Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jaina ArAdhanA na kandra mahAvIra kobA. // amarta tu vidyA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 - - - For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratabhaiphaya ratnAkara bhAga 1 rasavaidya nagInadAsa chaganalAla zAha For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedIya sAhitya meM phArmAkopiyA ke abhAva ko dhyAna meM rakhakara isa grantha ko parizramapUrvaka taiyAra kiyA gayA thA aura Aja bhI yaha grantha utanA hI upayogI hai jitanA taba thaa| isameM kvAtha, cUrNa, avaleha, guTikA, ghRta, taila, rasa ityAdi prakaraNoM meM vibhakta dasa sahasra se adhika prAcIna evaM ArvAcIna prayogoM kA saMgraha saikar3oM granthoM kA manthana karake kiyA gayA hai| isa grantha meM koza-zailI kA anusaraNa kiyA gayA hai, jisase iSTa prayoga binA kisI kaThinAI ke DhaMDhA jA sakatA hai| eka aura lAbha isa zailI kA yaha hai ki bhinna-bhinna granthoM aura pRthak-pRthak adhikAroM meM eka nAma ke jitane prayoga pAe jAte haiM ve saba isameM eka hI sthAna meM A gae haiN| uddharaNa jina granthoM se lie gae haiM unake nAma evaM adhikAra bhI de die gae haiN| rogAnusAriNI sUcI "cikitsApatha-pradazinI" nAma se anta meM de dI gaI hai, jisase grantha kI vyAvahArika upayogitA bahuta bar3ha gaI hai| (sampUrNa 5 bhAgoM meM) mUlya : 10 500 For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara prathama bhAga For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara prathama bhAga saMgrahakartA rasavaidya nagInadAsa chaganalAla zAha vyAkhyAkAra bhiSagratna gopInAtha gupta saMzodhaka kavirAja nivAraNacandra bhaTTAcArya For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (c)U~jhA Ayurvedika phArmesI, UMjhA (uttara gujarAta) motI lAla banA ra sIdAsa mukhya kAryAlaya : baMgalo roDa, javAhara nagara, dillI 110 007 zAkhAe~ : cauka, vArANasI 221 001 azoka rAjapatha, paTanA 800 004 6 apara svAmI koila sTrITa, mailApura, madrAsa 600 004 prathama saMskaraNa : U~jhA (uttara gujarAta), 1924-37 punarmudraNa : dillI, 1985 mUlya : ru0 500 (pAMca bhAgoM meM sampUrNa) narendra prakAza jaina, motIlAla banArasIdAsa, dillI 7 dvArA prakAzita tathA zAntilAla jaina, zrI jainendra presa, e-45, pheja-1, nArAyaNA, naI dillI 28 dvArA mudrita / For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImatI suzIlAdevIjI zrIyut vaidya gopInAtha gupta For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir UMjhA Ayurvedika phArmasIke saMsthApaka rasavaidya nagInadAsa chaganalAla zAha For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzakIya Aja se pAMca-chaH dazaka pUrva uttara gujarAta ke UMjhA-janapada-sthita "U~jhA Ayurvedika phArmesI" nAmaka AyurvedIya auSadhAlaya ke adhyakSa rasavaidya nagInadAsa chaganalAla zAha dvArA pAMca bhAgoM meM prakAzita isa graMtha kA janatA kI mAMga para punarmudraNa prastuta karate hue hameM harSa ho rahA hai| AyurvedIya sAhitya meM phArmAkopiyA ke abhAva ko dhyAna meM rakhakara isa graMtha ko parizramapUrvaka taiyAra kiyA gayA thA aura Aja bhI yaha graMtha utanA hI upayogI hai jitanA taba thaa| isameM kvAtha, cUrNa, avaleha, guTikA, ghRta, tela, rasa ityAdi prakaraNoM meM vibhakta dasa sahasra se adhika prAcIna evaM arvAcIna prayogoM kA saMgraha saikar3oM graMthoM kA manthana karake kiyA gayA hai| isa graMtha meM koza-zailI kA anusaraNa kiyA gayA hai jisase iSTa prayoga binA kisI kaThinAI ke DhUDhA jA sakatA hai| eka aura lAbha isa zailI kA yaha hai ki bhinna-bhinna graMthoM aura pRthak-pRthak adhikAroM meM eka nAma ke jitane prayoga pAe jAte haiM ve saba isameM eka hI sthAna meM A gae haiN| uddharaNa jina graMthoM se lie gae haiM unake nAma evaM adhikAra bhI de die gae haiN| rogAnusAriNI sUcI "cikitsA-pathapradarzinI" nAma se aMta meM de dI gaI hai, jisase graMtha kI vyAvahArika upayogitA bahuta bar3ha gaI hai| prAzA hai ki pAThaka hamAre isa prayAsa kA avazya svAgata kreNge| For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSa upayogI TippaNiyoM kI sUcI viSaya 7 x 44 se 45 45 55 se 56 63 se 64 ur 9 65 se 66 66 se 70 9 pRSTha viSaya 5 se 7 avaleha vyAkhyA 5 pAka vyAkhyA 6 ghRta vyAkhyA 6 taila vyAkhyA 6 aNutaila kI vyavahAra 6 se 7 vidhi tathA guNa 7 AsavAriSTa vyAkhyA 7 rasanirmANa sambandhI 6 se 10 vizeSa jJAtavya bAteM puTapAka vidhi kavala vyAkhyA maNDanirmANa vidhi kSArodaka rasAyana viSaya meM jJAtavya 42 zItAda kaSAya vyAkhyA svarasa kalka kalka meM prakSepa vidhi kvAtha hima phANTa kaSAya meM prakSepa vidhi anuvAsana basti vyAkhyA gaNDUSa vyAkhyA cUrNa vyAkhyA guTikA vyAkhyA goliyoM para sone-cAMdI ke varka car3hAnA guggulu vyAkhyA 9 76 130 134 141 142 se 143 28 28 142 215 For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 saMkSepa-sUcI agni0 agnimAMdya ku0 ci0 kuSTha cikitsA arza0 ci0 arza cikitsA kuraM0 ci0 kuraNDa cikitsA ajI0 ci0 ajIrNa cikitsA ka0 kRmi ati0 atisAra kR0 ro0 kRmiroga anu0 anuvAdaka kSa0 ci0 kSaya cikitsA anu0 ta0 anupAna taraGgiNI kSaya apasmA0 apasmAra kSu0 ro0 kSudraroga a0 pi0 amlapitta kSudra0 aru0 aruci khaM0 khaMDa arbu arbuda ga0 gaM0 galagaNDa avalehA0 avalehAdhikAra ga0 ni0 gadanigraha azma0 azmarI cikitsA mA0 gaNDamAlA A0 vA0 AmavAta gu0 ci0 gulma cikitsA A0 ve0 pra0 Ayurveda prakAza grahaNI adhikAra A0 ve0 saM0 Ayurveda saMgraha ca0 caraka pAsavA0 AsavAdhikAra ca0 da0 cakradatta ullAsa ca0 pA0 cakrapANi u0 pra0 uttarakhaNDa, adhyAya ca0 saM0 caraka saMhitA u0 khaM0 uttara khaNDa ci0 a0 cikitsA sthAna, u0 ci0 udara cikitsA adhyAya umA0 unmAda cUrNA cUrNAdhikAra upa0 upadaMza cha0 ci0 chadi cikitsA uru0 urustambha jva. ci0 jvara ,, ullA0 ullAsa jvarA0 jvarAtisAra ,, au0 me0 aupasargika meha taraGga aM0 vR0 aNDavRddhi tara0 taraGga ka0 a0 kalpasthAna, adhyAya tvagdo tvagdoSa kapha0 ro0 kapharoga dhva0 bhaM0 dhvaja bhaMga karNa karNaroga napuMsakA0 napuMsakAmRta kAma0 kAmalA na0 ma0 kuSTha nA0 ro0 nAsAroga u0 ta0 For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ix ) nA0va0 nAr3I vraNa ne 0 ro0 netraroga netra0 paTa0 paTala pra0 prathama pari0 pariziSTa pAkA0 pAkAdhikAra pAM0ci0 pAMDu cikitsA prame0 prameha cikitsA pra0 ci0 pra0 vi0 prathama vilAsa plI0 plIhA cikitsA plI0 ci0 " bA0 ro0 bAlaroga bR0 ni0 bRhannighaNTu ratnAkara bR0 ni0 ra0 bR0 yo0 ta0 bRhadyogataraGgiNI bhaga0 bhagandara bhagna0 bhagnAdhikAra bhA0 bhAga bhA0 pra0 bhAva prakAza bhai0 ra0 bhaiSajya ratnAvalI ma0 khaM0 madhyama khaNDa madA0 madAtyaya masU0 ci0 masUrI cikitsA mizrAdhi0 mizrAdhikAra mu0 ro0 mukharoga mukha0 mU0 kR0 mUtrakRcchra mUtrA0 mRtrAghAta meda0 medoroga yo0 ta0 yoga taraGgiNI yo0 ci0 yoga cintAmaNi yo0 ra0 yoga ratnAkara yo0 vyA0 yonivyApad ra0 a0 rasAyana adhikAra raktAti0 raktAtisAra ra0 khaM0 rasAyana khaNDa ra0 ca0 rasa caNDAMzu ra0 ci0 rasa cintAmaNi vi0 raktapitta ra0 pra0 su0 rasa prakAza sudhAkara ra0 maM0 rasa maMgala ra0 yo0 sA0 rasa yoga sAgara ra0 ra0 rasa ratnAkara ra0 ra0 sa0 rasa ratnasamuccaya ra0 rA0su0 rasa rAja sundara ra0 saM0 ka0 rasa saMketa kalikA ra0 sA0 rasa sAgara ra0 sA0 saM0 rasendrasAra saMgraha rasA0 sA0 rasAyana sAra rase0 ci0 rasendra cintAmaNi rA0ni0 rAjanighaNTa rA0 ya0 rAjayakSmA roga vaM0 se0 vaMgasena vA0 ci0 vAyu cikitsA vAjI0 vAjIkaraNa vA0ra0 vAtarakta vA0 vyA0 vAta vyAdhi vilAsa vi0 jva0 viSama jvara viSa0 viSAdhikAra visa0 visarpa vI0 sta0 vIryastambha vai0 ka0 dru0 vaidyakalpadruma vai0 jI0 vaidya jIvana vai0 za0 siM0 vaidyaka zabda siMdhu ro0 vi0 For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( va0 ci0 vraNa cikitsA vra0 zo0 vraNa zotha vyA0 yo0 saM0 vyAsayoga saMhitA zA0 dha0 zArGgadhara zA0 ni0 bhU0 zAligrAma nighaNTu bhUSaNa zi0 ro0 ziroroga ziro0 zu0 me0 zukrameha zU0 zlI0 zlIpada zvA0 zvAsa zvA0 kA0 . zvAsa kAsa x ) sanni0 saMgraha saM0 ci0 su0 saM0 sU0 a0 so0 ro0 strI0 ro0 sannipAta saMgrahaNI , cikitsA suzruta saMhitA sUtrasthAna, adhyAya soma roga strI roga sthaulyAdhikAra svarabhaMga hArIta saMhitA hikkAcikitsA hikkAzvAsa hRdrogAdhikAra sthAH zala sva0 bhaM0 hA0 saM0 hikkAci0 hi0 zvA0 ha0 ro0 For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayAnukramaNikA viSaya pRSTha pari0 pRSTha viSaya __ pRSTha pari0 pRSTha maMgalAcaraNa kaSAya prakaraNa kaSAya vyAkhyA kvAtha xxx ur svarasa kalka kalka meM prakSepa dene kI vidhi kvAtha himavidhi phANTa vidhi kaSAya meM prakSepa vidhi 7 rur guTikA guggulu avaleha rasAyanAni ghRta taila Asava 126 tathA 467 135 466 136 473 138 136 474 142 147 475 146 150 150 477 150 478 151 476 476 lepa nasya tathA 362 rasa 17 481 kvAtha cUrNa guTikA guggulu avaleha 366 402 406 kalpa mizra 26 151 482 45 406 406 kaSAya 156 486 tela 412 cUrNa 157 486 488 AsavAriSTa lepa guTikA avaleha 156 160 74 418 488 76 424 76 tela dhUmra aJjana 460 461 462 464 76 424 nasya 78 427 lepa nasya rasa mizra rasa 76 429 161 464 mizra 462 For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya pRSTha pari0 pRSTha 518 518 518 165 516 520 kaSAya nasya m guTikA ( xii ) pRSTha pari0 pRSTha viSaya dhUmra aMjana 164 467 166 468 rasa 167 mizra 168 168 502 168 166 rasAyana 502 172 503 taila 503 504 leha 500 * kaSAya 522 tela pAsava 166 lepa 170 ghRta 196 * * dhUpa 197 m aMjana m mizra 197 522 523 mizra kaSAya 184 184 198 kaSAya mizra 527 185 kaSAya tela 198 198 166 lepa kaSAya aMjana 166 cUrNa guTikA 185 510 187 511 186 513 190513 guggalu 160 pAka kaSAya 527 166 210 leha 192 cUrNa ghRta 514 514 515 221 tela guTikA guggula ariSTa 163 164 165 laha 232 233 250 552 552 555 For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (xiii) viSaya guTikA taila pAsavAriSTa lepa pRSTha pari0 pRSTha 323 632 327 632 ghRta 332 pRSTha pari0 pRSTha 258 266 571 274 277 584 277 278 586 276 561 622 WW dhUpa taila aMjana pAsavAriSTa 333 333 336 nasya lepa rasa mizra 336 36 635 mizra 640 338 kaSAya 320 322 631 631 upasaMhAra AyurvedIya paribhASA 336 cikitsA-patha-pradarzinI kI anukramaNikA pari0pU0 pari0 10 15. kAsAdhikAra 361 650 1. agnimAMdyAjIrNAdhikAra 16. kuSThAdhikAra 362 651 353 643 17. kRmirogAdhikAra 363 653 2. atisArAdhikAra 354 644 18. gaNDamAlAdhikAra 364 654 3. apasmArAdhikAra 355 645 19. gulmarogAdhikAra 364 655 4. arbudAdhikAra 355 646 20. chadyadhikAra 365 656 5. amlapittAdhikAra 355 645 21. jalodarAdhikAra 365 6. arocakAdhikAra 356 646 22. jvarAdhikAra 365 656 7. adhikAra 356 646 23. jvarAtisArAdhikAra 368 658 23. " 8. azmayadhikAra 357 647 24. tRSNAdhikAra 368 6. AmavAtAdhikAra 358 648 25. tvararogAdhikAra 368 10. udararogAdhikAra 356 648 26. dAhAdhikAra 366 658 dhAtvAdizodhanamAraNa 11. udAdhikAra 356 658 27. nAsArogAdhikAra 366 656 udAvartAdhmAna nidrAnAza . 12. unmAdAdhikAra 356 netrarogAdhikAra 366 660 13. upadaMzAdhikAra 360 646 26. pANDurogahalimakA14. karNarogAdhikAra 360 646 dhikAra 370 661 660 For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( xiv ) pari0pR0 pari0pU0 30. pramehAdhikAra 371 661 47. vAtaraktAdhikAra 382 31. bastiprakaraNa 372 vidradhi 666 32. bAlarogAdhikAra 372 662 48. virecanAdhikAra 382 666 33. bhagandarAdhikAra 373 663 46. viSAdhikAra 383666 34. bhagnAdhikAra 373 50. visAdhikAra 383 670 35. madAtyayAdhikAra 373 663 51. vRddhayadhikAra 383 670 36. masUrikAdhikAra 373 663 52. vraNAdhikAra 383 671 37. mizrAdhikAra 374 663 53. zirorogAdhikAra 384 672 38. mukharogAdhikAra 375 664 54. zItapittAdhikAra 384 672 36. mUtrakRcchra, 55. zUlAdhikAra 385 672 mUtrAghAtAdhikAra 375 664 56. zothAdhikAra 386 673 40. mUrchAdhikAra 376 665 57. zlIpadAdhikAra 386 673 41. medorogAdhikAra 376 58. sannipAtAdhikAra 386 42. yakRtaplIhAdhikAra 376 665 56. saMgrahaNI-rogAdhikAra 387 655 43. raktapittAdhikAra 376 665 60. strIrogAdhikAra 388 674 44. rasAyana snAyuka 676 vAjIkaraNAdhikAra 377 666 61. svarabhedAdhikAra 386 675 rasoparasAdizodhana 62. hikkAzvAsAdhikAra 386 45. rAjayakSmAdhikAra 376 653 63. hRdrogAdhikAra 360 676 46. vAtavyAdhyadhikAra 380 668 64. kSudrarogAdhikAra 360 654 mr m mm For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama bhAga For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir + - bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH - atha maGgalAcaraNam - - saMsAramandhatamasAvRtametamAdA vAlokya yasya karuNAkiraNairidAnIm / pazyAmi dIptamabhito'mitadRzyabhAvaM taM bhAskaropamaguruM muhurAnato'smi // - (2) AyAsena vinaiva marma bhiSajo jAnantu santo'khilam AyurvedamahauSadheriti dhiyA "bhaissjyrtnaakrH"| vaidyazrIla 'nagInadAsa' sudhiyA yaH saMgRhIto mudA gopInAthabhiSak tanomi vivRtiM tasyAtra hindI giraa|| -iti For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIdhanvantaraye namaH atha kaSAya--prakaraNam kaSAya- vyAkhyA kaSAya pAMca prakArake hote haiM - svarasazva tathA kalkaH kvAthazva himaphANTakau / jJeyAH kaSAyAH paJcaite laghavaH syuryathottaram // yathA arthAt svarasa, kalka, kAtha, hima, aura phANTa yaha kaSAya ke pAMca bheda haiM / ye uttarottara laghu hote haiM, arthAt svarasa sabase bhArI, kalka usase halakA isI prakAra phANTa sabase halkA hotA hai / svarasa AhatAttatkSaNAkRSTAdravyAt kSuNNAtsamudbhavet / vastraniSpIDito yatha rasaH svarasa ucyate // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (giloya Adi ke samAna) gIlI auSadhiyoMko kUTakara kapar3e meM nicor3anese jo rasa nikalatA hai use svarasa kahate haiM / yadi gIlI auSadhiyAM prApta na hosakeM to : kuDavaM cUrNitaM dravyaM kSiptazca dviguNe jale / ahorAtraM sthitaM tasmAt bhavedvA rasa uttamaH // auSadhikA eka kur3ava cUrNa lekara usako dUne jalameM bhigokara 24 ghaMTe rakkhA rahane de phira (prAtaH kAla malakara) chAnale / isako bhI svarasa kahate haiM / athavAH - AdAya zuSkadravyaM vA svarasAnAmasambhave / jale'STaguNite sAdhyaM pAdaziSTazca gRhyate / / sUkhI auSadhiyoMko ATha gune jalameM pakAkara cauthAI bAkI rahanepara chAnaleM; yaha bhI svarasakA kAma sakatA hai| yathA - cItA, indrayava aura Amale AdikA svarasa na milanepara isa vidhise siddha kiyA huA kaSAya kAmameM lA sakate haiM / svarasakI mAtrA - svarasa (gIle dravya se nikAlA huA) bhArI honeke kAraNa 2 // tolekI mAtrA meM sebana For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya ratnAkara karanA cAhiye aura agnipara siddha kiye hue svarasa kA 5 tolekI mAtrAmeM vyavahAra karanA caahiye| noTa-Ajakala prAyaH svarasako eka tolA aura agnipara siddha kiye hue svarasa ko do tolekI mAtrA meM vyavahAra kiyA jAtA hai| kalka -- dravyamA zilApiSTaM zuSkaM vA sajalaM bhavet / / prakSepAvApakalkAste tanmAnaM karSasammitam // gIlI auSadhiyoM ko yoMhI athavA (imalI Adi) sUkhI auSadhiyoM ko pAnIke sAtha pIsa kara tayyAra kI huI lagadIko kalka, prakSepa aura AvApa kahate haiM / isakI zAstrokta mAtrA 1 / tolA hai kintu Ajakala prAyaH 6 mASekI mAtrAmeM prayoga kiyA jAtA hai| kalkameM prakSepa denekI vidhiHkalke madhu ghRtaM tailaM deyaM dvigunnmaatryaa| sitAM guDaM samaM dadyAdvo deyshcturgunnH|| ___ yadi kalka meM zahad , ghI yA tela milAnA ho to kalkase duganA aura cInI yA gur3a milAnA ho to kalka ke samAna tathA (kAMjI Adi) drava padArtha milAne hoM to kalkase caugune milAne caahiye| kvAthakarSAdau tu palaM yAvad dadyAt SoDazikaM jalam / tatastu kuDavaM yAvat toyamaSTaguNaM kSipet // caturguNamatazcotra yAvatprasthAdhikaM jalam / tajalaM pAyayed dhImAna koSNaM mRdvagnisAdhitam / bhRtaH kAthaH kaSAyazca niyUhaH sa nigadyate // 1 / tolA se lekara 5 tolA parimANa paryanta kUTI huI auSadhiyoMko 16 gune jalameM pakAnA cAhiye 5 tole se 20 tole taka AThaguNe jalameM pakAveM aura isase Age 80 tolA taka caugune jalameM pakAveM, isa jala ko manda 2 AMcameM pakAkara caturthAMza zeSa rahanepara chAna leN| isako kvAtha, zRta, kaSAya aura niyUha kahate haiM / kvAthakI zAstrokta mAtrA 2 // tole se 5 tole taka hai / Ajakala prAyaH 2 tole auSadhiyoMko 32 tole jalameM pakAkara 8 tole zeSa rahanepara chAnakara vyavahAra karate hai| himavidhiH--- kSuNNaM dravyapalaM samyak pani rapalaiH plutam / nizoSitaM himaH sa syAttathA zItakaSAyakaH // (noDa) kvAtha 24 ghaMTe rakhane se kharAba ho jAtA hai| navIna jvameM kaSAya nahIM denA caahie| For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kaSAya- vyAkhyA tasya mAnaM mataM pAne paladvayamitaM budhaiH / 5 tole dravyako bhalI prakAra kUTakara rAtako 30 tole jalameM bhigode prAtaH kAla chAnale, ise hima aura zItakaSAya kahate haiM / isakI zAstrokta mAtrA 10 tole hai / phANTavidhi: kSuNNe dravyapale samyag jalamuSNaM viniH kSipet / mRtpAtre kuDavonmAnaM tatastu srAvayetpadAt // sa syAccUrNadravaH phANTastanmAnaMdvipa lonmitam / ( cAya kI bhAMti) kuTe hue 5 tole dravyako garama 2 khaulate hue 20 tole pAnImeM miTTI ke barta - nameM DAladeM phira kucha dera bAda chAna leN| ise cUrNadrava tathA phANTa kahate haiN| isakI zAstrokta mAtrA 10 to hai / apidhAnamukhe pAtre jalaM durjaratAM vrajet / tasmAdAvaraNaM tyaktvA kvAthAdInAM vinizcayaH // kaSAyameM prakSepavidhi: Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (noTa 1) kvAtha sadaiva miTTIke bartana meM banAnA cAhiye / (noTa 2) kvAtha taiyAra karate samaya bartana kA mukha DhakanA na cAhiye kyoMki aisA karane se kvAtha durjara hojAtA hai yathA zArGgadharo'pyAha kAthe kSipetsitAmazaicaturthASTamaSoDazaiH / vAtapittakaphAtaGke viparItaM madhu smRtam // jIrakaM guggulaM kSAraM lavaNaM ca zilAjatu / hiMgu trikaTukaM caiva kA zANonmitaM kSipet // ( 7 ) kSIraM ghRtaM guDaM tailaM mUtraM cAnyaddravaM tathA / kalkaM cUrNAdikaM vA vikSipetkarSasammitam // For Private And Personal Use Only kvAthameM - mizrI vAtaja rogoMmeM caturthIza, pittaja rogo meM 8vAM bhAga aura kaphajarogoM meM 16vAM bhAga milAnI cAhiye / yadi madhu milAnA ho to isake viparIta arthAt vAtameM 16 vAM aMza, pittameM AThavAM aura kapharme caturthIza milAveM / jIrA, gUgala, kSAra, lavaNa, zilAjIta, hIMga aura trikuTA* DAlanA ho to eka zANa (3 mAsA) DAlanA cAhiye / dUdha, ghI, gur3a, tela, mUtra aura anya koI drava padArtha tathA kalka yA cUrNa Adi kvAtha meM milAnA ho to 1 / tolA lenA ucita hai / *soMTha, mirca, pIpala
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (8) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara ___ akArAdi kvAtha / alasIke phUla, majITha, baDake aMkura, kuza [1] ajamodAdi kvAthaH [vR0ni0ra0] Adi pacaM tRNa / saba samAna bhAga lekara yathA ajamodA vacA hiMga lavaNaM biddpuurvkm| vidhei kvAtha banAkara pIve aura pathyameM mUMgakA yUSa zuMThI suvarcalA kRSNA dullArI riMgaNI tthaa|| (aura bhAta) khAnese raktapittakA nAza hotA hai| bIjapUrasya bIjAni tumburu sama bhaagtH| | [4] anuvAsanopagamahAkaSAya dazaka: etatvAthasya pAnena yAMti zUlAnyanekadhA // [ca0 saM0 sU0 a0 4] ajamoda, baca, hIMga, viDanamaka, soMTha, hula rAsnAsuradArubilvamadanazatapuSpAvRzcIrahula, pIpala, dullArI, kaTerI, bijau reke bIja, tumbara | punarnavAzvadaMSTrAnimanthasyonAkA itidazemAni * saba samAna bhAga / isa kvAtha ke pIne se aneka | anuvAsanopagAni bhavanti / prakArake zUla naSTa hote haiN| ___rAsnA, devadAru, bela, mainaphala, soyA, zveta[2] ativiSAdi kAthaH [vR0ni00 punarnavA, lAlapunarnavA, gokharU, araNI, sonApAThA / ativiSAghanavAlakadhAtakI ye daza auSadhiyAM anuvAsanake lie upayogI haiN| kuttjdaaddimlodhrmthodkii| ( anuvAsana-dekho pR0 9) vihatamebhiridaM salilaM pibed, [5] abhayAdi kAthaH [bhai0 ra0] grahaNikAvijitaH prasabhaM nrH|| sarvajvaraharaMjJeyaM grahaNIveganAzanam / abhayAmalakaM dAru dhanyAkaM vizvameSajam / arocamAnyadalanaM dhAtuvarddhanakArakaM // | drAkSAca zArivetyeSAM kvAthaH klomgdaaphH|| atIsa, nAgaramothA, sugandhabAlA, dhAyake harar3a, AmalA, devadArU, dhaniyAM, soMTha, phUla, kur3ekIchAla, anAradAnA, lodha, aurpaatthaa| | dAkha, sArivA / yaha kAtha kloma rogoMmeM lAbhasaba samAna bhAga lekara yathA vidhi kvAtha banAkara | dAyaka hai| pInese prabala grahaNI, jvara, aruci aura mandAgni | [6] abhayAdi kvAtha: [zA. dha0ma0 AdikA nAza hotA tathA dhAtuvRddhi hotI hai| khaM0 a0ra0] [3] atasyAdi kAthaH [kR0 ni0 20] atasIkusumasamaMgAvaTaparohAstRNAMbhasA pItA abhyaamustdhnyaakrktcndnpkaiH| sAdhayaMti raktapittaM yadi bhukte mudgaSeNa // | "" vAsakendrayavozIraguDUcIkRtamAlakaiH // paatthaanaagrtiktaabhiHpippliiNcuurnnyuktm| * tumburu-naipAlI dhaniyA + tRNa= ( kuzaH kAzaH zarodarbha ikSuzceti pivetridoSajvarajit pipAsAkAsadAhanuta / tRNodbhavaM ) kuzA, kAMsa, dAba, sarakar3A pralApazvAsatandrAdhnaM dIpanaM pAcanaM param / aura Ikha / yA gandhatRNa / viNmUtrAnilaviSTambhavamizoSArucicchidam / / For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuvAsana basti harar3a, nAgaramothA, dhaniyAM, lAla candana, padmAkha, bAMsA, indrayava, khasa, giloya, amalatAsa kA gUdA, pAThA, soMTha, aura kuTakI / inakA kvAtha banAkara usameM pIpalakA cUrNa DAlakara pIne se tridoSajvara, pipAsA, khAMsI, dAha, pralApa, zvAsa, tandrA, mala, mUtra aura apAna vAyukA vibandha, vamana, zoSa aura arucikA nAza hotA hai tathA agni dIpta hotI hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 9 ) [7] abhayAdi kvAthaH (3) ( vR. ni. ra., bhA. 4 / jvara ci. ) abhayAparpaTamustAkaTukIzampAkagostanI kvAthaH / pItaH karoti nAzaM rugdAharujo na saMdehaH || harar3a, pittapApar3A, nAgaramothA, kuTakI, amalatAsakA gUdA aura dAkha / yaha kvAtha rugdAha sanni pAtako naSTa karatA hai isameM sandeha nahIM hai / anuvAsana - basti picakArI dvArA gudAmArgase tarala padArtha andara pahuMcAnekA nAma "basti" (picakArI - DUza, enimA) hai / usIkA eka bheda "anuvAsana basti" hai / yaha basti ghI tela Adi snaihika padArthoMse dI jAtI hai isalie ise snehavasti bhI kahate haiM / Ayurveda zAstra meM sonA Adi dhAtuoM aura bAMsa, nala, sIMga tathA jAnavaroMke aMDakoSa Adise basti banAne kI kriyA likhI hai parantu Ajakala aMgrejI davA becanevAloM ke yahAM jo rabarakI nalIvAlI basti milatI hai usIse samasta prakArakA bastikarma siddha ho sakatA hai / balavAna manuSyoMko basti deneke liye 30 tolA, madhyama balavAleko 15 tolA aura nirbala manuko basti deneke liye 7 tolA sneha lenA cAhiye / anuvAsana bastikA eka bheda mAtrAvasti bhI hai isameM 5 tolese 10 tole sneha liyA jAtA hai / anuvAsana basti rukSa aura bAta rogoMke liye hitakAraka hai paraMtu rogIkI jaTharAgni tIvra ho tabhI yaha basti denI cAhie / mandAgnivAle, kuSThI, pramehI, udararogI aura sthUla zarIra vAle puruSako snehabasti na denI caahiye| snehavasti vasaMta Rtu sAyaMkAla aura grISma, varSA tathA zarada Rtu meM rAta meM denI cAhiye / pahile rogIko virecana deM, phira 6 dina bAda pUrvavat zakti Anepara sneha basti denI cAhiye / For Private And Personal Use Only jisa roja snehavasti denI ho usa dina rogIke zarIra meM tela mardana karake pAnI kI bhApase pasInA denA cAhiye aura cAvaloM kI patalI peyA Adi zAstrokta bhojana karAke jarA dera TahalAnA cAhiye, isake bAda yadi AvazyakatA ho to malamUtrAdi tyAga karAke yathA vidhi basti denI cAhiye / usa roja rogIko adhika snigdha bhojana denA hAnikAraka hai / basti leneke samaya rogIko chIMkanA, jaMbhAI lenA yA khAMsanA Adi kArya na karane cAhiyeM /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (10) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - - __ snehabasti leneke bAda rogIko hAtha paira sIdhe phailAkara leTA rahanA cAhiye / yadi snehabastikA sleha malayukta hokara 24 ghaMTe ke andara svayameva bAhara na nikale to rogIko tIkSNa nirUhaNa basti, tIkSNa phalavarti (zAphA), tIkSNa julAba aura tIkSNa nasya dene caahiye| basti deneke bAda yadi samasta sneha bAhara AgayA ho aura rogIkI jaTharAgni tItra ho to use sAyaMkAlameM purAne cAvala yA sAThI cAvalakA AhAra denA caahiye| [8] abhayAdi kvAtha: (4) noTa-koI koI vaidya isameM virecanake liye (vR0 ni0 ra0) zuddha gUgala bhI DAlate haiN| abhayAmalakI kRSNA citrako'yaM gaNo mtH| [11] amRtAdi kvAthaH (3) dIpanaH pAcano bhedI sarvazleSmajvarApahaH // (vR. yo. ta, ta. 78; vR. mA; hikkA; yo. hair3a, AmalA, pIpala, citraka inakA kvAtha ra., vR. ni. ra. / kAsA0 ) dIpana, pAcaka, bhedaka aura kaphavara nAzaka hai| | amRtAnAgaraphajIvyAghrIparNIsusAdhitaH kvaathH| [9] amRtAdi kvAthaH (1) | pItaH sakaNAcUrNaH kAsazvAsau jytyaashu|| (vR0 ni0 20, yo. ra., / sanni, ci) / giloya, soMTha, bhAraMgI, kaTelI aura zAlaparNI / amRtApaTolavAsAvyoSayutastaMdrike kaathH| / inake kvAthameM pIpalakA cUrNa milAkara pilAne se giloya, paTolapatra, bAMsA, soMTha, mirca aura kAsa aura zvAsa zIghra hI naSTa ho jAte haiN| pIpala inakA kAtha tandrika sannipAtako naSTa karatA hai| / [12] amRtAdi kvAthaH (4) [10] amRtAdi kvAthaH (2) __ (vR0 ni0 ra0, yo. ra. / sannipAta.) (ra0 ra0, bhai0 ra., vR. mA., ca. da., vR. amRtArubukavizvAsuratarurAlAharItakIkvAthaH / yo. ta; ba. se / visarpa) sakalasamIraNarogAn mAtaH sadyo haret pItaH // giloya, araNDakI jar3a, soMTha, devadArU, amRtavRSapaTolaM mustakaM saptaparNa / rAsnA aura harar3a / inakA kvAtha, prAtaHkAla pInese, khadiramasitaSetraM nimbapatraM haridre // saba prakArake vAyu rogoM ko zIghra hI naSTa kara vividhaviSavisarpAnkuSThavisphoTakaNDU detA hai| rapanayati masUrIM zItapittajvarazca / / [13] amRtAdi kvAthaH (5) (atravirecanArtha guggulaM kecitkSipanti) (bhai0 ra0, vR. mA. / mUtrakacchra ) giloya, bAMsA, paTolapatra, nAgaramothA, sataune amRtA nAgaraM dhAtrI vAjigandhA trikaNTakam / kI chAla, khaira sAra, kAlAbeta, nImake pate, haldI | prapibedvAtarogAtaH sazulo mUtrakRcchyAn // aura daaruhldii| inakA kAtha vividha prakAra ke 1 pAThAntara-vyAghraparNI (vR ni. ra.) viSadoSa, visarpa, kor3ha, visphoTaka, khujalI, masUrikA, vyAghrIparNAsa (vR. mA.) zItapitta aura jvarakA nAza karatA hai / parNAsaH kAlI tulasI For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi kvAtha giloya, soMTha, AmalA, asagandha aura gokharU, inakA kvAtha vAtavyAdhi, zUla aura mUtrakRcchra ko STa karatA hai / [14] amRtAdi kvAthaH (6) ( vR0 ni0 20, yo. ra / zItapitta ) amRta rajanInimbadhanvAyAsaiH pRthak zRtam / prANinAM prANadaM caitacchItapittasamAcaret // giloya, haldI, nImakI chAla aura dhamAsA / inameM se pratyekakA kvAtha zItapitta se marate huve rogiyoM ke lie prANadAna denevAlA hai / [15] amRtAdi kvAthaH ( 7 ) ( vR0 ni0 ra 0 jvarA0 ) amRtAnAgaraM mustAnizAhvayayavAsakaiH / vAtajvare pradAtavyaH kRSNayutakapAyakaH // giloya, soMTha, nAgaramothA, haldI aura javAsA / inake kvAtha meM pIpalakA cUrNa DAlakara pIne se jvara kA nAza hotA hai / [16] amRtAdi himaH ( vR0 ni0 20 jvarA0 ) amRtAyA himaH prAtaH sasitaH paittikaM jvaram / vAsAyAzca tathA kAsaraktapittajvarAn jayet // giloya ke zIta kaSAyameM mizrI milAkara prAtaH kAla sevana karanese paittika jvara naSTa hotA hai / evaM vAsA (aDUsA) kA zItakaSAya sevana karane se kAsa, raktapitta aura jvarakA nAza hotA hai| [17] amRtAdi kvAtha : ( 8 ) ( vR0 ni0 20, baM0 se0 / jvarA0 ) amRtAdazamUlIbhyAM sAdhitaM vidhivaJjalam / sannipAtajvaraM hanyAttrayodazavidhaM nRNAM // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 11 ) giloya aura dazamUlakA kvAtha 13 prakArake sannipAtoM kA nAza karatA hai / [18] amRtAdi kvAthaH ( 9 ) ( hA0 saM0 ) amRtAparpaTI dhAtrIkAthaH pittajvaraM haret / giloya, parpaTI aura, AmalA ina kA kvAtha pitajvarA nAza karatA hai / [19] amRtAdi kvAthaH (10) ( vR0 ni0 20 / raktapi 0 ) amRtA madhukazcaiva kharjUraM gajapippalI / kAthaH kSaudrayuto hyeSa raktapittavikAranut // giloya, mulaiThI, khajUra aura gajapIpala / inakA kvAtha zahada DAlakara pInese raktapittakA nAza hotA hai / [20] amRtASTakaH ( bhA0 pra0, bhai. ra0, ca. da. / jvarA0 1 ) amRtAkaTukAriSTapaTola ghanacandanam / nAgarendrayavaM caitadamRtASTakamIritam // kathitaM sakaNAcUrNa pilamajvarApaham / hallAsArocakacchardi tRSNAdAhanivAraNam // giloya, kuTakI, nImakI chAla, paTolapatra, nAgaramothA, candana, soMTha aura indrajauM / isa amRtASTaka kvAtha meM pIpala kA cUrNa DAla kara pIne se pittakapha-jvara, ubakAI, aruci, chardi, tRSA aura dAhakA nAza hotA hai / [21] ambaSThAdigaNaH ( su0 saM. sU. a. 38 ) ambaSThAdhAtakIkusumasamaMgA kadavaGgamadhukavi For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (12) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara tvapozakAsAvararodhrapalAzanandIvRkSAH padmakeza- [24] arkAdi kvAtha: (2) rANi ceti / (vR0 ni0 20, yo0 ra0, bhA0 pra0 / sanni0) pAThA, dhAyake phUla, majITha, aralu(zyonAka), bhAsvanmUlaM jIrakavyoSamArgI mulaiThI, belagirI, lodhra,DhAkakIchAla, tunakIchAla aura vyAghrIzRGgIpuSkaraM gojalena // pAkezara / ina auSadhiyoMke samUhako "ambaSTAdigaNa" kahate haiM / (yaha gaNa pakvAtisAra nAzaka, siddhaM sadyaH zItagAtrAtimohapittazAmaka aura vraNaropaka hai) zvAsa zlaSmodrekakAsAnihanti / / [22] arkAdi kvAthaH (1) AkakI jar3a, jIrA, trikuTA (soMTha, kAlI mirca aura pIpala) bhAraMgI, kaTelI, kAkar3AsiMgI, (vai0 jI0, yo0 20 / varA0) pokhara mUla / gomUtrameM inakA kAr3hA banAkara pInese arkAnaMtAkirAtAmaratarurasanAsiMduvArogragaMdhA | zItAGga sannipAta, atyanta moha, zvAsa, kapha aura tarkArIzigrupaMcoSaNaghuNadayitAmArkavANAMkaSAyaH sabastIyAMtridoSA'paharati dhanurmArutaM daMtabaMdham | khAMsIkA zIghra nAza hotA hai| zetyaMgAtreSagA zvasanakasanaka sUtikAvAtarogAna [25] akodi kvAthaH (3) kakI jar3a, anantamUla, cirAyatA, deva- (vR0 ni0 20, yo0 ra0 / sannipA0) dAru, rAsnA, sapheda saMbhAlU, baca, araNI, sauMja- arkagraMthikazigrudArucavikAnirguNDikApippalInekI chAla, paMcoSaNa (pIpala, pIpalA mUla, cava, rAsnA,gapunarnavAnalavacAbhUnivazuMThI kRtH|| cItA, soMTha) atIsa aura bhAMgarA / inakA kvAtha, | kvAthaHsaMharati tridoSamakhilaM svApAnilaMsUtikAm bhayaGkara sannipAta, dhanurvAta, dantabandha, tIvra zIta, | naanaamaarutshaityshaantikRdpsmaarsmrtryNbkH|| zvAsa, khAMsI, sUtikAroga tathA vAyuke rogoMkA AkakI jar3a, pIpalAmUla, sauMjanekI chAla, nAza karatA hai| dAruhaldI, cavya, saMbhAla, pIpala, rAsnA, bhAMgarA, [23] amlIkA pAnakam punarnavA, cItA, baca, cirAyatA aura soMTha / inakA (bhA0 pra0) kvAtha sannipAta jvara, taMdrA, vAyu, sUtikA roga,aneka pakAmlikA sitA zItavAriNA vstrgaalitaa| prakArake vAtaroga, zIta aura apasmAra (miragI) kA elaalvnggkrpuurmricairvdhuulitaa| nAza karatA hai| pAnaphasyAsya gaNDUSaM dhArayitvA mukhe muhuH| aruciM nAzayatyeva pittaM prazamayettathA // x gaNDUSa-sneha, dUdha, kapAya Adi drava pakkI imalI aura mizrI ko ThaMDe pAnImeM bhigo | dravya mukhameM dhAraNa karanekA nAma gaNDUSa hai| kara mala aura chAna kara usameM ilAyacI. lauMgakara isameM drava padArtha 5 tole aura cUrNAdi milAnA aura maricakA cUrNa DAla kara bAra bAra gaNDUSax | ho to 1 tolA lenA caahiye| jaba taka mukha kafase na bhara jAya aura netra tathA nAsi. lenese aruci kA nAza hotA hai aura pittako kAse pAnI na nikalane lage taba taka gaNDUzamana karatA hai| Saka padArthako mukhameM bhare rahanA cAhiye / For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdikvAtha (13) [26] arkAdi gaNaH / [29] arkokurAdisvarasayogaH (mu0 saM0 sU0 a0 38) (vR0 ni0 20, bhA. pra0, va. se0 / karNarogA0) arkAlakaraJjadvayanAgadantImayUrakabhArgIrA- | arkAGkurAnamlapiSTAn satailAnlaSaNAnvitAn / snendrapuSpIkSudrazvetAmahAzvetAvRzcikAlyalava- | sannidadhyAtsudhAkAMDe korite mRtsnayA vRte // nnaastaapsvRkssshceti| puTapAkakriyAstrinnaM pIDayedArasAgamAt / arkAdikogaNo hyeSa kphmedovissaaphH|| sukhoSNaM tadrasaM karNa prakSipecchUlazAMtaye / / kRmikuSThaprazamano vizeSAd vrnnshodhnH|| ___Akake aMkuroMko kAMjI yA nIMbUke rasameM sapheda aura lAla Aka, latA karaMja, | pIsakara tela aura namaka milAkara use thoharake vRkSa karaMja, nAgadantI, ciraciTA, bhAraMgI, rAsnA, DaMDemeM bharakara usapara kapar3amiTTI lagAde, phira kalihArI, zveta aparAjitA, kRSNa aparAjitA, | puTapAka vidhise pakAkara usakA rasa nikAle usa vRzcikAlI(vichavA ghAsa), mAlakAMganI aura iMgudI- | rasako gunagunA karake kAnameM DAlane se kAnake vRkSa / ye arkAdigaNa kapha, meda, viSa, kRmi, kor3ha dardakA nAza hotA hai| nAzaka aura vizeSa kara vraNazodhaka haiN| [30] arkapatrasvarasayogaH [27] arkAdi kvAtha: (4) (vR0 ni0 20, bhA0 pra0, baM0 se., I0 mA0; yo0 ra0) caM0 da0 / karNarogA0) arkasthapatraM pariNAmapItasekastathA'varSAbhUnimbakAthena zophajit / ___ mAjyenaliptaM zikhiyogataptam / gomatreNApi kurvIta sukhoSNenAvasecanam // ApIDaya tasyAmbu sukhoSNameva sauvarcalasamaM dhRSTaM sarSapaizca pralepanam // karNe nipiktaM haratIti zUlam / / ___Aka, punarnavA aura nImakI chaal| inakA Akake pake hue pIle pattoM para ghI lagAkara kvAtha banAkara sekanese sUjanakA nAza hotA hai| Aga para tapAkara unakA arka (svarasa) nikAlakara sUjana ke Upara mandoSNa gomUtrakA avasecana karane | gunagunA karake kAna meM DAlanese kAnakA darda se tathA sauMcala aura sarasoMkA lepa karanese bhI miTatA hai| hotA hai| [31] azoghnamahAkaSAya dazakaH [28] arka puSpayogaH (ca0 saM0 sU0 a0 4) (yo0 ra0) kuTajabilvacitrakagAgarAtiviSAbhayAdhanvayApakvaM tailerkajaM puSpaM rudhirasrAvakAri c| sakadAruharidrAvacAcavyAnIti dazemAni ajhai Akake phUla telameM pakAkara sevana karanese mAni bhavanti / striyoMkA mAsika dharma khulakara hotA hai / kur3ekI chAla, belakI chAla, cItA, soMTha, For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (14) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara atIsa, hair3a, dhamAsA, dAruhaldI, baca aura ccy| cirAyatA, devadAru, dazamUla, soMTha, nAgaramothA, ye dasa auSadhiyAM bavAsIra nAzaka hai| kuTakI, indrayava, dhaniyAM aura gajapIpala / inakA [32] aralvAdi kvAthaH kAtha taMdrA, pralApa, khAMsI, aruci, dAha, moha, zvAsa, (vR0 ni0 20 / jvarAti0) aura sannipAta jvara nAzaka hai| aralvativiSAmustAzuNThIbilvaM sadADimam / [35] arzameM takraprayogaH sarvajvaraharo kvAthaH sarvAtIsAranAzanaH / / (ca0 saM0 / ci0 a06) tvacaM citrakamUlasya piSTvA kumbhaM pralepayet / ___ aralu, (sonApAThA), atIsa, nAgaramothA, soMTha, takraM vA dadhi vA tatra jAtamarzoharaM pibet // belagirI aura anAradAnA / yaha kvAtha saba prakArake cAtazleSmArzasAM takrAta paraM nAstIha bheSajam / jvara aura atisAra (dastoM) ko naSTa karatA hai / tat prayojyaM yathAdoSaM sasnehaM rUkSameva vA // [33] aSTAdazAMga kvAthaH (1) saptAhaM vA dazAhaM vA pakSaM mAsamathApi vaa| (bhAva0 pra0, yo. ra., vR. mA., yo0 ciM., ca. da., balakAlavizeSajJo bhipak takraM prayojayet // baM. se0 / sanni / vR0 yo0 ta0 / ta0 59) cItekI jar3akI chAlako pIsakara ghar3emeM lepa dazamUlI zaThI zRGgI pauSkaraM sadurAlabham / karake usameM dahI jamAde, usa dahI ko yA usase bhArgI kuTajabIjazca paTolaM kaTurohiNI // banAye hue takra (maTTe) ko pInese bavAsIrakA nAza aSTAdazAGga ityeSa sannipAtajvarApahaH / hotA hai| vAyu aura kaphakI bavAsIra meM takase kAsahRdgrahapArzartizvAsahikkAvamIharaH // acchI aura koI davA nahIM hai / chAcha (taka) ko doSoMke anusAra binA dhI nikAle yA ghI nikAla. dazamUla, kapUra kacarI, kAkar3AsiMgI, pokhara- | kara (vAtaja meM binA dhI nikAle aura kaphaja meM mUla, dhamAsA, bhAraGgI, indrayava, paTolapatra aura ghI nikAlakara) sAta dina, dasa dina, pandraha kuttkii| yaha aSTAdazAGga kvAtha sannipAta jvara, dina, athavA eka mAsa laka bala aura kAlake jAkhAMsI, hRdgraha, pasalIzUla, zvAsa, hicakI aura nanevAlA vaidya sevana karAve / vamanakA nAza karatA hai| [36] arzanAzakayogaH [34] aSTAdazAMga kAthaH (2) __ (ca0 saM0 / ci0 a0 9) (bhA0 pra0, vR0 mA0, dhanva0; 20 20, ca0 da0 | duHsparzakena bilvena yamAnyA nAgareNa vA / sanni / vR0 yo0 ta0 / ta0 59)oviyatA pAThAntyarzasAM rujam // bhUnimbadArudazamUlamahauSadhAbda prAguktAn yamake bhRSTAnsaktubhizcAvacUrNitAn / tiktendrabIjadhanike bhknnaakssaayH| karaJjapallavAn dadyAd vAtavardho'nulomanAn // tandrApralApakasanArucidAhamoha madirAM vA salavaNAM zIdhuM sauvIrakaM tathA / zvAsatridoSajanitajvaranAzanaHsyAt // guDanAgarasaMyuktaM pibedvA paurvabhaktikam // For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi kvAtha - javAsA, belakIchAla, ajavAyana aura soNtth|| ghor3I kI lIdake rasameM hIMga milAkara pilAne inameMse eka eka ke sAtha bhI pAThekA kvAtha karake | se bhayaGkara zUla kA bhI nAza hotA hai| athavA pInese bavAsIrakI pIDAkA nAza hotA hai| ghRta | isI rasake yA kulthIke kvAthake sAtha hIMga, soMTha aura telameM pahile varNana kiye hue karaJjave ke pa- | aura biDalavaNa milAkara pilAne se bhI zUlakA nAza ttoMko bhUnakara satU ke sAtha sevana karane se adho- | hotA hai| vAyu aura mala yathocita-mArga-gAmI hote haiN| / [40] azvatthapatrarasa yogaH bavAsIra meM madirAmeM saiMdhA namaka milAkara (vR0 ni0 20, bhA0 5 / ra0 pi0) athavA sIdhu aura sauvIrakasurAmeM gur3a milAkara azvatthapatrAgrarasAt SaDaMzo pInA lAbhadAyaka hai| ___ bolo'tha tasmAd dviguNaM madhu syAt / [37] azvatthAdi-prakSAlanam / raktapravAhaM hRdayasthitaM vA (vR0 ni0 ra0 upa0) vAto yathAbhaM harate tathaiva // azvatthodumbaraplakSavaTavetasajaH zRtaH / pIpala (azvattha) ke pattoM ke agrabhAgakA rasa vraNazothopadaMzAnAM nAzakaH kSAlane smRtH|| / 1 bhAga, bolaNUda 6 bhAga, madha 12 bhAga sabako pIpala (azvattha), gUlara, pilakhana, bar3a aura | milAkara pIne se raktapravAha aura hRdayameM saMcita betake kvAtha se dhonese dhAva, sUjana aura upadaMza | rakta dUra hotA hai jaise pavana bAdaloM ko naSTa (Atazaka) kA nAza hotA hai / karatA hai| [38] azvagaMdhAdi gaNaH [41] azvatthavalkalAdi yogaH (yo 20 / vA0 vyA0) (vR0 ni0 ra0 / chardi) vAjigandhA balAstisro dazamUlI mahauSadham / | azvatthavalkalaM zuSkaM dagdhaM nirvApitaM jle| gRdhanakhyau ca rAsnA ca gaNo mArutanAzanaH // taalaM pAnamAtreNa chardi jayati durjayAma // asagaMdha, kharaiTI, kaMdhI, gaMgerana, dazamUla, soMTha, pIpalakI sUkhI chAlako jalAkara pAnImeM budo prakAra kI nakhI aura rAsnA / yaha gaNa vAyu jhAkara usa pAnI ko pIne se prabala vamana (chardi) nAzaka hai| kA nAza hotA hai| [39] azvIpurISarasa yogaH [42] azoka kAthaH (vR0 ni0 ra0 / zUle) (vR0 ni0 ra0 / bhA0 6 strI0 ro0) turaMgIpurIpodakaM hiMguyuktaM azokavalkalakkAthazRtaM dugdhaM suzItalam / ____ mahAzalahAri pradiSTaM bhipgbhiH| yathAvalaM pibetprAtastIvAsRgdaranAzanam // hiMguvizvAciDairvApito'sau / azokakI chAla ke kvAtha se dUdha ko pakAkara kulatthodbhavo vA kapAyaH pradiSTaH // ThaMDA karake balake anusAra prAtaHkAla pIne se prabala For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (16) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - - (ktapradarakA nAza hotA hai| [43] araDUsI svarasaH (vR0 ni0 ra0 / masU0 ci0) vRSapatrarasaM dadyAtpAnArtha madhusaMyutam / | kaphajAyAM masUryAtu kaThinAyAM vizeSataH // vAMse ke pattoMkA rasa madhu milAkara pilAnese kaphaja masUrikA (zItalA) ko nAza karatA hai| | vizeSakara kaThinA zItalA meM upayogI hai| atha cuurnn-prkrnnm| cUrNa-vyAkhyA atyantazuSkaM yadvyaM supiSTaM vastragAlitam cUrNa tacca rajaH kSodastasya paryAya ucyate arthAt-atyanta zuSka dravyako pIsakara kapar3emeM chAna liyA jAya to usako cUrNa, raja aura kSoda kahate haiN| yadi ekAdhika auSadhiyoMkA mizrita cUrNa banAnA ho to pratyeka auSadhikA pRthak pRthak cUrNa karaneke bAda tola karake sabako yathA Avazyaka parimANameM milAnA cAhiye kyoMki saba auSadhiyoM ko milAkara eka sAtha kUTanese kisI davAkA chAnasa adhika aura kisIkA kama nikalaneke kAraNa unake parimANa meM antara par3a jAtA hai| cUrNakI mAtrA karSazcUrNasya kalkasya guTikAnAzca sarvazaH drava zutkyA sa leDhapyaH pAtavyazca caturdravaH arthAt-cUrNa, kalka aura guTikA Adi kI mAtrA 1 / tolA hai / yadi inheM drava padArtha meM milAkara cATanA hoto vaha (dravapadArtha) 2 // tolA, aura yadi pInA hoto dravapadArtha cUrNAdise 4 gunA lenA cAhiye / yaha zAstrokta mAtrA hai paraMtu Ajakala prAyaH cUrNa lagabhaga 3 mAse kI mAtrA meM sevana kiye jAte haiM / cUrNa do mAsa pazcAta hIna vIrya ho jAte haiM: mAsadvayAttathA cUrNa hInavIryatvamApnuyAt / ataeva do mAsa se adhika purAne cUrNa istemAla karane ThIka nahIM / For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-cUrNa (17) - akArAdi cUrNa prakaraNam yavAnikA paJcaguNA padguNA ca harItakI / [44] agnikaraM cUrNam citrakaH saptaguNitaH kuSThaM cASTaguNaM bhavet // (vyAsa0 yo0 saM0) etad vAtaharaM cUrNa pItamAtraM prsnnyaa| zarkarA dADimaM pathyA rucakaM girimllikaa| pibeddadhnA mastunA vA surayA koSNavAriNA // eSAmagnikara cUrNamatisAraharaM param // sodAvartamajINaM ca plIhAnamudaraM tthaa| cInI, anAradAnA, hair3a, kAlA namaka, kUr3e- aGgAni yasya zIryante viSa vA yena bhakSitam // kIchAla / inakA cUrNa agni dIpaka aura atisAra arzoharo dIpanazca zUlano gulmanAzanaH / nAzaka hai| | kAsaM zvAsaM nihantyAzu tathaiva kSayanAzanaH // [45] amimukhaM cUrNam (1) cUrNo hyagnimukho nAmnA na kacitpratihanyate / (baM0 se; ajI0 ci0) hIMga 1 bhAga, baca 2 bhAga, pIpala 3 bhAga, citrakahabuSAgrandhikapippalI soMTha 4 bhAga, ajavAyana 5 bhAga, harar3a 6 bhAga, __ sauvrclaajmodaabhiH| cittA 7 bhAga aura kUTha 8 bhAga,inakA cUrNa banAkara dhAnyazaTIyavapuSkarakSArAjAjitintiDIkaizca / / mAtrAnusAra prasannA surA ke sAtha pIne se vAyu kA cavyayavAnIdADimamRdvIkailAmlavetasaizca smaiH| nAza hotA hai / tathA ise dahI, mastu, surA athavA agnimukho'yaM cUrNaH kAJjikena mastunA siidhunaa| upNa jalake sAtha sevana karanese udAvarta, ajIrNa, pIto'nyatamena nRbhigulmAruci- | tillI, aisA udararoga jisameM aGga vizIrNa panhisAdazUlAni / ho jAte hoM tathA viSadoSa kA nAza hotA hai| yaha durnAmaplIhodarakaphavAtagadAnvinAzayati / cUrNa bavAsIra nAzaka, dIpaka, zUlahara, gulma cIta, hAUbera, pIpalAmUla, pIpala, kAlA namaka, | nAzaka, khAMsI, zvAsa nAzaka aura kSaya ko harane ajamoda, dhaniyA, kapUrakacarI, indrayava, pokharamUla, vAlA hai| yaha agnimukha cUrNa kahIM bhI niSphala yavakSAra, sapheda jIrA, titaDIka, cava, ajavAyana, nahIM hotaa| anAradAnA, munakkA, ilAyacI aura amalaveta, saba [47] agrimukha lavaNam samAna bhaag| isa agnimukha cUrNa ko kAMjI vA (yo0 ra0 / u0 ci0) mastu ke sAtha pIne se gulma, aruci, agnimAMdya, citrakatrivRtAdantItriphalArucakaiH smH| zUla, bavAsIra, tillI aura kaphaja tathA vAtaja | yAvantyetAni cUrNAni tAvanmAtrantu saindhavam / / rogoMkA nAza hotA hai| bhAvayitvA snuhIkSIraiHsnukkANDe prkssipetttH| [46] agnimukhaM cUrNam (2) mRtpaGkenAnulipyAtha prakSipejAtavedasi // (baM0 se;ca. pra0,vR. mA; yo0 ra0 / ajI0ci0) sudagdhaM ca tato jJAtvA zanaivaidyaH samuddhareta / hiMgubhAgo bhavedeko vacA ca dviguNA bhavet / takreNa pItaM taccUrNa yakRtplIhodarApaham / / pippalI triguNA jJeyA zRGgaberaM caturguNam // / etadagnimukhaM nAmnA lavaNaM vanhivardhanam // For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (18) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara cItA, nizota, triphalA, dantI, kAlA namaka, ajamoda (ajavAyana), baca, kUTha, amlaveta, saba cIjeM samAna bhAga aura sabake barAbara saiMdhA | saiMdhAnamaka, sajjIkhAra, hair3a, trikuTA, brahmadaNDI, namaka lekara cUrNa karake thohara ke dUdhakI bhAvanA nAgaramothA, hulahula, sauMTha aura biDalavaNa / yaha de phira thohara ke moTe DaMDe ko bhItarase khokhalA | cUrNa taka ke sAtha pInese saba prakAra ke zUloMkA karake bIcameM ise bharade, isa snuhI kAMDa ko | nAza hotA hai| miTTI se lepa karake agni meM dagdha kare phira cUrNa [11] ajamodAdi cUrNam (4) banA kara rakkhe / ise taka ke sAtha pInese tillI, (vR0 ni0 ra0 bhA0 5 / zU0) jigara aura udara rogoM kA nAza hotA hai tathA | ajamodAbhayApAThA trikaTuH sama cUrNakam // agni dIpta hotI hai| bhuktamuSNAMmasA'jIrNa zUlanimUlanaM kSaNAt // [48] ajamodAdi cUrNam (1) ajavAyana, haiDa, pAThA, trikuTA, saba cIjoMko (vR0 ni0 20, vR0 yo0 ta0, sva0 bha0) samAna bhAga cUrNa karake garama pAnI ke sAtha khAne se ajamodAM nizAM dhAtrIM kSAraM vanhi vicuurnnyet| | ajIrNakA nAza hotA hai aura zUla to kSaNa bharameM madhusapiryutaM lIDhaM tridoSasvarabhaMganut // ajamoda (ajavAyana), haldI, AmalA, yava- | nirmUla ho jAtA hai| kSAra, aura cItA, inakA cUrNa madhu aura ghI ke sAtha | [12] ajamodAdi cUrNam (5) cATane se tridoSaja svara-bhaMga kA nAza hotA hai| . (zA0 dha0, ma0 khaM0 a. 6, yo0 ci0) [49] ajamodAdi cUrNam (2) ajamodA viDaMgAni saindhavaM devadAru ca / (zA0 dha0, ma0 kha0 a0 6, vR0 mA0, yo0 citrakaH pippalImUlaM zatapuSpA ca pippalI // ra0 / ati0) maricaM ceti kapAzaM pratyekaM kAreyad budhaH / ajamodA mocarasaM sazRGgaveraM sdhaatkiikusumm| karSAstu paMca pathyAyA daza syuveddhadArakAt // godadhimathitayuktaM gaGgAmapi vAhinIM madhyAta nAgarAcca dazaiva syuH sarvANyekatra cUrNayeta / - ajamoda (ajavAyana), mocarasa, soMTha aura | pivetkoSNajalenaiva cUrNa zvayathunAzanam // dhAyake phUla / inakA cUrNa banAkara gAyaka taka ke | AmavAtarujaM hanti sandhipIDAM ca gRdhrasIm / sAtha pIne se prabala atisAra kA nAza hotA hai| | kaTIpRSThagudasthAM ca jaMghayozca rujaM jayet // [50] ajamovAdi cUrNam (3) tUnIpratUnIMvizvAcIkaphavAtAmayAJjayet / (vR0 ni0 / bhA0 5 zU0) samena vA guDenAsya vaTakAnkArayet bhiSak / / ajamodA vacA kuSThamamlavetasasaindhavam / ____ ajamoda, biDaMga, saiMdhA namaka, devadAru, sarjikSAra tathA pathyA trikaTu brahmadaMDikA // cItA, pIpalAmUla, soyA, pIpala aura kAlI mirca / mustA suvarcalA vizvA lavaNaM viDapUrvakam / pratyeka 1 / tolA; hair3a 6 / tolA, vidhArA 12 // pItaM takrAnvite pUrNamamIpAM sarvazUlahRt // / tolA, soMTha 12 // tolA / sabakA cUrNa banAkara For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-cUrNa (19) ekatra milaaleN| isa cUrNako garma pAnI ke sAtha | aura ghora visUcikA (haiz2e) kA nAza karatA hai| sevana karane se sUjana, AmavAta, gaThiyA, gRdhrasI, [55] ajita agada kamara, pITha, guda, jaMghA Adi kI pIr3A, tUni, pratUni, (su0 saM0 ka0 a05) vizvAci tathA kapha aura vAyu ke rogoMkA nAza viDaGgapAThAtriphalAjamodA hotA hai / isa cUrNa ko samAna bhAga gur3a meM hiGguni vaktraM trikaTUni caiva / milAkara modaka bhI banA sakate hai| . sarvazca vargoM lavaNaH sumukSmaH [53] ajamodAdicUrNam (6) sacitrakA kSaudrayuto nidheyH|| (vR0 ni0 20 / vA0 ci0) zRGge gavAM zRGgamayena caiva ajamodA kaNA rAsnA guDUcI vizvameSajam / pracchAditaH pkssmupekssitshc| eSo'gadaH sthAvarajaGgamAnAM zatapuSpAzvagandhA ca zatamUlI samAMzataH // jetA viSANAmajitohi naamnaa|| mulakSNaM cUrNameteSAM bhakSitaM sarpiSA saha / / bAyaviDaMga, pAThA, triphalA, ajamoda, hIMga, hatkukSikoSThakaNThasthaM mArutaM hanti vegataH // | tagara, trikuTA, lavaNavarga ( pAMco lavaNa ) aura ___ ajamoda (ajavAyana), pIpala, rAsnA, giloya, | cItA / ina sabakA mahIna cUrNa karake zahada milAsoMTha, soyA, asagandha aura zatAvara / saba samAna | kara use gAyake sIMgameM bharade aura phira usa sIMgako bhAga / inakA cUrNa karake ghIke sAtha khAnese hRdaya, | 15 dina taka sIMgoMke Dhera meM dabA rahane de| kukSi (kokha) udara aura kaNThagata vAyu vegapUrvaka phira nikAlakara kAmameM lAve / yaha agada sthAvara zAnta ho jAtI hai| aura jaMgama viSoMkA nAza karatA hai| [14] ajAjyAdi cUrNam [56] ativiSAdi cUrNam (1) (mai0 ra0 / gra0 ci0) (ca0 saM0 ci0 a0 15) paladvandvamajAjyAstu palaikaM yAvazUkajam / sAme sAtiviSAvyoSalavaNakSArahiGguvat / ambudaM dvipalaM jJeyaM phaNiphenapalaM tathA // nikAthya pAyayeccUrNa kRtvA vA kossnnvaarinnaa|| arkamUlabhavaM cUrNa catuHpalamitaM smRtam / Amayukta saMgrahaNI meM-atIsa, trikuTA, seMdhA, ajAjyAdikametaddhi hantyugraM grahaNIgadam // namaka, yavakSAra aura hIMga isa cUrNako uSNa jalake saraktamatha nIraktamatIsAraM sudAruNam / | sAtha sevana karanese sAmagrahaNI roga naSTa hotA hai| jvarAtisAraM zamayedvisUcI ghorarUpiNIm // / (57) / (57) ativiSAdi cUrNam (2) sapheda jIrA 10 tolA, yavakSAra 5 tolA, (vAgbhaTa / u0 a0 2) nAgara mothA 10 tolA, aphIma 5 tolA aura madhunA'tiviSAzRGgIpippalIlehayecchizum / AkakI jar3a 20 tolA / yaha cUrNa prabala saMgrahaNI | ekAM vAtiviSAM kAsajvaracchardirupadrutam / rakta sahita atisAra yA rakta rahita jvarAtisAra / * kAsajvarAdibhirupadrutamiti sasucita paatthH| For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (20) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - - kevala atIsakA cUrNa athavA--atIsa, kAka- / mothA aura cirAyatA, saba samAna bhAga lekara cUrNa DAsIMgI aura pIpala ke cUrNa ko zahadake sAtha | banAkara isa meM saba ke barAbara gur3a milAve / ise caTAnese bAlakoMkI khAMsI jvara aura chardi kA nAza pratidina 1 / tolA khAve aura isake pacane para hotA hai| chAcha piye| [58] ativiSAdi cUrNam (3) [61] apAmArgAdi kalkaH (yo0 ra0 snAyukA0) (vR0 ni0 ra0 arza bhA0 4 zA. dha.) ativiSamustakamAvizvauSadha apAmArgasya bIjAnAM klkstnnddulvaarinnaa| pippalIvibhItAnAm / pIto raktArzasAM nAzaM kurute nAsti sNshyH|| cUrNa tantukRmighnaM puMsAmuSNena __apAmArga ke bIjoMkA kalka cAvaloM ke pAnI vAriNA pItam / / ke sAtha sevana karane se khUnI bavAsIra kA nAza atIsa, nAgaramothA, bhAraGgI, soMTha, pIpala aura | hotA hai / isameM tanika bhI sandeha nahIM hai| baheDA inakA cUrNa garama pAnI ke sAtha sevana karanese [62] abhayAdi cUrNam snAyuka (naharavA ) naSTa hotA hai| (vR0 ni0 ra0 bhA0 4 ati0) [29] anantAdi cUrNam abhayAtiviSA hiMgu sauvarcalakaTutrayam / (vR0 ni0 ra0, bR0 yo0 ta0) etaccUrNa sutaptAmbhaHpItaM zleSmAtisArajita / / hair3a, atIsa, hIMga, kAlA namaka, trikuTA / anantaM vAlakaM mustaM nAgaraM ktturohinniim| / saba cIjeM samAna bhAga lekara cUrNa ko garama pAnI sukhAmbunA prAgudayAtpibedakSasamaM rveH|| | | ke sAtha sevana karane se kaphaja atisAra kA nAza etat sarvajvarAn hanti dIpayatyAzu caanlm|| hotA hai| anantamUla, suMgadhavAlA, nAgara mothA, soMTha [63] abhayAdi yogaH aura kuTakI inakA 11 tolA cUrNa prAtaHkAla kucha (vR0 ni0 ra0 bhA0 5 gu0 ci0) garama (mandoSNa) pAnI ke sAtha sevana karanese saba abhayA saindhavaM takaM bhojanAnte pivedanu / prakArake jvaroM kA nAza hotA hai aura agni dIpta triphalA suvarcalAkSAraM tulyaM guJjakaikaM bhkssyet|| hotI hai| tridoSotthaM hared gulmaM triphalA sazcalaM tathA / [60] apAmArga bIjAdi cUrNam / uSNe takre pibatkarSa muNDImUlaM ca vAriNA / / (vR0 ni0 ra0 / arza0) hair3a aura saiMdhA namaka kA cUrNa chAcha meM milA apAmArgasya vIjAni vahniH zuNThI hriitkii| kara bhojana ke bAda pIne se athavA triphalA aura mustAbhUnimbatulyAMzaM sarvatulyaM guDaM bhvet|| hulahula kA kSAra ye donoM samAna bhAga milA kara karSakaM bhakSayeccAnu jIrNAnte takrabhojanam / isa meM se 1-1 rattI bhara khAne se athavA triphalA __ apAmArgake bIja, cItA, soMTha, haiDa, nAgara- : aura kAlAnamaka ke cUrNa ko garama chAcha ke sAtha For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-cUrNa (21) pIne se yA 1 / tolA muNDI kI jar3a ko pAnI ke | jala meM milAkara pakAve / jaba cauthAI pAnI zeSa sAtha pIne se tridoSaja gulma kA nAza hotA hai| | rahe to use (21 bAra) kapar3e meM chAna le aura [64] abhayAlavaNam phira usa pAnI (kSArodaka) meM seMdhAnamaka 1 sera, haiDa (bhai. ra. plI. ci.) . 1/2 sera aura gomUtra kSArodaka ke barAbara milAkara maMdAgni para pakAve / jaba gAr3hA hojAya to utAra pAribhadrapalAzArkasnuhyapAmArgacitrakAn / kara garama garama meM hI (itanA garama rahanA cAhiye . varuNAgnimanthavasukazvadaMSTrahatI dvaya / / ki bhApa nikalatI rahe) nIce likhI cIjoMkA cUrNa pUtikAsphota kuTaja koSAtakyaH punarnavA / milAve-jIrA, trikuTA, hIMga, ajavAyana, pokharamUla samUlapatrazAkhAzca kSodayitvA udUkhale // aura kapUrakacarI, pratyeka kA cUrNa 2 // 2 // tolA / tilanAlapradIptAgnisudagdhaM bhasmazItalam / ise yathocita mAtrA meM aura yathocita anukSAraprasthaM gRhItvA tu nyasetpAtre dRDhe nave // pAna ke sAtha sevana karane se udararoga, jigara aura jaladroNe vipaktavyaM grAhya pAdAvazeSitam / tillI ke roga, aphArA, gulma aSThIlA, mandAgni, pUrvavat kSArakalpena srAvayIta vicakSaNaH // | ziroroga, hRdroga aura zarkarAjanya patharI kA nAza prasthamekaM ca lavaNaM tadaddhAM ca harItakIm / | hotA hai / 4 tulyAmbubhAgaM gomUtraM saadhyenmRdunaagninaa|| kizcitsAvASpasAndre ca samyak siddhe'vtaarite| [65] abhayA virecanam 11 ajAjItryUSaNaM hiGgu yamAnI pauSkaraM zaTI // (su. sa. / u0 a0 40) etairadhepalairbhAgezcUrNa kRtvA pradApayet / stokaM stoka vibaddhaMvA sazUlaM yo'tisAryate / abhayAlavaNaM nAma bhakSayecca yathA balam // abhayA pippalI kalkaiH sukhoSNaistaM virecayet // vyAdhizca vIkSya matimAnanupAnaM yathaH hitm| haiDa aura pIpala samAna bhAgakA cUrNa mandoSNa ye ca koSTha gatA rogAstAnihanti na sNshyH|| pAnI ke sAtha khAne se alpa alpa, bAra 2 hone yakRtplIhodarAnAhagulmASThIlAgnisAdajita / vAle pravala aura zUla sahita atisAra kA hanyAcchiro'rtihRdrogAn zarkarAzmarInAzanam // nAza hotA hai| . pAribhadra (pharahada) DhAka, Aka, thohara, cira- [66] amalatAsa rakhane kI vidhi ciTA, cItA, baranA, araNI, sapheda Aka, gokharu, | (ca. saM. k.|) donoM kaTelI, karaMjavA, Asphota (kacanAra) kur3ekI | phalakAle phalaM tasya grAhyaM pariNata yat / chAla, kar3avI torI aura punrnvaa| ina saba vRkSoMke | eSAM guNavatAM bhAraM sikatAsu nidhApayet // mUla, patra, zAkhA lekara okhalI meM kUTa kara tila- | 1 hApharamAlIti baGge nAla kI agni meM jalAve / jaba inakI bhasma (rAkha) | abhayA lavaNa tillI aura jigara ke liye ThaMDI hojAya to usameM se 1 sera lekara 16 sera / khAsa taura para phAyademanda hai| For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (22) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - - - saptarAtrAtsamuddhRtya zoSayedAtape bhiSak / | denA caahiye| tato majjAnamuddhRtya zucau bhANDe nidhApayet // amalatAsa kI majjA (gUde) ke sAtha dUdhako jisa samaya amalatAsapara phala Ave usa siddha karake usase dhI nikAle, phira usa dhIko samaya usake pake hue bhArI aura uttama phala lekara | Amaleke rasa aura usake gUdeke kalkase siddha reta meM dabAde, phira unheM sAta dina pazcAt nikAla karake sevana kare / athavA usI dhIko dazamUla kara dhUpa meM sukhAve aura sUkhane para unakA gUdA | kulthI aura jauke kaSAya tathA nisota Adike nikAla kara acche baratana meM bhara kara rkhde| kalkase siddha karake sevana kare / athavA dantI [67] amalatAsa ke kalpa kvAtha lekara usameM amalatAsa kI majjA (gUdA) (ca. saM. / ka. a. 8) 20 tolA aura gur3a 20 tolA milAkara yathA drAkSArasayuto deyo dAhodAvarta pIDite / | vidhi sandhAna kara 45 dina taka rakkhArahane de catuvarSamukhe bAle yAvadvAdaza vArSike // | jaba ariSTa siddha hojAya taba use sevana kare / caturaGgula majjJastu prasRtaM vAthavAJjalim / jisa manuSya ko madhura, kaTu yA lavaNa jisa surAmaNDena saMyuktamathavA kolasIdhunA // prakAra kA khAna pAna priya ho usako usI ke dadhimaNDena vA yuktaM rasenAmalakasya vaa| sAtha amalatAsa se virecana denA cAhiye / kRtvA zItakaSAyaM taM pivet sauvIrakeNa vA // [68] amRta prAza cUrNam caturaGgulasiddhAdvA kSIrAdyadudiyAghRtam / (ra. ra. sa. / a0 21) majjJaH kalkeNa dhAtrINAM rase tatsAdhitaM pivet|| aileyakaM samUlaM hi mudgaparNI tathaiva ca / tadeva dazamalasya kulatthAnAM yavasyaca / zatAvarI vidArI ca vArAhIkandamevaca // kaSAye sAdhitaM kalkai sarpiH zyAmAdibhiH pibet madhukaM ca madhUkaM ca tugAkSIrI ca gostnii| dantIkAthe'jaliM majjJaH zampAkasya guddkhc| etAni dvipalAMzAni cUrNIkRtya pRthak pRthak // datvA mAsArdhamAsasthamariSTaM pAyayeta ca // saralaM candanaM cocamutpalaM kumudaM jalam / yasya yatpAnamannaM ca hRdyaM khAdapi vA kttu| | kAkolI kSIrakAkolI dve mede jIvakarSabhau // lavaNaM vA bhavattena yuktaM dadyAdvirecanam // eteSAM cAdapalikaM pratyekaM zarkarAyutam / amalatAsa ko dAda aura uTAva se pIDita | aileyakaM vidArI ca vArAhI mudparNikA // rogI ko dAkha ke rasa ke sAtha denA caahiye| | eteSAM kharasaiH zuddhaiH zatAvaryAzca mAvitam / cAra varSa kI avasthA se lekara bAraha varSa etatsarpa samAhRtya chAyA zuSkaM tu saptadhA // taka kI umra vAle ke liye amalatAsake gUdekI | ikSvAmalakayoH kSaudrerbhAvita saptadhA punaH / mAtrA 10 tolA se 20 tolA taka hai / use | payasA tu pibetprAtaryathAgnibalavAnaraH // surAmaNDa, kolazIdhu, dadhimaNDa, Amale ke rasa yA | agadAhaM zirodAhaM raktapitaM sudAruNam / zIta kaSAya banAkara athavA sauvIraka ke sAtha | ziro'kSikampabhramaNamityAdika gadAJjayet / / For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-cUrNa (23) ___(ca. saM.) eleyaka, mUla sahita mudgaparNI, zatAvara, | amRtendrayavAriSTapaTolaM kaTurohiNIm / vidArIkaMda, vArAhIkaMda, mulahaThI, mahuvA, baMsalocana | nAgaraM candanaM mustaM pippalIcUrNasaMyutam // aura dAkha pratyeka 10-10 tole saralakASTa, sapheda amRtASTaka ityeSa pittazleSmajvarApahaH / candana, dAlacInI, nIlophara, kumuda, donoM kAkolI, | hallAsArocakacchardipipAsAdAhanAzanaH // medA, mahAmedA, jIvaka, RSabhaka, cInI pratyeka 2 // harar3a, iMdrayava, nIma, paTolapatra, kuTakI, soMTha, tolA |in saba kA cUrNa kara use eleyaka, vidArI- | candana, nAgaramothA aura pIpala / inakA cUrNa kaMda, vArAhIkaMda aura mudgaparNI tathA zatAvara ke pitazleSma-jvara, ubakAI, aruci, chardi, pipAsA rasa kI bhAvanA de aura phira saba ko Ikha, AmalA | aura dAha kA nAza karatA hai / aura zahada kI sAta bAra bhAvanA dekara rkkhe| [72] amlakAdi cUrNam isa cUrNako prAtaHkAla dUdhake sAtha pInese aGgadAha, zirodAha, prabala raktapitta, zirakA kAMpanA aura caturNA prasthamamlAnAM tryUSaNaM ca palatrayam / AMkhakA phar3akanA, bhrama ityAdi rogoMkA nAza lavaNAnAM ca catvAri zarkarAyAH palASTakam // hotA hai| saMcUrNya sUpAnarAgAdiSvavacArayet / [69] amRtAdi cUrNam (1) kAsAjIrucizvAsahRtpANDAmayagulmanut // (bhA. pra., ma. khaM. A. vA.) | caturAmla 1 sera, trikuTA 15 tolA, lavaNa 20 amRtAnAgaragokSuramuNDitikAvaruNakaiH kRtaM / | tolA, cInI 40 tolA, isa cUrNa ko dAla aura cUrNam / annAdi meM DAla kara sevana karane se khAMsI, mastvAranAlapItaM sAmAnilanAzanaM khyAtam // ajIrNa, aruci, zvAsa, hRdroga, pANDu aura gulma giloya, soMTha, gokharu, gorakha muNDI aura kA nAza hotA hai| brnaa| inakA cUrNa mastu aura AranAla ke sAtha [73] ayorajAdi cUrNam pIne se AmavAta kA nAza hotA hai| [70] amRtAdi cUrNam (2) (bR. ni. ra. kAma.) (vR. ni. ra., vA. ra.) ayorajovyoSaviDaGgacUrNa amRtA kaTukA zuNThI yaSTIkalka samAkSikam / / lihyAddharidrAtriphalAnvitaM vaa| gomUtrapItaM jayati sakarpha vAtazoNitaM // sazarkarAkAmalinAMtrimaNDI giloya, kuTakI, soMTha aura mulaiThI / inakA cUrNa hitAgavAkSI saguDAcazuNThI // zahada ke sAtha cATakara Upara se gomUtra pIne se | lohacUrNa, trikuTA, biDaMga, haldI aura triphalA / kapha doSayukta vAtarakta ko ArAma hotA hai| athavA nisota aura mizrI vA indrAyaNa kA gUdA, [71] amRtASTaka cUrNam gur3a aura soMTha milAkara khAne se kAmalA ko (bhai. ra. jva. ci.) ArAma hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (24) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [74] ayorajAdiyogaH [77] arkapuSpI yogaH (pR. ni. ra. kAma.) (vR. ni. ra. bhA. 5 azma.) tulyamayorajaH pathyA haridrA kssaudrsrpissaa| gavyena piSTA payasArkapuSpI cUNitaM kAmalI lihyAdguDakSaudreNa vAmayAm // | nipIyamAnA tridinaM prabhAte / lohacUrNa, harar3a aura haldI / inakA cUrNa zahata vidArya vIryeNa nijena tIvrAmapyazmarI aura ghIke sAtha athavA hair3a kA cUrNa guDa aura | yA kurute ca dAham / / zahada ke sAtha cATane se kAmalA ko ArAma / arkapuSpI (hulahula) gAyake dUdhameM pIsakara hotA hai| | 3 dina taka roja prAtaHkAla pInese dAha yukta [75] ariSTAdi cUrNam pravRddha patharI kA bhI nAza hotA hai / (yo. ci.) [78] arkAdikSAra nimbacchado dazapalaM tryUSaNaM ca palatrayam / (aa ni. ra. vAtAzeM) tripalaM triphalA caiva tripalalavaNatrayam / / | taruNAnyarka patrANi pazcaiva lavaNAni ca / drau kSArau dvipalaM caiva yavAnI palapazcakam / yuktAni tailenAmlena dahetkSArazca yuktitaH / / sarvamekIkRtaM cUrNa pratyUSe bhakSayebharaH // uSNodakena madyairvApIto vAtArzasAM hitaH // ekAhikaM dvayAhizca trAhikazca tathA jvaram / ___Akar3eke komala pattoMko tela aura pAMco caturthikaM mahAghoraM sAntvayetsantataM jvaram // namaka tathA kAMjI ke sAtha vidhivat bhasma karake nImake patte 50 tolA, trikuTA 15 tolA, kSAra banAve / ise garama pAnI yA madyake sAtha triphalA 15 tolA, saiMdhA, sauMcala aura sAMbhara sevana karanese bAdIkI bavAsIrakA nAza hotA hai| tIno 15 tolA, donoM kSAra 10 tolA, ajavAyana [79] arjunAdi kSIram 25 tolA / ina sabakA cUrNa karake prAtaH kAla (yo. ra. ha. ro.) khAnese dainika, tijArI, cauthiyA AdikA nAza arjunasya tvacAsiddhaM kSIraM pittahRdatijit / hotA hai| [76] arkalavaNam sitayA pazcamUlyA vA valayA madhukena vA / / (ca. da. u. ci.) dUdhako arjunakI chAla DAlakara pakAkara arkapatraM salavaNanantadhUmaM dahet tataH mizri milAkara pInese athavA paJcamUla yA balA mastunA taM pibetkSAraM gulmaplIhodarApaham // ke sAtha yA mulaiThI ke sAtha pakAkara mizrI Akar3e ke patte aura lavaNa ko miTTI ke DAlakara pInese pittaja hRdrogakA nAza hotA hai / baratana meM banda karake mukha para kapar3amiTTI karake [80] alambuSAdi cUrNam cUlhe para caDhAkara antadhUma jalA le| isa kSAra ko (mA. pra. ma. khaM. A. vA.) mastu ke sAtha pIne se gulma aura tillI kA | alambuSA gokSurakaM guDUcI vRddha dArakam / nAza hotA hai| | pippalI trivRtAM mustAM varuNaM sapunarnavam // For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-cUrNa (25) - triphalA nAgaraM caiva zlakSNacUrNAni kArayet / / kAJjikena tu tatpeyaM viDAlapadamAtrakam / mastvAranAlatakreNa payomAMsarasena vA // AmavAte pravRddhe ca yogoymmRtopmH|| AmavAtaM nihantyAzu zvayadhuM sandhisaMsthitam // gorakhamuNDI, gokharu, varuNAkI jar3a, giloya ___ gorakha muNDI, gokharu, giloya, vidhArA, | aura soMTha pratyeka sama bhAga lekara cUrNa banASe / pippalI, nisota, nAgaramothA, baranA, sAMThIkI jaDa, guNa-prabala AmavAta (gaThiyA)ko ArAma triphalA aura soMTha / ina sabakA mahIna cUrNa karake karatA hai / maatraa-1| tolA / anupAna-~-kAjI / mastu, AranAla, chAcha, dUdha yA mAMsarasake sAtha yaha yoga amRtake samAna guNakArI hai / sevana karanese AmavAta aura sandhigatazothako zIghra ArAma hotA hai| [83] avipattikara cUrNam [81] alambuSAdi cUrNa (2) (vaM. se.; dhanva, bhai. ra; rase. ci; rase. sA. saM. amla.) (bhA0 pra0, ma0 kha0 A0 vA0) trikaTu triphalA mustaM viDazcaiva viGgakam / alambupAgokSurakaM triphalA naagraamRtaaH| elA patrazca sarvANi samabhAgAni kArayet / / yathottaraM bhAgavRddhathA zyAmAcUrNaM ca tatsamam // yAvantyetAni sarvANi lavaGgaM tatsamaM bhavet / pivenmastasurAtakrakAjikoSNodakena vaa| sarvacUrNAdviguNitaM trivRccUNe tu kArayet // AmavAtaM jayatyAzu sazothaM vAtazoNitama // yAvantyetAni sarvANi tAvatI zarkarA bhavet / trikajAnUrusandhisthaM jvarArocakanAzanam // sarvamekIkRtaM pAtre snigdhe caiva nidhApayet // alambuSAdikaMcUrNa rogAnIkavinAzanam / bhojanAdau tato bhakSenmAsASTakamidaM zubham / harItakyakSadhAtrIbhiH prasiddhA triphalA kramAt / zItatoyAnupAnaM ca nArikelodakaM tathA / / pratyekaM tena vA yuJjyAd bhAgadvacA yathottarama| tato yatheSTamAhAraM kuryAtkSIrodanaM ca vai / gorakhamuMDI 1 bhAga, gokharU 2 bhAga, haraDa amlapittaM haratyAzu zUladurnAmanAzanam // 3 bhAga, baheDA 4 bhAga, AmalA 5 bhAga, soMTha | pramehAM viMzatizcaiva mUtraghAtaM tathAzmarIm / 6 bhAga, giloya 7 bhAga, aura nisota 28 bhaag| | avittikara cUrNamagastyamunibhASitam // isa cUrNako mastu, surA, takra, kAMjI athavA garama trikuTA, triphalA, nAgaramothA, biDa namaka, pAnIke sAtha pInese AmabAta tathA zotha yukta | bAyabiDaMga, ilAyacI, tejapAta, saba samAna bhAga, vAtarakta, trika, jAnu, uru aura saMdhiyoMmeM sthita vAyu lavaMga sabake barAbara, aura isa saba cUrNase do gunI tathA jvara aura arucikA nAza hotA hai| yaha nisota tathA ina sabake barAbara cInI / sabakA cUrNa alambuSAdi cUrNa roga sanUhoM kAnAza karatA hai| karake cikane baratana meM bharakara rakkheM / phira bhojana [82] alambuSAdi cUrNam (3) / ke pahile ThaMDe pAnI yA nAriyalake pAnIke sAtha (bhA0 pra0, ma0 kha0 A0 vA0) 8 mASA khAnA caahie| phira yatheSTa dUdha cAvala alambuSA gokSurakaM mUlaM varuNakasya c| kA AhAra kare / isake sevanase amlapitta, zUla, guDUcI nAgaraM ceti samabhAgAni kArayet // bavAsIra, bIsa prakArakA prameha, mUtrAghAta, aura For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (26) bhArata-maipanya-ratnAkara - patharIkA nAza hotA hai / yaha avipattikara cUrNa / rAnAkaTukarohiNyA jIvantI kuSThakaM tathA / agasta munikA nirdiSTa kiyA huA hai| | prAyaH karSamitaM cUrNa cUrNana smshrkraa|| [84] azvagandhAdi cUrNam (1) prAtaH kAle tvidaM cUrNa jalenoSNena sevayet / - (zA0 dha0 ma0 khaM0 a0 6) ghAtapittakSaye caiva ajAgoghRta saMyutam // azvagandhA dazapalA tanmAtro vRddhdaarukH|| zleSmakSaye kSaudrayuktaM navanItena mehajit / cUrNIkRtyobhayaM vidvAn ghRtabhAMDe nidhApayet // zirobhramaNapittArne gokSureNa samanvitam // karphakaM payasA pItvA nArIbhinaiva tRpyati / kSatakSINe ca deheca vizeSavalavarddhanam / agatvA pramadA bhUyAd vliplitvrjitH|| | medodaraM ca mandAgni kukSizUlodarApaham // __ asagandha 50 tolA aura vidhArA 50 anupAnavizepeNa sarvarogaharaM param / / tolA ina donoMkA cUrNa karake cikane bartanameM asagandha 50 tolA, soMTha 25 tolA, pIpala rakkhe / maatraa-1|| tolA anupAna dUdha / 12 // tolA, kAlI mirca 6 / taulA, cAturjAta, guNa-pauSTika aura vAjIkaraNa hai| isako | dAlacInI, bhAraMgI, tAlIsapatra, kapUrakacarI, sapheda sevana karaneke sAtha yadi brahmacaryakA pAlana kiyA jIrA, bakAyana, jaTAmAMsI, kaMkola, nAgaramothA, jAya to balipalita roga naSTa hotA hai| | rAsnA, kuTakI, jIvaMtI, kUTha pratyeka 1 / tolA / [85] azvagandhAdi cUrNam (2) / sabakA cUrNa karake cUrNake barAbara zarkarA milAve / (vaM. se. rasAya. a.) sAdhAraNa anupAna-garama pAnI / vAtaja aura azvagandhAtasI zuMThI nirguNDI mAgadhI tthaa| pittaja kSayameM bakarI yA gAyake dhIke sAtha, kaphaja SaDvAparAjitaM caiva samabhAgAni kArayeta // kSayameM madhuke sAtha aura pramehameM naunI dhIke sAtha karphakaM bhakSayennityaM payasAnnaM pibedanu / / | khAnA cAhie / pitta rogoMmeM aura zirake ghUmane sandhivAtaM nihanyAzu sAdhyAsAdhyaM na sNshyH|| (cakkara) meM gokharUke pAnIke sAtha sevana karanA rasAyanamidaMproktaM valIpalitanAzanam // | cAhie / yaha cUrNa kSata, kSINa, medodara, mandAgni, ___ asagandha, alasI, soMTha, nirguNDI, pIpala, | | zUla AdikA nAza karatA hai evaM balavarddhaka hai / yaha " aparAjitA / saba samAna bhAga / guNa-rasAyana, cUrNa anupAna bhedase bahutase rogoMko nAza karatA hai| pauSTika, sandhivAta (gaThiyA) aura valipalita nAzaka [87] azvagandhAdi cUrNam (4) hai / mAtrA-11 tolA / anupAna dUdha / (vR. ni. ra.) [86] azvagandhAdi cUrNam (3) azvagandhAmRtAbhIrudazamUlI balAdvayam / (vR. ni. ra. yo. ra. kSa. ci0) puSkarAtivalA hanti kSayaM kSIrarasAzinaH / / azvagandhAdazapalaM tadadhaM nAgarAnvitam / ____ asagandha, giloya, zatAvara, dazamUla, balA, tadardhakaNasaMyuktaM marIcaM ca caturthakam // atibalA aura pokharamULa inakA cUrNa sevana karane cAturjAtaM varAGgaM ca bhAGgI tAlIsapatrakam / aura dUdhAdi pathya AhAra khAnese kSayakA nAza kacUrAjAji kaiTayaM mAMsI kakolamustakam // hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - akArAdi-cUrNa (27) [88] azvagandhAdi cUrNam (5) / [91] aSTAGga lavaNam (caM. saM.ci.a. 15) (vaM. se. ra. a.) sauvarcalamajAjI ca vRkSAmlaM sAmlavetasam / azvagandhA palaM triMzaccUrNayitvA vickssnnH| tvagelAmaricAzaM zarkarA bhAgayojitam / / vRddhadArukacUNana samabhAgantu kArayat / / / etallavaNamaSTAMgamagnisandIpanaM param / sthApayitvA ghaTe divye sarpiSA paribhAvite / / madAtyaye kamAye dadyAtsrotovizodhanam // karSamekaM samaznIyAccUrNasya payasA saha // . saMcala namaka, jIrA, imalI, amalabeta, dAlakarIva nityaM sravati sarva doSa vivarjitam / / / cInI, ilAyacI, kAlImIrca pratyeka AdhA bhAga, cInI tejasA prabhatvayugro razmimAniva bhaaskrH| 1 bhaag| sabako mahIna karake carNa banAve / isa bhavatyeva caturmAsarvalipalisa varjitaH // aSTAGga lavaNake sevanase mandAgni tathA kaphaja ___ asagandha cUrNa 1 sera 70 tolA, vidhArA cUrNa | madAtyaya kA nAza hotA hai aura srota zuddha hote haiN| 1 sera 70 tolA / donoM cUrNoM ko mizrita karake [92] asanAdi yogaH zuddha cikane par3e meM bharakara rkhde| isa meM se (bhA. pra. ma. khaM. prame.) pratidina 1 / tolAbhara lekara dUdhake sAtha sevana asanaMca piyAlaM ca zAlaM khadirakaM tthaa| karane se hAthIke samAna nityaprati maithuna karanekI zAlavarga tathA grAhyaM bhvecaitdvickssnnaiH|| zakti prApta hotI hai| . tathA isake sevanase 4 mAsa meM manuSya | madhumehatvamApanaM bhiSagbhiH parivarjitam / atyanta tejasvI aura balIpalita rahita hojAtA hai| yogenAnena matimAn pramehiNamupAcaret // ___pItazAla, cirauMjI, sAla, khaira aura sAla varga [89] azvagandhAyogaH (vR. ni. ra.) / | ( donoM prakAra ke sAla, karaMjadvaya, khaira, donoM azvagandhAkaSAyeNa siddhaM dugdhaM ghRtAnvitam / / candana, arjuna, bhojapatra, donoMprakArakI lodha, RtusnAtAganA prAtaH pItvA garbha dadhAti hi // sirasa, agara, supArI, pilakhana, dhAya, dAruhaldI, asagandhake kaSAyake sAtha dUdha pakAkara usameM ghI DAlakara RtusnAtA strI prAtaHkAla aura belA) kI auSadhiyoM se madhumeha aura ghoratara pie to garbha rhe| prameha kA nAza hotA hai| [10] azvatthavalkalAdi yoga [93] ahiphena yogaH (yo. ra. cha. ci.) ___ (vR. ni. ra.) azvatthavalkalaM zuSkaM dagdhaM nirvApitaM jle| ahiphenaM susaMbhRSTaM khapare mRduvahninA / tajjalaM pAnamAtreNa chardi jayati dustarAm // pakkAtisAra zamanaM bheSajaM nAstyataH param // pIpalakI sugvI chAlako jalAkara pAnImeM | aphIma ko eka Thikare meM DAla kara mandAgni bujhAve usa pAnIke pInese chardI ( vamana ) kA nAza para pakAle / yaha pakvAtisArake liye atyanta hotA hai| | upayogI hai| For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (28) bhArata-bhaiSajya ratnAkara atha akArAdiguTikA prakaraNam guTikA vyAkhyA auSadhiyoMke mahIna cUrNako madhu, gur3a, khAMDa Adi cAzanImeM milAkara athavA auSadhiyoMko jala svarasa yA kAtha AdimeM pIsakara yA pAka karake jo goliyAM banAI jAtI haiM unheM guTikA kahate haiM vaTako modakaH piNDI guDo vartistathA vttii| . vaTikA guDikA ceti saMjJAvAntara bhedtH|| vaTaka, modaka, piNDI, gur3a, varti, vaTI aura vaTikA tathA guTikA yaha saba eka hI prakArakI banAghaTa hai, kevala AkAra aura parimANameM bheda hotA hai| inameM pradhAna bhAga kASThauSadhiyoMkA hI hotA hai| bhAvanAvidhidraveNa yAvatA dravyamekIbhUyAdratAM brajet / tAvat pramANaM kartavya miSabhirbhAvanA vidhau // bhAvyadravyasamaM kAthyaM kAthyAdaSTaguNaM jalam / aSTAMzazoSitaH kvAtho bhAjyAnAM tena bhASanA // jitane drava padArthase auSadhi acchI taraha bhIga jAya utanA hI drava padArtha lekara bhAvanA denI cAhiye / athavA jisa cIz2ake kAthase bhAvanA denI ho vaha bhAvya (jise bhAvanA denI ho) dravyake barAbara lekara ATha gune pAnI meM pakAve aura AThavAM bhAga zeSa rahane para chAnakara usase bhAvanA de| yadi goliyoMko dhUpameM sukhAneke liye likhA ho to dhUpameM aura chAyAmeM sukhAneke liye likhA ho to chAyAmeM hI sukhAnA cAhiye, kyoMki dhUpa. aura chAMvake prabhAvase bhI davAke guNameM antara par3a jAtA hai| goliyoM para varka caDhAnA yadi goliyoM para sone cAMdI Adike varka car3hAne hoM to pahile unheM mugalaI bedAneke luAbameM acchI taraha tara karaleM, phira unapara sone yA cAMdI ke (jaisI AvazyakatA ho ) varka DAlakara hAthase maladeM aura phira cInIke caur3e muMha vAle vartanameM DAlakara tejI ke sAtha usa vartanako gola dAyaremeM ghumAnA cAhiye (jisa prakAra cakkI pIsate haiM) isa kriyAse goliyAM sundara ho jAtI haiN| sevana karate samaya goliyoMko pIsakara anupAnake sAtha milAkara sevana kiyA jAya to jaldI asara hotA hai| dhAtrIloha Adi kitanI hI kaTina goliyAM to sAbita nigala jAnese dastake sAtha jyoM kI tyoM bAhara nikala jAtI hai ataeva kaThina goliyoMko binA pIse na sevana karanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-guTikA (29) - atha akArAdiguTikA prakaraNam / udAvartagulmarogodarAmayavinAzanam / [94] aGkoTa vaTaka ( bhA. pra. ati.) | khasa, sugandhabAlA, nAgaramothA, dAlacInI, palamakoTamUlasya pAThAM dArvI ca tatsamAm / | tejapAta nAgakezara, safedajIrA, kAlAjIrA,kAkar3ApiSTvA taNDulatoyena vaTakAnakSasammitAn // sIMgI, kAyaphala, pokharamUla, kapUrakacarI, trikuTA, chAyAzuSkAMzca tAnkuryAt teSvekaM tnnddulaambunaa| belagirI, dhaniyAM, jAyaphala, lavaMga, kapUra, kAMtalohapepayitvA pradadyAttaM pAnAya gadine bhiSak // bhasma, zilAjIta, baMsalocana, ilAyacI ke bIja, vAtapittakaphodbhUtAn dvandajAn sAnnipAtikAn jaTAmAMsI, rAsnA, tagara, majITha, atibalA, abhrakahanyAt sarvAnatIsArAn vaTako'yaM prayojitaH // na bhasma, murAmAMsI aura baGgabhasma / saba samAna bhAga aMkoTa (DherAvRkSa)kI jar3a, pAThA aura dAru aura saba ke barAvara methI aura phira saba cUrNa se haldI, pratyeka eka eka pala, / saba ko cAvaloM ke AdhI bhAMga lekara cInI aura zahada ke sAtha modaka pAnI meM pIsakara 1 / tolA pramANa vaTaka banAve aura banAve / prAtaH kAla 1 / tolA modaka zItala jala chAyA meM sukhA kara rakhe phira cAvaloM ke pAnI ke yA bakarI ke dUdha ke sAtha khAne se prabala grahaNI, sAtha pIsa kara sevana kre| ye vaTaka vAtaja, zvAsa, khAMsI, AmavAta, mandAgni, jIrNajvara, pittaja, kaphaja, aura sAnnipAtika Adi saba viSamajvara, vibaMdha, aphArA, zUla, jigara, tillI, aThAraha prakArake kuSTha, udAvarta aura gulmAdi udara prakAra ke atisAroM kA nAza karate haiN| rogoMkA nAza karatA hai| [95] agnikumAra modaka (bhA. pra. ati.) [96] agnigarbhA vaTikA (ra. ra. plI. ci.) uzIraM vAlakaM mustaM tvakpatraM nAgakezaraM / / zuddhaM rasaM palaM grAhyaM gandhakaM dvipalaM bhavet / jIradvayazca zRMgI ca kaTaphalaM puSkaraM shttii|| lauha TaDU vacAkuSThaM rAmaThaM trikaTuM nizAm // trikaTu bilvaka dhAnyaM jAtIphalalavaMgakam / rasA bhAgamAnena sarvamekatra kArayet / karpUraM kAntalauhazca zailajaM vaMzalocanA // mANaulvaghaNTakarNAnAM triphalAnAM rasena ca // elAbIjaM jaTAmAMsI rAsnA tagarapAdukam / raktISoDazamAnena vaTikA parinirmitA / samaGgAtivalA cAdaM murA vaGgaM tathaiva ca // agnigarbhayamuditA plIhagulmodarApahA // asya cUrNa samA methI cUrNA, vijayArajaH / zUlanI yakRtaM hanyAdaSThIlAM kAmalAni ca / zarkarA madhusaMyuktaM modakaM parikalpayet // halImakaMca pANDutvaM kRmikuSThavinAzinI // kamekaM pramANantu bhkssyetpraatrutthitH| caMdranAthena gaditA rasamaGgalabhUSitA // zItatoyAnupAnena Ajena payasAthavA // lavaMgayoge kartavyA mahAgnidAyinI matA // grahaNI dustarAM hanti zvAsaM kAsamatIva ca / / AnAhakAsazamanI vrnnvisphottnaashinii| AmavAtamagnimAndhaM jIrNazca viSama jvaram // | saMgrahagrahaNI hanyAcchelaSma doSodbhavAmapi // vibandhAnAhazUlaM ca yakRtplIhodarANi ca / zuddha pArada 5 tolA, zuddha gaMdhaka 10 tolA intyaSTAdazakuSThAni grahaNIdoSanAzanam // lohabhasma, suhAge kI khIla, baca, phUTha, hIMga, For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (30) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - - trikuTA, aura haldI pratyeka 2 // tolA saba ko , kI bhAvanA dekara maricake barAbara goliyAM banAve / mahIna karake mAnakanda, ghaNTAkaraNa aura triphalA | ye goliyAM agnimAMdha ke liye upayogI haiN| * ke rasa kI bhAvanA dekara 16-16 rattIbhara kI 199] agni dIpanI vaTI (ra. rA. su.) goliyAM banAve / agnigarbhA nAmakIye goliyAM tillI, gandhakaM maricaM zuMThI saindhavaM yavajaM tthaa| gulma, udararoga, zUla, jigara, aSThIlA, kAmalA, nimbUrasena SaTikA ghnnmaatraanidiipnii|| halImaka, pANDu, kRmi aura kuSTha kA nAza karatI zuddha gandhaka, kAlI mirca, soMTha, seMdhA namaka haiN| lavaMga ke sAtha sevana karane se atyanta agni tathA yavakSAra / sabako mahIna kara nIMbU ke rasa kI vRddhi karatI haiM / aphArA, khAMsI, aNa, visphoTaka, bhAvanA dekara cane ke barAbara goliyAM banAve / ye tathA zleSmaja saMgrahaNI kA nAza karatI haiN| goliyAM agni dIpaka haiN| [97] agni jananI vaTI [100] agasti modaka (ra. ra. sa. a. 16) (yo. ra. agni, ci) kaNanAgaragandhakapAradakaM harItakInAM tripalaM trINyAmrANi kaTutrikam // garalaM maricaM samabhAgayutam / | tvapatrakaM dhArdhapalaM guDasyASTapalaM matam / lakucasya rasaizcaNakamamitA agasti modakAnetAn kalpitAnparibhakSayet / / guTikA janayatyacirAdanalam // | zophArthIgrahaNIdoSakAsodAvartanAzanAm // pIpala, soMTha, zuddha gaMdhaka, zuddha pArada, zuddha haiDa 15 tolA, trikuTA 15 tolA, dAlaviSa, aura kAlI mirca saba samAna bhAga lekara, cInI aura tejapAta 2 // 2 // tolA aura gur3a lakuca (vaDhala) ke rasa kI bhAvanA dekara cane ke AdhAsera / vidhivata modaka banA kara sevana karane se barAbarA goliyAM banAve / ina goliyoM ke sevana se sUjana, bavAsIra, grahaNI, khAMsI aura udAvarta kA zIghra hI agni dIpta hotI hai| nAza hotA hai| [98] agnituNDI baTI (bhai. ra. a. mAM) 101] agastiSaTI (va. ni. ra. zUlA.) zuddhasUtaM viSaM gandhamajamodA phalatrayam / dazAmraka haimavatIsametaM sarjikSAraM yavakSAraM vahisaindhavajIrakam / / strinaM tuSode viSatinduvIjAn / sauvarcala viDaGgAni sAmudraM TaGkaNaM samam / / kabutrika kSArayugaM tridIpyaM viSamuSTiM sarvatulyaM jambIrAmlena mardayet // kRminahiMgu tripaTu trivilvam / / maricAbhA vaTI khAdedagnimAnyaprazAMtaye / / pRthakplute jambhajalai vaTIya zuddha pArada, zuddha viSa, zuddha gaMdhaka, ajamoda, magastyapUrvA badarapramANA / triphalA,sajjIkhAra,yavakSAra, cItA, seMdhAnamaka, jIrA, zUlAni gulmakRmimandavahnisauMcala namaka, bAyabiDaMga, sAmudra lavaNa aura zuddha plIhAmavAtAJjayati prasaya // suhAgA saba samAna bhAga leveM tathA kucalA saba vaca 50 tolA, kucalA 50 tolA, donoMko ke barAbara le saba ko mahIna karake jambIrI nIMbU bahanoM ke kami roga ke liye akasIra hai| For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-guTikA (31) tuSoM ke kADhe meM pakA kara cUrNa kare tathA isa meM : bAyabiDaMga, devadAru, cItA, soyA, seMdhAnamaka aura trikuTA, sajjIkhAra, javAkhAra, ajavAyana, ajamoda, | piiplaamuul| pratyeka 5 tolA soMTha 50 tolA, khurAsAnI ajavAyana, bAyabiDaMga, hIMga, saiMdhA namaka, vidhArA 50 tolA, hair3a 25 tolA / saba ko kUTa biDanamaka tathA sauMcala namaka / pratyekakA cUrNa | kara cUrNa karake rakkhe / athavA isa cUrNa meM samAna 15 tolA milA kara nIMbU ke rasa meM dhoTakara bera bhAga guDa milA kara vaTaka banAve thoDA pAnI ke samAna goliyAM banAve / ye goliyAM zUla, DAlakara gur3ako agnipara garama karake pidhalAve tadagulma, kRmi, mandAgni, tillI aura AmavAta kA ntara usameM cUrNa milAve isa prakAra vaTaka banAye nAza karatI haiN| athavA to guDa vagara kA cUrNa / ise garama pAnI ke [102] ajamodAdi vaTaka sAtha khAne se AmavAta se utpanna hone vAle roga, (bhai. ra. A. vA. ci.) haijA, pratUnI, hRdroga, ugra gRdhrasI, kamara, bastI ajamodAmaricapippalI gudA aura jaMghAkI haDaphUTana, tathA sUjana aura viddnggsurdaarucitrkshnaahaaH| gaThiyA Adi aneka AmavAtaja rogoM kA nAza hotA hai| saiMdhavaM pippalI mUlaM [103] ajamodAdivaTI bhAgA navakasya palikA syuH // (vR. ni. ra. bhA. 5 vA. vyA) zuNThI daza palikAsyA ajamodA kaNA vellaM zatapuSpA sanAgaram / palAni tAvanti vRddhAdArasya / | maricaM saiMdhavAdeva bhAgaikaM ca pRthak pRthak // pathyA paJca palAni ca pazabhAgA harItakyAH zuMThI ca dazabhAgikA / sarvANyekatra saMcUrNya // vRddhadArurdazAMzaHsyAtpatriMzadguDabhAgikAH / / samaguDavaTakAnadatacUrNa vApyuSNavAriNA pivataH guDapAkaivaTIM kRtvA mAtrA karSapramANataH / nazyantyAmAnilajAH sarve rogAH sukaSTAzca // sandhipAte pradeyaM tadAmayAte sudAruNe / vicikApatitUNIhadrogA gRdhrasI cograa|| uSNodakAnupAnena sarvavAtAniyacchati // kaTivastigudasphuTanaM caivAsthijayostItram // | AtyavAte hanustambhe shirovaataaptaanke| zvayadhustathAGgasandhiSu bhrUzaka karNanAsAkSijilAstambha ca daarunne|| ye caanye'pyaamvaatsmbhuutaaH| | kalApakhaMjatApagusarvAGgakAGgamArute / sarve prayAnti nAzaM tama iva sUryAzu vidhastam adite pAdaharSe ca pakSAghAte prazasyate // ajamodAdi vaTake srvcuurnnsmoguddH| ajamoda, pIpala, vAyaviDaMga, soyA, nAgarakizcidudakaM datvA vanhI guDaM dravIkRtya tatra mothA, kAlI mirca, seMdhA namaka pratyeka 1-1bhAga, cUrNa prakSipya vaTikAH kaaryaaH| cUrNa vetti guDaM harDa 5 bhAga, soMTha 10 bhAga, vidhArA 10 bhAga, vihAya kevalamuSNodakAdibhiH peymitibhaanuH| gur3a 36 bhAga / gur3a kI cAzanI karake usa meM ajamoda (ajavAyana), kAlI mirca pIpala, ' anya saba dravyoM kA cUrNa milA kara 12-1 / For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - bhaSajya - ratnAkara (32) tole kI goliyAM banAve / inake sevana se sandhivAta, dAruNa AmavAta, ADhyavAta, hanustambha, zirovAta, apatAnaka, bhrUzaMkha, karNa, nAka, AMkha aura dAruNa jihvAstambha Adi tathA laMgar3Apana, chalApana, sarvAMga vAyu, ekAMga vAyu, ardita, pAdaharSa aura pakSAghAta [106] anaGgamekhalAguTikA ( vR. yo. ta.) AdikA nAza hotA hai| anupAnaH - garama pAnI / | viSamuSTirdvayabdhizoSo'hiphena halakaH samAH / bhaGganIreNa guTikA kAryA prakRtirUpataH // sAyAnhe bhakSayedvIryarodhinIM kAmavarddhinIm / nimbunIreNa cotAryA guTikA'naGgamekhalA || bhArata [104] ajAjyAdi guTikA (bR. ni. ra. ) ajAjI pauSkaraM pAThA tryUSaNaM dahanaM zivA / guDena guTikA grAhmA sarvArzaH zodhanakSamA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir deyAH pazcadazAnu nimbukaja lekhedhA tridhA citrakai // tredhAcass kajai rasaiH zubhadhiyA saptai va cAvedinA paJcAcchuka kalA saMmitavaTI kAryA bhiSakasammatA zuddhodhaprakarI trizUlazamanI jIrNajvaradhvaMsinI kAsArocaka pAMDutodaragadAnpAmAmarunAzinI / vastyATopahalImakAmayaharI mandAgni saMdIpanI siddhayaM tu mahodadhi prakaTitA sarvAmayanI sadA | | zuddha jamAlagoTA, cItA, soMTha, lauMga, zuddha gaMdhaka, zuddha pArada, zuddha suhAgA, kAlI mirca vidhArA, zuddha vacchanAga, saba ko samAna lekara kharala meM DAla do pahara taka kharala kare, phira 15 bhAvanA dantI ke rasa kI, 3 bhAvanA nIMbUke rasakI, 3 citraka ke kAtha kI, tIna adarakha ke rasakI aura 7 bhAvanA padyAkha kI dekara urda ke barAbara golI 1 banAve | ye goliyAM kSudhAvardhaka, zUla, jIrNajvara, khAMsI, aruci, pAMDu, dAha, udararoga, khujalI, AmavAta, aphArA, halImaka, maMdAgni Adi rogoM kA nAza karane vAlI haiM / jIrA, pokharamUla, pAThA, trikuTA, cItA, harItakI / ina saba cIjoM kA cUrNa karake gur3a ke sAtha golI banAve | yaha golIyAM hara prakAra kI bavAsIra kA nAza karatI haiM [105] ajIrNaharIvaTI (yo. ra. a. ci.) dantIvIja makalmaSaM sadahanaM zuNThI lavagaM samam gandhaM pAradaTaGkaNaM ca maricaM zrIvRddhadAro viSam zuddha kucalA 1 bhAga, samudrajhAga 2 bhAga tathA aphIma aura akarakarA 1-1 bhAga saba ko bhAMga ke rasa meM ghoTa kara goliyAM banAve aura sAyaMkAla meM sevana kare / guNa-vIryastambhaka aura kAmavarddhaka hai / [107] anaGgamekhalAmodaka (bR. yo. ta.) ahiphenaM palamitaM varaM dugdhADhake pacet / jAtIphalaM caturjAtaM jAtikozaM lavaGgakam // / khalve yAmayugaM vimardya vidhinA dantIdravairbhAvanA | vyoSamAkArakarabhamajamodA pataGgakam // kaGgolaM candanaM capi kuGkamaiNamadendukAH // jAtiphalAdyaM bhaiSajyaM pratyekaM karSasammitam / mRganAbhizca karpUraM pratyekaM mASayugmakam // sitAM hyaSTapalAM datvA yuktvA gurumukhotthayA / sammelya guTikA kAryA yathA dehaM yathA balam // mahAbalakarI vRSyA ratirAgavivarddhinI / zukrastambhakarI puMsAM vanitAnAM samAgame // pANDukAsakSayazvAsazUla mehatraNa bhramAn / nihanti janayatyagniM sarvadaivaprapUjitaH || uktapramANAdarthAntu guTikAM bruvate'pare / anaGgamekhalA nAma zivena samudIritA / 5 tolA aphImako 4 sera dUdha meM pakAve phira jAyaphala, caturjAta jAvitrI, lauMga, trikaTu, akarakarA, ajamoda ajavAyana, pataMga, kaMkola, For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org [109] abhayAdi catussamavaTI (bR. yo. ta.) akArAdi-guTikA candana aura kezara pratyeka 1/- 1 / tolA tathA kastUrI aura kapUra pratyeka 2-2 mAse / cInI Adha sera / yathA vidhi guTikA banAve | guNaH - balavarddhaka, vIryavarddhaka, kAmazakti varddhaka, vIrya stambhaka, pANDu, khAMsI, kSaya, zvAsa, zUla, prameha, vraNa aura bhrama nAzaka tathA agni saMdIpaka hai / yaha zivadvArA bAI hui guTikA hai| [108] abhayAdiguTikA (ghR. ni. ra. bhA. 5. A. vA.) abhayA saindhavaM zampA vizAlA vizvabheSajam / indravAruNikA majjA tathA sarva vimarddayeta lobhAMDe vinikSipya dyAdagniM zanaiH zanaiH / vadarAbhA pramANena vaTI kAryA bhiSagvaraiH // uSNodakAnupAnena muktvA doSAdyapekSayA / pathyaM dadhyodanaM deyamAmarogaM vinAzayet // harItakI, saiMdhA namaka, amalatAsa, mahAindrAyaNa, soMTha aura indrAyaNa kI majjA / ina saba kA 'cUrNa karake lohe ke baratana meM DAla kara dhIre dhIre agni de| phira bera ke samAna goliyAM banAve inheM USNa jala ke sAtha athavA yathA doSa apekSA sevana karane se tathA dahI cAvala pathya khAne se Amaroga kA nAza hotA hai / abhayA nAgaraM mustaM guDena sahayojitam / casmeyaM guTikA tridoSanI prakIrtitA / AmAtisAramAranAhaM savibandhaM vicikAm kAmalA rocakaM hanyAddIpayatyAzu cAnalam // hair3a, soMTha, nAgaramothA aura gur3a saba samAna bhAga lekara guTikA bnaave| yaha tridoSa, AmAtisAra, aphArA, vibaMdha, haijA, kAmalA aura Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 33 ) arucikA nAza karatI hai tathA zIghrI agni ko pradIpta karatI hai / [10] abhayAdimAdaka (zA. dha. saM. u. khaM. a. 4) abhayA maricaM zuNThI viDaMgAmalakAnica / pippalI pippalImUlaM tvakpatraM mustamevaca // etAni samabhAgAni dantI ca dviguNA bhavet / trivRdaSTaguNA jJeyA SaDguNA cAtra zarkarA / madhunA modakAnkRtvA karSamAtra pramANataH / ekaikaM bhakSayetprAtaH zItaM cAnupiveJjalam || tAvadvirivyate jantu yAvaduSNaM na sevate / pAnAhAravihAreSu bhavenniryantraNaH sadA // viSamajvaramandA tripAMDukAsa bhagandarAn / durnAmakuSTagulmArzo galagaMDa bhramodazan / vidAhalIhamehAMzca yakSmANaM nayanAmayAn / vAtarogastathAdhmAnaM mUtrakRchrANi cAzmarIm // pRSThapArzvorujaghanajaGghodararujaM jayet / satataM zIlanAdeSAM palitAni praNAzayet // abhayA modakA hote rasAyanavarAH smRtAH // harItakI, kAlI mirca, soMTha, bAyabiDaMga, AmalA, pIpala, pIpalAmUla, dAlacInI, tejapAta aura nAgara mothA, saba eka eka bhAga, vantI 2 bhAga, nisota 8 bhAga, cInI 6 bhAga / madhu sAtha 1 / - 1 / tolA bharake modaka banAve | prAtaHkAla 1-1 modaka khAve aura upara se zItala jala pAna kare / isase jaba taka USNa jala na piyA jAya taba taka dasta Ate rahate haiM / isake sevana meM kisI vizeSa padhyakI AvazyaktA nahIM hai / ye modaka viSama jvara, mandAgni, pANDu, khAMsI, bhagaMdara, duSTa kor3ha, gulma, bavAsIra, galagaNDa, bhrama, udararoga, vidAha, tillI, prameha, yakSmA, netraroga, vAtaroga, For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (34) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara aphArA, mUtrakRccha, patharI, pRSTha pArzva, urU, jAMdha , lohA, tila, trikuTA, pratyeka 3-tolA, tathA udarazUla Adi aneka rogoMkA nAza karate haiN| sonAmavI saba ke samAna, inako zahada meM milAisakA lagAtAra sevana karane se palita roga kA | kara modaka banAve inase pANDu roga kA nAza hotA hai| nAza hotA hai tathA yaha uttama rasAyana hai| [113] abhayA vaTI (rase. ci. ma.) / [111] abhayAmodaka (1) (vR. yo. ta.) | abhayA maricaM kRSNA TaGkaNazca samAMsakam / tripalamamayAphalAnAM palatrayaM sarvacUrNasamaM caiva dadyAtkAnakajaM phalam // trikaTukAtpalaM mUlAt / snuhIkSIraivaTIkAryA yathA svinnakalAyavat / dIpyaka cavikA citraka vaTI dvayaM zivAmekAM piSTvAcoSNAmbunA pivet|| viDaMgavRkSAmlasaindhavArdhapalaiH // uSNA virecayedeSA zIte svAsthyamupaiti c| svapaulAkarSetribhiryutaM jIrNajvaraM pANDurogaM plIhASThIlodarANi ca // cUrNita sUkSmam / raktapittAmla pittAdi sarvAjIrNa vinAzayet / / triMzatpalaguDasahitAstvakSamitAstasya harItakI, kAlI mirca, pIpala, zuddhasuhAgA saba modakAH kaaryaaH| samAna bhAga, zuddhajamAla goTA sabake samAna / thohaabhayAvaTakA nAmnA rake dUdhakI bhAvanA dekara bhIgI huI maTarake barAbara plIhAryo gulma jtthrhraaH| golI banAve / 2 golI aura 1 haiDakA cUrNa USNa pAMDavAmayikAmalinAM mandAgninAM | pAnIke sAtha khAnese virecana hotA hai aura zItala ca sarvadA zastAH // jala pInese virecana ruka jAtA hai / inake sevanase hair3a 15 tolA, trikuTA 15 tolA, pIpalA | saba jIrNajvara, pANDu, plIhA, udararoga, rakta pitta, mUla 5 tolA, ajavAyana 2 // tolA, cavya, cItA, | amlapitta, pittAjIrNAdika rogoMkA nAza hotA hai| ghAya biDaMga, imalI aura saindhava pratyeka 2 // tolA [114] abhrakaharItakI (ra. rA. su.) dAlacInI, tejapAta, ilAyacI pratyeka 2 // tolA mRtAbhrakaM palaM vizanmRtalohasya paJcakam / sabakA mahIna cUrNa karake 1 sera 70 tolA gur3ake gandhakasya palaM pazca tribhirdviguNamAkSikam / / sAtha 11-1 // tolAke modaka banAve / yaha modaka padhyAzatapalaM yojyaM dhAtrIpalazanadvayam / tillI, bavAsIra, gulma, udararoga, pANDu aura | sarvamekA taccUrNa jambIraimardayeddinam // mandAgni Adi meM hitakara hai| bhRGgI punarnavAdAvaiH pAtAlagaruDAkulaiH / [112] abhayAmodaka (2) .bhallAtabanhikorATehestizuNDI ta lAgalI / / (vR. ni. ra. bhA. 5 pA. ci.) kSIriNI jalakumbhI ca pratyekaM pratyahaM dravaiH / ayastilayUSaNakolabhAgaH bhAvayenmardayeditthaM madhvAjyAbhyAM vilolyet|| sarvaiH samaM mAkSikadhAtucUrNam / snigdhabhANDe sthitaM khAdennityaM niSkadvayaM dvayam / tairmodakA kSaudrayuto hi bhaktaH | siddhasAvarayogo'yaM tridoSAA~si nAzayet // pANDvAmaye dUragate'pi zastaH // abhraka bhasma 1 / sera, loha bhasma 25 tolA, For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-guTikA (35) - gandhaka 25 tolA, sonA makkhI bhasma 3 / / sera, , rasatulyaM pradAtavyaM cUrNa maricasambhavam / harItakI 6 / sera, AmalA 12 // sera / ina saba zume zilAmaye pAtre gharSaNIyaM prayatnataH // ko ekatra cUrNa karake jambIrI nIMbU , bhAMgarA, puna- zuSkamAtapasaMyogAdvaTikAM kArayedbhiSak / navA, pAtAla garuDI, bhilAvA, cItA, hAthI suNDI, kalAya parimANAntu khAdettAM tu prytntH|| kalihArI, dUdhI tathA jalakumbhI ke rasa meM 1-1 dRSTvA vayazcAgnivalaM yathAvyAdhyanupAnataH / dina kharala karake zahada aura ghRta meM milA kara | / kara hanti kAsaM kSayaM zvAsaM vAta zleSmabhavaM rujam / / cikane baratana meM rkkheN| mAtrA 4--6 rattI / paraM vAjIkaraH zreSTho blvrnnaagnivrddhnH| yaha tridoSaja arza kA nAza karatI hai / | jvare caivAtisAre ca zuddha eSa prayogarA // [115] abhrakAdivaTI (vR. ni. ra. bhA. 4 saM. ci.) nAtaH parataraH zreSTho vidyate'bhrarasAyanaH / rasaM gandhaM viSaM vyoSa TaGkaNaM lohbhsmkm| cAturthake jvare zreSThaH suutikaatknaashnH|| ajamodAhiphenaM ja sarvatulyaM mRtAbhrakam // bhojana zayane pAne nAstyatra niyamaH kacit / citrakatvakpAyeNa mardayedyAmamAtrakam // dadhi cAvazyakaM lakSyaM prAha nAgArjuno muniH|| maricAmA vaTIM kRtvA khAdedekA jayedasau / / zuddha pArA, zuddha gandhaka, abhrakabhasma, pratyeka 1 / caturvidhAM ca grahaNI rahasyaM tadidaM smRtam // 11 tolA sabakI kajalI karake trikuTekA cUrNax __zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha viSa, trikuTA, milAve aura phira bhAMgarA, kAlA bhAMgarA, nirguNDI, suhAgekI khIla, lohabhasma, ajamoda (ajavAyana) cItA. gomA, jayantI, maNDUka parNI (brAhmIbheda), aphrIma, saba samAnabhAga, abhraka saba ke barAbara / | bhaMga aura zveta aparAjitAke pattoMke rasakI bhAvanA ina saba ko cIte kI chAla ke kAtha meM 1 paharAmA thi ma 1 pahara de / phira isameM pAradake barAbara kAlImirca DAlanI taka kharala karake kAlI mirca ke barAbara goliyAM cAhiye isake bAda pattharake kharalameM ghoTa kara aura banAveM / pratidina 1-1 golI khAnese 4 prakArakI | dhUpameM sukhAkara urdake barAbara goliyAM banAve / ye saMgrahaNIkA nAza hotA hai| goliyAM yathocita anupAna ke sAtha Ayu, agni, [116] abhravaTikA (1) (rA. rA. su.) bala Adike anusAra sevana karane se khAMsI, kSaya, atha zuddhasya sUtasya gandhakasyAbhrakasya c| | zvAsa, kapha, vAyuke roga aura jvara tathA atisArakA pratyekaM karSamAnaM tu grAhyaM rasaNuNaiSiNA // tataH kAlikAM kRtvA vyoSacUrNa pradApayet / nAza karatI haiM / yaha yoga atyanta vAjIkaraNa aura kezarAjasya bhRGgasa nirguNDayAcitrakasya ca // bala tathA jaTharAgni varddhaka hai| cAturthika jvara, grISmasundarakasyAtha jayantyAH svrsntthaa|| sUtikA rogakA nAza karatA hai / isake Upara dahI maNDUkapaNyoH svarasaM tathA zakrAzanasya ca // sevana karanA cAhiye / zvetAparAjitAyAzca svarasaM tathA prnnsmbhvm| trikuTe kA pUrNa sagha cIjoM ke barAbara dApayettatra tulyaM ca vidhijJaH kuzalo bhiSak // yA pratyeka ke barAbara liyA jA sakatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (36) bhArata-bhaiSajye-ratnAkara [117] amarasundarIvaTI ajIrNa AdikA nAza karatI haiM tathA dhAtu puSTi (vR. ni. ra. bhA. 5vA. vyA.) aura anupAna bhedase aneka rogoM kA nAza trikaTu triphalA caiva pranthikA reNukAnalam / | karatI haiN| mRtalohaM caturjAtaM pAradaM gandhakaM vipam // [119] amRtaprabhAvaTI viDaGgAkallakaM mustA sarvebhyo dviguNo guddH| (vR. ni. ra. bhA. 5; arucau) caNakapramANaguTikA nAmnA cAmarasundarI // paricaM pippalImUlaM lavaMgaM ca harItakI / apasmAre sannipAte zvAse kAse gudAmaye / / yavAnI tintiDIkaM ca dADima lavaNatrayam / / azItivAtarogeSu unmAdeSu vizeSataH // etAni paramAtrANi mAgadhI kSAracitrakam / trikuTA, triphalA, pIpalAmUla, cItA, loha vyajAjI nAgaraM dhAnyamelA dhAtrIphalaM samam // bhasma, cAturjAta, zuddha pArada, zuddha gandhaka, zuddha etAn dvipaliphAn bhAgAn bhAvayedvIjapUrakaiH / mIThAteliyA, bAyabir3aGga, akarakarA, aura nAgara- bhAvanAtritayaM dattvA guTikAM kArayedbudhaH // mothaa| saba samAna bhAga, gur3a sabake vajanase chAyAzuSkAM prakurvIta hyajINesya prshaantye| dogunA / cane ke barAbara goliyAM banAve / ye goliyAM | agni ca kurute ghoraM guTikA caamRtprbhaa|| apasmAra, sannipAta, zvAsa, khAMsI, gudaroga, assI - kAlI mirca, pIpalAmUla, loMga, hair3a, ajavAprakArake vAyuroga aura vizeSa kara unmAdakA nAza | yana, tintar3Ika, anAradAnA, seMdhAnamaka, sauMcalakaratI haiN| namaka, sAMbharanamaka, pratyeka 5tolA, pIpala, yavakSAra, [118] amRtakalpavaTI | cItA, tInoM jIre, (sapheda jIrA, kAlAjIrA aura (ra. sA. saM. a. ci) | kaloMjI) soMTha, dhaniyA, ilAyacI aura AmalA zuddhau pAradagandhau ca samAnau kanjalIkRtau / | pratyeka 10 tolA / sabako mahIna karake bijaure tayoraddhaM viSaM zuddhaM tatsamaM TaMkaNaM bhavet // ke rasakI 3 bhAvanA dekara goliyAM banAve aura bhRGgarAjadravabhAvya triAdana vatnataH punH| chAyAmeM sUkhAkara ajIrNa tathA agnimAMdyameM mudgapramANA vaTikAH kartavyAH bhiSajAM vraiH|| prayoga kre| vaTIdvayaM harecchUlamagnimAMdyaM sudAruNam / / [120] amRtavaTI (1) ajINe jarayatyAzu dhAtupuSTiM karoti ca // (rase. ci. ma. a. 9) nAnAvyAdhiharA ceyaM vaTI guruvaco ythaa| kuryAdgandhaviSavyopatriphalApAradaiH samaiH / anupAnavizeSeNa samyagguNakarI bhavet // bhRGgAmbumarditairmudgamAtrAmRtavaTI zubhAm / ___ zuddha pArada aura zuddha gandhaka donoM samAna | ajIrNa zleSmavAtaghnI dIpanI rucivadhinIm / bhAga lekara kajalI kare phira zuddha viSa aura sohAge zuddha gandhaka, viSa, trikuTA, triphalA, zuddha kI khIla. pratyeka pArekI barAvara DAlakara bhAMgareke pArada / saba samAna bhAga lekara prathama pArada rasameM 3 dina taka ghoTe aura mUMgake barAbara goliyAM / gaMdhakakI kajalI banAveM phIra anya dravyoMkA cUrNa banAve / mAtrA-2 golI / guNa-zUla maMdAgni, / milAkara bhAMgareke rasameM kharala karake mUMgake For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi-guTikA barAbara goliyAM bnaave| ye goliyAM ajIrNa, kapha roga, vAyuroga nAzaka tathA agni dIpaka aura ruci dharddhaka hai / [121] amRtavaTI (2) (bhai. ra. a. mAM.) amRtavarATakamaricairdvipaJcanavabhAgikaH kramazaH vATikA mudrasamAnA kaphapittAgnimAndyahAriNI || / ( 37 ) dineza iva tejasvI kandarpa iva rUpavAn // sahasrAyurmahAvo gandharva iva gAyakaH / strIzataM ramate nityaM nAvasAdaM vrajatyasau || na bhajantyApadaH kAzcitkAmarUpI bhavedasau / padmagandhi vapustasya puSpasyeva sukomalam // jarAcayaiH sujIrNasya nakhakezAdayo yathA / prabhavanti balAdugrAdatha kandA ivAmbudAt // hRSTaH puSTazca pApannaH zAnto bhavati mAnavaH / zrI amRtavartikAnAma mRtyuJjayamukhoditA / rasAyanAnAM zreSTheyaM sarvavyAdhiniSUdanI // / zuddha mIThA teliyA 2 bhAga, kaur3I bhasma 5 bhAga, kAlI mirca 9 bhAga lekara (pAnI yA nIbuke rasameM kharala karake) mUMgake barAbara goliyAM banAve | inake sevana se kapha, pittaroga aura agni mAnyakA nAza hotA hai / haraDa, baher3A, AmalA, soMTha, kAlI mirca, pIpala, brAhmI, giloya, lAla cItA, nAgakezara, sAMTha, kAlA bhaMgarA, saMbhAlake patte, haldI, dAruhaldI, indrajau, dAlacInI, ilAyacI, khaMbhArI, bAyabiDaMga aura baca, 10-10 tole lekara cUrNa banAveM aura use 250 tole kAmarUpa dezake uttama gur3akI cAzanI meM milAkara 360 goliyAM banA leM / [122] amRtavartikA ( bhai. ra rasAyane ) triphalA trikaTu brAhmI guDUcI raktacitrakam / nAgakezaracUrNazca zRGgaveraM samArkanam // sinduvAro haridre dve zakrAzana guDatvacau / elA madhuparNI va viDaGgograndhikA // cUrNa pratyekameteSAM samAdAya pulam | kAmarUpasamudbhUtairguDaiH paJcAzate // paSTitriMzatI kAryA vartistena samAnataH / candratArAvizuddhau ca pUjayitve devatAm // sukRti prajJayA prIto vartikAM tu bhakSayet / tato'nupAnaM pAnIyaM salilaM ca suzItalam || kaTvamlalavaNaJcaiva nAtimAtraM kadAcana / yaH pratyahamidaM khAdetkarSamAnaM nirantaram // bhojanAdau pradoSe vA zRNu yAdRk phalaM bhavet / naSTavantu dIptAgnirvaDavAnalasannibhaH // pi bhavatI kAnticandrikeva nizAmukhe / kAzapuSparucaH kezAH zikhikaNThamanoramAH // paTalAvahataM cakSurlakSayojanadarzanam / jarA vizlatha deho'pi lepanirmANazAdvalaH // nirvyAdhinirjaraH parvagenocaizravA iva / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zubha dina aura zubha nakSatra meM iSTa devatAkA pUjana karake prati dina bhojanake prArambha yA sAyaMkAlameM 1-1 golI zItala jalake sAtha prema pUrvaka sevana kre| inake sevanakAlameM kaTu, amla aura namakIna padArthoM kA adhika sevana kadApi na karanA cAhie / inake sevanase:-- :- naSTa jaTharAgni vaDavAnalake samAna pradIpta ho jAtI hai / kAntI ugate candramAke samAna bhAsmAna hone lagatI hai / kAzapuSpake samAna sapheda keza kAle ho jAte haiN| paTala yukta netra bhI lakSa yojana taka dekhane meM samartha ho Ate haiM / jarAjarjarita zarIra bhI sugaThita mAMsala ho jAtA hai / saba vyAdhiyAM aura vRddhAvasthA naSTa For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (38) bhArata-bhaiSajya ratnAkara ho jAtI hai / gamanazakti atyanta bar3ha jAtI hai| , saptame vAjivegaH syAdaSTame mantrasAdhakaH / teja sUryake samAna aura rUpa kAmadevake samAna | sarvajJo navame mAsi dazame pavanopamaH // ho jAtA hai / ise sevana karane vAlekI Ayu eka strIjidekAdaze mAse nAgninA dvAdaze daheda hajAra varSakI honI saMbhava hai / vaha gandharva ke sa- balIpalitanimuktI yuvakAdadhiko bhavet // mAna gAyaka aura mahA satvavAna ho jAtA hai| evaM saMvatsaraM yAvadhaH karoti pumAniha / sau striyoMke sAtha samAgama karane para bhI usameM | vatsarANAM sahasAni jIvennAstyatra saMzayaH / / zithilatA nahIM AtI, use koI roga nahIM staataa| haraDa, baheDA, AmalA, giloya, nAgaramothA, usakA zarIra sugandhamaya aura puSpake samAna ko- | vidhArAmUla,bAyabiDaMga aura baca 10-10 tole mala ho jAtA hai| jisa prakAra patra zAkhA Adi | tathA soMTha, kAlI mirca, pIpala, pIpalAmUla, sugandhase hIna kanda varSAse punaH aGkurita ho jAte haiM | bAlAkI jar3a, cItAmUlakI chAla, dAlacInI, usI prakAra isa prayogake sevanase vRddhAvasthAse mura- ilAyacI aura nAgakezara 5-5 tole lekara bArIka jhAyA huvA zarIra navayauvana yukta hRSTa puSTa pApa cUrNa banAveM / yaha 125 tole cUrNa, 250 tole (roga) rahita aura zAnta svabhAva yukta ho jAtA | gur3akI cAzanImeM milAkara sabake 360 modaka hai| isa "amRtavartikA" nAmaka zreSTha rasAvana kA banA leN| AviSkAra zrImRtyuJjaya bhagavAna ne kiyA thaa| (pazca karma dvArA) zarIra zuddhi karake zubha [123] amRtasAraguTikA dinameM inakA sevana Arambha kare / inameM se 1 (ra. ra. rasAyane) modaka pratidina bhojanake antameM zItala jalake phalatrikAmRtAmustavRddhadAraviDaGgakam / sAtha sevana karanese 1 mAsameM samasta roga naSTa ho pacAnAmekazaMzcaiva dvipalaM dvipalaM bhavet / / jAte haiM / dUsare mAsameM zarIra puSTa ho jAtA hai| kaTutrikaM kaNAmUlaM jlmuulkcitrkaiH| tIsare mAsameM zarIra kAnti svarNa ke samAna ho svagelAnAgacUrNAnAM pratyekaM ca palaM palam // jAtI hai| cauthe mAsameM atyanta zukra vRddhi hotI sarva varNamidaM ilakSaNaM palAnAM pnycviNshtiH|| hai aura pAcaveM mAsameM manuSya atyanta matimAna ho dviguNena guDenaiva modakaM parikalpayet // jAtA hai| chaThe mAsa meM sahasroM hAthiyoM se bhI zatatrayaM SaSTayadhikaM pratyahaM bhojnopri| adhika bala A jAtA hai / sAtaveM mAsa meM ghoDeke suvizuddhazarIrastu zaste kAle zubhe dine / samAna tIvra gamanakI zakti A jAtI hai| AThaveM ekaikaM kRtvA kAle ca bhakSayedamRtopamam / mAsameM mantrasAdhanakI sAmarthya A jAtI hai| nave jalaM vA anupAtavyaM bhojanaM sArvakAmikam // | mAsameM manuSya sarvajJa aura dasaveM meM vAyuke samAna mAse tu prathame sarvAnvyAdhIMzca nAzaye dhruvam / (vegayukta) ho jAtA hai| 11 mAsa taka ise dvitIye puSTijananaM tRtIye knkpbhH|| sevana karane se puruSa khijire ho jAtA hai tathA 12 caturthe zukrabahulaH paJcame tu mhaamtiH|| mAsake sevanase vaha agni meM bhI nahIM jalatA evaM SaSThe mAgasahasrANAM balAdevAtiricyate // balipalita rahita yugako bhI adhika yauvanayukta ho For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-guTikA jAtA hai / ise 1 varSa taka sevana karane se eka ____ cItA, haiDa, pratyeka 15 tolA, zuddha pArada, haz2Ara varSakI Ayu ho jAtI hai| trikuTA, pIpalA mUla, nAgaramothA, jAyaphala, vidhArA [124] amRtAGkaravaTI (bhai. ra. kSudra) pratyeka 5 tolA, ilAyacI, vaMsalocana, kUTha, zuddha amRtaM pAradaM gandhaM lohama, zilAjatu / gandhaka, zuddha hiMgula,mainaphala, mAlakaMganI, dAracInI, guJjAmAtrAM vaTI kuryAnmaIyitvAmRtAmbhasA / / abhrakabhasma, lohabhasma pratyeka 2 // tolA, halAhala eSAmRtAGkuravaTI pItA dhAnyambhasA saha / / viSa 1 niSka, (2-3 rattI) gur3a AdhA sera / kSudrarogAnazeSAMstu gadAna pittaastrkopjaan|| sabako bhAMgare ke rasameM mardana karake berake barAbara jvaraM jIrNa pramehaM ca kAryamagnikSayaM sthaa| | goliyAM banAve / prati dina eka eka golI khAnese nAzayejjanayetpuSTi kAnti medhAM shubhaaNgtim|| 80 prakAra kI bAta vyAdhi, 18 prakAra ke kuSTha, zuddha mIThAteliyA, zuddha pArada, zuddha gandhaka, 20 prakAra ke prameha, 6 prakAra ke apasmAra, nAr3I lauhabhasma, abhrakabhasma aura zilAjIta saba smaan| vraNa (nAsUra) 11 prakArakA kSaya, UrdhvazvAsa, sUjana, sabako giloyake rasameM kharala karake eka eka rattI | pasUtavAta, AmavAta, pANDu, kAmalA,bavAsIra Adi kI goliyAM banAve / inheM Amale ke rasa ke sAtha rogoM kA nAza hotA hai / x sevana karane se kSudra roga, pitta aura raktadoSaja roga, / [126] amlapittAntako modakaH jIrNa jvara, prameha, kRzatA aura agnimAMdya kA nAza (bhai. ra. a. pi.) hotA hai tathA bala puSTi aura kAnti tathA buddhi | nAgarasya kaNAyAzca palAnyaSTau pradApayet / baDhatI haiN| guvAkasya palAnyaSTau sarvamekatra kArayet // [125] amRtAnAmaguTikA ghRta kSIraM tataH pazcAtprasthaM prasthaM pradApayet / (ra. rA. su.) lavarSa kezaraM kuSThaM yavAnI kAravI vaca / / palatrayaM citrakaca cetakI ca palatrayam / candanaM madhukaM rAsnA devadAru phalatrikam / pAradaM trikuTaM caiva pippalImUlamustakam / / patramelA varAGgaM ca saindhavaM habuSaM zaThI // jAtIphalaMyuddhadAru grAhayecca palaM palam / madana kaTaphalaM mAMsI gaganaM bagarUpyakam // elA zubhA kuSThagandhaM daradaM karahATakam // tAlIzaM papakaM mUrvA samaGgA vaMzalocanA / / jyotiSmatI tvagabhrazca AyasaM ca paladhikam / pranthikaM zatapuSpA ca zatamUlakuruNTakam / hAlAhalaM niSkamekaM guDaM palASTakam / / bhuMgarAjarasenaiva guTikA kolsmmitaa| jAtIphalaM jAtIkoSa kakolamambudaM kaNA // ekaikAM bhakSayennityaM vAtAzItivinazyati // | karpUrazca viDaGgazca ajamodA balAmRtA / kuSThASTAdaza nazyanti pramehAn viNshtirtthaa|| | markaTI kSuraSIjazca candanaMdevatADakam // apasmAraM SaDaitAni sarvanADIvraNANi ca x isa prayoga ko atyanta sAvadhAnI pUrvaka kSayamekAdazakaM hanti UrdhvazvAsaM susuptikA / viSa ko zuddha karake lenA cAhiye anyathA banAnA tathA vyavahAra karanA cAhiye / halAhala zothAmavAtapANDutvaM kAmalArzo nihanti SaT // | hAni kI saMbhAvanA hai| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-bhainya- ratnAkara (40) lauha kAMsyaM pradavyaM karSamAtraM bhiSagvidA / anyatsarvaM karSamAtraM karSAddhaM svarNa bhasmakam // caturthI tu vidhAnena mAritaM grAhayetsudhIH / amlapittAntako hyeSa modako munibhAvitaH // vAnti mUrcchAzca dAhazca kAsaM zvAsaM bhramaM tathA / vAtajaM pittaJcaiva kaphaje sAnnipAtikam // sarvarogaM nihantyAzu pramehaM sUtikAgadam / zUlaJca vahnimAMdyaJca mUtrakRcchaM galagraham // soMTha, pIpala, supArI pratyeka AdhA sera, dUdha, ghI pratyeka 2 sera, lauMga, kezara, kUTha, ajavAyana, kAlI jIrI, vaca, sapheda candana, mulaiThI, rAsnA, devadAru, triphalA, tejapAta, ilAyacI, dAlacInI, seMdhA namaka, hAUbera, kapUra kacarI, mainaphala, kAyaphala, jaTAmAMsI, abhraka, baMga tathA cAMdI bhasma, tAlIza patra, padmAkha, mUrvA, majITha, baMsalocana, pIpalAmUla, soyA, zatAvara, kuraNTA, jAyaphala, jAvatrI, kakola, nAgaramothA, pIpala, kapUra, bAyabir3aMga, ajamoda (ajavAyana ) balA, giloya, kauMca ke bIja, tAlamakhAnA, candana, devatAr3a (devadAlI), lohabhasma, kAMsI bhasma, pratyeka 1 / tolA, sonA bhasma 60 rattI / saba ko ekatra kara vidhivat modaka banAve / guNa---ye modaka bamana, mUrchA, dAha, khAMsI, zvAsa, bhrama, prameha, sUtikA roga, zUla, agnimAMdya, mUtrakRcchra, galagraha aura amlapittAdi ko ArAma karate haiM / * [127] arjakAdi vaTikA (bhai. ra.vI. staM . ) mUlamarjakazaGkhinyonirguNDIkezarAjayoH / jAtIphalaM devapuSpaM viDaGgaM rAjapippalIm // * isa prayoga meM pahile ghI ko kaDhAI meM caDhAve garama hone para usameM dUdha aura anya cIjeM kA cUrNa milAkara pAka siddha karanA cAhiye / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAturjAtaM tugAkSIrImanantAM mupalIM kSIrIm / vidArIM gokSuraM bIjaJcAbhAtoyena mardayet // mApamAnAM vaTIM kRtvA surAmaNDena yojayet / vIryyastambhakarI vRSyA vaTikeyaM prakIrtitA // sapheda tulasI kI jaDa, zaGkhapuSpI kI jaDa, nirguNDI, bhAMgare kI jaDa, jAyaphala, lauMga, bAyabiDaMga, gajapIpala, cAturjAta, baMsalocana, anantamUla, sapheda mUsalI, zatAvarI vidArI kandra, gokharU, saba ko kIkara kI chAla ke rasa meM kharala karake eka eka mAze kI goliyAM banAve | ye goliyAM vIrya stambhaka aura vRSya haiN| anupAna - surAmaNDa / [128] arddhanArIzvaraH (bhai. ra. zi. ro.) varATaM TaGkanaM zuddhaM paJcabhAgasamanvitam / navabhAgaM marIcasya viSaM bhAgatrayaM matam // stanyena vaTikAM kRtvA nasyaM dadyAdvicakSaNaH / zirovikArAnvividhAnhanti zleSmottarAnapi // kauDI bhasma, suhAge kI svIla pratyeka 5 bhAga marica 9 bhAga, mIThA telIyA 3 bhAga / strI ke dUdha meM golI banAkara rakkhe | isakI nasya denese aneka prakArakI ziro vedanA zAnta hotI hai / [129] arzoghnavaTaka ( ra. ra. sa. a. 15) arzoghnaM vaTakaM vakSye putraka ! zRNu, bhadraka / pippalIpippalImUlabanasUraNa citrajam // maricaM kaNTakArI ca raktapuSpI samAMzakam / palamekaM pRthak sarvaM zlakSNaM dRpadi pepayet // gajAjapazumutreSu zubhe bhANDe vinikSipet / mRdragninA pacetsarva cUrNazeSaM yathA bhavet // For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-guTikA (41) - - lavaNatrayazca tatraiva palamekaM tu nikSipet / / [131] aSTAdazAMgaguTikA akSapramANavaTakAnkuryAdevaM pRthak pRthak // (vaM. se. pAM. ci.) triMzadinAni matimAna pnaM dIpanaM param / - kirAtatiktaM suradAru dArvI, ghRtatakrasamAyuktaM bhojanaM sampradApayet / / -- mustA guDUcI kaTukA paTolam / pIpala, pIpalAmUla, vanasUraNa, cItA, marica, durAlabhA parpaTakaM sanimba, kaTelI, lAla sAMThI kI jdd'| pratyeka 5-5 tolA kaTutrikaM vApi phalatrikazca // ina sabake kalkako hAthI aura bakarIke mUtrameM viDaMgasArazca samAMzakAni, miTTIke baratanameM mandAgni para pakAveM / jaba mUtra / sarvaiH samaM cUrNamathAtralauham / / jala jAya aura kevala cUrNa bAkI rahe to usameM trilavaNa (seMdhA, sauMcala aura sAMbhara) 5 tolA sarpimadhubhyAM guTikA vidhayA, milAkara 1 / -1 / tolA ke vaTaka banAve aura eka takrAnupAnaM bhiSA prayojyam // mAsa taka sevana kare to bavAsIra aura mandAgnikA nihanti pANDu zvayadhuM pramehaM nAza ho / vyavahArika mAtrAH-3 mAzA / isa para halImakaM hRdgrahaNIpradoSam / ghRta aura takrayukta AhAra pathya hai| zvAsaJca kAsazca saraktapitta[130] aSTAMgalavaNavaTikA mAsyathovAgrahamAmavAtam / .. (ca. saM. ciM. a. 25) vraNAnsakuSThAn kaphavidradhIMzca, sauvarcalamajAjI ca vRkSAm sAmlavetasam / zvitrANi kuSThaM satataprayogAt // svagelA maricArbhAzaM zarkarAbhAgayojitam // / cirAyatA, devadAra, dAru haldI, nAgaramothA, etallavaNamaSTAMgamagnisaMdIpanaM param / giloya, kuTakI, paTolapatra, dhamAsA, pittapApar3A, madAtyaye kaphanAye dadyAtsroto vizodhanam // nIma kI chAla, trikuTA. triphalA aura vAyaviDaMga saba sauMcala, jIrA, vRkSAmla (imalI), amlaveta, samAna bhAga, sabake barAbara loha bhasma / ina sabakA dAlacInI, ilAyacI aura marica, pratyeka AdhA mahIna cUrNa karake pI aura zahadameM milA kara bhAga, zakara (cInI) 1 bhAga / yaha aSTAMga lavaNa goliyAM banAve / inheM chAchake sAtha sevana karanese atyanta agni sandIpaka aura kapha pradhAna madAtyaya pANDu, zotha, prameha, halImaka, hRdroga, grahaNI, zvAsa, nAzaka tathA srota zodhaka hai| mAtrA-2 mAzA. khAMsI, raktapitta, arza. urugraha, AmavAta, vraNa, ____ina saba ko pAnI meM pIsakara goliyAM kuSTa, kapha vidradhI aura zveta kuSTakA nAza hotA banA lenI caahiye| hai| mAtrA-2 se 4 rnii| For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (42) www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkara atha akArAdi guggulu prakaraNam guggula vyAkhyA jina auSadhiyoM meM pradhAna upAdAna guggulu (gUgala) hotA hai unheM guggulu kahate haiM / aneka bAra guggula kA pAka kiyA jAtA hai aura aneka bAra davAiyoM meM milAkara ghI Adi ke sAtha kUTA jAtA hai, guggulu kA pAka bhI gur3a Adi ke samAna hI kiyA jAtA hai / parantu gur3a Adi kA pAka siddha hone para patalA rahatA hai aura guggulu ghana rahatA hai / yadi pAnI meM DAlane se nIce baiTha jAya aura idhara udhara phaila na jAye to pAka siddha samajhanA cAhiye | yadi pAka na karanA ho to davAiyoMkA cUrNa milAkara hAmina daste meM DAlakara khUba kUTanA cAhiye aura bIca bIca meM thor3A 2 ghI DAlate rahanA caahiye| jitanA hI adhika kUTA jAya utanA hI uttama hai / akArAdi guggulu prakaraNam [132] abhayAdi gugguluH (bhai. ra. pariziSTe abhayAmalakIdrAkSAH zatAhvAM brahmayaSTikAm / zArivAdvayamajiSThA nizAdArunizAvacAH || zithilaM vAsasA vaddhaM gugguluzcASTamuSTikam / sArddhadroNe jale paktvA pAde ziSTe'vatArayet // tatastaM guggulaM tasminkAthatoye punaH pacet / siddhapraye kSipetpAmulIMmadhukaM murAm // cAturjAtaM viDaGgaM ca devapuSpaM durAlabhAm / trivRtAM trAyamANAJca tryUSaNaM ca palonmitam // abhayAdirasau hanti gugguluH snAyusambhavAn / mAsti kAnapi rogAMzca madhunA saha sevitaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakI, AmalA, dAkha, soyA, bhAraGgI, do prakArakI zArivA, majITha, haldI, dAru haldI aura bacA, (5-5 tolA) saba ko samAna bhAga le a kUTA kara 24 sera pAnI meM caDhA kara isameM Adha sera gUgala poTalI meM DhIlA bAMdha kara DAlade aura pakAve jaba cauthAI pAnI zeSa rahe taba utA - / rale / phira isa gUgalako isa kvAthameM pakAve, pAka siddha hone para, sapheda mUsalI, mulaiThI, murAmAMsI, cAturjAta, bAyabiDaGga, lauMga, ghamAsA, nisota, trAyamANA, trikuTA, pratyeka kA 5-5 tole cUrNa milAve / yaha gUgala snAyu aura mastiSka sambandhI rogoMkA nAza karatA hai | anupAnaH - madhu [133] amRtAdi guggulaH (1) (bhai. ra. sthau.) amRtA truTi vellavatsa kaM, kaliGgapathyAmalakAni guggulam / kramavRddhamidaM madhuplutaM, piDikA sthaulya bhagandaraM jayet // giloya, choTI ilAyacI, vAyabiDaMga, kuDekI chAla, indrayava, hair3a, AmalA aura gUgala yathA krama 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 bhAga lekara gUgalameM samasta auSadhiyoMkA cUrNa milAkara surakSita rakkheM / ise madhu meM milAkara sevana karane se pir3ikA, sthaulya aura bhagandara roga kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra [134] amRtAdi guggulaH (bhai. ra. kuThe ) www.kobatirth.org akArAdi-guggula amRtAyAH palazataM dazamUlyAstathA zatam / pAThA mUrvA valA tiktA dArvI gandharvahastakAH / eSAM dazapalAnbhAgAn vibhItakyAzataM haret / dve zate ca harItakyA AmalakyAstathA zatam // jaladroNatraye paktvA aSTabhAgAvazeSitam / prasthaM guggulumAhRtya prakhArddha ca ghRtaM pacet / pAkasiddhau pradAtavyaM gurucyAH satvameva ca / paladvayaM tathA zuNThayAH pippalyAca pala dvayam // tato mAtrAM prayuJjIta jJAsvA doSa balA balam aSTAdazapu kuSTheSu vAtaratagadeSu ca // kAmalAmAmavAtaM ca agnimAndyaM bhagandaram / pInasaM ca pratizyAyaM plIhAnamudaraM tathA // etAn rogAn nihantyAzu mAskarastimiraM yathA / mUla, 0 // giloya 6 / sera, dazamUla 6 / sera, pAThA, mUrvA, kharaiTI, kuTakI, dAru haldI aura eraNDa pratyeka 50 tolA, baher3A 6 / sera, 12 // sera hair3a aura AmalA 6 / sera lekara sabako 96 sera jalameM pakAkara AThavAM bhAga zeSa rahane para utArakara chAna aura usameM gUgala 1 sera aura ghRta sera DAlakara puna: pakAve pAka siddha hone giloya kA sata, soMTha aura pIpala pratyeka 10-10 tolA milAve / ise mAtrAnusAra doSake valAvala ko dekhakara sevana karane se 18 prakArake kuSTa, vAtarakta, kAmalA, AmavAta, mandAgni, bhagandara, pInasa, pratizyAya, plIhA aura udara roga isa prakAra zIghra hI naSTa ho jAte haiM jisa prakAra sUryodaya se andhakAra | [135] amRtAdi guggulaH (3) (bhA. pra.vA. ra . ) para 2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (43) prasthamekaM guDUcyAca ardhaprasthaM ca gugguloH / | pratyekaM triphalAyAstu tatpramANaM vinirdizet // sarvamekatra saMku sAdhayedukhaNe'mbhasi / pAdazeSaM parisrAvya kaSAyaM grAhayedbhiSak // punaH pacetkaSAyantu yAvatsAndratvamAgatam / dantIvyoSaviDaGgAni guDUcI triphalA tvacaH // tatazcArddhapalaM cUrNa gRhIyAcca pRthak pRthak / kavitAyAzca sarvamekatra cUrNayet / tasminsusiddhaM vijJAya koSNe prakSipedbudhaH // tatazcAgnibalaM matvA khAdetkarSa pramANataH / vAtaraktaM tathA kuSThaM gudajAnyagni sAdanam // duSTaNaM pramehAMza AmavAtaM bhagandaram / nADyADhavataM zvayathuM sarvAnetAnvyapohati // giloya 1 sera, gUgala 0 // sera, hair3a, baher3A, AmalA, pratyeka AdhA sera lekara sabako kUTakara 32 sera pAnI meM pakAve, cauthA bhAga zeSa raha jAne para chAnale aura phira pakAve jaba taka ghanatA na AjAve aura phira dantI, trikuTA, bAyaviDaMga, giloya, triphalA, dAlacInI, pratyeka 2 // tolA, aura nisota 1 / tolA lekara sabakA cUrNa karake uparokta garama 2 pAka meM milAve | mAtrA :- 1 | tolA / guNa- vAtarakta, kor3ha, arza, mandAni, duSTa braNa, prameha, AmavAta, bhagandara, nADIvraNa, ADhyavAta sUjana AdikA nAza karatA hai / [136 ] amRtAdi guggulaH (4) (bhA. pra.vA. ra . ) triprasthamamRtAyAzca prasthamekantu gugguloH / pratyekaM triphalA prasthaM varSA sUprasthameva ca // sarvamekatra saMkaTa sAdhayeduvaNe'mbhasi / punaH pacetpAdazeSaM yAvatsAndratvamAgatam // For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (44) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - dantI citrakamUlAnAM kaNAvizvaphalatrikam / / [137] amRtAdi gugguluH (5) guDUcItvargaDaMgAnA~ pratyekArddha palaMmatam // __ (vR. yo. ta.) trivRtA karSamekantu sarvamekatra cUrNayet / guDUcItriphalAkvAthaigugguluH piNDito vrH| siddha uSNe kSipettatra amRtAguggulaM param // kroSTuzIpa nihantyucaiH sevito maasmaatrtH| ato yathAbalaM khAdedamlapittI vishesstH| | hRte rakte'nilaharo vidhiH kRtsnaH prazasyate / vAtaraktaM tathA kuSThaM gudanAnyagnisAdanam // ___uttama prakAra ke gUgala meM giloya aura niphale kA kAr3hA milAkara kUTe / ise eka mAsa duSTatraNaM pramehA~zca AmavAtaM bhagandaram // taka seghana karane se kroSThuzIrSa kA nAza hotA hai / nADathADhayavAta zvayadhuM hnyaatsrvaamyaaNstthaa| kroSTuzIrSa meM rakta nikAlane ke bAda vAyu nAzaka azvibhyAM nirmitazcAyamamRtAkhyohi gugguluH| upAya karanA caahiye| giloya 3 sera, gUgala 1 sera, hair3a, baher3A, [138] amRtAdivaTikA gugguluH (6) AmalA aura punarnavA hareka 1-1 sera, sabako (ra. ra. bra. ci.) kUTakara 32 sera pAnImeM pakAve / cauthA bhAga zeSa amRtApaTolamUlatriphalAtrikaTukrimighnAnAm / rahane para chAnakara phira pakAve, gAr3hA hone para dantI, samabhAgAnAM cUrNa sarvasamoguggulorbhAgaH // cItAmUla, soMTha, pIpala, triphalA, giloya, dAlacInI prati vAsaramekaikA guDiko khAdedakSaparimANAm aura bAyabiDaMga, pratyeka 2 // -2 // tolA, nisota jetuMbaNavAtAsRggulmodarazvayadhupANDurogAn / 11 tolA sabakA cUrNa karake milAve / yaha bhI naM0 giloya, paTola kI jar3a, triphalA, trikuTA 135 ke samAna hI guNakArI hai parantu amla- aura bAyabiDaMga, saba samAna bhAga, gUgala sabake pittameM vizeSa guNakArI hai / isa gUgalakI yojanA barAbara / yaha gUgala braNa, vAtarakta, gulma, zotha bhazvinIkumAroMne kI thii| aura pAMDu kA nAza karatA hai / maatraa-1| tolA. athAkArAyavaleha prakaraNam avaleha vyAkhyA madhu, guDa, svarasa Adi drava padArthoM meM auSadhiyoM kA cUrNa milAkara athavA kvAtha Adi ko punaH pakAkara jo caTanI taiyAra kI jAtI hai use avaleha athavA leha kahate haiN| yadi auSadhiyoM kA parimANa na likhA ho to avaleha pAkake liye sitA caturguNAkAryAcUrNAcca dviguNogur3aH / dravaM caturguNaM dadyAditi sarvatra nizcayaH / / For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. akArAdi-avaleha .. (45) auSadhiyoM ke cUrNa se mizrI 4 gunI, guDa 2 gunA aura kvAthAdi drava padArtha 4 gune lene caahiye| prathama dhI, tela Adi snehoM ko kar3hAI meM car3hAkara garma karanA cAhiye aura yadi Amale kA kalka, peThA Adi sneha meM bhUnane yogya padArtha hoM to unheM bhI isI samaya bhUna lenA cAhiye, phira jaba kalkAdi bhuna jAeM to unameM kvAthAdi drava padArtha aura cInI gur3a Adi milA kara. pakAnA caahiye| jaba cAzanI taiyAra ho jAya aura usameM tAra chUTane lage to prakSepa dravyoMkA cUrNa milAkara kauMce Adi se khUba ghoTanA cAhiye aura nIce utArakara ThaNDA hone para zahada milAkara miTTI yA / ra, cInI Adi ke cikane pAtrameM bharakara rakha denA caahiye| pAka pAka bhI avaleha ke samAna hI banAyA jAtA hai parantu itanA bheda hai ki avaleha me isakI cAzanI kaThina hotI hai aura taiyAra hone para yaha jama jAtA hai parantu avaleha narama rahatA hai| . akArAyavaleha prakaraNam . gajapIpala, kharaiTI aura pokharamUla pratyeka 10 -10 [139] agastyaharItakI (bU. ni. ra. kSaya.) tole / hair3a aura indrajauM ko poTalI meM bAMdhe aura harItakIzataM bhadrayavAnAmADhakaM tthaa| bAkI dravyoM ko milAkara ardhakuTA karake 20 sera palAni dazamalasya viMzatizca niyojayeta // pAnI meM pakAye tathA isameM poTalI rakhade / jaba hair3a citrakaH pippalImUlamapAmArgaH zaThI tthaa|| aura indrajauM usIja (ubala) jAyeM tathA kvAtha taiyAra kapikacchaH zApappI bhArgI ca gjpipplii|| ho jAya to utAra leM / isa kvAtha ko chAna kara balA puSkaramUlaM ca pRthak dvipalamAtrayA / isameM usIjI hui haiDoM ko milAve, tathA 40-40 pacetpazcADhake nIre yavaiHsvinaiH zRtam nayet // tole ghRta aura tela tathA 6 / sera guDa milAkara saccAbhayAzataM dadyAta kAthe tsminvickssnnH| pakAve / avaleha siddha hone para tathA ThaMDA hone sarpistailASTapalakaM kSipedguDatulA tathA para madhu aura pippalI-cUrNa pratyeka 20-20 paktvAlehatyamAnIya siddhe zIte pRthak pRthak / tole milAve / isameM se pratidina 2 haiDa khAve kSaudraM ca pippalIcUrNa dadyAtkuDavamAtrayA // aura leha cATe to kSaya, khAMsI, jvara, zvAsa, harItakIdvayaM khAdettena lehena nitvshH| hikkA, arza, aruci, pInasa, grahaNiroga aura balIkSayaM kAsaM jvaraM shvaashikaaruicipiinsaan|| palita kA nAza hotA hai / yaha avaleha rasAyana grahaNI nAzayedeSa balIpalitanAzanaH / | hai tathA yala aura varNa kA dene vAlA hai / isa balavarNakaraH puMsAmavaleho rsaaynH| avaleha kA aviSkAra agasta munine kiyA hai| vihIto'gastyamuninA sarvarogapraNAzanaH // / [140] aparAjitolehaH hair3a 100 naga, zreSTha idrajauM 4 sera, daza- (baM. se. pra. ci.) mUla 1 / sera, citraka, pIpalAmUla, ciraciTA, palArddhamaruNAyAstu dvipale kuttjtvcH| karpUrakacarI, kauMca ke bIja, zaMkhapuSpI, bhAraMgI, / kezarAjasya mUlAni karva tatsarvamekataH / / For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara saGkaTaya salilaprasthe pakvA pAdasthite rse|| hair3a, pIpala, dAkha, mizrI aura dhamAsA / datvA sitA saptapalaM chAgaMkSIraM catuSpalam // inheM madhu ke sAtha leha banAkara cATane se kaNTha zoSyaM pakkarasaM bhUyaH paceddavIM palepanam / aura hRdaya kI dAha, mUrchA, kapha aura amlapittakA vizvAtiviSayozcUrNa mustasyendravayasya ca // | nAza hotA hai / pratyekamakSamAtrantu kSiptvA paktvA ca bhakSayet / [143] abhayAmalakI rasAyanam zuddhaM tadanubhujIta kAjikAmbu prasAdhitam / / (brAhma rasAyanam ), (ca. saM. ci. a. 1) mASagokSurasiddhaM vA chAgakSIraM pivennrH| paJcAnAM paJcamalAnAM bhAgAndazapalonmi tAna grahaNyatisAraharo leho 'yamaparAjitaH // harItakIsahasraJca triguNAmalakaM navam / / ___ atIsa 2 // tolA, kur3ekI chAla 10 tolA, vidAriMgandhA bRhatIM pRznipaNI nidigdhikAm / aura kAle bhAMgare kI jar3a 11 tolA / saba ko vidyAdvidArigandhAcaM zvadaMSTrApaJcamaM gaNam // kUTakara 1 sera pAnI meM pakAve jaba cauthA bhAga | bilvAgnimanthazyonAkaM kAzmaryamatha pATalam / raha jAye to chAna le / phira isameM 35 tolA | punarnavA zUrpapaNyau~ balAmeraNDameva ca // khAMDa, 20 tolA bakarI kA dUdha milAkara punaH | jIvakarSabhako medAM jIvantI sazatAvarIm / pakAve aura soMTha, atIsa, nAgaramothA, indrayava zarekSudarbhakAsAnAM zAlInAM mUlameva ca // inameM se pratyeka kA cUrNa 11-1 / tolA milAkara ityeSAM paJcamUlAnAM pazcAnAmupakalpayet / surakSita rakkheM / bhAgAnyathoktAMstatsarva sAdhyaM dshgunne'mbhsi| ise khAkara Upara se kAMjI se taiyyAra kiyA dazabhAgAvazeSantu pUtaM tatgrAhayedrasam / huA AhAra yA ur3ada aura gokharU se siddha kiyA | harItakIzca tAH sarvAH sarvANyAmalakAni ca // huA bakarIkA dUdha pIne se grahaNI aura atisAra tAni sarvANyanasthIni phalAnyApothya kuurcnaiH| kA nAza hotA hai| [141] aparAjitolehaH (yo. ra. kAsa.) vinIya tasminnihe cUrNAnImAni dApayet // maNDUkaparSyAH pippalyA zaMkhapuSpyAH plavasya ca zaTI shRnggiiknnaabhaargiiguddvaaridyaaskaiH| satailairvAtakAsano lehoympraajitH|| mustAnAM saviDaGgAnAM candanA guruNostathA / / ___ kapUra kacarI, kAkar3A sIMgI, pIpala, bhAraMgI, madhukasya haridrAyA bacAyAH kanakasya ca // gur3a, nAgaramothA aura dhamAsA saba samAna bhAga bhAgA~zcatuSpalAn kRtvA sUkSmailAyAratvacastathA // lekara cUrNa banAveM aura usameM tilakA tela sitopalAsahasrantu cUrNitaM tulayAdhikam / milAkara cATane yogya karaleM yaha avaleha vAtaja tailasya dvathADhakaM tatra dadyAt trINi ca srpissH|| kAsako naSTa karatA haiN| sAdhyamaudumbare pAtraM tatsarva mRdunAminA / [142] abhayAdi lehaH (yo. ra. a. pi.) | jJAtvA lehamadagdhaM ca zItaM kSaudreNa saMsRjet / abhayA pippalI drAkSA sitA dhanvayavAsakam / kSaudrapramANaM snehAddhaM tatsarva ghRtabhAjane / madhunA kaNThahRddAhamuzleiSmAmlapittanut // tiSThet sammUcchitaM tasya mAtrA kAle bhayojayet For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi - abaha / yA noparundhyAdAhAramevaM mAtrA jarAM prati / SaSTikaH payasA cAtra jIrNe bhojanAmiSyate // vaikhAnasA vAlakhilyAstathA cAnye tapodhanAH rasAyanamidaM prAzya babhUvuramitAyuSaH || muktvA jIrNa vapuzcAgryamavApustaruNaM vayaH / vItatandrAkkamazvAsAnirAtaGkAH samAhitAH // meghAsmRtibalopetAzvirarAtraM tapodhanAH / brAhma tapo brahmacaryaM ceruzvAtyantaniSThayA // rasAyanamidaM brAhmathamAyuSkAmaH prayojayet / dIrghamAyurvazvAgrayaM kAmAMzceSTAn samaznute // hair3a 1000 naga, navIna Amale 3000 naga, 1 zAlaparNI, 2 choTI kaTelI, 3 prazniparNI, 4 baDI kaTelI, 5 gokharU, (1 laghu paMcamUla), 1 bela kI chAla, 2 araNI, 3 sonA pAThA, 4 khambhArI, 5 pADhala (2 bRhad paMcamUla, .1 punarnavA, 2 mudgaparNI, 3 mASaparNI, 4 balA, 5 eraNDamUla (3 punarnavAdi paMcamUla), 1 jIvaka, 2 RSabhaka, 3 medA, 4 jIvantI, 5 zatAvara(4 jIvanIya paMcamUla) 1 zara, 2 Ikha, 3 kAsa, 4 darbha, 5 zAlImUla (5 tRNapaMcamUla), ina pAMca prakAra ke paMcamUloM kI pratyeka auSadhi 50-50 tolA lekara saba ko dasa gune pAnI meM pakAve jaba dazavAM bhAga bAkI rahe to utAra kara chAna le aura hair3a tathA AmaloM kI guThalI dUra kara ke unheM kUTakara usa rasameM milA de aura sAtha hI nIce likhI davAiyoM kA cUrNa bhI milAve:- maNDUkaparNI (brAhmI), pippalI, zaMkhapuSpI, kevaTI mothA, nAgaramothA, bAyabiDaMga, candana, agara, mulaiThI, haldI, baca, nAgakesara, choTI ilAyacI aura dAracInI pratyeka kA cUrNa 20 - 20 tolA, mizrI 68|| sera, tela 8 sera, ghI 12 sera / saba ko milAkara tAMbe se kar3hAva meM mandAgni | (47) para pakAve jaba pAka siddha ho jAye ( kharapAka na hone pAve) to ThaMDA karake usameM 10 sera zahada milAkara ghI ke cikane baratana meM bhara kara rakhade / ise ucita kAla meM ucita mAtrAnusAra sevana kare aura pacane para sAThI ke cAvala aura dUdha khAve / isake sevana se vaikhAnasa aura bAlakhilyAdi RSigaNoM ne amita Ayu aura taruNAvasthA ko prApta kiyA thA tathA tandrA aura kamarahita, nirbhaya, medhA aura smRtimAn evaM balavAn hokara bahuta samaya taka tapa karate rahe the| isa brahma rasAyana ke sevana se dIrghAyu prApta hotI hai / [144] amRtaprAzyAvalehaH ( vR. ni. ra. kSaya) kSIra dhAtrI vidArIkSukSIrINAM ca tathA rse| pacetsame ghRtaM prasthaM madhuraiH karSasammitaiH // drAkSAdvicandanozIrazarkarotpalapadmakaiH / madhUkakusumAnantAkAzmarItRNasaMjJakaiH // prasthArddha madhunaH zIte zarkarAyAstulAM tathA / palArddhakAMzca saJcUrNya tvagelApatra kezarAn / vinIya tasya saMlihyAnmAtrAM nityaM suyntritH| amRtaprAzyamityetannirmitaM tripurAriNA || kSIramAMsAsino hanti raktapittakSatakSayAn / tRSNArucizvAsakAsa chardihikApramardanam // mUtrakRcchrajvaranaM ca balyaM strIrativarddhanam // I dUdha, Amale kA rasa, bidArIkanda kA rasa, ganne kA rasa, paMca kSIrI vRkSoM kA rasa yA kAtha aura dhI / pratyeka 1-1 sera milAkara pakAve phira isameM madhurAdi gaNa, dAkha, donoM candana, khasa, cInI, nIlophara, kamala, mahuveke phUla, anaMta mUla, khambhArI, paMcatRNakA kalka 1 - 1| tolA DAla kara avaleha banAve, zItala hone para 1 sera madhu, 6 | sera cInI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (48 bhArata-maiSajya ratnAkara aura dAlacInI, ilAyacI, tejapAta aura nAgakezara, dantAzca zIrNAH punarudbhavanti, 2 // -2 // tolA DAla kara bhale prakAra milaave| kezAzca zuklA punareva divyaa| isake yathocita bhavana se raktapitta, kSata, kSaya, nIlAJjanAlipratibhA bhavanti, . tRSNA, aruci, zrAma, khAMsI, vamana, hicakI, mUtra | tvacA vivarNAH punareya divyAH // kRSTa tathA jvara kA nAza hotA aura bala tathA vizIrNa karNAGgali nAsiko'pikAmazakti bar3hatI hai| kumyadito bhinnapalo'pi kusstthii| [145] amRtabhallAtakyavalehaH so'pikramAdaGkuritAgrazAkha(vR. ni. ra., bhai. ra. kuSTA.) __ staruyathA bhAti nabho'mbusiktaH / / uSTrAn mayUrAjayati svareNabhallAtakAnAM pavanoddhRtAnAM, balena nAgasturago javena / vRntacyutAnAM ca yadADhakaM syAt / rasAyanasyAsya naraH prasAdAd tacceSTakAcUrNakaNairvighRSya, bRhaspaterapyadhiko hi buddhthaa| prakSAlayitvA visRjetpravAte // pranthAn vizAlAn punarukidoSAn zuSkaM punastadvidalI kRtaJca, gRhNAti zIghraM na ca nazyate tu| tataH pacedapmu caturguNAsu / kurvanimaMkalpamanalpabuddhitatpAdazeSa paripUtazItaM, jIvennaro varSazatAni paJca / kSIreNa tulyena punaH pacettu // rAjAhyayaM sarva rasAyanAnAM tatpAdazeSaM punareva zItaM, cakAra yogaM bhagavAnagastyaH // ghRtena tulyena punaH pacettu / ___pavanase TUTe huve aura DaMThaloM se pRthaka huve tadardhayA zarkarayA vimizraM, bhilAve 4 sera lekara IMTa ke cUrNa ke kaNoM meM masala tataH khajenonmathitaM vidhaay|| kara pAnI se dhokara vAyu meM phailAde sUkhane para bIcase tatsapta rAtrAdupajAtavIrya, 1.-1 ke dodo dala karake caugane pAnI meM pakAve / sudhArasAdapyadhikatvameti / cauthAI bhAga rahane para chAnakara ThaMDA karake barAbara prAtarvizuddhaH kRtadeva kAryo, ! dUdha DAlakara phira pakAve, cauthA bhAga rahane para mAtrAJca khAdeta svazarIrayogyAma // TaNDA karake samAna bhAga dhRta DAlakara ghRtAvazeSa na cAnnapAge parihAryamasti, ekAve, pazcAt dhIse AdhI khAMDa milAkara kauMcese na cAtape cAdhvani maithune ca / manthana kare aura sAtadina taka rakkhA rahane de, yatheSTaceSTo vihitopayogAd, sAta dina pazcAt vaha pUrNa vIryayukta aura amRta ke bhavennaraH kaanycnraashigaurH|| rasase adhika guNa vAlA ho jAtA hai phira prAtaHkAla ananyamedhA narasiMhatejo, zuddha hokara devArcana karake yathocita yathAbala hRssttendriyo'vyaahtbuddhistvH| mAtrAnusAra khAve / isako sevana karate hue anna For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-avaleha (49) pAna, tApa tathA maithuna Adi kA tyAga nahIM karanA dhAtrI rAtrizca maMjiSTA marica nAgaraM kaNA / pdd'taa| isake sevana se bala, puSTi, kAnti, medhA, yavAnI saindhavaM mustaM vagelA nAgakezaram / / buddhi Adi bar3hatI haiM, gire huve dAMta nikala Ate papeTaH bAlamuzIraM candana tthaa| haiM, sapheda bAla kAle ho jAte haiM, tvacA kA gokSurasya ca kacUro raktacandanama / / vivarNatva dUra hokara raMga sundara ho jAtA hai / jisa pRthakpalArddhamAnAnAmepAM cUrNamidaM kSipet / kor3hI ke kAna, uMgalI aura nAka Adi gala gaye samyak sammizya tadrakSed bhAjane mRnmaye nave / / hoM aura kIDe paDa gaye hoM mAMsa bhI gala gayA ho ! prabhAte bhakSite jIrNo'mRtamallAtakAbhidham / isase, jisa prakAra varSA jalasiJcita vRkSa punaH avalehaM samaznIyAt palamA jalenahi // aGkurita ho jAtA hai vaise hI isako bhI dhIre 2 prakRtyA dehino yasya sahate'ruSkaro na cet / . ArAma ho jAtA hai| isakA sevana karane vAlA so'ruSkarasya saMsarga sadA durAtparityajet // svara meM UMTa aura moroM ko, bala meM hAthI bhallAtakAvaleho'yaM vAtaraktAnta knmtH|| aura gati me ghor3oM ko jItane vAlA ho jAtA cAtaraktasamudbhUtAna vikArAnAnu nAzayet / / hai / isa rasAyana ke sevana se vRhaspati ke samAna ! kuSThAni sakalAnyeva durnAmAni haredayam / buddhi vAlA ho jAtA hai, vizAla graMtho ko tathA visarpa maNDalaM kaNDaM zamayedeSa sevitaH // punarUkti doSoM ko zItra hI grahaNa kara letA hai vikArAnvAtikAnsastithA rudhirasambhavAn / aura yaha zakti phira naSTa nahI hotI, jo buddhimAna haratyeva prayogo'yaM yatnataH sevitaH sadA // isa kA kalpa karatA hai vaha 105 varSa taka jItA vyAyAmamAtapaM vahnimamlaM mAMsaM dadhi striyam / hai / yaha yoga bhagavAna agastajIne saba rasAyano tailAbhyaGgaM tathA dhyAnaM narI bhallAtake tyajet // kA rAjA batAyA hai| pAnImeM DUba jAya aise bhilAve hitakara hote [146] amRtabhallAtakyAvalehaH haiM / aise milAve 2 sera lekara 1-1 ke do do (vR. ni. ra. vA. ra.) dala karake 32 sera pAnImeM caDhAve aura usameM nimaJjanti jale yAstu bhallAttakyazca tA hitAH kA 2 sera giloya DAlakara pakAve / tAca savA vidhAtavyAH sAchanamukhamudrikA // caturthAza rahane para utAre aura chAna kara gAr3hA tAsAM prasthadvayaM chitvA dvijaladroNe parikSipet / karake usameM soMTha, giloya, haiDa, bAvacI, pavAMDa, prasthadvayaM guDUcyAzca kSuNNaM tatrAmbhasi kSipet // nIma caturthAzAvazeSantu kaSAyamavatArayet / soMTha, pIpala, ajavAyana, saMdhAnamaka. nAgaravastrapUte kaSAye ca vakSyamANAni nikSipet // mothA, dAlacInI, ilAyacI. nAgakezara, pittasarvANyekatra bhANDe tu pacenmRdvagninA shnaiH| pApaDA, tejapAta, sugandhavAlA, sa. candana, sarvadravye ghanIbhUte pAvakAdavatArayet // | gokharU, kacUra aura lAla candana, pratyeka kA tatrakSepyANi cUrNAni brUmo vishvaa'mRtaa| 2 // 2 // tole kA cUrNa DAla kara khUba milAve bAkucI carkamardazca picurmado harItakI // phira miTTI ke nathe baratana meM ravakhe / mAtrA.5 tolA For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (50) bhArata-bhaiSajya ratnAkara prAtaHkAla khaave| anupAna-pAnI / jinhe prakRti se tatsaptarAbAdatijAtavIrya hI bhilAvA anukUla na AtA ho unhe bhilAvekA sudhArasApyadhikaM vadanti // saMsarga dUra se hI chor3a denA cAhie / guNa-vAta | prAtaH prabuddhaH kRtadevakAryoM rakta aura tajanya anya vikAra, saba prakArake kuSTa, / mAtrAM bhajetsAtmyazarIrayogyAm // bavAsIra, visarpa, khujalI, maNDala tathA vAyu | na cAnupAne parihAryamasti aura rakta ke saba vikAroMko nAza karatA hai| nacAtape nAdhvani maithune ca / vyavahArika mAtrAH-1 tolA / bhilAvA sevana yatheSTaceSTo vicaretprayogAkarane ke dinoM meM vyAyAma, dhUpa, agni khaTAI, naro bhavetkAJcanarAzigauraH // mAMsa, dahI, strIprasaMga, tela mardana aura dhyAna ina anena medhAnarasiMhavIryo vastuoM se parahez2a karanA caahiye| dRDhendriyo vyAdhigataH subuddhiH| [147] amRtabhallAtakaH (yo. ra. vA. ra.) dantA vizIrNAH punareva divyAH mallAtakAnAM pavanoddhRtAnAM kezAzva zubhrAH punareva kRSNAH // tarucyutAnAM ca yadADhakaM syAt / nIlAJjanAli pratimA bhavanti ghRSTveSTikAcUrNakaNaijalaizca tvaco vizIrNAH punareva bhvyaaH| prakSAlya saMzodhya ca mArutena // vizIrNakarNAGgulinAsiko'pi zuSkANi tAni dvidalI kRtAni kRmyadito bhinnagalo'pi kuSThI // vipAcayedapsu cturgunnaasu| zuSkaH punaHsyAdtamUlazAkhatatpAdazeSaM punareva zItaM staruyathA bhAti navAmbusiktaH / kSIreNa tulyena vipAcayettat / / bRhaspaterapyadhiko hi buddhayA tadardhayA zarkarAyA vimithya __granthaM vizAlaM ca navaM karoti // pazcAtkhajenonmathanaM vidhAya / gRhNAti sadyo na ca vismRti ca satryUSaNaM traiphalacandramAMsI karoti kalpAyuranalpavIryam / tricca vAMzI khadirAmRtaM ca // kurvabhima kalpamanalpabuddhisacandanAkallakaNAkavAvaM jIvenaro varSazataM sukhI syAt // sadevapuSpaM musliidvysh| pavana se gire huve aura DaMThala se pRthaka huve kaholamocAlayadIpyayugma bhilAve 4 sera lekara ITa ke cUrNa ke kaNo meM nataM samAtaGgakaNA vidaarii|| masala kara jala se dhokara vAyu meM sukhAve, sUkhane jAtephalaM mustaka jAtipatrI para unake do do dala karake cAra gune pAnI meM kuberajIrAguru sAdhizoSam / | pakAve phira caturthAza rahane para ThaMDA karake samAna medAdvayaM lohaM rasendravaGga bhAga dUdha DAlakara tathA caturthIza ghRta milAkara manaM tathA kuGkumakaM ca karSam // 'ghRtAvazeSa pakAve phira usase AdhI cInI DAla kara For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-avaleha (51) - ghI meM AloDana kare phira usameM trikuTA, triphalA, / SaDUSaNa, pAMcoM namaka, hIMga, yavakSAra, suhAgA, jIrA, kapUra, jaTAmAMsI, nisota,baMsalocama, khairasAra, zuddha | ajamoda pratyeka 1-1 bhAga, nisota sabakA aadhaa| viSa(vatsanAbha), candana, akarakarA, pIpala, kabAba | inakA mahIna cUrNa karake kapaDe meM chAnakara cUkeke cInI, lauMga, donoM prakAra kI mUsalI, kaMkola, | rasameM ghoTakara una hair3oM ke bIcameM bIjoMke sthAnameM mocarasa, sapheda jIrA, kAlA jIrA, tagara, gaja | bharakara Dorese bAMdhakara sukhA deve / isameM se prati pIpala, vidArI kanda, jAyaphala, nAgaramothA, jAvitrI, | dina 1 hair3a khAnese mandAgni, udaravikAra, zUla, karaMjabIja, jIrA, agara,samaMdarazoSa, medA, mahA medA, grahaNI, masse, aphArA aura AmabAtakA nAza lohabhasma, rasasiMdUra, baMgabhasma, abhrakabhasma aura | hotA hai / kesara pratyeka 11-1 / tolA lekara pahile cUrNa banAve / [149] amRtAkhyA harItakI phira ghRtameM DAla kara bhalI prakAra milAkara sAtadina (ra. rA. su. pAM. ci.) taka rakkhA rahane de isa prakAra jAtavIrya hone para | zatAvarI bhRGgarAjapunarnavakuraNTakaH / yaha amRtasamAna guNadAyI ho jAtA hai| mAtrA | pratisaptapalaM dravyaM jale kvAthyaM cturgnne|| guNapathyAdi naM. 146 ke anusAra / pAdazeSaM kaSAyaM taM vastrapUtaM samAharet / [148] amRtaharItakI harItakIphalaM tasmin SaSTayAdhikazatatrayam / / __(yo. ra. a. ci.) pAcayecchoSayetpazcAviMzadugdhapalaiH payet / take samutsvedha zivA zatAni, bhitvA nivArayeddaNDaM tadgarbhe ca kSipedidam / / tadvIjamuddhRtya ca kauzalena / SaTpalau rasagandhau dvau supAtre ca kSaNaM pacet / SaDaSaNaM paJcapaTUni hiGgu, uttArya cAlayettAvadyAvatkaThinatAM prajet // kSArAvajAjIrAjamodakazca // cUrNayitvAmRtAsatvapalAn sapta vimizrayet / paDUSaNAdekhidaI bhAgaM, madhunA vaTikAH kAryAH SaSThayadhikazatatrayam / / gaNe pradeyaM paTagAlitasya / ekaikAM yamayAgarbhe kRtvAsUtreNa veSThayet / vibhAvya cukreNa rajAMsyamISAM, madhu bhANDe kSipetpazcAdekaikaM bhakSayedinam // kSipecchivAvInanivAsagarbha / / zuSkapANDaharA samyagamRtAkhyA harItakI / sammudraya dharmeSu vizoSya tAsAM, ___ zatAvara, bhAMgarA, punarnavA, kuraMTaka, pratyeka harItakImanyatamA niSevet / 35 tolA, cAragune jalameM pakAkara cauthA bhAga ajIrNamandAnalajATharAmayAn , rahanepara kapar3e chAna le / phira usameM 360 haiDa samUlazUlagrahaNIgudAkurAn / / DAlakara pakAve aura sukhAkara phira unheM 150 tolA vibandhamAnAharujo jayatyasau, dUdhameM pakAve / phira unakI guTalI nikAlakara unake tathAmavAtAmamRtAharItakI // bhItara nIce likhI goliyAM bhare-zuddha pArA 30 tolA, 10. haiDoM ko takrameM pakAkara mulAyama hone zuddha gandhaka 30 tolA (kajjalI karake) kisI svaccha para unakI guThalI kuzalatApUrvaka nikAla DAle phira ' pAtrameM thor3I dera taka pakAve phira utArakara usa samaya For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (52) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara taka calAtA rahe jaba taka ki kaThina na ho jAya | ajamoda (ajavAyana), lohabhasma, abhrakabhasma, kaThina honepara cUrga karake isameM 35 tolA giloyakA kAkaDAsAMgI, kAyaphala, nAgaramothA, ilAyacI, sata milAkara madhumizritakara 360 goliyAM banAve / | jAyaphala, jaTAmAMsI, tamAlapatra, tAlIsa patra, inameM se pratyeka hair3ameM 1-1 gAlI bharakara usa para | nAgakezara, ajavAyana, kacUra, mulheTI, lauMga aura horA lapeTa de / ina hair3oMko zahadameM DAlade aura | lAla candana / saba samAna bhAga, soMThakA cUrNa isameM se pratidina 1-1 sevana kare to zuSka pANDu | sabake barAbara, mizrI sabase do gunI, gAyakA dRdha rogakA nAza hogaa| 4 gunA milAkara vidhivata pAka banAve / mAtrA-1 [150] amRtAdhavalehikA / tolA, pAnI yA dUdhake sAtha / guNa-amlapitta, - (yA. ra. vA. ra.) aruci, zUla, hRdroga, vamana,kaNThadAha, hRdayakI jalana, amRtAkaTukAzuNThI yaSTIkalkaM samAkSikam / / | zira zUla, mandAgni, hRdaya, pArzva, kokha, bastikA gomatrapItaM jayati sakapha vAtazoNitam // zUla aura gudAkI pIDAkA nAza karatA hai tathA giloya, kuTakI, soMTha aura mulheThIkA kalka | bala aura puSTi detA hai vizeSakara amlapitta, zahada meM milAkara cATe aura Uparase gomUtra pIve to mUtrakRccha, jvara aura bhrama kA vaise hI nAza karatA kaphapradhAna vAtaraktakA nAza hotA hai| hai jaisA sUrya andhakAra kaa| [151] amlapittaharapAkaH [152] azvagandhApAkaH (1) ___ (yo. ra., vR. ni. ra.) trikaTutriphalAbhRGgajIrakadvayadhAnyakam / kuSThAjamodalohAbhaM zRGgIkaTphalamustakam // palAnyaSTAvazvagandhAM vipAcya elA jAtIphalaM mAMsI patraM tAlIzakezare / ___ dugdhe SaTzerake mndvhau| gandhapatrAzaTI yaSTI lavaGgaM raktacandanam // dAlepo yAvadAste supakka etAni samabhAgAni zuNTIcUrNa tu tatsamam / / cAturjAtaM kSipya karpapramANam // sitA dviguNitA tatra gavyakSIraM caturguNam / / jAtIjAtaM kezaraM vaMzasatvaMnolapramANaM dAtavyaM kSIreNApi jalena vaa| ____mocaM mAMsI candanaM kRSNasAram / amlapittaM nihantyetadarocakanidanam / / patrIkRSNApippalImUladevazUlahRdrogavamanaM kaMThadAhaM niycchti| ___ puSpaM kakolAlikA kSoTasAram / / hahAhaM ca ziraH zUlaM mandAgniM ca vinAzayet / / bhallIbIjaM zRGgaTaM gokSurAkhyaMzulaM hatpArzvakukSisthaM pastizUlaM guderujam / sindUrAnaM nAgavaGgaM ca loham / balapuSTikaraM caiva vazIkaraNamuttamam // karSAddhi sarvacUrNa prakalpya. vizeSAdamlapittaM ca mUtrakRcchaM jvaraM bhramam / saMzopyAtho zarkarApakkapAke // nihanti nAtra sandeho bhAskarastimiraM yathA / pakvA zItaM phArayedazvagandhA trikuTA, triphalA, donoM jIre, dhaniyAM, kUTa, pAko'yaM vai hanti mehAnazeSAn / For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-pAka (53) - jvaraM jINe zoSagulmAnvikArAn- pUrva kvathita dugdhena kSiptvA cUrNa pavedbhiSak / paicAnvAtAJchukravRddhiM karoti // dArvIpralepasaMjAte cAturjAtaM vimuzcayet // puSTiM dadyAdagnisaMdIpano'yaM yajAtaM taNDulAkAraM tAvanniSpannamAcaret / kAnti kuryAtsaumanasyaM narANAm // payomuktaM ghRtaM dRSTvA tAvaduttArayettataH // Adha sera asagandhako 6 sera dUdhameM usa vakta | granthikaM jIrakaM chinnA lavaMga tagarantathA / taka manda agnipara pakAve jabataka ki karachIko na jAtIphalamuzIrazca vAlukaM malayodbhavam // lagane lage, phira cAturjIta 1 / tolA, jAyaphala, zrIphalAmbhoruhaM dhAnyaM dhAtakI vaMzalocanam / kesara, vaMsalocana, mocarasa, jaTAmAMsI, candana, | dhAtrI khadirasArazca ghanasAraM tathaiva ca // khairasAra, jAvitrI, pIpala, pIpalAmUla, lauMga, kaMkola, punarnavAjagandhA ca hutAzana zatAvarI / pADhala, akharoTakI girI, bhilAvA, siMghADA, gokharU, mAtrA gadyANakAMcaiva dravyANAmekaviMzatiH / rasasindUra, abhrakabhasma, nAgabhasma, baGgabhasma, sUkSmaM cUrNakRtaM caiva yogeyasmin vinardizet / aura loha bhasma pratyeka kA cUrNa 7 / -7 / / mAsA pazcAtsuzItalaM kRtvAsnigdhamANDenidhApayet // milAkara sabako khAMDakI cAsanImeM DAlakara yathA- | palArddhamapi bhujita yadRcchAhArabhojanaH / vidhi pAka banAve / pakane para ise ThaMDAkara rakhe / kAsaM zvAsa tathA hanyAdajIrNa vAtazoNitam // yaha azvagaMdha pAka saba prakArake prameha, jIrNa vvara, | plIhAnaM madazca medazca AmavAtaM ca dujeyam / zoSa, gulma aura vAyupittake rogoMkA nAza karatA hai zopha zUlazca vAtArzaH pANDurogaM ca kaamlaaH|| tathA isake sevanase zukravRddhi, kAntivRddhi, puSTi, grahaNIM gulmarogazca anyaM vAtakaphodbhavam / aura agni saMdIpta hotI hai| vikAro vilayaM yAti yathA sUryodaye tamaH // [153] azvagandhapAkaH (2) (yo. ci.) ekamAsaprayogeNa vRddhaH saMjAyate yuvA / pUrva kRtvA'zvagandhAyAzcUrNa daza palAni ca / mandAgnInAM hitaM balyaM bAlAnAzcAGgavarddhanam // tadaddha nAgaraM cUNe tasyAoM pippalI zubhA // strINAzca kurute puSTiM prasavestanya varddhanam / maricAnAM palaM caikaM sUkSmaM cUrNantu kArayet / yAvatstanyaM bhavestokaM tAvadugdhayutaM pibet // tvagelApatrapuSpANi caikaikantu palaM palam / / kSINAnAJcAlpa vIryANAM hitaM kAmAgnidIpanam / tulAI mahiSIdugdhaM tasyAsya ca mAkSikam / mAkSikAI dhRtaM gavyaM khaNDAdazapalAni ca // sarvavyAdhiharaM zreSThaM yoga sarvottamaM viduH|| payaH khaNDAjya mAkSikaM catvAryekA kArayet / ____ asagandhakA cUrNa 50 tolA, soMThakA cUrNa kaTAhemRnmaye kSiptvA pAcayenmRduvahninA // 25 tolA, pIpalakA cUrNa 12 // tolA tathA kAlI | mirca cUrNa 5 tolA, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta kuzAnujvAlayetAvadyAvadutkalitaM bhavet / / azvagandhAdikaM cUrNa kiJcita dagdhena pAcayeta // aura lauMga, pratyeka 5-5 tolA le| phira 6 / sera bhaisakA dUdha auTAkara usameM 3 sera 10 tolA 1 cAturjAta-dAlacInI, tejapAta, nAgakezara, ilaayyii| zahada aura 1 sera 45 tolA ghI, 50 tolA khAMDa For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (54) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - lekara ina cAroM ko ekatra milAkara miTTIke baratana vicUrNya lehayed yuktyA kSaudreNA rasena vA // meM mandAgni para pakAve / jaba ubAla A jAya to | aSTAMgAkhyamidaM hanti sannipAtaM sudurjayam / azvagandhA Adi ke uparokta samasta cUrNa ko thoDe | pramehaM zvAsaM kAsazca tandrAhikkAgalagrahAn / / dUdhake sAtha pakAkara isameM DAlade aura phira mandA- urddhagazleSmaharaNe uSNe svedAdi karmaNi / gni para itanA pakAveM ki karachI se lagane lage tatpa- virodhyuSNe madhutyaktvA kAryaiSAkaja rsaiH|| zvAt usameM caturjAtakA cUrNa 2 tolA DAlakara kAyaphala, pokharamUla, kAkar3A sIMgI, trikuTA, pakAve jaba usameM cAvalake samAna dAne par3ane lage dhamAsA, kAlI jIrI, inakA cUrNa banAkara madhu vA aura ghI alaga hone lage to utAra kara pIpalAmUla, ! adrakake rasake sAtha cATane se durjaya sannipAta, jIrA, giloya, loMga, tagara, jAyaphala, khasa, prameha, zvAsa, khAMsI, tandrA, hicakI, galagraha sugandhavAlA, sapheda candana, belagirI, kamala, Adi kA nAza karatA hai aura Urdhvajatrugata kaphako dhaniyAM, dhAyake phUla, vaMsalocana, AmalA, khairasAra, nikAlaneke lie uSNa sveda Adi denA ho to phapUra, punarnavA, *vanatulasI, cItA, zatAvara, pratyeka | madhumeM na dekara yaha avaleha (yA koI bhI auSadha) cIja 0 / -0 // tolA lekara mahIna cUrNa karake milAve | adrakake rasameM denI cAhie kyoM ki madhu aura aura ThaNDA hone para cikane vartanameM bharakara rakhe / uSNa kriyAkA paraspara virodha hotA hai / yathA icchA bhojana karate hue 2 // tolA pratidina [155] ahiphena pAkaH (yo. ci.) khAnese khAMsI, zvAsa, ajIrNa, vAtarakta, tillI, mada, medaroga, durjaya AmavAta, zotha, zUla, bAdI, Akallaka kezaradevapuSpaM, bavAsIra, pANDu, kAmalA, grahaNI, gulma aura anya jAtIphalaM bhaGgaM sahasapAkam / vAyu aura kapha se hone vAle rogoMkA isa prakAra etAni kurvIta samAni vidvAn, nAza hotA hai jaise sUryodaya se aMdhakAra / isakA mUlArddhamAgaM kSipa nAgaphenam // eka mAsaparyanta sevana karanese vRddha yuvA vana jAtA kSIreNa phenaM paripacya badhvA, hai| maMdAgmi vAloM ke liye hitakara, zakti utpanna mlAsitAM ssddgunnmaanyogyaa| karanevAlA tathA bAlakoM ke zarIroM ko baDhAnevAlA, vimarca kuryAd guTikA nizAyAM, striyoM kI puSTi karanevAlA prasavakAlake stanoMmeM mukhe kRte kAmayate zatAni, dugdha varddhaka, jaba taka dUdha baDha na jAve taba taka prasevanaM yaH prakaroti nityaM, ise dUdha ke sAtha pIve / kSINa aura alpavIrya puruSoM dRDhonnatAGgaH sa ca mAnavaH syAt / ke lie yaha vizeSa guNakArI kAma aura agni- samastamAtaMgabalA sakAmI, varddhaka hai / yaha sarvavyAdhihara yoga sarvottama hai| / vrajanti rogAH kSayajAzca sarve / / [154] aSTAGgavalehaH (ra. ra.) akarakarA, kesara, lauMga, jAyaphala, bhAMga aura kaTphale pauSkaraM zRGgI vyoSaM yAsazca kaarvii| zuddha siMgarapha saba samAna bhAga, aphIma akarakarese *pharaJja muzka / aadhii| aphImako dUdhameM pakAve jaba sakhta ho jAya For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-ghRta (55) to usameM uparakI davAiyAM aura aphIma se chaH guNI | aura stambhana hotA hai / isa davAko nitya sevana karanese zarIra hRSTa puSTa aura balavAna hotA hai tathA kSayaja rogoMkA nAza hotA hai / cInI milAkara mardana karake goliyAM banAve | ina goliyoMko rAtameM muMhameM rakhanese kAmazakti bar3hatI hai / atha akArAdi ghRta prakaraNam ghRta vyAkhyA ghRta pAka karanemeM sabase pahile ghRta ko mUrcchita kiyA jAtA hai, isake bAda usameM kAtha, dUdha, dahI Adi drava padArtha aura auSadhiyoM kA kalka DAla kara pakAyA jAtA hai phira taiyAra hone para chAna kara usameM prakSepa - dravyoM kA cUrNa DAlA jAtA hai / mUrchA-1 sera ghI ko maMdAgni para garama karake phena rahita honepara usameM hair3a, baher3A, AmalA, haldI aura nAgaramothA ina sabako 5 tolA lekara bijaure ke rasa meM pIsa kara DAle / isase ghRta sApha, AmadoSa rahita aura vIryavAna ho jAtA hai / kAtha -- ghRta pAka ke liye jina cIjoM kA kvAtha banAnA ho vaha saba milA kara ghRta se do gunI lenI cAhiyeM aura ATha gune pAnI meM pakA kara cauthA bhAga zeSa rahane para chAna lenA cAhiye / yadi kvAthya dravyoM kA parimANa bahuta adhika ho to saba kA kvAtha eka sAtha hI na banAkara 6 - 6 / sera dravya lekara kaI bAra meM kvAtha taiyAra kare aura saba kvAthoM ko milAle / auSadhi (kvAthya dravya) kA parimANa 6 | sera ho to jala 32 sera lenA cAhiye / dUdha Adi - yadi kevala dUdhase hI ghRta pAka karanA ho aura usameM kvAtha Adi anya drava padArtha na DAlane hoM to dUdha ghRtase ATha gunA lenA cAhiye aura yadi anya drava padArtha bhI DAlane hoM to dUdha ghRta ke samAna lenA cAhiye / yadi 3 drava padArthoM se ghRta pAka karanA ho to inheM barAbara 2 milAkara ghRtase cAra gunA lenA cAhiye aura yadi cAra yA cArase adhika drava padArtha DAlane hoM to pratyeka padArtha ghRta ke samAna lenA cAhiye / yadi kevala svarasa, dUdha aura dahI Adi se pAka karane ke liye likhA ho taba bhI sneha se cAra gunA jala avazya milA lenA cAhiye kyoMki kevala dUdha dahI Adi se snehakA pAka bhalI bhAMti siddha nahIM hotA / kalka - sneha meM sAdhAraNataH snehakA cauthA bhAga kalka DAlA jAtA hai parantu yadi bAsApuSpa Adi kA kalka DAlanA ho to sneha se AThavAM bhAga lenA cAhiye / yadi kevala jalase sneha siddha karanA ho to kalka cauthA bhAga, kvAtha se siddha karanA ho to chaTA bhAga aura svarasa se siddha karanA ho to AThavAM bhAga kalka DAlanA cAhiye / For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (56) bhArata-bhaiSajya ratnAkara vizeSa jJAtavya-1-snehakA parimANa na likhA ho to 1 sera sneha lenA cAhiye aura usameM uparokta paribhASA ke anusAra kvAtha, jalAdi DAlanA cAhiye / 2--uparokta paribhASAeM kevala usa sthAna ke liye haiM jahAM dravyoM kA parimANa na likhA ho, jahAM parimANa likhA ho vahAM lekhAnusAra hI saba padArtha lene cAhiyeM cAhe paribhASA isase sahamata ho yA viruddha / 3-yadi gomUtrAdi kSArayukta padArthoM ke sAtha sneha pAka karanA ho to bahuta sAvadhAnI rakhanI cAhiye ki kahIM sneha kar3AhI se bAhara na nikala jAe kyoM ki kSAra padArthoM ke yogase sneha meM atyadhika jhAga Ate haiN| 4-jisa prayogameM jitane sneha kA pAka karane kA vidhAna ho utanA hI lenA cAhiye usase Adhe cauthAI yA do cAra gune sneha kA pAka ThIka nahIM hogaa| 5-jahAM kisI gaNakI samasta auSadhiyAM na mila sakeM vahAM jitanI mila jAeM unhIM se kAma lenA caahiye| 6-yadi sneha ko dUdhake sAtha siddha karanA ho to 2 dinameM, svarasake sAtha siddha karanA ho to.3 dinameM aura takra, kAMjI Adi se siddha karanA ho to 5 dinameM pAka pUrNa karanA cAhiye arthAt pahile dina thor3I dera pakA kara chor3ade aura phira dUsare dina pakAve / isa prakAra eka hI dinameM pAka siddha na karake kai dinameM pUrNa karane se sneha adhika guNavAna banatA hai| sneha siddhike lakSaNa-yadi sneha kA kalka agnimeM DAlane se kisI prakAra kA zabda na ho to sneha ko siddha samajhanA cAhiye / ghRta kA pAka pUrNa hone ke samaya khUba jhAga uThate haiN| sneha pAka 3 prakAra kA hotA hai, mRdu, madhyama aura khara / yadi sneha kA kalka kiJcit rasayukta ho to use mRdu pAka aura nIrasa kintu komala ho to madhyama pAka aura kaThina ho to khara pAka samajhanA caahiye| ina tInoM prakArake pAkoMmeM madhyama pAka sarvottama aura khara pAka nikRSTa mAnA gayA hai parantu mAlizake liye khara pAka hI uttama hotA hai| akArAdi ghRta prakaraNam ArdrakakharasaprasthaM ghRtaprasthe vipAcayet / [156] agnighRtam (1) (vR. ni. ra.) | etadagnighRtaM nAma mandAminA prazasyate // pippalI pippalImUlaM citrakaM gjpipplii| arzasAM nAzanaM zreSThaM tathA gulmodarApaham / hiGgu cavyAjamodA ca paJcava lavaNAni ca // | nAzayed grahaNIdoSaM zvayadhuM sabhagandaram // dvau kSArau havuSA caiva ddyaadiiplonmitaa| | ye ca bastigatA rogA ye ca kukssismaashryaaH| dadhikAJjikasUktAni snehamAtrAsamAni ca // sarvostAnAzatyAzu sUryastama ivoditaH // ___noTa-ghRta ke samAna hI telAdi samasta snehoMkA pAka kiyA jAtA hai kevala mUrchA vidhimeM antara hotA hai jo telaprakaraNa meM likhA jaaygaa| For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi- dhRta pIpala, pIpalAmUla, cItA, gajapIpala, hIMga, cava, ajamoda, pAMconamaka, sAjIkSAra, yavakSAra aura hAUbera / pratyeka 2 // - 2 // tolA, dahI, kAMjI, zukta aura adrakakA rasa pratyeka 1-1 sera / sabako 1 sera ghRta meM yathAvidhi pakAve / yaha agnighRta mandAgnivAloM ke lie zreSTa hai| arza, gulma, udararoga, grahaNI, sUjana, bhagaMdara, aura basti tathA kukSi ke samasta rogoM kA nAza isa prakAra hotA hai jisa prakAra sUryodayase andhakAra kA / [ 157 ] abhighRtam (2) (ga.ni.) bhallAtakArapalazataM jaladroNe vipAcayet / caturbhAgAvazeSaM tu kaSAyamavatArayet // yUSaNaM pippalImUlaM citrako hastipippalI / hiGgu cavyAjamodaM ca paJzcaiva lavaNAni ca // dvau kSArau buSA cAtra dadyAdarddha palonmitAm / mastvamlarasacukrANAM prasthaM prasthaM pradApayet // Ardrakasya rasamasthaM ghRtaprasthaM vipAcayet / etadanighRtaM nAma mandAgninAM prazasyate // azasi vAtarogaM ca plIhodarajalodaram / granthyarbudApacI zophakuSTha medo'nilAMstathA // ye ca kukSigatA zegA ye ca vastisamAzritAH / tAnsarvAnnAzayatyetatsUryastama ivoditaH || 6 / sera bhilAve lekara 32 sera jalameM pakAve cauthA bhAga rahane para utArale isa kaSAya meM trikuTA, pIpalAmUla, cItA, gaja pIpala, hIMga, cava, ajamoda, pAMcoM lavaNa, sajjIkhAra, yavakSAra, hAUbera pratyeka 2 // 2 // tole kA kalka, mastu, kAMjI, cuka aura adrakakA rasa pratyeka 1 - 1 sera milAve aura isameM 1 sera dhRta milAkara pAka siddha kare / yaha agnighRta mandAgnivAloM ke lie atyanta hitakArI hai| isake sevana se arza, vAta vyAdhi, plIhodara, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (57) jalodara, granthi, arbuda, apacI, zotha, kuSTha, meda aura basti tathA kukSigata roga isa prakAra naSTa ho jAte haiM jisa prakAra sUryodayase andhakAra | [158] abhighRtam (3) (ga.ni.) catuSpalaM cavyacitrakapAThA, tejasvinI pippalimUlamedAH / dadyAca sustA triphalaM vizuddhaM, muSTiM samagrAmatha pallavAnAm // AsphoTajAtImatha saptaparNa, paTolazA khoTakanaktamAlam / nimbaM pradadyAdatha kalkama smi adhizrAma kaTAhe || sukkathitaM droNajAlena pUrNa, pAdAvaziSTaM punaruddharet / palArddha tulyAtiviSA sabhadrA, kalkIkRtAni dvipalAni dadyAt // sayAvazUkaM viDasaindhavaM ca, palAni catvAri ca pippalInAm / kalkaiH kaSAyeNa ca siddhameta nmRdvagnisiddhaM hyavatArayettat // pibe jIrNe tu ghRtasya karSe, viSTambhadoSe dviguNaM pibenca | anena sarve grahaNI vikArAH, zAmyanti gulmAzca bahuprakArAH // viMzatkrimINAmatha jAtayazca, zAmyanti sarvA vividha prayogAt / pAMvAmayalIhagarodbhavAtha, rogA bhaviSyAzca zamaM brajeyuH // seveta madyaM pizitAni caiva, vivarjakaH syAdapatarpaNasya / nAmnA tadapyagni ghRtaM prasiddhaM, as ca sandIpayati prasahya || For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (58) bhArata-maiSajya-ratnAkara cavya, citraka, pAThA, vacA, pippalImUla, / kalkaireSAM ghRtaM siddhamajeyamiti vizrutam / medA, nAgaramothA, triphalA, pADhala, askotA ke viSANi hanti sarvANi zIghramevAjita kvacit / / patte, camelI ke patte, sataunA, paTola patra, sahArA, mulhaiThI, tagara, kUTha, devadAru, reNukA, punnAga kara tathA nIma ke patte pratyeka kA adhakuTA cUrNa | (sulatAna caMpA), ilAyacI, elavAlaka, nAga kesara, 20-20tole lekara 32 sera jalameM tAMbe ke kaDhAva | nIlophara, mizrI, vAyabiDaMga, candana, tejapAta, phUla, meM pakAve, java caturthIza raha jAya to utAra kara priyaMgU , rohiSatRNa, haldI, dAru haldI, kaTelI, chAnale, aura phira usameM nimnalikhita dravyoM kA baDI kaTelI, donoM sArighA, zAlaparNI aura mASakalka tathA ghRta milAkara ghRta siddha kre| kalka | parNI yA ghRtkumaarii| inake kalka se siddha ghI dravyaH-atIsa aura nAgaramothA 2 / / -2 // tole, zIghra hI saba prakAra ke viSoM kA nAza karatA hai / yavakSAra, viDanamaka, saiMdhAnamaka 10-10 tole / [161] amRta ghRtam aura pIpala 20 tole| (ca. saM. ci. a. 23. viSacikitsA) ___isa ghRta kI mAtrA 1 / tolA hai tathA vi- | zirISatvak trikaTukaM triphalA cndnotple| STambha doSa (vibaMdha) meM 2 tole sevana kre| ve bale zArivAsphotA surabhI nimba pATalA|| ____ isake sevana se saba grahagivikAra, aneka dhandhujIvADakIpUrvAvAsAsurasavatsakAn / prakAra ke gulma, vIsa prakArake kRmi, pANDu, plIhA pAThAMkolAzvagandhAke mUlayaSTathApanakAn / / aura viSarogoM kA nAza hotA hai| isakA sevana / | vizAlA bRhatIM lAkSAM kovidAraM zatAvarIm / karate hue madha aura piDIkA sevana bhI kara sakate kaTabhIdantyapAmArgAn pRzniparNI rasAJjanam / / haiN| apatarpaNa kA tyAga karanA caahie| yaha | | zvetabhaNDAzvakhurako kuSThadAru priyaGgukAn / agnighRta agni ko dIpta karatA hai| vidArI madhukAtsAraM karajasya phalaM vacAm / / [159] ajApaJcakaghRtam (bhai. ra. kSaya) | rajanyo lodhamakSAMzaM piSTvA sAdhyaM ghRtATakam / chAgazadrasamUtrakSIradadhnA ca saadhitNsrpiH| talyAmbuchAgagomacyADhake tadvikSApaham / / sakSAraM yakSmaharaM zvAsakAsopazAntaye paramam / / | apasmArakSayonmAdabhRtagrahagarodaram / . bakarI kI mAMganiyoM kA rasa, bakarI kA | pANDurogAn krimIngulmAn mUtra, dUdha, aura dahI tathA yavakSArake kakase pliihorustmbhkaamlaaH|| bakarIkA ghRta siddha kare isake sevana se yakSmA | hanuskandhagrahAdIMva pAnAbhyaJjananAvanaiH / zvAsa aura khAMsI meM atyanta zAnti milatI hai| hanyAtsaJjIvayeccApi vipodvegamRtAnarAn / / [160] ajeyaghRtam (su. saM.) nAmnedamamRtaM sarva viSANAM syAd dhRtottamam / / madhukaM tagaraM kuSThaM bhadradAru hareNavaH / / sirasakI chAla, trikuTA, triphalA, sapheda pumAgailailavAlUni nAgapuSpotpalaM sitA // candana, nIlophara, balA, atibalA, zArivAx AviDaGgaM candanaM patraM priyaGgAmakaM tthaa| sphotA, surabhI (tulasI), nImakI chAla, pADhala, haridre dve bRhatyau ca sArive ca sthirA sahA // / hApharamAlIti aNge| For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-vRta (59) - bandhujIva (guladupaharI), arahara, mUrvA, vAsA, [163] amRtAdi ghRtam (1) tulasI, kUr3A, pAThA, vera, asagandha, Aka kI (ra. ra. vAtara.) jar3a, mulhaiThI, padmAkha. indrAyana, kaTelI, lAkha, amRtAyaSTikAzmaryadrAkSAndAragvadhAmaraiH / *kovidAra, zatAvara, kaTabhi (kapTaka zirISa), dantI, gokSurekSuravRzrIravRddhadArabalAvRSaH / / apAmArga, pRSThaparNI, rasauta, sapheda koyala, nakhI, | raasnairnnddvraatiktaabhiirushunntthiiknnotplaiH| kUTha, devadAru, phUlapriyaMgu, vidArI kanda, mulhaiTI | dhAtrIrasasamaM sarpiH sAdhitaM triguNe jale // kA sAra, karaMjaveke phala, baca, hadI. dAru haldI, gambhIrottAna vAtAstraM trikajacorujAnujam | lodhra pratyeka 11-1 / tolA, ina ko pIsakara isa hantyugraM kroSTuzIpa ca rugAhaM sAnilaM jvaram / / kalka aura 4 sera pAnI, bakarI kA mUtra tathA medodAvartabadhnAdInidamAyubalapadam / / gomUtra pratyeka 12--12 sera ke sAtha 4 sera giloya, mulhaiThI, khaMbhArI, dAkha, nAgaramothA, ghIkA pAka siddha kre| yaha dhI viSa nAzaka, amalatAsa kA gUdA, devadAru, gokharU, tAlamakhAnA, apasmAra, kSaya, unmAda, bhUtabAdhA, graharoga, gara zveta punarnavA, vidhArA, balA, bAsA, rAsnA, eraNDa viSa vikAra, udararoga, pANDuroga, kRmiroga, gulma, plIhA, urustambha, kAmalA, hanugraha, skandhagraha mUla, triphalA, kuTakI, satAvara, soMTha, pIpala, aura Adiko pIne yA abhyaMga karane yA nasya lenese nIlophara, inake kalka aura dhI tathA ghI ke barAbara ArAma karatA hai yaha ghRta viSavegase mRta prANIko Amale ke rasa meM 3 gunA pAnI milAkara yathAbhI jIvita kara detA hai| | vidhi ghRta banAve / [162] amRtaSaTpalaghRtam (vR. ni. ra.) yaha ghRta trika, jacA aura jAnu taka phaile nAgaraM cavikA kSAraH pippalImUla citrkm| huve, gambhIra tathA uttAna vAtarakta, ugra koSTa. kRSNA ca palikAna bhAgAna ghRtaprasthaM vipaacyet|| zISa, rugdAha sannipAta. vAtaja cara, meda, udAvarta | aura bada Adi kA nAza karatA hai tathA Ayu aura bhRGgaverarasa prasthaM madhuprasthaM tathaiva c| ekAhika dvayAhikaM ca vyAhikaM ca caturthakam / / bala varddhaka hai / etAnsarvajvarAnhanti sthUlaM ca kurute bhRzam / / 164] amRtAdi ghRtam (2) (vR.ni.ra.) durnAmazvAsakAsanaM valavarNAgnivarddhanam // amRtA triphalA paTolayAsaiH, soMTha, cavya, yavakSAra, pIpalAmUla, cItA, ___saMpAvidhivaddhRtaM vipakvam / / aura pIpala, pratyeka 5-5 tolA, dhRta 1 sera, | viSamajvaranAzanaM pradhAnaM, adrakakA rasa 1 sera, zahada 1 ser| yathAvidhi kSayagulmArucikAmalApahAri / / ghRtapAka kare / yaha ghRta dainika, tijArI, cauthiyA giloya, triphalA, paTolapatra, dhamAsA, aura Adi jvara aura bavAsIra zvAsa tathA khAMsIkA amalatAsa inake kvAtha tathA kalkase siddhaghRta nAza karatA hai tathA bala, varNa aura agni vrddhkhai| vizeSatayA viSamaJcara, tathA kSaya, gulma aruci *kAlakacanAra / aura kAmalA kA nAza karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (60) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [165] amRtAdi ghRtam (3) / uttAnaM vApi gambhIraM trikajaborujAnujam / (vR. ni. ra., baM. se. vAtara.) kroSTuzIrSe mahAzUle cAmavAte sudAruNe // amRtAyAH kaSAyeNa kalkena ca mahauSadham / mahArogopasRSTasya vedanA cAti dustarA / mRdvagninA ghRtaM siddha vAtaraktaharaM param // mUtrakRcchamudAvarta pramehaM viSamajvarAn / AmavAtALyavAtAdIna kRmikusstthvnnaanpi| etAnsarvAna nihantyAzu vAtapittakaphotthitAn / azaoNsi gulmAMzca tathA nAzayatyAzu yojitm|| sarvakAlopayogena balavarNAgnivarddhanam // giloya ke kaSAya aura soMThake kalka se mRdu | azvibhyAM nirmita zreSThaM ghRtametadanuttamam // agnipara siddha ghRta vAtarakta nAzaka zreSTha tathA | giloya, mulhaiThI, dAkha, triphalA, soMTha, kharaiTI, AmavAta, uru stambha, kRmi, kuSTha, vraNa, arza, aura bAsA, amalatAsa, sapheda punarnavA, devadAru, gogulma roga nAzaka auSadhi hai| kharU, kuTakI, pIpala, khambhArI ke phala, rAsnA, [166] amRtAdidhRtam (4) tAlamakhAnA, eraNDamUla, devadAru, balA aura nIlo___(vR. ni. rayo. ra. vAtara.) | phara, ina saba ke kalka meM 1 sera ghRta ko 1 sera amRtAyAH palazataM jaladroNe suzoSitam / Amale ke rasa tathA 3 sera dUdha ke sAtha pAka ghRtamayaM vipaktavyaM kalkAnaSTapalAni ca // kre| yaha ghRta pilAne yA bhojana ke sAtha sevana caturguNena payasA vAtAsRkkuSThanAzanam / / karane se bahu doSoMse utpanna hue prabala vAtarakta, kAmalApANDuroganaM plIhakAsajvarApaham // | jo jaMghA, jAnu aura trika taka phaila gayA ho, 6 / sera giloya ko 32 sera jala meM pakA- | cAhe uttAna ho yA gaMbhIra ko naSTa karatA hai isake kara cauthAI rahane para usa kAr3he aura giloya ke | atirikta yaha kroSTuzIrSa, dAruNa AmavAta, kuSThA40 tolA kalka tathA 8 sera dUdha ke sAtha 2 | di kI bhayaMkara vedanA mUtrakRcchU, udAvarta, prameha, di kI bhayaMkara vedana sera ghRta siddha kre| yaha ghRta vAtarakta, kuSTha, kA-viSama jvara Adi kA nAza karatA aura sarva kA. malA, pANDu, tillI, khAMsI, aura jvara kA nAza | lopayogI hai tathA balavarNa aura agni kI vRddhi karatA hai| karatA hai| isa zreSTha ghRtakA nirmANa azvini[167] amRtAdidhRtam (5) (vR. ni. ra.) kumAroMne kiyA thaa| amRtA madhukaM drAkSA triphalA nAgaraM blaa| bAsAragvadhavRzcIradevadArutrikaNTakam // [168] amRtAdi guggulu ghRtam (ra.ra.) kaTukArohiNI kRSNA kAzmaryAzca phalAni c| amRtavRSapaTolaM candanaM mustatiktA, rAsnAkSurakagandharvadevadArubalotpalaiH // __ kuTajakuTajabIjaM pUtanAkANDatiktA / kalkairebhiH samaM kRtvA sarpiHprasthaM vipAcayet / dahanaviTapimUlaM dIrghamUlA yavaM ca dhAtrIrasaH samo deyo payastriguNasaMyutaH // kalitaruphaladhAtrI sarvatobhadravizvam // samyak siddhaM ca vijJAya bhojye pAne ca shsyte| samadharaNadhRtAnAM kAthamAdAya caiSAM, mahudoSotthitvaM vAtaraktena saha mUrchitam // / vidhivaditi pace sarpiSaH prasthamekam / For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi ghRta bhiSagapi vidhipUrva zodhayitvA purasya, kaSAya eSAM peSyANi jIvantI ktturohinnii| vamupalaparimANaM kalkamatraiva datvA // pippalI pippalImUlaM nAgaraM suradAru ca // sutithidivasacandre bhAskaraM pUjayitvA, | kaliGgAH zAlmalaM puSpaM vIrA candanamutpalam / nayanagadagadI yaH sapiretaJca kuryAt / / kaTaphalaM citrakaM mustaM priyaMgvativiSAsthirAH / / asitasitasamutthAnabuMdAn kAcazukrAn , padmotpalAnAM kiMjalkaM samaGgA sanidigdhikA / ___paTalatimirarogAn pilvakaNDvAmayAMzca // bilvaM mocarasa: pAThA bhAgAH krsssmnvitaaH|| vividhanayanadoSAnazrupAtAmavAtAn , catuH prasthe zRtaM prasthaM kapAyamavatAravet / samazanadinapUrvo bhojanAnte nihnti| triMzatpalAni prastho'tra vijJeyo dvipalAdhikaH // giloya, bAsA, paTolapatra, lAla candana, suniSaNNakacAteyaH prastho dvau svarasya ca / nAgaramothA, kuTakI, kUr3e kI chAla, indrayava, hair3a, | sarvairetaiyathoddiSTaghRtaprasthaM vipAcayeta // cirAyatA, citrakamUla, kAlIsara, jauM, baher3A, A- etadarzasyatIsAre raktasrAve tridossje| malA, khambhArI aura soMTha pratyeka samAna bhAga pravAhane gudabhranze picchAsa vividhAsa ca / milAkara kvAtha vanAve / inake kvAtha tathA 40 utthAne cAtibahuzaH zothazUle gudAzraye // tolA zuddha gUgala ke kalka se 1 sera ghI bidhivat mUtragrahe mUDhavAte mande'nAvarucAvapi / pAka karake rakkhe / uttama tithi aura zubha nakSatrameM | prayojyaM vidhivata sarpilavarNAgnivarddhanama // sUrya bhagavAnakI pUjA karake ise sevana karanA A vividheSvannapAneSu kevalaM vA niratyayam // rambha kare / yaha ghRta sarva prakAra ke netra ke kAle aura sapheda bhAga kA arbuda, motiyAvinda, phUlA, sauMpha, balA dAruhaldI, pRznipaNI, gokharU, | var3a, gUlara aura pIpala ke aMkura, pratyeka 10. paTala, timira, pilva (rohe), kaNDu, aura AMsuoM | 10 tolA / inake kvAtha aura nIce likhe kalka kA yahanA Adi netraroga tathA gaThiyA AdikA | tathA rasa ke sAtha 2 sera ghRta siddha kre|| nAza karatA hai| ise prAtaHkAla yA bhojana ke ___ kalka-dravyaH-jIvantI, kuTakI, pIpala, pIpalAanta meM sevana karanA caahiye| mUla, soMTha, devadAru, indrayava, semara ke phUla, [169] arjuna ghRtam (bhai. ra.) kAkolI, candana, nIlophara, kAyaphala, cItA, pArthasya kalkakharasena siddhaM, | nAgaramothA, phUlapriyaMgu, atIsa, zAlaparNI, lAla zastaM ghRtaMsarvahRdAmayeSu / arjuna kI chAla ke rasa aura kalka se siddha aura nIlakamala kA kesara, majITha, kaTelI, bela, mocarasa aura pAThA / pratyeka 11-1 / tolA / ghRta samasta hRdrogoM ke liye lAbhadAyaka hai| kvAdhya ko 8 sera jala meM pakAkara 2 sera rahane [170] avAkpuSpayAdi ghRtam (ca.saM.) para kAnale / (yahAM prastha 32 palakA mAnanA AvAkpuSpI balA dArvi pRznipaNi triknnttkH|| cAhie) caupatiyA kA rasa aura tipatayAkA rasa nyagrodhodumbarAzvatthAnAca dvipalonmitAH // 4-4 sera / For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (62) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - -- yaha ghRta arza aura atisAra ke raktasrAva, / mulhaiThI, azoka kI jar3a kI chAla, munakkA, zatApravAhikA, gudabhraMza (kAMca nikalanA), gudazotha, vara, caulAI kI jaMDa, pratyeka 2 // 2 // tole mUtrAvarodha, mUvAta, mandAgni, aruci Adi kA | inake kalka ke sAtha 1 sera ghRta kA pAka siddha nAza karatA hai tathA vala varNa aura agni vaIka kare / phira ThaNDA hone para 40 tolA zarkarA milAve / hai| ise vividha prakAra ke anna pAna ke sAtha yaha ghRta sapheda, nIlA, pIlA Adi saba prakAra ke athavA akele hI sevana karanA caahiye| pradara roga, kokha kA zUla, kamara aura yonI kI [171] azoka ghRtam (bhai. ra. strI. ro.) pIr3A, mandAgni, aruci, pANDu, dubalA pana, zvAsa, azokavalkalaprasthaM toyADhakavipAcitam / kAmalA, aura striyoM ke saba rogoM kA nAza pAdasthena ghRtaprasthaM jIrakakvAthasaMyutam / / | karatA hai / bala, varNa, puSTi aura Ayu varddhaka hai / taNDulAmbutvajAkSIraM ghRtatulyaM pradApayet / [172] azvagandhAdighRtam (na. mR.) tathaiva kezarAjasya prastha mekaM bhiSagvaraH / / azvagandhA prasthamekaM dugdhaM caivADhakadvayam / jIvanIyaiH priyAlaistu paruSaiH srsaanyjnaiH| ghRtaprasthamitaM dadyAcchanaimRdvagninA pacet / yaSTayAhvayAzokamUlazca mRdvIkA ca zatAvarI / / trikaTukaM caturjAtaM viDaGga jAtipatrakam / taNDulIyakamUlazca klkairebhirplaaiikaiH| balA cAtiyalA caitra zvadaMSTrA vRddhadArukam // zarkarAyAH palAnyaSTau siddhazIte pradApayet // miTIle pradAtA palaikazca pradAtavyaM lohaM vaGga tathAbhrakam / pItametaddhRtaM hanti sarvadoSa samudbhavam / / | prasthAddhaM mAkSika dadyAtprasthA. zarkarA zubhA // zvetaM nIlaM tathA kRSNaM pradaraM hanti dustaram / / sarvametadvinikSipya snigdhe bhANDe nidhApayet / kukSizUla kaTIzUlaM yonizUlaJca sarvagam / dvau kAlau bhakSayennityaM samIkSyAgni balaM yathA // mandAgnimaruciM pANDu kRzatAM zvAsakAmalAm // artha vAtaM hanustambhaM sandhivAtaM kaTigraham / AyuH puSTikaraM balyaM blvrnnprsaadnm| garbhaprasavajAndoSAJchukradoSAMstathaiva ca // deyametatparaM sarpi viSNunA parikIrtitam // sarvavAtAnihantyetadyathonmattagaja hriH| | azvagandhAdivikhyAtaM ghRtaM vAjIkaraM param / / 1 sera azoka kI chAla / 4 sera jala meM ___ Asagandha 1 sera, dUdha 8 sera, ghRta 1 sera, pakA kara cauthAI rahane para chAna le isa kAr3he yathA vidhi pAka karake usameM trikuTA, cAturjAta, aura jIrekA kvAtha, cAvaloM kA pAnI, bakarI kA bAyabiDaMga, jAvitrI, balA, atibalA, gokharU aura dUdha tathA bhAMgare kA rasa pratyeka 1-1 sera aura vidhArA, pratyeka 5-5 tolA, aura loha bhasma, jIvanIya gaNa, piyAla (cirauMjI), phAlamA, rasauta, . / baMga bhasma, abhraka bhasma, pratyeka 5-5 tolA, zahada 1 jIvakarSabhako mede kAkolyau zUrpapaNike / 0 // sera aura cInI AdhA sera milAve phira dhRta jIvantI madhukaJceti dazako jIvano gnnH|| ke baratana meM bharakara rakkhe / isake donoM samaya jIvanIya gaNa-jIvaka, RSabhaka, medA, mahAmedA, kAkolI, kSIrakAkolI, mudraparNI, | sevana karane se ardita, hanustambha, sandhi bAta, mASapaNI, jIvantI, lhaitthii| kamara kA raha jAnA, prasUta roga, zukra doSa, aura For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakArAdi-taila - - samasta vAyuke rogoM kA nAza hotA hai tathA yaha , [174] aSTamaGgala ghRtam atyanta vAjIkaraNa hai| (bhai. ra., yo. ta.) [173] azvagandhAghRtam vacA kuSThaM tathA brAhmI siddhArthakamathApi vaa| (vR. ni. ra., ga. ni. bAlaro.) | zArivA saindhavazva pippalI ghRtamaSTamam / / pAdakalke'zvagandhAyAH kSIre'STaguNite pacet / medhyaM ghRtamidaM siddhaM pAtavyazca dine dine / ghRtaM deyaM kumArANAM puSTikRddhalavaddhanam / / dRDhasmRtiH kSipramedhA kumArI buddhimAn bhavet // ___ AThaguNe dUdha aura cauthAI azvagandhAke kalkana pizAcA na rAkSAMsi na bhRtAH na ca maatrH| ke sAtha pAka kiyA huA ghRta bAlakoMke liye prabhavanti kumArANAM pibatAmaSTamaGgalam / / pauSTika tathA balavardhaka hotA hai| ____ vaca, kRTha, brAhmI, sarasoM (sapheda), sAriyA, ___ noTa-yaha vAstavameM ghRta nahIM balki seMdhA namaka aura pIpala, inake kalka se yathA vidhi avalena banegA / yadi ghRta banAnA / to 1 . siddha kiyA huA ghRta pilAne se baccoMkI medhA, prastha asagaMdhako 8 gune pAnI meM pakAkara aura jaTi baratI hai tathA una para 2 prastha rahane para chAna le, phira isameM dUdha aura ghI milAkara pakAveM / jaba ghRta mAtra zeSa | pizAca, gakSasa aura mAtRkA AdikA burA prabhAva rahe to chAnakara anya saba padArtha milaa| nahIM hotA / atha akArAdi taila prakaraNam taila vyAkhyA teloMkA pAka bhI ghRtake samAna hI siddha kiyA jAtA hai parantu mUrchA vidhi bhinna hotI hai ataeva yahAM kevala mUrchAvidhi kA varNana kara denA hI ucita pratIta hotA hai / kaTu taila mUrchA AmalA, haldI, nAgaramothA, belakI chAla, anAra kI chAla, nAgakesara, pIpala, jIrA, sugandha bAlA aura baher3A / saba samAna bhAga milAkara 1 sera telameM 1 / toleke hisAbase grahaNa kare / tailako mandAgni para garama karake inakA kalka dhIre dhIre thor3A thor3A karake milAde / tila taila mUrchA majITha, haldI, lodha, nAgara mothA, nalikA, baher3A, hair3a, dhIkumAra, bar3akI jaTA aura sugandhabAlA / inameM se telakA solahavAM bhAga majITha aura majITha kA cauthA bhAga anya saba dravya (samAna mAtrA meM mile hue lene caahiyeN|) For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (64) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara eraNDa taila mUrchA majITha, nAgaramothA, dhaniyAM, triphalA, jayantI, mugandha bAlA, khajUra, bar3akI dAr3hI, haldI, dAru haldI, nalikA, ketakI, dahI aura kAMjI / 1 sera telako mUrchita karane ke liye inameM se pratyekaM vastu 4-4 mAzA lenI caahiye| [175] AgAra dhUmAcaM telam / kASTha, indrAyaNa, ciraciTA, kelekA kanda / thohara [ dekho pra. sa. 423] | aura AkakA dUdha 2-2 sera / inake kalka tathA [173] agnimanthAdi kSAratailam 16 sera bakarI ke mUtrase yathAvidhi 2 sera sarasoM ke (ca. saM. a. 13 udara) tela kA pAka kre| ise lagAne se kaccI aura tathAgnimanyazyonAkapalAzatilanAlajaiH / adhapakI gaNDamAlA paka jAtI hai aura pakI huI balAkadalyapAmArgakSAraiH pratyekazaH mutaiH / / zuddha hokara bhara jAtI hai tathA vaha sthAna madu tailaM paktvA bhiSam dadyAdudarANAM prazAntaye / ho jAtA hai| nivartate codarigAM hRdgrahazvAnilodbhavaH // / [178] ajita tailam (vaM. se.) ____ araNI, sonApAThA, DhAka, tilanAla, balA, | tailasya pacetkuDavaM madhukasya palena kklpisstten| kelA aura apAmArga, inameMse kisI ekake kSArase AmalakarasaprasthaM kSIraprasthena saMyutaM kRtvA / / | ajitaM nAmnA tailaM timiraM hanyAbibhiproktam / siddha taila pilAnese udararoga zAnta hotA hai, vizeSataH udara rogI ko vAtaja hRdgraha ho jAya to yaha taila vimalAM kurute dRSTi naSTAmapyAnayennayane / / bahuta lAbha pahuMcAtA hai (kSArajala 16 sera, tela tila tela 40 tole, mulhaThI kA kalka 5 tole, Amale kA rasa 1 sera, dUdha 1 sera ekatra 4 sera / milAkara pakAveM / ) milAkara tela pAka siddha kreN| yaha nimi praNIta [177] ajamodAdi tailam sela timira rogako naSTa karatA hai aura naSTa dRSTiko ___ (va. ni. ra., ga. ni. tailA) bhI paidA kara detA hai| ajamodA ca sindUraM haritAlaM nizAdvayam / [179] aNutalam (1) dhAradvayaM phenayutaM sArdrakaM saralodbhavam / (su. saM. ci. a. 4) indravAruNyapAmArgakadalIkandakaiH samaiH / tilaparipIDanopakaraNaebhiHsArSapakaM telamajAmUtra'STayojitam / / kASThAnyAhRtyAnalpakAlaM tailapari mRdvagnau pAcayedetat snuhyakakSIrasaMyutam / pItAnyaNUni khaNDazaH ajamodAdikaM tailaM gaNDamAlAM vyapohati // / kalpayitvA'vakSudyamahati kaTAhe, AmAM vidagdhAM tu pacet pakkAM caiva vizodhayet / / pAnIye Apta.vya kvAthayet ropaNaM mRdubhAvaM ca tailenAnena kArayet // tataHsnehamambupRSThAdyadudeti ___ ajamoda, siMdUra, haratAla, haldI, dAru haldI, / tat sarakapANyoranyatareNAdAya yavakSAra, sajjIkhAra, samudra phena, adaraka, sarala vAtanauSadhapratIvApaM ca / For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-taila (65) - snehapAkakalpena vipacedetadaNu- / dadyAdeSo'Nutailasya nAvanIyasya saMvidhiH // tailamupadizanti vAtarogeSu, tasya mAtrAM prayuJjIta tailasvArddha palonmitAm / aNubhyastailadravyebhyo niSpAdyate ityaNutailam / snigdha svinnottamAGgasya picunA nAvanaistribhiH ___kolhu (telI loga lakar3Ike jisa yantra meM , vyahAt vyahAca saptAhametatkarma samAcaret / tila,sarasoM Adi bharakara tela nikAlate haiM vaha yantra) | nivAtoSNasamAcAro hitAzI niyatendriyaH / / jo bahuta purAnA ho aura jisane bahuta dinoM taka | tailametatridoSaghnamindriyANAM balapradam / khUba tela piyA ho, lAkara usake choTe 2 Tukar3e | prayuJjAno yathAkAlaM yathoktAnaznute guNAn / / karale aura unheM kUTa kara eka bar3e kar3hAvameM ghane | lAla candana, agara, tejapAta, dAruhaldI kI pAnImeM bhigode phira use agni para car3hAve aisA | chAla, mulhaiThI, balA (kharaiTI), puNDariyA, choTI ilAkarane se pAnI ke Upara tela AjAyagA use hathelIse yacI, bAyabiDaMga, bela kI chAla, kamala, sugandha utArakara anya pAtrameM ekatrita karalo phira use | bAlA, khasa, dAracInI, kevaTI mothA, sArivA vAtaghna auSadhiyoM* ke kalka ke sAtha yathA vidhi zAlapaNI, jIvantI, pRznipaNI, devadAru, zatAvara, siddha kare / yaha tela vAta rogoM kA nAza karatA hai| reNukA, baDI kaTelI, choTI kaTelI, zallakI aura kamala [180] aNu tailam (2) kesara / (saba padArtha samAna bhAga milAkara 6 / sera ___ (ca. saM. / sU. a. 5) lekara adhakuTe krle)| sabako 100 sera svaccha candanAguruNI patraM dAvItvak madhukaM blaam| AkAza jalameM pakAkara 25 sera pAnI zeSa rahaneprapauNDarIkaM sUkSmailAM viDaoN vilvamutpalam / | para chAnale / isake bAda 2 // sera tilake tela meM hIberamamayaM+ vanyaM tvaGmustaM zArivAM sthirAm | samAna bhAga yaha kAtha DAla kara pakAve / isI jIvantIM pRzniparNI ca suradAru zatAvarIm // prakAra 10 bAra karake isa dasa gune kvAthake sAtha hareNuM vRhatIM vyAghIM surabhI padmakezaram / | taila pAka siddha kre| isake antima (dasaveM) pAkameM vipAcayecchataguNe mAhendre vimale'mbhasi // samAna bhAga (2 // sera) bakarI kA dUdha bhI DAla tailAddazaguNaM zeSaM kaSAyamavatArayet / denA caahiye| tena tailaM kaSAyeNa dazakRtvo vipAcayet // vyavahAra vidhi-pahile zira meM tela lagAkara athAsya dazame pAke samAMzaM chAgalaM pyH| phira sveda dekara (sIdhA liTAkara) ruI ke phAhe se * vAtaghna oSadhiyAMH-yathA-bhaddArvAdigaNa tIna bAra karake 2 // tolA yaha tela donoM nasko(devadAru, haldI, dAruhaldI, bhAratI, baranekI | romeM nicor3anA cAhiye / chAla, meMDhAsiMgI,piyASAMsA, gunda paTera, triphalA, / isa prakAra isa telakA nasya eka eka dina gokharU, sapheda Aka, araNI, dhatUrA, pASANa ke aMtara se (tIsare dina) 7 dina taka lenA bheda, zatAvara, zAlaparNI, paTola-patra, kuTakI, punarnavA, agathiyA, jau), isI prakAra dazamUla cAhiye / nasya sevana kAla meM nirvAta sthAna, USNa Adi anya vAtanAzaka auSadhiyAM le sakate haiN| aura pathya AhAra bihAra karate hue saMyama se + abhayAmiti pAThAntaram / rahanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkara (66) yaha tela tridoSa nAzaka aura indriya-balavarddhaka hai / ise yathAkAle sevana karane se zAstrokta prApta hote haiM / 1 varSe varSe'NutailaM ca kAleSu triSumAcaret / prAvRTzaradvasanteSu gatameghe nabhastale // prativarSa prAvRTa ( ASADha zrAvaNa) zarada (kArtika mArgazIrSa) aura vasanta (phAlaguna, caitra) ina tIna RtumeM jaba bAdala Adi na hoM taba bhaNu tailakA nasya lenA cAhiye / 2 nasyakarma yathAkAlaM yo yathoktaM niSevate / na tasya cakSurna ghrANaM na zrotramupahanyate // na syuH zvetAna kapilAH kezAH imadhUNivA punaH / na ca kezAH pralupyante varddhante ca vizeSataH // manyAstambhaH ziraH zUlamaditaM hanusaMgrahaH / pInasAddhavimedau ca ziraH kampaJca zAmyati // sirAH ziraH kapAlAnAM sandhaya snAyu kaNDarAH / nAvanaprINitAzcAsya labhante'bhyadhikaM balam // mukhaM prasannopacitaM svaraH snigdhaH sthiro mahAn sarvendriyANAM vaimalyaM balaM bhavati cAdhikam // na cAsya rogA sahasA prabhavantyUrddhajatrujA / jIryatazcottamAGge ca jarA na labhate balam // yathoka kAlameM aNu telakA nasya lene se AMkha, nAka aura kAnoM kI zakti kSINa nahIM hotI, zira aura dADhI mUchake bAla zveta yA kapila nahIM hote / bAla vizeSa rupa se baDhate haiM aura girate nahIM / manyAstambha, zirazUla, ardita, hanugraha, pInasa, AdhAsIsI, sirakA kAMpanA Adi roga zAnta hote haiM / nasyakarmake dvArA tarpita hone se zira aura kapAla kI zirAeM, kaNDarAeM tathA saMdhiyAM adhika dRDha hotI haiN| mukha prasanna aura puDha hotA hai / svara madhura, gambhIra aura teja hotA hai| samasta indriyAM balavAna evaM nirmaka hotI haiN| Urddhajagata (galese Upara ke ) rogoM ke AkramaNa se rakSA hotI haiM tathA vRddhAvasthA jAne para bhI balIpalita Adi | vRddhAvasthA lakSaNa adhika nahIM hote / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [181] apAmArga kSAra tailam (bhai. ra. / karNarogA . ) mArgakSArajalena ca tatkRtakalkena sAdhitantailam apaharati karNanAdaM vAdhiryaM cApi pUraNataH // apAmArga ke kSArake jala aura usI ke kalka se siddha kiyA huvA tela mandoSNa kAnameM DAlane se karNanAda aura bahirApana kA nAza hotA hai / TippaNI- jina teloM meM kSAra paDate haiM unheM bahuta baDe pAtrameM pakAnA cAhie kyoMki kSArake kAraNa phena bahuta adhika Ate haiM aura tela bahAra nikala jAnekA bhaya rahatA hai / jaba telameM phaTe huve dUdha ke samAna chichar3e se dIkhane lageM taba use siddha samajhanA cAhie / kSAra siddha tela pAkakI parIkSA hai / [182] amRtAdi tailam (1) (ca. saM. / ci. a. 28 vA. vyA.) tulAH paJca guDUcyAstu droNeSvaSTAsvapAM pacet / pAdazeSe samaM kSIraM tailasya dvADhakaM pacet // elAmAMsIna tozI razArivAkuSTacandanaiH / zatapuSpA calA medAmahAmedadhijIva kaiH / kAkolIkSIrakAkolI zrAvaNyatibalAnakhaiH / mahAzrAvaNijIvantIvidArIkapikacchubhiH // zatAvarI tAmalakI karkaTAkhyAhareNubhiH / gokSura kairaNDarAnAkAlAsahAcaraiH // vIrAzallaki mustatvakpatrarSabhakavAlakaiH / maJjiSThAyAstrikarSeNa madhukASTapalena ca // kalkaistata kSINavIryAgnivalasaMmUDhacetasaH / unmAdAratyapasmArairArtazva prakRtiM nayet // vAtavyAdhiharaM zreSThaM tailAgrathamamRtAhrayam / kRSNAtrayeNa guruNA bhASitaM vaidya pUjitam // For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-taila (67) 31 / sera giloya ko 256 sera jlmeN| siddhaM balAbhyAzca sadevadAru pakAve cauthAI rahane para chAna le / phira isa kAtha hitAya nityaM glgnnddroge|| aura 16 sera gAyakA dUdha nimnalikhita kalkake | giloya, nIma, bAlachaDa, kur3ekI chAla, pIpala, sAtha 16 sera tila tela siddha kare / balA, atibalA, devadAru / inake kalka aura kvAtha kalka dravya-ilAyacI, jaTAmAMsI, tagara, | se siddha tela gaNDamAlA ke lie lAbhadAyaka haiN| khasa, sArivA, kUTha, sapheda candana, balA, soyA, | [185] amRtAkhyatailam (4) medA, mahAmedA, Rddhi, jIvaka, kAkolI, kSIra (ca. saM. a. 29. vA. ra.) kAkolI, gorakhamuNDI, ativalA (kaMdhI), nakhI, | guDUcI madhukaM isvaM paJcamUlaM punarnavAm / sapheda muNDI, jIvantI, vidArIkanda, kauMcake bIja, | rAslAmeraNDamUlaJca jIvanIyAni lAbhataH // zatAvara, bhuI AmalA, kAkaDAsiMgI, reNukA, baca, | palAnAM zatakairbhAgairbalApaJcazataM tathA / gokharU, eraNDamUla, rAsnA, kAlI nisota, piyAbAMsA, | kolabilvayavAnmASAn kulatthAMzcADhakonmitAna pRzniparNI, zallakI (salaI), nAgaramothA, dAracInI, | kAzmaryANAM suzuSkANAM droNaM droNazate'mbhasi / tejapAta, RSabhaka, sugandha bAlA aura mjiitth| pratyeka | sAdhayejjajeraM dhotaM catudroNaM ca zeSayet // 3 // tole, mahuve ke kASTa kA sAra 40 tole| tailadroNaM pacettena datvA paJcaguNaM pyH| yaha telase dhAtukSINatA, mandAgni, nirbalatA, cittaH | piSTavA tripalikAzcaiva candanozIrakezarAna // vibhrama, unmAda, becainI, apasmAra aura vAtavyAdhi paulAgurukuSThAni tagaraM madhuyaSTikAm / meM atyanta guNakArI hai / vaidyoM dvArA prazaMsita yaha | maJjiSThASTapalaM caiva tatsiddha sArvayaugikam // zreSTha tela guruvara kRSNAtreyane batalAyA thaa| vAtarakta kSate kSINe bhArArne kSINaretasi / [183] amRtAditailam (2) (vR.ni. ra.) bepanokSiptabhagnAnAM sarvAGgakAGgarogiNAm // tailaM pivecAmRtapallinimba yonidoSamapasmAramunmAdaM viSamajvaram / hanyAtpuMsavanaM caitavelAgrathamamRtAhvayam / / hiMGgavAbhayAvRkSakapippalIbhiH / / giloya, mulhaThI, laghupaMcamUla, sAMThIkI jaDa, siddha balAmyAM ca sadevadAru hitAya nityaM glgnnddroge|| rAsnA, eraNDamUla aura jIvanIya gaNa, pratyeka 6 / giloya, nImakI chAla, hIMga, hair3a, kur3e kI | sera / balA 31 / sera aura bera, bela, jau, uDada tathA kulthI pratyeka 4-4 sera / sUkhe huve khambhArI chAla, pIpala, balA, atibalA (kaMghI) aura devadAra 119 ke phala 16 sera inako kUTa dhokara 20 mana ke kalka aura kvAtha se siddha kiyA huvA tela jalameM pakAve / jaba 64 sera zeSa rahe to chAnale galagaMDa rogameM lAbhadAyaka hai| aura isameM 1 mana dUdha DAlakara tathA sapheda [184] amRtAvitailam (3) (bhai. ra.) candana, khasa, nAgakesara, tejapAta, ilAyacI, agara, tailaM pivecAmRtamallinimba kUTha, tagara aura mulhaiThI pratyeka 15-15 tole hiNsaahyaavtskpippliibhiH| aura majITha 40 tole kA kalka banAkara usake For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - bhaiSajya-ra bhArata- -ratnAkara (68) sAtha 16 sera telakA pAka siddha kare / yaha tela / puSpaiI beramadhukaH zArivApadmakezaraiH // vAtarakta, kSata, kSINatA, vIryakI alpatA, bhAra | medApunarnavA drAkSA majiSThAvRhatIdvayaiH / uThAnese utpanna huve vikAra, kaMpana, bhagna, sarvAMga elailavAlutriphalAmustacandanapadmakaiH // bAta roga, ekAMga vAta roga, yonidoSa, apasmAra, pakkaM raktAzayaM vAtaM raktapittamasRgdaram / unmAda aura viSamajvara kA nAza karatA hai / intyAtpuSTivalaM kuryAt kRzAnAM mAMsavarddhanam // [186] arkapatrarasa-tailam retoyonivikAranaM vraNadoSApakarSaNam / (bR. ni. ra. ) SaNDAnapi vRSAn kuryAt pAnAbhyaGgAnuvAsanaiH // arkapatrarase pakkaM haridrAkalkasaMyutam / nAzayetsArSapaM tailaM pAnAM kacchu vicarcikAm || Akake pattoMkA rasa 4 sera aura 20 tolA haldI ke kalkase siddha kiyA huvA 1 sera sarasoMkA tela pAmA, kacchu aura vicarcikAkA nAza karatA hai / [187] arkAditailam (bR. ni. ra.) // arkasya ca rasaprasthaM prasthaM dhattUrakasya ca / zvetasnuhIrasaprasthaM prasthaM saubhAMjanAdrasAt // kuSThasaindhavayoH kalkaM pale dve dve pramANataH / tailaprasthaM kAJjikena pacan mRdvagminA samam // khallIM viSUcikAM hanti pakSAghAtaM ca gRdhrasIm Akake pattoM kA rasa 1 sera, dhatUrekA rasa 1 sera, safeda thoharakA rana 1 sera, sauMjanekA rasa 1 sera, kAJjI 1 sera / kUTha aura seMdhA namaka pratyeka 10-10 tole kA kalka | inake sAtha 1 sera telakA maMdAgni para pAka siddha kare / ita tailakI mAliza se khallI (hAtha pairoM kI aiMThana), haijA, pakSAghAta aura gRdhrasI kA nAza hotA hai / [188] azvagandhA tailam | (ca. da., vA. vyA., ga. ni. tailA . ) zataM paktvAzvagandhAyA jaladroNe'zazeSitam / visrAvya vipacettailaM kSIraM datvA caturguNam // kalke mRNAlazAlaka visakiJjalka mAlatI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | sera asagandha ko 32 sera jalameM pakAve, cauthA bhAga zeSa rahanepara chAnale / phira isa kvAtha aura 8 sera dUdha tathA nimnalikhita kalka se 2 sera taila siddha kareM / kalka dravya :- kamalanAla, kamalakA kanda, kamalanAla ke bhItara ke bArIka taMtu, kamala koSa (jisameM kamalake bIja rahate haiM), mAlatIke phUla, sugandhavAlA, mulaiThI, sArivA, kamalakesara, medA, punarnavA, munakkA, majITha, kaTelI, baDI kaTelI, ilAyacI, elavAla, triphalA, nAgaramothA, lAla candana aura padmAkha / yaha taila raktAzayagatavAyu (hRdgatavAta), raktapitta, raktapradarakA nAza karatA hai / isake sevanase bala, puSTi aura mAMsavRddhi hotI hai / vIryavikAra, yonivikAra, braNadoSa aura napuMsakatA isake prabhAva se nAza hotI hai / ise pAna, abhyaGga aura anuvAsana vastike dvArA sevana karanA cAhiye / [189] azvagandhAditailam (bR. ni. ra; yo. ra. jvara) azvagandhA balA lAkSA prasthaM prasthaM pRthak pRthak jale droNe vipaktavyaM caturbhAgAvazeSitam // tailaM trimAnakaM dadyAddadhimastu caturguNam / azvagandhA zilA dArU kaunti kuSThAnda cndnaiH|| nizA tiktA zatAhvA ca lAkSA mUrvA smuulkaiH| suradAru ca maMjiSThA madhukozIra zArivA // For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-pAka - samabhAgAni sarvANi karakIkRtya vipAcayet / / zIghra nAza hotA hai| sarvajvarAn haratyAzu sarvadhAtuvivarddhanam // [190] aSTakaTvara tailam etadabhyaJjanenAzu kSayaroga vimuzcati // (bhA. pra., vR. yo. ta. ta. 92) ___ asagandha, balA, lAkha pratyeka, 1-1 sera palAbhyAM pippalImUlAnAgarAdaSTakaTsavaram / lekara 16 sera jalameM pakAve, jaba cauthA bhAga zeSa tailaprasthaM samaMdanA gRdhrasyurugrahApaham // rahe to chaanleN| phira dadhimastu 6 sera aura sasnehadadhi saghRtaM tarka kavaramucyate / asagandha, manazila, dArUhaldI, reNukA, kUTha, nAga- aSTakavarataile ca tailaM sArSapamiSyate // ramothA, candana, haldI, kuTakI, soyA, lAkha, murvA, pippalImUlazuNThayAca pratyeka dvipalaM kRtam / / mUlI, devadArU, majITha, mulhaiThI, khasa aura sArivA pIpalAmUla aura soMTha 10-10 tole lekara samAna bhAga milita 25 tole inakA kalka karake kalka banAveM, kaTvara (malAI yukta dahIse banAyA usake sAtha 1 // sera lelakA pAka siddha kre| yaha / huvA ghRta yukta madA) sarasoM kA tela aura dahI taila saba prakArake jvaroMkA nAza tathA saba dhAtuoM | pratyeka 1 ser| inase pakA huA tela gRdhrasI kI vRddhi karatA hai| isakI mAlizase kSayarogakA | aura urugraha roga kA nAza karatA hai| atha akArAdyAsavAriSTa prakaraNam vyAkhyA Asava aura ariSTa donoM madyake bheda haiM __ yathA-yadapakauSadhAmbubhyAM siddha madyaM sa AsavaH / arthAt-apakka auSadhiyoM aura jalase jo madya taiyAra kiyA jAtA hai use Asava kahate haiN| ariSTaH kvAthasiddhaH sAt sampako madhuradravaiH / auSadhiyoM ke kvAtha aura madhura vastu tathA tarala padArthoMse siddha (madya) kA nAma ariSTa hai / * yadyapi Asava aura ariSTa madya haiM parantu inase nazA nahIM hotaa| nirmANa-vidhi pAtra--AsavAriSTa sAdhAraNataH miTTIke pAtrameM hI banAye jAte haiM, yadyapi kisI kisI sthAna para svarNa pAtra meM bhI Asava saMdhAna karanekA vidhAna hai| jisa pAtrameM Asava ariSTa taiyAra karanA ho pahile use bhItarase ghI se bhale prakAra cikanA kara denA cAhiye aura sAtha hI dhAya ke phUla tathA lodha ke kalka kA lepa karake sukhA lenA cAhiye / evaM uparokta vidhi se pAtra taiyAra karake * ye paribhASAeM "pAribhASA pradIpa" ke anusAra likhI gaI hai parantu carakasuzruta meM paha vidhAna nahIM miltaa| For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (70) bhArata-bhaiSajya ratnAkara usameM kvAtha (yA jala) meM mizrita gur3a, madhu, auSadhiyAM kA cUrNa Adi DAlakara usake mukhako zarAva se acchI taraha vanda karake usake Upara kapar3a miTTI kara denI cAhiye ki kisI sthAna se vAyu usake andara na jaaske| aba isa baratana ko bhUmi ke andara gar3he meM yA kisI anya garama sthAna meM 15 dina yA 1 mahIne taka (jaisI zAstrAjJA ho) rakkhe rahane denA caahiye| isake bAda Asava yA ariSTa ko nikAlakara chAnakara botaloM yA patthara kI baraniyoM meM bharakara banda karake rakhadenA cAhiye tAki andara havA na jA sake kyoMki havAse Asava kharAba ho jAtA hai| yadi botaloM meM bharanA ho to botaloM ko muMha taka lavAlaba na bharanA cAhiye balki thor3A sthAna khAlI chor3a denA cAhiye kyoMki muMha taka botala bhara denese AsavameM joza Akara usake bAhara nikala jAne yA botalake phaTa jAnekA bhaya rahatA hai| .. Asava aura ariSTa jyoM jyoM purAne hote jAte haiM tyoM tyoM unameM guNavRddhi bhI hotI jAtI hai| yathA prAyazo'bhinavaM madyaM gurudoSasamIraNam / srotasAM zodhanaM jIrNa dIpanaM laghurocanam // (caraka sU. a. 2) arthAt-prAyaH navIna madya guru aura vAyu kAraka hote haiM aura purAne hone para (1 varSa bAda) srotazodhaka, dIpana aura rucivarddhaka hote haiN| sevana-vidhi mAtrA--AsavAriSTa 1 tole se 2 tole taka kI mAtrAmeM sevana kiye jAte haiN| samaya-sAdhAraNataH sabhI Asava aura ariSTa bhojana ke pazcAt piye jAte haiM, parantu roga aura rogI kI paristhiti ke anusAra samaya meM phera phAra kiyA jA sakatA hai| Asava yA ariSTa meM samAna bhAga pAnI milAkara sevana karanA cAhiye kyoMki pAnI ke sAtha sevana karane se prabhAva zIghra hotA hai evaM pAnI rahita sevana karane se kabhI kabhI gale aura chAtImeM dAha Adi hone lagatI hai [191] abhayAriSTaH (1) | droNazeSe rase tasmin pUte zIte samAvapet / (ca. sa. ci. a. 14 arza) guDasya dvizataM tiSThet tat pakSaM ghRtabhAjane // harItakInAM prasthAI prasthamAmalakasya ca / pakSAcaM bhavetpeyA tato mAtrA yathA balam / syAtkapitthAdazapalaM palArddhanendravAruNI // asyAbhyAsAdariSTasya gudajA yAnti saMkSayam // viDaGga pippalI lodhaM maricaM sailabAlukam / / grahaNI pANDuhRdrogaplIhagulmodarApahaH / dipalAMzaM jalasyetacatudroNe vipAcayet // / kuSThazophAruciharo balavarNAgnivardanaH / For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi -AsavaariSTa siddho'yamabhayAriSTaH kAmalAzvitranAzanaH / krimigrantharbudavyaGgarAjayakSmajvarAntakRt // haiMr3a AdhA sera, Amale 1 sera, kaitha 50 tole, indrAyana 2 // tole, vAyaviDaMga, pIpala, lodha, kAlI mirca aura elavAlluka pratyeka 10 - 10 tolA / sabako 128 sera jalameM pakAve / sera pAnI bAkI rahane para chAnakara usameM sera gur3a DAlakara cikane maTake meM bhara kara yathA vidhi sandhAna karake 15 dina taka rakkhA rahane de / 32 ise yathocita mAtrA meM sevana karane se arzake masse naSTa ho jAte haiM / isake atirikta yaha grahaNI vikAra, pANDu, hRdroga, plIhA (tillI ), gulma, udara roga, kor3ha, sUjana aura arucikA nAza hotA hai tathA bala, varNa aura agnikI vRddhi hotI hai / yaha kAmalA, zveta kor3ha, kRmi, granthi, arbuda, vyaGga - jhAI, rAjayakSmA aura jvara kA nAza karatA hai / mAtrA - 2 tole 12 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (71) hai 6 / sera, dAkha 3 sera 10 tolA, vAyabir3aMga 50 tolA aura mahuve ke phUla 60 tolA / sabako 128 sera jalameM pakAkara 32 sera rahane para ThaMDAkarake chAnale aura phira usameM gur3a 6 / sera, gokharU, nisota, dhaniyAM, dhAyake phUla, indrAyaNa, caya, soyA, soMTha, dantImUla aura mocarasa pratyeka 10-10 tole kUTakara DAle aura yathAvidhi miTTI pAtra meM sandhAna karake ariSTa banAve | 1 mAsa pIche chAnakara surakSita rkkhe| ise agni, koSTha aura balAdike anusAra sevana karane se arza, ATha prakAra ke udara roga, malAvarodha, pezAba banda hojAnA aura agnimAMdya AdikA nAza hotA hai / mAtrA - 1 tolese 2 tole taka / [193] abhayAriSTaH (3) (ga.ni.) harItakIdalaprasthaM prasthamAlakasya ca / vizAlAyAH kapitthasya pAThAcitrakamUlayoH // dvedve pale samApodhya dvidroNe sAdhayedapAm / pAdazeSe ca pUte ca rase tasminpradApayet // guDasyaikAM tulAM vaidyaH saMsthApya mRtabhAjane / pakSasthitaM pivennityaM grahaNyazavikAranut // plIhahRtpANDurogamaH kAmalA viSamajvarAn / kAsaM zvAsaM udAvarta phalAriSTo vyapohati // [192] abhayAriSTaH (2) (bhai. ra. arza) abhayAyAstulAmekAM mRdvIkArddhatulAM tathA / viDaGgasya dazapalaM madhUkakusumasya ca // catudraNe jale paktvA droNa mevAvazeSayet / zItIbhUte rase tasmin pUte guDatulAM kSipet // zvadaMSTrAM trivRtAM dhAnyaMdhAtakImindravAruNIM / cavyaM madhurikAM zuNThIM dantIM mocarasaM tathA // palayugmamitaM sarva pAtre mahati mRnmaye / kSiptvA saMrudhya tatpAtraM mAsamAtra nnidhApayet // tato jAtarasaMjJAtvA parisrAvya rasanayet / balaM kogJca vanhizca vIkSya mAtrAM prayojayet / azasi nAzeyacchIghraM tathASTAvudarANi ca / viddho bahi sandIpayetparam // | hair3a (guThalIrahita) 1 sera, AmalA 1 sera, indrAyaNa, kaitha, pAThA, cItAmUla pratyeka 10-10 tolA / sabako kUTa kara 64 sera jalameM pakAve, cauthA bhAga rahanepara chAnakara usameM 6 | sera gur3a dholakara miTTIke cikane baratanameM vidhivata saMgha kare / 15 dina bAda nikAlakara chAnakara rakkhe | isake sevana se grahaNIvikAra, bavAsIra, tillI, hRdroga, pANDuroga, kAmalA, viSamajvara, zvAsa, khAMsI aura udAvartakA nAza hotA hai / mAtrA - 2 tole / For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [194] abhayAriSTaH (4) (ga. ni.) giloya 6 / sera, dazamUla 6 / ser| savako aSTau palAni varSAbhU dshmuulaarkcitrkaaH| 128 sera jalameM pakAkara cauthA bhAga zeSa rahane dantIzyAmAtrivRdrAnAzcaivaM syutriphalADhakam // para chAna le aura isameM gur3a 18 // sera, jIrA 1 ambudroNASTake paktvA pAdazeSe rase sthite / sera, pittapApar3A 10 tole, satonekI chAla, trikuTA, dvai guDasya tule pUte tatpazcAdghaTake kSipet // nAgaramothA, nAgakaisara, kuTakI, atIsa aura indrajauM gavA mUtrADhakaM prasthau dvaavyorjsstthaa| pratyeka 5-5 tole milAkara yathAvidhi miTTI ke viDaoN kuTajaM kuSThaM citrakaM maricaM vacAm // | pAtra meM sandhAna karake rakkhA rahane de / yaha ariSTa saJcUrNya dvipalAnyasmindatvA mAsasthitaM pivet| saba prakArake jvaroMkA nAza karatA hai| Abhayo'yamariSTendro mehAzaH kusstthshophhaa|| / [196] aravindAsavaH / plIhapANDAmayAn gulmAn (A. ve. saM, bhai. ra. bAlarogA.) jaTharANi ca nAzayet // aravindamuzIrazca kAzmarI nIlamutpalam / punarnavA, dazamUla, Aka, cItA, dantI, kAlI | maJjiSThalAbalAmAMsIrambudaM zArivAM zivAm // nisota, rAsnA 40-40 tole, triphalA (milita) vibhItakavacAdhAtrIH zaThI zyAmAM sniiliniim| 4 sera / savako 256 sera jalameM pakA, cauthA | paTole parpaTaM pArtha madhukaM madhUkaM murAm // bhAga zeSa rahanepara chAnakara ThaMDA karake usameM palamAnena saMgRhya drAkSAyAH palaviMzatim / 12 // sera gur3a DAle aura phira 8 sera gomUtra, loha dhAtakI poDazapalA jaladroNadvaye kSipet // cUrNa (loha bhasma) 2 sera, vAyabiDaMga, kur3ekI chAla, | zarkarAyAstulAM tatra tulAdhe mAkSikasya c| kUTha, cItAmUla, mirca aura baca pratyeka 10-10 / mAsaM saMsthApayed bhAMDe mRttikAparinirmite // sole / kUTa kara DAle aura yathAvidhi saMdhAna karake | bAlAnAM sarvarogaghno balapuSTayagnivarddhanaH / / rakkhe / 1 mAsa bAda nikAla kara chAna le| yaha / aravindAsavaH prokta AyuSyo grahadoSahata // ariSTa prameha, bavAsIra, kor3ha, sUjana, tillI, pANDu, kamala, khasa, khambhArIke phala, majITha, nIlogulma aura udararogoMkA nAza karatA hai| phara, ilAyacI, balA, jaTAmAMsI, nAgaramothA, [195] amRtAriSTaH (A. ve. saM. jvara.) sArivA (anantamUla), haiDa, baher3A, baca, AmalA, amRtAyAH palazataM dazamUlI zataM tthaa|| kacUra, kAlI nisota, nIlakA paMcAMga, paTola patra, catuoNe jale paktvA kuryAt pAdAvazeSitam // pittapApar3A, arjunakIchAla, mahuvA, mulhaiThI aura zIte tasmin rase pUte guDasya tritulAHkSipet / muraamaaNsii| pratyeka 5-5 tole, munakA 100 ajAjISoDazapalaM parpaTasya paladvayam // tole, dhAyake phUla 1 sera, pAnI 64 sera, khAMDa saptaparNa trikaTukaM mustakaM nAgakezaram / 6 / sera, zahada 3 sera 10 tolA / sabako milAkaTukAtiviSe caindrayavaJca palasammitam // / kara yathAvidhi miTTI ke baratanameM sandhAna karake ekIkRtya kSipendrANDe nidadhyAnmAsamAtrakam / / 1 mAsa taka rakkhA rahane de / yaha Asava bAlakoM amRtAriSTa ityeSa sarvajvarakulAntakRt / / ' / ke samasta rogoMkA nAza karatA hai, bala, puSThi Ayu For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-AsavaariSTa (73) aura agnikI vRddhi karatA hai tathA graha doSa ghAtakyAH SoDazapalaM mAkSikasya tulAtrayam // nAzaka hai| | vyopasyadvipalazcApi trijAtakacatuSpalam / [197] azokAriSTaH catuSpalaM priyaGgozca dvipataM nAgakezaram // (A. ve. saM.) mAsAdUddha pivedenaM palArddha primaanntH| azokasyatulAmekAM catudroNe jale pacet / | mUrchAmApasmRti zoSamunmAdamapi dAruNam / pAdazeSe rase pUte zIte palazatadvayam // kAryamAsi mandatvamagnervAtabhavAn gadAn / dadyAd guDasya dhAtakyAH palapoDazikaM matam / azvagandhAdhariSTo'yaM pIto hanyAdasaMzayam / / ajAjI mustakaM zuNThI dAvyutpalaphalatrikam // asagandha 3 sera 10 tolA, sapheda mUsalI 100 AmrAsthi jIrakaM vAsAM candanaca vinikssipet| tolA, majITha, harItakI, haldI, dAru haldI, mulaiThI, cUrNayitvA palAzena tato bhANDe nidhApayet // rAsnA, vidArIkanda, arjuna kI chAla, nAgaramothA, mAsAdRrddhazca pItvainamasRgdararujAM jayet / nisota pratyeka 50-50 tole / anantamUla, jvarazca raktapittAzoM mndaagnitvmrockm| | aura kAlI nisota, sapheda candana, lAla candana, mehazothAruciharastvazokAriSTasaMjJitaH // | baca aura citA pratyeka 40-40 tole| ____ azokakI chAla 6 / sera lekara 128 sera pAnImeM pakAve / 32 sera pAnI bAkI rahane para sabako adhakuTA karake 128 sera pAnImeM pakAve / jaba 32 sera bAkI rahajAya to chAnakara ThaMDA chAnakara ThaMDA karake usameM 12 // sera gur3a, 1 sera dhAyake phUla, jIrA, nAgaramothA, soMTha, dAru haldI, honepara usameM dhAyake phUla 1 sera, zahada 18 // sera, trikaTu 10-10 tole, trijAtaka (tejapAta, nIlophara, triphalA, AmakI guThalIkI girI, kAlA dAla cInI, ilAyacI) 20-20 tole, phUla priyaMgu jIrA, bAsA aura sapheda candana, pratyekakA cUrNa 5-5 tolA milAkara yathAvidhi sandhAna karake 1 | 10 tole aura nAgakesara 10 tole ina sabakA mAsa taka rakkhA rahane de / isake sevanase lAla cUrNa DAlakara yathAvidhi sandhAna karake 1 mAsa pradara, jvara, raktapitta, babAsIra, mandAgni, aruci, | taka rakkhA rahane de / ise pratidina 2 // tole pInese prameha aura sUjanakA nAzahotA hai / mAtrAH-2 tolA | mUrchA, apasmAra, zoSa, dAruNa unmAda, kRzatA, [198] azvagandhAriSTaH (bhai. ra.) arza (babAsIra), mandAgni, aura vAtaja rogoMkA tulArddha AzvagandhAyAH muSalyAH plviNshtiH| avazya nAza hotA hai / maJjiSThAyA harItakyA rajanyormadhukasya ca // [199] aSTazato'riSTaH rAsnAvidArIpArthAnAM mustktrivRtorpi| (ca. sa. ci. a. 12 zvayathu) bhAgAn dazapalAn dadyAdanantAzyAmayostathA // kAzmaryadhAtrImaricAbhayAnAM candanadvitayasyApi vacAyAcitrakasya c| / drAkSAphalAnAM ca sapippalInAm / bhAgAnaSTapalAn kSuNNAnaSTadroNe'mbhasaHpacet // zataM zataM kSaudraguDAt purANAt droNazeSe kaSAye'smina pUte zIte pradApayet / tulAntu kumbhe madhunApalipte // For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (74) saptAhamuSNe dviguNaM tu zIte, sthitaM jaladroNayutaM pibenA / zophAnvibandhakaphavAtajAMzca, sahantyariSTo'STazatognikuca // www.kobatirth.org bhaiSajya ratnAkara [201] ajagandhAdi lepaH (bR. ni. ra. ) bhArata-bha 1 | khambhArI ke phala, AmalA, kAlI mirca, hair3a, baheDA, munakkA aura pIpala, pratyeka 6 | sera | purAnA gur3a aura zahada pratyeka 12 || sera | sabako 32 sera pAnImeM milAkara zahada se lepa kiye huve maTake meM bharakara yathAvidhi sandhAna kara - garamiyoM meM 1 saptAha taka aura jAr3oMmeM 2 saptAha taka rakkhA rahane de / yaha ariSTa kapha vAtaja sUjana aura vibandha kA nAza tathA agni pradIpta karatA hai / atha akArAdi lepa prakaraNam [200] ahiphenAsavaH (bhai. ra.) tulA madhUkamadyasya zubhe bhANDe parikSipet / phaNiphenasya kuDavaM mustakaM palasammitam // jAtIphalaJcandrayavaM tathailAM tatra dApayet // ruddhA bhANDaM mAsamAtraM yatnataH parirakSayet // hantyatIsAramatyugraM visUcImapi dAruNAm // mahuve kI zarAva 12 // sera, athavA ( rekTIphAiDa spriTa), aphIma 20 tole, nAgaramothA, jAyaphala, indrayava aura ilAyacI pratyeka 5-5 tole / sabako yathAvidhi miTTI ke baratana meM sandhAna karake eka mAsa taka surakSita rakkhe | isake seva - nase atyanta prabala atisAra aura dAruNa visUcikA (haije ) kA nAza hotA hai / (mAtrA:- 10 bUMda ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [203] ayorajAdilepa: (1) (bR. ni. ra., yo. ci . ) ayorajo bhRMgarAjastriphalA kRSNamRttikAH / sthita mikSurase mAsaM lepanAt palitaM jayet // lohakA burAdA, kAlA bhAMgarA, triphalA aura kAlI miTTI ko Ikhake rasameM 1 mAsa taka bhIgA rahane deM | isakA lepa karane se palita (bAloMkA sapheda honA) rogakA nAza hotA hai [204] ayorajAdi lepaH (2) ( vR. ni. ra. ) ajagandhAzvagandhA ca kAlA saralayA saha / // kampilakA ca bhRMgI ca pralepaH zleSmazothahA banatulasI, asagandha, kAlAnisota, sarala kASTha, kamIlA aura kAkar3AsIMgI / inakA lepa kaphajanita sUjana kA nAza karatA hai / [202] ajAjyAdi lepaH (vR. ni. ra.) ajAjI habuSA kuSThaM gomayaM badarAnvitam / kAJjikena tu sampiSTaM kuryAda braghnapralepanam // jIrA, hAUbera, kUTha, gAyakA gobara aura bera ko kAJjI meM pIsakara lepa karane se vadakA nAza hotA hai / ayorajaH sakAsIsaM triphalA kusumAni ca / pralepaH kurute dAyaH sadyaeva navatvaci // | lohekA burAdA, kasIsa, triphalA, lauMga aura dAru haldI kA lepa karane se navIna tvacAkA raMga For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-lepa (75) pahile jaisA hojAtA hai| lepaH sanavanItA vA zvetAzvakhurajA msiiH|| [205] ayorajAdi lepaH (3) ___arjunakI chAla, majITha aura bAMsa ko pIsakara (vR. ni. ra.) zahada meM milAkara lagAne se athavA safeda ghor3eke sAyorajaH kRSNatilAMjanAni khurakI rAkha navanIta meM milAkara lagAne se jhAI sAvaragujAnyAmalakAni dagdhvA / aura vyaMgakA nAza hotA hai| piSTvA hi bhRgasya sakRdrasena [209] arzohara lepaH hanyAt kilAsaM parighRSTa lepAt // (ca. saM., ci. a. 14 arho) lohekA burAdA, kAle tila, suramA, bAvacI | kuJjarasya purIpaJca ghRtaM sarjaraso rasaH / aura AmalA, inako jalA kara bhAMgare ke rasa meM | haridrAcUrNasaMyuktaM sudhAkSIraM pralepanam // pIsa kara lepa karane se kilAsa kuSTakA nAza hotA hai| zirISabIja kuSThazca pippalyaH saindhavaM guDaH / ___ moTa-lepa karane se pahile kuSTa ko khujA | arka zrI sadhAnI triphalA ca pralepanama // lenA caahiye| pippalyAcitrakAra zyAmAH kiNvaM madanataNDulA: [206] arkAdilepaH (1) (vR. ni. ra.) dazazatakaradugdhaM puSkaratvaksametam / pralepaH kukkuTazakRd haridrAguDasaMyutaH // ___hAthIkI lIda, dhI, rAla, pArA aura haldI dahanaguDanikumbhAkuSThakAsIsayuktam // inako thohara ke dUdhameM pIsakara lepa karane se athavA apanayati vitINa lepanaM saptarAtrAt / sirasa ke bIja, kUTha, pIpala, seMdhAnamaka, gur3a aura zvayathuharaNayuktaM karNakagranthimetat // | triphale ko thohara aura Aka ke dUdha meM pIsa kara pokharamUla, dAlacInI, cItA, gur3a, dantImUla lepa karane se athavA pIpala, cItA, kAlI nisota, (athavA kAyaphala), kUTha, kasIsa, aura sAMThI kI jar3a ko Akake dUdhameM pIsakara lepa karane se karNamUla mainaphalake bIja, haldI, gur3a, aura mugekI bITa ina zotha kA nAza hotA hai| sabako kiNva (surA bIja) meM pIsakara lepa karane se [207] arkAdi lepaH (2) arzakA nAza hotA hai| (yo. ra; ga. ni. azoM) [210] avalgujAdi lepaH Arke payaH sudhAkANDaM knnttkaalaabupllvaaH| (ca. saM., yo. ra.) karaJjo basvamUtreNa lepanaM zreSThamarzasAM // | avalgujaM kAsamadaM cakramadaM nizAyutam / ___ Aka kA dUdha, aura thohara kA DaMThala, gokharU, mANimanthaM ca tulyAMzaM mustakAjikapeSitam // kar3avI torIke patte, karaMjave ke patte,. ina sabako kaNDUM kRcchAM jayatyugrAM siddha eSa prayogarAT / / bakare ke mUtrameM pIsakara lepa karane se massoMkA bAbacI, kasauMdI, paMcAr3a, haldI, seMdhAnamaka nAza hotA hai| aura nAgaramothA / ina saba ko samAna bhAga lekara 208] arjunatvagAdi lepaH (vR. ni. ra.) | kAMjI meM pIsakara lepa karaneme atyugra kaMDU (khujalI) vyaGgeSu cArjunatvak ca maJjiSThA vRSa maakssikaiH| ' kA nAza hotA hai / yaha siddha prayoga hai / For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (76) www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkara atha akArAdi dhapa prakaraNam [211] agurvAdi dhUpaH (bR. ni. ra.) agurughanasArasallaka kararuhanatanIra candanairyuktaH / sarjarasena sameto dhUporugdAhakaM hanti // agara, kapUra, sallakI, nakhI, tagara, sugandha bAlA, candana, aura rAla / inakI dhUpase rugdAha . sannipAta zAnta hotA hai / [212] azvagandhAdi dhUpa : (vR. ni. ra. ) azvagandho'tha nirguNDI bRhatI pippalIphalam / atha akArAdi [214] arkamUlAdi dhUmraH (bR. ni. ra.) arkamUlazilAtulyaM tatorjena kaTutrikam / cUrNitaM vahninikSiptaM pibeddhrumaM tu yogavit // bhakSayedatha tAmbUlaM pibedugdhamathApi vA / kAsaH pazvavidho yAti zAntimAzu na saMzayaH // [215] aJjana naM. 1 (mUrddhAntika ) zirISabIjaM gomUtraM kRSNamarica saindhavaiH / aJjanaM syAt prabodhAya sarasonazilAvacaiH / sirasa ke bIja, pIpala, kAlI mirca, seMdhA namaka, lhasana, manasila aura cacako gomUtra meM pIsakara aJjana banAve / isase mUrchA naSTa hotI hai [216] aJjana naM. 2 (bR. ni. ra.) aJjanaM samyagArandhaM madhusindhuziloSaNaiH / pramodrohi bhavati bhASitaM bhiSajAM varaiH // dhUpoyaM sparzamAtreNa hyarzasAM zamane lam // asagandha, nirguNDI bar3I kaTelI aura pIpala / isakI dhUnI ke sparza mAtra se hI arza naSTa ho jAtI hai| atha akArAdi aJjana Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [213] aSTagandha dhUpa: (zA. ni. bhU.) karpUraM candanaM mustA kuGkumaM devadAru ca / rocanA kezarozIraM gandhASTakamudAhRtam // kapUra, candana, nAgaramothA, kesara, devadArU, gorocana, nAgakesara aura khasa / inake yoga ko gandhASTaka kahate hai / dhUmra prakaraNam Aka kI jar3a aura manasila, 1 - 1 bhAga / trikuTA AdhA bhAga / inake cUrNakA vidhivat dhUma pAna karake Uparase tAmbUla khAnese athavA dUdha pInese pAMca prakArakI khAMsIkA nAza hotA hai / prakaraNam zahada, seMdhAnamaka, manasila aura marica / inakA aJjana mohakA nAza karatA hai / [217] aJjana naM. 3 (cAturthikArI) ( vR. ni. ra. ) tryUSaNaM hiMgulavaNa vacA kaTurohiNI / zirISanaktamAlAnAM vIjaM zvetAzca sarSapAH // gomUtrapiSTairetaistu vartinetrAJjane hitA / cAturthakamapasmAramunmAdaM ca niyacchati // trikuTA, hIMga, lavaNa, baca, kuTakI, sirasa ke For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-aJjana (77) bIja, karaJjave kI girI, safeda sarasoM / inhe gomUtrameM | bakarIke dUdhameM 7-7 bAra yathA krama bujhAve / phira pImakara vattI banAve / ise AMkhameM AMjane se cauthiyA isa zuddha sIsekI salAI banavAve / yaha salAI jvara, apasmAra aura unmAda kA nAza hotA hai| AMkha meM aJjana lagAneke lie atyuttama hai / aJjana [218] aJjana naM. 4 (vR. ni. ra.) kAle bhAgake nIce AMkhake koye taka karanA zirISapuSpaM lazunaM zuNThI, siddhArthakaM vcaa| cAhiye / salAI se AMkhake tila kA sparza na hone maJjiSThA rajanI kRSNA bastamUtreNa pepayet // | de| pahile bAI AMkhameM 3jana lagAveM aura phira vaTI chAyAsu zuSkAyA sA hitA nAvanAJjane // dAhinI AMkhameM / hemanta aura zizira RtumeM aJjana sirasake phUla, lhasana, soMTha, sapheda sarasoM, madhyAhnameM lagAveM grISma aura zaradakAlameM prAtaH tathA baca, majITha, haldI, pIpala, inako bakareke mUtrameM sAyaMkAla evaM vasanta RtumeM cAhe jaba lagA pIsakara goliyAM banAkara chAyAmeM sukhAve / isakA khakate haiN| aJjana athavA isakI nasyase unmAda kA nAza [221] kAmalA harAJjanam (bR. ni. ra.) hotA hai| / aJjanaM kAmalArvAnAM droNapuSpIrasaM zubham / [219] aJjana naM. 5 netrazukra(phulA) nizAgairikadhAtrINAM cUNasiMprakalpayet // nAzaka (vR. ni. ra.) / tApyaM madhUkasAro vA bIjaM cAkSasya saindhavam / ___ kAmalAse pIr3ita rogIke liye gomAke rasa madhunAJjanayogAsyuzcatvAraH shukrnaashnH|| | athavA haldI, gerU aura Amale ke cUrNakA aJjana sonA makkhI, mahuvekA sAra, baher3ekI mAMga | hitakara aura seMdhAnamaka / inameM se kisI ekako madha [222] amRtAJjana naM. 7 (ra. ci. ma.) sAtha milAkara aJjana karane se AMkhake phUleko rasendrabhujagau tulyau tAbhyAM dviguNamaJjanam / ArAma hotA hai| IpatkarpUrasaMyuktamaJjanaM timirApaham // [220] aJjanazalAkA (yo.ra.ra. cN| netrarogA.) zuddha pArA aura sIsA 1-1 bhAga, inase triphalAbhRGgazuNThInAM rasaistadvacca srpissaa| dogunA suramA aura thor3AsA kapUra milAkara banAyA gomUtramadhvajAkSIraH sikto nAgaH prtaapitH|| huvA suramA timira (AMkhoM ke Age aMdherA AnA) kRSNabhAgAdadhaH kuryAdapAGgaM yaavdnyjnm| rogakA nAza karatA hai| prathamaM savyamaJjIyAt pazcAddakSiNamaJjayet // [223] aJjana naM. 8 (apAmArgAdi) zalAkayA sAJjanayA na ca tanayanaM spRzet / / / (vR. ni. ra.) hemante zizirevApi madhyAhne'JjanamiSyate // apAmArgasya patrANi maricAni samAni ca / pUrvAhna vA 'parAhne vA grISme zaradi cessyte| | azvasya lAlayA piSTAnyaJjanAddhanti sUcikAm / / varSAsvinaH nAtyuSNe vasante ca sadaiva hi // | apAmArga (ciraciTe) ke patte aura kAlImirca sIseko tapA tapAkara triphalA, bhAMgarA, soMTha, samAna bhAga lekara ghor3e kI lArameM pIsakara aJjana inake rasa yA kvAtha aura ghI, gomUtra, zahada tathA lagAne se haiMjekA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (78) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [224] asurAdi aJjana naM. 9 / zirISabIjaM maricopakulyA (vR. ni. ra.) mUtreNa ghRSTaM saha saindhven| asurAhasya viTcUrNa kastUrImadhusaMyutam / / netrAJjanaM syAnayane narANAM aJjanAdbodhayenmugdhaM tandritaM sannipAtinam / / pranaSTasaMjJaM prakaroti bodhH|| ____ kAMsIke bhailakA cUrNa aura kastUrIko bArIka | pIsakara madhumeM milAkara aJjana lagAnese sannipAta sirasake bIja, kAlI mirca, pIpala aura seMdhA kI behozI aura tandrA dUra hotI hai| namaka inako gomUtrameM pIsakara aJjana lagAne se [225] aJjana naM. 10 (bodhaka) (hA. saM.) behozI dUra hotI hai| atha akArAdi nasya prakaraNam [226] agastipatra-nasyam (bR. ni. ra.) | hitakArI hai| evaM kutte, gIdar3a, billI tathA akhnndditshrtkaalklaanidhismaanne| siMhAdike mUtrakI nasya bhI hitakara hai| cAturthikaharaM nasya munidrumdlaambunaa|| (1) bhAraMgI, vaca aura nAgadantI, (2) zveta hecandramukhi ! agasti (agathiyA) ke pattoMke | aparAjitA aura vRhat meDhA zRGgI, (3) mAla rasakI nasya lenese cAturthika jvarakA nAza hotA hai| | kaMganI aura nAga dantI ina tInoM prayogoMmeM se 227] apasmAraharanasyam(1) (vR.ni. ra.)| kisIko gomUtrameM pIsakara pAMca cha: bindu nAkameM AraNyatra sIcUrNa nasyenApasmRtiM jayet // | TapakAne se apasmArakA nAza hotA hai| banakhIreke cUrNakA nasya apasmAra rogakA | triphalA, trikuTA, dAru haldI, yavakSAra,tulasI, nAza karatA haiN| kAlI nisota, apAmArga aura karaJjaveke phaloMke [228] apasmAraharanasyam (2) (ca. saM.)| kalka tathA bakareke mUtrase siddha tailakI nasya denese kapilAnAM gavAM mUtraM nAvanaM paramaM hitm| | apasmArakA nAza hotA hai| zvazRgAlaviDAlAnAM siMhAdInAzca zasyate // [229] azvagandhAdi nasyam bhAGgI vacA nAgadantI zvetA zatA vissnnikaa| | turaMgagandhA lavaNopagandhA jyotiSmatI nAgadantI pAdotthA muutrpessitaaH|| mdhuuksaarossnnmaagdhiibhiH| yogAstrayo'taH SaDvindUn paJca vA nAvayedbhipak| vstaambushunntthiilshunaanvitaabhitriphlaavyosspiitdruyvkssaarphnninyjhkaiH|| nasyaM tvasaMbhunadRzaM karoti // zyAmApAmArgakAraJjaphalaimatre'tha vstje| / asagandha, seMdhAnamaka, vaca, mahuvekA sAra, sAdhitaM nAvanaM tailamapasmAravinAzanam // | marica, pIpala, soMTha aura lhasanako bakareke mUtrameM apasmArameM kapilA gAyake dUdhakI nasya atyanta 'pIsakara nasya lenese netra svaccha hote haiN| For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa - atha akArAdi rasa prakaraNam jJAtavya rasoM kI zakti acintya hai, jahAM anya samasta auSadhiyAM niSprayojana siddha hotI haiM vahAM rasa apane ananya prabhAva se paNDitoM taka ko Azcarya meM DAla dete haiM / rasoM ke sevana se vRddhAvasthA kA nirodha, rogoMkA bahiSkAra aura svastha zarIroM meM zakti kA saMcAra hotA hai| sarva sAdhAraNa kA yaha vicAra ki 40 varSakI avasthAse pahile rasa sevana na karanA cAhiye, yaha sarvathA nirmUla aura zAstra viruddha hai, vastutaH zAstra lekha tathA anubhava to kahatA hai ki janma kAla se anta samaya taka hara avasthA meM nirbhaya hokara rasoMkA sevana kiyA jA sakatA hai| rasoM ke samAna guNakArI hAni rahita anya vastu milanA kaThina haiM, parantu vaha saba guNa tabhI prApta ho sakate haiM ki jaba auSadhiyAM zAstrokta rIti se taiyAra kI gaI hoM anyathA lAbha ke sthAna meM hAni ho to koi Azcarya kI bAta nahIM hai| isake atirikta rasoMmeM jo dhAtu, upadhAtu, rana, uparatna, uparasa, viSa, upaviSa Adi vyavahRta hote haiM unheM bhI vidhivat zodhana, mAraNa karake hI lenA cAhiye cAhe pATha meM zodhana kI AjJA spaSTa rUpeNa likhI ho athavA isa viSaya meM mauna dhAraNa kiyA gayA ho| [230] agandhakharparaparpaTI (vR. ni. ra.) , jayantI, nirguNDI, trikuTA, vAsA, kanyA kumaarii| bhAgau rasasya dvAveko dvAveko lohmsmnH| | inake rasakI 7-7 bhAvanA dekara sukhAkara 1 laghu puTa de| yaha rasa ucita anupAna ke sAtha etad ghRte dravIbhUtaM mRdvagnau kadalI dle|| sevana karane se samasta rogoM kA nAza karatA hai pAtayet gomayagate tathaivopari yojayet / / aura pAna tathA tulasI ke kAtha ke sAtha yA go tataH piSTvA dravairebhirmadayet saptadhA pRthak // mUtra ke sAtha sevana karanese zvAsa aura khAMsI kA maanggiishunntthiimunivraajyaanirgunnddikaadrvaiH|| nAza hotA hai| mAtrA 2 mAze / vyavahArika vyoSavAsakakanyAdravaiH zuSkaiH puttellghuH|| mAtrAH-2 rtii| agandha kharparo nAmnA parpaTIti rasobhavet / [231] agasti sUtarAjaH (1) (ra.se.ci.) sarvarogaharaH svaiH svairnupaanairdvimaasstH|| / rasoM'zumAlIjayapAlalohaHtAmbUlapatrasahitaH kAsazvAsaharaH prH| zilAharidrAvalayaH samAMzAH / sakaNaH surasAkAtho'nupAnaM vA sagojalam / / vyoSAgnibhRGgAkanimbunIraizuddha pArA 12 bhAga, loha bhasma 12 bhAga, nirgunnddikaargvdhmuulkaabhiH|| inako khUba ghoTa kara phira thor3ese dhImeM mandI Aga pRthagvimodaranAzanIyampara pighalAkara vidhivat govara keleke patra para parpaTI balladvayo vA kramasAtmyato vaa| banAve phira pIsakara nIce likhI cIjoMkI 7-7 kampillacUrNena samazca dattobhAvanA de| bhAraMgI, soMTha, agathiyA, triphalA, jalodarAdIJjayatIha rogAn // For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (80) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara agastisUtaH sazivA guDoyam- hai jisa prakAra agasya munine samudra kA zoSaNa sampAcanAdi krama zuddha dehe| kSaNabharameM kara liyaa| zuddha pArA, tAmra bhasma, zuddha jamAla goTA, ise 1 rattI kI mAtrAmeM ghRta aura kAlImirca loha bhasma, zuddha manasila, haldI, aura zuddhagandhaka ke cUrNake sAtha sevana karAnese pravAhikA, jIre pratyeka 1.1 bhAga lekara prathama pAre gandhakakI aura jAyaphalake cUrNake sAtha denese 6 prakArake kajalI banAveM aura phira usameM anya auSadhiyoM atisAra tathA trikuTeke cUrNa aura madhuke sAtha kA cUrNa milA kara kharala kareM tatpazcAt trikuTeke denese hara prakArakA vamana, zUla, kapha aura vAtake kvAtha, cIte, bhAMgare aura nIMbuke rasa tathA adrakake vikAra agnimAMdya aura nidrAkA nAza hotA hai| rasa aura saMbhAlu tathA amalatAsakI chAlake rasa [233] agnikumArorasaH (1) kI 1-1 bhAvanA de| pAcanAdi kramase rogIkI ! (ra. ra. sa. aM. vR., ra. ca. gunmA) zuddhi karake harar3ake cUrNa aura gur3ake sAtha ise jaipAlagaMdhAzmarasatrayANAM3-3 ratIkI mAtrAmeM khAnese athavA kabIleke sAtha / ___phalatrayasyApi kaTutrayasya / khAnese jalodarAdi udararogoMkA nAza hotA hai| mUtre gavAM SoDazabhAgamAne[232] agasti sUtarAjaH (2) bhAgAnavaikatra dinatrayaM ca // (yo.ra., ra.rA. su., ra.caM. grahaNyA., bR.yo.tata. 67) / vimarya teSAM badarapramANArasavalisamabhAgaM tulyAhiGgulayuktaM baddhA vaTImuSNajalAnupAnAt / dviguNakanakabIjaM nAgaphenena tulyam / ekAtra yuktA sahasA nihantisakalavihitacUrNa bhAvayed bhRGganIre- + sA recayitvA mljaalmaadau|| grahaNIjaladhizoSe sUtarAjodya gasti / gulmaM yatkRtpANDDavibandhazUlaMghRtamaricayuto'yaM guJjamAnaM pravAha mAnya jvaraM cAtha jalodarazca / harati SaDatisArAJjIrajAtIphalena // agneH kumAraH sahasA nihanyAtrikaTukamadhuyuktaH sarvavAntizcazUlam duddIpito dIpa ivAndhakAram / kaphapavanavikAraM vahnimAMdyaM ca nidrAm // zuddha jamAla goTA, zuddha gandhaka, zuddha pArA, pArA 1 bhAga, gandhaka 1 bhAga aura hiMgula triphalA aura trikuTA, 1-1 bhAga le prathama pAre 1 bhAga, dhatUreke bIja 2 bhAga tathA zuddha aphIma aura gandhakakI kajakI banAveM aura phira usameM anya 2 bhaag| prathama pAre gaMdhakakI kajalI banAve auSadhiyAM milAkara sabako 16 gune gomUtrameM 3 phira anya padArthoM kA mahIna cUrNa karake sabako | dina taka ghoTakara choTe berake samAna goliyAM banAbeM milAkara bhAMgareke rasameM ghoTe / yaha rasarAja grahaNI ye goliyAM USNa jalake sAtha khAnese virecana roga rUpI samudrakA usI prakAra nAma zeSa kara detA hokara udarastha mala bAhara nikala jAtA hai| aura + pAThAntaraH-nikhila vihata cUrNa SoDazAza gulma, pANDu, jigara, kabja, zUla agni mAndya jvara viSaM syAd | jalodara, AdikA nAza hotA hai| mAtrAH-1golI For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi-rasa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 81 ) [235] agnikumAro rasaH (3) (bR. ni. ra. ra. se. ci., a. ra. ) star kA grAhya gandhakAd dvau tathaiva ca / yatnatastUbhayaM madyaM dinaM haMsapadIrasaiH / kalkasya TikAM kRtvA nikSipet kAcabhAjane / mamRtaM tatra kSiyA vaktraM nirodhayet // kUpikAyAH parau bhAgau vAlukAbhizca pUrayet / sArddhaM yAvadahorAtraM tAvattatra pacedrasam // dIpamAtraM samArabhya pAvakaM varddhayecchanaiH / svAGgazItalatAM jJAtvA samAkRSyarasaM tataH // tolArddhamamRtaM tatra kSipettAvattathopaNam // bhakSitorayaMraktimAtro rasastvagnikumArakaH / sannipAtajvaraM hanyAdvAtaM mandAgnitAmapi / / zUlaM saMgrahaNIM gulmaM kSayaM pANDugadaM tathA / zvAsakAsAdikAnsarvAn gadAneSa vinAzayet // [234] agnikumAro rasaH (2) (bhai. ra.) maricoprAkuSThastaiH sarvaireva samaM viSam / piSTvA cArdrarasenaiva vaTikA raktikAmitA // Amajvare prathamataH zuNThayA ca madhupiSTayA / ArdrakasyarasenApi nirguNDyAca kaphajvare // pInase ca pratizyAye Ardrakasya ca vAriNA / agnimAndhe lavaGgena zothe sadazamUlakaH // grahaNye sahazuNThayA ca mustakenAtisArake / sAme ca dhAnyazuNThIbhyAM pakke ca kuTajaM mdhu| sabhapAtajvarArambhe pippalyArdrakavAriNA // kaNTakAryA rasaiH kAse zvAse tailaguDAnvitam / pItvA vaTIdvayaM rogI svAsthyaM samupagacchati / sarveSAmeva rogANAmAmadoSaprazAntaye / agnivRddhikaronAnA vikhyAto'gnikumArakaH // // 1 kAlI mirca, vaca, kUTha aura nAgaramothA, 1 - 1 bhAga tathA viSa 4 bhAga lekara sabako adraka ke rasameM ghoTakara 19 - 1 rattI bharakI goliyAM banAveM / ise soMTha aura madhuke sAtha khAne se Amajvara, adraka aura nirguNDIke rasake sAtha khAne se kaphajvara, adraka ke rasake sAtha sevana karane se jukAma aura pInasakA nAza hotA hai| agnimAMdyameM lavaMgake sAtha, sUjanameM dazamUla kvAtha ke sAtha / grahaNImeM soMThake sAtha, atisArameM nAgaramotheke sAtha, AmatisArameM soMTha aura dhaniyeMke sAtha, 'pakvAtisAra meM kUr3ekI chAlake kvAtha aura madhuke sAtha, sannipAta jvarake ArambhameM pIpala aura adraka ke rasake sAtha, khAMsI meM kaTelI rasake sAtha, zvAsameM taila aura gur3ake sAtha 2-2 golI khAnI caahieN| ye goliyAM samasta rogoM meM AmadoSakI zAnti ke liye sevana kI jA sakatI haiM / yaha rasa agnivRddhike lie prasiddha hai / zuddha pArada aura gandhaka 2 // - 2 // tole lekara donoMko 1 dina haMsApadIke rasameM kharala kare phira usakA golA banAkara kaparamiTTI kI huI AtazI zIzImeM DAla de aura usameM 1 | tolA zuddha vacchanAga DAle, phira zIzIkA mukha banda karake bAlukA yantra meM rakhakara zIzIke gale taka reta bharakara 1 || dinataka agni de| prAraMbha meM dIpa zikhA ke samAna agni dekara dhIre dhIre baDhAnI cAhie sarvathA zItala hone para goleko nikAlakara kharala meM DAleM aura usameM AdhA tolA zuddha viSa tathA AdhA tolA kAlImirca DAlakara ghoTe | yaha 'agnikumAra rasa' eka rattI kI mAtrA meM khAnese sannipAta jvara, vAtajvara, mandAgni, zUla, saMgrahaNI, gulma, kSaya aura pANDu, tathA zvAsa khAMsI kA nAza karatA hai / mAtrA:1 rattI / | For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (82) [236] agnikumAro rasa: ( 4 ) (bR. ni. ra.) www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya-2 sUtena gandhaM saha TaGkaNenasamaM viSaM yojyamiha tribhAgam / kapardazaMkhAvapi tatra bhAgaumarIcakairaSTaguNairvimizram || jambIranIreNa vimardanIyaM siddho bhavedagnikumAra eSaH / deyo hi guJjAdvitayo hi zUletridoSaje yojaya sAnupAnam // zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha suhAgA 1-1 bhAga, viSa 3 bhAga tathA kaur3I bhasma aura zaMkha bhasma, 2-2 bhAga, kAlImirca 8 bhAga / sabako jaMbIrI nIMbU ke rasa meM kharala kare yaha 'agnikumAra rasa' ucita anupAnase 2 rattI mAtrA meM sevana karanese tridoSaja zUlakA nAza karatA hai / [237] agnikumAro rasa: (5) ( ra. ra., rase. (ci. ) TaGkaNaM rasagandhau ca sama bhAgaMtrayaM viSAt / kapardaH svarjikAkSAro mAgadhI vizvabheSajam // pRthakpRthak karSamAtraM vasubhAgamihoSaNam / jambIrAmlairdinaM ghRSTaM bhaveda grikumArakaH // visUcIzUlavAtAdivahnimAndyaprazAntaye | zuddha suhAgA, zuddhapArA, zuddha gandhaka, pratyeka 1 / - 1 / tolA, zuddha viSa 3 ||| tolA, kaur3I bhasma, sajjIkhAra, pIpala aura soMTha, 11-1| tolA, kAlI mirca 10 tolA lekara, pahale pAre gandhakakI kajjalI karake sabako jambIrI nIMbU ke rasameM kharala kre| yaha 'agnikumAra rasa' viSUcikA, zUla, agnimAMdya aura AmAjIrNa kA nAza karatA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [238] agnikumArI rasa: ( 6 ) ( ra. ra.) zuddhaM sUtaM viSaM gandhaM pratiniSkatrayaM trayam / maricaM sarvatulyaM syAtkaNTakArIphaladravaiH || marddayedbhAvayettena bhAvanAcaikavizaMtiH // deyA guJjAdvayaM khAdetsarvAjIrNa prazAntaye / visUcikAM nihantyAzu rasohyagnikumArakaH / zuddha pArA, zuddha viSa, zuddha gandhaka 1-11 tolA, kAlI mirca sabake barAbara lekara prathama pArA gandhakakI kajjalI karake sabako kaTelIke phaloM ke rasakI 21 bhAvanA de / yaha 'agnikumAra rasa' sarva prakAra ke ajIrNa aura visUcikA kA nAza karatA hai / mAtrAH - 2 rattI / [239] agnikumAro rasaH (7) ( ra. ra., ra. ra. sa.) zuddhataM 'viSaM gandhaM dvikSAraM padupaJcakam / dazakaM tulyatulyAMzaM bharjitA vijayAnavA || dazAnAM tulyabhAgAnAM tatorddha zizumUlakam / tatsarva vijayAdrAvaiH zicitrakabhRGgajaiH // dravairdinadveyaM madyaM tato bhANDe pacellaghu dIptAgninA tu yAmekaM zuddhaM pakkaM samuddharet / / saptadhA cArdrakadrAvaicitrakairbhAvayed bhiSak // dIpano'grikumAro'yaM niSkaikaM madhunAlihet / pratikarSa guDaM zuNThImanu syAdagnidIpanaH // zuddha pArada, zuddha viSa, zuddha gandhaka, yavakSAra, sajI kSAra, pAMconamaka / yaha dazoM cIjeM samAna bhAga, tAjI bhunI huI bhAMga sabake barAbara sauMjanekI jar3akI chAla bhAMgase AdhI lekara prathama pAre gandhakakI kajjalI banAveM aura phira usameM anya padArthoM kA cUrNa milAkara sabako bhAMga, sauMjane, cIte aura bhAMgareke rasameM pRthak pRthak 2-2 pAThAntara :- 1 mRtaM 2 trikSAraM 3 zrayaM For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (83) dina khagla karake sampuTa meM rakhakara 1 pahara taka | 'vairocana' rasa kI bhAMti pakAve / isake sevana dIptAgnimeM pakAve / phira nikAla kara adraka aura | karane se aneka prakAra ke rogoM kA nAza hotA hai| cItake rasakI 7-7 bhAvanA de / ise 5 mASA isake Upara ghI kuMvArake rasameM seMdhAnona milAkara kI mAtrA se madhuke sAtha sevana karanese aura upa- | lehakI taraha banAkara cATeM, yaha anupAna hai| rase gur3a aura soMTha 11-1 / tolA milAkara khAnese | isase agni pradIpta hotI hai| agnipradIpta hotI hai| ( vyavahArika mAtrA 2-3 [242] agnikumAro rasaH (10) (ra. ra.) rttii)| palaikaM mUJchitaM mRtaM marIcaM higujIrakam / [240] agnikumAro rasaH (8) (ra. ra.) pratikarSa vacAzuNThI tatsarva bhRGgajaivaiH // zuddhasUtaM viSaM gandhamajamodAM phalatrikam / dina madya lihenmASaM madhuvahnidine pivet / kharjikSAraM yavakSAraM vahisaindhavajIrakam // mASaikaM bhakSayeccAnu dADimaM nAgaraM guDam / / sauvarcalaM viDaGgAni sAmudraM tryUSaNaM samam / kajalI 5 tolA, kAlI mirca, hIMga, jIrA, viSamuSTiM sarvasamAM jambIrAmlena maddeyet // | vaca aura soMTha, 11-1 / tolA lekara sabako eka maricAbhA vaTI khAde vhnimaandyprshaantye| dina bhAMgare ke rasakI bhAvanA deN| ise cIte ke pathyAM zuNThI guDaM cAnu palArddha bhkssyetsdaa||| cUrNa aura zahada ke sAtha milAkara cATane aura zuddha pArA, zuddha viSa, zuddha gandhaka, aja- Upara se gur3a aura soMTha kA cUrNa tathA dADima kA moda, triphalA, sajjIkhAra, yavakSAra, cItA, seMdhA- rasa pInese agni pradIpta hotI hai / mAtrAH-1 mASA / namaka, jIrA, sauMcala, vAyaviDaMga, samudranamaka, | [243] agnikumAro rasaH (11) (ra. ra.) trikuTA pratyeka samAna bhAga, kucalA sabake bagabara dvipalaM zuddhatAmrantu zuddhasUtaM palatrayam / lekara prathama pArA gandhakakI kajalI banAkara sabako | piSTaM jambIrajaivaiH kuryAtkhalve bhiSagvaraH / / jaMbIrIke rasameM dhoTakara maricake barAbara goliyAM | gandhakaM cAmRtaM tatra pratyekaM palapaJcakama / banAve / isako khAkara Uparase haiDa soMTha aura gur3a | kajalIkRtya tatsarva bhAvyaM nimbukajaivaiH // 2 // -2 // tolA khAnese agnimAMdya naSTa hotA hai / cUrNita piTharImadhye kSipenimbukajedrave / [241] agnikumAro rasaH (9) (ra. ra.) dharme dinASTakaM bhAvyaM dravo deyaH punaH punH|| rasabhasmasamaM gandhaM dhAtrI dviguNaTaGkaNam / bhadrAvasyahaM bhAvyaM trivAramAkajaidravaiH / dinaM jambIrajaivimadya pUryA varATikA // vidhAmRtArasairbhAvyaM raso hyagnikumArakaH // ruddhA gajapuTe pazcAdyathA vairocano rsH|| asya guJjAtrayaM khAdedagnimAndhaprazAntaye // tathA kuryAca rogANAM phalaM tadvanna saMzayaH ___zuddha tAmra (bhasma) 10 tolA aura pArA 15 kumArI saiMdhavaM cAnu lehayedagnidIpanam / tolA saba ko jambIrI nIbUke rasa meM ghoTe phira rasa sindUra, gandhaka 1-1 bhAga, AmalA, gandhaka aura zuddha vacchanAga 25-25 tolA DAlakara suhAgA 2-2 bhAga / 1 dina jambIrI nIMbU ke kajalI karake kAMca kI baranI meM bharade aura jarasa meM kharala karake kaur3iyoM meM bharakara gajapuTa meM ' mbIrI nIMbUke rasakI bhAvanA de| dhUpa meM sukhAkara For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (84) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara phira bhAvanA de isI prakAra 8 dina nIMbUke rasakI, , tAMbe kI bhasma milAkara jvAlAmukhI ke rasakI 21 3 dina bhAMgare ke rasakI, 3 dina adraka ke bhAvanA de / ise 2 rattIbhara nAgaravela ke pAnameM rasakI aura 3 dina giloya ke rasakI bhAvanA de| rakhakara khAne se vAtagulma kA nAza hotA hai / isako 3 rattI pramANa meM sevana karanese agnimAMdya | anupAna kAka jaMghAkA kvAtha / kA nAza hotA hai| [245] agnikumAro rasaH (13) [244] agnikumAro rasaH (12) (ra. ra. sa. ajIrNA.) (ra. ra. udarA.) haMsapAdIrasaiH piSTaM rasagandhakayoH palam / zuddhaM sUtaM samaM gandhaM zuddhatAlaM mnHshilaa| | kolaM ca viSacUrNasya vAlukAyantrapAcitam / / tulyAMzaM caitrakaM mUlaM yvmaasuurjaivaiH|| zANaM viSasyArdhapalaM maricasya vimizrayet / jambIraizca tathA mayaM tad golaM zrAvasampuTe / | dIpano'gnikumAro'yaM grahaNyAM ca vishesstH|| ruddhvA bahirmApapiSTaistayorlepyaM ca sampuTam / / | savAtazleSmajAn rogAn kSaNAdevApakarSati / godhUmapiSTikA vA'tha vilepyA vastramRttikA / / sannipAtajvarazvAsakSayakAsAMzca nAzayet // vizoSya pAcayedyantre dviSaDyAsaiH sabAluke / / zuddha pAre, aura gandhaka kI 2 // 2 // tole kI kramavRddhayAgninA pAcyaM svAizItaM samaddhareta / kajalI banAkara usameM 1 / tolA zuddha vacchanAga DAla dazamAMzaM viSaM datvA viSAMzaM mRtatAmrakam // kara hasapAdI ke rasa meM mardana kare / phira ise zarAva jvAlAmukhyA dravaiH sarva bhAvayitvA trisptdhaa| saMpuTa meM baMda karake vAlakA yantra meM 1 pahara pakAve raso hyagnikumAro'yaM sevyaM guJjAdvayaM sadA // | phira isameM zuddha vacchanAga 5 mASA tathA 2 // tolA tAmbUlapatrasaMyuktaM vAtagulmodarAtijit / / kAlI mirca milAkara kharala kare / yaha rasa agnikAkajaGghAkaSAyazca hyanupAnaM sadA pivet // / dIpaka, vizeSataH saMgrahaNI nAzaka hai / isake sevana zuddha pArada, zuddha gandhaka, zuddha haratAla, zuddha | se vAtakaphajaroga kSaNabhara meM zAnta ho jAtA hai| manasila, Ama kI jaDa kI chAla pratyeka samAna yaha rasa sannipAta jvara, zvAsa, khAMsI tathA kSayakA bhAga / prathama kajjalI banAkara usameM auSadhiyoM kA bhI nAza karane vAlA hai| cUrNa milAkara sabako jauM aura masUra ke kvAtha tathA [246] agnikumAro rasaH (14) jambIrI nIMbU ke rasakI eka eka dina bhAvanA (ra. ra., sa. agnimAM. dekara golA banAve aura use zarAba sampuTa meM rasagandhakayoH kRtvA kajalI tulyabhAgayoH / banda karake sandhi para ur3ada yA gehUM kI piTThI kA | pAdAMzamamRtaM datvA zuktibhasma kalAMzakam / / lepa karake kapar3a miTTI kara de, phira sukhAkara 12 | haMsapAdIrasaiH samyaG mardayitvA dinatrayam / pahara taka bAlukA yantra meM mRdu, madhyama aura tI- sthUlagolaM tataH kRtvA parizoSya khraatpe|| brAgni para pakAveM / phira yantra ke svAMgazItala hone / nirudhya bAlukAyanne kramapuSTena vahinA / para usameM se auSadhako nikAlakara usakA dasavAM pacedekamahorAtraM svataH zItaM vicUrNya ca / / bhAga zuddha vacchanAga aura bacchanAga kA cauthA bhAga tulyAMzamamRtaM datvA mardayedAkajaivaiH / For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (85) vilipya sthAlikAmadhye tto'nysthaalikodre|| agnimAMdya, jvara, vAtajaroga, zothayukta pANDu roga, palArdhamamRtaM kSiptvA rasasthAlI ca tnmukhe| / kapharoga, tillI, gulma, gudapIDA, sarvAGga zUla, nyujAM dattvA dRDhaM ruddha cullyAmAropya yatnataH lUlA, laMgar3Apana aura striyoMke raktagulmAdi asAdhya yAmaM prajvAlayedagni vicUrNya tdnntrm| rogoM ko isa prakAra naSTa kara detA hai jisa prakAra karaNDa ke vinikSipya sthApayedatiyatnataH / / viSNu bhagavAna pApoM ko| rasohyagnikumArAkhyo diSTo mnthaanbhairvaiH| / [247] agnikumArorasaH (15) hanyAdatyagnimAndhaM jvararujamakhilaM (ra. ra. sa. a. a.) vAtajAtaM kSayArtim / dagdhAM kapardikA piSTvA tryUSaNaM TaGkanaM viSam / zophADhyaM pANDurogaM gandhakaM zuddhasataM ca tulyaM jambIrajaivaiH / / ___ kaphajanitagadAnplIhagulmaM gudAtim // / mardayed bhakSayedvallaM maricAjyaM lihedanu / sarvAGgINaM ca zUlaM jaTharabhavaruja nihanti grahaNIrogaM pathyaM takrodanaM hitam / / ___ khaMjatAM paGgulatvam / kaur3I bhasma, trikuTA, zuddha suhAgA, zuddha sarvA zvAsAdhyarogAnharirivazuddhaduritaM vacchanAga, gandhaka aura zuddha pArA, saba samAna raktagulmaM badhUnAm // bhAga lekara prathama pAre gandhakakI kajjalI banAveM pArA aura gandhaka samAna bhAga lekara kajjalI | phira usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa milAkara karake usameM usakA cauthA bhAMga zuddha vacchanAga | sabako jambIrI nIMbU ke rasa meM ghoTakara rakhe / tathA sIpI bhasma 16 vAM bhAga milAkara 3 dina | yaha grahaNI rogakA nAza karatA hai| mAtrAH-2-3 taka haMsapAdI ke rasameM mardana kare, phira eka golA | rattI / anupAna kAlI mirca kA cUrNa aura dhii| banAkara teja dhUpameM mukhAve aura phira 1 dina rAta pathyaH-chAcha aura bhAta / / mRdu, madhya aura tIvAgni para vAlukA yantra meM | [248] agnikumAro rasaH (16) (ra.ci.) pakAkara ThaNDA hone para nikAlakara usameM samAna TaGkaNaM rasagandhau ca samaM bhArAtrayaM vissaat| bhAga zuddha vacchanAgakA cUrNa milAkara adraka ke kapardazaMkhau trinavau vasubhAgaM marIcakam / / ke rasakI bhAvanA dekara ghoTe, phira usa lugadI ko dina jambhAmbhasA piSTaM bhavedagnikumArakaH // eka hANDI ke bIcameM lepa karade aura dUsarI hANDI visacIzUlavAtAdiyahimAMye dvigunyjkH|| meM 2 // tolA zuddha bacchanAgakA cUrNa DAlakara usake ajIrNa saMgrahaNyA vA prayojyo'yaM nijauSadhaiH / / Upara pahalI hAMDI ulaTI karake rakhade aura suhAgekI khIla, zuddha pArada aura zuddha gandhaka sandhiko acchI taraha banda karade / isa yantrako 1-1 bhAga, zuddha vacchanAga 3 bhAga, kaur3I bhasma phira cUlhe para car3hAkara 1 pahara taka Aga jalAve 3 bhAga, zaMkha bhasma 9 bhAga, kAlI mircakA cUrNa pazcAt svAMga zItala hone para davAko nikAlakara | 8 bhaag| prathama pAre gandhakakI kajjalI banAveM pIsakara rkkhe| isa agnikumAra rasa kA AviSkAra aura phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara zrI manthAnabhairavane kiyA thaa| yaha rasa atyanta / eka dina jambIrI nIMbUke rasameM dhoTe / ise rogocita For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (86) bhArata-bhaiSajya ratnAkara anupAnake sAtha 2-2 rattIkI mAtrAmeM sevana karane / arucimeM trikuTAke sAtha sevana karanA cAhie / se visUcikA, zUla, mandAgni, ajIrNa aura saMgra- yaha agnikumAra rasa sarva roganAzaka hai| haNIkA nAza hotA hai| [250] agnikumArarasaH (18) [249] agnikumArorasaH (17) (bhai. ra. ra. rA. muM. grahaNI) (ra. rA. suM. aruyau) | rasaM gandhaM viSaM vyoSa TaGkana lauhamasmakam / yavakSAraM tathA kharjI TaGkaNaM lavaNAni c| ajamodAhiphenaM ca sarvatulyaM mRtAbhrakam / / trikaTutriphalAlohaM cUrNa dvividhabhAgakam // citrakasya kaSAyeNa mardayedyAmamAtrakam / kapUraM ca lavaGgazca cavyakaM citrakaM tthaa| maricAbhA vaTI khAdedajINaM grahaNI tathA // dADimAmlaM vizeSeNa zRGgaverazca reNukAm // nAzayenAtra sandeho guhyametacikitsitam // etAni samabhAgAni sUkSmacUrNAni kArayet / / rasazcAgnikumAro'yaM dIpayatyAzu pAvakam // pavAnInimbunIreNa divasatrayabhAvitam // zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha viSa, trikuTA, tathAmRtArasenaiva marditaM caamlvetsH| suhAgA, lohabhasma, ajamoda aura aphIma, saba caNakAkAramAtreNa dIyate rasauttamaH // samAna bhAga, abhraka bhasma sabake braabr| prathama arocakaM vahivizeSamAnya, pArada gandhakakI kajalI banAkara pazcAt sabako 1 gulmapramehaM vinihantyavazyam / pahara taka citrakake rasameM ghoTakara niHsandeha kAlI cukreNa yuktaM khalu paktizUlaM, mirca barAbara goliyAM banAve / yaha rasa ajIrNa, sUryodayAt vRddhamatIva jAtam // grahaNI, aura mandAgnikA nAza karatA hai| zvAsakAsakaphAtaGkanAzanaM prANavarddhanam // [251] agnikumArorasaH (19) dadyAt trikaTukazcaiva kaphArocakanAzanam // (ra. ra. sa. sthau a. 1-8) raso hyagnikumAro'yaM sarvarogapraNAzanam // | gandhakena dvikarSaNa zuddhasUtena tAvatA / yavakSAra, sajjI khAra, suhAgA, pAMco lavaNa, | vidhAya kajalI sUkSmAmekavAsaramadanAt // trikuTA, triphalA aura lohacUrNa 2-2 bhAga / kapUra, karSamAtraM viSaM datvA madayitvA dRDhaM punH| cavya, lauMga, cItA, dADima (anAra dAnA) soMTha | haMsapAdIrasastaivA stokaM stokaM muhurmuhuH|| aura reNukA 1-1 bhAga / sabakA bArIka cUrNa kuDavArthamitaH pazcAgolaM kRtvA vizoSya ca / karake 3 dina taka ajavAyana aura nIbUke rasameM kAcakupyAM vinikSipya zulvanADI pidhAya ca // ghoTe phira giloya aura amalavetake rasameM 3-3 | devIzAstre punaH proktaM viSaM karSa vicUrNitam / dina ghoTakara caneke barAbara goliyAM banAve / yaha UrdhAdho golakAnAM hi kAcakRpyAM vinikSipet rasa aruci, maMdAgni, gulma aura prameha kA nAza nikSipatkajalI madhye yatazcAyaM mjaayte| karatA hai| cUkrake (kAJjI kA eka bheda) ke sAtha | tatazca dvayaGgulotsedhaM mRdA kUpI vilipya ca // sevana karane se pariNAma zUla, sUryAvarta, zvAsa, vizoSya bAlukAyantre yNtrvrgprkaashite| khAMsI, kapharoga AdikA nAzaka hai| kapha kI adhomukhIM ghaTI kSivA kSipedupari bAlakAm / / For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa nirudhya bhANDavaktraM ca culyAmAropya ytntH| 2 // tole zuddha gandhaka aura 2 // tole zuddha vahiM pracAlayetsAdha dinaM kramavivardhitama / / pAradako 1 dina kharala karake sUkSma kanjalI banA khAMgazItalamAkRSya saha tAmreNa mardayet / / leN| phira usameM 1 / tolA zuddha bacchanAgakA cUrNa palArdha maricaM sUkSma kAMdhe vatsanAbhajam // milAkara acchI taraha mardana kareM aura haMsapAdIkA vinikSipya vimatha kSipeda rmykrnnddke| rasa thor3A thor3A DAlakara itanA ghoTeM ki 10tole nandinA tu samuddiSTaM rasatulyaM marIcakam // rasa sUkha jAe / tadanantara usakI goliyAM banA vatsanAbhaM tu karSAzaM mizrayeta vicUrNya tt| | kara sukhA le| nirdiSTo'gnikumArako rasabaro devyAtathA nandinA ___aba kaparamiTTI kI huI AtazI zIzImeM 7 // sevyo vaidya yshHprbhuutphldshvaanaahvidhvNsnH| | mAze zuddha bacchanAgakA cUrNa DAlakara usake Upara uparokta goliyAM rakha deM aura Uparase punaH 7 // sadyApAcanadIpano rucikararAzIghraM tathASThalikAm | sAmAM ca grahaNI haret kphrujaaknntthaamydhNsnH|| HD mAze bachanAgakA cUrNa DAlakara use (2 // tole) balyo bhojanatoyabhakSyasukhadaHzreSTo rasAnAM prabhu zuddha tAmrakI nalI (kaTorI yA gilAsa)se Dhaka deN| mandAgni kaphavAtajaM kSayagadaM niHzeSazUlAmayAn tatpazcAt usa zIzI para 2 aMgula UMcA miTTIkA lepa karake sukhaaleN| zvAsaM kAsagadaM tathAkapharuja sthaulyaMca pANDutathA isake pazcAt isa zIzIko bAlukA yantrakI zopha vAtagadaM tathA khalu ratIkuryAcca parNAnvitaH | hAMDImeM rakhakara usake upara miTTIkI eka aisI kuppI kaNayA sitayAjyena dAtavyo'sau mhaarsH|| hA ulTI karake Dhaka deM jo zIzIko acchI taraha Dhaka pratyaSThIlAdirogeSu jalakUrmagadeSu ca // le aura jisakA mukha bAlukA yantravAlI hANDIke nandinA tu punaH proktstttdroghraussdhaiH|| bhItara talImeM acchI taraha jamakara baiTha jaae| nihanti sakalAnrogAn duppatnIva mnorthaan|| __aba bAlukA yantravAlI hANDImeM itanA reta rasajanitavidAhe zItatoyAbhiSeko, bhareM ki ulTI DhakI huI kUpIke Upara taka A malayajaghanasArai'rlepanaM mndvaatH| jAe / (isa rasako banAneke lie AtazI zIzI taruNadadhisitAktaM nArikelIphalAmbho, caur3e muMhakI lenI cAhie jo bahuta UMcI na ho| madhurazizirapAnaM zItamanyacca zastam // | davAke Upara Dhakaneko tAmrakI kaTorI aisI banavAnI saubhAgyaM meghnaadaakhrisitaamdhukcNdnm| cAhie jo adhika caur3I na ho para davA ko bhalItabodakena dAtavyaM sarvasmin rasavaikRte // bhAMti Dhaka le| AtazI zIzIko Dhakaneke lie chauM tuSNAsu dAtavyaM kapitthaM vA sitAnvitam miTTIkA banA huA maz2abUta gilAsa lenA cAhie kumArIkSIralepazca sarvAGgINaH prazasyate // aura usa para kaparamiTTI kara lenI cAhie / yaha kSIraM madhusitopetaM kvAtho vaa'mRtbndhukH| gilAsa zIzIse kucha uMcA honA cAhie / ) upacArA amI sarve prazastA rasatApinAm // tadanantara bAlukA yantrakI hANDIke mukha para rasasyAgnikumArasya prabhAvaM vetti ttvtH| zarAva Dhaka kara sandhiko bhalI bhAMti banda karake girijA nandikezo vA yadvo nArAyaNaH khayam / / sukhA leM aura isa yantrako cUlhe para rakhakara 1 // For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-ya-ratnAkara (88) dina taka pakAyeM / prArambhameM bahuta mRdu agni deM aura phira dhIre dhIre agni tIvra karate rheN| isake bAda yantrake svAMga zItala hone para usameM se auSadha ko nikAla kara tAmrakI nalI sameta pIsa leN| (yadi tAmrakI bhalI prakAra bhasma na huI ho to use samAna bhAga pArada gaMdhakakI kajjalIke sAtha ghoTakara zarAva sampuTa meM banda karake gajapuTameM phUMka deM aura AvazyakatA ho to isI prakAra kaI puTa dekara niruttha bhasma kara leM) aba isameM 2|| tole kAlI mirca aura 7|| mAze zuddha bacchanAgakA cUrNa milAkara kharala kareM aura zIzI meM bharakara surakSita rakkheM / zrI nandI mahArAjakA mata hai ki isameM kAlImircakA cUrNa sampUrNa rasake barAbara aura bacchanAgakA cUrNa 1| tolA milAnA cAhie / isa rasazreSTha agnikumArakA AviSkAra devI bhagavatI aura zrInandI mahArAjane kiyA hai / yaha vaidyako atyanta yaza dilAnevAlI phalaprada auSadha hai| aura isake sevana se AnAha naSTa hotA hai / yaha pAcana, dIpana aura rocaka hai / aSThIlikA tathA sAmagrahaNIko zIghra naSTa karatA hai / kaphake roga, kaNTharoga, agnimAMdya, kaphavAtaja kSaya, samasta prakArake zUla roga, zvAsa, kAsa, sthUlatA, pANDu, zotha, bAtaja roga, pratyaSTIlA aura jalakUrma roga ( jalodara tathA atyanta pravRddha aura kaThora yakRt plIhA) Adi roga isake sevanase naSTa ho jAte haiN| yaha balakAraka aura bhojya bhakSya tathA peya padArthoM meM Ananda dAyaka hai ( isakI sahAyatA se uttamottama padArtha khAkara zIghra pacAe jA sakate haiM / ) ise pAnake sAtha khAnese rati-zakti bar3hatI haiN| anupAna pIpalakA cUrNa, mizrI aura ghRta / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nadI mahArAjakA kathana hai ki rogocita yaha samasta rogoMko isa anupAna ke sAtha dene se prakAra naSTa kara detA hai jisa prakAra duSTa patnI manorathoM ko / yadi isake khAnese dAha ho to zIta jalakA avasecana aura kapUra yukta candanakA Alepana karanA cAhie | manda manda pavana ke sevana karane, tAjI dahI meM mizrI milAkara khAne aura nAriyalakA jala pInese bhI rasa janita dAha zAnta ho jAtI hai / isake atirikta dAhazAntike lie madhura aura zItala (zaradata Adi) peya pilAne aura anya zItala upacAra karane cAhieM / suhAgekI khIla, caulAikI jar3a, mizrI, mulaiThI aura candana samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise kAMjI ke sAtha pIne se ( dAha Adi) samasta rasavikAra naSTa hote haiM / yadi chardi hone lage yA tRSA var3ha jAe to kapittha phalake gUde meM mizrI milAkara khilAnA cAhie / rajanita dAha meM samasta zarIra meM ghRtakumArIke rasakA yA godugdhakA lepa karanA, dUdhameM madhu aura mizrI milAkara pInA tathA bArAhI kanda aura bandhUka ( guladopaharI ) kA kvAtha pInA bhI lAbhadAyaka hai / isa agnikumAra rasake prabhAvako bhagavatI girijA yA bhagavAna nandIkeza athavA nArAyaNa hI pUrNataH jAnate haiM / [252] agnikumAro rasaH 20 (ra. su.) karpUraM ca lavaGgaM ca cavyakaM citrakaM tathA / dADimAmlaM vizeSeNa zRGgaveraM ca reNukAm || etAni samabhAgAni sUkSmacUrNAni kArayet / yavakSAraM tathA svarjI TaGkaNaM lavaNAni ca / For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi-rasa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (89) zUlaM dustarasannipAtamanilaM mandAgnipANDu kSayAtI sAragrahaNIjvarAndratataraM svIyAnupAnairjayet // trikaTu triphalA lohaM sarvameva dvibhAgikam / vAnI nimbunIreNa divasatraya bhAvitam // tathAmRtarasenaiva marditaM cAmlavetasaiH / caNakAkAramAtreNa dIyate rasa uttamaH // arocakaM vahnivizeSamAMdyaM, gulmaM pramehaM vinihantyavazyam / cukreNayuktaM khalu paktizUlaM, sUryodayAvRddhamatIva jAtam // trikaTukena dattazcecchvAsakAsAmayApahaH / raso gnikumAro'yaM sarvarogapraNAzanaH // kapUra, lauMga, cavya, cItA, anAradAnA, soMTha aura reNukA, 1-1 bhAga tathA javAkhAra, sajjIkhAra, suhAgekI khIla, pAMco namaka, trikuTA, triphalA, loha bhasma, 2-2 bhAga / sabake cUrNako ekatra milAkara ajavAyana ke kkAtha, nIMbUke rasa, giloya ke rasa aura amlaveta ke rasa yA kvAtha meM pRthak pRthak 3-3 dina ghoTa kara cane ke barAbara goliyAM banAve / isake sevana se aruci, agnimAMdya, gulma aura prameha kA avazya nAza hotA hai / cukra (kAJjIkA eka bheda) ke sAtha sevana karane se paktizUla aura sUryAvartakA, aura trikuTeke cUrNa ke sAtha sevana karanese khAMsI aura zvAsa kA nAza hotA hai / [253] agnikumAro rasaH (21) (ra. yo. sA.) karNau tavalI pRthaksamarasIbhRtau marAThAGkikA nIreNA lulitau viSaM balidalaM vinyasya kUpyAMca tat / ruddhA dvAdazayAmameva sikatAyantre pacedvahninAdIpArambhavatA'vatArtha ziziraM bhitvA rasaMcUrNitam zuddha pArA, zuddha gandhaka aura zuddha sIsA karSArddha viSamUSaNaM viSasamaM dattvA vimardhAkhilaM ( bhasma), samAna bhAga lekara kaJjalI karake eka dina guJjasyA'gnikumArakasya jaTharalIhatraNApasmRtI: haMsapAdI ke rasa meM ghoTe, phira usakA golA banA zuddha pArA aura zuddha gandhaka 14 - 1 | tolA lekara kajjalI karake haMsapAdI (haMsarAja ) ke rasa kI bhAvanA de phira 7|| mAze zuddha mIThA teliyA milAkara AtazI zIzI meM bharakara 12 pahara taka vAlukAyantra meM kramase maMda, madhya aura tIvra agni para pakAve | phira utAra kara zItala hone para use nikAla kara pIse aura usameM | mAze zuddha mIThA teliyA aura 7|| mAze kAlI mirca kA cUrNa milAkara kharala karake rakkhe | mAtrA:- 1 rattI / ise sevana karanese udara roga, tillI, braNa, apasmAra, zUla, kaSTasAdhya sannipAta, maMdAgni, vAtajaroga, pANDu, kSaya, atisAra, saMgrahaNI aura jvara Adi kA zIghra hI nAza hotA hai / [254] agnikumAro rasaH (22) (ra. maM.) sUtagandhakanAgAnAM cUrNa haMsAdvivAriNA / dinamekaM vimardyAtha golakaM tasya yojayet // kAcakUpyAM ca saMveSTaya tAM tribhirmRnpaTairdRDham / mukhaM saMrudhya saMzopya sthApayetsikatAhvaye // sArddhaM dinaM krameNAgnijvAlayettadadhastataH / svAGgazItaM samuddhRtya paDaMzenAmRtaM kSipet // maricAnyarddhabhAgena samastasyAtha mardayet / agnikumArAkhyo raso mAtrA'sya raktikA / / tAmbUlIrasa saMyukto hanti rogAnamRnayam / vAtarogAn kSayaM zvAsaM kasaM pANDu kapholvaNam || agnimAMdyaM sannipAtaM pathyaM zAlyAdikaM laghu / jalayogaprayogo'pi zastastApaprazAntaye // For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (90) bhArata-bhaiSajya-ralAkara le| ise sukhAkara 3 kaparamiTTI kI huI AtazI ! milAkara bhAMgare ke rasa kI bhAvanA dekara kaparazIzI meM bhara de phira usakA muMha banda karake 1 // | miTTI kI huI AtazI zozI meM bhara de aura vidhidina taka bAlukA yantra meM pakAve aura kramazaH / vat 1 dina bAlukA yantrameM mandAgni para pakAve agni bar3hAtA rahe / phira utAra kara svAMga zItala ! aura svAMga zItala hone para nikAla kara kharala hone para usake andara se auSadha ko nikAla aura karake rakkhe / ise yathocita anupAna ke sAtha ghoTakara usameM samasta auSadha kA chaThA bhAga zuddha caneke barAbara mAtrA meM sevana karane se cauthiyA mIThA teliyA aura AdhA bhAga kAlI mirca kA | jvara, aura sannipAta tathA anya aneka rogoM kA cUrNa milAkara madana kare / ise 1 rattI kI mAtrA nAza hotA hai| meM pAna ke rasake sAtha sevana karane se vAtavyAdhi, / [256] agnikumAro rasaH (24) kSaya, zvAsa, khAMsI, kaphaja pANDu, mandAgni aura sannipAta kA nAza hotA hai| pathya-zAlIcAvaloM | (ra. caM. grahaNI) kA bhAta Adi / yadi isake sevana se dAha ho to zuddhasUtaM samaM gandhaM trikaTuM paTupaJcakam / zira para jala avasecana Adi zItala kriyAeM dazakaM tulyatulyaM ca vijayA sarvasammitA // karanI caahie| bhAvayecitrabhRGgotthaistridhA ca vijayAdravaiH / [255] agnikumArorasaH (23) dIptAgninA tu yAmaikaM cAlukA yantrage pacet // saMcUrNya cAkadrAvairbhAvayitvA ca bhakSayet / rasaM viSaM cAbhragandhau tAlakaM hiGgulaM viSam / madhunA zANamAnaM tu raso hyagnikumArakaH // zulvamasmasamaM tulyaM marditaM bhRGgavAriNA // dIptAgnikArakaH sAmagrahaNIdoSanAzanaH / kAca kUpyAM viniHkSipya vilepyA vstrmRttikaa| zuddha pArA, zuddha gandhaka, trikuTA, pAMcoM namaka / bAlukAyantrake pAcya dinaikaM mandavahninA // / ye dazoM cIjeM varAbara aura bhAMga sabake barAbara svAGgazItaM samuddhRtya dAtavyaM caNamAtrakam / lekara prathama pAre gandhaka kI kajalI karake aura anupAnavizeSeNa cAturthikajvaraM haret // phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara saba sannipAtaM nihantyAzu sarvarogaharaM param / | ko cItAmUlake kAtha bhAMgare ke rasa aura bhAMga ke mahAnagnikumAro'yaM sarvavyAdhinivAraNaH // rasakI 3- 3 bhAvanA dekara (sukhAkara) AtazIzI zuddha pArA, zuddha bacchanAga, abhrakabhasma, zuddha meM bhara kara 1 pahara taka bAlukAyantra meM tIvrAgni gandhaka, zuddha haratAla, zuddha siMgarapha, zuddha viSa | para pakAve / phira svAMga zItala hone para rasako (isa prayoga meM viSa zabda do vAra AtA hai ataH / nikAlakara cUrNa karake adraka ke rasakI bhAvanA de| yA to vaha 2 bhAga lenA cAhie yA eka sthAna | ise 4 mAze kI mAtrA meM zahada ke sAtha sevana para viSa kA artha saMkhiyA kara sakate haiM) aura tAmra | karane se Ama sahita saMgrahaNI kA nAza hotA hai bhasma samAna bhAga lekara prathama pAre gandhakakI | aura agni pradIpta hotI hai / (vyavahArika mAtrAkajalI banAveM aura phira usameM anya auSadhiyAM ' Adhe se 1 mAzA paryanta) For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akArAdi-rasa [257] agnikumAro rasa: (25) (yo. ra. ra. rA. su., ajI.) pAradaM ca viSaM gandhaM TaGkaNaM samabhAgataH / marIcAdaSTabhAgAH syudvau dvau zaGkhavarATayoH // pakkajambIrajaigaDhiM rasaiH sapta vibhAvayet / gumita deyo raso hyagnikumArakaH // samIraNasamudbhUtamajINaM ca vicikAm / kSaNena kSapayatyeSa kapharogAnikRntanaH // zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha mIThA teliyA, suhAge kI khIla, 1-1 bhAga / kAlI mirca kA cUrNa 8 bhAga, zaMkha bhasma 2 bhAga aura kaur3I bhasma 2 bhAga / prathama pAregandhaka kI kajalI banAveM aura phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara sabako kharala karake pakke jambIrI nIMbU ke rasakI 7 bhAvanA de / ise 2 rattI mAtrA meM sevana karane se vAtaja ajIrNa aura haijA tathA kaphaja rogoMkA zIghra hI nAza hotA hai / [258] agnikumAro rasaH (26) (ra. yo. sA.) rasagandhakarasakAmRtakalkaHsavyoSabhRGgarasa militaH agnikumAranAmA jayati raso rogiNAmiSTaH // zuddha pArA, zuddha gandhaka, khapariyA aura zuddha bacchanAga ina sabako barAbara lekara trikuTe ke kvAtha aura bhAMgare ke rasase kramase bhAvanA denA / yaha agnikumAra rasa sabase uttama hai aura rogiyoM ke vAste hitakara hai| [259] agnikumAro rasaH (27) (ra. yo. sA.) yoSaM jAtIphale dve ca lavaGgaM ca varAGgakam / patraM zRGgI kaNATakaM yamAnI jIrakadvayam // saindhavaM ca viDaM hiGgu rasaM gandhaM ca raupyakam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 91 ) lohamazraM samaM sarva jambIrIrasamarditam // ajIrNazAntaye khAdeccaturguJjAM vaTIM naraH / atyagnikArakazcAyaM rasakhAgnikumArakaH // grahaNaJcaiva vAtapittakaphodbhavAm / nAzayedAmadoSaM ca tridoSajanitaM ca yat // zUladoSaM visUcIM ca bhAskarastimiraM yathA / trikuTA, jAyaphala, jAvitrI, lauMga, dAlacInI, tejapAta, kAkar3AsiMgI, pIpala, zuddha suhAgA, ajavAyana, donoM jIre, seMdhAnamaka, biDa namaka, bhunI huI hIMga, zuddha pArada, zuddha gandhaka, cAMdI bhasma, loha bhasma aura abhraka bhasma / saba samAna bhAga lekara pArada gandhaka kI kajjalI banAve phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara jambIrI nIMbUke rasakI bhAvanA dekara 4-4 rattI kI goliyAM banAve | isake sevana karane se ajIrNa kA nAza hotA hai aura agni pradIpta hotI hai| yaha vAtaja, pittaja aura kaphaja, saMgrahaNI, Ama doSa, tridoSaja zUla aura visUcikA Adi ina sabako isa taraha naSTa karatA hai jaiseki sUrya andhakArako / For Private And Personal Use Only [260] agnikumAro rasaH (28) (ra. rA. su. / ajIrNa) samAnau gandhakarasau tadarddha vatsanAbhakam / rasasya tAmra bhasmopi samaM cUrNa vimardayet // iMsapAdIrasenAtha kAcakUpyAM vinikSipet / bAlukAyantravidhinA triyAmaM pAcayedbhiSak // sArddhamamRtaM kSiptvA punaH saJcUrNya. mardayet / vahnitrikaTu sindhUtthayukta nAIkavAriNA // gujAmAtro hi dAtavyo mandAgnau sAnnipAtike / dhanurvAte'pyajIrNo ca zUle ca kSayakAsayoH // ayamagnikumArAkhyo rasaH syAt SThIigulmanut // zuddha pArA, ora zuddha gandhaka 2-2 bhAga,
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkara (92) zuddha mIThA teliyA 1 bhAga aura tAmra bhasma 2 bhAga lekara kajjalI karake haMsapAdIke rasakI bhAvanA dekara kapara miTTI kI huI AtazI zIzI meM bharakara yathAvidhi vAlukA yantra meM 3 pahara taka pakAve / phira svAMga zItala hone para rasako nikAlakara usase AdhA zuddha mIThA teliyekA cUrNa milAkara khUba ghoTe aura cItA, trikuTA, seMdhAnamaka kA cUrNa milAkara adrakake rasakI bhAvanA de / ise 1 rattI pramANa meM sevana karanese mandAgni, sannipAta, dhanurvAta, ajIrNa, zUla, kSaya, khAMsI, tillI aura gulmakA nAza hotA hai / [261] agnikumAro rasaH (bRhadAdyaH) (29) (ra. caM / ajIrNa) 1 zuddhataM dvidhA gandhaM gaMdhatulyaM ca TaGkaNam / phalazrayaM yavakSAraM vyoSaM pazcapaTUni ca / dvAdazaitAni sarvANi rasatulyAni dApayet / saMma saptadhA sarvaM bhAvayedArdrakajaidravaiH // saMzodhya cUrNayitvA tu bhakSayedAdrakAmbunA / zANa mAtraM vayo vIkSya nAnA'jIrNa prazAntaye / / rasadhAgnikumAro'yaM mahezena prakAzitaH / mahAnikArakazcaiSa pratApe kAlabhAskaraH / agnimAMdyabhavAn rogAn zothaM pANDvAmayaM jayet / durnAmagrahaNIsAmarogAn hanti na saMzayaH // yatheSTAhAraceSTasya nAstyatra niyama kacit // zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, suhAge kI khIla 2 bhAga, triphalA, yavakSAra, trikuTA, pAMcoM namaka, ye bAraha cIjeM 1-1 bhAga lekara prathama pAre gandhaka kI kajjalI banAveM aura phira anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adrakake rasakI 7 bhAvanA de / phira sukhAkara cUrNa karake rakkhe / ise Ayuke anusAra 4 mAze taka kI mAtrA meM adrakake rasake sAtha sevana karane se aneka prakAra kA ajIrNa roga naSTa hotA hai / yaha maheza dvArA prakaTa kiyA huvA agnikumAra rasa atyanta agnivardhaka hai / rogoM kA nAza karane ke lie yaha rasa pralaya kAlake sUrya ke samAna pratApavAna hai yaha agnimAndha janita roga, zotha, pANDu, bavAsIra, saMgrahaNI, aura AmavikAroM ko avazya naSTa kara detA hai aura agni pradIpta karatA hai / isake sevana kAlameM AhArAdi kA koI vizeSa niyama nahIM hai / [262] agnikumAro rasaH (30) (yo. ra., vR. ni. ra., ra. ca., grahaNya) bhAgo dagdhakapardakasya ca tathA zaGkhasya bhAgadvayaM; bhAga gandhaka tayormilitayoH pidvA marIcAdapi / bhAgasya tritayaM niyojya sakalaM nAnAvahito raso'yamacirAnmAdyaM jayeddAruNam ghRtena khaNDaiH saha bhakSito'sau kSINAnnarAn hastisamAn karoti / samAgadhIcUrNaghRtena lIvA naraH pramuJcadgrahaNIvikArAt // zoSajvarArocakazUlagulmAn pANDUdarAzagrahaNIvikArAn / takrAnupAnI jayati pramehAn yuktayA prayukto'gnisuto rasendraH // kaur3I bhasma 1 bhAga, zaMkha bhasma 2 bhAga, kharala karake / samAna bhAga milita pArada gandhakakI kajjalI 1 For Private And Personal Use Only nimbUrasairmarditam,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa bhAga, kAlI mircakA cUrNa 3 bhAga / sabako kharala / bharakara bAlukA yantra meM rasa sindUra banAne kI vidhise karake nIbUke rasameM ghoTe / isake sevanase dAruNa kramavarddhita agni para) pakAveM / (yadi 10 tole agnimAMdyako zIghra hI nAza ho jAtA hai| ise ghI / gandhaka ho to 30 ghaNTe pakAnA paryApta hai) isake aura khAMDake sAtha sevana karanese kSINa vyakti hAthI bAda jaba zIzI svAMga zItala ho jAya to usameM se ke samAna puSTa ho jAtA hai| aura ghI pIpala se rasako nikAlakara tAmra sahita pIsa leM aura use citraka tathA triphalAke kvAthameM pRthak pRthak kharala grahaNI vikAroM kA nAza hotA hai / ise takrake sAtha karake (zarAva sampuTa meM banda karake) puTa lgaaveN| sevana kiyA jAe to prameha roga naSTa hotA hai| isI prakAra citraka aura triphalAke kvAtha meM ghoTakara isake atirikta ucita anupAna ke sAtha denese yaha dasa puTa deM / tatpazcAt giloya, bhaMgarA, saMbhAlu, zotha, jvara, aruci, gulma, zUla, pANDuroga, udara- | sUraNa (jimIkanda) aura vidhAre ke svarasa yA kAthameM roga aura arzako bhI naSTa karatA hai / mAtrA-4 | pRthak pRthak 7--7 dina kharala kreN| rattI / aura chAchake sAtha sevana karanese zoSa-jvara, | ise sUraNa ke cUrNa aura gur3ake sAtha yA zuddha aruci, zUla, gulma, pANDu, udararoga, bavAsIra, bhilAvA, haraDa aura madhuke sAtha sevana karanese saMgrahaNI, tathA pramehakA nAza hotA haiN| arza, agnimAMdya, udararoga, zvAsa aura vAtavyAdhi [263] agnikumAro rasaH (31) kA nAza hotA hai / mAtrA-6 rattI (vyavahArika (ra. yo. sA.) mAtrA-1-2 rattI) vimardito sUta valI samAMzI [264] agnikumAraloham / tAmrasya patreNa vimarca paacyau| __ (ra. ci. / a. 9) vimardayedvadvivarArasAbhyAM tuttharAmaThaTaGkAni saindhavaM dhAnya jIrakam / puTaM ca dadyAdazadhA punastat // yamAnI maricaM zuNThI lavaGgailAviDaGgakam // guDUcikAbhRGgarasadraveNa ca pratyekaM tolakaM cUrNa lauhacUNa tu tatsamam / - nirgunnddikaamurnnvRddhdaarukaiH| rasasya gandhakasyApi palaikaM kajjalI kRtam / / vimardayetsaptadinaM pRthak pRthak ghRtena madhunA khAdyaM lauhamagni kumArakam / siddhobhavedagnikumAra nAmakaH / / yakRtplIhodaraharaM gulmaM cApi halImakam // arzonacUrNena guDAnvitena balavarNAgni jananaM kAntipuSTi vivaddhanam / bhallAtapathyAmadhunA'pi yuktaH / zrImadgahananAthena nirmitaM vizva sampade / arthovikAraJjayati dvivallo ___tUtiyAkI bhasma, bhunI huI hIMga, suhAge kI mAndyodarazvAsasamIraNAMzca // khIla, seMdhA namaka, dhaniyAM, jIrA, ajavAyana,kAlI zuddha pArA, gandhaka aura tAmra patra samAna / mirca, soMTha, lauMga, choTI ilAyacI aura bAyabiDaGga, bhAga lekara pAradameM tAmrapatra DAlakara kharala kareM jaba inakA 11-1 / tolA cUrNa le| lohabhasma sabake donoMkI piSTI ho jAe to usameM gandhaka milAkara barAbara / tathA pArada aura gaMdhakakI kajalI 5 kajjalI banAveM / tadanantara use (AtazIzI meM tolA / ise dhI aura zahada ke sAtha milAkara sevana For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (94) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara karanese plIhA, yakRt , udara roga, gulma(golA) aura / avajAtIphalamardhabhAgikaM, halImakakA nAza hotA hai tathA bala, varNa, agni, tintiDIkarasakena marditam // kAnti aura puSTi bar3hatI hai| mASamAtramanupAnamAkaM, [265] agnituNDorasaH (r.r.s.| a.ra.) sadya eSa jaTharAgnidIpanaH // udarAdhmAnanutyartha raso hyeSa nigadyate / zuddha pArA, zuddha bacchanAga, zuddha gandhaka, aura amituNDa iti vikhyAtaH srvodrgdaaphH|| lauMga 1-1 bhAga. kAlImirca 2 bhAga tathA jAyarasagandhAjamodAnAM kRminbrhmbiijyoH| phala AdhA bhaag| prathama pAre gandhakakI kajalI ekadvitricatuHpaJcabhAgAnpaviSatindukAt // banAveM aura phira usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa saJcUrNya madhunA sarva guTikAM kRminaashiniim| milAkara tintiDIkake rasakI bhAvanA dekara rakkhe / khAdayitvAnutoyaM ca mustAnAM kRmizAntaye // ise 1 mAzekI mAtrAmeM adrakake rasake sAtha sevana AkhuparNIkaSAyaM ca zarkarAM piva srvthaa| karanese zIghra hI agni pradIpta hotI hai| vyavahArika kamijvaropazAntyartha khaNDAmalakamatti vaa|| | mAtrA-3 ratI sa jagdhvaivaM parpaTI ca snuhIrasaM pivednu| [267] agnipradorasaH (r.pr.su.| a. 8) snuhIrasaM binA kazcicchettuM jantumna zaknuyAt // bAda" karSoM dvau rasagandhayostu samayoH samartha vyaalsyvai| zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, | | kakenaviSeNa kajalanibhaM kAcaspa kUpyA kssipet|| ajamoda 3 bhAga, bAyabiDaMga 4 bhAga, DhAkake | | livAkarpaTamRtsnayA suvidhinA sampAcyayAmASTakaM bIja (palAsa pApar3A) 5 bhAga aura zuddha kucalA 6 bhAga / prathama pAre gandhakakI kajalI banAveM aura | jJAtvA zItalamatra vidhinA madhe dvikrssossnnaiH|| usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa milAkara khUba kharala ! bhakSedraktikamikSuzarayutaM nAmnA rso'gniprdo| karake zahadake sAtha (3-3rattIkI) goliyAM bnaave| mandAgnikSayasabhipAtamarutAM nAzAya cAyaM vrH| inheM kRmi rogake liye motheke kvAthake sAtha yA zuddha pArA aura zuddha gandhaka 11-1 / tolA cUhAkannI ke kaSAya aura cInIke sAtha sevana karanA lekara kajalI banAveM aura phira usameM sIsA(bhasma) caahiye| kRmi jvarake liye ise khAneke pazcAt tathA zuddha vacchanAga 1 / -11 tolA, lAla cItA, AmalA aura khAMDa milAkara khAnA cAhie, kRmi mIThA teliyA 1 / -11 tolA / sabako dhoTakara kapara rogakI zAntike lie ukta vidhise rasa athavA parpaTI miTTIkI hui AtazI zIzImeM bharakara (mukha banda (rasaparpaTI) khAkara thUharake pattoMkA rasa avazya pInA karake) vidhivat 8 pahara taka (bAlakA yantrameM) cAhie kyoMki thUharake pattoMke rasake binA prAyaH pakAve isake bAda svAGga zItala honepara nikAlakara kRmiyoMkA nAza nahIM hotaa| | usameM 2 // tolA kAlI mircakA cUrNa milAkara [266] agnidIpanarasaH (r.pr.su.| a. 8) pAradAmRtalavaGgagandhaka, ise Ikhake rasa yA cInI ke sAtha 1 rattIkI mAgayugmamaricena mizritam / mAtrA meM sevana karane se mandAgni, kSaya, vAyu aura | mardana kre| For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (95) sannipAtakA nAza hotA hai| ina rogoMke lie yaha / asAdhyaM zvayadhuM hanti pANDuroga cirodbhavam / eka uttama rasa hai| khayamagnimukha nAma sarpiH kSaudreNa mardayet // [268] agnimukhatAmram 60 tole maNDUra (bhasma)ko 8 gune gomUtrameM (ra. ra. a. pi.) | pakAve aura pAkake antameM usameM pIpala,pIpalAmUla, gandhakenAkSamAtreNa mRtatulyena nimmitaa| cavya, cItA, soMTha, devadArU, nAgaramothA, trikuTA, kajalI yA tayA lepyaM tAmrapatrantutatsamam // triphalA aura vAyabiDaMga; inameM se pratyakakA cUrNa arjunatvagrasaiH sArddha pkkodumbrpllve|| 5---5 tole milaaye| ise pratidina 11 tolekI AcchAdya pazcalavaNaizcUrNaizvApi ca mRnnmye|| mAtrAmeM takrake sAtha sevana karanese asAdhya zotha andhabhUSAgataM dhmAta tatsiddhaM bhkssyennrH| (sUjana) aura purAne pANDukA nAza hotA hai| ise zANakaM raktikAvRddhyA mAsamAtra pryogtH|| dhI aura zahadameM milAkara khAnA caahiye| vyavaamlapittaM kSayaM zUlaM jarapittaM sudaarunnm|| hArika mAtrA-3 maassaa| saptarAtraprayogeNa zarIraHnirmalaM bhaveta / / [270] agnimukho rasaH (1) 1-1 / tolA zuddha pArA aura zuddha gandhaka (ra.sA.saM., zUle. / ra.kA.dhe.,vR. yo. t.| ta. 84) kI kajalI banAkara use arjunakI chAlake kvAthase rasavaligaganArka vetasAmlaM viSaM syAt kharala kare isa kajalIse 2 // tole zuddha tAMbe ke patroM ___ savaramiha pRthaksyAdbhAvayeddhasrametaiH / para lepa krdeN| tadanantara unheM gUlarake pattomeM lapeTa | kanakabhujagavallIkaNTakArIjayAdbhiH kara aura pattharake cUneke cUrNake bIcameM rakhakara maTTIke | kmlslilvaasaamussttiraasvaambuniiraiH|| andhamUSAmeM pakAve / ise 1 rattIkI mAtrAse AraMbha | aruNasadRzazAkamAtuluGgo'tha yojyaH / karake dhIredhIre mAtrA baDhAte huve 1 mAsa taka sevana / paTugaNa rasa tulyo bhaavyedaakaadbhiH| kreN| isakI adhikase adhika mAtrA 1 zANa (4 | dahanavadanasaMstho vallamAtro nihanti / mAzA) kI hai| (vartamAna kAlameM pUrNa mAtrA 4 | pravalapavanazUlaM tadvikArAzvasarvAn // rattI samajhanI cAhie) isako eka 2 rattI roja ___ zuddha pArA, zuddha gandhaka, abhraka bhasma, tAmrabar3hAtA huA 1 zANa taka khAve, isase amlapitta, bhasma, amalaveta, zuddha vacchanAga aura triphalA yaha kSaya, zUla, aura dAruNa pakti-zUla sAta rojameM dUra | saba auSadhiyAM samAna bhAga lekara prathama pArA gandhahojAte haiM, aura zarIra doSa rahita hojAtA hai| kakI kajalI karake usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa [269] agnimukha-maNDUram milAkara dhatUreke patte, nAgaravelake pAna,kaTelI, jaita, (bhai. ra. / zothe) kamalakA phUla, aDUsA, kucalA, rAsnA sugaMdhabAlA paladvAdazamaNDUraM gomUtre'STaguNe pacet / lAla zAka, aura bijorA nIMbU , inameMse pratyeka rasa paJcakolaM devadAru mustaM vyoSaM phalatrayam // yA kvAthakI 1-1 bhAvanA dekara usameM sabake barAviDama palamAtrantu takreNa cUrNitaM kSipet / bara pAMco namaka milAkara punaH adaraka ke rasameM pAyayedakSamAtrantu takreNa saha buddhimAn // ghotteN| do do rattI kI goliyAM banA leve / ina For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (96) bhArata-bhaiSajya ratnAkara goliyoMko sevana karane se prabala vAtaja zUlaroga | jayAjayantIniryAsaistathA ca visstindukaiH|| aura zUlajanita anyAnya vikAra naSTa hote haiN| / marditaM kukkuTapuTe pacedagnimukhAhayaH / [271] agnimukhorasaH (2) | aSTaguJjAmitaH soyaM prayojyaH saajynaagraiH| ___ (yo.ra.,ajI. / ra.kA.dhe., vR.po.ta. 71) himusauvacaloSNAmbuyuto vA gulmazUlanuta / / mRtaM gandhaM viSaM tulyaM mrdyedaakdrvaiH| zuddha pArA, sonAmakkhI bhasma, tAmra bhasma, azvatthacizcApAmArgakSAraHkSArau ca TaGkaNam // | kRSNAbhraka bhasma, tIna prakArakA gandhaka, (zveta, jAtIphalaM lavaGga ca trikaTu triphalAsamam / / pIlA, kAlA) seMdhA namaka, zuddha bachanAga, bhunI zaGkhakSAraM pazcalavaNaM higujIraM dvibhAgikam / / hIMga, dAlacInI, haldI, jimIkanda aura svarNa bhasma samAna bhAga lekara prathama pArA gandhakakI kajjalI mardayedamlayogena guJjAmAtrAvaTI shubhaa| banAkara aura usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa pAcanI dIpanI sadyo'jIrNazUlavicikAm // | milAkara lAla caulAI, nirguDI, mahArASTrI aDUsA, hikkAM gulmaM ca mohaM ca nAzayennAtra saMzayaH / araNI, jaita aura kuvaleke rasa yA kvAthakI eka rasendrasaMhitAyAM ca nAnA vahimukho rsH|| eka bhAvanA dekara kukkuTapuTameM pakAve / ise ATha zuddha pArA, zuddha gaMdhaka aura zuddha bacchanAga, rattI kI mAtrA meM ghI aura soMTha athavA hIMga aura 1-1 bhAga lekara kajalI banAveM adarakake rasameM | sauMcala meM mizra kara garama pAnIke sAtha denese gulma kharala kare, phira pIpala, imalI aura oMgA inakA aura zUlakA nAza hotA hai / vyavahArika mAtrAkhAra, javAkhAra, sajjIkhAra, suhAgekI khIla, jAya 2 rttii| phala, lauMga, soMTha, kAlI mirca, pIpala, hair3a, baher3A | [273] agnimukha loham aura AMvalA 1-1 bhAga leve tathA zaMkha bhasma, (bhai. ra. / arza.) pAMcoM namaka, hIMga aura jIrA do do bhAga leve, ina | trivRccitrakaniguNDI snuhImuNDirikA jttaaH| kA cUrNa banAkara sabako nIMbUke rasameM kharala karake / pratyekazo'STapalikAna jaladroNe vipAcayeta // 1-1 rattIkI goliyAM vanAveM / yaha rasa pAcana palatrayaM viDaGgAca vyopaM karSatrayaM pRthak / karatA hai, jaTharAgniko dIpana karatA hai aura ajIrNa, | triphalAyAH palAn pazca zilAjatu palaM nyaset / zUla, viSUcikA, hicakI, gulma (golA) aura moha divyauSadhihatasyApi vaikaGkatahatasya vaa| zIghra naSTa karatA hai isameM saMdeha nahIM hai / rasendra- | paladvAdazakaM deyaM rukmalauhasya cUrNitam // saMhitA meM isakA nAma vanhimukha rasa hai / palaizcaturviMzatyAjyAnmadhuzarkarayorapi / [272] agnimukho rasaH / ghanIbhUte suzIte ca dApayedavatArite // (ra. ra. sa. / a. 18) etadagnimukhaM nAma durnAmAntakaraM param / pAradaM mAkSikaM tAnaM kRSNAnaM gandhakaM trayam / mandAgni karotyAzu kAlAgnisamatejasam / / maNimanthaM viSaM hiGgu tvanizAkandakAMcanAn parvatAzcApi jIryanti prAzanAdasya dehinAm / rktmaariipnirgunnddiimhaaraassttryaatthruusskaiH| / durnAmapANDuzvayathukuSThaplIhodarApaham / / For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (97) - akAlapalitaM hanyAdAbhavAtaM gudAmayam / / pIpala 3 bhAga, harItakI (harra) 4 bhAga, baher3A 5 nasa rogo'sti yaM cApi na nihanti kSaNAdidama // bhAga, aDUsA 6 bhAga lekara prathama pAre gandhakakI karIrakAJjikAdIni kakArAdIni varjayet // kajalI banA aura phira usameM anya auSadhiyoM kA ___nisota, cItA, nirguNDI, thUhara, muNDI kI jaDa | cUrNa milAkara babUlakI chAlake kvAthakI 21 bhAvanA pratyeka 40-40 tolA lekara sabako kUTakara 32 sera dekara rakkhe / ise zahadake sAtha denese khAMsIkA jalameM pakAve / jaba 8 sera pAnI raha jAya to use nAza hotA hai| mAtrA--3 mAze / chAna kara punaH pakAve aura gADhA ho jAne para [275] agnirasaH (2) (ra. pra. su. / a. 8) utAra kara ThaMDA karake usameM bAyabiDaMga 15 sUtaM dvidhA gandhakabhAgayugmaM tole, trikuTA 3 // tolA, triphalA 25 tole ___ kuryAJca khalvena tu kajjalI hi / zilAjIta 5 tolA, mansila yA vaikaGkata tasyAHsamaM tIkSNakacUrNameva ( suvAvRkSa ) se bhasma kiyA huvA tIkSNa loha ___ sammardayetkhalu rasena ca kanyakAyAH // 60 tolA, ghI, zahada, aura cInI pratyeka ! AcchAdya patreNa rubUdbhavena 120 tolA milAve / yaha agnimukha loha atyuttama ___ yAmArdhakenApyatha uSNatA bhavet / arzanAzaka auSadha hai| isake sevanase mandAgni dhAnyasya rAzI vinivezya sapta zItra hI kAlAgnike samAna (atyanta tIvra) hojAtI | dinAni samma tato dRDhaM hi // hai / ime sevana karanevAlA rogI patthara bhI pacA vastreNa saMgAlya tato hi yatnADAlatA hai / yaha rasa pANDu, zotha, kuSTa, tillI, | / taccUrNakaM vAritaraM hi satyam / udararoga, akAlameM bAloMkA pakanA, AmavAta aura vyoSaM caturjAtavarAlavaGgaM guda rogoMkA nAza karatA hai| aisA koI roga nahIM ___ jAtIphalailaM ca samAMzakAni // jise yaha naSTa na kara deN| isake sevana kAlameM karIra, ! saJcUye sarva samabhAgatIkSNaM kAMjI Adi 'kakArAdi padArthoMkA sevana na karanA kSaudreNa lIDhaM khalu niSkamAtrakam / caahie| raso'gninAmA kSayakAsajUrtI[274] agnirasaH (1) (ra. ra. s.| a. 13)/ vinAzayatyeva na saMzayo'sti / rasagandhakapippalyo harItakyakSavAsakam / __zuddha pArada 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga SaDuttaraguNaM cUrNa babbUlakAthabhAvitam // lekara kajalI banAve aura phira usameM 3 bhAga ekaviMzativArANi zoSayitvA vicUrNayet / lohabhasma milAkara ghIkumArI ke rasameM ghoTe / aura bhakSayenmadhunA hanti kAsamagniraso chayam / / sabakA eka golA banAkara araNDa ke pattoM meM lapeTa zuddha pArada, 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, kara AdhA pahara taka (agni para) garama karake anAja ke DherameM dabA de / sAtadina pazcAt use 1 kAlazAka, kuSmANDa, karkaTI, karkandhu, karkoTaka, kuliMga, karamarda, karIra, kataka. kazeru | nikAla kara khUba ghoTa kara kapar3e chAnale yaha aura kaajii| | lohakI vAritara bhasma hai / trikuTA, tejapAta, dAla For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 98 ) | cInI, ilAyacI, nAgakezara, triphalA, lauMga, jAya phala aura ilAyacI / yaha saba cIjeM samAna bhAga lekara inakA cUrNa tathA uparokta loha bhasma sabake barAbara lekara sabako ekatra kharala kare / ise 4 mAzekI mAtrAmeM madhuke sAtha sevana karane se kSaya, aura khAMsIkA nAza hotA hai / vyavahArika mAtrA - 2 rattI / bhaiSajya ratnAkara [276] agnisandIpano rasaH (ra. rA. su, bhai. ra / ajI.) bhArata / SaDUSaNaM paJcapaTu trikSAraM jIrakadvayam / brahmadabhogragandhA ca madhurI hiGgucitrakam / / jAtIphalaM tathA kuSThaM jAtIko trijAtakam cizvAzekharikakSAramamRtaM rasagandhakau // lohamabhraM ca vaGgaM ca lavaGgaM ca harItakI / samabhAgAni sarvANi bhAgau dvAvamlavetasAt // zaGkhasya bhAgAzcatvAraH sarvamekatra bhAvayet / kAnapaJcakasya citrApAmArgayostathA // amlaloNIrasenaiva pratyekaM bhAvayet tridhA / trisaptakRtvo limpAkarasaiH pazvAdvibhAvayet // badarAbhAvaTI kAryA yoktavyA sandhyayordvayoH / anupAnaM pradAtavyaM budhyA doSAnusArataH // agnisandIpano nAma raso'yaM bhuvidurlabhaH / dIpayatyAzu mandAgnijIrNa ca vinAzayet / amlapittaM tathA zUlaM gulmamAzu vyapohati / suhAgA, pIpala, pIpalAmUla, cavya, citraka, soMTha, kAlI mirca, pAMcoMnamaka, javAkhAra, sajjIkhAra, sapheda jIrA, kAlA jIrA, ajavAyana, baca, sauMpha, bhunI huI hIMga, cItekI chAla, jAyaphala, kUTha, jAvitrI, dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, imalI kA kSAra, ciraciTekA kSAra, zuddha bacchanAga, zuddha pArA, zuddha gandhaka, lohabhasma, abhraka bhasma, baMgabhasma, | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lauMga aura harar3akA cUrNa 1-1 bhAga / amlaveta 2 bhAga aura zaMkha bhasma 4 bhAga lekara prathama pAre gandhakakI kajjalI banAveM aura phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara sabako kUTa pIsakara paMcakola, citA, oMgAke kADhe aura khaTTe loniyA karakI 3 - 3 bhAvanA aura nIMbUke rasakI 21 bhAvanA dekara choTe berake samAna goliyAM banAkara rakkhe / prAtaH kAla aura sAyaMkAla donoM vakta eka do goliyAM doSake anusAra anupAna ke sAtha sevana karane se agni zIghra hI dIpta ho jAtI hai| yaha saMsAra durlabha agni sandIpana rasa maMdAgni, ajIrNa, amlapitta, zUla aura golA Adi kA zIghra nAza karatA hai| [277] acintya zaktirasaH (ra. rA. ( jvare suM, bhai. ra / ) rasagandhakayograM pratyekaM mASakadvayam / bhRGgakezAkhyanirguNDI maNDUkIM patrasundaraH // zvetAparAjitAmUlaM zAlizcakAlamAriSam / sUryAvarttaH sitazcaiSAM caturmASakasammiteH // pratyeka svarasaiH zlakSNaM zilAyAmavadhAnataH / svarNamAkSikamASaJca datvA maricamApakam // nepAla tAmradaNDena ghRSTvA tatkajjaladyutim / vImupamAkA chAyAzuSkA tu rakSitA / / prathame vaTikAstisraH kRtvA navazarAvake / tataH samarpaNaM sUryyaM pUjayitvA praNamya ca / vAriNA gAlayitvA tu pAtuM deyazca roginne|| svedopavAsavihite klAnte cAtyabale tathA / dvitIyehnivaTIyugmaM vaTImekAM tRtIyake // yAvatyo vaTikA deyAstAvaJjalazarAvakam / lulAyadadhisaMyuktaM maktaM bhojyaM yathepsitam // pathyamagnibalaM vIkSya vAribhaktarasaM tathA / ziravalanazulAdau tailaM nArAyaNAdi ca // For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (99) sabhipAtaM nihantyAzu jvarAMzca vividhAMstathA / / banAve / inameM se eka athavA do golIyAM khAnese ___ zuddha pArA aura zuddha gandhaka do-do mAze | ajIrNa zAMta ho jAtA hai, agnikI vRddhI hotI hai lekara donoMkI kajalI karake bhAMgarA, sugandhavAlA, | aura kaphakA nAza hotA hai| nirguNDI, brAhmI, garmA, sapheda koyalakI jar3a,zAliJca | [279] ajIrNakaNTakorasaH -zAka, kAlamAriSa (bar3e patte kI caulAI) aura sapheda | ( bhai. ra., raseM. ci. ma., a. 9; yo. ra. ajI.) sUryAvartake cAra-cAra mAze svarasakI bhAvanA dekara zuddhasUtaviSagandhakaM samaMtulyabhAgamaricaMca cUrNitaM pIche sonA makkhI bhasma 1 mAzA, kAlI mirca 1 / mardayetta vRhattIphaladravairekaviMzativibhAvitaM punH|| mAzA milAkara sabako nepAlI tAMbeke mUsale se | guJjikAtrayamidaM subhakSitaMsadya eva jaTharAgnivardhanaM / ghoTakara kajalIke samAna kre| phira mUMgake samAna epakaMTakarasovicikAjIrNamArutagadAnihantica goliyAM banAve / unako chAyAmeM sukhAkara acchI zuddha pArA, zuddha vacchanAga aura zuddha gandhaka taraha rakha chodd'e| jisane pasInA aura upavAsa | 1-1 bhAga tathA kAlI mirca 3 bhaag| prathama kiyA ho tathA klezita zarIra aura atinirbala || pAre gandhakakI kAlI banAkara aura phira anya puruSako prathama dina 3 vaTI miTTIke kore zarAvameM sabakA cUrNa milAkarake kaTelIke phalake rasakI rakhakara bhagavAna bhAskarakI pUjA karake unheM praNAma kareM aura phira goliyoMko pAnImeM gholakara rogIko | 21 bhAvanA deve, phira tIna 2 rattIkI goliyAM banAve / eka 2 golI nitya khAnese agnikI vRddhi pilaadeN| isI prakAra dUsare dina 2 golI, tIsare / dina 1 golI deve, jitanI golI deve utanI hI tathA visUcikA ajIrNa aura vAtarogoMkA nAza | hotA hai| saraiyA jalakI denI cAhieM, aura agnikA balAbala / [280] ajIrNavala-kAlAmalo rasaH dekhakara pathya denA caahiye| yadi isake sevana (ra. rA. suN.| ajI.) karanese zirakA ghUmanA, tathA mastaka zUla ho to nArAyaNa taila AdikA mardana karanA caahiye| isake dvipalaM zuddhasUtaM ca gandhakaM ca samaM matam / sevanase sannipAta aura anya vividha prakArake jvara lohaM tAnaM haritAlaM viSaM tusthaM sabaGgakam / / zIghrahI naSTa ho jAte haiN| palapramANaM ca prathag lavaGgaM TaGkaNaM tathA / [278] ajIrNakaMTakorasaH (bhaa.pr.| ajI.) | dantI mUlaM trivRccUrNamekaikaM palasammitam / / TakaNakaNAmRtAnAM sahiGgulAnAM samaM bhaagaaH|| ajamodo yavAnI ca dvikSArau lavaNAni c| maricassa bhAgayugalaM nimbUnIraivaTI kaaryaa|| pRthagarddhapalaM grAhyamekIkRsya ca bhAvayet / paTikA kalAyasadRzImeko dve vA smshniiyaat| ArdrakakharasenaikaviMzatiM pazca koljaiH| satyamajIrNe zAntyai vahverbuddhathaiH kaphadhvastyai / / | dazadhA bhAvayettoyairguDUcInAM rasairdaza // suhAgekI khIla, pIpala, zuddha bacchanAga aura | sarvArddha maricaM datvA kAcakupyAM ca dhArayet / hiMgula 1-1 bhAga, kAlI mirca 2 bhAga lekara caNamAtrAM vaTIM kRtvA chAyAyAM parizoSayet / / nIMbUke svarasase kharala karake maTarake samAna goliyAM rasojIrNavalakAlAnala eSa prkiirtitH| For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (100) bhArata-bhaiSajya ratnAkara anekakAlanaSTAgnerdIpanaH paramaH smRtH|| khA lenese Adhe paharameM vaha saba avazya paca jAtA AmavAtakuladhvansI pliihpaannddugdaaphH| hai| mahArAja bhojakI cAra prakArake (madhura, amla, prmehaanaahvissttmbhmtikaagrhnniihrH|| lavaNa, kaTu) rasoMse yukta bahuta adhika bhojana zvAsakAsapratizyAyayakSmakSayavinAzanaH / | karanekI icchA hone para sarvahitaiSI gahanAnandanAthane amlapittaM ca zUlaM ca bhagandaragudodbhavau // kRpA karake yaha rasa unheM batalAyA thA / aSTodarANi plIhAnaM yakRtaM hanti dAruNam / [281] ajIrNAri rasaH (vR. ni.r.| ajI.) AkaNThaM bhojayitvA tu khAdayecca rasottamam // zuddhaM sUtaM gandhakaM ca palamAnaM pRthak pRthak / ardhayAmena tatsarva bhasmIbhavati nizcitam / / harItakI ca dvipalA nAgarastripalAsmRtaH // caturvidharasopetaM mhaabhojnmicchtH|| kRSNA ca marica tadvasindhUtthaM tripalaM pRthk| bhojasya nRpateH kAMkSA bhojane kRpayA kRtaa| catuSpalA ca vijayA mrdyennimvukdrvaiH|| gahanAnandanAthena sarvalokahitaiSiNA // puTAni saptadeyAni dharmamadhye punaH punaH / zuddha pArA aura gandhaka 10-10 tole, loha ajIrNArirayaM proktaH sdyodiipnpaacnH|| bhasma, tAmrabhasma, haratAla, zuddha vacchanAga, nIlA bhakSayed dviguNaM bhakSyaM pAcayed recayedapi // thothA (bhasma), baMga bhasma, lauMga, suhAgekI khIla, zuddha pArA aura zuddha gandhaka 5-5 tole, dantImUla aura nisota, 5-5 tole| ajamoda, ajavAyana, sajjIkhAra, yavakSAra, pAMcoM lavaNa, 2 // hair3a 10 tole, soMTha, pIpala, kAlI mirca, seMdhAnamaka | 15-15 tole, bhAMga 20 tole / prathama pAre -2 // tole leve| prathama pAre gandhakakI kajjalI | gandhakakI kajalI banAveM aura phira anya auSadhiyoM banAveM aura anya sabakA cUrNa karake adraka ke rasakI 21, paMcakola ke kAthakI 10, giloyake | kA cUrNa milAkara nIMbUke rasameM ghoTa kara dhUpameM rasakI 10 bhAvanA dekara phira sabake vajana se sukhAveM / isI prakAra 7 bhAvanA deN| isake sevana bhAdhA kAlI mirca kA cUrNa milAkara caneke barAbara se mandAgni, ajIrNa aura kabja dUra hotA hai| isase goliyAM banAkara chAyAmeM sukhA leve / isakA nAma kSudhA do gunI ho jAtI hai| yaha AhArako pacAtA "ajIrNabala-kAlAnala" rasa hai| bahuta samayase bhI hai aura malakA recana bhI karatA hai| (mAtrAgaSTa huI agni pradIpta karaneke liye yaha atyuttama | 2 mAze.) auSadha hai| yaha rasa AmavAta rogake kulako vidhvasta / aJjanabharatharasa:-prayoga. saM.8903 dekhie| kara detA hai| isake atirikta yaha tillI, pANDu, / alanarasA-prayoga. saM. 8904 tathA 8917 prameha, aphArA, kabja, sutikA roga, grahaNI vikAra, dekhie| zvAsa, khAMsI, pratizyAya, rAjayakSmA, kSaya, amla [282] atisArabhasiMho rasaH visa, zUla, bhagandara, arza, ATha prakArake udara ___ (ra. rA. muM. ati.) roga aura dAruNa yakRtplIhA rogako bhI naSTa karatA | pAradaM gandhakaM zuddhamahiphenaM ca tatsamama / hai, kaNTha paryanta bhojana karaneke pazcAt yaha rasa mardayedvijayA drAvairdhattUrasya rasaiH punaH // For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMkArAdi-rasa - - jAtIphalaM caturthAzaM mASamAtrantu bhakSayet / / [285] atisArAntakorasaH atisArebhasiMho'yaM vikhyAto rasa sAgare / (rasA. sA. ati.) __zuddha pArA, zuddha gandhaka aura aphIma 4-4 tole suvarNasindUrarasena marditA, aura 1 tolA jAyaphala lekara prathama pAre aura karpUrakRSTena rasena nirmitaa| gandhakakI kajjalI banA kara sabako bhAMga aura dhatUre sUtAI kArta svarabhasmaparpaTI, ke rasameM ghotte| ise 1 mAze kI mAtrA meM sevana ruNaddhayatIsArapravAhamantakam // karamese atisAra kA nAza hotA hai| rasasAgara svarNa sindUra (SaDa guNa balijArita ) granthameM varNita yaha rasa atisAra rUpI hAthIke liye 1 bhAga, rasa karise nikale have pAre aura pArese siMhake samAna hai| (vyavahArika mAtrA-4 rattI) | Adhe svarNa se banI huI svarNa parpaTI 1 bhaag| 283] atisAravAraNarasaH donoMko milAkara ghoTakara rakkhe / isake sevana se (ra. sA. saM. / ati.) atipravala atisAra kA nAza hotA hai| daradaM kRtakapUra mustendrayavasaMyutam / / [286] anilarasaH (rase. ci. ma. a. 9) sarvAtIsArazamanaM khAkhasIkSIrabhAvitam // | tAmrabhasma rasabhasma gandhakaM ___ zuddha hiMgula, pakvakapUra, nAgaramothA aura indra vatsanAbhamapi tulyabhAgikam / jauM ye saba auSadhiyAM samAna bhAga lekara postake dUdha vadvitoparimadita paceta / (postake DoDhese jo dUdha jaisA drava nikalatA hai) kI | yAmapAdamatha mndvhinaa|| sAta bhAvanA deve / isako yathAyogya anupAna aura raktikAyugalamAnato'nilA ucita mAtrAnusAra sevana karanese saba prakAra kA zothapANDughanapaMcakazoSakaH // atisAra naSTa hotA hai| isako atisAravAraNa rasa tAmrabhasma, pArada bhasma, zuddha gandhaka, aura kahate haiN| zuddha vatsanAbha; ina sabako barAbara lekara cUrNa karake [284] atisAraharo rasa: cIteke kAthameM ghoTa kara mandI AMcase cauthAI prahara (ra. pra. su. a. 8) taka pakAve / isakA nAma anila rasa hai ise do rAlamocarasanAgaphenakaM rattI kI mAtrA meM sevana karane se sUjana, pANDu vatsakAtiviSameva naagrm| Adi kA nAza hotA hai| cUrNitaM ca madhunAvalehitaM [287] anilArirasaH ____ vallamAtramatisArakaM jayet // (ra. rA. su., vA. vyA.) rAla, mocarasa, aphIma, kuDekI chAla, atIsa rasena gandhaM dviguNaM vimarya aura soMTha samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise vAtArinirguNDirasaidinakam / zahadake sAtha sevana karanese atisArakA nAza hotA | nivezayetsAmramaye puTe tat hai| mAtrA 2 yA 3 rttii| sarva mudrAveSTaya ca bAlukAkhye // * rasarAjasundarasyAtisAradalanorasaH / yaMtre pudomayacUrNavanhI For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - ------- (102) bhArata-bhaiSajya ratnAkara svabhAvazIsa tu samuddharettat / nizi ca sujagavallIparNakhaNDena bhuktH|| nirguNDikAvAtaharAgnitoyaiH tadanu surabhi dugdhaM peyamalpaM sitADhayaM saMcUrNya yatnena vibhAvayettat // punarapi sasitAnaM cAratAmbUlamadyAt / rasonilArikathito'syaballa- iha samuditamannaM pathyamAha dvijanmA meraNDatailena sasaindhavena / munirakhilagadAnAmantake khyAtavIrye // marIcacUrNena sasarpiSA vA enaM saMsevya mayoM nirguNDicitraizca kaTutrikairvA // ramayati ramaNI indamAnandatunda zuddha pArA 1 tAlA, aura zuddha gandhaka mAmandaM tasya zakraM tolA lekara kajjalI karake araMDa aura nirguDI ke ___kaca na ca bhavati pratyahaM varddhate ca / rasameM 1-1 dina kharala kare, phira usako tAMbeke | paNDaH pANDhayaM jahAti saMpuTameM rakhakara kapara miTTI karake vAlukA yantrameM | prabalataramapi prauumApnoti gADhaM Arane upaloMkI agni deve, jaba svAMga zItala ho zephApAtityayuktaM jAve taba nikAlakara nirguDI, araMDa, cItA inake gatanavatisamamApi martyasya cAru // rasoMkI pRthak pRthak bhAvanA deve / isa anilArirasa kiM bahunA kathitena gRhe'sau ko do vA tIna rattI araMDIke tela vA seMdhAnamakake yasya narasya vstysmsy| sAtha athavA kAlI mirca aura ghIke sAtha athavA | paJcazarasya zarasya zara nirguDI, cItA aura trikuTA ke sAtha sevana karane __ bhavatIha sadA mahilAhadayasthaH se saba prakArake vAta roga naSTa hote haiM / mehAnviMzatimeSa hanti sahasA yakSmANamugraM jaye. [288] anaGganigaDorasaH dAnAhagrahaNIgrahAnglapayati prauDhaM vidhatte balam / (bR. yo. ta., ta. 147) pANDe khaNDayati prasabaracayatparzovinAzaM bhRzaM mihirakulizamuktAtAlavaikrAntabhAsva- pittAtraM dalayatyavazyAdarampAdhi vilumptypi|| nmaNikujamaNibhasmAnyekabhAgAni kRtvA / ojaHkAnti valapramodadhipanA nadantanAsAzruti kanakarajatatApyavyomasattvAni catvA prauDhiM dehadRDhatvamagnipadutAM puMsaHprakuryAdayam / ryakhilasamarasendra gandhakaM sarvatulyam // rogo nAsti sa yonazAntimapayAtyetena bhUmitale mRduvidalitametacchoNakArpAsapuSpA- bhUmIpavajapUjitena ramaNI premAspadenAzinam / / mbubhiramalataraitrirbhAvayitvA vizoSya / tAmra bhasma, hIrA bhasma, motI bhasma, haratAla kramadahanavipakkaM vAlukAkAcakumbhe bhasma, vaikrAnta bhasma, sUryakAntamaNi bhasma, padmamaNi tridinamatha kalAMzenAcchahAlAhalena // (mANikya) bhasma, svarNa masma, raupya bhasma, svarNaputamathamarindutvakpayojAtikozA- mAkSika bhasma aura abhraka satvakI bhasma 1-1 mrkusummRgaannddairbhaavyejjaayte'sau| bhAga, zuddha pArada sabake barAbara (11 bhAga) aura madananigaDanAmA mApamAtro dinAdau zuddha gandhaka 22 bhAga lekara prathama pAradameM bhasmeM For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-sa milAkara bhalI bhAMti kharala kareM aura phira lAla / isake atirikta yaha rasa 20 prakArake prameha kapAsake phUloMke rasakI tIna bhAvanA dekara sukhA- | ko naSTa karatA hai, ugra rAjayakSmA para sahasA vijaya kara kapara miTTI kI huI AtazI zIzI meM bhareM tathA / prApta kara letA hai tathA AnAha, grahaNI, gRhavASA, bAlakAyantra meM kramavarddhita agni para tIna dina pAka | pANDu, arza, raktapitta, aura udara vyAdhiko avazya kreN| (candrodaya banAne kI vidhise pakAnA caahie)| | naSTa kara detA hai| tadanantara rasako nikAlakara usameM usakA solahavAM | isake sevanase oja, kAnti, bala, harSa buddhi bhAga zuddha halAhala (mUla-viSa vizeSa) milAkara aura jaTharAgnikI atyanta vRddhi hotI hai, dRSTi, danta, kAlImirca, kapara, tvakakSIrI (baMsalocana), jAvatrI, | nAsA aura zravaNa zakti bar3hatI hai tathA deha dRr3ha ho lauMga aura kasturI kI bhAvanA' dekara surakSita rkkheN| jAtI hai / bhUmitala para koI aisA roga nahIM jise mAtrA-1 maashaa| yaha rAjAoM dvArA sammAnita bhaura ramaNiyoM kA ise prAtaH aura sAyaMkAla pAnameM khAkara thor3I | premapAtra rasa naSTa na kara de| mizrI milA huvA godugdha piyeM aura phira uttama (289) anaGgasundarorasaH (1) nAgaravelake pAnameM (AdhI rattI)kapUra rakhakara khaaveN| (ra. rA. su., rasA.) yaha sampUrNa rogoM ko nae karane ke lie zuddhasUtaM samaM gandhaM vyahaM klhaarjaivaiH| prakhyAta rasa hai / isake sevana kAlameM yatheSTa pathyA- marditaM bAlukAyaMtre yAma saMpuTake pacet // hAra karanA caahie| raktAgastyAdravairbhAva dinamekaM sitaambujaiH| ise sevana karane se manuSya anekoM yuvatiyoM ke yatheSTaM bhakSayecAnu kAmayet kAminI zatam // sAtha ramaNa kare taba bhI usakA zukra kSaya na hokara zuddha pArA aura zuddha gandhaka 4-4 tole lekara bar3hatA hI hai| donoM kI kajjalI karake kalhAra (kucha sapheda aura __ isake prabhAvase napuMsaka puruSakI napuMsakatA | kucha lAla aiMse kamala)ke rasameM 3 dina kharala kare, dara ho jAtI hai aura 60 varSase adhika Ayuke phira saMpuTa meM rakha bAlakA yaMtra meM eka prahara pakAve vRddha kA zithila zizna bhI dRr3ha ho jAtA hai| phira eka dina lAla agathiyA aura sapheda kamalake adhika kahane se kyA lAbha, jisa ke pAsa yaha | rasameM ghoTa kara sukhAkara rakkhe ise balAbalake rasa hogA use kAmadeva apane bANakA nizAnA anusAra sevana karane se sau striyoMse ramaNa karanekI bhavazya banAegA aura vaha kAminiyoM kA sadA zakti prApta ho jAtI hai| priya rhegaa| [290] anaGgasundarorasaH (2) (ra. maM.) 1aisA pratIta hotA hai ki yahAM kAlI paladvayaM yaM zuddha pAradaM gandharka tthaa| mirca Adi padArthoM kA cUrNa rasake samAna bhAga | mRtahemnastu karSakaM palaika mRtatAmrakam // milAnA prayoga kartAko abhISTa hai / yadi aisA nahIM kiyA jAya to baMsalocana kI bhAvanA mRtatAraM catuniSkaM marca paJcAmRtairdinam / vyavahAra viruddha hai tathA 1 mAzA mAtrA meM | ruddhvA tu vai puTe pazcAdinaikaM tu samuddharet / / mAdhIratIhalAhala viSa AtA hai jo adhika hai| piSTA pazcAmRtaiH kuryAiTikA badarAkatim / For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (104) bhArata-panya-ratnAkara - anaGgasundaro nAma paraM puSTi prdaaykH|| / sAtha denese jIrNajvara, dhAtugata jvara, aura giloya ke zuddha pArA 10 tole, zuddha gandhaka 10 tole, satva aura mizrI ke sAtha denese sarva prakAra ke prameha sonekI bhasma 11 tolA, tAmrabhasma 4 tolA aura dUra hote haiN| tathA bijora kI jar3ake rasameM dene se cAMdI bhasma 20 mAze lekara saba ko ekatra karake patharI naSTa hotI hai| eka dina taka paJcAmRta (samAna bhAga milita ghRta, (292] abhayasiMho rasaH dugdha, madhu, zarkarA, dadhi), meM ghoTakara sampuTa meM (ma. ra. ati.) banda karake eka puTa de, phira paJcAmRta ke rasa meM | darada viSa vyoSa jI mamama / ghoTakara choTe berake samAna goliyAM banAve / yaha | gandhakazcAbhrakaJcaiva bhAgaikaM zuddhasUtakam // anaGga sundara rasa atyanta pauSTika hai| (vyava- maNDUraM sarvatulyaM syAnmadayen nimbukadravaiH / hArika mAtrA-2 rattI) ekaikaM bhakSayecAnu jIrakaM madhunA saha // [291] apUrvamAlinI vasantaH tridoSotthamatIsAraM sajvaraM vAtha vijvaram / (yo. ra., vi. jva.) sarvarUpamatIsAraM saGgrahagrahaNIM jayet // vaikrAMtamabhraM ravitApyaraupyaM raso'bhayanRsiMho'yamatIsAre supuujitH|| vaMGga pravAlaM rasa bhasma loham / zuddha ziMgarafa, zuddha mIThAteliyA, trikuTA, suTaNaM kambukabhasma sarva | jIrA, suhAgA kI khIla, zuddha gandhaka, zuddha pArA aura samAMzakaM pAcya vriihridraa| abhrakabhasma, 1-1 bhAga, maNDUra bhasma sabake dravyaivibhAvyaM muni saMkhyayA ca barAbara prathama pAre gandhakakI kajalI banAkara phira mRgAGkajAzItakaraNa pazcAt / | sabako nIMbUke rasameM ghoTakara goliyAM banAve / ise vallapramANo madhupippalIbhi jIrake cUrNa aura zahadake sAtha sevana karane se jIrNajvare dhAtugate niyojyH| jvarayukta athavA jvarase rahita tridoSaja atisAra, guDUcikAsatvasitAyutazca saMgrahaNI, aura anya saba prakAra ke atisAroM kA sarvaprameheSu niyojniiyH| nAza hotA hai| kacchAzmarI nihantyAzu maatulunggaanijdrveH|| [293] abhraka zodhana (dhAnyAbhraka) rasovasaMtanAmA'yamapUrvo maaliniipdH|| (ra. sA. saM. vR. yo. ta; ta. 41 bhA. pra. pU. vaikrAntamaNi, abhraka, tAmra, suvarNamAkSika, kh.| A. ve. prA, yo. ra.) rUpA, vaMga, mUMga, pArA, loha inakI bhasma aura pAdAMzaM zAlisaMyuktabhrakaM kambalodare / zuddha suhAgA tathA zaMkha bhasma, saba samAna bhAga trirAtraM sthApaye nIre viklinaM mardayed dRDham // lekara zatAvarI aura haldI kI sAta sAta bhAvanA | kambalAdgalitaM zlakSNaM vAlukArahitazca yat / dekara cAMdanI meM rakha de phira TikiyA banAkara rakha / taddhAnyAbhramiti proktamabhramAraNasiddhaye // chodd'e| isameM se 2 rattI rasa zahada aura pIpala ke ' svaccha bajrAbhraka 1 pAva, zAlIdhAnya 1 sera, A For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir makArAdi-rasa (105) ina donoM ko kamvala ke Tukar3e meM bAMdha kara jala | agastyapuSpatoyena piSTaM zUraNakandagam / (kAjI) meM bhigoM deve tIsare dina nikAla kara kisI ! goSThabhUmigataM mAsaM jAyate rasasanibham // bar3I parAtameM usa kaMbalakI poTalI ko masale jisa | abhraka ko agastyapuSpoM (vakapuSpoM) ke rasa meM se saba abhraka bArIka hokara chanakara kaMbala se / ragar3akara jimIkanda ke bIca meM bhara kara jimIkanda bAhara nikala Ave / usa svaccha bArIka abhraka ko ke Tukar3e se banda kara gautroM ke rahane ke sthAna meM le leve / isameM se koI kaMkar3I Adi anya vastu | pRthvI meM gAr3ha deve| phira eka mahIne ke bAda pahile hI nikAla denI cAhiye / ise dhAnyAbhraka | nikAle yaha abhrapha zuddha aura rasa ke samAna ho kahate haiM yahI mAraNa Adi saba karmoM meM lenA jAtA hai| cAhiye / [297] abhrakabhasmavidhi (ra. sA. saM.) [294] dUsarA prakAra vajAnakaM samAdAya nikSipya sthaalikodre| __(ra. sA. saM, yo. ra; rA rA. su. A. rambhAdikSAratoyena pacegomayavahinA // ve. pra, a. 4 / ) yAvatsindUrasaMkAzaM na bhvetsthaalikaabhiH| triphalAkAthagomUtrakSIrakAJjikasecitam / secanIyaM tataH kSIrastataH sUkSma vicUrNayet / / makhAyau saptadhA vyoma taptaM taptaM vizudhyati // zuddha vanAbhraka ko Age kahe huye kele Adi bajrAbhraka ko koyaloM kI tIkSaNAgni meM dhokanI ke khAra (khAra ke pAnI) meM khUba ghoTakara eka miTTI se dhamAkara lAla karake triphale ke kAtha meM bujhAve ke pAtra meM DAle / isa pAtra ko govarI (upaloM) aise hI sAta 2 vAra garama karake triphale ke kvAtha, | kI Aga meM rakha kara taba taka tIkSaNa AMca detA gomUtra, dUdha aura kAMjI meM bujhAve to abhraka zuddha | rahe jaba taka usa pAtra kA varNa agni ke tApase ho jAtA hai| | sindUra ke samAna lAla na ho jAya, phira agniM se [295] tIsarA prakAra nikAlakara dUdha meM bujhAkara cUrNa kare (nizcaMdra hone (ra. sA. saM, vR.yo. t.| ra. ma. 11, ra. rA.. paryanta aisA hI kare) to abhraka kI bhasma ho su; A. ve. pra., a. 4 / jAtI hai| athavA padarIkAthe dhmAtamabhraM viniHkSipet / / [298] dusarI vidhi (ra. rA. saM.,ra.rA.su., marditaM pANinA zuSkaM dhAnyAbhrAdatiricyate // ra.ma., rse.ci.m.| a.4 / aa.ve.pr.| a.4 / vR. ___ athayA abhraka ko tIkSaNAgni meM tapA 2 kara yo.ta, ta. 41 / yo. ra.) * berI ke kvAtha meM bujhAve, phira sukhAkara hAthoM se dhAnyAbhrakaM samAdAya musta kAthaiH puTatrayam / mala kara bArIka kara le, yaha abhraka zuddha hotA hai | tadvatpunarnavAnIraiH kAsamaIrasaistathA // aura dhAnyAbhraka se bhI acchA hotA hai| nAgavallIrasaiH sUryakSIreyaM pRthak pRthak / [296] abhrakadrAvaNama | dinaM dinaM maIyitvA kvAthaiTajaTodbhavaiH / / (ra. sA. saM., ra. ma., rA rA. su., rase. ci. yo.ra.meM sUryakSAra kI jagaha godugdha hai ma. / a. 4) tathA lodhake puTakA abhAva hai| For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya ratnAkara datvA puTatrayaM pazcAt triHputtenmusliijlaiH| tiktAkhuparNikAmadenArkAvapilakSasutamAtRkAbhi trigokSurakaSAyeNa triHputtedvaanriirsH|| caulAI, kaTailI, nAgaravela (pAna), piNDa, mocakandarasaH pAcyaM trivAraM kokilaakssH| tagara, punarnavA, hulahula, maNDUkaparNI, (brAhmI)kuTakI, rasaiH puTaM lodhakaistu kSIrAdekapuTaM punH|| mUSakaparNI, mainaphala, Aka aura zatAvara ye 13 danA ghRtena madhunA svacchayA sitayA tthaa| dravya abhraka ko mArane vAle haiM (zuddha abhraka ko ekamekaM puTaM dadyAdabhrasyaivaM mRtirbhavet // alaga inake rasameM ragar3a kara gajapuTameM phUMka denese sarvarogaharaM vyoma jAyate yogavAhikam / bhasma ho jAtI haiN)|| kAminImadadarpaghnaM zastaM puNstvopghaatinaam|| [300] cauthI vidhi (ra. rA. saM.) pRSyamAyuSkaraM zukravRddhisantAnakArakam // rambhAdinAnaM lavaNena piSTavA dhAnyAbhraka ko lekara nAgaramothe ke kvAthameM cakrIkRtaM taddalamadhyavatti / kharala kara TikiyA banAve phira saMpuTa kara gajapuTa dagdhendhaneSu vyajanAnilena meM phUMkade, svAMgazItala hone para nAgara mothe ke snuhyarkamUlAmbupuTena siddham // rambhAdi gaNa ke rasa meM (athavA kelAkhAra, kvAtha meM kharala karake gajapuTa de| aise tIna puTeM deve / phira isI prakAra punarnavAkA rasa, kasaudIkA sajIkhAra, canAkhAra, aura namaka inake jaloM meM) zuddha abhraka ko khUba ghoTa kara TikiyA banA le rasa, nAgaravelake pAnakA rasa, AkakA dUdha, baTakI jaTAkA kvAtha, kAlI musalIkA kvAtha, gokharUkA phira ina TikiyoM ko keleke patroM meM rakha paMkhe kI kvAtha, kauMca kA rasa, mocAkanda kA rasa, tAlama | pavanase caitanya kI huI koyaloM kI agnimeM phUMke / khAnekA rasa aura paThAnIlodha kA kvAtha inameM se phira nikAla kara thoharake dUdhameM ghoTakara TikiyA pratyekakI alaga 2 tIna tIna puTeM de| phira gAya banA saMpuTa kare aura gajapuTa meM phUMka de| aise hI ke dUdhakI eka puTa de (kahIM "kSIrAdaSTapuTenmuhuH" Akake dUdhameM ghoTakara TikiyA banA saMpuTa kare aisA pATha hai, arthAt go dUdhakI ATha puTe de) | aura gajapuTa meM hI phUMke to abhraka kI bhasma ho phira dahI, ghI, zahada aura mizrIkI alaga 2 eka jAtI hai| eka puTa deve to abhrakakI uttama bhasma ho jaaygii| [301] pAMcavIM vidhi (abhraka satva vidhi) yaha bhasma sampUrNa rogoMko harane vAlI aura yogavAhI (ra.sA.su., rse.ci.m.a.4| ra.ra., ra.ma., bR.yA.ta., ho jAtI hai| tathA striyoM ke mada ko haraNa kare, / ta. 41 / yo. ra., A.ve.pra., zA. saM,a. 4 ) napuMsakatAko dUra kare, zarIrako puSTa kare aura Ayu dhAnyAbhrakasya bhAgakaM bhAgau dvau TaMkaNasya ca / ko bar3hAve evaM vIryavarddhaka aura saMtAnakAraka hai| / piSTvA tadandhamUSAyAM ruddhA tIvAgninA pacet / [299] tIsarI vidhi (ra. rA. saM, svabhAvazItalaM cUrga sarvayogeSu yojayet // rase. ci. ma. / a. 4) 1 madanAdrika palAzasUta mAtRkAdIbhirmataNDUlIyaka-bRhatI-nAgavallI piMDatagAyanavA | dena puTanairapi mAraNIyam / rase. ci. ma. | 2 ra sA. su. meM TaMkaNa AdhA bhAga hai| hilmocilaa-mnndduukprnnii| aneka pranthomaiM ise bhasma likhA hai| For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (107) dhAnyAbhraka eka bhAga, suhAgA do bhAga ina donoM / bar3he, zarIra dRr3ha ho jAya, nizcandra abhraka bhasma ko ikaTThA hI ghoTakara aMdhamUSA bandha kara koyaloM jarA aura akAla mRtyu tathA rogoMke samUhako naSTa kI tIna agni meM phUMka de| (athavA gajapuTa meM phUMka karatI hai| de) jaba svAMgazItala ho jAya to nikAla kara pIsa [304] abhrakanizcandrIkaraNam le / (nizcandra bhasma na ho to phira isI prakAra (rasA. sA.)x phUMke) (nizcandra hone para) isa bhasma ko saba rogoM suvaciMkAmAnamitaM guDaM ca meM prayoga karanA caahiye| tayoH samAnaM gaganaM pragRhya / [302] chaThI vidhi (10 puTI bhasma) saMmelya haNDyAca nidhAya sarva (ra.sA.saM.. yo.ci.ma., a. 7 / A.ve.pra., a.4 / / sarvArthakAM pradadIta vanhim / / vR.yo ta; t.49| rase. ci.ma., a.bhA.pra.,pra.khaM tIvrAgnitApena sazabdavanidhAnyAbhrakaM dRDhaM marcamakakSIrairdinAvadhi / niryAti cedbhrkhnnddikaatH| veSTayedapatreNa cakrAkArantu kArayet / / bhItirvidheyA na tadA kadApi kuJjarAkhye puTe dagdhvA saptabArAnpunaHpunaH / surarcikA niHsaratIti mthaa| tato vaTajaTAkvAthaistadeyaM puTatrayam / / puTaikamAtreNa samujjhaya cAndrIM niyate nAtra sandehaH sarvarogeSu yojayet // nizcandrabhAvaM bhajateamevam / dhAnyAbhraka ko 24 ghaNTe Aka ke dUdha meM ! muvacikApAyaniyanyacAndrIkhUba ragar3e phira gola gola Tikiya vanA kara Aka nirbhAti cedayapuTaM pradeyam // ke patroM meM lapeTa saMpuTa kare aura gajapuTa meM phUMka tatobhraka yAmayugaM satAkSya de zItala hone para nikAla kara phira Akake dRdhameM jale nidhAyAtha kareNa mardaina / usI prakAra ragar3a kara TikiyA banA gajapuTa meM sthitaM jalaM cApyavapAtanIyaM phuuNke| aisehI sAta sAta puTa Aka ke dUdha kI zanairyathA'bhraM na parizrutaM syAt / / deve tadanantara tIna bar3a kI jaTA ke kvAtha kI / sAdhyANi tAvaddhi payAMsi yAvat / deve to avazya abhraka kI uttama bhasma ho jAyagI, mvAdona mAseta suvcikaayaaH|| isako saMpUrNa yogoMmeM prayoga karanA caahiye| vaidya loga abhraka meM sau sau puTa dete haiM to [303] abhraka bhasma ke guNa bhI abhraka kI candrikA (camaka) nahIM miTatI; nizcandramArita vyomarUpaM pIyye dRDha tnum| aura abhrako camaka raha jAne se rogI kI AMte kurute nAzayenmRtyuM jarArogakadaMSakam // kaTa jAtI haiM jaise kAca kI bhasma meM camaka raha nizcandra abhraka bhasma (zuddha deha manuSya jAne se| isakI camakake eka hI puTameM dUra karane sevana kare to) Ayu kI vRddhi ho, rUpa aura vIrya | ___ x isa granthame rasAyanasArake jitane prayoga 1 A.ve. pra. meM marka dugdha aura amUla diye gaye haiM una sabakI TIkA mUla granthakAra (sase mana likhA hai| / (rasAyanakartA)kI hI likhI huI hai| For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-ratnAkara (108) kA upAya likhatA hUM-pAvabhara kalamI sorekA cUrNa aura pAvabhara guDa, donoM meM thor3A pAnI DAla kara mardana karaleM, isameM AdhAsera zuddha abhraka milAkara eka hAMr3I meM bharadeM aura hAMDIkI mudrA karake sarvArthaka bhaTTI kI lohajAlI para athavA kaSAyakarI bhaTTI kI lohajAlI para pAMcasera patthara ke koyale rakhakara hAMDI ko rakha de, aura nIce lakar3I kI AMca jalAkara koyaloM ko sulagAle / teja agni ke kAraNa jo hAMDI se AvAz2a karatI huI agni nikale to kucha bhayakI bAta nahIM hai kyoMki teja agni lagane se sorA ur3akara jA rahA hai / kabhI 2 hAMDI agni ko saha jAtI hai to sorA nahIM bhI ur3atA hai / isa rIti se eka hI bAra meM bahuta AsAnI aura kama kharca ke sAtha abhraka nivandra ho jAtI hai / kadAcit sorAke ur3a jAne se hAMDI ke Upara ke bhAga kI abhraka meM kucha 2 camaka dIkha par3e to utane bhAga ko nikAla kara pUrva kI taraha gur3a, sorA meM rakhakara eka puTa aura de, chuTTI / isa nizcandra abhraka meM sorA milA huA hai isa liye isako kUTakara dopahara taka jalameM bhigo de phira hAtha se khUba mala DAle / jaba pAnI sthira ho jAya aura abhraka pAtrake peMveM meM jamajAya taba dhIre 2 hoziyArI ke sAtha pAnI ko girAne jisase amI meM vaha jAya / phira pAnI bharake chor3a re / isI taraha barAbara pAnI girAtA jAya jaba taka ki vaha jihvApara khArI lage / puTatrayeNApi piparti yogAn bibharti kAyaM khalu kevalaJca // prathama kahI huI rIti se abhraka ko nizcandra karake maMdAra ke pattoM ke svarasa meM ghoTakara TikiyA nA / jaba TikiyA khUba sUkha jAya saba gajapuTa meM athavA sarvArthakarI bhaTTI ke tala bhAga meM sampuTa ko rakhakara phUMka de / aise tIna puTa dene se lAla varNa kI abhraka bhasmaM banegI / isa bhasma ko jisa roga ke yoga meM DAleMge usakA guNa pUrNa hogA / aura kevala isa abhraka bhasma ko madhu ke sAtha yA pAna meM rakha kara khAne se zvAsa kAsa jvarAdi aneka roga dUra ho jAyage aura yadi acchA AdamI svAyegA to tAkata baDhegI aura aneka rogoM se bacA rahegA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [306] mRtotthApanAbhraka bhasma (rasA. sA.) kRSNena mallena ca hiGgulena samAnamAnena caturthabhAgam / nivandramabhraM parimardayeta davAsssarva saMpuTake ca ruddhvA // vanopalaGgAraghRtaM paceta tathA yathodgacchati neha mallaH / punarvimardhApi punaH paceta eva [305] abhrakasya nityopayogi bhasma punaryathApUrvamidaM vimardha (rasA. sA.) pUrvoktarItyokticandrikAbhraM mandArapatrodbhavavAriNApi / davA ca dayApunarAsavaM tam // kuryAdupavizavA nutthApayecAnu vizuddhayugmam // For Private And Personal Use Only paceta yAvacchata vArapAkAH // kanyAdraveNAnu vivardha samyak vidhAya cakrIzca puTedgajAkhye / /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (109) mRtaM samutthApayatIdamabhraM taka lakar3iyoM kI khUba tIvra AMca de / svAMgazItala madhvAdilIDhaM balakalpyamAtram / / hone para Upara kI hAMDI meM lage hue hiMgula saMkhiyA pAva bhara nizcaMdra abhraka (ukta prakAra se nicaMdra | ke sAra ko judA nikAla le aura abhraka bhasmako kiyA huA) AdhI chaTAMka kAlI saMkhiyA, (kAlI | ghRta kumArI ke rasa meM ghoTa kara TikiyA banA le| saMkhiyA ke na hone para lAla pIlI bhI le sakate haiM) | jaba TikiyA sUkha jAeM taba una ko saMpuTa meM pheMka AdhI chaTAMka hiMgula, ina tInoM cIjoM ko kumAryA- de / isakA nAma mRtotthApana abhraka bhasma hai sava Adike sAtha dopahara ghoTakara lugadI ko saMpuTa | arthAt sannipAta, haijA (visUcikA) sarpadaMzana meM rakhakara mudrA banda kara de / phira kukkuTa puTa meM / | Adi kisI kAraNa se manuSya ke prANa jAte hoM to do sera bana ke upale sulagA de jaba nirdhUma aNgaar| usa AsannamRtyu rogI ko AdhI rattI se do rattI ho jAya taba unake Upara sampuTa ko rakha de, taka balAbala dekhakara madhu Adi kisI anupAna ke parantu yaha smaraNa rahe ki saMpuTa ko aMgAroM ke sAtha dene se rogI avazya baca jaaygaa| yadi isake bIca meM na rakheM nahIM to saMkhiyA aura hiMgula ur3a dene para bhI rogI ke AsAra kacce dIkhe to "iyaM jAyeMge / svAMga zItala hone para pUrva kI taraha phira zataghnI yadi kuNThitA syAnnitAntamantaM kurute kRtAutanA hI hiMgula aura saMkhiyA DAlakara Asava ke | ntaH" isa vakSyamANa vacana kA yahAM bhI anusandhAna sAtha mardana kare / java isa prakAra lagabhaga bIsa kara le / aura jo DamarU yantra kI Upara kI hAMDI meM hiMgula saMkhiyA kA sAra bhAga nikalatA hai puTa ke ho jAya taba usa lugadI ko DamarU yantra meM rakha kara cAra pahara kI agni dekara saMkhiyA usakA bhI mRtotthApana loha vidhi meM kahe hue mallahiMgula ko ur3A le / svAMgazItala hone para DamarU sindUra ke vidhAna se mallasiMdUra banA le jisa se yantra ko khola DAle, Upara kI hAMDI meM lage haye | yaha bhI mRtotthApana aura pauSTika bane / hIre ke samAna camakate hue hiMgula saMkhiyA ke / [307] saravapradhAnamabhrakabhasma sAra ko khurca kara nikAla le, aura nIce kI hAMDI, (rasA. sA.) meM jo abhraka bhasma mile usako phira pUrva kI taraha seTonmitaM vyoma tadardhamAnaM AdhI bhAdhI chaTAMka hiMgula saMkhiyA DAlakara Asava ___ suTaGkaNaM tavayamAvapeta / ke sAtha mardana kare / phira lagabhaga 20 puTa ke ho haNDayAMtalacchidrayujipragAdaM jAne para DamarU yantra dvArA saMkhiyA hiMgula ke sAra mallaM pidhAyAtraSivAyamudrAm // ko pUrva kI taraha nikAla le| yadi koI vaidya kaSAyakaryAmathakoSThikAyAM saMkhiyA hiMgula jyAdA kharca karanA nahIM cAhe to ___ dRSTvAbhrahaNDomivasaMhasantyAm / DamarUyantra se nikale hue hiMgula saMkhiyA ke sAra nidhAyahaNDImathakoSThayadhastAda ko hI AdhI 2 chaTAMka DAlakara pUrvokta kriyA kre| kAcAbhasattvaMpatatItthamabhrAt // isa prakAra abhraka meM sau puTa de / sau puTa ke bAda / nAmApinAsminnanucandrikAnAM usa lugadI ko DamarU mantra meM rakhakara cAra pahara / savapradhAnabahasavayogAt / For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (110) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara mandAradugdhenadinadvayaJcedvimarca ke dUdha meM khUba ghoTe bAda ko TikiyA banAkara samyakaca vidhaayckriiH|| / dhUpa meM sukhAle aura gajapuTa meM phUMka de, chuTTI / dharmeNa zuSkAH prapuTera gajAkhye parantu pahale isa satva ko kUTakara kaparachana karale bAreNa caikena bhvetsbhsm| | phira madAra ke dUdhameM dhoTe / eka sera zuddha abhraka aura Adhasera caukiyA (308) athAbhraAnupAnAni suhAgA donoM ko milAkara jisake talabhAga meM satva | abhrakaM ca nizAyuktaM pippalI madhunA saha / girane ke liye chidra kiyA hai aisI hAMDI meM khUba | viMzatiM ca pramehanAM nAzayenAtra saMzayaH / / bharade aura usake mukha para zarAva rakhakara mudrA krde| | abhrakaM hemasaMyuktaM kSayarogavinAzanam / parantu yaha smaraNa rahe ki hANDI para tIna kaparamiTTI | ropyahemAbhrakaM caiva dhAtuvRddhikaraM param // karake sukhAle / bAda kaSAyakarI bhaTThI meM patthara ke | abhrakaM ca harItakyA guDena saha yojitam / koyale bharakara nIcese lakar3I kI AMca de jaba koyale | elAzakerayA yuktaM raktapittavinAzanam / / khaba dahakane lage taba lohe ke char3ase kucha koyaloM ko | trikaTu triphalAM caiva cAturjAtaM sazarkaram / haTAkara bIcameM usa hAMDI ko rakhakara dahakate hue madhunA lehayetprAtaH kSayArzaH pANDunAzanam // koyaloM ko usa hAMDI ke Upara se bhI DhAMka de, bhaTTI | guDUcisatvakhaNDAbhyAM mizrita mehanAzanam // nIce se saba AMca ko nikAla kara hAMDI ke ThIka | elAgokSurabhUdhAtrIsitAgavyena mizritam / / nIce bhAga meM eka lohe kA tasalA rakha de / eka prAtaH saMsevanAnityaM mehakacchanivAraNam / ghaNTe ke bAda hAMDI ke abhraka kA sampUrNa satva baha pippalImadhusaMyuktaM bhramajIrNajvarApaham // 2 kara tasale meM gira jAyagA / isakA varNa kAMca | madhu triphalayA yuktaM dRSTipuSTikaraM matam / ke samAna kAlA hogA jisako dekha kara koI | mUsattayutaM vyoma vraNAnAM ca vinAzanam // nahIM pahacAna sakatA ki yaha abhraka hai| isameM | gokSIrakSIrakandAbhyAM balavRddhikaraM param / abhraka kA bhI aMza milA huA hai isaliye yaha | bhallAtakayutaM vyoma tvoMdoSanivAraNam // khAlI satva nahIM hai| isameM candrikAoM kA nAma | nAgaraM pauSkaraM bhAgI gaganaM madhunA saha / nizAna bhI nahIM hai / hamane isa satva ko nikAla- | azvagandhAyutaM khAdedAtavyAdhinivAraNam // kara bahata vaidyoM ko dikhAyA hai jisane dekhA usIne | cAturjAtaM sitA cAbhraM pittaroganivAraNam / prasaMzA kI hai / jaise gur3a aura sore ke yoga se kaTphalaM pippalI kSaudraM zleSmaroganivAraNama // eka bArameM hI abhraka nizcandra ho jAtI hai isI | sarvakSArayutaM cAbhramamiddhikaraM prm| prakAra isa vidhise kevala suhAgeke yogase bhI abhraka mUtrAghAtaM mUtrakRcchma zmarImapi nAzayet / / nizcandra ho jAtI hai aura abhraka kA satvAMza raha | vijayArasasaMyuktaM zukrastambhakaraM param / jAtA hai isI liye isakA mAma satvapradhAna abhraka | lavaGgamadhusaMyuktaM dhAtuvRddhikaraM param // bhasma rakkhA hai| isa satva kI bhasma karane kI yaha | gokSIra zakarAyuktaM pittarogavinAzanam / vidhi hai ki isa anakasatva ko do dina taka maMdAra abhraka vidhisaMyuktaM pathyayogena yojitam / For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa ( 111 ) divyAbhraM kSayapANDusaMgrahaNikAzUlaM ca kuSThAmayam / sarvazvAsagadaM pramehamaruciM kAsAmayaM durdharaM / mandAgni jaTharavyathAM parihareccheSAmayAnicitam valI palitanAzaH syAjjIvecca zadAM zatam / nAtaH parataraM kiMcijarAmRtyuvinAzanam // abhraka bhasma ko haldI, pIpala kA cUrNa aura zahada ke sAtha sevana karane se bIsa prakAra ke prahoM kA nAza hotA hai| soneke sAtha abhUka bhasma sevana karane se kSayakA nAza hotA hai tathA abhraka bhasma ko cAMdI kI bhasma aura svarNa bhasma ke sAtha sevana karane se atyanta dhAtu vRddhi hotI hai / abhraka bhasma, gur3a aura hair3a kA cUrNa milAkara dene se athavA ilAyacI kA cUrNa aura cInI milA kara dene se raktapitta kA nAza hotA hai| zahada aura trikuTA, triphalA, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAgakesara aura cInI ke sAtha prAtaH kAla sevana karane se kSaya, bavAsIra aura pANDu kA nAza hotA hai| giloya ke sata aura cInI ke sAtha khAnese pramehakA nAza hotA haiN| ilAyacI, gokharU, bhUmi AmalA, mizrI aura dUdha ke sAtha prAtaH kAla sevana karanese mUtrakRcchra kA nAza hotA hai aura pIpala cUrNa tathA zahada se sAtha sevana karanese bhrama aura jIrNajvara kA nAza hotA hai| zahada aura triphale ke cUrNa ke sAtha sevana karane se dRSTi puSTa hotI hai / mUrvA ke sata ke sAtha sevana karane se braNa miTate haiN| gAya ke dUdha aura bidArIkanda ke sAtha sevana karane se atyanta bala vRddhi hotI hai / abhraka bhasma bhilAve ke sAtha sevana karane se bavAsIra kA nAza hotA hai / soMTha, pokharamUla, bhAraMgI, asagandha, vellavyoSasamanvitaM ghRtayutaM vallonmitaM sevitaM / karane se vAtatryAdhikA nAza hotA hai| dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAgakesara aura cInI ke sAtha abhraka bhasma sevana karane se pitta roga zAnta hote haiM / kAyaphala, pIpala kA cUrNa aura zahada ke sAtha sevana karane se kapha roga zAnta hote haiM / javAkhAra, suhAgA, sajjIkhAra Adi khAroM ke sAtha sevana karane se abhraka bhasma atyanta agni pradIpta karatI hai tathA mUtrakRcchra, mUtrAghAta aura patharI kA nAza karatI hai / bhAMga ke rasa ke sAtha sevana karane se vIrya stambha karatI hai| lauMga aura zahada ke sAtha sevana karane se atyanta dhAtuvRddhi hotI hai | gAya ke dUdha aura cIna ke sAtha khAne se pitta rogoM kA nAza hotA hai / abhraka bhasma ko bAyaviDaMga, trikuTA aura dhI ke sAtha eka bala 3-4 ratI ) pramANa meM sevana karane aura pathya pAlana karane se kSaya, pANDu, saMgrahaNI, zUla, kuSTha, saba taraha kA khAma, prameha, aruci, prabala khAMsI, maMdAgni, udara vya rogoMkA nAza hotA hai / abhraka sevana se balIpalita buDhApA aura akAlamRtyu kA nAza ho kara manuSya 100 varSa taka jIvita raha sakatA hai / (309) abhrakakalpa ( A. ve. pra. / a. 4) nizcandramabhrakaM bhasma dhAtrIvyoSaviDaGgakam || bhRGgAmbunA jalairvA'pi khalve madhe dviyAmakam // guTikAM kArayetsava chAyAzuSkAM surakSayet / ekaikAM bhakSayetprAjJo varSamekaM nirantaram || dvitIye tu punarvarSe bhakSayedguTikAdyam / evaM saMvatsareNaiva guTikaikAM vivardhayet // trivarSasya prayogo'yamabhrakasya prakIrtitaH / anena kramayogena vyomnaH zatapalaM naraH // adyAdbhavena saMdeho vajrakAyo mahAbalaH / | ke inake cUrNa aura zahada ke sAtha abhraka bhasma sevana / mAsatrayeNa raktAkhyaM kSayaM zvAsaM sudAruNam // For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (112) bhArata-bhaiSagya-ratnAkara - paJcakAsAMzca hRcchUlaM grhnnyshogdaaNstthaa| ___pAMca tolA zuddha pArada, pAMca tolA zuddha AmavAtaM tathA zoSaM pANDuroga sudAruNam / gaMdhaka, pAMca tolA nizcandra, zatapuTI abhraka, pAMca mRtyukalpaM mahAvyAdhi vAtapittakaphodbhavam / tolA soMTha, pAMca tolA kAlI mirca, pAMca tolA intyaSTAdazakuSThAni nRNAM pathyAzinAM dhruvam // caukiyA suhAge kI khIla / ina cIjoM meM se pahile nizcaMdra abhraka bhasma, AMbalA, trikuTA aura | gandhaka pAre kI kajalI kara le phira abhraka ko vAyaviDaMga, saba samAna bhAga lekara bhAMgare ke rasa bhI usa kajalI meM DAla kara khUba ghoTa le phira athavA pAnI meM 2 pahara ghoTa kara goliyAM banAkara | soTha Adi saba cIjoM ko kUTa kara kaparachana kara chAyA meM sukhAve / 1-1 golI varSa bhara taka sevana | le / phira saba cIjoM ko milAkara mardana kare, kare phira dUsare varSa 2-2 golI khAve aura tIsare aura ina cIjoM ke svarasa kI bhAvanA de-mAMgarA, varSa prati dina 3-3 golI sevana kre| isa prakAra | citraka, sambhAlu, bhAMga, mogarA, araNi, brAhmI,zvetA100 pala abhraka sevana karane se manuSya vanakAya parAjitA (sapheda koyala) inameM se jo cIja sUkhI ho jAtA hai / 3 mAsa meM kSaya, zvAsa, pAMca prakAra mileM unakA kvAtha karale aura harI pattI mileM to kI khAMsI, hRdaya kA zUla, grahaNI, bavAsIra, Ama unakA svarasa nikAla leN| jaba saba cIjoM kI vAta, zoSa, pANDu tathA aThAraha prakAra ke kuSToMkA pRthak pRthak bhAvanA samApta ho jAyaM taba usa cUrNa, nAza hotA hai, parantu pathya sevana karanA Avazyaka ke barAbara kAlI mirca kA cUrNa lekara DAla deN| phira ukta svarasoM kI eka eka bhAvanA aura dekara hai| isa kalpa ko pUre tIna varSa taka sevana karane maTara ke samAna goliyAM banA le / inako chAyA meM se zarIra atyanta dRr3ha ho jAtA hai / sukhAkara rakha choDe / isako abhraka rasAyana kahate [310] abhrakarasAyanam (rasA. sA.) / haiM / manuSya kI jaTharAgni aura tAkata tathA vyAdhi sUtagandhAbhrakavyopabhRSTa ttngknnkaaHsmaaH| | ko dekhakara yogya anupAna ke sAtha denese zvAsa, sUtagandhakakajjalyA jAtAyAM paTagAlitAn / kAsa, kSaya, kaphajanya vyAdhi, vAta vyAdhiyoM ko sanIya maIyetsarvAn bhaavyedebhiraussdhaiH|| yaha abhraka rasAyana dUra kare aura zukra, jaTharAgni, bhaDArAjAgninirguNDIvijayAgrISmajAjayA // tAkata aura kAnti ko bar3hAtI hai evaM atisAra, brAjhI zvetA samastAnAM maricaM samacUrgakam / | jvara, sUtikA roga meM acchA kAma karatI hai / isa zlakSNamarditakalkasya vaTikA rennukonmitaa|| rasAyanake sedhana karanemeM bhojanapAna AcAra kucha samIkSyAgni balaM vyAdhi yojyednupaantH| pAlana karanA nahIM par3atA kebala maithunako tyAga zvAsakAsakSayazleSmavAtikavyAdhisambhavam // denA cAhiye aura roz2a dahI sevana karanA caahiye| nihanyAjjanayeccAzu zukraM vahni balaM prabhAm / / [311] abhrakavikArazAntiH atIsAre jvare mRtau pUjyaM cA'bhrarasAyanam // (rasA. sA.) AcAre bhojane pAne yantraNA nApi vidyate / duSTAbhrasevAjanistAMstu rogA dadhi saMsevyate cAtra maithunaM ca vivarjayet // / napAnununsuryadi sevate naa| For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (113) umAphalaM vAriNi saMvimartha gandhakaM ca samamatra marditaM dinatrayaM tena labheta zarma // bhRGgarAjarasakena saMyutam // camakadAra abhraka sevana karane se zarIra meM | kAkamAcijarasaizca mardita utpanna hue rogoMko dUra karane ke liye umAphala kukkuTAkhya puTapazcakena hi / (tIsI) ko jalameM ghoTa ghoTakara tInadina taka piive| | pAcitaM hi sitayA samaM sadA [312] abhrakaharItakI (ra. rA. su., aza.) sevitaM sakalarogaghAtakam // mRtAbhrakapalaM vizanmRtalohasya paMcakam / / rasasindUra, zuddha hiGagula, haratAlasatva 1-1 gandhakasya palaM paMca tribhidviMguNamAkSikam // bhAga aura zuddha gandhaka saba ke barAbara lekara bhAMgare pathyAzatapalaM yojyaM dhAtrIpalazatadvayam / aura makoya ke rasa meM dhoTa 2 kara kukkuTa puTa sarvamekatra taccUrNaM jambIrairbhAvayeddinam // meM 5 puTa de / ise samAna bhAga mizrI ke sAtha bhNgiipunrnvaadraavaiHpaataalgruddaakulaiH| sevana karane se sava rogoM kA nAza hotA hai / bhallAtavahnikorATaiIstizuNDI tu lAgalI // / [314] amRtakalAnidhi kSIriNIjalakumbhI ca pratyekaM pratyahaM drvaiH|| (vR. ni. ra. / jvare) bhAvayenmardayedityaM madhvAjyAbhyAM vilolayeta / amRtavarATikamarIcaipiMcanavamAMzakaiH kuryAt / / snigdhabhANDe sthitaM khAdennityaM niSkadvayaM drayama mudgapramANA vaTikA jvarapittasiddhasAvarayogotthaM tridoSAAsi nAzayeta // kaphAgnimAndyahArI syAt // ___amnaka bhasma 100 tole, lohabhasma 25 zuddha vacchanAgaviSa do bhAga, kauDIkI bhasma tole, zuddha gaMdhaka 25 tole, sonAmakkhI kI bhasma | 5 bhAga, kAlI mirca 9 bhAga lekara kharala karake 300 tole, haraDa 500 tole, Amale 1000 mUMgake barAbara goliyAM banAve / yaha jvara, pitta tole, ina saba padArthoMko ekatra cUrNa karake 1 | aura kaphaja agnimAMdya kA nAza karatA hai| dina jaMbIrI nIMbUke rasakI bhAvanA de| phira bhAMgarA, [315] amRtasundaro rasaH sAMThI, pAtAlagaruDI, bhilAvA, cItA, kuraMTaka, hAthI (ra. pra. mu. a. 8) zuMDI, kalahArI, dudI aura jalakumbhI inameM se pratyeka manaHzilAmAkSikatAlagandhaM ke rasameM eka eka dina kharala kara, tadanantara madhu mRtaM tathA kharparameva tulyam / aura ghI meM milAkara rakha chor3e / isameM se 8 mAze, saMmarditaM cAdarasena samyag / nitya khAne se tridoSajanya bavAsIra dUra hotI hai ! vAsArasaizcetsurasArasena / [313] amarasundaro rasaH ApUritaM nAmrajapAtramadhye (ra. pra. su. / a. 8) tatsaMpuTaM vai tridinaM prapAcayet / sUtabhasma daradaM vizodhitaM taM svAGgazItaM hi samuddharedvai tAlasatvamiti caikabhAgikam / vallonmitaM taM paribhakSayecca // For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (114) bhArata-bhaiSajya ratnAkara vAtodbhavAn hanti samastarogAn lekara donoM ko tIna dina taka 20 gayANa Akake tathA ca zleSmodbhavarogasaMghAn / / dUdhameM ghoTe phira tIna dina sehuMDa ke dUdha meM ghoTakara manasila, sonAmakkhI, haratAla, gaMdhaka, pArA, | zarAvasaMpuTa meM rakha kara bhUdharayantra meM puTa deve / khapariyA / sabako samAna bhAga lekara adraka, bAMsA | isI prakAra ATha puTa dene ke bAda pIsakara bArIka aura tulasI ke rasameM kharala karake tAMbe ke pAtra meM carNa karake candana, harar3a, miracoM ke kvAtha aura bhara kara sampuTa karake 3 dina taka pakAve phira aura ambarabela ke rasa kI sAta sAta bhAvanA de / ThaNDA hone para nikAla kara rakkhe / ise 3 rattI / ise do ratI, eka gadyANa khAMDa ke sahita ThaNDe kI mAtrA meM sevana karane se vAtaja aura kaphaja pAnI se saba rogoM meM deve / yaha vAtazUla, pasalI rogoM kA nAza hotA hai| kA darda, pariNAmazUla, vAtajvara, mandAgni, ajIrNa, [316] amRtagarbha rasaH kapha ke rogomeM pInasa AmavAta aura vAta kapha (ra. ci. 7 stabaka) ke rogoM kA nAza karatA hai| pratyekaM dazagayANAH shuddhgndhkstyoH| [317] amRtamaJjarI rasaH viMzatyarkajadugdhena dvayoH piSTavA dinatrayam // (ra. sA. saM. kAse) vyahaM seMhuNDadugdhena zarAvasthaM ca taM puTeta / | hiMgulazca viSazcaiva kaNA marica TaGkaNam / bhUdharAkhye ca yantre vai kramAdevaM puTASTakam // jAtIkoSa sama sarva jambIrarasamarditam // tataH khalvena saMpijya sUkSma cUrNa vidhIyate / raktimAnAM vaTIM kuryAdATekarasasaMyutAm / zrIkhaNDena ca pathyAnAM deyAstatraiva bhAvanAH / / | vaTIdvayaM trayaM khAdetsannipAte sudAruNam // maricAnAM jalenA'tha dadyAca sapta bhaavnaaH| | agnimAndhamajIrNazca sAmavAtaM sudAruNam / AkAzavallyAzca rsairbhaavnaastaavtiisttH|| | uSNatoyAnupAnena sarva vyAdhi niyacchati // khalve piSTvA tataH zuSkaM kUpyAM cUrNa kSipetsudhIH kAsaM paJcavidha zvAsaM sarvAGgagrahameva ca / nAmnA amRtagarbhoyaM kIrtito rasavedibhi // jIrNajvaraM kSayaM kAsaM inyAdamRtamaJjarI // dviguJjAmAtrakazcAyaM gadyANaikA ca shrkraa| zuddha hiGgula, zuddha vacchanAga, pIpala, kAlI sarvarogeSu dAtavyaH samaM zItena vaarinnaa|| | mirca, suhAge kI khIla aura jAvitrI ina saba ko vAtazUle tathA pArzva zUle'tha prinnaamje|| samAna bhAga lekara jambIrI nIMbU ke rasa meM kharala pAtajvare ca mandAgnau hajIrNa shlessmroginni|| karake eka eka rattI kI goliyAM banAkara adarakha pInase cAmavAteSu vAtazleSmAdirogiSu / / ke rasa ke sAtha do athavA tIna golI sevana karane rogAH sarve vilIyante proktaikena krameNa hi // se dAruNa sannipAta, mandAgni, ajIrNa ora AmavAta zuddha gandhaka aura zuddha pArada daza daza gadyANa roga naSTa hote haiM / garma jala ke sAtha sevana karane se saba prakAra ke roga zamana hote haiM / isa se pAMca prasthamekanveti pAThAntaramam / +kora 2 "viMzati, prakArakI khAMsI, zvAsa, sarvAGga pIDA, jIrNajvara mora gandhaka ke 20 gadhANa lete haiN| ' aura kSaya kI khAMsI dUra hotI hai| For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi--rasa (115) [318] amRtamaNDUram (ra. ra. zUle) punarnavAbalAkAzAH zigru moraTadArakAH / maNDUrasya palAnyaSTau zatAvaryA rasantathA / snuhI raviraso darbhaH kuzAsthi sahapIvarI // kSIrAjyadadhipratyekaM piSTvA catuSpalaM pacet // gavAkSI varuNaH kandazcavikA tAlamUlikA / yAvatpiNDaM taduttArya niSkaikaM bhojyetsdaa|| nAgabalA kaNAmUlaM kuSThaM brAhmaNayaSTikA // prAtaH sandhyAM sadAkhAdet paktizUlaprazAntaye // palonmitAni sarvANi jaladroNe vipAcayet / vAtajaM pitajaM mizramamRtAkhyo hi mRtyujit / aSTabhAgAvaziSTantu kapAyApakalpayet / / maNDUra bhasma 40 tolA, zatAvara kA rasa 40 | triphalAyAstathA prasthaM jalASTaguNaprAcitam / tolA dUdha, ghI, aura dahI 20-20 tolA lekara | tasmAdaSTAvazeSastu kaSAyastu parinutaiH // ekatra pIsakara pakAkara gADhA kare isako prAtaH mAkSikena hatazcApi puTitazca yathAvidhiH / kAla aura sandhyA samaya 4--4 mAzAbhara khAne se AyasaM cUrNitaM pUtaM palaM SoDazasammitam / / vAtaja pittaja sannipAtaja aura pariNAma zUlakA palAnyabhrasya catvAri tAvanti gandhakasya ca / nAza hotA hai| dve dve pale rasasyApi khallitasya yathA vidhiH| [319] amRta rasaH / (ra. ci.| 11 stabaka) guDasya ca palAnyaSTau bhitAyAcAtha paittike / karSadvayaM gandhakasya tadardha pAradasya ca // raktapitte'tha khaNDasya matsyaNDayA vAtha kaaske| trikaTu triphalA mustA viDaGgaM citrakaM tathA / / eSA saJcUrNitAnAM ca pratyekaM tu palaM bhavet // guggulopilaM datvA * prasthAdhaM srpissstthaa| biDAlapadamAtraM tu lihyAttanmadhusarpiSA / | evaM pAkavidhijJastu pacellohaM samAhitaH / / zItodakaM cAnupivetkramAdvyaM payastathA // zIte'vatArya madhunaH kSipedaSTapalaM miSak / amlapittamagnimAMdyaM pariNAmarujaM tathA // mAkSikasya vizuddhasya dvipalaM rajasaH kSipet / / kAmalAM pANDurogaM ca hanyAdamRtako rasaH // | | zilAjatostathA cUrNa palAdhaM sammitaM bhiSak / ____ zudra gaMdhaka 2 // tolA, zuddha pArada 1 / tIlA, / | athaiSAM prakSipeccUrNa palamAnaM pRthak pRthak / / trikaTa, triphalA, nAgaramothA, bAyabiDaMga aura citraka | trikaTu triphalA danti trivRtA jIrakadama / kA carNa 5-5 tolA, sabako milAkara rakkhe / gAyatrisAraM tAlIsaM dhAnyakaM madhuyaSTikA / / isa meM se 11-1 / tolA zahada aura ghRta meM milA- | zubhA rasAJcanaM zRGgI citrakaM cavyamustakaM / kara cATe aura Upara ThaNDA pAnI tathA go dugdha cAturjAtaka kakolaM lavaGgaM jAtikaM phalam // yathAkrama pAna kare to amlapitta, mandAgni, pariNAma- drAkSA khajUrakaM cUrNa palArdhasammitaM bhiSak / zUla, kAmalA aura pANDu roga kA nAza hotA hai| eSaH lohavaraH zrImAn sarva vyAdhi vinaashnH|| [320] amRtAkhyaloharasAyanam | yatra yatra prayuJjIta tattadAzu vinAzayet / (baM. se. raktapitta) raktapitta'mlapitte ca kSaye kuSThe bare'rucau // amRtA tiztA dantI zrAvaNI khadiro ghRssH| durnAmni codare zUle grahaNyAcAmavAtake / citrako bhRgarAjaya kokilAkSaH sa pusskrH| 'vAtarakta mUtrakacchre pramehe zarkarAgade // For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya ratnAkara asyopyogaanmnujstaarunnymdhigcchti| tolA milAve / yaha zrImAn sarva loho meM uttama brAhmacaryeNa kurvIta plataM mAkSika srpissaa|| sarva prakArake rogoMko haranevAlA hai isako jisa mApakaM raktikA vRddhayA yAvadaSTau ca maasskaa| rogameM diyA jAve usIko yaha naSTa kara detA hai| varjayed dvidalaM sUpaM mAMsa cAnUpasambhavam // yaha loha raktapitta, amlApitta, kSaya, kuSTha, jvara, kakArapUrva sarva pratyanena vivarjayet / aruci, bavAsIra, udararoga, zUla, grahaNI, AmavAta, amRtAkhyo varo lohaH sarvatraivopayujyate / / | vAtarakta, mUtrakRccha, prameha aura zarkarA rogakA anena jantavaH svasthA nIrujaH santi nAnyathA // nAza karatA hai / isake prayoga se manuSya javAna ho giloya, nisota, dantI, muNDI, khadira, bAMsA jAtA hai / isako sevana karanevAlA manuSya brahmacArI rahe / ise zahada aura dhI meM milAkara 1 mAse kI cItA, bhAMgarA, tAla makhAnA, pokhara mUla, punarnavA mAtrA se zurU karake rattI rattI bar3hAkara 8 mAze kharaiTI, kAMsA, sojanA, Ikha kI jar3a, vidhArA, | kI mAtrA taka pahuMca jAnA caahiye| thohara kA dUdha, Aka kA dUdha, dAba, kuza kI jar3a, apathya-dAla, anupa deza ke jIvoMkA mAMsa, kakAra haDasaMkarI, zatAvara, indrAyaNa, varuNA, kamala kanda, vAlI ciijeN| cavya, mUgalI, gaMgerana, pIpalA mUla, kUTa aura [321] amRtAGkuralauham bhAraMgI / sava 5-5 tolA lekara 16 sera jalameM (bhai, ra., ra. ra. / kuSThA raseM. ci. a. 9.) pakAve, AThavAM bhAga zeSa rahane para utAra kara chAna hutAzamukhasaMzuddhaM palamekaM rasasya vai / le / phira eka sera triphale ko AMTha gune jala meM pakAkara AThavAM bhAga rahane para chAna le| phira palaM lohasya tAmrasya palaM bhallAtakasya ca // sonA makkhI ke dvArA bhasma kiyA huA loha 1 gandhakasya palazcaikamabhrakasya ca gugguloH| sera, 20 tole abhUka bhasma, 20 tole zuddha gaMdhaka, harItakI vibhItakyozcUrNa karSadvayaM dvayoH / / rasa sindura 20 tolA, guDa 40 tolA, (yadi aSTabhAgAdhikaM tatra dhAnyApANitalAni SaT / paittika roga ho to gur3a kI jagaha bUrA, aura rakta ghRtaM dvayaSTaguNaM lauhAt dvAtriMzat triphalAjalam pitta meM misarI aura khAMsI meM cInI le] zuddha gUgala evaM kRtvA pacet pAtre lauhe ca vidhi pUrvakam / pAkametasya jAnIyAt kuzalau lauhapAkaghat // siddha karake utAra kara ThaNDA hone para 40 tolA vibuddhaH prAtarutthAya gurudeva dvinArcakaH / zahada milAve aura sonA makkhI bhasma 10 solA, raktikAdikrameNaiva ghRtabhrAmaramarditam // zuddha zilA jIta 2 // tolA,trikuTA, triphalA, dantI, lauhe lauhasya daNDena kuryAdetad rasAyanam / nisota, kAlAjIrA, sapheda jIrA, khairasAra, tAlIsa-, anupAnazca kurvIta nArikelodakaM pyH| patra, dhaniyA, mulhaiThI, vaMzalocana, rasauta, kAkar3A sarvakuSThaharaM zreSThaM valIpalita nAzanam // siMgI, cItA, cavya, nAgaramothA, tejapAta, dAla- pANDu mehAmavAtaghnaM vAtaraktarujApaham / / cInI, ilAyacI, nAgakesara, kaMkola, lauMga, aura kRmi zothAzmarI zUla durnAmavAtaroganut / jAyala 5-5 tolA dAkha aura khajura 2 // 2 // kSayaM hanti mahAzvAsamatyartha zukravarddhanam // For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (117) AgnisandIpanaM hRdyaM kAntyAyubalabuddhikRt / / brAhmAyuH syAcaturmAsai raso'yamamRtArNavaH // vivajya zAkAmlamapi striyazca | tilakauruNTapatrANi guDena bhakSayedanu // sevyo raso jAGgalalAvakAnAm / cAra bhAga rasasindura, ATha bhAga loha bhasma, zAlyodanaM SaSTikamAjya mudga | chaH bhAga abhUka bhasma aura pAMca bhAga zuddha gndhk| audraM guDa kSImiha kriyAyAm // ina sabako triphale ke kvAtha, bhAMgarA, sahajanA, rasa sindUra * 5 tolA, loha bhasma 5 tolA, cItA aura kuTakI, ina saba ke rasa meM alaga 2 tAmra bhasma 5 tolA, milAvA,gandhaka, abhraka bhasma, sAta sAta bhAvanA de| phira saba vastuoM ke aura zuddha gUgala 5.5 tolA, hair3a, baher3A 2 // 2 // barAbara pippalI cUrNa milAve / yaha auSadhi 4 mAzA tolA, AmalA 8 tolA 2 mAze, ghRta 1 sera / lekara purAne guDa ke sAtha sevana karane se jarA triphale kA kAtha 2 sera, sabako vidhi pUrvaka lohe ! aura akAla mRtyu hAra jAtI haiM / cAra mAsa taka ke bartana meM pAka kre| isake pAkakI vidhi lauha isa amRtArNava ke sevana karane se brahmA ke samAna ke pAka ke samAna hai| ise lohe ke pAtra meM lohe paramAyu hotI hai (?) isa auSadhi ko sevana karake ke DaMDe se zahada aura ghRta ke sAtha mardana karake tila, guDa aura kuraNTa ke pattoM kA rasa ekatra pratidina prAtaH kAla 1-1 rattI sevana kare aura karake pInA caahie| Upara se nAriyala kA pAnI piye| isase saba prakAra [323] amRtArNavorasaH ke kuSTa, bali palita, pANDu, prameha, AmavAta, vAtarakta, kRmi, zotha, patharI, zUla, massA, vAta (ra. rA. mu., bhai. ra. ra., sA. saM. varAti. ati.) vyAdhi, kSaya, zvAsa Adi rogoM nA hotA hai tathA hiMgulotthaM rasaM gandhakaM TaGkaNaM zaTI / yaha zukra vRddhi, agni saMdIpana, bala, buddhi aura dhAnyakaM bAlakaM mustaM pAThA jIraghuNapriyA / / kAnti kI vRddhi karatA hai| pratyekaM tolakaM cUrNa chAgIkSIreNa pepayet / apathya--amlarasa yukta zAka aura strI prsNg| mApAbhA vaTikA kAryA rasoyamamRtArNavaH / / pathya-zAlI cAvala, zAThI cA panta, dhI, mUMga, zahada, vaTikAM bhakSayetprAtargahanAnandabhASitam / gur3a aura dUdha / dhAnyajIrakayUSeNa vijayAzaNavIjataH / / [322] amRtArNavaH (seM. ci. a. 8) madhunA chAgadugdhena maMDena zItavAriNA / sUtabhasma caturbhAgaM lohabhasma tathASTakam / kadalImocakarasaiH kazcaTadravakeNa ca // meghabhasma ca SaDbhAnaM zuddha gandhasya paJcakam // atisAraM jayedugramekajaM dvaMdajaM tathA / bhAvayet triphalA kvAthe tatsarva bhRnggjdrvH| dopatrayasamudbhUtamupasargasamanvitam / / zivahikaTukkAthaiH saptavA bhAvayetpRthak // zUlano vadvijanano grahaNyarthI vikAranut / sarvatulyA kaNA yojyA guDaimizra puraatnaiH| | amlapittaprazamanaH kAsano gulmanAzanaH / / niSkamAtraM sadA khAdet jarAM mRtyuM nihantyayam | hiMgula se nikAlA huvA pArA, lohabhasma, zuddha * koI koI hiMgula kA pArada lete haiN| gandhaka, suhAge kI khIla kacUra, dhaniyA, sugaMdha For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (118) bhArata-aupazya-ratnAkara 3 vAlA, nAgaramothA, pAThA, jIrA aura atIsa, eka | hantyaSTAdaza kuSThAni vAtaraktaM sudustaram // eka tolA leve prathama pArA gandhakakI kajalI | jayedAsi sarvANi pramehamudarANi ca // banAveM aura usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara soMTha, kAlI mirca, pIpala, harar3a, baher3A, bakarI ke dUdha se pIsa kara 1-1 mAze kI goliyAM | AmalA aura lohabhasma eka eka bhAga aura saba se vanAve / ise dhaniyAM aura jIrake sAtha mUMga kA | AdhI zuddha zilAjIta ekatra milA kara cUrNa kare, yUSa, jIrA, bhAMga, sanake bIja, zahada, bakarI kA isa cUrNa ko giloya ke rasa kI tIna bhAvanA dekara dUdha, bhAta kA mAMDa, zItala jala, kele ke phUla kA sukhA deve, phira isameM ghI milAkara kharala karake rasa, aura jalapIpala kA rasa, inameM se kisI eka | eka mAzA, zahada meM milAkara khAve / yaha aThAraha ke sAtha khAne se ghora atisAra kA nAza hotA | prakAra ke kor3ha, dustaravAtarakta, sarva prakAra kI hai| yaha eka doSaja, dvidoSaja, tridoSaja, upadrava- bavAsIra, prameha aura udara rogoM kA nAza karatA hai| yukta sava atisAra, zUla saMgrahaNI, bavAsIra, amla- 326] amRteshvrorsH| pitta, khAMsI aura agni ko prajvalita karatA hai| (rase. ci. a. 9) [324] amRtArNavorasaH rasabhasmAmRtAsatvaM lauhaM madhu ghRtAnvitam / (ra. rA. su. zvA.) amRtezvaranAmAyaM SaDguo rAjayakSmanut / / pAradaM gandhakaM zuddhaM mRtalohazca TaGkaNam / rasa sindUra, sata giloya aura lauhabhasma ina rAnA viDaGga triphalA devadArU kaTutrayam // | ina saba ko ikaTThA karake zahada aura ghI meM milAve / amRtA pamakaM kSaudraM viSatulyaM sUcUrNitam / / | isakA nAma amRtezvara rasa hai| ise 6 rattI kI dviguMjaM zvAsakAsAtaH sevayedamRtArNavam // | mAtrA meM prayoga karane se rAjayakSmA kA nAza zuddha pArA, zuddha gaMdhaka, lohabhasma, suhAgekI / hotA hai / khIla, rAsnA, bAyabiDaMga, triphalA, devadAru, trikuTA, [327] amlapittAntako rasaH giloya, patmAkha, zahada aura zuddha viSa / sava ko | (ra. rA. suM., amla., rase. ci. ma. a. 9) samAna bhAga lekara prathama pAre gandhakakI kajalI mRtasatAbhrohAnAM tulyAM pathyAM vimardayeta / banAkara usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara / mASamAtraM liheta kSaudreramlapittaprazAntaye // kharala kareM / yaha, do rattI kI mAtrA meM sevana karane rasasiMdUra, abhraka kI bhasma aura loha bhasma, se zvAsa aura khAMsI ko dUra karatA hai| samAna bhAga lekara sabake barAbara haraDa milAkara ' [325] amRtArNavalohaH (ra. ra. kuSTha) cUrNa kare / ise eka mAze kI mAtrA meM zahada ke trikaTu triphalA lauhaM samabhAgaM vicUrNitam / / sAtha cATane se amlapitta kA nAza hotA hai / sarveSAmapi cUrNAnAmarddhabhAgaM zilAjatu // [328] alokezvaro rasaH guDUcIsvarasaiyA bhAvanA ravirazmibhiH / __(ra. saM. ka. 4 TallA.) vAratrayaM tataH zuSkaM ghRtena saha mardayet // zuddhaM sUtaM palaM cArkakSIrairmadhe punaH punaH / mAsa mAtraM ca madhunA marditaM bhkssyebhrH| dvipalaM zuddhagandhasya mahAkambu palASTakam / / For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (119) ume vahnirasairbhAvye zoSye pedhye dinatrayam / / dUdha meM isakI nasya dene se sannipAta kA nAza melayetpUrvasUtena tadadhaM TaGkaNaM kSipet // hotA hai| arkakSIraiH punaH sarva yAmaikaM mardayed dRDham / / [330] arkezvaraH tacchuSkaM cUrNa lipte'tha bhANDeruddhvA puTepacet // (ra. rA. suM., ra. sA. saM. raktapi.) caturgujAmitaM khAdenmaricAjyena saMyutam / / | mRtArka mRtaM vaGgaMzca mRtAnaM ca samAkSikam / deyaM dadhyodanaM pathyaM vijayAsaguDAnizi // | amRtAmburasairbhAvyaM trisaptaka puTe pacet // grahaNIdoSanAzArtha nAstyanena samambhuvi / vAsA kSaudravidArIbhyAM caturguJjA pramANataH / grahaNIM nAzayetsarvAmarkalokezvaro rasaH // bhakSaNAdvinihantyAzu raktapitta sudAruNam / / 5 tolA zuddha pArada ko bAra 2 Aka ke | tAmrabhasma, baMgabhasma, abhrakabhasma aura sonAdUdha meM kharala karake usane zuddha gandhaka 10 tolA / makkhI bhasma samAna bhAga lekara sabako giloya aura bar3e zaMkhakI bhasma 40 tolA (donoM ko cIte aura sugandha bAlA ke rasakI 21 puTa dekara zarAva ke rasameM tIna dina kharala karake) aura suhAge kI | saMpuTa meM rakhakara phUMka de phira aDUsA, zahada aura khIla 2 // tolA milAkara prathama pArA gandhakakI vidArIkanda ke rasameM ghoTakara cAra rattI kI goliyAM kajalI karake usameM anya auSadhiyAM milAkara eka | banAve,isake sevana se raktapitta tatkAla naSTa hotA hai| prahara Aka ke dUdha meM kharala kare, phira usako sukhA / [331 arkezvaro rasaH kara zarAboM ke bhItara saMpuTa kara ke phUMka de, jaba (ra. ra. sa. / a. 21) zItala ho jAya taba nikAla kara rakkhe isameM se | rasena gandhaM dviguNaM pramarya 4 rattI rasa kAlI mirca aura dhI ke sAtha khAve, tAmrasya cakraiNa sutApitena / isapara dahI bhAtha kA pathya aura rAtri meM guDa milI | AcchAdha bhRtyA tu tataHprayatnAhuI bhAMga denI cAhiye, saMgrahaNI doSa ke dUra karane cakrI vilagnaM ca rasaM pragRhya / / ko isase baDhakara dUsarI auSadhi pRthvI para nahIM hai, | vicUrNya tad dvAdazadhArkadugdhaiH saba prakAra kI saMgrahaNI ko yaha arka lokezvararasa | puTeta vahnitriphalAjalaizca / dUra karatA hai| | sambhAvito'rkezvara eSa sUto [329] arkezvaro rasaH (ra. rA. muM. sanni.) guJjAdvayaM cAsya phalatrayeNa // mRtasUtaM mRtaM tAnaM mRtatIkSNaM ca TaGkaNam / dadIta mAsatritayena suptakhaparaM trikaTuM tAlaM arkakSIreNa mardayet // vAtAdvimukto hi bhveddhitaashii| dinakena bhavetsiddhaM nAmnA hyazvaro rsH| kSAraM sutIkSNaM dadhimAMsamA arkakSIreNa vai nasya sanipAtaharaM paraM // vRntAkamadhvAdivivarjanIyam // rasasiMdUra, tAmrabhasma, lohabhasma, suhAge kI __ zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka *do bhaag| khIla, zuddha khapariyA, trikuTA aura zuddha haratAla / donoM ko khUba kharala karake (kisI miTTI ke baraina sabakoAkake dUdha se 1 dina kharala kare / Akake / * kahIM kahIM gandhaka 3 bhAga likhA hai| For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (120) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara tana meM rakhakara) usake Upara eka garama kI huI , jayapAlatvagakolapatrarAjaphalAni ca / tAMbe kI kaTorI Dhaka de / aura phira usa varatana tilapAzvavIjAni samabhAgAni cUrNayet / ko rAkha se bhara kara (agni para cddh'aave)| pazcAt tutthAddha bhAgasaMyuktaM nasyaM saMjJAprabodhanam // hAMDI ko cUlhe se utArakara ThaNDA hone para kaTorI sannipAtaM jayeccAtinidrAtadrAzirorujAm / / aura usake bhItara lage hue rasa ko chur3A kara cUrNa svAsakAsapralApAni kaphamugraM ca tatkSaNAt / karake Aka ke dUdha, cItA aura triphale ke kAtha | tRtIyo rasarAjaHsyAdardU naariishvrorsH|| kI 12-12 bhAvanA dekara phUMke / ise do rattI jamAla goTe kI chAla, aMkola, teja patra, kI mAtrA se triphale ke cUrNa ke sAtha 3 mAsa taka paravala, ajamoda, methI saba samAna bhAga lekara cUrNa sevana karane aura pathya pAlana karane se suptavAta ! karake isa meM AdhA bhAga nIlAthothA milAve / (aMgoM kA sojAnA-behosa ho jAnA)kA nAza | isakA nasya dene se behozI, sannipAta, ayanta hotA hai| nidrA, tandrA, mastakapIr3A, svAMsa, khAMsI, pralApa ___ apathya-tIkSNakSAra, dahI, mAMsa, urda, baiMgana aura ugrapha kA nAza hotA hai / aura zahada (tathA lavaNa) Adi na khAne caahiyeN| [334] aAGgavAtAri rasaH [332] arddhanArInATezvaro rasaH (1) (ra. ra. ra. caM. vA. vyA) (ra. rA. suM. jvare) | mUtasya ca palAtpazca palekaM 'mRtatAmrakam / palaikaM bhAvayetsAlaM kuussmaannddkphldrvaiH| jambIrANAM dravaiHpiSTaM sUta tulyaJca gandhakam / / niHsaptakRtvazcurNAdbhistathAkarkaTikArasaiH / / nAgavallIdalaiHpiSTaM sthitvA mUSAM vilepayet / catuHzANA hi nirmokayukta kUpyAM nirodhyet| ruddhvA laghupuTe pAcyaM tryUSaNena samanvitam / / vipacedvAlukAyantre dvAdazapraharaM tataH // ardhAGgakampavAtAtoM bhakSayecca dviguJjakam / / svAMGgazItaM samudRtya dvizANaM tutthakaM kssipet| zuddha pArA 25 tolA, zuddha gandhaka 25 aJjanAtsa jvaraM hanti sadyo guMjA mito rsH| | tolA, tAmra bhasma 5 tolA, ina sabako nAgaravela arddhanArIzvaro hyeSa kRpayA shngkroditH|| | pAnoM ke rasa aura jambIrI nIbU ke rasameM ghoTakara ___5 tolA haratAlako peTheke rasa cUnA aura mUSAmeM rakha muMha banda karake laghupuTameM phUMka de| vAMjhakakor3e ke rasa kI 21 -21 bhAvanA de, phira phira nikAla kara isa rasameM trikuTe kA cUrNa milA isameM 11 tolA sAMpa kI kAMcalI milAkara zIzImeM | kara isa ko do rattI kI mAtrA meM sevana karane se bhara kara 12 prahara bAlukA yaMtra meM pakAve / svAMga aga kampavAta kA nAza hotA hai| zItala ho jAya taba nikAla kara 7 // mAzA zuddha [335] arbudaharo rasaH nIlA thothA milAve, isake eka rattI aMjana karane (ra. ra. sa. 24 a.) se zIghra hI jvara dUra ho jAtA hai| taNDulIyakavarSAbhUnAgakanyAvalArase / [333] arddhanArInATezvaro rasaH (2) gomUtraM ca rasaH piSTaH puTapakko'rbudAdijit // (ra. rA. suM. sanni.) 1 abhraka cUrNa-ru. caM. For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-sa (121) - ___pAre (rasasindUra) ko caulAI, visakhaparA, , vyaSaNaM lAgalI dantI pIlukaM citrakaM tthaa| pAna, dhIkumAra, kharaiTI, aura gomUtra kI bhAvanA dekara | pratyekaM dvipalaM yojyaM yavakSAraM ca TaGkakam // (pAnameM lapeTakara usake Upara miTTI kA do aMgula ubhau paJca palo yojyau saindhavaM palapaJcakam / moTA lepa karake sukhAkara) eka (laghu) puTa de| dvAtriMzatpalagomUtraM snuhI kSIraM ca tatsamam / / isake sevana se arbuda kA nAza hotA hai| mRminA pacetsthAlyA sarva yAvatsupiDitam // [336] athA'zaHkuThAro rasaH mASa dvayaM sadA khAdedrasodharzaH kuThArakaH / (rasA. sA. arza) takreNa dADimAmbhoHbhi pakkAndena vA'tha tat // pAradAd dviguNo gandhastatulyau vyomtiikssnnko| ___zuddha pArA 5 tolA, gandhaka 10 tolA, tAmra pilvamajjAzivA'gritrikaTudantyo rsonmitaaH|| bhasma aura loha bhasma 15-15 tolA / trikuTA, TakaNaM saiMdhavaM yAvakSArA bhAgAzca pshcshH| kalihArI, dantI, pIlU, cItA, 10-10 tolA, dvAtriMzadrAga gomatraM tAvaddhAgA snuhI bhavet // javAkhAra aura suhAge kI khIla pratyeka 25-25 paktvA mandAgninA sarva dvimASapramitA vttii| tolA seMdhAnoMna 25 tolA, gomUtra 2 sera, thUhara pratyehaM seSanIyA syAdoM vnkutthaarikaa|| kA dUdha 2 sera, prathama pAre gandhakakI kajjalI ____ eka chaTAMka zuddha pArada, AdhapAva gandhaka, / banAve phira usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa milAkara AdhapAva abhraka bhasma aura phaulAdaloha bhasma, | pAtra meM bhara mandAgni para pakAve / naba gADhA hojAya belagiri, bar3I haraDa, citraka, soMTha, miraca, pIpala, | taba do do mAze ko gAlayA banAva / eka eka zuddha jamAla goTA, eka eka chaTAMka, suhAge kI golI nitya chAcha, anAra ke rasa yA jimIkanda ke khIla (lAvA ), seMdhA nona, javAkhAra pAMca pAMca / rasake sAtha khAne se bavAsIra kA nAza hotA hai| chaTAMka / battIsa chaTAMka gomUtra, battIsa chaTAMka thUhara [338] arzakuThAro rasaH (2) kA dUdha, ina auSadhiyoM meM se kUTane yogya auSa (ra. rA. su. arza) dhiyoM ko kUTakara kaparachana karale, phira saba cIjoM zreSThA dantyagniyugmatrikaTu ko lohe kI kar3AhI meM mandI mandI AMca se pakAve / kahalinIpIlukumbhaM vipakkam / jaba gAr3hA hojAya taba saba ko kharala meM ghoTakara prasthe mUtrasya sasnupayasi do do mAze kI goliyAM banAle / eka golI ko rasapalaM dvepale gandhakasya // prAtaH kAla garama jala ke sAtha sevana kiyA kare lohasya trINi tAmrAkuDavamaya kare to bavAsIra ke masse naSTa ho jAya~ / ___ rajaH kSArayovApi pshc| [337] arzaHkuThAro rasaH (1) kSiptvA sthAlyA pacettu (ra. ra. sa., yo. ta. kA. dhe.) ___ jvalatidahanatazcUrNamarzaH kuThAra // zuddhasUtaM palaikantu dvipalaM zuddhagandhakam / / triphalA, dantI aura bhilAvA, cItA, trikuTA, mRtaM tAnaM mRtaM lohaM pratyekantu palatrayam // kaliyArI, pIlU aura jamAlagoTA 1-1 bhAga / 1 pAThAntara-abhra / 1 zera gomUtra aura 1 sera thUhara kA dUdha, zuddha pArA For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya ratnAkara 5 tolA, zuddha gandhaka 10 tolA (kajalI karake), | [340] aspajvarAMkuzorasaH (bhai.ra. jvare) loha bhasma 15 tolA, tAmra bhasma 20 tolA, | zuddhaM sUtaM viSa gandhaM dhRtabIjaM tribhiH samam / suhAgokI khIla aura javAkhAra donoM 10-10 catAM dviguNAM vyoSaM cUrNa guJjAdvayaM hitam / / tolA sabako ekatra ghoTakara miTTI ke pAtrameM bharakara jampIrasya ca majAbhirAIkasya rasaiyutam / pakAve / yaha rasa arza (bavAsIra) kA nAza jvarAMkuzo raso nAmnA jvarAn sarvAn praNAzayet karatA hai| ___ zuddha pArA 1 bhAga, zuddha mIThA teliyA 1 [339] arthorimaNDUram (bR. ni. ra. arza) bhAga, zuddha gandhaka 1 bhAga, dhatUre ke bIja 3 bhAga, atiraktaM yadAtvarzo nipAtayati pIDitam // trikuTA 12 bhAga / prathama pAregandhaka kI kajalI dRzyate taccharIrasyalohakiTTa tadAnayet / / | banAve aura anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara gavAM mUtreNa tatpakvaM bhushshcuurnnvtkRtm|| kharala kre| ise jambIrI nIbU kI majjA (gUde ) atisUkSmamidaM tasya trikaTutriphalAyutam / / yA adaraka ke rasa ke sAtha sevana karane se saba kiTTasyAna saMmizraca cUrNa zarkarayA yutam // prakAra ke jvaroM kA nAza hotA hai| dIyate tridinAdUrddha raktaM tiSThati naanythaa| [341] athAzmarIkaNDano rasaH dugdhAt zAlimasUrAdi dIyate pathya bhojanam // palAzarambhAtilakAravallI azAMsi prazamaM yAMnti kAzya vai yAti duurtH|| yavAmlikAzaikharikakSapANAm / atyantabalamApnoti nirAtako ythecchyaa| kSAraM samAdAya kalAMzamasya mahotsAhayuto bhUtvA yAvajIvenirAmayaH / / rasaM ca gandhaM varalohabhasma // uSNAmlaM varjayennityaM strINAM sevAM vishesstH|| dvayoH samaM sarvamidaM vicUrNya yadi bavAsIra se atyanta khUna bahatA ho aura saMsthApayedazmarikaNDanAkhyam / atyanta pIr3A hotI ho to purAnI maNDUra ko lekara cUrNa tadakSapramita pralihya gomUtra meM pakAve ki jisase cUrNasA ho jAya phira danA'nupeyaM varutvagambhaH // isa meM trikuTA, triphalA aura AdhI mizrI milAkara mucyeta mo'zmarizarkarAto tIna dina taka dharA rahane de pazcAt rogI ko deve niHsaMzayaM mRtyumukhAgato'pi // to yaha gudA se bahate hue rudhira ko banda kara ___ DhAka, kelA, tila, karelA, jauM, imalI, ciradetA hai isake sevana karane vAle ko dUdha ke sAtha | ciTA aura haldI inameM se pratyeka kA kSAra 16 16 zAlI cAvala aura masUra kA pathya deve, isa se bavA- bhAga, zuddha pArA, zuddha gandhaka 1-1 bhAga, loha sIra aura kRzatA naSTa hotI hai, atyanta balakI bhasma 2 bhaag| prathama pAregadhanka kI kajalI prApti hotI hai tathA manuSya jaba taka jItA hai taba | banAveM aura phira anya auSadhiyoM kA cUrNa taka nirAtaMka yathecchA cArI mahotsAhI roga rahita | milAkara kharala kreN| shatA hai| isakA khAnevAlA garama padArtha aura ise 1 / tolA kI mAtrA meM dahI yA barane kI khaTAI na khAya tathA strIgamana karanA bhI niSedha hai| chAla ke kAtha ke sAtha sevana karane se patharI aura For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (123) zarkarA kA nAza hotA hai| vyavahArika mAtrA , (inheM ThaNDe pAnI ke sAtha sevana karane se virecana 1 maashaa| | hotA hai|) [342] azmarIbhidrasaH(ra. pra. su. a. 8) [345] azvacolI ramAnupAnam rasaM sindUranAmAnaM gandhatailena marditam / / (ra. rA. suM. zvAse) bhakSayedallamAtraM hi azmarIrogaghAtakam / / zRGgaverarasaiH sAdhaM vaTImeko prayojayet / lohAkamUlasvarasaM zarkarAsaMyutaM pivet // uSNena vAriNA zUle kAse khAse ca yakSmaNi / / rasa sindura ko gandhaka ke tela meM ghoTakara 3 ghoDAcolIti vikhyAtA nAmnA nAgArjunoditA madhunA valita paliMta jayet / rattI pramANameM khAne se patharI rogakA nAza hotA hai| zobhAJcanarasagoghRtAbhyAM jaTharazUlaM jayet / [343] azmarIbhedako rasaH (ra. pra. su.a.8) dadhnA'jIrNa zatapatrarasena zItajvaram / zvetAmbarI tathA zvetA cAzvagandhA punarnavA / punarnavArasena pANDaM tilaparNIrasena / tAsAM rasena saMmarya pAradaM doSavarjitam // netrAJjanena netrarogAn, taNDulodakena viSam / gandhakena dvimAgena kArayedgolamuttamam / / jIrazarkarayA jvaraM bahudinasevanena subhago bhvet|| svedayedyAmamadhaM tu bhakSitaM cAzmarIpraNuta // vcaadevdaarukusstthrsthigtvaatN| mastakakezAnsikhAla, zveta aparAjitA, asagandha, aura rIkRtya chitvA nimbu nIreNa mardayet / dantanipunarnavA / inake svarasa se pArada ko bhAvanA dekara muktatvaM bhavati gomUtreNa pUgalagnavyathA haret / zuddha kare phira yaha zuddha pArada eka bhAga aura zuddha Ardrakarasena virecanaM bhavet / jAtIphalenArzasA gandhaka do bhAga lekara kajalI karake golA banAkara naashH| putrajIvarasena vandhyAyAH putro bhavet / use AdhA pahara taka svedana karake rakkhe / yaha zirISa rasena sarpaviSanAzaH / vacAyavAnIrasena patharI roga kA nAza karatA hai| kaTIvAtam / ATarUSakarasena shvaaskaasau|| [344] azva kaMcukI rasaH(ra. rA. su. zvAse) ___ adraka ke rasa aura garama pAnI ke sAtha 1 golI pAradaM TakaNaM gandhaM viSa vyoSaM phltrym| | khAne se zUla, khAMsI, zvAsa aura yakSmA kA nAza tAlakazca samaM sarva jaipAlaM cApi tatsamam // hotA hai| madhu ke sAtha sevana karane se valIpalita madayet bhuMganIreNa bhAvanA tu trisptdhaa| rogakA nAza hotA hai| sauMjane ke rasa aura guJjAmAtrAM vaTIM kRtvA chAyAyAM zoSayet budhH|| goghRta ke sAtha jaThara zUla miTatA hai aura dadhi ___zuddha pArA, suhAge kI khIla, zuddha gandhaka, | ke sAtha sevana karane se ajIrNa naSTa hotA hai| zuddha viSa, trikuTA, triphalA, haratAla, aura zuddha | kamala ke pattoM ke rasa ke sAtha dene se zItajvara jamAla goTA / saba samAna bhAga lekara prathama pAre aura punarnavA ke rasa ke sAtha sevana karane se pANDa gandhakakI kajalI banAveM aura anya auSadhiyoM kA | kA nAza hotA hai, tilaparNI ke rasa ke sAtha cUrNa milAkara bhAMgare ke rasa kI 21 bhAvanA dekare AMkhoM meM aMjana karane se netra rogoM kA aura 1-1ratI kI goliyAM banAkara chAyA meM sukhAveM / ! cAvaloM ke pAnI ke sAtha dene se viSa kA nAza For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (124) bhArata-bhaiSajya ratnAkara hotA hai / jIre aura cInI ke sAtha sevana karane / vacayA dIpyayuto hanti kaTipIDAM marUdbhavAm / se jvara kA nAza hotA hai| baca, devadAru aura kasanaM zvasanaM hanti mdhuvaasaarsaanvitH|| kUTha ke cUrNa ke sAtha sevana karane se asthigata jvaraM hanti vizAlAkSi ! sursaasvrsaanyjitH| vAyu kA nAza hotA hai| sira ko muMDA kara ise tathA nityajraM hanti bhakSitaH knykaambunaa|| nIMbU ke rasa meM ghisakara mAliza karane se banda nArIdagdhena naktAmadhyamavazvAsaM vraayutH| javAr3I khula jAtI hai| adraka ke rasa ke sAtha | hanti dAhayutaM pittajvaramAmalakAnvitaH // khAne se virecana hotA hai| jAyaphala ke cUrNa ke sevitoghRtasaMyuktaH sarvazUlAni saMjayet / sAtha khAne se bavAsvIra kA aura putrajIvaka (jiyA ziva mUlAmbugosarpirmAkSikairvA vicakSaNe // potA) ke rasa ke sAtha sevana karane se vaMdhyatva dUra hotA hai / sirasa ke rasa se sarpa viSa, baca aura karNarogaziromyAdhipInasArdhAvabhedakAn / ajavAyana ke kAr3he se kamara kI vAyu tathA vAMsA jayeAtIphalenAyaM vAjivarmA rasottamaH // ke rasake sAtha sevana karane se zvAsa aura khAMzI kanyakAtulasItoyemAkSikaH sUtikA gadam / / kA nAza hotA hai| dadhnA vA tu gavAMmUtrairatIsAraM jayatyayam / / [346] azvacolIrasAnupAnam takratoyena vA jaatiiphlenaamburuhekssnne!| (anupA. ta.) athavA mahiSImUtrai jayet saMgrahaNIgadam / / paTImeko naraH khAded dve vA knyjvilocne!| kAsamadarasairvApi TakaNenAnimAMdyajit / pathyayukto gadaM hanyAdyathA rogAnupAnataH // | tathA bAhirasenAyaM buddhido buddhimatyayam / / vAtazulaM kSayaM kAsaM zvAsa muulkniirtH| tAmbUlavITikenAyaM kAntisaMskArako mtH| hanti vA zRGgaverAmbu pippalImadhutaH priye ! / / sudhAkSIrayuto gulmaM nirguNDIkharasena vA / / valIpalitarogano vAjivarmA smaakssikH|| yavAnikAyutohanti samipAtaM sudAruNam / zizu mUlAmbugosarpiyutaH zUlaM jvaraM jayet // vAtAmayamajAkSIrairathavA goghRtena ca / / mastunA'jIrNakaM zItajvaramambujanIrakaiH / / sarvavAtAmayAnvAyaM mArkavakharasaijayet / punarnavAyutaH pANDaM taNDulAmbuyuto viSam // vAjamodAjayAyukto varAyukto'thavA priye ! // tilaparNIrasairakSNo raMjito tdgdaaphH| vA'zvazandhArajaH kSaudrasaMyukto sarvavAtajit / zarkarAjAjisaMyuktA jvaraM pittabhavaM jayet // viSNu krAMtAjaTAyukto dhanurvAtAmayaM jayet / / kAthenAstigataM vAtaM devakASThavacArujAm / / kuSmANDasvarasamehaM godadhnA vA vinirjayed / jAtIphalAnvito'si vAtazUlaM kttutrikaiH|| gokSurakarajo yukto dhAtudoSa nivArayet / / gomUtreNa naraH khAdan puruSatvamavApnuyAt / / varddhayet sarpiSA zukraM kRcchre pUgarasairjayet / putrajIvarasairbAle ! vandhyAsthAdeva grbhinnii|| recAyairaNDatailena vidradhiM guuyuk tathA / liptaH sarpaviSaM daMze hanti nimghurasaistu vaa| / Adrakasvarasailipto vRzcikasya viSaM jayet / zirISavarasairvAjye meghanAdarasaihi vA // svedaM bhRGgarasaiH sArddha caMpAnIrairvigandhatAm / / For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (125) zukramehamajAkSIraiH pittaM shivsitaaNnvitH| devadAru baca aura kUTa ke kAr3he se asthigata vAgu aMjito nimba toyena bhRtAvezanivAraNa : // roga, jAyaphala ke sAtha bavAsIra aura trikuTe ke triphalArubutailena saMjayedudarAmayAn / | sAtha sevana karane se vAtaja zUla kA nAza hotA kAkamAcIrasairvApi nAtra kAryA vicAraNA // hai / go mUtra ke sAtha sevana karane se puruSatva utpanna mArkavasvarasaiH zopha vA palANDurasairjayet / hotA hai| tathA putraMjIva [jiyA potA) ke rasa ke karajatvagraserevaM kRmirogaM na saMzayaH // sAtha sevana karane se vaMdhyatva (apanA) dUra hotA zaktikRnnavakaMjAkSi ! nAgavallIdalAmbunA / hai / sAMpa ke kATe para nIMbU ke rasa meM pIsakara lepa ajAjIkSaudrasaMyukta USNavAtavighAtakaH // karane se athavA sirasa ke svarasa meM yA dhI athavA vITakena yutaH svaryaH svarajihvarakokile ! / nAgaramothe ke rasa meM pIsakara lepa karane se sarpa / viSa kA nAza hotA hai| antavAyana aura baca ke AmazUlaM murAyuktaH pAmAM gomUtralepitaH // lepito makSito lUnAviSaM bhRGgarasAnvitaH / | cUrNa ke sAtha khAne se kamara kI vAtaja pIr3A kA tathA pallIvipaM hanti lepito bhakSito'mbunA // / nAza hotA hai / isa rasako zvAsa kAsa meM zahada unmattazvaviSa hanti meghanAdarasairayam / / aura bAMse ke rasa ke sAtha, jvara meM tulasI ke rasa ke sAtha, dainika jvara meM ghIkumAra ke rasa ke sAtha gomUtreNa guDUcyA vA kuSThaM kaSTataraM tathA // denA cAhiye / rataudhe meM strI dugdha meM ghisa kara na me rogo bhavedevam yasyecchAsti varAGgane / / AMkha meM AMjanA caahie| triphale ke sAtha dene guTimekAM tathAdhI vA pratyahaM seva ddhi saH / / 1 se UrdhvazvAsa kA nAza hotA hai| dAhayukta pittaazvacolI rasa yathocita anupAna ke sAtha jvara meM Amale ke sAtha, zUla meM ghI, sojanekI jar3a sevana karane se aura pathya pAlana karane se aneka rogoM kA nAza karatA hai / mUlI ke rasa ke sAtha / ke rasa aura goghRta tathA zahada ke sAtha denA yA adraka ke rasa aura pIpala tathA zahada ke sAtha | cAhie / karNa roga, zirovyathA, pInasa aura AdhA sevana karane se vAtaja zUla, kSaya, khAMsI aura zvAsa ! zIzI kA Ayaphala ke cUrNa se, sUtikA roga kA kA nAza hotA hai / zahada ke sAtha sevana karanese / ghRtakumArI ke rasa aura tulasI ke rasa tathA zahada balIpalipta roga kA nAza hotA hai / sauMjane ke ke sAtha dene se nAza hotA hai, azvacolI rasa mUla kI jar3a ke rasa aura gAya ke ghI ke sAtha atisAra meM dahI yA gomUtra ke sAtha aura grahaNI zUla aura jyara kA tathA mastu ke sAtha ajIrNa meM taka athavA jAyaphala ke cUrNa aura bhaiMsa ke mUtra kA aura kamala ke rasa ke sAtha sevana karane se ! ke sAtha denA cAhie / kasauMdI ke rasa aura suhAge zIta jvara kA nAza hotA hai / punarnavA ke rasa ke ke sAtha sevana karane se agnimAMdya kA nAza hotA sAtha sevana karane se pANDu kA nAza hotA hai. hai / brAhmI ke rasa ke sAtha sevana karane se buddhi tilaparNI ke rasa meM ghisakara AMkha meM AMjane se bar3hatI hai / nAgaravela ke pAna meM rakhakara khAne se netra rogoM kA nAza hotA hai / cInI aura jIre ke kAnti bar3hatI hai| thohara ke dUdha yA nirguNDI ke sAtha sevana karane se pittajvara kA nAza hotA hai| rasa ke sAtha sevana karane se gulma kA nAza hotA For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (126) bhArata-bhaiSajya ratnAkara hai / ajavAyana ke sAtha khAne se dAruNa sannipAta / khAne se AmazUla aura gomUtra meM milAkara lepa aura bakarI ke dUdha ke tathA goghRta ke sAtha khAne karane se pAmA kA nAza hotA hai| bhAMgare ke rasake se vAyu ke rogoM kA nAza hotA hai / athavA vAta- | sAtha khAne aura lepa karane se makar3I kA viSa naSTa vyAdhi ke lie bhAMgare kI jar3a ke svarasa yA hotA hai / pAnI se pIsa kara lepa karane aura khAne ajamoda aura bhAMga ke sAtha athavA triphalA yA | se pallI viSa kA nAza hotA hai / nAgaramothe ke rasake asagandha ke cUrNa aura zahada ke sAtha khAnA | sAtha sevana karane se unmatta kutte ke kATe kA viSa cAhie / viSNu kAntA kI jar3a ke sAtha khAne se | nAza hotA hai| gomUtra yA giloya ke rasake sAtha dhanurvAta kA nAza hotA hai| peThe ke rasa ke sAtha | khAnese kuSThakA nAza hotA hai| jisakI icchA sadaiva khAne se prameha miTatA hai / athavA prameha meM gAya | svastha rahane kI ho use pratidina 1 yA AdhI ke dahI ke sAtha denA cAhie / gokharU ke cUrNa ke | golI ucita anupAna ke sAtha khAnI cAhiye / sAtha khAne se dhAtu doSa dUra ho jAte haiN| dhI ke / [347] azvatthavAlalAdi loham sAtha khAne se zukra vRddhi hotI hai| supArIke rasa (vR. ni. ra. / kSaye) ke sAtha sevana karane se mUtrakRcchra miTatA hai / eraNDa azvatthavalkalaM caiva trikttulohkittttkm / tela ke sAtha dene se virecana hotA hai| guDa ke | guDena saha dAtavyaM kSayarogavinAzanam // sAtha dene se vidradhi miTatI hai / adraka ke rasa meM ____ pIpalakI chAla, soMTha, kAlI mirca, pIpala aura pIsakara lagAne se vicchU kATe ko ArAma hotA hai| maMDUrabhasma / inake cUrNa ko ekatra karake guDa ke bhAMgare ke rasa meM sveda aura caMpA ke rasa meM zarIra sAtha sevana karane se kSaya roga kA nAza hotA hai| kI durgandha dUra hotI hai| bakarI ke dUdha ke sAtha [348] azvinIkumAro rasaH (anu.ta.) sevana karane se prameha, AmalA aura mizrI ke sAtha | yUSaNa phalatrikazca nAgaphenakaM viSam / khAne se pitta kA nAza hotA hai| nIMbU ke rasa meM | mAgadhIjaTAlavaGgaM dantivIjatAlakaM // ghisa kara AMjane se bhUtAveza miTatA hai| triphalATaNaM ca gandhakaM rasaM pRthak picaM priye / aura eraNDa ke tela ke sAtha khAne se udara rogoM kA | kSIramarddhamasthaka gavAM vizoSayedAtape // vinAza hotA hai, athavA makoya ke rasake sAtha | mUtrakaM gavAM vizoSya bhRGgarAjanIrakam / sevana karane se bhI udarAmaya miTate haiM / bhAMgarekI zoSayedvidharSayanirantaraM vivandhayet // jar3a ke rasa yA pyAja (palANDu) ke rasake sAtha | pAjImanthasanibhA vaTImatIvasundarAm / sevana karane se sUjana, karaJjave kI jar3a kI chAlake | azvinIkumAra ityayaM raso varAGgAne / rasake sAtha khAne se kRmi rogoM kA nAza hotA hai| trikuTA, triphalA, aphrIma, zuddha mIThAteliyA, nAgaravela ke pAnake rasake sAtha khAne se zakti | pIpalAmUla, lauMga, jamAlagoTA, zuddha haratAla, suhAge bar3hatI hai / jIrA aura zahada ke sAtha khAne se | kI khIla , zuddha gandhaka, zuddha pArA / saba cIjeM aSNa vAta kA nAza hotA hai / nAgaravela ke pAnameM | 11-1 / tolA lekara prathama pAre gandhakakI kajalI khAne se svara sundara hotA hai / murAmAMsI ke sAtha ' banAve phira anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akArAdi-rasa (127) yathAkrama Adhe Adhe sera gAya ke dUdha, gomUtra / [352] aSTAGga rasa (ra. sA.saM.,ra. caM. azeM) aura bhAMgare ke rasa meM ghoTakara sukhA kara goliyAM | gandhaM rasendraM mRtalauhakiTTe banAve / (yaha anupAna bhedase anekoM rogoMkA nAza | phalatrayaM tryUSNavabhRiGgam // karatA hai) kRtvA samaM zAlmalikAguDUcI [349] aSTadhAtunirUpaNam rasena yAmatritayaM vimadya // (ra. sA. 1 paTa.) niSkapramANaM gaditAnupAnaH suvarNa rajataM tAnaM lohaM ca trapu zIsakam / / sarvANi cAAMzi haredraso'yam // rItikA kAMsyakaM caiva aSTadhAtUn krameNa tu // zuddha gandhaka, zuddha pArA, lohabhasma, maNDUra ___ sonA, cAMdI, tAMbA, lohA, rAMga, sIsA, pItala bhasma, haraDa, vaheDA, AmalA, soMTha, kAlI mirca, aura kAMsI ina ATha cIjoM kA nAma aSTadhAtu hai|| pIpala, cIte kI jar3a aura bhAMgarA ina saba auSa[350] aSTamahArasAH (rA. ni. va. 22) | ghiyA dhiyoM ko samAna bhAga lekara prathama pAre gandhakakI daradaH pAradaH zaGkhaH vaikrAntaM kAntamabhrakam / kajalI banAve phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa mAkSikaM vimalaJcati syurete'STau mahArasAH // milAkara semala aura giloya ke rasa meM tIna prahara kharala kara ke rakkhe / ise cAra mAze kI mAtrA meM 1 hiMgula (ziMgarapha), 2 pArA, 3 zaMkha, 4 yathocita anupAna ke sAtha sevana karane se saba vaikrAnta, 5 kAntaloha, 6 abhraka, 7 sonAmakkhI, prakAra kI bavAsIra dUra hotI hai| isako aSTAMga aura 8 rUpAmakkhI, ina ATha cIjoM kA nAma rasa kahate haiN| "mahArasASTaka" hai| (351] aSTamUrtirasa (vR. ni. ra. jvare) | [353] aSTAdazarasasaMskArAH ___ (ra. pra. su. 1 a.) hemarUpyaM tAmranAgaM mRtaM gndhkmaakssikN|| vimalA ca zilA zuddhA sarvAzaM zuddhasatakaM // svedanaM mardanaM caiva mUrchanaM syAttadutthitam / pAtanaM rodhanaM samyak niyamaM ca sudIpanam // amlena mardayedyAmaM puTe kumbhadhare pacet // | tathAbhrakagrAsamAnaM cAraNaM ca krameNa hi / aSTamUrtiraso nAma guMjaikaM bhUtika jvare // garbhadrutirbAhyadrutiH proktaM jAraNakaM tthaa| deyazcAtuthikaM vyAhaM dvathAhikaM ca vinAzayet // raJjanaM sAraNaM proktaM krAmaNaM bedha karma ca suvarNa, cAMdI, tAMbA, aura sIsA inakI bhasma sevanaM pAradasyAtha karmANyaSTAdazaiva hi // zuddha gandhaka, sonAmakkhI bhasma, zuddha manasila samAna bhAga, ina sabake barAbara zuddha pArA lekara uddezato mayA'traiva nAmAni kathitAni ve| pArada ke nimna aThAraha saMskAra hote haiM:prathama pAregandhakakI kajalI banAkara sabako ekatra kara nIMbUke rasameM eka prahara ghoTakara kumbhapuTa deve, | (1) svedana (2) mardana (3) mUrchana (4) utthApana yaha (aSTamUrti rasa) 1 rattI kI mAtrA meM jvaravAle | (5) pAtana (6) rodhana (anya granthoM meM 'rodhana) ke ko denese bhUtajvara, cAturthika, tryAhika, dvayAhika, sthAna meM 'bodhana' bhI likhA hai) (7) niyaman (8) Adi kA nAza hotA hai| | dIpana (9) abhraka prAsamAna (10) cAraNa (11) For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (128) bhArata-bhaSagya-ratnAkara garbhadrutiH (12) bAhyadrutiH (13) jAraNa (14) [355] aSTAvakrarasaH (bhai. ra. rasA.) raJjana (15) sAraNa (16) krAmaNa (17) vedhakarma rasarAjasya bhAgakaM dvibhAgaM gandhakasya ca / (18) sevana / bhAgamekaM suvarNasya bhAgAddhaM rajatasya ca / / [354] aSTAdazAGga loha (bhA. pra. pAMDu) nAgaM tAnaM khaparazca vaGgaM caiva samAMzakam / kirAtatiktA suradAru dAvI pratyekaM rajatArddhazca sarvamekA mardayet // mustA guDUcI kaTukA paTolam / vaTAGkurarasairyAma yAmaM kanyArasaiH saha / durAlabhA parpaTakaM sanimbaM kUpyabhyantare saMsthApya tridinaM paacyetsudhiiH|| kaTutrikaM vahni phalatrikaJca // dADimIkusumaprakhyaM jAyate cAvikalpataH / phalaM viDaGgasya samAMzikAni balIpalitavidhvaMsi balapuSTikaraM mahat / / sarvaiH samaM cUrNamathAyasazca / ArogyajananaM medhAkAntikRcchukravarddhanam / samidhubhyAM vaTikA vidheyA mahauSadhavarazcaitadaSTAvakreNa nirmitam // ___ takrAnupAnAdbhipajA prayojyA // zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka do bhAga, nihanti pANDuzca halImakaJca sonA bhasma eka bhAga, cAMdI bhasma AdhA bhAga, zothaM pramehaM grahaNI rujazca / sIsA bhasma, tAmrabhasma, khapariyA aura baMgabhasma pratyeka cauthAI bhAga, prathama pAre aura gandhakakI zvAsazca kAsazca saraktapittamAsyatho vAggrahamAmavAtam / kajalI banAve aura phira anya auSadhiyAM milAkara baragadake rasa aura dhIkumAra ke rasameM mardana karake vAMzca gulmAn kaphavidradhizca AtazI zIzI meM bharakara bAlukAyantra meM tIna dina citrazcakuSThazca tataH prayogAt / / taka pakAve / taiyAra hone para isakA raGga anArake cirAyatA, devadAru, dAruhaldI, nAgaramothA, | phUlake samAna ho jAtA hai| yaha balIpalita giloya, kuTakI, paravala, dhamAsA, pittapApar3A, nIma, nAzaka, balavarddhaka, pauSTika, ArogyarakSaka aura buddhi trikuTA, (soMTha, mirca, pIpala) cItA, haraDa, baheDA, kAnti tathA vIrya varddhaka hai| AmalA, aura vAyabiDaMga, ye sava auSadhiyAM sama bhAga lekara cUrNa kare aura sabakI barAbara lohabhasma [356] aSTAvuparasAH (ra. pra. mu.a. 5) milAkara dhI aura zahada ke sAtha goliyAM banAkara / tAlakaM tuvarI gandhaM kaSTaM kunaTI tathA / maTheke sAtha sevana karanese pANDu, halImaka, sUjana, sauvIraM gairikaM caiva aSTamaM khecarAhvayam // prameha, saMgrahaNI, zvAsa, khAMsI, raktapitta, arza, 1 haratAla, 2 saurASTra mRttikA, 3 gandhaka, jIbhakA ruka jAnA, AmavAta, braNa, bAyugolA, 4 kaMkuSTa 5 manasila, 6 sauvIrAJjana (suramA), kapharoga, vidradhi, aura zveta kuSTa Adi kA nAza | 7 geru, 8 kasIsa / yaha ATha cIjeM "uparasASTaka" hotA hai| kahalAtI haiN| For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi kvAtha (129) A athAkArAdi kvAtha prakaraNam [357] AkallakAdi kAthaH ___ bAsA, sirasa kI chAla, asagandha aura punarnavA ____ (vR. ni. ra. azma.) (biskhpraa)| isase dUdha pakA kara pIne se rAjaAkallagokSurajaTAtulasIzilAbhi- yakSmA kA nAza hotA hai| reraMDamUlamagadhAmadhukaiH pryuktH|| [359] ATarUSAdi kaSAyaH (2) takrAhvamUlasurasAsurapuSpazuMThI (yo. ra. / ra. pi.) kAtho nihaMti bahulAprativApatoyam / / vRSapatrANi niSpIDaya rasaM samadhuzarkaram / saptAhameva pivatA niyamena puMsAM ghorAzmarImatirujaM sahazarkarAM ca / anena prazamaM yAti raktapitaM sudAruNam / / AvIpayo madhuvimizritamAzu tadvat / madhvATarUpakarasau yadi tulyabhAgau / cUrNa trivRtkuTajabIjabhavaM vadanti // kRtvA naraH pibati puNyataraH prabhAte / akarakarA, gokharU, jaTAmAMsI, tulasI, zilA tadraktapittamatidAruNamapyavazyajita, araNDamUla, pIpala, mulaiThI, x takrA (eka mAzu prazAmyati jalairiva vahnipuJjaH / / prakAra kA paudA) kI jar3a, nirguNDI (saMbhAla) lauMga ATarUSaka niyUhaH priyaGguma'ttikAJjane / aura soNtth| inake kAtha meM ilAyacI ke cUrNakA ! vinIya lodhra sakSaudraM raktapittaharaM pivet // *prakSepa DAlakara niyamapUrvaka sAta dina taka pInese | piSTAnAM vRSapatrANAM puTapAko raso himH| atyanta pIr3A yukta azmarI aura zarkarA (patharI aura | madhuyukto jayedraktapittakAsajvarakSayAn // rega) kA nAza hotA hai / bher3ake dUdha meM milAkara bAMse ke pattoM ke svarasa meM zahada aura khAMDa pIne yA nisota aura indrayava kA cUrNa sevana karane | milAkara sevana karane se yA kevala zahada aura bAMse se bhI patharI aura rega kA nAza hotA hai / ke pattoM kA svarasa barAbara barAvara (1..1 tolA) [358] ATarUSAdi kaSAyaH (1) milAkara prAtaH kAla sevana karane se athavA bAMse ke (vR. ni. ra. kSaya) | pattoM ke kaSAya meM phUla priyaMgu, saurASTrImRttikA (gopIcandana) rasauta tathA logha kA cUrNa aura zahada ATarUSo zirISAzvagandhAzceti punarnavA / / etai + kAthyaM payaH pItaM kssyrogvinaashnm|| DAlakara pIne se raktapitta kA nAza hotA hai / x takrAkA artha koI koI kaitha bhI karate haiN| bAMsa ke pattoMko pIsakara * puTapAka vidhi * prakSepa-vidhi pRSTha 3 meM dekhiye| se rasa nikAlakara usameM zahada milAkara pInese + pakkAmiti samucita pAThaH / raktapitta, khAMsI, jvara aura kSaya kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (130) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [360] ATarUSAdi kaSAyaH (3) / [362] AmalakyAdi kaSAyaH (vR. ni. ra. sanni.) (vR. ni. ra. jvare) siMhAsyaparpaTAriSTayaSTIdhAnyAbdanAgaram / / AmalakIghananAgarasiMhi dArUgragandhendrayavazvadaMSTrA granathikaM tathA // chinnalatAvihitazca kssaayH| eSAM kaSAyamAhRtya sannipAtajvarI pibet / / mAkSikamAgadhikAparimizro zvAsAtisArakAsaghnaM zUlAruciharaM paraM / / ___hantyanizaM saMtatajvaramAzu // ___aDUsA, pittapApaDA, nImakI chAla, mulaihaTI, AmalA, nAgaramothA, soMTha, kaTerI aura giloya dhaniyA. nAgaramothA. soMDa devadAsa, bacaindrajI. ke kAr3hemeM zahada aura pIpala kA cUrNa DAlakara gokharU aura pIpalAmUla / inakA kADhA sannipAta pIne se saMtatambara kA nAza hotA hai| vara, svAsa, atisAra, khAMsI, zUla aura aruci | [383] AmalakyAdikvAtha: kA nAza karatA hai| (vR, ni ra. mU. kR.) [361] Amalaka yogH| guDenAmalakIkAthaM zramanaM tarpaNaM param / (vR. ni. ra. strI. ro.) pittAsRgdAhazUlanaM mUtrakRcchanivAraNam / / jalenAmalakIbIjakalkaM samadhuzarkaram / ___ AmaloM ke kAr3heMmeM guDa milAkara pInese raktapibedinatrayeNaiva zvetapradaranAzanam // | pitta, dAha, zUla, mUtrakRcchU aura thakAvaTa kA nAza __ Amale kI guThalIko jalameM pIsakara usameM | hotA hai| zahada aura mizrI milAkara tInadina taka pInese [364] AmalakyAdi gaNaH zveta pradara kA nAza hotA hai| (su. saM. sU. a. 38) AmalakIharItakIpippalyazcitrakazceti / * puTapAkavidhidravyamApothitaM jmbuvttptraadisNputte| AmalakyAdirityeSa gnnHsrvjvraaphH|| veSTayitvA tato badadhyA dRDhaM rajvAdinA tthaa|| cakSuSyo dIpano vRSyaH kphaarocknaashnH|| mRllepaM prayaGgulaM kuryAdathavAMgulimAtrakam / / AmalA, haiDa, pIpala aura cItA / yaha AmaladahetpuTAntarAdagnau yAyallepasya rkttaa|| | kyAdi gaNa sarva jvara nAzaka, netroMke liye hitakArI, (pra0 pra0 2 khaM0) | dIpana, vRSya aura kapha tathA aruci nAzaka hai| dravya ko kucalakara jAmana, bar3ha Adi ke patto | meM lapeTakara use Dore se khUba kasakara bA~dha [365] AmalakyAdiyogaH de phira usake Upara 1 yA 2 aMgula moTA (vR. ni. ra. vA. vyA.) miTTI kA lepa karake agni meM davA de| jaba AmalakyAzca karakena bastibhAgaM pralepayet / Upara vAle lepa kA raMga lAla ho jAya to | tena prazAmyati kSipraM niyamAnmUtranigrahaH / / auSadhi ko nikAla kara usakA rasa nicodd'le| mAtrA-palamAtro rasogrAhya karSamAtraM madhukSipet / basti para Amale ke kalka kA gAr3hA 2 lepa arthAta 5 tolA rasa lenA cAhiye aura usameM | karane se mUtrAghAta (pezAba kI rukAvaTa) ko avazya 1 / tolA zahada DAlanA caahiye| ArAma hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi kvAtha (131) [366] AmalekI AlavAla Ama aura jAmanakI koMpala, kamala aura (bhA. pra. ma. khaM ati.) vaDake aMkura aura khasa / inake phAMTa (athavA zIta kRtvAlavAlaM sudRDhaM piSTairAmalakaibhiSak / kaSAya) meM zahada DAlakara pInese jvara, pipAsA, Ardrakasya rasenAzu pUrayenAbhimaNDalam // vamana, atisAra aura dussAdhya mUrchA kA nAza nadIvegopamaM ghoraM pravRddhaM durddharaM nRNAm / / hotA hai| sadyo'tisAramajayaM nAzayatyeSa yogarAT // | | [370] AmrAdiyogaH (vR. ni. ra. saMgra.) ___AmaloM ko jalameM pIsakara usase rogIkI / AmrAsthivizvagozRMgavatsazvAnarasena tu // nAbhi ke cAroM ora thAmalA sA banAde phira usameM mardayet tridinaM sammak sitayA saha yojayet / / adaraka kA rasa bhara de to zIghra hI atyanta bhayaMkara, tasyapittodbhavAM hanti grahaNI rogkaarinnii|| nadIke vegake samAna durjaya atisAra bhI naSTa ho jvarAtisAraM tIvaM ca raktasrAvaM sazUlanut / / jAtA hai| ___ AmakI guThalI, soMTha, babUla kI chAla aura [367] AmratvacAkA svarasa kuDekI chAla ko Amake rasameM tIna dina taka kharala ___(vR. ni. ra. upadaMze) karake isameM mizrI milAkara sevana karane se pittaja AmratvacaM viniSpIDaya nigRhya svarasaM palam // | saMgrahaNI, varAtisAra, raktasrAva aura zUla kA nAza catuHpalaM tvajAkSIraM saMyuktaM prpibetprge| hotA hai| evaM munidinaM kuryAdupadaMzavaNe hitam // AmakI chAlakA 5 tolA svarasa lekara usameM | [371] AmrAdi yavAgUm 20 tolA bakarI kA dUdha milAkara prAtaHkAla (vR. ni. ra. saMgra, zA. dha. ma. khaM. a. 2) sAta dIna taka pIne se upadaMzatraNa ( upadaMza kA | AmramAnAtaka jaMbRtvakaSAye pacedbhiSak / / ghAva ) naSTa hotA hai| yavAgU zAlibhiyuktAM bhuktvA tAM grahaNIM jyet|| [368] AghrAdikaSAyaH (vR.ni. ra. tRSNA) __Ama, aMbADA aura jAmuna kI chAlakA kADhA AmajabUkaSAyaM vA piDenmAkSikasaMyutam / / karake usameM zAlI cAvaloMkI yavAgU siddha karake chardi sanI praNudati sRSNAM caivApakarSati // sevana karane se pittaja saMgrahaNI kA nAza hotA hai / ____ Ama aura jAmuna kI chAla kA kAr3hA zahada [372] AmrAdihima (raktapittapara) milAkara pInese saba prakAra kI vamana aura tRSA zAnta ho jAtI hai| (zA. dha. 2 khaM. 3 a.) [369] AmrAdi phAMTa (hima) AnaM jambU ca kakubhaM cUrNIkRtya jale kSipet / (zA. dha. ma. khaM., vR. ni. ra. jvara.) | himaM tasya pibetprAtaH sakSaudraM raktapitajit // AmajabUkisalayairvaTabhaMgaprarohakaiH // ___ Ama, jAmana aura arjunakI chAla ke cUrNa uzIreNa kRtaH phAMTA sakSaudro jvrnaashnH|| | kA zIta kaSAya (hima) banAkara usameM zahada milApipAsAccharyatIsArAn mUchoM jayati dustraam|| kara prAtaHkAla pInese raktapitta kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (132) bhArata-bhaiSajya ratnAkara (vR. ni. ra. jvare) [373] AmrAsthyAdi kaSAyaH khulakara ho jAte haiM, udarakA doSa niHzeSa ho jAtA ( vR. ni. ra. ati.) hai aura bhUkha khUba lagatI hai| AmrAsthimadhya mAlUraphalakvAtha samAkSikaH / [375] AragvadhAdi kaSAyaH (2) zarkarAsahito hanyAcchadyatIsAramulvaNam // ___ AmakI girIkI guThalI aura belagirI kA | AragvadhaphalaM mustaM yaSTImadhukameva ca / kADhA zahada aura mizrI milA kara pIne se vamana | uzIramabhayA caiva haridrAdArusAhvayA // bhaura atisAra kA nAza hotA hai| paTolaM picumandaM ca hyamRtA kaTurohiNI / [374] AragvadhAdi kaSAyaH (1) / eSAM pItaH kaSAyaH syAdvAtapittabhave jvare / / (rasA. sA. jvare ) ___amalatAsakA gUdA, nAgaramothA, mulaiThI, khasa, viSTambhaniHzeSavidhau tu rogI hair3a, haldI, dAruhaldI, paTolapatra, nIma kI chAla, sevetayogaM shtsho'nubhuutm| giloya aura kuTakI / inakA kvAtha vAtapittaja AragvadhorohaNikA'rdhacandrA- jvara ke liye hitakArI hai| draakssaatthaahemdlaavyHsthaa|| [376] AragvadhAdi kaSAyaH (3) puSpazca zuSkaM zatapatrikAyAH (ca. da., vai. ra., hA. saM; zA. dha. ma. khaM; bR. samAni sarvANi tddhbhuutaaH|| yo. ta. ta. 58 jvare) sammUJchitA zarkarayAsuzrutA AragvadhagranthikamustatiktApalArddhakalpAkathitA prpeyaaH|| hriitkiibhiHkkthitHkssaayH| jvara ke dUra hojAne para yadi viSTambha (kab- sAme sazUle kaphavAtayukte z2iyata) rahe to isa Age likhehue kAr3he ko pIve, jvare hito dIpanapAcanazca // jo merA saikaDoM bArakA anubhUta hai| amalatAsa amalatAsa, pIpalAmUla, nAgaramothA, kuTakI kA gUdA do tolA, kuTakI do tolA, nisota do aura haraDa / inakA kvAtha Ama aura zUla yukta solA, munakkA (bIja nikAlI huI ) pAMca naga, kaphavAtajvara nAzaka evaM dIpana pAcana hai / sanAya kI pattI do tolA, bar3I harar3a kI chAla do| [377] AragvadhAdi kaSAyaH (4) tolA, sugve huve gulAbake phUla do tolA) ( yadi (vR. ni. ra. bAla.) gIle hoM to cAra tolA ) saba auSadhiyoM se AdhA AragvadhaH sAtiviSaH samustagulakanda / ina AToMmeM se amalatAsa kA gUdA, stiktAkapAyo jvaramAzu hanyAt / dAkha aura gulakanda, ina tIna cIjoM ko chor3akara | sAmaM sazUlaM savami sadAhaM bAkI pAMcoM cIjoMko kUTakara cUrNa karale, pIche ina | sakAmalaM hanti saraktapittam / / tInoM cIjoMko bhI milAkara kalka karale / isa amalatAsa kA gUdA, atIsa, nAgaramothA kalkameM se do DhAI tole ke andAja pAvabhara pAnImeM | aura kuttkii| inakA kaSAya, zUla, vamana, dAha, DAlakara adhauTa kvAtha kara pIve to eka do dasta kAmalA aura raktapitta yukta jvara kA nAza karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi kvAtha [378] AragvadhAdigaNaH (381] ArogyAmbu (bhA. pra. ma. khaM) (su. saM. sU. a. 38) / pAdazeSaM tu yattoyamArogyAMbu taducyate / AragvadhamadanagopaghoMTAkuTajapAThAkaraNTakI ArogyAmbu sadA pathyaM kaasshvaaskphaaphm|| paTalAva'ndrayayasaptaparNanimbakuruNTakadAsI sadyo jvaraharaM grAhi dIpanaM pAcanaM laghu / kuruNTakaguDUcIcitrakazASTAkaraJjadvaya | AnAhapAMDazUlAoM gulmazothodarApaham / / paTolakirAtatiktakAni suSavI ceti jo jala auTAte auTAte cAra bhAga kA eka AragvadhAdirityeSa gaNaH shlessmvissaaphH|| bhAga arthAt serabhara kA pAvabhara zeSa rahA ho usako mehakuSThajvaravamIkaNDUno vraNazodhanaH // "ArogyAmbu" kahate haiM / ArogyAmbu-sadaiva pathya, ___ amalatAsa. mainaphala, gopaghoMTA, kuDA, pAThA, khAMsI, zvAsa aura kapha nAzaka, vizeSataH jvarako kaTailI, pADhala, mUrvA, indrayava, sataunA, nIma, | nAnI tatkAla haranevAlA, malarodhaka, agnidIpaka, pAcana kuraNTa (piyAbAMsA), dAsI kuraNTa (nIle phUla kA aura halakA hai evaM AnAha (aphArA) pAMDuroga, piyAbAMsA) giloya, cItA, - zArGgaSTA, nATA | zUla, bavAsIra, gulma, sujana aura udara rogoMko naSTa karatA hai| karaMjavA, paravala, cirAyatA aura karelA / yaha (AragvadhAdi gaNa) kapha, viSa, prameha, koDha, jvara, [382] Ardraka svarasaH (vR. ni. ra. zothe) vamana aura kaNDu nAzaka tathA braNa zodhaka hai| ArdrakasvarasaH pItaH purANaguDamizritaH / ajAkSIrAzinAM zIghra sarvazothaharo bhavet // [379] Arogyapazcakam (1) (vaM. se.) ____ adaraka ke rasa aura purAne gur3a ko milAkara pippalI pippalImUlaM cavya citraka naagraiH| sevana karane tathA bakarI kA dUdha pInese zIghra hI saba dIpanIyaH bhRtovargaH kphaanilgdaaphH|| prakAra kI sUjaneM naSTa ho jAtI haiM / pIpala, pIpalAmUla, cava, cItA aura soTha / / 383] AkAdi kalkaH inakA kvAtha dIpana pAcana aura kaphaja tathA vAtaja (bhA. pra. ma. khaM. jvare) roga nAzaka hai| sahAIkayavakSArau pItvA koSNena pAriNA / [380] ArogyapaJcakam (2) nAnAdezasamudbhUtaM vAridoSamapohati // (vai. za. siM.) ___adaraka aura javAkhAra kA kalka banAkara padhyAragvadhatiktAtriyadAmalakeSu / kiJcita garama jalake sAtha pInese aneka dezoM ke etatsiddhaM pAcanaM sAme jIrNajvare hitam // jalake pIne (pAnI laganese)se utpanna hue roga dUra hara, amalatAsa,kuTakI, nisota aura aamlaa| | ho jAte haiN| inakA pAcana AmaJcara tathA jIrNa jvarake liye [384] ArdrakAdi kavalagraha hitakara hai| (ca. da. jvare) * gopaghoMTA-vilAyatI kumher3A, supArI bhed| AdrekasvarasopetaM saindhavaM kaTukatrayaM / x zArGgaSThA-kAka jaMghA, makoya, cauttlii| 'AkaNThAddhArayedAsye niSThIvecca punaH punH|| For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (134) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - tenAtyahadayaklomamAnyApArzvazirogalAn / / rahe / isase hRdaya, mukha, kloma, manyApArzva aura lInopyAkRSyate zleSmA lAghavaM caasyjaayte|| gale AdimeM lipta kapha nikala kara laghutA A jAtI parva nedo jvaro mULa nidrA shvaasglaamyaaH|| hai / evaM parva maMda, jvara, mUrchA, nidrA, zvAsa, gale, zukhAkSigauravaM jADyamutlazacopazAmyati // mukha aura AMkhoM ke roga, gurutA (bhArIpana), jaDatA sakRd dvitricatuHkuryAdRSTvA rogblaablm| aura aruci Adi kA nAza hotA hai / isa prayoga esaddhi paramaM prAhurbheSajaM sannipAtinAm // ko balAbala vicAra kara 2--4 bAra karanA caahiye| adraka ke svarasa meM seMdhA namaka aura trikuTA sannipAtake liye yaha atyuttama prayoga hai / milA kara *kavalagrahaNa kare aura bArambAra thUkatA [385] ArdrakAdi svarasaH ____ * pRSTa12 meM gaNDUSa ko vyAkhyA likhI jA (vR. ni. ra. zothA) cukI hai| kavala aura gaNDUSa donoM eka hI prakAra ke karma haiM parantu itanA bheda hai ki gaNDU rasastathaivAkanAgarasya emeM drava padArtha itanA liyA jAtA hai ki vaha peyothajIrNe payasAthacAdyat / nukhake bhItara calAyamAna na ho sake aura zilAhvayaM vA triphalArasena calameM itanA liyA jAtA hai ki jisase sukha hanyAt tridoSaM zvayadhuM prasahya // purvaka calAyA jA ske| kacala ke liye drava padArtha meM cUrNa 1 tolA tridoSaja zotha rogakI zAnti ke liye adrakakA jilAnA cAhiye ! kavala aura gaNDapa 5 varSa svarasa aura soMThakA kAtha athavA triphale ke rasameM kI avasthA se dhAraNa karAe jA sakate haiN| / zilAjIta milAkara sevana karanA cAhiye. aura ___ kavala aura gaNDUSa dhAraNa karane ke liye auSadha pacajAnepara dugdhayukta bhojana karanA caahiye| jakAgracitta ho kara sIdhe baiThanA cAhiye aura usa samaya taka dhAraNa kare rahanA cAhiye [386] AsthApanopagamahAkaSAyaH jaba taka ki muMha doSoM (kakAdi) se na bhara Aya aura nAka. AMtra Adi se pAnI na nika (ca. saM. sU. a. 4) lane lge| aisI dazA honepara pahile kavalako trivilvapippalIkuSThasarSapavacAvatsakanikAla kara dUsarI bAra punaH dhAraNa karanA phalazatapuSpAmadhukamadanaphalAnIti dazecAhiye / isI prakAra 3 se 8 bAra taka dhAraNa karanA ucita hai| mAnyAsthApanopagAni bhavanti / macala aura gaNDUSa ke 4 meda haiM: nisota, bela, pIpala, bUTa, sarasoM, baca, 1-nehI-jo vAtaja rogoM meM snigdha aura USNa indrajau, sauMpha. mulahaiTI aura mainaphala yaha AsthA jAdhiyoM se dhAraNa kiyA jAtA hai| 2-alAdI-jo paittika rogoM meM madhura aura panopaga mahA kapAya hai| sIlAla dravyoM se dhAraNa kiyA jAtA hai| 4-ropaNI-isakA prayoga vraNa (dhAvoM) ke liye DIo kaphaja rogoM meM kaTu. amla aura | kiyA jAtA hai evaM isake kaSAya, tikta rAmaraka yukta tathA rUkSa aura USNa dravyoM aura madhura rasa yukta evaM USNa bhauSadhiyAM hairaNa kiyA jAtA hai| / vyavahata hotI hai| For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-cUrNa (135) atha AkArAdi cUrNaprakaraNam [387] AnandayogaH (bhai ra. azma.) , sarpiSA vA'pi leyaM tu dadhimaNDena vA punH|| bilApAmArgakadalIpalAzAmalakANDakAn / asthisadhigataM vAyuM snAyumajAzritaM ca yam / dagdhvA tadasmatoyantu vastra pUtazca kArayet // kaTigrahaM gRdhrasIM ca manyAstambhaM hanugraham // tatpayettoyazeSAntaM tatadhUrNa dviguMjakam / ye ca koSThagatA rogAstAMzca sarvAnpraNAzayet / pAyayedavimUtreNa zarkarAzmarijidbhavet // AmAdyo nAma cUrNo'yaM srvvyaadhinivrhnnH|| tila, ciraciTA, kelA aura DhAka kI svaccha * kIkara, rAsnA, giloya, zatAvarI, soMTha, soyA, chAloM ko jalAkara, pAnI meM gholakara use (21 asagandha, hAubera, vidhArA, ajavAyana aura ajabAra) chAnakara ( cuvAkara ) pkaaveN| jaba pakate | moda / ina saba cIjoM ko samAna bhAga lekara cUrNa pakate saba pAnI jalakara cUrNa sA ho jAya to | karake 1 / tolA kI mAtrA se madya, yUSa, takra, utAra kara rakha chodd'eN| garama pAnI, dhI yA dadhimaNDa ke sAtha sevana karane ise do ratI kI mAtrA se bher3a ke mUtra ke | se asthi sandhigata, tathA snAyu aura majjAgata sAtha sevana karane se zarkarA aura patharI kA nAza vAyu, kaTiMgraha, gRdhrasI, manyAstambha, hanugraha aura hotA hai| samasta udara vikAroM kA nAza hotA hai| [388] AbhAdicUrNam (vR. ni. ra. bhagna.) [390] AmalakyAdi cUrNam AbhAcUrNa madhuyutamasthibhaMge vyahaM pibet // ___ (yo. ra. jvarA.) pItvA cAsthi bhavetsamyag vajrasAranibha dRDham / / AmataM citraka pathyA pippalI saiMdhavaM tathA / babUla kA cUrNa tIna dina taka zahada meM milA cUrNito'yaM gaNo jJeyaH srvjvrvinaashnH|| kara pIne se TUTI hui haDDI jur3akara bajra ke samAna bhedI rucikaraH zleSmajetA diipnpaacnH|| majabuta ho jAtI hai| [389] AbhAdicUrNam (yo. ra. vA vyA.) AmalA, cItA, hair3a, pIpala aura seMdhAnamaka / inakA cUrNa saba prakAra ke jvaroM ko nAza karatA AbhA rAsnA guDUcI ca zatAvoM mahauSadham / / hai evaM rocaka, zleSma nAzaka aura dIpana pAcana hai| zatapuSpA'zvagandhA ca hapuSA vRddhadArakaH / / [391] AmrAdi cUrNam yavAnI cAjamodA ca samabhAgAni kArayet / sUkSmacUrNamidaM kRtvA biDAlapadakaM pibet // (vR. ni. ra. hikkA ) madyai...."yUSastakai ruSNodakena vaa| | AmrAdilAjasiMdhUtthaM sakSaudraM chardinudbhavet / / * yahAM para mAmala' zabda grahaNa karake | __AmrAdi cUrNa, khIla aura saiMdhAnamaka ko mAmalA bhI liyA jA sakatA hai| zahadameM milAkara cATane se vamana kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (136) www.kobatirth.org ta - bhaiSajya - bhArata ratnAkara atha AkArAdi guTikA prakaraNam tilApAmArgayoH kAMDa kAravelyA yavasya ca / palAzakASThasaMyuktaM tulyaM sarvaM dahetpuTe || taM niSkai kamajAmUtrairvIM cAnandabhairavIm / pAyayedazmarI hanti saptarAtrAnna saMzayaH // tilazaTha, ciraciTe ke DaMThala, karelA, java ke DaMThala aura DhAkakA kATha ina sabako barAbara 2 lekara puTameM bhasma kare / phira isa bhasma ko (bakarI ke mUtra meM ghoTakara) 4-4 mAze kI goliyAM banAve / isakA nAma Ananda bhairavI vaTI hai / isako sAta dinataka bakarI ke mUtra ke sAtha sevana karane se patharIkA nAza hotA hai| [394] AmanAzinI vaTikA (ra. ci. stabaka. 4 ) [392] Aditya guTikA ( vai.. jI. ) bacAvizvAjIropaNa garalavAhIkadahanatvacAM kAryA vaTayazcaNakatulitA mArkavarasaiH / yathA bhAnorbhAsastimiranikaraM yAminibhavaM harantyetAH zUlAnyanilamanalaglAnimapi ca // suradAlI puSpacUrNa guDena guTikAkRtAH / gudamadhye pradeyaikA pAtayatyAmasAgaram // aghathetsA samAyAMti mugurudhvaM ca dhArayet // anena kramayogena malaM sAmaM virecayet // jAyate sakalo dehaH zuddhayu peto nirAmayaH // baca, soMTha, jIrA, kAlImirca, zuddha mIThAteliyA, hIMga aura cIte kI chAla / ina saba ko samAna bhAga lekara mahIna cUrNa karake bhAMgare ke rasa meM ghoTakara cane ke barAbara goliyAM banAveM / yaha guTikA sarva prakAra kA zUla aura agnimAMdya ko isa prakAra naSTa karatI hai jaise rAtrI ke aMdhakAra ko sUrya kI kiraNeM / | [393] Ananda bhairavI vaTI (ra. ci. ma. / a. 9 ) devadAlI ke phUloM ko pIsa kara gur3ameM milAkara golI (battI) banAve | isa battI ko gudA meM rakhane se udarastha samasta Ama ( kaccAmala) nikala jAtA hai aura zarIra zuddha evaM svastha hojAtA hai / yadi battI nIce gira par3e to use phira Upara car3hA denA cAhiye / [395] AmavAtagajasiMhomodakaH (ra. sA. saM. A. vA. ) zuNThIcUrNasya prasthaikaM yamAnyazca palASTakam / jIrakasya pale dve ca dhanyAkazca paladvayam / / palaikaM zatapuSpAyA lavaGgamya palantathA // TaGkaNasya palaM bhRSTaM marIcasya palAni ca / trivRtAtriphalAkSArapippalInAM palantathA // zaTathailA tejapatrazca cavikAnAM palantathA // abhraM lauhaM tathA vaGga pratyekaJca palaM palam / eteSAM sarvacUrNAnAM khaNDaM dadyAdguNatrayam // ghRtena madhunA mizra karSamAtrantu modakam / ekaikaM bhakSayetprAtardhRtaJcAnupivetpayaH // zUlaghno raktapittAnazcAmlapittavinAzanaH / AmavAta kuladhvaMsI kezarI vidhinirmitaH // soMTha kA cUrNa 1 sera, ajavAyana kA cUrNa AdhA sera, jIre kA cUrNa 10 tolA, dhaniye kA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-guTikA (137) soMThakA cUrNa 1 sera, ajavAyanakA cUrNa AdhA sera, samabhAgaM vicUAtha cUrNAdviguNagugguluH / / jIrekA cUrNa 10 tolA, soyA, lauMga, suhAge kI gugguloH pAdikaM deyaM trivRtAmUlavalkalam / khIla, kAlI mirca,nisota, triphalA, javAkhAra,pIpala, tatsamaM citrakaM deyaM ghRtena parimaIyet // kacUra, ilAyacI, tejapAta, cava, abhraka bhasma, loha khAdenmASadayazcAsya triphalAcUrNayogataH / bhasma aura baMgabhasma / inameM se pratyeka kA cUrNa AmavAtArivaTIkA pAcikA medikA matA / / 5-5 tolA / khAMDa saba auSadhiyoMse 3 gunI / AmavAtaM nihantyAzu gulmazUlodarANi ca / saba ko zahada aura ghI meM milAkara 11-1 / tolA yakRraplIhodarASThIlAkAmalApANDavarocakAn // ke modaka banAveM / isameM se pratidina prAtaHkAla granthizUlaM ziraHzUlaM vAtarogazca gRdhrasIm / eka 2 modaka khAkara Upara se ghRta yukta dUdha piyA galagaNDaM gaNDamAlAM krimiSTabhagandarAna // jAya to zUla, rakta pitta, amlapitta aura AmavAta vidhimantravRddhizca arzAsi gudajAni ca / (gaThiyA) kA nAza hotA hai / ina AmavAta gaja AmavAtArivaTikA purezAnena coditaa| siMha modakoMko brahmAne kahA hai| ___zuddha pArA, zuddha gaMdhaka, lohabhasma, tUtiyA, [396] AmalakyAdi guTikA | suhAge kI khIla aura seMdhA namaka yaha pratyeka (vR. ni. ra., zA. dha. ma. kha. a. 7, auSadhi eka 2 bhAga leve / zuddha gUgala 2 bhAga, bhA. pra. ma. khaM. tRSNA .) nisota kI jar3a kI chAla AdhA bhAga, cIte kI AmalaM kamalaM kuSThaM lAjAzca kTarohakam / / jar3a kI chAla AdhA bhAga / prathama pArA gandhakakI etaccUrNasya madhunA guTikAM dhArayenmukhe // kajalI banAkara usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa tRSNAM pravRddhAM haMtyeSA mukhazoSaM ca dAruNam / / bhilAkara ina saba auSadhiyoM ko ekatra kharala karake ___ Amale, kamala, kUTa, khIla aura var3akI | ghI meM dhoTakara do mAze (1 // mAzA) parimANa koMpala ina pAMca auSadhiyoM kA cUrNa karake zahada meM auSadhi triphale ke cUrNa ke sAtha sevana kreN| yaha milA kara golI banAve / isako mukha meM rakhane se auSadhi pAcaka, bhedaka tathA AmavAta, gulma, zUla, prabala tRSNA aura mukha zoSa kA nAza hotA hai| udararoga, yakRta, plIhodara, aSTIlA, kAmalA, pAMDu, [397] AmavAtAriH (ra. ci. ma. 9. a.) | aruci, graMthizUla, ziraHzUla, vAtaroga, gRdhrasI, eraNDamlatriphalAgomUtraM citrakaM viSam / / galagaNDa, gaNDamAlA, krimi, kuSTa, bhagandara, vidradhi, guMjaikA ghRtasaMpannA sarvAn vAtAn vinAzayet // antravRddhi, bavAsIra aura gudA ke samasta rogoM kA __ aMDakI jar3a, triphalA, gomUtra, cItA aura | nAza karanevAlI hai| zuddha mIThAteliyA ina saba dravyoM ko pIsa kara | [399] apara AmavAtAri vaTikA eka rattI kI mAtrA se ghI ke sAtha sevana karane se (ra. sA. saM.) saba prakArake vAtaroga naSTa hote hai| rasagandhau varA vahnirgugguluH kramavarddhitaH / [398] AmavAtAri vaTikA (ra. saa.sN.)| etaderaNDatailena maIyedaticikkaNam // rasagandhakalauhAnaM tutthaM TaGkaNasaindhavam / / karpo'syairaNDatailena hantyuSNajalapAyinaH / For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (138) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara AmavAtamatIvograM dugdhaM maudgAdi varjayet // [400] AragvadhAdi vartI zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, | (vR. ni. ra., su. saM ci. a. ra; bhA. pra. triphalA tIna bhAga, cIte kI jar3a 4 bhAga aura ma. khaM. nADIvraNa) zuddha gUgala 5 bhAga leve / prathama pArA gandhakakI aargvdhnishaakolcuurnnaajykssaudrsNyutaa| kajalI banAve phira usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa sUtravarttivraNeyojyA zodhanI gatinAzinI / / milAkara aNDIke telameM khUba kharala kre| isameM se eka tolA auSadhi aNDI ke tela ke sAtha sevana ___ amalatAsa, haldI aura bera inakA cUrNa karake kare aura Upara se garama jala kA anupAna kare to | usameM zahada aura ghI milAkara isameM sUtakI battI atyanta ugra AmavAta roga naSTa hotA hai| isa | ko bhigokara nAsUra meM rakkhe / yaha vraNako zodhana auSadhi para dUdha aura mUMga Adi na khAnA caahiye| / karanevAlI tathA vraNa kI gati ko nAza karanevAlI hai atha AkArAdi guggulla prakaraNam [401] AdityapAka guggulu: (baM. se.) kvAtha milAkara khUba manthana karake dhUpa meM sukhaale| pRthak palAMzaM triphalA pippalI ceti cuurnnitm| isI prakAra dazamUla ke kvAtha kI sAta bhAvanA dazamUlAmbunA bhAvyaM tvagailAIpalAnvitam // dekara goliyAM banAveM / isake sevanase asthigata, dattA palAni pazcaiva gugguloryttkiikRtH| manAgata aura sandhigata vAyukA nAza hotA hai| hantisandhyasthimajjasthAnvRkSamindrAzaniryathA / / [402] AbhAgugguluH (ca. da. bhagna. ) lehavadviguNenIyamAloDayAloDatha cAtape // AmAphalatrikoSaiH sarvairebhiH smiikRtaiH| dazamUlAmbunA zoSyaH saptavArAn sugugguluH // tulyo guggulurAyojyo bhamasandhiprasAdhakaH / / triphale kA cUrNa 5 tolA, pIpala kA cUrNa | ___kIkara, triphalA aura trikuTA / saba samAna 5 tolA, ilAyacI aura dAracInI kA cUrNa | bhAga, zuddha gUgala saba ke samAna / (saba ko 6 // -2 // tolA, zuddha gUgala 25 tolA / sabako milAkara kUTa kara rakkhe) isake sevana se sandhibhaMga ekatra karake usameM sabase do gunA dazamUla kA / (jor3a ke khula jAne) ko ArAma hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AMkArAdi-avaleha (139) athAkArAdyavaleha prakaraNam [403] AmalakAcavalehaH (1) maricaM kuDavonmAnaM pippalI dvipalonmitA ! (ra. ra.,ga. ni. jvarA) salilasyADhakaM datvA sarvamekatra kArayet // svinamAmalakaM piSTvA drAkSAzuMThIsamanvitam / vipacenmRNmaye pAtre dArudA pracAlayet ! madhunA lehayenmUrchAkAsazvAsopazAntaye // cUrNAnyeSAM kSipettatra ghanIbhUte'vatArite // ___ svinna (usIje huve) Amale, dAkha, aura soMTha | dhAnyakaM jIrakaM pathyAM citrakaM mastakatvacama samAna bhAga lekara pIsa kara zahada meM milAkara ghRhajjIrakamapyatra granthikaM nAgakezaram // cATane se mUrchA, khAMsI aura zvAsakA nAza hotA hai| [404] AmalakyavalehaH (2)(yo. ra. pAMDu. elAbIja lavaGgazca pRthagjAtI palampalam / siddhe zIte pradadyAcca madhunaH kuDavadvayam / / rasamAmalakAnAM tu saMzuddhaM yantrapIDitam / droNaM pacecca mRdvanau tatremAni pradApayet // bhakSayedbhojanAdavAkpalamAtramidaM naraH / / cUrNitaM pippalIprasthaM madhukaM dvipalaM tathA / athavA niyataM nAtra mAtrAM khAdedyathAnalam / / prasthaM gostanikAyAca dAkSAyAH kila peSitam mAnavaH sevanAdasya bAjIva surate bhavet / bhRGgaverapale dve tu tugAkSIryAH paladdhayam / samartho balavAnpuSTo nityaM sa syaaniraamyH|| tulAdha zarkarAyAzca ghanIbhUtaM samuddharet // | grahaNIM nAzayedeva kSayaM zvAsamarocakam // madhuprasthasamAyuktaM lehayetpalasaMmitam / / amlapittaM mahAzvAsaM raktapittazca pAMDutAm // halImakaM kAmalAM ca pAMDutvaM cApakarSati // pakke AmoM kA rasa 32 sera, cInI 4 sera, yantra dvArA nikAlA huA Amale kA svaccha | ghI 2 sera, soMTha AdhA sera, kAlImirca 20 tolA, rasa 32 sera lekara usameM pIpala kA cUrNa 1 sera pIpala 10 tolA aura jala 8 sera lekara cUrNa | yogya auSadhiyoM kA varNa karake saba ko ekatra 10 tolA, mulaiThI, munakkA (nirbIja) aura kizamiza kA kalka (pisI huI) 1 sera adaraka aura baMsa milAkara miTTI ke bartana meM pakAMve aura lakar3I kI locana 10-10 tolA aura khAMDa 250 tolA | karachalI se calAtA rahe / jaba gAr3hA ho jAya to milAkara mandAgni para pakAve / jaba gAr3hA ho utAra kara usa meM ina cIjoM kA cUrNa milAve / jAya to utAra kara ThaNDA hone para usameM 2 sera | dhaniyA, jIrA, hare, nAgaramothA, cItA, dArazahada milAve / | cInI, bar3A jIrA,pIpalAmUla, nAgakesara, ilAyacIke ise 5 tolA mAtrA meM sevana karane se halImaka, | bIja, lavaMga aura jAvitrI 5---5 tolA / ina cIjoM kAmalA aura pAMDu kA nAza hotA hai| | ko milAne ke bAda ThaNDA hone para usameM 1 sera [405] AmrapAkaH (bhA. pra. u. khaM. 3) zahada milAve / ise bhojana se pahile 5 tolA yA pakkAmasya rasadroNe sitAmAThakasammitAm / | agni balAnusAra ucita mAtrA se sevana karanA ghUtaM bhasthamitaM dadyAtrAgarasya palASTakam // caahiye| yaha atyanta vAjIkara, pauSTika, baladAyaka, For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (140) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara grahaNI, kSaya, zvAsa aura aruci, amlapitta, raktapitta / lohe vizAle sudRDhe mRnmaye vA vicakSaNaH aura pAMDu nAzaka tathA svAsthya saMrakSaka hai| | yAvanmAtrAkAHkhaNDAstAva'mAtrIguDaH smRtH|| [406] ArdrakakhaNDam dAcAlanayogena pAcayenmRduvahinA // (pR. yo. ta. 121 ta. bhai. ra. zItapItta.) samyakpakkaM tato jJAtvA dravyANImAni dApayet // ArdrakaM prasthamekaM syAdgoghRtaM kuDavadayam / vizvAjAjyuSaNaM nAgakesaraM jAtipatrikA // godugdhaM prasthayugalaM tadardhA zarkarA mtaa| elAtvagpatramagadhAdhAnyakaM kRSNajIrakam // pippalIpippalImUlamaricaM vizvabheSajam / graMthikaM ca viDaGga ca tasminzIte pradApayet // citrakaM ca viDaGgaM ca mustakaM nAgakesaraM // palArddhamapibhuJjIta zItakAle vizeSataH / / tvagelApatrakacUMraM pratyekaM palamAtrakaM / zvAsaM kAsaM smRtibhraMzaM svaramaMgamarocakam / / vidhAya pAkaM vidhivatkhAdedetatpalonmitam // hadrAga grahaNAgulmazUlazAkAnavArayat / / idamAIkakhaNDAkhyaM prAtarbhuktaMvyapohati / " adraka ko (chIla kara) bArIka bArIka Tukar3e karake lohe yA miTTI ke dRr3ha pAtra meM gAya ke ghI meM zItapittamudarda ca zItamutkoThaeva ca // bhUne phira usameM adraka ke barAbara gur3a milAkara yakSmANaM raktapittaM ca kAsazvAsamarocakam / mandAgni para pakAve aura karachalI se calAtA rahe / vAtagulmamudAvarta zothakaNDUkamInapi // jaba pAka siddha ho jAya to ThaNDA karake usameM dIpayedudare vahi balavIrya vivardhayet / ina cIjoM kA cUrNa milAve / soMTha, jIrA, kAlI vapuH puSTaM prakurute tasmAtsevyamidaM sadA // | mirca, nAgakesara, jAvitrI, ilAyacI, dAracInI __ adraka 2 sera, gAya kA dhI 1 sera, gAya kA tejapatra, pIpala, dhaniyA, kAlA jIrA, pIpalAmUla dUdha 4 sera, cInI 1 sera / / aura baaybiddNg| prakSepa-dravya-pIpala, pIpalAmUla, kAlImirca, ise pratidina 2 // tole kI mAtrA meM sevana soMTha, cItA, bAyabiDaMga, nAgaramothA, nAgakesara,dAra karane se zvAsa, khAMsI, smaraNazakti kI kamI, svaracInI, ilAyacI, tejapatra aura kacUra kA carNa 5-5 | bhaMga, aruci, hRdroga, grahaNI, gulma, sUjana aura tolA / yathA vidhi pAka siddha karake prAtaH kAla | zUla kA nAza hotA hai / 5 tolA mAtrA se sevana kare / yaha zIta pitta, yaha pAka zItakAla meM vizeSa rUpase sevana udarda, zIta, utkoTha, rAjayakSmA, raktapitta, khAMsI, | karanA caahiye| zvAsa, aruci, bAyagolA, udAvarta, sUjana, kRmi, [408] ArdrakamAtulagAvalehaH kaMDU Adi rogoM kA nAza karatA aura jaTharAgnei (vR. ni. ra. arucau) tathA bala vIrya Adi kI vRddhi aura zarIra ko | ArdrakasvarasaM prasthaM tadazaM guDaM kSipet / puSTa karatA hai| kuDavaM bIjapUrAmlaM gAlayitvA vicakSaNaH / / [407] ArdrakapAkaH ( yo. ci. pAkA.) sarva maMdAgninA paktvA tatremAni vinikSipet / ArdrakaM khaMDazaH kRtvA prakSipetsurabhIghRte // trijAtakaM trikaTukaM triphalAyAsameva ca / / For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AkArAdi - avaleha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 141 ) arza, jvara, pInasa, sUjana, gulma aura kSaya kA nAza hotA hai / // citrakaM graMthikaM dhAnyaM jIrakadvayameva ca / karSAzaM zlakSNacUrNaM tu melayitvA tu bhakSayet // arocakakSa haramamidIptikaraM param / kAmalApAMDuzopharma kAsazvAsaharaM param // AdhmAnodaragulmAMzca plIhaM zUlaM ca nAzayet adraka kA rasa 2 sera, gur3a 40 tolA, vijaure nIbU kA chanA huvA rasa 40 tolA / sabako ekatra karake maMdAgni para pakAve aura pAka siddha hone para usameM yaha cIjeM milAve - dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, soMTha, kAlI mirca, pIpala, hair3a, baheDA, AmalA, dhamAsA, cItA, pIpalAmUla, dhaniyA aura donoMjIre pratyeka dravyakA cUrNa 11 - 1 tolA / yaha aruci, kSaya, kAmalA, pANDu, sUjana, khAMsI, udararoga, gulma, tillI aura zUla zvAsa, aphArA, nAzaka tathA agnivarddhaka hai / [ 409] ArdrakAvaleha (vai. jI. 3 vi.) ArdrAditalA guDAdapi 6 / sera kur3ekI gIlI chAlako 32 sera pAnI meM pakAve, jaba cauthA bhAga zeSa raha jAva to chAnakara usameM - lajAlu, dhAyake phUla, belagirI, pAThA, mocarasa, nAgaramothA aura atIsa, inameM se pratyeka kA 5 - 5 tolA cUrNa milAkara puna: pakAve / jaba gAr3hA hokara karachI ko lagane lage to utAra le / ise pAnI, bakarIke dUdha yA cAvaloM ke * mAMDa ke sAtha sevana karane se raGga viraGge, vedanAyukta aura anya saba prakAra ke prabala atisAra, raktapradara bavAsIra aura pravAhikAkA nAza hotA hai / / tathA dvathA ca kastumbarI dIpyAyojaraNa trijAta jaladAdetatpacedyu ktitaH leho ratnaka le ! tavaiva kathitaH prANapriyAyA mayA kAsArzojvarapInasazvayathuruggulmakSayadhvaMsanaH // adaraka 6 / sera, gur3a 250 tolA, kustumbarI, ( kaccA dhaniyA ) ajavAyana, loha bhasma, jIrA, dAlacInI, tejapAta, ilAyacI aura nAgaramothA inameM se pratyeka kA cUrNa 10 - 10 tolA yathA vidhi pAka siddha kare / isake sevana se khAMsI, [410] ArdrakuTajAvalehaH (vR. ni. ra. ati.) kuTajatvaktu lAmAdrIM droNanIre tripAcayet / pAdazeSaM bhRtaM nItvA cUrNAnyetAni dApayet // lajjAlu dhAtakI bilvaM pAThA mocarasastathA / mustaM prativiSA caiva pratyekaM syAtpalaM palam || tatastu vipacedbhUyo yAvaddavapralepanaM / jalena chAgadugdhena pIto maNDena vA jayet || sarvAtisArAn ghorAMstu nAnAvarNAn savedanAn / asRgdaraM samastaM ca sarvAzasi pravAhikAm / / + mAMDa - cAvaloMko 14 gune pAnI meM pakAkara taiyAra kiyA jAtA hai| isameM kaNa bilakula nahIM rahatA / maNDacaturdazaguNe yavAgUH SaDaguNe'mbhasi / ferenrahito maNDaH sikthasamanvitA // For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (142) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - atha AkArAdi rasAyanAni jJAtavya jisa auSadhi se jarA, vyAdhi kA nAza ho kara Ayu, bala, oja, medhA Adi kI vRddhi hotI hai evaM yuvAvasthA tathA Ayu sthira rahatI hai use rasAyana kahate haiN| caraka suzratAdi prAcIna granthoM meM kitane hI divya rasAyana prayogoM kI itanI prazaMsA milatI hai ki jise dekhakara Azcarya hotA hai evaM bahuta sambhava hai ki kitane hI sajjana use gappa se adhika mahatva dene ke liye taiyAra na hoM parantu gaharI dRSTi se dekhA jAya to tanika bhI asambhava pratIta nahIM hogaa| prathama to prAcIna kAla meM manuSyoM ke zarIra svabhAvataH hI atyadhika balavIryavAna aura puSTa hote the Ayu dIrgha hotI thI, dUsara unake AcAra vyavahAra zuddha aura pavitra hote the evaM vaha loga yoga tapAdi ke abhyAsI hote the, dhairya pUrvaka bahuta samaya taka kaThina se kaThina niyamoM kA pAlana kara sakate the, isake sivAya usa samaya auSadhiyAM bhI adhika prabhAvazAlI hotI thI ataeva usa samaya ina rasAyana prayogoM se yathokta guNa prApta honA kucha Azcarya kI bAta nahIM thI parantu Aja kala jaba ki auSadhiyAM prabhAva hIna ho gaI haiM ( svayaM maharSi carakane bhI isa bAta ko svIkAra kiyA hai), zarIra nirbala ho gae haiM, japa, tapa, yogAdi kA nAma nahIM, brahmacaryAzrama kA nizAna nahIM, AcAra, vyavahAra aura niyamAdi pAlana ho nahIM sakate aisI avasthA meM vaha guNa prApta honA avazya asambhaba hai| hAM, yadi niyamoM kA pAlana karate hue vidhi pUrvaka rasAyana auSadhiyoM kA prayoga kiyA jAya to paristhiti ke anusAra nyUnAdhika lAbha avazya ho sakatA hai| rasAyana prayoga do prakAra ke hote haiM (1) kuTiprAvezika / (2) vAtAtapika / vistAra bhayake kAraNa yahAM inakA varNana nahIM kiyA gayA ataeva jo sajana rasAyana prayogoM se adhika lAbha uThAnA cAheM unheM carakAdi granthoM meM varNita pUrA 2 varNana dekhakara yathAzakti niyamoM kA pAlana karate hue prayoga karane caahiye| [411] AmalakI rasAyanam (1) mAtrA paurvAhikA prayogaH / sAtmyApekSaH (ca. saM. ci. a. 1) cAhAravidhinA parAjJikastasya prayogAda AmalakasahasraM pippalIsahasrasaMprayuktaM pa- zatamajaraM vayastiSThatIti samAnaM pUrveNa // lAzatarukSArodakottaraM tiSThe tadanugatakSAra / 1 hajAra naga Amale aura 1 haz2Ara pippamanAtapazuSkamanasthicUrNIkRtacaturguNA- liyoM ko DhAkake * kSArajala (kSArake pAnI) meM bhyAM madhusapiA saMnIya zarkarA cUrNAcatu *kSArA t SaDaguNaM jalaM davA vastreNa dolAyantraM bhAgasamprayukta vRtamAjanastha pAmAsAn sthAvidhAya tadadhaH pAtraM pAtayitvA kSArodakaM graahym| payedantarbhUmesvasyocarakAlamagnivalasamA 'evaM ekaviMzativAraM punaH punaH nApayitvA praaym|| For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AkArAdi-rasAyana bhigodeM pAnI itanA honA cAhiye ki usa meM uparokta donoM cIjeM acchI taraha DUba jAyaM / jaba saba kSArajala sUkha jAya to unheM chAyA meM sukhAkara AmaloM kI guThalI dUra karake donoM kA cUrNa kara leN| phira usameM cAra gunA zahada aura ghI evaM cauthAI bhAga cInI milAkara kisI cikane baratana meM bhara jamIna meM dabAdeM isake bAda use chaH mAsa pazcAt nikAla kara agni balAnusAra ucita mAtrA se pratidina prAtaH kAla sevana kreN| aura sAyaMkAla ko pathya bhojana kareM / isake sevana se manuSya 100 varSa kI ajara (vArddhakya rahita ) Ayu prApta kara sakatA hai| [412] AmalakI rasAyanam (2) (ca. saM. ci. a. 1 ) Amalaka cUrNAkamekaviMzatirAtra mAmalakasahasvarasa parIpItaM madhughRtADhakAbhyAM dvAbhyAmekI kRtamaSTabhAgapippalIkaM zarkarA cUrNAcaturbhAgasamprayuktaM ghRtabhAjanasthaM prAvRSi bhasmarAzau nidadhyAttadvarSAnte sAtmyApezrIprayojayedasya prayogAdvarSazatamajaramAyustiSThatIti samAnaM pUrveNa / 4 sera Amale ke cUrNa ko 21 dina taka 1 hajAra AmaloM ke rasameM bhigoyeM phira usameM 4-4 sera zahada aura ghI tathA sabake vaz2ana se AThavAM bhAga pIpala kA cUrNa aura cauthA bhAga khAMDa milAkara (miTTI ke ) cikane bartana meM bharakara varSA Rtu rAkhake Dhera meM dabAdeM / aura barasAta bhara vahIM arthAta- kSAra ( DhAka Adi kI bhasma ) se 6gunA pAnI milAkara use dolAyantra vidhi se ( rainI baDhA kara ) 21 bAra cuvAle to isa jalakA nAma kSArodaka hogaa| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (143) dabA rahane deN| phira barasAta bAda nikAla kara yathAvidhi sevana kareM aura pathya pAlana kreN| isake sevana se 100 varSa kI avara (vArddhakya rahita ) Ayu prApta ho sakatI hai| [413] AmalakI rasAyanam (3) (ca. saM. ci. a. 1 ) yathoktaguNAnAmAmalakAnAM sahasramAI palAzUdroNyAM sapidhAnAyAM vASpamanudvamantyAmAraNyagomayAgnibhirupasvedayet / tAni susvimazItAni uddhRta kulakAnyApothyAdakena pippalIcUrNAnAmADhakena ca viDaGgataNDalacUrNAnAmadhyardhena cADhakena zarkarAcUrNAnAM dvAbhyAM dvAbhyAmADhakAbhyAM tailasya madhunaHsa piSazca saMyojya dRDhe ghRtabhAvite kumbhe sthApayedekaviMzatirAtramataUrddha prayogaH asya pra yogAdvarSazatamajaramA yastiSThatItisamAnaM pUrveNa // yathokta guNAnvita 1000 AmaloM ko DhAkakI gIlI lakar3I kI DhakkanadAra hAMDI meM bharakara usake mukhako acchI taraha banda karadeM ki jisase bhApa na nikala ske| aba isa hAMDI ko arane upaloM kI (mRdu) agni para rakhakara AmaloM ko svedita kareM / jaba Amale usIja jAyaM to ThaNDA hone para unakI guThalI nikAla kara gUde ko acchI taraha mathaleM / aba 4 sera yaha mathA huA gUdA leM aura 4 sera pIpala kA cUrNa, 6 sera bAyabiDaGga kA cUrNa, khAMDa 4 sera, zahada, ghI aura tela 8-8 sera lekara sabako milAkara ghRtake cikane ghar3e meM bharakara 21 dina taka rakkhA rahane deN| isake pazcAt yathocita pathya pAlana karate huve vidhi pUrvaka sevana kreN| isake sevana se 100 varSa kI ajara Ayu prApta ho sakatI hai| For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkare / (144) [414] AmalakarasAyanam (4) ( ca. saM. ci. a. 1 ) saMvatsaraM payovRttigavAM madhye vasetsadA / [415] Amalaka rasAyanam (5) (ca. saM. ci, a. 1 ) athAmalaka harItakI nAmAmalakAvibhItakA saMvatsarAte pauSIM vA mAghIM vA phAlgunIM tathA / yopavAsI zuddha pravizyAmalakIvanam // bRhat phalAdathamAruhya drumaM zAkhagataM phalam / gRhItvA pANinA tiSTe japanbrahmAmRtAgamAt / tadAhyavazya mamRtaM vasatyAmalake kSaNam // zarkarAmadhukalpAni snehavanti mRdani ca / bhavantyamRtasaMyogAttAni yAvanti bhakSayet // jIvedvarSasahasrANi tAvantyAgatayauvanaH / sauhityameSAM gatvA tu bhavatyamarasannimaH / svayaM cAsyopatiSThanti zrIrvedavAkyarUpiNI sAvitrI manasAdhyAyan brahmacArI jitendriyaH / nAmAmalakaharItakIvibhItakAnAM vA palAzatvagavanaddhAnAM mRdAvaliptAnAM kukUlestrinA nAmakulakAnAM palasahasramudUkhale saMpothya dadhighRtamadhupalalatailazarkarA saMprayuktaM makSayedananna bhugyathoktena vidhinA tasyAnte yavAgvAdibhiH prakRtyavasthApanamabhyaGgotsAdanaM sarpiSA yavacUrNaiH ayaJca rasAyana prayogaprakarSo dvistAvadagnibalamabhisamIkSyapratibhojanaM yUSeNa payasA vA SaSTikaH sasarpiSko'taH paraM yathAsukhavihAraH kAmamakSyaH syAdanena prayogeNa RSayaH punaryuvatvamatrApuH / babhUvuzvAnekavarSazatajIvino nirvikArA paraM zabuddhIndriyavalasaMmuditAce rucAtyantaniSThantapaH / prathama eka varSa paryanta jitendriya hokara brahmacarya pUrvaka sAvitrI kA dhyAna karate huve kevala dugdhAhAra para raheM / isake pazcAt pauSa, mAgha yA phAlguna ke mahIne meM 1 dina nirAhAra vrata dhAraNa karake pUrNamAsI ke dina AmaloM ke vanameM praveza kareM | vahAM pahuMcakara bRhatphaloM se paripUrNa Amale ke kisI vRkSapara car3ha jAeM aura kisI zAkhA ke eka Amale ko hAthameM lekara usa samaya taka brahmAmRta mantra kA jApa kareM jaba taka ki vaha AmalA amRtamaya hokara zarkarA aura madhuke samAna madhura evaM snigdha aura komala na ho jaay| isa - prakAra Amale meM sudhA saJcAra hone para use bhakSaNa hai aura Amale yA baher3A aura Amale athavA hai, baher3A aura AmaloM ko DhAka kI chAla meM banda karake Upara se miTTI kA lepa karake arane upaloM kI agni meM svedana kreN| phira nikAlakara guThalI dUra karadeM aura usameM se 62 // sera lekara okhalI meM kUTa leM / phira isameM dahIM, ghI, zahadaaura cInI tathA cUrNa tathA tilakA tela milAkara vidhipUrvaka vinA bhojana kiye isakA sevana kareM / isake pazcAt yathocita kAla meM prakRtyanukUla yavAgu AdikA AhAra kareM / evaM jauke cUrNa ko ghI meM milAkara dehapara mardana kareM / kareM / isa samaya jitane amRtamaya Amale khAe jAeMge utane hI haz2Ara varSo kI yuvAvasthA prApta hogI / yadi isa samaya peTa bharakara aise Amale khAe jAeM to manuSya deva tulya ho jAtA hai evaM lakSmI tathA sarasvatI svayaM usake samIpa meM rahatI hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jisa samaya taka isa rasAyana kA prayoga jArI rahe usa samaya taka pratyeka bhojana meM agnibalAnusAra mUMga ke yUSa yA dUdha ke sAtha sAThI For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-rasAyana (145) cAvaloM kA ghRta yukta bhAta khAeM aura usa ke jamadagnirbharadvAjo bhRguranye ca tadvidhAH // pazcAt yatheccha sukhakAraka AhAra vihAra kreN| ! prayujya prayatAmuktAH zramavyAdhijarAmayAt / isa ke sevana se prAcInakAla meM RSiyoM ne yAvadicchantapasteSuH tat prabhAvAn mhaablaaH|| punaH yauvanAvasthA evaM saikar3oM varSa kI nirvikAra tapasAbrahmacaryeNa dhyAnena prazamena ca / Ayu prApta kI thii| tathA isa ke prabhAva se atyanta rasAyanavidhAnena kAlayukte cAyuSA / / zArIrika bala, indriyabala evaM buddhi prApta kara ke sthitA maharSayaH pUrva, nahi kizcidrasAyanam / niSThA ke sAtha tapa karate rahethe / grAmyaNAmanyakAryANAM siddhizcaprayatAtmanAm / / [416] AmalakAyasarasAyanam idaM rasAyanazcakre brahmAvarSasahasrikam / (ca. saM. ci. a. 1) jarAvyAdhiprazamanaM buddhIndriyabalapradam // karapracitAnAM yathoktaguNAnAmAmalakAnA* prathama mAdha yA phAguna mAsa meM hAtha se tor3e muddhRtAsthnAM zuSkacUrNitAnAM punaH mAghe huve yathokta guNa sampanna Amale lekara unakI phAlgune vA mAse triHsaptakRtvaHsvarasaparipI guThaliyAM nikAla kara sukhA kara AmaloM kA cUrNa tAnAM punaH zuSkacUrNAkRtAnAmADhakamekaM grAhayeda kreN| phira isako Amale ke rasakI 21 bhAvanA athajIvanIyAnAM bRhaNIyAnAM dekara sukhA kara mahIna karale / isake bAda SaD stanyajananAnAM zukravadanAnAM vayaHsthApanAnAM | virecana zatAzritIyAdhyAyokta jIvanIya, vRMhaNIya, SavirecanazatAzritIyoktAnAmauSadhAnAM stanyajanaka, zukravarddhaka aura vayaHsthApaka gaNa evaM candanAgurudhavatinizakhadiraziMzapAsana candana, agara, dhava, tuna, khadira, sIsama aura pItasArANAzcANuzAzcchinAnAM kSiptAnAmabha zAla ina vRkSoM ke sAra (rAcha-bIcakA sAravAna yAvibhItakapippalIvacAcavyacitrakavi. bhAga) hair3a, baher3A, pIpala, vaca, cavya, cItA aura uGgAnAzca samastAnAmADhamekaM dazaguNanA- bAyaviDaGga / saba cIjeM milAkara 4 sera grahaNa kreN| mbhasA sAdhayet / tasminnAvakAvazeSe rse| aba inameM se candanAdi ke sAroM ko kUTakara bArIka supUte tAnyAmalakacUrNAni datvA gomayAni- / 2 Tukar3e karaleM aura phira saba cIjoM ko 80 sera bhivaMzavidalazaratejanAgnibhirvA saadhyet| | jalameM pakAveM jaba 8 sera jala zeSa raha jAya to yAvadupanayAdrasasya tamanupadagdhamupahRtyAya- nIce utAra kara chAnakara usameM AmaloM kA pUrvokta sISupAtrI vAstIrya zoSayet / suzuSkaM kaH / 4 sera carNa milAeM aura phira use upaloM yA bAMsa SNAjinasyoparidRSadizlakSNapiSTamayaH athavA sarakaMDe kI agni meM pakAveM / jaba pAnI jala sthAlyAnnidhApayet / taccUrNamayacUrNA- | jAya (parantu auSadhi na jalane pAve) to nIce utAra STabhAgasamprayuktaM madhusarpiAmagnibalama- | kara kisI lohe ke pAtra meM phailA kara sukhAveM / isake bhisamIkSya prayojayediti // | pazcAt kAle harIna kI carma para eka patthara kI AmalAkAyasa rasAyanake gunn| zilA bichAkara use usapara piiseN| ise AThavAM etadrasAyanaM pUrva vasiSThaH kshypo'nggiraaH| ' 'bhAga loha cUrNa aura ghRta tathA zahada milA kara For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (146) bhArata-bhaiSagya-ratnAkara agnibalAnusAra mAtrA meM sevana karanA caahiye| dhAraNazakti bar3hatI hai / yaha prayoga jitane mAsa taka isa rasAyana ko pUrvakAla meM vaziSTha, kazyapa, | sevana kiyA jAtA hai utane hI sau varSa kI Ayu aGgirA Adi RSiyoMne sevana kiyA thA aura usake / prApta hotI hai / pathya---auSadhi paca jAne para mUMga prabhAva se zrama, vyAdhi, jarA Adi rahita atyanta | aura Amale ke lavaNa rahita kiJcita ghRta yukta balavAna hokara yatheccha samaya taka tapasyA karate | yUSake sAtha ghRta yukta bhAta khAnA cAhiye / rahe the| isake prabhAvase hI unhoMne tapa, brahmacarya, [418] anyatra dhyAna aura zAntiyukta Ayu prApta kI thI / yathokta niyamoM ko pAlana karane se grAmya janoM ko bhI | viDaGgataNDulAnAM droNaM piSTapacanepiSTavAdaisase siddhi prApta ho sakatI hai| svedhavigatakaSAyaM svinnamavatArya dRSadi [417] AyurvarddhakaprayogaH piSTamAyase dRDhe kumbhe madhudakottaraM prAvRSi (su. saM. ci. a. 26) bhasmarAzavantargRhe caturo mAsAnnidadhyAn / tatraviDaGgataNDulacUrNamAhRtya yaSTImadhuyuktaM varSAbhigame ceddhRtyopasaMskRtazarIH sahastrayathAvalaM zItatoyenopayuJjIta zItatoyaM | sampAtAbhihutaM kRtvA prAtaH prAtaryathAvalamacAnupibedevamaharaharmAsaM tadeva madhuyuktaM bhallAtaka payuJjIta // jIrNe mudgAmalakayuSeNAlavakvAthena vA madhudrAkSAkAthayuktaM vA madhyAma- | NenAlpasnehena ghRtavantamodanamaznIyAt / lakarasAbhyAM vA guDucIkkAthena vA / evame- | pazuzayyAyAM zayIt / tasya mAsA sarvAH te paJca prayogA bhavanti / jIrNemudgAmalaka | DrebhyaH kRmayo niSkAmanti tAnaNutailenAmyayaSaNAlavaNenAlpasnehena ghRtavantamodanamaznI | ktasya vaMzavidalenApaharet // dvitIyepipIyAta / etekhalvAsi kSapayanti kamInapa- likAstRtIye yUkAstathaivApaharet caturthe ghnanti grahaNadhAraNazakti janayanti / mAse mAse | dantanakharomANyavazIyante paJcame prazastaguNa prayoge varSazatamAyuSo'bhivRddhirbhavati // lakSaNAni jAyante / amAnuSaM cAdityaprakA___vAyabiDaMga aura mullaiTI kA cUrNa samAna bhAga | zavapuradhigacchati // dUrAcchravaNAni darzamilAkara agnibalAnusAra mAtrA se ThaMDe pAnI ke sAtha | nAni cAsya bhavanti / rajastamasIcApodha khAkara Upara se ThaMDA pAnI piyeM / isI prakAra prati- | satvamadhitiSThati // zrutinigAdhapUrvotpAdI dina 1 mAsa taka ise sevana kareM / athavA uparokta | gajabalo'zvayavaHpunaryuvASTau varSazatAnyAcUrNa meM zahada milAkara milAve ke kvAtha yA| yuravApnoti / tasyANutalamabhyaMgArthe aja. munakkA ke kAtha athavA Amale ke rasa ke sAtha | karNakaSAyamutsAdanArthe sozIraM kUpodakaM vA giloya ke rasake sAtha 1 mAsa taka sevana | snAnArthe candanamupalepanArthe bhllaatkkreN| isa prakAra yaha pAMca prayoga huve / inameM se | vidhAnavadAhAraH parihArazca // cAhe jo sevana kiyA jA sakatA hai| isake sevana 16 sera vAyabiDaMga lekara use pIsaleM aura se bavAsIra aura kRmi roga kA nAza hotA hai evaM / phira use bAyabiDaMga ke kaSAya meM svedana kreN| For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-ghRta (147) jaba bAyabiDaMga usIja jAya (svinna ho jAya) | unheM bhI uparokta vidhi se dUra kara denA cAhiye / aura saba pAnI jala jAya to use nIce utAra kara | cauthe mAsa meM dAMta, nakha aura kezAdi girane zilApara pIseM aura phira usameM zahada aura pAnI | lageMge / phira pAMcaveM mahIne meM zubha lakSaNa prakaTa (bAyabiDaMgakA kaSAya) milAkara loheke maz2abUta hoMge / isake pazcAt zarIra sUrya ke samAna apUrva ghar3emeM bharakara banda karake rAkha ke DherameM dabA deM tejomaya ho jAyagA / zravaNa zakti tathA netra jyoti aura barasAta bhara vahIM dabA rahane deN| phira use atyanta tIvra ho jaaygii| vaha manuSya tamo guNa barasAta ke 4 mahIne bIta jAne para nikAla kara virecanAdi ke dvArA zarIra zuddhi karane ke bAda aura rajoguNa dUra ho jAne ke kAraNa kevala satosahastra AhutiyoM se havana karake yathA bala prAtaH guNI ho jAyagA / isa prayogakA prayogI apUrva kAla sevana kareM aura auSadhi paca jAne para mUMga | vedavaktA, hAthI ke samAna balavAna, ghor3e ke samAna tathA Amale ke alUne (lavaNa-rahita) kizcita zIghragAmI evaM yauvana saMpanna hokara 800 varSa paryanta ghRtayukta yUSake sAtha ghRtayukta bhAta khAeM / evaM jIvita raha sakatA hai / usa manuSya ko aNutaila retImeM soyA kareM / isa prayoga se 1 mAsa pazcAt kI mAliza, ajakarga (palAza bheda) ke kaSAya-kalka zarIra se kRmi nikaleMge usa samaya zarIra para "aNu | se udvartana evaM uzIra-khasa-yukta kuMveke jalameM tela" kI mAliza karake una kRmiyoM ko bAMsakI snAna aura candana kA upalepana karanA cAhiye cimaTI se alahadA kara deM / dUsare mAsa meM zarIra | tathA anya samasta AhAra vihAra, bhilAvA sevana se cIMvaTiyAM aura tIsare mAsa meM juveM nikaleMgI | kI vidhi ke anusAra karanA cAhiye / atha AkArAdi ghRtaprakaraNam [419] AnandabhairavaghRtam / [420] AmalakaghRtam (ra. ra. sa. a. 21) (ca. saM. ci. a. 1) eraNDatailaM triphalA gomUtraM citrakaM vissm| AmalakAnAM subhUmijAnAM kAlajAnAmanusarpiSA sahitaM paktvA sarvAGga tena mrdyet|| | pahatagandhavaNerasAnAmApUrNarasapramANatvagvAtanaM mahAzreSThaM ghRtamAnandabhairavam / vIryANAM svarasena punarnavAkalkapAdasaMyuktena lazunaM saindhavaM tailamanupAnaM prakalpayet // sarpiSaH sAdhayedADhakam / ataH paraM vidArItriphalA, cItA aura zuddha mIThe teliye ke svarasenajIvantIkalkasaMprayuktena ataH paraM kalka aura gomUtra ke sAtha araNDI kA tela aura | catuguNena payasA vA balAtibalAkaSAyeNa ghRta barAbara milAkara yathA vidhi pAka siddha kreN| zatAvarIkalka saMyuktena anena krameNaikaikaM isakI mAliza se tvaggata vAyu kA nAza hotA hai| zatapAkaM sauvarNe rAjane mAtike vA zucau yadi ise khAne ke liye denA ho to lhasana, seMdhA- | dRDhe ghRtabhAvite kumbhe sthApayet / tayathoktena namaka aura taila kA anupAna denA caahiye| / vidhinA yathAmiM prAtaH prayojayet / jINeca For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (148) bhArata-bhaiSajya ratnAkara kSIrasapiyAM zAliSaSTikamaznIyAt asya / kAtha / ina meM se pratyeka vastu samAna bhAga lekara trivarSeprayogAdvaSezataM vayo'jaraM tiSThati / unake sAtha sabake vajana se cauthAI ghRta kA pAka zrutamavatiSThate sarvAmayAH prazAmyanti apati- siddha kreN| isake sevana se pittagulma kA nAza hatagatiH strISvapatyavAn bhavatIti // hotA hai| uttama bhUmi meM yathocita kAlameM utpanna huve / [422] AvartakIghRtam (ga. ni.) gandha, varNa aura rasase paripUrNa vIryavAn AmaloM ke AvartakImUlazataM susiddham svarasa aura cauthAI mAga punarnavA ke kalka ke sAtha ____ kAthIkRtaM kalkapalASTayuktam / / 4 sera ghRta siddha kareM / phira use bidArIkanda ke prasthaM purANAddhaviSaH sugavyAt svarasa aura jIvantI ke kalka ke sAtha, isake bAda | pakaM zanaiH sAdhu tadAvatArya // cAra gune dUdha aura balA, atibalA ke kaSAya aura mAtrAM pibedvayAdhivalAnurUpAM zatAvara ke kalka ke sAtha siddha kreN| uparokta bhujIta cAnaM saha kAkSikena / prayogoMmeM se eka ke sAtha 100-100 athavA dravottaraM kodrava sujIrNe hajAra hajAra bAra ghRta siddha karake cauthA bhAga kAmaM purastAdapare'hi zuddhAt // khAMDa aura zahada milAkara sone cAMdI yA miTTIke trisaptarAtraM vidhinavamAzu maz2abUta, svaccha aura ghRtase cikane ghar3emeM bharakara ___ pItaM nihanyAdacireNakuSTham / rakkheM / ise yathokta vidhi ke anusAra amibalAnu- khabavaNaM bhagnanakhAGgadehaM kula mAtrA se prAtaH kAla sevana kareM aura isake maNDAnupUrdhyA vidhinAtha caitat // paca jAne para dUdha aura ghI ke sAtha sAlI yA sAThI / 6 / sera dantImUla ke kAtha aura usIke 40 cAvala kA bhojana kareM / ise 3 varSe taka sevana | tolA kalka se 2 sera purAnA goghRta mandAgni para karane se 100 varSa taka yauvanAvasthA sthira rahatI | siddha kareM / hai / samasta roga zAnta ho jAte haiM evaM vaha santA- ise rogAnusAra ucita mAtrA meM sevana karanA notpatti meM samartha hojAtA hai| cAhiye aura virecana hone ke pazcAt zAmako kAjI [421] AmalakyAdi ghRtam yukta AhAra evaM usake paca jAne para kodoM kA (bR. ni. ra. gulma) | kAtha sevana karanA cAhiye / isa prakAra ise vidhirasenAmalakekSaNAM ghRtapAdaM vipAcayet / vat 21 dina sevana karane se srAvayukta vraNa evaM pathyAyAzca pibetsarpistatsiddhaM pittagulmanut // galita kuSTa jisameM nakha aura zarIrAvayava gala Amale kA rasa, IkhakA rasa aura harItakI kA ' gae hoM naSTa hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... AkArAdi-taila (149) atha AkArAdi taila prakaraNam [423] AgAradhUmatailam phira utpanna nahIM hote| (vR, ni., bhA. pra. upadaMze) [425) AragvadhAdya telam AgAradhUmo rajanI surAkiNvaM ca taitribhiH / (bhA. pra. ma. khaM, bhai. ra. kuSThA) bhAgottaraH pacettalaM kaNDu zotharujApaham / AragvadhaM dhavaM kuSThaM haritAlaM manaHzilA / zodhanaM ropaNaM caiva savarNakaraNaM tathA / | rajanIdvayasaMyuktaM pacettailaM vidhAnavit // ___dharakA dhuvAM 1 bhAga, haldI 2 bhAga, surA- | etenAbhyaJjanAdeva kSipraM zvitraM vinazyati // kiNva 3 bhAga / ina padArtho se siddha taila khujalI, amalatAsa, dhava, kUTa, haratAla, manasila, sUjana aura pIr3A nAzaka tathA zodhana, ropaNa | haldI aura dAruhaldI / inake kalka se siddha taila (ghAva ko zuddha karane aura bharane vAlA) evaM navIna | zveta kuSTha kA atyanta zIvra nAza karatA hai| tvacAke raMgako ThIka karane vAlA hai| [426] AdityapAka tailam [424] AragvadhAditailam (bR. ni. ra., vA. ra.) (ra. ra. yo. vyA) mnyjisstthaatriphlaalaakssaalaanggliiraatrigndhkaiH| AragvadhamalapalaM karSadvitIyantu shngkhcuurnnsy| cUrNitastailamAdityapAkaM pAmAharaM param // haritAlasya ca kharasya mUtraprasthe kaTutailam // majITha, triphalA, lAkha, kalhArI, haldI aura pakkaM tailantu datvA sazaMkhaharitAlacUrNita lepAta gandhaka / inake kalka se siddha taila pAmA (khujalI) nirmUlayati hi romANyanyeSAM sambhavo naiva // | nAzaka hai| kharogardabhaHzaMkhaharitAlayomilitvA pAdikatvam [427] AranAlatailam (pR. ni. ra., vA.ra.) amalatAsa kI jar3a 5 tolA / zaMkha carNa 2 // | AranAlADake tailaM pAdasarjarasaM bhRtama / tolaa| haratAla 2 // tolA / inake kalka aura 2 sera prasthasye nirjite toye jvaradAhAtinutparam // gadhe ke mUtra ke sAtha kar3avA tela siddha kareM isa | AranAla 8 sera aura sarja rasa kA kvAtha telameM cauthA bhAga zaMkha aura haratAla kA cUrNa | 1 sera inase 2 sera taila siddha kareM / yaha taila jvara milAkara lepa karane se bAla ur3a jAte haiM aura evaM dAha kA nAza karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150) bhArata-bhaiSajya ratnAkara atha AkArAyAsavaprakaraNam [428] avartakyAdyAsavaH ( ga.ni.) / dadru mAsayugalena nizritam // netrabheSajaziphApalASTakaM sanAya kI jar3a 40 tolA, elavA 7 // tolA, sArdhamailapalamadhamastakIm / | rUmImastakI 2 / / tolA, revanda cInI 2 // tolA / hemajApalamekataH kRtaM | sabako 32 sera pAnI meM milAkara sandhAna karake droNavArimilita dinatrayAt / / 3 dina taka rakkhA rahane deN| pazcAt chAnakara yaH pibedvipaliMka dinodaye rakheM / ise prAtaH aura sAyaMkAla 10 tolekI nIramastasamaye smaahitH| mAtrA meM 2 mAsa taka sevana karane se kamara kA tasya nazyati kaTi samudbhavaM dAda miTa jAtA hai| atha AkArAdi lepaprakaraNam [429] AmavAtaharo (ahiNstraadi)lepH| AmakI girI aura hai| donoM samAna bhAga (yo.ra.) lekara carNa karake dUdhameM pIsakara lepa karanese bhayaMkara ahiMsAkembukAmUlaM zigru valmIkamRcca yaiH| dArUNakA nAza hotA hai| mUtrapiSTai zca kartavya upanAho'nilAmajit // [431] AragvadhAdilepaH (kR.ni.ra.tvagdoghe) kaTelI, supArI kI jar3a, sauMjanA aura dImaka AragvadhadalaiHpiSTairlepakAMjikayukkRtaH / kI miTTI / inheM gomUtrameM pIsakara lepa karanese AmavAta (gaThiyA) kA nAza hotA hai| karitvakdadrukuSThAni hanti pAmAM vigharcikAm // [430] AmrabijAdilepaH (vR.ni.ra.kSudra.) amalatAsa ke patoM ko kAMjI meM pIsakara lepa AmrabIjasya cUrNa tu zivAcUrNa samaM dvayam / | karane se karitvaka, dAda, kuSTa, pAmA aura vicarcikA dugdhapiSTaHpralepo'yaM dAruNaM hanti dAruNam // . kA nAza hotA hai| ___ atha AkArAdi nasyaprakaraNam [432] AragvadhAdi nasya aura lepa [433] ArdrakAdinasyam (1) (vR. ni. ra, vR. mA. granthyA ) (vR. ni. ra. sanni.) AragvadhaziphAM piSTvA smyktndulvaarinnaaN| AdrekakharasopetaM sindhutthaM sakaTutrikam / tena nasyapralepAbhyAM gaMDamAlA smuddhret|| prabodhAya mukhe dadyAnnasya vA maricena ca // ___ amalatAsakI jar3ako cAvaloMke pAnI meM pIsakara adrakake svarasameM seMdhAnAmaka aura trikuTe kA nAsa lene aura lepa karanese gaNDamAlA kA nAza carNa milAkara rogI ke mukhameM lagAne ( jIbha Adi hotA hai| meM malane ) se athavA kAlI miracoM kI nasabAra For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-rasa (151 ) - denese mUrchA ( behozI ) dUra hotI hai| phUla aura mulaiThIke cUrNa ko strI ke dUdha meM milAkara [434] ArdrakAdinasyam (2) nAsa lenese nakasIra banda hotI hai| (vR. ni. ra. raktapi.) [435] AmrAdinasyam (vR.ni.ra. raktapi.) zRMgagairikayauH kalkaM dhAtakyA madhukasya c| AmrAsthi ca palANDurvA nAsikAcyutaraktajit / ghANasu te sRjiproktaM yoSarakSIreNa nAvanam // AmakI girI yA pyAja ke rasakI nasavAra adaraka ( soMTha) aura gerUko athavA dhAyake | lene se nakasIra banda hotI haiN| ___ atha AkArAdi rasaprakaraNam [436] AdityarasaH (vR.ni.ra. ajI.) / dvigujaM bhakSayennityaM hanti mehaM cirodbhavam / / daradaM ca viSa gandhaM trikaTu triphalA samam / | guJjAmUlaM tathA kSaudregnupAnaM prazasyate / jAtIphalaM lavaGga ca lavaNAni ca paJca vai // baMga bhasma, svarNa bhasma aura sinduur| inheM sarvamekIkRtaM cUrNamamlayogena saptadhA / | samAna bhAga lekara zahada meM ghoTakara do do rattI bhAvayitvA vaTI kuryAd guJjAdhapramitAM budhH|| kI goliyAM banAve ! ise coTalI kI jar3a ke cUrNa rasoyAdityasaMjJoyamajIrNakSayakArakaH / aura zahada ke sAtha sevana karate se purAnA prameha bhuktamAnaM pAcayati jtthraanldiipnH|| naSTa hotA hai| zuddha ziMgarapha, zuddha mIThA teliyA, zuddha | [438] Anandabhairavo rasaH (2) gandhaka, trikuTA, triphalA, jAyaphala, lauMga aura pAMcoM | ( bhai.ra;bR.ni.ra; ati.) namaka / saba cIjoM kA cUrNa samAna bhAga lekara daradaM maricaM TaGgamamRtaM mAgadhIsamam / / sabako ekatra karake + amla varga athavA kAMjIkI zlakSNaviSTantu guJjakaM rasamAnandabhairavam / / sAta bhAvanA dekara AdhI rattI kI goliyAM banAveM / lehayenmadhunA cAnu kuTajasya phltvcoH| yaha rasa ajIrNa nAzaka, agnidIpaka aura pAcaka hai [437] Anandabhairavo rasaH (1) cUrNitaM karSamAtrantu tridoSotthAtisArajit / / (ra. ci. ma. a.9) dadhyannaM dApayet pathyaM dadhyAjyaM takrameva vA / baMgabhasma mRtaM svarNa rasaM kSaudravimaIyet / pipAsAyAM jala deya vijayA ca hitA nizi // zuddha ziMgarapha, kAlI mirca, suhAgekI khIla, mamlavetasajamboralumAmlavaNakAmlakAH / zuddha mIThA teliyA aura pIpala saba cIjeM samAna bhAga nAraMgaM tintiDI ca cicApatraJca nimbukam // lekara mahIna cUrNa karake rakkheM / ise 1 rattI kI cAlerI dADimaJcava karamarda tathaiva c| mAtrA meM zahada tathA indrayava aura kur3e kI chAla ke paSa cAmlagaNaH prokto vetasAmlasamAyutaH // tolA carNa ke sAtha sevana karane se tridoSaja ___ bhanlaveta, jammIrI nIMbU, vijaurA nIMbU, canekA khAra, | atisAra kA nAza hotA hai| pathya-dahI bhAta, nArajI, tintiDI, imalI ke patte, nIMbU, cAMgerI, dADima aura kamarakha / ina cIjoM kA nAma amlavarga hai| bakarI kA dahI tathA taka (chAcha ) aura jaba pyAsa + amlavarga For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (152) bhArata-bhaiSajya ratnAkara lage taba zItala jala deve tathA rAtrImeM thoDI bhAMga / karatA hai| zuddhakara ghoTa chAnake pIve to yaha atisAra vAleko | [441] AnaMdarasaH (vR. ni. ra. ati.) hItakAraka hotI hai| jAtIphalaM saindhavahiGgulazca [439] Anandabhairavo rasaH (3) varATazuNThIviSahemabIjam / (bhai. ra, ati.) sapippalIkaM vaTikAM ca hiGgulazca viSaM vyoSaM TaGganaM gandhaka samam / kuryAdguMjApramANAM jaTharAmayaghnIM // jambIrarasasaMyuktaM mardayedyAmamAtrakam // nihanti vAtaM kaphazUlamAtrakAsazvAsAtisAreSu grahaNyA sAnipAtike / mAmAtisAraM grahaNIvikAram / apasmAre'nile meha'pyajINeM vahnimAndhake / / nihanti zuSkaM sitayA guJjAmAtraH pradAtavyo raso hyaanndbhairvH|| / sametaM rasoyamAnaMda iti pradiSTaH // ___ zuddha siMgarapha, zuddha mIThA teliyA, trikuTA, | ___ jAyaphala, seMdhA lavaNa, zuddha ziMgarapha, kaur3I suhAgekI khIla aura zuddha gandhaka saba cIjeM samAna | bhasma, soMThakA cUrNa, zuddha mIThA teliyA, dhatUre ke bhAga lekara mahIna cUrNa karake eka pahara taka jambIrI | bIja aura pIpala / saba cIjeM samAna bhAga lekara nIMbU ke rasa meM dhotteN| ise 1 rattIkI mAtrA meM sevana | ghoTa kara eka eka rattI kI goliyAM banAveM / karane se khAMsI, zvAsa, atisAra, saMgrahaNI, sanni- inako khAMDake sAtha sevana karane se udararoga, vAta, pAta, apasmAra, vAtavyAdhi, prameha, ajIrNa aura | kaphazUla, AmAtisAra, saMgrahaNI aura mukhiyA masAna mandAgni kA nAza hotA hai| kA nAza hotA hai| [440] Anandabhairavo rasaH (4) [442] Anandodaya rasaH (bhai. ra. pANDu) (ra. rA. suM. zvAse.) pAradaM gandhakaM lohamabhrakaM viSameva ca / pAradaM gandhakaM caiva bhRGgarAjena mardayet / / samAMzaM maricaM cASTau TaGkaNazca caturguNam // hiGgulaM ca viSaM vyoSa TaGkaNaM magadhA samam / / | bhRGgarAja rasaiH sapta bhAvanA cAmladADimaiH / mAtuluGgarasarmadya rasamAnandabhairavam / guJjAdvayaM parNakhaNDe khAdeta sAyaM nihanti c|| kAse khAse kSaye gulme grahaNyA sAnnipAtike // vAtazleSmabhavAn rogAn mandAgni grahaNI jvarAn apasmAre mahAghore zastamAnaMdabhairavam / / aruciM pANDutAzcaiva jayedacirasevanAt // ___ zuddha pArada aura zuddha gandhaka samAna bhAga | naSTamagni karotyeSa kAlabhAskaratejasam / lekara kajalI karake bhAMgare ke rasa meM ghoTeM phira parvato'pi hi jiryaMta prAzanAdasya dehinH|| isameM zuddha ziMgarapha, zuddha mIThA teliyA, trikuTA, garvanamamlamASazca bhakSaNAdeva jIryati / suhAgekI khIla aura pIpala / inameM se pratyeka kA zuddha pArA, zuddha gandhaka, lohabhasma, abhrakacUrNa pArekI barAbara milAkara bijaure nIMbU ke rasa | bhasma aura zuddha mIThAteliyA 1-1 bhAga, kAlI meM kharala kreN| yaha khAMsI, zvAsa, rAjayakSmA, gulma, | mirca 8 bhAga, suhAgekI khIla 4 bhAga / prathama saMgrahaNI, sannipAta aura ghora apasmAra kA nAza pArAgandhakakI kajalI banAveM phira usameM anya For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-rasa (153) - dravya milAkara bhAMgare ke rasa aura khaTTe anAra ke , bhAga zuddha mIThe teliye kA cUrNa milAkara cIteke rasakI 7-7 bhAvanA deN| ise 2 rattI kI mAtrA rasameM ghoTakara 2-2 yA 3-3 rattIkI goliyAM meM sAyaMkAla ke samaya pAnameM rakhakara sevana karane | banAeM / isake sevana se vAtavyAdhi, apasmAra, se vAtazleSmaja roga (vAyu aura kaphake roga), | unmAda, sIMga pIr3A, AmavAta, hanustambha aura mandAgni, saMgrahaNI, jvara, aruci aura pANDu kA zaitya Adi kA nAza hotA hai| nAza hotA hai / isake sevanase guru anna, amla [445] AmavAtArirasaH (bhai. ra.,A. vA.) tathA uDada Adi jIrNa ho jAte hai / raso gandho varA vahnirgugguluH kramavaddhitaH / [443] AmalakyAdi lohaH etaderaNDapatreNa zlakSNacUrNa vimardayet // (ra. sA. saM., raktapi.) kAzairaNDatailena hatyuSNajalapAyinaH / AmalApippalIcUrNa tulyayA sitayA sh| | AmavAtavate deyaM dugdhamudgAdi varjayet / / raktapittaharaM lauhaM yogarAjamidaM smRtam // zuddha pArA 1 bhAga, zud gandhaka 2 bhAga, vRSyAgnidIpanaM balyamamlapittavinAzanam / triphalA 3 bhAga, cItA 4 bhAga, zuddha gUgala 5 pittotthAnapi vAtotthanihanti vividhAn gadAna bhAga / prathama pArA gandhakakI kajalI banAveM phira ___ AmalA 1 bhAga, pIpala 1 bhAga, cInI 2 | usameM dravyoM kA cUrNa milAkara araNDa ke pattoM ke bhAga, loha bhasma 4 bhAga / sabako mahIna karake rasameM ghoTakara rakveM / ise 11 tolA araNDa ke rakkheM / yaha rasa vRSya, agni dIpaka, balakAraka, | tela ke sAtha deM aura Upara se garama pAnI pilAeM amlapitta nAzaka tathA pittaja aura vAtaja aneka to AmavAta kA nAza hotA hai| pathya-mUMga ityaadi| rogoM kA nAza karane vAlA hai| [446] AmavAtezvaro rasaH [444] AmavAtavidhvaMsano rasaH / (bhai. ra., A. vA.) (bR. ni. ra., A. vA.) zuddhagandhapalArdhazca mRtatAnaM ca tatsamam / prakSipya gandhaM rasapAdamAgaM | tAmrAI pAradaM deyaM rasatulyaM mRtAyasam // kalApramANaM ca viSa samastAt / sarva pazcAGguladale ddhaalyennipunnHkRtii| kRzAnutoyena ca bhAvayitvA saJcUrNya paJcakolasya sarva kAthe vimardayet // vallaM dadItAsya marutprazAMtyai // raudre viMzativArAMzca guDucInAM rasardaza / apasmAre tathonmAde sarvAGgavyathanepi ca / | bhRSTaTaGkaNacUrNana tulyena saha melayet // ekAGgavAte sAme vA daMSTrAbandhe hime tthaa|| TakaNAdha viDaM deyaM marica viDatulyakam / deyoya vallamAtraM tu sarvavAtanivRttaye // tAntaDAbAjacUNa tu sUtulyaM ca dantikA // zuddha pArada 4 bhAga, zuddha gandhaka 1 bhAgax/ trikaTu triphalA caiva labaGgazcArdhabhAgikam / honoM kI kajalI karake usameM sabakA solahavAM AmavAtezvaro nAma viSNunA parIkIrtitaH // ___x yahAM pArA 1 bhAga aura gandhaka 4 bhAga mahAgnikArako hyeSa cAmavAtakulAntakaH / yaha artha nikalatA hai| sthUlAnAM kurute kArya kRzAnAM sthaulyakArakam For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (154) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara anupAnavazenaiva sarvarogakulAntakaH / rasogandhakaNAmUlaM vaMzajaM jayapAlakam / sAdhyAsAdhyaM nihantyAzu cAmavAtaM sudAruNam // vyoSaM ca bANalavaNaM viDaM caMdralavaM kSipet // bhojayetkaNThaparyaMta caturguAmita rasam / | tAmbUlarasatomA dinaM tAmbUlapatrayuk / kaTvamlatiktarahitaM pibettadanupAnakam // datto navajvaraM hanti tApe zItakriyocitA / / zIghraM jIryyati tatsarva jAyate dIpanaH prH| sarvajvare sannipAtaM dadettaM tu dviguMja kam / anena sadRzo nAsti vahni saMdIpano rasaH // | ArogyarAginAmAyaM rasaH paramadurlabhaH // gulmAjhe grahaNIrogazothapAMDUdarApahaH // zuddha pArA, zuddha gandhaka, pIpalAmUla, vasalo___ zuddha gaMdhaka 2 // tolA, tAmrabhasma 2 // tolA, | cana, zuddha jamAlagoTA, trikuTA, pAMcoM lavaNa, viDa zuddha pArA 11 tolA, lohabhasma 1 // tolA / sabakI | namaka aura kapUra saba samAna bhAga lekara prathama kajalI karake yathAvidhi araNDa patrapara DhAlakara | pArA gandhakakI kajalI banAveM phira usameM anya parpaTI banAeM phira use pIsakara paMcakola ke kvAtha | dravyoMkA cUrNa milAkara eka dina pAna ke rasameM meM ghoTeM aura dhUpameM sukhA de / isI prakAra 20 | ghoTeM / ise 2 ratI kI mAtrA meM pAnameM rakhakara bhAvanA paJcakola ke kvAthakI aura 10 bhAvanA | sevana karane se navIna jvara aura sannipAtAdi saba giloya ke rasakI dekara usameM suhAgekI khIla prakAra ke jvaroM kA nAza hotA hai / yadi santApa sabake barAbara, viDa lavaNa suhAge se AdhA, kAlI | adhika ho to zIta-kriyA karanI caahiye| mirca kA cUrNa biDa lavaNa ke barAvara, tintaDIka [448] ArogyavarddhanI guTIkA [rasa] ke bIja 1 / tolA, dantI 1 / tolA, trikuTA, (ra. ra. sa., a 20) triphalA aura lauMga pratyeka 7 // mAzA sabako / rasagaMdhakalohAbhrazulvabhasma samAMzakam / milAkara kharala kre| triphalA dviguNA yojyA triguNaM tu shilaajtu|| ___ yaha rasa atyanta agnivarddhaka aura AmavAta | caturguNa puraM zuddhaM citramUlaM ca tatsamam / ke liye atyanta upayogI hai| isake sevanase | tiktA sarvasamA jJeyA sarva saMcUrNya ytntH|| anupayogI sthUlatA tathA kRzatA naSTa hokara zarIra | nivavRkSadalAMbhobhirmadayed dvidinAvadhi / / suDaula ho jAtA hai / yaha anupAna bheda se saba tatazca vaTikAHkAryA rAjakolaphalopamAH // rogoM kA nAza karatA hai / atyadhika bhojana karane | maNDalaM sevitA saiSA hanti kuSThAnyazeSataH / ke bAda yadi isameM se 4 rattI davA khA lI jAya | vAtapittakaphodbhUtAvAmAnAprakArajAn // to vaha saba paca jAtA hai| isake samAna agni- | deyA paJcadine jAte jvare roge vaTI zumA / saMdIpaka, gulma, bavAsIra, grahaNI, zotha, pANDu pAcanI dIpano pathyA hayA medovinaashinii|| aura udararoga nAzaka anya auSadhi nahIM hai| malazudhdhikarI nityaM durdharSa kSutpravartinI / anupAna ---madhura, kaSAya aura lavaNa rasayukta pdaarth|| bahunAtra kimuktena sarvarogeSu zasyate / [447] ArogyarAgi rasaH ArogyavardhanI nAmnA guTikeyaM prakIrtitA / (vR. ni. ra., jvare) sarvarogaprazamanI zrInAgArjunayoginA // For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AkArAdi-rasa (155) ___ zuddha pArA, zuddha gaMdhaka, lohabhasma, abhrakabhasma / hanyAtpANDurocakaM gudagadaM vAtaM ca pittaM karpha aura tAmrabhasma 1-1 mAga, triphalA 2 bhAga, zuddha gulmAdhmAnakazopharogamatha ca zvAsaM ziroti zilAjIta 3 bhAga, zuddha gUgala 4 bhAga, cItAmUla vamim / 4 bhAga aura kuTakI sabake barAbara / prathama pArA atyarthAnalamaMdatAM gurumudAvataM vicitrajvarAn / gandhakakI kajalI banAye, phira usameM anya dravyoM | rogAnapyaparAraktidvayamitaH sUto se kA cUrNa milAkara sabako do dina taka nIma ke marIcAjyavAn / / patoM ke svarasameM ghoTakara bar3e berake barAbara goliyAM banAveM / inake sevana se maMDalakuSTa, anya saba prakA ___zuddha pArA 5 tolA, zuddha gaMdhaka 5 tolA | donoM kI kajalI karale / usameM sonAmakkhI bhasma rake kuSTha, vAtaja, pittaja aura kaphaja jvara AdikA 10 tolA, zuddha haratAla 5tolA, zuddha manasila 5 nAza hotA hai| inheM jvara Aneke pAMcaveM dina se | tolA, abhrakabhasma 5 tolA, sukhasparzamaNi ( sphAsevana karAnA cAhiye / yaha goliyAM pAcanI, dIpanI, pathyA, hRdyA ( hRdaya ke liye hitakArI) TikamaNi ) kI bhasma 1 / tolA milAkara kharala meda nAzaka, malazodhaka, atyanta kSudhAvarddhaka tathA karake mUSAmeM bharakara usakA mukha 3 // tolA anya sarva roga nAzaka haiN| vajanI tAMbeke zuddha patrase banda kara deM evaM usake [449] ArogyasAgaro rasaH upara majabUta kapara miTTI karake sukhAleM aura apane (ra. ra. sa. a. 19) upaloM kI agnimeM gajapuTa lagAdeM / jaba svAMgazIta ekaikapalagandhAzmarasasaMbhavakajalIm / / ho jAya to nikAla kara kharala kareM aura usameM tasya madhyedvipalika tApyaM tApalomitamA zuddha gaMdhaka,zuddha haratAla tathA zuddha manasilakA cUrNa palamAtrAM manohAM ca plmbhrkbhsmkm|| pAre ke barAbara milAkara vag2aha puTameM phUMke / isI sukhaspazesya karSa ca nikSipya parimarya ca // prakAra 10 puTa deN| mRpAmadhye vinikSipya pinaddhAMtamukhIM ttH|| | hara puTameM gandhaka. haratAla aura manasila milAte patreNa zuddha tAmrasya nirmalena trikarSiNA // raheM / isake bAda usameM sabake vajana se vIsavAM mUSA mRddhiH savasrAbhiH parirucya yathA dRDham / bhAga vaikrAnta bhasma milAkara ghoTakara kaparachana karake parizoSya giriDaizca puTed gajapuTena hi // cAMdIkI zIzI (karaMDa) meM bharakara rakkheM / khAGgazItaM samuddhRtya khoTIbhUtaM vicUrNayet / isake sevanase pANDu, aruci, gudaroga, vAtagandhatAlazilAcUrNaiH sahitaM khalvacUrNakam // | vyAdhi, pittaja aura kaphajaroga, gulma, aphArA, puTel kroDapuTe caiva dazavAraM tataH param / / sUjana, zvAsa, mastaka pIDA, vamana, atyanta agnikSipedviMzatibhAgena vaikrAntaM bhasmatAM gatam // mAMdya, bhayaMkara udAvata, nAnA prakAra ke vara aura vimadya gAlitaM kRtvA kssipedraupykrNddke|| anya aneka rogoMkA nAza hotA hai / anupAna-- ArogyasAgaro nAma raso'tiguNavattaraH // / kAlI mircakA cUrNa aura dhii| For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (156) bhArata-bhaiSajya rtnaakre| atha ikArAdi kaSAyaprakaraNam (450) indravAruNimUlayogaH / gulmanAhAmavAtAMzca raktapittazca nAzayet / / (vR. ni. ra. aNDavRddhi) _indrAyanakI jaDa, kuTakI, nAgara mothA, kuTha, indravAruNikAmUlaM tailaM puSkarajaM tthaa| | devadAru aura indrajau sh-1| tolA, atIsa 7 // samartha ca sagodugdhaM pibejaMtuH kuraNDake // mAzA, mulaiThI 2 // tolA, sabako kUTakara garama indrAyaNakI jaDa ora pokharamUlako tailameM pAnImeM DAleM aura mala chAnakara piye phira Upara se pIsakara godugdhake sAtha sevana karane se aNDa vRddhikA | thoDAsA zahada caattleN| isake sevana se khAMsI, nAza hotA hai| zvAsa, jvara, dAha, pANDu, aruci, gulma, aphArA, (451) indrANI mUlayogaH AmavAta aura raktapittakA nAza hotA hai / | [453] ikSvAdikaSAyaH ( vR. ni. ra. aNDavRddhi) vAtAritailamRditaM suravAruNIjaM (vR. ni. ra; ga. ni., bhA. pra. ma. kha., ra. pi.) mUlaM naraH pibati yo masRNaM vicUrNya / ikSaNAM madhyakANDAni sakanda nIlamutpalam / gavye nidhAya payasi tridinAvasAne kesaraM puNDarIkasya mocaM madhukapanake // tasya praNazyati kuraNDakRto vikaarH|| vaTamarohazuGgAtha drAkSa khajUrameva ca / indrAyaNakI jaDako araNDI ke telameM mahIna etAni samabhAgAni kaSAyamupakalpayet // pIsakara gAyake dUdhake sAtha 3 dina taka sevana vyupitaM madhusaMyuktaM kaSAyaM zarkarAnvitam / | sapramehaM raktapittaM kSiprametaMnniyacchati // karane se aNDa vRddhikA nAza hAtA hai| __IkhakA madhyabhAga (gannA) kanda sahita nilo(452) indravAruNyAdiphANTa | phara, kesara, kelekA phUla (athavA mocarasa) mulhaiThI, ___ (ca. saM. ci. a. 20) padmAka, bar3akI jaTA aura aMkura, dAkha aura khajUra / vizAlA 1 kadukAmustakuSThadArukaliGgakAn / inakA zIta kaSAya banA kara usameM zahada aura kArSikAnakaSAMzAn kuryAdativiSAM tathA // khAMDa milAkara sevana karane se prameha aura raktapitta kI madhurasAyA dvau 1 sarva cUrNa sukhaambunaa| kA nAza hotA hai| mRditaM taM rasaM pUtaM pItvA lihyAzca madhvanu / / triphalA mustoti pAThAntaram - sarvametakAsaM zvAsaM jvaraM dAhaM pANDurogamarocakam / 'diti pAThAntaram For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ikArAdi-cUrNa (157 atha ikArAdi cUrNaprakaraNam [454] indravAruNicUrNam tumbyAHphalarasaiHzuSkai sapuSpairavacUrNitam / ___(vR. ni. ra., vA. vyA.) chardayenmAlyamAghrAya gandhasampatsukhocitaH / indravAruNikAmUlaM mAgadhIguDasaMyutam / bhakSayed phalamadhyaM vA guDena palalena ca / bhakSayetkarSamAtraM tatsandhivAtaM vyapohati // | ikSvAkuphalatailaM vA siddhaM vA pUrvavad ghRtam / / indrAyaNakI jar3a aura pIpalake cUrNako gur3a | pazcAzadazavRddhAni phalAdInAM yathottaram / meM milAkara 1 // tolA kI mAtrA se sevana karane se pivedvimRdya bIjAni kaSAyeSvAsutaM pRthak // sandhigata vAyu kA nAza hotA hai| yaSTayAhakovidArAdyairmuSTimantanakhaM pibet / [455] indravAruNyAdicUrNam | kaSAyaiHkovidArAdyairmAtrAzcaphalavat smRtaaH|| (. ni. ra., zUle) bilvamUlakaSAyeNa tumbIbAjAJjaliM pacet / indravAruNikAmUlaM kaTutrayasamanvitam / / pUtasyAsya trayobhAgAHcaturthaHphANitasya tu // nabhombunA haret pItaM zUlamatyaMtaduHsaham // | saghRtaM bIjabhAgazca pissttmrdhaashikaaNstthaa| ____ indrAyaNakI jar3a aura trikuTe kA cUrNa mahAjAlinIjImRtakRtavedhanavatsakAn / / pAnIke sAtha pIne se anyanta dussaha zUla kA | lehayetsAdhayeddA ghaTTayana mRdunaaminaa| nAza hotA hai| | yAvata syAttanumattoye patitaM ca na zIryate // [456] ikSvAkukalpaH | taM lihyAnmAtrayA lehaM manthaM cApi pibedanu / (ca. saM. ka. 3 a.) | kalpa eSo'gnimanthAdau catuSke pRthagucyate // apuSpasya pravAlAnAM muSTiM prAdezasaMmitAm / zaktu bhirvA pibenmanthaM tumbIkharasabhAvitaiH / kSIraprasthaM bhRtaM dadyAt pittodikte kaphajvare // kar3avI torI kI 1 muSTi pramANa (12 aMgula puSpAdiSu ca catvAraHkSIre jImUtake yathA / lambI pani ni yogA haritapANDUnAM murAmaNDena paJcamaH // // navIna komala zAkhA lekara usase 1 sera dUdha siddha phalasvarasabhAgazca triguNakSIrasAdhitam / kareM / yaha dUdha pittolvaNa kaphajvara meM vamanArtha yavaHsthite kaphe dadyAt svarabhede sapInase // | denA cAhiye / jINe madhyoddhRte kSIraM prakSipettadyadA ddhi| / jisa prakAra jImUtake, phala puSpAdi-siddhajAtaM syAt kaphaje kAse zvAse vamyAca taptibeda dugdha sambandhI cAra prayogoM kI kalpanA kI gaI hai ajAkSIreNa bIjAni bhAvayet pAyayeta c| usI prakAra ikSvAku (kar3avI torI) ke puSpAdi se viSagulmodaragranthigaNDeSu zlIpadeSu ca // siddha dugdha ke bhI 4 yoga hote haiM / *dadhimaNDai phalAnmadhyaM paannddukRsstthjvraaditH| jImUtake samAna hI ikSvAkuke hare pIle tenatakaM vipakkaM vA sakSaudralavaNaM pivet // phaloM se bhI surAmaNDa dvArA eka prayoga kI kalpanA * mastunAveti pAThAntaram karanI caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (158) bhArata-bhaiSajya ratnAkara uraHsthita kapha, svarabheda aura pInasa meM 1 / pahuMcAnA cAhiye / isa prakAra 10-20 30-40 bhAga kar3avI torIke phaloMke svarasase 3 bhAga dUdha | aura 50 bIjoM ke yaha pAMca yoga hote haiM / siddha karake denA caahiye| kar3avI torI ke antarnakhamuSTi (aMguThe kA nakha eka purAnI kar3avI torI ke bIcakA gUdA | andara karake bharI huI muTThI) bIja le kara mulaiThI nikAlakara usameM dUdha bharadeM / jaba dahI jama jAya aura kovidArAdi dravyoM ke kvAtha meM pIsa kara to use kaphaja khAMsI, svAsa aura vamana meM vamanArtha pilAnA caahiye| prayoga kreN| ____ ikSvAku ko madana phalake samAna mAtrA meM __kar3avI torI ke bIjoM ko bakarI ke dUdha kI | grahaNa karake kovidArika ATha dravyoM ke svAtha ke bhAvanA dekara cUrNa karake use viSadoSa, gulma, udara- sAtha pRthak 2 sevana kre| yaha ATha prayoga hote haiM / pranthi, gaNDamAlA aura zlIpada rogameM sevana bela kI jar3a kI chAlake kaSAyameM 20 tole karanA caahiye| kar3avI torIke bIjoMkA cUrNa milAkara pakAkara ___ kar3avI torI ke gUde ko mastu (rahI ke paanii)| chAnale yaha kvAtha 3 bhAga, rAba (phANita) 1 bhAga, ke sAtha sevana karane se yA usa gUde ke sAtha kar3avI torIke vIja 1 bhAga, ghI 1 bhAga, mahAtaka pakAkara usameM zahada aura seMdhA namaka milA jAlinI, jImUta, kRtavedhana aura indrajau, pratyeka kara sevana karane se pANDu, kuSTha aura jvara kA kA cUrNa AdhA AdhA bhAga / sabako milAkara nAza hotA hai| mandAgni para pakAve aura karachI se calAte rahe jaba kar3avI torI ke phUloM ko usake phaloM ke tAra chuTane lage aura pAnImeM DAlane se phaila na jAya svarasa ke sAtha sukhAkara cUrNa karake use kisI | to utAra leM / ise mAtrAnusAra khAkara Uparase sugandhita mAlAmeM chir3akakara suMghAne se vamana / mantha pInA cAhiye / ho jAtI hai| isI prakAra sonA pAThA, khambhArI, pADhala vamana ke liye ikSvAku ke phalake gUdeko | aura araNI ke kvAtha se bhI pRthak 2 cAra leha gaDa aura tiloM ke kalka ke sAtha sevana karanA | banAe jAte haiN| cAhiye athavA usake kalka se siddha taila yA tUmbIke rasase sattako bhAvanA dekara usakA jImatakalpa meM varNita vidhi se ikSvAkughRta banAkara maMtha banAkara vamanArtha denA cAhiye / sevana karanA caahiye| ____x koI 2 prathama yoga 50 kA mAnakara kar3avI torIke bIja 10 naga lekara unheM | usase Age 10-10 baDhAte huve 100 taka madanaphalAdi vamana kAraka dravyoM meM pIsakara Asuta pahuMcate haiM isase yaha 6 yoga ho jAte haiM / karake pilAeM isI prakAra bIjoM kI saMkhyA meM yathA / isake atirikta koI 2 Asuta (sandhAna) kA krama 10-10 kI vRddhi karate huve 50 taka prathaka prayoga mAnate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ikArAdi-guTikA atha ikArAdi guTikAprakaraNam [457] indukalA vaTikA (bhai. ra. parizi.) | [459] indrabrahmavaTI (ra. sA. saM. apasmAre) zilAjatvayasIhemaM sNmaarjkvaarinnaa| mRtasatAbhraka tIkSNaM tAraM tApyaM viSaM samam / guJjAmAtrAvaTI kRtvA kuryAcchAyAvizoSitAH pAkezarasaMyuktaM dinaikaM mardayed dravaiH // masarikAyAM visphoTe jvare lohitsNjnyke| snuhyagnivijayairaNDavacAniSpAvazUraNeH / ekaiko dApayedAsAM sarvabaNagadeSu ca // | nirguNDayAzca dravairmadha tadgolaM pAcayetpunaH // zuddha zilAjIta, loha bhasma, svarNa bhasma / saba | kaMgunIsarSapotthena tailena gandhasaMyutam / samAna bhAga lekara arjaka (tulasI bheda) ke rasameM | tataH paktvA samuddhRtya caNamAtrA vaTI kRtaa|| ghoTakara 1-1 rattI kI goliyAM banAkara chAyA meM indrabrahmavaTInAma bhakSayedAkadravaiH / sukhAve / yaha goliyAM masUrikA, visphoTaka, | dazamUlakaSAyazca kaNAyuktaM pibedanu // lohita jvara aura baNa Adi ke liye upayogI haiN| | apasmAra jayatyAzu yathA sUryodaye tmH|| mAtrA eka golii| - rasasindUra, abhraka bhasma, tIkSNa loha bhasma, [458] hantuvaTI (bhai. ra. karNa) cAMdI bhasma, sonAmakkhI bhasma, zuddha mIThA teliyA, zilAjatvabhralauhAni samAni hemapAdikam / | kamala kesara, zuddha gandhaka / saba cIje samAna kAkamAcIvarIdhAtrIpadyAnAmbhasA pRthak // | bhAga lekara thUhara ke dUdha, cIte kI jar3ake rasa, bhAvayitvA vaTI kuryAd dvigunyjaaphlmaantH| bhAMga, eraNDa, baca, sema, jamIkanda, aura saMbhAlu dhAtrItoyena saMmadya prAtaHprAtaHprayojayet // | ke rasameM 1-1 dina ghoTakara golA bnaaleN|| kaNanAdAdayaHsarve gadA vaatodbhvaashcye| isa goleko kaMganI aura sarasoM ke taila meM pramehA viMzatizcApi nazyantyetabhiSevaNAt // | pakAveM aura phira caneke barAbara goliyAM banAkara sudhAvitrAvanAdindurjagatAM taaphdhthaa| rakkheM / inheM adraka ke rasake sAtha khilAkara tathaivenduvaTInAmnA rogatApanisadanI // Upara se pIpala kA cUrNa milAkara dazamUla kA kAtha zuddha zilAjIta, abhraka aura loha bhasma, | pilAyA jAya to apasmAra kA atyanta zIghra pratyeka 4-4 bhAga, svarNa bhasma 1 bhAga / sava | nAza hotA hai| ko ekatra karake makoya, zatAvara, AmalA aura [460] indrvttii| kamala ke rasa meM pRthak pRthak bhAvanA dekara 2-2 | (ra. sA. saM, ra. kA. dhe, prameha) rattI kI goliyAM banAve / inhe Amale ke rasa meM mRtaM sUtaM mRtaM vaGgamarjunasya tvacAnvitam / ghoTakara prAtaHkAla sevana karane se karNanAdAdi tulyAMzaM maIyetkhalve zAlmalyAmUlajaivaiH // vAtaja roga aura 20 prakAra ke pramehoM kA | dinAnte vaTikA kAryA mASamAtrA pramehahA / nAza hotA hai| eSA indravaTInAmnA madhumehaprazAntakRt / / For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (160) bhArata-bhaiSajya ratnAkara rasasindUra, baMgabhasma aura arjuna kI chAla / | apasmAraviSonmAdanAzanaM tadrasAyanam // saba samAna bhAga lekara 1 dina seMbhala kI jaDa ke muMI Amale kA rasa, Ikha kA rasa, baMsalocana, rasameM ghoTakara 1-1 mAze kI goliyAM banAveM / pratyeka 1-1 sera, cInI 250 tolA / koMca ke inake sevana se prameha aura madhumeha kA nAza | bIja, kAlI mirca, tejapAta, dAlacInI tathA hotA hai| ilAyacI 20-20 tolA leN| [461] ikSvAdimodakaM (vR. ni. ra., kSaya.) inameM se cUrNa karane yogya auSadhiyoM kA uccaTekSurasaH kSaudraM tugAkSIryAzca buddhimAn / cUrNa karake sabako ekatra milAkara mathanI (raI) se prasthaM prasthaM gRhItvA tu zarkarArdhatulAM tathA // khUba matheM aura fira 5-5 tole ke modaka AtmaguptAphalAnAM ca kuDavaM maricasya c| | banAkara rakkheM / / trisugandhaM kRtAvApaM maMthAnena vimaMthayet / / / inheM donoM samaya athavA eka samaya agni palikAn modakAnkRtvA sthApayedbhAjane shubhe| balAnusAra sevana karAveM aura brahmacarya vrata aura etata dvikAlamekaM vA khAdedagnivalaM prati // pathyAdi pAlana karAveM isake sevana se saMgrahaNI, vaTikAM niyatAhAro brahmacArI jitendriyH| 11 prakArake yakSmA aura bhUtAveza kA nAza grahaNyAM yakSmiNe sadyazcaikAdazavidhe tathA // hotA hai evaM svara, kAnti, tuSTi, puSTi, Ayu svaravarNavalaudAryatuSTipuSTivivaddhanam / | Adi kI vRddhi hotI hai / kSINa vIrya evaM vyAkuAyuSyaM puSTikaM cAtha bhUtopahatacetasAm / / latAgrasta vRddhoM ke liye hitakara, vAjIkaraNa, vyAkulakRtadehAnAM vRddhAnAM kSINaretasAm / vaMdhyatva nAzaka, dhanuSa, madya aura strIsamAgama se vAjIkaraNamapyevaM vaMdhyAnAM putradaM param // utpanna khinnatA, hRdroga, tillI, mUtrakRccha, apatantraka, dhanustrImadyabhAraizca khimAnAM balavarddhanam / apasmAra, vipadoSa aura unmAda nAzaka tathA hRtplIhagrahaNIdoSamUtrakRcchApataMtrakam // rasAyana hai / atha ikArAyavalehaprakaraNam [462] ikSvAdyAvalehaH (vR. ni. ra. kAse) / sapheda candana, mulhaiThI, pIpala, dAkha, lAkha, kaakivikssubaalikaapdmmRnnaalotplcNdnaiH| DAsiMgI aura zatAvara, 1-1 bhAga, baMsalocana madhukaM pippalI drAkSA lAkSA zRMgI zatAvarI // | 2 bhAga, mizrI saba se cAragunI / sabakA cUrNa dviguNA ca tugAkSIrI sitA srveshcturgunnaa| ' karake zahada aura dhI meM milAkara cATane se kSataja lihyAtaM madhusarpibhyAM kSatakAsanivRttaye // Ikha, tAlamakhAnA, kamala kA DaMThala, nIlophara, | kAsa (khAMsI) kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ikArAdi-rasa atha ikArAdi rasaprakaraNam / [463] icchAbhedIrasaH (1) (gsA. sA.) / kagatA hai isa liye isa ko inchAbhedI rasa kahate sUtazuNThayagnikolAnAM smaanaamrddhgndhkH|| haiN| yaha gsa vinA dasta karAye paca nahIM sktaa| nizothastatsamastulyA jaipAlAH snehavarjitAH // isa ke sevana karane se viSTambha roga, gulmaroga, bhAvayitvA'mbunA bar3he caNakapramitA vttiiH|| udAvarnaroga, aruci, naSTa hojAte haiM aura zAstrakuryAtsarvasya cUrNAsya karakoSTho'pi ricyate / / ligvita bavAsIra. bhagandara Adi rogoM ke prayogoM hiMgulakApArada, soMTa, citraka, kAlImirca, | ke sAtha isake sevana karane se mugvI hojAtA hai / 1-1 tolA aura 2 tolA zuddha gaMdhaka lekara [465] icchAbhedIrasaH (3) pArada gaMdhaka kI kajalI karale, bAda soMTha, miraca, (rase. ci. ma. 9. a; ra. kA. dhe. udara) citraka ke cUrNa ko aura bhI milaade| isa cUrNa meM | sUtaM gandhaM ca marica TaGkaNaM nAgarAmaye / 6 tole nisotha ke cUrNa ko aura 12 tole zuddha jaipAlapIjasaMyuktaM kramottaraguNaM bhavet / / jamAlagoTe ke cUrNa ko DAlakara ghotte| isa cUrNa | sarvagulmodare deya icchAbhedI svayaM rsH| meM citraka ke kATe kI bhAvanA dekara cane ke samAna | dvitrigujAM vaTI bhuktvA taptatoyaM pibedanu / / goliyAM banAve / balAbala dekha kara eka golI se | zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 3 bhAga, cAra golI taka tAjA pAnI ke sAtha yA dhAroSNa kAlI mirca 3 bhAga, suhAgA kI khIla 4 bhAga, (tAjA) dUdha ke sAtha dene se manuSya kaisA hI kara- soTa 5 bhAga. hair3a 6 bhAga aura zuddha jamAla koSTI kyoM na ho julAba avazya hotA hai| goTA 7 bhAga / prathama pArA gandhakakI kajalI banAveM [464] IcchAbhedIrasaH (2) (rasA. sA.) | phira usameM anya dravyoMkA cUrNa milAkara kharala TaNaM pippalI zuNThI hiGgulunimbuzodhitaH / | kreN| hemapatrA trivRdantI tisro dvidviguNAHkSipet // ise 2 rattI mAtrA meM garama pAnI ke sAtha cUrNa dhAroSNadugdhena giled guJjAtrayonmitam / sevana karane se ( virecana hokara ) gulma aura saba icchayA bhedakaM naitat pacyate recana vinaa|| prakAra ke udara rogoMkA nAza hotA hai| gulmaM viSTambhakaM hanyAdudAvarttamarocakam / [466] icchAbhedIrasaH (4) arghAbhagandarAdInAM yogaisseveta kAlavit // (ra. sA. saM. recanAdhyAye) __ agni para phulAyA huA suhAgA, pIpala, soMTa, | tulyaM TakaNapAradaM samaricaM tulyAMzakaM gandhaka nIbU ke rasa meM zodhA huA siMgarapha, ye cAroM | vizvA ca dviguNAM tato navaguNaM jaipAlacUrNa cIz2a 1-1 tole, sanAyakI pattI 2 tole, nisotha | kSipet / guJjakapramito raso himajalai saMse4 tole, zuddha jamAlagoTe kA cUrNa 8 tole | vito recayedyAvanoSNajalaM pivedapi varaM le| isa cUrNa kI mAtrA kama se kama 3 rattI | pathyazca dadhyodanam // lekara tAje dUdha ke sAtha pIve / yaha yatheSTa dasta suhAge kI khIla, zuddha pArA, kAlI mirca For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (162) bhArata-bhaiSajya ratnAkara aura zuddha gandhaka 1-1 bhAga, soMTha 2 bhAga aura, pIpala, pratyeka 1 bhAga, zuddha jamAla goTA sabake jamAlagoTe kA cUrNa 9 bhaag| prathama pArA gandhaka | barAbara / prathama pArA gandhaka kI kajalI banAveM phira kI kajalI banAveM phira usameM anya dravyoM kA usameM anya dravyoM kA carNa milAkara kharala kreN| cUrNa milAkara sabako mardana karake rkkheN| ise ThaMDe pAnI ke sAtha dene se bhale prakAra virecana ___ ise ThaMDe pAnI ke sAtha 1 rattI bhara khAne se hojAtA hai aura garama pAnI se dasta banda ho jAte jaba taka garama pAnI na piyA jAya taba taka dasta haiN| ( mAtrA 1 rattI) Ate rahate haiM / isase virecana hone ke bAda dahI soMTha, marica, zuddha pArA, zuddha gandhaka aura bhAta kA AhAra karanA caahiye| suhAge kI khIla 1-1 bhaag| zuddha jamAla goTA (467] icchAbhedI rasaH (5) 3 bhAga / prathama pArA gandhaka kI kajalI banAveM phira ___ (ra. sA. saM. recanAdhyAye) sabako mahIna karake ekatra kharala karake rakheM / jaipAlASTau dviko gandhasrizuNThI marica dvikam / isameM se 2 rattI bhara auSadha khAMDameM milAkara ekaH etaH sohagaikA gujAmAtrA vttiiktaa|| (ThaMDe pAnI ke sAtha) sevana karAve / isa para jitane zUlavyAdhiprabhRtayaH kusstthaikaadshpittjaaH| cullu pAnI piyA jAya utane hI dasta Ate haiN| bhagandarAdihadrogAH sarve nazyanti bhakSaNAta / / pathya-virecana hone ke bAda bhAta kA zuddha jamAlagoTA 8 bhAga, zuddha gandhaka 2 | AhAra denA caahiye| bhAga, soMTha 3 bhAga, syAha mirca 2 bhAga, zuddha [469] icchAbhedIrasaH (7) pArA 1 bhAga aura suhAge kI khIla 1 bhaag| (ra. sA. saM., recanAdhyAye) prathama pArA gandhaka kI kajalI banAveM phira usameM | zuNThImarIcasaMyuktaM rasagandhakaTaNam / anya dravyoM kA cUrNa milAkara kharala karake 1-1 | jaipAlAtriguNAH proktAH sarvamekA cUrNayet / rattI kI goliyAM bnaaveN| icchAbhedI dviguJjaH syAtsitayA saha daapyet| ise sevana karane se ( virecana hokara ) zUla, | yAvantazcillukAH pItAstAvadvArAnvirecayet / kuSTha, gyAraha prakAra ke pittaja roga, bhagandara aura takraudanaM khAditavyamicchAmedI yathecchayA // hRdrogAdi kA nAza hotA hai| soMTha, marica, zuddha pArA, zuddha gandhaka aura [468] icchAbhedIguTikA (6) | suhAge kI khIla 1-1 bhAga / zuddha jamAla goTA (ra. sA. saM., recanAdhyAye, ba. yo. ta., yo. 3 bhAga / prathama pArA gandhaka kI kajalI banAveM ta. ta. 7) | phira sabako mahIna karake ekatra kharala karake rakkheM / pAradaM gandhakaM kuryAtsaubhAgyaM pippalIsamam / isameM se 2 rattI bhara auSadha khAMDameM milAsamAni jayapAlAni kriyante recanAya c| kara (ThaMDe pAnI ke sAtha) sevana karAveM / isa para zItena recayetsamyaguSNenaiva prazAmyati // jitane cullu pAnI piyA jAya utane hI dasta zuddha pArA, zuddha gandhaka, sahAgekI khIla aura . Ate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ikArAdi-rasa (163) pathya-virecana hone ke bAda bhAta kA / [471] induzekharo rasaH AhAra denA caahiye| (bhai. ra., strI. ro.) [470] icchAbhedIrasaH (8) zilAjatvabhrasindUraprayAlAyorajAMsi ja / (mai. ra. udare) mAkSikazca tathA tAlaM samabhAgAni mardayet // bhRGgarAjasya pArthasya nirguNDayA vAsakasya ca / zuddhastasya mApaikaM gandhakAnmASakatrayam / sthalapamasya patrasya kuTajasya ca vAriNA / / vibhItakasya mAkaM dhAnyAzcaiva tu mASakam // | bhAvayitvA vaTIH kRtvA kalAyaparimANataH / mASadvayaza pippalyAH zuNThInAM mASakatrayam / yathA doSAnupAnena garbhiNISu prayojayet // jaipAlavIjamAyA guDakaM viMzati tthaa| garbhiNInAM jvaraM ghoraM vAsaM kAsaM zirorujam / amlaloNIrasaipiSTrA vaTikA kArayedbudhaH / | raktAtisAraM grahaNIM vAnti pahezca mandatAm // kalAyaparimANAntu bhakSayedrecanArthakam / / / | Alasyamapi daurbalyaM hanyAdeSa na saMzayaH / amlaloNIrasaiHsArddha toyamuSNaM pibedanu / kalerAdau sasarjemaM bhagavAninduzekharaH // tAvadviricyate vegAdyAvacchItaM na sevte| zuddha zilAjIta, abhraka bhasma, rasasiMdUra, ___ zuddha pArA 2 mAzA, zudra gandhaka 3 mAze, | mUMgAbhasma, lohabhasma, sonA makkhI bhasma aura zuddha baher3A 1 mAzA aura AmalA 1 mAzA, pIpala 2 | haratAla saba cIz2e samAna bhAga lekara sabako ekatra mAze, soMTha 3 mAze, zuddha jamAlagoTekI majjA kharala karake bhAMgarA, arjuna, saMbhAlu, bAsA, sthUla(girI ) 20 naga, prathama pArA gandhakakI kajalI padma, kamala aura kuDekI chAla, inake yathAsAdhya banAveM, phira usameM anya dravyoMkA carNa milAkara / kvAtha yA rasakI bhAvanA dekara maTara ke samAna amlaloNI (cUke) ke rasameM kharala karake maTara | goliyAM bnaaveN| ke samAna goliyAM bnaaveN| inheM yathocita anupAnake sAtha sevana karainheM cakeke rasake sAtha khAkara uparase garama | nese garbhiNI strIkA ghora jvara, zvAsa, khAMsI, zira pAnI piyA jAya to usa samaya taka dasta Ate / pIr3A, raktAtisAra, saMgrahaNI, vamana, agnimAMdya, rahate haiM jaba taka ThaMDA pAnI na piyA jaay| Alasya, durbalatA Adi rogoM kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ( 164 ) www.kobatirth.org [ 472] ugragaMdhAdiyogaH (vR. ni. ra; chardi ) bhArata-bhaiSajya ratnAkara u atha ukArAdi kaSAyaprakaraNam ugra gaMdhAranAlena pItA chardi nivArayet // baca ko kAMjI meM pIsakara pIne se vamanakA nAza hotA hai| [473] ugrAdikvAthaH (vR. ni. ra; sanni . ) ugrAsiMhIyA sarAnAmRtAhA zuNThItikAMgikA pauSkarANAm / brAhmI bhAgatiktavAsA zaThInAM kAtha hanyAjihnakaM sannipAtam // baca, kaTailI, dhamAsA, rAsnA, giloya, soMTha, kuTakI, kAkar3A sIMgI, pokhara mUla, brAhmI, bhAraMgI, cirAyatA, basA aura kacUra | inakA kvAtha jihnaka sannipAta kA nAza karatA hai / [ 474 ] utpalaSaSTaka kvAthaH (bhA. pra. svagati.) pRzniparNIlA bilvadhanikAnAgarotpalaiH / jvarAtisArayorvApi pivetsAmlaM zRtaM naraH || piThavana, khareMTI, belagirI, dhaniyA, moMTha aura nIlophara inake kvAtha meM dAr3ima kA rasa milAkara pIne se jvarAtisAra kA nAza hotA hai| [ 475] utpalAdi kvAthaH (bR. ni. ra., strI. ge .) nIlotpala mRNAlaM ca kolA kSIraM tathaiva ca / kesaraM padmakaM caiva toyenAloDya tatpibet // evaM na patate garbhaH sa ca zUlaH prazAmyati // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nIlophara, kamala nAla, bera, dUdha (?) nAgakesara aura padmAka | inheM pAnI meM ghoTakara pIne se garbhapAta nahIM hotA aura garbhAvasthA ke zUla nAza hotA hai| [ 476 ] utpalAdi gaNaH (su. saM. sU. a. 38) utpalaraktotpala kumuda saugandhikakubalapuNDarIkANi madhukaceti / / utpalAdirayaM dAhapittaraktavinAzanaH / pipAsAvipadro gacchardimUcchaharo gaNaH / / nIlophara, saugandhika lAlakamala, kumuda, kamala, kuvalaya (ghaulA kamala) puNDarIka ( atyanta sapheda kamala) aura mulhaiThI / ina cIjoM ke yoga kA nAma utpalAdi gaNa hai / yaha dAha aura raktapitta kA nAza karatA hai aura pipAsA, vipa, hRdroga, vamana aura mUrchA inakA haraNa karanevAlA hai| [ 477 ] udarvaprazamanamahAkaSAyaH (ca. saM. sU. 4) tinduka piyAlabadarakhadirasaptaparNAzvakarNArjunAsa nArimedA iti dazemAnyudardamazamanAni bhavanti / tinduka (teMdu ) piyAla (ciMgez2I vRkSa) vera, khaira, safeda khaira, sataunA, sAla, arjuna, asanA ( pIta zAla) aura durgandha khadira / yaha daza cIjeM udarda nAzaka hai / For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-kavAya (165) [478] udIcyAdiH (yo. ra.,chardi.) azvatthapAThAsanavetasAnA sodIcyaM gairikaM deyaM sevyaM vA tnnddulaambunaa| kaTakaTepyutpalamustakAnAm / dhAtrI rasena vA pItA sitA lAjAzca hanti tAm paitteSu meheSu dazaiva iSTAH __sugandhabAlA aura gerU ko cAvaloM ke pAnI pAdaiHkaSAyA madhusamprayuktAH / / meM pIsakara athavA Amale ke rasa ke sAtha dhAna (1) khasa, lodha, rasauta aura candana / (2) kI khIla aura mizrI sevana karane se vamana kA nAza khasa, nAgaramothA, AmalA aura haidd'| (3) paTola hotA hai| patra, nImakI chAla, AmalA aura giloya / (4) [479] udumbarAdiyogaH nAgaramothA, haiDa, panAka aura kur3A / (5) lodha, (bR. ni. ra., ga. ni., raktapi.) sugandha bAlA, kAlIyaka aura dhAya / (6) nIma, udumbarANi pakkAni guDena madhuno'pi vaa| arjuna, Ama, tiniza aura nIlophara / (7) sirasa, upamuktAni nimnanti nAsAraktaM nRNAM dhruvam // rAla, arjuna aura nAgakezara / (8) phUlapriyaMgu, ___ pakke gUlara, gur3a yA zahada ke sAtha sevana kamala, nIlophara aura DhAkake phUla / (9) pIpala karanese nakasIra kA nAza hotA hai| (azvattha vRkSa) pAThA, asanA (pItasAla) aura beta / (10) dAruhaldI, nIlophara aura nAgara mothaa| [480] udumbarAdihimaH ina daza kaSAyoM meM zahada milAkara pInese pittaja (vR. ni. ra., jvare) prameha kA nAza hotA hai| udumbaraziphAchinAtajalaM sityaanvitm| pAta pittajvara hAnta paTAlyA vA shiphaajlm|| (mai. ra., ga. ni., jvarA.) gUlara kI jar3a aura giloya ke kaSAyama uzIraM pAlakaM mustaM dhAnyakaM vizvameSajam / athavA paTola kI jaDake kvAthameM mizrI milAkara | samajhA dhAtakIlodhaM bilvaM dIpanapAcanam // sevana karane se pittajvara kA nAza hotA hai| | hantyarocakapicchAmavivaddhaM sAtivedanam / [481] uzIrAdi kaSAyaH (1) sazoNitamatIsAraM sajvaraM vAtha vijvaram / / (ca. saM. ci. a. 6) khasa, sugandhabAlA, nAgaramothA, dhaniyA, soMTha, uzIralodhAJjanacandanAnA dhAyake phUla, lodha aura bela / yaha kaSAya dIpana, muzIramustAmalakAbhayAnAm / pAcana hai aura aruci, Ama, vibandha aura vedanA paTolanimbAmalakAmRtAnAM yukta, jvara rahita athavA jvara sahita evaM raktAtimustAbhayApamakakSakANAm // sArakA nAza karatA hai| rodhAmbukAlIyakadhAtakInA- [483] uzIrAvikyAthaH (3) nimbArjunAmrAntinizotpalAnAM / (vR. ni. ra., vi. jva.) zirISasarjArjunakezarANAM uzIra candanaM pAThA drAkSA mdhukpipplii| priyaMgupayotpalakiMzukAnAm // sakSaudraM pAyayet kAthaM raktapitaharaM dhruvam // For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (166) bhArata-maipaNya-ratnAkara khasa, candana (lAla) pAThA, dAsa, mulhaiThI | mothA, zAlaparNI, donoM kaTelI ( kaTelI, kaTelA) aura pIpala / inake kvAthameM zahada DAlakara pInese giloya aura gokharU / inakA kvAtha vAta jvara raktapittakA avazya nAza hotA hai| kA nAza karatA hai| [484] uzIrAdI kaSAyaH (4) 486] uzIrAdi kAthaH (6) ___(vR. ni. ra., vi. ca.) (vR. ni. ra., strI. ro.) uzIraM candanaM mustaM guDacI dhAnyanAgaram / | uzIragokSuraghanaH samaMgAnAgakezaram / aMbhasA kathita peyaM zarkarA madhuyojitam / | sapanakaM samadhuraM pAyayeca vicakSaNaH // jvare tRtIyake puMsAM tRSNAdAhasamanvite // khasa, gokharU, nAgaramothA, majITha. nAgakhasa, lAla candana, nAgaramothA, giloya, hI lAya, | kesara, padmAka aura sauMpha kA kaSAya * sevana dhanayA aura soTha, ina ke kvAtha ma khADa Ara | karane se garbha kI rakSA hotI hai| zahada milA kara pIne se tRSNA aura dAhayukta | [487] uzIrAdISaDaMgakaSAyaH (7) tijArI jvarakA nAza hotA hai| [485] uzIrAdIkaSAyaH (5) (vR. ni. ra. jva.) (vai. jI. pra. vi) ushiircndnodiicydraakssaamlkprpttaiH| uzIrakalazImahauSadhakirAtakAMbhodharasthirA- zRtaM zItaM jalaM dadyAddAhatRDjvarazAMtaye // pahAtakA dvayAmRtalatAtrikaTaiHkRtam / kaSAya- khasa, lAla candana, sugandhabAlA, dAkha, kamamuM pivatpavanajajvarayyAkulaHpramAnadazaza- AmalA aura pittapApar3A, inase pakAkara ThaMDA tacchadachadamadagrasallocane kiyA huA jala dAha, tRSA aura jvara kA nAza khasa, pRznipaNI, soMTha, cirAyatA, nAgara-karatA hai| ___ atha ukArAdi cuurnnprkrnnm| [488] utpalAdi cUrNam uzIraM tagaraM zuNThI kakolaM candanadvayam / (bhA. pra., jvarAtisAre) lavaja pippalImUlaM kRSNalA nAgakezaram / / utpalaM dADimatvaca pakezarameva ca / mustAmadhukakaparaM tugAkSIrI ca patrakam / pItaM taNDulatoyena jvazatisAranAzanam // kRSNA gurusamaM cUrNa sitA cATaguNA tthaa| nIlophara, anAra kA chAla aura kamalakesarake raktavAntizca tApazca nAzayenAtra sNshyH|| cUrNa ko cAvaloM ke pAnI ke sAtha pIne se jcarA- ___ khasa, tagara, soMTha, kaMkola, lAla candana, tisAra kA nAza hotA hai| sapheda candana, lauMga, pIpalAmUla, kAlImirca, 189] uzIrAdi pUrNam (1) ilAyacI, nAgakesara, nAgaramothA, mulhaiThI, kapUra, (ma. ra ra paM.) * yahAM madhu bhI liyA jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-guTikA (167) vaMsalocana, tejapAta aura kAlA agara / saba kA | sAtha sevana karane se raktapitta, tamaka zvAsa, pipAsA cUrNa samAna bhAga / mizrI saba se aThagunI aura dAha kA nAza hotA hai| ___ isa cUrNa ko sevana karane se rakta bamana aura [491] uzIrAdi cUrNam (3) santApa kA nAza hotA hai| (vR. ni. ra., zUle) [490] uzIrAdi cUrNam (2) uzIraM pippalImUlaM cUrNa kRtvA samAMzataH / (vR. ni. ra., raktapi.) goghRtena samaM pItaM hantI hacchUlamulvaNam // uzIrakAlIyakalodhapadmakam ___ khasa aura pIpalAmUla barAbara lekara cUrNa priyaMgukAkadaphalazaGkhagairikam / karake goghRta ke sAtha pIne se hRdaya zUla kA nAza pRthakpRthakcandanatulyabhAgikaM hotA hai| sazakaraM taMduladhAvanaplutam // [492] uzIrAdI cUrNam(vR. ni. ra; zUle) saraktapisaM tamakaM pipAsAM uzIraM saindhavaM hiGgu mUlameraNDajaM samam / dAhaM ca pItaM zamayeddhi sadyaH // vAtazUlaM nihantyeva bhuktaM taptena vAriNA // khasa, dAruhaldI, lodha, padmAka, phUlapriyaMgu, khasa, seMdhAnamaka, hIMga aura araNDamUla saba kAyaphala, zaMkha, gerU aura candana, saba samAna bhaag| samAna bhAga lekara cUrNa karake garma pAnIke sAtha inake cUrNa meM khAMDa milAkara cAvaloM ke sevana karanese vAtaja zUlakA nAza hotA hai| atha ukArAdi guttikaaprkrnnm| [493] unmAdabhaJjanI guTIkA cAturthakamapasmAramunmAdaM ca vinAzayet // (ra. sA. saM; unmAda) zuddha manasila, seMdhA namaka, kuTakI, baca. suddhaM manaHzilAcUrNa saindhavaM ktturohinnii| sirasa ke bIja, hIMga, sapheda sarasoM, karaMjave kI vacA zirISabIjazca hiGga ca zvetasarSapam // | girI, trikuTA aura kabUtara kI bITa, saba cIjoMka karaJjabIjaM trikaTuM malaM pArAvatasya ca / cUrNa samAna bhAga lekara gomUtra meM pIsakara indra jau etAni samabhAgAni gaumUtraTikAM kuru // ke barAvara goliyAM banAkara chAyA meM sukhAkara girimallIbIjasamA chAyAzuSkAca kArayet / / rakheM / inameM se 1-1 golI subaha zAma aura prAtaHsandhyAnizAkAle cakSuporaMjanaM hitam / / rAtako madhurAdi gaNa ke rasa yA jala meM ghisa kara madhurAdi rase cAMjyaM rAtrAvapijalena gha a nana karane se cauthiyA bukhAra, apasmAra (miragI) vaTikakA samAkhyAtA nAmnA conmaadmjinii| aura unmAda kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (168) bhArata-bhaiSajya ratnAkara atha ukArAdi lehaprakaraNam / [494] utumbarAdilehaH (vR. ni. ra; ra. pi.) gUlara aura khambhArI ke pakke phala, hair3a, pkkodumbrkaashmrypdhyaakhjuurgostniiH| khajUra aura munakkA inheM pRthak 2 zahada meM milAmadhunA pranti saMlIhA raktapisa pRthak pRthak // kara cATane se raktapitta kA nAza hotA hai / ___ atha ukArAdi ghRtaprakaraNam [495] unmAdanAzaka ghRtam / hIMga, soMcala namaka aura trikuTA 10-10 (ca. saM. ci, a. 14) tolA, ghI 8 sera gomUtra 32 sera lekara yathA vidhi higusauvarcalAvyopaipilAzaighRtATakam / siddha kareM / caturguNe gavAMmUtre siddhamunmAdanAzanam // isake sevana se unmAda kA nAza hotA hai| atha ukArAdi tailaprakaraNam / [496] udumbarAdi tailam (1) / isa taila kA phAyA yoni meM rakheM aura (ca. saM. ci. a. 30) | uparokta udumbarAdi auSadhiyoM ke zIta kaSAya meM udumbarazalATUnAM droNamandroNasaMyutam / / mizrI milA kara usase avasecana kareM (dhoveM) / isa sapazcavalkakulakanimbamAlatipallavam // upAya se 7 dina meM picchilA, vivRtA, kAla nizisthApyaM jale tasmistailaprasthaM vipaacyet| duSTA (dIrghakAla se vikRtA) yoni zuddha ho jAtI lAkSAdhavapalAzatvaniryAsai zAlmalena ca // hai evaM santAnotpatti kI zakti prApta hotI hai| piSTaisiddhazca tattai picuryonau nidhApayet / [497] udumbarAdi tailam (2) sazarkaraiH kaSAyaizca zItaiH kurvIta sevanam // (ca. saM. ci. a. 30) picchilaavitaakaaldussttyonythdaarunnm| udumvarasya dugdhena SadkRtvo bhAvitAMstilAn / saptAhAt zuddhati kSipraM apatyazcApi vindati / tailaM kvAthe ca tasyaiva siddhaM dhAryazca pUrvavat / / ___ sUkhe huve kacce gUlara ke Tukar3e 16 sera tiloM ko gUlarake dUdhakI cha: bhAvanA dekara aura paMca valkala (bar3a pIpala, pilakhana, gUlara / unakA tela nikalA aura usa tailako naM0 496 aura beta kI chAla) paTolapatra, nImake patte, camelI ke samAna udumbarAdi ke kaSAya meM siddha karake ke patte / saba samAna mAtrA meM mile huve 16 sera | usakA usI prakAra upayoga kareM, to pUrvokta (naM0 lekara rAtako 32 sera pAnI meM bhigo deM aura | 496 ke samAna) guNa prApta hote haiM / subahako chAna leN| isa jala aura lAkha, dhava, |498] unmattatailam (bhai. ra. / kuSTa) palAza (DhAka) kI chAla aura semalakA goMda, inake unmattakasya bIjena mANakakSAravAriNA / kalka se 2 sera tailakA pAka siddha kreN| kaTutailaM viSaktavyaM zIghra hanti vipAdikAm / For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-Asava (169) ___dhatUre ke bIjoM ke kalka aura mAnakanda ke zvadaMSTrAzatapuSpA ca vaattyaalkmdhuurike| kSArodaka (kSAra ke pAnI ke sAtha) kar3ave tela ko | etaiHkarSamitairmAgaistailaprasthaM vipAcayet / / siddha kareM / yaha taila vipAdikA (pairoM kI bivAI) sapatraphalamUlasya gokSurasya palaM zatam / kA atyanta zIghra mAza karatA hai| jaladroNe vipaktavyaM pAdAMzenAvatArayet // [499] upodikAdi tailam takaM tailasamaM deyaM vIraNakkAthakADhakam / ___ (yo. ra., bhai. ra., vRM. mA; kSu. ro.) mUtrAdhAtaM mUtrakRcchramazmarI hanti dAruNam // upodikAsarSapanimbamoca balavaNakaraM vRSyaM vAtapittaniSadanam / uzIrAdyamidaM tailaM kAzirAjena nirmitam / / kaarubhsmtoyH| tailaM vipakkaM lavaNena yuktaM ___ kalkadravya-khasa, tagara, kUTha, mulhaThI, candana, | baher3A, hair3a, kaTelI (yA zatAvara) kamala, nIlophara, tatpAdadArI vinihanti sghH|| zArivA, kharaiTI, asagandha, dazamUla, zatAvara, vidArI paudInA, sarasoM, nIma, kelekA phUla aura | kanda, kAkolI, giloya, gaMgerana, gokharU, soyA, saindhava inake kalka tathA laghu kumher3eke kSArodakake sAtha siddha kiyA huvA taila pAdadArI (bivAI)kA pIle phUlavAlA balA (kharaiTI) sauMpha 11-1 / tolA / prathama patra phala mUla sahita gokharU 6 / sera lekara nAza karatA hai| 32 sera pAnImeM pakAveM jaba cauthA bhAga zeSa raha [500] uzIrAcaM tailam (bhai. ra. / mUtrA.) jAya to utArakara chAnaleM / uparokta kalka, isa uzIraM tagaraM kuSThaM yaSTImadhukacandanam / kvAtha aura 8 sera khasake kvAtha tathA 2 sera vibhItakyabhayAbhIruH padmamutpalazAriye // takra ke sAtha 2 sera taila siddha kareM / yaha taila balAturaMgagandhA ca dazamUlaM shtaavrii| mUtrAghAta, mUtrakRccha, dussAdhya patharI aura vAtapitta vidArIcaiva kAkolI guDUnyatibalA tathA // | nAzaka tathA balavarddhaka, kAntikAraka aura vRSya hai| atha ukArAyAsavaprakaraNam [501] uzIrAsavaH (bhai. ra. / ra. pi) / zarkarAyAstulAM datvA kSaudrasyArddha tulA tathA // uzIraM bAlakaM padma kAzmIraM nIlamatpalaM / mAsaM saMsthApayedbhANDa mAMsImaricadhUpite / priyaGga padmakaM lodhaM maJjiSThA dhanvAyasakam // | uzIrAsava ityeSa raktapittavinAzanaH / / pAThAM kirAtatiktazca nyagrodhodumbaraM shttiim| pAMDukuSThapramehAzaH kRmizothaharastathA // parpaTaM puNDarIkazca paTolaM kAzanArakam // khasa, sugandhabAlA, kamala, khambhArI, nIlophara, jambUzAlmalini-saM pratyekaM palasaMmitam / phUlapriyaMgu, panAka, lodha, majITha, dhamAsA, pAThA, sarva sucUrNitaM kRtvA drAkSAyAH palaviMzatim // cirAyatA, bar3a, gUlara, kacUra, pittapApar3A, zveta dhAtakI SoDazapalA jaladroNadaye kSipet / ! kamala, paTolapatra, kacanAra, jAmana kI chAla, For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (170) bhArata-bhaiSajya ratnAkara sembhala kA goMda (mocarasa) pratyeka kA cUrNa 5-5 | miTTIke pAtra meM yathA vidhi sandhAna kreN| phira 1 tolA, dAkha 100 tolA, dhAya ke phUla 1 sera mAsa pazcAt nikAla kara chAnakara rakkheM / yaha aura pAnI 64 sera, khAMDa 6 / sera, zahada 6 / ser| | raktapitta, pANDu, kuSTha, prameha, bavAsIra, kRmi aura sabako ekatra karake jaTAmAMsI aura maricase dhUpita ' zotha nAzaka hai / atha ukArAdi lepaprakaraNam [502] upadaMzaliMgalepaH (yo. ra. / upa.) | triphalAmeva seveta tAmrabhasmayutAM vraNI // rasakarpUragaDANaM mrdyetkhdiraambunaa| tadvA tattalamAkapenalIyantreNa buddhimAn / prakSAlayedvAriNA ca zuSke lepastu vAriNA // tulyasaindhavapaGkena bAlukApAdapUraNAt // liMgalepo vraNaM hanti tridinAnAtra sNshyH|| tattalalepanAdvA'pi vraNA gacchantyazeSatAm / 6 mAze rasakapUra ko khairake rasameM ghoTakara | zuSkaprAyeSu jAteSu varAcUrNamavacUrNayet / / pAnIse dhoyeM phira sUkha jAnepara pAnImeM milAkara / icchedbhUyo'punarbhAvamupadaMzaM yadi vrnnii| liMgapara lepa kreN| isase 3 dina meM upadaMzake / varAkAthaM bhajenmAsaM gandhakaM vA samAkSikam // ghAvoMkA nAza hojAtA hai| pratyahaM citrakakvAthaH pttutyaagsvtntrtH|| [503] upadaMzasphoTe'valepaH(yo. ra. / upa.) lepyaM vA tAla tailaM gAndhaM vA samizritam / jAtIphalaviDaGgAni rasakaM devapuSpakam / rAla, moma, gandhAbirojA, ina tInoMko Adha samabhAgAni sarvANi navanItena mardayet / Adha pAva lekara umarUyantrakI nIcekI hAMDImeM sphoTAnAmupadaMzAnAM vraNazodhanaropaNaH // | rakhade / donoM hAMDiyoM ke mukhoM ko milAkara loheke jAyaphala, bAyabiDaMga, rasakapUra aura lauMga / bArIka tAroMse khUba majabUta bAMdhade jisameM kahIM se sabako samAna bhAga lekara pIsakara navanIta (naunI | khasakane nahIM pAve / phira una tAroMke bandhanake ghI) meM milAkara lepakarane se upadazake ghAva zuddha Upara sAta kapara-maTTI karake sukhAle / isa DamarUhokara bhara jAte haiN| yantrako liTAkara esI yuktise cUlhepara rakhe ki [504] upadaMzaharo lepaH (rasA. sA.) jisameM nIcekI hAMDImeM hI AMca lage aura UparakI devadhUpamadhUcchiSTazrIvAsAn samabhAgakAn / rItI hAMDI cUlhese dUra rahe / taba mandI 2 AMca DhakAyantre nidhAyA'nusandhi taarairyomyaiH|| / lagAnA zurU kare, eka ghaNTe ke bAda cUlhese bAhara baddhvA gADhaM ca kurvIta mRtpaTAn sapta taddharet / nikalI huI rItI (khAlI) hAMDIke talabhAgako sparza culyAM tiryagdadItA'niM mandaM haNDI spRzetpagam karake parIkSA kare ki rAla, moma aura gandhAvirojJAtvA sparzAsahaM yantraM zItayedavatArya tat / jekA sArabhAga dUsarI hAMDImeM ur3akara AyA ki AjyaM tatkardamonmAnaM tadadvayaM vanhigAlitam // nahIM / jaba hAMr3I aisI garama hojAya ki usameM upadaMzabaNe lepyaM kSAlayet triphlaajlaiH| hAtha nahIM lagA sake taba samajhale ki una tInoM For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-lepa (171) cIz2oMkA sArabhAga isa hAMDImeM AcukA hai taba / bArabAra pAnI bharatA rahe aura garama honepara nikAyantrako dhIrese utArakara pRthvImeM rakhade jisase vaha | latA rahe / isa telako upadaMzake dhAvoMpara lagAne se ghaNTe Adha ghaNTemeM ThaMDA ho jAya phira DamarUyantrakI | saba ghAva acche hojAte hai aura inake alAvA mudrA ko kholakara dUsarI hAMDImeM jamehue una tInoM | sarva prakArake ghAva naSTa hojAte haiM / jaba ghAva sUkhA cIjoMke kIcake samAna ghanabhAgako nikAla le| sA ho jAya taba usake Upara gAde kapar3e, chAnA usameMse eka chaTAMka lekara eka chaTAMka ghIke sAtha huA triphalAkA cUrNa buraka denA cAhiye / koI kaTorImeM rakhakara agnipara pidhalAle jaba ghI aura koI vaidha triphalAkI bhasmako bhI burakate haiM / yadi kIca eka jIva hojAya taba kaTorIko agnise aisI icchA ho ki phira garamI utpanna hI na hone utArakara rakhale / yaha garamI (Atazaka) ke ghAvoMkI pAve jar3ase hI nikala jAve to vaha rogI chaTAMka uttama malahama banakara taiyAra hogaI / isa malahamako | bhara triphalAke kvAthako yA zahadake sAtha ekatole liGgake Upara ghAvoMpara dinameM do daphe lagAve parantu gandhaka ko roz2a roz2a eka mahIne taka sevana kre| prathama triphalAke kAr3hese ghAvoMko dho liyA kare | parantu gandhaka cATane ke bAda do tole citrakakA aura chaTAMka bhara triphalAke kAr3hako prAtaHkAla aura kvAtha bhI pInA cAhiye / yadi gandhaka khAneke rAtriko piyA bhI kare / triphalA pIneke bAda yA samaya nona na khAya to acchI bAta hai yadi nona pahile hI eka ratI tAmrabhasma madhuke sAtha cATa | binA nahIM rahA jAya to jahAMtaka ho sake thor3A liyA kare tAmrabhasma nahIM ho to khAlI triphalA se | khAyA kare / nonake khAnese kucha vizeSa zaMkAkI bhI kAma cala sakatA hai| triphalAke kvAthakI | bAtanahIM hai kintu gandhakakA alpa guNa ho jAtA pInekI icchA nahIM ho to eka tolA kaparachana hai| jisa prakAra rAla, moma, gandhAvirojekA tela kiyA humA triphalAkA cUrNa zahadake sAtha donoM ! garamIke ghAvoMko akasIra hai usI prakAra haritAlakA samaya cATA kre| athavA una tInoM cIz2oM ke yA dhakA tela yA gandhakakA tela bhI bahuta uttama hai| sArakA tela hI nikAla le / usakI vidhi yaha hai [505] upodikAdyabhyaMgaH ki nalIyantra (bhavakA) ke caturthAMza bhAgameM bAlu vR. ni. ra., baM. se; arbu.) (retA)bharade phira usa sArake samAna seMdhAnoMna milAkara (koI koI vaidya caturthAza caturthAza haritAla upodikaarsaabhyktaasttptrprivessttitaaH| aura gandhaka bhI milA diyA karate haiM) use bAlUpara praNazyatyacirAnnRNAM piDikAbaMdajAtayaH / / rakhade aura usa yantrako Dhakkanase Dhakakara tela girane paudIne ke pattoMkA rasa lagAkara usapara paudIne vAlI nalIke tarapha kiMcit jhukAkara bhavakA yantrako / ke hI patte bAMdha dene se arbudAdikA atyanta zIghra cUlhe para rakhe jisameM bAhara Tapakane vAle telako | nAza hotA hai| nalItaka dUra nahIM jAnA pdd'e| jaba nalIke dvaaraa| [506] ubaTanA (1) (vR. ni. ra. / meda.) tela TapakanA zurU ho taba usake nIce eka pyAlA harItakIlodhramariSTa patrapUtatvaco rakhade, parantu yaha smaraNa rahe ki bhavakAke DhakkanameM " dADimavalkalaM c| For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (172) bhArata-bhaiSajya rtnaakr| eSoMgarAgaH kathitoMganAnA / goSasaMsvedaharaH pravarSaH / jaMghAkaSAyazcanarAdhipAnAm // sirasa, lAmajaka(khasa bheda) nAgakesara aura haiDa, lodhra, nImake patte, karaMjave kI chAla, | lodhakI mAliza karane se tvagdoSa tathA sveda (pasIne) aura anArake chilake, sabakA cUrNa karake rkkheN| | kA nAza hotA hai| yaha ubaTanA striyoMke raMgako nikhAratA aura ghor3e [508] ubaTanA (3) (i. ni. ra. / meda.) para car3hane se jaMghAmeM jo cinha ho jAtA hai use | priyaMgalodhAbhayacandanAni dUra karatA hai| zarIradorganbhyaharaM pradiSTham / [507] upaTanA (2) (vR. ni. ra. / bheda.) phUla priyaMgu, lodha, khasa aura candana kA zirISalAmajakahemalodhairatva lepa karane se zarIrakI durgandha naSTa hotI hai| __ atha ukArAdi dhUpa-prakaraNam [509] upavaMzaharo (linggvyaadhihro)| lauMga 9 naga, kapUra caneke barAbara, ziMgarapha, dhUpaH (ra. ra. sa., a. 25) palAza aura tAlamakhAne ke bIja 1-1 tolA lavaGgajAyoM navakaM kara caNasaMmitam / lekara sabako khUba ghoTeM yahAM taka ki kajala ke darada tolamAnaM ca savai khalve vimardayet // | samAna ho jAyA phira isakI caudaha pur3iyA bnaaveN| pramAkSaM kokilAH sarva yatnena mardayet / / ravivAra ke dina arane upaloM kI aMgArI para yAvatkajjalasaMkAzaM zyAmatAM ca tathaiva hi // | eka pur3iyA DAla kara aura usase jo dhuvAM nikale caturdazasamA kAryA puDikA bndhyedvipk| use zvAsocchavAsa ke dvArA andara khIMceM / dhuvAM ravivAre samAdeyA baMgAre chagaNodbhave // khIMcate samaya muMhameM pAna rakhanA aura muMhako kapar3e ai nikSipyA'tha saMgopya nAsikA vikRtA nayeda se DhAMpa lenA cAhiye / mukhamAcchAdya zvAsena yAtAyAtena pAhayet // " vITikApUrNavadano dvivAraM kaaryetsdaa| isI prakAra 7 dina taka pratidina 2 bAra .dhUnI leM aura AThaveM dina snAnAdi kreN| isa evaM saptadinaM kRtvA pazcAtsnAnAdikaM caret / / pathyaM nirlavaNaM deyaM jalaM zItaM niSevayet / " | prayoga se liMga-vyAdhi (upadaMza) kA nAza hotA hai| anena yogarAjena liMgavyAdhiH prazAmyati // pathya-lavaNa rahita AhAra aura zItala jl| For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ukArAdi-rasa atha ukArAdi rasaprakaraNam [510] uDDAmaro rasaH (ra. ra., gulma.) zuddhabhUtaM samaM gandhaM sUtAMzaM mRtatAmrakam / paMcazaiH zAkavRkSasya dravairmadyaM dinadvayam // sarpAkSya dravairahi ruddhahA laghupuTe# pacet / paMcadhA bhUdhare vAtha cUrNa jaipAlatulyakam // dviguaM bhakSayedAjyaiH pittagulmaprazAntaye / drAkSAharItakIkkAthamanupAnaM prakalpayet // uDDAmaro zuddha raso nAma pittagulmaM niyacchati / zuddha pArA, zuddha gandhaka pratyeka 1-1 bhAga tAmra bhasma cauthAI bhAga | sabako dina taka sAgonake paMcAgake rasameM aura 1 dina sarpAkSI ke rasameM kharala kara saMpuTa karake 5 laghu puTa deM athavA bhUdhara - yantra meM pakAveM / phira pIsakara usameM samAna bhAga jamAlagoTe kA cUrNa milAveM / ise munakkA aura hair3a ke kAtha ke sAtha 2 rattI kI mAtrA se dhImeM milAkara sevana karane se pittaja gulmakA nAza karatA hai / [511] udaya bhAskaro rasaH (1) (yo. ci., 7 a.) pAradaM gandhakaM divyaM vyoSaM milavaNAni ca / sitakandA ca vRddhelA rasakarpUrameva ca / / samAni sarvatulyaM ca zuddhajaipAlakaM kSipet / bIjapUrarasairbhAthyo raso hRdaya bhAskaraH // zuddha pArA, zuddha gandhaka, loMga, (athavA lohabhasma) trikuTA, trilavaNa (seMdhA, soMcala aura biDa - lavaNa) sitakandA, bar3I ilAyacI aura rasakapUra saba samAna bhAga / zuddha N jamAlagoTA sabake barAbara prathama pArA gandhaka kI kajjalI banAveM phira anya * 'gaja puDhe' iti pAThAntaram / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 173 ) dravyoM kA cUrNa milAkara jambIrI nIMbU ke rasakI bhAvanA deN| (guNa naM. 512) ke samAna) [512] udaya bhAskaro rasaH (2) (yo. ci., 7 a.) pAradaM gandhakaM vyoSaM dvau kSAroM lavaNAni ca / TakkUNaM ceti tulyAni jaipAlaM sakalaiH samaM // bhAvanA bIjapUrasya sUkSmaM cUrNa vicUrNayet saMgrAhya raktikAyugmaM vAtaM sAmaM vinAzayet / godugdhaM kevalaM pathyaM deyamuSTipayothavA / anaM ca varjayettAvadAmazopha nivArayet // zuddha pArA, zuddha gandhaka, trikuTA, sajjIkhAra, pAMco namaka aura zuddha suhAgA / saba cIjeM samAna bhAga, zuddha jamAlagoTA sabake barAbara prathama pArA gandhaka kI kajjalI banAveM phira anya dravyoM kA cUrNa milAkara jamvIrI nIMbUke rasakI bhAvanA dekara rkkheN| ise 2 rattI kI mAtrA meM sevana karane se AmavAta aura sUjana kA nAza hotA hai / isake sevana kAla meM anna kA tyAga karake kevala gAya yA U~TanI kA dUdha pInA cAhiye / [513] udaya bhAskaro rasaH (3) For Private And Personal Use Only (bR. ni. ra., zUle) bhasmasUtaM mRtaM cAtraM zilAgandhakatAlakam / hibrukaM kuSThastaM ca tulyaM cUrNa vibhAvayet / / zuddhArkamattanirguNDImahArAstrAdravaiH pRthak / pratidinaM dravairbhAvyaM zuSkaM tadgolakRtam // vastre baddhavA mRdA lepyaM zuSkaM kRtvA puTe pacet caturdhA vastamUtreNa samAdAya vicUrNayet // dvau guJjau ghRtazuNThIbhyAM leyo hRdaya bhAskaraH / bAvalAMspathe tilavAraM sakam / /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkara ( 174 ) mathunA lehayeccAnu zUlaM vA kAkatuNDakam // rasasindUra, abhraka bhasma, zuddha manasila, zuddha gandhaka, zuddha haratAla, hIMga, kUTa aura nAgaramothA / sabakA samAna bhAga mahIna cUrNa lekara use indrayava, Aka, dhatUrA, nirguNDI aura mahA rAnA ke rasa 1-1 dina ghoTa kara golA banAkara sukhAkara use eka kapar3e meM bAMdhe aura Upara se miTTI kA lepa karake sukhAkara puTameM pakAve / phira use 1 bakare ke mUtra kI cAra bhAvanA dekara cUrNa karake rkkhe| ise 2 rattI kI mAtrA se vRta aura soMTha ke varNa ke sAtha athavA tilake khAra, kUThake cUrNa aura zahada ke sAtha yA kAkatuNDI ke sAtha sevana karane se vAtaja zUla kA nAza hotA hai / [514] udaya bhAskaro rasaH [4] ( ra. ra. sa., 17 a.) pAradaM mAgamekaM tu gandhakaM TaGkaNaM tathA / abhrakaM lohamevaM tu bhAgabhekaM pRthak pRthak // zilAdhAtustathA bhAgamamlavetasabhAgakam / kaphalaM bhAgamekaM tu baGgena saha melayet // rasakaM paJcamUtreNa dinAni trINi marddayet / sarvamekatra saMyojya jambIrarasasaMyutam // mardayeddinacatvAri khalvake buddhimAnbhiSak / mUSikAlepanaM kuryAnmAMsIgokSurasaMyutam // mardayeca yathAyogyaM dinAnAmekaviMzatiH / puTamadhye paristhApya kukkuTImAtra ke dahet zItalaM taM samAdAya bhAvayezca yathAkramam / kumArI citrakaM vyoSaM jAtIphalahiyAvalI // viSaSTiM navaM cAmlavetasaM parimardayet / zoSaM kRtvA yathAyogyaM dinamekaM pRthak pRthk| taM siddhaM balamAtraM tu dApayed buddhimAn bhiSak pramehe madhunA yuktaM prayojyaM bhiSajAM varaiH // / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarkarAkasaMyuktaM raktapitte prayojayet / triMzaddinAni dAtavyaM zUle ca triphalAjalaiH // madhunA cAtisArasya sitayA zvAsakAsayoH / kSIreNa cAgnimAMdyasya tailakAJjikasaMyutam // siddhanAthena saMprokto nAmnA hRdayabhAskaraH // zuddha dhArA, zuddha gandhaka, suhAge kI khIla, abhraka bhasma, loha bhasma, sonAgeru, amlaveta, kAyaphala, baMgabhasma aura zuddha khaparayA / saba cIje samAna bhAga lekara prathama pArAgandhakakI kajjalI banAyeM phira usameM anya dravyoM kA cUrNa milAkara tIna dina taka paJcamUtrameM aura cAra dina taka jaTAmAMsI aura gokharU ke kvAthameM ghoTakara use eka mUSake andara lepa karake kukkuTa puTameM phUMka de aura svAMga zItala hone para nikAlakara dhIkumAra, cItA, trikuTA, jAyaphala, haDajor3I, kucalA, nakhI aura amlavetake kvAthameM 1-1 dina kharala karake sukhAveM / ise 2-3 rattIkI mAtrA se prameha meM zahadake sAtha, raktapitta meM khAMDa aura adrakake rasake sAtha aura zUlameM triphalA kvAtha ke sAtha 30 dina taka sevana karanA cAhiye / ise zahada ke sAtha denese atisArakA, mizrIyukta dUdhake sAtha denese zvAsa khAMsIkA aura taila tathA kAMjI ke sAtha dene se agnimAM kA nAza hotA haiM / [15] udaya bhAskaro rasaH (5) (ra. ci. ma. 8 sta. ) zuddha tAmrasya patrANi dvayaM gulaikAMgulAni ca / kaMTavedhyAni bhRzamacchAni kArayet // tAmrAccaturguNenaiva gandhakena puTadvayam / tAmrapatreSu dAtavyaM yantre ca bhUdharAbhidhe // sUkSmaM vicUrNya tatkhalve vAsasA gAlaye cataH For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-rasa (175) maricatriphalAvatsanAgabheSajapazcakam // - gandhakase mArA huvA tAmra 10 bhAga, kAlI pratyauSadhaM tAmratulyaM tulyaM sNcuurnnyenmuhuH| mirca 5 bhAga, zuddha mIThA teliyA 2 bhAga sabakA tAmra nikSipya saMmadya vAsasA gaalyetttH|| | mahIna cUrNa kreN| niSpano vidhinA'nena raso hyu dybhaaskrH| ___ise 1 rattIkI mAtrAse yathocita anupAna ke rogibhiH prAtarutthAya grAhyo balacatuSTayam // sAtha sevana karAnese galita aura sphuTita kuSTha, ziraHkaMpe sandhizophe samastA'nilarogiSu / maNDala kuSTa, visUcikA, vicarcikA, dAda, pAmA aura anya saba prakArake kuSThoM kA nAza hotA hai| plIhodaravikAreSu deyaH sarvajvareSu ca // mandAmau baddhakoSTheSu zleSmarogeSu nizcayam / [517] udayabhAskaraH (7) (vR. ni. ra., pANDu) rogANAM nAzane zUro raso hya dayabhAskaraH / / ___zuddha tAMbe ke kaMTakavedhI ujvala eka eka, yA bhAgaikaM rasagandhakaM dviguNitaM zulvaM ca bhAgASTakaM do do, aMgula lambe patra lekara cAra guNI gandhaka zaileyAstrayastAlakadvayamidaM zuddhaM ca khalve kRtaM / milAkara tAMbeke saMpuTa meM banda karake bhUdhara yantrameM ardha vyoSajavedabhAgasahitaM bhAgadvayaM cAmRtaM / do puDhe deN| phira usakA mahIna cUrNa karake kapar3e | nirguNDayAkabhRGgarAjasahitaM bhAvyaM jyntiirsai| meM chAnakara usameM kAlImirca, hair3a, baher3A, AmalA pratyekaM dinasaptakaM tu sudRr3ha zoSyaM ca sUryAtape aura zuddha mIThA teliyA isameM se pratyekakA cUrNa yojya guJjamitaM rasAsahitaM vyoSeNa saMmizritaM tAMbe ke barAbara milAkara khUba ghoTeM aura kapar3emeM | pANDUkAmalarogazophadahanaM sanne tridoSe jvre| chAnakara rkheN| mehaplIhajalodaraM grahaNikA kuSThaM dhanurvAtajaM // ise prAtaHkAla 4 balla (8-12 rattI) pramANa pathyaM SaSTikatandulaM navanitaM takaM ca zAlyodanaM denese sirakA kAMpanA, sandhiyoMkI sUjana, samasta | deyazcodayabhAskaraH kSitatile vAtaja roga, tillI, udaravikAra, saba prakArake jvara, saMvandhikArAn jayet // mandAgni, koSTa baddhatA aura zlezmaja rogoMkA nAza | / zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, hotA hai / (vyavahArika mAtrA 1 rttii|) | tAmrabhasma 8 bhAga, zuddha zilAjIta 3 bhAga, zuddha [516] udayabhAskaraH (6) haratAla 2 bhAga, trikuTA 4 bhAga, zuddha mIThA (rase. ci. ma. 9 a., rase. sA. saM; ra. rA. su; teliyA 2 bhAga / prathama pArA gandhaMkakI kajalI ra. caM., ra. kA. dhe; dhanva; ra. maM.) banAveM phira anya dravyoM kA cUrNa milAkara nirguNDI gandhakena mRtaM tAnaM dazabhAgaM samuddharet / (saMbhAla) adraka, bhAMgarA aura jayaMtI ke rasameM UpaNaM paJcabhAgaM syAdamRtaM ca dvibhAgikam // | sAta sAta dina khUba kharala karake dhUpameM sukhAveM / zlakSNacUrNIkRtaM sarva rktikaikprmaanntH| / ise adrakake rasa aura trikuTe ke cUrNake sAtha dAtavyaM kuSThine samyaganupAnasya yogataH // 1 rattI mAtrA meM sevana karane se pANDu, kAmalA, galite sphuTite caiva viSUcyAM maNDale tthaa|| sUjana, mandAgni, sannipAta jvara, prameha, tillI, jalovicatrikAdadrupAmAkuSTharogapazAntaye // dara, grahaNI, kuSTha aura dhanurvAtakA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (176) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara pathya-sAThI cAvala, navanIta, taka aura bhaat| [519] udayamArtaNDarasaH [518] udayabhAskaraH (8) (ra. ra. sa., 11 a.) (ra. ra. sa. 18 a) palonmitasya zulvasya sUkSmapatrANi kArayet / tolatulyaM rasaM zuddhaM gandhakaM tacaturguNam / / | tatsamaM gandhakaM datvA khalvaM sarva vinikSipet // vidhAya kajjalI lakSNAM tato nimbukavAriNA jambIrarasasaMyuktaM dinaM dharme nidhApayet / tasya kalkaM prakurvIta khalve yAmacatuSTayam / / tataH zulve dravIbhUte rasakarSa niyojayet // dvitolakaca tAmrasya tanupatrANi sarvazaH // tatsiddhamudare yojyaM zophe caiva bhagandare / kalkena tena niMbUkarasenAplAvya khalbake / | nAmnA tUdaramArtaNDarasa eSa prakIrtitaH // sthApayedAtape tIvra piNDIkRtya tataH param // ____tAMbeke sUkSma ( kaMTaka bedhI ) patra 5 tolA mUSAmadhye nirudhyAtha kukkuttaakhytibhiHputtaiH| aura zuddha gandhaka 5 tole lekara kharalameM DAleM aura pacecculyAM vinikSipya culliiprimitoplai| usameM jambIrI nIMbUkA rasa bhara kara dhUpameM rkhdeN| tata AkRSya saMmarya karaNDe taM vinikSipet / jaba tAMbA dravIbhUta ho jAya to usameM 1 / tole raso'yaM sarvarogano nRnnaamudybhaaskrH|| zuddha pArA milAkara ghotteN| (puTapAka kareM) hanti zUlAni sarvANi tamAMsIva divaakrH| yaha rasa udararoga, sRjana aura bhagandara parNakhaNDIkayA sArddha deyazcetyapare jguH|| / nAzaka hai| padhyaM rogocita deyaM rasasyAnucita tyajeta // [520] udayAdityorasaH zuddha pArA 1 tolA, zuddha gandhaka 4 tole| (ra. ra. sa., 20. a.) donoMko khUba ghoTakara kajalI banAveM phira 4 pahara | zuddhastaM dvidhA gandhaM madya kanyAdravaidinam / taka nIMbUke rasameM dhoTeM / aura use tAMbeke 2 tole / tadgolaM haNDikAmadhye tAmrapAtreNa rodhayet / / mahIna patroMpara lepakarake kharala meM rakhakara usapara | sUtakAtriguNenaiva zuddhenAdhomukhena vai / nIMbUkA itanA rasa DAleM ki vaha patra rasameM DUba- pArve bhasma nidhAyA'tha pAtroddhaM gomayaM jalam / / jAyaM / aba ise teja dhUpameM sukhAveM aura golA | kizcitkiJcitpradAtavyaM cullayAM yAmadvayaM pacet banAkara mUSAmeM banda karake kukkuTa puTameM 3 puTa caNDAgninoddhRtya tataH svAgazItaM vicUrNayet // deN| kukkuTa puTa sAdhAraNa cUlhemeM hI lagA denI kAkodumbarikAvahitriphalArAjaghRkSakam / viDaMga vAkucIbIjaM kvAthayettena bhAvayet // ___puTa deneke bAda nikAla kara mahIna cUrNa karake dinaikamudayAdityo raso bhakSyo dviguzcakaH / zIzImeM bhara kara rkheN| khadirasya kaSAyeNa bAkucIbIjacUrNakam / / ___ ise yathocitta anupAnake sAtha sevana karane | | tulyaM mRdvagninA piNDaM jAtaM yAvatpacellaghu / aura pathya pAlana karanese saba prakArake zUla aura | | triniSkaM tadravikSIraiH kAthaivA triphalairanu // anya samasta rogoMkA nAza hotA hai| tridinAnte bhavetsphoTaH saptAhe vA na sNshyH| caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-rasa (177) nIlI guzcA ca kAsIsaM dhattUraM haMsapAdikAm // / [521] udaranarasaH (ra. ra. sa. 16 a.) sUryAvarta cAmlaparNo tulyaM piSTvApalepayet / / jImUtaloharasagandhazilAlatAmra sphoTasthAne prazAntyartha saptarAtraM punaH punH|| vyopAgnikuSThamuzalIvipadIpyacUrNam / zvetakuSThaM nihantyAzu sAdhyAsAdhyaM na sNshyH|| nimbUkanIralulitaM guTikI kRtaM zud pArA 5 tole, zuddha gandhaka 10 tole, tadbhaktaM nizAsu madhunA sakalodaranam / / donoMkI kajalI karake eka dina dhIkumArake rasameM abhrakabhasma, lohabhasma, zuddha pArada, zuddha ghoTakara usakA golAsA banAkara use eka hAMDImeM | gandhaka, zuddha manasila, zuddha haratAla, tAtrabhasma, rakkheM aura usake Upara pArese tIna gune vajanI zuddha | trikuTA, cItA, kUTha, mUsalI, zuddha mIThA teliyA tAmbe kA baratana ( kaTorI Adi ) ulTA karake aura ajavAyana / prathama pArA gandhaka kI kajalI Dhaka deM aura ( kaTorI kI sandhiko cikanI miTTI | banAveM phira usameM anya dravyoMkA cUrNa milAkara Adi se banda karake ) usake cAroM ora rAkha | gAliyA banAve / bharakara use cUlhepara car3hAveM / aba isake nIce 2 | inheM rAtako zahadake sAtha sevana karane se pahara taka teja Aga alAveM aura usa tAMbeke bara saba prakAra ke udararogoMkA nAza hotA hai| tanake Upara jarAjarA karake gobara kA pAnI DAlate [522] udaradhvAntasUryaH (ra. sa. ka. 4 ullA) rahe / isake bAda hAMDIke svAMga zItala hojAnepara zulvazyAmAsnuhIdantIpathyAnepAlakAH kramAt / tAMbeke pAtra sahita auSadhiko nikAla kara pIsaleM bhUdvaye kaikAgniyugvallAnetAnuSNAmbunA pibet // aura phira kAkodumbarikA (gUlara bheda ), cItA, aSTodarANi hantyeSa vizeSeNa jalodaram / triphalA, amalatAsa, bAyabiDaMga aura bAbacIke AdhmAnagulmazUlana udrdhvaantbhaaskrH|| kAthameM 1-1 dina ghotte| ___ tAmrabhasma 1 valla (2-3 rattI) nisota vAdha-kharaka kAthama samAna bhAga | 2 valla, snuhI ( sehuMDa-thohara ) 1 valla, dantI 1 bAbacIkA cUrNa milA kara maMdAgnipara pakArva, jaba | valla, haiDa 3 valla, zuddha jamAlagoTA 2 valla / lugadIsI hojAve to 3 niSka (6-9 rattI) | sabakA mahIna cUrNa kreN| ise garma pAnIke sAtha isa lugadIke sAtha 2 rattI davA khAkara uparase sevana karanese ATha prakArake udara roga, aphArA, AkakA dUdha yA triphale kA kAtha piyeN| gulma, zUla aura vizeSataH jalodarakA nAza hotA hai| . isase tIsare yA sAtaveM dina sapheda kor3hake [523] udarAmayakumbhakesarI rasaH sthAna para chAlA par3a jAyagA, usake upara nIlI, | (ra. sA. saM; plI.) coTalI, kasIsa, dhatUrA, haMsapAdI, sUrajamUkhI aura rasagandhakabhasmatAmrakaM cAMgerI samAna bhAga lekara sabako pIsakara 7 dina kaTukakSArayugaM saTaGkaNam / taka lepa kreN| isase nisaMdeha sAdhya asAdhya zveta kaNamUlakacavyacitraka kuSTakA atyanta zIghra nAza hotA hai| lavaNAni yamAnI rAmaTham // For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (178) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara samabhAgamidaM vibhAvaye. meM kharala karake 1-1 mAze kI goliyAM banAve / kharAtape tvatha jambuvArINA | mAtrA 1 golI / inheM imalI ke phala ke rasa ke udarAmayakumbhakesarIrasa sAtha sevana karane se tIvra virecana hokara striyoMkA eSa prathitosya maasskH|| jalodara roga naSTa hotA hai| pathya-dahI, bhAta / suravAya'nudApayedbhipak [525] udarArirasaH (2) (ra. ra., udara.) prasabhaM hanti vraNa gdm| rasena tAmrAyasabhasmagandhaM yakRtaM krimimagramAMsakaM zilA haridrA jayapAlatulyam / kamaLaM plIhajalodarAhvayam // zilAjatuM TaMkaNakazca sarva jaTharAnalasArddhagulmakaM vimarya samyakaparibhAvayeJca // paramasAmamathAmlapittakam // nirguNDikAvyuSaNabhRGgacitrArkazuddha pArA, zuddha gandhaka, tAmrabhasma, trikuTA, toyena dinapramANam / sohAgekI khIla, sajjIkhAra, javAkhAra, pIpalA mUla, cava, cItA, pAMcoMnamaka, ajavAyana aura hIMga / kvAthena nimbasya dinapramANaM saba cIjeM samAna bhAga lekara pahile pAre aura siddho rasaH syaadudraarisNjnyH|| gandhakakI kajalI kareM phira anya padArthokA cUrNa | yathAzani dharapakSapAte tathA milAkara teja dhUpameM nIMbUke rasakI sAta bhAvanA raso'yaM dhu daraM nihanti / dekara 1-1 mArokI goliyAM banAveM / rasa sindUra, tAmra bhasma, loha bhasma, zuddha ____ inheM devadAru ke kvAtha ke sAtha sevana karane gandhaka, zuddha manasila, haldI, zuddha jamAla goTA, se vraNajanya roga, jigara, kimi, agramAMsa, kamaTha, | zuddha zilAjIta aura suhAgekI gvIla / saba cIjeM tillI, jalodara, agnimAMdya, gulma, Amaroga aura samAna bhAga lekara cUrNa karake saMbhAla, trikuTA, amlapitta kA nAza hotA hai| bhAMgarA, cItA, Aka aura nIma ke rasa meM 1--1 [524] udarArirasaH (1) dina ghotteN| (ra. sA. saM., udara.) yaha rasa udara rogoM ke liye atyanta upayogI hai| pAradaM zuktitutthaza jaipAlaM pippliismm| | [526] uddAmAkhyo rasaH AragvadhaphalAnmajA vajrIkSIreNa maIyet / / (vR. ni. ra., gulma.) mANamAtrAM vaTI khAdetsrINAM jalodaraM jayet / / sUtaH karSaH zAMkhavRkSasya ? nIraiH cizcAphalarasaJcAnu pathyaM dadhyodanaM hitam / sAkSyAdbhiH pepayeddhasramekam / dakodaraharazcaiva tItreNa recanena ca // bhUmeH kukSau paMcadhaivaM puTitvA ___zuddha pArA, sIpa, zuddha nIlA thothA, zuddha | yujyaM tulyaM cArujepAlagarbhAt / / jamAla goTA, pIpala aura amalatAsa kA gUdA / uddAmAkhyaH syAdrasaH sarpisA yaha saba cIje samAna bhAga lekara thohara ke dUdha / yo guMjAyugmaM pittagulmaM nihati / For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ukArAdi-ra drAkSApadhyAkAtha evAnupAnaM vaye sarva pittalaM dAhakAri // 1 / lolA pArada ko zaMkha puSpI aura sapAkSI ke rasa meM 1-1 dina ghoTakara 5 puTa deN| phira usa meM samAna bhAga jamAla goTe kI girI milAveM * ise prati dina rattI kI mAtrA meM ghI ke sAtha sevana karane se pittagulma kA nAza hotA hai| [ 528] unmatta bhairavarasa: (yo. ra., kAse) pAradaM daradaM zuddhaM gandhakaM kajalAkRti / gajakaNAvatsanAbhaM zuNThI conmattabIjakam // jAtIphalaM jAtipatraM lavaGgaM maricaM tathA / akallakaM samAnaM syAnmardayezca dinatrayam // anupAna - dAkha aura hair3a kA kvAtha / pathya --- dAha aura pittakAraka vastueM na khAnI caahiyeN| [527] uddhUlanarasaH (ra. saM. ka. 4 ullA) AkallakaM viSaM kRSNaM hemadruphalabhasmakam / ajUnaM svedaharamekadvitryaSTabhAgakaiH // inheM pIpala aura zahada ke sAtha sevana karane se kSaya, zvAsa aura kapha rogoM kA nAza hotA hai / anupAna vizeSa se dhAtu puSTi karatI hai / [ 529] unmattAkhyo rasaH (ra. saM. ka. 4 u . ) | AkarakarA, zuddha mIThA teliyA, kAlI miraca aura dhatUre ke phala kI bharama yathAkrama 1, 2, 3 aura 8 bhAga lekara cUrNa kareM rasaM gandhaM samaM vyoSaM marthamunmatta kardinam / unmattAkhyo raseo nAma nasye syAtsannipAtajit isakI mAliza se svedAdhikya (adhika pasInA AnA) dUra hotA hai / * kevala pArada ko puTa dene se rasa siddhi sambhava pratIta nahIM hotI / vR0 ni0 ratnAkarakAra caube jI jamAla goTe kI lugadI meM rakhakara puTa dene kI AjJA dete haiM / evaM sarpAkSI kA artha saraphoMkA karate hai? zAGkha vRkSa kA artha zaGkhapuSpI Apa hI kA kiyA huA hai| zAyada mathurA dhAma meM zaGkhapuSpI kA vRkSa bhI hotA ho Aja taka to paudA hI dekhA aura sunA gayA hai (anu0 ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 179) Ardrakasya rasenaiva guTikAM vallasaMnibhAm / madhunA capalayaiva kSayazvAsanibarhaNaH // kapharogavinAzAya rasa unmatta bhairavaH / anupAnavizeSeNa dhAtupuSTikaraH smRtaH // zuddha pArA, zuddha ziMgarapha aura zuddha gandhaka samAna bhAga lekara kajalI karake usa meM gaja pIpala, zuddha mIThA teliyA, soMTha, dhatUre ke bIja, jAyaphala, jAvitrI, lauMga, kAlI mirca aura Akara kare kA cUrNa samAna bhAga milAkara 3 dina taka adraka ke rasa meM ghoTakara 3-3 rattI kI goliyAM banAveM / zuddha pArA, zuddha gandhaka aura trikuTA samAna bhAga lekara prathama pArA gandhakakI kajalI banA trikuTA cUrNa milAkara 1 dina taka dhatUre ke rasa meM kharala karake rakkheM / (1) isakI nasya lene se sannipAta kA nAza hotA hai| [530] unmAdagajakesarIrasaH (ra. saM. ka. 4 ullA.) zuddhaM mRtaM vacAkvAthaistridinaM mardayettataH / zaGkhapuSpIrasaistadvadbhandhakaM marditaM kSipet || gomUtramarditaM golaM kRtvA muSyAM nirodhayet / saptadhA''lepya mRdvaH puTitaM svAGgazItalam / cUrNIkRtaM caturvalaM samasarSapacUrNakam / jIrNAghRtAnupAnaM ca nasye khehaM tu sArSapam // For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (180) bhArata-bhaiSajya ratnAkara kArayettena cAbhyaGgaM dinaanaamekviNshtim| [532] unmAdagajAkuzaH (bhai. ra. unmA.) unmAdApasmRti hanti hyunmaadgjkesrii|| | tridinaM kanakadrAvairmahArASTrIrasai punH| ___zuddha pAre ko tIna dina taka baca ke kAtha | viSamuSTidravaiH sUtaM samutthApyAcakrikAm // meM ghoTeM phira usame zaGkha puSpI ke rasa meM 3 dina taka kRtvA taptAM sagaMdhAntAM yuktathA bandhanamAcaret / ghoTA huA gandhaka pAre ko barAbara milAkara gomUtra | tatsamaM kAnakaM bIjamabhraka gandhakaM viSam / / meM ghoTa kara golA banAveM / ise mUSA meM banda karake | mardayetridinaM sarva valla mAtra prayojayet / Upara 7 kapara miTTI kara deM aura puTa lagA deN| doSonmAdaM drutaM hanti bhUtonmAdaM vishesstH|| jaba svAMga zItala ho jAya to nikAla kara cUrNa pAre ko tIna tIna dina taka dhatUrA, jala karake rkkheN| pIpala aura kucale ke rasa meM tiryapAtana kreN| __ isameM se 4 balla (8-12 rattI) davA | phira usameM samAna bhAga gandhaka milAkara samAna bhAga sarasoM ke cUrNa meM milAkara khAeM aura usakI TikiyA banAkara dhUpa meM sukhA leM pazcAt Upara se purAnA ghI piveM / 21 dina taka sarasoM | use agni meM tapta kareM aura phira usameM samAna bhAga ke tela kI nasya aura abhyaMga karate rheN| dhatUre ke bIja, abhraka bhasma, zuddha gandhaka aura zuddha isake sevana se unmAda aura apasmAra kA mIThA teliyA milAkara tIna dina taka kharala karake nAza hotA hai| rakkheM / (4 valla mAtrA adhika pratIta hotI hai) ____ isake sevana se doSonmAda aura vizeSataH [531] unmAdagajakesarI rasaH (2) bhUtonmAda kA atyanta zIghra nAza hotA hai| mAtrA (ra. rA. suM. unmA.) 2-3 rttii| vRtaM gaMdhaM zilAtulyaM svarNabIjaM vicUrNayet / [533] unmAdabhaJjanorasaH bhAvayedugragaMdhAyAHkvAthena munizaHpRthak // . (ra. sA. saM. unmA.) brAhmIrasena saptaitra bhAvayitvA vicUrNayet / / | trikaTu triphalA caiva gajapippalikA tathA / rasaHsaMjAyate nUnmunmAdagajakesarI // viDaGgazca devadAru kirAta kaTukI tathA // asya mApaHsasarpiSko lIDho hanti haThAdgadam / kaNTakArA ca yaSThAndraya kaNTakArI ca yaSThIndrayavaM citrakameva c| unmAdAkhyamapasmArabhUtonmAdamapi jvaram // balA ca pippalImUlaM mUlazca vIraNasya ca // zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha manasila aura | zobhAJjanasya bIjAni trivRtA cndrvaarunnii| dhatUre ke bIja samAna bhAga lekara cUrNa karake baca | vaMgaM rUpyamabhrakazca pravAla samabhAgikam // ke kAtha aura brAhmI ke rasa kI 7-7 bhAvanA sarvacUrNasamaM lauhaM salilena vimaIyet / dekara rakveM / unmAdamapi bhUtotthamunmAdaM vAnajantathA // ise ghI ke sAtha 1 mAze kI mAtrAnusAra | apasmArantathA kArya raktapitaM sudAruNam / cATane se unmAda, apasmAra, bhUtonmAda aura jvara / nAzayedavikalpena rsthonmaadmanH|| kA nAza hotA hai| trikuTA, triphalA, gajapIpala, bAyabiDaMga, For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-rasa (181) devadAru, cirAyatA, kuTakI, kaTelI, mulhaiThI, indra jau, / likhatA hUM jisa ke sAtha sevana karane se tatkAla citA, kharaiTI, pIpalA mUla, khasa, sauMjane ke bIja, phala mile / AkAza bela ko hAMDI meM bharakara hAMr3I nisota, indrAyaNa, baMga bhasma , cAMdI bhasma, abhraka | ke Upara zarAva rakhakara mudrA kara de / bAda prathama bhasma aura mUMgA bhasma / saba cIjeM samAna bhaag| | mandI mandI AMca dekara teja agni karatA rahe / loha bhasma saba ke braabr| sabakA cUrNa karake isa prakAra do prahara AMca lagAne se AkAza bela pAnI meM ghotteN| kI bhasma ho jAyagI / kAzI prAnta meM "bAvara" ise sevana karane se unmAda, bhUtonmAda, apa- braja maNDala kI tarafa amara bela kahate haiN| yaha smAra, kRzatA aura dAruNa raktapitta kA nAza | pIle varNa kI suta sI sutasI vRkSoM para car3hI rahatI hotA hai| | hai| isameM phala phUla kucha nahIM lagatA / isakI (534] unmAdaharA yogAH (rasA. sA.) jar3a bhI nahIM hotI hai, isIlie isako nirmUlI bhI nepAlaM zodhitaM zulvaM zilAgandhakamAritam / / kahate haiM isI ke viSaya meM yaha bhI kahAvata hai kidviguNaM varNasindAva tAmratulyA mnHshilaa|| | "amara bela ke jar3a nahI kauna kare pratipAla, kRSNAdhattaravIjAnAmaddhe dvedhA viSaM vcaa| tulasI raghuvara chor3a ke aura batAUM kAya ?" marditA bhAvitAH kvAthe vacAje vttikiikRtaaH|| ____ yaha sabhI dezoM meM prAyaH sulabha hai / isa kI dvitriguJjonmitA deyA ucyate'trAnupAnakam // | bhasma meM se eka tolA le| aura do tole baca, tIna yenA'nupAnayogena na cyavante khakAtphalAt / tole bAraha varSa kA gur3a, (bAraha varSa kA purAnA antadhUmahatA''kAza-vallIkarSaNa mishritH| guDa na mIle to tIna varSa se agAr3I kA jahAM taka ugrAdvAdazavarSastha-guDajAtaH kssaaykH|| mile usIse kAma calAve ) ina donoM cIz2oM kA catvAriMzatamandAzca sthApitena ghRtena yuk| kAtha karake eka tolA bhasma bhI kAtha meM milA nasyA'rhaNA'pi pItovonmAdA'pasmRtinAzakaH de / aura isI kAtha meM cAlIsa varSakA purAnA dhI naagkesrdhttuur-vcaadyovllisaadhitH| bhI andAz2a chaH mAze ke DAla de ( yadi cAlIsa sApesneha unmAde'pasmRtau nasyato hitH|| varSa kA ghI na mile to kama se kama dasa varSa kA zuddha manazila aura gandhaka ke yoga se banAI | ho / (purAne dukAnadAroM ke yahAM 100 varSa taka huI zodhita nepAlI tAMbe kI bhasma eka tolA, | kA ghI saMgrahIta rahatA hai ) kevala isa ghI kI nasya svarNa sindUra chaH mAse, zuddha mainazila eka tolA, 1 (sUMghanI ) dene se bhI unmAda aura miragI naSTa kAle dhatUre ke bIja savA tolA, ( kAle dhatUre ke | hojAtI hai| isa kAtha ke sAtha unmAdarogahara kI bIja nahIM hoM to kisI bhI dhatUre ke bIja le sakate / mAtrA ke sevana karane se unmAda aura miragI dono haiM) savA tolA zuddha vachanAbha viSa, sabA tolA | roga avazya naSTa ho jAte haiM aura eka bTAMka baca / ina saba ke cUrNa ko bacha ke kAtha meM bhAvanA nAgakesara, eka chaTAMka kAle dhatUre ke bIja, eka dekara do rattI pramANa goliyAM banA le| isakA | chaTAMka baca, ina tInoM ko do sera garama pAnI meM nAma unmAdahara rasa hai| aba isa rasa kA anupAna / DAla kara rAta bhara bhigo de, prAtaHkAla isakA kAtha For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (182) bhArata-pathya-ratnAkara %3 kare AdhA sera jala raha jAya taba kapar3e meM chAnakara, [536] upadaMzebhasiMho rasaH isa kAtha meM amarabela ke eka zera rasa ko milA (vR. yo. ta. 117 ta.) kara Adha sera sarasoM kA tela DAla kara pakAve / / lavaGgaM pAradaM zuddhaM maricaM karahATakam / parantu yaha smaraNa rahe ki prathama tela ko pUDI jantughnaM mastakI caitra pratyekaM karSasaMmitam / / utArane lAyaka pakA kara kAtha meM DAle, nahIM to catuSkarSA javAnIca guDaM tadvadvinikSipet / tela uphana jAyagA / jaba sampUrNa kvAtha aura rasa bhallAtakAnAM ca zubhAM viMzati dviguNAM budhH| jalajAya aura tela meM babUlA (budbuda) uThane banda | cUrNayitvA tu tatsarva guTikA kArayedbhiSak / ho jAya aura kucha kvAtha kI tarAI rahe, taba telakarSamAtrAM tataH khAdedekAM prAtarhi mAnavaH / / ko pakA samajha kara cUlhe se kar3hAI ko utAra kara tAmbUlaM bhakSayetpazcAtpathyaM dugdhodana hitam / ThaMDI kara de aura tela ko kapar3e meM chAnakara zIzI | saptAhAnmucyate jantuH phirNgaakhyopdNshtH|| meM rakha chodd'e| isa tela kI mAtrA tIna mAse se chaH saMdhizokAsthizophAsthizUlasaMdhirujo'pi / mAse taka rogIko sIdhA liTA kara nAka meM DAle | upadaMzemasiMhAkhyo raso'sau shNbhuneritH|| to isa tela kI nasya bhI unmAda aura miragI ke lauMga, zuddha pArada, kAlI mirca, AkarakarA, liye bahuna uttama cIz2a hai| bAyabiDaMga aura ruumiimstgii| pratyeka 10-11 [535] upadaMzakuThAraH (vR. ni. ra. upadaM.) | tolA / ajavAyana aura gur3a 5-5 tolA / uttama kaMjuSTaM aSTakaM caiva tolaikaM tu pRthakpRthak / / | bhilAve 40 ng| tolAI tutyakaM grAmaM zRGgaverarasenatu // sabakA cUrNa karake vidhivat 11-1 / tolA pardayisvA vaTIkAryA badarAsthimitA bhiSak / kI goliyAM bnaaveN| zRGgaverarasenaiva sAyaM prAtaca bhakSayet // / ina meM se prati dina prAtaHkAla 1 golI khAne madhurAmlaM matsyadugdhaM kUSmAMDaM ca vivarjayet / ke pazcAt pAna khAnA cAhiye / isa prakAra 7 dina, upadaMzakuThAroyaM rasaHsarvatra pUjitaH // taka sevana karane se phiraMga (Atazaka ) kA nAza mukhA siMga 1 tolA, kUTha 1 tolA, nIlA hotA hai| yaha rasa asthi aura sandhigata sUjana thothA 6 mAze / adaraka ke rasa meM kharala kara ke tathA pIr3A kA nAza karatA hai| berakI guThalI ke barAbara * goliyAM bnaaveN| pathya---dUdha, cAvala * / __ inheM adaraka ke rasa ke sAtha subaha zAma [537] umAprasAdano rasaH khAne se upadaMza kA nAza hotA hai| paraheja ---madhura aura amla rasa, tathA machalI aura (ra. ra. sa. 12 a.) dUdha evaM peThA na khAnA caahiye| me6.gandhAzmaviSavyoSapaTUni ca / * isakI mAtrA adhika pratIta hotI hai | jIrakadvayametAni samabhAgAni kArayeta // ret: muravAla aura nIlAthothA vivele * vRhayoga taragiyokta "upadezebhakesarI sakA bhI yahI prayoga haiN| For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukArAdi-rasa (183) - siMduvArarasenApi lazunasya rasena c| / nIreNa babbUlanavapravAlAnniSevya apAmArgarasenApi saptarAtraM vimardayet // taiHzakaeNrayAsamanvitaiH // tatpakaM vAlukAyaMtre guJjAmAtraM prayojayet / sarvapramehAnvinihaMti datto sanAgavallImarica tataH zItAmbu pAyayet / / dinatraya viMzativatsarasya / umAprasAdano nAma rasaH shiitjvraaphH| anna sasapiHsasitaM prayojya cAturthikaM trirAtraM vA nAzayetkimutA'parAn / / dinAni sapta triguNAni cAtra / / abhraka bhasma, zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, zuddha / varAmadhubhyAM sahitasya yasya mIThA teliyA, trikuTA, pAMcoM lavaNa, donoM jiire| paMcAdhikA vatsaraviMzatiHsyAt / saba cIz2e samAna bhAga lekara saMbhAla, lhasana aura haiyaMgavInena gavAM ca pathyaM / apAmArga ke rasa meM 7-7 dina ghoTa kara bAlukA trisaptasaMkhyAni dinAnI kAryam / yantra meM pkaaveN| prasvinnagodhUmarasena haMti ise 1 rattI kI mAtrAnusAra kAlI mirca ke satriMzadabdasya dinatrayeNa // cUrNa aura pAna ke sAtha khAkara Upara se zItala annaM sasapiH saguDaM hi deyaM jala pIne se zItajvara, cauthiyA aura tijArI kA | madhvikSukhaMDaitridina vidhAtum / nAza hotA hai| aMgAni samyagvinidAgha[538] umAzaMbhurasaH (ra. ra. sa. 17 a.) saMghagatAni khAni sphuTanaM dadItaM // rasAbhrako tutthasamAnabhAgI ciMcAguDAbhyAM yutamannamasmindrA ___ jaMbIranIraitridinaM vimii| kSAdinIreNa vimizritaH san / kurvIta mUSAkuhare nivezya dinatrayaM laMghanajaM vizoSaM ___ vahnau tatastasya puTAni sapta // vinAzayedgostanikAsitAbhyAm / / bIjAhvamustAkSayugaizvatasraH pathyaM deyamumAzaMbhI syurbhAvanAdve kkubhaatrivaarm| vAsudevena nirmite / yaSTIsitAketakajIraraMbhA pAtuM jagati kRpayA ___ khajUrikAjAtidalaiH pratisvam / / mehadhvAMtavivasvati // evaM hi siddhasya rasasya vallo zuddha pArA aura abhraka bhasma 1-1 bhAga, madhuprayuktaHsahasA zizUnAm / nIlAthothA 2 bhAga / saba ko jaMbIrI nIbU ke rasa saMtApazopau balahInatAM ca meM 3 dina taka ghoTa kara mUSA meM banda karake puTa tRSAM ca vAsasalila pramehAn / / | deN| isI prakAra jaMbIrI ke rasa kI sAta puTa deN| nivartayedvAsarasaptakena phira bijaurA, nAgara mothA, baher3A aura Rddhi kI dugdhaudanaM spAdiha bhojnaay| 4-4 bhAvanA, arjuna ke kvAtha kI 2 aura mulhaThI, For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (184) bhArata-bhaiSajya ratnAkara misarI, ketakI, jIrA, kelA, khajura aura camelI | sAtha sevana karane se 25 varSa kA purAnA prameha ke patte inakI 3 bhAvanA deN| | naSTa hotA hai / isake Upara 21 dina taka gAya ke ___ise 3 rattI kI mAtrA meM sevana karanA caahiye| naunI dhI (navanIta) ke sAtha pathya bhojana karanA madhu ke sAtha dene se bAlakoM ke zoSa, santApa, | cAhiye / gehUM ke kAtha ke sAtha 3 dina taka | sevana karane se 30 sAla kA prameha naSTa hotA hai| nirbalatA aura tRSA kA nAza hotA haiN| vAse ke | isa prayoga meM ghRta aura gur3a yukta AhAra denA rasa ke sAtha sevana karane se 7 dina meM prameha kA cAhiye / isa auSadhi ko 3 dina taka zahada aura nAza ho jAtA hai| isa prayoga meM dUdha bhAta khAnA Ikha kA rasa tathA khAMDa ke sAtha sevana karane se cAhiye / babUla kI navIna koMpaloM ke rasa meM cInI ! deha kA saMtApa aura strotoM kA sphuTana naSTa hotA milA kara usa ke sAtha sevana karane se 20 varSa hai| isa ke Upara imalI kA rasa aura gur3a yukta kA prameha 3 dina me hI naSTa ho jAtA hai / ise anna khilAnA cAhiye / ise 3 dina taka munakkA sevana karane para 21 dina taka ghI aura mizrI yukta aura mizrIke sAtha sevana karane se laMghana janita AhAra karanA cAhiye / trikalA aura zahada ke ' zoSa naSTa hotA hai| atha UkArAdi kaSAya-prakaraNam [539] USakAdigaNaH (su. saM. sU.a.38) Upara miTTI (reha) seMdhAnamaka, zilAjIta, do UpakasaindhavazilAjatukAsIsa prakAra kA kasIsa, hIMga aura nIlAthothA / dvayahiguni tutthakaM gheti / yaha USakAdi gaNa kapha nAzaka, meda zoSaka, upakAdiH karpha hanti gaNo medo vishossnnH| (carabI ko sukhAne vAlA) patharI, zarkarA, mUtrakRcchra, azmarIzarkarAmUtrakRcchrazUla kagulmanut // 'zUla evaM gulma nAzaka hai / atha UkArAdi cUrNa-prakaraNam [540] USaNAdi cUrNam (bhai. ra. prishi.)| kAlI mirca, pIpalAmUla, kUTha, gajapIpala, USaNaM pippalImUlaM kuSThaM vAraNapippalIm / nAgaramothA, mulhaiThI, mUrvA, bhAraMgI, mocarasa, soyA (yA baMsalocana), indra jau, atIsa, vAMsA, gokharU, donoM kttelii| yavazvAtiviSA vAsA gokSuraM bRhatIdvayam / saba cIjeM samAna bhAga lekara kUTa kara cUrNa kreN| saMcUye samabhAgAni bhASamAnena yojayet // ___ ise 1 mAthe kI mAtrA se sevana karane se USaNAyamidaM cUrNa visphoTaM lohitajvaram / | visphoTakaJvara, lAla bukhAra, romAntikA, jIrNa jvara romAntiko jvaraM jIrNa hanyAcApi masarikAm // aura masUrikA kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekArAdi-kaSAya (185) [541] RtuharItakI (ca. pA.) | seMdhAnamaka ke sAtha zaradaRtu (Asauja, kAtika)meM grISme tulyaguDAM susaindhavayutAM meghAvanakhe'mbare khAMDa ke sAtha, hemantaratu (adhana, pauSa) meM soMTha sArddha zarkarayA zaradyamalayA zuNThayA tuSArAgame / ke sAtha, ziziraRtu (mAdha phAlguna) meM pIpala ke pippalyA zizire vasaMtasamaye saudeNa saMyojitAma | sAtha aura vasanta Rtu (caita, vaisAkha) meM zahada ke itthaMprAzya harItakImiva rujo nazyantu te zatravaH | sAtha sevana karanA cAhiye / hair3a ko grISmaRtu (jeTha aSAr3ha) meM samAna isa prakAra harItakI ko sevana karane se samasta bhAga gur3a ke sAtha, varSARtu (sAvana bhAdoM) meM | roga naSTa hote haiN| atha ekArAdi kaSAya-prakaraNam [542] eraNDadvAdazakam tatkAtho yAvazUkADhayaH pAhatkaphazUlahA // (vR. yo. ta. 94 ta.) 10 tole eraNDamUla ko 1 sera pAnI meM eraNDaphalamUlAni bRhatIdvayagokSuram / pakAkara cauthAI bhAga zeSa rahane para chAna kara usa paNinyaH sahadevI ca siNhpucchiikssubaalikaaH|| meM yavakSAra DAla ke pIne se pasalI kA darda, hRcchala tulyairetaiH zRtaM toyaM yavakSArayutaM pibet / / aura kaphaja zUla kA nAza hotA hai| | [544] eraNDasvarasaH (vR. ni.ra. / kAma.) pRthagdoSabhavaM zUlaM hanti cAtitridoSajam // vAtarezca jaTAdrAvaM karSAddha dugdhamizrItaM / ___ araNDa ke bIja, araNDamUla, donoM kaTelI, pAyayetta pratidinamevameva dinatraye // gokharU, mudgaparNI, zAlaparNI, pRzniparNI, sahadevI, dhRtaM dugdhodanaM pathyaM kuryAdvai lavaNaM vinA / / siMhapucchI aura choTI Ikha (yA taalmkhaanaa)| kAmalAM nAzayatyAzu vAyunAnaM haredyathA / / ___yaha saba cIjeM samAna bhAga lekara kvAtha ___eraNDamUla kA svarasa 7 // mASA, dUdha meM milA banA kara usa meM javAkhAra kA prakSepa DAla kara pIne kara tIna dina taka pIne aura ghRta tathA dUdha bhAta se pRthak pRthak doSoM se utpanna huA tathA tridoSaja kA lavaNa rahita AhAra karane se kAmalA kA zUla naSTa hotA haiN| atyanta zIghra nAza hotA hai| [543] eraNDamUlAdi kvAtha: [545] eraNDAdiH (1) (yo. ra. vA. vyA.) (vR. ni. ra. zU.) eraNDabilvaM bRhatIdvayaM ca eraNDamUlaM dvipalaM jaleSTaguNite pacet / sauvarcala vyoSasurAmuThaM ca / For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (186) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - samAtuluGgIlavaNottamaM ca aura AMkha kI pIr3A zAnta hotI hai| kvAtho dhanurvAtaharaH prazastaH // [549] elAdi kvAthaH (2) eraNDamUla, bela kI chAla, donoM prakAra kI (yo. ra. azma; zA. dha. ma. khaM. a. 2.) kaTelI, sauMcala (kAlA namaka), trikuTA, hIMga, | elopakulyAmadhukAzmabhedazarabatI nIbU aura seMdhA namaka / ina kA kvAtha kautIzcadaMSTrAvRSako rubUkaH dhanurvAta kA nAza karatA hai| zRtaM pibedazmajatupragADhaM [546] eraNDAdiH (2) (bhA. pr.| vA. ra.) sazakare sAzmarimUtrakRcchre / / gandhahastavRSagokSurakAmRtAnA ilAyacI, pIpala, mulhaiThI, pASANa bheda, reNukA, mUlaM balekSurakayozca pacettu dhImAn / gokharU, vAMsA aura araNDamUla / ina ke kvAtha meM vAtAsRgAzu vinihanti ciraprarUDha* zilAjIta pIne se zarkarA, patharI tathA mUtrakRccha kA mAjAnugaM sphuTitamUddhaMgatantu dhImAn // | nAza hotA hai| eraNDa, bAsA, gokharU, giloya, kharaiTI aura | [650] elAdigaNaH (su. sU. a. 38) Ikha ina saba kI jar3a lekara kvAtha karake pIne se, elAtagarakuSThamAMsIdhyAmakatvapatranAga. purAnA jAnuoM taka phailA huA, sphuTita (phaTA puSpapriyaGguhareNukAvyAghanakhazukticaNDA. huA) evaM Upara ko calane vAlA vAtarakta naSTa sthauNeyaka zrIveSTaka cocacorakavAlaka hotA hai| guggulasarjarasaturuSka kundurukA'guruspRkko [547] eyarubIjAdiH (bhA. pra. / mU. kR.) eruibIja madhukazca dAvoM zIrabhadradArukuGkumAni punAgakezarazceti // paitte pibettaNDaladhAvanena / elAdiko vAtakapho nihanyAdviSameva ca / khIre ke bIja, mulhaiThI aura dAruhaldI ko varNaprasAdanAkaNDUpiukAkoTha naashnH|| pIsa kara cAvaloM ke pAnI ke sAtha pIne se paittika | choTI ilAyacI, tagara, kUTha, jaTAmAMsI, rohimUtrakRcchra kA nAza hotA hai| SatRNa (gandha tRNa), dAlacInI, tejapAta, nAga[548] elAdikvAthaH (1) | kesara, phUlapriyaMgu, reNukA, vyAghra nakha ( vRhannakhI) ___ (vR. ni. ra. / zU.) zukti ( alpa nakha ), caMDA ( cora puSpI), thunera elaahiNguyvkssaarsaiNdhvprtivaasitH| ( granthi parNI ), zrIveSTa, coca (dAlacInIbheda ), pIta eraMDatelena kaTihadbhavamuddhatam / / coraka ( granthIparNI bheda ) sugandhavAlA, gUgala, rAla, jATharaM nAbhizalaM ca prAkakSigata tthaa| turuSka (zilA rasa), kundaru, agara, spRkkA, khasa, ziraHkarNAkSizUlaM ca nAzayatyativegataH // devadAru, kesara aura kamalakesara (yA naagkesr)| ilAyacI, hIMga, yavakSAra aura seMdhAnamaka ke yaha elAdi gaNa vAta, kapha, viSa, khujalI, zIta kaSAya meM araNDI kA tela DAla kara pIne se | piDikA ( phusiyAM) aura koTha nAzaka tathA varNa kamara, hRdaya, jaThara, nAbhi, pITha, kokha, zira, kAna prasAdaka (zarIra kA raMga svaccha karane vAlA ) hai| For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekArAdi-cUrNa (187) atha ekArAdi cUrNaprakaraNam [951] eraNDabhasmayogaH(vR. ni. ra. udara.) | sevana karanese kAmalA kA nAza hotA hai| samUlapatramairaNDaM rujhA bhAMDe puTe pacet / [555] elAdicUrNam (2) (yo. 2., kSarA.) tatkarSa palagomUtra pItaM plIhavinAzanam // elApatraM nAgapuSpaM lavaGgaM / ____ eraMDa ko patra aura mUla sahita lekara baratana ___ bhAgastveSAM dvau ca khajUrakasya / banda kara ke puTa meM bhasma kreN| drAkSAyaSTIzarkarApippalInA ise 11 tolA kI mAtrA se 5 tolA gomUtra catvArastatkSaudrayuk kSaye syaad|| ke sAtha pIne se tillI roga kA nAza hotA hai| ilAyacI, tejAta, nAgakesara aura loga [552] eraNDamUlAdi cUrNam | pratyeka 1 bhAga khajUra 2 bhAga / dAkha. gunheTho, ___ (vR. ni. ra. zUle.) zarkarA (khAMDa) aura pIpala pratyeka 4 : inake eraNDamUlaM tumburubiddlvnnsuvrclaabhyaa| cUrNako zahada ke sAtha sevana karanese kSaya rogakA hiMguretairambunA pItaizca yAti zUlaM ca gurugulmm|| nAza hotA hai / __ araNDamUla, tumburu, viDalavaNa, hulahula, haiDa [956] elAdicUrNam (3) aura hIMga / inake cUrNa ko pAnI ke sAtha pIne se | (yo. ra., zA. dha. ma. khaM. a. 6., ga. zUla aura gulma naSTa hotA hai| ni. a. 14 / chardi.) [553] eraNDAdibhasmayogaH elAla baGgagajakezarakolamaA. (yo. ra., vR. mA; ga. ni. 23) lAjapriyaGgudhanacandanapippalInA / eraNDavahnizambUkavarSAbhUgokSuraM samam / cUrNa sitAmadhuyutaM manujo vilihAantardagdhvA pivedadbhiruSNAmiH zUlazAntaye // chadi nihanti kaphamArutapittaH / / ___ araNDa mUla, cItA, zambUka (kokale,kSudrazaMkha) | ilAyacI, lauMga, lAgakesara, berakI gu. kI punarnavA (sAThI) aura gokharU / samAna bhAga lekara | girI, dhAna kI khIla, phUla priyaMgu nAgaramodhA, hANDI meM banda karake bhasma kareM / ise garama pAnIke candana aura pIpala / inake cUrNako mizrI aura sAtha pInese zUla naSTa hotA hai| zahadake sAtha cATane se kaphaja, bArAja aura pita [554] elAdicUrNam (1) chardikA nAza hotA hai| (kR. ni. ra. kAma.) | [557] elAdicUrNam (1) elAjIrakabhUdhAtrI sitA gavyena bhAvayet / (ca. pA., ga. ni. a. 27; mU prAtarhi sevanaM kuryAt kAmalAnAzanaM param // mUtreNa surayA vA'pi mAdalI svarasena thaa| ilAyacI, jIrA, bhuI AmalA aura mishrii| kaphavinAzAya zlakSNaM piSTvA parva inake cUrNako godugdhakI bhAvanA dekara prAtaH prAtaH choTI ilAyacIke mahIna cUrNako nA 5 For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (188) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara keleke rasake sAtha sevana karanese kaphaja mUtrakRcchrakA / yaha yauvana dAtA, ruci varddhaka, tillI, bavAnAza hotA hai| sIra, zvAsa, zUla aura jvara nAzaka tathA agni [558] elAdicUrNam (5) varddhaka, bala aura varNa kAraka, vAta nAzaka, netroM ke (vR. ni. ra. 20 / mU. kR.) liye hitakArI, hRdya evaM kaMTha aura jihyA zodhaka hai| elAzmamedakazilAjatugokSurANA- [560] elAdiyogaH (7) mervArubIjalavaNottamakuMkumAnAm / (yo. ra. azma; dhanva; mU. kR.) cUrNAni taMdulajale lulItAMni pItvA | elAzmabhedakazilAjatupippalInA pratyakSamRtyurapi jIvati muutrkRcchii|| | cUrNAni taNDulajalalalitAni pItvA / ilAyacI, pattharacaTA, zIlAjIta, gokharU, / yadvA guDena sahitanyavalehya dhIbhA khorake bIja, seMdhAnamaka aura kesara / inake cUrNako | nAsammamRtyurapi jIvatI mUtrakRcchrI // cAvaloM ke pAnI ke sAtha pInese atyanta duHsAdhya / ilAyacI, pattharacaTA, zilAjIta aura pIpala mUtrakRcchrakA bhI nAza hotA hai| inake cUrNako cAvaloM ke pAnI ke sAtha pIne yA [559] elAdicUrNam (6) (yo. ci. cUrNa.) | gur3ake sAtha milAkara khAnese mRtyuke nikaTa pahuMce lakSmailAkezaraM gaM patraM tAlIsakaM tugaa| huve mUtrakRcchrIko bhI ArAma ho jAtA hai| mRddhIkA dADima dhAnyaM jIrake dve dvikrssikaa| | [561] elAdicUrNam (8) pippalI pippalImUlaM cadhyacitrakanAgaram / (i. ni. ra. ( bA, ro.) marica dIpyakaM caiva vRkSAmlaM cAmlavetasam // elAnA jalamustAnAM cUrNa pItaM samAkSikam / AjamodAzvagandhA ca kapikaccheti krssikaa| tRSNAM chardimatIsAraM zizUnAM satvaraM haret // atyaMtasuvizuddhAyAH zakaMrAyAvatuH palam // / ilAyacI aura jala mothe (athavA sugandhavAlA pUrNa yuvApradaM puMsAM paramaM rucivarddhanam / / aura nAgaramothA) ke cUrNa ko zahadake sAtha pilAnese plIhakozAmayA si zvAsaM zUlaM ca sjvrm| | baccoM kI vamana aura tRSAkA atyanta zIghra nAza nihanti dIpayatyani balavarNakaraM prm| hotA hai| vAta rocanaM ithaM kaNThajihAvizodhanam // [562] elAdicUrNam (9) __ choTI ilAyacI, nAgakesara, dAlacInI, tejapAta, (yo. ci. cUrNA.) sAlIsapatra, vaMsalocana, munakkA, anAradAnA, dhaniyA, | elAkuMkumacocajAtidalayuk zrIpuSpajAtIphalam donoM jIre pratyeka 2 // -2 // tolA / pIpala, pIpa- mastakyA karahATanAgarayutaM phenAhikRSNAnvitam lAmUla, cavya, cItA, soMTha, kAlImirca, ajavAyana, eteSAM samabhAgazItakarajaH syAdardhakastUrikA vRkSAmla, amalabeta, ajamoda, Asagandha aura | dadyAt kSaudrayutaM dinAntasamaye yAmadvayaM staMbhakada kauMca / pratyeka 2 // 2 // tolA / atyanta svaccha ilAyacI, kesara, coca (dAlacInI) jAvitrI, cInI 20 tolA lekara yathA vidhi cUrNa bnaaveN| tejapAta, lauMga, jAyaphala, rumi mastagI, akarakarA, For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org eMkArAdi-guTikA soMTha, aphIma aura pIpala / saba samAna bhAga | kapUra sabake barAbara aura kastUrI AdhA bhAga / isa cUrNa ko ucita mAtrAnusAra zAma ke vakta zahada ke sAtha khAnese 2 pahara taka vIrya stambhana hotA hai / [563] elAdi cUrNam (10) (ra. ra. yakSmA.) elAtvAricaM zuMThI pippalInAgakezaram / yathottaraM bhAgavRddhA cUrNantu sitayA samam // yakSmArzo grahaNIgulmaraktapittakSayApaham / kaNTharogAruciharaM plIharogaharaM param || ilAyacI 1 bhAga, dAracInI 2 bhAga, kAlI mirca 3 bhAga, soMTha 4 bhAga, pIpala 5 bhAga, nAgakesara 6 bhAga aura mizrI sabake barAbara, milAkara cUrNa banAveM / yaha cUrNa yakSmA, bavAsIra, [565] eraNDAvi guTI (bR. ni. ra., vR. yo. ta. 93 ta., A. vA. ) eraMDabIjama samavizvazarkarAsahitA / guTIkatA prabhAte ktA sAmAnilaM jayati // eraNDa ke bIjoM kI girI, soMTha aura mizrI samAna bhAga lekara yathA vidhi goliyAM banAveM / inheM sevana karane se AmabAta kA nAza hotA hai| (189 ) saMgrahaNI, gulma, raktapitta, kSaya, kaMTharoga, aruci aura tillI nAzaka hai / atha ekArAdi guTikAprakaraNam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [564 ] elAdicUrNam (11) (yo ra vR. yo. ta. ta. 122) elAtugAcoca zivAbhayAnAM sagranthipATIradalAlakAnAm / cUrNa sitAtulyamapAkaroti prauDhAmlapittaM divasAsyamuktam // ilAyacI, baMsalocana, coca ( dAlacInI) hair3a, AmalA, pIpalAmUla, candana, tejapAta aura dhaniyA / saba cIjeM samAna bhAga / mizrI sabake barAbara / isa cUrNa ko prAtaH kAla khAne se prabala amlapittakA nAza hotA hai / zothaplIhAvayavAtAMca svaramedaM kSatakSayam / guTikA tarpaNI vRSyA raktapitaM ca nAzayet // ilAyacI, tejapAta aura dAracInI pratyeka 7|| bhASA, pIpala 2|| tolA / mizrI, mulhaiThI, khajUra aura munakkA 5-5 tole ina saboM kA cUrNa kara zahada milAya goliyAM banAveM / 1 / - 11 tolAkI golI pratidina manuSya khAveM / khAMsI, zvAsa, jvara, hicakI, chardi, mUrcchA, mada, bhrama, rakta kA thUkanA, pasalI kA zUla, aruci, zotha, tillIroga, ADhayavAta, svarabheda, kSata aura kSayakA nAza hotA hai| yaha guTikA tarpaNI, vRSyA aura raktapitta nAzinI hai [566] elAviguTIkA (ca. da., ra. pi.) elApatrasvIsaar: pippalyarddhapalantathA / sitAmadhukarakharjUra mRdvIkA palonmitAH // saM madhunA yuktA guDikAH kArayedbhiSak / regari aarai bhakSayennA dine dine || kAsaM zvAsaM jvaraM hikkA chardi mUrcchA madaM bhramam raktaniSThIvanaM sRSNAM pArzvazUlamarocakam // [567 ] elAdyomodakaH (bhai. ra. madA.) / elAM madhukamavizva rajanyau dve phalatrayam / raktazAliM kaNAM drAkSAM svarjUra tilaM yavam // For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (190) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara vidArI gaukSaraM bIjaM trivRtAzca zatAvarIm / / haldI, hair3a, baher3A, AmalA, lAla cAvala (sATI saMcUrNya modakaM kuryAtsitayA dvipramANayA // cAvala) pIpala, dAkha, khajUra, kAle tila, jau, dhAroSNenApi payasA mudgayUSeNa vA samam / | vidArIkanda, gokharU, nizota, zatAvara pratyeka pibedakSapramANAntu prAtarnatvAmbikAM gadI // sama bhAga, sampUrNase duganI mizrI cUrNa karake modaka bnaaveN| inheM dhAroSNa dUdha yA mUMgake vRSake sAtha madyapAnasamutthAnA vikArA nikhilA api|| | pratidina prAtaHkAla 1 / tolA sevana karanese madyasevanAdasye nazyanti vyAdhayo'nye ca daarunnaaH|| pAnajanita samasta vikAra (zarAba kI kharAbiyAM) choTI ilAyacI, munhaiThI, cItA, haldI, dAru evaM anya kitane hI dussAdhya roga naSTa hote haiM / atha ekArAdi gugguluprkrnnm| [568] ekaviMzatiko gugguluH vyAdhInkoSThagatAMzcAnyAJjayedviSNu rikhAsurAn (vR. ni. ra. tvagdo.) cItA, triphalA, trikuTA, jIrA, kaloMjI, citrktriphlaavyossmjaajiikaarviivcaaH| baca, saMdhAnamaka, atIsa, kRTha, cavya, ilAyacI, saiMdhavAtiviSAkuSThaM cavyailAyAvazUkajam / javAkhAra, bAyaviDaMga, ajamoda, nAgaramothA aura viDaMgAnyajamodA ca mustAnyamaradAru c|| devadAru / saba samAna bhAga / gUgala saba ke barAyAvaMtyetAni sarvANi tAvanmAnaM tu gugguluH|| br| saba cIjoM kA cUrNa karake ghI ke sAtha saMkukhya sarpiSA sAddha guTikAM kaaryedbhipk| | kUTakara goliyAM bnaaveN| inheM prAtaHkAla yA prAtarbhojanakAle vA bhakSayettu yathA balam // bhojana ke samaya balAnusAra sevana karane se aThAraha hatyaSTAdazakuSThAni kRmidadu vraNAnapi / prakAra ke kuSTha, kRmi, dAda, ghAva, saMgrahaNI, bavAgrahaNyoM vikArAMzca mukhAmayagalagrahAn // sIra, mukharoga, galagraha, gRdhrasI, bhagna aura gulma gRdhasImatha bhagnaM ca gulmaM cApi niyacchati / tathA koSThagata vyAdhiyoM kA zIghra nAza hotA hai| atha ekArAdi pAkaprakaraNam [569] eraNDa (vAtAri-zukla)pAka / lohaM punarnavA zyAmA uzIraM jAtipatrakam / / (vR. ni. ra. vA. vyA.) jAtIphalamabhrakaM ca sUkSmacUrNa tu kArayet / nistupaM bIjameraMDaM payasyaSTaguNe pacet / / zItIbhUte'valehoyaM tasmin khaMDasamodayam / / tasmin payasi saMzoSya tadbIja paripeSayet // vAtAripAkanAmAyaM prAtarutthAya bhakSayet / pazcAddhRtena saMyuktaM sNpcenmRduvhninaa| azItivAtarogAMzca catvAriMzaca paittikAn // phaTutrikaM lavaMgaM ca elAtvak patrakesaram // udarANi tathA cASTau svayaM rogAnihaMti ca / azvagandhA ziphA rAstA paDgandhA reNukA vrii| viMzati mehajAn rogAn paSTinADIvraNAni c| For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekArAdi-pAka (191) hatyaSTAdaza kuSThAni kSayarogAMzca sapta ca / / ghRtaprasthArddhayuk pakkaM khaMDaprasthadvayaM kSipet / paMcaiva pAMDurogAMzca paMca zvAsAn praNAzayet // tryUSaNaM sacaturjAtaM graMthikaM vahnicavyakam / / caturo grahaNIrogAn dRSTirogaM galagraham / / chatrA mizI zaThI bilvadIpyo jIre nishaayugm| anekavAtarogAMzca tAn sarvAzca vinAzayet // azvagandhA balA pAThA hapuSA vellapuSkaram // zuklapAkamidaM khyAtaM sarvaroganivArakam // shvdNssttr| rugvarA dArubellAvAlukAvarI / aNDIke bIjoMkI girIko ATha gune dUdhameM etAni picumAtrANi cUrNitAni vinikssipet|| pakAveM jaba saba dUdha khuzka hojAya to unheM vAtavyAdhi ca zUlaM ca zopha vRddhi tthodrm| pIsakara ghI milAkara mandAgnipara pakAyeM aura pAkake AnAhaM bastiruggulmamAmavAtaM kaTigraham // antameM usameM trikuTA, lauMga, ilAyacI, dAracInI, | UrugrahaM hanustaMbha nAzayedapi yogataH / / tejapAta, nAgakesara, asagandha, soyA, rAsnA, aNDI ke pakke bIjoM kI mAMgI (girI) 1 pIpalA mUla, reNukA, zatAvara, loha bhasma, sAThI sera lekara use 8 sera dUdha meM mandAgni para pakAveM aura khoyA ho jAne para use 40 tolA ghI meM (visakhaparA) kAlI nisota, khasa, jAvitrI, jAyaphala aura abhraka bhasmakA mahIna cUrNa aura sabake bhUna leM aura phira 2 sera khANDa kI cAzanI meM vajana ke barAbara khAMDakI cAzanI karake milaaveN| milA leM aura usameM trikuTA, tejapAta, dAlacInI nAgakesara, ilAyacI, pIpalAmUla, cItA, caya, ise prAtaHkAla sevana karanese 80 prakArake | soyA, sauMpha, kacUra, bela, ajavAyana, donoM jIre, vAtaroga, 40 prakArake pittaroga, 8 prakArake | haldI, dAru haldI, asagandha, kharaiTI, pAThA, hAUudararoga, 20 prakAra ke prameha, 60 prakArake nADI bera, vAyabiDaMga, pokharamUla, gokharu, kUTha, triphalA, vraNa, 18 prakArake kuSTa, 7 prakAra ke kSaya, 5 | devadAru, kAlA vidhArA, jalAlu. (avAlukA-eka prakArake pAMDu, 5 prakArake zvAsa, 4 prakArake taraha kA kanda zAka) aura zatAvara / pratyeka kA grahaNI roga, dRSTi roga, galagraha aura aneka prakArake cUrNa 11-11 tolA milAkara rakkheM / isa pAkako vAtaja rogoMkA nAza hotA hai| yathocita anupAna ke sAtha sevana karane se vAta[570] eraNDapAkaH (yo. ra. vA. vyA.) / vyAdhi, zUla, sUjana, vRddhi roga, udara roga, vAtAribIjaM prasthaM tu supakkaM nistupiikRtm| aphArA, basti, zUla, gulma, AmavAta, kaTizUla, kSIradroNArddhasaMyukta bhiSagmaMdAgninA pacet // urugraha aura hanustambhakA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaart-bhaissjy-rtnaakr| ____ atha ekArAdi lehaprakaraNam / [571] elAdilehaH kSaudra tato manthahataM nidadhyAt / (ra. ra., baM. se; amlapi.) palaM palaM prAtarato liheca elApaTolaghanacandanadhAnyadhAtrI pazcApibetkSIramatandritazca / / vAMzIvarAGgadalanAgakaNAbhayAbhiH / etaddhi medhyaM paramaM pavitraM. lehAsitAjyamadhubhiHsitayAtha pittaM cakSuSyamAyuSyatamaM tathaiva / hatyamlapittamarucijvaradAhazoSAn // yakSmANamAzu vyapahanti zUlaM choTI ilAyacI, paTolapatra, nAgaramothA, candana, pANDvAmayaM cApi bhagandaraM ca // dhaniyA, AmalA, baMsalocana, dAlacInI, tejapAta, na cAtra kizcitparivarjanIyaM nAgakezara, pIpala aura hair3a, saba samAna bhAga rasAyanaM caitadupAsyamAnam // lekara cUrNa karake mizrI, ghI aura zahada ke sAtha milAkara avaleha bnaaveN| ise mizrI ke sAtha ____ choTI ilAyacI, ajamoda, AmalA, hair3a, sevana karane se pitta, amlapitta, aruci, jvara, baher3A, khairasAra, nIma, asanA (sAla bheda) aura dAha aura zoSa kA nAza hotA hai| | sAla, (inake sAra) bAyabiDaMga, bhilAvA, cItA, [572] elAdimathaH trikuTA, nAgaramothA aura gopI candana, (yA phiTa(ca. da., baM. se; rAjaya., su. ci. a. 41) kar3I), inake kvAtha se yathA vidhi 1 sera ghRta elAjamodAmalakAmayAkSa siddha karake ThaMDA hone para-mezrI 150 tole, gAyatrinimbAzanazAlasArAn / baMsalocana 30 tole aura zahada 2 sera milAkara viDaGgamallAtakacitrakAMca mathanI se mtheN| ise pratidina prAtaHkAla 5-5 kaTutrikAmbhodasurASTrikAzca / / tole khAkara Upara se sAvadhAnI pUrvaka (ucita paktvA jale tena pacettu sarpi- | mAtrAnusAra) dUdha pInA cAhiye / yaha mantha atyanta stasminsusiddhe tvavatArite c| medhAvarddhaka, AMkhoM ke liye hitakArI, Ayuvarddhaka, triMzatpalAnyatra sitopalAyA yakSmA nAzaka evaM zUla, pAMDu aura bhagaMdara nAzaka dadyAttugAkSIripalAni SaT ca // / hai| yaha rasAyana sevana karane yogya hai evaM isameM prasthe ghRtasya dviguNaM ca dadyAt kisI prakAra ke paraheja kI bhI AvazyakatA nahIM hai| - For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ekArAdi-taila atha ekArAdi tailaprakaraNam / [ 575] eraNDatailayogaH (3) (vR. ni. ra. vA. vyA) eraNDatailena guDUcikAyAH [ 573] eraNDatailayogaH (1) (vR. ni. ra., ba. se., vA. vyA.) tailameraNDajaM prAtargomUtreNa pivennaraH / mAsamekaM prayogo'yaM gRdhrasyUrugrahApahaH // eka mAsa taka gomUtra meM araNDa kA tela DAla kara prAtaHkAla pIne se gRdhrasI aura Urugraha kA nAza hotA hai| [ 574] eraNDatailayogaH (2) (bR. ni. ra. vA. vyA.) vAjigandhA balA vizvA dazamUlaM visAdhitam gRdhrasya tailamairaMDaM bastau pAne ca zasyate // / sI ke liye eraNDa ke taila ko asagaMdha, kharaiTI, soMTha aura dazamUla ke kvAtha tathA kalka se siddha karake pInA cAhiye evaM isI kI bastI bhI lenI cAhiye / kAtho'tha vA varddhitapippalI vA / guDena pathyAkhilavAtaraktaM vinAzayetpadhyayutasya puMsaH // aNDI ke tela ke sAtha giloya kA kvAtha yA varddhamAna pippalI athavA gur3ayukta hair3a sevana karane aura pathya pAlana karane se saba prakAra kA vAtarakta naSTa hotA hai / [576] eraNDatailayogaH (4) (vR. ni. ra. aNDavR.) tailamairaNDajaM pItvA balAsiddhapayonvitam / AdhmAna zUlopacitAmantra vRddhiM jayenaraH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only ( 193 ) kharaiTIse yathAvidhi dUdha pakAkara usake sAtha aNDIkA taila pAna karanese aphArA aura zUlayukta antra vRddhikA nAza hotA hai / [577] eraNDatailaharItakI (1) (bhA. pra., ba. se; A, vA) eraNDatailayuktAM harItakIM bhakSayennaro vidhivat / AmAnilArtiyukto gRdhrasIvRddhyardito niyatam // eraNDa tailake sAtha yathA vidhi hair3a sevana karanese AmavAta, gRdhrasI aura vRddhi rogakA nAza hotA hai / [578] eraNDataila harItakI (2) (bR. ni ra. ilI ) gaMdharvatailabhRSTAM harItakIM gojalena yaH pibati / zlIpadabaMdhanamukto bhavatyasau saptarAtreNa // araNDa tailameM bhUnI huI harar3oMko 7 dina taka gomUtra ke sAtha pIne se zlIpada (hAthI paga ) kA nAza hotA hai| [579] eraNDatailAdiyogaH (1) (yo. . ra. gulma.) pivederaNDatailaM vA vAruNImaNDamizritam / tadeva tailaM payasA vAtagulmI pivennaraH // vAruNI nAmaka madya yA dUdha ke sAtha araNDakA taila pInese vAtaja gulmakA nAza hotA hai / [ 580 ] eraNDatailAdiyogaH (2) ( yo. ra. / kuraM. ci., ga, ni. / vRddhaya . ) eraNDatailasaMmizra kAsIsa saindhavaM pibet / vastreNa vRSaNaM baddhaM kuraNDajvaranAzanam // aNDa vRddhise utpanna huve jvarakI zAntike liye araNDake telameM kasIsa aura seMdhA namaka
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (194) bhArata-bhaiSajya ratnAkara milAkara pInA cAhiye evaM aNDa kozoMko kapar3ese :- kAlIyakaM jaladakarkaTacandanazrIbAMdha rakhanA caahie| ___otyAH phalaM savikasa saha kukkamena / [581] eraNDAditailam (vR. ni. ra. / visa.) spRhAturuSkalaghulambhatayA vinIya eraNDatuMvIkaTuniMbacakramottha tailaM balAkkathanadugdhadadhiprapakvam / / bIjAni ca somraajii| mandAnalena hitametadudAharanti aGkollavIjAni samAnikRtvA vAtAmayeSu balavarNahutAzakArI // pAtAlayantreNa sutailametat // ilAyacI, murAmAMsI, cIr3a, bhUri charIlA, pragRhya tenAtha vimarthayecca devadAru, reNukA, corapuSpI, kapUra kacarI, jaTAvisarpakAdInvihanti sdyH|| mAMsI, campA, nAgakesara, pranthipaNI, gandha rasa araNDake bIja, kaDavI torIke bIja, nibaulI, | (khUna kharAbA--dammulaakhavAyana) khaTTAsI (jundapavAr3ake bIja, bAvacI aura aMkola / saba cIjeM | vedastara), tejapAta, bhisa, candana, kundara, nakha, samAna bhAga lekara pAtAla yantra dvArA taila nikaale| sugandhavAlA, lauMga, kUTha, kAlA agara, nAgaramothA, isa telakI mAlizase visarpa Adi atyaMta | kakor3A, zveta candana, Rddhi, jAyaphala, majITha, zIghra naSTa hote haiN| | kesara, spRkkA (lajAlu), zilArasa aura pIlI [582] elAditailayogam (yo. ra. / vA. vyA.) | khasa / inake kalka tathA khaTIke kvAtha, dUdha aura elAmurAsaralazailajadArukauntI | dahIke sAtha mandAgnipara tila taila siddha kareM / * caNDAzaTInaladacampakahemapuSpam / yaha taila vAta vyAdhi nAzaka, evaM bala varNa sthoNeyagandharasapUtidalAmRNAla aura agnikAraka hai| zrIvAsakundurunakhAmbulavaGgakRSTham // * tela pAka vidhi pRSTha 63 meM dekhiye| atha ekArAdyariSTacUrNaprakaraNam [583] palAdhariSTaH ( bhai. ra. / pari.) cAturjAtaM trikaTukaM candanaM raktacandanam / / paJcAzatpalamelAyA vasAyAH plviNshtim| | mAMsIM murAM mustakaM ca zaileya zArivAdvayam / maJjiSThAM kuTajaM dantI guDUcI rajanIdvayam / / palapramANatadhAtra kSiptvA mAsaM nidhApayet / / rAsnAmuzIraM madhukaM zirISaM khdiraarjunau| elAdhariSTo hantyeSa visapozca mamarikAm / bhUnimvanimbavahIMzca kuSThaM madhurikA tathA // | romAntikAM zItapittaM visphoTaM viSamajvaram // gRhItvA dipalonmityA jaladroNASTake pacet / nADIvraNaM vaNaM duSTaM kAsaM zvAsaM ca dAruNam / droNazepe kapAye ca pUte zIte vinikSipet // bhagandaropadaMzau ca pramehapiDikAstathA // dhAtakyAH poDazapalaM mAkSikasya tulAtrayam / ilAyacI 250 tole, bAMsA 100 tole, For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ekArAdi-rasa ( 195 ) / 1 mothA, bhUricharIlA, donoM prakAra ke zArive / pratyeka vastu 5 - 5 tolA / majITha, indrayava, dantI, giloya, haldI, dArUhaldI, rAsnA, khasa, mulhaiThI, sirasa, khaira, arjuna, cirAyatA, nIma, cItA, kUTa aura sAfa / pratyeka vastu 50-50 tole lekara sabako 256 sera jala meM pakAveM / jaba 32 sera pAnI zeSa raha jAya to chAnakara usameM nIce likhI cIjeM milAkara yathA vidhi sandhAna karake eka mAsa taka rakkhA rahane deN| dhAyake phUla 1 sera, zahada 37 // sera, dAlacInI, tejapAta, nAgakesara, ilAyacI, trikuTA, candana, lAla candana, murAmAMsI, jaTAmAMsI, nAgara [ 584 ] elAdilepa: (ca. saM / ci. 7 a.) elA kuSThandArvI zatapuSpA citrakaM viDaGgazca / kuSThe lepanamiSTazca rasAJjanazcAbhayA caiva // atha ekArAdi lepaprakaraNam eka mAsa pazcAt nikAlakara chAnakara surakSita rakkheM 1 [585] ekAMgavIrarasaH (vR. ni. ra. vA. vyA.) zuddhagandhaM mRtaM sUtaM katiM vaMgaM ca nAgakam / tAmraM cAbhraM mRtaM tIkSNaM nAgaraM maricaM kaNA // sarvamekatra saMcUrNya bhAvayenca pRthak vyaham / varANyoSaka nirguNDIvahnizuddhAdrakasya rasaistathA // sAMgavIro'sau siddho rasarAD bhavet / pakSaghAtaM cArditaM ca dhanurvAtaM tathaiva ca // arddhAMgaM gRdhasIM vApi vizvAcImapabAhukam / sarvAnvAtAmayAnhanti satyaM satyaM na saMzayaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usako sevana karane se visarpa, masUrikA, romAntikA, zItapitta, visphoTaka (phor3e), viSamajvara, nAr3I vraNa ( nAsUra ) duSTavraNa, dAruNa khAMsI aura zvAsa, bhagandara, upadaMza evaM prameha piDikA kA nAza hotA hai| atha ekArAdi rasaprakaraNam / ilAyacI, kuTha, dArUhaldI, soyA, cItA, bAyabiDaMga, rasauta aura hair3a / inakA lepa karanese kA nAza hotA hai / zuddha gandhaka, rasa sindUra, kAnta loha bhasma, baMga bhasma, sIsA bhasma, tAmra bhasma, abhraka bhasma, tIkSNa loha bhasma, soMTha, marica, pIpala / saba samAna bhAga lekara cUrNa karake use triphalA, trikuTA, saMbhAlu, cItA, adraka, saiMjanA, kUTa, AmalA, kucalA, Aka, dhatUrA aura adraka ke rasameM, yathA krama 3 - 3 bhAvanA deM / isake sevana se pakSAghAta, ardita, dhanurvAta, arddhAMga, gRdhrasI, vizvAcI, apavAhuka Adi samasta vAtaja rogoM kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (196) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara atha aikArAdi rasAyanaprakaraNam [586] aindrIrasAyanam ___indrAyaNa, machechI, brAhmI, baca, brahmasuvarcalA (ca. saM. ci. 1 a.) (hula hula bheda) pIpala, seMdhAlavaNa aura zaMkha puSpI aindrImatsyAkSiko brAhmI vacA brhmsuvrclaa| | pratyeka 3/4-3/4 rattI, sonA 1/2 rattI, mIThA pippalyo lavaNaM hema zaMkhapuSpI viSaM ghRtam / / teliyA 1 tilabhara, dhI 5 tolA / cUrNa yogya cIjoMkA cUrNa karake sabako bhale prakAra milAleM / eSAntriyavakAn bhAgAn hemasarpiviSairvinA / ise yathocita mAtrAmeM sevana kareM aura auSadvau yavau tatra hemnastu tilandadyAdviSasya ca // dhike paca jAne para bahutasA ghRta DAlakara zahada sarpiSazca palandadyAttadaikaddhayaM prayojayet / yukta bhojana kreN| dhRtaprabhUtaM sakSaudraJjIrNe cAmaM prazasyate // yaha jarAvyAdhi nAzaka, atyanta smRti aura jarAvyAdhiprazamanaM smRtimedhAkaramparam / medhAkAraka, AyuSyadAtA, pauSTika, balya, svara aura AyuSyaM pauSTikaM balyaM varavarNaprasAdanam // varNa saMskAraka evaM atyanta ojakAraka siddha paramojaskaraM caitat siddhametat rasAyanam / rasAyana hai| isake abhyAsIko alakSmI, viSa aura nainaM prasahate kRtyA nAlakSmIne viSanaruk // rogoMkA bhaya nahIM rhtaa| isake sevanase zvitra, zvitraM sakuSThaM jaTharANi gulmAH kuSTha, udararoga, gulma, tillI, purAnA bukhAra, plIhA purANo viSamajvarazca / / viSamajvara tathA medhA smRti aura jJAnakA nAza medhAsmRtijJAnaharAzca rogAH karane vAle roga naSTa ho jAte haiN| yaha atyanta zAmyantyanenAtivalAzca vAtAH // / balavAna vAyu kA bhI nAza kara detI hai| atha aikArAdi ghRtaprakaraNam [587] aileya sarpiH (ra. ra. sa. 21 a.), mizrIke kalkase ghRta siddha kreN| aileyakasya svarase ghRtaM kSIraM samaM pacet / / yaha ghRta saba prakArake pittavikAra, vAtapitta caMdanaM madhukaM drAkSA madhUkaM ca tugA sitaa|| roga, zirobhrama aura kampanakA nAza karatA hai / aileyakamidaM sarpiH sarvapittavikArajit / ____4 elavAlukake nAmase baMgAla dezameM kAle | raMgakA eka prakArakA sugandhita kASTha milatA vAtapittavikAranaM zirobhramaNakampanam // hai| idhara aileyaka (elavAlu) ke nAmase 'palavA' grahaNa karate haiM parantu elavekA svarasa nahIM elavekA svarasax aura usake barAbara dUdha ho sktaa| hAM use pAnImeM gholakara rasa tathA candana, mulhaiThI, dAkha, mahuvA, baMsalocana aura | taiyAra kara sakate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aikArAdi-tela (197) - atha aikArAdi taila prakaraNam [588] aileyaka tailam (ra. ra. sa.21a.) | aileekamidaM tailaM prazastaM pittarogiNAm / / aileyakasya svarasamADhakaM tu bhissgvrH| aileyaka kA svarasa 8 sera, dhIkumAra kA kumAryAH svarasaM zuddhaM catuSprasthaM tu kArayeta // | svaccha rasa 8 sera, Amale kA rasa 4 sera, zatAAmalakyAH zatAvaryA rasaM prasthadvayaM prathaka / | varI kA rasa 4 sera, dUdha 32 sera aura tela8sera tailADhakasamAyuktaM kSIradroNavimizritam // kalkadravya-dAlacInI, sapheda candana, sugaMcocaM malayajaM vAri saralaM kumudotpalam / dhavAlA, dhUpasarala, kumuda, nIlophara, medA, mulhaiThI, dve mede madhukaM drAkSA tugAkSIrI madhUlikA // | munakkA, baMsalocana, sauMpha, kAkolI, kSIrakAkolI, kAkolI kSIrakAkolI jiivkrssbhkaavubhau| / jIvaka, RSabhaka, kastUrI, banatulasI aura kapUra / mRganAbhyajagaMdhA ca zazAMkazca pRthak pRthak / / hara eka kA mahIna cUrNa 2 // -2 // tolA eteSAM cArddhapalikaM zlakSNaM cUrNa vinikSipet / sabako milAkara maMdAgni para telapAka siddha etatsarva samAloDya maMda maMdAgninA pacet / / / kreN| ise zirAroga aura netrarogoM meM nasya, sumuhUrte sunakSatre navavastreNa pIDayet / abhyaMga, udvartana, Alepana Adi dvArA vyavahAra zironetravikAreSu nasyaM syAtkarNayojitam // karanA cAhiye / evaM kAnameM DAlanA caahiye| isa abhyaMgodvartanAlepaiH zirobhramaNakampanut / / | tailake vyavahAra se zirobhramaNa (cakkara AnA) aGgadAhaM zirodAhaM netradAhaM ca dAruNam / / kAMpanA, zarIra kI dAha, zirakI dAha aura atyanta visarpakavikArAMzca mUni jAtAnvahUntraNAn / netradAha, visarpa, sira ke dhAva (phor3e phusI), mukha AsyazopaM bhramaM caiva nAzayennAtra sNshyH|| / zoSa, bhrama aura pitta rogoM kA nAza hotA hai| atha okArAdi lepaprakaraNam [289] oSThazvitranAzano lepaH / mukhe limpedinaikena varNanAzo bhaviSyati // (rase. ci. ma. 9 a.) - gaMdhaka, cItA, kasIsa, haratAla aura triphalA / mukhe zvete ca saJjAte kuryAdimA pratikriyAm / inakA lepa karanese mukha kA zvetakuSTha eka hI gaMdhakaM citrakAsIsaM haritAlaM phalatrayam // dinameM naSTa ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (198) bhArata-bhaiSajya ratnAkara atha aukArAdi kaSAyaprakaraNam [590] audumbarAdiyogaH gUlarakA kvAtha mizrI milAkara pInese dAha __ (vR. ni. ra. jva.) zAnta hotI hai| evaM giloya kA sata mizrI audumbarasya niryAsaH sitayA dAha nAzanaH / chinnAsAraH sitAyuktaH pittajvaraniSUdanaH // / milAkara sevana karane se pittajvara naSTa hotA hai| atha aMkArAdi kaSAyaprakaraNam [591] aMgamardaprazamanamahAkaSAyaH / [192] aMjanAdi gaNaH (ca. saM. sU. 4 a.) (su. saM. sU. 38 a.) vidArIgandhApRzniparNIvahatIkaNTakArikairaNDa- aMjanarasAMjananAgapuSpapriyaMgunIlotpalanaladakAkolIcandanozIrailAmadhukAnIti nalinakezarANi madhukaM ceti / dazemAnyaGgamardaprazamanAni bhavanti // aJjanAdirgaNo zeSa raktapittanibarhaNaH / ___vidArIkanda, pRznipaNI, bar3I kaTelI, choTI | viSopazamano dAhaM nihantyAbhyantaraM bhRzam // kaTelI, araNDa, kAkolI, candana, khasa, ilAyacI | suramA, rasauta, nAgakesara, phUlapriyaMgu, nIlo aura mulhaitthii| ina daza cIjoM kA kaSAya aGgamarda | phara, khasa, kesara aura mulhaitthii| yaha aMjanAdi gaNa (badana TUTanA) kA nAza karatA hai| raktapitta, viSa aura Abhyantarika dAha nAzaka hai| ___atha aMkArAdi taila prakaraNam 593] aMgAraka telam (ca. da. jvare) / mUrvA, lAkha, haldI, dAruhaldI, majITha, indrAmarvA lAkSA haridre dve maMjiSThA seNdrvaarunnii| yana, bar3I kaTelI, seMdhA lavaNa, kUTa, rAsnA, jaTAbRhatI saiMdhavaM kuThaM rAsnA mAMsI zatAvarI // mAMsI aura shtaavr| inake kalka aura 8 sera AranAlADhakenaiva taila prasthaM vipAcayeta / | AranAla ke sAtha 2 sera tela siddha kreN| yaha tailamaMgArakaM nAma sarvajvaravimokSaNam // tela saba taraha ke jvaroM kA nAza karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMkArAdi-lepa atha aMkArAdi lepa prakaraNam [594] aMgarAgalepaH (su.saM. ci.a.25)| hair3akA cUrNa, nIma ke patte, Ama kI chAla, harItakIpUrNamariSTapatraM anAra ke phUloM ke DaMThala aura mallikA ke patte / cUtatvacaM dAdimapuSpavRntam / ____ yaha atyuttama rAjAo ke yogya aMgarAga patrazca dadyAnmadayantikAyA lepArAgo nrdevyogyH|| atha aMkArAdi aJjana prakaraNam [595] aMjanavaTIH (ra. rA. suM. bva.) / nAza hotA hai| pAradaM Tahamekantu viTakaM gandhakaM tathA / [596] aMjanabhairavaH (rase. ci. ma.a. 9) maricaM navaTaI syAda sarva vai kAlIkRtaM // sUtatIkSNakaNAgandhamekAMzaM jypaalkm| kaarvellirsmdhmekviNshtisNkhykm| sabaitriguNita jambhavAripiSTaM dinASTakam // grAmAtra vaTI kuttiyA iMjanamAcaret // netrAJjanena hantyAzu sarvo padravamulvaNam // sarvAn jvarAn nihantyAzu satyaM zaGkarabhASitA pArA, tIkSNa lohabhasma, pIpala aura gaMdhaka ___ pArada 4 mASA, gaMdhaka 8 mASA aura kAlI | pratyeka 1-1 bhAga / jamAla goTA saba se tigunA / mirca 1 tolA, saba kI kajalI karake kareleke | saba kA mahIna cUrNa karake ATha dina taka jaMbIrI rasa kI 21 bhAvanA dekara 1-1 rattI kI goliyAM | nIbU ke rasa meM ghotteN| isakA aMjana karane se saba upadravoM se yukta isakA aMjana karanese saba prakArake jvaroMkA / (sannipAta) kA bhI atyanta zIghra nAza ho jAtA hai| bnaaveN| atha kakArAdi kaSAya prakaraNam [597] kaTukAvikvAthaH (ca. pA. mukh.)| [598] kaTukyAdikvAthaH (1) kaTukAti viSApAThAdAru mustkliNgkaaH| (vR. ni. ra. jvare) gomUtra kathitAHpItAH kaMTharoga vinAzanAH // kaTukI citrakaM nimba haridrAtiviSaM vacA / kuTakI, atIsa, devadAru, pATA, nAgaramothA | saptaparNyamRtAnimbasnuhyakai sAdhitaM jalaM // aura indrayava / inako gomUtra meM pakA kara pIne se peyaM mAkSikasaMyuktaM blaasjvrshaaNtye|| kaNTha rogoM kA nAza hotA hai| kuTakI, cItA, nIma kI chAla, haldI, atIsa, For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (200) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara baca, sataunA, giloya, cirAyatA, thohara aura Aka | vAta jvara, zvAsa, khAMsI, hicakI, hanugraha, galagaNDa, ke kvAtha meM zahada DAla kara pIne se kaphaja jvara | gaNDamAlA, kaphaja svara bheda, zira kA bhArIpana, kA nAza hotA hai| badhiratA, kaphameda kI vRddhi, sannipAta, abhinyAsa [599] kaTukyAdikvAthaH (2) aura mUrchA kA nAza hotA hai| (vR. ni. ra. / jvare) [601] kaTaphalAdikaSAyaH (2) kaTukArohiNI mustA pippalImUlameva c|| (ca. ci. a. 26) harItakI tato toyamAmAzayagate jvare // mRtretAH kaTaphalazRMgavera ___ kuTakI, nAgaramothA, pIpalAmUla, aura hair3a kA pItadrapathyAtiviSAH pradeyAH // kvAtha sevana karane se AmAzayagata jvara kA nAza ___ kAyaphala, adaraka, dAru haldI, haiDa aura atIsa ko gomUtra meM pakA kara sevana karane se hotA hai| [600) kaTphalAdikvAthaH (1) (kaphaja hRdroga kA nAza hotA hai) (vR. ni. ra. / jvare.) [602] kaTaphalAdiH (3) (ra. ra.; baM. se. kAsA; yo. ci. ma. a. 4) kttphlaabdvcaapaatthpusskraajaajiprpttaiH| devadArvabhayAzrRMgIkaNAbhUniMbanAgaraiH // kaTphalaM ca tathA bhArgI mustaM dhAnyaM vcaabhyaa| | zrRMgI paTakaM zuNThI surAhazca jale bhRtam // mArgIkaliMgakaTukAzaThIkatRNadhAnyakaiH / samAMzaiH sAdhitaH kkAyo hiNgvaakrsaiyutH|| madhuhiguyutaM peyaM kAse vAtakaphAtmake / karNamUlodbhavaM zothaM haMti manyAgalAzrayam / kaNTharoge mukhe zUle zvAsahikkAcareSu ca // ___kAyaphala, bhAraMgI, nAgaramothA, dhaniyA, baca, kaphavAtajvaraM zvAsaM kAsaM hikkAM hanugraham // galagaNDaM gaNDamAlAM svarabhedaM kaphAtmakam / hair3a, kAkar3AsiMgI, pittapApar3A, soMTha aura devadAru, inakA kvAtha banA kara usa meM zahada aura hIMga ziro gurutvaM bAdhiyaM vRddhiM ca kaphamedasoH // milAkara pIne se vAtakaphaja khAMsI, kaNTa roga, dazamUlajvarAn (?) hyeSaH sannipAtajvarAn jayet mukha roga, zUla, zvAsa, hicakI aura jvara kA abhinyAsamasaMjJAM ca kaphalAdinihaMti ca // | nAza hotA hai| kAyaphala, nAgaramothA, baca, pADhala, pokharamUla, | mUla [603] kaTphalAdikvAthaH (4) jIrA, pittapApaDA, devadAru, haiDa, kAkar3AsiMgI, (bR. ni. ra. / ati.) pIpala, cirAyatA, soMTha, bhAraMgI, indrajau, kuTakI, | kaTaphalAtiviSAMbhodavatsakaM nAgarAnvitam / kapUrakacarI, rohiSatRNa aura dhniyaa| saba cIjeM | bhRtaM pittAtisAranaM dAtavyaM madhusaMyutam // samAna bhAga lekara yathA vidhi kvAtha banA kara / kAyaphala, atIsa, nAgaramothA, kur3e kI usa meM hIMga aura adraka kA rasa DAlakara pIne se ! karNamUla, manyA nAr3I aura gale kI sUjana, kapha- ina ke kvAtha meM zahada milA kara pIne se () dazamUlyA jvarAniti sAdhIyAn / 'pittAtisAra kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-kvAtha (201) [604] kaTphalAdi pAnIyajalam (5) / tRSNA aura vamana kA nAza hotA hai / (bhA. pra. jvare) [607] kaNAdikvAthaH (2) kaTphalaM triphalA dAru candanaM saparUpakam / / | (vR. ni. ra. care) kaTukA padmakozI vipacetkarSakaM jle|| | kaNAmadhukamRdvIkAbalAcandanasArivAH / tridoSadAhatRSNAnaM pAnamAtre prapUjitam / niHkvAthya payasA piitaaHkssiinnjvrvinaashnaaH|| dIrghakAlajvarArtAnAmetatsyAdamRtopamam // pIpala, mulhaiThI, munakkA, kharaiTI, candana aura karSa kadaphalAA zIrAntAnAM samuditAnAM / sArivA / inheM dUdha meM pakA kara pIne se manda jvara jale prasthamite vipacedarddhazeSa pibet / (athavA kSINa puruSa kA jvara) naSTa hotA hai| kaTphalAdipAnaM tRSNAyA dAhe ca / [608] kaNAdikvAthaH (3) ___ kAyaphala, triphalA, devadAru, candana, phAlasA, (vR. ni. ra. jvare) kuTakI, panAka aura khasa / saba cIjeM milAkara kaNArasonAmRtavallivizvAni11 tolA lekara 1 sera pAnI meM pakAveM jaba AdhA digdhikAsiMdukabhUminivaiH / bhAga zeSa raha jAya to utAra kara chAna kara rakkheM / samustakairAcaritaH kaSAyo ____ yaha jala thor3A 2 pIne se tridoSaja dAha hitAzinAM haMti gadAnimAstu // aura tRSNA kA nAza hotA hai| yaha jala purAne jvara marutkopasamudbhavaM tathA jvara meM amRta ke samAna guNakArI hai / balAsajaM cAnalamaMdatAM ca / [605] kaTphalAdiH [6] kaMThAvarodhaM hRdayAvarodhaM svedaM (vR. yo. ta. 59 ta.) ca hikkAM ca himatvamohAn // kadaphalendrayavAriSTa tiktAmustaiH zRtaM jalam / / ___pIpala, lhasana, giloya, soMTha, kaTelI, saMbhAla, pAcanaM dazamehi syAttIne pittajvare nRNAm / / cirAyatA aura nAgaramothA / inakA kvAtha sevana tIva pittavara meM dasaveM roja, kAyaphala, karane aura pathya pAlana karane se vAtaja jvara, kapha indrajau, nIma, kuTakI aura nAgaramothe kA pAcana jvara,agnimAMdya,kaMThAvarodha, hRdayAvarodha, sveda, hicakI, banA kara pilAne se jvara zAnta hotA hai| zaitya aura moha kA nAza hotA hai| 606] kaNAdikvAthaH (1) . | [609] kaNAdikvAthaH (4) (vR. ni. ra. jvare) kaNAkareNujaladakkAtho mdhusitaayutH|| pIto jvarAtisArasya tRSNAvamyozca nAzanaH // kaNAvizvAmRtAdArukirAtairaMDamUlakaH / pIpala, gajapIpala, aura nAgaramothe ke kvAtha | niMba eSAMkRtaHkvAthaHpittazleSmajvarApahaH // meM zahada aura mizrI milA kara pIne se jvarAtisAra, pIpala, soMTha, giloya, devarAru, cirAyatA, 1 bhA. pra. maiM nAgaramothA ke sthAna para | araNDamUla aura nImakI chaal| yaha kvAtha, pittakhIla hai| zleSma jvarakA nAza karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (202) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [610] kaNTakapaMcamUlam kaTelI, giloya, devadAru, yAMsA aura soMTha (su. saM. su. 38 a.) ke kvAtha meM pIpala kA cUrNa DAla kara pIne se karamardatrikaNTakasairIyakazatAvarI / kaphavara kA nAza hotA hai| gRdhranakhya iti kaNTakasaMjJaH // [614] kaNTakAryAdikvAthaH (4) karauMdA, gokharu, piyAbAMsA, zatAvara aura / (vR. ni. ra. jvare) nakhI / ina pAMca dravyoM kA nAma kaNTaka paMcamUla hai| bRhatI pauSkara bhArgI zaThI zRGgI durAlabhA / [611] kaNTakAryAdikvAthaH (1) paktvA pAnaM prazaMsanti zleSmA tenopazAmyati // (vR. ni. ra. kAse) kaTelI, pokharamUla, bhAraMgI, kapura kacarI, kaNTakArIyugaM draakssaavaasaakcervaalkaiH| kAkar3AsiMgI aura dhamAsA / yaha kAtha kapha kA nAgareNa ca pippalyAMkathitaM salilaM pibeta // nAza karane ke liye atyuttama hai| zarkarAmadhusaMyuktaM pittakAsaharaM param // [615] kaNTakAryAdi kvAthaH (5) donoM kaTelI, munakkA, bAsA,kacUra, sugandhabAlA, ___ (vR. ni. ra. amla.) soMTha aura pIpala / ina ke kvAtha meM zahada aura kaNTa kAryamRtAvAsAkaSAyaM madhusaMyutam / mizrI milA kara pIne se pittaja khAMsI meM atyadhika | amlapittaM jayetpItvA zvAsa kAsaM varmi jvaram // lAbha pahuMcatA hai| kaTelI, giloya aura bAMse kA kvAtha zahada DAlakara pIne se amlapitta, zvAsa, khAMsI, vamana [612] kaNTakAryAdikvAdhaH (2) | aura jvara kA nAza hotA hai| (bhA. pra. jvare) / [616] kaNTakAryAdipAcanam (6) kaNTakAryamRtA bhArgI vizvendrayavavAsakam / (vR. ni. ra. jvare.) bhUnimbacandanaM mustaM paTolaM ktturohinnii|| kaNTakAridvayaM zuMThI dhAnyakaM suradAru ca / vipAcya pAyayekvAthaM pIta zleSmajvarApaham / ebhiHzRtaM pAcanaM syAta sarvacaranivAraNam // dAhaSNArucicchadikAsazUlanivAraNam // donoM kaTelI, soMTha, dhaniyA aura devadAru / ___ kaTelI, giloya, bhAraMgI, soMTha, indrajau, bAsA, yaha pAcana samasta jvaroM ke liye hitakAraka hai| cirAyatA, candana, nAgaramothA, paTolapatra aura [617] kaNThya mahAkaSAyaH(ca. sU. a. 4) kuttkii| ina kA kvAtha banA kara pIne se pittazleSma sArive kSumUlamadhukapippalIdrAkSAvidArI jvara, dAha, tRSNA, aruci, chardi, khAMsI aura zUla kaiTaryahaMsapadIvRhatIkaNTakArikA iti kA nAza hotA hai| dazemAni kaNThayAni bhavanti // [613] kaNTakAryAdikvAthaH (3) / ___ sArivA, Ikha kI jar3a, mulhaiThI, pIpala, dAkha, (vR. ni. ra. jvare) - vidArIkanda, kAyaphala, haMsapAdI, bar3I kaTelI aura kaNTakAryamRtAdAruvRSavizvAsamAzritaH / choTI kaTelI ina daza cIjoM kA nAma " kaNThaya kvAthaH kaNArajoyuktaH sadyaH shlessmjvraaphH|| | mahA kaSAya " hai| For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-kvAtha (203) mahA kaSAya" hai| [618] kaNDuna mahAkaSAyaH / muhurmuhuro bhuktvA chardi jayati dustarAm / / (ca. sU. a. 4) ___ karaMjave kI girI ko jarA bhUna kara (bhula candananaladakRtamAlanaktamAlanimbakuTa- bhulA kara) Tukar3e Tukar3e karake bAra2 khAnese dussA jasarSapamadhukadAruharidrAmustAnIti dhya vamana kA nAza hotA hai| dazemAni kaNDunAni bhavanti // | [622] karaMjAdikaSAyaH (ca. da. agni) ____ candana, jaTAmAMsI, amalatAsa, karaJjavA, / karaMja niNbshikhriiguddcyrjkvtskaiH| nIma, kur3A, sarasoM, mulhaiThI, dAru haldI aura nAgara-pItaH kaSAyovamanAd ghorAM hanyAdvicikAm / / mothA / ina dasa cIz2oMke yoga kA nAma " kaMDUna ! karaMjavA,, nIMba, ciraciTA, giloya, tulasI aura kur3ekA kvAtha pIne se vamana hokara dussAdhya [619] kadalIyogaH visUcikA (haiz2e) kA nAza hotA hai| (vR. ni. ra. / baM. se. strI. ro; yo. ra. soma.) [623] karNaprakSAlanam(vR. ni. ra. / karNa ro.) kadalInAM phalaM pakvaM dhAtrIphalarasaM mdhu|| karNaprakSAlane zastaM kavoSNaM surbhiijlm| zarkarAsahita khAdetsomadhAraNamuttamam // | pathyAmalakamaMjiSThAlodhratidukavAstu vA // kele ke pakke phaloM meM Amale kA rasa, zahada | kAna dhone ke liye mandoSNa gomUtra evaM haiDa, aura khAMDa milA kara sevana karane se soma roga naSTa | AmalA, majITha, lodha, kucalA aura bathuvA, ina ke hotA hai| kvAtha hita kara haiN| [620] kapikacchvAdikvAthaH [624] kaliGgayavaSaTkam (vR. ni. ra. / vA. vyA.) (bR. ni. ra; ga. ni; ati. yo. ta. / ta. 21) kapikacchubalairaMDamASanAgarasAdhitam / saharItakI prativiSAM rucakaM sasaiMdhavaM pibetkvArtha nAsAraMdhreNa mAnavaH // savacaM sahiMgu sakaliGgayutam / pakSAghAtaM nihatyAzu ziroroga hanugraham / / iti tatkaliMgayavaSaTkamidaM adita saMdhivAtaM ca manyAstambhaM sudAruNam / / rudhirAtisAragadazUlaharam / / ___kaica ke bIja, kharaiTI, eraMDa, uDada aura / haiDa, atIsa, kAlAnamaka, vacA, hIMga aura soMTha ke kvAtha meM seMdhA namaka milAkara nAsikA | indrayava ina chaH cIjo kA kvAtha raktAtisAra aura dvArA pIne se pakSAghAta, ziraroga, hanugraha, ardita, zUla kA nAza karatA hai| sandhivAta aura dussAdhya manyAstambha kA zIghra | [625] kaliGgAdi kvAthaH (1) nAza hotA hai| (vR. ni. ra. / ati.) [621] karaMjabIjAdi yogaH kaliGgAtiviSA hiMgupathyA sauvarcalaM vacA / (vR. ni. ra. / chardi.) | zUlastaMbha vibaMdhapnaM peyaM dIpanapAcanam / / ISat bhRSTaM karaMjasya cIjaM khaNDIkRtaM punaH / indrayava, atIsa, hIMga, hair3a, kAlAnamaka aura For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (204) bhArata-bhaiSajya ratnAkara vacakA kvAtha zUla, stambha, malAvarodha nAzaka aura kaserU, siravAlI (zaivAla), adaraka, puMDarIka, dIpana pAcana hai| mulhaiTI, kamalanAla, pranthiparNI (yA pIpalAmUla) [626] kaliGgAdi kaSAyaH (2) | aura ghRta / ina cIjoM ko dUdhameM pakAkara zahada (vR. ni. ra. jvarAti.) DAlakara pIne se pittaja hRdroga kA nAza hotA hai| kaliGgAtiviSAzuMThI kirAtAmbuyavAsakam / [630] kaservAdi kvAtha: jvarAtisArasantApaM naashyedviklptH|| (va. ni. ra; yo. ra; tRSNA.) indrayava, atIsa, soMTha, cirAyatA, sugandhavAlA kaserujhaMgATakapadmabIjabIsekSusiddhaM sasita aura javAsA / inakA kvAtha pIne se jvarAtisAra ca vaari| naSTa hotA hai| tRSNAM kSatotthAmapi pittajAtAM nihaMti pItaM [627] kaliGgAdikaSAyaH (3) ___ (vR. ni. ra. / jvare) zizirI kRtaM ca // kaliGgakaTukImustAbhUnimbo granthinAgaram / kaseru, siMghAr3A, kamalagaTTA, kamalanAla aura rAjakanyAdevadAruH pibetkvAthaM sakRSNakam // | Ikha / inake kvAthako ThaMDA karake mizrI milAkara jIrNajvaragade nityaM sAme caiva niraamye|| | pInese kSataja aura pittaja tRSA zAnta hotI hai| jvarAMzca viSamAMzcaiva zItaM cAturthika jayet // [631] kAkodumbarikAsvarasaH indrajau, kuTakI, nAgaramothA, cirAyatA, pIpa- (vR. ni. ra; yo. ra; vR. mA. / strI. ro.) lA mUla, soMTha, kevikA (puSpa vizeSa), devadAru / kSaudrayuktaM phalarasaM kAkodumbarajaM pibeta / aura pIpala / inakA kvAtha jIrNajvara, sAmajvara, asRgdaravinAzAya sazarkarapayo'tra bhuk // nirAmajvara, nitya (dainika) jvara, viSamaJcara, zIta kaThUmara (gulara bheda) ke phaloMke rasako mizrI aura cAturthika (cauthiyA) carakA nAza karatA hai| yukta dUdha ke sAtha pIne se raktapradarakA nAza hotA hai| [628] kaliGgAdi kvAthaH (4) [632] kAkolIkvAthaH (1) (vR.ni. ra. jvare) (vR. ni. ra. / bA. ro.) kaliGga kaTaphalaM lodhaM pAThA kttkrohinnii| kAkolIgajakRSNA ca lodhrameSAM smaaNshtH| pakvaM sazarkara pItaM pAcana paittike jvare // kvAtho madhvanvitaHpIto bAlAtIsArahunmataH / indrajau, kAyaphala, lodha, pAThA aura kuTakI, kAkolI, gajapIpala aura lodha samAna bhAga inakA cInI yukta kvAtha pittajvara-pAcaka hai| lekara kvAtha karake usameM zahada DAlakara pilAnese [629] kaserukAdikvAtha: | bAlakoMkA atisAra naSTa hotA hai| (ba. ni. ra. / ha. ro.) [633] kAkolyAdikaSAyaH (2) kaserukAzaivalazRGgaveraprapauMDarIka madhukaM visaM c| (vR. ni. ra. jvare) pranthizca sarpiH payasA pacettaiH kSaudrAnvitaM kAkolIbRhatImustAkuSThaM dAruvRSAmRtA / pittahadAmayabham // zuMThI kvAthaH sitAyukto hanti vAtajvaraM param / / For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-kaSAya (205) nAza hotA hai| __kAkolI, bar3I kaTelI, nAgaramothA, kUTha, / [636] kAzcanArAdikvAthaH (1) devadAru (athavA dAru haldI) bAMsA, giloya aura (yo. ra., ra. ra; bhai. ra. / masU.) soMThake kvAthameM mizrI DAlakara pInese vAtajvarakA ! kaashcnaartvcaakvaathstaapycuurnnaavcuurnnitH| nirgatyAntaH praviSTAM tu mamrarI bAhyato nayet / / [634] kAkolyAdi kaSAyaH (3) kAMcanAra (kacanAra) kI chAlake kvAthameM (bR. ni. ra. . vA. ra.) | sonAmakkhI kA cUrNa (bhasma) Alakara pilAnese *kAkolyAkhyAmRtAkvArtha chupI huI masurikA (vecaka) bAhara nikala AtI hai| pibetkoSNaM ythaavlm| [637] kAJcanArakvAthaH (2) pathyabhojI trisaptAhA (vR. ni. ra., yo. ra. / sukhaH / nmucyate vAtazoNitAt // kAMcanAratvacA kvAthaH prAtarAsye dhRta sukhH| kAkolI aura giloyake kiJcitoSNa kvAthako kuryAtsakhadiro jivhAdaraNonmulana muhaH / / balAnusAra 21 dina pIne aura pathya pAlana kara- yadi jihvA phaTa gayI ho to kacanAra aura nese vAtaraktakA nAza hotA hai| khairakI chAlakA kvAtha prAtaHkAla mukhameM dhAraNa [635] kAkolyAdi gaNaH karanese ArAma hotA hai| (pa.saM. sU.38 a.) | [638] kAJcanArAdikvAtha: (3) kAkolIkSIrakAkolIjIvakarSabhakamudgaparNImA- (zA. dha. ma. khaM, a. 2; yo. ra; gaNDamAlA.) paparNImedAmahAmedAcchinnaruhAkavaTabhRGgItugA- kAMcanAratvacaH kAthaH zuMThIcUrNena nAzayet / kSIrIpadmakaprapauNDarIkaddhiM vRddhimRdvIkAjIvantyo gaNDamAlAM tathA kvAthaH kSaudreNa vrunntvcH|| mdhuknyc| ___kacanArakI chAlake kvAthameM soMThakA cUrNa kAkolyAdirayaM pittshonnitaanilnaashnH| milAkara athavA baranekI chAlake kvAthameM zahada jIvano bRhaNo vRSya stanya zleSmakarastathA // DAlakara pInese gaNDamAlAkA nAza hotA hai| ___ kAkolI, kSIrakAkolI, jIvaka, RSabhaka, 639] kAzmaryAdiH (1) (yo. ra. jvare) mudgaparNI, mASaparNI, medA, mahAmedA, giloya, kAka- kAzmarIsArivAdrAkSAtrAyamANAmRtodbhavaH / DAsIMgI, baMsalocana, padyAka, puNDarIka, Rddhi, vRddhi, kaSAyaH saguDaH pIto vAtajvaravinAzanaH / / munakkA, jIvantI aura mulhaiThI / ina auSadhiyoMke khambhArI, sAriyA, munakkA, trAyamANA (banayogakA nAma "kAkolyAdi gaNa" hai| phazA) aura giloyake kvAthameM gur3a milAkara pInese kAkolyAdi gaNa raktapitta aura vAyunAzaka vAtajvara naSTa hotA hai| tathA jIvanIya, vRhaNIya, vRSya, stanyajanaka evaM | [640] kAimaryAdiH (2) (yo. ra., tR. pi.) kaphakAraka hai| kAzmaryazarkarAyuktaM candanozIrapamakam / *kokilAkSeti pAThAntaram / drAkSAmadhukasaMyuktaM pittatarSe jalaM pibet // For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (206) bhArata-bhaiSajya ratnAkara ___ pittaja tRSAkI zAMtike liye khambhArI, candana, / [644] kirAtatiktAvikAthaH (1) khasa, padhAka, dAkha aura mulhaiThIse pAnI pakAkara / (ca. saM. ci. jvarA.) usameM khAMDa DAlakara pInA cAhiye / kirAtatiktakaM tiktA mustA parpaTako'mRtA / [641] kAzmaryAdikvAtha: (3) manti pItAni cAbhyAsAtpunarAvartakaM jvaram / / (vR. yo. ta. 91 ta.) ___ cirAyatA, kuTakI, nAgaramothA, pittapApar3A aura giloya / inakA kvAtha banA kara sevana kara | nese punarAvartaka (loTa 2 kara Ane vAlA) jvara pittottare tu kaashmrydraakssaargvdhcndnaiH|| / naSTa hotA hai| pitta pradhAna vAtaraktakI zAMtike liye thor3I [645] kirAtAvikAthaH (2) (bhA. pra. jvare) thor3I derameM khambhArI, dAkha, amalatAsa aura canda- kirAtavizvAmRtavallisiMhikA nase pakA huA dUdha pInA cAhiye / ___ vyAghI kaNAmUlarasonasindukaiH / [642] kAsaharamahAkaSAyaH (ca.saM.sU.a.4) kRtaHkaSAyo vinihanti satvaraM drAkSAmayAmala kapippalIdurAlabhAzRGgIkaNTa ___ jvaraM samIrAtsakaphAtsamutthitam // kArikAdhIrapunarnavAtAmalakya iti dazemAnI jamA cirAyatA, soMTha, giloya, bar3I kaTelI [yA bAMsA], kaTelI, pIpalAmUla, lahasana aura saMbhAlu / kAsaharANi bhavanti / | inakA kvAtha vAtakaphajvarakA atyanta zIghra nAza ___ munakkA, hair3a, AmalA, pIpala, dhamAsA, kAka- | karatA hai| DAsIMgI, kaTelI, vRzcIra (punarnavA bheda) punarnavA, [646] kirAtAdi saptakaH (3) (sATI-visakhaparA) aura bhUI AmalA / ina dasa (bhA. pra., ga. ni; buM.mA, jvare) auSadhiyoM kA nAma "kAsahara-mahAkaSAya" hai| kirAtatiktakaM mustaM guDUcI vizvabheSajam / [643] kiramAlAdikvAthaH (vR.ni.ra.jvare) pAThodIcyaM mRNAlazca bhRtaM pittAdhike pibet / / kiramAlo vacA hiMgu bAlakaM dhAnyakaM nishaa| cirAyatA, nAgaramothA, giloya, soMTha, pAThA, | sugandhabAlA aura kamalanAla / inakA kaSAya pittamustAyaSTistathA mArgI parpaTaH smbhaagtH|| pradhAna sannipAtakA nAza karatA haiN| aSTAvazeSita kAtho madhunA prtipaaktH| / [647] kirAtAdikvAthaH (4) zleSma pittajvaraM haMti rogiNaH pthybhojinH|| (bhA. pra. jvare) amalatAsakA gUdA, vaca, hIMga, sugandhavAlA, | kirAtakaTukAkaNAkuTajakaNTakArIzaThIdhaniyA, haldI, nAgaramothA, mulhaiThI, bhAraMgI aura | phlidrkilimaabhyaakttukkdphlaambhodhraiH| pittapApaDA / saba cIjeM samAna bhAga lekara kvAtha | viSAmalakapuSkarAnalakulIrazRGgI SaibanAveM / AThavAM bhAga zeSa rahane para chAnakara usameM mahauSadhasakhairayaM jayati kaNThakunjaM gnnH|| zahada DAlakara pIne aura pathya pAlana karanese kapha- / cirAyatA, kuTakI, pIpala, indrajau, kaTalI, pittaja jvarakA nAza hotA hai| zaThI [kapUra kacarI], baher3A, devadAru, haiDa, kAlI For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi kvAtha mirca, kAyaphala, nAgaramothA, atIsa, AmalA, pokharamUla, cItA, kAkaDAsiMgI aura bAsA inakA kvAtha pInese kaMThakubja sannipAtakA nAza hotA hai| [648] kirAtAdikvAthaH (5) (ca.da. jvare) cirajvare vAtakapholvaNe vA - tridoSaje vA dazamUlamizraH / kirAtatiktAdigaNaH prayojyaH zuddhayarthinevAtrivRttAvimizraH // purAne bukhAra, vAtakaphajvara aura sannipAta jvara kI zAntike liye dazamUlayukta "kirAtatitAdi gaNa" * kA kvAtha sevana karanA cAhiye / yadi zodhanakI icchA ho to usImeM nisota milA lenI cAhiye / [ 649] kirAtAdikvAthaH (6) (bR. ni. ra. jvare) kirAtAndAmRtAvizva caMdanozIzvatsakaiH / zothAtisArazamanaM vizeSAjjvaranAzanam // cirAyatA, nAgaramothA, giloya, soMTha, candana, khasa aura iMdrajau / inakA kvAtha zotha aura atisAra nAzaka vizeSataH jvara nAzaka hai / [650] kirAtAdi kaSAya: (7) (bR. ni. ra. jvare ) kirAtAmRtadhanyAka candanozIraparpaTaiH / // kaiH kRtaH kAtho hanti pittabhavaM jvaram dAtRSNAzramarucitklezaM vamathuM klamam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 207 ) cirAyatA, giloya, dhaniyA, candana, khasa, inakA kAtha paittika aruci, ubakAI aura pittapApar3A aura padmAka / jvara, dAha, tRSNA, zrAnti, vamanakA nAza karatA hai / [651] kirAtAdikvAthaH (8) (bhA. pra., bhaira; vR. mA; jvare) kirAtatiktamamRtA drAkSAcAmalakaM zaThI / niSkAthya saguDaM kvAthaM vAtapittajvare pibet // cirAyatA, giloya, munakkA, AmalA aura kapUrakacarI, inakA kAtha banA kara gur3a milAkara pIne se vAtapittajvara zAnta hotA hai / [652 ] kuTajadADimakvAthaH (bhA. pra. ati.) vatsatvagdADimataruzalAduphalasambhavAtvak ca / tvagyugalaM palamAnaM vipacedaSTAMzasammitaM toye || aSTamabhAgazeSaM kAthaM madhunA pibetpuruSaH / raktAtisAramulbaNamatizayitaM nAzayenniyatam / / kur3e kI chAla aura anAra ke kacce phalo kA chilakA, donoM cIjeM 2 // - 2 // tole le kara AdhA sera pAnI meM pakAveM, jaba 5 tole pAnI zeSa raha jAya to utAra kara chAna kara ThaMDA kara ke usa meM zahada milA kara pilAveM / isa se bhayaMkara raktAtisAra bhI naSTa ho jAtA hai / [653 ] kuTajayogaH (vR.ni. ra., yo. ra; |mU. kR.) piSTvA gopayasA zlakSNaM kuTajasya tvaca pibet / tenopazAmyati kSipraM mUtrakRcchraM sudAruNam // kur3e kI chAla ko gAya ke dUdha meM pIsa kara * kirAtatikAdi gaNa / kirAtatiktako mustaM guDUcI vizva meSajam / pIne se dAruNa mUtrakRcchra kA bhI nAza ho jAtA hai| kirAtAdigaNo hyeSa cAturbhadrakamityapi // cirAyatA, nAgaramothA, giloya aura soNtth| isakA nAma kirAtAdi gaNa hai / " cAturbhadraka" bhI isako kahate haiM / [654] kuTajakSIram (bhA. pra. raktAti.) niHkkAthyamUlamamalaM girimallikAyAH samyakUpale dvitayamambu catuHzarAve / For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (208) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara tatpAdazeSasalila khalu zoSaNIyaM / kumArimUlaM karphakaM pItvA koSNajalairvamet // kSIre paladvayamite kushlairjaayaaH|| viSamaM tu jvaraM haMti vamanena ciraMtanam // prakSipya mASakAnaSTau madhunastatra shiitle| 1 / tolA dhIkumArI kI jar3a ko kiMcit raktAtisArI tatpItvA nairujyaM kssiprmvaapnuyaat|| garma pAnI ke sAtha pI kara vamana karane se purAne ___ kur3e kI 10 tolA svaccha chAla ko 20 | viSamaJcara kA nAza hotA hai| sera pAnImeM pakAveM, jaba cauthA bhAga raha jAya to | [658] kulakAdikvAthaH (vai. ji. pra.vi.) use chAna kara usake sAtha 10 tolA bakarI kA | kimu bhramayasi priye kuvalayakarAbhyAmidaM dUdha pakAveM / jaba kevala dUdha bAkI raha jAya to | madIya vacanaM sudhArasasamaM samAkarNaya / / use ThaMDA kara ke usa meM 7 // mAze (AdhA kaSa) | purANaviSamajvare kulakaniMbasiMhIMdrajA. zahada DAla kara piyeM / isa ke sevana karane se raktA- mRtAdhanakaSAyako madhuyuto barIvartate / / tisAra atyanta zIghra naSTa hotA hai| paTola patra, nIma kI chAla, kaTelI, indrajau, [655] kuTajAdi svedaH | giloya aura nAgaramothe ke kAtha meM zahada milA (vR. ni. ra., ga. ni. 33 zothe) | kara pIne se purAne viSamaJcara kA nAza hotA hai / kuTajArkazirISANAM vidalai(?) rnnddnimbjaiH| [659] kulatthakvAthaH (1) patrairyuktaM jalaM taptaM tatsvedo duSTazophahat / / (vR. ni. ra. azma.) ___ kur3e kI chAla, Aka, sirasa kI chAla, araNDa | paladvayamite koSNe kulatthasya bhRte tvpH(1)| aura nIma ke patte / inheM pAnI meM pakA kara bhapArA lavaNaM zarapuMkhena sAdhaM mASadvayonmitam // lene se sUjana kA nAza hotA hai| | kSiptvA pivetpatettasya matreNa samamazmarI / [656] kuTajASTaka kvAthaH zarkarA sikatA cApi dRSTametadanekadhA // (zA. dha. ma. khaM. a 2) ____ kulathI ke 10 tole kiMcitoSNa (kucha garama) kuTajAtiviSApAThA dhaatkiilodhrmustkaiH| kvAtha meM saraphoMke aura seMdhA namaka kA 2 mAze hIbera dADimayutaiH kRtaH kAthaH smaakssikH|| / (16 rattI) cUrNa milAkara pIne se patharI aura peyo mocarasenaiva kuttjaassttksNjnykH| zarkarA (raMga) Adi mUtra ke sAtha nikala jAtI haiM / atisArAn jayedvAtaraktazUlAyadustarAn // 660] kulatthAdikvAthaH (2) kur3A, atIsa, pAThA, dhAya ke phUla, lodha, (vR. ni. ra; hikkA .) nAgaramothA, sugandhabAlA aura anAra kI bakalI / kulasthanAgaravyAghrIvAsAbhiH kathitaM jalam / ina ke kAtha meM mocarasa kA cUrNa aura zahada DAla | pItaM puSkarasaMyuktaM hikAzvAsanivAraNam // kara pIne se vAtAtisAra, raktAtisAra tathA zUla aura | . kulathI, soMTha, kaTelI aura bAMseke kvAtha meM Amayukta atisAra kA nAza hotA hai / pokharamUla kA cUrNa milAkara pInese hicakI aura [657] kumArImUlAdivamanam | zvAsa naSTa hote haiN| (bR. ni. ra. jvare.) (?) "jale iti samucitapATha' For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kArAdi kvAtha [661] kulatthAdikvAthaH (3) (bR. ni. ra. kAse) kulatthaM kaNTakArI ca tathA brAhrAyaSTikA / zuNThIsurabhisaMyuktaH kAsazvAsajvarApahaH // kulathI, kaTelI, bhAraMgI, soMTha aura tulasI / inakA kvAtha khAMsI, zvAsa aura jvara kA nAza karatA hai / [662] kulatthAdikvAthaH ( 4 ) (vR. ni. ra; yo. ra; hikkA ) kulatthaya vakolAmbudazamUlabalAjalam / pAnArthaM kalpayetkAsa hikkAzvAsaprazAMtaye // khAMsI, zvAsa aura hiMcakIkI zAMti ke liye kulathI, jau, bera, sugandhabAlA, dazamUla aura kharaiTI kA kvAtha pilAnA cAhiye / | [663] kuSThapna mahAkaSAyaH (ca. saM. sU. a. 4) svadirAbhayAmalaka haridrAruSkara saptaparNAragvadhakaravIraviDaMgajAtipravAlA iti dazemAni kuSThaghnAni bhavanti / khaira, hair3a, AmalA, haldI, bhilAvA, sataunA, amalatAsa, karavIra (kanaira), bAyabiDaMga aura camelI ke patte / yaha cIjeM kuSTa nAzaka haiN| [664] kuSThAdikvAthaH (bR. ni. ra. jvare ) kuSThamindravayaM mUrvA paTolenApi sAdhitam / pIvenmarIca saMyuktaM sakSaudraM kaphaje jyare // 1 kUTha, indrajau, mUrvA aura paTolapatra / inake kvAtha meM zahada aura kAlI mirca kA cUrNa milAkara pilAnese kaphaja jvara kA nAza hotA hai / [665] kUSmANDAdiyogaH (vR, ni. ra; yo. ra; va. se; apasmA . ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 209 ) kuSmAMDa kapIDotthena rasena paripeSitam / apasmAravinAzAya yaSTayAhna sa pibetyaham || kumher3e (peTa) ke rasa meM mulhaiTIko pIsakara tIna dina taka pIne se apasmAra kA nAza hotA hai / [666] kRmighna mahAkaSAyaH (ca. saM. su. a. 4) akSI maricagaNDIrakevUkaviDaGganirguDIkifunI vadaMSTrA vRSaparNikA khuparNikA / iti dazemAnikRmighnAni bhavanti // sauMjanA, kAlImirca, gaNDIra ( majITha ), kevUka bAyabiDaMga, saMbhAlu, ciraciTA, gokharU, vRSaparNI aura mUSAparNI / yaha daza cIjeM kRmighna haiN| [667] kRmizatravAdikvAthaH (vR. ni. ra. ati.) kRmizatru vacAbilvapezIdhAnyAkakaTphalam / eSAM kathaM bhiSag dadyAdatIsAre balAsaje || bAyabiDaMga, baca, belagirI, dhaniyA aura kAyaphala | inakA kAtha kaphaja atisArakA nAza karatA hai / [668] ketakI mUlayogaH (2. 2. / mehe) triniSkaM ketakI mUlaM ghRSTvA jalena pAyayet / jayantyA vA jayAyuktaM mehaM hanti samutkaTam // 1 tolA ketakI kI jar3ako jayantI yA jayA (araNI ) ke sAtha pAnImeM pIsakara sevana karanese bhayaMkara pramehakA nAza hotA hai / [669] kokilAkSAdiH (yo. ra. 1 vA. ra. ) kokilAkSAmRtAkkArthaM pibetkoSNaM yathA balam / pathyabhojI trisaptAhAnmucyate vAtazoNitAt // balAnusAra tIna saptAha taka tAlamakhAnA aura giloyakA kiMcitoSNa kAtha pIne aura pathya pAlana karanese vAtaraktakA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (210) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara atha kakArAdi cUrNa prakaraNam [670] kakubhacUrNam (yo. ra. kAse) / pibet sacUrNa kakubhatvacottham / kAkubha piSTaM kRtvA vAsArasabhAvitaM bahUn vaaraan|| hRdrogajIrNajvararaktapitta madhughRtasitopalAbhilehya kSayakAsaraktapittaharam / jitvA bhaveyuzcirajIvinaste // arjunakI chAlakA cUrNa karake bAsAke rasakI ghRtake sAtha, dUdhake sAtha athavA gur3ake pAnI aneka bhAvanA dekara zahada, ghI aura cInI ke sAtha ke sAtha arjuna kI chAla kA cUrNa pIne se hRdroga, milAkara cATane se kSaya, khAMsI, aura raktapitta kA jIrNajvara aura raktapittakA nAza hotA hai evaM nAza hotA hai| dIrghAyu prApta hotI hai| [671] kakubhAdicUrNam (bhai. ra. hRdroge) [674] kaTukAdiH (yo. ra. hRdoge) kakubhatvagvacA rAstA balA naagvlaabhyaa| piSTvA vA kaTukA peyA sayaSTIkA sukhaambunaa| zaTIpaSkaramala pippalI vishvbhessjm|| jIrNajvaraM raktapitaM hRdrogaM ca vyapohati sarvANyetAni saMcUrNya sarpiSA shaannmaatryaa| kuTakI aura mulhaiThIko pIsakara kiMcitoSNa bhakSayetprAtarutthAya sarvahRdrogazAntaye // | pAnIke sAtha pInese jIrNajvara, raktapitta aura hRdro gakA nAza hotA hai| arjunakI chAla, baca, rAsnA, kharaiTI, nAgabalA ( gaMgerana ) haiDa, kapUrakacarI, pokharamUla, pIpala aura [675] kaTukI cUrNam (1) soMTha / saba cIjeM samAna bhAga lekara cUrNa kreN| (vR. ni. ra. jvre| yo. ci. ma. a. 7) | sazarkarAmakSamAtrA kaTukI coSNavAriNA / ise prAtaH kAla 4 mAze kI mAtrAnusAra | pItvA jvaraM jayejantuH pittazleSmasamudbhavam / / sevana karanese saba prakArake hRdroga naSTa hotA hai| 1 / tolA pramANa kuTakIkA cUrNa khAMDa aura [672] kakubhAyaM cUrNam (1) garama pAnIke sAtha sevana karanese pitakaphacara (vR. ni. ra. kSaya.) | naSTa hotA hai| kakubhatvaGnAgabalAdhAtrIvAtAribIjAnAm / [676] kaTukI cUrNam (2) cUrNa madhughRtayuktaM sazivaM yakSmAdikAsaharam / / (vR. ni. ra / bAlaroga.) ___ arjuna kI chAla, nAgabalA (gaMgerana ), | cUrNakaTukarohiNyA madhunA sahayojayet / AmalA, araNDa ke bIja aura suhAgekI khIla / | hikkAM prazamayetkSipraM chardizcApi cirotthitAm // saba samAna bhAga lekara cUrNa kara ke rkkheN| kuTakI kA cUrNa zahada ke sAtha cATane se ise zahada aura dhI ke sAtha sevana karane se | purAnI hikkA (hicakI ) aura chardi (vamana) yakSmA aura khAMsI AdikA nAza hotA hai| kA nAza hotA hai| [673] kakubhAyaM cUrNam (2) [677] kaTutrikAdi (vR. ni. ra. kAse) (yo. ra. hRdroge) kaTutrikaM ca cUrNita guDena sarpiSA yutam / ghRtena dugdhe guDAmbhasAvA nihanti kAsa daraM niSevaNaM niraMtaram / / For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-cUrNa (211) trikuTe ( soMTha, mirca pIpala ) kA cUrNa, gur3a | ArdrakakharasakSaudreliyAt kaphavinAzanam / dhImeM milAkara nirantara sevana karanese khAMsI naSTa | zUlAnilArucicchardikAsazvAsakSayApaham // hotI hai| kAyaphala, pokharamUla, kAkaDAsIMgI, nAgara[678] kaTuJayAdicUrNam (bR. ni.ra. kAse) | mothA, trikuTA aura kapUrakacarI / ina saba kA kaTutrayaM pAvakadevadArurAnA athavA eka eka auSadhikA mahIna cUrNa karake viDaMgatriphalA'mRtAnAm / adarakake rasa aura zahadameM milA kara cATanese cUrNa samAzaM sitayA sametaM | kapha, zUla, vAyu, aruci, vamana, khAMsI, zvAsa kAsaMjayedviSNugadeva daityAn // / | aura kSaya kA nAza hotA hai / trikuTA, cItA, devadAru, rAsnA, bAyabiDaMga, [682] kaTphalAdiH (3) (bhA. pra. / ati.) triphalA aura giloy| saba cIjeM samAna bhAga | kaTphalaM madhukaM lo| tvagdADimaphalasya ca / lekara cUrNa kreN| sataNDulajalaM cUrNa vAtazleSmAtisAranut // ise mizrImeM milAkara sevana karanese khAMsIkA ___kAyaphala, mulhaiThI, lodha aura anArake phala ke nAza hotA hai| chilake (nAsapAla) inakA cUrNa cAvaloM ke pAnI ke [679] kaTphalAdicUrNam (1) | sAtha sevana karanese vAtakaphaja atisAra naSTa (zA. gha. ma. khaM a. 6) hotA hai| kaTphalaM mustakaM tiktA zuMThI *zRMgI ca pauSkaram [683] kaNAdhaM cUrNam (1) cUrNameSAM ca madhunA zRMgaberarasena vA // (vR. ni. ra. ajI.) lihejjvaraharaM kaMThayaM kAsazvAsArucIrjayet / / kaNAsiMdhuzivAvahicUrNamuSNena vaarinnaa| vAyu chardi tathA zUlaM kSayaM caiva vyapohati pItaM prAtaH kSudhA kuryAt pAvakasyApi dIpanama ___kAyaphala, nAgaramothA, kuTakI, soMTha, kAka- pIpala, seMdhAnamaka, haiDa aura ciitaa| inakA DAsIMgI aura pokhrmuul| inake cUrNa ko zahada | cUrNa garama pAnIke sAtha sevana karanese kSudhA vRddhi yA adarakake rasameM milAkara sevana karanese jvara, | aura agnidIpti hotI hai| khAMsI, zvAsa, aruci, vAyu, vamana, zUla aura [684] kaNAcaM cUrNam (2) kSayakA nAza hotA hai| yaha cUrNa kaNThake liye (yo. ra. / dantaro.) bhI hitakArI hai| kaNAsiMdhUtthajaraNacUrNa tUrNa vyapohita / [680 kaTphalAdicUrNam (2) gharSaNAddantacAzcalyavyathAzothAstrasaMstravAn // (zA. dha. ma. kha a. 6) ____ pIpala, seMdhAnamaka aura jIrA / inakA cUrNa kaTphalaM pauSkaraM zRGgI mustA trikaTuka shtthii| banA kara maMjana karanese dAMtoMkA hilanA, darda, samastAnyekazo vApi sUkSmacUrNAni kArayet // masUr3hoMkI sUjana aura unase rakta jAnA Adi roga * zaThIti pAThAntaram / naSTa hote haiN| For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkara | ( 212 ) [ 685 ] katakabIjayogaH (vR. ni. ra. ) karSapramANaM katakasya bIjaM takreNa piSTvA sahamAkSikena / pramehajAlaM vinihati sadyo rAmo yathA rAvaNamAjadhAna // nirmalIke bIja 1 / tolA lekara chAcha (takra) meM pIsakara zahada ke sAtha sevana karanese samasta prakAra ke prameha atyanta zIghra naSTa hote haiM / [686] kapitthAdikalkama (bR. ni. ra. / strIro.) kapitthaveNupatraM ca samamekatra pepayet / madhunA saha pAtavyaM tIvrapradaranAzanam // kaitha aura bAMsake patte eka sAtha pIsa kara zahada meM milAkara pIne se dussAdhya pradara bhI naSTa ho jAtA hai| [ 687] kapitthAdi cUrNam (ca. saMci. a. 10) kapitthamadhyaM lIvA tu savyopakSaudrazarkaram / kaTphalaM madhuyuktaM vA mucyate jaTharAmayAt // kaithakI girI aura trikuTe ke cUrNako zahada aura khAMDameM milAkara cATane se athavA kAyaphalake cUrNa ko zahada meM milAkara sevana karane se udara roga zAMta hote haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yavAnI pippalImUlacAturjAtakanAgaraiH / maricAgnijalAjAjIdhAnya sauvarcalaiH samaiH // vRkSAmlaghAtakI kRSNAcilvadADimatindukaiH / triguNaiH padguNasitaH kapitthASTaguNaiH kRtaH / / cUrNo'tisAragrahaNIkSayagulmagalAmayAn / kAsaM zvAsAruciM hikkAM kapitthASTamidaM jayet // ajavAyana, pIpalAmUla, cAturjAtaka (dAlacInI, tejapAta, nAgakesara, ilAyacI), soMTha, kAlI mirca, cItA, sugandhavAlA, jIrA, dhaniyA, sauMcala namaka pratyeka 1 - 1 bhAga / amalaveta, dhAya ke phUla, pIpala, bela kI girI, dAr3ima aura teMdu | pratyeka 3 bhAga / khAMDa 6 bhAga aura kaitha 8 bhAga / yaha (kapitthASTaka) cUrNa atisAra, grahaNI, kSaya, gulma, galeke roga, khAMsI, zvAsa, aruci aura hikkA ( hicakI) nAzaka hai / [ 690] kampilAdi cUrNam (ca. saM. ci. a. 10 ga. ni. 30 prameha, vR. ma. ) kampillasaptacchadazAlajAni vaibhItarauhItakakauTajAni / kapitthapuSpANi ca cUrNitAni kSaudreNa lihyAtkaphapittahI // kamIlA, sataunA, sAla, baher3A, ruheDA, kur3A aura kaitha ke phUla | saba cIz2e samAna bhAga lekara cUrNa kareM / ise zahadake sAtha sevana karane se kaphapittaja prameha naSTa hote haiM / [688] kapitthAdipeyAH (ca. saM. sU. a. 3) kapitthabilva cAMgerI takadADimasAdhitA / pAcanI grAhiNI peyA savAte pAcamUlikI // [ 691] karaJjAdicUrNam kaitha, bela, cAMgerI, dAr3ima aura taka (chAcha) se banAyI huI peyA grAhiNI aura pAcana hotI hai| vAtadoSa kI prabalatA ho to pacamUla se siddha peyA denI cAhiye / [vR. ni. ra. arze / bhA. pra. ma. khaM. 2 ] cirabilvAnisiMdhUtthanA garendrayavAralUn / kreNa feast nipatatyasRjAsaha || karaMjavA, cItA, seMdhAnamaka, soMTha, indrajau [689] kapitthASTakaM cUrNam (ca. da / graha.) aura ara | inakA cUrNa karake taka (chAcha) ke For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-cUrNa (213) sAtha pInese khUnI bavAsIrake masse gira jAte haiN| pItamuSNAMmasA cUrNa mUtrarodha nivArayet // [692] karaJjabIjAdiH (yo. ra. chardi.) kakar3I ke bIja, seMdhA namaka aura triphlaa| ISaddhRSTa karaJjasya bIjaM khaNDIkRtaM punH| saba cIz2e samAna bhAga lekara cUrNa karake garama maharmuhuro bhuktvA chardi jayati dustarAm // pAnI ke sAtha pIne se mUtrAvarodha (pezAba banda honA) karaMjave kI girI ko kucha bhUna kara Trakar3e | naSTa hotA hai| Tukar3e karake bAra bAra khAne se dussAdhya chardi bhI | [696] karkoTakAdyudvartanam naSTa ho jAtI hai| _ (vR. ni. ra. sanni.) [693] karajAdipuTapAkaH karkoTikAkaMdarajAkulitthA(vR. ni. ra. gulme.) __kRSNAvacAkaTphalakRSNajIraiH / karaJjavaTapatrANi cavyaM vahiH kaTutrayam / kirAtatiktAnikaTavalAbu indravAruNikAmUlaM puTe pAcyaM sasaindhavam // pathyAbhirudvartanamatra zastam // tadpakkaM vAriNA pItaM palArddha madhunApi vA / (zItAMga sannipAta meM) kakor3e kI jar3a, haMti gulmodaraM pANDu dvandajaM zvaya) tathA / / | kulathI, pIpala, baca, kAyaphala, kAlA jIrA, cirA ___ karaMjaveke patte, bar3ake patte, cava, cItA, | yatA, cItA, kar3avI torI aura hair3a / inakA carNa trikuTA, indrAyana kI jar3a aura seMdhA namaka, inheM | karake zarIra para mAliza karanA caahiye| puTa pAka karake cUrNa banAveM / [697] karpUrAdyaM cUrNam isa cUrNako 2 // tolekI mAtrAnusAra jala ke (yo. ra. / kAse; va. se / rAjaya.) sAtha athavA zahada ke sAtha pIne se gulma, udara kapUracocakakolajAtIphaladalAH smaaH| roga, pAMDu aura dvaMdaja zotha kA nAza hotA hai| lvnggmaaNsiimrickRssnnaashunntthiivivddhitaaH| [694] karAdi zIrSarecanam cUrNa sitAsamaM grAhyaM rocanaM kSayakAsajit / (vR. ni. ra. / zige.) vaisvaryazvAsagulmArzacchardikaNThAmayApaham / / karaJjazizu bIjAni patrakaM srssptvcH|| prayuktaM cAnapAneSu bhiSajA rogiNAM hitam // sarveSAM zIrSarogaNAmetacchIrSavirecanam // ___ kapUra, coca, (dAla cInI bheda) kaMkola, jAya___ karaMjave ke bIja, sauMjane ke bIja, tejapAta, | phala, pataraja pratyeka 1-1 bhAga / lauMga 1 bhAga, sarasoM aura dAlacInI, saba cIjeM samAna bhAga jaTAmAMsI 2 bhAga, kAlI mirca 3 bhAga, pIpala 4 lekara carNa kreN| bhAga, soMTha 5 bhAga aura khAMDa saba ke barAbara / ___isakI nasavAra lene (sUMghane) se zirovirecana yathA vidhi cUrNa taiyAra kreN| hokara samasta ziroroga naSTa hote haiM / ise sevana karane aura pathya pAlana karane se [695] karkaTIvIjAdi cUrNam aruci, kSaya, khAMsI, svarabhaMga, zvAsa, gulma, (bR. ni. ra. / mUtrA.) bavAsIra, vamana aura kaMTharoga naSTa hote haiN| karkaTIvIjasiMdhUtthatriphalAsamabhAgikam / [698] kaliMgAdi cUrNam(vR. ni. ra. / jvare) For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya ratnAkara kaliMgarohiNInizAkaTutrikebhakesaram / [701] kAkajaGghAdiH (vR. ni. ra. / strI. ro.) vicUrNita kaphajvaraM nihaMti kossnnvaarinnaa|| kAkajAnukamUlaM vA mUlaM kArpAsameva ca / indrajau, kuTakI, haldI, trikuTA aura nAga- pAMDupradarazAMtyartha pibettaMdulavAriNA // kesara / ina kA cUrNa banAkara kiJcitoSNa (gunagune) / kAkajaMghA athavA kapAsa kI jar3a ko pIsa pAnI ke sAtha sevana karane se kaphaja jvara kA | kara cAvaloM ke pAnI ke sAtha pIne se pAMDDa aura nAza hotA hai| pradara kA nAza hotA hai| [699] kalyANakaM cUrNam(yo. ra. / apasmA.) [702] kAmadevavRNam [napuMsakAmRta paJcakolaM samaricaM triphalA bidasaindhavam / / pAnI pilaM pikalA kRSNAbiDaGgapUtIkayavAnIdhAnyajIrakam // palaM nAgabalAbIjaM palamekaM zatAvarI // pItamuSNAmbunA cUrNa vAtazleSmAmayApaham / vihArakaMdacUrNasya paladvayamathApi vA / apasmAre tathonmAde durnAmagrahaNIgade // palaM trapuSabIjazca vAjigandhA palatrayam // etatkalyANakaM cUrNa naSTasyAgrezca dIpanam // vAsA ca tAlamUlI ca guDUcI raktacandanam / paMcakola (pIpala, pIpalAmUla, cava, cItA trisugandhI kaNAdhAtrI lavaMgaM nAgakesaram // aura soMTha) kAli mirca, triphalA, biDlavaNa, seMdhA etAni karSamAtrANi sUkSmacUrNAni kArayet / namaka, pIpala, bAyabiDaMga, nATAkaraMjavA, ajavAyana, dhaniyA aura jIrA / saba cIjeM samAna bhAga balAzAlmalimUlazca bhavedekaikA viNshtiH|| lekara cUrNa banAveM / kuzakAzaziphAsapta zarkarA saptayojitam / ise garama pAnIke sAtha pInese vAtaja aura duSTazukraM vIryahAni mUtrakRcchrANI yAni ca // kaphaja roga, miragI, unmAda, bavAsIra, saMgrahaNI mUtrAghAtaM mUtradoSAJjayecchukavivarddhanam / aura agnimAMdyakA nAza hotA hai| dazakaM gacchati strINAM hayatulyaparAkramaH / / [700] kalyANalavaNam(vR. ni. ra. saMgraha) kAmadevAbhidhaM cUrNa dhanvantarinirUpitam // mallAtakAni triphalAdantIcitrakameva ca / gokharU 5 tolA, kauMcake bIja 10 tolA, samabhAgAni sarvANi saiMdhavaM dviguNaM bhavet // | nAgabalA (gaMgerana)ke bIja aura zatAvara 5-5 tolA, kapAlapuTasaMparka mRdunA gomyaaminaa| vidArIkanda kA cUrNa 10 tolA, khIre ke bIja 5 kalyANa nAmalavaNa zreSThamazovikAriNAm // | tolA, Asagandha 15 tolA / vAsA, tAlamUlI bhilAve, triphalA, dantI, cItA pratyeka 1-1 (mUsalI) giloya, lAla candana, trisugandhI (dAlabhAga aura seMdhA namaka 2 bhAga lekara saba ko cInI, ilAyacI, tejapAta) pIpala, AmalA, lauMga, ekatra kara zarAvasaMpuTa karake kaNDoM [upaloM kI nAgakezara, pratyeka 11-1 / tolA kharaiTI aura mandAgnimeM bhasma kreN| seMbhala kI mUsalI 11-1 / sera, kuza aura kAMsakI __ yaha (kalyANa lavaNa) bavAsIra ke liye / jar3a tathA khAMDa 35-35 tolA lekara cUrNa bnaaveN| uttama guNakArI hai| isake sevana se vIrya ke doSa, vIryapAta, For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-cUrNa (215) 3 mUtrakRccha (pezAva takalIpha se AnA, pezAba banda / ko zahada meM milAkara yoni meM rakhanese picchilA honA) aura mUtra vikArAdi naSTa hote tathA vIrya | yoni zuddha hotI hai| vRddhi hotI hai| yaha atyanta vAjIkara aura | [706] kAsIsAdicUrNam (2) balavardhaka hai| (vR. ni. ra. mukha.) [703] kAravyAdicarNam kAsIsalodhrakRSNA manaHzilA sapriyaMgu tejohaa| ' (ga. ni. arocakA. ca. ci. a. 26) eSAM cUrNa madhuyuk zItAde pUtimAMsaharam / kAravI maricAjAjI drAkSA vRkSAmladADimam / tailaM ghRtaM vA vAtaghnaM zItAde saMprazasyate / / sauvacalaM guDaM kSaudraM sarvArocakanAzanam // | kasIsa, lodhra, pIpala, manasila, phUlapriyaMgu ____ kAlI jIrI, kAlI mirca, jIrA, dAkha, | aura baca inake cUrNa ko zahadameM milAkara masUr3hoM titaDIka, anAradAnA, sauMcala [kAlA namaka) para lepa karane se zItAda nAmaka danta roga se sar3A guDa aura zahada / saba cIjeM samAna bhAga lekara huA mAMsa dUra hotA hai / zItAdax meM vAyu nAzaka carNa karake ekatra milAkara sevana karane se saba | taila athavA dhRta istemAla karanA caahiye| prakAra kI aruci naSTa hotI hai| [707] kirAtatiktAdyaMcUrNam [704] kAlakacUrNam (ca. saM. ci. a. 19) (ca. saM. ci. a. 26) kirAtatiktaM SaDgranthA trAyamANA kaTutrikam / gRhadhUmo yavakSAraH paatthaavyossrsaanyjnm| candanaM panakozIraM daatviktturohinnii|| tejobA triphalA lodhaM +citrakaM ceti cuurnnitaam|| kuTajatvak phalaM mustaM yavAnI devadAru ca / sakSaudraM dhArayedetad galarogavinAzanam / paTolanimbapatrailAsaurASTrAtiviSAtvacaH // kAlakannAma taccUrNa dantAsyagalaroganut / / | madhuziyozca bIjAni mUrvAparyaTakAMstathA / __ghara kA dhuAM, javAkhAra, pAThA, trikuTA, taccUrNa madhunA lehya peyaM madyairjalena vA / / rasauta, vaca, triphalA, lodhra aura ciitaa| saba cIjeM | hRtpANDugrahaNIrogagulmazUlArucijvarAn / samAna bhAga lekara cUrNa kreN| kAmalAM sannipAtaM ca mukharogAMzca nAzayet / / ___ ise zahada meM milAkara muha meM rakhane se gale | cirAyatA, baca, trAyamANA banazA] trikuTA, aura dAMtoM ke roga naSTa hote haiN| candana, padmAka, khasa, dAru haldI kI chAla, kuTakI, [705] kAsIsAdicUrNam (1) kur3ekI kI chAla, indrajau, nAgaramothA, ajavAyana, (ca. saM. ci. a. 30) devadAru, paTola patra, nIma ke patte, ilAyacI, kAsIsaM triphalAkAkSI saamrjmbvaasthidhaatkii| saurASTrI mRttikA, atIsa, dAlacInI, mulhaThI, saujane paicchilye kSaudrasaMyuktazcU! vaizayakArakaH // zItAda-mastA kA roga vizeSa, jisameM kasIsa, triphalA, gopI candana, Ama aura / yakAyaka kabhI 2 masUdI se khUna jAne lagatA jAmana kI guThalI tathA dhAya ke phUla / inake cUrNa hai masUDhe durgandhita, kAle, cipacipe aura mulAyama ho jAte haiN| evaM masUr3oM kA mAMsa + lauhamiti pAThAntaram / saDakara girane lagatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (216) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - ke bIja, mUrvA aura pitta paapdd'aa| saba samAna / [711] kuSThanAzakAH prayogA: bhAga lekara cUrNa kreN| (ra. ci. ma. 3stabkaH) ___ ise zahada meM milAkara cATane yA madya athavA ; kuMkumeMdIvaraM mustA cAturjAtaM phalatrikam / pAnI ke sAtha sevana karane se hRdroga, pAMDa, grahaNI, | samaM cUrNa viricyA'tha sarvakuSThAni nAzayet / / gulma, aruci, jvara, kAmalA, sannipAta aura mukha- ekasmAtsaptakAvaM galatkRSThaM vizoSayet / rogoM kA nAza hotA hai| kriminalaM ghorarUpaM dunirIkSyaM ca yadbhavet / / 708] kirAtAdicUrNam (bhA. pra. jvare) / vraNeSu deyametaddhi cUrNa saMpiSya vaarinnaa| kirAtatiktAtrivRdambupippalI vegataH siddhimAyAti duHsAdhyamapi satvaram // viddNmvishvaaktturohinniirjH| kuSThavaNeSu vai deyaM taccUrNa jalapezitam / nihanti lIDhaM madhunA'tisatvaram zIghramArohamAyAti mriyate krimayastathA / sudustaraM dujeladoSajaM jvrm|| na zakyate prabhAvo'sya kalpakoTigatena ca / cirAyatA, nisota, sugandhabAlA, pIpala, bAya- vaktaM brahmAdidevaizca prayatnAdapi nizcitam / / biDaMga, soMTha aura kuTakI, inake cUrNako zahadameM ___ kesara, kamala, nAgaramothA, cAturjAtaka [dAlamilAkara cATanese dUSita jalase utpanna huvA dussAdhya svara atyanta zIghra naSTa hotA hai| cInI, tejapAta, ilAyacI, nAgakesara] aura triphalA / | saba cIjeM samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| ise [709] kuTajacUrNam (vR. ni. ra. ati; vai. jI. vi. 2) pAnI ke sAtha sevana karane se saba prakArake kuSTha naSTa hote haiN| eka saptAha pazcAt galita krimiiMdrajameghamadAkusumaM zrIlodhramahauSadhamocarasAnAm / yukta dussAdhya aura ghRNita kuSTha bhI sUkhane lagatA hai| kuSTha aura ghAvoMke liye yaha cUrNa atyanta cUrNamidaM guDatakranipItaM | upayogI hai| isase ghAva atyanta zIghra bharate aura haMtyacirAdatisAramudAram / / krimi naSTa hote haiN| indrajau, nAgaramothA, dhAyake phUla, bela, lodhra, soMTha aura mocarasa / inake cUrNa ko gur3ameM milAkara [712] kuSThAdicUrNam (1) (bhA.pra.udara.) takrake sAtha pInese atyanta prabala atisAra naSTa | kuSThaM dantI yavakSAro vyopaM trilavaNaM vcaa| hotA hai| ajAjI dIpyakaM hiMgusvarjikA cavyacitrakam / [710] kuTajAdicUrNam (vR. ni. ra.ati.) zuNThI coSNAmbhasA pItA vAtodararujApahA / / chuTajAtiviSAcUrNa madhunA sahalehitam / kUTha, dantI, javAkhAra, trikuTA, seMdhAnamaka, cirotthitamatisAraM pakkaM pittAstrajaM jyet|| kAlAnamaka, viD lavaNa, vaca, jIrA, ajavAyana, kur3ekI chAla aura atIsake cUrNako zahadake | hIMga, sajjIkhAra, cavya, cItA aura soMTha / inake sAtha cATanese purAnA pakvAtisAra aura raktapitta | cUrNa ko garama pAnIke sAtha sevana karanese vAtaja nA hotA hai| udara roga naSTa hote haiN| For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi cUrNa ( 217 ) ajamoda aura pIpala | saba samAna bhAga lekara [ 713] kuSThAdicUrNam (2) (bo. ra. mukha., bR. mA; ba. se; yo. ci. ma. a. ra) cUrNa kareM / ise garama pAnI ke sAtha 1 / tole kI mAtrAnusAra pIne se tillI, udararoga aura udAvartakA nAza hotA hai / | kuSThaM dArvI lodhamandaM samaGgA pAThAtiktA tejanI pItikA ca / cUrNa zastaM gharSaNe tadudvijAnAM raktasrAvaM hanti kaNDUrujazca // kUTha, dArUhaldI, lodha, nAgaramothA, majITha, pAThA, kuTakI, mAlakaMganI aura haldI | inakA cUrNa banAkara maMjana karanese masUr3oM se khUna AnA aura unameM khAja AnA yA pIr3A honA Adi rogoMkA nAza hotA hai / [714]kuSThAdicUrNam (3) (bR.ni.ra. tRSNA) kuThe kAzodbhavaM mUlaM madhukaM piSTamambhasA / makSitaM taM drutaM hanti pipAsAM cirakAlajAm kUTha, kAsakI jar3a aura mulhaiThIkA cUrNa karake pAnI ke sAtha sevana karane se purAne tRSA rogakA atyanta zIghra nAza hotA hai / [ 715] kuprAdicUrNam (4) (bR. ni. ra / vA. vyA.) keMdra vA pAThA pAvako'tiviSA nizA / eteSAM cUrNamuSNAM pItaM hRtyanilAnbahUn // / kUTha, indrajau, pAThA, cItA, atIsa aura haldI / inake cUrNa ko garama pAnIke sAtha pIne se aneka prakAra ke vAyuroga naSTa hote haiM / [ 716] kuSTAdicUrNam (5) (yo. ra. udara; vR. yo. ta. 205 ta) kuThe vA bhRMgaveraM citrakaM kauTajaM phalam / pAThA caivAjamodA ca pippalyaH samacUrNitAH // tato viDAlapadakaM pibeduSNena vAriNA / daramudAvarta sarvametena zAmyati // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [717] kuMkumAdicUrNam (yo.ci. cUrNA 0 ) kuMkumaM madanI mustA cAturjAtaM phalatrikam / abhrama kallakaM dhAnyaM dADimaM maricaM kaNA || yatrAnI tiMtaDIkaM ca hiMgujaM ghanasArakam / tuMburu tagaraM toyaM lavaGgaM jAtipatrikA // samaMgA puSkaraM zyAmA padmavIjaM tugA zaThI / tAlIsaM citra mAMsI jAtI phalamuzIrake // balA nAgavalA mAkSI kuSThagraMthika mAkSikAH / yAvatyetAni sarvANi tAvanmocarasaM dadet // sarvatulyA sitAyojyA karSamAtra tu bhakSayet / prabhAte ca nizAdau ca bhojanAMte vizeSataH // sandhyAkAle tathA bhojyaM vAjIkaraNamuttamam / ajIrNa jarayatyAzu naSTAzcAgnidIpanam || azItivAtajAn rogAn caturviMzatipaittikAn / viMzatizleSmajacaitra hallAsacchardirocakam // paJcaiva grahaNIdoSAnatisAraM vizeSataH / kSayamekAdazaM zvAsaM kAsaM paJcavidhaM tathA // udaravyAdhinAzaM ca mUtrakRcchraM galagraham / putraM janayate vandhyA sevyamAne tathauSadhe || sannipAtAturaM caiva visphoTaka bhagandaram / netrarogaM zirorogaM karNarogaM hanugraham // hRdrogaM kaMTharogaM ca jAnujaMghAgataM tathA / sarvarogavinAzAya carakeNa prabhASitam // kesara, kastUrI, nAgaramothA, cAturjAtaka [tejapAta, dAlacInI, ilAyacI aura nAgakesara ] triphalA, AkarakarA, abhraka bhasma, dhaniyA, anA kUTha, baca, adraka, cItA, indrajau, pAThA, / radAnA, kAlImirca, pIpala, ajavAyana, titiDIka For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (218) bhaart-bhaissjy-rtnaakr| - hIMga, kapUra, kustumbaru, tagara, sugandhavAlA, lauGga, peThekI jar3ake cUrNako kiJcitoSNa kuchagarama jAvitrI, majITha, pokharamUla, vidhArA, kamalagaTTA, pAnIke sAtha pInese dAruNa zvAsa aura khAMsIkA baMsalocana, kapUrakacarI, tAlIsapatra, cItA, jaTA- | nAza hotA hai| mAMsI, jAyaphala, khasa, balA [khabaiMTI] nAgabalA, [720] kuSmAMDakSAram (bhA. pra. / zUle ) sonAmakkhI bhasma, kUTha, pIpalAmUla aura rUpAma- kuSmAMDaM tanu kRtvA tu kSiptvA dharme vizoSayet / kkhI bhasma / saba cIjeM samAna bhAga, mocarasa sthAlyAM niHkSipya tatsarva pidhAnena pidhAya ca // sabake samAna / mizrI mocarasase 2 gunI / yathA | | cullayAM nivezya vanizca jvAlayetkuzalo janaH / vidhi cUrNa bnaaveN| yathAtana bhavedbhasma kintvaGgAro dRDho bhavet / / ise 11 tolAkI mAtrAnusAra prAtaH aura tadAnirvApayecchIta sarvathA cUrNitantu tat / sAyaMkAla aura vizeSataH bhojanake antameM sevana | mASadvayamita tAvacchuNThIcUrNena mizritam // karanese ajIrNa, agnimAMdya, 80 prakArake bAtaja jalena bhakSayennityaM mahAzUlAkulo naraH / roga, 24 prakArake pittaroga, 20 prakArake kaphaja- asAdhyamapiyacchUlaM tadapyetena zAmyati // roga, ubakAI, vamana, aruci, 5 prakArake graha- peTeke bArIka bArIka Tukar3e karake dhUpameM NIvikAra, atisAra, 11 prakArakA kSaya, zvAsa, sukhAleM aura unheM eka hANDImeM bharakara usake 5 prakArakI khAMsI, udararoga, mUtrakRcchra, galagraha, Upara DhakanA ddhkdeN| aba isako cUlhepara car3hAkara vaMdhyatva, sannipAta, visphoTaka, bhagandara, netra roga, | usake nIce agni jalAveM / jaba peTheke Tukar3e jalaziroroga, karNaroga, hanugraha, hRdroga, kaMTharoga, jAnu | kara aMgArake samAna ho jAya [ kintu bilkula aura jaMdhAgata vyAdhiyAM Adi aneka roga naSTa | bhasma na ho jAya balki kaThina raheM] taba unheM hote haiM / yaha atyanta vAjIkaraNa hai| ThaNDA karake cUrNa kreN| [718] kuSmANDavIjayogaH isameMse 2 mAze cUrNa soMThake cUrNameM milAkara (vR. ni. ra / vA. vyA.) | jalake sAtha sevana karanese bhayaMkara aura asAdhya kuSmANDasya tu bIjAni bIjAni pusasya c| zUla bhI naSTa ho jAtA hai| pastau saMdhArayettena prshaamyenmuutrnigrhH|| [721] kRmighnaMcUrNam (rasA. sA.) peThe aura khIreke bIjoMko pIsakara bastIke pAlAzabIjaM kuTajatvacA ca Upara lepa karanese mUtrAvarodha [mUtra banda honA ! same viDaGga bhayoH samAnam / naSTa hotA hai| cUrNa kRmighnaM palapAdamAtraM [719] kuSmAMDaziphAcUrNam kaduSNatoyena niSevaNIyam // (vR. ni. ra. vA. kA; ba. se., yo. ra. jantughnaM kevalaM yadvA prAtaH seveta buddhimAn / zvA; . yo. ta. ta. 80) taptakoSNena toyena janturogApanuttaye // kuSmAMDakaziphAcUrNa pItaM koNena vaarinnaa| DhAkake bIja 1 chaTAMka, kur3AkI chAla 1 zrIghraM zamayati zvAsa kAsaM cApi sudAruNam / / chaTAMka, bAyabiDaMga AdhapAva, ina tInoM ko kUTa For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-cUrNa (219) - chAnakara rakha chodd'e| isakI mAtrA 1 tole kI hai,[2] | kRSNAgnivizvadhanajIrakakaNTakArIzauca kriyA ke bAda garama jala ke sAtha sevana | pAThAnizAkarikaNAmagadhAjaTAnAm / karane se 4-5 dina meM hI udara ke sarva kiidd'e| cUrNakavoSNasalilaravaloDyapItaM naSTa ho jAte haiN| nAtaH paraM vayathurogaharaM narANAm // [722] kRSNAdicarvaNam pIpala, cItA, soMTha, nAgaramothA, jIrA, (vR. ni. ra. / mukha; bhA. pra. ma. khaM. 2; yo. ra.) kaTelI, pAThA, haldI, gajapIpala aura pIpalAmUla / kRSNajIrakakuSThendrayavacarvaNatasvayahAt / inake carNako kucha garma pAnImeM milAkara pInese mukhapAkavraNakledaM daugaMdhyamupazAmyati // zothakA atyanta zIghra nAza hotA hai / ___pIpala, jIrA, kUTha aura indrayavako 3 dina | [726] kRSNAdicUrNam (4) taka cabAnese mukhapAka, braNa, kleda [ratUbata] aura (vR. ni. ra; vaM. se. bA. roM.) mukhakI durgadhi naSTa hotI hai| kRSNA durAlabhA drAkSA karkaTAkhyA gjaahyaa| [723] kRSNAcUrNam (1) cUrNitA madhusarpiyo lIDhA haMti zizorgadAn / (vR. ni..ra. hikkA. su. saM. u. taM. a. 50) ! kAsaM zvAsaM ca tamakaM jvaraM vApi vinakSyati // kRSNAmalakazuMThInAM cUrNa madhusitAyutam // pIpala, dhamAsA, dAkha, kAkaDA sIMgI aura muhurmuhuH prayoktavyaM hikAzcAsanivAraNam // | gajapIpala inake cUrNako zahada aura ghI meM milA pIpala, AmalA aura soMThake cUrNako zahada kara cATanese bAlakoMke tamaka zvAsa, khAMsI aura aura mizrI meM milAkara bAra bAra cATanese hicakI | jvarakA nAza hotA hai| aura zvAsakA nAza hotA hai| | [727] kRSNAdicUrNam (5) [724] kRSNAdicUrNam (2) (vR. ni. ra. bA. ro.) (zA. dha. ma. khaM. a. 6) kRSNA mahauSadhaM vilvaM nAgarA sayavAnikaH / kRSNAruNAmustakaGgikANAM madhusarpiyutaM lIDhaM bAlAnAM grahaNI haret // tulyeNa carNena samAkSikeNa / pIpala, soMTha, belagirI, nAgaramothA aura ajajvarAtimAraH prazamaM prayAti vAyana / inake cUrNako zahada aura ghI meM milAkara sazvAsakAsaH savamiH zizUnAm // | caTAnese bAlakoMkI saMgrahaNIko ArAma hotA hai| pIpala, atIsa, nAgaramothA aura kAkaDAsIMgI | [728] ketakIkSArayogaH (yo. ra. gulme.) samAna bhAga lekara cUrNa kreN| ise zahadake sAtha | svarjikAkuSThasahitaH kSAraH ketakIsaMbhavaH / caTAnese baccoMke jvarAtisAra, zvAsa, khAMsI aura | pItastailena zamayedvAtagulmaM sudAruNam // mana kA nAza hotA hai| sajIkhAra, kUTa aura ketakIkA khAra / inake [725] kRSNAdicUrNam (3) | cUrNako (eraNDa) telake sAtha pInese bhayAnaka vAta (vR. ni. ra. zothe.) gulma (vAyagole)kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (220) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [729] kezaraJjakaH (bhai. ra. / kSudra.) [732] kolAsthiyogaH (vR.ni. r.| ajI.) triphalAnIlinIpatraM lauhabhRGgarajaH smm| | kolAsthimajjakalkastu pIto vApyudakena vai| avimUtreNa saMyuktaM kRSNIkaraNamuttamam // / acirAdvinihantyenaM prayogo bhasmakaM nRNAm / / ___ triphalA, nIlake patte, lohekA burAdA aura , verakI guThalIkI mAMgI (girI) ko pAnImeM bhAMgarA / saba samAna bhAga lekara carga kreN| ise | pIsakara pInese bhasmaka rogakA atyanta zIvra nAza bher3ake mUtrameM milAkara lepa karanese bAla kAle ho | hAtA hai / jAte haiM / yaha uttama khijAba hai|' | [733] kaMcaTAdicUrNam (ca. pA. / ati.) [730] kezarayogaH (vR. ni. ra. / azma.) | kaMcaTajambuzRGgATakapatravilvabarhiSTam / jaladharanAgarasahitaM gaGgAmapurANAjyena saMpiSTaM pItaM samyagdinatrayam / pivegavAhinIM rundhyAt / / kuMkumaM nAzayatyAzu dehinAM medshrkraaH|| gajapIpala, jAmanakI guThalI, siMghAr3eke patte, kezarako purAne dhImeM pIsakara 3 dina taka | belagirI, sugandhabAlA, nAgaramothA aura soMTha / pInese medazarkarA (pezAbakI rega) naSTa ho jAtI hai| inakA carNa prabala, vegavAna atisArako bhI naSTa [731] kokambAdicUrNam (vR.ni. ra / saMgra.) kara detA hai| samUlapatrakokambaM paladvayamita zubham / [734] kaMTakAryAdicUrNam (1) mallAtaphalamajjAyA maricasya palaM palam // (ca. paa.| bA. ro.) etacUrNIkRtaM sUkSma bhakSayetkarSasamitam / pItaM pItaM vamedyastu stanyaM taM madhusarpiSA / azAMkurAgniItyAzu sabAhyAbhyaMtarAnapi // dvivArtAkI phalarasaM paJcakolaM ca lehayet // ___ mUla aura patra sahita kokaMba 10 tolA, / yadi baccA bAra bAra dUdha pIkara ulTI kara bhilAvekI girI aura kAlI mirca 5-5 tolA / detA ho to use kaTelI ke phala ke rasa meM paMcakola sabako mahIna cUrNa karake 1 / tolA pramANa mAtrA / (pIpala, pIpalAmUla, cava, cittA aura soMTha)kA cUrNa nusAra sevana karanese bavAsIrake bAharI aura anda | evaM dhI aura zahada milA kara caTAnA cAhiye / runI masse naSTa hote hai| [735] kaMTakAryAdicUrNam (2) (vR. ni. ra. / kAsa.) 1 lepa karane ke bAda kele yA araNDakA kAryAH kaNAyAzca cUrNa samadhu kAsahat / / pattA bAMdha denA cAhiye aura use.12 ghaMTe bAda | khola kara bAloMko tela lagA kara dho DAlamA | kaTelI aura pIpala ke carNa ko zahada ke sAtha caahiye| | cATane se khAMsI kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-guTikA (221) atha kakArAdi guTikAprakaraNam [736] kaNAdivaTI (1) vaTIkanakavatInAma anupAnaM ca kathyate // (rase. ci. ma. a. 1) bhallAtatriphalAdantIvadicUrNasamaM samam | kaNAvacAdArupunarnavAnAM cUrNa saindhavaM sarvatulyaM syAdbharjayetsapare ciram / / ___savilvaM samavRddhadArakam / mRdvagninA bhavetsiddhaM karSa tatraM ponaraH // saMmadya caitasya nihanti ballaH zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha haratAla, seMdhA___sakAMjikaH zlIpadamugravegam // namaka, kalihArI aura tumbI kA phala, pratyeka 5-5 pIpala, vaca, devadAru, punarnavA, bela, pratyeka tolA evaM lasahana 20 tolA lekara carga karake 1--1 bhAga bidhArA sabake barAbara lekara cUrNa karake eka dina taka karele ke rasa meM ghoTa kara 1-1 1-1 valla (2-3 rattI) kI goliyAM banAveM / rattI kI goliyAM banAveM / inheM kAMjI ke sAtha sevana karane se zlIpada kA inako sevana karanese bavAsIra. vAtarakta, nAza hotA hai| vizeSataH kaphaja bavAsIra kA nAza hotA hai| [737] kaNAdivaTI (2) ___ anupAna----bhilAvA, triphalA, dantI, cItA, (vR. ni. ra. / vA. vyA.) pratyeka kA carNa samAna bhAga aura seMdhAnamaka kA kaNAmUlaM kaNA dAru ghiDaMgaM vahisaindhavam / caNa saba ke barAbara lekara miTTI ke ThIkare meM sapuSpA hyajamodA ca maricaM samacUrNakam // mandAgni para bahuta samaya taka bhuuneN| uparokta guDAcitasya tasyAtha guTikA ekviNshtiH|| (kanakAvatIvaTI) khAne ke bAda 11 tolA yaha carNa bhakSitAstAstrisaptAhaM mArutaM nanti srvtH|| / khAkara Upara se taka (chAza) piyeM / ___ pIpalAmUla, pIpala, devadAru, bAyabiDaMga, cItA, ! [739] kaphanIvaTI (va. ni. ra. / kAsa.) . seMdhAnamaka, soyA, ajamoda aura kAlImirca, saba / karpUramaryakarSa mRgamadamapi devakusumayugam / cIjoMkA cUrNa samAna bhAga lekara gur3a meM milA kara | maricaM kaNAkSakuliMjanamekaikaM zuktiparimANam / / 21 goliyAM banAveM / inheM 21 dina taka sevana / dADimaphalavalkalapalamakhilasamaM karane se samasta prakAra ke vAta vikAra naSTa hote haiN| khadirasAramavacUrNya / [738] kanakAvatI vaTI (ra. ra. / arza.) vaTikA mudgasamAnA kRtA dhRtAsye kaphanI syAt // zuddhastaM samaM gandhaM taalsindhutthlaaglii| kapUra 7 // mASA, kastUrI 7 // mASA, lauMga palaM tumbIphalaikaikaM lazunaJca catuSpalam // 2 // tolA, kAlI mirca, pIpala, baher3A aura kuliMkAravelyA dravaimA dinakaM vaTakIkRtam / / jana pratyeka 2 / / -2 // tolA, anAra ke phalakI guMjAmAtraM sadA khAdetpAyujazcApi nAzayet // | bakalI (nAsapAla) 5 tolA, khairasAra saba cIjoM raktavAtakaphotthAni hazAsi nAzayeddhvam / ke samAna lekara mUMgake barAbara goliyAM banAveM / For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (222) bhArata-bhaiSajya ratnAkara inheM muMha meM rakhane se kaphakA nAza hotA hai| / mande ca vahnau smarapuSTi kI [740] karaJjabIjavartI ___ sA''phenasevAkulamuktidAtrI // (vR. ni. ra; ga. ni; bu. yo. ta. 71; vR. mA.) kapUra, jAyaphala, jAvitrI, dhatUreke bIja, palAzapuSpasvarasaibahuza:paribhAvitA / samandarasokha, akarakarA, trikuTA, baca aura karaMkaraJjabIjaM savarti dRSTeH puSpaM vinAzayet // javA / saba cIjeM samAna bhAga / zuddha bhAMga sabake ____ karaMjaveke bIjoMko DhAkake phUloMke rasakI vajanase AdhI, purAnI afIma bhAMgake barAbara aura aneka bhAvanA dekara varti banAveM / ise netroM meM bhAMgase AdhA zuddha mIThAteliyA milAkara carNa karake AMjane se netrapuSpa (phUlA) naSTa hotA hai| bhAMgareke rasameM ghoTakara berakI guThalIke barAbara goliyAM bnaaveN| [741] kapUravartiH (vR. ni. ra. / mUtrAghA.) / inake sevanase zItavAta, saMgrahaNI, bavAsIra, karpUrarajasA yuktA vastravartiH zanaiH shnaiH| pravala atisAra, agnimAMdya aura afImakI Adata meTUmAgAntare nyastA mUtrAghAtaM vyapohati // dUra hotI hai evaM kAma zakti bar3hatI hai| ____ kapUrake cUrNake sAtha kapar3ekIx battI banAkara use dhIre 2 mUtramArga meM pahuMcAnese mUtrAghAta (pezAba [743] kaliMgAdyaguTikA (dhnv.| jva.) | kaliMgabilvajambAmrakapitthaM srsaanyjnm| banda honA) naSTa hotA hai| | lAkSA haridre hIberaM kadamalaM zukanAsikAm // [742] kapUrasundarI SaTikA lodhaM mocarasaM zaMkhaM dhAtakI vaTazuGgakam / (ra. pra.su. a. 8) piSTA taNDulatoyena vaTakAnakSasammitAn // karpUrajAtIphalajAtipatrikA chAyAzuSkAn pibecchIghraM varAtisArazAntaye / dhattUravIjaM jalarAzizoSaNam / raktaprasAdanAcaite zUlAtisAranAzanAH // AkallakaM vyopamidaM samAMzaM indrajau, belagirI, jAmanakI guThalI, AmakI dvIpAntarotthA ca kuberakAkSam / / | guThalI, kaitha, rasauta, lAkha, haldI, dAru haldI, sarvoSadhArdhA vijayA pradiSTA sugandhavAlA, kAyaphala, kAkatuNDI, lodha, mocarasa, jIrNAhiphenaM ca tathA samAnam / zaMkhakI bhasma, dhAyake phUla aura var3ake aMkura / tadardhabhAgaM khalu vatsanAmaM saba cIjeM samAna bhAga lekara cAvaloMke sAdekatazcAtra vidhAya cUrNam / / | pAnImeM pIsakara 11-11 tolA vaTaka banAkara chAyAmeM tadbhAvitaM bhRGgarasena samyak sukhAveM / inheM sevana karanese jvarAtisAra aura kolAsthimAtrA guTikA vidheyaa| zUlayukta atisArakA zIghra nAza hotA hai| evaM sA zItavAte grahaNIgade ca | rakta zuddha hotA hai| ____ azovikAre prvlaatisaare|| | [744] kalpalatAvaTI (bhai. ra. / graha.) x kapar3ekI battIke bajAe pUrvAdhAsake sApha amRtaM hiMgulaM dhUrtabIjaM dvAdazaraktikam / uThalase kAma lenA ucita pratIta hotA hai| / pratyekamahiphenazca patriMzadraktikaM nayet / / For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-guTikA (223) piSTvA dugdhena guJjakA vaTI dugdhena pAyayet / / parahejake sevana kI jA sakatI haiM / inake sevanase dugdhaM pAne bhojane ca deyaM na lavaNaM jalam // kuSTa, bavAsIra, kAmalA, prameha, gulma, udararoga, grahaNI cirakAlInAM hanti zothaM sudrjym| | bhagandara, saMgrahaNI aura pANDukA nAza hotA tathA cirajvaraM pAMDurogaM nAmnA kalpalatA vttii|| | puMsatva zakti bar3hatI hai| zuddha mIThA teliyA, zuddha zaMgarapha, dhatareke [746] kasturiguTikA (napuMsakAmRta) bIja, pratyeka 12-12 rttii| afIma 36 rttii| svaNazca mRganAbhizca ropyakAzmIrIko tthaa| sabako dUdha meM pIsakara 1-1 rattIkI goliyAM bnaaveN| ladhvImelAM jAtiphalaM tugAkSa. tathaiva ca // ____ inheM dhake sAtha sevana karane aura AhAra | jAtipatrIM ca saMcUNya bhAgavRddhayA prayojayeta / pAna AdimeM kevala dUdha hI denese aura lavaNa tathA | ajAdugdhe ca saMpizya nAgavallIrase tathA // jala varjita karanese purAnI saMgrahaNI, dussAdhya zotha, | | dinatrayaM vimaryAtha yugmaguJjA samA varI / purAnA jvara aura pANDu naSTa hotA hai| santAnikAyutaM bhukaM retaH kSayanivAraNam / / [745] kalyANaguTikA(ca. saM. ka. a. 7) madhunA mehanAzAya zaithilye parNa saMyutam / viDaGgapippalImUlatriphalAdhAnyacitrakam / guTikAM bhakSayeddhImAn dhAtusaJjIvanI zubhAm // maricendrayavAjAjIpippalIhastipippalI // sonA bhasma 1 bhAga, kastUrI 2 bhAga, cAMdI lavaNAnyajamodA ca cUrNitaM kArSika pRthak / bhasma 3 bhAga, kesara 4 bhAga, choTI ilAyacI 5 tilatailatrivRccUrNabhAgI caassttplonmitau|| / bhAga, jAyaphala 6 bhAga, baMsalocana 7 bhAga, dhAtrIphalarasaprasthIstrIn guhArddha tulA tthaa| | jAvitrI 8 bhAga, lekara 3-3 dina taka bakarIke paktvA mRdvagninA khAdedvadarodumbaropamAn // | dUdha aura pAnake rasameM ghoTakara 2-2 rattIkI guDAn kRtvA na cAsa sthaadvihaaraahaaryntrnnaa| goliyAM bnaaveN| kuSThAzaH kAmalAmehagulmodarabhagandaram / / inheM malAIke sAtha sevana karanese zukrakSaya, zahadake sAtha sevana karanese prameha aura pAnameM rakhagrahaNIpAMDarogAMzca hanyuHpuMsavanAzca te|| kalyANakA itikhyAtAH sarveSvRtuSu yaugikAH / / kara khAnese zaithilya (sustI ) naSTa hotI hai| bAyabiDaMga,pIpalAmUla, triphalA, dhaniyA, cItA, [747] kAkaNapravaTI (ra. ra. / kuSThe) kAlI mirca, indrajau, jIrA, pIpala, gajapIpala, pAMcoM lohabhasmaviSa vahnikaTuka trikaTutrayam / namaka aura ajmod| pratyekakA cUrNa 11-1 // tulyAMzaM cUrNita bhAvyaM kAthenAnena tadinam // tolA / tilakA tela 40 tolA, nisotakA cUrga pathyAniMbaviDaMgAni khadiraM vAsakAmRtA / 40 tolA, AmalekA rasa 3 sera aura gur3a jaleraSTAvazeSantu kaSAyaM mAvane hitam // 250 tolA lekara Amaleke rasameM gur3akI cAzanI | mASamAtraM lihetkSaudreH kAkaNaM hanti tadvaTI / banAkara usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa milAkara indravAruNikAmUla vAgucItriphalAgnikAn / bera yA gularake samAna goliyAM bnaaveN| nimbazca vahiM zuNThIzca maricaM cUrNayetsamam / yaha pratyeka RtumeM binA kisI prakArake | gaumUtraiH pAyayenkarSamanupAnena bhakSayet / / For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (224) bhArata-bhaiSajya ratnAkara loha bhasma, zuddha mIThAteliyA, cItA, kuTakI, [ kAkAyanena muninA vaTakA kilAya triphalA, trimada (cItA, nAgara mothA aura bAyabiDaMga) muktaH prajAhitatamena gudAmayanaH / aura trikuTe kAcUrNa samAna bhAga lekara, hair3a, nIma, kSArAgnizastrapatanerapi ye na siddhAH / bAyabiDaMga, khaira, bAMsA aura giloya ke aSTAvazeSa sidhyantyanena vaTakena gudAmayAste // (ina sabako ekatra karake AThagune pAnImeM pakAkara hair3akI bakalI 25 tolA, kAlI mirca aura AThavA bhAga bace huve ) kaSAyameM 1 dina taka | jIrA 5-5 tolA, pIpala 5 tolA, pIpalAmUla ghoTakara 1-1 mAzekI goliyAM bnaaveN| 10 tolA, cava 15 tolA, cItA 20 tolA, inheM zahadake sAtha sevana karanese kAkaNa | soMTha 25 tolA, zuddha bhilAve 40 tolA, jamI(kuSTa bheda ) kA nAza hotA hai| kanda 1 sera, yavakSAra 10 tolA aura gur3a sabake isa auSadhiko khAneke bAda indarAyanakI vajanase 2 gunA lekara yathA vidhi vaTaka banAveM / jar3a, bAbacI, triphalA, cItA, nIma, bhilAvA, soMTha inheM sevana karanese kSAra, zastra, agni Adise aura kAlI mirca kA carNa 1 tolA khAkara Uparase bhI ArAma na ho sakane vAlI anyanta dussAdhya gomUtra pInA caahiiye| bavAsIra bhI naSTa ho jAtI hai| [748] kAkajaMghAdivaTI | [750] kAGkAyanaguTikA (2) (vR. ni. ra. / sva. bhe.) (zA. dha. ma. vaM. a. 7) kAkajaMghA bacAkuSThaM pippalI madhusaMyutam / / yavAnI jIrakaM dhAnyaM marIcaM giriikrnnikaa| saptarAtraM mukhe dhArya kinnareH saha gIyate / / ajamodopakuMcI ca catuHzANA pRthakpRthak / / ___kAkajaMghA, baca, kUTha aura pIpalake caNako hiMgu padazANikaM kArya kSArau lavaNapazcakam / zahadameM milAkara goliyAM banAveM / inheM muMhameM | trivRccASTamiteH zANaiH pratyekaM kalpayet sudhiiH| rakhanese svara madhura hotA hai| daMtI zaThI poSkaraM ca viDaGgaM dADimaM zivA / [749] kAGkAyanaguTikA (1) citrAmlavetasaH zuMThI zANaiH poDazabhiH pRthak / / (yo. r.| arza; ga. ni. gu. 4 / yo. ci. ma. | bIjapUrarasenaipAM guTikAH kArayedbudhaH / ___ a. 3 / ca. da.. baM. se.) ghRtena payasA mayeramleruSNodakena vA / / pathyAdalasya palapazcakamekameva- pibetkAMkAyanaproktAM guTikAM gulmanAzinIm / mekaM palaM tu maricAdapi jIrakasya / madyena vAtikaM gulmaM gokSIreNa ca paitikam / / kRSNAtadudbhavajaTA cavikAgnizuMThyaH maNa kaphagulmaM ca dazamUlaitridoSajam / kRSNAdipaJcakamidaM palataH pravRddham // uSTrIdugdhena nArINAM raktagulmaM nivArayet / / palASTabhallAtakasaMprayuktaM | hRdrogaM grahaNIM zUlaM kRmInAMsi nAzayet / kandastvaruSkaraphalAdviguNaH prklpyH| __ajavAyana, jIrA, dhaniyA, kAlImirca, zveta khAbAvazUkakuDavArdhamataH samastai- | aparAjitA (koyala) ajamoda aura kalauMjI pratyeka ryojyo guDo dviguNito vaTakIkRtazca // 16-16 mASA, hIMga 2 tolA, yavakSAra, suhAge For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-guTikA (225) kI khIla, pAMcolavaNa aura nisota pratyeka 32- / adaraka, baca aura nisota pratyeka 5-5 tolA, 32 mASA / dantI, kapUra kacarI, pokharamUla, baay-| hIMga 15 tolA, javAkhAra 10 tolA, amlaveta viDaMga, anAradAnA, hair3a, cItA, amalabeta aura / 10 tolA, ajavAyana, jIrA, kAlImirca aura soMTha pratyeka 64-64 mASA / saba cIz2oMkA cUrNa | dhaniyA pratyeka 1 / -1 / tolA / kalAMjI aura karake bijaure nIbUke rasameM ghoTakara goliyAM bnaaveN| ajamoda 21-2 // tolaa| sabakA carNa karake inheM ghRta, dUdha, madya, kAMjI yA garama pAnIke | | bijaure nIbUke rasameM ghoTakara goliyAM banAveM / sAtha sevana karanese gulmakA nAza hotA hai / madyake / inameMse 1-2 yA 3 golI pratidina alpa sevana karane se vAtaja gulma, go--dugdhake sAtha garama pAnI, kAMjI, madya, yUSa, ghRta yA dUdhake sAtha pittaja, gomUtrake sAtha kaphaja, dazamUlake kAthake | sevana karanese gulma, bavAsIra, hRdroga aura krimi sAtha tridoSaja aura U~TanIke dUdhake sAtha sevana naSTa hote haiN| karanese striyoMkA raktagulma naSTa hotA hai| yaha | goliyAM hRdroga, grahaNI, zUla, krimi aura bavAsIra __gomUtrake sAtha sevana karanese purAnA kaphaja kA bhI nAza karatI haiN| gulma, dUdhase pittaja gulma aura madya tathA kAMjIke sAtha sevana karanese vAtaja gulma naSTa hotA hai / [751] kAGkAyana guTikA (3) (ca. da. gulme ) triphalAke kAtha yA gomUtrake sAtha sevana karanese zaThI puSkaramalaM ca dantIM citrkmaaddhkiim| | sannipAta gulma aura U~TanI ke dUdha ke sAtha sevana zRGgaveraM vAM caiva palikAni smaahret| karane se striyoMkA rakta gulma naSTa hotA hai / trivRtAyAH palaM caiva kuryAt trINi ca hiNgunH| [752] kAmadevavaTI yavakSArapale dve ca dve pale cAmlavetasAt // (vR. yo. ta. 147 ta.) yamAnyajAjI marica dhAnyakaM ceti kArpikam / kuSThaM kadphalaM saindhava trikaTukaM methIyavAnIdvayam upakuzcayajamodAbhyAM tathA cASTamikAmapi // vAsAmocarasaM vidArimusalImAtIphalaM citrkm|| mAtuluGgarasenaiva guTikAH kArayedbhiSak / / jIraM cAparajIrakaM gajakaNAdrAkSAbhayAvAnarI / tAsAmekAM pibed dve ca tistrovApi sukhaambunaa|| tAlIsaM trisugandhikaM trilavaNaM vaibhiitkNshRnggiikaa|| amlaizca madyapezca ghRtena pysaathvaa| rmbhaakndshtaavriihyshttiiyssttiipriyaalaamRtaa| eSA kAMkAyanenoktA guDikA gulmanAzinI // jAtipatralavaGgakesarajalaM gokSurakaM zAlmalI // azohadrogazamano krimiNAM ca vinaashinii| dhAtrImASapunarnavAzca kanakaM zRGgATakaM mastakI / gomUtrayuktA zamayetkaphagulmaM cirotthitam / mAMsI cApI balAtrayaM ca naladaM kSIreNa pittagulmaM ca madyairamlaizca vAtikam / maargiibhkrnnstilaaH| triphalArasamUtraizca niyacchetsAnnipAtikam // kolaM karahATakaM ca vijayaH zrIrupagandhA kuhU. raktagulme ca nArINAmuSTrIkSIreNapAyayet / majjA panakabIjametadakhilaM cUrNIkRtaM snigdhakam kapUrakacarI, pokharamUla, dantI, cItA, arahara, 'etatkarSamitaM pRthakpRthagayo turyAzatulyAM jayAm For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (226) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara tasyA ardhamitaM mRtAbhrakamaho vaGgaM tadardha kssipet|| , saba ke vaz2ana se cauthaaii| abhraka bhasma bhAMga se lohaM mAritametadardhamamalaM sUtaM tadadha mRtaM / | AdhI, abhraka bhasmase AdhI baMga bhasma, baMgase AdhI sarvebhyodviguNAsitA'ya | lohabhasma aura lohase AdhA rasa siMdUra evaM saba ke madhanAcA''jyenasaMmizrayeta / / vajana se 2 gunI khAMDa / saba ko zahada aura dhImeM kAryAstasya palArdhamAnavaTikAH khAdedyathAgniprage milAkara 2 // -2 // tolekI goliyAM(gole) bnaaveN| naktaM cApi jarAvipattizamanImekAM inheM yathAgni balAnusAra subaha aura rAta ko ca dugdhaM pibet // | dUdha ke sAtha sevana kareM, yaha jarA nAzaka, atyanta eSA saugatisiMhanAmabhipajA | vAjIkara, vIrya, kSudhA, teja, kAnti aura sthUlatA ___ loke prkaashiikRtaa| varddhaka tathA (citta vibhrama Adi) mAnasika roga hammIrAya mahIbhuje zatavadhU nAzaka, madamatta taruNa kAminiyoM kA madabhaMjana . saMbhogabhAje bhRzam // karanevAlI evaM manovinodakArI hai| yaha auSadhi eSA vIryakarI mahAbhayaharI mahArAja 'hammIra' ke liye banavAi gaI thii| kssudrodhtejskrii| [753] kAmasundaro modakaH kAntisthaulyamatiprakAzajananI (. yo. ta. 147 ta.) cittAmayadhvaMsinI // methI guDUcI muSalI zaTI ca tAruNyoddhatakAminI janamahA vidaarikndstrisugndhisindhuH| darpadviSAnAM mahAsiMhI dhAtrIlavazaikSuragokSurAzca sarvamanovinodanavatI zrIkAmadevAbhidhA / ___ zatAvarI mocarasazca paryaH / / __ kUTha, kAyaphala, seMdhA, trikuTA, methI, aja- | kRSNAzvagandhAkadalIjakanda vAyana,ajamoda, vAMsA, mocarasa,vidArIkanda,mUsalI, ___nAgAhvajAtIphalajAtipatram / jAyaphala, cItA, jIrA, kAlAz2IrA, gajapIpala,dAkha, zRGgIdhanIyAhvayakaTphalaM ca hair3a, kauMca, tAlIsapatra, dAlacInI, ilAyacI, teja- ___ cUrNAnmRtAbhra dviguNaM niyojyam pAta, seMdhAnamaka, kAlA namaka, biDalavaNa, baher3A, | sarvaturyAzavijayA sarvadviguNazarkarA / kAkar3A sIMgI, kelekI mUsalI, zatAvara, asagandha, | piNDi ca madhusapiyoM kapUrakacarI, mulhaiThI, piyAla, giloya, jAvitrI, | ___mASau TaNko'tha vA mitiH|| lauMga, kesara, sugandhavAlA, gokharU, seMbhala,AmalA, methI, giloya, mUsalI, kapUrakacarI, vidArIur3ada, visakhaparA (punarnavA ) dhatUre ke bIja, | kanda, tejapAta, dAlacInI, ilAyacI, seMdhA,AmalA, siMghAr3A, mastagI, jaTAmAsI, balA, atibalA,nAga- lauMga, tAlamakhAnA, gokharU, zatAvara, mocarasa, balA, nalada, bhAraGgI, hastikarNa, tila, kaGkola, zAlaparNI, pRSTaparNI, mudgaparNI, mASaparNI, pIpala, AkarakarA, bhAMga, bela, baca, kAhU, kamalagaTTe / | Asagandha, kelekI mUsalI, nAgakesara, jAyaphala, pratyeka kA mahIna cUrNa 11-1 / tolA, zuddha bhAMga ' jAvitrI, kAkar3AsIMgI, dhaniyA aura kAyaphala / / For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra karSo raso gandhakamabhramaM ca dvikSAracitra lavaNAni paJca / zIvAnIdvayakI hAri tAlIzapatrANi paraM viSaM ca // www.kobatirth.org saba cIz2oMkA cUrNa samAna bhAga / abhraka bhasma sabase 2 gunI / zuddha bhAMga sabase cauthAI aura ina sabase 2 gunI khAMDa milAkara zahada aura ghIke sAtha modaka banAveM / mAtrA 2 mAzese 4 mAze tk| [754] kAmAgnisaMdIpano modakaH ( yo. ra. vAz2I . ) kakArAdi-guTikA kAmAnisaMdIpanamenamAhuH | vRSyaM tathA parataraM satataM sadIpya jIraM caturjAtalavaGgajAtI.. phalaM ca karSatrayamevamanyat / suvRddhadAraM kaTukatrayaM ca tathA catuSkarSamidaM nibodha | dhAnyAkayaSTImadhukaM kaseru phalaM pRthakapaJcapalaM vidArI dantI kaNA cAtibalAtmaguptA bIjaM tathA gokSurakasya bIjam // sabIjapUrendrarajaH samAnaM samA sitA kSaudrayutaM ca tulyam / karSaikamindorathamodakaM ca menaM niSevya manujaH pramadAsahasram / gacchenna liMga zithilatvameva nAgAdhipaM vijayate balataH pramattaH // vAtAnazItimatha pittabhavAMzca rogAn zleSmotthaviMzatirujaH paramAgnimAndyam / * varI bidaarii| balebhakarNabhabalAtmaguptAphalaM tatheti pAThAntaram / * ghRtazceti vA pAThAH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 227 ) durvArakAmalabhagaMdarapANDurogAn mehAtisAra kRmihRdgrahaNIvikArAn // kAsajvarazvasanayakSmakaphapratizyAya zUlAmavAtasahitAzca rujaH samastAH / hatvA gadAnbahuvidhAMstadapatyakArI sarvatrapathyamatha sarvasukhapradAyI // balyaM valIpalitahArI rasAyanaM syAnmUlaM tadeva kathitaM paramaM pavitram // zuddha pArA, zuddha gandhaka, abhraka bhasma, javAkhAra, sajjIkhAra, cItA, pAMcoM namaka, kapUrakacarI, ajavAyana, ajamoda, bAyabiDaMga, tAlIsapatra, zuddha mIThA teliyA, jIrA, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAgakesara, lauMga aura jAyaphala pratyeka 11 - 1 / tolA / vidhArA aura trikuTA 3 ||| - 3|| tolA, dhaniyA, mulhaiThI aura kaserU pratyeka 5-5 tolA, vidArIkanda, dantI, pIpala, gaMgerana, kauMca ke bIja aura gokharU pratyeka 25 - 25 tolA, vijaurA aura indrajau kA cUrNa sabake barAbara / khAMDa aura zahada pratyeka saba cUrNake barAbara / kapUrakA cUrNa 1 / tolA lekara yathAvidhi modaka banAveM / yaha modaka atyanta kAmavarddhaka aura vRSya haiN| ise ajavAyana cUrNake sAtha sevana karane se atyanta saMbhogazakti prApta hotI hai / For Private And Personal Use Only yaha 80 prakArake vAtaja roga, pittajaroga, 20 prakArake kaphaja roga, atyanta agnimAMdya, dussAdhya kAmalA, bhagaMdara, pAMDu, prameha, atisAra, kRmi, hRdroga, grahaNI vikAra, khAMsI, jvara, zvAsa, rAjayakSmA, kaphaja pratizyAya [jukAma) zUla aura AmavAta Adi aneka roganAzaka, santAnotpAdaka, sarvatra pathya, sukhadAyI, balya, balI palita nAzaka evaM rasAyana hai /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kuSThAzvagandhAmRtA / mocarasa vidArimuSalI gokSurakaraH // rammAkandazatAvarItvajamodA mAMsItilAdhAnyakam / ( 228 ) [755] kAmezvaro modakaH (1) (bhai.r.| graha.) sa samyaGgamAritamabhrakaM kaTphalaM bhArata- bhaiSajya ratnAkara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhyAsena nihanti mRtyupalitaM kAmezvaro vatsazat / sarveSAM hitakAraNAni gaditaH zrI nityanAthena saH || vRddhAnAM madanodayodayakaraH prauDhAMganA saMgame / siMho'yaM samadRSTipratyayakaro bhUpaiH sadAsevyatAm // (tatrAntare'sya mahAkAmezvara saMjJA ) TInAgavalA karcaramadanaM jAtIphalaM saindhavam // bhArgI karkaTaGgikaM trikaTukaM jIradvayaM citrakam / cAturjAta punarnavA gajakaNA drAkSAzI bAlakam // zAlmalyaMghriphalatrikaM kapibhavaM bIjaM samaM cUrNayet / cUrNAMzAvijayAsitAdviguNitA madhvAjyayoH piNDitam // kazAguDikAryakarSamathavA sevyA tadA kAmibhiH sevyaM kSIrasitaM suvIryakaraNaM stambhe'pyayaM kAminAm || vAmAvazyakaraH sukhAtisukhado bahvaGganAdrAvaNaH / 7 // 7 // mASeke modaka banAveM / kSINepuSTikaraH kSatakSayaro hanyAcca sarvAmayAn // kAsazvAsamahAtisArazamanaH kaamaagnisNdiipno| durnAmagrahaNI pramehanivaha zleSmAtirekapraNut || nityAnandakaro vizeSa kavitA arat vilAsodbhavAm | sarvaguNaM mahAsthiramatibalo nitAntotsavaH // abhrakakI uttama bhasma, kAyaphala, kUTha, asagandha, giloya, methI, mocarasa, vidArIkanda, mUsalI, gokharU, tAlamakhAnA, kelekI mUsalI, zatAvara, ajamoda, jaTAmAMsI, tila, dhaniyA, kapUrakacarI, gaMgerana, kacUra mainaphala, jAyaphala, seMdhA, bhAraMgI, kAkar3A sIMgI, trikuTA, jIrA, kAlAjIrA, cItA, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAgakesara, punarnavA (sAThI) gajapIpala, dAkha, kapUrakacarI, sugandhavAlA, bhala kI mUsalI, triphalA aura kauMca ke bIja / saba cIjeM samAna bhAga / zuddha bhAMga * sabake barAbara aura khAMDa sabase dugunI / khAMDakI cAzanI karake usameM saba cIjoM kA cUrNa milAyeM aura phira ThaMDA honepara zahada aura ghI milAkara 11 - 1 | tole yA yaha kAmI puruSoM ke sevana karane yogya, stambhaka, vazIkaraNa, atyanta sukhadAyaka, kAminI vidrAvaka, pauSTika, kSata aura kSayanAzaka, khAMsI, zvAsa, ghora atisAra nAzaka, kAmAgni sandIpaka, bavAsIra, saMgrahaNI, prameha aura kaphanAzaka tathA vAgvarddhaka haiM / evaM inake sevana se akAla mRtyu aura palita Adi roga naSTa hote haiN| yaha saba ke liye * bhAMgako bhale prakAra dho lenA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi-guTikA hitakArI vRddhoM ke liye kAmottejaka aura rAjAoM ke sevana karane yogya haiN| anya granthoM meM isIkA nAma mahAkAmezvara likhA hai / anupAna - dUdha, mizrI / [756] kAmezvaro modakaH (2) (bhai.ra. / graha.) dhAtrI saindhavakuSThakaTphalakaNA zuMThIyamAnAdvayam samaricaM pathyAkSamebhiH samam // cUrNIkRtyamanAk svabIjasahitaM bhRSTvA tu zakrAzanam / sarveSAM dviguNAM si suvimalAM yatnAdbhiSaniHkSipet / kSaudraJcApighRtaM prazastadivase kuryyAcchubhAnmodakAn / karpUrezvacUrNitAnapihitAn davAtilAn bharjitAn // artis kSatimaNDale mitadhiyAM pASaNDinAmagrataH // AdhivyAdhiharastayAkSayaharaH kuSThApo bRMhaNaH / strINAM toSakamustadyutikaraH shukraagnivRddhiprdH|| kAsazvAsabalAsaroganicayapradhvaMsanaH praanninaam| prokto brahmasutena sarvasukhadaH kAmezvaro modkH|| grahagaNaparihInaH sarvazAstrApravINaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaSTIjIrakayugmadhAnyakazaTI zRGgIva cAkezaram / yasmAt kAvyakutuhalaM sukavitA tAlIzaM tridhikaM gamayati yuvatInAM kelikautUhalena / yadikathamapiJcakto bhojanAdAvathAnte suratarabhasamuccairnaSTakAmaM prakAmam // yasmAbhavya bRhaspatistanudhiyA yasmAt sadAbIryavAn / yasmAdunmadadAkSiNAtyayuvatI (229) sambhoga kautUhalI // saMjAyate lIlayA / zrImadbhiH prativAraM kSititale saMsevyatAM modakaH // For Private And Personal Use Only AmalA, seMdhA, kUTha, kAyaphala, pIpala, soMTha, ajavAyana, ajamoda, mulhaiThI, jIrA, kAlA jIrA, dhaniyA, kapUrakacarI, kAkar3A sIMgI, baca, nAgakesara, tAlIsapatra, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, kAlI mirca, hair3a aura baher3A / pratyekakA cUrNa samAna bhAga / bIja sahita bhunI huI bhAMgakA cUrNa sabake samAna, cInI sabase dogunI / khAMDakI vAsanI karake usameM saba cIjoMkA cUrNa aura ghI tathA zahada milAkara yathAvidhi modaka banAveM evaM usake Upara kapUra tathA bhune huve tiloMkA cUrNa lagAveM / yaha pAkhaNDiyoM aura alpabuddhi vAle manuSyoM se chipAne yogya, Adhi vyAdhi hara, kSaya nAzaka, kuSTha nAzaka, bRMhaNa, striyoMko santuSTa karane vAlA, saundarya varddhaka, kAmAgni dIpaka, khAMsI, zvAsa aura kapharoga nAzaka hai| kalitavimalakIrtiH prAptakandarpamUrtiH / vigatasakala bhIti gatavAdyAGganIti isake sevana se grahadoSa naSTa hote haiM / evaM rbhavati bhruvi sa devo yena bhaktaH prayatnAt // manuSya sarva zAstroM meM pravINa, kIrtivAna, kAma deva rahasi yuvatikhelA sampuTa / karSaharSAd tulya sundara, niDara, gItavAdyAdimeM nipuNa ho jAtA hai / sArAMza yaha ki yaha modaka aneka roganAzaka aura atIva kAma varddhaka haiN|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (230) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [757] kAravyAdi guTikA (yo. ra. / aru.) [760] kAsaharIvaTI (vyA. yo. saM.) kAravyajAjimaricaM drAkSAvRkSAmladADimam / pippalI pippalImUlaM vAsA drAkSA harItakI / sauvarcalaM guNaH kSaudrameSAM kAryA vaTI zubhA // madhunA vaTikA caiSA pazcakAsanivarhiNI / / badarAsthimitA sA''sye dhaaryaa'rocknaashinii|| pIpala, pIpalAmUla, bAsA, dAkha aura haidd'| kalauMjI, jIrA, kAlI mirca, dAkha, imalI, | sabakA samAna bhAga cUrNa lekara zahadake sAtha anAradAnA, sA~cala (kAlA namaka) gur3a aura zahada | goliyAM banAveM / inameMse cUrNa yogya auSadhiyoMkA cUrNa karake phira inake sevanase pAMca prakArakI khAMsI naSTa sabako ekatra milA kara berakI guThalIke barAbara | hotI hai| goliyAM bnaaveN| [761] kAsAdiharIvaTI (vyA. yo. saM.) ___ inheM muMhameM rakhanese aruci dUra hotI hai| / bhAraMgI zuNThayativiSA pathyAnAM madhUnA vttii| [758] kAsimabAguTI khAdeva sAyaM prabhAte ca kAsazvAsavinuttaye / / (vR. ni. ra. / saMgraha., vai. ra. azo.) bhAraMgI, soMTha, atIsa aura hai| pratyekakA kArpAsamajA lazuna kharjikAkSArahiMgukam / / | cUrNa barAbara lekara zahadameM milAkara goliyAM bnaaveN| ghRtena kolamAtrA hi guTikAoM vinAzinI / / inheM subaha aura zAma khAnese khAMsI aura zvAsakA nAza hotA hai| vinaulekI girI, lhasana, sajjIkhAra aura hiiNg| [762] kAsIsAdiguTI (vR. ni. ra. / mukha.) saba samAna bhAga lekara pIsakara ghIke sAtha berake kAsIsaM hiMgu saurASTrI devadAru samaM jlaiH| barAbara goliyAM banAveM / inake sevanase bavAsIrakA nAza hotA hai| | guTiko dhArayeddhatakRmizUlaharAM parAm // [759] kAsakartarIguTikA kasIsa, hIMga, phiTakarI aura devadAru barAbara barAbara lekara pAnIse goliyAM banAveM / (vR. yo. t.| 78 ta.) inheM dAtoMmeM rakhanese dAMtoMke kRmi aura zUla raMgaM kRSNAbhayAkSAraM rUpamArgI krmottraa| tatsamaM khAdiraM sAraM babbUlakAthabhAvitam // AdikA nAza hotA hai| ekaviMzativArAMzca mdhunaa'kssmitaaguttii|| [763] kuberAkSavaTI (vR. ni. ra. / zUla.) kAsaM zvAsaM kSayaM hikA hantyatyeSA kAsakartarI // karSekaM ca kuberAkSaM kakkaM ca mahauSadham / baMgabhatma 1 bhAga, pIpala 2 bhAga, hair3a 3 | " sauvarcalaM ca karSAddha kAMdhe bhRSTahiMgukam // bhAga, yavakSAra 4 bhAga, bAMsA 5 bhAga, bhAraMgI 6 | rASTra mUlarasanava rasAnasa rasana vA / bhAga aura khaira sAra 21 bhaag| sabako babUlake piSTvA sarva prayatnena khachAMgAre vipAcayet // kAthakI 21 bhAvanA dekara zahadake sAtha 11-1 // | bhuktvA vinAzayecaiva zUlamaSTavidhaM tathA // tolAkI goliyAM bnaaveN| latAkaraJja aura soMTha 1 / -11 tolA, kAlA inake sevanase khAMsI, zvAsa, yakSmA aura | namaka 7 // mASA, aura bhunI huI hIMga 7 // maassaa| hicakIkA nAza hotA hai| sabako sahajane yA lhasanake rasameM ghoTakara For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdikA ( 231 ) svaccha aGgAroM para pakAkara goliyAM banAveM / inako / indrAyanake rasameM ghoTakara caneke barAbara goliyAM banAveM / sevana karanese ATha prakArake zUla naSTa hote haiM / [ 764] kumArikAvarttiH pAta naSTa hotA hai / / (bhai. ra. netra, baM. se., vR. mA; ca. da.) azItistilapuSpANi SaSTiH pippalitaNDulAH / jAtI puSpANi pazcAzanmaricAni ca poDazaH // eSA kumArikA vartirgata cakSurnivartayet // tilake phUla 80 naga, pIpalake cAvala 60 naga, camelIke phUla 50 naga, kAlImirca 16 naga inako pIsakara battI banAkara netroMmeM AMjanese netra roga dUra hote haiM / [ 767] kulikAdivaTikA ( bhai. ra. / viSa.) kulikaM saptaparNa ca kuSThaM tolakasammitam / mASama naM tathA dAru mardayedarkavAriNA || sarSapAmAM vaTIM kRtvA yojayetpayasA saha / api takSaka daSTazca mRtakalpaM hatakharam // punaH saMjIvayedAzu sarvakSveDavinAzinI / kulikAdivaTI hanti jvarAMzca viSamAMstathA // kulika ( kaNTakapAlI), sataunA aura kUTha 1 - 1 tolA, devadAru 1 bhASA, saba ko Aka ke rasameM ghoTa kara sarasoM ke barAbara goliyAM banAveM / [ 765 ] kumArIvaTI (bhai. ra. / parizi.) kumAryaddhimaraupyaM haritAlaM ca mAkSikam / zatazo bhAvayitvAtho guJjAmAtrAM vaTIM caret // dhAtryambhasA vaTIseyaM kumArI yojitA haret / nikhilAn khAyujAn rogAn kuryAttIkSNaM dhanaJjayam // inheM dUdha ke sAtha dene se sAMpa ke kATane se AsannamRtyu aura hatasvara (jisakA svara naSTa ho gayA ho ) huvA manuSya bhI svastha ho jAtA hai / yaha vaTI saba prakAra ke viSa aura viSamajvaroM kA nAza karatI hai / sonekI bhasma, cAMdIkI bhasma, zuddha haratAla aura sonA makkhI bhasma, barAbara barAbara lekara ghIkumAra ke rasakI saiMkar3oM bhAvanA dekara 1-1 rattI kI goliyAM banAveM / jalameM pIsakara isakI nasya denese ghora sanni - [ 768] kuSThAdivartiH (ca. sa. ci. a. 30) karNinyAM vartikA kuSThapippalyAkayi saiMdhavaiH / bastamUtrakRtA dhAryA sarva ca zleSmanuddhitam // karNinI yonimeM kUTha, pIpala, AkakI koMpala aura saiMdhava kA bakare ke mUtra meM pIsa kara battI banA kara rakhane se yoni zuddha hotI hai| inheM Amaleke rasake sAtha sevana karanese snAyuroga aura agnimAMdya naSTa hotA hai / [ 766 ] kulavaTI (ra. rA. suM. / sanni.) zuddhaM sUtaM mRtaM tAmraM mRtanAgaM manaHzilA / tutthaM ca tulyatulyAMza dinamekaM vimardayet // dravaizvottaravAruNyA caNakAbhAM vaTIM kuru / sannipAtaM nihaMtyAzu nasyamAtre sudAruNam / / eSA kulavaTInAma jale piSTvA prayojayet // zuddha pArA, tAmra bhasma, zIzA bhasma, manasila aura nIlAthothA, samAna bhAga lekara 1 dina taka | ekadvitricatuH taMca tindovajasya SaT kramAt // isI prakAra anya kapha nAzaka auSadhiyAM aura pathya prayoga karanA cAhiye / [ 769 ] kRmighAtinI guTikA ( ra. ga. su. / krimi.) rasagaMdhAjamodAnAM kRmighnaM brahmabIjayoH / For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (232) bhArata-bhaiSajya ratnAkara saMcUrNya madhunA sarva guTikAM kamighAtinIm / kara pInese krimiyoMkA nAza hotA hai| khAdana pipAsustoya ca mustAnAM kRmishaantye|| [770] kRSNAyo modakaH (mai, ra. / zlI.) AkhuparNIkaSAyaM vA prapibet zarkarAnvitam // kRSNAcitrakandatInAM karSamarddhapalaM palam / zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, | viMzatizca harItakyA guDasya tu paladvayam // ajamoda 3 bhAga, bAyabiDaMga 4 bhAga aura palAsa madhunA modakaM khAdaJchalIpadaM hanti dustaram // pApar3A (DhAkake bIja) 5 bhAga tathA zuddha kucalA pIpala 11 tolA, cItA 2 // tolA, dantI 5 6 bhAga lekara cUrNa karake zahadase goliyAM bnaaveN| tolA, haiDa 1 / sera, guDa 10 tolaa| ___inheM sevana karane aura pyAsa lagane para nAgara yathA vidhi madhuse modaka banAveM / inake sevana mothekA pAnI yA cUhAkannI kA pAnI cInI DAla se ilIpada (hAthI paga) kA nAza hotA hai| atha kakArAdi guggullprkrnnm| [771] kAzcana guTikA gugguluH / yAvaccUrNamidaM sarva tAvatmAtrastu gugguluH / (bhai. ra. galagaNDa.) saMkuTaya sarvamekatra piMDaM kRtvA ca dhArayet // triphalAyAkhayobhAgA vyoSAca dvigunnomtH| guTikAH zANikA: kAryAH tasmAcadviguNaM jJeyaM kAMcanArasya valkalam // prAtAhyA ythocitaaH| ekIkate tu cUrNe'smin samo deyo'thgugguluH| gaMDamAlAM jayatyugrAmapacImarbudAni ca / / kSaudraM dazaguNaM dadyAt triphalAcUrNato bhiSak // granthIntraNAMstra gulmAMzca kuSThAni ca bhagandaram / sarvAsu gaNDamAlAsu galagaNDe tathaiva c| pradeyazcAnupAnArtha kkAyo muNdditikaabhvH|| nADIvraNeSu gaNDeSu guTikeyaM prazasyate // kAthaH khadirasArasya pathyAkvAthoSNakaM jalam // triphalA 3 bhAga, trikUTA 6 bhAga, kaca- kacanArakI chAla 50 tolA, triphalA 30 nArakI chAla 12 bhAga, gUgala 21 bhAga / zahada tolA, trikuTA 15 tolA, baranekI chAla 5 tolA, 30 bhAga / cUrNa yogya cIz2oMkA cUrNa karake milA | ilAyacI, dAlacInI, tejapAta pratyeka 10-1 / kara kuutteN| isake sevanase gaNDamAlA, galagaNDa aura tolA / sabako ekatra karake cUrNa kareM aura saba ghAvoMkA nAza hotA hai| cUrNake barAbara gUgala milAkara kUTeM aura 4-4 [772] kAzcanAra gugguluH (vR.ni.ra.gaNDamA.) mApekI goliyAM banAveM / kAJcanAratvaco grAhyaM palAnAM dazakaM budhaiH| inheM muMDI, khairasAra yA hair3ake kAtha yA garama triphalASadpalA kAryA trikaTusyAtpalatrayam // jalake sAtha prAtaH kAla sevana karanese bhayaMkara palaikaM varuNaM kuryAdelAtvapatrakaM tathA / / gaMDamAlA, apaci, arbuda, granthi, ghAva, gulma, kuSTha ekaM karSamAtraM syAt sarvANyekatra cUrNayet / / aura bhagandarakA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-guggula (233) [773] kaizoraguggulaH pratyekaM triphalA prastho jalamatra SaDADhakam / (bhai. ra. / vA. ra; bR. yo. ta, ta. 91) pAkAyattaM phalaM pAke kAthe pAkapradhAnatA // varamahiSalocanodarasannibha tasmAtkvAthavidhau nityaMyatitavyaM cikitsakaiH / / varNasya gugguloH prastham / / (poTalImeM baMdhA huA) bhaiMsiyA gUgala 1 sera, prakSipya toyarAzau triphalAca hair3a, baher3A, AmalA 1-1 sera aura giloya 2 yathoktaparimANAm // sera lekara 24 sera pAnI meM pkaaveN| AdhA pAnI dvAtriMzacchinnaruhA palAni deyAni ytnen| / jala jAne para utArakara chAna leM aura phira dubArA vipacedapramatto dA saGghaTTayana muhuryAvat // | loheke pAtrameM pakAyeM evaM pakate samaya karachI se arddhakSayitaM toyaM jAtaM jvalanasya samparkAt / / calAte rheN| jaba pakate pakate gADhA ho jAya to avatArya vasapUtaM punarapi saMsAdhayedayaH pAtre // bilakula ThaMDA hone para usameM triphalekA cUrNa 2 // sAndrI bhUte tasminnavatArya himoplmkhye| tolA, trikuTe kA cUrNa 7 // tolA, bAyabiDaMgakA triphalAcUrNA palaM trikttoshcuurnnssddkssprimaannm| cUrNa 2 / / tolA, nisota aura dantIkA cUrNa 1 / -1 // kRmiripucUrNAdrapalaM karSe karSa trivRdantyoH / tolA, giloyakA cUrNa 4 tolA aura ghI 40 amRtAyA palamekaM sarpiSazca tolA milaaveN| palASTakaM kSipedamalam // ise yUSa, dUdha yA sugandhita jalake sAtha sevana upayujya cAnupAna yUpaM kSIraM sugndhislilshc| karanese eka doSaja, dvidoSaja aura purAnA, zuSka icchAhAravihArI bheSajamupayujya srvkaalmidm|| athavA srAvayukta, sphuTita aura jAnuoM taka phailA tanurodhivAtazoNitamekajamathadvanda cirotthaMcA huA vAtarakta, ghAva, khAMsI, kor3ha, gulma, zotha, jayati sUtaM parizuSkaM sphuTitazcAjAnujazcApi // udararoga, pAMDa, prameha, agnimAMdya, vibandha, pramehavaNakAsakuSThagulmazvayaphadarapAMgumehAMzca / pir3ikA AdikA nAza hotA hai| isake nirantara mandAgnizca vivandhaM amehapiDi- abhyAsase jarA aura samasta roga naSTa hokara kizo kAzca nAzayatyAzu // rAvasthA prApta hotI hai| yaha hara samaya sevana kiyA satataM niSevyamANaH kAlavazAnti srvgdaan| jA sakatA hai evaM isake sevanameM kisI prakAra ke abhibhUya jarAdoSaM karoti kaizorakaM rUpam // | parahez2akI AvazyakatA nahIM hai| atha kakArAdi lehaprakaraNam [774] kaMsa harItakI (ca. saM. ci.a. 12) vyopaM trisaugandhyamuSAM sthite ca // dvipazcamUlasya pacet kaSAye prasthArddhamAtraM madhunaH suzIte kaMse'bhayAnAJca zataM guDasya / kiJcica cUrNAdapi yAvazUkAt / / lehe sasiddha ca vinIya cUrNa ekAbhayAM prAzya tatazca lehA For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (234) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara %3 - cchukti nihanti vayadhuM pravRddham // ccUrNAni dhIro vidhivattadeSAm // zvAsajvarArocakamehahikA samajhA dhAtakI pAThA vilvaM mustAtha pippalI / plIhatridoSodarapAMDurogAn / zakrAhvAtiviSAkSArasauvarcalarasAJjanam / / kAryAmavAtAnasRgamlapitaM zAlmalIveSTakazcaiva sarva siddha nidhApayet / vaivarNya mUtrAnilazukradoSAn // zIte ca madhunazcAtra kuDavArddha vinikSipet // dazamUlake 8 sera kAthameM 6 / sera gaDa aura asya mAtrAM prayuJjIta yathAkAlaM prmaanntH| 100 naga hair3a DAlakara pakAveM / jaba leha taiyAra sarvAtisAraM zamayetsaMgrahagrahaNIM tathA // ho jAya to usameM trikuTe aura trisugandha (dAla amlapitakRtaM doSamudaraM sarvarUpiNam / cInI,tejapAta aura ilAyacI) ke cUrNakA prakSepa DAla | vikArAn koSThajAn hanti hnyaacchuulmrockm|| kara rAta bhara rakkhA rahane deN| phira subahako usameM / ___ kaMcaTa (gajapIpala) aura tAla mUlI (kAlI 1 sera zahada aura 1 / tolA javAkhAra milaayeN| mUsalI) pratyeka 1-1 sera lekara caturthIzAvazeSa __isameMse prati dina 1 hair3a aura 2 // tolA (cauthA bhAga zeSa rahA huA) kAtha taiyAra kareM / avaleha khAnese pravRddha zotha (sUjana) zvAsa, jvara, phira AdhA sera mizrI milAkara pakAveM aura pAkake aruci, prameha, hicakI, tillI, tridoSaja udara roga, | antameM majITha, dhAyake phUla, pAThA, belagirI,nAgara mothA, pIpala, indrayava, atIsa, javAkhAra, sA~cala pAMDa, kRzatA, AmavAta, amlapitta, vivarNatA, vAyu. vikAra, mUtravikAra aura zukradoSoMkA nAza hotA hai| rasauta aura seMbhalakI jaTAkA cUrNa 1 / -1 / tolA milAveM / jaba zItala hojAya to usameM 20tolA [775] kakubhalehaH (vR. ni. ra. / kAse.) zahada milaaveN| cUrNa kakubhaviSiSTaM vAsakarasa- ___. ise yathocita kAla aura mAtrAnusAra sevana bhAvitaM subahuvArAn / | karanese samasta atisAra, saMgrahaNI aura saba prakAra madhughRtasitopalAbhilA, ke udara rogoMkA nAza hotA hai| kSayakAsapittaharam // | [777] kaTukarohiNyAvalehaH arjunakI chAlake cUrNa ko bAsAke rasakI (bhA. pra. / bA. ro.) aneka bhAvanA dekara zahada, dhI aura cInIke sAtha milAkara cATanese kSaya, khAMsI aura pittakA nAza cUrNa kaTukarohiNyA madhunA saha yojayet / hotA hai| hikkAM prazamayet kSipraM chadi cApi cirotthitAm // [776] kaJcaTAvalehaH (bhai. ra., dhanva / graha.) ____ kuTakIke cUrNa ko zahadake sAtha caTAnese prasthe pacet kaJcaTatAlamUlyoH purAnI vamana aura hicakIkA zIghra nAza hotA hai| sitArddha prasthaM zRtapAdazepe / [778] kaTutrikalehaH (vR. ni. ra. / hikkA.) tato'kSamAtrANi samAni dadyA- / kaTutrikayavAsakaTphalasakAravIpauSkaraiH / For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi-leha zRGgibhiradbhuitaM madhuyuto'vaho jayet // sahimakasanaM kaphazvasanamambhasA sindhujam / pradattamapi nAvanaM jhaTitisarvahikkAharam || trikuTA, javAsA, kAyaphala, kAlIz2IrI, pokharamUla aura kAkar3A sIMgIke cUrNa ko zahada meM milAkara caTAne se khAMsI, kapha aura zvAsakA atyanta zIghra nAza hotA hai| | seMdhA namakake pAnIkI nasabAra lenese bhI saba prakArakI hicakiyoMkA atyanta zIghra nAza hotA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (235) caTAne se saba prakAra ke atisAra aura saba upadrava yukta pravAhikA (peciza) kA nAza hotA hai / isa avalehake samAna saMgrahaNI nAzaka anya auSadhi nahIM / [782] kaNTakAryavaha: (1) (baM. se. / kAse. ga. ni. lehA.) kaNTakAryAstulAM samyak jaladroNe vipAcayet / pAdAvazeSite tasmin kalkAnetAn pradApayet / / durAlabhA chinnaruhAbhAga karkaTakAyA / rAstA mustaM zaTI cavyaM citrakaM tryUSaNaM tathA / / vai. 2.) [779] kaTphalAdileha: (ca. da. jvare; zA. dha. ma, khaM; vR. mA, kaTphalaM pauSkaraM zRGgI kRSNA ca madhunA saha / / palAMzAni palAnyatra zarkarAyAstu viMzatiH / kAsazvAsajvaraharaH zreSTho lehaH kaphAntakRt || | ghRtatailapalAnyasminaSTASTau pradApayet // kalkI kRtya ghRte zIte madhuno'STapalaM kSipet / catuHpalaMpippalInAM tugAcIryAzcatuHpalam / eSa lehaH zamayati pazca kAsAMzcirotthitAn // kAyaphala, pokharamUla, kAkar3AsIMgI aura pIpalake cUrNa ko zahada meM milAkara caTAnese khAMsI, zvAsa aura kaphakA nAza hotA hai| [ 780] kaNAdyaleha: (1) (bR. ni. ra. / jva.) kAse kaNA kaNAmUlaM kalidrumaphalaM rajaH / vizvabheSajaM lihyAnmadhunA vA vRSArasam // pIpala, pIpalAmUla, baher3A aura soMTha kA cUrNa yA bAMse kA rasa zahadake sAtha caTAnese khAMsI hotI hai| 6 | sera kaTelIko 32 sera pAnImeM pakAkara cauthA bhAga zeSa rahane para chAna leM aura phira usameM dhamAsA, giloya, bhArgI, kAkar3AsIMgI, rAsnA, nAgaramothA, kapUrakacarI, cavya, cItA, soMTha, kAlI mirca aura pIpala pratyekakA 5 -5 tolA kalka tathA 1 sera khAMDa aura 1-1 sera ghI tathA tela [ 781] kaNAvalehaH (2) (rase. ci. / a. 9) DAlakara pakAyeM evaM pAkake antameM usameM pIpala aura baMsalocanakA 20 - 20 tolA cUrNa aura ThaMDA hone para 1 sera zahada milAveM / kaNAnAgarapAThAbhistrivargadvitayena ca / bilvacandanIyerai sarvAtIsAranunmataH // sarvopadrava saMyuktAmapi hanti pravAhIkAm / nAnena sadRzo leho vidyate grahaNIharaH || pIpala, soMTha, pAThA, hair3a, baher3A, AmalA, nAgaramothA, cItA, bAyabir3aMga, vela, candana aura sugandhavAlA / inake cUrNa ko zahada meM milA kara yaha avaleha pAMcoM prakArakI purAnI khAMsIkA nAza karatA hai 1 x ga. ni. meM bhAraMgI, mustA, zaTI, cavya ke sthAnameM pIpalAmUla hai| telakA abhAva hai| madhu 20 tolA hai / For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (236) bhaart-bhaissjy-rtnaakr| [783] kaNTakAryavalehaH (2) / milA kara khAne se vamana aura kapha kA nAza (yo. ra; va. se. vAme) hotA hai| citrakaM pippalImUlaM vyo mustaM duraalmaa| [786] kalyANakAvalehaH (yo. ra. / graha.) zaTI puSkaramUlaM ca zreyasI surasA vcaa|| pAThAdhAnyayavAnyajAjiha pussaacvygnisindhuudbhvaiH| bhArgI chinnaruhA rAstA karkaTAkhyA ca kaarssikaan| . "sazreyasyajamodakITaripubhiH kRssnnaajttaasNyutaiH|| kalkAnidigdhidvitulA kaSAye palaviMzatiH // savyoSaiH saphalatrikaiH matsyaNDikAyA datvA tu sarpiSaH kuDavaM pacet / / Dava pacat / / struttibhistvptrkairaussdhai| siddhazItepRthakkSaudrapippalIkuDavAnvitam // | rityakSAmitaH satailakuDavaiH sAdhaM trivRnmuSTibhiH catuSpalaM tugAkSIryAzcUrNa tatra pradApayet / / etairAmalakIrasasya tulayA sAddhaM tulAI guDAt / lehayetkAsahadrogazvAsagulmanivAraNam // pattavyaM bhiSajAvalehavadayaM praagbhojnaaddhkssitH|| ____ kaTelIke 25 sera kaSAyameM cittA, pIpalAmUla ye kecidgrahaNIgadAH sagudajAH trikuTA, nAgaramothA, dhamAsA, kapUrakacarI, pokhara kAsAH sshessaamyaaH| mUla, gajapIpala, tulasI, baca, bhArgI, giloya,rAsnA sazvAsAH zvayathusvarodararujA aura kAkar3AsIMgIkA 11-1 / tolA kalka evaM kalyANakastAM jayet // za sera mizrI aura 40 tolA ghRta DAlakara pakAyeM AmalekA rasa 12 // sera, gur3a 250 tolA, aura pakaneke bAda ThaMDA hone para usameM 40 tolA tela 50 tolA; aura pAThA, dhaniyA, ajavAyana, zahada tathA pIpala aura baMsalocanakA cUrNa 20- jIrA, hAUbera, cava, cItA, seMdhAnamaka, gajapIpala, 20 tolA milaaveN| ajamoda, bAyabiDaMga, pIpalAmUla, soMTha, kAlImirca, ___ isako mevana karanese khAMsI, hRdroga, zvAsa pIpala, hair3a, baher3A, AmalA, choTI ilAyacI, aura gulmakA nAza hotA haiN| dAlacInI aura tejapAta pratyeka 10-11 tolA 6784 kaNTakAryavalehaH (3) (bhA.pra.se.) tathA nisota 5 tolA, ina cIz2oMke kalkake sAtha vyAghrI sumnsNjaatkeshrairvlehikaa| leha pAka siddha kreN| madhunA cirasaMjAtAM chizoH kAsAn vyapohati ise bhojanake pahile sevana karanese saMgrahaNI, ___ kaTelIke phUlako jIrA zahadameM milAkara caTA- bavAsIra, khAMsI, zvAsa, sUjana, svarabhaMga aura udara nese bAlakoMkI purAnI khAMsIko ArAma hotA hai| rogoMkA nAza hotA hai| [787] kalyANaguDaH [785] karaMjAdhavaleha (vR. ni. ra. chardi.) | (vaM. se. pANDa; ga. ni .guTikA; vR. yo. ta. ta.67) komalakaraMjapatraM salavaNamamlena saMyuktam / / 1. ga. ni. meM canya, soMTha, hAubera, gajayaH khAdati dInavadanazchadikaphau tasya kutreha / / pIpala, ajavAyana, pAThA, tejapAta aura ilArAyIkA abhAva hai| karaJjaveke komala pattoM (koMpaloM) ko seMdhA ya / 2... yo. ta. meM seMdheke sthAna para paMcanamakake sAtha pIsakara anArakA rasa (yA kAMjI) lavaNa hai| For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prasthatrayeNA lakIrasya zuddhasyadatvArddhatulAM guDasya | cUrNIkRtairgranthikajIrakas vyoSebhakRSNAhapuSAjamodaiH || kakArAdi - avaleha viDaGgasindhutriphalAya mAnI pAThAgnidhAnyaizca palapramANaiH / dastvAtrivRcUrNapalAni cASTAvaSTau ca tailasya pacedyathAvat // taM bhakSayedakSa phalapramANaM yatheSTaceSTaM trisugandhiyuktam / ear sarve grahaNIvikArAH sazvAsakAsa svarabhedazothAH // zAmyanti cAyaM ciramantharAgne www.kobatirth.org tasya puMstvasya ca vRddhihetuH / strINAM ca vandhyAmayanAzano'yaM kalyANako nAma guDaH pradiSTaH // taile manAgbharjayanti trivRda cikitsakAH / atroktamAnasAdharmyAt trisugandhaM palaM pRthak // AmalekA rasa 6 sera, zuddha gur3a 250 tolA, tela 1 sera aura pIpalAmUla, jIrA, kaya, soMTha, kAlImirca, pIpala, gajapIpala, hAUbera, ajamoda, bAyabiDaMga, seMdhAnamaka, hair3a, baher3A, AmalA, ajavAyana, pAThA, cItA aura dhaniyA pratyekakA cUrNa 5-5 tolA tathA telameM bhunA huA nisota kA cUrNa 40 tolA milAkara pkaayeN| aura phira dAlacInI, tejapAta tathA ilAyacIkA cUrNa 5-5 tolA milAveM / ise 1 / tolAkI mAtrAnusAra sevana karane se saMgrahaNI, zvAsa, khAMsI, svarabheda, zodha (sRjana) napuMsakatA aura baMdhyatva nAza hotA hai| (bAMjhapana ) kA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 237 ) [ 788] kalyANAvaleha : (ra. ra.) saharidrA vacA kuSThaM pippalI vizvabheSajam / ajAjI cAjamodA ca yaSTImadhukasaiMdhavam / / etAni samabhAgAni zlakSNacUrNAni kArayet / taccUrNa sarpiSA loDya pratyahaM bhakSayayennaraH // ekaviMzatirAtreNa bhavecchratidharonaraH / meghaduMdubhinirghoSo mattako kilanikhanaH // jaDagadgadakatvaM leH kalyANako jayet // haldI, baca, kUTha, pIpala, soMTha, jIrA, ajamoda, mulhaiThI aura saiMdhA namaka / saba cIjeM barAbara barAbara lekara mahIna cUrNa karake dhImeM milA kara 21 dina taka sevana karane se manuSya zrutidhara (kisI bAtako eka bAra sunane se hI yAda kara lene vAlA) megha ke samAna garjana aura kokila ke samAna svara vAlA ho jAtA hai| evaM isase jar3atA, gadgadapanA ( hakalAnA) aura mUkatva (gUGgApana) naSTa hotA hai| [ 789 ] kAsakaNDano'vakhehaH (vR. yo. ta. 78 ta.) ajAmUtraM zatapalaM mandAgnau guDapAkavat / paktvA vaibhItaka cUrNa paladvayamitaM kSipet // palaM pippalicUrNa ca palamAtraM mRtAyasam / kaNTakArIphalarajo dadyAdatra paladvayam / / tato mASadvayaM khAdedRGkaM karSamathApi vA / kSaudreNoSNAmbunA vA'pi sarvakAsAtpramucyate // asAdhyAbhiSajAtyaktAzvirajAH pathyavarjitAH / ye kAsAste'pyanenA''zupraNazyanti na saMzayaH // kAsakaNDananAmA'yaM yoga Atreya bhASitaH / bakarIke 12 // sera mUtrako maMdAgnipara pakAkara gur3a pAkake samAna gAr3hA karake usameM baher3e kA cUrNa 10 tolA, pIpalakA cUrNa 5 tolA, For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (238) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara loha bhasma 5 tolA aura kaTelIke phaloMkA cUrNa zataM kuTajamUlasya kSuNNaM toyAneNe pacet / 10 tolA milaaveN| kA pAdAvazeSe'smillehapUte punaH pacet // ___ ise 2 mAze, 4 mAze yA 1 / tolekI sauvrclyvkssaarviddsaindhvpipplii| mAtrAnusAra zahada yA garama pAnIke sAtha sevana dhAtakIndrayavAjAjI cUrNa daskhA pldvym|| karanese asAdhya, vaidyoMse tyakta, purAnI tathA pathya | lihyAdvadaramAtrantu zItaM kSaudreNa sNyutm| varjita (jisameM badaparahez2I kI gaI ho) khAMsI bhI ___pakkApakkamatIsAraM nAnAvaNa savedanam // zIghra naSTa ho jAtI haiN| durvAraM grahaNIrogaM jayezcaiva pavAhikAm / / [790] kuTajapuTapAkaH (bhai. ra. / graha.) cUrNa militvA paladvayaM grAhyaM ghanIbhUte prakSepaH snigdhaM dhanaM kuTajavalkamajantujagdha- badaramAtramaSTamApakamAnaM madhunA ___ mAdAyatarakSaNamatIva ca pothayitvA / khaadymitigopaaldaasbhaanudaasprbhRtyH|| jambupalAzapuTe taNDulatoyasiktaM kur3e kI 6 / sera chAlako kUTakara 32 sera baddhaM kuzena ca bahirghanapaGkaliptam / / pAnImeM pakAye / jaba cauthA bhAga bAkI raha jAya to susvinametadavapIDaya rasaM gRhItvA chAnakara punaH pkaaveN| evaM pAkake antameM usameM kSaudreNa yuktamatisAravatepradadyAt / sauMcala (kAlA namaka) javAkhAra, biDanamaka, seMdhAkRSNAtriputramatapUjita eSa yogH| namaka, pIpala, dhAyake phUla, indrajau aura jIrA / sarvAtisAraharaNe khayameva rAjA // ina saba kA 10 tolA cUrNa milaaveN| kharasya gurutvena puTapAke palaM pibet / ise 8 mAzekI mAtrAmeM zahadameM milAkara puTapAkasya pAko'yaM bahirAruNavarNatA / / | sevana karanese kacce pakke, raMga biraMge aura vedanA___ kur3e kI snigdha (cikanI) moTI aura jantu yukta saba prakArake atisAra, dussAdhya saMgrahaNI aura (kIr3e makor3oMse) rahita gIlI chAlako lekara khUba pravAhikA (peciza)kA nAza hotA hai / kaTeM aura phira usameM cAvaloMkA pAnI milAkara | 792] kuTajAvalehaH (2) (vR. ni. r.| ati) (golAsA banAkara) jAmana yA DhAkake pattomeM lapeTa kvAtho vatsakajo nitAMtavimala: kara use kuzAse bAMdha deM aura usake Upara miTTIkA pAdAvazeSaH sthitH| gAr3hA 2 lepa karake agnimeM dabA deN| jaba vaha mastAkSIraviDaMgavIjaruca siMdhaddhavaM dhAtakI / golA bAharase lAla ho jAya to nikAlakara andarakI kRSNA ceti vicUrNitaM samamidaM lugadIko nicor3akara rasa nikaaleN| saMpAcayet paavke| ___ yaha rasa 5 tolekI mAtrAnusAra zahadameM yAvattadhanatAM prayAtyatitarAM zIte mdhukssepnnm|| milAkara sevana karanese saba prakArake atisAra naSTa kRtvA vatsakaleha eSa zamayet kRcchAtisAraM ruja hote haiN| durnAmagrahaNIbhagaMdaragadAn zvAsapramehAnapi / [791] kuTajalehaH (1) (bhai. ra. / graha.) / kur3e kI chAlakA pAdAvazeSa (pakAte pakAte For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi - avaleha cauthA bhAga zeSa rahA huvA) atyanta svaccha kaSAya lekara usameM nAgaramothA, dUdha, bAyabiDaMga, kAlA namaka, seMdhA namaka, dhAyake phUla aura pIpalakA cUrNa DAlakara pkaayeN| jaba gAr3hA ho jAya to utAra kara ThaMDA karake usameM zahada milA leN| ise sevana karane se kaSTasAdhya atisAra, bavAsIra, saMgrahaNI, bhagandara, zvAsa aura khAMsIkA nAza hotA hai / [ 793] kuTajAvaleha : (3) (bR.ni.ra. saMgraha ) kuTajasya tulAM datvA caturdroNAMbhasA pacet / droNazeSa rase tasminpUte guDatulArddhakam // ghRtaM ca TaGkavatrakSiptvA mRdvagniApacet / samaMgA bilvakazilAbilvArdha ca punarnavA // mustAmallAtakaM cApi dhAtakI gajapippalI / aMbaSThAvAlakaM caiva bRhatyau sacitrakam // sadbhArgIpippalImUlaM viDaMgAni harItakI / nAgakezarayaSTIkArakApatrakaM tathA // vizvAceMdra yavAH pAThasUkSmailAjIrakadvayam / jAti patrijAtiphalaM lavaGgaM tagaraM tathA // to dvipalikerbhAgairlehoyaM sAdhayettataH / taNavasuta vA pathyaM deyaM vicakSaNaiH // anena grahaNI rogAnatisArAnsudAruNAn / . rogAnIkavighAtAya kuTajo leha ucyate // 6 sera kur3e kI chAlako 128 sera pAnI meM pakAveM jaba 32 sera pAnI zeSa raha jAya to utAra kara chAna leM aura usameM 250 tolA gur3a tathA 4 mAzA dhI; aura ma~jITha, bela, zilAjIta pratyeka 2|| 2 || tolA tathA punarnavA (bisakhaparA) nAgaramothA, bhilAvA, dhAyake phUla, gajapIpala, pAThA, sugandhavAlA, choTI kaTelI, cItA, bhAraMgI, pIpalA - mUla, bAyabiDaMga, haiDa, nAgakezara, mulheThI, arala, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 239) tejapAta, soMTha, indrajau, pAThA, choTI ilAyacI, donoM jIre, jAyaphala, jAvitrI, lauMga aura tagara, pratyekakA cUrNa 10-10 tolA milAkara mandAi para pakAveM / ise chAcha (takra) ke sAtha sevana karAne aura pathyameM bhI taka hI denese kaSTasAdhya saMgrahaNI aura atisAra naSTa hote haiM / [ 794] kuTajAdyavalehaH (4) (yo. ra. / atisA) vatsasyAmRtAyA dve pale prasthamambhasaH // payitvA rase tasminpAdazeSAvatArite || aSTau palAni zakrasya yavAvarNIkRtAzca te / yuktyA pAkaM viditvA tu yathAvahni ca khAdayet / / jayetsarvAtisArAMzca sarvAMca grahaNIgadAn / nAzayeddIpayeccAgni kRSNA zreyasya zAsanAt // kukI chAla aura giloya 10-10 tolA lekara 2 sera pAnI meM pakAveM aura cauthA bhAga zeSa rahane para chAnakara usameM 40 tolA indrajaukA cUrNa milAkara avaleha taiyAra kareM / ise agnibalAnusAra sevana karanese saba prakAra ke atisAra aura samasta grahaNI roga naSTa hote tathA agni pradIpta hotI hai / [ 795] kuTajAvalehaH (5) (ca. da. / ati.) kuTajatvakkRtaH kvAtho ghanIbhUtaH suzItalaH / lehito'tiviSAyuktaH sarvAtIsAranudbhavet // vadantyatrASTamAMzena kvAthAdativiSArajaH / prakSepyatvAtpAdikaM tu lehAditi ca no matiH // kur3ekI chAlake kAthako duvArA pakAkara gAr3hA karake usameM AThavAM yA cauthA bhAga atIsakA cUrNa milAkara sevana karanese tridoSaja atisAra kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (20) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [796] kuTajAvalehaH (6) 5-5 tolA cUrNa aura 1 sera ghI milAveM / (zA. dha. ma. khaM. 8; va. se. atisA; va. se... jaba ThaMDA ho jAya to usameM 1 sera zahada arzo; vR. mA. arzI; ga. ni. lehA. 5; milAkara rakkheM / vR. yo. ta. ta.64; bhai.ra; dhanva. arza.) isako sevana karane aura auSadhiyoM ke paca kuTajatvaktulAM droNe jalasya vipcetsudhiiH| jAne para pathya bhojana karanese bavAsIra, atisAra, kaSAyaM pAdazeSaM ca gRhNIyAdvastragAlitam // aruci, saMgrahaNI, pAMDu, raktapitta, zoSa, kRzatA triMzatpalaM guDasyAtra datvA ca vipcetpunH|| aura pravAhikA (peciza) kA nAza hotA hai| sAMdratvamAgataM jJAtvA cUrNAnImAni dApayet // anupAna-bakarIkI chAcha, dUdha, dahI yA ghI rasAMjanaM mocarasaM trikaTu triphalAM tthaa| athavA pAnI / lAluM citrakaM pAThAM vilvamindrayavaM vacAm // bhallAtakaM prativiSAM viDaMgAni ca vAlakam / [797] kuTajAvalehaH (7) pratyekaM palasamAnaM ghRtasya kuDavaM tthaa|| (zA. dha. ma. khaM. 8) siddhazIte tato dadyAnmadhunaH kuDavaM tthaa| kuTajatvaktulAmAdrAM droNanIra vipAcayet / jayedeSo'valehastu sarvANyarzA sa vegtH|| pAdazeSa zRtaM nItvA cUrNAnyetAni dApayet // darnAmaprabhavAnrogAnatIsAramarocakam / lajAlurdhAtakI bilvaM pAThA mocrsstthaa| grahaNI pAMDurogaM ca raktapittaM ca kAmalAm // | mustaM prativiSA caiva pratyekaM syAtpalaM palam / / amlapittaM tathA zoSaM kAzyaM caiva pravAhikAm / tatastu vipadbhyo yAvaddarvIpralepanam / anupAne prayoktavyamAjaM takaM payo dadhi // jalena cchAdugdhena pIto maMDena vA jayet / ghRtaM jalaM vAjINe ca pathyabhojI bhavennaraH // sarvAtisArAdhorAMstu nAnAvarNAnsavedanAn / / __ kur3ekI 6 / sera chAlako 32 sera pAnImeM asRgdaraM samastaM ca sarvazAsi pravAhikAm // pakAveM jaba cauthA bhAga raha jAya to kapar3emeM chAna kur3ekI gIlI chAla 6 / sera lekara 32 sera kara usameM 1 sera 14 chaTAMka guDa milAkara dubArA pAnImeM pakAveM / jaba cauthA bhAga zeSa raha jAya to pakAve aura gAr3hA honepara rasauta, mocarasa, soMTha, chAnakara usameM lajjAvantI, dhAyake phUla, belagirI, kAlImirca, pIpala, hair3a, baher3A, AmalA, lajjAvaMtI, pAThA, mocarasa, nAgaramothA aura atIsakA 5--5 cItA, pAThA, belagirI, indrajau, baca, bhilAvA, tolA carNa milAkara usa samaya taka pakAveM jaba atIsa, bAyabiDaMga aura sugandhabAlA pratyekakA taka ki karachIko na lagane lge| 1. vR. mA; ga. ni. bhai. ra; meM mocarasa, isako pAnI, bakarIke dUdha yA mAMDake sAtha lajAlu aura bAlakakA abhAva hai| sevana karanese kaSTasAdhya, vedanA yukta aura raMga biraMge 2. va. se. arzodhikArokta meM lajjAlu, atisAra. raktapradara, bavAsIra aura pravAhikA(paciza) pAThA, bAlakakI jagaha mustA, lodha, kaitha aura ghAya hai| kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-avaleha (241) - [798] kuTajarasakriyAH ___ auSadhi ke paca jAne para bakarI ke dUdhake (ca. saM. ci. a. 9; bhai. ra; ba. se, arzI; | sAtha zAlI cAvaloM kA bhAta khAnA cAhiye / ga. ni. lehA. 5) [799] kuTajASTakaH kuTajazakalamya sAdhyaM palaza (ca. da. ati; hA. saM. 3 sthA. 3 a; ga.ni. tamArdrasya meghasalilena / lehA. 5; vR. yo. ta. ta 64; bhai. ra. yAvat syAt gatarasaM tadravyaM ____ ati; ba. se; vR. mA; yo. ra. ati.) pUto rasastato grAhyaH // tulAmathAdrAM girimallikAyAH mocarasaH samaGgaHphalinI ca samAMzikaistribhistaizca saMkSudya paktvA rasamAdadIta / vatsakabIjaM tulyaM cUrNitamatra pradAtavyam // / tasminsupUte palasammitAni pUtaH kathitaH sa rasodIlepastataH samavatArya zlakSNAni piSTA saha zAlmalena / / mAtrAkAlopahitA rasakriyaiSA jayati raktam / / | pAThAM samaGgAtiviSAM samustAM chAgalipayasA pItA pethA bilvaM ca puSpANi ca dhAtakInAm / / maNDena vA yathAgnibalam / prakSipya bhUyo vipacettu tAvajIrNauSadhazca zAlIn payasA chAgena bhuJjIta // ddIpralepaH svarasastu yAvat // raktAsthitisAraM raktaM sAsRgujo nihanyAtta / | pItastvasau kAlavidA jalena balavaJca raktapittaM rasakriyaiSA jayatyubhayabhAgam / / maNDena vAjApayasA'thavA'pi // kur3ekI gIlI chAlake 6 / sera Tukar3oMko nihanti sarva tvatisAramugram 32 sera AkAza jala (bArisakA vaha pAnI jo kRSNaM sitaM lohitapItakaM vA / / bhUmi para girane se pUrva hI ekatrita kara liyA gayA doSaM grahaNyA vividhaM ca raktam ho) meM pakAveM jaba usakA rasa nikala Ave (cauthA zUlaM tathAzAMsi sazoNitAni / bhAga zeSa raha jAve) taba usako chAnakara rasako phira pakAveM aura gAr3hA hone para usameM mocarasa, asRgdaraM caivamasAdhyarUpaM bArAhakrAntA (yA majITha) aura phUlapriyaMgukA carNa nityavazyaM kuTajASTako'yam // barAbara tathA ina tInoMke barAbara indrajaukA kur3ekI 6 / sera gIlI chAlako kUTa kara 32 cUrNa milaaveN| sera jalameM pakAveM / jaba cauthA bhAga zeSa raha jAya ___ise kAla aura agni balAnusAra ucita mAtrA | to use utAra kara chAnakara usameM mocarasa, pAThA, meM bakarI ke dUdha yA peyA athavA mAMDake sAtha | barAhakrAntA (yA majITha) atIsa, nAgaramothA, belasevana karanese raktArza (khUnI bavAsIra) raktAtisAra, girI aura dhAya ke phUla, inameM se pratyekakA 5-5 raktapradara aura Urdhva gata tathA adhogata raktapitta kA tolA bArIka cUrNa milAkara itanA pakAveM ki gAr3hA nAza hotA hai| hokara karachalIse lagane lge| 1. palAMza. ga. ni. ise balAnusAra yathocita mAtrA se jala, maNDa For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (242) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - - - - yA bakarIke dUdhake sAtha sevana karane se saba prakArake / galarogopazamano viSamajvaranAzanaH / prabala atisAra, kAle sapheda, pIle aura lAla Adi kuraNTakAdinAmA'yaM leho rogAhitaH sadA // raMga biraMge dasta, aneka prakArake grahaNI roga, rakta- kuraNTa (piyA vAMsA) ko mUla sahita lekara srAva, zUla, khUnI bavAsIra aura kaSTasAdhya raktapradara ! kulhADese Tukar3e karake kUTakara 16 sera pAnImeM kA nAza hotA hai| pakAveM / jaba AThavAM bhAga zeSa raha jAya to chAna[800] kunaTayAdilehaH kara phira pakAveM jaba tIna bhAga pAnI jala jAya ___ (baM. se / kAse, ra. kA. dhe. zvAsA) to usameM ilAyacI, lauMga, triphalA, cava, tejapAta, kunttiisaindhvvyossviddnggaamlhinggubhiH|| kesara (yA nAgakesara) donoM prakArakI (zveta aura nIle puSpakI) bhAraMgI, pIpalAmUla, pAThA, pIpala, lehassAjyamaghuHkAsazvAsa hikvAnivAraNaH / / cItA, kUTha, bera, suramA, ajamoda, haDajor3I,bAyazuddha manasila, seMdhAnamaka, trikuTA, bAya biDaMga, donoM jIre, indrajau, nAgaramothA,ajavAyana, bir3aGga, bAMsA (yA AmalA) ora hIMgake cUrNako dhI aura zahada meM milAkara cATane se khAMsI, svAsa seMdhA namaka, kuTakI, atIsa, mUrvA, karamavA, arallU aura zuddha mIThA teliyA / ina sabakA mahIna cUrNa aura hicakI kA nAza hotA hai| milAkara yathAvidhi avaleha pAka siddha kreN| [801] kuraNTakAdinAmA lehaH (yo. ra. jca) ise Amaleke barAbara mAtrAmeM garama pAnIke kuraNTakaM samUlaM ca kuThAracchedakSuNNakam / / sAtha 20 dina taka sevana karanese purAnA bukhAra, pAnIyamaSTaprasthaM vA kvAthamaSTAvazeSakam // / dvandvaja jvara, agnimAMdya, aruci, tvacA-gata, asthi zeSakvArtha bhANDamadhye punaH kAthyAgninA pacet / gata, raktagata aura mAMsagata jvara, sandhi jvara,prabala kAthe tribhAgapacite cUrNadrapANi nikSipet // rAtri jvara, sannipAta jvara, zvAsa, khAMsI, galaroga elA lavaGgaM triphalA cavyaM patrakakesaram / / aura viSamajvarakA nAza hotA hai| dvirbhArgI granthikaM pAThA mAgadhI citrakuSTha kam // [802] kulatthaguDaH kolAJjanaM cAjamodA vajravallI viDaGgakam / / (ra. ra. hikkA. ba. se; kAsA) jIradvayaM cendrayavaM mustAdIpyakasaindhavam // kulattho dazamUlazca tathaiva dvijayaSTikA / kadukA'tiviSA mUrvA karaJjastvaralUgrakam / / zataM zatazca saMgRhya phaladroNe vipAcayet / / etadravyaM mUkSmacUrNaM pUrvakAthena saMyutam / / pAdAvazeSa tasmizca guDasyA tulAM kSipet / . lehapAkaM ca vidhivaddhAtrIphalasamAnakam / zItIbhRte ca pakke ca madhuno'STau palAni ca / / uSNodakAnupAnena sevayeddinaviMzatim / / SaTpalazca tugAkSIryAHpippalyAzca paladvayam / dvaMdrajvaraM purANaM ca tvagnimAndyamarocakam / / trisugandhisugaMdhaM tatkhAdedagnivalaM prati / / svagatAsthitagatau raktagataM mAMsagataM jvarama / / zvAsaM kAsaM jvaraM hikkAM naashyettmkntthaa|| saMdhijvaraM ca hyatyugraM rAtrijvaramatho hareta / / kulathI, dazamUla aura bhAraMgI 6 / -6 / sera tridoSajaM jvaraM hanti zvAsakAsajvarApahaH // 1 ba. se. maiM trisugandhakA abhAva hai| For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-avaleha (243) lekara pratyekako 32-32 sera pAnImeM pRthak pRthak , pataraja, dAlacInI, ilAyacI, nAgakezara, baranA, pakAkara cauthA bhAga zeSa rahane para chAna leM aura | giloya aura phUla priyaMgu; inameMme pratyekakA 11-1 // phira sabako ekatra karake 3 sera Adha pAva gur3a | tolA cUrNa milaaveN| milAkara punaH pakAkara gAr3hA kreN| phira ThaNDA | ise sevana karanese 20 prakArake vAtaja, karake usameM 1 sera zahada, 30 tolA baMsalocana | pittaja, kaphaja aura sannipAtaja prameha, mUtrAdhAta, pIpala, dAlacInI, tejapAta aura ilAyacI pratyekakA | patharI aura prabala arucikA nAza hotA hai tathA cUrNa 10-10 tolA milAkara rkhe| bala aura puSTi kI vRddhi hotI hai| ise agni balAnusAra sevana karanese zvAsa, khAMsI, jvara, hicakI aura tamaka svAsakA nAza [804] kUSmANDakAvalehaH (1) (vR. ni. ra. raktapi.) hotA hai| [803] kuzAvalehaH (bhai. ra. prame.) / purANaM pInamAnIya kUSmAMDasya phalaM dRDham / | tadvIjAdhArabIjatvazirAzUnyaM ca kArayet / / kuzaHkAso vIraNazca kRssnnekssuHkhggddstthaa| eSAM dazapalAn bhAgAJjaladroNe vipAcayet / / tatotisUkSmakhaMDAni kRtvA tasya tulAM pacet / aSTabhAgAvazeSantu kaSAyamavatArayet / godugdhasya tulAyugme maMdAgnau cAlayenchanaiH / / khaNDaprasthaM samAdAya lehavatsAdhusAdhayet // zarkarAyAstulAddhaM ca goghRtaM prasthamAtrakam / avatArya tataHpazcAccUrNAnImAni dApayet / prasthArdhamAkSikaM cApi kuDavaM nArikerataH // madhukaM karkaTIbIjaM karkAstrapuSaM tathA / / priyAlaphalamajAnAM dvipalaM trikhurIpalam / kSipedekatra vipacellehayetsAdhusAdhayet / / zubhAmalakapatrANi tvagelAnAgakezaram / varuNomRtApriyaMguzca pratyekamakSasammitam / / | bhiSabhiSaktvamAlokya jvalanAdavatArayet / pramehAn viMzati hanti muutraadhaataaNstthaashmriiH| kASThauSadhyaH kSipedeSAM cUrNa tAni vadAmyaham / / vAtikAn paittikAMzcApi, ekokSaH zatapuSpAyA atha jIro yavAnikA zlaiSmikAn sAnnipAtikAn // | gokSuraH kSurakaH pathyA kapikacchraphalAni ca // | saptamI tvakca marveSAmeSAmakSayuga pRthak / hantyarocakamatyugraM balapuSTikaraM param // kuzA, kAMsa, khasa, kAlI IkhakI jaDa aura dhAnyaka pippalImustamazvagaMdhA zatAvarI // khaggaDa (Ikha vizeSa) kI jaDa / saba cIjeM barAbara | tAla | tAlamUlI nAgabalA vAlakaM patrakaM shttii| barAbara milAkara 40 tolA lekara 32 sera pAnI | jAtIphalaM lavaMgaM ca sUkSmailAbRhadelikAn // meM pakAveM aura AThavAM bhAga zeSa rahane para chAnaleM. zRGgATakaM parpaTakaM sarva palamitaM pRthak / isake pazcAt usameM 1 sera khAMDa milAkara punaH / caMdanaM nAgaraM dhAtrIphalaM cApi kaserukam // pakAveM aura jaba lehake samAna ho jAya to agni | pratyekaM paMcakarSANi cottAyaitAni niHkSipet / se nIce utAra kara unameM mulhaiThI, kakaDIke bIja, paladvayamuzIrasya palAnyaSToSaNANi (1) ca / / peMTheke bIja, khIreke bIja, baMsalocana, AmalA, | 1 maricAni ceti sAdhIyAn / For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (244) bhArata-bhaiSajya ratnAkara kUSmAMDasyAvalehoyaM bhakSitaH plmaatrkH| dhika mAtrAmeM sevana karanese raktapitta, zItapitta, kiMvA yathAvadvibalaM bhujan rogAn vinaashyet|| amlapitta, aruci, mandAgni, dAha, tRSNA, pradara, raktapittaM zItapittamamlapittamarocakam / khUnI bavAsIra, pittaja chardi, pAMDu, kAmalA,upadaMza, vahnimAMdyaM sadAhaM ca tRSNAM pradarameva ca // visarpa, jIrNajvara aura viSamajvarakA nAza hotA hai| raktAze pittajicchadi pAMDurogaM ca kaamlaam| yaha avaleha vRSya, vRMhaNa evaM balakAraka hai| upadaMzaM visarpa ca jINaM ca viSamajvaram // ise miTTIke baratanameM rakhanA adhika uttama hai| lehoyaM paramo vRSyo bRhaNo blvrdhnH| 805] kUSmANDakAvalehaH (2) sthApanIyo vizeSeNa bhAjane mRnmaye nave // (zA. dha. ma. khaM. a. 8) moTe dalavAle purAne peTheke chile huve aura | niSkulIkuSmANDakhaMDAnpalazataM pacet / bIjAdise rahita bArIka bArIka TukaDe 6 / sera lekara | nikSipya dvitulaM nIramardhaziSTaM ca gRhyate / unheM 24 sera godUgdhameM mandAgni para pakAveM aura | tAni kUSmAMDakhaMDAni piiddyedRddhvaassaa| dhIre dhIre karachalIse calAte raheM; evaM (peTheke usIja Atape zoSayetkizcicchUlAgrebahuzo vyadhet / / jAne para) usameM khAMDa 3 sera AdhapAva, goghRta 2 | ziyA mAsA ty| sera, zahada* 1 sera, nAriyalakI girI 20 tolA, 2 | kiJcica bharjayitvA tu pUrvoktaM ca jalaM kssipet|| piyAlakI girI 10 tolA aura gokharUkA cUrNa khaNDaM palazataM dattvA sarvamekatra pAcayet / 4 tolA milAkara leha siddha kreN| phira agni se supakva pippalIzuNThIjIrANAM dvipalaM pRthak // utAra kara usa meM nimna likhita cIz2oMkA cUrNa pRthak palAI dhanyAkaM patrailA marica tvacam / milaaveN| cUrNIkRtya kSipettatra ghRtAddhaM kSaudramAvapet // ___soyA 1 tolA, jIrA, ajavAyana, gokharU, ! | khAdedagnibalaM dRSTrA raktapittI kSayI jvrii| tAlamakhAnA, harItakI (haiDa) kauMca aura dAlacInI zoSatRSNAtamazchardikAsazvAsakSatAturaH / pratyeka 2 // -2 // tolA, dhaniyA, pIpala, nAgara kUSmAMDakAvaleho'yaM bAlavRddheSu yujyate / mothA, asagandha, zatAvara, tAlamUlI (mUsalI), nAgabalA (gaMgerana), sugandhavAlA, tejapAta, kapUra | uraHsaMdhAnakRd vRSyo brahaNo balakRnmataH / / kacarI, jAyaphala, lauMga, choTI ilAyacI, baDI ilA chilake aura bIjoM Adi se rahita peThe ke yacI, siMghADA aura pittapApaDA pratyeka 5-5 Tukar3eM 6 / sera lekara 25 sera pAnI meM pakAveM, jaba tolA / candana, soMTha, AmalA aura kaseru pratyeka AdhA pAnI jala jAya to use agni se utAra kara 61-6 / tolaa| khasa 10 tolA, kAlI mirca peThe ke Tukar3oM ko kapar3e meM bAMdhakara acchI taraha 0 / / ser| nicor3eM aura unhe takuve yA suve Adi se acchI ise 5 tolA athavA agni balAnusAra nyUnA taraha cheda kara thor3I dera dhUpa meM sukhAveM; isake bAda ___ * isa prakAra avalehoM meM madhukA pAka unheM tAMbe kI kar3AhI meM DAla kara 1 sera dhI meM karanA zAstra viruddha hai| bhuuneN| jaba peThA kucha 2 bhuna jAe to usa meM pUrvokta For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi - avaleha (245) (jisameM peThA pakAyA thA vaha ) jala aura 6 | sera tvagelApatramaricadhAnyakAnAM palArdhakam / khAMDa DAla kara pakAveM / jaba lehake samAna gAr3hA ho jAya to usameM pIpala, zahada aura jIre kA cUrNa 10-10 tolA, dhaniyA, tejapAta, ilAyacI, kAlI mirca aura dAla cInI pratyeka kA cUrNa 2||2|| tolA milAveM evaM ThaMDA hone para 0|| sera zahada milAkara rakkheM / tadyathAgnibalaM khAdedraktapittI kSatakSayI // kAsazvAsata macchardi tRSNA jvaranipIDitaH / vRSyaM punarnavakaraM balavarNaprasAdanam || |uraH sandhAnakaraNaM bRMhaNaM svarabodhanam / azvibhyAM nirmita zreSTha kUSmANDakarasAyanam // khaNDAmalakamAnAnusArAtkuSmANDakadravAt / pAtraM pAkAyadAtavyaM yAvAnvAtra raso bhavet // * peThe ke chile huve sAfa aura ubale huve 6 / sera Tukar3oM ko tAMbe ke pAtra meM 2 sera ghI meM bhuune| jaba pakate 2 zahada ke samAna ho jAMya to una meM 6 / sera khAMDa tathA pIpala, soMTha aura jIre kA cUrNa 10-10 tolA tathA dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, kAlI mirca aura dhaniye kA 2 // - 2 // tole cUrNa milA kara pakAne aura karachI se calAte rheN| jaba gAr3hA ho jAya to utAra kara ThaMDA hone para usameM 1 sera zahada DAla kara rakkheM / ise agni balAnusAra yathocita mAtrA meM sevana karane se raktapitta, kSaya, jvara, zotha, tRSNA, AMkhoM ke Age aMdherA AnA, vamana, khAMsI, zvAsa aura kSata kA nAza hotA hai| yaha avaleha bAlaka aura vRddhoM ke vAste hitakArI, urasandhAna kAraka, vRSya, vRMhaNa aura balakAraka hai| [806] kUSmAMDa khaMDaleha : (3) (zA. dha. ma. khaM. a. 7) yuktayA kUSmAMDa khaMDa ca saraNaM vipacetsudhIH / arzasAM mUDhavAtAnAM maMdAgnInAM ca yujyate // peThe aura z2imikanda ke TukaDoM ko yathA vidhi pakAkara sevana karanese bavAsIra, mUr3havAta aura mandAgni kA nAza hotA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ise agni balAnusAra yathocita mAtrA meM sevana karane se raktapitta, kSata, kSaya, khAMsI, zvAsa, tama, chardi, tRSNA aura jvara kA nAza hotA hai / yaha avaleha vRSya, navajIvana-dAtA, bala varddhaka, varNa zodhaka, uraH sandhAna kAraka, vRMhaNa, svara ko tIvra karane vAlA atyuttama rasAyana hai 1 [808] kUSmAMDaguDaH ca. da; vR. mA;) (vR. ni. ra. / saMgra; bhai. ra / graha.) kUSmANDakAtpalazataM susvinaM niSkulIkRtam / kUSmAMDAnAM supakkAnAM svinnAnAM niSkulatvaca / pacetpAtre ghRtaprastha zanaistAmramaye dRDhe // sarpiH prasthe palazataM tAmrapAtre zanaiH pacet // yadA madhunibhaHpAkastadA khaNDazataM nyaset / pippalI pippalImUlaM citrakaM gajapippalI / pippalIzRGgaverAbhyAM dvepale jIrakasya ca // * noTa:- isa pAka meM peThe ko pakAnele jo nyaseccUrNIkRtaM tatra daryA saMghaTTayetpunaH / rasa nikalegA vaha saba athavA usameMse 4 tatpakkaM sthApayedbhANDe datvA kSaudraM ghRtArddhakam // sera rasa pAkarme DAlanA caahie| [807] kUSmANDakhaNDa : ( 4 ) (bhaira; ra. rA. suM; rase. sA. saM; vai. ra; | ra. pi; vA. bha.ci. a. ra; bhA. pra ra. ra; dhanva; va. se; For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (246) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara ghAnyakAni viDaMgA ne nAgaraM maricAni ca // athavA agni balAnusAra nyUnAdhika mAtrA meM sevana triphalA cAjamodA ca kaliMga jaatisaiNdhve| karane se saMgrahaNI, kuSTha, bavAsIra, bhagandara, jvara, ekaikasya palaM caika trivRtoSTau palAni ca // aphArA, hRdroga, gulma, udara roga, haijA, kAmalA tailasya ca palAnyaSTau guDAtpaMcadazaiva tu| pAMDu, 21 prakAra ke prameha, vAta rakta, visarpa, dAda, AmalakyA rasaM cAtra prasthatrayamudIritam // yakSmA, halImaka, vAta, pitta, kapha aura saba prakAra tAvatpAkaM prakurvIta mRdunA vahninA bhiSak / ke kuSTha naSTa hote haiN| yAvaddaprilepaHssAttadainamavatArayet // / yaha avaleha rogoM se athavA strIprasaMga Adi auduMbaraM cAmalaka badaraM vA yathAbalaM / se utpanna huI kSINatA ko naSTa karatA evaM vaMdhyA tAvanmAtramidaM khAdedbhakSayedvA yathAbalam / / | (bAMjha) strI ko putrotpAdana kI zakti pradAna karatA anenaiva vidhAnena pratyuktasya dine dine| | hai| yaha balakAraka, vRSya, vRMhaNa aura vayaH saMsthAnihaMti grahaNIrogAn kuSThamajhe bhagaMdaram // | paka ( Ayu ko sthira rakhane vAlA) hai| jvrmaanaahhdroggulmodrvicikaaH| [809] kezaralehaH (vR. ni. ra. / raktapi.) kAmalApAMDurogaM ca pramehAMzcaikaviMzatim // atiniHsRtarakto vA kSaudreNa rudhiraM pibet / vAtazoNitavIsarpadadruyakSmahalImakAn / raktakA atyadhika strAva hone kI dazA meM zahada vAtapittakaphAnsankuiSThAnsamAharet // meM kesara milAkara pInA caahie| vyAdhikSINA vayaHkSINAHstrISu kSINAzca ye nraaH| [810] kolamajjA yogaH tebhyo hito guDo'yaM syAdvadhyAnAmapi putradaH // (vR. ni. ra; yo. ci. ma. a. ra; / chardi,) vRSyo balyo vRMhaNazca vyHsNsthaapnHprH|| kolamajAkaNAvarhipakSabhasmasazarkaram / ___ pake huve peTha ke bIja aura chilakoM Adi se madhunA lehayecchardihikkAkopasya zAMtaye // rahita ubAle huve 6 / sera Tukar3oM ko tAMbe ke bartana bera kI guThalI kI girI, pIpala, mora ke paMkha meM 2 sera ghI meM dhIre dhIre bhUneM phira usameM pIpala, kI bhasma aura cInI ko zahada meM milAkara cATane pIpalAmUla, citA, gajapIpala, dhaniyA, bAyabiDaMga, se chardi (vamana) aura hikkA (hicakI) kA nAza soMTha, kAlI mirca, triphalA, ajamoda, indayava, | hotA hai| jAvitrI aura seMdhA namaka kA carNa 5-5 tolA, [811] kolamajjAvalehaH nisota 0 // sera, tela 1 sera, gur3a 15 chaTAMka | aura Amale kA rasa 6 sera milA kara mandAgni _(ca. da; bR. yo. ta. ta. 19 / hi. zvA.) para itanA pakAveM ki gAr3hA hokara karachI se lagane | kolamajjAMjanaM lAjAstiktA kAMcanagarikam / lge| kRSNA dhAtrI sitA zuMThI kAsIsaM dadhinAma ca ise pratidina gUlara, Amale yA berake barAbara pATalyAH saphalaM puSpaM kRSNAkharjUramustakam / 1. bhai. ra. meM soMTha kI jagaha majavAyana SaDete pAdikA lehA hikAnA madhusaMyutAH / / aura guDa 3 sera mAdhapAya hai| bera kI guThalI kI girI, suramA aura dhAna For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-avaleha (247) kI khIla (2) kuTakI, nAgaramothA aura geru / phira usameM jAyaphala, trikuTA, trigandha (dAla(3) pIpala, AmalA, mizrI aura soNtth| (4) cInI, tejapAta, ilAyacI), lauMga, akarakarA, zuddha kasIsa aura kaitha / (5) pADhala ke phUla | jAvitrI, kAkolI, nAgakesara aura punarnavA pratyeka aura phala / (6) pIpala, khajUra aura naagrmothaa| 10-10 tolA, mUsalI, aphIma, pArada (rasa ina chaH prayogoM ko madhu ke sAtha sevana karane | sindUra) lohabhasma aura abhraka bhasma pratyeka 2||se hicakI kA nAza hotA hai| 2 // tolA, candana, agara, kastUrI aura kapUra [812] kolAyavalehaH pratyeka 4-4 mAzA lekara saba cIjoM kA cUrNa ___ (vR. ni. ra; vR. mA; va. se; yo. ci. ma. | karake milaaveN| a. 2 / chardi.) isa avaleha ko 2 tolA kI mAtrAnusAra kolAmalakamajjAnau makSikAvida sitA mdh| sevana karane se uttarottara balavIrya kI vRddhi hotI hai| sakRSNAtaMdulo lehazchadimAzu vyapohati // [814] kuberapAkaH (vR. ni. ra. / vA. vyA.) ___ bera aura Amale kI guThalI kI girI; makkhI kuberaM prasthanIre ca kSiptvA rAtrau caturguNam / kI viSTA, mizrI, zahada aura pIpala ko pIsa kara kSIre prAtaH pacetsamyagghRtena mRduvanhinA / cAvala ke pAnI ke sAtha leha banAkara cATane se zItaM kRtvA suniSpanna madhye madhUni yojayet / chardi kA nAza hotA hai| cAturjAtaM trikaTukaM jAtipatraphalaM tathA / [813] kapikacchUpAkA(yo. ra. / u. .) devapuSpaM viDaMgaM ca mizI jIraM dhanaM blaa| nistuSaM vAnarIbIjaM kRtvA viMzatpAni c| nizAdvayaM tathA lohaM zulvaM vaMgaM palAdhakam / triMzatpalAM sitAM dattvA ghRtaM dattvA palASTakam // pratyekaM cUrNitaM kSiptvA bhakSayecca palaM budhaH / dugdhADhakasamAyuktaM mRdunA vanhinA pacet / / sarvAnvAtamayAnhati cAgnimAMdya balakSayam // yAva:pralepaH syAttanmadhye cUtaM kSipet // | pramehaM mUtrakRcchre ca cAzmarIgulmapAMDunut / jAtIphalaM trikaTukaM trigandhaM devapuSpakam / pInasaM grahaNIdoSamatIsAramarocakam // akalkaraM jAtipatrI kokilA bIjakesaram / / / madhupakkaH kuberoyaM bhakSayanitarAM budhaH / punarnavApale dve ca musalI sAhiphenakam / / kAmavRddhikarastasya dhAtuvRddhizca jAyate // pAradaM lohacUrNa ca tvabhrakaM ca palArdhakam / / kAMtipuSTikarI balyaH kuberAkhyo rsottmH|| candanAgarukastUrIkapUraM zANamAtrakam / latA karajaMvoM ko rAtri ke samaya 2 sera palArdha bhakSayettattu kramAdvIyavalapadam // pAnI meM bhigodeM aura prAtaH kAla (unakI girI kauMcake chile huve bIja 1 / sera, khAMDa nikAlakara use) 4 gune dUdha tathA ghI ke sAtha 1 sera 14 chaTAMka, ghI 1 sera aura dUdha 8 sera / maMdAgni para pakAveM aura pAka siddha ho jAne para lekara saba ko ekatra karake mandAgni para itanA ThaMDA karake usameM zahada tathA cAturjAta (dAlacInI, pakAveM ki gAr3hA hokara karachI ko lagane lge| / tejapAta, nAgakesara, ilAyacI) trikuTA, jAyaphala, For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ta-bhaiSajya-ra ( 248 ) jAvitrI, lauMga, bA viDaMga, sauMpha, jIrA, nAgaramothA, kharaiTI, dArUhaldI, loha bhasma, tAmra bhasma aura baMga masma, pratyeka kA 2 // -2 // tolA cUrNa milAveM / bhArata ise 5 tolA kI mAtrAnusAra sevana karane se saba prakAra kI vAtavyAdhiyAM, agnimAMdya, balakSaya, prameha, mUtrakRcchra, patharI, gulma, pANDu, pInasa, grahaNIvikAra, atisAra aura arucikA nAza hotA hai yaha kAmazakti aura dhAtuvarddhaka tathA kAMti, puSTi aura balakAraka hai / [815] kuberAkSapAkaH (vR. ni. ra. / zUle) dhAnyamle tridinaM vilApya / - ratnAkara / gokSuraM karkaTIbIjaM pratyekaM ca palaM palam / cAturjAtapalaJcaiva citrakazca palaM tathA // sarveSAM sUkSma cUrNazca kArayedbuddhimAn bhiSak / sitA palaM ca viMzatyA goghRtaM ca palaM (1) daza / / tatsamaM mahiSIdugdhaM tatsamaM madhumizritam / vipacatyagnau kuberAkSakam / pAdAMzaM paDu saMvidhAya ca pacedbhitvA ca saMpUrayet sindhUtthaM trikaTUdbhavena rajasA saMsinya nimbudravaiH zuSkAste rucirA bhavanti ca lohapAtre vinikSipya pAcayenmRduvanhinA // cUrNa nikSipya yatnena dargyA samyak vicAlayet yAvadvRtaM pradRzyeta tAvatpAcanakaM kuru || karSamekaM lohabhasma suvarNa tatsamaM tataH / siMdUraM karSamekaM tu dApayedbhiSaguttamaH // kolapramANavakAn bhakSayedbuddhimAnnaraH / jIrNajvaraM kSayaM kAsaM zvAsasaMtApazUlanud || ajIrNamAmavAtaghnaM pradaraM paJcanAzanam / strINAM vaMdhyatvaharaNaM putraM caiva prasUyate // aMDavRddhiharaM caiva strINAM ramayate zatam / idaM gopyamidaM gopyamazvinidevanirmitam // tathA nimnanti zUlAn bahun / karaMjavoM ko 3 dina taka kAMjI meM bhigoye rakkheM aura phira unameM cauthAI bhAga namaka milAkara pakAveM isake bAda andara kI girI nikAlakara usameM seMdhA namaka aura trikuTekA cUrNa bharakara nimbU ke rasameM bhigodeM / jaba rasa sUkha jAe to kAma meM lAveM / ghI kumAra kI 1 | sera jar3a ko 4 gune gAya dUdha meM maMdAgni para pakAyeM / jaba dUdha khuzka ho jAya to use sukhAkara cUrNa kareM aura isake sAtha pIpala, kAlI mirca aura soMTha kA cUrNa 3 - 3 chaTAMka, jAyaphala, jAvitrI, lauMga, gokharU, kakar3I ke bIja, cAturjAta (dAlacInI, tejapAta, yaha rucivarddhaka aura aneka prakAra ke zUla nAgakesara, ilAyacI) aura cittA pratyekakA cUrNa nAzaka haiN| [816] kumArIpAkaH (vR. ni. ra. / kSaya.) kumArIkaMda mAdAya palaM viMzatisaMkhyayA / caturguNaM ca godugdhaM pAcayenmaMda vahninA // yAvacca jIryate dugdhaM tAvatpAcanakaM kuru / chAyAzuSkaM ca kurvIta cUrNayedbuddhimAn bhiSak pippalI maricaM zuMThI pratyekaM ca palatrayam / jAtIphalaM jAtipatrI lavaMga palameva ca // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 - 5 tolA tathA mizrI 1 / sera, gAya kA ghI 1 / sera, bhaiMsa kA dUdha 1 | sera aura zahada 1 | milAkara lohe ke baratana meM maMdAgni para pakAyeM aura karachI se calAte raheM jaba vaha ghRta chor3a deM (ghI avaleha se pRthaka hone lage) to usameM loha bhasma suvarNa bhasma, aura rasa sindUra 1 - 1 | tolA milAveM / ise 8 mAze kI mAtrAnusAra sevana karane se jIrNajvara, kSaya, khAMsI, zvAsa, saMtApa, zUla, ajIrNa, For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-avaleha (249) - AmavAta, pradara, baMdhyatva (vAMjhapanA) aura aNDavRddhi / trikuTA, cAturjAta (dAlacInI, tejapAta, kA nAza hotA hai| * nAgakesara, ilAyacI) triphalA, lauMga, pIpala, agara, [817] kezarapAkaH (yo. r.| u.khaM.) candana, tAlamakhAnA, AkarakarA, jAyaphala, kauMcake vyoSa caturjAtaphalatrikaM ca bIja, mocarasa, kharaiTI, AsagaMdha, gokharU, mUsalI, lavaGgakRSNAguru candanaM c| bAyabiDaMga, samandara sokha, viSapaJjara, camelIke phUla iskhAja karahATakaM ca aura kaMku bIja pratyeka 1 bhAga, kesara 20 bhAga, __ jAtIphalaM markaTikAphalaM ca // kastUrI 16 vAM bhAga, khAMDa 4 bhAga / yathA vidhi zAlmaliniryAsapalAzvagandhA pAka banAkara usameM rAMga bhasma, amraka bhasma, pArada gokSuravIjaM musalI kRmighnam / | (rasasindUra) kAnta loha bhasma aura tAmrabhasma 12samudrazoSaM viSapaJjaraM ca 12 bhAga tathA 200 naga soneke varka aura 200 puSpaM sujAtyudbhavakaGkacIjam // cAMdIke varka tathA 8 bhAga zuddha bhAMga milaaveN| sarvaiH samaM yojyaM sukuGkuma ca isameM se prati dina prAtaHkAla jAyaphala ke mucUrNitaM viMzati bhAgayuktam / | barAbara sevana karanese vIrya vRddhi aura samasta vyAkastUrikA poDazabhAgacUrNam dhiyoM kA nAza hotA hai| evaM atyanta kAmazakti khaNDaM caturbhAgayutaM vipakam // bar3hatI hai| yaha samasta vAtavyAdhi, prabala vAtarakta, vaGga rasendraM gaganaM sulohaM asthiroga, zirogega aura saMdhiroga nAzaka hai| kAntaM hi tAnaM ravibhAgayuktam / isake sevana se vRddha bhI taruNa ke samAna ho jAtA dalAni hemno dvizatAni datvA / hai| evaM Ayu, Arogya, bala aura kAntikI vRddhi tathaiva deyAni ca rAjatAni // hotI hai| ekatra sarva vinidhAya vaidyo [810] kauMcapAkaH (yo. ci. ma. a. 1) jayASTabhAga vidadhIta leham / pacedviprasthaM kapikacchubIjaM jAtiphalapramANena bhkssyetpraatrutthitH|| uSNodake(1)yAmacatuSTayaJca / vIryavRddhiM karotyeSa srvvyaadhivinaashnH| tAndharSayedvastradRr3he sugAr3ha zatazca ramate strINAM kAmatulyo bhvennrH|| yAvadbhavenirmalanistuSaM ca // sarvAnvAtAmayAnhanti pravRddhaM vaatshonnitm| chAyAvizuSkaM ca tadeva cUrNa asthirogaM zirorogaM sandhirogaM ca nAzayet // kSIraM kSipa droNasapAdazeSam / asya sevanamAtreNa vRddho'pi trunnaayte| dadyAt ghRtapasthayugazca tasmin dhanyaM yazaskaraM samyagAyurArogyavarddhanam // / vipAcayenmandahutAzane ca // kAzmIrakAvaleho'yaM balakAnti vivarddhanaH // AkalakaM nAgaradevapuSpaM __ * isakI pAka vidhi zAstrokta pAka vidhi | ___ gokSIrakaM kuMkumahaMsapAkam / viruddha hai / (anu0) sAraM kuberaM dhana turyajAtaM For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (250 bhArata-bhaiSajya-snAkara cINIkabAbAbalabIjayuktam // ho jAya / aba inheM sukhAkara cUrNa karake 32 sera vaMzodbhavaM vaMgamRtAbhrakaJca | dUdhameM pakAveM aura cauthA bhAga zeSa rahane para usameM drAkSAsitA sarvasamA prdeyaa| | 4 sera ghI DAlakara punaH mandAgni para pakAveM aura palArddhamAnaM tu sadaiva bhakSya pAkake antameM akarakarA, soMTha, lauMga, gokharU, mamlaM tadantaH parivarjanIyam // kesara, zuddha zaMgarapha, tunakA sAra, dhanayA, kabAbaye kSINazukrAH prabalapramehA cInI, balA-bIja, baMsalocana, baMgabhasma, abhraka steSAmidaM vIryavivarddhanaJca / bhasma, dAkha aura mizrI milaaveN| puSTiM balaM buddhibalazca vRSyaM ise 2 // tolekI mAtrAnusAra sevana karane aura nihaMti sarvAnapi vAtarogAn // khaTTI cIz2oMse parahez2a rakhanese vIryakI kamI aura 2 sera kauMcake bIjoMko cAra pahara taka garama prabala-prameha dUra hokara vIrya vRddhi hotI hai| yaha pAnImeM pakAveM phira unheM kisI majabUta kapar3e meM / yoTika, balakAraka, buddhivarddhaka, vRSya aura vAtaroga bAMdhakara khUba masaleM jisase unake chilake alaga nAzaka hai| atha kakArAdi ghRtprkrnnm| [819] kaTukAdha ghRtam (ca.saM.ci. a.20)| [820] kaNAdyaM ghRtam (vR. ni. ra. kSaya.) kaTukArohiNImustaM haridre vatsakAt phalam / / kaNApalaM paJca guDabhisazca paTole candanaM dUrvA trAyamANA duraalbhaa|| sajyaM (1)ghRtaM vai vipacetsamAMzama (?) / kRSNA parpaTako nimbo bhUnimbo devadAru c| pAnethavA bhojanake prazastaM taiH kArSikaighRtaprasthaH siddhHshiircturgnnH|| kSaye ca rAjakSayanAzahetu // raktapitaM jvaraM dAhaM zvayadhuM sabhagandaram / / pIpala 25 tolA, gur3akA pAnI 25 tolA aAsyasRkdarazcaiva hanti visphoTakAMstathA / / | aura ghI 25 tolA lekara ghRta pAka siddha kareM / ise pIne athavA bhojanake sAtha sevana karanese kSaya kuTakI, nAgaramothA, haldI, dAruhaldI,indrajau, ! aura rAjayakSmAkA nAza hotA hai / paTolapatra, candana, dUrvA (dUbar3A), ghAsa, trAyamANA [821] kaNTakArI ghRtam (1) (banafazA) dhamAsA, pIpala, pittapApar3A, nIma,cirA (ca. saM. ci. a. 22; yo. ra. kAse.) yatA aura devadAru pratyeka 11-1 / tolA lekara samUlaphalapatrAyAH kaNTakAryA rasADhake // inake kalka aura 2 sera dUdhake sAtha 2 sera ghIkA ghataprasthaM calA vyopaviDaMgazaTIcitrakaiH / / pAka siddha kreN| sauvarcalayavakSArapippalImUlapaukaraiH / yaha ghRta raktapitta, jvara, dAha, sUjana, bhaga- 1 pippalImUlakI jagaha vizvAmalaka pATha dara, bavAsIra, pradara aura visphoTaka nAzaka hai| hai-yA. ra. / For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-ghRta shriikhtiipthyaayvaaniidaaddimddhibhiH|| varArocakazUlanaM kaphanudvalavAhikada // draakssaapunrnvaaclyduraalbhaamlvetsaiH| kaTelI, baDI kaTelI, bhAraGgI aura bAMseke zRGgItAmalakIbhArgIrAstrAgokSurakaiH pacet // svarasa, bakarIke dUdha aura gajapIpala, pIpala, kAlI kalkaiHtatpUrvakAseSu hikkAvAsepu shsyte| | mirca, mulhaiThI, baca, pIpalAmUla, jaTA mAMsI, cavya, kaNTakArIghrataM ghetakaphavyAdhinisadanama // cItA, lAla candana, nAgaramothA, giloya, maliyA___ mUla, phala aura patra yukta kaTelIke 4 sera girI candana, ajavAyana, jIrA, balA, soMTha, rasa aura balA. trikuTA, bAra viDaMga, kapUrakacarI, | munakkA, dADima aura devadAruke kalkase yathAvidhi cItA, sauMcala namaka, javAkhAra, pIpalAmUla, pokhara- ! ghRtapAka siddha kreN| mUla sapheda punarnavA, bar3I kaTelI, hair3a, ajavAyana, ___yaha ghRta bAlakoMke zvAsa, khAMsI, jvara, dADima, Rddhi, dArava, punarnavA (visakhaparA), caya, aruci, zUla aura kaphakA nAza tathA bala aura javAsA, amalabeta, kAkar3AsiMgI, bhuI AmalA, agnikI vRddhi karatA hai| bhAraMgI, rAsnA aura gokharUke kalka se 2 sera [824] kadalyAcaM ghRtam / ghI pkaaveN| (bhai. ra. yo. re. soma. ro.) ___ isake sevanase gvAMsI, hicakI, zvAsa aura kadalIkandaniyA'se tatprasanatulA pavet / kaphajarogoMkA nAza hotA hai| caturbhAgAvazeSe'smin dhRtaprasthaM vipApayet // [822] kaNTakArIghRtam (2) candanaM saralaM mAMsI kadalImUlakaM tthaa| (ca. saM. ci. a. 22; vR. mA; kAsA.) elAlavaGgatriphalA kapisthaphalameSa ca // kaNTakArIguDUcIbhyAM pRthtriNshtplaadrse|| audakAni ca kandAni nyagrodhAdiyaNastathA / prasthA siddhoghRtaadvaatkaasnudhnidiipnH|| kalkenAnena saMsiddha somaroganivAraNam / / ___ kaTelI aura giloya pratyekake 1 sera 14 mUtrarogAnazeSAMzca prabhatAJchukapicchilAn / chaTAMka kvAthameM 2 sera dhI pkaaveN| pramehAn viMzatizcava mUtrAghAtAMstrayodaza / / ___ yaha vRta vAtaja khAMsI nAzaka aura jaTharAgni bahumUtra vizeSaNa mUtrakRcchre tathAzmarIm / pItaM ghRtaM nihantyAzu viSNucakramivAsurAn // [823] kaNTakArIghRtam (3)(bhai. ra. vA. ro.) | kadalyAdidhRtaM nAma viSNunA parikIrtitam // kaNTakAryA bRhatyA bhArgIvAsakayorapi / ___ kelekI jaDake 32 sera rasameM keleke 6 / sera kharasena tathA chAgakSIreNa vipaced ghRtam // phUla pakAveM / jaba cauthA bhAga zeSa raha jAya to karakAkarikaNAkRSNA maricamadhukena c|| utAra kara chAna leN| isa kvAtha aura minalikhita pacAgranthikamAMsIbhizcavya citrkcndnaiH|| / kalkake sAtha 2 sera dhI pakAveM / mustAmRtAmalayajairyamAnyA jIrakeNa c|| __kalka dravya-candana, sarala kASTha (cIDa), balAvizvauSadhAbhyAzca draakssaadaaddimdaarubhiH|| / 1 yo. ra. meM sarala triphalA aura pIpala siddhametad ghRtaM saghaH zizUnAM vAsakAsahRt / kA abhAva hai| varddhaka hai| For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (252) bhaart-bhaissjy-rtnaakr| jaTAmAMsI, kelekI jaDa, ilAyacI, lauMga, triphalA, dAha, pAka aura strAvayukta upadaMzakA nAza kaithakA phala, jalameM utpanna honevAle kanda (yathA- karatA hai| siMghADA, kamalakanda, kaserU Adi) aura nyagrodhAdi [826] kalyANaka ghRtam (ca.ci. a.14) gaNa / * vizAlAtriphalAkauntIdevadArvelavAlukam / ___ yaha ghRta somaroga, saba prakArake mUtraroga, | sthirAnantArajanyau dve zArive dve priyaMgukam / / zukravikAra, 20 prakArake prabheha, 13 prakArake nIlotpalailAmaJjiSThAdantidADimakesaram / mUtrAghAta aura vizeSa kara bahumUtra, mUtrakRcchU aura | tAlIsapatraM vRhatImAlatyAHkusumaM navam // patharIko naSTa karatA hai| viDaMgaM pRzniparNI ca kuSThaM candanapatrakam / . isa kadalyAdi ghRtakA nirmANa viSNujIne kahA | kalkaiHkarSasamairetaiviMzatyASTAbhireva ca // hai yaha Takta rogoMko, jaise viSNukA cakra asuroMko caturguNe jale paktvA ghRtaprasthaM prayojayet / naSTa karatA hai vaise hI nAzakAraka hai| apasmAre jvare kAse zvAse mande'nalakSaye // [825] karaMjAca ghRtam vAtaroge pratizyAye tRtiiykcturthke| ___(va.ni. rabhA. pra. ma. khaM. / upadaM.) chadya rzomUtrakRcchre ca visarpopahateSu ca // pharaJjabImArjunazAlajaMbUvaTA kaNDUpANDvAmayonmAdaviSamehagareSu ca / dibhiHkalkakaSAyasiddham / bhRtopahatacittAnAM gadgadAnAmaretasAm / / sapinihanyAdupadaMzadoSaM zastaM strINAzca vaMdhyAnAM dhanyamAyubalapradam / . sadAhapAkaM zrutirAgayuktam / / alakSmIMpAparakSopnaM sarvagrahavinAzanam / / karaMjavekI girI, arjunakIchAla, sAla, jAmana kalyANakamidaM sarpiH zreSThaM puMsavaneSu ca / / aura paMcakSIrI vRkSoM (baDa, pIpala, pilakhana, gUlara indrAyana, triphalA, raNukA, devadAru, elavA, aura mahuA) ke kaSAya tathA kalkase siddha ghRta, zAlaparNI, anantamUla, haldI, dAruhaldI, doprakAra * nyagrodhAdi gaNaH ( su0 saM0 sU0 a0 38) kI zArivA, phUlapriyaMgu, nIlophara, ilAyacI,majITha, nyagrodhodumbarAzvatthaplakSamadhukakapItana / dantI, anAra, nAgakesara, tAlIsapatra, bar3I kaTelI, kakubhAmrakozAnacorakapatrajambudvayapiyAla camelIke tAje phUla, bAyabiDaMga, pRznapI(piThavana) madhukarohiNIvajulakadambabadarItinduko- kUTha, candana, kamala / pratyekakA kalka 11-1 // sallakorodhrasAvararodhabhallAsakapalAzAnandIvRkSazceti / | tolA aura cAra gune pAnIke sAtha 2 sera dhIkA var3a, gUlara, pIpala, pilakhana, mahuA, pAka siddha kreN| ambADA, Ama, arjuna, kozAmra, corakapatra | yaha ghI apasmAra, jvara, khAMsI, zvAsa,maMdAgni, (lAkSAvRkSa) baDIjAmana, choTIjAmana (jamauvA) | kSaya, vAtavyAdhi, jukAma, tijArI bukhAra, cauthiyA, piyAla (cirojI vRkSa) kaTukI, beta, kadamba, berI, teMdu, salakI, lodha, paThAnIlodha,bhilAvA, vamana, bavAsIra, mUtrakRcchra, visarpa, khujalI, pANDu, DAka aura nndovRkss| unmAda, viSa, prameha, bhUtabAdhA, gadgad svara For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-dhRta (253) (hakalAnA), vIrya kI kamI aura baMdhyatva (bAMjhapane) strINAJcaivAprajAtAnAM durbalAnAzadehinAm / kA nAza karatA hai evaM Ayu bala vardraka, alakSmI, klIvAnAmalpazukrANAM jIrNAnAmalparetasAm // pApa, rAkSasa aura graha nAzaka hai| yaha kalyANaka zreSThaM balakaraM dhanya hRdyaM vRSyaM rasAyanam / dhRta zreSTa vIrya utpAdaka hai| ojastejaskaraM kharyamAyuSyaM prANavarddhanam // [827] kaserukAdi sarpiH (yo.ra;va.se; hR.ro.) | saMghRhayati zuSkAzca puruSAndurbalendriyAn ! kaserukAzaivalazRGgAberaprapauNDarIkaM madhukaM bisaM c| sarvarogavinirmuktastoyasikto yathA drumaH !! granthizca sarpiHpayasA pacettaiH kAmadeva iti khyAtaM sarpiruktaM mahA guNam // kSaudrAnvitaM pittahRdAmayanam // ___kvAthyadravya--ArAgaMdha 6 / ra, gokharu 3 kazeru, zaivAla (siravAla), adaraka, prapauNDa- | sera AdhapAva, zatAvara, vidArIkaMda, zAlaparNI, balA, rIka (puMDariyA kamala) mulhaiThI, kamalanAla aura giloya, pIpala kI kaoNpala, kamalagaTTA, punarnavA pIpalAmUla ke kalka se dUdha ke sAtha ghRtapAka (visakhaparA) khambhArI ke phala aura ur3ada / pratyeka siddha kreN| cIz2a 40-40 tolA / isameM zahada milAkara sevana karane se pittaja hRdroga naSTa hotA hai| sabako 128 sera pAnI meM pakAkara cauthA [828] kAmadeva ghRtam (baM. se; ra. pi.) bhAga zeSa rahane para chAna leN| azvagandhA palazataM tada gokSurasya ca / kalka dravya -munakkA, panAka, kUTha, pIpala, zatAvarI vidArI ca zAlaparNI balAmRtA / / lAla candana, tejapAta, nAgakesara, kauMca ke bIja, azvatthasya ca zuGgAni padmabIjaM punanevA / nIlophara, do prakArakI zArivA, jIvanIya * gaNa pratyeka 12-1 / tolaa| kAzmaryAzca phalazcava mASabIjaM tathaiva ca // __ khAMDa 10 tolA, pauNDe kA rasa 8 sera, pRthagdazapalAnbhAgAMzcatudroNe'mbhasaH pacet / droNazeSe rase tasmin pUte zIte pradApayet // IkhakA rasa 8 sera, dUdha 8 sera / uparokta saba cIz2oMse yathAvidhi 2 sera ghRta siddha kreN| mRdvIkA padmakaM kuSThaM pippalI raktacandanam / ____ yaha ghRta raktapitta, kSata, kSINatA, kAmalA, patrakaM nAgapuSpazca AtmaguptAphalaM tathA // nIlotpalaM zArive dve jiivniiyaanshesstH| vAtarakta, halImaka, pANDu, vivarNatA, svara kSaya pRthakarSasamA bhAgAH zarkarAyAH paladvayam // (galA baiTha jAnA), mUtrakRccha, hRdayakI dAha aura rasaH syAtpauNDrakekSaNAmADhakADhakamAharet / pasalI zUlako naSTa karatA hai| caturguNena payasA ghRtaprasthaM vipAcayet // yaha bahu strIgAmI rAjAoM ko sevana karanA cAhiye / raktapitaM kSatakSINaM kAmalAM vAtazoNitam / halImakaM pANDurogaM varNabhaMgaM svarakSayam // __* jIvanIyagaNaH--medA, mahAmedA, jodhaka, | RSabhaka, kAkolI, kSIrakAkolI, Rddhi,vRddhi, mUtrakRcchramurodAhaM pArzvazUlazca nAzayet / mulhaiThI, mudgaparNI, mASaparNI, jiivntii| ca. etadrAjJAM pradAtavyaM vahantApuracAriNAm // / sa.a. 4 / For Private And Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkara (254) yaha baMdhyA (bAMjha) striyoM aura durbala, napuMsaka, alpavIrya aura vRddha puruSoMke liye hitakArI, balakAraka, hRdya, vRSya, rasAyana, oja aura tejakAraka, svara, Ayu aura prANavarddhaka hai| isake sevana se samasta roga naSTa hokara sUkhe hue durbalendriya puruSa bhI moTe tAz2e ho jAte haiM / [829] kAzAdyaMdhRtam (ca.saM. ci. a. 15) tadvatkAza vidArIkSukuzakvAtha ghRtaM ghRtam // kAsa, vidArIkanda, Ikha aura kuza ke kAtha se siddha ghRta (apasmArakA nAza karatA hai / ) [830] kAzmarthyAdi ghRtam (ca. saM. ci. a. 30) kAzmatriphalA drAkSA kAsamarda parUpakaiH / punarnavAharidrAbhyAM kAkanAsAsahAcareH // zatAvaryAguDUcyAca prasthamakSasamairdhRtAt / sAdhitaM yonivAtanaM garbhadaM paramaM pibet // khambhArI, triphalA, munakkA, kasauMdI, phAlasA, punarnavA (bisakhaparA), haldI, dAruhaldI, kavvADor3hI (kAkanAsA), piyA bAMsA, zatAvara aura giloyake 11-11 tolA kalka ke sAtha 2 sera ghRtakA pAka siddha kreN| isa ghRta sevanase yonIgata vAta naSTa hotI hai aura garbha dhAraNa karane kI zakti prApta hotI hai| [831] kAsamardAdi ghRtam (ca. saM. ci. a. 22; vA. bha. ci. a. 13) kAsamardAbhayAmustapAThAkaTphalanAgaraiH / pippalyAkaTurohiNyAkAzmayaiH surasena ca // akSamAtrai tapasthaM kSIradrAkSArasADhake / pacet zoSajvaraplIhasarvakAsaharaM zivam / / kasauMdI, hair3a, nAgaramothA, kAyaphala, soMTha, pIpala, kuTakI, khambhArI aura tulasI pratyeka 1/ ', Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 / tolA / inake kalka aura 4 sera dUdha tathA 4 sera dAkhake rasake sAtha 2 sera dhI pakAveM / yaha ghRta zoSa, jvara, tillI aura saba prakAra ke kAsaroga ( khAMsI) kA nAza karatA hai / [ 832] kAsIsAdyaM ghRtam (zA. dha. ma. khaM. a. 9) kAzIsaM dve nize mustaM haritAlaM manaHzilAm / kapilakaM gaMdhakaM ca viDaMgaM guggulaM tathA // | sikthakaM maricaM kuSThaM tutthakaM gaurasarSapAn / rasAMjanaM ca siMdUraM zrIvAsaM raktacandanam // arimedaM niMbapatraM karaMjaM sArivAM vacAm / maMjiSThAM madhukaM mAMsIM zirISaM lodhapadmakam // harItakIM prapunATaM cUrNayetkArSikAn pRthak / tatazca cUrNamAloDya triMzatpalamite ghRte / sthApayettAmrapAtre ca dharme sapta dinAni ca / asyAbhyaMgena kuSTAni daddUpAmAvicarcikAH // zUkadoSA visarpAzci visphoTA vAtaraktajAH / ziraHsphoTopadezAca nADIduSTatraNAni ca // zotho bhagaMdarazcaiva lUtAH zAbhyaMti dehinAm / zodhanaM ropaNaM caiva savarNakaraNaM ghRtam || kasIsa, haldI, dArUhaldI, nAgaramothA, haratAla, manasila, kamIlA, gandhaka, bAyabiDaMga, gUgala, moma, kAlI mirca, kUTha, tUtiyA, sapheda sarasoM, rasauta (athavA suramA), sindUra, zrIvAsa ( rAla yA tArapIna), lAla candana, gandha khadira (khaira), nIma ke patte, karaMjavA, sArivA, baca, majITha,, mulhaiThI, jaTAmAMsI, sirasa, lodha, padmAka, hair3a aura paMvADa / pratyekakA 11 - 11 tolA cUrNa lekara use 1 ||| sera dhImeM milAkara tAMbe ke bartana meM bharakara 7 dina taka dhUpameM rakkhA rahane deN| isakI mAlizase ko, dAda, khujalI, vica For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-ghRta (255) rcikA, zUkadoSa, visarpa, vAtarakta ke visphoTaka, / yaha ghRta sukhadAyaka, bala, varNa, puSTi aura zirake phor3e, upadaMza, duSTaghAva, nADIvraNa (nAsUra), | agnikAraka hai tathA grahadoSa, alakSmI (zobhA hInatA) sUjana, bhagandara aura makar3I ke z2ahara kA nAza kRmi, dantaroga aura bAlakoMke samasta roga vizehotA hai| pataH dAMta nikalane ke samaya kI pIr3A ko naSTa ___ yaha dhI zodhaka, ropaNa (dhAvako bharane vAlA) karatA hai| aura tvacAke raMgako ThIka karanevAlA hai| [835] kumudAdyaM dhRtA (vR. ni. ra.striI.ro.) [833] kuTajAdyaM ghRtam (ca.saM.ci. a.14) kumudaM panakozIraM godhUmA rktshaalyH| kuTajaphalavalkakezaranIlo mASaparNI yazasthA ca zAliparNI sjiirkaiH|| tpllodhrdhaatkiiklkaiH| palaM puSabIjAni pratyekaM kadalIphalam / siddhaM ghRtaM vidheyaM zUle, ekaM taddhInabhAgo hi gavyaM kSIraM caturguNam // raktArzasAM bhissjaa|| pAnIyaM dviguNaM datvA ghRtaprasthaM vipAcayet / buDekI chAla, indrajau, nAgakesara, nIlophara, pradaraM raktadoSaM ca pANDurogaM hliimkm|| lodha aura dhAyake ka-kase yathA vidhi ghRta banAkara baharUpaM ca yatpittaM kAmalAM vAtazoNitam / sevana karAnese khUnI bavAsIrakI pIDA naSTa hotI hai| | arocakaM jvaraM jIpa strINAM rogaM madaM bhramam / / [834] kumArakalyANa ghRtam taruNI cAlpapuSpA ca yA ca garbha na viNdti| (bhai. ra; va. se; ca. da.) sA cANi viMdate zemaM viMdate naatrsNshyH|| drAkSA sazakerA zuNThI jIvantI jIrakaM claa| kamala, padmAka, khasa, gehUM, cAvala, mASaparNI, zaThI durAlabhA bilvaM dADimaM sursaasthiraa| Rddhi (athavA jIvantI), zAlaparNI, jIrA, khIreke mustaM puSkaramalazca sUkSmailA gjpipplii| bIja aura kelekI phalI pratyeka 5-5 tolA, eSAM karSa samai geghRtaprasthaM vipAcayet / / gAyakA dUdha 8 sera, pAnI 4 sera, ghRta 2 sera / kaSAye kaNTakAryAzca kSIre tsmishcturgunne| ____ yathAvidhi ghRtapAka siddha kreN| isake sevanase etat kumArakalyANaM ghRtaratnaM sukhapradam / / pradara, raktavikAra, pANDu, halImaka, aneka prakArake balavarNakaraM dhanyaM puSThayagnerativarddhanam / / pittavikAra, kAbhalA, vAtarakta, aruci, jIrNajvara, chAyAsarvagrahAlakSmIkRmidantagadApaham // strIroga (pradarAdi), mada, bhrama, mAsikakA na AnA sarvabAlAmayaM hanti dantodbhedaM vizeSataH // | aura bandhyatva (bAMjhapane)kA nAza hotA hai| ___dAkha, khAMDa, soMTha, jIvantI, jIrA, kharaiTI, | [836] kuzAyaM ghRtam kapUrakacarI, dhamAsA, bela, anAra, tulasI, zAla- (bhA. pr.| azma. ci; su. ci. a. 6. azoM.) parNI, nAgaramothA, pokharamUla, choTI ilAyacI aura kuzaH kAzaH zaro gundra utkaTo moraTAzmabhit gajapIpalake 11-1 / tolA kalka tathA kaTelI ke darbho vidArI vArAhI zAlimUlaM triknnttkH|| kvAtha aura cAra gune dUdhake sAtha yathAvidhi 2 sera / bhalUkaH pATalA pAThA pattUro'tha kuruNTakaH / ghRtakA pAka siddha kreN| 1 barI-sukSu. For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (256) bhArata-bhaiSajya-ralAkara punarnavA zirISazca kathitAsteSu sAdhitam / / sazarkaraM kuMkumamAjyabhRSTaM ghRtaM zilAhamadhukai/jairindIvarasya ca / nasyaM vidheyaM pvnaasRgutthe| apurvarvArukAdInAM bIjaizcAvApitaM zubham / / bhrUzaGkhakarNAkSiro'rddhazUle minatti pittasambhUtAmazmarI kSiprameva ca // dinAbhivRddhiprabhave croge| (bIjaM bIjasAraH sarojabIjaM vA / / ) kezara aura zarkarA (khAMDa)ko dhImeM milAkara ___ kuza, kAMsa, sarakaMDA (zara), sarapatA, utkaTa | garama karake nasya lenese vAtaja aura raktaja bhU, (sapheda cauMTalI), IkhakI jar3a, patthara caTA, dAba, zaMkha, kAna, AMkha aura Adhe zirakA darda tathA vidArIkanda, bArAhIkanda, dhAnakI jar3a, gokharU, / sUryAvarta (sUryake bar3haneke sAtha bar3hane vAlA zirazUTa) bhilAve, pADhala, pAThA, pataGga, kaTasaraiyA, punarnavA | naSTa hotA hai| (yahAM kesara aura khAMDa 4-4 mASA aura sirs| tathA ghI 4 tolA lenA caahiye|) inake kvAtha ke sAtha ghRta pakAkara usameM [840] kulatthAdhaM ghRtam (1) (bhai. ra. azma.) zilAjIta, mulhaiThI, kamalagaTTe aura khIre kakar3I kulatthasindhUtthaviDaMgasAraM Adike bIjoMkA cUrNa prakSepa rUpase milAkara sevana sazarkaraM shiitliyaavshuukm| karanese pittaja azmarIkA zIghra nAza hotA hai| bIjAni kUSmANDagokSurAbhyAM [837] kuzAdighRtataile ghRtaM pacettadvaruNasya toye // (vR. yo. ta. 80 ta. dhanvaM; vR. mA;ga.giHdAha) duHsAdhyasarvAzmarimUtrakRcch kuzAdizAliparNIbhirjIvakarSabhakAdhitam / mUtrAbhighAtaM ca samUtrabaddham / tailaM ghRtaM vA dAhaghnaM vAtapittavinAzanam // etAni sarvANi nihanti zIghraM . prarUDhavRkSAniva vjrpaatH|| tRNapaJcamUla (kuza, kAMsa sarakaMDA, dAbha, zItaliyAvazUkamiti yavakSAraH Ikha) zAlaparNI, jIvaka aura RSabhaka se siddha ___ sa ca sphaTikasaindhavasaGkAzaH / kiyA huA taila yA ghRta dAha aura vAtapittakA anye tuzItalI khanAnAza karatA hai| mAkhyA ca iti bhAnuH / / [838] kuMkumadhRtam (vR. ni. ra. / zi. ro.) kulathI, seMdhAnamaka, bAyabiDaMga, zarkarA(khAMDa) kuMkumaM ghRtasaMyuktaM nasyaM cA zirovyathAm / / yavakSAra, zItala cInI, peTheke bIja aura gokharU / nAzayettatkSaNAdeva hitmetcchiroruji|| inake kalka aura baraneke kvAthake sAtha ghRta pkaaveN| kesarako dhImeM milAkara nasya lenese AdhA- | isake sevanase saba prakArakI dussAdhya patharI, zIzI aura anya prakArakI zira pIr3AeM tatkAla | mUtrakRcchra aura mUtrAghAtakA nAza hotA hai| naSTa hotI haiN| [841] kulatthAcaM ghRtam (2) [839] kuMkumAdyaM ghRtam (ca. d.| zi. ro.) (baM. se. / jva. ci.) 1 jIvakAcaizca-(ga. ni.) kulatyakolatriphalAdazamUlayavAn paveda / For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-dhRta (257) - - dvipalAn saliladroNe ghRte pissttvaa'ksskaakssipet|| kulattharasayuktaM vA paJcakolazRtaM ghRtam / paJcakolasaptAhvA ca vysthaahiNgutumburu| pAyayetkaphaje kAse hikkAzvAse zasyate // zaTI puSkaramUlArkamUlaM prativiSA vcaa|| ___ kulathIke kyAtha aura paMcakola (pIpala, pIpakirAtatiktaM mustaM ca karkaTAkhyAM durAlabhAm / lAmUla, cava, cItA, soMTha) ke kalkase siddha ghRta naktamAlamume pATe kaTukA zigru tejnii|| kaphaja khAMsI aura svAsakA nAza karatA hai| sAmavalka dvirajanI kaTukI knnttkaarikaa| [843] kUSmANDAdi ghRtam (yo. ra: apa.) paTolanimbagojihvA kambukA madano jttaa|| kUSmANDakarase sapiraSTAdazaguNe pacet / lavaNAni palAMzAni kSArAnacapalonmitAn / yaSTayAhrakalke tatsiddhamapasmAraharaM param // prasthaM cAjyasya tatsiddhaM dIpanaM kaphavAtajit // hRtaplIhagrahaNIgulmazvAsakAsArzasAM hitm| mulhaiThIke kalka aura kumheDe (peThe) ke dasa dIrghajvarAbhibhUtAnAM variNAmamRtopamam // | gune rasase pakA huvA ghRta sevana karanese apasmAra kA nAza hotA hai| __ kulathI, bera, triphalA, dazamUla aura jau 10 -10 tolA lekara 32 sera pAnImeM pkaaveN| [844] kolAyaM ghRtam (1) (yo. ra.) . __isa kvAtha aura nIce likhe kalkake sAtha | kolalAkSArase tadvatkSIrASTaguNasAdhitam / 2 sera ghI pkaaveN| kalkaiH SaDaGgadAtvigdrAkSAkSoTaphalAnvitam // kalka dravya- paMcakola (pIpala, pIpalAmUla, ghRtaM khajUramRdvIkAmadhukaiH saparUpakaiH / cava, cItA, soMTha) sataunA, Rddhi, hIMga, tuMburU, | sapippalIkaM vaisvaryakAsazvAsajvarApaham // kapUrakacarI, pokharamUla, AkakI jar3a, atIsa,baca, bera aura lAkhake kvAtha tathA ATha gune dUdha cirAyatA, nAgaramothA, kAkar3AsIMgI, dhamAsA, karaM- aura gokharU, dAruhaldI, dAlacInI, dAkha aura javA, do prakArake pAThe, kuTakI, saujanA, mAla akharoTa, khajUra, munnakA, mulhaiThI, phAlasA aura kaMganI, bAbacI, haldI, dAruhaldI, kuTakI, kaTelI, pIpalake kalkase siddha ghRta svarabhaMga, khAMsI, zvAsa paTolapatra, nIma, banagobhI, zaMkha, mainaphala aura | aura jvarakA nAza karatA hai| jttaamaaNsii| pratyeka 1 / -1 / tolA, pAMco lavaNa [845] kolAcaM ghRtam (2) 5-5 tolA / yavakSAra, sajjIkhAra aura suhAgAkI khIla 2 // -2 // tolaa| (vR. ni. ra. / jva.) yaha ghRta dIpana, kaphavAta nAzaka, hRdroga, | kolAgnimaMthatriphalAkkAtho dadhnA dhRtaiH pibet / tillI, grahaNI, zvAsa, khAMsI aura bavAsIra nAzaka | tilvakAvApametaddhi viSamajvaranAzanam // hai evaM purAne bukhArameM amRtake samAna hai| bera, aranI aura triphalAke kvAtha, dahI aura [842] kulasthAyaM dhRtam lodhake kalkase siddha ghRta viSama jvara kA nAza (ca. saM. ci. a. 18; ba. se; zvAsA) karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (258 ) www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya -- - ratnAkara 1 kalka dravya - manasila, haratAla, kasIsa, gandhaka, seMdhA namaka, coka (satyAnAsI) pattharacaTA, soMTha, kUTha, pIpala, kalihArI, kanera, pavAMDa, bAyabiDaMga, cItA, dantI, nImake patte / pratyeka 1 - 1 | tolA, Aka aura sehuNDakA dUdha 10-10 tolA / gomUtra 8 sera / kaDavA tela 4 sera / yathA vidhi maMdAgni para taila siddha kareM / isakI mAlizase dussAdhya kacchU, pAmA, kaMDU, tvagdoSa aura khUnakI kharAbI Adi roga haiN| [847] kaTabhItailam (yo. ra. apa.) kaTabhInimbakadvaGgamadhuzitvacAM rse| siddhaM mUtrayutaM tailaM lepAddhanyAdapasmRtim // kaTabhI ( bakAyana) nIma, sonA pAThA aura mIThe saiMAjanekI chAlake kvAtha aura gomUtra se siddha taila mardana karanese apasmAra naSTa hotA hai| [848] kaTutumbItailam (bR. ni.ra. | galagaM.) atha kakArAdi tailaprakaraNam / [846] kacchUrAkSasatailam (bhA.pra. ku. ci.) | viDaMgArasiMdhUgrArAsnAgnivyoSadArubhiH / manaHzilAla kAsIsaM gandhAzma siMdhujanma c| kaTutumbIphalarasekaTutailaM vipAcitam // svarNakSIrI zilAbhedI zuMThI kuSThaM ca mAgadhI // cirotthamapinasyena galagaNDaM vinAzayet // lAMgalI karavIravadanaH krimihAnalaH / dantIniMgadalaM caibhiH pRthakkarSamitairbhiSak / / kalkIkRtya pacettailaM kaTuprasthadvayonmitam / arkase huNDa dugdhena pRthakpalamitena ca // gomUtrasyAdakenApi zanairmRdragninA paceta / abhyaGgena haredetatkacchraduHsAdhyatAmapi // pAmAnazca tathA kaNDUM tvagbhyAdhirudhirAmayAn / kacchrarAkSasanAmedaM tailaM hAritabhASitam / / bAyabiDaMga, javAkhAra, seMdhA namaka, baca, rAsnA, cItA, trikuTA aura devadAruke kalka tathA kaDavI torI rasameM kar3ave telakA pAka siddha kareM / isakI nasya lenese purAnA galagaNDa bhI naSTa ho jAtA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [849] kaTutumNyAdi tailam (bR.ni.ra. galagaM.) tumbIrasena kaTukena caturguNena kalkIkRtairmagadhajAdigaNauSadhaizca / tailaM zRtaM harati dehiSu gaMDamAlA matyulvaNAmapi gale galagaNDarogAn // kar3avI torIke 4 gune rasa aura pippalyAdi gaNa kase siddha tailase gaNDamAlA aura galagaMDakA nAza hotA hai| [ 850 ] kaNAdi tailam (ra. ra. / prame.) kaNAmadhuka kuSThailA reNukArajanIdvayaiH / samaMgAzArivAlodhadhAtakIbhirvipAcitam || * pippalyAdigaNaHpippalIpippalImUlacavya citrakazRGgaveramaricahastipippalI hareNukai lAjamo dendrayava pAThAjIraka sarpapamahAnimbamadanaphalahiMgu bhArgImUrvAtiviSAvacAviDaGgAni kaTurohiNI ceti / (su. saM. su. a. 38) pIpala, pIpalAmUla, cava, cItA, soMTha, kAlImirca, gajapIpala, reNukA, ilAyacI, bajamoda, indrajau, pAThA, jIrA, sarasoM, bakAyana, mainaphala, hIMga, bhAraMgI, mUrkhA, atIsa, vaya, bAyabiDaMga aura kuttkii| For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-tailaM (259) zodhanaM ropaNaM tailaM piDakAyAM prazasyate // yaha tela netrapIDA, zirazUla, mAMsa raktaja pIpala, mulhaiThI, kUTha, ilAyacI, reNukA,haldI, | slIpada, AmavAta, hRdayakI pIDA, aMDavRddhi, galadAruhaldI, majITha, zArivA, lodha aura dhAyake | gaMDa, sUjana, badhiratA, udararoga, khAMsI aura kapha phUla / inake kalka tathA cAra gune pAnIse siddha | rogoMkA nAza karatA hai| parIkSA-yadi isa telakI taila phor3e phusiyoMko zuddha karatA aura ghAva ko | bUMda dUrbA ghAsa para DAlate hI vaha tatkAla sUkha bharatA hai| jAya to tela uttama samajhanA cAhiye / [851] kanakatailam (1) (bhai. r.| zi. ro.) [852] kanakatailam (2) (mai. ra. kSudra.) kanakArkabalA dUrvA vAsako vaijyntikaa| madhukasya kaSAyeNa tailasya kuDavaM pacet / nirguNDI pUtikA bhArgI nikoThakapunarnavA / / | kalkaipriyaMgumaJjiSThA cndnotplkeshraiH|| badarIvijayApatraM zrIphalaM ghRhatI tthaa|| kanakaM nAma tattalaM mukhakAntikaraM param / citrakaca snahImalamagnimantho viDaGgakama // AbhIrunIlikAvyaGgazodhanaM paramarthitam // trivRdbhaNDI gomaThI ca patramAragvadhasya ca / | mulhaiThI ke kaSAya aura phUla priyaMgu, majITha, pratyekaM dvipalaM caiSAM gRhNIyAttatakSaNAdapi // candana, nIlophara aura kesarake kalkase siddha taila jaladoNe vipaktavyaM yaavtpaadaavshessitm| | mukhakI kAnti varddhaka tathA nIlikA aura vyaMga prasthazca kaTutailasya pAcayettIvavAdinA // (jhAMI) Adi nAzaka hai| dravyANyetAni sarvANi kalkitAni pradApayet / [853] kanakakSIra tailam cakSuHzUlaM ziraHzUlaM zlIpadaM maaNsrtjm|| / (ca. saM. ci. a. 7) AmavAtaca hRcchalaM vRddhiM ca galagaNDakam / | kanakakSIrIzailAbhArgIdantIphalAni muulsh| zothaM bAdhiryamudaraM kAsaM hanti na sNshyH|| jAtIphalAni pravAlasarSapalazunaviDaGga karaJjatvak durvAyAM patite bindau zuSkatAM yAti tatkSaNAta saptacchadApallavamUlatvanimbacitrasphotAH / kanakAkhyamidaM sailaM kapharogakulAntakam / / gujheraNDavahatImUlakasurasAjekaphalAni // dhatUrA, Aka, balA (kharaiTI), dUrvA (dUbar3A | kuSThaM pAThA mustaM tumburu mUrvA vacA spgrnthaa| ghAsa), bAsA, aranI, saMbhAla, karamavA, bhAraGgI, | eDagajakuTajaziyUSaNa bhllaatkkssvkaaH|| DherA vRkSa, punarnavA (sAThI), bera, bhAMgake patte, | haritAlamavAkpuSpI tutthaM kampillako'mRtAsaMjJaH belagirI, baDI kaTelI, cItA, sehuMDa kI jaDa, saurASTrI kAsIsaM dAtviksarjikAlavaNam // aranI, bAyabiDaGga, nisota, majITha (yA sirasa), kalkotastailaM krviirkmlkpllvkssaaye| gomaThI aura amalatAsake patte pratyeka 10-10 sArSapamathavA tailaM gomUtracaturguNaM sAdhyam / / tolA / sabako 32 sera pAnImeM pakAveM jaba cauthA sthApyaM kaTukAlAvuni tatsiddhaM bhAga zeSa raha jAya to utAra kara chAna leN| isa tenAsyamaNDalAnyAzu / kvAtha aura inhI cIz2oMke kalkake sAtha 2 sera | bhindyAdbhipagabhyaMgAt krimIzva taila tIvAgni para pkaaveN| kaNDUM vinihanyAt kuSTham // For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (260) bhArata-bhaiSajya ratnAkara kalka dravya-svarNa kSIrI (satyAnAzI), mana- / tumburu bhRGgayaSTayA kandukaM ktturohinnii| sila, bhAraMgI, dantIkI jaDa aura phala, jAyaphala, | zaTI dArvI trivRtpadmagranthikAgurupuSkaram // camelI, sarasoM, lhasana, bAyabiDaMga, karaMjave kI | kapUra kaTaphalaM mAMsI murailATaruSAbhayA / chAla, nIma, cItA, AsphotA (hApharamAlIti vaMge) | eteSAM kArSikaiHkalkairnAmnA kandarpa ucyate // guJjA, araNDa mUla, baDI kaTelI, mUlI, tulasI, aSTAdazavidhaM kuSThaM granthimajagataM tthaa| arjaka (tulasI bheda) ke phala, kUTha, pAThA, nAgara hastapAdAMgulIsandhigalitaM sarvasandhiSu / / mothA, tumburu, mUrvA, baca, pIpalAmUla, pAMDa, adhikAni ca mAMsAni yasya gAtre bhaviSyati / indrajau, saiMjinA, trikuTA, bhilAvA, nakachIkanI, nAsAkarNAsya vaikalyaM bhekAkAravapustvacam // haratAla,ciraciTA, tUtiyA, kamIlA, giloya,saurASTrI (phiTakarI yA gopIcandana), kasIsa, dAruhaldIkI zvetaM raktaM tathA kuSThaM nAnAvaNaM vipAdikam / chAla, sajjI aura seNdhaalvnn| pAmAdisphoTakAnIlIkRmivRddhiM tathaiva ca // ina cIz2oMke kalka aura kanerakI jaDa tathA kITadadru masUrI ca kiTibhaM raktamaNDalam / pattoMke kvAtha evaM cAra gune gomUtrake sAtha sarasoM | kuSThamaudumbaraM pacaM mahApadmaM tathaiva c| kA tela pakAkara kaDavI tUmbImeM bharakara rakha deN| | galagaNDAbudaM hanyAdgaNDamAlAM bhagandaram / isakI mAlizase mukhakA maMDala kuSTha, krimi, kaMDu vAta pittajaJcaiva zleSma sAnipAtikam / / (khujalI) aura kuSTha zIghra naSTa hotA hai| ekolvaNaM dvaya lvaNazca kuSThaM hanyAna sNshyH| [854] kandarpasAratalam (bhai. ra. kuSThe) sataunA, kAlA nisota, giloya, nIma, sirasa, saptaparNastathA kAlI guDUcI picumardakam / mahAtiktA (bakAyana vA yavatiktA), aranI, kar3avI zirISazca mahAtiktA jayA tumbI mRgaadnii| torI, indrAyaNa aura haldI / pratyeka vastu 50-50 nizAdazapalAn bhAgAna jaladroNe vipaacyet| tolA 32 sera jala meM kAtha banAveM / isa kvAtha, tailaprasthaM samAdAya gomUtrazca caturguNam // / 8 sera go mUtra aura amalatAsa, bhAMgarA, aranI, Aragvadho bhRGgarAjo jayA dhustuurraatryH| dhaturA, haldI, bhaMga, cItA, khajUra, gobara, Aka aindrAzanAgnikhajUMraM gomayArkasnuhIcchadam / / | aura sehuNDa (seMDa) ke pattoMke 2-2 sera svarasa tailatulyaM pradAtavyaM kharasazca pRthak pRthak / / evaM nimna likhita kalkake sAtha yathA vidhi 2 sera mhaakaalvcaabaahmiitumbygnigRhputrikaaH||| taila pkaaveN| kucelAkulakArAtrirmeghanAmA ca granthikA / ___ kalka dravya-----indrAyana, baca, brAhmI, kar3avI zampAkamakakSIrazca kAsundezvaramUlakam // | tumbI, cItA, ghIkumAra, kucalA, manasila, haldI, AcujiGgImahAtiktA vizAlAcchavipatrakam / nAgaramothA, pIpalAmUla, amalatAsa, AkakA dUdha, pratikAsphotamUrvA ca saptaparNazirISakam // kasauMdI, IzvaramUla (zivaliMgI), Acu, majITha, mahAkuTajaM picumardazca mahAnimbaM tathaiva ca / nIma, indrAyana, vichavA (vichAtItibaMge) karaMjavA, guicI candrarekhA ca somarAT cakramardakam // Asphotaka, mUrvA, sataunA, sirasa, indrajau, nIma , For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAmAdi-taila (261) giloya, bAbacI, somarAT (bAbacIbhedra) pavAMr3a, kA dUdha, cItA, bhAMgasa, haldI, mIma teliyA aura kustumbaru, bhAMgarA, mulhaiThI, supArI, kuTakI, kapUra- gomUtrase pakA huA taila visarpa, visphoTaka aura kacarI, dAruhaldI, nisota, pabhAka, pIpalAmUla, | vicarcikA kA nAza karatA hai| agara, pokharamUla, kapUra, kAyaphala, jaTAmAMsI, | [857] karavIratailama (1) murAmAMsI, ilAyacI, bAMsA aura haidd'| pratyeka (ca. saM. ci. a. 7) 11-1 / tolaa| zvevakaravIrapallavasUlatvagvatsaviDaMgaH / yaha tela 18 prakArake kuSTha, pranthi aura | kuSThArkamUlasarSapazigrutvamohiNI kuTukA / / majAgata kuSTha aura jor3oMkA gala jAnA, mAMsakA | | etaistailaM sAdhya kalvairyAdAMzikaigevAM mUtram / datvA tailacaturguNamabhyaMgaH kuSThakaNDUmaH / / bar3ha jAnA, nAka, kAna aura mukhakA vikRta ho jAnA, tvacAkA meMDhakakI tvacAke samAna ho jAnA, ___ sapheda kanera ke patte aura usakI jar3akI chAla, indrajau, bAyabiDaMga, kUTha, AkakI jaDa, sapheda kor3ha, lAla kor3ha, vipAdikA, pAmA, vispho sarasoM, sahajanekI chAla aura kuTakI / ina saba Taka, nIlI, kRmi, vRddhi, dAda, masUrI, kiTibha, cIjoM ko samAna mAtrA meM milAkara telase cauthAI lAla cakate aura audumbara, padmakuSTha, mahApadmakuSTha, cauthAI leM / isa kalka aura cAra gune go-mUtrake galagaNDa, arbuda, gaNDamAlA, bhagandara aura vAtaja, sAtha pakAyA huA taila kor3ha aura khujalI kA pittaja, kaphaja, tathA dvaMdaja aura sannipAtaja Adi | nAza karatA hai| saba prakArake kuSThoM kA nAza karatA hai| [858] karavIraselam (2) [855] karAdi tailam (1) (ca. saM. ci. a. 7; yo. ra.) (zA. dha. / ma. khaM a. 9) zveta kasvIraso gotraM citrako giny| karaMjabhitrako jAtIM karavIrazca paacitm| koSa tailayogAH siddho'yaM sammo mipajAm // tailamebhidrutaM hanyAdabhyaMgAdiMdralaptakam // ___ sapheda kanerakA rasa, gomUtra, cItA aura vAsa camalI / inasa | biDaMgase yathA vidhi taila pakAveM / pakAyA huA tela lagAnese indra lupta (gaJja-bAloM yaha taila kuSThameM atyupayogI hai| kA gira jAnA) naSTa hotA hai| [856] karakSAdi tailam (2) [859] karavIratelam (3) (mai. ra. kuSThe) zvetakaravIramUlaM viSAMzakaM sAdhitaM gomUtre / ___(yo. ra. / visa.) crmdlsidhmpaamaavisphottkRmikittimjism|| karaasaptacchadalAlIkA sapheda kanerakI jaDa aura mIThA telinA donoM snuprkdugdhaanlbhRnggraajaiH| barAbara 2 milAkara tela se cauthAI bhAga leN| isa tailaM nizAbhUtravivipakkaM kalka aura gomUtra ke sAtha pakAyA huA taila visarpa visphoTa vicaciMkAnam // | carmadala, sidhma, pAmA, visphoTaka, kRmi aura kilikaraMjavA, sataunA, kalahArI, sehuMDa aura Aka / bhakA nAza karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (262) bhArata-vaiSajya-snAkara [860] karavIrAdyaM tailam (1) (ra. ra. / yo. vyA; va. se. strI. ro. vR. yo. (. ra. / nAsA.) ta. ta. 133) raktakaravIrapuSpaM jAtyAstathAzanamallikAzca / karabhallAtakazaMkhacUrNa kSAro etaiH samastaistailaM nAsAjhe nAzanaM pakam // - yavAnAM ca manaH zilA c| ____ lAla kanera ke phUla, camelI ke phUla, asanA tailaM vipakaM haritAlamizraM aura mallikAse pakAyA huA taila nAsArza (nAkake romANi nirmUlayati kSaNena // masso) kA nAza karatA hai| ___ kapUra, bhilAvA, zaMkhakA cUrNa, javAkhAra aura [861] karavIrAcaM telam (2) manasila se pakA huA taila haratAla milAkara lagAne se bAla gira jAte haiN| (yo. ra. / bhaga.) [865] kaliMgAca tailam karavIranizAdantIlAGgalIlapaNAgnibhiH / / / (ra. ra. / nAsA. ro; ga. ni. nAsA. 4) mAtulaMgArkapayamA pacettailaM bhagandare / kaliMgahiMgumaricalAkSAsurasakaTphalaiH / kanera, haldI, dantI, kalihArI, seMdhAnamaka, bijaurA nIbU aura Akake dUdha se pakAyA huA taila, kuSThogrAzigrujantuprairavapIDaH prazasyate / | tairevamatrasaMyuktaiHkaTutailaM vipAcayet / bhagandarakA nAza karatA hai| apInase pUtinasye zamanaM kIrtita param / [862] kathUratailam indrajau, hIMga, kAlImirca, lAkha, tulasI, (bhA. pra. / nADI bra.) kAyaphala, kUTha, baca, sahajanA aura bAyabiDaMga ke karpUrakarase tailaM purasindUrakalkitam / / kalka tathA gomUtrase kar3avA tela pakAkara usakI pAmA duSTatraNaM nADI hanyAtsarvavraNAntakRt // nasavAra lenese pInasa aura pUti nasya (nAkase badabU ___ kapUrakacarIke kaSAya (yA svarasa) aura gUgala AnA) naSTa hotA hai| tathA sindura ke kalka se pakAyA hujA taila, pAmA, [866] kAkamAcItailam (ra. ra. kSu. ro.) duSTa vraNa, nADI vraNa (nAsUra) aura anya saba prakArake | kAkamAcIrase siddhaM kaTutailaM catuH palam / ghAvoMkA nAza karatA hai| manaHzilAsomarAjIbIjasindUragaMdhakaiH / / [863] karNAmayanaM tailam zANamAtretadabhyaMgAddhaMntyavazyamaruSikAm / (ra. ra.sa. a. 24) pAmAM vicaciMkAzcaiva tathAnyAJchiraso vrnnaan|| kuSThazuNThIvacAhiMguzatAbAzigru saindhvaiH| kalka dravya-manasila, bAbacI, siMdUra aura pastamUtraiH zRtaM tailaM sarvakarNAmayApaham / / / gandhaka / pratyeka 30-30 rattI / kUTha, soMTha, baca, hIMga, soyA, sahajanA, seMdhA isa kalka aura makoya ke rasake sAtha AdhA aura bakare ke mUtrase pakAyA huA taila saba prakArake | sera kar3avA tela pakAveM / isakI mAliza karane se karNa rogoMkA nAza karatA hai| aruSikA, pAmA, vicarcikA aura zirake ghAvoM kA [864] karpUrAdi tailam | avazya nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - kakArAdi-taila (263) [867] kAzmaryAdi tailam | sera gomUtrake sAtha 2 sera tela pkaaveN| (vR. ni. r.| kSu. ro; va. se.) isa telake lagAnese bavAsIrake masse isa kAzmayA~ mUlamAdau sahacara- prakAra gira jAte haiM mAno kSArase girAe gae haiN| kusuma ketakasyApi mUla [869] kirAtAdi tailam lauhaM cUrNa sagaM triphalajalayutaM (dhanca0 / jva. ci.) tailamebhiH pcedyH| | mUrvA lAkSA haridre dve maMjiSThA sendrvaarunnii| kRtvA lohasya bhAMDe kSititalanihitaM hIberaM puSkaraM rAsnA kapivallI kaTutrayam // sthApayenmAsamekaMkezAH kAzaprakAzA pAThA cendrayavazcaiva lavaNatrayasaMyutam / apimadhupanimA asya yogAdbhavati // vAsakAkezyAmA dAru mahAkAlaphalaM tathA / khambhArI kI jar3a, piyAbAMse ke phUla, ketakI kI jar3a, lohe kA burAdA, bhAMgarA aura triphale kA dadhimanyAranAlena kirAtena ca saMpavet / kAtha / inase tela pakAkara lohe ke baratana meM bhara prasthaM prasthaM samAdAya tailapasthaM vipAcayet // kara jamIna meM dabA deM aura eka mAsa taka vahIM pittayuktajvaraM caiva santataM satataM tthaa| dabA rahane deN| dhAtusthamasthimajAsthaM jvaraM sarva vyapohatim // isa telase kAMsa ke samAna sapheda bAla bhI | kAmalAM grahaNIM caiva atisAraM halImakam / bhauM reke samAna kAle ho jAte haiN| plIhapANDuzvayadhuMzca nAzayennAtra sNshyH|| 868] kAsIsAditailama zA.dha.ma.kha.9) | nAsti tailaM varaM cAsmAt jvaradapekulAntakRta kAsIsaM lAMgalI kaNThaM zaNThI kRSNA ca saindhavasa mUrvA, lAkha, haldI, dAruhaldI, majITha, indrAmanaHzilAzcamArazca viDaMga citrako puSaH // yana, sugandhavAlA, pokharamUla, rAsnA, gajapIpala, dantI kozAtakIbIja hemAhU hritaalkm| | trikuTA, pAThA, indrajau, seMdhAnamaka, kAlA namaka, kalkaiH karSamiteretaistailaprasthaM vipAcayeta // biDanamaka, bAsA, Aka, kAlI nisota, devadAra snuparkapayasI dadyAtpRthak dvipala sNmite| | aura indrAyanakA phl| inake kalka tathA dadhicaturguNaM gavAM matraM datvA samyak prasAdhayeta // maMtha (dahIkA tor3a), AranAla (kAMjI) aura cirAkathitaM kharanAdena tailamoMvinAzanam / | yateke 2-2 sera kAthake sAtha 2 sera tela pkaaveN| kSAravatpAtayatyetadIsyabhyaMgato bhRzam // yaha taila pittayukta jvara, saMtata jvara, satata kasIsa, kalihArI, kUTha, soMTha, pIpala, seMdhA- | jvara tathA dhAtugata aura asthigata jvara Adi saba namaka, manasila, kanera, bAyabiDaMga, cItA, bAMsA, prakArake jvaroM aura kAmalA, saMgrahaNI, atisAra, dantI, kar3avI torIke bIja, dhatUrA aura haratAla halImaka, tillI, pAMDu aura sUjanakA nAza karatA pratyeka 1 / -1 / tolA / sehuMDa (seMDa) aura Aka hai| jvaroMkA nAza karaneke liye isase uttama koI kA dUdha 20-20 tolaa| inake kalka tathA 8 / aura taila nahIM hai| For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (264) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - [870] kuhamAce tailam (1) / [871] kumAdi tailam (2) (yo. ra. / kSu. ro.) ___ (ca. da; bhai. r.| kSudra.) kuMkumaM candanaM lodhaM pataGga raktacandanam / kuDumaM candanaM lAkSA maJjiSThA madhuyaSTikA / kAlIyakamuzIraM ca majiSThA madhuyaSTikA // kAlIyakamuzIraM ca padmakaM nIlamutpalam / / patrakaM padakaM pamaM kuSThaM gorocanaM nizA / nyagrodhapAdAH plakSasya zuGgAH pAkezaram / dvipazcamUlasahitaiH kaSAyaiH palikaiH pRthak // lAkSA dAruharidrA ca gairika nAgakezaram / / jalAdikaM vipaktavyaM pAdazeSamathoddharet / pAlAzakusumaM cApi priyaMguzca vaTAkurAH / maMjiSThA madhUkaM lAkSA pataGga madhuyaSTikA // mAlatI ca madhucchiSTaM sarSapAH surabhirvacA // karSapramANairetaistu tailasya kuDavaM tathA / caturguNapayApiSTaretairakSamitaiH pRthak / ajAkSIraM tadviguNaM zanairmRgninA pacet // pacenmandAvinA vaidyastailaM prasthadvayonmitam // | samyakpakkaM paraM hye tanmukhavarNaprasAdanam // vadanAbhyaJjanAdetad vyaGgaM nIlikayA saha / nIlikApiDakAvyaGgAnabhyaGgAdeva nAzayet // tilaka mASakaM nyaccha nAzayenmukhadUSikAm // saptarAtraprayogeNa bhavetkAJcanasanibham / padhinIkaNTakaM vApi harejjatumaNi tthaa| kuGkumAdyamidaM tailamazvibhyAM nirmitaM puraa|| vidadhyAdvadanaM pUrNacandramaNDalasundaram // kesara, candana, lAkha, majITha, mulhaiThI,kAlI__ kesara, candana, lodha, pataMga, lAla candana, | yaka (agara) khasa, panAka, nIlophara, bar3akI dAr3hI, agara, khasa, majITha, mulhaiThI, tejapAta, pabhAka, | pilakhanakI koMpala, kamalakesara aura dazamUla pratyeka kamala, kUTha, gorocana, haldI, lAkha, dAruhaldI, cIz2a 10-10 tolA lekara 8sera pAnImeM pakAveM jaba gela, mAgakesara, DhAkake phUla, phUlapriyaMgu, bar3akI cauthA bhAga zeSa rahe to utArakara chAna leN| isa kopala, camelIke phUla, moma, sarasoM, tulasI aura / kvAtha aura 1 sera bakarIke dUdha tathA nIce likhe badha / pratyeka 11-1 / tolA / inako 4 gune dUdha | kalkake sAtha mandAgnipara 0 // sera tela pkaaveN| ke sAtha pIsakara usase mandAgni para 4 sera tela kalka dravya-majITha, mahuvA, lAkha, pataMga pkaaveN| aura mulhaiThI pratyeka 11-11 tolaa| meM mAmalA nIlika ise lagAnese ceharekI nIlikA, phusiyAM aura tila. mASa (massA). mahAse. pagini kaMTaka aura jhAMI Adi naSTa hokara ceharA khUbasUrata ho jAtA hai| jaturmaNi AdikA nAza hokara mukha candramAke samAna ise sAta dina taka lagAnese mukha kAMcanake ujjvala ho jAtA hai| samAna dIptimAna ho jAtA hai| __x kinhI kinhI kA mata hai ki isameM [872] kur3amAcaM tailam (3) telase 4 gunA dUdha aura utanA hI pAnI (ca. da; bhai. ra. / kSu0ro.) DAlanA caahie| hAmaM kiMzukaM lAkSA maniSThA raktacandanam / For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-taila (265) kAlIyakaM padmakaM ca mAtuluGgasyakezaram // 6 / sera gandha prasAraNI (khIpa) ko kucalakara kusumbhaM madhuyaSTikaM phalinI madayantikA / / 32 sera pAnImeM pakAyeM aura cauthA bhAga zeSa nize dve rocanA padmamutpalaM ca manaHzilAH // rahane para chAna leN| phira isa kvAtha aura dahI kAkolyAdisamAyuktaretairakSasamaibhiSak / 12 // sera, kAMjI 12 // sera, dUdha 25 sera tathA lAkSArasapayobhyAM ca tailaprasthaM vipAcayet // / nimnalikhita kalkake sAtha mandAgni para 12 // sera kuMkumAdyamidaM tailaM cAbhyaGgAkAzcanopamam / tela pakAveM / karoti vadanaM sadyaH puSTilAvaNyakAntidam // kalka dravya-cItA, pIpalAmUla, mulhaiThI,seMdhAsaubhAgyalakSmIjananaM vazIkaraNamuttamam / namaka, kharaiTI, soyA, devadAru, rAsnA, gajapIpala, kalka dravya --kesara, kesU (DhAkake la), gandhaprasAraNIkI jar3a, jaTAmAMsI aura milAvA / lAkha, majITha, lAla candana, agara, panAka, bijaura / pratyeka 10-10 tolaa| kI kesara, kusumbhA, mulhaiThI, mAlakaMganI, mogareke ___yaha tela vAtaja aura kaphajaroga nAzaka hai phUla, haldI, dAruhaldI, gorocana, kamala, nIlophara, evaM 80 prakArake vAyuroga, kubaDApana, timira, manasila aura kAkolyAdigaNa* | pratyeka 11-1 // lUlApana, gRdhrasI, khuDaka, ardita, hanupRSTha zira aura tolaa| lAkhakA rasa 4 sera, dUdha 4 sera, tela 2 sera grIvAstambha (jakar3a jAnA) Adi rogoM kA nAza yathAvidhi tela pAka kreN| karatA hai| isa telake vyavahArase ceharA atyanta zIghra [874] kumArItailam (bhA. pr.| zi. ro.) kAMcanake samAna dIptimAn aura sundara ho jAtA hai| kumAryAH svarasaprasthe dhatturasya rase tthaa| [873] kubjaprasAriNI tailam | bhRGgarAjasya ca rase prasthadvayasamAyute / / (bhai. ra. / vA. vyA.) catuH prasthamite kSIre tailaprasthaM vipAcayet / prasAriNIzataM kSuNNaM pacettoyAmaNe shubhe| kalkairmadhukahIberamaMjiSThAbhadramustakaiH // pAdazeSe samaM tailaM dadhidadyAtsakAJjikam // ! nakhakarpUrabhRGgalAjIvantIpakuSThakaiH / dviguNazca payo dattvA kalkAn dviplikaaNstthaa| mArkavAsakatAlIsasa niryAsapatrakaiH / / citrakaM pippalImUlaM madhukaM saiMdhavaM balAm // viDaGgazatapuSpAzvagandhAgaMdharvahastakaiH / zatapuSpAM devadAru rAnAM vAraNapippalIm / zokahamAlikelAbhyAM karSamAnairvipAcite / / prasAraNyAzca mUlAni mAMsI bhallAtakAni ca // uttArya vastrapUtaM tu zubhe bhAMDe sudhUpite / pacenmRdvagninA tailaM vAtazleSmAmayAJjayet / trirAtramatha guptazca dhArayedvidhivadbhiSak // azIti naranArIsthAn vAtarogAn vyapohati // tatastu tailamabhyaMge muni kSepe niyojayet / kunjastimirapaGgutvaM gRdhrasIkhuDakAditam / zamayedarditaM gADhamanyAstambhazirogadAn // . hanupRSThazirogrIvAstambhaM cAzu niyacchati // tAlunAsAkSipAtantu zoSamUrchAhalImakam / * kAkolyAdigaNa dekho pRSTha 205 hanugrahagadAti vA bAdhiyaM karNavedanam // For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (266) bhArata-bheSagya-ratnAkara - - dhIkumArI kA svarasa 2 sera, dhatUre kA svarasa : abhyaMga (mardana) basti aura uttarabasti dvArA prayoga 2 sera, bhAMgare kA svarasa , sera, dUdha 8 sera, tela karane se zarkarA, patharI, bhayaMkara mUtrakRcchra, pradara, 2 sera / yonizUla, zukradoSa, aura bandhyatva (vAMjhapane) kA __ kalka dravya-mulhaiThI, sugandhabAlA, majITha, nAza hotA hai| nAgaramothA, nakhI, kapUra, bhAMgarA, ilAyacI, jIvantI, [876] kuSThakAlAnalatailam (bhai.ra. kuThe) panAka, kUTha, kAlA bhAMgarA, bAsA, tAlIsa patra, sUtaM gandhaM zilAtAlaM kAJjikarmaIyeddinam / rAla, tejapAta, bAyabiDaMga, soyA, asagandha, talliptavastravati tAM tailAktAM jvAlayedadhaH // araNDa, azokakI chAla aura nArayala pratyeka sthite pAtre patetailaM gRhItvA lepaye tataH / 11-1 / tolA / yathAvidhi tela pakA kara chAnakara uttama kuSThasthAnaM vizeSeNa sarvakuSThaM haratyalam / / dhUpita bartana meM bharakara surakSita rakkheM phira tIna idaM kAlAnalaM tailaM vAtakuSThe mahauSadham // dina pazcAt nikAla kara sevana karAveM / eSAM samaM kAJjikaM, sarveSAM dviguNaM tilatalam, isa tela kI mAliza karane aura zirameM | kalkaM vastre saMlipya saMzogya varti kuryAt, tAM DAlane se ardita, manyAstambha, ziroroga, tAla, tailAktAM saMdazikAyAM jvAlayitvA upari telaM mAsA aura akSipAta, zoSa, mUrchA, halImaka, datvA patitaM tailamadhaH pAtre gRhNIyAt / kuSThahanugraha, badhiratA aura kAnoM kI vedanA naSTa sthAne dadyAtsiddhaphalaH prayogaH hotI hai| pArA, gandhaka, manasila aura haratAla ko 1 [875] kuzAcaM tailam (bhA. pra. / azma.) dina kAMjI meM ghoTakara kapar3e para lapeTa kara battI banArve phira usa battI ko telameM bhigokara (ulaTA kushaamimnyshaireynldrbhkssugokssuraaH| laTakA kara) jalAveM aura usake nIcebaratana rakha deN| kApotapAvasukavazIrendIvarIzarAH isa prakAra battI ke jalane se baratana meM jo tela ghAtakyaralubandAkAH krnnpuuraashmbhedkaaH| gire use zIzI meM bharakara rakkheM / eSAM karakakaSAyAbhyAM siddha tela prayojayet // isakI mAliza se kuSTha kA nAza hotA hai| pAnAbhyaJjanayogena bstinottrbstinaa| yaha vAtaja kuSTha ke liye mahauSadha hai| zarkarAzmarIrogeSu mUtrakRchre ca dAruNe // isa prayoga meM kAMjI saba cIjoM ke barAbara pradare yonizUle ca zukradoSe tathaiva c| lenI cAhiye / battI ko sukhAkara do gune tilake baMdhyAgamepradaM proktaM tailametatkuzAdikam // taila meM bhigonA caahie| battI bhIgane ke bAda kuza, aranI, piyAbAMsA, nala, dAba, Ikha, jo tela bacA rahe use jalatI huI battI ke Upara gokharU, grAmI, lAla Aka, hulahula, zatAvara, zara, DAlate rahanA cAhie / dhAyake phUla, arala, bandA, kadamba (yA azoka) [877] kuSThatailam (bhA. pra. / karNaro; vR. mA.) aura ptthrcttaa| | kuSThahiMguvacAdAruzatAlAvizvasaiMdhavaiH / inake kavAya aura kalka se siddha taila pAna, pUtikarNASahaM tailaM parata mUtreNa sAdhitam // For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-taila (267) __ kUTha, hIMga, baca, devadAru, soyA, soMTha aura pAke satyavatArya kalkasahita seMdhAnamakake kalka tathA bakare ke mUtrameM pakAyA | dhAnye dvipakSaM kSipet // huA taila pUtikarNakA nAza karatA hai| | tatkSIrAnnAzinA pItaM liptaM kuSThakulAntakam / [878] kuSTharAkSasa tailam (bhai. ra. kuSThe) | suptaM dAhajamazvetaM rUpamUlazca lumpati // sUtakaM gandhakaM kuSThaM saptaparNazca citrakam / 2 sera bAbacIko 32 .sera pAnImeM pakAyeM siMdUrazca rasonazca haritAlamavalgujam // | jaba cauthA bhAga bAkI rahe to utAra kara usameM Aragvadhasya bIjAni jIrNatAna mnHshilaa| 10 tolA gandhaka aura 25-25 mAza pArada pratyekaM karSameteSAM kaTutailaM palASTakam // tathA kAntisAra lohakI pAnake rasameM ghoTI huI sAdhayetsUryatApena sarvakuSThavinAzanam / kajalI aura 2 sera tilakA taila milAkara pkaaveN| zvitramauduMbaraM kacchU mAMsaddhiM bhagandaram // jaba pAnI jala jAya to telako uparokta kalka ke vicarcikAJca pAmAnaM vAtarakta sudAruNam / sAtha hI kisI baratana meM bharakara anAja ke Dhera meM gambhIrazca tathottAnaM nAzayeghassamrakSaNAt / / | davA deM aura 1 mAsa bAda nikAlakara kAmameM laaveN| kuSTharAkSasanAmedaM sAvarNyakaraNaM param / ___ise pIne aura mAliza karane se kAlA supta azvibhyAM nirmitaM ghetallokAnugrahahetave // | (sunna baharI) kor3ha aura dAha se utpanna huvA kor3ha pArA, gandhaka, kUTha, sataunA, cItA, siMdUra, | naSTa hotA hai| | pathya-dUdha bhAta / lhasana, haratAla, bAbacI, amalatAsake bIja, purAnA | [880] aSTAditailam 1) tAmbA aura manasila / pratyeka 14-1 / tolA / __ (vR. yo.ta. / 93ta.) _inake kakase sUrya tApa dvArA 1 sera kar3avA kuSThaM zrIveSTakodIcyaM saralaM dArukezaram / taila siddha kareM / (telameM cAra gunA pAnI aura yaha azvagandhAjagandhe ca tailaM taiH sArvaSaM pavet // saba cIjeM milAkara dhUpameM rakha deM jaba pAnI khuzka | sakSaudraM mAtrayA tasmAdUrustambhAditaH pibet // ho jAya to telako siddha smjheN)| kUTha, zrIveSThaka (dhUpa sarala) sugandha bAlA, ___ yaha tela safeda kor3ha, audumbara, kacchU, mAMsa- | sarala kASTha, devadAru, kesara, asagandha aura banavRddhi, bhagandara, vicarcikA, pAmA aura gambhIra tathA tulasI ke sAtha sarasoM kA tela pakAveM / uttAna bhayaMkara vAtarakta kA nAza karatA hai tathA | ise yathocita mAtrAnusAra zahada milAkara tvacAke raMgako svabhAvika kara detA hai / | pIne se urustambha kA nAza hotA hai| [879] kuSThavidrAvaNatailam (ra.ra.sa.a.20) [881] kuSThAdi tailam (2) dvAtriMzatpalabAkucIzRtajaladroNAMnizeSe catu- (kR. ni. ra. / bA. ro) viMzatyA danujasya kAMtarasayo. tailamabhyaMjane kArya kuSThe sarjarase tthaa| niSkaiH pRthpNcbhiH| | palaM kaSAyaM nalade tathA gaurakadaMbake // tAMbUlIrasamarditaistilabhavaprasthaM zRtaM cikkaNe ___ mAlizake lie kUTha, rAla, jaTAmAMsI aura For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (268) bhArata-bhaiSajya ratnAkara sapheda kadamba ke kalka se siddha taila kAma meM kUTha, Aka, tUtiyAM, kAyaphala, mUlIke bIja, lAnA caahie| | kuTakI, indrajau, nIlophara, nAgaramothA, baDI kaTelI, ___ yaha prayoga revatI-graha-grasta bAlakoM ke | kanera, kasIsa, paMvAr3a, nIma, pAThA, dhamAsA, bAya biDaMga, kar3avI torIke bIja, kamIlA, Aka, sarasoM, [882] kuSThAditailam (3) baca aura dAru haldI / (vR. ni. ra. / gulmaro.) ____ inase siddha taila kor3ha kA nAza karatA hai| zvetakuSTha tathA hiMgu pratiniSkadvayaM dvayam / kuSThameM inhIM auSadhiyoM kA lepa, mardana, gharSaNa aura kSAraM tatriphalA cUrNa dazamAgaM sucUrNitam // | avacUrNana karanA caahie| kalkaM gokSIrataH piSTvA pUrva tailaM snuhiplutam / 884] kusumbhatailam (yo. ra.) / pacetailAvazeSaM tu pibeniSkadvayaM dvayam // kusumbhatailaM viSTambhi pAke ca kaTukaM guru / virekAMte tu takreNa zAlpannaM bhojyellghu| vidAhi ca vizeSeNa sarvadoSaprakopaNam / / caturdinAMte dAtavyamidaM tailaM na nityshH|| kusumbha (kair3a) kA tela viSTambhi, pAkameM kaTu, gulmaM jalodaraM plIhAM zulazca vayathupraNut // / guru, vidAhI aura sarva doSakopakAraka hai / sapheda kUTha aura hIMga 10-10 mAze [885] kRmikarNAritailam javAkhAra aura triphale kA cUrNa 50-50 mAze (ra. ra. s.| a. 24) lekara pahile go dugdha meM pIseM aura phira usameM sehuMDa (seMDa) kA dUdha milaaveN| isa kalka se tela abdhipheno vacA zuNThI saiMdhavaM ca samaM samam / siddha karake rakkheM / samatailArdrakadrAvaiH pakke tasminpaladvaye // ise 4-4 dina ke antara se 10-10 / pUrvoktacUrNa kapAzaM kSiptvottArya suzItalam / mAze kI mAtrAnusAra sevana karane se gulma, jalodara, tattala prakSipetkaNe dhruvaM gomakSikA vrajet // tillI, zUla aura sUjana naSTa hotI hai| ___ samandara jhAga, baca, soMTha aura seMdhA namaka ___isake sevana se virecana hone ke bAda taka | samAna mAtrA meM mile huve 11 tolA / adakakA rasa (chAcha) ke sAtha bhAta khAnA caahie| 1 / sera, tela 1 / sera / yathA vidhi tela pAka kreN| [883] kuSThAditailam (4) ____ise ThaMDA karake kAnameM DAlane se makkhI Adi ___(ca. saM. / ci. a. 7) kITa pataMga kAnase bAhara nikala Ate haiN| kuSThArkatutthakaTuphalamUlakabIjAni rohiNIkaTukA [886] kRSNAcaM tailam (yo. ra. / netra.) kuTajaphalotpalamustaM bRhatIkaravIrakAzIzam // kRSNAviDaGgamadhuyaSTikasindhujanma eDagajanimbapAThAdurAlabhAcitrako viddNgc| vizvauSadhaiH payasi siddhamidaM chagalyAH / tiktekSvAkubIjaM kampilyarkasarSapavacAdA: // tailaM vaNaM timirazukrazirokSivarma etaistailaM siddhaM kuSThanaM yoga eSa vA lepH| pAkAtyayAJjayati nasyavidhau prayuktam / / tanmardanaM gharSaNamavacUrNanameSa eveSTaH / pIpala, bAyabiDaMga, mulhaThI, seMdhA namaka aura For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-AsavAriSTa (269) - soMTha ke kalka tathA bakarI ke dUdhase siddha tailakI / yadvahulena rasena vipakkam / nasya lenese AMkhake ghAva, timira, zukra (phUlA) zira | tailamatalpatuSodakasiddha aura palakoM kA pakanA Adi roga naSTa hote haiN| mArutamasthigataM vinihaMti // [887] ketakAdi tailam ketakI, nAgabalA aura atibalAke bahutase (vR. ni. ra; ga. ni; vR.mA; vA. vyA.) kvAtha aura bahutasI kAMjI se siddha kiyA huA ketakanAgabalAtivalAnAM tela asthigata vAyukA nAza karatA hai / atha kakArAdyAsavAriSTa prakaraNam [888] kanakAriSTaH (1) aAsi grahaNIdoSamAnAhamudaraM jvaram / ___(ca. saM. / ci. a. 14). / hRtpANDurogazvayathugulmavoMnilagrahAn // navasyAmalakasyaikAM kuryAjjarjaritAM tulAm / kAsAnkaphAmayAMzcogrAnsarvAnevApakarSati / kuDavAMza viDaGgAni pippalI maricAni ca // valIpalitakhAlityaM doSajaM tu vyapohati / / pAyamala vipalyAH krama cayacitrako kuTe huve navIna Amale 6 / sera, bAyamaJjiSThailvAlukaM rodhaM palikAnyupakalpayet // biDaMga, pIpala aura kAlImirca 20-20 tole, | pAThA, pippalImUla, supArI, cava, cItA, majITha, kuSThaM dAruharidrAM ca surAhUM sArivAdvayam / / indrAhUM bhadramustaJca kuryAddardhapalonmitAn / / / | elabAlu (elavA) aura lodha pratyeka 5-5 tolA / | kUTha, dAru haldI, devadAru, do prakArakI sAriyA, catvAri nAgapuSpasya palAnyabhinavasya ca / / indrayava aura nAgaramothA pratyeka 2 // 2 // tolA droNAbhyAmambhaso dvAbhyAM sAdhayitvA'vatArayet | aura navIna nAgakesara 20 tolA lekara sabako pAdAvazeSe pUte ca zIte tasminsamAvapet // |64 sera pAnImeM pkaaveN| jaba cauthA bhAga zeSa mRdvIkAdvayADhakarasaM zIta niyUhasamitam // raha jAya to chAna kara ThaMDA hone para usameM munakkA zakarAyAzca zuddhAyA dadyAdviguNitAM tulAm / kA kvAtha 16 sera, uttama khAMDa 12 // sera, kusumasvarasyaikamardhaprasthaM navasya ca // navIna zahada 1 sera, dAlacInI, ilAyacI, nAgarasvagelAplavapatrAmbusevyakramukakesarAn / mothA, pataraja (tejapAta) sugandhabAlA, khasa, cUrNayitvA tu matimAnkArSikAnatra dApayet // supArI aura nAgakesara / pratyekakA 10-1 / tolA tatsarva sthApayetpakSa zucau ca ghRtbhaajne|| | cUrNa milAkara pavitra, ghRtase cikane aura khAMDa pralipte sarpiSA kiMciccharkarAgurudhupite // tathA agarase dhUpita baratanameM saMdhAna karake 15 pakSArdhvamariSTo'yaM kanako nAma vishrutH| dina taka rakkhA rahane deN| peyaH svAduraso hRdyaH prayogAdbhaktarocanaH / isake pazcAt nikAlakara chAna leM aura 1 ketakimUlaM balAtibalAnAM-(ga. ni) / surakSita rakheM / For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (270) bhArata-maikgya-ratnAkara - yaha (kanakAriSTa) rasameM madhura, prayoga karanese / saMgRhya dhAtakI prasthaM drAkSAyAH palaviMzatim / hRdya, rucikara bavAsIra, grahaNIdoSa, aphArA, | jalaM droNadvayaM datvA zakerAyAstulAM tathA / / udara roga, jvara, hRdroga, pAMDu, sUjana, gulma, mala | kSaudrasyArdhatulAM cApi sarva saMmizraya ytntH| aura vAyukA rukanA, khAMsI, ugra kaphajaroga aura | bhANDe nikSipya cAvRtya nidadhyAnmAsamAtrakam balI palita tathA khAlitya (gaMja) nAzaka hai| | nihanti nikhalAJchvAsAn kAsaM yakSmANameva ca [889] kanakAriSTa (2) (ga. ni. a. 6) | kSatakSINaM jvaraM jIrNa raktapittamurakSitam // khadirakaSAyadroNaM kumme ghRtabhAvite smaavaapy| zAkhA, mUla, patra aura phala sahita kuTA huA palikA mAtrA kSepyAM kRtvA tAmeva sUkSmacUrNantu // dhatUrA aura bAMsekI jar3akI chAla 20-20 tolA, triphalAtrikaTukarajanIkatvagbAkucIguDUcyAzca / mulhaiThI, pIpala, kaTelI, nAgakesara, soMTha, bhAraMgI saviDaGgamatra madhupalazatadvayaM prakSipetsarvam // | aura tAlIsapatra / pratyeka kA cUrNa 10-10 tolaa| dhAtakIpalAnyaSTau kAthe cAsminpradeyAni / | dhAyake phUla 1 sera, munakkA 1 / sera, pAnI 64 prAtaH prAtastu pibennAzayati cirotthitaM kuSTham / / sera, cInI (khAMDa) 6 / sera aura zahada 3)- sera mAsena sarvarogAnnihanti ca zophamehAMzca / | lekara sabako ekatra karake yathA vidhi sandhAna nirjitakAsazvAso gudkiilbhgndrairvinirmuktH| karake eka mAsa taka rakkhA rahane deN| kanakAriSTaM prapibanbhavati pumaanknkkaantishc|| isake sevanase saba prakArake zvAsa, khAMsI, khairakA kvAtha 32 sera, triphalA, trikuTA, | yakSmA, kSata, kSINatA, jIrNajvara, raktapitta aura haldI, nirmalI, dAlacInI, bAvacI, giloya aura | uraHkSatakA nAza hotA hai| bAyabiDaMga kA cUrNa 5-5 tolA tathA zahada 25 [891] karpurAsavaH (bhai. ra. parizi.) sera aura dhAyake phUlokA cUrNa 0 // sera lekara tulAM prasannAM parigRhya zuddhAM sabako ghRtase cikane kiye huve miTTIke ghar3e meM palASTakaM coDapateH kSipeJca / bharakara saMdhAna karake rakkheM / elA ca sUkSmA ghanazRGgavere isa ariSTako prAtaH kAla sevana karanese yamAnikA vellajamatra sarvam / purAnA kuSTha naSTa hotA hai| ise 1 mAsa taka sevana palapramANaM pihite ca bhAMDe karane se sUjana, prameha, khAMsI, zvAsa, masse aura ___mAsaM nidadhyAd bhiSagatrayatnAt / bhagandara Adi samasta roga naSTa hokara zarIra kundana | vicikAyAHparamauSadhaM take samAna ho jAtA hai| nihanti cAnyAn vividhAn vikArAn // [890] kanakAsavaH (bhai. ra. / hikkA.) __ prasannA surA 12 // sera, kapUra 0 // sera, choTI saMkSuSa kanakaM zAkhAmUlapatraphalaiH saha / | ilAyacI, nAgaramothA, soMTha, ajavAyana aura bAyatatazcatuSpalaM grAhyaM vRSamUlatvacastathA // biDaMga 5-5 tolA lekara cUrNa karake sabako miTTI madhukaM mAgadhI vyAghrI kezaraM vizva meSajam / | ke baratanameM sandhAna karake eka mAsa taka rakkhA bhArgItAlIzapatrazca saMcUyaiSAM paladvayam // / rahane deN| For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-AsavAriSTa (271) yaha visUcikAkI paramauSadha hai evaM iske| kubjaka (zveta gulAba) kI jar3a 6 / sera, sevanase kitane hI anya roga bhI naSTa hote haiN| munakkA 3 sera 2 chaTAMka, mahuve ke phUla aura [892] kuTajAriSTaH (bhai. ra. / ati.) khambhArI 50-50 tole lekara sabako 128 sera tulA kuTajamUlasya mRdvIkArdhatulA tthaa| / jalameM pakAveM jaba 32 sera pAnI bAkI raha jAya madhUkapuSpakAzmaryo gAn dazapalonmitAn // to use chAnakara ThaMDA hone para usameM dhAya ke phula catadroNe'mbhasaH pakvA droNaM caivaavshessitm|| 1 / sera, gur3a 18 // , dhatUrA 0 // sera, trikuTA, dhAtakyA viMzatipalaM guDasya ca tulAM kssipet|| kaMkola, ilAyacI, dAlacInI, pataraja, jAvitrI mAsamAtra sthito bhAMDe kuttjaarissttsNjnyitH| aura lauMgakA cUrNa 5.5 tolA milAkara yathA jvarAna prazamayeta sarvAna kuryAttIkSNaM dhanaJjayama vidhi sandhAna karake 1 mAsa taka rakkhA rahane deN| durvArA grahaNI hanti raktAtIsAramulbaNam // isake sevana se saba prakAra ke sannipAtajvara kur3akI jar3akI chAla 6 / sera, munakkA 3 sera 2 | naSTa hota hai| chaTAMka, mahuve ke phula aura khambhArI 50-50 tolA [894] kumAryAsavaH (1) (ga. ni. a. 6) sera lekara sabako 128 sera jalameM pakAveM / jaba 32 droNamAnaM kumAryAstu rasaM bhANDe nidhApayet / pAnI bAkI rahe to utArakara chAnaleM aura usa kvAtha | tulAdha dazamUlaM tu tadardha pauSkarI jaTA // meM dhAya ke phUla 1 / sera aura gur3a 6 / sera tatsamaM ghanvayAsaM ca citrAdhaM ca parikSipet / milAkara yathAvidhi miTTI ke baratana meM sandhAna karake | prasthArdhamamRtA jJeyA tadadhemamayA tthaa|| 1 mAsa taka rakkhA rahane deN| lodhrakAmalakaM pathyaM majiSThA ca klidrumH| isake sevanase saba prakAra ke jvara, raktAtisAra cavyaM ca kuSThamadhukaM kapitthaM suradArukam // aura dussAdhya saMgrahaNI kA nAza hotA hai tathA | kRmizatrurmAgadhikA bhArgI syAdaSTavargakam / agniM pradIpta hotI hai| jIrakaM kramuko rAsnA zaThI reNukameva ca // [893] kubjAsavaH (ga. ni. a. 6) zRGgI nizApriyaGguzca mAMsI mustA ca saarivaa| zataM kubjakamUlasya mRdvIkAyArddha zataM tthaa| bAsA varI zakrabIjaM nAgakesarameva ca // madhUkapuSpa kAzmaya bhAgAn dazapalonmitAn // punarnavA samAMzAni SaDbhidroNairjalasya tu / catuoNe'mbhasaH paktvA zIte pAdAvazeSite / | kvAthayedanayA rItyA caturthAzaM jalaM nayeta // dhAtakyA viMzatipalaM guDasya ca zatatrayam // triMzatpalA ca mRdvIkA dantasaMkhyApalaM madhu / kanakasya tu catvAri vyopaM kakolameva c| guDastulA catuSkaM ca tadardhA dhAtakI bhavet / elAtvakpanajAtInAM lavaGgasya tathaiva ca // paladvayaM lavaMgAni kakolaM malayodbhavam / bhAgAH palapramANAzca sUkSmacUrNantu kArayet / | cAturjAtaM tathA kRSNA maricaM jAtipatrakam / / kojamulAsavo hyeSa mAsamAtraM vidhaaritH|| AkallakaM jAtiphalaM kapikacchuzca dIpyakam / zamayetsannipAtotthAn jvarAn sarvAn na saMzayaH vacA khadirasArazca dahanaM jIrakaM tathA // . For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (272) bhArata-bhaiSajya ratnAkara yavAnI vAlakaM vizvA mustA dhAnyaM hriitkii| ko cikane pugane aura gandha auSadhiyoM se dhUpita hapuSA titiDIkaM ca cUrNameSAM prayojayet // pAtrameM yathA vidhi saMdhAna karake bhUmi meM gAr3ha deM bhANDe purANe susnigdhe dhUpite gandhameSaH / aura 1 mAsa pazcAt nikAla kara chAna leM / koSThasAre tathA tapte bhUmau mAsaM vini kSipet // ise 5 tolekI mAtrAnusAra prAtaHkAla sevana yo rogI prAtarutthAya palamekaM tu bhakSayet / karane se dhAtukSaya, khAMsI, pAMca prakAra ke zvAsa, dhAtukSayaM jayetkAsaM zvAsaM paJcavidhaM tathA // bavAsIra, vAtavyAdhi, saMgrahaNI, pAMDu, kAmalA, halIaAsi vAtarogAMzca grhnniipaannddukaamlaaH| maka, udAvarta, pAMca prakAra ke gulma, aphArA, kukSihalImakamudAvatai gulmaM pazcavidhaM jayet / / zUla, pratyAdhmAna, gudagraha, aSThIlA aura hRdroga kA AdhmAnaM kukSizUlaM ca pratyAdhmAnaM gudagraham / | nAza hotA hai| aSThIlikAM ca hRdrogAnetAna vyAdhivinirjayeta [895] kumAryAsavaH (2) (ga. ni. a. 6) kumAryAsava ityeSa kathitaH shuulpaanninaa|| rasastulAdha kaumArastadardhaguDa mishritH| ___ dazamUla 3 sera 2 chaTAMka, pokharamUla 1 sera cAturjAtalavaMgAnAM saiMdhavasya nizAdvayoH // 9 chaTAMka, cItA 62 // tolA, giloya 0 // sera, | kuberakRSNA maricadhAtakInAM palaM palam / haiDa 0 / sera, lodha, AmalA, caulAI kI jar3a, pathyAcUrNa palayugaM palaM cAkallakasya tu // majITha, baher3A, cavya, kUTha, mulhaiThI, kaitha, devadAru, ugragaMdhAjAtipatrIviDaMgAnAM palaM palam / bAyaviDaMga, pIpala, bhArgI, aSTa varga (jIvaka, RSa ekIkRta zucau bhAMDe pakSamekaM nidhApayet // bhaka, medA, mahAmedA, Rddhi, vRddhi, kAkolI, kSIra palAI bhakSayennityaM gulmodAvartanAzanaH / kAkolI) jIrA, supArI, rAsnA, kapUrakacarI, reNukA, AdhmAnaM pArzvazUlaJca jaTharAti karpha haret // kAkar3AsiMgI, haldI, phUla priyaMgu, jaTAmAMsI, mandAgni zamayecchvAsaM kAsaM hikkAM kSayaM tthaa| nAgaramothA, sArivA, bAsA, zatAvarI, indrajau, | yakRtplIhaM tathA zopha nAzayatyeSa sevitaH / / nAgakesara aura punarnavA pratyeka 4-4 sera lekara ghIkumAra kA rasa 6 / sera, gur3a 1 sera 9 sabako 192 sera jalameM pakAveM jaba cauthA bhAga | chaTAMka, tejapAta, dAlacInI, ilAyacI, nAgakesara, zeSa raha jAya to chAnakara usameM ghIkumAra kA rasa | lauMga, seMdhAnamaka, haldI, dAruhaldI, karaMjavA, pIpala, 32 sera, munakkA 1 sera 14 chaTAMka, zahada 4 | kAlImirca, dhAyake phUla, akarakarA, baca, jAvitrI sera, gur3a 25 sera, dhAya ke phula 12 // sera, lauMga, | aura bAyabiDaMga pratyeka kA cUrNa 5-5 tolA aura kaMkola, zvetacandana, cAturjAta (dAlacInI, tejapAta, | haiDa 10 tolA lekara yathA vidhi sandhAna karake ilAyacI, nAgakesara) pIpala, kAlImirca, jAvitrI, | 15 dina taka rakkhA rahane deN| tejapAta, AkarakarA, jAyaphala, kauMca, ajamoda, ise pratidina 2 / / tolekI mAtrAnusAra sevana baca, khairasAra, cItA, jIrA, sugandhabAlA, soMTha, | karane se gulma, udAvarta, aphArA, pasalI kA zUla, nAgaramothA, dhaniyA, hair3a, hAUbera aura tintar3Ika, udaravyAdhi, kapha, maMdAgni, khAMsI, svAsa, hikkA, pratyeka kA 10-10 tolA cUrNa milAkara saba kSaya, jigara, tillI aura sRjana kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-AsavAriSTa (273) 896] kumAryAsavaH (3) (yo. ra. gulma.) | kSaya, ATha prakAra ke udararoga, chaH prakAra kI kumAryAzca rasadroNe guDaM palazataM tthaa| bavAsIra, vAtavyAdhi aura apasmAra Adi aneka tulAMghisaMkhyAM vijayAM kvAthayettajjalArmaNe // | dAruNa rogoM kA nAza hotA hai / caturthIzAvazeSe tu pUte tasminnidhApayet / ise 15 dina taka sevana karane se mandAgni, madhunazcA''DhakaM dattvA dhAtakyA dvipalASTakam // udarazUla, ATha prakArake gulma aura naSTapuSpa (striyoM snigdhabhANDe vinikSipya kalkaM caiva pradApayet / ko mAsika srAva na honA) naSTa hote haiM / jAtIphalaM lavaGgaM ca kakolaM ca kabAvakam // 897] kUSmANDAsavaH (ga. ni. a. 6) jaTilAcavyacitraM ca jAtIpatro sakakeTam / kamAMDaM jarjarIkRtya rasamAdAya ytntH| akSaM puSkaramUlazca pratyekaM ca palaM palam ||oddaa dAtavyaM varNameSAM vinikSipeta // mRta zulva tathA lohaM zuktimAtra pradApayet / / kaTatrika lavaca cAtarjAtaM tathaiva ca / bhamyAM vA dhAnyarAzau vA sthApayeddinaviMzatim // kaDolakaM jAtIphalaM jAtIpatrI priyaGgukam // tamuddhRtya pibenmAtrAM yathA caagniblaablm| kapitthaM vatsakaM caiva bIjaM gokSurakasya ca / paJcakAsaM tathA zvAsaM kSayarogaM ca dAruNam // satvaM guDucyA mArgI ca balAbIjaM tathaiva ca // udarANi tathA'STau ca SaDAMsi ca nAzayet / | ipuSA kramukaM caiva devadAru madAvaham / vAtavyAdhimapasmAramanyAnarogAnsudAruNAn // | gAyatrIsArajaladaM citrakaM ca phalatrikam // jATharaM kurute dIptaM koSThazUlaM ca nAzayet / | rAsnA yaSTyAhakaM cApi tumbaru nAgakezaram / gulmASTakaM naSTapuSpaM naashyedekpksstH|| | granthikaM cAjamodA ca kAravI dIpyakastathA / kumArikAsavohyeSa bRhsptivinirmitH|| kanphalaM ca tugAkSIrI AkallakamuTiMgaNam // 1 sera 9 chaTAMka bhAMgako 32 sera jala meM kaliGgakAzca kAkolI zaThImocarasaM dhanam / pakAveM jaba cauthA bhAga zeSa rahe to utAra kara | kokilAkSasya bIjAni kaseruH sahadevikA // chAna leM / phira ghIkumAra kA rasa 32 sera, gur3a | bhUnivaM cavikA spRkkA panakaM ca nizAdvayam / 6 / sera, zahada 8 sera, dhAya ke, phUla 1 sera, dhAnyakaM suradAlI ca kSIrakandaM tathaiva ca // jAyaphala, lauMga, kaMkola, kabAbacInI, jaTAmAMsI, etAni cAkSamAtrANi lohacUrNa palASTakam / cava, cItA, jAvitrI, kAkar3AsIMgI, baher3A, pokhara- dhAtakyAH zoDaSapalaM ghRtabhANDe nighApayet // mUla pratyeka 5-5 tolA / loha bhasma aura tAMbA mAsAdhaM ca tathA bhUmau nikSipedatiyatnataH / bhasma pratyeka 2 // 2 // tolA lekara yathA vidhi anena vidhinA siddha Asava parikIrtitaH / / sandhAna karake bhUmimeM athavA anAja ke DherameM dabA | pItvAsya palamekaM tu prAtarutthAya nityshH| deN| phira 20 dina pazcAt nikAla kara chAna kara dhAtukSayaM ca mandAmiM pramehaM pANDumeva ca // agnibalAnusAra sevana karAveM / asi grahaNIdoSAn plIhodarabhagandarAn / isake sevana se 5 prakAra kI khAMsI, zvAsa, * AmavAtaM raktapittaM zleSmaraktaM tathaiva ca // For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (274 ) bhArata-bhaiSajya ratnAkara nihanti vAtajAn rogAn medaH sthaulyApahAsavaH / yatA, cava, spRkkA, padmAka, haldI, dArUhaldI, paiTheko kUTakara usakA rasa nikaaleN| yaha rasa | dhaniyA, devadAru aura vidArIkanda | pratyeka 111 / tolA | lohakA burAdA 0 // sera / dhAyake phUla 1 sera / 32 sera, gur3a 8 sera, soMTha, kAlI mirca, pIpala, lauMga, dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, nAgakesara, ka~kola, jAyaphala, jAvitrI, phUlapriyaMgu, kaitha, indrajau, gokharU, giloyakA sata, bhAraMgI, kharaiTIke bIja, hAUbera, supArI, devadAru, kastUrI, khairasAra, nAgaramothA, cItA, triphalA, rAsnA, mulhaiThI, tumbaru nAgakesara, pIpalAmUla, ajamoda, kalauMjI, ajavAyana, kAyaphala, baMsalocana, akarakarA, uTaGgana ke bIja, kaithakA chilakA, soyA, gajapIpala, hisor3A (sapistA) indrajau, kAkolI, kapUrakacarI, mocarasa, nAgaramothA, tAlamA, nAkhakaseru, sahadevI, cirA [898] kaTutumbyAdilepaH (bR. ni. ra; arza; ra. ra. sa. a 15; ga. ni . ) AranAlena saMpiSTvA sabIjakaTutu mbikA / saguDA hanti lepena azasi mUlato dhruvam // kar3avI torIko bIjoM sahita kAMjI meM pIsakara gur3a meM milAkara lepa karanese bavAsIrakA samUla nAza hotA hai / [899] kaNTakAryAdilepaH (bR. ni. ra. / kSu. ro.) indraluptA ho lepo madhunA bRhatIrasaH / guJjAmUlaM phalaM vApi bhallAtakara sopi vA // kaTelIke rasako zahada meM milAkara lepa karanese yA guJjA (cATalI) kI jar3a yA phala kA athavA bhilAveke rasakA lepa karanese gaMja (bAloMkA naSTa ho jAnA) naSTa hotA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sabako yathAvidhi cikane baratana meM sandhAna karake 15 dina taka bhUmimeM gar3hA rahane deN| phira chAna kara surakSita rakkheM / atha kakArAdi lepa prakaraNam ise pratidina prAtaHkAla 5 tolekI mAtrA - nusAra sevana karanese dhAtukSaya, mandAgni, prameha, pAMDu bavAsIra, grahaNIdoSa, tillI, udararoga, bhagandara, AmavAta, raktapitta, zleSmarakta, vAtavyAdhi aura medavRddhikA nAza hotA hai / [900] kanakAvilepa: (bR. ni. ra; visa.) kanakabhujagavallI mAlatIpatramUrvA rasagada kunaTIbhirmarditastailayogAt / apaharati rasendraH kuSThakaNDUvisarpa sphuTitacaraNaraMdhaM zyAmalatvaM tvcaayaaH|| kUTha, manasila aura pAradako khUba ghoTa kara telameM dhatUrA, pAna, camelI ke patte, mUrvA, rasauta, milAkara lepa karanese koda, khujalI, visarpa, bivAI aura tvacAkI zyAmatA naSTa hotI hai / [901] kamalAdilepa: (bR. ni. ra; zi. ro.) kamalaM surasAmUlaM lipta haMti zirorujam // kamala aura tulasIkI jar3a ko pIsa kara lepa karanese zirakI pIr3A zAnta hotI hai| [ 902 ] karavIrAdilepaH (vR. ni. ra. / tvagdo; vA.bha.ci. a. 16; kuSThA.) zvetakaravIramUlaM kuTajakaraMjatvacAdApaH / For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-lepa (275) sumanapravAlayukto lepaH kuSThApahaH siddhH|| ko takrameM pisakara maMgalake roz2a lepa karanese siSma sapheda kanerakI jar3a, kur3A, karaJjavekI chAla, / (sIpa)kA nAza hotA hai| dAruhaldI aura camelIke pattoMko pIsakara lepa karane [906] kAMcanIlepaH se kuSThakA nAza hotA hai| (vR. ni. ra. / arza.) [903] karaMjAdilepaH kAMcanI kusumaM cuNe zaMkhacUrNa mnaashilaa| (vR. ni. r.| kSu. ro; va. se.) gajapippalisaMtoyaileMpo hyarthI kutthaarkH|| karaJjabIjaM rajanI kAsIsaM patrakaM mdhu| haldI, lauMga, zaGkhakA cUrNa, nasila aura gajarocanA haritAlaM ca lepoyamalase hitH|| pIpalako pAnImeM pIsakara lepa karanese bavAsIrake ___ karaMjavekI girI, haldI, kasIsa, panAka,zahada, | masse naSTa hote haiN| gorocana aura haratAla kA lepa karanese alasa [907] kAsamavilepaH (khAkhoM)kA nAza hotA hai| (vR. ni. ra., vR. maa.| tvagdo.) [904] kaservAdilepaH (vR. ni.r.| visa.) | | kAsamardakabIjAni mUlakAnAM tathaiva ca / gaMdhapASANamizrANi sidhmAnAM paramauSadham // kazerupRGgATakapamaguJjA ___kasaundIke bIja, mUlIke bIja aura gaMdhakakA sshaivlaa:sotplpykshc| lepa sidhmake lie atyanta upayogI hai| vastrAntarAHpittakRte visarpa lepo vidheyaH saghRtaH sushiitH|| | [908] kAsIsAdilepaH (vR.ni.r.| bhu-ro.) kaseru, siMghAr3A, kamala, guJjA (cauMTalI), | kaasiisrocnaatutthhritaalrsaajnaiH| zaivAla, nIlophara aura panAkako pIsakara dhImeM milA amlapiSTaiHpralepoyaM muzkakaNDAhitanaiH // kasIsa, gorocana, tRtiyA, haratAla aura kara lepa kareM, parantu lepa ke nIce kapar3A lagA rasautako kAMjImeM pIsakara lepa karanese aNDakoSoM lenA cAhiye / isase pitta visarpa naSTa hotA hai| | kI khAja aura ahipUtanAkA nAza hotA hai| evaM ThaMDaka paDatI hai| * [909] kumAryAdilepaH [905] kArpAsAdilepaH (zA. dha. u. khai. a. 13) (vR. ni. r.| tvagdo. ga., ni. kuSThA.) | kumArikAgnipatrairvA dADimIpallavairapi / kAryAsikApatravimizrakAka | vacAharidrAvizvairvA tathA naagrgairikaiH|| jaMghAkRto muulkbiijyuktH| ghIkumAra aura cIteke pattoMko athavA anAra sakreNa lepaH kSitiputravAre, ke pattoM yA baca, haldI aura soMThako kiMvA soMTha sidhmAni sadyo nayati praNAzam // | aura gerUko pAnI meM pIsakara lepa karanese AMkhoMke kapAsake patte, kAkajaMghA aura mUlIke bIjoM | samasta roga naSTa hote haiN| + * zrI caube dasarAmajIke matAnusAra lepa + mAkhoM kI sukhI aura sar3aka Adika karake usake Upara kapaDA bAMdha denA caahiye| | lie yaha lepa uttama pratIta hotA hai| (bhanu0) For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (271) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [910] kuSThAdilepaH (1) (vR.ni.ra.ziro.ro.) [914] kuSThAvilepaH (5) kuSThameraNDamUlaM ca nAgaraM tkrpessitm| (vR. ni. ra. / bhaganda. ni.) kavoSNaM ca zirapIDo mAtrAlepanato haret // kuSThaM trivRttilAdantI mAgadhI saiMdhavaM madhu / ____ kUTha, araNDamUla aura soMThako taka (chAcha) meM | rajanI triphalAtutthaM hitaM syAdvaNalepanam / / pIsakara kiJcita garama karake lepa karanese zirapIr3A kUTha, nisota, tila, dantI, pIpala, seMdhAnamaka, zAnta hotI hai| zahada, haldI, triphalA aura tRtiyA kA lepa ghAvoM [911] kuSThAdilepaH (2) (vR.ni.r.| zi. ro.) ke lie lAbhadAyaka hai| kuSThameraNDamUlaM ca lepHkaaNjikpessitH| [915] kRSNAdilepaH (1) . ziroti vAtajAM hanyAtpuSpaM vA mucakuMdajam // (kR. ni. ra; ga. ni. | vraNazo.) kUTha aura araNDamUlako athavA mucakundake | kRSNApurANapiNyAkazizu tvasiktAzivA / phUloMko kAMjImeM pIsakara lepa karanese vAtaja zira- mUtrapiSTaHsukhoSNoyaM lepazca zleSmazothajit / / pIDA zAnta hotI hai| pIpala, purAnI khala, sohajane kI chAla, reta [912] kuSThAdilepaH (3) aura hair3a ko gomUtra meM pIsakara kiJcita garama (vR. ni. ra. / ziro. ro.) karake lepa karane se kaphaja sUjana kA nAza hotA hai| kuSThameraNDamUlaM vA cakramardakamUlakam / [916] kRSNAdilapaH (2) (vR. ni. ra; ga. ni.| zi. ro.) AranAlena piSTaM tallepo hanti zirorujam // kUTha, araNDamUla ora pavAMr3a kI jar3ako kAMjI kRSNAmbuzuMThImadhukaM shtaahrotplvaalkaiH| meM pIsa kara lepa karane se ziraH zUla zAnta hotA hai| jalapiSTaiH zirolepaH sadyaH zUlanivAraNaH // ___pIpala, sugandhabAlA, soMTha, mulhaiThI, soyA, [913] kuSThAdilepaH (4) nIlophara aura khasa ko pAnI meM pIsakara lepa karane (ca. d.| agnimAM;ga. ni. ajINe; yo. ra. visUci.) se zirapIDA atyanta zIghra zAnta hotI hai| kuSThasaiMdhavayoH kalkaM cukratailasamanvitam / / / [917] kesaraSaSThayogaH vidhUcyA madana kASNa khallAzUlAnavAraNam / / (vR. yo. t.| 120 ta; yo. ra. zi. ro; ca. da. / ) kUTha aura seMdhAnamaka ko pAnI meM pIsakara | kuSThaM mUlakabIjaM priyaMgavaH sarSapA duraalmmaa| cUke (caupatiyA) ke tela meM milAkara kucha garama karake mAliza karane se khallI, zUla (hAtha pairoM kA | etatkesaraSaSThaM nihanti cirakAlajaM simmam // kUTha, mUlI ke bIja, phUlapriyaMgu, sarasoM, aiMThanA) naSTa hotA hai| dhamAsA aura kesara kA lepa karane se purAnA sima * dRSTaphalo'yaM yogH| naSTa hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-aMjana (277) __atha kakArAdi dhUpaprakaraNam [918] karpUradhUpaH (vR. ni. ra. / arza.) gRdhrolUkapurISANi yavAnimizritaM ghRte // raktaudhazAMtaye deyaM gude karpUradhUpanam / saMdhyorubhayoH kAryametaddhRpanaM zizoH // ___ yadi bavAsIra se adhika rakta nikalatA ho / nirmalI ke phaloM ko prAtaH aura sAyaMkAla to gudA meM kapUra kI dhUnI denI caahie| kulathI, zaMkha kA cUrA, gandhaka, gIdha aura ullU [919] kulatyAdi dhUpaH (vR. ni. r.| bAla.) | kI viSTA aura ajavAyana ko dhImeM milA kara kulatthAH zaGkhacUrNe ca pradeyaH puurvgndhikH| / dhUnI denA hitakAraka hai| atha kakArAdi aMjanaprakaraNam [920] kaNAdyaMjanam (1) / kI girI, haldI, AmalA, hair3a, baher3A, sarasoM, ___ (vR. ni. ra. / netra.) hIMga aura soMTha ko bakare ke mUtra meM pIsakara kaNAchAgazakunmadhye paktvA tdrspessitaa| / goliyAM bnaaveN| acirAddhaMti naktAMdhyaM tadvatsalaudramUSaNam // inheM AMkhoM meM AMjane se behozI, cittabhrama, pIpala ko bakarI kI mAMganiyoM ke bIca meM apasmAra, bhUtadoSa, zira aura AMkhoMke roga tathA rakhakara pakAyeM aura phira unheM bakarI kI mIMganiyoM bhrama kA nAza hotA hai| ke rasameM hI kharala kreN| isa cUrNa kA aMjana [922] katakaphalAdiH (1) (yo. r.| netra.) karane se ratauMdhe kA nAza hotA hai| katakasya phalaM ghRSTrAM madhunA netramaJjayet / ___ kAlImirca ko zahada meM milA kara aMjana | ISatkarpUrasahitaM tatsyAnetraprasAdanam // karane se bhI ratauMdhA naSTa hotA hai| nirmalI ke phaloM ko ghisakara usameM jarAsA [921] kaNAdyaMjanam (2) (pR. ni.ra. sanni.) | kapUra milA kara zahada ke sAtha AMkhomeM AMjane kaNoSaNogrAlavaNottamAni | se netra svaccha hote haiN| karaJjabIjakSaNadAmalAni / | [923] katakaphalAdiH (2) / pathyAkSasiddhArthakahiMguzuMThi (yo. ra. / netra.) yutAni vastAmbuvimizritAni // katakasya phalaM zaGkha saindhavaM tryUSaNaM sitA / piSTvA guTIyaM nayane vidheyA | pheno rasAJjanaM kSaudraM viDaMgAni manaHzilA // pracetaneti prathitAnvitArthA / sarvametatsamaM kRtvA nArIkSIreNa peSayet / cittazramApasmRtibhUtadoSa timiraM paTalaM kAcamarmazukraM vyapohati / / shirokssirogbhrmnaashhetuH|| nirmalI ke phala, zaMkha, seMdhAnamaka, trikuTA, pIpala, kAlImirca, baca, seMdhAnamaka, karaMjave mizrI, samudraphena, rasauta, zahada, bAyabiDaMga aura For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata- - bhaiSajya - (278 ) manasila | saba cIz2e samAna bhAga lekara strI ke dUdha meM pIseM / isakA aMjana karane se timira, paTala, kAca (motiyAbinda), arma, zukra (phUlA), khujalI, kleda (ratUbata) aura arbudAdi netra rogoM kA nAza hotA hai / [ 924] karaMjAdyaMjanam (vR. ni. ra. netra; vA. bha . ) karaMjapadmakiJjalakacandanotpalagairikaiH / gozakadrasasaMpiSTairna kAndhye hitamaMjanam || karaMjavA, kamala, kamalakesara ( yA kUTha ) candana, nIlophara aura gerU ko gobara ke rasameM pIsakara aMjana karane se ratauMdha kA nAza hotA hai| [ 925] kastUrIkAthaMjanam (bR. ni. ra. / sanni yo. ra. jvarA . ) kastUrImaricaM vAjilAlA ca madhunAMjanam / taMdrAM nivArayatyAzu vyoSaM kSiptaM yathA nasi // kastUrI aura kAlImirca ko ghor3e kI lAra meM pIsakara zahada meM milAkara aMjana karane yA trikuTe ke cUrNa kI nasya lene se tandrA kA atyanta zIghra atha kakArAdi [ 929] kaNAdi nasyam (bR. ni. ra. jva . ) kRSNAmala kasarAmaThadAvavacArAjasarSaparasonaiH / chAgamUtrapiSTenasyazcakAdiram // pIpala, AmalA, hIMga, dAru haldI, baca, safeda sarasoM aura lhasana ko bakarI ke mUtra meM pIsakara nasya lene se dainika Adi jvara naSTa hote haiN| [930] karaJjAdi nasyam (vR.ni. ra. / ra. kA. ghe. apa; yo. ta. ta. 39; yo. ra. ) karaMjadArusiddhArthakabhI rAmaThaM vacA / - ratnAkara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAza hotA hai / [926] kAzmaryAdyaJjanam (vR. ni. ra. / netra yo. ra. ) kAzmarI puSpamadhukadArvIlodharasAMjanaiH / sakSaudramaMjanaM kuryAtpittavyAdhiprazAMtaye // khambhArI ke phUla, mulhaiThI, dArUhaldI, lodhra aura rasauta ko pIsakara zahada meM milAkara aMjana karane se pija netra rogoM kA nAza hotA hai| [ 927] kRSNAMjanam (bhA. pra. / unmAde) kRSNAmarica sindhUttha madhugorocanAkRtam / aMjanaM sarvadevAdikRtonmAdaharaM param // pIpala, kAlImirca, seMdhAnamaka aura gorocana ko pIsa kara zahada meM milAkara aMjana karane se devAdikoM ke kopa se utpanna huvA unmAda naSTa hotA hai| [ 928] kRSNAMdyajanam (bR. ni. ra. / sanni. ) kRSNAmanaH zilAtAla maMjanameva taMdrike tviSTam / pIpala, manasila aura haratAla ko pIsakara aMjana karanese tandrika sannipAta kA nAza hotA hai| nasyaprakaraNam samaMgA triphalA vyoSaH priyaMguzca samazakaH // bastamUtreNa saMpiSTvA nasyapAnAMjanAdiSu / yojyo yogoyamunmAde'pasmAre bhUtarogiSu || karaMjavA, devadAru, sarasoM, mAlakaMganI, hIMga, baca, majITha, triphalA, trikuTA aura phUlapriyaMgu, barAbara 2 lekara bakare ke mUtra meM pIsakara nasya, pAna aura aMjana Adi dvArA prayoga karane se unmAda, apasmAra aura bhUtavyAdhi kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (279) [931] karkoTakyAdi nasyam mirca, pIpala aura baca ko bakare ke mUtra meM pIsakara ___ (vR. ni. ra. / viSa.) nasya dene se tandrika sannipAta kA nAza hotA hai / vaMdhyAkarkoTakImUlaM chAgamUtreNa bhAvitam / / [934] kRSNAdinasyam (bR. ni. ra. sanni.) nasya kAMjikasaMpiSTaM viSopahatacetasaH // apanayati kaMThakubja kRSNApAmArgayuDnasyam / bAMjhakakor3e kI jar3a ko bakarI ke mUtra kI | atha haMti salilasahitaM bhAvanA dekara rakkheM / ise kAMjI meM pIsakara nasya | trikttukktuNbiniinsym|| dene se viSakA prabhAva naSTa hotA hai| ___ pIpala aura ciraciTe ke cUrNa kI athavA pAnI [932] kumArIkaMdanasyam (vR.ni.ra. / kAma.) meM pise huve trikuTe aura kar3avI torI ke bIjoM kiMvA toyena sA piSTaH kumaariikNdnsytH| | kI nasya denese kaMThakubja sannipAta kA nAza jAyate[1] kAmalopetA pittnetraaNtkaamlaa(1)| hotA hai| ghIkumAra kI jar3a ko pAnI meM pIsakara nasya | [935] kaliMgAdi avapIDanam dene se kAmalA aura kAmalA se utpanna huA netroM (vR. ni. r.| nAsA.) kA pIlApana naSTa hotA hai| kaliMgahiMgumaricaM lAkSAkharasakaTphalaiH / [933] kuSThAdinasyam (pR. ni. r.| sanni.) | kuSThogrAzinu jaMtRpnairavapIDaH prazasyate / / kusstthgvaakssiinaagrnishaadvymriicknnaavcaayuktm| indrajau, hIMga, kAlImirca, lAkha kA svarasa, bastasalilena piSTaM taMdrikahisraM bhavenasyam // kAyaphala, kUTha, baca, sahaMjanA aura bAyabiDaMga se kUTa, indrAyana, sauMTha, haldI, dAruhaldI, kAlI- | avapIr3ana karane se nAsA rogoM kA nAza hotA hai| __ atha kakArAdi rasaprakaraNam [936] kajalI (1) (ra. rA. su. / jva.) / anupAna bhedase samasta rogoM kA nAza karanevAlI hai| zuddhastaM tathA gandhaM khalve tAvadvimaIyet / [937] kajalyAH prakArAntaram (2) sUtaM na dRzyate yAvatkintu kAlabadbhavet / / (ra. rA. suM. / jva.) eSA kAlikAkhyAtA bRMhaNI viiryvrddhnii|| kaMTakArI sindhuvArastathA pUtikaraJjakam / nAnAnupAnayogena sarvavyAdhivinAzinI // / eteSAM rasamAdAya kRtvA kharparakhaNDake / / etatkajalikA vidhAnaM rasapadIpe proktam // prakSepyaM gandhakaM tatra tAM ca mRdvagninA dahet / ___zuddha pArada aura zuddha AmalAsAra gandhaka | gandhake snehatApanne tatsamaM pAradaM kSipet // ko kharala meM DAlakara itanA ghoTeM ki pArada adRzya | mizrIkRtya tato dvAbhyAM drutaM tamavatArayet / ho jAya aura donoM cIjeM milakara kajjala ke AmadayettathA tattu yathA syAtkajalaprabham // samAna ho jAya / isakA nAma "kajjalI" hai| 1 auSadhiyoMkA kalka banAkara usakA rasa yaha (kajjalI) bRMhaNI, vIrya varddhanI aura nAka meM nicor3aneko nAma "avapIDana' hai| For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (280) bhArata-bhaiSajya rtnaakr| tatastu raktikAma tya mASakaM jIrakasya c| zuddha pAre aura zuddha gandhaka kI kajjalI ko mApaikaM lavaNasyApi parNe kRtvA nidhApayet // gomUtra aura araNDa ke tela ke sAtha pInese jvare tridoSaje ghore jalamuSNaM pibednu| | aNDavRddhi kA atyanta zIghra nAza hotA hai| chayA zarkarayA dadyAtsAme dadyAttathA guDam // [939] kaTukAcaM lauham (ra. ra. / zotha.) kSaye chAgabhavaM kSIraM pradadyAnupAnakam / kaTukA tryUSaNaM dantI viDaMgaM triphalA tthaa| raktAtisAre kuTajamUlavalkalajaM rasam // citrako devadAruzca trivRddAruNapippalI // raktavAnto tathA dadyAdudumbarabhavaM jlN| cUrNAnyetAni tulyAni dviguNaM syaadyorjH| sarvavyAdhiharazcAyaM gandhakaH kjliikRtH|| kSIreNa tulyametacca zreSThaM ivayathunAzanam // Ayurvaddhikarazcaiva mRtaM cApi prabodhayet // / kuTakI, trikuTA, dantI, bAyabiDaMga, triphalA, ___kaTelI, saMbhAlU aura nATAkaraMjave ke rasako cItA, devadAru, nisota aura gajapIpala / pratyeka eka ThIkare meM DAlakara usameM gandhaka kA cUrNa | kA cUrNa 1-1 bhAga aura loha cUrNa sabase dogunA DAlakara maMdAgni para rakkheM / jaba gandhaka piMgala | lekara ekatra milAkara dUdha ke sAtha sevana karane jAya to usameM samAna bhAga pArada DAla kara use | se zotha (sujana) roga naSTa hotA hai| jaldIse milAkara nIce utAra leM aura (kharalameM | [940] kanakakandarpa rasaH (ra. ra. / vAjI.) DAlakara) khUba ghoTeM; yahAM taka ki ghuTate 2 kajjala | pUrvasiddhe rase kSiptvA rasapAdena kAzcanam / ke samAna syAha ho jaay| sevana vidhi-sannipAta jvara meM-1 rattI vimaryApi vidhAnena supiSTazca vinikSipet / / kAntavaikrAntayorevaM kSipte tatra vidhaantH| yaha kajjalI aura 1 mAzA jIre kA cUrNa tathA 1 mAzA seMdhAnamaka milAkara pAna meM rakhakara khilAveM madhuratrayasaMyuktaM mASamAtra dine dine / aura Upara se garama pAnI pilAveM / vamana meM lIDDhvAnupAnaM pAtavyaM mandataptaM gavAM payaH / cInI (khAMDa) ke sAtha, AmadoSa meM gur3a ke trisaptadivasaiHkSINo bhvedkssiinndhaatukH|| urddhaliMgaHsadAtiSThedrAvayedvanitAzatam // sAtha, kSaya meM bakarI ke dUdha ke sAtha, raktAtisAra ___ pUrvokta (hemAMga suMdara) rasameM yadi pAre kA meM kur3e kI jar3a kI chAla ke rasake sAtha aura khUna kI ulTI meM gUlara ke rasa ke sAtha denA 1 zuddha pArA, zuddha gandhaka, sonekA bhasma aura lohabhasma barAbara 2 lekara tAMbeke khrcaahiye| lameM kajjalI banAveM phira use sarA aura yaha kajjalI sarva vyAdhinAzaka, Ayuvarddhaka | kAle dhatUre ke svarasameM 3-3 dina taka svarala aura AsannamRtyu manuSya ko bhI jIvanadAna dene kreN| isake pazcAt 3 dina taka sarasoM ke tela vAlI hai| | meM ghoTakara dhUpameM sukhAveM phira use yathA vidhi [938] kajalI (3)(vR. ni. ra. / aNDavRddhi) bAlukA yantra meM usa samaya taka pakAve jaba taka ki bAlu garama na ho jAya / isake pazcAt gomUtrairaNDatailAbhyAM rsgNdhkkjlii| | use svAMgazItala ho jAne para nikAla kara pItvA nihati sahasA padi vRSaNasaMbhavAm // roga aura rogI ko zArIrika avasthAnusAra For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi-rasa cauthA bhAga svarNa bhasma tathA kAnta loha aura vaikrAnta bhasma milAlI jAya to usakA nAma "kanaka kandarpa rasa" ho jAtA hai / ise 1 mAze kI mAtrAnusAra mizrI, zahada aura ghImeM milAkara alpa garama godugdha ke sAtha 21 dina taka sevana karane se dhAtukSINatA dUra hokara atyanta kAma vRddhi hotI hai ! vyavahArika mAtrA 1 rattI / [941] kanakasaMkocarasa : (ra. ra / kuSThe ) mRtasvarNAbhrakaM zuNThIM zuddhabhUtaM tribhiH samam / amlairmaryantu tadgolaM piSTvA tulyaM ca gndhkm| kaTutailayutaM pAcyaM lauhe ca mRdunAgninA / dravaijIrNa vicUtha vahnimUlakaTutrikaiH // svagviDaGgaviSaistulyaiH triguNaM triphalAviSAta / ajAmRtre dinaM piSTrA guJjakAM bhakSayedvaTIma || niSkaikaM bAkucItailaM pivedvisphoTakuSThajit / rasaH kanakasaMkocodviguMjaM yojayetkramAt // 1 sonekI bhasma, abhrakabhasma aura soMTha pratyeka 1-1 bhAga, zuddha pArA 3 bhAga evaM zuddha gandhaka 6 bhAga lekara kAMjImeM ghoTakara golA banAveM aura phira use kar3ave telameM lohe ke pAtra meM mandAgni para pakAveM / jaba jalAMza bilakula sUkha jAya to usa kA cUrNa karake usameM cItekI jar3a, trikuTA, dAlacInI, bAyabiDaMga aura zuddha mIThA teliyA 1-1 bhAga aura triphalA 3 bhAga, inakA cUrNa milAkara 1 dina taka bakarIke mUtrameM ghoTakara 1-1 rattIkI goliyAM banAveM / 1 rattI, AdhA mAzA yA 1 mAze kI mAtrA meM sevana karAveM / isakA nAma "hemAMga suMdara rasa" hai / (281) ise 1 rattIkI mAtrAnusAra 1 niSka ( 2 - 3 rattI) bAvacIke telake sAtha sevana karanese visphoTaka aura kuSThakA nAza hotA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isakI mAtrA kramazaH bar3hA kara 2 rattI taka kI jA sakatI hai| [ 942] kanakasiMdUrarasaH (vR. ni. ra. / kSaya.) rasaH kanakabhAGgikaH (?) kanakamAkSikastAlakaH zilArasakagaMdhakA rasasamAH satutthA ime / vimardha payasA raveH sakala me tadasyopari dravaiH pratidinaM pRthak taditi bhAvayed buddhimAn jayAmunikalipriyAdahanabhRGgayAsodbhavaivibhAvya ca rasastataH sudRDhagolakaM svedayet / mRgAMkavadayArdrakadravabhareNa taM saptadhA vimartha ca kaTutrayAMbubhirayaM kSayasyAMtakRt // rasaH kanakasiMdUrI bhavatisannipAtepyayaM sadArdrakarasaistathA pavanagulmazUlAdihat / savizvaghRta yojitaH sakalamatra pathyaM mRgAMkavadathAparaM kimapi naiva yojyaM kvacit // For Private And Personal Use Only zuddha pArA, svarNa bhasma, sonAmakkhI bhasma, zuddha haratAla, zuddha manasila, khapariyA bhasma, gandhaka aura zuddha nIlA thothA : barAbara 2 lekara kajjalI karake Akake dUdha, aranI, agasti, baheDA, cItA, bhAMgarA aura bAMke rasakI eka eka bhAvanA deN| phira usakA golA banAkara "mRgAMka rasa" kI vidhise pakAyeM phira adaraka aura soMTha, kAlImirca aura pIpala ke rasakI 7-7 bhAvanA deN| yaha rasa kSayakA nAza karatA hai / ise adraka rasake sAtha denese sannipAta soMThake cUrNa tathA ghRtake sAtha denese vAtaja gulma aura zUlAdi naSTa hote haiN| isake sevanameM
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (282) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara samasta AhAra vihArAdi "mRgAMka rasa" meM kathita | tolA, zuddha gandhaka 3 // tolA, tAmra bhasma 60 AhAra vihArake samAna karane caahiye| rattI, abhraka bhasma 1 / tolA, sonAmakkhI bhasma [943] kanakasundaro rasaH (1) 60 rattI, baMga bhasma 60 rattI, suramA 90 rattI, (rase. sA. sN.| jvarAti.) loha bhasma 2 // tolA, zuddha mIThAteliyA 90 rattI hiMgulaM maricaM gandhaM TaGkaNaM pippalI viSam / | aura kalihArI 5 tolaa| kanakasya ca bIjAni samAMzaM vijyaadvaiH|| / sabako 1 dina nIMbUke rasameM ghoTakara laghupuTa maIyedyAmamAtrantu caNamAtrA vaTI kRtaa| . | dekara cUrNa kreN| bhakSaNAdgrahaNI hanti rasaH knksundrH|| ise 1 mAsekI mAtrAnusAra adraka yA lhasana agnimAnA jvaraM tIvramatisArazca nAzayet / / ke rasa ke sAtha sevana karAne se ghora sannipAta, ___ zuddha ziMgarafa, kAlI mirca, zuddha gandhaka, | kilAsa, saba prakArake kuSTha, visarpa, bhagandara,jvara, suhAgekI khIla, pIpala, zuddha mIThA teliyA aura | viSadoSa aura ajIrNa Adi rogoMkA nAza hotA hai dhatUreke bIja, barAbara 2 lekara cUrNa karake 1 | | vyavahArika mAtrA-2 rttii| pahara taka bhAMgake rasameM ghoTakara cane ke barAbara | [945] kanakasundaro rasaH (3) goliyAM bnaaveN| (rase. sA. saM. / yakSmA .) ___ isako sevana karanese saMgrahaNI, agnimAMdya,jvara | rasasya turyabhAgena hemabhasma prayojayet / aura prabala atisArakA nAza hotA hai / manaHzilA gandhakaJca tutthaM mAkSikatAlakam // [944] kanakasundaro rasaH (2) viSa TaGkaNakaM sarva rasatulyaM pradApayet / (vR. ni. r.| jvare) maIyetsarvamekatra khallapAtre ca nirmale // kanakasyASTazANA syuHsUto dvaadshbhirmtH| | jayantIgarAjotthaiH pAThAyA vAsakasya ca / gandhopi dvAdazaproktastAmrazANadvayonmitam // agastilAMgalAgnInAM kharasaizca pRthak pRthak / abhrakasya catuHzANa mAkSikaM ca dvizANakam / / bhAvayitvA vizopyAtha punazcAkavAriNA / vaGgo dvizANa sauvIraM trizANaM lohamaSTakam / / saptadhA bhAvayitvA ca rasaH knksundrH|| viSaM trizANikaM kuryaallaaNgliiplsNmitaa| | guJjAdvayaM trayaM vAsya rAjayakSmaprazAntaye / mardayedinamekaM ca rsaimlphlodbhvaiH|| madhunA pippalIbhirvA maricairvA ghRtAnvitam // dadyAnmRdupuTe vahnau tataHsUkSmaM vicUrNayet / sannipAte pradAtavyamA kasya rasena vai / mASamAtro raso deyaHsannipAte sudAruNe // jayapAlarajobhirvA gulmine shuulroginne|| AIkasvarasenaiva rasonasya rasena vA / | amlavajyaM caretpathyaM balyaM hRdyaM rasAyanam / kilAsaM sarvakuSThAni visapaM ca bhagaMdaram // varjayellavaNaM hiMgu takraM dadhi vidAhi yat / / jvaraM garamajINe ca jayedrogaharo rsH|| sonA bhasma 1 bhAga, zuddha pAga, zuddha mana dhatUreke bIja 2 // tolA, zuddha pArA 3 // ! sila, zuddha gandhaka, tRtiyA, sonAmakkhI masma,zuddha For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (283) haratAla, zuddha mIThA teliyA aura suhAgekI khIla / takreNa zleSmavAtotthe vAtapitta ghRtAnvitam / 4-4 bhAga lekara cUrNa karake svaccha kharala meM | zleSmapitte cAkeNa nirguNDyA saannipaatike|| jayantI, bhAMgarA, pAThA, bAMsA, agasti, kalihArI | phalatrayeNa zUleSu viSameSu jvareSvapi / aura cIteke rasakI 1-1 bhAvanA deN| phira sukhA- | ArdrakeNAtha vA dadyAdvahnimAMdye vizeSataH / / kara adrakake rasakI 7 bhAvanA dekara rkkheN| | abhiSyaMde ziraHzUle gAyatrI bola saMyutam / ise 2-3 rattIkI mAtrAnusAra zahada aura | ekAMge ca dhanurvAte kSIrayuktaM ca pInase // pIpala yA kAlImirca tathA ghIke sAtha sevana karAne | pAMDuroge kSaye kAse maricAjyazca kAmale / se rAjayakSmAkA nAza hotA hai| ajamodAviDaMgaizca nAbhizUle'gnimAMdyake / ___ sannipAtameM adrakake rasake sAtha aura gulma | rUkSajvare'rucI deyAkadalIphala saMyutaH / athavA zUla rogameM jamAla goTe ke cUrNake sAtha | bolenA'rdhakaTIzUle bhASitaM nAgabodhinA // x sevana karanA caahiye| zuddha pArA, rUpAmakkhI bhasma, kAMtisAraloha pathya-balya, hRdya aura rasAyana padArtha / bhasma, abhrakabhasma, sIsAbhasma, svarNabhasma aura parahez2a-khaTAI, namaka, hIMga, chAcha aura | pRthvIbhaTa pratyeka vastu samAna bhAga tathA zudga vidAhI padArtha / gandhaka sabake barAbara / sabako ghoTakara vidyAdhara [946] kanakasundaro rasaH (4) yantra dvArA arane upaloM meM puTa deM, phira svAMga zItala (ra. ra. sa. / a. 15; ra. pra. su; a. 8) hone para nikAla kara usameM samAna bhAga trikuTekA syAdrasaM dhautamAkSIkaM kAMtAnaM nAgahATakam / | cUrNa milaaveN| pRthvIbhaTena saMtulyaM sarvatulyaM ca gaMdhakam // | yaha bavAsIra, kamara kI pIr3A, netra pIr3A, datvA vidyAdhare yaMtre puttedaarnnykotplaiH| khAGgazItalamuddhRtya tryUSaNena vimizrayet // sannipAta, kSaya, khAMsI, zvAsa, mandAgni, jvara, arzovyAdhau kaTIzUle cakSuHzUle ca daarunne| karNazUla, zirazUla, dantapIr3A, pInasa, tillI, hRdaya kI pIr3A, pranthivAta, ekAMgavAta (adharaMga) dhanusatripAte kSaye kAse zvAse maMdAnale jvre|| karNazUle ziraHzUle daMtazUle prayojayet / / ti, kaMpavAta, mUrchA, saba prakArake viSama jvara pInase plIhni hRcchle graMthivAte ca daarunne|| tathA anya aneka rogoM kA nAza karatA hai| ekAMge vA dhanurvAte kaMpavAte ca muurchite| ise 1 rattI kI mAtrAnusAra yathocita anujvarAMzca viSamAnsarvAnhaMti rogaannekdhaa|| | pAna ke sAtha sevana karAnA cAhie evaM pathya sevitaH pathyayogena rasaH knksuNdrH|| pAlana karAnA caahiye| guJjAmAnaM dadItAsya yathA yuktaanupaantH|| ___x svarNabhasma 8 mAzA, sUta 12 niSka. ghRtena saMyuto vAte madhunA paittike jvre| / / | lohabhasma 8 niSka, nAgabhasma 2 tolA, viSa pippalyA zlaiSmike deyaM pittodbhUte ca caMdanam // tathA gandhakakA abhAva hai-ra. pra. sU. For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (284) bhArata-bhaiSajya ratnAkara isa rasa ko vAtajvara meM ghRta ke sAtha, / golA banAkara puTapAka kare / phira usameM trikuTA, pittajvara meM zahada yA candana ke sAtha, kapha jvara cItA, bAyabiDaMga aura zuddha mIThe teliye kA cUrNa meM pIpala ke cUrNake sAtha, kaphavAta jvara meM chAcha / AdhA AdhA bhAga aura navIna kAkar3A sIMgI tathA ke sAtha, vAtapita jvara meM ghRta ke sAtha, kapha pitta / devadAru uparokta rasa ke barAbara milAkara bakarI ke jvara meM adaraka ke rasake sAtha, sannipAta meM saMbhAlu mUtra meM ghoTakara 1-1 rattI kI goliyAM banAveM / ke rasa ke sAtha, zUla aura viSamajvara meM triphalA ke inake sevana se kapha ke kopa se utpanna huA sAtha, mandAgni meM adaraka ke rasa ke sAtha, abhi- bhayaMkara kuSTha, vAtaja tathA kaphaja tvagvikAra, gudapyanda (AMkhoM kA dukhane AnA) aura zira zUla roga (babAsIra Adi) aura agnimAMdya kA nAza meM khairasAra aura bola (muramukI) ke sAtha, ekAMga, | hotA hai| (pakSAghAta) dhanurvAta aura pInasa meM dUdha ke sAtha, [948 kandarparasaH (bhai. ra, / aupa. me.) pAMDu, kSaya, khAMsI aura kAmalA meM kAlImirca ke | rasaM gandhaM pravAlaca kAJcanaM girimRttikA / cUrNa aura ghI ke sAtha, nAbhizUla aura agnimAMdya | vaikrAntaM rajataM zaI mauktikaca samaM samama // meM ajamoda tathA bAyabiDaMga ke cUrNa ke sAtha, nyagrodhasya kaSAyeNa bhAvayitvA ca saptathA / rUkSa jvara aura aruci meM kele kI phalI ke sAtha | valvonmAnA vaTIM kRtvA triphlaakaathvaarinnaa|| tathA kamara ke Adhe bhAga meM zUla ho to bola ke | surapriyasyArjunasya kAthenAbhAmbhasApi vaa| sAtha sevana karAnA caahie| aupasargikamehasya zAntyartha viniyojayet // [947] kanakasuMdaro rasaH (5) ____ zuddha pArA,zuddha gandhaka, mUMgAbhasma, sonAbhasma, (ra. ra. sa. / a. ra.) gerU, vaikrAntabhasma, cAMdI bhasma, zaMkha bhasma aura motI samatulakanakotthavyomasavotthapiSTIM / bhasma barAbara barAbara lekara bar3a (baragada) ke kvAtha dviguNavalisameta golamadhye vipAcya // kI sAta bhAvanA dekara 1-1 balla (2-3 rattI) trikaTudahanavellairvatsanAbhabhAgArdhabhAgaiH / kI goliyAM bnaaveN| rasasamanavazRMgIdAruyuktaH samastaiH // inhe aupasargikameha (sUjAka) kI zAMti ke ajasalilavipiSTaiguMjayA tulyagolaH / | lie triphalA, devadAru, arjuna yA kIkara ke kvAtha kupitakaphasamutthaM haMti kuSThaM gariSTham / / | ke sAtha sevana karAnA caahie| tadaparamatha vAta zleSmajatvagvikAram / [949] kandarpasuMdaro rasaH / gudagadamapi sarva vahnimAMdya suniMdyam / / (ra. rA. su. rasA. ra. pra. su.) tuSTena zaMbhunA diSTaH raso'yaM knksuNdrH| sUtAM vajramahimuktA tAraM hemasitAbhrakam / tvagvikAravinAzAya kuberAya mahAtmane // | rasaikAsakAnetAn mardayedarimedajaiH // sone kI bhasma aura abhraka satva 1-1 bhAga | pravAlaM cUrNagandhasya dvidvi karSo vimizrayeta / tathA zuddha gandhaka 4 bhAga lekara kharala karake | pravAlaM cUrNagandhasya vimarya mRgazRMgake // For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (285) kSiptvA mRdupuTe paktvA bhaavyeddhaatkiirsaiH| ise 4 mAze kI mAtrAnusAra rAtrI ke samaya kAkolImadhUkaM mAMsI balAtrayaviSagudam // ! mizrI, AmalA aura vidArIkanda ke 1 / tolA drAkSA pippali baMdAkaM varI parNIcatuSTayam / / cUrNa tathA 1 / tolA ghI meM milAkara khAkara Upara parUSakaM kaseruzca madhukaM vAnarI tathA // se 10 tolA dUdha piyA jAya to atyadhika kAmabhAvayitvA rasaireSAM zoSayitvA vicrnnyet| | vRddhi hotI hai evaM atyanta sambhoga se bhI kucha elAtvak patrakaM mAMsI lavaMgAgaru kezaram // hAni nahIM hotii| mustaM mRgamadaM kRSNA jalaM candrazca mizrayet / [950]kaparvako rasaH (ra. ra. / ra. pi.) etaccUrNeHzANamitaiHrasaM kandarpasundaram // mRtaM vA mUrchitaM sUtaM kaarpaaspusspjaivaiH| khAdecchANamitaM rAtrau sitAdhAtrIvidArikA / mardayeddinamekantu tena pUryA varATikA // eteSAM karSacUrNena saspiSkarSeNa sammitama // | nirudhya cAndhamRSAyAM bhANDe ruduvA puTe paceta / tasyAnu dvipalaM kSIraM pibetsukhitmaansH| uddhRtya cUrNayecchalakSNaM maricerdviguNaiH saha / / ramaNIramayedvahIna hAni kApi gacchati // | guJjakaikaM ghRtairleya raktapitvaM niyacchati / ___ zuddha pArA, hIrakI bhasma, sIsekI bhasma, kapardakarasonAmAsAdhyaM ca sAdhayatyalam / / motI bhasma, cAMdI bhasma, sone kI bhasma, mizrI udumbaraphalaM pakkaM ghRtaiHpAcyaM sitAyatama / aura abhraka bhasma / saba samAna bhAga lekara kapAsa bhakSayenmaricayuktamanusyAdraktapittanuta / aura biT khadira (khaira bheda) ke rasa meM ghoTe / phira ___rasa siMdUra ko 1 dina paryaMta kapAsa ke isameM mUMgA aura zuddha gandhaka kA cUrNa 2 // 2 // phUloM ke rasa meM ghoTakara kaur3iyoM ke andara bhara deM tolA milAkara kharala karake harina ke sIMga meM bhara aura andhamUSA meM banda karake usa mUSA ko kisI kara usakA muMha banda karake laghu puTa meM phUMkeM, phira baratana ke andara banda karake puTa lagAdeM / phira use nikAla kara dhAyake phUla, kAkolI, mahuA, svAMga zItala hone para nikAla kara do gunI kAlI jaTAmAMsI, kharaiTI, kaMdhI, gaMgerana, zuddha mIThAteliyA, mircoM ke sAtha milAkara khUba mahIna kharala kreN| iMgudI (hiMgoTa), dAkha, pIpala, bandA, zatAvara, isameM se 1 rattI davA dhI ke sAtha khAkara zAlaparNI, pRSTaparNI, mudgaparNI, mASapaNAM, phAlasA, usake Upara gUlara ke pakke phaloM ko kAlI mirca kaserU, mulhaiThI aura kauMca ke bIjoM ke rasa yA aura mizrI ke sAtha ghI meM pakAkara khAne se kAtha kI bhAvanA dekara sukhAkara cUrNa kareM / dussAdhya raktapitta kA nAza hotA hai| isake pazcAd isameM nimna likhita auSadhiyoM kA | [951] kaphakuMjaro rasaH cUrNa milaaveN| (yo. ci. ma. / a. 3) ilAyacI, dAlacInI, tejapAta, jaTAmAMsI, | nAgaM pAradasaMyutaM samarica savatsanAgaM zubham / lauMga, agara, kesara, nAgaramothA, kastUrI, pIpala, | devAlIrasabhAvanA munimitA kccrikaakllyoH|| sugandha bAlA aura kapUra pratyeka kA cUrNa 4-4 maashe|| deyaM vallamitaM mahauSadharasaiH snaagvlliidlaiH| For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (286) bhArata-bhaiSajya ratnAkara zleSmavAtavikArajAThara paresyAtsannipAte jvre||| ise 1 rattI kI mAtrAnusAra bakarI ke mUtra ke ___ sIse kI bhasma, zuddha pArA, kAlImirca aura | sAtha sevana karAne se kaphaja kuSTha kA nAza zuddha mIThA teliyA samAna bhAga lekara kharala | hotA hai / karake, devadAlI, kauMca aura akarakareke rasa kI T [954] kaphaketuH (bhai. ra. / jva.) om 7-7 bhAvanA deN| dagdhazaGkha trikaTukaM TaGkana samabhAgikam / ___ ise 1 balla (2-3 rattI) kI mAtrAnusAra viSazca pazcabhistulyamArdratoyena mardayet / adaraka ke rasa aura pAnake rasake sAtha sevana karAne se, kaphaja aura vAta roga, udara vikAra tathA vAratrayaM raktikAJca vaTIM kuryAdvicakSaNaH / prAtaHsAyaJca vaTikAdvayamAdrakavAriNA // sannipAtakA nAza hotA hai| | kaphaketuHkaNTharogaM zirorogaJca nAzayet / [952] kaphakuThArarasaH pInasaM kaphasaGghAtaM sannipAtaM sudAruNam // ___ (ra. rA. suM / jva.) ___zaMkhakI bhasma, soMTha, kAlImirca, pIpala aura pAradaM gandhakaM vyoSaM mRtatAnaM mRtAyasam / suhAgekI khIla 1-1 bhAga aura zuddha mIThA teliyA kaMTakArIphaladrAvairbhAvyaM tadyAmayugmakam // 5 bhAga lekara kharala karake adaraka ke rasa kI rohiNyAstu rasenaiva dhattUrasvarasena ca / | bhAvanA dekara 1-1 rattI kI goliyAM bnaaveN| guMjAdvayaM parNakhaNDaideyaM zleSmajvarApaham / / ___prAtaH aura sAyaMkAla 2-2 golI adaraka ___zuddha pArA, zuddha gandhaka, trikuTA, tAmra bhasma ke rasa ke sAtha sevana karane se kaMTharoga, ziroroga, aura loha bhasma, barAbara 2 lekara kaTelI ke | pInasa, kapha aura sannipAtakA nAza hotA hai| phala ke rasa, kuTakI ke rasa tathA dhatUre ke svarasa | meM 2-3 pahara taka ghotteN| ____ + eka gujarAtI vidvAna nimna prakAra ise 2 rattI kI mAtrAnusAra pAna ke sAtha | artha karate hai:-sonA bhasma 1 tolA, abhraka khilAne se kaphaja jvara kA nAza hotA hai| bhasma 1 tolA, pArada 1 tolA lekara tInoM ko khUba ghoTeM jaba pArada mila jAe to eka [953] kaphakuSThaharo rasaH kaDhAhI meM tela cupaDakara usameM 6 tolA gandhaka (ra. ra. sa. / a. 20) DAleM aura agni para cddhaadeN| jaba gandhaka knkaabhrksNkocstailgNdhkpaacitH| pighala jAe to usameM uparokta cIjoM kA cUrNa aura jarAsA tela DAlakara thor3I dera vissvyossaabdvelltvktulystrigunncitrkH|| pakAyeM phira yathAvidhi parpaTI banAkara bArIka guMjAmAnojamUtreNa piNDitaH zleSmakuSThanut // cUrNa kareM aura usameM vachanAga, trikuTA, nAga sonA bhasma, abhraka bhasma, kesara (yA phiTa- | ramothA, bAyabiDaMga aura dAlacInI saba barAkarI), zuddha gandhaka, zuddha mIThAteliyA,trikuTA, nAgara | bara 2 lekara cUrNa karake parpaTI ke barAbara milAveM tathA cItAmUla kA cUrNa 27 tolA mothA, bAyabiDaMga aura dAracInI pratyeka 1 bhAga, milAkara bakarI ke mUtra meM ghoTakara 1-1 cItA 3 bhAga / saba kA cUrNa karake tela meM pkaaveN| ratI kI goliyAM banAveM / For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (287) [955] kaphaketurasaH (1) kaphagadakulaketuH syAdraso mASamAtraH / (ra. rA. suN| kAsa.) samadhuriti nihanti protkaTaM zleSmaroga / AkallakaM ca saviSaM smudrphlsNyutm| anubhavati kaSAyaunimbajaH peyamasmin (?) pratyekaM samabhAgaM ca dviguNaM maricaM ttH|| | pavanazamanamAtraM (?) pathyamuSNAmbusevyam / Ardrakasya rasenaiva mardayitvA prytntH| ___ zuddha pArada, zuddha gandhaka, tAmrabhasma, zuddha guJjAmAtrAmimAM caiva vaTI kuyyodvickssnnH|| | haratAla, pokharamUla, hIMga, seMdhAnamaka aura kuTakI bhukteyaM nAzayatyAzu kapharogaM na sNshyH|| | ke cUrNa ko ekatra karake caulAI, devadAlI, kar3avI ___ akarakarA, zuddha mIThA teliyA aura samanda- torI aura nIle phUlavAle saMbhAlU ke rasakI bhAvanA raphala 1-1 bhAga aura kAlImirca 2 bhAga lekara / dekara ur3ada ke barAbara goliyAM banAveM / adarakake rasameM ghoTakara 1-1 rattI kI goliyAM ise zahada ke sAtha khAkara Upara se nImakA bnaaveN| inheM sevana karanese kapharogoMkA nAza kvAtha pInese prabala kapha kA nAza hotA hai| hotA hai| pathya-vAyu na karane vAle padArtha aura [956] kaphaketurasaH (2) USNa jl| (ra. rA. suN| kAse) [958] kaphaketurasaH (4) bharjitaM TaMkaNaM kSAraM pippalImaricaM tathA / (ra. rA. suN| karNa.) AkallakaM viSaM zuddhaM varATIbhasma eva ca / / | vyoSamijalabIjaM ca zaMkhabhasmaviSAnvitam / sarvANi samabhAgAni sUkSmacUrNa vidhAya c| dviguJjamAtrakaM dadyAt kaphaketurayaM rsH|| | | maricasadRzaM khAdet kaphaketumahArasam // kAsazvAsau zItavAtaM nAzayennAtra sNshyH|| trikuTA, samudraphala, zaMkha bhasma aura zuddha suhAge kI khIla, pIpala, kAlImirca, akara. / mIThA teliyA, barAbara 2 lekara kAlI mirca ke karA, zuddha mIThA teliyA aura kaur3I kI bhasma, | samAna goliyAM bnaaveN| barAbara 2 lekara mahIna cUrNa kreN| ___ isake sevana se kaphaja rogoM kA nAza hotA hai / ___ ise. 2 rattI mAtrAnusAra dene se khAMsI, zvAsa | [959] kaphaketu rasaH (5) aura zItavAyu kA nAza hotA hai| (rase. sA. saM. / kapharo.) [957] kaphaketurasaH (3) TaMkaNaM mAgadhI zaGkha vatsanAbhaM samaM samam / (ra. rA. muM. / kAse; ra. kA. chardi.) Ardrakasya rasenApi bhAvayedivasatrayam / rasavaliravitAlAn pauSkaraM hiMgusindhUdbhavam / gujAmAtraM pradAtavyamArdrakasya rasena vai / kaTukIrajastat sarvamekatra piSTam // pInasaM zvAsakAsazca galarogaM galagraham / / ghnrvsurdaaliitiktkoshaatkiibhiH| dantarogaM karNaroga netraroga sudAruNam / tadanu ca nanu bhAvyA (1) kRssnnnirgunnddiniiraiH|| sannipAtaM nihantyAzu kaphaketurasottamaH / / For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (288) bhArata-bhaiSajya ratnAkara suhAge kI khIla, pIpala, zaMkha bhasma aura | gopyAgopyataH sukhena sulabhaH zuddha mIThA teliyA barAbara 2 lekara 3 dina sarvatra siddho'styayam / taka adaraka ke rasameM ghotteN| | vaidyAnAM kamalAvilAsakaraso'tyaMta yshskaarkH|| __ ise 1 rattI kI mAtrAnusAra adaraka ke rasa | loha bhasma, abhraka bhasma, zuddha gandhaka, zuddha ke sAtha denese pInasa, zvAsa, khAMsI, galaroga, , zvAsa, khAsA, galarAga, | pArada, sone kI bhasma aura hIre kI bhasma samAna galagraha, dantaroga, karNaroga, netraroga aura sannipAta bhAga lekara ghIkumAra ke rasameM ghoTakara golA banAveM, kA nAza hotA hai| phira usake Upara araNDa kA pakkA pattA lapeTa kara [960] kaphacintAmaNi rasaH Dore se majabUta bAMdha deM aura anAja ke DherameM (rase. sA. saM. / kapharo.) dabA deN| phira tIna dina pazcAt nikAla kara hiMgulendrayavaM TaMkaM trailokyabIjameva c| mahIna cUrNa krleN| maricaJca samaM sarva vibhAga rasasinduram // ___ise yathocita mAtrAnusAra zahada aura triphale Ardrakasya rasenaiva maIyedyAmamAtrakam / ke kAtha ke sAtha sevana karanese jarA (bur3hApA) aura caNakAbhA vaTI kAryA sarvavAtapazAntaye // / vyAdhi kA nAza hokara sukha prApta hotA hai| kapharoga nihantyAzu mAskarastimiraM yathA // zuddha ziMgarapha, indrajau, suhAgekI khIla, bhAMga ___yaha saba prakAra ke prameha, pAMca prakAra kI ke bIja aura kAlImirca, 1-1 bhAga, tathA rasa khAMsI, pAMDu, hicakI, ghAva, kapha, vAyu, halImaka, sindUra 3 bhAga lekara 1 pahara taka adraka ke | agnimAMdya, khujalI, kor3ha, visarpa, vidradhi, mukharoga, rasameM ghoTakara caneke barAbara goliyAM bnaaveN| apasmAra (miragI) Adi aneka rogoM kA nAza inake sevana se samasta vAta roga aura kapha rogoM kA nAza hotA hai| yaha vaidyoM ke lie atyanta yazakara aura hara | sthAna meM AsAnI se taiyAra ho sakane vAlA atyanta [961] kamalAvilAsa rasaH (ra. ra. sa. / a. 26) gopanIya rasa hai| lohAghau balistahATakapavistulyaM kumArIrase / [962] kampavAtAri rasaH pakkairaNDadalairnivadhya sudRDhaM saddhAnyarAzau vyaham // (ra. rA. suM. / vA. vyA.) kSiptvoddhRtyavicUrNitaMmadhuvaroyuktaMyathAsAtmyataH mRtaMsUtaM mRtaM tAnaM mardayetkaTukIdravaiH / kRSNAtreyavinirmitaM gadajarAvidhvaMsi saukhyapradam ekaviMzativAraM tacchoSyaM peSyaM punaH punaH / / AjhAsiddhamidaM rasAyanavaraM sarvapamehapraNuda / / caNamAtrAM vaTIM khAdetsarvAgakaMpavAtahat // kAsaM paJcavidhaM tathaiva tanugaM pANDu ca hikaaNbnnm| rasa sindUra aura tAmra bhasma, barAbara 2 lepmANaM pavanaM halImakagaI hanyAca mandAnalam lekara unheM kuTakI ke rasakI 21 bhAvanA dekara kaNDakuSThavisarpavidradhimukhApasmArakAcAjayet / / cane ke barAbara goliyAM banAveM / karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (289) inake sevana se saugagata kaMpavAyu (zarIra kA gaMdhaka kI kajalI kareM phira anya saba cIjeM milA kAMpanA) naSTa hotA hai| kara lhasana, adaraka, sahajanA, aranI kI jar3a aura [963] kampavAtaharo rasaH keleke rasakI pRthak 7-7 bhAvanA dekara (ra. rA. suM; / vA. vyA.) khUba ghotteN| takasya palAn paMca palaikaM tAmracUrNakam / / ise 1 valla (2--3) rattI) kI mAtrAnusAra jaMbIrANAM dravaiHpiSTaM sUtatulyaM ca gaMdhakam // sevana karane se karNarogoM kA nAza hotA hai| nAgavallIdravaiHpiSTaM tAmrapiSTaM pralepayet / [965] karpUra rasaH (bhai. ra. / ati.) ruddhvAgajapuTe pAcyaMbhUdhare yAmapaMcakam // hiMgulamahiphenazca mustakendrayavaM tathA / AdAya cUrNayettulyaistryUSaNaiHsamamizritam / jAtiphalazca karparaM sarva saMmarya yatnataH // ardogakaMpavAtAoM bhakSayettat dviguMjakam // | jalena vaTikA kAryA dviguJjA primaanntH| zuddha pArA 25 tolA, tAMbe kI bhasma 5 | jvarAtisAriNe caitra tathAtisArarogiNe // tolA aura zuddha gandhaka 25 tolA lekara kajalI | grahaNISajhakAre ca raktAtimAra ulSaNe / karake jaMbIrI nIbU aura pAna ke rasameM ghoTa kara / use tAMbe ke patroM para lepa karadeM phira zarAvasaMpuTa | atra keciTTaMkaNapyekabhAgamicchati // karake gajapuTa meM bhasma kreN| isake pazcAt use zuddha ziMgarapha, aphIma, nAgaramothA, indrajau, pAMca pahara taka bhUgharayantra meM pakAveM phira cUrNa jAyaphala aura kapUra samAna bhAga lekara kharala karake pAnI ke dvArA 2-2 rattI kI goliyAM banAveM / karake usake barAbara trikuTe kA cUrNa milaaveN|| ____ ise 2 rattI kI mAtrAnusAra sevana karane se inake sevana se jvarAtisAra, atisAra, cha: aga vAta (adharaMga) aura kampavAta kA nAza | prakAra kI saMgrahaNI aura raktAtisArakA nAza hotA hai| hotA hai , noTa- isameM koI koI 1 bhAga suhAgA bhI [964] karNarogaharo rasaH DAlate haiN| (ra. ra. sa. / a. 23) [966] karpUrAdyo rasaH vajravaikrAMtavimalatutthanAgaviSAnvitaiH / (ra. rA. su. / prame.) tulyapAradagaMdhAzmamAkSikaiH kajjalIkRtaH // karpUragIunmattabIjaM jAtIphalaM tthaa| lazunAkazigrUNAmaraNyA mUlakasya ca / mRtAnaM mRtalohazca punAgarasaM tathA // pRthagrasaiH kadalyAzca saptadhA paribhAvayet // elApunnAgadhAnyAkaM viSaM vyoSalavaMgakam / evaM supiSTvA ballena sevitaH karNaroganut // / tAlIsapatraM patraM ca jayAbIjaM tvacaM tathA / / hIre kI bhasma, vaikrAnta bhasma, vimala (rUpA akarkaraM nAgavalA tulyAMzena samanvitam / makkhI) bhasma, zuddha nIlAthothA, sIsA bhasma, zuddha | cUrNa kRtvA sitAtulyaM datvA sevedyathA blm|| mIThAteliyA, zuddha pArada, zuddha gandhaka aura sonA- ivAsaM pramehaM ca saraktapittamakkhI bhasma barAbara 2 lekara prathama pAre aur| prasvedavAtaMbahusannipAtam // For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (290) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara kharakSayazcAzu jayedvicitram / AIkeNa samameSa bhakSito karpUrasaMjJaH kathito raso'yam // hanti vAtakaphasambhavaM jvaram / (unmattabIjasaMbhUtaM tailaM vAtrApi pUjitaH) | zvAsakAsamukhaprasekazItatAkapUra, atIsa, dhatUre ke bIja, jAyaphala, vahnimAnyaviSucIMzca nAzayet // abhraka bhasma, loha bhasma, rAMgabhasma, sIsA bhasma,* nasyena svena harati ziroti kaphavAtajAm / ilAyacI, nAgakesara, dhaniyA, zuddha mIThA teliyA, | mohaM mahAntamapi ca pralApaM vayadhugraham / / trikuTA, lauMga, tAlIsa patra, tejapAta, bhAMga ke bIja, zuddha pArada 1 / tolA, zuddha gandhaka 1 / tolA, dAlacInI, akarakarA aura nAgabalA (gaMgerana) saba zuddha mIThAteliyA 1 / tolA, manasila 1 / tolA, cIjeM samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / phira isameM vimala (rUpA makkhI) bhasma 1 / tolA, suhAge kI isake barAbara mizrI milAkara rakkheM / khIla 1 / tolA, soMTha 2 / / tolA, pIpala 2 // tolA, kAlImirca 12 / / tolaa| ise balAnusAra yathocita mAtrA meM sevana prathama pArada aura gandhaka ke sivAya saba cIjoM karane se zvAsa, prameha, raktapitta, pasInA, vAyu, / ko silapara pIsakara kapar3e se chAna leM phira kharala meM sannipAta aura svarakSaya kA nAza hotA hai| yaha cUrNa aura pArada tathA gandhaka DAlakara 2 noTa-isa prayoga meM dhatUre ke bIjoM kA taila | pahara taka ghotteN| bhI DAlA jA sakatA hai| yaha vAta aura kapha ke rogoM kA nAza karatA [967] kalpataru rasaH hai ise adaraka ke rasake sAtha sevana karane se vAta(bhA. pr.| jva; ra. rA. suM.) kaphajajvara, zvAsa, khAMsI, muMhase ratUbata AnA, zuddhaM zaGkarazukramakSatulitaM mArArinArIraja | | zIta, agnimAMdya aura haije kA nAza hotA hai / stadvattAvadumApatisphuTagalAlaGkAravastu smRtm| isakI nasya se kaphavAtaja, zirapIr3A, atyanta tAvatyeva manaHzilA ca vimalA tAvattathA TaGkaNaM | moha, pralApa aura lIka banda honA dUra hotA hai| zuNThI dvayakSamitA kaNA ca [968] kalpataru rasaH (2) ___ maricaM dikpAlasaMkhyAkSakam __ (ra. raa.| su. kAse) viSAdivastUni zilopariSTA niSkamAtraM viSaM dadyAnmaricaM cASTaniSkakam / dvicUrNaye dvAsasi zodhayecca / palAI karahAcUrNa niSkapaTakakuliJjanam / / tatastu khalve rasagandhako ca jAtIphalaM palArdrazca jAtIkezarakaM tthaa| cUrNazca tadyAmayugaM vimaryam / / zoSaNaM karSamAtrantu cUrNayetsarvayatnataH // kalpatarunAmadheyo yathArthanAmA rasaH zreSThaH / kSaudreNa ca bhaktaM syAdimaM guMjAcatuSTayam / samIraNazleSmagadAnharate mAvAsya smRtA gjaikaa| kAsaM zvAsaM kSayaM kuSThaM grahaNIvahnimAnyanut / / _* rasa zabda se kAI nAgarasa" (sIsA) puSTivIyabalotsAhaM bhajate kAminIzatam / ora koI rasasindU lete hai| vAtazleSmabhavAn rogAn pramehAcaika viNshtiH|| For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (291) R anupAnavizeSeNa nihanti vividhAn gadAna / / medhyaM rasAyanavaraM sakalAmayAnAM rasaHkalpatarurnAmA zaMkareNa vinirmitaH / / nAzAya yakSmanivahe kathitaM hareNa // ____ zuddha mIThA teliyA 3 mAzA, kAlImirca 2 vajrAbhraka kI uttama bhasma 5 tole lekara use tolA, AkarakarA 2 // tolA, kuliMjana 1 // tolA, | AmalA, nAgaramothA, bar3I kaTelI, zatAvara, Ikha, jAyaphala 2 // tolA, jAvitrI 2 // tolA aura | bela, aranI, sugandhavAlA, bAsA, kaTelI, sonApAThA, pIpala 11 tolA lekara vidhivata kharala kreN| pADhala aura balA (khairaTI) ke 5-5 tolA rasa meM ise zahada ke sAtha 4 rattI kI mAtrAnusAra | pRthak 2 ghoTakara 1-1 rattI kI goliyAM banAveM / sevana karane se khAMsI, zvAsa, kSaya, kuSTha, saMgrahaNI, isake sevana se yakSmA, kSaya, saba prakAra ke agnimAMdya, vAtakaphaja roga aura bIsa prakAra ke zoSa roga, kapha, pitta, aruci, badana TUTanA, zotha, pramehoM kA nAza hotA hai tathA puSTi, vala, vIrya, svarakSaya, ajIrNa, udarda, zUla, prameha, jvara, viSautsAha aura kAmazakti kI vRddhi hotI hai / yaha | vikAra, urograha, pAMDu, hicakI, kRzatA (dubalApana), anupAna bhedase aneka rogoM kA nAza karatA hai|| kRmi, amlapitta, tillI, halImaka, raktagulma, tRSNA, [969] kalyANasundarAnam AmavAta, duSTa saMgrahaNI, visphoTaka, kuSTha, AMkho ke (bhai. ra. / rA. ya.) roga, mukha roga aura ziroroga, mUrchA, vami aura vajrAzramekapalikaM puTanaiHsujIrNa virasatA (jAyakA kharAba honA) Adi rogoM kA dhAtrIpayodayahatIzatamUlakekSu / | nAza hotA hai| yaha rasa balakAraka, medhAvarddhaka, bilvAmimanthajalavAsakakaNTakArI vIryavarddhaka aura atyuttama rasAyana hai / zyonAkapATalibalAcarasairamISAm / / [970] kalyANasundaro rasaH sammarditaM palamitaiH pRthagekazazca (bhai. ra. hRdoge.) guJjAsamaM subalitaM vaTikAkRtazca / | sindUramabhraM tArazca tAnaM hemaM ca higulam / yakSmakSayau sakalazoSabalAsapittaM sarva khallatale kSiptvA mardayed vanhivAriNA // zvAsaM samIramaruciM sakalAGgasAdam // hastizuNDayambhasA pazcAdbhApayitvA ca sptdhaa| zothaM svarakSayamajIrNamudaIzUlaM guJjAmAtra vaTIM kRtvA koNatoyena dApayet / mehaM jvaraM vissmurogrhpaanndduhikkaaH| | urastoyazca hRdrogaM vakSoyAtamuro'srakam / kArya kRmi balavinAzanamamlapittaM phaupphusAn hantirogAzca rsaaklyaannsundrH|| plIhAmayaM sahahalImakamasragulmam // | rasa sindUra, abhraka bhasma, cAMdI bhasma, tAmra tRSNAmavAtanicayaM grahaNIM praduSTAM bhasma, sonA bhasma aura zuddha shiNgrph| saba cIjeM visphoTakuSThanayanAsyazirogadAMzca / samAna bhAga lekara cIte ke kvAtha meM ghoTeM phira mUchI vami virasatAM vinihanti sadyaH / hAthIsuMDIke rasa kI sAta bhAvanA dekara 1-1 kalyANasundaramidaM suvRSyam // ratI kI goliyAM banAveM / For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (292) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara inheM garama pAnI ke sAtha sevana karanese ; bhasma, kastUrI aura zuddha manasila 11-1 / tolA udarastoya (lUrisI-phuphphusAvaraNameM pAnI bhara jAnA) | lekara kharala karake pAnI se 2.2 rattI kI goliyAM hRdroga, chAtIke vAtaja roga, chAtI se khUna AnA | banAveM / aura phusphusa (phephar3e) ke rogoM kA nAza hotA hai| | / inheM doSAnusAra yathocita anupAna ke sAtha [971] kastUrIbhairavo rasaH / sevana karane se aneka upadravayukta kSaya, khAMsI, kapha, (ra. sA. saM. / jva.) pitta, bIsa prakAra ke prameha aura assI prakAra ke hiMgulazca vipaM TaMka jaatiikossphlntthaa| vAtaja rogoM kA atyanta zIghra nAza hotA hai, tathA marica pippalI caiva kastUrI ca samaM samam // balavIrya kI vRddhi hotI aura meTU dRr3ha hotA hai| raktidvayaM tataH khAdetsannipAte sudAruNe // isake sevana se kAMcana ke samAna kAnti aura zuddha ziMgarapha, zuddha mIThAteliyA, suhAge kI | kAmadeva ke samAna kamanIya zarIra hotA hai| yaha khIla, jAvitrI, jAyaphala, kAlImirca, pIpala | atyanta vAjIkaraNa hai| ise prAtaH kAla sevana aura kastUrI barAbara 2 lekara 2-2 rattI kI karanA caahie| goliyAM bnaaveN| ___inako sevana karanese dAruNa sannipAta kA | [973] kAzcAyanarasaH nAza hotA hai| (ra. ra. / ra. khaM. / 2 upa.) [972] kAzcanAbhrarasaH (ra. ra. / rAjaya.) mRtastasamaM gandhaM kAkamAcyA dravaidinam / kAJcanaM rasasindUraM mauktikaM lauhamabhrakam / marditaM cAndhitaM pacyAtkarIpAgnau divaanishm|| vidrumamabhayAtAraM kastUrI ca manaHzilA / / divyauSadhadaladrAvardinaM madya tamandhayet / pratyekaM bindumAtraM ca sarva madya prayatnataH / dhmAtaM tasmAtsamuddhRtya tattulyaM hATakaM mRtam / / vAriNA vATikA kAryA dviguMjAphalamAnataH / / ekIkRtya ghRterlecaM mApaikaM vatsarAvadhi / anupAnaM prayoktavyaM ythaadossaanusaartH| jarI mRtyu nihantyAzu satyaM kAJcAyano rsH|| nAnArogaprazamanaM sarvopadravasaMyutam // kAkamAcIdravairbhAvyaM cUrNa dhAtrIphalodbhavam / kSayaM haMti tathA kAsaM zleSmapittaharaM tathA / madhunA bhakSayetkarSamanusyAtkrAmaka param / / pramehAviMzatiM caiva doSatrayasamutthitAna // rasasindUra aura zuddha gandhaka barAbara barAbara azIti vAtajArogAnAzayetsadya eva hi| lekara 1 dina makoya ke rasa meM ghoTakara andhabalavRddhiM vIryavRddhi liMgajADayaM karoti ca // mUSA meM banda karake 1 dinarAta jaMgalI upaloM kI raso'yaM suzrutaprokto vaajiikrnnmuttmm| | agni meM pakAveM phira use nikAla kara 1 dina kAzcanasya samA kAntirmadanasya samaM vpuH|| | divyauSadhi (somalatA) ke pattoM ke rasameM ghoTakara bhakSayetprAtarutthAya raso'yaM kAMcanAbhrakam // sukhAkara andhamUSA meM banda karake punaH pakAve / sonekI bhasma, rasasindUra, motI bhasma, loha- isake pazcAt usame samAna bhAga sonekI bhasma bhasma, abhraka bhasma, mUMgA bhasma, harItakI, cAMdI | milAkara kharala kreN| For Private And Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (293) - - - - ise 1 mAze kI mAtrAnusAra ghIke sAtha 1 / retitaM kAntacUrNasya maNaikaM sUkSmacUrNitam / varSa paryanta sevana karane se jarA (bur3hApA) aura triphalAmUtrasaMkSuNNaM zarAveSu parikSipet // (akAla) mRtyu kA nAza hotA hai| gartA hastapramANasya vanazchANakaibhRtA / (vyavahArika mAtrA 1-2 rattI) tatra garbhapuTaM dattvA hyagniM prajvAlayettataH / / davA khAne ke pazcAt makoya ke rasameM ghoTA khAMgazItalatA prAsaM cUrNa saMpeSayetpunaH / huvA 1 tolA Amale kA cUrNa zahada meM milAkara kSuNNaM tenaiva mUtreNa zarAve ca kSipetpuTet // cATanA caahiye| ekaviMzativArAMzca deyo yuktyAnayA puTaH / [974] kAntarasAyanam sUkSmaM cUrNa muhuH kArya mUtre kSuNNaM puTe puTe / (ra. ra. sa. / a. 26) vastramRttikayopetaM gartAgarne kssipenmuhuH| kAtaM tulyAbhrasatvaM caraNaparimita hema tattulyamakaM cUrNa kAntAyasaM jAtaM sindUrAnaM payastaram / / vaikAtaM tApyarUpaM kRmiharakaTukaistulyabhAgaiHsametam gadyANaiko'sya cUrNasya deyaH sarveSu rogiSu / lIDhaM devadrutailaiviracayati nRNAM dehasiddhiM samRddhA ucitaM yazca rogANAmanupAnaM ca dIyate / / pathyaM kalpoktamuktaM harati ca aSTavallAtmakaM satvaM guDUcyAstAvatI sitA / sakalAn rogapuMjAJjavena // zItodakena vai deyo gadyANaH pANDurogiSu // tadetatsarvaroganaM ramyaM kAMtarasAyanam / balakSINeSu meheSu raktadoSe vareSu ca / sevvaM vRSyaM suputrIya mAMgalyaM dIpanaM param // | nAzayatyeva rogAMzca kAntaloharasAyanam // kAntisAra loha bhasma 1 bhAga, abhraka satva 1 mana triphalA ko 1 ghar3A gomUtra meM dhIre 1 bhAga, sonA bhasma, tAmra bhasma, vaikrAnta bhasma | dhIra sAta dina taka ghoTeM phira usameM 1 mana aura sonAmakkhI bhasma pratyeka cauthAI bhAga bAya- kAntisAra lohe kA bArIka burAdA milAkara zarAva biDaMga aura kuTakI pratyeka 1 bhAga lekara cUrNa bnaaveN| saMpuTa kareM / aba 1 hAtha gahare gar3he meM jaMgalI ise devadAra ke telake sAtha denese dehasiddhi | upale bharakara madhyameM zarAva saMpuTa rakhakara agni aura samRddhi prApta hotI hai evaM aneka rogoM kA | lagA deN| phira svAMga zItala hone para nikAla kara atyanta zIva nAza ho jAtA hai| usI prakAra gomUtra meM ghoTe huve triphalA ke cUrNa yaha "kAnta rasAyana" sarvaroga nAzaka atyu- | ke sAtha puTa deN| isI prakAra 21 puTa deN| hara bAra ttama, sevana karane yogya, vRSya, putrotpAdana kI | zarAva saMpuTa para kapar3a miTTI kara lenI caahie| zakti dene vAlI, maMgalakAraka aura agnidIpaka hai| isa prakAra 21 puTa dene se loha cUrNa sindUra [975] kAntaloharasAyanam | ke samAna lAla aura dUdha para tairane yogya ho jaaygaa| (ra. ci. ma. / 8 stabkaH) ___ise 1 gadyANa (6 mAze) kI mAtrAnusAra gomUtrabhRtakumbhena peSayet triphalAmaNam / yathocita anupAna ke sAtha samasta rogoM meM dena ekasaptAhaparyantaM mardayetsundaraM zanaiH // cAhie / pANDu meM 3 mAzA giloya ke sata aura For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (294) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - 3 mAzA mizrI ke sAtha milAkara ThaMDe pAnI ke sAta dina taka ghoTe, phira bAMse ke rasa yA muNDI ke sAtha denA caahie| rasa, tAlamUlI ke yA dazamUla ke rasa meM evaM jina ___ yaha rasAyana kamaz2orI, prameha, raktavikAra | rogoM meM prayoga karanA ho una roga ko nAza karane aura jvarAdi kA nAza karatA hai| (vyavahArika | vAlI auSadhiyoM ke rasameM sAta sAta dina taka ghoTe / mAtrA 1-2 rattI) __ prathama pazca karma ke dvArA deha kI zuddhi karake [976] kAntAbhrakam (1) | yaha rasAyana triphalA ke cUrNa tathA zahada aura ghIke (ra. ra. sa. / a. 26) sAtha sevana karane se pAMDu, sUjana, udararoga, aphArA, kAntAbhrakazilAdhAtuviSastakamAkSikam / / saMgrahaNI, zoSa, khAMsI, saMtatajvara, purAnA bukhAra, zIlitaM madhusarpibhyAM vyaadhivaakymRtyujit|| viSamajvara, saba prakArake kuSTha aura bIsa prakAra ke kAMtisAra loha bhasma, abhraka bhasma, zilA- pramehoM kA nAza hotA hai| jIta, zuddha mIThA teliyA, zuddha pArA aura sonA-[978] kAmadIpakarasaH makkhI bhasma barAbara 2 lekara cUrNa karake zahada | (ra. ra. / vAjI.) aura ghIke sAtha sevana karane se vyAdhi, bur3hApA | gaMdhakasya ta tolaikaM kRtvA vai taNDulAkRtim / aura (akAla) mRtyu kA nAza hotA hai / datvA gadravaM raudre bhAvayedinasaptakam // [977] kAntAdhakam (2) taccUrNa prakSipettatra pratyekaM mASakadvayam / (ra. ra. s.| a. 26) jAtIphalasya koSasya tathA caMdralavaMgayoH // siddhamabhraM samaM kAntaM mardayedAvAriNA / tata:saguDaka kRtvA tasya guMjAcatuSTayam / kalAMzaM hemacUrNasya bIjapUrarase punH|| abhyarcya bhAskaraM prAtarbhakSayetpratyahaM tataH // mardayetkhalvamadhyasthaM yAvatsaptadinAvadhi / Ardaka saindhavopetaM maricasya ca saptakam / ATarUparasenaiva tathA muNDIrasena vA // | sacAnucarvaNaM kRtvA pibetkSIrapaladvayam // tAlamUlIrasenaiva dazamUlIrasena vaa| anenaiva prayogeNa sthaviro'pi yuvAyate // tattadrogaharaiH kAthairbhAvayetsaptadhA bhiSak / / 1 tolA gandhaka ke bArIka 2 cAvala triphalAvyoSacUrNa ca madhvAjyAbhyAM prayojayet / jaise Takar3e karake unheM sAta dina taka dhUpameM bhAMgare pazvakarmavizuddhena sevyametadrasAyanam // / ke rasakI bhAvanA de| pANDuzophodarAnAhagrahaNIzoSakAsajit / / phira usameM jAyaphala, jAvitrI, kapUra aura satataM satataM caiva purANAM viSama jvaram // lauMga kA 2-2 mAze cUrNa milAkara gur3ameM milA nihanyAtsarvakuSThAni pramehAnvizati jayet / kara 4--4 rattI kI goliyAM banAveM / kAntAbhrakamidaM proktaM rasAyanamanuttamam // pratidina prAtaH kAla sUrya kI vandanA ke abhraka bhasma aura kAnta loha bhasma 1-1 pazcAt 1 golI khAkara thor3AsA adaraka aura bhAga lekara adaraka ke rasameM ghoTeM phira usameM 16. | seMdhAnamaka tathA 7 kAlI mirca cabAkara 10 tolA mAM bhAga sonA milAkara vimare nIMbU ke rasameM / dUdha piyeM / For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (295) isa prayoga se vRddha bhI yuvA ke samAna ho | khaTTe padArtho se parahez2a kareM aura roz2a dUdha ke sAtha jAtA hai| seMbhalakI mUsalI tathA khAMDa, AmalA aura kauMca ke [979] kAmadUtarasaH bIjoM kA sevana kreN| ___ (ra. ra. / vAjI. 1 dhanva.) ___isake sevana se vIrya, buddhi aura puSTi tathA sUtaM gaMdha kAntabhasmApi tulyaM kAmazakti prApta hotI hai| yAma niiraishaalmliismbhvotthaiH| [280] kAmadevarasaH (1) golaM kRtvA veSTayityandhamU (ra. ciM. ma. / 7 staSkaH) rADhayapaktvA kAcakupyAM nidhAya // kAmadevamatho vakSye kAminAM kAmadaM param / toyaM bhUkUSmAMDa nAgavallI ca yasya prabhAvato ramyA ramante ramaNaiH striyH|| piSTavA dadyAdrAtrimekAntayatnAt / / pAradaM palamekaM syAd dvipalaM zuddhagaMdhakam / siddhaHsUtaHkAmadevasya vallaM__ madhvAjyAbhyAM yojayettatrisaptam / / baTuphalyAca toyena vimarca kAcakUpyake / / khaNDaM dugdhaM cAnupAne ca dadyA nikSipya TaGkaNaM dattvA mukhaM tasya nirudhyate / drAtrau dugdhaM zakyamAne ca deyam / vAlukAyantramadhye taM kUpakaM kurute dRDham // peyaM tiktaM rUkSaM varjayitvAti vedayAmAvadhi vahni zanaiH kuryAnna cAdhikam / cAmlanityaM zAlmalI kSIrayuktam // zItamAdAya tatrasthaM rasaM smuddhretttH|| khaNDa dhAtrIvAnarImUladugdhaM daradena samaM raktaM sojjvalaM bhasma jAyate / puSTiM vIrya jAyate tatprabhRtam / bhavyaM taca nayecchrImaghRtena madhunA samam // kuryAnityaM ramyakAntAvinodaM pazcAd dugdhaM zubhaM bhuktaM kRSNekSuzcApi shrkraa| ___kRtvA divyaM kAmadevaM rasendram // drAkSAkharjUramadhukaM prAtaH prAtazca bhakSayet // zuddha pArA, zuddha gandhaka aura kAntisAra loha manobhirAmarAmAbhI ramate'kSINasadalaH / kI bhasma barAbara2 lekara (kajalI karake) 1 pahara niguMDikArasenAyaM vAtotthAmativedanAm / / taka seMbhala ke rasameM ghoTeM / fira usakA golA banA vegena zamayatyeva nUtanaM ca vapurbhavet / kara use andhamSA meM banda karake puTa lgaaveN| phira arddhazeSeNa dugdhena bhakSito'yaM mahArasaH // use nikAla kara kAMcakI zIzI meM bharakara usameM vaMdhyAnAmapi jAyaMte putrakAzcirajIvinaH / vidArIkanda aura pAna kA rasa DAlakara eka rAta udyAnacArI ca bhavecandraM candramukhIM bhajet // rahane deN| divyakAyo bhavedeva mAnavazcAsya sevanAta // ise 3 rattI kI mAtrAnusAra zahada aura dhImeM | zuddha pArada 5 tolA, zuddha gandhaka 10 tolA milAkara 21 dina taka sevana kareM aura davA khAne | lekara kajalI karake sonA pAThA (yA nAgara mothA) ke bAda khAMDa yukta dUdha piyeM tathA rAtrI ko bhI | ke rasameM ghoTa phira use AtazIzIzImeM bhara kara yathAzakti dUdha pieM evaM tikta, rUkSa aura adhika | Uparase suhAgA bhara kara usakA muMha banda kara deM For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (296) bhaart-bhaissjy-rtnaakr| phira use bAlakAyantra me 4 pahara taka maMdAgni pr| ise sUryodaya ke samaya se prArambha karake 1-1 pakAveM (agniteja na hone pAve ) java svAMga zItala | paharake antara se 1-1 rattI ke hisAba se dina ho jAya to zIzI meM se auSadhi ko nikAla kara meM 4 mAtrA pAna ke sAtha sevana kreN| surakSita rkkhe| isa kA raMga ziMgarapha ke samAna pathya-dina ko lavaNa rahita dUdha bhAta lAla hogaa| / khAveM aura rAta ko icchAnusAra dUdha piyeM / ise dhI aura zahada meM milAkara dUdha ke sAtha ||982] kAmadevarasaH (3) sevana karanA cAhiye evaM prAtaHkAla kAlI Ikha, / (ra. ra. sa. / a. 27) khAMDa, dAkha, khajUra aura mulhaThI khAnI caahiye| hemapAdayutaH sUto marditaH zAlmalIrasaiH / isa ke sevana se atyanta kAma-vRddhi hotI | kadalIkaMdaniryAse kSIrekSarasagoghRte // hai| saMbhAlU ke rasa ke sAtha sevana karane se vAtaja | mAkSike cAsakRtsvinaH zAlmalIkSIragokSuraiH / pIDA atyanta zIghra zAnta hotI hai evaM zarIra navIna zarkarAmalakadrAkSAmuzalImASamAkSikaiH / / ho jAtA hai| ise arddhazeSa ( pakAte pakAte AdhA | yukto raMbhAphalaM dattvA kAmadeva iti smRtH| zeSa rahA huvA ) dUdha ke sAtha sevana karane se vaMdhyA | mevanAlikA | sevanArdhvaliGgaH syAd drAvayedvanitAzatam / / strI ko bhI ciraJjIva putrotpAdana kI zakti prApta sonekI bhasma ( yA varka) 1 bhAga, pArada hotI hai| (rasasiMdura) 4 bhaag| donoM ko seMbhala ke rasa meM isa ke sevana kAla meM upavana, candramA kI ghoTakara ( golA banA kara dolAyantra vidhi se ) cAMdanI aura kAmaniyoM kA upabhoga karanA caahie| | nimna likhita rasoM meM pRthak pRthak svedana kareM:[981] kAmadevaH (2) (1) kelI kI jar3a kA rasa, (2) dUdha, (ra. rA. suM. / vAjI. ka.) Ikha kA rasa aura gAya kA ghI tInoM samAna mAtrAmeM sUto mASamitaHkhadoSarahitastattUryabhAgo bali- mile have (3) zahada (4) seMmala kA rasa, dUdha stanmAnantu bhujaGgaphenamudita kssudraaphlskhaambunaa| aura gokharU kA kvAtha tInoM samAna mAtrA meM etadragolakamAkalayya vipacetkSudrAphale hemge| mile have / lAvairaSTamitabhaveditirasaH shriikaamdevaabhidhH|| uparokta dravyoM meM svedana karane ke pazcAt mAtrAsaryodaye caikA guJjA yaamctussttye| pIsa kara surakSita rkheN| guJjAcatuSTayaM deyaM nAgavallIdalAnvitam // | ise khAMDa, AmalA, dAkha, mUsalI aura ur3ada dugdhaudanamalavaNAM rAtrau kSIraM yathecchayA // ke cUNa tathA zahada ke sAtha khAkara Upara se kele __zuddha pArada 1 mASA, zuddha gandhaka cauthAI kI phalI khAne se atyanta kAmazakti prApta hotI hai| mASA aura aphIma cauthAI mASA lekara (kanjalI ||983] kAmadhenurasaH (1) karake) kaTelIke phaloke rasameM ghoTakara golI banAkara (bhai. ra. / zukra, me.) kaTelI ke phala meM tathA dhatUre ke phala meM rakhakara 8 | sinduramabhraM nAgazca karpUrahemamAkSikam / kukkuTa puTa deN| khapereM rajatazcApi mardayetkamalAmbhasA // For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (297) tato gujAmitAH kRtvA vttyshchaayaaprshossitaaH|| isake sevanase raktavikAra aura maNDala kuSThakA ekaiko dApayedAsAM kaserukharasena ca // nAza hotA hai| pramehAna viMzati hanti zukramehaM vishesstH|| anupAna-gUgala, triphalA aura gandhakakA cUrNa jvaraM jIrNazca yakSmANaM kAmadhenvabhidho rsH|| | tathA ina sabake barAbara araNDakA tela lekara saba rasa siMdUra, abhraka bhasma, sIsA bhasma, kapUra, ko milAkara 8 mAze leN| sonAmakkhI bhasma, khapariyA bhasma aura cAMdI bhasma 985] kAmakalAkhyo rasaH barAbara 2 lekara kamala ke rasa meM kharala karake (ra. ra. / vAjI; ra. ra; rasA.) 1-1 rattI kI goliyAM banAkara chAyA meM sukhAveM / matamatAbhraka svarNa vaajigndhaamRtaarsaiH| isameMse prati dina 1-1 golI kaseru ke muzalIkadalIkandadvaistaM maIyeddinam / / svarasa ke sAtha sevana karane se vIsa prakAra ke prameha | rudA ladhvagninA pAyaMmadye puurvoktdrveH| aura vizeSataH zukrameha, jIrNajvara aura rAjayakSmA puTandeyaM punarmadyamevamaSTapuTaiH pacet // kA nAza hotA hai| zAlmalIjAtaniryAsaizcatuSizca bhakSayet / [984] kAmadhenurasaH (2) gokSI markaTISIjaM palAddhaM pAyayedanu / / (ra. rA. suM. / kaNThe) rasaHkAmakalAkhyo'yaM ramate striishsrdhaa| zuddhaM sUtaM dvidhA gandhaM lohapAtre kSaNaM pacet / sarvAGgodvartanaM kuryAtsayavaiH zAlmalIrasaiH / / zItalaM cUrNayetkhalle baddhvA vastre caturguNe // ____rasasiMdUra, abhraka bhasma aura sone kI bhasma, AranAle ghaTAtasthaM dolAyantre cturgunne| samAna bhAga lekara asagandha, giloya, mUsalI aura pAcayecchoSayetpazcAdazAMzaM vatsanAgakam // kelekI jar3a ke rasameM 1-1 dina ghoTakara laghupuTameM kSiptvA sarva vyahaM bhAvyaM taile vAkucisaMbhave / | pakAveM / phira nikAla kara uparokta cIz2oMke rasameM kAmadhenuriti khyAto rasoyaM maNDalApahaH // | ghoTakara usI prakAra puTa deN| isa taraha 8 puTa deN| guggulatriphalA gandhaM samameraNDatailakam / / | ise 4 mAze mocarasameM milA kara kauMca ke dviniSkamanupAnaM syAdraktamaNDalakuSThajit // | bIjoM ke cUrNa aura 2 // tolA gAyake dUdhake sAtha prathama zuddha gandhaka meM usase AdhA zuddha | sevana karanese atyanta kAmazakti bar3hatI hai| pArada milAkara lohe ke pAtrameM garama kareM jaba / isa prayoga ke sAtha seMbhala ke rasa meM jau kA gandhaka pighala jAya to use jarA dera pakAveM phira | cUrNa milAkara samasta zarIra para usakI mAliza ThaMDA hone para kharala meM ghoTakara kajalI kareM evaM | karanI caahiye| use cAra taha kie huve kapar3e meM bAMdha kara cAra [986] kAmAgnisandIpana: gunI kAMjI meM dolA yantra kI vidhi se pakA |phir (ma. ra. / dhva. maM.) sukhAkara usameM dasavAM bhAga zuddha mIThe teliye kA | palaparimitazuddhaM sUtakaM gandhatulyaM cUrNa milAkara 3 dina taka bAbacI ke telameM ghotteN|| daradakunaTitulyaM mAvitaM shRnggveraiH| For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (298) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara tadanukanakabIjairbhAvitaM saptavAraM gatAyuzca bhaveddevi ! balIpalitanAzanaH / tadanusitajayantyA bhRGgarAjaizca sarvam / / tejasvIvalasampanno vegena turagopamaH // puTitamuparizuSkaM kAcakUpyAntu kSiptaM | satataM bhakSayedyastu tasya mRtyunaMjAyate / / parahamuparipAcyaM bAlukAyatrakaizca // saMbhalakI chAlakA mahIna cUrNa aura zuddha elA jAtIcandramRgamadasasitaiH gandhaka barAbara 2 lekara seMbhalake rasameM ghotteN| soSaNaiH sAzvagandhai ___ ise 1 mAzekI mAtrAnusAra sevana karanese stulyairvallapramANaM pratidina manuSya kAmadeva tulya kharUpavAn , valI--palitamazitaM prAtarutthAya shuddhH| rahita, tejasvI, balavAna aura ghor3eke samAna vegaojaH puSTivivarddhano vAlA ho jAtA hai evaM isake sevana se kAmakI 'tibalakatsarvendriyAnandanaH atyanta vRddhi hotI hai| sarvAtakaharo rasAyanavaraH | [988] kAminImadabhaJjano rasaH kaamaagnisndiipnH|| ___ (ra. rA. su. / rasA.) zuddha pArA, zuddha gandhaka, zuddha ziMgarafa aura | zuddhaM sUtaM samaM gandhaM vyahaM klhaarkdrvaiH| zuddha manasila 5-5 tolA lekara adaraka, dhatureke bIja, sapheda jayantI aura bhAMgare ke rasa kI sAta marditaM bAlukAyatre yAmaM saMpuTake pacet // sAta bhAvanA deN| phira sukhAkara kAMcakI zIzImeM raktAMgasya dravairbhAvyaM dinaikantu sitAyutam / bharakara chaH dinataka bAlukA yantrameM pakAveM / isake | yatheSTaM bhakSayecAnu kAmayetkAminIzatam / / pazcAt usameM nimnalikhita cIjoMkA samAna bhAga ___zuddha pArA aura zuddha gandhaka barAbara 2 cUrNa milaaveN| | lekara 3 dina taka kamalake rasameM ghoTeM phira sampuTa ilAyacI, jAvitrI, kapUra, kasturI, mizrI, | meM banda karake 1 pahara taka bAlukA yantra meM kAlImirca aura asagandha / pakAveM / isake pazcAt 1 dina lAla candana ke ___ ise pratidina prAtaHkAla 3-3 rattI kI mAtrA kAthameM ghoTe / meM sevana karane se oja, puSTi, bala aura kAmakI / ise mizrIke sAtha sevana karake yatheccha AhAra vRddhi hotI hai| yaha atyuttama rasAyana aura | vihAra kreN| isake sevana se atyanta kAma vRddhi samasta indriyoM ko Ananda denevAlA hai| | hotI hai| [987] kAminIdarpagharasaH [[989] kAminImadavidhUnano rasaH (ra. rA. suM. / rasA.) ___ (bhai. ra. / dhva. bhaM.) zAlmalyAstvacamAdAya zlakSNacUrNAni kArayet kajalIkRtsugandhakazambhozuddhagaMdhakacUrNAni tadrasenaiva bhAvayet // / stulya meva kanakasya hi yIjam / mASamAtraprayogeNa zRNu vakSyAmi ye gunnaaH|| maIyetkanakatailayutaM syAt makaradhvajarUpo'pi strIzatAnandavarddhanaH / / kAminImadavidhUnana essH|| For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (299) asya vallakamatho sitayAktaM guTikA badarAkArA kaaryedbhkssyetsdaa| sevitaM harati mehgdodhaan| zophapAMDuharaH soyaM rasaH kAmezvaro hyayam / / vIryyadADhayakaraNe kamanIyaM zuddha pArA 5 tolA, zuddha gandhaka 5 tolA, drAvaNaM nidhuvane vanitAnAm // cItA 15 tolA, hair3a 15 tolA, nAgaramothA, zuddha pArA, zuddha gandhaka aura dhatUreke bIja | ilAyacI aura tejapAta 2 // -2 // tolA, trikuTA, samAna bhAga lekara kAlI karake dhatUreke telameM ghotteN| pIpalAmUla aura zuddha mIThA teliyA 5-5 tolA, ise 3 rattI kI mAtrAnusAra mizrIke sAtha | nAgakesara 1 / tolA aura reNukA 2 // tolA lekara milAkara sevana karanese prameha naSTa aura vIrya puSTa pUrNa karake 250 tolA purAne gur3ameM milAkara hotA hai| yaha kamanIya aura kAminI-vidrAvaka hai| pakAveM (yA gur3akI cAzanI meM ina saba kA cUrNa [990] kAminIvidrAvaNo rasa milAveM) phira ise adarakake rasa aura dhImeM 1-1 (bhai. ra. / vIryasta.) pahara ghoTakara berake barAbara goliyAM bnaaveN|| AkArakarabhaH zuNThI lavaGga kuMkuma knnaa| isake sevana se sUjana aura pAMDu kA nAza jAtIphalazca tatkopaM candanaM kArSikaM pRthak // hotA hai| hiGgulaM gandhakaM zANaM phaNiphenaM palonmitam / | [992] kAruNyasAgaro rasaH guJjAtrayamitA kuryAtsaMmadya vaTikAM bhiSak // ___ (rase. sA. sN.| jvarAti.) payasA paripIto'yaM zukrastambhakaro rsH| | bhasmasUtAd dvidhA gandhaM tathA dvisvaM mRtAbhrakam / vidrAvaNaHkAminInAM vazIkaraNa eva ca // dinaM sArSapatailena piSTvA yAmaM vipAcayet / / akarakarA, soMTha, lauMga, kesara, pIpala, jAya- | | rasaimArkavamUlotthaiH piSTvA yAmaM vipAcayet / phala, jAvitrI aura candana pratyeka 11-1 / tolA / | trikSArapaJcalavaNaviSavyoSAgnijIrakaiH // zuddha ziMgarapha aura zuddha gandhaka 3.-3 mAzA aura aphIma 5 tolA lekara kharala karake 3-3 rattIkI | saviDaGgaistulyabhAgairaya kaarunnysaagrH| goliyAM bnaaveN| mASamAtraM dadItAsya bhiSak sarbAtisArake / / inhe dUdhake sAtha sevana karanese zukrastambha sajvare vijvare vApi sazUle zoNitodbhave / hotA hai| yaha kAminIvidrAvaka aura vazIkaraNa hai| | nirAme zothayukte vA grahaNyAM sAmipAtike // [991] kAmezvaro rasaH (vR. ni. r.| pANDu) anupAnaM vinApyeSa kAryasiddhiM kariSyati // palaM sUtaM palaM gandhaM vahniH pathyA trayaM trayam / rasa sindUra 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga mustailApatrakAnAM ca mitaM cApalaM palam / aura abhraka bhasma 4 bhAga, lekara 1 dina paryanta tryUSaNaM pippalImUlaM viSaM caiva palaM palam / sarasoM ke telameM ghoTakara sarasoM ke tela meM 1 pahara nAgakesarakarSeka reNukApalaM tathA // pakAveM / phira isI prakAra 1 dina bhAMgare kI jar3ake purAtanaguDenaiva tulArdhana prapAcayet / rasa meM kharala karake 1 pahara taka pakAveM / isake mardayecAkadrAvairyAmaikaM tad ghRtena ca / / pazcAt usameM 1-1 bhAga sajIkhAra, suhAge kI khIla, For Private And Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (300) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara javAkhAra, pAMcoM lavaNa, zuddha mIThA teliyA, trikuTA, bhAvayedinamekantu rasoyaM kAlakaNTakaH / cItA, jIrA aura bAyabiDaMga kA cUrNa milaa| dAtavyaH sarvarogeSu sannipAte vishesstH|| ____ ise 1 mAze kI mAtrAnusAra jvara sahita, dviguJjAmAkadrAvaitarvA vAtarogiNAm / jvara rahita, zUla, rakta aura zotha yukta atisAra, nirguNDImUlacUrNa tu mAhiSAkhyaM ca guggulum / nirAmAtisAra, saMgrahaNI aura sannipAtAtisAra Adi samAMzaM mardayedAjye tadvaTI krsssNmitaa| samasta atisAroM meM prayoga karanA caahie| isase | anuyojyA ghRtainityaM snigdhamuSNaM ca bhojanam / / anupAnake binA bhI saphalatA prApta ho sakatI haiN| maMDalAnAzayetsarvAnvAtarogAna sNshyH| [993] kAryaharalauham sannipAte pibeccAnu ravimUlakaSAyakam // (ra. rA. muM., rase. sA. saM. / rasA.) hIre kI bhasma 1 bhAga, rasasindUra 2 bhAga, zvetA punarnavA dantI vAjIgandhA triktryH| abhraka bhasma 3 bhAga, sone kI bhasma 4 bhAga, zatamUlIpalAyuktairebhirlohaM prasAdhitam // tAMbe kI bhasma 5 bhAga, tIkSNa loha bhasma 6 bhAga nihanti niyataM kAryamapi ,garasaiHsaha / aura muMDa loha bhasma 7 bhAga, lekara saba ko 3 nAstyanena samaM lohaM sarvarogAntakaM matam // | dina taka amlavarga ke rasoM meM ghoTeM / phira usameM dIpanaM balavarNAgne rghaSyadaM cottamottamam // saJjIkhAra, suhAge kI khIla aura javAkhAra tathA zveta punarnabA, dantI, asagandha, triphalA, pAMcoMnamakoMkA cUrNa 1-1 bhAga milAkara 3 dina trikuTA, trimada (bAyabiDaMga, cItA aura nAgaramothA) | saMbhAlU ke rasa meM ghotteN| isake pazcAt sukhAkara zatAvara aura kharaiTI ke sAtha loha bhasma siddha kreN| usameM isa samasta cuNa kA AThavAM bhAga zuddha (loha bhasma meM inakA samAna bhAga cUrNa milAveM / ) | mIThA teliyA aura itanI hI suhAge kI khIla ise bhAMgareke rasake sAtha sevana karane se kRzatA | milAkara 1 dina jambIrI nIMbU ke rasa meM ghotteN| avazya naSTa hotI hai / isake samAna samasta rogoM yaha rasa sAdhAraNataH samasta rogoM meM aura vizekA nAza karane vAlA dUsarA loha nahIM hai| yaha / SataH sannipAta meM adraka ke rasake sAtha prayoga dIpana, bala, varNa aura agni varddhaka tathA atyuttama | karanA cAhie / vAtaja rogoM meM 2-2 rattI kI mAtrA nusAra ghI ke sAtha sevana karAnA caahie| evaM [994] kAlakaMTako rasaH davA khAneke pazcAt saMbhAla kI jar3akA carNa aura (. ni. ra. / vA. vyA.) bhaiMsiyA gUgala barAbara lekara dhImeM ghoTakara 11 vajrasUtAhemArkatIkSNamuMDaM kramottaram / tole kI vaTI banAkara use dhI ke sAtha khilaaveN| mAritaM mardayedamlavagaiNa divasatrayam // ise sannipAta meM AkakI jar3a ke kaSAya ke sAtha trikSAraM pazcalavaNaM marditasya samaM samam / denA caahie| davA niguNDikAdrAvaimardayedivasatrayam // | yaha rasa maMDala kuSTha aura samasta vAtaja zuSkametadvicUAtha vipaM caasyaassttmaaNshtH| / rogoM kA avazya nAza karatA hai| TaNaM viSatulyAMzaM dayA jambIraja vaiH / / / * dekho pR. 151 TippaNi For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (301) pathya ---snigdha (cikane) aura garama padArtha / / Aka ke pattoM ke rasa meM ghoTakara zarAvasampuTa kara [995] kAlavajrAyanI rasaH ke puTa lagAve / isake pazcAt 'cUrNa karake usameM (va. ni. ra. / viSa.) samAna bhAga kAlI mirca kA cUrNa aura usa sabase pAradaM gandhAhUM tutthaM DhaGkaNaM rajanI samam / caugunA zuddha gandhaka milAkara kharala kreN| devadAlyA dravarmA dinaM zuSkaM tu bhakSayet / / ise 5 mAze kI mAtrAnusAra 21 dina taka kAlaca trAzani ma rasaH srvvissaaphH| ghI ke sAtha sevana karane se asAdhya (kaSTa sAdhya) naramRtraM pibecAnu kAladaSTo'pi jIvati // | rAjayakSmAkA bhI avazya nAza ho jAtA hai| zuddha pArada, zuddha gandhaka, zuddha tUtiyA, su- (vyavahArika mAtrA 2.-4 rattI) hAMge kI khIla aura haldI barAbara barAbara lekara 1 [997] kAlavidhvaMsano rasaH dina taka devadAlI ke rasameM ghoTa kara sukhA kara | (ra. ra. sa. | a. 19) rakva / yaha rasa samasta prakArake viSoM kA nAza kara- zuddhasUtaM hematAraM tAnaM tulyaM ca mardayet / tA hai| ise AdamI ke mUtra ke sAtha khilAne se jaMbIranIrasaMyuktamAtape mardayeddinam / kAle sarpa ke kATe huve ko bhI ArAma ho jAtA hai| sarvatulyaM punaH sUtaM kSiptvA piSTaM prakalpayet / [996] kAlavaJcako rasaH dhattUraphalamadhye tu dolAyantre vyahaM pacet / / (ra. rA. su. / yakSmA.) dhattarotthadvaireva yantraM pUrya punaH punH| / mRta sUtaM mRtaM nAgaM gandhakaM tuttharaGkaNam / / AdAya baMdhayesadvastre iSTikAyantragaM pacet // pratyekamarddha niSkaM syAnmRtazulbe dviniSkakam / / jaMbIragaMdhakaM piSTvA adhazcordhava ca dApayeta / zakha niSkadvayaM cUrNa navaniSkavarATakam / tulyaM punaH punardeyaM rudhyA laghupaTe pacet // pUrayetpUrvavaccUNa puTayellokanAthavat // SaDguNe gandhake jIrNo tattulyaM mRtalohakam / tatastvakadaladrAvaidha rudhyA puTe pacet / / datvA madya dinaikaM ca kaNTakAryA dravaidRDham / AdAya cUrNayet zlakSNaM tulyAMzamariyutam / / rudhvAtha kariSAgnisthakapotAkhyapuTe payet / cUrNAcaturguNaM gandhanakIkRtya vicUrNayet / / punarmadya punarbhAvyaM trivAraM pUrvajaivaiH // paJcamApaighRterlejhamasAdhyaM rAjayakSmakam / bRhatyutthadravaistadvat tridhA marthe puTetridhA / trisaptAhAnna sandeho rasoyaM kAlavazcakaH // | valayakenaktamAlAnAM pRthagdrAvairdvidhA dvidhaa| rasa sindUra, sIsA bhasma, zuddha gandhaka zuddha | madya rudhvA puTe tadvaddazAMza vatsanAmakam / tUtiyA aura suhAga kI khIla 2-2 mAze tathA | datvA tasminvicUAtha guJjAmAtra prayojayet tAMve aura zaMkhakI bhasma 8-8 mAzA lekara carNa | kAlavidhvaMsano nAma rasaH pANDvAmayApahaH / karake use 36 mAzA kaur3iyoM meM bhara kara unakA | abhayA'tha gavAM mUtraiH piSTvA cAnu prdaapyet|| mukha suhAge se banda kara ke zarAvasampuTa karake zuddha pArada, sonA bhasma, cAMdI bhasma aura puTa lagA deN| phira svAMga zItala hone para nikAlakara tAMbA bhasma, barAbara barAbara lekara 1 dina paryanta For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara jambIrI nIMbU ke rasa meM dhUpameM ghotteN| phira sabake / brahmabhAgazca jaipAlaM netramAgaM halAhalam / barAbara zuddha pArA milAkara kharala kareM aura use mAkSikaM cAgnibhAgazca lauhavaGgazca bhAgakam / / dhatUre ke phalameM bharakara dolAyantra vidhi se dhatUre ke | sarvAnkhallodare kSiptvA kSIreNArkasya maMdayet / rasameM 3 dina pakAveM / jyoM 2 rasa sUkhAya tyoM2 | dazamUlakaSAyeNa mayed yAmamAtrakam / / aura DAlate rahanA caahie| paJcamUlakaSAyeNa tathaiva ca vimadayet / isake pazcAt dhatUre ke phala sameta samasta caNamAtrAM vaTIM kRtvA balaM jJAtvA prayojayet // auSadhi ko kapar3e meM bAMdhakara " iSTikA" yantra sarva tridoSajaM hanti sannipAtaM sudAruNam / meM puTa deN| pUrvavadApayetpathyaM jalayogazca kArayet // pathyaM zAlyodanaM jJeyaM dadhibhaktasamanvitam / zuddha gandhaka samAna bhAga lekara uparokta auSadhi ke kAlAgnibhairavo nAma raso'yaM bhuumipuujitH|| Upara nIce rakhakara zarAva sampuTa kareM aura laghu puTa meM phUMka deN| isI prakAra samAna bhAga gandhaka 1 bhAga zuddha pArada aura 2 bhAga zuddha gandhaka ke sAtha chaH puTa lagAveM / phira samAna bhAga loha : " kI kajalI karake gokharU ke rasakI bhAvanA deM bhasma milAkara 1 dina kaTelI ke rasa meM acchI phira sukhAkara atyanta mahIna cUrNa kareM aura usameM taraha kharala kareM aura sampuTa karake arane upaloM kI | tAmra bhasma saba cUrNa ke barAbara tathA zuddha mIThA agni meM kapota puTa lagAveM / isI prakAra 3 puTa | teliyA AThavAM bhAga, zuddha ziMgarapha 1 bhAga, (yA kaTelI ke rasa meM 3 vRhatI (kaTele) ke rasa meM aura | 6 bhAga) dhatUrA do bhAga, godantI haratAla kI bhasma do do puTa cItA, Aka tathA karaMjave ke rasa meM | 5 bhAga, zuda manasila 5 bhAga, suhAge kI khIla ghoTa kara lagAveM tadantara dazavAM bhAga zuddha mIThe | 2 bhAga, zuddha khapariyA 6. bhAga, zuddha jamAlagoTA teliye kA cUrNa milAkara kharala kreN| 1 bhAga, halAhala viSa 2 bhAga, sonA makkhI bhasma ise 1 rattI kI mAtrAnusAra khilAkara Uparase | 3 bhAga aura loha bhasma tathA baGga bhasma 1-1 gomUtra meM pisI huI haiDa gomUtra ke sAtha khilAne se | bhAga lekara 1-1 pahara taka Aka ke dUdha, dazamUla pAMDu kA nAza hotA hai| ke kaSAya tathA paJcamUla ke kaSAya meM ghoTakara cane [998] kAlAgnibhairavo rasaH ke barAbara goliyAM banAveM / (bhai. ra. / jva.) ___ise balAnusAra sevana karane se ghora sannipAta zuddhasUtaM dvidhA gandhaM mardayed gokssrdrvaiH| | kA nAza hotA hai / bhAvitazca vizoSyAtha cUrNayedaticikkaNama // | pathya---zAlI cAvaloM kA bhAta aura dhii| cUrNatulyaM mRtaM tAnaM tAmrAdaSTAMzikaM viSam / / [999] kAlAgni rasaH hilaM rasabhAgazca dvaubhAgau kanakasya ca // (ra. ra. / bhagaM.) ghANabhAgo'tra godantaH bANabhAgA manaHzilA | zuddha sUnaM samaM gandhaM mRtanAga satutthakam / TaGgAnaM netrabhAgaca RtubhAgazca kharparam // 'jIrakaM saindhavaM tulyaM tiktA kossaatkiidvaiH|| For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam - piSTaM tallepanAddhanti bhakSaNAJca bhagandaram / / zoSitaM sUkSmacurNantu pAdAMzaM TakaNaM tthaa| rasaHkAlAgninAmo'yaM dvigujaM mRtyujidbhavet // TaGkaNaM savatsanAgaM cUrNa kRtvA vimizratam / zudra pArA, zuddha gandhaka, sIsA bhasma, tUtiyA | trikaTutriphalAvanhicAturjAtakasaindhavam // bhasma, jIrA aura seMdhA namaka barAbara 2 lekara | sauvarcalaM dhUmasAraM cUrNametat samaM samam / kar3avI torI ke rasa meM ghoTeM / kRtvA samaM subhAgaikaM tatsarva cAkadravaiH / / ise khAne aura lepa karane se bhagandarakA nAza | zigrujairmAtuluGgotthailolayitvA vttiikRtm| hotA hai / mAtrA 2 rttii| rasaH kAlAgnirudroyaM trigujaM khAdayetsadA / / [1000] kAlAgnirudro rasaH (1) agnidIptikaraM hikkAvAsaM sarvakRtAntakaH / (rase. ci. ma. / a. 6) | sthUlAnAM kurute kAzya kRzAnAM sthaulykaarkm|| sUtAmrakAntalauhAnAM bhasmagandhakamAkSikam / | anupAnavizeSaistu tatorogeSu yojayeta / vanyakarkoTikAdrAvastulyaM madye dinAvadhi // sAdhyAsAdhyaM jayatyAzu mnnddlaamaatrsNshyH|| vanyakarkoTikAkande kSiptvA liptvA mRdA bahiH hIre kI bhasma 1 bhAga, rasa sindUra 2 bhAga, bhUdharAkhye puTe pazcAdinakaM tadvipAcayet // tAMbe kI bhasma 3 bhAga, sone kI bhasma 4 bhAga, rasaH kAlAgnirudro'yaM dazAhena visarpanut / loha bhasma 5 bhAga, cAMdI bhasma 6 bhAga aura pippalImadhusaMyuktamanupAnaM prakalpayet // / tIkSNa loha bhasma 7 bhAga lekara cItA, bijaurA rasa sindUra, abhraka bhasma, kAnta loha bhasma, | nIMbU, jamvIrI nIbU, sahajane kI jar3a aura ghIkumAra zuddha gandhaka aura sonAmakkhI bhasma barAbara 2 / ke rasa meM 3-3 dina ghoTeM / phira sAta dina taka lekara 1 dina paryanta banakakor3e ke rasameM ghoTeM | adaraka ke rasameM ghoTeM aura sukhAkara mahIna cUrNa aura use usI kI (bana kakor3e kI) jar3a ke bhItara kreN| isake bAda usameM suhAge kI khIla aura zuddha bhara kara Upara se miTTI kA lepa karake 1 dina | mIThe teliye kA cUrNa pratyeka usase cauthAI bhAga "bhUdharayantra" meM pakAveM / aura samAna mAtrA meM milA huvA trikuTA, triphalA, isa rasa ko daza dina taka sevana karane se | cItA, cAturjAta (dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, visarpa kA nAza hotA hai| nAgakesara) seMdhA namaka, sauMcala namaka aura gharakA ___anupAna-pIpala kA cUrNa aura shhd| | dhuvAM 1-1 bhAga milAkara adaraka, sahaMjanA aura [1001] kAlAgnirudro rasaH (2) bijaure nIbU ke rasa meM ghoTakara 3-3 rattI kI (ra. rA. suM. / zvA.) goliyAM bnaaveN| yaha agni pradIpta karane vAlA hicakI aura vajrasUtArkasvarNAyastAratIkSNamayaM kramAt / | zvAsa nAzaka sthUla aura kRza zarIra ko samAbhAgavRddhathA mRtaM sarva mahasA citrakadravaiH // vasthA para lAne vAlA ora anupAna bheda se rogoM mardayenmAtuluGgAmlaijabIrasya dintrym| | kA nAza karane vAlA hai| zijale kvAthaiH kanyAkvArthadinatrayam // / isake sevanase maNDala (kuSTha bheda)kA avazya Ardrakasya dinaHsapta divase bhAvitaM ttH|| nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (304) bhArata-bhaiSajya ratnAkara [1002] kAlAntako rasaH (1) rudrayantra meM pakAveM / isI prakAra jaba AThagunI ___ (ra. ra. / kAse) gandhaka jIrNa ho jAya to 32 puTa dene ke bAda) higulaM maricaM vyoSa TaGkaNaM gandhakaM samam / | cUrNa karake rakveM / jambIrarasasaMyuktaM maIyedyAmamAtrakam / / ise mRgAGka rasokta anupAna ke sAtha 5 rattI kAsaM zvAsamatIsAraM grhnniisaanipaatikm| | kI mAtrAnusAra sevana karane se rAjayakSmA kA nAza apasmArAmayaM mehamajINaM cAgnimAnyatAm // | hotA hai| (vyavahArika mAtrA 1-2 rattI / ) guJjAmAtrapradAnena sarva nAzayati kSaNAta // [1004] kAlAri rasaH zuddha ziMgarapha, kAlImirca, trikuTA, suhAgekI / (yo. ci. ma. / mizrAdhi.) khIla aura zuddha gandhaka barAvara 2 lekara 1 pahara taka | trizANaM pAradaM caiva gandhakaM zANapazcakam / jambIrI nIbU ke rasameM ghotteN| trizANaM vatsanAbhazca pippalI dazazANikA // ise 1 rattI kI mAtrAnusAra sevana karane se | lavaGgaM ca catuHzANaM trizANaM kanakAhayam / khAMsI, zvAsa, atisAra, saMgrahaNI, tridoSaja apa- TaGkaNaM vanhizANaM ca paJca jAtIphalaM kSipeta / / smAra, prameha, ajIrNa aura agnimAMdya kA nAza | marica pazca zANaM syAdakalaM ca trizANakam / hotA hai| karIrAkanimbukaimardayeca dinatrayam // [1003] kAlAntako rasaH (2) kAlArirasanAmA'yaM vAtavyAdhinAzanaH / (bR. ni. ra. / kSaya.) mardane bhakSaNe nasye dvigujaM sannipAtajit // kuryAzlohamayIM mUSAmunnatA dvAdazAGgulAm / / zuddha pArada 9 mAzA, zuddha gandhaka 1 / marditaM svarNavArAhigRhakanyArasaiH rasam / / | tolA, zuddha mIThA teliyA 9 mAzA, pIpala 3 / / / lazunairyAmamAtraM ca piNDIkRtvA nivezayet / | tolA, lauMga 1 tolA, dhatUrA 9 mAzA, muhAgekI kRtvA pUrvoktamUSAyAM sUtapAdaM ca gandhakam // | khIla 9 mAzA, jAyaphala, kAlImirca 1 / tolA nirguNDIrasasaMpiSTaM tanmUSAyAM vinikSipet / / aura akarakarA 9 mAzA lekara 3-3 dina karIra, AcchAdya lohacakreNa rudrayantreNa jArayet // | adraka aura nIbUke rasa meM ghotteN| evamaSTaguNe jIrNa samuddhRtya vicUNayet / ise mardana, bhakSaNa aura nasya dvArA prayoga paJcaguAmitaM khAdedanupAnaM mRgAvat // karane se vAtavyAdhi aura sannipAta kA nAza hotA ayaM kAlAntako nAma rasoyaM rAjayakSmajit // hai| mAtrA 2 rattI / ____ pAre ko dhatUre, bArAhIkanda, ghIkumAra aura [1005] kAlezvaro rasaH lhasana ke rasa meM 1-1 pahara taka ghoTakara golA | (ra. rA. / suM. / zvA.) banAveM / phira usake nIce Upara saMbhAla ke rasa meM vaGgaM lohaM tathA tAmramabhrakaM pAradaM matam / ghuTA huvA pAre se cauthAI bhAga gandhaka bharakara 12 gandha tApyadaradau divyaM jAtIphalaM tthaa| agula UMcI (gaharI) lohe kI mUSA meM rakhakara sUkSmailA dAlacinI ca kezaraM viSakaM smRtam / usake muMha ko lohe ke Dhakane se Dhaka deN| aura 'dhUrtabIjaM ca jaipAlaM TaGkaNaM ca samam // For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (305) * bhissk| daarunnm|| sarvebhyastriguNaM zyAmaM kSiptvA cUrNIkRtaM / higulaM maricaM gandhaM savyoSaM TaGkaNaM tthaa| vRSApAmArganirgaNDIbhagAbhaGagarasena dviguJjamAIkadrAvaiH sannipAtaM sdaarunnm|| c|| kAsaM nAnAvidhaM hanti zirorogaM mardayehinamekaikaM rasaH kAlezvaro bhvet| vinaashyet|| ekaguz2a dvigukaM yA balaM jJAtvA pryojyet||| __zaMgarapha, marica, gandhaka, trikuTA aura suhAgA | barAbara barAbara lekara carNa kreN| kAsaM zvAsaM nihantyAzu kapharogaM ca ___ise 2 rattI kI mAtrAnusAra adaraka ke rasa ke sAtha sevana karAne se dAruNa sannipAta, aneka prakAra kI khAMsI aura zira ke rogoM kA nAza hotA hai| vaGga bhasma, loha bhasma, tAmra bhasma, abhraka bhasma, pArada, gandhaka, sonAmakkhI bhasma, zaMgarapha, kAnta | (1008) kAsakesarI loha bhasma, jAyaphala, choTI ilAyacI, dAla cInI, ! (vR0ni0 r0| kAse) kesara, mIThA teliyA, dhatUre ke bIja, jamAlagoTA aura suhAgA samAna bhAga tathA saba ke vajana se 3 gunA mirca daradaM maricaM mustaM TaGkaNaM ca viSaM smm| kA cUrNa lekara 1-1 dina bAsA, ciraciTA, saMbhAla, jambIrAdbhizca saMmaI kuryAnmudganibhA / bhAMga aura bhAMgare ke rasa meM ghotteN| vttiim|| ise rogI ke balAnasAra 1-2 rattI kI mAtrAnasAra Ardrakasvarasenaiva kAsaM zvAsaM vypohti|| sevana karAne se khAMsI, zvAsa aura dAruNa kapha rogoM kA nAza hotA hai| zaMgarapha, marica, mothA, suhAgA aura mIThA teliyA (1006) kAsakartarI rasaH samAna bhAga lekara jambIrI nIbU ke rasa meM ghoTakara mUMga ke barAbara goliyAM bnaaveN| (ra0 rA0 suN| kAsa0) inhe adaraka ke rasa ke sAtha sevana karAne se khAMsI rasagandhakapippalyo hriitkykssvaaskm|| aura zvAsa kA nAza hotA hai| yathottaraM guNaM cUrNa bbbuulkvaathbhaavitm|| ekaviMzativAreNa zoSayitvA vicuurnnyet| / (1009) kAsanAzano rasaH bhakSayenmadhunA hanti kAsaM vai kaaskrtrii|| (ra0 ra0 s0| a0 13) pArA 1 bhAga, gandhaka 2 bhAga, pIpala 3 bhAga, hair3a | sAkatIkSNAbhrako SgstykaasmrdvraarsaiH| 4 bhAga, baher3A 5 bhAga aura bAsA 6 bhAga lekara cUrNa | mardito vetasAmlena piNDitaH karake use kIkara ke rasa kI 21 bhAvanA deN| kaasnaashnH|| ise zahada me sAtha sevana karane se khAMsI kA nAza hotA hai| tAmra bhasma, tIkSNaloha bhasma aura abhraka bhasma ko agasti, kasauMdI, triphalA aura amlabeta ke rasa kI (1007) kAsakuThAraH bhAvanA dekara goliyAM bnaaveN| (ra0 rA0 suN| kAse) inake sevana se khAMsI kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (106) (1010) kAsazvAsavidhUnano rasaH ( vR0 ni0 20 / kAsa0 ) bhArata-meva- ratnAkara (1011) kAsasaMhArabhairavaH www.kobatirth.org rasabhAgo bhavedeko gandhakAdddvau tathaiva ca / yavakSArastribhAgaH syAbrucakaM ca caturguNam / / marIcaM paJcabhAgaM syAcchuddhaM rasavimarditam / kAsaM paJcavidhaM hanyAcchvAsaM paJcavidhaM tathA / / zuddha pArada 1 bhAga, gandhaka 2 bhAga, javAkhAra 3 bhAga, sauMcala (kAlA) namaka 4 bhAga aura marica 5 bhAga lekara cUrNa kreN| yaha pAMca prakAra kI khAMsI aura pAMca prakAra ke zvAsoM kA nAza karatA hai| (ra0 sA0 sN0| kAsa0 ) rsgndhktaamraabhrshngkhttngknnlauhkm| maricaM kusstthtaaliishjaatiiphllvnggkm|| kArSikaM cUrNAmAdAya daNDenAmarddha bhAvayet / bhekaparNI kezarAjanirguNDI kAkamAcikA / / droNapuSpI zAlaparNI grISmasundarakaM tathA / bhAga harItakI bAsA kArSikaiH patrajai rasaiH / / afai kArayedvaidyaH paJcaguJjApramANataH / vAtajaM paittikaM kAsaM zlaiSmikaM cirajantathA / / zrImadgahananAthena kAsasaMhAra bhairavaH / rasoyaM nirmito yatnAllokarakSaNahetave / / vAsA zuNThI kaNTakArI kvAthena pAyayedbudhaH / kAsaM nAnAvidhaM hanti shvaasmugrmrockm|| balavarNakaraH zrIdaH puSTidaH kAntivarddhanaH / / pArA, gandhaka, tAmra bhasma, zaGkha bhasma, suhAgA, loha bhasma, marica, kUTha, tAlIzapatra, jAyaphala aura lauMga pratyeka kA 1 - 1 karSa cUrNa lekara kharala karake use maNDUkaparNI (brAhmI bheda) bhAMgarA, saMbhAlu, makoya, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gUmA, zAlaparNI, grISmasundara (gImA) bhAraMgI, harar3a aura bAMse ke pattoM ke 1-1 karSa rasa meM ghoTakara 5-5 rattI kI goliyAM banAveM / ise bAMsA, soMTha aura kaTelI ke rasa ke sAtha sevana karAne se vAtaja, pittaja, kaphaja aura purAnI khAMsI, prabala zvAsa aura aruci kA nAza hotA tathA bala, varNa, saundarya, puSTi aura kAnti kI vRddhi hotI hai| (1012) kAsaharo rasaH (ra0ra0 sa0 a0 13 ) tAre piSTazilAM kSiptyA haritAlAccaturguNAm / vAsAgokSurasArAbhyAM marvitaH praharadvayam / / prasvinno bAlukAyantre guJjAdvitayasaMmitaH / ari trikaTunirguNDImUlacUrNayuto haret / / cAMdI bhasma 1 bhAga, manasila 4 bhAga aura haratAla 1 bhAga lekara 2-2 pahara bAMse aura gokharU ke svarasa meM kharala kareM phira (zarAva saMpuTa karake) bAlukA yantra meM svedana karake 2-2 rattI kI goliyAM banAveM / inheM trikaTe aura saMbhAlU kI jar3a ke cUrNa ke sAtha sevana karane se khAMsI kA nAza hotA hai| (1013) kAsAntako rasaH (ra0 rA0 sN0| kAse) sUtaM gandhaM viSaM caiva zAlaparNI ca dhAnyakam / yAvantyetAni cUrNAni tAvanmAtraM marIcakam / / guJjA catuSTayaM khAdenmadhunA kAsa zAntaye / / pArA, gandhaka, mIThA teliyA, zAlaparNI aura dhaniyA 1-1 bhAga, tathA ina saba ke barAbara marica kA cUrNa lekara kharala kreN| ise khAMsI kI zAnti ke lie 4 rattI kI For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam (307) mAtrAnusAra zahada meM milAkara sevana karanA caahie| | sevana karane se kilAsa kuSTha aura vizeSataH dAda kA nAza hotA hai| (1014) kAsAri rasaH (ra0 rA0 suN0| kAse) (1016) kirAtAdimaNDUram abhraka zambhabIjaJca tIkSNaM shulbsmnvitm| (vR0 ni0 r0| pANDu) kaasmrdvraagstivetsaamlairvimrdyet|| caturgajAvaTI hanti kAsaM paJcavidhaM kirAtatiktaM suradArudA- mustAguDUcI tthaa|| kttukaapttolm| durAlamAparpaTakaM sanimbaM kaTutrikaM vahniabhraka bhasma, rasa sindUra, tIkSNa loha bhasma aura phalatrikaM c|| tAmra bhasma barAbara barAbara lekara kasauMdI, triphalA, argAsta aura amlaveta ke rasa meM ghoTakara 4-4 rattI kI phalaM viDaGgasyasamAMzakAni sarvaiH samaM goliyAM bnaaveN| cUrNamathAyasaM c| ina ke sevana se pAMcoM prakAra kI khAMsI naSTa hotI hai| vyavahArika mAtrA 1-2 rttii| sarpirmadhumyAM vaTikAvidheyA tatrAnupAnAdbhiSajA pryojyaa|| (1015) kAsIsabaddho rasaH nihanti pANDaM ca halImakaM ca zothaM pramehaM (ra0 ra0 s0| a0 20) | grahaNIrujaM c| zvAsaM ca kAsaM ca saraktapittamasyiyorvopalaM rasaM hi kAsIsairyutaM paJca guNaiH sh| grhmaamvaatm|| mardayedyAmaparyantamarjanasya tvaco rsaiH|| vraNAMzca gulmAn kaphavidradhIMzca zvitraM ca zarAvasaMpuTe rudhyA puTetkroDapuTena hi| kuSThaM sttpryogaat|| rasaH kAsIsabaddho'yaM madhunA valla tulykH|| zANabAkucikAyuktaH sevito hanti cirAyatA, devadAru, dAruhaldI, mothA, giloya, nishcitm| kuTakI, paTolapatra, dhamAsA, pittapApar3A, nIma kI chAla, trikuTA, cItA, triphalA aura bAyabiDaMga kA cUrNa tribhirmAsaiH kilAsaM hi dadrUNyapi 1-1 bhAga tathA loha cUrNa sabake barAbara milAkara dhI vishesstH|| aura zahada ke sAtha goliyAM bnaaveN| inheM yathocita anupAna ke sAtha nirantara sevana karane se pANDu, halImaka, sUjana, prameha, grahaNI, zvAsa, 1 pala pArada aura 5 pala kasIsako 1 pahara taka khAMsI, raktapitta, bavAsIra, urugraha, AmavAta, ghAva, arjuna kI chAla ke rasa meM ghoTakara zarAba-saMpuTa meM banda gulma, kaphajavidradhi aura sapheda kor3ha kA nAza hotA hai| karake barAha puTa meM phuukeN| ise 1 valla (2-3 rattI) kI mAtrAnusAra 1 zANa | (1017) kilAsanAzano rasaH bAbacI ke cUrNa ke sAtha zahada meM milAkara 3 mAsa taka (ra0 ra0 s0| a0 20) For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 308 ) bhArata-bhaiSajya ratnAkara rasadviguNagandhakaM trigaNatAmraliptaM paced bhRGgarAjarase marca snuhyrksvrsaistthaa| gRhItamanakavalI khdirbaakciinimbjaiH| rasaiH puTavipAcitaM samalayAkaSAyaM pibe- guJjAdvayaM bhakSayecca hRcchUlaM paarshvbhuulkm|| tkilAsamaruNaM sitaM jayati shuddhtkaashinH|| AmavAtADhayavAtAdIn kaTIzUlaJca naashyet| 1 bhAga pArada aura 2 bhAga gandhaka kI kajjalI karake (nIMbU ke rasa meM ghoTakara) use 3 bhAga tAba ka agniJca kurute dIptaM sthaulyaM bArIka patroM para lepa karake zarAvasaMpaTa karake paTa deM caapypkrssti|| phira use khaira, bAbacI aura nIma ke rasa meM ghoTa kara (jaba taka tAmra bhasma na ho jAya taba taka) paTa dete rheN| | rasaHkubbavinodo'yaM ghnaanndbhaassitH|| ise bAbacI ke kvAtha ke sAtha pIne aura AhAra meM kevala zuddha chAcha pIne se lAla aura sapheda kor3ha kA nAza ho jAtA hai| pArA, gandhaka, hair3a, haratAla, mIThA teliyA, kuTakI, trikaTA, bola (maramakI) aura jamAlagoTA (1018) kITamardo rasaH barAbara barAbara lekara carNa karake bhAMgare thohara (seMDa) (ra0 ra0 s0| a0 20) aura Aka ke svarama meM ghotteN| ime - ratI kI mAtrAnamAra mevana karana se hRdaya kI zuddhasUtaM zuddhagandhamajamodA viddnggkm| pIr3A. panalI kA darda, AmavAta, ADhyavAta, kamara kA viSamuSTibrahmabIjaM ythaakrmgunnottrm|| darda aura sthaulya (carabI bar3ha jAnA) nATa hotA tathA carNayenmadhanA lehyaM niSkaikaM kmijibhvet| | agni pradIpta hotI hai| kITamardo raso nAma mustAtoyaM pibednu|| (1020) kumArakalyANo rasaH pArA 1 bhAga, gandhaka 2 bhAga, ajamoda 3 bhAga, (bhai0 r0| bA.) ro) bAyabiDaMga 4 bhAga, kacalA 5 bhAga aura palAsa pApar3A, (DhAka ke bIja) 6 bhAga lekara cUrNa kreN| | sindUraM mauktikaM hema vyomAyo ___ise eka niSka (cAra mAze) kI mAtrAnasAra zahada meM milA kara mothe ke kvAtha ke sAtha sevana karane se kRmi hemmaakssikm| naSTa hote haiN| kanyAtoyena saMmartha karyAnmadgamitA vttiiH|| vaTikAM vaTikArddha vA vayo'vasthAM vivicya c| (1019) kabjavinodarasaH (ra0 rA0 sN0| vA0 vyA0) kSIreNa sitayA sAI bAleSa viniyojyet|| rasagandhau samau zuddhau cAbhayAtAlakaM tthaa| | kamArANAM jvaraM zvAsaM vamanaM viSaM kaTakivyoSaJca bolabaipAlako smau|| paarigrbhikm| For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam ( 301) grahadoSAMzca nikhilAn stanyasyA- / aura ThaMDA hone para usameM mizrI aura zahada milaaveN| grahaNaM tthaa|| kAmalAmatisAraJca kRzatAM vhnivkRtm| (1022) kumudezvaro rasaH rasaHkumArakalyANo nAzayennAtra sNshyH|| (yo0 r0| rA0 ya0) rasa sindara, motI bhasma, svarNa bhasma, abhraka | pAradaM zodhitaM gandhamabhakaM ca samaM smm| bhasma, loha bhasma aura sonAmakkhI bhasma barAbara | tadadha daradaM vidyAttadardhA ca manaH shilaam|| barAbara lekara ghIkamAra ke rasa meM ghoTa kara maMga ke sarvAdhaM mRtalohaM ca khalvamadhye vinikssipet| samAna goliyAM bnaaveN| dviHsaptabhAvanA deyAH zatAvaryA rasena c|| __ inheM bAlaka kI avasthAnusAra 1 yA AdhI golI| tataH siddho bhavatyeSa kmdeshvrsNjnykH| kI mAtrA meM mizrI yukta dUdha ke sAtha sevana karAne se | sitayA maricenAtha gjaadvitriprmaanntH|| jvara, zvAsa, vamana, pArigarbhika, graha doSa, stanya bhakSayetprAtarutthAya puujyitvessttdevtaam| grahaNa na karanA (dUdha na pInA), kAmalA, atisAra, yakSmANamagraM hantyeva vaatpittkphaamyaan|| dubalApana aura pAcana vikAra Adi roga naSTa hote haiN| jvarAdInakhilAnrogAnyathA daityaanyjnaardnH| satatAbhyAsayogena vliiplitnaashnH|| (1021) kumudezvaro rasaH (ra0 sA0 sN0| tRSNA0) pArA, gandhaka aura abhraka bhasma 1-1 bhAga, zaMgarapha ina saba se AdhA, manasila zaMgarapha se AdhI mRtatAmrasya bhAgau dvau bhAgaikaM aura ina saba se AdhI loha bhasma lekara saba ko ekatra vnggbhsmkm| yaSTimadhurasairbhAvyaM zuSkaM mASArddhakaM ise prAtaH kAla iSTadeva kI pUjA karake mizrI aura 'shubhm|| | marica ke carNa ke sAtha 2-3 rattI kI mAtrAnasAra sevana sevyaJcaivAnupAnena vakSyamANena buddhimaan| karane se yakSmA aura jvarAdi vAtaja, pittaja, tathA candanaM zArivA mustaM kssudrlaanaagkeshrm|| kaphaja roga, naSTa hote haiN| evaM ina ke nirantara abhyAsa sarvatalyA tathA lAjA pcetssoddshikailaiH| se valI palita kA nAza hotA hai| arddhazeSaM haretkvAthaM sitAkSaudrayutantu tt|| 1023) kamadezvaro rasaH chardaii tRSNAM nihantyAzu raso'yaM (ra0 rA0 suN0| kSaya0) kumudeshvrH|| hemabhasmarasabhasmagandhakaM mauktikanta tAmra bhasma 2 bhAga aura vaMga bhasma 1 bhAga lekara rasaTaGkaNaM tathA mulaiThI ke rasa kI bhAvanA dekara sukhaaveN| tArakaM garuDasarvatulyakaM kAcikena parimarca ise Adhe mAze kI mAtrAnusAra nIce likhe anupAna ke sAtha sevana karane se chardi aura tRSNA kA atyanta golkm|| zIghra nAza hotA hai| mRtsnayA ca pariveSTya zoSitaM bhANDake anapAna-candana, zArivA (uSbA) mothA, choTI lavaNage tha paacyet| ilAyacI, aura nAgakesara samAna bhAga tathA sabake barAbara dhAna kI khIla lekara 16 gune pAnI meM pkaaveN|| yahAM zaMgarapha AdhA bhAga aura manasila pUrvokta sabase jaba AdhA pAnI zeSa raha jAe to utAra kara chAna leN| pahale bhI le sakate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (310) bhArata-bhaiSajya ratnAkara ekarAtra mRdusaMpuTena vA siddhimeti kumudezvaro | .. rsH|| | (1025) kuSThakuThAro rasaH vallamasya maricaighRtAnvitai rAjayakSma (ra0 ra0 s0| a0 20) parizAntaye pibet| sUtabhasmasamaM gandhaM mRtaaystaamgugguluH| triphalA viSamuSTI ca citrakazca shilaajtu|| (1023 a) kulavadhU ityevaM cUrNitaM kuryAtpratyekaM nisskssoddshm| (ra0 sA0 sN0| sanni0) catuHSaSTi karaMjasya bIjacUrNa prklpyet|| zaddhasataM mataM tAnaM mataM nAgaM manaH shilaa| catuHSaSTi mRtaM tAmaM madhvAjyAbhyAM tutthakaM tasya tulyAMzaM dinamekaM vimrdyet|| / viloddyet| dravaizcottaravAruNyA caNamAtrA vttiikRtaa| snigdhabhANDagataM khAdedviniSkaM sannipAtaM nihantyAzu nasyamAtreNa daarunnm|| ___ srvkusstthjit|| eSA kulavadhUrnAma jale ghRSTvA pryojyet|| | rasaH kuSThakuThAro'yaM gltkusstthnikRntnH| sonA bhasma, rasa sindUra, gandhaka, motI bhasma, pathyaM trimadhuraM deyaM tadabhAve guddaudnm|| pArA, suhAgA, cAMdI bhasma aura sonA makkhI bhasma pAtAlagaruDImUlaM madhupuSpI ca dhaanykm| barAbara barAbara le kara kharala karake kAMjI meM ghoTa kara |sitayA bhkssyetkrssmtitaapprnnuttye|| golA banAveM aura usa para kapara miTTI karake sukhAkara liyAnAgabalAmUlaM mdhvaajyaivaatitaapnut|| lavaNayantra meM eka rAta pakAveM athavA laghu puTa lgaadeN| ise 2-3 rattI kI mAtrAnusAra marica ke cUrNa aura __ rasa sindUra, gandhaka, loha bhasma, tAmra bhasma, ghRta ke sAtha sevana karane se rAjayakSmA kA nAza hotA hai| | gUgala, triphalA, kucalA, cItA aura zilAjIta, inameM se pratyeka vastu kA cUrNa 1-1pala, karaMjavekI girI kA (1024) kuSThakAlAnalo rasaH cUrNa 4 pala aura tAmra bhasma 4 pala lekara sabako zahada (rase0 ci0 m0| a0 9). | aura ghI meM milAkara cikane bartana meM bharakara rkhdeN| - ise 2 niSka* (8 mAze) kI mAtrAnusAra sevana karane gandhaM rasa TaGkaNatAmralauha bhasmIkRtaM | se galatkuSTha aura anya saba prakAra ke kuSThoM kA nAza maagdhikaasmetm| | hotA hai| paJcAGganimbena phalatrikena vibhAvitaM | pathya-ghI, zahada aura mizrI evaM isake abhAva meM raajtrostthaiv|| | guDayukta bhaat| __yadi isake sevana se atyadhika tApa ho to pAtAla niyojayedvallayugmamAnakaM kuSTheSu sarveSu garur3I (kar3avI torI kA bheda) kI jar3a, cora holI aura ca rogsNghe|| dhaniye kA cUrNa 1 karSa parimANa lekara mizrI milAkara khilaaveN| athavA atyanta tApa kI zAnti ke liye gandhaka, pArA, suhAgA, tAmra bhasma aura loha bhasma nAgabalA kI jar3a kA cUrNa zahada aura ghI meM milAkara tathA marica kA cUrNa barAbara barAbara lekara nIma ke cttaaveN| paMcAGga, triphalA aura amalatAsa ke rasakI bhAvanA deN| ise saba prakAra ke kuSThoM meM 2 valla (4-6 rattI) kI mAtrAnusAra sevana karAnA caahiye| tu madhuramiti pAThAntaram *mAtrA adhika pratIta hotI hai| (anu0) For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasaprakaraNam ( 311) (1026) kuSThakuThAro rasaH rasagandhakatApyAzilA(ra0 ra0 s0| a0 20) jtvmlvetsm| aSTamAMzaguDaM sAjyamAkSikaM rasasya karSa karSoM dvau gaMdhakAtkajjalaM tyoH| syaacchtaarussi|| tilaparNyalimaNDInAM svarasaiH kRtbhaavnm|| karSa karSa vcaadhaatriiknnaatiikssnnkRmicchidaam| pArA, gandhaka, sonA makkhI bhasma, tAmra bhasma, zANaM viSasya karSAdhaM jIrakasya sitasya c|| zilAjIta aura amalaveta 1-1 bhAga tathA gar3a sabakA palArdha mRtatAgrasya tathA zuNThayAzca mrditm| AThavAM bhAga lekara sabako ekatra milaaveN| bhRGgAmbhasi ghaTe snigdhe paceccaNaka isako ghI aura zahada meM milAkara sevana karane se sNmitaaH|| zatAruSi (kuSTha bheda) kA nAza hotA hai| vaTikAH kuSThavizvAgnitriphalAsaiMdha- (1028) kuSThanikRntano rasaH vaanvitaaH| (ra0 r0| kuSTha0) kuryAtkuSThakuThArAkhyo raso'yaM srvkusstthjit|| / zuddhasUtaM viSaM gandhaM tulyaM tApyaM shilaajt| 'zuddhatIkSNaM mRtaM lauhaM sarvaM madhu dintrym|| eka karSa pArada aura 2 karSa gandhaka kI kajjalI | kAkamAcIdevadAlyoH karkoTezca drvairdRddhm| karake tilapI (lAla candana) aura maNDI ke svarasa kI maIyedbhUdhare pAcyaM tridinantu tussaagninaa|| bhAvanA dekara usameM baca, AmalA, pIpala, tIkSNa loha niSkAI lehayetkSaudraiH rasaH kusstthnikRntnH| bhasma, aura bAyabiDaMga kA varNa 1-1 karSa, mIThAteliyA bhallAtavAkucI pathyA viDaGga citrakaM tthaa|| 4 mAze, sapheda jIrA AdhA karSa aura tAmra bhasma tathA | jIrakaM badarImUlaM kaTataileGgadena tu| soMThakA cUrNa AdhA AdhA pala milAkara ghotteN| phira use | bhakSayedanupAno'yaM hanti kuSThaM vicrcikaam|| cikane ghar3e meM bhAMgare ke rasa meM pkaaveN| jaba pakAte pakAte golI banAne yogya ho jAya to usameM kUTha, soMTha, pArA, mIThAteliyA, gaMdhaka, sonAmakkhI bhasma, cItA, triphalA, aura seMdhA namaka kA prkssep| DAla kara | zilAjIta aura tIkSNa loha bhasma, samAna bhAga lekara 3 cane ke barAbara goliyAM bnaaveN| isa ke sevana se saba | dina taka makoya. devadAlI aura kakoDe ke rasa meM ghotteN| prakAra ke kuSTha naSTa hote haiN| vyavahArika mAtrA 1 se 4 phira 3 dina taka bhUdharayantra dvArA tuSAgni meM pkaaveN| golI tk| ise zahada meM milAkara AdhA niSka kI mAtrAnusAra nimnalikhita anupAna ke sAtha sevana karane se kaSTha aura (1026 a) kuSThajitarasaH vicarcikA kA nAza hotA hai| (ra0 ra0 ma0 a0 20) ___ anupAna-bhilAvA, bAbacI, haiDa, bAyabiDaMga, dekho "kRSNamANikya rasa" cItA, jIrA, berIkI jar3akI chAla, kar3avAtela aura hiNgottkaatel| cUrNa yogya cIjoM kA cUrNa karake tela meM milaaveN| (1027) kuSThanAzano rasaH (ra0 ra0 s0| a0 20) (1029) kuSTharudrezvaro rasaH *kinhIM kinhIM ke mata meM kaTa, moMTha, cItA, triphalA (ra0 ci0 m0| 3 svabakaH) aura seMdhA prakSepa nahIM pratyut anupAna hai| pAradaM gandhakaM ghRSTvA paladvayamitaM pRthk| For Private And Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 312) bhArata-bhaiSajya ratnAkara zuddhaM nAgaM tathA vaGga grahaNIyaM ca shulbkm||| ise 1 mAze se 2 mAze taka yA nyUnAdhika zuddhaM pittalamapyevaM zaddhaM kAntaM palaM plm| mAtrAnusAra nIce likhe anupAna ke sAtha sevana kraaveN| cUrNitaM zuddhalohaM ca tAraM tApyaM palaM plm|| | evaM pathya pAlana kraaveN| ekIkRtya ca tatsarvaM khalve mRSTvA'tha bhaavyte| ___ anupAna-khaira, asana aura rohitaka (ruher3A) kI viSasyApi palaM deyaM bhAvyate triphlaambhsaa|| chAla ko bakarI ke mUtra meM pakAkara kvAtha taiyAra kreN| punazca bhRGgarAjasya rAjavRkSasya bhaavnaa| isa ke sAtha uparokta rasa sevana karAveM aura dhUpa meM bIjakasya rasaiH pshcaatkhdirkvaathmrdnm|| baiThAkara maricAdya tela kI mAliza kraaveN| mahAnimbasya nimbasya kyaathairetdvibhaavyte| ___isake sevana se idhara udhara jAne vAle pIpa, samasta zarIra kI sUjana, sAdhya, asAdhya, zAstrajJa vaidyoM se arkasehaNDadagdhasya bhAvanA paJca paJca c|| | tyakta aura parva karmoM ke doSa se utpanna kaSTha bhI zIghra hI dAtavyAH zoSayenmaSe kSiptvA'pyandhe puTo | naSTa ho jAtA hai| mhaan| isake sevana se pathya pAlana karanA cAhie aura deyaH pazcAdgrahItavyaM tacca rUpeNa suprbhm|| sadaiva yogiyoM aura gurujanoM kI pUjA tathA tarpaNa karanA caahiye| dIyante mASamekaM tannyUnaM vApi vicArya c| punarmASadvayaM dadyAdanupAnena sNyutm|| khadirAsanarohItakvAthaM kryaatspaacitm| (1030) kuSThazailendro rasaH chAgamUtreNa saMpakvamanupAnaM shubhaavhm|| (lohaH) (ra0 r0| kaSTha0) maNDalAnAM praNAzAya pUrvoktaM lipyate tthaa| tAlakaM maricaM kuSThaM kAcaTaGkanizA vcaa| maricAdyaM dinaM dharme sthAtavyaM tailsevnm|| nirgaNDI nimbakaralAbIjaM vA dalameva vaa|| tathye pathyepi varteta shivbhktipraaynnH| pratyekaM tolakaM cUrNaM cUrNatulyantu gugglH| utpathaM gatapUyasya bhaveduccATanaM dhruvm|| bAkucyA palikaM grAhyaM palaM sUtaM ca gndhkm|| 'zvayathaH sarvadehasya zIghrameva vinshyti| lohasya dvipalaM cAtra triphlaajlshodhitm| saptadhAtugataM vApi sAdhyAsAdhyaM tathaiva c|| SaNmAsA vaTikA kAryA gomUtreNa nissevitaa|| vaidyavandaiH parityaktaM tyaktaM shaastrprairpi| kuSThazailendravajrAkhyo loho'ymmRtopmH| tatkuSThaM pUrvakarmotthaM shiighrmetdvinaashyet|| aSTAdazAni kuSThAni knndduuddruskusstthkm|| paraM pathyavidhi kuryAdyathAproktaM tathA sdaa| vidradhi gaNDamAlAJca grdbhaamupgrdbhaam| yoginAM satataM pUjAM kuryAtteSAM ca trpnnm|| | plIhagulmodarAnhanti kAsaM zvAsaM gurutAM mahatAM pUjAM kuryAcca kaamitaashnm| hliimkm|| kuSTharudrezvaro nAma raso'yaM bhuvi durlbhH|| kAmalApANDurogAMzca shvydhushcaamvaatjm| candranAthamukhAc chrutvA ghnaanndbhaassitH|| prathama 2-2 pala pArA aura gandhaka lekara kajjalI eSa loharaso divyo medhaayurbldaaykH| kareM phira usameM sIsA, bhasma, baMga bhasma, tAMbA bhasma, pItala bhasma, kAnta loha bhasma, loha bhasma, cAMdI | kAladezavayovanIndRSTvA vA truttivrddhnm|| bhasma, sonAmakkhI bhasma aura mIThA teliyA 1-1 pala anupAnaM prakarttavyaM vAtike vishvkunnddlii| milAkara ghoTeM phira use triphalA bhAMgarA, amalatAsa, paTolamudgaiHpitte ca parpaTenApi vaarinnaa|| bijaurA, khaira, mahAnIma aura nIma ke rasa tathA Aka | aGkoThadalanIreNa ckrmiirsaiHkphe| aura seMDa ke dUdha kI pRthak pRthak 5-5 bhAvanA dekara kevale vAtike paite gomUtraM privrjyet|| sukhAkara andha mUSA meM banda karake mahApuTa deN| mUtrasthAne prakartavyaM chAgIdagdhaM na sNshyH|| For Private And Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kakArAdi-rasa | zuddha haratAla, kAlImirca, kUTha, kAMca (yA kAMca lavaNa), suhAgokI khIla, haldI, vaca, sambhAlaM, nIma aura karele ke bIja yA patte pratyeka 1 -1 | tolA | gUgala 10 tole, bAbacI 5 tolA, zuddha pArA 5 tolA zuddha gandhaka 5 tolA aura triphale ke jala meM zuddha kiyA huvA loha cUrNa 10 tolA lekara prathama pAre aura gandhaka kI kajjalI kareM phira anya saba cIjoM kA cUrNa milAkara 6-6 mAze kI goliyAM banAveM / inheM gomUtra ke sAtha sevana karane se 18 prakAra ke kuSTha, khujalI, dAda, vidradhi, gaNDamAlA, gardabhikA, tillI, gulma, udararoga, khAMsI, zvAsa, halImaka, kAmalA, pANDu aura AmavAtaja zotha kA nAza hotA hai evaM medhA, Ayu aura bala kI vRddha hotI hai / kAla, deza, Ayu aura agni bala kA vicAra karake isakI mAtrA ghaTAI bar3hAI bhI jA sakatI hai / ke vAyukI pradhAnatA meM soMTha aura giloya ke tathA pitta kI pradhAnatA meM paTolapatra aura mUMga yUSa athavA pittapApar3e ke kAtha ke sAtha denA cAhie, aura kapha kI pradhAnatAmeM aMkoTa ke pattoM ke rasa aura paMbAr3a ke rasa ke sAtha denA cAhie / kevala vAtika yA paittika rogoM meM gomUtra na dekara bakarI kA dUdha denA cAhie / [1031] kuSThaharitAlezvaro rasaH (20 sA0 saM0 / kuSTha0 ) haritAlaM bhavedbhAgA dvAdazatra vizuddhitam // gandhakopi tathA grAhyo rasaH saptotra dIyate / kRSNAbhrakamapi zlakSNaM khalle kRtvA vimarddayet / aGkoTamUlanIreNa se huNDI payasAthavA // arkadugdhena saMpiSya karavIrajalena ca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 313 ) kAThodumbaranIreNa peSaNIyo raso bhRzam // zuddhatAmrakoTare ca kSepaNIyo rasezvaraH / paJcaguJjApramANena kAThodumbaravAriNA / / kuSThASTAdazasaMkhyeSu deya eSa bhiSagvaraiH / acireNaiva kAlena vinAzaM yAnti nizcayaH / pathyasevA vidhAtavyA praNatiH sUryapAdayoH / sAdhakena tathA sevyo raso rogaughanAzanaH // pippalIbhiH samaM dadyAtkuSTharoge rasezvaram // zuddha haratAla 12 bhAga, zuddha gandhaka 12 bhAga aura zuddha pArA 7 bhAga lekara kajalI karake aGkoTa kI jar3a ke rasa, Aka aura sehuMDa ke dUdha aura kanerake tathA kaTumara ( gUlarabheda) ke rasa kI bhAvanA dekara khUba ghoTeM / phira use zuddha tAMbe ke mUSAmeM banda karake puTapAka vidhi se 6 pahara pakAveM / ise 5 rattI kI mAtrAnusAra kaThUmara ke pIpala ke cUrNa ke sAtha sevana karane se 18 prakAra 1 kuSToM kA atyanta zIghra nAza hotA hai / auSadhi sevana kAla meM pathya avazya pAlana karanA cAhie tathA sUrya kI bandanA karanI cAhie / [1032] kuSThAntako rasaH (ra. ra. / kuSTha) zuddhabhUtaM dvidhA gandhaM nirguNDIbA kucIrasaiH / dinaikaM marddayetpAcyaM yAmaM lavaNayantra ke || uddhRtya cUrNayettulyaitriphalAbAkucIphalaiH / tulyAMza] bhRGgacUrNazca sarvamekatrapAcayet // palAzakhadirakkAthaM gomUtrairlohabhAjane / dinekAnte vaTIM kuryAniSkaikaM bhakSayetsadA // kuSThaM visphoTakaM hanti nAmnA kuSThAntako rasaH / marddanaM bhAnutailena Atape kArayetsadA // zuddha pArA 1 bhAga aura zuddha gandhaka 2 bhAga lekara 1-1 dina saMbhAla aura bAbacI ke rasa meM For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (314) bhaart-bhaissjy-rtnaakr| ghoTeM phira yathA vidhi 1 pahara taka lavaNayantra meM | [1034] kuSTebhakesarI rasaH (rasA. sA.) pakAveM / isake pazcAt svAMga zItala hone para | avimatreNa saMsvedya nirAlamvaM ca tAlakama / nikAlakara cUrNa kareM aura samAna bhAga triphalA, aticUrNa prakartavyaM mRdalaM ca bhavedyathA // bAbacI tathA bhAMgare kA cUrNa milAkara dhoTeM phira | pazcAnmahati khalve takSiptvA mayaM suvarNaje / 1 dina taka DhAka aura khairake kvAtha tathA gomUtra | rasekaSmANDa jenApi gojihvArasamarditama // meM lohe ke bartana meM pakAkara goliyAM banAveM / | dinadayaM dvayaM sAhaM pratyekena vimardayet / ___ ise 2-3 rattI kI mAtrAnusAra sevana karane | arkadagdhena tasAlaM yajIdagdhena maryate // se kuSTha aura visphoTaka kA nAza hotA hai| bAkucyAgujikAyAzca bhallAtAnAM tathaiva ca / ___ kuSThI ko dhUpa meM baiThakara bhAnu taila kI mAliza eSAM tailena kartavyaM mardanaM tAlake bhazama // karanI caahie| dinapazcAvadhivittaistailaireva mardayet / [1033] kuSThAntakaparpaTI rasaH | Aropya kAcakumbhe'muM vahniH sthAtpaJcayAmakam / / (ra. ra. sa. / a. 20) uttArya ca punaH sakiM tena tailena madyate / palaika zuddhasUtasya karphe zuddhagandhakam / | baGgasya khoTikAkAraM tale tasya bhaviSyati / gandhatulyaM mRtaM tAnaM sUtAMzaM maIyedviSam // kRpyAzca dRzyate rUpaM rUpyasyeva na sNshyH| sarvatulyaM punargandhaM datvA kishcidvighttttyet| / adhastAttAla savaM ramabhasmasamaM ca yat / / ghRtAmyakta lohapAtre pacedyAvaddvIbhavet // | grAhyaM deyaM dviguJjAbhaM galatkuSThanivRttaye / rambhApatre paTe vAtha pAtayetparpaTIM tdaa| / | kAkodumbarikAmUlavAri citre'nupAyayet / / mApaikaM cUrNitaM khAdedgajacarma niyacchati // "kevalaM tAlajaM saca tAne cASTAdazAMzike / niSkaikaM bAkucIcUrNa lehayedanupAnakam // bhAgamekamidaM dadyAttAnaM tAraM bhaviSyati" // ___ zuddha pArA 5 tolA, zuddha gandhaka 1||tolaa, | vanasya viTapAkAre dRzyate vanadaNDikam / tAmra bhasma 1 / tolA aura zuddha mIThAteliyA 5 | vanadaNDisamaiH patraiH kizcidIrgha ca tadbhaveta / / tolA lekara mardana kareM phira usameM sabake barAbara ! grAhyaM tanmUlakaM cUrNa vaTikAH kolasaMmitAH / zuddha gandhaka milAkara ghI cupar3I huI lohe kI kar3A- | pratyahaM dIyate caikA kSaNaM sthitvA viricyate / / hI meM DAlakara (mandAgni para) pakAveM / jaba vaha atIva recayatyeSA kuSTanAze mahauSadham / pighala jAya to use kele ke patte yA kapar3e para | ekasmAtsaptakAdUrgha galatkuSThaM vizoSayet // DhAlakara parpaTI bnaaveN| kramilaM ghorarUpaM ca durnirIkSyaM ca yadbhavet / ise 1 mAze kI mAtrAnusAra sevana karane se | aSTAdazasu kuSTheSu yadasAdhyaM bhiSagvaraiH // gaja carma kA nAza hotA hai| | yogo'yaM nAzayatyeva rasaH kuSThebhakesarIH / anupAna-davA khAne ke bAda 5 mAzA haratAla ko dolAyantra dvArA bheDa ke mUtrameM bAbacI kA cUrNa caatteN| svedana karake atyanta mahIna cUrNa kareM phira use For Private And Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (315) bar3e kharala meM DAlakara dhatUre, peThe aura gobhI ke / karSA'rddhamAtraH krimipIDitAya // rasa tathA Aka aura seMDake dUdhameM 2-2 dina khUba hiMgulotthapArada eka tolA, zodhita AmalAghoTeM / phira use vAvacI, guJjA (cauTalI) aura sAra gandhaka do tole, abhraka bhasma tIna tole, loha bhilAve ke tela meM 5-5 dina taka ghoTe / isake , bhasma cAra tole zuddha kiyA huA bacchanAgaviSa eka pazcAt use zIzI meM bharakara (bAlukA yantra dvArA) tolA, bAyabiDaMga pAMca tole, kur3e kI chAla DhAI pAMca pahara kI agni deN| phira nikAlakara uparokta | tole / ina cIz2oM meM se prathama pArada gandhaka kI teloM meM ghoTeM / (aura usI prakAra pakA) jaba zIzI kajalI karane ke bAda abhraka bhasma aura loha bhasma ke tala bhAga meM vaGga kI khoTikA ke samAna safeda ko bhI DAla kara khUba ghoTe / bAdameM saba cIz2oM ko varNa dIkhane lage to (svAMga zItala hone para) zIzI kUTa kaparachana karake ise kajalI meM DAla kara mardana ke nIce lage huve pAre kI bhasma ke samAna haratAla kare / jaba saba cIjeM mila jAya taba zIzI meM bhara ke satva ko nikAla leN| kara rakha chor3e, yaha krimi roga ke nAza karane ke ise 2 rattI kI mAtrAnusAra sevana karAne se liye kAlakarake samAna hai| isakI mAtrA chaH mAjhe galakuSTa kA nAza hotA hai| taka kI hai zahada ke sAtha yA garama pAnI ke __"ise zveta kuSTha meM kaThUmarakI jar3a ke rasa ke sAtha de sakate haiN| sAtha denA caahie| 1 bhAga haratAla satvake yoga se 18 bhAga tAMbA cAMdI hojAtA hai"| [1036] kRmikAlAnalo rasaH bana meM "vanadaNDi" nAmaka eka vRkSa hotA hai, (ra. rA. muN.| kRmi.) usake patte sonA pAThA ke samAna usase kucha bar3e | viDaGga dvipalaJcava viSacUrNa tadardhakam / hote haiM / usakI jar3a kA cUrNa karake 7 // -7 // loha cUrNa tadardhazca tadadhaM zuddhapAradam / / mAze kI goliyAM banAveM / inameM se prati dina eka | rasa tulyaM zuddhagandhaM chAgIdugdhena peSayet / golI khilAveM / isase atyanta virecana hokara 1 | chAyAzuSkA vaTIM kRtvA khAdet poddshrktikaam|| saptAha ke bAda galatkuSTha sUkhane lagatA hai aura | dhAnyajIrAnupAnena nAmnA kAlAnalo rasaH / kRmiyukta ghorarUpa, ghRNita tathA vaidyoM se asAdhya | udarasthaM kRmIna hanyAd grahaNyazaH samanvitam // aThAraha prakAra ke kuSTa naSTa ho jAte haiM / agnidaH zothazamano gulmaplIhodarAna jayet / [1035] kRmikAlakUTo rasaH | gahanAnandanAthena bhASito vizvasaMpade // (ra. ci. m.| 3 stabkaH ; rasA. sA.) ___bAyabiDaMga 10 tolA, zuddha mIThA teliyA sUtendragandhA'bhrakalohabhasma 5 tolA, loha bhasma 2 // tolA, zuddha pArA 1 // vardhiSNumAtraM prathamAdvitIyaM tolA aura zuddha gandhaka 1 / tolA lekara bakarI viSa rasendreNa sama viDaGgaM ke dUdha meM ghoTa kara goliyAM banAkara chAyA meM samastatulyaM kuuttjtvgrdhaa| sukhaaveN| saMmardito'yaM krimikAlakUTaH inheM dhaniye aura jIra ke cUrNa ke anupAna For Private And Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (316) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - - - ke sAtha 16 rattI kI mAtrAnusAra sevana karane se / kapUra 8 bhAga, indrajau, trAyamANA, ajamoda, udarastha kRmi, saMgrahaNI, bavAsIra, zotha, gulma, | bAyabiDaMga, zuddha ziMgarafa, zuddha mIThAteliyA aura tillI aura udara rogoM kA nAza hotA tathA agni | kezara 1-1 bhAga lekara cUrNa karake 1 dina bhAMgare pradIpta hotI hai| ke rasa meM acchI taraha ghoTeM phira DhAkake bIja (1 [1037 kRmikASThAnalo rsH| bhAga) milAkara mUsAkannI aura brAhmI ke rasa meM (ra. sA. saM. / kRmi.) | ghoTakara 3-3 rattI kI goliyAM banAveM / vizuddha pAradaM gandhaM vaGgaM tAlaM vraattkm| inheM dhatare ke sAtha sevana karAne se 7 prakAra manaHzilA kRSNakAcaM somarAjI viDaGgakam // ke kRmi naSTa hote haiN| dantIbIjazca jaipAlaM zilA TaGkaNa citrakam / | [1039] kRmikuThAraH (2) (yo. ra. kRmi.) karSamAtrantu pratyekaM vajrIkSIreNa maIyet // | vizvaM rAmaThasendhavAgnimaricaM pathyAvacAguggulukalAyasahazIM kRtvA vaTikAM bhkssyetttH| kRmikASThAnalo nAma rasoyaM prinirmitH| jhelaM rAtriviDaGgakuSThalazunaM gandhaH kuberAkSakaH / indrodbhUtapalAzabIjakhadirAjAjIkaNAdIpyakaM zlaiSmike zleSmapitte ca zleSmavAte ca shsyte|| sauvarca madhunA guTI kRmikuThArAhA rujAjantunuda zuddha pArA, zuddha gandhaka, vaGga bhasma, haratAla soMTha, hIMga, seMdhA, cItA, kAlImirca, hair3a, bhasma, kauMDI bhasma, zuddha manasila, kAle raMga kA kAMca (bhasma), bAbacI, bAyabiDaMga dantI ke bIja, baca, gUgala, bIjAbola (muramukI) haldI, bAyabiDaMga, jamAlagoTA, zuddha zilAjIta, suhAge kI khIla kUTha, lhasana, zuddha gandhaka, karajavA, indrajau, DhAkake aura cItA 11-1 / tolA lekara thohara ke dUdha meM bIja, khaira, jIrA, pIpala, ajavAyana aura sauMcala ghoTa kara maTarake samAna goliyAM banAveM / (kAlA) namaka barAbara 2 lekara cUrNa karake zahada isake sevana se kaphaja, kaphapittaja aura kapha ke sAtha goliyAM banAveM / vAtaja krimiyoM kA nAza hotA hai / ___inake sevana se kRmi naSTa hote haiM / [1038] kRmikuThAro rasaH (1) [1040] kRmighna rasaH ___(ra. rA. suM. / kRmi.) (ra. ra. sa. / a. 20) karaM cASTabhAgaM ca kuTajazcaika bhaagkH| | rasasya niSkamAdAya gandhakaM tatsamaM kuru| tatsamAnaM trAyamANamajamodAviDaGgakam / / | tAnaM dehi tadardha ca pazcAGgazAkavAriNA / / hiGgalaM viSabhAgaM ca tatsamAnaM ca kezaram / / maryAdekadina rAtrau kSipettatraiva ytntH| sarva dRDhaM ca saMmadye bhRGgArAjarasairdinam // kSIriNIvAthamAdAya tathA kuru dinAntare // pAlazabIjasaMmizramundarIrasabhAvitam / datvA laghupuTaM pazca jayapAlAnvimardayet / brAjhIrasaM tato datvA siddhat kRmikutthaarkH|| dehi guMjAdvayaM cAsya sAjyaM zUlacchide tathA / / yallamAtrA vaTIM kRtvA dadyAddhemasamanvitAm / zuddha pArA 5 mAzA, zuddha gandhaka 5 mAzA kuryAskRmivinAzaM ca evaM saptavidha dRDham // / aura tAmra bhasma 2 / / mAzA lekara 1 dina zAka For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kakArAdi-rasa (317) vRkSa (zAgona) ke paMcAMga ke rasa meM ghoTakara rAta / bhasma 1-1 bhAga tathA haiDakA cUNa 4 bhAga lekara bhara usImeM bhIgA rahane deM / phira dUsare dina satyA- | daNDayantra se kUTakara paTolapatra ke svarasakI bhAvanA nAsI (rusa) ke rasameM ghoTakara rAtabhara usImeM bhIgA | dekara kapAsa ke bIja (binaule ) ke barAbara rahane deN| isake pazcAt yathA vidhi laghupuTa deM, phira | goliyAM bnaaveN| usameM pAMca dAne zuddha jamAlagoTe ke milAkara ghotteN| inheM kevala paittika kRmiroga meM aura kabhI 2 ise do rattI pramANa ghI ke sAtha dene se kRmi | vAtapittaja kRmi roga meM ThaMDe pAnI ke sAtha 3 roga aura zUla naSTa hotA hai| | golI kI mAtrA se prayoga karanA cAhiye / [1041] kRmidAvAnalo rasaH [1043] kRmimudro rasaH (ra. rA. suM / kRmi.) (ra. rA. muM. / kRmi) hilaH karSamAnaM syAdantI bIjaM tadardhakam / krameNa vRddhaM rasagandhakAjaakakSIreNa saMmadya dApayedbhAvanA daza / modAviDaGgaM viSamuSTikA c| mASamAnaM pradAtavyamarkamUlarasaM punH| palAzabIjazca vicUrNamasya prapibeddhiGgasaMyuktaM kRmijAlanipAtanam / / niSkapramANaM madhunAvalIDham // kRmidAvAnalo nAma nAzayetkRmi satvaram / / pibetkaSAyaM dhanajaM tadUrva zuddha ziMgarafa 1 / tolA aura dantI ke bIja raso'yamuktaH kRmimudrAkhyaH / 7 // mAzA lekara Aka ke dUdha kI 10 bhAvanA deN| kamInihanti kRmijAMzca rogAn ise eka mAze * kI mAtrAnusAra sevana karAne | saMdIpayatyAgnimayaMtrirAtrAt / / se kRmi atyanta zIghra naSTa hojAte haiM / anupAna- zuddha pArA 1 bhAga, zuddha gandhaka 2 bhAga, davA khAne ke bAda AkakI jar3a ke rasa me hIMga kA ajamoda 3 bhAga, bAyabiDaMga 4 bhAga, zuddha kucalA cUrNa DAla kara piye| 5 bhAga, aura DhAkake bIja 6 bhAga, lekara cUrNa kre| [1042] kRmidhUlijalaplavo rasaH ___ise 3 rattI kI mAtrAnusAra zahada meM milA (ra. rA. su.| kRmi.) kara cATeM aura Upara se nAgaramothe kA kvAtha piyeN| pAradaM gandhakaM zuddhaM vaGga zaGkha samaM smm|| ise 3 dina taka sevana karane se kRmi aura unase catuNI yojayettulyaM pathyAcUrNa bhiSagvaraH // utpanna hone vAle roga naSTa hote tathA agni pradIpta daNDayantreNa nirmathya paTolasvarasaM kSipet / hotI hai| kArpAsavIjasadRzIM vaTikAM kuruytntH|| [1044] kRmirogAri rasaH trivaTI bhakSayetmAtaH zItatoyaM pibednu|| (ra. rA. suN.| kRmi, rase. sA. saM, dhanva.) kevalaM paittike yojyAkadAcivAtapaittikai // sUtaM gandhaM mRtaM lohaM maricaM viSameva ca / zrImadgahananAthoktAkRmidhUlijalaplavaH // dhAtakI triphalA zuNThI mastakI sarasAJjanam / / zuddha pArA, zuddha gandhaka, vaGga bhasma aura zaMkha trikaTuM mustakaM pAThA bAlakaM vilvameva ca / * mAtrA adhika pratIta hotI hai| manu0 / bhAvayetsarvamekatra khrsairbhuugjaisttH| For Private And Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (318) bhArata-bhaiSajya ratnAkara barATikA pramANena bhakSaNIyo vishesstH| | dviguNaM haravIrya ca dazamAMzaM ca saktakam // kRmirogavinAzAya raso'yaM kRminaashnH|| maMjiSThAdikaSAyeNa bAlukAyantrapAcitam / zuddha pArA, zuddha gandhaka, loha bhasma, kAlI- kRSNamANikyasaMkAzamidaM bhasmaiva kRSThajit / / mirca, zuddha mIThAteliyA, dhAyake phUla, triphalA, soMTha, | sonA makkhI bhasma, zuddha gandhaka, tIkSNaloha mastagI, rasauta, trikuTA, nAgaramothA, pAThA, sugandha- bhasma, kAMtaloha bhasma, aura abhraka bhasma, 1-1 bAlA aura bela saba cIjeM samAna bhAga lekara | bhAga zuddha pArA 2 bhAga tathA saktuka (viSabheda) bhAMgare ke rasameM ghotteN| dazavAM bhAga lekara yathAvidhi bAlukAyantra ise 3 rattI pramANameM sevana karane se kRmi | meM pakAveM / roga naSTa hotA hai / ise majiSThAdi kvAtha ke sAtha sevana karane [1045] kRmivinAzano rasaH se kuSTha kA nAza hotA hai| (ra. rA. su. / kRmi.) | [1048] kRSNAcaM lauham kRmina kiMzukAriSTabIjaM sarasabhasmakam / | (ra. ra; yo. ra. zUle) valladvayaM cAkhupIrasaiH kRmivinAzanaH // kRSNAbhayAlohacUrNa lehayenmadhusarpiSA / bAyabir3ala, DhAka ke bIja, nIma ke bIja pariNAmodbhavaM zUlaM sadyo hanti tridoSajam / / (nibaulI) aura rasasindUra barAbara barAbara milAkara pIpala, hair3a, aura lohe ke cUrNa ko zahada 3 rattI kI mAtrAnusAra mUsAkarNI (cUhAkannI) ke | aura ghI meM milAkara caTAne se tridoSaja pariNAmarasake sAtha sevana karane se kRmi roga naSTa hotA hai| zUla atyanta zIghra naSTa hotA hai| [1046] kRmiharo rasaH / / [1049] kolAdimaNDUram (ra0 sA0 saM0 / kRmi0 ) ( bhai. ra; vR. mA: ga. ni. ca. da; va. se; zU0) zuddhasUtamindrayavamajamodA mnHshilaa| kolAgranthikazRGgaveracapalAkSAraiH samaM cUrNitam phlAzavIjaM gandhazca devadAlyA dravaidinam // maNDUraM surabhIjale'STaguNite paktvAtha sAndrI samartha bhakSayemityaM zAlaparNIrasaiH saha / kRtam // sitAyuktaM pibecAnu krimipAto bhavantyalam // tatvAdedazanAdimadhyavistaupAyeNa dugdhaanbhum| zuddha pArA, indrajau, ajamoda, zuddha manasila, jetuM vAtakaphAmayAnapariNatauzUlazca shulaanic|| DhAka ke bIja ora zuddha gandhaka, barAbara barAbara cavya, pIpalAmUla, soMTha, pIpala aura javAkhAra lekara 1 dina devadAlI ke rasa meM ghotteN| 1-1 bhAga tathA maNDUra kA cUrNa sabake barAbara ise mizrIyukta zAlaparNI ke rasa ke sAtha lekara AThagune gomUtra meM pakAkara gAr3hA karake rkkheN| sevana karane se kRmi roga naSTa hotA hai| ise bhojana ke Adi madhya aura antameM sevana [1047] kRSNamANikyarasaH karane tathA prAyaH dugdhAnna kA AhAra karane se (ra. ra. sa. a. 20; ra. rA. suM; ra. kA. dhe.) | vAtakaphaja roga, pariNAma zUla aura anya prakAra hemamAkSikagandhAdhamatIkSNakAntAnakaM samam / / ke zaloM kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kArAdi-sa (319) - [1050) kAMsyapiSTikA rasaH / ___ bhasmavidhi---kAMsI ke patroM para Aka ke dUdha (ra. rA. su. pANDu.) aura kAjI (yA nIMbU ke rasa) meM ghuTe huve samAna kAMsyena piSTikAM kRtvA devadAlIrasaplutAm / | bhAga gandhaka kA lepa karake mUsA meM banda karake tIkSNagandharajoyuktA yuktyA hanyAt hliimkm|| gajapuTa dene se 2 puTa meM kAMsI kI bhasma hojAtI ___ kAMsI bhasma ko devadAlI ke rasa meM pIsa | hai| pItalakI bhasma banAnekI bhI yahI vidhi hai| kara usa meM tIkSNaloha kI bhasma aura zuddha 1052] kravyAda rasaH gandhaka barAbara barAbara milAkara pIsakara yatho / (ra. rA. suMra. ra. sa. a. 19, yo. ra. ajI. cita vidhi se sevana kiyA jAe to halImaka ra. ca.; rase. ci. ma. 9 stabkaH ) roga naSTa hotA hai| palaM rasasya dvipalaM vale syA[1051] kAMsyabhasma __chulvAyasI cArddhapalapramANe / (A. ve. pra. / a. 12) saMcUrNya sarva drutamagniyogAzodhanampattalIkRta patrANi kAsyarItyoH pratApayet / / deraNDapatre'tha nivezanIyam // nipizcettaptataptAni taile takre ca kAlike / kRtvAtha to parpaTikAM vidadhyAgomUtre ca kulatthAnAM kaSAye ca tridhA vidhaa| lohasya pAtre tvavapUtamasmin / evaM kAMsyasya rItezca vizuddhiH saMprajAyate // jambIraja pakkarasaM palAnAM zataM niyojyAgnimathAlpamalpam // vizeSa zodhanam - jIrNe rase bhAvitametadetaiH gomUtreNa pacedyAmaM kAMsyapatrANi buddhimAn / | dRDhAgninA vizudhyanti pakvAnyamladrave'pi vA / / ___ supnyckolodbhvvaaripuuraiH| savetasAmlaiH zatamatra yojyaM mAraNam-- arkakSIreNa saMpiSTo gandhakastena lepayet / samaM rajaSTaGgaNajaM subhRSTam // samena kAMsyapatrANi shuddhaanyldrvairmuhuH|| viDaM tadaddha maricaM samakSa tato mUSA puTe dhRtvA puTedgajapuTena c| tatsaptavAraM caNakAmlakena / evaM puTadvayAd kAMsyaM rItizca mriyate dhruvam // kravyAdanAmA bhavati prasiddho ___sAdhAraNa zuddhi-khAMsI aura pItalake bArIka rasastu manthAnakabhairavoktaH // patroMko agnimeM tapA tapA kara tela, takra, kAJjI mASadvayaM saindhavatakapItagomUtra aura kulathI ke kvAtha meM 3-3 bAra bujhA __metatsudhanyaM khalu bhojanAnte / nese kAMsI aura pItala zuddha hojAtI hai| mAtrAtiriktAnyapi sevitAni vizeSa zuddhiH---kAMsI ke patroM ko gomUtra / yAmadvayAjArayati prasiddhaH / / aura kAjI meM teja Aga para 1-1 pahara taka kAryasthaulyanibarhaNogaraharaH sAmAttinirNAzano pakAne se vaha zuddha hojAte haiN| gulmaplIhanisadano grahaNikAvidhvaMsamaH snaa| For Private And Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (320) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara vAta zleSmanibarhaNaH zramaharaH shuulaatishuulaapho| suhAge se AdhA aura kAlI mirca suhAge ke (yA vAtagranthimahodarApaharaNaH kravyAdanAmA rasaH // saba ke) barAbara milAkara caNakAmla kI sAta zuddha pArA 5 tolA, zuddha gandhaka 10 tolA | bhAvanA deN| evaM tAMbA aura loha bhasma 2 // 2 // tolA lekara ise 2 mAze kI mAtrAnusAra seMdhAnamaka yukta pIsakara kajjalI kareM phira agni para pighalA kara ara- | taka ke sAtha bhojana ke bAda sevana karanA caahiye| NDa ke patrapara DhAla kara yathA vidhi parpaTI banAveM / / isake sevana se mAtrA se adhika kiyA huvA phira ise lohe ke baratana meM pakke jambIrI nIMbU ke | bhojana bhI 2 pahara meM paca jAtA hai| 6 / sera rasa meM mandAgni para pkaaveN| yaha kRzatA, sthUlatA, viSadoSa, Ama, gulma, __ jaba rasa sUkha jAya to use paMcakola, bijaurA tillI, saMgrahaNI, vAyu, kapha, thakAna, zUla, vAtaaura amalavetake 6 / sera rasakI bhAvanA dekara usa | pranthi aura udara roga nAzaka tathA srasana (malako meM suhAge kI khIla saba ke barAbara, biDalavaNa pakAkara nIce kI aura pravRtta karane vAlA) hai| atha khakArAdi kaSAyaprakaraNam [1053] khadiravidhAnam khadirasAratulAmudakadroNe vipAcya Sor3azAMzA(su. saM. / ci. a. 10) vaziSTamavatAryAnuguptaM nidadhyAt, tamAmalaataHkhadiravidhAnamupadekSyAmaH / prazastadezajAta- karasamadhusapibhiHsaMsRjyopayuJjIta / epa eva manupahataM madhyamavayasaM khadiraM paritaHkhAnayivA sarvavRkSasAreSu kalpaH / khadirasAracUrNatulA madhyamamUlaM chiccA'yomayaM kumbhaM tasminnantare khadirasArakAthamAtrAM vA prAtaH prAtarupaseveta nidadhyAyathA rasagrahaNasamartho bhavati, tatastaM | khadirasArakAthasiddhamAvikaM vA sapiH / gomayamRdAvaliptamavakIryandhanaigomayamitrairA- jo uttama deza meM utpanna huvA ho, kIr3e dIpayet, yathAsya dahyamAnasya rasaH sravatyadhastA- | makaur3oM Adi kI kRpA se surakSita ho, na vRddha ho ghadA jAnIyAt pUrNa bhAjanamityathaivamuddhRtya | aura na bAlaka aise madhyama vayaska (javAna ) parisrAvya rasamanyasmin pAtre nidhAyAnuguptaM | khaira ke vRkSake cAroM ora kI miTTI haTAkara usakI nidadhyAttatoyathAyoga mAtrAmAmalakarasamadhu | jar3ake bhItara eka gar3hA karake usameM lohe kA ghar3A sapibhiHsaMsRjyopayuJjIta, jIrNebhallAtaka vi- rakha deM ki jisase vRkSa kA rasa (kaTe huve sthAna dhAnavadAhAraH parihArazca, prasthe copayukte zataM | se ) Tapaka Tapaka kara ghar3e meM jamA hotA rahe / phira vrssaannaamaayupobhivRddhirbhvti| usa vRkSa ke upara (jar3a ke cAroM ora) gobara For Private And Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-kvAtha (321) milI huI miTTI kA lepa kareM aura usake cAroM ora | pazumUtrayutaM piba sapta dinaM gobara yukta IMdhana DAlakara agni lagA deN| isa kriyA kRmikoTizatAnyapi hanyatyacirAt // se vRkSa kA rasa nikala kara ghar3e meM jamA hogaa| khaira, indra jau, nIma, baca, trikaTA, trikuTA, jaba ghar3A bhara jAya to usa rasa ko chAna kara | triphalA aura nisota ko gomUtra meM pakAkara sAta kisI dUsare baratana meM bhara kara gupta (surakSita) rkkheN| dina taka pIne se atyanta pravRddha krimi bhI zIghra hI ise yathocita mAtrAnusAra Amale kA rasa, | naSTa ho jAte haiN| zahada aura ghI milAkara sevana karanA cAhiye aura [1056] khadirASTakam auSadhi paca jAne para bhallAtakavidhAna ke samAna | (vR. yo. ta. / 126 ta; ga. ni. visarpa; yo. ci. ma. a. 4) AhAra parihAra ( parahez2a) Adi karanA caahie| ___ yaha rasa 1 sera sevana kiyA jAe to 100 khAdarAtraphalAriSTapaTAlAmRtavAsakA / / varSakI Ayu prApta hotI hai| kvAtho'STakAGgo jayati romAntikamasarikAH / uparokta vidhAna ke abhAva meM 6 / sera khaira- | kuSThavisphoTavIsarpakaNDAdInapi paantH|| sAra ko 32 sera pAnI meM pakAveM / jaba solahavAM khaira, triphalA, nIma, paTolapatra, giloya aura bhAga zeSa raha jAya to utAra kara chAnakara gupta | vAMse kA kvAtha romAntikA, masUrikA, kuSTha, visphorakkheM aura Amale kA rasa tathA zahada aura dhI Taka, vIsarpa, khujalI AdikA nAza karatA hai| milAkara sevana kreN| samasta vRkSasAroM ke kalpa | | [1057] khadirodakam ___ (yo. ra. / kuSThe. vR. yo. ta. 120 ta.) kI yahI vidhi hai| 6 / sera paryanta khairasAra kA pralepodvartanasnAnapAnabhojanakarmasu / cUrNa yA khaira kA kvAtha yathocita mAtrAnusAra prAtaH zIlita khAdiraM vAri sarvatvagdoSanAzanam // kAla sevana karanA cAhiye athavA khaira sAra ke | khairake pAnI (kvAtha) kA prayoga karanese samasta kvAtha se bher3a kA ghI siddha karake sevana karanA prakArake tvagdoSa (camar3I ke roga) naSTa ho jAte haiN| cAhie / isase samasta kuSTha naSTa hote haiN| [1058] khaghurAdikaSAyaH(ga. ni. / prame.) [1054] khadirarAdikaSAyaH .... ... .... .... sakSaudro raktapramehajit / (ga. ni. / prameha) kvAthaH svarjUrakAzmaryatindukAsthyamRtAkRtAH / / khadira kadarapUgakvArtha kSaudrAhvaye pibet / khajUra, khambhArI aura teMda ke bIjoM kA kAtha kSaudra prameha (madhumeha) meM khaira, sapheda khaira | zahada DAlakara pIne se raktaprameha kA nAza hotA hai| (yA kIkara) aura supArI kA kvAtha pInA caahie| [1059] khajUrAdikvAthA(ga. ni. / jva.) [1055] khadirAdikvAthaH kharjarozIramRdvIkApamakaM padmakesaram / (vR. ni. ra. ga. nni;| zrami.) dhAtrI parUSakaM vyAghrI balA madhukacandanam // khadiraH kuTajaH picumandavacA- madhUkapuSpaM kAzmaya zItapAkI ghanaM tathA / trikatriphalAtriyatAsahitam / / paktvA paryuSitaM rAtrau sthitaM mudrAjane nave // For Private And Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ta-bhaiSajya - (322) khAMDa aura zahada kA prakSepa DAlakara pIne se pipAsA, naSTa hotA hai| [1060] kharjUrAdimandhaH lAjAcUrNa pratIvApaM zarkarAmadhusaMyutam / jAtIpuSpAdhivAsaM tu pibettRTchardimUrcchitaH // chardi, mUrchA, dAha, bhrama, mada aura vAtapitta jvara dAhazramamadAviSTo vAtapittajvarAturaH / pItvA nivRttimApnoti dIptaM gRhamivAmbubhiH / khajUra, khasa, munakkA, padmAka, kamalakesara, AmalA, phAlasA, kaTelI, kharaiTI, mulhaiThI, candana, mahuveke phUla, khambhArI, kAkolI aura nAgaramothe kA kvAtha banAkara rAta ko miTTI ke navIna baratana meM bharakara rakha deM phira prAtaH kAla use camelI ke phUloM se sugandhita karake usameM khIloM ke cUrNa tathA (zA. dha. / ma. khu. a. 3; yo. ra; pAnA.) kharjUradADimaM drAkSA tintiDIkAmlikA mlaiH|| saparUpaiH kRto manthaH sarvamadyavikAranut || khajUra, anAra, dAkha, titir3Ika, imalI, AmalA aura phAlase kA mantha banAkara pIne se samasta bhadyavikAra ruSTa hote hai / / bhArata - ratnAkara atha khakArAdi cUrNaprakaraNam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara cATeM yA zahada meM vaTaka banAkara sevana kareM / / | [1061] khaNDasamaM cUrNam (ga.ni. / cUrNA.) triphalAnyoSavivAdapippalImUlacitrakaiH / svagelApatra cavikA tintiDIkAmlavetasaiH // samAMzaM dhAtumAkSIkaM sarvaistulyA sitA bhavet bhakSayitvA yathA samyaganupAnaM prayojayet / cUrNitaM madhunA lehyaM vaTakAn vA samAkSikAn / nAzayetkuSThamAlasyaM prameodarakAmalAm // pANDatvaM grahaNIdoSa halImakazirorujam / prasekamaruci mUrchA hallAsaM mandavahitAm || raktapittaM parIsarpa zvayathuM cAGgatApatAm janayetprANamutsAhaM balavarNasthirAGgatAm || cUrNaM khaNDasamaM nAma samastAnnAzayed gadAn / isake sevana se kuSTha, Alasya, prameha, udararoga, kAmalA, pANDa, grahaNIvikAra, halImaka, zirapIr3A, praseka (muMha se pAnI AnA) aruci, mUrcchA, jI macalAnA, agnimAMdya, raktapitta, visarpa, sUjana aura saMtApa kA nAza hotA tathA utsAha, bala, varNa aura sthirAGgatA ( aGgo kI dRr3hatA ) prApta hotI hai + [1062] khadirAdipuSpayogaH (ga. ni. / ra. pi. ) triphalA, trikuTA, bela, nAgaramothA, pIpalAmUla, cItA, dAracInI, ilAyacI, tejapAta, canya, titiDIka aura amlaveta 1-1 bhAga, sonAmakkhI bhasma saba ke barAbara aura isa saba ke barAbara khAMDa lekara cUrNa kareM / ise yathocita anupAna ke sAtha zahada milA khadirasya priyaGgUnAM kovidArasya zAlmaleH / puSpacUrNAni madhunA lihyAdvA raktapittanut // khaira, phUlapriyaMgu, kacanAra aura seMbhala ke + yadi isameM sonAmakkhI taka saba cIjoM ke barAbara loha bhasma aura phira usa saba ke barAbara mizrI milAI jAe to gadanigraha ke 'pANDavAdhikAra' meM kathita 'khaNDa samakam" cUrNa hojAyagA / usake guNa bhI isI ke samAna haiM / For Private And Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-guTikA (323) phUloM kA cUrNa zahada meM milAkara cATane se raktapitta | kI dAha, zarkarA (raMga) azmarI (patharI) mUtraroga kA nAza hotA hai| aura vIrya sambandhI rogoM kA nAza hotA tathA bala [1063] khadirAdiyogaH aura vIrya kI vRddhi hotI hai| (ga. ni. / ra. prame.) [1065] khADavaM cUrNam khadiraM zakerA dAruharidrA mustameva ca / [vR. yo. ta. / 82 ta.) pAThA ca guDamizro'yaM haredroga pramehajam // | tulyaM tAlIsacavyoSaNalavaNa gajadviHkaNAgranthyajAjIkhaira, khAMDa, dAruhaldI, nAgaramothA aura pAThA vRkSAmlAmitvacaM trirdhanaSadaradhasamAna bhAga lekara cUrNa karake gur3a meM milAkara nailAjamodAmlavizvam / sevana karane se prameha vikAra naSTa hote haiN| sArdhazvetAgnisAro'tisRti [1064] khajUrAdicUrNam (yo. ra. / dAha.) kRmivamau khaaddvo'rucyjiinne| khajUrAmalajIjAni pippalI ca zilAjatu / gulmAdhmAlpAnalAkhyodaraelAmadhukapASANacandanairvA rubIjakam // ___ galagadgra havAsakAse / / dhAnyAkaM zarkarAyuktaM pAtavyaM jyeSThavAriNA / tAlIsapatra, cavya, kAlImirca, seMdhAnamaka, aGgAdAhaM liGgadAhaM gudavaGkSaNazukrajam // nAgakesara, gajapIpala, pIpala, pIpalAmUla, jIrA, zarkarAzmarizUlapnaM vRSyaM balakaraM param // titiDIka, cItA, dAracInI, tIna prakAra kA mothA, nAzayenmUtrarogAMzca tathA zukrabhavAnapi // | | bera, dhaniyA, ilAyacI, ajamoda, amlaveta, soMTha, ___khajUra, Amale kI girI, pIpala, zuddha zilA- basalocana (athavA khAMDa yA zveta aparAjitAjIta, ilAyacI, mulhaiThI, pASANabhedI (patthara caTA) koyala) aura rasauta kA cUrNa banAkara sevana karane se candana, khIre ke bIja aura dhaniye ke cUrNa meM khAMDa | atisAra, kRmi, vamana, aruci, ajIrNa, gulma, milAkara jyeSThAmbu (cAvaloM ke pAnI) ke sAtha | aphArA, agnimAMdya, udararoga, gale ke roga, hRdroga, sevana karane se aGgadAha, liGgadAha, guda aura vaMkSaNa | hRdgraha, zvAsa aura khAMsI kA nAza hotA hai| atha khakArAdi guTikAprakaraNam [1066] khadirAdi guTikA (1) 1-1 bhAga tathA khairasAra (kathA) ina sabake barA (yo. ra. / mu. ro.) bara milAkara goliyAM banAveM / yaM khadirasArasya tveSAM cUrNa vinikSipet / | inheM hara samaya muMha meM rakhane se mukha roga naSTa hote haiN| jAtIkakolakaparakramukAnAM (NAM) vickssnnH|| guTikAstu prakartavyA mukhe sthApyAH sadaiva hi // [1067] khadirAdi guTikA (2) (yo. ra. / kAsa) nAyaphala, kakola, kapUra aura supArI kA cUrNa | khAdiraM pauSkaraM zRGgI kadphalaM vijayaSTikA / For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (324) bhArata-bhaiSajya ratnAkara harItakI lavaGgaM ca vyopaM cAtiviSaM tathA // / inheM suha meM rakhane se jivhA, hoTha, dAMta, muMha, kAravI yAsamamRtA bRhatIdvayamakSakam / gale aura tAluke samasta roga naSTa hote haiM / pRthakkarSadvayaM grAhya sUkSmacUrNa tu kArayet // [1069] khadirAdiguTikA (4) sarvaiH samaM khAdiraM ca mekayitvA vibhAvayet / (ga. ni. / guTi.) dADimatvaktathA kSudrAkhadirAmbhobhirArdrakaiH / / padmAhvavakrAgurukuGkumaizca bbbuultvgdlkvaathairaattruupjlaistthaa| tulyAMzakai zlakSNazilAvipiSTaiH / saptadhA bhAvayedabadhvA guTikA khAdirI matA // sarvaiH samaH syAtkhadirasya sAra: kAsazvAsau nihattyAzu dustarau cirajAvapi // sAraGgadarpasphaTikAdhivAsitAH // kharasAra, pokharamUla, kAkar3AsiMgI, kAyaphala, 1 vallapramANA guTikA vidheyAbhAraMgI, harar3a, lauMga, trikuTA, atIsa, kalauMjI, svAH sevitA nanti kaphaprameham / dhamAsA, giloya, kaTelI, kaTelA, aura baher3A pratyeka hikAgnisAdArucipInasAMzca vastu 2 // -2 // tolA lekara mahIna cUrNa kareM phira rogAnazeSAn khalu cAsya jAtAn / / usameM isa saba cUrNa ke barAbara katthA milAkara use sUtAbhrahemasahitA pUrvoktAM bhakSayetprAtaH anAra kI chAla, kaTelI, khaira, adaraka, kIkara kI nAmnA khAdiravaTikA kathiteyaM siNhgupten|| chAla, kIkara ke patte aura aDUse ke kyAtha kI ___ padmAka, kakar3AsiMgI, agara aura kesara (yA sAta bhAvanA dekara goliyAM bnaaveN| nAgakesara ) barAbara barAbara lekara silapara mahIna inake sevana se purAnI kaSTasAdhya khAMsI aura pIseM aura usameM sabake barAbara khairasAra aura 1-1 zvAsa kA atyanta zIdhra nAza hotA hai| bhAga rasasindura, abhrakabhasma aura sonA bhasma 1068] khadirAdiguTikA (3) milAkara kastUrI aura kapUra se sugandhita karake 3 (vR. yo. t.| 128 ta; ga. ni.) rattI kI goliyAM bnaaveN| khadirasya tulA toyadroNe paktvA'STazeSite / / inake sevana se kaphaprameha, hicakI, agnimAMdya, jAtIkozendupUgA ca caaturjaatmRgaannddjaiH|| / aruci aura pInasa tathA inase utpanna huve anya pRthakkarSamitaiH piSTamalayitvA cnnopmaam|| rogoMkA nAza hotA hai| guTIM kRtvA mukhe dhRtvA tAM nihantyakhilAngadAna [1070] khadirAdiguTikA (5) jihvoSThadantavadanagalatAlusamudbhavAn // __ (ga. ni. / guTi.) 6 / sera khairasAra ko 32 sera pAnI meM pakAveM | jAtIphalailAdalakuGkumAni java AThavAM bhAga zeSa raha jAya to use chAna kara lavaGgakaGkolakapuSkarANi / phira pakAveM aura gAr3hA hone para usameM jAvItrI, / varAGgakarayutAnyamUni kapUra, supArI, cAturcAta (tejapAta, dAlacInI, nAga- samAni bhAgAni nizAkarasya / / kesara, ilAyacI) aura kastUrIkA cUrNa 1 / --1 // bhAgadvayaM syAnmRganAbhijAyAH tola milakara caneke barAbara goliyAM banAveM / sapratikAyAH khala trybhaagH| For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-guTikA paSThirvibhAgAH khadirasya sArAt / adhyardhATakazeSaM tu punaramAvadhizrayet / bhAgatrayaM tatra varasya dadyAt // | ghUrNIkRtAnyathemAni meSajAnyatra dApayet // ekIkRtaM ghRSTasucandanena bhallAtakAni triphalAM viDaGgAni vA tthaa| sukAminIhastatalaiH prmry| citrakAvalgujau caiva bhAgAn dazapalAMzakAn // suvAsitaM puSpacayaiH sugandhai dadyAdvAyasimUlAcca palAnAM pnycviNshtiH| vaTI kRtA syAnmukharogahantrI / / ghanIbhUtaM tu taM jJAtvA guTiko kArayedviSaka // strINAM pramodaM vipulaM dadAti to bhakSayentu kuSThAtaH pathyabhojI jitendriyH| mukhaM sugandhavizadaM karoti / kuSThAni nAzayatyeSA chinnAmANiva mArutaH / / yuvAtiretAH subhago janAnAM khara, bijayasAra, nIma, kur3A aura sAla vRkSa prANapriyaH syaadtikaaminiinaam|| kA sAra pratyeka 3 sera AdapAva lekara unheM kaNThaM vipazcIninAdena tulyaM 88 sera gomUtra aura 32 sera pAnImeM DAlakara dase karotyasau khAdirasaMjJakA vaTI // dina taka banda karake rakkheM / isake pazcAt use jAyaphala, ilAyacI, tejapAta, kesara, lauMga, pakAkara 6 zera jala zeSa rakkheM aba ise chAnakara kaMkola, pokharamUla, dAlacInI aura kacUra 1-1 | isameM bhilAvA, triphalA, bAyabiDaMga, vaca, cItA bhAga, 2 bhAga kasturI aura khaTTAzI cauthAbhAga, aura bAbacIkA cUrNa 50-50 tolA tathA makoya khairasAra 60 bhAga aura dAlacInI 3 bhAga lekara | kI jar3a kA cUrNa 1 sera 9 chaTAMka milAkara dubArA saba ko ekatra karake candana ke DaMDe se ghoTeM phira | pakAveM / jaba gAr3hA ho jAya to goliyAM banAkara use kAminI se hAthoM se mardana karAveM aura sugandhita | rkkheN| puSpoM ke yoga se sugandhita karake goliyAM bnaaveN| inheM sevana karane aura pathya pAlana karane tathA inake sevana se samasta mukha rogoM kA nAza saMyama se rahane se kuSThoM kA atyanta zIghra nAza hokara mukha sugandhita aura svaccha ho jAtA hai| hotA hai| evaM strI prasaMga meM atyanta Ananda prApta hotA hai| [1072] khadirAdiguTikA (7) yaha goliyAM manuSya ko atyanta vIryavAn, suMdara (ca. saM. / ci. a. 26; vA. bha. ) aura kAmaniyoMkA priya banAtI aura svarako sudhA- | tulA khadirasArasya dviguNAM tvarimedataH / ratI haiN| prakSAlya jarjarIkRtya caturdoNe'mbhasaH pacet // [1071] khadirAdiguTikA (6) droNazeSa kaSAyaM tu pUtvA bhUyaH pavecchanaiH / (ga. ni. / guTi.) tatastasminghanIbhUte cUrNa kRtvA'kSabhAgikam / / khdiraadviijkaabhimbaatkuttjaacchaalsaartH|| | candanaM panakozIraM majiSThAghAtakIpanam / paJcAzatpalikAn bhAgAn gomUtrasyATakadvayam / / prapauNDarIkayaSTaghAitvagelApatrakesaram // jaladroNadvaye cApi suguptaM divasAn daza / / lAkSA rasAJjanaM mAMsItriphalArodhavAlakam / kyarAtrasthitaM tattu kaSAyamanusApayet // rajanyau phalinImelA samajhA kahalaM pdhaar|| For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara yavAsAgarupattaGgagarikAJjanamAvapet / zauSirya, kRmi, jar3atA durgandhi, mukhakA kar3avApana, lavaGgajAtIkakolajAtIkozAn palonitAn // ratRbata AnA, pakanA, galazoSa, dAha, galA par3a karakuDavaM cApi punaH zIte'vatArayet / jAnA aura dAMta, muMha tathA gale kA pakanA Adi tatastu guTikAH kAryAH rogoM kA nAza hotA hai| zuSkAstvAsye nidhApayet // [1073] khadirAdiguTikA (8) tailametena kalkena kaSAyeNa samAvapet / (ga. ni. / guTi.) zUlaprabalavibhraMzazauSiryakRmidantanut / / kuDamalavaGgapatratvatruTizaGkhAmbujAni tulyaani| jADyadaurgandhyatiktatvamukhaprakledapAkajit / / kaGkolajAtimRgamadabhAgaitriguNIkRtaiH samyak // galazoSaparIdAhasAdasaMdohalepahRt // | pazcAzatkhadirasya bhAgAH saptaiva zazadharasyApi / dantAsyagalapAkeSu sarveSvetatparAyaNam / sahakAratailayuktAH khadiraguTikAzca rogghnyH|| 6 / sera khairasAra aura 12 // sera arimeda | kesara, lauMga, tejapAta, dAlacInI, choTI ilA(durgandhita khaira) kA sAra lekara use pAnIse dhokara | yacI, zaMkha bhasma aura kamala 1-1 bhAga tathA kUTakara 64 sera pAnI meM pakAveM, jaba 16 sera kaMkola, jAyaphala aura kastUrI 3-3 bhAga, pAnI bAkI raha jAya to use chAnakara punaH pakAveM | khairasAra 50 bhAga auda kapUra 7 bhAga lekara cUrNa aura gAr3hA hone para usameM candana, panAka, khasa, karake Ama ke tela meM ghoTakara goliyAM banAveM / majITha, dhAya ke phUla, nAgara mothA, puMDariyA, inake sevana se mukharoga naSTa hote haiN| ( prapauNDarIka ) mulhaiThI, dAlacInI, ilAyacI, 1074] khajUrAdi guTikA tejapAta, nAgakesara, lAkha, rasauta, jaTAmAMsI, triphalA, lodha, sugandhabAlA, haldI, dAru (vR. ni. ra. / tRSNA .) haldI, phUlapriyaMgu, ilAyacI, majITha (yA lajAlu) khajUramRdvIkamadhusakhaNDaM kAyaphala, baca, javAsA, agara, pataGga, geru aura pRthak palaM mAgadhikAtrigandhe / suramA; inameM se pratyeka kA cUrNa 1 / -1 / carNa tathA tathAdhabilve madhunA guTIyaM laiMga, jAvitrI, kaMkola aura jAyaphala kA cUrNa tRNmohapittAstrajayeti zastA // 1-1 chaTAMka milAveM aura ThaMDA hone para 1 / khajUra, munakkA, mulhaiThI aura khAMDa, 5-5 tolA sera kapUra kA cUrNa milAkara goliyAM banAkara tathA pIpala aura trisugandha ( dAlacInI, ilAyacI, sukhAkara rkkheN| tejapAta) 2-2 // tolA lekara cUrNa karake inheM muMha meM rakhane se yA inhI vastuoM ke | zahada ke sAtha goliyAM banAveM / kalka aura kaSAya se tela siddha karake usakA inake sevanase pipAsA, moha aura raktapittakA prayoga karane se dAMtoM kA prabala zUla, vibhraMza, nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-leha (327) atha khakArAdi leha prakaraNam [1075] khaNDakUSmANDaH (1) dhAtrItulyA sitA yojyA gavyamAjyaM paladvayam (bR. yo. ta. / 75 ta.) mandAgninA pacetsave yAvadbhavati piNDitam // khaNDakAmalakAd grAhyo rasaH prsthdvyonmitH| palAdhaM palamekaM vA pratyahaM bhakSayedidam / khaNDakUSmANDake kaMsaH svitrakUSmANDakadravAt / khaNDakUSmANDakaM khyAtamamlapittApahaM param // anyatra khaNDakUSmANDe saMmataH sakalo rsH| peThekA rasa 12 // sera, gAyakA dUdha 12 // sera pazcAzaca palaM svinaM kuussmaannddaatprsthmaajytH|aamlekaa cUrNa 0 // sera, mizrI 0 // saira aura gAya kA pakkaM palazataM khaNDaM vAsAkvAthADhake pacet / pI 0 // sera lekara yathA vidhi maMdAgni para pAka zivA dhAtrI dhanaM bhArgI trisugandhaizca kaarssikaiH|| siddha kreN| tAlIsavizvadhAnyAkamaricaizca palAMzakaiH / ___ isameM se 5 tolA yA 2 // tolA prati dina pippalIkuDavaM caiva madhumAnI pradApayet // / khAne se amlapitta kA nAza hotA hai| kAsaMzvAsa jvaraM hiko raktapittaM halImakam / hRdrogamamlapittaM ca pInasaM ca vyapohati // / [1077] khaNDakUSmANDakAvalehaH (3) __ usIje huve peThe ke 3 sera Adha pAva TukaDoM (ga. ni. / 5 lehAdhi.) ko 2 sera ghI meM bhUneM phira 4 sera AmalekA svarasa prasthenAjyasya bhRSTaM palazatamaaura peThe ko usene (pakAne) ke bAda usase jo rasa laghucchinnakUSmANDakasya nikalA ho vaha saba yA usame se 4 sera rasa, 6 / sera paktavyaM khaNDatulyaM madhu zizikhANDa aura 4 sera bAMse kA kyAtha ekatra milAkara ratare tatra dadyAd ghRtArdham / pakAveM aura gAr3hA ho jAnepara usameM hair3a, AmalA, vyoSaM dhAnyaM sajIraM prasUtikAlImirca, bhAraMgI aura trisugandha (tejapAta,dAlacInI mitamatha syAcAturjAtakaMca ilAyacI) kA cUrNa 1 / - 1 // tolA, tAlIsa patra, prakSepyaM raktapittaM harati balakaraH soMTha, dhaniyA aura kAlImirca 5-5 tolA, tathA pIpala __khaNDakUSmANDako'yam / / pAva sera aura zahada 1 sera milAkara rkheN| ___isake sevana se khAMsI, zvAsa, jvara, hicakI, peTheke bArIka bArIka 6 / sera TukaDoMko 2 sera raktapitta, halImaka, hRdroga, amlapitta aura pInasakA dhImeM bhUneM phira usameM 6 / sera khAMDa milAkara vidhinAza hotA hai| vat avaleha banAveM aura pAka siddha honepara usameM [1076] khaNDakUSmANDakAvalehaH (2) / trikuTA, dhaniyA, jIrA aura cAturjAta kA cUrNa (vR. yo. ta. / 122 ta.) 10-10 tolA tathA (bilkula ThaMDA hojAne para) kUSmANDasya raso grAhyaH palAnAM shtmaatrkm|| 1 sera zahada milAveM / yaha avaleha raktapittanAzaka rasatulyaM gavAM kSIraM dhAtrIcUrNa palASTakam // / aura balakAraka hai| For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (328) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [1078] khaNDakhAdyaM rasAyanam zatAvarI chimaruhA siMhAsyo muNDikA blaa| (ra. ra. sa. / a. 28) tAlamUlI ca gAyatrI triphalAyAstvacastathA // pAsAmAGgarya mRtaabhiirukhcaakhdirpusskraiH|| | mArgI puSkaramUlaM ca pRthakpazca palAni ca / musalIbhikSukoraNTaiH sUpai cApAM ca muSTikaH // | jaladroNe vipaktavyamaSTamAgAvazeSitam / / pakveSTaziSTa tAmrasthe prasthAze khnnddsrpissii| vastrapUtaM ca taM kvAthaM gRhItvA tatra nikSipet / tApyena rukmalohasya hatasyApyaJjalitrayam // divyauSadhihatasyApi mAkSikeNa hatasya vaa|| pakkasmillehatA yAte kustuMvuru zilAjatu / | paladvAdazakaM deyaM rukmalohasya cUrNitam / zRGgIviDaMgatriphalAjAtIphalakaTutrikam // khaNDatulyaM ghRtaM deyaM palaSoDazakaM budhaiH| cAturjAtaM ca zuktyaMza prasthAdhaM ca madhukSipet / pavettAmramaye pAne guDapAko mato ythaa| khaNDakhAdyamidaM lIDhaM karSamAtraM rasAyanam // prasthArdha madhuno deyaM zubhAzmajatakaM tvacam // kSIrAnupasya kSapayetkSayakAsAruciklamAn / zRGgI viDaGga kRSNA ca zuNThapajAjI palaM palam shiitpitaamlpittaasrvaatpitaastrkaamlaaH|| triphalA dhAnyakaM patraM dvayakSaM maricakesaram // kuSThamehaplihAnAhakArya zUlaM ca paktijam // cUrNa dattvA sumathitaM snigdhe bhANDe nidhApayet / ___ bAsA, bhAraMgI, giloya, zatAvara, vaca, khaira | yathAkAlaM prayuJjIta viDAlapadakaM ttH|| pokharamUla, msalI, muNDI (yA gokharU) aura piyA raktapittaM kSayaM kAsaM paktizUlaM vishesstH| vAMsA 5-5 tolA lekara 64 sera pAnI meM pkaaveN| | vAtaraktaM pramehaM ca zItapittaM varmi klamam // jaba AThavAM bhAga zeSa raha jAya to utAra kara ivaya) pANDurogaM ca kuSThaM plIhodaraM tathA / chAnaleM aura usameM 1 sera khAMDa aura 2 sera ghI | AnAhaM raktasaMsrAvamamlapittaM niyacchati // evaM sonAmakkhI ke yoga se bhasma kiyA huvA rukma | cakSuSyaM vRMhaNaM vRSyaM mAGgalyaM prItivardhanam / loha 0 // sera DAlakara tAMbekI kar3hAI meM pkaaveN| | ArogyaputradaM zreSThaM kAyAgnibalavardhanam // jaba avaleha taiyAra ho jAya to usameM kustumburu, zrIkara lAghavakaraM khaNDakhAyaM prakIrtitam / zilAjIta, kAkar3AsiMgI, bAyabiDaMga, triphalA, jAya-nArikelapayaHpAnaM suniSaNNakavAstukam // phala, trikuTA aura cAturjAta kA cUrNa 2 // 2 // zUSkamUlakajIvAkhyaM paTolaM bRhatIphalam / tolA tathA zahada 1 sera milaaveN| phalaM vArtAkapakkAnaM kharjuraM khAdudADimam // ise 11 tolA ko dUdhake sAtha sevana karane se kakArapUrvakaM yacca mAMsaM cAnUpasaMbhavam / kSaya, khAMsI, aruci, klAnti, zItapitta, amlapitta, varjanIyaM vizeSeNa khaNDakhAcaM prakurvatA // vAtarakta, raktapitta, kAmalA, kor3ha, prameha, tillI, / zatAvara, giloya, bAMsA, muNDI, kharaiTI,tAlaaphArA, kRzatA aura paktizUlakA nAza hotA hai| mUlI (kAlI mUsalI), khaira, triphalA, bhAraGgI aura [1079] khaNDakhAyo lehaH pokharamUla, pratyeka 25-25 tolA 32 sera pAnImeM (bR. yo. t.| 75 ta.) | pakAyeM jaba AThavAM bhAga bAkI rahe to kapar3e se For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-leha (329) - chAnakara usameM manasila yA sonA makkhIke yogase / zuNThIdvijIrapathyAndamAMsIdhAtrItrijAtakam / / kI huI rukma loha kI bhasma 0 // sera, khAMDa 1 ! pRthak dvAdazamApaM hi SaNmASa nAgakesaram / sera aura dhI 2 sera DAlakara tAMbekI kar3hAImeM pakA- | khadiraM maricaM zIte kSipetkSaudrapalatrayam / / kara gur3apAka ke samAna gAr3hA kreN| phira usameM shuulaamlpittvaantygnimaandyjitkhnnddpipplii|| zahada 1 sera, baMzalocana, zilAjIta, dAlacInI, | / pIpalakA cUrNa 0 / sera, dhI 0 // sera, zatAkAkar3AsIMgI, bAyabiDaMga, pIpala, soMTha aura z2IrA varIkAsvarasa 1 sera, dUdha 4 sera aura khAMDa 1 sera 5-5 tolA, triphalA, dhaniyA, tejapAta, kAlI . lekara yathAvidhi pAka banAveM, phira usameM dhaniyA, mirca aura kesara (yA nAgakesara)kA cUrNa 1 / -1 / soMTha, donoM jIre, nAgaramothA, jaTAmAMsI, AmalA tolA milAkara cikane baratanameM bharakara rakkheM / / aura trijAtakakA cUrNa 1-1 tolA tathA ise yathocita kAla meM 1 / tolA kI mAtrA nAgakesara, khairasAra aura kAlImircakA cUrNa 6-6 nusAra sevana karanese raktapitta, kSaya, khAMsI aura mAze milAveM evaM ThaMDA ho jAne para 30 tolA vizeSataH paktizUla tathA vAtarakta, prameha, zItapitta zahada milAkara rkkheN| vamana, klAnti, sUjana, pANDu, koda, tillI, udararoga, aphArA, raktasrAva aura amlapitta kA yaha avaleha zUla, amlapitta, vamana aura agnimAMdya nAzaka hai| nAza hotA hai| yaha avaleha netroMke lie hitakArI, vRMhaNa, [1081] gvaNDapippalyavalehaH (2) vRSya, maMgalakAraka, prItivarddhaka, ArogyadAtA, putra- (vR. yo. t.| 122 ta.) dAtA, zreSTha, zArIrika zakti aura jaTharAgni vaIka, pippalyAH kuDavaM cUrNa ghRtasya kuDavadvayam / saundaryavarddhaka tathA zarIrako halkA karanevAlA hai| palaSoDazakaM khaNDAcchatAvaryAH palASTakam // padhya-nAriyalakA pAnI, suniSaNNaka (caupa- zivAyAH svarasasyApi palaSoDazakaM matam / tiyA-cakA bheda) zAka, bathuA, sUkhImUlI,jIvAkhya kSIraprasthadvaye sAdhye lehIbhUte'tra nikssipet|| (zAka vizeSa) paTola, kaTelIke phala, baiMgana, pakAnna, trijaatkaamyaajaajiidhaanymustshivaatugaaH| khajUra aura mIThA anAra / eteSAM kArSika cUrNa karSAdhe kRSNajIrakam / / apathya (paraheja) jina ke nAma ke Adi meM nAgaraM nAgakaM jAtIphalaM samaricaM himam / kakAra ho aise jIvoMkA mAMsa aura AnRpadezIya dattvA palatrayaM kSaudraM snigdhabhANDe nikSipet // jIvoMkA mAMsa / | prAtayathAvalaM lihyAdamlapittaprazAntaye / [1080] khaNDapippalI (1) | hallAsArocakacchardipipAsAdAhanAzanam // ___ (ra. r.| amla. pi.) zUlahRdrogazamanaM hRdyaM cedaM rasAyanam // kaNAcUrNasya kuDavaM SaTpalaM hvissstthaa| pIpalakA cUrNa 0 / sera, ghI 1 sera, khAMDa 1 varIrasAtpalAnyaSTau kSIraprasthadvayantathA // sera, zatAvarIkA svarasa 1 sera, AmalekA svarasa khaNDaprasthaM pacettatra siddha saMcUrNya dhAnyakam / / 2 sera aura 4 sera dUdha lekara yathAvidhi avaleha For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (330) bhArata-maiSajya rtnaakr| banAveM phira usameM trijAtaka, hair3a, jIrA, dhaniyA, | pAkake antameM usameM lauMga, cAturjAta, soMTha,maricAdi nAgaramothA, AmalA aura vaMzalocanakA cUrNa 1 / - auSadhiyAM, pIpalAmUla, sapheda candana, mulheThI, 1 / tolA tathA kAlAjIrA, soMTha, nAgakesara,jAya- | alasI, sugandhabAlA aura jAyaphalakA cUrNa 1|phl, kAlImirca aura panAka kA carNa 7 // -7 // 1 / tolA tathA ThaMDA hone para 0 // sera zahada mAzA evaM 30 tolA zahada milAkara cikane bara milaaveN| isake sevanase mandAgni aura kRzatA kA tanameM bharakara rkheN| nAza hotA hai| yaha baccoM, striyoM aura bUr3hoM ke ___ise prAtaHkAla balAnusAra racita mAtrA meM sevana | | liye vRSya atyanta balakAraka, dIpana, pAcana,khAMsI karanese amlapitta, hallAsa (jI micalAnA), aruci, zvAsa, prameha, atyanta pravRddha tRSA, kAmalA, pANDu, khAja, tillI, ajIrNa, jvara, vAyu kaphake vikAra chardi (vamana), pipAsA, dAha, zUla aura hRdrogoMkA aura raktapitta nAzaka hai| nAza hotA hai| yaha avaleha rasAyana aura hRdya (hRdayake lie hitakArI) hai| [1083] khaNDazuNThI (ra. ra. / amlapi.) [1082] khaNDapippalyavalehaH (3) zuNThIcUrNasya kuDavaM khaNDaprasthaM samAvapet / (yo. ra. / kSaya.) datvA dvikuDavaM sarpiHkSIraprasthatraye pacet // kRSNAprasthaM paceccA''kapayasi pAkasiddhe kSipeccUrNa kaNAdhAtrInijAtakam / ghRtasyAJjaliM khaNDapAtraM vAMzIdvijIrakaM pathyA'ndadhAnyaM trizANikam // davA leho'yamasminsura pRthak SaNmASamaricaM nAgaM zIte tu tripalaM mdhu| kusumacaturjAtavizvoSaNAdIn / zUlAmlapittahRdrogavAMtyAmAnilanAzanam // pranthizrIkhaNDayaSTImadhuma balavaNedamAyuSya khaNDazuNThIrasAyanam // saNajalaM jAtikozaM ca karSa ___ / sera soMTha kA cUrNa, 1 sera khAMDa, 1 sera ghI aura 6 sera dUdha lekara yathA vidhi avaleha pratyekaM cUrNayitvA madhukuDa banAveM / phira usameM pIpala, AmalA, trijAtaka, vayutaH syAcca kRssnnaaghlehH|| baMsalocana, donoM jIre, haiDa, nAgaramothA aura dhaniyA; Adau mandAgnikArya harati inameM se pratyeka kA carNa 1-1 tolA aura marica sa ca zizusvIjaranmAnuSeSu tathA nAgakesara kA cUrNa 6-6 mAze milAveM evaM pAyo vRSyaH kSayAdau vipula ThaMDA hone para 30 tolA zahada milAkara rakkheM / balakaro dIpanaH pAcanazca / yaha zUla, amlapitta, hRdroga, vamana aura kAsazvAsAMzca mehakSayarugati AmavAta nAzaka tathA bala, varNa aura Ayuvardaka tRSAkAmalApANDakaNDU rasAyana hai| plIhAjIrNajvarAMzcAnila [1084] khaNDasUraNAvalehaH kaphavikRti raktapittaM ca hanyAt // (ga. ni. / 5. lehAdhi.) 1 sera pIpalako 8 sera dUdhameM pakAveM / phira usameM kUSmANDaka vidhAnena zasyate sUraNaM sdaa| / sera ghI aura 4 sera khAMDa milAkara leha bnaaveN|| azaMsAM mUDhavAtAnA mandAgnInAM vishesstH|| For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-leha (331) ___bavAsIra, mUDhavAta aura vizeSataH agnimAMdya / [1086] khaNDAmalakaM ca khaNDaharItakI kI zAMti ke liye peThe ke samAna z2imIkanda kA / (vR. yo. ta; 76 ta.) avaleha banAkara sevana karanA lAbhadAyaka hai| | (Amale aura hair3a kA murabbA) [1085] khaNDAmalakIyaM rasAyanam / kArpAsIdalasaMstare sasalile bhANDe zivAM vA'(ga. ni. / zula.) bhayAH saMsvedyAtha paratra vAriNi punastoyAntare svinnapIDitakUSmANDatulAdhaM bhRSTamAjyake / tAH plutaaH| prasthAdhai khaNDatulyaM tu pacedAmalakIrasAt // viddhvA vaMzazalAkayA'tha vijalAH khaNDasya prasthe tu svinnakUSmANDarasaprasthe ca ghaTTayan / pAke zanaiH paktvA miSTazivAni dadhate'sakdIlepaM gate tasmin cUrNIkRtya vinikSipet // pittaroge nRNAm / / dve dve pale kaNAjAjyoH zuNThInAM maricasya c| AmaloM athavA haiMr3oM ko kapAsa ke pattoM ke palaM tAlIsadhAnyAkacAturjAtakamustakam / / / Upara rakhakara + pAnI meM pakAveM / java yaha usIja karSapramANaM pratyekaM prasthAdha mAkSikasya c| jAyeM to unheM dUsare pAnI meM bhigokara bAMsa kI sIMka paktizulaM nihantyetaddoSatrayakRtaM ca yat // meM cheda kara dhokara z2arA sukhAleM, jaba pAnI sukha chadhamlapittamUrchAzca zvAsakAsAvarocakam / jAe to khAMDa kI cAzanI meM DAlakara mandAgni hRcchUlaM raktapittaM ca pRSThazUlaM praNAzayet // para pakAyeM / rasAyanamidaM zreSTha khaNDAmalakasaMjJakam // inake sevana se raktapitta kA nAza hotA hai| prathama usIje aura nicor3e huve peMTa ke 3 sera (1087) gvaNDAkAvalehaH AdhapAva Tukar3oM ko 1 sera ghI meM bhUneM phira usameM (ga. ni. / 5 avalehA.) 3 sera AdhapAva khAMDa 2 sera Amale kA rasa aura | susvinnAcchRGgaverapalazatamanavaM nistuSaM saMvi2 sera usIje huve pere kA rasa * milAkara pkaayeN| | dhAya, prasthe cAjyasya paktvA palazatasahitaM jaba gAr3hA hokara karachI ko lagane lage to usameM shuddhmtsynnddikaayaaH| pIpala, jIrA aura soMTakA cUrNa 10 --10 tolA kauraGgI devapuSpaM madhudalakaNAnAgarijalkabhRGgaM marica kA cUrNa 5 tolA tathA tAlIsapatra, dhaniyA zuklAjAjI saghanamaricatugA sAdhakarSadvayAH syuH|| cAturjAta aura nAgaramothakA cUrNa 1 / -1 / tolA tasminnIraM viditvA jvalanamukhagataM pAtramuttArya milAveM, evaM TaMDA honepara 1 sera zahada milAkara rkheN| yatnAt, kRtvA ceSanmadazazisurabhitaM cUrNite___ isake sevana se tridoSaja paktizUla, vamana, nAvacUrNya / amlapitta, mUrchA, svAsa, khAMsI, aruci, hRcchla, prAtaH zIte'timAtraM madhukuDavayugaMsArdhamAvApya raktapitta aura kamara kA darda naSTa hotA hai| + bAMsakI khapacoM yA sIkhoM AdikI ___* isameM 25 sera pAnI bhI DAlanA TaTTIsI banAkara usa para kapAsake pattoM bichA cAhie / anu0 kara unapara haiDa yA Amale rakkheM / anu0 For Private And Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (332) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - sAndraM, tallIDhaM hanti jIrNajvaramatha kasanaM rAja- | lekara pIsakara zahada aura ghI meM milAkara cATane se yakSmANameva // hicakI aura zvAsa kA nAza hotA hai / prathama purAne adaraka ke ubale aura chile huve | [1089] khajUrAdi lehaH [2] 6 / sera Tukar3oM ko 2 sera ghI meM pakA phira usameM / (ca. saM. / ci. a. 22) 6 / sera khAMDa aura kastUrI, lauMga, mulhaiThI, tejapAta, kharaM pippalIdrAkSAzvadaMSTrAceti pazcate / pIpala, nAgakesara, dAlacInI, sapheda jIrA, mothA, | ghRtakSaudrayutA lehAH zlokArddhaH pittakAsinAm / / marica aura baMsalocana kA cUrNa 2 // 2 // karSa khajUra, pIpala, munakkA aura gokharU ko pIsa milAkara pakAveM / + jaba pAka siddha ho jAya to | kara ghI aura zahada meM milAkara sevana karane se utAra kara usameM thoDIsI kastUrI aura kapUra kA cUrNa | pittaja khAMsI naSTa hotI hai| milAveM / phira dUsare dina prAtaH kAla jaba vaha 1090] kharjarAdilehaH (3) bilkula ThaMDA hojAya to usameM 1 / sera zahada milaaveN| (ga. ni. / kAsA.) isake sevanase jIrNa jvara khAMsI aura yakSmA kharjUrapippalIdrAkSAsitAlAjAH smaaNshkaaH| kA nAza hotA hai| madhusarpiyuto lehaH pittakAsaharaH paraH // [1088] khajUrAdilehaH (1) khajUra, pIpala, munakkA, mizrI aura dhAna kI __ (ga. ni. / 11 hi. zvA.) khIla barAbara 2 lekara pIsakara zahada aura dhI kharaM pippalI drAkSA zarkarA ceti tatsamam / / meM milAkara cATane se pittaja khAMsI naSTa hotI hai| madhusarpiyuto leho hikkAzvAsanivAraNaH // | + isake pAkameM 32 sera pAnI (jisameM khajura, pIpala, munakkA aura khAMDa barAbara 2 adraka ubAlA gayA thA vaha bhI DAlanA caahie|) atha khakArAdi ghRtaprakaraNam [1091] khadirAdipaJcatiktakaM ghRtam / rogAnanyAMzca vividhAnvRkSamidrAzaniyathA / (ra. ra. / ku. ci.) khaira, amalatAsa, trikuTA, nisota, cItA, khadirAragvadhavyoSatrivRccitrakadantikA / dantI, paTolapatra, triphalA, nIma, haldI, bAvacI, paTolatriphalAriSTaharidrAcAkucIphalam // kuTakI, atIsa, pAThA, trAyamANA ( banafasA) kaTukkAtiviSApAThAtrAyantidhanvayAsakam / dhamAsA, kUTha, karaMjave kI girI, do prakAra kI kuSThaM karaJjabIjAni zArive dve svtskaiH|| zArivA, indrajau, bhilAvA, vAyabiDaMga aura gUgala bhallAtakaM viDaGgAni gugguluzceti kliktaiH| ke kalka tathA paMcatikta (nIma kI jar3a kI chAla, pazcatiktakaSAyeNa sarpiH siddhaM pibennaraH / / | paTolapatra, kaTelI, vAse kI chAla aura giloya) ke hantyaSTakuSThAni granthi galagaNDaM tathaiva c|| kaSAya ke sAtha yathA vidhi ghI pkaaveN| . viSavisphoTavIsarpakaNDUduSTavaNAnapi // ___ isake sevana se 8 prakAra ke kuSTha, pranthi, For Private And Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakAsAda-tala (333) - galagaNDa, viSavikAra, visphoTa, visarpa, khujalI, duSTa / khajUra, munakkA, mulhaiThI aura phAlase ke vraNa (ghAya) aura anya kitane hI rogoM kA nAza | kalka tathA pIpala ke prakSepa se siddha kiyA huvA ghI hotA hai| | vaisvarya (galA baiTha jAnA) khAMsI, zvAsa aura jvara [1092] khadirAcaM ghRtam / kA nAza karatA hai| (vaM. se. / bA. ro.) | [1094] khajUrAdiyogaH khadirArjunatAlIsa kuSThasyandanaje rse| | (ga. ni. / ziro. ro.) sakSIraM sAdhitaM sarpiH zvayathuzca niyacchati // kharayaSTImadhukAkajaGghA khara, arjuna, tAlIsapatra, kUTha aura teMda ke drAkSAnvitaM khaNDamuzIrakaM c| kaSAya tathA dUdha ke sAtha siddha kiyA huvA ghRta mUjana | pibetsupakaM navanItamebhikA nAza karatA hai| madhvanvitaM prAntazirovyathAvAn // [1093] khajUrAdighRtam khajUra, munhaiThI, kAkajaMghA, munakkA, khAMDa (ga. ni. / rAjaya.) | aura khasa se navanIta (navanI dhI) ko pakAkara ghRtaM khajUramRdvIkAmadhUkaiH spruusskaiH| zahada DAlakara pIne se kanapaTiyoM (zira ke prAnta sapippalIkaM vaisvaryakAsazvAsajvarApaham // ' bhAgoM) kA darda naSTa hotA hai / atha khakArAdi tailaprakaraNam [1095] khuDDAkapAtailam / padmAka, khasa, mulhaiThI aura haldIke kvAtha tathA __(ca. saM. ci. a. 29) rAla, majITha, kAkolI, kSIrakAkolI aura candana ke pnkoshiiryssttyaahrjniikvaathsaadhitm| kalka se siddha kiyA huvA tela rugdAha-sannipAta sthaapissttaiHsrjmjisstthaaviiraakaakolicndnaiH|| | ko zAnta karatA hai| khuDDAkapapakamidaM taillaM rugdAhanAzanam // / atha khakArAdi AsavAriSTaprakaraNam [1096] khadirAriSTaH | dhAtakyA viMzatipalaM mAkSikasya zatadvayam / (ga. ni. / Asava.) | zarkarAyAstulAmekA cUrNAnImAni dApayet // khadirasya tulAdhaM tu tattulyaM devadApi / kakolakaM lavaNaM ca elA jAtIphalaM tvacam / kesaraM maricaM patraM palikAnyupakalpayet / / varAyA * viMzatirdAAH palAnA pshcviNshtiH|| pippalInAM tu kuDavaM sthApayed ghRtamAjane / vAkucyA dvAdazapalAnyaSTadroNe'mbhasaH pacet / mAsAdhvaM pibenmAtrAmapekSyAgnibalAbalam / / droNazeSe kaSAye tu pUte zIte vinikSipet // sarvakuSThaharo hyeSa pAMDuhadrogakAsanut / * "vacAyA." iti pAThAntaram / / kRmigrandhyarbudapranthigulmaplIhodarAntakRta // For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (334) bhArata-bhaiSajya ratnAkara eSa vai khadirAriSTaH kRSNAtreyeNa puujitH|| / zahada aura trikuTA, triphalA, piNDakhajUra, nAgakesara, khairasAra 3 sera AdhapAva, devadAru 3 sera Adha- dAlacInI, bAbacI, giloya, bAyabiDaMga, palAza pAba, triphalA 1 / sera, dAruhaldI 1 sera 9 chaTAMka ! aura dhAya ke phUloM kA * kapar3achana cUrNa 1 sera aura bAbacI 3 sera lekara sabako 256 sera pAnI | milAkara rakkheM aura 16 dina taka roz2a bhacchI meM pakAveM / jaba 32 sera pAnI bAkI rahe to chAna taraha milA diyA kareM phira 16 veM dina usameM 12 / / kara ThaMDA ho jAne para usameM dhAya ke phUloM kA sera zahada DAlakara sandhAna karake 1 mAsa taka cUrNa 1 / sera, zahada 25 sera, khAMDa 6 / sera tathA / rakkhA rahane deN| isake pazcAt nikAla kara usameM kaMkola, lauMga, ilAyacI, jAyaphala, dAlacInI, kesara, / 1 mAmA bA 1 mAzA kastUrI aura 2 mAze kapUra kapar3e meM kAlImirca aura tejapAta kA cUrNa 5-5 tolA evaM bAMdhakara DAla deN| pIpala kA carNa 1 / sera milAkara ghRta se cikane / isake sevana se mahAkuSTha kA nAza hotA hai| baratana meM sandhAna karake rkkheN| phira eka mAsa [1098] khajUrAsavaH (1)(yo. ra. / kSaya.) pazcAt nikAla kara chAna leN| | pazcapasthaM samAdAya khajUrasya vicakSaNaH / ise agni balAnusAra yathocita mAtrA se sevana | droNAmbhasi pacetsamyaguttArya gAlayettataH / / karane se saba prakAra ke kuSTha, pANDa, hRdroga, khAMsI, | kumbhI sudhUpitAM kRtvA prakSipetaM rasaM zubham / kRmi, granthi, arbuda, gulma, tillI aura udaravikAroM | hapuSAM tAmrapuSpI ca kaSAyaM tatra nikSipeta !! kA nAza hotA hai| dvAraM nirudhya sudRDhaM nikSipedvasudhAtale / saptakadvayayogena siddho'yaM tvAsavorasaH / / [1097] khadirAsavaH rogarAjaM tathA zorpha pramehaM pANDukAmalAm / (ga. ni. / 6 AsavA.) grahaNIM paJca gulmAjhe nAzayatyativegataH // svadirasya tulAmbhasivipacecaturdoNasaMmite zeSam 5 sera khajUra ko 32 sera pAnI meM pakAkara pAdaM vigRhya zIte dadyAnmadhunastulA sAdhAm / / chAnakara usameM hAUbera aura dhAya ke phUloM kA cUrNa vastravipUte cUrNa vyoptriphlaapinnddkhrjuurii| patA milAkara uttama dhUpita ghar3e meM bhara kara usakA mukha varNatvagvAkucikAmRtAviDaGgapalAzAnAm / / | acchI taraha banda karake use jamIna meM dabA deN| dhAtakipalaSoDazakaM dattvA praviloDita nityam | do saptAha pazcAt Asava taiyAra ho jAyagA / yAvaloDazadivasAH SoDazake madhutulAM dadyAt / / isake sevana se rAjayakSmA, sUjana, prameha, pANDu, mAsAtparataH peyA dattvA mRganAbhimASakaM paTe kAmalA, grahaNI, pAMca prakAra ke gulma aura bavA baddham / sIra kA atyanta zIghra nAza hotA hai| karpUramASadvayameSa khadirAsavo mahAkuSThe // 1099] khajurAsavaH (2) 6 / sera khairasAra ko 128 sera pAnI meM (ga. ni.| 6 AsavA.) pakAveM jaba 32 sera pAnI vAkI rahe to utAra kara kharjuramustAmalakInikumbhA / chAna leM aura ThaMDA hone para usa meM 18 / sera | drAkSAbhayApUgaphalAni paatthaa| For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-AsavAriSTa (335) bhAgIzaThIkuSThajalAjamoda | khArjUrasaMjJaH khalu Asavo'yaM plkssaapippliimuulkaani|| vicikAyamabhayaM nihanti // punarnavA kAyaphalaM priyaGguH hRdrogakAsaviSamajvarazophatarSa ____karcurakaM kRSNaajAjivisra / zvAsapramehabalasaMkSayapANDurogAn / trivRcchivAcchalidhamAsakaM ca himAzca zIrSagatarogaviyogakArI lAlarohItakaliJjamUlam // rucyagnivardhanabalAdavRSya eSaH / amUni sarvANi mahauSadhAni khajUra, nAgaramothA,AmalA, kAyaphala, munakkA, / catvAri catvAri palonmitAni / hair3a, supArI ke phUla, pAThA, bhAraMgI, kapUra kacarI, mAMsIcaturjAtakaNAlavaGgaM kUTha, sugandhabAlA, ajamoda, gUgala, pIpalAmUla, jAtiphalaM candanalohacUrNam // punarnavA (bisakhaparA) kAyaphala, phUlapriyaMgu, kacUra, pramANato dvidvipalAnyamUni kAlImirca, jIrA, caNakamUlI (mUlIbheda) nisota, sudhAtakIpuSpamaNAni spt| hair3akI bakalI, dhamAsA, lajjAla, ruheDe kI chAla, guDasya sapta triguNAni dadyAn kur3e kI jar3a aura soMTha 1 / -11 sera / jaTAmAMsI, maNAni saMcUrNya tataH samastam // cAturjAta (dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, nAgakesara) ghRtasya bhANDe vipule nivezya pIpala, lauMga, jAyaphala, candana aura lohe kA burAdA dazottaraM zerazataM jlsy| 10-10 tolA tathA dhAyake phUla 7 mana aura kSiptvA kSipetpazca dinAnI bhUmI gur3a 21 mana leM / savakA carNa karake 110 sera niSpannakalakaM hRdaye vicArya / pAnImeM milAkara acche baDe cikane baratanameM saMdhAna SaSThe dine taca niyojanIyaM | karake bhUmi meM gAr3ha deM, phira chaThe dina usameM 300 tAmrasya yntrdvymdhybhaage| naga pAna aura 2000 naga kamala DAlakara tAMbe zatatrayaM nAgalatAdalAnAM sahasrayugma zatapatrakAnAm / ke bhabakese arka khIMce / prakSAlya deyaM vidhinAtha sandhi ise 5 tolA yA rogI ke balAbala ke anusAra vimundha cullyAM vinivezya yntrm| nyUnAdhika mAtrA meM sevana karAne se viSUcikA (haijA) niSkAzayedakarmato yathAvad rAjayakSmA, hRdroga, khAMsI, viSamajvara, sUjana, tRSA, davA jalaM copari yantrakasya // zvAsa, prameha, kamaz2orI, pANDu, hikkA tathA zirake balAvalaM roganipIDitAnA | rogoM kA nAza hotA hai, evaM agni, bala, vIrya aura vimRzya deyaH plikaaprmaannH| / ruci kI vRddhi hotI hai| For Private And Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (336) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara atha khakArAdi lepaprakaraNam [1100] khadirAdi lepaH (1) / [1102] kharamaJjaryAdi lepaH (vR. ni. ra. / kSu. ro.) (ve. ma. / 13 paTa.) khadirAriSTajambUnAM tvagbhirvA muutrsNyutaiH| piSTA lipte yonau male khrmnyjriipunrnvyoH| kuTajatvak saindhavaM vA lepAddhanyAdaruSikAm // | navastAyAH zUlaM yonigataM sklmpnytH|| khaira, nIma aura jAmana kI chAla yA kur3e kI ciraciTe aura punarnavA (sATI) kI jar3a ko chAla aura seMdhA namaka ko gomUtra meM pIsakara lepa pIsakara yoni meM lepa karane se navaprasUtA (jaccA) karane se aruSikA kA nAza hotA hai| kA yonizUla naSTa hotA hai| [1101] khadirAdi lepaH (2) [1103] khajUrAdyo lepaH (vR. ni. ra. / masU.) (ga. ni. / 21 / A. vA.) khadirAriSTapatraizca zirISodumbaranvacAm / | phalaM khajUrisaMbhUtaM tathA valmIkamRttikA / kuryAllepAkaphotthAyAM masUryA bhissguttmH|| | urustamme pralepo'yaM madhunA srsspaanvitH|| khaira, nIma ke patte, sirasa kI chAla aura gUlara khajUra ke phala, bAMbI kI miTTI aura sarasoM kI chAla kA lepa kaphaja masUrikA ke lie ko pIsakara zahada meM milAkara lepa karane se uruhitakArI hai| stambha kA nAza hotA hai| atha khakArAdi rasaprakaraNam [1104] khaparamAraNam (rase. sA. saM.) / ghoTakara manuSya ke mUtra, gomUtra aura jau kI kAMjI zodhanam meM seMdhA namaka ke sAtha sAta dina yA 3 dina taka (rase. ci. ma. a. 7; A. ve. pra. a. 1) | bhAvanA dene se vaha zuddha ho jAtA hai / puSpANAM raktapItAnArasaiH piSTvA ca bhAvayeta khapariyA ko khUba tapA tapA kara sAta bAra naramatraizca gomUtrairyavAmlaizca sasaindhavaiH / bijaure nIbU ke rasa meM bujhAne se vaha zuddha ho saptAhaM tridinaM vApi pazcAcchudhyati kharparaH // jAtA hai| khaparaH parisantaptaH sptvaaraabhimjitH| khapariyA aura pAradako ekatra 1 dina taka jambIraja rasasyAntanirmalatvamavApnuyAt / / kharala karake yathA vidhi bAlukA yantra meM pakAne se mAraNam --- | khapariyA kI bhasma ho jAtI hai| ' (ra. caM; A. ve. pra. a. 9] [1105] kharparasAyanam / kharparaM pAradenaiva vAlukAyantragaM pacet / (ra. ra. sa. / a. 2) cUrNayitvA dinaM yAvacchobhanaM bhasma jAyate // tad bhasma mRtakAntena samena saha yojayet / khapariyAko lAla aura pIle phUloM ke rasa meM | guJjAmitaM cUrNa triphalAkkAthasaMyutam / / For Private And Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakArAdi-rasa (337) kAntapAtrasthitaM rAtrau tilajaprativApakam / / pahile khapariyA ko kulathI aura vaTAMkuroM ke niSevitaM nihantyAzu madhumehamapi dhruvam // kvAtha meM pRthak pRthak (dolA yantra vidhi se) svedana picaM kSayaM ca pANDaM ca zvayadhu gulmeva c|| kare; isake bAda usameM pAna (athavA DhAka ke patte) raktagulmaM ca nArINAM pradaraM somarogakam // / gur3a aura suhAge kA cUrNa milAkara triphalA ke kvAtha yonirogAnazeSAMzca vissmaakhyaajvraanpi| meM ghoTeM / isake pazcAt use miTTI ke mUSA meM bharakara rajAzUlaM ca nArINAM kAsaM zvAsazca himikaam|| agni meM rakhakara acchI taraha tapAveM jaba sapheda dhuvAM khapariyA bhasma aura kAntisAra loha bhasma | nikalane lage to mUSA ko agni se bAhara nikAla barAbara barAbara lekara carNa kreN| kara bAra bAra jamIna para ulTA kareM to usameM se yaha carNa 8 guMjA pramANa lekara rAta ko zIze ke samAna khapariyA kA satva nikala aayegaa| lohe ke baratana meM triphale ke kAtha meM bhigodeM phira [1107] khoTAbhidharasaH prAtaH kAla usameM tila tela kA prakSepa dekara piyeN| (ra. ci. m.| 4 stabakaH) isake sevana se madhumeha, pitta, kSaya, pANDu, khapare pAradaM kRtvA cullikoparikhaparam / sUjana, gulma, raktagulma, pradara, somaroga, saba prakAra ghRSTaM dRDhataraM kuryAdvahiM prajvAlayedadhaH / / ke yoniroga, viSamajvara, striyoM kA rajaHzUla (mAsika | gandhakaM cUrNitaM sUkSma svalpaM svalpaM ca nikSipet / srAva ke samaya zUla honA) khAMsI, zvAsa aura | dviguNe jArite gandhe rasaH khoTo bhaviSyati / / hicakI kA nAza hotA hai| kRSNojvalaprabhaH samyagdhaTikAdvayamAnataH / [1106] kharparasatvam khoTaH kAryeSu yoktavyaH sarvarogeSvasaMzayam // (ra. ci. ma. / 5 stabakaH) ___eka ThIkare meM pArada aura khapariyA ko DAla khaparaM svidyate pUrva kaulatthena jalena ca / kara use cUlhe ke Upara rakhakara nIce agni jalAveM vaTArohajalenA'pi parNacUrNena saMyutam // aura usameM thor3A thor3A gandhaka kA mahIna cUrNa guDaTaMkaNasaMmizraM triphlaakkaathmrditm| / DAlakara ghoTate raheM / jaba do gunI gandhaka jala mRnmaye kUpake dhRtvA dhAmyamAnaM bhRzaM ca tat // jAya to utAra leM / (do gunA gandhaka 2 ghar3I meM zvetadhUmodgame jAte tatpazcAbahirAnayet // jala jAyagA) isakA raMga syAha aura camakadAra kUpyakaM ca tathA bhUmau nAmayecca punaH punH|| hogaa| yaha samasta rogoM meM prayoga kiyA jA sattvaM kharparakasyApi nAgarUpaM patatyadhaH // | sakatA hai / For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (338) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara JIN -: prathamAvRtti kA upasaMhAra :yasyAlaukikapANikauzalakalAmAlokya loko'tulAM zAstre cAdbhutavaiduSIM kalayate mugdhaH parAM tarkaNAm / jAto bhAratametadAmayamayaM vijJAya bhUyo'pyayaM zrIdhanvantarirityasau vijayate yogIndraseno bhiSak // 1 // ziSyastasya nitAntazAntahRdayaH kAnto guNairadadbhutai vA'ntaM ziSyacayasya yaH zamayate drAgAturAnsaMspRzan / sadyo nIrujamAtanoti ca sudhApANitvamudbhAvayan zrImAn sarvanuto nivAraNayutazcandrazvakAsti kSitau // 2 // tatpAdAbjaparAgasevanasalajjJAnaH satAmAzravo gopInAtha itIrito vivRtavAMllokopakRtyai bhiSak / sadvaidhena nagInadAsamahatA saMgRhya nItaM mudA prAkAzyaM khala bhAratAdi sahitaM bhaiSajyaratnAkaram // 3 // zrImantaH sadayA muhuH sahRdayAH ! yAce'trabaddhAJjaliH ye doSA vilasanti zodhayata tAn kRtvAnukampAM parAm / yo vA ko'pi guNA''lavo'pi bhavitA no tatkRte prArthaye yatsantaH svayameva haMsacaritAH khyAtA jaganmaNDale // 4 // vANAbdhivasvindumite zakAbde zasye tapasye bahule dale'sau / candre manobhavatithau caramatvamAptA vyAkhyA guroH karuNayA, sudhiyAMmudestAt // 5 // * AL ULIL um iti zrIgurjaraprAntAntargata-UMjhAnivAsinA zrI nagInadAsa-chaganalAla-zAha-rasavaidhena saMgRhIte zrIkAzInAgarIpracAriNI sabhAprabhRtito labdhapadakena svAsthya-pustaka-mAlA-sampAdaka bijanauramaNDalAntargata haldaura vAstavyena zrIgopInAthaguptabhiSagratnena kRtayA bhAvaprakAzikAkhyavyAkhyayA samalaMkRte bhArata-bhaiSajya-ratnAkare prathamo bhAga ___* 1875 zakAbda / phAlguna kRSNa 13 somavAra (zivarAtrI) pA IAL For Private And Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4888885% zrI dhanvantaraye namaH pariziSTama LEVEL-TEEX:SEBKEXE3%83%83% Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athAyurvedIya paribhASA ******3*103% 183883% 18658 88% prathamaprakaraNam mAna - paribhASA auSadha nirmANake lie mAna (tola) kA jJAna honA atyanta Avazyaka hai kyAki prayoga auSadhiyoMkA parimANa ThIka na honese pUrNa lAbha prApta nahIM ho sakatA / prAcIna kAlameM aneka prakArake mAna pracalita the parantu samprati zAstra meM do ho prakArake mAnoMkA adhika vyavahAra pAyA jAtA hai. 1 mAgadha mAna ( carakota mAna) aura 2 kAliGga ( suzrutokta ) / For Private And Personal Use Only yoM to auSadha nirmANa meM cAhe jisa mAnakA vyavahAra kyoM na kiyA jAya auSadhake guNoMmeM koI antara nahIM A sakatA parantu carakake prayogoMmeM carakIya mAna kA aura suzruta ke prayogoM meM suzrutake mAnakA vyavahAra karanA adhika uttama hai / anya granthoMke prayogoM meM write mAnakA vyavahAra vizeSa suvidhA janaka pratIta hotA hai /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ( 340 ) 6 vaMzI 6 marIci carakasaMhitAyAM dRDhabalenoktam (ka. sthA. a. 12) " jAlAntargate bhAnukare vaMzI vilokyate / paDavaMzyastu marIciH syAt paNmarIcyastu sarSapaH / aSTau te sarSapA raktAstaNDulazcApi taddvayam / dhAnyamASo bhavedeko dhAnyamASadvayaM yavaH // aNDikAste tu catvArastAzcatasrastu mASakaH / hemazca dhAnakazvokto bhavecchANastu te trayaH // zANau dvo dvaMkSaNaM vidyAt kolaM badarameva ca / vidyAd dvau - kSaNau karSe suvarNazcAkSameva ca // viDAlapadakaJcaiva pituM pANitalaM tathA / sa eva tinduko jJeyaH sa eva kavaDagrahaH // dvau suvaNai palAI syAcchuktiraSTamikA tathA / dve palArddha palaM muSTiH prakuJco'tha caturthikA // vilvaM SoDazikaJcAnaM dve pale prasRtaM viduH / aSTamAnaJca vijJeyaM kuDavau dvau ca mAnikA // palaM caturguNaM vidyAdaJjaliM kuDavantathA / catvAraH kuDavAH prasthazcatuH prasthaM tadADhakam // ghaTazvoktaH sa eva syAt kIrtito'zarAvakaH / pAtrI pAtraM tathA kaMsazcatvAro droNa ADhakAH // sa eva kalasaH khyAtA ghaTa unmAnamarmaNam / droNastu dviguNaH sUrpo vijJeyaH kumbha eva ca / , goNIM sUrpadvayaM vidyAt khArIM bhAraM tathaiva ca / dvAtriMzacaiva jAnIyAdvAhaM sUrpANi buddhimAn // tulAM zatapalaM vidyAt parimANa vizAradaH / zuSkadravyevidaM mAnamevamAdi prakIrtitam | dviguNaM tadadraveSviSTaM sadyazcaivoddhRteSu ca / yatra mAna tulA proktA palaM vA, tatprayojayet // triMzatpalAni tu prastho vijJeyo dvipalAdhikaH / camane ca vireke ca tathA zoNitamokSaNe // arddhatrayodazapalaM prasthamAhurmanISiNaH // " iti. = www.kobatirth.org carakokta mAna jAlIke bhItara sUrya kI kiraNoM meM 'vaMzI' (sUkSma rajakaNa) dikhalAI detI hai; vahI B bhaiSajya 1 marIci 1 sarvapa bhArata-bha ya-ratnAkara 8 lAla sarvapa 2 taNDula 2 dhAnyamASa 4 yava 4 aNDikA 3 mASaka 2 zANa 2 drakSaNa 2 karSa 2 palAI 2 paLa 4 pala 2 kuDava 4 93 4 prastha 4 ADhaka 2 droNa 2 sUrpa = = = For Private And Personal Use Only = = = = = = = 1 ADhaka, ghaTa, anuzarAva, pAtrI, pAtra, kaMsa 1 droNa, kalasa, ghaTa, unmAna, armaNa 1 sUrpa, kumbha 1 goNI, khArI, bhAra / 32 1, 1 vAha 100 pala 1 tulA uparokta mAna zuSka dravyoMke liye batalAyA gayA hai / drava (tarala - patale) aura AI ( turantake ukhADe huve gIle) padArthoMkA mAna isase do gunA hotA hai / = 1 prastha = = = Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 taNDula 1 dhAnyamASa 1 yava 1 aNDikA 1 mASaka, hema, dhAnaka / = 1 zANa 1 kSaNa, kola, badara / 1 karSa suvarNa, akSa, biDAlapadaka, picu, pANitala / 1 palAI, zukti, aSTamikA / 1 pala, muSTi, prakuzca catuthiMkA, vilva, SoDazikA, Amra / 1 prasRta, aSTamAna 1 kuDava, aJjali 1 mAnikA jisa sthAnameM "tulA" athavA "pala" zabda likhA ho vahAM Adra aura drava padArthoMkA mAna bhI dviguNa nahIM hotA / sAdhAraNataH 32 palakA prastha + hotA hai + yaha drava padArtha ke prasthake sambandhame kahA gayA hai kyoki zuSka dravyoM ke mAnameM 1 prastha = 4 kuSa 16 palakA hotA hai /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paribhASAprakaraNa (341) parantu vamana virecana . aura zoNita mokSaNa yaha mAna zuSka dravyoMke lie hai| Ardra (phasta) meM 13 // palakA prastha mAnA jAtA hai| aura drava padArthoMke lie isase dviguNa mAna suzrute coktam (ci. sthA. a.31) samajhanA caahie| caraka aura suzrutake mAnakI paraspara tulanA "pala kuDavAdInAmato mAnantu vyAkhyAsyAmaH / / carakokta mAna meM 2 draMkSaNa= 4 zANa=12 tatra dvAdaza dhAnyamASA madhyamAH suvarNamASaka: te SoDaza suvarNaH / atha madhyama niSpAvA vA, mASaka yA (12432=) 384 dhAnyamASakakA karSa ekonaviMzatirdharaNam. tAnyarddhatRtIyAniH karSaH; mAnA gayA hai aura suzrutokta karSa meM 16 suvarNa mASaka-(16412=) 192 dhAnya mASaka tatazcorddha caturguNamabhivarddhayantaH pala-kuDava- | | hote haiM. isase siddha hotA hai ki carakokta prasthADhaka-droNA ityabhiniSpadhante / tulA palazataM tA viMzatirbhAraH / zuSkAnAmidaM mAnamArdra mAna suzrutokta mAnase do gunA hai| dravANAJca dviguNamiti / " suzrutokta mAna mAnasAram aba pala kuDavAdi nAmase mAnakI vyAkhyA zANaH kolazca karSazca zuktizca palameva ca / prasRtaM kuDavazcApi zarAvaH prastha eva ca // karate haiM: a DhakazcADhako'rddhadroNazca droNa eva ca / 12 madhyama dhAnyamASa = 1 suvarNa mASaka sUrpo goNI ca khArIca dviguNaJcottarottaram // 16 suvarNa mASaka = 1 suvarNa zANa, kola, karSa, zukti, pala, prasRta, athavA kuDava, zarAva, prastha a Dhaka, ADhaka, arddha12 madhyama niSpASA). sava mAlaka | droNa, droNa, sUrpa, goNI ora khArIkA mAna uttarottara dviguNa hotA hai yathA, zANase kola 19 suvarNamASaka = 1 dharaNa do gunA, kolase karSa do gunA aura karSase dharaNa (16 mASaka)="1 karSa zukti do gunI ityAdi / = 1 pala mASazANakarSapalakuDavaprasthADhakAH / 4 pala = 1 kuDava droNo goNI bhavantyete pUrvapUrvAzcaturguNAH // = 1 prastha mASa, zANa, karSa, pala, kuDava, prastha, 4 prastha = 1 ADhaka ADhaka, droNa aura goNI kA mAna uttarottara 4 ADhaka = 1 droNa 100 pala cAra gunA hotA hai| = 1 tulA zuSkAdravyabhedena mAnam 20 tulA = 1 bhAra zuSkadravye tu yA mAtrA cAsya dviguNA hi sA / ____ + tAni dharaNAni atRtIyAni addhozaM tRtIyAMza- zuSkasya gurutIkSNatvAttasmAdarddha prakIrtitam // mceti svataH ekonaviMzatiSikasyAmaddhonadaza tRtIyAMzazca kyoM ki zuSka dravya, gIle dravyoMkI apekSA dvitRtIyAMzona sapta militvA SaDAMzona SoDazeti / adhika guru evaM tIkSNa hote haiM ata eva Ardra dharaNa arthAta 10 mASakakA aItRtIya (bhAdhA aura (gIle) dravyoMkA mAna zuSkakI apekSA dviguNa tIsarA bhAga)93+6=151 hotA hai jarthAta 16 mASaka | grahaNa karanA cAhie arthAt zuSka dravyoMke meM kucha kama hotA hai ise pUre 16 mASaka mAna lene meM | sthAnameM gIle dravya kAmameM lAe jAyaM to koI vizeSa antara mahIM bhA sakatA / likhita parimANase do gune lene cAhieM / (lobiyA) = 1 suvarNa mASaka 4 karSa For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (342) kitane hI vidvAnoMkA mata hai ki yadi oSadhikA parimANa kuDavase kama ho to gIle dravya dviguNamAtrAmeM nahIM lene cAhieM parantu = (3 ratI +10 rattI = 3 mASaka = (4 bhASA = 2 zANa = 2 kSaNa 4 karSa 4 pala 4 kuDava 4 prastha carakIya mAna. 1 valla ) ... 1 bhASA... ka 2 droNa 2 sUrpa 25 32 100 pala = 4 yava 6 rattI 4 mASA = = ADhaka = T 11 11 13 # = = = zArGgadharokta mAgadhamAna 8 sarasoM = = = = = 1 zANa... 1 niSka ) - vartamAna tola tathA prAcIna tolakI paraspara tulanA. ( a ) kSaNa... 1 1 karSa 1 pala 1 kuDava... 1 prastha 1 ADhaka 1 droNa 1 sUrpa 1 bhAra 1 vAha 1 tulA 1 yava... 1 rattI 1 mASaka 1 zANa 1 kola 1 karSa 1 zukti 1 pala... ... 1 prasRta 1 kuDava 408 ... *** ... 30. ... 1 *** ... ... ... bhArata-bhaya-ratnAkara www.kobatirth.org vartamAna mAna. 1 ratI ratI 1 tolA 2 tolA 4 tolA 8 ... 3 mASA 6 mASe (to.) 33 39 vidvadvarya zrI kavirAja gaGgAdharajI kaviratnake matAnusAra yaha mata anArSa evaM yuktiviruddha tathA amAnya hai / 3ratI 1 / bhASA 2011 $5 5 mASA (ba) 116 39 15 5 4 chaTAMka 1 sera ka 16 "" 32 sera 53 tole "" 1024 6 / sera "" " Ri = 39 For Private And Personal Use Only - = 2 zANa 2 kola 2 karSa 2 zukti 2 pala 2 prasRta * 1 sera = 80 tolA. ...16 + yadyapi caraka aura suzruta meM rasIkA jikra nahIM hai parantu sabhI vidvAna isa viSayameM carako bhASA 10 hattI kA bhASA hai evaM vidvadvarya cakrapANIne likhA hai ki tolane para varako ratI ke barAbara siddha hotA hai. = = = 1 vartamAna mAna. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 ratI 30 ratI- pAMca Anebhara zArGgadharokta mAna dasa Anebhara 1 tolA 1 chaTAMka 1 pAvasera ( 80 tole ) 2 kuDava = 1 zarAva 2 zarAva = 1 prastha ( 25 mana 24 sera ) 4 prastha = 1 ADhaka 4 ADhaka = 1 droNa 2 droNa = 1 sUrpa = 1 droNI = 1 khArI 2 sUrpa 4 droNI 2000 pala = 1 bhAra. 100 = 1 tulA vartamAna mAna. 32 tolA 64 "" 3sera 16 tolA 35 12 sera64 tolA* 25 sera 48 51 sera 16, 204sera 64 100 sera 5 sera sahamata haiM ki bhASA 10
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paribhASAprakaraNa vartamAna ApekSika mAna 1 dhAna = 1 cAvala =(a grain of paddy)| 16 chaTAMka = 1 sera-80 tolA 32 02(approx.) 4 dhAna = 1 rattI = (13 grains) 1 kAMca chaTAMka=4 FL.drams , 6 rati = 1 AnA = 111 grains 1 chaTAMka = sera = 2 FL. ozs , 8 rati = 1 mASA = 15 grains=lgram 1 pAva = 1 sera = 8 FL. ozs , 16 AnA = 1 tolA = 180 grains / 1 sera = 2 paiA~Da =32 FL. Ozs , 1 rupayA = 1 tolA 1 mana = 82 paiDa 2 ozs 5 tolA = 1 chaTAMka =2 ounces (approx.) 1 Tana - 27 mana dvItIya prakaraNam. atha dravya grahaNavidhiH sthAna medena guNamedaH nirdezaH zRyate tantre dravyANAM yatra yaadRshH| AgneyA vidhyazailAdyA saumyA himgirirmtH| tAdRzaH saMvidhAtavyaH zAstrAbhAve prsiddhitH|| tatastAnyauSadhAni syu prazastAni kriyAvidhau // zAstra meM kisI dravyake grahaNa karane meM jaisI vindhyAcala Adi parvata Agneya guNa vAle AhA ho usIke anusAra grahaNa karanA cA aura himAlayAdi saumya guNavAle haiM ataeva hie aura jahAM zAstrane mauna dhAraNa kiyA ina meM utpanna honevAlI oSadhiyAM bhI yathA ho vahAM paribhASA anusAra kArya karanA krama Agneya aura saumya guNavAlI hotI haiN| caahie| cikitsA ke samaya yaha vAta avazya dhyAna meM rakhanA caahie| sAdhAraNa vidhiH - kAlabhede dravyagrahaNam dhamvasAdhAraNe deze mRdAvuttarataH shucau|| zaradyakhilakarmArtha grAhyaM sarasamauSadham / avaikRtaM anAkAntaM savIrya grAhyamauSadham // virekavamanArthaJca vasantAnte samAharet // __ sAdhAraNataH dhanva (maru bhUmi aura jAGgala samasta kAryoM ke liye rasayukta oSadhiyAM dezake lakSaNoMse yukta) dezameM utpanna huI vi. zarad meM grahaNa karanI cAhieM parantu vamana kAra rahita, kITAdi rahita, vIryayukta auSadhi aura virecanakI oSadhiyAM vasanta Rtuke uttara dizA evaM pavitra sthAnase grahaNa ka- antameM grahaNa karanI caahieN| ranI caahie| mUlAni zizire grISme patraM vrnnvsntyoH| niSiddhoSadhiH tvakandau zaradi kSIraM yathartu kusumaM phalam // devtaalyvlmiikkuuprthyaashmshaanjaaH| hemante sAramoSadhyA gRhaNIyAt kuzalo bhiSak // akAlatarumUlotthA nyUnAdhikacirantanAH // caturavaidya kA kartavya hai ki oSadhiyoM ke jalAgnikRmisaMkSuNNA oSadhyastu na siddhidaaH|| mUla zizira RtumeM, patra grISma RtumeM, chAla devatAlaya, bamI, kueM ke pAsa, rAste | varSAmeM, kanda vasantameM ddha zarad RtumeM, aura zmazAna meM utpanna huI tathA asamaya sAra hemanta RtumeM aura phala evaM phala jisa (bemausama) aura tarumUlameM utpanna huI, ucita | RtumeM utpanna ho usImeM grahaNa kreN| parimANase hasva athavA adhika dIrgha aura | AdrANyeva prazastAni purAnI tathA jala, agni aura kIr3oMse vikRta vAsAnimbapaTolaketakibalAkuSmANDakendIvarIauSadhi phaladAyaka nahIM hotii| / varSAbhUkuTajAzvagandhasahitAstAH puutimndhaamRtaaH| For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (344) bhArata-bhaiSajya ratnAkara mAMsa nAgabalAsahAcarapurau hiDgvAIke nityazaH | tAlIzAdezca patrANi phalaM syAt triphalAditaH // grAhyAstatkSaNameva na dviguNitAye cekssujaataadhnaaH|| atisthUlajaTAyAzca tAsAM grAhyAstvaco dhavam / ___nimna likhita dravya sadaiva ArdrAvasthAmeM gRhNIyAt sUkSmamUlAni sakalAnyapi buddhimAn // (gIle-tAz2e) hI lene cAhieM evaM inakA bar3a Adi vRkSoMkI tvacA, vijayasAra parimANa dviguNa na karanA cAhie: AdikA sAra, tAlIzAdike patra aura triphavAsA, nIma, paTola, ketaki, khareTI, peThA, lAdi ke phala grahaNa karane caahie| zatAvara, punarnavA, kur3ekI chAla, asagandha, jina vRkSoMkI jar3a adhika moTI ho unakI pUtigandhA (gandhaprasAriNI) nAgavalA, piyA chAla aura jinakI jar3a bArIka ho unake bAMsA, gUgala, hIMga, adraka aura Ikhase bane hue kaThina padArtha (rAba, mizrI ityaadi)| samasta aGga kAmameM lAne cAhieM purAtanAnyeva prazastAni punaruktau dravyagrahaNam dravyANyabhinavAnyeva prazastAni kriyaavidhau| / ekamapyauSadhaM yoge yasminyatpunarucyate / Rte ghRtaguDakSaudradhAnyakRSNAviDaGgataH // mAnato dviguNa proktaM tada dravyaM tattvadarzibhiH / cikitsA kAryameM ghI, gur3a, zahada, dhAnya, | yadi kisI yogameM ekahI oSadhi do pIpala aura bAyabiDaGgake atirikta samasta vAra likhI ho to use dviguNa parimANameM dravya navIna hI grahaNa karane cAhieM / lenI caahie| dravyAGgagrahaNam vyAdherayuktaM yadravyaM gaNoktamapi tat tyajet / sAraH syAt khadirAdInAM nimbAdInAJca vaskalam / anuktamapi yuktaM yadyojayettatra tabudhaiH // phalantu dADimAdInAM paTolAdezchadastathA // ___yadi kisI prayogameM koI auSadhi rogI ___ khadirAdivRkSoMkA sAra, nimbAdikI chAla, ke lie hAnikAraka ho to use nikAla DAdADima Adike phala aura paTola Adi ke | lanA cAhie / isi prakAra yadi koI auSadhi patra kAmameM lAne caahieN| rogIke liye hitakArI ho to vaha yogameM na nyagrodhAdestvaco grAhyAH sAraH syaadviijkaaditH| honepara bhI DAlI jA sakatI hai| tRtIya prakaraNam atha sAmAnyoktau dravyagrahaNam sapheda sarasoM, lavaNase seMdhAnamaka aura mUtra, pAtroktau cApi mRtpAtramutpale nIlamutpalam / | dUdha tathA ghIse gomUtra, godugdha aura goghRta zakRdrase gomayarasazcandane raktacandanam // samajhanA cAhie / siddhArthaH sarSape grAhyo lavaNe saindhavaM matam / dUdha mUtra aura purIpa (govara) pazukA AmUtre gomUtramAdeyaM vizeSo yatra neritaH // | hAra pacajAne para grahaNa karanA caahie| | cUrNasnehA''savAlehAH prAyazazcandanAnvitAH / payaH sarpiH prayogeSu gavyameva prazasyate / | kaSAyalepayoH prAyo yujyate raktacandanam // kSIrabhutrapurISANi jIrNAhAre tu saMharet // ___ yadi spaSTa varNana na ho to pAtrakA artha cUrNa, sneha, Asava aura avalehameM prAyaH miTTIkA pAtra, utpalakA nIlotpala aura zakRdra sapheda candana, aura kaSAya tathA lepameM prAyaH sakA artha gAyake gobarakA rasa samajhanA | | lAla candanakA vyavahAra kiyA jAtA hai| cAhie / evaM candanase lAla candana, sarSapase / For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paribhASA prakaraNa (345) anuktaprakAzikAH paribhASAH kAla, oSadhikA aGga na kahA ho to mUla, kAle'nukte prabhAtaM syAdaGge'nukte jaTA bhaveta bhAga na batalAyA hoto samAna bhAga,pAtra na kahA gayA ho to miTTIkA pAtra aura drava padArtha bhAge'nuktetu sAmyaM syAt pAtre'nuktetu mRnmayam // kA nAma na batalAyA gayA ho to jala tathA drave'nukte jalaM grAhya taile'nukte tilodbhavam // | tailakA nAma na kahA ho to tilakA taila grahaNa yadi samaya na batalAyA gayA ho to prAtaH / karanA cAhie / caturtha prakaraNam athAbhAve drvygrhnnm| / kuGkamasyANyabhAve'pi nizAgrAhyA bhiSagvaraiH / kadAcid dravyameka vA yoge yatra na lbhyte| muktAbhAve zukticUMNa vajAbhAve varATikA // tattadguNayutaM dravyaM parivartana gRhyate // kakaTaGgikAbhAve mAyAmbuceSyate vudhaiH // ___ yadi kisI yogama koI oSadhi prApta na ho dhAnyakAbhAvato dadyAt zatapuSpAM bhiSagvaraH // sake to usake samAna guNoMvAlI anya o.! vArAhIkandakAbhAve carmakArAlukomataH / padhi DAlanI caahie| | mUrvAbhAve tvacogrAhyA jiGginyA vate sadA // madhu yatra na vidyata tatra jIrNo guDomataH / | suvarNamathavA raupyaM yoge yatra na labhyate / purAtanaguDAbhAve raudre yAmacatuSTayam // tatra lohena karmANi bhiSakakuryAdvicakSaNaH // saMzupya nUtanaM grAhyaM pugtnguddaipinnaa| abhAvAt pauSkare mUle kupThaM sarvatra gRhyate / kSIrAbhAve bhavenmaudgo raso mAsUra eva vA // sAmudraM saindhavAbhAve viTaM vA gRhyate budhaiH / sitAbhAve ca khaNDaH syAt zAlyabhAve ca psstthikH| kustumburu na vidyeta yatra tatra ca dhAnyakam / asambhave ca drAkSAyA gaambhaariiphlmissyte|| puSpAmAve phalazcAma viDode vilvataH phalam // na bhaved dADimo yatra vRkSAmla tatra dApayet / bhallAtakAsahatve'pi raktacandanamipyate ! saurASTramRdabhAve ca grAhyA paGkasya parpaTI // madyAbhAve ca ziNDAkI zuktAbhAve ca kAJjikam // nataM tagaramUlaM syAdabhAve shiihliijttaa| yadhyAhvAbhAvato vidyAJcanyaM tamyAgnyabhAvataH / prayoge yatra lohaH syAdabhAve tanmalaH viduH|| mUlaM maupalikaM deyamabhAve kuTajasya ca // sarSapaH zuklavarNoM yaH sa hi siddhArtha ucyate / / rAnAbhAve ca vandAkaM jIrAbhAve ca dhAnyakam / tatra siddhArthakAbhAve sAmAnyaH sarpapo mataH // ! tumbaruNAmabhAve'pi zAlidhAnyaM prakIrtitam // cavikAgajapipalyoH pippalImUlameva ca / / rasAJjanasya cAprAptau dArvIkAthaM prayojayet / abhAve pippalImUlaM hstipippliicvyyoH|| karpUrasyApyabhAve'pi sugandhaM mustamipyate // abhAve pRznipAzca siMhapucchI vidhIyate / kastUrINAmabhAve tu grAhyA gandhazaThI budhaiH / nityaM muatikAbhAve tAlamastakamipyate // abhAve kokilAkSasya gokSuravIjamiSyate // aprApta dravya madhu purAnA gur3a pratinidhi aprApta dravya purAnAgur3a zAli cAvala nae gur3ako cAra pahara dAkha dhUpameM sukhAkara leM dADima mUMga yA masUrakA yUSa saurASTra mRttikA mizrI tagara pratinidhi sAThI cAvala khambhArIke phala vRkSAmla paGkaparpaTI zIhalIjaTA khA For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (346) bhArata-bhaiSajya ratnAkara - - kastUrI kumudanI aprApta dravya pratinidhi | aprApta dravya pratinidhi loha maNDUra karpUra sugA dhata mothA siddhArtha (sapheda sAdhAraNa sarasoM gandhazaThI sarasoM) kokilAkSa gokharUke bIja caya pippalImUla cItA dantI yA ciraciTekA gajapIpala pIpalAmUla khAra pRzniparNI zAlaparNI dhamAsA javAsA muJjatikA tAlamastaka tagara kesara haldI maulasirI lAla yA nIlA kamala motI sIpa ahiMsrA mAnakanda hIrA kaur3I lakSmaNA morazikhA kAkar3AsiMgI mAyAmbu nIlakamala dhaniyA soyA bAbacI pavArake bIja vArAhIkanda carmakArAlu atIsa nAgaramothA mUrvA jiGginIkI chAla medA, mahAmedA zatAvara sonA loha jIvaka vivArIkanda cAMdI Rddhi vArAhIkanda kAkolI asagandha sAmudra yA viDa lavaNa sonA dhaniyA sonAmakkhI kustumburu adaraka kaccephala puSpa soMTha bhilAvAasahA hoto lAla candana anantamula uvA strIkA dRdha ziNDAkI madya gadhIkA dudha hIrA kAjI zukta pokharAja cavya yatra yad dravyamaprAptaM meSaje parapUrvataH / cavya tAlamUlI grAhyaM tam guNasAmyAt tu na tatra kApi dUSaNam // kuDA ____ yadi kisI yogameM koI oSadhi prApta na rAsnA vandAka ho to usI yoga meM kahI huI oSadhiyomeM jIrA dhaniyA se aprApta oSadhise pahile yA pIche kahI tumburu zAli dhAnya huI usIke samAna guNavAlI oSadhi grahaNa rasota dAruhaldIkA kvAtha karanI cAhie / pokharamUla seMdhAnamaka mulhaiThI For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vividhaparibhASAH puTapAkavidhiH www.kobatirth.org paribhASA prakaraNa pazcama prakaraNam puDhe pakkasya dravyasya svaraso gRhyate yataH / ato'yaM puTapAkaH syAdvidhAnaM tasya kathyate // kabhI kabhI puTapAka vidhidvArA dravyoMkA svarasa nikAlA jAtA hai ataeva yahAM puTa pAkakI vidhi likhI jAtI hai / dravyamapothitaM jambUvaTapatrAdisampuTe / veyitvA tato baddhvA dRDhaM rajvAdinA tathA // lene cAhiyeM / mRpaM dvayale kuryAdathavAGgulimAtrakam / dahetpuTAntarAdagnau yAvalepasya raktatA // oSadhiko kUTakara jAmana yA bar3ake pattoM meM lapeTakara use rassI Adise kasakara maz2abUta bAMdha aura usake Upara do aGgula yA eka akula moTA miTTIkA lepa karake ( sukhAka) agnimeM era | ba Upara vAlI miTTI kA raMga lAla ho jAya to puTapAka siddha smjheN| SaDaGgaparibhASA yada bhRtazItAsu SaDaGgAdi prayujyate / karSamAtraM tato dravyaM sAdhayetprAsthike'mbhasi // arddhataM prayoktavyaM pAne peyAdisaMvidhau || zrutazItAdi peya jala banAne ke lie paDaGga paribhASAkA prayoga kiyA jAtA hai / vaha isa prakAra hai ki - 1 tolA oSadhiyoMko 1 sera pAnI meM pakAkara AdhA zeSa rakkheM / yaha jala prAyaH pIne aura peyAdi banAneke lie vyavahRta hotA hai / kSIrapAkavidhiH dravyAdaSTaguNaM kSIraM kSIrAttoyaM caturguNam / kSIrAvazeSaH kartavyaH kSIrapAke tvayaM vidhiH // oSadhise 8 gunA dUdha aura dUdhase cAra gunA pAnI milAkara itanA pakAnA cAhie ki dUdha bAkI raddajAya / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalkakathA nirdeze | kalkakkAthAvanirdeze gaNAttasmAtprayojayet / yadi zAstrameM kalka yA kvAtha na batalAyA ho arthAt kevala yaha likhA ho ki amuka oSadhiyoMse ghRta yA tela Adi siddha kara liyA jAya aura yaha na likhA ho ki ina arraat sea DAlA jAya yA kvAtha, to vahAM ina oSadhiyoMkA kalka aura kvAtha donoM ( 347 ) AsavAriSTa vidhAnam anuktamAnAripreSu dravadroNe tulA guDam / kSaudraM kSiped guDAdarddha prakSepaM dazamAMzakam // yadi ariSTa ke padArthoMkA parimANa na batalAyA gayA ho to 32 sera drava ( jalAdi) padArtha meM 6 sera gur3a, gur3ase AdhA zahada aura gur3akA dasavAM bhAga prakSepa dravyoMkA cUrNa DAlanA cAhie | taNDulodaka (jyeSThAmbu) taNDalaM kaNazaH kRtvA palaM grAhyaM hi taNDulAt / caturguNaM jalaM deyaM taNDulodakakarmaNi // kUTakara bArIka kie huve cAvala 5 tolA lekara cAragune pAnI meM bhigodeM (jaya cAvala narama ho jAya to pAnI nitAra leM) yaha pAnI rogates kahalAtA hai / For Private And Personal Use Only uSNodaka (sukhodaka amenAMzazeSeNa caturthenArddhakena vA / athavA kathanenaiva siddhamuSNodakaM vadet // pAnIko pakAkara AThavAM, cauthA athavA AdhA bhAga zeSa rakkheM yA kevala ubAla leM to usakA nAma 'uSNodaka' hogA /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (348) bhArata-bhaiSajya-ratnAkara - lAkSArasa tuSAmbu SaDguNenAmbhasA lAkSA dolAyantre hypusthitaa| bhRSTAn mApanupAn siddhAn yavacUrNa samanvitAn / trisaptadhA parisrAvya lAkSArasamidaM viduH // AsutAnambhasA tadvajjAtaM tacca tuSodakam // lAkhako kapar3emeM bAMdhakara dolAyantrakI ur3adake chilakoMko bhUnakara unameM jaukA. vidhise chaH gune pAnI meM pakAkara 21 bAra cUrNa milAkara yathocita parimANa pAnI meM chAna liyA jAya to usa pAnIkA nAma "lAkSA- bhigokara AsavakI taraha sandhAna karake rkkheN| rasa" hogaa| jaba pAnI khaTTA ho jAya to nikAla leM / isakA nAma "tuSodaka" hai / kSArodaka gulma Adi rogoM meM jo pIneke lie kSArajala banAyA jAtA hai usakI vidhi yaha hai AzudhAnyaM kSoditaJca vAlamUlantu khaNDazaH / ki kSArako chaHgune (kinhI kinhI ke matAnuH kRtaM prasthamitaM pAtre jalaM tatrADhakaM kSipet // sAra cAra gune) pAnImeM gholakara use 21 tAvad sandhIya saMrakSed yAvadamlatvamAgatam / bAra cuvAla / kAJjikaM tattu vijJeyametat sarvatra pUjitam // ___ kuTe huve dhAna aura mUlIke Tukar3e AdhA kaTvara AdhA sera le kara sabako 4 sera pAnI meM danaH sasArakasyAtra taka kaTavaramiSyate / AsavakI taraha sandhAna karake rakkheM / jaba ___ dahIke sAra (ghRta) yukta takrakA nAma khaTTA ho jAya to nikAla leN| isakA nAma "kAjI" hai| kAJjI 'kaTavara' hai| HTTPS zukta cukram kandamUlaphalAdIni sanehalavaNAni ca / yanmastvAdi zucau bhANDe sagur3alaudra kAlikam / yatharnu dhAnyarAzisthaM suktaM cukaM taducyate // yatra dravye'bhiSUyante tacchuktamabhidhIyate // kanda, mUla, phalAdi tathA tela aura namakako mastu, gur3a, zahada aura kAjIko uttama drava padArtha (kAjI Adi) meM DAlakara Asa. | svaccha vartanameM bharakara sandhAna karake Rtu vakI taraha sandhAna karake rkkheN| isa kriyAse! anusAra samaya taka (grAma aura zarad Rtu meM jo padArtha taiyAra hotA hai usako 'shukt'khtehaiN| 3 dina taka, varSAmeM 4 dina, vasantameM 6 dina aura zItakAla meM 8 dina taka) anAja ke DherameM dabAkara rakkheM / mastu isa prakAra jo amla drava taiyAra hotA hai uktaM dadhi dviguNavAriyutantu mstu| usakA nAma "cuka" hai| dahI meM dogunA pAnI DAlakara banAe huve cukrameM-gur3a 1 bhAga, zahada 2 bhAga, kAjI takrakA nAma mastu hai| 4 bhAga aura mastu 8 bhAga honA caahie| For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paribhASA prakaraNam (349) AranAla bhAvanA vidhi AranAlastu godhUmairAmaiH sthaanistupiikRtaiH| bhAvya dravya samaM kvAthyaM kvAthyAdaSTaguNaM jalam / pakvairvA sandhitaistat tu sauvIrasadRzaM gunnaiH|| / aSTAMzazeSitaH kvAtho bhAvyAnAM tena bhAvanA / ___ kaJce yA pakke tupa rahita gehuMoM ko sa. | draveNa yAvatAdravyamekI bhUyArdratAM vrajet / ndhAna karanese jo padArtha taiyAra hotA hai usakA | tAvat pramANaM kartavyaM bhiSabhirbhAvanAvidhau // nAma "AranAla" hai / isake guNa "sauvIra" bhAvya dravya (jisa dravyako bhAvanA denI nAmaka surA ke samAna haiN| ho usa) ke barAbara kvAthya dravya (jina cIjoMkI bhAvanA denI ho vaha cIjeM) lekara pAcanAnAM dravyaparimANam AThagune pAnI meM pakAveM jaba AThavAM bhAga dazaraktikamAnena gRhItvA tolakadvaye / bAkI rahe to utArakara chAna leN| dattvAmbhaH SoDazaguNaM grAhyaM pAdAvazeSitum // jisa cIz2ameM bhAvanA denI ho usameM yaha imAM mAtrAM prakurvanti bhiSajaH pAcaneSu ca // kvAtha itanA DAlanA cAhie ki donoM cIjeM pAcana taiyAra karane ke lie 10 rattI vAle milakara patalI ho jaayN| mASe ke hisAbase 2 tolA (2 // tolA) auSadhiko 16 gune (AdhAsera) pAnI meM pakAkara manthaH cauthAI (10 tolA) vAkI rakhanA cAhie / zaktaSaH sarpiSA yuktA shiitvaaripriplutaaH| nAtyacchA nAti sAMdrAzca mantha ityabhidhIyate // annAdi sAdhanam sattameM ghI aura ThaMDA pAnI DAlakara matheM / kvAthyadravyAJjaliM kSuNNaM zrapayitvA jlaaddhke| | pAnI itanA honA cAhie ki satta na bahuta pAdAvazeSe tenAtha yavAgvAdyupakalpayet // . patalA ho jAya aura na bahuta gADhA rhe| jina auSadhiyoMke kvAthase yavAgu Adi tarpaNaH banAnI ho una sabako 1 aJjalI (20 tole) jvarApahaiH phalarasairyuktaM samadhuzarkaram / lekara kUTakara 4 sera pAnI meM pakAveM, jaba eka draveNAloDitAste syustarpaNaM laajshktvH|| sera pAnI bAkI rahe to utArakara chAna le. ___ dhAnakI khIloMke sattameM jvaranAzaka phaloM isa pAnIse yavAgu Adi banAnI cAhie / / | ke rasa, zahada aura khAMDa milAkara use drava banAne kI vidhi nIce likhI jAtI hai| padArtha meM milAveM / isakA nAma "tarpaNa" hai / annaM paJcaguNe sAdhyaM vilepI ca caturguNe / maNDazcaturdazaguNe yavAgUH paDhaguNe'mbhasi // ____ anna pAMca gune pAnI (davAoMke kyAtha meM), dadhi kUcikA vilepI cAra gune meM aura maNDa 14 gane meM ! dadhnAsaha payaH pakvaM sA bhveddhikRrcikaa| tathA yavAgu chaH gune pAnI meM pakAnI cAhie, dahI ke sAtha pakAe hube dUdhakA nAma sikthakai rahito maNDaH peyA siktha smnvitaa|| "dadhi kUcikA" hai| yavAgUhu sikathA syAdvilepI viraladravA // ___ maNDameM kaNa bilakula nahIM rahatA, peyAmeM taka kUrcikA kucha kaNa rahatA hai, yavAgUmeM kaNa bahuta adhika takreNa pakvaM yatakSIraM sA bhavet takrakUrcikA / hotA hai aura vilepImeM pAnI bahuta kama taka ke sAtha pakAe huve dudhakA mAma hotA hai| | "taka kRcikA" hai| For Private And Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (350) bhArata-bhaiSajya ratnAkara surAdInA lakSaNAni "vakkasa" aura surAbIjakA nAma 'kiNya' hai| surAmaNDaH prasannA syAttataH kAdambarI dhanA / | tAla aura khajUrake rasale banI huI surAko tadadho jagalo 'jJeyo medako jagalAd ghanaH // "vAruNI" kahate haiN| Sakaso harasAraH syAtsurAbIjaJca kiNvakam / yattAlakhajUrarasairAvRtA saiva vAruNI // takram surake sabase Upara vAle svaccha bhAgakA taka yuvazcinmathitaM pAdAmlombunirjalam / nAma 'prasannA' hai| usase nIce ke kucha gaaddh'e| yadi vahI meM cauthAI bhAga pAnI DAlakara bhAgakA "kAdambarI" kahate haiN| mathA jAya to "taka" AdhA pAnI DAlakara kAdambarIse gAr3he bhAgako 'jagala' aura mathA jAya to 'udazcit' aura binA pAnI usase gAr3he bhAga ko 'medaka' kahate haiN| DAlehI dahIko matha liyA jAya to 'mathita' surAke sArahIna bhAga (phoka) kA nAma 'taiyAra hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhArata bhaiSajya ratnAkara prathama bhAgakI cikitsA - patha-pradarzinI For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI agnimAMdyAjIrNAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya 98 agnituNDI vaTI agni vardaka 622 karAdi ghora vidhUcikA 99 ,, dIpanI ,, , 105 ajIrNaharI ,, agnimAMdya, zUlAdi aneka roga cUrNa 118 amRtakalpa ,, zUla, mandAgni, ajIrNa 44 agnikara agnidIpaka, atisArahara 119 amRtapamA ,, ajIrNa, agnivarddhaka 45 agnimukha gulma, aruci, agnimAMdya,zUla / 120 amRta vaTI ajIrNa,kapha,vAyu,dIpana,rocaka tillI, udararoga, vAyu, ajIrNa, 121 ,, , kapha, pitta, agnimAMdya udAvarta, viSa Adi 757 kArakhyAdi guTikA aruci nAzaka 47 agnimukha lavaNa tillI, jigara, udararoga,agni0 56 ativiSAdicUrNa agnivarddhaka, koSTa-vAyu-nAzaka 148 amRta harItakI ajIrNa, mandAgni, udararoga, 72 amlakAdi khAMsI, zvAsa, aruci, zUla, grahaNI, arza,AmavAta 683 kaNAdi ajIrNa-nAzakaaura agnivarddhaka ghRta 687 kapitthAdi udara vyAdhi 703 kAravyAdi saba prakAra kI aruci 156 agnighRta (1) agnimAMdya, arza, gulma, 732 kolAsthiyoga bhasmaka roga __ bhagandara, grahaNI, zotha Adi | 157 ,, ,, (2) agnimAMdya, arza, plIhA, guTikA jalodara, kuSTha, prameha, sUjana 97 agnijananI vaTI agni varddhaka Adi aneka roga For Private And Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 354 atisArAdhikAra - - rAmanA atisArAdhikAra kaSAya-prakaraNa guTikA-prakaraNa saMkhyA prayoga nAma . pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 366 AmalekIAlabAla prabala atisAra 94 akoTavaTaka sarva atisAra 370 AmrAdi yoga pittaja saMgrahaNI, varAtisAra, 109 abhayAdicatussamavaTI AmAtisAra,aphArA, zUla, raktasrAva viSUcikA, kAmalA 373 AmrAsthyAdi atisAra, vamana 394 AmanAzanIvaTikA AmanAzaka varti(zAfA) 603 kaTphalAdi pittaja atisAra 755 kAmezvara prodaka (1) grahaNI Adi aneka 624 kaliGgayavaSadkam raktAtisAra, zUla roganAzaka, vAjIkaraNa, rasAyana 625 kaliGgAdi zUla, vibandha, dIpana, pAcana 756 , , (2),, , , 649 kirAtAdi zotha, atisAra, jvara leha-prakaraNa 652 kuTajadADima raktAtisAra 410ArdrakakuTajAvaleha sarvAtisAra, raktapradara,bavA. 654 kuTajakSIra , 790 kuTaja puTapAka sarvAtisAra 656 kuTajASTaka raktAtisAra,zUla,Ama,vAtAti0 795 kuTajAvaleha (5) , 667 kRmizabyAdi kaphaja atisAra 797 , (7) vedanAyukta atisAra, raktapradara, cUrNa-prakaraNa ___ bavAsIra, peciza 49 ajamodAdi pravalAtisAra 799 kuTajASTaka raGga biraGge dasta, grahaNI, zUla, 62 abhayAdi kaphaja atisAra ___ ariSTAsava 65 abhayAvirecana pravAhikA(peciza)meM anubhRta , 200 ahiphenAsava pravala atisAra, haijA 93 ahiphenayoga pakkAtisAra-nAzaka 892 kuTajAriSTa raktAtisAra, saMgrahaNI, vara 682 kaTphalAdi vAtazleSmAtisAra 707 kirAtatiktAdi grahaNI, pANDu, hRdroga, kAmalA, sannipAta 282 atisArabhasiMha atisAra 709 kuTaja cUrNa atisAra 283 atisAravAraNa sarva atisAra 710 kuTajAdi pakkAtisAra, raktapitta 284 atisAra-hara atisAra 733 kaJcaTAdi pravalAtisAra 285 atisArAntaka atisAra, pravAhikA 1065 khANDava cUrNa atisAra, kRmi,vamana,udara- | 292 abhayanRsiMha rasa saba prakAra ke .. roga, hRdroga, svAsa, khAMsI / atisAra, saMgrahaNI, jvara rasa For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzini 355 apasmArAdhikAra apasmArAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa / sakhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya 829 kAzAdi ghRta apasmAra 665 kuSmANDakAdi yoga miragI 843 kUSmANDAdi,, , __ cUrNa 699 kalyANaka cUrNa apasmAra, unmAda,vAyu, kapha, bavAsIra 847 kaTabhI taila apasmAra guTikA nasya 459 indrabrama vaTI apasmAra ghRta | 227 apasmAra hara (1) apasmAra 161 amRta ghRta biSa, apasmAra, kSaya,unmAda, | 228 ,, (2) ." pAMDu, kRmi, gulma Adi / 930 karajAdi apasmAra, unmAda, bhUtaroga arbudAdhikAra lepa 505 upodikAdyabhyaMga arbuda / 335 arbudahara arbuda kaSAya leha __ 5 amlapittAdhikAra mUrchA, dAha Adi aneka roga 615 kaNTakAryAdi amlapitta, zvAsa, khAMsI, vamana, jvara | 142 abhayAdi leha amlapitta, kaNTha, hRdayakI cUrNa dAha, mUrchA 83 avipattikara amlapitta, zUla, arza, prameha, 151 amlapittahara pAka amlapitta, mUtrakRcchra, mUtraroga jvara, aruci Adi 564 elAdi amlapitta 571 elAdileha amlapitta, aruci, jvara, dAha,zotha guTikA 1076 khaNDakuSmANDa , 126 amlapittAntaka modaka amlapitta, vamana, 1080 khaNDa pippalI (1) ,, zUla, vamana, agnimAMdya For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzini 356 arocakAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 1081 khaNDapippalI (2) , , ,, dAha, aruci 319 amRta rasa amlapitta, agnimAMdya, 1083 khaNDa zuNThI , , hRdroga, Ama- | pariNAmazUla, pAMDu vAta, rasAyana | 327 amlapittAntaka amlapitta rasa 268 agnimukha tAmra amlapitta, kSaya, zUla 6 arocakAdhikAra kaSAya guTikA 23 amlikA pAnaka aruci, pitta 119 amRtaprabhA vaTI aruci, ajIrNa, maMdAgni 757 kAravyAdi guTikA aruci cUrNa 72 amlakAdi cUrNa aruci, ajIrNa, zvAsa | 408 ArdrakamAtulajAvaleha aruci, kSaya,kAmalA, 559 elAdi , ,, tillI, udararoga, zvAsa, pAMDu, khAMsI, zvAsa, udaravikAra rasa zUla, jvara, arza | 249 agnikumAra (17) aruci, pariNAmazUla, 703 kAravyAdi aruci kapha, zvAsa, khAMsI, sUryAvarta 7 arzodhikAra kaSAya guTikA 31 arzonna mahAkaSAya bavAsIra nAzaka | 100 agasti modaka bavAsIra, sUjana, grahaNI, 35 arza meM taka bavAsIra meM akasIra __ udAvarta, khAMsI 36 arzanAzaka yoga bavAsIra nAzaka 104 ajAjyAdi saba prakAra kI bavAsIra cUrNa 114 abhraka harItakI tridoSaja bavAsIra 129 arzoghna vaTaka bavAsIra nAzaka, dIpaka 60 apAmArga yIjAdi bavAsIra nAzaka 738 kanakAvatI vaTI saba prakAra kI bavAsIra 61 apAmArgAdi kalka khUnI bavAsIra 749 kAGkAyana guTikA (1) bavAsIra meM prasiddha 78 arkakSAra vAtaja arza / 758 kArpAsa majjA guTI , nAzaka 691 karajAdi khUnI bavAsIra 700 phalyANa lavaNa bavAsIra 787 kalyANa guDa grahaNI, zvAsa, khAMsI, zotha, 731 kokambAdi bavAsIra ke masse mandAgni, vaMdhyatva For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 357 azmayadhikAra rasa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoSa-nAma pradhAna guNa 796 kuTajAvaleha (6) arza, atisAra, saMgrahaNI, 209 arzohara masse ___ raktapitta, pravAhikA Adi 898 kaTutumbyAdi arza 798 kuTaja-rasa-kriyA raktArza, raktAtisAra, raktapradara, | 906 kAJcanIlepa , 806 kuSmANDa khaNDa raktArza, mUDhavAta, mandAgni dhUpa 1084 khaNDazUraNAvaleha arza, mUDhavAta | 212 azvagandhAdi bavAsIra ghRta 918 karparadhUpa , 170 avAkpuSpyAdi arza, atisAra, raktasrAva, gudabhraMza, zothAdi 833 kuTajAdi raktArza zUla |263 agnikumAra (31) arza, agnimAMdya, zvAsAdi 868 kAsIsAdi masse naSTa hote haiM | 273 agnimukhaloha mandAgni, pAMDu, kuSTha, udararogAdi AsavAriSTa 312 abhraka harItakI tridoSaja bavAsIra 192 abhayAriSTa (2) arza, udararoga, mandAgni, ___ malAvarodha 321 amRtAGkura loha bavAsIra, kuSTha, pAMDa, 193 , (3) grahaNI, arza, tillI, pAMDa, vAyu, prameha jvara, khAMsI 336 athA'rzakuThAra rasa bavAsIra 194 abhayAriSTa(4) arza, kuSTha, prameha, tillI, | 337 arzakuThAra rasa (1) , 888 kanakAriSTa rocaka, arza, grahaNI, zvAsa 338 , (2) , jvara, zotha, gulma 239 arzori maDUra ,, kRzatA, balakAraka, 894 kumAryAsava arza, kAsa, zvAsa, pAMDa, utsAhavardhaka gulma, udararoga 352 aSTAMga rasa saba prakArako bavAsIra 946 kanakasuMdara (4) arza, kaTizUla, kSaya, 207 arkAdi masse zvAsa, jvarAdi roga pukha lepa 8 azmayadhikAra kaSAya 357 AkallakAdi patharI, rega, atyanta pIDA 559 kulatyAdi mUtra ke sAtha patharI nikala patharI, mUtrakRcchra jAtI hai 549 elAdi For Private And Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 358 AmavAtAdhikAra taila ___ cUrNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa cUrNa 840 kulatthAdi dussAdhya patharI, mUtra77 arkapuSpI kalka dAha yukta patharI kRcchU, mUtrAghAta 387 Ananda yoga patharI, zarkarA 56. elAdi yoga dussAdhya patharI 500 uzIrAdha mUtrakRcchu, azmarI, 730 kezara yoga zarkarA (raMga) 875 kuzAdi zarkarA, patharI mUtrakRcchU, guTikA ' pradara, yonizUla 393 AnandabhairavI vaTI patharI 341 azmarIkaNDana dAruNa azmarI, zarkarA ghRta ! 342 azmarIbhidrasa patharI 836 kuzA pittaja patharI 343 azmarImedaka , 9 AmavAtAdhikAra AmavAta, bhedaka, pA52 ajamodAdi cUrNa sUjana, AmavAta (gaThiyA) vaka, tillI vAtavyAdhi 399 AmavAtAri vaTikA AmavAta 69 amRtAdi AmavAta 565 eraNDAdi guTI , " 80 alambuSAdi (1),, AmavAta, gAMThoMkI sUjana 81 , (2),, sUjanayukta gaThiyA, vAtarakta 429 AmavAtahara AmavAta trika jAnu uru sandhigata | 1103 kharjUrAdi urustambha vAyu, jvara, aruci 82 alambuSAdi cUrNa (3) pravRddha AmavAta 444 AmavAta- AmavAta, vAtavyAdhi 578 eraNDa-taila-harItakI AmavAta vidhvaMsana hanustambha, apasmAra, guTikA unmAda, sarvAMga pIDA 445 AmavAtAri AmavAta 102 ajamodAdi SaTaka AmavAta 446 AmavAtezvara AmavAta, gulma,zotha,grahaNI, 108 abhayAdi guTI , aza, udararoga, pAMDu 395 AmavAta gajasiMha- , zUla, rakta- 511 udaya bhAskara (1) AmavAta . modaka amlapitta, 512 // // (2), 397 AmavAvAripaTikA AmavAta vAtavyAdhi 515 , , (2) AmavAta, kampavAta, 398 " gulma,zUla, udararoga, | saMdhivAta, udararogAdi rasa For Private And Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 359 unmAdAdhikAra - cUrNa 10 udararogAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa / guTikA 47 amimukha lavaNa udararoga, tillI, jigara, | 96 agnigarbhA vaTI tillI, jigara, gulma zUla, gulma,zUla,Adi aneka roga Adi aneka roga 551 eraNDabhasma yoga tillI nAzaka 687 kapitthAdi udara roga 110 abhayAdi modaka tillI, bavAsIra, gulma, 712 kuSThAdi vAtodara ____pANDu Adi 716 , tillI, udAvarta | 113 abhayA vaTI udararoga, tillI, jigara,raktapitta 521 udarana rasa samasta udara roga 176 agnimanthAdi kSAra udararoga vAtaz2ahRdayagraha 522 udaradhvAnta sUrya aSTodara vizeSataH jalo dara, gulma, zUla, aphArA 523 udarAmayakuMbhakesarI yakRta, kRmi, plIhA, 449 Arogya sAgara pANDu, aruci, udAvarta jalodarAdi jvara, mandAgni Adi 524 udarAri rasa (1) striyoMkA jalodara, dakodara 519 udaya mArtaNDa udara zotha, bhagandara / 525 , , (2) sarva udara rasa 11 udAdhikAra kaSAya 177 udarda prazamana mahA udardanAzaka 12 unmAdAdhikAra guTikA ariSTa 493 unmAdabhaJjanI unmAda,apasmAra hara aMjana | 198 azvagandhAriSTa unmAda, miragI, mUrchA, ghRta __ vAtavyAdhi, arza 495 unmAda-nAzaka unmAda 826 kalyANaka ghRta apasmAra, unmAda, jvara, / aJjana kAsa, vAtaroga, kSaya Adi 218 aJjana naM.4 unmAda For Private And Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI upadaMzAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa / saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa 927 kRSNAjana unmAda 532 unmAdagajAza vizeSataH bhUtonmAda, doSonmAda 530 unmAdagajakesarI (1) unmAda, apasmAra 533 unmAdabhaJjana unmAda, apasmAra, kR(2) unmAda, apasmAra, zatA, raktapitta, bhUtonmAda jvara 534 unmAda hara yoga unmAda, apasmAra 13 upadaMzAdhikAra kaSAya lepa 37 azvatthAdiprakSAlana Atazaka ke ghAva aura 502 upadaMzaliMgalepa dhAva sUjana 503 upadaMzasphoTe'valepa vraNazodhaka, ropaka 367 AmratvacAkA svarasa Atazaka ke ghAva 504 upadaMzahara lepa upadaMza ke ghAva ghata 825 karaJjAya ghRta upadaMza ke ghAva, dAha,pAka | 509 upadaMzahara dhUpa Atazaka (upadaMza) ghAva se srAva honA, lAlI rasa | 535 upadaMzakuThAra upadaMza 176 AgAra dhUmAdi upadaMza, khujalI, sUjana, | 536 upadezebhasiMha upadaMza, sandhi aura vaNaNazodhana, ropaNa asthizotha __14 karNarogAdhikAra | 863 karNAmayadhna taila samasta karNa roga 29 arkAGkurAdi svarasa kAna kA darda 877 kuSTha taila pUtikarNa 30 arkapatra , , 885 kRmikarNAri kAna se kITa pataMgAdi 623 karNa prakSAlana karNaroga vAhara nikalatA hai vaTikA lepa 458 indu vaTI karNanAdAdi vAtajaroga, prameha 206 arkalepa karNamUla rasa 181 apAmArga thAra karNanAda, badhiratA / 964 karNaroga hara karNaroga kaSAya For Private And Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra cikitsA - patha-pradarzinI saMkhyA prayoga nAma kaSAya 11 amRtAdi kvAtha 602 kaTphalAdi,, pradhAna guNa www.kobatirth.org 15 kAsAdhikAra 611 kaNTakAryAdi 642 kAsadara mahAkaSAya khAMsI 661 kulatthAdi kvAtha khAMsI, zvAsa, jvara cUrNa " khAMsI, zvAsa vAtakaphaja khAMsI, jvara, hicakI, zvAsa pittaja - khAMsI 670 kakubha cUrNa kSaya, khAMsI, raktapitta 677 kaTutrikAdi, khAMsI 361 678 kaTutrayAdi" khAMsI jvara, 679 kaTphalAdi" khAMsI, zvAsa, aruci, vamana, kSaya 680 kaTphalAdi kapha, khAMsI, zvAsa, zUla, chardi, kSaya, aruci kSaya, khAMsI, svarabheda, chardi, 697 karpUrAdi cUrNa 719 kuSmANDa ziphA dAruNa zvAsa, khAMsI 735 kaNTakAryAdi khAMsI guTikA 739 kaphI TI kapha nAzaka 759 kAsakartarI guTikA khAMsI, zvAsa, kSaya, hikkA 760 kAsaharI vaTI pAMca prakAra kI khAMsI 761 kAsAdiharI vaTI khAMsI, zvAsa 1067 khadirAdi guTikA purAnI aura dussAdhya khAMsI, zvAsa leha 141 aparAjita leha vAtaja khAMsI 407 Ardraka pAka zvAsa, khAMsI, svarabhaMga, saMkhyA prayoga-nAma 462 ikSvAdi leha 780 kaNAdileha 782 kaNTakArI 783 kaNTakArI leha 789 kAsakaNDana leha 800 kunaTyAvaleha 1075 khaNDakuSmANDa 1089 kharjUrAdi 1090 11 vismRti 409 Ardra kAvaleha khAMsI, arza, 822 " 831 kAsamardAdi,, 842 kulatthAdi 444 kolAdi kAsAdhikAra 214 arkamUlAdi " " For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghRta 821 kaNTakArI ghRta kAsa, zvAsa, hikkA, kapharoga vAtakAsahara, agnidIpaka zoSa, jvaraplIhA, sarvakAsa kaphaja khAMsI, zvAsa kAsa, zvAsa, jvara,svarabhaMga 79 pradhAna guNa jvara, pInasa, zotha, gulma, kSaya kSatajakAsa khAMsI "3 sava taraha kI khAMsI khAMsI, zvAsa, hRdroga, gulma kaSTasAdhya sarva khAMsI khAMsI, zvAsa, hicakI khAMsI, zvAsa, jvara, hicakI, raktapitta, amlapitta pittaja khAMsI 17 dhUmra 5 prakArakI khAMsI rasa | 230 agandhakharpara papaTI khAMsI, yogavAhI 274 agni rasa khAMsI 275 kSaya " "3 317 amRtamaJjarI rasa sannipAta, agnimAMdya, kAsa zvAsa, jIrNajvara, kSaya
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzini kuSThAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 528 unmatcabhairava kSaya, zvAsa, kapharoga, grahaNI pauSTika 1006 kAsakartarI khAMsI 955 kaphaketu rasa kapharoga 1007 kAsa kuThAra sarvakAsa, sannipAta, 956 khAMsI, zvAsa, zIta, vAyu ___ ziroroga kapharoga | 1008 kAsakesarI khAMsI, zvAsa 1009 kAsanAzana khAMsI 959 , pInasa, zvAsa, phAsa, | 1010 kAsazvAzavidhUnana kAsa, zvAsa sannipAtAdi 960 kapha cintAmaNirasa kapharoga, vAtaroga 1011 kAsa saMhAra bhairava sarvakAsa,zvAsa,aruci 968 kalpatarU khAMsI, zvAsa, kapharoga, | 1012 kAsaharI khAMsI grahaNI, kuSTha 1013 kAsAntaka , 1002 kAlAntaka kAsa, zvAsa, atisAra, 1014 kAsAri sarvakAsa 957 958 16 kuSThAdhikAra kaSAya vAta, bhagandara, pratizyAya pInasa, 663 kuSThana mahAkaSAya kuSTha 135 amRtAdi kuSTha, vAtarakta, arza, braNa, 1056 khadirASTaka , visphoTaka, visarpa, | mandAgni, prameha, zotha, AmavAta ___ khujalI, masurikA 136 , kuSTa, vAtarakta, arza, vraNa, mandAcUrNa gni, prameha, bhagandara, AmavAta 711 kuSThanAzaka prayoga aneka prakAra ke kuSTha 568 ekaviMzatiko kuSTa, kRmi, dAha bhagna Adi guTikA aneka roga 745 kalyANa guTikA kuSTha, bhagandara, pANDu,arza, kAmalA, grahaNA, pramaha | 145 amRta bhallAtakI sarvakuSTha, aneka roga 747 kAkaNana vaTI kAkaNa kuSTha / 448 Arogya varddhanI sarvakuSTha, jvara, bheda, ghRta mandAgni, zodhaka 422 AvartakI ghRta galakuSTha, srAvayukta vraNa 1071 khadirAdi sarvakuSTha 832 kAsIsAdi kuSTha, dAda, pAmA, tvagdoSa,vaNa, 1091 khadirAdipaMca- 8 prakAra ke kuSTha, pranthi, 134 amRtAdi sarvakuSTha, vAtarakta, kAmalA Ama- / tikta ghRta galagaNDa, braNa, visarpa For Private And Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMkhyA cikitsA - patha-pradarzinI prayoga nAma 857 karavIra taila kuSTha, khujalI 858 " 859 " taila 425 AragvadhAdi zvetakuSTha vipAdikA 498 unmatta taila 853 kanakakSIra kuSTha, 854 kandarpasAra khujalI, sapheda kor3ha, kRmi sarvakuSTha, tvagdoSa, raktadoSa, gaNDamAlA, bhagandarAdi pradhAna guNa kaSAya 666 kRmina mahAkaSAya 1055 khadirAdi kvAtha cUrNa 58 ativiSAdi 721 kamina 876 kuSThakAlAnala vizeSataH vAtakuSTha "" sidhma, pAmA, visphoTaka, carmadala, kRmi 99 37 kRmiroga "" 11 www.kobatirth.org kRmiroga guTikA 769 kRmighAtinI guTikA kRmiroga rasa 265 agnituNDa rama kRmiroga 1018 kITamarda, 1035 kramikAlakUTa 363 1097 17 kRmirogAdhikAra saMkhyA prayoga - nAma pradhAna guNa 878 kuSTharAkSasa zvitra, kacchu, mAMsavRddhi, pAmA vAtarakta 879 kuSThavidrAvaNa suptikuSTha, kRSNakuSTha 883 kuSThAdi taila kuSTha Asava 428 AvartakyAsava kamarakA dAda 889 kanakAriSTa 1096 khadirAsava 25 1038,, 19 " 1039 1040 kRmighna kRmirogAdhikAra For Private And Personal Use Only 1036 kRmikAlAnala udarastha kRmi, grahaNI, rasa arza, zotha, udararoga 1037, kASThAnala kaphavAtaja aura kaphapittaja kRmi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir purAnA kuSTha, zotha, prameha, svAsa sarvakuSTha, pANDu, khAMsI, hRdroga kRmi, arbuda, gulma mahAkuSTha 1" kuThAra kRmiroga " zUla 1041 kRmidAvAnala kRmiroga 1042, dhUlijalaplava pittaja kRmi 1043,, mudgara kRmiroga, agnimAMtha 1044 kRmi rogAri kRmiroga 1045, vinAzana 1046, hara 99 "} sAta prakAra ke kRmi
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 364 gulmarogAdhikAra - - - kAtha 18 gaNDamAlAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa sakhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 849 kaTutumbI taila gaNDamAlA, galagaNDa 638 kAzzanArAdi gaNDamAlA | 771 kAzcana guTikA galagaNDa, gaNDamAlA nAsUra 177 ajamodAdi gaNDamAlA 772 kAzanAraguggulu gaNDamAlA,apacI, arbuda, 183 amRtAdi taila galagaNDa kuSTha, bhagandara, granthi 184, " , nasya 848 kaTutummI , purAnA galagaNDa 432 AragvadhAdinasya gaNDamAlA 19 gulmarogAdhikAra / 882 kuSThAdila gulma, jalodara,plIhA, zUla,zotha 63 abhayAdi yoga tridoSaja gulma Asava 76 arkapatrAdi gulma, tillI, udararoga 693 karanAdi puTapAka gulma, pAMDu, udararoga, | 895 kumAryAsava gulma, udAvarta, aphArA, zvAsa, sUjana kAsa, udararogAdi 728 ketakIkSArayoga vAtaja gulma kAsa, zvAsa, gulma, kSaya, guTikA udararoga, arza, strIrogAdi 750 kADhAyana guTikA gulma, grahaNI,zUlabavAsIra 751 " " " " " ghRta 244 agnikumAra vAta gulma 421 AmalakyAdi ghRta pittagulma 272 agnimukha gulma, zUla 510 uhAmara pitta gulma 579 eraNDa taila yoga vAta gulma | 526 uddAmAkhya , , For Private And Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzini 365 jvarAdhikAra 20 chadhikAra saMkhyA prayoga nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya 1556 elAdi bamana, kapha, vAtapitta 41 azvatthavalkalAdi vamanameM atyanta upayogI | 692 karaJjabIjAdi vamana-nAzaka 472 upagandhAdi yoga vamana nAzaka leha 478 udIcyAdi " " 621 karajavIjAdi , , 785 karajAdi vamana nAzaka | 810 kolamajjA yoga ,, hicako 391 AmrAdi cUrNa vamana nAzaka 812 kolAdhavaleha , , 21 jalodarAdhikAra rasa | 523 udarAmaya kuMbhakesarI jalodara, mandAgni,gu231 agasti rasa jalodara rasa lma, jigara, kRmi, Amaroga 524 udarAri rasa striyoM kA jalodara / amlapitta, vraNa, agramAMsa 22 jvarAdhikAra kaSAya-prakaraNa 369 AmrAdi hima jvara, tRSNA, vamana a tisAra, mUrchA 6 abhayAdi kvAtha sannipAta,tRSA, dAha, zvAsa khAMsI, pralApa, tandrA Adi 274 AragvadhAdi kAtha viSTambha, kabja 8 , , kaphajvara,dIpana,pAcana,bhedaka 375 , , vAtapitta-jvara 15 amRtAdi , vAtajvara | 371 , , kaka, vAtajvara, Ama, 16 , hima pittajvara, khAMsI, raktapitta zUla, dIpana, pAcana / 18 , kAya pittajvara | 377 " , bAlakoM kA jvara Ama, 20 amRtASTa pittakaphajvara, aruci, zUla, dAha, vamana vamana, dAha, tRSA | 378 AragvadhAdi gaNa kapha, viSa, vamana, kor3ha, 362 AmalasyAdi santata jvara khAja, jvara 364 AmalakyAdi gaNa sarva jvara,kapha,aruci, / 379 Arogya pazcaka kapha, vAyu, dIpana, pAcana dIpana 380 , Amajvara, jIrNajvara For Private And Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI jvarAdhikAra - saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa / saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa 381 ArogyAmbu jvara, kapha, khAMsI zvAsa, | 639 kaashmryaadi| pAcana 643 kiramAlAdi kapha-pitta-jvara 383 ArdrakAdi kalka nAnA dezoM ke pAnI se 645 kirAtAdi vAta-kapha-jvara utpanna huvA jvara 648 , , jIrNajvara sannipAta, vAta384 , kavala kapha, badana TUTanA, mUrchA, | kapha jvara nIMda, matalI 650 , pittajvara,dAha,vamana,aruci 480 udumbarAdi kAtha pitta-jvara 651 , , vAta-pitta-jvara 484 uzIrAdi , tijArI jvara, tRSNA, dAha | 657 kumArimUlAdi vamana viSama-jvara 485 , , bAta-jvara | 658 kulakAdi kAtha purAnA viSama-jvara 487 uzIrAdi paraGga dAha, tRSNA, jvara 664 kuSThAdi , kapha jvara 590 audumbarAdi dAha, jvara 1059 khajUrAdi ,, vAta-pitta-jvara 598 kaTukyAdi kapha-jvara cUrNa-prakaraNa 599 , AmAzayagata jvara 600 kaphalAdi kaNThamUla-zotha, kaphavAta-jvara 59 anantAdi sarvajvara, agnidIpaka 604 , dAha, tRSA, purAnA jvara 71 amRtASTaka pitta-kapha-jvara,vamana,pyAsa sannipAta dAha, ubakAi, aruci, pitta-jvara,pAcaka 75 ariSTAdi rojAnA, tijArI,cauthiyA 607 kaNAdi kSINajvara, (mandajvara) __ bukhAra vAta-kapha-jvara zIta, | 390 AmalakyAdi sarvajvara, kapha, dIpana, pasInA moha, hicakI pAcana, bhedaka, rocaka pitta-kapha-jvara 540 USaNAdi lAlabukhAra, romAntikA, 612 kaNTakAryAdi pitta-kapha-jvara, dAha, zUla, masUrikA,jIrNajvara,visphoTaka 675 kaTukI cUrNa pitta-kapha-jvara 613 kaNTakAryAdi kAtha kapha jvara 679 kaphalAdi kaMTharoga, khAMsI, zvAsa, zUla, vamana, vAyu, kSaya 616 , sarva jvara 688 kapityAdi peyA pAcana, grAhI, vAyu 627 kaliGgAdi jIrNajvara, cauthiyA, sarvajvara 698 kaliGgAdi cUrNa kapha-jvara 628 kaliGgAdi pitta-jvara, pAcana | 708 kirAtAdi , bure pAnIse utpanna huvA 633 kAkolyAdi bAta-ghara khAMsI 614 " jcara For Private And Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 367 jvarAdhikAra cor prameha saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa / saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa leha-prakaraNa aJjana-prakaraNa 154 aSTAGgAvaleha durjaya sannipAta, zvAsa, |217 cAturthikAri cauthiyA, jvara,miragI,unmAda khAMsI, tandrA, hicakI | 332 arddhanArInaTezvara jvara nAzaka 403 AmalakAdhavaleha jvara,mUrchA,khAMsI,zvAsa, 595 aJjana vaTI sarva jvara 779 kadaphalAdi khAMsI,zvAsa, jvara, kapha nasya-prakaraNa 780 kaNAdi jvara, khAMsI 801 kuraNTakAdi jIrNajvara,agnimAdha,zvAsa. 226 agastipatra cauthiyA jvara kAsa,dhAtugata aneka jvara 929 kaNAdi rojAnA, tijArI Adi ghRta-prakaraNa rasa-prakaraNa 162 amRtapadpala rojAnA, tijArI Adi | 277 acintyazakti sarva jvara jvara,bavAsIra,zvAsa,kRzatA 291 apUrvamAlinIvasaMta jIrNa-jvara, viSama jvara, 164 amRtAdi viSama jvara,kSaya, aruci, kAmalA, 314 amRtakalAnidhi pitta-kapha-jvara, agnimAMtha 841 kulatyAdi kapha,vAyu, hRdroga, tillI, | 332 arddhanArInaTezvara jvara-nAzaka prasiddha aMjana jIrNajvara, grahaNI, gulma, 340 alpa jvarAMkuza sarva jvara zvAsa, kAsa 351 aSTa mUrti bhautikaJcara, tijArI, cauthiyA 845 kolAdi viSama jvara Adi taila-prakaraNa 447 ArogyarAgI navIna jvara, sannipAta 189 azvagandhAdi sarvajvara, kSaya, dhAtuvarddhaka 537 umAprasAdana zIta, jvara, cauthiyA, tijArI 593 kaGgAraka sarvajvaroM meM prasiddha / 936 kajalI vRSya, vRMhaNa, yogavAhI 427 AranAla taila jvara, dAha / | 937 ,, sannipAta, raktAtisAra, khUnI ke, 869 kirAtAdi pittaJcara,viSamajvara,dhAtu yogavAhI gatajvara, pAMDa, zotha | 944 kanakasundara sannipAta, viSa, raktavikAra, AsavAriSTa-prakaraNa bhagandara 195 amRtAriSTa sarvajvara nAzaka prasiddha | 952 kaphakuThAra kapha-jvara 583 elAdhariSTa masUrikA, visarpa, viSama- 954 kaphaketu sannipAta, kapha, pInasa, zirojva, khAMsI, bhagandara roga, kaMTharoTha dhUpa-prakaraNa | 967 kalpataru vAta-kapha-jvara, zvAsa, moha, 211 agurvAdi rugdAha sannipAta zIta, haijA, chIMka AnA For Private And Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI svArogAdhikAra 23 jvarAtisArAdhikAra saMkhyA prayoga nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya prakaraNa cUrNa-prakaraNa 488 utpalAdi varAtisAra 32 aralvAdi sarva jvara, saba atisAra guTikA-prakaraNa 474 utpalaSaSThaka dasta, bukhAra | 743 kaliGgAdi guTikA jvarAtisAra, zUla, 482 uzIrAdi aneka prakArake atisAra, zUla, raktadoSa 606 kaNAdi jvarAtisAra, tRSNA, vamana . rasa-prakaraNa 626 kaliGgAdi varAtisAra | 943 kanaka sundara jvara, atisAra, grahaNI,maMdAgni 644 kirAtatiktAdi lauTa lauTa kara AnevAlA jvara| 992 kAruNyasAgara sarvAtisAra, jvara, zotha 24 tRSNAdhikAra kaSAya guTikA 5 abhayAdi kAtha kRmiroga 396 AmalakyAdi tRSA 368 AmrAdi kaSAya tRSNA 630 kaservAdi kAtha , 1074 khajUrAdi , moha, raktapitta 640 kAzmaryAdi , rasa cUrNa 1021 kumudezvara tRSA 714 kuSThAdi cUrNa tRSA 25 tvararogAdhikAra 594 aGgarAga lepa . saundarya varddhaka 618 kaNDUna mahAkaSAya khujalI khujalI 1057 khadirodaka tvacAke samasta roga / 426 Aditya pAka | 186 arkapatra rasa pAmA, kacchu - cUrNa tvagdoSa / 204 ayorajAdi tvagroga 508" zarIra kI durgandhi 210 avalgujAdi khujalI kaSAya 507 upaTanA For Private And Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA--patha-pradarzinI 366 nAsArogAdhikAra - 26 dAhAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya ghRta tela 476 utpalAdi gaNa dAha, raktapitta, tRSA, chardi, | 837 kuzAdi ghRta-taila dAha, vAtapitta mUrchA lepa 592 aJjanAdi gaNa raktapitta, viSa, bhItarI dAha 594 aGgarAga lepa dAha cUrNa 1064 khajUrAdi cUrNa dAha / 211 gurvAdi dhUpa dAha 27 nAsArogAdhikAra 681 kaTphalAdi pInasa, svarabheda, zvAsa, nAmI kapha, sannipAta nasya | 865 kaliMgAdi pInasa, pUtinasya 935 kaliMgAdi avapIDana nAsAroga 28 netra rogAdhikAra guTikA aJjana 740 karaJjavIja varti netra phUlA 219 netrazukra nAzaka AMkha kA phUlA 764 kumArikA ,, netra roga 220 aJjanazalAkA netraroga ghRta 222 amRtAJjana timira 168 amRtAdi guggulu- arbuda, kAca, phUlA, 920 kaNAdi ratauMdhA ghRta rohe, khujalI 922 kataphalAdi netra prasAdaka 923 , timira, kAca, zukra 178 ajita taila timira,netra svaccha karatA hai 924 karaMjAdi ratauMdhA 886. kRSNAdha vaNa, zukra, timira,palakoM ___Adi kA pakanA 926 kAzmaryAdi pittaja netraroga nasya 909 kumAryAdi netra dukhanA Adi / 229 azvagandhAdi netraroga / For Private And Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMkhyA cikitsA -- patha-pradarzinI prayoga nAma kaSAya 452 indravAruNyAdi pAMDu, jvara, zvAsa dAha, gulma 544 eraNDa svarasa kAmalA cUrNa 73 ayorajAdi cUrNa kAmalA yoga 187 arkAdi 891 karpUra sava 29 pANDu kAmalA halImakAdhikAra pradhAna guNa 74 "" 554 elAdi cUrNa 1061 khaNDasama cUrNa kAmalA, pAMDu, halImaka, kuSTha, raktapitta, mUrcchA, santApa, zotha, grahaNI Asava "" guTikA 112 abhayA modaka pAMDu roga 131 aSTAdazAGga guTikA pAMDu, zotha, prameha, grahaNI, khAMsI Adi 231 agasti rasa www.kobatirth.org 39 viSUcikA aJjana 223 apamArgAdyaJjana haiz2A lepa 913 kuSThAdi lepa haijA, khallIzUla rasa 370 taila khallIzUla, viSUcikA, pakSAghAta 254 jalodara, udararogAdi 237 saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 234 agnikumAra rasa jvara, pInasa, agnimAMdya khAMsI Adi aneka roga visUcikA, zUla, maMdAgni, vAyu ajIrNa visUcikA agnidIpaka agnimAMdya 238 239 240 241 242 243 245 246 256 257 258 259 260 261 For Private And Personal Use Only pANDu kAmalA halImakAdhikAra 17 ** 19 93 13 " 19 248 19 250 agnikumAra 252 " " " 19 " 99 19 34 " dy " 21 19 17 36 34 " 11 " " "" 77 " " 39 "9 19 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " agnimAMdya "" 19 dIpana, grahaNI, adi jvara, kSaya agnimAMdya, kSaya, vAyu, kapha, zUla Adi anekaroga ajIrNa, saMgrahaNI, zUla, haijA ajIrNa, grahaNI, mandAgni aruci, maMdAgni, zUla, zvAsAdi agnimAMdya, sannipAta, pANDu, vAtaroga, zvAsa .maMdAgni, Ama, grahaNI vAtaja, ajIrNa, haijA, kapharoga 77 aneka roga maMdAgni, saMgrahaNI, zUla, haijA ,, zUla, plIhA, Ama zotha, pANDu, arza, saMgrahaNI
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 371 pramehAdhikAra - - saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa saMkhyA prayoga nAma pradhAnaguNa 262 ,, ,, grahaNI, kRzatA, jvara, | 278 ajIrNa kaNTaka agnimAMdya, kapha zUla 279 , ajIrNa, haijA, vAyu 266 agnidIpana rasa agnidIpaka 280 ajIrNabalakAlAnala purAnA agnimAMdya, 267 agniprada , maMdAgni, Ama, sanni prasUti-roga, gulma, zUpAta, vAyu lAdi rogapuJja 271 agnimukha , ajIrNa, zUla, viSUcikA, 281 ajIrNAri dIpana, pAcana, recana, gulma, hicakI, udaroga | 436 Aditya rasa ajIrNa, dIpana 276 agnisandIpana rasa ajIrNa, maMdAgni, 1052 RvyAda rasa atyantaagnivarddhaka,gulma gulma, zUla, tillI,grahaNI,zUla, udararoga 30 pramehAdhikAra kaSAya ghRta 481 uzIrAdi pittaja prameha 824 kadalyAdi somaroga, bahumUtra, prameha, 668 ketakImUlayoga prameha zukradoSa, patharI, mUtrAghAta 1054 khadirAdi madhumeha 1058 khajUrAdi raktameha 850 kaNAdi taila prameha, piDikA, zodhaka, cUrNa ropaNa 92 asanAdi yoga prameha, dussAdhya madhumeha rasa 685 kataka bIja yoga sarva prameha | 437 Anandabhairava' purAnA prameha 69. kampillAdi kapha pitta prameha | 514 udayabhAskara(4)prameha, 20, pi0, zUla, 1063 khadirAdi yoga prameha ___atisAra, khAMsI,agnimAMdya guTikA 538 umAzaMbhu rasa bAlakoM ke roga, prameha, 460 indravaTI madhumeha navayauvana-dAtA 1069 khadira guTikA kapha, prameha,hicakI,SInasa 948 kandarpa rasa aupasargika meha | 961 kamalA vilAsa prameha, khAMsI,pAMDa,hikkA. kuSTha, mandAgni 152 azvagandhA pAka prameha,jIrNajvara,gulma,vA0 966 karpUrAdi rasa prameha, zvAsa, raktapitta, 803 kuzAvaleha prameha, mUtrAghAta,azmarI, sveda, sannipAna aruci, pauSTika 983 kAmadhenu rasa zukrameha, jvara, kSaya ____ mukharoga For Private And Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMkhyA cikitsA - patha-pradarzini prayoga nAma 4 anuvAsanopaga kaSAya kaSAya 57 ativiSAdi 556 elAdi 676 kaTukI 724 kRSNAdi (2) anuvAsana 377 AragvadhAdi 6 32 kAkolI kAtha atisAra cUrNa 726 " 727 734 kaNTakAryAdi 91 372 31 vasti prakaraNa pradhAna guNa saMkhyA AmazUla, vamana aura dAhayukta jvara, raktapitta vamana khAsI, (8) (5) saMgrahaNI khAMsI, jvara, vamana tRSNA, vamana, atisAra hikkA, purAnI chardi jvarAtisAra, zvAsa, khAMsI, leha bastimeM 32 bAlarogAdhikAra www.kobatirth.org zvAsa, jvara dUdha DAlanA 777kaTukarohiNyAvaleha hikA, chardi 784 kaNTakAryavaha baccoM kI khAMsI ghRta 173 azvagandhA ghRta pauSTika, balavarddhaka prayoga-nAma 174 aSTamaGgala upayogI 386 AsthApanopaga Asthapana vasti meM upa0 823 kaNTakArI 881 kuSThAdi bAlarogAdhikAra 196 aravindAsava 919 kulatthAdi For Private And Personal Use Only 834 kumAra kalyANa bala, varNa, puSTi, agni varddhaka, vizeSataH danto bheda meM hitAvaha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir medhA, smRti, buddhivarddhaka, rakSaka taila pradhAna guNa kAsa, zvAsa, jvara, aruci, zUlAdi Asava revatIgraha dhUpa bAlakoM ke saba roga, pauSTika bAla rakSaka rasa 1020kumAra kalyANarasa jvara, zvAsa, vamana, dUdha na pInA, atisAra, kRzatAdi
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 373 33 bhagandarAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa lepa rata 861 karavIrAdi bhagandara 999 kAlAgni rasa bhagandara 914 kuSThAdi bhagandarakA ghAva 34 bhagnAdhikAra guggulla 388 AbhAdi cUrNa TUTI asthi jor3atA hai| 402 AbhAguggulu TUTI haDDI jor3atA hai| 35 madAtyayAdhikAra cUrNa cUrNa 91 aSTAGgalavaNa kaphaja madAtyaya, agni dIpaka 36 masUrikAdhikAra guTikA 636 kAJcanAdi chupI huI masUrikA ko 567 elAyo modakaH madyavikAra bAhara nikAlatA hai 1056 khadirASTaka masUrikA, romAntikA, kuSTa, khujalI 1060 khajUrAdi mantha madyavikAra kaSAya 457 indukalA varikA masUrikA, lAlabukhAra, 10 amRtAdi (2) masUrikA, visarpa, kuSTha, visphoTaka, vraNa khujalI, zItapitta lepa 43 arasIkA svarasa kaphaja aura karina masarikA 1101 khadirAdi (2) kaphaja masUrikA guTikA For Private And Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 374 mizrAdhikAra 37 mizrAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa sakhyA prayoga-nAma pradhAna guNa (ka) yogavAhI prayoga (Ga) dhAtu, upadhAtu, rasoparasa 230 agandhakharparaparpaTI anupAna bheda se anekaroga 293 abhrakazodhana 234 agnikumAra rasa(2) , , , 267 ,, bhasma 258 , ,(26), " " | 303 ,, , ke guNa 313 amarasundara, , , , 304 ,, nizcandrIkaraNa 344 azvakaMcukI,, , , , 305 ,, kI nityopayogI bhasma 345 , , rasAnupAna 306 mRtotthApanAbhraka bhasma 346 " , " 307 satva pradhAna abhraka bhasma 348 azvinIkumArarasa anupAna bheda se anekaroga 308 abhraka ke anupAna 446 ArogyasAgara rasa , , 311 abhraka vikAra zAnti 518 udaya bhAskara , , , 349 aSTadhAtu nirUpaNa 538 umAzambhu rasa , 350 aSTa mahArasa 717 kuMkumAdi cUrNa , 353 aSTAdaza rasa saMskAra 974 kAntarasAyana : 356 aSTAvuparasa 975 kAntaloha , , , 1051 kAMsya bhasma 1107 khoTAbhidha rasa , , 1104 kharpara mAraNa (kha) kalpa 1106 , satva 67 amalatAsa ke kalpa (ca) vividha 456 ikSvAkuke , 66 amalatAsarakhane 306 abhraka kalpa kI vidhi (ga) sveda rodhaka 541 RtuharItakI pratyeka RtumeM harItakI sevanavidhi 527 uddhRlana rasa adhika pasInA AnA / | 591 aGgamarda prazamana } banda karatA hai badana TUTanA mahAkaSAya ) (gha) vAyu zodhaka 610 kaNTaka pazcamUla 213 aSTagandha dhUpa 884 kusumbha taila sarvadoSa prakopakAraka For Private And Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzini 375 mukharogAdhikAra - 38 mukharogAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya guTikA 567 kaTukAdi kaNTha roga nAzaka 617 kaNThya mahAkaSAya , 762 kAsIsAdi guTI dAMtoM ke kRmi 637 kAzcanAra kAtha jIbha phaTanA 1066 khadirAdi ,, mukharoga cUrNa 1068 ,, ,, jihvA, dAMta, galA, mukha, 684 kaNAdya dAMto kA hilanA, pIr3A, hoMTa aura tAlu ke roga sUjana, khUnajAnA 1070 khadira , sukha ko sugandhita aura 704 kAlaka dAMta, gale aura mukha ke svara ko uttama karatI hai mukharoga nAzaka,vAjIkaraNa 706 kAsIsAdi zItAda (dantaroga vizeSa) 1072 , , dantazUla, zauSirya, 713 kuSThAdi dAMtoMkA zUla, khujalI, dantakRmi durgandhi, mukharaktasrAva pAka, dAha, muMha kA 722 kRSNAdi carvaNam muMhakA pakanA, ghAva, 1073 , ,, mukharoga kar3avApana durgandhi __39 mUtrakRcchra, mUtrAghAtAdhikAra kaSAya | 695 karkaTIbIjAdi pezAba banda honA 13 amRtAdi kvAtha(5)mUtra kRcch, vAyu, zUla 718 kuSmANDavIja yoga ,, ,, ,, 363 AmalakyAdi ,, dAha, raktapitta,zUla, 365 , yoga pezAba banda honA 500 uzIrAdi mUtrAghAta, mUtrakRcchra, 547 eribIjAdi paitika mUtrakRcchU patharI, vAtapitta 653 kuTajayoga mUtrakRcchra zarkarA, patharI, mUtrakRcchu 875 kuzAdi carNa pradara, yonIzUla 557 elAdi (4) kaphaja mUtrakRcchra 558 , (5) dussAdhya , 560 , (7) , " 741 karpUravati pezAba banda honA guTikA For Private And Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 376 raktapittAdhikAra - carNa 40 mUrchAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa aana 216 mUcchAntaka (2) behozI 215 mUrchAntaka (1) behozI 225 Sodhaka aJjana behozI 41 medorogAdhikAra kaSAya | 506 upaTanA (1) meda, jaMghAkaSAya 26 arkAdigaNa kapha, meda, viSa, vraNa, 507 , (2) , tvagdoSa, sveda kuSTa, kRmi 508 , (3) , zarIrakI durgandhi 536 apakAdi gaNa meda, kapha, patharI, zUla, guggula mUtrakRcchU 133 amRtAdi guggula meda, bhagandara, pIDikA ____42 yakRt plIhAdhikAra 1111 abhayA modaka(1)tillI, arza, gulma, 64 abhayA sapaNa tillI, jigara, gulma, pANDu, mandAgni aphArA Adi meM prasiddha rasa 76 arkapatrAdi yoga tillI 253 agnikumArarasa(21)tillI, pANDu, apasmAra zuTikA zUlAdi 66 agnigarbhA guTikA-tillI, jigara, gulma, 264 ., lauha tillI, jigara, gulma, zUla, pANDu halImaka 43 raktapittAdhikAra kaSAya 356 ASAdi kvAtha raktapitta, khAMsI, kSaya, 562 aJjanAdi gaNa raktapitta, bhItarIdAha, viSa | 372 AmrAdi hima raktapitta 3 atasyAdi kAtha , 453 ikSvAdi kvAtha , 16 amRtAdi , , 476 udumbarAdi , nakasIra / 483 uzIrAdi , raktapitta carNa jvara For Private And Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 377 cikitsA-patha-pradarzinI rasAyana-vAjIkaraNAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 635 kAkolyAdi gaNa , vAyu, stanya,gulma, 1079 khaNDakhApa leha , kSaya, khAMsI, jIvanIya, kaphakAraka prameha, pANDu,tillI Adi carNa | 1086 hair3a AmalekA murammA pANDu, tillI 489 uzIrAdi cUrNa raktakI vamana, santApa | 828 kAmadevaghRta raktapitta, kSata, kSaya, 490 , , raktapitta, tamaka zvAsa, kAmalA, bAtarakta, pAMDa, tRSNA mUtraroga, bAjIkaraNa 1062 khadirAdi puSpayoga raktapitta Asava guTikA 566 elAdi guTikA khAMsI, zvAsa, jvara,kSaya, 501 uzIrAsaSa raktapitta, pAMDa, prameha, chardi, raktapittAdi kuSTha, arza nasya 494 udumbarAdi leha raktapitta 804 kuSmANDakAvaleha(1), zItapitta, amla | 434 ArdrakAdi masya nakasIra 435 AgrAdi , , 805 , (2) raktapitta, kSaya, jvara, zoSa, khAMsI,chardi,pauSTika 807 kuSmANDakhaNDa , " , " 330 arkezvara rasa bhayaGkara raktapitta 809 kezara leha atyanta raktasrAva / | 443 AmalapayAdi loha raktapitta, amlapitta, balya, vRSya, dIpaka 1077 khaNDakuSmANDa raktapitta, niryalatA ! 950 kapardaka rasa dussAdhya raktapitta 44 rasAyana-bAjIkaraNAdhikAra kaSAya 88 azvagaMdhAdi cUrNa (5) , atyanta vAjIkaraNa 1053 khadira vidhAna Ayurvarddhaka 559 elAdi rasAyana, rocaka, tillI,arza zvAsa, zUla, jvara, Adi stambhaka 84 azvagandhAdi (1) bAjIkaraNa, rasAyana 562 , 85 azvagandhAdi cUrNa(2)rasAyana, sandhivAta- 586 aiMdrI rasAyana aneka roga nAzaka,samasta nAzaka dhAtuvardhaka pittAdi For Private And Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha--pradarzinI 378 rasAyana-bAjIkaraNAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa 702 kAmadeva cUrNa vIryavikAra,mUtradoSa, rasAyana kSaya, amlapitta nAzaka 717 kuGkumAdi anekaroga 411 AmalakI rasAyana Ayuvarddhaka, jarA, vyAdhi nAzaka guTikA 412 ,, ,, AyuvaIka, jaga,vyAdhinAzaka 106 anaGgamekhalA guTikA stambhaka, kAmavarddhaka | 413 , ,, Ayuvaka, jaga,vyAdhinAzaka 107 ,, ,, modaka .. ,, aura 414 AmalakI ,, ,, yauvanadAtA smRtivarddhaka aneka roga nAzaka 415 Amalaka rasAyana Ayu, buddhi, balAdi 116 abhravATikA khAMsI, kSaya, svAsa, vAta, varddhaka, rasAyana kapha Adi aneka roga, | 416 AmalakAyasa ,, Ayu, buddhi, balAdi vAjIkaraNa, rasAyana varddhaka, rasAyana 122 amRta vartikA rogamUha nAzaka | 417 Ayurvarddhaka prayoga arza, ti,smRti,medhA 123 amRtasAgara guTikA , , Ayuvaka 127 arjakAdi vaTikA stambhaka, vRpya 418 , Ayuvarddhaka, AzcaryakAraka 746 kastUrI guTikA prameha, zithilatA, 813 kapikacchU pAka balavIrya-varddhaka vIryavikAra 817 kesara pAka balavIrya kAmavarddhaka / vAta752 kAmadeva vaTI mahArAja hambhIra ke lie vyAdhi, vAtaraktAdi nAzaka banAI gaI thI,vAjIkara,rasAyana 818 kA~ca , bala, vIrya, puSTi, buddhi 753 kAmasundara modaka bAjIkara, rasAyana barddhaka, vAtavyAdhi, prameha 754 kAmAgnisandIpana mo0 aneka roga Adi nAzaka ___ avaleha 1078 khaNDakhAdya rasAyana kSaya, khAMsI, araci zItapitta, amlapitta,vAta143 abhayAmalakI rasAyana grahaNI Adi roga rakta,raktapitta,kuSThAdinAzaka nAzaka, Ayu, teja, bala.puSTi, ghRta medhA, ramRti Adi varddhaka | 172 azvagandhAdi zukradoSa, garbhadopa, vAtavyAdhi 152 azvagandhA pAka jvara, zoSa, gulma, pitta, nAzaka, rasAyana, vAjIkaraNa vAyu, rasAyana 420 Amalaka ghRta vandhyatva, jarA nAzaka, 153 , , khAMsI, zvAsa, vAtarakta Ayuvarddhaka grahaNI rasa 155 ahiphena ,, atyanta vAjIkaraNa 288 anaGganigaDa rasa atyanta vAjIkaraNa, 405 AmrapAka vAjIkaraNa, pauSTika,grahaNI, rasAyana, rogapuMja nAzaka For Private And Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 376 rAjayakSmAdhikAra - saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 289 anaGgasundara ,, atyanta vAjIkaraNa rasAyana kuSTha, rasAyana 290 ,, sundara pauSTika | 978 kAmadIpaka rasa yauvana pradAtA 310 abhraka rasAyana zvAsa, khAMsI kSaya, jvara, 979 kAmadUta rasa vIrya, puSTi, kAmavarddhaka atisAra Adi nAzaka | 980 kAmadeva rasa vAjIkaraNa, rasAyana,vAtaroga 313 amara sundara sarvaroga nAzaka putradAtA 320 amRtAkhya loha raktapitta, amlapitta,kSaya, | 981 kAmadeva rasAyana, vAjIkaraNa jvara, kuSTha, mUtrakRccha,prameha, 982 kAmadeva rasa atyanta , rasAyana 985 kAmakalAkhya " " 322 amRtArNava jarA mRtyu nAzaka 986 kAmAgnisaMdIpana rasAyana, ,, oja,puSTi, 355 aSTAvakra rasa vali palitahara,pauSTika,medhA, balavarddhaka kAMti, zukra varddhaka | 987 kAminidarpanna ,,, 940 kanakakandarpa dhAtu varddhaka, vAjIkaraNa | 988 ,, mada bhaMjana 949 kandarpa sundara atyanta vAjIkaraNa 989 ,, mada vidhUnana prameha, vanitAdrAvaka, 974 kAnta rasAyana vRSya, rasAyana, sarvarogana, vIryadADharyakAraka putradAtA 990 ,, vidrAvaNa stambhaka, vidrAvaka,vazIkaraNa 975 ,, loha ,, nirbalatA, meha,raktadoSa, jvara 993 kAryahara loha kRzatA, dIpana, balavarNavarddhaka pAMDu, prameha, kuSTha, rasAyana | 973 kAJcAyana rasa jarA, mRtyu nAzaka 976 kAntAbhraka(1) vyAdhi, bur3hApA 1105 kharpararasAyana madhumeha, pitta, kSaya, pAMDu, 977 kAntAbhraka(2) pAMDu, zotha, udara, grahaNI, raktagulma, pradara, somaroga, zoSa, kAsa, jvara, prameha, zotha, strIroga 46 rAjayakSmAdhikAra kaSAya / 555 elAdi , " 358 ASapAdikvAtha kSayaroga 563 , , ,, arza,saMgrahaNI, gulma cUrNa | 672 kakubhAdi ,, ,, yakSmA, khAMsI ityAdi 86 azvagandhAdi cUrNa (3)kSaya, prameha meda, guTikA udararoga 461 ikSvAdi modaka kSaya, grahaNI, vAjIkaraNa 87 (4), vandhyatva, apasmAra,kSINatA For Private And Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI vAtavyAdhyAdhikAra - - leha saMkhyA prayoga nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 1098 khajUrAsava rAjayakSmA, zotha, grahaNI, 139 agastthaharItakIleha kSaya, khAMsI, jvara arza zvAsa, hicakI, grahaNI 1099 , haijA, hRdroga, khAMsI, Adi nAzaka, rasAyana tRSA, hicakI, prameha, 144 amRtaprAzyAvaleha raktapitta,kSaya, tRSNA, viSamajvara, pANDu chardI, jvara, mUtrakRcha, 275 agni rasa kSaya, khAMsI 572 elAdi maMtha yakSmA, zUla, pAMDa,bhagandara 326 amRtezvara rAjayadamA 775 kakubha leha kSaya, khAMsI, 347 azvatthavalkalAdiloha ,, 816 kumArI pAka jIrNajvara, kSaya, tApa, | zvAsa, khAMsI, pradarAdi 942 kanakasindUra rasa kSaya, sannipAta, vAta gulma, zUla 1082 khaNDapippalI kSaya, kAsa, tRSNA, 945 kanakasundara rasa rAjayakSmA, zUla, gulma, pANDu, raktapitta, kapha sannipAta ghRta 969 kalyANasundarAbhra yakSmA, kSaya,zoSa,zvAsa, 159 ajApazcaka ghRta kSaya, zvAsa, khAMsI zotha, kRzatA Adi 820 phaNAdi dhRta rAjayakSmA 972 phAJcanAbhakSaya, khAMsI, kaphapitta, 1093 khajUrAdi ghRta svara maMga, khAMsI, zvAsa, prameha 996 kAlavaJcaka rAja yakSmA Asava 1003 kAlAntaka rasa , 897 kuSmANDAsava dhAtukSaya, maMdAgni, prameha, / 1022 kusudezvara yakSmA, jvarAdi pAMDu 1023 , 46 vAtavyAdhyAdhikAra kaSAya cUrNa 12 amRtAdi kAtha samasta bAta-roga 53 ajamodAdi hRdaya, kogya, kaNTha aura 38 azvagandhAdi gaNa vAyu nAzaka udarasthavAyu 545 eraNDAdi kAtha dhanurvAta 68 amRta prAza kampa, zira ghUmanA, dAha, 620 kapikacchAdi pakSAghAta, ziroroga,ardita raktapitta rAjayakSmA ED For Private And Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzini 381 ghAtalyANyAdhikAra - - - apasmAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNasaMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 389 AbhAdi cUrNa gRdhrasI, hanugraha, sarva | 587 aileya sarpi vAta, pitta, kapha, zira vAtaroga ghUmanA 454 indravAruNI,, sandhivAta 715 kuSThAdi , aneka prakArake vAtaroga | 179 aNu taila vAtavyAdhi guTikA | 182 amRtAdi taila yAtavyAdhi, apasmAra, 103 ajamodAdi samasta vAta roga unmAda, arati, kSINatA 117 amarasundarI vaTI , ghAtaroga vizeSataH | 188 azvagandhA taila raktapitta, pradara, napuMsa katA, vIryadoSa, yonidoSa 125 amRtAnAma guTi vAta-vyAdhi, kuSTha,prameha, | | 190 aSTakadara taila gRdhrasI, urugraha apasmAra kSaya, zvAsa, | 573 eraNDa taila yoga , , zotha, pAMDu 574, " " " 736 kaNAdi vaTI samasta zarIrastha vAyu 582 elAdi taila yoga vAtavyAdhihara, bala varNa leha agnikAraka 569 eraNDa pAka vAta roga, kuSTha,pittaroga, | 872 kujaprasAraNA saba vAtavyAdhi, kubja, vAta kapha-roga udararoga, prameha, nAsura 880 kuSThAdi taila urustambha 570 , , vAtavyAdhi, zotha, zUla, 887 ketakAdi taila asthigata vAyu urugraha, kaTizUla, Ama vAta, vRddhi 788 kalyANAvaleha jaDatA, gadgadpanA, 287 anilAri rasa vAtavyAdhi gUMgApana, smaraNa-zakti 315 amRtasundara rasa vAta-kaphaja samastaroga 331 arkezvara rasa suptivAta 814 kubera pAka sarva vAtaroga, mandAgni, 334 ardhAGga vAtAri adharaGga, kampavAta nirbalatA, mUtradoSa 585 ekAGgavIra rasa pakSAghAta, ardita,ardhAGga 962 kampavAtAri sarvAGgavAyu, kampavAta guggula 963 kampapAtahara ardhAGga, kampavAta 137 amRtAdi kroSTu zIrSa 994 kAlakaNTaka vAtavyAdhi,sannipAta,kuSTha 401 Aditya pAka sandhi asthi majjAgatavAyu 1004 kAlAri 1019 kujavinoda hRdayapIr3A, pasalIzUla, 419 Ananda bhairava tvamgata vAyu AmavAta, meda,mAnyabAda varddhaka For Private And Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 382 vAtaraktAdhikAra - prameha 47 vAtaraktAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa sakhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya visarpa, khujalI 546 eraNDAdi kvAtha Urdhvagata vAtarakta 147 amRtabhallAtaka vAtarakta, kuSTha, aneka roga 634 kAkolyAdi, 150 amRtAdhavaleha kapha yukta vAtarakta 641 kAzmaryAdi , pittaja vAtarakta 669kokilAkSAdi ,, vAtarakta 163 amRtAdi (1) vAtarakta, kroSTuzIrSa,jvara, cUrNa udAvarta 70 amRtAdi kaphaja vAtarakta 165 ,, (3) vAtarakta, AmavAta, kuSTha, arza Adi guragula (4) vAtarakta, kuSTha, pAMDu, 135 amRtAdi guggulu vAtarakta, kuSTa, vraNa, guda roga, AmavAta, zotha, (5) jvara, kAsa | 167 , vAtarakta, kuThAdi 136 ,, AmavAta, amlapitta 773 kaizora , sarvavAtarakta, ghAva, kor3ha, 185 amRtAkhya vAtarakta, kSata, kSINa, gulma, pAMDu, zothAdi yonidoSa, unmAda, avaleha 146 amRta bhallAtaka vAtarakta, kuSTha, arza, / 575 eraNDa taila yoga vAtarakta 48 virecanAdhikAra guTikA 464 icchAbhedI rasa gulma, udAvarta, arza, __ bhagandara Adi 110 abhayAdi modaka viSama jvara, pAMDu,maMdAgni 465 , , gulma gulmAdi bahuta roga huta rAga / 466 , , recaka 113 , vaTI jvara, pAMDu,plIhA,aSThIlA, 467 , , zUla, pittaja kuSTa,bhagandara amlapitta, ajIrNa ,, guTikA recaka ,, rama icchAnusAra dasta lAtA hai 463 icchAmedI rasa karakoSTha ke lie julAba | 470 , rasa udararoga vAtavyAdhi For Private And Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 383 vaNAdhikAra - 49 viSAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa cUrNa nasya 55 ajita agada sthAvara viSa, jaGgama viSa vaTI 931 karkoThakyAdi viSakI mUrchA 767 kulikAdi vaTI sarpadaMza, viSa, viSamajvara rasa ghRta 160 ajeya ghRtta saba prakArake viSa / 995 kAla vajrAzanI sarpadaMza 50 visarpAdhikAra tela bivAI, tvacAkI zyAmatA 581 eraNDAdi taila visarpa 904 kasevodi lepa pittaMja visarpa 856 karAdi taila , visphoTaka,vicarcikA rasa 1000 kAlAgnirudra visarpa 900 kanakAdi lepa kuSTa, visarpa, khAja, / 51 vRddhayAdhikAra kapAya vRddhi 450 indravAruNImUlayoga aNDavRddhi 580eraNDatailAdi yoga aNDavRddhi, jvara 451 indrANI , taila 576 eraNDatela yoga AdhmAna, zala, antra / 938 kajalI aNDavRddhi 52 vraNAdhikAra viSa, vAyu, kampa 26 akAdikAtha vraNa, kuSTha, kRmi, kapha, guTikA viSa 550 elAdi gaNa ghAva, phusI, khujalI,kuSTha, | 400AragvadhAdi varti vraNazodhaka, nAsUra kaSAya For Private And Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMkhyA cikitsA - patha-pradarzini prayoga nAma guggulu 138amRtAdi vaTikA ghAva, vAtarakta, zotha, gulma, pAMDu 838 kuGkuma 839 11 1094 kharjUrAdi 180 aNu taila guTikA 128 arddha nArIzvara kaphaja ziroroga meM nasya 14 amRtAdi pradhAna guNa ghRta www.kobatirth.org 384 taila kaSAya AdhA zIzI vAtaraktajazirazUla, AdhAzIzI, sUryAvarta, kAna, AMkhakI pIr3A kanapaTiyoM kA zUla zItapitta saMkhyA 53 zirorogAdhikAra cUrNa AdhAzIzI, shirkaaNpnaa| 694 karaJjAdizIrSarecana zira ke samasta rogoM 587 aileyaka taila zirobhrama, kampa, yAtapitta roga meM nasya 851 kanaka taila prayoga-nAma 915 kRSNAdilepa 862 karpUra taila 901 kamalAdi 910 kuSThAdi 911 " ziroroga, manyAstambha, 912 zirazUla, adita, pInasa | 916 kRSNAdi 54 zItapittAdhikAra 874 kumArI" For Private And Personal Use Only lepa 11 zItarogAdhikAra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taila dhAvakA kaphaja zodha pradhAna guNa nAsUra, sarvatraNa lepa AMkha aura zirakAzUla, zlIpada, galagaNDa, vRddhi, AmavAta, zotha ardita, manyAstambha, zira ke roga, vAtaroga zirapIr3A " vAtaja zira pIr3A "" 19 leha 406 Ardraka khaNDa zItapitta, udarda, yakSmA, mandAmi Adi
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI zUlAdhikAra - 55 zulAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa / saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kaSAya leha 1 ajamodAdi aneka prakAra ke zUla | 815 kuberAkSa pAka aneka prakAra ke zUla 39 azvIpurISa rasa udara zUla | 285 khaNDAmalakI rasA- tridoSaja paktizUla, 542 eraNDa dvAdazaka sannipAtaja aura eka- yana chardi, amlapitta, mUrchA, doSaja zUla zvAsa, khAMsI 543 eraNDa mUlAdi pasalI, hRdaya aura rasa kaphaja zUla 236 agnikumAra (3) tridoSaja zUla 548 elAdi kvAtha udarazUla, kamarazUlAdi | 237 agnikumAra (4) zUla, haiz2A ajIrNa, aneka zUla | 253 , , mandAgni udararoga, cUrNa sannipAta, apasmAra, saMgrahaNI, pAMDa, tillI, 50 ajamodAdi saba prakArake zUla jigara, kSaya, vAtavyAdhi zUla, ajIrNa 270 agnimukha rasa prabala zUla 455 indra vAruNi dussaha zUla 316 amRta garbha vAtazUla, pasalIzUla, 491 uzIrAdi hRcchula. pariNAma zUla, vAta 492 , vAtaja zUla kapharoga, jvara 552 eraNDa mUlAdi zUla, gulma 553 eraNDAdi bhasma zUla 318 amRta maNDUra vAtajapittaja, sannipAtaja 720 kuSmANDakSAra aura paktizUla kaSTha sAdhya zUla | 513 udaya bhAskara(3)vAtazUla guTikA 518 , (8) sarva zUla 101 agasti vaTI zUla, gulma, kRmi, 1048 kRSNAdi lauha pariNAmazUla, tridoSaja tillI, AmavAta 392 Aditya guTikA zUla, vAyu, agnimAMdya / 1049 kolAdi maNDUra vAtakaphajaroga, pariNAma 763 kuberAkSa vaTI 8 prakArake zUla zUla For Private And Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 386 sannipAtAdhikAra - - lepa 56 zothAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa kAtha ariSTa 27 arkAdi kAtha sUjana 199 aSTazato'riSTaH kaphavAtaja zotha, viya382 Ardrakasvarasa sarva zotha ndha, mandAgni 385 Ardraka svarasa tridoSaja zotha 655 kuTajAdi sveda sUjana 201 ajagandhAdi kaphaja zotha cUrNa 915 kRSNAdi kaphaja sUjana 725 kRSNAdi sUjana modaka 269 agnimukha maNDUra kaSTasAdhya zotha, purAnA 100 agasti modaka zotha ghRta 286 anila rasa sUjana, pANDa 1092 khadirAdi sUjana 939 kaTukAya lauha sRjana 57 zlIpadAdhikAra guTikA 780 kRSNAdya modaka slIpada 736 kaNAdi vaTI slIpada (hAthIpaga) 578 eraNDa taila harItakI ,, ___58 sannipAtAdhikAra kaSAyaprakaraNa | 33 aSTAdazAGga sannipAta, khAMsI, hicakI 7 abhayAdi zvAsa, pasalIzUla, vamana, rugdAha-sannipAta 6 amRtAdi tandrika sannipAta tandrA, pralApa, khAMsI, 22 arkAdi sannipAta, prasUtaroga, dAha, zvAsa zvAsa, dhanurvAta, vAtavyAdhi 360 ASAdi sannipAta, zvAsa, khAMsI, 25 // sannipAta, tandrA, sUti atisAra, zUla kAroga, apasmAra 473 syAdi sannipAta hRdroga 17 , For Private And Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 387 saMgrahaNI-rogAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa 646 kirAtAdi pittapradhAna sannipAta 647 , kaNThakubja / cUrNaprakaraNa 696 karkoTakyAyudartana zItAMga sannipAta guTikAprakaraNa 766 kulavaTI sannipAta AsavaprakaraNa 893 kumjAsava sannipAta aJjanaprakaraNa 224 asurAdi sannipAta, tandrA 225 aJjana naM. 10 , behozI 596 aJjanabhairava , 333 arddhanArInaTezvara , tandrA, nidrA, pralApa, khAMsI, zvAsa 921 kaNAdi bhUtadoSa, apasmAra 925 kastUrikAdi sannipAta, tandrA 928 kRSNAdi aJjana tandrika-sannipAta / sakhyA prayoga-nAma pradhAna guNa nasyaprakaraNa 433 ArdrakAdi sannipAta 933 kuSThAdi tandrika sannipAta 934 kRSNAdi kaNThakubja sannipAta rasaprakaraNa 235 agni kumAra (3) sannipAta, tandrA, mandAgni, saMgrahaNI, gulma, khAMsI 255 ,,, sannipAta, sarvaroga | 329 arkezvara 529 unmattAkhya / 951 kaphakuJjara ___ kapha, vAta, sannipAta, udararoga | 971 kastUrI bhairava dAruNa-sannipAta | 1004 kAlAri sannipAta, vAta-vyAdhi 1023 (a) kulavadhu kSaya, sannipAta 59 saMgrahaNI-rogAdhikAra kaSAya 689 kapitthASTaka saMgrahaNI, atisAra, kSaya, 2 ativiSAdi grahaNI, jvara, aruci, gulma, hicakI, aruci, mandAgni khAMsI 371 AmrAdi yavAgu pittaja, saMgrahaNI guTikA 688 kapitthAdi peyA vAtaja , 95 agnikumAra modaka saMgrahaNI, agnimAMdya,jvara, cUrNa khAMsI, zvAsa, udararoga 54 ajAjyAdi aneka prakArakI saMgrahaNI, | 115 abhrakAdi vaTI sarva prakArakI saMgrahaNI jyarAlisAra, haijA / 742kapurasundarI ghaTikAgrahaNI, zItavAta,aphIma For Private And Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA-patha-pradarzinI 386 strI-rogAdhikAra - - tisAra jvara viSa saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa / saMkhyA prayoga-nAma pradhAnaguNa kI Adata, prabalAtisAra, arza 793 , kaSTasAdhya saMgrahaNI,bhaga0 744 kalpalatAvaTI purAnI grahaNI, zotha, 794 kuTajAdhavaleha saMgrahaNI, atisAra, jIrNajvara, pAMDu mandAgni leha 808 kuSmANDa guDa saMgrahaNI, kuSTha, arza, ___ jvara, aphArA, pAMDu,kSaya 14. aparAjitaleha saMgrahaNI, atisAra 776 kazcaTAvaleha amlapitta, ariSTa udararoga | 191 abhayAriSTa grahaNI, pAMDu, arza,kuSTha, 781 kaNAdyavaleha saMgrahaNI, amlapitta, pravAhikA ghRta 786 kalyANakAvaleha sarva prakArakI saMgrahaNI, | 158 agni ghRta grahaNI, gulma, pAMDu,kRmi, arza, khAMsI, zvAsa, zotha, svarabhaMga 787 kalyANa gur3a saMgrahaNI, zvAsa, khAMsI, 232 agastimutarAja saMgrahaNI __ zotha, vandhyatva 247 agnikumAra (15), 791 kuTajaleha prabala saMgrahaNI,pravAhikA 250, (18) , mandAgni, ajIrNa raktAtisAra / 256 ,, (24) , , AmAti0 792 kuTajAvaleha kaSTasAdhya saMgrahaNI, a- ! 38 arka lokezvara sarva prakAra kI saMgrahaNI 60 strI-rogAdhikAra kaSAya cUrNa 28 arkapuSpayoga mAsika dharma na honA 89 azvagandhA yoga garbha dhAraka 42 azoka kvAtha raktapradara 686 kapitthAdi kalka prabala pradara 361 Amalaka yoga zvetapradara 701 kAka jaMghAdi pradara, pAMDu 475 utpalAdi garbharakSaka 705 kAsIsAdi yoni paicchinya 486 uzIrAdi , 619 kadalI yoga soma roga guTikA 63? kAkodumbarikAsvarasa raktapradara 768 kuSThAdivarti kaNini yoni For Private And Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMkhyA cikitsA-patha-pradarzinI prayoga nAma 171 azoka ghRta ghRta 99 29 11 pradhAna guNa saba yonizUlAdi 830 kAzmaryAdi vAtajayoniroga, garbhadhAra NakI zakti 835 kumudAdi pradara, raktadoSa, pAMDa, vAtarakta, jvara, garbha na ThaharanA taila " cUrNa prakArakA pradara, cUrNa 48 ajamodAdi cUrNa tridoSaja svarabhaMga (galA baiThanA) "3 kaSAya 660 kulatthAdi kvAtha hicakI, zvAsa 662 "" www.kobatirth.org 386 "" 723 kRSNAdi cUrNa hicakI, zvAsa avaleha rata 496 udumbarAdi taila picchilA, vivRtAdi yonidoSa 471 indu zekhara garbhiNI kA jvara, khAMsI, zvAsa, atisAra 497 " 61 svarabhedAdhikAra 778 kaTutrikaha 785 karaMjAdyavaleha chardi, kapha 802 kulatthaguru saMkhyA 864 karpUrAdi khAMsI prayoga-nAma 62 hikkAzvAsAdhikAra hikkA, zvAsa, khAMsI,kapha hikAravAAdhikAra ariSTa 197 azokAriSTa raktapradara, jvara, zothAdi lobha nAzaka lepa 1102 kharamaJjarbAdi prasUtA kA soni zatra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pradhAna guNa 890 kanakAsava For Private And Personal Use Only guTikA 748 kAkajaMghAvaTI svara sudhAratI hai| ghRta 844 kolAdi ghRta svara bhaMga 811 kolama Avaleha hicakI 1088 kharjUrAdi " "" arza, Asava 324 amRtArNava 344 azvaka cukI zvAsa, khAMsI, jvara, hicakI 440 Ananda bhairaba khAMsI, zvAsa, kSaya, gulma zvAsa, kAsa, yavamA, jvAra raktapitta, uraHkSata rasa zvAsa, khAMsI aneka roga
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 - cikitsA-patha-pradarzinI kSudrarogAdhikAra saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa saMkhyA prayoga-nAma pradhAna guNa . grahaNI, sannipAta kRzatA, maNDala 1001 kAlAgnirudra hikkA, zvAsa, sthUlatA, 1005 kAlezvara kAsa, zvAsa, kapharoga 63 hRdrogAdhikAra kaSAya ghRta 79 arjunAdi kSIra pittaja hRdroga 169 arjunaghRta sarva droga 601 kaTphalAdi hRdoganAzaka 827 kaserukAdisapi pittaja hRdroga 629 kaserukAdi pittaja doga ariSTa 888 kanakAriSTa doga, aruci, grahaNI,arza khAMsI, kapharoga, jvara, 671 kakubhAdi sarva hRdroga udara roga, aphArA, 673 kakubhAdi hRdroga, jIrNajvara, raktapitta / 674 kaTukAdi , , , , . 790 kalyANa mandara droga, plarasI, phusphusaroga 64 kSudrarogAdhikAra cUrNa 866 kAkamAcI aruMpikA, pAmA, vicarcikA 729 kezaraJjaka khijAba 867 kAzamaryAdi khijAba . guTikA 870 kukkumAdi vyaMga, nIlikA, jhAI, Adi 871 , , , , sundaratA 124 amRtAkura vaTI jIrNajvara, prameha, khAMsI, !' 872 , mukha saundarya, kAMti, puSTivardhaka ___ kSudraroga 202 ajAjyAdi adhna (vada) 186 arka patra rasa taila pAmA, kacchu,vicarcikA / 203 ayAdi leya palita (bAlapakanA) 526 AdityapAka pAmA / 208 arjuna tvagAdi vyaMga, sAI 424 AragvadhAdi bAlanAzaka 430 AmravIjAdi dAruNa 499 upodikA pAdadArI 899 kaNa kAryAdi indalasa 852 kanaka nIlikA, vyaMga, jhAMI, kAMti 903 karajAdi khArave 855 karajAdi taila indraluma 908 kAsIsAdi aNDakoSa kI khAja 864 karpUrAdi loma nAzaka ! 1100 khadirAdi aruSikA For Private And Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir MMIT bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH 7744 pariziSTa SERDay For Private And Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi - athAkArAdikaSAyaprakaraNam (8778) agnimanthakaSAyaH (8781) akoTAdikAthaH (ga. ni. / pramehA. 30) (va. se. / grahaNya. bAlage.) bhagnimanthakaSAyaM tu vasAmehe prayojayet // aGkoTamUlaM dhAtakyo bilvapezI mahauSadham / kvayitaM zItalaM peyaM kukSirogaharaM param // aranIkA kvAtha basAmehako naSTa karatA hai| __aMkoTakI jaDa, dhAyake phUla, belagirI aura (8779) aGkoTamUlayogaH (1) soMTa samAna bhAga lekara kvAtha banAkara ThaMDA karake ___(va. se. / viSA.) pInese peTake vikAra ( atisAra, grahaNI Adi) naSTa hote haiN| aGkoTottaramUlotthaM kaSAyasya paladvayam / (8782) ajagandhAdiyogaH sarpipazca palaM pItamaLaviSanAzanam // (yo. ci. ma. | a. 7) / ___ aMkoTako jar3akI chAlake 10 tole kvAthameM | palArddhamajagandhAyA aSTayAmoSitaM jale / 5 tole ghI milAkara pInese pAgala kuttekA viSa | vartayitvA pibetmAvaInti dAhaM savAtakam / / naSTa hotA hai| ___ 2 // tole ajamodako pAnImeM bhigode aura (8780) aGkoTamUlayogaH (2) ATha pahara (24 ghaMTe) bAda chAnakara pIleM / yaha (va. se. / viSA.) pAnI dAha aura vAyuko naSTa karatA hai / aGkoTamUlaM ni:kvAthya saphANitaghRtaM liheta / (8783-84) atibalAdikAthaH tailAktaH svinnasarvAGgo garadoSaviSApaham / / (va. se. / mUtrakRcchrA .) ___ zarIra para telakI mAliza karake svedita kara kaSAyo'tibalAmUlasAdhito'zeSakacchUjit / pItazca trapusIboja satilAjyaM payonvitam / / neke pazcAt aMkoTakI jar3ake kvAthameM phANita ____ atibalA (kharaiTI) kI jar3a kA kvAtha hara (rAba) aura ghI milAkara cATanese gara viSa naSTa ho tarahake mUtrakRcchUko naSTa karatA hai| ___khI rake bIja aura tiloMko pIsakara usameM kvAthako punaH pakAkara cATane yogya gAr3hA ghI aura dUdha milAkara pInese bhI mUtrakRcchU naSTa kara lenA caahiye| ' hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaSAyaprakaraNam ] pariziSTa 363 - jalam / (8785) apAmArgarasayogaH giloya, kadamba vRkSakI chAla, nImakI chAla (va. se. ; dhanva. / vaNA.: rA. mA. / braNA. 25) aura arjuna vRkSakI chAla samAna bhAga lekara kvAtha apAmArgasya saMsiktaM patrotthena rasena vaa| banAveM / sadyotraNeSu raktantu pravRttaM paritiSThati // __isameM seMdhA namaka milAkara mandoSNa karake apAmArga (ciraciTe )ke pattoMkA rasa bharanese pInese viSUcikA, ajIrNa aura viSakA nAza sadyoga ( zastrAdhAtAdi ) kA rakta banda ho jAtA hai| ___ (8789) amRtAdikAthaH (1) . (8786) apAmArgAdikkAthaH (yo. ta. / ta. 75 ; yo. ra. / sUtikA. ; ga. (vai. ma. ra. / paTala 13) ni. / sUtikA. ; vR. yo. ta. / ta. 142) zAdI sopsyaattipaayyen| amRtAnAgarasahacarabhadrotkaTapazcamUlajaladamayUramUlapathyAbhyAM siddhamambu dinatrayam / / _yadi prasUtA strIkI pITha aura kamara AdimeM mRtazItaM madhusahitaM harati paraM mUtikAzUlam // zotha ho to use ciraciTekI jar3a aura harrakA __giloya, soMTha, piyAcAMsA, gaMdhaprasAriNI, kvAtha 3 dina taka pilAnA caahiye| | paMcamUla ( vRhata ), nAgaramothA aura sugandhabAlA samAna bhAga lekara svAtha banAveM / ise ThaMDA karake (8787) abhayAdikAthaH zahada milAkara pInese sUtikA roga naSTa hotA hai| (va. me. / amlapittA.) (8790) amRtAdikAthaH (2) / abhayApippalIdrAkSAsitAdhanvayavAsakam / ( bhA. pr.| ma. khaM. 2 ; vR. mA. / vAtaraktA.; madhunA kaNThadAhannamamlapittaharaM param // va. se. ! vAtaraktA.) ___ harra, pIpala, munakkA aura dhamAsA samAna amRtAnAgaradhAnyakakarSatritayena pAcanaM siddhm| bhAga lekara kvAtha bnaaveN| jayati saraktaM vAtaM sAmaM kuSThAnyazeSANi // ___ isameM misarI aura zahada milAkara pInese giloya, soMTha aura dhaniyA 1-1 karSa lekara kaNThakI dAha aura amlapittakA nAza hotA hai| / kvAtha bnaaveN| (8788) amRtAdikaSAyaH / yaha kvAtha vAtarakta, Ama aura kuSThako naSTa (ga. ni. / ajIrNA.) | karatA hai| pivedvipakvaM tvamRtAkaSAyaM (8791) amRtAdikAthaH (3) kadambA nambArjunakSakANAm / (va. se. / amlapittA.) kvArtha sukhoSNaM lavaNapragADhaM amRtAnAgaramustakirAtasamabhAgasAdhitaM toyam / . vicikAjIrNaviSApamardam // dAruNaM tadamlapittaM jayatyavazyaM nRNAM sdyH|| For Private And Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSamya-ratnAkaraH [akArAdi - - giloya, soMTha, nAgaramothA aura cirAyatA ke patte lapeTakara usake Upara miTTIkA 1 aMgula samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / moTA lepa karadeM evaM use kanDoMkI agnimeM dabA deN| yaha kvAtha prabala amlapittako bhI zIghrahI| jaba miTTIkA raMga lAla ho jAya to goleko bAhara naSTa kara detA hai| nikAla kara miTTI Adi dUra karake usakA rasa (8792) amRtAdikAthaH (4) nikaaleN| (vai. ra. / jvarA.) ___isameM zahada milAkara pInese atisArakA nAza hotA hai| amRtAriSTakucandanapakadhAnyodbhavaH kvaayH| bbarahallAsacchaditRSNAdAhArucIhanyAt // (mAtrA-1 se 2 tolA / ) giloya, nImakI chAla, lAla candana, panAka (8795) aralupuTapAkA aura dhaniyA samAna bhAga lekara kvAtha bnaaveN| (zA. saM. / khaM. 2 a. 1) yaha kvAtha jvara, hallAsa, chardi, tRSA, dAha aralutvakRtazcaiva puTapAko'midIpanaH / maura aruciko naSTa karatA hai| madhumocarasAbhyAM ca yuktaH sarvAtisArajit // (8793) amRtAdikAya: (5) ___araluko chAlako puTapAka vidhise pakAkara (zA. saM. / khaM. 2 a. 2) rasa nikaaleN| isameM zahada aura mocarasakA cUrNa milAkara sevana karanese samasta prakArake atisAra amRtairaNDavAsAnAM kvAtha eraNDatailayuk / / pItaH sarvAgasaJcAri vAtaraktaM jayed dhruvam // | naSTa hote haiN| ____ giloya, araNDamUla aura bAsA (aDUsA)ke ___ akodigaNaH kvAthameM araNDIko tela milAkara pInese sarva zarIra (su. saM. / sU. a. 38) gata vAtarakta avazya naSTa ho jAtA hai| pra. saM. 26 arkAdi kvAtha dekhiye| (8794) aralutvakpuTapAkaH (8796) alambuSAstharasaH (ga. ni. / ati. 2) (zA. sN.| khaM. 2 a. 1; . mA. / galagaNDA. zrIpaNiparNAvRtadIrghavantaja - ga. ni. / prandhya.) tvapiNDakAttandulavArikalkitAt / alambuSAyAH svarasaH pIto dviplmaatryaa| madveSTivAdaniviSAcitAdrasaM apacIgaNDamAlAnAM kAmalAyAzca nAzanaH / / pivedatIsAraharaM samAkSikam // gorakhamuMDIkA 2 pala (10 tole ) svarasa aralukI chAlako cAvaloMke dhovanameM pIsakara nitya pInese apacI, gaNDamAlA aura kAmalAkA golA banAveM aura usa para zAlapI (yA gambhArI) nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaSAyaprakaraNam / pariziSTa 365 (yaha prayoga saM. 1113 ke samAna hai parantu / raktapravAhaM hRdayasthitaM vA vahAM isakA artha azuddha chapa gayA hai ataeva . bAto yathA'bhraM harate tathaiva // yahAM punaH diyA gayA hai / ) pIpala vRkSa ( azvattha) kI koMpaloMkA rasa (8797) azvatthAdikAthaH / 6 bhAga ( 3 mAze ) lekara usameM 6 bhAga bola (vR. mA. / pramehA.) / (bIjA bola) kA cUrNa aura 12 bhAga zahada ashvtycturnggulnygrodhaadiphltrym| milAkara pInese rakta pravAha banda ho jAtA hai| saraktasAramaniSThA kvAthAH pazca samAkSikAH / / nIlahAridrazuktAkhyakSAragaNDIrikAhayAn / ' (8799) aSTAdazAGgakAtha: mehAnhanyuH kramAdete sakSaudro raktameha jit // (3. mA. ; bhA. pra. ga. saM. 2 / jvarA.! kvAthaH kharjurakAzmayatindukAsthyamRtAkRtaH // dAkSA'natA zaThI kI mastakaM raktacandanam / (1) pIpala vRkSa ( azvattha )kI chAla (2) nAgaraM kaTukaM pAThA bhUnimba sadurAlabham ! amalatAsakI chAla (3) bar3akI chAla (4) triphalA jazIraM padmakaM dhAnyaM bAlakaM kaNTakArikA / (5) lAla caMdana aura majITha; ye pAMca kvAtha ! puSkaraM picumandaM cASTAdazAGgamidaM zubham // kramaza: nIla meha, hAridra meha, zukta meha, kSAra meha jIrNajvarArucizvAsakAsaztrapathunAzanam / / aura mAniSTha mehako naSTa karate haiN| inameM zahada milAkara pInA caahiye| ___ drAkSA ( munakkA giloya, kacUra, kAkar3AkhajUra, khambhArI chAla, tenduke phalakI guThalI, siMgI, nAgaramothA, lAla candana, sAMTha, kuTakI, aura giloya; inake kvAthameM zahada milAkara pInese | " | pAThA, cirAyatA, dhamAtA. khasa, pAka, dhaniyA, raktaprameha naSTa hotA hai| sugandha bAlA, kaTelI, pokhagmUla aura nImakI chAla; ye aThAraha auSadhiyA samAna bhAga lekara vAtha (879.) azvatthAdiyogaH (yo. ra. / raktapittA.) bnaaveN| azvatthapatrAgarasAtpaDazo ___yaha kvAtha jorNa pA, aruci, zvAsa, kAsa bolo'tha tasmAdviguNaM madhu syAt / aura zothako naSTa karatA hai| ityakArAdikaSAya-prakaraNam - - - - For Private And Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi athAkArAdicUrNaprakaraNam (8800) agnicUrNam ___ (8802) aGkoTamUlakalkaH (ga. ni. / pari. cUrNA. 3) (akolamUlakalkaH) sauvarcalaM saindhavaM ca viDaM kSAraH samAMzakam / / 7. yo. ta. / ta. 64; zA. sN.| kha. 2 a. diguNA ca kaNA zuNThI jIrakaM SaDguNaM tthaa|| 5. ga. ni. / atisArA.2 ; va. se.| atisArA. ; agnicUrNakametacca vAtamandAgnivAraNam // ___yo. ra. ; bhA. pra. ma. kha. 2 / atisArA.) sazcala (kAlA namaka, ), seMdhA namaka, biDa aGkoTamUlakalka: sakSaudrastaNDulAmbunA piitH| namaka aura javAkhAra 1-1 bhAga tathA pIpala aura soMTha 2-2 bhAga evaM jIrA 6 bhAga lekara cUrNa seturiva saridvegaM jhaTiti nirudhyAdatIsAram / / bnaaveN| ___ aMkoTakI jar3ake kalkako zahadameM milAkara yaha cUrNa vAtaja agnimAMdyako naSTa karatA hai| cAvaloke dhovanake sAtha pInese atyanta vegavAna (maatraa-1||-2 maassaa| anupAna-uSNa | atisAra bhI banda ho jAtA hai| jl|) (8803) aGkoTamUlayogaH (8801) agnimukhacUrNam (va. se. / atisArA.) (ga. ni. / cUrNA. 3) | aGkoTamUlaM takreNa yatisAraharaM param / trikaTutriphalAbhAgAH paJca SaT ca pRthak cavya mAhiSeNa tu takreNa pAThApa tathaiva ca // citrkyoH| aMkoTakI jar3akA cUrNa takrake sAtha sevana viDasaindhava sauvarcalamekadvitrINi karSANi // / karanese yA pAThAke pattoMkA cUrNa bhaisake takrake sAtha iti ghUrNa grahaNIgadagudajodaragulmazUlaghnam / / ponese atisAra roga naSTa ho jAtA hai / janayati ca jAtavedasamalpabhujAmetadaprimukham // (8804) ajamodAdicUrNam (1) ___ trikuTA aura triphalA 5-5 karSa, cavya aura (hA. saM. / sthA. 3 a. 29) citrakamUla 6-6 karSa, biDa namaka 1 karSa (1 / ajamodA saThI dantI viDaGgaM kuSThatumburu / tolA) seMdhAnamaka 2 karSa aura saMcala (kAlA namaka) triphalA citrakaM caiva zuNThI karkaTabhRGgikA // 3 karSa (3 // tole ) lekara cUrNa bnaaveN| tritA ca murAhA ca puSkara vRddhadArukam / ___ yaha cUrNa grahaNI vikAra, gudaroga ( arza), | tathAmlavetasaM caiva tintiDIkarasastathA // udararoga, gulma aura zUlako naSTa tathA agnikI | samaM tu mAtuluGgena vibhAvyamekataH kRtam / vRddhi karatA hai| tribhAgarijusaMyuktaM ghRtena ca pariplutam // (maatraa-1||-2 mAzA / anupAna uSNa jala / ) nihanti vAtagulmaM ca sazulamudaraM tathA // For Private And Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUNeprakaraNam ] pariziSTa 397 ajamoda, kacUra, dantImUla, bAyaviDaMga, kUTha, ajamoda 10 tole tathA haldI, biDa namaka, tumbaru, hareM, baher3A, AmalA, cItAmUla, soMTha, kAkaMDA- katthA, udbhid lavaNa, harra, pokharamUla, bharaMgI, ilA. siMgI, nisota devadAru, pokharamUla, vidhArAmUla yacI, suhAgA, kAyaphala, bAsA ( aDUsA )kI jar3a, aura amlaveta 1-1 bhAga evaM ghImeM bhunI huI apAmArga (ciraciTe )kI jar3a, javAkhAra aura hIMga 3 bhAga lekara cUrNa banAveM aura use imalIke sajjIkhAra 5-5 tole evaM Akake phUla 20 tole phaloMke rasa tathA jambIrI nIbUke rasameM 1-1 dina lekara cUrNa banAveM aura use ghRtakumArIke rasameM kharala karake surakSita rkheN| kharala karake hANDImeM banda karake isa prakAra bhasma ise dhImeM milAkara sevana karanese vAtaja gulma | kareM ki dhUmra bohara na nikale / tadanantara pIsakara aura zUlayukta udararoga naSTa hotA hai / (maatraa-1|| kapar3achana karake rkheN| mAzA / ) ise zahadake sAtha cATanese 5 prakArakI khAMsI (8805) ajamodAdicUrNam (2) naSTa hotI hai| (yo. ra. / strI.) ( mAtrA-4 rattIse 1 mAzA taka / ) ajamodA nAgaraM ca pippalI jIrakaM samam / (8807) ajamodAcaM cUrNam taccUrNa saguDakSaudra garbhiNyA vahnidIpanam // (ga. ni. / pari. cUrNA. 3) ____ ajamoda, soMTha, pIpala aura jIrA samAna bhAga sAjamodalavaNA harItakI lekara cUrNa bnaaveN| zRGgaverasahitA ca pipplii| ise gur3a aura zahadameM milAkara sevana karanese | madhena takreNa tathoSNavAriNA garbhiNIkI agni dIpta hotI hai| cUrNapAnamudarAgnidIpanam // (maatraa--1||-2 maashe|) ajamoda, seMdhA namaka, harra, soMTha aura pIpala (8806) ajamodAdibhasmacUrNam samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| (ga. ni. / cUrNA. 3) ise madya, takra yA uSNa jalake sAtha sevana ajamodA paladvandvaM haridrA ca biDaM tthaa| karanese jaTharAgni dIpta hotI hai| sArastu khAdirasyApi audbhidaM lavaNaM tathA // (mAtrA-2-3 maashe|) abhayA pauSkaraM bhArgI elA TaGkaNakaTraphalam / (8808) ajAjyAdiyogaH vRSApAmArgayormUlaM kSArayugmaM tathaiva ca // ( ga. ni. / zvayadhva. 33; vR. mA. / zothA.) pratyekaM palamAni ravipuSpacatuSpalam / ajAjipAThAghanapaJcakolacUrNIkRtya tato dadyAtkumArIrasabhAvanAm // ___ vyAghrIrajanyaH sukhatoyapItAH / sAntadhUmaM ghaTe dagdhvA cUrNitaM vastragAlitam / / zopha tridoSaM cirajaM praddhaM madhunA lIDhametaddhi paJcakAsanivAraNama // / nighnanti bhUnimbamahauSadhairvA // For Private And Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 368 www.kobatirth.org bhArata-bhaiSaNya - ratnAkaraH jIrA, pAThA, nAgaramothA, pIpala, pIpalAmUla, cava, cItAmUla, soMTha, kaTelI aura haldI samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / (8811) abhayAdicUrNam (ga. ni. / grahaNya. 3 ) abhayA'tiviSA zuNThI vacA mustaM kaNAziphA / ise uSNa jalake sAtha sevana karanese pravRddha biDAdilavaNaM vahniH kuSThaM dAru samAMzataH // purAnA tridoSaja zotha, naSTa hotA hai / suzlakSNacUrNameteSAM bhakSitaM taptavAriNA / zleSmajAM grahaNa hanti pakvAmAmAM sadA'cirAt // ( mAtrA - 3 - 4 mAze / ) athavA cirAyate aura saTakA cUrNa yA kvAtha sevana karane se bhI zotha naSTa ho jAtA hai| t (8809) ativiSAdicUrNam ( yo. ra. / raktAtisArA. ) sakSaudrAtiviSAM piTvA vatsakasya phalaM tvacam / taNDulodakasaMyuktaM peyaM pittAtisAranut || atIsa, indrajau aura kur3ekI chAla samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise zahada meM milAkara cAvaloMke dhovanake sAtha sevana karane se pittAtisAra naSTa hotA hai| ( mAtrA -- 1 - 1 // mAzA / ) (8810) abhayA dikalkaH ( vR. mA. | hikkAzvAsA. ) / abhayAnAgarakalkaM puSkarayAvazukamaricakalkaM vA toyenoSNena piveddhikI zvAsI ca tacchAntyai / / harra aura soMTha samAna bhAga lekara pAnIke sAtha pIsakara kalka banAyeM athavA isI prakAra pokharamUla, javAkhAra aura kAlI mircakA kalka banAveM / ye prayoga hicakI aura zvAsako naSTa karate haiM / ( mAtrA - 3-4 mAze / ) anupAna - uSNa jala / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ akArAdi harra, atIsa, soMTha, baca, nAgaramothA, pIpalAmUla, biDalavaNa, sAmudra lavaNa, udbhida lavaNa, cItA, kUTha aura devadAru samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise uSNa jalake sAtha sevana karanese pakva aura sAma kaphaja grahaNI rogakA zIghra hI nAza ho hai| ( mAtrA - 2 - 3 mAze / ) (8812) abhayAyogaH (1) ( yo. ra. / raktapittA ; vR. mA. / raktapittA. ) abhayAmadhusaMyuktA pAcanI dIpanI matA / mArNa raktapittaM ca hanti zUlAtisArajit / / zahada ke sAtha mizrita harrakA cUrNa pAcana, dIpana, kapha aura rakapitta nAzaka evaM zUla aura atisArako naSTa karanevAlA hotA hai / (8813) abhayAyogaH (2) (ga.ni. / ajIrNA. 5 ) For Private And Personal Use Only vidayate yasya tuktamAtraM dahyeta hRlkoTagalaM ca yasya / drAkSAsitA mAkSikasamprayuktAM sai vai sa sukhaM labheta //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org cUrNaprakaraNam ] yadi AhAra vidagdha ho jAtA ho ( vidadhAjIrNa ho ) tathA bhojanake pazcAt hRdaya, koTha aura gale meM dAha hotI ho to harra munakkA aura mizrIko ekatra pIsakara zahada meM milAkara cATanA cAhiye / pariziSTa (8814) amRtAdikalkaH ( bhA. pra. 1 ma. khaM. 2 ) amRtAkaTukAyaSTI kalkasamAkSikam / gomUtra jayati sarpha vAtazoNitam || dhAtrI haridrAmustAnAM kaSAyaM vA samAkSikam // giloya, kuTakI, mulaiThI aura soMTha samAna bhAga milita ( 3 mAze ) lekara pAnIke sAtha bArIka pIsaleM 1 ise zahada meM milAkara gomUtra ke sAtha sevana karane se kaphayukta vAtaraktakA nAza hotA hai / AmalA, haladI aura nAgaramothA, inakA kvAtha zahada DAlakara pIne se bhI vAtaraktakA nAza hotA hai| (8815) amRtAdicUrNam (vai. ma. ra. | paTala 3 ) amRtAviDaGgarAsnA dAruvarAvyoSa cUrNasamatulitam sahasA sarvAn kAmAn sitArajaH pariharetsama dhu|| giloya, bAyabiDaMga, rAsnA, devadAra, harra, baher3A, AmalA, soMTha, kAlI mirca, pIpala aura khAMDa samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise zahada meM milAkara cATane se samasta prakArake kAsa zIghra hI naSTa ho jAte haiN| ( mAtrA - 3 mAzA / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 (8816) arkapatrAdilavaNam (ga. ni. / arzo 4 ) lavaNaM hyarkapatrANi karIratarujAnyapi / madyairamlaizca yuktAni yuktayA kSAraM dahetpuTe || sukhodakena madhairvA rasairamlaizca pAyayet / pItaH kSAro vayaM hanyAdvAtAzasyacireNa tu // seMdhA namaka, Aka ke patte aura karIrake phala (TeMTa) samAna bhAga lekara sabako ekatra milAkara nusha bhareM aura isameM madya tathA kAMjI DAlakara usakA mukha banda karadeM | tatpazcAt use cUlhe para car3hAkara itanA pakAyeM ki saba cIjoMkI bhasma ho jAya / tadanantara usake svAMgazItala hone para hANDIse auSadhako nikAlakara pIsa leM / ise uSNa jala, madya, mAMsarasa athavA kAMjI ke sAtha pIne se vAtA kA zIghra hI nAza ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only ( mAtrA - 1 - 1 // mAzA | ) (8817) arkamUlAdiyogaH ( rA. mA. / viSA. 28 ) arkamUlatvacA cUrNa pItaM zItena vAriNA / dharakAzvamArAbhyAM gonAzaviSanAzanam / / AkakI jar3a cUrNako zItala jala ke sAtha pInese dhatUre, kanera aura gonAsa (sarpa vizeSa ) kA viSa naSTa ho jAtA hai / (8818) alambuSAdicUrNam (va. se. / udarA. ) alambuSAbhatraM cUrNa pItaM kAJjikasaMyutam / daurgandhyanAzayatyAzu dRSTaM medobhavaM nRNAm //
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 400 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi / gorakhamuMDIke cUrNako kAMjImeM milAkara pInese (8821) azvagandhAyogaH (1) meda bar3ha jAnese AnevAlI zarIrakI durgandha zIghra (vai. ma. ra. / paTa. 4) hI naSTa ho jAtI hai| azvagandhArajo lihyAdguDana haviSA'thavA / (mAtrA-3 se 6 mAze tk|) payasA vA pibecchastrakSatakSINo rasAyanam // (8819) alambuSAdyaM cUrNam ___ zastrAghAtase kSINa huve manuSyako asagaMdhakA (ga. ni. / cUrNA. 3) | cUrNa gur3a yA ghImeM milAkara khilAnA athavA dUdhake alambuSA'mRtA zuNThI citrakaM triphalA knnaa| sAtha pilAnA caahiye| yAvantyetAni cUrNAni vRddhadAru ca tatsamam / / / (mAtrA-3 se 6 maashaa|) sUkSmacUrNAkRtAn sarvAn svecchaahaarvihaarinnH| (8822) azvagandhAyogaH (2) pibatastakramadirA kAjhikoSNodakairjayet // (ga. ni. ; vR. mA. / rasAyanA.; AmavAtaM yakRtplIhaM pANDurogaM vicikAm / yo. ta. / ta. 79) kAGkAyanenoktamidaM cUrNamagnikaraM param // pItA'zvagandhA payasArdhamAsa gorakhamuMDI, giloya, soMTha, cItAmUla, harra, ghRtena tailena sukhAmbunA vA / baher3A, AmalA aura pIpala 1-1 bhAga tathA vidhA- kRzasya puSTi vapuSo vidhatta rAmUla 8 bhAga lekara cUrNa bnaaveN| bAlasya sasyasya yathA sudRssttiH|| ise taka, madirA, kAMjI yA uSNa jalake sAtha asagaMdhake cUrNako 15 dina taka dUdha, ghI pInese AmavAta, yakRtvRddhi, plIhA, pANDu aura vidhU- yA tela athavA uSNa jalake sAtha pInese kRza manucikAkA nAza hotA tathA agni dIpta hotI hai| SyakA zarIra isa prakAra puSTa ho jAtA hai jisa ____ yaha cUrNa zrI kAMkAyana nAmaka vaidya dvArA prakAra vRSTi honese anAjake paude bar3ha jAte haiN| AviSkRta hai| ___(8823) azvagandhAyogaH (3) (mAtrA-2-3 mAzA) (yo. ta. / ta. 79 ; rA. mA. / rasAyanA. 32) (8820) avalgujAdicUrNam / | zizire yo'zvagandhAyAH kandacUrNa palonmitam / (va. se | kuSTA.) | mAsamatti samadhvAjyaM sa vRddho'pi yuvA bhavet / / avalgunAdIjakapa piveduSNena vaarinnaa| zizira Rtu ( mAgha, phAlguna ) meM asagaMdhakI bhojanaM kSIrasarpibhyAM sarvakuSTaharaM param // jar3akA cUrNa zahada aura ghIke sAtha sevana karanese bAbacIkA 1 / tolA cUrNa nitya uSNa jalake ! 1 mAsameM vRddha puruSa bhI yuvAke samAna ho jAtA hai| sAtha sevana karane tathA dUdha aura ghRtayukta AhAra mAtrA-5 tolaa| khAnese samasta prakArake kuSTha naSTa hote haiN| (vyavahArika mAtrA-1 tolA) For Private And Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 401 cUrNaprakaraNam ] pariziSTa (8824) azvagandhAdhamudvartanam zrRMgakI bhasmako zahada meM milAkara takake sAtha (ga. ni. / rAjaya. 9) | pInese samasta prameha naSTa ho jAte haiN| ( bIjoMkA cUrNa 6 mAse / zRMga bhanma.2 rattI ) azvagandhA hyapAmArgoM nAkulI gaursrsspaaH|| tilA bilvaM ca kalka: syAtkSaye tUdvartanaM param / / (8827) asItakacUrNam . (bhA. pra. / ma. khaM. 2 AmavAtA.) asagandha, apAmArga (ciraciTA ), nAkulI asItakaM mAgadhikA guDUcI kanda, sapheda sarasoM, tila aura bela chAla samAna / zyAmA varAhI gjkrnnshunntthii| bhAga lekara cUrNa banAveM aura use pAnIke sAtha / samadhRtAH kRtsnamidantu cUrNa pIsaleM / pibettaduSNodakamaNDayUSaiH // kSaya rogIke zarIra para isakI mAliza karanA / tana rasairmadyamastubhirvA hitakAraka hai| yatheSTaceSTasya ca bhojanasya / (8825) azvatthaphalAdiyogaH apavAhukaM gRdhrasi khaavAtaM (va. se. / vAjIkaraNA.) vizvAcitUnIpratitUnirogAn // azvattha phalazuGgAgramUlaM tvagbhiH zRtaM payaH / jaGghAmavAtAditavAtaraktaM pItvA sazarkarazcaiva vRddho'pi taruNAyate // kaTigrahaM gulmagudAmayazca / prakoSThakaM pANDugarograzophaM azvattha ( pIpala vRkSa )ke phala, aMkura aura | hanyAdurustambhamudIrNavegam // chAlase siddha dUdhameM khAMDa milAkara sevana karanese ___ koyala (aparAjitA), popala, giloya, kAlI vRddha puruSa bhI taruNake samAna ho jAtA hai| | nisota, bArAhIkanda, gajakarNa palAzakI chAla (8826) azvatthabIjAdiyogaH aura sAMTha samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| ( vR. yo. ta. / ta. 103 ; vai. ma. ra. / paTala 7) ise uSA jala, maNDa, yUSa, takra, mAMsarasa, azvatthabIjaM hariNasya zRGgaM madya, yA mastuke sAtha pInese apabAhuka, gRdhrasi, takreNa pItaM madhunA sahaiva / khaJjavAta, vizvAcI, tUnI, pratitUnI, jaMghA gata pramehajAlaM sahasaiva hanyAda AmavAta, ardita, vAtarakta, kaTigraha, gulma, gudazAnanaM dAzarathI yathaiva // | roga, pANDu, garaviSa, ugra zotha aura prabala urustaazvattha (pIpala )ke bojoMkA cUrNa aura hariNa ! mbhakA nAza hotA hai| ityakArAdicUrNaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 402 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi athAkArAdiguTikAprakaraNam (8828) agnimukhavaTI dAruhaldIkI jar3a, aMkolakI jar3a, pAThAkI (ga. ni. / guTikA. 4) jar3a, kur3ekI chAla, seMmalakA goMda, zAla vRkSakA hiGgubhAgo bhavedeko vacA ca dviguNA bhavet / | goMda, dhAyake phUla, lodha aura anArakI chAla; inakA trayo bhAgA viDaGgAnAM saindhavaM ca caturguNama // samAna bhAga cUrNa lekara sabako cAvaloMke dhovanake ajAjyAH pazcabhAgAzca par3abhAgAzcaiva nAga- sAtha kharala karake 1 / -1 / toleke vaTaka banA leN| rAta / / . inameM se 1-1 vaTaka prAtaH kAla zahadameM maricasya sapta bhAgAH pippalI cASTabhAgikA // milAkara cAvaloMke dhovanake sAtha pInese samasta kuSThaM navaguNaM proktaM dazabhAgA hriitkii| prakArake bhayaMkara atisAra naSTa hote haiM / ekAdaza tathA baherbhAgA dvAdaza dIpyakAt / / / ( vya. mA.-3-4 mAze / ) guTena dviguNenaiva guTikAM kaaryedbudhH|| tato vAtarujArtAnAM nityameva prayojayet // (8830) aGkoTavaTakaH (2) hIMga 1 bhAga, baca 2 bhAga, bAyabiDaMga 3 | (bhA. pra. ma. khaM. 2 ; va. se. / atisA ) bhAga, seMdhA namaka, 4 bhAga, jIrA 5 bhAga, seTha palamakoTamUlasya pAThAM dAvIzca tatsamAm / 6 bhAga, kAlI mirca 7 bhAga, pIpala 8 bhAga, kUTha | piSTvA taNDulatoyena vaTakAnakSasammitAn / 9 bhAga, harra 10 bhAga, cItAmUla 11 bhAga aura chAyAzuSkAMzca tAnkuryAtteSvekaM tnnddulaambunaa| ajavAyana 12 bhAga lekara cUrNa banAveM tathA use peSayitvA pradadyAttaM pAnAya gadine bhiSak / / sabase do gune gur3a meM milAkara [6-6 mAzeko) vAtapittakaphodbhatAndvandvajAnsAnipAtikAn / goliyAM bnaaleN| hanyAtsarvAnatIsArAnvaTako'yaM prayojitaH // inake sevanase vAtavyAdhikA nAza hotA hai| aMkolakI jar3a, pAThA aura dAruhaldI; inake (8829) aGkoTavaTakaH (1) 5-5 tole cUrNako ekatra milAkara cAvaloM ke (ca. da. ; va. se. / atisArA.) dhovanameM kharala karake 11-1 / toleke vaTaka banAkara sadAya'GkoTapAThAnAM mUlaM tvakkuTajasya ca / / chAyAmeM sukhA leN| zAlmalIzAlaniyAMsaM dhAtakIlodhradADimam // | inameM se 1 1 vaTaka cAvaloMke dhovana meM piSvAkSasammitAnkRtvA vttkaaNstnnddulaamdhunaa| | milAkara nitya sevana karanese vAtaja, pittaja, kaphaja, tenaivamadhusaMyuktAnekai kAnmAtarutthitaH / / dvandvaja, aura sAnnipAtika atisArakA nAza pibedatyayamApano vivisargaNa maanvH|| hotA hai| akoTavaTako nAmnA sarvAtIsAranAzanaH // (vyava. mA. 3-4 maashe|) For Private And Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pariziSTa guTikAprakaraNam ] aGkoTavaTikA (va. se. / atisArA. ) ( a~koTa vaTaka saM. 8830 dekhiye| kevala itanA antara hai ki isameM cAvaloMke dhovanake sthAnameM mulaiThIkA kvAtha prayukta hotA hai | ) (8831) ajamodAtho modakaH (ga. ni. 1 zothA. 33 ) ajamodA kaNA vizvA maricaM dAru citrakaH / fasi pippalImUlaM zatapuSpA ca saindhavam // ekaikazamitaM sarvaM paJcabhAgA harItakI / dRddhirdazAMzakA jIrNo guDaH syAjinabhAgataH / modakaH kriyate'mIbhirbhuktvA yognu jalaM pibet uSNaM tasya vinazyanti sazothAzrAmamArutAH / / ajamoda, pIpala, soMTha, kAlI mirca, devadAru, cItAmUla, bAyabiDaMga, pIpalAmUla, soyA aura seMdhA namaka 1-1 bhAga, harra 5 bhAga, vRddhi 10 bhAga aura purAnA gur3a 24 bhAga lekara yathAvidhi (6-6 mAke) modaka banA leM / inheM uSNa jalake sAtha sevana karanese zodha aura AmavAtakA nAza hotA hai / (8832) ativiSAdiguTI ( Arya auSadha ) atIsa 1 to. karaJjakI bhUnI huI girI 1 to. tathA giloyakA ta AdhA to. lekara sabako ekatra kharala karake kur3ekI chAlake ghana ( gAr3hA kiye huve kvAtha) meM milAkara 6-6 rattIkI goliyAM banAleM / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 403 yaha golI bAlake ke jvara, atisArAdimeM upayogI haiN| jaba bAra bAra ulTI hotI ho aura peTameM koI cIja na rukatI ho to yaha guTikA vizeSa lAbha pahuMcAtI hai| subaha zAma 1-1 golI dUdhake sAtha deM 1 (8833) abhayAdyA guTikA (ga.ni. / gu. 4 ) harItakInAM kuDavaM tryUSaNAca palatrayam / dvepale pippalImUlAttathA caiSAmlavetasAt // afari citrakaM dhAnyamajAja hapuSAmapi / yavAnIM cAjamodaM ca tintaDIkaM ca dADimam // sauvarcalaM kAravIM ca palikAni pradApayet / tvagelA patra kanakaM karSIzaM cAtradApayet / / guDasya ca palAnyatra dApayedviguNAni ca / abhayA guTikA hyeSA mandasyAgnestu dIpinI // - vAtazoNitamAnAhaM gulmaM paJcavidhaM tathA / caturo grahaNIdoSAnazIMsiSavidhAni ca // kAsaM kSayavibandhaM ca zUlaM hajjaTharAzrayam / bhakSitA nAzayatyeSA bhojyA niryantraNA smRtA // For Private And Personal Use Only hare 20 tole, trikuTA ( soMTha, mirca, pIpala) 15 tole, pIpalAmUla 10 tole, amlaveta 10 tole tathA cava, citraka mUla, dhaniyA, jIrA, hapuSAM, ajavAyana, ajamoda, tintar3Ika, anAradAnA, saMcala (kAlAnamaka), aura kAlA jIrA 5-5 tole; dAlacInI, ilAyacI, tejapAta aura dhatUrA 11-1| tolA evaM gur3a sabase do gunA lekara gur3ameM samasta oSadhiyoMkA cUrNa milAkara (9-9 mAze kI ) goliyAM banA leM /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi isake sevanase agni dIpta hotI tathA vAtarakta, harra 10 tole, pIpalAmUla 2 / / tole, amalaveta aphArA, 5 prakArakA gulma, 4 prakArakI grahaNI, 2|| tole tathA soMTha, mirca, pIpala, titaDIka, 6 prakArakI arza, kAsa, kSaya, vibaMdha, hRdayazUla - vASpikA (kalauMjI), ajavAyana, ajamoda, kAlA aura udarazUla; inakA nAza hotA hai| . jIrA, kacUra, pokharamUla, cava, saMcala (kAlA namaka), isa para kisI vizeSa paraheja kI AvazyakatA biDa namaka, hapuSA, jIrA, dhaniyA, khaTTe bera aura nahIM hai| | anAradAnA AdhA AdhA karSa ( pratyeka 7 // mAze) (8834) abhayAdyA vaTakAH (1) | evaM dAlacInI, ilAyacI, tejapAta aura nAgakesara 1 / -1 / tolA lekara cUrNa banAveM tathA use sabase (ga. ni. / guTi. 4) do gune gur3ameM milAkara (9-9 mAze ke) modaka abhayAguDapippalyaH samAMzA vttkiikRtaaH| ! banA leN| bhakSitA hantyatIsAramazaHpANDAmayajvarAn // __inake sevanase gulma, AnAha, udararoga, plIhA, hara aura pIpalakA cUrNa tathA gur3a samAna pANDu, arza, grahaNI roga, kAsa, atisAra, pArzva bhAga lekara (4-4 mAze ke ) modaka banA leM / pIDA, zvAsaroga, kAmalA, madAtyaya, vamana, prameha, ye modaka atisAra, artha, pANDu aura jvarako hicakI, pInasa, pitta vikAra, zUla aura jvarakA naSTa karate haiN| nAza hotA tathA agni dIsa hotI hai| (8835) abhayAdyA vaTakAH (2) (8836) amRtaprabhAguTikA (ga. ni. / guTikA. 4) (yo. ci. ma. | a. 3) harItakInAM dvipalaM granthikaM vetasaM tathA / palAdhaiM cArdhakAMzA vyossvRkssaamlvaasspikaaH|| / AkallakaM saindhavavadvizuNThi yavAnI cAjamodA ca kAravIzaThipauSkaram / / dhAyUpaNaM divyasamA sapathyA / cavyasauvarcalabiDaM hapuSAjAjidhAnyakam // rasena bhAvyaM phalapUrakeNa kolAmlaM dADimaM ceti cAturjAtaM ca kaarssikm| mandAnilatve hyamRtaprabheyam // cUrNa guDadviguNitaM kRtvA tu vaTakAnbhajet // kAse galAmaye zvAse pratizyAye ca pInase / gulmAnAhodaraplIhapANDIgrahaNIgadAn / apasmAre tathonmAde sannipAte tathA hitA / / kAsAtIsArapAGatizvAsarogaM ca kAmalAm // akarakarA, seMdhA namaka, cItAmUla, soMTha, madAtyayavamImehahikkApInasapittajAn / AmalA, kAlI mirca, lauMga aura harra; inake samAna zUlaM jvaraM ca zamayedagnidIptikarAH param // bhAga cUrNako ekatra milAkara bijaurake rasakI kRSNAtrismRtiyuktastu nityaM jIvetsamAH zatam // / bhAvanA dekara (4-4 rattI kI ) goliyAM banAveM / For Private And Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guTikAprakaraNam ] pariziSTa 405 inake sevanase kAsa, galaroga, zvAsa, prati 2 sera lekara sabako ekatra milAkara mandAgni para zyAya, pInasa, apasmAra, unmAda aura sannipAnakA pkaaveN| jaba 2 sera zeSa raha jAya to usameM nAza hotA hai| atIsa, devadAru, soyA, dhaniyA, gaMdhatRNa, soMTha, (8837) amRtavaTaka: mulaiThI, indrAyagakI jar3a, pIpala, soTha, mirca, pIpala, (hA. saM. / sthA. 3 a. 8) bAyabiDaMga, nAgaramothA, hapuSAkephala, mUrvA, haldI, dhAtrIphalAnAM rasaprasthamekaM kuTakI, dhamAsA, pokharamUla, indrajau, kUTha, ajamoda ___ prasthaM tathA cekSurasaM vidadhyAt / aura tulasI--patra; inakA cUrNa 5-5 tole evaM prasthaM tu kUSmANDarasapadiSTa purAnA gur3a sabase do gunA milAkara punaH pakAveM mArka rasaM prasthAvimizramekam // aura gAr3hA ho jAne para agnise nIce utAra kara ekIkRtaM mandahutAzanena ghIke hAthase goliyAM banA leN| pAcyaM bhavetpAdamazeSameti / (mAtrA-6 mAze) vimizrayedauSadhasametat isake sevanase kAmalA, arza, pANDu, jvara, zotha, palaikamAtraM vipacecca pazcAt / / zopa, grahaNIroga, bidravi aura kuSThako nAza hotA hai / bhRGgI surAhaM zatapuSpadhAnyaM ( anupAna----uSNa jala / ) sugandhazuNThImadhukaM vizAlA / (8838) azanAdiyogaH sapippalIkaM sakaTutrayaM ca (va. se. / bAlarogA.) viDaGgamustA hapuSA phalAni // azanasya tu puSpANi ilakSNacUrNAni kArayet / mRrvA haridrA kaTurohiNInAM guTikAM kArayedvaivastAM ca bhaktasya vAriNA / durAlabhApauSkaravatsakAnAm / etAM pazcAttake dadyAdvAleSu matimAnbhiSaka kuSThAjamodA surasAdalAni cUrNa svamISAM viniyojanIyam // asanA vRkSake phUloMko bArIka pIsakara cAvaguDaM purANaM dviguNaM tu madhye loMke dhovanase kharala karake goliyAM banA leM / ghRtena coktaM vaTikAM vivandhyet / inake sevana se bAlakoMkA 'pazcAta ruja" bhakSaNAjayati kAmalArza nAmaka roga naSTa ho jAtA hai| pANDurogamatidAruNajvarAn / / 1-bAlakoMkI gudAmeM eka vizeSa prakArakA zophazoSagrahaNI vijannati vraNa hotA hai jisakA AkAra joka (jalaukA) ke vidradhIna harati kuSThamehakAn // peTake samAna aura raMga lAla hotA hai tathA usameM AmalekA rasa 2 sera, IkhakA rasa 2 sera, dAha hotI hai aura bAlakako jvara A jAtA hai, kumhar3e (peThe) kA rasa 2 sera aura AkakA rasa | use 'pazcAta ruja' kahate haiM / ityakArAdiguTikAprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 406 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi athAkArAdigugguluprakaraNam ayoguggulaH (va. se. / zUlA.) prayoga saMkhyA 2422 " triphalA gugguluH " / dekhiye| ityakArAdiguggulupakaraNam athAkArAyavalehaprakaraNam agastya harItakyavalehaH tasyopari pivet kSIraM bhojanaM ca tataH param / (ca. da. kAsA. 11; vR. mA. / rAjayakSmA. ; ra. | rAjayakSmI labhet saukhyaM pANDukAmalakAn ra. kAsA. ; hA. saM. sthA. 3 a. 9; vR. yo.. jayet // t.| ta. 67) | atIsAro vinazyettu bale nAgabalo bhavet / / pra. saM. 3018 " dazamUla harItakI " naM. 1 sera giloyako pattharapara pIsakara 8 sera 1 dekhiye| pAnImeM pakA aura 2 sera rahane para chAna leN| ___ vR. yo. ta. meM kAvya dravyoMmeM javAsA, giloya, phira 100 harroko ATha gune pAnImeM pakAveM aura pAThA aura rAsnA adhika haiN| cauthA bhAga rahane para chAna leN| isI prakAra 6 / sera kur3ekI chAlako 32 sera pAnImeM pakAyeM aura (8839) amRtaprAzAvalehaH 8 sera rahane para chAna leM / tapazcAt ye tInoM ( hA. saM. / sthA. 3 a. 9) kyAtha aura 2 sera zatAvarakA rasa ekatra milAkara zatamUlIrasaH prasthaM guDUcIkalkamasthakam / punaH pakAveM / jaba kara chIko lagane lage to usameM harItakI zataM cAnyat kuTajasya tvacastulAm / / 500 naga pIpala kA cUrNa, 100 AmaloMkA niHkvAthyaM ca pRthaktvena pUtAMzcaikatra mishryet| cUrNa, evaM dAlacInI, ilAyacI, cItAmUla, kacUra, dAvarvIpralepanaM dRSTvA kRSNAnAM zatapazcakam / / drAkSa (munakkA), kUTha, zilAjIta, zilAbheda ( pASAzataM cAmalakIcUrNaM tvagelA citrakaM stthii| Nabheda ) aura tAlamUlI (mUsalI); inakA cUrNa 1 / drAkSA kuSThaM zilAjicca zilAbhedasta taalkm| 1 / tolA milAkara ThaMDA karake surakSita rakkheM / yojyaM tatrAkSamAnena bhakSayet sitasarpiSA // ise yathocita mAtrAnusAra ghI aura khAMDa ke For Private And Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avalehamakaraNam ] pariziSTa 407 (vakSyamANAni cAta sAtha khAkara Uparase dUdha pInA aura phira ( samaya --- yUSaNakuSThayamAni drAkSA sailA sajIrakadvitayA / para ) bhojana karanA caahiye| suradArusindhusaviDaM sauvarcalaromakaM ca saamudrm| isake sevanase rAjayakSmA, pANDu, kAmalA, palasammitAni kRtvA zlakSNavadApayenmatimAn / / aura atisArakA nAza hotA tathA balavRddhi hotI hai|| AloDaya dhAnyarAzI (mAtrA-1 se 2 tole taka / ) ___saptAhAMstrInnyaseca kRtrkssH| | uddhRtya tadanusiddhaM sutithimuhUrte tathA sunakSatre // amRtabhallAtakAvalehaH | tvakpatrailAkesarakarpUralavaGgajAticUrNena / (bhA. pra. / ma. khaM. 2) surabhIkRtaM ca naraH khAdeTripalonmitaM piNDam / / pra. saM. 186 dekhiye / usameM tIsare zloka | atyarthoSNavivarjI tapitazca pivetsarAM ythem| | amRtAdamRtAkhyo'yaM rasonapiNDaH praashrennoktH|| "zarAvamAtrakaM sarpigdhaM syAdADhakaM tthaa|| hatapatitacyutabhagnasandhisitAM prasthamitAM dadyAtprasthAI mAkSika vibhuktAsthibhagnadehAnAm / kSipet / / " | asmAtparaM narANAM na hyasti bheSajaM vA'nyat / / yaha poTha chUTa gayA hai| balavarNavahnijananaM smRtimedhAbuddhivardhanaM dhanyam / arthAt usameM AdhAsera ghI, 4 sera dUdha, 1 zamayati srvvikaaraashtsho'nybhaissjairjitaan|| sera khAMDa aura AdhAsera zahada bhI DAlanA caahiye| ___chilA aura kUTA huvA lhasana 6 / sera, chile (8840) amRtarasonapiNDaH aura kuTe huve kAle tila 3 sera 10 tole, taka 9 sera 30 tole ( 18 sera 60 tole ), cukra (vR. mA. / AmA.) (zukta) 1 / sera (2 // sera), gur3a 1 / sera, adaraka kSuNNaM rasonapalazata ( pisA huA) 1 / sera, bijaure nIbUkA rasa 1 // masitatilAnAM palAni pazcAzat / sera ( 2 // sera ), tila tela 2 // sera, ghI 2 / / sera ghRtaliptabhAjanasthe tathA soyA, gajapIpala, anAradAnA, vRkSAmla takreNa samena tatkuryAt / / (titaDIka ), dhAyake phUla, nAgaramothA, soMTha, kAlI viMzatipalAni cukrA mirca, pIpala, kUTa, ajavAyana, munakkA, ilAyacI, tsuNDAIkamAtuluGgametAvat / jIrA, kAlA jIrA, devadAru, seMdhAnamaka, biDa namaka, tilatailAni ca tAva saMcala ( kAlA namaka ) romaka lavaNa, aura sAmudra ttAvantyevAtra sarpiSo dadyAt // lavaNa; inakA cUrNa 5-5 tole lekara sabako ekatra zatapuSpA gajapippali milAkara acchI taraha AloDita karake ghRtase cikane dADimakSAmladhAtakImustam / / kiye huve maTake meM bharakara usakA mukha banda karake For Private And Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 408 www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH anAjake Dhera meM dabA deM / evaM 3 saptAha pazcAt nikAlakara use dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, kesara, kapUra, lauMga aura jAvitrI ke cUrNa se sugandhita karake 10 tolekI mAtrAnusAra sevana kareM / ( vyavahArika mAtrA 1 - 1 // tolA / ) isake sevana kAlameM adhika garama padArthoMse paraheja kareM aura pyAsa lagane para madya piyeM / yaha bala, varNa, agni, buddhi, medhA aura smRti ko bar3hAtA hai tathA anya saikar3oM auSadhe se ArAma na hone vAle bahutase rogoMko naSTa kara detA hai / [ akArAdi jAtIphalaM kezaraM ca tvak patraM vaMzarocanA / elAdvayaM kuGkumaM ca guDUcIsacvameva ca // eteSAM karSamAdAya madhunaH kuDavatrayam / kRtvA lehaM tato mAtrAM yathAyogyAM pradApayet // dhAtukSayaM tathA vAtaM dhvajabhaGgaM niyacchati / | anenAzItitrarSo'pi yuveva ca vRSAyate // - haDDI para coTa lagI ho, haDDI apane sthAna se utara gaI ho yA TUTa gaI ho to usake liye isase bar3hakara anya koI upAya nahIM hai / | asagaMdha, gokharu, zatAvara, vidArIkanda, bIjabanda, mulaiThI, tAlamakhAnA, kauMca ke bIja, seMbhalakI mUsalI, vidhAreke bIja, lauMga, jAvitrI, jAyaphala, nAgakesara, dAlacInI, tejapAta, baMsalocana, choTI aura bar3I ilAyacI, kesara aura giloyakA sata 11-1| tolA lekara sabake bArIka cUrNa ko 60 tolA ( 120 tolA ) zahada meM milA leM / (8841) azvagandhAdyavalehaH (ga. ni. / pari. avalehA. 5 ) azvagandhA gokSurazca zatavIryA vidArikA / balabIjAni yaSTyA bIjAnIkSurakasya ca // kapikacchozca bIjAni zAlmalImUlakaM tathA / vRddhadArukavIjAni lavaGgaM jAtipatrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ise yathocita mAtrAnusAra sevana karane se dhAtukSaya, vAtaroga, aura dhvaja bhaMgakA nAza hotA hai / isake sevana se vRddha bhI yuvAke samAna ho hai| ( mAtrA - 1 se 2 tole taka 1 ) azvagandhApAkaH rasa prakaraNa meM dekhiye | ityakArAcavaleha - prakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ghRtaprakaraNam ] www.kobatirth.org pariziSTa athAkArAdighRtaprakaraNam (8842) agastipuSpaghRtam ( bhA. pra. ma. khaM. 2 / vAtaraktA. ) agastipuSpacUrNana mAhiSaM janayedadhi / tadutyanavanItena dehajaM sphuTanaM jayet // agasti ( agathiyAke ) phUloM kA cUrNa bhaiMsake dUdha meM DAlakara usakA dahI jamAveM aura makkhana nikAla leM / yaha ghRta sphuTita vAtaraktako naSTa karatA hai / ( ise khAnA tathA lagAnA cAhiye ) (8843) agastyaghRtam ( hA. saM. 1 sthA. 3 a. 6 ) pippalI citrakaM caiva cavyaM pippalimUlakam / ajamodA gajakaNA kSArau dvau lavaNAni ca // etAnyardhapalI mAtrA prasthaM cApi tuSodakam / prasthamatra ghRtaM deyaM prasthaM caivArdrakaM rasama // bhRGgarAjarasaprasthaM prasthaM tu mAtuliGgakam / dadhimasthadvayaM kSiptvA dvau prasthau navanItakam // pacenmRdvaninA tAvadghRtaM yAvatmadRzyate / avatArya prayoktavyaM pAne bhojanakepi vA / / mandAgnInAM ca gulmAnAmajIrNAnAM vinAzanam grandhyarbudApacIkAsathUlazvAsanivAraNam // grahaNIzvayadhUnAM ca kamINAM gudakIlakam / arzasAM vastizUlAnAM hRdrogANAM vizeSataH // nAzayeccAzu yogAcca bhAskarAtimiraM yathA / mandAgrIna nAzayatyeva kRtaM ceti hyagastinA / / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 kalka -- pIpala, cItAmUla, cava, pIpalAmUla, ajamoda, gajapIpala, javAkhAra, sajjIkhAra, pAMcoM namaka; pratyeka auSadhi 2 // - 2 // tole lekara sabako ekatra milAkara pAnIke sAtha pIsa leM / dravapadArtha - kAMjI 2 sera, adaraka kA rasa 2 sera, bhaMgarekA rasa 2 sera, bijaure nIbUkA rasa 2 sera aura dahI 4 sera | 4 sera navanIta (makkhana) aura 2 sera ghI tathA uparokta kalka aura drava padArthoMko ekatra milAkara mandAgni para pakAveM / jaba pAnI jala jAya to poko chAna leM 1 ise pilAne yA bhojanake sAtha khilAnese agnimAMdha, gulma, ajIrNa, granthi, apacI, arbuda, kAsa, zUla, svAsa, grahaNI roga, zodha, kRmi, arza, basti zUla aura vizeSata: hRdrogakA nAza hotA hai / yaha ghRta agnimAMdya avazya hI naSTa kara detA hai / For Private And Personal Use Only ( mAtrA - 1 se 2 tole taka ) (8844) anantAyaM ghRtam ( va. se. / raktapittA. ) anantAzArivApadmaM salobhraM nIlamutpalam / kalkairetaiH pacetsarpiH sakSIraM nAvanaM param / / raktapittaM prazamayenArINAM pradaraM tathA / hastapAdAGgadAdeSu jvare rakte tathordhvage // vAsAghRtaM zatAva siddhaM vA paramaM hitam || kalka - anantamUla, sArivA, kamala, lodha
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 410 bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [ akArAdi aura nIlotpala, inakA cUrNa (4-4 tole) lekara yaha ghRta kAsa, zvAsa, hicakI aura hRdrogako sabako pAnIke sAtha pIsa leN| naSTa karatA hai| (2 sera) ghImeM yaha kalka aura (8 sera) dUdha (mAtrA-1 tolaa|) milAkara mandAgni para pkaaveN| jaba pAnI (dUdha) (8847) amRtaM ghRtam jala jAya to ghIko chAna leN| (ga. ni. / garaviSA. 8 ; va. se. / viSA. ; ___isakI nasya denese raktapittakA nAza hotA hai| dhanva. / viSA.) yaha ghRta striyoMke pradara aura hAtha pairoM tathA apAmArgasya bIjAni zirISasya tathaiva ca / zarIrakI dAha evaM varameM bhI upayogI hai| dve mede kAkamAcI' ca gavAM mUtreNa peSayet / / Urdhvagata raktapitta meM vAsAsvarasa yA zatAvarake | sapireteSu saMsiddhaM viSasaMzamanaM param / svarasase banAyA huvA ghRta bhI vizeSa upayogI hai| amRtaM nAma vikhyAtamapi saJjIvayenmRtam / / (8845) abhayAdighRtam (1) ___apAmArga (ciraciTe) ke bIja, sirasake bIja, (ga. ni. | hRdrogA. 27) medA, mahAmedA aura makoya (4-4 tole) lekara paJcAzadabhayAkalka sauvarcalapaladvayam / sabako gomUtrake sAtha pIsa leN| ghRtaprasthaM jale siddhaM hRdrogazvAsagulmanut / / (2 sera) dhImeM uparokta kalka (aura 8 sera 2 sera dhImeM pacAsa harauMkA cUrNa (kalka), | | pAnI) milAkara mandAgni para pakAveM / jaba pAnI 10 lole saMcala (kAlA namaka) aura 8 sera pAnI jala jAe to ghIko chAna leN| milAkara pAnI jalane taka pakAveM aura phira chAna leN| | yaha ghRta atyanta viSanAzaka hai / isase mRta ise pInese hRdroga, zvAsa aura gulmakA nAza prAyaH rogI bhI baca jAtA hai| hotA hai| / (8848) amRtalatAdighRtam ( mAtrA--1 se 2 tole tk|) (bhA. pra. / ma. khaM. 2 pANDavA. ; va. se. / pANDyA. ; (8846) abhayAdighRtam (2) (ga. ni. / hikkAvAsA.) ghR. yo. ta. / ta. 74) / kAse zvAse ca hikkAyAM hRdroge cApi puujitm| . amRtArasakalkaM prasAdhitaM turagabiSaH srpiH| kSIracaturguNametadvitareca halImakAtebhyaH // ghRtaM purANaM saMsiddhamabhayAbiDarAmaH // kalka-harra, biDanamaka aura hIMga (5-5 giloyake kalka aura svarasa tathA dUdhase tole) lekara pAnIke sAtha pIsa leN| | siddha bhaiMsakA ghRta pInese halImaka roga naSTa hotA hai| (120 tole) purAne dhImeM yaha kalka aura (giloyakA kalka 10 tolA; giloyakA (6 sera) pAnI milAkara mandAgni para pakAyeM / jaba | svarasa 1 sera, ghI 1 sera, dUdha 4 sera / ) pAnI jala jAe to dhoko chAna leN| 1 zvete dve kAkamAcI ceti pAThAntaram / For Private And Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghRtamakaraNam ] pariziSTa 411 (8849) amRtAdyaM ghRtam raktapitta, zvAsa, khAMsI, kSatakSINatA, dAha aura zothakA nAza hotA hai| (va. se. / rAjayakSmA.) (mAtrA-1 se 2 tole tk|) guDUcI zArivA hrasvA paJcamUlI balA pam / (8850) azokaghRtam samUlapatrazAkhantu pRthagdazapalAni ca / / (vA. bha. / ci. a. / 3 kAsA. ) jaladroNe vipaktavyaM yAvatpAdAvazeSitam / azokavIjakSavakajantughnAanapadmakaiH / pippalI candanaM lobhraM hIverozIraparpaTam / / saviDezca ghRtaM siddhaM taccUgai vA ghRtaplutam / / pAThAbhUnimbayaSTayA trAyantI nIlamutpalam / lihyAtpayazcAnu pibedAja kAsAdipIDitaH // mustakendrayavAH zuNThI kaTukaM sadurAlabham // / azokake bIja, kAlI sarasoM, vAyabiDaMga, tvakapatraM dazamUlazca kalkairardhapalabhiSak / suramA, pAka aura biDa namaka; inake kalkase siddha ajAkSIreNa tattalyaM ghRtapasthaM vipAcayet // vRta pIne yA inake cUrNako ghIke sAtha cATakara hanti yakSmANamatyugraM raktapittaM tridoSajam / / Uparase bakarIkA dUdha ponese kAsakA nAza hotA hai| zvAsakAsakSatakSINadAhazotharujApaham // (kalka 10 tole, gho 1 sera, pAnI 4 sera / ) kvAtha-giloya, sArivA, laghu paMcamUla (mAtrA-1 se 2 tole taka / ) (zAlaparNI, pRSThaparNI, kaTelI, bar3I kaTelI, gokharU), (8851) azvagandhAvRtam (1) balA (kharaiTI)kA paMcAMga aura bAsA (aDUsA) kA (ga. ni. / vandhyA . 5) paMcAMga 50-50 tole lekara sabako kUTa kara 32 azvagandhAkapAyeNa mRdAgniparisAdhitam / sera pAnImeM pakAyeM aura 8 sera rahane para chAna leN| : RtukAle pivedvandhyA garbhasandhAnakaM ghRtam // 2 sera asagandhako kUTakara 16 sera pAnImeM kalka-pIpala, sapheda candana, lodha, sugandha / pakAyeM jaba 4 sera pAnI zeSa rahe to chAnakara usameM bAlA, khasa, pittapApar3A, pATA, cirAyatA, mulaiThI, / / 1 sera ghI milAkara pkaayeN| trAyamANA, nIlotpala. nAgaramothA, indrajau, soMTha, Rtu kAlameM ise sevana karanese bandhyA strI kuTakI, dhamAsA, dAlacInI, tejapAta aura dazamUla; garbha dhAraNa karaletI hai| pratyekakA cUrNa 2 // 2 // tole lekara sabako pAnI / (mAtrA-2 se 4 tole tk|) ke sAtha pIsa leN| (8852) azvagandhAvRtam (2) 2 sera ghImeM uparokta kvAtha, kalka aura 2 (ga. ni. / vAtavyA. 19; ca. da. ; bhai. ra. ; vR. sera bakarIkA dUdha milAkara maMdAgni para pakAveM / mA. : va. se. / vAtavyA.; yo. ci. ma. / a. 5) jaba pAnI jala jAe to dhIko chAna leN| azvagandhAkaSAyeNa kalkaiH kSIracaturguNam / isake sevanase atyuna rAjayakSmA, tridoSaja ghRtaM pakvaM tu vAtaghnaM vRSyaM mAMsavivardhanam // For Private And Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 412 bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH asagandhake kvAtha aura kalka tathA cAra gune dUdhake sAtha siddha ghRta vAtavyAdhiko naSTa karatA hai| tathA isake sevana se vIrya aura mAMsakI vRddhi hotI hai| www.kobatirth.org ( asagandhakA kvAtha 8 sera, asagandhakA kalka 20 tole, dUdha 8 sera, ghI 2 sera / ) ( mAtrA - 2 se 4 tole taka / ) (8853) aSTAGgamaGgalaghRtam (aSTAGgaghRtam ) ( va. se. ; dhanva. ; 2. 2. | vAjIkaraNA . ) maNDUkIM savacAM sazaGkha kusumAM sabrahmasauvarcalAm | Trisanaat zatAvara - tAM brAhmIM guDUcIM tathA // piSTrAMzaiH palikairimAti vidhivadravyANi masrAvaNam / sarpiSasthamathAna payasAM yuktiM pacetpAcanam / nAmnASTAGgamidaM videharacitaM khyAtaM piveo ghRtam / lokasya sahasrameka divasenaivAkhilaM dhArayet // akSINApratihInavANi madhuspaSTAbhadAyI sadA / oth zukrabRhaspatIsama nRNAM pUjyazca nityaM sadA // kalka- maNDUkaparNI, baca, zaMkhapuSpI, brahmasuvarcA (hulahula), cauMTalI, vetavatI (sapheda koyala), zatAvara, brAhmI, aura giloya 5-5 tole lekara pAnI ke sAtha pIsa leM / ityakArAdighRtaprakaraNam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 sera ghImeM yaha kalka aura 8 sera dUdha milAkara maMdAgni para pakAveM / jaba dUdha jala jAya to ghIko chAna leN| ise sevana karane se smaraNazakti itanI tIvra ho jAtI hai ki 1 dinameM hajAra iloka yAda ho jAte haiM evaM vANI madhura aura spaSTa hotI hai / -10++-- [ akArAdi athAkArAdi-tailaprakaraNam For Private And Personal Use Only (8854) agurvAditailam kAbRhatIzA liparNIpRzniparNImASaparNImudraparNI ( ca. saM. / ci. a. 3 jvarA. ) | gokSurakairaNDazobhA janakavaruNArka ciribikhativa agurukuSThatagarapatranaladazaileyakadhyAmakahare- kazaTI puSkaramUlagaNDIrorubUkapa rAkSIvAzmantaNukAsthauNeyakakSemikailAvarAGgadalapuratamAlapatra- kazigrumAtuluGgamUSakaparNIpIluparNI tilaparNImeSabhUtIkarohiSasaralasalakI devadArvagnimanyabilva- zRGgIhiMsrAdantazaThairAvatakabhallAtakAsphotakakAsyAMnA kAzmaryapalApunarnavAvRzcIrakaNTakAri nnddiir| tmaguptAkA kANDaipI kAkaraadhAnyakAjamodA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tailaprakaraNam ] pariziSTa / lakaparNA sakSavaka phaNijjaka bhUstRNazRGgavera pippalIsarSapAzvagandhArAsnAruhAvarohAbalAtibalAguDU - cIzatapuSpAzI tavallInAkulIgandhanAkulI zvetAjyotiSmatIcitrakAdhyaNDAmlAGgerI vadarakulasthamApANAmevaM vidhAnAmanyeSAM coSNavIryANAM yathAlAbhamauSadhAnAM kaSAyaGkArayettena kaSAyeNa teSAmeva ca kalkena surAsauvIrakatuSodakamaireyamedakadadhimaNDAranAlakaTvaraprativinInena tailapAtraM vipAcayet / tena sukhoSNena tailenoSNAbhiprAyeNa jvaritamabhyayAt / tathA zItajvaraH prazAmyati taireva cauSadhairlakSNapiTaiH sukhoSNai pradehaM kArayet || eteSAmeva ca sukhoSNakAthamavagAhanapariSekArthe prayuJjIta zItajvaraprazamA6 miti // pRthvIkA sumukhasurasa kara kaNDIra kuTherakakAlamA- | ( jaTAmAMsI), dantazaTha ( cAMgerI yA jambIrI nIbU ), airAvata (nAraMgI), bhilAvA, AsphotA, kANDIra ( apAmArga yA karelA ), kauMca, kAkamAcI, zaramUla, karaMja, dhaniyA, ajamoda, choTI ilAyacI, sumukha, surasa, kuTheraka, kAla, mAla, parNAsa, phaNijjhaka (ye sAtoM tulasIke bheda haiM), karaka ( bar3A karelA ), kaNDIra (choTA karelA), kSavaka (rAI), bhUtRRNa, soMTha, pIpala, sarasoM, asagandha, rAsnA, rahA ( bandA ), avaroha ( baTAdike aMkura), kharaiTI, kaMghI, giloya, soyA, dUrvA, nAkulI, gandhanAkulI, zveta aparA mAlakaMganI, cItA, bhuI AmalA, khaTTI cAMgerI, tila, bera kulathI aura ur3ada tathA aura bhI isI prakAra ke uSNa dravya lekara unake kvAtha aura unhIMke kalka tathA surA, sauvIraka, (tuSa rahita jau kI kAMjI ), tuSodaka (tuSa yukta jaukI kAMjI), maireya (madhvAsava), medaka (surAbheda), dadhimaMDa (mastu), AranAla (kAMjI) aura kadara (sArayukta taka ); inake sAtha 8 sera tela pakAveM / 1 | agara, kUTha, tagara, tAlIsapatra, khasa, zaileya ( bhUrI charIlA ), dhyAmaka tRNa (kattRNa), reNukA, thunera, haldI, ilAyacI, priyaMguke patte, gUgala, tamAlapatra ( tejapAta ), ajavAyana, rohiSatRNa, sarala vRkSa (cIrakA kASTa), sallakI ( sAlaI vRkSa), devadAru, araNI, belachAla, zyonAka (arala) kI chAla, khambhArIkI chAla, pADhalakI chAla, punarnavAmUla, vRzcIra (sapheda sAMTha), kaTelI, bar3I kaTelI, zAlaparNI pRSThaparNI, bhASaparNI, mudgaparNI, gokharu, aNDamala, sahajanekI chAla, baranekI chAla, Aka ke patte, ciHbilva (karaMjabheda), lodha, kacura, pokharamUla, gaNDIra (snuhI ), araNDamUla, pattUra, sahaMjanA, azmantaka, sahaMjanA, bijaure kI jar3a, maNDUkaparNI, pIluparNI (mUrvA), tilaparNI (lAla candana ), meDhAsiMgI, hiMsrA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 413 ( kvAtha aura surA ityAdi drava padArthoM meM se pratyeka telake barAbara lenA cAhiye aura kalkake liye saba oSadhiyAM samAna bhAga milita 1 sera lenI cAhiyeM / ) zItajvara meM isa telakA mandoSNa karake isakI mAliza karanese jvara zAnta ho jAtA hai / For Private And Personal Use Only inhIM auSadhiyoMko bArIka pIsakara mandoSNa karake lepa karane aura inhoMke mandoSNa kvAthameM avagAhana karane tathA usakA pariSeka karanese bhI zItajvara meM lAbha hotA hai / /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 414 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi - - (8855) aGkolavIjatailam ise zirameM lagAnese bAloMkA pIlApana, palita (vai. ma. r.| paTala 16) | aura indralupta naSTa hokara bAla kAle aura lambe hote haiN| aGkolabIjaM dvAtriMzatpalaM samyak pacejale / (8856) ajayapAlatailam dvidroNe pAdazeSe tu tailaM tatpatitaM kSipet / / prasthonmitaM varAkvAthe kAlalohasamanvitam / __( na. ma. / na. :) kAlArimedasambhUtakvAthapasthena yojayet // karSajepALajaM tailaM dvipalaM jAtisambhavam / indravallIbakulayoH kumArIbhRGgarAjayoH / H kmaariibhnggraajyoH| sammelya mardanaM zizne nADInAM doSanAzanam / / cizcAmalakayozcApi mAlatInAlikerayoH // 10 tole camelIke tela meM ? / tolA jamAlasvarasaM ketakAccaiva kalkaM dattvA pcetpunH| goTekA tela milAkara i-drI para (sIvana nathA zrama bibhItakAsthi sambhUtaM kuDavaM, kuDavaM tathA // | bhAga chor3akara) mAliza karanese nasoMkA dRSita pAnI gaNAdelAdikAccaiva, tadabhyaGge suyojitam / nikala jAtA hai| kezAnAM dIrgha kRSNatvaM karoti ca nihanti ca // (8857) ajAmRtrAditailam pItatvaM piJjaratvaM ca palitaM cendralaptakam / ( vA. bha / u. a. 18. karNazUlA ) azvibhyAM nirmitaM zreSThaM kezajanmani pUjitam // | ajAvimUtravaMzatvaksiddhaM talaM ca pRraNam / 32 sera ( 64 sera ) pAnImeM 2 sera aMkola siddhaM vA sArSapaM tailaM hiGgatumbarunAgaraiH / / ( DherA vRkSa ) ke bIja kUTakara pkaaveN| jaba 16 | bAMsakI chAlake kalka aura bakarI tathA bher3ake sera pAnI zeSa raha jAya to chAnakara usameM 2 sera mUtrake sAtha siddha taila kAnameM DAlanese karNa-zUlakA aMkolakA tela, 2 sera triphalAkA kvAtha, 1 sera nAza hotA hai| tIkSNa loha, 2 sera agara aura arimedakA kvAtha, ! (kalka-10 tole, mUtra 4 sera, sarasoMkA tathA 2-2 sera indrAyanakA rasa, maulasirIkI chAla tela 1 sera) ( yA pattoM)kA rasa, ghRtakumArIkA rasa, bhaMgarekA rasa, imalIke pattoMkA rasa, AmalekA rasa, mAlatI hIMga, tumbaha aura soMTake kalka tathA inhIM ke kvAtha ke sAtha siddha sarasoMkA tela bhI karNazUlako (camelI)ke pattoMkA rasa, nAriyalakA rasa (pAnI) aura ketakIke pattoMkA rasa evaM nimna likhita kalka | naSTa karatA hai| milAkara pakAveM / jaba jalAMza zuSka ho jAe to (8858) ativiSAditalam telako chAna leN| (vA. bha. / 3. a. 18 karNarogA.) kalka--baheDekI guThalIkI majA (mIMga) pakvaM prtivissaahinggumishitvksvrjikossnnaiH| 20 tole evaM elAdi gaNakA cUrNa 20 tole| ! sasuktaiH pUraNAttailaM ruksAnazrutinAdanut / / For Private And Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailapakaraNam ] - pariziSTa 415 - - atIsa, hIMga, sauMpha, dAlacInI, sabjI aura (8861) arimedAdyaM tailam kAlI maca ; inake kalka tathA zukta *'cukra) ke ( bhai. ra. ; dhanya. / mukharogA., ca. da. ; yo. ra. sAtha siddha taila kAnameM DAlanese karNasrAva, aura vR. maa.| mukha. ; zA. dh.| khaM. 2 a. 9 ; ga. karNanAdakA nAza hotA hai| ni. / tailA. ; yo. t.| ta. 69 (pharaka-20 tole, zukta 8 sera, tela arimedatvapalazatamabhinavamApothya 2 ser|) khaNDazaH kRtvaa| (8859) apAmArgamUlatailam toyADhakaizcaturbhiniHkAthya caturthazeSeNa // (rA. mA. / vraNA. 25) kAthena tena matimAn tailasyA DhakaM zanairvipacet tilatailamapAmArgamUlenAmbhonvitena yat / kalkairakSasamAMzairmabhiSTAlodhramadhukAnAm / / siddhaM tatsveditaH zastraghAto na kurute vyathAm // arimedakhadirakaTaphalalAkSAnyagrodhamustAsUkSmailA1 sera tilake tailameM 4 sera pAnI aura 10 tole apAmArgakI jar3akA kalka milAkara pkaaveN| karpUrAgurupadmakalavaGgakakkolajAtIphalAnAm // isa telase svedita karanese zastrAghAtameM pIr3A | pattaGgagArakavarAGgagajakusumaghAtakAnAJca / nahIM hotii| siddhaM bhiSagvidadhyAdidaM mukhottheSu rogeSu // (8860) apAmArgAditailam parizIrNadantavidradhizauSirazItAdadantaharSeSu / (dhanva. / zirorogA. ; va. se. ; ca. da. ; vR. | kRmidantadAlanacalitAdRSTamAMsAvazIrNeSu / mA. / zirorogA.) mukhadaurgandhayeSu kArya prAgukteSvAmayeSu tailamidam apaamaargphlvyopnishaakssvkraam?H| ___kvAtha-~arimeda (durgaMdhita khadira ) kI saviDaGge dhRtaM matre talaM nasyaM kRmIn jayeta / / chAla 6 / sera lekara kUTakara 32 sera pAnImeM pakAveM kalka-apAmArga (ciraciTe) ke bIja, soMTha, aura 8 sera pAnI rahane para chAna leM / kAlI mirca, pIpala, haldI, nakachikanI, hIMga aura kalka-majITha, lodha, mulaiThI, arimeda chAla, bAyabiDaMga; sabakA cUrNa 2 // -2 // tole lekara | khaira chAla, kAyaphala, lAkha, bar3akI chAla, nAgaraekatra milAkara pAnIke sAtha pIsa leN| mothA, choTI ilAyacI, kapUra, agara, panAka, lauMga, 2 sera tilake telameM yaha kalka aura 8 sera kaMkola, jAyaphala, pataGgakI lakar3I, geru, dAlacInI, gomUtra milAkara pkaaveN| nAgakesara aura dhAyake phUla; inakA cUrNa 11-1 // isakI nasya lenese kRmijanya ziroroga naSTa tolA lekara sabako ekatra milAkara pAnIke sAtha hotA hai| pIsa leN| ___ * zukta nirmANa vidhi prathama bhAgake pari- 4 sera tilake telameM uparokta kvAtha aura bhASA prakaraNameM dekhiye| | kalka milAkara mandAgni para pAka kreN| For Private And Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 416 [ akArAdi (8863) alambuSAdyaM tailam (va. se. / strIrogA . ) alambuSA kaNAkalkaiH siddhaM tailaM karoti vanitAyAH / Ti. yoga ta. meM 4-4 sera godugdha aura picudhAraNanasyadAnAtkucadvayaM zrIphalAkAram || lAkhakA rasa bhI likhA hai / gorakhamuNDI aura pIpala ke kalka se siddha tailameM ruI bhigokara stanoM para rakhane tathA isa telakI nasya lenese striyoMke stana dRr3ha aura unnata ho jAte haiN| ( ise mukhameM dhAraNa karanA cAhiye ) (8862) arkalam (na. mR. / ta. 6. ) ( kalka 20 toLe, tila tela 2 sera, pAnI 8 sera / ) vastra vA arkadugvena saptavAraM vibhAvayet / nirAtape vizoSyAtha navanItena lepayet // afai kArayitvA tu vahninA yojayettataH / bartitaH patitaM tailaM kAMsyapAtre vinikSipet // tattailaM payecchnei patrairaNDena veSTayet / nAzayeddhastajaM duHkhaM tathA vai gudasambhavam // bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH yaha taila zIrNa danta (dAMtoM ko kiranA), danta vidradhi, zauSira, zItAda, dantaharSa, kRmidanta, cAlana, dAlana, adhimAMsa aura mukha dArgandhya Adi rogoMko naSTa karatA hai| svaccha sapheda vastrako Akake dUdha meM bhigokara chAyA meM sukhAveM / isI prakAra sAta bAra Akake dUdhameM bhigoveM ora sukhAveM / phira use navanIta (makkhana) meM tara karake usakI battI banAleM aura usake eka sireko cimaTe Adise pakar3akara dUsare siremeM Aga lagAdeM tathA ulTA laTakAdeM / usase jo tela Tapake use kAMsIke pAtra meM ekatrita karaleM / zizna para ( sIvana aura agra bhAgako chor3akara ) yaha taila lagAkara araNDakA pattA bAMdha deM 1 ( isI prakAra kaI dina karane se ) isa prayoga se hastadoSa aura guda---vyabhicAra janita vikAre naSTa ho jAte haiN| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (8864) alAbutailam (vai. ma. ra. | paTala 13 ) kaTukAlAsiddhaM tailamabhyaJjanAdbhavet / yonidoSaharaM nAryA garbhamutpAdayedapi // kar3avI tUMbI se siddha telakI yoni para mAliza karanese yoni doSa naSTa hote aura striyoMko garbha dhAraNakI zakti prApta hotI hai / ( kar3avI tUMbIkA rasa 4 sera, tela 1 sera, kar3avI tUMcIkA kalka 10 tolA | ) (8865) azvagandhAtailam (bhA. pra. ma. khaM. 2 kAryA. ) azvagandhasya kalkena kvAthe tasminpayasyapi / siddhaM tailaM kRzAGgAmabhyaGgAdaGgapuSTidam || asagandhake kalka, usIke kvAtha aura dUdhake sAtha siddha tailakI mAliza karanese kRza zarIra puSTa ho jAtA hai / ( kalka 10 tole, kvAtha 2 sera, dUdha 2 sera, tela 1 sera | ) For Private And Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailaprakaraNam ] pariziSTa 417 (8866) azvagandhAditailam khAmakajaDatve ca timire ca tathA'rbude // ( bhA. pra. / ma. khaM. 2 zUkadoSA. ; pakSAghAte tathA''yAme cyutabhagnAsthisandhiSu / ca. da. / vRSyA. 66) vidheyaM pRSThabhagneSu hanumanyAgrahe tathA // azvagandhA varI kuSThaM mAMsI siMhIphalAnvitam / / stambhakampeSu zopheSu rujAsu vividhAmu ca / caturguNena dugdhena tilatailaM vipAcayet // jvare va viSame gulme tathA mArutazoNite // | plIhi plIhodare caiva vidradhigRdhrasISu ca / tattala medvakSojakarNapAlivivarddhanam // __kalka-asagandha, zatAvara, kUTha, jaTAmAMsI | kSINendriyA naSTazukA ye cAnye SaNDakA nraaH|| aura kaTelIke phala 4-4 tole lekara pAnIke sAtha bhUtopahatacittAzca zasyate teSu nityazaH / pIsa leN| vyApatrayonI bandhyAmu pAyayeta tadA bhiSak // 2 sera tilake tela meM yaha kalka aura 8 sera putradaM paramaM proktaM dhanvantarivaco ythaa| kvaath-6| sera asagandhako kUTakara 64 dUdha milAkara pkaaveN| isakI mAlizase zizna, stana aura karNapAlI sera pAnImeM pakAyeM aura 8 sera rahane para chAna leM / ___ kalka-tagara, soyA, nAgaramothA, nakhI, kI vRddhi hotI hai| dAlacInI, mulaiThI, soMTha, pRSThaparNI, kharaiTIkI jar3a, (8867) azvagandhAdyaM tailam zAlaparNI, rAsnA, pokharamUla, ajavAyana, punarnavA (ga. ni. / tailA.) (bisakhapare) kI jar3a, majITha, khasa, tejapAta, mUlAni cAzvagandhAyAH zataM syAtsvaNDazaH kRtam / dravantI, tulasI, baca, gokharu, kamalanAla, harai dvidroNe'pAM pacetkAthamaSTabhAgAvazeSitam // aura zatAvara; sabakA 2 // -2 // tole cUrNa lekara tailADhakaM samAvApya kSIraM dadyAccaturguNam / pAnIke sAtha pIsa leN| etatsamAloDaya pacekallAMzcamAn samAvapet // 8 sera tailameM uparokta kvAtha, kalka aura tagaraM zatapuSpAM ca mustaM vyAghranakhaM tvacam / / 32 sera dUdha milAkara mandAgni para pakAveM / jaba madhukaM zRGgaveraM ca pRzniparNI balAM sthirAm // | pAnI jala jAe to telako chAna leN| rAsnAM puSkaramUlaM ca bhUtIkaM spunrnvm| ise basti aura nasya karmadvArA prayukta karanA, maJjiSTAM naladaM patraM dravantI surasAM vacAm // bhojanake sAtha denA aura pilAnA cAhiye / tathA zcadaMSTrAM ca mRNAlaM ca vayasthAM bhuputrikaam|| isakI mAliza bhI karanI caahiye| lakSNapiSTApalikAn dayA garbha vipAcayet / / yaha taila khannatA, mUkatA, jar3atA, timira, tatsiddhamavidagdhaM ca tataH samavatArayet / arbuda, pakSAghAta, AyAga, asthicyuta honA, asthi bastI pAne tathA'bhyaGge nasyakarmaNi bhojane // bhaMga, saMdhi bhaMga, pRSTabhanna, hanugraha, manyAgraha, zarIrastambha, yatra yatra vidhAtavyaM tanme nigadataH shRnnu| zarIra kampa, zotha, aneka prakArakI pIr3A, viSama jvara, For Private And Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi gulma, vAtarakta, plIhodara, vidradhi, gRdhrasi, indriyoMkI gire / isa telake kAnameM jAnese karNa pIlA zIghrahI kSINatA, zukrakSaya, napuMskatA, bhUtonmAda, yoniroga banda ho jAtI hai| aura bandhyatva Adi rogoMko naSTa karatA hai / isake (8869) asmArtha sailam sevanase putra prApti hotI hai| (ga. ni. / tailA. 2) (8868) azvatthapatra tailam asansArakA dinAcita (vR. mA. ; va. se. / karNarogA. triphalayA madhukena ca saMyutam / vR. yo. ta. / ta. 129) bhavati nAvanatailamanuttama azvatthapatrakhallaM vA vidhAya bahupatrakam / palitanetravikArarujApaham // tailAktamaGgArapUrNa nidadhyAcchvaNopari // asanA vRkSake sArake kvAtha aura triphalA yattailaM cyavate tasmAtkhallAdaGgAratApitAt / tathA mulaiThIke kalkake sAtha siddha tailakI nasya tatmAptaM zravaNasrotaH sadyo gRhNAti vedanAm // lenese palita aura netravikAra tathA netrapIDAkA ___ pIpalake hare pattoMko tela lagAkara Upara nIce | nAza hotA hai| rakhakara usakA kharalasA banAveM aura usameM aMgAre (asanA vRkSakA sAra 2 sera, pAnI 16 bharakara use kAnake chidrase jarA Upara isa prakAra sera, pakAkara 4 sera rkkheN| tila tela 1 sera, rakheM ki usase jo tela Tapake vaha kAnake bhItara kalka 10 tole / ) ityakArAditaila-prakaraNam athAkArAdilepaprakaraNam (8870) agastyAdilepaH / (agathiyAke phUloMkA cUrNa 20 tole, dUdha (vR. mA. / vAtaraktA.) 2 sera, pAnI 8 sera / milAkara pAnI jalane taka pkaaveN|) agastipuSpacUrNena sAdhi nadipIpayaH / ___ (8871) aGkolabIjAdilepaH tadutthanavanItAktaM vAtAsRkmahavaM jayet // (vai. ma. ra. / paTa. 17) agathiyAke phUloMke cUrNake sAtha bhaisakA dUdha, akolajAtAni bIjAni piSTvA yaH siddha kareM aura usakA dahI jamAkara dhI nikAla le| kAkamAcIrasenaiva limpeta / yaha ghI lagAnese prabala vAtarakta naSTa ho kaNDUtimicchan vijetuM manuSyastA jAtA hai| cApi jitvA suvarNa labheta // For Private And Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepaprakaraNam ] pariziSTa 416 aMkolake bIjoMko makoyake rasameM pIsakara alasI, kalauMjI, mothA, sarasoM, nAgaramothA, lepa karanese khAja naSTa hokara zarIrakA varNa sundara dAruhaldI, cirAyatA, mUrvA, AkakI jar3a aura ho jAtA hai| / haldI, inake samAna bhAga cUrNako ekatra milAkara (8872) aGkollakAdiyogaH pAnI meM pIsakara zarIra para lepa karanete bAlakoMkA (ga. ni. / kuSThA. 36) jvara naSTa hotA hai| aGkolaH karavIramUlamuzalIdhattarapatraM jaTA / (8875) apAmArgapatralepaH zigurlAGgalikA ca kuSThatulasImUlaM ca bIjA (vai. ma. ra. / paTa. 16) ni ca / bhRDheraNDagajArkapatrasahitaM yuktaM tathA sarSapai- apAmArgadakAlepaH sadyo badhnAti zoNitam / dehazvitraharaM sakAJjikamidaM takreNa saJcUrNitama // atipravRttamapyAzu setubandha ivodakam // ____ aMkolakI jar3a, kanerakI jar3a, mUsalI, dhatU- apAmArga (ciraciTe)ke pattoMko pIsakara lepa reke patte, jaTAmAMsI, sahajanekI chAla, lAMgalI karanese ( zastrAghAtAdikA) bahatA huvA rakta turanta (kaliyArI) kI jar3a; kUTha, tulasIkI jar3a, tula- banda ho jAtA hai| sIke bIja, bhaMgarA, araNDake patte, gajapIpala, Akake patte aura sarasoM samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| ___ (8876) apAmArgabhasmayogaH ise kAMjI yA takrameM pIsakara lepa karanese zvitra (vai. ma. ra. / paTala 11) naSTa ho jAtA hai| pralepAsidhmayAtyastamapAmArgasya bhasmanA / (8873) ajApurISAdiyogaH kavalana yathA pApa candrazekharabhasmanA / (vai. ma. ra. / paTala 17) apAmArga (ciraciTe ) kI bhasmakA lepa kara ajApurIpavalmIkamRdazvatthajalaiH kRtH| nese simma naSTa ho jAtA hai| pralepaH pAtayatyAzu carmakIlaM dazAhataH / / (8877) apAmArgAdilepaH ___bakarIkI mAMganI aura balmIka (bAMbI)kI ( rase. ci. ma. / a. 9) miTTI barAbara barAbara lekara ghor3eke mUtrameM pIsakara lepa karanese daza dinameM carmakIla naSTa ho jAtI hai| apAmAgesya paJcAGgaM kadalIdravasaMyatam / (8874) ataspAdilepaH puTadagdhaM ca gomUtrairlepanaM dadrunAzanam / / (yo. ta. / ta. 77 ) ___apAmArga (ciraciTe)ke paMcAgako keleke rasake atasIkAravImustAsarSapaiH sapayodharaiH / / sAtha hANDImeM banda karake bhasma kreN| isa bhasmako dArUbhUnimbamahiridAbhizca lepakaH // gomUtrameM pIsakara lepa karanese dAda naSTa ho jvaraM nihanti bAlasya mahAntamapi vAsaraiH / / jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi (8878) abhayAdilepaH (8881) arkakSAralepaH (yo. ra. / vraNA.) (vai. r.| arzo.) abhayAtritAdantIlAGgalImadhusaindhavaiH / paJcAGgamArkamanale vidhivadvidagdhaM suSavIpatradhattarakarNamoTakuTherikAH // kSAraM prakalpita budhaiH samamasya yojyam / pRthagete pralepena gambhIratraNazodhanAH // sinduramuttamamidaM dvi zikhaNDayuktaM ___hara, nisota, dantImUla, lAMgalI (kaliyArI) lepyaM nighaN gudajAnisukhapareNa // teSAmuparyupari bhaktadadhi pralimpekI jar3a, seMdhA namaka; zahada, phareleke patte, dhatU dubATayedgatavati tritaye dinAnAm / rake patte, babUla ke patte aura tulasI; inameMse pratyekakA lepa gahare ghAvoMko zuddha kara detA hai| evaM patanti gudajAnyacireNa nUnaM ___ dRSTaM mayA bahuza etadananyathAsti / (8879) amRtAdilepaH Akake paJcAMgako jalAkara isakA kSAra nikAleM (vai. ma. ra. / paTala 11) yaha kSAra, sindUra aura nIlAthothA samAna bhAga zItapitte'mRtArAjI kalkaM cAbhyaGgalepanam // lephara tInoMko (pAnIke sAtha ) bArIka pIsaleM aura giloya aura bAbacI ( yA rAI) ko pIsakara | phira arzake massoMko miTTIke ThIkarese ragar3a kara una lepa karane aura malanese zItapitta naSTa ho para yaha lepa lagAdeM tathA Uparase dahI bhAta bAMdha jAtA hai| deN| ise tIna dina pazcAt kholeM / isa lepase arzake masse avazya gira jAte (8880) ariSTakAdilepaH / haiN| yaha prayoga aneka bArakA anubhUta hai, kabhI (na. mR. / ta. 6) niSphala nahIM jaataa| tvacAmariSTakabhavAmAkArakarabhaM tathA / (8882) arkakSArAdiyogaH tIkSNe madhe mardayitvA zizne nityaM pralepayet // (vai. ma. ra. / paTala 11) tAmbUlaM vessttyetpshcaadishaikdivsaanym| bhAskarakANDakSAraM svarasenekSvAkujena saMliptam / yogo'yoniratodbhUtapaNDatvastha vilopkH|| hanyAtkapAlakuThaM kauvaM giriM tArakAririva // rIThekA chilakA aura akarakarA barAbara barAbara Akake kSArako kar3avI tUMbIke svarasameM pIsalekara donoMko tIkSNa madyameM pIsakara zizna para lepa kara lepa karanese kapAla kuSTa naSTa ho jAtA hai| kareM aura Uparase pAna bAMdha deN| (8883) arkakSIrAdilepaH (1) isI prakAra 21 dina lepa karanese ayoni- / (rA. mA. / adhikA. 5) maithuna (guda vyabhicArAdi) janita napuMskatA naSTa | akSIrajapApuSpatailalAkSArasaiH samaiH / ho jAtI hai| kaNThamAlA zamaM yAti praliptA saptabhirdinaiH // For Private And Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepaprakaraNam ] pariziSTa 421 - ___ AkakA dUdha, japApuSpa, tilakA tela aura | zveta AkakI jar3akI chAlako kAMjI meM pIsalAkhakA rasa samAna bhAga lekara bArIka pIsakara lepa kara lepa karanese baddhamUla zlIpada bhI naSTa ho karanese sAta dinameM kaNThamAlA naSTa ho jAtI hai| | jAtA hai| (8884) arkakSIrAdilepaH (2) (8887) arjunAdilepaH (va. se. / kSudrarogA. ; zA. sN.| (hA. saM. / sthA. 3 a. 57) ____ khaM. 3. a. 11) arjunaM ca kadambaM ca kuSThaM gairikameva ca / arkakSIraharidrAbhyAM mardayitvA pralepanAt / / lepanaM tvaco doSANAM vAraNaM bAlakasya ca // mukhakAye zamaM yAti cirakAlodbhavaM dhruvam / / | ____ arjunakI chAla, kadambakI chAla, kUTha aura haldIke cUrNako Akake dUdhameM kharala karake geru samAna bhAga lekara sabako ekatra pIsakara lepa lepa karanese mukhakI purAnI zyAmatA bhI naSTa ho karanese bAlakoMke tvamvikAra naSTa hote haiN| (8888) azoharalepaH (1) jAtI hai| (ra. ci. m.| sta. 9) (8885) arkakSIrAdilepaH (3) gavAsthi sAvaraM rodhaM rasAanaM tathaiva ca / (na. mR. / ta. 6) lAgalImUlamadhyAni samabhAgAni kArayet / / goghRtamarkadugdhaM ca mAkSikaM samabhAgataH / etena nAbhilepena sarvatazcaturaGgulAt / kAMsyapAtre mardayitvA zizne nitya vimardayeta // patedAMsi sarvatra saptavArAna saMzayaH // mAsaikamardanenaiva zaipilyaM ca vinAzayet / siddhorzasAM prayogo'yaM na ca bhayo bhavanti ca // hastamaithunajaM duHkhaM praNazyati na sNshyH|| gAyakI haDDI, lodha, rasauta aura kaliyArIkI gAyakA ghI, AkakA dUdha aura zahada samAna | jar3ake bhItarakA kASTha samAna bhAga lekara ( pAnIke bhAga lekara tInoMko kAMsIke pAtrameM DAlakara mardana sAtha ) bArIka pIsa leM aura nAbhike cAroM ora kareM / cAra aMgula dUra taka isakA lepa kreN| isa nitya prati zizna para isakI mAliza karanese | prayogase sAta dina meM arzake masse naSTa ho jAte 1 mAsameM ziznakI zithilatA aura hastavyabhi- haiM aura phira paidA nahIM hote| arzake liye yaha cAra janita rogoMkA nAza ho jAtA hai / eka siddha prayoga hai| (8886) arkAdilepaH (8889) azoharalepaH (2) (ga. ni. / arzoM. 4 ; ra. ci. ma. / sta. 9) (va. se. / ilIpadA.) ulUkAsthigRdhraliNDa mAnuSAsthi tathaiva c| niSpiSTamAraNAlena rUpikAmUlabalkalam / etena nAbhilepena sarvatazcaturaGgullAt // pralepAcchlIpadaM hanti baddhamUlamapi sthiram // | gudajAni vinazyanti na tu bhUyo bhavanti hi // For Private And Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi ullaka (ullU) kI haDDI, giddhakI viSThA / (8892) azoharalepaH (5) aura manuSya kI haDDI samAna bhAga lekara (pAnIke (ra. ra. sa. / u. a. 15) sAtha ) bArIka ghisakara nAbhike cAroM ora cAra aMgula taka lepa karanese arzake masse naSTa ho jAte devadAlyAzca bIjAni saindhavena sucUrNitam / haiM aura phira kabhI nahIM hote| AranAlena lepo'yaM mUlaroganikRntanaH / / devadAlI (biMDAla) ke bIja aura seMdhA (8890) arzIharalepaH (3) namaka barAbara barAbara lekara donoMko kAMjIke sAtha (ga. ni. / arzo. 4 ; ra. ci. ma. / sta. 9) / pIsakara arzake massoM para lepa karanese ve naSTa ho | jAte haiN| zirISasya tu mUlAni lAgalakyAstathaiva ca / etena nAbhilepena sarvatazcaturajhulAt // (8893) arzIharalepaH (3) siddho'rzasAM prayogo'yaM na tu bhUyo bhavanti hi|| (ra. ci. ma. / sta. 9) sirasakI jar3a aura kaliyArIko jar3a samAna devadAlyAstu bIjAnAM pItAyAstailamAharet / bhAga lekara donoMkA ( pAnIke sAtha ) bArIka pIsa- pAtAlayantratastena lipyante gudAni // kara nAsike cAroM ora cAra aMgula taka lepa karadeM azAMsi vakrAkArANi vkrpiiddaayraanni| isase arza samUla naSTa ho jAtA hai aura phira nahIM ekapakSamayogeNa tAni sarvANi yAnti ca // hotaa| yaha eka siddha prayoga hai| na bhUyaH sambhakatyeva tasya vaMze kadAcana / / (8891) arzIharalepaH (4) devadAlI (biMDAla ) ke bIjoMkA pAtAla (ra. ci. ma. / sta. 9) yantrase taila nikaaleN| arzake massoM para ise lagAnezirISabIja dvau kSArau lAgalIsaindhavaM tathA / se 15 dinameM ve samUla naSTa ho jAte haiM aura ' phira kabhI usa rogIko yA usakI santAnako snuhIkSIreNa piSTAni gara matreNa peSayet // ( pitR doSase ) nahIM hote| nAbhilepastu kartavyastrisAraM sAnti sarvajAH / / ____ sirasake bIja, janAkhAra, sajjIkhAra, kaliyArI (8894) avalgujAdilepaH kI jar3a aura seMdhA namaka; inake samAna bhAga (va. se.| kuSTA.) milita bArIka cUrNako snuhI (sehuMDa-thUhara ) ke kaDavamavalagujabIjaM haritAlacaturthabhAgasammi. dUdhameM kharala karake sukhA leN| zram / ise gomUtrameM pIsakara nAmi para lepa karanese manaHdhilAtolakA gunAphalamanimUlazca // tIna bArameM hI sarva doSaja masse naSTa ho jAte haiN| gomutreNa ca piSTaM savarNakaraNaM paraM citre // For Private And Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepaprakaraNam ] pariziSTa . 423 bAba cIke bIja 20 tole, haratAla 5 tole, (8898) azvatthAdilepaH (1) manasila 7 // mAze, cauMTalI (guMjA ) 7 // mAze (va. se. / bAlarogA.) aura kaliyArIkI jar3a 7 // mAze lekara sabako azvatthatvagdalakSaudvairmukhapAke pralepanam / bArIka pIsakara gomUtrameM kharala karake lepa karaneme dAyaSTacAbhayAjAjIpatrakSauraistathAparam // zvitra (sapheda kor3ha) naSTa ho jAtA hai| pIpala vRkSakI chAla aura usake pattoMko pIsa(8895) azvagandhAdilepaH (1) 'kara zahada meM milAkara lepa karanese mukhapAka naSTa (bhA. pra. / ma. khaM. 2) hotA hai| azvagandhA ruhA lodhaM kaTphalaM mdhuyssttikaa| dAruhaldI, mulaiThI, harra, jIrA aura tejapAta; samajhA dhAtakIpuSpaM paramaM vraNaropaNam // inake samAna bhAga milita cUrNako zahada meM milAkara ___ asagaMdha, dUrvA ( dUba ghAsa ), lodha, kAyaphala, lepa karanese bhI mukhapAka naSTa hotA hai| mulaiThI, majITha aura dhAyake phUla; inakA cUrNa samAna (8899) azvatthAdilepaH (2) bhAga lekara sabako ekatra milAkara ( zahadameM athavA / (vR. mA. / vraNA.) ghImeM milAkara ) lepa karanese braNa bhara jAtA hai| antardagdhakuThArako dahana lepAbhihantivraNayaha uttama prayoga hai| mazvatthasya vizuddhavalkalakRtaM cUrNa tathA guNDa(8896) azvagandhAdilepaH (2) nAt // (vai. ma. r.| paTala 11) kuTheraka (tulasI bheda ) kI antardagdha rAkha aura azvagandhArasaH svalpapAradena vimishritH| cItAmUlakA cUrNa samAna bhAga lekara ekatra milAkara lipto mamUrikArtAnAM bhavedrakSAkaronaNAm // ghAva para lagAnese yA pIpala vRkSakI chAlakA bArIka asaga-dhake rasameM jarAsA pArA milAkara kharala ! 'cUrNa lagAnese ghAva bhara jAtA hai| karake, masUrikAgrasta rogIke zarIra para lepa karanese (8900) aSTamaGgala udvartanam vaha surakSita rahatA hai| (yo. t.| ta. 77) (8897) azvatthAdibhasmalepaH zaTokirAtasiddhArthamUrvAmustopakuzcikAH / (3. mA. | galagaNDA.) zvetaH zirIpa ityeSAM chAgIkSIreNa lepanama / / azvatthakANDaM niculaM gavAM dantaM ca dAhayet / jvaradAhavamIrekarakSastRNnAzanaM zizoH // saptAhamAlasaMyuktaM bhasma hantyapacI kSaNAt // kacUra, cirAyatA, sapheda sarasoM, mUrvA, nAgara pIpala vRkSakA kAra, hi jala aura gAyakA dAMta mothA, kalauMjI aura sapheda sirasako chola samAna samAna bhAga lekara hANDI meM banda karake bhasma kareM : bhAga lekara cUrNa kreN| ise bakarIke dUdhameM pIsakara ise kAMjImeM milAkara sAta dina taka khA rahane deN| / zarIra para lepa karanese baccoM ke jvara, dAha, vamana isakA lepa karanese apacI zIghrahI naSTa ho jAtI hai|| dasta aura tRSAkA nAza hotA hai| ityakArAdi-lepaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 424 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi athAkArAdidhUpaprakaraNam (8901) akolapatradhUpaH chAgaropANi nirmokaM viSThA baiDAlakI tathA / ( rA. mA. / viSA. 28) gajadantasya cUrNa hi kizcida ghRtavimizritam // gRheSu dhUpanaM dattaM sarvAnbAlagrahAayet / ajholavRkSadaladhUpavidhAnayogA pizAcAvAkSasAnhatvA sarvajvaraharaM bhavet // mAzaM prayAti viSamAzu narasya mAtsyam // aMkola ke pattoMkI dhUpa denese machalIkA viSa ___ morakA paMkha, nImake patte, kaTelIke phala, kAlI naSTa ho jAtA hai| | miraca, hIMga, jaTAmAMsI, kapAsake bIja (binaule), bakarIke bAla, sAMpakI kAMcalI, billIkI viSThA (8902) aparAjitAdhUpaH aura hAthIdAMtakA cUrA samAna bhAga lekara cUrNa (yo. t.| ta. 10) banAveM aura usameM thor3A ghI milA leN| mayUrapiccha nimbasya patrANi bRhatIphalam / isakI dhUpa denese samasta bAla graha, pizAca, maricaM hi mAMsI ca bIjaM kArpAsasambhavam // / rAkSasa, aura baccoMke jvarakA nAza hotA hai| ityakArAdidhUpapakaraNam athAkArAyaJjana-prakaraNam (8903) aJjanabhairavarasaH ___ isakA AMkhameM aMjana lagAnese samasta upa(ra. caM. / jvarA ) dravayukta sannipAtakA nAza hotA hai| (8904) aJjanarasaH (1) sUtatIkSNakaNAgandhamekAMza jayapAlakam / | (ra. caM. / jvarA. ; rase. sA. saM. / jvarA.) sabaistriANitaM jambuvAripiSTaM dinASTakam // vAhI rasakaM tulyaM karpUra mRtazulvakam / netrAmanena hantyA sarvopadravamulvaNam // kAsamadarasairmadha dinAdhai vaTakIkRtam // pArada, kAlI mirca, pIpala aura gaMdhaka 1-1 | adhanaM jvaradAighnaM sarvadoSasamudbhave // bhAga tathA zuddha (taila rahita ) jamAlagoTA 12 | hIMga, khapariyA, kapUra aura tAmra bhasma samAna bhAga lekara sabako ekatra kharala karake ATha dina bhAga lekara sabako ekatra kharala karake Adhe dina jAmanake rasameM kharala karake ghoTa kara sukhA leN| / kasauMdI ke rasameM ghoTakara goliyAM bnaaleN| For Private And Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amanaprakaraNam] pariziSTa .425 ise ( pAnImeM ghisakara) AMkhameM lagAnese sarva | sammardayesindhuphalena kAMsye doSaja jvara, aura dAhAdi upadrava naSTa hote haiM / tenAanenAjitalocanasya // (8905) aparAjitAvatiH sayo'kSinisyandamakANDakaNDU stathA'dhimanyAnapi inti satyam / / (ga. ni. / netrarogA. 3) imalIke tAje pattoMko (dhokara ) araNDake abhayAnAM palaM dadyAttutthakAca zubhAtpalam / / pattoMmeM lapeTakara golAsA banAveM aura usa para tAyezailArdhakarSazca tatsama marica sitam // | miTTIkA lepa karake kaNDoMkI mandAgni meM pAka kreN| abhayAvartirityeSA jalapiSTA'parAjitA / / jaba UparakI miTTIkA raMga lAla ho jAya to gole. kaNDatimirakAcArmapillAbhiSyandanAzinI // meMse imalIke pattoMko nikAlakara pIsakara rasa nikAla ___ harrakA cUrNa 5 tole, zuddha nIlAthothA 5 / leN| kAMsIke pAtrameM yaha rasa DAlakara usameM samandara tole, rasauta 7 // mAze. aura sapheda mircakA cUrNa phala ghisakara AMkhameM lagAnese AMkhase pAnI bahanA, 7 // mAze lekara sabako (pAnIke sAtha ) ekatra ! netrakaNDU aura adhimanthakA nAza hotA hai| kharala karake vartiyAM bnaaveN| ise pAnI meM ghisakara (8908) ardhanArInaTezvaro rasaH AMkhameM lagAnese netrakaNDU, timira, kAca, arma, pilla tathA netrAbhiSyandakA nAza hotA hai| (ra. sa. pha. / ullA. 4 ; ra. kA. dhe. / jvarA.) (8906) apAmArgamUlAyaJjanam nimbabIja zilA'jAjI' dhUmaM kRSNA samAM zakam / (rA. mA. / netra rogAH 3) kArallyA rasairbhAvyamekaviMzati vArakAn // pratyakpuSpImUlaM tAmrapaye bhAjane sasindhuttham / yatpArzvato'ayennetre jvaraM tatpAjaM jayet / madhusahitaM nighRSTaM nayanaprakopaM haratyAzu // | ardhanArInaTezAho rasaH kautukakArakaH // __ apAmArga (ciraciTe) kI jar3ako tAmrapAtrameM | nImake bIja (nibaulIkI girI ), zuddha manasila, seMdhA namakake cUrNa aura zahadake sAtha ghisakara jIrA ( pAThAntarake anusAra jAvitrI), gharakA dhuvAM, AMkhameM lagAnese netrAbhiSyandakA zIghra hI nAza ho aura pIpala samAna bhAga lekara sabake cUrNako ekatra jAtA hai| milAkara kareleke rasakI 21 bhAvanA deN| (8907) amlikAanam isakA jisa ora kI AMkhameM aMjana kiyA (bR. yo. t.| ta. 131) jAyagA usI orakA jvara jAtA rhegaa| yaha eka vAtAripatre puTapAcitAnAM adbhuta prayoga hai| dravaM dalAnAM vrmmlikaayaaH| 1 jAtIti pAThAntaram / For Private And Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 426 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi (8909) ardhanArIzvararasaH (1) (8911) ardhanArIzvararasaH (3) (ra. caM. / jvarA.) (ra. kA. dhe. / jvarA.) vyoSaM ca triphalAM mRtaM lohaM bhRGgaM ca tAmrakam / majA nimbaphalAnAM ca rAjavRkSaphalasya ca / sapatrastrIpayazcaiva kArayedguTikAM dRDhAm // naTI ca kaNA ceti zANamAtraM pRthakpRthak / / dugdhena cAanaM kRtvA ekAGgajvaranAzanam // atikSaNaM vAsasA ca guTikA ca kRtA shubhaa| soMTha, mirca, pIpala, harra, baher3A, AmalA, | kAryA nimbarasopetA sAkSAnmASapramANataH / / zuddha pArada, loha bhasma, bhaMgarA aura tAmra-bhasma nimbUkarasayogena cakSurekamathAJjayet / samAna bhAga lekara sabako ekatra kharala kareM aura sadoSajvaranAzaH syAditi dhanvantarIritam // phira putravatI strIke dUdhameM ghoTakara goliyAM bnaaleN| ardhanArIzvaro nAma rasaH paramadurlabhaH / / ___(strIke ) dUdhameM ghisakara jisa AMkhameM isakA bhairaSeNa svayaM proktaH pArvatyAH memayogataH / / aMjana kiyA jAyagA usI orakA jvara jAtA ___nImake bIjoMkI girI, amalatAsakA gUdA, rhegaa| zuddha manasila aura pIpalakA cUrNa samAna bhAga (8910) ardhanArIzvararasaH (2) / lekara ekatra kharala karake atyanta sUkSma cUrNa banAveM (ra. kA. dhe. / jvarA.) aura use nImake rasameM kharala karake goliyAM banA leN| rasasya bhAga eka: syAJcatvAro jayapAlajAH / / sapta vAkucibIjotthAH pippalyA ekviNshtiH|| ise nIbUke rasameM ghisakara jima AMkhameM sarvetulyaM nimbabIjacUrNa sarva smiiktm| aMjana lagAyA jAyagA usI orakA sadoSa jvara dolAyantre nimbarase saptAhaM pAcayedbhazama // naSTa ho jAyagA / isa parama durlabha rasakA AviSkAra antadhUmena nAmnA syAdardhanArIzvaro rasaH / / svayaM bhairava mahAdevane kiyA thaa| amanAtsannipAtaghnasta tatpArzvagato bhavet // (8912) azvatthapatrAdivaTI zuddha pArada 1 bhAga, zudra jamAlagoTA 4 (vai. ma. ra. / paTala 16) bhAga, bAbacIke bIja 7 bhAga, pIpalakA cUrNa 21 azvatthapatrakuvalayadalacandraiH kRtA guTikA / bhAga aura nImake bIjoMkA cUrNa sabake barAbara (33 timirApahA prasiddhA bhAskarakiraNAvalIva bhAga) lekara sabako ekatra kharala karake ( golA divasamukhe // banAkara cAra te kapar3e meM lapeTa kara ) dolAyantra pIpala vRkSake patte aura nIlotpalake phUlakI vidhise 1 saptAha taka nImake rasameM pkaaveN| paMkhar3iyAM tathA kapUra samAna bhAga lekara sabako jisa AMkhameM isakA aMjana kiyA jAyagA / ( pAnIse ) bArIka pIsakara goliyAM banA leN| usI orakA sannipAta jvara jAtA rhegaa| ise AMkhameM AMjanese timirakA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJjanaprakaraNam ] pariziSTa 427 (8913) azvalAlAdyanjanam (8914) akSayogaH (dhnc.| netrarogA.) (hA saM. / sthA. 3 a. 18) vibhItakAsthimajjA tu zakanAbhirmanaHzilA / ghoTakalAlAmarica lavaNayutaM nimbapatramarIcAni ajAmUtreNa peSayet / / netrayoraanaM zastam / | puSpaM rAjyandhatAM hanti timiraM paTalaM tathA / / vinihanti divasatandrAM nidrAM vA mAnuSasyA / / nAbhi manasila, nImake patte aura kAlI mirca baher3ekI guThalIkI girI ( majjA ), zaMkhakAlI miraca aura seMdhA namakakA cUrNa barAbara inake samAna bhAga milita cUrNako bakarIke mUtrameM barAbara lekara donoMko ekatra milA kara ghor3ekI kharala karake bartiyAM banA leM / lArameM pIsakara aMjana karanese dinako tandrA aura ise AMkhameM AMjane se khake phUle rAyaMdhanA nidA AnA banda ho jAtA hai| ! timira, aura paTalakA nAza hotA hai / ityakArAdyAnaprakaraNa athAkArAdinasyaprakaraNam (8915) akolabIjAditailanasyam (8916) aGkolamUlAdinasyam (ga. mA. / rasAyanA. 32) (rA. mA. / kAmalA.) akolamUlamathavA'rkajaTAmapiSTA ajholabIjasitasarSapasambhavaM ya svacchena tAlajalena samaM prayavAda / niSpIDanoktavidhinA nipuNaihItam / / syAtkAmalAmayaharI kRtanAvanAnAsamasyakarmaniratasya karoni nUnaM mAghrAtamAtramapi jAlanikAphalaM vA // vizatsamAbhyadhikavarSazatAntamAyuH / / aMkolakI jar3a yA AkakI jar3a athavA aMkolake bIja aura sapheda sarasoM samAna / kar3avI torIke pharako cAvaloMke svaccha dhovanake bhAga lekara donoMko ekatra milAkara ghAnImeM | sAtha pIsakara nasya lene se kAmalA roga naSTa ho jAtA hai| (kolhUmeM ) tela nikalavAveM / (8917) aJjanarasaH ___isa telakI nasya lene se 100 varSakA vRddha (rase. sA. saM. / sannipAtA.) bhI 20 varSake yuvAke samAna ( bali pali-rahita ) gandhezaM lazunAmbhobhirmadaiyedyAmamAtrakam / tasyodakena saMyuktaM nasyaM tatpatibodhakRt / / For Private And Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi ___samAna bhAga zuddha pArada aura gaMdhakakI kajalI pUrNa 3 bhAga lekara sabako ekatra milAkara strIke banAkara use 1 pahara lhasanake rasameM kharala kreN| dUdhameM kharala karake goliyAM banA leN| ise lhasanake hI rasameM milAkara nasya denese isakI nasya dene se kaphaja zira pIr3A Adi sannipAta jvarakI mUrchA naSTa ho jAtI hai| zirarogoM kA nAza hotA hai| (8918) apAmArgAdinasyam (8920) ardhanArIzvararasaH (va. se. / zirorogA.) (ra. caM. ; rase. sA. saM. / jvarA.) apAmArgasya bIjAni vizva sakSaudrazarkaram / nasya prayojayennityaM sUryAvartA'rddhabhedayoH // / rasagandhau samau zuddhau viSaM grAhyaM ca tatsamam / jaipAlaM tatsamaM grAhyaM maricaM ca caturguNam // apamArga (ciraciTe) ke bIjoMkA cUrNa, triphalAyA rasairmadha bhAvanA pazcadhA nathA / soMTha, zahada aura khAMDa samAna bhAga lekara sabako jambIrANAM dravairnasyamekasminnAsikApuTe // . ekatra kharala kreN| zarIrAdhagataM ghoraM jvaraM hanti na saMzayaH / nitya isakI nasya lenese sUryAvarta aura | ardhanArIzvaro nAma rasaH zambhuprakIrtitaH // ardhAvabheda ( AdhAzIzI ) kA nAza hotA hai / zuddha pArada aura gaMdhaka 1-1 bhAga, zuddha (8919) ardhanADInATakezvaraH bachanAga 2 bhAga, zuddha jamAlagoTA 2 bhAga aura (bhai. ra. / zirorogA.) kAlI mircakA cUrNa 8 bhAga lekara sabako ekatra varATaM TaGgaNaM zuddhaM paJcabhAgasamanvitam / | kharala kareM aura phira triphalAke kvAthako 5 bhAvanA deN| navabhAgaM marIcasya viSaM bhAgatrayaM matam // ise jambIrI nIbUke rasameM milAkara jisa stanyena vaTikAM kRtvA nasyaM ddhaadvickssnnH| orake nAsApuTa ( nasako re ) meM nasya do jAyagI zirovikArAn vividhAn hanti shlessmottraanpi|| usI orakA ( Adhe zarIrakA ) ghorajvara avazya kauDI bhasma aura suhAgekI khIla 5-5 | naSTa ho jaaygaa| yaha rasa svayaM mahAdevakA batabhAga, kAlI mircakA cUrNa 9 bhAga tathA zuddha viSakA / lAyA huvA hai / ityakArAdinasyapakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 426 athAkArAdirasaprakaraNam (8921) agnikumArarasaH (1) mande hyagnau bAtaroge'tha zUle (ra pra. su. / a. 8) ___ pasmAre vai sannipAte balAse / sevyo vallaM cAkeNApi samyaka mUtaM caikaM gandhakaM ca tribhAgaM kSAraM cAmlaM varjayeccApipathye / / nAgaM vaGga zulvatAraM ca hema / abhraM lohaM tAramAkSIkavana zuddha pArada 1 bhAga, zuddha gaMdhaka 3 bhAga, mekaikaM vai zodhayitvA pradeyam // tathA nAga (sIsA) bhasma, baMga bhasma, tAmra bhasma, cAMdI bhasma, svarNa bhasma, abhraka bhasma, lohabhasma, muNDIzvetAkAkamAcyazvagandhA raupyamAkSika bhasma, aura hIrA bhasma 1-1 bhAga nirguNDayo vai bhRGgarAjena yuktAH / lekara prathama pAre gaMdhakakI kajjalI banAveM aura rasaireSAM vAsarAn trIn prama phira usameM anya auSadhiyAM milAkara sabako khalve samyaggolakaM kArayeddhi / / gorakhamuMDI, atIsa, makoya, asagaMdha, saMbhAla aura tato dharme zoSayettaM ca golaM bhaMgareke rasameM 3-3 dina kharala karake golA banAveM lepAH samyak pazca mRdbhiH prdeyaaH| aura use dhUpameM sukhAkara usa para (kapar3A lapeTa bhANDaM cAdhai pUrayedvAlukAbhi kara) 5 bAra miTTIkA lepa krdeN| evaM usake sUkha madhye golaM nikSipenmudrayecca / / jAne para eka hANDImeM AdhI dUra taka reta bharakara ani kuryAdhAmaSaSTayaSTamAtra usameM vaha golA rakkheM aura phira hAraDIko muMha zIte siddho jAyate vai raso'yam / taka retase bharakara usa para zarAva Dhakakara sandhiko kRSNAkAyairbhAvanAH paJca deyA acchI taraha banda kara deN| aba isa hANDIko __ AdreNaivaM bhAvayetpazcavArAn // cUlhe para car3hAkara 68 pahara kI agni deM aura phira jvAlAmukhyAH svai rasaiH saptavAraM svAMga zItala hone para auSadhako nikAlakara pIsa ___ bhAvyaM cApi sUryavAraM hi vahne / leM / tadanantara use pIpalake kvAthako 5, adrakake nirguNDayA vai bhAvanA bhAnumAtrAH rasakI 5, kaliyArIke svarasakI 7, cotAmUlake pazcAtkAryA vallamAtrA vaTI hi // kvAthako 12 aura saMbhAluke rasakI 12 bhAvanA deyA sadbhiH paJcamAMza. hi kRSNA dekara 2-2 rattIkI goliyAM banA leN| tadvacchuNThI cUrNitA tatpamANA / inameMse 1-1 golI pAMcavAM bhAga pIpala kAse zvAse mUtrakRcchre grahaNyA aura soMTha kA cUrNa milAkara adrakake rasake sAtha marzaHzophe cAzmarImedUroge // sevana karanese kAsa, zvAsa, mUtrakRcch, grahaNI-roga, For Private And Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 430 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi arza, zotha, azmari, upadaMza agnimAMdya vAtavyAdhi, (8923) agnikumArarasaH (4) zUla, apasmAra, sannipAta aura kapha kA nAza (ra. kA. dhe. / sannipAtA.) hotA hai| bhasmamUtakabhAgaikaM mRtaM zulvaM tathaiva ca / apathya- kSAra aura amla padArtha / viSaM caitatsama grAhyaM gandhakaM dviguNaM kuru / / (8922) agnikumArarasaH (2) trikaTu triphalAyuktaM sarvamekatra mardayet / | nirguNDI cAgnidamanI vahivyAghrIdvayaM tathA / / (ra. kA. dhe. / grahaNya.) | pAtAlatumbikI grAhyA indravAruNimeva ca / dazaniSkaM zuddhasUtaM zuddhagandhaM ca tatsamam / eteSAM svarasenaiva bhAvanA tvekaviMzatiH / / . sArdhaniSkaM ca vizvaM syAddhaMsapAyA dravardinam // raso hyagnikumAro'yaM pratyakSazca mahezvaraH / hastizuNDa yA dravairvA'tha marditaM vaTakIkRtam / sannipAte tridoSe ca yamAlayagate'pi vA // kAcakupyAM vinikSipya mRdaH saMlepayedahiH // mUcyagreNa pradAtavyo mRto jIvati tatkSaNAt / / zuSkA to vAlukAyantra kramadAgninA pacet / pArada bhasma, tAmra bhasma aura zuddha vachanAga SaDyAmAnte samudatya sAdhaniSkaviSaNa c|| 1-1bhAga tathA zuddha gaMdhaka, trikuTA aura trikA saha saJcUrNayecchla kSNaM raso hygnikumaarkH|| 2-2 bhAga lekara sabako ekatra kharala karake saMbhAkha, gujaikaM parNakhaNDena dAtavyaM sannipAtajit // agnidamanI, cItA, choTI kaTelI, bar3I kaTelI, pAtAla kAsavAsakSayaM pANDaM mandAni ca vinAzayet / / tumbI aura indrAyaNa ke svarasakI 21 ( pratyeka zuddha pArada 10 niSka, zuddha gaMdhaka 10 kI 3 ) bhAvanA deN| niSka, aura soMThakA cUrNa 1 // niSka (7|| mAze ) yaha rasa svayaM mahezvara svarUpa hai / ise suIkI lekara sabako ekatra kharala karake haMsapAdIke svarasa nokapara lagAkara prayukta karane se yamAlayake nikaTa yA hAthIsuMDIke svarasameM 1 dina kharala karake pahuMcA huvA sannipAta rogI bhI svastha ho jAtA hai| goliyAM banA leM aura unheM sukhAkara kapaDamiTTI (zirapara---tAlu pradezameM-chura se z2arA khuraca kI huI AtazI zIzImeM bharakara 6 pahara bAlukA kara yaha rasa mala denA cAhiye / ) yantrameM mRdu madhyama aura tIbrAgni para pakAveM / / kara tadanantara zIzI ke svAMga zItala hone para usameM (8924) agnikumArarasaH (4) se auSadha ko nikAlakara usameM 1 // niSka zuddha (ra. saM. ka. / u. 4) vachanAgakA cUrNa milAkara bArIka pIsakara rkkheN| zuta gandhaM vipaM zakaM kaparda TaGkaNoSaNe / isameM se 1 rattI rasa pAnameM rakhakara khAnese candrakAgnigajatridvivamubhAgairmitaM kramAt // sannipAta jvara, kAsa, zvAsa, kSaya, pANDu aura jambIrakeNa sammaghe bhavedagnikumArakaH / agrimAMdha kA nAza hotA hai| vAte mandAnale'jINe jvarazleSmaviSUcike / / For Private And Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa 431 gubhrAmAtra pradAtavyo vimuutrshirsogrhe| banAveM aura usakA eka golA yA TikiyA banA kAse zvAse kSaye zRle sarvarogeSu yojayet // | leM / tadantara usa piTTIke barAbara zuddha gaMdhaka aura zuddha pArada 1 bhAga, zuddha gaMdhaka 1 bhAga, | utanA hI seMdhA namakakA cUrNa lekara donoM ko zuddha vachanAga 3 bhAga, zaMkha bhasma 8 bhAga, kauDI | ekatra kharala kreN| isa cUrNako uparokta TikiyA para bhasma 3 bhAga, suhAgekI khIla 2 bhAga aura kAlI cAroM ora lapeTakara usa para nIbUkA rasa DAlakara mircakA cUrNa 8 bhAga lekara prathama pAre gaMdhakakI | dhUpameM sukhAleM / jaba vaha sUkha jAya to punaH rasa kajalI banAveM aura phira usameM anya oSadhiyAM DAleM / isI prakAra bAra bAra rasa DAlakara 8 dina milAkara jambIrI nIbUke rasameM kharala kreN| taka dhUpa meM sukhAveM / tadanantara usa TikiyA ko isake sevanase vAtavyAdhi, agnimAMdya, ajIrNa, pAnIse dhokara svaccha kareM ( lavaNAMza bilkula nikAla cara, kapha, visUcikA, mUtragraha, malAvarodha, zirograha, denA cAhiye / ) isake pazcAt usameM uparokta kAsa, zyAma, kSaya aura zUlakA nAza hotA hai / piTThIke barAbara (4 bhAga) abhraka bhasma milAkara | 3-3 bhAvanA bhaMgareke rasa, adarakake rasa aura mAtrA-1 rattI / caneke kSArajalakI de kara 3-3 rattIkI goliyAM (8925) agnikumArarasaH (5) / banA leN| (ra. kA. dhe. / grahaNya.) ise harra, pIpala aura gur3ake samAna bhAga ekabhAgaM tAmracUrNa zuddhamRtaM tribhaagkm| milita (3 mAzA) cUrNake sAtha khAnese agniamlena kArayepiSTI navanItanibhAM budhaH // mAMdhakA nAza hokara agni dIpta ho jAtI hai / pRthak piSTIsamaM gandhaM saindhavaM cUrNayettataH / ___(8926) agnikumArarasaH (6) piSTikopari taccUrNa kSiptvA nimbUrasaM kSipet // (ra. kA. dhe, / grahaNya.) vAraM vAraM rasaM datvA sthApya dharme dinASTakam / rasagandhakaNAjAjITaGkaNaM dIpyayugmakam / tataH prakSAlya piSTIM tAM piSTayakaM mRtamabhrakam // jAtIpatraphale devapuSpaM sAmudrakaM phalam // dattvA bhRGgarasairbhAvyaM trivAra caakdrvaiH| viSaM vacA pArasikA tritrizANamitA iti / trivAraM caNakakSAraistataH siddho bhavedrasaH // paladvayamadhughRte palArdhaM khnnddtsttH|| trigulaM bhakSayennityaM pathyAkRSNAguDaiH samam / | sarvamekIkRtaM cAsya mAtrAtaH kArayed guTIm / ayamagnikumArAkhyo rasomandAgnidIpanaH // ayamagnikumArastu kathito grahaNIharaH // zuddha tAmra cUrNa (bhasma) 1 bhAga aura zuddha | dRSTo'yaM bahudhA vaidyaiH sadyaH pratyayakArakaH / / pArada 3 bhAga lekara donoM ko nIbUke rasameM ekatra zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, pIpala, jIrA, suhAgekI kharala karake navanItake samAna komala piSTI (piTThI) khIla,ajavAyana,jAvitrI, jAyaphala, lauMga, samudraphala, For Private And Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 432 bhArata-bhaipajya-ratnAkaraH [akArAdi zuddha bachanAga aura khurAsAnI ajavAyana: 3-3 dina piSTvA lihenmASa madhunA vahidIptaye / shaannH(11|-111 mAze), dhI 5 tole, zahada 5 kakaM bhakSayeccAnu dADimaM nAgaraM guDaiH // tole aura khAMDa 2 // tole lekara prathama pAre gaMdhakakI rasasindUra 5 tole: jAvitrI aura suhAgekI kajalI banAveM aura phira usameM anya auSadhiyoM khIla 10-10 tole evaM baca aura soMTha 11-1 / kA cUrNa tathA ghRtAdi milAkara goliyAM banA leN| tolA lekara sabako ekatra milAkara 1 dina bhaMgareke yaha rasa grahaNI rogako naSTa karatA hai / | rasameM kharala karake surakSita rakkheM / isake sadhaH phala prada prabhAvako vaidyoMne aneka bAra mAtrA--1 mAzA / dekhA hai| ise zahadake sAtha khAkara Uparase anAradAnA, (mAtrA-1 mAzA / ) | soMTha aura gur3akA samAna bhAga milita 1 tolA (8927) agnikumArarasaH (7) cUrNa khAnA caahiye| yaha vaTI agni kI vRddhi karatI hai / (2. kA. dhe. / grahaNya.) (8929) agnijAralakSaNaguNAH ekaikaM viSasUtaM ca jAtiTaGkI dviko dvikau|| (ra. pra. su. / a. 6 ; A. ve. pra. / a. 10; kRSNA trikaM vizvaSadkaM kapadai dagdhameva ca // ra. ra. sa. / pU. a. 3) devapuSpaM vANamitaM sarva sammardayettataH / bhavedagnikumAro'yaM naSTavahnipradIpanaH // samudreNAminakasya jarAyurvahirujjhitaH / zuddha bachanAga aura pArada bhasma 1-1 bhAga, | ravitApena saMzuSkaH so'mijAra iti smRtaH // | tridoSazamano grAhI dhanurvAtaharaH paraH / jAvitrI aura suhAgekI khIla 2-2 bhAga, pIpala 3 bhAga, soMTha 6 bhAga, kaur3I bhasma 6 bhAga aura vardhano rasavIryasya jAraNaH paramaH smRtaH // lauMga 5 bhAga lekara sabako ekatra milAkara samudra meM 'agninaka' nAmaka jantu hotA hai; kharala kreN| usakA jarAyu samudrake kinAre gira kara sUkha jAtA hai jise 'agnijAra' kahate haiM / isake sevanase agni dIpta hotI hai| ___ agnijAra tridoSa nAzaka, prAhI, dhanurvAtanAzaka, (mAtrA-2 mAze / ) tathA rasa-vIrya-varddhaka hai| (8928) agnijananIvaTI (8930) agnimukharasaH (1) (ra. kA. dhe. / agnimAndyA.) (ra. ra. / zUlA.) palaikaM mUrchitaM sUtaM jAtI Takau dvikaM dvikam / zuddhasUtaM samaM gandhaM rasArdai mRtatAmrakam / pratikarSa vacA zuNThI tatsarva mArkavadravaiH // | dinaikaM zAkajaivairmaryazca kSIriNIdravaiH / / For Private And Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 433 rasaprakaraNam ] pariziSTa ruvA laghupuTe caiva pacyAdagnimukho rsH| kakkamanupAnaM syAdvAtazUlaharaM param / yavAnIndrayavApAThA bilvazuNThIrasAdhanam // cizcAkSAraM jalaiH pItaM zUlaM shaantimvaapnuyaat|| cUNe zUlaharaM cAnu pibeduSNAmbunA saha // pArada bhasma, abhraka bhasma, tAmra bhasma, zuddha zuddha pArada aura gaMdhaka 1-1 bhAga tathA | gaMdhaka, amlabeta, zuddha bachanAga, harai, baher3A aura tAmra bhasma AdhA bhAga lekara tInoMko ekatra kharala | AmalA, samAna bhAga lekara sabako 1 dina ekatra karake kajalI banAveM aura use 1-1 dina sAgauna / kharala karake 3-3 dina kucalA, jayA, bAsA, tathA khiranI kI chAlake kvAtha meM kharala karake sabakA | bhAMga, raktazAkinI, bar3I kaTelI, mahArASTrI (jalapIeka golA banAveM aura use sukhAkara zarAva saMpuTameM | pala), dhatUrA, pokharamUla (yA kamala patra), pAna, zamIbanda karake laghupuTameM pakAveM / tatpazcAt usake vRkSakI chAla aura jAmana; unake rasameM kharala kreN| svAMgazItala hone para rasako nikAla leN| tadanantara usameM usake barAbara pAMcoM namakakA cUrNa (mAtrA-1 rttii|) milAkara 1 dina adarakake rasa meM dhoTakara caneke | samAna goliyAM banA leN| isake sevanase zUla naSTa ho jAtA hai| inake sevana se vAtaja zUla naSTa hotA hai| anupAna-auSadha khAne ke pazcAt ajavA __anupAna-hare, atIsa, hIMga, saMcala yana, indrajau, pAThA, belagirI, soMTha aura rasautakA | ( kAlAnamaka ), vaca aura indrajau samAna bhAga samAna bhAga milita cUrNa garamapAnIse pInA caahiye| lekara cUrNa bnaaveN| uparokta vaTI khAneke pazcAt (8931) agnimukharasaH (2) 11 tolA (vya. mAtrA-2-3 mAze) yaha cUrNa (ra. ra. sa. / u. a. 18; ra. ra. / zUlA.) garma pAnIse pInA caahiye| ___imalIkA kSAra uSNajalase khAnese bhI zUla mRtasUtAbhrakaM tAnaM gandhakaM cAmlaSetasam / | zAnta ho jAtA hai| virSa phalapraya tulyaM sarva marya dinAvadhi / / viSamuSTirjayA vAsA vijayA raktazAkinI / (8932) agnirasaH (1) bRhatI ca mahArASTrI dhattUraH padmapatrakaH / / (ra. ra. / kAsA.) nAgavallI zamI jambU bhAvyamebhirdevaisyaham / vajrahATakasUtAnAM bhasmaiSAM dvitriSaTakramAt / samAMzaM pazcalavaNaM datvA''karasena ca // / trikaNTakarasaivyaM dinAnte tadvicUrNayet // dinaM peSyaM tataH kuryAdvaTikAM caNamAtrakAm / / gumAmAtra prayoktavyaM sajvare rAjayakSmaNiH / bhakSayedvAtazUlAtaH so'yamagnimukho rasaH / / snuhImUlaM ca jambIradravaiH syAdanupAnakam // harItakI prativiSA hiGgu sauvarcalaM vcaa| sAdhyAsAdhyakSayaM hanti hyanupAnaM mRgAGkacat / kaligendrayavAstulyaM pAyayeduSNavAriNA // / ayamagnirasaM khAdet triniSkaM rAjayakSmanut / / For Private And Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 434 - bhaiSajya ratnAkaraH www.kobatirth.org bhArata [ akArAdi hIrA bhasma 2 bhAga, svarNa bhasma 3 bhAga, plIhaM gulmajalodaraM kaTibhavaM zUlaM punarjATharaM aura pArada bhasma 6 bhAga lekara sabako ekatra | zophaM cAmasamudbhavaM bahurujaM dugdhodanaM bhakSaNe // milAkara 1 dina gokharuke rasa meM kharala kareM / isake sevana se jvarasahita rAjayakSmA naSTa ho jAtA hai / yaha rasa sAdhyAsAdhya hara prakAra ke kSayako naSTa kara detA hai / sAdhAraNataH isa para mRgAka rasake samAna anupAna denA cAhiye | vizeSa anupAna - jambIrI nIbU ke rasake sAtha snuhI ( thUhara ) kI jar3akA cUrNa khilAnA cAhiye / ( pUrNa lAbha prApta karaneke liye ) yaha rasa 3 niSka khilAnA cAhiye / agnirasaH (2) (bhai. ra. / agnimAMdyA. ) pra. saM. 8323 svayamagnirasaH naM. 1 dekhiye agnisUnurasa: pra. saM. 262 agnikumAra rasa dekhiye / (8933) ajIrNahararasaH ( yo. ra. ajIrNA. ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddha pArA, zuddha gaMdhaka, zuddha haratAla ( yA haratAla bhasma ), zuddha bachanAga, suhAge kI khIla, javAkhAra, bharaMgI, cItAmUla, punarnavA, soMTha, kAlI mirca, pIpala, loha bhasma, abhraka bhasma, harra, baher3A aura AmalA samAna bhAga lekara prathama pAra gaMdhakakI kajalI banAveM aura phira usameM anya oSadhiyoMkA cUrNa milAkara 1-1 dina bhaMgare, saMbhAlu, adaraka aura bijaureke rasameM ghoTa kara 5-5 rattIkI goliyAM banA le 1 inake sevana se bhArIse bhArI padArtha bhI paca jAte haiM tathA yaha rasa plIhA - vRddhi, gulma, jalodara, kamarake zUla, udarazUla aura Ama - janita zothako naSTa karatA hai / pathya -- dUdha bhAta | (8934) apasmAranAzanarasaH ( ra. ra. sa. / u. a. 23) rasagandhazilAtutthakAntahemAdhiphenakam / rajanI tejanIvIjaM karSamAtraM pRthagyutam // nimbuvAntau tenAntarliptAM tAmrapalonmitAm / pAtrIM nyubjAM subhANDAntAM rudhvA kharparikAM zrutAm bhasmanA'' pUrya bhANDAntardhRtvA'dho dvinizaM pacet / svAGgazItaM vicUrthyAtha raso'pasmAranAzanaH // ! vallabhasyodaye dadyAdrAvyoSaviDaGgayuk / anudeyamajAmUtraM tato'rdhamahare gate || sArpape poDazapale taile tatkalitaM pacet / kSitA / nasyaM tailena tenAsya dadyAtsavyoSaNa tu || / sUtaM gandhakatAlakaM viSayutaM TaGkaM yavakSArakaM bhArgI punarnavA trikaTukaM lohAbhrakaM traiphalam cUrNa bhRGgarasena marditamana nirguNDikAdrAvakaiH pazcAdrArdrakavIjapUrakara sairdeyA punarbhAvanA || bhuktaM jIryati bhojanaM gurutaraM mAMsAdikaM piSTakaM | guJjApaJcakasammitasya vaTikA zrIbhairavAccha | For Private And Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa 435 zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, zuddha manasila, zuddha (8935) apasmArAri rasaH nIlAthothA, kAntaloha bhasma, svarNa bhasma, samudraphena, (ra. kA. ghe. / apasmArA.) haldI aura mAlakaMganI ke bIja 1 / 1 / tolA lekara prathama pAre gaMdhaka kI kagjalI banAveM aura phira mayUratutthaM rasagandhayoyutaM usameM anya auSadhiyoM kA cUrNa milAkara sabako guDUcikAtoyavimarditaM dRDham / nIbU ke rasameM kharala kareM evaM 5 tole zuddha tAmrakI zarAvaruddhaM puTitaM prayatnAt kaTorIke bhItara usakA lepa kara deN| rambhotthatoyena dinaM vimartham / / sa syAdapasmArakaroganAzano tadanantaraM eka kaparamiTTI kI huI hANDIke haiyaM gavInena ca vallayugmakaH / bhItara yaha kaTorI ulTI karake rakha deM aura usapara hanyAdapasmArakameva yatnataH miTTIkA zarAva Dhaka kara hAMDIko rAkhase bharadeM tathA usake Upara DhakanA Dhakakara sandhiko acchI taraha | sa sevyamAnaH kRtanizcayo budhaiH / / banda kara deM aura hANDIko cUlhe para car3hAkara usake zuddha nIlA thothA, zuddha pArada aura zuddha nIce 2 dina (16 pahara) agni jalAveM / tatpazcAt / gaMdhaka samAna bhAga lekara kajjalI banAveM aura phira svAMgazItala hone para hAMDImeMse tAmrakI kaTorIko use giloyake rasameM kharala karake TikiyA banAveM nikAla kara pIsa leN| evaM sukhAkara zarAvasampuTameM banda karake puTa lagAdeM / isameM se nitya prati prAtaHkAla 2 rattI rasa tatpazcAt usake svAMga zItala hAne para auSadhako nikAla kara use 1 dina keleke rasameM kharala kreN| baca, soMTha, mirca, pIpala aura bAyabiDaMgake samAna bhAga milita (1 // -2 mAzA ) cUrNake sAtha ise 4 rastI mAtrAnusAra gAyake navanIta khilAkara bakarIkA mUtra pilAnA cAhiye / / (makkhana) ke sAtha sevana karanese apasmArakA nAza 1 sera sarasoMke telameM baca, soMTha, mirca, hotA hai| pIpala aura bAyabiDaMgakA 10 tole kalka tathA ( vyavahArika mAtrA--1-2 rttii|) 4 sera pAnI milAkara pakAveM aura pAnI jala jAne (8936 ) apUrvo rasaH (karpUrarasaH) para telako chAna leN| ( ra. kA. dhe. / kSayarogA.) uparokta rasa khAneke AdhA pahara pazcAt isa rAmaThaM zuddhamAnIya dazaTaGgha mahottamam / tela meM trikuTe kA bArIka cUrNa milAkara usakI maSikAdvitayaM kRtvA rasaM datvA'vazoSayet // nasya lenI caahiye| dvitIyA dIyate tasyA upariSTAcca muussikaa| isake sevanase apasmArakA nAza hotA hai| / sUkSma chidraM punastasyA upariSTAca kArayet // For Private And Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 436 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi vimudraya sandhimubhayoINDikAntasthayodRDham ! / isa bharamako bArIka vastra meM bAMdhakara majabUta ata Urdhva tato dadyAtkSArAcchalavaNaM dvayoH // | poTalI banAveM aura use 2 pahara taka dUdhameM svedita dIyante kharparA gADhA haNDikAM innddikopri| | kareM / phira nikAlakara sukhA leM / datvA sandhi nirudhyAtha vahni dadyAdaharnizam / / mAtrA-AdhI rttii| AdAya mundaraM bhasmoparilagnaM smnttH| isake sevanase prathama jaTharAgni dIpta hotI hai sUtAkAraM mahAsAraM kanakAmaM manoharam // | aura phira pAcana zakti baDha jAtI hai| yaha rAjavastre sUkSme nidhAyAtha badhvA poTTalikAM dRDhAm / yasmA aura udara rogAdi mahA vyAdhiyoMko naSTa kara payasA svedayetsUtabhasma tatmaharadvayam // detA hai| yadi ise sadaiva sevana kiyA jAya to AdAya zoSayetpazcAdardhagujaM niSevayet / | manuSya ajara amara ho jAtA hai / (1) pUrvamagnebalaM kuryAtpAcanaM tadanantaram / / (8937 ) abhinavakAmadevarasaH kSayAdikAnayaM hanyAjaTharAdInmahAgadAn / apUrvo'yaM rasaH sAkSAnnAma tasya prakIrtitam // / (ra. ra. ; dhanva. / vAjIkaraNA.) ajarAmaratAM kuryAta pratyahaM yadi sevyate // | tolakaikaM samAdAya pRthggndhkmtyoH| 10 TaMka (50 mAze ) uttama hIMga lekara raktotpaladalAmbhobhirmardaye divasatrayam // (pAnIke sAtha pIsakara ) usakI do mUSA banAveM | madeyitvA punadeyaM gandhaM mAsacatuSTayam / aura eka mUSAmeM zuddha pArada DAlakara dUsarI mUSA usake | tasyaiva patratoyena punardattvA ca gandhakam // Upara Dhaka deN| UparavAlI mUSAkI peMdI meM ekachoTAsA | zahinyAzcApi toyena rudadhvA kAcaghaTe rhe| chidra kara denA caahiye| ina donoMkI sandhiko tatastu bAlukAyantre pacecAmatrayaM ttH|| acchI taraha banda karake sukhA leM aura isa yantrako | kAcakupyAH samAkRSya siddhasUtamataH param / kaparamiTTI kI huI hAMDImeM rakhadeM tathA use javAkhAra / khAdettu raktikAH pazvarogerAkAntamAnavaH / / aura seMdhA namaka ke cUrNase Dhaka deM / tatpazcAt usa | bhojanaM pUrvavadeyaM yatnataH satataM bhiSak / para maz2abUta ThIkare rakhakara hANDI para eka dUsarI | dubailaM vapuratyartha mallavajjAyate nRNAm / / hANDI DalTI DhakadeM aura donoMkI saMdhiko acchI mAsenekena sUtendraH pittajAmAzayedgadAn / taraha banda karake eka dina rAta ( 8 pahara ) 1-1 tolA zuddha pArada aura gaMdhakakI kajjalI pAka kreN| banAkara use 3 dina lAla kamalake pattoMke svarasameM tadanantara usake svAMga zotala hone para hAMDIko | kharela kareM aura phira usameM 4 mAze zuddha gaMdhaka kholakara cAroM ora lagIhuI pAradabhasmako nikaalleN| | milAkara punaH 3 dina lAla kamalake pattoMke rasameM yaha bhasma atyanta sundara pAradake samAna | kharala kareM / tatpazcAt usameM punaH 4 mAze zuddha (sapheda) aura svarNake samAna (camakadAra) hogii| | gaMdhaka milA kara zaMkhapuSpIke rasameM kharala karake For Private And Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa sukhAkara AtazI zIzI meM bharakara bAlakAyantra meM | dhamettadandhamUSAyAM trivAraM ca punaH punaH / 3 pahara taka pakAveM / tatpazcAt zIzIke svAMga- tirbhavati tadvajaM nAtra kAryA vicAraNA / / zItala hone para usameMse auSadhako nikAlakara anenaiva prakAreNa kuryAd druti suzobhanA // pIsakara surakSita rakkheM / ___ zvetAbhrakako bArIka kUTa kara usameM (usake mAtrA-5 rttii| barAbara ) kelekI phalI milAkara gomUtrameM kharala kareM ___ ise 1 mAsa taka sevana karanese samasta aura phira use andhamUSAmeM banda karake AgameM rakha pittaja roga naSTa ho jAte haiN| yaha rasa durbala kara dhmA (oMkanIse Aga teja kreN| ) jaba kelA zarIrako atyanta puSTa pahalavAnake samAna kara jala jAya to ) punaH isI prakAra kele kI phalIke sAtha gomUtrameM ghoTakara andhamUSAmeM pakAveM / isa detA hai| prakAra 3 bAra pakAnese vajra jAtikA zvetAbhraka ( vyavahArika mAtrA-1-2 rttii|) avazya druta ho jAtA hai| (8938) abhrakadrutiH (8940 ) abhrakadrutiH (3) (ra. rA. su.) (ra. rA. su. ; rase. ci. ma. / a. 4) karkoTIphalacUrNa tu mitrapaJcakasaMyutam / svarasena vajravalyAH piSTaM sauvarcalAnvitaM gaganam / etattulyaM ca dhAnyAbhramamlaimadhu dinaavdhiH|| | pakaM zarAvasaMsthaM bahuvAraM bhavati rasarUpam / atha mUSAgataM dhmAtaM tad drutirbhavati dhruvam // abhrakameM saMcala ( kAlA namaka ) milAkara vajravallI (har3ajor3I) ke rasameM kharala karake zarAva meM kakor3eke phalakA cUrNa aura mitrapaMcaka 1--1 rakhakara pakAveM / isI prakAra aneka bAra pAka karanese bhAga lekara donoMko ekatra milAveM aura phira usameM abhraka pAradake samAna druta (pravAhI) ho jAtA hai| 2 bhAga dhAnyAbhraka DAlakara 1 dina nIbUke rasa ( yA kAMjI ) meM kharala karake mUSAmeM rakhakara / (8941) abhrakadrutiH (4) agnimeM dhmAnese abhraka avazya druta ( pravAhI) ( A. ve. pra. / a. 4) ho jAtA hai| agastyapatraniryA samardita dhAnyakAbhrakam / (8939) abhrakadrutiH (2) sUraNodaramadhye tu nikSiptaM lepitaM mRdA // goSThabhUmau khanitvA tu hastamAtre hi pUritam / (ra. rA. su.) mAsAniSkAsitaM tattu jAyate pAradopamam // zvetAbhrakaM ca saThacUrNya gomUtreNa tu bhAvayet / dhAnyAbhrakako agasti ( agathiyA) ke pattoMke kadalIphalasaMyuktaM bhAvayettadvicakSaNaH // (matAntara meM phUloMke) rasameM ghoMTakara jimikaMda (sUraNa) For Private And Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 438 bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH ke bhItara bharadeM aura usa para miTTIkA lepa karake sukhA leN| ise gozAlA meM eka hAtha gaharA gar3hA khodakara dabA deM aura 1 mAsa pazcAt nikAla leM / isa prakAra abhraka pArada ke samAna pravAhI ho hai / www.kobatirth.org (8942) abhrakadrutiH (5) ( A. ve. pra. / a. 4 ; rase. ci. ma. 1 a. 4 ) nijarasavahuparibhAvita - surAlI cUrNamAnavApena / dravati punaH saMsthAnaM bhajate gaganaM na kAle'pi // devadAlI (biDAla) ke cUrNako usIke rasakI bahutasI bhAvanAeM dekara sukhA leM / abhraka (abhraka satva) ko tapAkara usameM yaha cUrNa DAlane se vaha patalA ho jAtA hai aura phira kabhI kar3A nahIM hotaa| ( 8943) abhraka bhasmayogaH (1) ( ra. kA. . / amlapittA. ) uSNodAmburutailara se nimagnaM kRSNAbhrakaM vasanabaddhamahAni sapta / piSTvA ca kiJcidupazopya palamamArNa nyagrodhadugdhapaLayuktamatho puTettat // mASASTagandhakapRthak trikaTorvarAyAH saMyojya cAjyamadhunI ca ciraM vimRdya / taptAmbupAnamupayuktamidaM nihanti zUlAmlapittatramanAni hitAzino'daH / / kRSNAbhrakako kapar3e kI poTalI meM bAMdhakara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ akArAdi cAvaloM ke mAMDa, araNDI ke tela aura araNDI ke rasa meM sAta dina bhigoe rakkheM / (mAMDa Adi tInoM padArtha barAbara barAbara lekara ekatra milA lene cAhiyeM |) isake pazcAt use pIsakara kucha sukhAkara usameMse 5 tolA leM aura usameM 5 tole bar3akA dUdha milAkara kharala karake TikiyA banAveM / tathA zarAvasaMpuTameM banda karake gaja puTameM phUMka deM / isI prakAra kaI puTa dekara bhasma bnaayeN| tatpazcAt usameM 8 mA zuddha gaMdhaka tathA 8-8 mAze soMTha, mirca, pIpala, harra, baher3A aura AmalA ; inakA cUrNa milAkara zahada aura ghI ke sAtha bahuta dera taka kharala kareM / ise uSNa jalake sAtha sevana karane aura pathya pAlana karanese zUla, amlapitta aura vamanakA nAza hotA hai| ( 8944) abhraka bhasmayogaH (2) ( na. mR. / ta. ; yA. ra. ; ra. rA. su. / pramehA. ; vR. yo ta / ta. 103 ) nizcandramabhraka bhasma savarA rajanI rajaH / madhunA lIDhamacirAtmamehAnvinivartayet // nizcandra abhraka bhasma, harra, baher3A, AmalA aura haldI samAna bhAga le kara sabako ekatra kharala kareM / ise zahada ke sAtha cATane se prameharoga zIghrahI ho jAtA hai / For Private And Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam pariziSTa 436 ( 8945) abhrakabhasmAmRtIkaraNam (1) / arkadugdhaiH punaH piSTvA kRtvA TikaDikAH shubhaaH| ( zA. saM. / khaM. 2 a. 11; ra. ra. sa. / pU. a. veSTayitvArkapatraizca kharparasthAH punaH pacet // 2;ra. rA. su. ; A. ve. pra. / a. 4; yo. ra.; evamevArkadugdhasya dadyAtsaptapuTAni ca / yo. ci. ma. / a. 7; rase. ci. ma. / puTatrayaM kumAzci triphalAyAH puTatrayam // | guDasya ca puTaM datvA punaH pazcAmRtaiH puTet / tulyaM ghRtaM mRtAbhreNa lohapAtre vipAcayeta / tato vaTajaTAkAthaiH samyak deyaM puTatrayam // ghRte jINe tadabhraM tu sarvayogeSu yojayet // evaM nizcandratAM yAti sarvarogeSu yojayet / ____ abhraka bhasmameM usake barAbara ghI milAkara | mRta tvabhraM harenmRtyuM jarApalitanAzanam // lohapAtrameM pakAveM / jaba ghI jala jAya to abhrakako yojitaM cAnupAne ca sarvarogaharaM param // pIsakara rakha leN| __2 sera kRSNAbhrakako pIsakara gomUtrameM milAyahabhasma sarvatra prayukta kI jA sakatI hai| / kara hANDI meM DAleM aura cUlhe para car3hAkara 24 ghaMTe pAka kareM / tadanantara use Akake dUdhameM kharala ( ra. rA. su. ; A. ve. pra. / a. 4 ; vR. yo. karake TikiyA banAveM aura unheM sukhAkara Akake ta. / ta. 41; rase. ci. ma. / a. 4 ; ra. ra.) pattoMmeM lapeTakara zarAvasampuTameM banda kareM evaM triphalAtvakaSAyasya palAyAnyAdAya ssoddshH| gajapuTameM phUMkadeM / isI prakAra Akake dUdhakI sAta goghRtasya palAnyaSTau mRtAbhrasya palAn daza / / puTa deN| tadanantara use ghRtakumArI ke rasakI 3, ekIkRte lohapAtre vipcenmRduvhninaa| | triphalA kvAthakI 3, gur3ake pAnIkI 3, paMcAmRta drave jIrNa samAdAya yogavAhe prayojayet // kI 3 aura bar3akI jaTAke kvAthakI 3 puTa deN| anyeSAmapi dhAtUnAmamRtIkaraNaM hyayam // isa vidhise abhrakakI nizcandra bhasma ho jAtI hai| ___ triphalekA kvAtha 1 sera, goghRta AdhA sera abhraka bhasma jarA, mRtyu, palita aura anu. aura abhraka bhasma 50 tole lekara sabako ekatra | pAna bhedase samasta rogoMko naSTa karatI hai| milAkara lohapAtrameM mandAgni para pakAveM / jaba vaha (paJcAmRta-giloya, gokharu, mUsalI, zuSka ho jAya to pIsakara surakSita rkkheN| gorakhamuMDI, aura zatAvara samAna bhAga lekara ekatra __ anya dhAtuoMkI bhasmIkA amRtIkaraNa bhI milaaleN|) isI prakAra kiyA jAtA hai| ( 8948 ) abhrakamAraNam (2) ( 8947) abhrakamAraNam (1) ( yo. ci. ma / a. 7) (ra. rA. su.) kRSNAbhrakasamAdAya dvipasthaM cuurnnyevudhH| punarnavA kumAroM ca capalAM vAnarI tathA / gomUtraloDitaM bhANDe kSiptvA vanhau dinaM pcet|| muzalIM cekSuvallIM ca tathA tAmalakIrasaiH / For Private And Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 bhArata-bhaiSajya-ralAkaraH [akArAdi pratyekaikena puTayetsatavAraM punaH punaH / bAra DAlanekI AvazyaktA nahIM hai, sirpha 1 bAra arkasehuNDadugdhena pradeyA sptbhaavnaaH|| hI DAlanA cAhiye / ) evaM sa mriyate vajaM sarvarogaharaM param // tatpazcAt caulAI aura bAsAke rasameM ghoTa abhrakako kramazaH punarnavA (bisakhaparA), ghoTakara pRthak pRthak sAta sAta puTa deN| ghRtakumArI, pIpala, kauMcakI jar3a, mUsalI, kRSNa isa vidhi se abhrakakI nizcandra aura sindUrake kSIrabidArI aura bhuI AmalA; inake rasa yA kyA- samAna lAla bhasma ho jAtI hai| thakI evaM Aka aura sehuMDa (thUhara ) ke dUdhakI | ( 8950) abhrakamAraNam (4) pRthak pRthak sAta sAta puTa denese vaha mara jAtA hai| (ra. ra. sa / pU. a. 2; ra. rA. su. ; ra. pra. su. / a. 5) (8949) abhrakamAraNam (3) vaTamUlatvacaH kAthaistAmbUlIpatrasArataH / (ra. pra. su. / a. 5) vAsAmatsyAkSikAbhyAM vAmInAkSyA skttillyaa| sUkSmacUrNa tataH kRtvA piSTvA haMsapadIrasaiH // payasA vaTavRkSasya maditaM puTitaM dhanam / cakrAkAraM kRtaM zuSkaM dadhAdardhagajAhaye / bhavedvizati vAreNa sindUrasadRzapabham // SaT puTAni tato dattvA punarevaM punarnavA- // abhrakako 4 puTa bar3akI jar3akI chAlake rasena marditaM gADhamabhrAMzena tu TaGkaNam / kvAthakI; 4 puTa pAnake rasakI, 4 puTa bAsA aura punazca cakrikAM kRtvA saptavAraM puTekhalu // machechIke sammilita rasakI, 4 puTa machachI aura taNDulIyaraseneva tadvadvAsArasena ca / lAla punarnavAke sammilita rasakI evaM 4 puTa bar3ake puTayetsaptavArANi puTaM dadyAdgajArdhakam // dUdhakI (isa prakAra kula 20 puTa ) denese usakI anena vidhinA cAbhraM mriyate nAtra saMzayaH / sindUrake samAna lAla bhasma ho jAtI hai / candrikArahitaM samyak sindUrAmaM prajAyate // | (8951 ) abhrakamAraNam (5) dhAnyAbhrakakA bArIka cUrNa karake use haMsa padIke rasameM kharala karake TikiyA banAveM aura unheM (zA. saM. / khaM. 5. a. 11; ra. rA. su.) sukhAkara zarAvasampuTa meM banda karake ardha gajapuTameM zuddhaM dhAnyAbhraka mustazuNThI SaDbhAgayojitam / phUMka deN| isI prakAra haMsapAdIke rasameM ghoTakara | mardayetkAbhikenaiva dinaM citrakajai rasaiH / / sAta puTa deN| tadanantara use punarnavA (bisakhaparA) | tato gajapuTaM dadyAttasmAduddhatya mardayet / ke rasa meM kharala karake abhrakake barAbare suhAgA milA- triphalAvAriNA tadvatpuTedevaM puTaistribhiH // kara ghoTakara uparokta vidhise puTa deN| isI prakAra | blaagomuutrmusliitulsiisuurnndrvaiH| punarnavAke rasameM ghoTakara sAta puTa deN| (suhAgA hara / marditaM puTitaM vahau tritrivelaM vrajenmRtim // For Private And Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa 441 6 bhAga dhAnyAbhraka meM 1-1 bhAga nAgaramothe tatosya kAkSikasthasya ciraM dharme vidhArayeta / aura soMThakA cUrNa milAkara 1 dina kAMjomeM peSaNaM ca vidhAtavyaM pauna punyena paNDitaiH / / kharala kareM aura usake sUkhane para 1 dina citraka cAGgerIsvAGganiryAsairapyevaM vidhimAcaret / mUlake kvAthameM kharala kareM tathA TikiyA banAkara taNDulIyakamUlasya rasenApi tataH param // sukhAleM aura yathA vidhi gajapuTameM phUMka deN| tada- tatosminkhadirAGgArainIte nIte'gnivarNatAm / nantara use triphalAke kvAtha; kharaiTI (balA )ke / | kSipetpunaH punaH kSIre yathA nizcandrikaM bhavet / / kvAtha, gomUtra, mUsalIke rasa yA kvAtha, tulasIke ___kRSNAbhrakako khairake koyaloMkI agni para rasa aura sUraNa ( jimIkanda)ke rasameM ghoTa ghoTakara tapAkara khUba lAla kareM aura kAMjImeM bujhA deN| pRthak pRthak 3-3 puTa deN| basa abhraka bhasma taiyAra / tadanantara use kAMjI sameta kaI dina taka dhUpameM ho jaaygii| sukhAveM aura kaI bAra pIsakara bArIka kreN| (8952 ) abhrakamAraNam (6) ___isI prakAra isa cUrNako tapAkara lAla karake (ra. rA. su.) cAMgerIke svarasameM bujhAveM aura phira sukhAkara tapAaGgAropari vinyasta dhmAtameva dliikRtm|| kara caulAIkI jar3ake rasameM bujhAveM / tatpazcAt use nikSipetkAlike kRSNamabhrakaM vahni sannibham // khairakI lakaDIke aMgAro para tapA tapAkara agnike dhAnyAbhrakavidhiH samAna lAla karake dUdhame bujhAveM / jaba taka vaha (ra. ra.) nizcandra na ho jAya isIprakAra dUdharme bujhAte raheM / athavAbhrasya bhAgo dvau TazcaikaM jalaiH sh| (8953 ) abhrakamAraNam (7) dvidinaM sthApayetpAtre sUkSma kRtvA prapeSayet / / (ra. rA. su.) badhvA dhAnyayutaM vastre mardayetkAbhikaiH sh| dhAnyAbhraM guDatulyaM ca zreSThaM kSIreNa marditam / adhoyadgAlitaM sUkSma zuddhaM dhAnyAbhrakaM bhavet // kuryAtsacakrikAM zuSkA samyaggajapuTe pacet // 2 bhAga abhraka aura 1 bhAga suhAgeko ekatra milAkara pAnIse bhare huve pAtrameM DAla deM aura do | tato dhatUra pattara kumArI zazivATikA / dina pazcAt nikAlakara bArIka pIsakara usameM dhAna pratyekaM svarasenaiva puTAdAzumatiM vrajet // milAkara kapar3emeM bAMdhakara poTalI banAveM tathA use dhAnyAbhrakameM samAna bhAga gur3a milAkara dUdhase kAMjIse bhare huve pAtrameM DAlakara donoM hAthoMse / ghoTeM aura TikiyA banAkara sukhA leM tathA zarAva rgdd'eN| isa kriyAse jo bArIka abhraka poTalIse | sampuTameM banda karake gajapuTameM pakAveM / isI prakAra chanakara kAMjImeM gire use nikAlakara sukhA leN| dhatUre, pattUra (jala pIpala ), dhRtakumArI aura punayahI dhAnyAbhraka hai| navAke rasameM ghoTa ghoTakara puTa deN| ( harabAra gur3a For Private And Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 442 bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [akArAdi - milAnA cAhiye aura puTa lagAneke bAda pAnIse bAra abhraM kaSAyaM madhuraM suzItabAra dhokara gur3ake kSArako nikAla denA cAhiye / ) mAyuSkaraM dhAtuvivardhanaM c| isa vidhise zIghra hI abhraka mara jAtA hai|| inyAtridoSa vraNamehakuSThaM (8954) abhrakamAraNam (8) plIhodaragranthiviSakamIzca // rogAnhanti dRti vapurvIryavRddhi vidhatte ( A. ve. pra. / a. 4; ra. rA. su.) tAruNyADhayaM ramayati zataM yoSitAM nityameva / atha nAgabalA bhadramustA dugdhaM vaTasya ca / dIrghAyuSakAanayati mutAnsihatulyaprabhAvAn / yadvA vaTajaTAtoyaM haridrAvAriNA puTet // mRtyorbhIti harati ca sadA sevamAnaM mRtAbhram // mabhiSThA kAtha toyena sarvairebhiryathAkramam / vayAstambhakArI jarAmRtyuhArI puTitaM bhAvanAyogAccarame puTane muhuH // balArogyadhArI mhaakusstthdaarii| jAyate dharuNaM cAti bhasma vajrAbhrakodbhavam // nRNAM megha ekaH sa yogeSu yojyaH vajrAbhrakako nAgabalA (gaMgerana ), nAgara sadA mUtarAjasya tulyo guNena / / mothA, bar3akA dUdha yA bar3akI jar3akA rasa, haldI (vR. yo. ta.) aura majITha; inake rasameM pRthak pRthak ghoTakara dhAnyAbhrakako 1-1 dina caulAIkI jar3a, pRthak pRthak gajapuTa deN| isI prakAra bahutasI puDhe | kele aura motheke rasameM tathA suhAgeke pAnI aura dene se abhrakakI atyanta lAla bhasma bana jAtI hai| aMkolakI jar3ake kvAthameM ghoTa ghoTakara gajapuTa (8955) abhrakamAraNam (9) deN| isI prakAra 12 puTa deN| tadanantara usameM (vR. yo. t.| ta. 41; yo. ra.) samAna bhAga gaMdhaka milAkara machechIke rasameM ghoTadhAnyAnaM meghanAdaiHkadalighanajalaiTaGkaNAGkolatoyai / kara puTa deN| isI prakAra gaMdhaka milAkara aura khalve samma gADhaM tadanu gajapuTAdvAdazaivaM prddyaat| machechIke rasameM ghoTa ghoTa kara sAta puTa deN| phira mInAkSIbhRAtoyaitriphalajalayutairmardayetsaptavAraM 7-7 puTa bhaMgareke rasa aura triphalAke kvAthakI gandhaM tulyaMca dattvApravaragajapuTAtpazcatAM yAti meghaH deN| (harabAra gaMdhakabhI milA lenA caahiye|) isa vidhise abhraka mara jAtA hai| 1 nizcandraM ca susUkSmaM ca locnaanyjnsnibhm|| + + + + tadAmRtamitipaktimabhrakaM cAnyathAmRtam // abhraka kaSAya aura madhura sara yukta, zItala, ___ jaba abhraka nizcandra aura AMkhoMke aMjanake | Ayuvarddhaka, dhAtuvarddhaka tathA tridoSa, vraNa, prameha, samAna sUkSma ho jAya taba use mRta samajhanA | kuSTha, plohodara, udara pranthi, viSa aura kRmirogako caahiye| (ra. rA. su.) naSTa karanevAlA hai| For Private And Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 443 isake nitya sevana se samasta roga naSTa hokara puTa caulAIkI jar3ake rasameM deN| isa vidhise abhrazarIra-dRr3ha hotA hai; vIryakI vRddhi hotI aura yauva. kabhasma taiyAra ho jAtI hai| nakA vikAsa hokara nitya 100 bAra strI samA (8957) abhrakamAraNam (11) gamakI zakti prApta hotI hai| (1 puTI bhasma ) isake prabhAva se atyanta parAkramI aura dIrghAyu | putroMkI prApti hotI hai; rogajanita mRtyukA bhaya (ra. rA. su.) nahIM rahatA; vRddhAvasthA nahIM AtI aura Ayu dhAnyAbhrakasya bhAgau dvau bhAgekaM zuddha gandhakam / sthira rahatI hai| vaTakSIreNa sampardha andhamUSAM nirodhayet / / abhraka balavarddhaka. Arogya rakSaka aura pAraTake pacedgajapuTenaiva vAramekaM mRto bhavet // samAna sarva roga nAzaka hai| 2 bhAga dhAnyAbhraka aura 1 bhAga zuddha gaMdhaka (8956) abhrakamAraNam (10) ko ekatra milAkara bar3ake dUdhameM kharala kareM aura | TikiyA banAkara sukhA leM tathA andhamUSAmeM banda ( ra. rA. su.) ! karake gajapuTameM phUMka deN| isa vidhise 1 hI puTameM tato dhAnyAbhrakaM kRtvA piSTvA mtsyaakssikaarsaiH| abhraka mara jAtA hai| cakrI kRtvA vizoSyAtha puTaM datvAbhrake tathA / (8958) abhrakamAraNam (12) deyaM puTaM hi SadAra punarnavarasaiH saha / (3 puTI bhasma) kalAMzaM TaGkaNenApi samma cakrikAkRtam / / (ra. ra. sa. / pU. a. 2) UrddhabhAge puTettadvat saptavAraM prayatnataH / gandharvapatratoyena guDena saha bhAvitam / evaM vAsArasenApi tandulIyarasena ca // adhovaM vaTapatrANi nizcandra tripuTaiH khagam / / mapuTetsaptavArANi pUrvamoktavidhAnataH // kSudhaM karoti cAtyartha guJjArdhamiti sevyaa| etatsiddhaM ghanaM sarvayogeSu viniyojayet // tattadrogaharairyogaiH sarvarogaharaM param // ___ dhAnyAbhrakako machechI ke rasameM kharala karake abhrakameM (samAna bhAga) gur3a milAkara ara. TikiyA banAveM aura unheM sukhAkara zarAva smputtmeN| NDake pattoMke rasameM ghoTakara TikiyA banAveM aura banda karake gajapuTa meM phUka deN| isI prakAra 6 phira unheM sukhAkara bar3ake pattoMmeM lapeTakara gajapuTa deN| tadanantara usameM 16 vAM bhAga suhAgA puTameM phUMka deN| isa prakAra 3 puTa denese abhraka milAkara punarnavA (bisaMkhaparA)ke rasameM kharala karake nizcandra ho jAtA hai / puTa deN| isI prakAra punarnavAke rasameM sAta puTa deN| yaha abhraka bhasma atyanta kSudhAvarddhaka aura isI prakAra sAta puTa bAsAke rasameM aura sAta | yogavAhI hai| For Private And Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 444 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH mAtrA - AdhI rattI / ( hara puTake bAda pAnIse kaI bAra dhokara gur3a ke kSArako nikAla denA cAhiye / ) (8959) abhrakamAraNam (13) ( 4 puTI bhasma ) ( rasaratnAkara ) dhAnyAbhraM TaGkaNaM tulyaM gomUtraistulasIdalaiH / bAkucyAH zUraNairalpairdinaM pivA puTe pacet // jayantyAzca dravaiH pazcAnmadyai mardya tridhA puTet / caturgajapuTenaivaM nizcandraM sarvarogajit // dhAnyAka aura suhAgA barAbara barAbara lekara donoM ko ekatra kharala karake 1-1 dina gomUtra, tulasIpatrake rasa, bAbacIke rasa yA kvAtha aura z2imikaMda (sUraNa)ke rasameM ghoTakara zarAba sampuTameM banda karake gajapuTameM phUMka deN| tadanantara use jayantI ke rasa meM ghoTa ghoTakara 3 puTa deN| isa prakAra 4 puTa denese abhraka nizcandra ho jAtA hai / (8960) abhrakamAraNam (14) ( 10 puTI bhasma ) ; ( ra. ra. sa. pU. a. 2; ra. rA. su. ra. pra. su. a. 5 ; A. ve. pra. ) dhAnyA kAsamardasya rasena parimarditam / puTitaM dazavAreNa mriyate nAtra saMzayaH // arrant kasauMdI rasameM kharala karake TikiyA banAveM aura sukhAkara zarAvasampuTa meM banda karake gajapuTameM phUMka deN| isI prakAra dasa puTa denese abhraka avazya mara jAtA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ akArAdi (8961) abhrakamAraNam (15) ( 60 puTI bhasma ) ( ra. ra. sa. / pU. a. 2 ; ra. rA. su. ) tadvanmustArasenApi taNDulIyarasena ca / pItAmalakasaubhAgya piSTaM cakrIkRtAbhrakam // puTitaM SaSThi vArANi sindUrAbhaM prajAyate / kSayAthakhilarogaghnaM bhavedrogAnupAnataH // abhraka meM haratAla, Amale aura suhAgekA cUrNa ( abhrakakA sAThavAM bhAga ) milAkara nAgaramotheke rasameM kharala kareM aura TikiyA banAkara sukhAleM tathA zarAvasaMpuTameM banda karake gajapuTameM phUMka deN| isIprakAra 30 puTa deN| tatpazcAt 30 puTa caulAIkI jar3ake rasa meM ghoTa ghoTa karadeM / (hara bAra uparokta tInoM padArtha DAlate rahanA cAhiye / ) isa prakAra 60 puTa denese sindUrake samAna lAla bhasma ho jAtI hai jo anupAna bhedase kSayAdi samasta rogoM ko naSTa karatI hai / (8962) abhrakamAraNam (16) ( 60 puTI bhasma ) (ra. pra. su. a. 5. ) evaM mustArasenApi taNDulIya zivArasaiH / TaGkaNena samaM piTvA cakrAkAramathAbhrakam // SaSTisaGkhyapuTaiH pakvaM sindUrasadRzaM bhavet / kuSThakSayAdirogaghnamabhrakaM jAyate dhruvam // For Private And Personal Use Only abhraka ( samAna bhAga ) suhAgA milAkara nAgaramotheke rasa meM kharala kareM aura TikiyA banAkara sukhAleM tathA zarAva - sampuTa meM banda karake gajapuTameM phUMka deM isI prakAra motheke rasakI 20 puTa deM
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa - - aura phira 20-20 puTa caulAIkI jar3ake rasakI tathA Amaleke rasako deN| isa prakAra kula 60 puTa denese abhrakakI sindUrake samAna lAla bhasma ho jAtI hai jo kuSTha, kSayAdi rogoMko naSTa karatI hai| (suhAgA harabAra milAnekI AvazyakatA nahIM hai sirpha 1 bAra hI milAnA caahie|) (8963) abhrakamAraNam (17) ( sahasrapuTIbhasma ) (re. rA. su.) vajrAbhrakaM kuTayitvA sukhalve godugdhena tapte ca siJcanIyam / tallohapAtre mRduranipakvaM ghRtena kizciJca vilolayitvA // zAlIvimizreNa suvastramadhye badhvA dRDhaM poTalikAmbhapAtre / vighRSya toyAntarasaMsthitaM ta dhAnyAbhrakaM zuddhaM bhavecca pazcAt / / khalve suramye dRDhaM gharSayitvA jalaM catuHSaSTi vanaspatInAm / sUryAtape zoSya dinAntakAle vanotpalAnAM puTamAcarezca // evaM vidhaM mAritamabhrakaM ca vanaspatInAM krama evamuktam / dugdhaM rakheTadugdhavani___ kumaarikaanaamnilaaritiktaa|| mustA guicI vijayA trikaNTa___ vartAkinI parNidvayaM ca gulmam / siddhArthako vai kharamaJjarINAM ___ vaTaprarohaM ajazoNitaM ca // pilvAnimanthognisatindukAnAM ___ hriitkiipaattlikaasmuuhaiH| gomUtradhAtrIkalimambhakumbho tAlIsapatraM ca satAlamUlI // vRSAdhagandhA munibhRGgarAja rambhAjalaM sAsusaptaparNam / dhattaralobhraM ca sadevadAru vRndA sadUrvA dvykaasmH|| marIcakaM dADima kAkamAcI sazaGkhapuSpI ntnaagvllii| punarnavAmaNDUkaparNikA ca ___ indrAvaNI bhArgi ca devdaalii|| kapitthaliGgIkaTukiMzukAnAM ___ kossaatkiimuusskprnnynntaa| mInAkSikAkAravitailaparNI kumbhI tathAH ca zatAvarINAm // ebhizca toyaiH sthitakhalvamadhye vigharSayecchuSkabhavaM tathaiva / vanotpalAnAM puTamanizItaM punaH puna khalvatale vigharSat // ebhi kriyAM SoDazavAramekaM vallIjalAnAM puTamArabhecca / nizcandragopAruNaraGgatulyaM bhasmaM sudhA divyaM rasAyanaM ca // nAnAnupAnairajarAmaraM ca zarIriNAM sevyamidaM variSTam / guNaiH sahasrAvadhi sevakAnAM samastarogArirasaprasiddham // For Private And Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 446 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH vajrA ko uttama kharalameM kUTakara tapAkara godugdhameM bujhaaveN| tatpazcAt use dUdhase nikAlakara thor3A ghI milAkara loha pAtrameM mandAgni para pakAyeM jaba dhI jala jAya to abhraka meM zAlIdhAna milAkara kambalakI thailI meM DAleM aura usakA mukha banda karake use kAMjIse bharI huI parAta ( yA bar3e mRtpAtra ) meM DAlakara hAthoM se masaleM | isa kriyA se samasta abhraka kAMjImeM A jAyagA / ise dhAnyAbhraka kahate haiM / aba isa abhrakako uttama kharala meM DAlakara nimnalikhita oSadhiyoMke rasameM ghoTa ghoTakara TikiyA banAkara sukhAveM aura gajapuTameM phUMkeM / oSadhiyoM ke nAma (3) (1) Aka kA dUdha, (2) bar3akA dUdha, sehuMDa ( thUhara ) kA dUdha, (4) ghRtakumArI ( 5 ) araNDamUla (6) kuTakI (7) nAgaramothA (8) giloya (9) bhAMga (10) gokharu (11) kaTelI (12) zAlaparNI (13) pRSThaparNI (14) gaThaunA (granthi parNa) (15) saraso (16) ciraciTA (apAmArga ) (17) bar3ake aMkura (18) bakarIkA rakta (19) bela chAla (20) araNa (21) cItA (22) teMdu (23) harra (24) pATalA (pADhala) (25) gomUtra (26) AmalA (27) baher3A (28) jalakumbhI (29) tAlIsapatra (30) tAlamUlI (31) bAsA (32) asagaMdha (33) agathiyA (agasti) (34) bhaMgarA (35) kelekA rasa (36) adaraka (37) sataunA (38) dhatUrA (39) lodha (40) devadAru (41) tulasI (42) dUba (43) sapheda dUba (44) kasauMdI (45) kAlI mirca (46) anArakI chAla (47) makoya (48) zaMkhapuSpI (49) tagara (50) [ akArAdi | pAna (51) punarnavA (52) maNDUkaparNI (53) indrAyaNa (54) bharaMgI (55) devadAlI (biDAla) (56) kaitha (57) zivaliMgI (58) kar3avA paTola (59) palAza (DhAka) (60) turaI (61) mUSAkarNI (62) anantamUla (63) machechI (64) kalauMjI (65) telaparNI (66) kumbhI [ dantI ] aura (67) harI zatAvara* ina oSadhiyoM meM se pratyekake rasa meM ghoTa ghoTa kara 16-16 puTa deM / yaha bhasbha nizcandra aura iMdra gopa (bIrabahUTI) ke samAna lAla raMga kI hogI / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaha amRta ke samAna guNakArI divya rasAyana hai / yaha ucita anupAnake sAtha dene se samasta rogoMko naSTa karatI hai / (8964) abhrakamAraNam (18) ( zvetAbhraka bhasma vidhiH ) (ra. rA. su. ) abhrakaM tripalaM zuddhaM kSipetyukte caturguNe / catvAriMzaddinAnyeva sthApayettatra buddhimAn || | * Upara zloka meM 64 vanaspatiyoM kA ullekha kiyA hai / parantu nAma 67 oSadhiyoke liye haiM / ataH inameM se gomUtra aura bakarIkA rakta nikAla denA cAhiye kyoMki ye vanaspatiyAM nahIM haiM; inake nAma chandakI mAtrA pUrI karaneke liye ho likha mAre pratIta hote haiN| isake atirikta do prakArako dUbako eka hI mAnanA cAhiye / aura dono meM se jo mile vahI le lenI cAhiye / isa se 64 saMkhyA pUrI ho jAyagI / For Private And Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam pariziSTa 447 palA? pAradaM zuddhaM palaM bambUraja navam / sukhA leM aura gaja puTameM phuuNkdeN| isI prakAra 3 kusumaM ca samAdAya mardodbhiSaguttamaH // puTa denese abhrakakI bharama ho jaaygii| ubhayorguTikAmekAM kRtvA tatraiva niHkSipet / mAtrA--1 rttii| daNDena cAlayennityaM tridinaM nAdhikaM tataH // ise nitya sevana karanese andhe ko bhI divya maryAdA divase pUrNe khalve kSiptvA vimardayet / (zreSTha) dRSTi prApta ho jAtI hai / isake sevanase jaThaghanatvamAgataM dRSTvA cakrikAM kArayedbudhaH // rAgni tItra hotI aura vAtaja, pittaja, kaphaja, tathA dharma saMzodhya vidhinA tato gajapuTe pacet / / rudhira vikAra janita roga, prameha, aNa, tRSA, kuSTha punaH zuktAntareNaiva mardayedekavAsaram // plIhAvRddhi, udararoga, granthi, kRmi aura karNazveDa vanyotpalaiH pacedevaM kuryAdvAratrayaM ttH| ( kAnoMmeM bAMsarIkA sA zabda honA ) kA nAza bhasmIbhUtamidaM khAdedguaAmAtra nirantaram // hotA hai| andhopi divyadRSTiH syAttIbro vadvizca jAyate / / yaha bhasma atyanta pauSTika hai| vAtapittakaphAtaGkAn tathaiva rudhirAmayAna // pramehAnnAzayetsarvAnAtra kAryA vicaarnnaa| (8965) abhrakamAraNam (19) atIva puSTijanako vraNaTnAzanaM param / / ( rasaratnAkara ) kuSThaM plIhodaraM granthikRmikSveDavinAzanam // * dhAnyAbhrakaM dravairmadha matsyAkSItulasIdravaiH / 15 tole zuddha sapheda abhrakako cAra gune mUlajaiH kokilAkSasya kumaariishvetdrvyoH|| sirakemeM DAla deN| 40 dina pazcAt 2 // tole vyAghrIkandapunarnavyA dinametaivimardayet / pArada aura 5 tole babUlake navIna phUloMko ekatra kuJarAkhyaiH puTaiH sapta piSTvA piSTvA pcetpunH|| kharala karake sabakI 1 golI banAveM aura use upa- tadvatpazcAmRtaH pAcyaM piSTvA piSvA tu sptdhaa| rokta abhrakavAle pAtrameM DAla deN| ise roja DaNDese | evaM nizcandratAM yAti sarvarogeSu yojayet // calA diyA kreN| 3 dina pazcAt usa sabako khara- | dhAnyAbhrakako machechIke rasameM ghoTa kara TikiyA lameM DAlakara ghoTeM aura gADhA hone para choTo choTI banAveM aura unheM sukhAkara zarAva-sampuTameM banda TikiyA vanAkara sukhA leM tathA unheM zarAva sampuTameM karake gajapuTameM phUMka deN| isI prakAra machechIke rasase banda karake gajapuTameM phuka deN| tatpazcAt use / ghoTakara sAta puTa deN| phira kramazaH tulasIke rasa, punaH 1 dina sirake meM ghoTakara TikiyA banAkara tAlamakhAnekI jar3ake kvAtha, ghRtakumArIke rasa, sapheda ___ *ra. rA. su. granthake racayitA zrIyut paM. dattarAma ! dUbaka rasa, kaTalAkA jar3aka rasa, Ara punanavA ke caubejI likhate haiM ki yaha kriyA atyanta camatkRta rasameM ghoTaghoTa kara pRthaka pRthak sAta sAta puTa deN| hai aura hamArI anubhava kI huI hai isameM sandeha | tatpazcAt paJcAmRta ke sAtha ghoTaghoTa kara sAta nahIM hai| puTa deN| For Private And Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 448 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi - isa prakAra abhrakakI nizcandra bhasma bana jAtI hai| abhraka bhasma, apAmArga (ciraciTe) kA cUrNa, (pazcAmRta-giloya, gokharu, mUsalI, cAMdI bhasma aura do prakArakI dudrI samAna bhAga gorakhamuMDI aura zatAvara saba samAna bhAga ekatra lekara ekatra kharala kreN| milAkara kAtha banAveM / ) mAtrA-2 rttii| (8966) abhrakamAraNam (20) ise prAtaHkAla khAkara madhyAhnameM bhojana kara(ra. ra.) | nA caahiye| punarnavAmeghanAdadravairdhAnyAbhraka dinam / isake sevanase asAdhya kahA jAne vAlA madhaM gajapuTe pacyAtpunazcizcAtha zuraNaiH / / - udambaranAmaka mahAkuSTha bhI naSTa ho jAtA hai| dravairmustabhavairmartha pRthaga deyaM puTatrayam / isake sevana kAlameM amla, vidAhI aura evamarkadalaiSTiM deyaM vA mocasampuTe / / guru padArtho se parahez2a karanA tathA purAne cAvalokA nizcandraM jAyate hyabhraM yathAdoSeSu yojayet // bhAta ghI aura dUdha khAnA cAhiye / zuddha abhrakako punarnavA, caulAI, imalI, sUraNa ___(8967) abhrakarasAyanam (1) (jimikaMda) aura nAgaramothA; inake rasoMmeM ghoTa ghoTakara pRthak pRthak 3-3 puTa deN| harekake (ra. ra. sa. / pU. a. 2; ra. pra. su. / a. rasameM 1 dina kharala karake TikiyA banAkara sukhA. 5 ; ra. rA. su.) kara Akake pattoMmeM yA keleke pattoMmeM lapeTakara zarAva khalve piSTvA tu matimAn sUkSmacUrNa tu kArayet / saMpuTameM banda karake gajapuTameM phUMkanA caahiye| gAlitaM vastrakhaNDena ghRtena ca pariplutam // isI prakAra hareka dravyake rasakI 3 puTa denI bharjitaM dazavArANi lohakharparakeNa vai / cAhiyeM / agnivarNasamaM yAvattAvatpiSTvA tu bharjayet / / isa vidhise abhraka nizcandra ho jAtA hai| zukapicchasamaM piSTvA kAthe tu vaTamUlaje / (8966 a) abhrakayogaH tato viMzativArANi puTecchUkarasaMjJikaiH // abhraM mRtamapAmArgarajataM kSIrikAdvayam / varAkaSAyemetimAn tathA kuru bhissgvrH| samaM gunAdvayaM prAta: prAtarenaM niSevayet // nIlIguAvarApathyAmUlakena subhAvayet / / madhyAhe bhojanaM kArya kuSThaM sAdhyaM bhaveddhavama / saMzuSkaM bhakSayedvidvAn sarvarogaharaM param / udumbaramahAkuSThaM yadasAdhyaM pracakSate // | abhrasatvAtparaM nAsti rasAyanamanuttamam // vinihanti blaadetdyogymaatraanissevitm| yadi cecchatavArANi paacyettaabvaahnaa| saptasaptakamAtraizca divasairnAzayetkila // tadA'mRtopamaM cAbhraM dehalohakaraM param / / amlaM vastu na cAznIyAdvidAhi ca gurunnypi| zuddha vajrAbhraka (abhraka satva )ko bArIka pIsajIrNAmAni ca zasyante rogiNe ghRtadugdhakam // kara kapar3ese chAna leM aura use ghRtase cikanA karake For Private And Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 446 lohe kI kar3hAimeM DAlakara agni para rakkheM / jaba gho sampratApya ghanasthUlakaNAnkSiptvAtha kAMjike / jala jAya aura abhraka aMgAroM ke samAna lAla ho tatkSaNena samAhRtya kuTTayitvA rajazcaret // jAya to aura ghI DAla deN| isI prakAra dasa goghRtena ca tarNa bhrjyetpuurvvtridhaa| bAra ghI DAlakara jalAveM / tadanantara jaba vaha dhAtrIphalarasaistadvaddhAtrIpatrarasena vA // agnike samAna lAla ho jAya to agnise nIce / bharjane bharjane kArya zilApaTTena peSaNam / utArakara ( ThaMDA karake ) usameM usake barAbara zuddha tataH punarnavAvAsArasaiH kAnikamizritaiH / / gaMdhaka DAlakara ghoTeM aura phira bar3akI jar3akI chAlake prapuTezavArANi dazavArANi gandhakaiH / kvAthameM kharala karake TikiyA banAkara sukhAleM tathA evaM saMzodhitaM vyomasattvaM sarvaguNottaram / unheM zarAvasampuTa meM banda karake varAha puTameM phUMka deN| yatheSTaM viniyoktavyaM jAraNe ca rasAyane / ____ isI prakAra hara bAra gaMdhaka milAkara bar3akI vellavyoSasamanvitaM ghRtayuta vallonmitaM sevitaM jar3akI chAlake kvAthameM ghoTa ghoTa kara 20 puTa deN| divyAnaM kssypaanndduruggrhnnikaashuulaamkusstthaamym| isI prakAra triphalAke kvAtha meM kharala karake 20 | UrvazvAsagadaM pramehamaruciM kAsAmayaM puTa deM / ( hara bAra gaMdhaka bhI DAlanA cAhiye ) / durdharaM mandAgniM jaTharavyathAM vijayate yogairatadanantara nIlake paMcAMgake rasa, guJjAmUlake rasa yA zeSAmayAn // kvAtha, triphalAke kvAtha aura harra kI jar3ake kAthakI abhraka satvakI DalIko agni meM rakhakara dhmAyeM / 1-1 bhAvanA dekara sukhAkara surakSita rakheM / * jaba vaha aMgAreke samAna lAla ho jAya to use ____yadi ise uparokta vidhise 100 puTa diye cAvaloMkI kAMjImeM bujhA deM aura phira turanta hI jAyaM to yaha amRtopama rasAyana ho jAtI hai aura nikAlakara lohekI mUsalIse kUTa leM / jo bar3e bar3e zarIrako atyanta dRr3ha karatI hai| kaNa raha jAeM unheM phira isI prakAra garama karake abhrakasatva se uttama anya koI bhI rasAyana | kAMjImeM bujhAveM aura turanta hI kUTa leM / isI prakAra nahIM hai| sampUrNa abhrakasatva kA bArIka cUrNa kara leN| (8968) abhrakarasAyanam (2) ___isa cUrNameM goghRta milAkara lohekI kar3hAI meM (divyAbhrakarasAyanam ) DAlakara Aga para rakkheM / jaba vaha Agake samAna ( ra. re. sa. / a.2 ; ra. rA. su.) lAla ho jAya to agnise nIce utArakara acchI satvasya golakaM dhmAtaM satyasaMyuktakAdhike / taraha pIseM aura punaH ghI milAkara bhuuneN| isI prakAra nirvApya tatkSaNenaiva kuTTayellohapArayA // 3 bAra ghI DAlakara bhuuneN| isI prakAra 3 bAra *ra. ra. sa. ke matAnusAra triphalA, muNDI, AmalekA rasa yA AmalekI pattiyoMkA rasa milAkara bhAMgareke patte aura baheDekI jar3ake kvAthakI bhAvanA bhUneM / harabAra bhUnaneke pazcAt zilApara pattharase denI caahiye| pIsanA cAhiye / For Private And Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 450 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi tadanantara punarnavA (bisarakhaparA ) kA rasa, vAsA, ! tasmAdyatnena sadvaidyairvarjanIyAni nityazaH / / (aDUsA) kA rasa, aura kAMjI samAna bhAga lekara tInoMko ekatra milAkara usameM uparokta cUrNako vajAbhaM dhamAyamAne'nau vikrati na bhajeta kdaa| ghoTakara TikiyA banAkara sukhA leM aura unheM zarAva- sevitaM tanmRti hanti vajrAbhaM kurute vpuH|| sampuTa meM banda karake gaja puTa meM phUMka deN| isI prakAra isa mizraNa meM kharala karake daza puTa deN| phira usameM pinAkaM cAgnisantaptaM vimuJcati daloccayam / ( samAna bhAga ) gaMdhaka milAkara (uparokta mizraNa meM sevitaM caikamAsena kRmi kuSThaM karotyalam / / ghoTakara) puTa deN| isI taraha gaMdhaka ke sAtha ghoTa ghoTa kara 10 puTa deN| isa vidhise abhrakasatvakI sarvazreSTha bhasma hojAtI ! nAgAbhraM dhmApitaM samyaGnAgavatsphUrjate dhruvam / hai / ise rasAyana aura jAraNameM prayukta karasakate haiN| sevitaM tatprakurute kSayarogasamudbhavam // viSaM hAlAhalaM pItaM mArayatyeva nizcitam / ___ isameMse 2 rattI bhasma bAyabiDaMga aura trikuTeke tathA nAgAbhranAmAnaM sadvaidyaH kathayatyalam / / cUrNake sAtha milAkara dhIke sAtha sevana karane se kSaya, pANDu, grahaNI vikAra, zUla, Ama, kuSTa, Urca zvAsa, prameha, aruci, durjaya kAsa, agnimAMdya, aura maNDUka maNDUkAdaM prakurute tApyamAnaM hi nityshH| udararogoMkA nAza hotA hai| kSaNaM cAgnau na tiSTheta maNDUkasadRzAM gatim / maNDUkAbhraM na sevyaM hi kathitaM rasavedinA / / (8969) abhrakazodhanam (1) (.ra. pra. su. / a. 5) mRtaM vajrAbhraka samyaka sevanIyaM sadA budhaiH / kramamAptamahaM vakSye gaganaM tu caturvidhama / | valIpalitanAzAya dRDhatAyai zarIriNAm / / zvataM raktaM tathA pItaM kRSNaM paramamundaram / / sarvavyAdhiharaM tridopazamana vaddezca saMdIpanaM zvetaM zvetakriyAyogyaM raktapItaM hi pItakRta // vIryastambhavidRddhikRtparamidaM kRcchaadirogaaphm| kRSNA, sarvarogANAM nAzanaM paramaM sdaa| bhUtonmAdanivAraNaM smRtikaraM zophAmayadhvaMsake vajaM pinAkaM nAgaM ca maNDUkamabhidhIyate // sadyaHprANavivardhanaM jvaraharaM sevyaM sadA caabhrkm|| anena vidhinA proktA bhedAH santIha SoDaza / / sAno . abhrANAmeva sarveSAM vanramevottamaM sadA // yathA viSaM yathA vanaM zastrAgnI prANahA yathA / zeSANi trINi cAbhrANi ghorAna vyAdhIn bhakSitaM candrikAyuktamabhrakaM tAdRzaM guNaiH // sRjanti hi / For Private And Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rasaprakaraNam ] svedayeddinamekaM tu kAJjikena tathAbhrakam / pazcAtkulatthaje kAye takre mUtre'tha vahninA // pAcitaM doSazUnyaM tu zuddhimAyAti nizcitam / abhraka 4 prakArakA hotA hai; (1) sapheda (2) pIlA (3) lAla aura (4) sundara kRSNa varNa kA / svetAka zveta kriyA ( cAMdI banAne ) meM; lAla aura pIlA pItakriyA ( svarNa nirmANa ) meM aura kAlA auSadhoM meM prayukta hotA hai / pariziSTa uparokta cAroM prakArake abhraka ke 4-4 bheda hote haiM - (1) vajra (2) pinAka (3) nAga aura ( 4 ) maNDUka | isa prakAra abhraka 16 bheda haiM / uparokta bhedoM meM kevala vajrAbhraka hI auSadhoM meM prayukta hotA hai zeSa tIna prakArake abhraka khAnese aneka ghora vyAdhiyAM utpanna hotI haiM / X X X Eatest meM tapAnese usameM kisI prakArakA parivartana nahIM hotA-na vaha phUlatA hai, na kUdatA hai aura na zabda karatA hai / ise sevana karanese zarIra vajrake samAna dRr3ha ho jAtA hai aura ( rogajanita ) mRtyu nahIM hotI / X X X jisa abhrakako agni meM tapAnese usake patra alaga alaga ho jAeM use " pinAka " kahate haiM / ise sevana karane se 1 mAsameM hI kRmi aura kuSTha roga utpanna ho jAte haiM / x X X nAgAbhraka ko agnimeM tapAnese sarpa kI phuMkArake samAna zabda hotA hai / ise sevana karane se kSaya roga Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 451 utpanna hotA hai / nAgAtrako vaidya hAlAhala viSa samAna mAraka mAnate haiM / + + + maNDUkA ko agnimeM tapAnese vaha meMDhaka ke samAna bArabAra kUdatA hai aura jarA dera bhI agnimeM sthira nahIM rahatA / rasa - vijJAna - vettA ise bhI asevya batalAte haiM / + + + bali palita kA nAza aura zarIrako dRr3ha karane ke liye kevala vajrAkI uttama rIti se banI huI bhasma hI sevana karanI cAhiye / yaha bhasma sarvaroga - nAzaka, tridoSazAmaka, agni dIpaka, vIryastambhaka tathA varddhaka, mUtrakRcchrAdi nAzaka, evaM bhUtonmAda, zotha aura jvarako naSTa karanevAlI tathA zIghra balavarddhaka hotI hai| isake sevana se smRti bhI bar3hatI hai / + + + jo abhraka bhasma nizcandra na ho - jisameM tanika bhI camaka ho use kadApi sevana na karanA cAhiye / vaha viSa, vajra, zastra aura agnike samAna ghAtaka hotI hai| abhrakako 1 - 1 dina kramazaH kAJjI, kulathIke kvAtha, taka aura gomUtra meM pakAnese vaha zuddha ho jAtA hai / For Private And Personal Use Only (8970) abhrakazodhanam (2) ra. ra. sa. / pU. khaM. a. 2 ; yo. ra. ) prataptaM saptavArANi nikSiptaM kAJjike bhrakam / nirdoSaM jAyate nUnaM prakSiptaM vApi gojale ||
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ akArAdi abhrakako tapA tapAkara sAta bAra kAMjI yA abhrakako tapA tapA kara ( sAta sAta bAra ) gomUtrameM bujhAnese vaha zudra ho jAtA hai| triphalAke kvAtha, godugdha, gomUtra aura bhaMgareke rasameM (ra. pra. su. meM kevala kAMjI dvArA zodhana | bujhAnese vaha zuddha ho jAtA hai| likhA hai|) (8974) abhrakasatvaniSkAsanavidhiH (8971) abhraka zodhanam (3) ( A.ve. pra. / a. 4) ( A. ve. pra. / a. 4 ; vR. yo. ta. / ta. 41 ; piNDIkRtaM tu bahudhA mahiSImalena yo. ra. ; yo. ci. ma. / a. 7 ; bhA. pra. pU. ___ saMzoSya koSThagatamAzu dhameddhaThAnau / satvaM patatyatirasAyanajAraNArtha khaM. ; ra. ra.) ___ yogyaM bhavetsakalalohaguNAdhikaM ca / / vajrAbhraka dhamedvahnau tataH kSIre vinikSipet / saptadhA bhimapatraM tattaNDulIyAmlayovaiH // bhAvayedaSTayAmaM tadevaM zudhyati cAbhrakam // kaNazo yadbhavetsatvaM mUSAyAM praNidhAya tata / ___ vajAbhrakako agnimeM tapAkara dUdhameM bujhA deN| mitrapazcakayugadhmAtamekI bhavati ghoSavat / / ghRtamadhuguggulu gulATaNametattu mitrapaJcakaM nAma / isI prakAra sAta bujhAva deneke pazcAt jaba usake melayati saptadhAtUnagArAmau tu dhamanena // patra alaga alaga ho jAeM to use caulAIke rasa aura kAMjIkI 8-8 pahara bhAvanA deN| isa vidhise abhraka zuddha ho jAtA hai| sattvamabhrasya ziziraM tridoSanaM rasAyanam / (8972) abhraka zodhanam (4) vizeSAtpuMstvajananaM vayasaH stammanaM param // nAnena sadRzaM kizcidveSajyaM puMstvakRtparam / (ra. rA. su.) sakhasevI vayaH stambha labhate nAtra saMzayaH / / Adau mutApitaM kRtvA gaganaM saptadhA kSipet / ___ zuddhAbhrakake cUrNako bhaiMsake gobarameM milAkara nirguNDI svarase samyak giridossprshaantye|| choTe choTe gole banAveM aura unheM sukhAkara mUSAmeM ___abhrakako bhalI bhAMti tapA tapA kara sAta bAra rakhakara tIbrAgni para bhAveM / isa vidhi se abhrakakA nirguDI ke svarasa meM bujhAne se usake girisaMbhava doSa jAraNayogya samasta lohoM (svarNAdi) se zreSTha satva naSTa ho jAte haiN| nikala AtA hai| (8973) abhrakazodhanam (5) xxx (ra. pra. su. / a. 5) abhrakasatvake jo kaNa nikaleM unheM ekatrita varAkvAye tathA dugdhe gavAM mUtre tathaiva ca / / karake mitrapaMcakake sAtha mUSAmeM rakhakara tIbrAgni para mArkavasya rasenApi doSazUnyaM prajAyate // . | dhamAne se ve saba milakara eka ho jAte haiN| For Private And Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 453 ghI, zahada, gUgala, guMjA aura suhAgA; ina pArada aura abhrakasatva 1-1 bhAga tathA zuddha pAMcoMke yogako 'mitrapaMcaka' kahate haiM / mitra | gaMdhaka 2 bhAga lekara prathama pAre aura satvako kharala paMcakake sAtha milAkara ekAdhika dhAtuoMko aMgAroM | kreN| jaba donoM mila jAeM to usameM gaMdhaka ( koyaloM )kI tIbrAgni para dhamAne se ve paraspara milAkara kajalI banAveM / ise ghRtakumArIke rasa meM milakara eka ho jAtI haiN| mitrapaMcaka sAtoM dhAtu- ghoTakara sukhAkara ( AtazI zIzI meM DAlakara ) oMko milAkara eka kara detA hai| 2 dina bAlukAyantrameM pakAveM / isase abhrakasatvakI / bhasma ho jAtI hai| abhrakasatva zItala, tridoSanAzaka, rasAyana, ___ yaha bhasma kSaya, zoSa, kAsa, prameha, pANDu vizeSataH puMstva varddhaka aura Ayuko sthira karanevAlA aura kRzatA ko zIghra hI naSTa kara detI hai * / hai| isake samAna puMstva zakti varddhaka anya ekabhI auSadha nahIM hai| ___ (8977) abhrakasatva-zodhanam (8975) abhrakasatvapAtanam / ( A. ve. pra. / a. 4 ; rase. ci. ma. / a. 4) ( ra. ra. sa. / pU. a. 2; ra. pra. su. / a. 5) ayovacchodhanaM tasya mAraNaM tadvadeva tu| pAdAMzaTaNApetaM muzalIparimarditam / / rundhyAtkoSThayAM dRDhaM dhmAtaM sattvarUpaM bhaveddhanam // abhrakasatvakA zodhana mAraNa lohake samAna abhrakameM cauthA bhAga suhAgA milAkara mUsalIke ! karanA cAhiya / rasameM kharala kareM aura use mUSAmeM banda karake *abhrakasatvake anya guNa tIbrAgni meM rakhakara dhmaaveN| isase abhrakakA satva (ra. pra. su. / a. 5) nikala AtA hai| abhrakasatvapAtanam mRtaM satvaM harenmRtyuM sarvarogavinAzanam / ( zA. saM. / khaM. 2 a. 11) kSayaM pANDu grahaNikAM zvAsaM zUlaM sakAmaLam // pra. saM. 301 dekhiye jvarAnmehAMzca kAsAMzca gulmAn pshcvidhaanpi| mandAgnimudarANyevamIsi vividhAni ca // (8976) abhrakasatvamAraNam (ra. rA. su.) anupAnaprayogeNa sarvarogAnihanti ca / sUtatulyaM vyomasatvaM tayostulyaM ca gandhakam / abhrakasatva kI bhasma samasta rogoMkA nAza kumArIsvarasaimadhe yantre saikatake pacet // karake mRtyuko bhI jIta letI hai| yaha kSaya, pANDu, dinadvayAnte samAdyaM bhakSayenmAsapAtrakam / grahaNI, zvAsa, zUla, kAmalA, jvara, prameha, khAMsI, kSayaM zoSaM tathA kAsaM pramehaM cApi dustaram / / 5 prakArakA gulma, agnimAMdya, udararoga, arza, aura pANDurogaM ca kAya ca jayecchIghraM na sNshyH|| anupAna bheda se samasta rogoMko naSTa karatI hai| For Private And Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 454 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi (8978) amara kalAnidhi ramaH bhAvayeca triphalAkanyakA / (ra. pra. su. / a. 8 , ra. caM.) vanhizigrujarasaizca saptadhA // muktAphalaM vidrumakaM rasendra jAyate iha raso'mRtazravA / gandhaM samAMzAni tato vidadhyAt / zuSkapANDuvinivRttidAyakaH // nadIjaparasya rasena marditaM drAmayugmaparimANatastvimaM / golaM hi kRtvA vasanena veSTayet // __ lehayeta ghRtamAkSikAnvitam / / mRdAsalipta parizoSitaM ca pathyamatra paribhAvitaM puraa| taccharAvake sampuTayecca vhau| ___ yattadeva vivaya'varjitam // cUrNIkRtaM vallamitaM ca bhakSita zophapANDuvinivRttido bhavet / syAdrogarAjasya nikRntanaM hi // sevitastu yavabimbikAdravaiH // motI bhasma, pravAla bhasma,' zuddha pArada aura nAgarAhajayapAlakaiH samaM / zuddha gaMdhaka samAna bhAga lekara prathama pAre gaMdhakakI vacidugdhapacitena sarpiSA / / takrabhaktamiha bhojayediti / kajalI banAveM aura phira usameM anya auSadhiyAM milAkara jaMbIrI nIbUke rasameM ghoTa kara sabakA eka snigdhamannamatinUtanaM tyajet // golA banAveM aura use kapar3emeM lapeTakara usa para abhraka bhasma 1 bhAga, pArada bhasma 2 bhAga, zuddha gaMdhaka 3 bhAga, lohabhasma 4 bhAga aura mUsalI miTTIkA lepa karadeM tathA (sukhAkara) zarAva sa-puTameM 5 bhAga lekara sabako ekatra kharala kareM aura phira banda karake puTa lgaadeN| tadanantara usake svAMga 1-1 dina seMmalakI jar3ake rasa tathA giloyake zItala hone para auSadhako nikAlakara pIsa leN| kyAtha meM ghoTeM evaM triphalAke kvAtha, adrakake rasa, * mAtrA-2 rtto| ghRtakumArIke rasa, cItAmUlake kvAtha aura sahajanekI yaha rasa rAjayakSmAko naSTa karatA hai| chAlake rasakI 7-7 bhAvanA deN| isake sevanase zuSka pANDukA nAza hotA hai| (8979) amRtazravA rasaH mAtrA-2 drAma (ra. cN.| pANDA.) ise ghI aura zahadake sAtha sevana karanA caahiye| abhrabhasma rasabhasma gandhakaM / jauke kAtha aura kandUrIke rasake sAtha sevana lohabhasma musalI vidRddhitaH // karanese yaha zotha aura pANDuko naSTa karatA hai| zAlmalIjarasato gudduucikaa-| ise khAneke pazcAt soMTha, jamAlagoTA aura kAyatazca parimardayedinam // sehuMDa (thUhara)ke dUdhake sAtha siddha ghRta pInA caahiye| pathya-taka bhAta / apathya- snigdha padArtha ? ra. caM. meM vidruma kA abhAva hai / aura navIna anna / For Private And Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa - 455 (8980) amRtArNavarasaH (1) dina pazcAt hIMga, zuddha hiMgula, zuddha gaMdhaka, svarNa(ra. ra. sa. / u. a. 27 ) mAkSika aura kAlA suramA barAbara barAbara lekara bArIka cUrNa kareM aura usameM se 5 tole 7 // mAze kRtvA kaNTakavedhyAni palasvarNadalAnyatha / { cUrNa lekara uparokta svarNa patroMke Upara nIce rakhakara hiGgahiGgulagandhAzmatApyanIlAanaiH samaiH // unheM zarAvasampuTa meM banda karake puTa meM phUMka deM / isI aSTAMzarasaliptAni nikSipedupale vyaham / prakAra 100 puTa lagAveM / isase sonekI niruttha kRtaM cUrNamadhazcordhva patrANAM vinidhAya ca / / | bhasma ho jAyago / zatavAraM puTetsamyaG nirutthaM bhasma jAyate / ___ (hIMga AdikA cUrNa harabAra nahIM DAlanA tadbhasmadviguNaM sUtaM tsmaadigunnhingglH|| cAhiye nahIM to 5 tole svarNameM 100 tolA tasmAJca dviguNaM tApyaM sarvamekatra mardayet / suramekI bhasma mizrita ho jaaygii|) rasena mAtuluGgasya nirantaradinadvayam / / ___ tadanantara 1 bhAga yaha bhasma, 2 bhAga zuddha tuSaiH puTatrayaM dadyAdgokarIpaiH putttrym| pArada, 4 bhAga zuddha hiMgula aura 8 bhAga svarNapuTAni daza viMzatyA chANAnAM prakalpayet // mAkSika bhasma, lekara sabako ekatra milAkara nirantara triMzadbhi chagaNairdadyAtpuTAnAmatha viMzatim / / 2 dina jambIrI nIbUke rasameM kharala kareM aura tasminvakrAntajaM bhasma nikSipetpAdamAtrayA // TikiyA banAkara sukhAkara zarAva-sampuTameM banda sarvamekatra saJcUrNya bhRGgarAjanijadravaiH / | karake tuSAgnimeM (dhAnakI bhUsIkI AgameM) phaMka deN| bhAvayetsaptavArANi siddhayatyevamayaM rsH|| | isI prakAra ( nIbUke rasameM ghoTa ghoTakara ) tuSAgnimeM zrImatA nandInA prokto rsoymmRtaarnnvH| 3 puTa deN| phira 3 puTa gAyake gobarakI agnimeM gunAbIjamitaHsitAghRtakaNAsaMyojitaH sevitH| deN| tadanantara 10 puTa 20-20 banakaNDoM (arane kuryAda vRSyamanekazo vrvdhuusntosssNpaassnnH|| upaloM) kI AgameM deM aura 20 puTa 30-30 yakSmavyAdhividhRnano garaharaH pryaaptdiiptaanlo| kaNDoko deN| ( harabAra nIbUke rasameM kharala kara malavyAdhanivAraNaH kimaparaM srvaamydhvNsnH|| lenA cAhiye / ) rambhApakaphalaM ghRtaM dadhipayaH kSareyaka mnnddkaa| tadanantara usameM usakA cauthA bhAga vaikrAntabAla tAlaphalaM sitA ca palalaM santAnikA modakAH bhasma milAkara bhaMgareke rasakI sAta bhAvanA deN| kharaM varapAnakaM ca vaTakAH puNDekSavaH saarsN| basa amRtArNava rasa taiyAra hai / yaha rasa zrImAn gurvannaM panasaM tathA zikhariNI pathyaM rse'sminmtm|| nandine batalAyA thaa| 5 tole svarNa ke bArIka kaMTakavedhI patra lekara mAtrA-1 rattI / una para AThavAM bhAga (7 // mAze ) zuddha pArekA ise mizrI, ghI aura pIpalake cUrNake sAtha lepa karadeM aura pattharake kharala meM rakha chodd'eN| tIna ! sevana karanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi yaha atyanta vRSya hai aura ise sevana karanevAlA | (8982) amRtezarasaH aneka striyoMko santuSTa kara sakatA hai / ( ra. ra. rasA. khaM. / upadeza 2 ) isake atirikta yaha rAjayakSmA, viSa, agni mRtasUtAbhrakaM kAntaM viSaM tApyaM zilAjatu mAMca, arza, aura anya aneka rogoM ko bhI naSTa | tulyAMzaM madhasapibhyAM lihedagutAtrayaM sdaa| karatA hai| SaNmAsena jarAM hanti jIvedbrahmadinaM naraH // pathya-kelekA pakA phala, ghI, dahI, dUdha, | azvagandhAmUlacUrNa saptabhAgaghRtaiH samam / dhake bane padArtha, maNDa, navIna tADaphala, misarI, | bhAgASTakaM guDaM tasmin kSipedbhAgaM ca pippalIm // tilakuTa, malAI, laDDU, khajUra, uttama zarabata, vaTaka mRdAminA ca tatsarva piNDitaM bhakSayet palam / (per3e), pauMDA, sarovarakA jala, bhArI anna, kaTahala, | krAmaka khamRtezasya rasarAjasya siddhaye // aura zikharana / pArada bhasma, abhraka bhasma, kAntaloha bhasma, zuddha viSa, svarNamAkSika bhasma aura zilAjIta samAna (8981) amRtArNavarasaH (2) bhAga lekara sabako ekatra kharala kreN| (ra. ra. sa. / u. a. 18) mAtrA-3 rattI / rasabhasma trayo bhAgA bhAgaikaM hemabhasmakam / / ise zahada aura ghIke sAtha sevana karanese 6 sarvAzamamRtA sattvaM sitAmadhvAjyamizritam // | mAsameM jarA ( vRddhAvasthA ) kA nAza ho jAtA hai dinaika mardayetkhalve mApaikaM bhkssyetsdaa| | tathA Ayu atyanta dIrgha ho jAtI hai / kRzAnAM kurute puSTiM rasoyamamRtArNavaH // ___ anupAna-asagaMdhakA cUrNa 7 bhAga, ghI azvagandhApalAdhaM ca gavAM kSIraH pivedanu // 7 bhAga, gur3a ATha bhAga aura pIpalakA cUrNa 1 pAradabhasma 3 bhAga, svarNa bhasma 1 bhAga aura | bhAga lekara sabako ekatra milAkara mandAgni para giloyakA sata 4 bhAga tathA mizrI, zahada aura | pakAveM / isameMse 5 tolA davA uparokta rasa khAneke ghI ( 1-1 bhAga ) lekara sabako ekatra milAkara | pazcAt khAnI cAhiye / 1 dina kharala kreN| (8983) ayazcUrNAdiyogaH (1) ( yo. ra. / pANDvA.) mAtrA-1 maashaa| ayastikatryUSaNakolabhAgaiH isake sevanase kRza vyakti puSTa ho jAte haiN| sarvaiH samaM mAkSikadhAtucUrNam / auSadha khAneke pazcAt 2 // tole asagaMdhakA tairmodakaH kSaudrayuto'nu takraH cUrNa godugdhake sAtha pInA cAhiye / pAvAmaye dUragate'pi shstH|| For Private And Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pariziSTa rasaprakaraNam ] lohabhasma, tila, soMTha, mirca aura pIpala 1-1 bhAga tathA svarNamAkSika bhasma sabake barAbara lekara sabako ekatra kharala kareM aura zahada meM milAkara goliyAM banA leM / inheM takake sAtha sevana karane se purAnA pANDu bhI naSTa ho jAtA hai / ( mAtrA - 2 - 3 rattI | ) (8984) ayazcUrNAdiyogaH (2) ( vR. mA. / zalA. ) tIkSNAyazcUrNasaMyuktaM triphalA cUrNamuttamam / prayojyaM madhusarpirbhyAM sarvazUlanivAraNam / / tIkSNa loha bhasma aura triphalA ( harra, baher3A Amale ) kA cUrNa samAna bhAga lekara ekatra kharala kreN| ise ghI aura zahadake sAtha sevana karane se samasta prakArakA zUla naSTa hotA hai / mAtrA - 2 - 3 rattI / ) (8985) arkezvararasaH (1) ( ra. rA. su. / kuSThA . ) tAlaM tApyaM zilAM sUtaM zuddhaM saindhavaTaGgaNam / savahnikaM ca bhRGgasya cUrNa tulyaM vimizrayet // ayamarkezvaro nAmnA suptamaNDalakuSThajit / caturguJja lihetkSaudramanupAnaJca pUrvavat ' // zuddha haratAla, svarNamAkSika bhasma, zuddha manasila, zuddha pArada ( rasa sindUra), seMdhAnamaka, 1 guggulaM triphalAM gandhaM samameraNDatailakam / dviniSkamanupAnaM syAdraktamaNDala kuSThajit // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 457 suhAgekI khIla, cItAmUla aura bhaMgarA, inake samAna bhAga cUrNako ekatra milAkara kharala kareM / mAtrA -- 4 rattI / isake sevana se supta kuSTha aura maNDala kuSThakA nAza hotA hai / ise zahadake sAtha khAkara Uparase zuddha gUgala, triphalA, aura gaMdhakako araNDIke tela meM ghoTakara pInA cAhiye / (8986) arkezvararasaH (2) ; ( ra. rA. su.; rase. sA. saM. 2. caM. / kuSThA. ; rase, ci. ma. / a. 9; vR. yo. ta. / ta. 91 ) palAnIzasya catvAri balerdvAdaza tAvatI / tAmrasya cakrikA deyA rasasyordhvaM zarAvakam // datvA vivRddhabhANDasthaM pUrayedbhasmanA dRDham / agniM prajvAlayedyAmadvayaM zItaM vicUrNayet // puTedvAdazadhA sUryadugdhenAloDitaM punaH / aria bhRGgAnAM dravaistrIyeva bhAvayet // ayamarkezvaro nAmnA raktamaNDalakuSThajit // For Private And Personal Use Only zuddha pArada 20 tole aura zuddha gaMdhaka 60 tole lekara kajjalI banAyeM aura use kapar3a miTTI kI huI acchI bar3I hANDImeM bharakara usake bIca meM 60 tole zuddha tAmrakI cakarI rakha deM tathA usa para zarAva Dhakakara sandhiko banda karake hANDIke zeSa bhAga meM arane upalekI rAkha dabA dabAkara bharadeM evaM use cUlhe para car3hAkara 2 paharakI agni deM aura svAMgazItala hone para nikAla kara tAmra sameta rasako pIsa leM / tadanantara use Akake dUdhameM 1 va pAcaka nirguNDIti pAThAntaram /
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 458 nasya prakaraNa meM dekhiye | | ghoTa ghoTakara 12 puTa deM aura antameM 3-3 dina triphalA kvAtha, cItAmUla kvAtha aura bhaMgare ke rasa meM kharala karake surakSita rakkheM / isake sevana se raktamaMDala kuSTha naSTa hotA hai / ardhanADInATakezvaraH ( bhai. ra. / zirorogA . ) www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkara: ardhanArInaTezvaro rasaH ( ra. sa. ka. ; ra. kA. ghe. / jvarA ) aMjana prakaraNameM dekhiye | ardhanArIzvaro rasaH aMjana prakaraNa tathA nasya prakaraNa meM dekhiye | ardhAGgavAtArirasaH ( ra. caM. / pittA. ) pra. saM. 8179 sarvAGga kampArirasa dekhiye usa pAThakI prathama paMkti isa prakAra honI cAhiye mRtaM mRtaM mRtaM tIkSNaM mardayetka TukidravaiH / tathA artha meM tAmrakI jagaha tIkSNaloha bhasma aura trikuTe ke sthAna meM kuTakI honI cAhiye / (8987) arza: kuThAro rasaH (1) ( 2. caM. ; rase. sA. saM. / arzo.) zuddhaM sUtaM dvidhA gandhaM mRta lauhaM ca tAmrakam pratyekaM dvipalaM dantI yUpaNaM zUraNaM tathA // zubhATaGgayavakSArasaindhavaM palapaJcakam / palASTakaM snuhIkSIraM dvAtriMzaca gavAM jalaiH // [ akArAdi ApiNDitaM pacedanau khAdenmASadvayaM tataH / rasazcArzaH kuThAro'yaM sarvarogakulAntakaH || zuddha pArA 5 tole, zuddha gaMdhaka 10 tole tathA lohabhasma, aura tAmra bhasma 10 - 10 tole evaM dantImUla, soMTha, mirca, pIpala, sUraNa (jibhikaMda), baMsalocana, suhAgekI khIla, javAkhAra aura seMdhAnamaka 25-25 tole, snuhI ( thUhara - seMDa ) kA dUdha 80 tole aura gomUtra 4 sera lekara prathama pAre gaMdhakakI kajjalI banAveM aura phira samasta zuSka cIz2oM ko ekatra kharala karane ke pazcAt sabako ekatra milAkara pakAyeM aura gAr3hA ho jAne para 2 || 2 || mAze kI goliyAM banA leM 1 inake sevana se samasta prakArakA arzaroga naSTa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (8988) arzaH kuThAro rasaH (2) ( vR. yo. ta. / ta. 69; yo. ra. ra. rA. mu.; ra. kA. ghe. | azI. ; yo ta / ta. 23 ) bhAgaH zuddharasasya bhAgayugalaM gandhasya lohAbhrayoH SaDU bilvAdilopaNatrayarajo' dantI ca bhAgaiH pRthak / paJca syuH sphuTaTaGkaNasya ca yavakSArasya sindhUdbhavA bhAgAH paJca gavAM jalaM suvimalaM dvAtriMzadetatpacet // snugdugdhaM ca gavAM jalAvadhizanaiH piNDIkRtaM tadbhaveddau mASI gudakIla kAnanajaTAcchede kuThAro rasaH // zuddha pArada 1 bhAga, zuddha gaMdhaka 2 bhAga, lohabhasma 2 bhAga, abhrakabhasma 2 bhAga tathA belagirI, cItAmUla, tejapAta, kAlI mirca, soMTha, pIpala 1 pAThAntara - SaDUbilvAnihaloSaNAbhayarajo For Private And Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 456 aura dantImUla, 6-6 bhAga evaM suhAgeko khIla, / anupAna-apAmArga (ciraciTe ) ke bIja, javAkhAra aura seMdhAnamaka 5-5 bhAga; gomUtra cItAmUla, soMTha, harra, nAgaramothA aura cirAyatA 4 sera, aura sehuMDa (thUhara-snuhI )kA dUdha 4 sera samAna bhAga lekara cUrNa banAveM aura use sabake lekara prathama pAre gaMdhakakI kajalI banAveM aura phira | barAbara gur3ameM milA leN| uparokta rasa khAneke samasta cIz2oMke cUrNa meM gomUtra aura snuhIkA dUdha | pazcAt isameM se 1za tolA ( vyahA. mAtrA 3-4 milAkara mandAgni para pakAveM / jaba gAr3hA ho jAya | mAze) auSadha khAnI caahiye| to use agnise nIce utArakara 2-2 mAzekI pathya-purAne cAvaloMkA bhAta / goliyAM banAveM / (8990) alarkaviSaharaguTikA inake sevanase arzake masse samUla naSTa ho / ( ra. saM. ka. / u. 5) jAte haiN| kaTphalAmbugilaM kRSNAM hiGgulaM bolaTaGkaNam / (8989) azohararasaH guDena guTikA zANamitA sA navame'hani / / uSNodakena dAtavyA sadyo'larkaviSApahA / (ra. ra. ; anya. / arzo.) garabhRGgoSaNaM cUNe sAjyaM vA tadviSApaham // rasavaikrAntazuddhAbhrakAntabhasma sagandhakam / ___ kAyaphala, sugandhabAlA, bijaure nIbUkI jar3akI tulyAMzaM mardayeccAdADimotyai rasaistataH / / chAla, pIpala, zuddha higula, bola aura suhAgA 1-1 bhakSayenmASamekantu arzasAM nAzano rsH| bhAga tathA gur3a sabake barAbara lekara sabake cUrNako apAmArgasya bIjAni vahi zuNThI hriiskii| gur3ameM milAkara 4-4 mAzekI goliyAM banA leM / mustAbhUnimbatulyAMzaM sarvatulyaM guDaM bhaveta / pAgala kutte ke kATaneke naveM dinase ye gokaSakaM bhakSayecAnu jIrNAnnaM bhaktabhojanam // | liyAM uSNa jalase denese viSa naSTa ho jAtA hai| zuddha pArada, vaitrAta bhasma, abhraka bhasma, zuddha bachanAga, bhaMgarA aura kAlI mirca samAna kAnta loha bhasma, aura zuddha gaMdhaka samAna bhAga bhAga lekara cUrNa banAveM / ise ghIke sAtha sevana lekara prathama pAre gaMdhakakI kajalI banAveM aura phira karanese bhI pAgala kuttakA viSa naSTa ho jAtA hai / usameM anya cIjeM milAkara sabako adraka aura (8991) azvagandhApAkaH (1) anArake rasameM kharala karake 1-1 mAzekI goliyAM ( vR. yo. ta. / ta. 147) banAveM / saJcUrNa turagIvidArimusalIgokSurakaM tatpRthag( vyavahArika mAtrA-1 rttii| ) dvayAmrAMzaM mRdu pAcitaM ca isake sevanase arzakA nAza hotA hai| mahiSIdugdhADhake goghRtam / For Private And Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 460 www.kobatirth.org -bhaiSajya ratnAkaraH bhArata dvayAnaM cekSurabIjamarkaTabhavaM mocArasaM pAlika jAtIpatra lavaGgajAtiphalagaM bhIrucaturjAtakam || zuktyaMzaM pRthagatra kezarajaTAmAMsyabdhizoSaM tugA jAjIgranthikazothahA trikaTukaM dhAtrIjalA kalakam / kaGkoloccaTapadmabIjacavikA karSIzacUrNa pRthagdvipasthA sitazarkarA mRtarasaM karSe ca mandAgninA / / yuktyA vaidyavareNa pAcitamidaM saMprekSya sAtmyaM balaM / prAtaH sevitamauSadhaM picuyugaM dugdhaM tadante pivet rogArto jaraTho'pi nityamasakRtkandarpadapaddhataM rAmANAM zatakaM vijitya hi bhavettejaH pratApoddhataH // vA pittakaphakSayaM ca kasanaM pANDapramehAdikA freat manmathakAntivigrahadharaH pAko'zvagandhAbhidhaH // asagaMdha, vidArIkanda, mUsalI aura gokharukA cUrNa 10 - 10 tole lekara sabako 8 sera bhaiMsake dUdhameM mandAgni para pkaaveN| jaba khovA (mAvA) sAho jAya to use 20 tole ghI meM bhUna leM tathA 2 sera khAMDakI cAzanI karake usameM yaha khovA (mAvA) tathA tAlamakhAnA, kauMca ke bIja aura mocarasa, inakA cUrNa 5-5 tolA evaM jAvitrI, lauMga, jAyaphala, zatAvara, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta aura nAgakesara, inakA cUrNa 2 // -2 // tole tathA kesara, jaTAmAMsI, samudrazoSa, baMsalocana, jIrA, pIpalAmUla, punarnavAmUla, soMTha, mirca, pIpala, AmalA, sugandhavAlA, akarakarA, kaMkola, bhuIAmalA, kamalagaTTA, cava, aura pAradabhasma; inakA cUrNa 11- 1 / tolA milA deM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ akArAdi isameM 2|| tole auSadha prAtaH kAla khAkara Uparase dUdha pInA cAhiye / isake sevana se tInoM doSoMkA zamana tathA khAMsI, pAMDu aura pramehAdi roga naSTa hote evaM kAmazakti atyanta bar3ha jAtI hai / yaha rogapIr3ita vRddhoM ko bhI kAmonmatta kara detA hai | (8992) azvagandhApAka: (2) ( yo ta / ta. 80 ) azvagandha | prasthamekamajAkSIre caturguNe / ghRtasya prasthamAdAya khaNDaprasthatrayaM tathA // prasthArddhazca tilAnmASAnpAcayenmRduvahninA / vyoSatrijAtahapuSAzatADA zatamUlikAH // attodiosani jAtI zaTI gokSurakaM balA / yavAnI granthikaM lohaM nAgaM zulbaM palaM paLa // datvA siddhe'tra vidhivatprAtaH khAdedyathAbalam / sarvavAtAmayAnhanti kaTipRSThagudasthitAn // asthibhaGga tathA zophaM sandhivAtaM sudAruNam / vraNahRdroga gulmAza: zvAsakAsapramehanut || azvibhyAM vihito yogo vAjIkaraNamuttamam // asagaMdhA cUrNa 1 sera, chilake rahita tila kA cUrNa AdhA sera aura ur3adakI chilake rahita dAlakA cUrNa AdhA sera lekara prathama sabako 2 sera ghImeM bhUneM aura phira usameM 8 sera bakarIkA dUdha tathA 3 sera khAMDa milAkara mandAgni para pakAveM / jaba avalehake samAna gAr3hA ho jAya to agnise nIce uttara kara usameM soMTha, mirca, pIpala, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, hapuSA, sauMpha, zatAvara, jIrA, pokharamUla, jAvitrI, kacUra, gokharU, kharaiToko For Private And Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa jar3a, ajavAyana aura pIpalAmUla; inakA cUrNa tathA / (8994) ahiphenavaTikA lohabhasma, sIsAbhasma aura tAmrabhasma 5-5 tole / ___ (rase. sA. saM. ; ra. caM. / atisArA.) DAla kara acchI taraha milA deN| ___ ise yathocita mAtrAnusAra prAtaHkAla sevana / ahiphenaM sakharjUraM ghRSTvA gujaikamAtrakam / karanese samasta prakArake vAtaja roga naSTa hote / raktasrAvamatIsAramativRddhaM vinAzayet / / tathA pRSTha aura gudasthita vAyu; asthibhaMga, zotha, (1 tolA ) khajUra ko pIsakara usameM 1 dAruNa sandhivAta, braNa, hRdroga, gulma, arza, zvAsa, kAsa aura pramehakA nAza hotA hai / yaha atyanta rattI aphIma milAkara denese pravRddha raktAtisArakA vAjIkara hai| isakA AviSkAra azvinIkumAroM | nAza ho jAtA hai| ne kiyA hai| (8995) ahiphenAdiyogaH (mAtrA-Adhese 1 tolA tk|) (vai. ma. ra. / paTala 6) (8993) azvatthAdiyogaH sarvAtisArAn sahasA jayedanyaiH kimauSadhaiH / ( yo. ra. / kSayarogA.) tathA hiphenaM sakSaudraM tulyakAraskaratvacam // azvatthavalkalaM caiva trikaTulohakiTTakam / kucaleke vRkSakI chAla kA cUrNa aura aphIma guDena saha dAtavyaM kSayarogavinAzanam // | barAbara barAbara lekara ekatra kharala kareM / azvattha ( pIpala vRkSa )kI chAla, soMTha, mirca aura pIpala; inakA cUrNa tathA maNDUra bhasma samAna ise zahadake sAtha khilAne se samasta prakArake bhAga lekara sabako ekatra kharala kreN| atisAra naSTa hote haiM / isa yoga kI maujUdagImeM ise gur3ake sAtha milAkara sevana karanese kSaya atisArake liye anya kisI bhI auSadhakI Ava zyakatA nahIM rhtii| roga naSTa hotA hai| ( maatraa-1|| mAzA / ) (mAtrA-AdhI rattI / ) ityakArAdirasapakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 462 bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH athAkArAdi- mizraprakaraNam (8996) agAradhUmAdivartiH ( yo. ra. | udAvartA.) www.kobatirth.org agAradhUmaH pippalyo madanaM sajasarSapAH / gomUtrapiSTAH saguDA phalavartiH prazasyate // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (8998) ajamUtrAdiyogaH ( yo ta / ta. 75 ) vastamUtraM ca saghRtaM navanItaM ca mAhiSam / palatrayaM pivennArI bandhyA te sutottam // bakare kA mUtra, ghI aura bhaiMsakA makkhana 5-5 tole lekara sabako ekatra milAkara sevana karane se bandhyA strIko putra prApti hotI hai / [ akArAdi gharakA dhuvAM, pIpala, mainaphala aura rAI samAna bhAga lekara cUrNa banAveM aura use gomUtra meM pIsakara ( sabake barAbara ) gur3ameM milAkara ( kana uMgalI ke samAna) battiyAM banA le 1 (8999) ajAjyAdimukhadhAvanam ( yo. ra. / arocakA.; ga. ni. / arocakA. 13) inameM se eka battI malamArgameM rakhanese udA - ajAjI maricaM kuSThaM biDaM sauvarcalaM tathA / vartakA nAza hotA hai / (8997) ajagandhAdipAnakam ( ga. ni. / jvarA. 1 ) ajagandhA trikaTukaM tathaiva ca harItakI / pAThA mUrvA samaJjiSThA viDaGgaM saindhavaM vacA || etAn sarvAn samAnIya kalkapeSyAn prakalpayet tasyArdhazukti pUtasya gavyamUtreNa pAyayet // etaddhi pAnakaM zreSTha kAsazvAsanibarhaNam / sannipAtabhavAn vyAdhIn sadya eva cikitsati / / jAtI hai / madhukaM zarkarA tailaM vAtike mukhadhAvanam || karadantakASThaM ca vidheyamarucau sadA // jIrA, kAlImirca, kUTha, biDalavaNa, saMcala, (kAlA namaka), mulaiThI aura khAMDa; inake samAna bhAga cUrNa ko ekatra milAkara usameM thor3AsA tilakA tela milA leM / ise jihvA aura mukhameM malakara mukha sApha karanese vAtaja aruci naSTa hotI hai / raat dAtauna karanese bhI aruci naSTa ho (9000) ajIrNanAzakagaNaH ajagandhA (bana tulasI yA bana ajavAyana ), soMTha, mirca, pIpala, harra, pAThA, mUrvA, majITha, bAya ( yo. ra. / ajIrNA. ) bir3aMga, seMdhAnamaka aura baca samAna bhAga lekara | nArIkelaphaleSu taNDulamatha kSIraM rasAle hitaM jambIrottharaso ghRte pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / isameM se 1| tole 1 kalka ko gomUtra meM milAkara pIne se kAsa, zvAsa aura sannipAta vikAra zIghra hI naSTa ho jAte haiM / ( vyavahArika mAtrA - 3-4 mAze / ) For Private And Personal Use Only samucitaH sarpistu mocAphale / godhUmeSu ca karkaTI hitamA mAMsAzane kAJjika nAraGge guDabhakSaNaM kathitaM piNDAlugaM kodrave ||
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizrapakaraNam] pariziSTa gehUM kA panase kadalaM kadale ca ghRtaM kisa vastukA ajIrNa kisa vastuse miTatAhai ghRtapAkavidhAvapi jambharasaH / athavA tadupadravazAntikaraM lavaNaM kauna vastu kisake yogase zIghra pacatI hai lavaNeSu ca taNDulavAri param // nAriyala (khoparA)kA bhAtase godhUme karkaTikA mApe AmakA dUdhase ghRtakA ___ takraM ca mUlakaM caNake / jambIrI nIbUke rasase kelekI phalIkA ghIse AmalakaM kila mudde dIpyaH kakar3Ise paktA tu yAvanAle syAt // mAMsakA kAMjIse khaNDaM ca khaNDayati mASabhavaM hyajIrNa nAraMgIkA gur3a se tailaM kulatthajamiti pravadanti kecit / kodoMkA piNDAla se drAkSAmukUla phanikocakasevitaM vA baDhalakA vAtAmantaphalapAkakaraM lavaGgam // jambIrI nIMbUkA lavaNase kaGguzyAmAkanIvArakoradUSamakuSThakAH / lavaNakA cAvaloMke dhovanase dadhnA jalena jIryanti kAmikaM tvADhakI pacet / / ur3adakA takase piSTAnne zItalaM vAri kuzarAne tu saindhavam / canekA mUlIse mASeNDaryA nimbamUlaM mudgayUSastu pAyase / mUMgakA Amalese paTolavaMzAGkurakAravallI ajavAyanase __phalAnyalAbUni bahun jagdhvA / ur3adakA khAMDase kSArodakaM brahmataronipIya kulathIkA telase bhoktuM punarvAJchati tAvadeva // drAkSa, pistA, akharoTa aura bAdAmakA lavaMgase vipacyate sUraNako guDena kaMganI, zyAmAka, nIvAra tathA''lukaM taNDulakodakena / kodoM aura moTha kA dahIke pAnIsa piNDAlukaM jIryati koradRSA araharakA kAMjIse kaserupAkaH khalu nAgareNa // piSTAna(piTThI)kA zItala jala se kSAro jIryati takreNa tadgavyaM kossnnmnnddtH| khicar3I kA seMdhA namaka se mAhiSaM mANimanthena zaGkhacUrNena taddadhi // mASeNDarI (unuda kI rasAlA jIryati vyoSAtkhaNDaM nAgarabhakSaNAt / | piDA ke bar3e Adi)kA nimbamUla se guDo nAgaramustAbhyAM tathekSuzvA''kAzanAt // / dUdhakA mUMgake yUSase makkAkA For Private And Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 464 paTola, bAsa aMkura karelA aura kadUkA sUraNakA AlUkA piNDAlUkA kaserukA kSArakA grotakA bhaiMsa taka kA bhaisakI dahIkA rasALA (zikharana) kA mizrIkA gur3akA kA bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH palAzake kSAra jalase gur3a se taNDulodaka kodoMse saThase takase mandoSNa mAMDase seMdhAnamaka se www.kobatirth.org (9001) apAmArgapunarnavAyogau ( rA. mA. / strIrogA. 3 ) apAmArgAdvayaM monimadhye niviSTaM kSaNAdhonizUlaM nihanti / vIramapyevameva prayukto vidadhyAsastatra paunarnavo'pi // zaMkha bhasmase soMTha mirca pIpala ke cUrNa se soMThase uSNameva samAdAya taM vArAnekaviMzatim / soMTha aura nAgaramothe se | gAlayitvA prayatnena kaTAhe kRSNalohaje || adraka se yoni meM apAmArga 2 patte rakhane se yA punafat kA rasa yoni meM bharane se kaSTa sAdhya yoni zUla bho turanta naSTa ho jAtA hai / (9002) apAmArgamUlabandhanam (ga. ni. / jvarA. ) apAmArgasya mUlaM tu prAtarakSAlitAnanaH / viSamajvaranAzAya badhnIyAdvAmapANinA || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ akArAdi apAmArga ( ciraciTe ) kI jar3ako prAtaH kAla muMha hAtha dhokara bAeM hAtha meM bAMdhanese viSama jvara naSTa ho jAtA hai / (9003) apAmArgAdikSAraH ( ga. ni. / bhagandarA. 7 ) apAmArgAtpalAzAca kalAkandakAttathA / yugapadroNamAdAya suvizuddhasya bhasmanaH // agnAvatyantatapteSu SaDdroNeSvabhmasAM pacet / kvAthaH sapicchilo raktaH svaccho yAvadvibhAvyate // kuDavadvayamAvApya svarjikAyAH punaH pacet / nikSipya vahnau dagyAyAH zaGkhanAbhe palASTakam || zlakSNapiSTaM tu vipacedyAvatsyAdbudbudAgamaH / nAtisAndraM na cAtyacchmavatArya ca taM punaH // uSNameva nidadhyAcca lauha eva hi bhAjane / bhagandareSu cAzaHsu nADIduSTavraNeSu ca // yathAvidhi prayoktavyo bhiSajA siddhimicchatA / / apAmArga (ciraciTA), palAza (DhAka) aura kele kI jar3a ; inakI samAna bhAga milita 16 sera bhasmako atyanta uSNa 992 sera pAnImeM DAlakara pakAveM / jaba kvAthameM picchilatA (cikanAhaTa A jAe aura usakA raMga svaccha lAla ho jAe to use garama ko hI 21 bAra chAna leM aura phira usameM 40 tole sajjIkA cUrNa tathA 40 tole zaMkha bhasma milAkara punaH kRSNaloha ke pAtra meM pakA / jaba usameM bulabule uThane lageM For Private And Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam ] pariziSTa 465 aura na adhika gAr3hA ho na patalA rahe taba utAra / milAkara lugadI sI banA leM / tadanantara sehuMDa kara garama garama ko hI lohapAtrameM bharakara rakha deN| / (thUhara) ke DaMDeko eka taraphase khokhalA kareM aura ise bhagandara, arza aura nAr3I braNameM vidhi usameM vaha lugadI bharakara usake muMhako usIke vat prayukta karanA cAhiye / (thUharake ) kaTe huve Tukar3ese banda karake usapara kapar3amiTTI karake kaNDoMkI agnimeM pakAveM / (9004) apAmArgAdiyogaH / jaba Upara kI miTTIkA raMga lAla ho jAya (va. se. / strIrogA.) to usameM se vaha lugadI nikAla kara use kapar3emeM rakhakara nicodd'eN| isase jo rasa nikale use mandoSNa apAmArgaziphAM yonimadhye niHkSipya dhAryate / sukhaM pramUyate nArI bheSajasyAsya yogataH // karake kAnameM DAlanese karNazUla naSTa hotA hai / prasavake samaya apAmArga (ciraciTe) ko jar3ako (9007) arzanAzakayogaH yonimeM rakhanese sukhapUrvaka prasava ho jAtA hai / / (ra. ra. sa. / u. a. 15) (9005) araNIkSArayogaH / devadAlyAH kaSAyeNa hyanaM zaucamAcaret / (ga. ni. / zothA. 33) gudaniHsaraNaM cApi zAnti cAyAti nAnyathA // araNIkSArasammizraM toyaM kvathitazItalam / devadAlI (biMDAla) ke kaSAyase zauca karanese tridinaM pAnato'bhyaGgAcchophaM hantyudarodbhavam / / (malamArga dhonese) arza tathA gudAnaHsaraNa (kAca aranIkA kSAra milAkara pakAkara ThaMDA kiyA nikalanA) ko ArAma ho jAtA hai| huvA pAnI pIne tathA usIkI mAliza karanese 3 (9008) arzIharayogaH dinameM udarazotha naSTa ho jAtA hai| ( ra. ra. sa. / u. a. 15) (9006) arkAGkurAdiyogaH pIlutailena saMliptA vartikA gudamadhyagA / (va. se. / karNarogA.) ghAtayatyarzasAM zIghraM sakalAM vedanAM tathA / arkAkurAnamlapiSTAMstailAktAllavaNAnvitAn / rUIkI battIko pIluke tailameM migokara gudAmeM sannisAdhyAtsnuhIkANDe kaurite tacchadAvRte // rakhanese arza aura usakI vedanA naSTa ho jAtI hai| puTapAkakamAtsvinnaM pIDayedArasAgamAt / / (9009) azvagandhAkSIram sukhoSNaM tadrasaM karNe dApayecchUlazAntaye // ( ga. ni. / vandhyA. 5) Akake aMkuroM meM thor3AsA seMdhAnamaka milA- azvagandhAkapAyeNa kvathitaM zItalaM payaH / kara kAMjIke sAtha pIseM aura phira usameM tela | pItvA kAntaM samAzliSya Rtau vandhyA prasUyate !! For Private And Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [akArAdi asagandhake kvAthake sAtha dUdha pakAkara ThaMDA ! aura seMdhAnamakakA cUrNa ( svoda yogya ) DAla deM karake ( kuchadina ) pIneke pazcAt Rtu kAlameM | tathA mAMDako chAnakara use hIMga aura telase baghAra deN| (RtudharmakI samApti para ) pati samAgama karane se yaha maMDa agnidIpaka, balavarddhaka, bastizodhaka, vandhyA garbha dhAraNa kara letI hai| raktavarddhaka, jvaranAzaka aura tridoSa hara hai / (9010) aSTaguNamaNDaH (9011) aSTavargaH ( zA. saM. / khaM. 2 a. 2 ; yo. ta. / ta. 18) (zA. saM. / khaM. 2 a. 6 ; bhai. ra. ; yo. t.| ta. 18) dhAnyatrikaTusindhRtthamudgataNDulayojitaH / dve mede ca kAkolyau jIvakarSabhako tthaa| bhRSTazca hitailAbhyAM sa maNDo'STaguNaH smRtaH // RddhivRddhI ca taiH sarvairaSTavarga udAhRtaH // dIpanaH prANado bastizodhano rktvrdhnH| aSTavargoM budhaiH prokto jIvanIyasamo guNaiH / / jvarajit sarvadoSaghno maNDo'STaguNa ucyate // / medA, mahAmedA, kAkolI, kSIrakAkolI, mUMga aura cAvaloM ko ekatra milAkara 14 / jIvaka, RSabhaka, Rddhi aura vRddhi ; inake samUhako gune pAnImeM pakAveM aura mUMgake bhalI bhAMti paka | aSTavarga kahate haiN| isake guNa jIvanIya gaNake jAne para usameM dhaniyA, soMTha, kAlI mirca, pIpala, . samAna haiN| ityakArAdimizraprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaSAyaprakaraNam ] pariziSTa 467 - - - 2 tke A athAkArAdikaSAyaprakaraNam ( 9012 ) ATarUSakAdikaSAyaH (9014 ) AmrAdiphANTa: (ga. ni. / kAsA 10) (zA. sN.| khaM. 2 a. 3) ATarUpakalaghukaNTakArikA AmrajambUkisalayairvaTazuGgaprarohakaiH / devadAru ca vibhItanAgaram / uzIreNa kRtaH phANTaH sakSaudro jvaranAzanaH // pakvamAdyamidameva pippalI pipAsAccharghatIsArAn mUchI jayati dustarAm / / kuSThacUrNasahitaM ca kAsajit / / ___AmakI koMpala, jAmanakI koMpala, bar3ake bAsA (aDUsA), choTI kaTelI, devadAru, baher3A | aMkura aura khasa samAna bhAga lekara phANTa vnaaveN| aura soMTha samAna bhAga lekara kvAtha bnaaveN| isameM zahada milAkara pInese jvara, pyAsa, isameM kUTha aura pIpalakA cUrNa milAkara pInase chardi, atisAra, aura dustara mUrchAkA nAza kAsakA nAza hotA hai| hotA hai| (9013) AmratvakpuTapAkaH (vai. ma. r.| paTala 6) (9015) AragvadhAdikvAthaH (1) raso nihantyatIsAramA tvkputtpaakjH| ___ (hA. saM. / sthAna 3 a. 42 ) tailena yukto raktADhayaM sabalAsaM saniHsravam // | Aragvadho dhAtakI karNikAra ___ AmakI tAjI chAlako kUTakara kele yA vArju naiH sarjakakiMzukAnAm / bar3ake pattoMmeM lapeTa kara golA banA aura use | kadambanimbaiH kuTajATarUpaiH kuzAdise bAMdhakara usa para miTThIkA lepa karake | khadireNa yuktAzca tathaiva mUrvA // kaNDoko AgameM rakhakara pkaaveN| jaba UparakI mUlAni caiSAmupahRtya samyaka miTTI lAla ho jAe to AmakI chAlako nikAla __ aSTAvazeSaH kvathitaH kssaayH| kara kapar3emeM bAMdhakara rasa nicodd'eN| ghRtena tulyaM pratimAnamasya isameM tela milAkara pInese rakta yukta aura | nihanti sarvANi zarIrajAni // phapha pradhAna atisArakA nAza hotA hai| kuSThAni sarvANi visarpadadru(mAtrA-1 tolA / ) vicarciko hanti narasya zIghram / / For Private And Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 468 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ AkArAdi amalatAsa, dhAya, karNikAra (choTA (9017) AragvadhAdikvAthaH (3) amalatAsa ), dhava, arjuna, sarja (rAlakA ( hA. saM. / sthA. 3 a. 32) vRkSa), palAsa, kadamba, nIma, kur3A, bAsA (aDUsA), khaira aura mUrvA; inakI jar3eM samAna bhAga Aragvadhaphalagarbha durAlabhA dhAnyakazatAvaryaH / lekara ATha gune pAnImeM pakAveM aura AThavAM bhAga pASANabhedapathyAkvAtho'yaM mUtrakRcche syAt / / rahane para chAna leN| isameM ghI milAkara pInese kuSTha, ____ amalatAsakA gUdA, dhamAsA, dhaniyA, zatAvara, visarpa, dadru aura vicarcikAkA zIghra hI nAza ho pASANabheda (pakhAnabheda) aura harra samAna bhAga jAtA hai| lekara kvAtha bnaaveN| (9016 ) AragvadhAdikvAthaH (2) yaha kvAtha mUtrakRcchUko naSTa karatA hai| (ga. ni. / jvarA.) (9018) AIkasvarasaH Aragvadho muSkakazca madanaH svaaduknnttkH| (zA. saM. / khaM. 2 a. 1) saptaparNastathozIraM zirISaH khadirAsnau // vatsakaH pragraho mUrvA naktamAlo vitunnakaH / AIkasvarasaH kSaudrayukto vRSaNavAtanut / paTolapicumandau ca haridrA kaTurohiNI // zvAsakAsArucIhanti pratizyAyaM vyapohati // triphalA devakASThaM ca bhadramustaM nidigdhikA / ___adarakake svarasameM zahada milAkara pInese aNDakoSoMkI vAyu, zvAsa, kAsa, aruci aura etAnyAhRtya tulyAni kaSAyamupasAdhayet // taM kaSAyaM pibedyuktyA sannipAtodbhave jvre| pratizyAyakA nAza hotA hai| kAse zleSmapraseke ca zvayathAvarucau tathA // (mAtrA-3 mAzese 6 mAze taka / ) amalatAsakA gUdA, suSkaka (mokhAvRkSa)kI (9019) ArdrakAdisvarasaH chAla, mainaphala, gokharu, sataunekI chAla, khasa, sira (vR. maa.| karNA.) sakI chAla; khairasAra, asanA vRkSakI chAla, indrajau, choTe amalatAsakI chAla, mUrvA, karaMja.dhaniyA, paTola aardrksuurthaavrtksaubhaaanmuulmuulksvrsaaH| nImakI chAla, haldI. kuTakI, triphalA, devadAru, triphalA. devadAsa. madhusaindhavatailayutAH pRthaguSNAH krnnshuulhraaH|| nAgaramothA aura kaTelI samAna bhAga lekara kvAtha ___adaraka, hulahula, sahajanekI jar3a aura mUlI bnaaveN| inameMse kisIke bhI svarasameM zahada, seMdhA namaka ___ yaha kvAtha sannipAta jvara, khAMsI, kapha praseka | aura tela milAkara uSNa karake kAnameM DAlanese zotha aura aruciko naSTa karatA hai| karNa zUla naSTa hotA hai| ityAkArAdikaSAyaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra cUrNa prakaraNam ] www.kobatirth.org pariziSTa athAkArAdicUrNaprakaraNam ( 9020 ) AkArakara bhAdicUrNam (zA. saM. / khaM. 2. a. 6 ; na. mR. / ta. 3 ; vai. ra. / vAjIkaraNA ; yo. ci. ma. / a. 3; bhA. pra. ma. kha. 2 vAjIkaraNA . ) AkArakarabhaH zuNThI kaGgolaM kuGkumaM kaNA / jAtIphalaM labaGgaM ca candanaM ceti kArSikAn || cUrNAni mAnataH kuryAdahiphenaM palonmitam / sarvameIkRtaM sUkSmaM mASaikaM madhunA lihet // zukrastambhakaraM cUrNa puMsAmAnandakArakam / nArINAM prIti janana seveta nizi kAmukaH // akarakarA, soMTha, kaMkola, kesara, pIpala, jAyaphala, lauMga aura sapheda candana inakA cUrNa 11 - 1 | tolA tathA aphIma 5 tole lekara sabako ekatra kharala karake rakkheM / mAtrA -- 1 mAzA / ise rAtako zahadake sAtha sevana karanese zukra - stambhana hotA aura strI samAgamameM vizeSa Ananda AtA hai| ( 1 mAzA meM AdhAmAzA aphIma AtI hai| ataH samajha bUjhakara khAnA cAhiye / ) (9021) AbhAdicUrNam ( va. se. / rasAyanA. ) AbhAzca somarAjIca samabhAga vicUrNitAm / naraH kSIreNa saMpItvA sa kRzaH sthUlatAM vrajet // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 dehakampe ca zoSe ca yogametat prayojayet / mAsamAtropayogena matimAJjAyate naraH || harat smRtimAMcaiva valI palitanAzanaH // babUla kI phalI, aura bAbacIke bIja samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise dUdha ke sAtha pIne se kRza vyakti sthUla ho jAtA hai| yaha cUrNa zarIrakampa aura zoSa meM bhI upayogI hai / ise 1 mAsa taka sevana karane se buddhi, medhA aura smRtikI vRddhi hotI tathA vali palitakA nAza ho jAtA hai / ( mAtrA - 1 // - 2 mAzA / ) (9022-24) AmalakayogAH ( rA. mA. / rasAyanA. 32) mAsamAmalakacUrNamaznataH sAjyamAkSikatilairvimizritam / vAkpravRttiracirAtprajAyate kAntimaca navayauvanaM vapuH // ghRtAmalakazarkarAtilapalA zatrIjAni yaH samAna zayanasthito madhuyutAni khAdennizi valI palitavarjitastaruNanAgatulyo bale bRhaspatisamaH pumAn bhavati so'cireNa dhruvam // For Private And Personal Use Only cUrNamAmalakakRtambhasA sarpiSAyamadhunA'thavA nizi /
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 470 www.kobatirth.org pIyamAnamudarAprinAsikA - zrotranetrabala yauvanamadam || Amale aura tiloMke samAna bhAga mizrita cUrNako eka mAsa taka ghI aura zahadake sAtha sebana karanese vANi, kAnti aura yauvanakI vRddhi hotI hai| bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH AmalA, khAMDa, tila aura palAza (DhAka ) ke bIja 1 - 1 bhAga lekara cUrNa banAveM tathA usameM 1 bhAga ghI milaaleN| ise rAtriko zaiyA para jAneke bAda zahadake sAtha sevana karanese bali palitakA nAza hotA aura tAruNyakI vRddhi hotI hai| zarImeM hAthI ke samAna bala A jAtA hai aura buddhi vRhaspatike samAna ho jAtI hai| | jAtA [ AkArAdi (9026) AmalakAdicUrNam (2) (ga. ni. | parizi. cUrNA. ) 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtrI bhAgekamuktaM ca pathyA bhAgatryaM tathA / kaNAbhAgazrayaM caiva dvau bhAgau citrakasya ca // bhAgaikaM saindhavasyaitaccUrNamAmalakAdikam / zudhAkaramidaM cUrNa mandAniM vinivArayet // AmalA 1 bhAga, harra 3 bhAga, pIpala 3 bhAga cItAmUla 2 bhAga aura seMdhA namaka 1 bhAga lekara cUrNa banAveM / yaha cUrNa agnimAMdyako naSTa karake kSudhAvRddhi karatA hai / rAtriko pAnIke, ghIke yA zahada ke sAtha AmalekA cUrNa sevana karane se jaTharAbhi tathA nAsikA zrotra aura netroMkA bala bar3hatA aura yauvana prApta hotA hai| (9025) AmalakAdicUrNam (1) ( rA. mA. kuSThA. 8; ga. ni. / kuSpra. 36 ) yaH prAtarAmalakanimbadalAni leDhi cUrNIkRtAnyanudinaM vimuktatandraH / zIrNAGghripANiravagADhatamo'pi kuSTha rogeNa kairapi dinaiH pravimucyate 'sau // AmalA aura nImake patte samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / 4 sera Amaleke cUrNako usIke svarasakI aneka bhAvanAeM dekara usameM 4-4 sera ghI tathA ise prAtaH katla ( zahadake sAtha) cATanese bhayaMkara galita kuSTha bhI kucha dinoM meM hI naSTa ho | zahada aura AdhAsera pIpalakA cUrNa tathA 1 sera khAMDa milAkara (mRtpAtrameM bharakara varSA Rtuse pUrva ) hai / ( mAtrA - 1 // - 2 mAzA / anupAna - uSNa jala ) (9027) AmalakyAdicUrNam (1) (ca. da. | rasA. 65 ) dhAtrI cUrNasya kaMsaM svarasaparigataM kSaudrasarpiH samAza kRSNA mAnI sitASTaprasRtayutamidaM sthApita bhasmarAzau / varSAnte tatsamaznanbhavati bipalito rUpavarNaprabhAnirvyAdhirbuddhimedhA smRtibalavacanasthairya satyairupetaH // For Private And Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 471 cUrNapakaraNam ] pariziSTa rAkhake Dhera meM dabA deM aura varSA bIta jAne para nikAla- | yavAnyAvAjamodAyAH palArdhe tu pRthak pRthak / kara sevana kreN| rAmaThasya palaM caikaM palaikaM jIrakadayAt // ise sevana karanese bali palitakA nAza hotA | kuDavaM rAjikAyAtha prasthAdhe citrakasya ca / tathA rUpa, varNa, prabhAva, buddhi, meghA, smRti, bala, sarvamekatra saMyojya kuTTayitvA ghulUkhale // vANi, sthairya aura sAhasakI vRddhi hotI evaM prasthAdhaiM cArkadugdhasya mAnIM sarSapatailataH / Arogya prApta hotA hai| ekatra militaM kRtvA cAntadhUmaM tato daheva // (mAtrA-1 tolA) mastunA taM pibetsAraM karSArdhe karSameva thaa| (9028) AmalakyAdivarNam (2) gulmaM zUlaM tathAnAhamaruciM pANDutAM tathA // hRdrogaM grahaNIdoSamarzojIrNa vicikAm / (vaicAmRta / vi. 12) aSThIlAmUrdhvAtaM ca vAtakuNDalikA tathA / / dugdhapayuktAmalaki narANAM mUtrapranthi pratizyAyaM kAsaM yAsaM tathA'zmarIm / naSTasvarANAM mukhamAtanoti / | plIhAnamAmadoSAMzca vAtazleSmodbhavAn gadAna / / yayAmRgAkSIsarata narANAM hanyAdArogyalavaNaM samasyAmezca dIpanam // kandarpadarpapratipIDitAnAm // indrAyaNakI jar3a 50 tole, snuhI (seMDaAmaleke cUrNako dUdhake sAya pInese svarabhaMga thUhara )kA DaMDA 100 tole, kaTelIke phala 100, miTa jAtA hai| ghRta kumArI (gvAra pAThA) 10 tole, Akake patte 100, karaja (kaNTaka karaMja) ke patte 100, (mAtrA-3 mAzA / ) bhaisiyA gUgala 1 sera, lhasana 25 tole, seMdhA (9029) ArogyalavaNam (1) namaka 25 tole, karana kI chAla 25 tole, saMcala (ga. ni. / guTikA.) | ( kAlA namaka ) 15 tole, trikuTA (soMTha, mirga, pIpala) 25 tole, kAca lavaNa (kacalonA) palAni daza vAruNyA: snukaannddaatplviNshtiH| 10 tole, sAmudra lavaNa 50 toke, biDa lavaNa zataM siMhIphalAnAM tu kumAryAzca palaTUyam // 5 tole, zaMkha 20 tole, kAlI mirca 20 arkapatrazataM caikaM zataM pUtIkapatrakAt / tole, ajavAyana 20 tole, ajamoda 2 / / tole, mahiSAkhyAtpANimAnI rasonAtpalapaJcakam // hA~ga 5 sole, jIrA. 5 tole, kAlA jIrA palAni paJca sindhRtyaacirbilvtvpstthaa|| 5 tole, rAI 20 tole aura cItAmUcha 40 sauparcalAcayA zrINi vyoSAtpala palAni ca // tole lekara sabako ekatra milAkara gokhalImeM kUTeM pATyaM tu kAcasya sAmudalavaNAdaza / aura phira usameM 40 tole AkakA dUdha tathA 40 palamekaM vigakhyasya kuhavaM darakRSNataH // tole sarasoM kA tela milAkara (miTTIke ) pAtrameM For Private And Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 472 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH ( aandhaay'ri bharakara usakA mukha banda karadeM aura cUlhe para car3hA- isameM se eka cuTakI cUrNa surAmaNDa, mastu, kara saba cIjoMkI bhasma banA leM / AranAla yA gomUtrake sAtha khAnese vAta gulma, ise mastuke sAtha 1 karSa (1 / tolA) yA zUla, vAtodara, plIhA, pANDu, kilAsa kuSTha aura AdhA karSakI mAtrAnusAra sevana karanese gulma, zUla, | kaphavAyukA nAza hotA hai| aphArA, aruci, pANDu, hRdroga, grahaNI vikAra, (9031) ArogyavaTikA (cUrNam ) arza, ajIrNa, visUcikA, aSTIlA, Urca vAta, vAtakuNDalikA, mUtrapranthi, pratizyAya, kAsa, zvAsa, (va. se. / gulmA.) azmarI, plIhA, AmadoSa aura vAtaja tathA kaphaja | apAmArgapalAzAnAM tathaivekSurasasya ca / roganekA nAza hotA evaM agni dIpta hotI hai| snuhyayormAtuluGgakuTajasyAmikasya ca // ( vyavahArika mAtrA-1 mAzA / ) tilasarpapamUlAni dagdhvA bhasmAni kArayet / (9030) ArogyalavaNam (2) gojAviNmUtrasahitaM sapistailasamanvitam // ( ga. ni. / gulmA. 25) tryUSaNaM pippalImUlaM citrakaM zUSkamUlakam / mUrvAmativiSAM pAThAM kuSThaM bhallAtakAni ca / / tryUSaNaM pippalImUlaM zaThI zRGgI duraalbhaa| cavyaM pUtikaranazca bilvaM kaTukarohiNIm / hau kSArau paJcalavaNaM samabhAgAni cUrNayet // dvau kSArau pazcalavaNaM samabhAgAni kArayet // sanIya cUNe lavaNaiH zanaimRdvagninA pacet / tadanivarNa nidhUmaM cUrNa kRtvA suzItalam / / sannIya cUrNalavaNaiH zanairmadvagninA pacet / bAlagrahamAloDaya surAmaNDena pAyayet / / tadagnicUrNa nirdhUmaM kRtvA cUrNa suzItalam // mastvAranAlamUtraistu yuktaM syAdvAtagulmajit // | aGguligrahamAloDaya surAmaNDena pAyayet / zUlavAnodaraplIhapANDavAmayakilAsajit / mastvAraNAlamUtraistu yuktaH syAdvAtagulmanut / / ityAdArogyalavaNaM prazastaM kaphavAtanut // zUlavAtodaraplIhapANDvAmayakilAsakam / ___ soMTha, mirca, pIpala, pIpalAmUla, kacUra, kAka- hanyAdArogyalavaNaM prazastaM kaphavAtanut // jhasiMgI, dhamAsA, javAkhAra, sajjIkhAra aura / apAmArga (ciraciTA ), DhAka ( palAza ), pAMcoM namaka (seMdhA namaka, kAlA namaka, biDa- tAlamakhAnA, sehuMDa (thUhara-snuhI), Aka, bijaurA, lavaNa, sAmudra lavaNa, aura udbhid lavaNa) samAna kur3A, cItA, tila aura sarasoM; inakI jar3oM kI bhAga lekara sabako ekatra kUTa kara mRtpAtrameM bhara | rAkha tathA gomUtra, gAyakA gobara, bakarIkA mUtra, kara bhandAgni para pakAveM / jaba dhuvAM nikalanA banda bakarIkI meMganI, ghI, taila, soMTha, kAlI mirca, ho jAe aura samasta cUrNa agnike samAna lAla ho| pIpala, pIpalAmUla, cItA, sUkhI mUlI, mUrvA, atIsa, jAe to use ThaMDA hone para bArIka pIsa leN| pAThA, kUTha, bhilAvA, cavya, pUti karaMja, belachAla, For Private And Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guTikApakaraNam ] pariziSTa kuTakI, javAkhAra, samjIkhAra aura pAMcoM namaka / isameMse 1 cuTakI (1-1 // mAzA) cUrNa samAna bhAga lekara sabako hANDImeM banda karake surAmaNDake sAtha yA mastu, AranAla athavA gomUtra mandAgni para isa prakAra pakAyeM ki jisase saba ke sAtha pInese vAtaja gulma, zUla, vAtodara, plIhA, cIjeM jalakara bhasma ho jAeM aura dhuMvA bAhara na | nikale / tadanantara usake zItala hone para auSadhako pAMDu, kilAsa aura kapha tathA vAyukA nAza hotA hai| nikAlakara pIsa leN| ityAkArAdicUrNaprakaraNam -- -- athAkArAdiguTikAprakaraNam (9032) ajakarISayogaH / inheM sauvIraka kAMjIke sAtha sevana karanese ( ca. saM. / ci. a. 18) zotha, avipAka aura pravRddha dakodarakA noza hotaahai| kSAraM cAjakarISANAM sutaM mRrvipAcayet / / (bakarekI meMganiyoMkI rAkha 25 tole kArSikaM pippalImulaM paJcaiva lavaNAni ca // gomUtra 200 tole| milAkara 21 bAra chAna leN|) pippalIcitrakaM zuNThI triphalAM tritAM vacAm / / (9033) AmavAtAri vaTI dvau kSArau zAtalA dantoM svarNakSIrI viSANi (vai. ra. / AmavAtA.) kAm / / kolamamANAM vaTikAM pibet saubIrasaMyutAm / | abhayAsaindhavaM zyAmA vizAlA vizvabheSajam / zvayathAvavipAke ca pravRddhe codare dake // | indravAruNikAmajjA tayA sarva vimardayet / / bakarekI meMniyoM kI rAkhako kSAra-nirmANa lohabhANDe vinikSipya dadyAdagniM zanaiH zanaiH / vidhise gomUtrameM milA kara chAna leM / tadanantara use badarAbhA pramANena guTI kAryA bhiSagvaraiH / / pakAkara gAr3hA kareM aura phira usameM 11-1 / tolA | uSNodakAmbupAnena bhuktA dossaadhpekssyaa| pIpalA mUla, pAMcoM namaka, pIpala, cItAmUla, seTha, | pathyaM dhRtodanaM deyamAmarogavinAzakRt / / triphalA, nisota, baca, javAkhAra, sajIkhAra, hara, seMdhA namaka, nisota, indrAyaNakI jar3a sAtalA, dantImUla, svarNakSIrI (coka) aura kAkar3A- aura soMTha; inakA samAna bhAga cUrNa lekara sabakoM siMgI; inakA cUrNa milAkara berake samAna goliyAM / ekatra milAkara indrAyanake (bIjarahita ) gUde meM banA leN| kharala karake (patalA kara leM aura phira use ) loha For Private And Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 474 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [AkArAdi pAtrameM mandAgni para pakAkara gAr3hA kareM tathA verake samAna goliyAM banA leN| inheM dASAdikA vicAra karake uSNa jalake sAtha | sevana karanese Amaroga naSTa hotA hai| pathya-dho bhAta / AnaMdabhairavI guTikA rasa prakaraNameM dekhiye| ityAkArAdiguTikApakaraNam athAkArAdilehaprakaraNam (9034) ATarUSAdilehaH 20 tole Amaleko svinna karake (sijAkara) (hA. saM. / sthA. 3 a. 12) unakI guThalI nikAla deN| tadanantara une 2 sera dUdhameM pIsakara 2 sera ghImeM bhUna leM aura phira 1 bhArarUpakapatrANi picumandadalAni ca / | sera khAMDakI cAzanImeM milAkara usameM 20 tole tulasIsvarasaM caiva zaThI bhRGgI marIcakam // bAsAkA cUrNa tathA 1-1 // tolA jIrA, kAlI zuNThIguDayutaM liyAkAse vAtakaphAtmake // mirca, pIpala, dAlacInI, ilAyacI aura tejapAta; aDUse ( bAse )ke patte, nImake patte, kacUra, inakA cUrNa milAkara snigdha pAtra meM bhara kara atIsa, kAlI mirca, soMTha aura gur3a; inake samAna surakSita rkheN| bhAga milita cUrNako tulasIke rasa meM milAkara isake sevanase durjaya dAha, mUrchA, aura purAnI cATanese vAtakaphaja kAsa kA nAza hotA hai| chardikA nAza hotA hai| (9035) AmalakyAdikhaNDaH (mAtrA-1 se 2 tole tk|) (va. se. / dAhA.) (9036) AmalakyAdipAkaH mAmalakyAzca kuDavaM musvinaM niSkulIkRtam / prasthena payasaH piSTvA pacetprasthe ca sarpiSi // ( na. mR. / ta. 4) pasthaM datvA sitAyAzca vAsApalacatuSTayam / supakvapAtrIphalazuSkacUrNa jIrakaM maricaM kRSNAM cAturjAtaM kSipetpunaH // punaH punastadrasabhAvitaM ca / karSa datvA tataH snigdhe bhANDe dhRtvopabhojayet / zataikavArAnparizodhya pazcAd dAI sudurjeyaM hanti mUcchI chadi cirotthitAma // | ghRtena tulyena sitAdvayena // For Private And Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ San Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghRtapakaraNam ] pariziSTa 475 ghRtArdrabhAgena ca mAkSikeNa zakti itanI bar3ha jAtI hai ki manuSya 10 striyoMkoM vidhAya pAkaM shdugdhpaanH| saMtuSTa kara sakatA hai| sujIta yastvAzu ca kAminInAM (mAtrA--1 se 2 tole taka / ) dazaM tu vidrAvayate purastAt // (9037) AmalakyAdilehaH (hA. saM. / sthA. 3 a. 16) Amale ke pake phaloMke zuSka cUrNako Ama AmalakyA rasenAtha ghRSTaM candanakaM madhu / lehI ke svarasakI 100 bhAvanA deN| tadanantara use guTikAmalamAnena leho hanti varmi dhruvam // samAna bhAga ghImeM bhUna leM aura ghose do gunI khAMDakI ___Amale ke rasameM sapheda candanako ghisa leN| cAzanI meM milAkara usameM ghIse AdhA zahada milA- isameM zahada milAkara eka Amale ke barAbara (1 kara surakSita rkheN| tole ke lagabhaga) cATane se vamana avazya naSTa ise dUdhake sAtha sevana karane se zIghrahI kAma- | ho jAtI hai / ityAkArAdilehaprakaraNam athAkArAdighRtaprakaraNam (9038) AmalakaghRtam Aragbadha ( amalatAsa )kI jar3ake kalka aura kvAthake sAtha 100 bAra pakAyA huvA ghRta pIne (su. saM. / ci. a. 5) aura kharasArakA kvAtha (pAnIkI jagaha ) pInese sarveSu ca purANaghRtamAmalaka kuSTha roga zIghra hI naSTa ho jAtA hai| rasavipakvaM vA pAnArthe // ...( amalatAsakI jar3a 2 sera, pAnI 16 sera, . Amaleke rasake sAtha pakAyA huvA purAnA ghI zeSakvAthaM 4 sera; isameM 1 sera dhI aura 10 tole pilAnA hara prakArake vAtaraktameM lAbha pahuMcAtA hai|| amalatAsakI jar3a kA kalka milAkara pakAve / kvAtha jalanepara chAna leN| usameM punaH uparoka ( rasa 8 sera, ghI 2 sera / ) kvAtha aura kalka DAlakara pakAveM / isI prakAra (9039) AragvadhAdighRtam 100 bAra pAka kareM / ) (9040) AruSkaraghRtam ( vA. bha. / ci. a. 19) (va. se. / grahaNya.) Aragvadhasya mUlena zatakRtvaH bhRtaM ghRtam / / AruSkaraM hiGgu kaNA sayaSTI pibankuSThaM jayatyA bhajansakhadiraM jalam // | pUtIkazuNThI marIcaM gjaahaa| . For Private And Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 476 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH ajAjI cavyA rucarka sabahnimUlaM viDaGgaM saha dIpyakazca // sakSAravitrikagandhA palA bhAvipacedvidhijJaH / atra dhAnyAkacAGgerIdazamUlI samaM pRthak / afa : prasthaM nihantyAzu grahaNIM sarvajAM nRNAm / viSTambhamAmajAtrI gAnkRmijAnkukSeijAMstathA / mandAnalabhavAnsarvAnnabhasvAniva vAridama || kalka - - bhilAvA, hIMga, pIpala, mulaiThI, pUtikaraMja, soMTha, kAlI mirca, gaja pIpala, jIrA, cavya, saMcala ( kAlA namaka ), cotAmUla, bAyabiDaMga, ajavAyana, javAkhAra, hoMga, trikuTA (soMTha, mirca, pIpala) aura baca 2 // - 2 // tole lekara kalka banAveM / sera ghImeM uparokta kalka tathA 2-2 sera dhaniyekA kvAtha, cAMgerIkA rasa, dazamUlakA kvAtha aura pAnI milAkara pakAveM / jaba jalAMza zuSka ho jAya to ghIko chAna leM / [ AkArAdi isake sevana se sarva doSaja grahaNI, viSTambha, Amajanita roga, kRmi vikAra, udararoga aura agnikA nAza hotA hai / ( mAtrA -- 1 se 2 tole taka / ) (9041) AkaghRtam ( va. se. / udarA. ) (9042) AgAradhUmAthaM tailam ( dhanva. / nAsA. ) gRhadhUmakaNAdArukSAranaktAha saindhavaiH / siddhaM zikharivIjaizca tailaM nAsArzasAM hitam || navaghRtamA kalkasvarasAbhyAM parisAdhitaM ca vidhinA / zvayathUdarAgnisAdairabhibhUtaH pibedbhavatyarogaH // kalka ---- gharakA dhuvAM, pIpala, devadAru, javAkhAra, karaJjakI chAla, seMdhA namaka aura apAmArga ityAkArAdighRtaprakaraNam 1 sera tAz2e dhImeM 10 tole adarakakA kalka aura 4 sera adarakakA rasa milAkara pakAveM / jaba rasa jala jAe to dhIko chAna leM I ---- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isake sevana se zothodara aura agnimAMdhakA nAza hotA hai / ( mAtrA - 1 se 2 tole taka / ) athAkArAditailaprakaraNama ( ciraciTe ) ke bIja samAna bhAga milita ( 10 tole ) lekara kalka banAveM / 1 sera telameM yaha kalka aura 4 sera pAnI milA kara pakAveM / jaba pAnI jala jAe to telako chAna le 1 ise lagAne se nAsArza ( nAkake masse ) kI nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailapakaraNam ] pariziSTa 477 amann - murar -en (9043) AdityapAkaguDUcItelam amalatAsakI jar3ake kvAtha tathA cauMTalI (ra. ra. ; ca. da. / kSudrarogA.) (guMjA ), bAbacI aura gaMdhakake kalkake sAtha vaTAvarohakezinyozcUrNenAdityapAcitam / mAlakaMganI kA tela siddha kareM / guDUcIsvarase tailaM cAbhyaGgAkezaropaNam // isakI mAlizase sidhma aura udambara kuSTha ___bar3ake aMkura aura jaTAmAMsI kA cUrNa (5-5 naSTa hotA hai / tole ), giloyakA svarasa ( 4 sera ) aura tilakA (tela 1 // sera, amalatAsamUlakA kvAtha 6 tela ( 1 sera ) lekara sabako ekatra milAkara sera, kalkakI pratyeka oSadhi 5 tole / ) dhUpameM rakha deN| jaba giloyakA rasa mUkha jAe to (9045) AragvadhAditailam (2) telako chAna leN| (yo. ra. / zothA.) isakI mAliza se gire huve bAla punaH nikala Ate haiN| kaphotthe'tra pivettailaM siddhamAragvadhAdinA / (9044) AragvadhAditalam (1) / kaphottha zothameM AramvadhAdi gaNake kalka ( ra. ra. sa. / u. a. 20) aura kyAthase siddha tela pilAnA cAhiye / Aragvadharaso gubhAvAkucIgandhakatrayaiH / ( AragvadhAdi gaNa bhA. bhai. ra. bhAga 1 ke sarasaiH kaGguNItailaM jayesidhmamudumbaram // / AkArAdi kaSAya prakaraNameM dekhiye / ) ityAkArAditailaprakaraNam - -- athAkArAdilepaprakaraNam (9046) AbhalakAdilepaH (9.047) AmalakyAdilepaH ( zA. saM. / khaM. 3 a. 11) (va. se. / bAlaro) AmalakyAH palAnyaSTau gomUtre saptabhAvayet / AmalaM ghRtabhRSTaM tu piSTaM kAmikavAribhiH / / bhAvayitvAtape pazcAdvicchiliptA prazAmyati // jayenmRdhi malepena raktaM nAsikayA mRtama // ____40 tole AmaloMke cUrNako gomUtrakI sAta __ Amaleko dhImeM bhUnakara kAMjImeM pIsakara bhAvanA dekara dhUpa meM sukhA leN| zirapara lepa karanese nAsikAse hone vAlA raktasrAva ise (gomUtra yA pAnImeM pIsakara) lepa karane banda ho jAtA hai| se bAlakoMkA vicchinna roga naSTa hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 478 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ AkArAdi (9048) AmravalkalakalkalepaH lekara sabako kAntalohake pAtrameM 1 mAsa taka ( bhai. ra. / varAtisArA.) nImake tela meM ghoTeM / Amrasya valkalaM piSTaM kAcikena prayatnataH / isakA lepa karanese bAla kAle ho jAte haiN| nAbhi saMlepayettena kalkena matimAn bhiSag // (9050) AragvadhAdilepaH nadIvegopamaM ghoramatIsAraM nivArayet // (3. mA. / visarpA.) (tAje ) Amaleko kAMjIke sAtha bArIka | Aragvadhasya patrANi tvacaH zleSmAtakodbhavAH / pIsakara usakA nAbhike Upara lepa karanese nadIke zirISapuSpaM kAphamAcI hitA lepAvacUrNitaH / / vegake samAna ghora atisAra bhI naSTa ho jAtA hai| amalatAsake patte, lihasor3e kI chAla, sira (9049) AmrAsthyAdiyogaH / sake phUla aura kAkamAcI samAna bhAga lekara cUrNa (ra. ra. rasA. khaM. / upa. 5) banAveM / ise ( pAnImeM pIsakara ) lepa karanese | visarpa meM lAbha pahuMcatA hai| AmrAsthi triphalA bhRkI miyaoNrmAtuluGgakam / / nizA nIlI mRNAlAni nAgaM lohaM ca cUrNitam // (9051) AraNyatulasIlepaH samaM kalkaM lAntapAtre nimbatailena bhAvayeta / (vai. ma. ra. / paTala 17 ) mAsamAtraM tatastena lepAdbhavati raJjanam // Ajena payasA piSTAmAraNyatulasIziphAm / AmakI guThalIkI majjA ( girI ), hara, AdhipyodvartayedvaktraM vyaGgalopamanA naraH // baher3A, AmalA, atIsa (yA bhAMga), phUlapriyaMgu, bana tulasIkI jar3ake cUrNako bakarIke dUdhameM vijau re nIbUkI jar3a, haldI, nIla, kamalanAla, pIsakara cehare para lepa karane aura malane se vyaGga sIsA dhAtakA bArIka cUrNa ora lohacUrNa samAna bhAga (AI) kA nAza hotA hai / ityAkArAdilepaprakaraNam athAkArAdinasyaprakaraNam (9052) AragvadhAdinasyam amalatAsakI tAz2I jar3ako cAvaloMke pAnIke ( vR. mA. ; yo. ra. / galagaMDA.) sAtha pIsakara usakI nasya lene aura usIkA lepa ArabadhaziphAM kSipraM smyktnnddulvaarinnaa| karanese gaNDamAlA naSTa ho jAtI hai / piSTvA nasyapralepAbhyAM gaNDamAlAM samuddharet / / ityAkArAdinasyapakaraNam -- - For Private And Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra rakaraNam ] www.kobatirth.org pariziSTa athAkArAdirasaprakaraNam (9053) Ananda bhairavarasaH (rase. sA. saM. / jvarA. ) hiGgulazca viSaM vyoSaM maricaM TaGkaNaM kaNA / jAtIkoSasamaM cUrNa jambIradravamarditam // raktimAnAM vIM kuryAtkhAdedAIkasaMyutAm / ata yaM vApi sannipAte sudAruNe // jvaramavidhaM inti tathAtIsAranAzanaH / jIrNazcaiva tathA sarvAGgabhedakaH // AmavAtAdirogaJca nAzayedavikalpataH || zuddha hiMgula, zuddha bachanAga, trikuTA ( soMTha, mirca, pIpala), mirca, suhAgekI khIla, pIpala aura jAvitrI; inakA cUrNa samAna bhAga lekara Hast re milAkara jambIrI nIbUke rasameM kharala karake 1-1 ratIka goliyAM banA leM I mAtrA --- 2 se 3 golI taka / ise adaraka ke rasake sAtha sevana karanese dAruNa sannipAta, ATha prakArakA jvara, atisAra, jIrNajvara, aGgamarda aura AmavAtAdikA nAza hotA hai / | (9054) Ananda bhairabI guTikA ( ra. pra. su. / a. 8 ) saubhAgyaM vai hiGgulotthaM viSaM ca mArIcaM vai hemabIjena yuktam / kRtvA cUrNa sarvametatsamAMzaM jambIraihiM marditaM yAmayugmam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 476 guJjAmAtrA nirmitA bhakSitA ca guDhI hanyAtsannipAtAtisAram // suhAgekI khIla, hiMgulottha pArada, zuddha bacha nAga, kAlI mirca aura dhatUre ke bIja sanAna bhAMga lekara sabako ekatra milAkara, do pahara jambIrI nIbU ke rasa meM kharala kareM aura 1-1 rattIkI goliyAM banA le 1 isake sevana se sannipAtaja atisAra naSTa hotA hai| ( pArada ke sthAna meM zuddha hiMgula lenA adhika uttama hai | ) (9055) AnandabhairavI vaTI bhai. ( ra. caM. ; ra. rA. su. ; saM. 1 jvarA. For Private And Personal Use Only ra. / jvarA. ra. sA. ; viSaM trikaTukaM gandhaM TaGkaNaM mRtazulbakam / dhattarasya ca bojAni hiGgulaM navamaM smRtam // etAni samabhAgAni dinaikaM vijayAdravaiH / mardayecaNakAyAM tu vaTIM cAnandabhairavIma || bhakSayecca pivedhAnu ravimUlakaSAyakam / savyoSaM hanti no citraM sannipAtaM sudAruNam // zotA sannipAte vA sAmAnye vA tridoSaje / dhAnyAkaM pippalI zuNThI kuTakI kaNTakArikA || kvAthaM pippalisaMyuktaM caturguA ca parpaTI | sannipAtaM jvaraM hanti vaTikA''nandabhairavI // mUlaM ca kaTurohiNyAH samaM bilvaM sajIrakam / dadhnA piSTaM pivecAnu vIM cAnandabhairavIm ||
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 480 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [AkArAdi samipAtAtisAraghnIM pathyaM zAkavivarjitam / / AnandabhairavI vaTI khAkara varanekI chAlakA bhAnandabhairavIM pItvA kAthaM varuNasambhavam // kyAtha pInese sAta dinameM azmari roga naSTa pAyayedazmarI hanti saptarAtrAnna sNshyH| ho jAtA hai| vAgujIsambhavaistailaivaTIzcAnandabhairavIm // ___ yaha rasa bAbacIke tela ke sAtha sevana karanese chehaye niSkamAtrAntu galatkuSThazca nAzayet / / | galatkuSTha naSTa hotA hai / maatraa-3|| mAze / dadhimastusitAkSaudraiH vaTIzcAnandabhairavIm // bhakSayenmUtrakRcchrAtoM yavakSAraM sitAnvitam / / ___mUtrakRcch-dahI, mastu, misarI aura godugdhaM kathitazcAnu zItalaM madhunA niveta zahada ke sAtha yaha vaTI khAkara Upara se mizrIke guAmUlaM pibetkSIrairanupAnaM prazasyate / sAtha javAkhAra milAkara khAnA cAhiye / anena cAnupAnena vaTikAnandabhairavI // pramehameM rudrajaTAke cUrNako zahadameM milAkara deyA rudrajaTAkSaudraiH sarvamehaprazAntaye // usake sAtha yaha rasa khilAkara Uparase pakAkara zuddha bachanAga, soMTha, kAlI mirca, pIpala, TaMDA kiye huve dUdhameM zahada aura cauMTalI (guMjA) zuddha gaMdhaka, suhAgekI khIla, tAmra bhasma, dhatUreke | kI jar3akA cUrNa milAkara pInA cAhiye / pIja aura zuddha hiMgula samAna bhAga lekara sabako (9056) AnandasUtarasaH ekatra milAkara eka dina bhAMgake rasameM kharala karake (A. ve. pra. | a. 1, ra. caM. / rasAyanA. ; caneke samAna goliyAM banAveM / vR. yo. ta. / ta. 147; rase. ci. ma. / a. 8) anupAna-bhayaMkara sannipAtameM yaha golI khilAne ke pazcAt AkakI jar3akA kvAtha trikuTe | zuddhaM rasaM samaviSaM praharaM vimarca tadgolakaM kanakacAruphale nidhAya / kA cUrNa milAkara pilAnA cAhiye / / dolAgataM paca dinaM viSamuSTitoye zItAMga sannipAta aura sAdhAraNa tridoSa ____prakSAlya tatpunarapIha tathA dvivAram / / jvara meM yaha vaTI khilAkara dhaniyA, pIpala, soMTha, tatsUtake girizalocanayugmagandhaM kuTakI aura kaTelIke prathameM pIpalakA cUrNa aura __yuktyA'vajArya kuru bhasma samaM ca tasya / 4 rattI saurASTrI (soraThI miTTI) milAkara pilAnA vaikrAntabhasya jayapAlanavAMzakAdha cAhiye / ___ sarvavipaM dviguNitaM mRditaM ca khalve // sanipAtAtisAra meM yaha vaTI khilAkara ghasratrayaM kanakabhRArasena gADhakuTakIkI jar3a, bela girI aura jIrekA cUrNa dahImeM mAvezya bhAjanatale viSadhUpabhAji / pIsakara pilAnA cAhiye / pathyameM zAka nahIM denA | bhRGgadraveNa zithilaM lghukaackuupyaacaahiye| mApUrya ruddhavasanaM sikatAkhyayantre // For Private And Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam pariziSTa 481 nAM vAsarArdhamupadIpya nisargazItAM aba isameM usa ke samAna vaikronta bhasma tathA dRSTvA vicUrNya gadazAliSu zAlimAtram / usase 4 // gunA zuddha jabhAlagoTA evaM ina sabase AnandamUtamakhilAmayakumbhisiMha do gunA (13 bhAga) zud bachanAgakA cUrNa milA gadyANakArdhasitayA saha dehi pathAt / / kara 3-3 dina dhatUre aura bhAMgareke rasameM kharala rogAnurUpamanupAnamapi prakAza kareM / tatpazcAt kaparamiTTI kI huI AtazI zIzI ___ kSoNIbhujAM pracurapUjanamApnuhi tvam / ke bhItara bachanAgaviSakI dhUnI dekara usameM, uparokta kIyA dizo dhavalaya sphuradindukAntyA / rasa ko bhaMgarake rasase patalA karake bhara deM evaM vaidyazvareti virudaM bhaja vaidyarAja | zIzokA mukha banda karake use Adhe dina bAlukA / yantrameM pakAyeM aura phira svAMgazotala hone para zuddha pArada aura bachanAga samAna bhAga lekara / rasako nikAlakara pIsakara surakSita rakkheM / / donAMko 1 pahara kharala karake golI banAveM aura / yaha rasa samasta rogAMkA naSTa karatA hai| use dhatUre ke uttama phala ke bhItara rakhakara kapar3emeM mAtrA--3 mAze / ise mizrI yA rogocita lapeTakara 1 dina kucaleke rasa yA kAtha meM dolA anupAnake sAtha denA caahiye| yantra vidhise pakAveM / tadanantara svAMgazItala hone ! jisa vaidyake pAsa yaha rasa hogA use rAjAoM para usa golIko nikAla kara dhokara dhatUrege anya | se sammAna prApta hogA, deza dezAntaromeM usakI phala meM rakha kara isI prakAra 1 bAra aura pakAvaM / kIrti phaila jAyagI aura saMsAra use vaidhezvarake sadanantara usa pAradameM yathAvidhi 6 gunA ! nAmase pukaaregaa| gaMdhaka jAraNa karake bhasmake samAna banA leN| (vyavahArika mAtrA-AdhI rattI / ) ityAkArAdirasapakaraNam athAkArAdikalpaprakaraNam (9057) Amalakakalpam svinnAni tAnyAmalakAni tRptyA (ga. ni. / auSadhikalpA. 2 khAdenaraH kSaudraghRtAnvitAni / nIrujAIpalAzasya chinne zirasi tatkSatam / kSIraM zRtaM cAnu pivetyakAmaM antardvihastagarapIra pUryamAmalakainavaiH // tenaiva varteta ca mAsamekam // AmUlaM vepitaM darbhaH padminIpaGkalepitam / / vAni vAni ca natra yanAt AdIpya gomayairvanyairnivAte svedayettataH / / spazyaM ca zItAmbu na pANinApi / For Private And Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 482 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [AkArAdi. ekAdazAhe'sya tano vyatIte jaba Amale svinna ho jAeM ( usIja jAeM) to patanti kezA dazanA nakhAzca // unheM nikAlakara ghI aura zahada ke sAtha peTa bharakara athAlpakaireva dinaiH surUpaH khAnA cAhiye / isake pazcAt pakA huvA dUdha khISvakSayaH kuartulyviiryH| icchAnusAra pInA cAhiye / isI prakAra yaha prayoga viziSTamedhAvalabudisatvo 1 mAsa taka karanA cAhiye / (anya saba prakArabhavatyasau varSasahasranIvI / / | kA AhAra banda rakhanA caahiye|) isa prayoga dAmalakaM zItamamlaM pittakaphApaham // . kAlameM paraheja pUrI taraha rakhanA cAhiye aura zItala palAzake niroga ( kRmi Adi rahita ) aura | jala hAthase bhI na chUnA cAhiye / AI (rasapUrNa) vRkSako taneke uparase ( jar3ake isa prakAra yaha prayoga karanese 11 dina thor3A Uparase) kATa kara usameM do hAtha | pazcAt keza, dAMta aura nakha gira jAte haiM evaM gaharA gar3hA kareM aura usameM uttama tAje Amale| thor3ehI dinoM pazcAt ( navIna kezAdi utpanna bhara deM tathA usake muMha para aura cAroM ora jar3a hokara) zarIra surUpavAna ho jAtA hai / phira khI. taka dAbha ghAsa lapeTakara kamalinI kI jar3akI miTTIkA samAgamakI atyanta zakti A jAtI hai| zarIra (1 bhaMgula moTA ) lepa karadeM evaM usake cAroM hAthIke samAna balazAlI ho jAtA hai; medhA, buddhi ora gAyake arane upale (vanakaNDe) lagAkara unameM aura satva ( mAnasika bala ) kI vizeSa vRddhi Aga lagA deN| hotI hai aura 1 sahasra barSa kI Ayu prApta hotI hai| yaha kArya nirvAta sthAnameM honA caahiye| AmalA zItala, amla aura pittakaphanAzaka hai| ityAkArAdikalpaprakaraNam athAkArAdimizraprakaraNama (9058) AkhukAdiyogaH / (9059) mAmalakyAdisnAnam (yo. 2. / kRmya.) AkhukarNIdalaiH piSTai: piSTakena ca pakAn / __(va. se. / netrarogA.) bhuktvA sauvIrakaM cAnu pibetkRmiharaM parama // " | AmalaiH satataM snAnaM paraM dRSTiSalAvahama // mUSAkarNI ke pattoM ko pIsakara ( cAvaloMko yA maMgakI ) piTImeM milAkara par3e banAveM / ye paDe / Amale ke kalkako zira aura zarIra para khAkara sauvIraka kAMjI ponese kRmi naSTa ho jAte haiN| | malakara snAna karanese dRSTi zakti bar3hatI hai / For Private And Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam ) pariziSTa 483 (9060) AyAmakAjikam ( bhai. ra.; ca. da. / grahaNya. ) vATacasya dadyAdyavazaktukAnAM pRthak pRthak cADhakasammitantu / madhyapramANAni ca mUlakAni dadhAzcatuHSaSTi sukalpitAni / / droNe'mbhasaH plAvya ghaTe sudhaute dadhAdidaM bheSajajAtayuktam / kSAradvayaM tumburuvastagandhA dhanIyakaM syaadviddsaindhvnyc|| sauvarcalaM hiza zivATikAca cavyazca dayAda dvipalapramANam / imAni cAnyAni palonmitAni vijarjarIkRtya ghaTe kSipeJca // kRSNAmajAjImupaNkuzcikAca tathAsurI kAravIcitrakazca / pakSasthito'yaM balavarNadeha vayaskaro'tIvabalapadazca / / kAJjIvayAmIti yataH pravRtta statkAdhiketi pravadanti tajjJAH / AyAmakAlAjarayecca bhukta mAyAmaketi pravadanti cainam // dakodaragulmamathaplIhAnaM hRdrogamAnAhamarocakazca / mandAgnitAM koSThagataM ca zUla marzovikArAn sabhagandarAMzca / / vAtAmayAnAzu nihanti sarvAn saMsevyamAno vidhivanarANAm // vATyara aura jauke sattU 4-4 sera tathA madhyama AkArakI (na bahuta patalI na moTI) mUlI 64 ( athavA 64 pala-4 sera ) lekara sabako eka maTakemeM DAlakara usameM 32 sera pAnI DAla deM tathA usameM javAkhAra, sajjIkhAra, tumbaru, ajamoda, dhaniyA, biDa lavaNa, seMdhA namaka, saMcala, hIMga, hiMgupatrI aura cava; inakA cUrNa 10-10 tole tathA pIpala, jIrA, kAlA jIrA, rAI, kalauMjI aura cItAmUla; inakA cUNe 5-5 tole milAkara maTakekA mukha banda karadeM aura 15 dina pazcAta kAMjIko chAna leM / ____ yaha kAMjI bala, varNa, zarIra aura AyukI vRddhi karatI hai| 'kAM jIvayAmi ' ( maiM kisaH kisako jilAU ! sabhI mujhase navajIvana prAptikI AzA rakhate haiM ) isa vicArase ise kAMjI kahate haiN| yaha AhArako 1 AyAma (pahara ) meM pacA detI hai isI liye ise 'AyAma kAmika' kahate haiN| yaha kAMjI dakodara, gulma, plIhA, hRdroga, aphArA, aruci, agnimAMdya, udarazUla, arza, bhagandara aura samasta vAtaja rogoMko naSTa karatI hai / (9061) AragvadhAdiyogaH (va. se.| AmavAtA. ; bhA. pra. / ma. kha. 2) Aramadhasya patrANi bhRSTAni kaTutailataH / AmanAni naraH kuryAtsUpa bhaktAmRtAni ca / / ___xvATaya-nistuSa kuTe huve jauko 14 gune pAnImeM pakAkara banAyA huvA mAMDa (maNDa) / 1 sAyaM bhaktAvRtAni ceti pAThabhedaH For Private And Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 484 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [AkArAdi amalatAsake pattoMko sarasoM ke tela meM bhUnakara / aruci, hRdroga, gulma, arza, udararoga, kAsa, zvAsa bhAta yA dAlake sAtha khAne se AmavAtakA nAza | aura jvarakA nAza hotA hai| hotA hai| (9062-65) ArdrakayogaH gur3ake sAtha adaraka khAnese vAyukA nAza (ga. ni. / ajIrNA.) hotA hai; bala aura agnikI vRddhi hotI hai tathA vAyu aura mala svamArgameM pravRtta hote haiM / yaha bhojanAne sadA pathyaM jihAkaNTha vizodhanam / prayoga netroke liye bhI hitakAraka hai| agnisandIpanaM hRdhaM lavaNAkabhakSaNam / / (9066-67) ArdrakavidhiH zophahadrogagulmArtho vibandhAnAhanAzanam / (ga. ni. / vAjIkaraNA. ; yo. ra. / arocakA. ) dIpanaM kaphahRdrucyaM harSaNaM lavaNArdrakam // dhauta khaNDitamAkaM ca salilaiH kSiptaM sutapte ghRte zophArocakahRdrogagulmAzAMsyudarANi ca / / sindhRtyaM maricaM mujIrayugalaM cUrNIkRtaM prakSipet / kAsaM zvAsa jvaraM hanyAtsahasA madhunA''rdrakam // cUrNa bhRSTacaNodbhavaM ca vituSaM hiGgyAjyadhUpaM dahe " ditthaM doSavihInamArdravaraM susvAdusaMjAyate // guDAkaM vAtaharaM cakSuSyaM balavardhanam / / kAyAgnijananaM caiva vAtavarhonulomanam // tintiNyAmaphalAni lAjasalile saMsthApya tatrAka bhojana ke pahile seMdhA namaka lagAkara adaraka yAmaikaM vidhRtaM ca tatra nitarAM rataM bhavetsvAda tt| khAnA sadaiva hitakArI hai| isase jivA aura kaNTha ___adarakake Tukar3e karake unheM dhokara garama zuddha hotA tathA agni dIpta hotI hai / yaha hRdayake dhImeM DAla deM aura phira usameM seMdhA namaka, kAlI dhIme hAla meM aura liye bhI hitakArI hai| mirca, jIrA aura kAlA jIrA; inakA cUrNa ucita ___ mAtrAmeM milA deM tathA eka camace meM bhune huve chilake ____ adarakameM seMdhA namaka milAkara sevana karanese rahita canoM kA yA jaukA cUrNa, hIMga aura ghI DAla zotha, hRdoga, gulma, arza, malamUtra vAyu AdikA kara use Aga para rakhakara garma kareM aura usase avarodha, AnAha aura kaphakA nAza hotA tathA uparokta adarakako baghAra deM / isa vidhise adaraka agni dIpta hotI aura ruci bar3hatI hai| | niSi aura susvAdu ho jAtA hai / __ .. zahada ke sAtha adaraka sevana karanese zotha, cUrNa bhRSTayavodbhavamiti pAThAntaram For Private And Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam ] pariziSTa 485 dhAnakI khIloMko pAnImeM bhigo deM aura unake / kAJikApaTenAvaguNThanaM dAhanAzanam / phUla jAne para pAnIko chAna leN| isa pAnImeM imalIke atha gotakrasaMsvinnazItalIkRtavAsasA // kacce phaloMko bhigo deM aura thor3I dera bAda usa pAnImeM adarakake Tukar3e bhigo deN| eka pahara kAMjImeM cAdara bhigokara rogIke zarIra para pazcAt yaha adaraka anyanta lAla aura susvAda lapeTanese dAha zAnta ho jAtI hai| ho jAyagA / athavA kapar3eko gAyake maDhemeM DAlakara thor3I (9068) ArdravastradhAraNam dera pakAkara ThaMDA karake rogIke zarIra para lapeTanese ( bhA. pra. / ma. khaM. 2 ) bhI dAha zAnta ho jAtI hai| ityAkArAdimizraprakaraNam Doo For Private And Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra i atha ikArAdikaSAyaprakaraNam (9069) ikSurasAdiyogaH www.kobatirth.org ( yo. ra. / mUtrakRcchrA. ) bhRSTethusvarasaM grAhathamAkhu vivihitaM pivet / nAzayenmUtrakRcchrANi sadya eva na saMzayaH // Ikhake rasameM cUhekI viSThA DAlakara pIne se mUtrakRcchra avazya naSTa ho jAtA hai / iti ikArAdikaSAyaprakaraNam (9071) ikSurakA cUrNam ( ga. ni. / vAjIkaraNA . ) ikSuragorako zatamUlI vAnarinAgabalAtilamASAH / cUrNamidaM payasA nizi peyaM yasya gRhe pramadAzatamasti // atha ikArAdicUrNaprakaraNam (9070) indrayavAdikAthaH ( zA. saM. / kha. 2 a. 2 ) yatradhAnyapaTolAnAM kvAthaH sakSaudrazarkaraH / yojyaH sarvAtisAreSu vilvAmrAsthibhavastathA // indrajau, dhaniyA aura paTola ke kvAthameM zahada aura khAMDa milAkara pIne se yA belagirI aura AmakI guTalokI majjA ( girI ) kA kvAtha pIne se samasta prakAra ke atisAra naSTa hote haiM / tAlamakhAnA, gokharu, zatAvara, kauMca ke bIja (chilake rahita), nAgabalA ( gulazakarI ), tila aura ur3ada samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ise rAtri ke samaya dUdha ke sAtha sevana karane se kAmazakti atyanta prabala ho jAtI hai / ( mAtrA - 4 - 6 mAze / ) (2072) ikSvAdicUrNam ( yo. ra. | kAsA. ) ikSvAlikApadmamRNAlotpalacandanaiH / madhukaM pippalI drAkSA zRGgI caitra zatAvarI // dviguNA ca tugAkSIrI sitA sarvaizcaturguNA / lihyAttaM madhusarpibhyAM kSatakAsa nivRttaye // tAlamakhAnA, kAsakI jar3a, kamala, kamalanAla, For Private And Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNaprakaraNam ] pariziSTa 487 - nIlotpala, sapheda candana, mulaiThI, pIpala, munakkA, (9075) indrAyaNIcUrNam kAkar3AsiMgI aura zatAvara 1-1 bhAga tathA baMsa (ra. ci. ma. / sta. 9) locana sabase do gunA aura mizrI sabase 4 gunI / indrANIphalamAdAya pakvaM lavaNapazcakam / lekara cUrNa banAveM / tena cApUryate gADhaM tanmRdA lepayetkalam / / ise ghI aura zahadake sAtha cATanese kSataja | vizoSya mRttikA tasya puTo deyo mahAnapi / kAsakA nAza hotA hai| svAMgazItaM samAdAya triphalAM ca kaTutrikam / ( mAtrA-1 tolA / ) pippalI cavyacitraM ca pippalImUlamapyatha / (9073) indravAmaNImUlayogaH (1) / samabhAgaM ca tatsarva mizritaM khalvamadhyagam / / ( ga. ni. / vRdvaya. 36 ; vR. ni. ra. / vRddhaya ; TakaM bhakSayetyAtaH kSudrodhaM kurute tarAm / zlaiSmikAnapi cedrogAnvAtikAnvA vinAzayet / rA. mA. / vRddhaya. 16) atipuSTikaraM caiva pAcanaM paramaM matam // vAtAritailamRditaM suravAruNIja ___indrAyaNake pakke phalake bhItara paMcalavaNakA ___ mUlaM naraH pibati yo mamRNaM vicUrNya / cUrNa ( usameM jitanA A sake utanA) bharakara usa gavye nidhAya payasi tridinAvasAne | para miTTIkA ( Adha aMgula moTA ) lepa karadeM aura tasya praNazyati kuraNDakRto vikaarH|| use sukhAkara gaja puTa meM phUMka deN| tadanantara jaba vaha indrAyaNakI jar3ake bArIka cUrNako araNDIke ravAMgazItala ho jAe to nikAlakara Uparako miTTI telameM ghoTakara godugdhake sAtha pInese 3 dinameM chur3A deM aura lavaNa yukta phalako pIsakara cUrNa kareM / kuraNDa roga naSTa ho jAtA hai| aba yaha cUrNa tathA triphalA, trikuTA (soMTha, (9074) indra vAruNImUlayogaH (2) / mirca, pIpala); pIpala, cava, cItAmUla aura pIpalA(ga. ni. / granthya. 1) mUla samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / piSTvA tandulatoyena ghRtamAtrApariplutama / ___ mAtrA-5 mAze - (vyavahA. mA. 1 // -2 maashe|) mUlaM tu zakravAruNyA gaNDamAlApahaM pibet // ise sevana karane se bhUkha khulatI hai tathA __indrAyaNakI jar3ako cAvaloM ke pAnImeM pIsa kaphaja aura vAtaja rogoMkA nAza hotA hai / yaha kara ghImeM milAkara pInese gaNDamAlAkA nAza hotA hai| atyanta pauSTika aura pAcaka hai| sAna iti ikArAdicUrNaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 488 bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [ikArAdi atha ikArAdiguTikAprakaraNam (9076) indravAruNikAmUlAdyA vaTI . ( soMTha mirca, pIpala )kA cUrNa milAkara godugdhake (ra. ra. rasA. khaM. / upa. 7) sAtha bArIka pIsakara dRDha golI banAveM aura indravAruNikAmUlaM puSye nanaH samuddhareta / chAyAmeM sukhA leN| yUSaNaizca gavAM kSIraiH piSTvA kuryAdvaTIM dRDhAm / / / ise mukhameM rakhakara strI samAgama karanese vIryachAyAzuSkA sthitA vaktre vIryastambhakarI nRnnaam| stana motA hai| varamakolatailena nAbhilepo'pi vIryadhRk // puSyanakSatrameM naMge hokara indrAyaNakI jar3ako nAbhi para aMkola ke telakA lepa karake samAukhAr3a leM aura phira usameM usake barAbara trikuTA, gama karanese bhI vIryantambhana hotA hai| iti ikArAdiguTikAprakaraNam atha ikArAdyavalehaprakaraNam (9077) indroktarasAyanam khajUrANAM madhUkAnAM mustAnAmutpalasya ca / (ca. saM. / ci. a. 1) / mRdvIkAnAM viDaGgAnAM vacAyAcitrakasya ca / / divyAnAmauSadhInAM yaH prabhAvaH sa bhvdvidhaiH| zatAvaryAH payasyAyAH pippalyA joGgakasya ca / zakyaH sohumazakyastu syAt soddhumkRtaatmbhiH|| RddhayA nAgabalAyAzca haridrAyA dhavasya ca // auSadhInAM prabhAveNa tiSThatAM sve ca karmaNi / triphalAkaNTakAryozca vidAryAzcandanasya ca / bhavatAM nikhilaM zreyaH sarvamevopapatsyate || ikSaNAM zaramalAnAM zrIpAstinizasya ca // vAnaprasthairgRhasthaizca prayatainiyatAtmabhiH / ! rasAH pRthaka pRthaggrAhyAH palAzakSAra eva ca / zakyA oSadhayo hyetAH sevituM viSayAbhijAH / / tAsu kSetraguNaisteSAM madhyamena ca krmnnaa| epAM palonmitAn bhAgAn payo gavyaM cturgunnm| mRdubIryatayA tAsAM vidhijJeyaH sa eva tu // dve pAtre tilatailasya dve ca gavyasya sarpipaH / paryeSTuM tAH prayoktuM vA ye'samarthAH sukhaarthinH| tatsAdhyaM sarvamekatra musiddha snehamuddharet // rasAyanavidhisteSAmayamanyaH prazasyate // tatrAmalakacUrNAnAmADhakaM zatabhAvitam / / balyAnAM jIvanIyAnAM bRMhaNIyAzca yA dsh| svarase naiva dAtavyaM kSaudrasyAbhinavasya ca // vayasaH sthApanAnAM ca khadirasyAsanasya ca // zarkarAcUrNa triM ca prasthamekaM pradApayet / For Private And Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prayojyamicchadbhiridaM yathA pariziSTa avalehamakaraNam ] jugAkSIryAH sapippalyAH sthApyaM saMmUcchitaM ca tat // caumArtika kumbhe mAsArdhaM ghRtabhAvite / mAtrAsimAM tasya tata UrdhvaM prayojayet // hematAmrapravAlAnAmayasaH sphaTikasya ca / muktAvaidUryazaGkhAnAM cUrNAnAM rajatasya ca // prakSipya poDazIM mAtrAM vihAyAyAsamaithunam / jIrNe jIrNe ca bhuJjIta paSThikaM kSIrasarpiSA // sarvarogaprazamanaM vRSyamAyuSyamuttamam / saccasmRtizarIrAmibuddhIndriyavalamadam || paramUrjaskaraM caiva varNasvarakaraM tathA / viSAlakSmIprazamanaM sarvavAcogatapradam / / siddhArthatAM cAbhinavaM vayazva jAmiyatvaM ca yazazca loke / rasAyanaM brAhmamudAravIryam itIndroktarasAyanamaparam || indra RSiyoMse kahA - divyoSadhiyoM ke prabhA vako Apake samAna saMyamI puruSa hI sahana kara sakate haiM / auSadhiyoMke prabhAvase apane apane karmoM - tapazcaryAdi meM saMlagna Apa logoMkA hara prakAra se kalyANa hogA / uttama kSetra (himAlaya) meM utpanna hone vAlI ina divyauSadhiyoMke prabhAvako saMyamI aura prayatnazIla gRhasthI tathA vAnaprasthI bhI sahana kara sakate haiM parantu sAdhAraNa puruSa nahIM / jo auSadhiyAM madhyamakSetra meM utpanna hotI haiM aura kA prabhAva bhI madhyama hotA hai unheM bhI uparokta vidhise hI sevana karanA cAhiye / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 486 jo loga ina divyauSadhiyoM kI khoja nahIM kara sakate aura na inake prabhAvako hI sahana kara sakate haiM tathApi sukha cAhate haiM unake liye yahanimna likhita rasAyanaprayoga uttama hai - balya gaNa, jIvanIyagaNa, bRMhaNIya gaNa tathA vayasthApana gaNa evaM khaira, asana, khajUra, mahuvA, nAgaramothA, nIlotpala, munakkA, bAyabiDaMga, baca, citraka, zatAvara, payasthA, ( kSIra kAkolI ), pIpala, agara, Rddhi, nAgabalA (gaMgerana), haldI, dhava, triphalA, kaTelI, vidArIkanda, lAla candana, Ikha, kAsakI jar3a, gambhArI aura tiniza; inake rasa aura palAza (DhAka) kA kSAra - jala 10 - 10 tole leM / (jinake svarasa na mileM unake kvAtha le lene cAhiyeM ) / ina sabase cAra gunA godugdha, 16 sera tilakA tela aura 16 sera goghRta lekara sabako ekatra milA kara mandAgni para pAveM / jaba jalAMza zuSka ho jAya to snehako chAna le tatpazcAt usameM apane ho svarasameM 100 bAra bhAvita kiye huve AmaloMkA cUrNa 4 sera, navIna zahada 4 sera, khAMDa 4 se2, salocanakA cUrNa 1 sera aura pIpalakA cUrNa 1 sera milAkara miTTI cikane pAtra meM bharakara rakhadeM aura 15 dina pazcAt usameM svarNa, tAmra, pravAla, loha, sphaTikamaNi motI, vaidaryamaNi, zaMkha aura cAMdI inakA cUrNa uparokta sampUrNa auSadhase 16 vAM bhAga ( yA 5 tole ) milAkara agnibalocita mAtrAnusAra sevana kareM / For Private And Personal Use Only isake sevanakAlameM parizrama aura maithunase parahez2a karanA cAhiye tathA auSadhake pacane para sAThI cAvaloM kA bhAta ghI aura dUdhake sAtha khAnA cAhiye /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 490 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ ikArAdi yaha rasAyana sarvaroganAzaka, uttama vRSya tathA / zakti utpanna hotI hai| jinheM sarvatra saphalatAkI AyuSya, satva (bala), smRti, zarIra, jaTharAgni aura icchA ho, jo navIna avasthA cAhate hoM aura jinheM indriyoM ke balako bar3hAne vAlI hai / lokapriya banane tathA yaza prApta karane kI icchA ho isake sevana se oja, varNa aura svrkii| unheM yaha rasAyana yathAvidhi sevana karanI caahie| atyanta vRddhi hotI tathA viSa aura alakSmI (kAnti (tAmracUrNAdikI bhasmeM DAlI jAe to uttmhai|) hInatA)kA nAza hokara samasta vidyAeM prApta karane kI iti ikArAbavalehaprakaraNam Orta atha ikArAdighRtaprakaraNam (9078) ikSvAdighRtam kalka-dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAga. (vai. ma. ra. / pa. 3) | kesara, kSIrIvRkSa (bar3a, gUlara, azvattha,-pIpalavRkSa-- ikssuduurvaamRtaadhaatriishvdNssttraasvstikodbhvaiH| pilakhana aura pArasa pIpala ) kI koMpaleM, sugaMdhasvarasa likerAmbupayoyuktaiH sukalkitaiH // bAlA, nAgaramothA, sArivA, khasa, mulaiThI, misarI, cAturjAtapayovRkSamukulAmvupayodharaiH / lAla candana aura kUTha samAna bhAga milita 10 tolaa| sArivozIrayaSTayAhasitopalahimAmayaH // 1 sera navIna ( tAje ) govRtameM uparokta siddhaM ghRtaM navaM tUrNa raktapittaharaM parama / drava padArtha aura kalka milAkara pakAveM / jaba jalAMza asthisrAvaM ca nArINAM tRDdAhau ca mhaavlau| zuSka ho jAya to ghIko chAna leN| ubhayAyanamapyAzu raktapittaM hitAzinAm / ise pAna, nAvana aura lepa meM prayukta karane hanti pittAmayAna cAmyAna paannaavnlepnaiH|| aura pathya pUrvaka rahanese UcaMgata tathA adhogata drava padArtha-IkhakA rama, dUbakA rasa, giloya raktapitta zIghra hI naSTa ho jAtA hai / yaha ghRta kA rasa, AmalekA rasa, gokharukA rasa, cAMgerIkA striyoMke asthisrAva evaM prabala tRSA, dAha aura anya rasa, nAriyalakA pAnI aura godugdha 1-1 sera / / pitarogoMko bhI naSTa karatA hai| iti ikArAdighRtaprakaraNam D For Private And Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir telaprakaraNam ] pariziSTa 461 (90 __atha ikArAditailaprakaraNama indrajaukA cUrNa 20 tole, majIThakA cUrNa / 2 // tole, tilakA tela 2 sera aura kAMjI 200 | sera lekara sabako ekatra milAkara mandAgni para pkaaveN| tiktekSvAkubIjaM dve tutthe rocanA haridre dve / | jaba kAMjI jala jAe to telako chAna leM / vRhatIphala meraNDaH savizAlaH citrako mUrvA // | ___ isakI mAlizase jvara aura prabala dAhakA nAza kAzIzahiGguzigUtryuSaNasuradArutumbaruviDaGgam / | hotA hai tathA aGgoMmeM caitanyatA AtI hai / lAGgalakIkuTajatvakaTukAkhyA rohiNI caiva // sarvapakalkairetaimatre caturguNe sAdhyam / (9081) irimedAdyatailam kaNDUkuSThavinAzanamabhyaGgAnmArutakaphaghnaM tailam // ___ (ga. ni. / tailA. 2) kar3avI tUMbIke bIja, do prakArakA tuttha (mayUra na vRddhAnAtibAlAcca tvaktulAmirimedakAt / tuttha aura kharparI tuttha ), gorocana, haldI, dAruhaldI, apAM droNe samAvApya pacetpAdAvazeSitam / / bar3I kaTelI ke phala, araNDamUla, indrAyaNakI jar3a, tatastena kaSAyeNa kSIramasthasamanvitam / citrakamUla, mUrvA, kasIsa, hIMga, sahajanekI chAla, lAkSArasasamAyuktaM tailaprasthaM pacennaraH / / soMTha, mirca, pIpala, devadAru, tumbaru, bAyabiDaMga, loprakaTaphalapabhiSThApadmakesarapanakaiH / kaliyArI, kur3ekI chAla, kuTakI aura sarasoM samAna candanotpalapaSTayAH pAlikairdhAtakIsamaiH / / bhAga milita 20 tole lekara kalka banAveM / etadujApahaM nAma tailaM gaNDUSadhAraNAt / 2 sera ( sarasoMke ) telameM yaha kalka aura dAraNaM dantacAlaM ca hanumokSaM kapAlikAm // 8 sera gomUtra milAkara yathAvidhi taila siddha kreN| zItAdaM pUtivaktraM ca zauSiraM virasAsyatAm / isakI mAlizase khujalI, kuSTa, vAyu aura / hanyAdAzu gadAnetAn kuryAdantAMsthirAnapi / / kaphakA nAza hotA hai| ___jo irimeda ( durgadhita khaira ) kA vRkSa na (9080) indrayavAdyaM tailam bahuta choTA ho na bahuta purAnA usakI 6 / sera chAla lekara kUTakara 32 sera pAnI meM pakAveM aura (rA. mA. / jvarA. 20) 8 sera zeSa rahane para chAna leN| indrayavakuDavaM maniSThAyA palArdhamAdAya / / tadanantara 2 sera tilake telameM yaha kyAtha, tailaprasthaM tena prasthazane kAnike vipacet // 2 sera godugdha, 2 sera lAkhakA rasa aura nimna upayuktaM tadAruNadAhajvaranAzanaM bhavati puMsAm / likhita kalka milAkara pakAveM / jaba jalAMza zuSka aGgAnAM ca karoti praharSamabhyaGgayogena ho jAe to telako chAna leM / For Private And Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ ikArAdi kalka-lodha, kAyaphala, majITha, kamalakesara, | dAraNa, dantacAlana, hanumokSa, kapAlikA, zItAda, pamAka, saphedacandana, nIlotpala, mulaiThI aura dhAyake pUtivaktra, zauSira aura mukhakI virasatAkA nAza phUla; inakA cUrNa 5-5 tAle lekara pAnIke sAtha hotA tathA dAMta dRr3ha hote haiM / pIsa leN| / irimedAdha tailam isa telake gaNDUSa dhAraNa karanese dantapIDA, pra. saM. 8861 arimedAdya tailam dekhiye / iti ikArAditailaprakaraNam atha ikArAdilepaprakaraNam (9282) ikSumUlAdilepaH iMgudI ( hiMgoTa ) ke phalakI majAko atyanta ( vai. ma. ra. / paTala 16) zItala jalake sAtha pIsakara lepa karane se 21 dina meM mukhavyaGga (jhAMI )kA nAza hotA hai / ikSumUlamadhukAanadAvI (9084) igudhAdilepaH lodhramairikapaTutriphalAnAm / (ga. ni. / jvarA. 1) lepanaM bahiridaM nayanAnAM idinizAvizAlA kSIrapiSTamapahanti vikAram // saindhvaardaarukusstthrvidugdhH| IsakI jar3a, mulaiThI, suramA ( yA rasauta ), dattaH krameNa lepo harati mahAkarNakagranthim // dAruhandI, lodha, geru, seMdhAnamaka, aura triphalA; iMgudI (hiMgoTa ), haldI, indrAyaNakI jar3a, inake samAna bhAga milita cUrNako dUdha meM pIsakara | seMdhA namaka, devadAru, aura kUTha; inakA carNa tathA AMkhoM ke bAhara lepa karanese netrAbhiSyanda naSTa hotA hai| okakA dUdha samAna bhAga lekara pIsakara lepa karane (yaha prayoga pittAbhiSyanda meM upayogI hai|) se karNaka-sannipAtameM hone vAlI kAnake pIchekI (9083) idIphalamajjAlepaH | gAMThakI sUjana naSTa hotI hai| (9085) indrayavalepaH ( rA. mA. / mukharogA. 5) | (ga. ni. / visphoTA. 40) sudIphalasamudbhavamajjA | visphoTavyAdhinAzAya tnnddulaambumpessitaiH| peSitA'tizizireNa jalena / bIjaiH kuTajavRkSasya lepaH kAryoM vijAnatA // ekaviMzatidinapravilitA ____indrajau ke cUrNako cAvaloM ke pAnIke sAtha vyAmAnanabhavaM parimASTi / / pIsakara lepa karanese visphoTaka kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepaprakaraNam ] pariziSTa 463 (9086) indravAruNimUlalepaH (1) / (9089) indravAruNyAdilepaH (2) ( rA. mA. / vraNA. 25) (vaidyAmRta ) vraNaparyantAlepAnmUlaM jlpissttshkrvaarunnyaaH| indravAruNikAmUlalepAghAti kucavyathA / karSati naSTaM zalyaM kadAcidajazRGgikAmUlam / / / tathA kumArikAkandaharidrAlepanAdapi / / ___ yadi lakar3I, kAMTA Adi zarIra meM ghusakara indrAyaNakI jar3akA yA ghIkumAra (gvArapAThA) andarahI TUTa jAya to indrAyaNako jar3ake carNako | kI jar3a aura haldIkA lepa karanese stanAMkI pIDA pAnImeM pIsakara ghAva para lepa karadeM isase vaha naSTa ho jAtI hai| bAhara nikala aaegaa| (9090) indravAruNyAdilepaH (3) meDhAsiMgIkI jar3akA lepa karanese bhI naSTa zalya (vaidyajIvana / vi. 3) nikala AtA hai| taraNyuttaraNImUlaM chAgIsarpiH sanAgaram / (9087) indravAruNImUlalepaH (2) | zivazastrAbhidhAM bAdhAM yonisthAM hanti satvaram / (rA. maa.| vRddhya. 16) ___ indrAyaNakI jar3a, ghRtakumArI aura soMThake carNako surendravAruNImUlaM tRpamatreNa peSitam / bakarIke ghImeM posakara yonimeM lepa karanese yonizUla camakIlAnihantyAzu pralepAtsAdhanodbhavAna // zIghrahI naSTa ho jAtA hai| indrAyaNa kI jar3ake cUrNako bailake mUtrake sAtha (9091) indrAyudhAdilepaH pIsakara lepa karanese camakIlakA nAza hotA hai| ( vR. mA. / vRddhya.) (9088) indravAruNyAdilepaH (1) | indrAyudharavikSIramitraizcaNakasaktubhiH / ( zA. saM. / khaM. 3 a. 11 ) | sindUrasaindhavopenairlepo hanti kuraNDakam / / indravAruNikAbIjatailenAbhyaGgamAcaret / __ canoMkA sattU , sindUra aura seMdhA namaka kA pratyahaM tena jAyante kuntalA bhRnggsnnibhaaH|| carNa samAna bhAga lekara sabako ekatra milAkara indrAyaNake bIjoMke tailakI nitya zira para thUhara ( sehuMDa ) aura Akake dUdhameM pIsakara lepa mAliza karanese bAla bhauM rake samAna kAle hojAte haiN| | karane se kuraNDa roga naSTa hotA hai / iti ikArAdilepaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 464 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH atha ikArAdinasyaprakaraNam (9092) iGgudIphalanasyam ( ra. ci. ma. / sta. 9 ) iGgudIphalacUrNasya nasyena ca zirogatAH / patanti kRmayo duSTAH zvetA raktAzca ye sthitAH || iti ikArAdinasyaprakaraNam atha ikArAdirasaprakaraNam (9093) icchAbhedorasa: (1) ( ra. pra. su. / a. 8; zA. saM. / khaM. 2 a. 12; 2. kA. . / udarA. ) zuNThIpippalITaGkaNaM sadaradaM pratyekamevAkSakaM mAhA palamAtrakA kathitA dantIphalaM tatsamam / cUrNIkRtya samAMzakAni satataM godurbhAvayet ags: sitayA samaM rasavaraH saMbhakSito recakRt // soMTha, pIpala, suhAge kI khIla aura zuddha hiMgula 11-11 tolA, coka 5 tole aura zuddha jamAlagoTA 5 tole lekara sabake cUrNako ekatra milAkara godugdhameM kharala karake 2-2 yA 3-3 rattIkI goliyAM banA leM / inameM se eka golI mizrI ke sAtha khAne se virecana hotA hai / ( anupAna --- zItala jala | ) iMgudI (hiMgoTa ) phalakA bArIka cUrNa karake usakI nasya lenese sirake kheta aura lAla kRmi nikala jAte haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ ikArAdi (9094) icchAbhedIramaH (2) (ra. kA. ghe. | rA.) zuNThIpAradaNaM suvimalaM sehuNDakaM tatsama jaipAle triguNaM tadeva nibhRtaM dantIjale gharSitam / taccAtra trivRtAjale vilulitaM sUryAzubhiH zoSitam aisi guDasammito munivarairicchA vibhedI smRtaH // sannipAte tathA bAte mahAjIrNe samudbhave / AmAjIrNe tathAsssmAne dAtavyaM raktikAtrayam / zarkarAdadhibhaktaM ca pathyaM deyaM vicakSaNaiH // For Private And Personal Use Only sA~ThakA cUrNa, pArada ( rasasidUra ), suhAge kI khAla aura huMDa ( thUhara ) kA dUdha 1-1 bhAga tathA zuddha jamAlagoTA 3 bhAga lekara sabako eka kharala karake dantImUlake kvAthameM 1 dina ghoTeM aura phira 1 dina nisotake kvAthameM kharala karake dhUpa sukhA leM / ise gur3a sAtha denese virecana hotA hai /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 465 yaha rasa sannipAta jvara, vAyu, ajIrNa, AmA- inake sevanase virecana hokara samasta roga jIrNa, aura AdhmAnameM upayogI hai / | naSTa ho jAte haiN| mAtrA-3 rtt| anupAna-uSNa jala / pathya-khAMDa, dahI aura bhAta | (9096) icchAbhedIvamanam ( anupAna- zItala jala / ) ( ra. kA. ghe. / chaZ.) (9095) icchAbhedIrasaH (3) ardha tAlAca tutthAna dvAvekaM navasAdaram / (ra. kA. dhe.| udarA.) gandhAholAca madanAnmarda yetpheniladravaiH // trikaTu triphalA mUtaM gandhakaM TaGkaNaM samam / tAmraNa tasya mASastu jvaraM chadi vinAzayet / / sarvestulyaM tu jaipAlaM sarvavyAdhiharaM param // zuddha haratAla AdhA bhAga, zuddha nIlAthothA recanaM niSkamAtreNa hitamuSNena vAriNA // 2 bhAga tathA nausAdara, zuddha gaMdhaka, bola aura ___soMTha, kAlI mirca, pIpala, hara, baheDA, | manaphala 1-1 bhAga lekara sabako ekatra kharala AmalA; inakA cUrNa, zuddha pArada, zudra gaMdhaka aura karake ? dina tAMve kI mUsalIse lihasor3eke rasameM suhAgekI khIla 1-1 bhAga tathA zuddha jamAlagoTA | ghoTakara sukhA leN| sabake barAbara lekara prathama pAre gaMdhakakI kajalI ise khilAnese ( vamana hokara ) jvara aura banAveM aura phira usameM anya oSadhiyAM milAkara chardikA nAza hotA hai / ( pAnIke sAtha ) kharala karake ( 1-1 rattIkI) mAtrA--1 mAzA / goliyAM banA leN| (vyavahArika mAtrA--1 rattI / ) iti ikArAdirasaprakaraNam - * - -- atha ikArAdimizraprakaraNam (9097) ikSvAkuyogaH sabake cUrNako snuhI ( thUhara-sehuMDa ) ke dUdhameM milAkara battI banAveM / ( bhA. / pra. / ma. kha. 2 strI. : yo. ra. vI ____ ise yonimeM rakhanese mAsika dharma khula jAtA hai / ikssvaakubiijdntiicplaaguddmdnkinnvyaavshuukaiH| madanAkaNvayAvazUkaH / (5098) ikSvAdiyogaH sAsnukkSIraivatiyonigatA kusumasaananI // ( yo. ra. | kSatakAsA.) kar3avI tuMbAke bIja, dantImUla, pIpala, gur3a, ivikSuvAlikApadmamRNAlotpalacandanaiH / mainaphala, javAkhAra aura surA bIja samAna bhAga lekara | zRtaM payo madhuyutaM sandhAnArtha pibetkSatI / / For Private And Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 466 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ikArAdi IkhakI jar3a, kAMsakI jar3a, kamala, kamalanAla, (2.100) IsabagolayogaH nIlotpala aura lAla candana; inake sAtha siddha dRdhameM (vaidyAmRta ) zahada milAkara pInese uraHkSatakA ghAva bharatA hai| ( oSadhiyAM samAna bhAya milita 2 // tole, isabagola iti pathitaM jane harati tajjvarabhAjamatImRtim / dUdha 20 tole, pAnI 1 sera; pAnI jalane taka mandAgni para pakAveM / ) anubhavAllikhitaM natu zAstrato bhavatu tadbhiSajAmupayogikama / / (9099) indravAruNyAdiyogaH Isaba gola nAmaka opadhi khilAnese barA( rA. mA. / mukhagegA. 5) tisArakA nAza hotA hai / yaha prayoga kimI zAstra mUlaM muravAruNyA gomUtrayutaM mahIdhrakA vaa| kA nahIM hai maiM apane anubhavase ligva rahA hUM / apaharAta gaNDamAlA pAta suzlakSNapArApaSTam / (3. 4 mAze isaba gola ko rAtako pAnI meM indrAyaNakI jar3a yA koyalakI jar3ako gomUtrake - bhigo deM aura prAtaHkAla vaha pAnI nitArakara mizrI sAtha bArIka pIsakara pInese gaNDamAlAkA nAza hotaahai| milAkara pilAveM / ) iti ikArAdimizraprakaraNama For Private And Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kaSAyaprakaraNam ] www.kobatirth.org pariziSTa atha ukArAdikaSAyaprakaraNam u (9101) utpalapatrasvarasayogaH ( vai. ma. ra / paTa. 3 ) utpalapatrasvarasaH kiJcittailena sahApItaH / asthisrAvaM strINAM nAzayati narasya somarogaM ca // nIlotpala ke pattoM ke rasa meM jarAsA tela milAkara pIne se striyoMkA asthisrAva aura somaroga naSTa jAtA hai / (9102) uzIrAdikaSAyaH uzIrapAThAkuTajATarUpa ( ga. ni. / JcarA. 1 ) uzIrayaSTImadhunimbamizra mustaM haridrAdvitayaM paTolam / Aragvadhaveti kRtaH kaSAyaH savAtapittajvara jinmato'yama || khasa, muleThI, nIma kI chAla, nAgaramothA, haldI, dArUhaldI, paTola aura amalatAsa samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / zrIkhaNDamustAtiviSAvimizraH / sanAgaraH kvAthavaraH sukhAya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jvarAtisAre madhunAntrito bhavet // 427 khasa, pAThA, indrajau, bAsA ( aDUsA ), lAla candana, nAgaramothA, atIsa, aura soMTha samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / khasa, kamala, nIlophara, lAlacandana aura pakI yaha kvAtha vAtapitta jvarako naSTa karatA hai| huI IMTa samAna bhAga lekara kUTakara rAtako pAnImeM (9103) uzIrAdikvAthaH bhigo deM evaM prAtaHkAla vaha pAnI nitArakara usameM khAMda aura zahada milAkara rogI ko pilA deM / (ga. ni. / jvarA. 2 ) isameM zahada milAkara pIne se jvarAtisArakA nAza hotA hai| (9104) uzIrAdiyogaH ( ca. saM. / ci. a. 4 ; ga. ni. | raktapittA. 8 ) uzIrapadmotpalacandanAnAM pakvasya loSTasya ca yaH prasAdaH / sazarkaraH kSaudrayutaH suzIto raktAtiyo prazamAya deyaH // iti ukArAdikaSAyaprakaraNam isake sevana se raktapitta rogameM hone vAlA prabala raktasrAva banda ho jAtA hai / For Private And Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 468 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ ukArAdi atha ukArAdicUrNaprakaraNam (9105) uccaTAdicUrNam (9107) udIcthAdikalkaH (na. mR. / ta. 3 ; vR. mA.. / vAjIkaraNA.) / ( hA. saM. / sthA. 3 a. 3) uccaTAcUrNamapyevaM kSIreNottamamucyate / udIcyadhAnyasya jalena kalkaM zatAvaryuccaTAcUNe peyameva mukhArthinA // pAne hitaM pAcayate'tisAram / uTiMgaNake bIjoMkA cUrNa ( misarI mile huve | tRSNApahaM dAhavinAzanaM ca dhAroSNa ) dUdha ke sAtha pInese vIrya puSTa hotA hai / sazUlahikAsu vinAzanaM syAt / / (mAtrA-3 mAzA) sugandhabAlA aura dhaniyA samAna bhAga lekara isI prakAra zatAvara aura uTiMgaNake biijoNkaa| pAnIke sAtha pIsakara pInese atisAra, tRSNA, dAha, samAna bhAga milita cUrNa bhI vIryako puSTa karatA hai| zUla aura hikkA kA nAza tathA AmakA pAcana (9106) utpalAdiyogaH hotA hai| ( bhai. ra. / strIrogA.) (9108) udumbaraparNImUlayogaH kandaM raktotpalasyAtha raktakAsamUlakam / karavIrasya mUlAni tathA raktoDUmUlakam / / (rA. mA. / strIrogA. 30) bakulasya tathA mUlaM gndhmaatRkjiirko| stambhayati garbhamudumbararaktacandanakaJcava samabhAgazca kArayet // parNImUlaM jalena pripiitm| taNDulodakasampiSTaM raktamRtrAya dApayet / jyeSThajalapiSTametattatkurute yonimadhyagatam / / yonizUlaM kaTizUlaM kukSizUlaJca nAzayet // ___dantImUlake cUrNako pAnI ke sAtha pInese yA yonizUlaharaH proktaH utpalAdina saMzayaH / / / cAvaloMke pAnI meM pIsakara (kapar3emeM bAMdhakara) yonimeM lAla kamalakI jar3a, lAla kapAsakI jar3a, rakhanese giratA huvA garbha sthira ho jAtA hai| kanerakI jar3a, lAla guDahalakI jar3a, maulasirIkI | (9109) urvAruyojakalkaH jar3akI chAla, gaMdhamAtrA, jIrA aura lAla candana (yo. ra. / mUtrakRcchA. ; va. se. / mUtrakRcchrA.) samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / urvAruvIjakalkaM ca zlakSNaM piSTvA'kSasammitam / ___ ise cAvaloMke dhovanameM pIsakara pilAne se dhAnyAmlalavaNaiH peyaM mUtrakRcchravinAzanam // raktamUtra, yonizUla, kamarako pIDA aura kukSizala / kakar3Ike bIjoMke 11 tolA cUrNako kAMjImeM kA nAza hotA hai / pIsakara seMdhA namaka milAkara pInese mUtrakRcchU naSTa (maatraa--1-1|| maashaa|) hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 466 cUrNaprakaraNam ] pariziSTa (9110) urvArubIjAdiyogaH (1) | (9112) uzIrAdicUrNam ( yo. ra. / udAvartA.) (yo. ra. / mUtrAghAtA.) urvArubIjaM toyena pivedvA lavaNAnvitam / / | uzIraM vAlakaM patraM kuSThaM dhAtrI ca mausalI / elA hareNukaM drAkSAkuGkumaM nAgakesaram // paJcamUlIzRtaM kSIraM drAkSArasamathApi vA / / padmakesarakandaM ca karpUraM candanadvayam / kakar3Ike bIjoMko pIsakara seMdhA namaka milA vyoSaM madhukalAjAzca azvagandhA zatAvarI // kara pAnIke sAtha ponese yA paJcamUla (laghu paMcamUla) gokSuraM karkaTAkhyaM ca jAtIkaGkolacorakam / se siddha dUdha pInese athavA drAkSa (aMgUra) kA rasa etAni samabhAgAni dviguNA'mRtazarkarA // pInese udAvarta naSTa hotA hai / / matsyaNDikAmadhubhyAM ca pAtareva bubhukSitaH / ( mAtrA-1 se 2 tolA) kSayaM ca raktapittaM ca pAdadAhamamRgdaram // ( yaha yoga mUtrAvarodha-janya udAvarta meM | mUtrAghAtaM mUtrakRcchaM raktasrAvaM ca nAzayet / mUtra kholane ke liye upayogI hai| ) azItiM vAtajArogAnvizeSAnmehanutparam / / ((9111) urvArubIjAdiyogaH (2) khasa, sugandhabAlA, tejapAta, kUTha, AmalA, ( yo. ra. / mUtrakRcchA.) mUsalI, ilAyacI, reNukA, munakkA, kesara, nAga. kesara, kamalakesara, kamalakanda, kapUra, saphedacandana, urvAruvIja madhukaM sadAvi lAlacandana, seAMTha, mirca, pIpala, mulaiThI, dhAnakI pitte pivettaNDuladhAvanena / khIla, asagaMdha, zatAvara, gokharu, kAkar3AsiMgI, dArvI tathaivA''malakIrasena jAvitrI, kaMkola aura coraka samAna bhAga lekara samAkSikAM pittakRte'thakRcchre // cUrNa banAveM aura uttama khAMDa (athavA khAMDa aura kakar3Ike bIja, mulaiThI aura dAruhaldI samAna dhI) sabase 2 gunI lekara usameM milA deN| bhAga lekara cUrNa banAveM / __ ise prAtaHkAla bhUkha lagane para rAba aura ise cAvaleoke dhovanake sAtha pInese athavA | zahadameM milAkara sevana karanese kSaya, raktapitta, dAruhaldIke cUrNa ko Amaleke usameM milAkara usameM / pAdadAha, raktapradara, mUtrAghAta, mUtrakRcch, raktasrAva zahada DAlakara pInese pittaja mUtrakRcchra naSTa aura 80 prakArake vAtaja roga evaM vizeSataH prameha hotA hai| kA nAza hotA hai| (mAtrA-3 mAze / ) (mAtrA---1 tolaa|) iti ukArAdicUrNaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ ukArAdi atha ukArAyavalahaprakaraNam (9113) uccaTAdyamodakaH / mAtrA meM, ThIka samaya para padhya ) AhAra karane ( va. se. / rAjayasmA.) | evaM brahmacarya se rahanese 11 lakSaNoM vAle ( pUrNa | lakSaNa yukta) rAjayakSmA, hRdayaroga, plIhAvRddhi, uccaTekSurasaH kSaudraM tugAkSIryAzca buddhimAn / grahaNI roga, mUtrakRcchU aura apatantrakakA nAza pasthaM prasthaM pRthaggRhya zarkarAtulAntathA // hotA hai / yaha modaka svara, varNa, bala, tuSTi, puSTi, AtmaguptAphalAnAzca kuDavaM maricasya ca / Ayu aura agnikI vRddhi karatA hai tathA bhUtonmAda, trisugandhikRtAvApaM manthAnena vimanthayet // | zarIrakI vikalatA, vRddhAvasthA aura vIryakI kamI palikAnmodakAnkRtvA sthApayedbhAjane vre| meM upayogI hai / yaha vAjIkaraNa bhI hai tathA isake etadvikAlamekaM vA khAdedagnibalaM prati // sevanase vandhyA strIko putra prApti hotI hai / dhanuSa vaTakAnniyatAhAro brahmacArI jitendriyaH / calAne, strI samAgama karane, madya pIne, bhAra uThAne sa hanyAdyakSmiNaH sadya ekAdazavidha kSayam // aura mArga calanese utpanna huI durbalatA isake svaravarNavalaudAryatuSTipuSTivivardhanam / sevanase naSTa ho jAtI hai / AyuSyaM pauSTikaM cAgnyaM bhUtopahatacetasAm // (9114) uccaTApAkaH vyAkulIkRtadehAnAM vRddhAnAM kSINaretasAm / (vai. jI. / vi. 5) vAjIkaraNamapyevaM vandhyAnAM putradaM param / / uccaTAmarkaTIgokSuraizcUrNitaH dhanuH strImadyabhArAdhvakhinnAnAM balavardhanam / zarkarAdugdhasammizritaiH pAcitaiH / hRtplIhagrahaNIdoSamUtrakRcchApatantrakam // sevitarvArdhake mAnavo mAninIapasmAraviSonmAdanAzanaM tadrasAyanam / / mAnamucchedayeki punayauvane // ___ bhuI Amale kA rasa, IkhakA rasa, zahada aura | uTiMganake bIja, kauMcake bIja aura gokharu; baMsalocana kA cUrNa 1-1 sera; khAMDa 3 sera 10 inakA samAna bhAga cUrNa ekatra milAkara gAyake tole, kauMcake bIjoMkA cUrNa 20 tole, kAlI dUghameM pakAveM aura kucha gADhA ho jAne para usameM mircakA cUrNa 20 tole tathA trisugandhi (dAla svAdayogya mizrI milA deM tathA thor3I dera aura cInI, ilAyacI, tejapAta ) kA cUrNa 20 tole pakAkara halayA sA banA leN| lekara sabako ekatra milAkara mathanI se matheM aura ise sevana karane se vRddha puruSa bhI mAnagarvitA phira 5-5 toleke modaka banA leN| / ramaNiyoMkA mAna mardana kara sakatA hai, phira yadi inameMse 1-1 modaka prati dina prAtaH sAyaM ! ise yuvAvasthAmeM sevana kiyA jAya taba to kahanA yA kevala 1 samaya khAne aura niyata ( ucita / hI kyA hai| For Private And Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avalehaprakaraNam ] pariziSTa 501 (9115) udumbarAdiyogaH sarvAvaktabhavAMzcaiva rogAnAzayati dhruvam / ( vR. mA. / raktapittA. ; yo. ra. ; va. se.| kRpayA hyekadA mA mAtulena prakAzitam // raktapittA.) uzavA 20 tolA, cirAyatA 9 tolA, uttama pkvodumbrkaashmrypthyaakhrjuurgostnaaH| nizotha 10 tolA, sanAya 6 tolA, bar3I harDakA madhunA nanti saMloDhA raktapittaM pRthakpRthak // bakkala 3 tolA, kAvalIharaDakA bakkala 3 tolA, ___ pakke gUlara, khambhArIke phala, harra, khajUra | jaMgIharDa 3 tolA, gulAbake phUla 1 // tolA, aura munakkA, inameM se kisIko bhI pIsakara zahada | AkAzavela ( aphatimuna ) 1 // tolA, sauMpha- 1 // meM milAkara cATane se raktapittakA nAza hotA hai| tolA, nIlophara 1 // tolA, pittapApar3A 1 // tolA, (1116) uzabA'valehaH eluvA 1 / / tolA, copacInI 5 tolA, dhaniyA 1 (na. mR. / ta. 8) tolA, lAlacaMdana 1 tolA, ina sabako kapar3achAna karake, vIsa tolA bAdAmaroganameM masalakara sabase catuHpalAM dhruvajaTAM navakapa kirAtakam / tInagune zuddha zahadameM milAkara cikane vartanameM bharadazakarSA vidgrAhyA paTkarSA svarNapatrikA // kara rakha deveM / isameMse eka tolA. athavA jitanA harItakItrayaM caiva tritrikarSa pRthaka pRthak / vaidya ucita samajhe utanA khilAkara Uparase thor3AzatapatrI nirAdhArA zatapuSpA tathaiva ca // sA garama jala pilAve aura mUMga, cAvala, ghI, Adi nIlotpalaM parpaTaM ca sArddhakaSalavAlukam / karSakarpapramANena dhAnyakaM raktacandanam / / pathya bhojana karAve / taila, khaTAI, dahI, dUdha, ur3adakI dAla, lAla mircase paraheja rakkhe aura copacInIpalaM caikaM yojyenmtimaanrH| isako vasaMta RtumeM barAbara do mahIne khilAve to sarva saGkuTaya vidhinA zlakSNaM cUrNa ca kArayet / / prameha, kuSTa, phiraMga upadaMza, aura raktake vikAra vAtAmakodbhave taile mardayeca catuHpale / triguNe mAkSiphe zuddhe vidhinA melayedbhiSak / naSTa ho jAte haiM / yaha paramottama uzabAvaleha eka samaya snehavaza kRpA karake hamAre mAmA kezavAnaMdajIne karSamAnaM bhakSayitvA koNatoyaM tataH pibet / kathana kiyA thA / vasante bhakSayennityaM prAtaHkAle yathAvalama // ghRtaM mudga tathA shaaliinbhkssyenmtimaannrH| (isa yogakI yaha TIkA ukta zloMkoM ke amlaM tailaM dadhi dugdhaM guDaM cApi parityajet // racayitA zrIyut paM. rAmaprasAdajI vai. paM. kI hI nAnAyogeSu yogoyamuttamaH prikiirtitH| kI huI hai|) mehaM kuSThaM phiraGgaM hi upadaMzaM ca nAzayet // / iti ukArAyavalehaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ukArAdi atha ukArAdighRtaprakaraNam (9117) udakaSaTpalaghRtam kalka---soMTha, pIpalAmUla, cava, pIpala, (va. se. / arzo. ; ca. da. / arzo. 5) javAkhAra aura cItAmUla; inakA cUrNa 5-5 tole / nAgaraM granthikaM cavyaM pippalI kSAracitrakam / 2 sera ghI meM yaha kalka, 6 sera pAnI aura etaizca palikaiH sarvaighRtapasthaM vipAcayet // 2 sera godugdha milAkara pakAveM / jaba jalAMza udakasya trayo bhAgAH kSIrasyaikaM tdektH| zuSka ho jAya to ghIko chAna leN| durnAmazvAsakAsanaM plohapAzAmayApaham / / / isake sevanase arza, zvAsa, kAsa, plIhA, viSamajvarazAntyarthaM tRssnnaarocknaashnm| pANDu, viSamaJcara, aura arucikA nAza hotA tathA etatpaTpalakaM nAma balavarNAnivarddhanam // 'bala varNa aura agnikI vRddhi hotI hai / iti ukArAdighRtapakaraNam atha ukArAdilepaprakaraNam (9118) utpalAdiyogaH / mUla sahita utpala (nIlophara ) aura pArada ( vR. mA. / kSudrarogA.) samAna bhAga lekara donoMko sAta dina taka Amale utpalaM payasA sAdhaM mAsaM bhUmau nidhApayeta / | ke svarasameM kharala kreN| kezAnAM kRSNakaraNaM snehanaM ca vidhIyate // ise zarIra para malanese bali ( jhurriyAM ) naSTa nIlophara ko dUdhameM pIsakara usImeM ghola kara hotI haiM aura ( bAloM para lagAne se ) sapheda bAla (lohapAtrameM banda karake ) bhUbhimeM dabA deM aura 1 / | kAle ho jAte haiN| mAsa pazcAt nikAlakara kAmameM laaveN| ise bAloM meM lagAne se bAla kAle aura (9120) upodikAlepaH snigdha ho jAte haiN| (9119) utpalAdyudartanam (va. se. / arbudA.) (ra. ra. rasA. khaM. / upa. 5) upodikAkAJjikatakrapiSTA utpalAni samUlAni pAradaM ca samaM samam / tathopanAhaM lavaNena sAgham / saptAha mardayetkhalve svakIyenA zivAmbunA // dRSTo'rbudAnAM prazamAya kaizcitenaiva gardayedgAtraM jAyate pUrvavatphalam // dine vA triSu mamajAnAm // For Private And Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pariziSTa lepaprakaraNam ] upodikA (poI) ko kAMjI yA takra meM pIsakare usameM sevA namaka milAkara gAr3hA gAr3hA lepa karane se marmaja arbuda naSTa ho jAtA hai / (9121) uzorAdilepaH ( vai. ma. ra / paTala 11 ) uzIra bahuzo limpenazyet vedamasUrikA / iti ukArAdilepakara gam -DfoffoKD atha ukArAdidhUpaprakaraNama (9122) ugragandhAdidhUpaH ( vR. mA. / masUrikA. ) ugrAjyavaMza nIlI yavaviSa kArpAsikI sabrAhmI surasamayUrakalAkSAdhUpo romAntikAdiharaH / AdAvena prayuktasya prazA yanti mamarikAH na gRhNanti viSaM vidyayAlA riha || baca, vAMsake patte, nIlakA paMcAMga, jau, vaLanAga, kapAsa ke bIja (binaule), pAlI, tulasI, 1 (9123) unmAdabhaJjinIvadI (ra. rA. su. | unmAdA. ) zuddhaM manaHzilA cUrNa saindhavaM kaTurohiNI / bacA zirISabIjazca hihuM ca zvetasarSapam // khasako ( pAnI ke sAtha bArIka pIsakara bArabAra lepa karane se sveda aura masUrikA kA nAza hotA hai / kara apAmArga ( ciraciTA ) aura lAkha samAna bhAga lekara bArIka cUrNa banAveM tathA use ghI se cikanA leM I Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti ukArAdidhUpaprakaraNam 503 masUrikA ke prArambhameM isakI dhUpa dene se vaha naSTa ho jAtI hai / atha ukArAdyaJjana prakaraNam isa yoga meM koI koI vaidya 'viSa' grahaNa nahIM karate / isakI jitanI cIjeM mila sake utanI hI le lenI cAhiyeM / For Private And Personal Use Only karavIjaM trikaTu malaM pArAvatasya ca / etAni samabhAgAni gomUtrairvaTikAM kuru // girimalI bIja samAM chAyAzuSkAJca kArayet / mAtaH sandhyA nizAkAle cakSuSoraJjanahitam / /
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 504 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ ukAdi madhurAdirasenAUjyAd rAjyAvapi jalena ca / sabakA samAna bhAga cUrNa lekara gomUtrameM ghoTakara vaTikakA samAkhyAtA nAmnA conmAdamazinI // indrajau ke samAna vaTI ( vartiyAM ) banAkara chAyA cAturthakamapasmAramunmAdazca vinAzinI // meM sukha inameM se 1 vaTI prAtaH, sAyaM zahadameM zuddha manasila, seMdhA namaka, kuTakI, baca, / ghisakara aura rAtako pAnImeM ghisakara AMkhameM aMjana sirasake bIja, hIMga, sapheda sarasoM, karajacIja, | karane se unmAda, apasmAra aura cAtuthika jvara kA soMTha, kAlI mirca, pIpala aura kabUtarakI viSTA; ' nAza hotA hai| rAdhajanaprakaraNam atha ukArAdirasaprakaraNam (9124) udayabhAskararasaH / sarva khanvatale vidha (ra. caM.; ra. kA. dhe.; ra. rA. su.; ra. ra. / zvAsA.) matimAnagumAdvayaM vai dadet / dhAnyAnaM sUtakaM gandhaM zvetApAmArgajai rsaiH|| mArtaNDodayako jvarAditulyAMzaM mardayeccAho yantre pAtanake pacet // sahite yaH sodarAmAnake UrbalagnaM tu tadgrAhyaM raso hyudayabhAskaraH / pANDAjoNaMgade'nupAnavazataH zvAsaM paJcavidhaM inti dviguJjamanupAnataH / / pathyaM ca takraudanam // ___ dhAnyAbhraka, zuddha pArada aura zudagaMka samAna vyoSeNA''rasena tatra bhAga lekara kajalI banAveM aura use 1-1 dina sapheda sitayA yukto jvare dAruNe koyala aura apAmArga ke rasameM kharala karake Urdhva mAnye gulmakaphAnale ca pAtana yantrameM DAlakara ur3A leM / Uparake pAtra meM jo pavane zUle ca shophodre| rasa lagA huvA mile use chur3Akara zIzI meM bhara leM / mAtrA-2 rttii| vAtAkhe svaravarNakuSTha gudajArogAnazeSAJjayet // isake sevanase 5 prakArakA zbAsa naSTa hotA hai| ___ zuddha hiMgula 3 bhAga, zuddha jamAlagoTA 2 / / (1125) udyamArtaNDarasaH bhAga, suhAgekI khIla 2 bhAga, aura zud viSa (yo. ra. / udAvartA.) (vachanAga) 1 / bhAga lekara sabako ekatra kharala hilaM jayapAlaTaGkaNa karake rkkheN| viSANyantyArthabhAgottaraM mAtrA--2 rttii| For Private And Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ramAkaraNam ] pariziSTa 505 ise yathocita anupAnake pAtha de se jvara, / para kapar3A lapeTakara usake Upara vajramRttikA kA repa udarAdhmAna, pANDu aura ajIrNa kA nAza hotA hai| kara deN| ise sukhAkara gaja muTameM phUMka deM aura phira isa para taka bhAta kA pathya denA caahiye| usake svAMgazIla hone para rasako nikAlakara ise dAruNa jvara meM soMTha, mirca, pIpala ke . 3-3 dina devadAlI (biMDAla ), bhaMgare aura cUrNa, adaraka ke rasa aura mizrI ke sAtha denA caahiye| punarnavAke resameM kharala kareM / tatpazcAt usameM usake barAbara soMThakA cUrNa milAkara surakSita rakkheM / yaha rasa agnimAMdya, gulA, kapha, vAyu, zUla, ___isameM se nitya prati 2 mAze rasa zahada aura zophodara, vAtarakta, kuSTa aura guda-roMgoM ko naSTa ghIke saya 1 varSa taka sevana karanese jarAmRtyukA karatA hai| nAza ho jAtA hai / (1) (9126) udayAdityarasaH ____ anupAna-punarnavA, bhaMgarA aura devadAlIkA (ra. ra. rasA. kha. / upade. 2) cUrNa barobara barAbara lekara ekatra milAleM / isameM se 1 karSa cUrNa zahada aura ghIke sAtha milAkara upapAradAdviguNaM gandha zuddhaM sarva vimardayet / rokta rasa khAneke pacAt cATanA cAhiye / muNDayAkarasaiH khalve trisaptAhaM punaH punH|| / enattulyaM zuddhatAnaM sampuTe tannirodhayet / (9127) udarArirasaH veSTayedvastrakhaNDena vajramRttikayA bahiH // (2. kA. the. / udaga. ; yo. ta. / 52 ) liptvA vizoSayettaM vai samyaggajapuTe pacet / sUtagandhakaNApathyAvacAragvadhakAna hanam / uddhRtya sampuTaM cUrya devadAlyA dravaisyaham / / mardayedvannidugvena tanmApaM khATayedinam // bhRkApunarnavAdAvaH pRthagbhAvyaM vyahaM vyahama / nRNAM jalodaraM hanti pathyaM zAlagodanaM dadhi / tattulyaM nAgarAccUrNa kSiptvA madhvAjyasaMyutam / bimbAphalarasaM cAnupAnamasminprayojayet / / lihe mASadvayaM nityaM yAvatsaMvatsarAvadhi / raso'yamudayAdityo jarAmRtyu :raH prH|| zuddha pAgda, zudra gaMdhaka, pIpala, harSa, baca aura amalatAsa kA gUdA samAna bhAga lekara prathama punarnavAdevadAlIbhRGgacUrNa samaM samama / pAre gaMdhakakI kajalI banAveM aura phira usameM anya madhvarAjyAbhyAM lihetkaSamanusyAtkrAmaNaM param // oSadhiyoMkA carNa milAkara 1 dina sehaMTa (thahara)ke zuddha pArada 1 bhAga aura zuddha gaMdhaka 2 bhAga | dUdhameM kharala kareM aura sukhAkara surakSita rakkheM / lekara donoMkI kajalI banAkara use 21-21 / mAtrA-1 maashaa| dina gorakhamuNDI aura adarakake rasameM kharala kare / / pathya ----zAli cAvaloM kA bhata aura dhii| tadanantara usa kajalI ke bagabara zuddha tAmra kA cUrNa anupAna-- kandUrIke phaloMkA rasa / milAkara sabako zarAvasaMpuTa meM banda kareM aura usa ! yaha rasa jalodarako naSTa karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 506 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ukArAdi (9128) udarArilohaH | lohadaNDena saghRSya lohapAtre ciraM bhiSak / (ra. ra. ; va. se. / udarA.) | vidhijJoktena vidhinA hitAhAravihAravAn / / snuhyarkadantIdhavavatiphalI annapAnaM yathA sAtmyaM kurvanityaM nirAmayaH / udareSu ca sarveSu zotheSu vividheSu ca // zophAripAzo'zanakandakandaH / arzaHsu ca vizeSeNa pANDuroge sakAmale / mANatriyAmAgnikavANaraNDA tAlaM tathA mAripAribhadrau // vidhinoktena kurvANo naro rogAna vindati / / pratyekazaH kSAracatuH palAMza __sehuMDa ( snuho-thUhara ), Aka, dantI, dhava, tathA palAzasya sameH samaH syAt / bhilAvA, phaMjI ( bharaMgI ), punarnavA (bisakhaparA), caturguNe kvAthajalASTazeSe baranA, asanA, jimIkanda, vidArIkanda, mAnakanda pacedvidhijJA vidhizuddhaloham // haldI, cItA, saraphoMkA, mUSAkarNI, tAr3a, tulasI cUrNIkRtaM tatpuTitaM puTena aura pAribhadra ( pharahada yA nIma ); inakA kSAra 20-20 tole aura palAza (DhAka) kA kSAra sabake tantucyutaM SoDazikaM palAnAm / varSAbhUbhallAtakavahidantI barAbara lekara sabako cAragune ( 8 gune ) pAnImeM trivantIraviddhamUlam // pakA aura AThavAM bhAga zeSa rahane para usameM 1 sera loha bhasma tathA nimna likhita kAtha aura 1-1 kaJcukI tAlamUlI ca pIvarI girikarNikA / mIlinI bRhatIpatraM zampAkaM vijayA samam / / sera snuhI tathA AkakA dUdha evaM 2 sera ghI DAla catuSpalAMzaM kvathitASTazeSa kara tAmra pAtrameM pakAveM / snuparkadugdhena palASTakena / kvAtha-punarnavA, bhilAvA, cItAmUla, dantI. dattvA pavettAmramaye supAtre mUla, nisota, dravaMtI, AkakI jar3a, vidhArekI jar3a, palairdvirapTai viSastathaiva / / saraphoMkAkI jar3a, tAlamUlI ( mUsalI), zatAvara, amRni cUrNAni ca siddhazIte koyala, nIlakI jar3a, kaTelIke patte, amalatAsakA kSipettathA loharajaH samAni / gUdA aura bhAMga 20-20 tole lekara phUTakara lavaNAni ca sarvANi kSAraH paJcoSaNAni ca // ATha gune pAnomeM pakAveM aura AThavAM bhAga zeSa maricaM cAjamodA ca himubhallAtakAni c| | rahane para chAna leM / citrakaM tAlamUlazca gavAkSI tritA'mRtA // jaba pakate pakate avalehake samAna gAr3hA ho varzabhUH mUraNo mAno viDaGgaM danti:ndhikam / jAya to ThaMDA karake usameM nimna likhita cI kA mit mAkSikacUrNasya kaGkaSThakazilAjatoH // cUrNa milaa|gu.logndhksyaapi pAradasya palaM pRthak / pAMcoM namaka, javAkhAra, sajIkhAra, suhAgA, zIte palASTaka kSaudraM datvA madhughRtAnvitam / / / popala, pIpalAmUla, cava, cItAmUla, soMTha, kAlI mirca For Private And Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pariziSTa rasaprakaraNam ] ajamoda, hIMga, zuddha bhilAvA, cItAmUla, tAlamUlI ! (mUsalI), indrAyaNakI jar3a, nisota, giloya, punarnavA ( bisakhaparA ), jamIkanda, mAnakanda, bAyabiDaMga, untImUla aura pIpalAmUla; inakA cUrNa samAna bhAga milita 1 sera ( 80 tole ) / svarNamAkSika bhasma 5 tole, kaMkuSTha 5 tole, zilAjIta 5 tole, gUgala 5 tole tathA 5-5 tole zuddha pArada aura gaMvakakI kAjalI / inake atirikta usameM 1 sera zahada bhI DAla deM aura saba ko lohapAtrameM DAlakara bahuta dera taka loke mUsale se gho 1 isake sevana se samasta prakArake udararoga, aneka prakArake zotha, arza, pANDu aura kAmalA kA nAza hotA hai / isake sevanakAla meM jo anna pani sAtmya ( anukUla ) ho vahI khAnA pInA cAhiye / (9129) unmAdakuThArarasaH ( ra. kA. ghe. | unmAdA. ) rasaM gandhaM baccA brAhmI zaGkhinI viSadhUrtakam / vacA sUrajairbhAvyaM syAdunmAdakuThArakaH // zuddha pArada, zuddha gaMvaka, baca, brAhmI, zaMkhapuSpI, zuddha bachanAga aura dhatUre ke zuddha bIja samAna bhAga lekara prathama pAre gaMdhakakI kajjalI banAveM aura phira usameM anya oSadhiyoMkA cUrNa milAkara sabako 1-1 dina baca aura dhatUre ke rasa meM kharala kareM / isake sevana se unmAda naSTa hotA hai / ( mAtrA - 2 rattI / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (9130) unmAdadhvaMsirasaH (ra. rA. su. | unmAdA. ) tAlakaM zulbakaM tulyaM gandhakena pramArayet / tanmRtaJca puTetpazcAddatvA gandhaM samaM punaH guJjAdvayaM pradAtavyamutpAde ca vacAyutam / apasmAre ca satatamunmAdadhvaMsanaM rasam // zuddha haratAla, zuddha tAmra aura zuddha gaMdhaka samAna bhAga lekara tInoMko ekatra kharala karake zarAba sampuTa meM banda kareM aura phira gaja puTameM phUMka deM / tadanantara usameM samAna bhAga gaMdhaka milAkara punaH kharala kareM aura gaja puTameM phUMka deM / ( isI prakAra kaI puTa dekara niruttha bhasma kareM | ) mAtrA - 2 ratI / 507 ise bacake cUrNa ke sAtha sevana karane se unmAda aura apasmAra kA nAza hotA hai / (9131) unmAda parpaTIrasaH ( ra. caM. ; ra. rA. su. ; dhava. | unmAdA. ) parpaTIrasaguaSTau dhattUgad vIjapaJcakam / goghRtena ca saMyojya khAdedunmAdazAntaye || 8 rattI parpaTI rasameM dhatUre ke 5 bIja milA kara goghRtake sAtha sevana karane se unmAda roga naSTa hotA hai ! unmAdabhaJjanI vaTI ( ra. rA. su. / unmA. ) aJjana prakaraNa meM dekhiye / For Private And Personal Use Only (9132) upadaMzaghnarasaH (na. mR. / ta. 8 ) pAradaH karSamAtraH syAttAvanmAtraM tu gandhakam / tAvanmAtrastu khadirasteSAM kuryAttu kajjalIm //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ukArAdi - rajanI kezaraM truTayau jIrayugmaM yvaanikaa| phiraMga rogameM kuSTha aura braNakI cikitsA ke candanadvitayaM kRSNA vAMsI mAMsI ca patrakam // samAna upacAra karane cAhiye / snehana svedana ke arddhakarSamitaM sarva cUrNa yelA va nikssit| pazcAt vamana aura tIkSNa virecana denA cAhiye aura tatsarva madhusarpibhyAM dvipalAbhyAM pRthakpRthak // | phira auSadhiyAM sedana karAnI cAhiye / mardayedatha tatvAdedaddha karSamitaM naraH / (9133) upadaMzAndhasUryaH vraNaH phiraGgarogotyastasyAvazyaM vinazyati // anyo'pi cirajAlo'pi prazAmpati mhaabrnnH| ( vR. yo. t.| ta. 117) enadbhayataH zotho mukhasyAntana jAyate // zopalaM kolamitaM palatrika varjayedatra lavaNamekaviMzativAsarAn / kSudrArasaM nimburasaM tathaiva / ghRtayuktAmayo zuSkAM bhakSayetkarapaTTikAm // lauhe kaTAhe vinidhAya sarva prasaMgAkathitA tAta upadaMzaharI kiyaa| ___ saMpRSya satva kSicumandajena // braNavatkuSThavaccAtra kartavyA vividhAH kriyAH / / daNDena yAvaddhi ghanI bhavecca svadanaM 6manaM cAtha tIkSNazcaiva virecanam / / _ siddho bhavenmudganibhA ca mAtrAm | tatazca auSadhInAM vai prayogamupayojayet // dadyAripharaNAmayake bhiSAmaH zuddha pArada 1 / tolA, zuddha gaMka 11 tolA | svecchaM vidheyaM kila pathyamasya // aura katthA 11 tolA lekara tInoMkI kajjalI banAveM / tailAmlavayaM nikhilavaNanaM aura phira usameM haldI, kesara, choTI ilAyacI, ghRtAnupAnarupadaMzasUryaH // bar3I ilAyacI, sapheda jIrA, kAlA jIrA, ajavAyana, zaMkhopala (zaMkhake samAna sapheda patthara arthAt sapheda candana, lAlacandana, pIpala, baMsalocana, saMkhiyA) 5 mAze lekara use lohekI kar3hAhImeM DAla jaTAmAMsI aura tejapAta; inakA 7 // -7 // mAze kara usameM 15-15 tole kaTelIkA tathA nIbUkA cUrNa milAveM / tadanantara usameM 10-10 tolA ghI rasa DAlakara chilake sahita nImake so These ghaMTeM / aura zahada milAkara surakSita rakkheM / jaba vaha gAr3hA ho jAya to mUMgake samAna goliyAM maatraa-~-7|| maashe| banA leM / inameM se 1-1 golI pratidina dhIke isake sevana se mukhameM zotha huve binA hI | sAtha denese phiraGga roga naSTa ho jAtA hai| phiraMga rogake braNa avazya naSTa ho jAte haiM tathA yaha tela aura khaTAIkA parityAga karake pathyAhAra rasa anya prakArake purAne aNoMko bhI naSTa kara detA hai| denA cAhiye / pathyApathya--21 dina taka namaka khAnA ( yaha prayoga viSailA hai ataH anubhavI cikichor3a deM aura ghI ke sAtha yA rUkhI roTI khaaveN| / tsakake parAmarzase hI khAnA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam pariziSTa 506 (9134) uparasazodhanam (9135) upaviSazodhanam ( yo. ta. / ta. 17) (rase. sA. saM.) kASThaM gairikaM zaGkha kAsIsaM TaTTaNaM tathA / arkasehuNDadhattaralAgalIkaravIrakAH / nIlAanaM zuktibhedAH kSullakAH savarATikAH // guz2AhiphenAvityetAH saptopaviSajAtayaH / / jambIravAriNA svinnAH dhustUramya ca yadIjamanyaccopaviSaJca yat / kSAlitAH kossnnvaarinnaa| tacchodhyaM dolikAyantre kSINetha mAtrake / / zuddhimAyAntyamI yojyA AkakA dRdha, mehuMDa (thUhara )kA dUdha, dhatUrA, bhiSagbhiogasiddhaye / / kaliyAgekI aDa, kanerakI jar3a, gunnA aura aphoma kaMkuSTha, geru, zaMkha, kasIsa, suhAgA, nIlAMjana, ye sAta upaviSa haiN| zuktibheda kSullaka ( ghoMghA ) aura kaur3I: ye uparasa / jaMbIrI nIbU ke rasameM ( dolAyantra vidhise ) svedita / dhattUrabIjAdi upaviSa dolikAyantra vidhise karake garama pAnIse dho DAlanese zuddha ho jAte haiN| : 1 pahara ) godugdhageM pakAnese zuddha ho jAte haiN| iti ukArAdirasaprakaraNam atha ukArAdimizraprakaraNam (9136) uccaTAdimardanam pAde sthitaM valayarUpatayottariyA (na. mR. / ta. 6) mUlaM vyayAtizayaviklabamAnamAnAm / / kuDavaikamuccaTAbIjAnmeSIkSIre cturgunne| yadi prasabake samaya strIko atyanta vedanA ho pAcayitvA vidhAnena zi ne mA vimardayet / / rahI ho aura prasava na hotA ho to iMdrAyaNakI audaNDayaM jAyate zizne dopaM hatvA hyyonijm|| jar3ako pairameM lapeTa dene se mRta garbha bhI zIghra hI 20 tole uTiMgaNake bIjoM kA cUrNa karake nikala AtA hai aura usake sAtha hI jarAyu paTala use 80 tole bher3ake dRdhameM pakAkara khIra sI (jera ) bhI nikala jAtI hai / banA leM / ise thor3I thor3I karake zizna para gardana (9138) upodikAdiyogaH kareM / isI prakAra 1 mAsa taka karane se ayoni (vai. ma. ra. / paTa. 18) maithuna janita doSa naSTa hokara zizna dRr3ha ho jAtA hai| nidrAM karonidrANAM pradoSe zirasA dhRtA / (9137) uttariNImUlayogaH / upodikA karItAyAH ziphA vA'tha dhRtA tathA // ( rA. mA. / strIrogA. 30) sAyaMkAlako upodikA ( poI ) ko yA kapogarbha vipannamapi pAtayani kSaNena tAkI ja zira para rakha kara so rahane se anidrA strINAM jarAyupaTalaM ca pRthkkroti| / dUra hokara nIMda A jAtI hai| iti ukArAdimizraprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha ekArAdikaSAyaprakaraNam (9139) eraNDasaptakam / dadyAcchRgAlavinAzca sahadevAM tathaiva ca / (vR. yo. ta. / ta. 94; va. se.; vR. mA. / zUlA.; | mahAsahAM kSudrasahAM mUlazcakSurakasya ca // ga. ni. / zUlA. 23; hA. saM. / sthA. 3 a. 7) etatsambhRtya sambhAraM jaladroNe vipAcaye / eraNDabilvabRhatIdvayamAtuluGga caturbhAgAvazeSantu yavakSArayutaM pibet / / pASANabhinnakaTumUlakRtaH kaSAyaH / vAtikaM paittikaM vApi zlaiSmikaM sAmipAtikam sakSArahiGgulavaNo rubutailamizraH prasahya nAzayecchUlaM chinnAbhramiva mArutaH // zroNyUrumeDhahRdayasta narukSu peyH|| aNDIke bIja, araNDamUla, gokharukI jaDa, araNDa mUla, belakI jar3akI chAla, kaTelI, kaTelA zAlaparNI, pRSTaparNI, bar3I kaTelI, choTI kaTela, (bar3I kaTelI), birjA rakI jar3akI chAla, pASANabheda aura pIpalAmUla samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / | pRSTaparNI, sahadevI, mASaparNI, mudgapaNI aura IkhakI jar3a samAna bhAga milita 6 / sera lekara 32 sera isameM javAkhAra (1 mAzA), hIMga (1 rattI), seMdhA namaka (1 mAzA) araNDIkA tela (1 tolA) pAnI meM pakAve aura 8 sera rahane para chAna leN| milAkara pInese zroNI (nitamba ), Uru, meda, isameM javAkhAra milAkara ( rogIkI zakti ke hRdaya aura stana meM hone vAlA zUla naSTa hotA hai| anusAra-thor3A thor3A bAra bAra ) pilAnese pittaja, (9140) eraNDAdikAthaH kaphaja, aura sAnnipAtika zUla naSTa hotA hai / (dhanva.; ra. ra. / strIrogA. (9142) elAdikaSAyaH eraNDamUlamamRnAmadhiSThAraktacandanam / ( ga. ni. / mUtrAbAtA 28) dArupamayutaH kvAtho garbhiNyA jvaranAzanam // elAdurAlabhairaNDapathyApASANabhitsamam / araNDamUla, giloya, majITha, lAla candana, devadAru | gokSuraH karkaTIbInaM tathA bIjaM kuraNTakAt // aura kamalapuSpa samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / yaha kvAtha garbhiNIke jvarako naSTa karatA hai| sammithya kyAthapAnena mUtrarodhonivartate / / (9141) eraNDAdiyogaH ___ilAyacI, dhamAsA, araNDamUla. hara aura pASANa (su. saM. / ci. a. 42 gulmA.) bheda samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / isameM gokharu, eraNDaphalamUlAni mUlaM gokSurakasya ca / kakar3I ke bIja aura indrajau; inakA cUrNa milAkara zAlaparNI pRznipa) vRhatI kaNTakArikAm // . pInese mUtrAvarodha naSTa hotA hai / iti ekArAdikaSAyaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNaprakaraNam ] pariziSTa 511 atha ekArAdicUrNaprakaraNam (9143) eraNDamUlAdhaM cUrNam / ke bIjoM ke cUrNa ko taka ke sAtha pIne se mUtra (ga. ni. / kAsA. 10) kRcchu kA nAza hotA hai| eraNDamUlaM bRhatI ca vAMzI (9146) elAdicUrNam (1) __kaTuvayaM karkaTabhRGgikA ca / (yo. ra. / pradaga , phalatrayaM vai lavaNAni pazca elAmaMzumatI drAkSAmuzIraM tiktarohiNIm / cUrNa haratyuSNajalena kAsam // candanaM kRSNalavaNaM sArivAlodhrasaMyutaH / araNDamUla, bar3I kaTelI, baMsalocana, soMTha, vAtAsammarazAntyartha pibehadhnA sahAna. . marca, pIpala, kAkar3AsiMgI, harra, baher3A, AmalA | pittAmugdarazAntyarthaM sakSaudraM lalanA pibet // aura pAMcoM namaka samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ilAyacI, zAlaparNI, drAkSA, khasa, kuTakI, ise uSNa jalake sAtha sevana karane se khAMsI sapheda candana, kAlA namaka, ArivA aura lodha naSTa hotI hai| samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / (mAtrA-2-3 mAze / ) ise dahI ke sAtha pInese vAtaja pradara aura (9144) eraNDAdikalkaH zahadake sAtha pInese pittaja pradara naSTa hotA hai / (yo. ra. / azmarya.) (pAtrA-2-3 mAro / ) gandharvahastabahatIvyAghrIgokSurakecarAt / (9147) elAdicUrNam (2) mUlakalkaM piveddadhnA madhureNAzmabhedanaH / (vai. ma. ra. / paTala 4 ) bharaNDamUla, bar3A kaTelo ko jar3a, choTI kaTelI kI elAlabAlkalatamAladala rajo madhuvimizram / jar3a, gokharU kI jar3a aura tAlamakhAneko jar3a samAna lIDhaM vami nihanyAdrilyavarAvyoSacUrNa vaa| bhAga lekara mIThI dahI ke sAtha bArIka pIsakara pInese | ilAyacI, lauMga, dAlacInI aura tejapAta samAna azmarikA nAza ha tA hai| bhAga lekara cUrNa banAyeM / (9145) elAcUrNayogaH ise zahadameM milAkara cATanese vamana naSTa (yo. ra. / mUtrakRcchrA.) hotI hai| pivenmadhena mUkSmailAM dhAtrIphalarasena vaa| ( mAtrA-1-1 mAzA / 1-1 ghaMTA bAda zitivArakabIjaM vA takre zlakSNaM ca cUrNitam / / dinameM 5-6 bAra / ) choTI ilAyacI ke cUrNako madya athavA Ama- belagirI, hara, baher3A, AmalA, soMTha, mirca leke phalake rasake sAtha sevana karane se yA cAMgerI aura pIpala; inakA cUrNa bhI vamanako naSTa karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 512 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH ilAyacI, zilAjIta, pIpala aura pASANabheda samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / (9148) elAdicUrNam (3) (9150) elAdicUrNam (5) ( hA. saM / sthA. 3 a. 14 ) taNDulajalena pItaM prameharogaM haratyeva || ( hA. saM. / sthA. 3 a. 32 ) elA zilAjatuyutaM mAgadhipASANabhedajaM cUrNam / elAtamAladalanAgaravAlakau dvau kRSNA ca bhAgiMsurasAgurucandanAni / cUrNa sitAdhikamidaM pi zItatoyaiH zvAsa tamakameva nihanti cAzu || ilAyacI, tamAlapatra ( tejapAta ), soMTha, sugaMdhabAlA, khasa, pIpala, bharaMgI, tulasI, agara, candana, aura khAMDa samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise zItala jala ke sAtha sevana karane se U zvAsa aura tamaka zvAsa zIghra hI naSTa ho jAtA hai| ( mAtrA - 2 - 3 mAzA / ) (9151) elAdi cUrNam ( 6 ) ( yo. ra. / hRdrogA. ) sUkSmailA mAgadhImUlaM paTolaM sarpiSA saha / nAzayedAzu hRdrogaM kaphajaM saparigrahama || choTI ilAyacI, pIpalAmUla aura paTola samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise ke sAtha sevana karanese upadrava sahita kaphaja hRdroga naSTa hotA hai / ( mAtrA - 2 - 3 mAze / ) ise cAvaloM ke dhovanake sAtha sevana karane se prameha avazya naSTa ho jAtA hai / (9149) elAdicUrNam (8) ( vaidyA. | viSaya 28 ) elAmAMsilavaGganAgarakaNAmustAhimaM dhAnya kaM kharjuraM ca tamAlapatraM madhukozIradvayaM dADimam / hikA kAmalapANDuroganicayaM mUtre ca dAhoSmatAM mehAnvizatiM nAzayecca satataM mItipradaM bRMhaNam || ilAyacI, jaTAmAMsI, lauMga, soMTha, pIpala, nAgaramothA, lAla candana, dhaniyA, khajUra, tamAlapatra, mulaiThI, do prakArakI khasa aura anAradAnA samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / yaha cUrNa, hicakI kAmalA, pANDu, mUtrakI dAha aura pramehako naSTa karatA hai / yaha bRMhaNa bhI hai| iti ekArAdicUrNamakaraNam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only [ ekArAdi
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guTikAprakaraNam pariziSTa 513 atha ekArAdiguTikAprakaraNam (9152) elIyakAdiguTikA rAI, saJjI, sorA, bAyabiDaMga, jIrA aura seMdhAnamaka (yo. ci. ma. / a. 3) samAna bhAga lekara sabake barAbara gur3a meM milAkara elIyakaM kaNA pathyA zuNThI citrakaTaGkaNam / goliyAM banA leN| rAjikA sarjikA sauro viDaGgAnAjisaindhavam // inake sevana se yakRt aura plIhAvRddhi kA guDena guTikA kAryA yakRtplIhavinAzinI // nAza hotA hai| elavA, pIpala, harra, soMTha, cItAmUla, suhAgA / (mAtrA-1 mAzA / anupAna-uSNa jala / ) iti ekArAdiguTikAprakaraNam atha ekArAdigugguluprakaraNam (9153) eraNDAdigugguluH / mUla, cava, cItAmUla, soMTha, kharaiTIkI jar3a, hara, (va. se. vAtavyA.) | choTI aura bar3I kaTelI, punarnavA ( bisakhaparA ) kI zukleraNDasya mUlAni yugmaM sahacarasya ca / / jar3a, atosa, baca, asagaMdha, zatAvara, bAsA (aDUsA), mustA durAlabhA dIyA devAha kadukA zaThI / / dhaniyA, giloya, bAyabiDaMga, amalatAsakA gUdA, paJcakole valA pathyA kSudre dve ca punarnavA / gokharu, bidhArA, haldI aura dAruhandI; inakA viSonA vAjigandhA ca zatAvaryATarUpakam // cUrNa 1-1 bhAga tathA zuddha gUgala 34 bhAga lekara dhAnyaM chinnaruhA caiva viDaGgaM vyaadhighaatkm| sabako ekatra milAkara (AvazyakatAnusAra ghI gokSuraM vRddhadAru ca dIpyako nizAyugmakam // milAkara ) kUTeM / catustriMzatiko bhAgaH pItaH kauzikasaMyutaH / ____ yaha dIpana, pAcana aura laghu hai tathA samasta sarvacAtavikAraghnaH pAcano dopano laghuH / / | vAta vikAroM evaM AmavAta aura zothako naSTa karatA bAmavAtasya zothasya srotasAM kaphanAzanaH // tathA srotoMmeM sthita kaphako dUra karatA hai / ___sapheda araNDakI jar3a, do prakArake ( pole / aura kAle ) piyAbAMsekI jar3a, nAgaramothA, dhamAsA, (maatraa-1||-2 mAzA / anupAnaajavAyana, devadAru, kuTakI, kacUra, pIpala, popalA. uSNa jala / ) iti ekArAdiguggulupakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 514 bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [ekArAdi atha ekArAdyavalehaprakaraNam (9154) elAdyovalehaH . ilAyacI, tejapAta, padmAka, nAgakesara, drAkSa ( hA. saM. / sthA. 3 a. 10) ( kizamiza ) nAgaramothA, mulaiTho, pIpala aura elAdalAni sahapadmakanAgakezarai khajUra samAna bhAga tathA khAMDa sabake barAbara lekara dakSiA ghanA ca madhupippalikA samAMzA / (zahadameM milAkara) avaleha banAveM / eSAM samAMzasitazarkarayuktalehaH / khajUrikAM samabhihanti ca raktapittam // isake sevanase raktapitta, dAha, jvara, zvAsa, dAhaM jyarAti zvasanaM ca vimohatRSNA- | moha, tRSNA, mUrchA aura raktavamanakA nAza hotA hai| mUrcchI nihanti rudhiraM vamijit tathaiva // iti ekArAghavalehapakaraNam atha ekArAdighRtaprakaraNam (9155) eraNDAcaM ghRtam kvAtha-araNDamUla, bar3I kaTelI, gokharu, (va. se. / zUlA.) punarnavA (bisakhaparA) kI jar3a, gokharukI jar3a, eraNDamUlaM bRhatI vadaMSTrA zatAvara, haMsapadI, kharaiTIko jar3a, mASaparNI, mudgaparNI, punarnavA gokSurakasya mUlam / vidArIkanda, belakI jar3akI chAla, kamalanAla, cItAzatAvarI haMsapadI balAca mUla, kaTelI, jIvaka, RSabhaka, do prakArako dAma mahAsahA kSudrasahA vidaarii|| (darbha), mIThe bijaure ke vRkSakI jar3a, sahadevI aura bilvasyamUlaM samRNAlacitraM devadAru, samAna bhAga lekara ATha gune pAnI meM pakAveM nidagdhikAjIvakakarSabhau ca / aura cauthA bhAga mhane para chAna leN| kuze kuzAkhyA sahadevadeve ___ yaha kvAtha 4 sera, ghI 1 sera, inhIM (kAyakI) pacetkaSAyaM jalapAdazeSam // oSadhiyoMkA kalka 10 tole aura bijaure kA rasa kvAthena kalkena pacettu dhImAn rasena tulyaM phalapUrakasya / 4 sera lekara sabako ekatra milAkara pkaayeN| jaba utkRSTadoSo yasya syAdyasya jalAMza zuSka ho jAya to ghIko chAna leN| zUlo na zAmyati // jo zUla anya kisI auSadhase zAnta na hotA tatra sapiridaM dadyAtprasahya vinivAraNam / ho vaha ise pInese avazya naSTa ho jAtA hai| yaha sarvasthAnagataM zUlametaddhanti caturvidham // hara sthAnake aura hareka doSase utpanna zUla ko balaeraNDAdyamidaM sarpiH kRSNAtreyeNa pUjitam // ' pUrvaka naSTa kara detA hai| iti ekArAdighRtapakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailapakaraNam ] pariziSTa . 515 - - - atha ekArAditailaprakaraNam (9156) eraNDatailayogaH (1) triphalA ke kvAtha meM aNDIkA tela milAkara (vai. ma. ra. / paTala 12) pilAne se virecana hokara mala, pitta, kapha aura vAyu eraNDatailaM nirguNDIsvarasaM ca pRthaka smm| svamArgagAmI ho jAte haiM aura arza roga naSTa pItvA kaTIpadezastha vAtaM jitvA sukhI bhavet // ho jAtA hai| ____ araNDokA nela aura saMbhAlukA rasa samAna bhAga (9160) eraNDatailayogaH (5) lekara ekatra milAkara pInese kaTi (kamara)kA vAyu (vai. ma. ra. / paTa. 16) naSTa ho jAtA hai| | duSTavaNeSu sarveSu yujyAderaNDasambhavam / (9157) eraNDatailayogaH (2) ____ hara prakArake duSTa vraNoMmeM eraNDataila prayukta ( yo. ra. ; vR. mA. / udarA.) karanA caahiye| eraNDatailaM dazamUlamizraM (ise pilAkara peTa sApha karanA cAhiye aura gomUtrayuktaM triphalArajo vaa| yahI tela ghAvoM para lagAnA cAhiye yA isameM kapar3A nihanti vAtodarazothazUlaM | bhigokara ghAva para rakhanA caahiye|) kvAthaH samRtrI dazamalajazca // dazamUlake kvAthameM araNDIkA tela milAkara (9161) eraNDapatrAditailam pInese yA gomUtrake sAtha triphalAkA cUrNa sevana ( va. se. / karNarogA,) karanese athavA gomUtra meM dazamUlakA kvAtha banAkara eraNDapatrapuTapAkavipAcitAmbu pInese vAtodara, zotha aura zUlakA nAza hotA hai / tulyAIkasya salilaM madhuna mizram / (9158) eraNDatailayogaH (3) paktvA ca tailalavaNena yutaM sukhoNaM (vR. yo. ta. / ta. 93 ) karNe rujaM harati tatkSaNameva dattam // AmavAtagajendrANAM zarIravanacAriNAm / araNDake pattoMkA puTapAka vidhise pakAkara eka eva nihantA'sti rujUkasnehakesarI / / zarIrarUpI vanameM vicaraNa karane vAle AmavAta rUpI nikAlA huvA rasa, adarakakA rasa, muleThIkA cUrNa, tilakA tela aura seMdhA namaka ekatra milAkara pakAyeM hAthIke liye araNDakA tela ( kAsTrAyala ) siMhake samAna hai| aura jalAMza zuSka hone para telako chAna leM / (9159) eraNDatailayogaH (4) / ise mandoSNa karake kAnameM DAlanese karNapIr3A (ga. ni. / arzI. 4) | turanta naSTa ho jAtI hai| eraNDatailaM triphalArasena ca vizodhanam / (tela 5 tole, donoM rasa 20-20 tole, vipittazleSmavAtAnulomanAdgudajApaham // mulaiThIkA cUrNa aura seMdhAnamaka 7||-7 // mAze / ) For Private And Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 516 www.kobatirth.org bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [ ekArAdi sera, tilakA tela aura barane ke pattoM kA rasa 1-1 60 tAle, godugdha 6 sera, tathA mulaiThI aura kSIrakAkolIkA kalka 7| tole lekara sabako ekatra milAkara pakAveM / jaba jalAMza zuSka ho jAya to telako chAna leM / ise kAna meM DAlane aura isakI nasya lenese karNanAda, badhiratA aura karNazUlakA nAza hotA hai / iti ekArAditailamakaraNama (9162) eraNDAditailam ( va. se. / karNegA. ) eraNDa zivaruNa mUlikApatra je rase / caturguNe pacatailaM kSIre cASTaguNAnvite || yaSTyAha zrIrakAkolIkalkayuktaM nihanti tat / nAdAdhiryathUlAni nAvanAbhyaGgapUraNaiH // araNDake pattoMkA rasa, sahajana ke pattoM kA rasa atha ekArAdilepaprakaraNam (9163) ekASThIlA dilepaH (ga. ni. / zirorogA. ) ekaTIlA puNDarIkaM madhukaM nIlamutpalam / padmakaM vetasaM mUtra lAmajjakamathApi vA // dAva haridrA maJjiSThA phenilozIrameva ca / etairAlepanaM kArya zaGkhasya vinAzanam || etAnyeva tu sarvANi kaSAyamupasAdhayet / tena zItena kartavyaM bahuzaH pariSecanam / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (9164) eDagajAdilepaH ( va. se. / kuSTA.; vR. mA. ; ga. ni. ; ca. da. / kuSThA. ) eDagajakucha saindhavasauvIrasarSapaiH kumiva / kRmisidhmadamaNDalakuSThAnAM nAzano chepaH // mAr3a ke bIja, kUTa, seMdhAnamaka, sauvIrAjana, sarasoM aura bAyabiDaMgakA cUrNa samAna bhAga lekara pAnI meM pIsakara lepa karanese kRmi, sima ( chIpa ), dAda aura maNDala kA nAza hotA hai| pAThA, kamala, mulaiThI, nIlotpala, padmAka, beta, mUrvA, lAmajjaka, ( khasabheda ), dArUhaldI, haldI, majITha, hisor3A aura khasa samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / isako ( pAnI meM pIsakara ) lepa karanese zaMkha roga naSTa hotA hai / (9165) eraNDAdilepa: (1) ( vai. ma. ra. | paTala 19 ) malepaH syAttu vAtArizAlmalIkvathitairjalaiH / gairikadvinizAbhirvA nakhadantaviSe hitaH // | athavA inhIM oSadhiyoM ke zIta kaSAyakA bAra bAra avasecana karane se bhI zaMkhaka roga naSTa hotA hai| araNDamUla aura seMbhalako jar3ako garama pAnI meM pIsakara lepa karane se yA geru, haldI aura dArUhaldIkA lepa karane se nakha aura danta viSa naSTa hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chepapakaraNam ] pariziSTa (9166) eraNDAdilepaH (2) / kataile vinikSipya jhuSNaM kRtvA vilepayet / ( ga. ni. / zvayadhva. 33) avazyaM puMstvamApnoti SaNDatvaM tasya nazyati // paraNDo magha drAkSA vAjigandhA pnvaa| zItaM vAri na seveta maithunaM cApi varjayet // zuSkamUlakasaMyuktA vAtazothapalepanam // ilAyacI, jAvatrI, sapheda kanerakI jar3a, seMbha | lakI chAla aura aphIma 6-6 mAze lekara sabako araNDamUla, mUlaiThI, drAkSA, asagaMdha, punarnavA, (bisakhaparA )kI jar3a aura sUkhI mUlI; inake samAna bArIka pIsa leM aura 1 tolA tela meM milAkara garma karake zizna para lepa kreN| (Uparase pAna lapeTa bhAga milita cUrNako (pAnImeM ) pIsakara lepa karanese vAtaja zotha naSTa hotA hai| kara kacce sUtase bAMdha deN| roz2a isI prakAra 21 dina lepa kreN| ) zizna para zItala jala na lagane (9167) elAdilepaH (1) deM aura maithunase paraheja kreN| (va. se. / kuSThA. ; yo. ra. / kuSThA. ; yo. / isase napuMskatA avazya naSTa ho jAtI hai / ta. / ta. 62) (9169) elAdilepaH (3) elAkuSThaviDaGgAni zatAhA citrako vacA / (ga. ni. / upadaMzA. 8) dantIrasAanazcaibhilepaH kuSThavinAzanaH // elA dAruharidrA ca zakanAbhIrasAdhanam / ilAyacI, kUTha, bAyabiDaMga, soyA, cItA, baca lAkSAgomayaniSpIDastailaM kSaudraM ghRtaM payaH / / ( pAThAntarake anusAra khareTIkI jar3a), dantImUla | ebhiH supiSTaistailAMzarupadaMzaM pralepayet / aura rasauta; inake samAna bhAga lita cUrNako vraNAzca tena zAmyanti zvayadhurdAha eva ca // (pAnImeM) pIsakara lepa karane se kuSTha naSTa hotA hai| ilAyacI, dAruhaldI, zaMkhanAbhi, rasauta, aura (9168) elAdilepaH (2) lAkha; inakA bArIka cUrNa tathA gAyake gobarakA (na. mR. / ta. 6) | rasa, tela, zahada, ghI aura dUdha samAna bhAga lekara sabako ekatra milAkara khUba kharala kareM aura phira elAphalaM jAtikozaM mUlaM karvIraja sitam / auSadhake Upara jo sneha A jAya use pRthak kara zAlmalItvacamAdAya svAphukaM SaT ca mApakam // leN| isakA lepa karanese upadaMzake vraNa, zotha aura 1 balA iti pAThAntaram | dAhakA nAza hotA hai| iti ekAgadilepamakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-maipalya-ratnAkaraH [ ekArAdi atha ekArAdidhUmraprakaraNam (9170) eraNDAdidhUmaH ___ araNDa mUla, dhatUrekI jar3a, soMTa, kAlImirca, pIpala aura manasila samAna bhAga lekara bArIka cUrNa ( yo. ra. / kAsA.) banAveM aura use (dhImeM milAkara) kapar3e para lagApiSTvA triputtdhttuurmuulvyossmnHshilaaH| kara barti banA leM / tena pralipya vasanaM dhUmavati prakalpayet // ise Agase jalAkara dhUmra pAna karane se 3 dhUmaM tasyAH pivedyastu tridinAtkasanaM haret / / / dinameM kAsa naSTa ho jAtI hai / iti pakArAdidhUmraprakaraNam atha ekArAdyaJjanaprakaraNam (9171) elAdivatiH ilAyacIke bIja, lahasana, nirmalIke bIja, ( vA. bha. / u. a. 9) | zaMkhacUrNa, kAlI mirca, tulasI aura kAyaphala; inakA cUrNa samAna bhAga lekara surAmeM pIsa kara bartiyAM bnaaveN| elaarsonktkshjhossnnphnnijjkaiH| / ise AMkhameM lagAnese pothakI aura kukUNaka vattiH kukUNapodhakyoH surApiSTaiH skttphleH|| roga naSTa hotA hai| iti ekArApaJjanaprakaraNam atha ekArAdinasyaprakaraNam (9172) eraNDAdinasyam ___ sapheda araNDakI jar3a, kaTelIke phala, devadAru, ( vA. bha. ! u. a. 13) baca, tagara, bAyabiDaMga aura belakI jar3a; inake sitairaNDajaTAsiMhIphaLadArubacAnataiH / kalka aura dUdhake sAtha tela pakAveM / ghoSayA bilvamUlaizca tailaM pakvaM payo'nvitam // isakI nasya lenese Urca jatrugata vAtakaphaja nasya sarvordhvajatrUtthabAtazleSmAmayAtijit // / roga naSTa hote haiM / iti ekArAdinasyaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa 511 atha ekArAdirasaprakaraNam (9173) ekAdazAyasarasaH (9174) eraNDapAkaH ( ra. caM. ; ra. ra. / vRddhaya.) (ra. kA. the. / vRddhaya.) mRtAyaH puruSaH zulvaM khago drdgndhko| prasthaM vAtAribIjaM salilahatamalaM gaganaM puSparAgaM ca zoNitaM cezvaroragau // | pAcitaM dhenudugdhepazcAderaNDataile viDaGgaM triphalA himu yamAnI jIrakadvayam | / dvipalaparimite sArdhaprasyArdhaganye / svarjIphalavacAGgI maricaM pippalodvayam // pazcAda vyoSaM viDaGgaM tvacatagarayutaM cavI durAlabhA vadiH zuNThIdrAvaivimardayet / | jorakadhAnyadugdhIbIjaM mocA'zvagandhA aNDavAtAntravRdiM ca kRcchramUrugadApaham // / musalikadalikAgokSuraM tvandalaM ca // ye ca khaNDagatA rogAstAn sarvAnapakarSati / elApatraM palaM zrIjalanidhitanayAvAtArirapi deyo'tra vRdinAzaM karotyasau // khaNDakaM tulyabhAgaM varSa tAmrAbhalohaM lohabhasma, zuddha pArada, tAmrabhasma, svarNamAkSika dipalamiti sakRccUrNitaM sarvametata / bhasma, zuddha hiMgula, zuddha gaMdhaka, abhraka bhasma, pukharAja | pazcAtkhaNDaM vipAcya dvimaNitamamalaM bhasma, kesara, pItala bhasma aura sIsA bhasma 1-1 | lohapAtra vidhijJastadrmyaM kukumAyebhAga lekara prathama pAre gaMdhakakI kajjalI banAveM aura vilalitamamalaM bhAvayetsarvameva // phira usameM anya oSadhiyAM milAkA gla kreN| AmaghnaM kRminAzanaM balakaraM branAmayadhvaMsanaM / tadanantara use nimna likhita oSadhiyoM / kvAtha yA | zukrastambhakara rujazca sakalAn dIpaka kSamam / / pAnIkI 1-1 bhAvanA dekara surakSita rakkha / puSTyAyudhaitivardhanaM sumatidaM vAtottharugnAzanaM / bhAvanAdravya-bAyabiDaMga, triphalA, hIMga, kRtvezArcanakaM subhujya satataM sarvArthasidiM brajet / / ajavAyana, sapheda jIrA, ka! jIrA, sajjI, pAnI se dhale have apaDIke bIjoMkI 1 me jAyaphala, baca, kAkaDAsAMgI, kAlI mice, pIpala, girI ( majjA ) ko ( posakara 8 sera ) godugdhameM gajapIpala, cava, ghamAsA, cItA aura soMTha / inake pakAveM / jaba khovA ( mAvA ) ho jAya to usameM kvAtha yA pAnI kI pRthaka pRthak 1-1 bhAvanA deN|| 20 tole araNDIkA tela aura 2 sera goghRta milA isake sevanase AgDakoSakI vAyu, antravRddhi, / kara bhUneM / tadantara soMTha, mirca, pIpala, bAyabiDaMga, mUtrakRcch, Uru graha aura aNDakoSa ke rogoMkA nAzAla vIjI, tagara, jIrA, dhaniyA, duddhIke bIja, mocahotA hai / (mAtrA-2 rattI / ) rasa, asagaMdha, mUsalI, kelekA kanda,gokharu, dAlacInI, vRddhi rogameM araNTa ( mUla tathA tela ) bhI tejapAta ilAyacI, tejapAta aura golA ( nAriyalakI guNakArI hai| girI);inakA cUrNa 5-5 tole; baMga bhasma, tAmra bhasma, For Private And Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 520 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ekArAdi abhraka bhasma aura loha bhasma 10-10 tole, khAMDa / isake sevanase Ama, kRmi, badhra roga aura uparokta samasta oSadhiyoM (khovA, cUrNa aura bhasmoM) vAyukA nAza hotA tathA bala, puSTi Ayu, kAnti se do gunI aura kesarAdi padArtha sugAdha yogya aura matikI vRddhi hotI hai| yaha zukrastambhaka bhI hai| lekara lohapAtrameM khAMDakI cAzanI banAkara usameM (mAtrA-5 mAze / ) uparokta samasta dravya milA deN| iti ekArAdirasaprakaraNam atha ekArAdimizraprakaraNam (9175) eDagajAAdvartanam / (halavAsA karake ) yoni meM rakhane se yonizUla (ga. ni. / kuSThA. 36) naSTa ho jAtA hai| eDagajAtilasarpapakuSThaM _ (9177) eraNDatailAdiyogaH bAkucikArajanIdvayatakram / (yo. ra. / zUlA.) varSazatopacitAmapi kaNDUM eraNDatailaM SaDbhAgaM lazunasya tathA'STakam / hanti vicarcikamaNDaladaTTham // ekaM hiGga trisindhUtthaM sarvamekatra mardayet // pamAr3ake bIja, tila, sarasoM, kUTha, bAbacI, | triniSkaM bhakSayaccAnu hyAmazUlapazAntaye // haldI aura dAruhaldI; inake samAna bhAga milita araNDIkA tela 6 bhAga, lhasana kA kalka cUrNako takrameM milAkara ro sthAna para masalanese sau 8 bhAga, hoMga 1 bhAga aura seMdhA namaka 3 bhAga varSakI purAnI khAja, vicarcikA, maNDala kuSTha aura lekara sabako ekatra milAkara mardana kareM / dAdakA bhI nAza ho jAtA hai| ise 3 niSka mAtrAnusAra khAne se AmazUla (9176) eraNDatailayogaH naSTa hotA hai / (rA. mA. / strIrogA. 30) ( vyavahArika mAtrA-3-4 mAze / ) eraNDatailena pariplutA syAt kAryAsapiNDI yadi yonimadhye / (9178) eraNDabIjapAyasaH zUlaM tadAnIM zamayettadIyaM ( vR. yo. ta. / ta. 90; ga. ni. / vAtA. 19; saMyAvako muNDikayA kRto vA // bhA. pr.| ma. khaM. 2 AmavAtA.) ruIko aNDIke telameM tara karake yonimeM rakhane vizodhyairaNDa bIjAni piSTA kSIre vipAcayet / se yA gorakhamuMDIke cUrNako ghI aura dUdhameM pakAkara pAyasaH sa kaTIzUle gRdhrasyAM cauSadhaM param // For Private And Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam ] pariziSTa 521 aNDIke chilake rahita bIjoMko dhokara pIsakara / sthAdvAtaraktApahamugrametadA. dUdhameM pakAkara khIra bnaaveN| thotanaM sadbhipajo vadanti // ise khAnese kaTizUla aura gRdhrasI kA nAza | araNDamUla, aNDIke bIja aura araNDakI kopaleM hotA hai / yaha ina rogoMkI paramauSadha hai / | samAna bhAga lekara kUTakara godugdhameM pakAkara chAna (9179) eraNDabIjazodhanam leM / ise AMkhameM Dolanese vAtaja aura raktaja ugra ( yo. ra.) | netrAbhiSyanda naSTa hotA hai| gandharvahastabojAnAM nArikelodakena ca / yAmamAtrAdbhavecchuddhirdantIbIjaM pacedyathA / / ____ (9181) elAdiyogaH aNDIke bIjoM ko dolAyantra vidhise 1 pahara (va. se. / mUtrakRcchA. ; vR. mA. / mUtrakRchrA.) nAriyalake pAnImeM svedita karanese ve zuddha hojAte haiN| isI prakAra jamAlagoTA bhI zuddha ho jAtA hai| elAhiGgayutaM kSIraM sarpimizraM pivennaraH / (9180) eraNDamUlAdhAicyotanam / mUtrahRdrogazuddhayartha zukradoSaharaM param // ( ga. ni. / netrarogA. 3) dUdhameM ilAyacIkA cUrNa ( 3 mAze ), hIMga eraNDamUlaM saphalaparoha ( 1 rattI ) aura ghI (1 tolA) milAkara pInese vijarjaraM kSIrayutaM gavAM ca / mUtrakRccha, hRdroga aura zukradoSa naSTa hote haiN| iti ekArAdimizraprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha aikArAdikaSAyaprakaraNam (9182) airAvatIpatrayogaH nAraMgI ke pattoM aura zallakI vRkSa (salaI) ke (vai. ma. ra. / paTala 6) pattoMko pIsakara svarasa nikAla / airAvatIpatrasutrallakAni kSuNNAni niSpIDya rasaH prpiitH| ise pInese kaphaja aura raktaja atisAra 2-3 balAsaraktaM bhavalAtisAraM dinameM hI naSTa ho jAtA hai| vinAzayedvipridinaprayogAt / / iti aikArAdikaSAyaprakaraNam M atha okArAdilepaprakaraNam (9183) oSThasphuTananAzakalepaH | seMdhAnamaka aura moma samAna bhAga lekara prathama telako ( rA. mA. / mukharogA. 5) garama karake usameM moma, ghI aura rAba milAveM aura saghRtaphANitatailavimizritaM phira anya oSadhiyoMkA bArIka cUrNa milAkara kanakagairikasarjarasAnvitam / kharala kreN| salavaNaM madanaM vinivArayatyagharajAn sphuTanocaTikAvaNAn / / yadi hoMTa phaTate ho to ise lagAnese ArAma ghI, rAba, tela, sonAgerukA cUrNa, rAlakA cUrNa, ' ho jAtA hai / iti okArAdilepapakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam ] pariziSTa 523 atha okArAdimizraprakaraNam (9184) oSadhi-pratinidhigaNaH / tadabhAve tu sarvatra jambIrAdirasaH smRtaH / ( yo. ra.) drAkSA yadi na labhyante pradeyaM kAzmarIphalam / / savAbhASe guDUcyAstu amRtAyA rasaH smRtaH / tayorabhAve kusumaM mathakasya mataM budhaiH / citrakAbhAvato dantI kSAraH zikharijo'dhavA // lavakusumaM deyaM nakhasyAbhAvataH punaH / / abhAve dhanvayAsasya prakSepyA'tha durAlabhA / varI vidArI masalI jIrakaM ca nizAdvayama / tagarasyApyabhAve tu kuSThaM deyaM bhiSagvaraiH // dIpyakaM devadArucAbhAve tvekaM prayojayet // mAbhAve tvaco grAthA jiGginIprabhavA budhaiH / kaNTakArIyugaM caiva dhAvanIyugameva ca / / ahiMsrAyA abhAve tu mAnakandaH prazasyate // zatapuSpAdvayaM caiva uzIgyugalaM tathA // lakSmaNAgA abhAye tu nIlakaNThazikhA patA / mudraparNImASaparNIyugmaM caiva tato bhavet / bakulAbhAvato deyaM kahArotpalapaGkajam // tarkArIyugalaM caiva sarvatreti vinizcayaH / / nIlotpalasyAbhAve tu kumudaM tatra dIyate / / kamalasyApyabhAve tu kamalAkSa iti smRtaH / / pRthakpRthagdvaMdvamadhye'bhAve tatra prayojayet / bakulasthApyabhAve tu AbhAtvaktatra dIyate / parasparasyAbhAve tu ekaM tatra prayojayet // jAtIpatraM na yatrAsti lavaGgaM tatphalaM smRtam // kastUryabhAve kolaM deyaM tatra bhiSagvaraiH / arkaparNAdipayaso hyabhAve tadraso mataH / kolasyApyabhAve tu jAtISuSpaM pradIyate // pauSkarA bhAvanA kuSTaM tathairaNDajaTA matA // | athavA mAlatApuH patra vA dIyate budhaiH / sthauNeyakasyAbhAye tu bhipagbhirdIyate gdH| karAbhAvato deyaM jugandhimustakaM tathA / cavikAgajapippalyau pippalImalavatsyate // | kapUrAbhAvato deyaM granthipaNe vishesstH| abhAve somagajyAsta pramATaphalaM mtm| hamAbhAvato dadyAtkumbhakusumaM navam // yatra na syAhAnizA tadA deyA nizA budhaiH|| zrIkhaNDacandanAbhAve karpUraM deyayiSyate / rasAanasyAbhAve tu samyagdAvI prayujyate / / abhAve ca tato vaidyaH pakSipedraktacandanam / / saurASTrayabhAvato jJeyA sphuTikA tadguNA jnaiH|| raktacandanakAbhAve navozIraM vidurbudhAH / tAlIsapatrakAbhAve svarNatAlI prazasyate / nirgandhaM ca sagandhaM ca dvividhaM raktacandanam // bhAryabhAve tu tAlIsaM kaNTakArI jaTA'thavA // bhanyonyasyApyabhAve tu yojayenmatimAnbhiSak / rucakAbhAvato dadyAlavaNaM pAMmupUrvakam / yastA cAtiviSAbhAve deyA tatra zivA matA // savaNAnAmabhAye ca saindhavaM tatra dIyate // abhAve ca harItakyA matA karkaTazRjikA / anAye madhuyaSTayAstu dhAtakI ca prayojayet / abhAve nAgapuSpasya parakesaramiSyate // amlavetasakAbhAve cukaM dAtavyamiSyate // bhallAtakasyAbhAve tu nadIbhallAtako mataH / For Private And Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 524 bhArata-maigajya-ratnAkaraH [okArAdi medAjIvakakAkolIRddhidvandve'pi vA'sati // zuddho raso hATakAdi mRtaM yatra na lakSyate / varIvidAryazvagandhAvArAhIzca kramAkSipet / tatra lohena karmANi bhiSak kuryaatmytntH|| pArAdyAzca tathA'bhAve carmakArAluko mataH // kAntAbhAve tIkSNalohaM yojayedvaidyasattamaH / vArAhIkandakaH moktaH pazcime gRssttisNjnykH| abhAve mauktikasyApi muktAzuktiM prayojayet // kSIrAnvitA mUlakatulyakandA vaidUryAdIni ratnAni na labhyante'tra dhiimtaa| saptASTapatrA sitrktkaannddaa|| tatra muktAdibhUtiM ca yojayecca bhipagvaraH // bibharti yA pallavamabdamabdAtsA abhAve rasabhUtyAzva sindaraM rasapUrvakam / / kaMcukI shvetvpurvrennyaa| tadabhAve tu daradaM yojayettatra buddhimAn / / zyAvakarkazavArAhavRSaNAmAnakandakAH // alAbhe yacca tavyaM pratyAmnAyena yojayet / gokSIrAbhAvatazchAgaM payaH sarvatra dIyate / / tAmbUlavallI chadanAvallI vArAhakuTTikA // bhallAtAbhAvatazcitraM nalacekSorabhAvataH / goghRttasyApyabhAve tu cAnaM sarvatra dIyate / atra prAktAni vastUni tAni teSu ca yojayet // kuzasya cApyabhAve tu kAzo grAhyaH prayatnataH // bilvakAzmaryatarkArIpATalATuNTukairmahat / kSIrAbhAve raso maudgo mAsuro vA prayujyate / / havaM bRhatyaMzumatIdvayagokSurakairbhavet // ! (yadi kabhI koI mukhya (asala) oSadhi prApta eteSAM dazamUlAnAmekamUlaM prayojayeta / na ho to usake abhAvameM usakA pratinidhi le sakate abhAve tadguNaM mUlaM yojyaM vaidyvishaardaiH|| haiM / kucha oSadhiyoM ke pratinidhiyoMkI sUcI nIce madhu yatra na lakSyeta tatra jIrNaguDo mtH|| / dI jAtI hai|) matsyaNDikArakhaNDasitAH krameNa guNavattarAH // mukhya oSadhi pratinidhi matsyaNDayabhAvato deyaM khaNDaM ca parikIrtitam / giloyakA sata giloyakA rasa / tadabhAve sitA yojyA budhaiH sarvatra nizcayaH / / dantImUla yA apAmArga kssaar| nirguNDayAzcApyabhAve tu surasA dIyate budhaiH / tulasyA apyabhAve tu nirguNDI yojayettataH // tagara kuTherikAyAzcAbhAve tulasI tatra yojayet / / jiganI vRkSakI chAla punarnavAyAzvAbhAve raktA sA ca prakIrtitA // ahiMsA mAnakanda rAsnA yadi na labhyeta kolAanamiti smRtm| lakSmaNA nIlakaNTha zikhA suvarNasyApyabhAve tu svarNamAkSikamucyate // ( mayUrazikhA ) tAramAkSikamAyojyaM tadabhAve tu ytntH| bakula puSpa kalhAra kamala mAkSikasyApyabhAve tu pradadyAtsvarNagairikam // nIlotpala citraka ghamAsA javAsA mUrvA For Private And Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mizramakaraNam ] mukhya oSadhi kamala cakula chAla jAvatrI Aka AdikA dUdha pokharamUla sthauNeya cava gajapIpala bAbacI bIja dArUhaldI rasauta saurASTrI tAlIsapatra bharaMgI rucaka (saMcala) koI bhI va mulaiThI amlaveta cuka ( kAMjI ) drAkSa gambhArI ke phala nakha choTI zatAvara bar3I zatAvara vidArIkanda kumhar3A pratinidhi kamalabIja cabUrakI chAla lauMga yA jAyaphala unake pattoM kA rasa kUTha yA araNDamUla kaTa A pIpalAmUla " paMvAr3a ke bIja haldI dArUhaldI phiTakI svarNatAlI tAlIsapatra yA kaTe lIkI jar3a pAMsu lavaNa (khArI namaka) seMdhA namaka www.kobatirth.org dhAya cuka ( cUkA ghAsa yA kAMjI bheda ) mahuve ke phUla lauMga pariziSTa bar3I zatAvara choTI zatAvara kumhar3A vidArIkanda mukhya oSadhi sapheda mUsalI kAlI mUsalI sapheda jIrA kAlA jIrA haldI dArUhaldI ajamoda ajavAyana snigdha devadAru Easte kaTelI bar3I kaTelI zAlaparNI pRSThaparNI soyA jambIrI Adi nIbU kA rasa choTI araNI gambhArIke phala bar3I araNI sauMpha pIlI khasa khapheda khasa mudgaparNI mASapaNa kastUrI kaMkola kapUra kesara zrIkhaNDa candana For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratinidhi kAlI mUsalI sapheda mUsalI kAlA jIrA sapheda jIrA dAruha haldI ajavAyana ajamoda kAH devadAru vidha devadAru bar3I kaTelI choTI kaTelI pRSTapaNa zAlaparNI sauMpha soyA sapheda sa 525 pIlI khasa mASaparNI mudgaparNI bar3I araNI choTI araNI kaMkola camelI ke phUla yA mAla ! tIke phUla athavA patra sugandhita mothA yA gaThIvana kusuMbhake navIna puSpa kapUra yA lAla candana
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 526 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ okArAdi - zahada tulasI mukhya oSadhi pratinidhi mukhya oSadhi pratinidhi lAla candana navIna khasa bhilAvA cItA sugaMdhita aura nirgdh| / ekake abhAvameM nala lAlacandana dUsarA kuza kAza tIna prakArakA / (ekake abhAvameM dazamUla kI koii| (aprApta vastuke samAna candana / anya prakArakA vastu na mile to guNavAle vRkSakI jar3a leM atIsa nAgaramothA purAnA gur3a kAkar3AsiMgI matsyaNDikA (rAba) khAMDa nAgakezara kamalakesara khAMDa sitA ( mizrI) bhilAvA nadI bhallAtaka (rAba se khAMDa aura khAMDase medA, mahAmedA zatAvara mizrI uttama hotI hai ) jIvaka, RSabhaka vidArIkanda saMbhAla kAkolI, kSIrakAkolI asagandha tulasI saMbhAlu Rddhi, vRddhi bArAhIkanda kuTheraka vArAhI kanda carmakArAlu tulasI ( sapheda tulasI) (vArAhIkandako pazcima meM sapheda punarnavA lAla punarnavA gRSTikanda kahate haiN| vArAhI rAsnA kolAJjana (kuliMjana) kandako jar3a mUlIke samAna svarNamAkSika raupya mAkSika aura kSArayukta hotI hai tAramAkSika svarNagairika isake paudhemeM 7 yA 8 zuddha pArada aur| patte hote haiN| kANDa sapheda lohabhanma svarNa bhasmAdi / yA lAla hotA hai evaM kAntaloha tIkSNa loha isameM prati varSa eka eka pattA motI motI kI sIpa AtA hai / chAla mukhyatayA sapheda hotI hai| isakA kanda vaidUryAdi ratna motI Adiko bhanma zyAmavarNa khuradArA aura pArada bhasma rasasindUra vRSaNake samAna hotA hai| rasasindUra hiMgula ise tAmbUlavallI, chadanA bakarIkA dUdha vallI aura vArAhakuTTikA bhI godhRta bakarIkA ghRta kahate haiN|) mUMga yA masUrakA yUSa iti okArAA mizraprakaraNam godugdha For Private And Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam pariziSTa 527 - -- MO atha aukArAdimizraprakaraNam (9185) auSTrakSIrayogaH / UMTanI kA dUdha pInese 4 mayaMkara kuSTa bhI ( ga. ni. / kuSTA. 36 ) naSTa ho jAtA hai ki jisameM kRmi par3a gaye hoM, jAtakRmINi kuSThAni cyutromnrkhaanypi| roma aura narakha gira cuke ho tathA 5. "kA mAsa api vA zIrNamAMsAni kSIramauSTra pivayet // sar3akara bigvara gayA ho / iti aukArAdimizraprakaraNam +Attrity na atha kakArAdikaSAyaprakaraNam (9186) kaTaGkaTeyA~dikvAthaH (1) dArahandI, rasauta, nAgaramothA, bAsA, cig2a(va. se. / pramehA. ) yatA, bhilAvA aura tila samAna bhAga lekara kvAtha kaTaGkaTerImadhukatriphalAcitrakaiH smH| bnaaveN| isameM zahada milAkara pInese striyoMkA sidaH kaSAyaH pAtavyaH pramehAnAM vinaashnH|| aneka prakArakA pradara roga naSTa hotA hai| ____dAruhaldI, mulaiThI, harra, baher3A, AmalA aura (91.88) kaTukAdikvAthaH (1) cautAmUla samAna bhAga lekara kvAtha banAyeM / ( vA. bha. / ci. a. 1) yaha kvAtha pramehoM ko naSTa karatA hai| pAcayetkaTukAM piSTvA karparebhinave zucau / (9187) kaTakaTeAdikvAthaH (2) niSpIDito ghRtayutastadraso jvaradAhajit / / (vai. jI. / vi. 3) ( tAjI-harI ) kuTakI ko pIsakara miTTIke kaTaTerIrasajAndavAsA zuddha navIna pAtrameM rakhakara svedita kareM aura phira bhanimbabhallItilajaH kaSAyaH / / use nicor3akara rasa nikAleM / isameM ghI milAkara saudAnvitazcaJcalalocanAnAM pInese jvara aura dAhakA nAza hotA hai| nAnAvidhAni pradarANi hanyAt / / (mAtrA--rama 1 tolA, ghI 1 tolA / ) For Private And Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 528 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - (9189) kaTukAdikvAthaH (2) isameM ( 1 mAzA ) popalakA cUrNa milAkara ( ga. ni. / jvarA. 1) | pInese zUla aura kaphavara naSTa hotA hai / kaTukAvijayAdrAkSAmustaparpaTakaiH shRtH| (9193) kaNTakAryAdikvAthaH (1) kapAyo nAzayetpItaH pittazleSmabhavaM jvaram // (va. se. | kAsA, ; bhA. pra. ma. khaM. 2) kuTakI, bhAMga, munakkA, nAgaramothA aura pitta kaNTakArIkRtaH kAthaH sakRSNaH sarvakAsahA / pApar3A samAna bhAga lekara kvAtha bnaaveN| kaNTakAryAH kaNAyAzca yaha kvAtha pittakaphaja jvarako naSTa karatA hai| cUrNa madhuyutaM lihet // (9190) kaTukAdikvAthaH (3) kaTelIke kvAthameM pIpalakA cUrNa milA kara (vai. jI, 1 vilAsa 1) | pInese yA kaTelI aura pIpalake samAna bhAga milita mama dvayaM vismayamAtanoti cUrNako zahadameM milAkara cATanese hara prakArakI khAMsI naSTa ho jAtI hai| tiktAkaSAyo mukhatiktatAghnaH / nipiDitorojasarojakoSA (9194) kaNTakAryAdikvAthaH (2) yoSA pramudaM pracuraM prayAti // ( yo. ra. | zUlA. ; vR. yo. ta. / ta. 94 ) | nidigdhikAbRhatyau ca kuzakAzekSubAlikAH / kuTakIkA kvAtha mukhakI tiktatAko naSTa karatA zvadaMSTraraNDamUlaM ca vAriNA saha pAcayet // hai / yaha eka vicitra bAta hai| pibetsazarkarakSaudraM zUle pittAnilAtmake // (9191) kaTutrikAdikvAthaH kaTelI, bar3I kaTelI, kuza (dAbha) kI jar3a, (ga. ni. / jvarA. 1) kAsakI jar3a, IkhakI jar3a, sugandhabAlA, gokharu kaTutrikaM nAgapuSpaM haridrA ktturohinnii| aura araNDamUla samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / kauTajaM ca phalaM hanyAtsevyamAnaM kaphajvaram // isameM zahada aura khAMDa milAkara sevana karane soMTha, mirca, popala, nAgakesara, haldI, kuTakI : se pittavAtaja zUla naSTa hotA hai| aura indrajau samAna bhAga lekara kvAtha bnaaveN| (9195) kaNTakAryAdiyogaH ise pInese kaphacara naSTa hotA hai| (vai. ra. / kAsA.) (9192) kaTurohiNyAdikvAthaH laghubhRSTakaNTakArIsvarasaM capalArajomizram / (ga. ni. / jvarA. 1) / yaH pibati tasya kAsAH sazvAsA nAzamupa yAnti // kaTukarohiNikAragvadhavizvAgnikapippalImUlam / choTI kaTelI ko puTapAka vidhise pakAkara zUlakaphajvarahArI kvAtho'yaM pippalImizraH / / kuTakI, amalatAsako gUdA, soMTha, cItA aura kAsa zvAsakA nAza hotA hai| pIpalAmUla samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / (mAtrA-rasa 1 tolA, pIpala 1 mAzA 1) svarasa For Private And Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kapAyaprakaraNam ] pariziSTa 526 (9196) kattRNAdikaSAyaH (9200) karaJjA dikvAthaH (1) ( ga. ni. / jvarA. 1) (va. se. / jvarA.) kattRNaM dAru triphalA candanaM saparUpakam / karao bilvamabhiSThe trAyantyagniH paTolakam / kaTukA patrakozIraM vipacetkArSikAn jale // hatyau suSavI vyoSa kvAthaH syAdagalazodhanaH / / tatsarva sannipAtaghnaM pAnamAtreyapUjitam / karaJjakI chAla, belachAla, majITha, trAyamANA, kattRNa ( gaMdhatRNa ), devadAru, harra, baher3A, cItA, paTola, choTo kaTelI, bar3I kaTelI, karelI aura AmalA, lAla candana, phAlase ko chAla, kuTakI, | soMTha, mirca, pIpala samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / tejapAta aura khasa 11-1 / tolA lekara kAtha bnaaveN| yaha kvAtha ( abhinyAsa sannipAtameM ) galeko yaha kvAtha sannipAta jvarako naSTa karatA hai| zuddha karatA hai| (9197) kapikacchUmUlayogaH (9201) karanAdikvAthaH (2) (bhA. pra. ma. khaM. 2 / khorogA. ; yo. ra. / strIrogA. ) ( ga. ni. / jvarA. 1) phapikacchUbhavaM mUlaM kvAthayedvidhinA bhiSak / yoniH saGkIrNatAM yAti kyAthenAnena dhAvayet / / | naktamAlaguDUcyagnicitrakAragvadhaM samam ! kocakI jar3ako pAnImeM pakAkara kAba bnaaveN| madhUka pATalA mRoM zAGgeSTA svAdukaNTakaH / / isa kvAthase yoniko dhonese yoni saMkIrNa nimbaH saptacchadaH pAThA vRkSakaH suSavI shtthii| kaSAyaHpUrvavacchleSmajvarakAsagalAtiSu / ho jAtI hai| ____ karaMja kI chAla, giloya, bhilAvA, cItAmUla, (9198) kapittharasayogaH amalatAsakA gUdA, mahuvekI chAla, pADhala, mUrvA (su. sai. / ci, a. 50 hikkA.) makoya, choTA gokharu, nImako chAla, saptaparNa (sataune) rasaGkapityAnmadhupippalIbhyAM kI chAla, pAThA, indrajau, karelA aura kacUra samAna picupamANaM prapivetsukhAya // bhAga lekara kvAtha bnaaveN| kaithake 5 tole rasameM zahada aura pIpalakA ise ( zahada milAkara ) pIne se kaphavara, cUrNa milAkara pInese hicakI naSTa hotI hai| | kAsa aura galekI pIr3A naSTa hotI hai| (9199) kapitthAdiyogaH (va. se.| karNaro.) (9202) karaJjAdikvAthaH (3) kapitthamAtuluGgAmlazRGgaverarasaiH zubhaiH / ___ (yo. ra. / vAtavyA.) mukhoSNaiH pUrayetkarNa karNazUlopazAntaye // pUtIkapathyAzaThipuSkarANi ___ kaitha, bijaurA nIbU aura adarakha; inake rasoM bilvaM guDaco suradAru zuNThI / ko ekatra milAkara mandoSNA karake kAnameM DAlanese | viDaGgapAThAtiviSA kaNA ca karNazUla naSTa hotA hai| kvAthAstrayaH sAmasamIraNanAH // For Private And Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 530 www.kobatirth.org bhArata 1- bhaiSajya ratnAkaraH (1) pUti karaMja, harra, kacUra aura pokharamUla; (2) belakI chAla, giloya, devadAru aura moMTha, (3) bAyabiDaMga, pAThA, atIsa aura pIpala; ye tInoM kvAtha AmavAtako naSTa karate haiM / (9203) karaJjAdivamanakaSAyaH (1) ( ga. ni. / ajIrNA. 5 ) I kAraJjazca kaSAyaH syAdathavA'rjunasArSapaH / pItaH kaSAyo vamanAt sadyo hanti viSUci - kAm // karaJja ( phala ) kA athavA arjunakI chAla aura sarasoMkA kAtha pIne se vamana hokara viSUcikA naSTa ho jAtI hai / (9204) karaJjAdivamanakaSAyaH (2) ( ga. ni. / ajIrNA. 5 ) karavanimbazikharIgRhradhyarjunavarasakaiH / pItaH kaSAyo bamanAdghorAM hanti viSUcikAm / / karaJja ( phala ), nImakI chAla, apAmArga ( ciraciTA ), giloya, arjunakI chAla aura indrajau samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / ise pIne se vamana hokara ghora viSRcikA naSTa ho jAtI hai / (9205 ) karaJjAdisvarasaH ( vR. mA. / vraNazothA. ) karaAriSTanirguNDIraso hanyAd vraNakrimIn // karaJja, nIma aura saMbhAlu, inake pattoMke rasa ekatra milAkara vraNa meM bharane se RNake kRmi naSTa ho jAte haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ kakArAdi (9206) karc rAdikvAthaH ( ga. ni. / jvarA. 1 ) karcUramArgI kaTukApaTolIdurAlabhA puSkaramUlamenTrI | vyAghrI tathA karkaTaGgikA ca kvAtho'yamuktaH pracure tridoSe // kAlo hyeSa yamazcaiva niyatirmRtyureva ca / tasmintrapagate dehAnmeha punarucyate || kacUra, bharaMgI, kuTakI, paTola, dhamAsA, pokharamUla, indrAyaNakI jar3a, kaTelI aura kAkar3AsiMgI samAna bhAga lekara kvAtha banAyeM / ise pilAne se bhayaMkara sannipAta jvara bhI naSTa ho jAtA hai / (9207) kaliGgaSaTkaH ( ga. ni. / atisArA. 2; vai. jI. / vilAsa 2 ) 1 vizvakA laGgAtiviSAbdabilvaiH savAlakairutkvathitaH kaSAyaH / sazUlAya sazoNitAya sAmAya zastostha kaliGgaSaTkaH // soMTha, indrajau, atosa, nAgaramothA, belagirI aura sugandhavAlA samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / tasmai ise pIne se zUla yukta atisAra, raktAtisAra aura AmAtisAra kA nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only (9208) kaliGgAdikaSAyaH ( vaidyAmRta. ) kaliGgazuNThIghanatitaviktA nimbAmRtAdhAnyarajontritAnAm / 1 vai. jI. meM indrajaukI jagaha ku.r3ekI chAla hai aura saTakA abhAva hai /
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaSAyaprakaraNam ] pariziSTa .. dhanam / sariGgaNIpuSkaracandanAnAM sazUlagarbhasnutipIDitAnA paTolabhAGgoM vRSapadmakAnAm // payo vimizra payasA'nna bhukpibet / / kaSAyakaH kAsavamIpipAsA kaseru, siMghAr3A, pabhAka, nIlotpala, mudgapaNa dAhAnvite cASTavidhajvarAte / aura mulaiThI samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / sajanturoge'rucikAmalAte isameM dUdha aura khAMDa milAkara pIne aura doSatrayAH gadito munIndraH // dUdha bhAta khAnese garbhazUla naSTa hotA tathA garbhanavA indrajau, soMTha, nAgaramothA, cirAyatA, kuTakI, ruka jAtA hai| nImakI chAla, giloya, dhaniyA, pittapApar3A, kaTelI, (9211) kAravyAdikvAthaH pokharamUla, lAla candana, paTola, bharaMgI, bAsA aura (va. se. / jvarA. ; vR. mA. ; ga. ni. ; bhai. pAka samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / . ra. ; dhanva. / jvarA.) yaha kvAtha kAsa, vamana, pipAsA aura dAha | kAravI puSkarairaNDatrAyantI naagraamRtaa| yukta ATha prakArake jcara, kRmiroga, aci aura | dazamUlI zaThI zRGgI vAsA bhAjI punarnavA // kAmalA ko naSTa karatA hai| tulyA mUtreNa niSkvAthya pItA srotoviyo(9209) kaliGgAdikvAyaH abhinyAsajvarAvAsamAzu nanti samudatam // ( vai. jo. / vi. 4) ___kAlAjIrA, pokharamUla, araNDamUla, trAyamANA, gomatreNa kRtaH kaliGgakaTukApAThAvRSAbdAmara | soMTha, giloya, dazamUlakI pratyeka auSadhi, kacUra, kyAthaH kSaudrayuto nihanti kAkar3AsiMgI, bAsA (aDUsA), bharaMgI aura punarnavA sakalAnkaNThAmayAnutkaTAn / / (bisakhaparA ) samAna bhAga lekara gomUtrameM pakA indrajau, kuTakA, pAThA, bAsA, nAgaramothA kara kvAtha bnaaveN| aura devadAru samAna bhAga lekara gomUtrameM pakAkara ise pInese srota zuddha hote aura abhinyAsa kvAtha bnaaveN| sannipAta zIghrahI naSTa ho jAtA hai / * isameM zahada milAkara pInese samasta kaNTharoga __ (9212) kAzmaryAdizItakaSAyaH naSTa hote haiN| (ga. ni. / jvarA. 1) (9210) kaservA dikvAthaH kAzmaryaphalamRdvIkAzItapAkIparUpakam / (vR. mA. / strIrogA. ; va. se. ; yo. ra. / strIrogA.) madhukatriphalAmustacandanozIrapatrakam // kaserupRkATakapanakotpalaM vR. mA. meM soMThake sthAna para pAThA aura samudgayaSTI'madhukaM sazarkaram / ga. ni. meM javAsA hai| 1 samudgaparNI / bhai. ra. meM vAseke sthAna para javAsA hai| For Private And Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 532 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH trAyantIkaTukA tulyA yaSTacADaM cApi tatsamam / pibetparyuSitaM zItaM madhunA zleSmapittajit // khambhArI ke phala, munakkA, kAkolI, phAlasA, mulaiThI, hara, baher3A, AmalA, nAgaramothA, lAla candana, khasa, padmAka, trAyamANA aura kuTakI 1-1 bhAga tathA mulaiThI sabake barAbara lekara zIta kaSAya banAveM / ( 5 tole cUrNa ko 30 tole pAnI meM rAtako miTTI ke baratana meM bhigo deM aura subahako malakara chAna leM / ) isameM zahada milAkara pIne se kaphapittaja jvara naSTa hotA hai| ( mAtrA - 10 tole / ) (9213) kirAtatiktAdikvAthaH ( bhai. ra. / atIsArA. ) kirAtatiktakaM mustaM vatsakaM sarasAJjanam / pittAtisAra rogaghnaM sakSaudraM vedanApaham // cirAyatA, nAgaramothA aura indrajau samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / isameM ( 1 mAzA ) rasauta kA cUrNa aura zahada milAkara pInese vedanAyukta pittAtisAra naSTa hotA hai| (9214) kirAtAdikvAthaH (1) ( vaidyAmRta ) kirAta nAgarAmRtA rajogdasaMmRtaM jalam / nihantivAtapittajajvaraM yathA gajaM hariH // cirAyatA, soMTha, giloya, pittapApar3A aura nAgaramothA samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / yaha kvAtha vAtapittaja jvarako naSTa karatA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ kakArAdi (9215) kirAtAdikvAthaH (2) (bhai. ra. / jvarA. ; hA. saM. 1 / sthA. 3 a. 2 ) kirAtAndAmRtodIcyahahatIdvaya gokSuraiH / sasthi kalasIvizvaiH kvAtho vAtajvarApahaH // cirAyatA, nAgaramothA, giloya, sugaMdhabAlA, choTI kaTelI, bar3I, kaTelI, gokharU, zAlaparNI, pRSThaparNI aura soMTha samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / yaha kvAtha vAtajvarako naSTa karatA hai / (9216) kirAtAdikvAthaH (3) ( ga. ni. / jvarA. 1 ) kirAtatiktakaTukAstaparpaTakAsRtAH / paTolAriSTarajanIH pibetkvAthaM tu paittike // cirAyatA, kuTakI, nAgaramothA, pittapApar3A, giloya, paTola, nIma kI chAla aura haldI samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / yaha kvAtha pittajvarako naSTa karatA hai| (9217) kirAtAdikvAthaH (4) ( ga. ni. / jvarA. 1 ) kirAtastaM triphalAM guDUcIM vatsakAtphalam / picumandaM paTolaM ca pAThAM kaTukarohiNIm // tryUSaNaM cAkSatulyAMzaM pavettoye caturguNe / sannipAtaparItAnAM tRTchardijvaranAzanam // cirAyatA, nAgaramothA, harra, baher3A, AmalA. giloya, indrajau, nImakI chAla, paTola, pAThA, kuTakI, soMTha, mirca aura pIpala 11 - 1 | tolA lekara kUTa leM / ( isameM se 2|| tole davAko 20 to pAnI meM pakAyeM aura 5 tole rahanepara chAna leM / ) yaha kvAtha sannipAta jvara, tRSA aura chardiko naSTa karatA hai I 1 hA. saM. meM pIpala aura kuTakI adhika hai| For Private And Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaSAyapakaraNam ] pariziSTa - (9218) kirAtAdikAthaH (4) (vRhada) | (9221) kuTajAdikvAthaH (2) (bhai. ra. / jvarA. ; hA. saM. / sthA. 3 a. 2) ( bhai. ra. / atIsArA. ; vR. mA. ; ga. ni.) kirAtatiktAmalakazaTInAM kuTajAtiviSAM mustaM haridrApaNinIdvayam / drAkSoSaNAnAgarakAmRtAnAm / sakSaudrazarkaraM zastaM pitta leSmAtisAriNAm / / kvAthaH suzIto guDasaMyutaH syAt ____ kur3ekI chAla, atIsa, nAgaramothA, haldI, sapittavAtajvaranAzahetuH // zAlaparNI aura pRSThaparNI samAna bhAga lekara cirAyatA, AmalA, kacUra, drAkSA, kAlImirca, kvAtha banAveM / isameM zahada aura khAMDa milAkara pInese pittasoMTha aura giloya samAna bhAga lekara kvAtha bnaaveN| | kaphaja atisAra naSTa hotA hai| ise ThaMDA karake gur3a milAkara pInese vAtapitta jvara (kaphAtisArameM zahada aura pisAtisAra meM naSTa hotA hai| khAMDa milAnI cAhiye / ) (9229) kirAtAdipAcanakaSAyaH (9222) kuTajAdikvAtha: (3) (ga. ni. / jvarA. 1) | (bhai. ra. / atisArA. ; vR. mA. ; ga. ni. ; va. se.) kirAtatiktakaM kSaudraM hIverAmalakIphalam / / kuTamatvakphalaM mustaM kvAyayitvA pijjalam / jvaranaM tatpibecchItaM pAcanaM paittike jvre|| atIsAraM jayedAzu zarkarAmadhuyojitam / / cirAyatA, sugaMdhabAlA aura AmalA samAna / kur3ekI chAla, indrajau aura nAgaramothA samAna bhAga lekara zItakaSAya banAveM / isameM zahada milA| bhAga lekara kvAtha banAveM / kara pInese pittajvara meM doSoMkA pAcana hotA hai| isameM zahada aura khAMDa milAkara pInese (9220) kuTajAdikvAthaH (1) atisAra zIghrahI naSTa ho jAtA hai| (vR. mA. / pramehA.) (9223) kuzamUlAdikvAyaH kuTajAsanadAya'ndaphalatrayabhavo'thayo / ( hA. saM. / sthA. 3 a. 3) gRhacyAH svarasaH peyo madhunA sarvamehanut // kuzakAzekSumUlAnAM shaaliinldvjulaiH| kur3e kI chAla, asana vRkSakI chAla, dAruhaldI, | mUlAnAM kvAthamAhRtya zastaM pittAtisAriNAma // nAgaramothA, harra, baher3A aura AmalA samAna bhAga ____ kuzamUla, kAsakI jar3a, Ikhako jar3a, zAlI lekara kvAtha banAveM / cAvaloMkI jar3a, khasa aura betakI jar3a samAna bhAga yaha kvAtha yA zahada milAkara giloyakA rasa lekara kvAtha bnaaveN| yaha kvAtha pittAtisArako pInese samasta prakArake prameha naSTa hote haiN| naSTa karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [ kakArAdi - (9224) kuzA dekvAthaH (1) (9227) kUSmANDayogaH (vai. jo. : vi. 4) (va. se. / azmarya.) sakSaudra kuzakAgokSurazivAzampAkapASANabhi- kUSmANDapharaso himuyanakSArasamAyutaH / dusparza parisevitaM pariharetsaghozmarI dustarAm / / para bastI mer3he sazUle ca zarkarAzmarinAzanaH / / peTheke rasameM hIMga aura javAkhAra milAkara kuzakI jar3a, kAsakI jar3a, gokharukI jar3a, haraM, amalatAsa, pASANabheda aura dhamAsA samAna pInese bastI aura mer3hakI zUlayukta zarkarA aura azmarI naSTa ho jAtI hai| bhAga lekara kvAtha banAveM / isameM zahada milAkara pInese dussAdhya azmarI bhI zIghrahI naSTa hojAtI hai| (9228) kUSmANDarasayogaH (1) (vR. yo. ta. / ta. 102 ) (9225) kuzAdikvAtha: (2) yavakSAraguDonmizraM rasaM puSpaphalodbhavam / ( hA. saM. / sthA. 3 a. 34) pibenmUtravibandhannaM zarkarAimarinAzanam // izakAzanalaM veNu bhnimnthaashmriinkm| peThe ( bhUre kumhar3e )ke rasameM javAkhAra aura pardaSTrA moraTA vApi tathA pASANabhedakam // | gur3a milAkara pInese mUtrAghAta, zarkarA aura azmari palAzastriphalAkvAyo guDena primishritH| kA nAza hotA hai| pAnAnmUtrAzmarI hanti zUlaM bastau vyapohati // (9229) kUSmANDarasayogaH (2) kuza, kAza, nala, bAMsa, araNI, baranA, (hA. saM. / sthA. 3 a. 32 ; ga. ni. / gokharu, mUrvA, pASANabheda, palAza (DhAka) kI jar3a mUtrakR. 27 ; vai. ma. ra. / paTala 7) aura triphalA samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / / kUSmANDarasamAdAya zarkarAsahitaM pibet / isameM guDa milAkara pInese mUtrAzmari aura | yastu tridoSasambhUtamUtrakRcchUnivAraNam // bastizUlakA nAza hotA hai| bhUre kumhaDe ( peThe) ke rasameM khAMDa milAkara (9226) kuSThAdikaSAyaH pInese tridoSaja mUtrakRcchU naSTa ho jAtA hai / (ga. ni. / jvarA. 1) ___ (9230) kUSmANDarasayogaH (3) chaThaM sAtiviSa mustAnAgaraM devadAru ca / ( zA. saM. / khaM. 2 a. 1) yavAsakaH kRtaH pAyo hitaH shlessmjvraanvite|| kalyANDakAya saraso, taH lssmjvraanvit|| kUSmANDakasya svaraso guDena saha yojitaH / kUTha, atIsa, nAgaramothA, soMTha, devadAru duSTakodravasAtaM madaM pAnAd vyapohati // aura javAsA samAna bhAga lekara kvAtha banAveM / bhare kumhaDe ( peThe ) ke rasameM gur3a milAkara yaha kvAtha kaphajvarameM hitakArI hai| pInese kodrava (kodoM ) kA mada naSTa hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrNaprakaraNam pariziSTa (9231) kRSNAdikvAyaH kezarAjamuniSaNNakaTa (rA. mA. / viSA. 28) dADimasya phalamarjunodbhavam / kRSNAhollakvAthastaracUrNa vA dinatrayaM pItam / / kyAtha eSa parizI liMto nRNAM ghumAM nihanti nUnaM dAruNamapi kRtrima garalam / / hanti sAmamatha zUlamadbhutam // ___ popala aura aMkola kA kvAtha yA cUrNa pIne | ___maMgarA, suniSaNNaka (caupatiyA), jala caulAI, se 3 dinameM dAruNa kRtrima viSa bhI avazya anArakA phala aura arjunake phala samAna bhAga lekara naSTa ho jAtA hai| kAtha banAveM / yaha kAtha Ama aura zUla yukta ati(9232) kezarAjAdikvAyaH | sArako naSTa karatA hai / yaha eka adbhuta prayoga hai| (va. se. / atisArA ) iti kakArAdikaSAyaprakaraNam atha kakArAdicUrNaprakaraNam kaMkuSThacUrNam (9234) kaTukAdikalka: (pR. yo. ta. / ta. 105 ; va. se. udarA.) (ga, ni. / grahaNya. 3) rasa-prakaraNameM dekhiye| | kaTukendrayavau pAThAM kuTajatvAsAnanam / (9233) kaTabhyAdiyogaH | dhAvakyativiSe zuNThI mustAM piSThAca vAriNA / / (pR. mA. / viSA. ; va. me. / viSA ) viSTambhamaraci rakta dAhaM ca gudavedanAma / kArabhyarjunasaireyazelakSIridrumatvacaH / kaSAyakalkacUrNAH syuH kITalUtAtraNApahAH // pittotthagrahaNI hanti madhunA saha bhakSitaH / / choTI mAlaphaMganI, arjunakI chAla, saireya kuTakI, indrajau, pAThA, kur3ekI chAla, rasauta, ( kaTamaraiyA ) lihasor3A aura kSIrodrama ( bar3a, | dhAyake phUla, atIsa, soMTha aura nAgaramothA; inake pIpala, pilakhana, gUlara aura sirasa ) kI chAla | samAna bhAga milita cUrNako pAnIke sAtha pIsAra samAna bhAga lekara ekatra kUTa leN| zahada meM milAkara cATanese viSTambha, aruci, raka srAva, dAha, gudAkI pIr3A aura pittajagrahaNI roga __isakA kaSAya, kalka yA cUrNa banAkara prayukta | kA nAza hotA hai| karanese kIr3oM aura makaDI ke kATese utpanna aNa naSTa hote haiN| (mAtrA-3 mAzA / ) For Private And Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - - - (9235) kaTukAyogaH pInase svarabhede ca tamake sahalImake / (ga. ni. / carA.) sannipAte'niLakaphe kAse zvAse ca zasyate / / sazarkarAkSamAtrAM kaTukAmuSNavAriNA / kAyaphala, soMTha, pIpala, kAlImirca, kacUra, pItvA jvaraM jayejjantuH kaphapittasamudbhavam // | pokharamUla, bharaMgI, mUrvA, triphalA ( harra, baheDA, kuTakI kA cUrNa aura khAMDa samAna bhAga lekara AmalA ), hara, kAlA namaka ( saM vala ) aura ekatra milaaveN| kAkaDasiMgI samAna bhAga lekara cUrNa banAveM aura ise uSNA jalake sAtha pInese kaphapittaja jvara use gomUtrakI bhAvanA dekara sukhA leM yA ina dravyoMko naSTa hotA hai| gomUtrameM pakAkara kyAtha bnaaveN| mAtrA-11 tolaa| yaha cUrNa yA kvAtha pInasa, svarabheda, tamaka (9236) kaTutrikAdicUrNam zvAsa, halImaka tathA sannipAtaja aura vAtakaphaja (va. se. | nAsA.) kAsa zvAsa meM upayogI hai| kaTutrikaM citrakatittiDIkaM ( cUrNakI mAtrA-3 maashe|) tAlIzapatraM cavikAmlasaJam / (9238) kaNAdicUrNam vicUrNitaM jIrakacUrNayuktamelAtvacA tatsurabhIkRtaM ca // ( vai. ma. ra. / paTa. 3 ) mizraM purANena guDena dadyA kaNoSaNanizApathyAguDagostanikArajaH / tatpInasAnAM paripAcanArtham // lIDhaM tailena kAsAnAM zvAsAnAM ca nivRttaye // soMTha, mirca, pIpala, cItAmUla, tintaDIka, | pIpala, kAlI mirca, haldI, haraM, gur3a aura tAlIsapatra, cavya, amlaveta, jIrA, ilAyacI aura / munakkA samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / dAlacInI samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ( munakkAko pRthak patthara para posa kara (mAtrA-2-3 mAze ) milAnA cAhiye / ) ise samAna bhAga gur3ameM milAkara sevana karanese ise telameM milAkara cATanese kAsa zvAsa naSTa pInasa paka jAtI hai| | hotA hai / (yaha vAtaja kAsa svAsa meM upayogI hai|) ___(9237) kaTphalAdicUrNam / ( mAtrA-6 mAze / ) (yo. ta. / ta. 72 ; vR. yo. ta. / ta. 130 ) kaTphalaM zRGgAvaraM ca pippalI maricAni ca / (9239) kamalakezarAdiyogaH zaTI puSkaramUlaM ca bhAjI madhurasA varA // / (va. se. / bAlarogA.) abhayAkRSNalavaNaM zRGgI karkarakasya c| zvetakamaLakialkaM sampiSTaM tnnddulaambunaa| etaccUrNavaraM proktaM kyAtho vA mUtramUrchitaH / / / matsyaNDimadhusaMyuktaM simaM hanti pravAhikAm / / For Private And Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNapakaraNam ] pariziSTa 537 sapheda kamalakI kesarako cAvaloMke dhovanake karaMja ke bIja, soMTha aura baca samAna bhAga sAtha pIsakara usameM khAMDa aura zahada milAkara sevana lekara cUrNa banAveM / ise karaJjake kvAthake sAtha karanese pravAhikA zIghra hI naSTa ho jAtI hai| pIsakara prAtaHkAla pInese antarvidadhi naSTa (mAtrA-1 mAzA / ) ho jAtI hai| (9240) kampillakAdiyogaH (mAtrA-2 mAze / ) ( ga. ni. / gulmA. 25) kampillakaM harItakyo biDaM zigruphalAni ca / (9243) karaJjamUlayogaH zyAmAM vacAmazvamUtrI viDaGgAnyamlavetasam / / (ga. ni. / azoM. 4) yavakSAraM yavAnI tu pibeduSNena vaarinnaa| takrabhuGnaktamAlasya gomUtraparipeSitam / etaddhi gulmanicayaM sazUlaM saparigraham / / arzasAM nAzanaM mUlamApibedivasatrayam / / bhinnatti saptarAtreNa vAyurvRddho yathA ghanAn / ___ karanakI jar3ako gomUtra meM pIsakara pIne aura ___kamIlA, harra, biDa lavaNa, sahajanekI phalI, kevala taka para rahane se 3 dinameM arza roga naSTa nisota (kAlI), baca, zallakI (salaI), bAyabiDaMga, ho jAtA hai| amlaveta, javAkhAra aura ajavAyana samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| (mAtrA-2 maashe|) ise uNNA jalake sAtha sevana karanese zUla (9245) karAdicUrNam aura upadravayukta gulma sAta dinameM naSTa ho jAtA hai| ( yo. ra. / vAtazulA. ; vR. yo. ta. / ta. ( maatraa-1||-2 maashe|) ___94; vai. ra. / zUlA.) . (9241) kampillakAdyo yogaH karanasauvarcala'nAgarANAM (ga. ni. | kRmya. 6 ; yo. ci. ma. / a. 2) kampillako harItakyaH kSAraH saindhavameva ca / / sarAmaThAnAM samabhAgikAnAm / piSTaM takreNa pAtavyaM nityaM kRmivinAzanam / / | cUrNa kaduSNena jalena pItaM kamIlA, hara, javAkhAra aura seMdhA namaka samIrazUlaM vinihanti sdyH|| samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ___ karaa bIja, saMcala ( kAlA namaka ), soMTha ise takameM pIsakara pIne se kRmiroga naSTa hotaahai| aura hIMga samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ( mAtrA-3 mAzA / ) ise mandoSNa jala ke sAtha sevana karane se (9242) karaJjabIjayogaH / | vAtajazUla naSTa hotA hai| (vai. ma. ra. / paTala 8) (mAtrA-4 rattose 1 mAzA taka / ) karanabIjavizvogrAH krakvaathpessitaaH|| pItAH prabhAte niHzeSaM pratyAbhyantaravidradhim / / 1 vaidya rahasyameM saurvacalakI jagaha suhAgA hai| For Private And Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 538 bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [kakArAdi (9145) karkaTIvIjayogaH kapUra, sapheda candana, lodha, sirasakI chAla, (ga. ni. / mUtrAghAtA. 28 ; bhai. ra. / mUtrAghAtA.) / khasa aura nAgakesara samAna bhAga lekara cUrNa ghnaaveN| vAriNA''piSya bIjAni ise grISmaRtumeM zarIra para malanese sveda karkaTayAH sitayA sh| / (pasInA) nahIM aataa| pItAni nAzayantyugraM mUtrarodhaM savedanam // (9249) kaliGgAdikarUka: phakahI khIre ) ke bIjoMko pAnIke sAtha (hA. saM. / sthA. 3 a, 3 } pIsakara usameM mizrI milAkara pInese pIDA yukt| kaliGgapAThAtiviSA balAca pravala mUtrAvarodha zIghra hI naha ho jAtA hai| sodIcya mustA paricAni zuNThI / (mAtrA-1 tolA / ) guDena kSaudreNa prazastakalko (9246) koMTImUlayogaH rakAtisAre kaphaje zamAya / (ga. ni. 1 mUtrAghAtA 28) indajI, pAThA, atIsa, kharaiTIkI jar3a, sugaMdha. koTImalikA pItA dazAI payasA si| vAlA, nAgaramothA, kAlI mirca, soMTha aura gur3a mitvA'zmazarkarAH zIghraM pAtayatyeva khnnddshH|| samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / ise zahada meM milA kakor3ekI jar3ake cUrNako dasa dina taka dhaka kara sevana karanese kaphaja raktAtisAra naSTa hotA hai| sAtha pInese azmari Tukar3e Tukar3e hokara nikala ( mAtrA-3 mAze !) jAtI hai| (9247) karparAdivarNama (9250) kaliGgAdicUrNam (1) (va. se. / vraNA. ; 5 va. / traNA.) ( ga. ni. / atisArA. 2) karparapUritaM baddhaM saghRtaM samparohati / kaliGga kaTaphala mustaM dAruH sAtiviSA shivaa| sadyaH zastrakSataM tattu vythaapaakvivrjitH|| phalaka taNDulatoyena pivepittAnilAmagI / indrajau, kAyaphala, nAgaramothA, dAru, ghImeM milAkara kapUrakA cUrNa cAkU talavAra bhAdike tAje ghAvameM bhara kara paTTI bAMdha denese vaha | atIsa aura harake samAna bhAga milita cUrNaka zIghra hI bhara jAtA hai aura na to usameM piidd'aa| | cAvaloMke dhovanake sAtha pInese pittaja aura vAtaja hoto hai, na vaha pakatA hI hai| atisArakA nAza hotA hai| (maatraa-1|| maashaa|) (9248) karpUrAguvartanam (yo. ra. / medo.) kaliGgAdicUrNam / candrAMzuzItalaM lobhraM zirIpozIrakesaraiH / (va. se. / udarA.) sadartanaM bhavedgrISme svedodgamanivAraNam / / rasa-prakaraNameM dekhiye| For Private And Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNaprakaraNam ] pariziSTa 536 (9251) kalyANakSAraH / bhallAtakeGgudIvaijayantIkadalIvarSAbhUTTIverakSura ( vA. bha. / tri. a. 8 ! kendravAruNIzvetamokSakAzokA ityevaM vargasamUtrikaTu tripaTu zreSThA dantyaruSkaracitrakam / lapatrazAkhapAmAhRtya lavaNena saha saMsRSTaM pUrva jarjaraM snehamUtrAktamantadhUma vipAcayet // vadagdhvA kSArakalpena parisrAvya vipacedetatma. zarAvasandhau mullite kSAraH klyaannkaahyH| tivApazcAtra hiGgvAdibhiH pippalyAdibhirvA sa pInaH sarpiSA yukto nA. vA snigdhabhoH ityetatkalyANakalavarNa vAtarogeSu gulmaplIhAmi jinA paGgAjIrNArtho'rocakAniAM kAsAdibhirUpaudAvavivandhArthI gurupANDUdarakRmIn / dutAnAM copadizanti panabhojaneSviti / / mUtrasaGgAgarIza kahadrogagrahaNIpadAn // majITha, palAza (ka), kur3A, bela, Aka, mehaplIharujAnAhazvAsakAsAMzca nAzayeta // thUhara, apAmArga (ciciTA ), pADhala, pAribhadra soMTha, mirca, pIpala, seMdhA namaka, viDa lavaNa, ! , pharahada yA nIma ), nAdevI (nAgaramoyA yA kAcalavaNa, hA, haDA, AmalA, dantImUla, bhilAvA OM raNDa ), pIpala, sugandhi zAlI dhAna, nUvo, aDUsA aura cItAmUla samAna bhAga lekara cUrNa karake use / (bAsA), karaja, nATA karaJja, kaTelI, bar3I kaTelI, ghose cikanA kareM aura phira usameM thoDA gomUtra | bhilAvA, iMgudI, aranI, kelA, punarnavA (bisamilAkara hANDImeM banda karake isa prakAra bhasma kareM khaparA ), sugandhavAlA, tAlamakhAnA, indrAyaNa ki usakA yuvAM bAhara na nikale / tadanantara sapheda Au, mokhAvRkSa aura azoka; inake hare hAhA tala hone para usameMme bhasmako nikAla (tAje) mUla, patra aura zAkhA lekara kUTakara usameM kara posa meM / isakA nAma kalyANaka kSAra hai| sabake barAbara seMdhA namaka milAkara hAMDImeM banda ise ghI meM milAkara pIne yA bhAtake sAtha karake phaNDoMkI agnimeM bhasma kareM aura rAkhako khAne aura snigdhAhAra karanese udAvarta, vibandha, : nikAla kara kSAra nimAga vidhisa pAnAma pAlakara arza, gulma, pANDu, udararoga, kRmiroga, mUtrAghAta, svaccha jala TapakA leN| tadanantara ise pakAkara azmari, zotha. hRdroga, grahaNI, prameha, plIhA, peTakA / gAr3hA kareM aura pAkake antameM hiMgyAdi gaNa yA aphArA, svAsa aura kAsakA nAza hotA hai| pippalyAdi gaNa kA cUrNa milA deN| ( maatraa-1||-5 pAzA / ) isake sevanase vAtavyAdhi, gulma, plIhA, agni19252) kalyANalavaNam (1) mAMdya, ajIrNa, arza, aruci aura. kAsAdikA / suzruta saM. / ciki. a. 4 vAtavyA.) / nAza hotA hai| gaNDIrapalAzakuTajabilvAsnApAmArga- ise bhojanake sAtha khilAnA yA anya samaya pATalApAribhadrakanAdevIkRSNAgandhAnIyanirda- pAnImeM milAkara pilAnA cAhiye / hanyaTarUSakamaktamAlakapUtikahatIkaNTakArikA (mAtrA-1 mAzA / ) For Private And Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 540 www.kobatirth.org (9253) kalyANalavaNam (2) ( hA. saM. / sthAna 3 a. 11 ) citrakapuSkaramUlasaThI nAM teSu samazAstilA viniyojyAH / sUraNakandakakhaNDasametaM teSu samAgriphalA ca vidadhyAt // saindhavaM tasya caturguNakaM ca bhAvitamarkadalena samastam / taM ca ghRtasya ghaTe vinidhAya kAnana gomayavahnicipakvam // bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH [ kakArAdi (9254) kAkajaGghAcaM cUrNam ( ga. ni. / grahaNya. 3 ) syAtkAkajaGghA lavaNAni paJca pAThA yavakSArakacitrakau ca / karakaM pipalikA bRhat sAdhmAnavAtagrahaNISu cUrNam // kAkajaMghA, pAMcoM namaka (saiMdhA namaka, (kAlA namaka), biDa namaka, sAmudra lavaNa, lavaNa ), pAThA, javAkhAra, cItAmUla, kacUra, pIpala, kaTelI aura bar3I kaTelI samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / saMcala udbhida ise taka ke sAtha pIne se gudakIla, zUla, visUcikA, bhagandara, kAmalA, pANDu, AnAha, cibandha, gulma, aruci, mUtraroga, galagaNDa aura krimi kA nAza hotA hai / ( mAtrA - 1 mAzA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSAra midaM lavaNaghRtapakvaM takrayutaM pratipAnamato'pi / nAzayati gudakIlakakIlAn zulavisUcibhagandarakAni // kAmalapANDavAnAhavibandhAn gulmama rocakanAzanakAri / sUtragadagalagaNDakrimINAM nAzanabhadraka saindhavanAmA // cItAmUla, pokharamUla aura kacUra 1-1 bhAga; tila 3 bhAga, jimIkandake Tukar3e 3 bhAga, bar3I mAlakaMganI 9 bhAga aura seMdhA namaka 36 bhAga lekara sabako kUTakara Akake pattoM ke rasakI eka bhAvanA deM / tadanantara use ghRtase snigdha kiye huve ghar3e meM bharakara usakA muMha banda karake banakaNDoM ( arane upaloM) kI abhimeM phUMkeM / syAnIlapuSpI hAtha zopazAntaye // kAkajaMghA ko dUdha meM pIsakara pIne se yA rasauta aura nIle phUlakI koyala ko pIsakara pIne se zoSa roga naSTa hotA hai / | yaha cUrNa AdhmAna yukta vAtaja grahaNIko naSTa karatA hai / ( mAtrA - 3 mAzA / anupAna taka / ) (9255) kAkajaGghAnIlapuSpyoH yogaH ( rA. mA. / yakSmA 11 ) gavyena piSTA payasA nipItA nihanti zoSaM khalu kAkajaGghA / sampeSya pItA'tha rasAJjanena (9256) kAkAdanyAdikSAraH ( va. se. / zlIpadA. ; ga. ni. / zlIpadA. 2 ) kAkAdanIM kAkajaGghAM bRhata kaNTakArikAm / kadambapuSpoM mandAroM lambAM zukanasaM tathA // dagdhvA mUtreNa tadbhasma srAvayetkSArakalpavat / tatra dadyAtpratIvApaM kAkodumbarikArasam || For Private And Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNaprakaraNam] pariziSTa 541 ) samA madanasya phalakvAyaM zukAkhyAsvarasaM tthaa| (9258) kAkodumbarayogaH (2) eSaH kSArastu pAnIyaH zlIpadaM hanti sevitH|| (ra. ci. ma. / sta. 3) apacI galagaNDaM ca grahaNIdoSameva c| kAkodumbarakacUra brahmadaNDI phalatrikam / bhaktasyAnazanazcaiva hanyAtsarvaviSANi ca // .. pratyahaM madhunA lIDhaM raktakuSThApahaM nRNAm // paSveva tailaM saMsiddhaM nasyAbhyaGgeSu yojitam / kaThUmara, kacUra, brahmadaNDI, harra, baher3A aura etAnyevAmayAnhanti ye ca duStraNA nRNAm // AmalA samAna bhAga lekara carga banAveM / cauMTalI, kAkajaMghA, baDI kaTelI, choTI kaTelI, ise zahadake sAtha cATanese rakta kuSThakA gorakhamuNDI, lAla Aka, kaDavI taMbI aura nAza hotA hai| ___ (1.259) kAkodumbarikAdiyogaH kara hAMDImeM banda karake bhasma kareM aura phira use | (ga. ni. / kuSTA. 36) kSAra nirmANa vidhise gomUtrameM gholakara chAna leM / | mathitena pibeccUrNa kAkodumbaryaphalgujam / tadanantara usameM kaThUmarakA rasa, mainaphalakA kvAtha tailAkto dharmasevI syAttakAzI zvitramuddharet / / aura aralukA svarasa ( pratyeka ukta kSAra-jala ke kaThUmarake cUrNako mathita ( vastrase chanI nirjala samAna ) milAkara pakAyeM aura kSAra banA leN| | dahI ) ke sAtha sevana karane, takrAhAra para rahane aura ____ise pInese ilopada, apacI, galagaNDa, grahaNI, roja zarIrapara tela malakara dhUpameM baiThanese zvatra (sapheda kuSTha )kA nAza hotA hai| aruci aura hara prakArake viSakA nAza hotA hai| (9260) kAkodumbarikAmUlayogaH (mAtrA-1 mAzA / ) (ga. ni. / mukhA. 5 ; rA. mA. / mukharo. 5) inhIM dravyoMse ( ukta kSAra aura kaThUmara kAkodumbarikAmUlaM piSTaM tndulvaarinnaa| Adike rasase ) tela siddha karake usakI nasya lene aura mAliza karanese bhI ukta roga evaM duSTa vraNakA | pAnAnivArayatyAzu pravRttaM vadanAdamuka // kaThUmarakI jar3a ko cAvaloMke dhovanake sAtha nAza hotA hai| pIsakara pIne se muMhase hone vAlA raktasrAva zIghra (9257) kAkodumbarayogaH (1) banda ho jAtA hai| (va. se. / viSA. ; rA. mA. / viSA 28) (9261) kAJcanArayogaH kAkodumbaramUlantu dhattaraphalakAnvitam / (va. se. / gaNDamAlA. ; ga. ni. | granthya. 1) pivettaNDulatoyena sArameyaviSApaham // palamarddhapalaM vApi piSTvA tnnddulvaarinnaa| ____kaThUmarakI jar3a aura dhatU rekA phala samAna kAJcanAratvacaH pItvA mucyate gaNDamAlayA // bhAga lekara cUrNa banAveM / 2 // se 5 tole taka kaMcanArako chAlako ise cAvaloM ke dhovanake sAtha pInese kuttekA cAvaloMke dhovanake sAtha pIsakara pInese gaNDamAlA viSa naSTa hotA hai| kA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 542 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi wp kAmezvaracUrNam cirAyatA, kuTakI, indrajau, baca, brAhmI, (ra. ci. ma. ! sta. 8) palAzake phala, sabjI, kAlA jIrA, pIpala, pIpalArasaprakaraNa meM dekhiye| mUla, cItAmUla, soMTha aura kAlI mirca samAna bhAga (9262) kAlAjAjIyogaH | lekara cUrNa bnaaveN| ise adrakake rasa meM pIsakara ( bhA. pra. / ma. khaM. 2 ) bAra bAra jihA para malanese jihAkI zU-yatA naSTa kAlAjAjI tu saguDA vissmjvrnaashinii| hokara samasta rasoMkA jJAna hone lagatA hai| madhunA cA'bhayA lIDhA hantyAzu viSamajvarAn / / (9265) kirAtA diyA kAle jIrake cUrNako gur3ake sAtha khilAne se (3. mA. / atisArA. : ra, ..! AMtasArA yA hara ke cUrNako zahadake sAtha caTAnese viSamajvara / kirAtatiktakaM mustaM vatsakaM sarasAdhanam / naSTa hotA hai| (mAtrA-3 se 6 mAze taka / ) pivetpittAtisAranaM sakSaudraM vedanApaham / (9263) kAsAntakacUrNam cirAyatA, nAgaramothA, indrajau aura : (dhanva. / kAsA.) samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / trikalA vyopacUrNa ca samabhAgaM prakalpayet / isameM zahada milAkara pInese vAgAyukta madhunA saha pAnAttu duSTakAsaM niyacchati // pittAtisAra naSTa hotA hai| triphalA aura trikuTA kA samAna bhAga milita (maatraa-1|| se 3 mAze taka }; cUrNa zahada ke sAtha pilAnese duSTakAsa naSTa hotI hai| (9266) kulabhayogaH ( mAtrA-3 mAze / ) (ga. ni. / raktapittA. 8) kAsIsAdicUrNam zRtenAjena dugdhena supiSTaM kuGkama pibeta : ( yo. ta. / ta. 59) UrdhvaraktavinAzAya tenaivAna bhojanam / / rasaprakaraNameM dekhiye ___bakarIke pake huve dUdhameM kesarakA pUrNa ( 4 (9264) kirAtatiktAdikalka: rattIse 1 mAzA taka ) milAkara pInese urdhvagata ( bhA. pra. / ma. kha. 2) | raktapitta naSTa hotA hai| kirAtatiktakA kaTu kuTajasya phalaM bcaa|| brAhmI phalazca pAlAzaM sarjikA kRSNajIrakam / urdhva gata raktapittameM isI dUdhake sAtha bhojana pippalI pippalImUlaM citraM nAgaramUSaNam / ( bhAta ) khAnA caahiye| eSAM kalkairmuhurgharSajihikAmAdikArasaiH / / kukumAcaM cUrNam tena samyagvijAnAti rasanA sakalAlasAn / (ra. ci. ma.) kalkaH kirAtatiktAdijihAyAH zUnyatA haret // rasaprakaraNa meM dekhiye For Private And Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - pUrNamakaraNam ] pariziSTa (9267) kuTajakalkaH (9270) kuTajAdiyogaH (1) (yo. ra. | azmarya.) | (yo. ra. / azmaya. ; vR. yo. ta. / la. 102) api ca kuTajamUlaM dhenudadhyambupiSTaM / | pivataH kuTajaM dadhnA pathyamanaM ca khAdataH / picumitamavalIDhaM pAtayatyazmarIkAm // | nipatatyacirAdasya nizcitaM medazarkarA // 1 / tolA kur3akI jar3ako pAnImeM pIsakara | kur3ekI jar3ako dahIke sAtha khAne aura pathya cATanese azmari nikala jAtI hai / pAlana karanese mer3ha zarkarA kI zarkarA-reta ) (9268) kuTajAdicUrNam (1) avazya zIghra hI naSTa ho jAtI hai| (hA. saM. / sthA. 3 a. 3) (9271) kuTajAdiyogaH (2) kuTajatvak ca pAThAca ( ga. ni. / raktapitA. 8 vizvaM pilvaM ca dhAtakIkusumam / kuTajatvaksamAyuktaryAtakIro paalkaiH| danA sahitaM cUrNa deyaM raktAtisAranam // | cUrNamutpalasammizraH kRtamindrayavAnvitaiH / / kur3ekI chAla, pAThA, soMTha, belagirI aura vAsArasena sammizraravazyAyasthitaM pivet / dhAyake phUla samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| | madhunA yojitaM ghetadUrdhvaraktaharaM param // ise dahIke sAtha sevana karanese raktAtisAra | vana karanese raktAtisAra | kur3ekI chAla, dhAyake phUla, lodha, sugaMdhavAlA, naSTa hotA hai| nIlotpala aura indrajau samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| ( mAtrA-3 mAze / ) ___ise bAlA ke rasameM milAkara rAtako osameM (9269) kuTajAdicUrNam (2) | rakha deM aura prAtaHkAla zahada milAkara piyeN| isake ( ga. ni. / grahaNya. 3) sevanase Urdhvagata raktapittakA nAza hotA hai / kuTajo'tivirA zuNThI madhukaM dhAtakIphalam / ( mAtrA-cUrNa 2-3 mAze / bAsArasa zAlmalIzuSkaniryAsaH kaNA mustA samAMzataH // | 1 se 2 tole / madhu 6 mAze / ) sulakSNaM cUrNemeteSAM madhunA saha bhakSitam / (9272) kuTajAcaM cUrNam hantyAmaraktapittotyAM grahaNImativegataH // (ga. ni. 1 cUrNA.) kur3ekI chAla, atIsa, soMTha, mulaiThI, dhAyake | kuTajatvagindrayavAn pAThAM phUla, seMbhalakA sUkhA huvA goMda, pIpala aura nAgara ___ mustaM rasAdhanaM zuNThIm / mothA samAna bhAga lekara bArIka cUrNa bnaaveN| / balaM bilvamativiSAM kaTukaM ___ise zahada ke sAtha sevana karanese Ama aura | vaidhAtakIM samAhRtya // rakta yukta pittaja grahaNI roga zIghra hI naSTa | madhunA''loDaya nipItaM ho jAtA hai| taNDulapayasA pravAhikAM harati / ( maatraa-1|| se 3 mAze taka / ) azAMsi gude zUlaM pittaraktAtisAraM ca / / For Private And Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 544 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi ___ kur3ekI chAla, indrajau, pAThA, nAgaramothA, / (9275) kulatthAdicUrNam rasauta, soMTha, sugandhabAlA, belagirI, atIsa, kuTakI (ga. ni. / jvarA. 1) aura dhAyake phUla samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| kulatthaM trAyamANAM ca pippalI caiva hiGgu ca / ise zahadameM milAkara cAvaloMke pAnI ke | saindhavaM kAlalavaNaM zRGgaveraM sacitrakam // sAtha pInese pravAhikA, arza, gudazUla tathA pittaja vayasthA kolamajjAna dhanvayAsaM hareNukAm / aura raktaja atisArakA nAza hotA hai / tvacaM dAruharidre ca mUkSmailAM corakaM tathA // ( mAtrA-2-3 mAze / ) balAM mavIM samazriSThAM viDaGgaM tumbarUNi ca / kuTherakA cUrNam harItakI tAmalakI zikasya phalAni ca / / (ga. ni. / pari. cU. ) maricaM cAjamodaM ca yathAlAbhena saMharet / rasa prakaraNa meM dekhiye| cUrNIkRtAni sarvANi lehayenmadhusarpiSA / / (9273) kuberAkSayogaH rasena mAtuluGgasya payasA'mlena vA punH| ( hA. saM. / sthA. 3 a. 7) dadhimaNDena cAloDaya mUtreNAnyatamena vA // eka eva kuberAkSa: sarvazUlApahArakaH / vAtottaraM sannipAtaM kSiprameva cikitsati / samastaM cagemadhe vA yathAlAbhamathApi vA // kiM punaH sa tribhiryuktaH pathyArucakarAmaTaiH / / . latA karaMjakI mIMgI akelI hI samasta prayubhIta bhiSak prAjJaH kAlasAtmyavibhAgataH // prakArake zUloMko naSTa kara detI hai| yadi usake __kulathI; trAyamANA, pIpala, hoga, seMdhAnamaka, sAtha harra, kAlA namaka aura hIMga milA liyA jAe saMcala ( kAlA namaka ), soMTha, cotAmUla, kAkolI, to kahanA hI kyA hai| berakI guTalIkI mIMgI, dhamAsA, reNukA, dAlacInI, (mAtrA-karaMjakI mIMgI 4-6 rattI / haldI, dAruhaldI, choTI ilAyacI, coraka, kharaiTI, mizrita cUrNa 1 // -2 mAze / ) mUrvA, majITha, bAyabiDaMga, tumbarU, harra, bhuI AmalA, (9274) kuraNTamUlayogaH sahaM janekI phalI, kAlI mirca aura ajamoda ye samasta auSadhiyAM aghavA inameM se AdhI yA samayA. (yo. ra. / strIrogA.) | nusAra jitanI mila sakeM utanI hI samAna bhAga kuraNTamUlaM dhAtakyA: kusumAni vttaakuraaH| lekara cUrNa banAveM / nIlotpalaM payoyuktametad garbhamadaM dhruvam // ise ghI aura zahada meM milAkara yA bijaure kuraNTamUla (pIle phUlake piyA bAMsekI jar3a), nIbUke rasake sAtha athavA dUdha, kAMjI, dadhimaNDa, dhAyake phUla, bar3ake aMkura aura nIlotpala; inake aura gomUtrameM se kisI ekake sAtha denese vAtasamAna bhAga mizrita cUrNako dUdhake sAtha sevana / pradhAna sannipAta zIvra hI naSTa ho jAtA hai| karAnese strI garbha dhAraNa kara letI hai / ( mAtrA-2-3 mAze / ) For Private And Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNaprakaraNam pariziSTa ' 545 (9276) kulitthacUrNam yaH kuSThacUrNa rajanIvirAme (va. se. / jvarA. / ) madhvAjyasammizritamatti nityam / svedodgame bhraSTakulityacUrNa samattamAtaGgabalaH sugandhinipAtanaM zastamiti bruvanti / gmiI cirAyuzca bhavenmanuSyaH // mRtyuzca tasminbahupicchalatvA (yo. ta. / ta. 81) cchItasya jantoH paritaH saratvAt // jo vyakti nitya prAtaHkAla ghI aura zahadake sannipAta jvarameM adhika pasInA Ane lage | sAtha kUThakA / tolA cUrNa sevana karatA hai vaha to bhunI huI kulathI ke cUrNa ko zarIra para | 1 varSa meM atyanta balazAlI, dIrghAyu aura vAgmI malanA cAhiye / / (uttama vaktA ) ho jAtA hai tathA usake zarIrase yadi atyadhika Ane huve pasInoMko na rokA | kamalakI sI sugaMdha Ane lagatI hai| jAya to zarIra ThaMDA hokara mRtyu ho jAtI hai / (9277) kuzamUlayogaH (1) (9280) kuSThaharacUrNam (va. se. / arzo.) (ra. ci. ma. / sta. 4) kuzamUlaM balAyuktaM pAnaM taNDuladhAvanam / cirabilvaM citrapathyA zirISaM ca vibhItakam / ruNaddhi gudajA sAvaM pradaraM vApi sarvajam // | kAkodumbarikAmUlaM gojalena ca bhAvitam // ___ kuzamUla aura kharaiTI samAna bhAga lekara cUrNa ! karSamAtraM pibedrogI gojalena samanvitam / banAveM / ise cAvaloMke dhovanake sAtha pInese gudAse | saptasaptakaparyantaM sarvakuSThAni nAzayet // hone vAlA raktasrAva aura sarvadoSaja pradara naSTa hotA hai| karaJja, ara DanUla, haraM, sirasakI chAla, (mAtrA-6 maashe|) baher3A aura kaThUmarako jar3a samAna bhAga lekara cUrNa (9278) kuzamUlayogaH (2) banAveM evaM use gomUtra kI bhAvanA dekara surakSita rkkheN| (yo. ta. / ta. 74; vR. mA. ; yo. ra. / pradarA.) mAtrA--11 tolA / kuzamUlaM samuddhRtya pepyettndulaambunaa| ise sAta saptAha taka gomUtra ke sAtha sevana etatpItvA vyahaM nArI padarAtparimucyate // karanese samata kuSTha naSTa ho jAte haiM / kuzAkI jaDako cAvaloM ke pAnIke sAtha pIsa (9281) kuSThAdikalkaH kara pInese 3 dina meM pradara roga naSTa hotA hai| (yo. r.| snAyurogA.) (9279) kuSThayogaH (ra. ra. rasA. khaM. / upa. 5 ) | kRSTharAmaTha zuNThAbhiH kalkaM zigrusamanvitam / kuSThacUrNa samadhvAjyaM nityaM karSa lihettu yaH / pAnalepanayogena tantukITavinAzanam // vatsarAdivyadehaH syAdanyena zatapuSpavat / / ____kUTa, hIMga, soMTha aura sahajanekI chAla kA cUrNa samAna bhAga lekara pAnIke sAtha (yA sahajane hamAre For Private And Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 546 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - - -- - ke rasake sAtha ) bArIka pIsa leN| ise pIne aura | (9285) kuSThAdicUrNam (4) isakA lepa karanese snAyuka (naharavA) naSTa hojAtA hai / ( rA. mA. ! rasA. vAjI. 32 ) (9282) kuSThAdicUrNam (1) kuSThaM murA kesaramityamUni (va. se. / atisArA.) __zlakSNAni saJcUrNya ghRtAnvitAni / kuSThaM pAThA vacA mustaM citrakaM kduraahinnii|| yo ledi nityaM madhusaMyutAni pItamuSNAmbunA cUrNa zleSmAtIsAranAzanam !! / sa syAtsugandhiH subhagazca loke // kUTha, pAThA, baca, nAgaramothA, cItA aura ____ kuTha, muramukI aura kesara samAna bhAma kuTakI samAna bhAga lekara pUrNa banAveM / lekara cUrNa bnaaveN| ise uSNa jalake sAtha sevana karanese kaphAti- ise gho aura zahadameM milAkara sevana karane se sAra naSTa hotA hai| zarIrase sugandhi Ane lagatI hai aura saundarya bar3hatA hai| (mAtrA-2-3 maashe|) (9286) kuSThAdiyogaH (9283) kuSThAdicUrNam (2 ( yo. ra. / kRtrima bapA.) (ga. ni. / kAsA. 10) kuThaM vacA madanakozavatIphalena kuSTha tAmalakI bhArgI zo kSArau harItakI / ___ saMyojitaM taditi cUrNamidaM caturNAm / kola coSNAmbhasA cUNe gomUtrapItamakhilAkhuviSaM nihanti zleSmakAsAnvitaH pibet // kozAtakIkvathanamApivato'tha vA'pi // kUTha, bhuIAmalA, bharaMgI kacUra, javAkhAra, | kuTha, baca, mainaphala aura turaI (kar3avI torI) sajjIkhAra aura hara samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| kA phala samAna bhAga lekara cUrNa banAveM ! ____ ise uSNa jalake sAtha pInese kaphaja kAsakA ise gomUtra ke sAtha pInese cUhekA viSa nAza hotA hai| naSTa hotA hai| mAtrA-7|| maashe| ___ athavA torI ( kar3avI tora ke kalakA kAtha (9284) kuSThAdicUrNam (3) pAnase bhI cUhekA viSa na hotA hai / ( bhA. pra. | ma. khaM. 2 ; yo. ra. / tAluogA.) (9287) kuSThAya cUrNam kuSThoSaNavacAsindhukaNApAThAplavaiH saha / / (ga. ni. : udarA. 32) sasaubhiSajA kArya galazuNDI pragharSaNam // kuSThaM dantI yavakSAraH pAThA trilavaNaM bcaa| ___ kUTha, kAlI mirca, batra, seMdhA namaka, pIpala.| ajAjI dIpyako hiGgu svarjikA cavyacitrakau // pAThA aura kevaTI mothA samAna bhAga lekara | zuNThI coSNAmbhasA pItaM vAtodararu jApaham / / cUrNa banAveM / kUra, danjImUla, javAkhAra, pAThA, seMdhA namaka, ise zahada meM milAkara gAgiTa para malanA caahiye| kAlA namaka - saMcala ), biDalavaNa, baca, jIrA, For Private And Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUrNaprakaraNam ] pariziSTa 547 mem - - - - ajavAyana, hoMga, sajIkhAra, cava, cItAmUla aura bhAga lekara sabako phANita ( rAba ) meM milAkara soMTha samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| dudhake sAtha pilAne se cUhe kA viSa naSTa hotA hai / ise uSNa jalake sAtha pInese vAtodara tilakamaMjarI ( mArave kI maMjarI ) pInese meM naSTa hotA hai| cUhekA viSa naSTa hotA hai| ( mAtrA-2 mAze / ) (926) kRSNamRdAdikalkaH ( bhA. pra. ma. khaM. 2 / raktAtisArA.) (9288) kuSThArirasaH (cUrNam) | kRSNamRnmadhukaM lo kaoNTanaM taNDulAmbunA / / seM. ci. ma. / a. 9; ra. rA. su. / kuTA. pItamekatra sakSaudraM raktasaGgrAhaNaM param // . ___raseM. sA. saM. / kuSThA.) ___kAlI miTTI, mulaiThI, lodha aura indrajau; ina kAThoDambarikAcUrNa brahmadantibalAtrayam / kA carNa samAna bhAga lekara cAvaloMke pAnIke sAtha pratyekaM madhunA lIhaM vAtaraktApahaM nRNAm // pIsa leM / ise cAvaloMke pAnImeM milAkara usameM kharadraktazcaranmAMsaM mAsamAtreNa srvthaa| zahada DAlakara pIne se raktAtisAra naSTa hotA hai / galatpUrya patatkITaM triTaI sevyamIritam // (mAtrA-3 mAzA / ) kaThUmarako chAla, brahmadaNDI, kharaiTI, kaMdhI (9291) kRSNAjAjIyogaH aura gaMgerana; inake samAna bhAga cUrNako pRthak (va. se. ; bhA. pr.| ma. kha. 2 vidhya.) pRthak 11-1 / tole kI mAtrAnusAra zahada meM milAkara kRSNAjAjIvizAlA ca hyapAmArgaphalaM tthaa| sevana karanese 1 mAsameM vaha vAtarakta bhI naSTa ho | pItaM tamihantyAzu vidhi koSThasambhavAm / / jAtA hai ki jisase rakta bahatA ho, jisakA mAMsa | kAlA jIrA, indrAyaNa aura apAmArga (ciraciTa) sar3a gayA ho aura jisase pIpa nikalatA ho tathA ! ke bIja samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / jisameM kRmi par3a gaye hoN| ise sevana karanese koSThakI vidradhi ( antarvi(9289) kusumbhayogaH | dradhi ) naSTa ho jAtI hai| (va. se. / viSA.) ( mAtrA-1 mAzA / ) kusumbhapuSpagodantasvarNakSIrIkapotaviTa / (9292) kRSNAdicUrNam (1) dantItrivRtsaindhavailAkiNihIphANitaM tathA / (va. se. / urtha.) kSIreNAkhuviSaM hanti pItA tilakamabarI / / kRSNoSaNasitAcUrNa lAjatulyaM samAkSikam / kusumbha ( kusumbhA ) ke phUla, godantI kapitthabIjapUrAmlakalkita chardinAzanam // haratAla, svarNakSIrI ( satyAnAzI), kabUtarakI viSThA, pIpala, kAlI mirca aura mizrI 1-1 bhAga dantImUla, nisota, seMdhAnamaka, ilAyacI aura apA- tathA dhAnako khIla 3 bhAga lekara cUrNa banAveM / mArga ( ciraciTe kI jar3a ); inakA cUrNa samAna 1" dhAmArgavaphalaM tathA " ( bhA. pra.) For Private And Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 548 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi ise kaithake rasa yA bijau re nIbUke rasameM pIsa (9295) kolama jAdicUrNam kara zahadameM milAkara pInese chardikA nAza hotA hai| (yo. ra. / mUoN. ; ga. ni. / mUrchA. 16) (mAtrA-6 maashe|) | kolamajjoSaNozIrakesaraM zItavAriNA / (9293) kRSNAdicUrNam (2) pItaM mUchAM jayellIDhA kRSNA vA madhusaMyutA // (ga. ni. / arocakA. 13 : vR. mA. / arocakA.) berakI guThalIkI moMgI, kAlI mirca, khasa aura vAte bacAmbuvamanaM kRtavAn pibettu nAgakesara samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / snehaiH murAbhirathavoSNajalena cUrNam / ise zItala jalake sAtha pIne se yA pIpalakA kRSNAviDAyacabhasmahareNubhArgI cUrNa zahada ke sAtha cATanese mUrchA naSTa hotI hai / rAsnailahiGgulavaNottamanAgarANAm / / (mAtrA-2-3 maashaa|) pIpala, bAyabiDaMga, jaukI bhasma, reNukA, (9296) kolAsthicUrNam bharaMgI, rAsnA, ilAyacI, hIMga, seMdhA namaka aura (su. saM. / u. ta. a. 50) soMTha samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / kolAsthimajjAjanalAjacUrNam / - vAtaja arucimeM bacake kvAthase vamana karAne hikkAM nihanyAnmadhunA ca lIDham // ke pazcAt yaha cUrNa sneha ( ghRta yA taila ), surA berakI guThalI kI mAMgI, suramA aura dhAnakI yA uSNa jalake sAtha sevana karAnA caahiye| khIla samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / (maatraa-1||-2 mAzA / ) ise zahada ke sAtha cATane se hicakI kA / nAza hotA hai| (9294) kRSNAdiyogaH (mAtrA--2-3 mAze / ) (ga. ni. / mUDhagarbhA.) (9297) kravyAdikalpaH kRSNA tanmUlazuNThathailAhiGgabhArgI: mdiipykaaH| (vai. ra. / agnimAMdyA. ) vacAmativiSAM rAsnAM cavyaM saJcUrNya pAyayet / / elAlabamaricakRSNAzuktisamanvitam / snehana doSazAntyartha vedanopazamAya c| cukranAgarasindhutthamRSakapalapaJcakam / / kvArtha caiSAM tathA kalkaM cUNe vA ghRtabharjitam / / eSAM cUrNa vastrapUtaM kanyAdAnAtiricyate // pIpala, pIpalAmUla, soMTha, ilAyacI, hIMga, ilAyacI, lauMga, kAlI mirca aura pIpala, bharaMgI, ajavAyana, baca, atIsa, rAsnA aura cava 2 // 2 // tole tathA amalabeta, seTha, seMdhA namaka samAna bhAga lekara cUrNa bana veM tathA use ghImeM seka leN| aura USa (reha miTTI ) 25-25 tole lekara ise ghIke sAtha khilAnese athavA inhIM dravyoM / vastrapUta cUrNa banAveM / kA kvAtha yA kalka denese mUDha garbha janita vikAra ise sevana karanese kSudhA atyanta bar3ha jAtI hai| aura pIDAkA nAza hotA hai| (mAtrA---1 maashaa|) iti kakArAdicUrNa prakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra guTikAprakaraNam ] pariziSTa atha kakArAdiguTikAprakaraNam kanakaprabhAvaTI ( kanakasundarI guTikA ) rasa prakaraNa meM dekhiye ( 9298) kampilako modakaH ( ga. ni. / guTikA. 4 ) kampillakatrivRtkRSNApadhyAnAgarakairapi / sitAguDayuto hyeSa modako jvariNAM hitaH // zItAnupAnastuTchadinAzanaH pittarogajit || kamIlA, nisota, pIpala, harra, aura soMTha, inakA cUrNa 1-1 bhAga tathA gur3a aura khAMDa 5 -5 bhAga lekara sabako ekatra milAkara ( 3-3 mAze ke) modaka banA leM | www.kobatirth.org inake sevana se jvara, tRSA, chardi aura pittaja rogoM kA nAza hotA hai / anupAna - zItala jala / ( mAtrA - 1 se 2 modaka taka / ) karpUrAdiguTikA (ga. ni. / parizi. guTikA ) rasa prakaraNa meM dekhiye (9299) kaliGgAdyA guTikA ( ga. ni. / guTikA. 4; vA. bha. / ci. a. 8 ) kaliGgAlIkRSNAya capAmArga pippalI bhUnimbasaindhavaguDairguDA gudajanAzanAH // indrajau kaliyArI kI jar3a, pIpala, mulaiThI, apAmArga ( ciraciTe ke bIja ), pIpala, cirAyatA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 546 aura seMdhA namaka; inakA cUrNa 1-1 bhAga tathA gur3a sabake barAbara lekara ( 2 - 2 mAze ke ) modaka banA leM / inake sevana se arzakA nAza hotA hai / (9300) kalyANakA guTikA (ga. ni. 1 guTikA. 4 ) drAkSAM niyojya vidhinA dviguNAM zivAyAH saJcUrNya phalamAtramitAM prabhAte / kalyANakArakakRtAM guTikAmimAM yaH saMsevate bhavati tasya hi pittanAzaH // hRdrogaraktaviSamajvarapANDuvAntikuSThAni kAsakamalArucimehamukhyAH / AnAhagulmapiTakamabhavA vikArAH sarvepi te vilayamAzu sukhena yAnti // hara kA cUrNa 1 bhAga aura bIjarahita munakkA ( drAkSA ) 2 bhAga lekara donoM ko ekatra kUTa kara baher3e ke phalake samAna goliyAM banA leM I * inheM prAtaH kAla sevana karane se pittavRddhi, hRdroga, raktavikAra, viSamajvara, pANDu, vamana, kuSTha, kAsa, kAmalA, aruci, prameha, AnAha, gulma aura piTikA Adi rogoM kA zIghra hI sukha pUrvaka nAza hotA hai / (9301) kastUromodaka: ( rase. sA. saM. ; ra. rA. su. / pramehA. ; raseM. ci. ma. / a. 9 ) For Private And Personal Use Only kastUrI vanitA kSudrA triphalA jIrakadvayam' / kadalInAM phalaM pakkaM kharjUraM kRSNatilakam // kokilAkhyasya bIjaJca mASamAtraM samaM samam / yAvantyetAni cUrNAni dviguNA sitazarkarA ||
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - dhAtrIrasena payasA kUSmANDasvarasena c| aura sapheda jIrA, keleko pakko phalo, khajUra, kAle vipacetpAkavidvaiH / mandamandena vhninaa|| | tila aura tAlamakhAnA 1-1 // mAzA (rase. ciM. avatArya muzIte ca yathAlAbhaM viniHkSipet / / ma. ke pATha ke anusAra ilAyacI ke boja, dAlacInI, akSamAtraM yuJjota sarvamehaprazAntaye / / mulaiThI,sauMpha, sugandhavAlA, soyA, nolotpala, AmalA, pAtikaM paittikazcaiva zlaiSmikaM sAnipAtikam / nAgaramothA; ye oSadhiyAM bhI 10-11 mAzA ) le somaroga bahuvidhaM mUtrAtIsAramulvaNam // aura sabase 2 gunI khAMDa lekara usameM AmalekA kezarAjarasairbhAvyaM dviguJjAphalamAnataH / rasa, dUdha aura peThekA rasa (pratyeka khAMDake barAbara ) pramehAnvizatizcaiva sAdhyAsAdhyamathApi vA // mikAkara mandAgni para pakAveM / jaba cAzanI ho jAya mUtrakRcchre tathA pANDaM dhAtusthazca jvaraM jayet / to ThaMDA karake usameM uparoka samasta oSadhiyoM kA halImakaM raktapittaM vAtapittakaphodbhavam / / cUrNa milAkara 11-1 / toleke modaka banA leN| grahaNImAmadoSazca mandAgnitvamarocakam / inake sevanase vAtaja, pittaja, kaphaja aura etAnsarvAnihantyAzu vRkSamindrAzaniryathA // sAnnipAtika prameha, somarAga, mUtrAtisAra, mUtrakRcchU, bRhadazvaronAma somarogaM nihantyalam / mUtrAghAta, azmarI, grahaNI, pANDu, kAmalA aura kumbha bahumUtraM bahuvidhaM mUtramehaM sudAruNam // kAmalA kA nAza hotA hai| mUtrAtisAraM kRcchrazca kSINAnAM pussttivrddhnH| yaha modaka vRSya, balakAraka, hRdya aura ojastejaskaro nityaM strISu samyagTapoyate // zukra varddhaka hai| balavarNakaro rucyaH zukrasaananaH prH| (vyavahArika mAtrA-3 maashaa|) . chAgaM vA yadi gavyaM payo vA dadhi nirmalama (9302) kAGkAyanaguTikAH anupAnaM prayoktavyaM buddhvA doSagati bhiSak / (hA. saM. / sthA. 3 a. 11 daghAca bAle pauDe ca sevanArtha rasAyanama // jAjIpippalimUlakolamagadhApathyAnika nAgarAH mUtrakRccha nihantyAzu mUtrAghAtaM tthaashmriim|| mUkSmailA ca paladvaye'pi kramazaH kRtvA palaiH saindhavam / grahaNI pANDurogazca kAmalAM kumbhakAmalAma / / | bhallAtakya phalAni paJcazatakaM tena samastena tu vRSyo balakaro hRdyaH zukravaddhikaraH prH| | dviguNo'pi purANamUraNastataH sarvasya tulyo guddH|| kasturImodakAcAyaM carakeNa ca bhASitaH / / kSoditvA vaTakAkSamAtramupapuAna vizeSa guNam elAbIjaM tvacaM yaSTimadhukaM missivaalkm| kurvatyarzanivAraNaM kSayaharaM puSTiM nayena supabhAm / zatapuSpotpalaM dhAtrI mustakaM bhadrasajJakam // mandAgnau vaDavAsamo bhramaharI hRdroga pANDvAmaya___kastUrI, phUlapriyaGgu, kaTelI, triphalA, kAlA | zUlAnAhabhagandarAmayaharodAvarta nirmaashnH|| 1 rase. ci. ma. meM isake Age nimralikhita kRto'pyarthIvikAre'pi RSiNA yogyuktinaa| pATha adhika hai kAkAyanena matimantena saukhyamabhIpsati // For Private And Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guTikApakaraNam ] pariziSTa jorA, pIpalAmUla, bera, popala, haraM, cItA, hai inake sevanase unmAda roga zIghra hI naSTa soMTha aura choTI ilAyacI kA carNa10-10 tole: ho jAtA hai| seMdhA namaka kA cUrNa 5 tole aura zuddha bhilAve / (mAtrA----rattI / ) 500 naga evaM sabase do gunA purAnA zUraNa (9304) kuSThAdyA vaTikA ( jimikanda ) lekara sabako ekatra kUTa leM aura (rA. mA. / mukhA. 5) phira usameM saba ke barAbara guDa milAkara 11-1 // gadakuvalayajAtIkozajAtIphalatvatoleke modaka banA leN| viracitagulikAbhirvaktramadhye dhRtAbhiH / inake sevanase arza, kSaya, agnimAMdya, bhrama, vrajati jhaditi nAzaM pUtirAsyasya gandhaH droga, pANDu, zUla, AnAha, bhagandara aura udAvarta / savidhagatanitAntodvejitAzeSalokaH // kA nAza hotA hai| yaha pauSTika aura kAntivaddhaka hai| kUTha, sapheda kamala, jAvitrI, jAyaphala aura isakA AviSkAra kAMkAyana munine kiyA thaa| dAlacInI samAna bhAga lekara pAnImeM (yA goMda ke pAnI meM ) ghoTa kara goliyAM banA leN| kAmakalAdivaTI inameM se 1-1 golI muMhameM rakhane se mukhakI (ra. ra. / vAtaraktA.) rasa prakaraNa meM dekhiye| | durgadha naSTa hotI hai| kAmezvaramodakaH (mahAkAmezvarapAka:) . (1305) kRSNAcA guTikA (ga. ni. / guTikA. 4 ; mUrchA. 16) (yo. ra. vAjI. ; napu. ma. / ta. 4) pra. saM. 5533 "mahAkAmezvaraH" dekhiye ! kRSNAzatAhAzuNThInAmabhayAnAM palaM palam / guisya SaTpalAnyepaNa guTikA bhramanAzinI // kAmezvarIvatikA ___ pIpala, soyA, soMTha aura harra kA cUrNa 5-5 (ra. kA. dhe / pA tole tathA gur3a 30 tole lekara (9-9 mAze kI) rasa prakaraNameM dekhiye| goliyAM banA leN| (9303) phitavavAdi inheM saMvana karane meM bhrama kA nAza hotA hai| (2. saM. ka. / ra, 9.306) kezarAjAdivaTI masena patreNa phalena vA'pi (va. se. / atisArA.) ____ vyoSAnvitA yA kitavodbhavena / kezarAjasamudbhUtA jalena guTikA kRtaa| paddhA gaTI sA sahasaiva hanti jayetsAmamatIsAraM sazUlaM sAsramAzu ca / / 'pAradoSatrayadudhavAtAt / / bhaMgare ke svarasa ko pakAkara gAr3hA kareM aura dhatUre kI jar3a, yA pate athavA phatra aura / (1-1 sAze kI ) goliyAM banA leN| soMTha, mirca, pIpala samAna bhAga lekara sabako (pAnIke ke sevanase zUla aura raktayukta AmAtisAra mAtha) kharala karake goliyAM banAveM / / zIghra hI naSTa jAtA hai| iti kakArAdi kAprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 552 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - atha kakArAdigugguluprakaraNam (9307) kaisAkhyo gugguluH usameM " kRSNAtrivRnnAgarasoSaNAni " pATha hai (ma. ni. / guTikA. 4) | usakIjagaha isameM " kRSNAtrivRtyUSaNa citrapra. saM. 4011 pathyAdi gugguluH dekhiye| | kANi '' pATha hai| iti kakArAdigugguluprakaraNam atha kakArAdyavalehaprakaraNama (9308) kaTukatailayogaH (9310) kapikacchupAkaH (1) ( yo. ra. / hikkAzvAsA. ; vai. jI. / vi. 3) (vR. yo. t.| taH 147) guDaM kaTukatailena mizrayitvA samaM lihet / prasthaM svaguptavIMjAnAM sUkSmaM cUrNIkRtaM bhiSak / trisaptAhaprayogeNa zvAso niHzeSatAM vrajet / / pacetpazcADhake dugdhe mRtpAtre mRduvatinA // sarasoM ke telameM gur3a milA kara 3 saptAha taka prasthAdhai goghRtaM datvA dvipasyAM zarkarAmapi / sevana karanese hara prakArakA zvAsa naSTa ho jAtA hai| jAtIphalaM jAtipatra kaGkolaM nAgakezaram // lavaGgaM dIpyamAkallamabdhizoSaM trikadvayaH / ( mAtrA-hareka vastu 6 -6 mAze se 1-1 trijAtaM hemajIraM ca priyaGgaM gajapippalIm // tole taka / ) pratyekaM karSamAdAya bhakSayetpalamAtrayA / (9309) kaNA dilehaH pramehakSeNyakRcchrAzmagulmazRlAnilAmaye / / ( ga. ni. / bAlarogA. 11 ; va. se. / bAlarogA.) zasto'yaM strISu garbhArtha SaNDAnAM shukrvRddhye| pramUtAnAM hito raktavikAravinivArakaH / / kaNoSaNasitAkSaudrasUkSmailAsaindhavaiH kRtaH / puMsAM vAjIkaro basyacakSuSyaH kAmavardhanaH / pUtragrahe prayoktavyaH zizUnAM leha uttamaH / / kAminIdarpavidhvaMsakartA nidhuvane nRNAm // pIpala, kAlI mirca, mizrI, choTo ilAyacI | nAstyanena samo yogo dasrAbhyAM nirmitaH shubhH| ora seMdhA namaka; inake samAna bhAga milita cUrNako kapikacchbIjapAko dIpanaH pAcanaH paraH // zahada meM milAkara avaleha banAveM / ___1 sera chilake hita kauMcake bIjoMke bArIka ise caTAnese bAlakakA mUtrAbarodha naSTa hotA hai| cUrNako 1 sera goghRta meM miTTIke pAtrameM mandAgni para For Private And Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avalehamakaraNam pariziSTa 553 bhUneM aura phira usameM 40 sera godugdha tathA 2 sera isake sevanase arza janita, kRmiroga janita. khAMDa milAkara mandAgni para pakAveM / jaba gAr3hA ho aura viruddha annapAna janita atisArakA nAza hotA hai jAya to agnise nIce utAra kara usameM 1 / 1 / (pAtrA-6 mAze / ) tolA jAyaphala, jAvatrI, kaMkola, nAgakesara, lauMga, ajavAyana, akarakarA, samandarazoSake bIja, seTha, / ( 9312 ) kaservAdyo'valehaH mirca, pIpala, hare, baheDA, AmalA, dAlacInI, ilA ( ga. ni. / lehA. 4) yacI, tejapAta, dhatUreke zuddha boja, jIrA, phUlapriyaMgu aura gajapIpala; inakA cUrNa milA deN| kaserostu tulAdhaM hi dvi droNe'pAM tripArayet // mAtrA-5 tole| droNArdhazeSe pUte ca dadyAdguDatulAM tthaa| isake sevanase prabheha, kSINatA, mUtrakRcch, | sarpiSaH kuDavaM dadyAllehavatsAdhu sAdhayet / / azmarI, gulma, zUla, vAtaroga aura rakta vikAroMkA catuSpalaM tu vyoSasya trijAtaM tripala tathA / nAza hotA hai / isase striyoM meM garbhadhAraNakI zakti paladvayaM kesarasya cUrNa kRtvA viniHkSipeta / AtI aura napuMsaka puruSo meM zukravRddhi hotI hai| tadyathAgnibalaM khAdekAsakRmijvarApahaH / yaha pAka prasUtAke liye hitakArI, bAjIkaraNa, hRtpANDurogavaivaNya daurbalyanAhanAzanaH // balakAraka, netroMke liye hitakArI, kAminI madabhaMjaka | kaserukAvaleho'yaM svarapuSTivivardhanaH / tathA dIpana pAcana advitIya yoga hai / 3 sera 10 tole kaseruko kUTakara 64' sera kapikacchupAkaH (2) | pAnImeM pakA aura 16 sera rahane para chAna leM / ( yo. ta.) tadanantara usameM 6 / sera gur3a aura AdhAsera vI rasa prakaraNameM dekhiye milAkara punaH pakAyeM aura gAr3hA ho jAnepara agnise (9311 ) kalyANAvalehaH nIce utAra kara usameM 20 tole trikuTA ( samAna (va. se. / atisArA.) bhAga milita soMTha, mirca pIpala kA cUrNa ), 15 zarkarAdhAtukilodhaiH paatthaarlukpipplii-| tole trijAta ( dAlacInI, ilAyacI, tejapAta kA samAbhirmocarasapadmakesarasaMyutaiH // | samAna bhAga milita cUrNa) tathA 10 tole kesarakA bhamabhavaM kRmijaM viruddhpaanaanndosssmbhuutm| cUrNa milA deN| atisArAmayaM zamayati lehaH kalyANako naamnaa|| ___isake sevanase kAsa, kRmi, jvara, hRdroga, pANDu ____ khAMDa, dhAyake phUla, lodha, pAThA, arala (sonA | roga, vivarNatA, durbalatA aura AnAha ( aphAre )kA pAThA ) kI chAla, pIpala, majITha, mocarasa aura kamalakesara; inake samAna bhAga milita cUrNako | nAza hotA tathA svara aura puSTi kI vRddhi hotI hai| ( zahadameM milAkara ) avaleha banAveM / ( mAtrA-3-4 tole / ) For Private And Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 554 bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [kakArAdi - - - , (9313) kAmasundarapAkaH / 5 tole kur3ekI chAlako 1 sera pAnImeM pakAyeM (na. mR. / ta. 4 ; vai. ra. / vAjI.) ! aura 10 tole rahane para chAna leM / tadanantara usameM zatAvarI ca musalI gokSurastyaglavaGgakam / / 10 tole anArakA rasa milA kara punaH pakAveM / kharjUramelA kRSNA ca zivA kamalacandanam / / jaba avaleha taiyAra ho jAya to utAra leN| maatraa-7|| maashe| kapiNacchubhavaM bIjaM patraM mustA ca nAgaram / ise takrake sAtha sevana karanese raktAtisArakA kokilAkSazca dhanikA zukti pUgaM paladvayam // / viMzatpalA sitA darpakarpUrazcArddhakArSikaH / / ' maraNAsanna rogI bhI avazya svastha ho jAtA hai| vijayA sApalikA pramehaghno rasAyanaH // (9315) kuliJjanAyo'valehaH paranaH puSTijananaH pAkoyaM kAmasundaraH // ( ga. ni. / pari. ava. 5) satAvara, mUsalI, gokharu, dAlacInI, lauMga, kuliana samAnIya navInaM palavizatim / khajUre, ilAyacI, pIpala, AmalA, kamala, sapheda tulAdvaye jale kvAdhya tulArdhamavazeSayet / / candana, kauMcake bIja (chilake rahita ), tejapAta, vastrapUte jale tasmin cUrNAnyetAni dApayet / mAgaramothA, soMTha, tAlamakhAnA aura dhaniyA; inakA kaTphalaM pauSkaraM bhArgoM paJcakolaM kaTutrikam / / cUrNa 2||-2 // tole, cikanI supArIkA cUrNa 10 triphalA ca viDAca dhAnyakaM jIrakadrayam / sole evaM kastUrI aura kapUra 7||-7|| mAze aura | vAsA karamaH zikharI pratyekaM ca paladvayam // dhulI huI bhAMga 7 // tole lekara sabako 11 sera | sarvArthI prakSipecchudAM zarkarAM guDameva ca / khAMDakI cAzanI meM milA deN| hantyayaM paJcakAsAMzca hikA api savedanAH // yaha pAka prameha aura jvara ko naSTa karatA hai svarabhakSaM mahAghoraM kaNTharogaM mukhAmayam / saMthA rasAyana aura pauSTika hai| mandAgniM ca pratizyAyaM svarabhakSaM vishesstH|| ( mAtrA-11 tolA / ) 100 tole navIna kuliMjanako kUTakara 25 | sera pAnImeM pakA aura 6 / sera pAnI rahane para chAna (9314) kuTajAvalehaH leM / tadanantara usameM kAyaphala, pokharamUla, bharaMgI, (yo. ra. ; vR. mA. / atisArA.) pIpala, pIpalAmUla, cava, cItA, soMTha, trikuTA (soMTha, kuTajasya palaM grAhAmaSTabhAganale bhRtam / mirca, pIpala), hare, baher3A, AmalA, bAyaviDaMga, saMthaiva vipacedbhayo dADimAdakasaMyutam / / dhaniyA, sapheda jIrA, kAlA jIrA, bAsA, karA ajavAyatulyo'tra dADimasya raso mtH| (kI girI) aura ciraciTA ( apAmArga ); inakA pArasikAmAsaM zRtaM tamupakalpayet // cUrNa 10-10 tIle tathA sabase AdhI khAMDa aura tasthAH karSa sakreNa pibedraktAtipsAravAn / utanAhI gur3a milA kara punaH pakAveM evaM avaleha avazyaM maraNIyo'pi na mRtyoryAti gocaram // ' taiyAra ho jAne para utAra leN| For Private And Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avalehaprakaraNam ] pariziSTa - isake sevana se pAMca prakArakI khAMsI, vedanA (9317) kolamajjAdilehaH karanevAlI hicakI, ghora svarabhaMga, kaNTha roga, mukha- (vR. mA. / chargha.) roga, agnimAMdya aura pratizyAya kA nAza hotA hai| yaha avaleha svarabhaMgameM vizeSa upayogI hai| kolamajjAkaNAdhAtrI, lAjAvizvaphalatrikam / (mAtrA-6 maashe|) zyAmAanAbdakolAsthi mAkSikAvisitAyutam // kulitthaguDaH (vRhad kaNoSaNakapitthAmbu, tvagelApatraka samam / (va. se. / kAsA.) sakSaudrAH pAdikA lehAH SaDete chardinAzanAH / pra. saM. 6718 "vRhatkulasthaguDaH" dekhiye / | (1) berako guThalIkI girI, pIpala aura (9316) kRSNAdiyogaH AmalA: (2) dhAnako khIla, soMTha, harra, baher3A ( yo. ra. / yakSmA. ; vR. mA. / rAjayakSmA.) aura AmalA; (3) phUla priyaMgu, suramA, nAgaramothA, kRSNAdrAkSAsitAlehaH kSaye vA kSaudratailavAn / berakI guThalI ko girI ( mAMgI); (4) makkhIkI madhusapiryuto vA'zvagandhAkRSNAsitodbhavaH // viSTA aura misarI; (5) pIpala, kAlI mirca, katha pIpala, munakkA aura misarIko pIsakara zahada | aura sugandhavAlA tathA (6) dAlacInI, ilAthaSI aura tela meM milAkara sevana karAnese yA asagandha, aura tejapAta; ye chaH prayoga chardiko maSTa karate haiN| pIpala aura misarI ko pIsakara zahada aura ghI meM | hara eka prayoga kI oSadhiyoMkA samAna bhAga milAkara sevana karAnese kSaya roga kA nAza hotA hai| milita cUrNa zahadameM milAkara cATanA caahiye| isi kakArAdhavalehamakaraNam atha kakArAdighRtaprakaraNam (9318) kaNTakArIpatam zvAsAgnisAdasvarabhedabhinnA(ga. ni. / dhRtA. 1) nihantyudIrNAnapi paJcakAsAn / / pAThaviDavyoSaviDaGgasaindhava __ kalka-pAThA, biDa lavaNa, soMTha, kAlI triknnttraasnaahutbhugblaabhiH| mirca, pIpala, bAyabiDaMga, seMdhA namaka, gokharu, rAsnA, hI vacAmbhodhara devadAru cItAmUla, kharaiTI, kAkar3A siMgI, baca, nAgaramothA, durAlabhA bhAryabhayA zaThIbhiH // devadAru, dhamAsA, bharaMgI, harra aura kacUra samAna samyagvipakvaM dviguNena sapi bhAga milita 10 tole lekara pAnIke sAtha nidagdhikAyAH svarasena caitat / bArIka pIsa leN| For Private And Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi drava padArtha-kaTelI kA svarasa 2 sera (tathA / (9320) kapitthAyaghRtam pAnI 2 sera) (va. se. / azo.) 1 sera dhImeM yaha kalka aura drava padArtha milA svarase tu kapitthAmladADimAmalakodbhave / kara mandAgni para pakAveM / jaba jalAMza zuSka ho | dvipasthe sarpiSoH prasthaM pacekSArArtidAhanut // jAya to ghI ko chAna leN| ___kaithakA rasa 4 sera, khaTTe anArakA rasa 4 sera, isake sevanase zvAsa, agnimAMdya, svarabheda aura | AmalekA rasa 4 sera aura ghI 2 sera lekara sabako pAMca prakArakI prabala kAsakA nAza hotA hai| ekatra milAkara pakAveM aura ghRta mAtra zeSa rahane ekatra para chAna leN| ( mAtrA-1 se 2 tole taka / ) ise ( lagAne aura pInese ) kSAra prayogase (9319) kaNTakAryAdighRtam utpanna vecainI aura dAhakA nAza hotA hai / ( yo. ra. / kAsA.) ( 9321) karajAyaM dhRtam kaNTakAryAmalAM kSuNNAM kRtvA droNe'mbhasaH paceta (ca. da. / vraNazothA. 43 ; vR. mA. / vraNA. ; va. denA''Dhakena kvAthasya ghataprasthaM picnmitH||7 se. / vidradhya. ; ga. ni. / vraNA. 4 ; ra. ra. / raasnaaduHsprshssddgrnthipippliidvycitrkaiH|| vraNA. ; su. saM * / ci. a. 16 vidhya.) sauvarcalayavakSArakRSNAmUlaizca tajjayet // naktamAlasya patrANi varuNAni phalAni ca / kAsazvAsakaphaSThIvahikkArocakapInasAn / / sumanAyAzca patrANi paTolAriSTayostathA // 6 / sera kaTelIko kUTa kara 32 sera pAnI meM | dve haridre madhRcchiSTaM madhukaM tiktrohinnii| pakAveM aura 8 sera rahane para chAna leN| tatpazcAt | maniSThA candanozIramutpalaM zArikhe trit / / usameM 2 sera ghI tathA nimna likhita kalka milA eteSAM kArSikairbhAgaghRtaprasthaM vipAcayet // kara pakAveM aura pAnI jalane para ghI ko chAna leM / pATha bheda kalka-rAsnA, dhamAsA, pIpalAmUla, pIpala, 4 su. saM. meM " priyaMguH kuzamUlaM ca nicugajapIpala, cItAmUla, saMcala ( kAlA namaka), | lasya tvageva ca " yaha pATha adhika hai| javAkhAra aura pIpalAmUla 1-1 // tolA lekara | 1 taruNAni phalAni ca / pAnIke sAtha bArIka pIsa leN| 2 va. se. meM " maMjiSThA....trivRt" ke isake sevanase kAsa, zvAsa, rakta thUkanA, | sthAna para priyaGga kuzamUlazca niculasya tvageva ca " hikkA, aruci aura pInasakA nAza hotA hai| yaha pATha hai (mAtrA-1-2 tolA / ) 3 snehprsthN| For Private And Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( braNa meM lagAnA cAhiye / ) (9322) karpUrasarpiH pariziSTa ghRtaprakaraNam ] duSTavraNaprazamanaM tathA nADIvizodhanam / sagha chinnavraNAnAM ca karaJjAdyamiheSyate // kalka karaJjake patte, barane ke phala, (pAThA(9323) kahArAM ghRtam tara ke anusAra karake komala phala), camelI ke patte, (bR. yo. ta. / . 98; va. se. ; ra. ra. / gulmA.) paTolapatra, nImake patte, haldI, dArUhaldI, moma, mulaiThI, kuTakI, majITha, sapheda candana, khasa, nIlo - kaDAramutpalaM padmaM kumudaM madhuyaSTikA / tpala, do prakArakI sArivA aura nisota (pAThAntara ke paktvAmbunAtha tattravArtha jIvanIyopakalkitam // anusAra majIThase nisota taka kI sAta cIjoM ke ghRtaM paktvA navaM pItaM raktapittAsragulmanut / sthAnameM phUla priyaMgu, kuzakI jar3a aura hijjala | dAhatRSNAjvaracchardiyonidoSaharaM param // vRkSakI chAla; suzrutake matAnusAra majITha Adi sAtoM dravya bhI tathA ye tInoM cIjeM bhI ) 11- 1 / tolA lekara pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / 2 sera ghImeM yaha kalka ( aura 8 sera pAnI ) milAkara pAnI jalane taka pakAveM aura phira chAna leN| yaha ghRta duSTa vraNako naSTa karatA aura nAr3I ( nAsUra ) ko zuddha kara detA hai tathA turantake chinna maNoM meM bhI upayogI hai / ( rA. mA. | vraNA. 25) sadyaH karpUrasa pUrito vastrayantritaH // zastramahAraH saMrohatyapUyaH pAkavarjitaH // zastrAghAta ( cAkU, churI Adike ghAva ) meM kapUra milA huvA ghI bhara kara vastra bAMdha denese ghAva binA pake aura binA pIpa par3e paka jAtA hai / ( ghI 5 tole kapUra 1 tolA / ) kalyANaghRtam (su. saM. ) pra. saM. 5221 "mahAkalyANaghRta" dekhiye / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalyANaghRtam (mahA) mahA kalyANa ghRtam dekhiye / 557 lAla aura sapheda raMga mizrita kamala, nIlotpala, sapheda kamala, kumuda aura mulaiThI samAna bhAga milita 2 sera lekara sabako kUTa kara 16 sera pAnI meM pakAveM aura 4 sera rahane para chAna leN| isa kvAthameM 1 sera navIna ghI aura "jIvanIya gaNa 1 kA 10 tole kalka milAkara pakAMveM aura pAnI jala jAne para ghIko chAna leN| For Private And Personal Use Only yaha ghRta raktapitta, raktagulma, dAha, tRSNA, jvara, chardi aura yonidoSako naSTa karatA hai / ( mAtrA - 2 tole 1 ) (9324) kAkolyAdighRtam (va. se. / bAlarogA . ) kSIravRkSakaSAye tu kAkolyAdau gaNe tathA / vipaktavyaM ghRtaJcApi pAnIyaM payasA saha // kSIravRkSa ( azvattha - pIpala ) kI 2 sera chAlako kUTa kara 16 sera jalameM pakAveM aura 4 sera rahane para chAna leM / evaM isameM 1 sera ghI tathA 1 jakArAdi kaSAya prakaraNameM dekhiye /
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 558 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - 10 tole " kAkolyAdi gaNa " kA kvAtha (9326) kAraskaraghRtam milA kara pAnI jalane taka pakAyeM aura phira chAna leN| (vai. ma. ra. / paTa. 11) ise dUdhameM milAkara bAlakako pilAnA caahiye| kAraskarAsthiniyaMhe tatkarakena haviH bhRtam / ( yaha dhRta skandApasmAra meM upayogI hai| gavyaM vA mAhiSaM prAtnaM lipta hanti vipAdi mAtrA 1 se 3 mAze taka / ) (9325) kAjISaTpalaghRtam ___ kucaleke kvAtha aura kalkase siddha gAya yA ( bhA. pra. ma. saM. 2 ; va. se. / AmavAtA. ; bhaiMsakA purAnA ghI lagAne se vipAdikA ( bivAI ) kA nAza hotA hai| vR. yo. ta. / ta. 93 ; vR. mA. ; dhanva. ; (kucalA 2 sera, pAnI 16 sera, pakAkara ca. da. / AmavAtA.) | 4 sera zeSa rkheN| ghI 1 sera, kucalekA kalka hija trikaTukaM cavyaM mANimanthaM tathaiva ca / 10 tole / ) pharakAnkRtvA tu palikAnghRtapasthaM vipAcayet // (9327) kAzmaryAdighatam bhAranAlADhakaM dayA tatsarjiTharApaham / (va. se. / strIrogA.) zUlaM vivandhamAnAhamAmavAtakaTigraham // kAzmarIkaTamakyAce siddhamuttaravastinA / mAzayed grahaNIdoSa mandAgnerdIpanaM param // raktayonyarajaskA yA'putrA tAsAM hitaM ghRtam / / hIMga, soMTha, mirca, pIpala, cavya aura saMdhA khambhArIkI chAla aura kur3akI chAla 1-1 namaka; inakA cUrNa 5-5 sole lekara pAnIke sAtha sera lekara donoMko ekatra kUTakara 16 sera pAnImeM pIsakara kalka banAveM / pakAveM aura 4 sera rahane para chAna leM / isa kvAtha ____2 sera ghI meM yaha kalka aura 8 sera AranAla meM 1 sera ghI milAkara pakAveM / (kAjI) milA kara kAjI jalane taka pakAve aura isakI uttara vasti raktayoni, arajaskA yoni phira na leN| aura aputrA yoni meM upayogI hai| yaha ghRta udararoga, zUla, vibandha, aphArA, (9328) kAzmaryAditam (2) AmavAta, kaTigraha aura grahaNIdoSako naSTa tathA / (va. se. / khorogA.) agmiko dIpta karatA hai| kAzmaya' vaTazRGgAni pRthagdantyAstathaiva ca / (mAtrA-1 se 2 tole taka / ) ghRtaM siddhaM bhaveccheSThaM zoNitapadare pibet // khambhArI kI koMpala, bar3ake aMkura aura dantImUla; 1kAkolyAdigaNa-kAkolI, kSIrakAkolI, | | pRthak pRthak ( yA sammilita ) ina oSadhiyoM ke jIvaka, RSabhaka, mudgapaNI, mASaparNI, medA, mahA | kalka aura kyAtha se siddha ghRta pInese raktapradara maidA, giloya, kAkar3AsiMgI, baMsalocana, pAkha, naSTa hotA hai| puNDariyA, Rddhi, vRddhi, munakkA, jIvantI, mulaitthii| (mAtrA-1 se 2 tole tk|) For Private And Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghRtaprakaraNam ] __ pariziSTa / 556 (9329) kAzmaryAditam (3) ghI meM kasauMdI kA, baiMganakA aura bhaMgare kA ( va. se. / strIrogA.) | svarasa milAkara ( yA inake samAna bhAga milita kAzmarI badarAnantA gur3acI makaiH shrtm| / 4 sera svarasameM 1 sera ghI pakAkara ) dUdhake sAtha Ajena payasA siddhametada ghRtamasagdare // pInese paittika svarabhaMga naSTa hotA hai| ___ kalka-khambhArI kI chAla, bera, anantamUla, (9332) kuGkumAdighRtam giloya aura mulaiThI; inake 4-4 tole cUrNako ( bhai. ra. / kSurogA, pAnIse pIsa leN| kuGkumena nizAbhyAJca kaNayA vahnivAriNA / ____2 sera ghImeM yaha kalka aura 8 sera bakarIkA ghRtaM pakvaM nirAkuryAnIlikAM mukhadRSikAm // dUdha milAkara pakAveM / jaba dRdha jala jAe to sidhmAdIMstvagAdAn sarvAn vyAdhIna kaphasamugho ko chAna leN| dbhvaan| yaha ghRta pIne se rakta pradara naSTa hotA hai / ziro'tti nAzayeccAza lAvaNyaM janayetparam / / ( mAtrA-2 tole / ) jagatAmupakArAya dasrAbhyAM vihitantvidam / (9330) kAsamardAdighRtam (1) pAne'bhyaGge tathA nasye yuktathA yojyaM vickssnnH|| (vR. yo. ta. / ta. 86) kalka-kesara, handI, dAruhaldI aura pIpala; svaropaghAte'nilaje bhuktopari ghRtaM pibet / inakA 5-5 tole cUNa lekara pAnIke sAtha pIsa leN| marIcacUrNasahitaM marutsvarahatipaNut / / kvAtha-ra cautAmalako 32 sera pAnImeM kAsamardagsaM dattvA bhArgIkalkaM zanaiH shnaiH| / pakA aura 8 sera rahane para chAna leN| siddha sarpihanti pItaM svarabhedaM marudbhavam // 2 sera ghImeM yaha kalka aura kvAtha milAkara bhojanoparAnta kAlI mircakA cUrNa milAkara ghI mandAgni para pakAveM / jaba pAnI jala jAe to ghI pInese vAtaja svarabhaMga naSTa hotA hai| ko chAna leN| ___ yaha ghRta nIlikA, mukhadUSikA, sidhmAdi tvagroga, masauMdI ke 4 sera svarasameM 1 sera ghI aura kaphana roga aura zirapoDAko zIghra hI naSTa kara detA 10 tole bharaMgIkA kalka milAkara maMdAgni para hai tathA atyanta saundaryavarddhaka hai| pakAveM / jaba pAnI jala jAya to ghI ko chAna leN| ise pilAnA cAhiye tathA abhyaMga aura nasya yaha gho pInese vAtaja svarabhaMga naSTa hotA hai| dvArA yathAvasara prayukta karanA cAhiye / ( mAtrA-1 se 2 tole / ) (9333) kuTajAdighRtam (9331) kAsama dighRtam (2) (ga. ni. / atisArA. 2) (ga. ni. / svarabhaMgA. 12) prayoga saM. 7753 SaDaGga ghRta dekhiye / isa kAsamardakavArtAkamArphavasvarasairyutam / / meM usakI apekSAkSIrAnupAnaM caiteSu pibetspirtndritH|| " kuTaja kvAtha tulyo'tra dADimasya raso mataH " For Private And Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 560 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi yaha pATha adhika hai| arthAt ga. ni. ke| kulathI, dazamUla aura bharaMgI 1-1 sera lekara matAnusAra usameM ghIke barAbara kur3ekI chAlakA kvAtha | sabako ekatra kUTakara 32 sera pAnImeM pakAveM aura aura utanA hI anArakA rasa bhI DAlanA cAhiye / 8 sera rahane para chAna leM / (9334) kuTajAdhaM ghRtam ___ isa kvAtha meM 2 sera ghI, 4 sera dUdha aura (va. se. / atisArA.) nimnalikhita kalka milAkara mandAgni para pkaaveN| kuTajasvakphalaM lodhaM kRSNAdAvImahauSadhama / jaba pAnI jala jAe to ghIko chAna leN| kaTukA ceti taiH siddhaM ghRtaM sarvAtisAranut // kalka-pIpala, pIpalAmUla, caya, cItA, kuDekI chAla, indrajau, lodha, pIpala, dAru- soMTha, aura javAkhAra 5-5 tole lekara pAnI se haldI, soMTha aura kuTakI; inake kvAtha aura kalka bArIka pIsa leN| se siddha dhRta samasta prakArake atisAroMko naSTa karatA hai| yaha ghRta kAsa, zvAsa, hicakI, viSamajvara, arza, hRdroga, grahaNI, aruci, pInasa, gulma aura (kvAtha 4 sera, kalka 10 tolA, ghI 1 sera ) plIhA ko naSTa tathA bala, varNa aura agni kI (9335) kulitthaSaTpalaghRtam vRddhi karatA hai| (va. se. / zvAsA; ra. ra. / hikkAzvAsA.) ( mAtrA-1 se 2 tole taka / ) kulityadazamUlazca tathA brAhmaNayaSTikA / prasthaM prasthazca saMgRhya vAridroNena sAdhayet // (9336) ketakIghRtam pAdazeSe rase tasmin ghRtaprasthaM vipAcayet / (vai. ma. ra. / paTa. 7) kSIrakaM dviguNaM datvA kalikataiH paJcakolakaiH // sakSAraiH palikaiH sarvaiH zanairmadvagninA pacet / / " ketakIsvarase siddhaM tatparohAyakalkitam / kAsazvAsaharazcaiva hikkAJca viSamajvaram // | sarpiH pItaM dinasyAdau mUtrakRcchU jayedrutam // hanyAttathArzIgrahaNIhRdrogArucipInasAn / - ketakI ke svarasa aura usake aMkuroM ke ana gulmaM plIhAmayaM hanyAdralavarNAgnivardhanam // bhAga ke kalka se siddha ghRta prAtaHkAla pInese agnisandIpanazcaiva kaulitthaM SaTpalaM ghRtam // mUtrakRcchra zIghra hI naSTa ho jAtA hai| iti kakArAdighRtaprakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 561 tailapakaraNam ] pariziSTa atha kakArAditailaprakaraNam (9337) kaTukatumbyAditailam | makhAne kA kSAra samAna bhAga lekara ekatra milAkara ( rA. mA. / karNarogA.) kalka bnaaveN| kaTukatumbakabIjasamudbhavaM isa kalkase siddha taila pInese kaphavAtaja kharajale'STaguNe saviSaM zRtam / plIhAkA nAza hotA hai| bhavati tailamalaGkaraNocitaM (taila 1 sera; kalka 10 tole; pAnI 4 zravaNapAzaviddhividhAyakam // sera; ekatra milAkara pAnI jalane taka pakA / ) kar3avI tUMbIke bIjoMkA tela 40 tole, gadhekA (9340) kanakasundaratailam (yo. ta. / ta. 75) mUtra 4 sera (320 tole) aura bachanAga viSakA cUrNa 5 tole le kara sabako ekatra milAkara pakAveM aura rase kanakasambhave kaTukatailamApAcayedvacAmUtra jala jAne para telako chAna leM / kanakadugdhikArajaninAgaraiH kalkitaiH / isakI mAliza se karNapAlI bar3hatI hai / idaM kanakasundaraM bhavati duSTasaMsvedajitsa(9338) kaTurohiNyAditailam __ mastapavanAmayapraNudanalpakAntipadam // ___ kalka-baca, dhatUrA, duddhI ( athavA dhatUre (vai. ma. ra. / paTa. 2) aura duddhIke sthAnameM svarNakSIrI), haldI aura cUrNana kaTurohiNyAH parvA chinrohjaiH| soMTha sabhAna bhAga milita 10 tole lekara pAnI ke svarasaiH sahadevyA vA siddhaM tailaM jvaraM jayet / / | sAtha pIsa leN| ___kuTakI ke kalka se yA giloya ke patto ke 1 sera sarasoM ke telameM yaha kalka aura 4 kalka se athabA sahadevI ke svarasa ke sAtha siddha sera dhatare kA rasa milA kara rasa jalane taka pkaayeN| kiyA huvA taila jvara ko naSTa karatA hai / isakI mAliza se duSTa sveda aura samasta kaTavaratelam vAtaja rogoM kA nAza hotA tathA kAnti kI vRddhi (bhai. ra. / jvarA.) hotI hai| pra. saM. 7758 " SaDguNataka tailam " (9341) kampillakatailam dekhiye / (va, se. / vraNA.; ga. ni. / visarpA.; ca. (9339) kadalyAdikSAratailam saM. / ci. a. 11 visarpA.) ( vA. bha. / ci. a.15 udarA.; va. se. / udarA.) kampillaka viDaGgAni tvacaM dAstithaiva c| kadalyAstilanAlAnAM kSAreNa kSurakasya ca / piSTvA tailaM vipaktavyaM vraNagranthiharaM param // tailaM pakvaM jayetpAnAtplIhAnaM kaphavAtajam // 1 ca. saM. meM kalka dravyoM meM karana--phala kelekA kSAra, tilanAla kA kSAra aura tAla- adhika haiN| For Private And Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 562 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi ___ kamIlA, bAyabiDaMga aura dAruhaldI kI chAla karanakI chilake rahita mAMgIko pIsa kara usameM kA cUrNa samAna bhAga milita 10 tole le kara thUharake pattoM kA rasa milA kara mardana kareM aura use pAnI ke sAtha pIsa leM / tadanantara 1 sera tela meM yaha dhUpa meM rakha deN| dhUpakI garamI se jo tela nikale kalka aura 4 sera pAnI milA kara pkaayeN| use ekatrita kara leM / jaba pAnI jala jAe to telako chAna leN| ise pInese antarvidadhi aura lagAnese bAhya yaha taila vraNa aura granthi ko naSTa karatA hai| | vidradhi kA zIghra nAza hotA hai / (9342) kampillakAdyatelam ( cUrNako adhika golA nahIM karanA cAhiye aura cInIke pAtrameM bhara kara usako tirachA karake (va. se. / visphoTA.; vR. yo. ta / ta. 125 ) | isa prakAra rakhanA cAhiye ki jisa se tela baha kara kampillakaM viDaGgAni vatsakaM triphalAM balAm / cUrNa se pRthak ho jaae| paToLaM picumandazca lobhraM mustapriyaGgukam // dhAtakI khadiraM sarjamelA cAguru candanam / (9344) karavIrAditailam piSTvA tailaM bhavetsAdhyaM tattailaM vraNaropaNam / / (vai. ma. ra. / paTala 11) - kalka-kamIlA, bAyabiDaMga, kur3ekI chAla, raktakaravIramukulAnyAdAya zataM zatena maricena / hara, baher3A, AmalA, kharaiTI, paTola, nImakI chAla, piTvA dhRtaM tilotthaM kuDavaM pAmAM harellepAt // lodha, mothA, phUlapriyaMgu, dhAyake phUla, khairasAra, rAla, | lAla kanera kI kalI 100 naga aura kAlI ilAyacI, agara aura sapheda candana, inakA samAna | mirca 100 naga lekara ekatra pIsa leM tathA 40 bhAga milita cUrNa 20 tole le kara sabako pAnIke | tole tilake telameM yaha kalka ( piTTI) aura 2 sAtha pIsa leN| sera pAnI milA kara pakAveM / jaba pAnI jala jAya 2 sera tilake telameM yaha kalka aura 8 sera | to tela ko chAna leN| pAnI milA kara pakAveM | jaba pAnI jala jAe to yaha tela lagAne se pAmA ( khujalI ) naSTa ho telako chAna leN| jAtI hai| ise lagAne se vraNa bhara jAte haiN| (9345) karavIrAdhaM telam (1) (9343) karaJjatailam (2. ra. / nAsA.) (vai. ma. ra. / pa. 8) karavIrasya naktasya mAlatyAsphotayorapi / karanAsthIni sampeSya vitupIkRtya cUrNayet / puSpakalkaiH zRtaM tailaM nAsAjhe nAzanaM param // snugdalasvarasenaiva mRditvA ravisannidhau // | kanera, karaJja (Dahara karana), mAlatI camelI) tailaM gRhItvA tattailaM bAthAntarupayojayet / aura AsphotA ( kacanAra ); inake phUla 2 // 2 // antarvidradhimAzveva nAzayedAhyajaM tathA // tole le kara pAnI ke sAtha pIsa leM 1 sera telameM yaha For Private And Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailamakaraNam ] pariziSTa 543 kalka aura 4 sera pAnI milA kara pakAveM / jaba | kaTakaTAnA chor3a detA hai| pAnI jala jAe to tela ko chAna leN| (kalka 10 tole, tela 1 sera, dUdha 4 sera) yaha taila nAsArza ko naSTa karatA hai| (9348) karkoTakA tailam (9346) karavIrAcaM tailam (2) / (dhanva. vraNA.) (pR. yo. ta. / ta. 143; zA. dha. / kha. 2 a. | vandhyAkarkoTakI pAThA vyAghrI kuSThapaTolikA / 9; vaM. se. / strI.) akoTahastiparNI ca tAlagandhakasaindhavam / / karavIraziphAdantI citrako dhAtakIti ca / | mabhiSThAkaravIraM ca nizA hiGgu suvarcalA / rambhAkSArodake tailaM prazastaM lomazAtanam // vacAsindaratalyAMzaM jalena saha peSayet / / ____kalka---kanerakI jar3a, dantImUla, aura dhAya lAmo ke phUla samAna bhAga milita 10 tole le kara | pacettailAvazeSaM ca lepAkSuSTatraNApaham // pAnIke sAtha pIsa leN| 1 sera tailameM yaha kalka aura 4 sera kelekA ___ kalka-bAMjha kakor3ekI jar3a, pAThA, kaTelI, kSArajala milAkara pakAveM jaba pAnI jala jAya to kUTha, paTola, aMkola, hastiparNI ( mUrvA ), haratAla, gaMdhaka, seMdhA namaka, majITha, kanera, haldI, hIMga, tela ko chAna leN| suvarcalA ( hulahula ), baca aura sindUra samAna ise lagAne se bAla gira jAte haiN| bhAga milita 20 tole lekara pAnI ke sAtha (9347) karkaTakAditailam pIsa leN| (vR. mA. / bAlarogA.) 2 sera tela meM yaha kalka aura 8 sera pAnI piSTvA karkaTakaM tailaM sakSIraM sAdhitaM tu tat / milA kara pAnI jalane taka pkaayeN| pAdAbhyaGgena bAlasya dantadhvaninivAraNam // ise lagAnese duSTa vraNa naSTa hote haiN| kAkaDAsiMgI ke kalka aura dUdhake sAtha siddha taila bAlakake pairoMmeM lagAne se baha noMdameM dAMta __(9349) karNAmRtatailam 1 zA. gha. meM dhAyake phUloMkI jagaha nisota ! ___ (ra. saM. ka / u. 5; yo. ta. / ta. 70) aura kar3avI torI hai| tathA baMgasenameM tIna prakArakI rAmaThaM nimbapatrANi phenaH sAgarasambhavaH / torI likhI hai etAni samabhAgAni tadvaddeyaM sitaM viSam / / karavIrazikhAdantI trivRtkozAtakIphalam / gomUtreNa samAyuktaM kaTutailaM vipAcitam / (zA. dha.) / tenaiva pUrayetkaNe narakuaravAjinAm // karavIrazikhAdantI trINi kozAtakAni ca / karNarogaM nihantyAzu lepanAcchiraso gadAn / (vaM se.) ' nAmnA karNAmRtaM tailaM brahmaNA nirmitaM svayam // For Private And Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 564 himamadhuka madhUkasevyagarbhe www.kobatirth.org kalka - hIMga, nImake patte, samandarajhAga aura sapheda viSa ( dudhiyA vachanAga ) samAna bhAga milita 10 tole lekara pAnI ke sAtha pIsa leM 1 1 sera sarasoM ke telameM yaha kalka aura 4 sera gomUtra milA kara pakAveM / jaba mUtra jala jAya to tela ko chAna leM I ise kAna meM bharane se manuSya, hAthI aura ghor3e ke karNaroga zIghra hI naSTa ho jAte haiM tathA zirameM lagAne se zirake roga naSTa hote haiM / (9350) karpUratailam ( vai. ma. ra. / paTala 16 ) bhArata - bhaiSajya - ratnAkaraH jagalavArasasAdhitaM tilottham / zirasi rujamapAkaroti kaNDUM kacazatanaM ca karoti hastakezam // kalka -- kapUra, mulaiThI, mahuvA aura khasa inakA cUrNa 2 // -2 // tole lekara pAnI ke sAtha pIsa leM / nAgavela (pAna) ke 4 mera rasameM yaha kalka aura 1 sera tilakA tela milAkara pkaayeN| jaba pAnI jala jAe to telako chAna leN| isa telakI mAliza se zirapor3A aura zirakI khAja kA nAza hotA tathA bAloMkA giranA banda ho jAtA hai ( kapUra ko tela chAnaneke pazcAt milAnA cAhiye / ) (9351) karpUrAditailam ( vai. ma. ra. / paTa. 16 ) kuSThodbhavaM vraNamapohati zIghrameva karpUratailamasakRt picunA niSiktam / [ kakArAdi sAruSkaraM tilamaharmukhabhakSitaM ca bhaktiryathA timiravairipadArpitA tam // ruI se kapUrakA tela lagAne se tathA prAtaH kAla zuddha bhilAvA aura tila milA kara khAne se evaM sUryakI bhakti karanese ( sUrya kiraNoM meM baiThane se ) kuSThavaNa naSTa ho jAte haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (9352) karpUrAdyaM tailam (ga. ni. / tailA. 2 ) karpUracandanavacAsuradArumUrvA gandharvamUlarajanIdvaya sindhu jAtaiH / medAtrikaTu puSkaramUlakuSTharAsnAcyA suharitAlakakuGkamaizca // pathyAkSakA sthitagarAgarusArameSa zRGgajaTAyutaiH khalu kalkitaizca / godugdhayuk kaTukatailamidaM vipak khyAtaM nihanti sahasA vividhA rujazca // kalka -- kapUra, sapheda candana, baca, devadAru, mUvo, araNDamUla, haldI dArUhaldI, seMdhAnamaka, medA, mahAmedA, soMTha, mirca, pIpala, pohakaramUla, kUTha, rAsnA, haritAla, kesara; harrakI guThalIkI mA~gI, baher3ekI moMgI, tagara, kAlA agara, meDhAsiMgI aura jaTAmAMsI; inakA samAna bhAga milita cUrNa 20 tole le kara pAnI ke sAtha pIsa leM / 2 sera sarasoM ke tela meM yaha kalka aura 8 sera godugdha milA kara pakAveM / jaba dUdha jala jAya to tela ko chAna leN| For Private And Personal Use Only yaha taila vividha prakArakI pIr3AoM ko turanta kara detA hai /
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailapakaraNam pariziSTa 565 ( kapUra, tela chAnane ke pazcAt milAnA yaha taila ( pIne, lagAne aura nasya dvArA cAhiye / ) | prayukta karane se ) apacI (gaMDamAlA bheda ) ko (9353) kAkajaGghAtailam naSTa karatA hai| ( ga. ni. | karNarogA. 3) (9356) kAJjikAditailam samUlakAkajanayA rasastailena pAcitaH / (vai. ma. ra. / paTa. 12) tena pUritakarNasya bAdhirya zAmyati dhruvm|| dhAnyAmlamizraM cizcAmlaM paTutailamidaM zRtam / mUlasahita kAkajaMghAkA rasa aura tela ekatra | limpedvAtAmranAzAya mRganAbhimathApi vA // milAkara pakAkara kAnameM DAlanese badhiratA avazya kAMjI 4 sera, tela 1 sera tathA imalIkA sata naSTa ho jAtI hai| (TATarI) aura seMdhA namaka 5-5 tole lekara sabako ekatra milAkara pakAveM / jaba kAMjI jala jAe to (9354) kAkamAcyAditailam tela ko chAna leN| ( ra. ra rasA. khaM / upadeza 5) kAphamAcIyabIjAni samAH kRssnntilaastthaa|| ise lagAnese vAtaraktakA nAza hotA hai| tattailaM grAhayeyantre tannasyaM kezarajanam // kastUrIkA lepa karanese bhI vAtaraktakA nAza | ho jAtA hai| makoyake bIja aura kAle tila samAna bhAga lekara ekatra milAkara kolhU (ghAnI) meM pilavAkara (9357) kAraskarAditailam tela niklvaaveN| (vai. ma. ra. / paTala 12) isakI nasya lenese bAla kAle ho jAte haiN| kAraskarasyAGghicatuHpalena (9355) kAkAdanyAditailam kSIrADhake kalphitaloDitena / (va. se. / gaNDamAlA.) prasthaM pacettailamapAkaroti kAkAdanIziphAkalkainirguNDayAH svarasaiH zRtam / tadvAtaraktaM na tu tulyamasya / / AranAlaizca kaTukaM tailaM syAdapacIharam // 20 tole kucalekI jar3ako pIsakara 2 sera telameM milAveM aura usameM 8 sera godugdha milAkara cauTalo ( guJjA ) kI jar3akA kalka 10 dUdha jalane taka pkaavN| tole, saMbhAlUkA rasa 2 sera, kAMjI 2 sera aura sarasoMkA tela 1 sera lekara sabako ekatra milA yaha taila vAtaraktako naSTa karatA hai / vAtarakta kara pakAveM / jaba pAnI jala jAe to telako | ke liye isase uttama anya koI prayoga nahIM hai| chAna leN| | ( ise roga sthAna para lagAnA cAhiye / ) For Private And Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 566 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH (9158) kArpAsAditailam (vai. ma. ra. 1 paTa. 11 ) mUlatvakpatrapuSpANAM kArpAsasya rase zRtam / tailaM kapAlajAn kuSThAn jayettakrAmlasAdhitam // kapAsa kI jar3a, chAla, patra aura puSpakA svarasa (yA kvAtha) 2 sera, khaTTA taka (chAcha) 2 sera tathA tela 1 sera lekara sabako ekatra milAkara pakAveM aura jaba telamAtra zeSa raha jAe to use chAna leN| yaha taila zirake kuTako naSTa karatA hai / (9359) kAlAnusAryAditailam (su. saM. / ci. a. 2 vraNA. ) kAlAnusAyalA jAtIcandanapadmakaiH / zilAdArvyamRtAtutthaistailaM kurbati ropaNam // kalka ---- tagara, agara, ilAyacI, camelIke patte, sapheda candana, padmAka, zilAjIta, dArUhaldI, giloya aura nIlAthothA samAna bhAga milita tole lekara pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / 1 sera telameM yaha kalka aura 4 sera pAnI milAkara pakAveM / jaba pAnI jala jAe to telako le chAna 1 yaha tela lagAne se ghAva bhara jAte haiM / (9360) kAsIsAditailam ( ra. ci. ma. / sta. 9 ) kAsIsaM haritALaM ca saindhavaM hayamArakaH / viDaGgaM pUtikaM caiva dhanaM jambuzca dantikA // citrakArkasnuhIdugdhaM tailaM pakvaM samaizca taiH abhyaJjanena tatsadyazcAzAMsi zAtayeddhruvama [ kakArAdi kalka --- kasIsa, haratAla, seMdhA namaka, kanerakI jar3a, bAyabiDaMga, pUtikaraJja, mothA, jAmanakI chAla, dantImUla, cItAmUla, AkakA dUdha aura thUhara kA dUdha samAna bhAga milita 10 tole lekara pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / 1 sera telameM yaha kalka aura 4 sera pAnI milAkara pakAveM / jaba pAnI jala jAe to telako chAna leN| ise lagAne se arzake masse gira jAte haiN| (9361) kAsIsA tailam (1) ( vR. yo. ta. / ta. 143 ; vR. mA. strIrogA. ; yo. ci. ma. / a. 6 ; strI. bhai. ra. / khI. ) va. se. / ca. da. / ; kAsIsaturagagandhAsAvaregajapippalIvipakvena / tailena yAnti vRddhiM stanakarNavarAGgaliGgAni // kalka - kasIsa, asagaMdha, lodha ( pAThAntara ke anusAra sArivA) aura gajapIpala samAna bhAga milita 10 tole lekara pAnIke sAtha pIsa leM / 1 sera telameM yaha kalka aura 4 sera pAnI milAkara pakAyeM | jaba pAnI jala jAe to telako chAna le 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isakI mAliza se stana, kAna, bhaga aura liMga bar3e hote haiM / (9362) kAsIsAyaM tailam (2) (vaM. se. / arzo ; ga. ni. / parizi. tailA. ) kAzIsadantIsindhUttha karavIrAnalaiH pacet / tailamarka payonmizramabhyaGgAtpAyukI lajit // 1 ca. da. meM 'zArivA' pATha hai / For Private And Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org selamakaraNam ] kalka ---- kasIsa, dantImUla, saiMdhA namaka kanerakI jar3a aura cItAmUla 2-2 tole lekara pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / 1 sera telameM yaha kalka aura 4 sera AkakA dUdha milAkara pakAveM / jaba dUdha jala jAe to telako chAna leN| ra. ra. va. se / nAr3IbaNA. ) ; pariziSTa milAkara pakAveM / jaba kvAtha jala jAe to tela ko chAna leM / ise lagAne se arza masse naSTa hote haiN| (9363) kumbhIkAdyaM tailam (bhai. ra. ; bhA. pra.; vR. mA. ; ca. da. ; dhanva. ; kumbhIkakharjUrakapittha bilvavanaspatInAntu zalAduvagaiH / kRtvA kaSAyaM vipacetu taila mAvApya sustA saralayitum // saugandhikA mocarasAhipuSpA lodhANi vA khalu ghAtakIJca / etena zalyaprabhavA hi nADI rohed vraNo vai sukhamAzu caiva Il kvAtha - kumbhI ( sulatAna campA), khajUra, evaM kaitha aura jela ke kacce phala samAna bhAga milita 2 sera lekara sabako ekatra kUTakara 16 sera pAnI meM pakAveM aura 4 sera rahane para chAna leN| kalka -- nAgaramothA, sarala kASTha, phUlapriyaMgu, sugandhatRNa (athavA ananta mUla), mocarasa, nAgakesara, lodha aura dhAyake phUla samAna bhAga milita 10 tole lekara pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / 1 sera telameM uparokta kalka aura kvAtha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 567 ise lagAne se zalya - janita nADI vraNa bhara jAtA hai / (9364) kuSThakAlAnalatailam (1) (ga. ni. / tailA. 2 ) kSAradvayaM kaTutrINi paJcaiva lavaNAni ca / vacA kuThe haridre dve viDaGgaM citrakaM viSam // haritAlaM zilAgandhaM sindUraM tutthakharparam / rAmaTaM ca rasonaM ca madanaM ca rasAJjanam || etatsavaM samAMzaM ca stutyarkapayasA plutam / SaDguNaM sArSapaM tailaM tailAnmUtraM caturguNama / / sarvaM mandAnale pakvaM grAhyaM tailAva zeSakapU / hantyaSTAdaza kuSThAni mAMsamedogatAni ca // duSTaNAni zAtAni jIrNanADIvraNAni ca / hanti zvitrasAdhyaM ca dadupAmAvicarcikAH etattailaM sadA'bhyaGgAtkuSTavyAdhiharaM nRNAm // For Private And Personal Use Only kalka --- javAkhAra, sajjIkhAra, soMTha, mirca, pIpala, seMdhA namaka, saJcala ( kAlAnamaka ), kAca lavaNa, viDa lavaNa, sAmudra lavaNa, baca, kUTha, haldI, dArUhaldI, bAyabiDaMga, cItAmUla, bachanAga, haratAla, manasila, gaMdhaka, sindUra, nIlAthothA, khapariyA, hIMga, lhasana, mainaphala aura rasota samAna bhAga miliTa 20 tole lekara ekatra pIsa leM aura usameM thUhara tathA AkakA dUdha milAkara lugadI banA leM / tadanantara 3 sera sarasoM ke tela meM yaha kalka aura 12 sera gomUtra milAkara mandAgni para pakAveM / jaba jalAMza zuSka ho jAya to telako chAna leN|
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 568 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi ise lagAne se mAMsa medogata aThAraha prakArake / manasila, gandhaka, sindUra, nIlAthothA, khapariyA, kuSTha, duSTabaNa, purAnA nADIvraNa, zvitra, dAda, pAmA hIMga, lahasana, mainaphala, rasauta, bhilAvA, yAbacI, aura vicarcikA kA nAza hotA hai| coka, kapUra, lAMgalI ( kaliyArI )kI jar3a, paTola, (9365) kuSTakAlAnalatailam (2) / | haMsapAdI, mAlakaMganI, murAmAMso, kamIlA aura khaira(yo. ta. / ta. 62) sAra samAna bhAga milita 20 tole lekara bArIka cUrNa banAveM aura use snuhI ( sehuMDa-thUhara ) ke kSArAstrayastrikaTukaM paJcaiva lavaNAni ca / vacA kuSThaM haridre dve viDaGga citrakaM viSam / / dUdha tathA Akake dUdhameM milAkara lugadI banA leN| haritAlazilAgandhasindUraM tuttharakharparam / tadanantara 3 sera sarasoMkA yA vizeSataH karama rAmaThaM ca rasonazca madanaM ca rasAdhanam // | ( kaLe ) kA athavA reMDI yA tilakA tela lekara bhallAtakaM bAkucikA cokaM karpUra tthaa| usameM uparokta kalka aura gAya, bhaiMsa, ghor3I, lAgalI ca paTolI ca haMsapAdo tathaiva ca // hathInI, gadhA, UMTa, bakarI aura bher3ameM se kisI tejanI muramAMsI ca kampillaM khadirAntaram / ekakA 12 sera mUtra milAkara mandAgni para pakAve etaccUrNa samAMzena vajyakaipayasAplutam // evaM jalAMza zuSka hone para telako chAna leM / SaDguNaM sApaM tailaM kAracaM vA vizeSataH / __isakI mAlizase vAtarakta, dAda, khujalI, tailaM gandharvajaM vApi tilatailaM tathaiva ca // vicacikA; mAMsamedogata 18 prakArake kuSTha, samasta tailAcaturguNaM mUtraM gomahiSyazvasambhavam / duSTa vraNa, purAne nAr3I braNa, bhagaMdara, arza, makar3I hastigardabhaja vApi tathoSTAjAvijaM kSipet // | kA viSa aura gardabha jAlAdi kA nAza hotA hai / sarvamekatra sampakvaM kaTAhe mndvhninaa| (9366) kuSThAditailam tailAvazeSaM saGgrahya rujAmabhyaGgamAcaret // ( vA. bha. / ci. a. 19 kuSThA.) pAtaraktavinAzAya dadrukaNDUvicarcikAH / aSTAdazAni kuSThAni mAMsadogatAni ca // kuSThAzvamArabhRGgArka muutrsnukkssiirsaindhvaiH| duSTavaNAni sarvANi jIrNanADIvraNAni ca / / tailaM siddhaM viSAvApamabhyagAtkuSThajitparam // bhagandaraM ca durnAmalUtAgardabhajAlakam // * kUTha, kanera, bhaMgarA, AkakI jar3a, (yA dUdha) etattalaM sadAbhyaGgAtsarvakuSThaM vyapohati // gomUtra, snuhI ( thUhara-seMDa ) kA dUdha aura seMdhA javAkhAra, sajjIkhAra, suhAgA, soMTha, mirca, namaka; inake kalka (aura 4 gune pAnI) ke sAtha pIpala, seMdhA namaka, saJcala ( kAlA namaka ), biDa | taila siddha kare / namaka, kAca lavaNa, sAmudra lavaNa, baca, kUTha, haldI, isameM bachanAgakA cUrNa milAkara mAliza dAruhaldI, bAyabiDaMga, cItAmUla, bachanAga, haratAla, | karanese kuSThakA nAza hotAhai / yaha eka uttama yoga hai| For Private And Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra tailamakaraNam ] www.kobatirth.org pariziSTa (9367) kuSThAyasnehaH ( zA. saM. / kha. 2 a. 9 ) kuNAzuNThIdrAkSAlkakaSAyavat / 11 soMTha - sAdhitaM tailamAjyaM vA nasyAtkSavathunAzanam / kalka - kUTha, belakI chAla, pIpala, aura munakkA 4-4 tole lekara pAnIke sAtha bArIka pIsa leM I (9369) kusumbhAdyaM tailam (ga.ni. 1 tailA. 2 ) kumbhakuGkumozIramaJjiSThAraktacandanaiH / sikthasarjarasAtaGkaguDUcI] saindhavAmbudaiH // mUrvAzatAvarI lAkSAmadhukaizca palAMzakaiH / caturguNena payasA pacettailADhakaM bhiSak // arditaM karNazUlaM ca ziraHzUlaM ca dAruNam / gRdhrasIM vAtaraktaM ca pakSAghAtaM vyapohati // taddhastiSu ca pAneSu nasye ca karNapUraNe / abhyaGge ca ziroroge tailaM vidyAdyathA'mRtam // pANipAdAMsada heSu gudayonirujAtu ca / suptivAte'sthibhaGge ca devadevena pUjitam / / kalka - kusumbha (kasumbhA - Ala), kesara, rogakA nAza hotA hai / isakI nasya lenese kSavathu ( chIMka AnA) khasa, majITha, lAla candana, moma, rAla, kUTha, giloya, dhA namaka, nAgaramothA, mUrvA, zatAvara, lAkha aura mulaiThI 5-5 tole lekara pIsane yogya cIjoM ko pAnI ke sAtha bArIka pIsa leM / kvAtha------kalka kI cIjeM samAna bhAga milita 4 sera lekara 32 sera pAnImeM pakAveM aura 8 sera rahane para chAna leN| (9368) kuSThAritailam ( ra. ra. sa. / u. a. 20 ) nArikeraM haridre dve bAkucI vacayA saha / abhRGgakamalA zAkakAeM ca kAJcanam // etAni samabhAgAni tailaM pAtAlayantrataH / saGgrahya lepayettena kuSThASTAdazanAzanam // 2 sera tela yA ghI meM yaha kvAtha aura kalka milAkara pakAveM / jaba pAnI jala jAe to sneha ko chAna leN| nAriyala ( khoparA ), haldI, dArUhaldI bAbacI, baca, baher3A, bhaMgarA, bhilAvA, sAgauna kA kA aura dhatUrA samAna bhAga lekara pAtAlayantrase tela nikAleM / ise lagAne se 18 prakArake kuSTa naSTa hote haiN| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 566 8 sera tela meM yaha kalka aura 32 sera dUdha milAkara pakAveM / jaba dUdha jala jAe to telako chAna leN| yaha tela ardita, karNazUla, dAruNa zirazUla, gRdhrasI, vAtarakta, pakSAghAta, hAtha paira aura kandhoMkI dAha tathA yoni aura gudAkI pIr3A evaM suptivAta tathA asthibhaMgako naSTa karatA hai / For Private And Personal Use Only ise AvazyaktAnusAra basti, abhyaGga, pAna, nasya aura karNapUraNa Adi dvArA prayukta karanA cAhiye / zirazUla mAliza karane se yaha amRta ke samAna guNa karatA hai /
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi (9370) ketakyAditailam piNDItakamayazcUrNa nIlI pakSazca pagrajam / (va. se. / kSudrarogA.) kalkairetaiH pacettailaM vacAbhArasena tu / / ketakaM bhRGganIlikAH pArthapuSpaM sIjakam / ziro'bhyaGgAtmaNazyanti dAruNaM cendraluptakam / sahacaraM tilA kRSNA piNDItakamayorajaH // akAlapalitaM kaNDU lUtikAM dadrumeva ca // karoti kuzcitAnkezAn bhramarodarasanibhAn / amRtA cotpalaM zyAmA triphalApanakardamaiH / ketakyAthamidaM nAmnA videhAdi prakIrtitam / / kalkairebhiH pacettailaM triphalAkvAthamArkavaiH / kalka-ketakIke phUla, hara , baher3A, AmalA, akAlapalitaM hanti naashyedupjihikaam| | dAruhaldIkI chAla, dAruhaldIke phala, mainaphalakI kezAzca tena jAyante |sngdhaavaaansnnibhaaH / / chAla, AmakI guThalIkI moMgo, kUTha, kAle tila, kalA-ketakI ke phUla, bhaMgarA, nIlakA vRkSa, | bhaMgarA, rasauta, tagara, lohacUrNa, nIlakA paudhA aura arjunake phUla aura bIja, piyA bAMsA, kAle tila, / kamalakI jar3akI miTTI samAna bhAga milita 20 tagara, lohacUrNa, giloya, nIlotpala, haldI ( yA tole lekara pAnIke sAtha bArIka pIsa leM. kAlI nisota ), hara, baher3A, AmalA aura kama 2 sera tela meM yaha kalka aura 4-4 sera lakI jar3akI miTTI samAna bhAga milita 20 tole bacakA tathA bhaMgarekA rasa milAkara mandAgni para lekara sabako pAnIke sAtha bArIka pIsa leN| pakAveM / jaba pAnI jala jAe to telako chAna leN| 2 sera telameM yaha kalka aura 4-4 sera | zirapara malanese yaha tela dAruNaka roga, triphalekA kvAtha tathA bhaMgarekA rasa milAkara pkaaveN| indralupta (gaMja), akAla palita (7.kAlameM bAloMkA baba pAnI jala jAya to telako chAna leN| sapheda honA ), zirako khAja, latikA aura dAdako yaha tela akAla-palita ( samayase pahile | naSTa karatA hai| pAloMkA sapheda honA ) aura upajihAko naSTa isake upayogase bAla kAle aura dhuMgharAle karatA hai / tathA isake upayogase bAla snigdha aura ho jAte haiN| bhajanake samAna kAle ho jAte haiM / (9372) kaiDaryatelam (ise mardana karanA aura isakI nasya lenI cAhiye / ) | (vai. ma. ra. / paTa. 3) (9371) ketakyAdyatelam pariNatakaiDacchikalI kRtvA''jyakumbhaparidagdhAta (va. se. ! kSudrA.) | tailaM niHsRtamasyati kAsaM bhAsaM pramehaM ca // ketakI triphalA dArU tatphalaM mdntvcH| kAyaphalake pakke pattoM ko kUTakara ghIke cikane * bhAnAsthimajakuSThazca tilA bhRGgAsAdhanam / / ghar3emeM bharakara pAtAlayantra se tela nikAleM / For Private And Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailaprakaraNam ] pariziSTa 571 yaha tela kAsa, zvAsa aura prameha ko| yaha taila aneka prakArake ghora duSTa aNoMko naSTa karatA hai| | zIghra hI naSTa kara detA hai| jisake liMgakA saba (9373) kozAtakItailam mAMsa gala gayA ho aura kevala aNDakoSa hI bace ho (va. se. ; bhA. pra. ma. khaM. 2 / upadaMzA.) | use bhI isa telase ArAma ho jAtA hai / yasya liGgasya mAMsantu zIryate muSkazeSataH / ___ (9374) kozAtakIlAbhyaGgaH viktakozAtakIlambAbIjanAgarasAdhitam / / (rA. mA. / strIrogA. 30) tailaM hantyacirAd ghoraM vraNaduSTamanekadhA // utpATaya guhyaprabhavANi romANya kalka-kaDavI torI ke bIja, kar3ave kadUke bhyaJjanaM tatra tato vidheyam / bIja aura sAMTha samAna bhAga milita 10 tole kozAtakIbIjasamudbhavena lekara pAnIke sAtha pIsa leN| tailena lomnAmapunarbhavAya // 1 sera telameM yaha kalka aura inhI oSa- guhya pradezake bAloMko ukhAr3ane ke pazcAta dhiyAMkA 4 sera kyAtha milAkara pAnI jalane taka torI ( kar3avI torI ) ke bIjoMkA tela lagAne se pakAveM aura phira chAna leN| 'punaH bAla nahIM nikalate / iti kakArAditailapakaraNam - - - atha kakArAdyAsavAriSTaprakaraNam (9375) kanakabindariSTam kharasArakA 32 sera kvAtha dhRta bhAkti (ca. saM. / ci. a. 7 kuSThA.) | mRtpAtrameM bharakara usameM haraM, baher3A, AmalA, seTha, mirca, pIpala, bAyabiDaMga, haldI, nAgaramothA, asA khadirakaSAyadroNaM kumbhe ghRtabhAvite samAvApya / (bAsA), indrajau, amalatAsakI chAla aura giloya; dravyANi cUrNitAni ca SaTpalikAnyatra deyAni / / inakA cUrNa 30-30 tole milAkara usakA mukha triphalAvyoSaviDaoN rjniimustaattruusskendryvaaH| banda karake anAjake Dhera meM dabA deM aura eka mAsa sauvarNI ca tathA tvaka pazcAt nikAlakara chAna leN| __chinakahA ceti tanmAsam ise prAtaHkAla yathocita mAtrAnusAra sevana nidadhIta dhAnyamadhye prAtaH karanese 1 mAsameM mahA kuSTha aura 15 dinameM kSudra mAtA pivettato yuktyA / kuSTha naSTa ho jAtA hai / yaha ariSTa arza, zvAsa, mAsena mahAkuSThaM hantyevAlpantu pakSeNa // | bhagaMdara, kAsa, kilAsa kuSTha, prameha aura zoSako arzaHzvAsabhagandarakAsakilAsapramehazoSAMzca / naSTa karatA hai| isake sevanase manuSya kA zarIra nA bhavati kanakavarNaH pItvAriSTaM kanakavindum // ' svarNake samAna kAntimAn ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 572 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi ( isameM mIThe kA abhAva hai aura binA mIThA | nikAleM / yaha resa 32 sera lekara usameM 6 / sera milAe Asava nahIM bana sakatA ataeva 6 / sera gur3a milA deM aura phira sabako ghRta-bhAvita gur3a aura 3 sera 10 tole zahada bhI DAlanA caahiye|) | mRtpAtrameM bharakara usameM nimna likhita prakSepa (9376) kumAryAsabaH (1) DAla kara milA deM prakSepa--zahada 6 / sera; zuddha lohacUrNa (yA ( zA. saM. / khaM. 2 a. 10) bhasma ) 3 sera 10 tole; sAMTha, mirca, pIpala, lauMga, supakvarasasaMzuddhaM kumAryAH patramAharet / dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAgakesara, cItAmUla, yatmena rasamAdAya pAtre pASANamRNmaye // . pIpalAmUla, bAyabiDaMga, gajapIpala, cava, hapuSA, droNe guDtulAM datvA ghRtabhANDe nidhApayet / / dhaniyA, supArI, kuTakI, nAgaramothA, haraM, baher3A, mAkSikaM pakvalohaM ca tasminnardhatulAM kSipet // AmalA, rAsnA, devadAru, haldI, dAruhaldI, mUrvA, kaTutrikaM lavaGgaM ca cAturjAtakameva c|| mulaiThI, dantImUla, pohakaramUla, kharai TI, kaMdhI, kauMcake citrakaM pippalImUlaM viDaGgaM gajapippalI // bIja, gokharu, soyA, hiMgupatrI, akarakarA, uTiMcavika hapuSA dhAnyaM kramukaM ktturohinnii| | gaNake bIja, sapheda aura lAla punarnavA, lodha mustA phalatrikaM rAsnA devadAru nizAdvayam // aura svarNamAkSika bhasma 2 // 2 // tole evaM dhAyake phUla 40 tole; ina sabakA cUrNa milAkara pAtrakA mUrvA madhurasA dantI mUlaM puSkarasambhavam / mukha banda karake rakhadeM aura 1 mAsa pazcAt balA cAtibalA caiva kapikacchutrikaNTakam // nikAlakara chAna leN| zatapuSpA hiDapatrI AkallakamuTiGgaNam / / ___maatraa-2|| tolese 10 tole taka (vya. punarnavAdvayaM lobhraM dhAtumAkSikameva ca // mA.-2 tole / ) eSAM cApalaM datvA dhAtakyAstu palASTakam / / isake sevanase bala, varNa aura agnikI vRddhi palaM cArdhapalaM caiva paladvayamudAhRtam / / hotI hai / yaha pauSTika, rucivarddhaka aura vIryavardhaka vapurvayaH pramANena balavarNAgnidIpanam / hai / isake sevanase paktizUla, ATha prakArake udaraBhaNaM rocanaM vRSyaM paktizUlanivAraNam // | roga, ugra kSaya, 20 prakArake prameha, udAvarta, aSTAvudarajAn rogAn kSayamugraM ca nAzayet / apasmAra, mUtrakRcchU, zukadoSa, azmarI, kRmiroga viMzati mehajAn rogAnudAvartamapasmRtim / / aura raktapittakA avazya nAza ho jAtA hai| mUtrakRcchramapasmAraM zukradoSaM tathAzmarIm / (9377) kumAryAsavaH (2) kRmijaM raktapittaM ca nAzayettu na saMzayaH // ( siddha bheSajamaNimAlA) ghRtakumArI ke rasase paripUrNa patra lekara unheM kanyArasADhake pratnaguDataH kuDavadvayam / acchI taraha dhokara miTTI yA pattharake pAtrameM rasa maNDUraM TaGkaNaM kSArau paJcaiva lavaNAni ca // For Private And Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 573 AsavAriSTamakaraNam ] pariziSTa navasAdara ityasmAdvargAdeyaM pala palam / / sAraM sUraNatejabalaM tAlIsazyAmapUgakam // kAcakoSe samAdAya mukhamasya vimudrayet // eteSAM karSamAtrazca sUkSmacUrNantu kArayet / aSTAhamAtapanyastamekIbhUtarasaM pibet / mUlabhANDe kSipetsarvaM palamekaM bhajennaraH / / yakRtplIhodareSvenaM kumAryAsavamAkhyayA // | kAsaM vAsaM ca hRdrogaM pANDurogaM kSatakSayam / ghRtakumArI (gvArapAThe) kA rasa 8 sera, purAnA | gulmodaraM grahaNyajhai mUtrakRcchre tathAzmarIm // gur3a 40 tole tathA maNDUra bhasma, suhAgekI khIla, pramehaM zophAtIsAre vAtapittakaphApahaH / javAkhAra, sajIkhAra, seMdhA namaka, saMcala ( kAlA kUSmANDAsava ityeSa balakRnmalazodhanaH // namaka), biDa namaka, sAmudra lavaNa, kAca lavaNa eka bahuta bar3A peThA (sapheda kumhar3A) lekara aura nausAdara 5-5 tole lekara sabako ekatra | | usameM eka bar3AsA chidra kareM aura phira usa chidrake milAkara kAMcake ghar3emeM bharakara usakA mukha banda dvArA usake bhItara dhIre dhIre 12 // sera gur3a bhara karake dhUpameM rakha deN| ATha dinameM saba cIjeM deM jaba gur3akA pAnI ho jAya taba chilake aura ekarasa ho jaayNgii| bIjoM ko nikAla deM tathA zeSa bhAga ko ghRtaisake sevanase yakRt , plIhA aura udara rogoM bhAvita mRtpAtrameM bharakara usameM berIkI 40 tole kA nAza hotA hai| chAlakA kvAtha aura 5-5 tole donoM prakArakA (9378) kUSmANDAsavaH kaseru, dhAyake phUla, hapuSA, hara, baher3A, ( yogacintAmaNi / a. 7) AmalA, sugandhabAlA, kAkar3AsiMgI, bharaMgI, pohakara kUSmANDaM ca phalaM pakvaM tasmizchidrantu kArayet / mUla, tAlamUlI (mUsalI), kauMcake bIja, kaMkola, chidramadhye guDo deyo dvitulazca zanaiH zanaiH // | baMsalocana, mulaiThI, mocarasa, nAgaramothA, pIpalAmUla, tvacAbIjaM ca utkRSya snigdhabhANDe nidhaapyet| medA, mahAmedA, jIvaka, RSabhaka, Rddhi, vRddhi, badarItvak palAnyaSTau tasya kvArtha pradApayet // kAkolI, kSIrakAkolI, dAlacInI, ilAyacI, tejadvau kaselau ca dhAtakyA hapuSA ca palaM palam / / pAta, nAgakesara, bAyabiDaMga, soMTha, mirca, pIpala, triphalA hoverazca zRGgo bhAgIM ca puSkaram // / cItAmUla, kesara, jAvatrI, lauMga, akarakarA, jAyaphala, tAlamUlI svayaM guptA kaGkolaM vaMsalocanam / dazamUla, lAlacandana, kAyaphala, reNukA, kacUra aura yaSTI mocarasaM mustA granthikaM cASTavargakam // / kuTakI; inakA cUrNa evaM aDUsA (bAsA), kuliMjana, cAturjAtaM viDaGgAni vyoSaM citrakakuGkamam / ajamoda, asagaMdha, cava, mAjUphala, zatAvara, lohajAtIpatraM lavaGgaM ca karabhaM mAlatIphalam // bhasma, sUraNa (jimikaMda), tejabala, tAlIsapatra dazAni raktasAraM ca kaTphalaM reNukA zaTI / | aura cikanI supArI; inakA cUrNa 11-1 / tolA tiktasAracatuHkarSamATarUpakulinanam // milAkara pAtrakA mukha banda karake rakhadeM aura eka ajamodAzvagandhA ca cavyamAjUphalaM brii| ' mAsa pazcAt nikAlakara chAna leM / For Private And Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi (mAtrA-5 tolA | vya. mA. 2-2 // | kSata, kSaya, gulma, grahaNIroga, arza mUtrakRccha, tole ) azmari, prameha, zotha aura atisAra kA nAza hotA isake sevanase kAsa zvAsa, hRdroga, pANDu, | tathA bala bar3hatA hai / yaha mala zAdhaka bhI hai| iti kakArAghAsavAriSTaprakaraNam atha kakArAdilepaprakaraNam (9379) kaTukAlAbvAdilepaH ___ isakA kuSTha para lepa karanese sapheda kuSTha naSTa ho jAtA hai| (vaM. se. / kuSThA.) (9380) kaTaphalAdilepaH (1) kttukaalaacusvyophisaahymaarkaaH| (va. se. / vraNA.) kuSThaM valgujabhallAtasnuhImUlAni sarvapAH / / kadaphaladADimarajanIpriyaGguphalatAmrapuSpikAvisvakAriSTapIlUnAM patrANyAramadhasya ca / pusspaiH| triphalAmustajImUtavizAlA mUtrapAcitaH / / | dhAtrIrasasampiSTairduSTatraNaropaNaH phalkaH // gomajAvAjamUtrANAmADhakaM tvADhaka pare / | kAyaphala, anArakI chAla, haldI, phUlapriyA, snupakakSArakuDavaM telaM yuktyA padApayet // harI, baheDA, AmalA aura dhAyake phUla, samAna bhAga pacedAnIpralepantu ghRSTvA kuSThAni lepayet / lekara bArIka cUrNa bnaaveN| ise Amale ke rasameM vitrANi dviSpaliptAni yAnti nAzamazeSataH // pIsakara lepa karanese duSTa vraNa bhara jAtA hai| kar3avI tUMbI, soMTha, mirca, pIpala, jaTAmAMsI, ___(9381) kaTphalAdilepaH (2) AkakI jar3a, kanera, kUTha, bAbacI, bhilAvA, snuhI (vaidyAmRta) (se huMDa-thUhara)kI jar3a, sarasoM, belake patte, nImake zAnte tridoSe zratimalajAtaphte, pIluke patte, amalatAsake patte, hare, baher3A, zothasya raktaM pravimocayetmAk / AmalA, nAgaramothA, devadAlI (biMDAla) aura | pazcAnmuhuH kaTaphalakRSNajIraindrAyaNa; samAna bhAga lekara sabako acchI taraha vizvAkulityodbhavalepanaM syAt // kUTa leM aura phira usa cUrNameM 8-8 sera gomUtra, sannipAta jvara ke zAnta hone para jo karNahastimUtra, ghor3IkAmUtra aura bakarIkA mUtra evaM 20- mUla meM zotha ho jAtA hai prathama usase rakta nikala20 tole snuhI kA tathA AkakA kSAra aura tela vAveM aura phira kAyaphala, kAlAjIrA, soMTha aura milAkara pkaaveN| jaba karachI ko lagane lage to kulazrI; inake samAna bhAga milita bArIka cUrNako utAra kara ThaMDA kara leN| / pAnImeM pIsa kara bAra bAra lepa lagAveM / For Private And Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 575. - lepaprakaraNam ] pariziSTa (9382) kavikAdilepaH zirobhitApe saghRtaiH ziraH zItaiH pralepayet / / ___(vaM. se. / kSudra.) ___kaitha, cUkA, berI aura makoya; inake pattoMko kaTvIkApAlikAmUlaM pUtIkaM saindhavaM tathA / / pIsakara zira para lepa karanese bAlakakI zirapIDA, zambUkena zlakSNapiSThaM carmakIlakanAzanam // chardi aura atisAra kA nAza hotA hai / kuTako, kaNTakapAlI kI jar3a, pUtikaraca ___ yadi bAlakakA zira tapatA ho to zItala seMdhA namaka aura ghoMghe samAna bhAga lekara bArIka | oSadhiyoM ( candanAdi ko ) ghI meM milAkara lepa pIsakara lepa karane se carmakIlakA nAza ho jAtA hai| karanA cAhie / (9383) kadalyAdilepaH (1) (9386) kapitthAdilepaH (va. se. / strIgegA.) ( vA. bha. ci. a. 1 jvarA.) kadalIdIrghantAnAM bhasmAlaM lavaNaM shmii-|| kapitthamAtulaGgAmlavidArIrodhradADimaiH / badarI pallavotthena phenenAriSTajena vA // bIjaM zItAmbhasA piSTaM lomazAtanamuttamam / / lipte'Gge dAharummohacchardistRSNA ca zAmyati / / kele aura arala kI bhasma, haratAla, seMdhA __ kaithake patte, bijaure nIbUke patte, khaTTA bera, namaka, aura zamI (choMkara) vRkSake bIja samAna bidArIkanda, lodha aura anArake patte; inheM pIsakara bhAga lekara zItala jalake sAtha pIsakara lepa karanese lepa karane se athavA beroke pattoM ko pIsakara thoDe bAla gira jAte haiN| pAnI meM milAkara hAtharo phena uThAkara ve phena (9384) kadalyAdilepaH (2) / | lagAne se yA isI prakAra nImake pattoMke phena banA ( ra. ra. / strI. ) kara lagAne se zarIra kI doha, pIr3A, moha, chardi dagdhvA zaGkha kSipedrambhAsvarase tacca peSitam / / aura tRSNAkA nAza hotA hai| tulyAlalepanAdanti romaguNAdisambhavam / / (9387) kapItanAditvaglepaH zaMkha bhasma aura haratAla ko keleke rasa meM | (ga. ni. / visarpA 39) ghoTa kara lepa karanese guhya sthAnake bAla gira | kapItanavaTAzvatthaplakSodumbarajAsatva vaH / jAte haiN| lepanAcchophavIsarparaktapittaprasAdhanAH // (9385) kapitthapatrAdilepaH sirasa, bar3a, azvattha ( pIpala vRkSa ), pila (ga. ni. | bAlarogA. 11) khana aura gUlara; inakI chAla (pAnI ke sAtha) pIsa patraiH kpitthcaanggeriibdriikaakmaacijH| kara lepa karanese zotha, bisarpa aura raktapittakA zirorukccharyatIsAranAzanaM mUni lepanam // | nAza hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi (9388) kapotavaGkAdiyogaH pattoMko pIsakara lepa karanese braNake kRmi naSTa ( ga. ni. / kuSTA. 36) ho jAte haiN| kapotavaGkA lazunasya zIrSa (9391) karaJjabIjAdilepaH sasaindhavaM citrakamUlamizram / ( ga. ni. / visphoTA. 40) tadazvaliNDasya rasena piSTaM karaataruvIjAni yuktAni tilasarSapaiH / vaNe pralepo janano hi romNAm // eraNDaphalayuktA vA dugdhakA sphoTanAzinI // karaJja ( kale ) ke bIja, tila aura sarasoM brAhmI, lhasana kA zira ( Upara kA bhAga ), samAna bhAga lekara pIsa kara lepa karanese yA duddhI seMdhA namaka aura cItAmUla samAna bhAga lekara aura aNDIke bIjoMko ekatra pIsakara lepa karanese cUrNa bnaaveN| visphoTaka kA nAza hotA hai| ise ghor3ekI lIdake rasameM pIsakara lepa karane (rA. mA. meM prathama lepako duSTa piDikA se braNake sthAna para bAla nikala Ate haiN| nAzaka likhA hai|) (9389) karaJjalalepaH (9392) karAdilepaH ( yo. ra. / kuraNDarogA.) (ga. ni. / Urusta. 21) taNDulavArivimizra ghRtapurasajhaM yaducyate loka karataH sarasA bilyo devdaasrvcaa'rjk| tanmalapiSTalepaM kuraNDagalagaNDayoH kuryAt // tarkArImeezRGgI ca zobhAanakamiGgudI / / karaJja (kale ) ko jar3a ko cAvaloM ke ubhe bRhatyau zyonAkaH zvadaMSTrA khadirAsanau / dhovanake sAtha pIsakara lepa karanese kuraNDa aura jalapirimaistulyaiH kaSAyaH pariSecanam // galagaNDa roga naSTa hotA hai| etairevaupadhaistulyaiH kSIrapiSTaiH pralepayet / (9390) karaJjayogaH anena vidhinA kSipramurustambhaH prazAmyati // (va. se. / vraNA. ; zA. saM. / kha. 3 a. karana ( kalekI chAla ), tulasI, belachAla, 11; yo. ra. / vragA. ; bhA. pra. / ma. devadAru, baca, arjaka ( choTe patte vAlI tulasI ), kha. 2 vraNA.) araNI, meDhAsigI, sahaM janekI chAla, hiMgoTa, choTI aura baDI kaTelI, aralukI chAla, gokharU, kharasAra karaAriSTanirguNDolepo hanyAvaNakRmIn / aura asanA vRkSakA sAra samAna bhAga lekara dUdhake lazunasyAthavA lepo hiGgunimbabhavo'thavA // sAtha bArIka pIsa leN| isakA lepa karanese aura karaJja, nIma aura saMbhAlu (ke pattoM )kA lepa inhIM oSadhiyoMke kvAthakA avasecana karane (taraiDA karanese athavA lhasana ko yA hIMga aura nImake dene) se Urustambha meM lAbha hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepaprakaraNam ] pariziSTa (9393) karavIrajaTAlepaH __yadi lepa lagAne se indrI para phusiyAM nikala ( yo. ta. / ta. 80) AveM to una para dhulA huvA navanIta ( makkhana ) karavIrajaTAlepaM yaH karoti naro maNau / lagAnA caahiye| vIryastambhaM sa labhate kArNATIsurateSvapi / / (rAtako roz2a lepa lagA kara nayA pAna bAMdhanA aura use hara samaya bAMdhe rahanA cAhiye / prayoga indri kI maNi para kanerakI jar3akA lepa karake kAla meM indro ko ThaMDA pAnI na lagane denA caahiye|) strIsamAgama karanese vIryastambhana hotA hai| (9395) karavIralepaH (9394) karavIratvagAdilepaH (va. se. / upadaMzA. ; zA. saM. / kha. 3 a. 11) (na. mR. / ta. 6 ) karavIrasya mRlena paripiSTena vAriNA / asAdhyApi bajatyastaM liGgotthA ruk pralepanAt / / karavIratvandvikarSa dugve prasthadvaye pacet / ____ kanerakI jar3ako pAnIke sAtha pIsakara liGga taca dugdhaM dadhi kRtvA manthanena viloDayet / / para lepa karane se upadaMza janita asAdhya liMga pIr3A navanItaM viniSkRSya svauSadhiM tatra nikSipet / bhI naSTa ho jAtI hai / jAtIphalamajepAlaM viSamAkhupASANakam // (9396) karavIrAdiyogaH vidhinA mardayetlalve tato lepaM samAcaret / ( vA. bha. / u. a. 36 ) tyattvAgrabhAgasImAnau tAmbUle taM praveSTayet // krviiraakummmllaangglikaaknnaaH| piDikA cedbhavecchuddhanavanItena lepayet / kalkayedAranAlena pAThAmaricasaMyutAH // paNDatvanAzanArthAya lepoyaM smudaahRtH|| eSa vyantaradaSTAnAmagadaH sArvakArmikaH / / ___2 // tole kanerakI jar3a ko pIsakara 2 sera ___kanerakI jar3a, kanerake phUla, AkakI jar3a, dudhameM milAkara pakAyeM aura phira usakA dahI jamA Akake phUla, kaliyArIkI jar3a, pIpala, pAThA aura kara makkhana nikAleM / tadanantara jAyaphala, jamAla- | kAlI mirca samAna bhAga lekara cUrNa banAveM / goTA, zuddha bachanAga aura zaMkhiyA ( samAna bhAga ___ise kAMjI meM pIsakara lepa karane tathA pilAne milita 2 // tolA ) usa makkhana meM milAkara acchI Adi se vyantara ( eka vizeSa jAti ke sarpa) kA taraha kharala kreN| viSa naSTa hotA hai| ____ indrI ke agrabhAga aura sIvanako chor3akara zeSa (9397) karavIrAdilepaH (1) bhAga para yaha lepa malakara Upara se nAgaravela (vA. bha. / ci. a. 19) pAna bAMdha deN| karavIranimbakuTa nAcchaisa prakAra kucha dinoM karanese napuMskatA naSTa / ___mpAkAcitrakAca mUlAnAm / ho jAtI hai| mRtre darjIlepI kvAtho lepena kuSThanaH // For Private And Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 578 www.kobatirth.org kanerakI jar3a, nIma kI jar3a, kur3e ko jar3a, amalatAsa kI jar3a aura cItekI jar3a samAna bhAga lekara kUTa kara ATha gune gomUtra meM pakAveM aura cauthA bhAga rahane para chAnakara use puna: pakAyeM | jaba karachI ko lagane lage to agnise nIce utAra kara ThaMDA kara leM 1 bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH isakA lepa karane se kucha naSTa hotA hai / (9398) karavIrAdilepa: (2) ( na. mR / ta. 6 ) karavIramUlatvacaM samma bRhatIra se / vidhinApayecchine dhvajasyottejanAya vai // kanerakI jar3a kI chAlako bar3I kaTelI ke rasameM pIsakara liMga para lepa karanese kAma ttejanA tItra hai| (9399) karavIrAdilepa: (3) ( va. se. / jvarA. ; ga. ni. / jvarA. ) karavIrasya patrANi candanaM sArivA tilAH / hRSNAnaH zirasA''lepa AranAlena peSitaH // (9400) karkaTayogaH ( va. se. | bAlaroga. ) kanera ke patte ( pAThAntara ke anusAra phUla ), lAla candana, sArivA aura tila samAna bhAga lekara kAMjImeM pIsakara zirapara lepa karanese ubarakI pipAsA zAnta ho jAtI hai / karkazA vipakSIreNa caraNatalepanAdacirAt / 1 puSpANIti pAThAntaram Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dantadaMSTrAta zabdaM zamayati bahudhaiva dRSTamidam || A [ kakArAdi kAkar3AsiMgI aura sAgonakI lakar3Ike sAtha siddha dUdhakA ( sote samaya ) bAlaka ke pairoMke taluvoM para lepa karane se nIMda meM dAMta bajAnA zIghrahI banda ho jAtA hai / yaha prayoga aneka bArakA parIkSita hai| ( kAkar3AsiMgI aura sAgona 3-3 mAze, dUdha 4 tole, pAnI 16 tole / pAnI jalane taka pakrAveM / ) (9401) karNikArAdilepaH ( ra. ci. ma. / sta. 3 ) karNikArasUnAni kRtasUkSmANi kAkSike / kSepaNIyAni teSAM vai mardanaM kArayedbhiSak // danatricaturAdhvaM dadunAzo bhaSeddhruvam / maNDalaM na ca dRzyeta na ca kaNDUH kvacidbhavet // | choTe amalatAsa ke phUlako bArIka pIsakara kAJjI meM milAkara dAda para mleN| isI prakAra 3-4 dina karanese dAda avazya na ho jAtA hai aura maNDala yA khAjakA nAma taka nahIM rahatA / (9402) karpUrAdilepa: For Private And Personal Use Only ( vR. yo. ta / ta. 147 ) karpUraM TaGkaNaM mRtaM tulyaM punarasaM madhu / sammartha payelliGgaM sthitvA yAmaM tathaiva ca // tataH prakSAlya ramayedvanitAnAM zataM sukham / vAryastambhakaraM samyaksamyaGnAgArjunoditam // kapUra, suhAgA (kaccA) aura pArA sapAna bhAga lekara ekatra kharala kareM aura phira usameM thor3A thor3A agasti ( agathiyA ) kA rasa aura zahada milAkara lepa sA banA le 1
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepaprakaraNam ] pariziSTa 576 isakA liMga para lepa karake 1 pahare taka vaise / aura lepa karanese maNDalIka sarpakA viSa zIghra hI hI rahane deM aura phira dhokara strI samAgama kreN| naSTa ho jAtA hai / isa prayogase atyanta vIryastambhana hotA hai| (9406) kAkodumbarikAyogaH yaha prayoga nAgArjuna-kathita hai| (ga. ni. / arzo. 4) (9403) kAkajaGghAdilepaH kAkodumbarikAyAstu kSIreNa parilepitAH / ( ga. ni. ; va. se. | nisarpA.) gudajA ghRtapAnena nipatantyAzu dehinAm // kAkajaDana zirISasya puSpaM shlessmaatktvnH| ____kaThUmarakI jar3ako dUdhameM pIsakara lepa karane kRtamAlasya patrANi vAjigandhA priyaGgavaH // aura ghRta pAna karanese arzake masse zIghra hI pradehaM kakavIsapai kaduSNaM ca prayojayet // | | gira jAte haiN| kAkajaMghA, sirasake phUla, lihasor3e kI chAla, (9407) kAzcanyAdilepaH choTe amalatAsake patte, asagandhaM aura phUlapriyaMgu / samAna bhAga lekara pAnIke sAtha pIsa kara mandoSNa | (yo. ra. / gaNDamAlA.) karake lepa karanese kaphaja visarpa meM lAbha hotA hai| jalena peSayettulyaM kAJcanIcitrakaM viSam / (9404) kAkajanAlepaH saptAhaM lepayedyasya yadisyAdgaNDamAlikA / / (rA. mA. / vraNA. 25) sphuTantI nAtra sandeho sphoTe lepamimaM kuru / dinatrayaM vAyasanavikAyAH AragvadhaziphAM piSTvA samyaktaNDula vAriNA // tena nasyapalepAbhyAM gaNDamAlAM samuddharet // zastraprahAre kurute pralepam / ajAtapUyo vyathayA vihInaH / handI, cItAmUla aura bachanAga samAna bhAga saMrohamabhyeti sa tasya zIghram // lekara pAnIke sAtha pIsa kara lepa karamese sAta zastrAghAta braNa para tIna dina taka kAkajaMghA dinameM gaNDamAlA avazya phUTa jAtI hai| jaba kA lepa karanese vaha binA pake zIghra hI bhara jAtA gaNDamAlA phUTa jAe to usapara amalatAsa kI jar3ako hai aura vyathA bhI nahIM hotii| cAvaloM ke pAnImeM pIsakara lepa karanA cAhiye aura usIkI nasya denI cAhiye / ____ (9405) kAkAdanImUlayogaH ( rA. mA. / viSA. 8 ; ga. ni. / sarpaviSA. 3) (9408) kAntapASANAdiyogaH apaharati maNDaliviSa pAnenAlepanena vA sdyH| (ra. ra. rasA. khaM. / upa. 5) kAkAdanyAmUlaM kAnikaparipeSitaM puMsAma // | kAntapASANacUrNa tu tailamadhvAjyasaMyutam / cauMTalIkI jar3ako kAMjImeM pIsakara pilAne | kAphatuNDIphalaM sarva samametattu kalpayet // For Private And Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi bhANDe rudbhavA kSipenmAsaM dhaanyraashaavthoddhret| (9411) kAsamardamUlalepaH anena lepayecchIrSa nasyaM kuryAdanena vai // (ga. ni. / kuSTA. 36) vyahAdmamarasaMkAzAH kezAH syurvatsarArdhakam / / | kAsamardakajaM mUlaM sauvIreNa tu peSitam / __ kAntapASANa kA cUrNa, tela, zahada, ghI | drukiTibhakuSThAni jayedetatpralepanAt // aura kAkatuNDI ( cauMTalI ) ke phaloMkA cUrNa samAna kAsamarda ( kasauMdI ) kI jar3ako kAMjImeM bhAga lekara sabako ekatra milAkara pAtrameM banda karake | pIsakara lepa karanese dadra aura kiTibha kuSTha kA anAjake DherameM dabA deN| eka mAsa pazcAt nikAla | nAza hotA hai| kara isakA bAloM para lepa kareM aura isIkI nasya leN| (9412) kAsama dilepaH isase 3 dinameM hI ( sapheda ) bAla bhauM reke ( vai. ma. ra. / paTa. 11) samAna kAle ho jAte haiM aura chaH mAsa taka vaise jambIrasvarase piSTakAsamAjrilepanam / hI rahate haiN| vicarcikAnAM sarveSAM paramauSadhamucyate // - (9409) kAravellIjaTAyogaH ___kasauMdIkI jar3ako jambIrI nIbUke rasameM ( rA. mA. / strIrogA. 30) pIsakara lepa karanese vicarcikA (tara khujalI ) kA yoniH strINAM nirgatA'pipraveza nAza hotA hai / yaha isa rogakI paramauSadha hai| mAmotyantaH kaarvelliijttaabhiH| (9413) kumArikAdilepaH sampiSTAbhirlepanAd................ (ra. ra. 1 upadaMzA.) kumArIrasasampiSTaM jIraka lepanAdujam / yadi strIko yoni bAhara nikala AI ho to tena dAhazca pAkazca zAntimAnoti nizcitam karelIkI jar3ako pIsakara lepa karanese vaha bhItara | kara lepa karanese vaha bhItara kumArI (gvAra pAThA ) ke rasameM jIreko praviSTa ho jAtI hai| pIsakara lepa karanese upadaMza ke vraNoM kI pIr3A, (9410) kArpAsapatralepaH dAha aura pAkakA avazya nAza ho jAtA hai| (yo. ta. / ta. 78 ) (9414) kumArImUlayogaH kAsapatraiH sampiSTaiH sAjyaileMpo viSApahaH / ( rA. mA. / strIrogA. 30) vRzcikasyAthavA vatsanAbhalepaH prazasyate // / apatyanAzaprabhavAM nihanti ___ kapAsake pattoMko pIsakara ghImeM milA kara stanavyathAmAzu kRte pralepe / lepa karanese yA bachanAga ko pAnIke sAtha pIsa kara strINAM haridrAsahitaM kumArI lepa karanese bicchUkA viSa naSTa ho jAtA hai| mUlaMvizAlAmabhavaM kadAcit // For Private And Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lepapakaraNam pariziSTa 581 baccA naSTa ho jAne para strIke stanoM meM dUdha | maNDalAnAM ca yatsthAna proJchayitvA pralepayet / ekatrita hokara pIr3A karane lage to kumArI (gvAra tataH samudbhavantyaGge visphoTAzcAtidAruNA / / paatth| ) kI jar3a aura haldI ke cUrNako ekatra pUrva bhavanti te raktA pazcAta kRSNA bhavanti hi pIsakara lepa karanA cAhiye / isase pIr3A zIghra hI alpaireva dinaiH pazcAtmAktanAthaM bhaviSyati / / zAnta ho jAtI hai| ___ kanera, haldI, dhatUrA, lAla apAmArga, kali. athavA indrAyaNa kI jar3a pAnImeM pIsakara yArI aura sajjIkhAra samAna bhAga lekara sabako lepa karanese bhI lAbha hotA hai| bArIka pIsakara ( 8 gune ) gomUtrameM pAI aura (9415) kulatthAdilepaH gAr3hA hone para ThaMDA karake surakSita rakkheM / (vR. mA. ; yo. ra. ; ga. ni. / jvarA. ; yo. / maNDalakuSTha ke sthAna para pachane lagA kara yaha ta. / ta. 20 ; bhA. pr.| ma. kha. 2 jvarA.) lepa lagAnese usa sthAna para bhayaMkara visphoTa kulatyaH kaTphalaM zuNThI kAravI ca samAMzakaiH / / ( phaphole ) utpanna ho jAte haiM / pahile to ve makhoSNairlepanaM kArya karNamale mhrmhH|| lAla hote haiM aura phira kAle ho jAte haiM tathA kulathI, kAyaphala, soMTha aura kalauMjI samAna thor3e dinoM meM tvacAkA raMga anya svastha sthAnake bhAga lekara bArIka pIsa kara mandoSNa karake bArabAra samAna ho jAtA hai| lepa karanese karNamUla naSTa ho jAtA hai / (9418) kuSThaharalepaH (2) (9416) kulIrazRGga yAdilepaH (ra. ci. ma. / sta. 4) (ga. ni. / ajhe. 4) | saindhavaM ravidugdhena melayitvA'ya maNDalam / kulIraGgI hastyasthi vacA lAlalikA shubhaa| moJchayitvA pralepoyaM nAzayetsakalaM gadam // hiGgu kuSThaM ca tutyaM ca bilvaM bhallAtakAni ca // seMdhA namakake cUrNako Akake dUdhameM ghoTa kara arzasAM pAtano lepaH saptarAtrAtpayojitaH // lepa karane se maNDala kuSTha naSTa ho jAtA hai / kuSTha ___ kAkar3AsiMgI, hAthIkI haDDI, baca, kaliyArI, sthAna para lepa lagAnese pahile pachane lagAne caahiye| hoMga, kUra, nIlAthothA, belakI chAla aura bhilAvA; / (9419) kuSThAdilepaH (1) saba kA cUrNa samAna bhAga lekara pAnIke sAtha pIsa (rA. mA. / zirorogA.) kara sAta dina lepa karanese arzake masse gira jAte haiN| kuSThaM samIraNariporjaTayA sameta(9417) kuSThaharalepaH (1) matyamlakAdhikayutaM paripeSya tena / (ra. ci. ma. / sta. 4) limpecchirortizamanAya ziro'tha vA''raazvahA rajanI hema pratyakapuSpI ca laaglii| nAlapapiTataruNai rubukasya mUlaiH / / svarjIkSAraM samaM nItvA gojalena prapacyate // / kUTha aura araNDamUla ko atyanta khaTTI kAMjI For Private And Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 582 - - - bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [kakArAdi meM pIsakara lepa karase yA araNDake taruNa vRkSakI / (9422) kuSThAdilepaH (4) jar3ako kAMjImeM 8 sakara lepa karanese zirapIr3A (yo. ra. / zItapittA.) naSTa ho jAtI hai / sasaindhana kuSThena sarpiSA lepamAcaret / (9420) kuSThAdilepaH (2) / surasAsvarasairvA'ya lepayetparamauSadham // (ga. ni. / bhagandarA. 7) ___ kUTa aura seMdhA namakake samAna bhAga milita | cUrNako ghImeM milAkara lepa karanese yA tulasIke kuSThaM phalatritayakAzcanapuSkaratvaG barasakA lepa karanese zItapitta ( pittI roga ) naSTa mustaavcaatrikttukaativissaajmodaaH| ho jAtA hai / yaha isa rogakI paramauSadha hai| gomUtramizritamidaM sakalaM guDena (9423) kuSThAdilepaH (5) kuryAdbhagandaravikArayutaH pralepam // / (rA. mA. ;ga. ni. / zirorogA. ;va. se. / kSudraro. ) kUTha, harra, baher3A, AmalA, haratAla, pohakara tailena mRtkarparabhRSTakuSThamUla, dAlacInI, nAgaramothA, baca, seTha, mirca, pIpala, atIsa, ajamoda aura gur3a samAna bhAga ____cUrNAnvitena praviliptamUnaH / lekara gomUtrameM bArIka pIsakara lepa karanese bhagandarameM kaNDUzca dAhazca vinAzameti zirovaNaM zuSyati rUSikA ca // lAbha hotA hai| kuThake cUrNako miTTIke ThIkaremeM DAlakara mandAgni (9421) kuSThAdilepA (3) para bhUna kara telameM milA leN| ise zirameM lagAnese (va. se. / visarpA.) zira kI khAja, dAha aura aruSikA kA nAza hotA kuSThaM zatAhA suradArumustA tathA zirobaNa sUkha jAte haiN| __vaaraahikustumburukRssnngndhaaH| (9424) kRSNatilAdilepaH vAte'rkavaMzArtagalAzca yojyAH (rA. maa.| mukharogA. 5) seke pralepeSu tathA ghRteSu // kRSNaistilairasitajIrakaz2IrakAbhyAM kUTha, soyA, devadAru, nAgaramothA, bArAhI | siddhArthakaizca vihitairmamRNamapiSTaH / kanda, kustumbaru, sahajanekI jar3akI chAla, AkakI dugdhAnvito vadanacandramasaH pralepo jar3a, bAMsa aura piyAbAMsA samAna bhAga lekara ___vyaGgaM vilumpati muhuH parizIlyamAnaH / / bArIka pIsa kara lepa karanese athavA ina oSadhiyoM kAle tila, kAlA jIrA, sapheda jIrA aura ke kvAtha kA taraiDA denese yA inake kalka aura sapheda sarase samAna bhAga lekara dUdhake sAtha bArIka kvAthake sAtha siddha ghRta lagAnese vAtaja visarpameM | pIsa kara mukha para lepa karanese kucha dinoM meM vyaGga lAbha hotA hai| ( ceharekI jhAI ) kA nAza ho jAtA hai / For Private And Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pariziSTa lepaprakaraNam ] (9425) kRSNaghattarAdilepaH ( rase. ci. ma. | a. 9 ) kRSNadhattUrajaM mUlaM gandhatulyaM vicUrNayet / marthe jambIranIreNa lepanAt sidhyanAzanam // kAle dhatUre kI jar3a kA cUrNa aura gaMdhaka samAna bhAga lekara donoM ko jambIrI nIbUke rasa meM ghoTakara lepa karane se sidhma naSTa ho jAtA hai / (9426) kRSNa lohAdiyogaH 1 ( va. se. ; yo ra. / netrarogA. ) kRSNaloharajastA mrazaGkavidumasindhujaiH / samudraphena kAsIsatrotoJjanasRmastubhiH || lepanaM vA kRtaM nasyaM paramuttamamaNi || kRSNaloha, tAmra, zaMkha, pravAla, seMdhA namaka, samudraphena, kasIsa aura srotoJjana (sapheda suramA); inake samAna bhAga milita bArIka cUrNa ko mastu meM pIsa kara lepa karanA tathA isa netra roga meM atyanta upayogI hai / sya lenA (9427) tathA ( ra. ra. / karNaza) ketakI zilavaNamAranAye yet / mUlasthitaM sphoTaM lepanAcca yathApaham || kI kI jar3a, sakI jar3a aura sevA la I namaka samAna bhAga lekara kAMjIke sAtha pIsa kara lepa karane se karNamUla ke phor3e kI pIr3A naSTa ho jAtI hai| (9428) kodravamasIleSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( rA. mA. / zirorogA . ) kodralAla siddhA masI pralepe prayojitA zirasaH / apaharati rogamacirAdAruNamapi dAruNAbhikhyam // kodoM kI pugala (nAla -- annarahita paurdo) ko jalAkara pAnI ke sAtha pIsakara zira para lepa karane se ' dAruNa roga ' naSTa ho jAtA hai| (9429) kolAdilepaH 1 ( ca. da. / vAtavyA . ) kola kulatthaM suradAru rAsnAbhASA umA tailaphalAni kuSTham / cacAzatAdeyavacUrNamamla iti kakArAdilepanakaraNam 583 - For Private And Personal Use Only muSNAni vAtAyinAM pradehaH || jera, kulathI, devadAru, rAsnA, ur3ada, alasI, tailabIja ( tila, reDI, sarasoM Adi ), kUTha, baca, soyA aura jau; inake samAna bhAga milita cUrNa ko kAMjI meM pIsa kara garma karake vAtavyAdhimeM pIr3A-sthAna para lepa karanA cAhiye /
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 584 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - atha kakArAdidhUpaprakaraNam (9430) kakubhAdidhUpaH machalI kATa khAya to manuSyake bAla aura (yo. ra. / kRmya.) sattU ( jokA sattU ) kar3ave tela meM milAkara daMzakAkubhakusumaviDaGga lAGgalibhallAtakaM tthoshiirm| sthAnapara usakI dhUpa denI caahiye| yaha uttama prayogahai zraviSTakasarjarasaM candanamatha kuSThamaSTamaM dadhAt // (9433) kastUrikAdidhRpaH (rA. mA. / strIrogA.) eSA sugandho dhUpaH sakRtkRmINAM vinAzakaH / proktH| kastUrighanasArakuGkamanakhailAzAturaSkAnvitaiH zayyAmu matkuNAnAM zirasi ca gAtreSu yuukaanaam|| , zrIkhaNDAgurukuSThamAkSikayutadhUpo varAGge kRtaH / "" strINAM inti vigandhatA arjunake phUla, bAyabiDaMga, kaliyArI kI jar3a, vitanute saugandhyamatyuttamaM bhilAvA, khasa, dhUpa sarala, rAla, candana aura kUTha saubhAgyaM kurute mRdutva samAna bhAga lekara bArIka kUTa leN| masamaM dhatte tanoti zriyam // isakI dhUpase kRmi naSTa ho jAte haiM / yadi kastUrI, kapUra, kesara, nakhI, lAkha, zilArasa khATako isakI dhUpa dI jAya to khaTamaleAMkA aura / (yA zrIvAsa dhUpa ), candana, agara aura kUTha zira tathA zarIrako dI jAya to juvoM kA samAna bhAga lekara ekatra kUTa leN| ise zahadameM nAza ho jAtA hai| milAkara yoniko dhUpa denese yoniko durgandha naSTa ___ (9431) kaTutumbyAdidhUpaH | | hokara uttama sugandha Ane lagatI hai| ( va. se. / strIrogA. ; ga. ni. / mUDhagarbhA. ) (9434) kAkamAcIphaladhUpaH (ga. ni. / netrarogA. 3) kaTutumbyahinirmokakRtavedhanasarSapaiH / kaTusailAnvitairyonedhUpaH pAtayate'parAm / / kAphamAcIphalaikena ghRtayuktena buddhimAn / | dhupayepillarogAta patanti kRmayocirAta // ___ kar3avI tUMbI, sAMpakI kAMcalI, amalatAsa | - makoyake eka phala ko ghRta lagAkara use aura sarasoM samAna bhAga lekara ekatra kUTa leN| Agapara DAlakara AMkhameM usakI dhUnI denese turanta ise sarasoM ke telameM milAkara yoniko dhUpa denese AMkhase kRmi nikala kara pilla roga naSTa hojAtA hai| aparA nikala jAtI hai| (9435) kuSThAdidhUpaH (9432) kaTutailAdidhUpaH (matsyadeze) (hA. saM. / sthA. 3 a. 11) (rA. mA. / viSA. 28) / kuSThaM pathyA tathA nimbapatrANi ca mnHshilaa| dhUpaH punaH kaTukatailanRkezasaktu- tasmAnmadhu ghRtaM mizraM nidhUmAGgArake kSipet // yukto'sya daMzapadake mutarAM prshstH| / dhUpayed gudajAstena yathA sampadyate sukham / / For Private And Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhUpaprakaraNam] pariziSTa 585 kUTha, haraM, nImake patte aura manasila samAna | milAkara nirdhUma aMgAroM para DAlakara arzake massoM bhAga lekara ekatra kaTa leN| isameM ghI aura zahada ko dhUnI denese pIr3A kama ho jAtI hai / iti kakArAdidhRpaprakaraNam atha kakArAdyaJjanaprakaraNam (9436) kaNAJjanam / apasmAre tathonmAde sarpadaSTe garAdite / (vai. jo. / vilA. 3) viSapIte jalamRte caitAH syuramRtopamAH // nirAkaroti naktAndhyaM sagomayarasA kaNA / ___kaithakA gUdA, harI mUMga, nAgaramothA, khasa, yathA ratena ramaNI ramaNasya mahAbalam // jau, soMTha, mirca aura pIpala; inake samAna bhAga gAyake gobara ke rasameM pIpalake cUrNako ghoTa | milita cUrNako bakare ke mUtra meM kharala karake kara usakA aJjana lagAne se ratauMdhA naSTa hojAtA hai| | battiyAM banAveM / (9437) katakaphalAdyaJjanam ____ apasmAra, unmAda, sarpadaMza, viSavikAra aura (va. se. / netrarogA. ; ga. ni. / netraro. 3 ; pAnImeM DUbane se huI mUrchA meM isa vartikA aMjana vR. mA. / netrarogA.) amRtake samAna guNakArI hai| katakasya phalaM zaGkha tindukaM' rUpyameva ca / / (9439) kamalakandAdiyogaH kAMsye nighRSya stanyena kSatazukrArtirogajit // (vai. ma. ra. / paTala 17) nirmalIkA phala, zaMkhanAbhi, teMdu ke phalakI | kRSNASTamInizAyAM paGkaja guThalI ( pAThAntarake anusAra lodha ) aura cAMdI; mUlAttamRttikAntaHstham / inheM kAMsIke pAtra meM strIke dUdhake sAtha ghisakara kandaM tamasi supiSTa nidrA AMkhameM lagAne se kSatazukra kA nAza hotA hai / kurute'JjanAt sAyam // ( ga. ni. meM anyatra isI prayogameM mulaiThI kRSNa pakSakI aSTamIko rAtri meM jamInake adhika hai tathA tAmrapAtrameM ghisane ko likhA hai| ) | bhItarase kamalakI jar3a nikAlakara use andhere meM hI (9438) kapitthAdivatiH ghisakara AMkhameM AMjanese nIMda A jAtI hai| ( vR. mA. / apasmArA. ; vR. yo. t.| ta. 89) (9440) karaJjabIjavatiH kapityAzAradAnmudgAnmustozIrayavAMstathA / ( hA. saM. / sthA. 3 a. 18) satyopAndhastamUtreNa piSTvA vIH prakalpayet // karamabIja saha saindhavena 1 tilvakamiti pAThAntaram rasonapatrasya rasaM ca yatra / For Private And Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 586 bhArata-Sajya-ratnAkaraH [ kakArAdi mArkavaM pathyAM ca vacA jalena tAr3a vRkSakA kASTha, nAriyala, bhilAvA, karIra piSThAnanaM hanti dinasya tandrAm // ( pAThAntarake anusAra kanera ) aura bAMsa; inakI karana bIja ( kaMjekI mIMgI ), seMdhA namaka, | rAkha samAna bhAga lekara 4 gune pAnI meM gholakara lhasanake pattoMkA rasa, bhaMgarA, harra aura ca samAna kSAranirmANa vidhise svaccha pAnI TapakA leM / bhAga lekara pAnIke sAtha atyanta bArIka pIsakara tadanantara hAthIke baccekI haDoke bArIka ko aMjana laga se dinameM tandrA AnA banda | cUrNako isa kSAra-jalakI 7-8 bhAvanA dekara ho jAtA hai| bArIka cUrNa bnaaveN| (9441) karaJjabIjAdyAnam ise lagAnese asAdhya netrazukra ( phUlA ) bhI (vA. bha. / u. a. 16 ; vR. mA. / zirorogA.) | kAlA ho jAtA hai aura sAdhya zukrake liye to yaha pharamabIjaM surasaM sumanaH korakANi ca / paramottama aJjana hai| sakSudha sAdhayetkvAthe pUte tatra rasakriyA // (9443) karavIrAdiyogaH aJjanaM pillabhaiSajyaM pakSmaNAM ca parohaNam // ( ga. ni. / netrarogA. 3) karajavIja ( kalekI girI), tulasI aura | sadyaH prakupite netre krviiraaprpllvaiH| camelIkI kaliyAM samAna bhAga lekara ekatra kUTakara aJjayecchAntaye yAvanmukha hi titakaM bhavet / / ATha gune pAnImeM pakAveM aura cauthA bhAga rahane para ___ jaba AMkheM dukhane Ave to zIghra hI kanerakI chAnakara punaH pakAkara gAr3hA kreN| koMpaloMkA rasa nikAlakara bArabAra AMkhameM AMje, isakA aMjana lagAne se pilla roga naSTa hotA / yahAM taka ki muMha kar3avA ho jAya / aura palako ke vAla nikala Ate haiN| (9444) karpUrAthaJjanam (9442) karabhAsthyaJjanam (ra. caM. / zirorogA.) ( vR. mA / netrarogA. ; ga. ni. / netrarogA.) karpUrAanasIsapAradakaNA. tAlasya nArikelasya tathaivAruSkarasya ca / tIkSNAni piSTavA sakRn / karIrasyAca vaMzAnAM kRtvA kSAraM parisrutam // naMdhAvatarasaivizoSya karabhAsthikRtaM cUrNa kSAreNa paribhAvitam / madhunA piSTvA punarbhAnane // saptakatvo'STakRtvo vA sUkSmacUrNa tu kArayet / / zAGge sphATika eva vA etacchukreSvasAdhyeSu kRSNIkaraNamuttamam / / _ vinihitaM zuklArmakAcApaham / yAni zukrANi sAdhyAni teSAM paramapaJjanam // taimiyaM ca nikaroti / karavIrasyeti pAThAntaram / sahaptA netre'nanaM sarvadA // For Private And Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJjanaprakaraNam ] pariziSTa 587 kapUra, suramA, sIsA, pArada, pIpala aura (9447) kAsIsAdyaJjanam (2) tIkSNaloha bhasma samAna bhAga lekara prathama pAradameM (vR. mA. / netrarogA.) sIseko milAkara kharala kareM aura jaba donoM eka jIva / puSpAkhyatAyejasitodadhiphenazaGkaho jAeM to usameM anya oSadhiyoM kA cUrNa milA sindhRtthagairikazilAmaricaiH samAzaiH / kara acchI taraha ghoTakara use tagarake rasakI bhAvanA | piSTaistu mAkSikarasena rasakriyeyaM deM aura phira zahadameM ghoTa kara sAMgake yA sphaTika | hantyamakAcatimirArjunavamarogAn / / maNike pAtra meM narakara surakSita rkheN| puSpAJjana, rasauta, sapheda muramA, samandaraphena, ise AMkhameM lagAnese zukra, arma, kAca aura | zaMkha, seMdhA namaka, geru, manasila aura kAlI mirca timirakA zIghra hI nAza ho jAtA hai / inake samAna bhAga milita bArIka cUrNako zahadameM ghoTa kara AMkhameM lagAne se arma, kAca, timira, (9445) kArpAsAdyaJjanam (yo. ra. / netrarogA.) arja aura varma rogoM kA nAza hotA hai / (9448) kumArIvatiH kAryAsIphalajambAmajalaighRSTaM rasAdhanam / (ga. ni. / netrarogA. 3) madhuyuktaM cirotthaM ca cakSuHsrAvamapohati // syAdabhaya utthasamA tutthAdapyaSTamo parica bhaagH| lAla kapAsake phala ( DoDhe ), tathA jAmana | vartiriyaM hi kumArI gatapapi cakSunivartayati : aura Ama ( kI guThalI ) evaM rasauta samAna bhAga lekara bArIka pIsa leN| ____ hara kA cUrNa 8 bhAga, nIlethothe kA cUrNa 8 bhAga aura kAlI mircakA cUrNa 1 bhAga lekara isa zahada meM milAkara AMkha meM AMjanese purAnA pAnImeM ghoTakara mautayAM bnaaveN| netratrAva ( ilakA ) roga ra ho jAtA hai| isa jakhameM lagAnese naSTa cakSu bhI ThIka (9446) kAsIsAdyaJjanam (1) ho jAtI hai| (va. se. / netrarogA. ) (1549) kulatthAnAJjanam kAsIsajAtikalikArasA (vai. jI. / vi. 3) ankssaudrmrictulyaaNshH| samyasvinnAzchagalajarase kAnanotthAH apanayati pillakatvaM piSTaiH payasAmanaM sadhaH // kulatthAzcailabaddhAH parihatatuSAH prauDhasI pantikasIsa, camelIko kalI, rasauta aura kAlI niibhiH| mirca; inakA bArIka cUrNa tathA zahada samAna bhAga sUkSmaM piSTAH padurasanizAcUrNapUrNAH kSapAyAM kara sabako dUdhake sAtha ghoTakara aJjana banAveM / / cakSuHkSiptAH sakalarudhiraM saMharanti vyaheNa / / ise AMkha meM lagAne se pillaroga zIghra naSTa banakulathI ( cAkasU ) ko kapar3e kI poTalomeM ho jAtA hai| bAMdha kara dolAyantra vidhise bakarIke mUtrameM pakAyeM For Private And Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 588 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH (9450) kezarAdyaJjanam ( rA. mA. 1 bAlarogA. 31 ) kezaradAvalAkSAsuvarNagairika zilAkRmighnakRtam / sakalanayanAmayanaM bAlAnAmaJjanaM kathitam // aura phira usake chilake alaga karake bArIka pIsa kara usameM seMdhA namaka, bola aura haldI kA cUrNa ( pratyeka usake barAbara ) milAkara acchI taraha kharala karake suramA sA bArIka banA le (9452) kaulItikAvartiH I (ga. ni. / netrarogA . ) ise rAtako AMkhameM bharanese 3 dinameM raktaja palAni viMzatiM dAya mUlataH samprakalpayet / netrAbhiSyanda naSTa hotA hai / jale ca SoDazaguNe rAtrimekAM nidhApayet // mRdAant kvAthayeta caturthIzAvazeSitam / niHstrAbhya kvAthayebhUyastvajAkSIreNa saMyutam // pAdikena bhiSagdadyAdava hatyamAgatam | adagdhaM tu taM kalkaM chAyAyAM parizoSayet // kaulItikA vartiriyaM sarvanetrarujApahA / sarvAbhiSyandazamanI svayaM proktA pinAkinA / kesara, dArUhaldI, lAkha, sonAgeru, manasila aura bAyabiDaMga; inake samAna bhAga milita cUrNako kharala karake aMjana banAveM / | yaha aJjana bAlakoM ke samasta netrarogoM ko hai / (9451) kokilAguTI 1 ( ga. ni. / netrarogA. 3 ) vyopAyacUrNasindhUtyatriphalAJjanasaMskRtA / guTikA jalapiSTe kokilA timirApahA / / soMTha, kAlImirca, pIpala, lohacUrNa, saiMdhA namaka, harra, baher3A, AmalA, aura suramA, inake samAna bhAga milita cUrNako pAnImeM pIsa kara guTikA banAveM / [ kakArAdi ise AMkha meM lagAnese timira roga na hotA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 sole dArUhaldI kI jar3a ko kUTa kara 16 gune (32 gune) pAnI meM eka rAta bhigone ke pazcAt mandAgni para pakAveM / jaba caturthAMza pAnI zeSa raha jAe to use chAnakara usameM usakA catuthIMza bakarIkA dUdha milA kara punaH pakAveM aura jaba avaleha ke samAna gAr3hA ho jAya to vartiyAM banA kara chAyA meM sukhA leN| pakAte samaya isa bAta kA dhyAna rakkheM ki auSadha jala na jAe / ise AMkha meM lagAne se samasta prakAra ke netrAbhiSyanda naSTa hote haiM / yaha barti svayaM bhagavAna zaMkara dvArA AviSkRta hai / iti kakArAdyaJjanaprakaraNam 1*& For Private And Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nasyaprakaraNam ] pariziSTa 589 atha kakArAdinasyaprakaraNam (9453) kaTutumbimUlanasyam | yaha nasya samasta zirorogoMmeM zirovirecana (rA. mA. / mukha rogA. 5) karAne ke liye upayogI hai| saMpeSitaH paryuSitodakena (9456) karkoTamUlAdinasyam paTAntanizcotananirmalazca / ( va. se. / pANDvA ) ghrANodbhavA si nihanti nasyaM karkoTamUlasya preyaM vA jAlinIphalam / sadyo nasyena kandaH kttuvmbikaayaaH|| guDUcIpatrakalkaM vA pibettakreNa kAmalI // kaDavI taMbIkI jaDa ko bAsI pAnI meM pIsa | bhaktaM takreNa bhuJjIta sa jahAtyAzu kAmalAm // kara kapar3e meM lapeTa kara nicor3eM / isa prakAra kAmalA rogameM kakor3e kI jar3a ke cUrNa kI nikAle huve svaccha rasa kI nasya lenese nAka ke yA kar3avI torI ke cUrNakI nasya denI aura giloya bhItara kI arza ( massoM ) kA zIghra hI nAza ho / ke pattoM ko takra ke sAtha pIsa kara usI meM milA jAtA hai| kara pilAnA caahiye| (9454) kapitthapatrayogaH pathya-taka bhAta / ( vai. ma. ra. / paTala 3) isa upacAra se kAmalA roga zIghra naSTa ho phapityapatrANi viditAni jAtA hai| hikAmu jighedayavA'rkataptam // kaitha ke pattoM ko pIsa kara ( rasa nikAla (9457) kAkodumbariyogaH kara use ) dhUpa meM garma kara ke sUMghane se hikkA kA (va. se. / vAtavyA ) nAza hotA hai| kAkodumbaridugdhaiH sarAma?heretsarvayogavizca / (9455) karaJjAdinasyam kapikacchumUlayuktairnasyairapabAhujAM pIDAm // . ( va. se. zirorogA.) ___kaThUmarake dUdhameM hIMga aura kauMcakI jar3akA karaazigrubIjAni patrakaM zarkarA vcaa| cUrNa milAkara usakI nasya dene se "apabAhuka" sarveSAM zIrSarogANAmetacchIrSavirecanam // | nAmaka vAtavyAghi naSTa ho jAtI hai| ____ karA ( kaJja ) ke bIjoMkI mIMgI, sahajane / (9458) kArpAsamajAdinasyam ke bIja, tejapAta, khAMDa aura bacaH sabake samAna ! (ga. ni. / zirorogA. 1; vA. bha. / u. a. 24) bhAga milita cUrNako ekatra milA kara kharala kArpAsamajjAtvaGmastaM sumanaHkorakANi ca / kara leN| nasyamuSNAmbupiSTAni sarvamUrdharujApaham / / For Private And Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratmAkaraH [ kakArAdi kapAsake bIja ( binaule ) kI mIMgI, dAla- kulaka ( kucalA, paTola yA maravA ) kI cInI, nAgaramothA aura camelIkI kaliyAM samAna | jar3akI nasya denese kAla ke samAna bhayaMkara sarpa kA bhAga lekara bArIka cUrNa karake garama pAnImeM pIseM | viSa bhI naSTa ho jAtA hai / aura use kapar3e meM rakha kara nicor3a leN| isakI (9461) kuSmANDAdinasyam nasya lene se samasta prakAra ke zirazUla naSTa (vai. ma. ra. | paTa. 1) hote haiN| kUSmANDapuSpasvarasena nasyaM (9455) kuGkumAdinasyam savizvasAreNa kRtaM jvaraghnam / (pa. se. / zirorogA.) vAtAtmajenAhRtamauSadhaM tadrAmAnujasyeva nayetpabodham / / zarkarAkuGkama drAkSA caturthAMzena nikSipet / peThe ke phUloM ke rasameM soMThakA ( lAdrakakA ) navanIte tatastena kRtvaikya nasyamAcaret // | rasa milAkara nasya dene se jvara naSTa hotA hai| nasyametatpazaMsanti sUryAvartA bhedake / (9462) kRtamAlAdinasyam ziroroge paraM vApi vAtapittasamudbhave // (va. se. / zirorogA.) ___ khAMDa, kesara aura drAkSA ( munakkA ) 1-1 bhAga le kara bArIka pIsa leM aura phira usameM 12 kRtamAlapallavarasaiH khara maarImUlakalkanavanItam / bhAga makkhana milA leN| nasyena jayati niyata isakI nasya lenese sUryAvarta, ardhAvabheda tathA / sUryAvarta sudAruNaM puMsAm // vAtapittaja zirorogoM kA nAza hotA hai| choTe amalatAsake pattoM ke rasameM apAmArgakI (9460) kulakamUlanasyam jaDako bArIka pIsa kara usameM navanIta (makkhana) ( va. se. / viSA.) milAkara nasya dene se bhayaMkara sUryAvarta roga bhI kulakamUlanasyena kAladaSTo'pi jIvati // / avazya naSTa ho jAtA hai / iti kakArAdinasyamakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa .561 - atha kakArAdirasaprakaraNam (9463) kaGkupacUrNam gudArtigulmavraNazUlahRtparaM (vR. yo. ta. / ta. 105 ; va. se. / udarA.) / pracakSate zAstravidaH purANAH // kakuSThacUrNamuSNAmbu pItaM saMrecya mAnavam / zuNThayambhasA bhAktimeva / / aSTAbhyo'pyudarebhyazca drutaM kuryAdvinirgatam // kASThamAyAti hi satyamuktama uSNa jalake sAtha kaMkuSTha ( usAre revanda ) kA cUrNa khAnese virecana hokara AThoM prakArakA satvAkRSTina ca proktA para kAhi tat ! udara roga naSTa ho jAtA hai| yavamAtra bhajedena vireka na sNsh..|| (mAtrA-1 rattI se 2 20ii tk|) kSaNAdAmajvaraM : neta jAte gati virecane / (9464) kakuSThazodhanam | tAmbUlena samaM caivaM bhakSita sArayeddhRvam / / (ra. pra. su. / a. 6 ; ra. ra. sa. / pR. a. babUlamUlikAkAthaM saubhAgyAjAjIsaMyutam / ___3 ; A. the. pra. / a. 10) bhUyo bhUyaH pibeddhImAn viSaM kaSThajaM jayet / / parvate himasamIpavartini ____ kaMkuSTa himAlaya ke nikaTavartI parvatoM meM hotA jAyate'tiruciraM kaSTakam / hai / yaha dekhane meM sundara mAlUma hotA hai| ekameva nalikAbhidhAnaka kaMpuSTa do prakArakA hotA hai; eka to nalikAreNukaM tadanu cAparaM bhavet / / kAra aura dUsarA cUrNa ruup| pItavarNamasaNaM ca vai guru snigdhamuttamataraM pracakSate / nalikAkAra kaMkuSTha pIlA, snigdha aura bhArI hotA hai / yaha uttama mAnA jAtA hai / dUsare prakArakA zyAmapautamatihInasatva / (cUrNa rUpa ) kaMkuSTha gyAmatA liye huve pIlA hotA zukaM hi kathitaM dvitIyakam / / / hai / isameM satva bahuta kama hotA hai aura isIse badanti kaSTamayApare hi ___ sadhaH prasUtasya ca dantinaH zakRt / yaha nikRSTa hotA hai| tatkRSNapItAbhamatIva recana koI koI hAthIke navajAta bacce ke mala ko tRtIyamAhurvibudhA bhiSagvarAH // | bhI tIsarI prakArakA kaMkuSTha kahate haiM / yaha kAle pIle raMga aura atyanta recaka hotA hai / phaDaThakaM tiktakaTUSNavIya vizeSato recanakaM karoti / kaMkuSTa tikta, kaTu, USNa aura vizeSa recaka For Private And Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 562 [ kakArAdi pAre gaMdhakakI kajjalI ko Amaleke rasa kI bhAvanA dekara sukhAkara usameM khAMDa milA kara sevana karanese madAtyaya roga naSTa ho jAtA hai / ( mAtrA - 2 rattI / ) (9467) kajjalIyoga: (3) (ra. ca. 1 upadaMzA . ) X X X kaMkuSTha satvamaya hotA hai ata eva usakA satva karSamAtraM rasaM zuddhaM dvikarSa gandhakaM smRtam / vidhivatkajjalIM kRtvA tacca goghRtasaMyutama || mASamAtraM pratidinaM dadyAdevaM trisaptakam / godhUmAnnaM ghRtaM pathyaM kArayellavaNaM vinA / / upadaMzApahaH zreSTho yogo munibhirIritaH / zuddha pArA ? | tolA tathA zuddha gaMdhaka 2 || tole le kara kajjalI banAveM / ise 1 | mAzekI mAtrAnusAra goghRtake sAtha sevana karane se 3 saptAhameM upadaMza naSTa ho jAtA hai / upadaMza ke liye yaha eka uttama yoga hai / pathya -- gehUM kI roTI aura ghI / apathya - lavaNa | 1 www.kobatirth.org bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH hotI hai / yaha gudapIr3A, gulma, vraNa aura zUlako naSTa karatA hai / zuddha ho jAtA hai / X X kaMkuSThako soMThake kvAthakI bhAvanA dene se vaha nahIM nikAlA jAtA / ise 1 jauke barAbara pAnake sAtha khilAne se virecana hokara Amajvara turanta naSTa ho jAtA hai / X X X babUra (kIkara) kI jar3a ke kvAthameM suhAgekI khIla aura jIre kA cUrNa milAkara pilAnese (anyathA prayukta) kaMkuSThakA viSa naSTa ho jAtA hai| 1 (9465) kajjalIyoga: ( 1 ) ( vR, yo ta / ta. 110 ; bhai. ra. ) varuNAdikaSAyeNa rasagandhakakajjalI / ktA nihanti mAkA bAhyamantazca vidradhim || --- pAre gandhakakI kajjalI varuNAdi gaNake kaSAyake sAtha sevana karanese bAhya vidradhi tathA antarvidradhi naSTa ho jAtI hai / mAtrA- 1 / mAzA ( vyavahA. mA. 2 rattI / ) ( 9466) kajjalIyogaH (2) ( ra. ca.; yo. ra. / madAtyayA . ) dhAtrIsvarasanipItA rasagandhakakajjalI sitAsahitA / harati madAtyayarogamAzu garutmAnivoragAnsahasA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( vyavahA. mA. 3 rattI | ) (9468) kajjalIrasAyanam ( ra. ra. sa. 1 u. a. 26 ) rasagandhakamadhvAjyazilAjatvamlavetasam / dvimApamitaM vegAnmAsamAtrAjjarAM jayet // 1 - 1 bhAga zuddha pArada aura gaMdhakakI kajjalo banA kara usameM 1-1 bhAga zahada, ghI, zilAjIta aura amlavetakA cUrNa milA kara acchI taraha kharala kareM / ise 2 mAze kI mAtrAnusAra sevana karane se eka mAsa meM jarA ( vRddhAvasthA ) kA nAza ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam pariziSTa 563 - (9469) kaNAdhaloham / dhRtasyevaM bIjakAnIha zuddhA(ra. ra.; ra.kA. ghe. / grahaNya.; rase. sA. saM. / grahaNya.) 'nyevaM kRtvA tacca cUrNa vidheyam // kaNAnAgarapAThAbhitrivargadvitayena ca / prAtaH sAyaM bhakSitaM vallamAtraM bilvacandanahIberaiH samaM lohaM pradApayet // jUrti raktaM nAzayecAtisAram / sarvAMtIsArazamanaH sgrhnniihrH| dadhyannaM vA bhojayettakrayuktaM sarvopadravasaMyuktAmapi hanyAtmavAhikAm // hanyAdevaM cAgnimAndhaM sutIvram // nAnena sadRzo loho vidyate grahaNIgade // kAlI mirca, suhAgeko khIla, zuddha hiMgula, pIpala, soMTha; pAThA, haraM, baher3A, AmalA, zuddha gandhaka, pIpala, zuddha bachanAga, aura zuddha dAlacInI, ilAyaco, tejapAta, belagirI, candana | dhatUre ke bIja; sabake samAna bhAga cUrNako ekatra aura sugandhavAlA; inakA cUrNa 1-1 bhAga tathA milA kara kharala kreN| lohabhasma saba ke barAbara lekara sabako ekatra ! mAtrA-3 rttii| kharala karake rkkheN| ise prAtaH sAyaM sevana karanese jvarAtisAra isake sevana se samasta prakArake atisAra, | aura raktAtisAra tathA ghora agnimAMdyakA nAza hotA hai| saMgrahaNI aura samasta upadrava yukta pravAhikA- pathya-dahI, bhAta, tk| peciza-kA nAza hotA hai| (9471) kanakasundaro rasaH (1) grahaNI roga ke liye isase uttama koI lohaprayoga nahIM hai| (ra. ci. ma. / sta. 7 ; ra. kA. dhe| vidhya.) (mAtrA-2 rattI / ) gadyANadvitayaM sUtaM gandhakaM tatsamaM smRtam / tatsama maricaM caiva saGgrAhyaM ca tathAbhrakam // (9470) kanakasundarI guTikA zRGgIviSaM ca gRhNIyAdevametadvighRSyate / (kanakaprabhAvaTI, kanakasundararasaH) nirguNDikArasaiH sAkaM mardayedekataH kRtam // (ra. pra. su. / a. 8; mai. ra. / jvarAti. ; ra. | gola kArayedvAdaM tatpazcATapI nyasetra / rA. su. ; raseM. sA. saM ; ra. kA. dhe.| jvarAtI.) andhamUSAgataM kRtvA vAlukAyantramadhyagam / / mArIcaM ceTTaNaM hiGgulaM ca tasyopari bhaveGgArasonatriphalAjalaiH / gandhAzmA vai pippalIvatsanAbham / ApUryate nirudhyAtha vahniH syAdinasaptakam // 1 bhai. ra. meM jayAke rasameM kharala karake golI pacyate ca zanaistAvatpazcAcchItaM samuddharet / banAneko likhA hai| tathA yahI prayoga " kanaka raktikai dvayaM cAtha vallaM vAsya prayacchati // muMdara rasa" ke nAmase bhI diyA hai jisameM jayA / 1ra. kA. dhe. meM gandhaka ke samAna tAmra hai ke sthAnameM vijayA (bhAMga)ko bhAvanA likhI hai| ! tathA maricake sthAnameM svarNa likhA hai| For Private And Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 594 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi - - sannipAte samAyAte sUtamenaM prayojayet / / mUtatulyaM viSaM yojyaM rasaH kanakamundaraH / duHsthite cApyatIsAre vidhvare sajvarepi vA // yukto gunAdvayaM hanti vAtAtIsAramadbhutam / / agnimAnye tathA dadyAdudare ca mhodre| dadhyannaM dApayetyadhyamAnaM vAtha gavAM dadhi / / vidradhau rudrarUpe ca sAme kAmaM ca dIyate // 1-1 bhAga zuddha pArada aura gaMdhakako kaJjalI grahaNyAdivikAreSu kAmalAsu ca paanndduke| | karake usameM 1-1 bhAga kAlI mircakA cUrNa, aSThIlAdigadeSveSa prayukto hanti tAngadAn // suhAgekI khola, dhatUreke zuddha bIjoMkA cUrNa aura zudra bachanAgakA cUrNa milAkara 2 pahara bhaMgareke zuddha pArA, zuddha gaMdhaka, kAlI mirca, abhraka rasameM kharala karake 2-2 rattIkI goliyAM banA leN| bhasma aura zuddha bachanAga samAna bhAga lekara prathama pAre gairaka kI kajalI banAyeM aura phira usameM yaha rasa vAtAtisArameM adbhuta guNa dikhalAtA hai| anya oSadhiyoMkA cUrNa milAkara saMbhAlU ke rasameM pathya-gAya yA bakarIkI dahI aura bhAta / kharala kareM aura usakA eka dRr3ha golA banAkara kapardikAmAraNaM tathA zodhanam use andhamUSAmeM banda karake bAlukA yantrameM rkkheN|| varATikAmAraNaM tathA varATikAzodhanaM dekhiye| bAlake Upara bhAMga aura lhasanakA rasa tathA triphale kA kvAtha bharakara hANDIke mukha para zarAva Dhakakara ___ (9473) kaphakuThArarasaH sandhiko banda kara deM aura phira use sAta dina (ra. caM. / kaphA.) taka mandAgni para pakAyeM / tatpazcAt svAMga zItala | zudaM mUtaM viSayalisamaM zANamAna ghayastriH / home para auSadhako nikAlakara pIsakara rakha leN| bIjaM raukmyaM picuparimitaM TaGkaNaM zANayugmam // mAtrA-1 se 3 rattI taka / jAtIpuSpaM svakarakarabhaM muSTha vaGgaM palaikam / yaha rasa sannipAta, bhayaMkara varAtisAra, | deyaM gubhAtrimAnaM galagatakaphadhvaMsano'yaM kutthaarH|| atisAra, agnimAMdya, udara roga, udaravRddhi, vidradhi, zuddha pArA, zuddha bachanAga aura zuddha gaMdhaka grahaNI vikAra, pANDu, kAmalA aura aSThIlA Adi || 3||| mAze; loha bhasma 11 / mAze, 4 ke kA nAza karatA hai| zuddha bIja 1 tolA, suhAgekI khIla 7 // mAze (9472) kanakasundaro rasaH (2) tathA jAvatrI, akarakarA aura baMga bhasma 5-5 tole lekara prathama pAre gaMdhakakI kajalI banAveM (ra. rA. su. ; ra. kA. ghe. ; ra. ra. / atisArA ; aura phira usameM anya oSadhiyoMkA cUrNa milAkara rase. ci. ma. | a. 9) acchI taraha kharala kreN| zuddhasUtaM samaM gandhaM maricaM TaGkaNaM tthaa| mAtrA-3 rttii| svarNabIjaM samaM madye bhRGgadrAvaidinArddhakam / / ___ yaha rasa galemeM bhare huve kaphako naSTa karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasamakaraNam ] pariziSTa 565 (9474) kaphAntakarasaH tAlIsapatraM tvaya nAgapuSpa (ra. kA. dhe, / kAsA.) tamAlapatraM kapikacchubIjam / sAcaM guDUcyAH kSurakasya bIjaM amRtaM TaGamA syAnizATaI dvisptdhaa| vaTI vidheyA sitayA sametA // TaGkaNaM dazaTakaM syAtkaNA syAttAvadeva tu // vAtapramehaM sakarpha sapittaM raktikAdvitayaM khAdetparNakhaNDena buddhimAn / zvAsaM ca kAsaM bahusannipAtAn / kaphAntakaraso hyeSa kAsavAsanibarhaNaH // balaM ca hInaM svarabhAgajADacaM zuddha bachanAgakA cUrNa 1 bhAga, haldIkA cUrNa | nihanti kAmaM khalu dIpayatyapi // 14 bhAga, suhAgekI khIla 10 bhAga aura pIpalakA | kapUra, kAkar3AsiMgI, dhatUreke bIja, jAyaphala, cUrNa 10 bhAga lekara sabako ekatra kharala kreN| loha bhasma, abhraka bhasma, zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, mAtrA-2 rttii| baMga bhasma, nAga bhasma, tAmra bhasma, ilAyacI, zuddha bachanAga, dhaniyA, soMTha, mirca, pIpala, tAlIsapatra, ise pAnameM rakhakara khAnese kAsa zvAsakA nAgakesara, tamAlapatra (tejapAta ), kauMcake bIja, nAza hotA hai| giloyakA sata aura tAlamakhAnA samAna bhAga lekara (9475) karpUrazodhanam prathama pAre gaMdhakakI kagjalI banAveM aura phira usameM anya oSadhiyoMkA cUrNa tathA (sabake barAbara) (yo. ra.) khAMDa milAkara (pAnIke sAtha kharala karake 5-5 godugdhe triphalAkvAthe bhRgadAve samAMzake / rattIkI ) goliyAM banA leN| mardayeSAmamAtraM tu karpUrai bhuddhimApnuyAt / / inake sevanase vAtaja prameha, pittaprameha, kaphagodugdha, triphalAkA kvAtha aura bhaMgerakA rasa / prameha, zvAsa, kAsa, sannipAta, nirbalatA, svarabhaMga samAna bhAga lekara ekatra milAkara usameM 1 pahara | aura jar3atAkA nAza hotA tathA kAmAgni taka ghoTanese kapUra zuddha ho jAtA hai| dIpta hotI hai| (9476) kartarAdiguTikA (9477) kalAyacUrNAdiguTikA (ga. ni. / pari. guTikA. 4 ) (ca. da. / pariNAmazUlA. 27 ; vaM. se. ; ra. karpUrImunamattabIja kA. dhe.; . mA. / zUlA ) jAtIphalaM lohamRtAbhraka c| kaLAyacUrNabhAgau dvau lohacUrNasya cAparaH / raso'ya gandhaM trapu nAgazulve kArakhellapalAzAnAM rasenaiva viditaH // elA viSaM dhAnyakatrikaM ca // 1 loha kiTTasyeti pAThAntaram For Private And Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi karSamAtrAM tamazcaikAM bhakSayed guTikAM nrH| / parNakhaNDena tatsAdhaiM punastAmbUlacarvaNam / maNDAnupAnAtsA hanti jaratpittaM sudAruNam // | mukhazuddhadharthametasya tatphalazrutirucyate // maTarakA cUrNa 2 bhAga aura lohabhasma (pAThAnta- sannipAte'pi samAte viSame vAminAzane / rake anusAra maNDUra bhasma) 1 bhAga lekara donoMko kuSThe sakuSThe duSTe ca savyaye pavanAtyaye / ekatra milAkara karele aura palAzake rasa meM 1-1 / sAme nirAme kAme ca dAtavyo'sau mahArasaH / dina ghoTakara 11-1 // tolekI goliyAM banA leN| | ghasmare cApyapasmAre kAse zvAse vizeSataH // ise maNDake sAtha sevana karanese dAruNa pariNAma | pANDuroge ca viDbheda udare abale'pi ca / zUla naSTa ho jAtA hai| ghRtAdikazca yadyuktaM tatsarva bhasmasAdbhavet // ( vyavahA. mA. 4 rattI / ) kAlataH palitaM hanti khalita vishesstH| (9478) kalpapAdapo rasaH vanakAyo bhavatyeva nirapAyo vizeSataH // dIrghAyuH kAmarUpI ca strINAmatyantavallabhaH / (ra. kA. dhe. / rasAya.) viMzabhAgamitaM tAnaM sUtAd bhAgatrayA zilA / utsAhI smRtimAna pAyo medhAvI susvaraH paraH tAvantyeva pramANena bhavyabhallAtakAni ca // brahmAstraM yadyasiddhaM syAdarezcakrazca niSphalam / bhavanti tAni tAvanti tanmadhye sakalAni ca / zivazUlamathAyAti zakrazastraM nivartate // tadA'yaM sarvarogeSu prayuktaH pratihanyate / iNDikAyantramadhyasthaM tAne sarva smaakssipet|| dviguNaM gandhakaM dattvA adhastAcordhvakaM kSipet / svayaM svayambhUbhagavAn yadi vedhA vidhAnavit / / pazcayAmAvadhi-vattAvacculyAM parikSipet // jAnAti no nUnamasya rasarAjasya tanmahaH / uttAryate svayaMzItaM tattAnaM mRtamucyate / ya enaM sevate nityaM na kAlakalanAM vrajet // pippalyAH svarasenAdau cizcikAsvarasena tat // bhRGgarAjasya yaH kalpo yaH kalpAzAlmalIbhavaH bhAvanAzca puTAndadyAtpratyekaM paJcapaJca ca / harItakyAzca yaH kalpo dantIkalpo'pi vidyte|| recanAya tataH sthApya kiJcittasmAcca taamrtH|| somarAjyAH paraH kalpo rudantyA api yaH prH| pippalyA sahitaM dadyAtsama paNena mASakam / bhallAtakasya yaH kalpastathA nirguNDikAbhavaH // tadetadrecayetsamyag yAvadyAmAvadhirbhavet // lohakalpo'pi yaH proktaH kalpo gokSurakasya ca naiva kledo nAtimUrchA vAntirdhAntina vidyate brahmayogo'sti yo bhUmau viSNuyogo mhottmH|| athAnyadyadbhavettAnaM bhAvayetriphalAmbubhiH // rudrayogastu vikhyAto yAgiyogo'pi dRzyate / kAphamAcIrasasyAtha bhAvanAtritayaM trayam / | guTikA mUlikA matrye vidyante dehasAdhane / dhuttUrasya rasasyApi bhRgarAjasya bhAvanAH / / etasmAnAparAH sarve vidyante nAdhikA rasAH / caturguJAmitaM dadyAtrikaTutriphalA smaa| evaM samyag hRdi dhyAtvA smartavyaH klppaadpH|| jAtIphalaM lavaGgaM ca cUrNa kRtvA'tha niHkSipet / / zuddha tAmrake patra 20 bhAga, zuddha pArada 20 For Private And Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ramaprakaraNam] pariziSTa 567 bhAga, zuddha manasila 3 bhAga, bhilAve 43 bhAga aura uparokta tAmrabhasmameM se AvazyaktAnusAra virezuddha gaMdhaka 172 bhAga lekara prathama pArada, cana karAne ke liye thor3I bhasma pRthak nikAla kara manasila aura gaMdhaka ko ekatra kharala karake kajjalI surakSita rakheM aura zeSa ko triphalAke kvAtha, tathA banAveM aura phira bhilAvoM ko kUTakara usameM milA | makoya, dhatUrA aura bhaMgarA; inake rasakI pRthak deM / tadanantara eka hANDI meM isameMse AdhI kajjalI | pRthak 3-3 bhAvanA deN| basa "kalpa pAdapa rasa" bhara kara usa para uparokta lAmra patra rakha deM aura | taiyAra ho gyaa| unake Upara zeSa kajjalI bichAkara hANDIke mukha mAtrA-4 rattI / (vyavahA. mA.-1 rattI) para zarAva Dhaka kara usa para 4-5 kapar3a miTTI __anupAna-trikuTA-cUrNa, triphalA-cUrNa, kara deM evaM use cUlhe para car3hAkara 5 pahara pAka | jAyaphalakA cUrNa aura lauMgakA cUrNa samAna bhAga kareM / tatpazcAt svAMga zItala hone para hANDImeM se | lekara sabako ekatra milA leN| uparokta rasa aura tAmrako nikAla leN| isa prakAra tAmrakI bhasma | yaha cUrNa pAnameM rakha kara rogI ko khilAveM tathA ho jAtI hai| usake pazcAt mukha zuddhike liye dUsarA pAna khilaaveN| (hANDI acchI bar3I, majabUta aura 4-5 isake sevana se sannipAta jvara, viSamajvara, kapar3amiTTI kI huI honI cAhiye aura samasta agnimAMdya, kuSTha, vAtavyAdhi, AmavAta, kAmajvara, auSadha bharaneke pazcAt AdhI hANDI khAlI raha apasmAra, kAsa, zvAsa, pANDu, atisAra, udararoga jAnI cAhiye evaM Uparake zarAva meM dhuvAM nikAlaneko aura nirbalatAkA nAza hotA hai / eka chidra rahanA cAhiye / aisA na kiyA jAyagA to gaMdhaka ke jalane ke samaya hANDIke TUTa isake sevana se ghRtAdi samasta bhArI padArtha jAnekA bhaya rahegA) zIghra hI paca jAte haiN| ____ aba isa tAmra-bhasmako pIpalake svarasa meM ise dIrghakAla taka sevana karanese palita aura kharala karake yathAvidhi puTa lagAveM / isI prakAra vizeSataH khAlitya (gaMja ) kA nAza hotA hai tathA pIpalake svarasakI 5 puTa deneke pazcAt 5 puTa ! zarIra vajrake samAna dRr3ha aura niroga ho jAtA hai; imalIke svarasameM ghoTa ghoTakara deN| Ayu dIrgha hotI hai aura rUpa lAvaNyakI vRddhi hokara isameM se 1 mAzA rasa pIpalake varNameM milA manuSya strIpriya ho jAtA hai| isake prabhAvase utsAha, kara pAnake sAtha khilAnese bhalI prakAra virecana ho / smRti, medhA aura svarakI vRddhi hotI hai / jAtA hai aura 1 pahara taka dasta Ate rahate haiN| yadi brahmAstra, harikA cakra, zivakA trizUla isase kleda, vamana aura bhrAnti nahIM hotI aura aura indrakA vajra niSphala ho jAya to yaha rasa na hI adhika mUrchA AtI hai| bhI niSphala ho sakatA hai anyathA nhiiN| isake (vyavahArika mAtrA-1 rttii|) pUrNa guNoMko to koI jAnatA bhI nahIM / For Private And Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 568 Ayurveda meM bhRGgakalpa, zAlmali kalpa, harItakI kalpa, dantIkalpa, somarAjI kalpa, rudatI kalpa, bhallAtaka kalpa, nirguNDI kalpa, lohakalpa aura gokSura kalpAdi aneka uttamottama prayoga haiM parantu isa rasase uttama koI bhI nahIM hai / (9479) kastUrIrasa: (ra. kA. . / pANDvA. ) loharajo girijAraja Izarajo mRgajareNavo vRddhAH / kramataH khalve piSTAH kaNAdbhibhavitA divasam / / kRtvA golamamISAM zuSkaM yatre pravezya kacchapa | nAzano'lavaNacajAm / www.kobatirth.org kRtamudraM mRlitaM sikatA yantre pacet tridinam // mandAgninA suzItAyantrAduddhRtya melayenmRgajaiH / SoDazamagadhAmadhubhiranupAnaM sarvarogeSu // kastUrIrasaso jarArujAM ativRSyo bAjI kRt bhArata-bhaiSajya ratnAkara: odhI kAminIvazakRt // loha bhasma 1 bhAga, zuddha gaMdhaka 2 bhAga aura zudra pArada 3 bhAga lekara sabako ekatra kharala karake 1 dina pIpala ke kvAthameM ghoTakara, golA banAkara sukhA leM / tadanantara pAnI se bharI huI kar3hAI meM miTTI kA kuMDA rakhakara usake bIca meM bhIgI huI miTTIse eka kuMDAlA banAveM aura usameM vaha golA rakhakara use lohekI kaTorIse Dhaka kara [ kakArAdi / sandhiko acchI taraha banda kara deM tathA usa kaTorIko retIse Dhaka deN| aba isa yantrako bAlase bharI huI acchI bar3I haNDI meM rakhakara 3 dina taka mandAni para pAka kareM | retI kar3hAIke kinAroM taka AjAnI cAhiye parantu yaha dhyAna rakhanA cAhiye ki retI pAnI meM na gire / yadi pAnI sUkha jAya to aura DAla denA cAhiye / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadanantara usake svAMga zItala hone para nikAla kara usameM 4 bhAga kastUrI milAkara kharala karake rakhe / ise yathocita mAtrAnusAra 16 kAlI mircoM ke cUrNa aura madhuke sAtha sevana karane aura lavaNa rahita AhAra karanese jarAvyAdhikA nAza jAtA hai | yaha atyanta vRSya, vAjIkara aura kSudhAvardhaka hai / (9480) kAJcanapoTalIrasaH ( raM. ci. ma. / sta. 7 ) zuddhavarNasuvarNasya gAlya gadyANako daza / teSAM svacchAni patrANi kaNTavedhyAni kArayet cUrNa suvarNamAkSIkaM dazagacANakaM smRtam / kAJcanAratarormUlatvacaM zrIkhaNDamarditam || tena svarNasya patrANAM lepo deyazca sarvataH / zarAve tAni vai kSiptvA mRdA vastreNa lepayet || istamAtrAM samAdhAya gartI banyopalebhRtAm / tadgarbhe sampuTaM muktvA vahiM kSiptvA madIpayet // na mriyate puTaikena tadA deyaM puTadvayam mriyate hemapatrANi kartavyo naiva saMzayaH // For Private And Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rasaprakaraNam ] pratyekaM paJcakaM grAhyaM zuddhagandhakasUtayoH / madhunA hemabhUtyA ca samaM peSyo dinadvayam // kapardoSu ca pItAsu cUrNa kSepyaM susUkSmakam / dvArANyapi kapardInAM godhUmacUrNatastataH // jalamizreNa rodhyAni zoSayedAtape punaH / liptvA dagdhAzma cUrNena madhyaM kuharikasya ca // tadapyAta saMzuSkaM madhye kSepyA kapardikAH / cUrNalipidhAnaM ca dvAre deyamadhomukham || kSipetprAguktayAM veSTitaM vastramRtstrayA | pUrvayuktyA puDho deyaH svAGgazItAM samuddharet // dRzyate yadi kRSNAbhAH puTo deyaH punastadA / dvArANi pUrvavaddhvA svAGgazItAM samuddharet // svAGgazItalatAM prAptAH peSayettAca zobhanAH / tadAyaM rasarAjendro jAtaH kAJcanapoTalI // sarvarogeSu dAtavyo raso vallacatuSTayaH / dadyAjjvarAtisAreSu jvarayo zleSmavAtayoH // samamuSNodakenaiva samaM zItena paittike / aSTAdazasu kuSTheSu jIrNe kSINabaleSu ca // mandAnAvatisAre ca maricAjyena saMyutaH // pariziSTa 5 tole uttama jAtike zuddha svarNake kaNTakavedhI patra banavA leM | tatpazcAt kacanArakI jar3akI chAla aura sapheda candana ke rasameM 5 tole zuddha svarNamAkSikako kharala karake uparokta svarNa patroM para usakA lepa kara deM | evaM unheM zarAvasampuTa meM banda karake 1 hAtha gahare aura itanehI lambe caur3e gar3hemeM upale ( vana kaNDe ) bhara kara usameM phUMka deN| yadi eka puTameM sonekI bhasma na ho jAya to punaH isI prakAra puTa deN| do puTameM bhasma avazya ho jAyagI / | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 566 aba 2 // - 2 // tole zuddha pArada aura gaMdhaka evaM uparokta saMpUrNa svarNa - bhasmako ekatra milAkara kajalI banAveM aura phira use 2 dina zahada meM ghoTakara pIlI kauDiyoM meM bhara deM aura unake mukhako pAnI meM bhigoe huve gehUM ke ATese banda karake dhUpameM sukhA leM T aba eka kuhari ( choTI hAMDI ) tathA usake Dhakane ke bhItara patthara ke cunekA lepa karake dhUpa meM sukhA leM aura ukta kaur3iyoMko usameM bharakara usake Upara vaha DhakanA ulaTA karake Dhaka deM tathA sandhiko banda karake usa kuharikA para kapara miTTI karake sukhA leM aura uparokta gar3he meM rakhakara puTa lagA deN| yadi eka puTake pazcAt kaur3iyoM meM kucha zyAmatA dikhalAI de to punaH usa kucha rikA ko banda karake eka puTa aura lagA deM evaM svAMgazItala hone para nikAla kara pIsa leM / -- mAtrA -4 vAla / ( vya. mA. 4 rattI / ) ise jvarAtisAra aura kaphaja tathA vAtaja jvara meM uSNa jalake sAtha evaM pittajvara meM zItala jalake sAtha denA cAhiye / kuSTha, nirbalatA aura mandAgni tathA atisAra meM ise kAlI mirca ke cUrNa evaM ghIke sAtha khilAnA cAhiye / For Private And Personal Use Only (9481) kAntapASANazodhanam ( rase. sA. saM. ; ra. ma. ) rAjapaTTaM mahApaTTa zikhIgrIvaM virATakam / cUrNitaM kAntapASANaM mahiSIkSIrasaMyutam // vipacedAya se pAtre goghRtena samanvitam / lavaNe ca tathA kSAre zobhAJjanara se kSipet //
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 600 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi - amlavargasya toyena dinaM dharme vibhAvayet / devadAru, trikuTA, ilAyacI, cItAmUla, punarnavAmUla, tathaiva dolikAyantra divasa pAcayetsudhIH // zuddha zilAjIta aura aMkola 1-1 bhAga tathA zuddha kAntapASANazuddhau tu rasakarma samAcaret // gUgala sabake barAbara lekara sabako ekatra milAkara kAntapASANa (lohacumbaka ) ko rAjapaTTa, bhaMgareke rasameM kharala karake goliyAM banA leM / mahApaTTa, zikhIgrIva aura virATaka bhI kahate haiN| / isake sevanase prameha aura vAtakaphaja anya roga naSTa hote haiN| kAntapASANako pIsakara (dolAyantra vidhise) lohapAtrameM, bhaisake dUdha, goghRta, namakake pAnI, ( mAtrA-2 mAze / ) javAkhArake pAnI tathA sahajaneke rasameM (pRthak pRthaka (9483) kAmakalAvaTI 2-2 dina) svedita karake 1 dina aglavarga ke (ra. ra. / vAtara.) rasameM dhUpameM bhAvanA deM aura phira amlavargake rasameM | aGkoTamUlaM triphalA kuNDalI maricaM nizA / 1 dina dolAyantra vidhise svedita kreN| isa vidhise saptacchadA kuTI kuSThaM pratyekaM kArSikaM bhaveta // kAnta pASANa zuddha ho jAtA hai| viDaGga mustaka kAcaM tAlakaM TaNaM trivat / (9482) kAntalohAdiyogaH rasagandhakalohAnAM pratyekArdapalaM kSipet / / guggulaM tripalaM dattvA ghRtena paripeSitam / (ra. caM. / vAjIkaraNA.) vaTI kAmakalAnAma gahanAnandabhASitA // skaasidaani caturmAsA vaTI khAdhA gomUtreNa jaDI kRtA / rajanItApyAbdadevadrumaH / vAtaraktaM nihantyAzu nAnAdoSasamudbhavam // vyopailAnipunarnavAdhi kuSThaM nAnAvidhaM hanti nAnAdoSasamudbhavam / girijAkolaiH samaM guggulum / / dradraM kaNDUM vicarcizca vraNArthIgaNDamAlikA // piSTvA bhRAjalena sUkSma bhagandaropadaMzAMzca vidradhIM gaIbhArbude / __guTikAM khaadeythaasaatmyto| mehaH zleSmasamIraNolvaNa zlIpadaM zothazUlAni kAsavAsamarocakam // plIhagulmodarASThIlA mehamedogalAmayAn / __gadeSvanyeSu vA puurussH|| jIrNajvaramAnAhazca pANDAdi tritayaM jayet // kAntaloha bhasma, abhraka bhasma, triphalA, saGgrahagrahaNI duSTAM balavarNAgnivarddhanIm / / bAyabiDaMga, haldI, svarNamAkSika bhasma, nAgaramothA, ___ aMkoTakI jar3a, harra, baher3A, AmalA, giloya, * amlavarga-amlabeta, jaMborI nIbU, | kAlImirca, haldI, saptaparNa ( sAtavina ) kI chAla, bijaurA, caNakAmla, nAraMgI, tintaDIka, imalIke patte, | murAmAMsI aura kUTha; inakA cUrNa 1 / -1 / tolA nIbU , cAMgerI (cUkA ), dADima, karauMdA aura | tathA bAyabiDaMga, nAgaramothA, kAcalavaNa, haratAla kamarakha / (rase. sA. saM.) | bhasma ( yA zuddha haratAla ), suhAgekI khIla aura For Private And Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasamakaraNam ] pariziSTa nisota; inakA cUrNa evaM zudra pArada aura gaMdhaka / cUrNa 1 bhAga, mocarasa kA cUrNa 1 bhAga aura zuddha tathA lohabhasma 2 // -2 // tole aura zuddha gUgala, | gaMdhaka 2 bhAga lekara sabako ekatra milA kara 15 tole lekara gUgalako ghoke sAtha bArIka pIsa | kharala kreN| leM aura pAra gaMdhakakI kajalI banAkara usameM mAtrA-4 rattI / anupAna-10 tole duudh| anya oSadhiyoMkA cUrNa milAkara kharala kreN| isake sevanase kAmazakti bar3hatI hai / naba saba cIjeM acchI taraha mila jAeM to gUgala (9485) kAmadudhA rasaH (1) milAkara ghoTakara 4-4 mAzekI vaTo banA leM / (vya. mA.-1 mAzA / ) (ra. yo. sA.) inameM se 1-1 golI gomUtrameM milAkara | svarNa gairikaM kizciddhRtabhraSTaM vicUrNayet / pInese aneka doSoM se utpanna vAtarakta tathA kuSTha | dhAtrIphalarasenaiva saptavArazca bhAvayet / / evaM dAda, khujalI, vicaciMkA, vraNa, arza, gaNDa- | zuSkaM kRtvA tato gharme zlakSNacUrNanantu kArayet / mAlA, bhagandara, upadaMza, vidradhi, arbuda, zlIpada, | dvivallamamitA mAtrA sitAjyamadhunA saha // zotha, zUla, kAsa, zvAsa, aruci, plIhA, gulma, | raktadRddhiM karotyAzu pittarogavinAzakRt / / udararoga, aSThIlA, prameha, medaroga, galaroga, jIrNa- | pramehaM pradarazcaiva pANDurogaM va kAmalAm / / jvara, aphArA, pANDu, kAmalA, halImaka aura duSTa | halImakaM mahAghoramadAha tRSa bhramam / saMgrahaNIkA nAza hotA tathA bala, varNa aura agni jIrNajvaraharazcaiva nAtra kAryA vicAraNA // kI vRddhi hotI hai| vaidyAnAM jIvanArthAya rogiNAzca hitAya vai / ___ (9484) kAmadIpaka: alpamUlyaM bahuguNaM granthe'sminprakaTIkRtam / / ___sonAgeruke cUrNako thor3e ghImeM bhUnakara Amale ( bhai. ra. ; dhanvaH / vAjIkaraNA.) | ke phaloMke rasako sAta bhAvanA deM aura dhUpameM sukhA sitaM punarnavAmUlaM shaalmliirsbhaavitm| kara cUrNa karake rakkheM / zAlmalIsattvaniryAsaM dadyAttatra samaM samam // mAtrA-6 rttii| gandhakaM sarvatulyazca khAdedrakticatuSTayam / ise khAMDa, ghI aura zahadameM milAkara sevana anupAnaM prakurvIta tataH kSIraM paladvayama // | karAnese zarIrameM zIghra hI raktavRddhi hotI aura pitta ayaM cANDAlinI yogo'gamgApyatra hi gamyate rogoMkA nAza ho jAtA hai| niSedhAnidhanaM yAti karaNAtkAmarUpadhRk // / yaha rasa prameha, pradara, pANDu, kAmalA, halIsapheda punarnavAmUlake cUrNako saMbhalake rasakI | maka, bhayaMkara aMgadAha, tRpA, bhrama aura jIrNajvarako ( sAta ) bhAvanA dekara sukhA leM / tadanantara yaha / avazya naSTa kara detA hai / For Private And Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 602 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi __ thor3e vyayameM taiyAra hone vAlA bahuguNazAlI / guDUcikodbhavaM satvaM samabhAgAni kArayet / yaha prayoga vaidyoM ke liye jIvana dAtA ( jIvikA | ajAjikAsitAbhyAzca gRhNIyAktikAdvayam // denevAlA) aura rogiyoMke liye atyanta hitakArI hai| / | jIrNajvarabhramonmAdapittarogeSu zasyate / (9486 ) kAmadudhArasaH (2) amlapitte somaroge yojyaH kAmadudhA rasaH // (ra. yo. sA.) ___ motI bhasma, pravAla bhasma, motIko sIpakI bhasma, kaur3I bhasma, zaMkha bhasma, geru aura giloyakA gaDUcikodbhavaM satvaM palamekaM pramANataH / sata samAna bhAga lekara sabako ekatra kharala kreN| muvarNa gairikaM karSamabhrakaM karSameva ca // sucUrNa kArayedeSAM vallamA prayojayet / mAtrA-2 rttii| pradare gavyamatsyaNDyau matsyaNDItaNDulodakam // ___ ise jI reke cUrNa aura khAMDake sAtha denese ghRtamatsyaNDikA pitte tathA gavyazca zarkarA / / 2" | jIrNajvara, bhrama, unmAda, pittaroga, amlapitta aura madhupippalikA mehe matsyaNDItaNDulodakam // somaroga kA nAza hotA hai| anupAnavibhedena sarvarogeSu yojayet / (9488) kAmadevo rasaH (1) eSaH kAmadudhA nAma pradareSu prazasyate // (ra. pra. su. / a. 8) giloyakA sata 5 tole tathA sonAgeru aura | tAraM vajaM svarNatAnaM ca sUtaM abhraka bhasma 11-1 / tolA lekara sabako ekatra | lohaM gandhaM bhAgayugmaM prakuryAt / kharala kreN| kanyAdrAvaimardayedekayAmaM * mAtrA-3 rttii| cUrNa kRtvA kAcakUpyAM nivezya // anupAna-pradarameM gArake dUdha aura rAbake / kUpIM cApi pUrayesindhucUrNesAtha, yA rAba aura cAvaloMke pAnIke sAtha; pitta mudrAM dattvA zoSayettatmayatnAt / rogoMmeM ghI aura rAbake sAtha yA godugdha aura | vahiM kuryAdvAsaraika prayatnAt khAMDake sAtha; pramehameM pIpala ke cUrNa aura zahada ke zItaM jAtaM khalbamadhye vicUrNya // sAtha yA cAvaloMke dhovana aura rAbake sAtha denA caahiye| akakSIreNAtha bhAvyaM hi sarve ise anupAna bhedase bahutase rogoMmeM prayukta kara kAsasyaivaM padmakandasya niiraiH| sakate haiM parantu pradarameM vizeSa upayogI hai / mauzalyA vai gokSurasya draveNa trivirvelA bhAvanAM ca pradadyAt // (9487 ) kAmadudhArasaH (3) kAkolyA vai vAjigandhAzatAhA. . (ra. yo. sA.) duHsparzANAM vai sbai rasairbhAvayecca / mauktikasya pravAlasya muktAzuktibhavasya ca / / cUrNa kRtvA mizrayedyopacUrNa varATikAyAH zabkhasya bhasmAni gairikaM tathA // karpUraM vai kuDDamailAlavAm // For Private And Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaMpakaraNam ] pariziSTa 603 kastUrIM vai pUrvacUrNAtpadaMza mAtrA-1 niSka / (vyavahArika mAtrA___ kAryA sarvaiH zarkarA vai samA ca / | 2-3 rattI / ) bhakSecainaM niSkamAtra prayatnA. anupAna-godugdha / gokSIraM vai cAnupAne vidheyam // isake sevana kAla meM madhura AhAra karanA aura miSTAhAraM sevayeJcaiva nAmla amla padArthoM se parahez2a karanA caahiye| isake sevanase teja ( kAnti ) bala aura mojastejo vardhate vai balaM c| striyoMkA saundarya bar3hatA hai| ise sevana karane vAle saundarya vai jAyate sundarINAM puruSoM kA vIrya strI samAgama karane para bhI kSINa vRddhiH kAme naiva hAnizca vorthe // nahIM hotA / yaha eka uttama vRSya yoga hai| tasmAtsevyaH kAmadevo raso'yaM (9489) kAmadevo rasaH (2) vRSyeSUkto yoga eSo variSThaH // ( vR. yo. ta. 1 ta. 147) cAMdI bhasma, hIrA bhasma, svarNa bhasma, tAmra- | tAraM hiGgulasIsakAbhrabhasma, zuddha pArada, loha bhasma aura zuddha gaMdhaka 2-2 | sahitaM lohaM ca varSa tathA, tole lekara ekatra kharala karake kajalI banAveM | vRddhAze rasabhasmanA vi. aura use 1 pahara ghRtakumArI ke rasameM ghoTa kara | cinuyAt save ca khalve zubhe / sukhAkara AtazI zIzImeM bhara deM evaM ise DATa | monmattajayArasena lagAkara muMha para ( miTTI mile huve ) seMdhA namakase musalInoreNa tatsaptadhA, mudrA karake sukhAkara 1 dina bAlukA yantrameM pkaaveN| | siddho'yaM kila kAmadeva. tadanantara usake svAMga zItala hone para auSadhako rasarADa rAjJAM bhavedvallabhaH / / nikAlakara cUrNa kara leM aura use Akake dUdha, | vallaikapamito'nupAnakAsakI jar3ake rasa yA kvAtha, kamalakandake rasa, | sahitaH sarvAnAdAnAzayet mUsalIke rasa, gokharuke rasa, kAkolIke rasa, asa- | stambhe nistuSabhRSTacANakagaMdhake rasa, zatAvarake rasa aura javAseke rasakI jyaajaatiisitaajyairyutH| pRthak pRthaka 3-3 bhAvanA deN| tatpazcAt soMTha, | puSTau sAjyasitAvidArimirca, pIpala, kapUra, kesara, ilAyacI, lauMga aura musalIyuktaH prabhAte lihekastUrI samAna bhAga lekara ekatra milAkara kharala | | strINAM yauvanadarpagarvitakarake bArIka cUrNa banAveM aura pUrvokta taiyAra rasameM zatAnAM drAvaNe vikramaH / / usakA chaThA bhAga yaha cUrNa milAkara isa sampUrNa cAMdI bhasma 1 bhAga, zuddha hiMgula 2 bhAga, auSadhake barAbara khAMDa milA deN| / sIsA bhasma 3 bhAga, abhraka bhasma 4 bhAga, loha For Private And Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 604 bhArata-bheSajya-ratnAkaraH [kakArAdi bhasma 5 bhAga, baMga bharama 6 bhAga aura pArada bhasma / kAmadevarasazcAyaM tadvadde karotyalam / 1 bhAga lekara sabako ekatra milA kara dhatUga, zrImadgahananAthena racito vizvasampadi / bhAMga aura mUsalIke rasakI pRthak pRthaka sAta sAta zuddha pArada, zuddha gandhaka, tAmrabhasma, kAcabhasma bhAvanA dekara 3-3 rattIkI goliyAM banA leN| aura zIzAbhasma 1-1 bhAga tathA pIpala, risota, yaha anupAna bhedase denese samasta rogoMko soMTha, dhaniyA aura hara inakA cUrNa 3-3 bhAga naSTa kara detA hai| evaM hIMga aura ajavAyanakA cUrNa cauthAI, cauthAI bhAga lekara prathama pAre, gandhakakI kajjalI banAveM yadi vIryastambhanake liye denA ho to chilake / aura phira usameM anya auSadhiyoMkA cUrNa milAkara rahita bhune huve cane, bhAMga, jAvatrI aura khAMDa; (pAnIke sAtha) Adhe, Adhe mAzekI goliyAM bnaaleN| inake samAna bhAga cUrNako ekatra milAkara usameM gho milAkara usake sAtha denA cAhiye / / inake sevanase tridoSaja zlIpada naSTa ho jAtA hai| __ anupAna-pittoM ( mUMgakA ) yUSa, kaphameM yadi ise puSTi ke liye denA ho to gho, khAMDa soMTha aura seMdhAnamakakA cUrNa tathA vAtameM taka bhaat| sathA vidArIkaMda aura mUsalIke cUrNa ke sAtha prAtaH kAla denA caahiye| isake sevanakAlameM viSTambhI padArthoM se parahez2a karanA caahiye| isake sevanase yauvanamadamAtI sau striyoMkA garva (9491) kAmanAyakarasaH naSTa karanekI zakti A jAtI hai| ( ra. ra. rasA. kha. / upa. 6) (9490) kAmadevo rasaH (3) zAlmalyutthairdevairmayaH pakSakaM zuddhapAradaH / ( ra. ra. / zlIpadA.) zuddhagandhaM trisaptAhaM tavaimardayetpRthak / / samAvetau punarmadhauM ghRtairyAmacatuSTayam / rasagandhakatAmrANi kAcaM sIsaM samaM samam / tadgolaM bandhayedvastre ghRtairyAmadvayaM pacet / / pippalI trivRtA zuNThI dhanyAkaM ca hriitkii|| tatastaM zAlmalIdrAvaimardayedivasatrayam / rasatastriguNo grAhyaH pratyekaM cUrNameva c| nikSipetkAcakupyantarvAlukAyantragaM pacet // rasapAdaM pradAtavyaM hiGgu caiva yavAnikA / / kSipecchAlmalijaM drAvaM kupyA garbha dinAvadhi / arddhamASA vaTI kAyaryA khAdedeko yathAbalam / sArdrameva samuddhRtya mizyaM tatsitayA samam // nihanti zlapidai roga doSatrayasamudbhavam // niSkamAtraM sadA khAdedraso'yaM kAmanAyakaH / paittike bhakSayedhUpaM zlaiSmike zuNThIsaindhavam / muzaloM sasitAM kSIraiH palaikAM pAyayedanu / vAtike takrabhaktAni viSTambhaM parivarjayet // / kAminono sahasraM tu kSobhayennimiSAntare / / For Private And Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam pariziSTa 605 zuddha pAradako 15 dina seMbhalakI jar3ake | bhasma ) samAna bhAga lekara sabako devadAlI (biMDAla) rasameM kharala kareM / isI prakAra zuddha gaMdhaka ko bhI ke rasameM kharala karake AtazI zozo meM bhara kara 21 dina seMbhalakI jar3ake rasameM kharala kreN| (1 dina ) bAlukA yantra meM pakAyeM aura phira tatpazcAt donoMko ekatra milAkara 4 pahara ghI meM usake svAMga zItala hone para rasako nikAlakara kharala kareM aura phira sabakA eka golA banAkara usameM 1-1 bhAga giloya, nIlotpala aura kamalause kapar3emeM lapeTakara 2 pahara ghImeM pakAveM / tada- kanda kA cUrNa tathA patthara para pisI huI drAkSA nantara use 3 dina punaH saMbhalakI jar3ake rasameM (munakkA ) milAkara mulaiThIke rasameM kharala karake kharala karake AtazI zIzImeM bhara deM aura usameM sukhAkara rakkheM / seMbhalakI jar3akA rasa DAlakara bAlukA yantrameM rakha ise zahada aura mizrIke sAtha sevana karanese kara eka dina pAka kara tathA usake svAMga zItala kAmalA roga naSTa hotA hai / (mAtrA-2 rattI / ) hone para auSadhako nikAla leN| zIzI meM rasa itanA DAlanA cAhiye ki 1 dina pAka karane ke (9493) kAmavANo rasaH pazcAt bhI auSadha kucha AI hI nikale / (vR. yo. ta. / ta. 147) mAtrA-1 niSka ( 3 // mAze ) / satendrAmRtamadhizoSasumanAjAtIphalAkalkarA ise mizrIke sAtha milA kara sevana karanese phenAzvAhajavAhadevakusumaM karpUrakastUrikAm / kAmazakti atyadhika prabala ho jAtI hai| piSTvA tatsamabhAgikaM muni anupAna-auSadha khAneke pazcAt samAna / mitaiH kRSNAhivallIrasaibhAga milita mUsalI kA cUrNa aura khAMDa 5 tolekI rbhAvya pakvaphale nidhAya mAtrAnusAra dUdhake sAtha pInA cAhiye / sajale tnnaarikelodre|| (9492) kAmalApraNudrasaH kSIradroNayuge vipAcya vidhivattajjIrNadugdhaM hare(ra. ra. sa. / u. a. 19; ra. cN.| pANDavA.) sUkSmaM svarNayutaM vidhAya tIkSNamAkSikakAntAbhrazulbasUtakatAlakam / payasA vallatrayaM sevayet / devadAlIrase piSTaM vAlukAyantramUrchitam / / tAmbUlena samaM nizAsu amRtotpalakalhArakandadrAkSAsamanvitam / samaye kAmAnisandIpanaM piSTaM yaSTayambhasA kSaudrasitAbhyAM kAmalApaNut / / SaNDho'pi pramadAM vijitya ___ tIkSNa loha bhasma, svarNamAkSika bhasma, kAnta- tanute kAnti tanoti striyAH // loha bhasma, abhraka bhasma, tAmra bhasma, pArada bhasma ! buddhi cAtibalaM dadAti nitarAM yuktyAnupAnarayaM / ( yA rasasindUra ) aura zuddha haratAla ( yA haratAu / vRddhAnAM madanodayaM vitanute syAtkAmavANo rsH|| For Private And Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi rasa sindUra, zuddha bachanAga, samandarazoSake bIja, | bahuvAraphalaM caiva kuGkumaM taalmuulikaa| jAvatrI, jAyaphala, akarakarA, aphIma, asagaMdha, kambukI cAzvagandhA ca vidArIkandakharjuraH / / ajavAyana, lauMga, kapUra aura kastUrI samAna bhAga dhattarakasya bIjAni tAni caikatra kuTTayet / lekara sabako ekatra kharala karake pIpalake kvAtha | sarvANi samamAtrANi kArayitvA'tha melayet // aura pAnake rasakI sAta sAta bhAvanA deN| tada- ekAdazAMzaM dAtavyamahiphenaM suzobhitam / nantara sabako pakke, jalayukta nAriyalake bhItara tadekIkRtya sakalaM guDapAke vinikSipet / / bharakara usake mukhako banda karake 64 sera dUdhameM saghRte vA sitApAke tasya golAMstu kArayet / pakAveM jaba saba dUdha jala jAya to nAriyala ko AnandavardhanaM caitadatirvAhnapadIpanam / / tor3akara auSadha sameta usakI girIko nikAla | idamutsAhajananamidamojovivardhanam / kara pIsa leN| mAtrA-~9 rattI / atisaukhyapadaM nityamidamutsavakArakam / / isameM ( 1 rattI ) svarNa bhasma milAkara rAtako idaM saukhyapadaM strINAmidamAnandavardhanam / pAnake sAtha khAkara Upara dUdha pInA caahiye| idaM puSTikaraM vRSyamidaM balakaraM param // ise isa prakAra sevana karanese kAmazakti | vAtikAJleSmikAndoSAnpaittikAnati dAruNAn / prabala hotI hai aura napuMsaka puruSa bhI strIsamAgama meM samartha ho jAtA hai| nihanti zIghramevaitattanuhAnirna jAyate / / valIpalitanirmuktaH sarvadA sukhamApnuyAt / / ___ise yathocita anupAna ke sAtha sevana karanese ___soMTha, kAlI mirca, pIpala, cItAmUla, nAgabala aura buddhi bar3hatI hai tathA vRddha puruSameM kAma kesara, anAradAnA, tintar3Ika, ajavAyana, sapheda jAgRta ho jAtA hai| sarasoM, rAI, mUlIke bIja, lonI ( loniyA ) ke (9494) kAmezvaracUrNam bIja, tipatiyA, sapheda candana, bera, kaMkola, ( ra. ci. ma. / sta. 8) dAlacInI, jAyaphala, baher3ekI guTalIkI mIMgI, navIna cirauMjI, mudgaparNI, hara, baher3A, AmalA, zuNThImaricApappalyazcitraM kesaradADimam / / drAkSA ( kizamiza ), zatAvara, siMghAr3A, gokharu, tintiDIkaM yavAnI ca rAjikAdvayameva ca // kauMcake chilake rahita bIja, navIna akarakarA, malikAyAzca bIjAni loNikA ca tripatrikA bahuphalI, kamalakanda, mAlakaMganI, hisor3A, kesara, candanaM kolakaGkollaM tvak ca jAtIphalAni ca tAlamUlI ( mUsalI ), kambukI, asagandha, bidArI. vibhItakasya majjA ca miyAlazcApi nuutnH| kanda, khajUra aura dhatUreke bIja 1-1 bhAga lekara mudagapoM varA drAkSA varI zRGgATakastathA // / cUrNa banAveM tathA usameM 11 bhAga aphIma milA gokSuraH kapikacchuzca tathaivAkallako nvH| | kara sabako guDa yA ghRtayukta khAMDakI cAzanImeM bahuphalyambujaM kandaM jyotiSmatistathaiva ca // / milAkara goliyAM banA leN| For Private And Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir smaprakaraNam ] pariziSTa 607 (khAMDa sabake barAbara lenI cAhiye / mAtrA- jyeSThI nAgavalA kacUramadanaM jAtIphalaM saindhavam 1 mAzA / ) | bhAjI karkaTabhRGgikA trikaTukaM jIradvayaM citrakam / yaha atyanta Anandavardhaka, agnidIpaka aura cAturjAtapunarnavAgajakaNAdrAkSAsamaM vAsakam / / utsAha varddhaka hai tathA oja, puSTi aura balavIryakI bIjaM markaTizAlmalI. vRddhi karatA hai| isake sevanase vAtaja, pittaja triphalakaM cUrNa samaM kalpayet / aura kaphaja aneka roga naSTa hote aura bali palita karSArdA guTikAvalehamathavA sevyaM sadA sarvathA // rahita sukhAyu vyatIta hotI hai| | peyaM kSIrasitA tu vIryakaraNaM stambhodhyayaM kAminI (9495) kAmezvararasaH (1) rAmAvazyakaraM sukhAtimukhadaM prauDhAGganAdAyakam / / kSINe puSTikaraM kSaye kSayaharaM sarvAmayadhvaMsanam / (ra. caM. ; vai. ra. ; yo. ra. / vAjIkaraNA. ; kAsazvAsamahAtisArazamanaM mandAgnisandIpanam // na. mR. / ta. 5) dhAtorTaddhikaraM rasAyanavaraM nAstyanyadasmAtparam jAtIphalaM ca saurASTro kRSNadhattUrabIjakam / arzAsi grahaNIpramehanicayazleSmAtiraktapraNut / / jAtIpuSpamaphenaM ca nAgaM hilameva ca // nityAnandakaraM vizeSaviduSAM vAcAM vilAsodbhava etAni samabhAgAni khasakvAthena madayet / mabhyAsena nihanti mRtyu gamAmAcA ca vaTikA sitayA saha bhakSayet // palitaM kAmezvaro vatsarAt // nAmnA kAmezvaraH prokto ramate kAminIzatam // sarveSAM hitakArako nigaditA zrIvaidyanAthena yaH jAyaphala, phiTakarI, kAle dhatUreke bIja, camelIke phUla, aphIma, sIsA bhasma aura zuddha bhalI bhAMti bhasma kiyA huvA abhraka, kaMkola, hiMgula samAna bhAga lekara sabako ekatra milAkara | kUra, asagandha, giloya, methI, mocarasa, bidArIkanda, khasake kvAtha meM ghoTa kara 1-1 rattIkI mUsalI, gokharu, tAlamakhAnA, kelekA kanda, zatAvara, goliyAM banA leN| ajamoda, ur3ada, tila, dhaniyA, mulaiThI, gaMgerana, inheM khAMDake sAtha sevana karanese kAmazakti kacUra, dhatUrA, jAyaphala, seMdhA namaka, bharaMgI, kAkar3Aatyadhika r3ha jAtI hai| siMgI, soMTha, mirca, pIpala, sapheda jIrA, kAlA jIrA, (9596) kAmezvararasaH (2) cItAmUla, dAlacInI, ilAyacI, tejapAta, nAga kesare, punarnavA ( sATha ) kI jar3a, gajapIpala, drAkSA ( ra. ma. ; . yo. ta. / ta. 147) (kizamiza ), bAsA (aDUsA) kI jar3akI chAla, samyamAritamabhrakaM kaTuphalaM kusstthaashvgndhaamRtaa| kauM cake chilake rahita bIja, saMbhalakI mUsalI, hara', methI mocaraso vidArimuzalI gorakaM rakam | baher3A aura AmalA; samAna bhAga lekara cUrNa rambhAphandazatAvarI khajamudA banAveM / ( ise sabake barAbara khAMDakI cAzanI meM mASAstilA dhAnya m| milAkara goliyAM banAleM yA avaleha hI rahane deN|) For Private And Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 608 bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [kakArAdi mAtrA-7|| maashe| cAzanI meM milAkara ghI meM yA ghRtakumArI ke anupAna-mizrIyukta dUdha / | rasameM 1 pahara ghoTa kara berakI guThalI ke samAna isake sevanase vIrya vRddhi hotI hai. zrI goliyAM banA leM / zarIra puSTa ho jAtA hai tathA kSaya, kAsa, zvAsa, / isake sevana se zothayukta kaphaja pANDu kA atisAra, agnimAMdya, arza, grahaNIroga, prameha. ! nAza hotA hai / kaphavikAra aura raktavikAroM kA nAza hotA hai| (9498) kAmvAyanarasaH ise 1 varSa taka sevana karane se palita roga bhI (ra. kA. dhe. / kuSThA.) naSTa ho jAtA hai / yaha prayoga stambhaka, strIdrAvaka bhasmamRtaM samaM gandhaM svajikAkSArakAcanI / aura zreSTha rasAyana hai / isake sevanase vAcAzakti pratyekaM ca dvibhAgaM syAtsarvatulpataiH saha / / bhI bar3hatI hai| piSTvA mRgninA pacyAdhAvatpiNDatvamAgatam / (9497) kAmezvarI vaTikA | niSkAdhe bhakSaNAddhannikuSThaM kAmbAyano rasaH / / * (ra. kA. dhe. | pADA.) devadAlyAH sucUrga tu madhvAjyAbhyAM lihedanu // zuddhasUtaM tathA gandhaM karSa kaSa samAharet / ___ pArada bhasma, zuddha gaMdhaka, sajjIkhAra aura harItakyA rajaH karSastAvantazcitrakasya ca / / haldI (athavA svarNakSIrI mUla-cojha) samAna bhAga lekara ekatra kharala kareM aura phira usameM sabake elApatrakamustAnAM yojyaM sArdhapalaM pRthak / barAbara ghI milAkara, kharala karake mandAgni para kaNAmUlaM trikaTukaM viSaM karSa pRthak bhavet // 91 / / | pakAveM / jaba sabakA eka piNDa sA ho jAya to pAThA ca reNukaM karSa niSkaM syAnAgakezaram / yaanaagkeshrm| utAra kara, zItala karake surakSita rakheM / sarvatulyena jIrNena guDenaiva prapAcayet // mAtrA-AdhA niSka / ghRtena mardayaghAmapathavA kanyakAdravaiH / / anupAna-auSadha khAneke pazcAt devadAlI kArayetkolabIjAbhAM nityaM tAM bhakSayed guTim // | (biMDAla ) kA cUrNa zahada aura ghImeM milAkara sazothaM kapharja pANDaM jayetkAmezvarI vttii|| khAnA caahiye| ____ zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, harra, cItAmUla, soMTha, isake sevanase kuSTha naSTa hotA hai / mirca, pIpala, zudra bachanAga, pAThA aura reNukA (9499) kAlakUTarasaH 11-1 / tolA; nAgakesara : || mAze tathA ilAyacI, tejapAta aura nAgaramothA 7 // -7|| tolA lekara ( ra. yo. sA. ; vai. ci. / jvarA.) prathama pAre gaMdhaka kI kajjalI banAveM aura phira rudrasaGkhya viSaJcaiba tribhAgaH sUta eva ca / usameM anya oSadhiyoM kA cUrNa milAkara kharala gandhakaH paJca bhAgaH syAcchilA syaatumaakreN| tatpazcAt use sabake barAbara purAne gudd'kii| gikA // For Private And Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam ] pariziSTa 606 tAmrabhasma caturbhAgamRtubhAgazca TaGkaNam / inameM se 1-1 golI adarakake rasake sAtha tAlakaM rasasahakhyAkaM vahinalaM tathaiva ca // denese samasta jvara aura sannipAtakA nAza hotA hai| trikaTodizazevAstrikalA dazabhAgikA / / ise khilAneke pazcAt yukti pUrvaka snAna karAnA hinazcandrabhAgaH syAdvacAyAzca tathaiva ca // aura zarIrapara candanakA lepa karanA caahiye| evaM khalve ca saMsthApyamAIkaM vahnimUlakam / pathya-dahI, bhAta tathA khajUra ke phalAdi jambIraM lazunazcaiva zArkeSTArkasya mUlakam // | khilAnA aura tAbUla khilAnA cAhiye / lAlI svarNamUlA sindhunAgadalaM tathA / akolazigramUlAni pratyekaM yAmamAtrakam / / (9500) kAla vidhvaMsanarasaH paJcakolakaSAyeNa pazcamUlena mardayet / (ra. kA. dhe.) gumAmAtrapramANena vaTakAna kArayettataH // suvarNaraupyatAmrANAM piSTiM kRtvA vimardayet / vaTImekAM prayuJjIta zRGgavezambhasA yutAm / / yojyaM sUtena tadgolaM dolAyan vipAcayet // sarvajvaraharo yogaH sannipAtakulAntakaH // / tryahaM svarNajale svarNaphalasthaM tattataH kSipet / snAnaM kuryAtmayatnena zrIkhaNDAlepamAcaret / iSTikAyantragahare vastrabaddhaM samantataH / / dadhyannaM dApayetpathyaM khajUrAdiphalAnyapi // jambIranIrasampiSTaM baleniSkaM prayojayet / tAmbUlacarvaNaM kuryAtkramAdevaM samAcaret / / kAlakUTaraso nAma mahezena prakAzitaH // evaM zataguNo yAvadrase jIyeMta gandhakaH // tAvaDeyastataH piSTaH samalohasya bhAvayet / zuddha bachanAga viSa 1 bhAga, zuddha pArada 3 | | tisraH kSudrAtrayeNAtha pRthaglAvapuTe sthitaH // bhAga, zuddha gaMdhaka 5 bhAga, zuddha manasila 6 bhAga, evaM tripuTite pazcAtkaramAnyarkajaivaiH / tAmra bhasma 4 bhAga, suhAgekI khIla 6 bhAga, zuddha supiSTaH puTitasvistriH kAlavidhvaMsano rasaH // haratAla (yA haratAla bhasma ) 9 bhAga, cItAmUla pANDukSayazvAsakAsavahnisAdAdijidbhavet / 9 bhAga, trikuTA 12 bhAga, triphalA 10 bhAga, zuddha hIMga 1 bhAga aura baca 1 bhAga lekara prathama matAntare niSkamAtra viSapatra prayojayet / / pAre gaMdhakakI kajjalI banAveM aura phira usameM anya guAmAtraH saH tAmbUlIdalena saha bhakSayet / oSadhiyoM kA cUrNa milAkara 1-1 pahara adaraka, gomUtrapiSTAmabhayAM pivettadanupAnakama / / cItAmUla, jamborI, lhasana, makoya, arkamUla, | zuddha suvarNa, cAMdI aura tAmra ke bArIka patra kaliyArI, dhatUrekI jar3a, saMbhAlu, pAna, aMkolamUla, 1-1 bhAga ( 1-1 niSka ) tathA zuddha pArada sahajanekI jar3a, paMcakola ( pIpala, pIpalAmUla, cava, sabake barAbara lekara sabako ekatra kharala karake cIlA, soMTha ) aura paJcamUla; inake rasa yA kvAthameM piSTI ( piTTho) banA leM aura usakA golA banA kharala karake 1-1 rattIkI goliyAM banA leN| / kara use dhatUreke phalake bhItara praviSTa karake For Private And Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [kakArAdi (kapar3emeM lapeTakara ) dolAyantra vighise 3 | mardayedbhAvayetpazcAzcaturaGgulajaivaiH / dina dhatUreke rasameM svedita kreN| tadanantara | bhakSayaniSkamAtraM tu galatkuSThaharaH prH|| phalameMse goleko nikAlakara kapar3emeM lapeTakara rasaH kAlA'gnirudro'yamamupAnaM yathocitam // poTalI banAveM evaM use iSTikA yantra meM rakhakara usake ___ zuddha kAMsya cUrNa, zuddha gaMdhaka aura zuddha Upara nIce nIbUke rasameM ghuTA huvA 1 niSka gaMdhaka haratAla samAna bhAga lekara tInoM ko ekatra nIbUke rakhakara laghu puTa lagA deN| isI prakAra 100 puTa rasameM kharala karake TikiyA banAveM aura unheM sukhAlagAneke pazcAt rasako pIsakara usameM samAna kara zarAbasampuTameM banda karake gajapuTameM phUMka deN| bhAga loha bhasma milAkara use kaTelI ke rasakI | tadanantara usameM gandhaka aura haratAla pratyeka bIsavAM tIna bhAvanA dekara andhamUSAmeM banda karake lAvapuTa bhAga milAkara nIbUke rasameM ghoTakara yathAvidhi meM phUMka deN| isI prakAra agnidamanI (dhamAsA bheda) laghupuTa meM phUMka deM / isI prakAra hara bAra bIsavAM aura javAsAke rasakI bhI pRthak pRthak 3-3 bhAga gaMdhaka aura haratAla milAkara nIbUke rasameM bhAvanAdekara 1-1 lAva puTa deN| tatpazcAt karana ke ghoTakara 20 puTa deN| rasakI bhAvanA de dekara 3 puTa deM aura isI prakAra Akake dUdha yA svarasakI bhAvanA dekara 3 puTa deN| / tadanantara yaha kAMsya bhasma aura zuddha pArada yaha rasa pANDu, kSaya, svAsa, kAsa aura samAna bhAga lekara donoMko ekatra milAkara 1-1 agnimAMdyAdi rogoMko naSTa karatA hai| dina devadAlI aura amalatAsake rasameM kharala kreN| mAtrA-1 rttii| ise pAnameM rakhakara khAneke | mAtrA-1 niSka / pazcAt gomUtrameM hara pIsakara pInI cAhiye / ise yathocita anupAnake sAtha sevana karanese ___matAntarake anusAra isameM ( taiyAra rasameM ) galatkuSTha naSTa hotA hai / 1 niSka (5 mAze) zudra bachanAga kA cUrNa | (9502) kAlAgnirudrarasaH (2) bhI milAnA caahiye| ___ (9501) kAlAgnirudrarasaH (1) (ra. kA. dhe / kuSThA.) (ra. kA. dhe. / kuSThA.) tutthaM tAnaM smaraharazilA bhAskaro'pi dvibhAgaH kAMsyacUrNa gandhatAlaM tulyamamlena mardayet / sarva yanne dviguNavalinA sekate pAcayadhvam / rudadhvA gajapuTe pacyAtpunargandhazca tAlakam / / sAkSAdeSa tripuravijayI kuSThakAlAgnirudraH datvA cAmlaivimaryA'tha rudadhvA laghupuTe pacet / sevAbhAjAM harati sakalaM maNDalenaiva kuSTham // vizAMzaM gandhatAlaM ca dattvAmlaratha mardayet // zuddha nIlAthothA, tAmra bhasma, zuddha pArada, ruddhvA laghuTaM dadyAdevaM viMzapuTaiH pacet / zuddha ganasila aura svarNa-bhasma 2-2 bhAga tathA asya tulyaM zuddhamUtaM devadAlyA dravairdinam // / zuddha gaMdhaka 20 bhAga lekara sabako ekatra kharala For Private And Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pariziSTa rasamakaraNam ] karake (AtazI zIzI meM bharakara ) bAlukA yantra meM pakAveM / (9503) kAzIsarasAyanam ( ra. ra. sa. pU. a. 3; 2. pra. su. a. 6 ) afear hatAsI kAntaM kAsIsamAritam / ubhayaM samabhAgaM hi triphalA bellasaMyutam // viSamAMzavRkSaudraplutaM zANamitaM prage / sevitaM hanti vegena zvitraM pANDu kSayAmayam // gulmaplIhagadaM zulaM mUlarogaM vizeSataH / rasAyana vidhAnena sevitaM vatsarAvadhi || AmasaMzoSaNaM zreSThaM mandAgniparidIpanam / palitaM valibhiH sArdhaM vinAzayati nizcitam || (9504) kAzIsazodhanam ( ra. ra. sa. pU. a. 3 ) isake sevanase 1 maNDala meM samasta prakArake kAzIsaM vAlukAdyekaM puSpapUrvamathAparam / kuSTha naSTa ho jAte haiM / kSArAmlA gurudhUmAbhaM soSNavIrthaM viSApaham // bAlukApuSpakAsosaM zvitraghnaM kezaraJjanam / puSpAdikAsIsamatiprazastaM gaMdhaka ke sAtha puTa lagAkara bhasma kiyA huvA kasIsa, kasIsake yogase bhasma kiyA huvA kAnta loha, harra, baher3A, AmalA aura bAyabiDaMga samAna bhAga lekara ekatra kharala kareM / isameM se 1 - 1 zANa ( 3||| mAze ) davA viSama bhAga ghI aura zahadake sAtha milAkara sevana karane se vitra, pANDu, kSaya, gulma, plIhA, zUla aura vizeSataH arzakA nAza hotA hai / ise 1 varSa taka rasAyana vidhise sevana karanese zarIrastha Ama naSTa ho jAtI haiM aura agni dIpta hokara bali palita kA nAza hotA hai / ( vyavahArika mAtrA - 3 ratI / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 611 soSNaM kaSAyAmlamatIva netryam // viSAnila zleSmagada vraNatraM zvitrakSaya kacaraJjanaM na / sakRdbhRGgAmbunA kliznaM kAsIsaM nirmalaM bhavet / tuvarIsaccavatsatvametasyApi samAharet // kasIsa "bAlukA kAzIsa" aura " kAzIsa " bhedase do prakArakA hotA hai| puSpa bAlukA kasIsa kSArayukta, amla, aguru ( na bhArI na halkA ), dekhanemeM dhuMtreke raMgakA aura uSNavIrya hotA hai / yaha viSako naSTa karatA hai / donoM prakArakA kasIsa rivatra nAzaka aura kezaraJjaka hai / puSpa kAsIsa bAlukA kAsIsase uttama hotA hai / yaha uSNa vIrya kaSAya aura amlarasa yukta tathA netroMke liye atyanta hitakArI hai| yaha viSa, vAyu, kapharoga, vraNa zvitra aura kSayako naSTa karatA tathA bAloMko raMgatA hai / For Private And Personal Use Only kasI ko bhaMgare ke rasakI bhAvanA dene se vaha zuddha ho jAtA hai / kasosa kA satva phiTakI ke satvakI taraha nikAlA jAtA hai
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 612 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi (9505) kAsakesarIrasaH ____ javAkhAra, sajjIkhAra, suhAgA aura pAMcoM ___(vai. ra. / kAsA.) namaka samAna bhAga lekara sabako ekatra milAkara maricamustakakuSThavacAviSa nIbUke rasakI sAta bhAvanA deN| isa kA kAMsI yA samamayo parigRhya supeSya ca / pItalake patroM para lepa karake unheM zarAva-sampuTameM vimalamArasena vaTI kRtA banda karake gajapuTameM phUMka deN| isI prakAra kaI puTa kasanazUlakaphAmayanAzinI // dene se unakI bhasma ho jAtI hai / prasUtirogaM grahaNIM nAzayecaNakopamA / (9508) kAsyazodhanam kAlI mirca, nAgaramothA, kUTha, baca, aura zudra (vR. yo. ta. / ta. 41; ra. ma. ) bachanAga samAna bhAga lekara adarakake rasameM ghoTakara | kAMsyaM tu dvividhaM proktaM puSpatailikamedataH / cateke samAna goliyAM banA leN| puSpaM zvetatamaM tatra tailikaM kapizaprabham / / inake sevana se khAMsI, zUla, kapharoga, prasUta / etayoH prathama zreSTha sevyaM rogaprazAntaye / roga aura grahaNI vikArakA nAza hotA hai / rAjarItistathA ghoSaM tAmravacchodhayedbhiSak / / (9506) kAsIsAdicUrNam tAmravanmAraNaM cApi tayoruktaM bhissgvH|| ( yo. ta. / ta. 59) ___kAMsI do prakArakI hotI hai| eka phUla kAsIsasaindhavazilAjatuhiGgucUrNa kAMsI aura dUsarI teliyA / phUla kAMsI atyanta mizrIkRto varuNavalkalajaH kaSAyaH / | sapheda hotI hai aura teliyA meM kucha zyAmalA hotI abhyantarotthitamapakvamatipramANaM hai / donoM meM phUla kAMsI zreSTha hai aura vahI auSanRNAmayaM jayati vidradhimugrazopham // dhoMmeM prayukta kI jAtI hai| kasIsa, seMdhAnamaka, zilAjIta aura hog| pItala aura kAMsokA zodhana tathA mAraNa samAna bhAga lekara cUrNa bnaaveN| tAmrake samAna hotA hai| ise baranekI chAlake kvAthameM milAkara pInese (9509) kAMsyazodhanamAraNe apakva prazna antarvidadhi aura zothakA nAza hotA hai (ra. ra. sa. / bha. 5) (mAtrA-4 rttii|) aSTabhAgena tAtreNa vibhAgakhurakeNa ca / (9507) kAMsyamAraNam vidrutena bhavetkAMsyaM tatsaurASTrabhavaM zubham // (ra. ra. sa. / a. 5) tIkSNazabdaM mRdu snigdhamISacchacAmalazubhrakam trikSAraM pazcalavaNaM saptadhA'mlena bhAvayet / nirmala dAhe raktaM ca SoDhA kAMsyaM prazasyate // kAMsyA''rakUTapatrANi tena kalkena lepayet // | tatpItaM dahane tAnaM kharaM rUkSaM ghanAsaham / rudhvA gajapuTe pakvaM zuddhabhasmatvamApnuyAt // / madanAdAgatajyotiH saptadhA kAMsyamutsRjet // For Private And Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rasaprakaraNam ] kAMsyaM laghu ca tiktoSNaM lekhanaM dRkprasAdanam / kRmikuSThaharaM vAtapittanaM dIpanaM hitam // ghRtamekaM binA cAnyatsarvaM kAMsyagataM nRNAm / * bhuktamArogyasukhadaM hitaM sAtmyakaraM tathA / iti mUtre vApitaM parizudhyati / mriyate gandhatAlAbhyAM nirutthaM paJcabhiH puTaiH || ATha bhAga tAmra aura 2 bhAga khuraka baMga ko ekatra galAne se kAMsI banatI hai / saurASTra dezakI kAMsa zreSTha hotI hai / mRdu, jisa kAMsI meM tIkSNa zabda nikale, jo snigdha, jarA zyAmatA lie huve sapheda aura svaccha hau tathA tapAne se lAla ho jAtI ho vaha uttama hotI hai / pariziSTa jisakA raMga pIlA ho, jo tapAne se tAmrake raMgakI ho jAe, kharakharI aura rUkSa ho tathA coTa na saha sake evaM ghisane se jisameM camaka paidA ho vaha acchI nahIM hotii| ( mUlameM " saptadhAkAMsyamutsRjet " likhA hai parantu doSa 6 hI batalAe haiM / ) kAMsI laghu, tikta, uSNa, lekhana, dRSTiko svaccha karane vAlI, kRmikuSTha nAzaka, vAtapitta nAzaka ra agnidIpaka hai / * zuddha kAMsyamaye pAtre sarvameva hi bhojanam / pathyaM saJjAyate nAglaM ghRtazAkAdi varjitam // (ra. pra. su. a. 4 ) zuddha kAMsIke pAtra meM amla padArtha, ghI aura zAkAdike atirikta sabhI padArtha rakhakara bhojana karanA hitakara hai| bhojana rakhanA hitakara hai | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAMsIke pAtra meM ghRtake atirikta hara prakArakA 613 kAMsIko tapA tapAkara gomUtra meM bujhAnese vaha zuddha ho jAtI hai / kAMsIke patroM para gaMdhaka aura haratAlakA ( nIbU ke rasa meM ghoTakara ) lepa karake yathAvidhi zarAvasampuTa meM banda karake gaja puTa deN| isI prakAra 5 puTa dene se niruttha bhasma ho jAtI hai / (9510) kinnarakaNTharasaH (ra. caM. / svarabhedA. ) I rasaM gandhakamabhraM ca mAkSikaM lohameva ca / karSapramANaM saMgRhya vaikrAntaM rasapAdikam / / amrat tathA hema raupyaM hemacaturguNam / vAsAyAzca tathA bhAya vRhatyA vA''rdrakasya ca svarasena sarasvatyA bhAvayitvA pRthak pRthak / raktadryamitA kuryAdvayazchAyA prazoSitAH // svarabhedAnazeSAMzca kAsAn zvAsAMzca dAruNAna nikhilAn kaphajAn vyAdhIn vAtazleSmasamudbhavAn // inyAtkinnarakaNThAkhyo raso'sau rudranirmitaH kinnarasyeva kaNThastha svaro'sya prAzanAdbhavet // yogavAhira cApa yojayanti bhiSagvarAH / sazarkaraM zuNThicUrNa kSaudreNa saha yojitam // kokilasvara eva syAd guTikAM bhuktamAtrataH // For Private And Personal Use Only zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, abhraka bhasma, svarNamAkSika bhasma aura lohabhasma 1 - 1 tolA; baikAnta bhasma 3 mAzA, svarNa bhasma 1 // mAzA aura raupya bhasma 6 mAzA lekara sabako ekatra milAkara kharala
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 614 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi kareM aura phira bAsA ( aDUsA ), bharaMgI, bar3I | arzIsi grahaNIdoSamatisAraM vizeSataH / kaTelI, adaraka aura brAhmI ke rasakI 1-1 bhAvanA | kSayamekAdazaM zvAsaM kAsaM paJcavidhaM tayA // dekara 2-2 rattIkI goliyAM banA kara chAyA tathaivodararogAMzca mUtrakRcchaM galagraham / meM sukhA leN| putrAanayate vandhyA sevyamAne zubhe dine / ___ isake sevana se hara prakAra kA svarabhaMga, kAsa, | sannipAtaharaM caiva visphoTakabhagandaram / dAruNa zvAsa, samasta kaphaja roga aura vAtakaphaja hRdrogaM netrarogaM ca zirorogaM hanugraham // roga naSTa hote haiM tathA svara kinnara-kaNThasadRza hRdrogaM kaNTharogaM ca jAnujagazritaM gadam / surIlA ho jAtA hai / sarvadoSavinAzAya carakeNa prakAzitam / / svarabhaMga roga meM yoga vAhI rasa bhI ucita | kesara, agara, nAgaramothA, dAlacInI, ilAyacI, anupAnake sAtha prayukta hote haiN| tejapAta, nAgakesara, haraM, baher3A, AmalA, akarakarA, | abhraka bhasma, dhaniyA, anAradAnA, trikuTA, pIpala, inheM khAkara khAMDa aura soMThakA cUrNa ekatra ajavAyana, tintaDIka, bera, kapUra, tumbaru (nepAlI milAkara zahadake sAtha cATanese svara madhura hotA hai| dhaniyA ), tagara, sugandhabAlA, lauMga, jAvatrI, majITha, (9511) kuDamAthacUrNam pokharamUla, kAkar3AsiMgI, kamalagaTTA, baMsalocana, (ra. ci. maH / sta. 2) / kacUra, tAlIsapatra, cItAmUla, jaTAmAMsI, jAyaphala, | khasa, rUmI mastagI, kaMghI, ur3ada, kUTha, pIpalAmUla kumAgarukaM mustA cAturjAtaM phalatrikam / AkallakAbhrakaM dhAnyaM dADimaM trikaTuM kaNA // aura mUSA kannI; inakA cUrNa 1-1 bhAga tathA yavAnI tintaDIkaM ca badaraM dhanasArakam / mocarasa sabake barAbara lekara ekatra milAveM aura phira usa samasta cUrNake barAbara khAMDa milAkara tumbaraM tagaraM toyaM labarSa jAtipatrikA // samakA pauSkaraM zRzA padmabInaM tugA shtthii| surakSita rakkheM / sura tAlIsaM citraka mAMsI jAtIphalamuzIrakam // maatraa-1| tolA (vya, mAtrA-4 mAze) mastakyatibalA mASA kuSThaM grnthikmuusskii| ise rAtri ko yA bhojanAnta meM athavA sandhyAyAvantyetAni dravyANi tAvanmocarasaMkSipeta / / kAlameM sevana karanA cAhiye / sarvatulyA sitA yojyA karSamAtraM tu bhakSayet / / yaha uttama vAjIkaraNa yoga hai| isake sevanase nikAyAM bhakSayebhityaM bhojanAnte vizeSataH // ajIrNa, agnimAMtha, vAtajaroga, pittaja roMga, kaphaja sandhyAkAle tathA bhakSyaM vAjIkaraNamuttamam / roga, arza, saMgrahaNI, atisAra, kSaya, zvAsa, kAsa, bajIrNa jarayatyAzu naSTAgnerdIpanaM param / / udara roga, mUtrakRcchU, galagraha, sannipAta, visphoTaka azItirvAtajAn rogAMzcatvAriMzaca paittikAn / bhagaMdara, hRdoga, netraroga, zirI roga, hanumaMha, kaNThavazatiH laiSmikAMzcaiva hRdhaM saghazca rocakam // roga evaM jAnu aura jaMghAke samasta roga naSTa hote For Private And Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasamakaraNam ] parsizaSTa DOLOD haiM / isake prabhAvase vanyA strIko putra prApti hotI | bIjAni dadyAgniculasya dArvI hai| yaha hRdha hai aura AhArameM turanta ruci durAlabhA tiktakarohiNI ca / utpanna karatA hai| duryogragandhA'tiviSA guDUcI ise maharSi carakane prakAzita kiyA hai (?) kirAtatiktaM gajapippalI ca // (9512) kucilAzodhanam (1) / sarvANyupAhatya tu cUrNameSAM ___ bhAgAMzayuktaM lavaNaM dviraMzam / ( yo. ra.) ayorajaH syAtriguNaM ca yuktaM kizcidAjyena saMbhRSTo vissmussttivishudhyti| / phalatrikaM syAJcaturaMzayuktam // ___ kucale ko jarA ghI meM bhUna Tenese vaha vargIkRtaM tadaghRtabhAjanasya zuddha ho jAtA hai| pivecca madhena sukhodakena / __(kucaleko pahile 2 dina taka dUdhameM bhigoe cUrNa yathAsAtmyabalAnurUpaM rakkheM / jaba vaha phUla jAe to usake UparakA plIhAgnisAdArucipAzUlam // chilakA aura andarakI pattI nikAlakara sukhA lenA pramehakuSThAnaya pANDuroga cAhie tadanantara use ghImeM bhUnanA cAhiye / ) hRdrogagulmaM viSamajvaraM c| (9513) kucilAzodhanam (2) / bhagandaraM vAsagadAMzca inyAt (yo. ta. / ta. 17) mudustarAn vAtakaphodbhavAMstu / tridinaM kAnikaH svinaH zuddhaH syAdviSatindakaH etaddhi cUrNa balamAMsakAri kucaleko 3 dina taka kAMjImeM svedita karanese ojaskaraM rogagaNApahAri // vaha zuddha ho jAtA hai| kuTheraka ( choTe pattekI tulasI ), AmalA, ( jaba kucalA phUla jAe to usake UparakA | ajavAyana, hareM, baher3A, AmalA, soMTha, mirca, chilakA tathA andarakI pattI nikAla denI caahiye|) pIpala, baiMgana, majITha, bAsA, nImakI chAla, kUTha, indrajau, bAyabiDaMga, samandara phalake bIja, dAruhaldI, (9514) kuTherakA cUrNam dhamAsA, kuTakI, dUbaghAsa, baca, atIsa, giloya, ( ga. ni. / pari. cA.) cirAyatA aura gajapIpala; inakA carNa 1-1 bhAga, chaTherakacAmaLakI yavAnI seMdhA namaka 2 bhAga, loha bhasma 3 bhAga evaM phala trikaM caiva kaTutrikaM c| triphalA ( hara, baher3e, Amale ) kA cUrNa 4 bhAga ntAkagaNDIravRpaM sanimba lekara sabako ekatra milAkara ghRtabhAvita pAtra meM kuSTha tathA ghendrayayA viDam // surakSita rakkheM / For Private And Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi ise madha yA mandoSNa jalake sAtha sevana (9516) kuSThakuThArarasaH karanese plIhA, agnimAMdya, aruci, pArzvazUla, prameha, (ra. kA. the. / kuSThA.) kuSTha, pANDu, hRdroga, gulma, viSama jvara, bhagandara, zvAsa aura duHsAdhya vAtakaphaja roga naSTa hote haiN| pRthak palaM palaM grAhyaM sUryabhamma zilAjatu / yaha bala mAMsa aura oja varddhaka hai / lohabhasma mRtaM tAnaM gandhaka viSamuSTikA / / (maatraa-1|| mAzA / ) triphalA citrakaM caiva cUrNayekajjalopamam / (9515) kumudezvaro rasaH davA palaM mRtAbhrasya madhvAjyAbhyAM viloDayet (ra. pra. su. / a. 8) ghRtabhANDe vinikSipya niSkaikaM bhkssyennrH| sUnabhasma samahemabhasmaka rasaH kuSThakuThAro'yaM galatkuSThanikuntanaH / / mauktikaM ca rasapAdaTaGkaNam / svarNa bhasma, zilAjIta, loha bhasma, tAmra gandhamatra kuru sarvatulyakaM bhasma, zuddha gaMdhaka, zuddha kucalA, hare, baher3A, cUrNitaM tuSajalena golakam // AmalA, cItAmUla aura abhraka bhasma samAna bhAga lepayenmRdumRdA vizoSitaM lekara sabako ekatra milAkara kharala karake surameke pAcitaM sikatayantramadhyataH / samAna bArIka kara leN| tadanantara use ghI aura vAsaraikamatha zItalIkRta. zahada meM milAkara dhRtabhAvita pAtra meM bhara kara surakSita zcUrNito maricamAkSikaiH plutaH // rakkheM / mAtrA-1 niSka / bhakSito hi kumudezvarI raso isake sevanase galatkuSTha naSTa hotA hai / raajykssmprishaantikaarkH|| pArada bhasma, svarNa bhasma aura motI 4-4 (9517) kuSTanarasaH bhAga, suhAgA 1 bhAga tathA zuddha gaMdhaka 13 bhAga (ra. pra. su. / a. 8) lekara sabako ekatra milAkara kAMjImeM kharala ke aura phira sabakA eka golA banAkara ( sukhAkara, zuddhaM sUtaM gandhakaM vai dimAga kapar3emeM lapeTakara ) usapara miTTIkA lepa kara deN| kanyAnIraimardayedvAsaraikam / ise sukhAkara bAlukAyantrameM rakhakara eka dina pAka zuddhaM lohaM mAritaM bhAgamekaM kareM aura phira svAMgazItala hone para goleko nikAla golaM kRtvA lohapAne nidhAya / / kara isakI miTTI Adi chur3Akara pIsa leN| kiJcitkizcidgojalaM satra ise kAlI mircake cUrNa aura zahadake sAtha | sizcecculyAmagniM yAmayugmaM zanaizca / sevana karAnese rAjayakSmA roga naSTa hotA hai| tIbrAgni vai kArayedhAmamadha (mAtrA-1 rattI ) svAjhaM zItaM cUrNayetatpayavAt // For Private And Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa 617 vahiH kASThodumbarI somarAjI __ zuddha gaMdhaka, zuddha pArada, bAbacIke bIja, zreSThA tadvadrAjaTakSo viDAm / palAza ( DhAka ) ke bIja, cItAmUla aura soMTha lehaM kRtvA lepaye'STakuSThaM samAna bhAga lekara prathama pAre gaMdhakakI kajjalI gumAyugmaM bhakSayedvai rasaM ca // banAveM aura phira usameM anya oSadhiyoM kA pUrNa dUdUkuSThaM zvetakuSThaM vicarcI | milAkara kharala karake sUkSma cUrNa banA leN| . satyaM satyaM nAzayettvaggadAMzca // ise dhI aura zahadameM milAkara sevana karanese zuddha pArada aura zuddha gaMdhaka 2-2 bhAga tathA ! aura pathya pAlana karanese kuSTha naSTa ho jAtA hai| lohabhasma 1 bhAga lekara sabako ekatra kharala karake (9519) kuSThanAzanarasaH kajalI banAveM aura use 1 dina ghRtakumArIke rasameM ( ra. ra. sa. / u. a. 20) kharala karake sabakA eka golA banA leM / evaM use lohapAtra meM rakhakara agni para car3hAveM aura usameM sUtabhasma dviniSkaM syAd gandhakaM ca catuSpalam / thor3A thor3A gomUtra DAlate huve 2 pahara mandAgni sArdha catuSpalaM citraM caturvizatpalaM bhavet / / para pAka kareM / tatpazcAt AdhA pahara taka tIvAgni | vAkucIbIjacUrNasya dvAdazaiva marIcakram / jalA kara, svAMgazItala hone para auSadhako nikAla sarvamekatra saMyojya niSkadvitayasammitam // kara pIsa leN| mAtrA-2 rttii| madhunA lehayetmAtaH sarvakuSThavinAzanaH // ise khAne aura nimna likhita lepa lagAnese pArada bhasma 2 niSka (10 mAze), zuddha dAda, zvetakuSTha, vicarcikA aura tvadoSa avazya gaMdhaka 20 tole, cItAmUla 22 / / tole, bAbacIke naSTa ho jAte haiN| bIja 120 tole aura kAlI mirca 60 tole lekara sabako ekatra kharala karake bArIka cUrNa bnaaveN| lepa-cItAmUla, kaThUmara, bAbacI, harra, baher3A, AmalA, amalatAsako chAla aura bAya mAtrA-2 niSka ( 10 mAze ) / biDaMga; sabake bArIka cUrNako pAnIke sAtha pIsa / ise prAtaH kAla zahadake sAtha sevana karanese kara gAr3hA gAr3hA lepa banA leN| samasta prakArake kuSTha naSTa ho jAte haiM / (9518) kuSThadalanarasaH (9520) kuSThAGkuzarasaH ( rase. ci. ma. / a. 9; ra. kA. dhe. / kuzA.) ( ra. kA. the. / kuSTA.) gandhaM rasaM pAkucikotthabIja zuddhamUtaM dvidhA gandhaM mardayeddhAkucIdravaiH / ___ palAzabIjaM ca kRzAnuzuNThI / nirguNDayAzca dravaizcAhastagolaM zoSayettataH / / zlakSNAni madhvAjyayutAni kRtvA golatulye tAmrapAne iNDikAntanirodhayet / seveta kuSThI ca hitAzanastu / mUlavaNairlepayetsandhi tAmrapAne nirodhayet // For Private And Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 618 mArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi - sikatA pUrayedbhANDe ruddhvA culyAM pacellaghu / / jar3akI chAla aura karA mUla kI chAlameM se pratyeka SaDacAmaistatsamudatya cUrNitastriphalAsamam // ukta cUrNa ke barAbara lekara kUTakara ATha gune (16 triphalAMza bhRtricUrNa sarvatulyA ca paakucaa| gune ) gomUtrameM pakA aura cauthA bhAga zeSa rahane sarvametadvicUAtha saMskArAzcAtra kathyate // para chAna kara punaH tAmrapAtrameM pakAyeM evaM jaba vaha bahini rAjarza karavIraM karamakam / gAr3hA ho jAe to usameM uparokta cUrNa aura usa mUlavalkaM samaM kRtvA gomUtre'STaguNe pacet // carNa ke barAbara khairakA tathA palAza (DhAka ) pAdazeSa samuttArya vastrapUtaM punaH pacet / | kA ( aSTamAMza zeSa ) kvAtha milAkara mandAgni | para pakAveM / jaba golI banane yogya ho jAya to tAmrapAtre ghanIbhUte pUrvapUrNa pacellaghu / / 1-1 niSkakI goliyAM banA leN| tava khAdiraM sAtha kSipyA pAlAza tthaa| tulyaiH kyAthaiH pavettAvadyAvatpiNDatvamAgatam // isake sevanase kRSNa kuSTha aura vaipAvika kuSTha kA nAza hotA hai| bhakSya miSka mihantyAzu kRSNaM vaipAdikaM mahada / rasaH kuSTAzo nAma sarvakuSThaM niyacchati // anupAna-kar3avI torI, mulaiThI, paca, paTo. tiktakozAtakI yaSTI pacA paTolamUlakam / / | lakI jar3a, haldI, hareM, giloya aura nImakI chAla nizA'bhayA'mRtAnimbaiH kaSAyamanu kalpayet // kA kvAtha banAkara piyeN| (9521) kuSThAdilehaH 1 bhAga zuddha pArada aura 2 bhAga zuddha gaMdhaka kI kajjalI banA kara use 1-1 dina bAbacI | (ga. ni. / bAlarogA. 11 ; yo. ta. / ta. aura saMbhAla ke rasameM kharala karake golA banAkara 77 ; ca. da. / bAlaro 63) sukhA leN| aba isa goleko kapar3a miTTI kI huii| kucha vacA'bhayA brAmIkanaka kSaudrasarpiSA / hAMDI meM rakhakara usapara gole ke barAbara zuddha tAmrakI | varNAyuHkAntijananaM mehaM bAlasya dApayet / / kaTorI Dhakakara sandhiko seMdhA namaka milI huI _____ kUTha, baca, hara', brAjhI aura svarNa bhasma miTTIse banda kara deM / tatpazcAt hAMDIko retase samAna bhAga lekara carNa bnaaveN| bharakara cUlhe para car3hAveM aura 6 pahara mandAgni para | ise ghI aura zahadameM milAkara bAlakako pAka kareM / tadanantara usake svAMga zItala hone para caTAnese usakA raMga svaccha hotA aura Ayu tathA goleko nikAlakara pIsa leM aura phira usameM goleke kAnti bar3hatI hai| barAbara triphalA kA cUrNa aura utanA hI bhaMgare kA (mAtrA-AdhI rattI se 1 rattI taka ) cUrNa evaM sabake barAbara bAbacIkA cUrNa milAkara kharala kreN| isake pazcAt cItAmUla chAla, nImakI 1 brAhmIkamalamiti pAThAntaram / jar3akI chAla, amalatAsakI jar3akI chAla, kanerakI / 1 bhAIkaitakamiti pAThAntaram / For Private And Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam ] pariziSTa -- (9522) kuSThArirasaH (1) guMjA ( cauMTalI ) ke tela aura bachanAgake tela meM __ (ra. kA. dhe. / kuSThA.) pRthak pRthak 1-1 mAsa lohapAtrameM svedita kareM / | tadanantara samAna bhAga gaMdhaka milAkara kajjalI rasagandhakatAlAni pnycviNshtibhaagtH| banAveM aura use AtazI zIzI meM bharakara 25 pahara pratyekaM syAddazaguNaM tAnaM tanmardayettyaham // bAlukAyantra meM pAka kreN| snuhIkSIreNa bhallAtataile tu dinasaptakam / / isake sevana se samasta kuSTha aura dada naSTa pazcaSaSTikayAmAMstu kavacIyantragaM pacet // ho jAte haiM / raso'yaM sarvakuSThana ekgujaaprmaanntH|| (9524) kuSmANDakhaNDalehaH zuddha pArada, gaMdhaka aura haratAla 25-25 | (ra. ra. sa. / u. a. 18) bhAga tathA tAmra bhasma 10 bhAga lekara sabako kuSmANDottharasasya satpalazataM tulyaM gavAM ekatra kharala kareM aura bArIka rNa ho jAne para kSIraka 3 dina snuhI ( thUhara-seMDa ) ke dUdhameM aura phira dhAtrIcUrNapalASTakaM laghu pdyaavtbhvetpinndditm| sAta dina bhilAveke telameM kharala karake AtazI | dhAtrItulyasita palAdhemamRtaM talleharka lehayezIzImeM bharakara 65 pahara bAlukAyantrameM pAka kreN| khyAtaM kuSmANDakhaNDaM kSapayati / mAtrA-1 rttii| nitarAmamlapittaM samagram // yaha rasa samasta prakArake kuSThoMko naSTa krtaahai| bhUre kumhar3e (peThe ) kA rasa 12 // sera | gAyakA dUdha 12 // sera aura AmalekA pUrNa 40 (9523) kuSThArirasaH (2) tole lekara sabako ekatra milAkara manda,gni para - (ra. kA. dhe. / kuSThA.) pakAveM / jaba vaha gAr3hA hone lage to 40 tole khAMDa milA deM aura pAka taiyAra hone para usameM 2 // zuddhasUta citrakasya rasesi vimarditam / tole rasa sindUra milAkara ThaMDA karake surakSita rkheN| rasonadravatastadvattale retaiH pRthaka punaH // isake sevanase amlapitta roga naTa hotA hai| phaTabhIrtakauntInAM guJjAnAM viSatastathA / mAsikaM svedayellauhe tato gandhena kajjalIm / / ( mAtrA-3 tole / ) kRtvA tataH kAcakUpyAM paJcaviMzatiyAmakam / (9525) kusumAyudharasaH pAcito'yaM sarvakuSThadadrughnaH parikIrtitaH // ( ra. ra. sa. / u. a. 27) ___ zuddha pAreko 1-1 mAsa cIte ke rasa aura sUtasya dvipalaM catuSpalagmona ( lhasana ) ke rasameM kharala kareM aura phira | mito gandho mRtaM kAzcanaM use mAlakaMganIke tela, dhatUrake tela, reNukAke tela, pAdanyUnapalaM suvarNavimalAtApyaM rasenonmitam / For Private And Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 620 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi lohaM kAntamalastathAsitaghanaM karponmitAvekazo | jaba reta acchI taraha garama ho jAya to mUSAmeM hantavyaM daradena lohamakhilaM cUrNa tato marditam // thor3A thor3A brAhmIkA rasa DAlanA zuru kareM (aura mRSAyAM vigatAtau sikatayA yantre kRte sthApayeda auSadha ko lohekI salAI Adi se hilAte rheN| brAhmIvAri dinaM nidhehi isI prakAra 24 ghaMTe brAhmI kA rasa DAlate huve tadanu pratyekamekAtyaham / pAka kareM aura phira kramazaH bAsA ( aDUsA) kA vAsAkuarazuNThikAtrikaTukaM meSI ca nirguNDikA svarasa, hAthIsuMDIkA rasa, trikuTekA kvAtha, meDhAtAlIkuarazuNDikAhuta | siMgIkA rasa yA kvAtha, saMbhAlukA rasa, tAr3I, vahastoyAni datvA pacet // hAthIsuMDIkA rasa aura cItAmUlakA kvAtha DAlate tatastaM nikhilAmbhobhirvimartha puTayellaghu / huve 3-3 dina pRthak pRthak pAka kareM / tadanantara svAMga zItala hone para auSadha ko nikAlakara use niryAsaiH zAlmalai yo vallatrayamito rasaH / uparokta samasta auSadhiyoMke rasameM ( pRthak pRthak valIpalitanAzAthai trimAsaM madhurAzanaH / / 1-1 dina ) ghoTakara eka eka laghu puTa lgaaveN| murateSu mulocanAzate isameM (samAna bhAga) mocarasa milAkara 9 rattIkI rgatavIryacyavanairmano yadi / mAtrAnusAra sevana karane aura madhura AhAra karanese tadamu rasamAzrayAzrayam 3 mAsameM bali palita kA nAza hokara bahuta sI kusumAstrasya cirAya dhanvinaH / / striyoM se ramaNa karanekI sAmarthya prApta ho jAtI hai| yadi santi sahasrazaH striya (9526) kUSmANDAdirasaH zcaturA leSamanoharAH prsnnaaH| ( yo. ra. / mUtrAtisArA.) mukaveriva gumphanA girAM kUSmANDapatrasvarasa: pakvaM pAradaniSkakam / ___ muraso'nena yuvA rasena bhUyAt / / dviniSkaM gandhakaM kRtvA jvalane kajjalIkRtaH / / zuddha pArada 10 tole, zuddha gaMdhaka 20 tole, asau samaricaH somarogAtimRtinAzanaH // hiMgala dvArA bhasma kiyA havA savarNa 3 // tole. 1 bhAga zuddha pAradako bhUre kumhaDe ( peTe ) suvarNa mAkSika bhasma 10 tole, raupya mAkSika bhasma ! ke pattoM ke rasameM (1 dina dolAyantra vidhi se ) 10 tole, kAnta loha bhasma 1 / tolA, maNDUra | pakA aura phira usameM 2 bhAga zuddha gaMdhaka milA bhasma 11 tolA aura kRSNAbhraka bhasma 1 tolA / kara kajalI banAveM / tathA use mandAgni para pAka lekara prathama pAre gaMdhakakI kajjalI banAveM aura phira | karake ( parpaTI banAkara ) surakSita rakkheM ! usameM anya auSadhiyAM milAkara, sabako acchI ise kAlI mirca ke cUrNake sAtha sevana karanese taraha kharala karake khule muMhavAlI mUSAmeM bhara kara somaroga aura mUtrAtisAra kA nAza hotA hai / use bAlukAyantrameM rakkheM aura nIce agni jlaaveN| (mAtrA-rasa 1 rttii| micaukA cUrNa 1 mA.) For Private And Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasapakaraNam] pariziSTa 621 (9527) kRmivinAzanarasaH (9528) kRmyakuzorasaH (rase. sA. saM. / kRmya.) (ra. pra. su. / a. 9) zuddhasataM samaM gandhamabhraM lauhaM mnHshilaa| mAnA / ghAtakI triphalA lonaM viDaGgaM rajanIdvayam // krimijitkvAthasaMyuktaM kRmikoTivinAzanam // bhAvayetsaptadhA sarva zRGgaverabhavairasaiH / samAna bhAga zuddha pArada aura gaMdhakako kajjacaNamAtrAM vaTIM kRtvA triphalArasasaMyutAm // putAm" lIko nImake tela meM kharala kreN| bhakSayetmAtarutthAya kRmirogopazAntaye / vAtikaM paittikaM hanti zlaiSmikazca tridoSajam / . ___ise bAyabiDa ke kvAthake sAtha sevana karane krimivinAzanAmAyaM krimirogakulAntakaH // | se kRmisamUha naSTa ho jAtA hai| zuddha pArada, zuddha gaMdhaka, abhraka bhasma, loha (9529) kRSNAdicUrNam bhasma, zuddha manasila, dhAyake phUla, hara', baher3A, (vR. mA. / pariNAmazUlA. ) AmalA, lodha, bAyabiDaMga, haldI aura dAruhaldI kRSNAbhayAlohacUrNa liyAtsamadhuzarkaram / samAna bhAga lekara prathama pAre gandhakakI kajjalI pariNAmabhavaM zUlaM sadyo inti sudAruNam // banAveM aura phira usameM anya oSadhiyoM kA cUrNa milAkara sabako ekatra kharala karake adarakake rasakI pIpala, hara aura lohabhasma samAna bhAga lekara sAta bhAvanA deM aura caneke samAna goliyAM banA leN| ekatra kharala kreN| inameMse (2-2 golI ) prAtaH kAla triphalAke ise khAMDa aura zahada ke sAtha milAkara khAnese kAthake sAtha sevana karanese vAtaja, pittaja, bhayaMkara pariNAma zUla turanta naSTa ho jAtA hai| kaphaja aura sannipAtaja kRmiroga naSTa hotA hai| (mAtrA-3 rattI / ) iti kakArAdirasapakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 622 - - bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ kakArAdi atha kakArAdimizraprakaraNam (9530) kakubhatvacAdiyogaH vastravarti budhastena samAlipya samantataH / (bR. mA. / rAjayakSmA.) gude viniHkSipeyatnAt prAtaH sAyaM ca buddhimAn ghedanA ca bhavettIvA vahinA svedayedgudam / kakubhatvaGnAgabalAvAnari nopazAmyedhadA sena tadA caiboSNapAriNi // bIjAni cUrNitaM payasi / vinivezya gudaM tiSThedvedanAzamakAraNAt / pakvaM madhughRtayuktaM sasitaM yakSmAdikAsaharam || aghAvaSyamathAnaM ca ziziraM jalamApiSet // ___ arjunakI chAla, nAgabalA ( gaMgerana ) aura gudajAnAM vinAzAya saptAhaM tu samAhitaH / kauMcake bIja samAna bhAga lekara cUrNa banAveM tathA vidhimena prakurvIta gatazaGkastu mAnavaH // use dUdha meM pakAkara usameM zahada, ghI aura khAMDa kar3avI tUMbI kA cUrNa, dantImUlakA cUrNa, milAkara sevana kreN| muragekI viSThA, mUsalI, asagandha aura cItAmUla; isake sevana se rAjayakSmA aura kAsAdi kA | inake samAna bhAga milita cUrNako Akake yA snuhI nAza hotA hai| (sehuMDa-thUhara) ke dUdhakI bhAvanA deN| tadanantara (9531) koNImUlayogaH use pAnIke sAtha bArIka pIsa kara usameM kapar3ekI (ga. ni. / nADIvraNA. 7) battI bhigo kara arza vAle rogIkI gudAmeM lagA deN| yA kahuNImUlasamIpakANDa jaba tIbra vedanA ho to gudAko agnise sekeN| mannAti nityaM purusso'bhiyuktH| yadi isase pIr3A zAnta na ho to rogIko garama nADIvraNo rohati tasya pAnI meM bitthlaaveN| zIghramanArataprasutasAndrapUyaH / / ___ isa prakAra prAtaH sAyaM 1 saptAha taka upacAra karanese arzaroga avazya naSTa ho jAtA hai, isameM nitya prati mAlakaMganI kI jar3ake samIpakA | sandeha na karanA caahiye| kAMDa khAnese vaha nAr3I braNa ki jisase gAr3hA gAr3hA / isa prayogake dinoM meM vRSya anna khAnA aura pIpa nikalatA ho zIghra naSTa ho jAtA hai / zItala jala pInA cAhiye / (9532) kaTutumyAcA vatiH (9533) kaTavalAnyAcA vatiH (ga. ni. / azoM. 4) (rA. mA. / arzoM. 18) kaddhatumyAstathA dantyAH zakRtaH kukkuTasya ca / / kaTavalAsuranAthavAruNI muzasyAzcAzvagandhAyAcitrakasya ca yavataH // jAlinIphalarajoguDaiH kRtA / mastulyaiH kRtaM cUrNamarkakSIreNa bhAvayet / partirAzu vinihantidehinAM snuhIkSIreNa vA samyagbAriNA paripeSayet // pAyumadhyanihitA'zaMsAM cayam // For Private And Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . mizraprakaraNam ] . pariziSTa 623 kar3avI taMbI, indrAyaNa aura biNDAla ddoddaa| zAmake vakta keleke phalako cIrakara usake ( devadAlI kA phala ) samAna bhAga lekara cUrNa | bhItarakI nasa nikAla deM aura usameM kAlI mircakA banAveM aura use gur3ameM milAkara varti banA leN| | cUrNa bharakara rakha deN| dUsera dina prAtaH kAla ise ise mudAmeM rakhaneme arza massoM kA samUha | mandAgni para seka kara khAveM / zIghra hI naSTa ho tAjA hai| __ yaha prayoga zvAsako isa prakAra naSTa kara detA (9534) kadalIkandayogaH jisa prakAra kulhAr3I vRkSoko / (ga. ni. / udarA. 32 ; rA. mA. / udararo.) | (9537) kadalIphalAdiyogaH sapiDAbhyAM saha pAcayitvA (vai. ma. ra. / paTala 3) ya: kadalIkandamamandamatti / zvAsAyAsavinAzArthamAzayet kadalIphalam / sadhaH patanti kRmayaH samagrA zRtaM mUtre'thavA bhRSTamathavA'GgArapAcitam / / yAtyupradantodarakukSipIDA // kelekI phalIko gomUtrameM pakAkara yA aMgAroM kelekI jar3ako ghI aura gur3ake sAtha pakAkara | para pakAkara athavA ( bhAr3ameM ) bhUnakara sevana khAnese udarakRmi zIghra hI nikala jAte haiM tathA karanese zvAsa roga naSTa hotA hai| dAnta, udara aura kukSikI tIba pIr3A naSTa ho jaatiihai| (9538) kapitthAdiSADavaH (9535) kadalIphalayogaH (1) (ga. ni. / arocakA. 13) (rA. mA. / strIrogA. 30) pADavazca kapityAnAM svyossmdhushrkr| yoSidrajasya nitarAM samabhipravRttI arocakeSu sarveSu prazasto dhArito mukhe // sapiryutAni yadi vA kadalIphalAni // kaithakA gUdA, soMTha, mirca, pIpala, zahada aura kelekI phalI meM ghI milAkara sevana karane se | khAMDa samAna bhAga lekara sabako ekatra milAkara raktapravara naSTa hotA hai| mukhameM dhAraNa karanese haraprakArakI aruci naSTa hotiihai| (9539) karaJjapatrayogaH (9536) kadalophalayogaH (yo. ra. / charya.) (vaidhAmRta / vi. 10) komalakaraapatraM salavaNamamlena saMyuktam / antreNa hInaM maricaiH sagarbha ya: khAdati dInabadanazchardikaphau tasya kutreha // rambhAphala tanidhi sanidhAya / ____ karaMjake komala pattoM ( koMpaloM ) ko pIsakara pAtaH subhRSTaM mRdupAvake'dyAta usameM seMdhA namaka milAkara nobUke rasake sAtha .. zvAsAn chinattIya tarUnkuThAraH / / | khAnese chadi aura kaphakA nAza hotA hai| For Private And Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 624 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kakArAdi (9540) karaJjayogAH aruci mUtrakRcchaM ca hanyAtpAnAtyayaM nRNAm / (ga. ni. / arocakA. 23) ahAni sapta cASTau ca nRNAM pAnAtyayaH smRtaaH| kavalo dhUmapAnaM tu cUrNAni mukhadhAvanam / / pAnaM hi bhajate'jIrNamata UvaM vimArgagam // kArakhaM dantakASThaM ca vidheyamarucau sadA // 1 sera karkandhu ( jhar3aberIke bera ) kUTakara 4 sera pAnImeM DAla deM aura unheM acchI taraha aruci meM karAke kavala dhAraNa karAne cAhiye, malakara sAta bAra chAna leM / isa pAnI ko miTTIke isIkA dhUmapAna karAnA, isIke cUrNakA maMjana karAnA aura isI kI datauna karAnI cAhiye / pAtrameM DAlakara usameM 10 tolA gur3a, 5 tolA khAMDa, 1 / tolA kAlI mirca, 3 / / mAze kesara, (9541) karabhasvedaH 5 mAze dAlacInI, 5 mAze tejapAta, 11 tolA (vai. ma. ra. / paTala 16) choTI ilAyacI, 7 // mAze kamalanAla; inakA bArIka vighRSya karabhau prAyaH svedayennayane muhuH / | cUrNa tathA sugandha yogya jAvitrI milAkara (athavA vartmasAtapiDakA nAzamAyAntyasaMzayam // / camelI ke phUloM se sugandhita karake) Dhakakara rakha deN| donoM hAthoMke karabha pradeza (pauMhacese kaniSTha ___ise pInese pAna vibhrama, sRSA, chardi, dAha, uMgalI taka hathelI ke kinAroM ) ko paraspara ghisa atisAra, pravAhikA, aruci, mUtrakRcchra bhaura pAnAkara unase bAra bAra sekane se AMkha kI palaka kI | tyaya kA nAza hotA hai| piDikA naSTa ho jAtI hai| (9543) karNikArarasayogaH (9542) karkandhvAdipAnakam (ra. ci, ma. / sta. 10) __ (ga. ni. / madAtyaya.) karNikArasya nirdoSApallavAMzca samAnayet / pharkandhubadarANAM ca prasthaM kuryAt mukuTTitam / komalAnatimAtreNa kuTTayettAnhaDhAnkhalu // dvipasthe gAlayetoye saptakRtvaH punaH punaH // kevalaM rasamAnIya zoSayedAtape sthitam / athanaM mRNmaye bhANDe suguptaM vinidhArayet / cUrNayecca rasaM zuSkaM viTaGka taM prayacchati // dve ca dadyAdguDapale zarkarAyAH palaM tathA || maricAnAM trayaM pazcAdadhAttadanupAnavat / mUkSmaM ca maricAtkarSa caturtha kesarasya ca / tenaivAtra prayogeNa trivAra recayencaram / / tvapatradharaNe dve ca sUkSmailA karSameva ca // catuSTayaM yadA dadyAcaturvAraM virecanam / mRNAlAdardhakarSa ca sUkSmacurNAni kArayet / / evaM bhavetkrameNaiva recanaM paJcadhA'pi ca / / jAtIvAsasamAyuktaM pAnakaM pAnavibhramam // | recayedacireNaiva karNikArarasaH paraH / / nAzayatyAzu pAnena chinnAbhrANIva mArutaH / / karNikAra ( choTe amalatAsa ) ke komala aura etacchadi SAM dAhamatIsAraM pravAhikAm // / nirdoSa ( jantu Adise rahita ) pattoMko acchI For Private And Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizrakaraNam ] pariziSTa 625 - taraha kUTakara rasa nikAleM aura use dhUpa meM | kaseru aura mulaiThIke cUrNako ekatra milAkara sukhAkara pIsa leN| kapar3emeM bAMdha kara poTalI banAveM / ise bakarIke dUdha ___ isameM se 8 mAze rasa khAkara Uparase 3 kAlI | aura ghI meM bhigokara AMkhameM nicoDanese pittaja mirca khAleM to usase 3 dasta A jaaeNge| yadi | aura raktaja netrAbhiSyanda roga naSTa hotA hai / 4 mirca khAI jAyaMgI to 4, aura 5 khAI jAyaMgI (9546) kase dikSIram to 5 dasta hoNge| (9544) kalahaMsakAJjI (vR. mA. / strIrogA. ; va. se. / strIrogA. ; yo. ta. / ta. 75 ) (va. se. ; mai. ra. ; ra. ra. ; ca. da. / arocakA.) aSTAdazazigruphalAni daza kaseruzRGgATakajIvanIyaiH maricAni viMzatipippalyaH / ___ potpalairaNDazatAvarI miH| ArdrakapalaM guDapalaM prasthatrayamAranAlasya // siddhaM payaH zarpharayA vimizraM viDalavaNasahitametat saMsthApayedgarbhamudIrNazUlam // khamAhataM surbhigndhaaddhym| kaseru, siMghAr3A, jIvanIya gaNa (pra. saM. vyAnasahasraghAtijJeyaM kalahaMsakaM nAmnA // 1982), kamala, nIlotpala, araNDamUla aura sahajanekI phalI 18, kAlI mirca 10, | zatAvara samAna bhAga milita 2 tole, dUdha 32 pIpala 20, adaraka 5 tole, gur3a 5 tole aura tole aura pAnI 128 tole lekara sabako ekatra AranAla (kAjI) 3 sera (6 sera ) lekara | milAkara pakAveM / jaba pAnI jala jAya to kUTane yogya cIjoMko kUTakara sabako ekatra milAveM | dUdhako chAna leN| aura usameM svAda yogya viDa namaka milAkara isameM khAMDa milAkara pInese garbhazUla naSTa mathanIse matheM / antameM use dAlacInI, ilAyacI | hotA aura giratA havA garbha ruka jAtA hai| tejapAta aura mAgakesarake cUrNase sugandhita kara leN| yaha kAMjI atyanta rucivarddhaka hai| (9547) kAkajaGghAmUlabandhanam (9545) kazerukAdiyogaH . ( rA. mA. / jvarA. 20) (va. se. / neRogA.; ga. ni.'; vR.mA. / netraro.) yaH satatameva nidrAparighUrNitalocano divArAcI kazerumadhukAmAzca cUrNamambarasaMbhRtam / vAyasajaGghAmUlaM mUrti tadoye nivanIyAt // chAgIkSIre ghRte sekaH pittaraktAbhighAtajit / / yadi jvara ke rogI kI AMkhoMmeM dina rAta 1 ga. ni. aura vR. mA. meM poTalI ko nidrA bharI rahatI ho to usake zira para kAkajaMghAkI barasAta ke ponImeM bhigoneko likhA hai| jar3a bAMdhanI cAhiye / For Private And Personal Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 626 bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [kakArAdi (9548) kAkodumbarayogaH (9550) kAJjikAdiyogaH (vai. ma. ra. / paTa. 3) ( rA. mA. / strIrogA. 30) kAkodumparapallavaM zakalitaM dugdhe gavAM pAcitaM / kvayitakAkSikasaMyutamAhatA kizinmizritamAga, dinamukhe pItvA payastA surbhihingguvicuurnnitmaanaa| zam / / pibati yA sitasaindhavasaMyutaM kAsazvAsamazeSamAzu zamayedrAdaprasUnAnvita mukhayuta prasavaM labhate dhuvam // kSIraM sadAdidaM dvayaM ca bhiSajAM kIrtipadaM kAMjImeM hIMga aura sapheda seMdhA namaka milA kIrtitam / / | phara pakAkara pilAne se prasava sukhapUrvaka ho jAtA hai| kaThUmarake pattoMko kUTakara godugdhameM pakAkara ___ kAjIsiddhaharItakI usameM jarAsI pIpala milAkara prAtaH kAla pIne se pra. saM. 8474 "hriitkyaadicuurnnm"dekhiye| kAsa zvAsakA nAza hotA hai| (9551) kAravellImUlAzcyotanam (pate 2 // tole, dUdha 20 tole, pAnI 80 tole; sabako milAkara pAnI jalane taka pakA (rA. mA. / netrarogA. 3; ga. ni. / netraro.) aura chAna leM / pIpalakA cUrNa 1 mAzA / ) malena kAravellyAsturasamUtrAnvitena piSTena / isI prakAra mainaphalake phUloM ke sAtha pakA huvA | paripUritanayanAnAM nIlIdoSaH zamaM yAti // dUdha bhI kAsa zvAsako naSTa karatA hai| / kareleko jar3ako ghor3eke mUtrameM pIsakara AMkhameM ye donoM prayoga vaidyoMko yaza dilAne vAle haiN| DAlanese nIlI (kAca) nAmaka netra roga naSTa hotA hai| (9549) kAJjikayogaH (9552) kArpAsabhasmayogaH. (ga. ni. / ajIrNA. 5) (vai. ma. ra. / paTa. 11) kuna rAzananavInapallavai samUlatUlaM saMzuSkaM kArpAsaM bhasmasAskRtam / rAjikAbhirapi saMyutaM zRtam / tadbhasmadviguNaM zAlitaNDulaM payasodanam // kAmikaM salavaNaM vicikA ghRtena saha bhunIta sarvazvayadhunAzanam / / nAzayatyalasakaM ca vegataH // ___ kapAsa aura usakI jar3ako ekatra milAkara azvattha ( pIpala vRkSa ) ke navIna patte aura bhasma kareM / tadanantara 1 bhAga yaha bhasma aura 2 rAI ko kAMjImeM pakAkara chAnakara seMdhA namaka bhAga zAlI cAvala ekatra milAkara, dUdhameM pakAkara milAkara pilAne se visUcikA aura alasakakA | bhAta banAveM / isameM ghRta milAkara sevana karane se zIgha nAza hotA hai| hara prakArakA zotha roga naSTa hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mizraprakaraNam ] pariziSTa 627 (9553) kArpAsikAyogaH usameM mUMgakA yUSa banAveM / ise pInese hicakI aura ( rA. mA. / bIrAgA.) zvAsa kA nAza hotA hai / kArpAsAsthi vipakramAdiSa isI vidhise sahajaneke pattoMke yA sUkhI mUlIke ghRtAbhyatA punshcuurnnitH| | kvAthameM mUMgakA yUSa banAkara denese bhI hicakI kArpAsAsthibhireva ca aura zvAsa naSTa hotA hai| ___ pramaditA kArpAsamUlodbhavA // (9556) kiNvAcA vatiH patiyonisamutthazUlazamanI sagho bhaSedhoSitAm ( rA. mA. / strIrogA. 30) kapAsakI jar3ake eka (8-10 aMgula lambe) kiNvakaNAguDadantimadanacikane Tukar3e para kapAsake bIjoMke kalka aura ___ phalaiH kaalaavuphlbiijaiH| kvAtha se pakA huvA bhaisakA ghI lagAkara usa para | yavakSArayutaiH snuhIkSIra. kapAsake bIjoMkA cUrNa chir3akakara yonimeM rakhane se bhAvitaizca kalpayetim // yonizUla zIghra naSTa ho jAtA hai| sA yonikuharanihitA strI(9554) kAzmarIphalayogaH NAmatyanta naSTakusumAnAm / (rA. mA. / kuSThA. 8 ; ga. ni. / zItapittA. 37) kusumapravRttijananI nirdiSTA vRddhabhAve'pi // kAlena pArka prAtapaya zuSka zarAbakI gAda, pIpala, gu, dantImUla, mainagamyena siddha payasopayuktam / phala, kar3avI tUMbIke bIja aura javAkhAra; inake kAzmayamAzu pratihanti cUrNako ekatra milAkara snuhI ( thUhara ) ke dUdhakI zItapittaM hitAhAraratena lITham // bhAvanA deN| isa cUrNako ( pAnImeM pIsakara kapar3emeM lagAkara ) varti banAveM / ise yonimeM rakhanese khambhArIke vRkSa para svayaM pake aura sUkhe huve | vRddhA strI kA bhI sarvathA naSTa huvA mAsika dharma bhI phaloM ko gAyake dUdha meM pakAkara khAne aura pathya se khula jAtA hai| rahane se zIta pitta zogha hI maSTa ho jAtA hai| (9555) kAsamardAdi yogaH (9557) kiMzukavIjayogaH (vR. mA. / hikA. ; yo. ra. / hikkA.) ( vai. ma. ra. / pa. 5) kAsamardakapatrANAM yUpaH saubhAanasya c| kiMzukabIjaparAgairlazunapunarbhapravAhasaMyuktaH / zuSkamUlakayUpazca hikAcAsanivAraNaH // / polikA tilajAktA spedAdIsi nAzayati // 11 tolA kasauMdIke pattoMko 2 sera pAnImeM | palAza ke bIja, palAzake phUlakI , kesara, pakAveM aura 1 sera rahane para chAna leM aura phira | lahasana aura punarnavA (bisakhaparA ) kI kopala For Private And Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 628 bhArata-meSajya ratnAkaraH (kakArAdi - samAna bhAga lekara sabako ekatra pIsakara poTalI / (9560) kuberAkSayogaH (1) banAveM / ise tilake telameM bhigokara garama karake (ye. ma. ra. / paTala 4) ( yA garama tela meM bhigo bhigo kara ) usase svedita karanese arza roga naSTa ho jAtA hai / prayAnti tadbhakSayatAM prabhAte kuberanetrAbhinavaM pravAlam / (9558) kukumAdiyogaH nRNAM zamaM yarucipasekAH (va. seM. / zirorogA.) sasaindhavaM nAgararAmaThaM vA // bhRSTAjye kuDma kizcipihitaM sitayA samam / prAtaH kAla latA-karaMja ke navIna patte khAne piSTaM chagalyA kSIreNa bhuktaM pittavinAzakam // | se yA seMdhA namaka, soMTha aura hoMgakA cUrNa (athavA etadavibhedaghnaM sUryAvartazirottinuta / isa cUrNake sAtha karaMjake patte) khAnese chardi, aruci aura praseka ( muMhase thUka AnA )kA nAza hotA hai| kesarako jarA dhImeM bhUnakara samAna bhAga khAMDa (9561) kuberAkSayogaH (2) milAkara, bakarI ke dUdhameM pIsakara pInese pisaja ziroroga, bhavibheda, sUryAvarta aura zirazUla kA (vai. ma. ra. / paTa. 6) nAza hotA hai| yakSalocanamAna kAbhikena pibetsge| (9559) kuTajAdikSIram sazleSmaraktAtIsAra koSThaMzUlaM jayed drutam // (hA. saM. / syA. 3 a. 11) ___latAkaraMjake bIjoMkI girI kAMjIke sAtha prAtaH kAla pInese kaphayukta raktAtisAra tathA udara kuTajamUlasakesaramutpalaM zUla zIghra hI naSTa ho jAtA hai| khadiradhAtukimUlabhRtaM payaH / pipati mrakSaNayogamamRmbhava (mAtrA-4-6 rattI) gudajanAzanakAri vicAritam // (9562) kuzAdikSIram ( vR. mA. / strI rogA.; va. se. / khIrogA. ; kur3ekI jar3akI chAla, nAgakesara, kamala, | . khairasAra aura dhAyakI jar3a samAna bhAga milita 2 yo. ra. / strIrogA.) tole, dUdha 16 tole aura pAnI 64 tole lekara kuzakAzorukANAM mUlaigokSurakasya ca / sabako ekatra milAkara pkaaveN| jaba pAnI jala zRtaM dugdhaM sitAyuktaM garmiNyAH zUlamutparam // jAya to dUdhako chAna leM / isameM makkhana milAkara kuza, kAsa, araNDa aura gokharu; inako pInese raktArzakA mAza hotA hai / jar3a samAna bhAga milita 2 sole lekara kUTakara For Private And Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mizramakaraNam ] pariziSTa milAkara pAnI jalane taka pakAveM aura chAna leM 1 16 tole dUdha meM DAleM aura usameM 64 tole pAnI | kuTajo madhukaM mustaM nAgaraM raktacandanam / dhAtrI yavAnikA dAru kalka paSa prakalpitaH || udvartanAdayaM kalkaH kaTutailasamanvitaH / hi pAni haratyeva zItapitAdikAngadAn // isa meM mizrI milAkara pIne se garbhiNIkA zUla naSTa hotA hai / (9563) kuzAdikSIrayogaH ( va. se. sUkSma. ) kuzAdiyaSTayAhaiH kSIramarddhAdake mRtam / raktapitopazamanaM vedanA copazAsyati // kuzAdi paMcamUla (kuza, kAla, zara, dAma aura Ikha ; inakI jar3a ) aura mulaiThI; inakA samAna bhAga mizrita cUrNa 2 koke, godugdha 16 tole aura pAnI 8 tole lekara sabako ekatra milAkara pAnI jalane taka pakAveM aura phira chAna leN| yaha dUdha raktapitta aura zUlako naSTa karatA hai| (9564) kuSThAdiyogaH ( yo. ta. / ta. 69 ) kuSThailavAlukailAsamadhukadhAnyAkaDamadhukavalaH / harati sukha pUtigandhaM rasonamadirAdigandhaM ca // kUTha, elavAluka, 'ilAyacI, mahuvekI chAla, dhaniyA aura mulaiThI samAna bhAga lekara pAnIke sAtha pIsakara mukhameM dhAraNa karanese mukhakI durgandha tathA lhasana aura madirAdikI gaMdha naSTa ho jAtI hai| (9565) kRtamAlAdikalkaH ( bhA. pra. / ma. khaM. 2 kuSThA. ) kRtamAlasya patrANi naktamAladalAni ca / droNapuSpIpalAzAni sarpapA rAjikA nizA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 626 amalatAsa ke patte, karaJjake patte, gUmAke patte, sarasoM, rAI, haldI, indrajau, mulaiThI, nAgaramothA, soMTha, lAlacandana, AmalA, ajavAyana aura devadAra; inake samAna bhAga bhilita cUrNako pAnI ke sAtha pIsakara sarasoMke tela meM milA kara zarIra para malane se khAja, khujalI aura zItapitta (pitta) AdikA nAza hai| (9566) kRSNatilayogaH (ga. ni. / arzo 4 ) asitAnAM tilAnAM prAk prakucaM zItavAriNA / khAdato'zAMsi zAmyanti dvijadA puSTi dam // prAtaHkAla kAle tila zItala jalake sAtha sevana karane se arzakA nAza aura zarIra puSTa hotA tathA dAMta dRr3ha hote haiM / mAtrA - 5 tole / (9567) kodravAnnopayogaH ( rA. mA. / vraNA. 25: ga. ni. / nADIvraNA. 6 ) yo mAhiSeNa dadhnA bhuGkte kodravodbhavaM For Private And Personal Use Only satatam / nADIvraNo virohati tasya bhRzaM pUryamANo'pi // jo rogI hamezA bhaiMsake dahIke sAtha kodo
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 630 www.kobatirth.org - maiSajya ratnAkaraH bhArata anna kA sevana karatA hai usakA nAr3IbraNa ( nAsUra ) roga naSTa ho jAtA hai / (9568) kozAtakIyogaH ( ga. ni. / kuSThA. 36 ) kozAtakIphale nyastaM jalaM paryuSitaM nizi / karSamAtraM tu tatpItaM sarvakuSTharaM param || koSAtakI ( kar3avI turaI) ke bhItara jala bharakara rAta bhara rakkhA rahane deM / [ kakArAdi (9569) kravyAdravaH ( vai. ra. / agnimAMdyA. ) vyAlaSTaGkaNadharmapatanarajaH karcekaikaM cArdrakaM prasthaM saindhavasaMyutaM dadhijalamasthena sampeSitam / nimbUkasya rasastu tasya tulito kravyAdanAmAraso viSTambhodaragulmalaharaNo vahniprado rocakaH // cItAmUla, suhAgA aura kAlI mirca; inakA cUrNa 1 - 1 tolA, adaraka 1 sera, dahIkA pAnI 1 sera aura nIbU kA rasa 1 sera tathA svAda yogya seMdhA namaka lekara adarakako dahIke pAnI meM pIsakara, prAtaH kAla ise sevana karane se samasta prakArake sabako ekatra milAkara surakSita rakkheM / kuSTa hote haiN| mAtrA - 1 | tolA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isake sevana se qabz2a, gulma aura zUlako nAza hotA tathA ruci aura agnikI vRddhi hotI hai / iti kakArAdimizraprakaraNam *C For Private And Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kAyaprakaraNam ] (9570 ) khadirAdikaSAyam (va. se. / kuSThA. ; yo. ra. / kuSThA. ) khadirAmalakakaSAyaM bAkucibIjAnvitaM pive atha khakArAdikaSAyaprakaraNam www.kobatirth.org uttamaM khadirasArarajaH pariziSTa (9572) khadirasArAdiyogaH ( ga. ni. | bhagandarA ) kha kundavalaM va hantIha taccitram // khairasAra aura Amaleke kvAthameM bAbacIke bIjakA cUrNa milAkara pIne se zaMkha aura candramA yA kundake phUrloke samAna sapheda zvitra (sapheda kuSTha) bhI naSTa ho jAtA hai| yaha eka adbhuta prayoga hai / / bhagandara naSTa ho jAtA hai / iti khakArAdikaSAyamakaraNam (9571) khadirAdikvAthaH 1 ( yo. ra. / bhagandarA. ; zA. saM. / khaM. 2 a. 2 ) nityam / khadiratriphalAkvAtho mahiSIghRtasaMyutaH / viDaGgacUrNayuktazca bhagandaravinAzanaH // zIlayanasanavAribhAvitam / inti tulyamahiSAkSamAkSikaM mepiTikAbhagandarAn || atha khakArAdicUrNaprakaraNam khairasAra aura triphalA kvAthameM bhaiMsakA ghI aura bAyabiDaMga kA cUrNa milAkara sevana karane se Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti vakArAdicUrNamakaraNam 631 uttama khairasAra ke cUrNa ko asanAvRkSa kI chAlake kvAthakI ( 3 yA 7 yA 21 ) bhAvanA dekara usameM zudra gUgala milAkara zahada ke sAtha sevana karane se kucha, prameha, piTikA aura bhagandarakA nAza hotA hai / 00 For Private And Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 632 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ sakArAdi - - atha khakArAdiguTikAprakaraNam (9573) khadirAdiguTikA baher3A, harra asalA, indrajau, soMTha, kAlI ( yo. ci. ma. / a. 3) mirca, pIpala, ilAyacI, kAkar3AsiMgI, kapUra, pIpalAvibhItakIrItakyau dhAtrI kaTaphalAni c| mUla, lauMga aura kacUra; inakA cUrNa 1-1 bhAga zuNThImarIcapippalyA elA karkaTamAGgakA // tathA katthA sabake barAbara lekara ekatra milAkara kapUra pippalImUlaM saba saThisaMyutam / adaraka ke rasa aura kiMkarI ( kaMTAI yA babUra ) etAni samabhAgAni sUkSmacUrNa tu kArayeta // ke kAthakI ( 3-3 yA 7-7) bhAvanA dekara khadiraM ca samaM deyaM aardrkdrvbhaavnaa| choTe berake samAna goliyAM banA leN| bhAvayekiGkarIkvAthaiH vaTikA kolamAtrakA // / inheM khAnese kAsa, kaNThasthita kapha, dAruNa kAsaM kaNThe karpha hanti svarabhaGgaM ca dAruNam / svara bhaMga aura kSayakA zIghra ho nAza ho jAtA hai| udhasaM ca nihantyAzu kSayarogaharaM param // iti khakArAdiguTikAprakaraNam atha khakArAdyavalehaprakaraNam khaNDakuSmANDa: 40 tole soMTha ke cUrNa ko 2 // sera dhImeM (ra. rA. su. / raktapittA.) bhUna kara usameM 4 sera dUdha aura 3 sera 10 tole kuSmANDakhaNDa dekhiye khAMDa milAkara mandAgni para pkaaveN| jaba avaleha (9574) khaNDazuNThiH taiyAra ho jAya to usameM 5-5 toLe soMTha, mirca, ( bhA. pra. / AmavAtA.) pIpala, dAlacInI, ilAyacI aura tejapAta; inakA nAgarasya palAnyaSTa ghRtasya palaviMzatim / cUrNa milA deN| soraM dvipasyasaMyuktaM khaNDasyAH zataM pacet / / / ise sevana karanese AmavAta evaM bali palita vyopatrijAtakadravyAtmatyekaM ca palaM palam / / kA nAza hotA aura bala, puSTi, Ayu tathA ojakI nidadhyAccUrNitaM tatra khAdedagnivalaM prati // vRddhi hotI hai / AmavAtaprazamanaM balapuSTivivarddhanam / (maatraa-2-2|| tole / ) balyamAyuSyamojasya balIpalitanAzanam // khaNDazuNThathavalehaH AmavAtapazamanaM saubhAgyakaramuttamam / / rasa prakaraNa meM dekhiye For Private And Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avalehamakaraNam ] pariziSTa (9575) khaNDAmrakam graharakSaHpizAcanamapasmAravinAzanam / ( bhai. ra. / vAjIkaraNA.) pANDuroga pramehazca mUtrakRcchrazca nAzayet // vazyA yoSid bhavetpuMsAM pumAn vazyazca yoSipahacUtarasadroNaH pAtraM syAt suddhakhaNDataH / tAm / ghRtamaI tato grAhyaM caturthAMzazca nAgaram // dRSTo vArasahasrazca kathamatra vicAraNA // tadadai maricaM proktaM tadardA pippalI ptaa| / pake AmoMkA rasa 3 2 sera, zuddha khAMDa 4 sera, toyaM khaNDasamaM dadhAta sarvamekatra saMsthitam // ghI 2 sera ( 4 sera ) soMThakA cUrNa AdhAsera vipacenmRNmaye pAtre yadA darvIpalepanam / / (40 tole ), kAlI mircakA cUrNa 20 tole, pUrNAnyeSAM sato dadyAt patraM palacatuSTayam // pIpalakA cUrNa 10 tolA aura pAnI 4 sera (8 sera) anthikaM citrakaM mustaM dhanyAkaM jIrakadvayam / lekara sabako ekatra milAkara miTTIke pAtrameM mandAgni yUSaNaM jAti tAlIzaM cUrNameSAM pala palam // para pakAve aura jaba karachIko lagane lage to nimna svagelAkezarANAzca pratyekaca palaM tathA / likhita cUrNa milA deM-cUrNa-tejapAta 20 tole siddhazIte ca madhunaH prasthaM dattvA vighaTTayet // | | tathA pIpalAmUla, cItAmUla, nAgaramothA, dhaniyA, tatsarvamekataH kRtvA zubhe bhANDe nidhApayej / kAlA jIrA, sapheda jIrA, soMTha, mirca, pIpala, bhojanAdAvataH khAdetolakadvayamAnataH // jAvatrI, tAlIsapatra, dAlacInI, ilAyacI aura gacchet kandarpadandhio rAgadhegAkulaH striyH| nAgakesara; pratyekakA cUrNa 5-5 tole / saba cIjeM sataM vApi tadadai vA ramet strINAM pumAnayam // milAne ke pazcAt jaba avaleha ThaMDA ho jAya to saMsevya bheSajaM ghetad bandhyAyAM janayet sutam / usameM 2 sera zahada milAkara surakSita rkkheN| vIraM sarvaguNopetaM zatAyuzca bhavedayam / / mAtrA-2 tole / mRtavatsA ca yA nArI yA ca grbhopghaatinii| ise bhojanake pUrva sevana karanA cAhiye / sApi sUne sutaM ramyaM nArAyaNaparAyaNam // isake sevanase kAmazakti atyanta tIvra ho bandhyApi labhate putraM vRddho'pi trunnaayte| | jAtI hai aura puruSa kAmAndha hokara aneka striyoMse turaGga iva saMhaSTo mAtA iva vikramI / / samAgama kara sakatA hai / ise sevana karane vAlA puruSa sadA bheSajasaMsevI bhavenmArutavegavAn / vandhyA strImeM bhI vIra, dIrghAyu aura sarvaguNasampanna hanti sarvAmayaM ghoraM kAsaM zvAsaM kSayaM tathA // putra utpanna kara sakatA hai| isake prabhAvase mRtvatsA durnAmAjIrNazcaiva AmlapittaM sudAruNam / ( jisakI santAna utpanna ho kara mara jAtI ho tRSNAM chardizca mUrchAzca zUlamaSTavidha jayet // vaha ) tathA jisake garbha meM hI baccA mara jAtA ho 5 gamrakamidaM proktaM bhArAveNa svymbhuvaa| vaha bhI guNavAn putrako janma detI hai / ise sevana Sayasya medhyamAyuSyaM sarvapApavinAzanam // karake vRddha puruSa bhI yuvAke samAna ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 634 bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [sakArAdi jo ise sadA sevana karatA hai usakI kAmAni leha lihyAtsamadhvAjyaiH pANDarogI hliimkii| atyanta prabala ho jAtI hai tathA bala viirthkii| sa lehaH kAmalAM hanyAdapi samvatsarotthitAm // khUba vRddhi hotI hai| khairake kvAthameM bAyabiiMga, dhaniyA, kharaiTI, ___ yaha pAka kAsa, zvAsa, kSaya arza, ajIrNa, kuTakI, mizrI, mulaiTho, hare, baheDA, AmalA, haldI dAruNa amlapitta, sRSNA, chardi, macchI, ATha prakA- | aura dAdalTI kA aura dAruhaldI kA cUrNa milAkara mandAgni para rake zUla, graha, rAkSasa, pizAca, apasmAra, pANDu, pakAveM aura avaleha taiyAra ho jAne para TheDA prameha aura mUtrakRcchAdi rogoM ko naSTa karatA hai| karake surakSita rakkheM / yaha Ayuvarddhaka aura medhya hai / isake sevana karane se ise ghI aura zahadameM milAkara cATanese 1 pati strIke aura strI pasike vazIbhUta ho jAtI hai| varSake purAne kAmalA roga aura pANDa tathA halIisakA anubhava sahasroM bAra ho cukA hai| kisI makakA nAza hotA hai| prakArake sandehako sthAna nahIM hai| (9576) skhadirAdilehaH __(kvAtha 4 sera, samasta dravyoMkA samAna bhAga (va. se. ; ra. rA. su. / pANDa.) | milita cUrNa 40 tole / ) pacet khadiraniHkvAthe viDAdhAnyayo rjH| 1. rA su. meM dhaniye ke sthAna para balA tiktA sitA yaSThI triphalA rajanIdvayam // nAgaramothA hai / ____ iti khakArAdhavalehamakaraNam - 0 atha khakArAdighRtaprakaraNam (9577) khadirAdighRtam ise pInese samasta prakArake kuSTha aura visarpa (hA. saM. / sthA. 3 a. 42) | naSTa hote haiN| khadirakadaramULabAlakaM karNikAraH (9578) khajUrAce vRtam kuTajasapAribhadrArambadhAnIpadIpyAH / (va. se. / rAjayakSmA.) klathinamapi samAMzaM yaddhRtaM pAnamasya | ghRtaM kha-- 'mRdvIkAmadhukaiH saparUpakaiH / . vinihanti sakalAnvai kuSThavaisarpadarpAn // | sapippalAkaivasvarthakAsazvAsajvarApaham / / khairasAra, sapheda khairakA sAra, mUrvA, sugandhabAlA, choTe amalatAsako chAla, kur3eko chAla, nIma, ___khajUra, munakkA, muThI, phAlasA aura pIpala amalatAsakI chAla, kadambakI chAla aura ajavAyana | inake kvAtha aura kalka se siddha ghRta svarabhaMga, kAsa, inake kvAthake sAtha ghRta siddha kreN| / zvAsa aura jvarako naSTa karatA hai| iti khakArAdighRtapakaraNam For Private And Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir laprakaraNam ] pariziSTa %3 atha khakArAditailaprakaraNam (9579) khadirAditailam kalka-candana ( sapheda ), agara, kesara, (vA. bha. / u. a. 22 mu. ro. ci.) mothA, sugandhabAlA, khasa, devadAru, lodha, dAkha (munakkA), majITha, dAlacInI, panAka, bAyabiDaMga, khadiratulAmambughaTe paktvA toyena tena piSTaizca / spRkkA ( lajjAlu ) tagara, nakhI, kAyaphala, choTI cndnjogkkungkumpripelvbaalkoshiiraiH|| ilAyacI, dhyAmaka ( kattaNa ) aura pattaMga; inakA murtrurodhdraakssaambhisstthaacocpkviddnggaiH| cUrNa 1 / -1 / tolA lekara sabako pAnIke sAtha spRkkAnatanakhakaTphala ekatra pIsa leN| sUkSmailAdhyAmaH sapataGgaiH // 2 sera telameM yaha kvAtha aura kalka milAkara tailapasthaM vipacekAMzaiH paannsygnnddssaistt| pakAveM / jaba pAnI jala jAe to telako chAna leN| hatvA''sye sarvagadAJjanapati ise pIne, isakI nasya lene aura isake gaNDapa zIghraM dRzaM zruti ca vArAhIma // dhAraNa karanese mukhake samasta roga naSTa hokara dRSTi kvAtha-6 sera kharasArako 32 sera pAnImeM aura zravaNa zakti barAhake samAna ( Ayanta pakAveM aura 8 sera zeSa rahane para chAna leN| tIkSNa ) ho jAtI hai| iti khakArAditailamakaraNam atha khakArAdirasaprakaraNam (9580) khagezvararasaH / zvetakuThaM niintyAzu zvAsakAsagadAnapi / (ra. ra. sN.| u. a. 20 ; ra. caM. / kuSThA.) | saghRtaH pittanaM kuSThaM madhunA mehameva ca // pathyaM doSAnurUpeNa buddhena muninoditam // palena pramitaH sUtaH palena pramitA vsaa| ___ zuddha pArada, zudra gaMdhaka aura svarNamAkSika khagaH palamita: sarva mardayedarjunadravaiH // bhasma 5-5 tole lekara tInoMko ekatra kharala karake golIkRtya vizoSyAya golaM kRpyAM nirudhya c| kajalI banAveM aura use ( 1 dina ) arjunakI tatastAM sudRDhe bhANDe maSAM kSiptvA nirudhya ca / / chAlake kvAthameM ghoTakara golA banAkara sukhA leN| pacetsAdhudinaM pazcAtsvAzIsaM vicUrNayet / / isa goleko bhUSAmeM banda karake bAlakAkhagezvaro raso vallapamitaH kuTajAnvitaH // yantrameM rakhakara hANDI para zarAva Dhakakara sandhiko For Private And Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 636 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ khakArAdi banda kara deM aura 36 ghaNTe Aga para pakAveM / | baGgabhasma, svarNamAkSika bhasma, abhraka bhasma tathA tadanantara usake svAMga zItala hone para auSadhako tIna prakArake loha kI bhasma ( muNDaloha, tIkSNa. nikAla kara kharala kara leN| loha aura kAntaloha ) 5-5 tole milAkara ThaMDA mAtrA-2 ratta / karake surakSita rkheN| ise kur3akI chAlake cUrNa yA kvAthake sAtha yaha balakAraka, varNa saMskAraka, AyuSyavarddhaka, denase zveta kuSTha, zvAsa aura kAsakA nAza hotA hai| / aura balipalitanAzaka hai tathA AmavAtako naSTa karatA hai| ise pittaja kuSTha meM ghIke sAtha aura pramehameM zahada ke sAtha denA evaM doSAnurUpa pathya pAlana ( mAtrA-5-6 mAze / ) karAnA cAhiye / (9582) khadirasArAdipUrNam ( ga. ni. / kuSThA. 36) (95.81) khaNDazuNThayavalehaH sapazcanimbatriphalAzatAha: ( yo. ra. / AmavAtA.) ___ salohacUrNaH svirnnsaarH| nAgarasya tulAmeko ghRtasya palaviMzatiH / sabIjasAraH khadirasya sAraH kSIradroNArdhake paktvA khaNDasyArdha zataM kSipeta / / / kuSThApahaH citragadApahazca / / vyoSaM vijAtakaM caiva kezaraM pippalIjaTA / / khairasAra, nImakA paMcAMga, hara, baher3A, AmalA, joGgaka jAtipatrIkaM jAtI phalakacorakam / / | sauMpha (yA soyA ), lohabhasma, bAyabiDaMgakI mIMgI, azmabhedastAmrabhasmavaGgabhasmatathaiva ca / ( girI ) aura vijayasAra kA sAra samAna bhAga svarNamAkSikamabhraM ca tathA lohatrayaM kSipeta // | lekara ekatra kharala karake cUrNa banAveM / etAnpRthakpalAnbhAgAn pratyekaM cUrNitaM kssipet| yaha cUrNa zvitra aura anya kuSThoM ko mandAnala vipakvaM tu lehavasAdhu sAdhayet // naSTa karatA hai| balyaM vaya tathA''yuSyaM valIpalitanAzanam / / (yaatraa--1|| mAzA / anupAna-khairaAmavAtaprazamanaM saubhAgyakaramuttamam // chAlakA kvAtha) 6 / sera soMThake cUrNako 2 // 'sera ghImeM bhUna (9583) kharparamAraNam leM aura phira usameM 16 sera dUdha DAlakara mandAgni ( A. ve. pra. / a. 9) para pakAveM / jaba dUdha kucha gAr3hA ho jAya to usameM kharparaM pattalaM kRtvA lavaNAntargataM pacet / 3 sera 10 tole khAMDa milA deM evaM avaleha taiyAra | jAyate zobhanaM bhasma sarvarogApahaM smRtam / / ho jAne para usameM soMTha, mirca, pIpala, dAlacInI, khapara ke pattara karavA ke seMdhAnamakake bocameM ilAyacI, tejapAta, nAgakesara, pIpalAmUla, agara, / rakhakara (zarAva sampuTameM banda karake ) pakAnese AvitrI, jAyaphala, coraka, pASANabheda, tAmrabhasma, ' usakI bhasma ho jAtI hai| For Private And Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasaprakaraNam) pariziSTa (9584) kharparazodhanam (1) ( ra. ra. sa. / pU. saM. a. 2; A. ve. pr.| a. 9 ; re. caM.) jo ina donoMko agnisthAyI kara letA hai usake liye dehako lohamayI (atyanta dRDha) banAnA tanika bhI kaThina nahIM rhtaa| rasako dvividhaH prokto daduraH phaarvellkH| / khapariyAko kar3avI tUMbIke rasameM pakAne se sadalo daraH prokto nirdalaH kAravellakaH // vaha zuddha tathA pItavarNa ho jAtA hai| sasvapAte zubhaH pUrvo dvitIyazvauSadhAdiSu / (9585) khaparazodhanam (2) rasakaH sarvamehanaH kphpittvinaashnH|| (bhA. pra. / pU. khaM. 1 : zA. dha. | kha. netrarogakSayanazca lohapAradaraanaH / 2 a. 11) nAgArjunena saMdiSTau rasazca rasakAvubhau // / naramUtre ca gomUtre saptAhaM rasakaM pacet / zreNI siddharasau khyAtau dehalohakarau param / dolAyantreNa zuddhaH syAttataH kAryeSu yojayet // rasazca rasakazcobhau yenAnisahanau kRtau // kharaM kaTukaM kSAraM kaSAyaM vAmakaM ladhu / dehalohamayo sidisI tasya na sNshyH| lekhanaM bhedanaM zItaM cakSuSyaM kaphapittahat // ___x x x x viSAzmakuSThakaNDUnAM nAzanaM paramaM matam // kaTukAlAniryAse Alocya rasakaM pacet // kharparako dolAyantra vidhise sAta dina manuSyake zudaM doSavinirmuktaM pItavaNe ca jAyate // mUtra yA gomUtrameM pakAne se vaha zuddha ho jAtA hai| rasaka ( khapariyA ) do prakArakA hotA hai| kharpara kaTu, kSArayukta, kaSAya tathA zItala hotA eka daladAra, jise " dardara" kahate haiM aura hai| yaha netroMke liye hitakArI, kaphapitta nAzaka, dUsarA dala-rahita, jise "kAravellaka" kahate haiN| vAmaka, laghu, lekhana aura bhedana hai tathA viSa, patharI. satvapAtanake liye dardura nAmaka khapariyA lenA kuSTha aura kaNDUko naSTa karatA hai| cAhiye aura kAravellakako auSadhoMmeM DAlanA caahiye| | (9586) kharparazodhanam (3) khapariyA pramehanAzaka, kaphapittanAzaka, netra- | / (ra. ra. sa. / pU. khaM. a. 2 ; A. ve. pr.| roga aura kSayako naSTa karane vAlA tathA loha aura a. 9 ; ra. caM.) pArada ko raMgane vAlA hai| khaparaH parisantaptaH saptavAraM nimajjitaH / nAgArjuna ne rasaka aura rasa, ina donoM zreSTha | bIjapUrarasa yAntarnirmalatvaM samaznute // aura dehako lohake samAna dRDha karane vAle siddha kharparako tapA tapA kara sAta bAra bijau rake rasoMkA varNana kiyA hai| rasameM bujhAnese vaha zuddha ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya rasnAkaraH [khakArAdi. (9587) kharparazodhanam (4) / ekatra nIbUke rasake sAtha svarala karake vRntAphamUSAmeM (2. ra. sa. / pU. vaM. a. 2 ; ra. caM.) / | lepa kara deM aura use sukhAkara usake muMha para miTTI namo vA'zvamo vA take vA kAlikeya vaa| | kA khaparA Dhaka kara agnimeM mAveM / jaba nIlI pratApya manjitaM samyaka kharaM parizuddha yati // | jvAlA nikalane ke pazcAt sapheda jvAlA nikale khapariyA ko tapA kara manuSyake mUtrameM yA | to mUSA ko siMDAsIce nikAlakara unTA karake ghoDeke mUtrameM athavA takra yA kAMjImeM bajhAne se vaha AhistA ke jhaTakA dekara pighale huve sarpara sasva zuddha ho jAtA hai| ko nikAla leM jo baMgake samAna hogA / isI prakAra tIna cAra bAra bhAne se sampUrNa satva __ (9588) khaparazodhanam (5) nikala aaegaa| (ra. ra. sa. / pU. khaM. a. 2) / ___ (9590) svaparasatvapAtanam (2) narama sthito mAsaM rasako rAyedadhruvam / (ra. ra. sa. / pU. khaM. a. 2 ; A. ve. pra. / sukhasAnaM rasaM tAraM zudasvarNasamaprabham // a. 9) khapariyAko 1 mAsa taka manuSyake mUtrameM | lAkSAguDA''murIpathyA hridraasrjttnnaiH| bhigoe rakhanese vaha zuddha tAmra, pArada aura cAMdIko | samyak sancUye ktpakvaM godugdhena ghRtena c| raMga kara zuddha svarNake samAna kara detA hai| vRntAphamUSikAmadhye nirudhya guTikokRtam / (9589) kharparasatvapAtanam (1) mAtvAdhyAtvA samAkRSya DhAlayitvA zilAtale (ra. ra. sa. / pU. khaM. a. 2) sattvaM vAkRti grAmaM rasakasya manoharam / haridvAtriphalArAlAsindhudhamaiH sttaannaiH| / sapariyAko lAkha, gur3a, rAI, harra, haldI, rAla aura suhAgeke sAtha kharala karake godugdha meM sAkarezca pAdAMzaH sAmlaiH sammarca kharparam aura phira goghRtameM (pAThAntarake anusAra kevala visaM rantAkamUSAyAM zoSayitvA nirudhya ca / / godugdhameM hI) pakAkara goliyAM banAveM aura unheM mUSAmukhopari nyasya khaparaM pradhamettataH // vRntAkamUSAmeM banda karake agnimeM rakhakara dhmAveM / khapare padrute jvAlA bhavennIlA sitA yadi / | tadA saMdaMzato mUSAM dhRtvA kRtvA tvadhomukhom // 1 A. ve. pra. meM 'godugdhena plutaM tathA' zanairAsphAlayedbhUmau yathA nAlaM na bhiyate / / 2 intAkamUSAbanAbhaM patitaM satvaM samAdAya niyojayet / / vRntAkAkAramUSAyAM nAlaM dvAdazakAGgalam / evaM tri caturevAraH satvaM sarva viniHsaret // dhattarapuSyavaccocaM sudRr3ha zliSTapuSpavat / / haldI, triphalA, rAla, seMdhA namaka, gharakA dhuvAM, aSTAGgalaM ca sachidraM sA syAd vRntAkamUSikA / muhAgA aura bhilAvA; inakA samAna bhAga milita anayA kharparAdInAM mRdUnAM satvamAharet // cUrNa 1 bhAma tathA khapariyA 4 bhAga lekara sabako (ra. sa. sa.) For Private And Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasamakaraNam] pariziSTa 636 jaba mUSA khUba lAla ho jAya to use nikAlakara | tataH saptavaTIdadyAd dadhimastusamaplutAH / patthara para ulTA kara deM / isa vidhise khapariyAkA | nityaM dadhanA ca bhoktavyaM koSThaduSTinivRttaye // baMgake samAna sundara satva nikala AyegA / goli- | grahaNImatisArazca jvaradoSazca nAzayet / yoMkA jo bhAga zeSa raha jAya use punaH usI | agnidADharyakaraM zreSThamAmaparpaTikAdvayam // mUSAmeM rakhakara dhamAveM / isI prakAra kaI bAra karanese ___pakkI ITake cUrNa, haldI aura gharake dhurve meM sampUrNa satva nikala AyagA / zuddha kiyA huvA pArada 7 // mAze tathA bhaMgareke rasa meM (9591) kharparasatvamAraNam zuddha gaMdhaka 7 // mAze lekara donoM kI kajjalI banAveM aura usameM saMbhAlu ke pattoMkA rasa, maNDUka(ra. ra. sa. / pU. khaM. a. 2;) | parNIkA rasa, bhaMgarekA rasa, gUmAkA rasa, koyalakA tatsatvaM tAlakopetaM makSipya khalu khpre| rasa. bAbacIkA rasa aura lAla cIte ke pattoM kA mardayellohadaNDena bhasmIbhavati nizcitam // sa 7 // -7|| mAze DAlakara kharala kreN| phira kharpara satvako (samAna bhAga) haratAlake sAtha | sarasoM ke samAna goliyAM banAkara chAyAmeM sukhA leN| kharala karake kar3hAImeM DAlakara Aga para car3hAveM aura inameM se nitya sAta golI dahIke pAnIke lohekI mUsalI Adi se ghoTate rheN| isa vidhise sAtha khAnese koSTha vikAra, saMgrahaNI, atisAra aura usakI bhasma ho jAtI hai| jvarakA nAza hotA tathA agni dIpta hotI hai / (9592) khasarpaNavaTikA pathya-dahI bhAta / ( bhai. ra. / ra. rA. su. / graha.) isakA dUsarA nAma " AmaparpaTI hai| pakeSTakaharidrAbhyAmAgAradhUmakena ca / (9593) khecarI guTikA zodhitaM pAradazcaiva karSAr3ha tulayA dhRtam // ( ra. pra. su. / a. 8 jvarA.) bhRArAjarasaiH zuddhaM gandhakaM rasasammitam / / rasakaM daradaM tApyaM gaganaM kunaTI samam / dvAbhyAM kanjalikAM kRtvA bhAvayettattu bhessjaiH|| sUtaM samAMzakaM dadyAdamlaghetasajai rasaiH / / sinduvAradaladrAve maNDUkaparNikArase / mardayedinamekantu mUryadharma zilAtale / kezarAjarase cApi grISmasundaraje rase / / pacettaM vAlukAyantre dinamekaM rasaM khalu // rase'parAjitAyAzca somarAjorase tathA / svAgazItaM samuddhRtya cUrNIkRtya prayatnataH / raktacitrakapatrotthe rase ca paribhAvitam // nimbUrasena guTikA kartavyA cADhakIsamA // rasamAnasamAnena chAyAyAM zoSayedbhiSak / sarvajvaraharA proktA gulmodaravinAzinI / sarSapAbhAzca guDikAH kArayet kuzalo bhiSak // ' guTikA khecarI proktA dehaloha vidhAyinI / / For Private And Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 640 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [khakArAdi - ___ khapariyA, hiMgula, svarNamAkSika bhasma, abhraka svAMga zItala hone para nikAlakara nIbU ke rasa meM bhasma manasila aura pArada samAna bhAga lekara sabako kharala karake araharake dAnake samAna goliyAM banA leN| ekatra kharala karake 1 dina alabetake rasameM pattharake yaha guTikA samasta jvaroM tathA gulma aura kharalameM dhUpameM ghoTeM aura phira use tazI zIzI meM | udararogoMko naSTa karatI hai| bhara kara 1 dina bAlukA yantrameM pakAveM / tadanantara | iti khakArAdirasaprakaraNama atha khakArAdimizraprakaraNam khaTTAzIzodhanam mAze ), pIpalAmUla 8 niSka, soMTha 5 niSka (25 ( ra. ra. ; va. se. ) mAze), tathA jAyaphala, ilAyacI, cItAmUla aura mahAsugandhilakSmIvilAsa tai lam pra. saM. 5308 baMsalocana 5-5 niSka lekara adarakake Tukar3e ke phuTanoTa meM dekhiye| karake 1 sera ghImeM bhUna leM aura phira usameM sAMDa tathA anya samasta vastuoM kA cUrNa milAkara (9594) khaNDAIkayogaH surakSita rakheM / (yo. ra. / arocakA.) | ise 1 maNDala (48 dina) sevana karanese AIkasya sitoyAzca dviguNASTapalAni ca / / atyanta vRddha pitta, amlapitta, aruci, vAtavikAra niSkadvAdazakaM tIkSNapaSTaniSkA ca maagdhii|| | aura agnimAMdya kA nAza ho jAtA hai| aSTaniSkaM ca tanmUlaM pazcaniSkaM ca nAgaram / (mAtrA-1 tolA) jAtIphalailAdahanavaMzAdyAH paJcaniSkakAH // (9595) khadirayogaH sarbANyetAni zuSkANi cUrNa kRtvA pRthakpRthaka AdekaM khaNDazaH kRtvA goghRte'STapale pacet // ( ga. ni. / kuSThA. 36 ) zarkarA pUrvacUrNa ca cA''rdrakaM saha melayet / / sudezajAtaM khadiraM nirIkSya maNDala sevayennityaM mahApittavinAzanam // tasyApyadhastAdavaTaM khaneta / amlapittaM nihantyAzu sarvapittavikArajit / / jaTAM nikRntyAzu ca tasya mUlaM sarvAruci vAtarogaM mandAgniM ca niyacchati / / tAmra nidadhyAtkalaze suguptam // adaraka 1 sera, khAMDa 1 sera, kAlI mirca | taM veSTitaM mRttikayA viliptaM 12 niSka ( 5 tole ), pIpala 8 niSka ( 40 / / pradIpayeccArucitaM samagram / For Private And Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mizramakaraNam ] uddhRtya taM loharajo vimizraM pivedrasaM kSaudraghRtopapannam // malepanAbhyaJjanapAnayoge - sena hanyAtvalaM hi kuSTham / pAmayAH zvayathumamehAnuddhRtya doSAn praNudeva saH // ya eSa dRSTaH khadirasya kalpaH sarvAyAnAM zamane samarthaH / sa eva nimbAsanadevadAru www.kobatirth.org pariziSTa rohItakAragvadha zizapAnAm // uttama bhUmi meM utpanna huve niroga khadira vRkSa ke nIce eka bar3A sA gar3hA khodeM aura phira usa vRkSa kI jar3ako nikAlara ( Tukar3e karake ) turanta tAmrakalazameM bharakara usakA mukha banda kara deM / aura usa para cAroM ora miTTIkA lepa karake uparokta gar3he meM rakhakara use kaNDoM se Dhakakara Aga lagA deM | jaba agni svAMga zItala ho jAya to kalaza se rasako nikAlakara surakSita rakkheM / isameM lohabhasma, ghI aura zahada milAkara sevana karanese tathA isakA lepa aura abhyaGga karanese ? mAsameM prabala kuTa, pANDu, arza, zotha aura pramehakA nAza ho jAtA hai / uparokta vidhi se nIma, asana, devadAru, rohitaka, amalatAsa aura zIzama kA pRthak pRthak rasa nikAlakara sevana karane se bhI uparokta lAbha hotA hai| (9596) khadirarasAyanam (vR. mA. / kuSTA.) dahyamAnAccyutaH kumbhe mUlage khadirAdrasaH / -0-00 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAtrIrakSo inyAtkuSThaM rasAyanam || khaira vRkSako jar3ake thor3A Upara se kATa DAleM phira usakI jar3ake bhItara eka gaharA gar3hA khodakara usameM miTTIkA ghar3A rakha deM tathA vRkSako IMdhana se Dhaka kara Aga lagA deN| isa vidhise ghar3e meM jo rasa ekatrita ho usameM ghI, AmalekA rasa aura zahada milAkara pIne se kuSTha naSTa hotA hai / yaha prayoga rasAyana bhI hai| (9597) khadirAdiyogaH (1) 1 641 ( vA. bha. / ci. a. 19 kuSTha. ci. ) khadiravRSa nimbakuTajAH zreSThAH kRmijitpaTolamadhuparNyaH / antarbahiH prayuktAH kRmikuSThanudaH sagomUtrAH // iti kArAdimizraprakaraNam khairasAra, bAsA, nIma, kur3ekI chAla, triphalA, bAyabiDaMga, paTola aura giloya; inake antaH aura bAhya prayoga se (kvAthAdi karake pilAne aura lepa, tela Adi ke rUpameM lagAne se ) kRmi tathA kuSThakA nAza hotA hai / inheM gomUtra ke sAtha prayukta karanA cAhiye / (9598) khadirAdiyogaH (2) ( vA. bha. / u. a. 22 ) khadirAyovarApArthamadayantyahi mArakaiH / gaNDUSo'mbumRtairyo durbaladvijazAntaye // khairasAra, loha, triphalA, arjuna, madayantikA ( camelI bheda ) aura viT khadira (durgandhita khaira); inake nAtha gaDUSa dhAraNa karanese durbala dAMta ho jAte haiM / For Private And Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir qshshshshshshshshshshshshshshshshshshq shshshshshshshshshshshsha His, qmshshshshshshshshshshshrq' qbshshshshshshshshshshshbshshbq' For Private And Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir t // shshshshshshshshshshshshshshshshshshq [IBbshshdashdashmanshE'Eshashshnq Hia, qshshshshshshshshshshshshp bshlmshshmshshshshshshshshshshq For Private And Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara pariziSTa cikitsA-patha-pradarzinI. -Door(1) agnimAMdyAjIrNavisUcikAdhikAraH nambara prayoga nAma saMkSipta guNa nambara prayoga nAma saMkSipta guNa kaSAya-prakaraNam rasa-prakaraNam 8788 amRtAdikaSA0 vicikA, ajIrNa,viSa | 8925 agnikumAra rasaH agnidIpaka 9203 karajAdivamana 8927 , " " kaSAyaH visUcikA 8928 agnijananI va0 // 9204 , 8933 ajIrNahara rasaH guru padArthoM ko bhI pacA ghoravisUcikA detA hai| cUNe-prakaraNam mizra-prakaraNam 8800 agnicUrNam vAtaja agnimAMdya / 9000 ajIrNanAzaka 8801 agnimukha cU0 agnimAMdya, zUlAdi kisa padArthakA ajIrNa 8807 ajamodAtha cU0 agnidIpaka kisa cIz2ase miTatA hai| 8813 abhayAyogaH vidagdhAjIrNa 9060 AyAmakAJji. aruci, zUla, vAyu Adi 9026 AmalakAdi cU0 agnimAMdha nAzaka. 1 pahara meM AhAra 9297 krayAdikalkaH atyanta kSudhAvarddhaka ko pacA detI hai| 9549 kAJjikayogaH visUcikA, alasaka ghRta-prakaraNam 9569 kravyAdadravaH kabja, zUla, gulma (ruci 8843 agasyaghRtam agnimAMdya, gulma, hRdroga aura agnivarddhaka gaNaH For Private And Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 644 bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [ atisAra - 9269 , (2) atisArAdhikAraH kaSAya-prakaraNam | 9268 kuTajATi cU0 raktAtisAra 8794 aralutvakpuTapAkaH atisArameM uttama Ama aura rakta yukta 8795 , , samasta atisAra pittaja grahaNI ko zIghra 9013 Amratvak pu0 pA0 kaphapradhAna raktAtisAra naSTa karatA hai| 9070 indrayavAdi kA0 samasta ati(saralayoga) 9272 kuTajAcaM cU0 pittaja tathA raktaja ati9182 airAvatIpatra yo0 kaphaja raktAtisAra sAra, gudazala,pravAhikA 9207 kaliGgaSaTkaH AmAtisAra, raktAti 9282 kuSThAdi cU0 kaphAtisAra (sa0yo0) sAra, zala 9290 kRSNamRdAdi ka0 raktAtisAra 9213 kirAtatiktAdi kAthaH vedanAyukta pittAtisAra guTikA-prakaraNam 9221 kuTajAdi kA0 pittaja kaphaja atisAra 8829 akoTa vaTaka: haraprakArakA bhayaMkara ati. 9222 , , atisArako zIghra naSTa 8830 ,, samasta atisAra karatA hai 8834 abhayAcA vaTa0 atisAra,pANDu,jvara, arza 9223 kuzamUlAdi kA0 pittAtisAra 9306 kezarAjAdi va0 zala aura rakta yukta AmA9232 kezarAjAdi kA0 AmazUlayukta atisAra tisArako zIghra naSTa cUrNa-prakaraNam 8802 aMkoTamUla ka0 atyanta vegavAna ati- akcheha-prakaraNam __sAra ( sarala yoga) | 9311 kalyANAvalehaH kRmi janita, arza janita 8803 , , yo0 atisAra aura viruddha annapAna 8809 ativiSAdi cU0 pittAtisAra janita atisAra 9107 udIcyAdi cU0 atisAra, tRpA, dAha, | 9314 kuTajAvalehaH bhayaMkara raktAtisAra Ama, hikkA (magla) 9249 kaliMgAdi cU0 kaphAtisAra, raktAnimAra 9250 , , pittaja tathA vAtantra ghRta-prakaraNam | 9331 kuTajA vR0 samastAtisAra 9265 kirAtAdi yo0 * vedanAyukta pittAtisAra atisAra For Private And Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra) pariziSTa (ci. pa. pra.) 645 lepa-prakaraNam | 9054 AnandabhairavI sannipAtAtisAra 9048 Amravalkala 9472 kanakasundaro vAtAtisArameM adbhut kalkalepaH nadIvegopama bhayaMkara guNa dikhalAtA hai| atisAra mizra-prakaraNam rasa-prakaraNam 8994 ahiphena vaTi0 pravRddha raktAtisAra 9561 kuberAkSayogaH kaphaja raktAtisAra, zala 8995 ahiphenAdi yo0 atisArameM atyanta pra ko zIghra naSTa karatA hai| bhAva zAlI (3) apasmAronmAdAdhikAraH guTikA-prakaraNam rasa-prakaraNam 9303 kitava vaTikA unmAdako zIghra naSTakaratI 8934 apasmAra nAzana hai| ( sarala yoga) apasmAra 8935 apasmArAri rasaH , amana-prakaraNam 9129 unmAdakuThAra rasaH unmAda 9123 unmAdabhaJjanI vaTI apasmAra, unmAda / | 9130 unmAdadhvaMsI rasaH / 9438 kapityAdi vartiH " " | 9131 unmAdaparpaTI rasaH / - (4) amlapittAdhikAraH kaSAya-prakaraNam rasa-prakaraNam 8787 abhayAdi kvAthaH amlapitta, kaNThadAha / 8943 abhrakabhasma yo0 amlapitta, zala, vamana 8791 amRtAdi , prabala amlapittako zIghra 9524 kuSmANDakhaNDa0 amlapitta naSTa karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [arocaka (5) arocakAdhikAraH cUrNa-prakaraNam 9538 kapitthAdiSADavaH hara prakArakI aruci 9293 kRSNAdi cU0 vAtaja aruci 9540 karA yogaH aruci mizra-prakaraNam 9544 kalahaMsakAMjI atyanta rocaka 8999 ajAjyAdimukha 9594 khaNDAIka yo0 aruci, pravRddhapitta, dhAvanam vAtaja aruci amlapitta, vAtavikAra, 9066 Ardaka vidhiH adarakako susvAdu agnimAMdha banAnekI vidhi (6) arbudagranthyadhikAraH lepa-prakaraNam 9120 upodikAlepaH marmaja arbuda taila prakaraNam (7) arzodhikAraH cUrNa-prakaraNam 8816 arkapatrAdilavaNam vAtAzako zIghra naSTa | 9159 eraNDa tailayo0 mala aura doSoM ko anukaratA hai| loma karatA hai| 9243 karaMjamUla yo0 arzako 3 dinameM naSTa | 9360 kAsIsAdi tai0 massoM ko naSTa karatA hai| karatA hai / (sa.yo.) 9362 kAsIsAdhaM tai0 masse 9277 kuzala yo0 raktasrAva nAzaka , chepa-prakaraNam 8873 ajApurISAdi yo0 carmakIla ___ guTikA-prakaraNam 8881 arkakSAra lepaH massoM ko avazya naSTa 9299 kaliGgAthA gu0 arza karatA hai| 9302 kAMkAyana gu0 arza, agnimAM, udAva08888 arzohara lepaH 7 dinameM marasA ko samUla naSTa kara detA hai| For Private And Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir barga pakSamo bhAgA (ci. pa. pra.) 647 - 8889 azohara lepaH nAbhi para lepa karanese / rasa-prakaraNam masse samUla naSTa hotehaiN| 8987 arzaH kuThAro samasta arza 8890 , , Uparake samAna 8988 ,,, masseko samUla naSTa 8891 karatA hai // " " " | 8989 arzohararasaH arza 8892 , , arza 8893 , , 15 dinameM masse samUla mizra-prakaraNam naSTa ho jAte haiN| 9007 arzanAzakayogaH arza, gudanissaraNa 9406 kAkodumbarikA 9008 arzoharayogaH arzakI pIDA yogaH massoko zIghra naSTa | 9532 kaTutumbyAdivartiH arzako 1 saptAha meM karatA hai| __ naSTa karatA hai 9416 kulIrazRGgyAdi 9533 kaTvalAbbAdhA vatiH massoko samUla naSTa 7 dinameM masse gira karatA hai| jAte haiN| 9557 kiMzukabIjayogaH arza ko lAbha pahuMcAne vAlA sveda dhUpa-prakaraNam 9559 kuTajAdikSIram raktArza 9434 kuSThAdidhpaH arzakI pIr3A | 9566 kRSNatilayogaH arzanAzaka pauSTika lepaH (8) azmarizarkarAdhikAraH kaSAya-prakaraNam cUrNa-prakaraNam 9224 kuzAdi kvAthaH dussAdhya azmari 9144 eraNDAdi kalka: azmari 9246 karkoTI mUlayo0 patharIko tor3akara ni9225 , mUtrAzmari, vastizUla kAlatA hai| (sanyo0) 9227 kuSmANDa yogaH vasti aura mer3ha kI zUla- | 9267 kuTajakalkaH azmarikonikAla detAhai yukta zarkarA 9270 kuTajAdiyogaH medazarkarAko zIghra naSTa 9228 kuSmANDarasa yogaH mUtrAghAta, zarkarA,azma. | karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 648 bhArata-bhaiSajya-ratnAkara [AmavAta (9) AmavAtAdhikAraH cUrNa-prakaraNam taila-prakaraNam 8827 asItaka cU0 AmavAta, aneka vAtaroga rAga 9158 eraNDataila yogaH AmavAta guTikA-prakaraNam 9033 AmavAtAri vaTI Ama rasa-prakaraNam avaleha-prakaraNam 9581 kha izuNThyavalehaH AmavAta nAzaka, balya, 9574 khaNDazuNThiH AmavAtanAzaka, rasAyana vRSya ghRta-prakaraNam 9325 kAjISaTpala ghR0 AmavAta, kaTigraha, zUla, mizra-prakaraNam 9061 AragvadhAdi yogaH AmavAta aphArA -> ~ (10) udararogAdhikAraH cUrNa-prakaraNam na rasa-prakaraNam rasa-prakaraNam 9287 kuSThApaM cu0 vAtodara 9127 udarAri rasaH jalodara 9128 , lohaH samasta udara roga, zotha, ghRta-prakaraNam pANDu 9041 Ardraka ghR0 zothodara, agnimAMdya 9463 kaMkuSTha cUrNam ATha prakArake udara roga taila-prakaraNam (recaka ) 9157 eraNDataila yo0 vAtodara, zUla, zotha mizra-pakaraNam pAsavAriSTa-prakaraNam 9376 kumAryAsavaH aSTodara, paktizala | 9534 kadalIkanda yogaH udararoga, kukSikI tIna 9377 , udararoga, plIhA, yakRt / pIr3A For Private And Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra udAvarta ] mizra-prakaraNam cUrNa-prakaraNam 9110 urvAruvI jAdi yo0 mUtrAvarodha janita udA0 8996 agAradhUmAdi vartiH udAvate lepa-prakaraNam 9169 elAdi lepaH 9395 karavIra lepaH avaleha - prakaraNam 9116 uzabAvalehaH upadaMza phiraMga, raktadoSa www.kobatirth.org pariziSTa ( ci. pa. pra. ) (11) udAvartAdhikAraH 8857 ajAmUtrAdi tai0 8858 ativiSAdi tai0 8868 azvatthapatra tai0 110 (12) upadaMzAdhikAraH kaSAya-prakaraNam 9099 AIkAdisvarasaH karNazUla 9999 kapitthAdi yoga: " upadeza, braNa, dAha, zotha upadaMza janita asAdhya liGga pIr3A taila-prakaraNam karNazUla karNasrAva, karNanAda karNa pIr3A ko zIghra naSTa karatA hai 9161 eraNDapatrAdi tai0 karNapIr3Ako turanta naSTa karatA hai 9162 eraNDAditailam karNanAda, vadhiratA, karNazUla (13) karNarogAdhikAraH 9413 kumArikAdile0 upadezaNoM kI dAha, pIr3A pAka ko avazya naSTa karatA hai (sarala yoga ) 9133 upadaMzAndha sUryaH 9467 kajjalI yogaH rasa-prakaraNam 9132 upadaMzana rasaH upadezako mukha Ae binA karatA hai Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9337 kaTutumyyAdi tai0 9349 karNAmRta tailam 9353 kAkajaMghA tai0 646 For Private And Personal Use Only phiraMga upadaMza nAzaka uttamayoga karNapAlIvarddhaka manuSya, hAthI aura ghor3e karNa roga, ziroroga lepa -prakaraNam 9427 ketakyAdi lepaH karNamUlavyathA ratAko avazya naSTa karatA hai / (sa0 yo0) mizra-prakaraNam 9006 arkAGkurAdi yo0 karNazUla
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 650 kaSAya-prakaraNam 9012 ATarUSakAdi ka0 kAsa 9018 ArdrakasvarasaH 9193 kaNTakAryAdi kA0 9195 kaNTakAryAdi yo0 9198 kapittharasa yo0 8806 ajamodAdibhasma cUrNam 8810 abhayAdikalkaH 8815 amRtAdi cU0 " 7072 ikSvAdi 9143 eraNDamUlAdyaM cU0 9150 elAdi cU0 9237 kaTphalAdi cU0 9238 kaNAdicUrNam 9263 kAsAntaka 9283 kuSThAdi 9296 kolAsthi cUrNa-prakaraNam 39 "" 11 bhArata - bhaiSajya ratnAkaraH ( 14 ) kAsazvAsahikkAdhikAraH 8836 amRtA guru www.kobatirth.org pratizyAya, zvAsa, kAsa, aruci (sa0 yo 0 ) samasta kAsa, (sa0yo) kAsa, svAsa, (sa0yo0) hikkA nAzaka (sa0yo0) guTikA-prakaraNam kSataja kAsa kAsa Urdhva zvAsa, tamaka zvAsa tamaka zvAsa, pInasa, svarabheda, vAtakaphaja kAsa vAtakAsa duSTa kAsa (sa0 yo0) kaphaja kAsa hikkA ghRta-prakaraNam 8846 abhayAdi ghR0 kAsa, khAsa, hikkA, hRdroga 8850 azoka ghR0 9318 kaNTakArI ghR0 kAsa zvAsa, svarabheda, 5 prakAkI prabala khAMsI 9319 kaNTakAryAdi, kAsa, zvAsa, raktaSThIvana, hikkA, aruci, pInasa hikkA, zvAsa (sa0 yo0) 9335 kulitthaSaTpala kAsa, zvAsa, hikA, 5 prakArakI kAsa samasta kAsa pInasAdi kAsa, zvAsa, pratizyAya, pInasa, galaroga 9573 khadirAdi guTi0 kAsa, dAruNa svarabhaMga, kSaya, kaNThastha kapha avaleha - prakaraNam 9034 ArUSAdi 0 vAtakaphaja kAsa 9308 kaTutaila yogaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ kAsazvAsahikA 9124 udayabhAskara 9474 kaphAtaka rasaH 9505 kAsakesarI 20 dhUmra-prakaraNam 9170 eraNDAdi dhUma: 3 dinameM kAsako naSTa karatA hai samasta zvAsa (sa0 yo0) 9536 kadalIphala yo0 For Private And Personal Use Only rasa-prakaraNam 5 prakAra kA zvAsa kAsa, zvAsa kAsa, prasUtaroga mizra-prakaraNam zUla, kapha, zvAsako zIghra naSTa karatA hai| (sa0 yo0) 9548 kAkodumbara yo0 kAsa zvAsameM uttama, vaidyako yaza dilAnevAlA
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuSTha ] pariziSTa (ci. pa. pra.) 651 karatA hai (15) kuSThavAtaraktaraktavikArAdhikAraH kaSAya-prakaraNam ghRta-prakaraNam 8790 amRtAdi kA0 vAtarakta, kuSTha, Ama | 8842 agastipuSpa vR0 sphuTita vAtarakta ( sarala yoga) 9038 Amalaka vR0 vAtarakta (sarala yoga) 8793 , , sarvazarIragata vAtaraktako 9039 AragvadhAdi ghR0 kuSTha avazya naSTa kara detA hai 9577 khadirAdi dhR0 samasta kuSTha saralayoga 9015 AragvadhAdi kA0 kuSTha, visarpa,dadru, vica taila-prakaraNam rcikA ko zIghra naSTa | 9044 AramvadhAdi tai0 sidhma, udumbara kuSTa 9079 itvAku tai0 khujalI, kuSTha, vAyu, kapha 9570 khadirAdika0 zvetakuSThameM adabhuta 9344 karavIrAdi tai0 pAmA, khujalI guNakArI | 9351 karpUrAdi tai0 kuSTha 9356 kAMjikAdi tai0 vAtarakta cUrNa-prakaraNam 9357 kAraskarAdi tai0 vAtarakta meM atyuttama 8814 amRtAdi ka. kaphaja vAtarakta 9358 kAryAsAdi tai0 zirakA kuSTha 8820 avalgujAdi cU0 samasta kuSTha (sa yo0)| 9364 kuSThakAlAnala tai0 mAMsamedogata kuSTha, pu9025 AmalakAdi ,, bhayaMkara galitkuSTako rAnA nADIvraNa, svitra, zIghra naSTa karatA hai| pAmA ( sarala yoga) / 9365 kuSThakAlAnala vAtarakta, dAda, khAja, 9258 kAkodumbara yo0 rakta kuSTha khujalI, makar3IkA viSa 9259 kAkodumbarikAdi 9366 kuSThAdi tailam kuSThanAzaka uttama yogaH zvitra 9280 kuSThahara cUrNa samasta kuSTha / AsavAriSTa-prakaraNam 9288 kuSThAri cU0 bhayaMkara vAtarakta 9375 kanakabindvariSTam mahA kuSThako 1 mAsameM, kSudra kuSTha ko 15 avaleha-prakaraNam dinameM naSTa karatA hai 9116 uzabAvalehaH kuSTha, phiraMga, raktadoSa kAntivarddhaka For Private And Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 652 bhArata-bheSajya-ratnAkaraH - lepa-prakaraNam 9498 kAmbAyanarasaH kuSTha 8870 agastyAdi le0 prabala vAtarakta / 9501 kAlAgnirudarasaH galakuSTha 8871 aGkolavIjAdi khAja 9502 , , 1 maNDala meM samasta kuSThoM 8827 akollakAdi zvitra ko naSTa karatA hai| 8876 apAmArga bhasma 9516 kuSThakuThAra galatkuSTha yogaH sima 9517 kuSThadhnarasaH zvetakuSTha, dATa, vicaH 8877 apAmArgAdi dAda cikA aura tvagdoSako 8879 amRtAdi le0 zItapitta avazya naSTa karatA hai| 8882 arkakSArAdiyogaH kapAlakuSTha 9518 kuSThadalanarasaH 8894 avalgujAdilepaH zvitra 9519 kuSThanAzanarasaH samastakuSTha 9164 eDagajAdilepaH sidhma, kRmi, dAda, 9520 kuSTAGkuzarasaH kRSNakuSTha, vaipAdika kuSTha 9522 kuSThArirasaH samasta kuSTha ____maNDala kuSTha 9523 , samasta kuSTha, dAda 9167 elAdi lepaH kuSTha 9580 khagezvararasaH zveta kuSTha, zvAsa, kAsa 9179 kaTukAlAbvAdi / 9582 khadirasArAdi lepaH zveta kuSTha cUrNam vitra tathA anya kuSTha 9397 karavIrAdilepaH kuSTha mizra-prakaraNam 9401 karNikArAdilepaH 3-4 dinameM dAdako | 9185 auSTrIkSIra yogaH vaha kuSTha ki jisameM samUla naSTa karatA hai| rAma nakha gira gae hoM, . 9417 kuSThaharalepaH maNDalakuSTa (phapholA mAMsa sar3a gayA ho aura DAlatA hai) kRmi par3a gae hoM naSTa 9425 kRSNadhattUrAdile. sidhma (sarala) ho jAtA hai| 8966 abhrakayogaH asAdhya udumbara kuSTha 9565 kRtamAlAdika0 khAja, khujalI, zItapitta 9568 kozAtakIyogaH samasta kuSTha (saralayoga) rasa-prakaraNam 9595 khadirayogaH 1 mAsa meM prabala kuSTha, 8985 arkezvararasaH supti kuSTa, maNDala kuSTha / pAMDu, arza, zotha ko 8986 ,, raktAmaDala kuSTa naSTa karatA hai| 9483 kAmakalAvaTo vAtarakta, kuSTha, dAda, 9596 khadirarasAyana kuSTha khAja Adi 9597 khadirAdiyogaH kuSTha, kRmi For Private And Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRmiH pariziSTa (ci. pa. pra.) 653 (16) kRmirogAdhikAraH cUrNa-prakaraNam 9528 kRmyaGkuzo rasaH kRmi samUhako naSTa 9241 kampillakAcoyo0 kRmiroga (sarala) karatA hai| dhUpa-prakaraNam 9430 kakubhAdidhUpaH khaTamala, jU Adi mizra-prakaraNam 9058 AkhukAdiyogaH kRmi 9534 kadalIkandayogaH udarakRmi zIghra nikala jAte haiM / (saralayoga) rasa-prakaraNam 9527 kRmivinAzanarasaH samastakRmi roga (17) kSayarAjayakSmAdhikAraH cUrNa-prakaraNam ghRta-prakaraNam . 8849 amRtAcaMghRtam ugrakSaya, kAsa, zvAsa, 8821 azvagandhAyogaH zastrAghAta janya kSINatA | dAha, zotha (saralayoga) | 9578 khajUrAyaM ghRtam jvara, zvAsa, kAsa, svara8824 azvagandhAdhudvartanam kSayake rogIke zarIra para mAlizase lAbha hotA hai AsavAriSTa-prakaraNam 9255 kAkajavAnIla / 9378 kuSmANDAsavaH kAsa, zvAsa, kSata, kSaya, puSpyoH yogaH zoSa roga (sarala yoga) zotha, atisAra __ bhaMga avaleha-prakaraNam rasa-prakaraNam 8932 agnirasaH sajvara sAdhyAsAdhya kSaya 8839 amRtaprAzAvalehaH rAjayakSmA, pANDu, a | 8936 apUrvo rasaH agnivarddhaka, kSaya, udararoga tisAra (pAradabhasmakA saralayoga) 9113 uccaTAghamodakaH ekAdaza lakSaNayukta 8978 amarakalAkSaya, hRdroga, mUtrakRcchU, nidhirasaH rAjayakSmA zramajanita nirbalatA / 8993 azvatthAdiyogaH kSaya roga 9316 kRSNAdi yogaH kSaya (sarala yoga) 9515 kumudezvaro rasaH , , For Private And Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 654 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [kSaya mizra-prakaraNam 9098 ikSvAdiyogaH uraH kSata ke braNa 9530 kakubhatvacAdi yogaH rAjayakSmA, kAsa Adi (18) kSudrarogAdhikAraH ghRta-prakaraNam 9083 iMgudIphalamajjA 9326 kAraskaraghRtam bivAI (pAdadArI) lepaH 21 dinameM mukha vyA 9332 kuGkumAdi , mukha dUSikA, nIlikA ___ ko naSTa karatA hai| nAzaka saundaryavarddhaka / 9088 indravAruNyAdi kezaraMjaka (sarala yoga) | 9118 utpalAdilepaH kezaraMjaka tela-prakaraNam 9382 kaTvikAdilepaH carmakIla 9370 ketazyAditaila akAla palita 9408 kAntapASANAdi 9371 ketakyAghataila indralupta, dAruNaka, palita, yogaH bAla bhramara sadRza kAle zirako khAja ho jAte haiM aura chaH mAsa taka vaise hI rahalepa-prakaraNam 8884 arkakSIrAdilepaH mukhakI purAnI syAmatA 9423 kuSThAdilepaH aruSikA 9051 AraNyatulasIle0 vyaGga 9424 kRSNatilAdi vyaMga te haiN| (19) galagaNDagaNDamAlAgranthyadhikAraH kaSAya-prakaraNam lepa-prakaraNam 8796 alambuSA svarasaH apacI, gaNDamAlA 843 arka kSIrAdilepaH sAta dinameM kaNThamAlA (sarala yoga) ko naSTa karatA hai 9074 indravAruNI mUla 8897 azvatthAdi bhasma yogaH gaNDamAlA apacIko zIghra naSTa 9261 kAzcanAra yogaH gaNDamAlA (sarala yoga) karatA hai taila-prakaraNam | 9407 kAzcanyAdi le0 7 dinameM gaNDamAlA 9355 kAkAdanyAdi tai0 apacI avazya phUTa jAtI hai lepaH For Private And Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gulma] pariziSTa (ci. pa. pra.) nasya-prakaraNam 9052 AragvadhAdi na0 gaNDamAlA mizra-pakaraNam 9099 indravAruNyAdi yogaH gaNDamAlA (sarala yoga) (20) gulmAdhikAraH cUrNa-prakaraNam 9240 kampillakAdi yogaH sAta dinameM sopadrava 8804 ajamodAdi cU0 vAtaja gulma, zUla, gulma aura zUlako naSTa udararoga, karatA hai| 9030 Arogya lavaNam vAtagulma, vAtodara, ghRta-prakaraNam zUlAdi | 9323 kahArAcaM ghR0 raktagulma, dAha, tRSA, 9031 Arogya cUrNam , " " / jvara, yoni doSa, chardi (21) grahaNyadhikAraH cUrNa-prakaraNam ghRta-prakaraNam 8811 abhayAdicUrNam paka tathA sAma kapha | 9040 AruSkara ghR0 sarva doSaja grahaNI, Ama, grahaNIko zIghra naSTa kRmivikAra, viSTambha karatA hai| rasa-prakaraNam 9234 kaTukAdi kalkaH pitta grahaNI,dAha, rakta- 8926 agnikumAra rasaH grahaNIrogameM sagha phala prada srAva, guda pIr3A,viSTambha 9469 kaNAdya loham grahaNI, sopadava pravA9254 kAkajaGghArtha vAtaja grahaNI, AdhmAna | hikA, atisAra - - For Private And Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 656 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [chardi - (22) charyadhikAraH cUrNa-prakaraNam 9317 kolamajjAdile0 di 9147 elAdi cU0 vamana nAzaka (sa0yo0) 9292 kRSNAdi, chardi mizra-prakaraNam avaleha-prakaraNam 9539 karaJjapatrayogaH chardi, kapha 9037 AmalakyAdile0 vamana meM uttama (sa0yo0) 9560 kuberAkSayo0 chardi, aruci, mukhapraseka (23) jvarAdhikAraH kaSAya-prakaraNam 9208 kaliGgAdi ka0 kAsa, vamana, pipAsA, 8792 amRtAdikvA0 jvara, chardi, tRSA, dAha, / dAha yukta jvara hallAsa | 9211 kAravyAdi kvA0 abhinyAsa nAzaka, srota 8799 aSTAdazAMgakvA0 jIrNajvara, aruci, zvAsa, | zodhaka kAsa, zotha 9212 kAzmaryAdizIta9014 AmrAdi phANTaH jvara, pyAsa, chardi, ati- kaSAyaH kaphapitta jvara sAra, dustara mUrchA 9214 kirAtAdikvA0 vAtajvara 9016 AragvadhAdi sannipAta, khAMsI, kapha, . 9215 , " , " praseka, zotha 9216 , , pittajvara 9102 uzIrAdika0 vAtapitta jvara 9217 , , sannipAta, tRSA, chardi 9188 kaTukAdi kvA0 jvara, dAha nAzaka (sa.yo.)/ 9218 , , vAtapitta jvara 9989 , , pitakapha jvara | 9219 kirAtAdi pA9190 , , mukhakA kar3avA pana canakaSAyaH pitta jvara pAcaka 9191 kaTutrikAdikA0 kaphajvara 9926 kuSThAdaka0 kapha jvara 9192 kaTurohiNyAdi kaphajvara, zUla 9196 kattaNAdi ka0 sannipAta cUrNa-prakaraNam 9200 karamAdi kvA0 abhinyAsa sannipAta | 9235 kaTukAyogaH kapha pitta jvara nAzaka 9201 , , kaphajvara, kosa,galekAdarda sarala yoga 9206 kacUrAdi , bhayaMkara sannipAta 9262 kAlAjAjIyo0 viSama jvara (sa0 yo0) For Private And Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - jvara] pariziSTa (ci. pa. pra.) _ 657 9275 kulatthAdi cU0 vAtapradhAna sannipAtako 85.10 ardhanArIzvara0 Uparake samAna ___ zoghra naSTa karatA hai / 8911 , 9276 kulittha cU0 prasveda 8923 unmAdabhaninIvaTI cAturthika jvara guTikA-prakaraNam nasya-prakaraNam 9298 kampillakAdyo mo. jvara, tRSA, chardi, pitta | 8917 aJjanarasaH mUrchA 8920 ardhanArIzvara jisa orake nAsAmuTameM taila-prakaraNam nasya dI jAya usI 8854 agurvAdi tai0 zIta jvara orakA ghora jvara avazya utara jAtA hai 9080 indrayavAryatai0 jvara, prabala dAha 9338 kaTurohiNyAdi jvara | 9461 kuSmANDAdina0 jvara lepa-prakaraNam rasa-prakaraNam 9084 iGguSAdilepaH karNamUla zotha 8922 agnikumArara0 jvara, zvAsa, kAsa, pANDu, agnimAMdya 9381 kaTphalAdi , , " " iMjekzana denese sanni9386 kapitthAdile. dAha. pIDA, moha. chardi... pAtakA mRtprAyaH rogI bhI tRSA baca jAtA hai 9399 karavIrAdile. pipAsA 9053 Anandabhairava sannipAta,jIrNajvara, aGga 9415 kulasthAdila. karNamUla zodha marda, atisAra 9055 AnandabhairavIva0 anekavidha sannipAta aJjana-prakaraNam 9096 icchAbhedI vamana jvara, chardi ( vAmaka ) 89.03 ananabhagya sopadrava mannipAta 9125 udayamArtaDa rasaH jvara, AdhmAna, ajIrNa 89.04 ananagamaH sarvadApaja vara, dAhAdi | 9480 kAzcanapoTalI jvara, atisAra agnimAMdya 89.08 arddhanArInaTezva0 jisa AMmbameM aMjana kiyA 9499 kAlakUTara0 samasta jvara, sannipAta jAya usI orakA jvara | 9.53 khecarI guTikA samasta sa, gulma, utara jAtA hai udara roga 89.09. ardhanArIzvara Uparake samAna For Private And Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 658 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [jvarAtisAra mizra-prakaraNam | 9002 apAmArgamUla vandhanam hAthameM bAMdhanese viSama 8997 ajagaMdhAdi jvara naSTa hotA hai pAnakam sannipAta, kAsa,zvAsako 9547 kAkajaGghAmUlazIghra naSTa karatA hai bandhanam tandrA (24) jvarAtisArAdhikAraH kaSAya-prakaraNama mizra-prakaraNam 9103 uzIrAdikvAthaH jvarAtisAra 9100 IsabagolayogaH jvarAtisAra rasa-prakaraNam 9470 kanakasundara agnimAMdya (25) dAhAdhikAraH 8782 ajagandhAdiyo0 dAha, vAyu (saralayoga) | mizra-prakaraNam 9068 ArdravastradhAraNam avaleha-prakaraNam 9035 AmalakyAdikha0 durjaya dAha, mUrchA. purAnI chardi dAha (26) dhAtvAdizodhanamAraNAdhikAraH 8929 agnijAra | 8949 abhrakamAraNam sindUrAma lAla bhasma 8938 se / abhraka dutiH 8950 , , , , ,20 8942 taka 8945 abhrakabhasmAmRtIkaraNam 8951 " " 8946 , , 8952 , , ____binA puTa kar3hAI meM 8947 abhrakamAraNam 22 puTI bhasma bhasma karaneko vidhi 8948 " " | 8953 / " For Private And Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAtyAdizodhanamAraNa] pariziSTa (ci. pa. ma.) 653 8954 abhrakamAraNam lAla bhasma 8976 abhrakasatvamAraNam 8955 abhraka mAraNam 8977 , , zodhanam 8956 // // 9134 uparasa zodhanam . 8957 , , vaTadugdha tathA gaMdhakayoga | 9135 upaviSa , se 1 puTI bhasma / 9464 kaMkuSTha zodhanam 8958 , , gur3a yogase 3 puTIbhasma | 9475 karpUra zodhanam 8959 , , 4 puTI bhasma 9481 kAntapASANa zodhanam 8960 ,, kasauMdI dvArA 10 puTI 9504 kAzIsa zodhanam bhasma 9507 kAMsyamAraNam 8961 abhrakamAraNam 60 puTI bhasma 9508 , zodhanam 8962 , , 60 puTI bhasma 9509 , zodhanamAraNe 8963 ,, sahasrapuTI bhasma / 9512 kucilAzodhanam 8964 , , zvetAbhraka bhasma 9513 , , 8965 abhrakamAraNam 9583 kharparamAraNam 8966 , " 9588 taka / 8973 taka abhraka zodhanam 9589 kharparasatvapAtanam 8974 abhrakasatvapAtanam 9590 ", " 8975 , " " 9591 , , mAraNam 9584 se / kharpara zodhanam (27) nAsArogAdhikAraH cUrNa-prakaraNam | 9345 karavIrAyatailam 9236 kaTutrikAdicUrNa pInasako pakAtA hai / 9367 kuSThAghasneha nAsArza kSavathu (chauMka AnA) taila-prakaraNam 9042 AgAradhUmAyatai0 nAsArza nasya-prakaraNam | 9459 kaTutumbImUlana0 nAzArza -Mar For Private And Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [nidrAnAza - (28) nidrAnAzAdhikAraH anana-prakaraNam mizra-prakaraNam 9439 kamalakandAdi yogaH nidrAnAza / 9138 upodikAdi yogaH nidrAnAza (29) netrarogAdhikAraH lepa-prakaraNam 9436 kaNAjanam naktAndhya 9082 ikSumUlAdilepaH pittajanetrAbhiSyanda | 9437 katakaphalAcaM0 kSatazukra 9426 kRSNalohAdiyogaH netrArma meM atyuttama 9441 karaJjavIjAyaM0 pilla naSTa hokara palakake bAla nikala Ate haiN| dhUpa-prakaraNam 9442 karamAsthyaJjanam asAdhya netrazukra bhI 9434 kAkamAcIphala kAlA ho jAtA hai| dhUpaH AMkhase turanta kRmi | 9443 karavIrAdiyogaH navInanetrAbhiSyanda nikalakara pilla roga naSTa | 9444 karpUrAdyaJjanam zuka, timira, kAca, ho jAtA hai| arma 9445 kArpAsAyaJjanam purAnA netrasrAva aJjana-prakaraNam 9446 kAsIsAdhaJjanam pillarogako zIghra naSTa karatA hai| 8905 aparAjitAvartiH netrakaNDU, timira, kAca, 9447 , arma, kAca, timira, pilla, arma arjuna, varmaroga 8906 apAmArgamUlAdya | 9448 kumArIvartiH naSTacakSuH bhI ThIka ho anam netrAbhiSyandako zIghra / jAtI hai naSTa karatA hai| 3 dinameM raktaja netrA8907 amlikAJjanam netrasrAva, netrakaNDU, a- | bhiSyanda naSTa hotA hai dhimantha 9451 kokilAguTI timira 8912 azvatthapatrAdivaTI timira 9452 kaulItikAva0 samasta netrAbhiSyanda 8913 azvalAlAyaJjanam divAnidrA, tandrA 8914 akSayogaH puSpa, maktAnthya, timira, mizra-prakaraNam paTala | 9059 AmalakyAdi 9171 elAdivartiH pothakI, kukUNaka snAnam dRSTivarddhaka 9449 kulatthAthaja0 For Private And Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir netraroga] pariziSTa (ci. pa.pra.) 661 - - 9541 karabhasvedaH palakakI piDikA 9545 kazerukAdiyogaH pittaja tathA raktaja ne trAbhiSyanda 9551 kAravellImUlA. zcyotanam kAca nasyam (30) pANDukAmalAdhikAraH guTikA-prakaraNam nasya-prakaraNam 8837 amRtavaTakaH kAmalA, pANDa.jvara.zotha 8115 akAlamUlAda kAmalA 9456 karkoTamUlAdi avaleha-prakaraNam nasyam 9576 khadirAdilehaH purAnA pANDu, kAmalA, rasa--prakaraNam halImaka 8979 amRtazravA rasaH zuSka pANDu 8986 ayazcUrNAdiyogaH purAnA pANDu dhRta-prakaraNam 9492 kAmalApraNuda rasaH kAmalA 8848 amRtalatAdi ghR0 halImaka 9497 kAmezvarI va0 sazotha kaphaja pANDu karaNam (31) pramehAdhikAraH kaSAya-prakaraNam | 9148 elAdi cUrNam prameha 8778 agnimanthaka0 vasAmeha (sarala yog)| 9149 ,, prameha, mUtradAha, hikA 8797 azvatthAdi kvA0 nIla, hAridra, zukra, kSAra, mAJjiSTha aura rakta guTikA-prakaraNam mehake liye pRthak pRthak | 9301 kastUrI modaka: samasta meha, somaroga, sarala yoga ___ mUtrAtisAra, mUtrakRcchu 9186 kaTaGkaTeryAdi kvA0 prameha 9220 kuTajAdikvA0 samasta prameha avaleha-prakaraNam cUrNa-prakaraNam | 9313 kAmasundarapAkaH prameha, jvara nAzaka, 8826 azvatthabIjAdi rasAyana yogaH samastameha (sarala yoga) / For Private And Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bheSajya-ratnAkara prameha - - - - - - - yogaH vAtakaphaja prameha rasa-prakaraNam / 9482 kAtilohAdi 8944 abhrakabhasmayogaH prameha yogaH 9476 karpUrAdiguTikA aneka prakArakA prameha, svarabhaMga lepa-prakaraNam (32) bAlarogAdhikAraH kaSAya-prakaraNam 8781 aGkoTAdi kA0 udara vikAra 8874 atasyAdi le0 ghara 8887 arjunAdile. tvagvikAra cUrNa-prakaraNam 8898 azvatthAdile. mukhapAka 9239 kamalakezarAdiyogaH 8900 aSTamaGgala udvarta0 dasta, jvara, vamana, pravAhikA (sa0 yo0) dAha, tRSA guTikA-prakaraNam 9047 AmalakyAdi vicchinna roga zirapIr3A, ati0 chardi 8832 ativiSAdi gu0 atisAra, ghara, peTameM / 9385 kapitthapatrAdi kucha jAte hI ulTI 9400 karkaTayogaH nIdameM dAMta kaTakaTAnA ho jAnA 8838 azanAdi yo0 pazcAtruja dhUpa-prakaraNam 8902 aparAjita dhUpaH samasta bAlagraha, jvara avaleha-prakaraNam 9309 kaNAdilehaH mUtrAvarodha amana- prakaraNam 9450 kezarAdhajanam samasta netraroga ghRta-prakaraNam 9324 kAkolyAdi ghR0 skandApasmAra rasa-prakaraNam saila-prakaraNam 9521 kuSThAdilehaH Ayu aura kAnti bar3hatI 9447 karkaTakAdi tai0 noMdameM dAMta kaTakaTAnA | tathA raMga svaccha hotA hai For Private And Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagandara] pariziSTa (ci. 1. pra.) (33) bhagandarAdhikAraH karAya-prakaraNam mizra-prakaraNam 9571 khadirAdi kA0 bhagandara / 9003 apAmArgAdi kSAraH bhagandara, arza, nAr3IvaNa 9272 khadirasArAdi yo0 bhagandara, kuSTha lepa-prakaraNam 9420 kuSThAdi lepaH bhagandara (34) madAtyayAdhikAraH kaSAya-prakaraNam mizra-prakaraNam 9230 kuSmANDarasa yo0 kodrava kA mada 9252 karkandhvAdi pAnakam pAnavibhrama, pAnAtyaya, rasa-prakaraNam tRSA, chardi, dAha 9466 kajalI yogaH madAtyaya (35) masUrikAvisphoTakAdhikAraH lepa-prakaraNam / 9311 karaJjavIjAdi visphoTaka, duSTa vaNa 8896 azvagandhAdi masUrikAke rogIko surakSita rakhatA hai dhUpa-prakaraNam 9085 indrayavalepaH visphoTaka 9122 upagandhAdidhUpaH prArambhameM dhUpa dene se masU9121 uzArAdilepaH masUrikA, sveda rikA naSTa ho jAtI hai| (36) mizrAdhikAraH cUrNa-prakaraNam guTikA-prakaraNam 8818 alambuSAdi cU0 zarIrakI durgandha 8840 amRtarasonapiNDaH asthikI coTa, har3I 9248 karpUrAdyudvartanam grISmodbhava sveda utaranA tathA TUTanA For Private And Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 664 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [mizra - taila-prakaraNam 9011 aSTavargaH raktavarddhaka, jvaranAzaka 9340 kanakasundara te. duSTa sveda nAzaka, / 5184 oSadhi pratinidhikAntivarddhaka gaNaH kisa oSadhike abhAva 9352 karpUrAcaM tai0 pIr3A zAmaka meM kauna oSadhi lenI mizra-prakaraNam cAhiye 9010 aSTaguNamaNDaH agnidIpaka, balavarddhaka, 9564 kuSThAdiyogaH ____ lhasana, madirAdi kI bastizodhaka mukha durgandha (37) mukharogAdhikAraH cUrNa-prakaraNam | 9081 irimedAcaM tai0 danta pIDA, dAruNa danta 9260 kAkodumbarikA cAlana, hanumokSa, zItAda mUla yogaH mukhase rakta srAva honA Adi 9264 kirAta siktAdi kalkaH jihAkI jar3atA lepa-prakaraNam 9284 kuSThAdi cUrNam galazuNDikA | 9183 oSThaskuTanataila-prakaraNam nAzaka lepaH hoTha phaTanA 8861 arimedArtha tai0 zIrNadanta, dantavidhi, zauSira, zItAda, dantaharSa, mizra-prakaraNam kRmidanta, cAlana, dAlana, | 9598 khadirAdiyogaH durbala dAMtoM ko dRr3ha adhimAMsAdi ___ karatA hai (38) mUtrarogAdhikAraH kaSAya-prakaraNam | 9142 elAdikaSA0 mUtrAvarodha | 9229 kuSmANDarasayo0 tridoSaja mUtrakR. 8783 atibalAdikvA0 mUtrakRcchra (sarala yoga) 9.17 bhAragvadhAdikA0 mutrakRcchU cUrNa-prakaraNam 9069 ikSurasAdiyo0 mUtrakRcchUko avazya 9109 urvArubIjaka0 mUtrakRcchra , (sa0 yo0) naSTa karatA hai| sa0yo0 9111 urvAruvIjAdi yo0 pittaja mUtrakRcchu For Private And Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir marNa] pariziSTa (vi. pa. ma.) 9112 uzIrAdi cU0 mUtrAghAta, mUtrakRSlU, 9245 karkaTIvIjayo0 pIDAyukta prabala mUtrA0 pAdadAha, raktapradara ghRta-prakaraNam mUtrakRchU / 9336 ketakI 0 mUtraka0 9145 elAcUrNa yogaH (39) mUrchAdhikAraH cUrNa-prakaraNam amana-prakaraNam 9295 kolamajjAdi cU0 mUrchA guTikA-makaraNam 9438 kapirathAdi vartiH sarpadaMza, jalamagnamUrchA 9305 kRSNAthA gu0 bhrama (40) yakRralIhAdhikAraH guTikA-prakaraNam taila-prakaraNam 9152 esIyakAdi gu0 yakRta, plIhA 9339 kavalyAdi kSArata0 kaphavAtaja plIhA (41) rakapisAdhikAraH kaSAya-prakaraNam 9271 kuTajAdi yo0 Urdhvagataraktapitta 8798 azvatthAdiyo0 raktapravAha ( sa0 yo0) 9104 uzIrAdiyo* prabala raktasrAva avaleha-prakaraNam 9115 udumbarAdi yo0 raktapitta, (sarala roga) cUrNa-prakaraNam 9154 elAyovalehaH raktapitta, dAha, jvara, 8812 abhayAyogaH raktapitta, zUla, atisAra, tRSA, moha, rakta vamana kaphAdi aneka roga, ( sarala yoga ) ghRta-makaraNam 9266 kulamayogaH Urvagataraktapitta / 8844 anantA vR0 raktapitta, raktapradara, dAha 112 For Private And Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ rasAyana 9078 ikSyAdi ghR0 ubhayagata raktapittako lepa-prakaraNam zotra naSTa karatA hai tRSA, dAha, pittaroga / 9046 AmalakAdile0 nAsApravRtta rakta sa.yo. (42) rasAyanavAjIkaraNAdhikAraH cUrNa-prakaraNam 9285 kuTAdi cU0 saundaryaparddhaka; zarIrase 8822 azvagandhAyogaH kRSa manuSyako puSTa karatA sugandha Ane lagatI hai| hai ( sarala yoga ) 8823 , , 1 mAsameM vRddha puruSako guTikA-pakaraNam yuvAke samAna banA | 9076 indravAruNikAdetA hai| mUlAcA vaTI mukhameM dhAraNa karanese vIrya8825 azvattha phalAdi stambhana hotA hai| yogaH vRddhopi taruNAyate sa.yo. 9020 AkArakarabhAdi stambhaka, Anandavarddhaka avaleha-prakaraNam 9021 AbhAdicU0 kRzatA, zoSa,kampa nA / 8841 azvagandhAdhavalehaH dhAtukSaya, dhvaja maMga, zaka; buddhi medhAvarddhaka 9022 Amalaka yo0 samasta zaktiyoM kI vRddhi vAtaroga, vAjIkaraNa karatA hai 9036 AmalakyAdi pokaH atyanta kAmavarddhaka 9027 AmalakyAdi 9077 indroktarasAyanam rasAyana cUrNa balipalita nAzaka, sampUrNa | 9114 uccaTApAkaH atyanta vAjIkaraNa zaktiyoMko bar3hAne vAlA 9310 kapikacchupAkaH napuMskatA,kSIgatA nAzaka 9071 ikSurakAdhaM cU0 atyantakAma varddhaka ( vAjIkaraNa) 9105 uccaTAdi cU0 vIrya pauSTika (sarala yoga) / 9575 khaNDAmrakam aneka roganAzaka,vAjI0 9279 kuSThayogaH 1 varSameM atyanta bala zAlI,dIrghAyu aura vAgmI ghRta-prakaraNam banA detA hai / zarIrase | 8853 aSTAGga ghRtam atyanta smRti barddhaka, kamalakI sI gandha Ane vANI zodhaka lagatI hai| zaka; 3 For Private And Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasAyana] pariziSTa (ci. pa. pra.) taila-prakaraNam nasya-prakaraNam 8856 ajayapAla tai0 napuMskatA 8915 aGkolabIjAdi8862 arkatailam hastadoSa aura gudavyabhi tailanasyam balipalita nAzaka, vRddhoM cAra janita napuMskatA ko yauvana dAtA 8865 azvagandhA tai0 kRza zarIrako puSTa karatAhai rasa-prakaraNam 8866 azvagandhAditai0 zizna, stana aura karNa pAlI varddhaka 8937 abhinavakAma9043 AdityapAka gu devarasaH durbala zarIrako atyanta DUcI tailam kezaropaNa puSTa karatA hai| 9354 kAkamAcyAdi 8980 amRtArNara rasaH atyanta vRSya, agnivarddhaka tailam nasya lene se bAla kAle 8981 , , kRSa vyaktiko puSTa karatAhai ho jAte haiN| 8982 amRteza rasaH 6 mAsameM jarAko naSTa karatA hai / Ayuvarddhaka lepa-prakaraNam 8991 azvagandhApAkaH atyanta kAmottejaka,sarva8880 ariSTakAdile. ayoni vyabhicAra janita doSa nAzaka napuMskatA 9056 AnandasUta rasaH samasta roga nAzaka, vaidya8885 arka kSArAdile0 1 mAsameM hastavyabhicAra ___ ko yaza dilAne vAlA janita napuMskatA aura | 9468 kajjalIrasA0 6 mAsameM jarAko naSTa zithilatAko naSTa karatAhai karatA hai| 9119 utpalAyudvartanam balipalita | 9479 karatUrI rasaH vRSya, vAjIkaraNa kSudhA9168 elAdi lepaH napuMskatAko avazya naSTa varddhaka karatA hai| 9484 kAmadIpakaH vAjIkaraNa 9393 karavIrajaTA lepaH vIryastambhaka 9488 kAmadevo ra0 atyanta vAjIkaraNa 9394 karavIratvagA0 le0 napuMskatA 9489 , , stambhaka, pauSTika, vAjI0 9398 karavIrAdi le0 kAmoddIpaka 9491 kAmanAyakara0 atyanta kAmavarddhaka 9402 kArAdile, atyanta vIryastambhaka / 9493 kAmavANo ra0 kAmazakti yarddhaka, napuM. skatA nAzaka - For Private And Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 668 bhArata-bhaiSajya ratnAkaraH [ rasAyana 9494 kAmezvara cU0 bala, vIrya, Ananda varddhaka, / 9525 kusumAyudha rasaH 3 mAsameM bali palita agnidIpaka naSTa hokara aneka striyoMke sAtha samAgama karanekI 9495 , rasaH atyanta kAmavarddhaka zakti A jAtI hai| 9496 , mizra-prakaraNam vIrya varddhaka, stambhaka, , 9136 uccaTAdi mardanam ayoni vyabhicAra ja. strIdrAvaka, kSINa zarIrako nita doSa naSTa hote puSTa karane vAlA aura zizna dRr3ha hotA hai (43) vAta vyAdhyadhikAraH kaSAya-prakaraNam ghRta-prakaraNam 9018 AIka sva0 aNDakoSoM kI vAyu 8852 azvagandhA dhR0 vAtavyAdhi nAzaka, mAMsa vIrSa vardhaka ( sarala yoga) 9202 karabAdi kA0 AmavAta taila prakaraNam 8867 azvagandhApaM tai0 khaJjatA, mUkatA, pakSAcUrNa-prakaraNam ghAta, asthicyuta 9252 kalyANalavaNam vAtavyAdhi, arza,gulma, 9156 eraNDatailayo0 kaTivAta agnimAMca 9369 kusumbhApaM tai0 ardita, gRdhrasI, pakSA ghAta, dAha, yoni aura guTikA-prakaraNam guda pIr3A, suptivAta 8828 agni mukha 30 vAta vyAdhi zirazUlameM atyuttama - guggulu-prakaraNam chepa-prakaraNam 9153 eraNDAdi gu0 vAtavyAdhi, AmavAta, | 9392 karabAdi le. Urustambha zotha, srotasthita kapha 9429 kolAdile. yAtavyAdhi For Private And Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAtavyAdhi] pariziSTa (ci. pa. pra.) 666 - nasya-prakaraNam rasa-prakaraNam / 8992 azvagandhApAkaH pRSTha tathA asthi gata 9457 kAkodumbari yo0 apabAhuka vAyu, asthimaMga, zotha, dAruNa sandhivAta -train (44) vidradhyadhikAraH cUrNa-prakaraNam rasa-prakaraNam 9242 karaJjabIja yo0 antarvidradhi 9465 kamjalI yogaH antarvAhya vidhi 9291 kRSNAjAjIyo0 koSThavidhi taila-prakaraNam 9471 kanakasundaro ra0 vidradhi, udaravRddhi 9343 karakhatai0 vAhya tathA antarvidradhi | 9506 kAsIsAdi cU0 antarvidadhi zotha (45) virecanAdhikAraH rasa-prakaraNam mizra-prakaraNam 9093 icchAbhedI rasaH virecaka 9543 karNikArarasayogaH jitanI kAlI mirca anupAna sapase khAI 9094 , , , jAveM utane hI dasta 9095 , , , Ate haiN| (46) viSAdhikAraH kaSAya-prakaraNam cUrNa-prakaraNam 8779 aGkoTamUlayo0 pAgala kutteko viSa | 8817 akemUlAdi yo0 dhattUraviSa, kanerakA viSa, gonAsa sarpakA viSa ( sarala yoga ) 9233 kaTabhyAdi yo0 kITa viSa,makar3IkA viSa 8780 , " garAvaSa 9257 kAkodumbarayo0 kuttekA viSa (sa0yo0) 9231 kRSNAdi kA0 kRtrima viSa 9286 kuSThAdiyogaH mUSaka viSa 9289 kusumbha yogaH " " For Private And Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 670 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [viSa ghRta-prakaraNam dhUpa-prakaraNam 8847 amRtaM ghRtam atyanta viSa nAzaka 8901 akolapatra dhU0 matsya viSa lepa-prakaraNam | 9432 kaTutai lAdi dhU0 , daMza 9165 eraNDAdile. nakhaviSa, danta viSa 9396 karavIrAdi yo0 vyantara (sarpa vizeSa ) nasya--prakaraNam kA viSa | 9460 kulakamU0 na0 bhayaGkara sarpaviSa 9405 kAkAdanImUla yogaH maNDalIkasarpakA viSa rasa-prakaraNam 9410 kArpAsapatra le0 vRzcika viSa 8 990 alarka viSahara gu0 pAgalakuttekA viSa - - - (47) visarvAdhikAraH lepa-prakaraNam | 9403 kAkajaGghAdi lepaH kaphaja visarpa 9050 AragvadhAdi lepaH visarpa 9387 kapItanAditvAlepaH zotha, visarpa, raktapitta | 9421 kuSThAdilepaH vAtaja visarpa (48) vRddhayadhikAraH cUrNa-prakaraNam rasa-prakaraNam 9073 indravAruNImUla yogaH 3 dina meM kuraNDa roga 9173 ekAdazAyasarasaH aNDakoSakI vAyu, ___naSTa hotA hai| skti lepa-prakaraNam 9091 indrAyudhAdile0 kuraNDa vaghna, vAyu, Ama, | 9174 eraNDapAkaH 9389 karanamU0 le0 kuraNDa, galagaNDa ( balya, pauSTika) For Private And Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa (ci. pa. pra.) vaNa] 671 (49) vraNAdhikAraH kaSAya-prakaraNama ! 9373 kozAtakI tai0 aneka vidha duSTa vraNoM 8785 apAmArgAsayo0 sadyovraNa (sarala yoga0) ko zIghra naSTa karatA 9205 karanAdi sva0 vaNakRmi hai vaha / liMga vraNa ki jisameM mAMsa sar3a gayA cUrNa-prakaraNam ho naSTa hotA hai 9247 karpUrAdi cU0 zastrAghAtake vraNakI pIr3A ko zAnta karatA hai lepa-prakaraNam aura pakane nahIM detA (sarala yoga) 8875 apAmArgapatralepaH rakta rodhaka 8878 abhayAdi lepaH gambhIratraNa zodhaka sa. ghRta-prakaraNam rala yoga 9121 karanArtha ghR0 duSTa vraNa, nAr3I vraNa, 8895 azvagandhAdi le. vaNanAzaka uttama sadya chinna vaNa 8899 azvatthAdi le0 ropaNa / 9322 kapUrasarpiH zastrAghAtakI pIr3A ko 9086 indravAru0 mU0 le0 naSTa zalyako nikAla naSTa karatA aura pakanese detA hai rokatA hai 9380 kaTphalAdi lepaH duSTa vraNa 9388 kapotavaGkAdi loma saJjanana taila-prakaraNam 9390 karaJjayogaH kRminAzaka 9404 kAkajaGghAle0 zastrAghAtakA vraNa binA 8859 apAmArga mU0 ta0 zabAghAtakI pIr3A vyathA aura binA pake 9160 eraNDatailayogaH duSTa vraNa naSTa ho jAtA hai 9341 kampillakatai0 vraNa, pranthi 9342 kampillakAdha vraNa 9348 karkoTakAcaM duSTa vraNa mizra-prakaraNam 9359 kAlAnusAryAdi vagaropaNa | 9531 kaGguNImUla yogaH gAr3he pIpavAlA nADIvraNa 9363 kumbhIkAyaM tai0 zalya janita nADIvraNa | 9567 kodravAnopayogaH nAr3I vraNa For Private And Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 672 bhArata-bhaiSajya-ratnAkaraH [ziroroga kRmi (50) zirorogAdhikAraH taila-prakaraNam | 8919 ardhanADInATa8855 akolabIjatai0 bAloMkA pIlApana, palita, kezvaraH kaphaja zirapIr3A indralupta, (keza barddhaka) / 9012 iGgudIphalana0 zirake zveta tathA lAla 8860 apAmArgAdi tai0 kRmi janyaziroroga 8869 asanAcaM tai0 palita 9455 karanAdina0 zirovirecaka 9350 kapUratailam 9458 kArpAsamajjAdi samasta zirazUla zirapIr3A, zirakI khAja, kezapatana 9459 kukumAdina0 sUryAvarta,ardhAvabheda, vAta pittaja ziroroga lepa-prakaraNam 9462 kRtamAlAdina0 bhayaGkara sUryAvartako bhI 9163 ekASThIlAdi le0 zaGkhaka roga avazya naSTa karatA hai| 9419 kuSThAdi lepaH zira pIr3A 9428 kodravamasIle. dAruNa nAmaka ziroroga mizra-prakaraNam nasya-prakaraNam 9558 kuGkumAdiyo0 zirazUla, sUryAvarta, ardhA8918 apAmArgAdina0 sUryAvarta, ardhAvabheda vabheda, pittaja ziroroga (51) zitapittAdhikAraH lepa-prakaraNam mizra-prakaraNam 9422 kuSThAdi le0 zIta pittakI paramauSadha / 9554 kAzmariphala yo0 zItapitta zIghra naSTa hotA hai| (52) zUlAdhikAraH | 9141 eraNDAdi yogaH hara prakArakA zUla kaSAya-prakaraNam / 9194 kaNTakAryAdi9139 eraNDasaptakam nitamba, uru, mer3ha, hRdaya / kvAthaH vAtapittaja zUla aura stanakA zUla For Private And Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa (ci. pa.pra.) 673 eman cUrNa-prakaraNam / 8931 agnimukharasa zUla 9244 karaNAdicU0 vAtajazUla 89.84 ayazcUrNAdiyo0 samasta zUla 9273 kuberAkSayogaH samasta zUla (sarala yoga) 9477 kalAyacUrNAdi guTikA dAruNa pariNAma zUla ghRta-prakaraNam / 9529 kRSNAdicUrNam bhayaMkara pAraNAma zUlako 9155 eraNDAcaM ghR0 hara sthAnakA aura hara turanta naSTa karatA hai| doSa se utpanna bhayaGkara zU0 rasa-prakaraNam mizra-prakaraNam 8930 magnimukhara0 zUla | 9563 kuzAdikSIrayogaH zUla, raktapitta . (53) zothAdhikAraH pUrva-prakaraNam taila-prakaraNam 8808 majAgyAdiyogaH pravRddha purAnA trido- | 9045 AragvadhAditai0 kaphaja zotha paja zUla lepa-prakaraNam 9166 eraNDAdile0 vAtaja zotha gaTikA-prakaraNam 8831 ajamodAyo mizra-prakaraNam modakaH zotha, AmavAta 9005 araNIkSArayo0 3 dinameM udarazothako 9032 bhAjakarISa yogaH zotha, pravRddha dakodara naSTa karatA hai| J 9552 kArpAsabhasmayo0 samasta zotha lepa-prakaraNam (54) zlIpadAdhikAraH cUrNa-prakaraNam 9256 kAphadamyAdikSAraH zlIpada, grahaNI, gala-8886 arkAdilepaH badamUlazlIpada gaNDa, aruci rasa--prakaraNama | 9490 kAmadevo rasaH tridoSaja zlIpada 113 For Private And Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 674 kaSAya-prakaraNama 8789 amRtAdikA 0 9101 utpalapatrasva rasayogaH 8786 apAmArgAdikA0 prasRtAkI kamarakA zodha ( sarala yoga ) sUtikA roga 9146 elAdicU0 9274 kuraNTamUlayo 9277 kuzamUlayo0 9278 " " 9294 kRSNAdi yoga: www.kobatirth.org bhArata - meSajya ratnAkaraH cUrNa-prakaraNam 8805 ajamodAdi cU0 garbhiNIkA agnimAMdya 916 utpalAdiyo0 yonizUla, kaTizUla, kukSizUla, raktamUtratA vAtaja tathA pittaja pradara garbha saMsthApaka 8851 azvagandhA ghR0 9078 ikSvAkughR0 (55) strIrogAdhikAraH striyoMkA asthisrAva, somaroga (saralayoga ) garbhiNIkA jvara anekavidha pradara 9140 eraNDAdi kA0 9187 karyAdi kA0 9197 kapikacchUmU0 yo0 yoni saMkocaka sa0yo0 8864 alAbu tai0 9210 kaservAdikA0 garbhazUla, garbhasrAva ghRta-prakaraNam sarvadoSaja rakta pradara pradarako 3 dinameM naSTa karatA hai / (sa0 yo0 ) / mUDhagarbhavikAra, vedanA - vandhyatva striyoMkA asthisrAva, dAha, tRSA, raktapitta 9327 kAzmaryAdi ghR0 raktayoni, arajaskA yo aputrAdi 9328 raktapradara " " 9329 kAzmaryAdi pR0 raktapradara taila-prakaraNam 8863 alambuSArtha tai0 stanako dRr3ha aura unnata karatA hai | 9346 karavIrAcaM tai0 9361 kAsIsAdhaM tai0 9374 kozAtakI 0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ khIroga 99 For Private And Personal Use Only "" lepa-prakaraNam 9089 indravAruNyAdi 0 stana pIr3A 9090 yonidoSa nAzaka, garbha saMsthApaka lomanAzaka stana, bhaga, karNa aura bar3hAtA hai samUla lomanAzaka yonizulako zIghra naSTa karatA hai lomanAzaka 9383 kalyAdi le0 9384 " 9409 kAravellI jaTAyogaH yoninirgam " "1 9414 kumArI mUlayo0 zizu naSTa hone para stana meM dUdha bharakara pIr3A honA
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroga] pariziSTa (ci. pa. pra.) 675 - dhUpa-prakaraNam | 9001 apAmArgapuna nevAyogoM kaSTasAdhya yoni zUla 9431 kaTutumthyAdi 50 aparA pAtaka 9433 kastUrikAdi dhU0 yonikI durgandha naSTa (saMrala yoga) 9004 apAmArgAdi yo0 sukhaprasavakAraka hokara sugandha Ane | 9009 azvagandhAkSIram vadhyanca lagatI hai 9097 ikSvAku yogaH Rtu pravartaka 9137 uttariNImUlayogaH sukha prasavakAraka rasa-prakaraNam | 9535 kadalIphalayogaH raktapradaranAzaka sabhyo 9486 kAmadudhA rasaH pradarameM vizeSa upayogI 9546 kazervAdikSIram garbhazUla, garbhapatana 9487 , , somaroga, jIrNa jvara, 9550 kAlikAdiyogaH sukha prasavakAraka pittaroga 9553 kArpAsikAyo0 yonizUla 9556 kiNvAcAvartiH vRddhA strIkA bhI rukA huvA mAsika dharma mizra-prakaraNam khula jAtA hai 8998 ajamUtrAdi yo0 vandhyatvanAzaka sanyo0 9562 kuzAdikSIram garbhiNIkA zUla (56) svarabhedAdhikAraH cUrNa-prakaraNam ghRta-prakaraNam 9028 mAmalakyAdicU0 svaramaMganAzakasa yo0 9.30 kAsamardAdi0 vAtajasvarabhaMga 9331 " , paittika , bhavoha-prakaraNam rasa-prakaraNam 9315 kulikhanAyovalehaH ghora svarabhaMga, prati- 9510 kinnarakaNThara0 / samasta svara maMga, kAsa, syAya, kAsa, hikA kapha aura vAtaroga nAzaka, svarazodhaka For Private And Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hamAre mahattvapUrNa prakAzana aSTAMgahRdayam (vAgbhaTa kRta, hindI anu0 sahita)-lAlacandra vaidya (sajilda) 55 (ajilda) 45 klInIkala meDisina (do bhAgoM meM) -anideva kAyacikitsA-dharmadatta vaidya carakasaMhitA-zrI jayadeva vidyAlaMkAra (hindI anuvAda sahita) bhAga 1 (sajilda) 45 (ajilda) 30 bhAga 2 (ajilda) 30; (sajilda) 45 dehadhAtvagnivijJAnam-haridatta zAstrI bhAvaprakAzanighaMTu-vizvanAtha dvivedI kRta hindI TIkA sahita bhaiSajyaratnAvalI-zrI jayadeva vidyAlaMkAra kRta hindI TIkA sahita, pAThavAM saMskaraNa (ajilda) 60; (sajilda) 135 mAdhavanidAna (madhukoza saMskRta TIkA, hindI anuvAda sahita)-narendradeva zAstrI (ajilda) 35; (sajilda) 55 rasataraMgiNI (sadAnanda kRta hindI TIkA) -kAzInAtha zAstrI (sajilda) 60 (ajilda) 35 rasaratnasamuccaya (dharmAnanda zarmA kRta hindI vyAkhyA)-atrideva vidyAlaMkAra (ajilda) 30; (sajilda) 45 rasendrasArasaMgraha-narendranAtha (sajilda) 25 (ajilda) 20 vyAdhivijJAna-AzAnanda paJcaratna, prathama bhAga 15, dvitIya bhAga (sajilda) 45 (ajilda) 30 suzrutasaMhitA (sampUrNa) anideva vidyAlaMkAra kRta hindI TIkA sahita (sajilda) 120 (ajilda) 60 motIlAla banArasIdAsa dillI vArANasI paTanA madrAsa For Private And Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adhunika cikitsAzAstra dharmadatta vaidya isa grantha kI yaha vizeSatA hai ki isameM Adhunika kAya-cikitsA ke varNana ke sAtha-sAtha Ayurvedika kAya-cikitsA kA bhI ullekha hai| ye donoM eka-dUsare ke sahAyaka siddha hue haiN| jahAM Adhunika kAya-cikitsA How ke prazna kA samAdhAna karatI hai vahAM Ayurvedika kAya-cikitsA Why ke prazna kA samAdhAna karatI hai, arthAt roga kA mUla kAraNa batAtI hai, jisake phalasvarUpa cikitsA sugama aura ThIka hotI hai| yaha spaSTa batAtI hai ki zarIra ke tIna mUla tattva dehAgni, dehaprANa, tathA dehavRddhi haiN| inake kisI aMga meM mandatA A jAne se rogotpatti hotI hai| Ayurveda kA eka vizeSa dRSTikoNa hai jisase vaidoSika yA vaidhAtuka cikitsAzAstra kA adhyayana kiyA jAtA hai aura rogoM meM auSadha, AhAra, vihAra Adi upacAroM kA vidhAna kiyA jAtA hai| Ayurveda kA mUla doSika dRSTikoNa kabhI nahIM badalA cAhe auSadhiyA~ bhale hI badalatI rheN| ataH Ayurveda upacAroM ke prayoga meM svatantratA detA hai| isa prakAra Ayurveda cikitsAzAstra kA chAtra vaidhAtuka yA vaidoSika dRSTikoNa ko kabhI dRSTi se ojhala nahIM hone detaa| isalie ina donoM cikitsAtroM ke adhyayana se avazyameva lAbha hI hogA kyoMki donoM kA lakSya rogI ko rogamukta karanA hI hai| (sajilda) ru0 140 (ajilda) ru0 65 mAnava-zarIra-racanA (do bhAgoM meM) mukundasvarUpa varmA sampUrNa cikitsAzAstra Ayurveda ke jina tIna mUla AdhAroM para Azrita hai unheM zarIraracanAvijJAna, zarIrakriyAvijJAna aura vikRtivijJAna kahate haiM unameM zarIraracanAvijJAna kA mahatvapUrNa sthAna hai / isake binA anya AyurvedazAkhAoM kA jJAna honA sambhava hI nhiiN| isa viSaya meM pAzcAtya vaijJAnikoM ke hI anusaMdhAna upayogitA kI dRSTi se atyanta lAbhaprada siddha hue haiN| pAzcAtya bhASAmoM se aparicita cikitsaka ina anusaMdhAnoM se lAbha nahIM uThA skte| isa abhAva kI pUrti ke lie isa grantha kI racanA kI gaI hai| durUhatA ko haTAne ke lie aMgrejI pAribhASika zabdoM ke anuvAda meM svIkRta vaijJAnika-takanIkI-zabdAvalI kA prayoga kiyA gayA hai aura saikar3oM citroM se samajhAyA gayA hai| prathama bhAga meM UtakavijJAna (Histology), bhrUNavijJAna (Embryology) aura asthivijJAna (Osteology) viSayoM kA varNana hai aura dvitIya bhAga meM sandhivijJAna (Syndesmology), mAMsapezIvijJAna (Myology) aura vAhikAvijJAna (Angiology) viSayoM kA vivecana huA hai| yaha kRti zarIra-racanA ke jijJAsuoM ke lie atIva upayogI siddha hogii| prathama bhAgaH ru0 50 dvitIya bhAgaH (ajilda) ru0 75; (sajilda) ru0 100 motIlAla banArasIdAsa dillI vArANasI paTanA madrAsa For Private And Personal Use Only