM / 137/ savvaloge vA / 138 phosaNaparUvaNAsuttANi sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA / pRSTha 1 posaNANugameNa duviho Niddeso, kevalIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, ogheNa AdeseNa ya / 141 logassa asNkhejjdibhaago| 170 2 ogheNa micchAdihIhi kevaDiyaM 10 sajogikevalIhi kevaDiyaM khetaM khettaM posidaM, sblogo| 145 posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo, 3 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM asaMkhejA vA bhAgA,sabalogo vaa| 172 phosidaM, logasta asaMkhejjadi- 11 AdeseNa gadiyANuvAdeNa nnirybhaago| 148 gadIe Neraiesu micchAdiTThIhi 4 ahavAraha codasabhAgA vA desuunnaa| 149, kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa 5 sammAmicchAidi-asaMjadasammA- asNkhejjdibhaago| 173 iTThIhi kevaDiyaM khetaM posidaM, 12 cha codasabhAgA vA desuunnaa| 173 logassa asNkhejjdibhaago| 166 13 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM 6 aTTha coddasabhAgA vA desUNA / 166 posidaM, logassa asaMkhejjadi7 saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM bhaago| . phosidaM, logasta asaMkhenjadi- 14 paMca caudasabhAgA vA desuunnaa| 177 bhaago| 167 15 sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammA.8 cha coddasabhAgA vA desuunnaa| 168 diTThIhi kevaDiyaM khettaM posida, 9 pamattasaMjadappahuDi jAva ajogi- logassa asNkhejjdibhaago| 178 177 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) sUtra saMkhyA sUtra 16 paDhamAe puDhavINeraiesa micchAiTTi pahuDa jAva asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 17 vidiyAdi jAva chaTThIe puDhavIe raiesa micchAdiTThi sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 18 ega vetiNi cattAri paMca codasabhAgA vA dekhaNA / 19 sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM posida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 20 sattamA puDhavIe raiesa micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 21 cha codasabhAgA vA dekhUNA / 22 sAsaNasammAdiTThi sammAmicchA disi - asaMjada sammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 23 tirikkhagadIe tirikkhesu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, oghaM / 24 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 25 satta cohasabhAgA vA dekhaNA / 26 sammAmicchAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM pariziSTa pRSTha sUtra saMkhyA 182 188 188 189 190 190 191 sUtra phosidaM logassa asaMkhejjadibhAgo / 27 asaMjadasammAdiTThi - saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 28 cha codasabhAgA vA dekhaNA / 29 paMcidiyatirikkha-paMcidiyatiri kkhapajjatta- joNiNIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / | 30 savvalogo vA / 31 sesANaM tirikkhagadINaM bhNge| | | 32 paMcidiyatirikkhaapajattaehi kevaDiyaM khettaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 33 savvalogo vA / 34 maNusagadIe maNusa maNusapaJjattamasiNIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 206 207 207 211 211 213 213 214 216 216 | 35 savvalogo vA / 192 36 sAsaNasammAdiDDIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 37 satta ce|isabhAgA vA desUNA / 193 | 38 sammAmicchAiTTi pahuDi jAva 193 ajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo / 220 217 217 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 phosaNaparUvaNAsuttANi (7) sUtra saMkhyA sUtra __ pRSTha sUtra saMkhyA 39 sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM 50 sodhammIsANakappavAsiyadevesu mi phosidaM, logassa asaMkhejjadi- cchAdiTTippahuDi jAva asaMjadabhAgo, asaMkhejA vA bhAgA, saba- sammAdiTTi tti devo / 234 logo vaa| 223 51 saNakkumArappahuDi jAva sadAra40 maNusaapajjattehi kevaDiyaM khetaM sahassArakappavAsiyadevesu micchAposidaM, logassa asaMkhejjadi diTTippahuDi jAva asNjdsmmaabhaago| diTThIhi kevaDiyaM khetaM posida, 41 savvalogo vaa| 224 logassa asNkhejjdibhaago| 237 42 devagadIe devesu micchAdihi- |52 aTTha codasabhAgA vA desuunnaa| 237 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM kheta 53 ANada jAva AraNaccudakappaposidaM, logaspta asaMkhejjadi- vAsiyadevesu micchAiTTippahuDi bhaago| 224| jAva asaMjadasammAdiTThIhi keva43 aTTha Nava cauddasabhAgA vA degaa| 225 DiyaM khetaM posidaM, logassa 44 sammAmicchAdihi-asaMjadasammA- asNkhejjdimaago| 238 diTThIhi kevaDiyaM khetaM posidaM, 54 cha codasabhAgA vA desUNA posidaa| 238 logassa asNkhejjdibhaago| 22755 NavagevajjavimANavAsiyadevesu mi42 aTTha coddasabhAgA vA desuunnaa| 227 cchAdiTippahuDi jAva asaMjada46 bhavaNavAsiya-vANa-tara-jodisiya sammAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM devesu micchAdiTThi-sAsaNasammA posidaM, logassa asaMkhejjadi bhaago| diTThIhi kevaDiyaM khetaM posidaM, logassa asNkhejdibhaago| 228 56 aNudisa jAva sabasiddhivimANa / vAsiyadevemu asaMjadasammAdiTThIhi 47 adbhuTThA vA, aTTha Nava codasabhAgA kevaDiyaM khetaM posidaM, logassa vA desUNA / 229 asNkhejjdibhaago|| 240 48 sammAmicchAdiTThi-asaMjadasammA- 57 iMdiyANuvAdeNa eiMdiya-bAdaradiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, | muhuma-pajjattApajjattaehiM kevalogassa asNkhejjdibhaago| 233 DiyaM khettaM phosidaM, sblogo| 240 49. addhaTThA vA aha coddasabhAgA58 biiiNdiy--tiiiNdiy--curidiydesuunnaa| 233 tasseva pajjatta-apajjattaehi Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) pariziSTa sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa khettaM posidaM, logassa asNkhejdiasNkhejjdibhaago| 242 bhaago| 250 59 savvalogo vaa| 243 68 savvalogo vaa| 250 60 paMciMdiya-paMciMdiyapajjattaemu mi- 69 bAdaravAupajjattaehi kevaDiyaM cchAdihIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, khetaM posidaM, logassa saMkhejadilogassa asNkhejjdibhaago| 244| bhaago| 252 61 aDha codasabhAgA desUNA, saba- 70 savvalogo vA / 253 logo vaa| 24471 vaNaphadikAiyaNigodajIvavAdara-- 62 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva suhuma-pajjatta-apajjattaehi keva ajogikevali tti oghaM / 245, DiyaM khettaM posidaM, sblogo| 253 63 sajogikevalI oghaM / 245/72 tasakAiya-tasakAiyapajjattaesu 64 paMciMdiyaapajjattaehi kevaDiyaM / micchAdihippahuDi jAva ajogikhettaM posidaM, logassa asNkhe| kevali tti oghN| 254 jjdibhaago| 24673 tasakAiyaapajjatANaM paMciMdiya65 savvalogo vA / 246 apajjattANaM bhaMgo / 254 66 kAyANuvAdeNa puDhavikAiya- 74 jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMca AukAiya-teukAiya-vAukAiya- vacijogIsu micchAdiTThIhi kevabAdarapuDhavikAiya-bAdaraAukAiya DiyaM khetaM posidaM, logassa bAdarateukAiya-bAdaravAukAiya asNkhejjdibhaago| 255 bAdaravaNapphadikAiyapatteyasarIratasseva apajatta-muhumapuDhavikAiya. 75 aTTha codasabhAgA desUNA, savva__ logo vaa| 255 suhumaAukAiya-mahumateukAiyasuhumavAukAiya-tasseva pajjatta 76 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva apajjattaehi kevaDiyaM khettaM saMjadAsajadA oghaM / 256 posida, svvlogo| 24777 pamattasaMjadappahuDi jAva sajogi67 bAdarapuDhavikAiya-bAdaraAukAiya- kevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, bAdarateukAiya-bAdaravaNapphadikA- logassa asNkhejjdibhaago| 257 iyapatteyasarIrapajjattaehi kevaDiyaM 78 kAyajogIsu micchAdiTThI oghaM / 258 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phosaNaparUvaNAsuttANi pRSTha sUtra saMkhyA sUtra saMkhyA sUtra 79 sAsa sammAdiTThippa huDi jAva khINakasAyavIdarA gachadumatthA oghaM / 258 80 sajogikevalI oghaM / 81 orAliyakAyajogIsu micchAiTThI oghaM / 82 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 83 satta cohasabhAgA vA desUNA / 84 sammAmicchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / " 259 260 77 261 saMjadA 85 asaMjadasammAdiTThIhi saMjadehi kevaDiyaM khettaM posida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 86 cha co6sabhAgA vA degA | 87 pamatta saMjada pahuDi jAva sajogikevala hi kevaDiyaM kheta posidaM, logassa asaMkhejjadi bhAgo / 88 orAliyamassakAyajogIsu micchAdiTThI ogha / 89 sAsaNasammAiTThi asaMjadasammAiTThiIsajogikevalIhi kevaDiyaM khetaM phosida, logassa asNkhejdibhaago| 264 90 vyAyajogI micchAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 91 aTTha teraha codasabhAgA vA dekhaNA / 92 sAsaNasammAdiTThI oghaM / 17 262 "" 263 266 27 267 sUtra kevaDiyaM khettaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 98 ekkAraha cohasabhAgA desUNA / 99 asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM phosida, logassa asaMkhedibhAgo / 100 cha coddasa bhAgA dekhaNA / 101 sajogikevalIhi kevaDiyaM khetaM phosida, logassa asaMkhejjA bhAgA, savvalogo vA / 102 vedAnuvAdeNa itthi veda - purisavedasu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 94 93 sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI oghaM / viyamissakAyajogIsu micchAdiTTi - sAsaNasammAdiTThi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejadibhAgo / 95 AhArakAya jogi AhAra missakAya jogIsu pamattasaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 96 kammaiyakAyajogIsu micchAdiTThI oghaM / 97 sAsa sammAdiTThIhi 103 aTTha codasabhAgA dekhaNA, savvalogo vA / (9) pRSTha 267 268 269 ,' 270 19 "" 17 271 "" 272 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110) pariziSTa saMkhyA pRSTha sUtra saMkhyA 104 sAsaNasammAdiDIhi kevaDiya 117 pamattasaMjadappahuDi jAva aNiH khetaM phosidaM, lomassa asaMkhe- yahi ti oghN| 278 adibhaago| 272/118 apagadavedaesu aNiyaTTippahuDi 105 aDaNava causabhAgA deraNA / , jAva ajogikevali tti oghN| 279 106 sammAmigadihi-asaMjadasammA- 119 sajogikevalI ogha / 280 diDIhi kevaDiyaM khetaM phosidaM. 120 kasAyANuvAdeNa kodhakasAi-mANa logassa asNkhejjdimaago| 274 kasAi-mAyakasAi-lobhakasAIsu 107 aGka codasabhAgA vA desUNA micchAdiTTippahuDi jAva anniphosidaa| yaTTi tti oghN| 1.8 saMjadAsajadehi kevaDi khetaM " 121 Navari lobhakasAIsu suhamaphosidaM, logassa asaMkhejadi sAMparAiyauvasamA khavA oghN| " bhaagoN| 122 akasAIsu caduTThANamoghaM / , 109. cha. caudasabhAgA desuunnaa| 275/ .123 NANANuvAdeNa madiaNNANi-suda aNNANIsumicchAdiTThI oghN| 281 110 pamatasaMjadappahuDi jAna aNi. (124 sAsaNasammAdiTThI oghaM / yaviuvasAmaga-khavaehi kevaDiyaM 125 vibhaMgaNANIsu micchAdiTThIhi khettaM phosidaM, logassa asaMkhe kevADiyaM khettaM phosidaM, logassa jndibhaago| asNkhejjdibhaago| 282 111 Nausayavedaesu micchAdiTTI ogha / 276 126 aTTa codasabhAgA desUNA, savva112 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM / logo vaa| khettaM phosidaM, logassa asaMkhe- 127 sAsaNasammAdiTThI oghN| 283 jjdimaago| " 128 AmiNibohiya-suda-odhi113 mAraha coisabhAmA kA desUNA / 277 NANIsu asaMjadasammAdidvippahuDi 124 sammAmicchAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM / jAva khINakasAyavIdarAgachaduphosidaM, logassa asaMkhejjadi matthA tti oghaM / maago| " 129 maNapajavaNANIsu pamattasaMjada115 asaMjadasammAdihi-saMjadAsaMjadehi pahuDi jAva khINakasAyavIdakevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa rAgachadumatthA ti oghaM / 284 asaMkhejjadibhAmo / 278130 kevalaNANIsu sajogikevalI 116 cha codasabhAgA dekhnnaa| oghN| Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phosaNaparUvaNAsuttANi sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA 131 ajogikevalI ogha / 285,144 odhidaMsaNI odhinnaamiNgo| 189 132 saMjamANuvAdeNa saMjadesu pamatta- 145 kevaladasaNI kevlnnaannibhNgo| 29. saMjadappahuDi jAva ajogikevali 1.46 lessANukAdeNa kiNDlessiyatti oghN| thIlalessiya-kAulessimiyA- . . 133 sajogikevalI oghaM / diTTI oghN| 134 sAmAiyacchedokTThAvaNasuddhisaMja- 147 sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiya desu pamasasaMjaduppahuDi jAva khetaM posidaM, logasa asaMkheaNiyaTTi ti oghaM / 286 jjdimaago| 135 parihArasuddhisaMjadesu pamatta-appa- 148 paMca cattAri ve coisabhAmA mattasaMjadehi kevaDiyaM khettaM posida, vA desuunnaa| logassa asNkhejjdibhaago| , " 149 sammAmicchAdihi-asaMjadasammA136 suhumasAMparAiyasuddhisaMjadesu suhu diTThIhi kevaDiyaM khettaM phosida, ___ masAMparAiya-uvasamA khavA ogha / 287 137 jahAkkhAdavihArasuddhisaMjadesuca- logassa asNkhejjdibhaago| 291 150 teulessiesu micchAdihiduTThANI oghN| 138 saMjadAsajadA ogha / sAsaNasammAdiTTIhi kevaDiyaM 139 asaMjadesu micchAiTippahuDi jAva khettaM posidaM, logassa asaMkheasaMjadasammAdihi tti oghN| 288 .. jjdibhaago| 294 140 daMsaNANuvAdeNa cakkhudaMsaNIsu151 aTTha Nava coisabhAgAvA devnnaa| 295 micchAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM / 152 sammAmicchAdihi-asaMjadasammAposidaM, logassa asaMkhejadi- diTThIhi kevaDiyaM khetaM phosida, bhaago| logassa asNkhejdibhaago| " 141 aTTha coddasabhAgA desUNA saba- 153 aha coisabhAgAcA dekhnnaa| , logo vaa| 154 saMjadAsajadehi kevaDiyaM khetaM 142 sAsaNasammAdihippahuDihi jaay| posidaM, logassa asaMkhejjadikhINakasAyavIdarAgachadumatthA ti bhaago| 296 oghaM / 289/155 divaDa cor3asabhAmA vA deraNA / " 143 acavadaMgaNIsu micchAdihi- 156 pamatta-apamattasaMjadA oghN| 297 pahuDi jAva khINakasAya- 157 pammalessiesu micchAivippahADi vIdarAgachadumatthA ti oghaM / jAva asaMjadasammAdiDIhi keva Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) sUtra saMkhyA sUtra DiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 158 aTTha cohasabhAgA vA dekhaNA / 159 saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posida, logassa asaMkhejjadibhAgo / 160 paMca codasabhAgA vA desUNA / 161 pamaca apamattasaMjadA oghaM / 162 sukkalessiesu micchAdiTThi - huDi jAva saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 163 cha codasabhAgA vA dekhaNA / 164 mattasaMjada pahuDi jAva sajogikevala ti oghaM / 165 maviyANuvAdeNa bhavasiddhiesa micchAdiTTi pahuDi jAva ajogikevala oghaM / 166 abhavasiddhiehiM kevaDiya khettaM posidaM savvalogo / pariziSTa pRSTha sUtra saMkhyA sUtra | 171 vedagasammAdiTThIsa asaMjada sammA diTTi pahuDi jAva appamatta saMjadA tti oghaM / 172 uvasamasammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTThI oghaM / 173 saMjadAsaMjada pahuDi jAva uvasaMtakasAyavIdarAgachadumatthehi kevaDiyaM khetaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 297 " 298 "" 299 +9 17 300 19 | 174 sAsaNasammAdiTThI oghaM / 179 sammAmicchAdiTThI oghaM / 176 micchAdiTThI oghaM / | 178 aTTha codasabhAgA dekhaNA, savvalogo vA / 301 179 sAsaNasammAdiTTippAhuDi jAva khINa kasAyavIdarAgachadumatthA oghaM / 303 304 177 saNiyANuvAdeNa saNNIsu micchA dihIhi kevaDiyaM khetaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 180 asaNNIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, savvalogo / | 183 pRSTha 304 17 305 306 99 167 sammattANuvAdeNa sammAdiTThIsu asaMjadasammAdiTTi pahuDi jAva 308 "" 169 saMjadAsaMjada pahuDi jAva ajogi ajogikevali tti ovaM / - 302 181 AhArANuvAdeNa AhAraesu mi168 khaiyasammAdiTThIsu asaMjadacchAdiTThI ovaM / sammAdiTThI oghaM / | 182 sAsaNasammAdiTThippa huDi jAva saMjadAsajadA oghaM / pamattasaMjada pahuDi jAva sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / kevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / 170 sajogikevalI oghaM / 71 77 97 307 "" "" " Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra kAlaparUvaNAsuttANi (13) sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA pRSTha 184 aNAhAraesu kammaiyakAyajogi- kevaDiyaM khettaM posidaM. logassa bhNgo| 185 NavarivisesA, ajogikevalIhi-25 asNkhejjdibhaago|" MY kAlaparUvaNAsuttANi / sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA sUtra . pRSTha 1 kAlANugameNa duviho Nideso, hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa. ogheNa AdeseNa ya / 313 aMtomuhuttaM / 2 ogheNa micchAdiTThI kevaciraM 10 ukkasseNa palidovamassa asaMkhekAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca | jdibhaago| svvddhaa| __323 11 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMto3 egajIvaM paDucca aNAdio apajja muhuttaM / vasido, aNAdio sapajjavasido, 12 ukkasseNa aMtomuhuttaM / . 345 sAdio sapajjavasido / jo so 13 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo . sAdio sapajjavasido tassa imo hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| , Nideso / jahaNNeNa aMtomuhuttaM / 324|14 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto- - 4 ukkasseNa addhapoggalapariyaE muhuttaM / 346 desUNaM / 325 15 ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi 5 sAsaNasammAhidI kevaciraM kAlAdo sAdireyANi / / 347 hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa 16 saMjadAsaMjadA kevaciraM kAlAdo egsmo| 339 hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 348 6 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe- 17 egajIvaM paDucca jahaNeNa aNtojjdibhaago| 340 muhuttaM / 341 7 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega- 18 ukkasseNa puSakoDI desUNA / 350 341 19 pamatta-appamattasaMjadA kevaciraM / 8 ukkasseNa cha aavliyaao| 342 kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca 9 sammAmicchAiTThI kevaciraM kAlAdo / sambaddhA / smo| Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) pariziSTa sUla saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 20 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega- 36 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAsamayaM / 350 diTThI oghaM / / 3588 21 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 351 37 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM 22 cauNDaM uvasamA kevaciraM kAlAdo kAlAdo hoti, NANAjIva paDucca hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa savvaddhA / egasamaya / 352 38 egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMto23 ukkasseNa aMtomuhuttaM / .. muhuttaM / 24 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega- 39 ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi samayaM / 353 deraNANi / 25 ukkasseNa aMtomuhattaM / 354/40 paDhamAe jAva sattamAe puDhavIe 26 caduNDaM khavagA ajogikevalI keva- raiesu micchAdiTThI kevaciraM ciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM / svvddhaa| 360 , 27 ukkasseNa aMtomuhuttaM / " 41 egajI paDucca jahaNNeNa aMto28 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto .....42 ukkasseNa sAgarovamaM tiNi satta muhuttaM / 355 dasa sattArasa vAvIsa tettIsaM sAgaro29 ukkasseNa aMtomuhutaM / / vamANi / 30 sajogikevalI kevaciraM kAlAdo 43 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAhoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| 356 diTThI oghN| 361 31 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto- 44 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo muhuttaM / " hoti, NANAjIvaM paDucca smbddhaa|" 32 ukkasseNa puSakoDI desuunnaa| , 45 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto33 AdeseNa gadiyANuvAdeNa Nirayariya- muhuttaM / __ 362 gadIe Neraiesu micchAdiTThI keva 46 ukkassaM sAgarovamaM tiNi satta ciraM kAlAdo haoNti, NANAjIvaM dasa sattArasa vAvIsa tettIsaM paDucca savvaddhA / 357 sAgarovamANi desUNANi / " 34 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto- 47 tirikkhagadIe tirikkhesu micchAmuhuttaM / ___" diTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, 35 ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi / 358 NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 363 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra saMkhyA kAlaparUvaNAsuttANi pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 48 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto- 62 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM 370 363 63 ukkasseNa tiNi palidovamANi, 49 ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjA | tiNi palidovamANi, tiNNiA pogglpriy| 364 palidovamANi desUNANi / " 50 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchA- 64 saMjadAsajadA ogha / 371 diTThI oghN| , 65 paMciMdiyatirikkhaapajjattA keva51 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo ciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM hoti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 365 paDucca svvddhaa| 52 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtI- 66 emajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhava * muhutaM / . " ggahaNaM / 53 ukkasseNa tiNi plidovmaanni| ,67 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 372 54 saMjadAsaMjadA kevaciraM kAlAdo 68 maNusagadIe maNusa-maNusapajjattahoti, NANAjIvaM paDucca sambaddhA / 366 maNusiNIsu micchAdiTThI kevaciraM 55 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto ___ kAlAdo hoMti, NANAjIva paDucca muhutaM / 56 ukkasseNa puncakoDI desuunnaa| , 57 paMciMdiyatirikkha-paMciMdiya - 69 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtotirikkhapajjatta-paMciMdiyatirikkha / muhurta / joNiNIsu micchAdiTThI kevaciraM 70 ukkasseNa tiNNi palidovamANi kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca purakoDipudhatteNabbhahiyANi / 373 svvddhaa| 367/71 sAsaNasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo 58 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto- hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa muhuttaM / | egasamaya / 379 59 ukkassaM tiNi palidovamANi 72 ukkasseNa aMtomuhuttaM / pudhakoDipudhatteNa abbhhiyaanni| , 73 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega60 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchA- | samayaM / diTThI oghN| 369/74 ukkassa cha aavliyaao| 375 61 asaMjadasammAdihI kevaciraM 75 sammAmicchAdiTThI kevaciraM kAlAdo kAlAdo haoNti, NANAjIvaM paDucca | hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa svvddhaa| ___ aMtomuhuttaM / svvddhaa| nomahattaM / " Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 vimANi. (16) pariziSTa sUtra saMkhyA pRSTha sUtra saMkhyA sUtra pRSTha 76 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 375/ 91 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM .. 77 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto kAlAdo hoti, NANAjI paDucca muhuttaM / sbddhaa| 381 78 ukkasseNa aMtomuhuttaM / / 92 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto79 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo muhuttaM / hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| ,, | 9.3 ukkassaM tettIsaM saagrovmaanni| , 80 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto 94 bhavaNavAsiyappahuDi jAva sadAramuhuttaM / sahassArakappavAsiyadevesu micchA. 81 ukkasseNa tiNNi palidovamANi, diTThI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM tiNNi palidovamANi sAdireyANi, kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca tiNi palidovamANi desUNANi / , sambaddhA / 382 82 saMjadAsaMjadappahuDi jAva ajogi- 95 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtokevali tti oghaM / 378 muhuttaM / 83 maNusaapajjattA kevaciraM kAlAdo 96 ukkassaNa sAgarovamaM palidovama hA~ti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa sAdireyaM ve satta caudasa solasa khuddAbhavaggahaNaM / aTThArasa sAgarovamANi sAdire84 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe yANi / jjdibhaago| 85 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA 97 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchA diTThI oghN| bhavaggahaNaM / 98 ANada jAva NavagevajjavimANa86 ukkasseNa aMtomuhuttaM / vAsiyadevesu micchAdiTThI asaM. 87 devagadIe devesu micchAdiTThI keva jadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo ciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| " paducca svvddhaa| 280/ 99 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto88 egajI paDucca jahaNNeNa aMto- / __ muhuttaM / " 100 ukkasseNa vIsaM vAvIsaM tevIsaM 89 ukkasseNa ekattIsaM saagrovmaann| 380 cauvAsaM paNavIsaM chavvIsaM sattA90 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchA vIsaM aTThAvIsaM egUNatIsaM tasaM 5 diTThI oghN| ekkattIsa sAgarovamANi / 386 379/ 385 muhuttaM / 381 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) 4. kAlaparUvaNAsuttANi sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA sUtra pRSTha 101 sAsaNasammAdiTThI sammAmicchA- 112 ukkasseNa aMgulassa asaMkhejadidiTThI oghaM / bhAgo asaMkhejjAsaMkhejjAo 102 aNuddisa--aNuttaravijaya-vai osppinni-ussppinniio| 389 jayaMta-jayaMta-avarAjidavimANa- 113 bAdareiMdiyapajjattA kevaciraM vAsiyadevesu asaMjadasammAdiTThI kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca kevaciraM kAlAdo hoMti, NANA savvaddhA / jIvaM paDucca savvaddhA / , 114 egajI paDucca jahaNNaNa aMto103 egajIvaM paDucca jahaNNeNa eka muhuttaM / ttIsaM, vattIsaM sAgarovamANi 115 ukkasseNa saMkhejjANi vAsasahasAdireyANi / ssANi / 104 ukkasseNa battIsa, tettIsa 116 bAdareiMdiyaapajjattA kevaciraM sAgarovamANi / kAlAdo hati, NANAjIva paDucca 105 savvadRsiddhivimANavAsiyadevesu svvddhaa| 393 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM 117 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAkAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca bhavaggahaNaM / svvddhaa| |118 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 106 egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa 119 rAhumaeiMdiyA kevaciraM kAlAdo tettIsaM sAgarovamANi / hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 394 " 120 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA107 iMdiyANuvAdeNa eiMdiyA kevaciraM bhavaggahaNaM / kAlAdo hoMti, NANAjIvaM ...121 ukkasseNa asaMkhejjA logaa| , paDucca sayaddhA / 388, 108 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA 122 suhumeiMdiyapajjattA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca bhavaggahaNaM / savvaddhA / 109 ukkassega aNaMtakAlamasaMkhejja- 123 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto__poggalapariyaTTa / " muhuttaM / 110 bAdaraeiMdiyA kevaciraM kAlAdo 124 ukkasseNa aMtomuhutaM / / hoMti, NANAjIvaM paDucca sambaddhA / 389 125 suhameiMdiyaapajjattA kevaciraM 111 egajIvaM pahucca jahaNaNeNa khuddA- kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca bhavaragahaNaM / svvddhaa| 396 bhA Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra pRSTha (18) pariziSTa sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA 126 egajIvaM paDucca jahaNNeNa gvuddA- 139 kAyANuvAdeNa puDhavikAiyA aaubhvgghnnN| 396 kAiyA teukAiyA vAukAiyA 127 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 397/ kevaciraM kAlAdo haoNti, NANA128 bIiMdiyA tIiMdiyA cauriMdiyA, jIvaM paDucca savvaddhA / 401 bIiMdiya-tIiMdiya-cauriMdiya-- 140 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khudApajjattA kevaciraM kAlAdo hoti, bhavaggahaNaM / / NANAjIvaM paDucca svvddhaa| , 141 ukkasseNa asaMkhejA logaa| , 129 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA- 142 bAdarapuDhavikAiyA bAdaraAubhavaggahaNaM, aMtomuhuttaM / kAiyA bAdarateukAiyA bAdara130 ukkasseNa saMkhenjANi vAsasaha vAukAiyA baadrvnnpphdikaaiyssaanni| patteyasarIrA kevaciraM kAlAdo 131 vIiMdiya-tIiMdiya-cauridiyA a hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| 402 pajjattA kevaciraM kAlAdo hoti, 143 egajIvaM paTucca jahaNNeNa khuddA___NANAjIvaM paDucca svvddhaa| 398 bhavaggahaNaM / / 132 egajIvaM paDucca jahaNNaNa khuddA- 144 ukkasseNa kmmdvidii| bhvgghnnN| , 145 vAdarapuDhavikAiya-bAdaraAu133 ukkasseNa aMtomuhattaM / 391 kAiya-bAdarateukAiya-bAdaravAu134 paMciMdiya-paMciMdiyapajattaesu mi. kAiya-bAdaravaNapphadikAiyacchAdiTThI kevaciraM kAlAdo pateyasarIrapajjattA kevaciraM hoMti, NANAjIvaM paDucca svyddhaa| , kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca 135 egajIvaM paDucca japaNeNa aMto sabaddhA / muhuttaM / ,, 146 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto136 ukkasseNa sAgarovamasahassANi / muhuttaM / puvakoDipudhatteNabbhahiyANi, 147 ukkasseNa saMkhajjANi vAsa sAgarovamasadapudhattaM / 400 sahassANi / 137 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva 148 bAdarapuDhavikAira-bAdaraAuajogikevali tti oghaM / kAiya-bAdarateukAiya-bAdaravAu138 paMciMdiyaapajjattA bIiMdiya kAiya-bAdaravaNaSphadikAiya-- apjjttmNgo| patteyasarIraapajjattA kevaciraM 404 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDacca svvdbhaa| kAlaparUvaNAsuttANi (19) sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA kAlAdo hoMti, NANAjIvaM 160 sAsaNasammAdiTippahuDi jAda 405/ ajogikevali tti oghN| 408 149 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA- 161 tasakAiyaapajjattANaM paMciMdiyabhavaggahaNaM apjjttbhNgo| 150 ukkasseNa aMtomuhuttaM / , 162 jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMca151 suhumapuDhavikAiyA suhumaAu. vacijogIsumicchAdiTThI asaMjadakAiyA suhumateukAiyA suhuma sammAdiTThI saMjadAsajadA pamattavAukAiyA suhumavaNapphadikAiyA saMjadA appamattasaMjadA sajogisuhumaNigodajIvA tasseva pajjattA kevalI kevaciraM kAlAdo hoMti, pajjattA suhumeiMdiyapajjatta-apa- __NANAjIva paDucca sambaddhA / 409 jjattANaM bhNgo| 163 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega152 vaNapphadikAiyANaM eiMdiyANaM | samayaM / bhNgo| 406/164 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 412 153 NigodajIvA kevaciraM kAlAdo 165 sAsaNasammAdiTThI oghaM / hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| ,, 166 sammAmicchAdiTThI kevaciraM 154 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca bhavaggahaNaM / jahaNNeNa egasamayaM / 413 155 ukkasseNa aDDAijAdo poggala- 167 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe. priyddheN| jdibhaago| bAdaranigodajIvANaM bAdarapadavi- 168 egajI paDucca jahaNNeNa egakAiyANaM bhNgo| 407 samayaM / 157 tasakAiya --tasakAiyapajjattaesu 169 ukkasseNa aMtomuhuttaM / micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo 170 caduNhamuvasamA caduhaM khavagA hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| , kevaciraM kAlAdo hoti, NANA158 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto jIvaM paDucca jahaNNeNa egsmyN| " muhuttaM / ,, 171 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 415 159 ukkasseNa ve sAgarovamasahassANi 172 egajIvaM paDucca jahaNNaNa egapuvakoDiputteNabbhahiyANi, ve samayaM / saagrovmshssaanni| 408.173 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 414 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) pariziSTa sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 174 kAyajogIsu micchAdiTThI keva- 187 egajIvaM paDucca jahaNNeNa egaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM smo| 420 paDucca savvaddhA / __415 188 ukkasseNa cha AvaliyAo sama175 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega uunnaao| 421 samayaM / 416 189 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM 176 ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejA kAlAdo hoMti, NANAjIva paDucca pogglpriyttaiN| jahaNNeNa aMtomuhuttaM / " 177 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva 190 ukkasseNa aMtomuhuttaM / , sajogikevali tti maNajogi 191 egajIyaM paDucca jahaNNeNa aNtobhNgo| 417 muhuttaM / 178 orAliyakAyajogIsu micchA 422 diTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, 192 ukkasseNa aMtomuhuttaM / NANAjIvaM paDucca svvddhaa| 193 sajogikevalI kevaciraM kAlAdo ' 179 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega hoti, NANAjIvaM paDucca jaha NNeNa egasamayaM / 423 samayaM / 180 ukkasseNa vAvIsaM vAsasahassANi 194 ukkasseNa saMkhejjasamayaM / 424 desUNANi / 195 egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa 181 sAsaNasammAdiTTippahaDi jAva egsmo| sajogikevali tti mnnjogibhNgo| , 196 veubdhiyakAyajogIsu micchAdiTThI 182 orAliyamissakAyajogIsu mi asaMjadasammAdiTThI kevaciraM cchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca mAnA 80 NANAjIva paDucca smbddhaa| 419/ svvddhaa| 425 183 egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddA- 197 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega. bhavaggahaNaM tismuugN| , smo| 184 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 198 ukkasseNa aMtomuhutaM / ,, 185 sAsaNasammAdiTThI kevaciraM 199 sAsaNasammAdiTThI oghaM / 426 kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca 200 sammAmicchAdiTThINaM magajogi. jahaNNeNa egasamayaM / 420 bhNgo| 186 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe- 201 veuviyamissakAyajogIsu mijjdibhaago| hai cchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI 418 // Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha muhuttaM / kAlaparUvaNAsuttANi (21) sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA kevaciraM kAlAdo hoti, NANA- 216 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 433 jIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhuttaM / 426 217 kammaiyakAyajogIsu micchA202 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe- diTThI kevaciraM kAlAdo hoti, jjdibhaago| NANAjIvaM paDucca svvddhaa| " 203 egajI paDucca jahaNNeNa aMto- 218 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega 428 samayaM / 204 ukkasseNa aMtomuhutaM / 429219 ukkasseNa tiSNi smyaa| 434 205 sAsaNasammAdiTThI kevaciraM | 220 sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAkAlAdo hA~ti, NANAjIvaM paDucca diTThI kevaciraM kAlAdo hati, jahaNNeNa egasamayaM / NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa ega206 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe samayaM / 435 jjdimaago| " 221 ukkasseNa AvaliyAe asaMkhe. 207 eganI paDucca jahaNNeNa ega jjdibhaago| 430 samayaM 208 ukkasseNa cha AvaliyAo sama 222 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega 436 samayaM / uunnaao| 209 AhArakAyajogIsu pamattasaMjadA " 223 ukkasseNa ve samayaM / kevaciraM kAlAdo hoti, NANA 224 sajogikevalI kevaciraM kAlAdo jIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / 431 hoti, NANAjIvaM paDucca jaha210 ukkasseNa aMtomuhuttaM / NNeNa tiNi samayaM / , 211 egajIvaM paicca jahaNeNa aMto- 225 ukkasseNa saMkhejjasamayaM / , muhuttaM / 223 egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa 212 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 432 . tiNi samayaM / / 213 AhAramissakAyajogIsu pamatta- 227 vedANuvAdeNa itthivedaesu micchA.... saMjadA kevaciraM kAlAdo hoti, dihI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMto. NANAjIvaM paDucca smbddhaa| 437 muhuttaM / , 228 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto214 ukkasseNa aMtomuhun / muhuttaM / 215 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto- 229 ukkasseNa plidovmsdpudhttN| , 433 230 sAsaNasammAdiTThI ogha / muhuttaM / Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) sUtra saMkhyA sUtra 231 sammAmicchAdiTThI oghaM / 232 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIcaM paDuca savvaddhA / 233 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhutaM / 234 ukkasseNa paNavaNNapalido mANi deNANi / 235 saMjadAsaMjada pahuDi jAva aNiyatti oghaM / 236 purisavedasu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paTucca savvaddhA / 237 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhutaM / poggalapariyaGkaM / 243 sAsaNasammAdiTThI oghaM / 244 sammAmicchAdiTThI oghaM / 245 asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca saccaddhA / pariziSTa pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 438 | 246 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMto muhuttaM / | 247 ukkasseNa tettIsa sAgarovamANi deNANi / | 248 saMjadAsaMjada pahuDi jAva aNiyadi ti odhaM / 249 apagadavedasu aNiyavippahuDi jAva ajogikevalitti oghaM / 444 250 kasAyANuvAdeNa kodhaka sAimANasA-mAyakasAi-lobhakasAIsumicchAdiTTi pahuDi jAva appamatta saMjadA tti maNajogibhaMgo / | 251 doNi tiSNi uvasamA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNeNa egasamayaM / | 252 ukkasseNa aMtomuhuttaM / | 253 egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / 254 ukkasseNa aMtomuhuttaM / | 255 doNi tiNi khavA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM pahuca jahaNeNa aMtamuttaM / " 17 439 " 77 238 ukkasseNa sAgarovamasadaputtaM / 441 239 sAsa sammAdiTThippa huDi jAva aNiyaTTitti oghaM / 240 NavuMsayavedesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 241 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhutaM / 242 ukkasseNa anaMtakAlamasaMkheja 440 17 99 442 | 257 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMto " muhuttaM / " 99 | 253 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 19 | 258 ukkaraNa aMtomuhuttaM / | 259 akasAIsu caduTTANI oghaM / | 260 NANANuvAdeNa madiaNNANi-suda aNNANIsu micchAdiTThI oghaM / pRSTha 443 19 11 "" 446 " "" 447 448 17 "" 17 12 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha kAlaparUvaNAsuttANi (23) sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 261 sAsaNasammAdiTThI oghN| 449 273 jahAkkhAdavihArasuddhisaMjadesu 262 vibhaMgaNANIsu micchAdihI keva- caduTTANI oghaM / 453 ciraM kAlAdo hotigANAjIva 274 saMjadAsaMjadA oghN| __ paDucca svvddhaa| 275 asaMjadesu micchAdiTippahuDi 263 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto jAva asaMjadasammAdihi tti muhuttaM / oghN| 264 ukkasseNa tettIsaM sAgarovamANi 276 dasaNANuvAdeNa cakkhudaMsaNIsu desUNANi / micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo 265 sAsaNasammAdiTThI oghaM / 450 hoti, NANAjIva paDucca svvddhaa| ,, 266 AbhiNibohiyaNANi-sudaNANi 277 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtoodhiNANIsu asNjdsmmaadihi| muhutaM / 454 ppahuDi jAva khINakasAyavIdarAga 278 ukasseNa ve saagrovmshssaanni| ,, chadumatthA ti oghaM / 279 sAsaNasammAdiTTippahuDi jAva 267 maNapajjavaNANIsu pamattasaMjada khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti pahuDi jAva khINakasAyavIdarAga oghN| chadumatthA tti oghaM / 451 280 acakkhudaMsaNIsu micchAdihi268 kevalaNANIsu sajogikevalI pahuDi jAva khINakasAyavIdaajogikevalI oghN| " rAgachadumatthA tti oghaM / 455 369 saMjamANuvAdeNa saMjadesu pamatta " 281 odhidasaNI odhinnaannibhNgo| , saMjadappahuDi jAva ajogikevali 282 kevaladaMsaNI kevlnnaannibhNgo| , ti oghaM / , 283 lessANuvAdeNa kiNhalessiya27. sAmAiya cchedovaTThAvaNasuddhisaMja NIlalessiya-kAulessiesu midesu pamattasaMjadappahuDi jAva cchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, aNiyaTTi tti oghaM / 452 NANAjIvaM paDucca svvddhaa| , 271 parihArasuddhisaMjadesu pamatta-appa- 284 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomattasaMjadA oghaM / , muhuttaM / 272 suhumasAMparAiyasuddhisaMjadesu suha- 285 ukkasseNa tettIsa sattArasa satta masAMparAiyasuddhisaMjadA uvasamA sAgarovamANi sAdireyANi / 457 khavA oghN| ,, 286 sAsaNasammAdiTThI oghN| 458 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) sUtra saMkhyA sUtra 287 sammAmicchAdiTThI oghaM / 288 asaMjadasammAdiTThI keva ciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 289 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhutaM / 290 ukkasseNa tettIsa sattArasa satta sAgaromANi deNANi / 291 teulessiya-pammale ssiesa micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 292 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhutaM / 293 ukkasseNa ve aTThArasa sAgarovamANi sAdireyANi / 294 sAsa sammAdiTThI oghaM / 295 sammAmicchAdiTThI oghaM / 296 saMjadAsaMjada - pamatta - appamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 297 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhutaM / 298 ukkassamaMtomuhuttaM / 299 sukkalessiesu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 300 egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhuttaM / 30? ukkasseNa ekkattIsa sAgarovamANi sAdireyANi / pariziSTa pRSTha sUtra saMkhyA sUtra 459 | 302 sAsaNasammAdiTThI oghaM / | 303 sammAmicchAdiTThI oghaM / | 304 asaMjadasammAdiTThI oghaM / " " 460 | 306 egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / | 307 ukkasseNa aMtomuhuttaM / 462 308 caduNhamutrasamA caduhaM khavagA sajogikevalI oghaM / "" 463 465 | 77 466 19 471 "" 472 77 | 305 saMjadAsaMjadA pamatta appamatta saMjadA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / 309 bhaviyANuvAdeNa bhavasiddhiesa micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIcaM paDucca savvaddhA / 310 egajIvaM paDucca agAdio sapajjavasido sAdio sapajjavasido | 311 jo so sAdio sapaJjavasido tassa imo giddeso | 312 jahaNeNa aMtomuhuttaM / 313 ukkasseNa addhapoggalapariyaDuM deNaM / | 314 sAsaNasammAdiTThippa huDi jAva ajogikevalitti oghaM / | 315 abhavasiddhayA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca savvaddhA / | 316 egajIvaM paDucca aNAdio apajjavasido / pRSTha 472 473 " " 474 475 476 17 " 478 479 " 860 " 27 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaparUvaNAsuttANi (25) sUtra saMkhyA sUtra pRSTha sUtra saMkhyA 317 sammattANuvAdeNa sammAdiTThI 330 saNiyANuvAdeNa saNAsumicchA khaiyasammAdiTThIsu asaMjada- diTThI kevaciraM kAlAdo hoti, sammAdiTippaDi jAva ajogi- ___NANAjIvaM paDucca svvddhaa| 485 kevali tti oghaM / 481 331 egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMto318 vedagasammAdiTThIsu asaMjadasammA muhuttaM / diTippahuDi jAva appamattasaMjadA 332 ukkasseNa sAgarovamasadapudhattaM , tti oghN| 333 sAsaNasammAdiTTippahuDi jAva 319 uvasamasammAdiTThIsu asaMjada khINakasAyavIdarAgachadumatthA tti sammAdiTThI saMjadAsajadA keva oghN| ciraM kAlAdo hoMti, nnaannaajiivN| |334 asaNNI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| 486 paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM / 001 335 egajI paDucca jahaNNeNa khuddA 482 320 ukkasseNa palidovamassa asaMkhe bhavaggahaNaM / jjdibhaago| "336 ukasseNa aNaMtakAlamasaMkhejja321 egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMto poggalapariyaDheM / muhuttaM / 002 337 AhArANuvAdeNa AhAraesu 322 ukkasseNa aMtomuhutaM / micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo 323 pamattasaMjadappahuDi jAva uvasaMta hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| , kasAyavIdarAgachadumatthA tti keva 338 egajIva paDucca jahaNeNa aMtoniraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM muhuttaM / 487 paDucca jahaNNeNa egasamayaM / 339. ukkasseNa aMgulasta asaMkhe324 ukkasseNa aMtomuhutaM / 484 jadibhAgo asaMkhejjAsaMkhejjAo 325 egajIvaM paDucca jahaNNeNa ega osppinni-ussppinnii| samayaM / ,, 340 sAsaNasammAdiTippahuDi jAva 326 ukkasseNa aMtomuhuttaM / | sajomikevali tti oghaM / , 327 sAsaNasammAdiTThI oghN| , 341 aNAhAraesu kammaiyakAyajogi328 sammAmicchAdiTThI oghaM / bhNgo| 329 micchAdiTThI oghaM / 342 ajogikevalI oghaM / 488 paapii| " Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 avataraNa-gAthA-sUcI krama saMkhyA gAthA pRSTha anyatra kahAM krama saMkhyA gAthA pRSTa anyatra kahAM 42 asthi aNaMtA jIvA 477 go. jI. 197 3 chAvaddhiM ca sahassaM Nava- 152 abhidhA. rA. 1 apagayaNivAraNaTuM 2 candrazabde 4 AgAsaM sapadesaM tu 7 abhidhA. rA. 28 jaha geNhai pariyaha puri- 335 udadhRta. 9 Nasthi ciraM vA khippaM 317 paMcA. gA.26. 36 Avaliya aNAgAre 391 kasAyapAhaDe 3 Na ya pariNamai sayaM so 315 go. jI. 570 addhApa. 33 Na ya marai va saMjama-349 7 iTTasalAgAkhutto cattAri 201 2NAmaM ThavaNA daviyaM ti 3 sa. ta. 1, 6. 10 ucchAsAnAM sahasrANi 318 25 NiraAuA jahaNNA 333 sa. si. 1, 29 uppajjaMti viyaMti ya bhAvA 337 sa.ta. 1,11. 10. go. jI. TIkA. 56. 31 uvasamasammattaddhA 241 35 tiNi sathA chattIsA 390 go. jI. 123. 32 uvasamasammattaddhA jai 342 41 do do ya tiNi teU 475 19 eyakkhettogADhaM savva. 327 go ka. 185.17 nandA bhadrA jayA riktA 319 40 ekkArasa cha satta ya 415 11 nimeSANAM sahasrANi 318 14 ekkArasayaM tisu heTimesa 236 18 paNuvIsaM anurANaM 79 tri. sA. 249. 34 ekaM tiya satta dasa taha 361 12 paNNAsaM tu sahassA 235 43 eyaNigodasarIre jIvA 478 go. jI. 196.27 pariyaTTidANi bahuso 334 go. jI. jI.pra. 24 osappiNi-ussapiNI333sa si, 2.10 560(saMskRtago.jI.560. cchAyA) kA 5 pallo sAyara sUI padaro ya 10 ti. pa. 1,93. 1 kAlo tti ya vavaeso 315 pacA. gA. 24. tri, sA.92. paMcaziyA ya chajIva- 316 mUlAcA. 399 2 kAlo pariNAmabhavo 315paMcA. gA. 108 11 vamhe kapaNe bamhottare ya 235 37 kevaladasaNa-NANe kasA-391 kasAyapAhuDe "aApa. 5 bAhirasUIvaggo abbhaM 195 ti. pa. 5,36. 3 khettaM khalu AgAsa 7 tri. sA. 316. 21 gahaNasamayamhi jIvo 332 (ardhasamatA) 16 bIje joNIbhUde jIvo 251 go. jI. 190. 39 guNajogaparAvattI vAghA-411 15 gevajANuvarimayA Nava- 236 |38 mANaddhA kodhaddhA mAyaddhA 39.1 kasAyapAhuDe addhApa. 2 caMdAicca-gahehiM cevaM 151 9 muha-talasamAsa-addhaM 20 ti.pa.1,165 13 chacceva sahassAI sayAra-236 jaM.pa.11,108 5chappaMcaNavavihANaM atthA-315 go. jI. 560. 16 , Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyoktiyAM (27) krama saMkhyA gAthA pRSTha anyatra kahAM krama saMkhyA gAthA pRSTha anyatra kahAM 17 muha-bhUmivisesamhi du 57 23 samhi logakhette 333 sa.si.2,10. 1 muhasahidamUlamaddhaM 146 go. jI. 560 10 mUlaM majheNa guNaM 21 jaM.pa.11,110. TIkA. 26 savAsiM pagadINa aNu-334 ,, 13 rohaNo balanAmA ca 318 18 savve vi poggalA khalu 326 , 12 raudraH zvetazca maitrazca 318 22 , 333 , 7 logo akaTTimo khalu 11 tri. sA. 4. 14 sAvitro dhuryasaMkSazca 319 8 loyassa ya vikkhaMbho 11 jaMbU, pa. 11, 15 siddhArthaH siddhasenazca ,, 107. 20 suhamaTThidisaMjuttaM Asa- 331 go. jI. 560. 4 loyAyAsapadese ekeke 315 go. jI. 588." TIkA. 10 battIsaM sohamme aTThA- 235 | 6 solaha solasahi guNe 199 8 vikkhaMbhavaggadasaguNa- 209tri sA. 93. 12 saMkho duNa bAraha joya- 33 11 vedaNa-kasAya-beuvviya- 29. go. jI. 667.30 saMte vae Na NiTTAdi 338 13 vyAsaM tAvatkRtvA vadana- 35 6 heTTA majjhe uriM vettA- 11 jaMvU. pa. 11, 9 vyAsaM SoDazaguNitaM 42 , 221 4 satta Nava suNNa ca ya 194 gAthA-khaMDa 7 sambhAvasahAvANaM jIvA-317 paMcA. gA.23. rUpeSu guNamartheSu vargaNaM 200 8 samao Nimiso kaTThA 317 paMcA. gA.25, rUponamAdisaMguNa- 159, 199, 201 16 samayo rAtridinayo- 319 vyAsArdhakRtitrikaM 169 3 nyAyoktiyAM krama saMkhyA pRSTa krama saMkhyA pRSTha 1 avayaveSu pravRttAH zabdAH samudAyeSvapi vartante iti nyAyAt / 2 khIrakumbhassa madhukumbho vya / 3 gimdvakAlarukkhachAhIva 4 gauNa-mukhyayormukhya sampratyayaH iti nyAyAt / 403 24 5 jahA uddesothaanniddeso| 10,145, 323, 340 377, 400. Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 appA bahugasuta 1. tasarAsimassidRNa vRttabaMdhappAbahugasuttAdo Najjade | 4 grantholekha 2 karaNANiogasuta 1. Na ca sattarajjubAhallaM karaNANiogasuttaviruddhaM, tassa tattha bidhippADa - sedhAbhAvAdo / 3 kAlasutta 1. satta dasa coddasa solasArasa ya vIsa bAvIsA' edIe gAhAe saha edasya suttassa kiNNa viroho hodi ? Na hodi viroddo, bhiNNavisayattAdo / taM jahA- vRttaM suttaM baMdhappaDibaddhaM / kAlasuttaM puNa saMtamavekkhiya TTiTThadamidi / 4 khudda baMdhasutta 1. kadajummehi paMcidiyatirikkha-pajjatta joNiNi jodisiya vaitaradeva avahArakAlehi khudda baMdhasuttasiddhehi akadajummajagapadare bhAge hide padAo rAsIo sachedAo hojja ? Na ca evaM, jIvANaM chedAbhAvA / 2. khudda baMdhamma uvavAdapariNaya sAsaNANamekkA radda coisa bhAgaposaNa parUvayasuttAdo caNavvade | 5 khettANiogaddAra 1. padesiM ceva khettANi ogaddAroghamhi uttaparUvaNAe tullA | 6 gAhAsuta (kasAyapAhuDa ) 1. ' Avaliya aNAgAre ... (36-38) idi gAhA suttAdo ( kasAyapAhuDa) 7 jIvANa 1. jIvaTTANAdisu davvakAlo Na vRtto tti tassAbhAvo Na vottuM sakkijjade, pastha chadavvapadupAyaNe adhiyArAbhAvA / 8 jIvasamAsa 1 jIvasamAsAe vi uttaM- ' chappaMcaNavavihANaM..... 1. ' ekaM tiya satta dasa " 9. NirayAubaMdhasutta .. idi NirayAubaMdhasuttAdo / pRSTha 132 284 184 206 245 391 316 315 362 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthollekha pRSTha 10 taccatthasutta (tattvArthasUtra) 1. taha giddhapichAiriyappayAsidataccatthasutte vi' vartanApariNAmakriyA paratvAparatve ca kAlasya' idi davvakAlo parUvido / 11 tiloyapaNNattI 1. esA tappAoggasaMkhejjarUvAhiyajaMbUdIvachedaNayasahidadIvasAyararUvametta. rajjucchedapamANaparikkhAvihI Na aNNAiriovadesaparaMparANusAriNI, kevalaM tu tiloyapaNNattisuttANusArijodisiyadevabhAgahArapaduppAiyasuttAvalaMbijuttibaleNa payadagacchasAhaNaTamamhahi parUvidA, pratiniyatasUtrAvaSTambhavalavijRmbhitaguNapratipannapratibaddhAsaMkhyeyAvalikAbahAra kAlopadezavat aaytctursrloksNsthaanopdeshvdvaa| 157 12 davyANiogaddAra 1. kiM ca davANiyogaddAravakkhANamhi vuttadeTThima-uvarimaviyappA abhAvamuvaDhukkate, avggsmutttthidlogttaado| 2. davvANiogaddAre vi tattha egaguNaTANavasla pamANaparUvaNAdo c| 162-63 13 pariyamma 1. jattiyANi dIvasAgararUvANi jaMbUdIvachedaNANi ca rUvAhiyANi tattiyANi rajjuchedaNANi tti pariyammeNa padaM vakkhANaM kiNNa virujjhade ? edeNa saha virujjhadi, kiMtu sutteNa saha Na virujjhadi / teNedassa vakkhANassa gahaNaM kAyavvaM, Na pariyammassa; tasla suttaviruddhattAdo / Na suttaviruddhaM vakkhANaM hodi, aippsNgaado| 2. rajjU sattaguNidA jagaseDhI, sA vaggidA jagapadaraM, seDhIe guNidajagapadaraM ghaNalogo hodi tti pariyammasutteNa savvAiriyasammadeNa virohppsNgaado| 3. ke vi AiriyA kammaTTidIdo bAdarahidI pariyamme uppaNNA tti kajje kAraNAvayAramavalaMbiya bAdarahidIe ceya kammaTThidisaNNamicchaMti, tanna ghttte| 403 4. kammaTidimAvaliyAe asaMkhejjadibhAgeNa guNide bAvaraTTidI jAdA tti pariyammavayaNeNa saha evaM suttaM virujjhaditti Nedassa okkhattaM, suttANusAri pariyammavayaNaM Na hodi pti tasseya okkhttppsNgaa| 14 paMcatthipAhuDa 1. dhutaM ca paMcatthipAhuDe-'kAlo tti ya vavaetto' ityAdi 1.4 gAthA. 315 2. vuttaM ca paMcatthipAhuDe ghavahArakAlassa asthittaM-sabbhAvasahAvANaM...... 7.9 gAthA. 317 184 tA 390 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) 15 vaggaNasutta 1. aMgulassa asaMkhejjadibhAgamettabA hallatiriyapadaramhi seDhIe asaMkhejjadibhAgamettaogAddaNaviyapehi guNide tattha jattio rAsI tattiyamettAo NirayagaddapAsrorysale payaDIotti vaggaNasuttAdo / 2. mahAmacchogAddaNamhi egabaMdhaNabaddha chajjIvaNikAyANamatthittaM kathaM Navvade ? vaggaNamhi uttaappA bhugaad| / 16 vedaNAkhettavidhANa 1. ' egajIvasta jahaNNogAhaNA vi aMgularUla asaMkhejjadibhAgamettA ' si vedAttavidhANe paruvidattAdo / 2. patteyasarIrapajjattajaddaNNo gAhaNAdo bIiMdiyapajjanta jahaNNogAhaNA asaMkhejjaguNA tti kudo Navvade ? vedaNAkhettavihANamhi vRttavoga haNadaMDayAdo / 17 saMtANiogaddAra 1. jadi sAsaNA paiMdipasu uppajjaMti, to tattha do guNaTTANANi hoMti / Na ca evaM saMtANiogaddAre tattha ekkamicchAdiTTiguNappaduSpAyaNAdo / 2. edaM pi vakkhANaM saMta davvasuttaviruddhaM ti Na ghettadhvaM / 5 pAribhASika zabdasUcI zabda akarmabhAva akRtayugmajagapratara akRtrima akSayarAzi agRhItagrahaNAddhA acittadravyasparzana acyutakalpa pariziSTa a sUcanA - yahAM zabdoM ke kevala unhIM pRSThoM kA ullekha kiyA gayA hai jahAM unake viSayameM kucha vizeSa kahA gayA pAyA jAtA hai / pRSTha 165, zabda ajJAna 327 aNuvrata 185 atiprasaMga 11, 476 atItakAlavizeSitakSetra 339 atItAnAgatavartamAna- kAlaviziSTa kSetra 327, 329 143 atIndriya 170, 236 artha 262, 208 | arthapada pRSTha 175-176 215 94 156 pRSTha 476 378 23, 208 145 148 158 200 187 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdasUcI (31) zabda pRSTha 201 200 pRSTha zabda 318 apanayanadhuvarAzi 37, 169 apanayanarAzi 214 aparyApta 9, 256 aparAjita 16 aparItasaMsAra 32, 41, 50 apavartanA 335, 357/ apavartanAghAta 185, 38,41,43,47,103, 126, 130 463 393, 398 335, 357 arpita 179 apUrvakaraNa 323,380 apUrvakaraNakSapaka 353 318 322 addhA ardhatRtIyakSetra ardhatRtIyadvIpasamudra adholoka adholokakSetraphala adholokapramANa adhaHpravRttakaraNa adhaHpravRttavizodhi adhastanavikalpa antarakAla antarmuhUrta ananta anantakAla anantavyapadeza anantAnubandhI anarpita anavasthA anavasthAprasaMga anAkAropayoga anAdi anAdimithyAdRSTi anAhAraka anivRttikaraNa anivRttikSapaka anukRSTi anugama anuttaravimAna anudizavimAna anusaMcitAddhA anyonyAbhyasta apakarSaNa apakramaNopakramaNa apakramaSaTaniyama 338 apUrvakaraNaguNasthAna 328 aprazastataijasazarIra 478 abhijit 336 abhivyaktijanana 393, 398 abheda 320 amUrta 163 ayana 391 ayogI 436 aryaman 335 aruNa 487 alokAkAza 335, 357 alpabahutva 336 avakSiptaprasaMga 355 avargasamutthitaloka 9, 322 avagAhanalakSaNa 236, 386 avagAhanA 81, 236, 240, 386 avagAhanAguNakAra 376 avagAhanAvikalpa 159, 196, 202 avagAhamAna 332 avadhikSetra 265 avabodha 179 avahArakAla 144 144 317, 395 336 318 319 9, 22 25 390 185 25,30, 45 44, 98 176 23 38, 79 322 157,185 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) pariziSTa 13 indra pRSTha zabda avasannAsanna 23 AyatacaturasrakSetra avasarpiNI 389 AyatacaturasralokasaMsthAna 157 avibhAgapraticcheda AyAma 13, 165, 181 avisaMvAda 158 AraNa 165, 170, 236 aSTamapRthivI 90, 164 AvalikA aSTAviMzatisatkarmika-349,359,362, 366, AvalI 317, 340, 391 mithyAdRSTi 370,371, 377,439 AvAsa 443, 461 AhArakasamuddhAta asaddhAvasthApanAkAla 314 AhAravargaNA asaMyama 477 AhArazarIra asaMyamabahulatA 28 asaMyatasamyagdRSTi 358 asaMkhyeyarAzi 338 icchArAzi 57, 71, 199, 341 A 319 AkAza 8, 319 indraka 174, 234 AkAzapradeza 176 AgamadravyakAla 314 IzAna 235 AgamadravyakSetra 5 ISatprAgbhArapRthivI 162 Agamadravyasparzana AgamabhAvakAla AgamabhAvakSetra 7 ucchreNI AgamabhAvasparzana 144 uttAnazayyA AjJAkaniSThatA 28 utpattikSetra 179 Aditya 150 utpattikSetrasamAnakSetrAntara Adeza 10, 144, 322 utpAda 336 Adezanirdeza 145, 322 uttarakuru 365 AdhAra 8 uttarAbhimukhakevalI 50 Adheya 8utsarpiNI 389 AnupUrvInAmakarma 13, 20, 57, 181 AnupUrvIprAyogyakSetra 191 utsedhakRti AnupUrvIvipAkAprAyogyakSetra 177 utsedhakRtiguNita AvAdhA 327 utsedhaguNakAra 210 Ayata 11, 172 utsedhayojana 2 378 30 utsedha Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda utsedhAMgula utsedhAMgulapramANa udayAdiniSeka udvartana udvedha upakramaNakAla upakramaNakAlaguNakAra upapAda upacAra upapAdakAla upapAdakSetra upapAda kSetra pramANa upapAdakSetrAyAma upapAdabhavanasammukhavRttakSetra upapAdayoga upapAdarAzi upapAdasparzana upamAloka uparimauparimayaiveyaka uparimavikalpa upazamazreNI upazamasamyaktvaguNa upazamasamyaktvAddhA upazAntakAla upazAmaka upArdha pudgala parivartana uzvAsa U Urdhva kapATacchedanakaniSpanna Urdhvaloka Urdhvaloka kSetraphala UrdhvalokapramANa UrdhvavRtta Rjugati pAribhASika zabdasUcI pRSTha zabda 24, 160, 185 Rjuvalana 40 Rtu Ya 327 383 eka kSetrAvagADha 17 ekatvavitarkaavIcArazukladhyAna 71, 129 ekadaMDa 85 26, 166, 205 204, 339 322 airAvata 85 165 44, 339, 341, 342, 374, 483 | ekanArakAvAsaviSkambha 79 / ogha 172 oghanirdeza 332 oghaprarUpaNA 31 au 165 audArikazarIra 185 aupacArikano karmadravyakSetra 80 aM 185 351, 447 aMgula 44 aMgulagaNanA 353 kathana 352, 446 kapATagata kevalI 336 kapATasamuddhAta 391 karaNa karaNagAthA 176 karNa 9, 256 karNakSetra 16 karNAkAra 32, 49, 51 karma 172 karmadravya kSetra | karmabandha e 26, 29, 80 karmabhUmi ka (33) pRSTha 180 317, 395 327 391 226 180. 45 9, 144, 322 145, 322 259 24 7 57 40 144, 322 49 28, 436 335 203 14 15 78 23 6 476 14, 169 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa zabda pRSTha zabda pRSTha karmabhUmipratibhAga karmapudgala karmapudgalaparivartana karmAnava karmasthiti karmasthitikAla kalpa kalpavAsideva kaSAya kaSAyasamuddhAta kApiSTha kArmaNavargaNA kArmaNazarIra kAyayoga kAyasthitikAla kAyotsarga kAla kAlaparivartana kAlaparivartanakAla kAlaparivartanavAra kAlasaMsAra kAlasparzana kAlANu kAlAnugama kAlodakasamudra kASThA kulazaila kRtayugma 214 krodhAddhA 391 332 kAMDaka 435 322, 325 kAMDa gati 78,219 477/kuMDalaparvata 193 390, 402, 407 kSaNa 317 322 kSapaka 354,447 320 kSapakazreNI 335, 447 238 kSapakazreNIprAyogyavizodhi 347 kSAyikasamyagdRSTi 357 166 kSINakaSAya 336, 356 235 kSudrabhava 390 kSudrabhavagrahaNa 371,379,388,391, 401, 406 391 kSetra 6, 231 kSetraparivartana 325 kSetraparivartanakAla 334 318, 321 kSetraparivartanavAra kSetraphala kSetraphalazalAkA 334 kSetraphalasaMkalanA 200 332 24, 165 lslm lsl` 333 kSetrasaMsAra 141 kSetrasparzana 315 kSetrAnugama 141 313, 322 150, 194, 195 317 khAtaphala 193, 218 12, 181, 186 kRti 153, 201 kRSTIkaraNa kRSNAdimithyAtvakAla kevalajJAna kevaladarzana kevalisamuddhAta koTAkoTI koTI krodhakaSAyAddhA 232 gagana 391 gaccha 324 gaccharAzi 391 gacchasamIkaraNa 391 gaNita 28 gopakrAnta 152 guNa 14 guNakAra 444 guNakArazalAkA 153 35, 209 200 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda guNakArazalA kA saMkalanA guNaparAvRtti guNasthitikAla guNAntarasaMkramaNa gudyakAcarita gRhItagrahaNAddhA gRhItagrahaNAddhAzalAkA gomUtrakagati gohikSetra - gauNabhAva graha graiveyaka ghanaphala ghanarajju ghanaloka lokapramANa ghanAMgula ghanAMgula guNakAra guNapramANa ghanAMgulabhAgahAra ghAtakSudrabhavagrahaNa ghrANendriya caturasra candra cakSurindriya caturtha pRthivI caturthasamudrakSetra 'caturdazaguNasthAnanibaddha candrabimbazalAkA citrA citrAparimatala gha pAribhASika zabdasUcI pRSTha 201 409, 470, 471 chinnAyuSkakAla 322 325 8 zabda jagapratara 328 329 jagazreNI 29 jaghanyAvagAhanA 34 jambUdvIpa 145 jambUdvIpakSetra 151 jambUdvIpacchedanaka 236 jambUdvIpazalAkA jayanta jayA 20 jAti 146 jihvendriya 18, 184, 256 jIvasamAsa 50 jyotiSkajIvarAzi 10, 43, 44, 45, 178 jyotiSkasvasthAnakSetra 33 98 33 jyotiSkasAsAdanasamyagdRSTi 392 391 jhallarIsaMsthAna cha 178 | tArA 150, 319 tAlapramANa ja 18, 52, 150, 151, 155, 169, 180, 184, 199, 209, 202, 233 10, 18, 184 22, 33 150 194 155 196 386 319 svasthAnakSetra jha 391 tadbhavasAmAnya 89 tadvyatirikta noAgamadravya 159 tAlavRkSasaMsthAna 217 tithi 239 | tiryakkSetra 198 tadvyatirikta noAgamadravyasparzana 148 talabAddalya 3 (35) pRSTha 163 163 391 31 155 160 150 11, 21 3 315 242 13 151 40 11, 21 319 36 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) zabda tiryakloka tiryaklokapramANa tiryaggatiprAyogyAnupUrvI tiryampratara tiryagsvasthAna svasthAnakSetra tiryaca tRtIya pRthivI tRtIya pRthivI adhastanatala taijasazarIra taijasazarIrasamuddhAta toraNa tryaMza trikoNakSetra trisamayAdhikAvalI trairAzikakrama darzana mohanIya dAtraka dAnta divasa dizA dvitIyadaMDasthita dvitIya pRthivI dvisamayAdhikAvalI dukkhambhadubAhukSetraphala dRSTAnta devakuru devakSetra devatA devapatha dezAmarzaka dezonaloka daitya daMDa pariziSTa pRSTha zabda 37, 169, 183 | daMDakSetra 41, 150 daMDagata kevalI 176 | daMDasamuddhAta 211 dravya 194, 204 dravyakAla 220 | dravyakSetra 89 dravyatva 225 dravyaparivartana 24 dravyaliMga 27 | dravyaliMgI 165 dravyasparzana 178 dravyArthika 13 dravyArthikanaya 332 48 | dravyArthikaprarUpaNA 335 / dhana 319 | dhanuSa 21 317, 395 dharaNItala dharma dhAtakI khaMDa 226 dhurya 72 89 332 218 nakSatra 22 nandA 365 narakagatiprAyogyAnupUrvI 36 | navagraiveyakavimAna dhruvatva 319 nAmakAla 8 nAmakSetra 57 nAmasparzana 56 nAraka 318 nArakasarvAvAsa 30 nArakAvAsa dha pRSTha na 48 "" 28 331, 337 313 3 336 325 208 427, 428. 141 35 3, 145, 170, 322, 337, 444 259 159. 45, 57 236 319. 150, 195 329 141 151 319 175, 191 385 313. 3 141 57 179. 177 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda nAlI nikSepa nigodajIva nigodazarIra nicitakrama nimiSa nirdeza niHsUcIkSetra nissaraNAtmakataijasazarIra naiRta noAgamadravyakAla noAgamadravyasparzana noAgamabhAvakAla noAgamabhAvakSetra noAgamabhAvasparzana nokarmadravya nokarmaparyAya nokarmapudgala nokarmapudgalaparivartana pAribhASika zabdasUcI (37) pRSTha zabda pRSTha 318/paryAyArthikaprarUpaNA 149, 172, 186, 2, 141 207, 259 406 parva 317 478 palya 76 palyopama 9,77, 185, 317, 317 340, 379 9, 144, 322 palyopamazatapRthaktva 437 12/palyaMkAsana 27 pazcAtkRtamithyAtva 349 318 pANimuktAgati 29 314 pAramArthikanokarmadravyakSetra 142 piMDa 144 316 pudgalaparivartana 364,388,406 7 pudgalaparivartanakAla 327,334 144 pudgalaparivartanavAra 334 6 pudgalaparivartanasaMsAra 333 327 puSkaradvIpa 332 puSkaradvIpArtha 325 puSkarasamudra puSpadanta 319 prave 317, 395 pUrvakoTI 234 pathivI pakSa pannaga parapratyaya paramANu paramArthakAla paridhi paridhiviSkambha parimaMDalAkAra paryanta paryApta paryApti paryAya paryAyanaya paryAyArthikajana paryAyArthikanaya 347,350,356,366, pRthaktva 368,373, 400, 408 pUrvAbhimukhakevalI 360 23 pRthaktvavitarkavIcAra320 zukladhyAna 12,43,45, 209, 222 paMkabahulapRthivI 232 34 paMcadravyAdhAraloka 185 178 paMcamapRthivI 19 paMcAMza 86, 362 paMcendriyatiryaggati362 prAyogyAnupUrvI 191 337/prakAzana 322 prakIrNaka 174, 234 149 prakRtivikalpa 176 3, 145, 170, 322, prataragatakevalI 444 prataragatakevalikSetra Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa zabda 235 pratarasamuddhAta pratarAkAra pratarAvalI pratarAMgula pRSTha zabda 29, 436 brahmottara 204 389 10, 43,44, 151. bhadrA 319 160, 172/bharata 164 162 334 . hu hoidudukitmake a lie pratarAMgulabhAgahAra pratibhAga pratyakSa prathamapRthivI prathamapRthivIsvasthAnakSetra pratyavasthAna pratyAsatti pratyAsannavipAkAnupUrvIphala pradhAnabhAva prabhApaTala pramattApramattaparAvartasahastra pramANa pramANaghanAMgula pramANaloka pramANarAzi pramANavAkya pramANAMgula prameyatva pravedha prazastataijasazarIra prastAra bhavanavAsiupapAdakSetra 82/bhavanavAsikSetra 339 bhavanavAsijagapraNadhi 88 bhavanavAsijagamUla 182 bhavanavAsiprAyogyAnupUrvI , bhavanavAsI 377 bhavanavimAna 175 bhavaparivartana 145 bhavaparivartanakAla 80 bhavaparivartanavAra 347 bhavasthiti 396 bhavasthitikAla bhavyatva bhavyadravyasparzana bhavyanoAgamadravyakAla 333, 398 322,399 480 142 314 339 71, 341 mA 48, 160, 24 bhavyarAzi WM wr phalarAzi bhAgahAra bhAnu bhArgya bhAvakAla bhAvakSetra bhAvakSetrAgama 57, 71, 341 bhAvaparivartana bhAvaparivartanakAla 27. bhAvaparivartanavAra 383 bhAvasaMsAra 251 bhAvasthitikAla 318 6 bala baddhAyuSkaghAta baddhAyuSkamanuSyasamyagdRSTi bAdaranigodapratiSThita bAdarasthiti bAhalya bAhyapaMkti baMdhAvalI brahma 390, 40 bhAvasparzana 12, 35, 172 bhuja 322 141 14 232 332 bhUmi 235 bheda 144 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdasUcI (39) pRSTha 175,230 48 317,390 146 meru 171 meruparvata 11, 12 193 204 218 205 318 83 0 zabda pRSTha zabda bhedaprarUpaNA 259 mizradravyasparzana bhogabhUmi 209 muktamAraNAntika bhogabhUmipratibhAga 168 muktamAraNAntikarAzi bhogabhUmipratibhAgadvIpa 211 mukha bhogabhUmisaMsthAnasaMsthita 189 mukhapratarAMgula bhaMga 336,411 mukhavistAra bhaMgaprarUpaNA 475 muhUte bhramarakSetra 33 mUla mUlAgrasamAsa madhyamakSetraphala 13 mRdaMgakSetra madhyamaguNakAra 41 mRdaMgamukharuMdapramANa madhyamapratipatti 340 mRdaMgasaMsthAna madhyamavistAra mRdaMgAkAra madhyaloka manuSyagatiprAyogyAnupUrvI 27 merutala manuSyalokapramANa manoyoga merumUla maraNa mahAmatsyakSetra mahAmatsyakSetrasthAna mahAzukra 235 yama mAgadhaprastha 320 yAdRcchikaprasaMga mAnAddhA 391 yuga mAnuSakSetra 170 yoga mAnuSakSetravyapadezAnyathAnupapatti 171 yoganirodha mAnuSottaraparvata 193 yogaparAvRtti mAnuSottarazaila mAyAddhA mAraNAntikakAla 43 rajju mAraNAntikakSetrAyAma 66 rajjucchedanaka mAraNAntikarAzi 85 rajjupratara mAraNAntikasamuddhAta 26, 166 ratni mAsa 317,395 rAkSasa mAhendra 235 riktA mithyAtva 336, 358, 477 rucakaparvata mithyAtvAdikAraNa 24 rUpa mizragrahaNAddhA 229, 328 rUpaprakSepa or ~ maitra 402.470,47maMdaramala ha 317 477 356 409 150, 216 yogya 11, 13, 165, 167 150, 164 232 319 193 200 150 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) pariziSTa 3 45 schon lukita hanke weilandia 390 zabda pRSTha zabda rUponAvalikA 43 vikSobha 319 rohaNa 318 vigUrvaNAdiRddhiprApta 170 raudra vigUrvamAnaekendriyarAzi vigraha 64, 175 vigrahagati 26, 30,43, 80 labdhisampannamunivaraM vigrahagatinAmakarma 434 layasattama vijaya 318, 386 vidizA 226 lavaNasamudra 150, 194 videha laghaNasamudrakSetraphala 195, 198 videhasaMyatarAzi lAntava vinAza lAMgalikagati vinyAsakrama 76 lezyAparAvRtti 470, 471 vimAna loka 9,10 vimAnatala 165 lokanAlI 20, 83, 148, 164 vimAnazikhara 227 170, 191 viralana 201 lokapUraNasamuddhAta 29, 436 viraha lokapratara 10 vizeSa 145 lokapramANa 146, 147 viSkambha 11, 45, 147 lokAkAza 9 viSkambhacaturbhAga lokAlokavibhAga 22 viSkambhavargaguNitarajju lobhAddhA 391 viSkambhavargadazaguNakaraNI viSkambhasUcIguNitazreNI dharga 20, 146/viSkambhAdhaM vargaNa visaMyojana vargamUla 202 vistAra 165 vacanayoga visnasopacaya vartamAnaviziSTakSetra 145 vihAyogatinAmakarma vadhenakumAramithyAtvakAla 324 vihAravatsvasthAna 26, 32, 166 vardhitarAzi 154 vRtta 209 varSa 320 vRddhi 19, 28 varSapRthaktva 348 vetrAsana 11, 21 varSasahastra 418 vetrAsanasaMsthita 20 ghAcyavAcakazakti 2 vedanAsamuddhAta 26, 79, 87, 186 vAtavalaya 51 vedAntarasaMkrAnti 369, 373 vAyu 319 vedha bAruNa 318 velaMdhara 232 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda vaikriyikasamuddhAta vaijayanta vairocana vaizvadeva vyantaradeva vyantaradeva rAzi vyantaradevasAsAdana samyadRSTi svasthAnakSetra vyantarAvAsa vyabhicAra vyavahArakAla vyAkhyAna vyAghAta vyApaka vyAsa vyaMjana paryAya zata zatasahasra zatAra zalAkA zalAkA saMkalanA zaziparivAra zAlabhaMjikA zukra zaMkhakSetra zreNI zreNIbaddha zveta zrotrendriya SaDaMza tApakramaniyama SaSThapRthivI sacittadravyasparzana za pAribhASika zabdasUcI sa pRSTha 26, 166 | sattva 319, 386 sadukkhabha dubAha 318 sadbhAvasthApanAkAla zabda | saptamapRthivI 39 161 | saptamapRthivInAraka 93 79, 144, 165, 331 39 samaya 161, 231 |samAnajAtIya 46, 320 samIkaraNa 317 samIkRta samacaturasra | samaparimaMDala saMsthita samuddhAta 8 409 samuddhAta kevalijIvapradeza samudrAbhyantaraprathamapaMkti 221 sampradAyavirodhAzaMkA 337 samyaktva samyagmithyAtva 235 samyagmithyAdRSTi sayogikAla 236 sayogI 39 439, 484 sarvalokapramANa 200 | sarvAkAza 152 sarvArthasiddhi 165 sarvArthasiddhivimAna 265 | sarvAddhA 178 218, 226 90 35 /sahasra 76, 80 sahasrAra 174, 234 sahAnavasthAnalakSaNavirodha 368 | sAgara 391 | sAgaropama | sAgaropamazatapRthaktva sAntaropakramaNavAra sAhazasAmAnya sAdhya sAdhana 143 | sAnatkumAra (41) pRSTha 144 187 314 90 163 83 172 317, 318 163 178 51 26 45 151 158 358 99 33 357 336 42 18 240, 387 81 363 235 236 259, 412 10, 185 10, 185, 317, 360, 380, 387 400, 441, 485 240 3 396 " 235 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) pariziSTa 30 176 234 162 313 141 336 232, 144,141 144 391 zabda pRSTha zabda sAmparAyika 391 saMsthAnanAmakarma sArabhaTa 318 saMsthAnavipAkI sAvitra 319 svakapratyaya sAsAdanakAla 351 stUpatala sAsAdanamAraNAntikakSetrAyAma 162 sthApanA sAsAdanasamyaktvapRSThAyata 325 sthApanAkAla siddha 477, 336 sthApanAkSetra siddhasena 319 sthApanAsparzana siddhArtha sthiti sugandharva " bhn sUkSmakSapaka 336 sparzanAnugama sUcIkSetraphala 16 sparzanendriya sUcyaMgula 10, 203, 212 svayaMprabhaparvata sUrpakSetra 13 svayaMprabhaparvataparabhAga sUrya 319, 150 svayaMprabhaparvataparabhAgakSetra saudharma 235 svayaMprabhaparvatoparimabhAga saudharmavimAnazikharadhvajadaMDa 229 svayaMbhUramaNasamudra svayaMbhUramaNakSetraphala saudharmAdi 162 svayaMbhUramaNasamudraviSkambha saMkalana 144, svasthAna saMkalanA svasthAnakSetramelApanavidhAna saMkhyeyarAzi svasthAnasvasthAna saMyatarAzi svasthAnasvasthAnarAzi saMyatAsaMyatautsedha saMyatAsaMyatasvasthAnakSetra saMyama 343 hasta saMyamAsaMyama 343, 350 hAni saMyoga saMvatsara 317, 395 hetuvAda saMvarga 17 hemapASANa 224 209 194, 151 168 26, 92, 121 167 144 hutAzana 319 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina hetya uddhAraka phaMDa tathA kAraMjA jaina graMthamAlAoMmeM pro. hIrAlAla jaina dvArA Adhunika DhaMgase susampAdita hokara prakAzita jaina sAhityake anupama graMtha pratyeka graMtha suvistRta bhUmikA, pAThabheda, TippaNa va anukramaNikAoM Adise khUba sugama aura upayogI banAyA gayA hai| 1pakhaMDAgama-(dhavalasiddhAnta ) hindI anuvAda sahita bhAga 1, satprarUpaNA, pustakAkAra 10), zAstrAkAra ( aprApya ) bhAga 2, satprarUpaNAlApa, , 10), , 12 bhAga 3, dravyapramANAnugama, 10) , 12) bhAga 4, kSetra-sparzana-kAlAnugama, 10), 12J yaha bhagavAn mahAvIra svAmIkI dvAdazAMga vANIse sIdhA saMbandha rakhanevAlA, atyanta prAcIna, jaina siddhAntakA khUba gahana aura vistRta vivecana karanevAlA sarvopari pramANa graMtha hai| zrutapaMcamIkI pUjA isI graMthakI racanAke upalakSyameM pracalita huii| 2 yazodharacarita-puSpadaMtakRta apabhraMza kAvya... ... ... ... ... isameM yazodhara mahArAjakA atyaMta rocaka varNana sundara kAnyake rUpameM kiyA gayA hai| isakA sampAdana DA. pI. ela. vaidya dvArA huA hai| 3 nAgakumAracarita-puSpadaMtakRta apabhraMza kAvya... ... .. isameM nAgakumArake sundara aura zikSApUrNa jIvanacaritra dvArA zrutapaMcamI vidhAnakI mahimA batalAI gaI hai / yaha kAvya atyaMta utkRSTa aura rocaka hai| karakaMDucarita-muni kanakAmarakRta apabhraMza kAvya... ... ....... ... ) isameM karakaMDu mahArAjakA caritra varNana kiyA gayA hai, jisase jinapUjAkA mAhAtmya pragaTa hotA hai / isase dhArAzivakI jaina-guphAoM tathA dakSiNake zilAhAra rAja vaMzake itihAsa para bhI acchA prakAza par3atA hai| 5bhAvakadharmadohA-hindI anuvAda sahita... ... ... ... ... // isameM zrAvakoMke vratoM va zIloMkA bar3A hI sundara upadeza pAyA jAtA hai| isakI racanA dohA chaMdameM huI hai| pratyeka dohA kAvyakalA-pUrNa aura manana karane yogya hai| pAiDadohA-hindI anuvAda sahita... ... ... ... ... ... 2 // isameM dohA chaMdodvArA adhyAtmarasakI anupama gaMgA bahAI gaI hai jo avagAhana karane yogy| ETIODB